diff --git "a/wiki_az_dataset.csv" "b/wiki_az_dataset.csv"
deleted file mode 100644--- "a/wiki_az_dataset.csv"
+++ /dev/null
@@ -1,3629 +0,0 @@
-!,"Nida işarəsi (!) — Aşağıdakı hallarda işlədilən durğu işarəsi: Nida cümləsinin sonunda. Məsələn: Azərbaycan dilində /Yanğın!/, /Fəlakət!/; əmr cümlələrində /Rədd ol burdan!/; Çağırış və müraciət həyəcanlı olanda. Məsələn: Azərbaycan dilində /Yaşasın müstəqil Azərbaycan!//; Nida cümlələrində özəksonu zəifləyir, zaman ləngiyir. /Ana! O, müqəddəs bir kainatdır//.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=259941
-"""1+1"" (film)","""1 + 1"" (Fra. — ""Toxunulmazlar"") 2011-ci ildə real hadisələrə əsaslanan fransız komediya dramı müvəffəqiyyətli aristokrat Filipp haqqında. Qəza nəticəsində özünü əlil arabasında tapır və qaradərili, keçmiş xırda cinayətkar Drissi köməkçi kimi götürür. Əsas rolları Fransua Kluzet və bu aktyor işinə görə milli Sezar mükafatına layiq görülmüş Omar Si ifa edirlər. Premyerası 2 noyabr 2011-ci ildə Fransada baş tutdu. Rusiyada film 26 aprel 2012-ci ildə ""1+1"" adı ilə nümayiş olundu. 2012-ci ilin sentyabrında Fransa ""Ən yaxşı xarici film"" nominasiyasında Oskar heykəlciyi uğrunda yarışmaq üçün ""Toxunulmazlar"" filmini göndərdi, lakin film heç qısa siyahıya düşmə bilmədi. Buna baxmayaraq, film eyni kateqoriyada Qızıl Qlobus və BAFTA mükafatlarına namizəd olub. Süjet xətti Paraplanda qəzaya uğradıqdan sonra iflic olan varlı aristokrat Filip ona baxmalı olan köməkçi axtarır. Namizədlərdən biri, qaradərili Driss bu işə maraq göstərmir — ona işsizlik müavinətini almağa davam etmək üçün rəsmi yazılı imtina lazımdır, lakin gözlənilmədən Filip onu işə qəbul edir. Seneqaldan olan kriminal meyilli, marixuana, qadın və ritmik musiqi həvəskarı, yaxşı davranışlar tamamilə uzaq olan — o, kobud, nəzakətsiz və hər hansı bir konvensiyaya yaddır, lakin Filipi cəlb edən onun təbiiliyi və yaxınlığı idi. Öz bədəninin içindəki həbsdən və daxili tənhalıqdan əziyyət çəkən Filip yeni bir şey istəyir. Driss Filipin dəbdəbəli və ibtidai sarayına xaos parçası və Filipin həyatına macəra ruhu, kortəbiilik və istənilən problemə münasibət asanlığı gətirir. Çətin bir həyata baxmayaraq, Driss yaxşı insan olur. Onunla Filip arasında möhkəm dostluq yaranır. Bir gün Driss Filipin iflic olduğunu bilməyən qələm yoldaşı Eleanordan xəbər tutur. Nəticədə Driss Filipi Eleonora zəng etməyə inandırır. O, Filipdən onun şəklini göndərməsini xahiş edir. Dris albomda Filipin iki şəklini tapır: birində əlil arabası, digərində isə yox. Driss və Filip əvvəlcə ilk şəkli göndərmək qərarına gəlirlər, lakin sonra Filip qorxur və ev xidmətçisii İvonnadan fotoşəkilləri dəyişməsini xahiş edir. Filip restorana görüşə gedir, lakin son anda fikrini dəyişir və onu tanımayan Eleanora qapıda dayanana İvondan təcili onu aparmasını xahiş edir. Bir müddət sonra ailə səbəblərindən Driss Filipi tərk etmək məcburiyyətində qalır, lakin o, Filip Drissiz bacara bilmir. O, ədəb-ərkanı və qüsursuz tövsiyələri olan fransız köməkçiləri ilə kifayətlənmir. Həyat ona boş görünməyə başlayır, lakin bu anda Driss geri qayıdır. O, Filipi dəniz sahilinə aparır və həyat sevinci yenidən aristokrata gəlir. Driss Filipi kafeyə gətirir və orada onunla nahar etməyəcəyini deyir: Filipi Eleanor müşayiət edəcək. Lentin sonunda filmin baş qəhrəmanlarının real prototiplərinin sonrakı taleyi haqqında məlumat verilir. Filip Mərakeşə köçdü, yenidən evləndi və iki qızı oldu. Abdel Sellou (Driss) öz biznesini açıb, həm də evlənib və üç övladı var. Və bu günə qədər o və Filip yaxın dost olaraq qalırlar. 1.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=807584
-"""1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" medalı","""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" medalı – SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin 9 may 1945-ci il tarixli qərarı ilə təsis edilmişdir. Medalın müəllifləri rəssamlar E. M. Romanov və İ. K. Andrianovdur. SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin 9 may 1945-ci il tarixli Fərmanı ilə təsis edilmişdir. ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" medalı ilə təltif edilsin: II Dünya Müharibəsi cəbhələrində Qırmızı Ordu, Hərbi Dəniz Qüvvələri və NKVD qoşunlarının sıralarında bilavasitə iştirak edən və ya hərbi rayonlardakı işləri ilə qələbəni təmin edən bütün hərbi personal və mülki heyət; Böyük Vətən Müharibəsi dövründə Qırmızı Ordu, Hərbi Dəniz Qüvvələri və NKVD qoşunları sıralarında xidmət etmiş, lakin yaralanma, xəstəlik və xəsarətlər səbəbindən ordunu tərk edən, habelə birbaşa dövlət və partiya təşkilatlarının qərarı ilə verilmiş bütün hərbi personal və ordu xaricində çalışan mülki işçilər;SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin 07.07.1945-ci il tarixli qərarı ilə medal haqqında Əsasnaməyə edilən əlavəyə əsasən, ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" medalı həm də Xalq Daxili İşlər Komissarlığı orqanlarının və SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komissarlığının şəxsi heyətinə verilmişdir. Taxılma qaydası ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" medalı sinənin sol tərəfində, SSRİ-nin digər medallarından ""Sovet Zapolyaryesinin müdafiəsinə görə"" medalından sonra taxılır. Təltif olunanlar ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" medalı ən populyar medal hesab olunur. 1 yanvar 1995-ci ilə qədər təqribən 14.933.000 şəxs ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" medalı ilə təltif olunub. Mükafatlandırılanlar arasında, Alman ordusu və müttəfiqlərinə qarşı döyüşlərdə iştirak edən Bolqarıstan silahlı qüvvələrinin 120 min hərbçisi də var.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755549
-"""1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 20 illiyi"" yubiley medalı","""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 20 illiyi"" yubiley medalı — 1965-ci ildə təsis olunmuş SSRİ medalı. Rəsmlər Viktor Yermakov və Yuri Lukyanov tərəfindən çəkilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755550
-"""1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 30 illiyi"" yubiley medalı","""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 30 illik yubileyi"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 25 aprel 1975-ci ildə təsis olunmuş SSRİ ordeni. Medalın şəkillərinin müəllifi Valentin Zayçev və Albert Miroşniçenkodur. 14 259 560 nəfər şəxs bu medalla təltif olunmuşdur. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755551
-"""1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 40 illiyi"" yubiley medalı","""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 40 illiyi"" yubiley medalı"" — 1985-ci ildə təsis olunmuş SSRİ medalı. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755554
-"""1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 60 illiyi"" yubiley medalı","""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 60 illiyi"" yubiley medalı — 2004-cü ildə təsis olunmuş medal.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755558
-"""1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 65 illiyi"" yubiley medalı","""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 65 illiyi"" yubiley medalı — 1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsi iştirakçılarının ön və arxa cəbhələrdə göstərdikləri qəhrəmanlığı və fədakarlığı nəzərə alaraq, MDB dövlət başçıları Şurasının 2008-ci il 10 oktyabr tarixli qərarı ilə təsis edilmiş medal. Təltif olunanlar SSRİ Silahlı Qüvvələri sıralarında Böyük Vətən müharibəsi cəbhələrində döyüş əməliyyatlarında iştirak etmiş hərbi qulluqçular və muzdla xidmət etmiş mülki şəxslər; Faşist işğalçılarına qarşı gizli mübarizə aparan şəxslər; Böyük Vətən müharibəsi dövründə SSRİ Silahlı Qüvvələrində xidmət etmiş hərbi qulluqçular və muzdla xidmət etmiş mülki şəxslər; ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" və ""Yaponiya üzərində qələbəyə görə"" medalları ilə təltif olunmuş şəxslər; ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbə üçün"" medalının vəsiqəsi, yaxud müharibə iştirakçısı vəsiqəsi olan şəxslər; Böyük Vətən müharibəsi illərində fədakar əməyə görə SSRİ ordenləri, ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə"", ""Əmək igidliyinə görə"", ""Əməkdə fərqlənməyə görə"", ""Leninqradın müdafiəsinə görə"", ""Moskvanın müdafiəsinə görə"", ""Odessanın müdafiəsinə görə"", ""Sevastopolun müdafiəsinə görə"", ""Stalinqradın müdafiəsinə görə"", ""Kiyevin müdafiəsinə görə"", ""Qafqazın müdafiəsinə görə"", ""Sovet Zapolyaryesinin müdafiəsinə görə"" medalları ilə təltif olunmuş şəxslər; ""Blokadada olan Leninqrad sakininə"" nişanı, yaxud ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə"" medalının vəsiqəsi olan şəxslər; Böyük Vətən müharibəsi dövründə altı aydan az olmayaraq əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmuş şəxslər. Azərbaycan Respublikasından olan iştirakçıların ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 65 illiyi"" yubiley medalı ilə təltif edilməsi haqq��nda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2 mart 2010-cu il tarixli Sərəncamı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755559
-"""1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi"" yubiley medalı","""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi"" yubiley medalı. — Rusiya Federasiyasının yubiley medalı. Rusiya Federasiyası Prezidentinin fərmanı ilə 13 iyun 2019-cu ildə təsis edilmişdir. Medal qaydaları ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi"" yubiley medalı ilə mükafatlandırılır: Böyük Vətən müharibəsi cəbhələrində döyüşlərdə SSRİ Silahlı Qüvvələri sıralarında iştirak etmiş hərbi qulluqçular və mülki işçilər, SSRİ-nin müvəqqəti işğal olunmuş ərazilərində Böyük Vətən müharibəsi illərində fəaliyyət göstərən partizanlar və yeraltı təşkilatların üzvləri, Böyük Vətən müharibəsi illərində xidmət etmiş hərbi qulluqçular və mülki işçilər, SSRİ Silahlı Qüvvələrində Vətən Müharibəsindən, ""1941-1945 Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində Qələbəyə görə"", ""Yaponiya üzərində Qələbəyə görə"" medalları ilə təltif edilmiş şəxslər, habelə ""Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində Qələbəyə görə"" medalı üçün sertifikatı və ya 1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində iştirakını təsdiqləyən bir müharibə veteranı sertifikatı olan şəxslər; Böyük Vətən müharibəsi illərində fədakar əməyə görə SSRİ ordenləri ilə təltif edilmiş ev işçiləri, ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə"" medalı, ""Əmək igidliyinə görə"" medalı, ""Əməkdə fərqlənməyə görə"" medalı, ""Leninqradın müdafiəsinə görə"" medalı, ""Moskvanın müdafiəsinə görə"" medalı, ""Odessanın müdafiəsinə görə"" medalı, ""Sevastopolun müdafiəsinə görə"" medalı, ""Stalinqradın müdafiəsinə görə"" medalı, ""Kiyevin müdafiəsinə görə"" medalı, ""Qafqazın müdafiəsinə görə"" medalı, ""Sovet Zapolyaryesinin müdafiəsinə görə"" medalı, habelə ""Mühasirədə olan Leninqradın sakini"" nişanına və ya ""1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə"" medalı üçün sertifikata sahib olan şəxslər; SSRİ-nin müvəqqəti işğal olunmuş ərazilərindəki iş dövrü istisna olmaqla, 22 iyun 1941 – 9 may 1945-ci il tarixində ən azı altı ay işləyən şəxslər; İkinci Dünya müharibəsi illərində nasistlər və müttəfiqləri tərəfindən yaradılan keçmiş həbs düşərgəsi məhbusları, gettolar və digər həbs olunanlar; Müstəqil Dövlətlər Birliyinin üzvü olmayan xarici dövlətlərin, SSRİ Silahlı Qüvvələri sıralarında hərbi milli birləşmələrin, partizan dəstələrinin, yeraltı qrupların bir hissəsi olaraq vuruşan, digər anti-faşist birləşmələr, 1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsindəki Qələbəyə böyük töhfə verən və SSRİ və ya Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatlarına layiq görülmüş vətəndaşlar.""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi"" yubiley medalı sinənin sol tərəfində taxılır və ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 70 illiyi"" yubiley medalından sonra yerləşdirilir. Medal təsviri ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi"" yubiley medalı gümüşü rəngli metaldan hazırlanmış və diametri 32 mm olan dairə şəklindədir. Medalın üz tərəfində, 1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsi illərində sahə forması geyinmiş, yarı dönmüş dayanan, sol əlində Şpaqin avtomatını tutan, sağ əli ilə Reyxstaq binasının divarına ""Zəfər!"" sözünü yazan qalib bir döyüşçünün şəkli var. ""Zəfər!"" Sözünün altında — bir-birinin altında ""1945"" və ""2020"" rəqəmləri. Medalın arxa tərəfində, ortada bir yazı var: ""1941–1945 Böyük Vətənpərvər Müharibəsində Qələbənin 75 ili"". Aşağıdakı yazı iki dəfnə kolu ilə hörülmüşdür, aralarında beşguşəli bir ulduz şəkli var. Medalın kənarları bir haşiyə ilə haşiyələnmişdir. Medallardakı bütün şəkillər, yazılar və nömrələr qabarıqdır. Medal bir dəlik və bir üzük ilə kənarları boyunca iki uzununa mavi zolaqlı boz ipək bir moire lentlə örtülmüş beşbucaqlı bir bloka bağlanır. Kəmər genişliyi — 24 mm. Lentin ortasında qara və narıncı rəngdə beş alternativ zolaq var. Bütün zolaqlar 1,0 mm enindədir. Medal lent, ""İgidliyə görə"" medalı və ""Şöhrət"" ordeni lentlərinin rənglərini birləşdirir. İlk mükafat Rusiya Prezidenti Vladimir Putin tərəfindən 18 yanvar 2020-ci ildə Sankt-Peterburqda Böyük Vətən müharibəsi veteranları ilə görüş zamanı təltif edildi. Dörd nəfər mükafatlandırıldı. Yanvar ayının sonunda bölgələrdə ilk qazilər Rusiya Federasiyasının təsis qurumlarının rəhbərləri tərəfindən mükafatlandırıldı və bütün bələdiyyələrdə, şəhərlərdə və kəndlərdə mükafatlandırmalar başladı. 2020-ci il fevral ayının əvvəllərində Rusiya Federasiyasının səfirlikləri xaricdə yaşayan Böyük Vətən müharibəsi veteranlarına mükafatlar təqdim etməyə başladılar. 4 fevral 2020-ci il tarixində Rusiya Müdafiə naziri Ordu generalı Sergey Şoyqu Sovet İttifaqı Marşalı Dmitri Yazova bu medalı təqdim etdi. 5 may 2020-ci il tarixində KXDR Xarici İşlər Naziri Rusiya Prezidentinin fərmanına əsasən KXDR rəhbəri Kim Çen İn medal ilə təltif edildi. Eyni zamanda, medal haqqında əsasnaməyə görə, Kim Çen İn mükafat ala biləcək insanlar kateqoriyasına aid deyildi. Həmçinin bax Böyük Vətən Müharibəsi Xarici keçidlər Rusiya Federasiyası Prezidentinin 13 iyun 2019-cu il tarixli 277 nömrəli ""Yubiley medalı haqqında"" Fərmanı 1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində 75 il Qələbə. """" Medalın təsviri ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Qələbəyə 75 il. """,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755557
-"""1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi"" yubiley medalı (Azərbaycan)","""Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi (1945–2020)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı ilə 2020-ci ildə təsis edilmişdir. Medal qaydaları ""Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi (1945–2020)"" yubiley medalı ilə mükafatlandırılır: Böyük Vətən müharibəsi cəbhələrində döyüşlərdə SSRİ Silahlı Qüvvələri sıralarında iştirak etmiş hərbi qulluqçular və mülki işçilər, SSRİ-nin müvəqqəti işğal olunmuş ərazilərində Böyük Vətən müharibəsi illərində fəaliyyət göstərən partizanlar və yeraltı təşkilatların üzvləri, Böyük Vətən müharibəsi illərində xidmət etmiş hərbi qulluqçular və mülki işçilər, SSRİ Silahlı Qüvvələrində Vətən Müharibəsindən, ""1941-1945 Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində Qələbəyə görə"", ""Yaponiya üzərində Qələbəyə görə"" medalları ilə təltif edilmiş şəxslər, habelə ""Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində Qələbəyə görə"" medalı üçün sertifikatı və ya 1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində iştirakını təsdiqləyən bir müharibə veteranı sertifikatı olan şəxslər və s.""Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi (1945–2020)"" yubiley medalı sinənin sol tərəfində taxılır və ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 70 illiyi"" yubiley medalından sonra yerləşdirilir. Medal təsviri ""Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi (1945–2020)"" yubiley medalı qızılı rəngli metaldan hazırlanmışdır. Medalın üz tərəfində, iri ""75 il"" yazısı görünür. Yuxarısında isə böyük hərflərlə ""QƏLƏBƏ"" yazılmışdır. Medalın orta hissəsində iki sünbül şəkli var. Kənar hissəsinin sol tərəfində isə, 1945 sağ tərəfində isə 2020 yazılmışdır. Medalın arxa tərəfində, ortada bir yazı var: ""BÖYÜK VƏTƏN MÜHARİBƏSİNDƏ QƏLƏBƏNİN 75 İLLİYİ 1945–2020"". ""75 İLLİYİ"" yazısı digər yazılara nisbətən böyük ölçüdə, ""1945–2020"" yazısı isə digər yazıların ölçüsündə yazılmışdır. Medalın aşağısında iki ədəd dəfnə kolu şəkli var. Medallardakı bütün yazılar və nömrələr qabarıqdır. Medal bir dəlik və bir üzük ilə kənarları boyunca iki uzununa Azərbaycan bayrağı rəngələri ilə lentlə örtülmüş beşbucaqlı bir bloka bağlanır. Kəmər genişliyi — 24 mm. Həmçinin bax Böyük Vətən Müharibəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=700265
-"""1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 20 illiyi"" yubiley medalı","""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 20 illiyi"" yubiley medalı — 1965-ci ildə təsis olunmuş SSRİ medalı. Rəsmlər Viktor Yermakov və Yuri Lukyanov tərəfindən çəkilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=692492
-"""1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 30 illiyi"" yubiley medalı","""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 30 illik yubileyi"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 25 aprel 1975-ci ildə təsis olunmuş SSRİ ordeni. Medalın şəkillərinin müəllifi Valentin Zayçev və Albert Miroşniçenkodur. 14 259 560 nəfər şəxs bu medalla təltif olunmuşdur. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755552
-"""1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 40 illiyi"" yubiley medalı","""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 40 illiyi"" yubiley medalı"" — 1985-ci ildə təsis olunmuş SSRİ medalı. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=692494
-"""1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə"" medalı","""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə"" medalı — 1945-ci ildə təsis olunmuş SSRİ medalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755560
-"""1941-1945-ci illər müharibəsi veteranı"" nişanı","""1941–1945-ci illər müharibəsi veteranı"" nişanı — 1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 55-ci ildönümü şərəfinə, təsis edilmiş vahid nümunəli xatirə nişanıdır. Təsdiq edilməsi barədə qanun ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 55-ci ildönümü şərəfinə "" 1941–1945-ci illər müharibəsi Veteranı"" Vahid nümunəli xatirə nişanı haqqında"" qərarın təsdiq edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının qanunu ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 55-ci ildönümü şərəfinə ""1941–1945-ci illər müharibəsi veteranı"" vahid nümunəli xatirə nişanı haqqında"" 1999-cu il oktyabrın 8-də Yalta şəhərində imzalanmış Qərar təsdiq edilsin.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=323252
-"""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" medalı","""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" medalı – SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin 9 may 1945-ci il tarixli qərarı ilə təsis edilmişdir. Medalın müəllifləri rəssamlar E. M. Romanov və İ. K. Andrianovdur. SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin 9 may 1945-ci il tarixli Fərmanı ilə təsis edilmişdir. ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" medalı ilə təltif edilsin: II Dünya Müharibəsi cəbhələrində Qırmızı Ordu, Hərbi Dəniz Qüvvələri və NKVD qoşunlarının sıralarında bilavasitə iştirak edən və ya hərbi rayonlardakı işləri ilə qələbəni təmin edən bütün hərbi personal və mülki heyət; Böyük Vətən Müharibəsi dövründə Qırmızı Ordu, Hərbi Dəniz Qüvvələri və NKVD qoşunları sıralarında xidmət etmiş, lakin yaralanma, xəstəlik və xəsarətlər səbəbindən ordunu tərk edən, habelə birbaşa dövlət və partiya təşkilatlarının qərarı ilə verilmiş bütün hərbi personal və ordu xaricində çalışan mülki işçilər;SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin 07.07.1945-ci il tarixli qərarı ilə medal haqqında Əsasnaməyə edilən əlavəyə əsasən, ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" medalı həm də Xalq Daxili İşlər Komissarlığı orqanlarının və SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komissarlığının şəxsi heyətinə verilmişdir. Taxılma qaydası ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" medalı sinənin sol tərəfində, SSRİ-nin digər medallarından ""Sovet Zapolyaryesinin müdafiəsinə görə"" medalından sonra taxılır. Təltif olunanlar ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" medalı ən populyar medal hesab olunur. 1 yanvar 1995-ci ilə qədər təqribən 14.933.000 şəxs ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" medalı ilə təltif olunub. Mükafatlandırılanlar arasında, Alman ordusu və müttəfiqlərinə qarşı döyüşlərdə iştirak edən Bolqarıstan silahlı qüvvələrinin 120 min hərbçisi də var.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=284581
-"""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 20 illiyi"" yubiley medalı","""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 20 illiyi"" yubiley medalı — 1965-ci ildə təsis olunmuş SSRİ medalı. Rəsmlər Viktor Yermakov və Yuri Lukyanov tərəfindən çəkilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755553
-"""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 20 illiyi"" yubiley medalı","""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 20 illiyi"" yubiley medalı — 1965-ci ildə təsis olunmuş SSRİ medalı. Rəsmlər Viktor Yermakov və Yuri Lukyanov tərəfindən çəkilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=471486
-"""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 30 illiyi"" yubiley medalı","""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 30 illik yubileyi"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 25 aprel 1975-ci ildə təsis olunmuş SSRİ ordeni. Medalın şəkillərinin müəllifi Valentin Zayçev və Albert Miroşniçenkodur. 14 259 560 nəfər şəxs bu medalla təltif olunmuşdur. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=471374
-"""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 40 illiyi"" yubiley medalı","""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 40 illiyi"" yubiley medalı"" — 1985-ci ildə təsis olunmuş SSRİ medalı. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=471599
-"""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 60 illiyi"" yubiley medalı","""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 60 illiyi"" yubiley medalı — 2004-cü ildə təsis olunmuş medal.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=546415
-"""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 65 illiyi"" yubiley medalı","""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 65 illiyi"" yubiley medalı — 1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsi iştirakçılarının ön və arxa cəbhələrdə göstərdikləri qəhrəmanlığı və fədakarlığı nəzərə alaraq, MDB dövlət başçıları Şurasının 2008-ci il 10 oktyabr tarixli qərarı ilə təsis edilmiş medal. Təltif olunanlar SSRİ Silahlı Qüvvələri sıralarında Böyük Vətən müharibəsi cəbhələrində döyüş əməliyyatlarında iştirak etmiş hərbi qulluqçular və muzdla xidmət etmiş mülki şəxslər; Faşist işğalçılarına qarşı gizli mübarizə aparan şəxslər; Böyük Vətən müharibəsi dövründə SSRİ Silahlı Qüvvələrində xidmət etmiş hərbi qulluqçular və muzdla xidmət etmiş mülki şəxslər; ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" və ""Yaponiya üzərində qələbəyə görə"" medalları ilə təltif olunmuş şəxslər; ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbə üçün"" medalının vəsiqəsi, yaxud müharibə iştirakçısı vəsiqəsi olan şəxslər; Böyük Vətən müharibəsi illərində fədakar əməyə görə SSRİ ordenləri, ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə"", ""Əmək igidliyinə görə"", ""Əməkdə fərqlənməyə görə"", ""Leninqradın müdafiəsinə görə"", ""Moskvanın müdafiəsinə görə"", ""Odessanın müdafiəsinə görə"", ""Sevastopolun müdafiəsinə görə"", ""Stalinqradın müdafiəsinə görə"", ""Kiyevin müdafiəsinə görə"", ""Qafqazın müdafiəsinə görə"", ""Sovet Zapolyaryesinin müdafiəsinə görə"" medalları ilə təltif olunmuş şəxslər; ""Blokadada olan Leninqrad sakininə"" nişanı, yaxud ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə"" medalının vəsiqəsi olan şəxslər; Böyük Vətən müharibəsi dövründə altı aydan az olmayaraq əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmuş şəxslər. Azərbaycan Respublikasından olan iştirakçıların ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 65 illiyi"" yubiley medalı ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2 mart 2010-cu il tarixli Sərəncamı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=103241
-"""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 75 illiyi"" yubiley medalı","""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi"" yubiley medalı. — Rusiya Federasiyasının yubiley medalı. Rusiya Federasiyası Prezidentinin fərmanı ilə 13 iyun 2019-cu ildə təsis edilmişdir. Medal qaydaları ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi"" yubiley medalı ilə mükafatlandırılır: Böyük Vətən müharibəsi cəbhələrində döyüşlərdə SSRİ Silahlı Qüvvələri sıralarında iştirak etmiş hərbi qulluqçular və mülki işçilər, SSRİ-nin müvəqqəti işğal olunmuş ərazilərində Böyük Vətən müharibəsi illərində fəaliyyət göstərən partizanlar və yeraltı təşkilatların üzvləri, Böyük Vətən müharibəsi illərində xidmət etmiş hərbi qulluqçular və mülki işçilər, SSRİ Silahlı Qüvvələrində Vətən Müharibəsindən, ""1941-1945 Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində Qələbəyə görə"", ""Yaponiya üzərində Qələbəyə görə"" medalları ilə təltif edilmiş şəxslər, habelə ""Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində Qələbəyə görə"" medalı üçün sertifikatı və ya 1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində iştirakını təsdiqləyən bir müharibə veteranı sertifikatı olan şəxslər; Böyük Vətən müharibəsi illərində fədakar əməyə görə SSRİ ordenləri ilə təltif edilmiş ev işçiləri, ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə"" medalı, ""Əmək igidliyinə görə"" medalı, ""Əməkdə fərqlənməyə görə"" medalı, ""Leninqradın müdafiəsinə görə"" medalı, ""Moskvanın müdafiəsinə görə"" medalı, ""Odessanın müdafiəsinə görə"" medalı, ""Sevastopolun müdafiəsinə görə"" medalı, ""Stalinqradın müdafiəsinə görə"" medalı, ""Kiyevin müdafiəsinə görə"" medalı, ""Qafqazın müdafiəsinə görə"" medalı, ""Sovet Zapolyaryesinin müdafiəsin�� görə"" medalı, habelə ""Mühasirədə olan Leninqradın sakini"" nişanına və ya ""1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə"" medalı üçün sertifikata sahib olan şəxslər; SSRİ-nin müvəqqəti işğal olunmuş ərazilərindəki iş dövrü istisna olmaqla, 22 iyun 1941 – 9 may 1945-ci il tarixində ən azı altı ay işləyən şəxslər; İkinci Dünya müharibəsi illərində nasistlər və müttəfiqləri tərəfindən yaradılan keçmiş həbs düşərgəsi məhbusları, gettolar və digər həbs olunanlar; Müstəqil Dövlətlər Birliyinin üzvü olmayan xarici dövlətlərin, SSRİ Silahlı Qüvvələri sıralarında hərbi milli birləşmələrin, partizan dəstələrinin, yeraltı qrupların bir hissəsi olaraq vuruşan, digər anti-faşist birləşmələr, 1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsindəki Qələbəyə böyük töhfə verən və SSRİ və ya Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatlarına layiq görülmüş vətəndaşlar.""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi"" yubiley medalı sinənin sol tərəfində taxılır və ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 70 illiyi"" yubiley medalından sonra yerləşdirilir. Medal təsviri ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi"" yubiley medalı gümüşü rəngli metaldan hazırlanmış və diametri 32 mm olan dairə şəklindədir. Medalın üz tərəfində, 1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsi illərində sahə forması geyinmiş, yarı dönmüş dayanan, sol əlində Şpaqin avtomatını tutan, sağ əli ilə Reyxstaq binasının divarına ""Zəfər!"" sözünü yazan qalib bir döyüşçünün şəkli var. ""Zəfər!"" Sözünün altında — bir-birinin altında ""1945"" və ""2020"" rəqəmləri. Medalın arxa tərəfində, ortada bir yazı var: ""1941–1945 Böyük Vətənpərvər Müharibəsində Qələbənin 75 ili"". Aşağıdakı yazı iki dəfnə kolu ilə hörülmüşdür, aralarında beşguşəli bir ulduz şəkli var. Medalın kənarları bir haşiyə ilə haşiyələnmişdir. Medallardakı bütün şəkillər, yazılar və nömrələr qabarıqdır. Medal bir dəlik və bir üzük ilə kənarları boyunca iki uzununa mavi zolaqlı boz ipək bir moire lentlə örtülmüş beşbucaqlı bir bloka bağlanır. Kəmər genişliyi — 24 mm. Lentin ortasında qara və narıncı rəngdə beş alternativ zolaq var. Bütün zolaqlar 1,0 mm enindədir. Medal lent, ""İgidliyə görə"" medalı və ""Şöhrət"" ordeni lentlərinin rənglərini birləşdirir. İlk mükafat Rusiya Prezidenti Vladimir Putin tərəfindən 18 yanvar 2020-ci ildə Sankt-Peterburqda Böyük Vətən müharibəsi veteranları ilə görüş zamanı təltif edildi. Dörd nəfər mükafatlandırıldı. Yanvar ayının sonunda bölgələrdə ilk qazilər Rusiya Federasiyasının təsis qurumlarının rəhbərləri tərəfindən mükafatlandırıldı və bütün bələdiyyələrdə, şəhərlərdə və kəndlərdə mükafatlandırmalar başladı. 2020-ci il fevral ayının əvvəllərində Rusiya Federasiyasının səfirlikləri xaricdə yaşayan Böyük Vətən müharibəsi veteranlarına mükafatlar təqdim etməyə başladılar. 4 fevral 2020-ci il tarixində Rusiya Müdafiə naziri Ordu generalı Sergey Şoyqu Sovet İttifaqı Marşalı Dmitri Yazova bu medalı təqdim etdi. 5 may 2020-ci il tarixində KXDR Xarici İşlər Naziri Rusiya Prezidentinin fərmanına əsasən KXDR rəhbəri Kim Çen İn medal ilə təltif edildi. Eyni zamanda, medal haqqında əsasnaməyə görə, Kim Çen İn mükafat ala biləcək insanlar kateqoriyasına aid deyildi. Həmçinin bax Böyük Vətən Müharibəsi Xarici keçidlər Rusiya Federasiyası Prezidentinin 13 iyun 2019-cu il tarixli 277 nömrəli ""Yubiley medalı haqqında"" Fərmanı 1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində 75 il Qələbə. """" Medalın təsviri ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Qələbəyə 75 il. """,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=681708
-"""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə"" medalı","""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə"" medalı — 1945-ci ildə təsis olunmuş SSRİ medalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=472174
-"""20 Yanvar Şəhidi"" fəxri adı","20 Yanvar Şəhidi fəxri adı — 1990-cı ilin yanvarında Azərbaycanın azadlığı uğrunda şəhid olanların xatirəsini əbədiləşdirmək məqsədilə Azərbaycan Respublikası vətəndaşları üçün təsis edilmiş fəxri ad. ""20 Yanvar şəhidi"" fəxri adı Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1998-ci il 31 mart tarixli 695 nömrəli Fərmanı ilə təsis edilmişdir. ""20 Yanvar şəhidi"" fəxri adı ilə Azərbaycan Respublikasının azadlığı, suverenliyi və dövlət müstəqilliyi uğrunda 1990-cı ilin yanvarında Bakı şəhərində, Lənkəran və Neftçala rayonlarında faciəli hadisələr zamanı həlak olmuş və həmin hadisələr nəticəsində aldığı xəsarətdən (yaralanma, travma, kontuziya) vəfat etmiş şəxslər (ölümündən sonra) təltif olunurlar.""20 Yanvar şəhidi"" fəxri adı Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı əsasında verilir. Həmçinin bax Azərbaycan Respublikasının ""Azadlıq uğrunda mübariz"" fəxri adı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=280982
-"""20 Yanvar Şəhidi"" fəxri adı alanların siyahısı","""20 Yanvar Şəhidi"" fəxri adının təsis edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti 31 mart 1998-ci il tarixdə fərman imzalamışdır. 29 dekabr 1998-ci ildə ""20 Yanvar şəhidi"" fəxri adı haqqında Əsasnamə təsdiq edilmişdir. 1990-cı il yanvarın 20-də keçmiş SSRİ silahlı qüvvələrinin Bakıya və respublikanın bir neçə rayonuna hərbi təcavüzü zamanı həlak olmuş 149 nəfərə indiyədək ""20 Yanvar şəhidi"" fəxri adı verilmişdir. Abbasov Sabir Rzaqulu oğlu Abbasov Zöhrab Heydərəli oğlu Abbasova Fəridə Nəriman qızı Abdullayev Eyyub Mahmud oğlu Abdullayev Tariyel Hacıbala oğlu Abdullayev Zahid Abdulla oğlu Adilov Musa Ramazan oğlu Abdullayev Tariyel Oruc oğlu Ağahüseynov Ağahəsən Yarı oğlu Ağahüseynov Nurəddin Aslan oğlu Ağaverdiyev Aslan Əlikram oğlu Alimov Ramis Xarisoviç Allahverdiyev İlham Əjdər oğlu Allahverdiyev Nəriman Əmir oğlu Allahverdiyev Ruslan Kamal oğlu Allahverdiyeva Fərizə Çoban qızı Aliməmmədov Teymur Yəhya oğlu Atakişiyev Bəhruz Tofiq oğlu Atakişiyev Şakir Xandadaş oğlu Ağayev Şövkət Həsənoviç Babayev Əlövsat Hidayət oğlu Babayev Fuad Yavər oğlu Babayev Rahim Vaqif oğlu Babayeva Sürəyyə Lətif qızı Bağırov Baloğlan Həbib oğlu Bağırov Telman Malik oğlu Baxşəliyev Elçin Mirzə oğlu Baxşıyev Salman Babaxan oğlu Bayramov İsabala Əli oğlu Bessantina Vera Lvovna Bədəlov Rövşən Seyfulla oğlu Boqdanov Valeri Zakiroviç Bünyadzadə Ülvi Yusif oğlu Cabbarov Firuz Vəli oğlu Cavanşirov İlkin Zülqədər oğlu Cəfərov Əbülfəz Böyükağa oğlu Durdıyev Anagəldi Eminov Vəfadar Osman oğlu Əbilhəsənov İlqar Yusif oğlu Əbülfətov Mircamal Mirsaleh oğlu Əhmədov İlqar Hümbət oğlu Ələkbərov Azər Nəsib oğlu Əsgərov Novruz Faiq oğlu Ələsgərov Zaur Rasim oğlu Əliyev Əruz Əhmədəli oğlu Əliyev Bayram Mədət oğlu Əliyev Çingiz Mirzəhüseyn oğlu Əliyev Xəlqan Yusif oğlu Əliyev Namiq Kamil oğlu Əliyev Rüstəm Şahvələd oğlu Əliyev Zahid Bayram oğlu Əliyev Zəbbulla Xeyrulla oğlu Əlizadə Faiq Əbdülhüseyn oğlu Əsədullayev Asif Kamil oğlu Əşrəfov Rəhman İsmixan oğlu Əzizov Habil Komunar oğlu Hacıyev Mübariz Məhəmməd oğlu Həmidov İzzət Atakişi oğlu Həmzəyev Balahüseyn Mirqəzəb oğlu Həsənov Əli Xudaverdi oğlu Həsənov Fuad Əvəz oğlu Həsənov Mehman İbrahim oğlu Həsənov Müzəffər Qəzənfər oğlu Həsənov Sahib Nəsib oğlu Həşimov İsrafil Ağababa oğlu Hüseynov Bəxtiyar Məmməd oğlu Hüseynov Əlimərdan Əbil oğlu Hüseynov Nəriman Vəli oğlu Hüseynov Nizami Polad oğlu Hüseynov Rahib Məmməd oğlu Xammədov Baba Məmməd oğlu Xanməmmədov Cəbrayıl Hüseynxan oğlu Xaritonov Vladimir Aleksandroviç İbadzadə Ağamehdi Seyfulla oğlu İbrahimov İbrahim İsmayıl oğlu İbrahimov İlqar Rəşid oğlu İmanov Elçin Beydulla oğlu İsayev Fəxrəddin Xudu oğlu İsayev Müşviq Ağaəli oğlu İsayev Rauf Sultanməcid oğlu İsmayılov Cavad Yunus oğlu İsmayılov Məmmədəli Novruz oğlu İsmayılov Rəşid İslam oğlu İsmayılov Tofiq Babaxan oğlu İsrayılov Ağanəzər Araz oğlu Kazımov Əflatun Həşim oğlu Kərimov Aleksandr Ramazan oğlu Kərimov İlqar İsa oğlu Kərimov Oqtay Ayvaz oğlu Qayıbov Ələsgər Yusif oğlu Qasımov Abbas Şəmməd oğlu Qasımov Yusif İbrahim oğlu Qeybullayev Elçin Suyəddin oğlu Qəniyev Mirzə Rzabala oğlu Qocamanov Əliyusif Bilal oğlu Quliyev Səxavət Balay oğlu Marxevka Alekandr Vitalyeviç Meyeroviç Yan Maksoviç Məmmədov Eldar Zeynal oğlu Məmmədov İbiş Behbud oğlu Məmmədov İlham İslam oğlu Məmmədov Kamal Seyidqurban oğlu Məmmədov Mehman Sahibəli oğlu Məmmədov Məmməd Yarməmməd oğlu Məmmədov Rahim Vəliağa oğlu Məmmədov Səxavət Heydər Əli oğlu Məmmədov Şahin Zahid oğlu Məmmədov Vaqif Məmməd oğlu Məmmədov Vidadi Üzeyir oğlu Məmmədova Larisa Fərman qızı Məmmədova Svetlana Həmid qızı Məmmədova Rəna Təyyar qızı Mirzəyev Azad Əliheydər oğlu Mirzəyev Elçin Hüseynqulu oğlu Mirzəyev Vaqif Səməd oğlu Mövludov Fuad Fərhad oğlu Muxtarov Rasim Mustafa oğlu Muradov Mehman Əsəd oğlu Mursaqulov İsmayıl Həsən oğlu Musayev Tofiq Ayvaz oğlu Mustafayev Mahir Vaqif oğlu Nəsibov Allahyar İsgəndər oğlu Nəsirov Yanvar Şirəli oğlu Nikolayenko Alla Alekseyevna Nişşenko Andrey Aleksandroviç Novruzbəyli Ağabəy Oqtay oğlu Novruzov Tofiq Heydər oğlu Nuriyev Zahir Zəbi oğlu Orucov Rafiq Ümid oğlu Orucov Rəfael Ümid oğlu Orucov Ş��msəddin Əbilhəsən oğlu Poladi Saleh Əliqulu oğlu Rəhimov Rəhim İsmayıl oğlu Rəhmanov İslam Oqtay oğlu Rüstəmov Rövşən Məmməd oğlu Rzayev Azad Allahverdi oğlu Sadıqov Yusif Allahverdi oğlu Salahov Şərafəddin Müzəffər oğlu Salayeva Sevda Məmmədağa qızı Semyonov Vladimir Aleksandroviç Səfərov Bafadar Ağamirzə oğlu Şərifov Mürvət Rəhim oğlu Tokarev Vladimir İvanoviç Tuxtamışov Fərqat Şərifullaeviç Turabov Tengiz Məmməd oğlu Yaqubov Nüsrət İsmayıl oğlu Yefimiçev Boris Vasilyeviç Yusupov Oleq Kərimoviç Zülalov İsbəndiyar Adil oğlu Həmçinin bax Azərbaycan Respublikasının Azadlıq uğrunda mübarizlərinin siyahısı Qara Yanvar faciəsinin şəhidlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=301972
-"""21 Azər"" medalı","""21 Azər"" medalı ― 1946-cı ildə təsis edilmiş və Azərbaycan Milli Hökuməti tərəfindən milli-demokratik hərəkatda iştirak edən 20 min nəfərin təltif edildiyi medal. Milli Hökumətinin dağılmasından sonra medalın verilməsi də dayandırılıb. Azərbaycan Demokrat Firqəsinin rəsmi orqanı olan Azərbaycan qəzetində bu medalın təsis edilməsi haqqında bunlar yazılıb: Həmçinin bax ""Zəfər"" ordeni Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=741746
-"""A"" komandası (teleserial, 1983)","""A"" Komandası (ing. The A-Team) — 5 mövsümlü, 98 seriyadan ibarət olan, 1983–1987-ci illər arasında istehsal olunmuş ABŞ televiziya serialıdır. ""A"" Komandası 4 üzvdən (Hannibal Smit, Templton, Merdok, Bosko Barakus) ibarətdir. Etmədikləri bir günah ucbatından həbs olunurlar, lakin sonra həbsdən qaçaraq həyatlarına pullu əsgərlər olaraq davam edirlər. Müəyyən bir ödəniş qarşılığında çətin vəziyyətdə olanlara kömək edən əfsanə qrupun Lideri Hannibal Smitdir. Templton isə qrupdakı ən cazibədar üzvdür. Ümumiyyətlə, qadınlar onu görəndə huşlarını itirirlər. Merdok bir az dəlisovdur və qrupun tək pilotudur. Bosko Barakus isə qrupun tək zənci və ən qüvvətli üzvüdür. Barakus boks ilə məşğul olub. Xarici keçidlər The A-Team co-creator Stephen J. Cannell Rəsmi sayt Arxivləşdirilib 2011-01-27 at the Portuguese Web Archive A-Team Resource Page Arxivləşdirilib 2021-02-27 at the Wayback Machine — Contains information on episodes, cast, etc.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=272337
-"""A"" korpusu (TRTİ)","""A"" korpusu binası — Rostov vilayəti Taqanroq şəhəri ərazisində yerləşən bina. ""A"" korpusu Taqanroq şəhəri Çexov küçəsi, ev 22 ünvanında yerləşir. Binanın inşasına 1914-cü ildə ildə başlanılmışdır. Tikinti işləri 1916-cı ildə bitmişdir. Binada hazırda Taqanroq Radiotexnika İnstutunun korpusu yerləşir. ""A"" korpusu Taqanroq Radiotexnika İnstutunun əsas korpusunu təşkil edir. Bina 1916-cı ildə Aleksandr Markoviç Qinzburqun layihəsi əsasında 1916-cı ildə inşa edilmişdir. Bina Alekseev qızlar gimnaziyası üçün inşa edilmişdi. Binanın təməlqoyma mərasimi 10 iyul 1914-cü ildə qoyulmuşfur. Binanın inşası zamanı böyük bil val qazılmasına ehtiyac yaranmışdır. Səbəb isə burada Troysk qalasının təməlinin yerləşməsi olmuşdur. Torpaq işləri zamanı insan qalıqları aşkarlanmışdır. Alekseev qızlar gimnaziyası bu binada uzun zaman fəaliyyət göstərməmişdir. İlk əvvəllər binadan hərbi qosbital kimi istifadə edilməyə başlanılmışdır. Vətəndaş müharibəsi dönəmində isə Əksqilabçıların əsas qərargahı olmuşdur. Sovet dönəmində binadan bağça, məktəb, kənd təsərrüfatı uçilişi kimi istifadə olunmağa başlanılmışdır. 1925-ci ildə binada Kənd təsərrüfatı texnikumu təşkil edilir. Sağ qanadda yataqxana, sol qanadda isə tədris sinifləri yerləşirdi. 1930-cu ildə Kənd təsərrüfatı texnikumu Taqanroq Kənd təsərrüfatının mexanikləşdirilməsi və elektrifikasiyası instutuna çevrilir. Taqanroq Kənd təsərrüfatının mexanikləşdirilməsi və elektrifikasiyası instutu 1952 Taqanroq Radio Texnika İnstutuna çevrilir. 1988–2010-cu illərdə binada Taqanroq liseyi yerləşirdi. Hazırda isə ""A"" korpusu Cənub Federal Universitetinin Mühəndis-Texnologiya akademiyası yerləşir. TRTİ kitabxanası Taqanroq Radio Texnika İnstutunun kitabxanası ""A"" korpusunda 25 avqust 1952-ci ildə istifadəyə verilmişdir. Burada qısa müddətə 20 min kitab toplanmışdır. Ölkənin 13 iri kitabxanası TRTİ kitabxanasına 744 kitab və 313 jurnal bəxş etmişdir. 1980-ci ildə burada 770690, 1990-cı ildə isə 1220500 kitaba sahib olmuşdur. ""A"" korpusunda bu gündə kitabxana fəaliyyət göstərir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=481339
-"""ABAD"" publik hüquqi şəxs","""ABAD"" — Ailə Biznesinə Asan Dəstək publik hüquqi şəxs Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin 23 sentyabr 2016-cı il tarixli Fərmanı ilə Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin tabeliyində yaradılıb. Yaranma tarixi Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin (ASAN xidmət) tabeliyində ""ABAD"" publik hüquqi şəxs Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin 23 sentyabr 2016-cı il tarixli Fərmanı ilə yaradılıb. Qurumun yaradılmasında məqsəd Azərbaycan Respublikasının sosial-iqtisadi inkişafında vətəndaşların fəal iştirakına, kiçik və orta sahibkarlığın inkişafına, əhalinin məşğulluq səviyyəsinin artırılmasına və rəqabətqabiliyyətli ailə təsərrüfatlarının formalaşdırılmasına dəstək verməkdir.""ABAD"" pilot layihə olaraq Masallıda 7 ailə təsərrüfatı ilə başladı. Hazırda dəstək proqramina daxil olan ailələrin sayı 553-ü ötüb. Sərəncam əsasında ""ABAD""ın yaranmasına 1.000.000 manat tranş alınıb. Layihə publik hüquqi şəxs olduğundan özünümaliyələşdirmə sistemi üzrə fəaliyyət göstərir. Dəstək və yeni mərkəzlərin tikilişi donor və tərəfdaşlar (yerli və beynəlxalq, özəl və dövlət) tərəfindən ayrılan vəsait sayəsində həyata keçirilir (məsələn, nazirliklər, SOCAR, TİKA, PAŞA Holding, GILAN Holding, EU, UNDP, GIZ, AZAL, Azər-Türk Bank və s.). İstiqamətlər Hazırda ""ABAD"" mərkəzləri tərəfindən prioritet olan 2 sahə üzrə fəaliyyət göstərən ailələrə dəstək göstərilir: dekorativ-tətbiqi xalq sənətkarlığı və qida məhsullarının istehsalı sahəsi. ""ABAD"" ilkin yeyinti məhsullarının, yəni ərzaq xammalı, qida məhsulları və əlavələri (inqrediyentləri), tamlı mallar qrupuna daxil edilmiş məhsulları deyil, məhz insan tərəfindən təbii və ya emal edilmiş halda istifadə olunan məhsullar daxildir. Məhsullar ilkin olaraq Masallı və Balakən rayonlarında təsərrüfatçılara təhvil verilmiş xüsusi monoblok-konteynerlərdə istehsal olunurdu. Bu rayonlarda ABADçı ailələrinə bütün standartlara cavabdeh olan xüsusi avadanlıqlarla təchiz edilmiş 18 monoblok-konteyner təqdim edilib. İstehsalat prosesi ""ABAD""ın texnoloqlarının nəzarəti altında keçirilir. Dekorativ-tətbiqi xalq sənətkarlığı Əl işləri sahəsi üzrə isə bütün Azərbaycan üzrə sənətkarlar qəbul olunur. Sənətkarlar arasında üstünlük Azərbaycan milli-mədəni ruhda hazırlanan suvenirləri düzəldənlərə üstünlük verilir. Dekorativ-tətbiqi xalq sənətkarlığı sahəsində Azərbaycan milli-mədəniyyətinı xas olan bütün dekorativ sənət növlərinin suvenir nümunələri təqdim olunur: xalçaçılıq, dulusçuluq, oymaçılıq, rəngkarlıq, zərgərlik, misgərlik, həsirçilik, və s. ""ABAD"" həmçinin orta sahikarlığa dəstək göstərir. Dəstək daha çox satışın təşkili xidmətindən ibarətdir, bir neçə MMC daxildir. Məhsulların keyfiyyəti ""ABAD"" leyblı altında satışa çıxarılan bütün məhsullar keyfiyyəti ilə seçilir. Onlar kimyavi qatqısıq evsayağı və 100% handmade üsulu ilə hazırlanır. Ət məhsulları 99% mal, qoyun və toyuq ətindəndir, 1% təbii ədviyyatlardan ibarətdir. Dəstək proqramına daxil olan xidmətlər ""ABAD""ın dəstək proqramı müxtəlif xidmətləri ehtiva edir. Bura marketinq, brendinq, dizayn, mühasibat xidmətləri, avadanlıqla təchizedilmə, hüquqi yardım, daşınma, qablaşdırma, logistika, bir pəncərə əsasında sertifikatlaşdırma və sonunda satışın təşkili kimi xidmətlər daxidlir. Bundan başqa, ABADçının adına bank hesabı və VÖEN açılır, satış baş tutduqda vəsaitlər ABADçının bank hesabına köçürülür. Zərurət yaranarsa, donor və partnyorlarımızın vasitəsilə ""ABAD""çılara avadanlıq, ya güzəştli mikrokredit verilə bilər. Qeyd: Vergi və DSMF hesabatlarının verilməsi. Suvenir hazırlayanlar vergidən azaddır. ""ABAD"" Etno-butik və BAKALEYA-lar Etno-butiklər ""ABAD"" etno-butiklərində əsasən dekorativ-tətbiqi xalq sənətkarlığı məhsulları satılır. Qida məhsullarının satışı ""Bravo"" hipermarketlərində, Grandmart və Bolmart supermarketlərində, həmçinin Rahat marketlərində yerləşən ""ABAD"" Bakaleyaları və stendlərində həyata keçirilir: Regional mərkəzlər ""ABAD"" publik hüquqi şəxsin 6 regional mərkəzi fəaliyyətdir. Digər mərkəzlər və layihələr ""ABAD Food Hall"" ""ABADçı""lar tərəfindən qeyri-sənaye üsulu ilə hazırlanmış qida məhsullarının sərgi-satışı həmçinin regiona ""ASAN Həyat Kompleks""lərinin nəzdində və ərazisində açılmış ""ABAD Food Hall""-larda təşkil olunur. Hazırda 5 ""ABAD Food Hall"" fəaliyyət göstərir: Quba ""ABAD Factory"" Quru meyvələr; Qənnadı məmulatları; Süd məhsulları; Ət məhsulları.Qeyd: Sahibkarlıq fəaliyyətinin səmərəli təşkili məqsədilə ""Quba ABAD Factory"" ərazisində müvafiq infrastruktur yaradılıb. Kompleksdə 30 ABADçı ailəsi fəalliyət göstərir. Məhsul dövriyyəsi artdıqca bu sayın 80-dək qalxması gözlənilir. Tovuz ""ABAD Factory"" ""Tovuz ABAD Factory"" Bitkilərin Emalı və Qurudulması Fabrikinin açılış mərasimi 4 mart 2020-ci il tarixində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Tovuz ""ASAN Həyat"" kompleksinin açılışı zamanı baş tutub. Fabrik ""Qazax Sement Zavodu"" MMC və ""Fito Life"" MMC-nin dəstəyi ilə 2019-cu ildə inşa edilib. Müasir standartlara cavab verən və ölkəmizdə ilk dəfə tətbiq edilən avadanlıqlarla təchiz edilmiş ""Tovuz ABAD Factory"" Bitkilərin Emalı və Qurudulması Fabrikinin fəaliyyəti ölkəmizə həm sosial, həm də iqtisadi faydalar gətirməsinə hədəflənib. Fabrikin ərazisi 3000 m² təşkil edir. Xammal anbarı, hazır məhsul anbarı, su anbarı, qazanxanası və laboratoriyası var. Fabrikdə 3 istehsal xətti qurulub: meyvələrin yuyulması, çeşidlənməsi, emalı, qurudulması və paketlənməsi; dərman bitkilərinin yuyulması, çeşidlənməsi, emalı, qurudulması və kisələrə doldurulması; emaldan keçmiş üyüdülmüş dərman bitkilərindən hazır çay məhsulunun istehsalı.Müasir standartlara cavab verən və Azərbaycanda ilk dəfə tətbiq ediləcək avadanlıqlarla təchiz olunan bu fabrikin fəaliyyəti ölkəmizə həm sosial, həm də iqtisadi faydalar gətirəcək. Fabrikdə rəqabətqabiliyyətli, ixracyönümlü 80 adda məhsulun istehsalı nəzərdə tutulur. Mövsümdən asılı olaraq fabrikdə 30–100 yerli vətəndaş çalışacaq ki, bu da öz növbəsində regionda məşğulluğun təmin edilməsinə əlavə töhfə verəcək. Şəki ""ABAD"" Keramika və Tətbiqi Sənət Mərkəzi 2018-ci il oktyabrın 29-da Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva Şəkiyə səfərləri çərçivəsində ""ABAD"" Keramika və Tətbiqi Sənət Mərkəzinin açılışında iştirak ediblər. ""ABAD"" publik hüquqi şəxsin Şəki Keramika və Tətbiqi Sənət Mərkəzinin binası XIX əsrin axırlarında tikilib və kazarma kimi istifadə olunub. Baxımsız və qəzalı şəraitdə olan həmin bina ""Paşa Holdinq""in dəstəyi ilə yenidən qurulub. Mərkəz ""Yuxarı Baş"" Dövlət Tarix-Memarlıq qoruğu Şəki şəhərinin qədim tarixi hissəsində yerləşir. Qoruğ UNESCO-nun mədəni irs siyahısında salınıb. Bina 1867-ci ildə tikilmiş tarix-memarlıq abidəsidir. İkimərtəbəli binada işçilər və təlimlərə qoşulacaq şəxslər üçün istirahət otaqları da var. Burada, həmçinin termik soba və təlim otaqları, xammal və hazır məhsul anbarları, etno-butik, ofis və xalçaçılıq otağı yerləşir. Mərkəzin məqsədi ölkəmizin, əsasən də Şəki rayonunun tarixi keramika ənənələrinin qorunub saxlanılması və gələcək nəsillərə ötürülməsi, həmçinin müxtəlif çeşidli Azərbaycan gilinin dünyada tanıdılmasıdır. Bura həm də Qafqazda ilk Keramika Mərkəzi kimi tarixə düşüb. Hazırda burada 12 sənətkar çalışır, könüllülük proqramları həyata keçirilir. Mərkəzdə keramika sənəti ilə birgə xalçaçılıq və digər dekorativ-tətbiqi xalq sənət növləri üzrə təlimlər keçirilir. Nardaran ""ABAD"" Keramika və Tətbiqi Sənət Mərkəzi 2018–2019-cu illərdə ""PAŞA Holdinq""in dəstəyi ilə inşa edilən Nardaran ""ABAD"" Keramika və Tətbiqi Sənət mərkəzi Türk Əməkdaşlıq və Koordinasiya Agentliyi i(""TIKA"") tərəfindən zəruri mal-matreial və avadanlıqlarla təchiz edilərək istifadəyə verilib. Mərkəzin məqsədi ölkəmizin tarixi keramika ənənələrinin gələcək nəsillərə tanıdılması və gənclər arasında məşğulluğun artırılmasıdır. Mərkəzdə keramika sənəti üzrə ustad dərsləri və təlimlər keçirilir. Mərkəzin müxtəlif profilli avadanlıqla təchiz edilməsi digər keraika sənətkarları və həvəskarları üçün məhsulların bişirilmə vəs. proseslərinin ərsəyə gəlməsinə dəstək verir. Hazırda Mərkəzda 10 əməkdaş daimi iş yeri ilə təmin edilib. Onlar tərəfindən hər ay müxtəlif çeşidli məhsul istehsal edilərək satışa çıxarılır. Ölkəmizdə yeni brendlərin əsasının qoyulması ""ABAD""ın ali məqsədlərindəndir. Belə ki, Mərkəzdə yaradılmış şəraitdən və ""ABAD"" xidmətlərindən yararlanmaqla ""ART Factory"" adlı yeni ""ABAD""çı burada müxtəlif dekorativ əşya və suvenirlər, məişətdə istifadə üçün keramika məhsulları istehsal edir. ""Təbiətdən tarixə"" adlı Keramika üzrə Beynəlxalq Simpozium ""ABAD"" publik hüquqi şəxsin təşəbbüsü ilə 20 may — 2 iyun 2019-cu il tarixində Şəki Keramika və Tətbiqi Sənət Mərkəzində ""Təbiətdən tarixə""[1] adlı Keramika üzrə Beynəlxalq Simpozium təşkil olunub. Beynəlxalq Simpoziumun məqsədi müxtəlif ölkələrdən olan sənətkar-keramistlər (15 ölkədən 25 iştirakçı) ilə təcrübə mübadiləsi aparmaq, iştirakçıları və ziyarətçiləri keramika sənətinin müasir meylləri və milli mədəniyyətimiz ilə tanış etmək olub. ""ABAD Gastro Village"" və ""Good food by ABAD"" ""Food truck""lərin istehsalı (təkərli qoşqular) ""ABAD"" PHŞ daha bir layihəsidir. Food truck-lər səyyar şəkildə fəaliyyət göstərməsi Respublikada turizm infrastrukturuna daha da cəlbedici görünüş yaradacaq. ""Truck""lər 4 istiqamətdə satış aparır: Şirniyyat.Truck-lər daimi olaraq Bakı şəhərində müxtəlif sakinlər axını çox olan nöqtələrdə fəaliyyət göstərir. Lakin səyyar şəkildə bütün Azərbaycan üzrə tədbirlərdə iştirak edə bilər. Beynəlxalq əlaqələr ""ABAD"" yarandığı gündən etibarən bir çox nüfüzlu beynəlxalq qurumlarla əməkdaşlıq edir. Bunlara BMTİP – Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnkişaf Proqramını, Aİ — Avropa İttifaqını, TİKA- Türkiyə İş Birliyi və Koordinasiya Agentliyini, BP, GIZ- Almaniya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Cəmiyyətini, AHK- Alman-Azərbaycan Xarici Ticarət Palatasını, JICA — Yaponiya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Agentliyini və başqalarını misal göstərmək olar. Həyata keçirdiyimiz irimiqyaslı layihələrə BMTİP və GEF ilə birgə həyata keçirdiyimiz ""Böyük Qafqaz Landşaftında Dayanıqlı Meşə və Torpaq İdarədilməsi"" layihəsi çərçivəsində ""Yüksək dağlıq məntəqələrin sakinlərinin əlavə gəlir mənbəyi ilə təmin edilməsinə dəstək üzrə ixtisaslaşmış yerli müəsisənin seçilməsi proqramını Avropa İttifaqının (Aİ) maliyyə dəstəyi və BMT-nin İnkişaf Proqramı ilə birgə həyata keçirilən, ümumilikdə 44 ailəni əhatə edən ""Balakən regional ABAD mərkəzi vasitəsilə Şəki-Zaqatala iqtisadi zonasında kiçik ailə müəssisələrinin inkişafına dəstək"" üç illik layihəsini misal göstərmək olar. İrimiqyaslı layihələrdən əlavə isə, ""ABAD"" müntəzəm olaraq AHK, GİZ, yerli şirkətlərdən isə Ekvita ilə xaricdən ekspertlərin cəlb olunması istiqamətində layihələr həyata keçirir. Bu günə qədər, ""ABAD"" heyətinə və ABADçılarımıza marketinq, mühasibatlıq, onlayn rezervasiya sistemlərinin qurulması, layihə idaredilməsi, həmçinin müxtəlif qida məhsullarının istehsalı sahəsində müxtəlif ölkələrdən olan peşəkar texnoloqlar tərəfindən təlimlər keçirilmişdir. ""ABAD"" Məktəblərində sənətkarlıq üzrə nəzəri və tətbiqi təlimlər keçirilir. Onların startı haqqında elanlar ""ABAD""ın sosial şəbəkələrdəki səhifələrində verilir. Hazırda Quba ""ABAD"" Məktəbində zərgərlik təlimləri təşkil olunur. Masallı ""ABAD"" Xalçaçılıq Mərkəzində isə xalçaçılıq üzrə təlimlər keçirilir. ""ABAD"" təlimlərini bitirən şəxslər ABADçı adını qazanmaq şansı əldə edirlər.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=731988
-"""ADA"" Universiteti","ADA Universiteti — Azərbaycan Respublikasının Bakı şəhərində yerləşən ali təhsil müəssisəsi. İnformasiya Texnologiyaları Universiteti Azərbaycan Respublikasında informasiya cəmiyyəti quruculuğu istiqaməti üzrə yüksək hazırlığa malik kadr potensialının formalaşdırılmasını təmin edən ali təhsil müəssisəsi idi. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin Sərəncamı ilə 1 fevral 2013-cü ildə yaradılmışdır. İnformasiya Texnologiyaları Universitetinin və Azərbaycan Respublikası Xarici İşlər Nazirliyinin Diplomatik Akademiyasının əsasında, 13 yanvar 2014-cü ildə ""ADA"" Universiteti yaradılması ilə fəaliyyəti başa çatmışdır.Universitetin tarixi 2006-cı ildən başlayır. Belə ki, 2006-cı ilin martında Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin nəzdində Azərbaycan Diplomatik Akademiyası adı altında ali təhsil müəssisəsi yaradılmışdır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 13 yanvar 2014-cü il tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikası Xarici İşlər Nazirliyinin Diplomatik Akademiyasının və Azərbaycan Respublikasında İnformasiya Texnologiyaları Universitetinin əsasında ADA Universiteti yaradılmışdır. Əsas məqsədi diplomatiya, ictimai münasibətlər, biznes, informasiya texnologiyaları və sistem mühəndisliyi üzrə qlobal liderlər hazırlamaqdır. Akademiyanın əsasını qoyan rektor, Azərbaycan Xarici İşlər Nazirinin müavini və Azərbaycanın ABŞ-dəki sabiq səfiri Hafiz Paşayevdir.2012-ci ildə Bakı şəhərində ""Dədə Qorqud"" parkı yaxınlığında yerləşən yeni ""Green and Smart"" kampusuna köçmüşdür. 2009-cu ildən magistr pilləsi, 2011-ci ildən bakalavr pilləsində ali təhsil verir. Hazırda, universitetin nəzdində 4 institut fəaliyyət göstərir: İctimai və Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutu Biznes İnstitutu İnformasiya Texnologiyaları və Mühəndislik İnstitutu Təhsilin İdarə Edilməsi İnstitutuBundan əlavə, 2022/2023-cü tədris ilindən etibarən ADA Universitetinin Qazax Mərkəzi fəaliyyətə başlamışdır. Dövlət və İctimai Münasibətlər Dövlət və İctimai Münasibətlər — ADA universiteti tərkibindəki fakültə. Fakültəyə ilk dəfə 2013-cü ildə tələbə qəbuluna başlanmışdır. Dövlət İmtahan Mərkəzinin III qrup üzrə keçirdiyi imtahanda iştirak etməklə və ya SAT imtahanı vasitəsilə abituriyentlər bu fakültədə təhsil almaq hüququ qazana bilirlər.Abituriyentlərin ingilis dili üzrə bilik səviyyələrindən asılı olaraq təhsil müddəti 4–5 il arasında dəyişə bilir. Fakültə tələbələrə analitik və liderlik bacarıqlarını inkişaf etdirməyə şərait yaradır. Təhsil müddəti ərzində tələbələr Mikro/Makroiqtisadiyyat, Tarix, Sosiologiya, Media & Dövlət və İctimai Münasibətlər, Hüquq və başqa dərslərdə iştirak edirlər. Bunlarla yanaşı, 3-cü ildən etibarən, tələbələrə digər fakültələrin 1 və ya 2 dərslərində iştirak etməyə də icazə verilir. Təhsil müddəti ərzində tələbələr ADA Universiteti tərəfindən təşkil olunmuş mübadilə proqramları vasitəsilə bir semestr ərzində xaricdə təhsil alma şansı qazana bilirlər. Bundan əlavə, Dövlət və İctimai Münasibətlər fakültəsi üzrə magistratura proqramı da ADA da mövcuddur və bu proqramın adı isə ""İctimai Siyasətdir"". İxtisaslar bunlardır: I ixtisas qrupu Kompüter elmləri İnformasiya texnologiyaları Kompüter mühəndisliyi Elektrik və Elektronika mühəndisliyiII ixtisas qrupu İqtisadiyyat Biznesin idarə olunması III ixtisas qrupu Hüquqşünaslıq Beynəlxalq münasibətlər Dövlət və ictimai münasibətlər ADA Qazax Mərkəzi ADA Qazax Mərkəzi — ADA Universitetinin Qazax şəhərində yerləşən mərkəzi. Mərkəz hazırda Qazax Müəllimlər Seminariyasının tarixi binasında fəaliyyət göstərir. Binanın 2021-ci ildən etibarən bərpa və yenidənqurması həyata keçirilmişdir. Bərpa işlərinə ADA Universiteti Fondu və onun tərəfdaşları Heydər Əliyev Fondu, ""NEQSOL Holding, Azərbaycan Respublikası Sahibkarlar (İşəgötürənlər) Təşkilatları Milli Konfederasiyası, PMD Qrup və Amerika-Azərbaycan Cəmiyyəti cəlb olunub.Mərkəzdə Azərbaycan dilində magistratura pilləsi üzrə üç proqram tədris olunur: Təhsil üzrə Menecment: Təhsil üzrə menecment ixtisası təhsilin müxtəlif pillələri və sahələri üzrə idarəçilər yetişdirir. Tədris bir semester ərzində 3 həftə Qazaxda bir həftə Bakıda olmaqla əyani formada, qalan vaxtlar isə onlayn aparılır. Proqramda tədris real beynəlxalq nümunələrə əsaslanaraq təhsilin idarə edilməsi üçün zəruri olan hüquqi, iqtisadi, maliyyə və idarəçilik üzrə mövzuları əhatə edir. Proqramın əsas üstünlüklərindən biri də ixtisas təhsili ilə yanaşı, akademik məqsədlər üçün ingilis dilinin tədrisidir. Təlim və tədrisin təşkili və metodikası: Təlim və tədrisin təşkili və metodikası ixtisası sinifdə öyrənmə prosesini təkmilləşdirmək üçün müəllimlərə lazım olan bilik və bacarıqları öyrədir. Məzunlar müasir tədris texnologiyaları tətbiq edən, sinfi düzgün idarə etməyi bacaran, sinif otağında tələbələrlə birgə öyrənməyi hədəfə alan müəllimlər kimi yetişirlər. Tədris proqramına akademik məqsədlər üçün ingilis dilinin öyrədilməsi də daxildir. Tədris bir semester ərzində 3 həftə Qazaxda bir həftə Bakıda olmaqla əyani formada, qalan vaxtlar isə onlayn aparılır. Təhsil müddətində uğurlu nəticə göstərən tələbələrə ADA Universitetinin Vaşinqton Mərkəzində təhsil alma imkanı yaradılır. Dövlət idarəetməsi: Proqramın əyani dərsləri ADA Universitetinin Qazax Mərkəzində keçiriləcək. Tədrisin ilk ilində tələbələrə ""Dövlət qulluqçuları üçün ingilis dili"" dərsləri onlayn şəkildə aparılacaq. Bu tətbiqi proqramın əsasını dövlət qulluğunda uğurlu fəaliyyət üçün lazım olan biliklərlə yanaşı, tədqiqat, data əsaslı qərarvermə, maliyyə savadlılığı və kommunikasiya kimi praktiki bacarıqlar təşkil edir.Mərkəzdə, həmçinin, ""Bir Müəllimin Manifesti"" adlı ixtisasartırma proqramı mövcuddur. Fəxri doktorları Anatoli Torkunov Abdullah Gül Xarici keçidlər ADA Univerisitetinin rəsmi veb-saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=435428
-"""ASAN xidmət"" ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalı","""ASAN xidmət"" ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""ASAN xidmət"" ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2022-ci il 20 dekabr tarixli 697-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər “ASAN xidmət” ilə səmərəli əməkdaşlığa görə” Azərbaycan Respublikasının medalı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) fəaliyyət istiqamətləri üzrə səmərəli əməkdaşlıq edən, bu sahədə mühüm layihələrin hazırlanmasında və həyata keçirilməsində fəal iştirak edən şəxslər, habelə həmin sahədə xüsusi xidmətlərə görə Azərbaycan Respublikasının və xarici ölkələrin dövlət və digər qurumlarının, beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan “ASAN xidmət” ilə səmərəli əməkdaşlığa görə” Azərbaycan Respublikasının medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində qeyd olunan şəxsləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) təltif edir.Maddə 3. Taxılma qaydası “ASAN xidmət” ilə səmərəli əməkdaşlığa görə” Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""ASAN xidmət"" ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalının təsviri Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 2 noyabr tarixli 454-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri “ASAN xidmət” ilə səmərəli əməkdaşlığa görə” Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, “ASAN xidmət” embleminin elementi olan guşələri pilləvari səkkizguşəli ulduz formalı, diametri 42 mm olan lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində ulduzun üzərində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Medalın ön tərəfinin mərkəzində üç sətrə bölünməklə “ASAN XİDMƏT” İLƏ SƏMƏRƏLİ ƏMƏKDAŞLIĞA GÖRƏ” sözləri həkk olunmuşdur. Medalın ön tərəfində olan bütün yazılar və təsvirlər relyeflidir, tünd qızılı rəngdədir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfində ulduzun üzərində xarici çevrə ilə konturlanmış dairənin üst hissəsində bir qədər tünd qızılı rəngdə “asan xidmət” sözləri, mərkəzində isə qızılı rəngin çalarlarından istifadə olunmaqla əməkdaşlıq simvolu əks olunmuşdur. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi göstərilir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir.Maddə 4. Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin üzərində mərkəzdə 21 mm enində tünd göy rəngli, mərkəzdən sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 4 mm enində qızılı rəngli və 4 mm enində tünd göy rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Xara lentin yuxarı hissəsinə 40 mm x 5,5 mm ölçülü qızılı rəngli lövhə bərkidilmişdir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. Həmçinin bax Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyi ASAN xidmət",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=827363
-"""Aleksandr Nevski"" ordeni (Rusiya)","""Aleksandr Nevski"" ordeni — Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatı. 1725-ci ildən 1917-ci ilədək Rusiya imperiyasının Müqəddəs Aleksandr Nevski ordeni var idi, SSRİ-də isə Aleksandr Nevski ordeni1942-ci ildən 1991-ci ilədək mövcud olmuşdur. Müqəddəs Aleksandr Nevski ordeni 1725-ci ildə I Yekaterina tərəfindən təsis edilib. Həm hərbi, həm də mülki şəxslərin mükafatlandırılması üçün də nəzərdə tutulub. 1917-ci ildə çar ordenI başqa ordenlərlə birlikdə ləvğ edildi. Aleksandr Nevski ordeni 29 iyul 1942-ci ildə SSRİ komanda heyətinin mükafatlandırılması üçün Qırmızı Ordunun hərbi ordeni kimi təsis edilmişdir. Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra ordeni 1992-ci il 2 mart tarixli Rusiya Federasiyası Ali Sovetinin Qərarı İlə və ""Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatı Haqqında"" 20 mart 1992-ci il tarixli 2424–1 saylı Fərmanı İlə Rusiya Federasiyasının Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatları sistemində 2557-I saylı qərarı ilə saxlanıldı. Lakin, Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatı kimi rəsmi statutu və təsviri olmayıb, təltif olunması dövlət tərəfindən həyata keçirilməyib. ""Rusiya Federasiyasının dövlət mükafat sisteminin təkmilləşdirilməsi üzrə tədbirlər Haqqında"" 7 sentyabr 2010-cu il tarixli 1099 saylı fərmanı ilə Rusiya Federasiyasının Prezidenti D. Medvedevin gostərişi ilə, Aleksandr Nevski ordeni Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatı sisteminə yenidən daxil olur, habelə onun statutu və təsviri təsdiq edilir. Aleksandr Nevski ordeni olaraq Rusiya Federasiyasının ordeni inqilabdan əvvəlki dizaynı ifadə edir. Həmçinin bax Müqəddəs Aleksandr Nevski ordeni Aleksandr Nevski ordeni (SSRİ) Xarici keçidlər ""Rusiya Federasiyasının dövlət mükafat sisteminin təkmilləşdirilməsi üzrə tədbirlər Haqqında""Rusiya Federasiyasının Prezidentinin 7 sentyabr 2010-cu il tarixli 1099 saylı f��rmanı Arxivləşdirilib 2015-05-12 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=386787
-"""Aleksandr Nevski"" ordeni (SSRİ)",Aleksandr Nevski ordeni — Böyük Vətən müharibəsi dövrləri üçün sovet mükafatı. Ordunun təşkilində yüksək nailiyyətlər əldə etdiyinə görə və Vətən uğrunda döyüşlərdə göstərdiyi görkəmli xidmətlərinə görə Qızıl ordu zabitlərinə verilən bu mükafat Suvorov və Kutuzov ordeni ilə birlikdə 29 iyul 1942-ci il tarixli Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanı ilə yaradılıb. Həmçinin bax Müqəddəs Aleksandr Nevski ordeni Aleksandr Nevski ordeni (Rusiya),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=386780
-"""Alqışlar ən böyük mükafatımdır"". Əli Zeynalov (film)","""Alqışlar ən böyük mükafatımdır"". Əli Zeynalov — qısametrajlı, sənədli televiziya filmi. Rejissor Salar Aslanov tərəfindən çəkilmişdir. Azərbaycan televiziyasında istehsal edilmişdir. Film Azərbaycan xalq artisti, görkəmli aktyor Əli Zeynalov haqqındadır. Film Azərbaycan xalq artisti, aktyor, Əli Zeynalovun həyat və yaradıcılığından bəhs edir. Filmin üzərində işləyən Rejissor: Salar Aslanov Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=532256
-"""Arqo"" əməliyyatı (film, 2012)","Arqo (ing. Argo) — 2012-ci ildə ABŞ-də ekranlaşdırılmış siyasi triller. Filmin rejissoru Ben Afflekdir. Filmin ssenarisi Toni Mendezin ""The Master of Disguise"" və Coşua Biermenin ""Wired"" jurnalında çıxmış ""The Great Escape"" məqaləsindən götürülmüşdür. Filmdə əsas rolda Ben Afflek, Mendez rolunu canlandırır, ondan əlavə isə Alan Arkin, Brayan Krenston və Con Qudmen də filmdə yer alıblar. Filmin prodüserləri Ben Afflek, Qrant Heslov və Corc Klunidir. Film 85-ci Akademiya Mükafatı üzrə yeddi nominasiya alıb və üçündə laureat olub. Bu laureatların arasında Ən yaxşı film də var. Bundan əlavə beş Qızıl Qlobus mükafatına da nominasiya olmuş və bunlardan ikisini qazanmışdır. Filmin xülasəsi 4 noyabr 1979-cu ildə İran aktivistləri İran İslam İnqilabı zamanı ABŞ prezidenti Cimmi Karterin Şaha sığınacaq verdiyinə görə İrandakı ABŞ səfirliyinə hücum edirlər. Əllidən çox səfirlik işçisi girov götürülür, lakin altı işçi ordan qaçmağa nail olurlar və Kanada səfirliyində sığınırlar. ABŞ Dövlət Departamenti onların İrandan salamat çıxarılması üçün planlar hazırlayır və nəzərdən keçirirlər. ABŞ Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi mütəxəsisi Toni Mendez də məsləhətləşmə üçün dəvət olunur. O edilən bütün təkliflərə qarşı fikirlər səsləndirir və sonunda alternativ bir təklif irəli sürür. Toni Mendez oğlu ilə telefonda danışarkən ""Meymunların dünyası üçün müharibə"" filmindən ilhamlanır və ağlına bir fikir gəlir, guya onlar da kanadalı film istehsalçılarıdır və İranda bəzi səhnələri lentə almaq istəyirlər, ordakı səfirlik işçilərini də kanadalı film işçiləri kimi göstərərək oradan çıxarmaq olar. Mendez müşahidəçisi Cek O'Donnel ilə Çon Çemberslə əlaqəyə girir. Onlar Çembers vasitəsilə Hollivudda kino prodüseri olan Lester Siqel ilə tanışırlar. Onlar birlikdə işləməyə başlayırlar və ""Arqo"" adında bir layihə hazırlayırlar. Bu layihədə onlar ""Ulduz müharibələri"" filminə bənzər bir film ərsəyə gətirmək istədikləri planında qərarlaşırlar. Bütün bunlar baş verən zaman İranda inqilabçılar öyrənirlər ki, onların basqın etdiyi və işçilərini girov götürdüyü Amerika səfirliyindən bəzi işçilər qaça bilib. ""Arqo"" layihəsinin prodüseri qismində Mendez İrana gəlir və altı amerikalı işçi ilə əlaqə yaradır. O onlara saxta Kanada passportları təqdim edir və onlara özləri haqqında uydurma həyatlarını öyrədir ki, hava limanında problemsiz ötüşsünlər. Səfirlik işçiləri bu plana bel bağlamasalar da, onlar bu plana razı oldular, çünki onlar bilirdilər ki, Mendez də öz həyatını təhlükəyə atır. Həqiqətən də filmdə çalışdıqlarını göstərmək üçün onlar bazara gedəndə orada bəzi problemlər yaşansa da, iranlı tanışları onları qarışıqlığın içərisindən çıxarmağa nail olur. Mendezə xəbər göndərilir ki, əməliyyat geri çəkildi və ABŞ-yə dönsün. Lakin, Mendez O'Donneli məcbur edir ki, İsveçrə Hava Yollarına bilet alsın. Hava Limanında olarkən təhlükə daha da artdı. Belə ki, sərnişinlərin həmin reyslə uçmaqları ən son anda təsdiqləndi və həmçinin kinonun proyektinin mövcudluğunu da öyrənmək üçün Hollivuda edilən zəng ən son anda cavablandırıldı. Mendez və səfirlik işçiləri təyyarədə yerlərini alırlar, bu zaman inqilab mühafizəçiləri hiylənin üstünü açır və onlar təyyarəni saxlamağa cəhd edirlər. İrandakı Kanada səfiri öz həyat yoldaşı ilə birlikdə İrandan çıxır. Onların evində çalışan iranlı xanım da amerikalılar haqqında hər şeyi bildiyinə görə İraqa qaçır. Mendez Zəka mükafatına layiq görüldü, lakin o medalı 1997-ci ildə əməliyyatın detalları açıqlanana qədər ala bilməmişdi. Film sabiq prezident Cimmi Karterin böhran və bu əməliyyatla bağlı nitqi ilə bitir. Ben Afflek — Toni Mendez rolunda Brayan Krenston — Cek O'Donnel rolunda Alan Arkin — Lester Siqel rolunda Con Qudman — Con Çembers rolunda Teyt Donovan — Robert Anders rolunda Klea DuVall — Kora Lijek rolunda Kristofer Denhem — Mark Lijek rolunda Skut Makneyri — Co Stafford rolunda Kerri Bişe — Keti Stafford rolunda Rori Koxreyn — Li Şatz rolunda Viktor Qarber — Ken Teylor rolunda Kayl Çandler — Hemilton Cordan rolunda Kris Messina — Malinov rolunda Zeliko İvanek — Robert Pender rolunda Titus Velliver — Con Beyts rolunda Bob Qunton — Sayrus Vans rolunda 1980-ci ildə İsveçrə hava yollarına aid sadəcə iki Boinq 747 təyyarəsi var idi və onların bəlli yol xəritəsi var idi, belə ki, onlardan biri Sürix — Nyu-York, digəri isə Cenevrə — Nyu-York yolu üzrə hərəkət edirdi. Bu təyyarələr heç vaxt İrana hər hansı xüsusi çağırış üzrə getməyiblər. Filmdə qeyd edilir ki, Britaniya və Yeni Zelandiya səfirlikləri Amerika səfirliyinin işçilərinə kömək etməkdən imtina edirlər. Əslində isə hər iki səfirlik onlara sığınacaq vermiş və onları Kanada səfirliyinə göndərməyə yardım etmişdilər. Daha sonra britaniyalı Artur Ueyt aldığı risklərə görə Order of St. Michael və St. George müdallarına layiq görülmüşdür. İranda göstərilən bəzi səhnələrdə ""anadol"" brendli maşınlar gözə dəyir. Hansı ki, bu maşınlar sadəcə Türkiyədə istehsal olunub və ancaq orada satılıb. Mendezin İranda Kanada səfirliyinə getdiyini göstərən səhnələrdə İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsinin işarəsini aydın görmək olur. Toni Mendez hava limanında oturacaq yerini 1C olaraq alır, bu təyyarədə orta yer olmasına baxmayaraq, Mendez təyyarədə pəncərənin qırağında əyləşir. İstanbulda Mendez görüşmək üçün Sultan Əhməd camisinə gedir və içəri girir, lakin bundan sonrakı səhnələr əvvəllər kilsə olmuş və hal-hazırda muzey olan Aya Sofyanın içərisində aparılır. İstanbulda çəkilişlər zamanı dirəklər üzərində böyük Türkiyə bayraqları gözə dəyir. Bu bayraqlar 21-ci əsrin əvvəllərindən şəhərdə qoyulub. Ben Afflekin yaratdığı obraz Toni Mendezin qolunda olan Roleks markalı saatın həmin modeli ilk dəfə 2008-ci ildə çıxıb.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=345673
-"""Artek""in bütün qızılı (film, 1965)","""Artek""in bütün qızılı — qısametrajlı sənədli televiziya filmi. Rejissor Arif Babayev tərəfindən 1965-ci ildə çəkilmişdir. Film Azərbaycan Televiziyasında istehsal edilmişdir. Kinolentdə ""Artek""də öz işlərinə görə qızıl medallara layiq görülmüş Pionerlər sarayının dərnək üzvlərindən danışılır. Film uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. Kinolentdə ""Artek""də öz işlərinə görə qızıl medallara layiq görülmüş Pionerlər sarayının dərnək üzvlərindən danışılır. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Nina Yarovaya, Arif Babayev Rejissor: Arif Babayev Operator: Seyfulla Bədəlov, Gennadi Pastuşkov Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1965-ci ilin Azərbaycan filmləri1960-cı illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=30122
-"""Astananın 10 illiyi"" medalı","Ordenin statusu 1. ""10 il Astana"" yubiley medalı (bundan sonra — yubiley medalı) Qazaxıstan Respublikasının vətəndaşlarına və Qazaxıstan Respublikasının və paytaxtının qurulmasına və inkişafına böyük töhfə verən xarici vətəndaşlara verilir. 2. Yubiley medalının verilməsi üçün namizədlər Qazaxıstan Respublikasının Prezidentinə Parlament, Hökumət, Konstitusiya Şurası, Ali Məhkəmə, nazirliklər, bölgələrin, Astana və Almatı şəhərlərinin rəhbərləri, ictimai birliklər və Qazaxıstan Respublikasının digər mərkəzi dövlət orqanları sədrləri tərəfindən təqdim olunur. 3. Yubiley medalı Qazaxıstan Respublikasının Prezidenti tərəfindən verilir, həmçinin Qazaxıstan Respublikası Prezidenti adından aşağıdakılar təqdim edə bilər: 1. Qazaxıstan Respublikasının dövlət katibi; 2. Qazaxıstan Respublikası Parlament komissiyalarının sədrləri; 3. Qazaxıstan Respublikası Hökumətinin üzvləri; 4. Vilayətlərin, Astana və Almatı şəhərlərinin rəhbərləri; 5. digər məmurlar.4. Yubiley medalının təqdimatı təntənəli şəraitdə, açıq şəkildə həyata keçirilir və şəxsə şəxsən təqdim olunur. Təqdimatdan əvvəl Qazaxıstan Respublikası Prezidentinin mükafatlandırılması haqqında Fərmanı elan olunur. 5. Yubiley medalının təqdimatı ilə eyni vaxtda mükafatlandırılanların hər birinə müvafiq sertifikat verilir. 6. Yubiley medalının təqdimatı barədə müəyyən edilmiş formada protokol tərtib olunur. Medalı təqdim edən şəxsin imzası və medalı təhvil verən orqanın möhürü ilə möhürlənir və Qazaxıstan Respublikası Prezidentinin Administrasiyasına göndərilir. 7. ""10 il Astana"" yubiley medalı sinənin sol tərəfində taxılır. Qazaxıstan Respublikasının dövlət mükafatları varsa, onlardan sonra yerləşir. 8. Edilən mükafatların qeydləri, habelə yubiley medallarının verilməsinin gedişi barədə hesabat Qazaxıstan Respublikası Prezidentinin Administrasiyası tərəfindən aparılır. İlk dəfə 6 may 2008-ci ildə təqdim edilmişdir. Ordenin təsviri Yubiley medalı latundan düzəldilib və diametri 40 mm olan müntəzəm dairə şəklindədir. Medalın arxa tərəfində bir dairənin şəkli, dairənin ortasında üç sətirlə işlənmiş ""QAZASTAN RESPUBLIKASY 2008"" yazısı var. Yazının alt hissəsində milli ornament elementi yerləşir. Alt hissənin səthi matdır. Medal şaquli zolaqlı maor lentlə örtülmüş 50 mm hündürlükdə və 32 mm genişlikdə, altıbucaqlı bir blokla bir üzük və bir üzük vasitəsilə bağlanır: qırmızı 7 mm en, sarı 3 mm en, sarı 22 mm en malikdir. Medalın arxasında, medalın paltara bərkitmək üçün üzlük kilidli sancaq mövcuddur. Medal Öskemen (rus. Ust-Kamenoqorsk) şəhərindəki Qazaxıstan zərbxanasında düzəldilmişdir. Təltif edilənlər Yubiley medalını ilk alanlar Böyük Vətən müharibəsi veteranları olmuşdur. Qazaxıstanın paytaxtının 10-cu ildönümünə həsr olunmuş bayram tədbirləri zamanı medal dəvəti qəbul edib Astanaya səfər edən dövlət başçılarına verilmişdi. Onlar aşağıdakılardır: Kralı II Abdullah — İordaniya Kralı İlham Əliyev — Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Qurmanbek Bakıyev — Qırğızıstanın ikinci prezidenti (2005–2010 illərdə) Qurbanqulu Berdiməhəmmədov — Türkmənistanın ikinci prezidenti Abdullah Gül — Türkiyə Respublikasının 11-ci prezidenti Dmitri Medvedyev — Rusiya Federasiyasının üçüncü prezidenti Emoməli Rəhmon — Tacikistanın 3-cü prezidenti Mixeil Saakaşvili — Gürcüstanın 3-cü prezidenti Serj Sarkisyan — Ermənistanın 3-cü prezidenti Ramzan Kadırov — Çeçenistanın 3-cü prezidenti Xarici keçidlər Republic of Kazakhstan: Jubilee Medal 10 Years of the city of Astana",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=710316
-"""Atikva"" ümid deməkdir (film, 1994)","""Atikva"" ümid deməkdir — qısametrajlı sənədli televiziya film. Rejissor Rahim Sadıqbəyli tərəfindən 1994-cü ildə çəkilmişdir. Azərbaycan Televiziyasında istehsal edilmişdir. Film Azərbaycanın Quba ərazisində yaşayan yəhudi əhalisindən bəhs edir. Film Azərbaycanın Quba ərazisində yaşayan yəhudi əhalisindən bəhs edir. 1730-cu ildə Pirğat deyilən dağlıq hissədən bir qrup yəhudi əhalisi Quba xanı Fətəli xanın yanına gedərək, ona mürəciət edirlər ki, onlara Quba ərazisində məskunlaşmağa icazə versin. Elə o vaxtdan bu günlərə kimi yəhudilər Quba rayonunda kompakt şəklində yerləşiblər. Onlar Azərbaycanda öz icmasını qurub, Azərbaycan və İsrail dövlətlərində baş verən hadisələrdən məlumat verən ""Aziz"" qəzeti, yəhudi mədəniyyəti və dilini öyrədən gənclərdən ibarət təşkilat yaradıblar. Öz adət-ənənələrini öyrənməklə yanaşı, Azərbaycan yəhudiləri Azərbaycan dilini, mədəniyyətini, Azərbaycanda baş verən hadisələri böyük məmnuniyətlə öyrənirlər. Azərbaycan torpağında dünyaya gəlib fəaliyyət göstərən akademik Landau, Fizika Institutunun direktoru Esmanov, Azərbaycan xalq artisti Rahilə Ginzburqun, Toksikologiya mərkəzinin direktoru professor Eldar Qorinin adları bir çox azərbaycanlı üçün tanış və doğmadır. Erməni təcavüzkarlara qarşı döyüşlərdə böyük şücaət göstərən Azərbaycanın Milli qəhrəmanı, tankçı Albert Aqarunov azərbaycanlıların qəlbinə əbədi həkk olunub. Yəhudi icmasının dinə münasibəti, Azərbaycan Dövlətinin inkişafı naminə fəaliyyəti, yəhudilərin asudə günlərində məşğuliyyəti də filmdə öz əksini tapmışdır. Film üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Aydın Kazımzadə, Rahim Sadıqbəyli Rejissor: Rahim Sadıqbəyli Operator: Adil Abbasov",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=67074
-"""Atom enerjisinin inkişafında xidmətlərə görə"" medalı","Mükafat nizamnaməsi ""Atom enerjisinin inkişafında xidmətlərə görə"" medalı Rusiya Federasiyasının vətəndaşlarına nüvə enerjisinin tədqiqatı, inkişafı və istifadəsi sahəsində nailiyyətlərə, nüvə təhlükəsizliyinə və kadr hazırlığına töhfələrə və digər nailiyyətlərə görə verilir. Rusiyanın atom enerjisinin inkişafı, müdafiə qabiliyyəti, milli maraqları və beynəlxalq əməkdaşlıq. Xarici vətəndaşlar da Rusiya Federasiyasının nüvə sənayesinin inkişafına verdiyi töhfələrə görə medal ala bilərlər.Rusiya Federasiyasının üstünlüyü ordeni ""Atom enerjisinin inkişafında xidmətlərə görə"" medalının , ""Dəmir yollarının inkişafına görə"" medalından dərhal sonra digər medallarla birlikdə sol döşə taxılmasını diktə edir. Mükafatın təsviri Həmçinin bax Rusiya Federasiyasının mükafatları və ordenləri Kurçatov medalı: Rusiya nüvə fizikası mükafatı Xarici keçidlər Rusiya Federasiyası Prezidentinin Dövlət Mükafatları Komissiyası",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=823482
-"""Avropada ilin muzeyi"" müsabiqəsi","""Avropada ilin muzeyi"" müsabiqəsi (ing. European Museum of the Year Award - EMYA) — dünyada muzey işi sahəsində ən nüfuzlu və böyük tarixi olan müsabiqələrdən biri. Müsabiqə 1977-ci ildən bəri Avropa Muzey Forumu tərəfindən keçirilir. Hər il onlarla Avropa muzeyi bu yarışmada iştirak edərək nailiyyətlərini və qabaqcıl təcrübəsini həmkarları arasında paylaşmaq imkanı qazanır. Müsabiqə, eyni zamanda, geniş ictimaiyyətin diqqətini muzeylərdə keyfiyyət səviyyəsinin artmasına və innovasiyalara cəlb etmək məqsədi daşıyır. Mövcud şərtlərə görə, müsabiqədə son iki ildə açılmış, yaxud eyni dövrdə əsaslı yenidənqurmadan keçmiş, yeni bölüm yaratmış muzeylər iştirak edə bilərlər. Əsas seçim meyarları muzeyin ictimaiyyətlə sıx əlaqə qura bilməsi, muzey mövzularının və əşyaların təqdimatında yeni və eksperimental üsullardan istifadə etməsi, ümumiyyətlə, əhaliyə yüksək mədəni xidmət göstərməsidir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=406864
-"""Avtomatik Xətlər"" Elmi-İstehsalat Müəssisəsi","Avtomatik Xətlər Elmi-İstehsalat Müəssisəsi — Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin tabeliyindəki müəssisə. 1970-ci ildə SSRİ Elektrotexnika Sənayesi Nazirliyinin ""Ümumittifaq Elektro-Maşınqayırma Elmi-Tədqiqat Texnoloji İnstitutunun Bakı şöbəsi"" yaradılmışdır. 1988-ci ildə onun bazasında ""Stator"" Elmi-İstehsalat Birliyi yaradılmışdır. 1989-cu ildə ""Stator"" EİB Elektrotexnika və Cihazqayırma Sənayesi Nazirliyinin tabeliyinə keçirilmişdir. 1993-cü ildə ""Stator"" EİB Dövlət Xüsusi Maşınqayırma və Konversiya Komitəsinin tərkibinə daxil edilmişdir. 2006-cı ilin sentyabr ayında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı ilə ""Stator"" EİB Avtomatik Xətlər və Qeyri Standart Avadanlıqlar Elmi-İstehsalat Müəssisəsi adlandırılmış və Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin tabeliyinə verilmişdir. Müəssisənin müasir texnologiya və istehsal avadanlığı ilə təchiz olunması: ""Fergüsson"" tipli presizion mexanizmlər – materialın pres-avtomatlara və digər avtomatik qurğulara verilməsi dəqiqliyinin təmin olunması üçün (Avropa praktikasında ilkin olaraq) istehsalının; Polad rulonunun fiqurlu biçilməsinin səmərəliliyini artırmaq üçün avtomatik xətlər (materiala 15%-dək qənaət olunur) istehsalının; ""İzot"" və ""Fenot"" elektrotexniki poladların elektroizolyasiyası üçün antikorroziya örtükləri çəkilməsinin mənimsənilməsinə imkan yaratmışdır.2008-ci ildən Avtomatik Xətlər Elmi-İstehsalat Müəssisəsi adı altında fəaliyyətini davam etdirir. Fəaliyət sahələri Texnoloji imkanları Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=435788
-"""Ay-Ulduz"" medalı","""Ay-Ulduz"" medalı — 7 iyul 1992-ci ildən 6 fevral 1998-ci ilə qədər Azərbaycanın Milli Qəhrəmanının xüsusi fərqlənmə nişanı. ""Ay-Ulduz"" medalı ""Azərbaycanın Milli Qəhrəmanının xüsusi fərqlənmə nişanını təsis etmək haqqında"" Azərbaycan Respublikasının 7 iyul 1992-ci il tarixli, 201 nömrəli Qanunu ilə təsis edilmişdir. ""Ay-Ulduz"" medalı aypara və səkkizguşəli ulduzdan ibarətdir, üz tərəfində ikitilli hamar şüalar təsvir edilmişdir. Arxa tərəfin səthi hamardır və kontur üzrə qabarıq nazik sağanaqla əhatələnmişdir. Arxa tərəfdə medalın mərkəzində qabarıq hərflərlə yazılmışdır: ""Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı"". Yuxarıdakı şüada medalın 1 mm hündürlüyündə nömrəsi göstərilmişdir. Medal ilgək və halqa ilə zərli metal qəlibə birləşir. Qəlib hündürlüyü 20 mm, eni 26 mm olan beşbucaqlı lövhəcikdən ibarətdir, lövhəcik perimetr üzrə haşiyələnmişdir. Qəlibin oturacağı boyunca kəsiklər açılmışdır, onun iç hissəsinə Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun olan üçrəngli xara çəkilmişdir. Qəlibin arxa tərəfində medalı paltara bərkitmək üçün yivli çiv və somun vardır. Medal qızıldandır, çəkisi 21,5 qramdır. Əvəz olunması ""Ay-Ulduz"" medalı ""Azərbaycan Respublikasının bəzi qanunvericilik aktlarında dəyişikliklər edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının 6 fevral 1998-ci il tarixli, 429-IQD nömrəli Qanununa əsasən ""Qızıl Ulduz"" medalı ilə əvəz edilmişdir. Həmçinin bax Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı ""Qızıl Ulduz"" medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=201666
-"""Azadlıq uğrunda mübariz"" fəxri adı verilmiş şəxslərin siyahısı","""Azadlıq uğrunda mübariz"" fəxri adı verilmiş şəxslərin siyahısı — 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhərinə və bir sıra rayonlarına keçmiş SSRİ Silahlı Qüvvələrinin basqını zamanı yüksək vətəndaşlıq nümunəsi, mərdlik və hünər göstərmiş həlak olan və yaralanan vətəndaşlara Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı ilə verilən ən yüksək fəxri adı — Azərbaycan Respublikasının ""Azadlıq uğrunda mübariz"" fəxri adı almış şəxslərin siyahısıdır. Abbasov Zöhrab Heydərəli oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Abbasov Sabir Rzaqulu oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Abbasova Fərizə Nəriman qızı (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Abduyev Tariyel Oruc oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Abdullayev Əyyub Mahmud oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Abdullayev Zahid Abdulla oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Abdullayev Tariyel Hacıbala oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Ağaverdiyev Aslan Əlikram oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Ağakişiyev Şakir Xandadaş oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Ağahüseynov Ağahəsən Yarı oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Ağahüseynov Nurəddin Aslan oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Alimov Ramiz Xarisoviç (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Allahverdiyev İlham Əjdər oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Allahverdiyev Ruslan Kamal oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Alməmmədov Teymur Yəhya oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Atakişiyev Bəhruz Tofiq oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Babayev Rahim Vaqif oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Babayev Fuad Yavər oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Babayeva Sürəyya Lətif qızı (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Bağırov Baloğlan Həbib oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Bağırov Telman Məlik oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Bayramov İsabala Əli oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Balahüseyn Mirqəzəb oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Baxşəliyev Elçin Mirzə oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Baxşiyev Salman Babaxan oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Bessantina Vera Lvovna (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Bədəlov Rövşən Seyfulla oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Boqdanov Valeri Zakiroviç (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Bünyadzadə Ülvi Yusif oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Qayıbov Ələskər Yusif oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Qarayev İlqar Əli oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Qasımov Abbas Şəmməd oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Qasımov Yusif İbrahim oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Qeybullayev Elçin Siyəddin oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Qəniyev Mirzə Rzabala oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Qocamanov Əliyusif Bilal oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Quliyev Səxavət Balay oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Eminov Vəfadar Osman oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Əbilhəsənov İlqar Yusif oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Əbülfətov Mircamal Mirsaleh oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Əzizov Habil Kommunar oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Ələkbərov Azər Nəsib oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Ələskərov Zaur Rasim oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Əlizadə Faiq Əbdülhüseyn oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Əliyev Bayram Mədət oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Əliyev Zahid Bayram oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Əliyev Zəbulla Xeyrulla oğlu (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Namik Kamil oğlu Əliyev (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Rüstəm Şahvələd oğlu Əliyev (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Xəlqan Yusif oğlu Əliyev (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Asif Kamil oğlu Əsədullayev (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Faiq Novruz oğlu Əskərov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 İlqar Hümbət oğlu Əhmədov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Rəhman İsmixan oğlu Əşrəfov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 İsfəndiyar Adil oğlu Zülalov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 İlqar Rəşid oğlu İbrahimov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Elçin Beydulla oğlu İmanov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Müşviq Ağaəli oğlu İsayev (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Rauf Soltanməmməd oğlu İsayev (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Fəxrəddin Xudu oğlu İsayev (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Rəşid İslam oğlu İsmayılov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Tofiq Babaxan oğlu İsmayılov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Cavad Yunus oğlu İsmayıylov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Ağanəzər Araz oğlu İsrayılov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Nüsrət İsmayıl oğlu Yaqubov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Boris Vasilyeviç Yefimiçev (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Oleq Kərimoviç Yusupov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Əflatun Həşim oğlu Kazımov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Aleksandr Ramazan oğlu Kərimov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 İlqar İsa oğlu Kərimov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Oqtay Eyvaz oğlu Kərimov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Aleksandr Vitalyeviç Marxevka (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Yan Maksoviç Meyeroviç (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Vaqif Məmməd oğlu Məmmədov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Vidadi Üzeyir oğlu Məmmədov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Eldar Zeynal oğlu Məmmədov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 İbiş Behbud oğlu Məmmədov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Kamal Seyidqurban oğlu Məmmədov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Mehman Sahibəli oğlu Məmmədov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Məmməd Yarməmməd oğlu Məmmədov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Rahim Vəliağa oğlu Məmmədov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Səxavət Heydər oğlu Məmmədov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Şahin Zahid oğlu Məmmədov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Larisa Fərman qızı Məmmədov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Azad Əliheydər oğlu Mirzəyev (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Vaqif Səməd oğlu Mirzəyev (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Elçin Hüseynqulu oğlu Mirzəyev (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Fuad Fərhad oğlu Mövludov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Mehman Əsəd oğlu Muradov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Mahir Vaqif oğlu Mustafayev (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Allahyar İsgəndər oğlu Nəsibov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Yanvar Şiralı oğlu Nəsirov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Alla Alekseyevna Nikolayenko (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Andrey Aleksandroviç Nişenko (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Şəmsəddin Əbdülhəsən oğlu Orucov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Saleh Əliqulu oğlu Poladi (ölümündən sonra) — 21.01.1992 İslam Oqtay oğlu Rəhmanov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Azad Allahverdi oğlu Rzayev (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Rövşən Məmməd oğlu Rüstəmov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Yusif Allahverdi oğlu Sadıqov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Şərafəddin Müzəffər oğlu Salahov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Vladimir Aleksandroviç Semyonov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Bafadar Ağamirzə oğlu Səfərov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Vladimir İvanoviç Tokarev (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Tenkiz Məmməd oğlu Turabov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Fərqət Şərəfullayeviç Tuxtamışev (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Baba Məhəmməd oğlu Xammədov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Cəbrayıl Hüseynxan oğlu Xamməmmədov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Mübariz Məhəmməd oğlu Hacıyev (ölümündən sonra) — 21.01.1992 İzzət Atakişi oğlu Həmidov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Əli Xudaverdi oğlu Həsənov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Mehman İbrahim oğlu Həsənov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Müzəffər Qəzənfər oğlu Həsənov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Sahib Nəsib oğlu Həsənov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 İsrafil Ağababa oğlu Həşimov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Əlimərdan Əbil oğlu Hüseynov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Nəriman Vəli oğlu Hüseynov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 İlkin Zülqədər oğlu Cavanşirov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Əbülfəz Böyükağa oğlu Cəfərov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Mürvət Rəhim oğlu Şərifov (ölümündən sonra) — 21.01.1992 Baxşəli Maqsud oğlu Allahverdiyev — 21.01.1992 Rəşid Məmməd oğlu Allahverdiyev — 21.01.1992 Şamil Səməd oğlu Babayev — 21.01.1992 Samirə Camal qızı Bağırova — 21.01.1992 Qərib Müseyib oğlu Qədirli — 21.01.1992 Anar Şaiq oğlu Qəribov — 21.01.1992 Füzuli Əli oğlu Əliyev — 21.01.1992 Almaz Əmirsayat qızı Əliyeva — 21.01.1992 Əsəd İbrahiməjdər oğlu Əsədzadə — 21.01.1992 Yusif Əli oğlu Kərimov — 21.01.1992 Yaşıl Abdulla oğlu Məmmədov — 21.01.1992 Fərman Hüseyn oğlu Məmmədov — 21.01.1992 Əvəz Adil oğlu Mehdiyev — 21.01.1992 Əlisoy Mahmud oğlu Mənsur — 21.01.1992 Qarakişi Ağaşirin oğlu Musayev — 21.01.1992 Asif Şahlar oğlu Muxtarov — 21.01.1992 Faiq Ağasəlim oğlu Muxtarov — 21.01.1992 Nailə Əkbər qızı Nəsirova — 21.01.1992 Qədir Ziyad oğlu Rüstəmov — 21.01.1992 Tərlan Fərhad oğlu Hacıyev — 21.01.1992 İbadulla Zakulla oğlu Həsənov — 21.01.1992 Şahlar Şükür oğlu Həsənov — 21.01.1992 Məmmədəli Mədət oğlu Şıxnəbiyev — 21.01.1992 Ələkbər Hacı Məmmədəli oğlu Talıbov — 03.06.1993 Sayadulla Əsəd oğlu Məmmədov — 05.09.1993 Yaqub Ələsgər oğlu Məmmədov — 05.09.1993 Əvəz Əsgər oğlu Qənbərov— 05.09.1993 Əbdülqəni Rəhman oğlu Əliyev — 05.09.1993 Həmçinin bax ""20 Yanvar Şəhidi"" fəxri adı alanların siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=200213
-"""Azdövsutəslayihə"" institutu","Azdövsutəslayihə — Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin strukturunda olan su təsərrüfatı obyektlərinin layihələndirilməsi üzrə Azərbaycan Dövlət institutudur. Əsas binası Bakı şəhərində yerləşir. Tarixi və fəaliyyəti 1930–1950-ci illər 1930-cu il yanvar ayının 15-də Azərbaycan Su Təsərrüfatı İdarəsində ""Su təsərrüfatı obtektlərinin layihələndirilməsi və axtarışı"" üzrə ""Layihə şöbəsi"" kimi yaradılmışdır. Bununla da ""Azdövsutəslayihə"" institunun əsası qoyulmuşdur. Fəaliyyətin ilk aylarında ""Layihə şöbəsi bağlanmış müqavilələr əsasında kanallar, kanal üzərində qurğuların, gözətçi binaların layihələri hazırlanırdı. Meliorasiya və su təsərrüfatı sahəsində görüləcək işlərin yayılma sahəsinin genişlənəcəyini nəzərə alaraq, Azərbaycan Su Təsərrüfatı İdarəsinin ""Layihə Şöbəsi"" əsasında 1933-cü il aprel ayının 8-də Azərbaycan Su Təsərrüfatı Obyektlərinin Layihələndirilməsi və Axtarışı üzrə İdarə təşkil olundu. Qısa dövr ərzində layihə-axtarış idarəsində Mil düzündəki qədim suvarma sistemlərinin bərpası layihəsi, Şimali Muğan ərazisində suvarma və kollektor-drenaj sistemlərinin layihə sənədləri hazırlandı. Xudat massivində topoqrafiya işləri görüldü. Bununla yanaşı Salyan düzündə suvarma sisteminin sxematik layihəsi və kollektor suyığıcı sisteminin texniki iqtisadi layihəsi, Kür çayı sahillərindən daşqınlara qarşı mübarizə bəndlərinin layihələri, Araz çayının su qəbul etməklə Mil düzünə və Qarabağın düzən hissələrini suvarılması üçün tədbirlər həyata keçirildi. Bu dövrlərdə Azərbaycanda torpaqların şoranlaşması xəritəsidə tərtib olundu və bataqlıqların qurudulmasında hidromexanizasiya üsulundan istifadəyə başlandı. 1938-ci ildə Samur-Abşeron kanalının birinci növbəsi olan hissəsinin, Samur-Dəvəçi kanalının layihə-axtarış işləri başlamışdır. Layihəçilərin və tikinti işçilərinin birgə fədakar çalışmaqlarının nəticəsində uzunluğu 110 km olan Samur-Dəvəçi kanalı 28 aprel 1940-cı ildə istifadəyə verildi. 1945-ci ildə layihə idarəsi Azərbaycan Layihə-Axtarış İdarəsi adlandırılmışdır. Böyük Vətən müharibəsi bitdikdən sonra Mingəçevir Su anbarı-nın tikintisi və Kür-Araz düzənliyinin suvarılması"" layihəsinin həyata keçirilməsinə başlanmışdır. 1948-ci ildə Kür-Araz düzənliyində genişmiqyaslı kollektor-drenaj sisteminin tikintisinə başlandı. 1950–1970-ci illər 1950-ci il iyun ayının sonuna kimi Azərbaycan Layihə-Axtarış İdarəsində görülən işlər, ümumilikdə, Kür-Araz Su Tikintisi Baş İdarəsi və Azərbaycan SSR su təsərrüfatı Nazirliyi ilə başlanmış müavilələr əsasında aparılırdı. 1951-ci ildə Yuxarı Qarabağ kanalının, 1954-cü ildə isə Yuxarı Şirvan kanalının layihələndirilməsinə başlandı. Muğan-Salyan düzündə aparılan elmi-tədqiqat işləri nəticəsində müəyyən edildi ki, qrunt sularının səviyyəsinin tələb olunan dərinlikdə saxlamaq üçün bu ərazidə kollektor-drenaj sisteminin tikilməsi vacibdir. Tez bir zamanda layihə-axtarış işləri aparıldı və 1950–1953-cü illərdə Muğan-Salyan sutullayıcı sistemi tikilərək istismara verildi. SSRİ Nazirlər Sovetinin 10.04.1954-cü il 673 saylı qərarı ilə ""Azdövsutəslayihə"" İnstitutu Azərbaycan SSRİ Su Təsərrüfatı Nazirliyinin tabeliyinə verildi. 1955-ci ildə Mingəçevir su anbarında işlər tamamlandı və tam istifadəyə verildı. 1957-ci ildə Araz çayı üzərində Bəhrəmtəpə hidroqovşağı tikildi. Bununla Araz çayının suyundan da səmərəli istifadə olunmağa başlandı. Mingəçevir su anbarının istifadəsindən sonra 1958-ci ildə Yuxarı Qarabağ kanalı və 1959-cu ildə isə Yuxarı Şirvan kanalı istismara verildi. Bununla da müvafiq olaraq Qarabağ zonasının, Mil düzünün və Yevlax, Ağdaş, Göyçay, Ucar, Zərdab, Ağsu, Kürdəmir, Hacıqabul rayon ərazilərinin ərazilərindəki əkinyanı sahələri suvarma suyu ilə təmin olundu. 1960–70-ci illərdə Mil-Qarabağ və digər kollektorların layihəsi işləri aparıldı və tikintisi başa çatdı. Şimal çaylarının üzərində hidrotexniki qurğuların layihələndirilməsi işlərinə başlandı. Samur-Abşeron kanalının 2-ci növbə tikintisi heyata keçirildi və sonunda Ceyranbatan su anbarı yaradılmışdı. Bu illərdə ""Azsutəslayihə"" institunun fəaliyəti genişləndikcə əməkdaşləarını sayıda ilbə-il artırdı: 1961-ci ildən başlayaraq əməkdaşlar üçün yaşayış binalarının tikintisinə başlandı və sonrakı illərdə 4 ədəd bina tikildi. Həmçinin, 1964-cü ildə institut yeni 5 mərtəbəli binaya köçmüşdür. 1970–1991-ci illər Azərbaycanda 1970–1982-ci illərdə meliorasiya və su təsərüffatı sahəsinin geniş miqyasda inkişafı ""Azdövsutəslayihə"" institutunda yerinə yetirilən layihə-axtarış işlərinin sayının və həcmlərinin artmasına səbəb oldu. Ümumilli lider Heydər Əliyevin respublikamıza rəhbərlik etdiyi 1969–1982-ci illərdə Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı sahəsinə ayrılmış vəsait, sovet hakimiyyətinin 50 ili ərzində bu sahəyə qoyulmuş ümumi vəsaitdən 2 dəfə artıq olmuşdur. ""Azdövsutəslayihə"" institutunda 1982-ci ildə layihə-axtarış işlərini zonalar üzrə yerinə yetirən 6 istehsalat-layihə şöbəsi fəaliyyət göstərirdi. İnstitutun 1600 nəfərdən artıq işçi çalışırdı. Əməkdaşlardan 17-nin elmi dərəcəsi var idi. İnstitut əməkdaşları Yəmən, Kuba, Əlcəzair, İraq, İran, Suriya və s Respublikalarda layihə-axtarış işlərinin aparılmasına yardım etmək üçün bu olkələrə göndərilmişlər. Çayların su ehtiyatlarının səmərəli istifadə etmək məqsədilə bu illərdə su anbarları və kanallar layihələndirilib tikilməyə başlamışdı. Suvarma sistemlərinin tikintisi ilə yanaşı kollektor-drenaj şəbəkələrinin tikintisi geniş vüsət almışdır. Şirvan, Qarabağ, Mil, Muğan düzlərində drenaj sistemləri tikilib yenidən qurulurdu. Sovetlər məkanında ölkə iqtisadiyyatında durğunluq, bütün sahələrdə olduğu kimi ""Azdövsutəslayihə"" institunun fəaliyyətinə də təsirsiz ötüşməmişdir. Meliorasiya və su təsərrüfatı sahəsində də 1985-ci ildən başlamaqla aparılan tikinti işləri ilbəil kəskin şəkildə azalmışdır. ""Azdövsutəslayihə"" institunun iş həcmlərinin az olduğu şəraitdə çətin günlərinin yaşamalı oldu. Sənətinin fədaisi olan əməkdaşların hesabına institut bu çətin illəri başa vurmağa doğru gedirdi. 1991-ci ildən sonra müstəqillik dövründə 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılması ilə ölkə müstəqillik qazandı. Müstəqilliyin ilk illəri ölkənin müharibə şəraitində olması və iqtisadi cətinliklərlə əlaqədar olaraq meliorasiya və su təsərrüfatında durğunluq dövru idi. 1993-cü il Heydər Əliyevin ikinci dəfə respublika rəhbərliyinə qayıdışı ilə meliorasiya və su təsərrüfatı sahəsi öz inkişafının yeni mərhələsinə qədəm qoydu. İlk növbədə respublikaya qoyulan xarici investisiyalar aşağıdakı adı çəkilən meliorasiya və su təsərrüfatı sahəsinə yönəldildi: Kür-Araz düzənliyində şoranlaşmış torpaqların duzlardan təmizlənməsini təmin edəcək Baş Mil-Muğan kollektorunun tikintisinin davam etdirilməsi; Bakı, Sumqayıt şəhərlərini və Abşeron yarımadasını su ilə təmin edən Samur-Abşeron suvarma sisteminin yenidən qurulması; Naxçıvan MR Vayxır su anbarının tikintisinin başa çatdırılması;nın tikintisində. 2002-ci il]] Samur-Abşeron suvarma sisteminin yenidən qurulması sxemi ""Azdövsutəslayihə"" institutu və Türkiyə Konsorsiumu ""SEYAŞ-SUİS"" tərəfindən 1995–1996-cı illərdə hazırlandı. ""Azdövsutəslayihə"" institutu və Almaniyanın layihə şirkəti ilə birgə 1997-ci ildə ""Azərbaycan İrriqasiya və Drenaj İnfrastrukturunun Bərpası və Yaxşılaşdırması"" layihəsi hazırlandı. Samur-Abşeron suvarma sisteminin yenidən qurulması layihəsi çərçivəsində aşağıdakı genişmiqyaslı işlərin görülməsi müəyyənləşdirildi: Samur Baş suqəbuledicinin bərpası; Xanarx kanalının tikintisi; Samur-Abşeron kanalının 50 km-lik hissəsinin bərpası; Vəlvələ-Taxtakörpü kanalının tikintisi; Taxtakörpü su anbarının tikintisi; Taxtakörpü-Ceyranbatan kanalının tikintisi.2000-ci ildə Yenikənd su anbarı SES-le birlikdə istismara verildi. Azərbaycan Respublikası ""Regionların sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramına (2004–2008-ci illər)daxil edilmiş və Respublika büdcəsindən ayrılmış vəsait hesabına, Dünya Bankının, İslam İnkişaf Bankının Asiya, Asiya İnkişaf Bankının və digər maliyyə qurumlarının krediti hesabına 2006-cı ildə Baş Mil-Mugan kollektorunda, Naxçıvan MR-da vayxır su anbarının yarımçıq qalmış hissəsinin və Samur-Abşeron kanalının Baş sudurulducusunun layihələri ""Azdövsutəslayihə"" institutu və Türkiyənin ""SU-YAPI"" şirkəti ilə birlikdə hazırlanmışdır. Dövlət başçısı İlham Əliyevin iştirakı ilə 2009-cu ilin may ayında təməli qoyulmuş Şəmkirçay su anbarının layihə smeta sənədləri ""Azdövsutəslayihə"" institutu və Türkiyənin ""TƏMƏLSU"" şirkəti tərəfindən birgə işlənib hazırlanmışdı. Uzun illər ərzində əkin sahələrini və yaşayış məntəqələrini çayların daşqın və sel sularından qorumaq məqsədilə Araz və Kür çaylarının sahillərində 1700 km uzunluğunda torpaq mühafizə bəndləri, dağlıq ərazidəki çayların sahillərində isə 126 km uzunluğunda daş-beton və beton mühafizə bəndləri tikilmişdir ki, bunların da layihə-smeta sənədləri ""Azdövsutəslayihə"" institutunda hazırlanmışdır. 2004-cü ildə Azərbaycan hökuməti ilə Asiya İnkişaf Bankı arasında ""Selə qarşı tədbirlər"" layihəsini maliyyələşdirilməsi üzrə kredit sazişi imzalanmış, 12 rayonun ərazisindəki 23 çayda qoruyucu bəndlərin tikilməsinə vəsait ayrılmışdır. 2005-ci ildə həyata keçirilən layihələrdə ""Azdövsutəslayihə"" institutu yaxından iştirak etmişdir. Respublika ərazisindəki 1025 min hektar qiş otlaq sahələrində saxlanılan heyvanların suya olan tələbatını ödəmək məqsədilə 5322 ədəd qurğulardan və müxtəlif diametrli 2930 km uzunluğunda borulardan ibarət su sisteminin tikilməsi üçün layihə-smeta sənədlərini ""Azdövsutəslayihə"" institutu hazırlamışdır. Hal-hazırda Respublika ərazisində meliorasiya və su təsərrüfatı sahəsində aparılan yenidənqurma, bərpa işlərində ""Azdövsutəslayihə"" institutunun rolu və əməyi böyükdür. Tərkibi və strukturu İnstituta rəhbərlik etmiş şəxslər: İnstitutun şöbələri və əməkdaşları: ""Azdövsutəslayihə"" institutunun srukturu 17 şöbədən, 5 sektordan və 6 yardımçı bölmələrdən ibarətdir. Ümumiyyətlə hal-hazırda institutda 175 əməkdaş fəaliyyət göstərir. Bunlardan 8-i Layihənin Baş Mühəndisi, 12-si isə Baş Mütəxəssisdir. Bundan əlavə şöbələrdə və çöl şəraitində işləyən müxtəlif dərəcəli mühəndislər, texniklər və fəhlələr çalışır. Son illərdə su təsərrüfatı və meliorasiya sahəsində yüksək fəalyyətlərinə görə institutun bir neçə əməkdaşı Əməkdar mühəndis adı almış, bəzilləri isə ""Tərəqqi"" medalı ilə təltif olunmuşlar. Azdövsutəslayihə institutu-80 Azdövsutəslayihə institutunun 80 illik yubileyi ilə əlaqədar olaraq institutun tarixini və inkişaf yolunu tam əhatə edən ""Azdövsutəslayihə"" İnstitutu — 80 kitabı nəşr olunmuşdur. Bu kitabda Azdövsutəslayihə institutunun yarandığı dövrdən Azərbaycan meliorasiya və su təsərrüfatı sahəsində həyata keçirilən layihələr, aparılmış tikinti işləri və əməkdaşları haqqında geniş məlumat verilmişdir. Milli qəhrəmanımız ""Azdövsutəslayihə"" institutunun əməkdaşlarından: Nəsrəddinov Rafiq Hüseyn oğlu, Atakişiyev Məmməd İslam oğlu, Hüseynov Fazil Bakir oğlu, Yusifov Vüqarlı Camal oğlu, Tağıyev Mehman Musarza oğlu və Orucov Niyaz Tofiq oğlu Qarabağ uğrunda gedən döyüşlərdə iştirak ediblər. Milli Qəhrəman Nəsrəddinov Rafiq Hüseyn oğlu 1987-ci ildən 1992-ci ilə qədər mühəndis-hidroloq vəzifəsində işləmişdir. O, işlədiyi müddətdə kollektivin böyük hörmətini qazanmışdır. 1992-ci ildə Nəsrəddinov Rafiq Milli Ordu sıralarına çağırılmışdir. Baş leytenant rütbəsində Rafiq Ağdərə rayonunda gedən döyüşlərdə cəsarətlə vuruşaraq qəhrəmancasına həlak olmuşdur. Ona ölümündən sonra Azərbaycan Milli Qəhrəmanı fəxri adı verilib. ""Azdövsutəslayihə"" institutunun kollektivi şəhidlik zirvəsinə yüksəlmiş Azərbaycan Milli Qəhrəmanı Rafiq Hüseyn oğlu Nəsrəddinovla fəxr edir. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=702994
-"""Azneft""in onilliyi (film, 1930)","""Azneft""in onilliyi — tammetrajlı sənədli filmi 1930-cu ildə Azərkinoda istehsal edilmişdir. Tammetrajlı film Azərbaycanın neft sənayesinin milliləşdirilməsinin 10 illik yubileyinə həsr olunmuşdur. Tammetrajlı film Azərbaycanın neft sənayesinin milliləşdirilməsinin 10 illik yubileyinə həsr olunmuşdur. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 53. Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1930-cu ilin Azərbaycan filmləri1930-cu illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=28875
-"""Azon"" zavodu","Azon zavodu — Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin tabeliyindəki müəssisə. Müəssisənin nizamnamə kapitalı 554.928 manatdır. Hazırkı direktoru 2020-ci il sentyabrın 7-də bu vəzifəyə təyin edilmiş Tehran Əliyevdir. ""Azon"" zavodu 1974-cü ildə ""Mikrosxemotexnika"" Bakı Xüsusi Konstruktor Bürosunun bazasında yaradılmış və SSRİ Elektronika Sənayesi Nazirliyinin tərkibinə daxil edilmişdir. Burada SSRİ dönəmində kosmik cihazlar da istehsal olunurdu. 1993-cü ildən Dövlət Xüsusi Maşınqayırma və Konversiya Komitəsinin tabeliyində olmuşdur. 2006-cı ilin sentyabr ayından ""Azon"" zavodu Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin tabeliyində fəaliyyət göstərir. ""Azon"" zavodu Azərbaycanda inteqral mikrosxemlərin tam istehsalı üzrə ixtisaslaşmış, geniş texnoloji bazaya malik yeganə müəssisədir.2012-ci ildə yayılmış məlumata əsasən ""Azon"" zavodunun istehsalat sahəsi hərraca çıxarılıb. Sahəsi 27714,8 m² olan müəssisənin start satış qiyməti 2 milyon 38 min 750 manat, ilkin satış qiyməti 1 milyon 732 min 938 manat olub. Hərracın nəticəsinin nə olması barədə məlumat mövcud deyil. 2017-ci ildə ""Azon Zavodu"" MMC-nin 1 mln. 365 min 784,5 manat vergi borcu Vergilər Nazirliyi tərəfindən silinib. Fəaliyət sahələri Mikrosxemlər: 133, 155, 169, 170, 533, 555, 556, 561, 564, 589, 1102 seriyalı Günəş batareyası elementləri Taxta və plastmas məmulatlar Azot və oksigen qazlarının maye və qaz halında istehsalı Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=433093
-"""Azərbaycan"" dünyanı gəzir (film, 1984)","""Azərbaycan"" dünyanı gəzir — qısametrajlı sənədli film. Rejissor Cəmil Fərəcov tərəfindən 1984-cü ildə çəkilmişdir. ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasında istehsal edilmişdir. Müxtəlif peşə sahibləri olan 500 nəfər adlı-sanlı azərbaycanlı turistin ""Azərbaycan"" teploxodunda Odessadan Aralıq dənizinə səyahətə çıxması, onların əyləncəli və maraqlı səfəri filmdə öz əksini tapmışdır. Müxtəlif peşə sahibləri olan 500 nəfər adlı-sanlı azərbaycanlı turistin ""Azərbaycan"" teploxodunda Odessadan Aralıq dənizinə səyahətə çıxması, onların əyləncəli və maraqlı səfəri filmdə öz əksini tapmışdır. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Cəmil Fərəcov Rejissor: Cəmil Fərəcov Operator: Sərdar Vəliyev Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1984-cü ilin Azərbaycan filmləri1980-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=30177
-"""Azərbaycan""da dəniz səyahəti (film, 1976)","""Azərbaycan""da dəniz səyahəti — qısametrajlı sənədli film. Rejissor Cəmil Fərəcov tərəfindən 1976-cı ildə çəkilmişdir. ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasında istehsal edilmişdir. Mənzərə filmində Qara Dəniz gəmiçiliyinə məxsus rahat ""Azərbaycan"" teploxodunda xarici turistlərin əyləncəli dəniz səyahətinə çıxmalarından, İspaniyada, Kanar adalarında, Seneqalda, Mərakeş və s. ölkələrdə olmalarından danışılır. Mənzərə filmində Qara Dəniz gəmiçiliyinə məxsus rahat ""Azərbaycan"" teploxodunda xarici turistlərin əyləncəli dəniz səyahətinə çıxmalarından, İspaniyada, Kanar adalarında, Seneqalda, Mərakeş və s. ölkələrdə olmalarından danışılır. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Cəmil Fərəcov Rejissor: Cəmil Fərəcov Operator: Fikrət Əsgərov Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 235–258. Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1976-cı ilin Azərbaycan filmləri1970-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=30246
-"""Azərbaycan Ali Məhkəməsinin 100 illiyi (1923–2023)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Ali Məhkəməsinin 100 illiyi (1923–2023)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin yaradılmasının 100 illiyi münasibətilə təsis edilmişdir. ""Azərbaycan Ali Məhkəməsinin 100 illiyi (1923–2023)"" yubiley medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2022-ci il 27 dekabr tarixli 762-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Ali Məhkəməsinin 100 illiyi (1923–2023)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə öz vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, qüsursuz fəaliyyəti ilə fərqlənən hakimlər, məhkəmələrin aparatlarında qulluq keçən dövlət qulluqçuları, məhkəmə sisteminin inkişafına töhfə vermiş şəxslər, habelə beynəlxalq tərəfdaşlar təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Ali Məhkəməsinin 100 illiyi (1923–2023)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində qeyd olunan şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Ali Məhkəməsinin 100 illiyi (1923–2023)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. ""Azərbaycan Ali Məhkəməsinin 100 illiyi (1923–2023)"" yubiley medalının təsviri Azərbaycan Respublikasının 2022-ci il 27 dekabr tarixli 762-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Ali Məhkəməsinin 100 illiyi (1923–2023)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 38 mm olan səkkizguşəli ulduz formalı lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində hər bir guşəsi qabarıq olan səkkizguşəli ulduzun üzərində ətrafı 1,3 mm enində ağ mina ilə örtülmüş, xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış, dairəvi lövhə yerləşdirilmiş, xarici çevrənin ulduz təsviri yaradan səkkiz kənar çıxıntılı hissəsi relyefli xətlərlə işlənmiş və 1,3 mm enində hamar zolaqlarla konturlanmışdır. Xarici və daxili konturların arasında göy minalı fonda yuxarı hissədə qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN ALİ MƏHKƏMƏSİ"" sözləri, aşağı hissədə mərkəzdən ""100"" rəqəmləri yazılmış, həmin rəqəmlərin sağında və solunda hər birinin diametri 1,8 mm olan iki səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində kitab, qılınc, tərəzi atributları təsvir edilmişdir. Bütün yazılar, rəqəmlər və atributlar qızılı rəngdədir, qabarıqdır.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfinin səthi hamardır, 1,3 mm enində zolaqlarla konturlanmışdır və mərkəzində üç sətrə bölünməklə ""AZƏRBAYCAN ALİ MƏHKƏMƏSİ"" sözləri, sözlərdən aşağıda bir sətirdə ""1923–2023"" rəqəmləri yazılmışdır. Bütün yazılar qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi göstərilir.Maddə 4. Medalın elementləri Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin yuxarı hissəsinə üzərində palıd yarpaqlarından ibarət çələng təsvir olunmuş 40 mm x 5,5 mm ölçülü lövhə bərkidilmişdir. Xara lentin mərkəzində 12 mm enində göy rəngli, mərkəzdən sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 3 mm enində mavi rəngli, 3 mm enində göy rəngli, 3,5 mm enində ağ rəngli, 3 mm enində göy rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=827332
-"""Azərbaycan Bayrağı"" ordeni","""Azərbaycan Bayrağı"" ordeni — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. 10 noyabr 1992-ci ildə təsis edilmiş, əsasnaməsi 6 dekabr 1993-cü ildə təsdiq edilmişdir. Tarixi və statusu ""Azərbaycan Bayrağı"" ordeni Azərbaycan Respublikasının 1992-ci il 10 noyabr tarixli 370 saylı Qanunu ilə təsis edilmişdir.Ordenin əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 1993-cü il 6 dekabr tarixli 756 saylı Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnaməyə əsasən orden aşağıdakılara görə verilir: Azərbaycan Respublikasında milli azadlıq hərəkatında və ictimai-siyasi fəaliyyətdə xüsusi xidmətlərinə görə; Hərb elminin və hərbi texnikanın inkişafında xüsusi xidmətlərinə görə; Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinin və ərazi bütövlüyünün qorunub saxlanmasında xüsusi xidmətlərinə görə; Respublikada əmin-amanlığın təmin edilməsində, asayişin qorunmasında və hərbi xidmətdə xüsusi xidmətlərinə görə; Dövlət sərhədinin mühafizəsinin təmin edilməsində xüsusi xidmətlərinə görə.""Azərbaycan Bayrağı"" ordeni döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Şah İsmayıl"" ordenindən sonra taxılır. ""Azərbaycan Bayrağı"" ordeninin təsviri 3 fərqli formada verilsə də, ilk versiya ilə heç kəs təltif olunmamışdır. İlk təsvir Azərbaycan Respublikasının 1993-cü il 6 dekabr tarixli 756 saylı Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Həmin əsasnamədə ordenın təsviri aşağıdakı kimi verilmişdir: ""Azərbaycan Bayrağı"" ordeni qızıldan və gümüşdəndir, qızılı konturlu və mavi minalı düzgün səkkizguşəli ulduzdan ibarətdir. Ulduz növbə ilə dörd dairəvi və dörd iti bucaqlı sağanağa dirənən gümüşü şüaların fonunda təsvir edilmişdir. Səkkizguşəli ulduzun ortasında göstərilən sağanaqlara paralel qızılı ornamentli lent Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının təsvirini əhatəyə almışdır. Bayrağın təsvirinə mavi, qırmızı və açıq yaşıl rəngli, ayparanın və səkkizguşəli ulduzun təsvirinə ağ mina çəkilmişdir. Ulduzun iki əks ucu arasında ordenin ölçüsü 57 mm-dir. Orden ilgək və halqa ilə dördbucaqlı qəlibə birləşir. Qəlib 19 mm enində mavi lentlə birləşən ornamentli iki hissədən ibarətdir. Qəlibin ölçüsü 54 mm x 22 mm-dir. Ordenin ikinci təsviri Azərbaycan Respublikasının 6 fevral 1998-ci il tarixli 429-IQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Həmin təsvirdə qeyd deyilir: ""Azərbaycan Bayrağı"" ordeni iki, bir-birinin üzərinə qoyulmuş, biri digərinə nisbətən ox ətrafında dönmüş, qabarit ölçüsü 35 mm səkkizguşəli ulduzdan ibarətdir, qızıl suyuna çəkilmiş gümüşdəndir, milli ornamentlə işlənmişdir, altdakı ulduz ağ, üstdəki ulduz isə göy mina ilə örtülmüşdür. Üstdəki ulduzun mərkəzində naxışla haşiyələnmiş sağanağın daxilində Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı təsvir olunmuş və öz rənglərinə uyğun mina ilə örtülmüşdür. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ""Azərbaycan Bayrağı"" sözləri yazılmışdır, ondan aşağıda ordenin nömrəsi həkk olunmuşdur. Orden halqa və ilgək vasitəsilə paltara bərkidilmək üçün elementi olan, Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun zolaqlarla haşiyələnmiş 27 mm x 47,5 mm ölçülü beşguşəli ağ xara lentə birləşdirilir. Ordenə paltara bərkidilmək üçün elementi olan, üzərində alov simvolu təsvir edilən eyni xara lentdən hazırlanmış 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur Ordenin üçüncü və hal-hazırkı təsviri Azərbaycan Respublikasının 30 sentyabr 2013-cü il tarixli 723-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq olunmuşdur. Ordenin təsviri aşağıdakı kimi verilmişdir: ""Azərbaycan Bayrağı"" ordeni iki, bir-birinin üzərinə qoyulmuş, biri digərinə nisbətən ox ətrafında dönmüş, qabarit ölçüsü 35 mm səkkizguşəli ulduzdan ibarətdir, qızıl suyuna çəkilmiş gümüşdəndir, milli ornamentlə işlənmişdir, altdakı ulduz ağ və göy rəngli mina ilə örtülmüşdür. Üstdəki ulduzun mərkəzində naxışla haşiyələnmiş sağanağın daxilində Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı təsvir olunmuş və öz rənglərinə uyğun mina ilə örtülmüşdür. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ""Azərbaycan Bayrağı"" sözləri yazılmışdır, ondan aşağıda ordenin seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Orden halqa və ilgək vasitəsilə paltara bərkidilmək üçün elementi olan, Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun zolaqlarla haşiyələnmiş 37 mm x 50 mm ölçülü beşguşəli ağ xara lentə birləşdirilir. Xara lentin yuxarı hissəsinə 40 mm x 5 mm ölçülü qızılı təbəqə bərkidilir. Ordenə paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən hazırlanmış 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif edilənlər Həmçinin bax Azərbaycan bayrağı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=131206
-"""Azərbaycan Bayrağı"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı","Bu siyahı ""Azərbaycan Bayrağı"" ordeni ilə təltif edilmiş şəxsləri ehtiva edir. Rövşən Telman oğlu Əkbərov — 14.12.1993 Nizami İsgəndər oğlu Mirzəmmədov — 14.12.1993 Əjdər Məmməd oğlu Qurbanov — 14.12.1993 Elşad Saday oğlu Əhədov (ölümündən sonra) — 14.12.1993 Elşad Aşur oğlu Ağayev (ölümündən sonra) — 14.12.1993 Elçin Ramazan oğlu Şirinov — 14.12.1993 Şamil Əhliman oğlu Cəbrayılov — 15.12.1993 Yalçın Məmmədxan oğlu Qəhrəmanov (ölümündən sonra) — 18.12.1993 Maqsud Xankişi oğlu Daşdiyev (ölümündən sonra) — 18.12.1993 Fərhad Ramazan oğlu Yusifov (ölümündən sonra) — 18.12.1993 Siyavuş Qiyas oğlu Rüstəmov (ölümündən sonra) — 18.12.1993 Məmmədov Aqşin Eldar oğlu — 18.12.1993 Alıyev Zöhrab İbrahim oğlu — 18.12.1993 Nazim Xanlar oğlu Abdullayev — 18.12.1993 Elşən Pəhləvan oğlu Hacıyev — 18.12.1993 Feyruz Xanbala oğlu Cəlilov-15.09.1993 Kərim Tofiq oğlu Vəliyev — 01.01.1994 Sergey Viktoroviç Qlebov — 01.01.1994 Rasim Ağa oğlu Əkbərov — 01.01.1994 Arzu Qabil oğlu Musayev — 01.01.1994 Fikrət Seyfulla oğlu Məmmədov — 01.01.1994 Abukər Rəşid oğlu Mirzəyev — 01.01.1994 Hikmət İzzət oğlu Mirzəyev — 01.01.1994 Qələmdar Sulduz oğlu Rzayev (ölümündən sonra) — 01.01.1994 Xosrov Ramazan oğlu Mustafayev — 01.01.1994 Cabbar Həmzə oğlu Hüseynov — 04.04.1996 Sahib Əbil oğlu Aslanov — 01.01.1994 Əbülfət Vəli oğlu Əliyev — 01.01.1994 İsmayıl Musa oğlu Çəmilov — 01.01.1994 Əhməd Məcid oğlu Bıdıyev — 01.01.1994 Seymur İlyas oğlu Məmmədov (ölümündən sonra) — 01.01.1994 Cahangir İsgəndər oğlu Rüstəmov (ölümündən sonra) — 05.04.1994 Rizvan Məhərrəm oğlu Pirnəzərov (ölümündən sonra) — 13.06.1994 Arzu Həmid oğlu Sadıqov (ölümündən sonra) — 20.06.1994 Cahangir Əli oğlu Əliyev — 20.06.1994 Çingiz Cavan oğlu Əliyev — 20.06.1994 Əli Rəşid oğlu Hidayətov — 20.06.1994 Vaqif Cəlal oğlu Cabbarov — 20.06.1994 Qurban Möylə oğlu Əhmədov — 20.06.1994 Murad Əhməd oğlu Muradov — 20.06.1994 Vaqif Firudin oğlu Xudiyev (ölümündən sonra) — 20.06.1994 Rafiq Tofiq oğlu Quliyev — 20.06.1994 Məmməd Ağalar oğlu Nağıyev — 20.06.1994 Ağamir Əzizxan oğlu Sultanov — 20.06.1994 Valeh Vaqif oğlu Cabbarov — 20.06.1994 Rövşən Məhəmməd oğlu Ağayev (ölümündən sonra) — 20.06.1994 Əhməd Suliddin oğlu Mehbalıyev (ölümündən sonra) — 25.06.1994 Məhərrəm Məcnun oğlu Seyidov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Rauf Qəribxan oğlu Quliyev (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Bayram Şirin oğlu Məmmədov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Natiq Kamal oğlu Süleymanov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Anar Rasim oğlu Əliyev (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Xəqani Xanıbəy oğlu Rüstəmov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Sabir Ağa oğlu Hüseynov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Ülfət Ələkbər oğlu Kərimov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Məharət Kamil oğlu Məmmədov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Hamlet İsax oğlu Həsənov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Əhliman Məstəli oğlu Nəzərov — 16.09.1994 Adil Əmrah oğlu Rüstəmov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Şahin Mehdi oğlu Vahabzadə (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Firudin Əlibala oğlu Dəmirov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Anar Akif oğlu Əliyev (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Məmmədyar Səfəralı oğlu Fərzəliyev (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Anatoli Alekseyeviç Jeleznov — 16.09.1994 Eldar Əsgər oğlu Ağayev — 16.09.1994 Elxan Balağa oğlu Bağırov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 İbrahim Abbas oğlu İbrahimov — 16.09.1994 Yaşar Çələbi oğlu Məmmədzadə (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Vüqar Rüstəm oğlu Qurbanov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Tahir Ağakişi oğlu İslamov — 16.09.1994 Taleh Soltan oğlu Nəcəfov — 16.09.1994 Ceyhun Məmməd oğlu Nuriyev — 16.09.1994 Ədalət Sabir oğlu Paşayev (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Arif Hacıbəy oğlu Tahirov — 16.09.1994 Rəşid Əhmədoviç Məmmədov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Elnur Yaşar oğlu Hüseynov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Mirsahib Məcid oğlu Alıyev — 16.09.1994 Etibar Əmiraslan oğlu Əmiraslanov — 16.09.1994 Vilayət Əsgər oğlu Əsgərov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Sevindik Baba oğlu İsmayılov — 16.09.1994 Rüfət Həsənağa oğlu Abdullayev — 16.09.1994 Bəhruz Allahverdi oğlu Nuriyev (ölümündən sonra) — 16.09.1994 İrşad Cəfər oğlu Həsənquliyev (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Daşqın Qonsur oğlu Əhmədov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Baloğlan Süleyman oğlu Süleymanov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Bakir Əliqulu oğlu Quliyev (ölümündən sonra) — 16.09.1994 İlham Əyyub oğlu Azadov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Elmidar Əli oğlu Vəliyev (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Babaverdi Dəmir oğlu Dəmirov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Habil Mikayıl oğlu Əliyev (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Əkrəm Ərşad oğlu İsmayılov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Ceyhun Aqil oğlu Səlimov (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Maarif Yaqub oğlu Haqverdiyev (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Qaratel Şəmi qızı Hacımahmudova (ölümündən sonra) — 16.09.1994 Fəxrəddin Mövsüm oğlu Cəbrayılov — 05.10.1994 Mehman Əmirxan oğlu Səlimov — 05.10.1994 Rəfail Ağa oğlu Əkbərov — 05.10.1994 Xosrov Ramazan oğlu Mustafayev — 05.10.1994 Ramiz Yaşar oğlu Əsgərov — 05.10.1994 Çingiz Hacıməmməd oğlu Hacıməmmədov — 05.10.1994 Niyaməddin Ələsgər oğlu Səlimov — 05.10.1994 Fuad Arif oğlu Məmmədov — 05.10.1994 Namiq Cəbrayıl oğlu Ələsgərov — 05.10.1994 Mixail Vasilyeviç Qridasov — 09.10.1994 Mehdi İmdad oğlu Mehdiyev — 09.10.1994 Telman Əliməmməd oğlu Haqverdiyev (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Ramiz Hüseyn oğlu Abbasov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Rasim Fəxrəddin oğlu Abbasov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Eldar Səftər oğlu Məmmədov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Faiq Həmzəağa oğlu Məmmədov — 09.10.1994 Oleq İvanoviç Pakin — 09.10.1994 Şahid Mamaş oğlu Həbibullayev — 09.10.1994 Elsevər Sabir oğlu Hüseynov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Feyruz Xanbala oğlu Cəlilov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Oqtay Balay oğlu Cəfərov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Aydın Əlibala oğlu Abdullayev — 09.10.1994 Eynulla Cahan oğlu Bağırov — 09.10.1994 İlqar Əbdülhəmid oğlu Quliyev (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Nəriman Vilayət oğlu Zeynalov — 09.10.1994 Sərhəd Pirsəmalı oğlu Zöhrabbəyov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Adil Tapdıq oğlu İmanov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Anton Stanislavoviç Yermakov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Elxan Bayandur oğlu Yusifov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Valeri İvanoviç Merkulov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Rövşən Sabir oğlu Nəbiyev — 09.10.1994 Azər Bayram oğlu Niftəliyev (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Ağaqulu Xankişi oğlu Xankişiyev (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Qahir Qüdrət oğlu Hüseynov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Məhərrəm Məhərrəm oğlu Babayev (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Mehman Mail oğlu Bəkirov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Firuz Sabir oğlu Mehdiyev (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Maarif Dursun oğlu Nuriyev — 09.10.1994 Dostəli Əhməd oğlu Hacıyev — 09.10.1994 Eldar Əhməd oğlu Hümbətov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Pərviz Sovet oğlu Şükürov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Nazim Abış oğlu Qənbərov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 İlqar Ağa oğlu Zülfüqarov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Rasim Rasimoviç Mustafin (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Abdulla Rəhim oğlu Rəhimov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Yaşar Kərəm oğlu Rəhimov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Balakişi Rəhman oğlu Hüseynov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Müşfiq Sabir oğlu Məmmədov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Məleykə Əhməd qızı Əhmədova — 09.10.1994 Cəmil Məhərrəm oğlu Əliyev (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Qabil Oruc oğlu Süleymanov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 İbad Mövsüm oğlu Hüseynov — 09.10.1994 Həsənqulu Qaçay oğlu Qasımov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Cəlil Tarif oğlu Cəlilov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Oqtay Əli oğlu Vəliyev (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Fərman Telman oğlu Qurbanov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Azay Saday oğlu Kazımov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Sabir Kamil oğlu Fətəliyev (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Rövşən Saleh oğlu Camalov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Əli Baba oğlu Abbasov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Allahverdi Kamran oğlu Qənbərov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Fariz Şəmistan oğlu Ələkbərov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Vasif Bəymirzə oğlu Əliyev (ölümündən sonra) — 09.10.1994 İlqar Əlipənah oğlu Kişiyev (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Müşfiq Mustafa oğlu Mirzəyev (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Natiq Telman oğlu Novruzov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Zakir Qasım oğlu Rüstəmov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Altay Vaqif oğlu Sarıkişiyev (ölümündən sonra) — 09.10.1994 İlyas Vaqif oğlu Cabbarov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Cəbrayıl Nuşirəvan oğlu Cəbrayılov (ölümündən sonra) — 09.10.1994 Tahir Ərrəhman oğlu Bədəlov (ölümündən sonra) — 11.12.1994 Şair Ramaldan oğlu Ramaldanov — 15.01.1995 Vahid Osmanhacı oğlu Osmanov — 15.01.1995 Sultan Orduxan oğlu Bəndəliyev — 15.01.1995 Şaiq Xəlil oğlu Abdullayev — 15.01.1995 Malik Yaşar oğlu Bayramov (ölümündən sonra) — 15.01.1995 Alim Qəzənfər oğlu Əliyev — 15.01.1995 Əli Yəhya oğlu Camalov (ölümündən sonra) — 15.01.1995 Himayət Yəhya oğlu Qubadov — 15.01.1995 Qulu Əyyub oğlu Quliyev (ölümündən sonra) — 15.01.1995 Bəhlul Mikayıl oğlu İsmayılov (ölümündən sonra) — 15.01.1995 İntiqam Həsən oğlu Camaləddinov (ölümündən sonra) — 15.01.1995 Samir Vaqif oğlu Cəfərov (ölümündən sonra) — 15.01.1995 Vəzir Əli oğlu Əliyev (ölümündən sonra) — 15.01.1995 Vüqar Yusif oğlu Məmmədov — 15.01.1995 İsrafil Çapay oğlu Əliyev — 15.01.1995 Aydın Mahmud oğlu Manerov (ölümündən sonra) — 15.01.1995 Baxşeyiş Abbas oğlu Hətəmov — 15.01.1995 Fizuli İnqilab oğlu Hüseynov (ölümündən sonra) — 15.01.1995 Nağı Novruz oğlu İmanov — 15.01.1995 Mehbalı Məhərrəm oğlu Zeynalabdıyev (ölümündən sonra) — 15.01.1995 Surxay Tapdıq oğlu Məhərrəmov (ölümündən sonra) — 15.01.1995 Zeyqəm Məhəmməd oğlu Aslanov (ölümündən sonra) — 15.01.1995 Zəfər Ramazan oğlu Murtuzəliyev (ölümündən sonra) — 15.01.1995 Tofiq Nəbi oğlu Ruşanov (ölümündən sonra) — 15.01.1995 Əlibala Ələsgər oğlu Zəgəryəyev (ölümündən sonra) — 15.01.1995 Oleq Vladimiroviç Dimitrenko (ölümündən sonra) — 15.01.1995 Rövşən Səfərağa oğlu Cəfərov (ölümündən sonra) — 15.01.1995 Tahir Gülməmməd oğlu Babayev (ölümündən sonra) — 15.01.1995 Vəzir Agid oğlu Nadirov (ölümündən sonra) — 15.01.1995 Mikayıl Bahadur oğlu Səlimov (ölümündən sonra) — 15.01.1995 Elmira Səttar qızı Rəsulova — 08.03.1995 Səfər Axundbala oğlu Əbiyev — 04.04.1995 Nəcməddin Hüseyn oğlu Sadıkov — 04.04.1995 Eyvaz Məmməd oğlu Cəfərov — 04.04.1995 İvan Mitrofanoviç Kovalyov — 04.04.1995 Şair Ramaldan oğlu Ramaldanov — 04.04.1995 Emin İmran oğlu Əliyev — 04.04.1995 Rövşən Telman oğlu Əkbərov — 04.04.1995 Ələmdar Mikayıl oğlu Süleymanov — 04.04.1995 Vüqar Məmmədhüseyn oğlu Məmmədov — 04.04.1995 Vadim Gennadyeviç Lobaçyov — 04.04.1995 Maqsud Həsən oğlu Əhədov — 04.04.1995 Müşfiq Səfər oğlu Məmmədov — 04.04.1995 Vəfadar Ramazan oğlu Babaverdiyev — 04.04.1995 Daşqın Tofiq oğlu Bənnayev — 04.04.1995 Ədalət Əmiraslan oğlu Mürsəliyev — 04.04.1995 Roman Vladimiroviç Filonov — 04.04.1995 Həsən Nəbi oğlu Atakişiyev — 04.04.1995 Zaur Fazil oğlu Əlimov — 04.04.1995 Nizami Kamran oğlu Bayramov — 04.04.1995 Elxan Sərxan oğlu Cabbarov — 04.04.1995 Vadim Nəsrəddin oğlu Qarayev — 04.04.1995 Elxan Hüseyn oğlu Şıxəliyev — 04.04.1995 Səxavət Ağagül oğlu Əsədov — 04.04.1995 Teymur Qəşəm oğlu İsmayılov — 04.04.1995 Tofiq Həsənağa oğlu Kazımov — 04.04.1995 Rüfət Qaçay oğlu Novruzov — 26.12.1995 Maarif Talış oğlu Əhmədov — 27.12.1995 Elxan Ataxan oğlu Ağayev (ölümündən sonra) — 24.06.1998 Xəyal Tarverdi oğlu Allahverdiyev — 24.06.1998 Namik Yaşar oğlu Babayev (ölümündən sonra) — 24.06.1998 Xətai Xeybər oğlu Baxışov — 24.06.1998 Mais Şükür oğlu Bərxudarov — 24.06.1998 Nizami Səfi oğlu Ələkbərov (ölümündən sonra) — 24.06.1998 Asif Əhmədiyyə oğlu Əliyev — 24.06.1998 Telman Mövlüd oğlu Əhmədov — 24.06.1998 Fikrət Əbdülqəni oğlu İsayev — 24.06.1998 Vüqar Rzaxan oğlu Yarəhmədov (ölümündən sonra) — 24.06.1998 Mehraç Məhəmməd oğlu Mahmudov (ölümündən sonra) — 24.06.1998 Dinar İbrahim oğlu Mustafayev (ölümündən sonra) — 24.06.1998 Elşad Arif oğlu Nağıyev (ölümündən sonra) — 24.06.1998 Emin Səyyaf oğlu Orucov — 24.06.1998 Anar Üzeyir oğlu Rzayev (ölümündən sonra) — 24.06.1998 Nizami Firudin oğlu Heydərov — 24.06.1998 Aqşin Əli oğlu Həsənov (ölümündən sonra) — 24.06.1998 Aydın Elbəyi oğlu Hümbətov — 24.06.1998 Hüseyn Yaşar oğlu Hüseynov — 24.06.1998 Fariz Şamil oğlu Cavadov (ölümündən sonra) — 24.06.1998 Namiq Rəşid oğlu Abbasov — 24.12.1998 Namiq Azərpaşa oğlu Əliyev — 24.12.1998 Ədalət Hüseyn oğlu Əsədullayev — 24.12.1998 Fuad Eldar oğlu İskəndərov — 24.12.1998 Natəvan Mürsəl qızı Mirvətova — 24.12.1998 Adil Yusif oğlu Rəsulov — 24.12.1998 Ədalət Yaqub oğlu Abbasov — 24.12.1998 Ramiz Əmirxan oğlu Baxışov — 24.12.1998 Əsgər Ələkbər oğlu Ələkbərov — 24.12.1998 Məhərrəm Abış oğlu Əliyev — 24.12.1998 Məzahir Məhəmməd oğlu Əliyev — 24.12.1998 Oqtay Cəlil oğlu Əliyev — 24.12.1998 Ulduz Rəşid oğlu Əsgərov — 24.12.1998 Məmməd Teymurşah oğlu Hacıyev — 24.12.1998 Ələkbər Hümbət oğlu Həsənov — 24.12.1998 Qərib Murad oğlu Həsənov — 24.12.1998 Murad Qoşun oğlu Hüseynov — 24.12.1998 Heydər Əlisahab oğlu Qəmbərov — 24.12.1998 Azad Abbasqulu oğlu Məmmədov — 24.12.1998 İbrahim Qasım oğlu Talıbov — 24.12.1998 İlham Umud oğlu Umudov — 24.12.1998 Ramil İdris oğlu Usubov — 24.12.1998 Əlövsət Məzahir oğlu Abasov — 24.12.1998 Ceyhun Zülfüqar oğlu Əliyev — 24.12.1998 Eldar Hümbət oğlu Həsənov — 24.12.1998 Müqabil Cəlil oğlu Xəlilov — 24.12.1998 Rauf İsmayıl oğlu Kişiyev — 24.12.1998 Bəylər Həsən oğlu Eyyubov — 26.12.1998 Niyazi Xanbaba oğlu Hacıyev — 26.12.1998 Cəbrayıl Firidun oğlu Usubov — 26.12.1998 Abdullayev Gündüz Məhərrəm oğlu (ölümündən sonra) — 12.01.1999 Hüseynov Elmar Knyaz oğlu — 12.01.1999 Hüseynov Hüseyn Eldar oğlu — 12.01.1999 Kazımov Elşən Lətif oğlu — 12.01.1999 Vəliyev Bakir Yusif oğlu (ölümündən sonra) — 30.06.2002 Mahmudov Eldar Əhməd oğlu (general-leytenant) — 16.03.2005. Əsədov Hilal Mirzəli oğlu (general-mayor) — 16.03.2005 Quliyev Elçin İbrahim oğlu (polkovnik-leytenant) — 16.03.2005 Quliyev Yaşar Mail oğlu (polkovnik-leytenant) — 16.03.2005 Abbasov Ələkbər Qulu oğlu (mayor) — 16.03.2005 Əliyev İlqar Mustafa oğlu (mayor) — 16.03.2005 Qaralov Zakir Bəkir oğlu — 29.09.2006 Quliyev Etibar Möhübbət oğlu — əsgər (ölümündən sonra) — 22.06.2006 Adıgözəlov Şirxan Yusif oğlu — 27.09.2008. Rüstəm Usubov Sabir oğlu— 27.09.2008 Vəliyev Xanlar Rüstəm oğlu —27.09.2008 Seyidov Əziz Cəfər oğlu — 27.09.2008 Əliyev Kamran Bayram oğlu — 27.09.2008 Hacıyev Ruslan Müzəffər oğlu —27.09.2008 Elşad Vəli oğlu Quliyev (ölümündən sonra) — 09.04.2012 Əliyev Mübariz Əbdül oğlu (əsgər (ölümündən sonra)) — 25.06.2012. Rəhimov Sənan Hafis oğlu (əsgər (ölümündən sonra)) — 25.06.2012 Mehdiyev İlham İsmayıl oğlu — 14.08.2012 Tağıyev Rəsul Afiq oğlu – 14.08.2012 Məhərrəmov Aqşin Ramiz oğlu – 14.08.2012 Nəsibov Vüqar Əyyub oğlu (polis mayoru, ölümündən sonra) — 27.11.2015. Tağıyev İsmayıl Rəsul oğlu (polis serjantı, ölümündən sonra) — 27.11.2015 Məmmədov Araz Məmməd oğlu – general-leytenant Piriyev Heydər Kamal oğlu – general-leytenant Ağayev Zakir Samiddin oğlu – general-mayor İbrahimov Azər Oqtay oğlu – general-mayor Ağagülov Şəhriyar Etibar oğlu – polkovnik Hüseynov Aqil Eldar oğlu – polkovnik Hüseynov Anar Tofiq oğlu – polkovnik İsayev Səid Qurban oğlu – polkovnik Qafarov İlqar Saab oğlu – polkovnik Quluyev Mais İsvəndiyar oğlu – polkovnik Məhərrəmov Etibar İsmayıl oğlu – polkovnik Məmmədov Nahid Məmməd oğlu – polkovnik Mənsimov Tehran Cavid oğlu – polkovnik Nəzərov İlqar Eldar oğlu – polkovnik Rüstəmov Məzahir Vaqif oğlu – polkovnik Şahvələdov Elmar Allahverdi oğlu – polkovnik Abışov Qoşqar Hüseynbala oğlu ��� polkovnik-leytenant Ağayev Həmdəm Mayıl oğlu – polkovnik-leytenant (ölümündən sonra) Alışanov Məhəmmədəli Kamil oğlu – polkovnik-leytenant Bağırov Yaşar Yavər oğlu – polkovnik-leytenant Cümşüdov Habil Rəşid oğlu – polkovnik-leytenant Eyyubov Məmmədbağır Niftalı oğlu – polkovnik-leytenant Əhmədov Cahandar Sabir oğlu – polkovnik-leytenant Əhmədov Səid Fərhad oğlu – polkovnik-leytenant Əliyev Çingiz Arif oğlu – polkovnik-leytenant Əliyev Faiq Yusif oğlu – polkovnik-leytenant Əliyev Xəyal Aşır oğlu – polkovnik-leytenant Əliyev Saməddin Əliağa oğlu – polkovnik-leytenant Əliyev Taleh Zaman oğlu – polkovnik-leytenant Əliyev Vəli Rafiq oğlu – polkovnik-leytenant Əmrahov Yusif Umud oğlu – polkovnik-leytenant Hacıyev Məhəmmədəli Oktay oğlu – polkovnik-leytenant Həsənov Vasif Telman oğlu – polkovnik-leytenant Hüseynov Sahib Namiq oğlu – polkovnik-leytenant Hüseynov Vüsal Yaqub oğlu – polkovnik-leytenant Xəlilli Fuad Soltanəli oğlu – polkovnik-leytenant İbrahimov Elman Güloğlan oğlu – polkovnik-leytenant İbrahimov Xeyrulla Mais oğlu – polkovnik-leytenant (ölümündən sonra) Qoçuyev Firdovsi Davud oğlu – polkovnik-leytenant Məhərrəmov Nicat Cəmaləddin oğlu – polkovnik-leytenant Məmmədov Elmar Cavanşir oğlu – polkovnik-leytenant Məmmədov Sadiq Sadəddin oğlu – polkovnik-leytenant (ölümündən sonra) Məmmədov Samir Fazil oğlu – polkovnik-leytenant Məmmədov Siyavuş Sabir oğlu – polkovnik-leytenant Məmmədov Soltan Akif oğlu – polkovnik-leytenant (ölümündən sonra) Məmmədov Zaur Raqib oğlu – polkovnik-leytenant Mövlanov Tərlan Bəydəmir oğlu – polkovnik-leytenant Muradov Tofiq İmaməli oğlu – polkovnik-leytenant Musayev Elşad Nadir oğlu – polkovnik-leytenant Musayev Sədi Süleyman oğlu – polkovnik-leytenant (ölümündən sonra) Orucov Nail Rəfail oğlu – polkovnik-leytenant (ölümündən sonra) Ramaldanov Babək Meyvəddin oğlu – polkovnik-leytenant (ölümündən sonra) Rəhimov Əşrəf Xozyar oğlu – polkovnik-leytenant Rəsulov Zaur Abimüslüm oğlu – polkovnik-leytenant Rüstəmov Elşad Faiq oğlu – polkovnik-leytenant Rüstəmov Rəşad Vaqif oğlu – polkovnik-leytenant Seyidov Əhəd Həmid oğlu – polkovnik-leytenant Sulxayev Rəfail Əli oğlu – polkovnik-leytenant Şahbazov Mayıl Şahbaz oğlu – polkovnik-leytenant Şıxəliyev Aydın Bəhman oğlu – polkovnik-leytenant Tağıyev Ələddin Məzəddin oğlu – polkovnik-leytenant Tağıyev Vüqar Şükür oğlu – polkovnik-leytenant Verdiyev İntiqam Fikrət oğlu – polkovnik-leytenant Vəliyev Nizami Dünyamin oğlu – polkovnik-leytenant Abasquliyev Ülfət Nurəddin oğlu – mayor Abbasov Murad Abbas oğlu – mayor Almuradov Emin Əlövsət oğlu – mayor Aslanov Rahil Vahid oğlu – mayor Babayev Aqşin Əli oğlu – mayor Babayev Rahib Bəxtiyar oğlu – mayor (ölümündən sonra) Camalov Etibar Yadigar oğlu – mayor Dəmirov Rüfət Tərlan oğlu – mayor Əhmədov Rauf Ürfət oğlu – mayor Əhmədov Samir Sədrəddin oğlu – mayor Ələkbərov Həzrət Tacir oğlu – mayor Əliyev Nizami Eldar oğlu – mayor Əsədov Nihad Cabir oğlu – mayor Feyzullayev İlham Feyzullah oğlu – mayor Hacıyev Abakar Məhəmməd oğlu – mayor (ölümündən sonra) Hacıyev Nurməmməd Qurban oğlu – mayor Heydərov Rövşən Tofiq oğlu – mayor Həşimov Taleh Mirəskər oğlu – mayor Hüseynov Ramil Şakir oğlu – mayor Xəlilov Babək Saleh oğlu – mayor Qarayev Asəf Ənvər oğlu – mayor Qədirov Mehmar Mühüb oğlu – mayor Qənbərov Eldəniz Şahbaz oğlu – mayor Quliyev Elnur Eldar oğlu – mayor (ölümündən sonra) Quliyev Vüsal Mahir oğlu – mayor Quluzadə Orxan Xalıqverdi oğlu – mayor Məmmədov Bəhruz Tofiq oğlu – mayor Mirzəyev Hikmət İslam oğlu – mayor Musayev Adil Məhərrəm oğlu – mayor Sadiyev Bəhruz Polatxan oğlu – mayor Süleymanov Mədəd Vidadi oğlu – mayor Təhməzov Ceyhun Mirzəbaba oğlu – mayor Zeynalov Təbriz Eyvaz oğlu – mayor Abdullayev Elman Elxan oğlu – kapitan Abdullayev Turab Eldar oğlu – kapitan Abdurrəhmanov Hafiz Xalid oğlu – kapitan (ölümündən sonra) Babaxanov Elman Ağamirzə oğlu – kapitan (ölümündən sonra) Babazadə İlyas Əhmədağa oğlu – kapitan Dadaşov Tural Alxan oğlu – kapitan Əhmədli Hüseyn Arif oğlu – kapitan Həsənov Qafur Camalədin oğlu – tibb xidməti kapitanı Hüseynov Bayram Habil oğlu – kapitan Xəmmədov Vüsal Bayram oğlu – kapitan İsmayılzadə Sənan Bəylər oğlu – kapitan Kəlbəliyev Asim Qabil oğlu – kapitan Kərimov Əli Valeh oğlu – kapitan Qasımov Rəşad Ağaxan oğlu – kapitan Qasımov Vüqar İlqar oğlu – kapitan Qəhrəmanov Ruslan Mehman oğlu – kapitan (ölümündən sonra) Qurbanov İlham Osman oğlu – kapitan Məlikov Famil Alim oğlu – kapitan Məmmədov Elvin Qadir oğlu – kapitan Məmmədov Rəşad Elşad oğlu – kapitan Məmmədzadə Rüfət Afət oğlu – kapitan Musayev Mirza Ramiz oğlu – kapitan Musayev Səddam Fəzail oğlu – kapitan Mustafayev Amil Mustafa oğlu – kapitan Mustafayev Nurlan Hamlet oğlu – kapitan (ölümündən sonra) Paşayev Elnur Həvasət oğlu – kapitan Piriyev Vurğun Xəqani oğlu – kapitan Rzayev Etibar Nidayət oğlu – kapitan Rzayev Polad Tofiq oğlu – kapitan Sadıqov İlkin Əkrəm oğlu – kapitan Salmanlı Taleh Abasət oğlu – kapitan Səfiyev Cəlal Nazim oğlu – kapitan Şükürov Rəşad Güləli oğlu – kapitan Tağıyev Nahid Sahib oğlu – kapitan Tarverdiyev Ramil Nazim oğlu – kapitan Ağayev Elgün Mahir oğlu – baş leytenant Babayev Elşən Elşad oğlu – baş leytenant Dadaşev Elmir İdris oğlu – baş leytenant Dadaşov Fuad İlqar oğlu – baş leytenant Əhmədov Coşqun Valeh oğlu – baş leytenant Əlizadə Turan Sənhan oğlu – baş leytenant Əsədullayev Rüfət Eldar oğlu – baş leytenant Əzizov Xəyyam Əli oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Fərhadlı Telman Arzu oğlu – baş leytenant Həsənli Nurlan Cəmil oğlu – baş leytenant Hüseynov Əfşan Əbülfəz oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Xasıyev Röyal Abuzər oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) İbadov İmran Yolçu oğlu – tibb xidməti baş leytenantı İsgəndərov Səxavət Qazıbəy oğlu – baş leytenant İsmayılov Abbasəli İmamqulu oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Kazımlı Şəmsi Xalid oğlu – baş leytenant Kazımov Yunis Qasım oğlu – baş leytenant Kəlbiyev Rasim Faiq oğlu – baş leytenant Qəhrəmanov Fərid Nurəddin oğlu – baş leytenant Qurbanov Qurban Fazil oğlu – baş leytenant Manaflı Şahbaz İlham oğlu – baş leytenant Mehdiyev Şəhriyar Bəxtiyar oğlu – baş leytenant Mehralıyev Rəhman Əhliman oğlu – baş leytenant Məddiyev Röyal Təvəkkül oğlu – baş leytenant Məmmədli Ceyhun Sadiq oğlu – tibb xidməti baş leytenantı Mikayılov Ruhin Mikayıl oğlu – baş leytenant Mirzəliyev Sənan Radil oğlu – baş leytenant Rəhimov Elvin Ehtiram oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Rzayev Emin Salam oğlu – baş leytenant Sadıqlı Aqşin Kamal oğlu – baş leytenant Sarıyev Seyfulla Asif oğlu – baş leytenant Şirəliyev Sahib Yusif oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Yaqublu Əliqismət Mükafat oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Yunusov Dövlətbəy Mübariz oğlu – baş leytenant Zalov Mahmud Əhmədağa oğlu – baş leytenant Abdullayev Sübhan Habil oğlu – leytenant Ağaverdiyev Ayhan Bəxtiyar oğlu – leytenant Cabbarlı Vüsal Cəmil oğlu – leytenant Dilsuzlu Orxan Niftalı oğlu – tibb xidməti leytenantı Əjdərov Rəhman Rasim oğlu – leytenant (ölümündən sonra) Əliyev Abdulla Elşən oğlu – leytenant Əliyev Fərmin Fərman oğlu – leytenant (ölümündən sonra) Əliyev Mirzağa Məmmədbağır oğlu – leytenant (ölümündən sonra) Əmiraslanlı Əvəz İlham oğlu – leytenant Ənvərli Aqşin Faiq oğlu – tibb xidməti leytenantı (ölümünd ən sonra) Əsgərov Elçin Yalçın oğlu – leytenant (ölümündən sonra) Həsənov Rüstəm Mahir oğlu – leytenant Hüseynov Gündüz Bahadur oğlu – leytenant Xəlilbəyli Turqut Nadir oğlu – tibb xidməti leytenantı (ölümündən sonra) İbişov Mirdaməd Əzim oğlu – leytenant Məmmədli Məhəmməd Məhərrəm oğlu – leytenant Məmmədov Ayxan Rəfail oğlu – leytenant (ölümündən sonra) Məmmədzadə Elvin İlham oğlu – leytenant (ölümündən sonra) Ramaldanov Əmirbəy Elman oğlu – leytenant Şəkərov Firuddin İlqar oğlu – leytenant Zamanlı Məmməd Rəhman oğlu – leytenant (ölümündən sonra) Aslanov Seymur Sucəddin oğlu – baş gizir Bədəlov Oktay Ələddin oğlu – baş gizir (ölümündən sonra) Xammədov Nahid İsa oğlu – baş gizir Qasımov Rəşad Şirxan oğlu – baş gizir Qəhrəmanov Natiq Yaşar oğlu – baş gizir Mənəfov Vüqar Aydın oğlu – baş gizir Osmanov İnqilab Musa oğlu – baş gizir Abasov Vasif Səttər oğlu – gizir Abdullayev Mürsəl Ramiz oğlu – gizir Aslanov Ağasadıq Xəlil oğlu – gizir (ölümündən sonra) Astanlı Röyal Ələddin oğlu – gizir Camalov Rəşad Nurəddin oğlu – gizir Əhmədov Firuz Məzahir oğlu – gizir Əliyev Elşən Novruzəli oğlu – gizir Əşrəfov Mehrac Qədir oğlu – gizir Əzimov Ramazan Həmid oğlu – gizir Hacıyev Ağadədə Qulamirzə oğlu – gizir Həmzəyev Ramin Rasim oğlu – gizir Hüseynov Aslan Malik oğlu – gizir (ölümündən sonra) Hüseynov Atabəy Mütəllim oğlu – gizir Hüseynov Ədalət Mədəd oğlu – gizir –Xankişiyev Mədət Vəkil oğlu əsgər (ölümündən sonra) Xəlilov Eltun Faiq oğlu – gizir İmanov Pərvin Amin oğlu – gizir Qarayev Gündüz Mobil oğlu – gizir Qasımov Qasım İlqar oğlu – gizir Qasımov Röyal Aqil oğlu – gizir Quliyev Həsən Fehruz oğlu – gizir Qurbanov Amid Malik oğlu – gizir Mehbalıyev Vasif Gülhəsən oğlu – gizir (ölümündən sonra) Məhərrəmov Bəxtiyar Baba oğlu – gizir Məmmədov İlham İlqar oğlu – gizir Musayev Sahib Musa oğlu – gizir (ölümündən sonra) Nəsirov İlyas Arzuman oğlu – gizir (ölümündən sonra) Ramazanov Fərid Ömər oğlu – gizir (ölümündən sonra) Rəhimov Amil Dəyanət oğlu – gizir Rzayev Elşən Etibar oğlu – gizir Səlimov Cəmil Oqtay oğlu – gizir (ölümündən sonra) Səmədov Elnur Sədaqət oğlu – gizir Şahbazov Ruslan Mahir oğlu – gizir (ölümündən sonra) Şirməmmədov Rusif Ramiz oğlu – gizir Şükürov Amid Ağasəf oğlu – gizir Tağıyev Nurlan Əliağa oğlu – gizir Tamoyev Qoşqar Seyran oğlu – gizir Yusifov Ceyhun Soltan oğlu – gizir Ağaşov Adəm Həsən oğlu – kiçik gizir Bağırzadə Səraslan Hakim oğlu – kiçik gizir Cəbiyev Elturan Rüfət oğlu – kiçik gizir Əhədzadə Xəyal Əlövsət oğlu – kiçik gizir Əlirzayev Rüfət Rafiq oğlu – kiçik gizir Əliyev Pənah Xaləddin oğlu – kiçik gizir Əliyev Rüstəm Mahir oğlu – kiçik gizir Həsənov Muraz Maxrəddin oğlu – kiçik gizir Hüseynov Məhəmməd Mübariz oğlu – kiçik gizir Kərimov Şamil Xeyrəddin oğlu – kiçik gizir Quliyev Akif Fərid oğlu – kiçik gizir Quliyev Aqşin Dilavər oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra) Quliyev Elmir Məmmədalı oğlu – kiçik gizir Quliyev Saleh Yurik oğlu – kiçik gizir Mansurov Rövşən Xudaman oğlu – kiçik gizir Məmmədov Aqşin Salam oğlu – kiçik gizir Məmmədov Asif Fərhad oğlu – kiçik gizir Mollayev Yasin Səməndər oğlu – kiçik gizir Möhbalıyev Elnur Təvəkkül oğlu – kiçik gizir Mustafayev Nəcəf Əlyar oğlu – kiçik gizir Nuri Mirfamil Mirfəzzəl oğlu – kiçik gizir Sərkərli Eltun Vaqif oğlu – kiçik gizir Sərkərli Rəfail Vaqif oğlu – kiçik gizir Talıbov Kənan Səlim oğlu – kiçik gizir Yusifov Rəhman Rəşid oğlu – kiçik gizir Yusifzadə Xudayar Müslüm oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra) Zamanov Ərşad Müslüm oğlu – kiçik gizir Zamanov Vüqar Allahverdi oğlu – kiçik gizir Zülfüqarov İlkin Nurəddin oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra) Hacızadə Qabil Atduxan oğlu – baş çavuş Hüseynzadə Qafqaz Teymur oğlu – baş çavuş Pirməmmədov Elnur Namiq oğlu – baş çavuş Şixmuradov Kamil Şixəmməd oğlu – baş çavuş (ölümündən sonra) İbrahimov Ruzi Əliağa oğlu – çavuş (ölümündən sonra) Abdullayev Qalib Elməddin oğlu – kiçik çavuş Babaşov Hikmət Firudin oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Əhmədov Yusif Ələsgər oğlu – kiçik çavuş Həbibov Sulduz Anar oğlu – kiçik çavuş Alişanov Elmar Eldar oğlu – əsgər Dövlətzadə Cəbrayıl Dövlət oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Əhmədov Əhmədxan Məzahir oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Həmidov İzzət Rövşən oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Həsənov Samiq Caməmməd oğlu – əsgər Hüseynov İsa Sahib oğlu – əsgər (ölümündən sonra) İbrahimov Qurban Namiq oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Qasımov Coşqun Niyaz oğlu – əsgər Qasımov Elməddin Aqil oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Məcidzadə Saleh Nəriman oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Məlikzadə Fərhad Nadir oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Mirzəyev Pərviz Mədəd oğlu – əsgər Rüstəmov Pərviz Tufan oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Salahov Elnur Elbrus oğlu – əsgər Şərifzadə Məhət Elçin oğlu – əsgər Tağıyev Azər Kamil oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Teymurov Fərhin Məhəmməd oğlu – əsgər. Abdullayev İmaməddin Əsgər oğlu- kiçil çavuş (ölümündən sonra) Rükabzadə İbrahim Rasif oğlu — əsgər (ölümündən sonra) Şirinzadə Firuz Böyükağa oğlu – general-leytenant Mustafayev İlkin Aydın oğlu – polkovnik-leytenant Səfərov Elvin Sərraf oğlu – polkovnik-leytenant Quliyev Anar Sədi oğlu – kapitan Həmçinin bax ""Azərbaycan Bayrağı"" ordeni Azərbaycan Respublikasının orden və medalları ilə təltif edilənlərin siyahıları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=211490
-"""Azərbaycan Dövlət Gömrük Komitəsinin 25 illiyi (1992-2017)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 25 illiyi (1992–2017)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı —Azərbaycan Respublikasının medalı. Azərbaycan Respublikasının 2016-cı il 29 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri “Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 25 illiyi (1992-2017)” Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm və qalınlığı 2,5 mm olan lövhədən ibarətdir. Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfinin mərkəzində sağ və sol tərəfləri sünbüllə əhatə olunmuş, qabaritinin hündürlüyü 1,5 mm olan Azərbaycan Respublikası gömrük orqanlarının embleminin elementləri, qalxan, onun arxasında qılınc və qılıncın aşağı hissəsində açardan ibarət kompozisiya təsvir edilmişdir. 2.2. Bu Təsvirin 2.1-ci maddəsində göstərilən kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca “AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI”, aşağı hissəsində isə “DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİ” sözləri yazılmışdır. “DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİ” sözləri ilə kompozisiya arasında Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən üçrəngli dekorativ lentin üzərində “25 İL” sözləri yazılmış və dəfnə budağının təsviri verilmişdir. Lentin sol yuxarı hissəsində “1992” və sağ yuxarı hissəsində “2017” rəqəmləri yazılmışdır. 2.3. Sünbüllər, qalxan, qılınc, açar, dəfnə budağı, dekorativ lent, sözlər və rəqəmlər relyeflidir. Mavi və boz rəngli qalxan, ağ rəngli açar, mavi, qırmızı və yaşıl mina ilə örtülmüş dekorativ lent və ağ mina ilə örtülmüş “25 İL” sözləri istisna olmaqla, digər elementlər qızılı rəngdədir. Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfinin yuxarı hissəsində ortada səkkizbucaqlı ulduz və aypara, aşağı hissəsində isə milli ornament təsvir edilmişdir. Mərkəzdə “AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİNİN 25 İLLİYİ” sözləri və “1992-2017” rəqəmləri yazılmışdır. Ulduz, aypara, sözlər, rəqəmlər, ornament relyefli və qızılı rəngdədir. 3.2. Medalın arxa tərəfində seriyası və nömrəsi göstərilmişdir. Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltarların yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentin eni 5,5 mm olan qızılı rəngli metal hissəsinə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin üst hissəsində eni 3,5 mm olan qızılı rəngli metal hissə vardır. 4.2. Xara lentdə, kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 2 mm enində tünd göy,10 mm enində mavi və mərkəzdə 3 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. 4.3. Medala paltarların yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755700
-"""Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin 100 illiyi (1920–2020)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin 100 illiyi (1920–2020)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin yaradılmasının 100 illiyi münasibətilə təsis edilmişdir. ""Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin 100 illiyi (1920–2020)"" yubiley medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin 100 illiyi (1920–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə elm, təhsil, habelə neft və sənaye sahələrində yüksək nailiyyətlər əldə etmiş, bu sahələrin inkişafına xüsusi töhfə vermiş, sosial-mədəni inkişafda fəal iştirak etmiş müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) əməkdaşları, o cümlədən keçmiş əməkdaşları, məzunları, həmçinin elm, təhsil və beynəlxalq əməkdaşlıq sahəsində dövlət siyasətinin həyata keçirilməsində və müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) tərəqqisində xüsusi xidmətləri olan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin 100 illiyi (1920–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin 100 illiyi (1920–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin 100 illiyi (1920–2020)"" yubiley medalının təsviri Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin 100 illiyi (1920–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra — medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfi daxili və xarici çevrələrlə konturlanmışdır. Xarici və daxili çevrələrin arasında yuxarı qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NEFT VƏ SƏNAYE UNİVERSİTETİ"" sözləri, aşağı qövs boyunca ""1920–2020"" rəqəmləri yazılmışdır. ""1920–2020"" rəqəmlərindən sol və sağ tərəflərə doğru qövs boyu sünbüllərdən ibarət çələng təsvir olunmuşdur. Medalın daxili çevrəsinin mərkəzində loqotip şəklində ""ADNSU"" sözü, aşağı hissəsinə ""100"" rəqəmləri həkk edilmişdir. ""ADNSU"" sözü ilə ""100"" rəqəmləri arasında ""Azİİ 1920"" sözləri yazılmışdır. ""ADNSU"" sözünün yuxarı sol hissəsinə karbohidratların ənənəvi kimyəvi formulunun vizual təsviri həkk edilmişdir. Çevrənin konturları, bütün yazılar və rəqəmlər, ""ADNSU"" loqotipi və sünbül çələngləri relyefli olaraq qızılı rəngdədir. İki çevrə arası tünd qırmızı rəngdə, ikinci çevrə daxilində arxa fon qızılı rəngdədir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfinin yuxarı hissəsində loqotip şəklində ""ADNSU 100"" sözləri, mərkəzində müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) əsas binasının eskizi relyefli həkk olunmuşdur. Medalın arxa tərəfində medalın seriyası və nömrəsi yazılmışdır.Maddə 4. Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 50 mm x 37 mm ölçüdə beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin üzərində hər iki kənarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 3 mm enində tünd qırmızı, 9 mm enində boz, 1,5 mm enində ağ, 3,5 mm enində tünd qırmızı və mərkəzdə eni 3 mm enində olan boz rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Xara lentin yuxarı hissəsinə mərkəzində loqotip şəklində relyefli ""ADNSU"" sözü, sol və sağ tərəflərə doğru sünbüllərdən ibarət çələng təsvir edilmiş, qızıl suyuna çəkilmiş 40 mm x 5,5 mm ölçüdə bürünc lövhə bərkidilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. Həmçinin bax Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=827707
-"""Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin 100 illiyi (1921–2021)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin 100 illiyi (1921–2021)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin yaradılmasının 100 illiyi münasibətilə 14 dekabr 2021-ci ildə təsis edilmişdir. Tarixi və əsasnaməsi ""Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin 100 illiyi (1921–2021)"" yubiley medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2021-ci il 14 dekabr tarixli 428-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Qanunun tətbiqi isə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 27 dekabr 2021-ci il tarixli 1530 nömrəli Fərmanı ilə müəyyən edilmişdir.""Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin 100 illiyi (1921–2021)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə elm, təhsil və pedaqoji kadr hazırlığı sahələrində yüksək nailiyyətlər əldə etmiş, bu sahələrin inkişafına xüsusi töhfə vermiş, sosial-mədəni inkişafda fəal iştirak etmiş Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin əməkdaşları, o cümlədən keçmiş əməkdaşları, məzunları, həmçinin elm, təhsil və beynəlxalq əməkdaşlıq sahəsində dövlət siyasətinin həyata keçirilməsində və Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin tərəqqisində xüsusi xidmətləri olan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər təltif edilirlər. Medala layiq görülən şəxslər Azərbaycan Respublikasının elm və təhsil naziri tərəfindən təltif edilirlər. ""Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin 100 illiyi (1921–2021)"" yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. ""Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin 100 illiyi (1921–2021)"" yubiley medalının təsviri 2021-ci il 14 dekabr tarixli 428-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir.Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin 100 illiyi (1921–2021)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfi daxili və xarici çevrələrlə konturlanmışdır. Xarici və daxili çevrələrin arasında yuxarı qövs boyunca tünd göy rəngli fonda ""Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti"" sözləri, aşağı qövs boyunca ""1921–2021"" rəqəmləri yazılmışdır. ""1921–2021"" rəqəmlərindən sol və sağ tərəflərdə yuxarıya doğru uzanan sünbül budaqları, ondan sonra isə səkkizguşəli ulduz təsvir olunmuşdur. Medalın daxili çevrəsinin üzərində qızılı rəngli fonda ucları aşağıdan yuxarıya uzanan aypara və onun mərk��zində təhsili simvolizə edən kitab emblemindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Həmin kompozisiyanın yuxarı hissəsinə loqotip şəklində ""ADPU – 100"" sözləri həkk edilmişdir. Səkkizguşəli ulduz, çevrənin konturları, aypara və kitab emblemi, sözlər və rəqəmlər, ""ADPU – 100"" loqotipi və sünbül budaqları relyefli olaraq qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfinin yuxarı hissəsində loqotip şəklində qızılı rəngdə ""ADPU – 100"" sözləri, mərkəzində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin əsas binasının tarixi hissəsinin eskizi relyefli həkk olunmuşdur. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi göstərilir.Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 50 mm x 37 mm ölçüdə beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin yuxarı hissəsinə mərkəzində relyefli kitab emblemindən ibarət kompozisiya, sol və sağ tərəflərə doğru isə sünbül budaqları təsvir edilmiş qızıl suyuna çəkilmiş 40 mm x 5,5 mm ölçüdə bürünc lövhə bərkidilmişdir. Xara lentin üzərində kənarlardan mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 1,5 mm enində qızılı, 2 mm enində ağ, 7,5 mm enində qızılı, 2 mm enində ağ, 3,5 mm enində tünd göy və mərkəzdə eni 4 mm olan qızılı rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=776686
-"""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880-2020)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı — 2020-ci ildə 174-VIQD nömrəli Qanuna əsasən təsis edilən dövlət təltifi. ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalının Əsasnaməsi 06.10.2020-ci il tarixli 174-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib. Qanunun tətbiqi isə Azərbaycan Prezidentinin 12 noyabr 2020-ci il tarixli 1178 nömrəli Fərmanı ilə müəyyən edilib. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər: ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı ilə vəzifələrini nümunəvi icra edən, fəaliyyətində yüksək nəticələr göstərən dəmir yolu nəqliyyatı sahəsində çalışan işçilər, Azərbaycanda dəmir yolu nəqliyyatı sahəsinin inkişafında və təkmilləşdirilməsində xüsusi xidmətləri olan şəxslər, habelə beynəlxalq tərəfdaşlar təltif edilirlər. Maddə 2. Təltif edən orqan: ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxsləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) təltif edir. Maddə 3. Taxılma qaydası: ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycanın digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalının təsviri Azərbaycan Prezidentinin 01.10.2020-ci il tarixli 174-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri: ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı əlvan metaldan tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş 42 mm x 35,5 mm ölçülü lövhədən ibarətdir. Maddə 2. Medalın ön tərəfi: 2.1. Lövhə dəfnə yarpaqları ilə hörülmüş çələnglə haşiyələnmişdir. Çələngin üzərindəki qurşağın yuxarı hissəsinin mərkəzində Azərbaycanın Dövlət Bayrağının təsviri, digər hissələrində isə həmin bayrağın rəngləri əks etdirilmişdir. 2.2. Lövhənin içərisində yuxarı hissədə qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN DƏMİR YOLLARI"", aşağı hissədə qövs boyunca ""AZERBAIJAN RAILWAYS"" sözləri yazılmışdır. Lövhənin aşağısında çələngin üzərindəki beşbucaqlı çərçivənin içərisində ""1880–2020"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. 2.3. Lövhənin mərkəzində günəş şüalarının fonunda ""140"" rəqəmi ilə müasir qatar siluetinin sintezindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Qatarın üzərində ""2020"" rəqəmləri həkk edilmişdir. 2.4. Bütün elementlər, yazılar və rəqəmlər relyefli olaraq qabarıqdır. Maddə 3. Medalın arxa tərəfi: 3.1. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, lövhənin yuxarı hissəsində ""AZƏRBAYCAN DƏMİR YOLLARI"" sözləri yazılmışdır, lövhənin mərkəzində ""140"" və ""1880"" rəqəmləri ilə XIX əsrin sonuna aid lokomotiv siluetinin sintezindən ibarət kompozisiya təsvir edilmişdir. 3.2. Lövhənin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Maddə 4. Medalın elementləri: 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə ilgək və iki halqa vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Xara lentin mərkəzində 6 mm enində tünd göy rəngli, mərkəzdən sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 3 mm enində qırmızı, 9 mm enində tünd göy, 1,5 mm enində yaşıl, 2 mm enində tünd göy rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. 4.3. Xara lentin yuxarı hissəsinə üzərində üç üfüqi zolaq əks olunmuş 40 mm x 5,5 mm ölçülü lövhə bərkidilmişdir. 4.4. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=772027
-"""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880 – 2020)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı — 2020-ci ildə 174-VIQD nömrəli Qanuna əsasən təsis edilən dövlət təltifi. ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalının Əsasnaməsi 06.10.2020-ci il tarixli 174-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib. Qanunun tətbiqi isə Azərbaycan Prezidentinin 12 noyabr 2020-ci il tarixli 1178 nömrəli Fərmanı ilə müəyyən edilib. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər: ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı ilə vəzifələrini nümunəvi icra edən, fəaliyyətində yüksək nəticələr göstərən dəmir yolu nəqliyyatı sahəsində çalışan işçilər, Azərbaycanda dəmir yolu nəqliyyatı sahəsinin inkişafında və təkmilləşdirilməsində xüsusi xidmətləri olan şəxslər, habelə beynəlxalq tərəfdaşlar təltif edilirlər. Maddə 2. Təltif edən orqan: ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxsləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) təltif edir. Maddə 3. Taxılma qaydası: ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycanın digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalının təsviri Azərbaycan Prezidentinin 01.10.2020-ci il tarixli 174-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri: ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı əlvan metaldan tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş 42 mm x 35,5 mm ölçülü lövhədən ibarətdir. Maddə 2. Medalın ön tərəfi: 2.1. Lövhə dəfnə yarpaqları ilə hörülmüş çələnglə haşiyələnmişdir. Çələngin üzərindəki qurşağın yuxarı hissəsinin mərkəzində Azərbaycanın Dövlət Bayrağının təsviri, digər hissələrində isə həmin bayrağın rəngləri əks etdirilmişdir. 2.2. Lövhənin içərisində yuxarı hissədə qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN DƏMİR YOLLARI"", aşağı hissədə qövs boyunca ""AZERBAIJAN RAILWAYS"" sözləri yazılmışdır. Lövhənin aşağısında çələngin üzərindəki beşbucaqlı çərçivənin içərisində ""1880–2020"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. 2.3. Lövhənin mərkəzində günəş şüalarının fonunda ""140"" rəqəmi ilə müasir qatar siluetinin sintezindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Qatarın üzərində ""2020"" rəqəmləri həkk edilmişdir. 2.4. Bütün elementlər, yazılar və rəqəmlər relyefli olaraq qabarıqdır. Maddə 3. Medalın arxa tərəfi: 3.1. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, lövhənin yuxarı hissəsində ""AZƏRBAYCAN DƏMİR YOLLARI"" sözləri yazılmışdır, lövhənin mərkəzində ""140"" və ""1880"" rəqəmləri ilə XIX əsrin sonuna aid lokomotiv siluetinin sintezindən ibarət kompozisiya təsvir edilmişdir. 3.2. Lövhənin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Maddə 4. Medalın elementləri: 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə ilgək və iki halqa vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Xara lentin mərkəzində 6 mm enində tünd göy rəngli, mərkəzdən sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 3 mm enində qırmızı, 9 mm enində tünd göy, 1,5 mm enində yaşıl, 2 mm enində tünd göy rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. 4.3. Xara lentin yuxarı hissəsinə üzərində üç üfüqi zolaq əks olunmuş 40 mm x 5,5 mm ölçülü lövhə bərkidilmişdir. 4.4. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=783421
-"""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı — 2020-ci ildə 174-VIQD nömrəli Qanuna əsasən təsis edilən dövlət təltifi. ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalının Əsasnaməsi 06.10.2020-ci il tarixli 174-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib. Qanunun tətbiqi isə Azərbaycan Prezidentinin 12 noyabr 2020-ci il tarixli 1178 nömrəli Fərmanı ilə müəyyən edilib. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər: ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı ilə vəzifələrini nümunəvi icra edən, fəaliyyətində yüksək nəticələr göstərən dəmir yolu nəqliyyatı sahəsində çalışan işçilər, Azərbaycanda dəmir yolu nəqliyyatı sahəsinin inkişafında və təkmilləşdirilməsində xüsusi xidmətləri olan şəxslər, habelə beynəlxalq tərəfdaşlar təltif edilirlər. Maddə 2. Təltif edən orqan: ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxsləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) təltif edir. Maddə 3. Taxılma qaydası: ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycanın digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalının təsviri Azərbaycan Prezidentinin 01.10.2020-ci il tarixli 174-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri: ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı əlvan metaldan tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş 42 mm x 35,5 mm ölçülü lövhədən ibarətdir. Maddə 2. Medalın ön tərəfi: 2.1. Lövhə dəfnə yarpaqları ilə hörülmüş çələnglə haşiyələnmişdir. Çələngin üzərindəki qurşağın yuxarı hissəsinin mərkəzində Azərbaycanın Dövlət Bayrağının təsviri, digər hissələrində isə həmin bayrağın rəngləri əks etdirilmişdir. 2.2. Lövhənin içərisində yuxarı hissədə qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN DƏMİR YOLLARI"", aşağı hissədə qövs boyunca ""AZERBAIJAN RAILWAYS"" sözləri yazılmışdır. Lövhənin aşağısında çələngin üzərindəki beşbucaqlı çərçivənin içərisində ""1880–2020"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. 2.3. Lövhənin mərkəzində günəş şüalarının fonunda ""140"" rəqəmi ilə müasir qatar siluetinin sintezindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Qatarın üzərində ""2020"" rəqəmləri həkk edilmişdir. 2.4. Bütün elementlər, yazılar və rəqəmlər relyefli olaraq qabarıqdır. Maddə 3. Medalın arxa tərəfi: 3.1. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, lövhənin yuxarı hissəsində ""AZƏRBAYCAN DƏMİR YOLLARI"" sözləri yazılmışdır, lövhənin mərkəzində ""140"" və ""1880"" rəqəmləri ilə XIX əsrin sonuna aid lokomotiv siluetinin sintezindən ibarət kompozisiya təsvir edilmişdir. 3.2. Lövhənin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Maddə 4. Medalın elementləri: 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə ilgək və iki halqa vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Xara lentin mərkəzində 6 mm enində tünd göy rəngli, mərkəzdən sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 3 mm enində qırmızı, 9 mm enində tünd göy, 1,5 mm enində yaşıl, 2 mm enində tünd göy rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. 4.3. Xara lentin yuxarı hissəsinə üzərində üç üfüqi zolaq əks olunmuş 40 mm x 5,5 mm ölçülü lövhə bərkidilmişdir. 4.4. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=677572
-"""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880—2020)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı — 2020-ci ildə 174-VIQD nömrəli Qanuna əsasən təsis edilən dövlət təltifi. ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalının Əsasnaməsi 06.10.2020-ci il tarixli 174-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib. Qanunun tətbiqi isə Azərbaycan Prezidentinin 12 noyabr 2020-ci il tarixli 1178 nömrəli Fərmanı ilə müəyyən edilib. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər: ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı ilə vəzifələrini nümunəvi icra edən, fəaliyyətində yüksək nəticələr göstərən dəmir yolu nəqliyyatı sahəsində çalışan işçilər, Azərbaycanda dəmir yolu nəqliyyatı sahəsinin inkişafında və təkmilləşdirilməsində xüsusi xidmətləri olan şəxslər, habelə beynəlxalq tərəfdaşlar təltif edilirlər. Maddə 2. Təltif edən orqan: ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxsləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) təltif edir. Maddə 3. Taxılma qaydası: ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycanın digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalının təsviri Azərbaycan Prezidentinin 01.10.2020-ci il tarixli 174-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri: ""Azərbaycan Dəmir Yollarının 140 illiyi (1880–2020)"" yubiley medalı əlvan metaldan tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş 42 mm x 35,5 mm ölçülü lövhədən ibarətdir. Maddə 2. Medalın ön tərəfi: 2.1. Lövhə dəfnə yarpaqları ilə hörülmüş çələnglə haşiyələnmişdir. Çələngin üzərindəki qurşağın yuxarı hissəsinin mərkəzində Azərbaycanın Dövlət Bayrağının təsviri, digər hissələrində isə həmin bayrağın rəngləri əks etdirilmişdir. 2.2. Lövhənin içərisində yuxarı hissədə qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN DƏMİR YOLLARI"", aşağı hissədə qövs boyunca ""AZERBAIJAN RAILWAYS"" sözləri yazılmışdır. Lövhənin aşağısında çələngin üzərindəki beşbucaqlı çərçivənin içərisində ""1880–2020"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. 2.3. Lövhənin mərkəzində günəş şüalarının fonunda ""140"" rəqəmi ilə müasir qatar siluetinin sintezindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Qatarın üzərində ""2020"" rəqəmləri həkk edilmişdir. 2.4. Bütün elementlər, yazılar və rəqəmlər relyefli olaraq qabarıqdır. Maddə 3. Medalın arxa tərəfi: 3.1. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, lövhənin yuxarı hissəsində ""AZƏRBAYCAN DƏMİR YOLLARI"" sözləri yazılmışdır, lövhənin mərkəzində ""140"" və ""1880"" rəqəmləri ilə XIX əsrin sonuna aid lokomotiv siluetinin sintezindən ibarət kompozisiya təsvir edilmişdir. 3.2. Lövhənin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Maddə 4. Medalın elementləri: 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə ilgək və iki halqa vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Xara lentin mərkəzində 6 mm enində tünd göy rəngli, mərkəzdən sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 3 mm enində qırmızı, 9 mm enində tünd göy, 1,5 mm enində yaşıl, 2 mm enində tünd göy rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. 4.3. Xara lentin yuxarı hissəsinə üzərində üç üfüqi zolaq əks olunmuş 40 mm x 5,5 mm ölçülü lövhə bərkidilmişdir. 4.4. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=783423
-"""Azərbaycan Elmi-Texniki İnformasiya İnstitutu-74"" sistemi (film, 1974)","""Azərbaycan Elmi-Texniki İnformasiya İnstitutu-74"" sistemi — qısametrajlı sənədli filmi Rejissor Vladimir Konyagin tərəfindən 1974-cü ildə çəkilmişdir. ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasında istehsal edilmişdir. Reklam xarakterli elmi-kütləvi kinolentdir. Bu, reklam xarakterli elmi-kütləvi kinolentdir. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: S. Qodnıy Rejissor: Vladimir Konyagin Operator: Vladimir Konyagin, Yefim Abramov Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 235–258. Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1974-cü ilin Azərbaycan filmləri1970-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=30183
-"""Azərbaycan Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005-2015)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illik yubileyi münasibətilə təsis edilən medal. Təsis edilməsi 2015-ci il dekabrın 4-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" yubiley medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2015-ci il 4 dekabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarının fəaliyyətinin təşkilində, inkişafında və möhkəmləndirilməsində xüsusi xidmətləri olan, habelə mülki müdafiə işinin təşkili, əhalinin və ərazilərin fövqəladə hallardan qorunması və fövqəladə halların nəticələrinin aradan qaldırılması tədbirlərinin həyata keçirilməsində fəal iştirak edən şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 5 illiyi (2005–2010)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. Medalın təsviri Azərbaycan Respublikasının 2015-ci il 4 dekabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş, diametri 36 mm olan qızılı rəngli dairəvi lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfi hamar səthlidir. Mərkəzdən yuxarıda relyefli şüaların fonunda, dəfnə yarpaqlarından hörülmüş çələngin üzərində, yaşıl fonda, müvafiq icra hakimiyyəti orqanının emblemindən ibarət kompozisiya təsvir edilmişdir. 2.2. Medalın yuxarı qövsü boyunca qızılı rəngdə ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı qövsü boyunca həmin rəngdə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Medalın mərkəzindən aşağı hissədə Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun lentin üzərində ağ minalı ""10 İL"" sözləri, medalın sol tərəfində lentdən yuxarı hissədə alt-alta qızılı rəngdə ""2005"" və ""2015"" rəqəmləri yazılmış, lentin üzərində sağa istiqamətlənən qızılı rəngdə palıd yarpaqlarının təsviri verilmişdir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfinin mərkəzində ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİNİN 10 İLLİYİ"" sözləri və ""2005–2015"" rəqəmləri milli ornamentlə tamamlanır. Sözlər, rəqəmlər və ornament relyefli və qızılı rəngdədir. 3.2. Medalın arxa tərəfində seriyası və nömrəsi göstərilmişdir.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, üst hissəsi 40 mm x 4 mm, alt hissəsi 40 mm x 6,5 mm ölçüdə qızılı rəngli metal lövhədən, orta hissəsi 37 mm x 50 mm ölçüdə xara lentdən ibarət düzbucaqlı lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Alt hissədə olan qızılı rəngli metal lövhənin üzərində milli ornament vardır. 4.2. Xara lent, mərkəzdə eni 2 mm olan qırmızı, mərkəzdən kənarlara doğru isə ardıcıllıqla eni 3 mm olan ağ, 12,5 mm olan qırmızı, 2 mm olan göy rəngli şaquli zolaqlara bölünmüşdür. 4.3. Medalı lövhəyə birləşdirən üç ədəd qızılı rəngli metal halqaların diametri 5 mm-dir. 4.4. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=675291
-"""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi"" yubiley medalı","""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı əsasnamə təsdiq edilsin 30 iyun 2017-ci ildə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə 2018-ci il iyunun 26-dək Azərbaycan Ordusunda həqiqi hərbi xidmət keçən və döyüş hazırlığında uğurlar qazanmış, habelə Azərbaycan Ordusundan ehtiyata və ya istefaya buraxılmış, Azərbaycan Ordusunun qurulmasında və möhkəmləndirilməsində fəal iştirak edən zabit, gizir, miçman və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, 37 mm x 50 mm ölçüdə düzbucaqlı və ona halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilmiş diametri 37 mm, şuaları olan səkkizguşəli lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfində səkkizguşəli lövhənin üzərinə iki tərəfdən konturlanmış çevrəsi olan, səthi çevrə boyunca Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mina ilə örtülmüş lövhə yerləşdirilmişdir. 2.2. Medalın mərkəzi çevrəsinin yuxarı hissəsində qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN"", aşağı hissəsində ""ORDUSU"" sözləri yazılmış, kənarlarında sol tərəfdə ""1918"", sağ tərəfdə isə ""2018"" rəqəmləri təsvir edilmişdir. 2.3. Çevrənin mərkəzində Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin emblemi həkk edilmişdir. Medalın mərkəzindən aşağıda emblemin alt tərəfində ""100 il"" yazılmışdır. 2.4. Səkkizguşəli ulduz və onun şuaları, çevrənin konturları, emblem, sözlər və rəqəmlər relyefli olaraq qızılı rəngdədir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortada ""AZƏRBAYCAN ORDUSUNUN 100 İLLİYİ 1918–2018"" sözləri və rəqəmləri relyefli yazılmışdır. 3.2. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində səkkizguşəli ulduz relyefli təsvir edilmişdir.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medalın paltara bərkidilmək üçün 37 mm x 50 mm ölçüdə düzbucaqlı elementi var. 4.2. Elementin yuxarı hissəsinə 40 mm x 5 mm ölçüdə düzbucaqlı lövhə bərkidilmişdir. Lövhənin üzərində relyefli palıd yarpaqları təsvir edilmişdir. 4.3. Elementin aşağı hissəsinə 40 mm x 9 mm ölçüdə beşbucaqlı lövhə bərkidilmişdir. Lövhənin mərkəzində relyefli aypara və ulduz təsvir edilmişdir. 4.4. Elementin üzərinə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 1 mm enində qızılı, 9 mm enində tünd yaşıl, 1 mm enində ağ və mərkəzdə hər birinin eni 5 mm olan Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı rənglərində şaquli zolaqlar təsvir edilmiş xara lent çəkilmişdir. 4.5. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=639369
-"""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918-2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı","""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı əsasnamə təsdiq edilsin 30 iyun 2017-ci ildə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə 2018-ci il iyunun 26-dək Azərbaycan Ordusunda həqiqi hərbi xidmət keçən və döyüş hazırlığında uğurlar qazanmış, habelə Azərbaycan Ordusundan ehtiyata və ya istefaya buraxılmış, Azərbaycan Ordusunun qurulmasında və möhkəmləndirilməsində fəal iştirak edən zabit, gizir, miçman və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, 37 mm x 50 mm ölçüdə düzbucaqlı və ona halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilmiş diametri 37 mm, şuaları olan səkkizguşəli lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfində səkkizguşəli lövhənin üzərinə iki tərəfdən konturlanmış çevrəsi olan, səthi çevrə boyunca Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mina ilə örtülmüş lövhə yerləşdirilmişdir. 2.2. Medalın mərkəzi çevrəsinin yuxarı hissəsində qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN"", aşağı hissəsində ""ORDUSU"" sözləri yazılmış, kənarlarında sol tərəfdə ""1918"", sağ tərəfdə isə ""2018"" rəqəmləri təsvir edilmişdir. 2.3. Çevrənin mərkəzində Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin emblemi həkk edilmişdir. Medalın mərkəzindən aşağıda emblemin alt tərəfində ""100 il"" yazılmışdır. 2.4. Səkkizguşəli ulduz və onun şuaları, çevrənin konturları, emblem, sözlər və rəqəmlər relyefli olaraq qızılı rəngdədir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortada ""AZƏRBAYCAN ORDUSUNUN 100 İLLİYİ 1918–2018"" sözləri və rəqəmləri relyefli yazılmışdır. 3.2. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində səkkizguşəli ulduz relyefli təsvir edilmişdir.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medalın paltara bərkidilmək üçün 37 mm x 50 mm ölçüdə düzbucaqlı elementi var. 4.2. Elementin yuxarı hissəsinə 40 mm x 5 mm ölçüdə düzbucaqlı lövhə bərkidilmişdir. Lövhənin üzərində relyefli palıd yarpaqları təsvir edilmişdir. 4.3. Elementin aşağı hissəsinə 40 mm x 9 mm ölçüdə beşbucaqlı lövhə bərkidilmişdir. Lövhənin mərkəzində relyefli aypara və ulduz təsvir edilmişdir. 4.4. Elementin üzərinə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 1 mm enində qızılı, 9 mm enində tünd yaşıl, 1 mm enində ağ və mərkəzdə hər birinin eni 5 mm olan Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı rənglərində şaquli zolaqlar təsvir edilmiş xara lent çəkilmişdir. 4.5. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=609825
-"""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918-2018)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı əsasnamə təsdiq edilsin 30 iyun 2017-ci ildə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə 2018-ci il iyunun 26-dək Azərbaycan Ordusunda həqiqi hərbi xidmət keçən və döyüş hazırlığında uğurlar qazanmış, habelə Azərbaycan Ordusundan ehtiyata və ya istefaya buraxılmış, Azərbaycan Ordusunun qurulmasında və möhkəmləndirilməsində fəal iştirak edən zabit, gizir, miçman və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, 37 mm x 50 mm ölçüdə düzbucaqlı və ona halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilmiş diametri 37 mm, şuaları olan səkkizguşəli lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfində səkkizguşəli lövhənin üzərinə iki tərəfdən konturlanmış çevrəsi olan, səthi çevrə boyunca Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mina ilə örtülmüş lövhə yerləşdirilmişdir. 2.2. Medalın mərkəzi çevrəsinin yuxarı hissəsində qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN"", aşağı hissəsində ""ORDUSU"" sözləri yazılmış, kənarlarında sol tərəfdə ""1918"", sağ tərəfdə isə ""2018"" rəqəmləri təsvir edilmişdir. 2.3. Çevrənin mərkəzində Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin emblemi həkk edilmişdir. Medalın mərkəzindən aşağıda emblemin alt tərəfində ""100 il"" yazılmışdır. 2.4. Səkkizguşəli ulduz və onun şuaları, çevrənin konturları, emblem, sözlər və rəqəmlər relyefli olaraq qızılı rəngdədir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortada ""AZƏRBAYCAN ORDUSUNUN 100 İLLİYİ 1918–2018"" sözləri və rəqəmləri relyefli yazılmışdır. 3.2. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində səkkizguşəli ulduz relyefli təsvir edilmişdir.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medalın paltara bərkidilmək üçün 37 mm x 50 mm ölçüdə düzbucaqlı elementi var. 4.2. Elementin yuxarı hissəsinə 40 mm x 5 mm ölçüdə düzbucaqlı lövhə bərkidilmişdir. Lövhənin üzərində relyefli palıd yarpaqları təsvir edilmişdir. 4.3. Elementin aşağı hissəsinə 40 mm x 9 mm ölçüdə beşbucaqlı lövhə bərkidilmişdir. Lövhənin mərkəzində relyefli aypara və ulduz təsvir edilmişdir. 4.4. Elementin üzərinə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 1 mm enində qızılı, 9 mm enində tünd yaşıl, 1 mm enində ağ və mərkəzdə hər birinin eni 5 mm olan Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı rənglərində şaquli zolaqlar təsvir edilmiş xara lent çəkilmişdir. 4.5. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755584
-"""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı əsasnamə təsdiq edilsin 30 iyun 2017-ci ildə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə 2018-ci il iyunun 26-dək Azərbaycan Ordusunda həqiqi hərbi xidmət keçən və döyüş hazırlığında uğurlar qazanmış, habelə Azərbaycan Ordusundan ehtiyata və ya istefaya buraxılmış, Azərbaycan Ordusunun qurulmasında və möhkəmləndirilməsində fəal iştirak edən zabit, gizir, miçman və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, 37 mm x 50 mm ölçüdə düzbucaqlı və ona halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilmiş diametri 37 mm, şuaları olan səkkizguşəli lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfində səkkizguşəli lövhənin üzərinə iki tərəfdən konturlanmış çevrəsi olan, səthi çevrə boyunca Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mina ilə örtülmüş lövhə yerləşdirilmişdir. 2.2. Medalın mərkəzi çevrəsinin yuxarı hissəsində qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN"", aşağı hissəsində ""ORDUSU"" sözləri yazılmış, kənarlarında sol tərəfdə ""1918"", sağ tərəfdə isə ""2018"" rəqəmləri təsvir edilmişdir. 2.3. Çevrənin mərkəzində Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin emblemi həkk edilmişdir. Medalın mərkəzindən aşağıda emblemin alt tərəfində ""100 il"" yazılmışdır. 2.4. Səkkizguşəli ulduz və onun şuaları, çevrənin konturları, emblem, sözlər və rəqəmlər relyefli olaraq qızılı rəngdədir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortada ""AZƏRBAYCAN ORDUSUNUN 100 İLLİYİ 1918–2018"" sözləri və rəqəmləri relyefli yazılmışdır. 3.2. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində səkkizguşəli ulduz relyefli təsvir edilmişdir.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medalın paltara bərkidilmək üçün 37 mm x 50 mm ölçüdə düzbucaqlı elementi var. 4.2. Elementin yuxarı hissəsinə 40 mm x 5 mm ölçüdə düzbucaqlı lövhə bərkidilmişdir. Lövhənin üzərində relyefli palıd yarpaqları təsvir edilmişdir. 4.3. Elementin aşağı hissəsinə 40 mm x 9 mm ölçüdə beşbucaqlı lövhə bərkidilmişdir. Lövhənin mərkəzində relyefli aypara və ulduz təsvir edilmişdir. 4.4. Elementin üzərinə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 1 mm enində qızılı, 9 mm enində tünd yaşıl, 1 mm enində ağ və mərkəzdə hər birinin eni 5 mm olan Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı rənglərində şaquli zolaqlar təsvir edilmiş xara lent çəkilmişdir. 4.5. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=582781
-"""Azərbaycan Polisinin 100 illiyi (1918-2018)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Polisinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 2 sentyabr 2017-ci il tarixli Sərəncamına əsasən təsis edilən medaldır. ""Azərbaycan Polisinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalının Əsasnaməsi Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 2 sentyabr 2017-ci il tarixli 790-VQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib. ""Azərbaycan Polisinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalının Əsasnaməsi Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 2 sentyabr 2017-ci il tarixli 790-VQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755581
-"""Azərbaycan Polisinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Polisinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 2 sentyabr 2017-ci il tarixli Sərəncamına əsasən təsis edilən medaldır. ""Azərbaycan Polisinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalının Əsasnaməsi Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 2 sentyabr 2017-ci il tarixli 790-VQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib. ""Azərbaycan Polisinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalının Əsasnaməsi Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 2 sentyabr 2017-ci il tarixli 790-VQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=559622
-"""Azərbaycan Polisinin 90 illiyi"" yubiley medalı","""Azərbaycan Polisinin 90 illiyi (1918–2008)"" yubiley medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 12 iyun 2008-ci il tarixli Sərəncamına əsasən təsis edilən medaldır. ""Azərbaycan Polisinin 90 illiyi (1918–2008)"" yubiley medalının Əsasnaməsi Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 12 iyun 2008-ci il tarixli 639-IIIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib. ""Azərbaycan Polisinin 90 illiyi (1918–2008)"" yubiley medalının təsviri Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 12 iyun 2008-ci il tarixli 639-IIIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=572618
-"""Azərbaycan Polisinin 90 illiyi (1918-2008)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Polisinin 90 illiyi (1918–2008)"" yubiley medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 12 iyun 2008-ci il tarixli Sərəncamına əsasən təsis edilən medaldır. ""Azərbaycan Polisinin 90 illiyi (1918–2008)"" yubiley medalının Əsasnaməsi Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 12 iyun 2008-ci il tarixli 639-IIIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib. ""Azərbaycan Polisinin 90 illiyi (1918–2008)"" yubiley medalının təsviri Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 12 iyun 2008-ci il tarixli 639-IIIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755583
-"""Azərbaycan Polisinin 90 illiyi (1918–2008)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Polisinin 90 illiyi (1918–2008)"" yubiley medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 12 iyun 2008-ci il tarixli Sərəncamına əsasən təsis edilən medaldır. ""Azərbaycan Polisinin 90 illiyi (1918–2008)"" yubiley medalının Əsasnaməsi Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 12 iyun 2008-ci il tarixli 639-IIIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib. ""Azərbaycan Polisinin 90 illiyi (1918–2008)"" yubiley medalının təsviri Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 12 iyun 2008-ci il tarixli 639-IIIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188301
-"""Azərbaycan Polisinin 95 illiyi (1918-2013)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Polisinin 95 illiyi (1918–2013)"" yubiley medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 18 aprel 2013-cü il tarixli Sərəncamına əsasən təsis edilən medaldır. ""Azərbaycan Polisinin 95 illiyi (1918–2013)"" yubiley medalının Əsasnaməsi Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 18 aprel 2013-cü il tarixli 611-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib. ""Azərbaycan Polisinin 95 illiyi (1918–2013)"" yubiley medalının təsviri Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 18 aprel 2013-cü il tarixli 611-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755582
-"""Azərbaycan Polisinin 95 illiyi (1918–2013)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Polisinin 95 illiyi (1918–2013)"" yubiley medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 18 aprel 2013-cü il tarixli Sərəncamına əsasən təsis edilən medaldır. ""Azərbaycan Polisinin 95 illiyi (1918–2013)"" yubiley medalının Əsasnaməsi Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 18 aprel 2013-cü il tarixli 611-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib. ""Azərbaycan Polisinin 95 illiyi (1918–2013)"" yubiley medalının təsviri Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 18 aprel 2013-cü il tarixli 611-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678727
-"""Azərbaycan Prokurorluğunun 100 illiyi (1918-2018)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Prokurorluğunun 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 31 may 2018-ci il tarixli Sərəncamına əsasən təsis edilən medaldır. Medal haqqında ""Azərbaycan Prokurorluğunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə prokurorluq orqanlarında vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, xidmətdə yüksək nəticələr əldə edən, qanunçuluğun və hüquq qaydasının möhkəmləndirilməsi sahəsində peşəkarlığı ilə fərqlənən, uzun müddət qüsursuz xidmət edən prokurorluq orqanlarının əməkdaşları və veteranları, prokurorluq orqanlarının inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər, habelə beynəlxalq tərəfdaşlar təltif edilirlər. ""Azərbaycan Prokurorluğunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxsləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi dövlət orqanının rəhbəri təltif edir. ""Azərbaycan Prokurorluğunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. Medalın təsviri ""Azərbaycan Prokurorluğunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 38 mm olan səkkizguşəli ulduz formalı lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfində hər bir guşəsi relyefli xətlərlə işlənmiş və 1 mm enində hamar zolaqlarla konturlanmış səkkizguşəli ulduzun üzərində ətrafı 1 mm enində ağ mina ilə örtülmüş, xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Xarici və daxili konturların arasında yaşıl minalı fonda qövs boyunca yuxarı hissədə ""AZƏRBAYCAN PROKURORLUĞU"" sözləri, aşağı hissədə isə "" 100"" rəqəmi yazılmışdır. Yazılarla "" 100"" rəqəmi arasında hər birinin diametri 1,8 mm olan iki səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində Azərbaycan Prokurorluğunun rəsmi emblemi həkk olunmuş, emblemdən sol tərəfdə "" 1918"" , sağ tərəfdə isə "" 2018"" rəqəmləri yazılmışdır. Yazılar, rəqəmlər və emblem qabarıqdır. Medalın konturlanmış arxa tərəfinin səthi hamardır, mərkəzində ""AZƏRBAYCAN PROKURORLUĞU"" sözləri, sözlərdən aşağıda ""1918–2018"" rəqəmləri yazılmışdır. Aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin mərkəzində 10 mm enində boz rəngli, mərkəzdən sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq, 1 mm enində qızılı rəngli, 1,5 mm enində yaşıl rəngli, 1 mm enində ağ rəngli, 10 mm enində tünd göy rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Xara lentin yuxarı hissəsinə üzərində palıd yarpaqlarından ibarət çələng təsvir olunmuş 40 mm x 5,5 mm ölçülü lövhə bərkidilmişdir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. Xarici keçidlər Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il31 may tarixli 1170-VQD nömrəli Qanunu",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755580
-"""Azərbaycan Prokurorluğunun 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Prokurorluğunun 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 31 may 2018-ci il tarixli Sərəncamına əsasən təsis edilən medaldır. Medal haqqında ""Azərbaycan Prokurorluğunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə prokurorluq orqanlarında vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, xidmətdə yüksək nəticələr əldə edən, qanunçuluğun və hüquq qaydasının möhkəmləndirilməsi sahəsində peşəkarlığı ilə fərqlənən, uzun müddət qüsursuz xidmət edən prokurorluq orqanlarının əməkdaşları və veteranları, prokurorluq orqanlarının inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər, habelə beynəlxalq tərəfdaşlar təltif edilirlər. ""Azərbaycan Prokurorluğunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxsləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi dövlət orqanının rəhbəri təltif edir. ""Azərbaycan Prokurorluğunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. Medalın təsviri ""Azərbaycan Prokurorluğunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 38 mm olan səkkizguşəli ulduz formalı lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfində hər bir guşəsi relyefli xətlərlə işlənmiş və 1 mm enində hamar zolaqlarla konturlanmış səkkizguşəli ulduzun üzərində ətrafı 1 mm enində ağ mina ilə örtülmüş, xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Xarici və daxili konturların arasında yaşıl minalı fonda qövs boyunca yuxarı hissədə ""AZƏRBAYCAN PROKURORLUĞU"" sözləri, aşağı hissədə isə "" 100"" rəqəmi yazılmışdır. Yazılarla "" 100"" rəqəmi arasında hər birinin diametri 1,8 mm olan iki səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində Azərbaycan Prokurorluğunun rəsmi emblemi həkk olunmuş, emblemdən sol tərəfdə "" 1918"" , sağ tərəfdə isə "" 2018"" rəqəmləri yazılmışdır. Yazılar, rəqəmlər və emblem qabarıqdır. Medalın konturlanmış arxa tərəfinin səthi hamardır, mərkəzində ""AZƏRBAYCAN PROKURORLUĞU"" sözləri, sözlərdən aşağıda ""1918–2018"" rəqəmləri yazılmışdır. Aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin mərkəzində 10 mm enində boz rəngli, mərkəzdən sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq, 1 mm enində qızılı rəngli, 1,5 mm enində yaşıl rəngli, 1 mm enində ağ rəngli, 10 mm enində tünd göy rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Xara lentin yuxarı hissəsinə üzərində palıd yarpaqlarından ibarət çələng təsvir olunmuş 40 mm x 5,5 mm ölçülü lövhə bərkidilmişdir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. Xarici keçidlər Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il31 may tarixli 1170-VQD nömrəli Qanunu",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=725243
-"""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 20 illiyi (1992-2012)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 20 illiyi (1992–2012)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının prezidenti tərəfindən 2011-ci il 15 noyabr tarixli 241-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmiş dövlət təltifi.Yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının gömrük orqanlarında vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, xidmətdə yüksək nəticələr əldə edən gömrük orqanlarının əməkdaşları, habelə Azərbaycan Respublikasının gömrük işinin təşkilində, təkmilləşdirilməsində və möhkəmləndirilməsində xüsusi xidmətləri olan şəxslər təltif edilirlər. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 20 illiyi (1992–2012)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının gömrük orqanlarında vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, xidmətdə yüksək nəticələr əldə edən gömrük orqanlarının əməkdaşları, habelə Azərbaycan Respublikasının gömrük işinin təşkilində, təkmilləşdirilməsində və möhkəmləndirilməsində xüsusi xidmətləri olan şəxslər təltif edilirlər. Təltif edən orqan Yubiley medalı ilə birbaşa Azərbaycan Respublikasının prezidenti və ya Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsi təltif edir. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 20 illiyi (1992–2012)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. Medalın təsviri Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 20 illiyi (1992–2012)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, ortası dairəvi olmaqla səkkizbucaqlı formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfinin mərkəzində sağ və sol tərəfləri sünbüllə əhatə olunmuş, Azərbaycan Respublikası gömrük orqanlarının tanınma nişanının elementləri olan qalxan, onun arxasında qılınc və qılıncın aşağı hissəsində açardan ibarət kompozisiya təsvir edilmişdir. Bu kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI, aşağı hissəsində isə DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİ sözləri yazılmışdır. DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİ sözləri ilə kompozisiya arasında Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən üçrəngli dekorativ lentin üzərində 20 İL sözü yazılmış və dəfnə budağının təsviri verilmişdir. Lentin sol yuxarı hissəsində üst-üstə 1992 və 2012 rəqəmləri yazılmışdır. Sünbüllər, qalxan, qılınc, açar, dəfnə budağı, dekorativ lent, sözlər və rəqəmlər relyeflidir. Mavi və boz rəngli qalxan, ağ rəngli açar, mavi, qırmızı və yaşıl mina ilə örtülmüş dekorativ lent və ağ mina ilə örtülmüş 20 İL sözü istisna olmaqla, digər elementlər qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfinin yuxarı hissəsində ortada səkkizbucaqlı ulduz və aypara, aşağı hissəsində isə milli ornament təsvir edilmişdir. Mərkəzdə AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİNİN 20 İLLİYİ sözləri və 1992–2012 rəqəmləri yazılmışdır. Ulduz, aypara, sözlər, rəqəmlər, ornament relyefli və qızılı rəngdədir. Medalın elementləri Medal paltarların yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə, kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 2 mm enində tünd göy, 10 mm enində mavi və mərkəzdə 3 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala paltarların yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=825012
-"""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 20 illiyi (1992–2012)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 20 illiyi (1992–2012)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının prezidenti tərəfindən 2011-ci il 15 noyabr tarixli 241-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmiş dövlət təltifi.Yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının gömrük orqanlarında vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, xidmətdə yüksək nəticələr əldə edən gömrük orqanlarının əməkdaşları, habelə Azərbaycan Respublikasının gömrük işinin təşkilində, təkmilləşdirilməsində və möhkəmləndirilməsində xüsusi xidmətləri olan şəxslər təltif edilirlər. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 20 illiyi (1992–2012)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının gömrük orqanlarında vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, xidmətdə yüksək nəticələr əldə edən gömrük orqanlarının əməkdaşları, habelə Azərbaycan Respublikasının gömrük işinin təşkilində, təkmilləşdirilməsində və möhkəmləndirilməsində xüsusi xidmətləri olan şəxslər təltif edilirlər. Təltif edən orqan Yubiley medalı ilə birbaşa Azərbaycan Respublikasının prezidenti və ya Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsi təltif edir. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 20 illiyi (1992–2012)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. Medalın təsviri Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 20 illiyi (1992–2012)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, ortası dairəvi olmaqla səkkizbucaqlı formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfinin mərkəzində sağ və sol tərəfləri sünbüllə əhatə olunmuş, Azərbaycan Respublikası gömrük orqanlarının tanınma nişanının elementləri olan qalxan, onun arxasında qılınc və qılıncın aşağı hissəsində açardan ibarət kompozisiya təsvir edilmişdir. Bu kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI, aşağı hissəsində isə DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİ sözləri yazılmışdır. DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİ sözləri ilə kompozisiya arasında Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən üçrəngli dekorativ lentin üzərində 20 İL sözü yazılmış və dəfnə budağının təsviri verilmişdir. Lentin sol yuxarı hissəsində üst-üstə 1992 və 2012 rəqəmləri yazılmışdır. Sünbüllər, qalxan, qılınc, açar, dəfnə budağı, dekorativ lent, sözlər və rəqəmlər relyeflidir. Mavi və boz rəngli qalxan, ağ rəngli açar, mavi, qırmızı və yaşıl mina ilə örtülmüş dekorativ lent və ağ mina ilə örtülmüş 20 İL sözü istisna olmaqla, digər elementlər qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfinin yuxarı hissəsində ortada səkkizbucaqlı ulduz və aypara, aşağı hissəsində isə milli ornament təsvir edilmişdir. Mərkəzdə AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİNİN 20 İLLİYİ sözləri və 1992–2012 rəqəmləri yazılmışdır. Ulduz, aypara, sözlər, rəqəmlər, ornament relyefli və qızılı rəngdədir. Medalın elementləri Medal paltarların yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə, kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 2 mm enində tünd göy, 10 mm enində mavi və mərkəzdə 3 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala paltarların yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=781230
-"""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 25 illiyi (1992-2017)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 25 illiyi (1992–2017)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı —Azərbaycan Respublikasının medal��. Azərbaycan Respublikasının 2016-cı il 29 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri “Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 25 illiyi (1992-2017)” Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm və qalınlığı 2,5 mm olan lövhədən ibarətdir. Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfinin mərkəzində sağ və sol tərəfləri sünbüllə əhatə olunmuş, qabaritinin hündürlüyü 1,5 mm olan Azərbaycan Respublikası gömrük orqanlarının embleminin elementləri, qalxan, onun arxasında qılınc və qılıncın aşağı hissəsində açardan ibarət kompozisiya təsvir edilmişdir. 2.2. Bu Təsvirin 2.1-ci maddəsində göstərilən kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca “AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI”, aşağı hissəsində isə “DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİ” sözləri yazılmışdır. “DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİ” sözləri ilə kompozisiya arasında Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən üçrəngli dekorativ lentin üzərində “25 İL” sözləri yazılmış və dəfnə budağının təsviri verilmişdir. Lentin sol yuxarı hissəsində “1992” və sağ yuxarı hissəsində “2017” rəqəmləri yazılmışdır. 2.3. Sünbüllər, qalxan, qılınc, açar, dəfnə budağı, dekorativ lent, sözlər və rəqəmlər relyeflidir. Mavi və boz rəngli qalxan, ağ rəngli açar, mavi, qırmızı və yaşıl mina ilə örtülmüş dekorativ lent və ağ mina ilə örtülmüş “25 İL” sözləri istisna olmaqla, digər elementlər qızılı rəngdədir. Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfinin yuxarı hissəsində ortada səkkizbucaqlı ulduz və aypara, aşağı hissəsində isə milli ornament təsvir edilmişdir. Mərkəzdə “AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİNİN 25 İLLİYİ” sözləri və “1992-2017” rəqəmləri yazılmışdır. Ulduz, aypara, sözlər, rəqəmlər, ornament relyefli və qızılı rəngdədir. 3.2. Medalın arxa tərəfində seriyası və nömrəsi göstərilmişdir. Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltarların yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentin eni 5,5 mm olan qızılı rəngli metal hissəsinə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin üst hissəsində eni 3,5 mm olan qızılı rəngli metal hissə vardır. 4.2. Xara lentdə, kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 2 mm enində tünd göy,10 mm enində mavi və mərkəzdə 3 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. 4.3. Medala paltarların yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=572620
-"""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 25 illiyi (1992–2017)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 25 illiyi (1992–2017)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı —Azərbaycan Respublikasının medalı. Azərbaycan Respublikasının 2016-cı il 29 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri “Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 25 illiyi (1992-2017)” Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm və qalınlığı 2,5 mm olan lövhədən ibarətdir. Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfinin mərkəzində sağ və sol tərəfləri sünbüllə əhatə olunmuş, qabaritinin hündürlüyü 1,5 mm olan Azərbaycan Respublikası gömrük orqanlarının embleminin elementləri, qalxan, onun arxasında qılınc və qılıncın aşağı hissəsində açardan ibarət kompozisiya təsvir edilmişdir. 2.2. Bu Təsvirin 2.1-ci maddəsində göstərilən kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca “AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI”, aşağı hissəsində isə “DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİ” sözləri yazılmışdır. “DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİ” sözləri ilə kompozisiya arasında Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən üçrəngli dekorativ lentin üzərində “25 İL” sözləri yazılmış və dəfnə budağının təsviri verilmişdir. Lentin sol yuxarı hissəsində “1992” və sağ yuxarı hissəsində “2017” rəqəmləri yazılmışdır. 2.3. Sünbüllər, qalxan, qılınc, açar, dəfnə budağı, dekorativ lent, sözlər və rəqəmlər relyeflidir. Mavi və boz rəngli qalxan, ağ rəngli açar, mavi, qırmızı və yaşıl mina ilə örtülmüş dekorativ lent və ağ mina ilə örtülmüş “25 İL” sözləri istisna olmaqla, digər elementlər qızılı rəngdədir. Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfinin yuxarı hissəsində ortada səkkizbucaqlı ulduz və aypara, aşağı hissəsində isə milli ornament təsvir edilmişdir. Mərkəzdə “AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİNİN 25 İLLİYİ” sözləri və “1992-2017” rəqəmləri yazılmışdır. Ulduz, aypara, sözlər, rəqəmlər, ornament relyefli və qızılı rəngdədir. 3.2. Medalın arxa tərəfində seriyası və nömrəsi göstərilmişdir. Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltarların yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentin eni 5,5 mm olan qızılı rəngli metal hissəsinə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin üst hissəsində eni 3,5 mm olan qızılı rəngli metal hissə vardır. 4.2. Xara lentdə, kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 2 mm enində tünd göy,10 mm enində mavi və mərkəzdə 3 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. 4.3. Medala paltarların yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=471574
-"""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 30 illiyi (1992-2022)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 30 illiyi (1992–2022)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin yaradılmasının 30 illiyi münasibətilə təsis edilmişdir. ""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 30 illiyi (1992–2022)"" yubiley medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2021-ci il 3 dekabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 30 illiyi (1992–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının gömrük orqanlarında vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, xidmətdə yüksək nəticələr əldə edən gömrük orqanlarının əməkdaşları, habelə Azərbaycan Respublikasının gömrük işinin təşkilində, təkmilləşdirilməsində və möhkəmləndirilməsində xüsusi xidmətləri olan şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 30 illiyi (1992–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 30 illiyi (1992–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 30 illiyi (1992–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra — medal) milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm və qalınlığı 2,5 mm olan lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfinin mərkəzindən yuxarıda sağ və sol hissələri yaşıl rəngli dəfnə çələngləri ilə əhatə olunmuş, qabaritinin hündürlüyü 1,5 mm olan Azərbaycan Respublikası gömrük orqanlarının embleminin elementləri olan qalxan, onun arxasında qılınc və qılıncın aşağı hissəsində açardan ibarət kompozisiya təsvir edilmişdir. Kompozisiyanın sol tərəfində ""1992"" və sağ tərəfində ""2022"" rəqəmləri yazılmışdır. 2.2. Bu Qanunun 2.1-ci maddəsində göstərilən kompozisiyanın yuxarı hissəsində qövs boyunca qara rənglə ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı hissəsində isə ""DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİ"" sözləri yazılmışdır. ""DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİ"" sözləri ilə kompozisiya arasında Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən üçrəngli dekorativ lentin üzərində ""30 İL"" sözləri yazılmış, ""30 İL"" sözlərinin altında ağ rəngli aypara və ulduzun, sağ tərəfində isə yaşıl rəngli dəfnə çələnginin təsviri verilmişdir. 2.3. Dəfnə çələngləri, qalxan, qılınc, açar, dekorativ lent, sözlər və rəqəmlər relyeflidir. Mavi və boz rəngli qalxan, qara və bürüncü rəngli elementləri olan qılınc, ağ rəngli açar, mavi, qırmızı və yaşıl mina ilə örtülmüş dekorativ lent, ağ rəngli mina ilə örtülmüş ""30 İL"" sözləri, aypara və ulduzun təsviri istisna olmaqla digər elementlər qızılı rəngdədir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfinin yuxarı hissəsindən mərkəzə doğru ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİNİN 30 İLLİYİ"" sözləri, aşağı hissəsində isə ""1992–2022"" rəqəmləri yazılmışdır. Sözlər və rəqəmlər relyefli və qızılı rəngdədir. 3.2. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində onun seriyası və nömrəsi göstərilir.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin aşağı və yuxarı hissəsində eni 3,5 mm olan qızılı rəngli metal hissə vardır. 4.2. Xara lentdə, kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 2 mm enində tünd mavi, 10 mm enində mavi və mərkəzdə 3 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. 4.3. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755568
-"""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 30 illiyi (1992–2022)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 30 illiyi (1992–2022)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin yaradılmasının 30 illiyi münasibətilə təsis edilmişdir. ""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 30 illiyi (1992–2022)"" yubiley medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2021-ci il 3 dekabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 30 illiyi (1992–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının gömrük orqanlarında vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, xidmətdə yüksək nəticələr əldə edən gömrük orqanlarının əməkdaşları, habelə Azərbaycan Respublikasının gömrük işinin təşkilində, təkmilləşdirilməsində və möhkəmləndirilməsində xüsusi xidmətləri olan şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 30 illiyi (1992–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 30 illiyi (1992–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 30 illiyi (1992–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra — medal) milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm və qalınlığı 2,5 mm olan lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfinin mərkəzindən yuxarıda sağ və sol hissələri yaşıl rəngli dəfnə çələngləri ilə əhatə olunmuş, qabaritinin hündürlüyü 1,5 mm olan Azərbaycan Respublikası gömrük orqanlarının embleminin elementləri olan qalxan, onun arxasında qılınc və qılıncın aşağı hissəsində açardan ibarət kompozisiya təsvir edilmişdir. Kompozisiyanın sol tərəfində ""1992"" və sağ tərəfində ""2022"" rəqəmləri yazılmışdır. 2.2. Bu Qanunun 2.1-ci maddəsində göstərilən kompozisiyanın yuxarı hissəsində qövs boyunca qara rənglə ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı hissəsində isə ""DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİ"" sözləri yazılmışdır. ""DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİ"" sözləri ilə kompozisiya arasında Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən üçrəngli dekorativ lentin üzərində ""30 İL"" sözləri yazılmış, ""30 İL"" sözlərinin altında ağ rəngli aypara və ulduzun, sağ tərəfində isə yaşıl rəngli dəfnə çələnginin təsviri verilmişdir. 2.3. Dəfnə çələngləri, qalxan, qılınc, açar, dekorativ lent, sözlər və rəqəmlər relyeflidir. Mavi və boz rəngli qalxan, qara və bürüncü rəngli elementləri olan qılınc, ağ rəngli açar, mavi, qırmızı və yaşıl mina ilə örtülmüş dekorativ lent, ağ rəngli mina ilə örtülmüş ""30 İL"" sözləri, aypara və ulduzun təsviri istisna olmaqla digər elementlər qızılı rəngdədir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfinin yuxarı hissəsindən mərkəzə doğru ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİNİN 30 İLLİYİ"" sözləri, aşağı hissəsində isə ""1992–2022"" rəqəmləri yazılmışdır. Sözlər və rəqəmlər relyefli və qızılı rəngdədir. 3.2. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində onun seriyası və nömrəsi göstərilir.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin aşağı və yuxarı hissəsində eni 3,5 mm olan qızılı rəngli metal hissə vardır. 4.2. Xara lentdə, kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 2 mm enində tünd mavi, 10 mm enində mavi və mərkəzdə 3 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. 4.3. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=740957
-"""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005-2015)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illik yubileyi münasibətilə təsis edilən medal. Təsis edilməsi 2015-ci il dekabrın 4-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" yubiley medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2015-ci il 4 dekabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarının fəaliyyətinin təşkilində, inkişafında və möhkəmləndirilməsində xüsusi xidmətləri olan, habelə mülki müdafiə işinin təşkili, əhalinin və ərazilərin fövqəladə hallardan qorunması və fövqəladə halların nəticələrinin aradan qaldırılması tədbirlərinin həyata keçirilməsində fəal iştirak edən şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 5 illiyi (2005–2010)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. Medalın təsviri Azərbaycan Respublikasının 2015-ci il 4 dekabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş, diametri 36 mm olan qızılı rəngli dairəvi lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfi hamar səthlidir. Mərkəzdən yuxarıda relyefli şüaların fonunda, dəfnə yarpaqlarından hörülmüş çələngin üzərində, yaşıl fonda, müvafiq icra hakimiyyəti orqanının emblemindən ibarət kompozisiya təsvir edilmişdir. 2.2. Medalın yuxarı qövsü boyunca qızılı rəngdə ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı qövsü boyunca həmin rəngdə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Medalın mərkəzindən aşağı hissədə Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun lentin üzərində ağ minalı ""10 İL"" sözləri, medalın sol tərəfində lentdən yuxarı hissədə alt-alta qızılı rəngdə ""2005"" və ""2015"" rəqəmləri yazılmış, lentin üzərində sağa istiqamətlənən qızılı rəngdə palıd yarpaqlarının təsviri verilmişdir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfinin mərkəzində ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİNİN 10 İLLİYİ"" sözləri və ""2005–2015"" rəqəmləri milli ornamentlə tamamlanır. Sözlər, rəqəmlər və ornament relyefli və qızılı rəngdədir. 3.2. Medalın arxa tərəfində seriyası və nömrəsi göstərilmişdir.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, üst hissəsi 40 mm x 4 mm, alt hissəsi 40 mm x 6,5 mm ölçüdə qızılı rəngli metal lövhədən, orta hissəsi 37 mm x 50 mm ölçüdə xara lentdən ibarət düzbucaqlı lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Alt hissədə olan qızılı rəngli metal lövhənin üzərində milli ornament vardır. 4.2. Xara lent, mərkəzdə eni 2 mm olan qırmızı, mərkəzdən kənarlara doğru isə ard��cıllıqla eni 3 mm olan ağ, 12,5 mm olan qırmızı, 2 mm olan göy rəngli şaquli zolaqlara bölünmüşdür. 4.3. Medalı lövhəyə birləşdirən üç ədəd qızılı rəngli metal halqaların diametri 5 mm-dir. 4.4. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755569
-"""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illik yubileyi münasibətilə təsis edilən medal. Təsis edilməsi 2015-ci il dekabrın 4-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" yubiley medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2015-ci il 4 dekabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarının fəaliyyətinin təşkilində, inkişafında və möhkəmləndirilməsində xüsusi xidmətləri olan, habelə mülki müdafiə işinin təşkili, əhalinin və ərazilərin fövqəladə hallardan qorunması və fövqəladə halların nəticələrinin aradan qaldırılması tədbirlərinin həyata keçirilməsində fəal iştirak edən şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 5 illiyi (2005–2010)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. Medalın təsviri Azərbaycan Respublikasının 2015-ci il 4 dekabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş, diametri 36 mm olan qızılı rəngli dairəvi lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfi hamar səthlidir. Mərkəzdən yuxarıda relyefli şüaların fonunda, dəfnə yarpaqlarından hörülmüş çələngin üzərində, yaşıl fonda, müvafiq icra hakimiyyəti orqanının emblemindən ibarət kompozisiya təsvir edilmişdir. 2.2. Medalın yuxarı qövsü boyunca qızılı rəngdə ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı qövsü boyunca həmin rəngdə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Medalın mərkəzindən aşağı hissədə Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun lentin üzərində ağ minalı ""10 İL"" sözləri, medalın sol tərəfində lentdən yuxarı hissədə alt-alta qızılı rəngdə ""2005"" və ""2015"" rəqəmləri yazılmış, lentin üzərində sağa istiqamətlənən qızılı rəngdə palıd yarpaqlarının təsviri verilmişdir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfinin mərkəzində ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİNİN 10 İLLİYİ"" sözləri və ""2005–2015"" rəqəmləri milli ornamentlə tamamlanır. Sözlər, rəqəmlər və ornament relyefli və qızılı rəngdədir. 3.2. Medalın arxa tərəfində seriyası və nömrəsi göstərilmişdir.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, üst hissəsi 40 mm x 4 mm, alt hissəsi 40 mm x 6,5 mm ölçüdə qızılı rəngli metal lövhədən, orta hissəsi 37 mm x 50 mm ölçüdə xara lentdən ibarət düzbucaqlı lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Alt hissədə olan qızılı rəngli metal lövhənin üzərində milli ornament vardır. 4.2. Xara lent, mərkəzdə eni 2 mm olan qırmızı, mərkəzdən kənarlara doğru isə ardıcıllıqla eni 3 mm olan ağ, 12,5 mm olan qırmızı, 2 mm olan göy rəngli şaquli zolaqlara bölünmüşdür. 4.3. Medalı lövhəyə birləşdirən üç ədəd qızılı rəngli metal halqaların diametri 5 mm-dir. 4.4. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=452654
-"""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 15 illiyi (2005-2020)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı – 25 dekabr 2020-ci ildə Azərbaycan Respublikası prezidenti İlham Əliyevin sərəncamına əsasən Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 25 dekabr tarixli 231-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmiş dövlət təltifi. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarının fəaliyyətinin təşkilində, inkişafında və möhkəmləndirilməsində xüsusi xidmətləri olan, habelə mülki müdafiə işinin təşkili, əhalinin və ərazilərin fövqəladə hallardan qorunması və fövqəladə halların nəticələrinin aradan qaldırılması tədbirlərinin həyata keçirilməsində fəal iştirak edən şəxslər təltif edilirlər. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) təltif edir. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" yubiley medalından sonra taxılır. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı bürüncdən tökülmüş, diametri 38 mm olan qızılı rəngli səkkizguşəli ulduz formalı metal lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Səkkizguşəli ulduzun ön tərəfi qızılı rəngdə relyeflə haşiyələnmişdir, içi ağ rəngdədir. Ulduzun xarici guşələri arasındakı bucaqlarda qızılı rəngdə şüalar yerləşdirilmişdir. Mərkəzdə qırmızı fonda müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) rəsmi emblemindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Kompozisiyanın yuxarı hissəsində qövs boyunca qara rəngdə basma üsulu ilə AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ sözləri qızılı rəngdə dekorativ lentin üzərində yazılmışdır. Kompozisiyanın aşağı hissəsində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağının rənglərinə uyğun dekorativ lentin təsviri verilmişdir. Dekorativ lentin üzərində sol tərəfdə alt-alta qızılı rəngdə 2005 və 2020 rəqəmləri, sağ tərəfdə isə qızılı rəngdə dəfnə budağının üstündə içi ağ rəngdə olan ""15 il"" relyefli sözləri yazılmışdır. Bütün rəqəmlər və elementlər relyeflidir. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir. Yuxarı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Arxa tərəfin mərkəzində AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİNİN 15 illiyi sözləri və həmin sözlərin altında (2005–2020) rəqəmləri həkk olunmuşdur. Arxa tərəfin aşağı hissəsində milli ornament təsvir olunmuşdur. Bütün yazılar, rəqəmlər və ornament relyefli və qızılı rəngdədir. Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, üst hissəsi 40 mm x 4 mm, alt hissəsi 40 mm x 6,5 mm ölçüdə qızılı rəngli metal lövhədən, orta hissəsi 37 mm x 50 mm ölçüdə xara lentdən ibarət düzbucaqlı lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Alt hissədə olan qızılı rəngli metal lövhənin üzərində milli ornament həkk olunmuşdur. Xara lent mərkəzdə eni 3 mm olan sarı, mərkəzdən kənarlara doğru isə ardıcıllıqla eni 2 mm olan qırmızı, 3 mm olan ağ, 10 mm olan qırmızı və 2 mm olan göy rəngli şaquli zolaqlara bölünmüşdür. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=758478
-"""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı – 25 dekabr 2020-ci ildə Azərbaycan Respublikası prezidenti İlham Əliyevin sərəncamına əsasən Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 25 dekabr tarixli 231-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmiş dövlət təltifi. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarının fəaliyyətinin təşkilində, inkişafında və möhkəmləndirilməsində xüsusi xidmətləri olan, habelə mülki müdafiə işinin təşkili, əhalinin və ərazilərin fövqəladə hallardan qorunması və fövqəladə halların nəticələrinin aradan qaldırılması tədbirlərinin həyata keçirilməsində fəal iştirak edən şəxslər təltif edilirlər. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) təltif edir. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)"" yubiley medalından sonra taxılır. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı bürüncdən tökülmüş, diametri 38 mm olan qızılı rəngli səkkizguşəli ulduz formalı metal lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Səkkizguşəli ulduzun ön tərəfi qızılı rəngdə relyeflə haşiyələnmişdir, içi ağ rəngdədir. Ulduzun xarici guşələri arasındakı bucaqlarda qızılı rəngdə şüalar yerləşdirilmişdir. Mərkəzdə qırmızı fonda müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) rəsmi emblemindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Kompozisiyanın yuxarı hissəsində qövs boyunca qara rəngdə basma üsulu ilə AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ sözləri qızılı rəngdə dekorativ lentin üzərində yazılmışdır. Kompozisiyanın aşağı hissəsində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağının rənglərinə uyğun dekorativ lentin təsviri verilmişdir. Dekorativ lentin üzərində sol tərəfdə alt-alta qızılı rəngdə 2005 və 2020 rəqəmləri, sağ tərəfdə isə qızılı rəngdə dəfnə budağının üstündə içi ağ rəngdə olan ""15 il"" relyefli sözləri yazılmışdır. Bütün rəqəmlər və elementlər relyeflidir. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir. Yuxarı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Arxa tərəfin mərkəzində AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİNİN 15 illiyi sözləri və həmin sözlərin altında (2005–2020) rəqəmləri həkk olunmuşdur. Arxa tərəfin aşağı hissəsində milli ornament təsvir olunmuşdur. Bütün yazılar, rəqəmlər və ornament relyefli və qızılı rəngdədir. Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, üst hissəsi 40 mm x 4 mm, alt hissəsi 40 mm x 6,5 mm ölçüdə qızılı rəngli metal lövhədən, orta hissəsi 37 mm x 50 mm ölçüdə xara lentdən ibarət düzbucaqlı lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Alt hissədə olan qızılı rəngli metal lövhənin üzərində milli ornament həkk olunmuşdur. Xara lent mərkəzdə eni 3 mm olan sarı, mərkəzdən kənarlara doğru isə ardıcıllıqla eni 2 mm olan qırmızı, 3 mm olan ağ, 10 mm olan qırmızı və 2 mm olan göy rəngli şaquli zolaqlara bölünmüşdür. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=757663
-"""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 5 illiyi (2005-2010)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 5 illiyi (2005–2010)"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 5 illiyi (2005–2010)"" yubiley medalının təsviri Azərbaycan Respublikasının 2010-cu il 22 oktyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 5 illiyi (2005–2010)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi hamar səthlidir. Mərkəzin yuxarı hissəsində yaşıl minalı relyefli şüaların fonunda, dəfnə yarpaqlarından hörülmüş çələngin üzərində Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya təsvir edilmişdir. Bu kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı hissəsində isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri ilə emblemin arasında Azərbaycan Respublikasının dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən üçrəngli dekorativ lentin üzərində ""5 İL"" sözü yazılmış və dəfnə budağının təsviri verilmişdir. Lentin sol yuxarı hissəsində üst-üstə ""2005"" və ""2010"" rəqəmləri yazılmişdır. Emblem, yarpaqlar, sözlər, rəqəmlər, şüalar relyefli və qızılı rəngdədir. ""5 İL"" sözü ağ, dekorativ lent göy, qırmızı və yaşıl mina ilə örtülmüşdür. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir. Mərkəzdə ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİNİN 5 İLLİYİ"" sözləri və ""2005–2010"" rəqəmləri milli ornamentlə tamamlanır. Sözlər, rəqəmlər və ornament relyefli və qızılı rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə, kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 2 mm enində göy, 10 mm enində qırmızı və mərkəzdə 3 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755570
-"""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 5 illiyi (2005–2010)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 5 illiyi (2005–2010)"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 5 illiyi (2005–2010)"" yubiley medalının təsviri Azərbaycan Respublikasının 2010-cu il 22 oktyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. ""Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 5 illiyi (2005–2010)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi hamar səthlidir. Mərkəzin yuxarı hissəsində yaşıl minalı relyefli şüaların fonunda, dəfnə yarpaqlarından hörülmüş çələngin üzərində Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya təsvir edilmişdir. Bu kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı hissəsində isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri ilə emblemin arasında Azərbaycan Respublikasının dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən üçrəngli dekorativ lentin üzərində ""5 İL"" sözü yazılmış və dəfnə budağının təsviri verilmişdir. Lentin sol yuxarı hissəsində üst-üstə ""2005"" və ""2010"" rəqəmləri yazılmişdır. Emblem, yarpaqlar, sözlər, rəqəmlər, şüalar relyefli və qızılı rəngdədir. ""5 İL"" sözü ağ, dekorativ lent göy, qırmızı və yaşıl mina ilə örtülmüşdür. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir. Mərkəzdə ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİNİN 5 İLLİYİ"" sözləri və ""2005–2010"" rəqəmləri milli ornamentlə tamamlanır. Sözlər, rəqəmlər və ornament relyefli və qızılı rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə, kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 2 mm enində göy, 10 mm enində qırmızı və mərkəzdə 3 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188310
-"""Azərbaycan Respublikası Minatəmizləmə Agentliyinin 25 illiyi (1998–2023)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Minatəmizləmə Agentliyinin 25 illiyi (1998–2023)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. Azərbaycan Respublikası Minatəmizləmə Agentliyinin yaradılmasının 25 illiyi münasibətilə təsis edilmişdir. ""Azərbaycan Respublikası Minatəmizləmə Agentliyinin 25 illiyi (1998–2023)"" yubiley medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2023-cü il 14 iyul tarixli 983-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Minatəmizləmə Agentliyinin 25 illiyi (1998–2023)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə minatəmizləmə fəaliyyətinin təşkili, təkmilləşdirilməsi, inkişafı və möhkəmləndirilməsi sahələrində xüsusi xidmətləri olan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası Minatəmizləmə Agentliyinin 25 illiyi (1998–2023)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Minatəmizləmə Agentliyinin 25 illiyi (1998–2023)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Azərbaycan Respublikası Minatəmizləmə Agentliyinin 25 illiyi (1998–2023)"" yubiley medalının təsviri Azərbaycan Respublikasının 2023-cü il 14 iyul tarixli 983-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Minatəmizləmə Agentliyinin 25 illiyi (1998–2023)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 36 mm olan lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairələr yerləşdirilmişdir, xarici dairənin yuxarı hissəsində soldan sağa doğru ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ MİNATƏMİZLƏMƏ AGENTLİYİ"" sözləri yazılmış, aşağı hissəsində ""25"" rəqəmləri, rəqəmlərin sol və sağ tərəflərində aşağıdan yuxarıya doğru uzanan dəfnə budaqları təsvir olunmuşdur. Daxili dairənin mərkəzində müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) emblemi, aşağı hissəsində ""1998"" və ""2023"" rəqəmləri və onların arasında səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medalın ön tərəfinin səthi, dairəvi xətt, müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) emblemi, sözlər və rəqəmlər relyeflidir, qızılı rəngdədir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, mərkəzində qızılı rəngdə ""ANAMA"" sözü yazılmışdır. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi göstərilir.Maddə 4. Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan yuxarı hissəsinə 40 mm x 5,5 mm ölçülü, üzərində səkkizguşəli ulduz həkk olunmuş qızılı rəngli metal lövhə bərkidilmiş 50 mm x 37 mm ölçülü xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin üzərində mərkəzdə 2 mm enində boz, mərkəzdən sağ və sol kənarlara doğru 3 mm enində qızılı, 7,5 mm enində mavi, 0,5 mm enində göy və qızılı, 1,5 mm enində göy və boz, 2 mm enində göy rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. Həmçinin bax Azərbaycan Respublikası Minatəmizləmə Agentliyi ""Minatəmizləmə sahəsində xidmətlərə görə"" medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=827712
-"""Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin 15 illiyi (2005-2020)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin yaradılmasının 15 illiyi münasibətilə təsis edilmişdir. ""Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" yubiley medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2021-ci il 14 dekabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasında müdafiə sənayesi fəaliyyətinin təşkili, inkişafı və möhkəmləndirilməsi sahələrində xüsusi xidmətləri olan şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) qızılı rəngli, hamar şüalı və itibucaqlı səkkizguşəli ulduz formalı, diametri 38 mm olan metal lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfində ulduzun üzərində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Daxili çevrənin xaricində zeytun rəngli minalı fonda yuxarı qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"" sözləri, aşağı qövs boyunca ""MÜDAFİƏ SƏNAYESİ NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır, sözlərin arasında dairəvi lövhənin sol və sağ tərəfində aşağıdan yuxarıya doğru uzanan dəfnə budaqları təsvir olunmuşdur. Yazılar və dəfnə budaqları qızılı rəngdədir. 2.2. Daxili çevrənin aşağı hissəsində yuxarıya doğru uzanan iki dəfnə budağından və budaqların qovuşduğu hissədə təsvir olunmuş iki dəfnə meyvəsindən ibarət dəfnə çələngi təsvir edilmişdir. Qızılı rəngli daxili çevrənin mərkəzində kursivlə ""15"" rəqəmləri, ""5"" rəqəminin aşağı qövsünün içərisində isə ""il"" sözü yazılmışdır. ""15"" rəqəmləri ilə dəfnə çələngi arasında ""2005–2020"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. 2.3. Bütün təsvirlər və yazılar relyeflidir, qızılı rəngdədir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, mərkəzində dörd sətrə bölünməklə ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ MÜDAFİƏ SƏNAYESİ NAZİRLİYİ"" sözləri, onun altında daha qalın şriftlə ""2005–2020"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. 3.2. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi göstərilir.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, üst və alt hissəsinə müvafiq olaraq 40 mm x 5.5 mm və 40 mm x 6.5 mm ölçüdə qızılı rəngli metal lövhələr bərkidilmiş 37 mm x 50 mm xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Xara lentin üzərində mərkəzdə 23 mm enində zeytun rəngli, mərkəzdən sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 2 mm enində qızılı rəngli və 5 mm enində zeytun rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. 4.3. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=757763
-"""Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin yaradılmasının 15 illiyi münasibətilə təsis edilmişdir. ""Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" yubiley medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2021-ci il 14 dekabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasında müdafiə sənayesi fəaliyyətinin təşkili, inkişafı və möhkəmləndirilməsi sahələrində xüsusi xidmətləri olan şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin 15 illiyi (2005–2020)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) qızılı rəngli, hamar şüalı və itibucaqlı səkkizguşəli ulduz formalı, diametri 38 mm olan metal lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfində ulduzun üzərində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Daxili çevrənin xaricində zeytun rəngli minalı fonda yuxarı qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"" sözləri, aşağı qövs boyunca ""MÜDAFİƏ SƏNAYESİ NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır, sözlərin arasında dairəvi lövhənin sol və sağ tərəfində aşağıdan yuxarıya doğru uzanan dəfnə budaqları təsvir olunmuşdur. Yazılar və dəfnə budaqları qızılı rəngdədir. 2.2. Daxili çevrənin aşağı hissəsində yuxarıya doğru uzanan iki dəfnə budağından və budaqların qovuşduğu hissədə təsvir olunmuş iki dəfnə meyvəsindən ibarət dəfnə çələngi təsvir edilmişdir. Qızılı rəngli daxili çevrənin mərkəzində kursivlə ""15"" rəqəmləri, ""5"" rəqəminin aşağı qövsünün içərisində isə ""il"" sözü yazılmışdır. ""15"" rəqəmləri ilə dəfnə çələngi arasında ""2005–2020"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. 2.3. Bütün təsvirlər və yazılar relyeflidir, qızılı rəngdədir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, mərkəzində dörd sətrə bölünməklə ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ MÜDAFİƏ SƏNAYESİ NAZİRLİYİ"" sözləri, onun altında daha qalın şriftlə ""2005–2020"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. 3.2. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi göstərilir.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, üst və alt hissəsinə müvafiq olaraq 40 mm x 5.5 mm və 40 mm x 6.5 mm ölçüdə qızılı rəngli metal lövhələr bərkidilmiş 37 mm x 50 mm xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Xara lentin üzərində mərkəzdə 23 mm enində zeytun rəngli, mərkəzdən sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 2 mm enində qızılı rəngli və 5 mm enində zeytun rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. 4.3. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=743723
-"""Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938-2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)"" yubiley medalı — Azərbaycan Mülki Aviasiyasının 75 illik yubileyi münasibətilə təsis edilən medal. Təsis edilməsi 2013-cü il sentyabrın 30-da Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Mülki Aviasiyanın 75 illiyi münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il 30 sentyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə vəzifələrini nümunəvi icra edən, istehsal fəaliyyətində yüksək nəticələr göstərən mülki aviasiya işçiləri, habelə Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının inkişafı və təkmilləşdirilməsində xüsusi rolu olan şəxslər təltif edilirlərMaddə 2. Təltif edən orqan Bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxsləri ""Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı təltif edir.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il 30 sentyabr tarixli 721-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra — medal) naxışvurma üsulu ilə mis-sink xəlitəsindən tökülmüş, diametri 40 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfində burulmuş qaytan formasında dekorativ elementlə əhatələnmiş dairə əks olunur. Dairənin mərkəzi hissəsində səkkizguşəli ulduzun daxilində ""75"" rəqəmləri həkk edilir. 2.2. Dekorativ cilalama və səkkizguşəli ulduz qızıl suyuna, dairə və ""75"" rəqəmləri isə gümüş suyuna çəkilir. Dekorativ cilalama, dairədə olan yazılar və təsvirlər qabarıqdır.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfində burulmuş qaytan formasında dekorativ elementlə əhatələnmiş dairə əks olunur. Dairənin mərkəzi hissəsində təyyarə təsviri, onun ətrafında yuxarı qövs boyunca ""Mülki aviasiyanın inkişafına verdiyi töhfəyə görə"" sözləri həkk edilir. Dairənin aşağı hissəsində səkkizguşəli ulduz təsvir olunur. 3.2. Dekorativ cilalama, təyyarə və səkkizguşəli ulduz qızıl suyuna, dairə və dairədə olan sözlər isə gümüş suyuna çəkilir. Dekorativ cilalama, dairədə olan yazılar və təsvirlər qabarıqdır.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal 30 mm x 47 mm ölçülü düzbucaqlı metal lövhənin aşağı hissəsinə bərkidilmiş 32 mm x 2 mm ölçülü təbəqəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhəyə Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mavi, qırmızı və yaşıl rəngli üfüqi zolaqlara bölünmüş dairəvi xara lentdən üz çəkilir. Lövhənin ön tərəfindəki qırmızı zolağ��n ortasında ağ rəngdə aypara və səkkizguşəli ulduz təsvir edilir. 4.2. Lövhənin ön tərəfində mavi rəngli zolağın yuxarı hissəsinə eni 2 mm olan təbəqə bərkidilir. Lövhənin arxa tərəfində mavi rəngli zolağın yuxarı hissəsinə paltarın yaxasına taxılmaq üçün element bərkidilir. Lövhənin yuxarı və aşağı hissələrindəki təbəqələrin arasında məsafə 45 mm-dir. Həmçinin bax ""Mülki aviasiya sahəsində xidmətlərə görə"" medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=452600
-"""Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri diplomu"" mükafatı laureatları","Əliyev Cəlal Əlirza oğlu — 30. iyun 2008 Ələkbər Əmir oğlu Məmmədov; — 5 noyabr 2012 Elmira Hüseyn qızı Axundova — 24. may 2013 Hidayət Xuduş oğlu Orucov — 3. sentyabr 2014 Amaliya Əliş qızı Pənahova Abbaslı Adəm Famil oğlu Allahyarov Mahir Cəlal oğlu Azərtaş Lalə Qabil qızı Babayev Aqşin Kamal oğlu Afaq Bəşir qızı Səfərova Cabbarzadə Xatirə Hafiz qızı Cəfərli Elman Niyazil oğlu Didavari Rövşən Tofiq oğlu Eynullayeva Sudabə Cahangir qızı Əhədova Sevda Sabir qızı Timuçin İlyas oğlu Əfəndiyev Əliyev Həbib Əli oğlu Gözəlov Vüsal Tapdıq oğlu İmaməliyeva Tahirə Məmməd qızı Fikrət Fərrux oğlu Məmmədov Məmmədov Şaiq Məmməd oğlu Məmmədova Gülnarə Sultan qızı Nəsirova Aynur Əli qızı Nurəliyeva Pərvin Ələmdar qızı Tağıyev Tahir Məmmədqulu oğlu Vəliyev Azər Kalam oğlu Yirik Betül Zeynalov Vaqif Mehrac oğlu Şəfiqə Haşım qızı Məmmədova Abdullayev Əkrəm Kamal oğlu — 28. yanvar 2016 Qürbətov Faiq Akif oğlu — 28. yanvar 2016 Mehdiyev Nurəddin Səftər oğlu — 28. yanvar 2016 Orucov Seymur Vaqif oğlu — 28. yanvar 2016 Seyidzadə Şahin Kamil oğlu — 28. yanvar 2016 Abdullayev Zahir Abdulla oğlu — 2. fevral 2016 Bilalov Zeynidin Dolqatoviç — 2. fevral 2016 Culfayev Alavərdi Abasoviç — 2. fevral 2016 Entoni Seynsburi — 2. fevral 2016 Hacızadə Tərlan Əziz oğlu — 2. fevral 2016 Həsənov Hüseyn İsmayıl oğlu — 2. fevral 2016 İbrahimov Ramin Eldar oğlu — 2. fevral 2016 İsmayılov Gündüz Arif oğlu — 2. fevral 2016 Mehdiyev Vüqar Namizəd oğlu — 2. fevral 2016 Məmmədov Tofiq Faiq oğlu — 2. fevral 2016 Muradov Elçin Tofiq oğlu — 2. fevral 2016 Musayev Oloxan İsayeviç — 2. fevral 2016 Panyutin Oleq Viktoroviç — 2. fevral 2016 Pronina Natali Aleksandrovna — 2. fevral 2016 Sərdarov Kərim Əliqulu oğlu — 2. fevral 2016 Sotnikov Vitali Nikolayeviç — 2. fevral 2016 Sultanova Afaq Vaqif qızı — 2. fevral 2016 Süleymanov Afiq Məmməd oğlu — 2. fevral 2016 Taranova Yelena İvanovna — 2. fevral 2016 Təhməzov Sergey Mehdiyeviç — 2. fevral 2016 Mixail Yuri oğlu Zabelin — 17 mart 2016 Akif Bəşir oğlu Rəfiyev — 18 mart 2016 Vaqif Deryuş oğlu Bayramov — 10. fevral 2017 Şeyxə Lətifə əl-Fəhd əl-Səlim əl-Sabah — 16. may 2017 Fərid Fazil oğlu Qayıbov — 18. dekabr 2017 Anar Rəsul oğlu Rzayev — 13. mart 2018 Vaqif Firudin oğlu Əsədov — 10. dekabr 2018 Babayev Mobil Rəşid oğlu — 17 sentyabr 2019 Qasımova Ruhəngiz Nağı qızı — 17 sentyabr 2019 Babazadə Aygün Zeynal qızı Bağırlı Araz Fikrət oğlu Bayramov Rizvan Mustafa oğlu Eyvazzadə Vasif Rasif oğlu Əhmədov Əfsun Məzahir oğlu Əliyeva Günay Sabir qızı Xıdırov Ələkbər Şahmar oğlu İbrahimova Sara Hökmulla qızı Pietro Laureano Elnur Abdullayev (""Global Media Group"" Azərbaycan və ""Haber Global TV"" Türkiyə, Direktorlar Şurasının sədri) — 22 iyul 2020 Həmid Həmidov (""Global Media Group"" Azərbaycan — media direktor) — 22 iyul 2020 Məmməd Gülməmmədov (""Haber Global TV"", CEO) — 22 iyul 2020 Fərdin İsazadə (Oxu. Az, müxbir) — 22 iyul 2020 Cəmilə Ələkbərova (Media.az, baş redaktor) 22 iyul 2020 Bayatlı Tamam Fərman qızı Bayramov Çingiz Cümşüd oğlu Bayramov Sərvər Umud oğlu Cürənov Ramiz Mikayıl oğlu Eminbəyli Şakir Vəfa oğlu Hacızadə Əli Nizami oğlu Həmidli Səxavət Nazim oğlu Həsənov Həsən Zal oğlu Həsənov Vasif Ağaəhməd oğlu Həsənov Vüqar Hüseynəli oğlu Hüseynov İlqar Məmməd oğlu Hüseynova Rəfiqə Kamal qızı Qasımov Kamran Mürsəl oğlu Səmədov Əli Vaqif oğlu Şahbalayev Elşən Şəmsəddin oğlu Vəzirova Lamiyə Avtandil qızı Yusifov Tural Bayram oğlu Məmmədov Səlxab İsa oğlu — 3 yanvar 2023 Babayev Arif İmran oğlu — 21 fevral 2023 Eyubova Mələkxanım Yadigar qızı — 13 dekabr 2023 Əhmədov İlham Namiq Kamal oğlu — 13 dekabr 2023 Əli-zadə Məryam Əli qızı — 13 dekabr 2023 Əzizov Arif Möhübəli oğlu — 13 dekabr 2023 Xələfova Fəxriyə Rafiq qızı — 13 dekabr 2023 İsmayılova Səkinə Qulu qızı — 13 dekabr 2023 Ömərova Həmidə Məmməd qızı — 13 dekabr 2023 Həmçinin bax Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri diplomu",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=436755
-"""Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təhlükəsizliyini təmin edən orqanın 30 illiyi (1993–2023)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təhlükəsizliyini təmin edən orqanın 30 illiyi (1993–2023)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. 14 iyul 2023-cü ildə təsis edilmişdir. Tarixi və əsasnaməsi ""Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təhlükəsizliyini təmin edən orqanın 30 illiyi (1993–2023)"" yubiley medalı Azərbaycan Respublikasının 2023-cü il 14 iyul tarixli 984-VIQD saylı Qanunu ilə təsis edilmişdir.Yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təhlükəsizliyini təmin edən orqanda xidməti vəzifələrini həyata keçirərkən fərqlənən hərbi qulluqçular, mülki işçilər, veteranlar, habelə həmin orqanın fəaliyyətinin təmin olunmasında fəal iştirak edən və inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər.Medala layiq görülən şəxslər Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Təhlükəsizlik Xidmətinin rəisi tərəfindən təltif edilirlər. ""Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təhlükəsizliyini təmin edən orqanın 30 illiyi (1993–2023)"" yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təhlükəsizliyini təmin edən orqanın 30 illiyi (1993–2023)"" yubiley medalının təsviri 2023-cü il 14 iyul tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir.Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təhlükəsizliyini təmin edən orqanın 30 illiyi (1993–2023)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 38 mm olan, hər bir guşəsi relyefli xətlərlə işlənmiş səkkizguşəli ulduz kompozisiyalı lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində relyefli xətlərin əhatəsində qızılı rəngli dairə yerləşdirilmişdir. Dairənin mərkəzində ətrafı qızılı rənglə konturlanan və daxili Azərbaycan Respublikası Dövlət Bayrağının rənglərində 3 üfüqi zolağa bölünən səkkizguşəli ulduz əks olunmuşdur. Mavi rəngli zolağın üzərində ""1993"", yaşıl rəngli zolağın üzərində ""2023"" rəqəmləri yazılmışdır, yuxarı və aşağı hissələrdə qızılı rənglə konturlanmış qırmızı rəngli zolağın üzərində ağ rəngdə ay və səkkizgüşəli ulduz həkk olunmuşdur. Dairənin yuxarı hissəsində qövs boyunca ""Azərbaycan Respublikası Prezidentinin"" sözləri, aşağı hissəsində qövs boyunca ""Təhlükəsizliyini təmin edən orqan"" sözləri yazılmışdır. Yuxarı və aşağı hissələrdəki yazıların arasında hər birinin diametri 1,8 mm olan iki səkkizguşəli ulduz təsvir olunmuşdur. Bütün yazılar və təsvirlər qabarıqdır. Yazılar tünd qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfinin səthi hamardır, yuxarı hissəsindən başlayaraq açıq qızılı rəngdə “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təhlükəsizliyini təmin edən orqanın 30 illiyi (1993–2023)” sözləri yazılmışdır. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi göstərilir.Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, aşağı və yuxarı hissələrinə 5,5 mm x 40 mm ölçülü düzbucaqlı qızılı lövhə bərkidilmiş 37 mm x 50 mm ölçülü düzbucaqlı yaşıl xara lentə ilgək və iki halqa vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin sol və sağ kənarlarında 1 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=810774
-"""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri Veteranı"" medalı","""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri Veteranı"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri Veteranı"" medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ortasında Silahlı Qüvvələrin relyefli emblemi təsvir olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""Azərbaycan Respublikası"", aşağıda isə lent üzərində ""Silahlı Qüvvələri Veteranı"" sözləri həkk olunmuşdur. Aypara, ulduz və lent ağ rəngdədir. Arxa tərəfi hamar səthlidir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə zeytun rəngli fonda, kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq Silahlı Qüvvələrin növlərinin rəngləri — 1 mm enində zeytun və ağ rəngli, 3 mm enində göy və ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188297
-"""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı əsasnamə təsdiq edilsin 30 iyun 2017-ci ildə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə 2018-ci il iyunun 26-dək Azərbaycan Ordusunda həqiqi hərbi xidmət keçən və döyüş hazırlığında uğurlar qazanmış, habelə Azərbaycan Ordusundan ehtiyata və ya istefaya buraxılmış, Azərbaycan Ordusunun qurulmasında və möhkəmləndirilməsində fəal iştirak edən zabit, gizir, miçman və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, 37 mm x 50 mm ölçüdə düzbucaqlı və ona halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilmiş diametri 37 mm, şuaları olan səkkizguşəli lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfində səkkizguşəli lövhənin üzərinə iki tərəfdən konturlanmış çevrəsi olan, səthi çevrə boyunca Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mina ilə örtülmüş lövhə yerləşdirilmişdir. 2.2. Medalın mərkəzi çevrəsinin yuxarı hissəsində qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN"", aşağı hissəsində ""ORDUSU"" sözləri yazılmış, kənarlarında sol tərəfdə ""1918"", sağ tərəfdə isə ""2018"" rəqəmləri təsvir edilmişdir. 2.3. Çevrənin mərkəzində Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin emblemi həkk edilmişdir. Medalın mərkəzindən aşağıda emblemin alt tərəfində ""100 il"" yazılmışdır. 2.4. Səkkizguşəli ulduz və onun şuaları, çevrənin konturları, emblem, sözlər və rəqəmlər relyefli olaraq qızılı rəngdədir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortada ""AZƏRBAYCAN ORDUSUNUN 100 İLLİYİ 1918–2018"" sözləri və rəqəmləri relyefli yazılmışdır. 3.2. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində səkkizguşəli ulduz relyefli təsvir edilmişdir.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medalın paltara bərkidilmək üçün 37 mm x 50 mm ölçüdə düzbucaqlı elementi var. 4.2. Elementin yuxarı hissəsinə 40 mm x 5 mm ölçüdə düzbucaqlı lövhə bərkidilmişdir. Lövhənin üzərində relyefli palıd yarpaqları təsvir edilmişdir. 4.3. Elementin aşağı hissəsinə 40 mm x 9 mm ölçüdə beşbucaqlı lövhə bərkidilmişdir. Lövhənin mərkəzində relyefli aypara və ulduz təsvir edilmişdir. 4.4. Elementin üzərinə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 1 mm enində qızılı, 9 mm enində tünd yaşıl, 1 mm enində ağ və mərkəzdə hər birinin eni 5 mm olan Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı rənglərində şaquli zolaqlar təsvir edilmiş xara lent çəkilmişdir. 4.5. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=800994
-"""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991-2001)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının 2002-ci il 17 may tarixli, 331-IIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmiş medal. Təltif edilənlər ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" yubiley medalı ilə 2002-ci il iyun ayının 26-na qədər Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrində həqiqi hərbi xidmət keçən və döyüş hazırlığında uğurlar qazanmış zabit, gizir və miçmanlar, habelə Silahlı Qüvvələrdən ehtiyata yaxud istefaya buraxılmış Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin qurulmasında və onun möhkəmlənməsində fəal iştirak edən zabitlər təltif ediliblər. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri Veteranı"" medalından sonra taxılır. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" yubiley medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş, aşağı tərəfi palıd yarpaqlarından çələng ilə haşiyələnmiş üzərində Azərbaycan Respublikası Dövlət Bayrağının rəngləri fonunda Silahlı Qüvvələrin emblemi yerləşdirilmiş fiqurlu qalxandan ibarətdir. Medalın qabarit ölçüləri 34 mm x 36 mm-dir. Qalxanın içində, Silahlı Qüvvələrin emblemindən yuxarıda qızılı rəngdə ""Azərbaycan"", aşağısında isə ""Silahlı Qüvvələri"" sözləri yazılmışdır. Qalxanın aşağı hissəsində ortada və çələngin üstündə ağ rəngdə ""10"" rəqəmi yerləşdirilmişdir. ""10"" rəqəmindən solda qızılı rəngdə iki tank, sağda isə iki döyüş gəmisi, qalxanın xaricində mavi fonda, çələnglərdən yuxarıda, solda üç qırıcı təyyarə, sağda isə üç zenit raketi təsvir edilmişdir. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" sözləri yazılmış və milli ornamentin üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 3 mm enində göy, 4 mm enində qırmızı, 1 mm enində ağ və mərkəzdə 10 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755587
-"""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının 2002-ci il 17 may tarixli, 331-IIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmiş medal. Təltif edilənlər ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" yubiley medalı ilə 2002-ci il iyun ayının 26-na qədər Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrində həqiqi hərbi xidmət keçən və döyüş hazırlığında uğurlar qazanmış zabit, gizir və miçmanlar, habelə Silahlı Qüvvələrdən ehtiyata yaxud istefaya buraxılmış Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin qurulmasında və onun möhkəmlənməsində fəal iştirak edən zabitlər təltif ediliblər. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri Veteranı"" medalından sonra taxılır. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" yubiley medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş, aşağı tərəfi palıd yarpaqlarından çələng ilə haşiyələnmiş üzərində Azərbaycan Respublikası Dövlət Bayrağının rəngləri fonunda Silahlı Qüvvələrin emblemi yerləşdirilmiş fiqurlu qalxandan ibarətdir. Medalın qabarit ölçüləri 34 mm x 36 mm-dir. Qalxanın içində, Silahlı Qüvvələrin emblemindən yuxarıda qızılı rəngdə ""Azərbaycan"", aşağısında isə ""Silahlı Qüvvələri"" sözləri yazılmışdır. Qalxanın aşağı hissəsində ortada və çələngin üstündə ağ rəngdə ""10"" rəqəmi yerləşdirilmişdir. ""10"" rəqəmindən solda qızılı rəngdə iki tank, sağda isə iki döyüş gəmisi, qalxanın xaricində mavi fonda, çələnglərdən yuxarıda, solda üç qırıcı təyyarə, sağda isə üç zenit raketi təsvir edilmişdir. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" sözləri yazılmış və milli ornamentin üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 3 mm enində göy, 4 mm enində qırmızı, 1 mm enində ağ və mərkəzdə 10 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=608581
-"""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918-2008)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının 2008-ci il 16 may tarixli 605–IIIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə 2008-ci il iyunun 26-dək Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində həqiqi hərbi xidmət keçən və döyüş hazırlığında uğurlar qazanmış zabitlər, gizirlər, miçmanlar və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları, habelə Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrindən ehtiyata, yaxud istefaya buraxılmış, Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin qurulmasında və möhkəmləndirilməsində fəal iştirak edən zabitlər təltif edilirlər. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci bəndində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. Medalın təsviri ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Relyefli şüalar və mərkəzdən keçən lent fonunda medalın mərkəzindən yuxarı hissədə Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin relyefli emblemi təsvir edilmişdir. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""Azərbaycan Respublikası"", aşağıda qövs boyunca ""Silahlı Qüvvələri"" sözləri həkk edilmişdir. Aypara və ulduz ağ rəngdədir. Lent üzərində emblemdən sol tərəfdə ""1918"", sağ tərəfdə isə ""2008"" rəqəmləri yazılmışdır. Medalın mərkəzdən aşağı hissəsində ortada ağ rəngdə ""90"" rəqəmi yerləşdirilmişdir. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortada ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" sözləri yazılmış və milli ornamentin üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medal yaxada bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 3 mm enində yaşıl, 4 mm enində göy, 1 mm enində ağ və mərkəzdə 10 mm enində qırmızı rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala yaxada bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755586
-"""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının 2008-ci il 16 may tarixli 605–IIIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə 2008-ci il iyunun 26-dək Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində həqiqi hərbi xidmət keçən və döyüş hazırlığında uğurlar qazanmış zabitlər, gizirlər, miçmanlar və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları, habelə Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrindən ehtiyata, yaxud istefaya buraxılmış, Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin qurulmasında və möhkəmləndirilməsində fəal iştirak edən zabitlər təltif edilirlər. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci bəndində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. Medalın təsviri ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Relyefli şüalar və mərkəzdən keçən lent fonunda medalın mərkəzindən yuxarı hissədə Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin relyefli emblemi təsvir edilmişdir. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""Azərbaycan Respublikası"", aşağıda qövs boyunca ""Silahlı Qüvvələri"" sözləri həkk edilmişdir. Aypara və ulduz ağ rəngdədir. Lent üzərində emblemdən sol tərəfdə ""1918"", sağ tərəfdə isə ""2008"" rəqəmləri yazılmışdır. Medalın mərkəzdən aşağı hissəsində ortada ağ rəngdə ""90"" rəqəmi yerləşdirilmişdir. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortada ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" sözləri yazılmış və milli ornamentin üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medal yaxada bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 3 mm enində yaşıl, 4 mm enində göy, 1 mm enində ağ və mərkəzdə 10 mm enində qırmızı rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala yaxada bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188054
-"""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" yubiley medalı Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 16 oktyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə 2013-cü il iyunun 26-dək Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrində həqiqi hərbi xidmət keçən və döyüş hazırlığında uğurlar qazanmış zabitlər, gizirlər, miçmanlar və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları, habelə Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrindən ehtiyata və ya istefaya buraxılmış, Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin qurulmasında və möhkəmləndirilməsində fəal iştirak edən zabitlər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. 1. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) milli ornamentin üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmiş ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızılı suya çəkilmiş, dairəvi, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. 2. Medalın ön tərəfinin sağında onu yarımdairə şəklində yuxarıdan aşağı iki hissəyə bölən və Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rəngləri ilə boyanmış lent təsvir edilmişdir. Lentin fonunun yuxarı hissəsində Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin emblemi, aşağı hissəsində isə ""95 il"" sözləri yazılmış və bu sözlər dəfnə budağı ilə haşiyələnmişdir. 3. Lentin sol tərəfində yuxarıda Ulu Öndər Heydər Əliyevin barelyefi həkk edilmiş, barelyefin altında ""1918"", daha aşağıda isə ""2013"" rəqəmləri yazılmışdır. 4. Medalın ön tərəfinin yuxarısında qövs boyunca ""Azərbaycan Respublikası"", aşağısında isə ""Silahlı Qüvvələri"" sözləri yazılmışdır. 5. Emblem, dəfnə budağı, barelyef, sözlər və rəqəmlər relyeflidir. Gümüşü rəngli qılınclar, ağ rəngli aypara və ulduz, mavi, qırmızı və yaşıl mina ilə örtülmüş lent və ağ mina ilə örtülmüş ""95 il"" sözləri istisna olmaqla, digər elementlər qızılı rəngdədir. 6. Medalın arxa tərəfinin ortasında ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" sözləri yazılmış və aşağı hissəsində milli ornamentin üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Ulduz, aypara, sözlər, ornament relyefli və qızılı rəngdədir. 7. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 2 mm enində mavi, 10 mm enində q��rmızı, mərkəzdə isə 3 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. 8. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=679940
-"""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918-2013)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" yubiley medalı Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 16 oktyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə 2013-cü il iyunun 26-dək Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrində həqiqi hərbi xidmət keçən və döyüş hazırlığında uğurlar qazanmış zabitlər, gizirlər, miçmanlar və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları, habelə Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrindən ehtiyata və ya istefaya buraxılmış, Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin qurulmasında və möhkəmləndirilməsində fəal iştirak edən zabitlər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. 1. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) milli ornamentin üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmiş ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızılı suya çəkilmiş, dairəvi, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. 2. Medalın ön tərəfinin sağında onu yarımdairə şəklində yuxarıdan aşağı iki hissəyə bölən və Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rəngləri ilə boyanmış lent təsvir edilmişdir. Lentin fonunun yuxarı hissəsində Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin emblemi, aşağı hissəsində isə ""95 il"" sözləri yazılmış və bu sözlər dəfnə budağı ilə haşiyələnmişdir. 3. Lentin sol tərəfində yuxarıda Ulu Öndər Heydər Əliyevin barelyefi həkk edilmiş, barelyefin altında ""1918"", daha aşağıda isə ""2013"" rəqəmləri yazılmışdır. 4. Medalın ön tərəfinin yuxarısında qövs boyunca ""Azərbaycan Respublikası"", aşağısında isə ""Silahlı Qüvvələri"" sözləri yazılmışdır. 5. Emblem, dəfnə budağı, barelyef, sözlər və rəqəmlər relyeflidir. Gümüşü rəngli qılınclar, ağ rəngli aypara və ulduz, mavi, qırmızı və yaşıl mina ilə örtülmüş lent və ağ mina ilə örtülmüş ""95 il"" sözləri istisna olmaqla, digər elementlər qızılı rəngdədir. 6. Medalın arxa tərəfinin ortasında ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" sözləri yazılmış və aşağı hissəsində milli ornamentin üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Ulduz, aypara, sözlər, ornament relyefli və qızılı rəngdədir. 7. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 2 mm enində mavi, 10 mm enində qırmızı, mərkəzdə isə 3 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. 8. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755585
-"""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" yubiley medalı Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 16 oktyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə 2013-cü il iyunun 26-dək Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrində həqiqi hərbi xidmət keçən və döyüş hazırlığında uğurlar qazanmış zabitlər, gizirlər, miçmanlar və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları, habelə Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrindən ehtiyata və ya istefaya buraxılmış, Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin qurulmasında və möhkəmləndirilməsində fəal iştirak edən zabitlər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. 1. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) milli ornamentin üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmiş ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızılı suya çəkilmiş, dairəvi, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. 2. Medalın ön tərəfinin sağında onu yarımdairə şəklində yuxarıdan aşağı iki hissəyə bölən və Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rəngləri ilə boyanmış lent təsvir edilmişdir. Lentin fonunun yuxarı hissəsində Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin emblemi, aşağı hissəsində isə ""95 il"" sözləri yazılmış və bu sözlər dəfnə budağı ilə haşiyələnmişdir. 3. Lentin sol tərəfində yuxarıda Ulu Öndər Heydər Əliyevin barelyefi həkk edilmiş, barelyefin altında ""1918"", daha aşağıda isə ""2013"" rəqəmləri yazılmışdır. 4. Medalın ön tərəfinin yuxarısında qövs boyunca ""Azərbaycan Respublikası"", aşağısında isə ""Silahlı Qüvvələri"" sözləri yazılmışdır. 5. Emblem, dəfnə budağı, barelyef, sözlər və rəqəmlər relyeflidir. Gümüşü rəngli qılınclar, ağ rəngli aypara və ulduz, mavi, qırmızı və yaşıl mina ilə örtülmüş lent və ağ mina ilə örtülmüş ""95 il"" sözləri istisna olmaqla, digər elementlər qızılı rəngdədir. 6. Medalın arxa tərəfinin ortasında ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" sözləri yazılmış və aşağı hissəsində milli ornamentin üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Ulduz, aypara, sözlər, ornament relyefli və qızılı rəngdədir. 7. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 2 mm enində mavi, 10 mm enində qırmızı, mərkəzdə isə 3 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. 8. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=674607
-"""Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin 10 illiyi (2012-2022)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin 10 illiyi (2012–2022)"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin qurulmasının 10 illiyi münasibətilə təsis edilmişdir. Təsis edilməsi ""Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin 10 illiyi (2012–2022)"" medalı Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 6 oktyabr tarixli qanunu ilə təsis edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin 10 illiyi (2012–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanda (qurumda) həqiqi hərbi xidmət keçən və xidməti vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən zabitlər, gizirlər və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları, həmin orqandan (qurumdan) ehtiyata və ya istefaya buraxılmış hərbi qulluqçular, habelə həmin orqanda (qurumda) səmərəli fəaliyyət göstərən mülki işçilər və həmin orqanın (qurumun) fəaliyyətinin təşkilində və inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər. Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin 10 illiyi (2012–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxsləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) təltif edir. Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin 10 illiyi (2012–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. Medalın təsviri Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 6 oktyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin 10 illiyi (2012–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir. Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfi xarici və daxili çevrələrlə konturlanmışdır. 2.2. Xarici və daxili konturların arasında yuxarı hissədə qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"" sözləri, aşağı hissədə qövs boyunca ""SƏFƏRBƏRLİK VƏ HƏRBİ XİDMƏTƏ ÇAĞIRIŞ ÜZRƏ DÖVLƏT XİDMƏTİ"" sözləri yazılmışdır. Yuxarı və aşağı hissələrdəki yazıların arasında hər birinin diametri 1,8 mm olan iki səkkizguşəli ulduz təsvir olunmuşdur. 2.3. Daxili çevrənin içərisində, sol tərəfdə üzəri Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağının rənglərinə uyğun minalarla örtülmüş aypara, ayparanın daxili çevrəsinin əhatə etdiyi səthin üzərində Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən sol tərəfdə ""2012"", sağ tərəfdə ""2022"" rəqəmləri yazılmışdır. Emblemdən aşağı hissədə ""10 il"" sözləri qeyd edilmişdir. 2.4. Bütün yazılar, rəqəmlər və emblem relyefli olaraq qabarıqdır. Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, mərkəzində qoşa xətlərlə konturlanmış, diametri 30 mm olan səkkizguşəli ulduz həkk olunmuşdur. 3.2. Ulduzun aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi yazılmışdır. Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü xara lentə 2 halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Xara lentin üzərində mərkəzdə 3 mm enində tünd göy rəngli, mərkəzdən sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq, 4,5 mm enində mavi, 2.5 mm enində tünd göy, 2 mm enində qızılı və 8 mm enində tünd göy rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. 4.3. Xara lentin yuxarı hissəsinə üzəri üfüqi zolaqlarla işlənmiş 40 mm x 5,5 mm ölçülü bürünc lövhə bərkidilmişdir. 4.4. Xara lentin aşağı hissəsinə üzərində yuxarıdan aşağıya doğru kiçilən üfüqi zolaqlar təsvir olunmuş, 40 mm x 5 mm ölçülü bürünc lövhə bərkidilmişdir. Lövhənin mərkəzində, üfüqi zolaqların üzərində, sol və sağ tərəflərdən palıd çələngləri ilə əhatə olunmuş səkkizguşəli ulduz həkk olunmuşdur. 4.5. Üfüqi zolaqlar, səkkizguşəli ulduz və palıd çələngləri relyefli olaraq qabarıqdır. 4.6. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755564
-"""Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin 10 illiyi (2012–2022)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin 10 illiyi (2012–2022)"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin qurulmasının 10 illiyi münasibətilə təsis edilmişdir. Təsis edilməsi ""Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin 10 illiyi (2012–2022)"" medalı Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 6 oktyabr tarixli qanunu ilə təsis edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin 10 illiyi (2012–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanda (qurumda) həqiqi hərbi xidmət keçən və xidməti vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən zabitlər, gizirlər və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları, həmin orqandan (qurumdan) ehtiyata və ya istefaya buraxılmış hərbi qulluqçular, habelə həmin orqanda (qurumda) səmərəli fəaliyyət göstərən mülki işçilər və həmin orqanın (qurumun) fəaliyyətinin təşkilində və inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər. Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin 10 illiyi (2012–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxsləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) təltif edir. Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin 10 illiyi (2012–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. Medalın təsviri Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 6 oktyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin 10 illiyi (2012–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir. Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfi xarici və daxili çevrələrlə konturlanmışdır. 2.2. Xarici və daxili konturların arasında yuxarı hissədə qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"" sözləri, aşağı hissədə qövs boyunca ""SƏFƏRBƏRLİK VƏ HƏRBİ XİDMƏTƏ ÇAĞIRIŞ ÜZRƏ DÖVLƏT XİDMƏTİ"" sözləri yazılmışdır. Yuxarı və aşağı hissələrdəki yazıların arasında hər birinin diametri 1,8 mm olan iki səkkizguşəli ulduz təsvir olunmuşdur. 2.3. Daxili çevrənin içərisində, sol tərəfdə üzəri Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağının rənglərinə uyğun minalarla örtülmüş aypara, ayparanın daxili çevrəsinin əhatə etdiyi səthin üzərində Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən sol tərəfdə ""2012"", sağ tərəfdə ""2022"" rəqəmləri yazılmışdır. Emblemdən aşağı hissədə ""10 il"" sözləri qeyd edilmişdir. 2.4. Bütün yazılar, rəqəmlər və emblem relyefli olaraq qabarıqdır. Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, mərkəzində qoşa xətlərlə konturlanmış, diametri 30 mm olan səkkizguşəli ulduz həkk olunmuşdur. 3.2. Ulduzun aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi yazılmışdır. Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü xara lentə 2 halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Xara lentin üzərində mərkəzdə 3 mm enində tünd göy rəngli, mərkəzdən sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq, 4,5 mm enində mavi, 2.5 mm enində tünd göy, 2 mm enində qızılı və 8 mm enində tünd göy rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. 4.3. Xara lentin yuxarı hissəsinə üzəri üfüqi zolaqlarla işlənmiş 40 mm x 5,5 mm ölçülü bürünc lövhə bərkidilmişdir. 4.4. Xara lentin aşağı hissəsinə üzərində yuxarıdan aşağıya doğru kiçilən üfüqi zolaqlar təsvir olunmuş, 40 mm x 5 mm ölçülü bürünc lövhə bərkidilmişdir. Lövhənin mərkəzində, üfüqi zolaqların üzərində, sol və sağ tərəflərdən palıd çələngləri ilə əhatə olunmuş səkkizguşəli ulduz həkk olunmuşdur. 4.5. Üfüqi zolaqlar, səkkizguşəli ulduz və palıd çələngləri relyefli olaraq qabarıqdır. 4.6. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=688320
-"""Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin 10 illiyi (2000-2010)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin 10 illiyi (2000–2010)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət mükafatı. ""Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin 10 illiyi (2000–2010)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının vergi orqanlarında xidmətdə yüksək nəticələr əldə edən, vergi sisteminin inkişafında fəal iştirak edən və xüsusi xidmətləri olan vergi orqanlarının əməkdaşları təltif edilirlər.""Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin 10 illiyi (2000–2010)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci bəndində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.""Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin 10 illiyi (2000–2010)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyinin 10 illiyi (2000–2010)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı dairəvi formadadır. Medalın diametri 36 mm-dir, hər iki üzü qızılı rəngli dairəvi metal lövhədən ibar��tdir. Medalın üz tərəfində dairənin yuxarı qövsü boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı qövsü boyunca ""VERGİLƏR NAZİRLİYİ"" sözləri həkk olunmuşdur. Dairənin mərkəzində ""10"" rəqəmi və ""il"" sözündən ibarət emblem, habelə emblemdən aşağıda ""2000–2010"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir və mərkəzdə Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin tanınma nişanı və onun üstündə ""10 İLLİYİ"" sözləri, habelə dairənin yuxarı qövsü boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı qövsü boyunca ""VERGİLƏR NAZİRLİYİNİN"" sözləri həkk olunmuşdur. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 45 mm ölçüdə metal lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhə hər iki tərəfdən paralel olaraq mavi, qırmızı və yaşıl rənglərdən ibarət yuxarıdan aşağıya doğru hər birinin eni 4 mm olan zolaqlardan, mərkəz hissədə isə eni 13 mm olan tünd göy rəngli zolaqdan ibarətdir. Medalın lövhəsinin mərkəzindəki tünd göy rəngli zolağın mərkəzində yuxarıdan aşağıya doğru eni 2 mm olan qızılı rəngdə zolaq vardır. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və lövhə ilə eyni tərtibatda olan 37 mm x 10,3 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755571
-"""Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin 10 illiyi (2000–2010)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin 10 illiyi (2000–2010)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət mükafatı. ""Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin 10 illiyi (2000–2010)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının vergi orqanlarında xidmətdə yüksək nəticələr əldə edən, vergi sisteminin inkişafında fəal iştirak edən və xüsusi xidmətləri olan vergi orqanlarının əməkdaşları təltif edilirlər.""Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin 10 illiyi (2000–2010)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci bəndində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.""Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin 10 illiyi (2000–2010)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyinin 10 illiyi (2000–2010)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı dairəvi formadadır. Medalın diametri 36 mm-dir, hər iki üzü qızılı rəngli dairəvi metal lövhədən ibarətdir. Medalın üz tərəfində dairənin yuxarı qövsü boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı qövsü boyunca ""VERGİLƏR NAZİRLİYİ"" sözləri həkk olunmuşdur. Dairənin mərkəzində ""10"" rəqəmi və ""il"" sözündən ibarət emblem, habelə emblemdən aşağıda ""2000–2010"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir və mərkəzdə Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin tanınma nişanı və onun üstündə ""10 İLLİYİ"" sözləri, habelə dairənin yuxarı qövsü boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı qövsü boyunca ""VERGİLƏR NAZİRLİYİNİN"" sözləri həkk olunmuşdur. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 45 mm ölçüdə metal lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhə hər iki tərəfdən paralel olaraq mavi, qırmızı və yaşıl rənglərdən ibarət yuxarıdan aşağıya doğru hər birinin eni 4 mm olan zolaqlardan, mərkəz hissədə isə eni 13 mm olan tünd göy rəngli zolaqdan ibarətdir. Medalın lövhəsinin mərkəzindəki tünd göy rəngli zolağın mərkəzində yuxarıdan aşağıya doğru eni 2 mm olan qızılı rəngdə zolaq vardır. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və lövhə ilə eyni tərtibatda olan 37 mm x 10,3 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188307
-"""Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 20 illiyi (1993-2013)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 20 illiyi (1993–2013)"" — Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 20 illik yubileyi münasibətilə təsis edilən medal. Təsis edilməsi 2013-cü il aprelin 30-da Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 20 illiyi münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 20 illiyi (1993–2013)"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il 30 aprel tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 20 illiyi (1993–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə 2013-cü il avqustun 23-dək Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətində həqiqi hərbi xidmət keçən və döyüş hazırlığında uğur qazanmış zabitlər, gizirlər, çavuşlar və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları, Xidmətin fəaliyyətində fəal iştirak edən mülki işçilər və ya Xidmətdən ehtiyata, yaxud istefaya buraxılmış şəxslər, habelə Xidmətin fəaliyyəti ilə bağlı layiqli və fəal xidmət göstərmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin və digər silahlı birləşmələrinin hərbi qulluqçuları və digər şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 20 illiyi (1993–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci bəndində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 20 illiyi (1993–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il 30 aprel tarixli 631-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. ""Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 20 illiyi (1993–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 35 mm olan milli ornamentli səkkizguşəli ulduzdan ibarətdir. Relyefli şüalar fonunda, medalın mərkəzində yerləşdirilmiş gümüşü rəngli səkkizguşəli ulduzun orta hissəsində Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı təsvir edilmişdir. Qövs boyunca ""Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidməti"" sözləri, aşağı hissədə ""1993–2013"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, orta hissəsində ""Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 20 illiyi (1993–2013)"" sözləri, aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Bütün yazılar və təsvirlər qabarıqdır. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü düzbucaqlı tünd qırmızı rəngli xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilmişdir. Xara lentin aşağı və yuxarı hissələrinə eni 5 mm olan qızılı təbəqə bərkidilmişdir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755566
-"""Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 20 illiyi (1993–2013)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 20 illiyi (1993–2013)"" — Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 20 illik yubileyi münasibətilə təsis edilən medal. Təsis edilməsi 2013-cü il aprelin 30-da Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 20 illiyi münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 20 illiyi (1993–2013)"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il 30 aprel tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 20 illiyi (1993–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə 2013-cü il avqustun 23-dək Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətində həqiqi hərbi xidmət keçən və döyüş hazırlığında uğur qazanmış zabitlər, gizirlər, çavuşlar və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları, Xidmətin fəaliyyətində fəal iştirak edən mülki işçilər və ya Xidmətdən ehtiyata, yaxud istefaya buraxılmış şəxslər, habelə Xidmətin fəaliyyəti ilə bağlı layiqli və fəal xidmət göstərmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin və digər silahlı birləşmələrinin hərbi qulluqçuları və digər şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 20 illiyi (1993–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci bəndində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 20 illiyi (1993–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il 30 aprel tarixli 631-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. ""Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 20 illiyi (1993–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 35 mm olan milli ornamentli səkkizguşəli ulduzdan ibarətdir. Relyefli şüalar fonunda, medalın mərkəzində yerləşdirilmiş gümüşü rəngli səkkizguşəli ulduzun orta hissəsində Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı təsvir edilmişdir. Qövs boyunca ""Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidməti"" sözləri, aşağı hissədə ""1993–2013"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, orta hissəsində ""Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 20 illiyi (1993–2013)"" sözləri, aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Bütün yazılar və təsvirlər qabarıqdır. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü düzbucaqlı tünd qırmızı rəngli xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilmişdir. Xara lentin aşağı və yuxarı hissələrinə eni 5 mm olan qızılı təbəqə bərkidilmişdir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=452691
-"""Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 25 illiyi (1993-2018)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 25 illiyi (1993–2018)"" — Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 25 illik yubileyi münasibətilə təsis edilən medal. Təsis edilməsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755565
-"""Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 25 illiyi (1993–2018)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 25 illiyi (1993–2018)"" — Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin 25 illik yubileyi münasibətilə təsis edilən medal. Təsis edilməsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=687571
-"""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919-2019)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı Azərbaycan Respublikasının 2019-cu il 29 mart tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının diplomatik xidmət orqanlarında vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, diplomatik xidmətdə yüksək nəticələr əldə edən diplomatik xidmət əməkdaşları, diplomatik xidmət orqanlarının inzibati-texniki xidmətini həyata keçirən şəxslər, diplomatik xidmət orqanlarının veteranları, habelə Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq əlaqələrinin inkişaf etdirilməsində fəal iştirak edən və diplomatik xidmət orqanlarının inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra — medal) diametri 36 mm olan, qızıl suyuna çəkilmiş dairəvi bürünc lövhədən ibarətdir. Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfi iki çevrə ilə konturlanmışdır. Xarici və daxili çevrələrin arasında yuxarı qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"" sözləri, aşağı qövs boyunca ""DİPLOMATİK XİDMƏT ORQANLARI"" sözləri yazılmışdır. Yazıların arasında, sol və sağ tərəflərdə səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Ulduzların hər iki yazıya tərəf kompozisiyanı tamamlayan xətlər vardır. 2.2. Medalın daxili çevrəsində Yer kürəsi təsvirini əks etdirən meridianlar və paralellər təsvir edilmişdir. Yer kürəsi təsvirinin üst hissəsində ""100"" rəqəmləri, həmin təsvirdən sol tərəfdə ""1919"", sağ tərəfdə ""2019"" rəqəmləri yazılmışdır. Daxili çevrənin aşağı hissəsində, sol və sağ tərəflərə doğru qövs boyunca palıd yarpaqlarından ibarət çələng yerləşir. Yer kürəsi təsvirinin sol yarımkürəsinin yuxarı hissəsində üzərinə Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mavi, qırmızı və yaşıl mina çəkilmiş üç qövsvarı zolaq vardır. Medalın ön tərəfində bütün yazılar və təsvirlər relyefli olaraq qabarıqdır. Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfinin yuxarı hissəsində ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"" sözləri, mərkəzində ""XARİCİ İŞLƏR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. 3.2. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. 3.3. Medalın arxa tərəfinin səthi hamar, yazılar isə relyefli olaraq qabarıqdır. Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 55 mm ölçüdə xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Tünd göy rəngdə xara lentin mərkəzində hər birinin eni 2,5 mm olmaqla, Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən yaşıl, qırmızı və mavi rənglərdə şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Yaşıl zolağın sol, mavi zolağın sağ kənarında eni 1,5 mm olan qızılı şaquli zolaq vardır. 4.3. Xara lentin yuxarı hissəsinə üzərində ölçüsünə görə mərkəzdən kənarlara doğru kiçilən beş ədəd relyefli səkkizguşəli ulduz təsvir edilmiş, qızıl suyuna çəkilmiş 40 mm x 5,5 mm ölçülü bürünc lövhə bərkidilir. 4.4. Xara lentin aşağı hissəsinə üzərində relyefli aypara, ulduz və palıd yarpaqlarından ibarət çələng təsvir edilmiş, qızıl suyuna çəkilmiş, mərkəz hissədə eni 5,5 mm olmaqla, 40 mm x 7,8 mm ölçülü bürünc lövhə bərkidilir. 4.5. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə"" Azərbaycan Respublikasının 2019-cu il 29 mart tarixli 1533-VQD nömrəli Qanununun tətbiqi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı New medal established in Azerbaijan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755572
-"""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı Azərbaycan Respublikasının 2019-cu il 29 mart tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının diplomatik xidmət orqanlarında vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, diplomatik xidmətdə yüksək nəticələr əldə edən diplomatik xidmət əməkdaşları, diplomatik xidmət orqanlarının inzibati-texniki xidmətini həyata keçirən şəxslər, diplomatik xidmət orqanlarının veteranları, habelə Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq əlaqələrinin inkişaf etdirilməsində fəal iştirak edən və diplomatik xidmət orqanlarının inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra — medal) diametri 36 mm olan, qızıl suyuna çəkilmiş dairəvi bürünc lövhədən ibarətdir. Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfi iki çevrə ilə konturlanmışdır. Xarici və daxili çevrələrin arasında yuxarı qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"" sözləri, aşağı qövs boyunca ""DİPLOMATİK XİDMƏT ORQANLARI"" sözləri yazılmışdır. Yazıların arasında, sol və sağ tərəflərdə səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Ulduzların hər iki yazıya tərəf kompozisiyanı tamamlayan xətlər vardır. 2.2. Medalın daxili çevrəsində Yer kürəsi təsvirini əks etdirən meridianlar və paralellər təsvir edilmişdir. Yer kürəsi təsvirinin üst hissəsində ""100"" rəqəmləri, həmin təsvirdən sol tərəfdə ""1919"", sağ tərəfdə ""2019"" rəqəmləri yazılmışdır. Daxili çevrənin aşağı hissəsində, sol və sağ tərəflərə doğru qövs boyunca palıd yarpaqlarından ibarət çələng yerləşir. Yer kürəsi təsvirinin sol yarımkürəsinin yuxarı hissəsində üzərinə Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mavi, qırmızı və yaşıl mina çəkilmiş üç qövsvarı zolaq vardır. Medalın ön tərəfində bütün yazılar və təsvirlər relyefli olaraq qabarıqdır. Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfinin yuxarı hissəsində ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"" sözləri, mərkəzində ""XARİCİ İŞLƏR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. 3.2. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. 3.3. Medalın arxa tərəfinin səthi hamar, yazılar isə relyefli olaraq qabarıqdır. Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 55 mm ölçüdə xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Tünd göy rəngdə xara lentin mərkəzində hər birinin eni 2,5 mm olmaqla, Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən yaşıl, qırmızı və mavi rənglərdə şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Yaşıl zolağın sol, mavi zolağın sağ kənarında eni 1,5 mm olan qızılı şaquli zolaq vardır. 4.3. Xara lentin yuxarı hissəsinə üzərində ölçüsünə görə mərkəzdən kənarlara doğru kiçilən beş ədəd relyefli səkkizguşəli ulduz təsvir edilmiş, qızıl suyuna çəkilmiş 40 mm x 5,5 mm ölçülü bürünc lövhə bərkidilir. 4.4. Xara lentin aşağı hissəsinə üzərində relyefli aypara, ulduz və palıd yarpaqlarından ibarət çələng təsvir edilmiş, qızıl suyuna çəkilmiş, mərkəz hissədə eni 5,5 mm olmaqla, 40 mm x 7,8 mm ölçülü bürünc lövhə bərkidilir. 4.5. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə"" Azərbaycan Respublikasının 2019-cu il 29 mart tarixli 1533-VQD nömrəli Qanununun tətbiqi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı New medal established in Azerbaijan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=617717
-"""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 90 illiyi (1919-2009)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət mükafatı. 1. ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının diplomatik xidmət orqanlarında vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, diplomatik xidmətdə yüksək nəticələr əldə edən diplomatik xidmət orqanlarının diplomatik xidmət əməkdaşları, diplomatik xidmət orqanlarının inzibati-texniki xidmətini həyata keçirən şəxslər, diplomatik xidmət orqanlarının veteranları, habelə Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq əlaqələrinin inkişaf etdirilməsində fəal iştirak edən və diplomatik xidmət orqanlarının inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər. 2. ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci bəndində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər. 3. ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı bilavasitə dairəvi medaldan və düzbucaqlı lövhədən ibarətdir. Medalın diametri 35 mm-dir, hər iki üzü qızılı rəngli dairəvi metal lövhədən ibarətdir, içərisində iki dairə yerləşdirilmişdir. Birinci dairədə yuxarı qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı qövs boyunca ""DİPLOMATİK XİDMƏTİ"" sözləri həkk olunmuşdur. Medalın ikinci dairəsinin mərkəzində yer kürəsinin şərti təsviri fonunda qızılı rəngli qabarıq ""90"" rəqəmi və ""il"" sözündən ibarət emblem, habelə emblemdən aşağıda ""1919–2009"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortada yuxarı hissədə qızılı rəngli qabarıq ""90"" rəqəmi, ondan aşağıda ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DİPLOMATİK XİDMƏTİ"" sözləri və ""1919–2009"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 39 mm ölçüdə, aşağıya doğru bucaq altında kəsilən metal lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhə hər birinin eni 1,5 mm olan 4 qızılı zolaqdan və onların arasında yerləşən, hər birinin eni 7 mm olan və Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən 3 maili zolaqdan ibarətdir. Lövhənin üst hissəsinə eni 4 mm olan qızılı təbəqə bərkidilir. Medala 27 mm x 9 mm ölçüdə paltara bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və üzərində hər birinin eni 1,5 mm olan 4 qızılı zolaqdan və onların arasında yerləşən, hər birinin eni 7 mm olan və Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən üç maili zolaqdan ibarət qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755573
-"""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət mükafatı. 1. ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının diplomatik xidmət orqanlarında vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, diplomatik xidmətdə yüksək nəticələr əldə edən diplomatik xidmət orqanlarının diplomatik xidmət əməkdaşları, diplomatik xidmət orqanlarının inzibati-texniki xidmətini həyata keçirən şəxslər, diplomatik xidmət orqanlarının veteranları, habelə Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq əlaqələrinin inkişaf etdirilməsində fəal iştirak edən və diplomatik xidmət orqanlarının inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər. 2. ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci bəndində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər. 3. ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı bilavasitə dairəvi medaldan və düzbucaqlı lövhədən ibarətdir. Medalın diametri 35 mm-dir, hər iki üzü qızılı rəngli dairəvi metal lövhədən ibarətdir, içərisində iki dairə yerləşdirilmişdir. Birinci dairədə yuxarı qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı qövs boyunca ""DİPLOMATİK XİDMƏTİ"" sözləri həkk olunmuşdur. Medalın ikinci dairəsinin mərkəzində yer kürəsinin şərti təsviri fonunda qızılı rəngli qabarıq ""90"" rəqəmi və ""il"" sözündən ibarət emblem, habelə emblemdən aşağıda ""1919–2009"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortada yuxarı hissədə qızılı rəngli qabarıq ""90"" rəqəmi, ondan aşağıda ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DİPLOMATİK XİDMƏTİ"" sözləri və ""1919–2009"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 39 mm ölçüdə, aşağıya doğru bucaq altında kəsilən metal lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhə hər birinin eni 1,5 mm olan 4 qızılı zolaqdan və onların arasında yerləşən, hər birinin eni 7 mm olan və Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən 3 maili zolaqdan ibarətdir. Lövhənin üst hissəsinə eni 4 mm olan qızılı təbəqə bərkidilir. Medala 27 mm x 9 mm ölçüdə paltara bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və üzərində hər birinin eni 1,5 mm olan 4 qızılı zolaqdan və onların arasında yerləşən, hər birinin eni 7 mm olan və Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən üç maili zolaqdan ibarət qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188306
-"""Azərbaycan Respublikası dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının 100 illiyi (1919-2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi (medal). 1. Təltif edilən Şəxslər""Azərbaycan Respublikası dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarında xidməti vəzifələrini həyata keçirərkən yüksək nəticələr əldə edən, Azərbaycan Respublikasının milli maraqlarının daxili və xarici təhdidlərdən qorunmasında, kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat fəaliyyətində, dövlət sirrinin mühafizəsində, cinayətkarlığa qarşı mübarizədə fərqlənən hərbi qulluqçular, mülki işçilər, veteranlar, habelə milli təhlükəsizliyin təmin olunmasında fəal iştirak edən, dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər. 2. Təltif edən orqan""Azərbaycan Respublikası dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxsləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanları təltif edirlər. 3. Taxılma qaydası""Azərbaycan Respublikası dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır 1. Medalın ümumi təsviri""Azərbaycan Respublikası dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra — medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 38 mm olan, hər tərəfə şüalar saçan səkkizguşəli ulduz kompozisiyalı lövhədən ibarətdir. 2. Medalın ön tərəfiMedalın ön tərəfində xarici və daxili çevrələrlə əhatə olunmuş lövhə yerləşir. Diametri 26 mm olan xarici çevrə ilə diametri 20 mm olan daxili çevrənin arasında yuxarı qövs boyunca həkk olunmuş ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"" sözlərini hər iki tərəfdən tamamlayan iki ədəd səkkizguşəli ulduz vardır. Alt hissədə ortada palıd yarpaqları təsvir olunmuş, sol tərəfdə qövs boyunca aşağıdan yuxarıya doğru ""1919"", sağ tərəfdə qövs boyunca yuxarıdan aşağıya doğru ""2019"" rəqəmləri, göy rəngli mərkəzi dairənin üzərində isə ""DÖVLƏT TƏHLÜKƏSİZLİYİ VƏ XARİCİ KƏŞFİYYAT ORQANLARI 100 İL"" sözləri yazılmışdır. Səkkizguşəli ulduz və onun şüaları, çevrələrin konturları, palıd yarpaqları və bütün yazılar relyefli olmaqla qızılı rəngdədir. 3. Medalın arxa tərəfiMedalın arxa tərəfinin səthi hamardır, orta hissəsində ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DÖVLƏT TƏHLÜKƏSİZLİYİ VƏ XARİCİ KƏŞFİYYAT ORQANLARI 1919–2019"" sözləri, aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. 4. Medalın elementləri4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı lövhəyə ilgək və iki halqa vasitəsilə birləşdirilir. Lövhəyə üzərində kənarlardan mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 4,25 mm enində mavi, 1,5 mm enində qızılı, 4,25 mm enində mavi zolaqlar, mərkəzdə isə 17 mm enində göy rəngli şaquli zolaq təsvir edilən xara lent çəkilmişdir. Xara lentin yuxarı hissəsinə üzərində ulduz, aypara və dalğalı lent təsvir olunan 40 mm x 5,5 mm ölçülü düzbucaqlı lövhə bərkidilmişdir. Ulduz, aypara və lent təsvirləri relyeflidir. 4.2. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=740960
-"""Azərbaycan Respublikası dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının 100 illiyi (1919-2019)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi (medal). 1. Təltif edilən Şəxslər""Azərbaycan Respublikası dövlət təhlük��sizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarında xidməti vəzifələrini həyata keçirərkən yüksək nəticələr əldə edən, Azərbaycan Respublikasının milli maraqlarının daxili və xarici təhdidlərdən qorunmasında, kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat fəaliyyətində, dövlət sirrinin mühafizəsində, cinayətkarlığa qarşı mübarizədə fərqlənən hərbi qulluqçular, mülki işçilər, veteranlar, habelə milli təhlükəsizliyin təmin olunmasında fəal iştirak edən, dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər. 2. Təltif edən orqan""Azərbaycan Respublikası dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxsləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanları təltif edirlər. 3. Taxılma qaydası""Azərbaycan Respublikası dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır 1. Medalın ümumi təsviri""Azərbaycan Respublikası dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra — medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 38 mm olan, hər tərəfə şüalar saçan səkkizguşəli ulduz kompozisiyalı lövhədən ibarətdir. 2. Medalın ön tərəfiMedalın ön tərəfində xarici və daxili çevrələrlə əhatə olunmuş lövhə yerləşir. Diametri 26 mm olan xarici çevrə ilə diametri 20 mm olan daxili çevrənin arasında yuxarı qövs boyunca həkk olunmuş ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"" sözlərini hər iki tərəfdən tamamlayan iki ədəd səkkizguşəli ulduz vardır. Alt hissədə ortada palıd yarpaqları təsvir olunmuş, sol tərəfdə qövs boyunca aşağıdan yuxarıya doğru ""1919"", sağ tərəfdə qövs boyunca yuxarıdan aşağıya doğru ""2019"" rəqəmləri, göy rəngli mərkəzi dairənin üzərində isə ""DÖVLƏT TƏHLÜKƏSİZLİYİ VƏ XARİCİ KƏŞFİYYAT ORQANLARI 100 İL"" sözləri yazılmışdır. Səkkizguşəli ulduz və onun şüaları, çevrələrin konturları, palıd yarpaqları və bütün yazılar relyefli olmaqla qızılı rəngdədir. 3. Medalın arxa tərəfiMedalın arxa tərəfinin səthi hamardır, orta hissəsində ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DÖVLƏT TƏHLÜKƏSİZLİYİ VƏ XARİCİ KƏŞFİYYAT ORQANLARI 1919–2019"" sözləri, aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. 4. Medalın elementləri4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı lövhəyə ilgək və iki halqa vasitəsilə birləşdirilir. Lövhəyə üzərində kənarlardan mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 4,25 mm enində mavi, 1,5 mm enində qızılı, 4,25 mm enində mavi zolaqlar, mərkəzdə isə 17 mm enində göy rəngli şaquli zolaq təsvir edilən xara lent çəkilmişdir. Xara lentin yuxarı hissəsinə üzərində ulduz, aypara və dalğalı lent təsvir olunan 40 mm x 5,5 mm ölçülü düzbucaqlı lövhə bərkidilmişdir. Ulduz, aypara və lent təsvirləri relyeflidir. 4.2. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755577
-"""Azərbaycan Respublikası dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi (medal). 1. Təltif edilən Şəxslər""Azərbaycan Respublikası dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarında xidməti vəzifələrini həyata keçirərkən yüksək nəticələr əldə edən, Azərbaycan Respublikasının milli maraqlarının daxili və xarici təhdidlərdən qorunmasında, kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat fəaliyyətində, dövlət sirrinin mühafizəsində, cinayətkarlığa qarşı mübarizədə fərqlənən hərbi qulluqçular, mülki işçilər, veteranlar, habelə milli təhlükəsizliyin təmin olunmasında fəal iştirak edən, dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər. 2. Təltif edən orqan""Azərbaycan Respublikası dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxsləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanları təltif edirlər. 3. Taxılma qaydası""Azərbaycan Respublikası dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır 1. Medalın ümumi təsviri""Azərbaycan Respublikası dövlət təhlükəsizliyi və xarici kəşfiyyat orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra — medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 38 mm olan, hər tərəfə şüalar saçan səkkizguşəli ulduz kompozisiyalı lövhədən ibarətdir. 2. Medalın ön tərəfiMedalın ön tərəfində xarici və daxili çevrələrlə əhatə olunmuş lövhə yerləşir. Diametri 26 mm olan xarici çevrə ilə diametri 20 mm olan daxili çevrənin arasında yuxarı qövs boyunca həkk olunmuş ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"" sözlərini hər iki tərəfdən tamamlayan iki ədəd səkkizguşəli ulduz vardır. Alt hissədə ortada palıd yarpaqları təsvir olunmuş, sol tərəfdə qövs boyunca aşağıdan yuxarıya doğru ""1919"", sağ tərəfdə qövs boyunca yuxarıdan aşağıya doğru ""2019"" rəqəmləri, göy rəngli mərkəzi dairənin üzərində isə ""DÖVLƏT TƏHLÜKƏSİZLİYİ VƏ XARİCİ KƏŞFİYYAT ORQANLARI 100 İL"" sözləri yazılmışdır. Səkkizguşəli ulduz və onun şüaları, çevrələrin konturları, palıd yarpaqları və bütün yazılar relyefli olmaqla qızılı rəngdədir. 3. Medalın arxa tərəfiMedalın arxa tərəfinin səthi hamardır, orta hissəsində ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DÖVLƏT TƏHLÜKƏSİZLİYİ VƏ XARİCİ KƏŞFİYYAT ORQANLARI 1919–2019"" sözləri, aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. 4. Medalın elementləri4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı lövhəyə ilgək və iki halqa vasitəsilə birləşdirilir. Lövhəyə üzərində kənarlardan mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 4,25 mm enində mavi, 1,5 mm enində qızılı, 4,25 mm enində mavi zolaqlar, mərkəzdə isə 17 mm enində göy rəngli şaquli zolaq təsvir edilən xara lent çəkilmişdir. Xara lentin yuxarı hissəsinə üzərində ulduz, aypara və dalğalı lent təsvir olunan 40 mm x 5,5 mm ölçülü düzbucaqlı lövhə bərkidilmişdir. Ulduz, aypara və lent təsvirləri relyeflidir. 4.2. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=725218
-"""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 90 illiyi (1919-2009)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə milli təhlükəsizlik orqanlarında xidməti vəzifələrini yerinə yetirərkən yüksək nəticələr əldə edən, Azərbaycan Respublikasının milli maraqlarının daxili və xarici təhdidlərdən qorunmasında, kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat fəaliyyətində, dövlət sirrinin mühafizəsində, cinayətkarlığa qarşı mübarizədə fərqlənən hərbi qulluqçular, mülki işçilər, veteranlar, habelə milli təhlükəsizliyin təmin olunmasında fəal iştirak edən və milli təhlükəsizlik orqanlarının inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. Medalın ümumi təsviri. ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, diametri 35 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir.Medalın ön tərəfi. Medalın ön tərəfində iki dairə əks olunmuşdur. Birinci dairədə yuxarı qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı qövs boyunca ""MİLLİ TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI"" sözləri, onların arasında hər iki tərəfdə olmaqla, üç ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. İkinci dairənin mərkəzində aşağıdan yuxarı sol künc tərəfə doğru şaquli istiqamətdə nisbətən qırmızı rəngə dəyişən lent həkk olunmuşdur. Mərkəzdən keçən lent fonunda medalın mərkəzindən yuxarı hissədə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının gümüşü rəngli relyefli emblemi təsvir edilmiş, emblemdən aşağıda orta hissədə ""1919–2014"" rəqəmləri, həmin rəqəmlərdən aşağıda gümüşü rəngdə ""95"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Həmin yazı və təsvirləri dairə boyu dəfnə budaqları əhatə edir.Medalın arxa tərəfi. Medalın arxa tərəfi hamardır, üzərində ortada yuxarı hissədə ""95"" rəqəmləri, ondan aşağıda ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MİLLİ TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI"" sözləri və ""1919–2014"" rəqəmləri həkk olunmuşdur.Medalın elementləri. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 39 mm ölçüdə düzbucaqlı metal lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhənin ön tərəfi iki hissədən ibarətdir. Üst hissə xara lent şaquli 5 zolağa bölünmüşdür. Sağ və sol zolaqlar lövhənin üçdə iki hissəsini təşkil edir və tünd göy rəngdədir. Lövhənin qalan üçdə bir hissəsi 3 zolağa bölünməklə Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mavi, qırmızı və yaşıl rəngli bərabər şaquli zolaqlara bölünmüşdür. Lövhənin alt hissəsinə eni 4 mm olan, üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmiş milli ornamentli təbəqə bərkidilir.Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755579
-"""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə milli təhlükəsizlik orqanlarında xidməti vəzifələrini yerinə yetirərkən yüksək nəticələr əldə edən, Azərbaycan Respublikasının milli maraqlarının daxili və xarici təhdidlərdən qorunmasında, kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat fəaliyyətində, dövlət sirrinin mühafizəsində, cinayətkarlığa qarşı mübarizədə fərqlənən hərbi qulluqçular, mülki işçilər, veteranlar, habelə milli təhlükəsizliyin təmin olunmasında fəal iştirak edən və milli təhlükəsizlik orqanlarının inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. Medalın ümumi təsviri. ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, diametri 35 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir.Medalın ön tərəfi. Medalın ön tərəfində iki dairə əks olunmuşdur. Birinci dairədə yuxarı qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı qövs boyunca ""MİLLİ TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI"" sözləri, onların arasında hər iki tərəfdə olmaqla, üç ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. İkinci dairənin mərkəzində aşağıdan yuxarı sol künc tərəfə doğru şaquli istiqamətdə nisbətən qırmızı rəngə dəyişən lent həkk olunmuşdur. Mərkəzdən keçən lent fonunda medalın mərkəzindən yuxarı hissədə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının gümüşü rəngli relyefli emblemi təsvir edilmiş, emblemdən aşağıda orta hissədə ""1919–2014"" rəqəmləri, həmin rəqəmlərdən aşağıda gümüşü rəngdə ""95"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Həmin yazı və təsvirləri dairə boyu dəfnə budaqları əhatə edir.Medalın arxa tərəfi. Medalın arxa tərəfi hamardır, üzərində ortada yuxarı hissədə ""95"" rəqəmləri, ondan aşağıda ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MİLLİ TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI"" sözləri və ""1919–2014"" rəqəmləri həkk olunmuşdur.Medalın elementləri. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 39 mm ölçüdə düzbucaqlı metal lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhənin ön tərəfi iki hissədən ibarətdir. Üst hissə xara lent şaquli 5 zolağa bölünmüşdür. Sağ və sol zolaqlar lövhənin üçdə iki hissəsini təşkil edir və tünd göy rəngdədir. Lövhənin qalan üçdə bir hissəsi 3 zolağa bölünməklə Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mavi, qırmızı və yaşıl rəngli bərabər şaquli zolaqlara bölünmüşdür. Lövhənin alt hissəsinə eni 4 mm olan, üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmiş milli ornamentli təbəqə bərkidilir.Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188303
-"""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919-2014)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illik yubileyi münasibətilə təsis edilən medal. Təsis edilməsi 2013-cü il noyabrın 22-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" yubiley medalının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" yubiley medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il 22 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə milli təhlükəsizlik orqanlarında xidməti vəzifələrini yerinə yetirərkən yüksək nəticələr əldə edən, Azərbaycan Respublikasının milli maraqlarının daxili və xarici təhdidlərdən qorunmasında, kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat fəaliyyətində, dövlət sirrinin mühafizəsində, cinayətkarlığa qarşı mübarizədə fərqlənən hərbi qulluqçular, mülki işçilər, veteranlar, habelə milli təhlükəsizliyin təmin olunmasında fəal iştirak edən və milli təhlükəsizlik orqanlarının inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra — medal) bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, diametri 35 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdiMaddə 2. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində iki dairə əks olunmuşdur. Birinci dairədə yuxarı qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı qövs boyunca ""MİLLİ TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI"" sözləri, onların arasında hər iki tərəfdə olmaqla, üç ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. İkinci dairənin mərkəzində aşağıdan yuxarı sol künc tərəfə doğru şaquli istiqamətdə nisbətən qırmızı rəngə dəyişən lent həkk olunmuşdur. Mərkəzdən keçən lent fonunda medalın mərkəzindən yuxarı hissədə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının gümüşü rəngli relyefli emblemi təsvir edilmiş, emblemdən aşağıda orta hissədə ""1919–2014"" rəqəmləri, həmin rəqəmlərdən aşağıda gümüşü rəngdə ""95"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Həmin yazı və təsvirləri dairə boyu dəfnə budaqları əhatə edir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamardır, üzərində ortada yuxarı hissədə ""95"" rəqəmləri, ondan aşağıda ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MİLLİ TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI"" sözləri və ""1919–2014"" rəqəmləri həkk olunmuşdur.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 39 mm ölçüdə düzbucaqlı metal lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhənin ön tərəfi iki hissədən ibarətdir. Üst hissə xara lent şaquli 5 zolağa bölünmüşdür. Sağ və sol zolaqlar lövhənin üçdə iki hissəsini təşkil edir və tünd göy rəngdədir. Lövhənin qalan üçdə bir hissəsi 3 zolağa bölünməklə Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mavi, qırmızı və yaşıl rəngli bərabər şaquli zolaqlara bölünmüşdür. Lövhənin alt hissəsinə eni 4 mm olan, üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmiş milli ornamentli təbəqə bərkidilir. 4.2. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755578
-"""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illik yubileyi münasibətilə təsis edilən medal. Təsis edilməsi 2013-cü il noyabrın 22-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" yubiley medalının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" yubiley medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il 22 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə milli təhlükəsizlik orqanlarında xidməti vəzifələrini yerinə yetirərkən yüksək nəticələr əldə edən, Azərbaycan Respublikasının milli maraqlarının daxili və xarici təhdidlərdən qorunmasında, kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat fəaliyyətində, dövlət sirrinin mühafizəsində, cinayətkarlığa qarşı mübarizədə fərqlənən hərbi qulluqçular, mülki işçilər, veteranlar, habelə milli təhlükəsizliyin təmin olunmasında fəal iştirak edən və milli təhlükəsizlik orqanlarının inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra — medal) bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, diametri 35 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdiMaddə 2. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində iki dairə əks olunmuşdur. Birinci dairədə yuxarı qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı qövs boyunca ""MİLLİ TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI"" sözləri, onların arasında hər iki tərəfdə olmaqla, üç ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. İkinci dairənin mərkəzində aşağıdan yuxarı sol künc tərəfə doğru şaquli istiqamətdə nisbətən qırmızı rəngə dəyişən lent həkk olunmuşdur. Mərkəzdən keçən lent fonunda medalın mərkəzindən yuxarı hissədə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının gümüşü rəngli relyefli emblemi təsvir edilmiş, emblemdən aşağıda orta hissədə ""1919–2014"" rəqəmləri, həmin rəqəmlərdən aşağıda gümüşü rəngdə ""95"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Həmin yazı və təsvirləri dairə boyu dəfnə budaqları əhatə edir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamardır, üzərində ortada yuxarı hissədə ""95"" rəqəmləri, ondan aşağıda ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MİLLİ TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI"" sözləri və ""1919–2014"" rəqəmləri həkk olunmuşdur.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 39 mm ölçüdə düzbucaqlı metal lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhənin ön tərəfi iki hissədən ibarətdir. Üst hissə xara lent şaquli 5 zolağa bölünmüşdür. Sağ və sol zolaqlar lövhənin üçdə iki hissəsini təşkil edir və tünd göy rəngdədir. Lövhənin qalan üçdə bir hissəsi 3 zolağa bölünməklə Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mavi, qırmızı və yaşıl rəngli bərabər şaquli zolaqlara bölünmüşdür. Lövhənin alt hissəsinə eni 4 mm olan, üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmiş milli ornamentli təbəqə bərkidilir. 4.2. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=452649
-"""Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin 10 illiyi (2012–2022)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin 10 illiyi (2012–2022)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin yaradılmasının 10 illiyi münasibətilə təsis edilmişdir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin 10 illiyi (2012–2022)"" yubiley medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2022-ci il 20 dekabr tarixli 697-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin 10 illiyi (2012–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanda (qurumda) xidməti vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, qulluqda yüksək nəticələr əldə edən dövlət qulluqçuları, habelə ""ASAN xidmət"" və ""ASAN Kommunal"" mərkəzlərinin fəaliyyətinin təşkilində xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin 10 illiyi (2012–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində qeyd olunan şəxsləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) təltif edir.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin 10 illiyi (2012–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin 10 illiyi (2012–2022)"" yubiley medalının təsviri Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 2 noyabr tarixli 454-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin 10 illiyi (2012–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfi mərkəz hissədə relyefli iki daxili çevrə ilə və həmin çevrələri əhatələyən ""ASAN xidmət""in embleminin elementi olan səkkizguşəli ulduzla konturlanmışdır. İki daxili çevrə ilə əhatələnmiş tünd göy rəngli minalı fonda mərkəzi dairənin içərisində ""10"" rəqəmləri, ""0"" rəqəminin içərisində isə ""il"" sözü qeyd edilmişdir. Medalın ön tərəfində olan bütün rəqəmlər, yazılar və təsvirlər relyeflidir, qızılı rəngdədir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfinin mərkəzində ""ASAN XİDMƏT"" sözləri, aşağı hissəsində isə ""2012–2022"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Bütün yazılar tünd qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi göstərilir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir.Maddə 4. Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü tünd göy rəngli xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin üzərində kənarlardan 4 mm məsafədə, sol və sağ tərəfdə, hər birində 5 ədəd olmaqla, yuxarıdan aşağıya doğru diametri 4 mm olan ""ASAN xidmət""in qızılı rəngdə emblemləri təsvir olunmuşdur. Xara lentin yuxarı hissəsinə 40 mm x 5,5 mm ölçülü qızılı rəngli lövhə bərkidilmişdir. Xara lentin aşağı hissəsinə üzərində sağ və sol tərəfdən diametri 10 mm olan yarıformalı ""ASAN xidmət""in emblemləri və mərkəz hissəsində tünd qızılı rəngdə ""asan xidmət"" sözləri həkk olunan 40 mm x 10 mm ölçülü qızılı rəngli lövhə bərkidilmişdir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. Həmçinin bax Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyi ASAN xidmət",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=827362
-"""Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpasının 20 illiyi"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpasının 20 illiyi"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət mükafatı. Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 1 oktyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir.1. ""Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpasının 20 illiyi"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra ─ medal) ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 35 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir. 2. Medalın ön tərəfinin üzərində iri səkkizguşəli ulduzun içərisində olan Azərbaycan Respublikasının xəritəsinin fonunda ""20 il"" sözləri həkk olunmuşdur. Ulduzun guşələri arasında olan hissədə səkkiz ədəd xırda fiqurlar əks olunmuşdur. Medalda çevrə boyunca ""Azərbaycan Respublikasının Dövlət Müstəqilliyinin Bərpasının 20 illiyi"" sözləri yazılmışdır. 3. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, orta hissəsində qızılı rəngli ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ DÖVLƏT MÜSTƏQİLLİYİNİN BƏRPASININ 20 İLLİYİ"" sözləri, aşağı hissədə ""1991 ─ 2011"" rəqəmləri, yuxarı hissədə medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. 4. Bütün yazılar və təsvirlər qabarıqdır. 5. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 6. Xara lentin üzərində ardıcıl sıralanan, Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən mavi, qırmızı və yaşıl rəngli bərabər ölçüdə üfüqi zolaqlar, kənarlarında isə 1 mm enində qızılı rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Lentin üst hissəsinə eni 4 mm olan qızılı təbəqə bərkidilir. 7. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37mm x 10mm ölçüdə qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=353236
-"""Azərbaycan Respublikasının strateji obyektlərin mühafizəsi orqanlarının 30 illiyi (1993–2023)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikasının strateji obyektlərin mühafizəsi orqanlarının 30 illiyi (1993–2023)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. 14 iyul 2023-cü ildə təsis edilmişdir. Tarixi və əsasnaməsi ""Azərbaycan Respublikasının strateji obyektlərin mühafizəsi orqanlarının 30 illiyi (1993–2023)"" yubiley medalı Azərbaycan Respublikasının 2023-cü il 14 iyul tarixli 985-VIQD saylı Qanunu ilə təsis edilmişdir.Yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının strateji obyektlərin mühafizəsi orqanlarında xidməti vəzifələrini həyata keçirərkən fərqlənən hərbi qulluqçular, mülki işçilər, veteranlar, habelə həmin orqanların fəaliyyətinin təmin olunmasında fəal iştirak edən və inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər və beynəlxalq tərəfdaşlar təltif edilirlər.Medala layiq görülən şəxslər Strateji Obyektlərin Mühafizəsi Dövlət Agentliyinin rəisi tərəfindən təltif edilirlər. ""Azərbaycan Respublikasının strateji obyektlərin mühafizəsi orqanlarının 30 illiyi (1993–2023)"" yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Azərbaycan Respublikasının strateji obyektlərin mühafizəsi orqanlarının 30 illiyi (1993–2023)"" yubiley medalının təsviri 2023-cü il 14 iyul tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir.Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikasının strateji obyektlərin mühafizəsi orqanlarının 30 illiyi (1993–2023)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 38 mm olan, hər bir guşəsi relyefli xətlərlə işlənmiş səkkizguşəli ulduz kompozisiyalı lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində sarı rəngli səkkizguşəli ulduzun mərkəzində relyefli şüaların əhatəsində tünd yaşıl rəngli dairə yerləşdirilmişdir. Dairənin aşağı hissəsində ""30 il"" sözləri və həmin sözlərin altında ""1993–2023"" rəqəmləri yazılmışdır. Dairənin aşağı hissəsindən başlayaraq, sözlərin əvvəlində və sonunda hər birinin diametri 1,8 mm olan iki səkkizguşəli ulduz təsvir olunmaqla, qövs boyunca ""strateji̇ obyektləri̇n mühafi̇zəsi̇ orqanları"" sözləri yazılmışdır. Medalın mərkəzində ətrafı sarı rənglə konturlanan və içərisi Azərbaycan Respublikası Dövlət Bayrağının rənglərində 3 şaquli zolağa bölünən daxili çevrə yerləşdirilmişdir. Daxili çevrədə çarpaz vəziyyətdə iki qılınc və iki sünbül budaqları təsvir olunmuşdur, həmin təsvirin üst hissəsində qırmızı rəngin üzərində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gerbi həkk olunmuşdur. Bütün yazılar və təsvirlər qabarıqdır. Medalın arxa tərəfi Medalın konturlanmış arxa tərəfi tünd qızılı rəngdə olmaqla səthi hamardır, mərkəzində sarı rəngdə ""Azərbaycan Respublikasının strateji obyektlərin mühafizəsi orqanları"" sözləri, aşağı hissədə ""30 il"" sözləri və həmin sözlərin altında ""1993–2023"" rəqəmləri yazılmışdır. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi göstərilir.Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, yuxarı hissəsinə üzərində palıd yarpaqları təsviri olan 5,5 mm x 40 mm ölçülü düzbucaqlı qızılı lövhə bərkidilmiş 37 mm x 50 mm ölçülü düzbucaqlı xara lentə ilgək və iki halqa vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin mərkəzində 12 mm enində açıq qəhvəyi rəngli, mərkəzdən sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 1,5 mm enində qızılı rəngli, 11 mm enində tünd yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunur. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=810419
-"""Azərbaycan Respublikasının xüsusi rabitə və informasiya təhlükəsizliyi orqanlarının 30 illiyi (1993–2023)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikasının xüsusi rabitə və informasiya təhlükəsizliyi orqanlarının 30 illiyi (1993–2023)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. 14 iyul 2023-cü ildə təsis edilmişdir. Tarixi və əsasnaməsi ""Azərbaycan Respublikasının xüsusi rabitə və informasiya təhlükəsizliyi orqanlarının 30 illiyi (1993–2023)"" yubiley medalı Azərbaycan Respublikasının 2023-cü il 14 iyul tarixli 986-VIQD saylı Qanunu ilə təsis edilmişdir.Yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının xüsusi rabitə və informasiya təhlükəsizliyi orqanlarında xidməti vəzifələrini həyata keçirərkən fərqlənən hərbi qulluqçular, mülki işçilər, veteranlar, habelə həmin orqanların fəaliyyətinin təmin olunmasında fəal iştirak edən və inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər və beynəlxalq tərəfdaşlar təltif edilirlər.Medala layiq görülən şəxslər Xüsusi Rabitə və İnformasiya Təhlükəsizliyi Dövlət Xidmətinin rəisi tərəfindən təltif edilirlər. ""Azərbaycan Respublikasının xüsusi rabitə və informasiya təhlükəsizliyi orqanlarının 30 illiyi (1993–2023)"" yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Azərbaycan Respublikasının xüsusi rabitə və informasiya təhlükəsizliyi orqanlarının 30 illiyi (1993–2023)"" yubiley medalının təsviri 2023-cü il 14 iyul tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir.Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikasının xüsusi rabitə və informasiya təhlükəsizliyi orqanlarının 30 illiyi (1993–2023)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 38 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində tünd qızılı rənglə konturlanmış qızılı rəngli xarici dairənin orta hissəsində tünd mavi rəngli daxili çevrə yerləşdirilmişdir. Çevrənin daxilində səkkiz guşəli ulduz təsviri yaradan 8 ədəd rombşəkilli ornament və paralel 3 istiqamət üzrə üzü sağa tərəf hərəkət görüntülü 4 şüa təsviri verilmişdir. Çevrənin mərkəzində üzü yuxarı baxan ay və kənar nöqtələri ayın təsvirinə toxunan səkkiz guşəli ulduz əks olunmuşdur. Qızılı rəngli xarici dairənin yuxarı hissəsində qövs boyunca ""Azərbaycan Respublıkasının"" sözləri, aşağı hissəsində qövs boyunca ""xüsusi̇ rabi̇tə və i̇nformasi̇ya təhlükəsi̇zli̇yi̇ orqanlari"" sözləri yazılmışdır. Bütün yazılar və təsvirlər qabarıqdır. Bütün yazılar tünd mavi, təsvirlər tünd qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfinin səthi hamardır, orta hissəsində tünd qızılı rəngdə ""Azərbaycan Respublikasının xüsusi rabitə və informasiya təhlükəsizliyi orqanlarının 30 illiyi (1993–2023)"" sözləri həkk olunur. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi göstərilir.Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, aşağı və yuxarı hissələrinə 5,5 mm x 40 mm ölçülü düzbucaqlı qızılı lövhə bərkidilmiş 37 mm x 50 mm ölçülü düzbucaqlı tünd mavi xara lentə ilgək və iki halqa vasitəsilə birləşdirilir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=810407
-"""Azərbaycan Respublikasının İnsan hüquqları üzrə müvəkkili (ombudsman) təsisatının 20 illiyi (2002–2022)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikasının İnsan hüquqları üzrə müvəkkili (ombudsman) təsisatının 20 illiyi (2002–2022)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. 29 iyun 2022-ci ildə təsis edilmişdir. Tarixi və əsasnaməsi ""Azərbaycan Respublikasının İnsan hüquqları üzrə müvəkkili (ombudsman) təsisatının 20 illiyi (2002–2022)"" yubiley medalı Azərbaycan Respublikasının 2022-ci il 29 iyun tarixli 565-VIQD saylı Qanunu ilə təsis edilmişdir.Yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasında insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin səmərəliliyinin artırılması istiqamətində fəaliyyətin, səmərəli əməkdaşlığın təşkilində və həyata keçirilməsində fəal iştirak edən şəxslər, habelə bu sahədə xüsusi xidmətlərə görə Azərbaycan Respublikasının və xarici ölkələrin dövlət və digər qurumlarının, beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri təltif edilirlər.Medala layiq görülən şəxslər Azərbaycan Respublikasının İnsan hüquqları üzrə müvəkkili tərəfindən təltif edilirlər. ""Azərbaycan Respublikasının İnsan hüquqları üzrə müvəkkili (ombudsman) təsisatının 20 illiyi (2002–2022)"" yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Azərbaycan Respublikasının İnsan hüquqları üzrə müvəkkili (ombudsman) təsisatının 20 illiyi (2002–2022)"" yubiley medalının təsviri 2022-ci il 29 iyun tarixli 565-VIQD saylı Qanunu ilə təsdiq edilmişdir.Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikasının İnsan hüquqları üzrə müvəkkili (ombudsman) təsisatının 20 illiyi (2002–2022)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 38 mm olan səkkizguşəli ulduz formalı lövhədən ibarətdir Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində hər bir guşəsi qabarıq olan səkkizguşəli ulduzun üzərində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Daxili çevrənin xaricində aşağı sol tərəfdən başlayaraq, qövs boyunca qızılı rəngli fonda ""Azərbaycan Respublikasının İnsan hüquqları üzrə müvəkkili (ombudsman) təsisatı"" sözləri yazılmışdır, sözlərin arasında dairəvi lövhənin aşağı hissəsinin mərkəzində diametri 2 mm olan səkkizguşəli ulduz həkk olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində yerləşən üzəri göy rəngli mina ilə örtülmüş dairəvi lövhənin aşağı hissəsinin mərkəzindən sol və sağ tərəflərdən yuxarı hissəyə doğru qövs boyunca dəfnə çələngləri təsvir olunmuşdur. Yuxarı hissənin mərkəzində dəfnə çələnglərinin arasında diametri 3 mm olan səkkizguşəli ulduz həkk olunmuşdur. Səkkizguşəli ulduzun aşağısında üç sətrə bölünməklə ""20 il"" sözləri və ""2002–2022"" rəqəmləri yazılmışdır. Bütün təsvirlər və yazılar relyeflidir, qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi göstərilir.Medalın elementləri Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, yuxarı hissəsinə üzərində palıd çələngi, aypara və ulduzdan ibarət kompozisiya təsvir olunmuş, aşağı hissəsinə isə hamar səthli 40 mm x 5.5 mm ölçülü, qızılı rəngli metal lövhə bərkidilmiş, 37 mm x 50 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin üzərində mərkəzdə 3 mm enində yaşıl rəngli, mərkəzdən sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 10 mm enində tünd göy rəngli, 1 mm enində yaşıl rəngli, 2 mm enində tünd göy rəngli, 2.5 mm enində narıncı rəngli, 1.5 mm enində tünd göy rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=787558
-"""Azərbaycan SSR"" pavilyonu (Moskva)","""Azərbaycan"" pavilyonu — Moskva şəhərində yerləşən Xalq Təsərrüfatı Nailiyyətləri Sərgisinin 1939-cu ildə tikilən 14 nömrəli pavilyonudur. Pavilyon 1964-cü ildən sonra ""Hesablama texnikası"" adlanırdı. Pavilyonun memarlıq dizaynı üçün arxitektorlar Sadıq Dadaşov və Mikayıl Useynov II dərəcə Stalin mükafatına layiq görülüblər. Pavilyon 1939-cu ildə memarlar Sadıq Dadaşov və Mikayıl Useynov tərəfindən inşa edilmişdi. Pavilyonun görünüşü Azərbaycan etnik motivləri ilə Stalinist memarlıqı üslubunda tərtib edilib. Binanın planı düzbucaqlıdır, divarlar mərmərlə işlənib. Binanın baş fasadı 16 metrlik iki sütunlu portal ilə ifadə olunub. Fasad azərbaycan naxışları, qızılı rənqdə üzüm ornamentləri ilə bəzədilib. Portikanın frizində Azərbaycan və Rus dillərində ""Azərbaycan SSR"" yazısı var idi. Fasadın memarlıq kompozisiyasının əsas elementərindən biri rəngli şüşələrlə doldurulmuş, çərçivələrin xırda həndəsi şəkilli vitraj-şəbəkələri daxil edilən pəncərələrdi. Pavilyonun ekspozisiyası Azərbaycan SSR-nin sənaye sahəsindəki (xüsusilə də neft hasilatı), heyvandarlıq, ipəkçilik, bitkiçilik, kənd təsərrüfatı, mədəniyyət, sənət və həyat sahələrindəki nailiyyətlərinə həsr edilmişdir.1959-cu ildə pavilyon rekonstruksiya olunub.1964-cü ildə pavilyonun ekspozisiyası dəyişildi və pavilyonda ""Hesablama texnikası"" sərgisi yerləşdirilmişdi. Bu ekspozisiyada Sovet dövründə yaranmış elektron texnikalar və hesablama maşınların nümayiş etdirilmişdi. 1990-cı ildə ekspozisiya ləğv edildi və pavilyon ticarət məqsədləri üçün istifadə olunurdu. 2013-cü ilə qədər pavilyonda mum heykəllər muzeyi yerləşdirilmişdi. 2014-cü ildə pavilyon bərpa edildi və 1967-ci ilin görünüşü qaytarıldı.2016-cı ildə pavilyonun orijinal görünüşü qaytarıldı və rəsmi olaraq Azərbaycana icarəyə verildi. 2019-cu il noyabrın 23-də Moskvanın Xalq Təsərrüfatı Nailiyyətləri Sərgisindəki ""Azərbaycan"" pavilyonunun əsaslı bərpa və təmirdən sonra açılışı olub. Xarici keçidlər ""Azərbaycan SSR"" pavilyonunun restavrasiyasına başlanıldı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=609511
-"""Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Veteranı"" medalı","""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri Veteranı"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri Veteranı"" medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ortasında Silahlı Qüvvələrin relyefli emblemi təsvir olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""Azərbaycan Respublikası"", aşağıda isə lent üzərində ""Silahlı Qüvvələri Veteranı"" sözləri həkk olunmuşdur. Aypara, ulduz və lent ağ rəngdədir. Arxa tərəfi hamar səthlidir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə zeytun rəngli fonda, kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq Silahlı Qüvvələrin növlərinin rəngləri — 1 mm enində zeytun və ağ rəngli, 3 mm enində göy və ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=681433
-"""Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının 2002-ci il 17 may tarixli, 331-IIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmiş medal. Təltif edilənlər ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" yubiley medalı ilə 2002-ci il iyun ayının 26-na qədər Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrində həqiqi hərbi xidmət keçən və döyüş hazırlığında uğurlar qazanmış zabit, gizir və miçmanlar, habelə Silahlı Qüvvələrdən ehtiyata yaxud istefaya buraxılmış Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin qurulmasında və onun möhkəmlənməsində fəal iştirak edən zabitlər təltif ediliblər. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri Veteranı"" medalından sonra taxılır. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" yubiley medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş, aşağı tərəfi palıd yarpaqlarından çələng ilə haşiyələnmiş üzərində Azərbaycan Respublikası Dövlət Bayrağının rəngləri fonunda Silahlı Qüvvələrin emblemi yerləşdirilmiş fiqurlu qalxandan ibarətdir. Medalın qabarit ölçüləri 34 mm x 36 mm-dir. Qalxanın içində, Silahlı Qüvvələrin emblemindən yuxarıda qızılı rəngdə ""Azərbaycan"", aşağısında isə ""Silahlı Qüvvələri"" sözləri yazılmışdır. Qalxanın aşağı hissəsində ortada və çələngin üstündə ağ rəngdə ""10"" rəqəmi yerləşdirilmişdir. ""10"" rəqəmindən solda qızılı rəngdə iki tank, sağda isə iki döyüş gəmisi, qalxanın xaricində mavi fonda, çələnglərdən yuxarıda, solda üç qırıcı təyyarə, sağda isə üç zenit raketi təsvir edilmişdir. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" sözləri yazılmış və milli ornamentin üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 3 mm enində göy, 4 mm enində qırmızı, 1 mm enində ağ və mərkəzdə 10 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=679938
-"""Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991-2001)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının 2002-ci il 17 may tarixli, 331-IIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmiş medal. Təltif edilənlər ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" yubiley medalı ilə 2002-ci il iyun ayının 26-na qədər Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrində həqiqi hərbi xidmət keçən və döyüş hazırlığında uğurlar qazanmış zabit, gizir və miçmanlar, habelə Silahlı Qüvvələrdən ehtiyata yaxud istefaya buraxılmış Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin qurulmasında və onun möhkəmlənməsində fəal iştirak edən zabitlər təltif ediliblər. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri Veteranı"" medalından sonra taxılır. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" yubiley medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş, aşağı tərəfi palıd yarpaqlarından çələng ilə haşiyələnmiş üzərində Azərbaycan Respublikası Dövlət Bayrağının rəngləri fonunda Silahlı Qüvvələrin emblemi yerləşdirilmiş fiqurlu qalxandan ibarətdir. Medalın qabarit ölçüləri 34 mm x 36 mm-dir. Qalxanın içində, Silahlı Qüvvələrin emblemindən yuxarıda qızılı rəngdə ""Azərbaycan"", aşağısında isə ""Silahlı Qüvvələri"" sözləri yazılmışdır. Qalxanın aşağı hissəsində ortada və çələngin üstündə ağ rəngdə ""10"" rəqəmi yerləşdirilmişdir. ""10"" rəqəmindən solda qızılı rəngdə iki tank, sağda isə iki döyüş gəmisi, qalxanın xaricində mavi fonda, çələnglərdən yuxarıda, solda üç qırıcı təyyarə, sağda isə üç zenit raketi təsvir edilmişdir. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" sözləri yazılmış və milli ornamentin üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 3 mm enində göy, 4 mm enində qırmızı, 1 mm enində ağ və mərkəzdə 10 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=679958
-"""Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının 2008-ci il 16 may tarixli 605–IIIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə 2008-ci il iyunun 26-dək Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində həqiqi hərbi xidmət keçən və döyüş hazırlığında uğurlar qazanmış zabitlər, gizirlər, miçmanlar və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları, habelə Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrindən ehtiyata, yaxud istefaya buraxılmış, Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin qurulmasında və möhkəmləndirilməsində fəal iştirak edən zabitlər təltif edilirlər. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci bəndində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. Medalın təsviri ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Relyefli şüalar və mərkəzdən keçən lent fonunda medalın mərkəzindən yuxarı hissədə Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin relyefli emblemi təsvir edilmişdir. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""Azərbaycan Respublikası"", aşağıda qövs boyunca ""Silahlı Qüvvələri"" sözləri həkk edilmişdir. Aypara və ulduz ağ rəngdədir. Lent üzərində emblemdən sol tərəfdə ""1918"", sağ tərəfdə isə ""2008"" rəqəmləri yazılmışdır. Medalın mərkəzdən aşağı hissəsində ortada ağ rəngdə ""90"" rəqəmi yerləşdirilmişdir. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortada ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" sözləri yazılmış və milli ornamentin üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medal yaxada bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 3 mm enində yaşıl, 4 mm enində göy, 1 mm enində ağ və mərkəzdə 10 mm enində qırmızı rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala yaxada bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=679939
-"""Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918-2008)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının 2008-ci il 16 may tarixli 605–IIIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə 2008-ci il iyunun 26-dək Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində həqiqi hərbi xidmət keçən və döyüş hazırlığında uğurlar qazanmış zabitlər, gizirlər, miçmanlar və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları, habelə Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrindən ehtiyata, yaxud istefaya buraxılmış, Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin qurulmasında və möhkəmləndirilməsində fəal iştirak edən zabitlər təltif edilirlər. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci bəndində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi (1991–2001)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. Medalın təsviri ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Relyefli şüalar və mərkəzdən keçən lent fonunda medalın mərkəzindən yuxarı hissədə Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin relyefli emblemi təsvir edilmişdir. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""Azərbaycan Respublikası"", aşağıda qövs boyunca ""Silahlı Qüvvələri"" sözləri həkk edilmişdir. Aypara və ulduz ağ rəngdədir. Lent üzərində emblemdən sol tərəfdə ""1918"", sağ tərəfdə isə ""2008"" rəqəmləri yazılmışdır. Medalın mərkəzdən aşağı hissəsində ortada ağ rəngdə ""90"" rəqəmi yerləşdirilmişdir. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortada ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" sözləri yazılmış və milli ornamentin üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medal yaxada bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 3 mm enində yaşıl, 4 mm enində göy, 1 mm enində ağ və mərkəzdə 10 mm enində qırmızı rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala yaxada bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=679957
-"""Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" yubiley medalı Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 16 oktyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə 2013-cü il iyunun 26-dək Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrində həqiqi hərbi xidmət keçən və döyüş hazırlığında uğurlar qazanmış zabitlər, gizirlər, miçmanlar və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları, habelə Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrindən ehtiyata və ya istefaya buraxılmış, Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin qurulmasında və möhkəmləndirilməsində fəal iştirak edən zabitlər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. 1. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) milli ornamentin üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmiş ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızılı suya çəkilmiş, dairəvi, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. 2. Medalın ön tərəfinin sağında onu yarımdairə şəklində yuxarıdan aşağı iki hissəyə bölən və Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rəngləri ilə boyanmış lent təsvir edilmişdir. Lentin fonunun yuxarı hissəsində Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin emblemi, aşağı hissəsində isə ""95 il"" sözləri yazılmış və bu sözlər dəfnə budağı ilə haşiyələnmişdir. 3. Lentin sol tərəfində yuxarıda Ulu Öndər Heydər Əliyevin barelyefi həkk edilmiş, barelyefin altında ""1918"", daha aşağıda isə ""2013"" rəqəmləri yazılmışdır. 4. Medalın ön tərəfinin yuxarısında qövs boyunca ""Azərbaycan Respublikası"", aşağısında isə ""Silahlı Qüvvələri"" sözləri yazılmışdır. 5. Emblem, dəfnə budağı, barelyef, sözlər və rəqəmlər relyeflidir. Gümüşü rəngli qılınclar, ağ rəngli aypara və ulduz, mavi, qırmızı və yaşıl mina ilə örtülmüş lent və ağ mina ilə örtülmüş ""95 il"" sözləri istisna olmaqla, digər elementlər qızılı rəngdədir. 6. Medalın arxa tərəfinin ortasında ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" sözləri yazılmış və aşağı hissəsində milli ornamentin üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Ulduz, aypara, sözlər, ornament relyefli və qızılı rəngdədir. 7. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 2 mm enində mavi, 10 mm enində qırmızı, mərkəzdə isə 3 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. 8. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=679959
-"""Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918-2008)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" yubiley medalı Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 16 oktyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə 2013-cü il iyunun 26-dək Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrində həqiqi hərbi xidmət keçən və döyüş hazırlığında uğurlar qazanmış zabitlər, gizirlər, miçmanlar və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları, habelə Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrindən ehtiyata və ya istefaya buraxılmış, Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin qurulmasında və möhkəmləndirilməsində fəal iştirak edən zabitlər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi (1918–2008)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. 1. ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) milli ornamentin üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmiş ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızılı suya çəkilmiş, dairəvi, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. 2. Medalın ön tərəfinin sağında onu yarımdairə şəklində yuxarıdan aşağı iki hissəyə bölən və Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rəngləri ilə boyanmış lent təsvir edilmişdir. Lentin fonunun yuxarı hissəsində Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin emblemi, aşağı hissəsində isə ""95 il"" sözləri yazılmış və bu sözlər dəfnə budağı ilə haşiyələnmişdir. 3. Lentin sol tərəfində yuxarıda Ulu Öndər Heydər Əliyevin barelyefi həkk edilmiş, barelyefin altında ""1918"", daha aşağıda isə ""2013"" rəqəmləri yazılmışdır. 4. Medalın ön tərəfinin yuxarısında qövs boyunca ""Azərbaycan Respublikası"", aşağısında isə ""Silahlı Qüvvələri"" sözləri yazılmışdır. 5. Emblem, dəfnə budağı, barelyef, sözlər və rəqəmlər relyeflidir. Gümüşü rəngli qılınclar, ağ rəngli aypara və ulduz, mavi, qırmızı və yaşıl mina ilə örtülmüş lent və ağ mina ilə örtülmüş ""95 il"" sözləri istisna olmaqla, digər elementlər qızılı rəngdədir. 6. Medalın arxa tərəfinin ortasında ""Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918–2013)"" sözləri yazılmış və aşağı hissəsində milli ornamentin üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Ulduz, aypara, sözlər, ornament relyefli və qızılı rəngdədir. 7. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 2 mm enində mavi, 10 mm enində qırmızı, mərkəzdə isə 3 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. 8. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=679960
-"""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi"" yubiley medalı","""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 25.12.2018-ci il tarixli 432 nömrəli Fərmanı ilə təsis edilmişdir. ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalının əsasnaməsi Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 25.12.2018-ci il tarixli 432 nömrəli Fərmanı ilə tətbiq edildi. 'Maddə 1. Təltif edilən şəxslər' ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı ilə 2019-cu il avqustun 18-nə qədər müvafiq icra hakimiyyəti orqanında həqiqi hərbi xidmət keçən, xidməti vəzifələrinin icrasında uğur qazanmış zabitlər, gizirlər, miçmanlar və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları, habelə sərhəd mühafizə orqanlarının qurulmasında və möhkəmləndirilməsində fəal iştirak etmiş, ehtiyata (istefaya) buraxılmış zabitlər və sərhəd mühafizə orqanlarının inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər. ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalının təsviri Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 25.12.2018-ci il tarixli 432 nömrəli Fərmanı ilə tətbiq edildi. 'Maddə 1. Medalın ümumi təsviri' ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 38 mm. olan, hər tərəfə şüalar saçan səkkizguşəli ulduz formalı lövhədən ibarətdir.'Maddə 2. Medalın ön tərəfi' ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalının ön tərəfində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Xarici və daxili çevrələr arasında yaşıl minalı fonda qövs boyunca yuxarı hissədə ""AZƏRBAYCAN"", aşağı hissədə ""SƏRHƏD MÜHAFİZƏSİ"" sözləri yazılmışdır. Yazıların arasında hər birinin diametri 2 mm. olan 2 səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində doğan günəş fonunda yuxarı hissədə Azərbaycanın Dövlət Gerbi, aşağı hissədə palıd yarpaqlarından ibarət çələng, Dövlət Gerbi ilə çələngin arasında ""100"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Bütün yazılar, elementlər və rəqəmlər qabarıqdır.'Maddə 3. Medalın arxa tərəfi' ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalının arxa tərəfində xarici və daxil çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Xarici və daxili çevrələr arasında qövs boyunca yuxarı hissədə ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı hissədə ""DÖVLƏT SƏRHƏD XİDMƏTİ"" sözləri yazılmışdır. Yazıların arasında hər birinin diametri 1.8 mm. olan 2 səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində yuxarı hissədə səkkizguşəli ulduz, aşağı hissədə sünbül çələngi, çələngin üzərindən səkizguşəli ulduza doğru üstü Azərbaycan Dövlət Bayrağının rənglərində mina ilə örtülmüş sərhəd nişanı həkk olunmuşdur. Sərhəd nişanlarından sol tərəfdə ""1919"", sağ tərəfdə ""2019"" rəqəmləri yazılmışdır. Bütün yazılar, elementlər və rəqəmlər qabarıqdır.'Maddə 4. Medalın elementləri' Naxışlar, səkkizguşəli ulduz və çələng qabarıqdır. Xara lentin ortasında Azərbaycan Dövlət Bayrağının rənglərini əks etdirən və hər birinin eni 3 mm. olan 3 şaquli zolaq, ortasından sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq, 1 mm. enində ağ, 7 mm. enində qızılı, 1.5 mm. enində ağ və 4.5 mm. enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən ibarət üz çəkilmiş 37 mm. x 10 mm. ölçüsü əlavə edilir. Həmçinin bax Şablon:""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919-2019)"" yubiley medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=736128
-"""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919-2019)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 25.12.2018-ci il tarixli 432 nömrəli Fərmanı ilə təsis edilmişdir. ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalının əsasnaməsi Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 25.12.2018-ci il tarixli 432 nömrəli Fərmanı ilə tətbiq edildi. 'Maddə 1. Təltif edilən şəxslər' ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı ilə 2019-cu il avqustun 18-nə qədər müvafiq icra hakimiyyəti orqanında həqiqi hərbi xidmət keçən, xidməti vəzifələrinin icrasında uğur qazanmış zabitlər, gizirlər, miçmanlar və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları, habelə sərhəd mühafizə orqanlarının qurulmasında və möhkəmləndirilməsində fəal iştirak etmiş, ehtiyata (istefaya) buraxılmış zabitlər və sərhəd mühafizə orqanlarının inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər. ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalının təsviri Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 25.12.2018-ci il tarixli 432 nömrəli Fərmanı ilə tətbiq edildi. 'Maddə 1. Medalın ümumi təsviri' ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 38 mm. olan, hər tərəfə şüalar saçan səkkizguşəli ulduz formalı lövhədən ibarətdir.'Maddə 2. Medalın ön tərəfi' ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalının ön tərəfində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Xarici və daxili çevrələr arasında yaşıl minalı fonda qövs boyunca yuxarı hissədə ""AZƏRBAYCAN"", aşağı hissədə ""SƏRHƏD MÜHAFİZƏSİ"" sözləri yazılmışdır. Yazıların arasında hər birinin diametri 2 mm. olan 2 səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində doğan günəş fonunda yuxarı hissədə Azərbaycanın Dövlət Gerbi, aşağı hissədə palıd yarpaqlarından ibarət çələng, Dövlət Gerbi ilə çələngin arasında ""100"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Bütün yazılar, elementlər və rəqəmlər qabarıqdır.'Maddə 3. Medalın arxa tərəfi' ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalının arxa tərəfində xarici və daxil çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Xarici və daxili çevrələr arasında qövs boyunca yuxarı hissədə ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı hissədə ""DÖVLƏT SƏRHƏD XİDMƏTİ"" sözləri yazılmışdır. Yazıların arasında hər birinin diametri 1.8 mm. olan 2 səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində yuxarı hissədə səkkizguşəli ulduz, aşağı hissədə sünbül çələngi, çələngin üzərindən səkizguşəli ulduza doğru üstü Azərbaycan Dövlət Bayrağının rənglərində mina ilə örtülmüş sərhəd nişanı həkk olunmuşdur. Sərhəd nişanlarından sol tərəfdə ""1919"", sağ tərəfdə ""2019"" rəqəmləri yazılmışdır. Bütün yazılar, elementlər və rəqəmlər qabarıqdır.'Maddə 4. Medalın elementləri' Naxışlar, səkkizguşəli ulduz və çələng qabarıqdır. Xara lentin ortasında Azərbaycan Dövlət Bayrağının rənglərini əks etdirən və hər birinin eni 3 mm. olan 3 şaquli zolaq, ortasından sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq, 1 mm. enində ağ, 7 mm. enində qızılı, 1.5 mm. enində ağ və 4.5 mm. enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən ibarət üz çəkilmiş 37 mm. x 10 mm. ölçüsü əlavə edilir. Həmçinin bax Şablon:""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919-2019)"" yubiley medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755574
-"""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 25.12.2018-ci il tarixli 432 nömrəli Fərmanı ilə təsis edilmişdir. ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalının əsasnaməsi Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 25.12.2018-ci il tarixli 432 nömrəli Fərmanı ilə tətbiq edildi. 'Maddə 1. Təltif edilən şəxslər' ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı ilə 2019-cu il avqustun 18-nə qədər müvafiq icra hakimiyyəti orqanında həqiqi hərbi xidmət keçən, xidməti vəzifələrinin icrasında uğur qazanmış zabitlər, gizirlər, miçmanlar və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları, habelə sərhəd mühafizə orqanlarının qurulmasında və möhkəmləndirilməsində fəal iştirak etmiş, ehtiyata (istefaya) buraxılmış zabitlər və sərhəd mühafizə orqanlarının inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər. ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalının təsviri Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 25.12.2018-ci il tarixli 432 nömrəli Fərmanı ilə tətbiq edildi. 'Maddə 1. Medalın ümumi təsviri' ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 38 mm. olan, hər tərəfə şüalar saçan səkkizguşəli ulduz formalı lövhədən ibarətdir.'Maddə 2. Medalın ön tərəfi' ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalının ön tərəfində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Xarici və daxili çevrələr arasında yaşıl minalı fonda qövs boyunca yuxarı hissədə ""AZƏRBAYCAN"", aşağı hissədə ""SƏRHƏD MÜHAFİZƏSİ"" sözləri yazılmışdır. Yazıların arasında hər birinin diametri 2 mm. olan 2 səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində doğan günəş fonunda yuxarı hissədə Azərbaycanın Dövlət Gerbi, aşağı hissədə palıd yarpaqlarından ibarət çələng, Dövlət Gerbi ilə çələngin arasında ""100"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Bütün yazılar, elementlər və rəqəmlər qabarıqdır.'Maddə 3. Medalın arxa tərəfi' ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalının arxa tərəfində xarici və daxil çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Xarici və daxili çevrələr arasında qövs boyunca yuxarı hissədə ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı hissədə ""DÖVLƏT SƏRHƏD XİDMƏTİ"" sözləri yazılmışdır. Yazıların arasında hər birinin diametri 1.8 mm. olan 2 səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində yuxarı hissədə səkkizguşəli ulduz, aşağı hissədə sünbül çələngi, çələngin üzərindən səkizguşəli ulduza doğru üstü Azərbaycan Dövlət Bayrağının rənglərində mina ilə örtülmüş sərhəd nişanı həkk olunmuşdur. Sərhəd nişanlarından sol tərəfdə ""1919"", sağ tərəfdə ""2019"" rəqəmləri yazılmışdır. Bütün yazılar, elementlər və rəqəmlər qabarıqdır.'Maddə 4. Medalın elementləri' Naxışlar, səkkizguşəli ulduz və çələng qabarıqdır. Xara lentin ortasında Azərbaycan Dövlət Bayrağının rənglərini əks etdirən və hər birinin eni 3 mm. olan 3 şaquli zolaq, ortasından sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq, 1 mm. enində ağ, 7 mm. enində qızılı, 1.5 mm. enində ağ və 4.5 mm. enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən ibarət üz çəkilmiş 37 mm. x 10 mm. ölçüsü əlavə edilir. Həmçinin bax Şablon:""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919-2019)"" yubiley medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=600133
-"""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi"" yubiley medalı","""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət mükafatı. ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı haqqında Əsasnamə ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə 2009-cu il avqust ayının 18-dək Azərbaycan Respublikasının Dövlət Sərhəd Xidmətində həqiqi hərbi xidmət keçən, xidməti vəzifələrinin icrasında uğurlar qazanmış zabitlər, gizirlər, miçmanlar və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları, habelə Azərbaycan Respublikası Sərhəd Mühafizəsinin qurulmasında və möhkəmləndirilməsində fəal iştirak etmiş, ehtiyata (istefaya) buraxılmış zabitlər və Dövlət Sərhəd Xidmətinin inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər. ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci bəndində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər. ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalının təsviri ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı bilavasitə dairəvi medaldan və düzbucaqlı lövhədən ibarətdir. Medal diametri 36 mm olan qızılı rəngli dairəvi metal lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfinin içərisində iki dairə yerləşdirilmişdir. Birinci dairə dəniz dalğası (Pantone 3298 °C) rəngindədir. Birinci dairədə yuxarı qövs boyunca qızılı rəngdə ""AZƏRBAYCAN"", aşağı qövs boyunca ""SƏRHƏD MÜHAFİZƏSİ"" sözləri, sağ və sol tərəflərdə qızılı rəngdə səkkizguşəli ulduzlar həkk olunmuşdur. Medalın ikinci dairəsi ağ rəngdə olmaqla, mərkəzində yuxarıda qızılı rəngdə Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi, gerbdən aşağıda ""1919–2009"" və ""90"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Medalın arxa tərəfinin içərisində iki dairə yerləşdirilmişdir. Birinci dairə dəniz dalğası (Pantone 3298 °C) rəngindədir. Birinci dairədə yuxarı qövs boyunca qızılı rəngdə ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı qövs boyunca ""DÖVLƏT SƏRHƏD XİDMƏTİ"" sözləri, sağ və sol tərəflərdə qızılı rəngdə səkkizguşəli ulduzlar həkk olunmuşdur. Medalın ikinci dairəsinin mərkəzində Azərbaycan Respublikasının xəritəsi və sərhəd nişanı həkk olunmuşdur. Sərhəd nişanındakı rənglər və onların ardıcıllığı (üç dəfə təkrarlanmaqla) Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağında olduğu kimidir. Medalın paltara bərkidilməsi üçün üst hissəsi 40 mm x 5 mm ölçüdə ilgəkli qızılı rəngli metal lövhədən, orta hissəsi 37 mm x 50 mm ölçüdə xara lentdən, alt hissəsi 40 mm x 5 mm ölçüdə qızılı rəngli metal lövhədən ibarət 3 elementdən olan düzbucaqlı lövhədən istifadə olunur. Medal lövhəyə diametri 5 mm olan 3 qızılı rəngli metal halqa vasitəsilə birləşdirilir. Lövhənin orta hissəsindəki xara lent şaquli eyni ölçülü 3 zolağa bölünmüşdür. Kənar zolaqlar dəniz dalğası (Pantone 3298 °C), mərkəzdəki zolaq boz rəngdədir. Lövhənin alt metal təbəqəsinin üzərində qızılı rəngli şaquli nazik xətlər istiqamətlənir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=736130
-"""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919-2009)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət mükafatı. ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı haqqında Əsasnamə ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə 2009-cu il avqust ayının 18-dək Azərbaycan Respublikasının Dövlət Sərhəd Xidmətində həqiqi hərbi xidmət keçən, xidməti vəzifələrinin icrasında uğurlar qazanmış zabitlər, gizirlər, miçmanlar və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları, habelə Azərbaycan Respublikası Sərhəd Mühafizəsinin qurulmasında və möhkəmləndirilməsində fəal iştirak etmiş, ehtiyata (istefaya) buraxılmış zabitlər və Dövlət Sərhəd Xidmətinin inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər. ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci bəndində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər. ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalının təsviri ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı bilavasitə dairəvi medaldan və düzbucaqlı lövhədən ibarətdir. Medal diametri 36 mm olan qızılı rəngli dairəvi metal lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfinin içərisində iki dairə yerləşdirilmişdir. Birinci dairə dəniz dalğası (Pantone 3298 °C) rəngindədir. Birinci dairədə yuxarı qövs boyunca qızılı rəngdə ""AZƏRBAYCAN"", aşağı qövs boyunca ""SƏRHƏD MÜHAFİZƏSİ"" sözləri, sağ və sol tərəflərdə qızılı rəngdə səkkizguşəli ulduzlar həkk olunmuşdur. Medalın ikinci dairəsi ağ rəngdə olmaqla, mərkəzində yuxarıda qızılı rəngdə Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi, gerbdən aşağıda ""1919–2009"" və ""90"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Medalın arxa tərəfinin içərisində iki dairə yerləşdirilmişdir. Birinci dairə dəniz dalğası (Pantone 3298 °C) rəngindədir. Birinci dairədə yuxarı qövs boyunca qızılı rəngdə ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı qövs boyunca ""DÖVLƏT SƏRHƏD XİDMƏTİ"" sözləri, sağ və sol tərəflərdə qızılı rəngdə səkkizguşəli ulduzlar həkk olunmuşdur. Medalın ikinci dairəsinin mərkəzində Azərbaycan Respublikasının xəritəsi və sərhəd nişanı həkk olunmuşdur. Sərhəd nişanındakı rənglər və onların ardıcıllığı (üç dəfə təkrarlanmaqla) Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağında olduğu kimidir. Medalın paltara bərkidilməsi üçün üst hissəsi 40 mm x 5 mm ölçüdə ilgəkli qızılı rəngli metal lövhədən, orta hissəsi 37 mm x 50 mm ölçüdə xara lentdən, alt hissəsi 40 mm x 5 mm ölçüdə qızılı rəngli metal lövhədən ibarət 3 elementdən olan düzbucaqlı lövhədən istifadə olunur. Medal lövhəyə diametri 5 mm olan 3 qızılı rəngli metal halqa vasitəsilə birləşdirilir. Lövhənin orta hissəsindəki xara lent şaquli eyni ölçülü 3 zolağa bölünmüşdür. Kənar zolaqlar dəniz dalğası (Pantone 3298 °C), mərkəzdəki zolaq boz rəngdədir. Lövhənin alt metal təbəqəsinin üzərində qızılı rəngli şaquli nazik xətlər istiqamətlənir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755576
-"""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət mükafatı. ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı haqqında Əsasnamə ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə 2009-cu il avqust ayının 18-dək Azərbaycan Respublikasının Dövlət Sərhəd Xidmətində həqiqi hərbi xidmət keçən, xidməti vəzifələrinin icrasında uğurlar qazanmış zabitlər, gizirlər, miçmanlar və müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları, habelə Azərbaycan Respublikası Sərhəd Mühafizəsinin qurulmasında və möhkəmləndirilməsində fəal iştirak etmiş, ehtiyata (istefaya) buraxılmış zabitlər və Dövlət Sərhəd Xidmətinin inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər. ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci bəndində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər. ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalının təsviri ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı bilavasitə dairəvi medaldan və düzbucaqlı lövhədən ibarətdir. Medal diametri 36 mm olan qızılı rəngli dairəvi metal lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfinin içərisində iki dairə yerləşdirilmişdir. Birinci dairə dəniz dalğası (Pantone 3298 °C) rəngindədir. Birinci dairədə yuxarı qövs boyunca qızılı rəngdə ""AZƏRBAYCAN"", aşağı qövs boyunca ""SƏRHƏD MÜHAFİZƏSİ"" sözləri, sağ və sol tərəflərdə qızılı rəngdə səkkizguşəli ulduzlar həkk olunmuşdur. Medalın ikinci dairəsi ağ rəngdə olmaqla, mərkəzində yuxarıda qızılı rəngdə Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi, gerbdən aşağıda ""1919–2009"" və ""90"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Medalın arxa tərəfinin içərisində iki dairə yerləşdirilmişdir. Birinci dairə dəniz dalğası (Pantone 3298 °C) rəngindədir. Birinci dairədə yuxarı qövs boyunca qızılı rəngdə ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı qövs boyunca ""DÖVLƏT SƏRHƏD XİDMƏTİ"" sözləri, sağ və sol tərəflərdə qızılı rəngdə səkkizguşəli ulduzlar həkk olunmuşdur. Medalın ikinci dairəsinin mərkəzində Azərbaycan Respublikasının xəritəsi və sərhəd nişanı həkk olunmuşdur. Sərhəd nişanındakı rənglər və onların ardıcıllığı (üç dəfə təkrarlanmaqla) Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağında olduğu kimidir. Medalın paltara bərkidilməsi üçün üst hissəsi 40 mm x 5 mm ölçüdə ilgəkli qızılı rəngli metal lövhədən, orta hissəsi 37 mm x 50 mm ölçüdə xara lentdən, alt hissəsi 40 mm x 5 mm ölçüdə qızılı rəngli metal lövhədən ibarət 3 elementdən olan düzbucaqlı lövhədən istifadə olunur. Medal lövhəyə diametri 5 mm olan 3 qızılı rəngli metal halqa vasitəsilə birləşdirilir. Lövhənin orta hissəsindəki xara lent şaquli eyni ölçülü 3 zolağa bölünmüşdür. Kənar zolaqlar dəniz dalğası (Pantone 3298 °C), mərkəzdəki zolaq boz rəngdədir. Lövhənin alt metal təbəqəsinin üzərində qızılı rəngli şaquli nazik xətlər istiqamətlənir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188304
-"""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 95 illiyi"" yubiley medalı","""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 95 illiyi (1919–2014)"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. Təltif edilənlər ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 95 illiyi"" yubiley medalı ilə təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=736129
-"""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 95 illiyi (1919-2014)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 95 illiyi (1919–2014)"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. Təltif edilənlər ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 95 illiyi"" yubiley medalı ilə təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755575
-"""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 95 illiyi (1919–2014)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 95 illiyi (1919–2014)"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. Təltif edilənlər ""Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 95 illiyi"" yubiley medalı ilə təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=453016
-"""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi"" yubiley medalı","""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı əsasnaməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1 may 2018-ci il tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti liderlərinin varisləri və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti irsinin tədqiqində və təbliğində, Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin qorunub saxlanılmasında və inkişafında, ölkənin ictimai-siyasi həyatında xüsusi xidmətlərinə görə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=715074
-"""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918-2018)""","""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı əsasnaməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1 may 2018-ci il tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti liderlərinin varisləri və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti irsinin tədqiqində və təbliğində, Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin qorunub saxlanılmasında və inkişafında, ölkənin ictimai-siyasi həyatında xüsusi xidmətlərinə görə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=599568
-"""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918-2018)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı əsasnaməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1 may 2018-ci il tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti liderlərinin varisləri və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti irsinin tədqiqində və təbliğində, Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin qorunub saxlanılmasında və inkişafında, ölkənin ictimai-siyasi həyatında xüsusi xidmətlərinə görə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755588
-"""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı əsasnaməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1 may 2018-ci il tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti liderlərinin varisləri və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti irsinin tədqiqində və təbliğində, Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin qorunub saxlanılmasında və inkişafında, ölkənin ictimai-siyasi həyatında xüsusi xidmətlərinə görə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbil��r və vətəndaşlığı olmayan şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=596828
-"""Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi"" QSC","Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti (ASCO) — Gəmiçilik sahəsində çoxistiqamətli fəaliyyət göstərən Azərbaycan şirkəti. Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti (ASCO) yük daşımaları, neft-qaz sənayesinə ixtisaslaşdırılmış ofşor xidmətləri, gəmi təmiri, dənizçilərin hazırlanması və sertifikatlandırılması xidmətləri təqdim edən aparıcı gəmiçilik şirkətdir. Gəmiçilik sahəsində 160 ildən çox təcrübəyə malik ASCO-nun fəaliyyət coğrafiyası Xəzər dənizi və Xəzərdənkənar yükdaşıma bazarlarını əhatə edir. Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi Xəzərdə ən böyük nəqliyyat donanmasına, neft və qaz hasilatı sənayesinə xidmət göstərən ən böyük ixtisaslaşdırılmış ofşor donanmaya, geniş texniki imkanları ilə seçilən gəmi təmiri zavodlarına, müasir tədris sistemi və elmi-texniki bazaya malik Azərbaycan Dövlət Dəniz Akademiyasına, eləcə də modern trenajor və simulyatorlarla təchiz edilmiş Təlim-Tədris Mərkəzinə sahibdir.Azərbaycanın Avropa ilə Asiya arasında əlverişli coğrafi mövqeyi və Xəzərdən keçən beynəlxalq yükdaşıma marşrutları Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin nəqliyyat donanmasını tranzit yükdaşımaların həyata keçirilməsində xüsusi əhəmiyyətli edir. Eyni zamanda, Xəzər dənizində irimiqyaslı neft və qaz layihələrinin müvəffəqiyyətlə həyata keçirilməsində Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin geniş profilli ixtisaslaşmış ofşor donanması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi Xəzərdə ən böyük və ən qədim tarixə malik gəmiçilik şirkətidir. Əsası 1858-ci il may ayının 21-də ""Qafqaz və Merkuri"" Səhmdar Cəmiyyətinin yaradılması ilə qoyulub. XIX və XX əsrlərdə Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi Xəzəryanı ölkələrə müxtəlif təyinatlı yüklər daşıyan ən böyük gəmiçilik şirkəti kimi fəaliyyət göstərib. Bununla belə, Gəmiçiliyin fəaliyyəti təkcə Xəzərlə məhdudlaşmayıb. Hazırda da, Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinə məxsus gəmilər Xəzərdə və Xəzərdənkənar hövzələrdə fəaliyyət göstərir. XIX əsrdə Bakıda neft hasilatının sürətli artımı Xəzərdə gəmiçiliyin inkişafına təkan verib. Təbii ki, həmin dövrdə neft və neft məhsullarının daşınması üçün yeni üzən vasitələr tələb olunurdu. Təsadüfi deyil ki, dünyada ilk neftdaşıyan ""Aleksandr"" barjı 1873-cü ildə Xəzərdə istismar edilib. Dünyada ilk tanker — ""Zərdüşt"" də (1878-ci ildə inşa edilib) Xəzərdə səfərlər edib. İlk daxiliyanma mühərrikli ""Vandal"" (1903-cü il), ilk reversivli iki mühərriklə çalışan ""Delo"" (1908-ci il) gəmilərində üzmək də Xəzər dənizçilərinin qismətinə yazılıb. Dənizlə daşınan yüklərin həcmi artdıqca Xəzər dənizinin sahillərində limanların da sayı artır. Yeni körpülər inşa edilir, anbarlar tikilir, kranlar qurulur. Donanmanın genişlənməsi gəmi təmiri bazasının yaradılmasını da zərurətə çevirir və 1866-cı ildə ""Qafqaz və Merkuri"" Səhmdar Cəmiyyətinin Bakıda mexaniki zavodunun bünövrəsi qoyulur. İnkişaf etməkdə olan donanmanın kadrlara tələbatını ödəmək məqsədilə 1881-ci ildə Bakı dənizçilik sinifləri təşkil edilir. Sonrakı illərdə gəmiçiliyin donanması ölkədə və xaricdə inşa edilmiş yeni tipli gəmilərlə zənginləşir. Xəzər dənizçilərinin ixtiyarına ""çay-dəniz"" tipli tankerlər, pambıq, taxta-şalban və s. daşıyan gəmilər verilir. 1962-ci ildə Xəzər Dəniz Nəqliyyatı Layihə-Axtarış Elmi-Tədqiqat İnstitutu mütəxəssislərinin layihəsi əsasında o dövr üçün Avropada ən böyük Bakı — Türkmənbaşı gəmi-bərə keçidi işə salınır. 1960-cı ildən etibarən Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinə məxsus gəmilər Volqa — Balt kanalı vasitəsilə dünya sularına çıxmağa başlayır. ""Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi"" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti isə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 22 oktyabr 2013-cü il tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycanda mövcud olan iki böyük donanmanın — Azərbaycan Dövlət Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi və Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin Xəzər Dəniz Neft Donanmasının birləşdirilərək yenidən təşkil olunması yolu ilə yaradılıb. İki donanmanın birləşdirilməsində məqsəd dəniz gəmiçiliyi sahəsində yerli və beynəlxalq daşımaların artırılmasına və ölkənin tranzit potensialının gücləndirilməsinə nail olmaqdır. Xəzər Dəniz Neft Donanmasının da 60 ildən artıq bir dövrü əhatə edən tarixi şanlı səhifələrlə zəngindir. SSRİ Nazirlər Sovetinin 31 oktyabr 1949-cu il tarixli ""Xəzərdə dəniz neft istehsalının inkişafı haqqında"" sərəncamı ilə ""Azərneft"" birliyi, onun tərkibində isə SSRİ Neft Sənayesi Nazirliyinin 4 noyabr 1949-cu il tarixli əmri ilə ""Üzən vasitələr"" idarəsi yaradılır. Xəzər Dəniz Neft Donanmasının inkişafı məhz bu tarixdən başlanır. Həmin dövrdə ""Artyomneft"" və ""Stalinneft"" dəniz qazma trestlərinin üzmə vasitələri yeni yaradılmış idarənin tərkibinə keçirilir. Bunlar əsas etibarilə ""Transportnik"", ""Qəbələ"", ""BMK-90"" tipli kiçik həcmli katerlər, özühərəkətetməyən 20 tonluq üzən kranlar və barjlar idi. AXDG-nin tarixində əhəmiyyətli hadisələr 1858 — ""Qafqaz və Merkuri"" Səhmdar Cəmiyyətinin yaradılması ilə Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin əsasının qoyulması 1866 — ""Qafqaz və Merkuri"" Səhmdar Cəmiyyətinin Bakıda mexaniki zavodunun bünövrəsinin qoyulması 1873 — Dünyada ilk neftdaşıyan ""Aleksandr"" barjının Xəzərdə istismara verilməsi 1878 — Dünyada ilk tanker ""Zərdüşt""ün Xəzərdə istismara verilməsi 1881 — Gəmilərin kadrlara təlabatını ödəmək üçün Bakı Dənizçilik siniflərinin fəaliyyətə başlaması 1903 — İlk daxiliyanma mühərrikli ""Vandal"" gəmisinin Xəzər dənizində istismara verilməsi 1908 — İlk reversivli iki mühərriklə çalışan ""Delo"" gəmisinin Xəzər dənizində istismara verilməsi 1949 — ""Azərneft"" birliyinin tərkibində ""Üzən vasitələr"" idarəsinin yaradılması ilə Xəzər Dəniz Neft Donanmasının təməlinin qoyulması 1960 — Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinə məxsus gəmilərin Volqa — Balt kanalı vasitəsilə dünya sularına çıxması 1962 — Xəzərdə ilk ən böyük bərə keçidinin inşası (Türkmənbaşı) 1975–1985 — Nəqliyyat donanması üçün yeni tankerlərin, universal quru-yük gəmilərinin və bərələrin alınması və tikintisi 1970–1980 — Hər il 20–30 gəmi olmaqla, ümumilikdə 200-ə yaxın ixtisaslaşmış ofşor gəmilərin tikintisi, Ofşor donanmasının sürətli inkişaf dövrü 2005–2012 — Bərə donanmasının yenilənməsi 2003–2011 — Tanker donanmasının yenilənməsi 2004 — Xəzərdə ən böyük — 13,000 ton dedveytə malik ilk tankerin (""Prezident Heydər Əliyev"" tankeri) istismara verilməsi 2013 — Azərbaycan Dövlət Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi və Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin Xəzər Dəniz Neft Donanmasının birləşdirilməsi ilə ""Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi"" QSC-nin yaradılması Neft donanmasına 196 gəmi daxildir: 21 kran gəmisi 29 sərnişin gəmisi 19 lövbərdaşıyan təchizat-yedək gəmisi (AHTSV) 2 özül təchizat gəmisi (PSV) 2 yedək gəmi 4 liman-yedək gəmisi 11 dalğıc gəmisi 7 yanğınsöndürən gəmi 5 maye yükdaşıyan gəmi (tanker) 5 mühəndis-geoloji gəmi 2 sualtı borudüzən gəmi 1 kabeldüzən təchizat gəmisi 4 neft məhsulları ilə çirklənmiş və fekal sular yığan gəmi 68 xidmətçi kater 4 gəmi təmiri emalatxanası 1 üzən kopyor 5 torpaqqazan gəmi və karvanı Fəaliyyət sahələri Yükdaşımalar AXDG-nin yükdaşımaları həyata keçirən nəqliyyat donanmasının 92 gəmisi var. Gəmiçilik Xəzərdə ən böyük donanmaya malikdir, Xəzərdən kənarda isə 10 gəmi fəaliyyət göstərir. 20 quru yük 23 xidmətçi-köməkçiASCO 4 növ yükdaşımalar həyata keçirilir: Tankerlərlə maye yük daşımaları Universal quru yük gəmiləri ilə daşımalar Gəmi-bərələrlə daşımalar Ro-Ro tipli gəmilərlə daşımalar Gəmi təmiri AXDG-nin ""Bibiheybət"" və ""Zığ"" gəmi təmiri zavodları vardır. Zavodların fəaliyyəti AXDG-nin və kənar təşkilatların gəmilərini, texniki avadanlıqları təmir etməkdən və onlar üçün sifarişlər əsasında müxtəlif növ ehtiyat hissələri, xüsusi boyalar və texniki vasitələr hazırlamaqdan ibarətdir. Zavodlarda gəmi sistem və qurğularının, elektrik və radionaviqasiya avadanlıqlarının, mühərriklərin, cihazların quraşdırılması və sazlanması, dalğıc və sualtı hidrotexniki işlər, gəmilərin doka qaldırılaraq sualtı gövdə, sükan və vintlərinin yoxlanılması, onların təmizlənməsi və rənglənməsi, hava ilə doldurulan xilasetmə sallarının, hidrostatik ayırıcı qurğuların, fərdi xilasetmə vasitələrinin yoxlanılması və təmiri, ASV tipli nəfəs aparatlarına texniki xidmətin göstərilməsi və s. bu kimi işlər həyata keçirilir. Təhsil, tədris və təlim AXDG-nin tərkibində olan Azərbaycan Dövlət Dəniz Akademiyası (ADDA) dənizçilik təhsili üzrə 130 illik təcrübəyə malikdir, hazırda 3 fakültə və 16 kafedra ilə tələbələrə xidmət göstərməkdədir. Akademiya Beynəlxalq Dənizçilik Təşkilatı (IMO) tərəfindən tanınır. Bununla yanaşı, AXDG-də Təlim-Tədris mərkəzi mövcuddur. Bu mərkəz müasir trenajor və simulyatorlarla təchiz edilmişdir və burada dənizçilərin sertifikatlandırılması üçün xüsusi kurslar təşkil olunur. Mərkəzdə keçirilən tədris proqramları Beynəlxalq Dəniz Təşkilatının (IMO) standartlarına tam uyğundur. Liman xidmətləri (""Zığ"" quru yük limanı) AXDG-nin tərkibində ""Zığ"" quru yük limanı fəaliyyət göstərir. Limanın əsas məqsədi qabaqcıl texnika və texnlogiyaları tətbiq etməklə quru yük limanının fəaliyyətinin təşkili, istismarı və idarə olunması, yerli və xarici şirkətlərə yüksək keyfiyyətli liman xidmətlərinin göstərilməsi, yük əməliyyatlarının aparılması, ticarət gəmiçiliyi məqsədilə istifadə olunan gəmilərə və sərnişinlərə xidmət göstərilməsi, habelə digər müvafiq liman xidmətlərinin göstərilməsindən ibarətdir. Agentlik xidməti (""İnflot"" agentliyi) ""İnflot"" Dəniz Agentliyi Azərbaycanın dəniz limanlarına gəmilərin gəlməsi, limanda olması və limandan çıxması ilə bağlı müxtəlif rəsmiləşdirmələri, gəmi sahibinin, fraxt edənin və ya gəmini digər qanuni əsaslarla istismar edən şəxsin müvafiq orqan və təşkilatlarda təmsil edilməsini və onların adından maliyyə tapşırıqlarının yerinə yetirilməsini həyata keçirir. Logistika xidmətləri (ASCO logistics) AXDG-nin tərkibində logistika xidmətləri təqdim edən ""ASCO logistics"" şirkəti fəaliyyət göstərir. Şirkət müxtəlif nəqliyyat növləri cəlb etməklə müxtəlif təyinatlı yüklərin başlanğıc məntəqəsindən təyinat məntəqəsinə təhlükəsiz, qısa zaman ərzində və effektiv daşınmasını təşkil edir. Bundan əlavə, ""ASCO logistics"" şirkəti yükgöndərənlərə optimal marşrutun və nəqliyyat növünün seçilməsi ilə bağlı məsləhətlərin verilməsi və yükün daşınması zamanı tələb olunan sənədləşmə, müşayiət, gömrük və sığorta xidmətləri göstərir. Tabeliyindəki qurumlar Azərbaycan Dövlət Dəniz Akademiyası Azərbaycan Dənizçilik Kolleci Xəzər Dəniz Nəqliyyat Layihə-Axtarış və Elmi-Tədqiqat İnstitutu Dəniz Nəqliyyatı Donanması Xəzər Dəniz Neft Donanması ""Bibiheybət"" Gəmi Təmiri Zavodu ""Zığ"" Gəmi Təmiri və Tikintisi Zavodu İstehsalat Xidmətləri İdarəsi Vəliyev Rauf Göyüş oğlu — Sədr Mübariz Cabbarov Mustafa oğlu — Sədrin birinci müavini Fərəcli Cəlal Həsənağa oğlu — Sədrin müavini Əhmədzadə Nəzrəddin Murad oğlu — Sədrin müavini Mahmudlu Cəbrayıl İdris oğlu — Sədrin müavini Zaur Nağıyev — Sədrin müavini Tariyel Mirzəyev — Sədrin müavini Xarici keçidlər ASCO için inşa edilen tankerlerden ilki suya indirildi Russian Maritime Register of Shipping Visits ACSC ASCO and Columbia Shipmanagement to establish Joint Venture Həmçinin bax Azərbaycan Respublikasının Dövlət Dəniz Administrasiyası Dəniz Nəqliyyatı Donanması Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=385869
-"""Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin 160 illiyi (1858-2018)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin 160 illiyi (1858–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il 3 aprel tarixli 1049-VQD nömrəli qanunu ilə təsdiq edilmiş medal. ""Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin 160 illiyi (1858–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə vəzifələrini nümunəvi icra edən, fəaliyyətində yüksək nəticələr göstərən gəmiçilik sahəsində çalışan işçilər, habelə Azərbaycan Respublikasında gəmiçilik sahəsinin inkişafı və təkmilləşdirilməsində xüsusi rolu olan şəxslər təltif edilirlər. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin 160 illiyi (1858–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə vəzifələrini nümunəvi icra edən, fəaliyyətində yüksək nəticələr göstərən gəmiçilik sahəsində çalışan işçilər, habelə Azərbaycan Respublikasında gəmiçilik sahəsinin inkişafı və təkmilləşdirilməsində xüsusi rolu olan şəxslər təltif edilirlər. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin 160 illiyi (1858–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ""Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi"" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti tərəfindən təltif edilir. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin 160 illiyi (1858–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. Medalın təsviri Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin 160 illiyi (1858–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, bir-birinin üzərinə qoyulmuş iki səkkizguşəli ulduz formalı, diametri 40 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Guşələri ikitərəfli hamar şüalı olan üst ulduzun üzərində iki tərəfdən konturlanmış dairəvi zolaq yerləşdirilmişdir. Zolağın yuxarı hissəsində qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN"", aşağı hissəsində qövs boyunca ""XƏZƏR DƏNİZ GƏMİÇİLİYİ"" sözləri yazılmışdır. ""AZƏRBAYCAN"" sözündən sol tərəfdə ""1858"", sağ tərəfdə ""2018"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Yazılarla rəqəmlərin arasında kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Zolağın daxilində üzərində tünd göy minalı fonda səkkizguşəli ulduzun və gəmi sükanının fraqmentləri, gəmi silueti və dəniz dalğalarından ibarət kompozisiya təsvir olunmuş dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Dalğaların üzərində ""160"" rəqəmi həkk olunmuşdur. Bütün yazılar, rəqəmlər və elementlər relyefli olaraq, qabarıqdırlar. Səthi hamar olan alt ulduzun guşələrinin arası dalğavari konturla işlənmişdir. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamarsəthlidir, mərkəzində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin mərkəzində 5 mm enində boz rəngli, mərkəzdən sol və sağ tərəflərə doğru ardıcıl olaraq, 1 mm enində ağ rəngli, 2,5 mm enində mavi rəngli, 6,5 mm enində tünd göy rəngli, 2 mm enində mavi rəngli, 1 mm enində tünd göy rəngli, 1 mm enində mavi rəngli və 2 mm enində tünd göy rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Xara lentin yuxarı hissəsinə üzərində dalğalar əks olunmuş 40 mm x 5,5 mm ölçülü lövhə bərkidilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755562
-"""Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin 160 illiyi (1858–2018)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin 160 illiyi (1858–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il 3 aprel tarixli 1049-VQD nömrəli qanunu ilə təsdiq edilmiş medal. ""Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin 160 illiyi (1858–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə vəzifələrini nümunəvi icra edən, fəaliyyətində yüksək nəticələr göstərən gəmiçilik sahəsində çalışan işçilər, habelə Azərbaycan Respublikasında gəmiçilik sahəsinin inkişafı və təkmilləşdirilməsində xüsusi rolu olan şəxslər təltif edilirlər. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin 160 illiyi (1858–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə vəzifələrini nümunəvi icra edən, fəaliyyətində yüksək nəticələr göstərən gəmiçilik sahəsində çalışan işçilər, habelə Azərbaycan Respublikasında gəmiçilik sahəsinin inkişafı və təkmilləşdirilməsində xüsusi rolu olan şəxslər təltif edilirlər. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin 160 illiyi (1858–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ""Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi"" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti tərəfindən təltif edilir. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin 160 illiyi (1858–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. Medalın təsviri Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin 160 illiyi (1858–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, bir-birinin üzərinə qoyulmuş iki səkkizguşəli ulduz formalı, diametri 40 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Guşələri ikitərəfli hamar şüalı olan üst ulduzun üzərində iki tərəfdən konturlanmış dairəvi zolaq yerləşdirilmişdir. Zolağın yuxarı hissəsində qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN"", aşağı hissəsində qövs boyunca ""XƏZƏR DƏNİZ GƏMİÇİLİYİ"" sözləri yazılmışdır. ""AZƏRBAYCAN"" sözündən sol tərəfdə ""1858"", sağ tərəfdə ""2018"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Yazılarla rəqəmlərin arasında kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Zolağın daxilində üzərində tünd göy minalı fonda səkkizguşəli ulduzun və gəmi sükanının fraqmentləri, gəmi silueti və dəniz dalğalarından ibarət kompozisiya təsvir olunmuş dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Dalğaların üzərində ""160"" rəqəmi həkk olunmuşdur. Bütün yazılar, rəqəmlər və elementlər relyefli olaraq, qabarıqdırlar. Səthi hamar olan alt ulduzun guşələrinin arası dalğavari konturla işlənmişdir. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamarsəthlidir, mərkəzində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin mərkəzində 5 mm enində boz rəngli, mərkəzdən sol və sağ tərəflərə doğru ardıcıl olaraq, 1 mm enində ağ rəngli, 2,5 mm enində mavi rəngli, 6,5 mm enində tünd göy rəngli, 2 mm enində mavi rəngli, 1 mm enində tünd göy rəngli, 1 mm enində mavi rəngli və 2 mm enində tünd göy rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Xara lentin yuxarı hissəsinə üzərində dalğalar əks olunmuş 40 mm x 5,5 mm ölçülü lövhə bərkidilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=622446
-"""Azərbaycan avtomobil yolları – 100 il (1918-2018)"" yubiley medalı","""Azərbaycan avtomobil yolları – 100 il (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il 23 fevral tarixli 1018-VQD nömrəli qanunu ilə təsdiq edilmiş medal.""Azərbaycan avtomobil yolları – 100 il (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan avtomobil yolları infrastrukturunun inkişafında xüsusi xidmətləri olan, yol təsərrüfatı orqanlarında vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, avtomobil yollarının, körpülərin, tunellərin və digər yol qurğularının tikintisində yüksək nəticələr əldə edən işçilər, veteranlar, habelə avtomobil yollarının bərpası və təmiri sahəsində yüksək xidmətləri olan şəxslər təltif edilirlər. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan avtomobil yolları – 100 il (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan avtomobil yolları infrastrukturunun inkişafında xüsusi xidmətləri olan, yol təsərrüfatı orqanlarında vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, avtomobil yollarının, körpülərin, tunellərin və digər yol qurğularının tikintisində yüksək nəticələr əldə edən işçilər, veteranlar, habelə avtomobil yollarının bərpası və təmiri sahəsində yüksək xidmətləri olan şəxslər təltif edilirlər. Təltif edən orqan ""Azərbaycan avtomobil yolları – 100 il (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə, 2018-ci il 23 fevral tarixli 1018-VQD nömrəli Qanununun tətbiqi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanına əsasən Azərbaycan Avtomobil Yolları Dövlət Agentliyinin İdarə Heyətinin sədri təltif edir. Taxılma qaydası ""Azərbaycan avtomobil yolları – 100 il (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. Medalın təsviri Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan avtomobil yolları — 100 il (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm, qalınlığı 3 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Diametr boyu kiçik kürəkciklərlə haşiyələnmiş medalın ön tərəfinin aşağı hissəsindən yuxarı hissəsinə doğru açılan günəş şüalarının üzərində yol, körpü və səkkizguşəli ulduzun fraqmentindən ibarət kompozisiya yerləşdirilmişdir. Kompozisiyanın aşağı hissəsində palıd budağı, yuxarı hissəsində ""100"" rəqəmi təsvir olunmuşdur. Ön tərəfin yuxarı hissəsində qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN AVTOMOBİL YOLLARI"", aşağı hissəsində qövs boyunca ""1918"" və ""2018"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Yazılar ilə rəqəmlər arasında sol və sağ tərəflərdə diametri 2 mm olan səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Medalın haşiyəsi, bütün yazılar və təsvirlər relyefli olaraq, qabarıqdırlar. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfində Azərbaycan Respublikasının xəritəsinin konturu təsvir olunmuşdur. Xəritənin üzərində ""AZƏRBAYCAN AVTOMOBİL YOLLARI 1918–2018"" sözləri yazılmışdır. Xəritə və yazılar relyefli olaraq, qabarıqdırlar. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Medalın elementləri Medalın paltarın yaxasına bərkidilmək üçün 30 mm x 50 mm ölçüdə, 2 halqa və ilgək vasitəsilə medala birləşdirilən beşbucaqlı elementi vardır. Elementin üzərinə mərkəzində 10 mm enində sarı rəngli, mərkəzdən sol və sağ tərəflərə doğru, ardıcıl olaraq, 6 mm enində göy rəngli, 1,5 mm enində qırmızı rəngli və 2,5 mm enində göy rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmiş xara lent çəkilmişdir. Elementin yuxarı hissəsinə 32 mm x 5 mm ölçüdə, üzərində sol və sağ tərəflərdən mərkəzə doğru yönəldilmiş iti bucaqlı həndəsi elementlər təsvir edilmiş lövhə bərkidilmişdir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 30 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755563
-"""Azərbaycan avtomobil yolları — 100 il (1918–2018)"" yubiley medalı","""Azərbaycan avtomobil yolları – 100 il (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il 23 fevral tarixli 1018-VQD nömrəli qanunu ilə təsdiq edilmiş medal.""Azərbaycan avtomobil yolları – 100 il (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan avtomobil yolları infrastrukturunun inkişafında xüsusi xidmətləri olan, yol təsərrüfatı orqanlarında vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, avtomobil yollarının, körpülərin, tunellərin və digər yol qurğularının tikintisində yüksək nəticələr əldə edən işçilər, veteranlar, habelə avtomobil yollarının bərpası və təmiri sahəsində yüksək xidmətləri olan şəxslər təltif edilirlər. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan avtomobil yolları – 100 il (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan avtomobil yolları infrastrukturunun inkişafında xüsusi xidmətləri olan, yol təsərrüfatı orqanlarında vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, avtomobil yollarının, körpülərin, tunellərin və digər yol qurğularının tikintisində yüksək nəticələr əldə edən işçilər, veteranlar, habelə avtomobil yollarının bərpası və təmiri sahəsində yüksək xidmətləri olan şəxslər təltif edilirlər. Təltif edən orqan ""Azərbaycan avtomobil yolları – 100 il (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə, 2018-ci il 23 fevral tarixli 1018-VQD nömrəli Qanununun tətbiqi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanına əsasən Azərbaycan Avtomobil Yolları Dövlət Agentliyinin İdarə Heyətinin sədri təltif edir. Taxılma qaydası ""Azərbaycan avtomobil yolları – 100 il (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. Medalın təsviri Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan avtomobil yolları — 100 il (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm, qalınlığı 3 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Diametr boyu kiçik kürəkciklərlə haşiyələnmiş medalın ön tərəfinin aşağı hissəsindən yuxarı hissəsinə doğru açılan günəş şüalarının üzərində yol, körpü və səkkizguşəli ulduzun fraqmentindən ibarət kompozisiya yerləşdirilmişdir. Kompozisiyanın aşağı hissəsində palıd budağı, yuxarı hissəsində ""100"" rəqəmi təsvir olunmuşdur. Ön tərəfin yuxarı hissəsində qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN AVTOMOBİL YOLLARI"", aşağı hissəsində qövs boyunca ""1918"" və ""2018"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Yazılar ilə rəqəmlər arasında sol və sağ tərəflərdə diametri 2 mm olan səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Medalın haşiyəsi, bütün yazılar və təsvirlər relyefli olaraq, qabarıqdırlar. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfində Azərbaycan Respublikasının xəritəsinin konturu təsvir olunmuşdur. Xəritənin üzərində ""AZƏRBAYCAN AVTOMOBİL YOLLARI 1918–2018"" sözləri yazılmışdır. Xəritə və yazılar relyefli olaraq, qabarıqdırlar. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Medalın elementləri Medalın paltarın yaxasına bərkidilmək üçün 30 mm x 50 mm ölçüdə, 2 halqa və ilgək vasitəsilə medala birləşdirilən beşbucaqlı elementi vardır. Elementin üzərinə mərkəzində 10 mm enində sarı rəngli, mərkəzdən sol və sağ tərəflərə doğru, ardıcıl olaraq, 6 mm enində göy rəngli, 1,5 mm enində qırmızı rəngli və 2,5 mm enində göy rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmiş xara lent çəkilmişdir. Elementin yuxarı hissəsinə 32 mm x 5 mm ölçüdə, üzərində sol və sağ tərəflərdən mərkəzə doğru yönəldilmiş iti bucaqlı həndəsi elementlər təsvir edilmiş lövhə bərkidilmişdir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 30 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=622564
-"""Azərbaycan diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919-2019)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı Azərbaycan Respublikasının 2019-cu il 29 mart tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının diplomatik xidmət orqanlarında vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, diplomatik xidmətdə yüksək nəticələr əldə edən diplomatik xidmət əməkdaşları, diplomatik xidmət orqanlarının inzibati-texniki xidmətini həyata keçirən şəxslər, diplomatik xidmət orqanlarının veteranları, habelə Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq əlaqələrinin inkişaf etdirilməsində fəal iştirak edən və diplomatik xidmət orqanlarının inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra — medal) diametri 36 mm olan, qızıl suyuna çəkilmiş dairəvi bürünc lövhədən ibarətdir. Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfi iki çevrə ilə konturlanmışdır. Xarici və daxili çevrələrin arasında yuxarı qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"" sözləri, aşağı qövs boyunca ""DİPLOMATİK XİDMƏT ORQANLARI"" sözləri yazılmışdır. Yazıların arasında, sol və sağ tərəflərdə səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Ulduzların hər iki yazıya tərəf kompozisiyanı tamamlayan xətlər vardır. 2.2. Medalın daxili çevrəsində Yer kürəsi təsvirini əks etdirən meridianlar və paralellər təsvir edilmişdir. Yer kürəsi təsvirinin üst hissəsində ""100"" rəqəmləri, həmin təsvirdən sol tərəfdə ""1919"", sağ tərəfdə ""2019"" rəqəmləri yazılmışdır. Daxili çevrənin aşağı hissəsində, sol və sağ tərəflərə doğru qövs boyunca palıd yarpaqlarından ibarət çələng yerləşir. Yer kürəsi təsvirinin sol yarımkürəsinin yuxarı hissəsində üzərinə Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mavi, qırmızı və yaşıl mina çəkilmiş üç qövsvarı zolaq vardır. Medalın ön tərəfində bütün yazılar və təsvirlər relyefli olaraq qabarıqdır. Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfinin yuxarı hissəsində ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"" sözləri, mərkəzində ""XARİCİ İŞLƏR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. 3.2. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. 3.3. Medalın arxa tərəfinin səthi hamar, yazılar isə relyefli olaraq qabarıqdır. Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 55 mm ölçüdə xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Tünd göy rəngdə xara lentin mərkəzində hər birinin eni 2,5 mm olmaqla, Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən yaşıl, qırmızı və mavi rənglərdə şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Yaşıl zolağın sol, mavi zolağın sağ kənarında eni 1,5 mm olan qızılı şaquli zolaq vardır. 4.3. Xara lentin yuxarı hissəsinə üzərində ölçüsünə görə mərkəzdən kənarlara doğru kiçilən beş ədəd relyefli səkkizguşəli ulduz təsvir edilmiş, qızıl suyuna çəkilmiş 40 mm x 5,5 mm ölçülü bürünc lövhə bərkidilir. 4.4. Xara lentin aşağı hissəsinə üzərində relyefli aypara, ulduz və palıd yarpaqlarından ibarət çələng təsvir edilmiş, qızıl suyuna çəkilmiş, mərkəz hissədə eni 5,5 mm olmaqla, 40 mm x 7,8 mm ölçülü bürünc lövhə bərkidilir. 4.5. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. ""Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə"" Azərbaycan Respublikasının 2019-cu il 29 mart tarixli 1533-VQD nömrəli Qanununun tətbiqi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı New medal established in Azerbaijan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=672912
-"""Azərbaycan milli təhlükəsizlik orqanlarının 90 illiyi (1919-2009)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə milli təhlükəsizlik orqanlarında xidməti vəzifələrini yerinə yetirərkən yüksək nəticələr əldə edən, Azərbaycan Respublikasının milli maraqlarının daxili və xarici təhdidlərdən qorunmasında, kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat fəaliyyətində, dövlət sirrinin mühafizəsində, cinayətkarlığa qarşı mübarizədə fərqlənən hərbi qulluqçular, mülki işçilər, veteranlar, habelə milli təhlükəsizliyin təmin olunmasında fəal iştirak edən və milli təhlükəsizlik orqanlarının inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. Medalın ümumi təsviri. ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, diametri 35 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir.Medalın ön tərəfi. Medalın ön tərəfində iki dairə əks olunmuşdur. Birinci dairədə yuxarı qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı qövs boyunca ""MİLLİ TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI"" sözləri, onların arasında hər iki tərəfdə olmaqla, üç ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. İkinci dairənin mərkəzində aşağıdan yuxarı sol künc tərəfə doğru şaquli istiqamətdə nisbətən qırmızı rəngə dəyişən lent həkk olunmuşdur. Mərkəzdən keçən lent fonunda medalın mərkəzindən yuxarı hissədə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının gümüşü rəngli relyefli emblemi təsvir edilmiş, emblemdən aşağıda orta hissədə ""1919–2014"" rəqəmləri, həmin rəqəmlərdən aşağıda gümüşü rəngdə ""95"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Həmin yazı və təsvirləri dairə boyu dəfnə budaqları əhatə edir.Medalın arxa tərəfi. Medalın arxa tərəfi hamardır, üzərində ortada yuxarı hissədə ""95"" rəqəmləri, ondan aşağıda ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MİLLİ TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI"" sözləri və ""1919–2014"" rəqəmləri həkk olunmuşdur.Medalın elementləri. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 39 mm ölçüdə düzbucaqlı metal lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhənin ön tərəfi iki hissədən ibarətdir. Üst hissə xara lent şaquli 5 zolağa bölünmüşdür. Sağ və sol zolaqlar lövhənin üçdə iki hissəsini təşkil edir və tünd göy rəngdədir. Lövhənin qalan üçdə bir hissəsi 3 zolağa bölünməklə Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mavi, qırmızı və yaşıl rəngli bərabər şaquli zolaqlara bölünmüşdür. Lövhənin alt hissəsinə eni 4 mm olan, üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmiş milli ornamentli təbəqə bərkidilir.Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=617721
-"""Azərbaycan milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919-2014)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illik yubileyi münasibətilə təsis edilən medal. Təsis edilməsi 2013-cü il noyabrın 22-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" yubiley medalının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" yubiley medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il 22 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə milli təhlükəsizlik orqanlarında xidməti vəzifələrini yerinə yetirərkən yüksək nəticələr əldə edən, Azərbaycan Respublikasının milli maraqlarının daxili və xarici təhdidlərdən qorunmasında, kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat fəaliyyətində, dövlət sirrinin mühafizəsində, cinayətkarlığa qarşı mübarizədə fərqlənən hərbi qulluqçular, mülki işçilər, veteranlar, habelə milli təhlükəsizliyin təmin olunmasında fəal iştirak edən və milli təhlükəsizlik orqanlarının inkişafında xüsusi xidmətləri olan digər şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 90 illiyi (1919–2009)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalından sonra taxılır. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik orqanlarının 95 illiyi (1919–2014)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra — medal) bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, diametri 35 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdiMaddə 2. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində iki dairə əks olunmuşdur. Birinci dairədə yuxarı qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağı qövs boyunca ""MİLLİ TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI"" sözləri, onların arasında hər iki tərəfdə olmaqla, üç ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. İkinci dairənin mərkəzində aşağıdan yuxarı sol künc tərəfə doğru şaquli istiqamətdə nisbətən qırmızı rəngə dəyişən lent həkk olunmuşdur. Mərkəzdən keçən lent fonunda medalın mərkəzindən yuxarı hissədə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının gümüşü rəngli relyefli emblemi təsvir edilmiş, emblemdən aşağıda orta hissədə ""1919–2014"" rəqəmləri, həmin rəqəmlərdən aşağıda gümüşü rəngdə ""95"" rəqəmləri həkk olunmuşdur. Həmin yazı və təsvirləri dairə boyu dəfnə budaqları əhatə edir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamardır, üzərində ortada yuxarı hissədə ""95"" rəqəmləri, ondan aşağıda ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MİLLİ TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI"" sözləri və ""1919–2014"" rəqəmləri həkk olunmuşdur.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 39 mm ölçüdə düzbucaqlı metal lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhənin ön tərəfi iki hissədən ibarətdir. Üst hissə xara lent şaquli 5 zolağa bölünmüşdür. Sağ və sol zolaqlar lövhənin üçdə iki hissəsini təşkil edir və tünd göy rəngdədir. Lövhənin qalan üçdə bir hissəsi 3 zolağa bölünməklə Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mavi, qırmızı və yaşıl rəngli bərabər şaquli zolaqlara bölünmüşdür. Lövhənin alt hissəsinə eni 4 mm olan, üzərində aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmiş milli ornamentli təbəqə bərkidilir. 4.2. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=617720
-"""Azərbaycan Ədliyyəsinin 100 illiyi (1918-2018)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Ədliyyəsinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Azərbaycan Ədliyyəsinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il 24 aprel tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Ədliyyəsinin 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə öz vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, qüsursuz fəaliyyəti ilə fərqlənən ədliyyə orqanları əməkdaşları, hakimlər, ədliyyə və məhkəmə sisteminin inkişafına töhfə vermiş və ədliyyə orqanları ilə səmərəli əməkdaşlıq edən digər ş��xslər, habelə beynəlxalq tərəfdaşlar təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Ədliyyəsinin 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxsləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanı təltif edir.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Ədliyyəsinin 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Ədliyyə sahəsində fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalından sonra taxılır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755567
-"""Azərbaycan Ədliyyəsinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Ədliyyəsinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Azərbaycan Ədliyyəsinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il 24 aprel tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Ədliyyəsinin 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə öz vəzifələrini nümunəvi yerinə yetirən, qüsursuz fəaliyyəti ilə fərqlənən ədliyyə orqanları əməkdaşları, hakimlər, ədliyyə və məhkəmə sisteminin inkişafına töhfə vermiş və ədliyyə orqanları ilə səmərəli əməkdaşlıq edən digər şəxslər, habelə beynəlxalq tərəfdaşlar təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Azərbaycan Ədliyyəsinin 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxsləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanı təltif edir.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Ədliyyəsinin 100 illiyi (1918–2018)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Ədliyyə sahəsində fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalından sonra taxılır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=617710
-"""Azərbaycanda ilin adamı"" mükafatı","""Azərbaycanda ilin adamı"" mükafatı — 2001-ci ildə Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Çingiz Mustafayev adına Fond və ANS Şirkətlər Qrupu tərəfindən təsis edilib. Bu ada Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyi, onun çiçəklənməsi, müsbət imicinin formalaşdırılması naminə samballı xidmətləri ilə seçilmiş şəxslər layiq görülür. İlin adamları 2001 — Hacıbala Abutalıbov 2002 və 2003 — Heydər Əliyev 2004 — Toşiyuki Fucivara 2005 — Mehriban Əliyeva 2006 — Allahşükür Paşazadə 2007 — İlham Əliyev 2008 — Tahir Salahov 2009 — Polad Bülbüloğlu 2010 — Mübariz İbrahimov 2011 — Eldar Qasımov və Nigar Camal 2013 — İlham Əliyev 2015 — Mehriban Əliyeva Həmçinin bax",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=75153
-"""Azərbaycanfilm"" Kinostudiyası","Cəfər Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası — Azərbaycan dövlət kinostudiyası. Kinostudiya 1920-ci ildə ""Azərbaycan XMK-nın İncəsənət Şöbəsi"" adı altında təsis olunub. Qurum indiki dövrdə Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin tərkibində fəaliyyət göstərir. Kinostudiyanın hazırkı direktoru Nazim Hüseynovdur. İlk struktur nümunəsi kimi XlX əsrin sonlarında fotoqraf və kinooperator Aleksandr Mişon Bakıda elmi foto dərnəyin katibi və nəşriyyat sahibi olduğu fotoatelyeni nəzərə almalıyıq. 1920-ci ildə Nəriman Nərimanov kinematoqrafiya idarələrinin milliləşdirilməsi haqqında dekret imzalayır və xalq mədəniyyət komissarlığının tərkibində foto-kino şöbəsi (Azərbaycan XMK-nın İncəsənət Şöbəsi) yaradılır. 1923-cü ildə isə bu qurumu I Dövlət kinofabriki (""Azərbaycan Foto-Kino İdarəsi"" (AFKİ) əvəzləyir. Azərbaycan kino strukturu sonrakı illərdə müxtəlif cür adlandırılıb. Məsələn, 1926–1930-cu illərdə ""Azdövlətkino"" (Azərbaycan Foto–Kino Sənaye və Ticarət Birliyi), 1930–1931-ci illərdə ""Azərkino"", 1934–1935-ci illərdə ""Azdövlətkinosənaye"" (Oktyabrın X illiyi adına kinofabrik), 1932–1941-ci illərdə ""Azərfilm"" (Azərbaycan Foto-Kino Sənayesi İdarəsi), 1939–1959-cu illərdə ""Bakı kinostudiyası"" (SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin 1938-ci il 2 mart qərarı ilə bədii filmlərin Bakı Kinostudiyasının Nizamnaməsi təsdiq olundu. SSRİ Xalq Komissarları yanında Kinematoqrafiya İşləri üzrə komitənin 1938-ci il 30 iyun tarixli əmri ilə kinostudiya 1938-ci ildən bədii filmlərin Bakı Kinostudiyası adlandırıldı və 1944-cü ilə kimi Komitənin tabeliyində oldu. Sonra Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Soveti yanında Kinematoqrafiya İşləri üzrə idarənin ixtiyarına keçdi. ASSR Kinematoqrafiya Nazirliyinin 25.05.1948 tarixli əmrinə əsasən kinostudiya ASSR Kinematoqrafiya Nazirlİyi yanında Bədii və Xronikal Filmlərin Bakı kinostudiyası kimi yenidən təşkil olundu. 1953-cü ilin mayın 25-dən kinostudiya ASSR Mədəniyyət Nazirliyini sərəncamına verildi. 1958-ci ildən kinostudiya ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası (Mədəniyyət Nazirliyinin 22.08.1958 tarixli əmrinə əsasən) adlanır. Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 20.04.1959 tarixli qərarı ilə kinostudiyaya Cəfər Cabbarlının adı verildi. 1960-cı il aprelin 20-dən kinostudiya dramaturqun adını daşıyır. Kinostudiyanın yeni binasının əsası 1951-ci ildə qoyulub və 15 ildən sonra hazır olub. 1966-cı ildə bu binada artıq kino istehsalına başlanılıb. ASSR Nazirlər Sovetinin 10.07.1963 tarixli qərarına əsasən kinostudiya ASSR Nazirlər Soveti yanında Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsinin ixtiyarına verildi. Sonradan ASSR Nazirlər Soveti Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsinin 23.12.1965 tarixli əmrinə əsasən ASSR Nazirlər Soveti yanında Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsi yenidən təşkil olundu. ASSR Nazirlər Soveti Rəyasət Heyətinin 23.09.88 tarixli fərmanı ilə ASSR Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsi ləğv olunaraq, Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin sərəncamına verildi. ASSR Nazirlər Sovetinin 19.09.88 tarixli qərarı ilə bütün kino təşkilatları, o cümlədən kinostudiya nazirliyin tərkibinə qatıldı. 1989-cu ilin əvvəllərində Mədəniyyət Nazirliyinin tərkibində ""Azərkinovideo"" İB yaradıldı. ASSR Nazirlər Sovetinin 20.05.1989 tarixli əmrinə və Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin 31.05.1989 tarixli qərarına əsasən kinostudya Azərkinovideo İB-nin tərkibinə daxil edildi. 1991-ci ildə Azərkinovideo İB Mədəniyyət Nazirliyinin tərkibindən çıxarıldı və müstəqil fəaliyyət göstərdi. 2001-ci ilin aprelində prezidentin sərəncamı ilə Azərkinovideo İB ləğv olundu və bunun əvəzinə Mədəniyyət Nazirliyində Kino İşləri Baş İdarəsi təşkil olundu. 01.09.2003-dən etibarən baş idarənin adı dəyişdirilərək Kino işləri şöbəsi adlandırıldı. Hal-hazırda Hazırda Azərbaycanda kino qurumu Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin tərkibində fəaliyyət göstərir. Kinostudiyanın hazırkı direktoru Nazim Hüseynovdur. ""Azərbaycanfilm""də bədii filmlərin ssenarisini təsdiq edən Bədii Şura (BŞ) fəaliyyət göstərir. Heyət hər il yenidən seçilərək təsdiqlənir. Təqdim olunan ssenari BŞ heyəti tərəfindən qəbul olunduqdan sonra Mədəniyyət Nazirliyinə təqdim olunur. Son sözü Mədəniyyət Nazirliyi deyir. Digər adları Kinostudiyanın adı müxtəlif illərdə bir neçə dəfə dəyişdirilmişdir. Azərbaycan XMK-nın İncəsənət Şöbəsi (1920–1923) Azərbaycan Foto-Kino İdarəsi (1923–1925) Azərdövlətkino (1925) Azdövlətkino (1926–1930) Azərkino (1930–1931) Azərfilm (1932–1941) Azdövlətkinosənaye (1934–1935) Azərbaycan kinostudiyası (1936) Bakı kinostudiyası (1939–1959) ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası (1959-cu ildən) Filmoqrafiya Azərbaycan XMK-nın İncəsənət Şöbəsi (1920–1923) XI qırmızı ordu hissələrinin Bakıda paradı (film, 1920) (qısametrajlı sənədli film) XI qırmızı ordu hissələrinin Bakıya gəlişi (film, 1920) (qısametrajlı sənədli film) XI qırmızı ordu komandirləri dağlıların qonağıdır (film, 1920) (qısametrajlı sənədli film) 26 Bakı komissarı cənazələrinin dəfni (film, 1920) (qısametrajlı sənədli film) Bakıda şərq xalqlarının I qurultayı (film, 1920) Pyotr Meydanında iməcilik (film, 1920) Azərbaycanın şuralaşmasının birinci ildönümü (film, 1921) Azərbaycan Foto-Kino İdarəsi (1923–1925) IX beynəlxalq gənclər gününün bayram edilməsi (film, 1923) (qısametrajlı sənədli film) Atəşpərəstlər məbədi (film, 1925) Azərbaycan Mədən Fəhlələri Həmkarlar İttifaqının IX qurultayı (film, 1925) Azərbaycan Sovet Şura Cümhuriyyətinin üçüncü ildönümü (film, 1923) Azərbaycana səyahət (film, 1924) Azərbaycanda çəyirtkə ilə mübarizə (film, 1923) Azərbaycanda ipəkçilik sənayesi (film, 1923) Azərbaycanda suvarmanın və pambıqçılığın bərpa edilməsi (film, 1923) Bakı SSRİ-nin incisidir (film, 1925) Bakıda tramvay yolunun salınması və yolun açılışı (film, 1924) Bayquş (film, 1924) Bibiheybətdə qaz fontanı yanğını (film, 1925) Culfa-Bakı yolu (film, 1924) Dağıstanda ""Oktyabr İnqilabı"" kanalı (film, 1923) Dördüncü Bakı yarmarkası (film, 1925) Əvəz-əvəzə (film, 1925) Fəhlə məişəti (film, 1924) Frunzenin iştirakilə Qızıl Ordunun manevri (film, 1925) Funtikovun mühakiməsi (film, 1925) Hərbi dənizçilərin həyatı (film, 1923) Xalq Torpaq Komissarlığı (film, 1924) Xəzər gəmiçiliyi (film, 1924) İngiltərə Parlamenti nümayəndə heyəti Bakıda (film, 1925) Qız qalası əfsanəsi (film, 1923) (tammetrajlı bədii film) M. İ. Kalininin Bakıya səfəri (film, 1923) Mədənçi-neftçi istirahətdə və müalicədə (film, 1924) Nəriman Nərimanovun dəfni (film, 1925) Rəhbərlərin Bakıya səfəri (film, 1925) Sergey Yeseninin Bakıya səfəri (film, 1925) Suraxanı neft mədənlərində yanğın (film, 1923) Suraxanıda qaz fontanı (film, 1925) Şaxsey-vaxsey (film, 1925) Trotskinin Bakıya səfəri (film, 1924) Azərdövlətkino (1925) Azərbaycan balığı (film, 1925) Azdövlətkino (1926–1930) 1-ci Türkoloji Qurultay (film, 1926) Azərbaycan Sovetlərinin V qurultayı (film, 1927) Azərbaycanda kənd təsərrüfatı (film, 1926) Azərbaycanda kinopavilyonun açılışı (film, 1928) B. S. Troyanovskinin qastrolları (film, 1927) Bakı Soveti (film, 1928) Balıqçılar (film, 1927) Balıqçılıq sənayesi (film, 1928) Bizim əsas yolumuz (film, 1928) Əleyhqazla müdafiə (film, 1928) Hacı Qara (film, 1929) Həyat uğrunda mübarizə (film, 1926) Xiffət (film, 1929) İpəkçilik (film, 1928) Kommunist əməyi qalib gəlir (film, 1929) Küləklər şəhəri (film, 1928) Qırmızı Ordunun onilliyi (film, 1928) Qızıl kol (film, 1930) Maksim Qorki Bakıda (film, 1928) Müxtəlif sahillərdə (film, 1926) Mürsəlli daşqını (film, 1929) Neft fontanı (film, 1929) Oktyabrın on illiyi (film, 1927) Pambıqçılıq (film, 1928) Üç dəniz ölkəsinin spartakiadası (film, 1928) Üzümçülük və şərabçılıq (film, 1928) Vulkan üzərində ev (film, 1929) Yaz səpini (film, 1929) Azərkino (1930–1931) XI çağırış Bakı sovetinin I plenumu (film, 1931) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan (film, 1931) ""Azneft""in onilliyi (film, 1930) Bizim əkinimiz (film, 1931) Dənizdə neft yanğını (film, 1931) Gözlərinizi qoruyun (film, 1931) Həmkarlar İttifaqının 10 illiyi (film, 1930) Xalq komissarı Qəzənfər Musabəyovun nitqi (film, 1931) İkinci bolşevik baharı (film, 1931) İliç Buxtasında qaz fontanı yanğını və Qara Şəhərdə neft çənlərində yanğın (film, 1930) İlk komsomol buruğu (film, 1930) Qaz (film, 1931) Qurban Bayramı (film, 1931) Lətif (film, 1930) Milisin onilliyi (film, 1930) Neft beşilliyinin bolşevikləri (film, 1931) Nikita İvanoviç və sosializm (film, 1931) Pambıq koluna qulluq edilməsi (film, 1931) Raport veririk (film, 1930) S. Orconikidze adına Azərbaycan Diviziyasının onilliyi (film, 1930) Şərqə doğru (film, 1930) Taxıldöymə (film, 1931) Tütünçülük (film, 1930) Uşaq baxımsızlığı ilə mübarizə (film, 1931) Üzgüçülük (film, 1931) Velosiped yürüşü (film, 1931) Azərfilm (1932–1941) Azdövlətkinosənaye (1934–1935) Azərbaycan incəsənəti (film, 1934) I Azərbaycan spartakiadası (film, 1934) (qısametrajlı sənədli film) Bakıda Oktyabrın 17-ci ildönümü (film, 1934) Bismillah (film, 1925) Dostlar (film, 1934) Gilan qızı (film, 1928) İki yoldaş (film, 1934) İnqilab tribunu (film, 1934) İsmət (film, 1934) Quş qoruğu (film, 1934) Malyariya (film, 1934) Proletar Bakısının sovetlərini möhkəmləndirək (film, 1934) Sevil (film, 1929) Azərbaycan kinostudiyası (1936) Almaz (film, 1936) Bakı kinostudiyası (1939–1959) ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası (1959-cu ildən) Studiyaları ""Azanfilm"" Studiyası ""Birlik"" Studiyası ""Debüt"" studiyası ""Mozalan"" Studiyası ""Rakurs"" Studiyası ""Salnamə"" Studiyası ""Yaddaş"" Studiyası Direktorları Müxtəlif illərdə ""Azərbaycanfilm""ə rəhbərlik etmiş şəxslər Hənifə Terequlov — (dir. 1923) Şamil Mahmudbəyov — (1924–1928) Şəmsəddin Abbasov — (1939–1941) Rəsul Rza — (1942–1944) Mehdi Hüseyn — (1944) Sabit Rəhman — (1945–1946) Zəki Səfərov — (1953–1959) Məhərrəm Haşımov — (1960–1965) Adil İsgəndərov — (1966–1974) Cəmil Əlibəyov — (1974–1984) Eyvaz Borçalı — (1984–1986) Ramiz Fətəliyev — (1986–1995) Ziyafət Abbasov — (dir. əv. 1994–1995; dir. 1995–2001) Xamis Muradov — (2 yanvar 2002–2011) Müşfiq Hətəmov — (2011–2019) Cəmil Quliyev — (2019–2020) Nazim Hüseynov — (2020) Fariz Əhmədov — (2020–2022) Nazim Hüseynov — (2022-ci ildən) Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: Azərbaycan. Ramiz Məmmədov. Kino. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi, 2007.- səh. 812–819. Xarici keçidlər Azərbaycan Filmləri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=192539
-"""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası","Cəfər Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası — Azərbaycan dövlət kinostudiyası. Kinostudiya 1920-ci ildə ""Azərbaycan XMK-nın İncəsənət Şöbəsi"" adı altında təsis olunub. Qurum indiki dövrdə Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin tərkibində fəaliyyət göstərir. Kinostudiyanın hazırkı direktoru Nazim Hüseynovdur. İlk struktur nümunəsi kimi XlX əsrin sonlarında fotoqraf və kinooperator Aleksandr Mişon Bakıda elmi foto dərnəyin katibi və nəşriyyat sahibi olduğu fotoatelyeni nəzərə almalıyıq. 1920-ci ildə Nəriman Nərimanov kinematoqrafiya idarələrinin milliləşdirilməsi haqqında dekret imzalayır və xalq mədəniyyət komissarlığının tərkibində foto-kino şöbəsi (Azərbaycan XMK-nın İncəsənət Şöbəsi) yaradılır. 1923-cü ildə isə bu qurumu I Dövlət kinofabriki (""Azərbaycan Foto-Kino İdarəsi"" (AFKİ) əvəzləyir. Azərbaycan kino strukturu sonrakı illərdə müxtəlif cür adlandırılıb. Məsələn, 1926–1930-cu illərdə ""Azdövlətkino"" (Azərbaycan Foto–Kino Sənaye və Ticarət Birliyi), 1930–1931-ci illərdə ""Azərkino"", 1934–1935-ci illərdə ""Azdövlətkinosənaye"" (Oktyabrın X illiyi adına kinofabrik), 1932–1941-ci illərdə ""Azərfilm"" (Azərbaycan Foto-Kino Sənayesi İdarəsi), 1939–1959-cu illərdə ""Bakı kinostudiyası"" (SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin 1938-ci il 2 mart qərarı ilə bədii filmlərin Bakı Kinostudiyasının Nizamnaməsi təsdiq olundu. SSRİ Xalq Komissarları yanında Kinematoqrafiya İşləri üzrə komitənin 1938-ci il 30 iyun tarixli əmri ilə kinostudiya 1938-ci ildən bədii filmlərin Bakı Kinostudiyası adlandırıldı və 1944-cü ilə kimi Komitənin tabeliyində oldu. Sonra Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Soveti yanında Kinematoqrafiya İşləri üzrə idarənin ixtiyarına keçdi. ASSR Kinematoqrafiya Nazirliyinin 25.05.1948 tarixli əmrinə əsasən kinostudiya ASSR Kinematoqrafiya Nazirlİyi yanında Bədii və Xronikal Filmlərin Bakı kinostudiyası kimi yenidən təşkil olundu. 1953-cü ilin mayın 25-dən kinostudiya ASSR Mədəniyyət Nazirliyini sərəncamına verildi. 1958-ci ildən kinostudiya ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası (Mədəniyyət Nazirliyinin 22.08.1958 tarixli əmrinə əsasən) adlanır. Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 20.04.1959 tarixli qərarı ilə kinostudiyaya Cəfər Cabbarlının adı verildi. 1960-cı il aprelin 20-dən kinostudiya dramaturqun adını daşıyır. Kinostudiyanın yeni binasının əsası 1951-ci ildə qoyulub və 15 ildən sonra hazır olub. 1966-cı ildə bu binada artıq kino istehsalına başlanılıb. ASSR Nazirlər Sovetinin 10.07.1963 tarixli qərarına əsasən kinostudiya ASSR Nazirlər Soveti yanında Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsinin ixtiyarına verildi. Sonradan ASSR Nazirlər Soveti Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsinin 23.12.1965 tarixli əmrinə əsasən ASSR Nazirlər Soveti yanında Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsi yenidən təşkil olundu. ASSR Nazirlər Soveti Rəyasət Heyətinin 23.09.88 tarixli fərmanı ilə ASSR Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsi ləğv olunaraq, Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin sərəncamına verildi. ASSR Nazirlər Sovetinin 19.09.88 tarixli qərarı ilə bütün kino təşkilatları, o cümlədən kinostudiya nazirliyin tərkibinə qatıldı. 1989-cu ilin əvvəllərində Mədəniyyət Nazirliyinin tərkibində ""Azərkinovideo"" İB yaradıldı. ASSR Nazirlər Sovetinin 20.05.1989 tarixli əmrinə və Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin 31.05.1989 tarixli qərarına əsasən kinostudya Azərkinovideo İB-nin tərkibinə daxil edildi. 1991-ci ildə Azərkinovideo İB Mədəniyyət Nazirliyinin tərkibindən çıxarıldı və müstəqil fəaliyyət göstərdi. 2001-ci ilin aprelində prezidentin sərəncamı ilə Azərkinovideo İB ləğv olundu və bunun əvəzinə Mədəniyyət Nazirliyində Kino İşləri Baş İdarəsi təşkil olundu. 01.09.2003-dən etibarən baş idarənin adı dəyişdirilərək Kino işləri şöbəsi adlandırıldı. Hal-hazırda Hazırda Azərbaycanda kino qurumu Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin tərkibində fəaliyyət göstərir. Kinostudiyanın hazırkı direktoru Nazim Hüseynovdur. ""Azərbaycanfilm""də bədii filmlərin ssenarisini təsdiq edən Bədii Şura (BŞ) fəaliyyət göstərir. Heyət hər il yenidən seçilərək təsdiqlənir. Təqdim olunan ssenari BŞ heyəti tərəfindən qəbul olunduqdan sonra Mədəniyyət Nazirliyinə təqdim olunur. Son sözü Mədəniyyət Nazirliyi deyir. Digər adları Kinostudiyanın adı müxtəlif illərdə bir neçə dəfə dəyişdirilmişdir. Azərbaycan XMK-nın İncəsənət Şöbəsi (1920–1923) Azərbaycan Foto-Kino İdarəsi (1923–1925) Azərdövlətkino (1925) Azdövlətkino (1926–1930) Azərkino (1930–1931) Azərfilm (1932–1941) Azdövlətkinosənaye (1934–1935) Azərbaycan kinostudiyası (1936) Bakı kinostudiyası (1939–1959) ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası (1959-cu ildən) Filmoqrafiya Azərbaycan XMK-nın İncəsənət Şöbəsi (1920–1923) XI qırmızı ordu hissələrinin Bakıda paradı (film, 1920) (qısametrajlı sənədli film) XI qırmızı ordu hissələrinin Bakıya gəlişi (film, 1920) (qısametrajlı sənədli film) XI qırmızı ordu komandirləri dağlıların qonağıdır (film, 1920) (qısametrajlı sənədli film) 26 Bakı komissarı cənazələrinin dəfni (film, 1920) (qısametrajlı sənədli film) Bakıda şərq xalqlarının I qurultayı (film, 1920) Pyotr Meydanında iməcilik (film, 1920) Azərbaycanın şuralaşmasının birinci ildönümü (film, 1921) Azərbaycan Foto-Kino İdarəsi (1923–1925) IX beynəlxalq gənclər gününün bayram edilm��si (film, 1923) (qısametrajlı sənədli film) Atəşpərəstlər məbədi (film, 1925) Azərbaycan Mədən Fəhlələri Həmkarlar İttifaqının IX qurultayı (film, 1925) Azərbaycan Sovet Şura Cümhuriyyətinin üçüncü ildönümü (film, 1923) Azərbaycana səyahət (film, 1924) Azərbaycanda çəyirtkə ilə mübarizə (film, 1923) Azərbaycanda ipəkçilik sənayesi (film, 1923) Azərbaycanda suvarmanın və pambıqçılığın bərpa edilməsi (film, 1923) Bakı SSRİ-nin incisidir (film, 1925) Bakıda tramvay yolunun salınması və yolun açılışı (film, 1924) Bayquş (film, 1924) Bibiheybətdə qaz fontanı yanğını (film, 1925) Culfa-Bakı yolu (film, 1924) Dağıstanda ""Oktyabr İnqilabı"" kanalı (film, 1923) Dördüncü Bakı yarmarkası (film, 1925) Əvəz-əvəzə (film, 1925) Fəhlə məişəti (film, 1924) Frunzenin iştirakilə Qızıl Ordunun manevri (film, 1925) Funtikovun mühakiməsi (film, 1925) Hərbi dənizçilərin həyatı (film, 1923) Xalq Torpaq Komissarlığı (film, 1924) Xəzər gəmiçiliyi (film, 1924) İngiltərə Parlamenti nümayəndə heyəti Bakıda (film, 1925) Qız qalası əfsanəsi (film, 1923) (tammetrajlı bədii film) M. İ. Kalininin Bakıya səfəri (film, 1923) Mədənçi-neftçi istirahətdə və müalicədə (film, 1924) Nəriman Nərimanovun dəfni (film, 1925) Rəhbərlərin Bakıya səfəri (film, 1925) Sergey Yeseninin Bakıya səfəri (film, 1925) Suraxanı neft mədənlərində yanğın (film, 1923) Suraxanıda qaz fontanı (film, 1925) Şaxsey-vaxsey (film, 1925) Trotskinin Bakıya səfəri (film, 1924) Azərdövlətkino (1925) Azərbaycan balığı (film, 1925) Azdövlətkino (1926–1930) 1-ci Türkoloji Qurultay (film, 1926) Azərbaycan Sovetlərinin V qurultayı (film, 1927) Azərbaycanda kənd təsərrüfatı (film, 1926) Azərbaycanda kinopavilyonun açılışı (film, 1928) B. S. Troyanovskinin qastrolları (film, 1927) Bakı Soveti (film, 1928) Balıqçılar (film, 1927) Balıqçılıq sənayesi (film, 1928) Bizim əsas yolumuz (film, 1928) Əleyhqazla müdafiə (film, 1928) Hacı Qara (film, 1929) Həyat uğrunda mübarizə (film, 1926) Xiffət (film, 1929) İpəkçilik (film, 1928) Kommunist əməyi qalib gəlir (film, 1929) Küləklər şəhəri (film, 1928) Qırmızı Ordunun onilliyi (film, 1928) Qızıl kol (film, 1930) Maksim Qorki Bakıda (film, 1928) Müxtəlif sahillərdə (film, 1926) Mürsəlli daşqını (film, 1929) Neft fontanı (film, 1929) Oktyabrın on illiyi (film, 1927) Pambıqçılıq (film, 1928) Üç dəniz ölkəsinin spartakiadası (film, 1928) Üzümçülük və şərabçılıq (film, 1928) Vulkan üzərində ev (film, 1929) Yaz səpini (film, 1929) Azərkino (1930–1931) XI çağırış Bakı sovetinin I plenumu (film, 1931) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan (film, 1931) ""Azneft""in onilliyi (film, 1930) Bizim əkinimiz (film, 1931) Dənizdə neft yanğını (film, 1931) Gözlərinizi qoruyun (film, 1931) Həmkarlar İttifaqının 10 illiyi (film, 1930) Xalq komissarı Qəzənfər Musabəyovun nitqi (film, 1931) İkinci bolşevik baharı (film, 1931) İliç Buxtasında qaz fontanı yanğını və Qara Şəhərdə neft çənlərində yanğın (film, 1930) İlk komsomol buruğu (film, 1930) Qaz (film, 1931) Qurban Bayramı (film, 1931) Lətif (film, 1930) Milisin onilliyi (film, 1930) Neft beşilliyinin bolşevikləri (film, 1931) Nikita İvanoviç və sosializm (film, 1931) Pambıq koluna qulluq edilməsi (film, 1931) Raport veririk (film, 1930) S. Orconikidze adına Azərbaycan Diviziyasının onilliyi (film, 1930) Şərqə doğru (film, 1930) Taxıldöymə (film, 1931) Tütünçülük (film, 1930) Uşaq baxımsızlığı ilə mübarizə (film, 1931) Üzgüçülük (film, 1931) Velosiped yürüşü (film, 1931) Azərfilm (1932–1941) Azdövlətkinosənaye (1934–1935) Azərbaycan incəsənəti (film, 1934) I Azərbaycan spartakiadası (film, 1934) (qısametrajlı sənədli film) Bakıda Oktyabrın 17-ci ildönümü (film, 1934) Bismillah (film, 1925) Dostlar (film, 1934) Gilan qızı (film, 1928) İki yoldaş (film, 1934) İnqilab tribunu (film, 1934) İsmət (film, 1934) Quş qoruğu (film, 1934) Malyariya (film, 1934) Proletar Bakısının sovetlərini möhkəmləndirək (film, 1934) Sevil (film, 1929) Azərbaycan kinostudiyası (1936) Almaz (film, 1936) Bakı kinostudiyası (1939–1959) ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası (1959-cu ildən) Studiyaları ""Azanfilm"" Studiyası ""Birlik"" Studiyası ""Debüt"" studiyası ""Mozalan"" Studiyası ""Rakurs"" Studiyası ""Salnamə"" Studiyası ""Yaddaş"" Studiyası Direktorları Müxtəlif illərdə ""Azərbaycanfilm""ə rəhbərlik etmiş şəxslər Hənifə Terequlov — (dir. 1923) Şamil Mahmudbəyov — (1924–1928) Şəmsəddin Abbasov — (1939–1941) Rəsul Rza — (1942–1944) Mehdi Hüseyn — (1944) Sabit Rəhman — (1945–1946) Zəki Səfərov — (1953–1959) Məhərrəm Haşımov — (1960–1965) Adil İsgəndərov — (1966–1974) Cəmil Əlibəyov — (1974–1984) Eyvaz Borçalı — (1984–1986) Ramiz Fətəliyev — (1986–1995) Ziyafət Abbasov — (dir. əv. 1994–1995; dir. 1995–2001) Xamis Muradov — (2 yanvar 2002–2011) Müşfiq Hətəmov — (2011–2019) Cəmil Quliyev — (2019–2020) Nazim Hüseynov — (2020) Fariz Əhmədov — (2020–2022) Nazim Hüseynov — (2022-ci ildən) Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: Azərbaycan. Ramiz Məmmədov. Kino. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi, 2007.- səh. 812–819. Xarici keçidlər Azərbaycan Filmləri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=27422
-"""Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpasının 20 illiyi (1991-2011)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpasının 20 illiyi"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət mükafatı. Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 1 oktyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir.1. ""Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpasının 20 illiyi"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra ─ medal) ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 35 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir. 2. Medalın ön tərəfinin üzərində iri səkkizguşəli ulduzun içərisində olan Azərbaycan Respublikasının xəritəsinin fonunda ""20 il"" sözləri həkk olunmuşdur. Ulduzun guşələri arasında olan hissədə səkkiz ədəd xırda fiqurlar əks olunmuşdur. Medalda çevrə boyunca ""Azərbaycan Respublikasının Dövlət Müstəqilliyinin Bərpasının 20 illiyi"" sözləri yazılmışdır. 3. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, orta hissəsində qızılı rəngli ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ DÖVLƏT MÜSTƏQİLLİYİNİN BƏRPASININ 20 İLLİYİ"" sözləri, aşağı hissədə ""1991 ─ 2011"" rəqəmləri, yuxarı hissədə medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. 4. Bütün yazılar və təsvirlər qabarıqdır. 5. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 6. Xara lentin üzərində ardıcıl sıralanan, Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən mavi, qırmızı və yaşıl rəngli bərabər ölçüdə üfüqi zolaqlar, kənarlarında isə 1 mm enində qızılı rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Lentin üst hissəsinə eni 4 mm olan qızılı təbəqə bərkidilir. 7. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37mm x 10mm ölçüdə qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=703306
-"""Azərsu"" Açıq Səhmdar Cəmiyyəti","İri Şəhərlərin Birləşmiş Su Təchizatı Xidməti — Azərbaycan Respublikasında su təchizatı sahəsində dövlət siyasətini və strategiyasını həyata keçirən, mərkəzləşdirilmiş qaydada istehlakçıları içməli su ilə təchiz edən və onlara kanalizasiya xidmətləri göstərən dövlət şirkətidir. Cəmiyyətin bütün səhmləri dövlətə məxsusdur. 5 noyabr 2020-ci ildən 30 mart 2023-cü ilə qədər Azərbaycan İnvestisiya Holdinqinin idarəetməsində olub. ASC 30 mart 2023-cü ildə əmlakları ilə birlikdə Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin Su Ehtiyatları Dövlət Agentliyinin əsasında yaradılan Azərbaycan Dövlət Su Ehtiyatları Agentliyinin tabeliyinə verilib. Bakı şəhəri icməli su ilə XX əsrin müxtəlif dövrlərində tikilmiş kəmərlər vasitəsilə 4 mənbədən təchiz olunur – Şollar və Xaçmaz yeraltı suları, Ceyranbatan su ambarı və Kür çayı, lakin 80 illərin sonu – 90-cı illərin əvvəllərində baxımsızlıq nəticəsində su təchizatı sistemində ciddi çətinliklər yaranmışdır. 1993-cü ildə ölkədə sabitlik bərqərar olunduqdan sonra qarşıda duran əsas vəzifə iqtisadiyyatın bir çox sahələrində olduğu kimi, su təchizatı sistemindəki çətinlikləri də aradan qaldırılmaqdan ibarət idi. İlk növbədə Bakı, Sumqayıt şəhərlərinin və Abşeron yarımadasının yaşayış məntəqələrinin içməli su ilə təchizatının yaxşılaşdırılmasına imkan verə biləcək bir qurumun yaradılmasına başlandı. Bununla əlaqədar olaraq, iki sabiq dövlət qurumu olan ""Kommunsənayesutəchizatı"" İstehsalat Birliyi və ""AzSuGEO"" Elmi-Tədqiqat İnstitutunun əsas və dövriyyə vəsaitlərinin zəminində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə 1995-ci ildə Abşeron Regional Səhmdar Su cəmiyyəti yaradılmışdır. Həmin dövrdə MDB ölkələri arasında ilk dəfə olaraq ""Böyük Bakının su təchizatı sisteminin yenidənqurulması layihəsi"" üçün beynəlxalq maliyyə institutlarından su sektoruna güzəştli şərtlərlə kredit ayrılmasına nail olundu və bu layihə uğurla həyata keçirildi. İqtisadiyyatın digər sahələrində olduğu kimi, su təchizatı sisteminin yaxşılaşdırılması istiqamətində aparılan islahatlar bu gün də uğurla davam etdirilir və daha da genişləndirilir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ""Azərbaycan Respublikasında su təchizatı sahəsində idarəetmənin təkmilləşdirilməsi haqqında"" 11 iyun 2004-cü il tarixli Sərəncamı dövlət başçısının bu sahəyə olan böyük qayğı və diqqətinin təzahürü olaraq islahatların aparılması və idarəetmə strukturunun təkmilləşdirlməsi istiqamətində həyata keçirilən işlərin daha da sürətləndirilməsinə geniş şərait yaratdı. Həmin Sərəncama müvafiq olaraq aparılan islahatlar və təkmilləşdirmələr çərçivəsində Abşeron Regional Səhmdar Su cəmiyyəti ""Azərsu"" Səhmdar Cəmiyyətinə çevrilmiş, Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin ""Bakıkanalizasiya"" İstehsalat Birliyinin və Dövlət Tikinti və Arxitektura Komitəsinin ləğv edilmiş ""Azərsukanaltəmir"" və ""Azərkəndsutəchizat"" İstehsalat Birliklərinin respublikanın şəhər və rayonlarındakı müəssisə və təşkilatları onun tabeliyinə verilmişdir. Cəmiyyətin bütün səhmləri dövlətə məxsusdur. Regionlarda su təchizatı və kanalizasiya xidməti sahəsində idarəetmənin təkmilləşdirilməsi məqsədilə aparılan struktur islahatları nəticəsində ""Birləşmiş Sukanal"" Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti yaradılmış, Sumqayıt, Gəncə, Şəki, Göyçay və Ağdaş şəhər və rayon su-kanalizasiya müəssisələri Törəmə Səhmdar Cəmiyyətlərinə çevrilmişdir. Respublikanın eyni rayon və ya şəhərlərində paralel fəaliyyət göstərən su təchizatı və kanalizasiya xidməti müəssisələri birləşdirilərək mobil təşkilatlara çevrilmiş, digər struktur təkmilləşdirmələri aparılmışdır. Su təchizatında sabitliyin təmin olunması, yaşayış məntəqələrində suya olan tələbatın ödənilməsi, istehlakçılara verilən suyun keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması və su xidmətinin səviyyəsinin yüksəldilməsi məqsədilə işlənilmiş və ölkə başçısının müvafiq sərəncamları ilə təsdiq edilmiş ""Regionların sosial-iqtisadi inkişafı üzrə Dövlət Proqramı (2004–2008-ci illər)"", ""Regionların sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair əlavə tədbirlər planı"", ""Bakı şəhərinin qəsəbələrinin 2006–2007-ci illər üzrə sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair tədbirlər planı""na və s. müvafiq olaraq mühüm tədbirlər yerinə yetirilmiş, hər bir iqtisadi rayon üzrə konkret iş proqramı müəyyən edilmişdir. Azərsu ASC ölkə üzrə 1171065 abunəçini içməli su ilə təmin edir. Bunlardan 1132575-i əhali, 38490-i isə qeyri-əhali istehlakçılarıdır. Cəmiyyətin balansında 17265 km uzunluğunda su, 3050 km uzunluğunda kanalizasiya və yağış suları xətləri vardır. Azərsu ASC Bakı şəhəri və Abşeron yarımadasını 5 mənbədən götürülən su ilə təchiz edir. Bunların 2-si Xaçmaz rayonunun, 1-i isə Oğuz rayonunun yeraltı su mənbələridir. Bunlardan başqa Samur çayından qidalanan Ceyranbatan su anbarının ehtiyatlarından və Kür çayının sularından da istifadə olunur. İçməli suyu Bakıya nəql etmək üçün Xaçmazdan 2 ədəd — Şollar və 2-ci Bakı su kəmərləri, Kür və Ceyranbatan təmizləyici qurğularından magistral kəmərlər və Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəməri çəkilmişdir. Hazırda respublikanın şəhər və rayonlarının su təchizatı və kanalizasiya sistemlərinin yenidənqurulması layihələri icra olunur. İşlər dövlət vəsaitləri və beynəlxalq maliyyə qurumlarından cəlb olunan kreditlər hesabına maliyyələşdirilir. Azərsu ASC-nin sədri Qorxmaz Hüseynov 4 may 2021-ci ildə vəzifəsindən azad edilib. Sədrin birinci müavini Teyyub Cabbarov, İstismar üzrə müavin Köçərli Həsənov, İqtisadi məsələlər üzrə müavin Mahir Məmmədov, Tikinti üzrə müavin Seymur Seyidov və Ümumi işlər üzrə müavin İlqar Tağıyevdir. Hazırda sədrin səlahiyyətlərini Köçərli Həsənov icra edir. Azərsu Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin aparatı Tikilməkdə Olan Obyektlərin Müdiriyyəti Azərsu Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin tabeliyində olan hüquqi şəxs olmayan təşkilatlar: ""Bakı Sukanal"" İdarəsi ""Sumqayıt Sukanal"" İdarəsi ""Abşeron Sukanal"" İdarəsi ""Oğuz-Qəbələ-Bakı Su Kəməri"" İdarəsi ""Kür Su Kəmərləri"" İdarəsi ""Ceyranbatan Su Kəmərləri"" İdarəsi ""Xaçmaz Su Kəmərləri"" İdarəsi ""H. Z. Tağıyev adına Su Kəmərləri"" İdarəsi ""Sanqaçal Su Kəmərləri"" İdarəsi Nəqliyyat və Xüsusi Texnika İdarəsi Mərkəzi Laboratoriya Azərsu Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin tabeliyində olan hüquqi şəxslər (müəssisələr): ""Sutikinti"" Müəssisəsi İstehsalat-Texniki Komplektləşdirmə İdarəsi ""Birləşmiş Sukanal"" Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyət ""Gəncə Sukanal"" Törəmə Səhmdar Cəmiyyəti ""Şəki Sukanal"" Törəmə Səhmdar Cəmiyyəti ""Göyçay Sukanal"" Törəmə Səhmdar Cəmiyyəti ""Ağdaş Sukanal"" Törəmə Səhmdar Cəmiyyəti ""Sukanal"" Elmi-Tədqiqat və Layihə İnstitutu Həmçinin bax Meliorasiya və Su Təsərrüfatı ASC Xarici keçidlər Azərsu ASC-nin rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=354391
-"""Açıq qapı"" doktrinası","""Açıq qapı"" doktrinası (ing. Open Door Policy) — 1899-cu ildə ABŞ böyük dövlətlərdən tələb etdi ki, Çindəki nüfuz dairələrində Amerika mallarının gətirilməsi və satışına şərait yaratsınlar. Özünün iqtisadi üstünlüyünə arxalanan ABŞ bu yolla rəqiblərini Çindən sıxışdırıb çıxarmaq istəyirdi. XIX əsrin sonu — XX əsrin əvvəllərindən ABŞ-nin Uzaq Şərq siyasətində Çin mərkəzi obyekt oldu. Amerika diplomatiyası Çinə gələcəkdə kapital qoymaqda mühüm bazar kimi baxırdı. Lakin Çin artıq digər böyük dövlətlər tərəfindən bölüşdürülüb qurtardığından belə vəziyyət ABŞ-ni təmin edə bilməzdi. Amerika diplomatiyası Çini bölüşdürən dövlətlərlə diplomatik mübarizəyə başladı. 1899-cu ildə ABŞ dövlət katibi Aleksandr Heyq Çin barəsində öz dövlətinin siyasətini açıqladı. Bu siyasət ""açıq qapılar"" doktrinası adını aldı. Doktrinaya görə Çində bütün millətlərin kapitalının fəaliyyəti üçün bərabər imkanlar və bərabər şərtlər yaradılmalı və Çində azad iqtisadi fəaliyyət prinsipi gözlənilməli idi. Amerika diplomatiyasının bu addımının ciddi siyasi və iqtisadi səbəbləri var idi. ABŞ özünün iqtisadi qüdrətinə arxalanaraq kapitalının köməyi ilə bütün rəqiblərini Çindən vurub çıxarmağa ümid edirdi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=422257
-"""Açıq qapılar"" doktrinası","""Açıq qapı"" doktrinası (ing. Open Door Policy) — 1899-cu ildə ABŞ böyük dövlətlərdən tələb etdi ki, Çindəki nüfuz dairələrində Amerika mallarının gətirilməsi və satışına şərait yaratsınlar. Özünün iqtisadi üstünlüyünə arxalanan ABŞ bu yolla rəqiblərini Çindən sıxışdırıb çıxarmaq istəyirdi. XIX əsrin sonu — XX əsrin əvvəllərindən ABŞ-nin Uzaq Şərq siyasətində Çin mərkəzi obyekt oldu. Amerika diplomatiyası Çinə gələcəkdə kapital qoymaqda mühüm bazar kimi baxırdı. Lakin Çin artıq digər böyük dövlətlər tərəfindən bölüşdürülüb qurtardığından belə vəziyyət ABŞ-ni təmin edə bilməzdi. Amerika diplomatiyası Çini bölüşdürən dövlətlərlə diplomatik mübarizəyə başladı. 1899-cu ildə ABŞ dövlət katibi Aleksandr Heyq Çin barəsində öz dövlətinin siyasətini açıqladı. Bu siyasət ""açıq qapılar"" doktrinası adını aldı. Doktrinaya görə Çində bütün millətlərin kapitalının fəaliyyəti üçün bərabər imkanlar və bərabər şərtlər yaradılmalı və Çində azad iqtisadi fəaliyyət prinsipi gözlənilməli idi. Amerika diplomatiyasının bu addımının ciddi siyasi və iqtisadi səbəbləri var idi. ABŞ özünün iqtisadi qüdrətinə arxalanaraq kapitalının köməyi ilə bütün rəqiblərini Çindən vurub çıxarmağa ümid edirdi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=489285
-"""Ağ-qara"" gecələr (film, 2013)","""Ağ-qara"" gecələr — tammetrajlı bədii film. Rejissor Ayaz Salayev tərəfindən 2013-cü ildə ekranlaşdırılmışdır. Film Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin sifarişilə ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasında istehsal edilmişdir. Filmin əsas obrazı bədbəxt qadındır. O, öz aşnasını ərini öldürməyə sövq edir. Gözlənilməz ölüm bu planı alt-üst edir. Filmdə əsas rolları Solmaz Süleymanlı, Fəxrəddin Manafov, Levan Xurtsia, Rasim Balayev, Həmidə Ömərova, Gülzar Qurbanova, Nərmin Salayeva, Vidadi Həsənov, Nodar Şaşıqoğlu və Aqil M. Quliyev ifa edirlər. Xəyanət və nifrətin yer aldığı qeyri-real və fantasmaqorik klassik məhəbbət hekayətidir. Qadının ərinə qarşı amansız nifrət hissi əriylə birgə qurduqları telekanalın verilişlərində qəflətən vizual görüntülərlə üzə çıxmağa başlayır.Filmin əsas obrazı bədbəxt qadındır. O, öz aşnasını ərini öldürməyə sövq edir. Gözlənilməz ölüm bu planı alt-üst edir. Film 2013-cü ildə 14-cü Beynəlxalq Tbilisi kino festivalında nümayiş etdirilmişdir. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Ayaz Salayev</ref>, Nadya Mağuli Rejissor: Ayaz Salayev Operator: Bayram Fəzli Prodüser: Müşfiq Hətəmov Rəssam: İbrahimxəlil Aminov, Əziz Məmmədov Bəstəkar: İlyas Mirzəyev Solmaz SüleymanlıFəxrəddin Manafov Levan XurtsiaRasim BalayevHəmidə ÖmərovaGülzar QurbanovaMehriban ZəkiFərqanə Quliyeva Nərmin SalayevaVidadi HəsənovNodar ŞaşıqoğluAqil M. QuliyevYuri Baliyev Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı2013-cü ilin Azərbaycan filmləri2010-cu illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=64205
-"""Ağ pambığı becərəndə, yığanda..."" (film, 1989)","""Ağ pambığı becərəndə, yığanda…"" — qısametrajlı sənədli film. Rejissorlar Aydın Dadaşov və Valeri Kərimov tərəfindən 1989-cu ildə çəkilmişdir. Film ""Yaddaş"" Sənədli Filmlər Studiyasında istehsal edilmişdir. Film ""ağ qızıl""ın-Azərbaycan pambığının xalqımızın bəlasına çevrilməsindən bəhs edir. Film ""ağ qızıl""ın-Azərbaycan pambığının xalqımızın bəlasına çevrilməsindən bəhs edir. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Aydın Dadaşov Rejissor: Aydın Dadaşov, Valeri Kərimov Operator: Valeri Kərimov Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 352. Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1989-cu ilin Azərbaycan filmləri1980-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=30060
-"""Ağ pələng""lə görüş (film, 1988)","'""Ağ pələng""lə görüş — qısametrajlı sənədli film. Rejissorlar Yalçın Əfəndiyev və Çayn Ayn Ça tərəfindən 1988-ci ildə çəkilmişdir. Film ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasında istehsal edilmişdir. Kinolent qardaşlaşmış şəhərlər-Azərbaycan respublikasının paytaxtı Bakı və Vyetnam şəhəri Vunqtaunun dostluğu haqqındadır. Kinolent qardaşlaşmış şəhərlər-Azərbaycan respublikasının paytaxtı Bakı və Vyetnam şəhəri Vunqtaunun dostluğu haqqındadır. Burada göstərilir ki, Xəzər neftçiləri ilə Vyetnam neftçilərinin əməkdaşlığı ildən ilə möhkəmlənir. Vyetnam neftçilərinin bir çoxu Məşədi Əzizbəyov adına Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutunu bitirmiş və Xəzər neft mədənlərində təcrübə keçmişlər. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Cavanşir Məlikov Rejissor: Yalçın Əfəndiyev, Çayn Ayn Ça Operator: Valeri Kərimov Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 332. Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1988-ci ilin Azərbaycan filmləri1980-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=30061
-"""Ağ qartal"" ordeni (Serbiya)","Ağ Qartal Ordeni— Serbiya krallığında (1883–1918) və Yuqoslaviya krallığında (1918–1945) Kral ordeni idi. Serbiya Monarxı I Milan Obrenoviç 23 yanvar 1883-cü ildə Müqəddəs Sava Ordeni ilə eyni vaxtda Ağ Qartal Ordenini təsis etdi. Ordenin beş dərəcəsi var və dövlət, millət və Krallıq üçün xüsusi xidmətlərinə görə və ya müharibə və sülhdəki nailiyyətlərinə görə Serbiya və Yuqoslaviya vətəndaşları təltif olunub. 1883–1889-cu illərdə Ağ Qartal Ordeni Serbiya Krallığının ən yüksək mükafat idi. 1898-ci ildə Böyük Miloş Ordeni Ağ Qartal Ordenindən üstün sayılırdı və 1904-cü ildə Karađorđenin Ulduz Nişanı ilə əvəz edildi. Ağ Qartal Ordeninin beş dərəcəsi var və vətəndaş xidmətlərinə və hərbi xidmətlərinə görə verilə bilər. Orden beş dərəcədə təşkil olunub. I Dərəcə — Ağ Qartal Ordenin Böyük Xaçı II Dərəcə — Ağ Qartal Ordenin Böyük Zabit Xaçı III Dərəcə — Ağ Qartal Ordenin Komandir Xaçı IV Dərəcə — Ağ Qartal Ordenin Zabit Xaçı V Dərəcə — Ağ Qartal Ordenin Cəngavər Xaçı Xarici keçidlər Serbia Awards and Decorations (ing.) Order of the White Eagle Arxivləşdirilib 2013-11-13 at the Wayback Machine (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=386589
-"""Ağ qızıl"" ustaları (film, 1958)","""Ağ qızıl"" ustaları — Muxtar Dadaşov tərəfindən 1958-ci ildə çəkilmiş Azərbaycan filmi. Film Bakı Kinostudiyasında istehsal edilmişdir. Film Azərbaycanın qabaqcıl pambıq ustalarına həsr olunmuşdur. Film Azərbaycanın qabaqcıl pambıq ustalarına həsr olunmuşdur. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Muxtar Dadaşov Rejissor: Muxtar Dadaşov Operator: Əlibala Ələkbərov, Cavanşir Məmmədov Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1958-ci ilin Azərbaycan filmləri1950-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=30058
-"""Ağ qızıl"" ustası (film, 1972)","""Ağ qızıl"" ustası — Əhməd Abdullayev tərəfindən 1972-ci ildə çəkilmiş film. Film Azərbaycan Televiziyasında (""Ekran"") tərəfindən istehsal edilmişdir. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Gəray Fəzli Rejissor: Əhməd Abdullayev Operator: Ömər Qazıyev Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1972-ci ilin Azərbaycan filmləri1970-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=30059
-"""Ağdamın azad olunmasına görə"" medalı","""Ağdamın azad olunmasına görə"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). İkinci Qarabağ müharibəsində qələbə münasibətilə təsis edilmişdir. Təsis edilməsi 2020-ci il noyabrın 20-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Vətən Müharibəsində qələbə münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və birinci oxunuşda təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Ağdamın azad olunmasına görə"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Ağdamın azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının Ağdam rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılmış döyüş əməliyyatlarında iştirak etmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları təltif edilir.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Ağdamın azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Ağdamın azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, ""Kəlbəcərin azad olunmasına görə"" medalından sonra taxılır. Medalın təsviri Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Ağdamın azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfinin kənarları bəzəkli naxışlarla konturlanmışdır. 2.2. Bəzəkli konturdan medalın daxilinə doğru, xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə təsvir olunmuşdur. Xarici və daxili çevrələrin arasında, yuxarı qövs boyunca ""AĞDAM"", aşağı qövs boyunca ""20 NOYABR 2020"" sözləri yazılmışdır. 2.3. ""20 NOYABR 2020"" sözlərindən sol və sağ tərəflərdə, aşağıdan yuxarıya doğru dəfnə çələngləri təsvir olunmuşdur. ""AĞDAM"" sözü ilə dəfnə çələnglərinin arasında iki səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində, doğan günəş şüaları fonunda at belində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağını aparan Azərbaycan əsgəri təsvir olunmuşdur. 2.4. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış lövhənin üzərində qövs boyunca ""AĞDAMIN AZAD OLUNMASINA GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Lövhənin aşağı hissəsinin mərkəzində səkkizguşəli ulduz, ulduzla sözlərin arasında isə kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. 3.2. Medalın arxa tərəfinin mərkəzində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. 3.3. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Xara lentin mərkəzində 10 mm enində qızılı rəngli şaquli zolaq, qızılı rəngli zolaqdan sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 8 mm enində bir göy rəngli və 5.5 mm enində bir qızılı rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. 4.3. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678349
-"""Aşıq Pəri"" Məclisi","Aşıq Pəri Məclisi — 1984-cü ildə yaranan, qadın aşıq və şairələrin ədəbi birliyi. Yaradıcısı və ilk sədri Azərbaycanın Əməkdar Mədəniyyət işçisi Narınc Xatun olmuşdur. Aşıq yaradıcılığının inkişafına xidmət edən məclis XIX əsr Azərbaycan aşıq-şairi Aşıq Pərinin adını daşıyır. Məclisin hazırkı rəhbəri Pərvanə Zəngəzurludur. Məclis 1984-cü ildə IV aşıqlar qurultayından dərhal sonra, xalq şairi Hüseyn Arif və yazıçı Əzizə Cəfərzadənin dəstəyi ilə şairə Narınc Xatunun çox böyük fədakarlığı sayəsində yaranmışıdır. Belə ki, Narınc Xatun Borçalıda bir məclisdə olarkən Aşıq Sona Hamamlı (1918–1988) bir Zarıncı havası çalır. Narınc Xatun belə bir sənətkar xanımın ifasını gördükdən sonra düşünür ki bir təşkilat yaratmaq və istedadlı xanım aşıqları orada cəm etmək lazımdır. Aşıq Pəri Məclisi Azərbaycan Yazıçılar İttifaqında 22 sentyabr 1984-cü il tarixdə təsis olunmuşdur. Məclisin şöhrəti qısa müddət ərzində Gürcüstan, Dağıstan, İran, Türkiyə və İraqda da yayılmağa başladı. Məclisin üzvləri folklor-musiqi festivallarında iştirak etmək üçün bir çox xarici ölkələrə dəvət olundular. Azərbaycan Dövlət Televiziyası vasitəsilə Aşıq Pəri Məclisi 1984-cü ildən 2006-cı ilin yayına qədər fasiləsiz olaraq efir fəaliyyəti göstərmişdir. Hal-hazırda Dünya TV-də ""Aşıq Pəri İnciləri"" adı ilə veriliş yayımlanır. 2015–2022-ci illərdə Güllü Eldar Tomarlı məclisin mətbuat katibi, sədr müavini və bədii rəhbəri olmuşdur. 2011-ci ildən hal-hazıradək Aşıq Pəri Məclisinin rəhbəri Pərvanə Zəngəzurludur. Keçirdiyi tədbirlər Aşıq Pəri Məclisinin 1989-cu ildə 5 illiyi, 1994-cü ildə 10 illiyi Dövlət Filarmoniyasında, Aşıq Pərinin 180 illiyi, Narınc Xatunun 70 və 75 illiyi Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrında yüksək səviyyədə qeyd olunmuş və Azərbaycan televiziyasında yayımlanmışdır.Aşıq Pəri Məclisi 2015-ci il Noyabr ayında R. Behbudov adına dövlət mahnı teatrında Narınc Xatunun xatirəsinə həsr olunmuş konsert proqramı, 2019-cu il may — R. Behbudov adına mahnı teatrında ""Aşıq Pəri Sazın-Sözün Zirvəsində"" adlı konserti, 10 iyul 2019-cu il Heydər Əliyev adına Respublika sarayında konsert, 2 iyul 2019 — ""Aşıq Pəri Məclisi"" və ""Azərbaycanın Aşıqlar Birliyi""nin birgə təşkil etdiyi konsert proqramı, 26 noyabr 2019-cu il R. Behbudov adına mahnı teatrında ""Kəlağayı günü""nə həsr olunmuş konsert, Dekbar 2019 — Muğam mərkəzində Narınc Xatunun xatirəsinə həsr olunmuş konsert, 25 noyabr 2022-ci il R. Behbudov adına mahnı teatrında ""Kəlağayımız, əsrlərin yadigarı"" adlı konsert proqramları keçirmişdir. Narınc Xatun — 1984–? Gülarə Azaflı — 2000–2011 Pərvanə Zəngəzurlu — 2011–indi Aşıq Pəri məclisi. Aşıqlar və el şairləri. (tərtib edənlər: N. Xatun, M. Əhmədov, Z. Yaqub). Bakı: Yazıçı, 1991, 440 səh. Aşıq Pəri Məclisi. ""Sazın-sözün zirvəsində"". (layihə rəh.: Pərvanə Mustafayeva, red.: G. E. Tomarlı). Bakı, ""QHT Nəşriyyat"" MMC, 2019. 69 səh. ""Aşıq Pəri İnciləri"" (şeir antologiyası. I kitab). (Pərvanə Zəngəzurlu, Güllü Eldar Tomarlı) Aşıq Pəri Məclisi (Almanax). (Pərvanə Zəngəzurlu, Güllü Eldar Tomarlı) Aşıq Pəri Məclisi ""Zəfər Salnaməsi"" Aşıq Pəri Məclisi 2-ci ""antologiya""",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=424702
-"""Aşıq Pəri"" məclisi","Aşıq Pəri Məclisi — 1984-cü ildə yaranan, qadın aşıq və şairələrin ədəbi birliyi. Yaradıcısı və ilk sədri Azərbaycanın Əməkdar Mədəniyyət işçisi Narınc Xatun olmuşdur. Aşıq yaradıcılığının inkişafına xidmət edən məclis XIX əsr Azərbaycan aşıq-şairi Aşıq Pərinin adını daşıyır. Məclisin hazırkı rəhbəri Pərvanə Zəngəzurludur. Məclis 1984-cü ildə IV aşıqlar qurultayından dərhal sonra, xalq şairi Hüseyn Arif və yazıçı Əzizə Cəfərzadənin dəstəyi ilə şairə Narınc Xatunun çox böyük fədakarlığı sayəsində yaranmışıdır. Belə ki, Narınc Xatun Borçalıda bir məclisdə olarkən Aşıq Sona Hamamlı (1918–1988) bir Zarıncı havası çalır. Narınc Xatun belə bir sənətkar xanımın ifasını gördükdən sonra düşünür ki bir təşkilat yaratmaq və istedadlı xanım aşıqları orada cəm etmək lazımdır. Aşıq Pəri Məclisi Azərbaycan Yazıçılar İttifaqında 22 sentyabr 1984-cü il tarixdə təsis olunmuşdur. Məclisin şöhrəti qısa müddət ərzində Gürcüstan, Dağıstan, İran, Türkiyə və İraqda da yayılmağa başladı. Məclisin üzvləri folklor-musiqi festivallarında iştirak etmək üçün bir çox xarici ölkələrə dəvət olundular. Azərbaycan Dövlət Televiziyası vasitəsilə Aşıq Pəri Məclisi 1984-cü ildən 2006-cı ilin yayına qədər fasiləsiz olaraq efir fəaliyyəti göstərmişdir. Hal-hazırda Dünya TV-də ""Aşıq Pəri İnciləri"" adı ilə veriliş yayımlanır. 2015–2022-ci illərdə Güllü Eldar Tomarlı məclisin mətbuat katibi, sədr müavini və bədii rəhbəri olmuşdur. 2011-ci ildən hal-hazıradək Aşıq Pəri Məclisinin rəhbəri Pərvanə Zəngəzurludur. Keçirdiyi tədbirlər Aşıq Pəri Məclisinin 1989-cu ildə 5 illiyi, 1994-cü ildə 10 illiyi Dövlət Filarmoniyasında, Aşıq Pərinin 180 illiyi, Narınc Xatunun 70 və 75 illiyi Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrında yüksək səviyyədə qeyd olunmuş və Azərbaycan televiziyasında yayımlanmışdır.Aşıq Pəri Məclisi 2015-ci il Noyabr ayında R. Behbudov adına dövlət mahnı teatrında Narınc Xatunun xatirəsinə həsr olunmuş konsert proqramı, 2019-cu il may — R. Behbudov adına mahnı teatrında ""Aşıq Pəri Sazın-Sözün Zirvəsində"" adlı konserti, 10 iyul 2019-cu il Heydər Əliyev adına Respublika sarayında konsert, 2 iyul 2019 — ""Aşıq Pəri Məclisi"" və ""Azərbaycanın Aşıqlar Birliyi""nin birgə təşkil etdiyi konsert proqramı, 26 noyabr 2019-cu il R. Behbudov adına mahnı teatrında ""Kəlağayı günü""nə həsr olunmuş konsert, Dekbar 2019 — Muğam mərkəzində Narınc Xatunun xatirəsinə həsr olunmuş konsert, 25 noyabr 2022-ci il R. Behbudov adına mahnı teatrında ""Kəlağayımız, əsrlərin yadigarı"" adlı konsert proqramları keçirmişdir. Narınc Xatun — 1984–? Gülarə Azaflı — 2000–2011 Pərvanə Zəngəzurlu — 2011–indi Aşıq Pəri məclisi. Aşıqlar və el şairləri. (tərtib edənlər: N. Xatun, M. Əhmədov, Z. Yaqub). Bakı: Yazıçı, 1991, 440 səh. Aşıq Pəri Məclisi. ""Sazın-sözün zirvəsində"". (layihə rəh.: Pərvanə Mustafayeva, red.: G. E. Tomarlı). Bakı, ""QHT Nəşriyyat"" MMC, 2019. 69 səh. ""Aşıq Pəri İnciləri"" (şeir antologiyası. I kitab). (Pərvanə Zəngəzurlu, Güllü Eldar Tomarlı) Aşıq Pəri Məclisi (Almanax). (Pərvanə Zəngəzurlu, Güllü Eldar Tomarlı) Aşıq Pəri Məclisi ""Zəfər Salnaməsi"" Aşıq Pəri Məclisi 2-ci ""antologiya""",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=462242
-"""Aşıq Ələsgər – 200"" yubiley medalı","""Aşıq Ələsgər – 200"" yubiley medalı — Azərbaycan aşıq poeziyasının inkişafında xüsusi xidməti olan və aşıq poeziyasında uğurlar qazanmış, habelə Azərbaycan aşıq poeziyasının inkişafında, tanıdılmasında xüsusi xidmətlərə görə təltif ediləcək medal. Medal diametri 40 mm olan, latundan tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş dairəvi lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfində üç dairə əks olunmuşdur. Birinci dairə boyu Azərbaycanın buta ornamenti əks olunmuşdur. İkinci dairədə yuxarı qövs boyunca ""Aşıq Ələsgər"", aşağı qövs boyunca ""200"" sözləri yazılmışdır. Üçüncü dairədə Aşıq Ələsgərin, Göyçə gölünün, Ağrı dağının və günəşin təsviri həkk olunmuşdur. Medalın ön tərəfindəki yazılar və təsvirlər qabarıqdır. Medalın arxa tərəfində iki dairə əks olunmuşdur. Birinci dairədə yuxarı qövs boyunca """"Dədə Ələsgər Ocağı"" İctimai Birliyi"", aşağı qövs boyunca ""2021"" sözləri yazılmışdır. İkinci dairənin üzərində səkkizguşəli ulduz, üst hissəsində dəryadan doğan günəş, alt hissəsində ""Aşıq Ələsgər"" sözləri, ondan aşağıda ""1821–1926"" rəqəmləri, və ondan aşağıda saz təsviri göstərilmişdir. Medalın arxa tərəfindəki yazılar və təsvirlər qabarıqdır. Təltifin şərt və tələbləri ""Aşıq Ələsgər 200"" yubiley medalı ilə Azərbaycan aşıq poeziyasının inkişafında xüsusi xidməti olan və aşıq poeziyasında uğurlar qazanmış, habelə Azərbaycan aşıq poeziyasının inkişafında, tanıdılmasında fəal iştirak edən şəxslər təltif edilirlər. Aşıq Ələsgər adına Qızıl medal və onun diplomu ""Dədə Ələsgər Ocağı"" İctimai Birliyinin İdarə Heyətinin qərarı ilə, birliyin sədri tərəfindən təqdim olunur. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=734785
-"""Aşıqlar"" qrupu","""Aşıqlar"" qrupu — 1973-cü ilin avqust ayında Elxan Şıxəliyev tərəfindən yaradılıb. Qrupun tarixi Qrup özfəaliyyət məqsədilə yaranmışdı və həmin vaxt qrupun əksər üzvləri musiqi təhsili alırdılar. Ramiz Ağayev qrupun birinci bass gitaristi idi. Hərbi xidmətlə əlaqədar qrupdan ayrılan gitaristi Emil Həsənov əvəz edir. Sonra isə qrupda Əli Rəsulov çalmağa başlayır. Qrup Azərbaycan xalq mahnılarını yeni aranjemanda təqdim etməklə yanaşı, öz mahnılarını da bəstələyirdi. Elxan Şıxəliyev: ""Biz əsasən özümüz yazıb, çalıb-oxuduğumuza görə qrupun adını da belə qoyduq. Aşıq o demək deyil ki, yalnız sazda çalmalıdır. Sözün əsl mənası odur ki, aşıq öz xalqının musiqisinə aşiqdir. Özü yazıb, çalıb-oxuyan hər musiqiçi aşıq ola bilər. Mən həmçinin Azərbaycan xalq mahnılarını elə aranjeman edirdim ki, xalq mahnısı öz stilini dəyişirdi, lakin şirinliyini itirmirdi. İlk vaxtlarda mahnılarımızı solo musiqi və caz-rok stilində yazmağa başladıq"". ""Aşıqlar"" 1973-cü ildə Bayılda yerləşən Vladimir İliç Ulyanov adına Mədəniyyət Evində keçirilən festivalda Respublikadan 100-ə yaxın qrup arasından birinci yerə layiq görülür. Bu, ""Aşıqlar"" qrupu adı altında iştirak etdikləri ilk festival olur. Həmin festivalda xalq artisti, bəstəkar Arif Məlikov səhnəyə çıxıb deyir ki, hələ heç peşəkar qruplar bu səviyyədə çala bilmirlər. Bu sözlər ""Aşıqlar"" üçün çox əhəmiyyətli idi. Özfəaliyyətdən peşəkar səhnələrə 1981-ci ildə Polad Bülbüloğlu Azərbaycanı təmsil edəcək azərbaycanlı musiqiçilərdən ibarət qrup yaratmaq qərarına gəlir. Bunun üçün o, Elxan ��ıxəliyevlə danışıb razılığa gəlir. Yeni yaranan qrup isə ""Aşıqlar"" dövlət vokal instrumental ansamblı adlanır. İki ay müddətində həm Polad Bülbüloğlunun konsert proqramını, həm də öz proqramlarını hazırlayan ""Aşıqlar"" respublikanın bütün şəhər və rayonlarında konsert proqramları ilə çıxış edir. Ansambl Polad Bülbüloğlunun başçılığı ilə 1982-ci ilin fevral ayında Arxangelskə gedir. 1983-cü ildə Mərkəzi Komsomol Komitəsi onları Əfqanıstana Kabula göndərmək qərarına gəlir və ansambl Nisə Qasımova ilə birlikdə oraya yollanır. Cəbhə xəttinin qaynar nöqtələrində uğurlu konsert proqramları ilə çıxış edən ansambl oradan Qunduz əyalətinə, sonra Puli Xumri yə gedir. Elxan Şıxəliyev Əfqanıstan səfərini belə xatırlayır: ""Biz o vaxt müharibənin içində əsgərlər üçün gündə 3 dəfə konsert verirdik. Qunduzda olarkən biz hətta reanimasiyada konsert vermişdik. Orada minaya düşən üç əsgər yatırdı. Onlardan biri azərbaycanlı, ikisi isə rus idi. Biz onları sevindirmək üçün yarım saatlıq konsert verdik. Onlar sadəcə qulaq asırdılar. Puli Xumri də təxminən üç və ya dörd gün konsert verdik. Orada olarkən bir polkovnik bizə yaxınlaşıb xahiş etdi ki, öz ölkələrinə yola düşən əsgərlər üçün səhər saat 7-də konsert verək. Polkovnik bildirdi ki, onlardan kimin ölkələrinə sağ-salamat çatacağı bilinmir. Sərhədə çatana qədər onlar hücumlara məruz qalırdılar. Biz razılaşdıq və Nisə Qasımova ilə birlikdə saat 7-də bir saatlıq konsert verdik. Saat 8-də maşınlar yola çıxdı və marş sədaları altında yola düşdülər"". Əfqanıstan səfərindən sonra uğurları daha da artan və xarici ölkələrə yolu açılan ""Aşıqlar"" fəaliyyət illərində həm Azərbaycanda, həm də bir neçə xarici dövlətdə uğurlu çıxışlar edib. Sonuncu qastrol səfərləri isə 1988-ci ildə Monqolustana olub. Qarabağ münaqişəsinin başlanması və Polad Bülbüloğlunun mədəniyyət naziri təyin edilməsindən sonra ""Aşıqlar"" 1989-cu ildə fəaliyyətini dayandırır. Amma Elxan Şıxəliyev 1997-ci ildə ""Aşıqlar"" qrupunu yenidən bərpa etmək qərarına gəlir. Əvvəlki üzvlər və bir neçə yeni musiqiçi ilə yenidən bərpa olunan qrup 2001 və 2002-ci illərdə Heydər Əliyev Sarayında konsert proqramı ilə çıxış edib. Diskoqrafiya ""Aya baxıram aya"" ""Ay bəri bax"" ""Sevə-sevə"" ""Sənin bir təbəssümün""",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=603853
-"""BTS""-in qazandığı mükafatların və namizədliklərin siyahısı","BTS — Big Hit Music etiketi altında yaradılan yeddi nəfərdən ibarət Cənubi Koreyalı oğlan qrupudur, üç repçi (RM, Suga, J-Hope) və dörd vokalçıdan (Jin, Jimin, V və Jungkook) ibarətdir. Qrupun debüt albomu 2 Cool 4 Skool (2013) və sonrakı genişləndirilmiş ifa (EP) O!RUL8,2? (2013), kiçik kommersiya uğuru əldə etməsinə baxmayaraq, 2013-cü ilin sonu və 2014-cü ilin əvvəlində onlara bir neçə yeni sənətçi mükafatı qazandırdı. Qrup ikinci EP Skool Luv Affair (2014) və ilk studiya albomu Dark & Wild (2014)-ı buraxdı. Skool Luv Affair-in aparıcı sinqlı ""Boy in Luv"" 2014-cü ildə Mnet Asian Music Awards-da Ən Yaxşı Rəqs Performansı (Kişi) nominasiyasında, Dark & Wild isə 2015 Qızıl Disk Mükafatlarında Disc Bonsang mükafatını qazandı. BTS-in üçüncü EP-si ""The Most Beautiful Moment in Life, Pt. 1 "", 2016 Qızıl Disk Mükafatlarında Disc Bonsang qazandı, aparıcı sinqlı ""I Need U"" isə 2015 Melon Music Awards-da Ən Yaxşı Kişi Rəqsi mükafatını aldı. Qrupun davam edən EP-i, ""The Most Beautiful Moment in Life, Pt. 2 "", 2016 Gaon Chart Music Awards-da İlin Albomu nominasiyası aldı. BTS-in ilk Koreya kompilyasiya albomu The Most Beautiful Moment in Life: Young Forever (2016) BTS-ə ilk 2016 Melon Musiqi Mükafatlarında İlin Albomu və 2016 Mnet Asian Music Awards-da İlin Artisti üçün Daesang mükafatını qazandırdı. Albomun ikinci sinqlı ""Fire"" 2016 Melon Musiqi Mükafatlarında Ən Yaxşı Rəqs — Kişi nominasiyasını aldı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=733817
-"""Badamlı"" mineral bulaqları","Badamlı — Azərbaycan Respublikasının Şahbuz rayonunun Badamlı qəsəbəsi ərazisində mineral bulaq. Ümumi məlumat Badamlı mineral suyunun kəşfi və dünyada tanıdılması geologiya-mineralogiya elmləri doktoru Əziz Əsgərovun adı ilə bağlıdır. 1947-ci ildən bəri istehsal olunan ""Badamlı"" Azərbaycanın ilk və ən məşhur su brendidir. Sovet İttifaqı dövründə 15 müttəfiq respublikaya satılan Badamlı suları faydalı komponentlərlə zəngin tərkibi və unudulmaz dadı ilə bütün Sovet İttifaqı alıcılarının könlünü fəth etmişdir. 1990-cı illərdə ittifaq dağıldıqdan sonra, bazar iqtisadiyyatına keçid prosesi ilə əlaqədar yaranan çətinliklərə görə Badamlı sularının ixracı dayanmışdır. Adını ərazidə yerləşən Badamlı kəndinin adından alan bulaqlar XIX əsrin sonlarında yer qatının çatlaması nəticəsində üzə çıxmışdır. Badamlı mineral süfrə suyu həzmi asanlaşdırır, iştahı artırır. Tərkibində olan minerallar insan orqanizminə müsbət təsir edir, həmçinin orqanizmdə çatışmayan mineralların bərpasına köməklik göstərir. Qiymətli süfrə suyu kimi sənaye miqyasında istifadə edilir. Badamlı mineral su yatağı Badamlı bulağı Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olan Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şahbuz rayonunun Badamlı kəndinin cənub-qərbində, 1262–1274 metr hündürlükdə yerləşir. Badamlı bir neçə bulaqdan ibarət qrup təşkil edir. Badamlıda beş mənbədən su çıxır və bunların gündəlik məhsuldarlığı 1.1 milyon lt-dir. Badamlı suyunun tərkibində hidrokarbonat, maqnezium, kalsium, natrium, kalium, yod və digər faydalı minerallar var. Bu bulaqların ümumi minerallaşması 0,4–7,4 q/lt-dir, temperaturu 17–22 °C-dir. PH dəyəri isə 7.5-dir. Bulaqlar üst təbaşirin argillitləri və mergellərindən təşkil olunmuş və kiçik qırış və faylarla mürəkkəbləşdirilmiş antiklinal qalxımın tağında qərar tutmuşlar. Suyun tərkibində yod, brom, mis və borat turşusu var.Badamlı suyunu mədə-bağırsaq, sidik yolları və qara ciyərin bəzi xəstəlikləri zamanı içmək faydalıdır. Hal-hazırda istismar olunan ""Badamlı 5"" bulağının minerallaşma dərəcəsi nisbətən az olduğundan süfrə suyu sayılır. Bulağın ümumi minerallıq dəyəri 450 mq/litrdir. Bu elə bir dəyərdir ki, istifadə edildiyi təqdirdə insanın günlük mineral ehtiyacının əhəmiyyətli bir hissəsini qarşılayır, bununla yanaşı uzun müddətli istifadə zamanı orqanizmdə mineral artıqlığı yaratmır. ""Badamlı 5"" bulağının istismar ehtiyatı 700 m³/gün hesablanmışdır (1972). Badamlı mineral sular zavodu Badamlı zavodu 1947-ci ildən Şahbuz rayonunda fəaliyyət göstərirdi. 1970-ci və 1980-ci illər arasında həmin müəssisə yenidən qurulduqdan sonra məhsulun 90%-i Azərbaycandan kənara göndərilirdi. 1990-cı ildə Badamlı zavodunun fəaliyyəti yenidən bərpa edilmişdir. Zavod 1999-cu ildə ""Naxçıvan Mineral Sular İstehsalat Birliyi""-nin tərkibindən çıxmışdır. 2004-cü ildə isə özəlləşdirilmişdir. Naxçıvan şəhərində 2008-ci ilin avqust ayında tikintisinə başlanmış zavod 2,1 hektar ərazidə yerləşirdi. Binanın ümumi sahəsi 4 min 590 m², istehsal sahəsi isə 3 min 600 m² idi. Müəssisəyə Badamlı yatağından nəql edən xəttin uzunluğu 25 kilometr idi. 2017-ci ildə Badamlı bulağının mənbəyində 4 hektar ərazidə, ümumi sahəsi 10590 m² olan yeni Badamlı istehsalı müəssisəsinin tikintisinə başlanılmışdır. Müəssisə 2020-ci ilin əvvəllərində Badamlı qəsəbəsində bulağa 60 metrlik məsafədə istifadəyə verilib. Badamlı suları ""Badamlı Mineral Sular"" MMC tərəfindən Avropa və dünyada qəbul edilən ən yüksək texnologiyaların tətbiqi əsasında, qapalı şəraitdə insan təması olmadan qablaşdırılır. Müəssisədə ISO 22000 Qida Təhlükəsizliyi sertifikatı mövcuddur və məhsullar dünya standartlarına cavab verir. Müəssisədə həyata keçirilən qablaşdırma prosesi Fransanın ""Sidel"" firmasının istehsalı olan avadanlıqlar vasitəsi ilə aparılır. Bununla yanaşı müəssisədə Almaniya və ABŞ istehsalı olan müasir avadanlıqlarla təmin edilmiş xüsusi laboratoriya mövcuddur. Burada suyun keyfiyyətinə mütəmadi nəzarət olunur, fiziki-kimyəvi, mikrobioloji və orqanoleptik analizlər aparılır. ""Badamlı"" qazlı və qazsız olmaqla müxtəlif həcmli qablaşmalarda istehsal olunur. Mövcud istehsal müəssisəsində günlük istehsal potensialı 500.000 şərti butulka təşkil edir.Badamlı hal-hazırda Azərbaycan bazarı ilə yanaşı Rusiya Federasiyası, Çin Xalq Respublikası, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, İraq Respublikası, Qazaxıstan Respublikası kimi xarici dövlətlərə ixrac olunur. 2021-ci ildə Şirkətin bazardakı kimliyi, kommunikasiya vasitə və üsullarında daha dayanıqlı olması, müştərinin istək və ehtiyaclarında daha həssas, müsbətyönümlü inkişaf və dəyişiklik yaratmaq, su istehlakçılarının loyallığının artırılması, brendin hazırkı vəziyyətinin daha yaxşıya doğru təkmilləşdirilməsi məqsədi ilə Rebrendinq edilmişdir. Mədəniyyətdə Badamlı istehsal olunduğu gündən bəri insanlara bəxş etdiyi sərinlik və xoş əhval ruhiyyəsinə görə dillər əzbəri olmuş və adına musiqilər bəstələnmişdir. Badamlı suyunun təravəti və şöhrəti Rəşid Behbudov, Anatollu Qəniyev kimi karifey sənətkarların da diqqətindən yayınmamış, ifalarında öz əksini tapmışdır. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=495401
-"""Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi (1919-2019)"" yubiley medalı","""Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi (1919��2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən Azərbaycan Respublikasının 2019-cu il 22 oktyabr tarixli 1687-VQD nömrəli qanunu ilə təsdiq edilmiş medal.""Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə elm və təhsil sahələrində yüksək nailiyyətlər əldə etmiş, bu sahələrin inkişafına xüsusi töhfə vermiş, sosial-mədəni inkişafda fəal iştirak etmiş müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) əməkdaşları, veteranları, məzunları, həmçinin elm, təhsil və beynəlxalq əməkdaşlıq sahəsində dövlət siyasətinin həyata keçirilməsində və müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) tərəqqisində xüsusi xidmətləri olan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər təltif edilir. Təltif edilən şəxslər ""Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə elm və təhsil sahələrində yüksək nailiyyətlər əldə etmiş, bu sahələrin inkişafına xüsusi töhfə vermiş, sosial-mədəni inkişafda fəal iştirak etmiş müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) əməkdaşları, veteranları, məzunları, həmçinin elm, təhsil və beynəlxalq əməkdaşlıq sahəsində dövlət siyasətinin həyata keçirilməsində və müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) tərəqqisində xüsusi xidmətləri olan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər təltif edilirlər. Təltif edən orqan ""Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq, Azərbaycan Respublikasının 2019-cu il 22 oktyabr tarixli 1687-VQD nömrəli Qanununun tətbiqi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanına əsasən, Azərbaycan Respublikasının Təhsil Naziri tərəfindən təltif edilir. Taxılma qaydası ""Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. Medalın təsviri Medalın ümumi təsviri ""Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra — medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfi iki çevrə ilə konturlanmışdır. Xarici və daxili çevrələrin arasında yuxarı qövs boyunca ""BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ"" sözləri, aşağı qövs boyunca ""1919–2019"" sözləri yazılmışdır. Yazıların arasında, sol və sağ tərəflərdə səkkizguşəli ulduz vardır. ""1919–2019"" sözlərindən sol və sağ tərəflərə doğru qövs boyu sünbüllərdən ibarət çələng yerləşir. Medalın daxili çevrəsinin mərkəzində təhsili simvolizə edən relyefli kitab emblemindən və elmi simvolizə edən relyefli atom təsvirindən ibarət kompozisiya vardır. Həmin kompozisiyanın yuxarı hissəsinə loqotip şəklində relyefli ""BDU"" sözü, aşağı hissəsinə ""100"" rəqəmləri həkk edilmişdir. Səkkizguşəli ulduz, çevrənin konturları, atom təsviri və kitab emblemi, sözlər və rəqəmlər, ""BDU"" loqotipi və sünbül çələngləri relyefli olaraq qızılı rəngdədir. İki çevrə arası tünd göy rəngdə, ikinci çevrə daxilində arxa fon qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfinin yuxarı hissəsində ""BDU-100"" sözləri, mərkəzində müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) əsas binasının eskizi relyefli həkk olunub. Medalın arxa tərəfində medalın seriyası və nömrəsi həkk edilib. Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 50 mm x 40 mm ölçüdə beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilib. Xara lentin üzərində hər iki kənarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 1,68 mm enində tünd göy, 1,83 mm enində ağ, 15 mm enində tünd göy, 1,83 mm enində ağ, 5,27 mm enində qızılı və mərkəzdə eni 4,55 mm olan göy rəngli şaquli zolaqlar vardır. Xara lentin yuxarı hissəsinə mərkəzində relyefli kitab emblemindən və atom təsvirindən ibarət kompozisiya, sol və sağ tərəflərə doğru sünbüllərdən ibarət çələng təsvir edilmiş, qızıl suyuna çəkilmiş 37 mm x 5,5 mm ölçüdə bürünc lövhə bərkidilib. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilib. ""Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı haqqında ƏSASNAMƏ",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755561
-"""Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi (1919–2019)"" yubiley medalı","""Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən Azərbaycan Respublikasının 2019-cu il 22 oktyabr tarixli 1687-VQD nömrəli qanunu ilə təsdiq edilmiş medal.""Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə elm və təhsil sahələrində yüksək nailiyyətlər əldə etmiş, bu sahələrin inkişafına xüsusi töhfə vermiş, sosial-mədəni inkişafda fəal iştirak etmiş müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) əməkdaşları, veteranları, məzunları, həmçinin elm, təhsil və beynəlxalq əməkdaşlıq sahəsində dövlət siyasətinin həyata keçirilməsində və müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) tərəqqisində xüsusi xidmətləri olan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər təltif edilir. Təltif edilən şəxslər ""Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə elm və təhsil sahələrində yüksək nailiyyətlər əldə etmiş, bu sahələrin inkişafına xüsusi töhfə vermiş, sosial-mədəni inkişafda fəal iştirak etmiş müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) əməkdaşları, veteranları, məzunları, həmçinin elm, təhsil və beynəlxalq əməkdaşlıq sahəsində dövlət siyasətinin həyata keçirilməsində və müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) tərəqqisində xüsusi xidmətləri olan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər təltif edilirlər. Təltif edən orqan ""Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq, Azərbaycan Respublikasının 2019-cu il 22 oktyabr tarixli 1687-VQD nömrəli Qanununun tətbiqi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanına əsasən, Azərbaycan Respublikasının Təhsil Naziri tərəfindən təltif edilir. Taxılma qaydası ""Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. Medalın təsviri Medalın ümumi təsviri ""Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra — medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfi iki çevrə ilə konturlanmışdır. Xarici və daxili çevrələrin arasında yuxarı qövs boyunca ""BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ"" sözləri, aşağı qövs boyunca ""1919–2019"" sözləri yazılmışdır. Yazıların arasında, sol və sağ tərəflərdə səkkizguşəli ulduz vardır. ""1919–2019"" sözlərindən sol və sağ tərəflərə doğru qövs boyu sünbüllərdən ibarət çələng yerləşir. Medalın daxili çevrəsinin mərkəzində təhsili simvolizə edən relyefli kitab emblemindən və elmi simvolizə edən relyefli atom təsvirindən ibarət kompozisiya vardır. Həmin kompozisiyanın yuxarı hissəsinə loqotip şəklində relyefli ""BDU"" sözü, aşağı hissəsinə ""100"" rəqəmləri həkk edilmişdir. Səkkizguşəli ulduz, çevrənin konturları, atom təsviri və kitab emblemi, sözlər və rəqəmlər, ""BDU"" loqotipi və sünbül çələngləri relyefli olaraq qızılı rəngdədir. İki çevrə arası tünd göy rəngdə, ikinci çevrə daxilində arxa fon qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfinin yuxarı hissəsində ""BDU-100"" sözləri, mərkəzində müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) əsas binasının eskizi relyefli həkk olunub. Medalın arxa tərəfində medalın seriyası və nömrəsi həkk edilib. Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 50 mm x 40 mm ölçüdə beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilib. Xara lentin üzərində hər iki kənarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 1,68 mm enində tünd göy, 1,83 mm enində ağ, 15 mm enində tünd göy, 1,83 mm enində ağ, 5,27 mm enində qızılı və mərkəzdə eni 4,55 mm olan göy rəngli şaquli zolaqlar vardır. Xara lentin yuxarı hissəsinə mərkəzində relyefli kitab emblemindən və atom təsvirindən ibarət kompozisiya, sol və sağ tərəflərə doğru sünbüllərdən ibarət çələng təsvir edilmiş, qızıl suyuna çəkilmiş 37 mm x 5,5 mm ölçüdə bürünc lövhə bərkidilib. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilib. ""Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi (1919–2019)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı haqqında ƏSASNAMƏ",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=608520
-"""Bakılı"" press-avtomatı (film, 1967)","""Bakılı"" press-avtomatı — qısametrajlı sənədli film. Rejissor Seyfulla Bədəlov tərəfindən 1967-ci ildə çəkilmişdir. ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasında istehsal edilmişdir. Filmdə yeni texnikanın-""Bakılı"" press-avtomatının istehsalatda tətbiqindən, bunun xalq təsərrüfatının inkişafında əhəmiyyətli rolundan danışılır. Filmdə yeni texnikanın-""Bakılı"" press-avtomatının istehsalatda tətbiqindən, bunun xalq təsərrüfatının inkişafında əhəmiyyətli rolundan danışılır. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: C. Məmmədov Rejissor: Seyfulla Bədəlov Operator: Seyfulla Bədəlov Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1967-ci ilin Azərbaycan filmləri1960-cı illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=30321
-"""Balta Mika"" Milli Parkı","""Balta Mika Braile"" (Parcul Natural Balta Mică a Brăilei) — Rumıniyanın cənub-şərqində milli park. Milli park Breila judetsi ərazisində yerləşir. Əsasən su-bataqlıq əraziləri əhatə edir. Sahəsi 17 529 hektar olan bu qoruq Dunay çayının iki kiçik qolu arasındadır. Dunayın mənsəbindən 62 km qərbdədir. Jurjen və Vadu-Ouy kənləri yaxınlığındadır. ""Balta"" adlı bu ərazidə 7 ada, 52 kiçik göl var. Milli park Beynəlxalq Təbiətin və Təbii Sərvətlərin Mühafizəsi Birliyinin V kateqoriyasına daxildir. Ümumi məlumat Ərazidə yerləşən əsas coğrafi obyeklər Braile düzənliyi, Böyük Braile adası və Kiçik Braile adasıdır. 12 mart 2000-ci ildə ərazi milli park elan edilmişdir. Əsasən su-bataqlıq landşafı, eləcə də su quşlarının qorunması üçün yaradılıb. Kommunist rejimi olan zaman bu ərazi kənd təsərrüfatı məqsədilə istifadə olunurdu. Ancaq bölgənin torpaqları heç də kənd təsərrüfatı üçün əlverişli deyildi. Uzun müddət ərzində bu ərazilər polder halına gətirilmişdir. Ümumi ərazinin 94,6% və ya 681,3 km² qurudulmuş və əkin üçün istifadə edilmişdir. Bu prosesdə əsasən mühəndisləri əsas rol oynamış və hidroloqların, limnoloqların və ixtioloqların rəyi nəzərə alınmamışdır. Uzun sürən təsərrüfat işləri nəticəsində yerli qovaq və söyüd ağaclarını daha tez bitən avro-amerika növləri əvəz etmişdir. Bu ağaclardan əsasən sellüloza istehsalı üçün istifadə olunurdu. Sonrakı illərdə müəyyən olunmuşdur ki, bu ağaclar çay sahillərini yaxşı qoruya bilmir və ərazilər su altında qalırdılar. Bioloqların rəyi əsasında kanada növü olan bu ağacları tədricən yerli qovaq və söyüd ağacları ilə əvəz etdilər. 2015-ci ildə parkın 6000 hektarlıq ərazisi meşə örtüyü ilə örtülmüş idi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=629960
-"""Baykal-Amur magistralının tikintisinə görə"" medalı","""Baykal-Amur magistralının tikintisinə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 8 oktyabr 1976-cı il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=474893
-"""Belqradın azad edilməsinə görə"" medalı","""Belqradın azad edilməsinə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 9 iyun 1945-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=473138
-"""Berlinin alınmasına görə"" medalı","""Berlinin alınmasına görə"" medalı — İkinci dünya müharibəsində qələbə mükafatı.. Medal İkinci dünya müharibəsi zamanı Berlinin ələ keçirilməsi şərəfinə 9 iyun 1945-ci il tarixində SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanı ilə yaradılıb. Dəyirmi, 32 mm diametrli, tunc medal. Arxasında döşə asılması üçün xüsusi sancaq yerləşdirilmişdir. Medalın üzərində ""Berlinin alınmasına görə"" sözləri, ən yuxarı hissəsində isə sovet ordusunun rəmzi olan 5 guşəli ulduz həkk edilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=297361
-"""Beynəlmiləlçi-döyüşçüyə"" medalı","""Beynəmiləlçi-döyüşçüyə"" döş nişanı — müxtəlif ölkələrdə sülh məqsədilə döyüşən keşmiş SSRİ döyüşçülərinə verilib.[mənbə göstərin]",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=352273
-"""Beynəlmiləlçi döyüşçüyə"" döş nişanı (SSRİ)","""Beynəmiləlçi-döyüşçüyə"" döş nişanı — müxtəlif ölkələrdə sülh məqsədilə döyüşən keşmiş SSRİ döyüşçülərinə verilib.[mənbə göstərin]",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=352261
-"""Beynəlmiləlçi döyüşçüyə minnətdar əfqan xalqından"" medalı","""Beynəmiləlçi-döyüşçüyə Əfqan xalqı adından minnətdarlıq"" medalı — Əfqan��stan Demokratik Respublikası tərəfindən burada döyüşən beynəlmiləlçi şəxslərə verilir.[mənbə göstərin]",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=352259
-"""Beynəmiləlçi döyüşçüyə minnətdar əfqan xalqı adından"" medalı","""Beynəmiləlçi-döyüşçüyə Əfqan xalqı adından minnətdarlıq"" medalı — Əfqanıstan Demokratik Respublikası tərəfindən burada döyüşən beynəlmiləlçi şəxslərə verilir.[mənbə göstərin]",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=782225
-"""Beynəmiləlçi döyüşçüyə minnətdar əfqan xalqından"" medalı","""Beynəmiləlçi-döyüşçüyə Əfqan xalqı adından minnətdarlıq"" medalı — Əfqanıstan Demokratik Respublikası tərəfindən burada döyüşən beynəlmiləlçi şəxslərə verilir.[mənbə göstərin]",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=782227
-"""Birlik"" Studiyası","""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasının nəzdində fəaliyyət göstərmişdir. Sənədli filmlər və cizgi filmləri istehsal etmişdir. Rəhbəri Firəngiz Qurbanovadır. Filmoqrafiya Ad günü (film, 1992) (cizgi filmi) (""Birlik"" studiyası) İfritə Meymunə (film, 1992) (""Birlik"" studiyası) Keşikçi (film, 1990) (""Birlik"" studiyası) Kürən (film, 1989) (""Birlik"" studiyası) Naməlum torpaq (film, 1992) (""Birlik"" studiyası) Şahzadə qız (film, 1991) (""Birlik"" studiyası) Yaramaz kral (film, 1990) (""Birlik"" studiyası) Zəka yatarsa... (film, 1996) (""Birlik"" studiyası)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=283583
-"""Bolqarıstan"" kolxozu","""Bolqarıstan"" kolxozu — qısametrajlı sənədli film. 1959-cu ildə Bakı Kinostudiyasında istehsal edilmişdir. Film Azərbaycanın qabaqcıl təsərrüfatlarından biri-Bərdə rayonundakı ""Bolqarıstan"" kolxozuna, onun əmək adamlarına, belə bir nümunəvi təsərrüfata başçılıq edən kolxoz sədrinə həsr olunmuşdur. Film Azərbaycanın qabaqcıl təsərrüfatlarından biri-Bərdə rayonundakı ""Bolqarıstan"" kolxozuna, onun əmək adamlarına, belə bir nümunəvi təsərrüfata başçılıq edən kolxoz sədrinə həsr olunmuşdur. Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1959-cu ilin Azərbaycan filmləri1950-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=30445
-"""Bolqarıstan"" kolxozu (film, 1959)","""Bolqarıstan"" kolxozu — qısametrajlı sənədli film. 1959-cu ildə Bakı Kinostudiyasında istehsal edilmişdir. Film Azərbaycanın qabaqcıl təsərrüfatlarından biri-Bərdə rayonundakı ""Bolqarıstan"" kolxozuna, onun əmək adamlarına, belə bir nümunəvi təsərrüfata başçılıq edən kolxoz sədrinə həsr olunmuşdur. Film Azərbaycanın qabaqcıl təsərrüfatlarından biri-Bərdə rayonundakı ""Bolqarıstan"" kolxozuna, onun əmək adamlarına, belə bir nümunəvi təsərrüfata başçılıq edən kolxoz sədrinə həsr olunmuşdur. Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1959-cu ilin Azərbaycan filmləri1950-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=810867
-"""Brenner"" dəmir yolu","Brenner dəmir yolu (alm. Brennerbahn, it. Ferrovia del Brennero) — Avstriya ilə İtaliya arasında İnsbrukdan Veronaya qədər uzanan dəmir yolu xətti. Berlin-Palermo Transavropa nəqliyyat şəbəkəsinin bir hissəsidir. XX əsrin ortalarında Avstriya-Macarıstan İmperiyasında Tirol və Şimali İtaliya arasındakı sürətli əlaqələri təmin etmək üçün bir dəmir yolu xətti təşkil edilir. Verona ilə Bolzano arasındakı yolun ilk hissəsi 10 iyul 1853-cü ildə Avstriyada dəmir yolları və körpülər inşasında işləyən Südbahnın qabaqcıl işçiləri tərəfindən, Avstriya inşaat mühəndisi Alois Neqrellinin başçılığı altında təsdiq edilir. 23 mart 1859-cu il Veronodan Trentoya və 16 may 1859-cu ildə Trentodan Bolzanaya yol açıldı. Tikinti işləri ""k.k. Nord-und SüdTiroler Staatsbahn"" şirkəti tərəfindən gerçəkləşdirilir. 1859-cu ilin əvvəlində isə şirkət Südbahnbahna dövr edilir. İnsbrukdan Bolzanaya gedən yol 24 avqust 1867-ci ildə açılır. Onun baş dizayneri 1865-ci ildə vəfat etmiş Karl Etzel idi. Semmerinq dəmiryolundan sonra bu xətt Avstriya-Macarıstan İmperiyası ərazisində ikinci dağ dəmir yolu olur. Həmçinin Alp dağlarını keçən ilk dəmir yolu olmuşdur. 25 iyul 1867-ci ildə ilk sınaq qatarı İnnsbrukdan Bolzanaya qədər bütün yolu şütüyür. Avqustun 17-də xətt yük daşınması üçün, 24 avqustda isə sərnişinlər üçün açılır. Avstriya İmperatoru I Frans İosif kiçik qardaşı, Meksika İmperatoru I Maksimilianın güllələnməsi səbəbi ilə dəmir yolunun açılışı təntənəsiz keçir. Bütün marşrut ilk əvvəllər iki xətdən ibarət deyildi. Bunun səbəbi maddi sıxıntı olur. İkinci xəttin çəkilişi 1868-ci ilin yazında başlamış, lakin yalnız 1908-ci ildə tamamlanmışdır. Birinci Dünya müharibəsindan sonra Avstriya-Macarıstan İmperiyası dağıldıqda, yol İtaliya ilə Avstriya arasında bölünür. 1928–1929 illər arasında iki dəmir yolu şirkəti müxtəlif elektrik dartma sistemlərindən istifadə edərək Brenner dəmir yolunun elektrikləşməsini təmin etdi. Avstriyalılar İnsbruk — Brennersee hissəsində bir fazalı alternativ cərəyandan (15 kV, 16 Hs), İtalyanlar Bolzano — Brenner bölməsi üçün üç fazalı alternativ cərəyandan (3.6 kV, 16 Hs) istifadə etdilər. Yalnız 1934-cü ildə avstriyalılara Brennersee stansiyasından İtaliya ərazisindəki Brenner stansiyasına xətt çəkməyə icazə verildi və bununla da tam elektrikləşdirmə prosesi başa çatdı. 1990-cı illərdən etibarən hər iki dövlət tərəfindən Brenner dəmir yoluna yeni investisiyalar qoyulmağa başladı. Bu da dəmir yollarının və tunellərin vəziyyətini yaxşılaşdırmağa imkan verdi. 2012-ci ilin yayında Avstriya tərəfində dəmir yolunun ümumi yenidən qurulması həyata keçirildi. Brenner stansiyasında, İtaliya ilə Avstriya arasındakı sərhəddə mühəndis Karl Etzel üçün bir abidə qoyulmuşdur Rəsmi sayt BBT — Brenner Basistunnel Die Bahnstrecke Bozen — Verona (Südtiroler Bahn / Etschtalbahn)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=753652
-"""Britaniya imperiyası"" ordeni","Britaniya İmperiyası Ordeni (ing. Order of the British Empire) — Britaniya kralı V Georq tərəfindən 4 iyun 1917-ci ildə təsis olunmuş cəngavər ordeni. Ordenlə təltif olunanların əksəriyyəti Böyük Britaniyanın və ya digər Birlik dövlətlərinin təbəələridir. Digər ölkələrin vətəndaşları da ""fəxri üzvlər"" (və Britaniya vətəndaşlığını qəbul etdikdə tam üzv ola bilərlər) kimi ordenlə təltif edilə bilər. Ordenin mülki və hərbi növünə görə 5 dərəcəsi var: Böyük xaç cəngavəri, GBE (ing. Knight Grand Cross) Cəngavər-Komandor, KBE (ing. Knight Commander) Komandor, CBE (ing. Commander) Zabit, OBE (ing. Officer) Kavaler (üzv), MBE (ing. Member) Həmçinin bax Britaniya mükafat sistemi Xarici keçidlər Order of the British Empire – official website of the British Monarchy (ing.) The Honours system – UK Government (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=519732
-"""Bu Şəhərdə"" Prodakşn","""Bu Şəhərdə"" — Azərbaycan kinematoqrafiyasına aid istehsalçı qurum. 2000-ci ilin, noyabr ayında – ""Bu şəhərdə"" RTR kanalında yayımlanan ""Qorodok"" verilişinin prototipi kimi yaranmışdır. O zaman Müşviq Abbasov ""Parni iz Baku"" KVN komandasının ssenaristlərindən biri idi. Ana ideya İlya Oleynikov və Yuri Stoyanova məxsus olub. Azərbaycan versiyası Rafael İsgəndərova Məxsusdur. amma Rafael və Coşqun ikisi bu verilişi o vaxtkı formatında efirə hazırlayırdılar. Ssenari müəllifi Rafael İsgəndərov, rejissor Gülnarə Lətifqızı, prodüser Mehriban Ələkbərzadə idi. Müşfiq Abbasov: 2000-ci ilin sonunda onlar tərəfindən mənə təklif gəldi, lakin mən fiziki olaraq bunu çatdıra bilməzdim. 2001-ci ildə ""Parni iz Baku"" komandası kapitanımız, rəhmətlik Anar Məmmədxanovun qərarı ilə, fəaliyyətini dayandırdıqdan sonra, mən 2002-ci ildə CoRaf-ın təklifini qəbul etdim, daha sonra ""Bu şəhərdə""ni prodakşn kimi qeydiyyatdan keçirtdik, sonra mən ""Bu şəhərdə""nin formatını dəyişdim, etdim konsert formatı və sırf müəllif ssenarisi (o vaxta qədər hər veriliş yalnız 6 lətifədən ibarət idi). Rekord konsert 2008, 2012, 2014-cü illərdə olmuşdur. Bu şəhərdənin kollektivi Rafael İsgəndərov, Coşqun Rəhimov Direktoru və ssenaristi Müşfiq Abbasov Prodüserlər Ramil Nuriyev, Cavid Abbasov. Maqsud Məmmədov Rejissor sts Emin Hadıyev Bu şəhərdənin veriliş və konsertləri 2000-ci il 18 noyabr — Bu şəhərdə ilk veriliş Space TV 2001-ci il — Bu şəhərdə veriliş Space TV 2002-ci il 7, 8 dekabr — Bu şəhərdə Siftə 2003-cü il — Bu Şəhərdə veriliş (Planet parni iz baku-studiya) Lider TV 2004-cü il 1, 2 fevral — Bu şəhərdə Qurban bayramı 2004-cü il 1 aprel — Bu şəhərdə Dəlixana 2005-ci il may — Bu şəhərdə Moskva Bakı qatarı 2005-ci il 1 noyabr — Bu şəhərdə Beş qoşa 2005-ci il 28 dekabr — Bu şəhərdə Saxta baba və Qar qız 2006-cı il 1, 2 mart — Bu şəhərdə Qadınlar 2006-cı il 1, 2 noyabr — Bu şəhərdə 6 il 2007-ci il 1, 2, 3 mart — Bu şəhərdə Qadınlar 2 2007-ci il 3, 4, 5, 6 noyabr — Bu şəhərdə 7 il 2008-ci il 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 mart — Bu şəhərdə Qadınlar 3 2008-ci il avqust — Bu şəhərdə Ci-Mi 2008-ci il 8, 9, 10, 11, 12, 13 noyabr — Bu şəhərdə 8 il 2009-cu il 5, 6, 7, 8, 9 mart — Bu şəhərdə 8 mırt 2009-cu il 4, 5, 6 oktyabr — Bu şəhərdə CoRaf 2010-cu il 5, 6, 7, 9 mart — Bu şəhərdə Qaynana 2010-cu il 9, 10, 11, 12, 13 oktyabr — Bu şəhərdə Yubiley 2011-ci il 5, 6, 7, 8, 9, 10, mart — Bu şəhərdə XınaYaxdı 2011-ci il 5, 6, 7, 8, 9, 10 oktyabr — Bu şəhərdə Ailəvi 2012-ci il 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, mart — Bu şəhərdə Qeybət 2012-ci il 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, oktyabr — Bu şəhərdə Bal-Duz 2013-cü il 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 mart — Bu şəhərdə Ər İşdə 2013-cü il 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 oktyabr — Bu şəhərdə İsti-rahət 2014-cü il 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16 mart — Bu şəhərdə Qızıl Gül 2014-cü il 10, 11, 12, 13, 14 oktyabr — Bu şəhərdə Uzin ağ olsun 2015-ci il 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 mart — Bu şəhərdə Göz-əl 2015-ci il 8, 9, 10, 11, 12 oktyabr — Bu şəhərdə Milli onçu 2016-cı il 6, 7, 8, 10, 11, 12, 13 mart — Bu şəhərdə 8 Maç 2016-cı il 4, 5, 6, 7, 8, noyabr — Bu Şəhərdə İki canlı 2017-ci il 4, 5, 8, 9, 10, 11, 12 mart — Bu Şəhərdə Di ye taa 2017-ci il 9, 10, 11, 12 noyabr — Bu Şəhərdə Tək ər 2018-ci il 8, 9, 10, 11, 12 mart — Bu Şəhərdə GƏlin 2018-ci il 9, 10, 11 noyabr — Bu Şəhərdə KefAl 2022-ci il 31 dekabr — Bu Şəhərdə QəşşƏng Filmoqrafiya Bomba (film, 2005) Moskva-Bakı qatarı (film, 2005) Ci-Mi (film, 2008) Şabaş (film, 2020) Həmçinin bax Parni iz Baku (1988-2001) Planet Parni iz Baku Tək səbir (veriliş) Xarici keçidlər busheherde.az/az/ — Bu Şəhərdənin rəsmi saytı Bu Şəhərdə — Facebook səhifəsi Bu Şəhərdə — Instagram səhifəsi YouTube kanalı Google Plus Tahir İmanov ""Bu Şəhərdə""ni TƏNQİD ETDİ: ""Rafael İsgəndərov müasir dövrün…"" — VİDEO",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=92085
-"""Budapeştin alınmasına görə"" medalı","""Budapeştin alınmasına görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 9 iyun 1945-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı. Medalın rəsmləri A. Kuznetsov tərəfindən çəkilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=473135
-"""Böyük Oktyabr sosialist inqilabının 3 illiyi"" medalı","""Böyük Oktyabr sosialist inqilabının 3 illiyi"" medalı — 1920-ci ildə təsis edilmiş ilk sovet medalı. Təxminən 3400 ədəd təsis olunmuşdur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=485895
-"""Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi (1945-2020)"" yubiley medalı","""Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi (1945–2020)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı ilə 2020-ci ildə təsis edilmişdir. Medal qaydaları ""Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi (1945–2020)"" yubiley medalı ilə mükafatlandırılır: Böyük Vətən müharibəsi cəbhələrində döyüşlərdə SSRİ Silahlı Qüvvələri sıralarında iştirak etmiş hərbi qulluqçular və mülki işçilər, SSRİ-nin müvəqqəti işğal olunmuş ərazilərində Böyük Vətən müharibəsi illərində fəaliyyət göstərən partizanlar və yeraltı təşkilatların üzvləri, Böyük Vətən müharibəsi illərində xidmət etmiş hərbi qulluqçular və mülki işçilər, SSRİ Silahlı Qüvvələrində Vətən Müharibəsindən, ""1941-1945 Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində Qələbəyə görə"", ""Yaponiya üzərində Qələbəyə görə"" medalları ilə təltif edilmiş şəxslər, habelə ""Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində Qələbəyə görə"" medalı üçün sertifikatı və ya 1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində iştirakını təsdiqləyən bir müharibə veteranı sertifikatı olan şəxslər və s.""Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi (1945–2020)"" yubiley medalı sinənin sol tərəfində taxılır və ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 70 illiyi"" yubiley medalından sonra yerləşdirilir. Medal təsviri ""Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi (1945–2020)"" yubiley medalı qızılı rəngli metaldan hazırlanmışdır. Medalın üz tərəfində, iri ""75 il"" yazısı görünür. Yuxarısında isə böyük hərflərlə ""QƏLƏBƏ"" yazılmışdır. Medalın orta hissəsində iki sünbül şəkli var. Kənar hissəsinin sol tərəfində isə, 1945 sağ tərəfində isə 2020 yazılmışdır. Medalın arxa tərəfində, ortada bir yazı var: ""BÖYÜK VƏTƏN MÜHARİBƏSİNDƏ QƏLƏBƏNİN 75 İLLİYİ 1945–2020"". ""75 İLLİYİ"" yazısı digər yazılara nisbətən böyük ölçüdə, ""1945–2020"" yazısı isə digər yazıların ölçüsündə yazılmışdır. Medalın aşağısında iki ədəd dəfnə kolu şəkli var. Medallardakı bütün yazılar və nömrələr qabarıqdır. Medal bir dəlik və bir üzük ilə kənarları boyunca iki uzununa Azərbaycan bayrağı rəngələri ilə lentlə örtülmüş beşbucaqlı bir bloka bağlanır. Kəmər genişliyi — 24 mm. Həmçinin bax Böyük Vətən Müharibəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755555
-"""Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 75 illiyi (1945–2020)"" yubiley medalı","""Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi (1945–2020)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı ilə 2020-ci ildə t��sis edilmişdir. Medal qaydaları ""Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi (1945–2020)"" yubiley medalı ilə mükafatlandırılır: Böyük Vətən müharibəsi cəbhələrində döyüşlərdə SSRİ Silahlı Qüvvələri sıralarında iştirak etmiş hərbi qulluqçular və mülki işçilər, SSRİ-nin müvəqqəti işğal olunmuş ərazilərində Böyük Vətən müharibəsi illərində fəaliyyət göstərən partizanlar və yeraltı təşkilatların üzvləri, Böyük Vətən müharibəsi illərində xidmət etmiş hərbi qulluqçular və mülki işçilər, SSRİ Silahlı Qüvvələrində Vətən Müharibəsindən, ""1941-1945 Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində Qələbəyə görə"", ""Yaponiya üzərində Qələbəyə görə"" medalları ilə təltif edilmiş şəxslər, habelə ""Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində Qələbəyə görə"" medalı üçün sertifikatı və ya 1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində iştirakını təsdiqləyən bir müharibə veteranı sertifikatı olan şəxslər və s.""Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi (1945–2020)"" yubiley medalı sinənin sol tərəfində taxılır və ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 70 illiyi"" yubiley medalından sonra yerləşdirilir. Medal təsviri ""Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi (1945–2020)"" yubiley medalı qızılı rəngli metaldan hazırlanmışdır. Medalın üz tərəfində, iri ""75 il"" yazısı görünür. Yuxarısında isə böyük hərflərlə ""QƏLƏBƏ"" yazılmışdır. Medalın orta hissəsində iki sünbül şəkli var. Kənar hissəsinin sol tərəfində isə, 1945 sağ tərəfində isə 2020 yazılmışdır. Medalın arxa tərəfində, ortada bir yazı var: ""BÖYÜK VƏTƏN MÜHARİBƏSİNDƏ QƏLƏBƏNİN 75 İLLİYİ 1945–2020"". ""75 İLLİYİ"" yazısı digər yazılara nisbətən böyük ölçüdə, ""1945–2020"" yazısı isə digər yazıların ölçüsündə yazılmışdır. Medalın aşağısında iki ədəd dəfnə kolu şəkli var. Medallardakı bütün yazılar və nömrələr qabarıqdır. Medal bir dəlik və bir üzük ilə kənarları boyunca iki uzununa Azərbaycan bayrağı rəngələri ilə lentlə örtülmüş beşbucaqlı bir bloka bağlanır. Kəmər genişliyi — 24 mm. Həmçinin bax Böyük Vətən Müharibəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=696054
-"""Böyük xrizantema"" ordeni","""Payızgülü"" ordeni, ""Böyük xrizantema"" ordeni (大勲位菊花章, Dai-kun'i kikka-shō) – Yaponiyada verilmiş olan ən yüksək səviyyəli ordendir. Orden 1876-cı ildə təsis edilmişdir. Texniki cəhətdən mükafatın yalnız bir səviyyəsinin olmasına baxmayaraq, onu ya zəncirə taxılmış ""yaxalıq"" formasında, ya da qanadlarla müşayiət olunan ""böyük kordon"" formasında təqdim edirlər. Bu orden Avropada verilən ordenlərdən fərqli olaraq, alan şəxsə ölümündən sonra da təqdim edilə bilər.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=780791
-"""Bütöv Azərbaycan"" qəzeti","Bütöv Azərbaycan — qəzet. Qəzetin təsisçisi və baş redaktoru Tamxil Ziyəddinoğlu, redaktor isə İlham Məmmədlidir. Qəzet 21 may 2008-ci ildə Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyata alınmışdır. Qeydiyyat sayı 2599. 2008-ci ildə ""Bütöv Azərbaycan"" qəzeti təsis edilib. Qəzetin ilk nömrəsi sentyabrın 15-də Bakının erməni-rus hərbi birləşmələrindən azad olunmasının ildönümündə işıq üzü görüb. Nəşr günü kimi məhz bu tarixi seçməsi həm də onun Azərbaycanın mütləq bütövləşəcəyinə inamının ifadəsidir. Qəzet təsiçiləri hesab edirlər ki, ""Bütöv Azərbaycan ünvanlı müqəddəs yolun yolçuluğuna redaksiya heyəti olaraq özümüzə inanaraq, cəfakeş ziyalılara, adı vətənlə qoşa çəkilən analara, vətənpərvər oğullara, ərlərə, ərənlərə güvənərək çıxmışıq. Məqsədimiz parça-parça bölüklənmiş, bölünə-bölünə yağmalanmış məmləkətimizin iki yüzillik yaralarına məlhəm qoymaqdır. Bir vətəndaş olaraq hamımızın, hər birimizin əsas vəzifəsi hürr bayrağımızı uca tutmaq, dünyanın bütün azərbaycanlılarını bu bayraq ətrafında birləşdirməkdir "". Tamxil Ziyəddinoğlu www.butov.az",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=274792
-"""Bəbir"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi","""Bəbir"" — Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı dəstəsi. Yaradılması Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı hərbi qulluqçulardan ibarət xüsusi təyinatlı dəstələri mövcuddur. Həmin dəstərin hamısı vahid ""Kommando"" adı altında birləşiblər. Ümumi olaraq isə Daxili Qoşunların 9 Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi mövcuddur. ""Bəbir"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsidə onlardan biridir. ""Bəbir"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi əsasən gizirlərdən və zabitlərdən ibarətdir. Baş geyimləri q��rmızı beretdir. ""Bəbir"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsinin hərbi qulluqçuları 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan Vətən müharibəsi zamanı Cəbrayıl şəhərinin, Hadrut qəsəbəsinin və Füzuli şəhərinin azad edilməsi uğrunda gedən döyüşlərdə savaşmışdır. ""Bəbir"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsinin Komandiri mayor Şixamir Qaflanov 19.10.2020-ci il tarixində Füzuli istiqamətində şəhid olmuşdur. Ölümündən sonra ona Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı adı verilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=705707
-"""Bəhram Gur"" stansiyası","Bakı funikulyoru — Azərbaycanda yeganə funikulyor. Bakı funikulyoru Əliş Ləmbəranskinin təşəbbüsü ilə tikilmişdir. 1960-cı il mayın 5-də istifadəyə verilmişdir. SSRİ zamanında funikulyorun qatarları xüsusi sifarişlə Ukraynanın Xarkov şəhərində hazırlanaraq buraya gətirilmişdir. Stansiyaları ""Bəhram Gur"" və ""Şəhidlər Xiyabanı"" adlı iki stansiyası mövcuddur. Stansiyalar arası məsafə 455 metrdir. Cəmi 2 vaqonu olan bu funikulyorda vaqonlar saniyədə 2,5 metr sürətlə hərəkət edərək bir stansiyadan digərinə 4 dəqiqəyə çatırdı. Vaqonlararası interval 10 dəqiqə, gediş haqqı isə 20 qəpik olmuşdur (hal-hazırda gediş haqqı 1 manatdır.). 2012-ci ildə 4il müddətinə pulsuz fəaliyyət göstərmişdir. Funikulyor saatda orta hesabla 2 min sərnişini daşımaq imkanına malik idi. Bakı funikulyoru müxtəlif vaxtlarda bir neçə dəfə təmir edilmişdir. 1980-ci illərin sonlarında qəza vəziyyətində olduğu əsas gətirilərək bağlanıb və 2001-ci ilin sonunda yenidən istifadəyə verilmişdir. Bakı funikulyoru 2001 və 2007-ci ildə iki dəfə əsaslı şəkildə təmir edilmişdir. 2007-ci ildəki təmirdən sonra vaqonların hərəkəti zamanı yaranan səs-küy minimuma endirilmişdi. 2011-ci ilin aprelində isə yenidən təmirə dayandırılmışdır. 23 may 2012-ci ildə əsaslı təmir və yenidənqurmadan sonra yenidən istifadəyə verilmişdir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və xanımı Mehriban Əliyeva açılış mərasimində iştirak etmişlər. 2018-ci lin noyabr ayında bir müddət profilaktika işləri ilə əlaqədar fəaliyyətini dayandırıb. 2020-ci ilin mart ayında pandemiya ilə əlaqədar fəaliyyətini 21 ay müddətinə dayandırmışdır. Xarici keçidlər Sökdülər, yenidən tikmək üçün — Fotosessiya. Arxivləşdirilib 2012-02-07 at the Wayback Machine (az.) Bakı funikulyoru",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=774047
-"""Bənövşəyi ürək"" medalı","""Bənövşəyi Ürək"" (ing. Purple Heart) — ABŞ Prezidenti adından 1917-ci il 5 aprel tarixindən bu günədək hərbi xidmət zamanı yaralanan və ya həlak olan şəxslərə təqdim olunan ABŞ hərbi medalıdır. Bənövşəyi Ürək Milli Şərəf Zalı Nyu-York ştatının Nyuburq şəhərində yerləşir. ""Bənövşəyi Ürək"" ABŞ hərbçilərinə təqdim olunan mükafatlar arasında ən uzunömürlüsüdür. ""Purpur sözü"" ingilis dilindən Azərbaycan dilinə ""al qırmızı"" kimi tərcümə olunsa da, konkret halda bu sözü ""al bənövşəyi"" kimi başa düşmək lazımdır. Yaranması və tarixi Medalın ilkin forması, 1782-ci il 7 avqust tarixində Kontinental Ordunun baş komandanı Corc Vaşinqton tərəfindən təsis edilmiş ""Hərbi Xidmətlərə görə Nişan"" (ing. Badge of Military Merit) hesab olunur. Lakin həmin mükafatla yalnız ABŞ İstiqlal müharibəsinin (1775-1783) 3 iştirakçısı təltif edilmişdi. 1932-ci ildə ABŞ prezidentinin Fərmanına əsasən Corc Vaşinqtonun 200 illik yubileyi şərəfinə ""Bənövşəyi Ürək"" medalı təsis edildi. Hərb Departamentinin 1932-ci il 22 fevral tarixində elan etdiyi meyarlara görə, bu medal ABŞ-nin Birinci dünya müharibəsinə qatıldığı 1917-ci il 5 aprel tarixindən sonrakı hərbi əməliyyatlarda yaralanmış və ya həlak olmuş hərbçilərə verilə bilər. İlk ""Bənövşəyi Ürək"" medalı ilə ABŞ ordusunun Baş Qərargah rəisi general Duqlas Makartur təltif olunmuşdur. ABŞ prezidentinin 1984-cü il 23 fevral tarixli 12464 saylı Fərmanına əsasən 1973-cü il 28 mart tarixindən sonra terror aktları nəticəsində və ya ABŞ-nin sülhyaratma əməliyyatları çərçivəsində yaralanan və həlak olan hərbçilər də ""Bənövşəyi Ürək"" medalı ilə təltif oluna bilərlər. İkinci dünya müharibəsi dövründə bu medaldan təxminən 500 000 ədəd hazırlanmışdı. Həmin müharibənin başa çatmasından indiyədək keçən 60 ildən artıq dövrdə, Koreya və Vyetnam müharibələri də daxil olmaqla, verilən ""Purpur Ürək"" medallarının sayı həmin rəqəmə heç yaxınlaşmayıb. 2003-cü ilə olan məlumata görə bu medallardan 120 000 ədədi hələ də ehtiyatda qalmışdır. ""National Geographic"" jurnalının 2009-cu il noyabr sayındakı məlumatlara əsasən, indiyədək təqdim olunmuş ""Bənövşəyi Ürək"" medallarının hərbi münaqişələr üzrə bölgüsü aşağıdakı kimidir: Birinci dünya müharibəsi: 320 518 İkinci dünya müharibəsi: 1 076 245 Koreya müharibəsi: 118 650 Vyetnam müharibəsi: 351 794 Körfəz müharibəsi: 607 Əfqanıstan müharibəsi: 7 027 (5 iyun 2010 tarixinə) İraq müharibəsi: 35 321 (5 iyun 2010 tarixinə) ""Bənövşəyi Ürək"" qızıl çərçivə içinə alınmış ürəyəbənzər medaldır. Üzərində ABŞ-nin ilk prezidenti Corc Vaşinqtonun profildən təsviri vardır. Medal eninə 35 mm ölçüyə malikdir. Ürəyin yuxarı hissəsində, yaşıl yarpaqların əhatəsində üzərində 2 qırmızı zolaq və onların üstündə 3 ədəd qırmızı beşguşəli ulduz təsviri olan Corc Vaşinqtonun gerbli qalxanı yerləşir. Ürəyin arxa tərəfində, qalxanın aşağı hissəsində FOR MILITARY MERIT (azərb. Hərbi xidmətlərinə görə) sözləri yazılıb. Medalın lentinin eni 35 mm olub, hər tərəfdən 3 mm ağ və ortada 29 mm-lik bənövşəyi zolaqdan ibarətdir. Xarici keçidlər Military Order of the Purple Heart MA Department Arxivləşdirilib 2008-08-28 at the Wayback Machine Military Order of the Purple Heart Purple Heart - Criteria, Background, and Images Arxivləşdirilib 2007-09-29 at the Wayback Machine ""Short of Purple Hearts, Navy tells vet to buy own"", Anne Marie Kilday, Houston Chronicle, Aug. 17, 2007 Arxivləşdirilib 2008-02-28 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=812357
-"""Chatham House"" qaydası","""Chatham House"" qaydası — görüşə gələn hər kəsin müzakirədə verilən məlumatlardan istifadə etməkdə sərbəst olması, lakin həmin xüsusi şərhi kimi verdiyini açıqlamağa icazə verilmədiyi qayda. Bu, müzakirələrin daha da açıq olması üçün nəzərdə tutulmuşdur. Qayda mübahisəli mövzular üzrə debatlar və diskussiya panelləri keçirmək üçün yaradılmış bir sistemdir. Bu qayda 1927-ci ilin iyununda təsis edilmiş Kral Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunun Londonda yerləşən qərargahının adını daşıyır. Qayda 1927-ci ildə yaradılmış və 1992-ci ildə təkmilləşdirilmişdir. Tərkibinə sonuncu dəfə 2002-ci ildə dəyişiklik edilmiş qaydada qeyd olunur: Bəzi hallarda ""Chatham House"" qaydalarına istinad edilir. Bununla belə, ""Chatham House"" bildirmişdir ki, bu, bir qaydadan ibarət olduğuna görə tək halında istifadə edilməlidir. Qayda dövlət siyasətinin və cari məsələlərin müzakirəsinin daha açıq formada aparılmasını təşviq etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu, insanlara öz karyeraları üçün risk yaratmadan, işəgötürənlərinin rəyindən və baxışından aydın şəkildə ayrı olan mübahisəli fikirləri və arqumentləri ifadə və müzakirə etmək üçün imkan yaradır.1927-ci ildə yaradılmış orijinal qaydaya 1992-ci ilin oktyabrında və yenidən 2002-ci ildə dəyişikliklər edilmişdir. ""Chatham House"" qaydası adını daşıdığı qurum tərəfindən ərəb, Çin, fransız, alman, portuqal, ispan və rus dillərinə tərcümə edilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=803525
-"""Cəbrayılın azad olunmasına görə"" medalı","""Cəbrayılın azad olunmasına görə"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). İkinci Qarabağ müharibəsində qələbə münasibətilə təsis edilmişdir. Təsis edilməsi 2020-ci il noyabrın 20-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Vətən Müharibəsində qələbə münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və birinci oxunuşda təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Cəbrayılın azad olunmasına görə"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Cəbrayılın azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının Cəbrayıl rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılmış döyüş əməliyyatlarında iştirak etmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları təltif edilir.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Cəbrayılın azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Cəbrayılın azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, ""Suqovuşanın azad olunmasına görə"" medalından sonra taxılır. Medalın təsviri Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Cəbrayılın azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfinin kənarları bəzəkli naxışlarla konturlanmışdır. 2.2. Bəzəkli konturdan medalın daxilinə doğru, xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə təsvir olunmuşdur. Xarici və daxili çevrələrin arasında, yuxarı qövs boyunca ""CƏBRAYIL"", aşağı qövs boyunca ""4 OKTYABR 2020"" sözləri yazılmışdır. 2.3. ""4 OKTYABR 2020"" sözlərindən sol və sağ tərəflərdə, aşağıdan yuxarıya doğru dəfnə çələngləri təsvir olunmuşdur. ""CƏBRAYIL"" sözü ilə dəfnə çələnglərinin arasında iki səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində, doğan günəş şüaları fonunda at belində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağını aparan Azərbaycan əsgəri təsvir olunmuşdur. 2.4. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış lövhənin üzərində qövs boyunca ""CƏBRAYILIN AZAD OLUNMASINA GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Lövhənin aşağı hissəsinin mərkəzində səkkizguşəli ulduz, ulduzla sözlərin arasında isə kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. 3.2. Medalın arxa tərəfinin mərkəzində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. 3.3. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Xara lentin mərkəzində 10 mm enində qızılı rəngli şaquli zolaq, qızılı rəngli zolaqdan sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 8 mm enində bir göy rəngli və 5.5 mm enində bir qızılı rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. 4.3. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678340
-"""Cəfər Cabbarlı"" mükafatı","Cəfər Cabbarlı mükafatı — mükafat ilk dəfə Cəfər Cabbarlı Ev-Muzeyinin layihəsi əsasında ""C. Cabbarlı adına mədəniyyət, elm və təhsilin inkişafına yardım ictimai birliyi""nin iştirakı və BP şirkətinin sponsorluğu ilə 2001-ci ildə təsis olunub. Mükafat böyük yazıçının 100 illiyi münasibətilə Cəfər Cabbarlı teatrının və yaradıcılığının səhnə təcəssümü, tədqiqi və təbliği sahəsində müstəsna işlərə, əsərlərə, Azərbaycan ədəbiyyatının və teatrının, estetik fikrinin inkişafında xüsusi hadisə olan bədii nümunələrə görə teatr xadimlərinə və dram yazarlarına təqdim edilib. Cəfər Cabbarlı mükafatının ilk baş qalibi ""Aydın"" tamaşasının rejissor işinə görə xalq artisti Mikayıl Mirzə olub. ""Sevil"" operasında Balaş roluna görə xalq artisti Azər Zeynalov ""Ən yaxşı kişi obrazı"", Sevil roluna görə əməkdar artist Zemfira İsmayılova ""Ən yaxşı qadın obrazı"" nominasiyasında bu mükafata sahiblənib. Xarici keçidlər ""Cəfər Cabbarlı Mükafatı"" təqdim olunacaq (az.) Cəfər Cabbarlı mükafatı təqdim olunacaq Arxivləşdirilib 2016-05-21 at the Wayback Machine (az.) Cəfər Cabbarlı mükafatı sahiblərinə təqdim olunub. Arxivləşdirilib 2016-03-06 at the Wayback Machine apa.az, 16.04.2010. (az.) Həmçinin bax Cəfər Cabbarlı Cəfər Cabbarlının ev-muzeyi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=449163
-"""Cəsur döyüşçü"" medalı","""Cəsur döyüşçü"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). İkinci Qarabağ müharibəsində qələbə münasibətilə təsis edilmişdir. Təsis edilməsi 2020-ci il noyabrın 20-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Vətən Müharibəsində qələbə münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və birinci oxunuşda təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Cəsur döyüşçü"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Cəsur döyüşçü"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının işğal edilmiş ərazilərinin azad olunması zamanı müstəqil və ya digər qoşun növləri ilə birlikdə strateji və ya xüsusi əhəmiyyətli ərazilərin tutulması üzrə döyüş tapşırıqlarını uğurla yerinə yetirmiş, havada və yerdə düşmənin əsas qruplaşmalarını və texnikasını məhv etməklə qoşunlarımızın döyüş qabiliyyətinin qorunub saxlanılmasında fərqlənmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları təltif edilir.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Cəsur döyüşçü"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Cəsur döyüşçü"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, ""İgidliyə görə"" medalından sonra taxılır. Medalın təsviri Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Cəsur döyüşçü"" Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) diametri 38 mm olan, bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş səkkizguşəli lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfində səkkizguşəli lövhə dekorativ naxışla bəzədilmiş zolaq ilə konturlanmışdır. 2.2. Konturun içərisində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. 2.3. Xarici və daxili çevrələrin arasında yuxarı qövs boyunca ""CƏSUR DÖYÜŞÇÜ"" sözləri yazılmış, aşağı qövs boyunca milli ornamentlər təsvir olunmuşdur. 2.4. Daxili çevrənin içərisində iki kəsişən qılınc və qalxandan ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. 2.5. Kompozisiyadan sol və sağ tərəflərdə iki səkkizguşəli ulduz həkk olunmuşdur. 2.6. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, mərkəzində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan 37 mm x 24 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Tünd qırmızı rəngli xara lentin sol və sağ kənarlarından 3 mm aralı, hər birinin eni 4 mm olan iki şaquli ağ zolaq təsvir olunmuşdur. 4.3. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678352
-"""D"" korpusu (TRTİ)","""D"" korpusu binası — Rostov vilayəti Taqanroq şəhəri ərazisində yerləşən bina. ""D"" korpusu Taqanroq şəhəri Nekrakovski küçəsi, ev 44 ünvanında yerləşir. Binanın inşasına 1968-ci ildə ildə başlanılmışdır. Tikinti işləri 1970-ci ildə bitmişdir. Binada hazırda Cənub Federal İnstitutunun nəzdində fəaliyyət göstərən Mühəndis-texnologiya akademiyası yerləşir. Əvvəllər isə bina Taqanroq Radiotexnika İnstutunun əsas binası olmuşdur. ""D"" korpusu binasının tikintisinə 1968-ci ildə başlanılmışdır. Bu zaman həm də tələbə yataqxanası № 1 (Oktyabr küçəsi ev 5) və № 2 (Dobrolyubovski ev 15), 42-mənzilli bina və 8 saylı orta məktəb binası inşa edilmişdir. 3 saylı orta məktəbin köhnə binası isə ""D"" və ""Q"" korpus binası yaxınlığında yerləşdiriyindən sökülməli idi. Yeni dörd mərtəbəli təlim-laboratoriya binası 21 aprel 1969-cu ildə inşa işləri tam bitmişdir. Auditoriya hissəsi və idman zalı 20 may 1970-ci ildə istismara verilmişdir. 1974-cü ildə ""D"" korpusunun binasının fasadında bir memorial lövhə quraşdırılmışdır. Burada yazılır: ""RSFSR Nazirlər Sovetinin 23 aprel 1974-cü il № 253 əmri ilə Taqanroq Radiotexnika instutunun adı Valeri Dmitrieviç Kalmıkovun adı verilmişdir"". 2014-cü ilin aprelində ""D"" korpusunda federal innovatorların görüşü keçirilmişdir16 noyabr 2014-cü ildə ""D"" korpusunun önündə memorial lövhə qoyulmuşdur. Lövhə Cənub Federal Universitetinin ilk rektoru Vladislav Qeorqieviç Zaxareviçin şərəfinə qoyulmuşdur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=481351
-"""Dalğa"" Elmi-İstehsalat Müəssisəsi","Dalğa Elmi-İstehsalat Müəssisəsi — Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin tabeliyindəki müəssisə. ""Dalğa"" Elmi-İstehsalat Müəssisəsinin (EİM) təməli 1936-cı ildə qoyulmuşdur. 1939-cu ildə ""Dalğa"" EİM-in ərazisində SSRİ Gəmiqayırma Nazirliyinin Qorki şəhərində (indiki Nijni Novqorod) yerləşən ""Krasnoye Sormovo"" zavodunun yığma-sazlama sahəsi yaradılmışdır. 1956-cı ildə həmin sahə əsasında Elmi-Tədqiqat İnstitutu, 1966-cı ildə Bakı Elektromexanika İnstitutu, 1979-cu ildə ""NORD"" Elmi-Tədqiqat İnstitutu və həmin institutun bazasında 1982-ci ildə ""NORD"" Elmi-İstehsalat Birliyi yaradılmışdır. 1993-cü ildən ""NORD"" İstehsalat Birliyi Dövlət Xüsusi Maşınqayırma və Konversiya Komitəsinin tərkibində olmuşdur. 2006-cı ilin sentyabr ayından ""Naviqasiya Sistemləri"" Elmi-İstehsalat Birliyi, daha sonra ""Dalğa"" EİM adı altında Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin tərkibində fəaliyyət göstərir. ""Dalğa"" EİM-də yaradılmış gəmi naviqasiya sistemləri sualtı obyektlərin layihələndirilməsi üçün ""Malaxit"" MKB, ""Rubin"" MKB, suüstu gəmilərin layihələndirilməsi üçün ""Severnoye"" MKB və digər layihə institutları və konstruktor bürolarının layihələrində geniş istifadə edilmişdir. ""Dalğa"" EİM-də layihələndirilərək istehsal edilmiş gəmi naviqasiya sistemləri ""More"", ""Admiralteyskiye verfi"", ""Sevmaş"", ""Yantar"", ""Zvezda"", ""Zvyozdoçka"", ""Nikolayev"" gəmiqayırma zavodlarında və Kaspiyski dəqiq mexanika zavodunda istifadə edilmişdir. ""Dalğa"" EİM-də yaradılmış naviqasiya sistemləri bütün növ gəmilərdə dünya okeanlarında öz etibarlılığını sübut etmişdir. Fəaliyət sahələri Texnoloji imkanları Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=435789
-"""Darvin"" mükafatı","Darvin Mükafatları – 1985-ci ildə Usenet xəbər şəbəkəsinin müzakirələri zamanı yaranan virtual mükafat. 1994-cü ildən verilən mükafat hər il ən axmaq üsulla ölən və ya uşaq sahibi olmaq qabiliyyətini itirən və nəticədə bəşəriyyətin gen fonduna öz töhfəsini vermək imkanından özünü məhrum edən şəxslərə virtual olaraq təqdim olunur. Mükafatın verilmə səbəbi: Layihə 1993-cü ildə veb-saytın yaradılması ilə daha rəsmiləşdi, ardınca 2000-ci ildə Vendi Norskat tərəfindən başlayan bir sıra kitablar çıxdı. Mükafatların meyarında deyilir: ""Çarlz Darvinin ruhuna uyğun olaraq, Darvin Mükafatları öz həyatlarını qurban verərək genefondumuzu qoruyan şəxslərin xatirəsini yad edir. Darvin Mükafatı laureatları özlərini qeyri-adi, axmaq şəkildə aradan qaldırır və bununla genlərimizin uzunmüddətli sağ qalma şansını artırırlar."" Darvin Mükafatlarının mənşəyini hələ 1985-ci ildə Usenet qrup müzakirələrindəki yazılardan görmək olar. 7 avqust 1985-ci il tarixli bir yazıda mükafatların ""ölümündən sonra genlərini hovuzumuzdan uzaq tutmaq üçün böyük fədakarlıq edən insanlara verilir"" kimi təsvir edilir. Üslub önəmlidir, öz axmaqlığından ölən hər kəs qalib gələ bilməz."" Bu ilk yazıda avtomatı başı üzərinə çəkən və içəri girmək istəyərkən əzilərək ölən bir şəxs nümunəsi göstərilir. Vendi Norskat deyir ki, Norskat tərəfindən idarə olunan rəsmi ""Darvin Mükafatları"" vebsaytı təqdim olunan bütün hekayələri təsdiqləmək üçün əlindən gələni edir və onları ""Darvin tərəfindən təsdiqlənmişdir"" kimi sadalayır. İnternetdə yayılan virus e-poçtlarının çoxu saxtakarlıq və şəhər əfsanələridir. Mükafatın bəzi sahibləri ABŞ-nin Şimali Karolina ştatında yaşayan 47 yaşlı Ken Çarlz Barger gecə radələrində telefon zənginə oyanıb. Lakin yuxulu olduğu üçün telefon yerinə stolun üstündəki 38 mm-lik tapançasını qulağına tutan Berger instinktiv olaraq tətiyə basıb və yerindəcə keçinib. (2002-ci il) Polşalı Kristof Azninski bu mükafatı öz başını kəsdiyi üçün alıb. Belə ki, o, 5 dostu ilə spirtli içkilər qəbul edən zaman ""kişisayağı oyunlar"" oynamaq qərarına gəliblər və bir-birinə içki şüşələri ilə zərbələr endiriblər. Bu zaman dostlardan biri elektrik mişarı ilə ayağının bir hissəsini kəsib. Dostunun hərəkətini geridə qoymaq istəyən Azninski isə əvəzində mişarı götürərək öz başını kəsib və qan itirmədən keçinib. (2003-cü il) Kambocalı əkinçinin öz torpaq sahəsində tapdığı partlamamış piyada əleyhinə mina böyük faciəyə səbəb olur. 2 dostu ilə birlikdə kənddəki qəlyanaltıxanalardan birində əyləşən dostlar içki almaq növbəsinin kimdə olması ilə bağlı mübahisə edirlər. Sonda minanı tapan kambocalı mübahisəni aydınlaşdırmaq üçün təklif edir ki, stolun altına qoyduğu minaya onların hər biri növbə ilə ayağını bassın. Minanı partlatmadan ona ayaq basan şəxs içki almaqdan azad olurdu. Bundan bir neçə saniyə sonra qəlyanaltıxanada güclü partlayış baş verir və hər 3 kambocalı həlak olur. (2005-ci il) Kanadada yaşayan 33 yaşlı Rodjer Ramirez dostu ilə mərc gələrək ""rus ruleti"" oynayan Ramirez bunun üçün ""Beretta 92"" marklaı tapançadan istifadə edir. ""Rus ruleti"" 6 güllə tutumu olan tapançaya 1 güllə yerləşdirməkdən və 2 tərəfin növbə ilə tapançanın tətiyini çəkməsindən ibarət təhlükəli oyun idi. Tətiyi ilk çəkən Ramirez başından güllə yarası alaraq həlak olur. Sonradan onun tapançaya 1 deyil, 6 güllə qoyduğu aydınlşaır və ölümündən sonra Darvin mükafatına sahib olub. (2010-cu il) 43 yaşlı Kiyev sakini Dnepr çayında balıq tutarkən səhlənkarlığının qurbanı olub. Balıq tutmaq üçün qeyri-ənənəvi yol seçən balıqçı elektrik naqillərinin bir ucunu cərəyan açarına birləşdirir, digər ucunu isə çaya buraxır. Nəticədə balıqların çoxu elektroşokdan tələf olur. Onları sudan çıxarmaq üçün çaya düşən ukraynalı naqilləri elektrik cərəyan açarından ayırmağı unutduğu üçün özü də ideyasının qurbanı olur. (2011-ci il) Zimbabvedə 20-yə yaxın ruhi xəstəni daşıyan avtobusdan xəstələr qaçınca, şoferin ağlına qəribə fikir gəlib. Dayanacaqlarda saxlayaraq eyni sayda adam toplayıb və onlara xeyriyyə məqsədilə pulsuz sürücülük etdiyini deyib. Sonra sərnişinləri gətirib ruhi dispanserə təhvil verərək qaçıb. Adamların dəli olmadığı yalnız 3 gündən sonra məlum olub. ABŞ-nin Luiziana ştatında adamın biri marketə girib, satıcıdan 20 dolları xırdalamağı istəyib. Satıcı kassanı açanda silahla hədələyərək pulları yığıb ona verməsini tələb edib. Satıcı deyilənə əməl edib. ""Vicdanlı"" oğru marketi tərk edərkən xırdalamaq üçün çıxartdığı 20 dolları kassanın üstünə atıb. Marketdən uzaqlaşıb xırda pulları saydıqda cəmisi 15 dollar olduğunu görüb. Northcutt, Wendy. The Darwin Awards: Evolution in Action. New York City: Plume. 2000. ISBN 978-0-525-94572-7. Northcutt, Wendy. The Darwin Awards II: Unnatural Selection. New York City: Plume. 2001. ISBN 978-1-101-21896-9. Northcutt, Wendy. The Darwin Awards 3: Survival of the Fittest. New York City: Plume. 2003. ISBN 978-0-525-94773-8. Northcutt, Wendy. The Darwin Awards: The Descent of Man. Running Press Miniature Editions. 2005. ISBN 978-0-7624-2561-7. Northcutt, Wendy. The Darwin Awards: Felonious Failures. Running Press Miniature Editions. 2005. ISBN 978-0-7624-2562-4. Northcutt, Wendy. The Darwin Awards 4: Intelligent Design. New York City: Dutton. 2006. ISBN 978-1-101-21892-1. Northcutt, Wendy. The Darwin Awards V: Next Evolution. New York City: Dutton. 2008. ISBN 978-0-14-301033-3. Northcutt, Wendy. The Darwin Awards Next Evolution: Chlorinating the Gene Pool. New York City: Dutton. 2008. ISBN 978-1-4406-3677-6. Northcutt, Wendy. The Darwin Awards: Countdown to Extinction. New York City: Dutton. 2010. ISBN 978-1-101-44465-8.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=762093
-"""Daxili işlər orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 1-ci dərəcəli medalı","""Daxili işlər orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı. ""Daxili işlər orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalının təsviri ""Daxili işlər orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı bürüncdəndir, lövhə şəklində tərtib edilmişdir. Diametri 32 mm olan lövhənin içində onun mərkəzindən çıxan şüalar və qabarıq şəkildə səkkizguşəli ulduz, ulduzun guşələri arasında isə kürəciklər həkk olunmuşdur. Ulduzun üzərində daxilində Azərbaycan Respublikası daxili işlər orqanlarının emblemi olan dairə təsvir edilmişdir. Dairənin içində çevrə boyu palıd yarpağından çələng yerləşdirilmişdir. 1-ci dərəcəli medal — qızılı, 2-ci dərəcəli medal daxildəki çevrənin səthi və çələng gümüşü olmaqla qızılı, 3-cü dərəcəli medal isə gümüşü rənglidir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, yuxarı qövs boyunca ""Azərbaycan"", aşağı qövs boyunca ""Respublikası"" sözləri, mərkəzdə isə 3-cü dərəcəli medalda ""10 il qüsursuz xidmətə görə"", 2-ci dərəcəli medalda ""15 il qüsursuz xidmətə görə"", 1-ci dərəcəli medalda ""20 il qüsursuz xidmətə görə"" sözləri həkk olunmuşdur. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 20 mm x 42 mm ölçüdə, 1-ci və 2-ci dərəcəli medal üçün qızılı, 3-cü dərəcəli medal üçün isə gümüşü rəngli beşbucaqlı metal lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhə öndən iki hissədən ibarətdir. Üst hissə 34 mm uzunluqda düzbucaq olmaqla üzərində lövhənin kənarları və yuxarı tərəfi boyunca eni 2 mm olan, 1-ci və 2-ci dərəcəli medal üçün sarı, 3-cü dərəcəli medal üçün isə boz rəngli, ortada şaquli istiqamətdə 1-ci dərəcəli medal üçün eni 5 mm olan bir, 2-ci dərəcəli medal üçün eni və bir-biri ilə arası 2 mm olan iki, 3-cü dərəcəli medal üçün eni və bir-biri ilə arası 2 mm olan üç zolaq çəkilmiş qırmızı rəngli xara lentlə örtülmüşdür. Lövhənin alt hissəsi hündürlüyü 8 mm olan çevrilmiş trapesiyadır. Trapesiyanın içində, onun oturacağından çıxan şüaların üzərində aypara və səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və eyni xara lentlə örtülmüş 20 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=746067
-"""Daxili işlər orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 2-ci dərəcəli medalı","""Daxili işlər orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı. ""Daxili işlər orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalının təsviri ""Daxili işlər orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı bürüncdəndir, lövhə şəklində tərtib edilmişdir. Diametri 32 mm olan lövhənin içində onun mərkəzindən çıxan şüalar və qabarıq şəkildə səkkizguşəli ulduz, ulduzun guşələri arasında isə kürəciklər həkk olunmuşdur. Ulduzun üzərində daxilində Azərbaycan Respublikası daxili işlər orqanlarının emblemi olan dairə təsvir edilmişdir. Dairənin içində çevrə boyu palıd yarpağından çələng yerləşdirilmişdir. 1-ci dərəcəli medal — qızılı, 2-ci dərəcəli medal daxildəki çevrənin səthi və çələng gümüşü olmaqla qızılı, 3-cü dərəcəli medal isə gümüşü rənglidir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, yuxarı qövs boyunca ""Azərbaycan"", aşağı qövs boyunca ""Respublikası"" sözləri, mərkəzdə isə 3-cü dərəcəli medalda ""10 il qüsursuz xidmətə görə"", 2-ci dərəcəli medalda ""15 il qüsursuz xidmətə görə"", 1-ci dərəcəli medalda ""20 il qüsursuz xidmətə görə"" sözləri həkk olunmuşdur. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 20 mm x 42 mm ölçüdə, 1-ci və 2-ci dərəcəli medal üçün qızılı, 3-cü dərəcəli medal üçün isə gümüşü rəngli beşbucaqlı metal lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhə öndən iki hissədən ibarətdir. Üst hissə 34 mm uzunluqda düzbucaq olmaqla üzərində lövhənin kənarları və yuxarı tərəfi boyunca eni 2 mm olan, 1-ci və 2-ci dərəcəli medal üçün sarı, 3-cü dərəcəli medal üçün isə boz rəngli, ortada şaquli istiqamətdə 1-ci dərəcəli medal üçün eni 5 mm olan bir, 2-ci dərəcəli medal üçün eni və bir-biri ilə arası 2 mm olan iki, 3-cü dərəcəli medal üçün eni və bir-biri ilə arası 2 mm olan üç zolaq çəkilmiş qırmızı rəngli xara lentlə örtülmüşdür. Lövhənin alt hissəsi hündürlüyü 8 mm olan çevrilmiş trapesiyadır. Trapesiyanın içində, onun oturacağından çıxan şüaların üzərində aypara və səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və eyni xara lentlə örtülmüş 20 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=746066
-"""Daxili işlər orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 3-cü dərəcəli medalı","""Daxili işlər orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı. ""Daxili işlər orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalının təsviri ""Daxili işlər orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı bürüncdəndir, lövhə şəklində tərtib edilmişdir. Diametri 32 mm olan lövhənin içində onun mərkəzindən çıxan şüalar və qabarıq şəkildə səkkizguşəli ulduz, ulduzun guşələri arasında isə kürəciklər həkk olunmuşdur. Ulduzun üzərində daxilində Azərbaycan Respublikası daxili işlər orqanlarının emblemi olan dairə təsvir edilmişdir. Dairənin içində çevrə boyu palıd yarpağından çələng yerləşdirilmişdir. 1-ci dərəcəli medal — qızılı, 2-ci dərəcəli medal daxildəki çevrənin səthi və çələng gümüşü olmaqla qızılı, 3-cü dərəcəli medal isə gümüşü rənglidir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, yuxarı qövs boyunca ""Azərbaycan"", aşağı qövs boyunca ""Respublikası"" sözləri, mərkəzdə isə 3-cü dərəcəli medalda ""10 il qüsursuz xidmətə görə"", 2-ci dərəcəli medalda ""15 il qüsursuz xidmətə görə"", 1-ci dərəcəli medalda ""20 il qüsursuz xidmətə görə"" sözləri həkk olunmuşdur. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 20 mm x 42 mm ölçüdə, 1-ci və 2-ci dərəcəli medal üçün qızılı, 3-cü dərəcəli medal üçün isə gümüşü rəngli beşbucaqlı metal lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhə öndən iki hissədən ibarətdir. Üst hissə 34 mm uzunluqda düzbucaq olmaqla üzərində lövhənin kənarları və yuxarı tərəfi boyunca eni 2 mm olan, 1-ci və 2-ci dərəcəli medal üçün sarı, 3-cü dərəcəli medal üçün isə boz rəngli, ortada şaquli istiqamətdə 1-ci dərəcəli medal üçün eni 5 mm olan bir, 2-ci dərəcəli medal üçün eni və bir-biri ilə arası 2 mm olan iki, 3-cü dərəcəli medal üçün eni və bir-biri ilə arası 2 mm olan üç zolaq çəkilmiş qırmızı rəngli xara lentlə örtülmüşdür. Lövhənin alt hissəsi hündürlüyü 8 mm olan çevrilmiş trapesiyadır. Trapesiyanın içində, onun oturacağından çıxan şüaların üzərində aypara və səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və eyni xara lentlə örtülmüş 20 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=746065
-"""Daxili işlər orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı","""Daxili işlər orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı. ""Daxili işlər orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalının təsviri ""Daxili işlər orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı bürüncdəndir, lövhə şəklində tərtib edilmişdir. Diametri 32 mm olan lövhənin içində onun mərkəzindən çıxan şüalar və qabarıq şəkildə səkkizguşəli ulduz, ulduzun guşələri arasında isə kürəciklər həkk olunmuşdur. Ulduzun üzərində daxilində Azərbaycan Respublikası daxili işlər orqanlarının emblemi olan dairə təsvir edilmişdir. Dairənin içində çevrə boyu palıd yarpağından çələng yerləşdirilmişdir. 1-ci dərəcəli medal — qızılı, 2-ci dərəcəli medal daxildəki çevrənin səthi və çələng gümüşü olmaqla qızılı, 3-cü dərəcəli medal isə gümüşü rənglidir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, yuxarı qövs boyunca ""Azərbaycan"", aşağı qövs boyunca ""Respublikası"" sözləri, mərkəzdə isə 3-cü dərəcəli medalda ""10 il qüsursuz xidmətə görə"", 2-ci dərəcəli medalda ""15 il qüsursuz xidmətə görə"", 1-ci dərəcəli medalda ""20 il qüsursuz xidmətə görə"" sözləri həkk olunmuşdur. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 20 mm x 42 mm ölçüdə, 1-ci və 2-ci dərəcəli medal üçün qızılı, 3-cü dərəcəli medal üçün isə gümüşü rəngli beşbucaqlı metal lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhə öndən iki hissədən ibarətdir. Üst hissə 34 mm uzunluqda düzbucaq olmaqla üzərində lövhənin kənarları və yuxarı tərəfi boyunca eni 2 mm olan, 1-ci və 2-ci dərəcəli medal üçün sarı, 3-cü dərəcəli medal üçün isə boz rəngli, ortada şaquli istiqamətdə 1-ci dərəcəli medal üçün eni 5 mm olan bir, 2-ci dərəcəli medal üçün eni və bir-biri ilə arası 2 mm olan iki, 3-cü dərəcəli medal üçün eni və bir-biri ilə arası 2 mm olan üç zolaq çəkilmiş qırmızı rəngli xara lentlə örtülmüşdür. Lövhənin alt hissəsi hündürlüyü 8 mm olan çevrilmiş trapesiyadır. Trapesiyanın içində, onun oturacağından çıxan şüaların üzərində aypara və səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və eyni xara lentlə örtülmüş 20 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188300
-"""Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının 20 illiyi"" yubiley döş nişanı","""Azərbaycan Respublikası ""Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının 20 illiyi"" yubiley döş nişanı"" Döş nişanının təsis edilməsi barədə 12 mart 2012-ci il tarixdə Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının yaranmasının 20-ci ildönümü tamam olur. Qoşunların şəxsi heyəti 1992–2012-ci illərdə vətənimizin suverenliyi və ərazi bütövlüyünün qorunması üzrə tapşırıqları yerinə yetirmiş, dövlət və dövlətçiliyimizə zidd cinayətkar qüvvələrə qarşı barışmaz mübarizə aparmış, ictimai sabitliyin, vətəndaşların konstitusiya hüquqlarının qorunmasını layiqincə təmin etmişdir. Xidməti vəzifələrinin, hərbi borcunun yerinə yetirilməsində və hərbi intizamın möhkəmləndirilməsində yüksək nailiyyətlər əldə etmiş hərbi qulluqçuların həvəsləndirilməsi məqsədilə ""Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlər Nazirliyi haqqında"" Əsasnamənin 5.3.16-cı bəndini rəbər tutub. 1. Azərbaycan Respublikası ""Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının 20 illiyi"" yubiley döş nişanı təsis edilsin. 2. ""Azərbaycan Respublikası ""Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının 20 illiyi"" yubiley döş nişanı haqqında Əsasnamə"" və ""Azərbaycan Respublikası ""Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının 20 illiyi"" yubiley döş nişanının təsviri"" təsdiq edilsin. 3. Əmr Daxili Qoşunların şəxsi heyətinə elan olunsun.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=682180
-"""Debüt"" studiyası","""Debüt"" studiyası — ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasının nəzdində fəaliyyət göstərir. ""Kinofilmlərin ideya-bədii səviyyəsini daha da yüksəltmək və kinematoqrafiyanın maddi-texniki bazasını möhkəmləndirmək tədbirləri haqqında"" Sov. İKP MK və SSRİ Nazirlər Sovetinin 1986-cı il 26 fevral tarixli, 13 nömrəli qərarına müvafiq olaraq, ASSR Nazirlər Sovetinin 1987-ci il 20 fevral tarixli 53r nömrəli sərəncamı ilə kinostudiya nəzdində ""Debüt"" eksperimental-gənclik yaradıcılıq studiyası yaradıldı. Studiyanın rəhbəri Eldar Quliyev, baş redaktoru Eldəniz Quliyev, direktoru isə Davud Zöhrabov təyin olundu. O vaxtlar ""Mosfilm"" və ""Gürcüstanfilm"" kinostudiyalarında artıq belə tipli studiyalar mövcud idi, lakin bizim debüt, təkcə rejissorların deyil, həm də rəssamların, aktyorların, ssenaristlərin, operatorların debütüdür. Burada təkcə bədii deyil, sənədli, xronikal, eksperiment, cizgi filmləri də çəkilirdi. (A. Kazımzadə, Bizim Azərbaycanfilm, Bakı 2004, səh 318). Debüt studiyasını o vaxtlar kinoalmanaxlar üçün çəkilən qısametrajlı bədii filmlər-kinonovellalar əvəz edirdi. Belə yaradıcılıq sınağından uğurla keçən gənc rejissora sonradan böyük ekran üçün tammetrajlı bədii rilm çəkməyə icazə verilirdi. Debütdə çəkilən bəzi filmlər: ""Ata"" (Ayaz Salayev), ""Torpaq"" (Vaqif Azəryar), ""Dünən, Bu gün və…"" (R. Əliyev) sənədli, ""Düşüncə"" (N. Nərimanbəyova) animasiya, ""Son Tamaşa"", ""Bizim Bakı Teatrı"", ""Bizim Nəsibə Xanım"", ""Haqqın Dərgahı"", ""Səhnədə Keçən Həyat"", ""Qonaq-qaralı Ev"" sifariş filmləri istehsal olunub. Studiyada 16 il ərzində 40-dək film çəkilib. Hazırda ""Debüt"" studiyasının direktoru Rüfət Həsənovdur. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 318–321. Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=91434
-"""Diaspor fəaliyyətində xidmətə görə"" medalı","""Diaspor fəaliyyətində xidmətə görə"" medalı – Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. Təltif edilən şəxslər ""Diaspor fəaliyyətində xidmətə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər, Azərbaycan diasporunun fəaliyyətinə verilən mühüm töhfələrə, diasporun Azərbaycan Respublikası ilə əlaqələrinin möhkəmləndirilməsi, beynəlxalq aləmdə Azərbaycanla bağlı obyektiv informasiyanın yayılmasında göstərilən xidmətlərə, Azərbaycan dilinin və mədəniyyətinin xarici ölkələrdə təbliğinə verilən töhfələrə və Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq aləmdə ikitərəfli və çoxtərəfli əlaqələrinin inkişafında səmərəli fəaliyyətlərinə görə təltif edilirlər. Təltif edən orqan ""Diaspor fəaliyyətində xidmətə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının prezidenti təltif edir. Taxılma qaydası ""Diaspor fəaliyyətində xidmətə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. Medalın təsviri Medalın ümumi təsviri ""Diaspor fəaliyyətində xidmətə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, guşələrinin arası iki üzbəüz birləşən qövs şəklində işlənmiş, diametri 40 mm olan səkkizguşəli ulduz formalı lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Səkkizguşəli ulduzun üzərində konturlanmış dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Dairəvi lövhə üfüqi istiqamətdə Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağının rənglərinə uyğun mina ilə örtülmüşdür. Dairənin mərkəzində mina üzərində yer kürəsini əks etdirən meridian və paralellər təsvir olunmuşdur. Yer kürəsinin aşağı hissəsində dəfnə budağı həkk edilmişdir. Bütün elementlər relyefli olaraq qabarıqdır. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir. Medalın arxa tərəfinin mərkəzində DİASPOR FƏALİYYƏTİNDƏ XİDMƏTƏ GÖRƏ sözləri, aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Yazılar relyefli olaraq qabarıqdır. Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, üzərinə 30 mm x 13 mm ölçülü xara lent çəkilmiş beşbucaqlı lövhəyə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Qızılı rəngli xara lentin mərkəzində 7 mm enində tünd qırmızı rəngli zolaq, mərkəzdən sol və sağ tərəflərə doğru mərkəzi qırmızı zolaqdan 1,5 mm aralı, hər birinin eni 2 mm olan iki tünd qırmızı rəngli zolaq təsvir edilmişdir. Beşbucaqlı lövhənin aşağı hissəsində qabarıq şəkildə aypara və səkkizguşəli ulduz həkk olunmuşdur. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 30 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=757348
-"""Dil yoxsa dialekt"" problemi","""Dil yoxsa dialekt"" problemi — hər hansı bir idiomun statusunun müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı yaranan sual. Qarşılıqlı anlaşıqlıq",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=512857
-"""Diplomatik xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı","""Diplomatik xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət mükafatı. 1. ""Diplomatik xidmətdə fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının diplomatik xidmət orqanlarının diplomatik rütbəsi olan əməkdaşlarına aşağıdakılara görə verilir: 1.1. Azərbaycan Respublikasının xarici siyasətinin həyata keçirilməsinə verilən əhəmiyyətli töhfəyə görə; 1.2. diplomatik xidmət sahəsinə aid mühüm layihələrin hazırlanmasında və onların həyata keçirilməsində fəal iştiraka görə; 1.3. Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq əlaqələrinin inkişaf etdirilməsində mühüm işlərin görülməsinə görə; 1.4. diplomatik xidmət orqanlarında vicdanlı fəaliyyətə və xüsusi xidmətlərə görə. 2. ""Diplomatik xidmətdə fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. ""Diplomatik xidmətdə fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı bilavasitə dairəvi medaldan və düzbucaqlı lövhədən ibarətdir. Medalın diametri 35 mm-dir, hər iki üzü qızılı rəngli dairəvi metal lövhədən ibarətdir, üz tərəfində iki dairə yerləşdirilmişdir. Birinci dairədə yuxarı qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ"", aşağı qövs boyunca ""DİPLOMATİK XİDMƏTİ"" sözləri həkk olunmuşdur. Medalın ikinci dairəsinin mərkəzində simmetrik şəkildə bir-birinin üstünə qoyularaq Azərbaycan milli ornamentlərinin elementini əks etdirən qabarıq qızılı haşiyə içərisində ""DİPLOMATİK XİDMƏTDƏ FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri həkk olunmuşdur. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında diametri 21 mm olan Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbinin qızılı rəngdə qabarıq əksi həkk olunmuşdur. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 39 mm ölçüdə, aşağıya doğru bucaq altında kəsilən göy rəngli (""Panton 3005 °C"") metal lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhənin üzərində aşağı sol küncdən yuxarı sağ küncə doğru yüksələn və hər birinin eni 0,5 mm olan 4 qızılı zolaqdan və onların arasında yerləşən, hər birinin eni 4 mm olan və Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən 3 maili zolaqdan ibarət element yerləşir. Lövhənin alt hissəsində eni 4 mm olan qızılı təbəqə bərkidilir. Medala 27 mm x 9 mm ölçüdə, paltara bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və göy rəngli (""Panton 3005 °C"") fonda, üzərindəki lövhədə Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən üç maili zolağı təkrar edən element yerləşdirilmiş qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188305
-"""Diplomatik xidmətə verilən töhfəyə görə"" medalı","""Diplomatik xidmətə verilən töhfəyə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. Medal haqqında ""Diplomatik xidmətə verilən töhfəyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər aşağıdakı xidmətlərinə görə təltif edilirlər: Diplomatik xidmət sahəsində səmərəli fəaliyyətə görə; Beynəlxalq əməkdaşlıq sahəsində əlaqələrin inkişafında və möhkəmləndirilməsində göstərilən xidmətlərə görə; Sülhün və xalqlar arasında dostluq münasibətlərinin möhkəmləndirilməsinin təşviqinə görə; Azərbaycan Respublikasının xarici siyasətinin həyata keçirilməsinə verilən əhəmiyyətli töhfəyə görə; Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq aləmdə ikitərəfli və çoxtərəfli əlaqələrinin inkişafında göstərilən xidmətlərə görə; Azərbaycan dilinin və mədəniyyətinin təbliğinə görə; Xaricdə yaşayan azərbaycanlılara dəstək məqsədilə həyata keçirilmiş layihələrə görə.""Diplomatik xidmətə verilən töhfəyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq təltif edilirlər. ""Diplomatik xidmətə verilən töhfəyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. Medalın təsviri ""Diplomatik xidmətə verilən töhfəyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra — medal) diametri 36 mm olan, qızıl suyuna çəkilmiş dairəvi bürünc lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi iki çevrə ilə konturlanmışdır. Xarici və daxili çevrələrin arasında yuxarı qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"" sözləri, aşağı qövs boyunca ""DİPLOMATİK XİDMƏTƏ VERİLƏN TÖHFƏYƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Yazıların arasında, sol və sağ tərəflərdə səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Medalın daxili çevrəsinin mərkəzindən aşağı yer kürəsinin təsvirini əks etdirən meridianlar və paralellər təsvir edilmişdir. Yer kürəsinin təsvirinin alt hissəsindən sol və sağ tərəflərdə qövs boyunca daxili dairənin yuxarı tərəfinə doğru dəfnə yarpaqlarından ibarət çələng yerləşdirilmişdir. Yer kürəsinin təsvirinin üst tərəfində, sol və sağ tərəfdəki çələngin arasında aypara və ulduz təsvir edilmişdir. Medalın ön tərəfində bütün yazılar və təsvirlər relyefli olaraq qabarıqdır. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Medalın arxa tərəfinin səthi hamar, yazılar isə relyefli olaraq qabarıqdır. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçüdə beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin üzərində hər birinin eni 11 mm olmaqla, Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən yaşıl, qırmızı və mavi rənglərdə şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Xara lentin kənarlarında və Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərinin arasında hər birinin eni 1 mm olan dörd qızılı şaquli zolaq təsvir edilmişdir. Xara lentin yuxarı hissəsinə üzərində relyefli aypara, ulduz və lent təsvir edilmiş 40 mm x 5,5 mm ölçülü qızıl suyuna çəkilmiş bürünc lövhə bərkidilir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir. Qəlibin mərkəzinə diametri 8 mm olan, üzərində qızılı rəngdə aypara və ulduz təsvir edilmiş dairəvi lövhə bərkidilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=725247
-"""Donbass kömür şaxtalarının bərpa edilməsinə görə"" medalı","""Donbass kömür şaxtalarının bərpa edilməsinə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 10 sentyabr 1947-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=474804
-"""Dostluq"" ordeni (Azərbaycan)","""Dostluq"" ordeni — Azərbaycanın dövlət təltifi (orden). Azərbaycan Respublikasının 16 fevral 2007-ci il tarixli 248-IIIQ nömrəli Qanunu ilə təsis edilmişdir. Azərbaycan Respublikasının Dostluq ordeni Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarına, əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə aşağıdakılara görə verilir: Azərbaycan Respublikası ilə xarici ölkələr arasında dostluq, iqtisadi və mədəni əməkdaşlıq əlaqələrinin inkişafında xüsusi xidmətlərinəgörə; xalqlar arasında dostluğun möhkəmləndirilməsi işində görkəmli xidmətlərinə görə; dünyada, regionda və müxtəlif ölkələrdə sülhün vəəmin-amanlığın bərqərar olmasında, sivilizasiyalar arasında konstruktiv münasibətlərin yaradılmasında və mədəniyyətlərarası dialoqun qurulmasında görkəmli xidmətlərinə görə.Dostluq ordeni döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Şöhrət"" ordenindən sonra taxılır. Dostluq ordeni qızıldan düzəldilmiş itiuclu səkkizguşəli ulduz və onun üzərinə bərkidilmiş girdə lövhədən ibarətdir. Girdə lövhədə tutqun sarı rəngli qızıldan hazırlanmış relyefli quş qanadları arasında parlaq platindən düzəldilmiş yer kürəsi təsvir olunmuşdur. Girdə lövhənin kənarları qabarıqdır. Orden halqa və ilgək vasitəsilə Azərbaycan bayrağının rəngləriniəks etdirən lentə birləşdirilmişdir. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ordenin nömrəsi həkk olunmuşdur. Təltif dəstinə aşağıdakılar daxildir: boyundan asmaq üçün Azərbaycan bayrağının rəngləriniəks etdirən 23 mm enində lentdən ibarət 50 mm qabarit ölçülü orden; paltara bərkidilmək üçün Azərbaycan bayrağının rənglərini əks etdirən 21 mm x 50 mm ölçüdə lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilən 35 mm qabarit ölçülü orden; paltara bərkidilmək üçün elementi olan, Azərbaycan bayrağının rənglərini əks etdirən, ölçüsü 1 mm x 15 mm olan qəlib Poçt markası üzərində 2011-ci ilin sentyabr ayının 5-də Bakı şəhərində Azərbaycan Respublikası Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin ""Azərmarka"" şirkəti tərəfindən Azərbaycan ordenlərinə həsr olunmuş yeni poçt markaları təqdim edilmişdir. Qiyməti 60 qəpik, tirajı isə 5000 ədəd olan həmin markalardan biri ""Dostluq"" ordeninə həsr olunmuşdur. Həmçinin bax ""Dostluq"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı ""Azərbaycan Respublikasının ""Dostluq"" ordeninin Statutu"", Azərbaycan Respublikasının 2007-ci il 16 fevral tarixli 248-IIIQ nömrəli Qanunu ""Azərbaycan Respublikasının ""Dostluq"" ordeninin Təsviri"", Azərbaycan Respublikasının 2007-ci il 16 fevral tarixli 248-IIIQ nömrəli Qanunu Xarici keçidlər Ordenlər və medallar, səh. 29 Arxivləşdirilib 2010-11-06 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=131208
-"""Dostluq"" ordeni (Rusiya)","Dostluq ordeni — Rusiya ordeni. Həmçinin bax Şablon:Dostluq ordeni (Rusiya) Kateqoriya:Rusiyanın ""Dostluq"" ordeni ilə təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=468731
-"""Dostluq"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı","Çingiz Aytmatov — 25.02.2008 Leonid Eduardoviç Slutski — 02.05.2009 Svetlana Yuryevna Orlova — 02.05.2009 Vladimir İvanoviç Yakunin — 02.05.2009 Rudolf Nikolayeviç İvanov — 30.06.2009 Alla Borisovna Puqaçova — 03.09.2009 Uilyam Corc Şreder — 14.09.2009 Mixail Solomonoviç Qusman — 22.01.2010 Adil Abdulla əl-Fəlah — 24.04.2010 Kşiştof Krayevski — 08.07.2010 Lütfi Rəhim oğlu Ələsgərzadə — 07.02.2011 Vitali Nikitiç İqnatenko — 13.04.2011 Karmayli Lordu Piter Freyzer — 13.05.2011 Baronessa Detta Ohkahoyn — 13.05.2011 Oljas Süleymenov — 16.05.2011 Eldar Faiq oğlu Əfəndiyev — 04.07.2011 Ertan Demirtaş — 04.07.2011 Mehmet Akkan Suver — 04.07.2011 Suat Günsel — 04.07.2011 Nikolae Ureke — 26.07.2011 Mark Föyad — 19.09.2011 Maykl Con Qudvey — 19.09.2011 Donaldson Roy Uilyam Vikers — 19.09.2011 Məmmədbağır Cavad oğlu Əliyev — 23.11.2011 Düsen Kurabay oğlu Kaseinov — 09.03.2012 Qriqori Lvoviç Belenki — 02.04.2012 Aleksandr Gennadyeviç İşein — 11.06.2012 Sergey Yevgenyeviç Narışkin — 05.07.2012 Mixail Yefimoviç Şvıdkoy — 05.07.2012 Hulusi Kılıç — 13.09.2012 İosif Davıdoviç Kobzon — 17.09.2012 Devid Alan Harris — 14.11.2012 Roald Zinnuroviç Saqdeyev — 18.12.2012 Tamara İlyiniçna Sinyavskaya — 04.07.2013 Kardinal Canfranko Ravazi — 04.11.2013 Aleksandr Aleksandroviç Jilkin — 26.11.2013 Rene van der Linden — 13.12.2013 Ruslan Sultanoviç Auşev — 18.02.2014 Aleksandr Sergeyeviç Dzasoxov — 03.04.2014 Mireya Aquero de Korrales — 06.05.2014 Aman-gəldi Moldaqazıyeviç Tuleyev — 12.05.2014 Alesder Darley Şeferd Kuk — 19.09.2014 Qordon Yanq Birrell — 19.09.2014 Vitali Georgiyeviç Smirnov — 12.02.2015 İsmayıl Seragəldin — 25.06.2015 Vayra Vike-Freyberqa — 25.06.2015 Adrian Korkoran — 29.06.2015 Bredli Kenvorzi — 29.06.2015 Ceyms Hedli — 29.06.2015 Ceyms Makleod — 29.06.2015 Ceyn Makmenamin — 29.06.2015 Daqlas Arnot — 29.06.2015 Dayan Bernşteyn — 29.06.2015 Dimitris Papaioannou — 29.06.2015 Donna Teylor — 29.06.2015 Ketrin Uqvu — 29.06.2015 Qevin MakAlpayn — 29.06.2015 Maykl Loynd — 29.06.2015 Neil Karni — 29.06.2015 Panayotis Protopsaltis — 29.06.2015 Pirs O’Kallahan — 29.06.2015 Piter Eşvin — 29.06.2015 Pol Foster — 29.06.2015 Robert Klark — 29.06.2015 Saymon Kleq — 29.06.2015 Skot Givens — 29.06.2015 Şeron MakMaykl — 29.06.2015 Spiridon Kapralos — 29.06.2015 Nikita Sergeyeviç Mixalkov — 20.10.2015 Əbdüləziz bin Osman əl-Tüveycri — 25.11.2015 Murad Maqomedoviç Kajlayev — 15.01.2016 Filip Kreven — 02.02.2016 Mahmud Vaezi — 18.04.2016 Nasir Əbdüləziz Əl-Nasir — 22.04.2016 Ramazan Hacımuradoviç Abdulatipov — 02.08.2016 İlyas Maqomed-Salamoviç Umaxanov — 27.03.2017 Talib Rifai — 11.05.2017 Xızrı İsayeviç Şıxsəidov — 31.07.2017 Məmmədəli Hüseyn oğlu Ağayev — 07.09.2017 Robert Uorren Dadli — 13.09.2017 İlhan Aküzüm — 13.09.2017 Darxan Kyandıkulı Kıdırəli — 28.12.2017 Robert Viktoroviç İlatov — 28.12.2017 Marianna Vardinoyannis — 28.12.2017 Feyzavər Turan Alpsar — 17.03.2018 Anna Yuryevna Netrebko — 21.05.2018 Strahan Edvard Corc Dankan — 25.05.2018 Vud Endryu Marli — 25.05.2018 Enzo Moavero Milanesi — 18.07.2018 İrina Aleksandrovna Viner-Usmanova — 31.07.2018 Yuli Solomonoviç Qusman — 01.08.2018 Hüseyn Saltuk Düzyol — 19.09.2018 İsmayıl Aliyeviç Berdiyev — 28.02.2019 Valentina İvanovna Matviyenko — 07.04.2019 Zurab Konstantinoviç Sereteli — 20.05.2019 Hacımurad Harumoviç Qatsalov — 23.11.2019 Mövlud Çavuşoğlu — 05.02.2020 Şamil Ayrım — 01.04.2020 Necdet Ünüvar — 04.06.2020 Maqomedali Maqomedoviç Maqomedov — 13.06.2020 Marqerita Kosta — 19.08.2020 Anatoli Vasilyeviç Torkunov — 25.08.2020 Vahid Ələkbərov — 31.08.2020 İqor İvanoviç — 05.09.2020 Albert Lixanov — 11.09.2020 Fərhad Əhmədov — 16.09.2020 Akira Amari (Yaponiya) 24.06.2023 Həmçinin bax ""Dostluq"" ordeni Azərbaycan Respublikasının orden və medalları ilə təltif edilənlərin siyahıları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=211520
-"""Doğan günəş"" ordeni","""Doğan günəş"" ordeni (旭日章, Kyokujitsu-shō) — beynəlxalq əlaqələr, Yapon mədəniyyətinin təbliği, yapon mədəniyyəti sahəsindəki irəliləyişlər, rifahın təşviqi və ya ətraf mühitin mühafizəsi kimi səbəblərə görə verilən Yaponiya ordenidir. Orden Yaponiya hökumətinin 10 aprel 1875-ci il tarixli fərmanı ilə verilən ilk milli yapon ordeni olmuşdur. Doğan günəş dizaynı Yaponların ""doğan günəş"" konsepsiyasına paralel olaraq doğan günəş kimi güclü olmağın simvoludur",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=780671
-"""Dövlət nişanı"" ordeni (Türkiy��)","""Dövlət nişanı"" — Türkiyə Respublikasının ən yüksək mükafatı 1988-ci ildə təsis edilmişdir. Türkiyə prezidenti tərəfindən təqdim edilən ""Dövlət nişanı"" dövlət başçısının tövsiyəsi əsasında Türkiyə Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə verilir. Bu mükafata xarici ölkələrin dövlət başçıları ölkələr arasında dostluq əlaqələrinin inkişafı və xalqların bir-biri ilə daha da yaxınlaşmasındakı xidmətlərinə görə layiq görülürlər.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=335623
-"""Dövlət qulluğunda fərqlənməyə görə"" medalı","""Dövlət qulluğunda fərqlənməyə görə"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). ""Dövlət qulluğunda fərqlənməyə görə"" medalı, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 2003-cü il 7 noyabr tarixli 515-IIQ nömrəli Qanunu ilə təsis edilib, habelə medalın əsasnaməsi və təsviri təsdiq edilib. ""Dövlət qulluğunda fərqlənməyə görə"" medalının əsasnaməsi, Heydər Əliyevin 2003-cü il 7 noyabr tarixli 515-IIQ saylı Qanunu ilə təsdiq edildi. 2. ""Dövlət qulluğunda fərqlənməyə görə"" medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycanın digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. Həmçinin bax ""Dövlət qulluğunda fərqlənməyə görə"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188299
-"""Dövlət qulluğunda fərqlənməyə görə"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı","Abasova Adilə Ziyat qızı — 22. iyun 2007 Abdullayeva Hafizə Kamil qızı — 22. iyun 2007 Ağayev Səfa Malik oğlu — 22. iyun 2007 Babayev Fikrət Murad oğlu — 22. iyun 2007 Bağırov Məhərrəm Şaban oğlu — 22. iyun 2007 Bayramov Fəxrəddin Bayram oğlu — 22. iyun 2007 Bəşirov Şərif Cəbrayıl oğlu — 22. iyun 2007 Canməmmədov Fikrət Yəhya oğlu — 22. iyun 2007 Dadaşov Orxan Natiq oğlu — 22. iyun 2007 Davıdova Svetlana Aleksandrovna — 22. iyun 2007 Əhmədov Həsən Qüdrət oğlu — 22. iyun 2007 Əhmədov Tofiq İslam oğlu — 22. iyun 2007 Əkbərov Zaməddin Məsi oğlu — 22. iyun 2007 Əliyev Canbaxış Ələkbər oğlu — 22. iyun 2007 Əliyev Ələsgər Məhərrəməli oğlu — 22. iyun 2007 Quiyev Hasil Qulamirzə oğlu — 22. iyun 2007 Əsgərova Leyla Şəmil qızı — 22. iyun 2007 Əzizov Xəlilağa Həbulla oğlu — 22. iyun 2007 Güləliyev Azər Səməd oğlu — 22. iyun 2007 Hacıyeva Nigar Akif qızı — 22. iyun 2007 Həsənov Asəf Rəhim oğlu — 22. iyun 2007 Həsənov Həsən Yusub oğlu — 22. iyun 2007 Həsənova Zərifə Cəbrayıl qızı — 22. iyun 2007 Həziyev Rəhim Həsən oğlu — 22. iyun 2007 İsmayılova Gülnarə Əbülfət qızı — 22. iyun 2007 Kazımov Akif Nayıb oğlu — 22. iyun 2007 Kərimova Tahirə Kərim qızı — 22. iyun 2007 Qasımov Zülfüqar İmran oğlu — 22. iyun 2007 Qəniyev Əli Heybət oğlu — 22. iyun 2007 Quliyev Ənvər Rza oğlu — 22. iyun 2007 Quliyev Səyad İsmayıl oğlu — 22. iyun 2007 Məmmədov Cavanşir İsmayıl oğlu — 22. iyun 2007 Məmmədov Əli İsa Rəsul oğlu — 22. iyun 2007 Məmmədov Qabil Ələsgər oğlu — 22. iyun 2007 Məmmədov Sədrəddin Əkbər oğlu — 22. iyun 2007 Nəcəfqulubəyov Vəli Nəsir oğlu — 22. iyun 2007 Rəsulov Cəbrayıl Məmmədhəsən oğlu — 22. iyun 2007 Sadıqov Abdulla Məhərrəm oğlu — 22. iyun 2007 Sairbəyzadə Zemfira Səlvərovna — 22. iyun 2007 Süleymanov Tahir Veys oğlu — 22. iyun 2007 Şahidov Ələkbər İsak oğlu — 22. iyun 2007 Şirəliyev Adil Səfər oğlu — 22. iyun 2007 Şirinov Şahin Bəyiş oğlu — 22. iyun 2007 Şükürov Əşrəf Xancan oğlu — 22. iyun 2007 Tağıyev Rafiq Tağı oğlu — 22. iyun 2007 Vahidov Qabil Adil oğlu — 22. iyun 2007 Yaqubov İsmayıl Məmməd oğlu — 22. iyun 2007 Yolçuyev Meydanəli Binəli oğlu — 22. iyun 2007 Yusifzadə İbrahim Yusif oğlu. — 22. iyun 2007 Abuşova Solmaz İzzət qızı — 23 iyun 2008 Ağadadaşov Ağa Balaqardaş oğlu- 23 iyun 2008 Ağayev Ağadayı Ağahüseyn oğlu- 23 iyun 2008 Ağayeva Rimma İbrahim qızı- 23 iyun 2008 Allahverdiyev Müslüm Əliqulu oğlu- 23 iyun 2008 Allahyarov Abbas Aslan oğlu- 23 iyun 2008 Aslanov Sahib Həbib oğlu- 23 iyun 2008 Babaşov Əmirxan Mehrəli oğlu- 23 iyun 2008 Bağırov Vəfadar Balaqardaş oğlu- 23 iyun 2008 Bayramov Paşa Əli oğlu- 23 iyun 2008 Bədəlov Möhübbət Havil oğlu- 23 iyun 2008 Bəşirova Züriyyət Seyidbəy qızı- 23 iyun 2008 Dadaşov Mehdi Tələt oğlu- 23 iyun 2008 Əbdürəhmanova Sofiya Məmməd qızı- 23 iyun 2008 Əfəndiyev Nemət Əmir oğlu- 23 iyun 2008 Ələkbərov Elxan Hilal oğlu- 23 iyun 2008 Ələsgərov Əli Həşim oğlu- 23 iyun 2008 Əliyev Famil Məmməd oğlu- 23 iyun 2008 Əmirov Qurban Nəriman oğlu- 23 iyun 2008 Əsgərov Çingiz İsgəndər oğlu- 23 iyun 2008 Əsgərov Şəfahət Vaqif oğlu- 23 iyun 2008 Hacıyev Tahir Bilal oğlu- 23 iyun 2008 Haxıyev Ələsgər Abdul oğlu- 23 iyun 2008 Həsənli Əleysan Cahangir oğlu- 23 iyun 2008 Həziyev Salman Tapdıq oğlu- 23 iyun 2008 Hümbətov Surəddin Məmmədhüseyn oğlu- 23 iyun 2008 İsayev Ərəstun Abasəli oğlu- 23 iyun 2008 İsmayılov İsmayıl Mirzə oğlu- 23 iyun 2008 İsmayılov Ruslan Şahbaz oğlu- 23 iyun 2008 İsmayılzadə Kamal Ziya oğlu- 23 iyun 2008 Kazımov Elxan Hüseyn oğlu- 23 iyun 2008 Qarayev Zahid Binnət oğlu- 23 iyun 2008 Qasımov Mayıl Nurəddin oğlu- 23 iyun 2008 Qasımov Ziyavəddin Əli oğlu- 23 iyun 2008 Qəribov Əli İbrahim oğlu- 23 iyun 2008 Quliyev Ceyhun Aydın oğlu- 23 iyun 2008 Quliyev Fəxri İbrahim oğlu- 23 iyun 2008 Quliyev Sahib Abbas oğlu- 23 iyun 2008 Quliyeva Minə İbadulla qızı- 23 iyun 2008 Qurbanov Akif Şərif oğlu- 23 iyun 2008 Qurbanova Anaxanım Məlik qızı- 23 iyun 2008 Məhərrəmov Məhərrəm Məmmədəli oğlu- 23 iyun 2008 Məmmədov Eldar Heydər oğlu- 23 iyun 2008 Məmmədov İlyas Hacı oğlu- 23 iyun 2008 Məmmədov Müsəddiq Əli oğlu- 23 iyun 2008 Məmmədov Nadir Qafur oğlu- 23 iyun 2008 Məmmədov Ramazan İbadulla oğlu- 23 iyun 2008 Məmmədov Sərdar İsa oğlu- 23 iyun 2008 Məmmədova Şərafət Əli Əsgər qızı- 23 iyun 2008 Məmmədova Zərifə Həsən qızı- 23 iyun 2008 Muxtarov Ramiz Məcid oğlu- 23 iyun 2008 Muradov Ramazan İmran oğlu- 23 iyun 2008 Nəcəfli Bəsti Yunis qızı- 23 iyun 2008 Novruzova Cəmilə Əlipolad qızı- 23 iyun 2008 Piriyev Əzim Səlim oğlu- 23 iyun 2008 Ramazanzadə Lalə Məmməd qızı- 23 iyun 2008 Rəhimli Səadət Qələndər qızı- 23 iyun 2008 Səfərov Namiq Bəhəddin oğlu- 23 iyun 2008 Səfixanlı Aydın Məhəmməd oğlu- 23 iyun 2008 Səmədov Səməd Cəlil oğlu- 23 iyun 2008 Sərdarlı Tuqay Cavanşir oğlu- 23 iyun 2008 Sultanov Rafiq Səməd oğlu- 23 iyun 2008 Süleymanova Familə Əbdüləziz qızı- 23 iyun 2008 Ümidova Nəzakət Məmməd qızı- 23 iyun 2008 Vəliyev Adil İsrayıl oğlu- 23 iyun 2008 Vəliyev Valeh Zöhrab oğlu- 23 iyun 2008 Zamanov Əbdülhüseyn Şahhüseyn oğlu- 23 iyun 2008 Qasımov Eldəniz Oktay oğlu — 19. fevral 2009 Rzayeva Şükufə İsmayıl qızı — 19. fevral 2009 Abbasov Aləddin Nadir oğlu — 22 iyun 2010 Abbasova Könül Əfqan qızı — 22 iyun 2010 Abbasova Zemfira Muxtar qızı — 22 iyun 2010 Abdullayeva Xumara Xanbaba qızı — 22 iyun 2010 Ağabalayev Cahangir Vəli oğlu — 22 iyun 2010 Ağakişiyev Əli Oruc oğlu — 22 iyun 2010 Ağayev Kamal Baxşalı oğlu — 22 iyun 2010 Arxangelski Valeri Anatolyeviç — 22 iyun 2010 Aslanov Ataş Əliş oğlu — 22 iyun 2010 Aslanov Aydın Aslan oğlu — 22 iyun 2010 Aslanov Bağır Əhliman oğlu — 22 iyun 2010 Babayev Fikrət Köçəri oğlu — 22 iyun 2010 Cabbarov Ələddin İlyas oğlu — 22 iyun 2010 Cavadov Şahmalı Kalvalı oğlu — 22 iyun 2010 Cəfərov İlqar Mərdan oğlu — 22 iyun 2010 Cəfərova Şəfiqə İsmayıl qızı — 22 iyun 2010 Əfəndiyev Yasin Əmir oğlu — 22 iyun 2010 Ələsgərov Arif Aslan oğlu — 22 iyun 2010 Əmirova Meri Bayram qızı — 22 iyun 2010 Əsgərov Eldar İsmayıl oğlu — 22 iyun 2010 Həmidov Nurəddin Abdulla oğlu — 22 iyun 2010 Həmidov Rafiq Bəylər oğlu — 22 iyun 2010 Hənifəyev Hacımurad Abdulla oğlu — 22 iyun 2010 Həsənov Elmir Mirzəağa oğlu — 22 iyun 2010 Həsənov Qəzənfər Kərim oğlu — 22 iyun 2010 Hüseynov Əzizulla Ağahüseyn oğlu — 22 iyun 2010 Hüseynov İlqar Məmməd oğlu — 22 iyun 2010 Hüseynov Məzahim Rafik oğlu — 22 iyun 2010 Hüseynov Orucəli Bəhlul oğlu — 22 iyun 2010 Xələfova Zemfira Faiq qızı — 22 iyun 2010 Xəlilov Nəbi Hümbət oğlu — 22 iyun 2010 İbrahimov Nazim Məhərrəm oğlu — 22 iyun 2010 İmamverdiyev Məhyəddin Vəliş oğlu — 22 iyun 2010 İsayev Natiq Əli oğlu — 22 iyun 2010 İskəndərzadə Nəzakət İskəndər qızı — 22 iyun 2010 İsmayılov İsmayıl Hacı oğlu — 22 iyun 2010 İsmayılov Mahir İslam oğlu — 22 iyun 2010 İsmayılova Həqiqət Məmməd qızı — 22 iyun 2010 İsmayılova Sevinc Məmməd qızı — 22 iyun 2010 Karmayeva Lyubov Mixaylovna — 22 iyun 2010 Kazımova Gülənbər Nəbi qızı — 22 iyun 2010 Kərimova Xalidə Zabit qızı — 22 iyun 2010 Qafarov Əyyub Sadıq oğlu — 22 iyun 2010 Qaibov Mehman Əjdər oğlu — 22 iyun 2010 Qasımov Qalib Davud oğlu — 22 iyun 2010 Qasımova Rəsmiyyə Adil qızı — 22 iyun 2010 Quliyev Sənan Səməd oğlu — 22 iyun 2010 Qurbanov Nəriman Əhmədağa oğlu — 22 iyun 2010 Lətifov Mehdi Əli Ağa oğlu — 22 iyun 2010 Mahmudov Əlican Əli oğlu — 22 iyun 2010 Mehdiyeva Svetlana Əli qızı — 22 iyun 2010 Məcidova Fəridə İbrahim qızı — 22 iyun 2010 Məhərrəmov Məhəmməd Yusif oğlu — 22 iyun 2010 Məlikova Elmira Ağarza qızı — 22 iyun 2010 Məmmədov Əli Həsən oğlu — 22 iyun 2010 Məmmədov Mehman Hümbət oğlu — 22 iyun 2010 Məmmədov Məhəmməd Ağalar oğlu — 22 iyun 2010 Məmmədov Məmməd Əli oğlu — 22 iyun 2010 Məmmədov Muxtar Əlişan oğlu — 22 iyun 2010 Məmmədov Namiq Savalan oğlu — 22 iyun 2010 Məmmədov Telman Tarverdi oğlu — 22 iyun 2010 Məmmədova Firuzə Əbdüləli qızı — 22 iyun 2010 Məmmədova Nəzakət Novruz qızı — 22 iyun 2010 Məmmədzadə Akif Rəcəb oğlu — 22 iyun 2010 Mənsimov Yaşar Qulu oğlu — 22 iyun 2010 Mikayıllı Rizvan Aslan oğlu — 22 iyun 2010 Mirzəyev Mahir Xanış oğlu — 22 iyun 2010 Mustafayev Rəfail Rəşid oğlu — 22 iyun 2010 Nabatəliyeva Həqiqət Cəmil qızı — 22 iyun 2010 Nəcəfov Cavid Qardaşəli oğlu — 22 iyun 2010 Rəcəbova Rəxşəndə Mirzəqulu qızı — 22 iyun 2010 Rəhimova Nailə Sultan qızı — 22 iyun 2010 Rəsulova Ülkər Hüseyn qızı — 22 iyun 2010 Seyidov Mirəli Lətif oğlu — 22 iyun 2010 Seyidov Yusif Mirabbas oğlu — 22 iyun 2010 Səmədov Qüdrət Camaləddin oğlu — 22 iyun 2010 Şahbazov Zakir Vəkil oğlu — 22 iyun 2010 Şərbətov Malik Məmməd oğlu — 22 iyun 2010 Tağıyev Nurməmməd Əzməmməd oğlu — 22 iyun 2010 Tağızadə İsmayıl Kamal oğlu — 22 iyun 2010 Tapdıqov Əbülfət Əli oğlu — 22 iyun 2010 Vahabova Əzizə Saatxan qızı — 22 iyun 2010 Vəliyev Azad Nəriman oğlu — 22 iyun 2010 Yaqubov Heydar Mirzağa oğlu — 22 iyun 2010 Zeynalov Eldar Əhməd oğlu — 22 iyun 2010 Abbasov Abbasqulu Cəfərqulu oğlu — 22. iyun 2012. Abıyev Nadir Mikayıl oğlu — 22. iyun 2012 Ağazadə Məzahir Ataxan oğlu — 22. iyun 2012 Axundov İlham Aydın oğlu — 22. iyun 2012 Allahverdiyev Xanoğlan Əhməd oğlu — 22. iyun 2012 Allahverdiyeva Rəna Allahverdi qızı — 22. iyun 2012 Astanov Elşən Əvəz oğlu — 22. iyun 2012 Babaliyeva Fatimə Ağali qızı — 22. iyun 2012 Babayev Mövlan Cavad oğlu — 22. iyun 2012 Babayeva İradə Nəriman qızı — 22. iyun 2012 Bağırov Mais Böyük Ağa oğlu — 22. iyun 2012 Bağırzadə Elxan Faiq oğlu — 22. iyun 2012 Baxşəliyev Natiq Ələkbər oğlu — 22. iyun 2012 Bəşirli Səməd Əlövsət oğlu — 22. iyun 2012 Bəşirov Əhmədiyə İdris oğlu — 22. iyun 2012 Bəylərova Təranə Yunus qızı — 22. iyun 2012 Cahangirova Firuzə Adil qızı — 22. iyun 2012 Canmirzəyev Ağamirzə Ağababa oğlu — 22. iyun 2012 Cəfərov Ayxan Məmməd oğlu — 22. iyun 2012 Cəfərova Şəfəq Əjdər qızı — 22. iyun 2012 Çaybasarski Məcid Mayis oğlu — 22. iyun 2012 Əliyev Bəhruz Əli oğlu — 22. iyun 2012 Əliyev Fərhad Rəcəb oğlu — 22. iyun 2012 Əliyev Qənimət Eldar oğlu — 22. iyun 2012 Əliyev Mübariz Mütəllim oğlu — 22. iyun 2012 Əliyev Vaqif Şükür oğlu — 22. iyun 2012 Əliyev Vüqar Saydam oğlu — 22. iyun 2012 Əlizadə Vilayət Saleh oğlu — 22. iyun 2012 Əsədov Taryel Məmməd oğlu — 22. iyun 2012 Əsgərov İlham Əlihüseyn oğlu — 22. iyun 2012 Fərhadov Gəray Fərhad oğlu — 22. iyun 2012 Fərzəliyev İsmixan Hədi oğlu — 22. iyun 2012 Fətəliyev Salman Əbil oğlu — 22. iyun 2012 Gözəlova Nina Yakovlevna — 22. iyun 2012 Gülmalıyev Allahverdi Qara oğlu — 22. iyun 2012 Hacıbəyli Vaqif Şamxal oğlu — 22. iyun 2012 Hacıyev Nəriman Hümbət oğlu — 22. iyun 2012 Hacıyev Nizami Sabir oğlu — 22. iyun 2012 Həsənov Hüseyn Vəli oğlu — 22. iyun 2012 Həsənov Mehdi Alı oğlu — 22. iyun 2012 Həsənov Vaqif Əbdüləli oğlu — 22. iyun 2012 Həsənova Dilavuz Davud qızı — 22. iyun 2012 Həsənova Qəmzə Bəhyəddin qızı — 22. iyun 2012 Həsənova Zemfira Kərim qızı — 22. iyun 2012 Hüseynli Fuad Məhəmməd oğlu — 22. iyun 2012 Hüseynov Rövşən Yaqub oğlu — 22. iyun 2012 Hüseynov Sabir Ağahüseyn oğlu — 22. iyun 2012 Hüseynova-Didavari Nigar Zakir qızı — 22. iyun 2012 İbrahimov Bünyad Qənimət oğlu — 22. iyun 2012 İbrahimova Gülnarə Sabir qızı — 22. iyun 2012 İsgəndərli Nizaməddin Ağacan oğlu — 22. iyun 2012 İsmayılov Cüneyid Qiyas oğlu — 22. iyun 2012 İsmayılov İlham Mehdixan oğlu — 22. iyun 2012 Jabina Olqa Timofeyevna — 22. iyun 2012 Kərimli Elmidar Heydər oğlu — 22. iyun 2012 Kərimov Fikrət Kərim oğlu — 22. iyun 2012 Kərimova Lalə Fikrət qızı — 22. iyun 2012 Qasımov Murad Fikrət oğlu — 22. iyun 2012 Qasımova Humay İldırım qızı — 22. iyun 2012 Qədirov Akif Veysəl oğlu — 22. iyun 2012 Qədirov Zahid Sırac oğlu — 22. iyun 2012 Qəhrəmanov Ramiz Əhəd oğlu — 22. iyun 2012 Qəmbərov Rəfail Əli oğlu — 22. iyun 2012 Qocayev Cavanşir Dövlət oğlu — 22. iyun 2012 Quliyeva Səmayə Salman qızı — 22. iyun 2012 Qurbanov İlqar İskəndər oğlu — 22. iyun 2012 Mahmudov Vaqif Yunis oğlu — 22. iyun 2012 Maqsudova Adilə Məhərrəm qızı — 22. iyun 2012 Manafova Ərəbiyyə Mədət qızı — 22. iyun 2012 Məhərrəmov Məhərrəm Mustafa oğlu — 22. iyun 2012 Məmişov Kamran Kamal oğlu — 10. fevral 2012 Məmişov Əhməd Meysəm oğlu — 22. iyun 2012 Məmmədov Arzu Alay oğlu — 22. iyun 2012 Məmmədov Azər Ələsgər oğlu — 22. iyun 2012 Məmmədov Cəlal Mirzağa oğlu — 22. iyun 2012 Məmmədov Hafiz Əli oğlu — 22. iyun 2012 Məmmədov Sahib Əli oğlu — 22. iyun 2012 Məmmədova Fəxriyyə Həsən qızı — 22. iyun 2012 Məmmədova Gülnarə Raqif qızı — 22. iyun 2012 Mənafov Cəfər Xəlil oğlu — 22. iyun 2012 Mikayılov İsrafil Şahsuvar oğlu — 22. iyun 2012 Muxtarov Cəfər Həmid oğlu — 22. iyun 2012 Mursaquliyev Feyyaz Lətifulla oğlu — 22. iyun 2012 Muradov Emin Cəmil oğlu — 24. yanvar 2012 Musayev Paşa Məlik oğlu — 22. iyun 2012 Mustafayev Dilavər Əli oğlu — 22. iyun 2012 Nərimanov Məhərrəm Cəlil oğlu — 22. iyun 2012 Novruzov Malik Adil oğlu — 22. iyun 2012 Novruzov Rasim Səbzalı oğlu — 22. iyun 2012 Oğulov Əli Oğul oğlu — 22. iyun 2012 Orucov Babalı Yunis oğlu — 22. iyun 2012 Rəhimov Ramiz Məhəmmədəli oğlu — 22. iyun 2012 Rəhmanov Xalıq Qəhrəman oğlu — 22. iyun 2012 Rəsulov Cahangir Bəşir oğlu — 22. iyun 2012 Rzayev Baləli Yağnəli oğlu — 22. iyun 2012 Rzayev Malik İbrahim oğlu — 22. iyun 2012 Rzayev Vaqif Rəşid oğlu — 22. iyun 2012 Rzazadə Həsən Hacı oğlu — 22. iyun 2012 Sadıx-zadə Rasim Əbulfəz oğlu — 22. iyun 2012 Salahov Sərdar Şahmar oğlu — 22. iyun 2012 Seyidov Mirzəxan Həsənbala oğlu — 22. iyun 2012 Səfərova Təranə Qaryağdı qızı — 22. iyun 2012 Səlimov Vüqar Surxay oğlu — 22. iyun 2012 Səmədov Naiq Soltan oğlu — 22. iyun 2012 Səttarova Məlahət İsmət qızı — 22. iyun 2012 Süleymanova Hədiyyə Rizvan qızı — 22. iyun 2012 Vəliyev Əmir Vəli oğlu — 22. iyun 2012 Yədullayev Yədulla Fətulla oğlu — 22. iyun 2012 Zeynalova Səbinə Allahverdi qızı — 22. iyun 2012 Babayev Zakir Hadı oğlu — 8. oktyabr 2012 Cəfərova Şəlalə Ziyad qızı — 8. oktyabr 2012 Ələsgərov Aqil Məmməd oğlu — 8. oktyabr 2012 Əlizadə Fuad Rəhim oğlu — 8. oktyabr 2012 Əzizov Natik Bayram oğlu — 8. oktyabr 2012 Məmiyev Təzəxan İrac oğlu — 8. oktyabr 2012 Muradov Həmzə Məşdi oğlu — 8. oktyabr 2012 Abbasova Tahirə Fəhrad qızı — 31. oktyabr 2012. Mustafayev Gülağa Mirhəsən oğlu — 31. oktyabr 2012 Abdullayev Bəhruz Qara oğlu — 20. noyabr 2012. Əkbərova Səadət Binyamin qızı — 20. noyabr 2012 İsmayılova Tamilla İslam qızı — 20. noyabr 2012 Kazımov Miri Yusub oğlu — 20. noyabr 2012 Qurbanov Natiq Sabir oğlu — 20. noyabr 2012 Məmmədov Rəhman Elmaz oğlu — 20. noyabr 2012 Soltanov Mehman Nəsir oğlu — 20. noyabr 2012 Şivəxanov Bayram Həmzə oğlu — 20. noyabr 2012 Təhməzov Şahin Ziyad oğlu — 20. noyabr 2012 Bədəlbəyli Nadirə Rasim qızı — 7. may 2013 Həsənli Xudayət İskəndər oğlu — 7. may 2013 Xudaverdiyev Ağahüseyn Kamal oğlu – 4. sentyabr 2013 Əkbərova Şölə Mürşüd qızı – 4. sentyabr 2013 Ağayev Elbrus Nadirulla oğlu — 3. fevral 2014 Ağayev Vüqar Qüdrət oğlu- 3. fevral 2014 Eyvazov Emin Həsən oğlu- 3. fevral 2014 Ələsgərli Fikrət Vahid oğlu- 3. fevral 2014 Əliyev Daşqın Malik oğlu- 3. fevral 2014 Əliyeva İlahə Baloğlan qızı- 3. fevral 2014 Əlizadə Arzu Hüseyn oğlu- 3. fevral 2014 Əşrəfov Həsən Bəxtiyar oğlu- 3. fevral 2014 Hacıyev Hacı Fərhad oğlu- 3. fevral 2014 Həsənli Hüseyn Sabir oğlu- 3. fevral 2014 Həsənov Səlvər Yavər oğlu- 3. fevral 2014 Hüseynəliyev Ədalət Həsən oğlu- 3. fevral 2014 Hüseynxanov Elvin Elşad oğlu- 3. fevral 2014 Hüseynli Ceyhun Qədir oğlu- 3. fevral 2014 İbrahimov Habil Qurbanəli oğlu- 3. fevral 2014 Qismətov Vüqar Yusif oğlu- 3. fevral 2014 Qulamov Elçin Cahangir oğlu- 3. fevral 2014 Quliyev Elsevər Həsən oğlu- 3. fevral 2014 Quliyev Rauf Zahid oğlu- 3. fevral 2014 Kərimov Sahil Baxşəli oğlu- 3. fevral 2014 Mahmudov Vüqar Şəmsəddin oğlu- 3. fevral 2014 Mehbalıyev Əbülfət Müslüm oğlu- 3. fevral 2014 Məmmədli Ramiz Vaqif oğlu- 3. fevral 2014 Məmmədov Fəxrəddin Həmdulla oğlu- 3. fevral 2014 Məmmədov Zəfər Səfəralı oğlu- 3. fevral 2014 Məsumova Asiya Vasif qızı- 3. fevral 2014 Nəbiyev İslam Hilal oğlu- 3. fevral 2014 Osmanov İlkin Ərzuman oğlu- 3. fevral 2014 Səbziyev Süleyman Nəriman oğlu- 3. fevral 2014 Səfərov Müslüm Həsən oğlu- 3. fevral 2014 Səfərov Şükür İsbəndiyar oğlu- 3. fevral 2014 Süleymanov Anar Hamlet oğlu — 3. fevral 2014 Tağıyev Rauf Mərdan oğlu — 3. fevral 2014 Abdullayev Qulam Nadir oğlu — 6. fevral 2014 Novruzova İradə Əli qızı — 6. fevral 2014 Təmirov Əlyar Rövşən oğlu — 6. fevral 2014 Əliyev Kamran Əhəd oğlu — 21. oktyabr 2014 Dayıyev Rəşad Hikmət oğlu — 21. oktyabr 2014 Dənyarov Ramin Zakir oğlu — 21. oktyabr 2014 Qasımlı Faiq Cavad oğlu — 21. oktyabr 2014 Qasımov Nizami Yunis oğlu — 21. oktyabr 2014 Quliyev Cəmaləddin Əlibala oğlu — 21. oktyabr 2014 Məcidov İlkin Sabir oğlu — 21. oktyabr 2014 Musayev Etibar Cəmil oğlu — 21. oktyabr 2014 Mustafayev Siyavuş Abdulla oğlu — 21. oktyabr 2014 Vəliyev Samir Teymur oğlu — 21. oktyabr 2014 Abbasov Raqif Arif oğlu — 2. mart 2015 Abdullayev Elnur Şahin oğlu — 2. mart 2015 Bayramov Cəmil Baxış oğlu — 2. mart 2015 Əhmədov Vüqar Fərman oğlu — 2. mart 2015 Əliyev Rauf Faiq oğlu — 2. mart 2015 Həsənov Mayıl Həsən oğlu — 2. mart 2015 Hüseynov Şahmar Yaqub oğlu — 2. mart 2015 Kərimov Kənan Elman oğlu — 2. mart 2015 Qiyasov Elçin Mirkamal oğlu — 2. mart 2015 Quliyev Rasim Vaqif oğlu – 22. iyun 2015 Qurbanzadə Fərid Vidadi oğlu — 2. mart 2015 Mehdiyev Elmir Qardaşxan oğlu — 2. mart 2015 Məmmədov Aydın Ağa-Əli oğlu — 2. mart 2015 Məmmədov İlkin Əfqan oğlu — 22 iyun 2015 Məmmədov Zair Məmmədağa oğlu — 2. mart 2015 Nəcəfov Elçin Emil oğlu — 2. mart 2015 Nəcəfov İlqar Məhəmməd oğlu — 2. mart 2015 Nəsibov Müzəffər Həmid oğlu — 2. mart 2015 Novruzov Nəcəf Əhməd oğlu — 2. mart 2015 Paçalov Rasim Əyyub oğlu — 2. mart 2015 Rəhimov Ramin Urşan oğlu — 2. mart 2015 Tağıyeva Gülgəz Əbülfəz qızı — 2. mart 2015 Ziyadov Azəri Böyükkişi oğlu — 2. mart 2015 Abasov Azim Heydər oğlu — 22. iyun 2016 Abbasova Ülviyyə Ağamverdi qızı — 22. iyun 2016 Abbasova Svetlana Əhməd qızı — 22. iyun 2016 Abdulxalıqov Təbriz Hüseyn oğlu — 22. iyun 2016 Abdullayev Nizami İbrahim oğlu — 22. iyun 2016 Abdulrazaqov Fuad Rafiq oğlu — 22. iyun 2016 Ağahüseynov Ehtimad Sutun oğlu — 22. iyun 2016 Ağayev Natiq Yusif oğlu — 22. iyun 2016 Ağayev Rövşən Rahib oğlu — 22. iyun 2016 Ağayev Rüstəm Ağa oğlu — 22. iyun 2016 Ağayev Valid Adıgözəl oğlu — 22. iyun 2016 Axundov Fuad Ramiz oğlu — 22. iyun 2016 Axundov Xəlil Məhərrəm oğlu — 22. iyun 2016 Alıyev Namiq Nurəddin oğlu — 22. iyun 2016 Alıyev Vaqif Alı oğlu — 22. iyun 2016 Andina Valentina Vitalyevna — 22. iyun 2016 Aslanova Cəmilə Kazım qızı — 22. iyun 2016 Babayev Sədrəddin Həsən oğlu — 22. iyun 2016 Babayev Tofiq Qaffar oğlu — 22. iyun 2016 Babayeva Tatyana Vitalyevna — 22. iyun 2016 Bağırov Həsən Sədrəddin oğlu — 22. iyun 2016 Bağırov Hüseyn Əziz oğlu — 22. iyun 2016 Baxışov Elsevər Sabir oğlu — 22. iyun 2016 Balabəyov Balabəy Kiçibalı oğlu — 22. iyun 2016 Balayev Arif Tofiq oğlu — 22. iyun 2016 Baloğlanov Anar Rafael oğlu — 22. iyun 2016 Bədəlov Bəyəli Xanəli oğlu — 22. iyun 2016 Boyeva Alla Aleksandrovna — 22. iyun 2016 Cavadov Tofiq Əvsər oğlu — 22. iyun 2016 Cəbrayılov Əliş Cəbrayıl oğlu — 22. iyun 2016 Cəbrayılov Rəşad Yasər oğlu — 22. iyun 2016 Cəfərov İsrail Fazil oğlu — 22. iyun 2016 Cəfərov Vaqif Cəfər oğlu — 22. iyun 2016 Cəlilova Şəfəq Xəlil qızı — 22. iyun 2016 Çerkaşenko Svetlana Yuryevna — 22. iyun 2016 Dadaşov Əli-İsa Əşrəf oğlu — 22. iyun 2016 Dadaşov Hacıbala Nadir oğlu — 22. iyun 2016 Dünyamalıyev Vidadi Vəli oğlu — 22. iyun 2016 Əbdüləzimov Xəqani Nağı oğlu — 22. iyun 2016 Əhmədov Faiq Fariz oğlu — 22. iyun 2016 Əhmədov Hümbət Əhmədiyyə oğlu — 22. iyun 2016 Əhmədov Nizami Məmməd oğlu — 22. iyun 2016 Əkbərov Məharət Xalis oğlu — 22. iyun 2016 Ələkbərov Fuad Həmid oğlu — 22. iyun 2016 Ələkbərov Sadıq Nəriman oğlu — 22. iyun 2016 Əliyev Əlibaba Nəcəf oğlu — 22. iyun 2016 Əliyev Fəxrəddin Yusif oğlu — 22. iyun 2016 Əliyev Hüseyn Yusif oğlu — 22. iyun 2016 Əliyev Qafar Məmməd oğlu — 22. iyun 2016 Əliyev Rüfət Ənvər oğlu — 22. iyun 2016 Əliyev Təhmasib Məcnun oğlu — 22. iyun 2016 Əlizadə Azər Əli oğlu — 22. iyun 2016 Əmirəliyev Mehman Əli oğlu — 22. iyun 2016 Əsədov Elşən Səlim oğlu — 22. iyun 2016 Əsgərov Ələkbər Həsənbala oğlu — 22. iyun 2016 Əsgərov Rəhim Əsgər oğlu — 22. iyun 2016 Əsgərova Natəvan Balağa qızı — 22. iyun 2016 Əzənmədov Habil Həsən oğlu — 22. iyun 2016 Əzizov Rəşad Fikrət oğlu — 22. iyun 2016 Fərəcov Nadir İbrahim oğlu — 22. iyun 2016 Fərəməzov Şahid Ələziz oğlu — 22. iyun 2016 Fərzəliyev Azər Şamil oğlu — 22. iyun 2016 Fətəliyeva Vüsalə Mustafa qızı — 22. iyun 2016 Gərayzadə Elman Tofiq oğlu — 22. iyun 2016 Hacıyev Aydın Əli oğlu — 22. iyun 2016 Hacıyev Cəlil Manaf oğlu — 22. iyun 2016 Həsənov Eldar Yusif oğlu — 22. iyun 2016 Həsənov İlham Aydın oğlu — 22. iyun 2016 Hətəmov Yusifəli Şirincan oğlu — 22. iyun 2016 Hüseynov Hilal Qorxmaz oğlu — 22. iyun 2016 Hüseynov Ramiz Nobil oğlu — 22. iyun 2016 Hüseynov Sabir Hümbət oğlu — 22. iyun 2016 Hüseynov Zahid Zülfiqar oğlu — 22. iyun 2016 Hüseynova Aygün Fəxrəddin qızı — 22. iyun 2016 Hüseynova Könül Şamil qızı — 22. iyun 2016 Hüseynova Reyhan Əbil qızı — 22. iyun 2016 Xəlilov Kamil Sahib oğlu — 22. iyun 2016 İbadov Muradxan Əhmədxan oğlu — 22. iyun 2016 İbrahimli Nuriyyə Paşa qızı — 22. iyun 2016 İsmayılov Famil Nəcəf oğlu — 22. iyun 2016 İsmayılova Dilbər Ramis qızı — 22. iyun 2016 Kərimov Afiq Oktay oğlu — 22. iyun 2016 Kərimov Beydulla Həbibulla oğlu — 22. iyun 2016 Kərimov Sürəddin Mövsüm oğlu — 22. iyun 2016 Kərimova Vüsalə Nadir qızı — 22. iyun 2016 Qasımov İlqar Salman oğlu — 22. iyun 2016 Qasımov Məzahir Qurban oğlu — 22. iyun 2016 Qasımova Lalə Xəlil qızı — 22. iyun 2016 Qədirov Abil Qərib oğlu — 22. iyun 2016 Qəhrəmanov Şahin Məmməd oğlu — 22. iyun 2016 Qubatov Rəşad Qubat oğlu — 22. iyun 2016 Quliyeva Bəyim Əmirxan qızı — 22. iyun 2016 Quluzadə Elnar Mübariz oğlu — 22. iyun 2016 Qurbanov Fərman Yusif oğlu — 22. iyun 2016 Qurbanov Rafət Misir oğlu — 22. iyun 2016 Qurbanov Təvəkkül Kəramət oğlu — 22. iyun 2016 Qurbanov Turab Dilsuz oğlu — 22. iyun 2016 Mahmudova Pərvin Şərif qızı — 22. iyun 2016 Mazanov Kamal Hüseyn oğlu — 22. iyun 2016 Məmmədov Elyar Əli oğlu — 22. iyun 2016 Məmmədov Ədalət Allahverdi oğlu — 22. iyun 2016 Məmmədov Fuad Adil oğlu — 22. iyun 2016 Məmmədov Mübariz Hidayət oğlu — 22. iyun 2016 Məmmədov Oqtay Umud oğlu — 22. iyun 2016 Məmmədov Rais Əmir oğlu — 22. iyun 2016 Məmmədova Lətifə Adil qızı — 22. iyun 2016 Mənəfov Rəfail Cəfər oğlu — 22. iyun 2016 Mənsimov Kazım Bayraməli oğlu — 22. iyun 2016 Mirzəyev Rafiq Həbibulla oğlu — 22. iyun 2016 Mövlayev Hənifə Musa oğlu — 22. iyun 2016 Muradov Nadir Yədulla oğlu — 22. iyun 2016 Musayev Orxan Toğrul oğlu — 22. iyun 2016 Musayev Vüsal Kərim oğlu — 22. iyun 2016 Musayeva Kamilla Rüstəm qızı — 22. iyun 2016 Mustafayev Elşən Cəfər oğlu — 22. iyun 2016 Mürsəlov Mübariz Mürsəl oğlu — 22. iyun 2016 Mürşüdov Asif Əflatun oğlu — 22. iyun 2016 Mütəllimova Vəfa Allahverən qızı — 22. iyun 2016 Nağıyev Şəmsəddin Kamil oğlu — 22. iyun 2016 Namazov Ramid Zakir oğlu — 22. iyun 2016 Nəsibova Aybəniz Abbas qızı — 22. iyun 2016 Nəsirov Rauf Şamil oğlu — 22. iyun 2016 Novruzov Elmar Qəzənfər oğlu — 22. iyun 2016 Novruzov Rafiq Novruz oğlu — 22. iyun 2016 Nurəlibəyov Əli Hidayət oğlu — 22. iyun 2016 Paşa Yaşar Əhməd oğlu — 22. iyun 2016 Piriyev Əbülfət Haqverdi oğlu — 22. iyun 2016 Rzayev Xaqani İslam oğlu — 22. iyun 2016 Rzayev Şahid Şahmar oğlu — 22. iyun 2016 Seyid Hacı Mirhəşim Miryaqub oğlu — 22. iyun 2016 Seyidov Şəkur Mir Möhsün oğlu — 22. iyun 2016 Səfərov Rövşən Tofiq oğlu — 22. iyun 2016 Səfərov Yusif Fəxrəddin oğlu — 22. iyun 2016 Səmədov Əhməd Səməd oğlu — 22. iyun 2016 Şəfiyeva Sevil Həsən qızı — 22. iyun 2016 Şərifov Məhəmməd Şirin oğlu — 22. iyun 2016 Şirəliyev Firdovsi Əvəz oğlu — 22. iyun 2016 Şirinov Rafiq Mirzə oğlu — 22. iyun 2016 Tutayuk Fərhad Xaspolad oğlu — 22. iyun 2016 Vəlimətova Elmira Eyvaz qızı — 22. iyun 2016 Vəliyev Sərvər Yaqub oğlu — 22. iyun 2016 Yaqubova Gülşən Fikrət qızı — 22. iyun 2016 Yasinov Hikmət Qüdrət oğlu — 22. iyun 2016 Yunusov Eldar Əli oğlu — 22. iyun 2016 Yunusov Nəciməddin Yunus oğlu — 22. iyun 2016 Yusifova Ruhəngiz Siyasət qızı — 22. iyun 2016 Zeynalov Hafiz Ziyafət oğlu — 22. iyun 2016 Zöhrabova Nigar Yaqub qızı — 22. iyun 2016 Abbasov Eldar Murğuz oğlu Abbasov Nazim Süleyman oğlu Abdulla Rəşad Qalib oğlu Abdullayev İlham Tofiq oğlu Abdullayev Yalçın İsa oğlu Abdullayeva Necmə Abdulla qızı Abdullayeva Şəhla Abdulla qızı Ağammədov Şahin Tərxan oğlu Ağayev Əli Nəbi oğlu Ağayev Famil Məhəmməd oğlu Axundov İlqar Şəmşəd oğlu Aslanov Şair Beykəs oğlu Aslanova Fəzilə Soltan qızı Bağırov Əhəd İsrafil oğlu Bağırova Mehriban Nazim qızı Balacayeva Zivər Barat qızı Bayramov Mədəd Əjdər oğlu Bayramova Gülşən Novruz qızı Bayramzadə Yalçın Rasim oğlu Binnətov Natiq Saməddin oğlu Calalova Lamiyə Tofiq qızı Cavadov Emil Əjdər oğlu Cavadov Xalid Ramiz oğlu Cavadov Natiq Eldar oğlu Cavadova Sevda Mahmud qızı Cəbrayılov Elşad Mehman oğlu Cəfərli Adilə Ənvər qızı Cəfərov Mətləb Məmməd oğlu Cəfərova Gülüstan Hidayət qızı Cəlilov Vəli Amil oğlu Cəlilova Hicran Qafar qızı Eyvazov Emin Yaqub oğlu Əhmədov Anar Hüseyn oğlu Əhmədov Azad Atababa oğlu Əhmədov Cavid İmran oğlu Əhmədov Xanmusa Firidun oğlu Əhmədov İlkin Bəhram oğlu Əhmədov Ramal Nurəddin oğlu Əhmədova Kəmalə Lətif qızı Ələkbərov İsmayıl Qurban oğlu Əlişov Natiq İbrahim oğlu Əliyev Akif Rəhman oğlu Əliyev Bayram Feyzulla oğlu Əliyev Elgin Hümbət oğlu Əliyev Fəraid Həbib oğlu Əliyev Mübariz Nəriman oğlu Əliyev Ruslan Şahvəli oğlu Əliyev Şababa Məzahir oğlu Əliyev Ülfət Fazil oğlu Əliyeva Afaq Qromin qızı Əliyeva Çimnaz Məstan qızı Əliyeva Sevil Fərəməz qızı Əliyeva Zəminə Qadir qızı Əməşov Yaşar Allahqulu oğlu Əmrahov Rəşad Tofiq oğlu Əsədov Anar Mehman oğlu Əsədov İnam Zakir oğlu Əsgərov Elvin Akif oğlu Əyyubova İradə Abuzər qızı Əzizov Rasim Dursunəli oğlu Fətiyev Elman Yaşar oğlu Hacıyev Ruhşad Elton oğlu Hacıyeva Zahra Qardaşxan qızı Heydərov Kamil Qafar oğlu Həmzəyeva Leyla Ələmdar qızı Həsənova Rubabə İmran qız�� Hümbətov Nurəddin İslam oğlu Hüseynov Anar Fazil oğlu Hüseynov Bəxtiyar Baloğlan oğlu Hüseynov Nizami Məsi oğlu Hüseynov Sənan Eldar oğlu Hüseynov Sənan Sabir oğlu Hüseynov Yunis Fazil oğlu Hüseynova Məlahət Səməd qızı Hüseynova Vəfa Astan qızı Xanabadlı Leyla Zahid qızı Xancanov Xanlar Baloğlan oğlu Xasənmədov Emil Əhməd oğlu Xəlilov İlham Caiz oğlu İbrahimli İlahə Nurəddin qızı İbrahimov Qalib Əhmədağa oğlu İbrahimov Vüsal Əvəz oğlu İbrahimov Yaşar Əkbər oğlu İbrahimova Aynur Elman qızı İbrahimova Zəhra Aydın qızı İlyasov Səbuhi Bəlqiyas oğlu İmanov Elvin Kazım oğlu İsayev Aydın İsabəy oğlu İsayev Bahəddin Həsən oğlu İsayev Fərid Zahid oğlu İsayev Zaur Firqət oğlu İsgəndərov Ravil Məmməd oğlu İsmayılov Rafiq Səlim oğlu İsrafilov Samir Malik oğlu Kərimov Hikmət İsfəndiyar oğlu Kərimov İlham Yadulla oğlu Kərimova Lalə Hekayət qızı Qaffarzadə Pərviz Mahir oğlu Qaralov Bəkir Teymuraz oğlu Qarayev Nadir Bədir oğlu Qəhrəmanova Amaliya Qəfər qızı Qəhrəmanova Səkinə Hümbətalı qızı Qəmbərova Şəbnəm Hafiz qızı Qənbərov Nazim Nəcəf oğlu Quliyev Gülbala Rza oğlu Quliyev Rasim Rəhim oğlu Quliyev Sabir Pirqulu oğlu Quliyev Teymur İsmixan oğlu Quliyeva Kəmalə Kamil qızı Quliyeva Nurlana Aftandil qızı Qurbanov Arif Paşa oğlu Mahmudova Pərvin Mahmud qızı Məcidov Rövşən Qəhriman oğlu Məhərrəmova Sahibə Şaxhüseyn qızı Məlikova Günel Əbdulməmməd qızı Məmmədəliyeva Könül Ziyadxan qızı Məmmədli Azər Köçəri oğlu Məmmədov Cavid Nəriman oğlu Məmmədov Ceyhun Qəribağa oğlu Məmmədov Xudakərim Avtandil oğlu Məmmədov İsa Fərahim oğlu Məmmədov Kərim Türbəndə oğlu Məmmədov Sahib Pirnəzər oğlu Məmmədov Samir Fərrux oğlu Məmmədov Zaur Yusif oğlu Məmmədova Günel İsmayıl qızı Məmmədzadə Vüsal Əziz oğlu Mənəfov Nəsimi Həsənxan oğlu Məstəliyev Rafiq Duman oğlu Məstəliyev Vəli Murssalı oğlu Mirzəzadə Əfsanə Ənvər qızı Muradov Faiq Nizami oğlu Muradov Vüqar İbrahim oğlu Muradzadə Şölə Feruz qızı Mursaqulov Azər İsmayıl oğlu Musayeva Ləman Samir qızı Mustafayev Fəxri Xudayar oğlu Nağıyev Anar Nazim oğlu Nəbiyeva Cavidan Mahir qızı Nəsirov Rauf Qüdrət oğlu Nəzərov Zahid Məmməd oğlu Nəzirova Ülviyyə İsgəndər qızı Novruzov Razi Əlövsət oğlu Nuhiyeva Şəlalə Mehmanağa qızı Nuriyev Mikayıl Əziz oğlu Orucov Eldəniz Əlixan oğlu Orucov Nəsib Hidayət oğlu Pənahov Həmid Təşkilat oğlu Rəcəbov Ramil Mübariz oğlu Rüstəmova Humay Mircəlal qızı Rzayev Həbib Firudin oğlu Rzayeva Validə Əbi qızı Seyfullayev Elçin Qubad oğlu Seyidəhmədli Bəhruz Əlibala oğlu Seyidov Yusif Abdulla oğlu Səfərov Vüqar İbrahim oğlu Səmədov Bəxtiyar Azər oğlu Səmədov Ömər Vilayət oğlu Səmidov Rauf Rzalı oğlu Süleymanov İlham Məmməd oğlu Süleymanova Sevda İbad qızı Şirinova Elza Şirin qızı Verdiyeva Nailə Rasim qızı Vəliyev Eldəniz Musa oğlu Vəliyev İqbal Yusif oğlu Vəliyeva Kəmalə Qiyas qızı Volkova Olqa İlyiniçna Yəhyayeva Aynurə Əlihadı qızı Yusifov Yusif Xasay oğlu Yusifzadə Sevinc Amil qızı Yusubova Şəlalə Mayıl qızı Zeynalabdıyev Elçin Musa oğlu Zeynalov Etibar Fəxrəddin oğlu Zeynalov Vüqar Əliağa oğlu Həmçinin bax ""Dövlət qulluğunda fərqlənməyə görə"" medalı Azərbaycan Respublikasının orden və medalları ilə təltif edilənlərin siyahıları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=211534
-"""Döyüş xidmətlərinə görə"" medalı","""Döyüş xidmətlərinə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 17 oktyabr 1938-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=476041
-"""Döyüş əməkdaşlığını möhkəmləndirməyə görə"" medalı","""Döyüş əməkdaşlığını möhkəmləndirməyə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 25 may 1979-cu il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=473335
-"""Döyüşdə fərqlənməyə görə"" medalı","""Döyüşdə fərqlənməyə görə"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). İkinci Qarabağ müharibəsində qələbə münasibətilə təsis edilmişdir. Təsis edilməsi 2020-ci il noyabrın 20-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Vətən Müharibəsində qələbə münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və birinci oxunuşda təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Döyüşdə fərqlənməyə görə"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Döyüşdə fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə döyüş şəraitində tapşırıqların icrası zamanı və həyat riski ilə əlaqəli xüsusi əməliyyatlar zamanı göstərilən fərqlilik, cəsarət və fədakarlıq, habelə döyüş tapşırıqlarının uğurla yerinə yetirilməsinə kömək edən bacarıqlı, təşəbbüskar və qətiyyətli hərəkətlər nümayiş etmiş, eləcə də döyüş tapşırıqlarının uğurla yerinə yetirilməsi zamanı tabelikdə olan bölməyə peşəkarlıqla rəhbərlik etmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları təltif edilir.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Döyüşdə fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Döyüşdə fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, ""Cəsur döyüşçü"" medalından sonra taxılır. Medalın təsviri Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Döyüşdə fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, biri digərindən kiçik olmaqla, biri digərinin üzərində yerləşdirilmiş, guşələrinin araları birləşən qövsvarı xətlərlə konturlanmış iki səkkizguşəli ulduz formalı 42 mm ölçülü lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfində səkkizguşəli ulduz formalı lövhənin üzərində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. 2.2. Xarici və daxili çevrələrin arasında yuxarı qövs boyunca ""DÖYÜŞDƏ FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. 2.3. Daxili çevrənin içərisində yerləşən, üzəri relyefli xətlərlə işlənmiş dairəvi lövhənin mərkəzində ikitərəfli hamar şüalı səkkizguşəli ulduz həkk olunmuşdur. 2.4. Lövhənin aşağı hissəsinin mərkəzində səkkizguşəli ulduz vardır. Səkkizguşəli ulduz ilə ""DÖYÜŞDƏ FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri arasında kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. 2.5. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, mərkəzində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdurMaddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Qızılı rəngli xara lentin mərkəzində 5 mm enində tünd qırmızı rəngli şaquli zolaq təsvir olunmuşdur. Xara lentin sol və sağ kənarlarından mərkəzə doğru, biri digərindən 3 mm aralı, 3 mm enində tünd qırmızı və 2,5 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar vardır. 4.3. Xara lentin yuxarı hissəsinə üzərində milli ornamentlər təsvir olunmuş 40 mm x 5,5 mm ölçülü lövhə bərkidilmişdir. 4.4. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678351
-"""Dəmir xaç"" ordeni","Dəmir xaç ordeni (alm. Eisernes Kreuz) — Almaniya ordusunda xidmətdə fərqlənməyə görə verilən mükafat. 10 mart 1813-cü ildə Prussiya kralı III Fridrix Vilhelm tərəfindən Almaniyanın Napoleondan azad edilməsinin şərəfinə təsis edilmişdir. Ordenin eskizi alman memarı və rəssamı Karl Fridrix Şinkel tərəfindən hazırlanmışdır. Ordenin kütləvi şəkildə verilməsi, Napoleon Bonapartla aparılan döyüşlərdən sonra baş vermişdir. 1870-ci ildə Fransa və Almaniya arasında yaşanan müharibədən sonra döyüşdə fərqlənən şəxslər Dəmir xaçla təltif olunmuşdular. Birinci dünya müharibəsi və İkinci dünya müharibəsi illərində minlərlə alman zabit və əsgəri bu mükafatla təltif olunmuşdur. Dəmir xaç sonuncu dəfə 31 dekabr 1946-cı ildə verilmişdir. Cəngavər sinfinə aid Dəmir xaç mükafatları Cəngavər Xaçı Cangəvar Xaçı və palıd yarpağı Cangəvar Xaçı, palıd yarpağı və qılınc Cangəvar Xaçı, palıd yarpağı, qılınc və medalın üzərində brilyant işləmə Cangəvar Xaçı, qızıl suyuna çəkilmiş palıd yarpağı, qılınc və medalın üzərində brilyant işləmə",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=271559
-"""Dəmir xaç"" ordeninin Cəngavər dəmir xaçı","""Dəmir xaç"" ordeninin Cəngavər dəmir xaçı (Almanca: Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes) Cəngavər dəmir xaçı və ya daha çox tanınan adı ilə Cəngavər Xaçı (Almanca: Ritterkreuz), digər variantları ilə Nasist Almaniyasının İkinci Dünya Müharibəsi zamanı hərbçilərə və hərbiləşdirilmiş heyətə vermiş olduğu ən yüksək mükafat olmuşdur. Cəngavər Xaçı - döyüşdə əsgərlərinə müvəffəqiyyətlə rəhbərlik edən yüksək rütbəli komandirdən tutmuş, hərbi sahədə göstərdiyi şücaətə görə aşağı rütbəli əsgərə qədər müxtəlif səbəblərə görə və bütün rütbələrə mənsub olan insanlara verilmişdir. Mükafat Waffen-SS, Reichsarbeitsdienst (RAD, Reyx İnsangücü Xidməti) və Volkssturm (Vətən Mühafizəçiləri) üzvlərinə, həmçinin də Wehrmacht komandanlığı altında olan üç böyük hərbi qüvvənin üzvlərinə (Quru qoşunları: Heer, Hərbi dəniz qüvvələri: Kriegsmarine və Hərbi hava qüvvələri: Luftwaffe), eləcə də digər Ox qüvvələri dövlətlərinin hərbçilərinə verilmişdir. Mükafat ilk dəfə olaraq 1 sentyabr 1939-cu ildə Almaniyanın Polşa kampaniyasını başlaması ilə təsis edilmişdir. Mükafatın yaradılma səbəbi Almaniya İmperiyasında mövcud olmuş olan köhnə ləyaqət və cəsarət mükafatlarını yeniləri ilə əvəz etmək olmuşdur. 1940-cı ildə mükafatın daha yüksək səviyyəsi olan, palıd yarpağı əlavə edilmiş Cəngavər Xaçı yaradılmışdır. 1941-ci ildə mükafatın daha iki yüksək səviyyəsi yaradılmışdır: palıd yarpaqları və qılınclar əlavə edilmiş Cəngavər Xaçı və palıd yarpaqları, qılınclar və brilyantlar əlavə edilmiş Cəngavər Xaçı. 1944-cü ilin axırlarında isə Stuka komandiri olmuş olan Oberst Hans-Ulrix Rudelin böyük hərbi müvəffəqiyyətlərinə görə verilmiş mükafatın ən ali dərəcəsi olan Qızıl Palıd Yarpağı, Qılınc və Almaz əlavə edilmiş Cəngavər Xaçı yaradılmışdır. Müharibə illəri ərzində təxminən 7000-dən çox insan Cəngavər Xaçı mükafatı ilə təltif edilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=837644
-"""Dəmir yollarının inkişafına görə"" medalı","Mükafat Nizamnaməsi ""Dəmir yollarının inkişafına görə"" medalı vətəndaşlara Rusiya Federasiyasında dəmir yolu nəqliyyatının inkişafına verdiyi töhfələrə və dəmir yollarının səmərəliliyinin artırılmasına yönəlmiş təhsil, elmi tədqiqat və digər fəaliyyətlərə böyük töhfələrinə görə verilir. Medal, bir qayda olaraq, ""Rusiya Federasiyasının Əməkdar Nəqliyyat İşçisi"" fəxri adının sahiblərinə verilir. Medal həmçinin Rusiya Federasiyasında dəmir yolu nəqliyyatının inkişafında yüksək nailiyyətlər nümayiş etdirmiş xarici vətəndaşlara da verilə bilər.Rusiya Federasiyasının Prioritet Ordeni, ""Dəmir yollarının inkişafına görə"" medalının ""Kənd təsərrüfatında əməyə görə"" medalından dərhal sonra digər medallarla birlikdə sol döşə taxılmasını tələb edir. Mükafat təsviri Medala ilə təltif olunan Görkəmli alıcılar Vladimir Yakunin Igor Levitin Rusiya Federasiyasının mükafatları və ordenləri Rusiya Dəmir Yolları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=823484
-"""EKSPO-67"" üçün Azərbaycan incəsənət ustalarının konserti (film, 1967)","""EKSPO-67"" üçün Azərbaycan incəsənət ustalarının konserti — 1967-ci ildə Tofiq Mirzəyev tərəfindən çəkilmiş film. Film-konsert Kanadada açılmış ""EKSPO-67"" sərgisində nümayiş etdirilmişdir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Rejissor — Tofiq Mirzəyev Ssenari müəllifi — Tofiq Mirzəyev",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=30678
-"""Elm"" nəşriyyatı","""Elm"" nəşriyyatı — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasına tabe nəşriyyat. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nəşriyyatı 1945-ci ildə yaradılmışdır. 1997-ci ildən AMEA-nın redaksiya-nəşriyyat işləri ""Elm"" Redaksiya, Nəşriyyat və Poliqrafiya Mərkəzində cəmləşdirilmişdir. Hazırda bu işləri AMEA Rəyasət Heyəti aparatının nəzdində ""Elm"" nəşriyyatı davam etdirir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Rəyasət Heyəti aparatının nəzdində fəaliyyət göstərən nəşriyyat əsasən elmin müxtəlif sahələrinə dair monoqrafiyalar, elmi məcmuələr, lüğətlər (terminoloji, ikidilli və çoxdilli), klassiklərin çoxcildlik əsərlərini, elmi-kütləvi kitabçalar, elmi jurnallar, biblioqrafik ədəbiyyat buraxan ixtisaslaşmış nəşriyyatdır. ""Elm"" nəşriyyatının ilk direktorlarından biri akademik Ziya Bünyadov olmuşdur. Müxtəlif illərdə bu müəssisəyə Əjdər Xanbabayev, Faiq Məlikov., F. S. Əhmədov, Ə. N. Novruzova, professor Şirindil Alışanov, Hafiz Abıyev başçılıq edib. 2019-cu ildən ""Elm"" nəşriyyatının direktoru Səbuhi Qəhrəmanovdur. 2019-cu ildən etibarən ""Elm"" nəşriyyatının işinin günün tələbləri səviyyəsində qurulması, fəaliyyət istiqamətlərinin genişləndirilməsi üçün zəruri tədbirlər görülür. Bu məqsədlə AMEA Rəyasət Heyəti ""AMEA-nın ""Elm"" nəşriyyatının fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi üzrə 2019–2020-ci illər üçün Tədbirlər planı""nı təsdiq edib. Tədbirlər planına əsasən, ""Elm"" nəşriyyatının yeni korporativ imicinin formalaşdırılması, maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi, beynəlxalq əməkdaşlığın genişləndirilməsi, müasir tələblər səviyyəsində rəsmi veb-saytının hazırlanması və s. nəzərdə tutulur.,, 2019-cu ildə ""Elm"" nəşriyyatı rebrendinq edib, özünün yeni loqosunu və şüarını müəyyənləşdirib. ""Elm"" nəşriyyatının yeni loqosu elm və kitabın simvolik vəhdətindən ibarətdir. Loqo cəmiyyətin intellektual tərəqqisini təmin edən elmin dəyərli kitabların mütaliəsindən doğması fikrini özündə ehtiva edir. Nəşriyyatın şüarı isə ""Elm – tərəqqiyə aparan yol""dur. ""Elm"" nəşriyyatı çap etdiyi AMEA-nın elmi jurnallarının beynəlxalq elmi mərkəzlərlə əlaqələrinin gücləndirilməsi istiqamətində işlər görür. Bu məqsədlə nəşriyyat ABŞ-nin ""EBSCO"" məlumat bazası ilə əməkdaşlığa başlayıb. Qurumlar arasında imzalanmış razılaşmaya əsasən, AMEA Rəyasət Heyətinin təsisçisi olduğu beynəlxalq ""Türkologiya"" jurnalı elmi tədqiqatlar və nəşrlər bazası olan ""EBSCO""ya daxil edilib. Elmi jurnallar Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Rəyasət Heyətinin 14 adda elmi jurnalının nəşrini həyata keçirir. AMEA-nın Məruzələri 1945-ci ildən nəşr olunan jurnalın baş redaktoru akademik Akif Əlizadədir. İldə 2–4 dəfə ingilis dilində çap olunur. Məsul katibi Gülarə Hacıyevadır. ""AMEA-nın Məruzələri""ndə əsasən AMEA-nın həqiqi üzvlərinin (akademik), müxbir üzvləri və xarici üzvlərinin əvvəllər heç yerdə çap olunmayan orijinal elmi tədqiqatlarının nəticələri çap edilir. Jurnalda digər müəlliflərin də məqalələri nəşr olunur. Bunun üçün həmin məqalələri müvafiq ixtisaslar üzrə AMEA-nın həqiqi üzvləri təqdim edir və onların elmi məziyyətləri üçün cavabdehlik daşıyırlar. Əlaqə: Tel.: (+994 12) 492 80 07 Azərbaycan Kimya Jurnalı 1959-cu ildən nəşr olunan jurnalın baş redaktoru akademik Dilqəm Tağıyevdir. İldə 4 dəfə ingilis dilində çap olunur. Azərbaycan Riyaziyyat Jurnalı 2011-ci ildən nəşr olunan jurnalın baş redaktoru AMEA-nın müxbir üzvü Bilal Bilalovdur. İldə 2 dəfə ingilis dilində çap olunur. Türkologiya Jurnalı ""Türkologiya"" jurnalı SSRİ Elmlər Akademiyası və Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının birgə nəşri kimi ""Sovetskaya Türkologiya"" adı ilə 1970-ci ildən nəşr olunmağa başlamışdır. ""Sovetskaya Türkologiya"" adı ilə 1992-ci ilə qədər bu adla fəaliyyət göstərən jurnal 1993-cü ildən bu günə qədər ""Türkologiya"" adı ilə nəşr olunur. 1970–1987-ci illərdə akademik Məmmədağa Şirəliyev, 1987–1992-ci illərdə Edhem Tenişev, 1992–2014-cü illərdə akademik Ağamusa Axundov, 2014–2016-cı illərdə akademik Tofiq Hacıyev ""Türkologiya"" jurnalının baş redaktorları olmuşlar. Hazırda jurnalın baş redaktoru akademik Kamal Abdullayevdir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Rəyasət Heyətinin 17 fevral 2016-cı il tarixli qərarı ilə akademik Kamal Abdullayev jurnalın baş redaktoru, AMEA-nın həqiqi üzvləri Möhsün Nağısoylu və Muxtar İmanov baş redaktorun müavinləri, Elçin İbrahimov isə məsul katib vəzifəsinə təyin olunmuşlar. AMEA Rəyasət Heyətinin müvafiq qərarından sonra jurnal, dilçiliklə yanaşı, ədəbiyyat, tarix, fəlsəfə, mifologiya, yazılı abidələr, mədəniyyət və incəsənət, türkoloji mərkəzləri ilə bağlı məqalə yazıların çapına da qərar verilmişdir. Azərbaycan, türk, rus və ingilis dillərində məqalə çapını həyata keçirən jurnal türkologiya elminin tarixini və günümüzdəki problemlərini, türk xalqlarının tarixi və mədəni zənginliklərini, dünya türkoloji mərkəzlərinin fəaliyyəti ilə əlaqələr yaradaraq, türkologiyanın aktual problemlərini səhifələrində çapını başlıca məqsəd olaraq qarşıya qoymuşdur. ""Türkologiya"" jurnalının ildə dörd sayı (mart, iyun, sentyabr, dekabr aylarında) nəşr olunur. Redaksiyaya daxil olan yazılar əvvəlcə jurnalın tələblərinə uyğunluq baxımından yoxlanıldıqdan sonra rəy üçün müvafiq sahə üzrə mütəxəssislərə göndərilir. ""Türkologiya"" jurnalı eyni zamanda öz nəzdində türkoloji seminarlar təşkil edir. Ayda bir dəfə jurnalın redaksiyasında keçirilən seminarda: müxtəlif elm sahələrinin nümayəndələrini maraqlandıran elmi-praktik problemlər ölkəmizdə və dünyada aparılan türkoloji tədqiqatların müzakirələri aparılır. ""Türkologiya"" jurnalı 2017-ci ildə: MLA-nın (Modern Language Association, New-York/USA), SAJI (Scholar Article Journal Index, Amsterdam/Hollandiya), SIS (Scientific Indexing Services, Texas/USA), TEI (Turkish Educational İndex, Ankara/Türkiyə), SOBİAD (Sosyal Bilimler Atıf Dizini, Elazığ/Türkiyə), 2018-ci ildə isə Almaniyada (Berlində) fəaliyyət göstərən COSMOS İMPACT FACTOR beynəlxalq indeksləşdirmə biblioqrafiyasına daxil edilmişdir. AMEA Xəbərləri FTR seriyası İnformatika və İdarəetmə problemləri buraxılışı 1997-ci ildən nəşr olunan jurnalın baş redaktoru akademik Nazim Məmmədovdur. İldə 2 dəfə Azərbaycan, ingilis və rus dillərində çap olunur. Buraxılışa məsul akademik Telman Əliyev. Fizika və Astronomiya buraxılışı 1934-cü ildən nəşr olunan jurnalın baş redaktoru akademik Nazim Məmmədovdur. İldə 2 dəfə Azərbaycan, ingilis və rus dillərində çap olunur. Biologiya və Tibb Elmləri 1945-ci ildən nəşr olunan jurnalın baş redaktoru akademik Əhliman Əmiraslanovdur. İldə 3–4 dəfə Azərbaycan, ingilis və rus dillərində çap olunur. Humanitar elmlər seriyası 1966-cı ildən nəşr olunan jurnalın baş redaktoru akademik İsa Həbibbəylidir. İldə 2–4 dəfə Azərbaycan, ingilis və rus dillərində çap olunur. Xəbərlər Məcmuəsi 2014-cü ildən nəşr olunan jurnalın baş redaktoru akademik Akif Əlizadədir. İldə 4 dəfə Azərbaycan, ingilis və rus dillərində çap olunur. ""Sosial elmlər"" jurnalı 1958-ci ildən nəşr olunan jurnalın baş redaktoru akademik Nərgiz Axundovadır. İldə 4 dəfə Azərbaycan və rus dillərində çap olunur. Terminologiya məsələləri 2000-ci ildən nəşr olunan jurnalın baş redaktoru akademik Akif Əlizadədir. İldə 2 dəfə Azərbaycan, türk, ingilis və rus dillərində çap olunur. Gənc tədqiqatçı jurnalı AMEA Gənc Alim və Mütəxəssislər Şurasının ""Gənc Tədqiqatçı"" adlı Elmi-praktiki jurnalı AMEA Rəyasət Heyətinin 12. mart 2015 tarixli 8/4 saylı Qərarı ilə nəşr edilir. ""Gənc tədqiqatçı"" jurnalı Azərbaycan Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının Rəyasət Heyətinin 31.03.2017-ci il tarixli (Prot.№ 06-R) iclasının Qərarı ilə pedaqogika elmləri istisna olmaqla, qalan bütün elmlər üzrə Azərbaycan Respublikasında dissertasiyaların əsas nəticələrinin dərc olunması üçün tövsiyə edilən dövri elmi nəşrlər siyahısına daxil edilmişdir. Jurnalın Məsləhət Şurasının sədri AMEA-nın prezidenti, akademik Akif Əlizadədir. Baş redaktor isə AMEA Gənc Alim və Mütəxəssislər Şurasının sədri, fizika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Famin Salmanovdur. Redaxsiya şurasına yer elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Orxan Abbasov, kimya üzrə fəlsəfə doktoru Əfsun Sucayev, fizika üzrə fəlsəfə doktoru Nuranə Əliyeva, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Eşqanə Babayeva, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru Səbinə Bünyadova, fizika üzrə fəlsəfə doktoru Əminə Mikayılova, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Elnur Kəlbizadə daxildir. Jurnal ildə 2 dəfə Azərbaycan, ingilis və rus dillərində çap olunur. ""HISTORY OF SCIENCE"" jurnalı ""HISTORY OF SCIENCE "" müxtəlif elmlərin tarixi, formalaşması, təsnifatları və inkişafı sahəsində elmi fəaliyyət və araşdırma aparan beynəlxalq elmi araşdırmalar jurnalıdır. Jurnal 19/09/2018-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyində № 4196 nömrəsi ilə qeydiyyatdan keçmişdir. Azərbaycan Respublikasında ""elmlərin tarixi, təsnifi və təsviri"" haqqında fənlərarası elmi jurnaldır. Jurnal öz fəaliyyətində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını və digər qanunvericilik aktlarını, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq fərman və sərəncamlarını, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarını, öz nizamnaməsini rəhbər tutur və beynəlxalq indekslərin tövsiyələrini nəzərə alır. Jurnalın Redaksiya Heyətinin sədri AMEA-nın prezidenti, akademik Ramiz Mehdiyev, baş redaktor isə AMEA RH Təhsil şöbəsinin müdiri, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Ələddin Məlikovdur. Elm və həyat jurnalı Jurnal 1961-ci ildə Azərbaycan Respublika ""Bilik"" Cəmiyyətinin orqanı kimi fəaliyyətə başlayıb, 1992-ci ildən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Rəyasət Heyətinin, Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun və redaksiya kollektivinin təsisçiliyi ilə çıxıb. Jurnalda indiyədək 5 min azərbaycanlı alimin məqaləsi dərc edilib. 1998-ci ildə ""Elm və həyat"" keçid dövründə peşəkarlığını, səmtini qoruyub saxladığına görə Meksikada təsis edilmiş ""Qran Pri"" mükafatına layiq görülüb.1961-ci ildən nəşrə başlayan ""Elm və həyat"" jurnalının Azərbaycanın mətbuat və maarifçilik tarixində özünəməxsus yeri vardır. Həsənbəy Zərdabinin yaratdığı ""Əkinçi"" qəzetinin maarifçilik ənənələrini davam etdirən ""Elm və həyat"" nəşrə başladığı vaxtdan elmi biliklərin təbliğində böyük rol oynayıb. Jurnal alimlər ordusunun tribunasına çevrilərək, elmdə qazanılan uğurların salnaməsini yazıb. ""Elm və həyat"" Azərbaycan mətbuatında elmi kəşfləri, ixtiraları, elmi yenilikləri təbliğ edən yeganə elmi-kütləvi dərgi kimi tanınıb. 2011-ci ildə 50 yaşı tamam olan jurnal bu gün də üzərinə düşən maarifçilik missiyasını şərəflə yerinə yetirir. Jurnalın ilk redaktoru Cavanşir Şirinov, fəxri baş redaktoru isə akademik Abdulla Qarayev olub. Respublika ""Bilik"" Cəmiyyətinin orqanı kimi fəaliyyətə başlayan ""Elm və həyat"" tezliklə öz auditoriyasını taparaq oxucular arasında şöhrət qazanıb. 10 min tirajla nəşrə başlayan bu jurnala abunə olunanların sayı ilbəil artıb. ""Elm və həyat""ın oxucularının sorağı Sibirdən, Saxalindən, Vilnüsdən, Kiyevdən, Minskdən, Riqadan və s. yerlərdən gəlirdi. Zaman keçdikcə jurnalın tirajı 140 min nüsxəyə çatdı. Elmin elə bir sahəsi yoxdur ki, o barədə jurnalda məqalə dərc olunmasın. Azərbaycanın tarixi, ədəbiyyatı, etnoqrafiyası bu jurnalda çap olunan yazılarda öz əksini tapıb. Fizika, kimya, kibernetika, astronomiya və sair elm sahələrində alimlərimizin qazandığı uğurlarla oxucular tanış olub. Jurnalda respublikamızın görkəmli alimlərindən Abdulla Qarayev, Həsən Əliyev, Həsən Abdullayev, Ziya Bünyadov, Lətif İmanov və başqaları müxtəlif məqalələrlə çıxış ediblər. Jurnalın mövzu dairəsi çox rəngarəngdir. Azərbaycanın bitki örtüyü, faydalı qazıntıları, bu və ya digər elmlər sahəsində aparılan tədqiqatlar, alimlərimizin dünyaya inteqrasiyası, bəşər elminə verilən töhfələr barədə məlumatlar jurnalın səhifələrində öz əksini tapıb. ""Elm və həyat"" jurnalı 1992-ci ilədək ""Bilik"" cəmiyyətinin, 1992-ci ildən isə AMEA-nın Rəyasət Heyətinin, Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun (1995) və ""Elm və həyat"" jurnalının jurnalist kollektivinin təsisçiliyi ilə nəşr olunur. Ötən 50 il ərzində elmi publisistikanın formalaşmasında ""Elm və həyat"" jurnalının əhəmiyyətli rolu olub. Ülkər Hüseynova, Əlisa Nicat, Ə. Nemət, Maral Poladova, Mehparə Axundova, Aqil Abbas, Rəşad Məcid, Arif Quliyev və başqalarının yazıları bu jurnalın səhifələrində işıq üzü görüb. 90-cı illərdə – yəni keçid dövründə maddi vəsaitin olmaması ucbatından jurnalın nəşr olunmasında müəyyən çətinlik yaransa da, nəşri dayanmadı. Adı Beynəlxalq mətbuat kataloquna düşən jurnal öz simasını qoruyub saxlaya bildiyinə görə 1998-ci ildə Meksikada təsis olunan ""Qran Pri"" mükafatına layiq görülüb. Hazırda jurnalın baş redaktoru AMEA-nın prezidenti, akademik Akif Əlizadə, baş redaktorun müavinləri AMEA-nın vitse-prezidenti, akademik İsa Həbibbəyli və AMEA Rəyasət Heyəti aparatının İctimaiyyətlə Əlaqələr və Elmin Populyarlaşdırılması İdarəsinin rəisi Zülfüqar Fərzəliyevdir. Mühüm əsərlər 2018-ci ilin nəşrləri Elmi əsərlər Azərbaycan musiqi tarixi. Üçüncü cild. ""Elm"", Bakı, 2018, – 752 səh. S. K. Cəfərova, Ş. C. Muxtarova. Azərbaycanın şirin sularının diatom yosunları (məlumat siyahısı, sinonimləri, ekologiyası və yayılması). ""Elm"", Bakı, 2018, – 240 səh. H. C. Mehdiyev. Naxçıvan Muxtar Respublikası dağ torpaqlarının mineraloji tərkibi və onun kənd təsərrüfatında əhəmiyyəti. ""Elm"", Bakı, 2018, – 136 səh. Mir Möhsün Nəvvab. Təzkireyi-Nəvvab. ""Elm"", Bakı, 2018, – 738 səh. X. B. Məmmədov. Müasir dövrdə ərazi bütövlüyü prinsipinin və millətlərin öz müqəddəratını təyinetmə hüququnun yeni aspektləri mövqeyindən dövlətlərarası münaqişələrdə ərazi faktoru. ""Elm"", Bakı, 2018, – 396 səh. Üzeyir Hacıbəyli arxivinin təsviri. ""Elm"", Bakı, 2018, – 440 səh. D. Tağıyev, M. Manafov, A. Məmmədov. Kimyada informasiya texnologiyalarının tətbiqi. ""Elm"", Bakı, 2018, – 358 s. M. B. Babanlı, A. M. Mehdiyeva, E. K. Mehdizadə. İnnovasiya strategiyasının formalaşdırılması. ""Elm"", Bakı, 2018, – 166 səh. Baba Məhərrəmli. Azərbaycan dilində isim kökləri. ""Elm"", Bakı, 2018, – 140 səh. Tofiq Hacıyev. Cəbrayıl şivəsi. ""Elm"", Bakı, 2018, – 412 səh. ""Kitabi-Dədə Qorqud"" dastanının qrammatik tədqiqi (fonetik; morfoloji və sintaktik təhlil). ""Elm"", Bakı, 2018, – 492 səh. Türk ədəbiyyatına ilk qədəm / müntəxibləri: M. Mahmudbəyov, A. Səhhət; transfon. ed., nəşrə haz., ön sözün müəl. S. Nəsirova; elmi məsl. A. Əliyeva-Kəngərli; elmi red. Ə. Məmmədbağıroğlu; rəy.: Q. Cəfərova, M. Mailoğlu. ""Elm"", Bakı, 2018. – 307 səh. Əlyazmalar İnstitutunda mühafizə olunan dövri mətbuatın kataloqu. ""Elm"", Bakı,: 2018, – 360 səh. Seçilmiş əsərlər A. X. Mirzəcanzadə. Seçilmiş əsərlər. I cild. ""Elm"", Bakı, 2018, – 658 səh. A. X. Mirzəcanzadə. Seçilmiş əsərlər. II cild. ""Elm"", Bakı, 2018, – 574 səh. Tofiq Hacıyev. Seçilmiş əsərləri. III cild. ""Elm"", Bakı, 2018, – 412 səh. İzahlı yeni terminlər lüğəti. ""Elm"", Bakı, 2018, – 240 səh. İzahlı dilçilik terminləri lüğəti. ""Elm"", Bakı, 2018, – 912 səh. Biblioqrafiyalar Aqil Əlirza oğlu Əliyev: biobiblioqrafik göstərici / tərt.red.: A. Məmmədova; elmi red.: K. Məmmədova. ""Elm"", Bakı, 2018, – 108 səh. Azad Xəlil oğlu Mirzəcanzadə: biobiblioqrafik göstərici / Elmi red. B. Ə. Süleymanov; tərt. O. Ə. Zeynalova; red. N. İ. Novruzova. ""Elm"", Bakı, 2018, – 216 səh. Əhəd Ələkbər oğlu Yaqubov: biobiblioqrafik göstərici. ""Elm"", Bakı, 2018, – 150 səh. Əhliman Tapdıq oğlu Əmiraslanov: biobiblioqrafik göstərici. ""Elm"", Bakı, 2018, – 264 səh. Əjdər Əkbər oğlu Məcidov: biobiblioqrafik göstərici / Tərt. A. Məmmədova; red. N. Novruzova. ""Elm"", Bakı, 2018, – 114 səh. Əli Nəcəfqulu oğlu Nuriyev: biobiblioqrafik göstərici / tərt.: Z. Ə. Cabbarova, Ş. Z. Əfəndiyeva; red.: A. M. Əliyev. ""Elm"", Bakı, 2018, – 174 səh. Möhsün Zellabdin oğlu Nağısoylu: biobiblioqrafik göstərici / Tərt.: Könül Mirzəyeva, Səmənnaz Həsənova; red. Nərgiz Novruzova. ""Elm"", Bakı, 2018, – 204 səh. Muxtar Kazım oğlu İmanov: biobiblioqrafik göstərici / tərt. N. Əskər; elmi red. K. Məmmədova. ""Elm"", Bakı, 2018, – 130 səh. Musa Mirzə oğlu Əliyev: biobiblioqrafik göstərici / tərt. K. Mahmudova; red. N. Novruzova. ""Elm"", Bakı, 2018, – 120 səh. Zemfira Yusif qızı Səfərova: biobiblioqrafik göstərici / tərt. Mahnur Həsənova; red. Nərgiz Novruzova. ""Elm"", Bakı, 2018, – 142 səh. Zümrüd Əliqulu qızı Quluzadə: biobiblioqrafik göstərici / tərt.red.: K. Məmmədova; nəşrə məsul N. Novruzova. ""Elm"", Bakı, 2018, – 165 səh. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti – 100: elmi biblioqrafiya. ""Elm"", Bakı, 2018, – 418 səh. Elmi populyar əsərlər F. Səfiyeva. Bir ömrün iziylə. ""Elm"", Bakı, 2018, – 296 səh. M. H. Seyidbəyli, S. Ə. Nemətzadə. Astronomiyanın tarixinə dair oçerk. ""Elm"", Bakı, 2018, – 140 səh. M. H. Seyidbəyli, A. P. Əhmədov, S. D. Məmmədova. Biologiyanın tarixinə dair oçerk. ""Elm"", Bakı, 2018, – 168 səh. M. H. Seyidbəyli, Z. B. Əliyev, N. A. Nuriyev, C. D. Qasımlı. Coğrafiyanın tari-xinə dair oçerk. ""Elm"", Bakı, 2018, – 112 səh. M. H. Seyidbəyli, G. Y. Mehdiyeva, A. R. Bədəlova. Fizikanın tarixinə dair oçerk. ""Elm"", Bakı, 2018, – 216 səh. M. H. Seyidbəyli, R. K. Mirzəbəyova, G. N. Əliyeva. Kimyanın tarixinə dair oçerk. ""Elm"", Bakı, 2018, – 152 səh. C. Bəylərov. Ləyaqətlə yaşanan ömür. ""Elm"", Bakı, 2018, – 200 səh. D. A. Nağıyeva-Muxtarova. Hər ömür bir tamaşa., Bakı gecələri. ""Elm"", Bakı, 2018, – 460 səh. 2017-ci ilin nəşrləri Elmi əsərlər Nazim Mustafa. İrəvan quberniyasında azərbaycanlıların soyqırımı (1918–1920). ""Elm"", Bakı, 2017, – 328 səh. Güntəkin Nəcəfli. Urmiya bölgəsində azərbaycanlılara qarşı soyqırımı (1917‐1918). (ATASE sənədləri əsasında). ""Elm"", Bakı, 2017, – 112 s. Güntəkin Nəcəfli. Şərqi Anadolu, Naxcıvan və İrəvan bölgəsində ermənilərin türk-müsəlman əhaliyə qarşı törətdikləri soyqırımlar (1918–1920). ""Elm"", Bakı, 2017, – 248 səh. Kamran İsmayılov. Zəngəzurda Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı (1918–1920). ""Elm"", Bakı, 2017, – 248 səh. Vaqif Abışov. Bakıda Azərbaycan xalqına qarşı 1918-ci il mart soyqırımı. ""Elm"", Bakı, 2017, – 220 səh. Vaqif Abışov. Quba qəzasında Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı. ""Elm"", Bakı, 2017, – 96 səh. Vaqif Abışov. Şamaxı qəzasında Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı. ""Elm"", Bakı, 2017, – 120 səh. Y. M. Mahmudov. Real tarix və ""Böyük Ermənistan"" uydurması. ""Elm"", Bakı, 2017, – 144 səh. Y. M. Mahmudov. Real history and confabulation on great Armenia. ""Elm"", Baku, 2017, – 152 pages. Nigar Gozəlova. Azərbaycanın turk-musəlman əhalisinin soyqırımı Britaniya Kitabxanasının arxiv sənədlərində (1918–1920). ""Elm"", Bakı, 2017, – 76 səh. Yaqub Mahmudov. Azərbaycan xalqının İrəvan və ətrafındakı torpaqlara tarixi varislik hüququ bərpa olunmalıdır (üç dildə). ""Elm"", Bakı, 2017, – 68 səh. XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri. IV kitab. ""Elm"", Bakı, 2017, – 236 səh. Azərbaycan musiqi tarixi. İkinci cild. Bakı. ""Elm"", Bakı, 2017, – 584 səh. Əli Rəcəbli. Qafqaz pulları. ""Elm"", Bakı, 2016, – 340 səh. The Realities of Genocide (Collection of articles). ""Elm"", Baku, 2017, – 256 pages. Fəridə Əzizova. Klassik ərəb poeziyasında Azərbaycan şairləri: genezis, poetika (VIII–XI əsrlər). ""Elm"", Bakı, 2017, – 200 səh. Ceyran xanım Mirqasımova. Bir ananın hekayəti. ""Elm"", Bakı, 2017, – 136 səh. Ə. T. Əmiraslanov, H. K. Muradov. Dayaq-hərəkət orqanları şişlərində neoplastik angiogenez. ""Elm"", Bakı, 2017, – 532 səh. Nigar Bakıxanova. Ömrün səhifələri. ""Elm"", Bakı, 2017, – 124 səh. Teymur Bünyadov. Ana laylası beşik nəğməsidi…, IV kitab, ""Elm"", Bakı, 2017, – 328 səh. A. İ. Mustafazadə, N. H. Cəfərli. İslam hüququ (insan hüquqları kontekstində). ""Elm"", Bakı, 2017, – 220 səh. Seçilmiş əsərlər Möhsün Nağısoylu. Seçilmiş əsərləri (2 cilddə). I cild. ""Elm"", Bakı, 2017, – 634 səh. Möhsün Nağısoylu. Seçilmiş əsərləri (2 cilddə). II cild. ""Elm"", Bakı, 2017, – 652 səh. Tofiq Hacıyev. Seçilmiş əsərləri. I cild (II hissə). ""Elm"", Bakı, 2017, – 448 səh. Tofiq Hacıyev. Seçilmiş əsərləri. II cild. ""Elm"", Bakı, 2017, – 490 səh. Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı kitabxanası (kitablar seriyası). Ceyhun Hacıbəyli. Seçilmiş əsərləri. ""Elm"", Bakı, 2017, – 368 səh. Biblioqrafiya Şahbaz Muradov: biobiblioqrafik göstərici / tər.: Kəmalə Məmmədova, Mülayim Əmirli; red.: Kəmalə Məmmədova. Bakı, Elm, 2017, – 438 səh. Vəli Yusif oğlu Axundov: biobiblioqrafik göstərici. ""Elm"", Bakı, 2017, – 140 səh. Akif Musayev: biobiblioqrafik göstərici / tərt.: Afət Məmmədova; red. Kəmalə Məmmədova. ""Elm"", Bakı, 2017, – 160 səh. İlyas Babayev: biobiblioqrafik göstərici / tərt.: Təranə Rüstəmova; red.: Kəmalə Məmmədova. ""Elm"", Bakı, 2017, – 144 səh. Əliyar Səfərli: biobiblioqrafik göstərici / tərt.: A. Məmmədova; red.: K. Məmmədova. ""Elm"", Bakı, 2017, – 152 s. 2016-cı ilin nəşrləri Elmi əsərlər Abdullayev F. XXI əsrin geosiyasətində yeni paradiqma: Miqrasiya. (Mahiyyəti, çağırışlar, təhdidlər). ""Elm"", Bakı, 2016, – 416 səh. Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı kitabxanası (kitablar seriyası). I cild. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə. Mühacirət dövrü ədəbi-elmi irsindən seçmələr. ""Elm"", Bakı, 2016, – 356 səh. F. T. Xəlil-zadə. Elementar zərrəciklər fizikasının əsasları. ""Elm"", Bakı, 2016, – 212 səh. A. Əsədova. Multikulturalizm – mədəniyyət fəlsəfəsinin yeni mərhələsi kimi. ""Elm"", Bakı, 2016, – 48 səh. Seçilmiş əsərlər Yaşar Qarayev. Seçilmiş əsərləri (5 cilddə), IV cild. ""Elm"", Bakı, 2016, – 776 səh. Yaşar Qarayev. Seçilmiş əsərləri (5 cilddə), V cild. ""Elm"", Bakı, 2016, – 728 səh. Tofiq Hacıyev. Seçilmiş əsərləri. I cild (I hissə). ""Elm"", Bakı, 2016, – 496 səh. Elmi populyar əsərlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=519712
-"""Elm və təhsil"" nəşriyyatı","""Elm və təhsil"" nəşriyyatı — 2006-cı ildə yaradılmışdır. Təsisçisi filologiya elmləri doktoru, professor Nadir Məmmədlidir. Əsas fəaliyyəti dərslik, kitab, jurnal, ensiklopediya nəşri ilə bağlıdır. Bununla yanaşı elmi, bədii ədəbiyyatların buraxılışı ilə də məşğul olur. Ünvan: Bakı, İçərişəhər, 3-cü Maqomayev küçəsi, 8-ci döngə 4. Tel.: (+99412)497–16-32, Faks: (+99412)497–16-32. Həmçinin bax Nurlan nəşriyyatı Xarici keçidlər Bakı: ""Elm və təhsil"" Arxivləşdirilib 2018-05-14 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=492244
-"""Evelina"" münaqişəsi","""Evelina"" münaqişəsi — ""Evelina"" gəmisinin daşnak-bolşevik qüvvələri tərəfindən tərksilah edilməsi. 1918-ci ilin martında Bakıda ictimai-siyasi vəziyyət son dərəcə gərgin idi. Şəhərdə Azərbaycan hərbi qüvvələrinin zəif olduğunu yaxşı bilən Bakı Sovetinin rəhbərliyi, Stepan Şaumyan başda olmaqla, müsəlmanlara ""dərs vermək"" üçün milli qırğına hazırlaşırdı. Bu məqsədlə zavod və mədənlərdə erməni və rus fəhlələri müxtəlif bəhanələrlə ""Qırmızı ordu"" sıralarına qəbul edilirdilər. Erməni Milli Şurası cəbhədən qayıdan erməni əsgərlərini Bakıda saxlamaq üçün martın əvvəllərində ""Erməni əsgərlərinə"" müraciət etdi. Erməni milyonçusu Mantaşevin zavodları isə ermənilərin silah-sursat cəbbəxanası rolunu oynamağa başladı. İrandan və Orta Asiyadan Sovet hökumətinin adına göndərilən silahlar da ermənilərin əlinə keçdi. 1918-ci il martın 17-də qırğın törətmək üçün bəhanə yaratmaq məqsədilə ""Müsavat"" partiyası üzvlərinin və azərbaycanlı əsgərlərin-yunkerlərin olduğu ""Avetik"" gəmisi Şaumyanın əmri ilə atəşə tutuldu. Elə həmin gün B. Avakyan ""Astoriya"" mehmanxanasında Hərbi İnqilabi Komitə adından daşnaklara silah payladı. Martın 24-də şəxsi heyəti müsəlmanlardan ibarət olan ""Evelina"" gəmisinin tərksilah edilməsi milli qırğına başlamaq üçün bəhanə oldu. Belə ki, Azərbaycan milyonçusu Hacı Zeynalabdin Tağıyevin Lənkəranda xidmət edən və təsadüfən əlindəki silahdan açılan atəş nəticəsində həlak olmuş oğlu Məhəmmədin dəfnində iştirak etmək üçün Bakıya gəlmiş müsəlman alayının zabitləri dəfn mərasimindən sonra ""Evelina"" gəmisi ilə Lənkərana qayıtmalı idilər. Əlverişli məqamın yetişdiyini görən ermənilər Rus Milli Şurası, Xəzər matrosları, eser və menşevik partiyaları arasında belə bir şayiə yaydılar ki, guya ""Evelina"" ilə gedən zabitlər Lənkəranda olan müsəlman hərbi hissələri ilə birlikdə Muğandakı rus-molokan kəndlərini ""məhv etmək"" haqqında tapşırıq almışlar. Bu təxribat öz ""bəhrəsini"" verdi, Bakıdakı bütün qeyri-azərbaycanlı siyasi və hərbi qüvvələr ""Evelina"" gəmisinin tərksilah edilməsinə tərəfdar oldu. Martın 30-da təcili olaraq Bakı şəhəri mədən-zavod rayonlarının inqilabi müdafiə komitəsi yaradıldı. Komitəyə S. Şaumyan, A. Caparidze, Q. Korqanov, İ. Suxartsev, S. Saakyan, M. Yolçuyan, Nəriman Nərimanov daxil idilər. İnqilabi komitənin təşəbbüsü ilə ""Evelina""nın Lənkərana yola düşməsi dayandırıldı və gəmidəki zabitlər tərksilah olundu. Müsəlman əhalisi məscidlərə toplaşaraq, silahların qaytarılmasını tələb etdi. Vəziyyətin çox ciddi xarakter aldığını görən Azərbaycan milli təşkilatlarının nümayəndələri inqilabi komitəyə gələrək, alınmış silahları ""Hümmət"" müsəlman bolşevik təşkilatı vasitəsilə qaytarmağa cəhd göstərdilər. Lakin bolşevik-daşnak koalisiyası əvvəlcədən bağladıqları sövdələşmə əsasında müsəlman əhaliyə qarşı hücuma başladı. Martın 30-da axşam saat beşdə Bakıda ilk atəşlər açıldı. Bu, Bakıda türk-müsəlman əhaliyə qarşı Mart soyqırımının (1918) başlanğıcı oldu. Həmçinin bax Mart soyqırımı Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5, B., 2001; Nəsibzadə N., Azərbaycan Demokratik Respublikası, B., 1990; Həsənov C, Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1918–1920-ci illər), B., 1993; İsgəndərov A., Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti, B., 2003;",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=547717
-"""FHN orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı","""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında xidmətinin hər il dekabrın 16-na qədər 10, 15 və 20 təqvim ili tamam olmuş xüsusi rütbəsi olan əməkdaşlar vəzifə borclarını qüsursuz yerinə yetirdiklərinə görə təltif edilirlər. ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" Azərbaycan Respublikası medalının 3 dərəcəsi vardır: ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 1-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında 20 il qüsursuz xidmət edən şəxslərə; ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 2-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında 15 il qüsursuz xidmət edən şəxslərə; ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında 10 il qüsursuz xidmət edən şəxslərə verilir.""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. 1-ci dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 1-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfinin səthi relyeflidir. Medalın mərkəzində relyefli şüaların fonunda, kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Bu kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca lentin üzərində ""QÜSURSUZ XİDMƏTƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmış, aşağı hissədə isə palıd yarpaqlarından çələng təsviri verilmişdir. Kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya, lent, palıd yarpaqlarından çələng, lövhənin fonu və sözlər relyefli və qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem, lövhənin fonu və sözlər relyefli və qızılı rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində narıncı, 6,5 mm enində göy, mərkəzdə 8 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Ağ rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən, ölçüsü 3 mm olan 1 yaşıl rəngli şaquli zolaq təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. 2-ci dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 2-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfinin səthi relyeflidir. Medalın mərkəzində relyefli qızılı rəngli şüaların fonunda, kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Bu kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca lentin üzərində ""QÜSURSUZ XİDMƏTƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmış, aşağı hissədə isə palıd yarpaqlarından çələng təsviri verilmişdir. Kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya, lent, palıd yarpaqlarından çələng, sözlər və dairəvi formalı lövhənin çərçivəsi relyefli və qızılı, lövhənin fonu isə gümüşü rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem və lövhənin fonu gümüşü, sözlər və relyefli dairəvi formalı lövhənin çərçivəsi isə qızılı rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində narıncı, 6,5 mm enində göy, mərkəzdə 8 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Ağ rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən, ölçüsü 1,5 mm olan 2 yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. 3-cü dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfinin səthi relyeflidir. Medalın mərkəzində relyefli şüaların fonunda, kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Bu kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca lentin üzərində ""QÜSURSUZ XİDMƏTƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmış, aşağı hissədə isə palıd yarpaqlarından çələng təsviri verilmişdir. Kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya qızılı, lent, palıd yarpaqlarından çələng və sözlər relyefli və gümüşü rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem və sözlər relyefli və gümüşü rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində narıncı, 6,5 mm enində göy, mərkəzdə 8 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Ağ rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən, ölçüsü 1,5 mm olan 3 yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. Təltif olunanlar ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=452652
-"""Farhouse"" neon ev-muzeyi","Neon Sənət Muzeyi və ya ""Farhouse"" neon ev-muzeyi – Azərbaycanın Novxanı kəndinə yerləşən neon muzeyi. Azərbaycanda yerləşən ilk və yeganə belə muzeydir. Neon Sənət Muzeyi Azərbaycanın ən tanınmış neon sənətçilərindən biri olan Fərid Ələkbərov tərəfindən 2015-ci ildə yaradılmışdır. Muzey kimi rəsmi fəaliyyətinə 2022-ci ilin yanvarında başlamışdır. Muzey hazırlanarkən fenşuy fəlsəfəsindən istifadə olunmuşdur. Fərid Ələkbərov muzeyi yaratmaq üçün 7 il vaxt sərf etmişdir. Muzeyi yaratmaq ideyası Laplandiyada olanda şimal işıqlarını görəndə yaranmışdır. Rəssamın məkan kimi Novxanı kəndini seçməsinin səbəbi dənizə yaxınlığı olub. Belə ki, rəssam uşaqlıqdan ""bütün dəyişən əhval-ruhiyy��si ilə dənizə aşiq olub"". Fərid Ələkbərov elə burada yaşayır. Xüsusiyyətlər Muzey fasaddan interyerə qədər neon üslubda bəzədilmiş iki mərtəbədən ibarətdir. Bundan əlavə, su səviyyəsindən bir qədər aşağıda yerləşən industrial üslubda olan ərazidə kiçik sərgi zalı fəaliyyət göstərir. Muzeydə Fərid Ələkbərov, dostları və həmkarlarının neon əsərləri sərgilənir. Heykəltaraşlıq, metal üzərində nəqqaşlıq, vitraj sənəti və rəssamlıq kimi bir sıra sahələrdən olan sənətçilərin işləri neon naxışlarla birləşmişdir. Əsərlərin çoxunu mistik obrazlar təşkil edir.Muzeyin həyətində rəssamın atası Kamal Ələkbərov tərəfindən hazırlanmış və Həzi Aslanov, Memar Əcəmi, İlyas Əfəndiyev kimi şəxslərin heykəlləri yerləşir. Otaqların birində rəssamın atasının gipsdən ürək formasında hazırladığı heykəli var. Ürəyin içərisində həyat yoldaşının üzünü təsvir edib. Bu əsər ziyarətçilərin ən bəyəndiyi eksponat hesab olunur. Otağın divarında iki qadın təsviri var. Biri mələyi, digəri şeytanı təmsil edir. Evin altındakı qalereyada isə kiçik heykəllər, yunan tanrısı Zevsin təsviri var ki, orada üz cizgiləri əks olunub. Rəssam heykəlləri daha canlı göstərmək məqsədilə üzərini neon boyalarla rəngləyib.Fərid Ələkbərov bir çox işlənməyən əşyalardan da yeni eksponatlar ortaya çıxarmışdır: işlənməyə cins parçalarla örtülmüş divan, amputasiya olunmuş həqiqi ayaq üzərində işlənmiş əsər, neon pərdə daxildir. Fuad Ələkbərov Novruz bayramını çox sevdiyi üçün muzeydə nəhəng yaşıl neon səməni də yaratmışdır. Rəssam özü yoqa ilə məşğul olduğu üçün bəzi əsərləri meditasiyadan və yoqadan ilhamlanaraq yaratmışdır. Muzeydə 350-ə yaxın eksponat var.Muzeydəki qapıların, əşyaların yerləri insanlara pozitiv aura vermək üçün seçilmişdir. Muzeydə yoqa mahnıları istifadə olunur ki, insanlar içəri daxil olduqda ruhi cəhətdən daha yaxşı təəssürata sahib olsunlar. Muzeyi yerlilərlə yanaşı turistlər də ziyarət edir. Burda həmçinin master-klaslar keçirilir. Xarici keçidlər Muzeyin fotoları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=834881
-"""Fikir"" qəzeti","Naxçıvan Dövlət Universiteti — Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan ali təhsil müəssisəsi. Naxçıvan Dövlət Universitetinin tarixi 1967-ci ildən başlayır. Belə ki, həmin ildə yaradılmış Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Naxçıvan filialı 5 il sonra isə müstəqil ali məktəbə çevrilərək, Naxçıvan Dövlət Pedaqoji İnstitutu olmuşdur. Ona görə də Naxçıvan Dövlət Universiteti onların varisidir. Filial dövrü 1960-cı illərdə Sovetlər birliyində ali təhsil ocağı olmayan yeganə Muxtar Respublika Naxçıvan idi. Ə. Əhmədov göstərişə əsasən Naxçıvana gələrək burada APİ-nun Naxçıvan şəhərində açılması nəzərdə tutulan filialı üçün bina (həmin bina 1967-ci ildən 1972-ci ilə kimi keçmiş 1 nömrəli məktəbin yerində, indiki Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsinin Bioresurslar institutunun yerləşdiyi yerdə fəaliyyət göstərmişdi) müəyyən etdi və kadr məsələsi də müzakirə olundu. APİ-nin rektoru Şövqi Ağayev 27 avqust 1967-cil il tarixdə yenicə təşkil olunmuş APİ-nin Naxçıvan filialına Əli Əliyevi direktor vəzifəsinə təyin olunması haqda əmr vermişdi. Əli Əliyev 1967-ci ilin sentyabr ayından 1970-ci ilin may ayına qədər Naxçıvan filialın direktoru kimi çalışmışdı.1967-ci il sentyabrn 1-də APİ-nin Naxçıvan filialına tələbələrin qəbulu təşkil olunmuş və fəaliyyətə başlamışdı. 1967-ci ilin sentyabr ayında APİ-nin Naxçıvan filialında 3 pedaqoji ixtisas Azərbaycan dili və ədəbiyyat, tarix və riyaziyyat ixtisasları təşkil olunmuş və yalnız 3 ştatda müəllim- tarix elmləri namizədi, dosent Əli Əliyev, filologiya elmləri namizədi dosent Yavuz Axundov, Mahmud Mahmudov çalışırdı. APİ-nin Naxçıvan filialında 1967-ci il üçün Azərbaycan dili və ədəbiyyat, tarix və riyaziyyat ixtisasları üzrə 105 tələbə qəbulu həyata keçirilmişdi. İnstitut dövrü Regionun ehtiyacları nəzərə alınaraq iyun 1972-ci il tarixli Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 214 nömrəli qərar əsasında Naxçıvan MSSR Nazirlər Sovetinin 206 nömrəli qərarı ilə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun bazası əsasında Naxçıvan şəhərində Naxçıvan Pedaqoji İnstitutunun təşkil edilməsi haqqında qərar qəbul edildi. Bundan sonra Azərbaycan KP Naxçıvan Vilayət Komitəsinin 9 yanvar 1973-cü il tarixli protokolunda Naxçıvan Dövlət Pedaqoji İnstitutuna akademik Yusif Məmmədəliyevin adının verilməsi haqqında qərar qəbul edilmişdi . Naxçıvan Pedaqoji İnstitutu yeni təşkil olunmasına baxmayaraq, 1972-ci ildən başlayaraq İnstitutunda ibtidai təhsil pedaqogikası və metodikası, fizika, ümumi texniki fənləri, əmək, kimya, biologiya ixtisasları üzrə müəllim hazırlanması üçün ayrıca yeni fakültələr açılmışdır. Bunların hamısı Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun fəaliyyəti, onun tədris planları, proqramları və göstərişləri ilə get-gedə inkişaf edir və təkmilləşirdi. Universitet dövrü 29 dekabr 1990-cı ildə İnstitut Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin qərarı ilə Naxçıvan Dövlət Universitetinə çevrilmişdir. 2023-cü ilin avqutsun 1-də Naxçıvan Dövlət Texniki Kollecinin və Naxçıvan Tibb Kolleci Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyinin Naxçıvan Dövlət Universitetinin nəzdinə verilib. Rəsmi adları • 1967 — V. İ. Lenin adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Naxçıvan filialı • 1972 — Naxçıvan Dövlət Pedaqoji İnstitutu • 1990 — Naxçıvan Dövlət Universiteti Fizika-riyaziyyat fakültəsi Təbiətşünaslıq və kənd təsərrüfatı fakültəsi Tibb fakültəsi Memarlıq-mühəndislik fakültəsi İncəsənət fakültəsi Tarix-filologiya fakültəsi Beynəlxalq münasibətlər və hüquq fakültəsi Xarici dillər fakültəsi Pedaqoji fakültə İqtisadiyyat və idarəetmə fakültəsi ""Elmi əsərlər"" jurnalı və ""Fikir"" informasiya bülleteni universitet əməkdaşlarının elmi məqalələrini nəşr edib yayır. Universitetdə yaradılmış ""Qeyrət"" nəşriyyatında Naxçıvan regionunun tarixinə, arxeoloqiya və etnoqrafiyasına, zəngin təbiətinə və təbii sərvətlərinə, memarlıq abidələrinə, habelə fundamental elmlər üzrə aparılan elmi axtarışların nəticələrinə dair kitablar nəşr edilir. Konservatoriya Naxçıvan Dövlət Universitetində yaradılmış Konservatoriya Azərbaycanın müstəqillik dövrünün yenitipli mədəniyyətini inkişaf etdirə biləcək mütəxəssislər hazırlayır. Cənubi Koreya Mərkəzi Naxçıvan Dövlət Universitetinin Cənubi Koreya Mərkəzi 11 noyabr 2011-ci il tarixdə istifadəyə verilmişdir. Açılış mərasimində akademik İsa Həbibbəyli Cənubi Koreya Respublikasının Azərbayjandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Li Ji Han, Cənubi Koreyanın Kimçonq Universitetinin rektoru, xanım Sunq Aj Kanq, Beynəlxalq əlaqələr şöbəsinin müdiri Hee Cun Lee və köməkçisi David K. H. Leenin iştirak etmişdir. Cənubi Koreya Mərkəzində Koreyanın dövlət atributları, milli musiqi alətləri, eyni zamanda, ölkənin tarixini, milli mədəniyyətini, ədəbiyyatını, ali təhsil strukturunu əks etdirən elmi-siyasi ədəbiyyatlar, elektron məlumat vasitələri toplanmışdır. Mərkəzin müasir informasiya texnologiyaları, Koreya dilində ensiklopediya, lüğət və digər məlumat nəşrləri ilə təmin olunması diqqət mərkəzində saxlanılır. Cənubi Koreyanın Rim Çenq Universiteti Koreya Mərkəzinə tədris ləvazimatları, milli geyimlər və musiqi alətləri bağışlamışdır. Koreya Mərkəzində Cənubi Koreyanın əlamətdar tarixi günlərinə həsr olunmuş mərasimlər keçirilir. 2012–2013-cü tədris ilindən etibarən Naxçıvan Dövlət Universitetində Koreya dili tədris mərkəzi mövcuddur. Yalnız Naxçıvan dövlət universitetinin tələləbələri deyil, Naxçıvanın istənilən bölgələrindən olan şəxslər də koreya dilini öyrənmək üçün bu mərkəzə müraciət edə bilərlər. Kursun sonunda tələbələrə Naxçıvan Dövlət Universiteti adından sertifikat təqdim edilir. Koreya dili asan və orta səviyyə olmaqla keçirilir. Mərkəzdə eyni zamanda TOPİK imtahan hazırlıq kursu da mövcuddur. Mərkəzdə 1 il – 2 semestr olmaqla Koreya dili dərsləri və Koreya mədəniyyəti dersləri keçirilir. Koreya mədəniyyət derslərində tələbələr Koreya filmləri izləmə, yemək hazırlama, mili oyunlar, mili rəqslər və mili musiqi alətlərində çalmaq kimi bir sıra tərcübələrə yiyələnə bilərlər. Yenicə təşkil olunmuş kitabxananın fondunu yaratmaq üçün vəsait ayrılmış, lazımi ədəbiyyat və materiallarla təmin edilmişdir. Cəmi 370 kitabla fəaliyyətə başlayan kitabxananın fondu qısa bir zamanda zənginləşmişdir. Bura Azərbaycan və rus dillərində olan 290-dan artıq kitab Bakı Dövlət Universitetindən və AMEA-nın Mərkəzi Elmi Kitabxanasından, M. F. Axundov adına kitabxanadan və müxtəlif institutların kitabxanalarından hədiyyə edilmişdir. 1971-ci ildə yalnız 1 şöbədən və 1 oxu zalından ibarət olan kitabxanaya o zaman institutun tarix-filologiya fakültəsində qiyabi təhsil alan Novruz Quliyev, 1972-ci ildə isə institutun ""Pedaqogika"" kafedrasında laborant işləyən, hazırda həmin kafedranın müəllimi Bəyim Vəkilova, sonra müxtəlif illərdə Şövkət Qasımova, Qafar Əliyev, Teyyubə Abdullayeva, Pərvin Əliyeva və Aypara Behbudova rəhbərlik etmişlər. Hazırda NDU-nun Elmi Kitabxanasının direktoru Fariz Əhmədovdur. Kitabxananın fondunu 1985-ci ildə 60 min nüsxə Azərbaycan, rus və xarici dillərdə çap olunmuş nadir və müstəsna əhəmiyyətli nəsr əsərləri, elmi ədəbiyyatlar təşkil etmişdir. 1987-ci ildən kitabxana respublikada nəşr edilən çap məhsullarının pulsuz məcburi nüsxələrini almışdır. Naxçıan Dövlət Universitetinin kitabxanası 1996-cı ildən etibarən daha da təkmilləşdirilərək inkişaf etdirilmişdir. Kitabxana 2004-cü ilin may ayında Avropa standartlarına uyğun beşmərtəbəli binaya köçürülmüşdür. Akademik İsa Həbibbəyli , AMEA-nın müxbir üzvü, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, mərhum Zöhrab Vəliyev, akademik Budaq Budaqov, akademik Məmməd Cəfər Cəfərov, pedaqogika üzrə fəlssəfə doktoru, dosent Gültac Əliyeva və başqaları öz şəxsi kitab fondlarından kitabxanaya xeyli kitab hədiyyə etmişlər. Muxtar Respublikada elm sahələri üzrə ən iri elmi kitabxana sayılan NDU Elmi Kitabxanasının fondunda dünyanın 30-dan çox dilində 200 000-dən artıq ədəbiyyat saxlanılır. Naxçıvan Dövlət Universiteti Elmi Kitabxanasının 11 nəfərdən ibarət Elmi Şura üzvləri var. NDU-nun kitabxanası dünya elmindən, beynəlxalq kitabxana təcrübəsindən bəhrələnərək oxuculara yüksəık səviyyədə xidmət göstərir. Fond və oxu zallarının hər birinin konkret elm sahələri üzrə ixtisaslaşdırılması və hər zalın ayrıca mərtəbələrdə yerləşdirilməsi bu kitabxananın Avropa kitabxana sisteminə inteqrasiyasının bəhrəsidir. Hazırda kitabxanada ayrı-ayrı elm sahələri üzrə ixtisaslaşdırılmış 11 fonr və 11 oxu zalı oxuculara yüksək səviyyədə xidmət göstərir. Futbol komandası Naxçıvan Muxtar Respublikasının futbol çempionatında iştirak edir. 2017-ci ilin iyun ayında başa çatmış sonuncu - Naxçıvan Muxtar Respublikasının XV futbol çempionatında üçüncü yeri tutmuşdur. Naxçıvan Dövlət Universitetinin futbol komandası 2002-ci ildə Türkiyənin Qars Qafqaz Universitetinin komandası ilə yoldaşlıq görüşləri keçirmiş, həm Türkiyədə və həm də Naxçıvanda qalib gəlmişlər. Tələbələr 2003-cü ildə İran İslam Respublikasının Təbriz Universitetinin komandası ilə yoldaşlıq görüşü keçirmiş və 7:1 hesabı ilə qalib gəlmişlər. Komandanın müxtəlif turnirlərdə qazandığı kuboklar hazırda Naxçıvan Dövlət Universitetinin İdman muzeyində saxlanılır. İdman Muzeyi Naxçıvan Dövlət Universitetinin idman muzeyi 2000-ci ildə yaradılmışdır. Bu muzeydə universitetin idmançı tələbələrinin Naxçıvan muxtar respublika, Azərbaycan Respublikası və beynəlxalq yarışlarda qazandığı kubok, fəxri fərman və diplomlar nümayiş etdirilir. Onların arasında tələbələrimizin ""Qafqaz universitetləri olimpiadası""nda (Türkiyə, Qars), Birinci Avropa Olimpiadasında (Bakı 2015), Avropa Universitetlərinin futbol çempionatında (Ukrayna, Polşa) və Beynəlxalq turnirlərdə (İran İslam Respublikası, Türkiyə, Rusiya)qazandıqları kuboklar xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Muzeydə nümayiş etdirilən eksponatlar içərisində futbol, badminton, cüdo, sərbəst güləş, atletika və digər idman növləri üzrə keçirilən Naxçıvan Muxtar Respublikası birinciliklərində universitet komandalarının qazandığı nailiyyətlərlə bağlı kuboklar, diplomlar, ""Universitet"" futbol komandasının müxtəlif illərdə Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin xatirəsinə həsr olunan Muxtar Respublika turnirlərinin qalibi kimi qazandığı kuboklar, super kuboklar da nümayiş etdirilir. İdmançılarımızın Türkiyə Cümhuriyyətində və İran İslam Respublikasında keçirilən yarışlarda qazandığı mükafatlara da muzeydə müvafiq guşə ayılmışdır. Muzey, universitetin idman kompleksində yerləşir. İdman muzeyinə ""Tələbə İdman klubu""nun sədri Məmmədəli Rəhimov rəhbərlik edir. Məktəb tarixi muzeyi ""Məktəb tarixi"" kabinəsi 03 noyabr 1997-ci il tarixdə ""Pedaqogika və psixologiya"" kafedrasının müdiri pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Nərimən Bilal oğlu Orucəliyevin şəxsi təşəbbüsü ilə yaradılmışdır. Kabinədə Naxçıvanda maarifçilik hərəkatını əks etdirən stendlər və Azərbaycanın görkəmli mütəfəkkirlərinin fotoşəkillərindən ibarət sərgi öz əksini tapmışdır. Kabinə 18 may 2007-ci il tarixdə ""Məktəb tarixi"" muzeyi kimi fəaliyyət göstərməyə başlamışdır. Muzeyin əsasını fakültə əməkdaşlarının nəşr olunmuş dərslikləri, dərs vəsaitləri, metodiki vəsaitləri, proqramları təşkil etmişdir. Muzeydə həmçinin universitet əməkdaşlarının fəlsəfə doktoru və elmlər doktoru avtoreferatları üçün ayrıca guşə də yaradılmışdır. Muzeydə Nax. MR-nın ilk Maarif nazirindən başlayaraq indiyə qədər olan nazirlərin fotoşəkilləri və işlədikləri müddət göstərilmişdir. ""Məktəb tarixi"" muzeyi universitetdə olan qonaqlarda da daim xoş təəssürat yaratmışdır. ""Məktəb tarixi muzeyi""ndə magistratura səviyyəsində təhsil alan pedaqogika nəzəriyyəsi və tarixi, sosial pedaqogika, təhsildə qiymətləndirmə və monitorinq ixtisaslarının tələbələri, həmçinin fakültənin bakalavr səviyyəsində təhsil alan tələbələrin də kafedrada tədris olunan dərsləri burada keçirilir. ""Məktəb tarixi muzeyi"" nin ilk müdiri Vəkilova Bəyim İsmayıl qızı olmuşdur. Haliyədə muzeyə 14 iyun 2018-ci il tarixdən pedaqogika nəzəriyyəsi və tarixi ixtisası üzrə magistraturanı bitirmiş Quliyeva Kübra Ramiz qızı rəhbərlik edir. Universitet dünyası muzeyi Naxçıvan Dövlət Universitetində ilk muzey ""Universitet dünyası"" adı altında ali təhsil ocağının 30 illik yubileyi ərəfəsində – 31 oktyabr 1997-ci ildə yaradılmışdır. Ümummilli lider Heydər Əliyevin yubiley münasibətilə universitetin kollektivinə ünvanladığı 29 oktyabr 1997-ci il tarixli təbrik məktubu muzeyin ""Dövlətçilik"" adlı baş salonunda təqdim olunur. ""Universitet dünyası"" muzeyinin ziyarətçiləri Azərbaycan ictimai-siyasi və elmi-mədəni mühitinə böyük töhfələr verən bu elm ocağının keçdiyi tarixi yolu xatırlayır. Muzeyin üç salonunda toplananan eksponatlar universitetin əvvəlki dövrü haqda dolğun təəssürat oyadır. 1939–1954-cü illərdə Naxçıvan diyarını pedaqoji kadrlarla təmin etmiş ""Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu"" lövhəsindəki şəkillər və həmin ali məktəbin tarixi haqqında fəlsəfə doktorluğu dissertasiyası yazmış şair-pedaqoq, mərhum Vaqif Məmmədovun yazısı və fotoşəkillər o illərin müəllim və tələbələri haqda tanışlıq imkanı yaradır. Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Naxçıvan Filialı kimi yaradılan universitetin ilk tələbə-məzunlarının fotoşəkilləri, filialın binasının şəkli, müəllim və tələbələrin məzun albomları guşədə sərgilənir. Muzeydə ""Yusif Məmmədəliyev adına Naxçıvan Dövlət Pedaqoji İnstitutu (1972–1990) adlı iki böyük stenddə 18 illik tarixə aydınlıq gətirilir. Eksponatlar arasında yarım əsrdən artıq dövrdəki müddətdə keçirilmiş elmi konfrans materialları, dissertasiya işlərinin avtoreferatlarından nümunələr var. Naxçıvan diyarının görkəmli yetirmələri, böyük kimyaçı alim, akademik Yusif Məmmədəliyevə həsr olunmuş materiallar şanlı elm tariximizdən xəbər verir. Birinci salonda universitetin ilk məzunlarının 45 ildən sonrakı görüşünə aid guşə mövcuddur. Xalqımızın üzləşdiyi erməni işğalları və soyqırımlar haqqında kitab və şəkillər muzeydə sərgilənir. ""Universitet dünyası"" muzeyinin ikinci salonu xarici əlaqələrə həsr olunmuşdur. Burada Türk dövlətlərinin xəritəsi, əməkdaşların elmi kəşfləri, qazandıqları mükafatlar nümayiş olunur. ""Professorlar"" adlı guşə, qocaman pedaqoq Naxçıvan MR əməkdar müəllimi Əkbər Süleymanovun anadan olmasının 80 illik yubileyinə aid materiallarla zəngindir. Universitetin beynəlxalq əlaqələri, əməkdaşların çap etdirdiyi kitablar ikinci salonda sərgilənmişdir. Universitetdə nəşr olunan ""Fikir"", ""Yeni fikir"" qəzetlərinin nümunələri, ""Fikir"" jurnalı və ""Elmi əsərlər"" jurnalının saylarından nümunələr, Ulu Öndər Heydər Əliyevin, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin və Naxçıvan MR Ali Məclisin Sədri Vasif Talıbovun universitetə səfərləri, rektorlar, fəxri doktorlar guşələr dövlətçilik adlı III salonda cəmlənmişdir. Botanika muzeyi Naxçıvan Dövlət Universitetdə ""Botanika"" muzeyi 15 mart 2003-cü ildə təşkil olunmuşdur. Muzey Təbiətşünaslıq və kənd təsərrüfatı fakültəsinin tərkibində fəaliyyət göstərir. Muzeydə Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində bitən 5000-dən artıq növ bitkinin herbarisi və həmin bitkilər haqqında müvafiq elmi məlumatlar vardır. Dərman bitkilərinə, faydalı bitkilərə və həmçinin ""Qırmızı kitab""a düşmüş bitkilərə aid ayrıca bölmələr təşkil olunmuşdur. Muzey nadir və məhvolma təhlükəsi qarşısında olan bitkilərin orijinal fotoşəkilləri ilə zənginləşdirilmişdir. Bitkilərin xəstəlikləri, eləcə də həmin xəstəliklərə qarşı istifadə edilən preparatlar barədə məlumatlar da muzeydə təqdim olunur. Muzey Təbiətşünaslıq və kənd təsərrüfatı korpusunda yerləşir. Eyni zamanda botanika elminin son nailiyyətlərini əks etdirən kitab və jurnallar muzeydə saxlanılır. Əyani vəsaitlərdən bakalavr və magistrlərin istifadə etmələri üçün əlverişli şərait yaradılmışdır. Belə ki praktiki məşgələ dərsləri təcrübəli müəllimlər tərəfindən burada tədris olunur. ""Botanika"" muzeyinə mərhum, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Piriyev Musa Zeynal oğlu 2003–2012-ci illərdə rəhbərlik etmişdir. Hazırda ""Botanika"" muzeyinə 2012-ci ildən Botanika kafedrasının dosenti, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru Qasımov Hilal Zülal oğlu rəhbərlik edir. Beynəlxalq əlaqələri Naxçıvan Dövlət Universitetinin Fransanın Strasburq, Türkiyənin İstanbul, Ankara, Ərzurum, Van universitetləri, İranın Təbriz Universiteti, Qırğızıstan Beynəlxalq Universiteti ilə əlaqələri var ki, bu da Naxçıvanda elm, təhsil və mədəniyyətin inkaşafına müsbət təsir göstərir. Universitet Avropa Rektorlar Klubunun, Asiya Universitetlər Assosiasiyasının, Qara Dəniz Hövzəsi Universitetlər Birliyinin, Avrasiya İpək Yolu Universitetlər Cəmiyyətinin, Beynəlxalq Turizm Akademiyasının və Qafqaz Universitetlər Birliyinin üzvüdür. ""Fikir"" qəzeti ""Fikir"" qəzetinin fəaliyyətə başlamasına əsas təkan Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 29 dekabr 1990-cı il tarixli qərarından sonra olmuşdur. Belə ki, həmin qərara əsasən, Yusif Məmmədəliyev adına Naxçıvan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun əsasında Naxçıvan Dövlət Universiteti yaradılmışdır. Ali məktəbin universitet statusunu əldə etməsi, həmin vaxt üçün onun çoxtirajlı qəzetinin nəşrinə təminat verən əsas amillərdən biri idi. Azərbaycan SSR Dövlət Mətbuat Komitəsi tərəfindən 5 sentyabr 1991-ci ildə verilmiş 330 nömrəli qeydə alınma şəhadətnaməsi əsasında qəzetin nəşrinə icazə alınmışdır. Qəzetin ilk nömrəsi 15 oktyabr 1991-ci ildə çap edilmişdir. Həmin dövrdə ""Fikir"" qəzeti Naxçıvan Dövlət Universitetinin ilk mətbu orqanı olmaqla yanaşı, Azərbaycan ali təhsil sistemində də regionda yerləşən ali məktəbdə çap olunan ilk mətbuat orqanı idi. Universitetin bu mətbu orqanının ""Fikir"" adlandırılmasının əsas səbəbi vaxtilə Qori Müəllimlər Seminariyasının Azərbaycan şöbəsinin inspektoru olmuş Aleksey Çernyayevski ilə həmin seminariyanın Naxçıvandan olan məzunu Əliməmməd Xəlilovun birlikdə Tiflis şəhərində nəşr etdirmək istədikləri, ancaq çapına nail ola bilmədikləri ""Fikir"" adlı maarifçi qəzetin adını yaşatmaq, onun nəzərədə tutulmuş məramını davam etdirmək məqsədilə əlaqələndirilmişdir. Qəzetin 12 noyabr 1991-ci il tarixli ikinci nömrəsində dərc edilmiş """"Fikir"" qəzeti – 98 il sonra"" adlı məqalədə isə bu mətbuat orqan eyni zamanda ""fikirləşməyi, düşünüb müqayisə etməyi, nəticə çıxarmağı bacaranlar üçün söz kürsüsü"" kimi də səciyyələndirilmişdir. Qəzet fəaliyyəti dövründə Naxçıvan Muxtar Respublikasındakı ali məktəb müəllimləri və tələbələrinin bir mətbuat tribunası kimi maariçi düşüncənin inkişafına kömək etmiş, universitet həyatının salnaməsini yaradıb, davam etdirmişdir. 1997-ci ilədək 44 nömrəsi çap olunmuşdur. Avropa təhsil sisteminə inteqrasiya sayəsində Qərbdəki ali məktəblərin qəzetlərdən çox informasiya bülleteni tipli jurnalların nəşr edilməsi təcrübəsinə istinad edilərək Naxçıvan Dövlət Universitetində də ""Fikir"" qəzetinin bazasında 1998-ci ildən etibarən eyni adlı informasiya bülleteninin çap edilməsi qərara alınmışdır. ""Fikir"" qəzetinin davamı kimi hazırda Naxçıvan Dövlət Universitetində nəşr olunan ""Yeni fikir"" qəzeti yeni mərhələnin ""Fikir"" qəzeti hesab olunur. ""Fikir"" informasiya bülleteni Bülletenin baş redaktoru Naxçıvan Dövlət Universitetinin rektoru, professor Saleh Məhərrəmovdur.""Fikir"" informasiya bülleteni 1990-cı illərdə Naxçıvan Dövlət Universitetində nəşr olunmuş ""Fikir"" qəzetinin bazasında yaranmışdır. İnformasiya bülleteninin əlavəsi kimi 1 aprel 2011-ci ildən ""Yeni fikir"" qəzeti nəşr olunur. ""Fikir"" informasiya bülletenində gedə bilməyən bədii-publisist yazılar həmin qəzetdə yayımlanır. Bülleten Naxçıvanda ali məktəbin elmi-maarifçi mühitinin gedişatını işıqlandırır. Naxçıvan Dövlət Universitetinin keçdiyi inkişaf yolunu, bu ali təhsil ocağında gedən yeniləşmə proseslərini öyrənmək istəyənlər üçün bu informasiya bülleteni mühüm əhəmiyyətə malik olan mənbədir.Ali məktəb həyatının tədris, elmi-tədqiqat, beynəlxalq əlaqələr, mədəniyyət, idman və s. yenilikləri bülletendə mütəmadi olaraq işıqlandırılır. Rəngli çap olunan bülletendəki müvafiq fotoşəkillər informasiyalardan alınan təəssüratı uğurla tamamlayır. Xarici keçidlər ndu.edu.az — Naxçıvan Dövlət Universitetinin rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=501353
-"""Filma"" Səhmdar Cəmiyyəti","""Filma"" — Azərbaycanda film istehsalı ilə məşğul olmuş səhmdar cəmiyyət. Filmoqrafiya Arşın mal alan (film, 1917) Arvad (film, 1916) Arvadlar ərlərini mənsəbə necə çatdırırlar (film, 1916) Ayaqyalın məhəbbət (film, 1916) Bir alçalmanın tarixi (film, 1919) Knyaz Dəmir Bulat (film, 1916) Neft və milyonlar səltənətində (film, 1916) Ölümünə bir saat qalmış (film, 1916) Yeni tərzdə köhnə əhvalat (film, 1916) Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 12. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: Azərbaycan. Ramiz Məmmədov. Kino. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi, 2007.- səh. 812.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=416703
-"""Florens Naytingel"" medalı","""Florens Naytingel"" medalı — tibb bacısı üzrə xüsusi fərqlənənlərə təqdim edilən və britaniyalı tibb bacısı Florens Naytingelin adını daşıyan beynəlxalq mükafat. Medal 1907-ci ildə Londonda keçirilən Qızıl Xaç Cəmiyyətlərinin Səkkizinci Beynəlxalq Konfransından sonra Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi (BQXK) tərəfindən 1912 ildə təsis edilmişdir. Bu, tibb bacısının əldə edə biləcəyi ən yüksək beynəlxalq mükafatdır və tibb bacılarına və ya tibb bacısının köməkçilərinə ""xəsarət alanlara, xəstələrə və ya əlillərə və ya münaqişə və ya fəlakətin mülki qurbanlarına fövqəladə cəsarət və sədaqət"" və ya "" ctimai səhiyyə və ya tibb bacısı təhsili sahələrdə nümunəvi xidmət və ya ixtiraçılıq və qabaqcıl ruh"" üçün verilir. Florens Nightingale Medal Komissiyası BQXK-nın bir neçə üzvü və işçilərindən ibarətdir, onlardan bir neçəsi tibb bacısı mütəxəssisləri və Beynəlxalq Qızıl Xaç və Qızıl Aypara Cəmiyyətləri Federasiyasının baş tibb bacısıdır. Komissiyanın işində Beynəlxalq Tibb Bacıları Şurasının nümayəndəsi də iştirak edir. 12 may 2021-ci ildə Vətən müharibəsi şəhidi Arəstə Baxışova Florens Naytingel medalı ilə təltif edilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755312
-"""Formula-1"" Qran-pri siyahısı","""Formula-1"" Qran-pri siyahısı — 1950-ci ildən FİA Dünya Çempionatına daxil olan bütün mərhələlərin siyahısı. Qran-pri (fr. Grand Prix) — iri həcimli motor yarışının ənənəvi adı. Bu ənənə XX əsrin əvvəlində müəyyən edilmişdir. Formula 1 Dünya Çempionatının bir hissəsi olmuş bütün yarışlara Qran-pri (1950–1960-cı illərin çempionat təqvimində olan 11 yarış, 500 km Indianapolis istisna olmaqla) adlandırıldı. 2017 mövsümünün son yarışından etibarən, 976 Qran-pri (1950–1960-cı illərdə İndianapolis 500 milin 11 sınaq mərhələsi, rəsmi olaraq Qran-pri deyil), Dünya Çempionatı çərçivəsində keçirildi. Adı ilə Qran-pri (ölkəyə görə deyil) Qalın şriftlə 2019 mövsümünə 21 Qran-pri qeyd olunmuşdur. Qran-pri mövsümləri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=585222
-"""Fransız"" (film, 1995)","""Fransız"" — 1995-ci ildə istehsal olunmuş Azərbaycan filmi. Film Avropadan qayıdandan sonra öz milli adət-ənənələrimizə yuxarıdan aşağıya baxan həmvətənlərimiz haqqındadır. Əlibala (Fərman Şəkili) azərbaycanlı olduğunu danır, fransızca danışmağa başlayır. Onu yola gətirmək üçün hər yola müraciət edirlər, bir xeyri olmur. Sonradan məlum olur ki, Əlibala hələ sünnət olunmayıb. Məcburi sünnət elədikdən sonra Əlibala çevrilib olur müsəlman, azərbaycanlı. Film haqqında Film Əmir Pəhləvanın ""Əhlikef"" povestinin motivləri əsasında çəkilmişdir. Filmdə Vaqif Mərdəkani öz dəstəsi ilə və Aleksandrovun xoru çəkilmişdir. Filmin son titrləri fransızcadır. Film Azərbaycan kinosunun 79-cu ildönümünə həsr edilmişdir. Filmdə ""Nənəqızlar"" folklor ansamblının repertuarından istifadə edilmişdir. 7 aprel 2016-cı ildə Fransada ""Xaos və harmoniya"" şüarı altında keçirilən ""Avropa ətrafında Avropa"" Film Festivalı (fr. L'Europe autour de l'Europe — 2016) çərçivəsində Parisin İncəsənət Mərkəzində filmin nümayişi keçirilmişdir. Filmin heyəti (titrlərdəki sıraya görə) Film üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi : Əmir Pəhləvan, Vaqif Mustafayev Quruluşçu rejissor : Vaqif Mustafayev Quruluşçu operator : Rafiq Quliyev Quruluşçu rəssam : Hüseyn Haqverdiyev, Elxan Muradov Bəstəkar : Xəyyam Mirzəzadə Səs rejissoru : Teymur Abdullayev Musiqi redaktoru : Riyad Quliyev Məsləhətçi : Novruz Məmmədov İcraçı prodüser : Rauf Quluzadə Dirijor : Ed Spanjard (Niderland) Qrim ustası : Çingiz Paşayev İnzibatçı : Sahib Quluzadə, Arif Kərimov, Novruz Məmmədov (Novruz kimi) Filmin direktoru : Pərviz Quliyev Redaktor : Əhməd Aşurbəyov, Əhmədağa Qurbanov Montaj edən : İlham Qaliboğlu Koordinator : İlqar Musaoğlu, Namiq Fərəc İşıqçı : Şəmsi Qədirov Repertuarından istifadə edilən müğənni: Co Dassin (titrlərdə yoxdur) Zərnigar Ağakişiyeva — Zərnigar Fərman Şəkili (Fərman Abdullayev kimi) — Əlibala Ucal Haqverdiyev — Tərcüməçi Yaşar Nuri (Yaşar Nuriyev kimi) — Atabala Səidə Quliyeva — Əlibalanın nişanlısı Nuriyyə Əhmədova — Atabalanın arvadı İlyas Tapdıq — Şair Ağasəlim Çıldağ — Meyxana ustası Muxtar Maniyev — Sünnətçi Hüseyn Muradov — Sünnətçinin köməkçisi Şamil Mahmudbəyov — Dayı Mənsur Məmmədov — Atabalanın atası Arif Qasımov — Dədə Qorqud Arif Kərimov — Psixiatr Novruz Məmmədov — Fransa səfirliyinin əməkdaşı Vaqif Mərdəkani — Klarnet çalan Mamuka Kikaleyşvili — Müğənni Firuz Xudaverdiyev — Millət vəkili (titrlərdə yoxdur) Vaqif Mustafayev — Rejissor (titrlərdə yoxdur) Xəyyam Mirzəzadə — Bəstəkar (titrlərdə yoxdur) Atabala: Atova lənət bizi qınayan. Atabala: Tanıdım, bütün nəslimizi sən kişi eləmisən. Hüseynov, Ə. ""Güldüm ki, ağlayım…"" [Vaqif Mustafayevin ""Fransız"" filmi haqqında] //Azərbaycan.- 1996.- 15 fevral. Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18174
-"""Fövqəladə hallar orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalı","""Fövqəladə hallar orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalıAzərbaycan Respublikasının 2010-cu il 22 oktyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. ""Fövqəladə hallar orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı qabarıq formalı, diametri 50 mm olan, bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş səkkizguşəli ulduzdan ibarətdir. Ulduzun mərkəzində iki dairəvi lövhə yerləşdirilib. Birinci dairəvi lövhə yaşıl mina ilə, ikinci mərkəzi dairəvi lövhə isə tünd mavi mina ilə örtülmüşdür. Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi dəfnə yarpaqlarından hörülmüş çələngin üzərində tünd mavi mina ilə örtülmüş dairəvi lövhədə həkk olunmuşdur. Lövhənin fonunda relyefli şüalar var. Lövhələr dekorativ incə elementlərlə haşiyələnib. Birinci və ikinci lövhələrin haşiyələri arasında yaşıl minalı fonda ""FÖVQƏLADƏ HALLAR ORQANLARI İLƏ SƏMƏRƏLİ ƏMƏKDAŞLIĞA GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Səkkizguşəli ulduzun guşələrinin konturları və birinci dairəvi lövhənin dekorativ konturları arasında milli ornamentin elementlərindən kompozisiya yerləşdirilib. Səkkizguşəli ulduz, dairəvi lövhənin dekorativ konturları, Fövqəladə Hallar Nazirliyinin embleminin təsviri, dəfnə yarpaqları, milli ornament, relyefli şüalar və sözlər qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir. Paltarın yaxasına bərkidilmək üçün xüsusi elementi vardır. Ulduzun aşağı guşəsində medalın nömrəsinin həkk olunması üçün çərçivəsi vardır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188312
-"""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 1-ci dərəcəli medalı","""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında xidmətinin hər il dekabrın 16-na qədər 10, 15 və 20 təqvim ili tamam olmuş xüsusi rütbəsi olan əməkdaşlar vəzifə borclarını qüsursuz yerinə yetirdiklərinə görə təltif edilirlər. ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" Azərbaycan Respublikası medalının 3 dərəcəsi vardır: ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 1-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında 20 il qüsursuz xidmət edən şəxslərə; ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 2-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında 15 il qüsursuz xidmət edən şəxslərə; ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında 10 il qüsursuz xidmət edən şəxslərə verilir.""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. 1-ci dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 1-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfinin səthi relyeflidir. Medalın mərkəzində relyefli şüaların fonunda, kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Bu kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca lentin üzərində ""QÜSURSUZ XİDMƏTƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmış, aşağı hissədə isə palıd yarpaqlarından çələng təsviri verilmişdir. Kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya, lent, palıd yarpaqlarından çələng, lövhənin fonu v�� sözlər relyefli və qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem, lövhənin fonu və sözlər relyefli və qızılı rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində narıncı, 6,5 mm enində göy, mərkəzdə 8 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Ağ rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən, ölçüsü 3 mm olan 1 yaşıl rəngli şaquli zolaq təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. 2-ci dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 2-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfinin səthi relyeflidir. Medalın mərkəzində relyefli qızılı rəngli şüaların fonunda, kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Bu kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca lentin üzərində ""QÜSURSUZ XİDMƏTƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmış, aşağı hissədə isə palıd yarpaqlarından çələng təsviri verilmişdir. Kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya, lent, palıd yarpaqlarından çələng, sözlər və dairəvi formalı lövhənin çərçivəsi relyefli və qızılı, lövhənin fonu isə gümüşü rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem və lövhənin fonu gümüşü, sözlər və relyefli dairəvi formalı lövhənin çərçivəsi isə qızılı rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində narıncı, 6,5 mm enində göy, mərkəzdə 8 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Ağ rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən, ölçüsü 1,5 mm olan 2 yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. 3-cü dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfinin səthi relyeflidir. Medalın mərkəzində relyefli şüaların fonunda, kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Bu kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca lentin üzərində ""QÜSURSUZ XİDMƏTƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmış, aşağı hissədə isə palıd yarpaqlarından çələng təsviri verilmişdir. Kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya qızılı, lent, palıd yarpaqlarından çələng və sözlər relyefli və gümüşü rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem və sözlər relyefli və gümüşü rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində narıncı, 6,5 mm enində göy, mərkəzdə 8 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Ağ rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən, ölçüsü 1,5 mm olan 3 yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. Təltif olunanlar ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=758635
-"""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 2-ci dərəcəli medalı","""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında xidmətinin hər il dekabrın 16-na qədər 10, 15 və 20 təqvim ili tamam olmuş xüsusi rütbəsi olan əməkdaşlar vəzifə borclarını qüsursuz yerinə yetirdiklərinə görə təltif edilirlər. ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" Azərbaycan Respublikası medalının 3 dərəcəsi vardır: ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 1-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında 20 il qüsursuz xidmət edən şəxslərə; ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 2-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında 15 il qüsursuz xidmət edən şəxslərə; ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında 10 il qüsursuz xidmət edən şəxslərə verilir.""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. 1-ci dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 1-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfinin səthi relyeflidir. Medalın mərkəzində relyefli şüaların fonunda, kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Bu kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca lentin üzərində ""QÜSURSUZ XİDMƏTƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmış, aşağı hissədə isə palıd yarpaqlarından çələng təsviri verilmişdir. Kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya, lent, palıd yarpaqlarından çələng, lövhənin fonu və sözlər relyefli və qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem, lövhənin fonu və sözlər relyefli və qızılı rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində narıncı, 6,5 mm enində göy, mərkəzdə 8 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Ağ rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən, ölçüsü 3 mm olan 1 yaşıl rəngli şaquli zolaq təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. 2-ci dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 2-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfinin səthi relyeflidir. Medalın mərkəzində relyefli qızılı rəngli şüaların fonunda, kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Bu kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca lentin üzərində ""QÜSURSUZ XİDMƏTƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmış, aşağı hissədə isə palıd yarpaqlarından çələng təsviri verilmişdir. Kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya, lent, palıd yarpaqlarından çələng, sözlər və dairəvi formalı lövhənin çərçivəsi relyefli və qızılı, lövhənin fonu isə gümüşü rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem və lövhənin fonu gümüşü, sözlər və relyefli dairəvi formalı lövhənin çərçivəsi isə qızılı rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində narıncı, 6,5 mm enində göy, mərkəzdə 8 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Ağ rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən, ölçüsü 1,5 mm olan 2 yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. 3-cü dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfinin səthi relyeflidir. Medalın mərkəzində relyefli şüaların fonunda, kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Bu kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca lentin üzərində ""QÜSURSUZ XİDMƏTƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmış, aşağı hissədə isə palıd yarpaqlarından çələng təsviri verilmişdir. Kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya qızılı, lent, palıd yarpaqlarından çələng və sözlər relyefli və gümüşü rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem və sözlər relyefli və gümüşü rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində narıncı, 6,5 mm enində göy, mərkəzdə 8 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Ağ rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən, ölçüsü 1,5 mm olan 3 yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. Təltif olunanlar ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=758636
-"""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 3-cü dərəcəli medalı","""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında xidmətinin hər il dekabrın 16-na qədər 10, 15 və 20 təqvim ili tamam olmuş xüsusi rütbəsi olan əməkdaşlar vəzifə borclarını qüsursuz yerinə yetirdiklərinə görə təltif edilirlər. ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" Azərbaycan Respublikası medalının 3 dərəcəsi vardır: ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 1-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında 20 il qüsursuz xidmət edən şəxslərə; ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 2-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında 15 il qüsursuz xidmət edən şəxslərə; ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında 10 il qüsursuz xidmət edən şəxslərə verilir.""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. 1-ci dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 1-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfinin səthi relyeflidir. Medalın mərkəzində relyefli şüaların fonunda, kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Bu kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca lentin üzərində ""QÜSURSUZ XİDMƏTƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmış, aşağı hissədə isə palıd yarpaqlarından çələng təsviri verilmişdir. Kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya, lent, palıd yarpaqlarından çələng, lövhənin fonu və sözlər relyefli və qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem, lövhənin fonu və sözlər relyefli və qızılı rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində narıncı, 6,5 mm enində göy, mərkəzdə 8 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Ağ rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən, ölçüsü 3 mm olan 1 yaşıl rəngli şaquli zolaq təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. 2-ci dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 2-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfinin səthi relyeflidir. Medalın mərkəzində relyefli qızılı rəngli şüaların fonunda, kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Bu kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca lentin üzərində ""QÜSURSUZ XİDMƏTƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmış, aşağı hissədə isə palıd yarpaqlarından çələng təsviri verilmişdir. Kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya, lent, palıd yarpaqlarından çələng, sözlər və dairəvi formalı lövhənin çərçivəsi relyefli və qızılı, lövhənin fonu isə gümüşü rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem və lövhənin fonu gümüşü, sözlər və relyefli dairəvi formalı lövhənin çərçivəsi isə qızılı rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində narıncı, 6,5 mm enində göy, mərkəzdə 8 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Ağ rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən, ölçüsü 1,5 mm olan 2 yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. 3-cü dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfinin səthi relyeflidir. Medalın mərkəzində relyefli şüaların fonunda, kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Bu kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca lentin üzərində ""QÜSURSUZ XİDMƏTƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmış, aşağı hissədə isə palıd yarpaqlarından çələng təsviri verilmişdir. Kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya qızılı, lent, palıd yarpaqlarından çələng və sözlər relyefli və gümüşü rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem və sözlər relyefli və gümüşü rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində narıncı, 6,5 mm enində göy, mərkəzdə 8 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Ağ rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən, ölçüsü 1,5 mm olan 3 yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. Təltif olunanlar ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=758637
-"""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı","""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında xidmətinin hər il dekabrın 16-na qədər 10, 15 və 20 təqvim ili tamam olmuş xüsusi rütbəsi olan əməkdaşlar vəzifə borclarını qüsursuz yerinə yetirdiklərinə görə təltif edilirlər. ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" Azərbaycan Respublikası medalının 3 dərəcəsi vardır: ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 1-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında 20 il qüsursuz xidmət edən şəxslərə; ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 2-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında 15 il qüsursuz xidmət edən şəxslərə; ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında 10 il qüsursuz xidmət edən şəxslərə verilir.""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. 1-ci dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 1-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfinin səthi relyeflidir. Medalın mərkəzində relyefli şüaların fonunda, kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Bu kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca lentin üzərində ""QÜSURSUZ XİDMƏTƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmış, aşağı hissədə isə palıd yarpaqlarından çələng təsviri verilmişdir. Kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya, lent, palıd yarpaqlarından çələng, lövhənin fonu və sözlər relyefli və qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem, lövhənin fonu və sözlər relyefli və qızılı rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində narıncı, 6,5 mm enində göy, mərkəzdə 8 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Ağ rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən, ölçüsü 3 mm olan 1 yaşıl rəngli şaquli zolaq təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. 2-ci dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 2-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfinin səthi relyeflidir. Medalın mərkəzində relyefli qızılı rəngli şüaların fonunda, kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Bu kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca lentin üzərində ""QÜSURSUZ XİDMƏTƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmış, aşağı hissədə isə palıd yarpaqlarından çələng təsviri verilmişdir. Kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya, lent, palıd yarpaqlarından çələng, sözlər və dairəvi formalı lövhənin çərçivəsi relyefli və qızılı, lövhənin fonu isə gümüşü rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxar��da qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem və lövhənin fonu gümüşü, sözlər və relyefli dairəvi formalı lövhənin çərçivəsi isə qızılı rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində narıncı, 6,5 mm enində göy, mərkəzdə 8 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Ağ rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən, ölçüsü 1,5 mm olan 2 yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. 3-cü dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfinin səthi relyeflidir. Medalın mərkəzində relyefli şüaların fonunda, kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Bu kompozisiyadan yuxarıda qövs boyunca lentin üzərində ""QÜSURSUZ XİDMƏTƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmış, aşağı hissədə isə palıd yarpaqlarından çələng təsviri verilmişdir. Kəsişən qılıncların üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemindən ibarət kompozisiya qızılı, lent, palıd yarpaqlarından çələng və sözlər relyefli və gümüşü rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem və sözlər relyefli və gümüşü rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində narıncı, 6,5 mm enində göy, mərkəzdə 8 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Ağ rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən, ölçüsü 1,5 mm olan 3 yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. Təltif olunanlar ""Fövqəladə hallar orqanlarında qüsursuz xidmətə görə"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188313
-"""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 1-ci dərəcəli medalı","""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət mükafatı ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarının xüsusi rütbəsi olan əməkdaşları aşağıdakılara görə təltif edilirlər: Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə xüsusi fərqlənməyə və səmərəli fəaliyyətə görə; Əhalinin və ərazilərin fövqəladə hallardan qorunmasında və fövqəladə halların nəticələrinin aradan qaldırılmasında fəal iştiraka görə; Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarının inkişafında göstərdiyi xüsusi xidmətlərə görə.""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalının 3 dərəcəsi vardır: ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 1-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında azı 20 il xidmət edən şəxslərə; ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 2-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında azı 15 il xidmət edən şəxslərə; ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında azı 10 il xidmət edən şəxslərə verilir. 1-ci dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 1-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli, ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi hamar səthlidir. Medalın mərkəzində ikinci bir dairəvi lövhə yerləşdirilib. Bu lövhənin fonu qeyri-hamar səthlidir. Lövhənin ortasında relyefli şüaların fonunda, dəfnə yarpaqlarından hörülmüş çələngin üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi təsvir edilmişdir. Mərkəzdəki lövhə ilə medalın daxili çərçivələri arasında yuxarıda qövs boyunca milli ornament, aşağı hissədə lentin üzərində ""XİDMƏTDƏ FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi ilə dəfnə yarpaqları, lent, relyefli şüalar, milli ornament və fonlar qızılı, sözlər isə qara rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem və sözlər relyefli və qızılı rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində yaşıl, 1 mm enində ağ, 5,5 mm enində narıncı və mərkəzdə 8 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Mərkəzdə yerləşən yaşıl rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən ölçüsü 3 mm olan 1 sarı rəngli şaquli zolaq təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. 2-ci dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 2-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli, ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi hamar səthlidir. Medalın mərkəzində ikinci bir dairəvi lövhə yerləşdirilib. Bu lövhənin fonu qeyri-hamar səthlidir. Lövhənin ortasında relyefli şüaların fonunda, dəfnə yarpaqlarından hörülmüş çələngin üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi təsvir edilmişdir. Mərkəzdəki lövhə ilə medalın daxili çərçivələri arasında yuxarıda qövs boyunca milli ornament, aşağı hissədə lentin üzərində ""XİDMƏTDƏ FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi, dəfnə yarpaqları, lent, relyefli şüalar, milli ornament və medalın mərkəzindəki ikinci lövhənin fonu qızılı, medalın əsas dairəvi lövhənin fonu gümüşü, sözlər isə qara rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem, lövhənin fonu gümüşü, sözlər relyefli və qızılı rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində yaşıl, 1 mm enində ağ, 5,5 mm enində narıncı və mərkəzdə 8 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Mərkəzdə yerləşən yaşıl rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən ölçüsü 1,5 mm olan 2 sarı rəngli şaquli zolaq təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. 3-cü dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli, ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi hamar səthlidir. Medalın mərkəzində ikinci bir dairəvi lövhə yerləşdirilib. Bu lövhənin fonu qeyri-hamar səthlidir. Lövhənin ortasında relyefli şüaların fonunda, dəfnə yarpaqlarından hörülmüş çələngin üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi təsvir edilmişdir. Mərkəzdəki lövhə ilə medalın daxili çərçivələri arasında yuxarıda qövs boyunca milli ornament, aşağı hissədə lentin üzərində ""XİDMƏTDƏ FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi ilə dəfnə yarpaqları qızılı, lent, relyefli şüalar, milli ornament və fonlar gümüşü, sözlər isə qara rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem və sözlər relyefli, gümüşü rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində yaşıl, 1 mm enində ağ, 5,5 mm enində narıncı və mərkəzdə 8 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Mərkəzdə yerləşən yaşıl rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən ölçüsü 1,5 mm olan 3 sarı rəngli şaquli zolaq təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. Təltif olunanlar ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=758624
-"""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 2-ci dərəcəli medalı","""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət mükafatı ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarının xüsusi rütbəsi olan əməkdaşları aşağıdakılara görə təltif edilirlər: Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə xüsusi fərqlənməyə və səmərəli fəaliyyətə görə; Əhalinin və ərazilərin fövqəladə hallardan qorunmasında və fövqəladə halların nəticələrinin aradan qaldırılmasında fəal iştiraka görə; Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarının inkişafında göstərdiyi xüsusi xidmətlərə görə.""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalının 3 dərəcəsi vardır: ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 1-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında azı 20 il xidmət edən şəxslərə; ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 2-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında azı 15 il xidmət edən şəxslərə; ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında azı 10 il xidmət edən şəxslərə verilir. 1-ci dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 1-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli, ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi hamar səthlidir. Medalın mərkəzində ikinci bir dairəvi lövhə yerləşdirilib. Bu lövhənin fonu qeyri-hamar səthlidir. Lövhənin ortasında relyefli şüaların fonunda, dəfnə yarpaqlarından hörülmüş çələngin üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi təsvir edilmişdir. Mərkəzdəki lövhə ilə medalın daxili çərçivələri arasında yuxarıda qövs boyunca milli ornament, aşağı hissədə lentin üzərində ""XİDMƏTDƏ FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi ilə dəfnə yarpaqları, lent, relyefli şüalar, milli ornament və fonlar qızılı, sözlər isə qara rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem və sözlər relyefli və qızılı rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində yaşıl, 1 mm enində ağ, 5,5 mm enində narıncı və mərkəzdə 8 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Mərkəzdə yerləşən yaşıl rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən ölçüsü 3 mm olan 1 sarı rəngli şaquli zolaq təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. 2-ci dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 2-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli, ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi hamar səthlidir. Medalın mərkəzində ikinci bir dairəvi lövhə yerləşdirilib. Bu lövhənin fonu qeyri-hamar səthlidir. Lövhənin ortasında relyefli şüaların fonunda, dəfnə yarpaqlarından hörülmüş çələngin üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi təsvir edilmişdir. Mərkəzdəki lövhə ilə medalın daxili çərçivələri arasında yuxarıda qövs boyunca milli ornament, aşağı hissədə lentin üzərində ""XİDMƏTDƏ FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi, dəfnə yarpaqları, lent, relyefli şüalar, milli ornament və medalın mərkəzindəki ikinci lövhənin fonu qızılı, medalın əsas dairəvi lövhənin fonu gümüşü, sözlər isə qara rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem, lövhənin fonu gümüşü, sözlər relyefli və qızılı rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində yaşıl, 1 mm enində ağ, 5,5 mm enində narıncı və mərkəzdə 8 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Mərkəzdə yerləşən yaşıl rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən ölçüsü 1,5 mm olan 2 sarı rəngli şaquli zolaq təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. 3-cü dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli, ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi hamar səthlidir. Medalın mərkəzində ikinci bir dairəvi lövhə yerləşdirilib. Bu lövhənin fonu qeyri-hamar səthlidir. Lövhənin ortasında relyefli şüaların fonunda, dəfnə yarpaqlarından hörülmüş çələngin üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi təsvir edilmişdir. Mərkəzdəki lövhə ilə medalın daxili çərçivələri arasında yuxarıda qövs boyunca milli ornament, aşağı hissədə lentin üzərində ""XİDMƏTDƏ FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi ilə dəfnə yarpaqları qızılı, lent, relyefli şüalar, milli ornament və fonlar gümüşü, sözlər isə qara rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem və sözlər relyefli, gümüşü rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində yaşıl, 1 mm enində ağ, 5,5 mm enində narıncı və mərkəzdə 8 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Mərkəzdə yerləşən yaşıl rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən ölçüsü 1,5 mm olan 3 sarı rəngli şaquli zolaq təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. Təltif olunanlar ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=758622
-"""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 3-cü dərəcəli medalı","""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət mükafatı ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarının xüsusi rütbəsi olan əməkdaşları aşağıdakılara görə təltif edilirlər: Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə xüsusi fərqlənməyə və səmərəli fəaliyyətə görə; Əhalinin və ərazilərin fövqəladə hallardan qorunmasında və fövqəladə halların nəticələrinin aradan qaldırılmasında fəal iştiraka görə; Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarının inkişafında göstərdiyi xüsusi xidmətlərə görə.""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalının 3 dərəcəsi vardır: ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 1-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında azı 20 il xidmət edən şəxslərə; ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 2-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında azı 15 il xidmət edən şəxslərə; ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında azı 10 il xidmət edən şəxslərə verilir. 1-ci dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 1-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli, ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi hamar səthlidir. Medalın mərkəzində ikinci bir dairəvi lövhə yerləşdirilib. Bu lövhənin fonu qeyri-hamar səthlidir. Lövhənin ortasında relyefli şüaların fonunda, dəfnə yarpaqlarından hörülmüş çələngin üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi təsvir edilmişdir. Mərkəzdəki lövhə ilə medalın daxili çərçivələri arasında yuxarıda qövs boyunca milli ornament, aşağı hissədə lentin üzərində ""XİDMƏTDƏ FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi ilə dəfnə yarpaqları, lent, relyefli şüalar, milli ornament və fonlar qızılı, sözlər isə qara rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem və sözlər relyefli və qızılı rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində yaşıl, 1 mm enində ağ, 5,5 mm enində narıncı və mərkəzdə 8 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Mərkəzdə yerləşən yaşıl rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən ölçüsü 3 mm olan 1 sarı rəngli şaquli zolaq təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. 2-ci dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 2-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli, ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi hamar səthlidir. Medalın mərkəzində ikinci bir dairəvi lövhə yerləşdirilib. Bu lövhənin fonu qeyri-hamar səthlidir. Lövhənin ortasında relyefli şüaların fonunda, dəfnə yarpaqlarından hörülmüş çələngin üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi təsvir edilmişdir. Mərkəzdəki lövhə ilə medalın daxili çərçivələri arasında yuxarıda qövs boyunca milli ornament, aşağı hissədə lentin üzərində ""XİDMƏTDƏ FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi, dəfnə yarpaqları, lent, relyefli şüalar, milli ornament və medalın mərkəzindəki ikinci lövhənin fonu qızılı, medalın əsas dairəvi lövhənin fonu gümüşü, sözlər isə qara rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem, lövhənin fonu gümüşü, sözlər relyefli və qızılı rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində yaşıl, 1 mm enində ağ, 5,5 mm enində narıncı və mərkəzdə 8 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Mərkəzdə yerləşən yaşıl rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən ölçüsü 1,5 mm olan 2 sarı rəngli şaquli zolaq təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ��lçülü qəlib əlavə edilir. 3-cü dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli, ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi hamar səthlidir. Medalın mərkəzində ikinci bir dairəvi lövhə yerləşdirilib. Bu lövhənin fonu qeyri-hamar səthlidir. Lövhənin ortasında relyefli şüaların fonunda, dəfnə yarpaqlarından hörülmüş çələngin üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi təsvir edilmişdir. Mərkəzdəki lövhə ilə medalın daxili çərçivələri arasında yuxarıda qövs boyunca milli ornament, aşağı hissədə lentin üzərində ""XİDMƏTDƏ FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi ilə dəfnə yarpaqları qızılı, lent, relyefli şüalar, milli ornament və fonlar gümüşü, sözlər isə qara rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem və sözlər relyefli, gümüşü rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində yaşıl, 1 mm enində ağ, 5,5 mm enində narıncı və mərkəzdə 8 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Mərkəzdə yerləşən yaşıl rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən ölçüsü 1,5 mm olan 3 sarı rəngli şaquli zolaq təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. Təltif olunanlar ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=758623
-"""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı","""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət mükafatı ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarının xüsusi rütbəsi olan əməkdaşları aşağıdakılara görə təltif edilirlər: Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə xüsusi fərqlənməyə və səmərəli fəaliyyətə görə; Əhalinin və ərazilərin fövqəladə hallardan qorunmasında və fövqəladə halların nəticələrinin aradan qaldırılmasında fəal iştiraka görə; Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarının inkişafında göstərdiyi xüsusi xidmətlərə görə.""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalının 3 dərəcəsi vardır: ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 1-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında azı 20 il xidmət edən şəxslərə; ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 2-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında azı 15 il xidmət edən şəxslərə; ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar orqanlarında azı 10 il xidmət edən şəxslərə verilir. 1-ci dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 1-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli, ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi hamar səthlidir. Medalın mərkəzində ikinci bir dairəvi lövhə yerləşdirilib. Bu lövhənin fonu qeyri-hamar səthlidir. Lövhənin ortasında relyefli şüaların fonunda, dəfnə yarpaqlarından hörülmüş çələngin üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi təsvir edilmişdir. Mərkəzdəki lövhə ilə medalın daxili çərçivələri arasında yuxarıda qövs boyunca milli ornament, aşağı hissədə lentin üzərində ""XİDMƏTDƏ FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi ilə dəfnə yarpaqları, lent, relyefli şüalar, milli ornament və fonlar qızılı, sözlər isə qara rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem və sözlər relyefli və qızılı rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində yaşıl, 1 mm enində ağ, 5,5 mm enində narıncı və mərkəzdə 8 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Mərkəzdə yerləşən yaşıl rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən ölçüsü 3 mm olan 1 sarı rəngli şaquli zolaq təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. 2-ci dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 2-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli, ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi hamar səthlidir. Medalın mərkəzində ikinci bir dairəvi lövhə yerləşdirilib. Bu lövhənin fonu qeyri-hamar səthlidir. Lövhənin ortasında relyefli şüaların fonunda, dəfnə yarpaqlarından hörülmüş çələngin üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi təsvir edilmişdir. Mərkəzdəki lövhə ilə medalın daxili çərçivələri arasında yuxarıda qövs boyunca milli ornament, aşağı hissədə lentin üzərində ""XİDMƏTDƏ FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi, dəfnə yarpaqları, lent, relyefli şüalar, milli ornament və medalın mərkəzindəki ikinci lövhənin fonu qızılı, medalın əsas dairəvi lövhənin fonu gümüşü, sözlər isə qara rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem, lövhənin fonu gümüşü, sözlər relyefli və qızılı rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində yaşıl, 1 mm enində ağ, 5,5 mm enində narıncı və mərkəzdə 8 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Mərkəzdə yerləşən yaşıl rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən ölçüsü 1,5 mm olan 2 sarı rəngli şaquli zolaq təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. 3-cü dərəcəli ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı milli ornamentli, ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi hamar səthlidir. Medalın mərkəzində ikinci bir dairəvi lövhə yerləşdirilib. Bu lövhənin fonu qeyri-hamar səthlidir. Lövhənin ortasında relyefli şüaların fonunda, dəfnə yarpaqlarından hörülmüş çələngin üzərində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi təsvir edilmişdir. Mərkəzdəki lövhə ilə medalın daxili çərçivələri arasında yuxarıda qövs boyunca milli ornament, aşağı hissədə lentin üzərində ""XİDMƏTDƏ FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi ilə dəfnə yarpaqları qızılı, lent, relyefli şüalar, milli ornament və fonlar gümüşü, sözlər isə qara rəngdədir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin emblemi həkk olunmuşdur. Emblemdən yuxarıda qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI"", aşağıda isə ""FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİ"" sözləri yazılmışdır. Sözlərin arasında iki ədəd səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Emblem və sözlər relyefli, gümüşü rəngdədir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq ölçüsü 3 mm enində yaşıl, 1 mm enində ağ, 5,5 mm enində narıncı və mərkəzdə 8 mm enində yaşıl rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Mərkəzdə yerləşən yaşıl rəngli zolağın üzərində dərəcəni bildirən ölçüsü 1,5 mm olan 3 sarı rəngli şaquli zolaq təsvir olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. Təltif olunanlar ""Fövqəladə hallar orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188311
-"""Füzulinin azad olunmasına görə"" medalı","""Füzulinin azad olunmasına görə"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). İkinci Qarabağ müharibəsində qələbə münasibətilə təsis edilmişdir. Təsis edilməsi 2020-ci il noyabrın 20-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Vətən Müharibəsində qələbə münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və birinci oxunuşda təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Füzulinin azad olunmasına görə"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Füzulinin azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının Füzuli rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılmış döyüş əməliyyatlarında iştirak etmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları təltif edilir.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Füzulinin azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Füzulinin azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, ""Xocavəndin azad olunmasına görə"" medalından sonra taxılır. Medalın təsviri Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Füzulinin azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfinin kənarları bəzəkli naxışlarla konturlanmışdır. 2.2. Bəzəkli konturdan medalın daxilinə doğru, xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə təsvir olunmuşdur. Xarici və daxili çevrələrin arasında, yuxarı qövs boyunca ""FÜZULİ"", aşağı qövs boyunca ""17 OKTYABR 2020"" sözləri yazılmışdır. 2.3. ""17 OKTYABR 2020"" sözlərindən sol və sağ tərəflərdə, aşağıdan yuxarıya doğru dəfnə çələngləri təsvir olunmuşdur. ""FÜZULİ"" sözü ilə dəfnə çələnglərinin arasında iki səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində, doğan günəş şüaları fonunda at belində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağını aparan Azərbaycan əsgəri təsvir olunmuşdur. 2.4. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış lövhənin üzərində qövs boyunca ""FÜZULİNİN AZAD OLUNMASINA GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Lövhənin aşağı hissəsinin mərkəzində səkkizguşəli ulduz, ulduzla sözlərin arasında isə kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. 3.2. Medalın arxa tərəfinin mərkəzində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. 3.3. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Xara lentin mərkəzində 10 mm enində qızılı rəngli şaquli zolaq, qızılı rəngli zolaqdan sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 8 mm enində bir göy rəngli və 5.5 mm enində bir qızılı rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. 4.3. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678343
-"""Fəhlə-Kəndli Qırmızı Ordusunun XX illiyi"" yubiley medalı","""Fəhlə-Kəndli Qırmızı Ordusunun XX illiyi"" yubiley medalı — SSRİ Ali Sovetinin 24 yanvar 1938-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=474896
-"""Fərhəngi-türki"" lüğəti","""Fərhəngi-türki"" lüğəti – XVIII əsrə aid kitab Azərbaycanlı alim Məhəmmədtağı Qaraqoyunlunun 1727-ci ildə Hindistanda tərtib etdiyi ""Fərhəngi-türki"" çox qiymətli bir lüğətdir. Azərbaycan, türk, türkmən, özbək və uyğur dillərinin leksik materialları əsasında tərtib edilmiş 1183 səhifəlik bu kitabın hər səhifəsi 15 sətirdən ibarətdir. Lüğətdə sözlərin əsası və kökü deyil, onların müxtəlif qrammatik formaları verilir və həmin söz-formaların bədii konteksdə işlənməsinə dair müvafiq nümunələr gətirilir. V. Aslanov, ""Məhəmmədtağı Qaraqoyunlunun ""Fərhəngi-türki"" lüğəti"", ""Elm və həyat"" jurnalı, Bakı, iyul 1975, № 7, səh. 20–21. Səbirə Baxşəliyeva, """"Fərhəngi-türki"" lüğəti haqqında"", ""Elm və həyat"" jurnalı, Bakı, avqust 1985, № 8, səh. 25–26. Həmçinin bax",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=107341
-"""Fəxri Legion"" ordeni","Fəxri Legion ordeni (fr. Ordre national de la Légion d'honneur) — Fransanın ən yüksək hərbi və mülki dövlət mükafatı. 19 may 1802-ci ildə Napoleon Bonapart tərəfindən təsis edilmişdir. Bu ordenlə təltif olunmuş azərbaycanlılar arasında general Əliağa Şıxlinski, Əhmədiyyə Cəbrayılov, rəssam Tahir Salahov, prezident İlham Əliyev və YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban Əliyeva da var. Rütbələri və dərəcələri Mükafat 3 rütbə və 3 dərəcəyə bölünür. Baş magistr (fr. Grand maître) — yalnız Fransa prezidentlərinə verilir. Böyük xaç (fr. Grand`croix) Böyük zabit (fr. Grand officier) Komandor (fr. Commandeur) Zabit (fr. Officier) Kavaler (fr. Chevalier) Ordenlərin mundirdəki yerləri Xarici keçidlər [1] Arxivləşdirilib 2007-09-29 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=738108
-"""Fəxri legion"" ordeni","Fəxri Legion ordeni (fr. Ordre national de la Légion d'honneur) — Fransanın ən yüksək hərbi və mülki dövlət mükafatı. 19 may 1802-ci ildə Napoleon Bonapart tərəfindən təsis edilmişdir. Bu ordenlə təltif olunmuş azərbaycanlılar arasında general Əliağa Şıxlinski, Əhmədiyyə Cəbrayılov, rəssam Tahir Salahov, prezident İlham Əliyev və YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban Əliyeva da var. Rütbələri və dərəcələri Mükafat 3 rütbə və 3 dərəcəyə bölünür. Baş magistr (fr. Grand maître) — yalnız Fransa prezidentlərinə verilir. Böyük xaç (fr. Grand`croix) Böyük zabit (fr. Grand officier) Komandor (fr. Commandeur) Zabit (fr. Officier) Kavaler (fr. Chevalier) Ordenlərin mundirdəki yerləri Xarici keçidlər [1] Arxivləşdirilib 2007-09-29 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=23679
-"""Fəxri proletar"" döş nişanı","Fəxri Proletar Döş Nişanı — Azərbaycan SSR-in ilk dövlət mükafatı. 1920-ci ilin yayında təsis edilmiş və 1921-ci ilin sonunadək mövcud olmuşdur. Ovalşəkilli formada gümüşdən düzəldilmiş və qızıl suyuna çəkilmiş bu nişanın ölçüsü 3,5 x 4,5 sm olmuş, hər iki tərəfdən yarpaqlarla haşiyələnmişdir (soldan hərbi xidmətləri simvolizə edən dəfnə yarpağı ilə, sağdan isə mülki xidmətləri simvolizə edən palıd yarpaqları ilə). Təltif olunanlar Mükafat Azərbaycan İnqilab Komitəsinin qərarı ilə təltif edilirdi. 1920–1921-ci illərdə təxminən 20 nəfər Azərbaycan SSR İnqilab Komitəsinin qərarı ilə bu mükafatla təltif edilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=298480
-"""General Məhəmməd Əsədov"" mükafatı","""General Məhəmməd Əsədov"" mükafatı — Qarabağ müharibəsinin ilk günlərində Famil Mehdi tərəfindən yaradılmış ""Nicat"" cəmiyyətinin təsis etdiyi mükafat. Bu mükafatın verlməsində əsas məqsəd Vətənin müdafiəsinə qalxan könüllülər arasında stimul yaratmaq olmuşdur. Laureatları Allahverdi Bağırov Alı Mustafayev Asif Məhərrəmov Cavanşir Quliyev Maşallah Abdullayev Yelmar Məmmədov Ələsgər Novruzov Qasım Qasımov",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=288251
-"""Gömrük orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalı","""Gömrük orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı — Azərbaycan Respublikası prezidenti tərəfindən 2021-ci il 3 dekabr tarixli 425-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmiş dövlət təltifi. Təltif edilən şəxslər ""Gömrük orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə, Azərbaycan Respublikasının gömrük orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə Azərbaycan Respublikasının və xarici ölkələrin dövlət və digər qurumlarının, habelə beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri, Azərbaycan Respublikasının gömrük orqanları qarşısında duran vəzifələrin yerinə yetirilməsi işində kömək göstərdiklərinə görə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları və Azərbaycan Respublikası ilə gömrük işi sahəsində əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsində xidmətlərinə görə xarici ölkələrin vətəndaşları təltif edilirlər. Taxılma qaydası ""Gömrük orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. Medalın təsviri Medalın ümumi təsviri ""Gömrük orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, kənarları səkkizguşəli ulduz formalı, diametri 50 mm və qalınlığı 2,5 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində dairənin ortasında Azərbaycan Respublikası gömrük orqanlarının embleminin elementləri olan qalxan, onun arxasında qılınc və qılıncın aşağı hissəsində açardan ibarət kompozisiya, dairənin aşağı hissəsində isə sağ və sol tərəflərə istiqamətlənmiş yaşıl rəngli dəfnə çələngləri təsvir edilmişdir. Nəzərdə tutulan kompozisiyada çevrə boyunca qara rənglə GÖMRÜK ORQANLARI İLƏ SƏMƏRƏLİ ƏMƏKDAŞLIĞA GÖRƏ sözləri yazılmışdır. Dəfnə çələngləri, qalxan, qılınc, açar və sözlər relyeflidir. Mavi və boz rəngli qalxan, qara və bürüncü rəngli elementləri olan qılınc, ağ rəngli açar istisna olmaqla digər elementlər qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfinin mərkəzində qızılı rənglə GÖMRÜK ORQANLARI İLƏ SƏMƏRƏLİ ƏMƏKDAŞLIĞA GÖRƏ sözləri yazılmış, sözlərin aşağı hissəsində isə sağ və sol tərəfə istiqamətlənmiş yaşıl rəngli dəfnə çələngləri təsvir edilmişdir. Sözlər və dəfnə çələngləri relyeflidir. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində onun seriyası və nömrəsi göstərilir. Medalın elementləri Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə kənarları 3,5 mm qızılı, ortası bərabər ölçülü mavi, qırmızı və yaşıl çalarlı üfüqi zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=782205
-"""Gülüstan"" sarayı (Bakı)","Gülüstan sarayı — Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərinin mərkəzində, zirvəsində Şəhidlər Xiyabanının olduğu dağın aşağı ətəklərində yerləşən ictimai binadır. Binanın daxilində çoxməqsədli təyinata malik geniş ölçülü restoran zalı yerləşir. ""Gülüstan"" sarayı 1980-ci ildə tikinti işləri üzrə Azərbaycan SSR-nin Nazirlər şurasının sədr müavini Əliş Ləmbəranskinin təşəbbüsü ilə inşa edilmişdir. Sarayın memarları olaraq N. M. Hacıbəyov və A. Y. Əmirxanov, inşaat işləri üzrə konstruktorlar isə N. İ. İsmayılov və K. A. Kərimov seçilmişdilər. Binanın layihəsi Bakgiproqor institutunda hazırlanmışdır. 1982-ci ildə sarayın müəllif kollektivi (memarlar N. M. Hacıbəyov və A. Y. Əmirxanov, konstruktorlar N. İ. İsmayılov və K. A. Kərimov, F. İ. Rüstəmbəyov və T. Y. Şarinskinin başçılığı altında mühəndislərdən ibarət işçi qrupu, eləcə də inşaatçılar T. Ş. Əhmədov və A. İ. Kevorkov) Azərbaycan SSR-nin Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür. Saray ümumşəhər, həm də respublika miqyaslı kütləvi tədbirlərin — məsələn, konsert, dövlət qəbulları və ya yeni il axşamlarının keçirilməsinə hesablanmışdır. 20 sentyabr 1994-cü ildə Gülüstan sarayında ümummilli lider Heydər Əliyevin başçılığı və təşəbbüskarlığı ilə ""Əsrin Müqaviləsi"" adlı neft sazişi imzalanmışdır. Böyük Britaniyanın ""BP"", ABŞ-nin ""AMOCO"", ""Penzol"", Rusiyanın ""Lukoyl"" və ""TPAO"" şirkətləri bir konsorsiumda birləşmişlər. Gülüstan sarayında müxtəlif illərdə Azərbaycan mətbuatının 135-yaşlı yubileyi (2010), Beynəlxalq humanitar forum (2011), Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin 20-ci ildönümü (2011) və digər bu kimi, önəmli tədbirlər keçirilirdi. Gülüstan sarayının binası, Bakı körfəzinin və şəhər mənzərəsinin ən uğurlu şəkildə müşahidə etməyin mümkün olduğu Bakının dağlıq hissəsində yerləşdirilmişdir. Bu yerdə relyef qərbdən şərqə doğru kəskin düşür. Layihənin müəllifləri planlaşdırma zamanı bundan uğurla istifadə etmişdilər. Mümarşünas Rəna Əfəndizadə belə mürəkkəb relyefdə sarayın tikintisi üçün memarların həcmli qərarını olduqca cəsarətli və doğru olduğunu hesab edirdi. Əfəndizadənin sözlərinə görə, saray ""relyefin ümuni strukturunu pozmadan, kənarları boyunca sərilmişdir"". Layihənin müəllifləri sarayın arxitekturasında Azərbaycan milli memarlığı üçün ənənəvi vahid motivləri tətbiq etmişdilər: tağ sırası ilə çərçivələnmiş eyvanlar, binanın ümumi fasadına özünəməxüsus görkəm bəxş edirlər. ""Sovet memarlarının ən yaxşı əsərləri. 1981–1982-ci illər"" kitabın müəlliflərinin sözlərinə görə, bu eyvan, ""birinci mərtəbənin divarlarının üstündə konsol şəklində asılaraq, yüngüllüyün, eləcə də zərif işıq və kölgə oyunlarının təəssüratını yaradır. Gülüstan sarayı iki mərtəbədən və aşağıda yerləşən əlavə kürsülük mərtəbəsindən ibarətdir. Birinci mərtəbədəki səhnə meydançası ilə təchiz və improvizasiya edilmiş disko klub, stolüstü oyunlar və bilyard üçün nəzərdə tutulmuş otaqlar, 100 yerlik kinozal, 40 yerlik uşaq kafesi, həmçinin 75 və müvafiq olaraq 129 yerdən ibarət barlarda mədəni-kütləvi tədbirlərin keçirilməsi planlaşdırılırdı. Birinci mərtəbədə suvenirlərin və müxtəlif milli məmulatların mağazaları, həmçinin geniş qarderoblar yerləşirdi. İkinci mərtəbədə yerlən və iki foyedən ibarət olan 960 yerlik zala iki geniş parad nərdivan aparır. Böyük zalın səhnəsi antresol mərtəbəsində yerləşən artist otaqlarının pandusları ilə əlaqələndirilmişdir. Barların yerləşdiyi nəfis tərtibatlı foyedən 179 yerlik ikiyaruslu şərq restoranına və oturacaqlı 149 yerlik banket zallarına doğru qapılar açılır. Sarayın inşaat həcmi 79 424 m³, faydalı sahəsi isə — 8525 m² təşkil edir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=132559
-"""Günəş və Şir"" ordeni","""Günəş və Aslan"" ordeni (fars. نشان شیر و خورشید Nešān-e Šir o Xoršid)— İranın Qacarlar sülaləsi hakimiyyəti dönəmidə dövlət mükafat nişanı. 1808-ci ildə Fətəli şah Qacar tərəfindən təsis edilmişdir. Bəzi qaynaqlarda ""Şir-i Xurşid"" kimi də yazılır. Bu ordenin I, II və III dərəcələri vardı. Həmçinin bax Şiri-Xurşid ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=486636
-"""Günəşli"" neft yatağında yanğın (2015)","""Günəşli"" neft yatağında yanğın — 2015-ci ilin 4 dekabr tarixində baş verib. Hadisə ""Günəşli"" neft yatağının 10 saylı dərin dəniz özülündə baş vermişdir. Hadisə nəticəsində 63 nəfər zərər çəkmişdir. Onlardan 16 nəfər dünyasını dəyişmişdir. 17 nəfər itkin düşmüşdür. Bu hadisə ilə əlaqədar olaraq Azərbaycan Respublikası Prezident İlham Əliyevin qərarı ilə Azərbaycanda 6 dekabr matəm günü elan olunmuşdur. Hadisə haqqında Günəşli neft yatağında yanğın 4 dekabr 2015-ci ildə 17ː40 radələrində başlamışdır. Hadisəyə ilkin səbəb olaraq o göstərilir ki saat 17ː40 radələrində nəhəng dalğalar Dövlət Neft Şirkətinin ""Günəşli"" yatağındakı 10 saylı dərin dəniz özülündə 110 atmosfer təzyiqlə işləyən sualtı qaz xəttinin dayaq borusunu qırmış, nəticədə boru kəmərini zədələmiş və şiddətli yanğın baş vermişdir. Yarana biləcək fəsadların qarşısını almaq məqsədilə 10 saylı dərin dəniz özülünə gələn bütün neft-qaz kommunikasiya sistemləri bağlanılmış, özüldə istismarda olan 28 ədəd neft və qaz quyusunun istismarı dayandırılmışdır. Xilas etmə işləri Təlimata və təxliyə planına uyğun olaraq, yanğın və baş verə biləcək partlayışdan xilas olmaq məqsədilə işçilər özüldəki iki xilasedici qayığa minmiş və qayıqları aşağı buraxmışlar. Qayıqlar dəniz səviyyəsindən təqribən 10 metr məsafəyə qədər endirilərək saxlanılmışdır. Qəza baş verəndən 15–25 dəqiqə sonra Fövqəladə Hallar Nazirliyinin ""Günəşli"" yatağında növbədə olan ""Vixr-9"" yanğınsöndürən gəmisi, daha sonra isə kiçik zaman intervalı ilə ""Vixr-5"" yanğınsöndürən, ""Avior"" dalğıc, ""Samir Quliyev"" yedək gəmiləri özülə yaxınlaşaraq dərhal əməliyyata başlamışdır. Eyni zamanda, ""Azəri-Çıraq-Günəşli"" yataqlarında növbədə olan müasir naviqasiya sistemi ilə təchiz edilmiş ""Topaz-Diqnizi"", Endeavour"", ""Protektor"", ""Lənkəran"" gəmiləri də yanğınsöndürmə və xilasetmə işlərinə cəlb olunmuşdur. Lakin qasırğanın güclənməsi, dalğanın faktiki hündürlüyünün 9–10 metrə qədər çatması səbəbindən gəmilərin heç biri özülə yan ala bilməmişdir. Bu isə xilasedici qayıqların suya endirilməsini və gəmilər tərəfindən yedəyə götürülməsini mümkünsüz etmişdir. Eləcə də alovun söndürülməsi üçün suyun fasiləsiz vurulması işlərini çətinləşdirmişdir. Təqribən 22.45 radələrində güclü küləyin təsiri və hündür dalğaların zərbəsi nəticəsində xilasedici qayıqlardan birinin qarmağı açılmış və qayıq, içindəki adamlarla birlikdə dənizə düşmüşdür. Yaxındakı gəmilər vasitəsilə işçilərdən 3 nəfər və 1 cəsədin dənizdən çıxarılması mümkün olmuşdur. Qaranlıq və qasırğalı hava şəraitində ikinci xilasetmə qayığındakı işçilərin təxliyə edilməsi böyük risk və təhlükə yaratd��ğı üçün təxliyə işlərinin hava işıqlandıqdan sonra davam etdirilməsi qərara alınmışdır. 5 dekabr tarixində ağır hava şəraitinin hələ də davam etməsinə baxmayaraq, ikinci xilasetmə qayığındakı işçilərin təxliyə edilməsi əməliyyatı həyata keçirilmişdir. Belə ki, saat 08.02-də Fövqəladə Hallar Nazirliyinə məxsus, göyərtəsində 15 xilasedici olan 2 ədəd helikopter hadisə yerinə cəlb olunmuşdur. Lakin yüksək temperaturdan helikopterlər özüldə eniş edə bilməmiş, 3 və 5 saylı qonşu özüllərə enmişdir. Bir qədər sonra FHN-in həmin xilasedicilərinin bir qrupu ""AZAL"" QSC-yə məxsus helikopterlə, digər qrupu isə ""Azərbaycan Dövlət Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi"" QSC-yə məxsus ""Müslüm Maqomayev"" gəmisi ilə özülə çıxmış, qayıqdan 26 nəfər, özüldən 3 nəfəri təxliyə edərək həmin gəmiyə götürüblər. Beləliklə, cəmi 33 nəfər təxliyə edilib, 1 nəfərin isə cəsədi sudan çıxarılıb. 6 dekabr tarixində səhər radələrində Dövlət Neft Şirkətinin yaydığı məlumatda qeyd edilib ki gecə ərzində itkin düşənlərin cəsədi tapılmamışdır və xilas etmə işləri fasiləsiz olaraq davam edir. Bu hadisə ilə əlaqədar olaraq Azərbaycan Respublikasının Prezident İlham Əliyevin qərarı ilə həmin gün Azərbaycanda matəm günü elan olunmuşdur. Həmin gün həm də itkin düşmüş iki nəfər Ramiz Nüsrəddin oğlu Həsənov və Zaur Vahid oğlu Həsənovun cəsədləri sudan çıxarılmışdır. 7 dekabr tarixində sudan daha 6 nəfərin cəsədi çıxarılmışdır. Zərər çəkənlərin siyahısı Xilas olunanların siyahısı 5 dekabr tarixində saat 19.00 radələrində Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin rəsmi internet səhifəsində itkin düşənlərin və xilas olunanların siyahısı açıqlanmışdır. Siyahıda ilk olaraq 32 nəfərin adı göstərilmişdir. Həmin gün isə saat 21.22 radələrində Mərkəzi Neftçilər Xəstəxanasının baş direktorunun müavini Nadir Mehdiyev 33 nəfər yaralının 6 nəfərinin vəziyyətinin ağır olduğunu deyib. İtkin düşənlərin siyahısı 5 dekabr tarixində saat 19.00 radələrində Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin rəsmi internet səhifəsində itkin düşənlərin və xilas olunanların siyahısı açıqlanmışdır. Siyahıda 30 nəfərin adı göstərilmişdir. 6 dekabr tarixində isə itkin düşən 30 nəfərdən 2 nəfərin cəsədi tapılmışdır. 7 dekabrda isə daha 28 nəfərdən 6 nəfərin cəsədi tapılaraq çıxarılmışdır. 2020-ci ilin may ayında Xəzər dənizində boru kəmərlərinin monitorinqi həyata keçirilən zaman 190 metr dərinlikdə kəmərin alt hissəsində qəza zamanı itkin düşmüş iki nəfərin meyiti tapılıb. Tapılan meyitlər 1954-cü il təvəllüdlü Əbdüləzizov Əbdüləziz İsmayıl oğluna və 1973-cü il təvəllüdlü Əliyev Əyyub Xəlil oğluna məxsusdur. Növbəti ayda itkin düşmüş daha iki nəfərin meyiti tapılıb. Meyitlərdən biri 1971-ci il təvəllüdlü Rəsulov Elşad Baloğlan oğluna məxsusdur. Xronologiya 5 dekabr 2015 saat 22.17-yə olan məlumatda qeyd edilib ki daha 1 nəfər xilas olunub. Onun kimliyi Bəxtiyar Söhrab oğlu Ələkbərovdur. Xilas olunmuş neftçi Respublika Yanıq Mərkəzinə aparılıb. 5 dekabr 2015 saat 23.20-yə olan məlumatda 8 nəfərin müayinədən keçirildiyi bildirilmişdir.Mərdan Rəcəbov — Qabırğa sınığı Allahverdi Məmmədov- Bazunun sınığı Məlahət Əliyeva — Bel fəqərəsinin sınığı Rəşid Hüseynov — Kəllə beyin silkələnməsi Mais Abbasov — Alın nahiyəsinin kəsilmış-cırılmış yarası Ənvər Əliyev — Alın nahiyəsinin burun göz altı yarası Faiq Cəfərov — Hipotermiya, başın yumşaq toxumaların əzilməsi Rəman Orucov — Hipotoniya, yumşaq toxumaların əzilməsi6 dekabr 2015 saat 11.22 radələrində itkin düşmüş Ramiz Nüsrəddin oğlu Həsənovun meyiti tapılmışdır və oğluna təhvil verilmişdir. 6 dekabr 2015 saat 14.12 radələrində itkin düşmüş Zaur Vahid oğlu Həsənovun meyiti tapılmışdır və ailəsinə təhvil verilmişdir. 7 dekabr 2015 saat 16.02 radələrində itkin düşmüş daha 6 nəfərin meyitini tapmışdırlar. Onlardan 2 nəfərin kimliyi məlumdur. Bunlar Fuad Tahir oğlu Tağıyev və Ağa İzzət oğlu Mahmudovdur. 27 dekabr 2015 tarixində Qasımov İman Şura oğlunun cəsədi Xəzər dənizinin Türkmənistan sektorunda aşkar edilib. 3 yanvar 2016 tarixində Quliyev Əzizağa Nöhbala oğlu və Abdullayev Adil Ələkbər oğlunun cəsədləri Xəzər dənizinin Türkmənistan sektorunda aşkarlanıb. 12 yanvar 2016 tarixində Xəzər dənizinin Türkmənistan sektorunda ""Günəşli"" yatağındakı 10 saylı dərin dəniz özülündə baş vermiş qəza nəticəsində itkin düşən neftçi Qasımov Mübariz Dilqəm oğlunun meyiti aşkar edilmişdir. 29 yanvar 2016 tarixində Xəzər Dənizinin Türkmənistan sektorunda Sahib Güloğlan oğlu Şahmarovun cəsədi tapılmışdır. 7 aprel 2016 tarixində Rzaxanov Edik Rivazin oğlunun cəsədi Xəzər dənizinin Türkmənistan sahillərində aşkar edilib. 8 may 2020-ci ildə Əliyev Əyyub Xəlil oğlu və Əbdüləzizov Əbdüləziz İsmayıl oğlunun cəsədi tapılıb. 24 iyun 2020-ci ildə Rəsulov Elşad Baloğlan oğlu və daha bir nəfərin cəsədi tapılıb. Reaksiyalar Sosial media istifadəçiləri Facebook və Twitter şəbəkələrində hadisəni #PrayForAzerbaijan heşteqilə şərh ediblər. 5 dekabr tarixində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə ""Günəşli"" neft yatağında baş verən hadisə ilə bağlı Dövlət Komissiyası yaradılmışdır. 6 dekabr tarixində baş tutan Azərbaycan Premyer Liqasının 15-ci turunun Neftçi-Zirə, Xəzər-Lənkəran-Qəbələ və Qarabağ-İnter oyunlarında start fitindən əvvəl 1 dəqiqəlik süküt olunmuşdur. Futbolçular meydana qoruyucu ""dəbilqə"" ilə çıxıb və həyatını itirənlərin xatirəsinə hörmət və ehtiramlarını ifadə etmişdilər.7 dekabrda Bakıda sakinlər dünyasını dəyişən neftçiləri yad edib, saat 12:00-dan etibarən Bakı Bulvarında yerləşən Saat Qülləsində toplanaraq bütün dənizkənarı ərazidən Xəzər dənizinə qərənfillər atıblar. 7 dekabrda Şeyxülislam Hacı Allahşükür Paşazadənin göstərişi ilə Azərbaycandakı bütün məscidlərdə ""Günəşli"" neft yatağında baş vermiş hadisə nəticəsində həyatını itirən neftçilərin xatirəsi yad olunub, onlar üçün Quran oxunub, dualar edilmişdir.8 dekabrda neftçi İman Qasımov vida mesajında həyat yoldaşı Arzu ilə sağollaşıb və övladlarını ona əmanət xəbəri təqdim edən aparıcı ATV-nin aparıcısı Lalə Azərtaş və ANS TV-nin ""Xəbərçi"" proqramının aparıcısı Nigar Mahmudova göz yaşlarına hakim ola bilməyiblər.Şair İlham Qəhrəman faciəyə münasibətini ""İndi onları gül gəzir…"" adlı şeirlə bildirmişdir.2016-cı Yeni il münasibətilə Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin Dənizkənarı Milli Parkda atəşfəşanlığı, Azərbaycan cəmiyyətində mənfi reaksiyaya səbəb olub. Beynəlxalq reaksiyalar Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan İlham Əliyevə məktubunda qeyd etmişdir: ""Baş vermiş faciə ilə əlaqədar sizə, həlak olanların ailələrinə və yaxınlarına, bütün Azərbaycan xalqına öz adımdan və Türkiyə xalqı adından dərin hüznlə başsağlığı verir, yaralananlara şəfa diləyirəm. Türkiyə bu çətin anlarda hər zaman olduğu kimi Azərbaycan dövləti və xalqına lazımı köməyi göstərməyə hazırdır"". Rusiya prezidenti Vladimir Putin İlham Əliyevə məktubunda qeyd etmişdir: ""Günəşli"" neft platformasında yanğın nəticəsində insanların həlak olması ilə əlaqədar dərin hüznlə başsağlığımı qəbul edin. Həlak olanların doğmalarına və yaxınlarına dərindən kədərləndiyim və dəstəyim barədə sözlərimi, bütün xəsarət alanlara tezliklə sağalmaq arzularımı çatdırmağı xahiş edirəm"". Çeçenistan prezidenti Ramzan Kadırov İlham Əliyevə məktubunda qeyd etmişdir: ""Günəşli neft yatağında baş vermiş yanğın insan itkisinə səbəb olub. Bu çətin günlərdə ürəyimiz Azərbaycan xalqı üçün döyünür, həyatını itirmiş neftçilərin yaxınları və doğmaları üçün döyünür."" Tatarıstan prezidenti Rüstəm Minnexanov İlham Əliyevə məktubunda qeyd etmişdir. ""Günəşli"" yatağındakı neft platformasında qəza nəticəsində insan tələfatı ilə əlaqədar, Tatarıstan Respublikasının vətəndaşları adından və şəxsən öz adımdan Sizə dərin hüznlə başsağlığı verirəm. Sizin dərdinizə şərik olduğumuzu bildirir, həlak olanların doğmalarına və yaxınlarına təsəlli sözlərimizi, bu dəhşətli faciədə xəsarət alanların tezliklə sağalması arzularımızı onlara çatdırmağınızı xahiş edirik. Gürcüstan prezidenti Georgi Marqvelaşvili İlham Əliyevə məktubunda qeyd etmişdir ""Günəşli"" yatağındakı platformada baş vermiş yanğın nəticəsində insan tələfatı ilə bağlı dövlətimizin başçısına, həlak olanların doğmalarına və yaxınlarına başsağlığı verib. Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayev Günəşli yatağında baş vermiş yanğın zamanı insan itkisi ilə əlaqədar İlham Əliyevə başsağlığı məktubu ünvanlayıb. Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenko ""Günəşli"" yatağındakı platformada baş vermiş yanğın nəticəsində insan tələfatı ilə bağlı dövlətimizin başçısına, həlak olanların doğmalarına və yaxınlarına başsağlığı verib. Özbəkistan prezidenti İslam Kərimov İlham Əliyevə məktubunda qeyd etmişdir. Xəzər dənizindəki neft platformasında yanğın zamanı insanların həlak olması ilə əlaqədar dərin hüznlə başsağlığımı qəbul edin. Həlak olanların doğmalarının və yaxınlarının kədərinə şərik olduğumuzu bildirir, onlara səbir diləyirik. Tacikistan prezidenti Emoməli Rəhmon İlham Əliyevə məktubunda qeyd etmişdir. Xəzər dənizinin ""Günəşli"" yatağındakı neft platformasında insan tələfatı ilə nəticələnmiş yanğın haqqında xəbər məni dərindən kədərləndirdi. Cənab Prezident, xahiş edirəm, həlak olanların doğmalarına və yaxınlarına Tacikistan Respublikasının xalqı və Hökuməti adından dərin hüznlə başsağlığı verdiyimizi, dərdlərinə şərik olduğumuzu bildirin. Qırğızıstan prezidenti Almazbəy Atambayev İlham Əliyevə məktubunda qeyd etmişdir. ""Günəşli"" yatağındakı platformada baş vermiş faciə ilə əlaqədar Qırğız Respublikasının xalqı adından və şəxsən öz adımdan Sizə dərin hüznlə başsağlığı verirəm. Həlak olanların doğmalarının və yaxınlarının dərdlərinə şərik olduğumuzu bildirir, xəsarət alanların hamısının tezliklə sağalmasını diləyirik. Monteneqro prezidenti Filip Vuyanoviç İlham Əliyevə məktubunda qeyd etmişdir. ""Günəşli"" yatağındakı platformada yanğın nəticəsində çoxlu sayda insanın həyatını itirməsi ilə əlaqədar Monteneqro xalqı adından və şəxsən öz adımdan Sizə dərin hüznlə başsağlığı verirəm. Monteneqro xalqı bu ağır günlərdə Azərbaycan xalqının kədərini bölüşür. Cənab Prezident, faciə qurbanlarının ailələrinə də başsağlığımızın çatdırılmasını xahiş edirəm. Qoy, bilsinlər ki, biz də onların kədərinə şərikik. Bosniya və Herseqovina Rəyasət heyətinin sədri Draqan Çoviç İlham Əliyevə məktubunda qeyd etmişdir. Xəzər dənizinin Azərbaycana aid sularında yerləşən neft platformasında baş vermiş faciəli yanğın hadisəsindən çox məyus olduq. Bosniya və Herseqovinanın Rəyasət Heyəti adından və şəxsən öz adımdan Azərbaycan xalqına və Sizə dərin hüznlə başsağlığı verirəm. Zati-aliləri, həlak olanların ailələrinə də başsağlığımızı və kədərimizi çatdırmağınızı xahiş edirik. Bu hüznlü vaxtda bizim düşüncələrimiz və dualarımız onlarla birlikdədir. BP Şirkətinin prezidenti Bob Dadli İlham Əliyevə məktubunda qeyd etmişdir. ""Günəşli"" yatağındakı neft platformasında yanğın nəticəsində insanların həlak olması ilə əlaqədar bp şirkəti adından dərin hüznlə başsağlığımızı qəbul edin. Sizə və Azərbaycan xalqına dərindən kədərləndiyimizi bildirir, bütün xəsarət alanlara tezliklə sağalmalarını arzu edirik. Bu çətin vaxtda bp daimi və tam dəstək göstərərək SOCAR-la birgə olduğunu bəyan edir. Həlak olan işçilərin ailələrinə səbir diləyirik. Xarici keçidlər ""Günəşli""dəki qəzada itkin düşən neftçilərdən ikisinin cəsədi 4,5 il sonra tapıldı — FOTO “Günəşli” faciəsində sağ qalan neftçinin dəhşətli xatirələri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=429711
-"""Gürzə"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi","""Gürzə"" — Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı dəstəsi. Yaradılması Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı hərbi qulluqçulardan ibarət xüsusi təyinatlı dəstələri mövcuddur. Həmin dəstərin hamısı vahid ""Kommando"" adı altında birləşiblər. Ümumi olaraq isə Daxili Qoşunların 9 Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi mövcuddur. ""Gürzə"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsidə onlardan biridir. ""Gürzə"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi əsasən gizirlərdən və zabitlərdən ibarətdir. Baş geyimləri qırmızı beretdir. Komandirləri ""Zəfər"" ordenli Cavid Tağıyevdir. ""Gürzə"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsinin hərbi qulluqçuları 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan Vətən müharibəsi zamanı həmçinin Füzuli şəhərinin və Şuşa şəhərinin azad edilməsi uğrunda gedən döyüşlərdə savaşmışdır. Dəstənin şəxsi heyətindən 7 nəfər şəhid olmuşdur, 28 nəfər isə yaralanmışdır. XTD Komandiri vəzifəsini icra edən Cavid Tağıyev noyabrın 8-də Şuşa istiqamətində yaralanmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=705709
-"""Gürzə"" xüsusi təyinatlı dəstə","""Gürzə"" — Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı dəstəsi. Yaradılması Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı hərbi qulluqçulardan ibarət xüsusi təyinatlı dəstələri mövcuddur. Həmin dəstərin hamısı vahid ""Kommando"" adı altında birləşiblər. Ümumi olaraq isə Daxili Qoşunların 9 Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi mövcuddur. ""Gürzə"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsidə onlardan biridir. ""Gürzə"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi əsasən gizirlərdən və zabitlərdən ibarətdir. Baş geyimləri qırmızı beretdir. Komandirləri ""Zəfər"" ordenli Cavid Tağıyevdir. ""Gürzə"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsinin hərbi qulluqçuları 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan Vətən müharibəsi zamanı həmçinin Füzuli şəhərinin və Şuşa şəhərinin azad edilməsi uğrunda gedən döyüşlərdə savaşmışdır. Dəstənin şəxsi heyətindən 7 nəfər şəhid olmuşdur, 28 nəfər isə yaralanmışdır. XTD Komandiri vəzifəsini icra edən Cavid Tağıyev noyabrın 8-də Şuşa istiqamətində yaralanmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=681472
-"""Gəmiçilik sahəsində xidmətlərə görə"" medalı","""Gəmiçilik sahəsində xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı — Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il 3 aprel tarixli 1049-VQD nömrəli qanunu ilə təsdiq edilmiş dövlət təltifi.""Gəmiçilik sahəsində xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə vəzifələrini nümunəvi icra edən, istehsal fəaliyyətində yüksək nəticələr göstərən gəmiçilik sahəsində çalışan işçilər, habelə Azərbaycan Respublikasında gəmiçilik sahəsinin inkişafı və təkmilləşdirilməsində xüsusi rolu olan şəxslər təltif edilirlər. Təltif edilənlər ""Gəmiçilik sahəsində xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə vəzifələrini nümunəvi icra edən, istehsal fəaliyyətində yüksək nəticələr göstərən gəmiçilik sahəsində çalışan işçilər, habelə Azərbaycan Respublikasında gəmiçilik sahəsinin inkişafı və təkmilləşdirilməsində xüsusi rolu olan şəxslər təltif edilirlər. Təltif edən orqan ""Gəmiçilik sahəsində xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ""Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi"" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti tərəfindən təltif edilir. Taxılma qaydası ""Gəmiçilik sahəsində xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. Medalın təsviri Medalın ümumi təsviri ""Gəmiçilik sahəsində xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 38 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində kənardan başlayaraq və ardıcıl olaraq, hər tərəflərindən konturlanmış iki dairəvi zolaq yerləşdirilmişdir. 1-ci zolağın üzərində tünd göy minalı fonda yuxarı hissədə qövs boyunca ""GƏMİÇİLİK SAHƏSİNDƏ XİDMƏTLƏRƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmış, zolağın aşağı hissəsində isə səkkizguşəli ulduz təsvir olunmuşdur. 2-ci zolağın üzərində dairə boyunca palıd yarpaqlarından ibarət çələng təsvir olunmuşdur. Medalın ön tərəfinin mərkəzində 2-ci zolaq ilə əhatə olunmuş, üzərində gəmi sükanı, lövbər və dəniz dalğalarından ibarət kompozisiya təsvir olunmuş dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Bütün yazılar və təsvirlər relyefli olaraq, qabarıqdırlar. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamarsəthlidir, mərkəzində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin mərkəzində 8 mm enində mavi rəngli, mərkəzdən sol və sağ tərəflərə doğru ardıcıl olaraq, 6,5 mm enində göy rəngli, 1 mm enində tünd göy rəngli, 1 mm enində qızılı rəngli, 2 mm enində tünd göy rəngli, 1,5 mm enində bənövşəyi rəngli, 2,5 mm enində tünd göy rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Elementin yuxarı hissəsinə üzərində dalğalar təsvir olunmuş 40 mm x 5,5 mm ölçülü lövhə bərkidilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=573381
-"""Gənclik"" metrostansiyası","Gənclik metrostansiyası — Bakı metrosunda stansiya. Stansiyaya daxil olan qatarlarda ""Yadındamı"" mahnısından fraqment səslənir. 6 noyabr 1967-ci ildə istismara verilmişdir. Stansiyanın 4 giriş-çıxışı var. Xarici keçidlər metro.gov.az",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=821279
-"""Gənclik"" məşəl yandırır (film, 1965)","""Gənclik"" məşəl yandırır — 1965-ci ildə Z. Savaneli tərəfindən çəkilmiş film. Film Abşeronda tikilmiş ""Gənclik"" beynəlxalq gənclər düşərgəsinin açılışı haqqındadır. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Rejissor — Z. Savaneli Ssenari müəllifi — Nina Yarovaya Operator — Oqtay Əlizadə",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=30813
-"""Hacı Mail"" nağılı... (film, 2005)","""Hacı Mail"" nağılı… — 2005-ci ildə Hacı Mail-ə ithafən çəkilmiş film. Film böyük alim və arif, dəyərli insan, Hacı Mailin əziz xatirəsinə həsr olunmuşdur. Qəzəl ustadı olan Hacı Mail Füzulidən ilham almışdır: Film haqqında Hacı Mailin 1999-cu il avqust ayında İran televiziyası tərəfindən lentə alınmış son kadrları da filmə əlavə edilmişdir. Filmdə ""Nəsimi"" filmindən kadrlardan istifadə edilmişdir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Zahir Adiloğlu Quruluşçu rejissor: Ələkbər Muradov Quruluşçu operator: Sərvər Rəşidoğlu Rejissor assistenti: Murad Muradov Montaj: Azər Süleymanov Mətni oxuyan: Rasim Balayev Musiqi tərtibatı: Nərgiz Kərimi Məsləhətçi: Mustafa Mailoğlu Redaktor: Müsəllim Həsənov Koordinator: Anar Şuşalı Baş redaktor: Məqsəd Nur Süleyman Əlizadə İsa Əlizadə Filmdə iştirak edənlər Naib Zeynalov (Hacı Mailin sinif yoldaşı) İslam Rzayev (xalq artisti) Məmməd Adilov (AMEA-nın Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun direktoru, filologiya elmləri doktoru) Hacı Kamal (Nardaran kənd sakini) Şahin Fazil (şair) Əliəkbər Ocaqnəjad (İran İslam Respublikasının Bakıdakı mədəniyyət mərkəzinin rəhbəri) Vasim Məmmədəliyev (akademik) Mirhaşım Talışlı (şair) Şövkət Hicran (Hacı Mailin tələbəsi) Tələt Qasımov (əməkdar artist) Ələmdar Mahir (şair) Allahşükür Paşazadə (Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri) Rasim Balayev (xalq artisti) Fərrux Zeynalov (millət vəkili) Əliəsgər Şerdust (İran-Azərbaycan Dostluq Cəmiyyətinin sədri) Füzuli Əliyev (Hacı Mailin oğlu) Mustafa Mailoğlu (Hacı Mailin oğlu) Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=43182
-"""Hanq Nqa"" mehmanxanası","""Hanq Nqa"" — Vyetnamın Dalat şəhərində mehmanxana. Mehmanxananın əsası 1990-cı ildə qoyulmuşdur. Hotelin sahibi bir vaxtlar Moskvada memarlığı öyrənmiş Vyetnamın sabiq prezidentinin qızıdır. Bu təəccüb doğuran mehmanxana bütün ənənəvi memarlıq standartlarından uzaqdır. Öz görünüşünə görə nağıl personajının sarayını xatırladır. O özünün qeyri-adi quruluşu ilə diqqəti cəlb edir, hotelin heç bir pəncərəsi kvadrat və ya dairəvi deyil. Çoxları mehmanxananı ""dəlilər evi"", ""ağacda koma"" və ya ""hörümçək daxması"" adlandırır. Dünyada 10 ən qeyri-adi bina. (az.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=335975
-"""Heinz"" pomidor ketçupu","Heinz Pomidor Ketçupu HJ Heinz şirkətinin beynəlxalq səviyyədə tanınan brendidir. Bu brend yalnız Ketçup istehsal edir. İlk dəfə 1876-cı ildə istehsalına başlanılan Heinz Pomidor Ketçupu dünya üzrə ən çox satılan ketçup markası olaraq qalır. 1906-cı ildən başlayaraq konservantsız istehsal edilmişdir. 1907-ci ildə Heinz il ərzində 13 milyondan çox şüşə qablaşmada ketçup istehsal etməyə başladı və Hindistan, Avstraliya, Cənubi Amerika, Yaponiya, İndoneziya, Yeni Zelandiya, Cənubi Afrika və İngiltərə daxil olmaqla bütün dünyaya ketçup ixrac edir. Heinz ketçupu adətən ABŞ və Kanadada və bir çox başqa ölkələrdə restoranlarda ayrıca servis edilir. Kartof qızartması, kartof çipsiləri, hamburgerlər və sosiskalar da daxil olmaqla bir çox yeməklər üçün əlavə dadlandırıcı kimi Heinz ketçupu reklam kampanyalarında ""Amerikanın Sevimli Ketçupu"" şüarından istifadə edir. 2012-ci ilə aid olan məlumata görə hər il bütün dünyada 650 milyon şüşə Heinz Pomidor Ketçup satılır. Dünyada üzrə istehsal olunan Heinz pomidor ketçuplarının əksər hissəsi ABŞ-nin Ohayo ştatının Fremont şəhərindəki şirkətin əsas fabrikində istehsal olunur.Son aparılan araşdırmada 10,644 istehlakçının iştirak etdiyini Amerika Müştəri Məmnuniyyəti İndeksi sorğusunda HJ Heinz Co. ümumi qida və ya içki istehsalı şirkətləri arasında Kraft Foods, Coca-Cola və Nestlé- kimi şirkətlərdən daha yüksək nəticə göstərmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=795673
-"""Heydər Əliyev"" mükafatı","Heydər Əliyev Mükafatı — Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2007-ci il 20 sentyabr tarixli 628 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş dövlət təltifi. Mükafatın 2004-cü il 10 mart tarixli 38 nömrəli Fərmanla təsis edilməsi ilə əlaqədar qərar alınmasına baxmayaraq, əsasnaməsi 2007-ci il 20 sentyabr tarixli 628 nömrəli Fərmanla ilə təsdiq edilmişdir. Mükafatın 25 bənddən ibarət əsasnaməsində göstərilir ki, Heydər Əliyev Mükafatı ictimai-siyasi, sosial, iqtisadi, elmi-mədəni sahələrdə xüsusi xidmətlərə, dövlət qulluğunda xüsusi xidmətlərə, yüksək peşə ustalığına və ictimai həyatda fəal iştiraka, Azərbaycanın müstəqilliyi və suverenliyinin möhkəmləndirilməsində fərqlənməyə, beynəlxalq münasibətlərdə dostluq və qarşılıqlı əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsinə görə verilir. Hər il verilən əlli min manat (50.000) məbləğində olan Mükafat m��təmadi olaraq hər il mayın 10-da — Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əlirza oğlu Əliyevin doğulduğu gündə dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına Mükafat Komissiyasının təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamına əsasən verilir. Komissiya öz fəaliyyətində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını, Azərbaycan Respublikasının qanunlarını, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarını, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarını və bu Əsasnaməni rəhbər tutur. Mükafat Azərbaycan vətəndaşlarına, həmçinin xarici ölkələrin vətəndaşlarına və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə verilə bilər. Komissiya müstəqil balansa, müvafiq bank hesablarına, üzərində Azərbaycan Respublikasının dövlət gerbinin təsviri və öz adı həkk olunmuş möhürə, müvafiq ştamplara və blanklara malikdir. Komissiyanın fəaliyyətinin maliyyələşdirilməsi isə Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına həyata keçirilir. Komissiyanın tərkibi və sayı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən beş il müddətinə müəyyən edilir. Komissiya Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı ilə yenidən təşkil və ləğv edilə bilər. Komissiyanın fəaliyyətinə onun sədri rəhbərlik edir. Heydər Əliyev Mükafatı komissiyasının tərkibi 2007-ci il noyabrın 14-də prezident fərmanı ilə müəyyənləşib. Komissiyanın sədri prezident İlham Əliyevdir. Əsasnaməyə görə, Heydər Əliyev Mükafatı hər il mayın 10-da – Heydər Əliyevin doğum günündə verilməlidir. Mükafatlandırılmanın əsasları və şərtləri Mükafat üzərində Heydər Əliyevin surəti həkk olunmuş döş nişanı, diplom və pul mükafatından ibarətdir. Döş nişanı qızıldan düzəldilir. Diplom Komissiya tərəfindən tərtib olunur və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən imzalanır. Döş nişanının eskiz və göstəriciləri müsabiqə yolu ilə Mükafat Komissiyası tərəfindən müəyyən olunur. Mükafata layiq görülən yaradıcılıq nümunəsi, xidmət və ya fəaliyyət bir neçə şəxsin məhsuludursa, onların hər birinə ayrı-ayrı döş nişanı və diplom təqdim olunur. Mükafata layiq görülmüş şəxs döş nişanını sağ döşə taxır. Vəfat etmiş, yaxud ölümündən sonra Mükafatla təltif edilmiş şəxsin döş nişanı, diplomu və pul vəsaiti onun vərəsələrinə təqdim olunur, vərəsələri olmadıqda döş nişanı və diplom Komissiyada saxlanılır, pul vəsaiti isə dövlət büdcəsinə qaytarılır. Hər il verilən mükafatın sayı və nominasiyalar Komissiya tərəfindən müəyyən edilir. Namizədlərin irəli sürülməsi Hər il oktyabr ayının sonunadək Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Azərbaycan Respublikasının baş naziri, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sədri, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin sədri, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti, yaradıcılıq təşkilatları, əvvəllər mükafata layiq görülmüş şəxslər bu mükafata namizəd irəli sürə bilərlər. Mükafata bir şəxs və ya təşkilat yalnız bir namizəd təqdim edə bilər. Mükafata təqdim edilən namizədlərin siyahısı mükafatların verilməsinə iki ay qalmış mətbuatda dərc olunur. Sənədlər və namizədlərə dair təkliflər Komissiyaya göndərilməlidir. Laureatları Heydər Əliyev mükafatı ilk dəfə 2009-cu ildə təqdim olunub. Əsasnamədə göstərilən məhdudiyyətə baxmayaraq (əsasnaməyə görə, Heydər Əliyev mükafatı hər il yalnız bir nəfərə verilə bilər) 2009-cu ildə mükafatı üç nəfər alıb: heykəltaraş, xalq rəssamı Ömər Eldarov, bəstəkar, xalq artisti Arif Məlikov, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyeva. 2011-ci ildə yazıçı Anar Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında xüsusi xidmətlərinə görə bu mükafata layiq görülüb.. 2015-ci ildə Tahir Salahov ""Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında müstəsna xidmətlərinə və dünya təsviri sənət xəzinəsinə layiqli töhfələrinə görə"" bu mükafatı alıb.2019-cu ildə Azərbaycanın tanınmış mühəndis-geoloqu, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor, AMEA-nın həqiqi üzvü, Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin birinci vitse-prezidenti Xoşbəxt Yusifzadə Azərbaycanda neft sənayesinin inkişafında xüsusi xidmətlərinə görə bu mükafata layiq görülüb.. Heydər Əliyev Mükafatı Komissiyasının tərkibi Komissiyanın sədriAzərbaycan Respublikasının Prezidenti Komissiyanın üzvləri Komisiyanın hüquqları Komissiyanın hüquqlarına namizədlərin yaradıcılığını, xidmət və fəaliyyətlərini nəzərdən keçirmək; təqdimat mərasiminin keçirilməsini təşkil etmək, mükafatla əlaqədar kargüzarlıq işlərinin aparılması üçün Komissiyanın nəzdində üç nəfərdən ibarət katiblik yaratmaq daxildir. Mükafat Komissiyası iş planına əsasən toplanır. Komissiyanın iclasları Komissiyanın sədri tərəfindən çağırılır. İclas Komissiya üzvlərinin 2/3-si iştirak etdikdə səlahiyyətli hesab olunur. Komissiyanın gördüyü işlər və apardığı müzakirələr məxfi saxlanılır. Mükafatın verilməsi barədə Komissiyanın qərarı gizli səsvermə yolu ilə qəbul olunur. Komissiya üzvlərinin ən azı 3/4 hissəsi namizədin lehinə səs verdiyi halda Komissiyanın qərarı qəbul olunmuş hesab edilir. Komissiyanın qəbul etdiyi qərar Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə rəsmiləşdirilir. Həmin Sərəncam kütləvi informasiya vasitələrində dərc olunur. Həmçinin bax Heydər Əliyev ""Heydər Əliyev"" ordeni ""Heydər Əliyevin 100 illiyi (1923–2023)"" yubiley medalı Xarici keçidlər ""Azərbaycan Respublikasının Heydər Əliyev Mükafatı Komissiyasının yeni tərkibinin müəyyən edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı"" (az.). 15.12.2022 tarixində arxivləşdirilib. ""Azərbaycan Respublikasının Heydər Əliyev Mükafatı Komissiyasının yeni tərkibinin müəyyən edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı"" (az.). 16.12.2022 tarixində arxivləşdirilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=178896
-"""Heydər Əliyev"" ordeni","""Heydər Əliyev"" ordeni — 28 aprel 2005-ci il tarixindən Azərbaycan Respublikasının ən yüksək dövlət təltifi. Azərbaycan Respublikasının ""Heydər Əliyev"" ordeninin təsis edilməsi Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin ""Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əlirza oğlu Əliyevin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi haqqında"" 10 mart 2004-cü il tarixli, 38 nömrəli Fərmanı ilə tövsiyə olunmuşdur. ""Heydər Əliyev"" ordeninin təsisi Azərbaycan xalqının ümummilli lideri, müstəqil Azərbaycan dövlətinin memarı və qurucusu Heydər Əliyevin Azərbaycan xalqı və dövləti qarşısında müstəsna tarixi xidmətlərini nəzərə alaraq və onun xatirəsini əbədiləşdirmək məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən qərara alınmış və Azərbaycan Respublikasının """"Heydər Əliyev"" ordeninin təsis edilməsi haqqında"" 22 aprel 2005-ci il tarixli, 896-IIQ nömrəli Qanunu ilə təsis edilmişdir. Həmin Qanun dərc edildiyi gündən – 28 aprel 2005-ci il tarixindən qüvvəyə minmişdir. Həmin Qanunda 3 fevral 2014-cü il tarixli, 896-IVQD nömrəli Qanunla dəyişikliklər edilmişdir. 1. ""Heydər Əliyev"" ordeni Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarına aşağıdakı hallarda verilir: 1.1. Azərbaycanın tərəqqisinə, əzəmətinin və şöhrətinin artmasına töhfə verən müstəsna xidmətlərinə görə; 1.2. Vətənin müdafiəsində, Azərbaycanın dövlət mənafelərinin qorunmasında göstərilmiş mərdlik və şücaətə görə. 2. ""Heydər Əliyev"" ordeni Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə onun statusuna görə verilir. 3. ""Heydər Əliyev"" ordeni əcnəbilərə aşağıdakı hallarda verilir: 3.1. Azərbaycan Respublikası qarşısında görkəmli xidmətlərinə görə; 3.2. Azərbaycançılıq ideyasının həyata keçirilməsində, dünya azərbaycanlılarının həmrəyliyinin möhkəmləndirilməsində xüsusi xidmətlərinə görə; 3.3. Azərbaycan Respublikası ilə digər dövlətlər arasında siyasi, iqtisadi, elmi və mədəni əlaqələrin qurulmasında və inkişaf etdirilməsində xüsusi xidmətlərinə görə. 4. ""Heydər Əliyev"" ordeninin qılınclı ulduzu və qılınclı zənciri Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndində müəyyənləşdirilmiş qaydada verilir. 5. ""Heydər Əliyev"" ordeninin ulduzu döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan əvvəl taxılır. Təsis edildiyi vaxt ""Heydər Əliyev"" ordeni ulduzdan, orden zəncirindən və nişandan ibarət olmuşdur. 3 fevral 2014-cü il tarixli dəyişikliklərdən sonra ordenə döş nişanı da əlavə edilmişdir.""Heydər Əliyev"" ordeninin ulduzu və zənciri qılınclı və qılıncsız olur. Ordenin döşə taxılmaq üçün nəzərdə tutulan ulduzu səkkizguşəli olub gümüşdən hazırlanmışdır. Ulduzun guşələri gül ləçəkləri şəklində işlənmişdir. Ulduzun əks uclarının arasındakı məsafə 82 mm-dir. Ulduzun üzərində çevrəsi dalğavari olan dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Qılınclı ulduzda həmin lövhə ulduzun guşələrindən dördünün üzərindən keçərək çarpazlaşan iki qılıncın üstündə dayanır. Qılınclar gümüşdən hazırlanıb qızıl suyuna çəkilmişdir. Hər qılıncın uzunluğu 82 mm, eni 4 mm-dir. Qılıncların hər birinin dəstəyinə brilyant daş bərkidilmişdir. Dalğavari çevrəli lövhənin ortasında dairəvi medalyondakı cilalanmış lövhə üzərində Heydər Əliyevin barelyefı verilmişdir. Lövhə 750 əyarlı qızıldan hazırlanmışdır. Medalyon, üzərində qırx iki brilyant daş olan daxili halqa ilə əhatə olunmuşdur. Daxili halqanı dövrələyən orta halqanın qırmızı mina çəkilmiş yuxarı hissəsində qabarıq qızılı hərflərlə ""HEYDƏR ƏLİYEV"" sözləri yazılmışdır, aşağı hissəsi isə rombşəkilli ornament içərisində üç ədəd brilyant daşla bəzədilmişdir, bunların arasında yaşıl mina çəkilmiş qövsvari iki zolaq vardır. Orta halqa çevrəsi dalğavari olan göy rəngli xarici halqa ilə əhatələnir, onun üzərinə üçbucaq oymalar içərisində iyirmi brilyant daş bərkidilmişdir. ""Heydər Əliyev"" ordeninin boyundan asılarkən sinəyə düşən nişanı ağ mina çəkilmiş dördguşəli ornament şəklində altlıqdan ibarətdir. Ornamentin qırmızı minalı ulduzlar şəklində olan elementlərinə brilyant daşlar bərkidilmişdir. Altlığın üstündə göy mina çəkilmiş dördguşəli ornament yerləşir. Ornamentin dörd ucunun hər birinə brilyant daş bərkidilmişdir. Altlıq və onun üstündəki ornament gümüşdən hazırlanıb qızıl suyuna çəkilmişdir. Nişanın mərkəzi hissəsində 750 əyarlı qızıldan hazırlanmış lövhə yerləşir. Lövhənin üzərinə tünd qırmızı mina çəkilmişdir. Lövhənin mərkəzində Heydər Əliyevin 750 əyarlı qızıldan hazırlanmış barelyefı yerləşir. Barelyef çarpazlaşdırılmış iki kvadrat şəklində olan düzgün həndəsi formalı çərçivə ilə haşiyələnmişdir. Kvadratların üstünə yüz on iki brilyant daş bərkidilmişdir. Çərçivə gümüşdən hazırlanıb qızıl suyuna çəkilmişdir. Nişanın hündürlüyü 67 mm, eni 67 mm-dir. Ordenin zənciri müəyyən qaydada düzülmüş on beş elementdən ibarətdir. Həmin elementlər aşağıdakılardır: — zəncirin sağ və sol tərəflərində yerləşən, çarpazlaşdırılmış bayraqlardan ibarət olan, göy, qırmızı və yaşıl rəngli mina çəkilmiş iki bəzək lövhəsi. Lövhələrin mərkəzində Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının təsviri vardır; — zəncirin sağ və sol tərəflərində yerləşən, ağ mina çəkilmiş iki dördguşəli ornament. Onların mərkəzində dairəvi medalyon yerləşdirilib qırmızı minalı ornamentlə haşiyələnmişdir. Medalyonun mərkəzində Heydər Əliyevin inisialları yazılmış venzel vardır. Qılınclı zəncirdə medalyonun altında çarpaz gümüş qılınclar yerləşdirilmişdir; — zəncirin sağ və sol tərəflərində, habelə yuxarı hissəsində yerləşən göy, qırmızı və yaşıl mina ilə işlənmiş, üzərində Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbinin təsviri olan üç lövhə. Göstərilən elementlər 112 brilyant daşla bəzədilmiş lövhəciklər (hərəsində 7 brilyant daş olmaqla 16 lövhəcik) vasitəsilə geniş zəncirə birləşir. Ordenin arxa tərəfinin səthi hamardır, üstündə ordenin nömrəsi həkk olunmuşdur. Paltara bərkidilmək üçün müvafiq elementi vardır. 3 fevral 2014-cü ilə qədər ordenin hazırlanmasında 525 əyarlı 533,29 qram gümüşdən, 999 əyarlı 3,89 qram gümüşdən, 750 əyarlı 57,42 qram qızıldan, 999 əyarlı 6,42 qram qızıldan, cəmi 0,83 karatlıq 8 brilyant daşdan, cəmi 5,34 karatlıq 224 brilyant daşdan, cəmi 1 karatlıq 67 brilyant daşdan, ümumən isə 299 brilyant daşdan istifadə olunmuşdur. Həmin tarixdən ordenin təsvirində dəyişikliklər edilərək, ona aşağıdakılar artırılmışdır:""Heydər Əliyev"" ordeninin döş nişanı üzərinə ağ mina çəkilmiş dördguşəli ornament şəklində altlıqdan ibarətdir. Altlığın dörd guşəsinin hər birində yerləşən səkkizguşəli ulduz formalı elementin hər birinə 1 ədəd brilyant daş bərkidilir. Altlığın üzərində, guşələri altlığın guşələrinə çarpaz olmaqla, göy minalı dördguşəli ornamentli lövhə yerləşdirilir. Göy minalı ornamentin dörd guşəsinin hər birinə 1 ədəd brilyant daş bərkidilir. Döş nişanının mərkəzində tünd qırmızı mina ilə örtülmüş lövhə, lövhənin mərkəzində Heydər Əliyevin barelyefi yerləşir. Barelyef çarpazlaşmış, kvadratşəkilli iki çərçivə ilə haşiyələnir. Hər çərçivəyə 56 ədəd brilyant daş bərkidilir. Döş nişanı 28 mm x 28 mm ölçüdədir, arxa hissəsinə seriyası və nömrəsi həkk olunur. Döş nişanı paltara bərkidilmək üçün elementi olan 23 mm x 16 mm ölçülü lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhənin mərkəzində qabarıq hərflərlə yazılmış ""HEYDƏR ƏLİYEV"" sözlərindən yuxarıda və aşağıda, hər sırada 14 ədəd olmaqla, lövhənin qabarıq kənarları boyunca 28 ədəd brilyant daş bərkidilir. Döş nişanına paltara bərkidilmək üçün elementi olan 24 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Qəlib Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərini əks etdirən və hər birinin eni 8 mm olan üç şaquli zolaqdan ibarət lentlə örtülür. Qəlibin mərkəzinə ""Heydər Əliyev"" ordeninin döş nişanının formasına uyğun, Heydər Əliyevin barelyefi yerləşdirilmiş hissəsi tünd qırmızı mina ilə örtülmüş, 6 mm x 6 mm ölçülü hissə bərkidilir. Döş nişanı 585 və 999 əyarlı qızıldan hazırlanır. Ordenin hazırlanmasında 925 əyarlı 533,3 qram gümüşdən, 999 əyarlı 3,9 qram gümüşdən, 585 əyarlı 25 qram qızıldan, 750 əyarlı 57,4 qram qızıldan, 999 əyarlı 6,5 qram qızıldan, cəmi 0,83 karatlıq 8 brilyant daşdan, cəmi 5,3 karatlıq 224 brilyant daşdan, cəmi 1,37 karatlıq 95 brilyant daşdan, cəmi 0,23 karatlıq 116 brilyant daşdan, cəmi 0,032 karatlıq 4 brilyant daşdan, ümumən 447 brilyant daşdan istifadə olunur. Ordenin hazırlanmasında istifadə olunmuş qiymətli metalların və qiymətli daşların çəkisi (texnoloji proses zamanı yarana biləcək fərqlər nəzərə alınmaqla) və miqdarı ordenin əmtəə sertifikatında göstərilir. Ölkənin ən yüksək təltifi Orden 28 aprel 2005-ci il tarixindən Azərbaycan Respublikasının ən yüksək təltifidir. Həmin vaxta qədər isə Azərbaycan Respublikasının ən yüksək təltifi ""İstiqlal"" ordeni olmuşdur. Təltif edilənlər Son yenilənmə: 20 dekabr 2017İndiyə qədər bu ordenlə 26 nəfər təltif olunmuşdur. Onlardan 2-si qadındır. 10 şəxs azərbaycanlı, qalanları isə müxtəlif ölkələrin dövlət və ictimai xadimləridir. Ordenlə təltif edilənlərdən 14 nəfəri, təltif edilən zaman dövlət başçısı statusunda olublar. İlk laureat ""Heydər Əliyev"" ordeninin ilk laureatı """"Heydər Əliyev"" ordeninin təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının 22 aprel 2005-ci il tarixli, 896-IIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmiş ""Heydər Əliyev"" ordeninin Statutunun 2-ci bəndinə əsasən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti olmuşdur. Bu Orden Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə onun statusuna görə verilir. Həmin vaxt Azərbaycan Respublikasının Prezidenti olan İlham Əliyev 28 aprel 2005-ci il tarixində atasının adını daşıyan bu ordenlə təltif olunmuş və ona ""Heydər Əliyev"" ordeninin bir nömrəli vəsiqəsi təqdim olunmuşdur. ""Heydər Əliyev"" ordenini və onun bir nömrəli vəsiqəsini Prezident İlham Əliyevə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin sədri Fərhad Abdullayev təqdim etmişdir: ""Bu gün Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev irsinin layiqli davamçısı, öz fəaliyyəti ilə tanınmış siyasi və dövlət xadimi kimi dünya ictimaiyyətinin rəğbətini qazanmış möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevə Azərbaycanın ali mükafatı olan ""Heydər Əliyev"" ordeninin təqdim edilməsinin Konstitusiya Məhkəməsinin sədri kimi mənə nəsib olmasından hədsiz şərəf və iftixar hissi keçirir, bu hadisəni həyatımın ən unudulmaz və əlamətdar məqamı hesab edirəm. ""Heydər Əliyev"" ordeninin statutunda müəyyən edilmişdir ki, o, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə onun statusuna görə verilir. Bu, qanunun tələbidir. Möhtərəm Prezidentimiz, eyni zamanda, Sizin həyat yolunuza, siyasi fəaliyyətinizə nəzər salınsa, aydın görünər ki, ordenin statutunda müəyyən edilmiş digər müddəalar da Sizin çoxşaxəli fəaliyyətinizi məhz bu ordenlə qiymətləndirmək üçün tam əsas verir""… ""Heydər Əliyev"" ordeni poçt markası üzərində 2011-ci ilin sentyabr ayının 5-də Bakı şəhərində Azərbaycan Respublikası Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin ""Azərmarka"" şirkəti tərəfindən Azərbaycan ordenlərinə həsr olunmuş yeni poçt markaları təqdim edilmişdir. Qiyməti 60 qəpik, tirajı isə 5000 ədəd olan həmin markalardan biri ""Heydər Əliyev"" ordeninə həsr olunmuşdur. Həmçinin bax Heydər Əliyev Heydər Əliyev Mükafatı ""Heydər Əliyevin 100 illiyi (1923–2023)"" yubiley medalı Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifləri """"Heydər Əliyev"" ordeninin təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının 22 aprel 2005-ci il tarixli, 896-IIQ nömrəli Qanunu. e-qanun.az Arxivləşdirilib 2012-01-11 at the Wayback Machine (az.) Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevə ""Heydər Əliyev"" ordeninin təqdim olunmasına həsr olunmuş mərasim. president.az (az.) Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=81945
-"""Heydər Əliyev"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı","""Heydər Əliyev"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı — Azərbaycanın ən ali dövlət təltifi. Orden Azərbaycan Milli Məclisinin 2005-ci il 22 aprel tarixli 896-IIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilən və 2005-ci il aprelin 28-də Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Sərəncamına əsasən təsis edilmişdir. 2005-ci ildən bu yana 26 nəfər bu ordenlə təltif edilmişdir. ""Heydər Əliyev"" ordeni ilə təltif edilən 26 nəfərdən 10 nəfəri Azərbaycan vətəndaşı, 16 nəfəri isə xarici dövlətlərin vətəndaşlarıdır. Ordenlə təltif edilənl��rdən 14 nəfəri, təltif edilən zaman dövlət başçısı idilər. Ordenlə təltif edilən 26 nəfərdən cəmi 2 nəfəri qadındır — Mehriban Əliyeva və Zeynəb Xanlarova. ""Heydər Əliyev"" ordeni ilə təltif edilənlərdən ən gənci İlham Əliyev (43 yaşında), ən yaşlısı isə İhsan Doğramacı (90 yaşında) idi. Həmçinin bax ""Heydər Əliyev"" ordeni",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=211496
-"""Heydər Əliyev İrsi"" Beynəlxalq Elektron Kitabxana","""Heydər Əliyev İrsi"" Beynəlxalq Elektron Kitabxana — Heydər Əliyevin irsinə həsr edilmiş kitabxana. 2004-cü il 10 may tarixində Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə yaradılmışdır. Layihənin müəllifi ""Azərbaycan Nyumedia"" şirkətidir. Saytın fotoqalereyasında ulu öndərə aid nadir fotolar vardır. Kitabxana nəşriyyat fəaliyyəti ilə də məşğuldur. ""Heydər Əliyev İrsi"" Beynəlxalq Elektron Kitabxanasının əsasında Heydər Əliyev İrsini Araşdırma Mərkəzi yaradılmışdır Yaradılması Azerbaijan Ne Media Azərbaycan Bolqarıstan müştərək müəssisəsinin ən böyük layihəsi olan ""Heydər Əliyev irsi"" Beynəlxalq Elektron Kitabxana 2004-cü il may ayının 10-da ümummilli lider Heydər Əliyevin ad günündə internet sisteminə çıxmışdır. Kitabxananın yaradılmasının əsas məqsədi Heydər Əliyevin zəngin irsini beynəlxalq aləmdə geniş oxucu kütləsinə çatdırmaqdan ibarətdir. Dünyada 14 oxşar layihə mövcuddur. 50 dildə fəaliyyət göstərən kitabxanada Heydər Əliyevin — çıxışları, müsahibələri, görüşləri, bəyanatları və məktublarının mətnləri ilə tanış olmaq mümkündür. Hər ay 100-dən çox ölkədən 10 min oxucu sayta daxil olur. Amerika, Fransa, İngiltərə, Almaniya və digər ölkələrin vətəndaşları bu sayta mütəmadi müraciət edir və sənədlərlə tanış olurlar.Heydər Əliyev İrsini Araşdırma Mərkəzinin nəzdində Tərcümə Laboratoriyası da fəaliyyət göstərir. Laboratoriyada onlarla kitab və məcmuə xarici dillərə tərcümə edilib. Xüsusi uğur qazanmış kitablar sırasında ""Böyük Liderin 90 anı"", ""Heydər Əliyev: Biz Azərbaycan ərazisində ikinci bir erməni dövlətinin yaranmasına yol verə bilmərik"", ""İlham Əliyev: Mən jurnalistləri vətənpərvərliyə çağırıram"", ""Azərbaycan İslam Konfransı Təşkilatı sıralarında"", ""Azərbaycan-NATO: tərəfdaşlıqdan başlanan yol"", ""Sabaha doğru"", ""Azərbaycan bayrağı İst-River sahilində"", ""Azərbaycan vahid və bölünməz Avropada"", ""Tarixi Azərbaycan dövlətləri"", ""Xocalı-1992"" və digər nəşrlərin adını çəkmək olar Xarici keçidlər ""HEYDƏR ƏLİYEV İRSİ"" BEYNƏLXALQ ELEKTRON KİTABXANA Həmçinin bax Heydər Əliyev İrsini Araşdırma Mərkəzi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=783862
-"""Heydər Əliyevin 100 illiyi (1923–2023)"" yubiley medalı","""Heydər Əliyevin 100 illiyi (1923–2023)"" yubiley medalı — Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı. 11 aprel 2023-cü ildə təsis edilmişdir. Tarixi və əsasnaməsi ""Heydər Əliyevin 100 illiyi (1923–2023)"" yubiley medalı Azərbaycan Respublikasının 2023-cü il 11 aprel tarixli Qanunu ilə təsis edilmişdir.""Heydər Əliyevin 100 illiyi (1923–2023)"" yubiley medalı ilə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər, Azərbaycan Respublikasının və xarici ölkələrin dövlət və digər qurumlarının, beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri aşağıdakılara görə təltif edilirlər: Azərbaycan xalqının Ümummilli Lideri Heydər Əliyev irsinin tədqiqində və təbliğində xüsusi xidmətlərinə görə; Azərbaycan Respublikasının dövlət quruculuğunda, o cümlədən milli azadlıq hərəkatında xüsusi xidmətlərinə görə; Azərbaycançılıq ideyasının həyata keçirilməsində, dünya azərbaycanlılarının həmrəyliyinin möhkəmləndirilməsində xidmətlərinə görə; Sülhün və xalqlar arasında dostluğun möhkəmləndirilməsində və beynəlxalq əməkdaşlığın inkişafında xidmətlərinə görə; Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin qorunub saxlanılmasına və inkişafına, Azərbaycanın tərəqqisinə və şöhrətinin artmasına töhfə verən xidmətlərinə görə; Azərbaycan Respublikasının sosial-iqtisadi, elmi-texniki və mədəni inkişafında xidmətlərinə görə; Dövlət idarəçiliyində, dövlət qulluğunda və ictimai-siyasi sahədə səmərəli fəaliyyətinə görə.""Heydər Əliyevin 100 illiyi (1923–2023)"" yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ordenlərdən sonra, bütün medallardan isə əvvəl taxılır. ""Heydər Əliyevin 100 illiyi (1923–2023)"" yubiley medalının təsviri Azərbaycan Respublikasının 2023-cü il 30 may tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Heydər Əliyevin 100 illiyi (1923–2023)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı üzəri 999.9 əyarlı qızıl qatı ilə örtüləcək soyuq ştamplama üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi tərkibli əlvan metaldan hazırlanan ümumi diametri 42 mm olan, bir-birinin üzərinə qoyulmuş iki səkkizguşəli ulduzdan ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində hər bir guşəsi relyefli xətlərlə işlənmiş səkkizguşəli ulduzun üzərində guşələri ağ rəngli mina ilə işlənmiş səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmişdir. Ağ minalı səkkizguşəli ulduzun üzərində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış, diametri 26 mm olan dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Xarici və daxili çevrələrin arasında yuxarı qövs boyunca HEYDƏR ƏLİYEV sözləri, aşağı qövs boyunca 1923–2023 rəqəmləri yazılmışdır. Daxili çevrənin içərisində, mərkəzdə Heydər Əliyevin barelyefi həkk olunmuşdur. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır, qızılı rəngdədir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi göstərilir.Maddə 4. Medalın elementləri Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, yuxarı hissəsinə 34,5 mm x 1,5 mm ölçülü və aşağı hissəsinə 34,5 mm x 7,5 mm ölçülü, üzərində dəfnə yarpaqlarından ibarət çələng həkk olunmuş qızılı rəngli hamar lövhə bərkidilmiş, 31,5 mm x 15 mm ölçülü xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin üzərində hər birinin eni 10,5 mm olan, Azərbaycan Respublikası Dövlət Bayrağının rənglərini əks etdirən yaşıl rəngli, qırmızı rəngli və mavi rəngli şaquli zolaqlar əks olunmuşdur. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş, 31,5 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Həmçinin bax Heydər Əliyev ""Heydər Əliyev"" ordeni ""Heydər Əliyev"" mükafatı Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifləri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=796012
-"""Hillsboro"" faciəsi","15 aprel 1989-da 24,000 ""Liverpul"" azarkeşi bir futbol matçı izləməyə getdi. 96-sı heç vaxt geri qayıtmadı! İngiltərə futbol tarixində yaşanmış ən faciəli hadisələrdən biri də Hillsboro faciəsidir. 15 aprel 1989-cu ildə baş vermiş bu faciədə 96 nəfər azarkeş həlak olmuş, 766 nəfərsə müxtəlif dərəcəli xəsarət almışdır. Hadisə Şeffild qraflığında yerləşən ""Hillsboro"" stadionunda ""Nottinhem Forest"" və ""Liverpul FK"" komandaları arasında keçirilən yarımfinal qarşılaşması zamanı baş vermişdi. Ölkə kuboku uğrunda yarımfinal matçı saat 15.00-a təyin edilmişdi. Oyuna marağın böyük olacağını və turniketlərin buraxılış səviyyəsinin aşağı olduğunu nəzərə alan təşkilatçılar klubun azarkeşlərinə müraciət edərək, stadiona bir qədər tez gəlməyi xahiş etmişdi. Lakin bu çağırış da faciənin qarşısını ala bilməmişdi. Bundan başqa, oyuna 10 dəqiqə qalmış azarkeşlərlə yanaşı stadiona 4 minə yaxın biletsiz tamaşaçı da daxil olmağa cəhd göstərmişdi. Nəticədə turniketlərin qarşısında böyük sayda azarkeş cəmləşmişdi. Bu zaman adamlar arasında gərginliyin artdığını göstərən hadisələr baş verməyə başlamışdı. Bu an stadionun təhlükəsizlik xidmətinə cavabdeh olan polis məmuru Devid Dakenfild tabeliyində olan polis nəfərlərindən soruşmuşdu: ""Hamının bilet var?O zaman biletləri yuxarı qaldırın!"". Azarkeşlər polis məmurunun tələbini yerinə yetirən zaman qapılar açılmış və çox sayda biletsiz tamaşaçı tribunalara daxil olmağa başlamışdı. Dolu tibunalarda əyləşmiş tamaşaçılarsa üç tərəfdən dəmir hasarlarla əhatəyə düşmüş və dördüncü qapıdan daxil olmuş kütlə ön sırada oturmuş tamaşaçıları sıxmağa başlamışdı. Metal hasarı sıxılmış və azarkeşlər ağırlıq altında boğulmuşdular. Qarşılaşmanın 6-cı dəqiqəsində oyun saxlanılmışdı, lakin polisin və stadion əməkdaşlarının qeyri-adekvat davranışı nəticəsində böyük sayda insan həlak olmuşdu. Məsələ ondadır ki, polis tıxacdan canını qurtarmağa çalışan azarkeşləri davranışı xuliqanlıq kimi qiymətləndirmiş və hətta tribunadan qaçmağa çalışan tamaşaçıların üzərinə polis dəstəsi göndərmişdi. Ön dəmir hasarın açmaqdan imtina etməklə polis 96 nəfərin ölümünə şərait yaratmışdı. 766 nəfər müxətlif dərəcəli xəsarət almışdı. ""Liverpul"" komandasının kapitanı Stiven Cerrardın dayısı oğlu da ölənlər arasında olmuşdu. Təəccüblüdür ki, polis təcili tibb yardım maşınlarının stadiona daxil olmasına imkan verməmiş və nəticədə çox sayda azarkeş yerindəcə həlak olmuşdu. Yalnız bir həkim briqadası xəsarət alanlara yardım etmişdi. Lakin dörd gün sonra ""The Sun"" qəzeti ""Həqiqət"" başlıqlı dərc etdiyi məqalədə iddia etmişdi ki, azarkeşlərin həlak olmasında polis yox, ""Liverpul"" komandasının sərxoş fanatları günahkardırlar. Bundan başqa, qəzet yazmışdı ki, ""Liverpul""un azarkeşləri polisə qarşı nəlayiq hərəkətlərə yol vermiş və həlak olmuş yoldaşlarını soymuşlar. Maraqlıdır ki, günahın kimlərdə olduğu sənədlərlə təsdiqlənsə də, qəzet üzr istəməkdən imtina etmişdi. Qəzetə qarşı indiyədək mübarizə aparılır. Hər il aprel ayının 15-də ""Liverpul"" klubunun rəhbərliyi və oyunçuları şəhərdə ucaldılmış abidəsinin önünə toplaşaraq, faciədə ölən insanların xatirəsini anırlar. Hələdə ""Liverpul"" azarkeşləri ""Don't buy The Sun"" bannerlərini açırlar. Dövlət səviyyəsində aparılmış istintaq zamanı faciənin günahkarları müəyyənləşdirilməmişdi. Polislər onunla bəraət qazanmağa çalışmışdılar ki, tribunalara azarkeş buraxmasaydılar, tələfat daha çox ola bilərdi. Bir neçə il çəkmiş məhkəmə dinləmələrindən sonra əsas günahın giriş qapılarını açmaq barədə göstəriç vermiş Devid Dakenfild elan olunmuşdu. Lakin səhhətilə əlaqədar olaraq polis məmuru işdən azad edilməmişdi. Bu faciədə həyatını itirmiş 96 nəfər Con Anderson Alfred (62) Kolin Mark Ashcroft (19) Ceyms Qari Aspinall (18) Kester Rocer Markus Ball (16) Jerar Bernar Patrik Baron (67) Simon Bell (17) Barri Sidni Bennet (26) David Con Benson (22) Devid Uilyam Birtle (22) Toni Blend (22) Pol Devid Bredi (21) Andrey Mark Bruks (26) Karl Braun (18) David Stiven Braun (25) Henri Tomas Berk (47) Piter Endryu Burket (24) Pol Uilyam Carlile (19) Raymond Tomas Çapman (50) Qari Kristofer Çörç (19) Cozef Klark (29) Pol Klark (18) Harri Kollinz (22) Stiven Pol Copoc (20) Treysi Elizabet Koks (23) Ceyms Filip Delani (19) Kristofer Barri Devonside (18) Kristofer Edvards (29) Vinsent Maykl Fitzsimmons (34) Tomas Stiven Foks (21) Yon-Pol Gilhooley (10) Barri Qlover (27) Yan Tomas Qlover (20) Kran Corc Qodvin (24) Roy Harri Hamilton (34) Filip Hammond (14) Erik Hankin (33) Harri Harrison (27) Stefan Frensis Harrison (31) Piter Endryu Harrison (15) David Kolli (39) Ceyms Robert Hennessy (29) Pol Entoni Hewitson (26) Karl Darren Hyuitt (17) Nikolay Maykl Hyuitt (16) Sara Luiza Hiks (19) Viktoriya Ceyn Hiks (15) Qordon Rodni Horn (20) Artur Lami (41) Tomas Hovard (39) Tomas Hovard (14) Entoni Erik Corc Hyuz (42) Alan Conston (29) Kristin Ann Cons (27) Qari Filipp Cons (18) Riçard Cons (25) Nikolay Piter Joynes (27) Entoni Piter Kelli (29) Maykl Devid Kelli (38) Karl Devid Lyuis (18) Devid Uilyam Mather (19) Brayan Kristofer Mattyus (38) Frensis Cozef Mak — Allister (27) Con Mcbrien (18) Marian Hazel Makkabe (21) Cozef Makkarti Daniel (21) Piter Mcdonnell (21) Alan Mcglone (28) Kit Makqrat (17) Pol Brayan Mürrey (14) Li Nikol (14) Stefan Frensis Onil (17) Conatan Ouens (18) Uilyam Roy Pemberton (23) Karl Vilhelm Rimmer (21) David Georgi Rimmer (38) Qrehem Con Roberts (24) Stiven Cozef Robinson (17) Henri Çarlz Rocers (17) Kolin Endryu Hyu Uilyam Sefton (23) İnger Şah (38) Paula Enn Smit (26) Adamiya Edvard Spearritt (14) Filip Con Stil (15) David Leonard Tomas (23) Patrik Con Tompson (35) Piter Tompson Ruben (30) Stüart Pol Uilyam Tompson (17) Piter Frensis Tootle (21) Kristofer Ceyms Traynor (26) Martin Kevin Traynor (16) Kevin Tyrrell (15) Kolin Vafer (19) Yan David Velan (19) Martin Kennet Vild (29) Kevin Deniel Vilyams (15) Qrehem Con Rayt (17) Həmçinin bax İdman komandalarının uğradığı qəzaların siyahısı Xarici keçidlər ""Liverpul""un rəsmi saytında Hillsboro faciəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=398401
-"""Hobson seçimi""","Hobson seçimi — yalnız bir təklifin verildiyi azad seçimdir. İnsan ona verilən təklifi rədd etmək bacarığına malik olduğundan cari vəziyyətdə iki seçim mövcuddur: Hər iki halda qəbul etmək. Hər iki halda rədd etmək.İfadə Kembricdə mehtər kimi fəaliyyət göstərən Tomas Hobsonun soyadından törəyib. Belə ki, o, öz müştərilərinə alış zamanı tövləsindəki qapıya ən yaxın olan atı seçməyi və ya ümumiyyətlə heç birini götürməmək təklifini irəli sürüb. Kembric Bələdiyyə binasına bağışlanan rəsm portretinin altındakı yazıya əsasən Hobsonun 40 atdan ibarət geniş tövləsi mövcud olub. Bu, içəri daxil olan müştərilərdə bir neçə şanslarının olduğu təsəvvürünü yaradıb, halbuki əslində alıcıların sadəcə bir seçim şansı var idi: Hobson müştərilərdən qapıya ən yaxın olan atı seçməyi tələb edirdi. Bu vasitə ilə ən yaxşı atların daha çox seçilməsinin və nəticədə həddən artıq istifadəsinin qarşısı alınırdı. Hobsona məxsus tövlənin yerləşdiyi ərazi hal-hazırda Müqəddəs Katerina Kolleci tərəfindən özəlləşdirilib.Henri Ford, həmçinin müştərilərinə Ford T Model avtomobilini eyni məşhur sitatla təqdim etdi : ""Qara rəngdə olduğu müddətcə istənilən müştəri istənilən rəngdə avtomobilə sahib ola bilər."" Əslində, ilk günlərdə avtomobillər müxtəlif rənglərdə təklif olunurdu.Ultimatum oyunu Hobson seçimi şəklindədir. İlkin yazılı təsəvvürlər İngilis dilinin Oksford lüğətinə əsasən, bu ifadənin ilk yazılı istifadəsi 1660-cı ildə Samuel Fişer tərəfindən yazılan ""The rustick's alarm to the Rabbies"" əsərində qeydə alınıbBu ifadə, həmçinin, Jozef Addisonun ""İzləyici"" məqaləsində və Tomas Uordun 1688-ci ildə yazdığı və ölümündən sonra dərc olunan ""İngiltərə Reformasiyası"" poemasında istifadə olunub. Müasir istifadəsi ""Hobson seçimi"" termini əksər hallarda seçimin insanları aldatması mənasına gəlir, çünki burada nə Morton çəngəlində olduğu kimi iki ekvivalent variant, nə də dilemmada olduğu kimi iki istənməyən variant arasında seçim mövcud olur. Hobson seçimi nə isə və ya heç nə arasında seçimdir. 1951-ci ildə Robert Haynlaynın yazdığı ""Planetlər arası"" kitabında baş obraz olan Don Harvey səhvən Robson seçimi etməli olduğunu qeyd edir. Belə ki, Don Yer orbiti stansiyasında olarkən, Marsda yaşayan valideynlərinin yanına getməli olur, lakin olduğu yerdən yalnız Yerə və ya Venera planetinə uçuş var idi. Hobson seçimi aşağıda qeyd olunanlardan fərqlidir: Dilemma: iki və ya daha artıq cəlbedici olmayan təklif arasında seçim. Yanlış dilemma: faktiki olaraq, digər variantların mövcud olmasına baxmayaraq, yalnız iki seçim nəzərə alınır. Maddə 22: fərdlərin ehtiyacı olan bir şeyin, yalnız onların həmin vəziyyətdə olmamasından əldə oluna bilən məntiqi paradoks. Morton çəngəli və ikili rabitə: seçimlər ekvivalent və əksər hallarda istənilməyən nəticələr təmin edir. Şantaj və qəsb etmə: istəyin yerinə yetirilməsi və ya əks halda mənfi bir təhlükə arasında seçim.Ümumi səhvlərdən biri də ""Hobson seçimi"" yerinə ""Hobbes seçimi"" ifadəsinin istifadə olunmasıdır, bu da öz növbəsində filosof Tomas Hobbesi çox da tanınmayan Tomas Hobson ilə qarışdırmağa gətirib çıxardır. Bu qarışıq istifadəyə rəğmən, ""Hobbes seçimi"" ifadəsi tarixən düzgün deyil. Mədəniyyətdə istinadlar Hobson seçimi 1915-ci ildə Harold Brighouse tərəfindən qələmə alınmış tam versiyalı komediya səhnəsidir. Tamaşanın sonunda baş obraz və əvvəllər varlı, güclü, lakin indi xəstə və taqətsiz olan Henry Horatio Hobson heç də xoş olmayan bir ehtimalla üzləşir. Belə ki, o, digər qızları tərəfindən imtina edildiyi üçün, yalnız öz şəxsi biznesinin idarəsini qızlarından biri olan Maggieyə və onun həyat yoldaşı Uillə verməyi qarşılığında, onlar tərəfindən himayəyə götürülməyi seçimi qarşısında qalır. Tamaşa əsasında müxtəlif filmlər çəkilmişdir: Hobson seçimi (1920, film) Percy Nash tərəfindən Hobson seçimi (1931, film) Tomas Bentley tərəfindən Hobson seçimi (1954, film) David Lean tərəfindən Hobson seçimi (1983, film) televiziya serialı. Populyar mədəniyyətdə Alfred Besterin 1952-ci ildə ərsəyə gətirdiyi ""Hobson seçimi"" adlı qısa hekayəsində zamanda səyahətin mümkün olduğu dünya təsvir olunur və seçim fərdin öz doğma zamanında qalması və ya səyahət etməsidir. Bram Stokerin ""Siçovulların Dəfni"" adlı qısa hekayəsində yazıçı özünün də canilər tərəfindən təqib olunan zaman Hobson seçimi halı ilə qarşılaşdığı barədə məlumat verir. Hekayə, təxminən, 1874-cü ildə yazılmışdır. Fransız yazıçı Honore de Balzacın qələmə aldığı Le Pere Goriot romanının ən yadda qalan sətirlərindən biri Vautrinin Eugeneyə ""Bu halda, mən sənə heç kimin imtina edə bilməyəcəyi təklif edəcəm"" dediyi hissədir. Bu deyim Mario Puzo tərəfindən ""Xaçatası"" romanında(1969) və filmində(1972) yenilənərək istifadə olunmuşdur; ""Mən ona rədd edə bilməyəcəyi təklif edəcəm."" Bu sətir Amerikan Film İnstitutu tərəfindən 100 ilin 100 Kino Sitatları arasında 2-ci ən mühim film sitatı kimi dəyərləndirilib. Robert Soyerin 1995-ci ildə yazdığı ""Sınaq Terminalı"" adlı elm fantastika romanı ""Hobson seçimi"" başlığı altında seriallaşdırılıb.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=571174
-"""Hollivud"" yazısı","""Hollivud"" yazısı (ing. Hollywood Sign və ya keçmiş adı ilə ing. Hollywoodland Sign) — ABŞ-nın Kaliforniya ştatında, Santa-Monika dağlarının Maunt-Li zirvəsinin ətəyindəki yazı. Amerikan mədəniyyətinin simvoludur. Maunt-Li dağının ətəyindəki bu yazı 1923-cü il iyulun 13-də peyda olmuşdur. Həmin vaxt belə yazılmışdır: ""HOLLYWOODLAND"". Əvvəlcə bu yazının kino ilə heç bir əlaqəsi yox idi. Belə ki, o yeni yaşayış rayonunun reklamı idi. Amma bu reklam dərhal turistləri özünə cəlb etməyə başladı.Yazının ora yerləşdirilməsi sifarişçiyə, ""Los-Anceles Tayms""ın naşiri Harri Çandlerə 21 min dollara başa gəlmişdir. ""Hollywoodland"" sözü gecələr elektrik lampaları ilə işıqlandırılır, gündüzlər isə hərfləri 40 km məsafədən görmək olurdu.""Hollywoodland"" reklamı il yarım davam etməli idi. Lakin bu müddət bitdikdən sonra yazını oradan götürən olmadı.1949-cu ildə yazıdakı son 4 hərf (LAND) götürüldü və o indiki ""HOLLYWOOD"" şəklini aldı. Bu dövrdə artıq ""Hollywood"" Los-Ancelesin və bütün əyləncə biznesinin simvoluna çevrilmişdi. 1973-cü ildə ""Hollywood"" yazısı milli tarixi abidə elan olunmuşdur. 1970-ci illərin sonlarında yazı bərbad günə düşdü və bəzi hərflər sıradan çıxdılar.Həmin il, ""Playboy"" jurnalının yaradıcısı Hyu Hefnerin başçılıq etdiyi xeyriyyə fondu yazının əsaslı təmiri üçün vəsait topladı. Nəticədə 1978-ci ilin noyabrında hazırkı variant peyda olmuşdur. Yazıdakı hərflərin hündürlüyü 15 metr, eni isə 12 metrdir. Hər hərfin hazırlanmasına 27,5 min dollar sərf olunmuşdur. Qeyd edək ki, 1978-ci ildə ""Hollivud"" yazısının bərpası üçün təşkil olunan ictimai kampaniya zamanı aşağıdakı doqquz donorun hər biri 27,777.77 $ (ümumilikdə 250,000 $ təşkil edib) vermişdir: H: Terrensi Donnelli (""Hollywood Independent Newspaper"" qəzetinin naşiri) O: Covanni Mazza (İtalyan film prodüseri) L: Les Kelli (""Kelley Blue Book""un yaradıcısı) L: Cin Otri (aktyor) Y: Hyu Hefner (""Playboy"" jurnalının təsisçisi) W: Endi Vilyams (müğənni) O: ""Warner Bros. Records"" O: Alis Kuper (müğənni) D: Dennis Lidtke (biznesmen) Xarici keçidlər Hollywood Sign Virtual Earth – The Hollywood Sign Preview of ""Under the Hollywood Sign,"" a documentary on the history and present-day life of Beachwood Canyon Bay Cal Commercial Painting – Donater of 2005 Restoration (With Short History of the Hollywood Sign)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=414210
-"""Humay"" milli mükafatı","Humay mükafatı — 1993-cü ildən ""Bakılı"" Beynəlxalq Mədəniyyət Cəmiyyəti tərəfindən təsis olunan və laureatları ""Humay"" Akademiyasının üzvləri tərəfindən müəyyən edilən milli mükafat. Mükafatlar, əsasən, musiqi, kino, teatr, təsviri sənət, ədəbiyyat, kitab, jurnalistika, televiziya, elm, idman, rəqs və foto nominasiyalarına görə təyin olunur. Həmçinin bax Humay 2008–2009 Xarici keçidlər ""Humay"" mükafatının qalibləri məlum olub",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=599921
-"""Humay"" mükafatı","Humay mükafatı — 1993-cü ildən ""Bakılı"" Beynəlxalq Mədəniyyət Cəmiyyəti tərəfindən təsis olunan və laureatları ""Humay"" Akademiyasının üzvləri tərəfindən müəyyən edilən milli mükafat. Mükafatlar, əsasən, musiqi, kino, teatr, təsviri sənət, ədəbiyyat, kitab, jurnalistika, televiziya, elm, idman, rəqs və foto nominasiyalarına görə təyin olunur. Həmçinin bax Humay 2008–2009 Xarici keçidlər ""Humay"" mükafatının qalibləri məlum olub",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=599319
-"""Hərb"" medalı (Osmanlı imperiyası)","Hərb medalı — Osmanlı imperiyası tərəfindən yaradılmış hərbi medal. İngilislər tərəfindən Gelibolu ulduzu (The Gallipolli Star), almanlar tərəfindən isə Dəmir hilal (Eiserner Halbmond) deyə adlandırılmışdır. Sultan V Mehmed tərəfindən döyüşlərdə fərqlənənləri mükafatlandırmaq üçün yaradılmışdır. Bu medal daha çox I Dünya müharibəsi zamanı döyüşən Osmanlı hərbçilərinə və Osmanlı ərazisində döyüşən Osmanlı müttəfiqi olan dövlətlərin hərbçilərinə verilmişdir. Medalın üz tərəfindən beş guşəli qırmızı ulduz, onun ortasında göstərişli hilal vardır. Hilalın içində Osmanlı sultanı Mehmed Rəşadın tuğrası vardır. Bundan əlavə tuğranın altına, hicri təqvimə görə medalın verildiyi tarix olan 1333 (miladi 1915-ci il) ili işlənmişdir. Rəsmi geyim zamanı medal formanın mərkəz tərəfinə, sağ sinə cibinni altına taxılırdı. Hər gün lent dəyişilməli idi. Lent formanın ikinci düymə yerindən birləşdirilirdi. Avstriyalı və alman hərbçilər üçün bu medal öz II dərəcəli ""Dəmir Xaç"" medallarından aşağı dərəcəli hesab edilirdi. Buna görə də ""Hərb"" medalı II dərəcəli ""Dəmir Xaç"" medalının altına taxılırdı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=566031
-"""Hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsində xidmətlərə görə"" medalı","""Hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsində xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikası medalı — Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il 13 fevral tarixli 1001-VQD nömrəli qanunu ilə təsdiq edilmiş medal.""Hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsində xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə səfərbərlik və həqiqi hərbi xidmətə çağırış işlərinin təşkilində, vətəndaşların hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsində və vətənpərvərlik təbliğatında göstərdiyi xidmətlər�� görə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının hərbi qulluqçuları, mülki işçiləri və digər şəxslər təltif edilirlər. Təltif edilən şəxslər ""Hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsində xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə səfərbərlik və həqiqi hərbi xidmətə çağırış işlərinin təşkilində, vətəndaşların hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsində və vətənpərvərlik təbliğatında göstərdiyi xidmətlərə görə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının hərbi qulluqçuları, mülki işçiləri və digər şəxslər təltif edilirlər. Təltif edən orqan ""Hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsində xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə 2018-ci il 13 fevral tarixli 1001-VQD nömrəli Qanununun tətbiqi haqqında Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin Fərmanına əsasən Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin rəisi təltif edir. Taxılma qaydası ""Hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsində xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. Medalın təsviri Medalın ümumi təsviri ""Hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsində xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm olan dairəvi metal lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfinin mərkəzində hər iki tərəfdən çevrə boyunca palıd yarpaqları ilə haşiyələnmiş nişangah, nişangahın üzərində iki çarpaz qılınc, qılıncların yuxarı iti ucları arasında təyyarə qanadları, təyyarə qanadlarının mərkəzində paraşüt, qılıncların kəsişmə nöqtəsindən aşağıda gəmi lövbəri təsvir edilmiş kompozisiya həkk olunur. Aşağı hissədə səkkizguşəli ulduz həkk olunmaqla soldan sağa doğru qövs boyunca ""HƏRBİ VƏTƏNPƏRVƏRLİK TƏRBİYƏSİNDƏ XİDMƏTLƏRƏ GÖRƏ"" sözləri yazılır. Bütün yazılar və təsvirlər qabarıqdır. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfinin səthi hamardır, orta hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunur. Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü düzbucaqlı lövhəyə ilgək və iki halqa vasitəsilə birləşdirilir. Lövhəyə kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 1 mm enində qızılı, 3 mm enində tünd zeytun və 5 mm enində ağ rəngli şaquli zolaqlar, mərkəzində isə 19 mm enində tünd zeytun rəngli şaquli zolaq təsvir edilmiş xara lent çəkilmişdir. Lövhənin ön tərəfinin yuxarı hissəsində 37 mm x 5 mm ölçüdə üzərində relyefli palıd yarpaqları təsviri olan düzbucaqlı lövhə bərkidilmiş, aşağı hissəsində isə lövhənin mərkəzində relyefli aypara və səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=622565
-"""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" 1-ci dərəcəli medalı","""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı. ""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" 1-ci, 2-ci və 3-cü dərəcəli medalın təsviri ""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı üzərində ağ rəngli aypara və səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmiş ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş, dairəvi formalı və diametri 35 mm girdə lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfində üst səthi hamar və guşələri qabarıq olan səkkizguşəli ulduzun fonunda açılmış qartal qanadları, çarpazlaşdırılmış tüfənglər və lövbər təsvir edilmişdir. Ulduzun üst səthində, guşələrinin konturları ilə çevrənin konturları arasında relyefli şüalar vardır. İki tərəfdən konturlanmış çevrə boyunca yuxarıda ""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" Medalın 3-cü dərəcəsi gümüşü rəngli, 2-ci dərəcəsi çevrə və onun üzərindəki sözlər istisna olmaqla — qızılı rəngli, 1-ci dərəcəsi — qızılı rəngli, qartal qanadları gümüşü, lövbər isə qara rəngdədir. Arxa tərəfi hamar səthidir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı zeytun rəngli xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Bütün dərəcəli medallar üçün xara lentin kənarlarında 1 mm enində qızılı rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Lentin ortasında medalın 1-ci dərəcəsi üçün eni 5 mm olan qızılı rəngli bir şaquli zolaq, 2-ci və 3-cü dərəcəsi üçünn eni 2 mm olan müvafiq olaraq iki və üç zolaq vardır. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=699656
-"""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" 2-ci dərəcəli medalı","""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı. ""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" 1-ci, 2-ci və 3-cü dərəcəli medalın təsviri ""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı üzərində ağ rəngli aypara və səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmiş ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş, dairəvi formalı və diametri 35 mm girdə lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfində üst səthi hamar və guşələri qabarıq olan səkkizguşəli ulduzun fonunda açılmış qartal qanadları, çarpazlaşdırılmış tüfənglər və lövbər təsvir edilmişdir. Ulduzun üst səthində, guşələrinin konturları ilə çevrənin konturları arasında relyefli şüalar vardır. İki tərəfdən konturlanmış çevrə boyunca yuxarıda ""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" Medalın 3-cü dərəcəsi gümüşü rəngli, 2-ci dərəcəsi çevrə və onun üzərindəki sözlər istisna olmaqla — qızılı rəngli, 1-ci dərəcəsi — qızılı rəngli, qartal qanadları gümüşü, lövbər isə qara rəngdədir. Arxa tərəfi hamar səthidir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı zeytun rəngli xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Bütün dərəcəli medallar üçün xara lentin kənarlarında 1 mm enində qızılı rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Lentin ortasında medalın 1-ci dərəcəsi üçün eni 5 mm olan qızılı rəngli bir şaquli zolaq, 2-ci və 3-cü dərəcəsi üçünn eni 2 mm olan müvafiq olaraq iki və üç zolaq vardır. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=699658
-"""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" 3-cü dərəcəli medalı","""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı. ""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" 1-ci, 2-ci və 3-cü dərəcəli medalın təsviri ""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı üzərində ağ rəngli aypara və səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmiş ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş, dairəvi formalı və diametri 35 mm girdə lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfində üst səthi hamar və guşələri qabarıq olan səkkizguşəli ulduzun fonunda açılmış qartal qanadları, çarpazlaşdırılmış tüfənglər və lövbər təsvir edilmişdir. Ulduzun üst səthində, guşələrinin konturları ilə çevrənin konturları arasında relyefli şüalar vardır. İki tərəfdən konturlanmış çevrə boyunca yuxarıda ""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" Medalın 3-cü dərəcəsi gümüşü rəngli, 2-ci dərəcəsi çevrə və onun üzərindəki sözlər istisna olmaqla — qızılı rəngli, 1-ci dərəcəsi — qızılı rəngli, qartal qanadları gümüşü, lövbər isə qara rəngdədir. Arxa tərəfi hamar səthidir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı zeytun rəngli xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Bütün dərəcəli medallar üçün xara lentin kənarlarında 1 mm enində qızılı rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Lentin ortasında medalın 1-ci dərəcəsi üçün eni 5 mm olan qızılı rəngli bir şaquli zolaq, 2-ci və 3-cü dərəcəsi üçünn eni 2 mm olan müvafiq olaraq iki və üç zolaq vardır. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=699657
-"""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı","""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı. ""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" 1-ci, 2-ci və 3-cü dərəcəli medalın təsviri ""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı üzərində ağ rəngli aypara və səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmiş ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş, dairəvi formalı və diametri 35 mm girdə lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfində üst səthi hamar və guşələri qabarıq olan səkkizguşəli ulduzun fonunda açılmış qartal qanadları, çarpazlaşdırılmış tüfənglər və lövbər təsvir edilmişdir. Ulduzun üst səthində, guşələrinin konturları ilə çevrənin konturları arasında relyefli şüalar vardır. İki tərəfdən konturlanmış çevrə boyunca yuxarıda ""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" Medalın 3-cü dərəcəsi gümüşü rəngli, 2-ci dərəcəsi çevrə və onun üzərindəki sözlər istisna olmaqla — qızılı rəngli, 1-ci dərəcəsi — qızılı rəngli, qartal qanadları gümüşü, lövbər isə qara rəngdədir. Arxa tərəfi hamar səthidir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı zeytun rəngli xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Bütün dərəcəli medallar üçün xara lentin kənarlarında 1 mm enində qızılı rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Lentin ortasında medalın 1-ci dərəcəsi üçün eni 5 mm olan qızılı rəngli bir şaquli zolaq, 2-ci və 3-cü dərəcəsi üçünn eni 2 mm olan müvafiq olaraq iki və üç zolaq vardır. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188294
-"""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı (Azərbaycan)","""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı. ""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" 1-ci, 2-ci və 3-cü dərəcəli medalın təsviri ""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı üzərində ağ rəngli aypara və səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmiş ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş, dairəvi formalı və diametri 35 mm girdə lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfində üst səthi hamar və guşələri qabarıq olan səkkizguşəli ulduzun fonunda açılmış qartal qanadları, çarpazlaşdırılmış tüfənglər və lövbər təsvir edilmişdir. Ulduzun üst səthində, guşələrinin konturları ilə çevrənin konturları arasında relyefli şüalar vardır. İki tərəfdən konturlanmış çevrə boyunca yuxarıda ""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" Medalın 3-cü dərəcəsi gümüşü rəngli, 2-ci dərəcəsi çevrə və onun üzərindəki sözlər istisna olmaqla — qızılı rəngli, 1-ci dərəcəsi — qızılı rəngli, qartal qanadları gümüşü, lövbər isə qara rəngdədir. Arxa tərəfi hamar səthidir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı zeytun rəngli xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Bütün dərəcəli medallar üçün xara lentin kənarlarında 1 mm enində qızılı rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Lentin ortasında medalın 1-ci dərəcəsi üçün eni 5 mm olan qızılı rəngli bir şaquli zolaq, 2-ci və 3-cü dərəcəsi üçünn eni 2 mm olan müvafiq olaraq iki və üç zolaq vardır. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=681890
-"""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı (SSRİ)","""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 28 oktyabr 1974-c2 il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475613
-"""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı","Bu siyahı ""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı ilə təltif edilmiş şəxsləri ehtiva edir. 1-ci dərəcəli 2-ci dərəcəli 3-cü dərəcəli Əsgərli Emil Əlihüseyn oğlu — 15.11.2013 Qasımov Sərxan Vaqif oğlu — 27.12.2013 Cəfərov Elnur Cəfər oğlu — 23.01.2014 Əzizov Səbuhi Rüstəm oğlu — 27.01.2014 Quliyev Eşqin Firəddin oğlu — 07.02.2014 Nöhbalayev Kərəm Şahin oğlu (ölümündən sonra) — 26.02.2014 Həsənov Elvin Çingiz oğlu (ölümündən sonra) — 17.03.2014 Abilov Xudaverdi Fərhad oğlu (ölümündən sonra) — 28.05.2014 Kərimov Səməndər Fazil oğlu (ölümündən sonra) — 17.06.2014 Almazov İsə Ziyad oğlu (ölümündən sonra) — 03.08.2014 Əliyev Pərvin Səlahəddin oğlu (ölümündən sonra) — 03.08.2014 Hüseynov Rahil Əfsər oğlu (ölümündən sonra) — 03.08.2014 Əhmədov Elçin Rasim oğlu (ölümündən sonra) — 03.08.2014 Quliyev Sənan Qeyrət oğlu (ölümündən sonra) — 03.08.2014 Əhmədov Qaryağdı Eldar oğlu (ölümündən sonra) — 03.08.2014 Məmmədov Səftər Əlihüseyn oğlu (ölümündən sonra) — 03.08.2014 Rəhimov Əli Fətulla oğlu (ölümündən sonra) — 03.08.2014 Coşqunov Mustafa Əhmədcan oğlu (ölümündən sonra) — 03.08.2014 Abdulov Hüseyn Etibar oğlu (ölümündən sonra) — 03.08.2014 İbrahimov Elnur Məhiyəddin oğlu (ölümündən sonra) — 03.08.2014 Poladov Vüqar Hidayət oğlu (ölümündən sonra) — 03.08.2014 Qarazadə Anar Vidadi oğlu (ölümündən sonra) — 05.08.2014 Muradov İlkin Məmməd oğlu — 12.11.2014 Əzizov Rüstəm İzzət oğlu (ölümündən sonra) — 25.01.2015 Həmidov Taleh Saleh oğlu (ölümündən sonra) — 14.03.2019 Kərimli Məhəmməd Məzahim oğlu — 28.12.2020 Mirzəxanov Ömər Roman oğlu — 28.12.2020 Bəhrəmov Abuzər İltifat oğlu — 27.10.2019 Məmmədov Səxavət Fizuli oğlu (ölümündən sonra) — 27.03.2019 Fətizadə Elvin Xəyal oğlu — 16.02.202131.Mursalov Qurban Ədalət oğlu-12.09.2022 Həmçinin bax ""Hərbi xidmətdə fərqlənməy�� görə"" medalı Azərbaycan Respublikasının orden və medalları ilə təltif edilənlərin siyahıları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=211528
-"""Hərbi xidmətlərə görə"" medalı","""Hərbi xidmətlərə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının hərbi medalı. 10 noyabr 1992-ci ildə təsis edilmiş, əsasnaməsi 6 dekabr 1993-cü ildə təsdiq edilmişdir. ""Hərbi xidmətlərə görə"" medalı Azərbaycan Respublikasının 1992-ci il 10 noyabr tarixli 370 saylı Qanunu ilə təsis edilmişdir.""Hərbi xidmətlərə görə"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 1993-cü il 6 dekabr tarixli 759 saylı Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnaməyə əsasən medal Azərbaycan Respublikasının hərbi qulluqçularına aşağıdakılara görə verilir: Öz xidmət vəzifələrini və hərbi hissənin qarşısında qoyulmuş tapşırıqları yerinə yetirərkən fərqləndiklərinə görə; Dövlət sərhədlərinin qorunmasında xidmətlərinə görə.""Hərbi xidmətlərə görə"" medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Tərəqqi"" medalından sonra taxılır. ""Hərbi xidmətlərə görə"" medalının təsviri 3 fərqli formada verilsə də, ilk versiya ilə heç kəs təltif olunmamışdır. İlk təsvir Azərbaycan Respublikasının 1993-cü il 6 dekabr tarixli 759 saylı Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Həmin əsasnamədə medalın təsviri aşağıdakı kimi verilmişdir: ""Hərbi xidmətlərə görə"" medalı gümüşdəndir, qabarıq formalı uzunsov səkkizguşə şəklindədir. Medalın qırağı və üz tərəfi sağanaqla əhatələnmişdir. Üz tərəfin sağanaqları arasında hörmə həndəsi ornament təsvir edilmişdir. Medalın ortasında bir böyük və iki kiçik hörmə kvadrat, habelə çarpazlanmış təbərzin, qılınc, toppuz təsviri vardır. Medalın aşağı hissəsində ""Hərbi xidmətlərə görə"" sözləri yazılmışdır. Medalın arxa tərəfində yuxarı hissədə aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmiş, aşağı hissədə təltif tarixini yazmaq üçün nəzərdə tutulan gərilmiş altıbucaq yerləşdirilmişdir. Bütün yazılar və təsvirlər qabarıqdır. Medalın hündürlüyü 45 mm, eni 36 mm-dir. Medal ilgək və halqa ilə dördbucaqlı qəlibə birləşir. Qəlib yaşıl xara lentlə birləşən ornamentli iki hissədən ibarətdir. Lentin sol yuxarı və sağ aşağı küncləri sarı-yaşıl rənglidir, 1 mm enində qızılı zolaqlarla ayrılmışdır. :Lentin ümumi eni 19 mm-dir. Qəlibin ölçüsü 46 mm x 22 mm-dir. Medalın ikinci təsviri Azərbaycan Respublikasının 6 fevral 1998-ci il tarixli 429-IQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Həmin təsvirdə qeyd deyilir: ""Hərbi xidmətlərə görə"" medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş, dairəvi ornamentli və mərkəzdən paylanan şüaları olan diametri 35 mm qalxanabənzər girdə lövhədən ibarətdir. Qalxanın ortasında səkkizguşəli ulduz və ulduzun arxasında iki çarpaz qılınc təsvir olunmuşdur. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ""Hərbi xidmətlərə görə"" sözləri yazılmışdır, ondan aşağıda ordenin nömrəsi həkk olunmuşdur. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə qəhvəyi çalarlı düzbucaqlı xara lentə halda və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, üzərində aypara və ulduz təsvir edilən eyni xara lentdən hazırlanmış 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur Medalın üçüncü və hal-hazırkı təsviri Azərbaycan Respublikasının 30 sentyabr 2013-cü il tarixli 728-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq olunmuşdur. Medalın təsviri aşağıdakı kimi verilmişdir: ""Hərbi xidmətlərə görə"" medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş, dairəvi ornamentli və mərkəzdən paylanan şüaları olan diametri 36 mm qalxanabənzər dairəvi gümüşü lövhədən ibarətdir. Qalxanın ortasında səkkizguşəli ulduz və ulduzun arxasında iki çarpaz qılınc təsvir olunmuşdur. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ""Hərbi xidmətlərə görə"" sözləri yazılmışdır, ondan aşağıda ordenin nömrəsi həkk olunmuşdur. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilmişdir. Açıq qəhvəyi rəngli xara lentin sağ və sol kənarlarında 1 mm enində açıq boz rəngli zolaq vardır. Xara lentin yuxarı hissəsinə 40 mm x 5 mm ölçülü gümüşü rəngli təbəqə bərkidilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən hazırlanmış 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188293
-"""Hərbi xidmətlərə görə"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı","""Hərbi xidmətlərə görə"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı Əlibəyov Süleyman cəmil oğlu (polkovnik)- 30.07.2004 Quliyev Ramiz Hüseyn oğlu (polkovnik)- 30.07.2004 Usubov Mütəllim Məhiş oğlu (ədliyyə polkovniki)- 30.07.2004 Babayev Ramiz Hənifəyeviç (polkovnik-leytenant)- 30.07.2004 Baxşiyev Ədalət Qurban oğlu (polkovnik-leytenant)- 30.07.2004 Əliyev Yusif Nəsif oğlu (polkovnik-leytenant)- 30.07.2004 Əmirsultanov Asif Əmiraslan oğlu (polkovnik-leytenant)- 30.07.2004 Hüseynov Zakir Əmir oğlu (polkovnik-leytenant)- 30.07.2004 Kərimov Xaliq Akif oğlu (polkovnik-leytenant)- 30.07.2004 Qafarov Raqib Hacıəli oğlu (polkovnik-leytenant)- 30.07.2004 Məmmədov Vaqif İsrafil oğlu (polkovnik-leytenant)- 30.07.2004 Nəbiyev Firudin Hilal oğlu (polkovnik-leytenant)- 30.07.2004 Əzizov Cəmil Şakir oğlu (gizir) — 16.03.2005. Fərzəliyev Radik Cavanşir oğlu (kiçik gizir) — 16.03.2005 Həmidov Nizaməddin Baba oğlu (polkovnik) — 16.03.2005 Xələfov Rauf Rafiq oğlu (kapitan) — 16.03.2005 Kazımov Şahin Yunsur oğlu (leytenant) — 16.03.2005 Mahmudov Vüqar İsa oğlu (baş leytenant) — 16.03.2005 Mehtiyev Rəşid Aydın oğlu (kiçik gizir) — 16.03.2005 Sultanov Sultan Asif oğlu (polkovnik-leytenant) — 16.03.2005 Şəmilov Elxan Kamal oğlu (gizir) — 16.03.2005 Vəliyev Vaqif Əli oğlu (polkovnik-leytenant) — 16.03.2005 Allahverdiyev İsgəndər İmanverdi oğlu — 27.03.2006 Cəfərov Nəsimi Firudin oğlu — 27.03.2006 Cəfərov Səyavuş Hatif oğlu — 27.03.2006 Ələskər-zadə Füzuli Səftər oğlu — 27.03.2006 Hacıyev Anar Əhməd oğlu — 27.03.2006 Məcidov Azad Əli Ağa oğlu — 27.03.2006 Mustafayev Kamal Mustafa oğlu — 27.03.2006 Tağıyev Vahid Heydər oğlu — 27.03.2006 Süleymanov Ağababa Həsən oğlu — 27.03.2006 Şıxəliyev Mövlam Məmmədismayıl oğlu — 27.03.2006 (24 iyul 2023-cü ildə Prezident İlham Əliyevin sərəncamına əsasən medaldan məhrum olunub) Ağayev Təhsin Mirmükərrəm oğlu (ədliyyə mayoru) — 28.03.2009. Babayev İlham Kamil oğlu (polkovnik-leytenant) — 28.03.2009 Bağırov Namiq Sahib oğlu (general-mayor) — 28.03.2009 Ələkbərov Vüsal Hicran oğlu (ədliyyə mayoru) — 28.03.2009 Ələsgərov Vəli Məmiş oğlu (general-mayor) — 28.03.2009 Həmidov Nizaməddin Baba oğlu (polkovnik) — 28.03.2009 İsmayılov Yusif Əliş oğlu (polkovnik-leytenant) — 28.03.2009 Qasımov Vaqif Əlicavad oğlu (polkovnik-leytenant) — 28.03.2009 Orucov Akif Əkrəm oğlu (polkovnik-leytenant) — 28.03.2009 Sultanov Şahin Sultan oğlu (polkovnik) — 28.03.2009 Şəfiyev Əli Sabir oğlu (general-mayor) — 28.03.2009 Tahirov Elman Həmzə oğlu (kapitan) — 28.03.2009 Zeynalov Vahid Zeynal oğlu (polkovnik) — 28.03.2009 İsmayılov Zaur Ramiz oğlu — mayor — 27.03.2013 Mustafabəyova Rənaxanım Ənvər qızı — mayor — 27.03.2013 Salahov Fərman Çingiz oğlu — mayor — 27.03.2013 Seyidov Rəşad Mirfəddin oğlu — mayor — 27.03.2013 Vəliyev Pərviz Şamir oğlu — polkovnik — 27.03.2013 Yusifov Azad Qəzənfər oğlu — kiçik leytenant — 27.03.2013 Zeynalov Oqtay Əbdül oğlu — polkovnik — 27.03.2013 Salmanov Səxavət İbrahim oğlu — 09.02.2017 Əsgərli Yunis Sabir oğlu — 09.02.2017 Mahmudov Qəşəm Fərzalı oğlu — 09.02.2017 Tağıyev Eldar İsgəndər oğlu — 09.02.2017 Ədilov Rövşən Həsən oğlu — 09.02.2017 Məmmədov İlham Aydın oğlu — 09.02.2017 Məmmədov Kənan Eldar oğlu — 09.02.2017 Rüstəmov Xanlar Kamran oğlu — 09.02.2017 Heybətov Nizami Mikayıl oğlu — 09.02.2017 Məmmədov Fərman Sabir oğlu — 09.02.2017 Mirzəxanov Ömər Roman oğlu — 09.02.2017 Heydərov Lətif Hüseyn oğlu — 09.02.2017 31. Rüstəmov Fəda Nizamı oğlu — əsgər Abbasov Aftandil Qabil oğlu – polkovnik-leytenant Abdullayev Ruslan Mehman oğlu – polkovnik-leytenant Əkbərov Yusif Mürsəl oğlu – polkovnik-leytenant Əzimova Gülnar Bəhram qızı – polkovnik-leytenant Quliyev Elməddin Çingiz oğlu – polkovnik-leytenant Məmmədli Rəhman Bayram oğlu – polkovnik-leytenant Nağıyev Yaşar Tofiq oğlu – polkovnik-leytenant Sadiqov İsmayıl Rəfael oğlu – polkovnik-leytenant Əliyev Vəfadar Çingiz oğlu – mayor Lazımzadə Azər Xudaverdi oğlu – mayor Mirzəyev Elçin Cavanşir oğlu – mayor Müslümov Elçin Qəşəm oğlu – mayor Məmmədov Cavid Yusif oğlu – kapitan Niftullayev Tural Calal oğlu – kapitan Salahov Rəşad Maarif oğlu – kapitan Səmədov Etibar İlqar oğlu – kapitan Əliyev Əlizadə Eyyub oğlu – baş leytenant Hüseynov Şamxal Əli oğlu – baş leytenant Qarayev Toğrul Əhməd oğlu – baş leytenant Quliyev Rəvan Əyar oğlu – baş leytenant Nəcəfov Samir Əli oğlu – baş leytenant Ramazanov Elvin Allahverdi oğlu – baş leytenant Abbasov Zaur İlqar oğlu leytenant Abdullayev Vüsal Fikrət oğlu – baş gizir Cəlilova Dilşad Həsən qızı – baş gizir Xanbutayeva Zabitə Firudin qızı – baş gizir Mikayılova Şəlalə Elman qızı – baş gizir İsaqzadə İlkin Yasin oğlu – gizir Zeynalov Məqsəd Əsəd oğlu – kiçik gizir Allahverdiyev Qəhraman Havis oğlu-kiçik çavuş Mənafov Emil Nazim oğlu – kiçik çavuş Hüseynov Elnur Azər oğlu – əsgər Hüseynov Ruslan Vidadi oğlu – əsgər Novruzlu Nihad Elburus oğlu – əsgər # Balayev Behruz Rasim oglu - gizir Həmçinin bax ""Hərbi xidmətlərə görə"" medalı Azərbaycan Respublikasının orden və medalları ilə təltif edilənlərin siyahıları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=211493
-"""Hərbi əməkdaşlıq sahəsində xidmətlərə görə"" medalı","""Hərbi əməkdaşlıq sahəsində xidmətlərə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı. Medalı haqqında əsasnamə ""Hərbi əməkdaşlıq sahəsində xidmətlərə görə"" medalı ilə Azərbaycan Respublikası ilə hərbi əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsində göstərdikləri xidmətlərə görə Azərbaycan Respublikasının və xarici ölkələrin hərbi qulluqçuları və digər şəxslər təltif edilirlər. ""Hərbi əməkdaşlıq sahəsində xidmətlərə görə"" medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Sərhəddə fərqlənməyə görə"" medalından sonra taxılır. ""Hərbi əməkdaşlıq sahəsində xidmətlərə görə"" medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş qızılı rəngli, dairəvi formalı, diametri 35 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfində üzərində səkkizguşəli ulduz yerləşdirilmiş qalxan təsvir edilmişdir. Qalxandan yuxarıda çevrə boyunca ""Azərbaycan Respublikası"", ulduzun ortasında ""Hərbi əməkdaşlıq sahəsində xidmətlərə görə"" sözləri yazılmış, qalxandan aşağıda iki çarpazlaşdırılmış qılınc, qalxanın sol tərəfində dəfnə yarpağından, sağ tərəfində isə palıd yarpağından çələnglər yerləşdirilmişdir. Çevrənin daxili və ulduzun xarici konturlarının arasında relyefli şüalar vardır. Ulduz ağ, qılınclar gümüşü rəngdə, qalan təsvirlər isə qızılı rəngdədir. Arxa tərəfi hamar səthlidir. Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçüdə düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentdə yaşıl rəngli fonda, kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 1 mm enində qızılı rəngli, 3 mm enində göy və qırmızı rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, üzərində aypara və ulduz təsvir edilən eyni xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. 30 sentyabr 2013-cü il tarixli 733-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (""Respublika"" qəzeti, 28 noyabr 2013-cü il, № 261; Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2013-cü il, № 11, maddə 1252)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188296
-"""Həyatın 12 qaydası: Xaos üçün antidot""","""Həyatın 12 qaydası: Xaos üçün antidot"" — 2018-ci ildə kanadalı klinik psixoloq və psixologiya üzrə professor Cordan Piterson tərəfindən yazılmış özünə yardım kitabı. Müəllif kitabda abstrakt əxlaqi prinsiplər, psixologiya, mifologiya, din və şəxsi təcrübələr haqqında yazılmış esselər vasitəsilə insanlara həyat məsləhəti verir. Kitab 2018-ci il yanvarın 16-da Birləşmiş Krallıqda, yanvarın 23-də isə Kanadada nəşr olunmuş, 3 milyondan çox nüsxəsi satılmışdır. Çiyinlərinizi dik tutub düz dayanın. Özünüzə kömək etmək cavabdehliyinizin olduğu biri kimi davranın. Sizin üçün hər şeyin ən yaxşısını istəyən insanlarla dost olun. Özünüzü dünən olduğunuz halınızla müqayisə edin, başqasının bugünkü halı ilə yox. Övladlarınıza sizin onları sevməmənizə səbəb olan şeyləri etməyə icazə verməyin. Dünyanı tənqid etməzdən əvvəl öz evinizi səliqəyə salın. Əlverişli olanı yox, mənalı olanı edin. Düzünü deyin. Ya da ən azından yalan danışmayın. Elə hesab edin ki, qulaq asdığınız insan sizin bilmədiyiniz bir şeyi bilir. Nitqinizdə dəqiq olun. Uşaqlar skeyt sürərkən onları narahat etməyin. Küçədə pişik görəndə onu tumarlayın. Qaydaların məğzi Çiyinlərinizi dik tutub düz dayanın. Yoldaşım masaj terapevtidir. Ona görə də, fizioloji olaraq bu haqda məlumatlıdır. Yolda insanları müşahidə edərkən onların çox pis qaməti olduğunu görürük. Bu, onlar üçün çox pisdir. Mədəniyyətimizdə buna elə də diqqət yetirilmir. Uşaqlarınıza düz durmalı olduqlarını xatırlatmalısız. Yəni bunu etmək bir növ şüurlu cəhd tələb edir. Bu fəsildə xərçənglər haqda çox danışıram. Onlar öz iyerarxiyalarında üstünlük əldə etmək üçün daima bir-biri ilə vuruşurlar. Xərçəng mübarizəni uduzanda büzüşüb bir yerə yığılır, sanki balacalaşır. Qalib gələndə isə özünü gərir və böyük görünür. Beləcə, qələbəsini digər xərçənglərə göstərir. Əgər xərçəng bir döyüşdə qalib gəlirsə, çox güman ki, digərində də gələcək. Əgər uduzursa, böyük ehtimal ki, digərində də məğlub olacaq. Əgər uduzarsa serotoninin səviyyəsi azalır, qalib gələrsə, artır. Serotoninin səviyyəsi artanda isə o gərilərək bədənini genişləndirir və özündən əmin xərçəngə çevrilir. Serotoninin azalanda xərçəngə eyni miqdarda antidepressant versəz, o yenə də gərilib döyüşə gedəcək. Antidepressentlar xərçənglər üzərində işə yarayır. Düşünürsüz ki ""Kimin vecinədir axı"", amma elə deyil. Anlamırsız. Təkamül perspektivindən yanaşsaq, görürük ki, 350 milyon il əvvəl biz onlardan ayrılmışıq. Dövri hərəkət hələ də eynidir. İnanılmazdır. Bu göstərir ki, daxilinizdəki şey necə dərin, necə təməldir. Bu dövretmə sizin içinizdədir. Əgər serotonin səviyyəniz aşağı düşərsə, düşkün vəziyyətdə olursuz. Önə doğru əyilirsiz. Ətrafınızdakı hər şey tutqunlaşır və ağırlaşır. Əgər özünüzü toplayıb həyatınızı qaydaya salmaq istəyirsizsə, özünüzü arxaya doğru gərib düz dayanmaq həqiqətən də vacibdir. Özünüzə kömək etmək cavabdehliyinizin olduğu biri kimi davranın. Bu, insanların özlərinə qarşı niyə yaxşı davranmadıqları haqda araşdırmadır. İnsanlar özlərinin fərqindədir. Biz öz sərhədlərimizi, zəif nöqtələrimizi bilirik. Ümumi götürsək, insanların heç nəyə dəymədiyini düşünə bilərik. Çünki nöqsanlıyıq, dayanıqısızıq. Amma özümüzü tanıdığımız istənilən insandan daha yaxşı tanıyırıq. Əgər narsist deyilsizsə (bəzi insanlar elədir), bilirsiz ki, özünüzü gərəcək və dəyərləndirəcək enerjiniz yoxdur. Bu da təbii olaraq bir növ özününifrətə gətirib çıxarır. İnsanlar ev heyvanlarına dərman verməyə daha çox meyillidir, nəinki özləri atmağa. Amerikada da belədir. İnsanlar resepti alır, amma dərmanları atmırlar. Bu ideya bir növ Karl Yunqdan öyrəndiyim ""Özünə necə davranılmasını istəyirsənsə, başqalarına elə davran"" fikrinin dəyişdirilmiş formasıdır. Sevdiyiniz, yaxşı davrandığınız birini düşünün və özünüzə qarşı da elə davranmağa çalışın. Bir az aralanın özünüzdən və fikirləşin: ""Mən də digər insanlardan biriyəm və ən azından insanlar içində olan bir fərdin layiq olduğu hörmətə layiqəm. Özümə kömək etməyə çalışmalıyam. Özümə nifrət etmək və özümü məhv etmək əvəzinə, dəyərli bir insanmış kimi öz qayğıma qalmalıyam. Sizin üçün hər şeyin ən yaxşısını istəyən insanlarla dost olun. Əgər dostlarınız varsa və onlara pis xəbər verirsizsə, onlar da kədərlənir. Bunu onlara deyə bilərsiz. Sizi dinləyəcək, ağrınızı azaldacaqlar. Özlərini müdafiə mexanizminə keçib sizə öz başlarına gəlmiş ən pis şeydən danışmayacaqlar. Və ya kimsə sizi ələ salıb deyə içdən-içə sevinməyəcəklər. Sizi dinləyəcəklər. Əgər dostlarınız varsa, başınıza yaxşı bir şey gələndə xoşbəxt olacaqlar. Təsəvvür edin ki, siqareti tərgitmək istəyirsiz və dostlarınız sizə siqaret təklif edir. Əgər bu zarafat xarakterlidirsə, problem yoxdur. Amma çox vaxt bu zarafatlar heç də sadəcə zarafat olmur. ""Mən də siqaret çəkirəm, sən də. Sonra sən siqareti atırsan. Düşünürsən ki, məndən yaxşısan."" Həmin dostlar sizi siqaret çəkmək üçün ona görə yola gətirir ki, özləri bunu edə bilmədikləri üçün pərt olmasınlar. Ya da tutaq ki, içki düşkünüsüz. Dostunuz isə belə deyir: ""Kimin vecinədir ki, üçüncü evliliyin də alt-üst olub? İç getsin."" İnsanlar tam anlamır ki, daha yaxşı olmaları üçün onlara kömək etməyə çalışan insanları özlərinə dost seçmək və onları məhvə aparan insanlardan uzaq durmaq mənəvi cəhətdən normal bir şeydir. Ağlıma həmişə bir səhnə gəlir. Təsəvvür edin ki, canqurtaran dalğıcsız və boğulan kimisə xilas etməyə çalışırsız. Onlara doğru bir ayağınız suyun üzündə üzürsüz. Səbəb odur ki, bəlkə də panikaya qapılırsız. Bir insanın boğulmasındansa iki insanın boğulması vəziyyəti yaxşılaşdırmır. Əxlaqi cəhətdən götürsək, başqa bir adamın gəmisində batmağa məcbur deyilsiz. Yəqin düşünürsüz ki, köməyə ehtiyacı olan bir dostu atıb getmək qəddarlıq, kobudluqdur. Amma mənim dediyim bu deyil. Demək istədiyim şey odur ki, sosial əhatənizə baxmalı və qərar verməlisiz. Sizi incidən, bundan əl çəkməyən və sizi uçuruma aparan insanlarla dost olmağa məcbur deyilsiz. Bundansa, sizə dəyər verən insanlarla birlikdə olun. Özünüzü dünən olduğunuz halınızla müqayisə edin, başqasının bugünkü halı ilə yox. Özünüzü başqası ilə müqayisə etmək hər şeydən öncə ədalətsizlikdir. Xüsusilə də təxminən 30 yaşa kimi. 17 yaşınız olanda onsuz da digər 17 yaşlılar kimi olursuz. Bu sosial müqayisə təqribən 30 yaşında olanlara daha uyğundur. Bu vaxt artıq həyatınız özünəməxsus hal almış olur. Deyək ki, həyatınız 8 bölgüdən ibarətdir: ailə, dostlar, sevgi münasibətləri, sağlamlıq və s. Həyatınız və onun bölgüləri artıq öz yerini tutub. Həyatınız heç kimin həyatı kimi deyil. Görürsüz ki, başqasının həyatı sizinkindən daha yaxşıdır. Siz sadəcə bir zaman kəsiyində onun həyatının sadəcə bir aspektini görürsüz. Bu, məntiqli deyil. Siz onun həyatının tam təsvirini görmürsüz. Sonra da özünüzü tənqid edir və əsəbi olursuz. Bunun heç bir yaxşı tərəfi yoxdur. Olmalı olduğunuz adam deyilsizsə, inkişaf etməlisiz. Öz yaxşı və pis tərəflərinizi tapıb, sabah bu gün olduğunuzdan daha yaxşı olmağa çalışmalısız. Xırda bir şeydə olsa belə. Budur düzgün müqayisə. Çünki özünüzə daha çox oxşayırsız, nəinki başqasına. Sonra görürsüz ki, əla olmasaz da, az da olsa, dünən olduğunuzdan daha yaxşısız. Bunu 5 il ərzində edirsiz və başqasının yox, özünüzün olmalı olduğunuz yerdə olduğunuzun fərqinə varırsız. Çünki siz özünüz bir fərdsiz. Başqa bir insanın həyatındakı faciəni bilmirsiz. Düşünürsüz ki, kimsə varlı və müvəffəqiyyətli biridir. Amma onun həyat yoldaşı və övladları ilə necə münasibəti olduğu, bəlkə iki dəfə boşandığı və ya övladının şizofreniyadan əziyyət çəkdiyi haqda anlayışınız yoxdur. Əksər insanların həyatı faciə və qərəzlə doludur. Məsələ olduğunuzdan daha yaxşı olmalı olduğunuzdadır. Ona görə yox ki, başqa insanlardan pissiz, ona görə ki, olmalı olduğunuz adam deyilsiz. Övladlarınıza sizin onları sevməmənizə səbəb olan şeyləri etməyə icazə verməyin. Əgər yaxşı biri deyilsizsə, uşaqlarınız özlərini yaxşı apardığı zaman bunun intiqamını onlardan alacaqsız. Öz uşaqlarınızı sevdiyinizi deyirsiz, amma ola bilsin ki, onlar başqalarının xoşuna gəlmirlər. Bəlkə özlərini yaxşı aparmırlar. Düşünürsüz ki, uşaqlarınızı sevirsiz. Lakin belə deyil. Sizin xoşunuza gəlməyən nəsə etsələr, onlardan intiqam alacaqsız. Tutaq ki, mağazadasız və 4 yaşında, çoxbilmiş bir uşağınız var. Gözü daim sizdədir. Balaca uşaqlar hamısı belədir, çünki fikirlərini hələ sözlərlə ifadə edə bilmirlər. Müəyyən mənada onların davranışını sürü halında yaşayan heyvanlarla müqayisə etmək olar. Məsələn, itlər. Niyə onları xoşlayırlar? Niyə onlarla yola gedirlər? Çünki bir-birilərini anlayırlar. Beləcə, sınayırlar sizi. Uşağınız sinir krizi keçirib əsəbləşir və nə edəcəyinizi bilmirsiz. Onu götürüb çölə çıxır, sonra da imkan verirsiz ki, dayanıb krizi sona kimi yaşasın. Tezliklə bundan bezəcəyini bilirsiz və belə olduğunu görəndə deyirsiz ki, özünü yaxşı aparana kimi buradayıq. Uşaq bunun nə demək olduğunu yaxşı bilir: yəni ya özünü yaxşı aparacaqsan, ya da burada dayanmağa davam edəcəyik. Əgər uşaqlarınızın etdiyi hərəkət sizin onları sevməmənizə səbəb olursa, başqa insanların bu davranışa görə onlardan xoşu gəlməmə ehtimalı çox yüksəkdir. Deyə bilərsiz ki, nə olsun? Hamının xoşuna gələcək uşaq böyütmək mənim vəzifəm deyil (bəlkə də deməzsiz). Bu, səhv yanaşmadır. Bu, məhz sizin vəzifənizdir. Dünyanı tənqid etməzdən əvvəl öz evinizi səliqəyə salın. Totalitarizm və təsəvvür edilə bilməyəcək qədər amansız şeylər, cinayətkarlar və seriyalı qatillər haqda çox oxumuşam. Bu fəsil amerikalı seriyalı qatil Karl Panzram və ABŞ-da məktəb terroru törədən Dilan Kleboldla Erik Harris haqdadır. Karl Panzramın cəlladına son sözləri belə olub: ""Tez elə. Sənin məni asmağa sərf elədiyin vaxta mən 10 adam öldürərdim."" Arzusu o olub ki, kaş insan nəslinin bir boğazı olardı; beləcə, əlini boğazına dolayıb onu boğardı. Onlar mövcudluğu mühakimə edib onun nöqsanlı olduğu, bunu düzəltməli olan şəxslərin isə məhz onlar olduğu qərarına gəlmişdilər. Bu bölmə eyni zamanda narazılıq haqqındadır. Dünyanı dəyişməyə çalışan insan narazıdırsa, ona güvənmək olmaz. Tomas Eliotun ""Kokteyl qonaqlığı"" adlı pyesində əla bir hissə oxumuşdum. Bir qadın psixiatrın yanına gəlib çətin perioddan keçdiyini, hədsiz əzab çəkdiyini və həyatının yolunda getmədiyini deyir. Sonra isə əlavə edir: ümid edirəm problem məndədir. Psixiatr onun nə demək istədiyini soruşur. Qadın cavabında bildirir ki, iki ehtimal var: ya dünyada problem var, ya da məndə. Əgər problem dünyadadırsa, edə biləcəyim heç nə yoxdur. Mən də onun içində olduğuma görə bu haldayam. Ya da xoşbəxtlikdən problem məndədir ki, bu da yersiz iztiraba səbəb olur. Belədirsə, deməli, bunu düzəldə bilərəm. Bu haqda uzun müddət düşündüm. Əgər həyatınızda nələrsə yolunda getmirsə, günahlandırmağa kimisə tapa bilərsiz. Bu ki asan və rahatdır. Və ya düşünə bilərsiz: ""Məsələ odur ki, həyatımı sevmirəm, bəlkə də ümumiyyətlə həyatı sevmirəm. Çünki həyat dəhşətlidir, Həvvanın ləkəsini daşıyır. Bəs necə bilim ki, bütün bu mühakimələrim doğrudurmu?"" Əsas suallar bunlardır: ""Həyatımı yoluna qoymaq üçün hər şeyi etmişəmmi? Əgər həyatımı yoluna qoymaq üçün edə biləcəyim hər şeyi etməmişəmsə, həyatı, onun keyfiyyətini və ya mövcudluğun özünü mühakimə etməliyəmmi?"" Əgər həyatda olmağınız sizə həddən artıq əzab verirsə, etməməli olduğunuzu bildiyiniz şeyləri etməməyə, səhv olduğunu bildiyiniz şeyləri deməməyə çalışın və baxın görün nələr olur. Ən azından cəhd edə bilərsiz. Əlverişli olanı yox, mənalı olanı edin. Məna sizi həyatın faciəsindən qoruyan divardır. Dayanıqsız, yaralanmış, fani bir varlıq olduğunuz gerçəyinə baxmayaraq, özünüz üçün dəyərli nəsə tapa bilmisiz. Bu, bəlkə də ən dərin instiktdir. Məna sizə düzgün yerdə olduğunuzu deyir. Düzgün yer isə xaosla nizamın ortasıdır. Bu eynilə beyninizin yarımkürələri kimidir. Kobud formada desək, sağ beyin yarımkürəniz anlamadığınız (xaos), sol beyin yarımkürəniz isə anladığınız şeylərlə məşğuldur. Anladığınız şeylərə ilişib qalmağın bir mənası yoxdur, çünki onları onsuz da anlayırsız. Anlamadığınız şeylərin içində isə azıb qalırsız. Ona görə də, bu ikisinin arasında bir yerdə olmalısız. Əlverişli olan şeyi edən zaman indiniz üçün gələcəyinizi qurban verirsiz. Məna isə bunu etmir. Yaşamaq iztirab çəkməkdir. Bu, doğrudur. Məna bu gerçəkliyin antidotudur. Risk etməkdən və mənalı bir şeyin arxasınca getməkdən qorxmalısız. Amma əgər olduğunuz yerdə qalmaq sizi pərişan hala salırsa, bundan daha çox qorxmalısız. Acınacaqlı vəziyyətdə qalmağın əvəzini əzab çəkərək ödəyirsiz. Deyə biləriz ki ""Tanıdığım şeytan tanımadığım şeytandan daha yaxşıdır"", amma bundan elə də əmin olmayın. Vaxt keçir. Əgər işinizə görə acınacaqlı haldasızsa və heç nəyi dəyişmirsizsə, 5 il sonra daha pis vəziyyətdə və daha yaşlı olacaqsız. Sizi xoşbəxt edəcək şey haqda danışmıram. Sizi xoşbəxt edən şeyin arxasınca getmək lüksdür. Mənalı olduğunu düşündüyünüz şeyin arxasınca getmək isə mənəvi borcunuzdur. Bu, asan deyil, qurban tələb edə bilər. Əgər işinizi dəyişmək istəyirsizsə və eyni zamanda, ailəniz, uşaqlarınız, məsuliyyətiniz varsa ""İşimi sevmirəm. İstefa edirəm"" deyə bilməzsiz. Bu, düzgün strategiya deyil. Bunun əvəzinə düşünə bilərsiz ki, bu iş mənim ruhumu məhv edirsə, nə etməliyəm? Yeni iş axtarmalısız. Əgər heç kim sizi işə götürmək istəmirsə, özünüzü inkişaf etdirməli və ya CV-nizi yeniləməlisiz. Bəlkə də, müsahibə qorxunuzun öhtəsindən gəlməyə və ya sosial bacarıqlarınızı yaxşılaşdırmağa ehtiyacınız var. Əgər işinizi dəyişirsizsə, bütün bunları düşünməli, hər şeyi ağıllı, məsuliyyətli, yetkin bir insan kimi etməlisiz. Bu, bir neçə ilinizi ala bilər. Bunları etmək lüks deyil, əksinə, çətindir. Mənəvi məsuliyyətdir, xoşbəxtlik deyil. Düzünü deyin. Ya da ən azından yalan danışmayın. Həqiqəti demək çətindir, çünki bunun üçün həqiqəti bilmək lazımdır. Nə vaxt yalan danışdığınızı isə bilirsiz. Cəmiyyət içində özünü narahat hiss edən insanlar təmtəraqlı nəsə deyirlər və bu gözlənilən nəticəni vermir. Özləri də, digərləri də pərt olur. Əgər fikir versələr, görərlər ki, bu, onların bütövlüyünü pozur, onları zəif biri edir. Ona görə də, bunu etməzlər. Yalanlar sizi zəif birinə çevirir və bunu hiss edə bilirsiz. Bu, mənanın tam əksidir. Çünki məna həqiqətlə bağlıdır. Əgər yalan danışırsızsa, deməli, artıq qarşı tərəfdəsiz. Elə hesab edin ki, qulaq asdığınız insan sizin bilmədiyiniz bir şeyi bilir. Danışmaq istəyirsiz və danışıb qurtardıqda danışmağa başlamazdan əvvəlki halınızdan daha çox şey bilmiş olursuz. Buna ən yaxşı nümunə sevgi münasibətinizin olduğu şəxslə aranızda baş verən mübahisədir. Qalib gəlmək istəyəcəksiz, xüsusilə də əsəbisizsə. Öncə düşünməlisiz ki, bu mübahisədə qalib gəlmək nə mənaya gəlir? Tutaq ki, danışıqda partnyorunuzdan daha qabiliyyətli və hiyləgərsiz. Eləsə, qalib gələ bilərsiz. Əvvəlcə deyim ki, bu, sizin haqlı olduğunuz demək deyil. Haqsız olarkan qalib gəlmək heç də yaxşı fikir deyil. Ola bilsin ki, qarşı tərəf sizin görə bilmədiyiniz şeyi görə bilir, sadəcə sizin kimi onu sözlərlə ifadə edə bilmir. Bu halda həmin şəxsə qulaq asmaq istəyə bilərsiz. Çünki bəlkə də həmin şəxs başıaşağı şəkildə divara çırpılmağınızın qarşısını almaq üçün sizə nəsə deməyə ��alışır. Bunun baş vermə ehtimalı var. Bəlkə də, onların nə dediklərini, bütün bunları niyə dediklərini və vəziyyəti dəyişməyiniz üçün nə etməli olduğunuzu anlamadığınızı deyərək onlara kömək etməlisiz. Eşitdiyinizə əmin olmasaz, qarşı tərəfin dedikləri fikrinizi onsuz da dəyişməyəcək. Amma qulaq asın. Çünki çırpılmamalı olduğunuz divara çırpılmaq istəməzsiz. Məhz buna görə, düşmənlərinizə də qulaq asmalısız. Bəlkə də, onlar sizə özünüz haqda müəyyən yalanlar deyib sizi çaşdıracaq, amma bəzən dostlarınızın sizə deməyəcəyi şeyləri də deyəcəklər. Nitqinizdə dəqiq olun. Tanrı dünyanı danışaraq yaradıb. Ünsiyyət və mövcudluq arasındakı qarşılıqlı qırılmaz əlaqə haqqında düşünün. Dil xaosu götürüb nəsəyə çevirir. Tanrının Adəmin etməsini istədiyi şeylərdən biri heyvanlara ad verməsi idi. Çünki adları olana qədər onlar doğrudan da real deyildilər. Adı qoyula bilməyən şeylər ad qoyula bilən şeylərdən daha qorxuducudur. Gerçəklik nə qədər pis olsa da, təxəyyülünüz qədər dəhşətli deyil. Heç bir istisna olmadan, nə qədər pis də olsa, hər şeyə ad vermək daha yaxşıdır. Nəyisə adlandıra bilməmək sizdə həmin şeylə üzləşmək qorxunuzun olduğu düşüncəsini yaradır ki, bu da sizi uğursuzluğa düçar edir. Uşaqlar skeyt sürərkən onları narahat etməyin. Əvvəllər işlədiyim Müqəddəs Corc küçəsində yeniyetmələrin skeyt sürməsini izləyirdim. Qorunmaq üçün çox da alətləri yox idi. Skeyt sürənlərin bu cür dəlisov şeylər etməsini izləmək xoşuma gəlir. Çünki onlar təcrübə qazanmağa çalışırlar. Təhlükəylə üzləşərkən qoruyucu nəyəsə ehtiyac duymurlar. Uşaqların skeyt ilə pilləkənin məhəccərindən sürüşməsi cəsarətdir. Bəlkə də, bunun axmaqlıq olduğunu düşünürsüz. Əslində, bu iki şeyi bir-birindən fərqləndirmək elə də asan deyil. Havaya tullanıb skeyti tutmaq, məhəccərin üstündə müvazinətini saxlamaq zarafat deyil. Bunu etməklə onlar cəsur olmağa, təhlükə ilə üz-üzə duraraq nəyisə dərindən öyrənməyə çalışırlar. Məktəblərdə uşaqların belə ""üsyankar"" hərəkətlərinə pis baxılır. Əksinə, bu uşaqları rahat buraxmaq lazımdır. Küçədə pişik görəndə onu tumarlayın. Bu hissə müəyyən qədər avtobioqrafikdir, çünki burada qızım haqqında danışmışam. Başınıza faciəvi şeylər gəlirsə və onların qarşısında demək olar ki çarəsizsizsə, nə etməli olduğunuz haqda yazmışam. Küçəmizin o tayındakı Cincer adında bir pişik bizim itlərimizlə dostlaşmışdı. Beləcə, onu tumarlaya və bir dəqiqəlik də olsa, xoşbəxt ola bilərdin. İşlər yolunda getməyəndə içində ümidin olduğu müəyyən şeylərlə qarşılaşırsız. Bu zaman onlardan istifadə etməlisiz. Bu, emosional baxımdan yazılması ən çətin fəsil olsa da, çox pozitivdir. Mənalı olan, ruhunuza rahatlıq verən şeyi tapmağınız üçün bir xatırlatmadır. Həmçinin bax Cordan Piterson",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=817149
-"""I"" əməliyyatı və Şurikin başqa macəraları (film, 1965)","Film 3 novelladan ibarətdir: ""Ortaq"", ""Qarabasma"" və """"I"" əməliyyatı"". Hər üç novelladakı hadisələr baş qəhrəman olan, məzəli və heç vaxt ruhdan düşməyən tələbə Şurikin ətrafında cərəyan edir. Bu filmdə həm də Leonid Qaydayın filmlərinin qəhrəmanı olan Qorxaq, Axmaq və Çoxbilmiş obrazlarını görmək olar. Film haqqında Filmin çəkilişləri 27 iyul 1964-cü ildə başlamış və 3 aprel 1965-ci ildə başa çatdırılmışdır. Filmin çəkilişləri hazırkı Sankt-Peterburqda, ""Mosfilm"" kinostudiyasının pavilyonunda, Moskvanın Sviblovo rayonunda və Odessada aparılmışdır. Bir çox komik məqamlar elə çəkiliş vaxtı düşünülmüşdü. Məsələn, Şurikin Axmağı rapira qılıncı ilə yaralaması və onun sinəsindən ""qan"" (qırmızı şərab) axmağı səhnəsi aktyor Yuri Nikulinin ideyası olmuşdur. Filmin bütün epizodlarında Moskvanın 1960-cı illər memarlığı əks etdirilmişdir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Ssenari müəllifləri : Yakov Kostyukovski, Moris Slobodskoy, Leonid Qayday Rejissor : Leonid Qayday Operator : Konstantin Brovin Rəssam : Artur Berger Bəstəkar : Aleksandr Zasepin Dirijor : Vladimir Vasilyev Aleksandr Demyanenko – Şurik Aleksey Smirnov – Fedya Mixail Puqovkin Vladimir Basov – polis Emmanuil Geller – çətirli sərnişin Rina Zelyonaya – avtobus sərnişini Hüseyn Axundov – 13 №-li avtobusun sərnişini Viktor Uralski – tikintidə aşpaz Georgi Axundov – keçəl sərnişin Valentina Berezutskaya ""Qarabasma"" Aleksandr Demyanenko – Şurik Nataliya Seleznyova – Lida Vladimir Rautbart – professor Viktor Pavlov Valeri Nosik – oyunçu tələbə Georgi Georgiu Zoya Fyodorova – qonşu Sergey Jirnov – Şurikin dostu Viktor Zozulin – radiooperator """"I"" əməliyyatı"" Aleksandr Demyanenko – Şurik Yuri Nikulin – Axmaq Georgi Vitsin – Qorxaq Yevgeni Morqunov – Çoxbilmiş Vladimir Vladislavski Mariya Kravçunovskaya – nənə Vladimir Komarovski – sürücü Tanya Qradova – Lena Aleksey Smirnov – alıcı Xarici keçidlər Filmi izlə (azərbaycan dilində) ""I"" əməliyyatı filmi — 10 ən yaxşı sovet filmindən biri Həmçinin bax Rusiya filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=443066
-"""I"" əməliyyatı və Şurikin digər macəraları (film, 1965)","Film 3 novelladan ibarətdir: ""Ortaq"", ""Qarabasma"" və """"I"" əməliyyatı"". Hər üç novelladakı hadisələr baş qəhrəman olan, məzəli və heç vaxt ruhdan düşməyən tələbə Şurikin ətrafında cərəyan edir. Bu filmdə həm də Leonid Qaydayın filmlərinin qəhrəmanı olan Qorxaq, Axmaq və Çoxbilmiş obrazlarını görmək olar. Film haqqında Filmin çəkilişləri 27 iyul 1964-cü ildə başlamış və 3 aprel 1965-ci ildə başa çatdırılmışdır. Filmin çəkilişləri hazırkı Sankt-Peterburqda, ""Mosfilm"" kinostudiyasının pavilyonunda, Moskvanın Sviblovo rayonunda və Odessada aparılmışdır. Bir çox komik məqamlar elə çəkiliş vaxtı düşünülmüşdü. Məsələn, Şurikin Axmağı rapira qılıncı ilə yaralaması və onun sinəsindən ""qan"" (qırmızı şərab) axmağı səhnəsi aktyor Yuri Nikulinin ideyası olmuşdur. Filmin bütün epizodlarında Moskvanın 1960-cı illər memarlığı əks etdirilmişdir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Ssenari müəllifləri : Yakov Kostyukovski, Moris Slobodskoy, Leonid Qayday Rejissor : Leonid Qayday Operator : Konstantin Brovin Rəssam : Artur Berger Bəstəkar : Aleksandr Zasepin Dirijor : Vladimir Vasilyev Aleksandr Demyanenko – Şurik Aleksey Smirnov – Fedya Mixail Puqovkin Vladimir Basov – polis Emmanuil Geller – çətirli sərnişin Rina Zelyonaya – avtobus sərnişini Hüseyn Axundov – 13 №-li avtobusun sərnişini Viktor Uralski – tikintidə aşpaz Georgi Axundov – keçəl sərnişin Valentina Berezutskaya ""Qarabasma"" Aleksandr Demyanenko – Şurik Nataliya Seleznyova – Lida Vladimir Rautbart – professor Viktor Pavlov Valeri Nosik – oyunçu tələbə Georgi Georgiu Zoya Fyodorova – qonşu Sergey Jirnov – Şurikin dostu Viktor Zozulin – radiooperator """"I"" əməliyyatı"" Aleksandr Demyanenko – Şurik Yuri Nikulin – Axmaq Georgi Vitsin – Qorxaq Yevgeni Morqunov – Çoxbilmiş Vladimir Vladislavski Mariya Kravçunovskaya – nənə Vladimir Komarovski – sürücü Tanya Qradova – Lena Aleksey Smirnov – alıcı Xarici keçidlər Filmi izlə (azərbaycan dilində) ""I"" əməliyyatı filmi — 10 ən yaxşı sovet filmindən biri Həmçinin bax Rusiya filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=102474
-"""JARA"" beynəlxalq musiqi festivalı","Festivalın tarixi 2016-cı ildə festival Bakıda iyulun 9-dan 10-a qədər keçirilib. Festivalda Qriqori Leps, Filipp Kirkorov, Emin Ağalarov, Sergey Lazarev, Svetlana Loboda, A'STUDIO, Leonid Aqutin, Stas Mixaylov, Nikolay Baskov, Ani Lorak, Vladimir Presnyakov, Eva Polna, Aleksandr Revva, Polina Qaqarina, Timati, Artik & Asti, Serebro, Alekseev, MBAND, Potap i Nastya, Nyuşa Şuroçkina, İqor Burnişov, Stas Kostyuşkin, Denis Klyaver, Anitsa Tsoy, Tomas N'evergreen, Valeriya, Lolita Milyavskaya, Anna Sedokova, Aleksey Vorobyov, Slava, Pizza, Band'Eros, Vremya i Steklo, Yulianna Karaulova, Vlad Sokolovskiy, Mitya Fomin, Nərgiz və digər musiqiçilər çıxış edib. Festivalın aparıcıları Yana Çurikova və Andrey Malaxov olub. 2017-ci ildə festival Bakıda 25 iyuldan 28 iyula qədər keçirilib. Festivalda Alla Puqaçova və Sofiya Rotarunun yaradıcılıq gecələri keçirilib. Festivalda Qriqori Leps, Filipp Kirkorov, Emin Ağalarov, Sergey Lazarev, Svetlana Loboda, A'STUDIO, Leonid Aqutin, Nikolay Baskov, Ani Lorak, Aleksandr Revva, Artik & Asti, Serebro, Alekseev, MBAND, Potap i Nastya, İqor Burnişov, Anitsa Tsoy, Valeriya, Lolita Milyavskaya, Slava, Vremya i Steklo, Yulianna Karaulova, Nərgiz, Albina Canabayeva, Aleksandr Marşal, MOT, IOWA, Alessandro Safina, MONATIK, Timur Rodrigez, Stanislav Pyexa, Soso Pavliaşvili, Vera Brejneva, Vladimir Vinokur, Layma Vaykule, Kristina Orbakayte, İrina Dubtsova, Yeqor Krid, Dima Bilan, Diana Arbenina, Valeri Meladze, Jasmin, Lev Leşşenko, Qlyukoza, Vaxtanq, Fabrika, Brandon Stone, Maks Barskix, Aleksandr Panayotov, Olqa Buzova, Yuliya Parşuta və digər musiqiçilər çıxış edib. Festivalın aparıcıları Yana Çurikova, Andrey Malaxov və Maksim Qalkin olub. 2018-ci ildə festival Bakıda 26 iyuldan 29 iyula qədər keçirilib. Festivalda Valeriya, Valeri Meladze və Lyubov Uspenskayanın yaradıcılıq gecələri keçirilib. Festivalda Leninqrad, Leonid Aqutin və Vladimir Presnyakov solo konsertlər keçiriblər. Festivalda Emin Ağalarov, Qriqori Leps, Filipp Kirkorov, Sergey Lazarev, Ani Lorak, Timati, Maks Barskix, Yeqor Krid, Slava, MOT, A'Studio, Qlyukoza, Aleksandr Panayotov, MONATIK, Brandon Stone, Jasmin, Alekseev, Vremya i Steklo, Lolita Milyevskaya, Vera Brejneva, Timur Rodrigez, Band'Eros, Artik & Asti, Kristina Orbakayte, Nikolay Baskov, Aleksandr Marşal, Svetlana Loboda, Stas Pyexa, İrina Dubtsova, Albina Canabayeva, Denis Klyaver, Pizza, Alessandro Safina, Yulianna Karaulova, Tomas N’evergreen, Soso Pavliaşvili, Diana Arbenina, MBAND, Natalya Podolskaya, Stiven Siqal, Dan Balan, Aleksey Çumakov, Qradusı, Anastasiya Kamenskix, Feduk, L'One, Zivert, Mişa Marvin, Jah Khalib, Anjelika Varum, Natali, Mari Kraymberi, Mozgi, Djigan, Lyoşa Svik, VİA Qra, Zara, Anna Sedokova, Soqdiana, ST, Artyom Pivovarov, Yuliya Kovalçuk, İntars Busilis, Nastasya Samburskaya, Rita Dakota və digər musiqiçilər çıxış edib. Festivalın aparıcıları Yana Çurikova və Nikolay Baskov olub. 2019-cu ildə festival Bakıda 25 iyuldan 28 iyula qədər keçirilib. Festivalda Lyube qrupunun solo konserti, Qriqori Leps və Stas Mixaylovun yaradıcılıq gecələri keçirilib. Festivalda Emin Ağalarov, Stiven Siqal, Filipp Kirkorov, Svetlana Loboda, Olqa Buzova, Qriqori Leps, Vera Brejneva, Valeriya, Sergey Lazarev, Leonid Aqutin, A'Studio, Ani Lorak, Lolita Milyevskaya, Maks Barskix, Nikolay Baskov, Vremya i Steklo, Artik & Asti, Jiqan, Mitya Fomin, Aleksey Çumakov, Tomas N'evergreen, Kristina Orbakayte, Yuliya Kovalçuk, Albina Canabayeva, Anita Tsoy, Zara, Natalya Podolskaya, Jasmin, Vladimir Presnyakov, Aleksandr Panayotov, Dennis Klyaver, Alessandro Safina, Slava, Nyuşa Şuroçkina, MOT, Lyubov Uspenskaya, MBAND, Fabrika, Mozgi, Zivert, MONATIK, Qlyukoza, Nataşa Korolyova, Aleksandr Malinin, İrina Nelson, Klava Koka, El'man, Jony, TERNOVOY, HammAli & Navai, Rauf & Faik, RASA, CYGO, Vladimir Kuzmin, NAZİMA, Ruki Vverx, Alyona Sviridova, Aleksandr İvanov, Na-Na, Aleksandr Buynov, Bosson, Otpetıe Moşenniki, Rondo, Seryoga, və digər musiqiçilər çıxış edib. Festivalın aparıcıları Yana Çurikova, Timur Rodrigez və Yuliya Baranovskaya olub. Həmçinin bax Kiyev Musiqi Festivalı Xarici keçidlər zhara.tv — ""JARA"" beynəlxalq musiqi festivalının rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=623715
-"""Jukov"" ordeni","Jukov ordeni — Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatı. Orden Rusiya Federasiyası Prezidentinin 9 may 1994-cü ildə 930 saylı fərmanı ilə iri hərbi əməliyyatların keçirilməsində, o cümlədən Böyük Vətən müharibəsi dövründə hərbi əməliyyatların keçirilməsində xidmətlərinə görə yüksək rütbəli və ali zabit heyətinin mükafatlandırılması üçün, təsis edilmişdir. Əvvəl Jukov ordeni iyerarxiyası dövlət mükafatlarına görə ""Vətən qarşısında Xidmətlərinə Görə"" ordeni ilə gedirdi və lent bağlamada sinəsinin sağ tərəfində olurdu. 2010-cu ilin sentyabr ayında ordeninin nizamnamə və təsvirinə mühüm dəyişikliklər edilib, o cümlədən ordenin taxılması qaydası dəyişdirilərək, sinənin sol tərəfində beşguşəli kötük lentlə sancılır. Orden yerini Uşakov ordeni ilə əvəzlədi. 2013-cü ilin yanvarında və 2015-ci ilin aprelində ordenin statusunda dəyişikliklər edilərək hərbi birləşmələrin komandirləri və onların muavinləri, yüksək rütbəli ali zabit heyəti, hərbi təhsil təşkilatları və s. verilməsinə qərar verilmişdir. Rusiya Federasiyasının Prezidentinin 25 aprel 1995-ci il tarixli 413 saylı fərmanı ilə 15 mükafatlandırma keçirilib. Cəmi 100 nəfər və 4 hərbi hissə Jukov ordeni ilə mükafatlandırılıb. Ordenin xarici görünüşünün müəllifi Rusiyanın xalq rəssamı Valeri Balabanovdur",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=425980
-"""Jurnalistlərin dostu"" mükafatı","""Jurnalistlərin dostu"" mükafatı — ""RUH"" Azərbaycan Jurnalistləri Müdafiə Komitəsi tərəfindən dövlət məmurlarına, ictimai-siyasi təşkilatların tanınmış nümayəndələrinə verilən mükafat. ""Jurnalistlərin dostu"" mükafatını ""RUH"" Azərbaycan Jurnalistləri Müdafiə Komitəsi tərəfindən 1997-ci ildə təsis edilmişdir. Mükafatın verilməsində məqsəd cəmiyyətdə söz və mətbuat azadlığı prinsiplərini təbliğ və inkişaf etdirmək, bu məqsədlə dövlət məmurlarımızın, ictimai-siyasi təşkilatların tanınmış nümayəndələrinin kütləvi informasiya vasitələri ilə əlaqələrinin möhkəmlənməsinə nail olmaq, bununla da mediaya qayğı ənənələrini stimullaşdırmaqdır. Laureatları 1998: Nazim İmanov 1999: Sirus Təbrizli 2000: Əli Kərimli 2001: İsa Qəmbər 2002: Heydər Əliyev 2003–2009: verilməyib 2010: İlham Əliyev 2013: İlham Əliyev 2017: İlham Əliyev Həmçinin bax Azərbaycan Jurnalistləri Müdafiə Komitəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=390007
-"""Just Cause"" əməliyyatı","Just Cause əməliyyatı — 20 dekabr 1989-cu ildə ABŞ-nin Panamaya hücümu. İşğal ərzində Panamanın de-fakto lideri Manuel Noryeqa amerikalı hərbçilər tərəfindən əsir götürülərək ABŞ-yə aparılmış, onun yerinə Guilermo Endara Qalimani vəzifəyə təyin olunmuşdur. İşğaldan sonra Milli Müdafiə Qüvvələri (Fuerzas Armadas de Panama) dağıdılıb. Əmaliyyatın gedişi 15 dekabr 1989 ildə Manuel Noryeqa Panama parlamentində çıxış edərkən ABŞ-la müharibə şəraitində olduğunu bildirdi. 17–18 dekabr 1989-cu ildə Corc Herbert Uoker Buş Doğru İş (İngiliscə: Just Cause) Əməliyyatı keçirməyi qərara aldı. 20 dekabr gecə saat 2 də Əməliyyat başladı. Səhərə Panamada yerləşən iki hərbi baza ABŞ-nin əlinə keçdi. Hərbi bazalar müqaviməti dayandırsalarda Panama hələdə müqavimət göstərirdi. 25 dekabrın səhəri müqavimət dayandırıldı və ""Just Cause"" əməliyyatı uğurla başa çatdı. Rəsmi məlumata görə əməliyyat zamanı Panamanın 400 vətandaşı həlak olub. ABŞ ordusunun itkiləri 23 ölü, 324 yaralı olaraq hesablanmışdır, Panama tərəfinin itkiləri barədə isə dəqiq məlumat yoxdur. Amerikan təxminlərinə görə Noryeqaya bağlı qüvvələr bu əməliyyatda 205 nəfər itki vermişdir. Rəsmi Pentaqon açıqlamasına görə əməliyyat ərzində 510 nəfər panamalı mülki vətəndaş həlak olub. Reaksiyalar ABŞ-nin Panamanı işğal etməsi Kolumbiya xaricində qalan bütün Latın Amerikası ölkələri tərəfindən qınandı. Bu əməliyyat SSRİ və Çin tərəfindən də qınandı. ""Just Cause"" ABŞ-nin Panamaya qarşı hərbi əməliyyatı Arxivləşdirilib 2012-01-15 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=809317
-"""Kazbek"" qutusu (film, 1958)","Mənzil-istismar idarəsinin rəisi Məmişov (Əliağa Ağayev) zahirən özünü işgüzar və diqqətli göstərir. O, yanına şikayət və ya xahişə gələnləri hörmətlə qarşılayır, onlara diqqətlə qulaq asır. Şikayətlər və xahişlər yadından çıxmasın deyə ""Kazbek"" qutusunun içində qeydlər aparır. Papirosları çəkib qurtarandan sonra həmin ""Kazbek"" qutusunu zibil yeşiyinə tullayır. Belə laqeyd hərəkətləri onun işdən çıxarılmasına gətirib çıxarır. Qısametrajlı bədii filmdə bürokrat, insan talelərinə laqeyd olan mənzil-istismar idarəsi rəisi tənqid olunur. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Məhərrəm Əlizadə Rejissor: Rəşid Atamalıbəyov Operator: Mirzə Mustafayev Rəssam: Nadir Zeynalov Bəstəkar: Zakir Bağırov Səs operatoru: Sabir İsgəndərov Rejissor assistenti: Əsgər İsmayılov Operator assistenti: Tofiq Sultanov (T. Sultanov kimi) Montaj üzrə assistent: A. Filimonova Filmin redaktoru: N. Sadıxov Filmin direktoru: A. Şuşkin Çalır: Estrada Orkestri Dirijor: Q. Krupkin Əliağa Ağayev-Mənzillər idarəsi rəisi Məmişov Münəvvər Kələntərli-Məmişovun arvadı Əzizə Məmmədova-Qarı M. Babayeva-Süpürgəçi Müxlis Cənizadə-""Kirpi"" əməkdaşı Tələt Rəhmanov-Tələbə Əliyev S. Piriverdiyeva-Katibə Əhməd Əhmədov (Əhməd Ruminski kimi)-Rəngsaz Nazim Yüzbaşov-Şikayətçi Lütfəli Abdullayev-At yarışındakı adam Fərhad İsmayılov-Məmişovun oğlu Filmi səsləndirənlər Hüseynağa Sadıqov-Tələbə Əliyev (Tələt Rəhmanov) Məmməd Sadıqov-Rəngsaz (Əhməd Əhmədov) Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 125. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=436591
-"""Kiklad"" İncəsənət Muzeyi","""Kiklad"" İncəsənət Muzeyi (yun. Μουσείο Κυκλαδικής τέχνης) — Afinanın ən böyük muzeylərindən biri. ""Kiklad"" 1986-cı ildə Yunanıstanın mötəbər ailələrindən olan Nikolas və Dolli Qulandrislərin Kiklad və qədim yunan incəsənətinin nümunələrindən ibarət fərdi kolleksiyası əsasında yaradılmışdır. Bildirildi ki, ""Kiklad"" İncəsənət Muzeyi Egey dənizi və qədim Kipr mədəniyyətinin tədqiqi və təbliği məqsədilə yaradılıb. Ümumilikdə muzeydə üç mindən çox müxtəlif eksponat təqdim olunur. Xarici keçidlər cycladic.gr — Kiklad İncəsənət Muzeyinin rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=805895
-"""Kimyaçı"" Mədəniyyət Sarayı","Üzeyir Hacıbəyov adına ""Kimyaçı"" Mədəniyyət Sarayı — Sumqayıtda mədəniyyət evi ""Kimyaçı"" mədəniyyət sarayı 1986-cı ildə istifadəyə verilmişdir. Sarayın qarşısındakı meydan ""Kimyaçı"" mədəniyyət sarayı istifadəyə verildiyi vaxtdan etibarən sarayın qarşısındakı meydanda respublika və şəhər əhəmiyyətli müxtəlif tədbirlər keçirilmişdir. Bu ərazi Sumqayıt şəhərinin mərkəzində yerləşən ən geniş meydandır. Ümumi ərazisi 5 hektar olan meydanda 2013-cü ildə geniş abadlıq-quruculuq və yaşıllaşdırma işləri aparılmışdır. Meydanda kommunikasiya xətləri və işıqlandırma sistemi tamamilə yenidən qurulmuşdur. Müasir fəvvarə meydana xüsusi yaraşıq verir. Xarici keçidlər Sumqayıt. Mədəniyyət evləri Arxivləşdirilib 2012-01-08 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=269700
-"""Kino-Mədənçi"" Studiyası","1924-cü ildə kinematoqrafın maddi bazasını möhkəmləndirmək məqsədilə Dağ-Mədən Fəhlələri Şurası və Dövlət Kinofabrikası ""Kino-Qornyak"" birgə müəssisəsini yaratdı. Sənədli filmlərlə yanaşı ""Kino-Mədənçi"" AFKİ ilə birlikdə 2 bədii film də istehsal etdi: ""Mədənçi-Neftçi İstirahətdə və Müalicədə"" (1924), ""Əvəz-əvəzə"" (1925). Kino-Mədənçi sərbəst şəkildə 3 il fəaliyyət göstərir və 1927-ci ildə Dövlət Kinofabrikinin tərkibinə qatılır. Filmoqrafiya 1 may 1925-ci il (film, 1925) (qısametrajlı sənədli film) 1925-ci ildə Bakı neftçilərinin istirahəti (film, 1925) (qısametrajlı sənədli film) Almaniya fəhlə nümayəndə heyətinin Bakıya səfəri (film, 1925) Azərbaycan Həmkarlar İttifaqı Şurasının V ildönümü (film, 1925) Belçika fəhlə nümayəndə heyəti Bakıda (film, 1926) Əvəz-əvəzə (film, 1925) Mədənçi-neftçi istirahətdə və müalicədə (film, 1924) Mədənçilər İttifaqının 20 illiyi (film, 1927) Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 28. Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=91454
-"""Kitabi Dədə Qorqud"" Kollokviumu","""Kitabi Dədə Qorqud"" Kollokviumu — 1–3 iyul 1988-ci il tarixində SSRİ və Türkiyənin birgə təşkilatçılığı ilə Bakıda keçirilmiş elmi tədbir. Kollokviumun təkilat komitəsinin rəhbərləri SSRİ Türkoloqlar Komitəsinin sədr müavini professor Tofiq Məlikli və İstanbul Universiteti Türkiyyat Araşdırmaları İnstitutunun müdiri, professor Osman Fikri Sərtqaya olmuşdur. Kollokviumu Azərbaycan Elmlər Akademyasının elmi katibi, akademik Bəkir Nəbiyev açmışdır. Üç gün davam edən kollokviumda professor Xalıq Koroğlu ""Təpəgöz və polifem"", professor Tofiq Hacıyev ""Dədə Qorqud Kitabı dilinin iki sintaktik xüsusiyyətləri haqqında"", professor Süleyman Əliyarlı ""Kitabı Dədə Qoqud:tarixi-filoloji araşdırma təcrübəsi"", professor Şamil Cəmşidov ""Dədə Qorqud Kitabı haqqında"", professor Tofiq Məlikli ""Kitabı Dədə Qoqudda şeir mətinlərinin strukturu"", professor Kamil Vəli Nərimanoğlu ""Kitabı Dədə Qoqud şeirləri haqqında bir necə söz"", professor Orxan Şaiq Gökyay ""Dədə Qorqud Kitabı üzərinə"", professor Bəhaəddin Ögəl ""Dədə Qorqud Kitabının əski və yazılı qaynaqları haqqında"", professor Əhməd Bican Ərcilasun """"Dədə Qorqud Kitabı ilə Oğuz Dastanı arasındakı əlaqələr"", professor Tuncər Gülənsoy ""Dədə Qorqud Hekayələrinin Anadolu və Rumelində izləri"", professor Osman Fikri Sərtqaya ""Dədə Qorqud Kitabındaki bəzi şeir parçalarının heca vəzni və məzumə türü açısından yenidən oxunması"", professor Fikrət Türkmən ""Dədə Qorqud hekayələrinin Anadolu və Rumelində yaşayan qolları"", professor Saim Sakaoğlu ""Bamsı Beyrək hekayəsindəki qiyafət dəyişdirmə motivi ilə digər motivlərin Anadolu nağıllarında görülməsi"" mövzusunda çıxış etmiş və bu çıxışlar ətrafında olduqca geniş, maraqlı müzakirələr aparılmışdır.Altı il sonra, 1994-cü ildə bu məruzələr ""Türk Dili Araşdırmaları Yıllığı""nın özəl sayınıda çap olunmuşdur. 1926-cı ildə keçirilən Birinci Türkoloji Qurultaydan sonra ilk dəfə idi ki, Türkiyədən bir heyət Bakiya gəlir və orada Azərbaycan türkləri ilə birlikdə elmi konfrans keçirirdilər. Bu Türkiyə alimlərinin Bakıya, Azərbaycana ilk gəlişləriydi. Bakı səfəri onlar üçün "" xəyal deyil, xəyal ötəsi"" bir şeydi. ""Kitabi Dədə Qorqud"" kollokviumu Türkiyədə, özəlliklə də Azərbaycanda qorqudşünaslıq elminin inkişafina qüvvətli təkan vermişdir. 1988-ci ildən sonra ""Dədə Qorqud ensiklopediyası""nın, onlarla maraqlı kitabın, yüzlərlə məqalənin nəşr olunması, dastanın 1300 illiyinin beynəlxalq səviyyədə qeyd edilməsi, ""Dədə Qorqud"" elmi jurnalının nəşri bunun sübutudur. ""Kitabi Dədə Qorqud"" Kollokviumunun 10 illiyi 1998-ci ildə Türkiyənin Konya şəhərində, 20 illiyi isə 2009-cu ildə Bakıda Slavyan Universitetinin təşəbbüsü ilə geniş şəkildə qeyd olunmuşdur. Rekasiyalar Kollekvium İrəvanın və oradakı alimlərin narazılığına səbəb olmuş və onların etirazları ilə nətiəclənmişdir. Ancaq Çelışev, Əthəm Tenişev və özəlliklə kollokviumun iştirakçısı olan Xalıq Koroğlu, Bakı toplantısı və sovet heyətinin işinə tam dəstək verərək, onu siyasi konyuktura aləti etməməyə çağırdılar. Müzakirədən sonra qəbul edilən Bölmənin qərarında kollokviumun və sovet heyətinin fəaliyyəti yüksək qiymətləndirilir və kollokviumların davam edilməsi istənilirdi. Sovet Tükoloqlar Komitəsinin sədri, SSRİ EA müxbir üzvü Ədhəm Tenişev 1988-ci ilin oktyabın 10-da Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru, SSRİ EA müxbir üzvü M. S. Kapitsaya ünvanladığı məktubunda yazırdi: Həmçinin bax Dədə Qorqud dastanı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=676766
-"""Kiyevin 1500 illik xatirəsinə"" medalı","""Kiyevin 1500 illik xatirəsinə görə"" medalı- SSRİ Ali Sovetinin 10 may 1982-ci il tarixli qanununa əsasən təsis edilmiş medal. Rəssam E. Kuddur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=461326
-"""Kiyevin müdafiəsinə görə"" medalı","""Kiyevin müdafiəsinə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 21 iyun 1961-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı. Medalın rəsmləri Vladimir Atlantov tərəfindən çəkilib. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=473131
-"""Kobra"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi","""Kobra"" — Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı dəstəsi. Yaradılması Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı hərbi qulluqçulardan ibarət xüsusi təyinatlı dəstələri mövcuddur. Həmin dəstərin hamısı vahid ""Kommando"" adı altında birləşiblər. Ümumi olaraq isə Daxili Qoşunların 9 Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi mövcuddur. ""Kobra"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsidə onlardan biridir. ""Kobra"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi əsasən gizirlərdən və zabitlərdən ibarətdir. Baş geyimləri qırmızı beretdir. Komandirləri Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı Füzuli İmrəliyevdir. ""Kobra"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsinin hərbi qulluqçuları 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan Vətən müharibəsi zamanı Cəbrayıl şəhərinin, Füzuli şəhərinin və Şuşa şəhərinin azad edilməsi uğrunda gedən döyüşlərdə savaşmışdır. Dəstənin şəxsi heyətindən 9 nəfər (baş leytenant Kamran Kazımov, baş çavuşlar Əsgər Əhmədov və Vüqar Cəfərov, çavuşlar Ceyhun Rzayev, Elvin Məmmədov, Hilal İmanzadə, Mikayıl Mikayılzadə, Orxan Ömərov və Tərlan Eyniyev) şəhid olmuşdur, 30 nəfər isə yaralanmışdır. XTD Komandiri Füzuli İmrəliyev noyabrın 8-də Şuşa istiqamətində yaralanmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=705710
-"""Kolumbiya"" sirki (film, 2010)","""Kolumbiya Sirki"", Bosniyalı rejissor Danis Tanoviçin çəkdiyi bir dram filmidir (2010). Antalya IFF-də Qızıl Portağal Mükafatı (2010) na layiq görülmüşdür. 67-ci Venesiya Film Festivalında və 2011-ci ildə Trieste Film Festivalının açılışında təqdim edilmişdir. Bosniya və Herseqovina tərəfindən rəsmi olaraq 2010-cu ildə ""Ən yaxşı xarici film"" nominasiyasında Oskar mükafatına namizəd göstərilmiş, lakin son beş nominasiyaya daxil ola bilməmişdir. Filmin qəhrəmanı, 40 yaşlıı xorvatiyalı Divko, Almaniyadan doğma yurdu Bosniyaya qayıdır və ömrünün yarısını hərbi çağırışdan yayınmaq üçün sosialist Yuqoslaviyasından gizlənir. İndi o varlanmışdır, dəbdəbəli Mercedes avtomobili, Azra adlı gənc bir məşuqəsi var. Divkonun məqsədi, qaçaq düşdükdən sonra əlaqə saxlamadığı arvadından boşanmaq, evini qaytarmaq və Azra ilə yeni bir həyat qurmaqdır. Talisman hesab etdiyi qara pişiyini də özü ilə gətirir (həmin pişiyi tapdıqdan sonra həyatı yoxuşa qalxmışdır). Şəhərin yeni meri, xorvat millətçisi və çoxdankı dostu, evinə sahib çıxmağına kömək edir, bununla da keçmiş həyat yoldaşı Lusia və oğlu Martin küçəyə atılır (daha sonra onlar köhnə bir mənzildə yerləşirlər). Bələdiyyə başçısı aktiv şəkildə əmlak bölgüsü aparır və quldurlar etiraz etmək istəyəndə keçmiş kommunist bələdiyyə başçısını döyürlər. ""Kolumbiya"" sirki, Divko ilə Lucianın barışıqlarının həyata keçdiyi əyləncə parkının adıdır, ailənin qalan hissəsi isə Almaniyada baş verəcək gələcək müharibədən qaçmağa çalışır. Miki Manoyloviç — Divko Mira Furlan — Lucko, Divkonun həyat yoldaşı Boris Ler — Martin, Divko oğlu Elena Stuplyanin — Divronun məşuqəsi Azra, sonra Martina Milan Strliç — Ranko, bələdiyyə başçısı Mario Knezoviç — Pivas Ermin Bravo — Ante Qudel",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=696635
-"""Kopli"" medalı","Kopli medalı (ingiliscə Copley medal) — elm adamları üçün İngiltərədə yaranmış Royal Society tərəfindən verilən elmi mükafatdır. Bu mükafat həm Royal Society tərəfindən, həm də dünyada ən qədim medal kimi tanınır. Kopli medalı ilk dəfə 1731-ci ildə verilməyə başlanıb və bu günə qədər hər il bu davam etdirilir. Medal öz adını varlı bir torpaq sahibi və özü də Royal Society təşkilatının üzvü olan Godfrey Koplidən alıb. Medalın səthi gümüşdən olub 5000 sterlinlik pul mükafatı ilə verilir. Bu medalı qazanan elm adamları arasında Çarlz Darvin, Albert Eynşteyn və Léon Foucault və 52 Nobel mükafatı (17-si fizika,14-ü kimya,21-i fiziologiya və tibb üzrə) qazanmış Con Dezaguilers də var. Bu medalı qazanan yeganə qadın elm adamı 1976-cı ildə Doroti Hodkin olmuşdur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=517445
-"""Kosmosun öyrənilməsində xidmətlərinə görə"" medalı","""Kosmosun öyrənilməsində Xidmətlərinə Görə"" medalı — Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatı. Mükafatın tarixi Medalı ""Rusiya Federasiyasının dövlət mükafat sisteminin təkmilləşdirilməsi üzrə tədbirlər Haqqında"" 7 sentyabr 2010-cu il tarixli 1099 saylı ""kosmosun öyrənilməsində Xidmətlərinə Görə"" Rusiya Federasiyası Prezidentinin Fərmanı İlə təsis edilib. Eyni sərəncamla medalı haqqında Əsasnamə və onun təsviri təsdiq edilib. Rusiya Federasiyası Prezidentinin fərmanı ilə 16 dekabr 2011-ci il tarixli 1631 saylı medalının əsasnaməsi və təsviri olan medal miniatür surəti nəzərdə tutulmuş əlavələr edilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=424697
-"""Kosmosun öyrənilməsindəki xidmətlərinə görə"" medalı","""Kosmosun öyrənilməsində Xidmətlərinə Görə"" medalı — Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatı. Mükafatın tarixi Medalı ""Rusiya Federasiyasının dövlət mükafat sisteminin təkmilləşdirilməsi üzrə tədbirlər Haqqında"" 7 sentyabr 2010-cu il tarixli 1099 saylı ""kosmosun öyrənilməsində Xidmətlərinə Görə"" Rusiya Federasiyası Prezidentinin Fərmanı İlə təsis edilib. Eyni sərəncamla medalı haqqında Əsasnamə və onun təsviri təsdiq edilib. Rusiya Federasiyası Prezidentinin fərmanı ilə 16 dekabr 2011-ci il tarixli 1631 saylı medalının əsasnaməsi və təsviri olan medal miniatür surəti nəzərdə tutulmuş əlavələr edilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=823515
-"""Krım müharibəsi"" medalı","""Krım müharibəsi"" medalı — Krım müharibəsi səbəbilə yaradılan medal. Sultan Əbdülməcid dövründə (1839–1861) yaradılan medalın ön tərəfində zeytun budaqlarından meydana gələn çələng ortasında tuğra və Krım 1271 (1855/1856), arxa tərəfində silah və bayraqlardan yaranan gerbin altında La Crimea 1855 yazısı vardır. 36,5 mm həcmində, təxminən 24,25 qram ağırlığındakı medallar gümüşdən olmuşdur. Medalın dizayneri 1849-cu ildə Aya Sofyanı təmiri, 1855-ci ildə ingiliscə və fransızca olaraq Krım medalı, 1863-cü ildə Kənd Təsərrüfatı və Sənət sərgisi və 1876-cı ildə Plevne müdafiəsi və 1877–1878-ci il Rus-Türk müharibəsi medallarını dizayn edən və Osmanlı zərbxanası üçün işləyən Ceyms Robertsondur. Digər dövlətlərdə istehsalı Bu medal Krım müharibəsində Rusiyaya qarşı Osmanlı imperiyasının müttəfiqi olan Fransa və İngiltərədə də istehsal edilmişdir. Kraliça Viktoriya (1837–1901) dövründə İngiltərədə buraxılmış gümüş medalların ön tərəfində Kraliça Viktoriyanın şəkli, ətrafında Victoriya regina 1854 yazısı, arxa tərəfində Romalı döyüşçülər kimi geyinmiş döyüşçü və ona çələng taxan zəfər tanriçası (Viktoriya) və Crimea yazısı vardır. 36 mm həcmində, 31 qram ağırlığında olan bu medallar 1856-cı ildə Fransa tərəfindən də qəbul edilmişdir. Azov deyilən növləri dəniz qüvvələri mənsublarına ayrılmışdı. Həmçinin bax ""İstiqlaliyyət"" medalı (Türkiyə Respublikası) ""Ləyaqət"" medalı (Osmanlı imperiyası) ""İmtiyaz"" medalı (Osmanlı imperiyası) ""Müharibə"" medalı (Osmanlı imperiyası)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=566123
-"""Kursk"" atom sualtı qayığı qəzası","“Kursk” atom sualtı qayığı qəzası — 2000-ci il avqustun 12-də Barens dənizində torpedo mərmisinin partlayışı nəticəsində batmışdır. Hadisədə 118 nəfər heyət üzvü həlak olmuşdur. Kursk Rusiyanın ən müasir sualtı qayıqlarından idi. Qayığın tikilməsinə 1992-ci ildə başlanıb, 2 ilə başa çatdırılmışdı. O zaman bildirilirdi gövdəsi ikiqat olduğundan bu sualtı qayığın batması praktiki olaraq mümkün deyil. Dəniz manevri 2000-ci ilin avqustunda, Kursk sualtı qayığı Rusiyanın Şimal donanmasının 30 gəmisi ilə birlikdə Barens dənizində təlimə cəlb edildi. Təlimə Böyük Pyotr gəmisindən komandanlıq edilirdi. Murmanskın çevrəsində okeanda 150 kilometr ərazi bu təlim üçün başqa gəmilərin hərəkətinə bağlandı. ABŞ-a məxsus “Memfis” və “Toledo” sualtı qayıqları müşahidə edirdi. Partlayışlar Rəsmi məlumata görə yerli vaxtla saat 11:28-də, torpedo yanacağında istifadə edilən yüksək sıxılmış hydrogen-peroksid torpedo bölməsinə dolub. Burada isə mis materialları ilə zəncirvari reaksiya yaranıb və partlayış meydana gəlib. Seysmoqraflarda birinci partlayış 1.5-2.2 bal gücündə qeydə alınıb. Partlayış sualtı qayığın gövdəsini zədələyib. Bu da təxminən 1 000 dərinlikdə sualtında təzyiqin yaranması deməkdir. Qayığın ikinci və dördüncü bölmələri saniyədə 90 000 litr su ilə dolmağa başlayıb. Bu ərazidə olan bütün heyət üzvləri həlak olub. Amma nüvə reaktorlarının yerləşdiyi bölmə bu partlayışdan zədələnməyib. Seysmoqraflarda ikinci partlayışın gücü 3.5-4.4 bal gücündə qeydə alınıb. İki partlayışdan sonra gəmi heyətindən 23 nəfər sağ alıb. Onlar qayığın doqquzuncu bölməsinə sığınıblar. Bu bölmədə qayığın ikinci yanğın çıxışı yerləşirdi. Burada suyun 100 metr dərinliyində onlar bir-bir qayığı tərk edə bilərdilər. Amma onlar qayığı tərk etmək əvəzinə xilasedici gəminin gəlməsini gözlədilər. Az sonra qayığın ehtiyat enerji təminatı və reaktorları söndü. Qayığın içərisində havanın hərarəti düşməyə başladı. Xilasedicilər qəzalı qayığın sağ qalmış heyət üzvləri ilə əlaqə qura bilmədilər. Qəzadan sonra “Kursk” atom sualtı qayığının müəmmalı qəzası Rusiyada özünəməxsus şəkildə şok effekti əmələ gətirmişdi. 2000-ci il avqust ayının 14-də Vladimir Putin tərəfindən hadisəni təhqiq etmək üçün yaradılan dövlət komissiyası sualtı qayığın batdığı ərazini təhqiq etdi. 2001-ci ildə “Kursk” atom sualtı qayığının qalıqları su üzərinə qaldırıldı. Bundan sonra mütəxəssislər sualtı qayığı əsaslı şəkildə nəzərdən keçirdilər. Məlum oldu ki, sualtı qayıqda qəza baş verən gün komanda heyətinin danışıqlarını yazan maqnitofon söndürülüb. Sualtı qayıqda həmçinin qəza zamanı avtomatik şəkildə işə düşəcək siqnalizasiya sistemi də hansı səbəbdənsə söndürülübmüş. Sualtı qayığın növbə jurnalında isə baş verən hadisə ilə bağlı hər hansı qeyd yox idi.Qəza nəticəsində ölənlərin hüquqlarını müdafiə edən vəkil B. A. Kuznetsov baş verən hadisəni təhqiq edən komissiyanın fəaliyyətini sərt şəkildə tənqid edərək, məsələ ilə bağlı baş prokuror Ustinovun əsl həqiqətləri gizlətdiyini bəyan etmişdi. Kuznetsov təhqiqat materialları ilə tanış olduqdan sonra bu qərara gəlmişdi ki, əgər qəzaya uğrayan sualtı qayıqdakılara vaxtında kömək göstərilsəydi və ya bununla bağlı xarici ölkələrə yardım üçün müraciət edilsəydi, onda ən azı 23-25 nəfəri xilas etmək olardı. Komissiyanın gəldiyi son nəticə də çoxları üçün gözlənilməz oldu. Belə ki, təhqiqat komissiyası “Kursk” atom sualtı qayığının göyərtəsində torpedonun partladığı və nəticədə onun su altına getdiyi qənaətinə gəlmişdi.I dərəcəli kapitan Aleksandr Leskov hesabına görə, “Kursk” atom sualtı qayığına gəmi əleyhinə olan ballistik raketlə atəş açılıb. Almaniyanın “Berliner Zeitung” qəzeti isə 2000-ci il sentyabr ayının 8-də çıxan sayında yazmışdı ki, “Kursk” atom sualtı qayığı hərbi dəniz təlimlərində iştirak edən “Böyük Pyotr” gəmisindən buraxılan raketlə təsadüfən vurulub. Putinin reaksiyası CNN kanalında amerikalı telejurnalist Larri Kinq Putindən “Kursk” atom sualtı qayığı ilə bağlı nə baş verdiyini soruşmuşdu. Putin isə halını pozmadan heç nə olmamış kimi gülümsəyərək: “Qayıq batdı”, — deyə ona cavab vermişdi. Populyar mədəniyyətdə Rusiyanım DDT qrupu ""Kapitan Kolesnikov"" adlı mahnınını “Kursk” atom sualtı qayığı qəzasına həsr etmişdir. Xarici keçidlər Həlak olmuş heyət üzvülərinin siyahısı Arxivləşdirilib 2015-09-24 at the Wayback Machine Həmçinin bax Qəzzə bölgəsinə humanitar yardım aparan gəmilərə hücum",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=416455
-"""Kutuzov"" ordeni (Rusiya)","Kutuzov ordeni — Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatıdır. Ordenin tarixi Kutuzov ordeni SSRİ-də 1942-ci ildə təsis edilib.SSRİ dağıldıqdan sonra orden Rusiya Federasiyası Ali Sovetinin 20 mart 1992-ci il tarixli 2557 saylı qərarı İlə Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatlarının sistemində saxlanılmışdı. Lakin Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatı 2010-cu ilə qədər nizamnaməyə və rəsmi təsvirə malik deyildi. Rusiya Federasiyası Prezidentinin 7 sentyabr 2010-cu il tarixli 1099 saylı ""Rusiya Federasiyasının dövlət mükafat sisteminin təkmilləşdirilməsi üzrə tədbirlər Haqqında""fərmanı ilə nizamnamə və ordenin təsviri təsis edilmişdir.2013-cü ilin yanvarında və 2015-ci ilin aprelində ordenin nizamnaməsinə dəyişikliklər edilmişdi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=425997
-"""Köniqsberqin alınmasına görə"" medalı","""Köniqsberqin alınmasına görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 9 iyun 1945-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı. Medalın rəsmləri A. Kuznetsov tər��findən çəkilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=473136
-"""Kəlbəcərin azad olunmasına görə"" medalı","""Kəlbəcərin azad olunmasına görə"" medalı — İkinci Qarabağ müharibəsində qələbə münasibətilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən 2020-ci il 26 noyabr tarixli 204-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmiş Azərbaycanın dövlət təltifi. Təltif edilən şəxslər ""Kəlbəcərin azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının Kəlbəcər rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılmış döyüş əməliyyatlarında iştirak etmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları təltif edilir. Təltif edən orqan ""Kəlbəcərin azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Vətən Müharibəsində qələbə münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Qanununa əsasən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təltif edir. Taxılma qaydası ""Kəlbəcərin azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, ""Şuşanın azad olunmasına görə"" medalından sonra taxılır. Medalın təsviri Medalın ümumi təsviri ""Kəlbəcərin azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfinin kənarları bəzəkli naxışlarla konturlanmışdır. Bəzəkli konturdan medalın daxilinə doğru, xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə təsvir olunmuşdur. Xarici və daxili çevrələrin arasında, yuxarı qövs boyunca KƏLBƏCƏR, aşağı qövs boyunca 15 NOYABR 2020 sözləri yazılmışdır. 15 NOYABR 2020 sözlərindən sol və sağ tərəflərdə, aşağıdan yuxarıya doğru dəfnə çələngləri təsvir olunmuşdur. KƏLBƏCƏR sözü ilə dəfnə çələnglərinin arasında iki səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində, doğan günəş şüaları fonunda at belində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağını aparan Azərbaycan əsgəri təsvir olunmuşdur. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış lövhənin üzərində qövs boyunca KƏLBƏCƏRİN AZAD OLUNMASINA GÖRƏ sözləri yazılmışdır. Lövhənin aşağı hissəsinin mərkəzində səkkizguşəli ulduz, ulduzla sözlərin arasında isə kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Medalın arxa tərəfinin mərkəzində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır. Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin mərkəzində 10 mm enində qızılı rəngli şaquli zolaq, qızılı rəngli zolaqdan sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 8 mm enində bir göy rəngli və 5.5 mm enində bir qızılı rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678348
-"""Kəlbəcərin azad olunmasına görə"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı","""Kəlbəcərin azad olunmasına görə"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı məqaləsində Kəlbəcər rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılmış döyüş əməliyyatlarında iştirak etmiş və təltif edilmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuların adları yer alır. 29 dekabr 2020 24 iyun 2021 5 noyabr 2021 Bu tarixdə təltif edilən bütün hərbi qulluqçular, ölümündən sonra təltif ediliblər. Həmçinin bax ""Kəlbəcərin azad olunmasına görə"" medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=687240
-"""Layell"" medalı","Layell medalı (Lyell Medal) — London Geologiya Cəmiyyətinin geologiya sahəsində yüksək nailiyyətlərə görə elmi təltifi. Medal müasir geologiya elminin banisi, ""XIX əsrin ən görkəmli alimlərindən biri olan"" İngiltərə geoloqu Çarlz Layellin (1797–1875) şərəfinə adlandırılmışdır.. Təltif olunanların siyahısı Aşağıda təltif olunanların siyahısı verilmişdir.: 1876 — Con Morris 1877 — Ceyms Hektor 1878 — Georgİ Busk 1879 — Edmont Hebert 1880 — Con Evans 1881 — Con Vilyam Davson 1882 — Con Lusett 1883 -Vilyam Bencamin Sarpenter 1884 — Cozef Leydi 1885 — Harri Qovir Sili 1886 — Vilyam Pengellu 1887 — Samuel Allport 1888 — Henri Alleyne Nikholson 1889 — Vilyam Boyd Davkins 1890 — Tomas Rupert Jones 1891 — Tomas McKennu Hughes 1892 — Georgi Higfield Morton 1893 — Edvin Tulley Nevton 1894 — Con Milne 1895 — Con Frederik Blake 1896 — Artur Smit Vudvard 1897 — Georgi Jenninqs Hinde 1898 — Vilhelm Vaagen 1899 — Karles Alexander McMahon 1900 — Con Edvard Marr 1901 — Ramsay Heatley Traquair 1902 — Friç Antonin 1902 — Riçard Lidekker 1903 — Frederik Vilyam Rudler 1904 — Hatqorst Alfred Qabriel 1905 — Hans Reusch 1906 — Frannk Davson Adams 1907 — (Con) Joserh Frederik Viteaves 1908 — Riçard Dixon Oldham 1909 — Percu Frey Kendall 1910 — Artur Vaughan 1911 — Fransis Srtur Bather 1911 — Artur valton Rove 1912 — Filip Lake Xarici keçid www.geolsoc.org.uk (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=424023
-"""Laçının azad olunmasına görə"" medalı","""Laçının azad olunmasına görə"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). İkinci Qarabağ müharibəsində qələbə münasibətilə təsis edilmişdir. Təsis edilməsi 2020-ci il noyabrın 20-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Vətən Müharibəsində qələbə münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və birinci oxunuşda təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Laçının azad olunmasına görə"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Laçının azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının Laçın rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılmış döyüş əməliyyatlarında iştirak etmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları təltif edilir.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Laçının azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Laçının azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, ""Ağdamın azad olunmasına görə"" medalından sonra taxılır. Medalın təsviri Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Laçının azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfinin kənarları bəzəkli naxışlarla konturlanmışdır. 2.2. Bəzəkli konturdan medalın daxilinə doğru, xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə təsvir olunmuşdur. Xarici və daxili çevrələrin arasında, yuxarı qövs boyunca ""LAÇIN"", aşağı qövs boyunca ""1 DEKABR 2020"" sözləri yazılmışdır. 2.3. ""1 DEKABR 2020"" sözlərindən sol və sağ tərəflərdə, aşağıdan yuxarıya doğru dəfnə çələngləri təsvir olunmuşdur. ""LAÇIN"" sözü ilə dəfnə çələnglərinin arasında iki səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində, doğan günəş şüaları fonunda at belində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağını aparan Azərbaycan əsgəri təsvir olunmuşdur. 2.4. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış lövhənin üzərində qövs boyunca ""LAÇININ AZAD OLUNMASINA GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Lövhənin aşağı hissəsinin mərkəzində səkkizguşəli ulduz, ulduzla sözlərin arasında isə kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. 3.2. Medalın arxa tərəfinin mərkəzində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. 3.3. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Xara lentin mərkəzində 10 mm enində qızılı rəngli şaquli zolaq, qızılı rəngli zolaqdan sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 8 mm enində bir göy rəngli və 5.5 mm enində bir qızılı rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. 4.3. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678350
-"""Lena dirəkləri"" təbii parkı","Qayalı dirəklər çayın səthindən hündürlüyü 220 metr təşkil edir. Qayalar Kebri dövrünün əhəng daşı suxurlarından ibarətdir. Tektonik xüsusiyyətlər baxımından Lena dirəklər Sibir platforması daxilində yerləşir. Dirəklər əhəng tərkibli dağ suxurları kimi erkən Kembri dövründa 560–540 milyon il öncə meydana gəlməyə başlayır. Dirəklərin tam formalaşması isə 400milyon il öncəyə aid edilir. Sibir ərazisi daim qalxır. Bunun nəticəsi olaraq isə çayın axdığı ərazi ilə qayalıqlar arasında uçurum əmələ gəlmişdir. Bu isə öz növbəsində karst məşəlli suxurların aktivləşməsinə səbəb olmuşdur.Dekabrist Aleksandr Aleksandroviç Besttujev-Marlinski dirəkləri gördükdən sonra isə bu sözləri demişdir: ""Bu əsrarəngiz yaradılış qarşısında necədə müqəddəs sakitlik, ürək axır"". Təbiət parkı ""Lena dirəkləri"" təbiət parkı 16 avqust 1994 tarixində Yakutiya Prezidentinin № 837 qərarı ilə yaradılmışdır. Parkın sahəsi 485 min hektardır. Parkın əsas məqsədi ekoloji turizmdirParkın ərazisi daimi don zonasında yerləşir. Burada Mamont (Mammulhus primigenius Blum), bizon (Bison priscus Boj), tüklü kərgədan (Coelodonta antiguibatis Blum) və digərlərinin. qalıqları aşkarlanır. Lena dirəkləri 2 iyul 2012 tarixində YUNESCO Ümumdünya irsi siyahısına daxildir). Lena dirəkləri — Rusiyadakı Saxa Respublikası (Yakutiyanın) Xanqalas ulusu ərazisində, Lena çayı sahilində yerləşən əsrarəngiz təbiət abidəsidir. Təbiət parkı Lena Pillars nisbətən yaxınlarda, 90-cı illərin ortalarında quruldu. Əsas məqsədi ekoturizmin inkişafı və qəribə bir meşədə Lena çayının sahilləri boyunca ucalan qaya formasiyalarının, əslində sütunların qorunmasıdır. Və yalnız bir neçə il əvvəl Lena Sütunları təbii bir məkan olaraq UNESCO-nun Dünya İrsi Siyahısına daxil edildi. Alimlərin fikrincə, bu formasiyaların meydana gəlməsi Kembri dövründə, yəni təxminən 500 milyon il əvvəl başlamışdır. Bir çox, milyon illər əvvəl burada nəhəng qayalar var idi, sonra eroziya və aşınma prosesləri hündür, 100 metr hündürlüyə qədər şaquli olaraq əmələ gəldi daş sütunlar. Lena Sütunları, bu gün müşahidə etdiyimiz kimi, təxminən 400 min ildir, yəni planetimizin yaş standartlarına görə — ""son zamanlarda"" mövcuddur. Pokrovsk şəhərindən təqribən 100 km cənub-qərbdə, Lenanın sağ sahili boyunca bir neçə kilometrə qədər uzanırlar və mistik bir təəssürat yaradırlar. Buradakı yerlərin vəhşi, sıx olmadığı deyilə bilər. Sükut təsəvvür olunmur və havanın təmizliyi hazırlıqsız bir şəhər sakininin başını gicəlləndirir. Sülh və əmin-amanlıq bu qədim qayalarla tanış olmaq üçün səyahətə çıxmağa cəsarət edən turistlərin üzərinə enir. Milli park ""Lena Pillars"" Lena Sütunları Milli Parkı nisbətən yaxınlarda, 15 ildən bir az əvvəl meydana gəldi. 1980-ci illərin ortalarında, nəticədə arxeoloji sahə parkdan axan Dirinq-Yuryax çayının ağzında, tarixə qədərki Dirinq mədəniyyətinin izlərini tapmış qədim insanların düşərgəsini aşkar etdilər. Alimlər yalnız alətlər, zinət əşyaları və ev əşyaları deyil, həm də qədim heyvanların qalıqlarını tapdılar: yünlü kərgədan (Coelodonta antiguibatis), bizon (Bison priscus) və mamont (Mammulhus primigenius). Dirinq-Yuryax saytının dünyanın ən qədimlərindən biri olduğu versiyası var. Təbii meyarlara görə, milli park UNESCO-nun Dünya İrsi Siyahısına daxil olduğunu iddia edir. Tərəvəz dünyası ""Lena Pillars"" parkının ərazisində 464 növ daha yüksəkdir damar bitkiləri… Düz qarğıdalı taiga üstünlük təşkil edir. Maraqlıdır ki, yalnız burada endemik bir bitki — Redowskia sophiifolia böyüyür. Dünyanın başqa bir yerində yoxdur. Daha bir çox var nadir bitki — Scriabinin nazik ayaqlıları (Koeleria skrjabinii). Burada bir çoxları var nadir çiçəklər və otlar: kiçik çiçəkli divar (Parietaria micrantha), ləkəli terlik (Cypripedium guttatum), Pensilvaniya zanbağı (Lilium rep-sylvanicum) və s. Həqiqətən inanılmaz bitki Arctic lupine (Lupinus arcticus) adlandırmaq olar. Həqiqət budur ki, toxumları canlılığın bütün dünya rekordlarını qırıb. Beləliklə, 1954-cü ildə Kanadanın Yukon yaylasındakı arxeoloji qazıntılar zamanı bu bitkinin toxumları tapıldı. Onların yaşı da müəyyən edildi: 10.000 il. Qazıntı bitdikdən sonra toxumlar cücərməyə çalışana qədər təxminən 12 il anbarda yatdı. Lena Sütunları ərazisində bir çox zərif yosun və liken var. Yagel və ya şimal maralı yosunu (Cladonia rangiferina), çox yüksək şaxta müqavimətinə malikdir. Bu sayədə qışda diyetalarının 90% -ni təşkil edən ən şiddətli soyuq havalarda da maralı üçün əla bir qida kimi xidmət edir. Heyvanlar aləmi Parkda 42 növ məməli, 99-u quş, 27-si nadir və nəsli kəsilməkdə olan 4-ü, amfibiya və sürünən, 23-ü balığa ev sahibliyi edir. Yağel və ya geyik yosunu, şaxtaya davamlı liken növlərindən biridir. Çox vaxt, meşələrdə və sahil ərazilərində Sibir çəyirtkəsi (Mustela sibirica), samur (Martes zibellina), Amerika minkası (Neovison vison), çöl balığı (Mustela evers-manni), canavar (Gulo gulo). Kiçik heyvanlardan adi uçan dələ (Pteromys volans), adi dələ (Sciurus vulgaris), Asiya çipurkası (Tamias sibiricus), uzun quyruqlu torpaq sincabı (Spermophilus undulatus), ağ dovşan (Lepus timidus). Qızıl qartal ən böyük və ən güclü qartaldır, lakin bu gün bu növün özünün qorumağa ehtiyacı var, buna görə də Rusiyanın Qırmızı Kitabına daxil edilmişdir Burada marağa bənzər nisbətən kiçik bir heyvan olan Muskus maral (Moschus moschiferus) tapılmışdır. Yetkin bir müşk maralının bədən uzunluğu bir metrə çatır, quruduğu boyu 70 sm-dir, buynuzları yoxdur; əvəzinə dişləri erkəklərin turnir silahı rolunu oynayır. diqqət yetirin latın adı bu heyvan. Moschus sözü var yunan mənşəli və ""müşk"", moschiferus — ""müşk daşıyan"" mənasını verir. Hər bir erkək müşk maralında uzun müddətdir parfümeriyada istifadə olunan və yüksək qiymətləndirilən, güclü qoxulu bir maddə olan müşk istehsal edən xüsusi bir qarın bezi vardır. Sis içərisində lena sütunları Lena Sütunları Milli Parkında Kiçik Kuğu (Cygnus bewickii), Peregrine Şahin (Falcoperegrinus), Gyrfalcon (Falco rusticolus), Ağ quyruqlu Qartal (Hali-aeetus albicilla), Qızıl Qartal (Aquila chrysaetos), Osprey (Pandion), və ya Sibir Durnası (Grus leucogeranus) və digər onlarla quş növü. Berkut ən məşhurlardan biridir yırtıcı quşlar, ən böyük və ən güclü qartal. AT son vaxtlar onların sayı, əsasən təbiətin ekoloji tarazlığındakı ciddi pozuntular və quşların məqsədyönlü məhv edilməsi səbəbindən kəskin şəkildə azalmışdır. Qızıl qartallar, bir çox digər yırtıcı heyvanlar kimi, çox həssas bir görmə qabiliyyətinə malikdirlər: 2 km məsafədən bir dovşan görə bilirlər. Qızıl qartallar bərabər və ya daha böyük ölçüdə heyvanlara hücum edə bilər: tülkülər, marallar və onların balaları, çobanlar, cüyürlər, qoyunlar. Yakutiya Lena Sütunları UNESCO-nun Dünya Mirası Siyahısına daxil edilir və eyni zamanda bunlardır vizit kartı Yakutiya. Sahildə uzanan 50 kilometr hündür qayalar həqiqətən təsir edici bir mənzərədir. Bunları görən kimsə orta əsr qalalarının şəkillərini açır və kiminsə xəyalları əjdahalar ölkəsinə aparır, bəziləri isə nəhənglərin əsrlər boyu donmuş olduğunu görür. A. A. təbiətin bu yaradılışına heyran qaldığını dilə gətirdi. Bestuzhev — Marlinsky. Bu gün Yakutiyanın bu sirli guşəsi turistləri cəlb edir müxtəlif künclər işıq və təbii park özü olur daha maraqlı il ildən. Bölgənin xüsusi iqlimi bu cür keyfiyyət dəyişikliklərinə kömək edir. Bəzi yerlərdə qayaların hündürlüyü 100 m-ə çatır, bu həqiqətən təsir edicidir və gəmi onlara yaxınlaşdıqca səyyahın sinəsində daha çox zövq və heyranlıq yaranır. Gün batarkən buraya gələnlər üçün şanslıdır, bu zaman sütunları öz təsvirləri ilə bir nağıl sarayına və ya bir növ qədim qalaya bənzəyirlər və çayın özü də ayna rolunu oynayır, qayalar iki qat daha böyük və əzəmətli görünür. 1995-ci ildən bəri Lena Pillars təbii parkı statusu aldı milli qoruq… Əvvəllər buraya turistlər yaxınlıqdan gəlirdisə, bu gün xaricilər ziyarət edirlər, elm adamları da yerlə maraqlanırlar. Sonuncuları qeyri-adi flora və fauna cəlb edir. Yaşadı qeyri-adi baxışlar quşlar, heyvanlar, o cümlədən ayılar, qurdlar, dəlilər, vaşaqlar, müşkratlar, dovşanlar, qızıl qartallar, qartal bayquşları, egrets, şahinlər. Lena çayının sularında çox şey var fərqli balıq, nərə, boz, nelma kimi kifayət qədər qiymətli növləri var. Yerli fauna və floranın böyük bir hissəsi Qırmızı Kitabın səhifələrinə daxil edilmişdir. Qoruğun ümumi sahəsi 500 hektardır. Buraya yalnız hündür qayalarla yanaşı meşələr də daxildir. Qoruğun özü iki hissədən ibarətdir — Lena sütunları uyğun və (yerli ləhcədən tərcümədə bu söz ""qumlar"" deməkdir). Qoruğun arxeoloji dəyəri böyükdür. Tədqiqatlar qeyri-adi daş massivlərinin bir silsiləsinin meydana gəlməsinin təxminən 400 min il əvvəl başladığını göstərir. Zərif qayalıqların təməli Kembri əhəngdaşıdır. Tukulan yerində, elm adamları bir mamont, kərgədan və bizonun qalıqlarını aşkar etdilər. Həm də bu qoruqda qədim insanların yerlərinin izlərini tapa bilərsiniz. İqlim xüsusiyyətləri Buradakı iqlim bəlkə də mülayim deyil. Bunu kəskin şəkildə kontinental adlandırmaq daha doğru olardı. Qışda parkdakı havanın temperaturu −65 dərəcə Selsiyə enir, yayda +35 dərəcəyə qədər yüksəlir. Bu təəccüblü deyil, çünki Lena Sütunları sahildədir nəhəng çay — Lena. Verən odur yüksək rütubət hava, buna görə parkda qışda çox soyuq, yayda havasızdır. Ziyarət etmək qərarına gəlsəniz lena Pillars Təbii Parkı, mütləq bələdçi bir tur etməyinizi məsləhət görürük. Ekskursiyanın dəyəri o qədər də yüksək deyil, 2017-ci ildə adambaşına 350 rubl təşkil edirdi, amma dost bir bələdçi sizə əyləncəli bir ekskursiya edəcək, Lena Sütunlarının bütün tarixini və həqiqətlərini ətraflı izah edəcəkdir. Lena Pillars Milli Təbiət Parkına çatdıqda aşağıdakıları etməyə çalışmalısınız uçurumun zirvəsinə qalxın və Yakutiyanın təbiətini 200 metr yüksəklikdən görün; adi bir çadırda Lena sahillərində ən azı bir günəş doğuşunu qarşılamaq; böyük Lenanın sularında üzmək (yazda suyun temperaturu +17 dərəcəyə qədər yüksəlir); lena Sütunları — Dirin-Yuryax parkındakı qədim insanların park yerlərini ziyarət etdiyinizə əmin olun; sütunlardakı qədim yazıları öyrənmək; öz həyatlarını yaşayan və demək olar ki, tamamilə bitki örtüyündən məhrum olan qum təpələri boyunca gəzmək; lena Sütunlarının mağaralarını ziyarət edin; balıq tutmaq. Milli Təbiət Parkı ""Lena dirəkləri"" (rus.) Nature Park ""Lena Pillars"" — UNESCO World Heritage Centre Lena dirəkləri — National Geographic Lena dirəkləri. Fotoreportaj Lena dirəkləri. Fotoarxiv (rus.) (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=675701
-"""Lenfilm"" kinostudiyası","""Lenfilm"" studiyasının yerləşdiyi ərazidə əvvəllər tacir Georgi Aleksandrovun restoranı, teatrı və akvarium bağçası olmuşdur. Bəstəkar Çaykovski özünün məşhur ""Şelkunçik"" əsərini bu bağçada yazmışdır. Məşhur rus bas müğənnisi Fyodor Şalyapin və Leonid Utyosov da burada mahnılarını bəsləmişlər. Leninqrad Filmlər Studiyası 1918-ci ildə bu bağçanın ərazisində qurulmuş, 1934-cü ildə isə onun adı qısaldılaraq ""Lenfilm"" adlandırılmışdır. II dünya müharibəsi illərində ""Lenfilm"" digər bir çox kino şirkəti kimi 1942-ci ildə Almatıya köçürülmüş və bu şirkətlər Mərkəzi Birləşmiş Filmlər Studiyası adı altında birləşdirilmişdir. Müharibədən sonra 1944-cü ildə yenidən Leninqrada köçürülmüşdür. Corc Cukor 1975-ci ildə ""Mavi Quş"" adlı filmini burada çəkmiş, Elizabet Teylor bu filmdə İşıqlar şahzadəsi rolunu oynamışdır. Orlando filminin bəzi hissələri də Tilda Swinton ilə burada çəkilmişdir. Vladimir Bortkonun idarə etdiyi, Miçel Plaçidonun rus polkovnik rolunu oynadığı ""Əfqan çatı"" filmi də bu şirkətdə lentə alınmışdır. ""Lenfilm""də SSRİ dağılana qədər bir çoxu klassik olmuş, film festivallarında mükafatlar almış 1500-ə qədər film çəkilmişdir. SSRİ dağılandan sonra Leninqrad şəhərinin adının dəyişdirilsə də şirkət eyni adla fəaliyyət göstərməyə davam etmişdir. Filmoqrafiya Çapayev (film, 1934) Baltik deputatı (film, 1937) Birinci Pyotr (film, 1937) Sualtı qayıq ""T-9"" (film, 1943) (Bakı kinostudiyası ilə birlikdə) Aleksandr Popov (film, 1949) Ovod (film, 1955) Qoca Xottabıç (film, 1956) Sonuncu qarış (film, 1958) Qaratoxmaq qadın (film, 1960) Amfibiya adam (film, 1961) Qara qağayı (film, 1962) Hamlet (film, 1964) Qar kraliçası (film, 1966) Kral Lir (film, 1970) Mavi quş (film, 1976) İnsanın tənha səsi (film, 1978) Etibardan salınmış (film, 1980) Şerlok Holms və doktor Vatsonun macəraları (film, 1981) Qaratoxmaq qadın (film, 1982) Kədərli hissizlik (film, 1983) Park (film, 1983) (""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası ilə birlikdə) Ampir (film, 1986) Ölü adamın məktubu (film, 1987) Əfqan çatı (film, 1991)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=325901
-"""Lenin"" mükafatı laureatlarının siyahısı",Qara Qarayev — 1967 1980-ci illər Kuşel Leyboviç Slavin — 1980 Iqor Moiseyeviç Itskov — 1980 Andrey Mixayloviç Aleksandrov (Aleksandrov Agentov) — 1980 Pavel Alekseyeviç Kuroçkin — 1980 Iqor Iqoreviç Geleyn — 1980 İiqor Andreyeviç Qriqoryev — 1980 Ilya Semyonoviç Qutman — 1980 Lev Stefanoviç Danilov — 1980 Vasili Vasilyeviç Katanyan — 1980 Semyon Qriqoryeviç Kiselyov — 1980 Leonid Mixayloviç Kristiy — 1980 Semiramida Nikolayevna Pumpyanskaya — 1980 Tengiz Aleksandroviç Semyonov — 1980 Nina Vasilyevna Solovyova — 1980 Aleksandra Yakovlevna Rıbakova — 1980 Çemma Sergeyevna Firsova (Mikoşa) — 1980 Zoya Petrovna Fomina — 1980 Iqor Feliksoviç Qunker — 1980 Vasili Semyonoviç Lanovoy — 1980 Roman Lazareviç Karmen — 1980 Nodar Vladimiroviç Dumbadze — 1980 Indulis Auqustoviç Zarinə — 1980 Teodor Zalkalnı — 1980 Iqor Vladimiroviç Ilinski — 1980 Yeqor Aleksandroviç Isayev — 1980 Boris Aleksandroviç Pokrovski — 1980 Arkadi Isaakoviç Raykin — 1980 Nikolay Mixayloviç Romadin — 1980 Stanislav Iosifoviç Rostotski — 1980 Vyaçeslav Mixayloviç Şumski — 1980 Vyaçeslav Vasilyeviç Tixonov — 1980 Turqunbay Sadıkov — 1980 Anatoli Borisoviç Solovyanenko — 1980 Dementi Alekseyeviç Şmarinov — 1980 Məmmədov Mirkazım Mirəhəd — 1980 Həmçinin bax Lenin mükafatı Mirkazım Məmmədov,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=421290
-"""Lenin"" ordeni","Lenin ordeni — SSRİ-nin ən yüksək mükafatı. 6 aprel 1930-cu ildə SSRİ MİK-in fərmanı ilə yaradılıb. Nikolay Patoliçev, Dmitri Ustinov 11 dəfə, Şərəf Rəşidov, Yefim Slavski, Aleksandr Yakovlev 10 dəfə bu ordenə layiq görülmüşdür. Həmçinin bax Lenin Ordeni ilə təltif olunan azərbaycanlıların siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=349423
-"""Lenin"" ordeni ilə təltif olunan azərbaycanlıların siyahısı","Musa Əli oğlu Süleymanov — ""AzMorNeftStroy"" trestində təhlükəsizlik üzrə baş mühəndis.[mənbə göstərin] 1970-ci illər Bayram Beydullayev — Ucar rayonundakı ""Şəfəq"" kolxozunun briqadiri Sabir Qasımov — Kürdəmir rayonundakı Fuzuli adına kolxozun briqadiri Səmərrux Kazımova — Zərdab rayonundakı M. Qorki adına kolxozun briqadiri Şəmsiyət Məmmədova — Zaqatala rayonundakı ""Bakı fəhləsi"" kolxozunun üzvü Əkrəm Məmmədov — Şamaxı rayonundakı M. Ə. Sabir adına sovxozun direktoru İmran Haşım oğlu Qasımov — 01.12.1978 1980-ci illər Rəsul İbrahim oğlu Rzayev — 16.05.1980 İbrahimov Mirzə Əjdər oğlu — 14.10.1981 Abbas Quliyev Ağasadıq Gəraybəyli Ağaşirin Cəfərov Arif İbrahimov Aslan Vəzirov Bahəddin Mirzəyev Balami Balamiyev Bəkir Mustafayev Qafar Əhmədov Camal Xəlilbəyov Cahangir Bağırov Cəmil Əhmədov Cəbrail Osmanov Ələkbər Hüseynzadə Əli Qurbanov Əlif Piriyev Əmi Məmmədov Əvəz Əlibəyov Əvəz Verdiyev Faris Səfərov Fikrət Əmirov Gəray Əsədov Həbibulla Hüseynov Heydər Əliyev İdris Süleymanov İsmayıl Bayramov İsrafil Məmmədov İzzət Oruczadə Mehdi Quliyev Məhərrəm Dadaşov Məlik Məhərrəmov Məmiş Abdullayev Məmməd Məhərrəmov Məmməd Məmmədov Mərdan Musayev Məstan Əliyev Mikayıl Ələkbərov Mir Cəfər Bağırov Mirzə Vəliyev Müseyib Allahverdiyev Müseyib Bağırov Nəcəfqulu Rəfiyev Qafur Məmmədov Qara Qarayev Qəzənfər Əkbərov Rəşid Behbudov Ruhulla Axundov Salahəddin Kazımov Səməd Abdullayev Səməd Vurğun Şəmsulla Əliyev Sidqi Ruhulla Şirin Şükürov Süleyman Rəhimov Üzeyir Hacıbəyov Vəli Axundov Xəlil Məmmədov Xıdır Mustafayev Yusif Sadıxov Sərdar İmrəliyev",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=83359
-"""Lenin komsomolu"" mükafatı","Mükafat ÜİLKGİ Mərkəzi Komitəsinin 28 mart 1966-cı il tarixli qərarı ilə təsis edilmiş və əvvəlcə ədəbiyyat, incəsənət, jurnalistika və memarlıq sahəsində nailiyyətlər əldə edən şəxslərə verilirdi. Sonradan mükafat digər sahələr üzrə də təqdim edilməyə başlandı. İttifaq respublikalarında Lenin komsomolu mükafatları N. A. Ostrovski adına Ukrayna SSR Lenin komsomolu mükafatı (təs. 1958) Qazaxıstan SSR Lenin komsomolu mükafatı (1964) Gürcüstan SSR Lenin komsomolu mükafatı (1966) Azərbaycan SSR Lenin komsomolu mükafatı (1966) Litva SSR Lenin komsomolunun respublika ədəbi mükafatı (1966) Tacikistan SSR Lenin komsomolu mükafatı (1966) Belorusiya SSR Lenin komsomolu mükafatı (1967) Moldova SSR Boris Qlavan adına Lenin komsomolu mükafatı (1967) Ermənistan SSR Lenin komsomolu mükafatı (1967) Özbəkistan SSR Lenin komsomolu mükafatı (1967) Qırğızıstan SSR Lenin komsomolu mükafatı (1967) Estoniya SSR Lenin komsomolu mükafatı (1968) Türkmənistan SSR Lenin komsomolu mükafatı (1968) Latviya SSR Respublika Lenin komsomolu mükafatı (1969)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=331231
-"""Leninqradın 250 illik xatirəsinə"" medalı","""Leninqradın 250 illik xatirəsinə"" medalı- SSRİ Ali Sovetinin 16 may 1957-ci il tarixli qanununa əsasən təsis edilmiş medal. Medalın rəsmlərinin müəllifi — N. A. Sokolov.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=461247
-"""Leninqradın müdafiəsinə görə"" medalı","""Leninqradın müdafiəsinə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 22 dekabr 1942-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475607
-"""Ləyaqət"" medalı (Osmanlı imperiyası)","Ləyaqət medalı — 1890-cı ildən etibarən Osmanlı imperiyası tərəfindən verilməyə başlanan mülki və hərbi medaldır. Qızıl və gümüş olmaqla iki növdən ibarətdir. Medal I Dünya müharibəsinin sonuna qədər Osmanlı imperiyasında verilmişdir. Medak cəmiyyətə örnək hesab edilən mülki şəxslərə də verilmişdir. 1905-ci ildə xeyirxah qadınlara da medal vermək üçün icazə verildi. Medalın qızıl və gümüş növlərində 25 mm olan həcmi dəyişməzdi. Medal dar, yaş��l yan cızgili lentlə əhatə edilirdi. I Dünya müharibəsi zamanı verilənlərə iki çapraz qılınc və hicri 1333 (1915) tarixi yazılı sancaq lentlə bağlanırdı. Həmçinin bax ""Müharibə"" medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=566091
-"""Manas"" Qırğızıstan-Türkiyə Universiteti","Manas Universiteti, fəaliyyətlərinə 1997–1998-ci tədris ilində Qırğızıstanın paytaxtı — Bişkekdə ""Qırğız-Türk"" Manas ""Universitetinin yaradılması haqqında"" Sazişin hər iki ölkənin səlahiyyətli orqanlarının təsdiqindən sonra başladı. Bu müqavilə 30 sentyabr 1995-ci ildə İzmirdə Türkiyə Cümhuriyyəti və Qırğızıstan Respublikası Hökumətləri tərəfindən imzalanmışdır. Universitet, Tələbə İşə Qəbulu və Dağıtım Mərkəzi tərəfindən təşkil edilən qəbul imtahanının nəticələrinə əsasən Qırğızıstandan tələbə qəbul edir. Türk tələbələr, Türkiyə Cümhuriyyətinin İşə Qəbulu və Dağıtım Mərkəzi tərəfindən edilən bir imtahan yolu ilə işə qəbul edilir. Digər Türkdilli dövlətlərin və millətlərin tələbələri, Türkiyə Cümhuriyyəti Türk Dilli Dövlətlər üçün Tələbə İşə Qəbulu və Dağıtımı Mərkəzi tərəfindən də keçirilən imtahan nəticələrinə görə işə qəbul edilir. 2011–2012-ci tədris ilinin birinci semestrinin sonuna 9 fakültədə, 4 ali məktəbdə, 1 peşə məktəbində 3809 lisenziya tələbəsi təhsil alır, 196 lisenziya və aspirant isə 2 institutda təhsillərini davam etdirir. Universitet, Türkiyə universitetləri kimi elmi muxtariyyətə sahib olan bir hüquqi şəxsdir. Universitetdə təhsil pulsuzdur, buna əlavə tələbələrə təqaüd, ən yaxşı tələbələrə akademik fəaliyyətinə görə ayrıca təqaüd verilir. Universitet tədris vəsaitləri ilə də təmin edir. Tələbə yeməkxanasında tələbələr üçün endirimli qiymətlərlə nahar verilir. Universitetin tələbə yataqxanaları vardır. Universitetdə tədris dilləri qırğız və türk dilləridir. Bundan əlavə, ingilis və rus dilləri tədris olunur. Humanitar Elmlər fakültəsi, Təbii Elmlər fakültəsi, İncəsənət fakültəsi , İqtisadiyyat və İdarəetmə Fakültəsi, Ünsiyyət Fakültəsi, Mühəndislik Fakültəsi, Baytarlıq Fakültəsi, Kənd təsərrüfatı fakültəsi, Bədən Tərbiyəsi və İdman Ali Məktəbi, Konservatoriya (orta məktəb statusu), Ali Turizm və Qonaqpərvərlik Məktəbi, Xarici Dillər Ali Məktəbi, İlahiyyat fakültəsi. Mükafatları ""Dostuk"" ordeni (30 avqust 2017, Qırğızıstan) — ""Qırğızıstan Respublikasının sosial-iqtisadi, mənəvi və intellektual potensialının inkişafına xüsusi töhfəsinə görə"".",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=713185
-"""Merkuri-2"" bərəsinin qəzaya uğraması","""Merkuri-2"" bərəsinin qəzaya uğraması — 22 oktyabr 2002-ci ildə, saat 09.30 radələrində Qazaxıstanın Aktau limanından Bakı istiqamətində üzən, Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinə məxsus ""Merkuri-2"" bərəsinin Bakıdan 130 kilometrlik məsafədə qəzaya uğrayaraq batması hadisəsi. Bu hadisə Azərbaycanın gəmi nəqliyyatı tarixindəki ən böyük qəzadır.""Merkuri-2"" gəmi-bərəsində həlak olmuş, xilas edilmiş, itkin düşmüş heyət üzvlərinin və sərnişinlərin müvafiq siyahısı. ""MERKURİ-2"" GƏMİ-BƏRƏSİNİN HƏLAK OLMUŞ HEYƏT ÜZVLƏRİ VƏ SƏRNİŞİN 1. Səlimov Fikrət Pəsi oğlu 2. Salıkov Maarif Şirnalı oğlu 3. Melnikova Tatyana Vasilyevna 4. Nəbiyev Nəriman Nəbiulla oğlu {sərnişin} /Qazaxıstan vətəndaşı/ biletsiz ""MERKURİ-2"" GƏMİ-BƏRƏSİNİN XİLAS EDİLMİŞ HEYƏT ÜZVLƏRİ 1. Ağayev Asəf Şərur oğlu 2. Novruzov Samir Qərib oğlu 3. Baykov Aleksandr Vyaçeslavoviç 4. Süleymanov Mirzə Hüsən oğlu 5. İsmayılov Elçin Abdulla oğlu 6. Paşayev Mehman Xanoğlan oğlu 7. Baxışeva Elmira Həsənağa qızı 8. Ağayeva Aidə Müslüm qızı 9. Yestiqneyeva Lyudmila Pavlovna ""MERKURİ-2"" GƏMİ-BƏRƏSİNDƏ itkin DÜŞƏNLƏR 1. İmanov Cəfərağa Zəbulla oğlu 2. Vanyuxin Pavel İvanoviç 3. Verdixanov Eldarbəy Ənvər oğlu 4. Mürsəlov İman İmanqulu oğlu 5. İsmayılov Ramiz Təmraz oğlu 6. Biyabani Məmmədəli Ağarəhim oğlu 7. Əhədov Əbülfəz Sübhan oğlu 8. Dadaşov Telman Şabala oğlu 9. Dubin Mixail Mixayloviç 10. Novruzov Sultan Feytulla oğlu 11. Qasımov Naib Əli oğlu 12. Şkilev Viktor İvanoviç 13. İbişov Yaqub Abbas oğlu 14. Nəsirov Yeqzar Əlövsət oğlu 15. Orucov Sabir Abbas oğlu 16. Həsənquliyev Nurəddin Həsənqulu oğlu 17. Səfərov Rövşən Məmmədağa oğlu 18. Məmmədov Nadir Ağahüseyn oğlu 19. Hüseynov Bəhman Ağa oğlu 20. Ağayev Valeh Azad oğlu 21. Mehdiyev Fikrət Məmməd oğlu 22. Dadaşov Nizami Eyyub oğlu 23. Əbilov Azad Fətulla oğlu 24. Həsənov Qismət Əfsər oğlu 25. Həsənov Fazil Həsənağa oğlu 26. Bayburiyeva Batmagül Kalispekovna 27. Kotek Yelena İqorevna 28. Abbasova Firəngiz Dadaş qızı 29. Məmmədova Şəmsiyyə Məmməd qızı 30. Allahverdiyeva Xatirə Nadir qızı ""MERKURİ-2"" GƏMİ-BƏRƏSİNDƏ OLMUŞ SƏRNİŞİNLƏR 1. Lətifov Zülfi Bulud oğlu /Qazaxıstan vətəndaşı/ 2. Əliyev Qəşəm İsmayıl oğlu /Azərbaycan vətəndaşı/ 3. Binyadov Zahid Nəriman oğlu /Azərbaycan vətəndaşı/ 4. Əhmədov Tofiq /Azərbaycan vətəndaşı/ 5. Mehrəliyev Əliəkrəm Tağı oğlu /Azərbaycan vətəndaşı/ 6. Ənvər Cabir oğlu /Rusiya vətəndaşı/ 7. Burov Gennadi Valdemaroviç /Rusiya vətəndaşı/ 8. Kərimov Şahmar Cəlal oğlu /Qazaxıstan vətəndaşı/ 9. Ağaxanov Akim Dünyamedinoviç /Qazaxıstan vətəndaşı/ biletsiz 10. Ağaxanova İndira Akimovna /Qazaxıstan vətəndaşı/ biletsiz 11. Abbasova Südabə Qulammirzə qızı /Azərbaycan vətəndaşı/ biletsiz 12. Abbasova Nuriyyə Canağa qızı /Azərbaycan vətəndaşı/ biletsiz 13. Ağamirzəyev Güləhməd Balaqulu oğlu /Azərbaycan vətəndaşı/ biletsiz 14. Əkbərova Nərgiz İslam qızı /Azərbaycan vətəndaşı/ biletsiz 15 . Nağıyeva Gövhər Qorxmaz qızı /Azərbaycan vətəndaşı/ biletsiz Dövlət Komissiyası Elə həmin gün Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sədrliyi ilə Təhlükəsizlik Şurasının təcili iclası çağırılmış, baş vermiş qəza ilə bağlı xilasetmə işlərinin təşkili və hadisənin səbəblərinin araşdırılması məqsədilə aşağıdakı tərkibdə Dövlət Komissiyası yaradılmışdır: Komissiyanın sədriArtur Rasizadə — Azərbaycan Respublikasının Baş naziriKomissiyanın üzvləriAbid Şərifov — Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini Zakir Qaralov — Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroru Fərhad Əliyev — Azərbaycan Respublikasının iqtisadi inkişaf naziri Ziya Məmmədov — Azərbaycan Respublikasının nəqliyyat naziri Hüseynqulu Bağırov — Azərbaycan Respublikasının ekologiya və təbii sərvətlər naziri Xələf Xələfov — Azərbaycan Respublikasının xarici işlər nazirinin müavini Şahin Sultanov — Azərbaycan Respublikası Hərbi Dəniz Qüvvələrinin komandanı Natiq Əliyev — Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin prezidenti Aydın Bəşirov — Azərbaycan Dövlət Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin rəisi Cahangir Əsgərov — ""Azərbaycan Hava Yolları"" Dövlət Konserninin Baş direktoru Tofiq Əliyev — Azərbaycan Respublikası Dövlət Sənayedə İşlərin Təhlükəsiz Görülməsinə Nəzarət və Dağ-Mədən Nəzarəti Komitəsi sədrinin müavini Xilasetmə işləri Dövlət Komissiyası təxirəsalınmaz xilasetmə işlərinin yerinə yetirilməsinə rəhbərlik etmiş və bilavasitə qəza yerində olaraq lazımi tədbirlər görmüşdür. Xilasetmə işləri qəza haqqında xəbər alınan andan həyata keçirilməyə başlanmışdır. Əməliyyata Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi, Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti, Müdafiə Nazirliyi, Sərhəd Qoşunları və ""Britiş Petroleum"" Şirkətinə məxsus 19 gəmi, eləcə də ""Azərbaycan Hava Yolları"" Dövlət Konserninin, Müdafiə Nazirliyinin və ""Britiş Petroleum"" Şirkətinin 7 vertolyotu cəlb olunmuşdur. Qəza baş verən ərazidə ekoloji vəziyyətə nəzarət etmək üçün əməliyyatda Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin xüsusi tədqiqat gəmisi də iştirak etmişdir. Hadisə ilə bağlı Respublika Prokurorluğunda cinayət işi açılmış, istintaq aparılmışdır.Qəza baş verərkən bərədə 42 heyət üzvü və 16 sərnişin olmuşdur. Hava şəraitinin mürəkkəb olmasına baxmayaraq, əməliyyatda iştirak edən gəmi və vertolyot heyətlərinin yüksək peşəkarlığı və fədakarlığı nəticəsində 9 nəfər xilas edilmiş, 4 nəfərin cəsədi tapılmışdır. Qalanların taleyini isə, müəyyən etmək mümkün olmamışdır. Qazaxıstan nefti Qazaxıstan nefti ilə dolu olan ""Merkuri-2""nin qəzaya uğraması nəticəsində neftin dənizə dağılması ilə Xəzərdə eni 8, uzunluğu isə 15 kilometr olan ləkə yaranmışdır. ""Merkuri-2"" indiyə qədər suyun 300 metr dərinliyində qalmaqdadır. Bu günə kimi o bərəni sudan çıxarmaq cəhdləri uğursuz olmuşdur. Bərənin anbarında hələ də 1000 tona yaxın neft vardır ki, hər il ərzində dəniz suyu onun metalını aşılayır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 26 oktyabr 2002-ci il tarixli, 806 nömrəli Fərmanı 2002-ci il oktyabrın 28-də Azərbaycan Respublikasının ərazisində matəm elan olunmuşdur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=432731
-"""Mexaniki və üzvi həmrəylik.""","Sosiologiyada "" mexaniki həmrəylik "" və "" orqanik həmrəylik "" [1] Émile Durkheim tərəfindən inkişaf etdirilən həmrəylik anlayışlarıdır. Durkheim , ""The Division of Labour in Society"" (1893) kitabinda cəmiyyətlərin inkişaf nəzəriyyəsinin bir hissəsi kimi ""mexaniki"" və ""üzvi həmrəylik"" ifadələrini təqdim etmişdir. Durkheimin sözlərinə görə, ictimai həmrəyliyin növləri mexaniki və üzvi cəmiyyətlər olan cəmiyyət növləri ilə əlaqəlidir. Mexaniki birliyini nümayiş etdirən bir cəmiyyətdə, onun birləşməsi və inteqrasiyası, eyni iş, təhsil və dini təlim və həyat tərzi ilə əlaqəli olan fərdlərin — homojenliyindən gəlir. Mexanika həmrəyliyi normal olaraq ""ənənəvi"" və kiçik miqyaslı cəmiyyətlərdə fəaliyyət göstərir. [2] Sadə cəmiyyətlərdə (məsələn, qəbilə), həmrəylik adətən ailə şəbəkələrinin qohumluq əlaqələrinə əsaslanır. Üzvi həmrəylik, işin ixtisaslaşmasından və insanlar arasındakı tamamlayıcılıqlardan yaranan bir-birinə olan bağlılığından gəlir — müasir və sənaye cəmiyyətlərində baş verən inkişaf. [2] Bu, daha inkişaf etmiş cəmiyyətlərdə bir-birinə olan asılılıqlara əsaslanan sosial birlikdir. Fərqli vəzifələri yerinə yetirərkən və müxtəlif dəyərlər və maraqlara sahib olsa da, cəmiyyətin sırası və çox həmrəyliyi insanlarin müəyyən vəzifələrini yerinə yetirmək üçün bir-birlərinə güvənməsindən asılıdır. Beləliklə, ictimai həmrəylik daha kompleks cəmiyyətlərdə onun tərkib hissələrinin bir-birindən asılı olması yolu ilə saxlanılır (məsələn, fermerlər fermerin ərzaq istehsal etməyə imkan verən traktoru istehsal edən zavod işçilərini qidalandırmaq üçün ərzaq istehsal edir). Həmrəyliyin iki növü morfoloji və demoqrafik xüsusiyyətlər , mövcud normaların növü, vicdan kollektivinin intensivliyi və məzmunu ilə fərqlənə bilər. 1946, Skull, Andrew, (2013). Durkheim və qanun . s. 1. ISBN 9781137031815 . OCLC 857109661 . ^ Jump up to:a b Collins Sosiologiya lüğəti, p405–6. ^ Collins Sosiologiya lüğəti, p406, S. Lukes, Emile Durkheim tərəfindən adaptasiya edilmişdir : Onun həyatı və işi (1973) London: Allen Lane",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=571066
-"""Meyci"" ordeni","""Müqəddəs xəzinə"" ordeni (瑞宝章, Zuiho-şo) – Yaponiya ordenlərindən biri. Həm yapon, həm də əcnəbi şəxslərə Yaponiya dövləti qarşısındakı xidmətlərə görə təqdim olunur. ""Müqəddəs xəzinə"" ordeni 4 yanvar 1888-ci ildə İmperator Meyci tərəfindən ""Meyci"" ordeni adı ilə təsis olunmuşdur. Ancaq kişilərə təqdim olunması planlaşdırılsa da, 1919-cu ildə qadınlara da verilməsi barədə qərar verilmişdir. Orden 2003-cü ilə qədər 8 dərəcə üzrə təqdim olunmuşdur. 2003-cü ildə VII və VIII dərəcələr ləğv edilmiş, 6 dərəcə üzrə təqdim olunmağa başlamışdır. Orden Yaponiyanın iki müqəddəs xəzinəsini – Yata güzgüsünü və Yasakani cəvahiratını özündə əks etdirir. Orden pavlovniya çiçəklərinin və yarpaqlarının formasında dizayn edilmişdir. Xarici keçidlər İstehsal prosesi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=776900
-"""Minatəmizləmə sahəsində xidmətlərə görə"" medalı","""Minatəmizləmə sahəsində xidmətlərə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. 30 may 2023-cü ildə təsis edilmişdir. Tarixi və əsasnaməsi ""Minatəmizləmə sahəsində xidmətlərə görə"" medalı Azərbaycan Respublikasının 2023-cü il 30 may tarixli Qanunu ilə təsis edilmişdir.""Minatəmizləmə sahəsində xidmətlərə görə"" medalı ilə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər aşağıdakı xidmətlərinə görə təltif edilirlər: Minatəmizləmə sahəsinin inkişafında fəal iştiraka görə; Minatəmizləmə sahəsində səmərəli əməkdaşlığa verilən əhəmiyyətli töhfəyə görə; Minatəmizləmə sahəsində Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq əlaqələrinin inkişaf etdirilməsində və möhkəmləndirilməsində göstərilən xidmətlərə görə.Medala layiq görülən şəxslər Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən təltif edilirlər. ""Minatəmizləmə sahəsində xidmətlərə görə"" medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Minatəmizləmə sahəsində xidmətlərə görə"" medalının təsviri Azərbaycan Respublikasının 2023-cü il 30 may tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir.Medalın ümumi təsviri ""Minatəmizləmə sahəsində xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 36 mm olan lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfi xarici və daxili çevrələrlə konturlanmışdır. Xarici və daxili çevrələrin arasında yuxarı hissədə qövs boyunca ""Minatəmizləmə sahəsində xidmətlərə görə"" sözləri yazılmışdır. Aşağı hissənin mərkəzində, yazıların arasında üç səkkizguşəli ulduz həkk olunmuşdur. Ulduzların və ulduzlarla yazıların arasında kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir edilmişdir. Daxili çevrənin içərisindəki dairənin üzərində minatəmizləmə vasitəsilə minatəmizləyən əməkdaşın relyefindən, minalardan təmizlənən sahədən və dağlardan ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır və qızılı rəngin müxtəlif çalarlarındadır. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi göstərilir.Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan 50 mm x 37 mm ölçülü xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin yuxarı hissəsinə 40 mm x 5,5 mm ölçülü, hamar səthli, aşağı hissəsinə 40 mm x 10 mm ölçülü mərkəzində aypara və səkkizguşəli ulduz həkk olunmuş qızılı rəngli beşbucaqlı metal lövhə bərkidilmişdir. Xara lentin üzərində mərkəzdə 6 mm enində boz, mərkəzdən sağ və sol kənarlara doğru ardıcıl olaraq, 12,5 mm enində tünd göy rəngli və 3 mm enində boz rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir. Təltif edilənlər Həmçinin bax Azərbaycan Respublikası Minatəmizləmə Agentliyi ""Azərbaycan Respublikası Minatəmizləmə Agentliyinin 25 illiyi (1998–2023)"" yubiley medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=810489
-"""Miqrasiya orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalı","""Miqrasiya orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı. 2012-ci il 2 noyabr tarixli 454-IVQD nömrəli Qanunla təsis edilmişdir. ""Miqrasiya orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalı 2012-ci il 2 noyabr tarixli 454-IVQD nömrəli Qanunla təsis edilmişdir. ""Miqrasiya orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə ""Azərbaycan Respublikasının medalı haqqında Əsasnamədə qeyd edilir ki, ""Miqrasiya orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalı ilə Azərbaycan Respublikasının və xarici ölkələrin dövlət və digər qurumlarının, habelə beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri aşağıdakılara görə təltif edilirlər: — miqrasiya orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə; — miqrasiya sahəsində mühüm layihələrin hazırlanmasında və həyata keçirilməsində fəal iştiraka görə. Miqrasiya orqanlarının işçilərini bu medallarla müvafiq icra hakimiyyəti orqanı təltif edir. Həmin medallar döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. ""Miqrasiya orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra — medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 35 mm olan səkkizguşəli ulduz formalı lövhədən ibarətdir. Hər bir guşəsi qabarıq olan səkkizguşəli ulduz formalı medalın ön tərəfində iki dairə yerləşdirilib. Birinci dairənin daxilində aşağı hissədə həkk edilmiş diametri 2 mm olan səkkizguşəli ulduzdan sol tərəfdə aşağıdan başlamaqla dairə boyunca ""MİQRASİYA ORQANLARI İLƏ SƏMƏRƏLİ ƏMƏKDAŞLIĞA GÖRƏ"" sözləri həkk olunub. Medalın ön tərəfinin səthi nahamardır. İkinci dairənin daxilində müvafiq icra hakimiyyəti orqanının rəsmi embleminə müvafiq şəkildə yer kürəsi, onun mərkəzində paralel və meridianların kəsişməsi fonunda Azərbaycan Respublikasının xəritəsi təsvir edilib. Xəritənin üzərində əməkdaşlıq simvolu əks olunub. Yer kürəsi, xəritə, paralel və meridianlar, səkkizguşəli ulduz, dairəvi xətt, əməkdaşlıq simvolu və sözlər relyefli olub, qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfinin səthi hamardır, mərkəzində dairə, dairənin daxilində səkkizguşəli ulduz, onun ətrafı boyunca çevrə formasında üç zolaq təsvir olunub, ikinci zolağın üzərində, ulduzun guşələri arasında səkkiz düymə bərkidilib. Ulduzun daxilində müvafiq icra hakimiyyəti orqanının rəsmi embleminə müvafiq şəkildə yer kürəsi, onun mərkəzində paralel və meridianların kəsişməsi fonunda Azərbaycan Respublikasının xəritəsi təsvir edilib. Bu kompozisiyadan aşağıda medalın nömrəsi, nömrədən sol tərəfdə aşağıdan başlamaqla dairə boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DÖVLƏT MİQRASİYA XİDMƏTİ"" sözləri, həmin sözlər və medalın nömrəsi boyunca diametri 1 mm olan 32 səkkizguşəli ulduz təsvir olunub. Yer kürəsi, xəritə, paralel və meridianlar, səkkizguşəli ulduzlar, sözlər və rəqəmlər relyefli olub, qızılı rəngdədir. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 mm ölçülü düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Tünd göy xara lentin hər iki kənarında 1,5 mm enində və onların hər birindən mərkəzə doğru 4 mm aralı 2,5 mm enində sarı rəngli şaquli zolaq təsvir edilib. Xara lentin üst hissəsinə eni 4 mm olan hamar qızılı təbəqə bərkidilir. Xara lentin alt hissəsinə eni 7 mm olan hamar qızılı t��bəqə bərkidilir, təbəqənin ortasında aypara və səkkizguşəli ulduz təsvir edilib. Medala paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı ilə 17 mart 2017-ci il tarixində həmin qanuna dəyişikliklər edilmişdir. Həmçinin bax ""Miqrasiya orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" medalı ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" medalı Azərbaycan Respublikası Dövlət Miqrasiya Xidmətinin 10 illiyi (2007–2017) yubiley medalı Xarici keçidlər ""Miqrasiya orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"", ""Miqrasiya orqanlarıilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" və ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" Azərbaycan Respublikası medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişikliklər edilməsi barədə"" Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 2 noyabr tarixli 454-IVQD nömrəli Qanununda dəyişikliklər edilməsi haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU Arxivləşdirilib 2021-10-27 at the Wayback Machine . 13 fevral 2018-ci il tarixli 1001-VQD nömrəli — Azərbaycan Respublikasının Qanunu (""Azərbaycan""qəzeti, 27 fevral 2018-ci il, № 45, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2018-ciil, № 2, maddə 168)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=724100
-"""Miqrasiya orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" medalı","""Miqrasiya orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Miqrasiya orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 2 noyabr tarixli 454-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Miqrasiya orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə miqrasiya orqanlarının xüsusi rütbəsi olan işçiləri aşağıdakılara görə təltif edilirlər: miqrasiya orqanlarında qulluqda xüsusilə fərqlənməyə və səmərəli fəaliyyətə görə; xidməti fəaliyyətdə əldə etdikləri nailiyyətlərə və xidməti vəzifələrinin icrasına nümunəvi yanaşdıqlarına görə; miqrasiya orqanlarının inkişafında göstərdikləri xüsusi xidmətlərə görə.Maddə 2. Təltif edən orqan Miqrasiya orqanlarının işçilərini ""Miqrasiya orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı təltif edir.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Miqrasiya orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. ""Miqrasiya orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" medalının təsviri Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 2 noyabr tarixli 454-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Miqrasiya orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 35 mm olan səkkizguşəli ulduz formalı lövhədən ibarətdir. Hər bir guşəsi qabarıq olan səkkizguşəli ulduz formalı medalın ön tərəfində iki dairə yerləşdirilmişdir. Birinci dairənin daxilində aşağı hissədə həkk edilmiş diametri 2 mm olan səkkizguşəli ulduzdan sol tərəfdə aşağıdan başlamaqla dairə boyunca ""MİQRASİYA ORQANLARINDA QULLUQDA FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri həkk olunmuşdur. Medalın ön tərəfinin səthi nahamardır. İkinci dairənin daxilində səkkizguşəli ulduz, onun ətrafı boyunca çevrə formasında üç zolaq təsvir olunmuş, ikinci zolağın üzərində, ulduzun guşələri arasında səkkiz düymə bərkidilmişdir. Ulduzun daxilində müvafiq icra hakimiyyəti orqanının rəsmi embleminə müvafiq şəkildə yer kürəsi, onun mərkəzində paralel və meridianların kəsişməsi fonunda Azərbaycan Respublikasının xəritəsi təsvir edilmişdir. Dəfnə yarpaqları ilə əhatə olunmuş bu kompozisiyanın yuxarı hissəsində diametri 3 mm olan səkkizguşəli ulduz təsvir olunmuşdur. Səkkizguşəli ulduzlar, yer kürəsi, xəritə, paralel və meridianlar, dairəvi xətlər, dəfnə yarpaqları və sözlər relyefli olub, qızılı rəngdədir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində hər bir guşəsi qabarıq olan səkkizguşəli ulduzun üzərində ətrafı 1,3 mm enində ağ mina ilə örtülmüş, xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış, dairəvi lövhə yerləşdirilmiş, xarici çevrənin ulduz təsviri yaradan səkkiz kənar çıxıntılı hissəsi relyefli xətlərlə işlənmiş və 1,3 mm enində hamar zolaqlarla konturlanmışdır. Xarici və daxili konturların arasında göy minalı fonda yuxarı hiss��də qövs boyunca ""AZƏRBAYCAN ALİ MƏHKƏMƏSİ"" sözləri, aşağı hissədə mərkəzdən ""100"" rəqəmləri yazılmış, həmin rəqəmlərin sağında və solunda hər birinin diametri 1,8 mm olan iki səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində kitab, qılınc, tərəzi atributları təsvir edilmişdir. Bütün yazılar, rəqəmlər və atributlar qızılı rəngdədir, qabarıqdır.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfinin səthi hamardır, mərkəzində dairə, dairənin daxilində səkkizguşəli ulduz, onun ətrafı boyunca çevrə formasında üç zolaq təsvir olunmuş, ikinci zolağın üzərində, ulduzun guşələri arasında səkkiz düymə bərkidilmişdir. Səkkizguşəli ulduzun daxilində müvafiq icra hakimiyyəti orqanının rəsmi embleminə müvafiq şəkildə yer kürəsi, onun mərkəzində paralel və meridianların kəsişməsi fonunda Azərbaycan Respublikasının xəritəsi təsvir edilmişdir. Bu kompozisiyadan aşağıda medalın seriyası və nömrəsi, onlardan sol tərəfdə aşağıdan başlamaqla dairə boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DÖVLƏT MİQRASİYA XİDMƏTİ"" sözləri, həmin sözlər və medalın seriyası və nömrəsi boyunca diametri 1 mm olan 32 səkkizguşəli ulduz təsvir olunmuşdur. Yer kürəsi, xəritə, paralel və meridianlar, səkkizguşəli ulduzlar, sözlər və rəqəmlər relyefli olub, qızılı rəngdədir.Maddə 4. Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Yaşıl xara lentin kənarlarından mərkəzə doğru bir-birindən 5 mm aralı yerləşən və hər biri 1 mm olan sarı rəngli iki zolağın arasında 3 mm enində sarı rəngli zolaq təsvir edilmişdir. Xara lentin üst hissəsinə eni 5 mm olan hamar qızılı təbəqə bərkidilir. Xara lentin alt hissəsinə eni 7 mm olan hamar qızılı təbəqə bərkidilir, təbəqənin ortasında aypara və səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Həmçinin bax ""Miqrasiya orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalı ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" medalı Azərbaycan Respublikası Dövlət Miqrasiya Xidmətinin 10 illiyi (2007–2017) yubiley medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=827341
-"""Miqrasiya orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı","Abbasova Xəyalə Həsən qızı — 17.03.2014 Alıyev Siyasət İdris oğlu — 17.03.2014 Əliyev Elman Məmməd oğlu — 17.03.2014 Əzimov Rəşad Rizvan oğlu — 17.03.2014 Hacıyeva Esmira İsmayıl qızı — 17.03.2014 Hacıyev Kəyan Cabbar oğlu — 17.03.2014 Quliyev Nizami Mahir oğlu — 17.03.2014 Mansurov Vaqif Rahib oğlu — 17.03.2014 Məmmədov İntiqam Behbud oğlu — 17.03.2014 Nəbiyev Şahin Hidayət oğlu — 17.03.2014 Seyidov Yusif İbrahim oğlu — 17.03.2014 Səfərov Rövşən Elxan oğlu — 17.03.2014 Vəliyev Elxan Eldar oğlu — 17.03.2014 Həmçinin bax ""Miqrasiya orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" medalı Azərbaycan Respublikasının orden və medalları ilə təltif edilənlərin siyahıları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=353744
-"""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 1-ci dərəcəli medalı","""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" III dərəcəli medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 2 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının miqrasiya orqanlarında qulluğunun hər il martın 19-dək 10, 15 və 20 təqvim ili tamam olmuş xüsusi rütbəsi olan işçilər vəzifə borclarını qüsursuz yerinə yetirdiklərinə görə təltif edilirlər.""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – miqrasiya orqanlarında azı 10 il qüsursuz qulluq edən şəxslərə verilir. Maddə 2. Təltif edən orqan Miqrasiya orqanlarının işçilərini ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı təltif edir.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. 'Maddə 1. Medalın ümumi təsviri' ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş v�� gümüş suyuna çəkilmiş, diametri 50 mm olan səkkizguşəli ulduz formalı lövhədən ibarətdir. Hər bir guşəsi qabarıq olan səkkizguşəli ulduz formalı medalın ön tərəfində iki dairə yerləşdirilmişdir. Birinci dairənin daxilində aşağı hissədə həkk edilmiş diametri 3 mm olan səkkizguşəli ulduzdan sol tərəfdə aşağıdan başlamaqla dairə boyunca gümüşü rəngli minalı fonda ""MİQRASİYA ORQANLARINDA QÜSURSUZ QULLUĞA GÖRƏ"" sözləri həkk olunmuşdur. Medalın ön tərəfinin səthi nahamardır. İkinci dairənin mərkəzində gümüşü rəngli minalı fonda ""III"" rəqəmi, onun aşağısında yazılmış ""DƏRƏCƏ"" sözünün altında qövs boyunca palıd yarpaqları təsvir edilmişdir. Səkkizguşəli ulduz, dairəvi xətlər, palıd yarpaqları, rəqəm və sözlər relyefli olub, gümüşü rəngdədir. Medalın arxa tərəfinin səthi hamardır, mərkəzində dairə, dairənin daxilində səkkizguşəli ulduz, onun ətrafı boyunca çevrə formasında üç zolaq təsvir olunmuş, ikinci zolağın üzərində, ulduzun guşələri arasında səkkiz düymə bərkidilmişdir. Ulduzun daxilində müvafiq icra hakimiyyəti orqanının rəsmi embleminə müvafiq şəkildə yer kürəsi, onun mərkəzində paralel və meridianların kəsişməsi fonunda Azərbaycan Respublikasının xəritəsi təsvir edilmişdir. Bu kompozisiyadan aşağıda medalın nömrəsi, nömrədən sol tərəfdə aşağıdan başlamaqla dairə boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DÖVLƏT MİQRASİYA XİDMƏTİ"" sözləri, həmin sözlər və medalın nömrəsi boyunca diametri 1 mm olan 32 səkkizguşəli ulduz təsvir olunmuşdur. Yer kürəsi, xəritə, paralel və meridianlar, səkkizguşəli ulduzlar, sözlər və rəqəmlər relyefli olub, gümüşü rəngdədir. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 47,5 mm ölçülü düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Qırmızı xara lentin hər iki kənarında eni 1,5 mm zoğalı rəngli, mərkəzində bir-birindən 2 mm aralı məsafədə eni 2,5 mm olan açıq sarı rəngli 3 şaquli zolaq təsvir edilmişdir. Xara lentin üst hissəsinə eni 4 mm olan hamar gümüşü təbəqə bərkidilir. Xara lentin alt hissəsinə eni 7 mm olan hamar gümüşü təbəqə bərkidilir, təbəqənin ortasında aypara və səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Həmçinin bax ""Miqrasiya orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" medalı ""Miqrasiya orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalı Azərbaycan Respublikası Dövlət Miqrasiya Xidmətinin 10 illiyi (2007–2017) yubiley medalı AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=710231
-"""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 2-ci dərəcəli medalı","""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" III dərəcəli medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 2 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının miqrasiya orqanlarında qulluğunun hər il martın 19-dək 10, 15 və 20 təqvim ili tamam olmuş xüsusi rütbəsi olan işçilər vəzifə borclarını qüsursuz yerinə yetirdiklərinə görə təltif edilirlər.""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – miqrasiya orqanlarında azı 10 il qüsursuz qulluq edən şəxslərə verilir. Maddə 2. Təltif edən orqan Miqrasiya orqanlarının işçilərini ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı təltif edir.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. 'Maddə 1. Medalın ümumi təsviri' ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, diametri 50 mm olan səkkizguşəli ulduz formalı lövhədən ibarətdir. Hər bir guşəsi qabarıq olan səkkizguşəli ulduz formalı medalın ön tərəfində iki dairə yerləşdirilmişdir. Birinci dairənin daxilində aşağı hissədə həkk edilmiş diametri 3 mm olan səkkizguşəli ulduzdan sol tərəfdə aşağıdan başlamaqla dairə boyunca gümüşü rəngli minalı fonda ""MİQRASİYA ORQANLARINDA QÜSURSUZ QULLUĞA GÖRƏ"" sözləri həkk olunmuşdur. Medalın ön tərəfinin səthi nahamardır. İkinci dairənin mərkəzində gümüşü rəngli minalı fonda ""III"" rəqəmi, onun aşağısında yazılmış ""DƏRƏCƏ"" sözünün altında qövs boyunca palıd yarpaqları təsvir edilmişdir. Səkkizguşəli ulduz, dairəvi xətlər, palıd yarpaqları, rəqəm və sözlər relyefli olub, gümüşü rəngdədir. Medalın arxa tərəfinin səthi hamardır, mərkəzində dairə, dairənin daxilində səkkizguşəli ulduz, onun ətrafı boyunca çevrə formasında üç zolaq təsvir olunmuş, ikinci zolağın üzərində, ulduzun guşələri arasında səkkiz düymə bərkidilmişdir. Ulduzun daxilində müvafiq icra hakimiyyəti orqanının rəsmi embleminə müvafiq şəkildə yer kürəsi, onun mərkəzində paralel və meridianların kəsişməsi fonunda Azərbaycan Respublikasının xəritəsi təsvir edilmişdir. Bu kompozisiyadan aşağıda medalın nömrəsi, nömrədən sol tərəfdə aşağıdan başlamaqla dairə boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DÖVLƏT MİQRASİYA XİDMƏTİ"" sözləri, həmin sözlər və medalın nömrəsi boyunca diametri 1 mm olan 32 səkkizguşəli ulduz təsvir olunmuşdur. Yer kürəsi, xəritə, paralel və meridianlar, səkkizguşəli ulduzlar, sözlər və rəqəmlər relyefli olub, gümüşü rəngdədir. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 47,5 mm ölçülü düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Qırmızı xara lentin hər iki kənarında eni 1,5 mm zoğalı rəngli, mərkəzində bir-birindən 2 mm aralı məsafədə eni 2,5 mm olan açıq sarı rəngli 3 şaquli zolaq təsvir edilmişdir. Xara lentin üst hissəsinə eni 4 mm olan hamar gümüşü təbəqə bərkidilir. Xara lentin alt hissəsinə eni 7 mm olan hamar gümüşü təbəqə bərkidilir, təbəqənin ortasında aypara və səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Həmçinin bax ""Miqrasiya orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" medalı ""Miqrasiya orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalı Azərbaycan Respublikası Dövlət Miqrasiya Xidmətinin 10 illiyi (2007–2017) yubiley medalı AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=710232
-"""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 3-cü dərəcəli medalı","""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" III dərəcəli medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 2 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının miqrasiya orqanlarında qulluğunun hər il martın 19-dək 10, 15 və 20 təqvim ili tamam olmuş xüsusi rütbəsi olan işçilər vəzifə borclarını qüsursuz yerinə yetirdiklərinə görə təltif edilirlər.""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – miqrasiya orqanlarında azı 10 il qüsursuz qulluq edən şəxslərə verilir. Maddə 2. Təltif edən orqan Miqrasiya orqanlarının işçilərini ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı təltif edir.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. 'Maddə 1. Medalın ümumi təsviri' ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, diametri 50 mm olan səkkizguşəli ulduz formalı lövhədən ibarətdir. Hər bir guşəsi qabarıq olan səkkizguşəli ulduz formalı medalın ön tərəfində iki dairə yerləşdirilmişdir. Birinci dairənin daxilində aşağı hissədə həkk edilmiş diametri 3 mm olan səkkizguşəli ulduzdan sol tərəfdə aşağıdan başlamaqla dairə boyunca gümüşü rəngli minalı fonda ""MİQRASİYA ORQANLARINDA QÜSURSUZ QULLUĞA GÖRƏ"" sözləri həkk olunmuşdur. Medalın ön tərəfinin səthi nahamardır. İkinci dairənin mərkəzində gümüşü rəngli minalı fonda ""III"" rəqəmi, onun aşağısında yazılmış ""DƏRƏCƏ"" sözünün altında qövs boyunca palıd yarpaqları təsvir edilmişdir. Səkkizguşəli ulduz, dairəvi xətlər, palıd yarpaqları, rəqəm və sözlər relyefli olub, gümüşü rəngdədir. Medalın arxa tərəfinin səthi hamardır, mərkəzində dairə, dairənin daxilində səkkizguşəli ulduz, onun ətrafı boyunca çevrə formasında üç zolaq təsvir olunmuş, ikinci zolağın üzərində, ulduzun guşələri arasında səkkiz düymə bərkidilmişdir. Ulduzun daxilində müvafiq icra hakimiyyəti orqanının rəsmi embleminə müvafiq şəkildə yer kürəsi, onun mərkəzində paralel və meridianların kəsişməsi fonunda Azərbaycan Respublikasının xəritəsi təsvir edilmişdir. Bu kompozisiyadan aşağıda medalın nömrəsi, nömrədən sol tərəfdə aşağıdan başlamaqla dairə boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DÖVLƏT MİQRASİYA XİDMƏTİ"" sözləri, həmin sözlər və medalın nömrəsi boyunca diametri 1 mm olan 32 səkkizguşəli ulduz təsvir olunmuşdur. Yer kürəsi, xəritə, paralel və meridianlar, səkkizguşəli ulduzlar, sözlər və rəqəmlər relyefli olub, gümüşü rəngdədir. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 47,5 mm ölçülü düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Qırmızı xara lentin hər iki kənarında eni 1,5 mm zoğalı rəngli, mərkəzində bir-birindən 2 mm aralı məsafədə eni 2,5 mm olan açıq sarı rəngli 3 şaquli zolaq təsvir edilmişdir. Xara lentin üst hissəsinə eni 4 mm olan hamar gümüşü təbəqə bərkidilir. Xara lentin alt hissəsinə eni 7 mm olan hamar gümüşü təbəqə bərkidilir, təbəqənin ortasında aypara və səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Həmçinin bax ""Miqrasiya orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" medalı ""Miqrasiya orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalı Azərbaycan Respublikası Dövlət Miqrasiya Xidmətinin 10 illiyi (2007–2017) yubiley medalı AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=705805
-"""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" IIII dərəcəli medalı","""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" III dərəcəli medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 2 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının miqrasiya orqanlarında qulluğunun hər il martın 19-dək 10, 15 və 20 təqvim ili tamam olmuş xüsusi rütbəsi olan işçilər vəzifə borclarını qüsursuz yerinə yetirdiklərinə görə təltif edilirlər.""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – miqrasiya orqanlarında azı 10 il qüsursuz qulluq edən şəxslərə verilir. Maddə 2. Təltif edən orqan Miqrasiya orqanlarının işçilərini ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı təltif edir.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. 'Maddə 1. Medalın ümumi təsviri' ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, diametri 50 mm olan səkkizguşəli ulduz formalı lövhədən ibarətdir. Hər bir guşəsi qabarıq olan səkkizguşəli ulduz formalı medalın ön tərəfində iki dairə yerləşdirilmişdir. Birinci dairənin daxilində aşağı hissədə həkk edilmiş diametri 3 mm olan səkkizguşəli ulduzdan sol tərəfdə aşağıdan başlamaqla dairə boyunca gümüşü rəngli minalı fonda ""MİQRASİYA ORQANLARINDA QÜSURSUZ QULLUĞA GÖRƏ"" sözləri həkk olunmuşdur. Medalın ön tərəfinin səthi nahamardır. İkinci dairənin mərkəzində gümüşü rəngli minalı fonda ""III"" rəqəmi, onun aşağısında yazılmış ""DƏRƏCƏ"" sözünün altında qövs boyunca palıd yarpaqları təsvir edilmişdir. Səkkizguşəli ulduz, dairəvi xətlər, palıd yarpaqları, rəqəm və sözlər relyefli olub, gümüşü rəngdədir. Medalın arxa tərəfinin səthi hamardır, mərkəzində dairə, dairənin daxilində səkkizguşəli ulduz, onun ətrafı boyunca çevrə formasında üç zolaq təsvir olunmuş, ikinci zolağın üzərində, ulduzun guşələri arasında səkkiz düymə bərkidilmişdir. Ulduzun daxilində müvafiq icra hakimiyyəti orqanının rəsmi embleminə müvafiq şəkildə yer kürəsi, onun mərkəzində paralel və meridianların kəsişməsi fonunda Azərbaycan Respublikasının xəritəsi təsvir edilmişdir. Bu kompozisiyadan aşağıda medalın nömrəsi, nömrədən sol tərəfdə aşağıdan başlamaqla dairə boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DÖVLƏT MİQRASİYA XİDMƏTİ"" sözləri, həmin sözlər və medalın nömrəsi boyunca diametri 1 mm olan 32 səkkizguşəli ulduz təsvir olunmuşdur. Yer kürəsi, xəritə, paralel və meridianlar, səkkizguşəli ulduzlar, sözlər və rəqəmlər relyefli olub, gümüşü rəngdədir. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 47,5 mm ölçülü düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Qırmızı xara lentin hər iki kənarında eni 1,5 mm zoğalı rəngli, mərkəzində bir-birindən 2 mm aralı məsafədə eni 2,5 mm olan açıq sarı rəngli 3 şaquli zolaq təsvir edilmişdir. Xara lentin üst hissəsinə eni 4 mm olan hamar gümüşü təbəqə bərkidilir. Xara lentin alt hissəsinə eni 7 mm olan hamar gümüşü təbəqə bərkidilir, təbəqənin ortasında aypara və səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Həmçinin bax ""Miqrasiya orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" medalı ""Miqrasiya orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalı Azərbaycan Respublikası Dövlət Miqrasiya Xidmətinin 10 illiyi (2007–2017) yubiley medalı AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=664895
-"""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" III dərəcəli medalı","""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" III dərəcəli medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 2 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının miqrasiya orqanlarında qulluğunun hər il martın 19-dək 10, 15 və 20 təqvim ili tamam olmuş xüsusi rütbəsi olan işçilər vəzifə borclarını qüsursuz yerinə yetirdiklərinə görə təltif edilirlər.""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – miqrasiya orqanlarında azı 10 il qüsursuz qulluq edən şəxslərə verilir. Maddə 2. Təltif edən orqan Miqrasiya orqanlarının işçilərini ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı təltif edir.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. 'Maddə 1. Medalın ümumi təsviri' ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, diametri 50 mm olan səkkizguşəli ulduz formalı lövhədən ibarətdir. Hər bir guşəsi qabarıq olan səkkizguşəli ulduz formalı medalın ön tərəfində iki dairə yerləşdirilmişdir. Birinci dairənin daxilində aşağı hissədə həkk edilmiş diametri 3 mm olan səkkizguşəli ulduzdan sol tərəfdə aşağıdan başlamaqla dairə boyunca gümüşü rəngli minalı fonda ""MİQRASİYA ORQANLARINDA QÜSURSUZ QULLUĞA GÖRƏ"" sözləri həkk olunmuşdur. Medalın ön tərəfinin səthi nahamardır. İkinci dairənin mərkəzində gümüşü rəngli minalı fonda ""III"" rəqəmi, onun aşağısında yazılmış ""DƏRƏCƏ"" sözünün altında qövs boyunca palıd yarpaqları təsvir edilmişdir. Səkkizguşəli ulduz, dairəvi xətlər, palıd yarpaqları, rəqəm və sözlər relyefli olub, gümüşü rəngdədir. Medalın arxa tərəfinin səthi hamardır, mərkəzində dairə, dairənin daxilində səkkizguşəli ulduz, onun ətrafı boyunca çevrə formasında üç zolaq təsvir olunmuş, ikinci zolağın üzərində, ulduzun guşələri arasında səkkiz düymə bərkidilmişdir. Ulduzun daxilində müvafiq icra hakimiyyəti orqanının rəsmi embleminə müvafiq şəkildə yer kürəsi, onun mərkəzində paralel və meridianların kəsişməsi fonunda Azərbaycan Respublikasının xəritəsi təsvir edilmişdir. Bu kompozisiyadan aşağıda medalın nömrəsi, nömrədən sol tərəfdə aşağıdan başlamaqla dairə boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DÖVLƏT MİQRASİYA XİDMƏTİ"" sözləri, həmin sözlər və medalın nömrəsi boyunca diametri 1 mm olan 32 səkkizguşəli ulduz təsvir olunmuşdur. Yer kürəsi, xəritə, paralel və meridianlar, səkkizguşəli ulduzlar, sözlər və rəqəmlər relyefli olub, gümüşü rəngdədir. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 47,5 mm ölçülü düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Qırmızı xara lentin hər iki kənarında eni 1,5 mm zoğalı rəngli, mərkəzində bir-birindən 2 mm aralı məsafədə eni 2,5 mm olan açıq sarı rəngli 3 şaquli zolaq təsvir edilmişdir. Xara lentin üst hissəsinə eni 4 mm olan hamar gümüşü təbəqə bərkidilir. Xara lentin alt hissəsinə eni 7 mm olan hamar gümü��ü təbəqə bərkidilir, təbəqənin ortasında aypara və səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Həmçinin bax ""Miqrasiya orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" medalı ""Miqrasiya orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalı Azərbaycan Respublikası Dövlət Miqrasiya Xidmətinin 10 illiyi (2007–2017) yubiley medalı AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=685661
-"""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" medalı","""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" III dərəcəli medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 2 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının miqrasiya orqanlarında qulluğunun hər il martın 19-dək 10, 15 və 20 təqvim ili tamam olmuş xüsusi rütbəsi olan işçilər vəzifə borclarını qüsursuz yerinə yetirdiklərinə görə təltif edilirlər.""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı – miqrasiya orqanlarında azı 10 il qüsursuz qulluq edən şəxslərə verilir. Maddə 2. Təltif edən orqan Miqrasiya orqanlarının işçilərini ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı təltif edir.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. 'Maddə 1. Medalın ümumi təsviri' ""Miqrasiya orqanlarında qüsursuz qulluğa görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, diametri 50 mm olan səkkizguşəli ulduz formalı lövhədən ibarətdir. Hər bir guşəsi qabarıq olan səkkizguşəli ulduz formalı medalın ön tərəfində iki dairə yerləşdirilmişdir. Birinci dairənin daxilində aşağı hissədə həkk edilmiş diametri 3 mm olan səkkizguşəli ulduzdan sol tərəfdə aşağıdan başlamaqla dairə boyunca gümüşü rəngli minalı fonda ""MİQRASİYA ORQANLARINDA QÜSURSUZ QULLUĞA GÖRƏ"" sözləri həkk olunmuşdur. Medalın ön tərəfinin səthi nahamardır. İkinci dairənin mərkəzində gümüşü rəngli minalı fonda ""III"" rəqəmi, onun aşağısında yazılmış ""DƏRƏCƏ"" sözünün altında qövs boyunca palıd yarpaqları təsvir edilmişdir. Səkkizguşəli ulduz, dairəvi xətlər, palıd yarpaqları, rəqəm və sözlər relyefli olub, gümüşü rəngdədir. Medalın arxa tərəfinin səthi hamardır, mərkəzində dairə, dairənin daxilində səkkizguşəli ulduz, onun ətrafı boyunca çevrə formasında üç zolaq təsvir olunmuş, ikinci zolağın üzərində, ulduzun guşələri arasında səkkiz düymə bərkidilmişdir. Ulduzun daxilində müvafiq icra hakimiyyəti orqanının rəsmi embleminə müvafiq şəkildə yer kürəsi, onun mərkəzində paralel və meridianların kəsişməsi fonunda Azərbaycan Respublikasının xəritəsi təsvir edilmişdir. Bu kompozisiyadan aşağıda medalın nömrəsi, nömrədən sol tərəfdə aşağıdan başlamaqla dairə boyunca ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DÖVLƏT MİQRASİYA XİDMƏTİ"" sözləri, həmin sözlər və medalın nömrəsi boyunca diametri 1 mm olan 32 səkkizguşəli ulduz təsvir olunmuşdur. Yer kürəsi, xəritə, paralel və meridianlar, səkkizguşəli ulduzlar, sözlər və rəqəmlər relyefli olub, gümüşü rəngdədir. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 47,5 mm ölçülü düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Qırmızı xara lentin hər iki kənarında eni 1,5 mm zoğalı rəngli, mərkəzində bir-birindən 2 mm aralı məsafədə eni 2,5 mm olan açıq sarı rəngli 3 şaquli zolaq təsvir edilmişdir. Xara lentin üst hissəsinə eni 4 mm olan hamar gümüşü təbəqə bərkidilir. Xara lentin alt hissəsinə eni 7 mm olan hamar gümüşü təbəqə bərkidilir, təbəqənin ortasında aypara və səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün medalın elementi olan xara lentdən üz çəkilmiş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Həmçinin bax ""Miqrasiya orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" medalı ""Miqrasiya orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalı Azərbaycan Respublikası Dövlət Miqrasiya Xidmətinin 10 illiyi (2007–2017) yubiley medalı AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=653158
-"""Mirvari"" kafesi","""Mirvari"" kafesi — Azərbaycanın Bakı şəhərində yerləşən kafe-pavilyon. Kafe Bakı bulvarında yerləşir. Kafe Dənizkənarı parkın əlamətdar məkanı sayılır və Bakının görünüşünü dəyişdirən bir çox obyektlərdən biri hesab olunur. ""Mirvari"" kafesi 1962-ci ildə Bakı Şəhər İcraiyyə Komitəsinin sədri Əliş Ləmbəranskinin təşəbbüsü ilə inşa edilmişdir. O, layihənin eskizini Skandinaviya ölkələrində məzuniyyətdə olarkən əldə edir. O, burada 1958-ci ildə ispan memarı Feliks Kandela tərəfindən Mexikoda inşa edilmiş ""Los Manantiales"" restoranın şəklini görəndən sonra qərara gəlir.Bu məkanı layihələndirmək memar Vadim Şulqinə həvalə olunmuşdu. Memar ""Mirvari""ni layihələndirərkən əsasən quruluşun orijinallığına fikir vermişdi. Tikilinin konstruktoru dövrün peşəkarlarından olan N. Nikonov seçilmişdi. 1962-ci ildə kafe hazır olur.Əvvəlcə kafeni Xəzər dənizinin sahilində yerləşdirmə planları olsa da, 1970-ci illərdə dəniz sürətlə geri çəkilməyə başladıqdan sonra ""Mirvari"" quruda qaldı.Sovet dövründə kafe simvolik olaraq bulvarı ""dəbdəbəli"" qərb hissəsinə və ""bədbəxt"" şərq hissəsinə bölürdü.2008-ci ildə kafedə bərpaolunma işləri görülüb. Bərpaolunma Almaniya mütəxəssisləri ilə birgə hazırlanan layihəyə əsasən edilib. 2009-cu ildə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev iyunun 25-də Dənizkənarı Milli Parka gələrək, kafedə həyata keçirilən abadlıq və yenidənqurma işləri ilə tanış olmuşdur.2017-ci ilin dekabrın 11-i, saat 22:00 radələrində ""Mirvari"" kafesinin üzərinə ağac düşüb. Nəticədə restoranın dam örtüyü zədələnib. Hadisə zamanı xəsarət alan olmayıb. Modernist üslubda dizayn edilmiş kafedə, kultun düz bucaqdan əyri orqanik formalara keçidi diqqət çəkir. Kafe mirvarinin qabığı şəklində dəmir-betondan tikilib. Kafenin interyeri böyük dalğa üslubunda formalaşmışdır.50 qonaq üçün hazırlanan kafe, 5 sm qalınlığında hiperbolik paraboloidlərdən ibarət 8 qabıqdan ibarətdir. Bakı buxtası pavilyonun terrasından görünür. Sənətşünas Leonid Bretanitskinin sözlərinə görə, zərif və cəlbedici kafenin pavilyonu təəssürat yeri çox yaxşı seçilməyən və düşünülməmiş plan quruluşu səbəbindən itirilir. Memar Ənvər Qasımzadənin sözlərinə görə, kafe binasının arxitekturası ""Sovet xalqının estetik ideallarına yaddır və sosialist realizminin ən vacib tələblərindən — doğruluqdan, tarixi konkretlikdən, ideoloji istəkdən uzaqdır"". Xarici keçidlər Bakının memarlıq incilərindən… Bulvarda cibinizi soyacaqlar, həm də gözünüz görə-görə…",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=602990
-"""Mirvari"" əməliyyatı","İraq ordusunun Fars körfəzindəki Mina əl-Məkr və Xor-əl-Aməyə adlı neft platformalarında radar qurğuları və izləmə avadanlıqları yerləşdirməsinə cavab olaraq, 28 noyabr 1980-ci ildə İrana aid Hərbi Hava və Donanma qüvvələri ""Mirvari əməliyyatı"" həyata keçirmişdi. Əməliyyat nəticəsində İraq Donanmasının 80%-i məhv edilmiş, hər iki neft terminalı sıradan çıxarılmış, Əl-Fəv limanı blokadaya düşmüş, Fars körfəzinin İraqa aid olan xeyli neft qurğuları dağıdılmış, habelə zenit-raket sistemləri ciddi zərər almışdı. Döyüş İranın inamlı qələbəsi ilə sona çatmışdı. Donanmasının 4/5 hissəsini itirən İraq müharibənin sonunadək körfəz sularındakı gücünü bərpa edə bilməmişdi. Üstəlik, İraq ordusundakı radar və zenit-raket komplekslərinin sıradan çıxarılması İran ordularına cənub-şərqdən növbəti hərbi əməliyyatları həyata keçirmək üçün şərait yaratmışdı. Bu əməliyyat İran Donanması tərəfindən uğurla yerinə yetirildiyinə görə 28 noyabr tarixi İranda ""Donanma günü"" kimi qeyd olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=303525
-"""Missing man"" düzülüşü","Həlak olmuş heyət üzvü, keçmiş hərbçi və ya tanınmış siyasi xadim şərəfinə olun uçuşdur. Müxtəli variantları mövcuddur. Uçuş zamanı 1 təyyarənin heyətdən ayrılıb gözdən itənə qədər hündürlüyə qalxması ən çox istifadə olunandır. Düzülüş helikopterlər vasitəsiylə də həyata keçirilə bilər. 2017-ci ilin oktyabrında İspaniya Hərbi Hava Qüvvələri bir həftə ərzində ayrı-ayrı qəzalarda həlak olan iki pilotun xatirəsinə bu düzülüşdə uçuş həyata keçirdi. Həmçinin bax Aerobatika Komandalarının Siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=759437
-"""Mosfilm"" kinostudiyası","""Mosfilm"" dünyanın ən böyük kino şirkətlərindən biridir. 1923-cü ilin noyabrında Aleksandr Hanjonkov və İosif Yermoliyevin 2 milliləşdirilmiş kino fabrikinin bazasında yaradılmışdır.. Əvvəlcə kinostudiya ""Moskinokombinat"" adlandırılmışdı. Hazırkı adını isə 1935-ci ildən etibarən daşıyır. ""Mosfilm"" kinostudiyasının loqosu heykəltaraş Vera Muxinanın ""Fəhlə və kolxozçu"" əsəri idi. Bu loqo ilk dəfə olaraq rejissor Qriqori Aleksandrovun ""Bahar"" filmində ekranda görünmüşdü. SSRİ zamanı ""Mosfilm"" kinostudiyasında 2500-dən artıq ekran əsəri çəkilmişdir. Onların bir neçəsi müxtəlif kinofestivallardan mükafatlarla qayıtmış və ya dünya kinosunun qızıl fonduna daxil edilmişdir. Hazırda ""Mosfilm"" öz film istehsalını davam etdirir. Studiya ən müasir rəqəmsal avadanlıqla təmin edilmişdir. Bununla yanaşı studiyada dublyaj işləri də aparılır. Səsyazma studiyası 2006-cı ildə dünyada ilk dəfə olaraq, ""Dolby Laboratories"" şirkətindən Dolby Premier Studio keyfiyyət sertifikatı almışdır. Filmoqrafiya 12 stul (film, 1971) Araq çəkənlər (film, 1961) Avtomobildən qorun (film, 1966) Babək (film, 1979) (""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası ilə birlikdə) Brilyant əl (film, 1968) Deribasovskda hava yaxşıdır və ya Brayton-Biçdə yenə yağışlar yağır (film, 1992) (""Treydinq Korp"" ilə birlikdə) Durnalar uçur (film, 1957) Əlliüçüncü ilin soyuq yayı (film, 1987) (""Janr"" yaradıcılıq birliyi ilə birlikdə) Əsgər haqqında ballada (film, 1959) Həyat üçün təhlükəlidir! (film, 1985) ""I"" əməliyyatı və Şurikin başqa macəraları (film, 1965) İdman lotosu-82 (film, 1982) İki kapitan (film, 1976) İki nəfərlik vağzal (film, 1982) İşdə məhəbbət macərası (film, 1977) İşgüzar adamlar (film, 1962) İvan Vasilyeviç peşəsini dəyişir (film, 1973) İyirmialtılar (film, 1966) (""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası ilə birlikdə) İtalyanların Rusiyada ağlasığmaz macəraları (film, 1973) (Dino de Laurentiis Cinematografica ilə birlikdə) Göndərilməmiş məktub (film, 1959) Kapitan Qrantın uşaqları (film, 1936) Karnaval gecəsi (film, 1956) Köpək Barbos və qeyri-adi qaçış (film, 1961) Qaraj (film, 1979) Qırmızı çadır (film, 1969) (Paramount Pictures ilə birlikdə) Mən Kubayam (film, 1964) (""İKAİK""lə birlikdə) Mimino (film, 1977) Babək (film, 1979) (""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası ilə birlikdə) Nizami (film, 1982) (""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası ilə birlikdə) Otello (film, 1955) Öncəgörmə (film, 1993) (""Slovo"" kinostudiyası, ""Film par Film"" və ""Orli Film""lə birlikdə) Qafqaz əsiri və ya Şurikin yeni macəraları (film, 1966) Qəribə təsadüf və ya həmişə təmizlikdə (film, 1975) Məhəbbətim mənim, kədərim mənim (film, 1978) (""Tuğra-film""lə birlikdə) Peterburqdan anonim adam (film, 1977) Təzə evlənənlər üçün çətir (film, 1986) Ulduz (film, 2002) Ulduzlar sönmür (film, 1971) (""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası ilə birlikdə) Mükafatları Lenin ordeni ""Oktyabr inqilabı"" ordeni",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=302851
-"""Moskva-Bakı"" qatarı (film, 2005)","Filmdə hadisələr Moskvadan Bakıya yola düşən qatarda baş verir. Bu qatarın sərnişinləri bütün digər adi sərnişinlərdən fərqlənir… Film haqqında Filmdəki xoruzun adı ""Şiri""dir. Azərbaycan kinosunda ilk dəfə bu filmdə heyvan və ya quş titrlərdə rol ifaçısı olaraq təqdim edilmişdir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Müşfiq Abbasov Quruluşçu rejissor: Xanlar Ağayev Quruluşçu operator: Tarıverdi Tarıverdiyev Səs rejissoru: Teymur Abdullayev Rafael İsgəndərov — Aslan Coşqun Rəhimov — Sadıq Ayşad Məmmədov — Sabit İlqarə Tosova (Cavadbəyli) — Sadıqın arvadı Mirzə Ağabəyli — Allahverdi Elşən Hacıbabayev — Tərlan Fatma Mahmudova — Sadıqın anası Nahidə Orucova — Satıcı Rövşən Kərimduxt — Alı Xuraman Əlizadə — Çimnaz İzzət Bağırov — Sərnişin Orxan Rzayev — Sərnişin İlkin Həsəni — Sərnişin Fəridə Məmmədova (II) — Sərnişin Kəmalə Yusifova — Sərnişin Yuri Baliyev — Veteran Naina İbrahimova — Gömrük işçisi Səlbinə Hətəmli — Uşaq Fuad İsgəndərov — Uşaq Arzu Rzayev — Gömrük işçisi Elariz Məmmədoğlu — Taksi sürücüsü Nadir Qafarzadə — Alverçi Rüfət Mehdiyev — Taksi sürücüsü Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı Xarici keçid",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=498967
-"""Moskvanın 800 illik xatirəsinə"" medalı","""Moskvanın 800 illik xatirəsinə"" medalı — 1947-ci ildə təsis olunmuş SSRİ medalı. Həmçinin bax ""Kiyevin 1500 illik xatirəsinə"" medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=451677
-"""Moskvanın müdafiəsinə görə"" medalı","""Moskvanın müdafiəsinə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 1 may 1944-cü ildə təsis olunmuş SSRİ ordeni. Medalın rəsminin müəllifi Nikolay Moskalyovdur 1 028 600 nəfər şəxs bu medalla təltif olunmuşdur. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=472969
-"""Movses Xorenatsi"" medalı","Movses Xorenatsi medalı — Ermənistan Dövlət Mükafatıdır. 1993-cü ildə təsis edilib. ER parlamenti tərəfindən 23 iyun 1993-cü ildə qəbul edilmişdir. ER Prezidenti tərəfindən 26 iyul 1993-cü ildə imzalanmışdır. Avqustun 8-də qüvvəyə minən ""Movses Xorenatsi medalı haqqında"" ER qanununa əsasən (qanun 2014-cü il avqustun 9-da başa çatıb). Bu , Mxitar Heratsi medalı, Mxitar Qoş medalı və Anania Şirakatsi medalı ilə birlikdə ermənilərin ən qədim şəxsiyyətlərini simvolizə edən medalıdır. 2014-cü ildə yenidən təyin olundu. ER parlamenti tərəfindən 21 iyun 2014-cü ildə qəbul edilmişdir. ER Prezidenti tərəfindən 18 iyul 2014-cü ildə imzalanmışdır. Avqustun 9-dan qüvvəyə minən ""Ermənistan Respublikasının dövlət mükafatları və fəxri adları haqqında"" ER qanununa əsasən. Medalın layiq görülmə statusu 1993-cü ildə qəbul edilmiş qanuna əsasən, Movses Xorenatsi medalı erməni mədəniyyəti, incəsənəti, ədəbiyyatı, təhsili və digər humanitar elmlər sahələrində görkəmli yaradıcılıq nailiyyətlərinə görə verilir. Yenidən təyin olunmadan sonra 2014-cü ildə Avqustun 9-dan etibarən Movses Xorenatsi medalı mədəniyyət, incəsənət, ədəbiyyat, təhsil, sosial elmlər və idman sahələrində yüksək nailiyyətlərə görə verilir.ER Konstitusiyasının 55-ci maddəsinin 16-cı bəndinə əsasən, medal Ermənistan Respublikasının Prezidenti tərəfindən verilir və Prezident mükafatla bağlı sərəncam verir. Medal layiq görülənlər 1993-cü ildə qəbul edilmiş qanunda Movses Xorenatsi medalı ilə təltif olunanların dairəsi müəyyən edilməmişdir. Hal-hazırda 2014-cü ildə avqustun 9-dan Movses Xorenatsi medalı mədəniyyət, incəsənət, elm, təhsil, idman və din xadimlərinə verilir. Mükafat hərəkəti 1993-cü ildə qəbul edilmiş qanuna əsasən, Movses Xorenatsinin medalla təltif edilməsi ilə bağlı petisiya Ermənistan Respublikasının mədəniyyət, maarif və ali təhsil və elm nazirlikləri tərəfindən irəli sürülüb. Hal-hazırda 9 avqust 2014-cü il tarixindən etibarən Prezident medalı həm şəxsi təşəbbüs, həm də mükafatla bağlı vəzifəli şəxslərin müraciətləri əsasında təltif edə biləcək. Ermənistan Respublikası Prezidentinin 16 sentyabr 2014-cü il tarixli NH-396-N saylı ""Ermənistan Respublikasının dövlət mükafatları və fəxri adları ilə münasibətlərin tənzimlənməsi haqqında"" Fərmanı Movses Xorenatsi medallarının təltif edilməsi ilə bağlı vəsatətlərin Ermənistan Respublikasının Baş Naziri tərəfindən təqdim edilməlidir. Ermənistan Respublikasının dövlət orqanlarının rəhbərləri, İrəvan şəhərinin meri, qurumların və İrevan Bələdiyyəsinin fəaliyyət sahəsi ilə bağlı yerli özünüidarə orqanlarının rəhbərləri Movses Xorenatsi medalı ilə təltif edilməsi üçün müvafiq ərizə vermək səlahiyyətinə malik olan orqanlar vasitəsilə vəsatət verirlər. Geyinmə proseduru (Hərbi) 1993–2014 Movses Xorenatsi medalı Anania Şirakatsi medalından sonra sinənin sol tərəfində taxılır. Hal-hazırda 2014-cü ildə Avqustun 9-dan Movses Xorenatsi medalı sinənin sol tərəfində, Döyüş Xidməti medalından sonra, Mxitar Qoş medalı, Mxitar Heratsi medalı və Anania Şirakatsi medalına bərabər olan mükafata görə taxılır. Belə ki, 2014-cü ildə Mxitar Qoş medalı, Mxitar Heratsi medalı, Anania Şirakatsi medalı və Movses Xorenatsi medalının statusları bərabərləşdirilib, bundan əvvəl Mxitar Qoş medalı Mxitar Heratsi medalından, ikincisi Anania Şirakatsiyə nisbətən daha yüksək statusa malik idi. Medalın təsviri 1993–2014-cü illərdə təltif edilən Movses Xorenatsi medalı 35 mm diametrli diskdir, mərkəzdə əlində qələm tutan Movses Xorenatsinin qabarıq təsviri görünür. Medal zolaqlıdır, aşağı hissəsində ""Movses Xorenatsi"" yazısı vardır. Medal ipək üzlüklü zolağa halqalar vasitəsilə bərkidilir, onun mərkəzində eyni metaldan (bürüncdən) əlavə var. Bant beşbucaqlıdır və onun iki tərəfi bazaya perpendikulyardır. Baza uzunluğu 20 mm, sağ və sol tərəflərin hündürlüyü 10 mm, orta hissəsinin hündürlüyü 15 mm-dir. Lent tünd tünd qırmızı zolaqlar ilə ərik rənglidir. Lent beş qatlı metal təbəqə çubuğa sarılır, onun əks tərəfində medalı paltara bərkidən hissə yerləşir. Medalın arxa tərəfində medalın seriya nömrəsi həkk olunub. Medalı əvəz edən çubuq ölçüləri 25 mm x 10 mm olan təbəqə metaldan hazırlanır. Lentin zolağı medalın lent rəng profilini daşıyır. Lent çubuğunun əks tərəfində lent çubuğunu paltara yapışdırmaq üçün olan hissəsi var. Hal-hazırda 9 avqust 2014-cü il tarixindən etibarən təltif olunacaq medalın təsviri və nümunəsi, sertifikatın nümunəsi, medal lentinin təsviri və nümunəsi Ermənistan Respublikasının Prezidenti tərəfindən təsdiq edilmişdir. Movses Xorenatsi medalı 2 hissədən ibarətdir: sapand və ona qayışla bərkidilmiş disk. Diskin diametri 35 mm-dir və ortada əlində qələm tutan Movses Xorenatsi və ""Ermənilərin tarixi"" təsvir edilmişdir. Diskdə zolaq var, altında ""MOVSES XORENATSI"" yazısı var. Disk xüsusi mis ərintisindən hazırlanır və ştamplama üsulu ilə istehsal olunur. Xüsusi proseslərə məruz qalır və xüsusi rəng alır. Asılqan yüngül metaldan hazırlanıb və 24 mm enində ipək lentlə örtülmüş beştərəfli çoxbucaqlı formaya malikdir. Zolaq tünd qırmızı zolaqlarla ərik rənglidir. Asılqanın sağ və sol yan hündürlüyü 39 mm-dir. Asılqanın yuxarı hissəsinin uzunluğu 27 mm, aşağı hissəsi 47 mm, qalınlığı 1 mm-dir. Yuxarı hissənin mərkəzindən aşağı zirvəyə qədər asılqan uzunluğu 50 mm-dir. Medal çubuğu ölçüləri 25 mm x 10 mm olan təbəqə metaldan hazırlanır. Lentin lenti medal lentinin rəng təsvirini daşıyır. Mükafat statistikası Yarandığı vaxtdan 2015-ci ilə qədər 817 nəfər medala layiq görülüb. ER prezidenti S. Sarkisyan öz hakimiyyəti dövründə 473 nəfəri medallarla təltif edib. Mükafat alan 473 nəfərdən 336-sı ER, 137-si xarici ölkə vətəndaşıdır. Mükafatlandırılan 137 əcnəbi vətəndaşdan 7 Gürcüstan 6 Argentina 3 İngiltərə 1 Bolqarıstan, Almaniya, Danimarka, Misir, İspaniya, İraq, İordaniya, Hollandiya, İsveçrə, Çili, Rumıniya, Sloveniya, Vatikan, Ukrayna və Şimali Koreya vətəndaşıdır. Mükafat alan 473 nəfərdən 316-sı kişi, 157-si qadındır. Tarixlərə görə aşağıdakı sayda mükafatlandırılıb: 2008-ci ildə — 24, 2009-cu ildə — 49, 2010-cu ildə — 38, 2011-ci ildə — 110, 2012 il. — 54, 2014-cü ildə — 91, 2015–43 nəfər. Movses Xorenatsi medal sahibləri Əsas məqalə: Movses Xorenatsi medalçıları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=821434
-"""Mozalan"" Satirik Kinojurnalı","Mozalan kinojurnalı 1970-ci ildə təsis edilmişdir.1974-cü ildə ""Dəyirman bildiyini eləyir"" və ""Keyfiyyət nişanı"" sənədli süjetlərində jurnal Bakı ət kombinatının və Bakı karamel fabrikinin məhsulunu kəskin tənqid etmişdir.1976-cı ilin əvvəllərində “Mozalan” kinojurnalı “Qunduzdan söhbət açaq” süjetində Qarayazı xəzli heyvanlar sovxozunun pis vəziyyətindən bəhs etmişdir.1978-ci ildə jurnalda göstərilmiş tənqidi materialların yoxlanması nəticəsində bəzi vəzifəli şəxslər məsuliyyətə cəlb olunmuşlar.1971-79 illərdə rüblük, 1980-ci ildən isə ildə 8 nömrəsi buraxılmışdır.2007-2014-cü illərdə kinojurnalın baş redaktoru yazıçı-ssenarist Orxan Fikrətoğlu olub.2008-ci ildə ""Mozalan"" studiyası İspaniyanın ""Aktualidad"" jurnalının təsis etdiyi ""Keyfiyyət və nüfuz lideri"" beynəlxalq mükafatına layiq görülüb.2021-ci ilin yanvar ayında Azərbaycan Televiziyası və Mədəniyyət Nazirliyinin birgə təşəbbüsü ilə “Mozalan”ı yenidən dirçəltmək barədə qərar qəbul olunmuşdur. Beləliklə “Mozalan” satirik kinojurnalı uzun bir fasilədən sonra, 50 illik yubileyi ərəfəsində aprel ayından başlayaraq yenidən yayımlanmağa başlamışdır. Videoçarxın ssenari müəllifi və redaktoru İlqar Fəhmi, ”Mozalan” studiyası tərəfindən yaradıcı heyətin rəhbəri isə Əlisəttar Quliyevdir. İlk buraxılışı 12 aprel 2021-ci ildə Azərbaycan Televiziyasında yayımlanmışdır.İndiyə qədər təxminən 200 nömrə istehsal edilmişdir. Hər nömrədə isə 3-4 süjet var. Bunlar bədii, sənədli və hətta cizgi süjetlərdir. Kinojurnal ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasının nəzdində yaradılmışdır. Məqsəd Azərbaycandakı neqativ hallara qarşı mübarizə aparmaq, satira diliylə xalqa çatdırmaq və dərs verməkdir. Anidən müxtəlif istehsalat obyektlərində peyda olmaq, oradakı çatışmazlıq və problemləri lentə almaq, bütün respublikanı xəbərdar etmək ""mozalançı""ların əsas iş üsullarından idi. Mozalan kinojurnalının süjetlərinin siyahısı Həmçinin bax Mozalan (studiya) Fitil (kinojurnal) Məzməzə (kinojurnal) Kirpi (kinojurnal) Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 263-266; 321-325. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: Azərbaycan. Ramiz Məmmədov. Kino. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi, 2007.- səh. 815. Xarici keçidlər Ötən günlər - Mozalan - 11.06.2022 Mozalan 1971-2020 “Mozalan” kinojurnalının ən yaxşı bədii süjet ssenariləri müsabiqəsi başa çatıb Mozalan tezliklə ""Mozalan""ın vızıltısının sirri açıldı - Səs rejissoru ilə MÜSAHİBƏ",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=719277
-"""Mozalan"" Studiyası","""Mozalan"" kinostudiyası məşhur kinostudiya ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasının nəzdində fəaliyyət göstərir. ""Mozalan"" satirik kinojurnalı üçün süjetlər, sənədli və bədii filmlər istehsal edir. Direktor və bədii rəhbər: Orxan Fikrətoğlu. 2008-ci ildə ""Mozalan"" studiyası İspaniyanın ""Aktualidad"" jurnalının təsis etdiyi ""Keyfiyyət və nüfuz lideri"" beynəlxalq mükafatına layiq görülüb. Filmoqrafiya 100 (film, 1985) (qısametrajlı bədii film — Mozalan №100) (""Mozalan"" studiyası) 20+1 (film, 1986) (qısametrajlı bədii süjet — Mozalan №105) (""Mozalan"" studiyası) 777 №-li iş (film, 1992) (tammetrajlı bədii film) (""Mozalan"" studiyası) 777 №-li müəssisədə (film, 1988) (qısametrajlı bədii süjet — Mozalan №129) (""Mozalan"" studiyası) 777 №-li sexdə (film, 1979) (qısametrajlı bədii süjet — Mozalan №47) (""Mozalan"" studiyası) Abşeronda subtropik bitkilər (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) (""Mozalan"" studiyası) Adi əhvalat (film, 1991) (qısametrajlı bədii süjet — Mozalan №161) (""Mozalan"" studiyası) Adı Günəşlidir... (film, 1992) (qısametrajlı sənədli süjet — Mozalan №162) (""Mozalan"" studiyası) Adsız su (film, 1985) (qısametrajlı sənədli süjet — Mozalan №98) (""Mozalan"" studiyası) Ağstafa Şərabçıları (film, 1992) (""Mozalan"" studiyası) Axırıncı maqın sonu (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Axtaran tapar (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Akt və fakt (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Alayarımçıq (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Alıcının sərgüzəşti (film, 1976) (""Mozalan"" studiyası) Altı duru, üstü quru (film, 1983) (""Mozalan"" studiyası) Arayış (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Arşınmalçı (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Arzu (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) Astarı üzündən baha (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Atamın sənəti (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Atası yandı (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) ATU və ya pa ATU nnan (film, 1971) (""Mozalan"" studiyası) Avtoqraf (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Ay alan! (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Ay çox, il çox... (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Ay müştəri... (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Baba zeytun diyarında (film, 1992) (""Mozalan"" studiyası) Bağlı qapılar (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Bais (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Baldızoğlu (film, 1977) (""Mozalan"" studiyası) ...balıq sevdası (film, 1979) (""Mozalan"" studiyası) Baş tutmayan ziyafət (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Başdan ayağa (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Belə də olur (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Bəhanə (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Bəhrə (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Bəhri-təhvil (film, 1979) (""Mozalan"" studiyası) Bəlkə... (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Bir daha keyfiyyət barədə (film, 1987) (""Mozalan"" studiyası) Bir məktubun izi ilə (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Bir nömrəli... (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Bişmiş toyuğun gülməyi... (film, 1983) (""Mozalan"" studiyası) Biz deməkdən yorulduq... (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Bombardıman (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Böyüyəndə bilərsən... (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Bu da bir naxışdır (film, 1987) (""Mozalan"" studiyası) Bumeranq (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Buxarlanan vədlər (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Buyruq və quyruq (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) Cavabsız sual (film, 1977) (""Mozalan"" studiyası) Cazibə qüvvəsi (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Cərimə yolları (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Cəza (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Cinayətin astanası (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Çardaş (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Çarə (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Çexski unitaz (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Çətin sual (film, 1979) (""Mozalan"" studiyası) Çıxılmaz vəziyyət (film, 1983) (""Mozalan"" studiyası) Çıxış yolu (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Dad (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Daha bir fənd (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Dairə (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Dama dama... (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Damğa (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Daş dözür (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Dayan, doldurum (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Defisit qliserin (film, 1975) (""Mozalan"" studiyası) Dərd çox... (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Dərs (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) DHD (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Diplomlu mütəxəssis (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Dolayı yollar (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Dua (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Dünən, bu gün, sabah (film, 1992) (""Mozalan"" studiyası) Ekskursiya (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Eksperiment (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Evlər yıxanım mənim!!. (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Əbədi mühərrik (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Əhməd haradadır? (film, 1983) (""Mozalan"" studiyası) Əhvalipürsanlıq, yaxud qəbiristanlıq (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) Əqrəb (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) Əla kəsici (film, 1975) (""Mozalan"" studiyası) Əlamət (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Əldən qalan... (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Fəallıq (film, 1975) (""Mozalan"" studiyası) Fədailər (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Fənd (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Foto həvəskarı (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Fövqəladə hadisə (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Gecəniz xeyrə qalsın (film, 1977) (""Mozalan"" studiyası) Gedərgəlməz (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Gethagetdə (film, 1983) (""Mozalan"" studiyası) Gənc memar (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Gözbağlıcı (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Gözbağlıcılar (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Gözdən uzaq... (film, 1985) (I) (""Mozalan"" studiyası) Gözdən uzaq... (film, 1985) (II) (""Mozalan"" studiyası) Gözəllik ondur... (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Gözəlliklər diyarı (film, 1995) (""Mozalan"" studiyası) Gözəyarı (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Günah (film, 1989) (""Mozalan"" studiyası) Günlərin bir günü... (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Haqlı narazılıq (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Hami (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Hamıya! Hamıya!! Hamıya!!! (film, 1977) (""Mozalan"" studiyası) Hansı peşə yaxşıdır (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Haram tikə (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Haray (film, 1989) (""Mozalan"" studiyası) Haray (film, 1993) (""Mozalan"" studiyası) Heyif siqnalından (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Heyvandarların gileyi (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Hədiyyə (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Hədiyyə (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Həmişə təmizlikdə (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Hərc-mərclik (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Xəbərdarlıq (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Xəbərdarlıq (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Xəstəlik mənbəyi (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Xırdavat (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Xoruzun quyruğu (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Xoş gəlmisiniz! (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Xoş gördük, Tovuz (film, 1992) (""Mozalan"" studiyası) Xüsusi buraxılış (film, 1983) (""Mozalan"" studiyası) İbrət dərsi (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) İcazə (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) İgidlik rəmzi (film, 1992) (""Mozalan"" studiyası) İki dəfə iki (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) İkiqat təsərrüfatsızlıq (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) ""İmportnı"" yaxud zırrama (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) İmtahan (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) İncik incilər (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) İntihar (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) İntizam (film, 1983) (""Mozalan"" studiyası) İşgüzar adamlar (film, 1977) (""Mozalan"" studiyası) Jonqlyor (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Kallıq (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Keyfiyyət nişanı (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Kimdir Məmməd Məmmədov? (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Kimdir müqəssir? (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Kommersiya (film, 1992) (""Mozalan"" studiyası) Kontor (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Köç (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Kömək (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) ...Könüldən iraq (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Küləyapardı (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Qara qızılın qara üzü (film, 1990) (""Mozalan"" studiyası) Qaş düzəldən yerdə... (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Qədəmlərin mübarək (film, 1976) (""Mozalan"" studiyası) Qəribə adamlar (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Qıfıllı istirahət ocağı (film, 1975) (""Mozalan"" studiyası) Qiymətli tüstü (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Qoca əsgər (film, 1993) (""Mozalan"" studiyası) Qoy dolanaq... (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) Qozbeli qəbir düzəldərmi? (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) Quq-qulu-qu (film, 1992) (""Mozalan"" studiyası) Qunduzdan söhbət açaq (film, 1976) (""Mozalan"" studiyası) Quraqlıq (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) ""Lalə"" qızlar ansamblı (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Layiqli namizəd (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Leylək gözləyir (film, 1977) (""Mozalan"" studiyası) Maqarıç (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Mastika (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Meşə xəlvət... (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) ""Mədəniyyət"" №1 (film, 1975) (""Mozalan"" studiyası) Məhəbbətdən də artıq (film, 1975) (""Mozalan"" studiyası) Məhəbbətin familiyası (film, 1977) (""Mozalan"" studiyası) Məntiqi sual (film, 1979) (""Mozalan"" studiyası) Məsələ yerdə deyil... (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Məsləhət (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Molla İbrahimxəlil kimyagərin nəvələri (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) ""Mozalan""ın izi ilə (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Musiqili sınaq (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Mühazirə (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Mükafat, yoxsa... (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Müqavilə (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Müqəddəs and (film, 1983) (""Mozalan"" studiyası) Müqəddəs torpaq (film, 1993) (""Mozalan"" studiyası) Nankorluq (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Nankorluq (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Narazılıq (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Nə vaxta qədər? (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Nəticə (film, 1984) (II) (""Mozalan"" studiyası) Nəticə (film, 1985) (I) (""Mozalan"" studiyası) Nəticə (film, 1985) (II) (""Mozalan"" studiyası) Nəticə (film, 1986) (I) (""Mozalan"" studiyası) Nəticə (film, 1986) (II) (""Mozalan"" studiyası) Nəticə (film, 1986) (III) (""Mozalan"" studiyası) Nəticə (film, 1986) (IV) (""Mozalan"" studiyası) Nəticə (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Nəticə (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Nəvəmin nəvəsinin nəvəsi (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Nəzarətin reydi ""Mozalan""ın qeydi (film, 1977) (""Mozalan"" studiyası) Növbənöv... (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Ögeylik (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Öpürəm (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Örtülü bazar (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Özbaşınalıq (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Özünü ifşa (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Perspektivsiz tikinti (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Pərdə arxasında (film, 1987) (""Mozalan"" studiyası) Pərvanələr (1985) (""Mozalan"" studiyası) Poliqlotlar (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Proloq (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Putyovka (film, 1975) (""Mozalan"" studiyası) Reaksiya (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Reyd (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Rəngli yuxu (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Salam, Salyan (film, 1992) (""Mozalan"" studiyası) Sayı çox... (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Sehrli sandıq (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Səbəblərdən biri (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Sınaq (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Sizdən hərəkət... (film, 1992) (""Mozalan"" studiyası) Sizi, kiçik toy məclisinə dəvət edirik. (film, 1979) (""Mozalan"" studiyası) Sizin düşməniniz (film, 1987) (""Mozalan"" studiyası) SOS (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Soyuq münasibət (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Sökmək asandır... (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Söyüdlünün su dərdi (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Sözsüz mahnı (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) Sözün çəkisi (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Su axır, gözüm baxır (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Su niyə yoxdur? (film, 1983) (""Mozalan"" studiyası) Sual-reportaj (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Super ağcaqanad (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Sübut (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Sürpriz (film, 1977) (""Mozalan"" studiyası) Sürücünün aqibəti (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Şərabçıyam, şərabçı (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Şərt (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Şikayətçilər... (film, 1987) (""Mozalan"" studiyası) Taxtası və saxtası (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Telefon macəraları (film, 1990) (""Mozalan"" studiyası) Telefon sərgüzəştləri (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Təcili yardım lazımdır (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Təhlükə astanaları (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Təxribat (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Təki dam olsun... (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) Təşəkkür (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Tətil (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Tikən də biz, sökən də (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Tikilir, amma... (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Toxunma, partlayar! (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Toya dəvətnamə (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Tutuquşu (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Ucar lətifəsi (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Uğurlu təyinat (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Uşaq aləmi (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Ümid qapısı (film, 1993) (""Mozalan"" studiyası) Üstü bəzək... (film, 1990) (""Mozalan"" studiyası) Ütü də gözəllikdir (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Üzr istəyirəm (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Varlığa nə darlıq (film, 1987) (""Mozalan"" studiyası) Varlığa nə darlıq (film, 1990) (""Mozalan"" studiyası) Ver verim (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Vərdiş (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Yaddan çıxmış metal (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Yağışlı havalarda (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Yaxşı qurtardıq (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Yalançını evinəcən qovarlar (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Yanğın (film, 1975) (""Mozalan"" studiyası) Yardımsız yardımçı təsərrüfatlar (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Yarımçıq təsərrüfatlar (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Yaşıl işıq (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) Yazmaqla düzəlsəydi... (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Yeganə çıxış yolu (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Yeganə əlac (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Yenə də inşaatçılar... (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Yeni iş üsulu (film, 1989) (""Mozalan"" studiyası) Yeni üsul (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Yenilik (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Yerli kadr təsdiqə gedir (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Yollar (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) Yolum düşdü (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Yoxlanılmış, inanılmış... (film, 1971) (""Mozalan"" studiyası) Yubiley (film, 1990) (""Mozalan"" studiyası) Yüz qramın qiyməti (film, 1975) (""Mozalan"" studiyası) Zərbə (film, 1983) (""Mozalan"" studiyası)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=245547
-"""Mozalan"" studiyası","""Mozalan"" kinostudiyası məşhur kinostudiya ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasının nəzdində fəaliyyət göstərir. ""Mozalan"" satirik kinojurnalı üçün süjetlər, sənədli və bədii filmlər istehsal edir. Direktor və bədii rəhbər: Orxan Fikrətoğlu. 2008-ci ildə ""Mozalan"" studiyası İspaniyanın ""Aktualidad"" jurnalının təsis etdiyi ""Keyfiyyət və nüfuz lideri"" beynəlxalq mükafatına layiq görülüb. Filmoqrafiya 100 (film, 1985) (qısametrajlı bədii film — Mozalan №100) (""Mozalan"" studiyası) 20+1 (film, 1986) (qısametrajlı bədii süjet — Mozalan №105) (""Mozalan"" studiyası) 777 №-li iş (film, 1992) (tammetrajlı bədii film) (""Mozalan"" studiyası) 777 №-li müəssisədə (film, 1988) (qısametrajlı bədii süjet — Mozalan №129) (""Mozalan"" studiyası) 777 №-li sexdə (film, 1979) (qısametrajlı bədii süjet — Mozalan №47) (""Mozalan"" studiyası) Abşeronda subtropik bitkilər (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) (""Mozalan"" studiyası) Adi əhvalat (film, 1991) (qısametrajlı bədii süjet — Mozalan №161) (""Mozalan"" studiyası) Adı Günəşlidir... (film, 1992) (qısametrajlı sənədli süjet — Mozalan №162) (""Mozalan"" studiyası) Adsız su (film, 1985) (qısametrajlı sənədli süjet — Mozalan №98) (""Mozalan"" studiyası) Ağstafa Şərabçıları (film, 1992) (""Mozalan"" studiyası) Axırıncı maqın sonu (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Axtaran tapar (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Akt və fakt (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Alayarımçıq (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Alıcının sərgüzəşti (film, 1976) (""Mozalan"" studiyası) Altı duru, üstü quru (film, 1983) (""Mozalan"" studiyası) Arayış (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Arşınmalçı (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Arzu (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) Astarı üzündən baha (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Atamın sənəti (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Atası yandı (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) ATU və ya pa ATU nnan (film, 1971) (""Mozalan"" studiyası) Avtoqraf (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Ay alan! (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Ay çox, il çox... (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Ay müştəri... (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Baba zeytun diyarında (film, 1992) (""Mozalan"" studiyası) Bağlı qapılar (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Bais (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Baldızoğlu (film, 1977) (""Mozalan"" studiyası) ...balıq sevdası (film, 1979) (""Mozalan"" studiyası) Baş tutmayan ziyafət (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Başdan ayağa (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Belə də olur (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Bəhanə (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Bəhrə (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Bəhri-təhvil (film, 1979) (""Mozalan"" studiyası) Bəlkə... (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Bir daha keyfiyyət barədə (film, 1987) (""Mozalan"" studiyası) Bir məktubun izi ilə (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Bir nömrəli... (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Bişmiş toyuğun gülməyi... (film, 1983) (""Mozalan"" studiyası) Biz deməkdən yorulduq... (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Bombardıman (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Böyüyəndə bilərsən... (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Bu da bir naxışdır (film, 1987) (""Mozalan"" studiyası) Bumeranq (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Buxarlanan vədlər (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Buyruq və quyruq (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) Cavabsız sual (film, 1977) (""Mozalan"" studiyası) Cazibə qüvvəsi (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Cərimə yolları (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Cəza (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Cinayətin astanası (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Çardaş (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Çarə (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Çexski unitaz (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Çətin sual (film, 1979) (""Mozalan"" studiyası) Çıxılmaz vəziyyət (film, 1983) (""Mozalan"" studiyası) Çıxış yolu (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Dad (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Daha bir fənd (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Dairə (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Dama dama... (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Damğa (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Daş dözür (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Dayan, doldurum (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Defisit qliserin (film, 1975) (""Mozalan"" studiyası) Dərd çox... (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Dərs (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) DHD (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Diplomlu mütəxəssis (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Dolayı yollar (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Dua (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Dünən, bu gün, sabah (film, 1992) (""Mozalan"" studiyası) Ekskursiya (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Eksperiment (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Evlər yıxanım mənim!!. (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Əbədi mühərrik (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Əhməd haradadır? (film, 1983) (""Mozalan"" studiyası) Əhvalipürsanlıq, yaxud qəbiristanlıq (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) Əqrəb (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) Əla kəsici (film, 1975) (""Mozalan"" studiyası) Əlamət (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Əldən qalan... (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Fəallıq (film, 1975) (""Mozalan"" studiyası) Fədailər (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Fənd (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Foto həvəskarı (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Fövqəladə hadisə (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Gecəniz xeyrə qalsın (film, 1977) (""Mozalan"" studiyası) Gedərgəlməz (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Gethagetdə (film, 1983) (""Mozalan"" studiyası) Gənc memar (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Gözbağlıcı (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Gözbağlıcılar (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Gözdən uzaq... (film, 1985) (I) (""Mozalan"" studiyası) Gözdən uzaq... (film, 1985) (II) (""Mozalan"" studiyası) Gözəllik ondur... (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Gözəlliklər diyarı (film, 1995) (""Mozalan"" studiyası) Gözəyarı (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Günah (film, 1989) (""Mozalan"" studiyası) Günlərin bir günü... (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Haqlı narazılıq (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Hami (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Hamıya! Hamıya!! Hamıya!!! (film, 1977) (""Mozalan"" studiyası) Hansı peşə yaxşıdır (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Haram tikə (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Haray (film, 1989) (""Mozalan"" studiyası) Haray (film, 1993) (""Mozalan"" studiyası) Heyif siqnalından (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Heyvandarların gileyi (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Hədiyyə (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Hədiyyə (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Həmişə təmizlikdə (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Hərc-mərclik (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Xəbərdarlıq (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Xəbərdarlıq (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Xəstəlik mənbəyi (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Xırdavat (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Xoruzun quyruğu (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Xoş gəlmisiniz! (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Xoş gördük, Tovuz (film, 1992) (""Mozalan"" studiyası) Xüsusi buraxılış (film, 1983) (""Mozalan"" studiyası) İbrət dərsi (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) İcazə (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) İgidlik rəmzi (film, 1992) (""Mozalan"" studiyası) İki dəfə iki (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) İkiqat təsərrüfatsızlıq (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) ""İmportnı"" yaxud zırrama (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) İmtahan (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) İncik incilər (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) İntihar (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) İntizam (film, 1983) (""Mozalan"" studiyası) İşgüzar adamlar (film, 1977) (""Mozalan"" studiyası) Jonqlyor (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Kallıq (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Keyfiyyət nişanı (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Kimdir Məmməd Məmmədov? (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Kimdir müqəssir? (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Kommersiya (film, 1992) (""Mozalan"" studiyası) Kontor (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Köç (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Kömək (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) ...Könüldən iraq (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Küləyapardı (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Qara qızılın qara üzü (film, 1990) (""Mozalan"" studiyası) Qaş düzəldən yerdə... (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Qədəmlərin mübarək (film, 1976) (""Mozalan"" studiyası) Qəribə adamlar (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Qıfıllı istirahət ocağı (film, 1975) (""Mozalan"" studiyası) Qiymətli tüstü (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Qoca əsgər (film, 1993) (""Mozalan"" studiyası) Qoy dolanaq... (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) Qozbeli qəbir düzəldərmi? (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) Quq-qulu-qu (film, 1992) (""Mozalan"" studiyası) Qunduzdan söhbət açaq (film, 1976) (""Mozalan"" studiyası) Quraqlıq (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) ""Lalə"" qızlar ansamblı (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Layiqli namizəd (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Leylək gözləyir (film, 1977) (""Mozalan"" studiyası) Maqarıç (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Mastika (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Meşə xəlvət... (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) ""Mədəniyyət"" №1 (film, 1975) (""Mozalan"" studiyası) Məhəbbətdən də artıq (film, 1975) (""Mozalan"" studiyası) Məhəbbətin familiyası (film, 1977) (""Mozalan"" studiyası) Məntiqi sual (film, 1979) (""Mozalan"" studiyası) Məsələ yerdə deyil... (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Məsləhət (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Molla İbrahimxəlil kimyagərin nəvələri (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) ""Mozalan""ın izi ilə (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Musiqili sınaq (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Mühazirə (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Mükafat, yoxsa... (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Müqavilə (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Müqəddəs and (film, 1983) (""Mozalan"" studiyası) Müqəddəs torpaq (film, 1993) (""Mozalan"" studiyası) Nankorluq (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Nankorluq (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Narazılıq (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Nə vaxta qədər? (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Nəticə (film, 1984) (II) (""Mozalan"" studiyası) Nəticə (film, 1985) (I) (""Mozalan"" studiyası) Nəticə (film, 1985) (II) (""Mozalan"" studiyası) Nəticə (film, 1986) (I) (""Mozalan"" studiyası) Nəticə (film, 1986) (II) (""Mozalan"" studiyası) Nəticə (film, 1986) (III) (""Mozalan"" studiyası) Nəticə (film, 1986) (IV) (""Mozalan"" studiyası) Nəticə (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Nəticə (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Nəvəmin nəvəsinin nəvəsi (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Nəzarətin reydi ""Mozalan""ın qeydi (film, 1977) (""Mozalan"" studiyası) Növbənöv... (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Ögeylik (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Öpürəm (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Örtülü bazar (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Özbaşınalıq (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Özünü ifşa (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Perspektivsiz tikinti (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Pərdə arxasında (film, 1987) (""Mozalan"" studiyası) Pərvanələr (1985) (""Mozalan"" studiyası) Poliqlotlar (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Proloq (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Putyovka (film, 1975) (""Mozalan"" studiyası) Reaksiya (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Reyd (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Rəngli yuxu (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Salam, Salyan (film, 1992) (""Mozalan"" studiyası) Sayı çox... (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Sehrli sandıq (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Səbəblərdən biri (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Sınaq (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Sizdən hərəkət... (film, 1992) (""Mozalan"" studiyası) Sizi, kiçik toy məclisinə dəvət edirik. (film, 1979) (""Mozalan"" studiyası) Sizin düşməniniz (film, 1987) (""Mozalan"" studiyası) SOS (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Soyuq münasibət (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Sökmək asandır... (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Söyüdlünün su dərdi (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Sözsüz mahnı (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) Sözün çəkisi (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Su axır, gözüm baxır (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Su niyə yoxdur? (film, 1983) (""Mozalan"" studiyası) Sual-reportaj (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Super ağcaqanad (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Sübut (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Sürpriz (film, 1977) (""Mozalan"" studiyası) Sürücünün aqibəti (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Şərabçıyam, şərabçı (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Şərt (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Şikayətçilər... (film, 1987) (""Mozalan"" studiyası) Taxtası və saxtası (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Telefon macəraları (film, 1990) (""Mozalan"" studiyası) Telefon sərgüzəştləri (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Təcili yardım lazımdır (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Təhlükə astanaları (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Təxribat (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Təki dam olsun... (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) Təşəkkür (film, 1978) (""Mozalan"" studiyası) Tətil (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Tikən də biz, sökən də (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Tikilir, amma... (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Toxunma, partlayar! (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Toya dəvətnamə (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Tutuquşu (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Ucar lətifəsi (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Uğurlu təyinat (film, 1984) (""Mozalan"" studiyası) Uşaq aləmi (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Ümid qapısı (film, 1993) (""Mozalan"" studiyası) Üstü bəzək... (film, 1990) (""Mozalan"" studiyası) Ütü də gözəllikdir (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Üzr istəyirəm (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Varlığa nə darlıq (film, 1987) (""Mozalan"" studiyası) Varlığa nə darlıq (film, 1990) (""Mozalan"" studiyası) Ver verim (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Vərdiş (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Yaddan çıxmış metal (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Yağışlı havalarda (film, 1982) (""Mozalan"" studiyası) Yaxşı qurtardıq (film, 1985) (""Mozalan"" studiyası) Yalançını evinəcən qovarlar (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Yanğın (film, 1975) (""Mozalan"" studiyası) Yardımsız yardımçı təsərrüfatlar (film, 1991) (""Mozalan"" studiyası) Yarımçıq təsərrüfatlar (film, 1988) (""Mozalan"" studiyası) Yaşıl işıq (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) Yazmaqla düzəlsəydi... (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Yeganə çıxış yolu (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Yeganə əlac (film, 1981) (""Mozalan"" studiyası) Yenə də inşaatçılar... (film, 1980) (""Mozalan"" studiyası) Yeni iş üsulu (film, 1989) (""Mozalan"" studiyası) Yeni üsul (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Yenilik (film, 1986) (""Mozalan"" studiyası) Yerli kadr təsdiqə gedir (film, 1973) (""Mozalan"" studiyası) Yollar (film, 1972) (""Mozalan"" studiyası) Yolum düşdü (film, 1974) (""Mozalan"" studiyası) Yoxlanılmış, inanılmış... (film, 1971) (""Mozalan"" studiyası) Yubiley (film, 1990) (""Mozalan"" studiyası) Yüz qramın qiyməti (film, 1975) (""Mozalan"" studiyası) Zərbə (film, 1983) (""Mozalan"" studiyası)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=630799
-"""Mustafa"" mükafatı","""Mustafa"" mükafatı — müsəlman dünyasında elmin inkişafına dəstək məqsədilə İran tərəfindən təsis edilən beynəlxalq elmi mükafat. Namizədliklər Kateqoriyalar İran KİV-lərinin verdiyi məlumata görə, mükafata İslam peyğəmbərinin adlarından biri olan ""Mustafa"" ismi verilib. Bu mükafatın müsəlman dünyasında ən yaxşı ixtiraları gerçəkləşdirən alimlərə verilməsi nəzərdə tutulub. Mükafatın verilməsi prosesinə xüsusi təşkil edilən şura nəzarət edəcək. İran ilk ""Mustafa"" mükafatını 2015-ci ildə ""İslami birlik həftəsi""ndə 4 nominasiya üzrə təqdim edəcək. Nominantlara nağd pul mükafatı ilə yanaşı, üzərində fars, ərəb və ingilis dillərində yazılar həkk olunmuş dəyərli medal da veriləcək. Mükafat 500 min ABŞ dolları məbləğində nəzərdə tutulur. Həmçinin bax",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=342789
-"""Muğam aləmi"" Beynəlxalq Muğam Festivalı","""Muğam aləmi"" Beynəlxalq Muğam Festivalı və ya ""Muğam Dünyası"" Beynəlxalq musiqi festivalı — Azərbaycanda bir neçə ildən bir keçirilən beynəlxalq muğam festivalı. Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə ilk dəfə 18–25 mart 2009-cu il tarixində Novruz bayramı ərəfəsində Bakıda keçirilmişdir.İlk dəfə 2009-cu ilin martın 20-də Beynəlxalq Muğam Mərkəzində festivalın rəsmi açılışı olmuşdur. Festival çərçivəsində beynəlxalq elmi simpozium, muğam ifaçılarının mübiqəsi və çoxsalyı opera tamaşaları eləcə də konsertlər təşkil olunur. İlk festival 2009-cu il martın 25-də Heydər Əliyev Sarayında təşkil olunmuş qala-konsert ilə bitmişdir. Festivalın məqsədi Muğam festivalının əsas məqsədi, müasir dünyada Azərbaycan muğamının tanıdılması, xalqımızın ənənəvi musiqi sənətininin dünya musiqi irsində layiq olduğu yeri tutması. Muğama həsr olunmuş beynəlxalq elmi simpozium 2009-cu ildə beynəlxalq musiqi festivalı çərçivəsində üç gün ərzində muğama həsr olunmuş beynəlxalq elmi simpozium keçirilmişdir. Simpoziumun nəticələrinə dair xüsusi kitab nəşr olunmuşdur. Simpoziumun işində ABŞ, Böyük Britaniya, Rusiya, Fransa, İtaliya, Almaniya, Türkiyə, Niderland, Macarıstan, Çin, Tunis, Özbəkistan, İran, Mərakeş, Hindistan, və Tacikistandan olan 30 yaxın elm adamı və musiqiçi iştrak etmişdir.Simpoziumda Nyu-York Universitetinin professoru etnik musiqi üzrə mütəxəssiz YUNESKO-nun eksperti Stiven Blam, Nyu-Yorkdakı Kolumbiya Universitetinin professoru Diter Kristensen, YUNESKO nəznində ""Ənənəvi musiqi üzrə beynəlxalq şura""nın vitse prezidenti Umm van Zaten, Fransadan olan professor Jan Durinq, Berlindəki Humbold Universitetinin professoru Yurgen Elsner, Kaliforniya Universitetinin professoru Xiromi Lorreyn Sakata, BBC radiosunda ""World Routes"" verlişinin aparıcıları Lusi Duran və Ceyms Parkin, Pan Rekords şirkətinin sahibi Bernard Kleykamp, professor Rövşən Yonosov (Özbəkistan), Moskva konservatoriyasının professori Violetta Yunusova, Düşənbədəki ""Makoma"" akademiyasının direktoru Abduvali Abduraşidov kimi elm adamları və musiqi mütəxəssisləri simpoziumq qatılaraq çıxışlar etmişlər. Simpoziumda Azərbaycan, Türkiyə, İran, Pakistan, Hindistan, Tunis, Özbəkistan, və Tacikistanın musiqi mədəniyyətləri barədə məruzələr dinlənilmişdir. Festival iştirakçıları Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestri Qara Qarayev adına Azərbaycan Dövlət Kamera Orkestri Azərbaycan Dövlət Xor Kapellası Azərbaycan Dövlət Xalq Çalğı Alətləri Orkestri Azərbaycan Dövlət Qədim Musiqi Alətləri Ansamblı Festivalın təşkilatçıları Festivalın prezidenti Heydər Əliyev fondunun prezidenti, UNESCO və ISESCO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban Əliyeva Festival təşkilatçıları Heydər Əliyev fondu Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Azərbaycan Bəstəkarlar Birliyi Təşkilati dəstək Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası ""Azərbaycan Mədəniyyətinin Dostları"" fondu Festivalın bədii rəhbəri Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri Firəngiz Əlizadə Təşkilat komitəsi Əbülfəz Qarayev — Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm naziti (Təşkilat komitəsinin həmsədri) Misir Mərdanov — Azərbaycan Respublikası Təhsil naziri (Təşkilat komitəsinin həmsədri) Firəngiz Əlizadə — Azərbaycan Bəstəkarlar ittifaqının sədri Vaqif Sadıxov — Azərbaycan respublikası Xarici İşlər nazirinin müavini Fərhad Bədəlbəyli — Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının rektoru Timurçin Əfəndiyev — Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin rektoru Səyavuş Kərimi — Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının rektoru Anar Ələkbərov — Heydər Əliyev fondunun icraçı dirktoru İbrahim Quliyev — ""Azərbaycan Mədəniyyətinin Dostları"" fondunun icraçı dirktoru Eleonora Hüseynova — Azərbaycanın UNESCO-dakı daimi təmsilçisi, səfir Arif Alışanov — ""Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri"" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin sədri Ədalət Əliyev — Media-holding ""Lider"" tv-nin direktoru Akif Məlikov — Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının direktoru Murad Adıgözəlzadə — Müslüm Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının direktoru Fərəh Əliyeva — Mədəniyyət və turizm Nazirliyinin şöbə müdiri (işçi qrupun rəhbəri) İlham Pirməmmədov — Təhsil Nazirliyinin şöbə müdiri Pərvanə İsmayılova — Heydər Əliyev fondunun ictimayətlə əlaqələr şöbəsi Yaqut Şıxseyidqızı — Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının dosenti Şəhla Mahmudova — Bakı Musiqi Akademiyasının professoru Mehdi Məmmədov — Beynəlxalq Muğam Mərkəzinin təmsilçisi Cahangir Səlimxanov — musiqişünas Qoşqar Həsənov — tərcüməçi 2015-ci il martın 11-dən 18-dək Heydər Əliyev Fondu, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi və Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının təşkilatçılığı ilə “Muğam aləmi” IV Beynəlxalq Muğam Festivalı keçirilib. Festival çərçivəsində Bakıda və respublikanın bir sıra bölgələrində Azərbaycanın və xarici musiqiçilərin iştirakı ilə konsertlər keçirilib, beynəlxalq elmi simpoziumlar təşkil olunub. Festivalda Türkiyə, İran, İraq, Özbəkistan, Tacikistan, ABŞ, Fransa, İngiltərə, Livan, İspaniya, Almaniya, İordaniya, Rusiya, Çin, Hindistan, Tunis, Belçika, Sloveniya və Niderlanddan dünya şöhrətli musiqiçilər və musiqi qrupları iştirak ediblər. Festival çərçivəsində beynəlxalq muğam müsabiqəsi keçirilib. Müsabiqədə Azərbaycan, Türkiyə, İordaniya, Latviya, İran, İraq, Özbəkistan, Tacikistan və Çindən musiqiçilər qatılıb. “Muğam aləmi” V Beynəlxalq Muğam Festivalı 2018-ci il martın 7-dən 14-dək Heydər Əliyev Fondu, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası, Bəstəkarlar İttifaqı və Azərbaycan Milli Konservatoriyasının təşkilatçılığı ilə “Muğam aləmi” V Beynəlxalq Muğam Festivalı keçirilib. Festival çərçivəsində Bakı və Gəncə şəhərlərində Azərbaycan və xarici musiqiçilərin iştirakı ilə konsertlər təşkil olunub, beynəlxalq elmi simpozium və muğam müsabiqəsi keçirilib. Müsabiqəyə Azərbaycan, Türkiyə, Moldova, İran, İraq, Özbəkistan, İordaniya, Misir, Suriya, Tacikistan, Qazaxıstan, Mərakeş və İsraildən olan musiqiçilər qatılıblar. Tədbirlərdə Türkiyə, Moldova, Polşa, İran, İraq, Özbəkistan, İordaniya, Misir, Suriya, Tacikistan, Qazaxıstan, Mərakeş, Gürcüstan, Hindistan, İsrail və digər ölkələrdən musiqiçi və münsiflər heyəti iştirak ediblər. “Muğam aləmi” 6-cı Beynəlxalq Musiqi Festivalı Heydər Əliyev Fondu və Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı, Elm və Təhsil Nazirliyinin, Azərbaycan Milli Konservatoriyasının dəstəyi ilə “Muğam aləmi” (“Space of Mugam”) 6-cı Beynəlxalq Musiqi Festivalı keçirilib. Festival çərçivəsində Bakının müxtəlif mədəniyyət obyektlərində, həmçinin Şuşanın tarixi məkanlarında müxtəlif tədbirlər - müsabiqə, mühazirə və təqdimatlar, konsertlər, sərgi və simpoziumlar, 24 saat ərzində canlə muğam marafonu təşkil edilib. Festival çərçivəsində xanəndə və instrumental ifaçılıq kateqoriyaları üzrə Beynəlxalq Muğam Müsabiqəsi keçirilib. Müsabiqəyə Azərbaycanla yanaşı, İran, İsrail, Özbəkistan və Türkiyədən ümumilikdə 22 ifaçı, o cümlədən ifaçılıq kateqoriyası üzrə 12, xanəndəlik kateqoriyası üzrə isə 10 ifaçı qatılıb. Azərbaycanı instrumental ifaçılıq kateqoriyası üzrə 5, xanəndəlik kateqoriyası üzrə isə 4 ifaçı təmsil edib. Seçimlər ikinci tura vəsiqə qazanmış 10 iştirakçı arasında aparılıb. Münsiflərin yekdil rəyinə əsasən, müsabiqənin xanəndəlik kateqoriyasında Qran-pri mükafatına Mohiçehra Şahmurotova (Özbəkistan) layiq görülüb. Birinci yeri Mirəli Sarızadə (Azərbaycan), ikinci yeri Daşqın Kürçaylı (Azərbaycan), üçüncü yeri isə Dostmurod Negmurodov (Özbəkistan) tutublar. İnstrumental ifaçılıq kateqoriyasında isə Qran-pri mükafatına Vaqif Təhməzov (Azərbaycan) layiq görülüb. Bu kateqoriyada 1-ci yerə Anar Vəlizadə (Azərbaycan), 2-ci yerə Shoxijohan Yoriev (Özbəkistan), 3-cü yerə isə Cahandar Mikayılov (Azərbaycan) sahib olublar. İyunun 25-də Heydər Əliyev Mərkəzində “Muğam aləmi” 6-cı Beynəlxalq Musiqi Festivalının yekun konserti olub. Konsert zamanı Beynəlxalq Muğam Müsabiqəsinin qaliblərinə mükafatlar təqdim edilib. Həmçinin bax Üzeyir Hacıbəyli Beynəlxalq Musiqi Festivalı Respublika Muğam Müsabiqəsi Qəbələ Beynəlxalq Musiqi Festivalı Muğam Televiziya Müsabiqəsi Beynəlxalq Mstislav Rostropoviç Festivalı Xarıbülbül Musiqi Festivalı Beynəlxalq Aşıq Festivalı Xarici keçidlər Heydər Əliyev Fondunun rəsmi saytında — ""Muğam aləmi"" Beynəlxalq Muğam Festivalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=801377
-"""Müdafiə sənayesi sahəsində əməkdaşlığa görə"" medalı","""Müdafiə sənayesi sahəsində əməkdaşlığa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı — Azərbaycan Respublikasının prezidentinin qərarı ilə, Azərbaycan Respublikasının 2021-ci il 14 dekabr tarixli 429-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmiş dövlət təltifi.""Müdafiə sənayesi sahəsində əməkdaşlığa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə müdafiə sənayesi sahəsində səmərəli əməkdaşlığa, mühüm layihələrin hazırlanmasında və həyata keçirilməsində fəal iştiraka, habelə xüsusi xidmətlərə görə Azərbaycan Respublikasının və xarici ölkələrin dövlət və digər qurumlarının, beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri təltif edilirlər. Təltif edilən şəxslər ""Müdafiə sənayesi sahəsində əməkdaşlığa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə müdafiə sənayesi sahəsində səmərəli əməkdaşlığa, mühüm layihələrin hazırlanmasında və həyata keçirilməsində fəal iştiraka, habelə xüsusi xidmətlərə görə Azərbaycan Respublikasının və xarici ölkələrin dövlət və digər qurumlarının, beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri təltif edilirlər. Təltif edən orqan “Müdafiə sənayesi sahəsində əməkdaşlığa görə” Azərbaycan Respublikasının medalı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan tərəfindən təltif edilir. Taxılma qaydası “Müdafiə sənayesi sahəsində əməkdaşlığa görə” Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. Medalın təsviri Medalın ümumi təsviri “Müdafiə sənayesi sahəsində əməkdaşlığa görə” Azərbaycan Respublikasının medalı qızılı rəngli, hamar şüalı və səkkizguşəli ulduz formalı, diametri 38 mm olan metal lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində ulduzun üzərində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Daxili çevrənin xaricində zeytun rəngli minalı fonda yuxarı qövs boyunca AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI sözləri, aşağı qövs boyunca MÜDAFİƏ SƏNAYESİ NAZİRLİYİ sözləri yazılmışdır, sözlərin arasında dairəvi lövhənin sol və sağ tərəfində səkkizguşəli ulduz təsvir olunmuşdur. Yazılar və ulduzlar qızılı rəngdədir. Daxili çevrənin üzərində qızılı rəngli fonda üç sətrə bölünməklə MÜDAFİƏ SƏNAYESİ SAHƏSİNDƏ ƏMƏKDAŞLIĞA GÖRƏ sözləri yazılmış və sözlərin altında snayper tüfəngi təsvir edilmişdir. Yazı və tüfəng fonunda Azərbaycan Respublikasının xəritəsinin konturları təsvir edilmişdir. Bütün təsvirlər və yazılar relyeflidir, qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, mərkəzində dörd sətrə bölünməklə qızılı rənglə AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ MÜDAFİƏ SƏNAYESİ NAZİRLİYİ sözləri həkk olunmuşdur. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi göstərilir. Medalın elementləri Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, üst hissəsinə 40 mm x 5.5 mm ölçüdə qızılı rəngli metal lövhə bərkidilmiş 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin üzərində mərkəzdə 15 mm enində qızılı rəngli, mərkəzdən sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 5 mm enində zeytun rəngli, 2 mm enində qızılı rəngli və 4 mm enində zeytun rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=781127
-"""Müharibə"" medalı","Hərb medalı — Osmanlı imperiyası tərəfindən yaradılmış hərbi medal. İngilislər tərəfindən Gelibolu ulduzu (The Gallipolli Star), almanlar tərəfindən isə Dəmir hilal (Eiserner Halbmond) deyə adlandırılmışdır. Sultan V Mehmed tərəfindən döyüşlərdə fərqlənənləri mükafatlandırmaq üçün yaradılmışdır. Bu medal daha çox I Dünya müharibəsi zamanı döyüşən Osmanlı hərbçilərinə və Osmanlı ərazisində döyüşən Osmanlı müttəfiqi olan dövlətlərin hərbçilərinə verilmişdir. Medalın üz tərəfindən beş guşəli qırmızı ulduz, onun ortasında göstərişli hilal vardır. Hilalın içində Osmanlı sultanı Mehmed Rəşadın tuğrası vardır. Bundan əlavə tuğranın altına, hicri təqvimə görə medalın verildiyi tarix olan 1333 (miladi 1915-ci il) ili işlənmişdir. Rəsmi geyim zamanı medal formanın mərkəz tərəfinə, sağ sinə cibinni altına taxılırdı. Hər gün lent dəyişilməli idi. Lent formanın ikinci düymə yerindən birləşdirilirdi. Avstriyalı və alman hərbçilər üçün bu medal öz II dərəcəli ""Dəmir Xaç"" medallarından aşağı dərəcəli hesab edilirdi. Buna görə də ""Hərb"" medalı II dərəcəli ""Dəmir Xaç"" medalının altına taxılırdı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=566090
-"""Müharibə"" medalı (Osmanlı imperiyası)","Hərb medalı — Osmanlı imperiyası tərəfindən yaradılmış hərbi medal. İngilislər tərəfindən Gelibolu ulduzu (The Gallipolli Star), almanlar tərəfindən isə Dəmir hilal (Eiserner Halbmond) deyə adlandırılmışdır. Sultan V Mehmed tərəfindən döyüşlərdə fərqlənənləri mükafatlandırmaq üçün yaradılmışdır. Bu medal daha çox I Dünya müharibəsi zamanı döyüşən Osmanlı hərbçilərinə və Osmanlı ərazisində döyüşən Osmanlı müttəfiqi olan dövlətlərin hərbçilərinə verilmişdir. Medalın üz tərəfindən beş guşəli qırmızı ulduz, onun ortasında göstərişli hilal vardır. Hilalın içində Osmanlı sultanı Mehmed Rəşadın tuğrası vardır. Bundan əlavə tuğranın altına, hicri təqvimə görə medalın verildiyi tarix olan 1333 (miladi 1915-ci il) ili işlənmişdir. Rəsmi geyim zamanı medal formanın mərkəz tərəfinə, sağ sinə cibinni altına taxılırdı. Hər gün lent dəyişilməli idi. Lent formanın ikinci düymə yerindən birləşdirilirdi. Avstriyalı və alman hərbçilər üçün bu medal öz II dərəcəli ""Dəmir Xaç"" medallarından aşağı dərəcəli hesab edilirdi. Buna görə də ""Hərb"" medalı II dərəcəli ""Dəmir Xaç"" medalının altına taxılırdı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=692438
-"""Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938-2013)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)"" yubiley medalı — Azərbaycan Mülki Aviasiyasının 75 illik yubileyi münasibətilə təsis edilən medal. Təsis edilməsi 2013-cü il sentyabrın 30-da Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Mülki Aviasiyanın 75 illiyi münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il 30 sentyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə vəzifələrini nümunəvi icra edən, istehsal fəaliyyətində yüksək nəticələr göstərən mülki aviasiya işçiləri, habelə Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının inkişafı və təkmilləşdirilməsində xüsusi rolu olan şəxslər təltif edilirlərMaddə 2. Təltif edən orqan Bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxsləri ""Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı təltif edir.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il 30 sentyabr tarixli 721-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra — medal) naxışvurma üsulu ilə mis-sink xəlitəsindən tökülmüş, diametri 40 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfində burulmuş qaytan formasında dekorativ elementlə əhatələnmiş dairə əks olunur. Dairənin mərkəzi hissəsində səkkizguşəli ulduzun daxilində ""75"" rəqəmləri həkk edilir. 2.2. Dekorativ cilalama və səkkizguşəli ulduz qızıl suyuna, dairə və ""75"" rəqəmləri isə gümüş suyuna çəkilir. Dekorativ cilalama, dairədə olan yazılar və təsvirlər qabarıqdır.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfində burulmuş qaytan formasında dekorativ elementlə əhatələnmiş dairə əks olunur. Dairənin mərkəzi hissəsində təyyarə təsviri, onun ətrafında yuxarı qövs boyunca ""Mülki aviasiyanın inkişafına verdiyi töhfəyə görə"" sözləri həkk edilir. Dairənin aşağı hissəsində səkkizguşəli ulduz təsvir olunur. 3.2. Dekorativ cilalama, təyyarə və səkkizguşəli ulduz qızıl suyuna, dairə və dairədə olan sözlər isə gümüş suyuna çəkilir. Dekorativ cilalama, dairədə olan yazılar və təsvirlər qabarıqdır.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal 30 mm x 47 mm ölçülü düzbucaqlı metal lövhənin aşağı hissəsinə bərkidilmiş 32 mm x 2 mm ölçülü təbəqəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhəyə Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mavi, qırmızı və yaşıl rəngli üfüqi zolaqlara bölünmüş dairəvi xara lentdən üz çəkilir. Lövhənin ön tərəfindəki qırmızı zolağın ortasında ağ rəngdə aypara və səkkizguşəli ulduz təsvir edilir. 4.2. Lövhənin ön tərəfində mavi rəngli zolağın yuxarı hissəsinə eni 2 mm olan təbəqə bərkidilir. Lövhənin arxa tərəfində mavi rəngli zolağın yuxarı hissəsinə paltarın yaxasına taxılmaq üçün element bərkidilir. Lövhənin yuxarı və aşağı hissələrindəki təbəqələrin arasında məsafə 45 mm-dir. Həmçinin bax ""Mülki aviasiya sahəsində xidmətlərə görə"" medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=825980
-"""Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)"" yubiley medalı","""Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)"" yubiley medalı — Azərbaycan Mülki Aviasiyasının 75 illik yubileyi münasibətilə təsis edilən medal. Təsis edilməsi 2013-cü il sentyabrın 30-da Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Mülki Aviasiyanın 75 illiyi münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il 30 sentyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə vəzifələrini nümunəvi icra edən, istehsal fəaliyyətində yüksək nəticələr göstərən mülki aviasiya işçiləri, habelə Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının inkişafı və təkmilləşdirilməsində xüsusi rolu olan şəxslər təltif edilirlərMaddə 2. Təltif edən orqan Bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxsləri ""Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı təltif edir.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il 30 sentyabr tarixli 721-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)"" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (bundan sonra — medal) naxışvurma üsulu ilə mis-sink xəlitəsindən tökülmüş, diametri 40 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfində burulmuş qaytan formasında dekorativ elementlə əhatələnmiş dairə əks olunur. Dairənin mərkəzi hissəsində səkkizguşəli ulduzun daxilində ""75"" rəqəmləri həkk edilir. 2.2. Dekorativ cilalama və səkkizguşəli ulduz qızıl suyuna, dairə və ""75"" rəqəmləri isə gümüş suyuna çəkilir. Dekorativ cilalama, dairədə olan yazılar və təsvirlər qabarıqdır.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfində burulmuş qaytan formasında dekorativ elementlə əhatələnmiş dairə əks olunur. Dairənin mərkəzi hissəsində təyyarə təsviri, onun ətrafında yuxarı qövs boyunca ""Mülki aviasiyanın inkişafına verdiyi töhfəyə görə"" sözləri həkk edilir. Dairənin aşağı hissəsində səkkizguşəli ulduz təsvir olunur. 3.2. Dekorativ cilalama, təyyarə və səkkizguşəli ulduz qızıl suyuna, dairə və dairədə olan sözlər isə gümüş suyuna çəkilir. Dekorativ cilalama, dairədə olan yazılar və təsvirlər qabarıqdır.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal 30 mm x 47 mm ölçülü düzbucaqlı metal lövhənin aşağı hissəsinə bərkidilmiş 32 mm x 2 mm ölçülü təbəqəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhəyə Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mavi, qırmızı və yaşıl rəngli üfüqi zolaqlara bölünmüş dairəvi xara lentdən üz çəkilir. Lövhənin ön tərəfindəki qırmızı zolağın ortasında ağ rəngdə aypara və səkkizguşəli ulduz təsvir edilir. 4.2. Lövhənin ön tərəfində mavi rəngli zolağın yuxarı hissəsinə eni 2 mm olan təbəqə bərkidilir. Lövhənin arxa tərəfində mavi rəngli zolağın yuxarı hissəsinə paltarın yaxasına taxılmaq üçün element bərkidilir. Lövhənin yuxarı və aşağı hissələrindəki təbəqələrin arasında məsafə 45 mm-dir. Həmçinin bax ""Mülki aviasiya sahəsində xidmətlərə görə"" medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=452523
-"""Mülki aviasiya sahəsində xidmətlərə görə"" medalı","""Mülki aviasiya sahəsində xidmətlərə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Mülki aviasiya sahəsində xidmətlərə görə"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2017-ci il 20 oktyabr tarixli 809-VQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Mülki aviasiya sahəsində xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə vəzifələrini nümunəvi icra edən, istehsal fəaliyyətində yüksək nəticələr göstərən mülki aviasiya işçiləri, habelə Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının inkişafı və təkmilləşdirilməsində xüsusi rolu olan şəxslər təltif edilirlər.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Mülki aviasiya sahəsində xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Mülki aviasiya sahəsində xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikası medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır. ""Mülki aviasiya sahəsində xidmətlərə görə"" medalının təsviri Azərbaycan Respublikasının 2017-ci il 20 oktyabr tarixli 809-VQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Mülki aviasiya sahəsində xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) naxışvurma üsulu ilə mis-sink xəlitəsindən tökülmüş, diametri 40 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində qızılı burulmuş qaytan formasında dekorativ elementlərlə əhatələnmiş dairə əks olunur. Dairənin mərkəzi hissəsində yerləşən səkkizguşəli ulduzun daxilində təyyarə və qlobusdan ibarət kompozisiya təsvir olunur. Ulduzun ətrafında qövs boyunca ""Azərbaycan Respublikası"" sözləri həkk edilir. Dekorativ cilalama, səkkizguşəli ulduz, dairənin daxilində qeyd olunan sözlər qızıl suyuna, dairə, qlobus və təyyarə isə gümüş suyuna çəkilir. Dekorativ cilalama, dairədə olan yazılar və təsvirlər qabarıqdır.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfində qızılı burulmuş qaytan formasında dekorativ elementlərlə əhatələnmiş dairə əks olunur. Dairənin mərkəzi hissəsində ""Mülki aviasiya sahəsində xidmətlərə görə"" sözləri həkk edilir. Dekorativ cilalama və sözlər qızıl suyuna, dairə isə gümüş suyuna çəkilir. Dekorativ cilalama və dairədə olan yazılar qabarıqdır. Medalın arxa tərəfində seriyası və nömrəsi həkk olunur.Maddə 4. Medalın elementləri Medal 42 mm x 60 mm ölçülü beşbucaqlı lövhəyə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhəyə Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mavi, qırmızı və yaşıl rəngli eyni ölçülü zolaqlara bölünmüş xara lentdən üz çəkilir. Lövhənin ön tərəfinin yuxarı hissəsinə eni 5 mm olan təbəq�� bərkidilir. Lövhənin arxa tərəfinin yuxarı hissəsində geyimin yaxasına bərkidilmək üçün element vardır. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 42 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir. Həmçinin bax ""Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)"" yubiley medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=827692
-"""Müqəddəs Anna"" ordeni",Müqəddəs Anna ordeni — 1735-ci ildə təsis edilmiş Rusiya imperiyasının ali mükafatı. Xarici keçidlər (rus.) Order of St. Anna Arxivləşdirilib 2008-11-07 at the Wayback Machine (rus.) History of the order of St. Anna,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=450939
-"""Müqəddəs Georgi"" ordeni","""Müqəddəs Georgi"" ordeni — 1769-cu ildə Rusiya imperatoru II Yekaterina tərəfindən təsis olunmuşdur. Rus imperiyasının süqutuna qədər dövlətin ən ali hərbi ordeni sayılırdı. Ordenin dörd dərəcəsi vardı: birinci dərəcəli orden ən yüksək hesab olunurdu. Ordenin devizi belə idi: ""Əla xidmət və cəsurluğa görə"". ""Müqəddəs Georgi"" ordeninə yalnız ""fövqəladə, xüsusi rəşadət, mərdlik, əla əskəri qəhrəmanlıq göstərən"" hərbi qulluqçular layiq görülürdülər.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=86234
-"""Müqəddəs Stanislav"" ordeni","Müqəddəs Stanislav ordeni — 1831-ci ildən 1917-ci ilə qədər Rusiya imperiyası ordeni. I dərəcəli — gümüş ulduz, böyük qızıl xaç və sol tərəfə taxılan böyük lent II dərəcəli — qızıl xaç və kiçik ölçülü lent III dərəcəli — kiçik qırmızı xaç (sinə üzərinə taxılır) IV dərəcəli — 1839-cu ilə qədər mövcud olmuşdur. I dərəcəli — təxminən 20 000 ədəd II dərəcəli — təxminən 92 000 ədəd III dərəcəli — 752 000-dən çox Xarici keçidlər The Self-Styled Order of St. Stanislas of Mr. Juliusz Nowina-Sokolnicki Opinion of G. Stair Sainty The Once and Perhaps Still Lucrative Trade in Polish Military Decorations Arxivləşdirilib 2008-12-02 at the Wayback Machine Həmçinin bax Müqəddəs Georgi ordeni Müqəddəs Anna ordeni Müqəddəs Stanislav ordeninin kavalerləri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=486540
-"""Müqəddəs Yanuari"" əməliyyatı (film, 1966)","Müqəddəs Yanuari əməliyyatı (it. Operazione San Gennaro) — rejissor Dino Rizinin 1966-cı ildə çəkdiyi komediya filmidir. Filmin operatoru Aldo Tontidir. Amerikan oğru bandası İtaliyanın Neapol şəhərindəki ""Müqəddəs Yanuari"" qızıllarını oğurlamaq üçün bura gəlirlər. Bunun üçün oğru bandası Don Vinçentsoya müraciət edirlər. Don Vinçentso isə hal-hazırda türmədədir. Vinçentso (Toto) onları şagirdi Duduya göndərir. Dudu bu işdə onlara kömək etməyə razı olur. Onlar əməliyyat zamanı müxtəlif macəralarla qarşılaşırlar… Sonda ""Müqəddəs Yanuari"" qızılları Neapolda qalır. Maraqlı faktlar Müqəddəs Yanuarinin qızıllarını oğurlamaq planı yalnız filmdə göstərilmişdir. Həyatda isə buranın qızıllarını oğurlamaq planı heç kəsin ağlına indiyə kimi gəlməmişdir. Filmdə Müqəddəs Yanuarinin qızılları oğurlanan zaman bütün Neapol şəhəri mahnıya qulaq asır. Bu zaman kadrda festivalda səslənən Peppino di Kaprinin ""Ce vo tiempo"", İva Zanikkinin ""Ma pecché"", Aurelio Fierro və Corcio Qaberin ""A pizza"" mahnıları eşidilir. 5-ci Beynəlxalq Moskva Kinofestivalı: Gümüş mükafat. Həmçinin bax Almaniya Federativ Respublikası filmlərinin siyahısı İtaliya filmlərinin siyahısı Fransa filmlərinin siyahısı Xarici keçidlər Filmi izlə (azərbaycan dilində) Müqəddəs Yanuari Əməliyyatı — Internet Movie Database saytında.Müqəddəs Yanuari Əməliyyatı Antoniodecurtis.com Müqəddəs Yanuari Əməliyyatı Kinejun.jp Allcinema.net Online Müqəddəs Yanuari Əməliyyatı Müqəddəs Yanuari Əməliyyatı Movie-fan.jp Arxivləşdirilib 2011-12-16 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=811102
-"""Müqəddəs apostol Andrey Pervozvannı"" ordeni (Rusiya Federasiyası)","Müqəddəs apostol Andrey Pervozvannı ordeni — Rusiya Federasiyasının ali ordeni. Rusiya Federasiyası Prezidentinin 1 iyul 1998-ci il tarixli ""Müqəddəs apostol Andrey Pervozvannı ordeninin bərpası Barədə"" 757 saylı fərmanı ilə bərpa olunub.. Rusiya Federasiyasının Prezidenti Boris Yeltsinin1 iyul 1998-ci il tarixli ""Müqəddəs apostol Andrey Pervozvannı ordeninin bərpası Barədə"" 757 saylı fərmanından çıxarış: Müqəddəs apostol Andrey Pervozvannı ordeni Rusiya Federasiyasının ali dövlət mükafatı sayılır. Müqəddəs apostol Andrey Pervozvannı ordeni ilə və digər vətəndaşlar Rusiya Federasiyasının görkəmli dövlət və ictimai xadimləri, Rusiyanın şöhrəti və əzəməti çiçəklənməsinə səbəb olan müstəsna xidmətlərinə görə təltif olunur. Xarici dövlətlərin başçıları və hökumət rəhbərləri Rusiya Federasiyası qarşısında görkəmli xidmətlərinə görə Müqəddəs apostol Andrey Pervozvannı ordeni ilə təltif oluna bilər. Müqəddəs apostol Andrey Pervozvannı ordeninin nişanı bu orden zəncirindən və ya rozetdə çiyin üzərində dolaşır. Müqəddəs apostol Andrey Pervozvannı ordeninin nişanın zəncirində taxılmasına xüsusilə təntənəli hallarda yol verilir. Rozetdə çiyin üzərində onun Müqəddəs apostol Andrey Pervozvannı ordeninin işarəsi sağ çiynə keçirilir. Müqəddəs apostol Andrey Pervozvannı ordeninin ulduzu sinənin sol tərəfində, aşağıda orden kötükləri, orden özü solda yerləşir. Döyüş əməliyyatlarında fərqlənməyə görə nişanını və ulduz ordeni ilə təltif edilmiş Müqəddəs apostol Andrey Pervozvannı qılınclarla ilə verilir. Müqəddəs apostol Andrey Pervozvannı ordeninə lent gəzdirməkdə zaman bu tamasaya o, digər orden lentləri yuxarıda yerləşir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=418979
-"""Müqəddəs böyük Yekaterina"" ordeni (Rusiya Federasiyası)","Müqəddəs böyük Yekaterina ordeni — Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatı. Müqəddəs böyük Yekaterina ordeni Rusiya Federasiyasının Prezidenti D. Medvedyevin 3 may 2012-ci il tarixli 573 saylı ""Yaxşılıq Uğrunda"" Müqəddəs böyük Yekaterina fərqlənmə nişanı və ordeninin təsis edilməsi haqqında"" fərmanı ilə yaradılmışdır. Ordeninin statutu 1. Müqəddəs böyük Yekaterina ordeni yüksək dini-mənəvi mövqeyi ilə tanınmış və Rusiya Federasiyasının vətəndaşlarına və xarici dövlətlərin vətəndaşlarına sülhməramlı, humanitar və xeyriyyəçilik fəaliyyətində, mədəni irsinin qorunmasında verdiyi töhfəyə görə təqdim edilir. 2. Müqəddəs böyük Yekaterina ordeni lenti sinənin sağ tərəfində daşınır. Müqəddəs böyük Yekaterina ordeni lentini sinənin sağ tərəfində Rusiya Federasiyasının digər dövlət mükafatları ilə birlikdə daşımağa icazə verilir. Müqəddəs böyük Yekaterina ordeninin ulduzu çiynin sol tərəfində ""Vətənə xidmətə görə"" ordenin ulduzu altında daşınır. 3. Xüsusi hallarda Müqəddəs böyük Yekaterina ordeninin lentini sinənin sağ tərəfində daşınmasına icazə verilir. 4. Müqəddəs böyük Yekaterina ordeni lenti ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni lentindən sonra yerləşir. 5. Müqəddəs böyük Yekaterina ordeninin lenti sinənin sağ tərəfində daşındığı halda Müqəddəs böyük Yekaterina ordenin rozeti isə sinənin sol tərəfində daşınır. Ordeninin kavalerləri 1. lyina Lyudmila Dmitrievna(3 may 2012-ci il, № 574)- Müqəddəs Nikolay Çernoostrov Rus pravoslav kilsəsinin Kaluqa yeparxiyasının Maloyaroslavets şəhərində qadın monastırının başçısıdır. 2. Pereojix Nina Nikitiçna (3 may 2012-ci il, № 574) — Lipetsk Vilayət ""2 saylı dövlət xəstəxanası"" səhiyyə idarəsinin həkimi. 3. Fals-Feyn Eduard Aleksandroviç (30 sentyabr 2012-ci il, № 1312), Lixtenşteyn Knyazlığın vətəndaşı4. Sarqanova Natalya Vasiliyeviç (11 fevral 2013-cü il, № 135) — Tula şəhərində valideynidir",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=426091
-"""Müqəddəs xəzinə"" ordeni","""Müqəddəs xəzinə"" ordeni (瑞宝章, Zuiho-şo) – Yaponiya ordenlərindən biri. Həm yapon, həm də əcnəbi şəxslərə Yaponiya dövləti qarşısındakı xidmətlərə görə təqdim olunur. ""Müqəddəs xəzinə"" ordeni 4 yanvar 1888-ci ildə İmperator Meyci tərəfindən ""Meyci"" ordeni adı ilə təsis olunmuşdur. Ancaq kişilərə təqdim olunması planlaşdırılsa da, 1919-cu ildə qadınlara da verilməsi barədə qərar verilmişdir. Orden 2003-cü ilə qədər 8 dərəcə üzrə təqdim olunmuşdur. 2003-cü ildə VII və VIII dərəcələr ləğv edilmiş, 6 dərəcə üzrə təqdim olunmağa başlamışdır. Orden Yaponiyanın iki müqəddəs xəzinəsini – Yata güzgüsünü və Yasakani cəvahiratını özündə əks etdirir. Orden pavlovniya çiçəklərinin və yarpaqlarının formasında dizayn edilmişdir. Xarici keçidlər İstehsal prosesi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=776899
-"""Müstəqil Türkmənistana böyük sevgiyə görə"" ordeni","""Müstəqil Türkmənistana böyük sevgiyə görə"" medalı - Türkmənistanın dövlət mükafatıdır. 1 mart 1999-cu ildə təsis edilmişdir. Əvvəlcə sifariş boyun zəncirində bir qızıl medal görünüşünə sahib idi, daha sonra 2011-ci ildə bir göğüs blokunda bir qızıl ulduz görünüşü əldə etdi. Türkmənistanın ilk prezidenti Saparmurat Niyazovun profili istisna olmaqla, 2014 -cü ildən bu sərəncama yeni bir görünüş verildi. Sərəncam ölkə iqtisadiyyatının inkişafına, istehsalın səmərəliliyinin artırılmasına, elm və texnologiyanın inkişafına, ölkənin müdafiə qabiliyyətinin gücləndirilməsinə verdiyi böyük töhfələrə görə ölkə vətəndaşlarını və əcnəbiləri, mədəniyyət, ədəbiyyat, incəsənət, səhiyyə sahəsindəki böyük uğurlarına görə mükafatlandırmaq məqsədi daşıyır. Qayğıya, dövlət və ictimai fəaliyyətə, qanunun aliliyinin və asayişin möhkəmləndirilməsinə, gənc nəslin təhsili və tərbiyəsinə, Türkmənistanla digər dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar arasında iqtisadi və mədəni əlaqələrin inkişafına görə verilir. Sifarişlə təltif olunan şəxslərə minimum əmək haqqının on beş mislinə bərabər birdəfəlik mükafat verilir və əmək haqqı, əmək haqqı, təqaüd, müavinət və ya təqaüdə aylıq əlavə minimum əmək haqqının yüzdə 15-i miqdarında əlavə edilir. Ordenə layiq görülmüş şəxslər Türkmənistan qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş hallarda və qaydada imtiyazlardan istifadə edirlər. 1999-dan 2011-ə qədər Sifariş nişanı 40 mm diametrli bir dairə şəklindədir. Sifarişin ön tərəfinin ortasında Türkmənistan Prezidentinin ağ qızıldan hazırlanmış profil şəkli var. Saparmurat Niyazov profilini əks etdirən dairə türkmən dilində ""Türkmənistan Prezidenti Saparmurat Türkmənbaşı"" yazısı olan bir barış simvolu olan zeytun budağı ilə həmsərhəddir. Sifarişin arxa tərəfində, Türkmənistan Prezidentinin ətrafındakı ""GARAŞSYZ TÜRKMENISTANA BOLAN BEÝIK SÖÝGÜSI ÜÇIN"" yazısı ilə ağ qızıldan düzəldilmiş Türkmənistan Prezidentinin standartının (bayrağının) şəkli var. Sifariş qırmızı qızıldan toxunaraq əllə hazırlanan qızıl zəncirli bir üzük vasitəsilə bağlanır. Zəncir uzunluğu 58 sm-dir. Sifariş qırmızı qızıldan hazırlanmışdır. 2011-dən 2014-ə qədər İşarənin diametri 45 mm-dir. 750 qızıldan hazırlanmışdır. Sifarişin fərqləndirici nişanları səkkizguşəli bir ulduzdur, köşələri uclarında toplarla günbəzlənir. Ulduzun şüaları arasında yaşıl doqquz düz yarpaq şəklində stralalar var. Ulduzun orta hissəsində 22,5 mm diametrli ağ rəngli bir emaye medalyon var. Medalyonda Türkmənistanın ilk prezidenti Saparmurat Niyazovun qabarıq profilli qızıl şəkli olan üzərində yaşıl emaye şəklində Türkmənistan xəritəsi əks olunmuşdur. Dairənin alt hissəsində hər iki tərəfə ayrılan zərli zeytun budaqları var. 3,5 mm enində medalyonun haşiyəsində qızıl hərflərlə ""GARAŞSYZ TÜRKMENISTANA BOLAN BEÝIK SÖÝGÜSI ÜÇIN"" yazısı vardır, alt hissəsində yeddi sirkonyum daşla işlənmişdir. Sifariş bir ringlet vasitəsilə bloka bağlanır. 20 mm yüksəklikdə, 31 mm enində yaşıl emaye açıq bir kitab şəklində blok. Blokun ortasında, qırmızı emaye ilə örtülmüş bir sütunda beş türkmən xalça jeli var. Sifariş çubuğu Taxtanın təməli, yaşıl ipək parçadan düzəldilib, üzərinə ağ üfüqi xətlər tətbiq olunur, üzərinə mərkəzi hissədə qızıl səkkizguşəli olur. 2014-cü ildən Sifariş və blokunun fərqləndirici nişanları qızılı 925 əyarlı gümüşdən hazırlanır. Sifarişin fərqləndirici nişanları səkkizguşəli bir ulduzdur, kənarları 56 ağ zirkonyum daşla və künclərin içərisi — 8 qırmızı zirkonyum daşı ilə bəzədilib və hər künc yuvarlaq bir zənglə bəzədilib. Künclər arasındakı məsafə kənarları boyunca yeddi yaşıl yarpaqla hörülmüşdür. Sifarişin ümumi diametri 44 mm-dir. Sıranın zərli dairəsinin mərkəzi hissəsində, günəş şüaları şəklinin fonunda 22 mm diametrində zərgərliklə haşiyələnmiş Türkmənistan xəritəsi və yaşıl emaye ilə örtülmüş və zərbəli konveks silueti var. Sıranın mərkəzi dairəsinin xarici tərəfində, yaşıl emaye ilə örtülmüş, diametri 31 mm və eni 4 mm olan üzüyün yuxarı daxili hissəsində ""GARAŞSYZ TÜRKMENISTANA BOLAN BEÝIK SÖÝGÜSI ÜÇIN"" yazısı var. alt hissəsində isə müxtəlif qızıl zeytun budaqları var. Sifariş, bir ringlet istifadə edərək, 20 mm yüksəklikdə, 31 mm genişlikdə açıq bir kitab şəklində hazırlanmış bir blokla əlaqələndirilir. Blokun ortasında, qırmızı emaye ilə örtülmüş bir sütunda beş türkmən xalça naxışı var. Dünya mükafatları Arxivləşdirilib 2020-01-18 at the Wayback Machine Türkmənistanın dövlət mükafatları ""Türkmənistanın bəzi qanunvericilik aktlarında dövlət mükafatlarına dair dəyişikliklər edilməsi haqqında"" qanun Arxivləşdirilib 2017-07-01 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=711364
-"""Məcidiyyə"" ordeni","Məcidiyə ordeni — Sultan Əbdülməcid xanın (1823–1861) 1851-ci ildə təsis etdiyi nişan. Əsl adı Osmanlıca ""mecîdî nişanı"" olmasına rəğmən xalq arasında Məcidiyə nişanı adıyla tanınır. Məcidiyə nişanının beş rütbəsi, dərəcəsi vardı. Birinci dərəcəsindən 50, ikinci dərəcəsindən 150, üçüncü dərəcəsindən 800, dördüncü dərəcəsindən 3000 və beşinci dərəcəsindən 6000 ədəd zərb olundu, hazırlandı. Yalnız birinci dərəcə murassai (dəyerli daşlarla bəzənməsi) sayılır. Məcidiyə nişanının ortasında çəmbərlə çevrili qabarıq qisimdə bir tuğra yer alır. Bu qismin ətrafında qırmızı minalı bir fon üzərində ""gayret, hamiyyet, sadâkat"" kəlmələri; altında isə, 1268 (1851) tarixi yazılıb. Kordon ucuna asılan birinciylə, boyuna asılan ikinci ve üçüncü dərəcəli nişanlar, hamısı eyni böyüklükdədir. Dördüncü dərəcə daha kiçik, beşinci dərəcə isə en kiçikdir. Beşinci dərəcə gümüşdəndir Məcidiyə ordeni elm adamlarına və hərb mənsublarından üstün xidmət və müvəffəqiyyət göstərənlərə verilirdi. Birinci və ikinci dərəcələrin sahibləri bu ordenləri padişahın hüzurunda taxırdılar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=81958
-"""Məhəbbət əfsanəsi"" (balet,1961)","""Məhəbbət əfsanəsi"" — Arif Məlikovun Nazim Hikmətin librettosu əsasında bəstələdiyi Azərbaycan baleti.1961-ci ildə Leninqrad Dövlət Opera və Balet Teatrında (hazırkı Sankt-Peterburq Mariin Teatrı) gənc baletmeyster Yuri Qriqoroviç tərəfindən səhnələşdirilmiş ""Məhəbbət əfsanəsi"" baleti xoreoqrafiya sənəti tarixində yeni səhifə açaraq, mühüm mərhələ olmuşdur. Bununla bağlı baletşünas V. Krasovskayanın maraqlı müqayisəsi vardır. O yazır: """"Yatmış gözəl"" XIX əsr balet kəşflərinin sintezi olduğu kimi, ""Məhəbbət əfsənəsi"" XX əsrin balet kəşflərinin sintezidir"" ""Məhəbbət Əfsanəsi"" baleti özündən qabaq balet sənətinin qazandığı nailiyyətləri ümumiləşdirərək, bütün komponentlərin üzvi sintezi ilə səciyyələnən bitkin balet tamaşasının gözəl, etalon nümunəsi oldu. Baletin əsl simfonik nəfəsli və vüsətli musiqisi, yaddaqalan gözəl melodiyaları, parlaq xoreoqrafiyası onu balet sənətinin daim arzulanan repertuar əsərlərindən birinə çevirmişdir. Yuri Qriqoroviç baletin dramaturji əsasına dəqiq düşünülmüş xoreoqrafik konsepsiya qoyaraq, bütün musiqi xoreoqrafik hərəkəti ona tabe etdi. ""Məhəbbət əfsanəsi""nin böyük müvəffəqiyyətinin sirri burada hadisələrin yeni quruluşda cərəyan etməsində, baletin yeni dramaturgiyasındadır. Illüstrativ təfərrüatları minimuma endirən baletin dramaturgiyası sırf rəqs formaları üzərində qurulmuşdur. Fəal simfonik rəqs xoreoqrafiyanın başlıca ifadə vasitəsinə çevrilmişdi və Y. Qriqoroviç xoreoqrafiya tarixində ilk dəfə olaraq, böyük, ""tammetrajlı"" baleti büsbütün simfonik rəqs üzərində yaratmışdır. Tamaşada musiqi və xoreoqrafiyanın bərabərhüquqlu komponent kimi çıxış etməsi bəstəkar və baletmeyster arasındakı münasibətlərin yeni xarakterini də doğurmuşdur. Lakin burada da keçmişin unudulmuş yaxşı bir ənənəsini görmək çətin deyil. V. Krasovskayanın yazdığı kimi: ""Baletmeysterlə birgə iş zamanı Məlikov musiqisinin hər bir epizodu xoreoqrafiyaya elə dəqiq uyğunlaşdırıldı, elə ölçülüb-biçildi ki, nömrələrin musiqi-xoreoqrafik vəhdətdə bu tərz uzlaşmasını vaxtilə Çaykovski-Petipanın ""Yatmış gözəl""i nümayiş etdirmişdi. Bu cəhətdən gənc bəstəkarın bəxti gətirdi. Çünki ondan hazır musiqi alıb, bu musiqiyə yeni süjet calamadılar. Ona ürəyi istədiyi kimi yazmaq təklifi etmədilər ki, fəqət sonra, hər şeyi özlərinə lazım olan tövr dəyişsinlər. ""Məhəbbət əfsanəsində"" Qriqoroviç proqrama arxalanır və Məlikovun da bu proqrama sadiq qalmasını təkid edirdi"".Öz növbəsində Qriqoroviçin arxalandığı libretto-ədəbi mənbə də son dərəcə əlverişli idi və mübaliğəsiz demək olar ki, baletdə müşahidə edilən bir sıra maraqlı yenilik və tapıntıları çox aydın şəkildə özündə təzahür etdirirdi. Y. Qriqoroviçin məhz Nazim Hikmət pyesi əsasında öz yeni ideyalarını açmaq istəyi şübhəsiz ki, təsadüfi deyildi. Bu, yalnız N. Hikmət pyesinin dərin, fəlsəfi məzmunundan irəli gəlmirdi. Məsələ burasındadır ki, əksər halda keçmiş əsrlərin dramaturq və şairlərinin məşhur əsərlərinə istinad edən bəstəkarlardan və habelə baletmeyster -həmkarlarından fərqli olaraq, Qriqoroviç öz novator niyyətlərinin münbit zəminini müasir dramaturqun, yəni yaradıcılığında XX əsrin ədəbi və teatr məkanındakı avanqard təmayülləri və cərəyanları məharətlə təcəssüm etdirmiş böyük türk şairi və dramaturqu Nazim Hikmətin əsərində tapmışdı. Nazim Hikmətin ""Məhəbbət əfsanəsi"" pyesi rus dilində 1952-ci ildə ""Novıy mir"" jurnalının dekabr nömrəsində dərc olunmuşdu. Əsər çox tezliklə teatr ictimaiyyətinin nəzər-diqqətini cəlb etdi və geniş oxucu kütləsinin rəğbətini qazandı. Bir neçə ildən sonra isə gənc baletmeyster Yuri Qriqoroviç gənc bəstəkar Arif Məlikov və bu pyes əsasında balet tamaşası yaratmaq qərarına gəldilər. N. Hikmət pyesi yazarkən məşhur rəvayətin ona daha yaxın olan türk variantından istifadə etmişdi. Belə ki, bu variantda Şirin hökmdar deyil, Arzen şəhərinin şahı olan – Məhinbanunun bacısıdır. Hikmət rəvayətə çox yeniliklər əlavə edib, bəzi yerlərdə fabulanı tamamilə dəyişmişdir. Üç əsas iştirakçıdan başqa dramın bütün qalan personajları yenidir Şirinin xəstələnməsi, Naməlum adamın gəlişi, onun üç şərti və Məhinbanunun gözəlliyini qurban verməsi — bütün bu hadisələr Hikmət tərəfindən daxil edilmişdir. ""Fərhad və Şirin"" haqqında rəvayəti ölməz poemalarında əks etdirmiş dahi sələflərindən fərqli olaraq, N. Hikmət öz ideyasını oxucu, tamaşaçı şüuruna didaktik tərzdə yeritmir: bu ideya dramın inkişaf xəttindən doğur, onun məğzini təşkil edir. N. Hikmət öz qarşısına dərin problemlər qoyaraq dramaturji inkişafı etik-əxlaqi, mənəvi kateqoriyalar axınına keçirir. Pyesdə ideal-harmonik obrazlar yoxdur. Qədim rəvayəti müasir dramaturgiya vasitələri ilə şərh edən Nazim Hikmət çox mürəkkəb, ziddiyyətli xarakterlər yaradır, həssas bir psixoloq kimi hər bir obrazın dərin psixoloji aləmini məharətlə açır. Müəllif qarşısına qoyduğu məqsəd barədə belə yazırdı: ""Mən Fərhad haqqında qədim rəvayəti yaradıcılıqla işləyib, əfsanə formasında insanın əsas xüsusiyyətlərindən biri – sevmək və öz məhəbbəti uğrunda mübarizə aparmaq bacarığını əks etdirmək istəyirdim. Mən insan məhəbbətinin ən yüksək təzahürünü – vətənə və xalqa məhəbbətini təsvir etmək istəyirdim"".Nazim Hikmət elə bir vəziyyət yaradır ki, qəhəmanların hər biri ağır seçin sınaq, məhəbbət və borcun qarşılaşması, ixtilafı qəhrəmanların əməllərinin mənəvi-əxlaqi qiymətində meyara çevrilir və ilk belə əməl sahibi Məhinbanudur. Onun göstərdiyi nümunə məhəbbətlə ""idarə olunan"" digər qəhrəmanların əməllərində əks-səda tapır və beləliklə, məhəbbət dramaturgiyanın hərəkətverici amilinə çevrilir. 3 pərdə və 6 şəkildən ibarət pyesin hər bir şəklində ""məhəbbət nədir"" sualına cavab var. Müəllif sadədən mürəkkəbə doğru gedərək hər yeni pərdədə tapdığı cavabının nisbiliyini göstərir, hər sonrakı şəkildə bu cavabı mürəkkəbləşdirir, dəqiqləşdirir, tamamlayır. Pyesin 1950-ci ildə şairin yoldaşları tərəfindən Fransadan Moskvaya göndərilmiş nüsxəsində belə bir sərlövhə var: ""Dramatik poema, kino-ssenari və ya opera librettosu"". Artıq o vaxt Hikmət bu əsəri musiqi dilinə çevirmək arzusunda idi. Təsadüfi deyil ki, bəzi səhnələrdə müəllif musiqinin, hətta həlledici rol oynamasını xüsusi qeyd edir. Məsələn, II şəkildə Fərhad və Şirinin məhəbbət səhnəsində Hikmət ""daxili səslər"" üsulundan istifadə edərək, onun yeni imkanlarını açır. Yazıçı məhəbbətin insana bağışladığı ən böyük bəxşişi – sözsüz anlamaq bacarığını nümayiş etdirir. Ilk görüşdə Fərhad və Şirin uzun müddət bir-birinə baxır və susurlar. Lakin onların fikirləri tez-tez əvəzlənir, düşüncələr sanki əks tərəfdən bir-birinə yönəlir və nəhayət qovuşur. Səhnənin quruluşu lirik dueti, adajionu xatırladır. Müəllifin fikrincə o, mütləq musiqi ilə müşayiət olunmalıdır. Həm Fərhad, həm də Şirin əvvəlcə müxtəlif, sonra isə bir-birini təkrarlayan və nəticədə vahid melodiyada qovuşan musiqi xasiyyətnamələrinə malik olmalıdır. N. Hikmətin pyesdə arxalandığı monoloq və ""daxili səslər"" üsulu balet dramaturgiyası üçün çox perspektivli olmuşdur. Bəstəkar və baletmeyster bu üsulların musiqi və səhnədə inikası üçün maraqlı və uyarlı vasitələr tapmışdırlar. Bu baxımdan ""daxili səslər"" üsulu barədə xüsusi danışmaq lazımdır. Deyilən üsul artıq pyesin I şəklində təzahür edir. Burada hamı demək olar ki, susur. Lakin tamaşaçı qəhrəmanların nə fikirləşdiyini yaxşı eşidir. Belə replikalar pyesdə ""düşünür"" remarkası ilə verilir. Müəllifin fikrincə aktyorların səsi lentə yazılmalı, replikanın bu və ya digər personaja aidiyyəti isə işıq şüası ilə müəyyənləşməlidir. Bu üsul Nazim Hikmətə bir şəkil daxilində qəhrəmanların iç dünyasını elə dolğun açmağa imkan verdi ki, başqa dramaturq bunu bəlkə də bütöv bir pərdə ərzində edə bilməzdi. Qriqoroviç və Məlikov bu üsuldan baletin unikal tapıntısı kimi qiymətləndirilən məşhur Triolarda məharətlə istifadə etdilər və ilk belə trio baletin I pərdəsində ""Yürüş"" səhnəsi nin ən yüksək gərginlik anında ortaya çıxır. Səhnəyə gözlənilmədən Məhinbanu və Şirin daxil olur. Ətrafa qaranlıq və zülmət çökür. Səhnə arxasından simlilər və ağac nəfəsli alətlər septetinin ifasında həzin musiqi səslənir. Işıq şüaları zülmətdən üç tənha fiquru ayırır. Onların rəqsi demək olar ki, hərəkətsizdir. Yalnız fiqurların plastikası hər bir qəhrəmanın daxili həyəcanını büruzə verir. Məhinbanunun rəqsi gərgin, əsəbi olub məhəbbətin ona gətirəcəyi dərd və iztirablardan xəbər verir. Fərhadın hərəkətləri narahatdır, mərkəzdə duran Şirinin plastikasında isə yumşaq xətlərin üstünlüyü xoşbəxtlik duyğusu kimi qavranılır. Beləliklə, qəhrəmanların hər birinin daxili hissləri tamaşaçının qarşısında ""iri planda"" canlandırılır.Əgər Hikmət pyesinin kinossenari kimi də yazıldığını nəzərə alsaq, o zaman təsvir edilən səhnələrin ""kadr arxasında səs"" və ya, ""daxili plan"" kimi sırf kinematoqrafik üsullarla assosiasiya yaratması təbiidir. Hikmət pyesi baletə nəinki münasib dramaturji üsulları təlqin etmiş, habelə bir çox səhnələrdə hadisələrin maraqlı dramaturji gedişatını da hazırlamışdır. Əyanilik üçün yürüş səhnəsinə nəzər salmaq olar. Baletmeyster bu parçanın ümumi sxemini saxlayır. Belə ki, səhnənin dramaturgiyası musiqi qanun və formalarına uyğundur. Qriqoroviç onu mürəkkəb 3 hissəli formada qurur: orta bölmə kənar hissələrlə kəskin təzad yaradır. Bu trio o, ""yürüş"" səhnəsinin kompozisiyasına çox üzvi daxil olur və baletdə mühüm formayaradıcı, mərhələvi funksiya daşıyır. Akademik Vanslov onun mahiyyətini açaraq yazır: ""Obraz-dramaturji əhəmiyyətinə görə bu trionu, əvvələn, iştirakçıların cərəyan edən hadisələrə münasibətini ifadə edən opera ansamblı (məsələn; ""Qaratoxmaq qadın"" operasından ""Mne straşno"" kvinteti ilə), digər tərəfdən isə kino dramaturgiyasının üsulları (iri plan, daxili monoloq) ilə müqayisə etmək olar. Baletdə isə buna bənzər üsul ilk dəfə Qriqoroviç tərəfindən tətbiq edilmişdir"".Əgər Hikmət pyesinin analoji səhnəsini xırdalnsa, ""Yürüş"" səhnəsinin 3 hissəli formasını burada da sezmək mümkündür: əyanlarla səhnə onu çərçivələndirir. Məhinbanu ilə Şirinin Fərhadla ilk görüşünü Hikmət ""daxili səslər"" üsulu ilə verir və hadisələrin inkişafını sanki ""daxilə"" keçirir. Məlikov və Qriqoroviç səhnənin bu imkalarından maksimum istifadə edir və onu musiqi dramaturgiyasının spesifik qanunlarına tabe etdirir. Belə ki, trio – sırf musiqi ifadə formasıdır. Çünki eyni vaxtda üç nəfərin düşünüb-danışması yalnız musiqi məntiqinin qanunlarına xas xüsusiyyətdir. Daha sonra baletin I pərdəsini yekunlaşdıran Adajionu musiqi-simfonik dramaturgiya mövqelərindən qiymətləndirən V. Vanslov yazır: ""Fərhadla Şirinin ilk görüşü Yürüş səhnəsində baş veirir. Bilavasitə bu səhnənin ardınca Fərhad və Şirinin dueti verilir. Dramatikləşmiş adi-məişət tamaşasında bu, məntiqsiz görünərdi: indicə Fərhadla görüşüb əyanların və bacısının müşayiəti ilə çıxıb gedən Şirin dərhal onun yanına qaçıb gedə bilməzdi. Fəqət, bu, yalnız məişət məntiqi baxımından belə görünür… musiqi inkişafında isə bir vəziyyət digərinin ardınca gələndə, həyatın dramatik konfliktlərinin açılmasında müxtəlif mərhələlər kimi təzadlı emosional halların simfonik ümumiləşməsi baş verir"". Vanslov belə bir ümumiləşmənin baletdə də mümkün olmasını qeyd edir və Fərhadla Şirinin adajiosunu hadisələrin zahiri gedişi kimi deyil, məhz daxili münasibətlərin təkamülü mövqeyindən qiymətləndirir. Həmçinin bax Məhəbbət əfsanəsi (film, 1969) Məhəbbət əfsanəsi (film, 1965) Məhəbbətim mənim, kədərim mənim (film, 1978) Arif Məlikov. ""Məhəbbət əfsanəsi"" (film, 1987) Azərbaycan musiqisi Azərbaycanda balet Xarici keçidlər Bolşoy teatr — The Legend of Love Arxivləşdirilib 2008-08-28 at the Wayback Machine Bolşoy teatrda ""Məhəbbət əfsanəsi"" baleti, tək parça sayt Youtube Bolşoy teatrda ""Məhəbbət əfsanəsi"" baleti, I hissə sayt Youtube Maya Plisetskaya və Maris Liepa ""Məhəbbət əfsanəsi"" baletində sayt Youtube",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=574404
-"""Məxdumqulu Fəraqi"" medalı","""Məxdumqulu Fəraqi"" medalı (türkm. «Magtymguly Pyragy» ) Türkmənistanın dövlət mükafatıdır . Medal qaydaları ""Məxdumqulu Fəraqi"" Türkmənistanın dövlət mükafatıdır. 2. Türkmənistan medalı ""Məxdumqulu Fəraqi"" türkmən xalqının mütəfəkkiri Məhtimqulunun yaradıcılıq irsinin öyrənilməsində, yayılmasında və təbliğində böyük xidmətlərinə görə şəxsləri mükafatlandırmaq məqsədilə təsis edilmişdir. 3. Türkmənistanın ""Məxdumqulu Fəraqi"" medalı Türkmənistan vətəndaşlarına verilir: Türkmənistan Prezidentinin mədəniyyət sisteminin inkişafı üçün genişmiqyaslı proqramlarının həyata keçirilməsindəki böyük xidmətlərinə görə;Türkmənistanın milli mədəniyyətinin inkişafına böyük töhfə verən elmi araşdırmalar üçün, türkmən xalqının mədəni irsinin, qədimdən bəri mənəvi dəyərlərin canlanması və diqqətlə qorunub saxlanmasında böyük xidmətləri, öyrənilməsi və yayılmasına, türkmən ədəbiyyatının klassik şairi Məxdumqulu Fəraqinin yaradıcılıq irsinə;Elm, təhsil, mədəniyyət, ədəbiyyat və sənətdəki böyük xidmətlərinə, parlaq yaradıcılıq uğurlarına, yüksək bacarıqlarına, mütərəqqi dünya mədəniyyətinin xəzinəsini dolduran mənəvi dəyərlərin təbliğində xüsusi xidmətlərinə görə, türkmən cəmiyyətinin sarsılmaz dayaq nöqtəsinə çevrilmiş siyasi, fəlsəfi, sosial, humanist və mənəvi baxışlara görə;Məxdumqulu Fəraqinin humanist prinsiplərinin həyata keçirilməsində böyük şəxsi töhfə və səmərəli fəaliyyətinə görə;Gənc nəslin milli dəyərlərə, tarixi irsə, türkmən xalqının qədim adət və ənənələrinə hörmətinə, Vətənə məhəbbət, çalışqanlıq, cəsarət və cəsarət ruhunda tərbiyəsində böyük xidmətlərinə görə;Türkmənistanla digər dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar arasında mədəni əlaqələrin inkişafında, mədəniyyətlərin yaxınlaşmasında və zənginləşməsində, xalqlar arasında dostluq və əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsində xüsusi xidmətlərinə görə.4. Türkmənistanın ""Məxdumqulu Fəraqi"" medalı, Türkmənistanla mədəni və digər dostluq əlaqələrinin inkişafında, Məxdumqulu Fəraqinin yaradıcılıq irsinin öyrənilməsində, yayılmasında və təbliğində xüsusi xidmətləri olan xarici vətəndaşlara və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə verilə bilər. 5. Türkmənistanın ""Məxdumqulu Fəraqi"" medalına layiq görülən şəxslərə Türkmənistanın eyniadlı medalı və sertifikat verilir. 6. Türkmənistanın ""Məxdumqulu Fəraqi"" medalı ilə təltif olunan şəxslərə orta aylıq əmək haqqının beş misli qədər birdəfəlik mükafat və orta aylıq əmək haqqının 20 faizinə bərabər əmək haqqı, əmək haqqı, təqaüd, müavinət və ya təqaüdə aylıq əlavə ödənilir. Türkmənistanın ""Məxdumqulu Fəraqi"" medalı ilə təltif olunan şəxslər, Türkmənistan qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş hallarda və qaydada faydalanırlar. Medal təsviri Medal sivri küncləri olan səkkizguşə şəklindədir. Künclər arasındakı boşluq qızılla örtülmüş yarımdairələrlə bağlanır, xətləri günəş şüaları şəklində təsvir edirlər. Medalın ümumi diametri 42 mm-dir. Səkkizbucağın hər küncündə üç almaz var və ümumi diametri 33,5 mm olan iki qabarıq dairə bir-birinin üstünə qoyulub. Xarici dairənin yuxarı hissəsində yaşıl mina ilə örtülmüş, qızıl rəngli bir yazı ""MAGTYMGULY PYRAGY"", alt hissəsində isə fərqli qızıl zeytun budaqları vardır. Rəngləri birləşdirilmiş, dünyanın rəngləri birləşdirilmiş 25,5 mm diametrli daxili dairədə, milli geyimdə və milli yazıda əlində bir lələklə oturan Məxdumqulu Fəraqinin qabarıq silueti. materialları təsvir edilmişdir. Dairə qızıl və cilalanmışdır. Milli yazı alətləri ağ rəngdədir. Medal hündürlüyü 20,8 mm, eni 30,6 mm olan, zərli bəzəklə haşiyələnmiş düzbucaqlı bloklu bir üzük vasitəsilə birləşdirilir. Blok Türkmənistanın Dövlət bayrağının şəkli şəklində hazırlanır. Türkmənistanın ""Məxdumqulu Fəraqi"" medalı və onun bloku 925 əyarlı gümüşdən ibarətdir, qızıl örtüklə örtülmüşdür.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=711369
-"""Məzməzə"" Uşaq Satirik Kinojurnalı","""Məzməzə"" — Asif Abramovun rejissoru olduğu 2006-cı ildə çəkilən 10 qısametrajlı bədii süjetdən ibarət olan Azərbaycan uşaq satirik kinojurnalıdır. Bütün süjetlərin bəstəkarı Vüqar Camalzadə, ""Atama deyərəm"" süjetindən başqa, digər bütün süjetlərin ssenaristi Müşfiq Hətəmov, operatoru isə Samir Həsənovdur. Hər bir süjet 3–8, ümumilikdə isə 38 dəqiqədən ibarətdir. Atama deyərəm Film dərsə qulaq asmayan dəcəl şagirdlərdən bəhs edir. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Arzu Soltan Rejissor: Asif Abramov Operator: Yusif Şəfiyev Bəstəkar: Vüqar Camalzadə Prodüser: Tural Məmmədov Aynur Məmmədova — müəllimə Taleh Səmədov — dəcəl Xarici keçidlər Vimeo-da izlə Myvideo.az-da izlə Arxivləşdirilib 2017-06-14 at the Wayback Machine Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Elşən Həsənzadə Rejissor: Asif Abramov Operator: Samir Həsənov Qrim edən: Maqsud Məmmədov Montaj edən: Aqil Əliyev Bəstəkar: Vüqar Camalzadə Musiqi tərtibatı: Mahir İbrahimov Redaktor: Nazpəri Məmmədova Filmin direktoru: Saleh Məmmədov Prodüser: Müşfiq Hətəmov Ruhəngiz Qasımova — nənə Mübariz Tağıyev — baba Murad Dadaşov — ata İranə İlkin — ana Cahid Məmmədov — uşaq Xarici keçidlər YouTubeda izlə Filmdə anasını bulvarda itirən uşağın başına gələn əhvalat əks etdirilir. Kinosüjetdə uşaqlarına biganə yanaşan analar və televiziya kanallarındakı açıq-saçıqlığın uşaqların tərbiyəsini pozması tənqid edilir. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Arzu Soltan Rejissor: Asif Abramov Operator: Samir Həsənov Qrim edən: Maqsud Məmmədov Montaj edən: Aqil Əliyev Bəstəkar: Vüqar Camalzadə Musiqi tərtibatı: Mahir İbrahimov Redaktor: Nazpəri Məmmədova Filmin direktoru: Saleh Məmmədov Prodüser: Müşfiq Hətəmov Könül Mehrəliyeva — ana Rəşid Əbdül Vahid — uşaq Günay İsmayılova — uşaq Xarici keçidlər YouTubeda izlə Əzəli düşmən olan iki aktyor rol xatirinə bir-birilərinə əziz dost deyirlər. Hətta belə vəziyyətdə belə çəkiliş arası yapışırlar bir-birilərinin yaxasından. Bəzən böyüklərdə də belə olur. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Elşən Həsənzadə Rejissor: Asif Abramov Operator: Samir Həsənov Qrim edən: Maqsud Məmmədov Montaj edən: Zumrad Muradov Bəstəkar: Vüqar Camalzadə Musiqi tərtibatı: Mahir İbrahimov Redaktor: Nazpəri Məmmədova Filmin direktoru: Saleh Məmmədov Prodüser: Müşfiq Hətəmov İntiqam Soltan — rejissor Kərəm Sərxanoğlun — aktyor Kənan Sərxanoğlu (Kənan Quliyev kimi) — aktyor Xarici keçidlər Vimeo-da izlə Film marşrut avtobuslarda pulyığan uşaqlardan bəhs edir. İstər-istəməz onlar hesabı yaxşı bilirlər. Film üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Elşən Həsənzadə Rejissor: Asif Abramov Operator: Samir Həsənov Qrim edən: Maqsud Məmmədov Montaj edən: Aqil Əliyev Bəstəkar: Vüqar Camalzadə Musiqi tərtibatı: Mahir İbrahimov Redaktor: Nazpəri Məmmədova Filmin direktoru: Saleh Məmmədov Prodüser: Müşfiq Hətəmov Xədicə Mollazadə (Xədicə Mövlazadə kimi) — ana Maqsud Məmmədov — ata Emil Həsənov — uşaq Xarici keçidlər YouTubeda izlə Kəndə müsahibə götürməyə gələn müxbirin başına gələn məzəli əhvalat filmin əsasını təşkil edir. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Eldəniz Ağasoy Rejissor: Asif Abramov Operator: Samir Həsənov Qrim edən: Maqsud Məmmədov Montaj edən: Aqil Əliyev Bəstəkar: Vüqar Camalzadə Musiqi tərtibatı: Mahir İbrahimov Redaktor: Nazpəri Məmmədova Filmin direktoru: Saleh Məmmədov Prodüser: Müşfiq Hətəmov Elməddin Cəfərov — müxbir Asim Ramazanlı — Alim Qəzənfər Ülvin Adıgözəlov — kənd uşağı Vasif Ramazanlı — kənd uşağı Xarici keçidlər YouTubeda izlə Nümunəvi şagird Filmdə bəstəkar Tofiq Quliyevin ""Gecə Serenadası"" mahnısından fraqment istifadə olunmuşdur. Filmdə məktəbə getmək yerinə alverlə məşğul olan uşaqlar tənqid edilir. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Elşən Həsənzadə Rejissor: Asif Abramov Operator: Samir Həsənov Qrim edən: Maqsud Məmmədov Montaj edən: Zümrad Muradov Bəstəkar: Vüqar Camalzadə Musiqi tərtibatı: Mahir İbrahimov Redaktor: Nazpəri Məmmədova Filmin direktoru: Saleh Məmmədov Prodüser: Müşfiq Hətəmov Mətni oxuyan: Tahir İmanov Rəşad Məcidzadə — şagird Xarici keçidlər YouTubeda izlə Filmdə uşaqların özlərinə peşənin uşaq yaşlarından seçməsinin gərəkliliyi göstərilir. Təbii ki, yanlış peşə yox. Filmdə İncəsənət Gimnaziyasının 6 d sinfi çəkilmişdir. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Arzu Soltan Rejissor: Asif Abramov Operator: Samir Həsənov Qrim edən: Maqsud Məmmədov Montaj edən: Zumrad Muradov Bəstəkar: Vüqar Camalzadə Musiqi tərtibatı: Mahir İbrahimov Redaktor: Günay Firudinqızı Filmin direktoru: Saleh Məmmədov Prodüser: Tural Məmmədov İradə İbrahimova — müəllimə Fəridə Həsənova — şagird Hökümə Hüseynzadə — şagird Tural İslamov — şagird Camal İbrahimov — şagird Hafiz Məmmədov — şagird Xarici keçidlər YouTubeda izlə Filmdə qorxaq uşaqlar tənqid edilir. Güclü həmişə zəifin üzərində qələbə çalır. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Mikayıl Həsənli Rejissor: Asif Abramov Operator: Samir Həsənov Qrim edən: Maqsud Məmmədov Montaj edən: Zümrad Muradov (Zumrad Muradov kimi) Bəstəkar: Vüqar Camalzadə Musiqi tərtibatı: Mahir İbrahimov Redaktor: Nazpəri Məmmədova Filmin direktoru: Saleh Məmmədov Prodüser: Müşfiq Hətəmov Ruzi Hacıyev — Ağabala Mirelmir Əlizadə — Mustafa Elnur Fərzəliyev — Anar Xarici keçidlər YouTubeda izlə Filmdə rüşvətxor həkimlər tənqid edilir. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Müşfiq Hətəmov Rejissor: Asif Abramov Operator: Samir Həsənov Qrim edən: Maqsud Məmmədov Montaj edən: Aqil Əliyev Bəstəkar: Vüqar Camalzadə Musiqi tərtibatı: Mahir İbrahimov Redaktor: Nazpəri Məmmədova Filmin direktoru: Saleh Məmmədov Prodüser: Müşfiq Hətəmov Mətni oxuyan: Tahir İmanov Fərda Xudaverdiyev — İsfəndiyar həkim Günel Əhmədova — tibb bacısı Səməd Şirməmmədov — Seyfulla Xarici keçidlər YouTubeda izlə Həmçinin bax Mozalan (kinojurnal) Kirpi (kinojurnal) Xarici keçidlər AGP PRODAKŞN əfsanəvi tarixi və indiki zamandan bəhs edəcək filmlərin çəkilişlərinə başlayir YouTubeda – izlə",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=413381
-"""Naxçıvan"" Universiteti","""Naxçıvan"" Universiteti — Azərbaycan Respublikasının Naxçıvan Muxtar Respublikasında fəaliyyət göstərən özəl universitet. ""Naxçıvan"" Universiteti 1994-cü ildən 1999-cu ilə kimi ""Naxçıvan"" bazası kimi fəaliyyət göstərmişdir. Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyi 05 iyul 1999-cu il tarixli 33 saylı şəhadətnamə ilə müəssisəni Naxçıvan Özəl Universiteti adı ilə dövlət qeydiyyatına almışdır. Universitet Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərindən kənarda yerləşən yeganə özəl ali təhsil müəssisəsidir. Azərbaycan Respublikasında xüsusi icazə tələb olunan fəaliyyət növlərinin siyahısına uyğun olaraq Naxçıvan Özəl Universitetinə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin AB seriyalı 019008, qeydiyyat nömrəsi 08, 11 noyabr 1999-cu il tarixli lisenziya verilmişdir. Universitetin təsisçisi və ilk rektoru İsmayıl İsrafil oğlu Əliyev olmuşdur. 2019-cu ilin 5 dekabr tarixində Naxçıvan MR Ali Məclisi Sədrinin sərəncamı ilə Nurlana Əliyeva ""Naxçıvan"" Universitetinə rektor təyin edilmişdir.2023-cü ilin fevralında yeni rektor Anar Kazımov olmuşdur. Pedoqoji fakültə İdarəetmə fakültəsi İqtisadiyyat fakültəsi Xarici dillər fakültəsi Maddi-texniki bazası ""Naxçıvan"" Universitetinin iki tədris korpusu vardır. Professor-müəllim heyətinin normal fəaliyyəti, eləcə də tələbələrin yüksək təhsil alması üçün əlverişli şəraiti olan lazımi avadanlıqlarla təchiz edilmiş otaqlar, auditoriyalar və kabinetlər yaradılmışdır. Universitetdə geniş imkanlara malik olan zəngin kitabxana oxu zalından və elmi ədəbiyyatla zənginləşdirilmiş kitab fondundan ibarətdir. Universitetdə tədrisin keyfiyyətinin yüksəldilməsi məqsədilə müasir avadanlıqlarla təchiz olunmuş kömpüter mərkəzi, laboratoriyalar, fənn kabinələri, auditoriyalar, akt zalı, konfrans zalı və lazımi avadanlıqları (qurğuları) olan müasir standartlara cavab verən idman kompleksi vardır. Beynəlxalq əlaqələri Universitetdə Tələbə Elmi Cəmiyyəti, Tələbə Gənclər Təşkilatı, Tələbə Həmkarlar Təşkilatı, Xor dərnəyi, Dram dərnəyi, İdman klubu, Turizm və etnoqrafiya studiyası, Şən və hazırcavablar klubu və s. fəaliyyət göstərir. Naxçıvan Özəl Universitetinin beynəlxalq əlaqələri bu universitetdə təhsilin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına, onun struktur quruluşunun idarəetmə metodlarının, tədris proqramlarının məzmununun, texniki təzhizatının və təhsil prosesinin beynəlxalq standartlara uyğun şəkildə qurulmasına və inkişafına yönəlmişdir. Universitetin əməkdaşları Türkiyə Cumhuriyyətinin Bilkənd, Ankara, Pamukkale, Konya Universitetlərində olmuşdur. Universitetdə keçirilən Beynəlxalq elmi konfranslarda Amerikanın Perdu Universitetinin professorları Hari Lepinski, Hüseyn Cəmaləddin, Nyu Daubek, Tobias, ingiltərəli Çeync, Pakistanlı Şholmoli Xan və b. iştirak etmiş, universitetin professor-müəlim heyəti və tələbə kollektivi ilə görüşmüş, habelə bir neçə mühazirə oxumuşlar. Naxçıvan Özəl Universiteti yarandığı gündən xarici əlaqələrin qurulmasına və əməkdaşlığa daim önəm vermiş və bu istiqamətdə ardıcıl olaraq fəaliyyət göstərir. Qafqaz Universitetlər Birliyinin üzvüdür.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=51550
-"""Naxçıvan Muxtar Respublikasına xidmətlərə görə"" nişanı","""Naxçıvan Muxtar Respublikasına xidmətlərə görə"" nişanı — Naxçıvan Muxtar Respublikasının dövlət mükafatı. ""Naxçıvan Muxtar Respublikasına xidmətlərə görə"" nişanı 25 iyun 2013-cü il tarixində Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin Fərmanı ilə təsis edilmişdir. ""Naxçıvan Muxtar Respublikasına xidmətlərə görə"" nişanı aşağıdakılara görə verilir: dövlətçiliyin inkişafında xidmətə, peşəkarlığa və xüsusi nailiyyətlərə, vəzifə borcunun ləyaqətlə və vicdanla yerinə yetirilməsinə görə; dövlət quruculuğu işlərində xidmətlərə görə.""Naxçıvan Muxtar Respublikasına xidmətlərə görə"" nişanı Azərbaycan Respublikasının orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır.""Naxçıvan Muxtar Respublikasına xidmətlərə görə"" nişanı ilə təltif olunmuş şəxslərə nişan onun vəsiqəsi ilə birlikdə təqdim olunur. ""Naxçıvan Muxtar Respublikasına xidmətlərə görə"" nişanı gümüşdən hazırlanmış, qızıl suyuna çəkilmişdir və diametri 35 mm, qalınlığı isə 2,5 mm-dir.Nişan səkkizguşəli ulduz şəklindədir. Nişanın ön tərəfində mərkəzdə dövlət gerbi təsvir edilmiş, çevrə boyunca ""NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASINA XİDMƏTLƏRƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Yazı və təsvirlər qabarıqdır.Nişanın arxa tərəfi hamar səthlidir və bərkidilmək üçün müvafiq element vardır. Ortas��nda nişanın nömrəsi həkk olunmuşdur. Təltif edilənlər Həmçinin bax Azərbaycanın orden və medalları Azərbaycan Respublikasının ordenləri ""Rəşadətli əməyə görə"" nişanı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=357002
-"""Naxçıvan Muxtar Respublikasına xidmətlərə görə"" nişanı ilə təltif edilənlərin siyahısı","""Naxçıvan Muxtar Respublikasına xidmətlərə görə"" nişanı ilə təltif edilənlərin siyahısı — Naxçıvan Muxtar Respublikasının ""Naxçıvan Muxtar Respublikasına xidmətlərə görə"" nişanı ilə təltif edilənlərin siyahısıdır. Abbasov Məhərrəm Hüseyn oğlu — 18.10.2013 Zeynalov Sahib Səfərəli oğlu — 18.10.2013 Bayramov Bəhruz Surxay oğlu — 31.10.2013 Novruzov Vəli Zihralı oğlu — 31.10.2013 Hacıyev Həsən İbrahim oğlu — 10.01.2014 Cəfərov Rafət Telman oğlu — 17.01.2014 Əliyev Pərviz Ramiz oğlu — 17.01.2014 Həsənov Tahir Tapdıq oğlu — 17.01.2014 Hüseynzadə Əkrəm Rüfət oğlu — 01.02.2014 Məmişov Ramal Xalıxverdi oğlu — 01.02.2014 Sevdimalıyev Urfan Adil oğlu — 01.02.2014 Babayev İsmayıl Məmməd oğlu — 01.03.2014 Bağırov Elçin İsrafil oğlu — 01.03.2014 Əhmədova Afət Qafar qızı — 01.03.2014 Əliyarov Fikrət Qəzənfər oğlu — 01.03.2014 Həsənov Akif İsgəndər oğlu — 01.03.2014 Hümbətova Həcər Mahmud qızı — 01.03.2014 Məmmədov Sabir Duman oğlu — 01.03.2014 Məmmədov Zakir Əhməd oğlu — 01.03.2014 Seyidov İxtiyar Mircəfər oğlu — 01.03.2014 Abdullayev Musa Əsgər oğlu — 25.06.2014 Atnur İbrahim Ethem Ekrem oğlu — 05.07.2014 Həmçinin bax Azərbaycan Respublikasının orden və medalları ilə təltif edilənlərin siyahıları ""Rəşadətli əməyə görə"" nişanı ilə təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=357005
-"""Naxçıvan İncəsənət Kolleci","""Naxçıvan İncəsənət Kolleci— 1996-cı ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasında yaranıb. Kollecdə fortepiano, simli alətlər, nəfəs və zərb alətləri, xalq çalğı alətləri, musiqi nəzəriyyəsi, nəqqaşlıq və heytəltaraşlıq şöbələri fəaliyyət göstərir. Kollec Naxçıvan Muxtar Respublikasının musiqi məktəbləri və mədəniyyət müəssisləri üçün musiqi kadrları, incəsənət işçiləri hazırlayır. Əyani və qiyabi şöbələri var. Naxçıvan Ensiklopediyası. Bakı. 2002. səh. 359. ISBN 5-8066-1468-9.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=630921
-"""Neft Daşları""nda faciə","""Neft Daşları""nda faciə — 21 noyabr 1957-ci ildə gecə vaxtı Neft Daşlarında saniyədə 44 metr sürətlə əsən güclü külək və 13 metr hündürlüyündə dalğa ilə müşayiət olunan qasırğa zamanı baş vermiş hadisə. Hadisə nəticəsində 21 nəfər faciəli şəkildə həlak olmuşdur. Bu hadisə Neft Daşları tarixində baş vermiş ən faciəvi hadisədir. Faciənin baş verməsinin əsas səbəbi hava şəraiti olmuşdur. Belə ki, həmin vaxt Neft Daşlarında saniyədə 44 metr sürətlə güclü külək əsirdi ki, bu da 13 metr hündürlüyündə dalğa ilə müşayiət olunan qasırğanın yaranmasına səbəb olmuşdur. Nəticədə dəniz özülü qasırğanın gücünə tab gətirməyərək dağılmış və həmin ərazidə olan 21 nəfər bataraq həlak olmuşlar. Onların batdığı yerdə səhərədək qışqırıq, köməyə çağırış səsləri eşidilsə də o dövrdəki texniki imkanlar şəraitində onlara kömək etmək mümkün olmamışdır. Həlak olanlar Hadisə nəticəsində ""Neft daşları"" Neft və Qaz Çıxarma İdarəsinin əməkdaşları — Neft Daşlarının əsasını qoyanlardan M. P. Kaveroçkinin və S. Bağırovun rəhbərlik etdiyi 2 qazma briqadasının 21 üzvü faciəli şəkildə həlak olmuşdur.. Əksəriyyəti gənc və subay oğlan olan neftçi şəhidlərinin meyidlərini tapmaq mümkün olmamışdır Həlak olanlar bunlardır: Mixail Pavloviç Kaveroçkin; Süleyman Bağırov; İbrahim Qurban oğlu Sadıqov; Nikolay Duplixin; Məmməd Muradov; Bala Mirzəyev. Əbdülhəsən Babayev Hemidullah Elizade[mənbə göstərin] Faciədən sonra hər il noyabrın 21-də onların batdığı yerə 21 dəst qərənfil atmaqla onların ruhları yad edilir. 1999-cu ildə Neft Daşlarının yaranmasının 50 illik yubileyi günlərində faciə qurbanlarının xatirəsinə abidə ucaldılmışdır. 2009-cu ildə Neft Daşlarının yaranmasının 60 illik yubiley ərəfəsində parkın yenidən qurulması ilə əlaqədar həlak olan neftçilərin xatirəsinə yeni memorial kompleks yaradılmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=361812
-"""Neftqazavtomat"" Elmi-İstehsalat Müəssisəsi","Neftqazavtomat Elmi-İstehsalat Müəssisəsi — Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin tabeliyindəki müəssisə. Əsası 1957-ci ildə ""Neftkimyaavtomat"" Elmi-Tədqiqat və Layihə İnstitutu (ETLİ) yaradılmaqla qoyulmuşdur. 1985-ci ildə ""Neftkimyaavtomat"" ETLİ (baş təşkilat), Əli Bayramlı şəhərindəki ""Cihazlar"", ""Sənaye Avtomatikası və Telemexanika"" zavodları və Bakı ""Geofizcihaz"" zavodu tərkibinə daxil olmaqla ""Neftqazavtomat"" Elmi-İstehsalat Birliyi yaradılmışdır. 1993-cü ilə qədər SSRİ Cihazqayırma Nazirliyinin, 1993–2005-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Xüsusi Maşınqayırma və Konversiya Komitəsinin tərkibində fəaliyyət göstərmişdir. 2006-cı ildən Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin tərkibində ""Neftqazavtomat"" Elmi-İstehsalat Müəssisəsi adı altında fəaliyyət göstərir. Əldə etdiyi nailiyyətlərinə görə beynəlxalq və dövlət mükafatlarına layiq görülmüşdür. İSO 9001–2000 standartının tələblərinə uyğunluq sertifikatı vardır. Təhlükə potensiallı obyektlərdə quraşdırma, texniki xidmət işlərini yerinə yetirmək üçün Azərbaycan Respublikasının Fövqəladə Hallar Nazirliyinin icazəsi vardır. Azərbaycan Respublikasının Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Agentliyi tərəfindən akkreditasiya olunmuş sınaq laboratoriyasına malikdir. 12 elmlər doktoru və 176 texnika elmləri namizədi hazırlamışdır. ""Neftqazavtomat"" EİM-in əsas sifarişçiləri və tərəfdaşları aşağıdakılardır: Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti; ""Salyan OYL"" MMM; ""Şirvan OYL"" BMMM; ""Azəriqaz"" SC; ""Azərkimya"" Dövlət Şirkəti; ""Urenqoyqazprom"" MMC (Rusiya); Emerson Process Management şirkəti (Fisher Rosemount, Daniel Measurement & Control, Control Techniques, Intellution); ""LUKOYL-Azərbaycan"" neft kompaniyası; ""RNGS-Azərbaycan"" BM.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=435791
-"""Neftçi""-87","Filmdə ""Neftçi"" futbol komandasının ölkə çempionatında çıxışlarından danışılır. Ötən futbol mövsümünə yekun vurulur, komandanın qarşısında duran problemlər təhlil edilir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Rejissor: Rafiq Yüzbaşov Ssenari müəllifi: Nüsrət Kəsəmənli Operator: Fəraməz Məmmədov, Sərdar Vəliyev, Köçəri Məmmədov, Rafiq Əliyev Bəstəkar: Eldar Mansurov Səs operatoru: Şamil Kərimov Həmçinin bax ""Neftçi"" (Bakı)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=31527
-"""Neftçi""-87 (film, 1987)","Filmdə ""Neftçi"" futbol komandasının ölkə çempionatında çıxışlarından danışılır. Ötən futbol mövsümünə yekun vurulur, komandanın qarşısında duran problemlər təhlil edilir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Rejissor: Rafiq Yüzbaşov Ssenari müəllifi: Nüsrət Kəsəmənli Operator: Fəraməz Məmmədov, Sərdar Vəliyev, Köçəri Məmmədov, Rafiq Əliyev Bəstəkar: Eldar Mansurov Səs operatoru: Şamil Kərimov Həmçinin bax ""Neftçi"" (Bakı)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=810250
-"""Nicat"" məktəbi","""Nicat"" məktəbləri — Azərbaycanda 1906–1917-ci illərdə ""Nicat"" və ""Nəşri-maarif"" cəmiyyətləri tərəfindən yaradılmış bir və ikisinifli ibtidai məktəblər. 1906–1917-ci illərdə Bakıda və onun ətraf kəndlərindəki 30-a yaxın ""Nicat"" məktəbində 1160 şagird, o cümlədən 123 qız təhsil almışdır. Fəhlələr üçün axşam ""Nicat"" məktəbləri fəaliyyət göstərirdi. Balaxanıdakı ""Nicat"" məktəbində Mirzə Ələkbər Sabir dərs demişdir. Həmçinin bax Nicat Cəmiyyəti Nəşri-maarif Mirzə Ələkbər Sabir Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası, VII cild. Bakı, 1983. səh.272",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=404252
-"""Nicat"" məktəbləri","""Nicat"" məktəbləri — Azərbaycanda 1906–1917-ci illərdə ""Nicat"" və ""Nəşri-maarif"" cəmiyyətləri tərəfindən yaradılmış bir və ikisinifli ibtidai məktəblər. 1906–1917-ci illərdə Bakıda və onun ətraf kəndlərindəki 30-a yaxın ""Nicat"" məktəbində 1160 şagird, o cümlədən 123 qız təhsil almışdır. Fəhlələr üçün axşam ""Nicat"" məktəbləri fəaliyyət göstərirdi. Balaxanıdakı ""Nicat"" məktəbində Mirzə Ələkbər Sabir dərs demişdir. Həmçinin bax Nicat Cəmiyyəti Nəşri-maarif Mirzə Ələkbər Sabir Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası, VII cild. Bakı, 1983. səh.272",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=383033
-"""Nizami"" kinoteatrı","""Nizami"" kinoteatrı və ya Nizami Kino Mərkəzi — Bakı şəhərində fəaliyyət göstərən mədəniyyət obyekti. 1934-cü ildə istifadəyə verilib. Yeni fəaliyyət dövrü Kinoteatrın binası ""Azərbaycanda kino sənətinin inkişaf etdirilməsi haqqında"" Azərbaycan Prezidentinin Sərəncamına əsasən yenidən qurulmuşdur. Əsaslı təmirdən sonra 24 noyabr 2011-ci il tarixdə yenidən fəaliyyətə başlamışdır. Açılış Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən edilmişdir.Yenidənqurmadan sonra kinoteatrın birinci mərtəbəsində 50 və 80 yerlik iki, ikinci mərtəbədə 500 nəfərlik böyük, beşinci mərtəbədə isə 24 nəfərlik VİP kinozalları yaradılmışdır. Binada Almaniyada, Yaponiyada və Böyük Britaniyada istehsal olunmuş ən müasir kinoqurğular, səs, işıq, havalandırma, yanğından mühafizə sistemləri quraşdırılmışdır. Binanın birinci mərtəbədə ticarət köşkləri, ikinci mərtəbədə kafe, dördüncü mərtəbədə kafe-klub, mətbuat mərkəzi, beşinci və altıncı mərtəbələrdə isə müştərilərə milli və Avropa mətbəxinin nümunələrini təqdim edən 250 yerlik restoran, həmçinin inzibati otaqlar yaradılmışdır. Bu restoranın tavanı mövsümə uyğun olaraq mexaniki üsulla açılıb örtüləcəkdir.Direktoru Leyli Mirzəyevadır. Xarici keçidlər nizamicinema.az — Nizaminin rəsmi saytı Tarixi və müasir - Nizami Kino Mərkəzi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=441085
-"""Nişanlı qız-oğlan"" ziyarətgahı","""Nişanlı qız-oğlan"" ziyarətgahı — Şəki rayonu ərazisində ziyarətgah. Baş Layısqı kəndi ilə Şin kəndi arasında yerləşir. Kənd ağsaqqalarının rəvayətinə görə, bir zamanlar Nişanlı qız və oğlan qoşulub qaçarkən bu ərazidə öldürülmüşlər. Ondan sonra bu ərazi ziyarətgaha çevrilmişdir. Həmçinin bax Baş Layısqı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=418839
-"""Nobel"" mükafatı","Nobel Mükafatı — illik beynəlxalq mükafat 27 noyabr 1895-ci il tarixli və 30 dekabr 1896 tarixində Stokholmda açıqlanan vəsiyyətnaməsi ilk Alfred Nobel tərəfindən qurulan dərnəyə verdiyi, insanlığa xidmət edənlərə təqdim edilən prestijli mükafatdır. Alfred Bernard Nobelin ölümündən sonra Alan Kapital Nobel fondunu təşkil etmişdir. Həmin Kapital və fondun yaranmasında Nobel qardaşları şirkətinin səhmindən əldə edilən gəlir Nobel fondunun çox hissəsini təşkil etmişdir. İlk Nobel Mükafatları 1901-ci il tarixində verilməyə başlanmışdır. Nobel mükafatının məbləği təxminən 1.400.000$ (2.380.000 Manat) a bərabərdir. 1888-ci il Alfred Nobel fransız qəzetində özünə həsr edilmiş, jurnalistlərin səhvinə görə çap olunmuş ""Ölüm taciri dünyasını dəyişdi"" adında nekroloqu oxudu. Bu məqaləni oxuduqdan sonra Nobel öz fəaliyyətindən qalan izi barədə fikirləşməyə başladı. Bundan sonra o, öz vəsiyyətini dəyişmək qərara gəldi. Alfred Nobel 1896-cı ilin dekabrın 10-da İtaliyanın San-Remo şəhərində beyindaxili qansızmasından vəfat etmişdir 27 noyabr 1895-ci ildə Alfred Bernard Nobelin vəsiyyəti əsasında təsis edilmişdir. Alfred Bernard Nobelin ölümündən sonra qalan kapital Nobel fondunu təşkil etmişdir. Həmin kapital və fondun yaranmasında Nobel qardaşları şirkətinin səhmindən əldə edilən gəlir Nobel fondunun çox hissəsini təşkil etmişdir. Bu gəlir 1901-ci ildən verilməyə başlamışdır. Mükafat Alfred Nobelin vəsiyyətinə əsasən aşağıdakı altı sahə üzrə verilib: Kimya üzrə Nobel mükafatı Fizika üzrə Nobel mükafatı Fiziologiya və tibb üzrə Nobel mükafatı Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı Nobel Sülh mükafatı İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı Laureatlara verilən mükafata medal, şəxsi diplom və böyük həcmdə (10 milyon İsveç kronu- təxminən 1,5 mln. ABŞ dolları) pul mükafatı daxildir. Kimya, fizika, ədəbiyyat, tibb və fiziologiya üzrə Nobel mükafatlarının medalları Erik Lindberq, Nobel sülh mükafatının medalı Qustav Vigeland və Alfred Nobelin şərəfinə verilən İqtisadiyyat üzrə Svoriges Riksbank mükafatının medalı isə Qunver Svensson Lundqvist tərəfindən dizayn edilib. Dekabrın 10-da İsveçdə təşkil olunan mərasimdə laureatlara mükafatı İsveç kralı özü şəxsən təqdim edir, eyni gündə Norveçdə keçirilən tədbirdə isə Norveç kralının iştirakı ilə Nobel sülh mükafatını Norveç Nobel Komitəsinin direktoru təqdim edir. Diplomlar hər laureat üçün fərdi olaraq tərtib edilir, diplomun bir hissəsi hər hansı bir təsvir, digər hissəsi isə yazı ilə tamamlanır Laureatların seçiminə məsul təşkilatlar Fizika və kimya üzrə Nobel mükafatlarını, iqtisadiyyat üzrə Riksbank Nobel mükafatını laureatlara İsveç Kral Elmlər Akademiyası təqdim edir. Cəmiyyətə güclü təsir göstərən və müxtəlif elmlər üzrə irəli sürülmüş nəticələri obyektiv qiymətləndirən İsveç Kral Elmlər Akademiyası 1739-cu ildə müstəqil təşkilat kimi yaradılıb. Akademiya riyaziyyat və təbii elmlərə görə xüsusi məsuliyyət daşıyır, bununla belə onları müxtəlif sahələr üzrə fikir mübadiləsini irəli sürməyə sövq edir. Nobel sülh mükafatı Norveç Nobel Komitəsi tərəfindən verilir. Nobel sülh mükafatı ""xalqlar arasında qardaşlığın təbliği, daimi qoşunların azaldılması, yaxud tamamilə aradan qaldırılması və ya sülh konqreslərinin keçirilməsinin irəli sürülməsi və həvəsləndirilməsi sahəsində görülmüş ən yaxşı işlərə görə "" verilir. Ümumilikdə 95 fərd və 23 təşkilat Nobel sülh mükafatına layiq görülüb. Mükafatın təntənəli təqdimetmə mərasimi Alfred Nobelin anma günündə, yəni dekabrın 10-da Oslonun Mərkəzi (Şəhər) Zalında təşkil edilir. İsveçin Karolinski İnstitutunun Nobel Assambleyası fiziologiya və tibb sahəsində Nobel laureatlarının seçilməsinə görə cavabdehdir. Stokholmda yerləşən Nobel Assambleyasının tibb sahəsində mütəxəssis və səsvermə hüququ olan 5 professoru var. Bu təşkilatın əsas işçi orqanı Nobel Komitəsidir, onun üzvləri hər üç ildən bir seçilir. Bundan başqa vəsiyyətdən kənar 1969-cu ildən başlayaraq İsveç Bankının təşəbbüsü ilə İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı da verilir. Onun təltif qaydası digər sahələrdə olduğu kimidir. Laureat ""Nobel xatirə mühazirəsi"" söyləməlidir. O sonradan Nobel Fondu tərəfindən xüsusi cilddə nəşr edilir. Nobel mükafatı laureatlığına namizəd barəsində sorğu hər nominasiya üzrə həmin sahənin təqribən üç min nəfər tanınmış mütəxəssisinə göndərilir. Aşağıdakı illərdə Nobel mükafatı verilməyib: Fizika üzrə 1916, 1931, 1934, 1940, 1941, 1942-ci illər Kimya üzrə 1916, 1917, 1919, 1924, 1933, 1940, 1941, 1942-ci illər Tibb üzrə 1915, 1916, 1917, 1918, 1921, 1925, 1940, 1941, 1942-ci illər Ədəbiyyat üzrə 1914, 1918, 1935, 1940, 1941, 1942, 1943-cü illər Sülh üzrə 1914, 1915, 1916, 1918, 1923, 1924, 1928, 1932, 1939, 1940, 1941, 1942, 1943, 1948, 1955, 1956, 1966, 1967, 1972-ci illərdə İqtisadiyyat üzrə - Nobel laureatları haqqında maraqlı məlumatlar Laurens Bragg Nobel tarixində mükafata layiq görülən ən gənc laureatdır. Atası ilə birlikdə fizika üzrə Nobel mükafatı alarkən onun cəmi 25 yaşı olub və bu hadisə 1915-ci ildə baş verib. Bunun əksinə olaraq, dünyanın ən yaşlı nobelçisi Neonid Hurvikzdir. 90 yaşlı Leonid 2007-ci ildə iqtisad elmləri üzrə mükafata layiq görülüb. Dünyanın ən uzunömürlü Nobel laureatçısı isə 1986-cı ildə fiziologiya və tibb elmi üzrə mükafata layiq görülən Rita Levi-Montalcinidir. Dünya tarixində iki Nobel laureatı özü şəxsən bu mükafatdan imtina edib. Onlardan biri Jan-Paul Sartredir. J.Sartre 1964-cü ildə ona təqdim edilən Nobel ədəbiyyat mükafatından imtina edib, bunun səbəbi isə onun bütün rəsmi təltiflərdən xoşlanmamasıdır. Digər görkəmli insan Le Duc Thodur. O, 1973-cü ildə Nobel sülh mükafatına layiq görülsə də, Vyetnamda mövcud olan müharibə vəziyyətinə görə ondan imtina edib. Lakin Nobel mükafatlarından imtina bununla bitmir. 4 Nobel laureatı da onlara təqdim edilən mükafatlardan imtina edib, ancaq bu dəfə səbəb tamam başqa idi. Belə ki, faşist lideri Adolf Hitler öz qəribəliyini burada da göstərib. A.Hitler 3 alman nobelçisini — kimya üzrə Nobel laureatları Richard Kuhnu (1938), Adolf Butenandtı (1939), fiziologiya və tibb üzrə laureat Gerhard Domagkı layiq görüldükləri mükafatlardan imtinaya məcbur edib. Sonradan onların bəzisi Nobel mükafatının diplomu və medalını əldə etsələr də, mükafatdakı məbləği ala bilməyiblər. 1958-ci ildə ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülən Boris Pasternakı isə bu mükafatdan imtinaya vətəndaşı olduğu SSRİ məcbur edib. Bəzi laureatlar bir neçə dəfə, yaxud da bir neçə sahə üzrə Nobel mükafatına layiq görülüblər. Bunlardan Qırmızı Xaç Komitəsi Nobel sülh mükafatını üç dəfə əldə edib. Amerikalı alim J. Bardeen (1956 və 1972) fizika üzrə Nobel mükafatını, ingilis mütəxəssisi F. Sanger (1958 və 1980) kimya üzrə Nobeli, BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissiyası (UNHCR) Nobel sülh mükafatını iki dəfə qazanıb. Milliyyətcə polyak olan M.Küri 1903-cü ildə fizika və 1911-ci ildə kimya üzrə Nobel mükafatlarını əldə edib. Amerikalı alim L.Pauling də iki fərqli sahə üzrə mükafatla qiymətləndirilib. Lakin Linus Pauling yeganə insandır ki, iki tamamilə fərqli, aidiyyəti olmayan sahə üzrə — kimya (1954) və sülh (1962) Nobel mükafatlarına layiq görülüb. ""Ailəvi Nobel laureatları"" da var: Mariya Küri, Villiam Bragg, Artur Kornberg, Jan Tinbergen. R.Əliquliyev, S.Şükürlü, S.Kazımova. Elmi fəaliyyətdə istifadə olunan əsas terminlər. Bakı, İnformasiya Texnologiyaları, 2009, 201 s. Xarici keçidlər Nobel mükafatının rəsmi saytı ""Nobel - ölüm sövdəgəri ya elm hamisi?"" (az.). nur-az.com. 2014-10-18. İstifadə tarixi: 2014-10-19. Arxivləşdirilib 2013-09-06 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=9407
-"""Nobel"" sülh mükafatı","Nobel Sülh Mükafatı — Dünyada sülh və əminamanlıq uğrunda əmək sərf etmiş, mübarizə aparmış şəxslərə və təşkilatlara təqdim edilir. Həmçinin bax Nobel Sülh mükafatı laureatlarının siyahısı Nobel mükafatı Paris Sülh Konfransı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=65370
-"""Nərgiz"" mükafatı","""Nərgiz"" mükafatı — Müsavat Partiyası Divanının 07.12.2015-ci il tarixli 59 (1119) qərarı ilə təsis edilib və Azərbaycanın demokratikləşməsi uğrunda mübarizədə xüsusilə fərqlənən şəxslərə verilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=823313
-"""Nərgiz"" operası","Nərgiz — Bəstəkar Müslüm Maqomayevin Hüseyn Cavidin ""Çobanlar"" radiopyesinin süjeti əsasında yazdığı opera. Bəstəkar əsəri 1935-ci ildə yazsa da, ağır xəstəliyə görə operanın üzərində işləri başa çatdıra bilmədi. 1937-ci ildə müəllif vəfat etdi və əsər üzərində işlər tanınmış sovet bəstəkarı R. M. Qliyerə tapşırılır. Libretto müəllifi Məmməd Səid Ordubadidir. Bu, Azərbaycan musiqisində Avropa stilində yazılmış ilk opera idi. ""Nərgiz"" operasının premyerası 1935-ci ilin dekabrın 24-də oldu. Quruluşçu rejissor A. Tuqanov, dirijor bəstəkarın özü idi. Əsas rolların ifaçıları: A. Terequlova (Nərgiz), H. Hacıbabayev (Əliyar), Y. Rzayev (Cəfər), M. Bağırov (Ağalar bəy), B. Mustafayev (Həsən kişi), H. Hüseynov (Bədəl), Ə. Zülalov (Molla Mütəllim). Əsərdə insanların əməyə, zəhmətə münasibəti və ülvi-saf məhəbbət hissi tərənnüm olunur. L. Şirinova — Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətləri. Müslüm Maqomayev. Biblioqrafiya Musiqişünas Səadət Təhmirazqızı — Üzeyir bəyin sənət dostu, məsləkdaşı: Müslüm Maqomayev Firəngiz Əlizadə: ""Təəssüf edirəm ki, ""Nərgiz"" operası hazırda səhnəyə qoyulmur"" Arxivləşdirilib 2016-03-05 at the Wayback Machine Üzeyir Hacıbəyov Müslüm Maqomayevin ""Nərgiz"" operası haqqında Əfrasiyab Bədəlbəyli Müslüm Maqomayevin ""Nərgiz"" operası haqqında Sona Aslanova — ""Nərgiz"" operasından Nərgizin ariyası Ramil Qasımov — ""Nərgiz"" operasından Əliyarın ariyası Rəşid Behbudov — ""Nərgiz"" operasından Çobanın ariyası rus dilində Həmçinin bax Şah İsmayıl (opera)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=595925
-"""Odessanın müdafiəsinə görə"" medalı","""Odessanın müdafiəsinə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 22 dekabr 1942-ci ildə təsis olunmuş SSRİ ordeni. Medalın rəsminin müəllifi Nikolay Moskalyovdur 30 000 nəfər şəxs bu medalla təltif olunmuşdur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=472971
-"""Oktyabr inqilabı"" ordeni","""Oktyabr inqilabı"" ordeni — SSRİ-nin ali dövlət mükafatlarından biri, SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 31 oktyabr 1967-ci il Fərmanı ilə 1917-ci il Oktyabr İnqilabının 50 illik yubileyi münasibətilə təsis edilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=349204
-"""Oktyabr İnqilabı"" kanalı","""Oktyabr İnqilabı"" kanalı (OİK) — Dağıstan Respublikasının, eləcə də Maxçqala, Kaspiysk və İzberbaş şəhərlərini su ilə təmin edən kanal. Kanal əsasən Dağıstanın quraq və az sulu rayonları olan Terek-Sulak və Primorski düzənliyini su ilə təmin etmək məqsədilə çəkilib. Tikilmə tarixi İlk tikinti cəhtləri Primorski və Terek-Sulak düzənliyində rütubət çatışmazlığı üzündən tez-tez quraqlıq qeydə alınırdı. Sulak çayı ilə Mahaçkala arasında qalan geniş məhsuldar torpaqlar ancaq otlaq sahəsi kimi istifadə olunurdu. Su çatışmamzlığı Mahaçqala şəhərinin inkişafına, eləcə də sənayenin inkişafına mənfi təsir göstərirdi. Şəhəri su ilə ancaq Tarki-Taudan çəkilən su xətti təmin edirdi. Bundan başqa Şurinka və Sulak çaylarından su gətirilirdi. Kanalın tikintisinə ilk cəht XIX əsrin ikinci yarında olmuşdur. 1 may 1875-ci ildə mühəndis Nevinskinin rəhbərliyi ilə Sulak çayında Mahaçqalaya (Petrovski-Port) kanal çəkilişinə start verildi. 1876-cı ildə kanalın 46 verstlik hissə çəkildi. Ancaq hesablamalarda olan yanılışlıqlar üzündən kanal çəkilişi uğursuz oldu. 1882-ci ildə yenidən kanal çəkilişinə başlanıldı və 1888-ci ildə kanal şəhərə çəkilib çatdırıldı. Bir il sonra kanala su buraxıldı. Su ancaq Şurkina çayına kimi gəlib çata bildi. Burda qurulmuş damba dağıldı. Damba yenidən inşa olunsa da məlum oldu ki tikintidə yanılışlıqlar var. Kanal tikintisi dayandırıldı və kanal tezliklə qumla doldu. Xalq tikintisi 1921-ci ilin 11 oktyabrında Dağıstan hökumətinin № 114 qərarı ilə bölgədə böyük iməciliyə qərar verildi və bununla da Oktyabr İnqilabı kanalının tikintisinə başlanıldı. Kanal tikintisinin ilk mərhələsinin Oktyabr inqilabının ildönümünə bitirmək planlaşdırılmışdı. Tikintinin getdiyi üç ay müddətində gündəlik 3500 nəfər işçi toplam 16 min kubmetr torpağı qazmışdılar. 1921-ci ildə əsas iş Sulak çayındakı çıxış hissəsində gedirdi. 1922-ci ildə kanal tikintisi mərhələli şəkildə aparılırdı. Sulak-Manas magistiral etapı, daha sonra Mahaçqala etapının bitməsinin 1922-ci ilin noyabırına planlaşdırırdılar. Artıq kanal tikintisində iştirak edənlərin toplam sayı 10 min nəfər çatmışdır. Kanalın tikintisi İkinci Ümumdağıstan Sovetlər qurultayında bitirildi. Xarakteriskası Kanalın 1-ci hissəsinin uzunluğu — 90 km (Mahaçqalaya kimi), 2-ci hissəsinin uzunluğu — 140 km (İzberbaşa kimi). Kanalın su ötürmə qabiliyyəti 20 m³/saniyədir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=724495
-"""Oktyabr İnqilabı"" ordeni","""Oktyabr inqilabı"" ordeni — SSRİ-nin ali dövlət mükafatlarından biri, SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 31 oktyabr 1967-ci il Fərmanı ilə 1917-ci il Oktyabr İnqilabının 50 illik yubileyi münasibətilə təsis edilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=730503
-"""Olimpiya"" ordeni","Olimpiya ordeni — Olimpiya Hərəkatının ən yüksək mükafatıdır və Olimpiya Hərəkatının inkişafında xüsusi xidmətlərə görə təqdim olunur. Bu, Olimpiya Aktının davamı kimi Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi tərəfindən 1975-ci ilin may ayında yaradılıb. Olimpiya Ordeni ilkin olaraq, üç dərəcəli (qızıl, gümüş və bürünc) ordendən ibarət idi, ancaq 1984-cü ildən yalnız qızıl və gümüş dərəcələri təqdim edilir. Ənənəvi olaraq, BOK hər bir Olimpiya Oyunlarının bağlanış mərasimində baş təşkilatçını (və ya təşkilatçıları) Olimpiya Ordeni ilə mükafatlandırır. Olimpiya Ordeninin fərq nişanları boyunbağı formasındadır və onun qarşısında Olimpiya Hərəkatının beş halqası zeytun çələnginin yan tərəfləri ilə birləşmiş şəkildə təsvir edilir. Nadya Comneci 2005-ci ilə qədər Olimpiya Ordeni ilə iki dəfə təltif edilmiş (1984, 2004) yeganə idmançı idi. O, həm də bu şərəfə layiq görülmüş ən gənc idmançıdır. Lakin, 2005-ci ildə keçmiş serbiyalı basketbolçu Borislav Stankovi də BOK-un prezidenti Jak Roqqe tərəfindən ikinci dəfə (birinci dəfə 1985) Olimpiya ordeni ilə təltif olunmuşdur. Qızıl Olimpiya ordeni ilə təltif olunan bəzi şəxslər Olimpiya ordeni ilə yalnız idmançılar yox, həm də siyasi liderlər, din xadimləri də təltif olunub. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Katibi Pan Gi Mun da qızıl Olimpiya ordeni ilə təltif olunmuşdur. 1981-ci il — II İohann Pavel 1981-ci il — V Olaf 1983-cü il — İndira Qandi 1987-ci il — Kənan Evrən 1987-ci il — Bhumibol Adulyadejə 1987-ci il — Todor Jivkov 1988-ci il — Rainier III, Monako Şahzadəsi 1990-cı il — Culio Andreotti Xarici keçidlər 2001-ci ildə Olimpiya ordeni ilə təltif olunan idmançılar (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=731480
-"""Ordenli Azərbaycan"" Kinojurnalı","""Ordenli Azərbaycan"" — Azərbaycan SSR-də buraxılmış kino jurnalı. Filmoqrafiya Budyonnı Bakıda (film, 1952) (qısametrajlı sənədli film) Əmək və sülh mahnıları (film, 1952) (qısametrajlı sənədli süjet) Ordenli Azərbaycan № 30–31. Xüsusi buraxılış (film, 1942) (sənədli film) Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 53–60; 72–80; 130–139. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: Azərbaycan. Ramiz Məmmədov. Kino. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi, 2007.- səh. 813.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=416227
-"""Ordubad fəhləsi"" qəzeti","El həyatı — Ordubad rayonunda nəşr olunan qəzet. Keçmiş SSRİ-də mahallar ləğv edildikdən sonra ittifaq dövlətinin hər yerində olduğu kimi Naxçıvan Muxtar Respublikasında da 1930-cu ildə Ordubad rayonu təşkil olundu. Aqarak qəsəbəsi və bir sıra kəndlər Ordubadın tərkibindən çıxarılaraq Ermənistanın Mehri rayonuna hədiyyə edilməklə Ordubad rayonu formalaşdırıldı. Rayon formalaşdırıldıqdan sonra 1932-ci ilin iyul ayının 24-də bugünkü ""El həyatı"" qəzetinin sələfi olan ""Ordubad fəhləsi"" nəşr olundu. Qəzet o dövrlərdə A4 fomatda 2 səhifədən ibarət çıxırdı. Qəzetin ilk redaktoru Abbas Qasımov, məsul katibi isə İsmayıl İsmayılzadə olub. 1935-ci ildən Hüseyn İbrahimov ""Ordubad fəhləsi""ndə redaktor, Hüseyn Ağrılı (Talıbov) isə məsul katib işləmişlər. Hüseyn İbrahimov 1936-cı ilin yanvar ayında Ordubad rayon Partiya Komitəsinə katib seçildikdən sonra Nağı Babayev qəzetin redaktoru vəzifəsinə təyin olunmuşdur. 5 il ""Ordubad fəhləsi"" adı ilə çıxan rayon qəzeti 1937-ci ilin sonundan ""Ordubad işçisi"" adı ilə nəşr olunub. 1941-ci ildən ""Ordubad işçisi"" qəzetinə Səhralı Rüstəmov redaktor, Hüseynqulu Əzimov isə məsul katib təyin olunur. Həmin dövrdə qəzetin fəal qələm sahiblərindən Məmməd Axundovu, Əkbər Məftunu, Qərib Rəfiyevi, Mürsəl Rzayevi, Əli Qənbərini, Fərman Qaffarovu, Yaqub Məmmədovu və Xanım Mehdiyevanı göstərmək olar. 1931-ci ildən 1963-cü ilədək rayon qəzetinin 1742 nömrəsi işıq üzü görmüşdür. 1963-cü ilədək nəşr olunan ""Ordubad işçisi"" Ordubad rayonunun 1963-cü ildə ləğv olunduğu üçün Culfa rayonuna birləşdirilənədək nəşr olunmuşdur. 1965-ci ildə Ordubad yenidən müstəqil rayon olur. Bununla da 1966-cı il yanvar ayının 1-dən rayon qəzeti nəşr olunmağa başlayır. Həmin dövrdən 1991-ci il yanvar ayının 1-dək rayon qəzeti ""Yeni Ordubad"" adı ilə nəşr olunub. 1966-cı ildən 1991-ci ilədək qəzetə Malik Məmmədov redaktorluq etmişdir. Müxtəlif dövrlərdə qəzetdə Cəmşid Tağızadə və Rafiq Babayev məsul katib işləmişlər. Bundan sonra rayon qəzetinin 25 illik (1966–1991) tarixi isə 1966-cı il yanvar ayının 1-dən işıq üzü görən ""Yeni Ordubad""la bağlıdır. 1991-ci il sentyabr ayının ortalarınadək həmin adla nəşr olunmuşdur. Qəzetdə Məmməd Sadiqov, Cəmşid Tağızadə, Əşrəf Rəcəbov, Məhəmmədəli Babayev, Həsənqulu Həsənov, Hüseynqulu Əzimov, Lətifə Əhmədzadə, Rafiq Babayev, Adilə Məmmədova, Vidadi Yusifov və başqaları öz iti qələmləri, sadə dildə yazdıqları oxunaqlı yazıları ilə oxucuların dərin rəğbətini qazanmışdılar. Qəzetlə əməkdaşlıq edən ştatdankənar müxbirlərdən Qadir Rəfiyev, Yaqub Məmmədov, Sərməst Rzayev, Sabir Məmmədov, Nəriman Bağırov, Əziz Baxşıyev, Rəcəb Həsənov, Abbas Tağıyev, Cabir İsmayılov və başqaları qələmə aldıqları hər bir yazıda dərin məsuliyyət hissi keçirmişlər. 1966-cı il yanvar ayından həftədə bir dəfə çıxan qəzet fevral ayından başlayaraq həftədə iki dəfə işıq üzü görüb. Sonralar isə 1968-ci ilin yanvar ayının 1-dək qəzet həftədə iki və ya üç dəfə çıxıb. 1968-ci ildən 1991-ci ilin yanvar ayının 1-dək olan dövrdə isə ""Yeni Ordubad"" qəzeti çərşənbə, cümə və bazar günləri olmaqla həftədə üç dəfə nəşr olunub. Qəzetin 1-ci sayında Azərbaycan KP Naxçıvan Vilayət Komitəsinin ""Şərq qapısı"" qəzetinin redaktoru Rəşid Qazıbəyovun, Ordubad Rayon Partiya Komitəsinin və rayon Zəhmətkeş Deputatları Soveti İcraiyyə Komitəsinin təbrikləri, redaksiyanın oxuculara müraciəti, yeni illə bağlı məqalə və reportajlar dərc edilib. Qəzetin 1972-ci il 7 may tarixli 54-cü (2500) nömrəsi qəzetin 2500-cü – yubiley nömrəsinə həsr olunub. Elə ilk səhifədə ""Rayonumuzun əmək salnaməsi"" adlı yazıda bu sətirlər qeyd olunub: ""3 adlı (""Ordubad fəhləsi"", ""Ordubad işçisi"", ""Yeni Ordubad"") bu qəzetin 2500-cü nömrəsini qeyd etdiyimiz bir zamanda onun qarşısında daha mühüm və məsul vəzifələr durduğunu daha yaxı başa düşürük. ""Yeni Ordubad"" özünün qırx illik bayramını qeyd etmək ərəfəsindədir"". (""Yeni Ordubad"", 7 may 1972, № 54 (2500)). Qəzetin həmin mömrəsində Azərbaycan KP Ordubad rayon Komitəsinin """"Yeni Ordubad"" qəzeti redaksiyasına"" təbrikində yazılıb: """"Yeni Ordubad"" qəzetinin 2500-cü nömrəsinin çapdan çıxması münasibətilə sizi – qəzetin bütün əməkdaşlarını ürəkdən təbrik edirik. Qəzet rayonumuzun iqtisadiyyatının möhkəmləndirilməsində, şəhər və kəndlərimizin abadlaşdırılıb tərəqqi etməsində partiya və sovet təşkilatlarının ən yaxın köməkçisinə çevrilmişdir. ""Yeni Ordubad"" qəzetinin 1932-ci ildən bu günə kimi fəaliyyəti, bütün 2500 nömrəsi məhz partiya təşkilatının fəaliyyəti ilə bağlı olmuşdur"". Qəzetin 1972-ci il 7 may tarixli 54-cü (2500) nömrəsində """"Yeni Ordubad"" özünün qırx illik bayramını qeyd etmək ərəfəsindədir"" sözləri qeyd edilsə də, təəssüf ki, qəzetin heç bir sayında 40 illik yubileylə bağlı ən kiçik bir yazı belə yoxdur. Qəzetin 9, 11, 13, 17 yanvar 1976-cı il (№ 4-5-6-8) saylarında """"Yeni Ordubad"" qəzetinin nəşri tarixi""nə aid maraqlı məqamları özündə əks etdirən yazılar da dərc olunub. Qəzetin 9 yanvar 1976-cı il (№ 4) sayında dərc olunmuş """"Yeni Ordubad"" qəzetinin nəşri tarixindən"" adlı yazıda oxuyuruq: ""Təqdirəlayiq haldır ki, 1975-ci ildə Azərbaycan Dövlət Univeristeti jurnalistika fakültəsinin tələbələrinə verilən diplom işləri siyahısına """"Yeni Ordubad"" qəzetinin nəşri tarixi və fəaliyyətinin ilk illəri (1932–1945-ci illər)"" mövzusu da daxil edilmişdir. Həmin mövzuda diplom işini jurnalistika fakültəsinin qiyabi şöbəsinin tələbəsi, İliç rayonunda çıxan ""İşıqlı yol"" qəzetinin əməkdaşı Elman Məmmədov müdafiə etmişdir"". Onu da qeyd edək ki, Elman Məmmədov (Telmanoğlu) ""İşıqlı yol"" qəzetinin xələfi olan indiki ""Şərurun səsi"" qəzetinin redktorudur. Qəzetin 4 sayında dərc olunmuş """"Yeni Ordubad"" qəzetinin nəşri tarixi"" adlı yazılar Elman Məmmədovun diplom işinin bəzi hissələridir. 1988-ci ildən başlayaraq bir çox yerlərdə olduğu kimi Ordubad rayonunda da redaksiyada çalışan jurnalistlərin əksəriyyəti daha kommunist partiyasının orqanında çalışmaq istəmirdilər. Buna görə də 1991-ci ilin yanvar ayının 1-də rayon Xalq Deputatları Məclisi və Xalq Deputatları Məclisi İcraiyyə Komitəsinin təsis etdiyi ""El həyatı"" rayon qəzeti nəşrə başlayanda ""Yeni Ordubad"" qəzetinin əksər əməkdaşları başda Malik Məmmədov olmaqla həmin qəzetdə işə girdilər. ""Yeni Ordubad"" qəzeti isə bundan sonra rayon partiya komitəsinin orqanı kimi 9 ay da fəaliyyət göstərdi və az sonra öz fəaliyyətini tamamilə dayandırdı. 1966-cı ildən bu günədək rayon qəzetində müxtəlif illərdə Məmməd Sadiqov, Həsən Əliyev, Cəmşid Tağızadə, Yaqub Məmmədov, Əşrəf Rəcəbov, Həsənqulu Həsənov, Abbas Seyid, Fəxrəddin Bağırov, Vidadi Yusifov, Rafiq Babayev, Vaqif Qənbərov, Nizami Məmmədov, Qədir Səmədov, Məhəmmədəli Babayev, Hüseynqulu Əzimov, Şamil Bağırov, Tofiq Cəlilov, Fərqanə Hüsenli əməkdaş kimi fəaliyyət göstərmişlər. 1991–1994-cü illərdə qəzetə Malik Məmmədov, Cəmşid Tağızadə və Məzahir İsgəndərov redaktorluq etmişlər. 1994-cü ilin iyun ayından 2009-cu ilin dekabr ayının 19-dək Vaqif Qənbərov qəzetin redaktoru olmuşdur. 2010-cu ildən A3 formatda, həftədə bir dəfə olmaqla rəngli şəkildə, 500 nüsxə tirajla nəşr olunaraq qəzetə Fərqanə Hüseynli həmin ilin fevral ayının 1-dən redaktorluq edir. Qəzetin məsul katibi Abbas Seyiddir. Ordubad fəhləsi // Naxçıvan Ensiklopediyası. II cild (Təkmilləşdirilmiş və yenidən işlənmiş ikinci nəşr). Naxçıvan: AMEA Naxçıvan bölməsi. V. Y. Talıbov. 2005. səh. 205. ISBN 5-8066-1468-9. Ordubad işçisi // Naxçıvan Ensiklopediyası. II cild (Təkmilləşdirilmiş və yenidən işlənmiş ikinci nəşr). Naxçıvan: AMEA Naxçıvan bölməsi. V. Y. Talıbov. 2005. səh. 206. ISBN 5-8066-1468-9.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=501574
-"""Oskar"" mükafatı","Akademiya mükafatları (ing. Academy Awards) və ya daha çox tanınan adı ilə ""Oskar"" mükafatı (ing. Oscar Awards) — film sənayesində bədii və texniki dəyər üçün verilən və 1929-cu ildə yaradılmış mükafat. Film Sənətləri və Elmləri Akademiyası tərəfindən illik olaraq verilən mükafatlar, Akademiyanın səsvermə üzvləri tərəfindən yoxlanılaraq verilən ən nüfuzlu film mükafatıdır. Müxtəlif kateqoriyalı qaliblərə daha çox ""Oskar"" ləqəbi ilə tanınan, ancaq rəsmi olaraq ""Akademiya mükafatı"" adlandırılan qızıl heykəlin bir nüsxəsi verilir. Mükafat Sedrik Qibbons tərəfindən hazırlanmış dizayn eskizindən ilhamlanan Corc Stenli tərəfindən tərtib edilmişdir. İlk dəfə 1929-cu ildə Hollywood Roosevelt Hotelində Duqlas Ferbensk tərəfindən təşkil edilən xüsusi bir yeməkdə təqdim edilib. ""Oskar"" mükafatı mərasimi ilk olaraq 1930-cu ildə yayımlanmışdır. 1953-cü ildə isə ilk dəfə televiziyada yayımlanmışdır. Bu dünyanın ən köhnə əyləncə mükafatları mərasimi idi və dünya səviyyəsində canlı olaraq baxılırdı. Onun ekvivalentləri olan televiziya üçün Emmi mükafatı, teatr üçün Toni mükafatı və musiqiyə aid Qremmi mükafatı ""Oskar"" mükafatından sonra yaradılıb.2018-ci ilin ən yaxşı filmlərinə həsr olunmuş 91-ci ""Oskar"" mükafatı mərasimi 24 fevral 2019-cu ildə Los-Ancelesdəki Dolby Teatrında keçirilib. Mərasim ABC-də yayımlandı. İlk mərasimdən 91-ci mükafat mərasiminə qədər, mükafat ümumilikdə 3,096 namizədə layiq görülmüşdür. 1988-ci ildən aparıcısı olmayan ilk mərasim idi. 1929-cu il mayın 16-da Hollywood Roosevelt hotelində xüsusi yeməkdə 270 nəfərlik tamaşaçı ilə ilk ""Oskar"" mükafatı təqdimatı keçirildi. Mayfair Hotelində isə post-mükafatların təqdimatı keçirildi. Təqdimatda qonaq biletlərinin qiyməti 5 dollar idi (2018-ci ildə 73 dollar). 1927–28 dövrünün əsərlərinə görə, film sənayesi sənətkarları, rejissorları və digər iştirakçılar 15 mükafat qazandı. Mərasim 15 dəqiqə davam etdi. Qaliblər üç ay əvvəl mətbuata açıqlandı. Bu qayda 1930-cu ildə ikinci mərasimdə dəyişdirildi. O zamandan etibarən, ilk on ilin qalan hissəsi üçün mükafat təqdimatı gecəsi saat 23:00-da dərc edilməsi üçün qəzetlərə nəticələr verildi. Bu üsul Los Angeles Times qəzetinin mərasimin başlamasından əvvəl qaliblərin adını elan etdiyi vaxta qədər istifadə edildi; nəticədə Akademiya 1941-ci ildən qaliblərin adını açıqlamaq üçün möhürlənmiş zərfdən istifadə etməyə başladı. Təşkilatlar Emil Yanninqs ""Son əmr"" və ""Bütün bədənin yolu"" filmlərindəki performansı üçün mükafatlandırıldı. Mərasimdən əvvəl o, Avropaya dönmək məcburiyyətində qaldı, buna görə akademiya ona mükafatı əvvəlcədən verməyə razılaşdı; bu, tarixdə ilk ""Oskar"" mükafatı oldu. O dövrdə qaliblər seçim dövründə müəyyən bir kateqoriyada edilən işlər üçün tanınmışdılar; Yanninqs, o dövrdə oynadığı iki film üçün mükafat aldı. Canet Qeynor daha sonra üç filmdə çıxışı üçün Oskar qazandı. Dördüncü mərasimlə birlikdə sistem dəyişdi və mütəxəssislər bir filmdə xüsusi bir performansı dəyərləndirdi. İlk altı mərasim üç��n uyğunluq müddəti iki ili əhatə etmişdir.27 mart 1957-ci ildə təşkil edilən 29-cu mərasimdə Ən Yaxşı Xarici Dilli Film kateqoriyası tanıdıldı. O zamana qədər xarici dilli filmlər Xüsusi Nailiyyət mükafatına layiq görülmüşdür. 2002-ci ildə keçirilən 74-cü ""Oskar"" mükafatı mərasimində, Ən Yaxşı Animasiya mükafatı təqdim edildi.1973-cü ildən etibarən, bütün ""Oskar"" mükafatı mərasimləri Ən yaxşı filmə görə ""Oskar"" mükafatı ilə sona çatıb. Ənənəvi olaraq ən yaxşı aktrisaya və ən yaxşı dəstəkləyən aktrisaya əvvəlki ilin ən yaxşı aktyoru və ən yaxşı dəstəkləyən aktyoru mükafatları təqdim edir. Ən yaxşı aktyora və ən yaxşı dəstəkləyən aktyora əvvəlki ilin ən yaxşı aktrisası və ən yaxşı dəstəkləyən aktrisası mükafatları təqdim edir. Oskar heykəli Merit mükafatı Ən yaxşı tanınan mükafat olan Merit mükafatı daha çox ""Oskar"" mükafatı adı ilə tanınır. Qara metal əsasında qızıl örtülmüş bürüncdən (34,3 sm) ibarətdir, çəkisi 3,856 kq-dır və beş dəndənəsi olan film rulonu üzərində sələbçi qılıncı daşıyan Art-Deco üslubunda olan bir cəngavəri təsvir edir. Heykəldəki beş dəndənə akademiyanın orijinal filiallarını təmsil edir: aktyorlar, yazıçılar, direktorlar, istehsalçılar və texniklər.Heykəlin modelinin meksikalı aktyor Emilio Fernandes olduğu ifadə edilir. Heykəltəraş Corc Stenli Sedrik Qibbonsun dizaynının heykəlini yaratdı. İlk mərasimlərdə təqdim edilən heykəllər qızıl örtüklü bürünc idi. Bir neçə il ərzində bürünc, qalaya oxşar olan Britannia metal buraxıldı və daha sonra mis, nikel gümüşü və nəhayət, 24 karat qızılla örtüldü. İkinci Dünya müharibəsi dövründə metal qıtlığına görə, Oskarlar üç il boyunca boyalı suvaqdan hazırlanmışdır. Müharibədən sonra akademiya alıcıları qızıl örtüklü metal əşyalar üçün gips rəqəmlərini ödəməyə dəvət etdi. Oskara yaradıldıqdan bəri edilən tək əlavə bazasındakı kiçik bir düzəldişdir. Orijinal Oskar qəlibi, 1928-ci ildə Batavia şəhərindəki C.W. Shumway & Sons Foundry-də, Vins Lombardi kuboku və Emmi mükafatının heykəlcikləri üçün qəliblərin tökülməsinə yardım göstərmişdir. 1983-cü ildən 2015-ci ilədək, qızıl örtüklü qalay ərintisi ilə təxminən 50 Oskar Çikaqo şəhərində hər il R.S. Owens & Company tərəfindən hazırlanır. Üç-dörd həftə arasında 50 heykəl istehsal etmək mümkün idi. 2016-cı ildə Akademiya heykəllərin əsas metalını bürüncə geri qaytardı və Valden mərkəzli Polşa Talliks İncəsənət metaltökmə zavoduna istehsalatı təqdim etdi. Orijinal olan 1929-cu ildəki Oskarın rəqəmsal tarazlığına əsaslanaraq, heykəllər müasir dövrün ölçülərini və qara hökmranlığını qoruyur. Üçbucaqlı keramika qəliblərindən maye bürünc formasında tökülür və cilalanır, daha sonra Bruklin mərkəzli Epner Technology tərəfindən 24 karat qızıldan elektroliz edilir. 50 ədəd heykəlcik istehsal etmək üçün lazım olan müddət təxminən üç aydır. R. S. Owens-in Akademiya üçün başqa mükafatlar istehsal etməsi və yenilənməsi lazım olan Oskarlar istehsal etməsi gözlənilir. Adlandırılması Oskar adının mənşəyi mübahisəlidir. Akademiya 1939-cu ildə mükafat üçün Oskar adını rəsmi olaraq qəbul etdi.1941-ci ildə Akademiyanın başçısı olan Bette Davisin tərcümeyi-halında, ilk həyat yoldaşı Harmon Oskar Nelsondan sonra mükafata layiq olduğunu iddia edir. 1931-ci ildə Akademiyanın icraçı katibi Marqaret Herrik mükafata ilk dəfə baxdıqda, heykəlcik ona əmisi oğlu Oskar Pirsin ləqəbi olan ""Uncle Oscar""ı xatırladır.1931-ci ildə Herrikin adlandırılması zamanı iştirak edən yazıçı Sidney Skolski yazırdı ki, ""Çalışanlar sevgi ilə məşhur heykəli ""Oskar"" adlandırdılar."" Akademiya Skolskiyə 16 mart 1934-cü ildə yazdığı 6-cı ""Oskar"" mükafatına ilə bağlı ""Oskara ilk təsdiq edilmiş qəzet istinadı"" üçün qonorar verdi. 1934-cü ildə Time jurnalında ""Oskar"" sözü işlənildi. O dövrdə Uolter Elias Disney ""Oskar"" adına Akademiyaya təşəkkür etdi. Hazırlanması ""Oskar"" mükafatını qazanmış şəxsləri mərasimdən əvvəl sızdırılmasının qarşısını almaq üçün mərasimdə təqdim olunan Oskar heykəllərinin dayaq plitəsi boş olur. 2010-cu ilədək qaliblər heykəlciklərini Akademiyaya qaytarmaq və onların adlarının heykəllərə yazılması üçün bir neçə həftə gözləmək məcburiyyətində qalırdılar. 2010-cu ildən etibarən, qaliblər Oskar mərasimindən dərhal sonra təşkil edilən Vali Ballında bir yazı işləmə stansiyasında heykəlciklərinə tətbiq olunan yazı platalarını seçmək hüququ qazandılar. R. S. Owens şirkəti hər bir qalibin adını plitəni mərasimdən əvvəl hazırladı. Qazana bilməyən namizədlərin plitələri daha sonra təkrar istifadə edilir. 1950-ci ildən etibarən, heykəlciklər nə qaliblərin nə də mirasçılarının əvvəlcə 1 ABŞ dollarına Akademiyaya geri satmağı təklif etmədən heykəllərini satma zəruriliyi səbəbi ilə qanuni olaraq qorunmuşdur. Qalib bu şərtlə razılaşmasa, Akademiya heykəlciyi saxlayır. Bu razılaşma ilə qorunan ""Oskar"" mükafatı, altı rəqəmli məbləğlər üçün açıq tender və xüsusi razılaşmalarda satıldı. 2011-ci ilin dekabrında Orson Uellsin Vətəndaş Keyn filminin Oskarı hərraca çıxarıldı. Vərəsələrindən sonra 2004-cü ildə Uelles, heykəlin Akademiyaya qayıtması üçün heç bir razılaşma imzalamadığına dair məhkəmə qərarını qazandı. 20 dekabr 2011-ci ildə, heykəl, 861,542 ABŞ dollarına onlayn auksionda satıldı.1992-ci ildə Harold Russelə həyat yoldaşının müalicəsi üçün pul lazım idi. Mübahisəli bir qərar olaraq, 1946-cı ildə Həyatımızı ən yaxşı illəri üçün ən yaxşı köməkçi aktyor kateqoriyasında Oskar qazanan Herman Darvik, 6 avqust 1992-ci ildə Nyu-Yorkda Oskarı, 60.500 dollara kolleksiyaçıya satdı. 1950-ci ildən əvvəl mükafatı qazanandan bəri ilk olaraq Akademiyaya təqdim etməsi tələb olunmadı. Russell qərarı müdafiə edərək dedi: ""Mən kiminsə nə üçün kritik olduğunu bilmirəm. Həyat yoldaşımın sağlamlığı bəzi sentimental səbəblərdən daha əhəmiyyətlidir. Oskar olmasa da film burada olacaq. Harold Russel indiyədək Oskar satmış yeganə aktyordur.Oskar qalibə məxsus olsa da, əsasən açıq bazarda olmur. Maykl Toddun nəvəsi onun Oskar heykəlini 1989-cu ildə bir film əşyaları kollektoruna satmağa çalışdı, ancaq Akademiya müdaxilə edərək hüquqi mübarizəni qazandı. Bəzi Oskar satış əməliyyatlarının müvəffəqiyyətli olmasına baxmayaraq, bəzi alıcılar heykəlləri Akademiyaya qaytardılar. Akademiya tərəfindən təqdim edilən digər mükafatlar § Xüsusi kateqoriyalar Akademiyanın Oksar mükafatına əlavə olaraq, zaman-zaman Akademiyanın təqdim etdiyi doqquz fəxri mükafatı var: Qubernatorlar mükafatı: Akademiyanın fəxri mükafatı İrvinq Talberq mükafatı Cin Xerşolt mükafatı Akademiya Elm və Texnika mükafatı Elm və Mühəndislik mükafatı Texniki nailiyyət mükafatı Con Bonner medalı Qordon Soyer mükafatı Tələbə Akademiyası mükafatı 2004-cü ildən etibarən, ""Oskar"" mükafatına namizədlik nəticələri yanvar ayının ortalarında ictimaiyyətə açıqlandı. Bundan əvvəl nəticələr fevral ayının əvvəlində elan edilirdi. 2018-ci ildən etibarən peşəkar fəxri təşkilat olan Film Sənətləri və Elmləri Akademiyasında 8000-dən çox seçici iştirak edir.Akademiya üzvlüyü müxtəlif filiallara bölünür, hər biri film istehsalında fərqli bir intizamdır. Aktyorlar Akademiyanın tərkibində olan 1311 üzv (22%) ilə ən böyük səs blokunu təşkil edir. Son 83 illik mükafat mərasimi üçün səslər auditor şirkəti PricewaterhouseCoopers tərəfindən təsdiq edilmişdir. Firma uyğun namizədlərin səslərini, dekabr ayında əvvəlki ilin yanvar ayında bir vaxt üçün əvvəlki uyğun ili təsvir edəcək şəkildə Akademiya üzvlərinə göndərir və səsləri minlərlə saat çəkən bir prosesdə sıralayır. Bütün AMPAS üzvləri Akademiya Şöbə İcra Komitələri adından Qəbullar Şurasına üzv olmaq üçün dəvət olunmalıdırlar. Üzvlük hüququ rəqabət namizədliyi ilə əldə edilə bilər və ya bir üzv, hərəkət şəkillərinə digər əhəmiyyətli fəaliyyətlər əsasında ad təqdim edə bilər. Yeni üzvlük təklifləri hər il nəzərdən keçirilir. Akademiya 2007-ci ildəki mətbuat şərhlərinə qoşulmaq üçün dəvət edilənlərin adlarını açıqladıqlarına baxmayaraq, üzvlükləri açıq şəkildə açıqlamır. 2007-ci ildə səsvermənin 6 mindən az üzvü olduğunu bildirmişdir. Üzvlük böyüyərkən, daha qətiyyətli siyasətlər bundan sonra da ölçüsünü sabit tutdu.2012-ci ildə Los Angeles Times tərəfindən aparılmış bir araşdırmanın nəticələri AMPAS-ın səsvermə üzvlüyünün təxminən 88%-nin demoqrafik dağılmasını təsvir etmişdir. Təsdiqlənən 5100 aktiv seçicidən 94%-i qafqazlı, 77%-i kişi, 54%-i 60 yaşdan böyük idi. Seçicilərin 33%-i köhnə namizədlər, 19%-i qazananlar idi.2011-ci ilin mayında Akademiya, 6000 səsvermə üzvünə məktub göndərdi ki, 2013-cü ildə Oskar səsverməsi üçün onlayn bir sistem tətbiq olunacaq. Rəsmi Akademiya Mükafatları Qaydalarının 2-ci və 3-cü qaydalarına əsasən, əvvəlki il, 1 yanvar gününün gecə yarısından 31 dekabrın gecə yarısına qədər, yeddi gün ardıcıllıqla film Los-Anceles dairəsində nümayiş etdirilməlidir.Ən yaxşı xarici dilli filmə görə ""Oskar"" mükafatı yalnız ABŞ buraxılışını tələb etmir. Film, ölkənin rəsmi seçimi olaraq təqdim edilməsini tələb edir. Ən yaxşı sənədli filmə görə ""Oskar"" mükafatı, əvvəlki il Los-Anceles dairəsi və Nyu-York şəhərlərində, ya da Documentary Feature Qualifying Festival siyahısından rəqib film festivalı üzrə seçmə mükafatına və ya ölkənin rəsmi seçimi kimi Xarici Film kateqoriyasında təqdim olunacaq.Ən yaxşı qısametrajlı sənədli filmə görə ""Oskar"" mükafatı, digər rəqabət mükafatlarından fərqli uyğunluq qaydalarına sahibdir. Birincisi, buraxılış üçün seçmə dövrü bir il ilə üst-üstə düşmür, 1 sentyabr tarixindən etibarən bir illik dövrü əhatə edir və mərasimdən əvvəl 31 avqust tarixinə qədər başa çatır. İkincisi birdən çox metoddan ibarətdir. Əsas metod, uyğunluq dövründə ya Los-Anceles dairəsi və ya Nyu-York şəhərində bir həftəlik bir teatr buraxılışdır. Filmlərdə Akademiya tərəfindən təyin olunan bir sıra rəqabətli film festivallarınden birində xüsusi mükafatlar qazanaraq uyğun ola bilər. Nəhayət, ""Tələbə Akademiya Mükafatı"" mükafatlarının sənədli kateqoriyasında qızıl, gümüş və ya bürünc medal qazanmış bir film seçildi.Nümunə olaraq, 2009-cu ilin ən yaxşı film qalibi olan Ölümcül tələ filmi, ilk dəfə 2008-ci ildə nümayiş olundu, lakin 2008-ci ilin mükafatlarına layiq görülməmişdi, çünki 2009-cu ilin ortalarına qədər Los-Ancelesdə Oskar seçmə yarışını oynamadı. Xarici dilli filmlər ingiliscə subtitrlər daxil etməlidir. Hər bir ölkə hər il yalnız bir film təqdim edə bilər.İkinci qaydaya görə, qısa film mükafatları istisna olmaqla, bir filmin ən az 40 dəqiqə uzunluğunda olması və 35 mm və ya 70 mm film çapında və ya 24 çərçivə-saniyə və ya 48 çərçivə-saniyə olması vacibdir. 2048-dən 1080 pikselə qədər minimum proyektor həlli ilə mütərəqqi skan rəqəmsal kino formatı olmalıdır. 2018-ci ildə təqdim edilən 90-cı ""Oskar"" mükafatı ilə təsirli, çox hissəli və məhdud seriya olan ən yaxşı sənədli filmə görə ""Oskar"" mükafatı üçün uyğun olmayacaq. Bundan sonra ""O. J.: Amerika istehsalı"" filmi, 2017-ci ildə bu kateqoriyada ABC və ESPN-də beş bölümdən yayımlanmadan əvvəl məhdudiyyətli bir versiya ilə göstərilən səkkiz saatlıq bir təqdimatı etdi. Akademiyanın yeni qaydanı elan etməsi filmin birbaşa qeyd olunmamasına səbəb oldu.İstehsalçılar son tarixdən əvvəl rəsmi ekran kreditlərini onlayn şəkildə təqdim etməlidirlər; müəyyən bir müddətə təqdim edilmədikdə, film hər il ""Oskar"" mükafatına layiq görülməyəcəkdir. Formaya bütün müvafiq kateqoriyalar üzrə istehsal kreditləri daxildir. Sonra, hər form yoxlanılır və Uyğun Xülasələr Xatırlatıcısı siyahısına qoyulur. Dekabr ayının sonlarında seçici bülletenlərinin Xatırlatmalar Siyahısı və seçilmiş bülletenlərinin nüsxələri təxminən 6000 fəal üzvə göndərilir. Ən çox kateqoriya üçün filialların hər birinin üzvləri namizədləri yalnız müvafiq kateqoriyalarda müəyyən etmək üçün səs verirlər (məsələn, rejissorlara rejissorlara, yazıçılar yazıçılara, aktyorlar aktyorlara və s.). Ən yaxşı filmin xüsusi halında bütün səsvermə üzvləri namizədləri seçmək hüququna malikdirlər. Bütün əsas kateqoriyalarda tək səsverilən səsin bir variantı istifadə olunur, hər bir üzv beş nominallı (ən yaxşı film üçün 10) səs verməklə üstünlük təşkil edir. Xarici Film, sənədli və animasiya xüsusiyyətləri də daxil olmaqla, müəyyən kateqoriyalarda nominantlar, bütün şöbələrdən olan üzvlər tərəfindən yaradılan xüsusi analiz komitələri tərəfindən seçilir. Qalib səs çoxluğu ilə digər namizədlər arasından seçilir. 2009-cu ildən etibarən ən yaxşı film qalibi ani səsvermə yolu ilə seçilib. 2013-cü ildən etibarən yenidən qiymətləndirilən səsvermə, Ən Yaxşı Vizual Effekt üçün qalibləri seçmək üçün istifadə edilmişdir.Film şirkətləri Oskar mövsümündə Oskar mükafatlarına layiq görülmə şansını artırmaq və digər mükafatlara layiq görülmək üçün cəhdlərdə ən yaxşı film çəkən bir film üçün seçicilərə mükafat vermək üçün bir neçə milyon dollar sərf edəcəklər. Akademiya üzvləri tərəfindən açıq kampaniyanı məhdudlaşdırmaq və həddən artıq aradan qaldırmaq və prosesin layiqli olmasını qarşısını almaq üçün qaydalar tətbiq edir. Üzvlərə icazə verilmiş təcrübələr barədə tövsiyələr verən və günahkara cəza verən işçilərə mükafat verilir. Məsələn, 2009-cu ilin Ən Yaxşı Film namizədi ""Ölümcül tələ"" filminin prodüseri, filmdə səs verməyə çağırdıqları partnyorlarla əlaqə qurarkən kateqoriyadan bir prodüser olaraq diskvalifikasiya olundu. Mükafatlandırma mərasimləri Əsas mükafatlar, müvafiq ildən etibarən fevralın sonunadək və martın əvvəllərində canlı yayımlanan mərasimdə və namizədlərin elan edilməsindən altı həftə sonra təqdim olunur. Bu, adətən, əvvəlki ilin noyabr və ya dekabr aylarında başlayan film mükafat mövsümünün ən son nöqtəsidir. Bu, günün ən moda dizaynerlərinin yaradıcılığında qırmızı xalçaya gedən dəvət olunan qonaqlar ilə ətraflı mürəkkəb bir tədbirdir. Qara qalstuklu paltarlar kişilər üçün ən çox yayılmış materiadır, moda bir kəpənək qalstuk geyməməyi diktə edə bilər və musiqi ifaçıları da bəzən buna əməl etmirlər. Ən yaxşı orijinal mahnıya görə ""Oskar"" mükafatı üçün namizədləri qələmə alan sənətçilər bu mahnıları mükafat mərasimində tez-tez səsləndirirlər və onlar çıxış etdiyindən tez-tez televiziya yayımını təşviq etmək üçün istifadə olunur. ""Oskar"" mükafatı, ABŞ-nin bütün zaman zonalarında (Şimali Amerika xaricindəki ərazilər istisna olmaqla), Kanada və Böyük Britaniyadakı dünyanın ən geniş yayımlanan mükafatlarını nümayiş etdirir və dünyanın hər yerində milyardlarla izləyəciyi toplayır. Oskar 1953-cü ildə NBC tərəfindən yayımlandı, hansı ki, 1960-cı ilə qədər ABC aldıqdan sonra verilişi 1970-ci ilə qədər televiziya ilə yayımlamağa davam etmişdir. NBC beş ilə (1971–1975) hüquqlarını bərpa etdi, sonra ABC 1976-cı ildə yayım vəzifələrini bərpa etdi və Akademiya ilə mövcud müqaviləsi 2028-ci ilə qədər davam edəcək. Akademiya beynəlxalq bazarlarda (xüsusilə də Amerika xaricində olanlar) daha çox arzu olunan yerli vaxtlarda yayımlanma mərasiminin qısaldılmış versiyalarını da hazırlayıb. Mərasim 1970-ci ildən bəri ilk dəfə canlı yayımlanaraq peyk vasitəsilə yayımlandı, lakin yalnız iki Cənubi Amerika ölkəsi, Çili və Braziliya, yayımı göstərmə hüququnu satın aldı. O zamana qədər, Oskar mükafatlarının televiziya haqqı 50 ölkədə satıldı. On il sonra hüquqlar 60 ölkəyə satıldı. 1984-cü ildə TV hüquqları artıq 76 ölkədə lisenziyalandırılmışdır. Mərasimlər film sənayesində Oskar mövsümü ilə bağlı sıx lobbiçilik və reklam kampaniyalarının pozulmasına və qısaldılmasına kömək etmək məqsədilə 2004-cü ildən etibarən martından və aprel ayının sonundan fevralın sonuna köçürülmüşdür. Başqa bir səbəb isə ""Oskar"" mükafatı izləyicisini azaldacaq NCAA Basketbol turnirinə rast gələn artan TV reytinqi idi. 1976-cı və 1977-ci illərdə ABC-nin bərpa etdiyi ""Oskar"" mükafatı verilişi çərşənbə axşamından bazar ertəsinə köçürüldü və NBC-nin NCAA başlıqlı oyununun tam qarşısına keçdi. Əvvəlki tarix ABC-nin üstünlüyündəndir, çünki indi adətən yüksək gəlirli və əhəmiyyətli fevral dövründə baş verir. Qış Olimpiya Oyunları ilə qarşılaşmamaq üçün bir neçə ildir mərasim martın ilk bazar günündə keçirilir. Fevralın sonunadək və martın əvvəllərində keçirilməsinin başqa bir səbəbi onilliklər ərzində üzvlərin və ictimaiyyətin şikayətləri olan Pesax və Pasxa dini bayramlarına yaxınlaşan mükafatların qarşısını almaqdır. Bununla bir yerdə reklam məhdudlaşdırılmışdır. Çünki ənənəvi olaraq heç bir studiya və ya rəsmi akademiya mükafatının sponsorunun rəqibləri veriliş zamanı reklam verə bilməz. ""Oskar"" mükafatının yayımı, hal-hazırda 1949-cu ildəki buraxılışından etibarən 47 qalibiyyət və 195 namizəd ilə tarixdəki ən çox Emmi mükafatı qazanma xüsusiyyətini daşıyır.Bir neçə il bazar ertəsi günü saat 9:00-da (ŞVZ) və ya 6:00-da (SOVZ) keçirildikdən sonra, 1999-cu ildən etibarən, mərasimlər bazar günləri saat 8:30-a (ŞVZ) və ya 5:30-a (SOVZ) köçürüldü. Verilən səbəblər, bazar günlərində daha çox izləyicilərin olması, Los-Anceles pik saatındakı tıxacların qarşısını almaq və daha əvvəl başlanğıc vaxtının Şərq sahilində olan tamaşaçılara daha tez yatmağa icazə verəcəyi idi. Uzun illər film sənayesi bazar günü yayımına qarşı çıxdı, çünki bu həftəsonu kassasını kəsirdi. 2010-cu ildə Akademiya film sənayesinin uzun mükafat mövsümü ilə televiziya izləyicilərinin yorğunluğuna əsaslanaraq, mərasimi daha sonra yanvara geri çəkilməsini nəzərdə tutdu. Ancaq belə sürətləndirilmiş bir cədvəl üzvləri üçün səsvermə müddətini dramatik şəkildə bəzi seçicilərin yalnız kompüterlərində çəkilən çəkiliş filmlərini görmək imkanına malik olduğu nöqtəyə qədər azaldacaq. Bundan əlavə, bazar günündəki yanvar mərasimi Milli Futbol Liqası pley-off oyunları ilə ziddiyyət təşkil edəcək. 2018-ci ildə Akademiya mərasimin fevralın sonundan fevral ayının ortalarına, 2020-ci ildəki 92-ci ""Oskar"" mükafatı ilə köçürüləcəyini elan etdi.1968-ci il aprelin 8-də planlaşdırılan 40-cı ""Oskar"" mükafatı mərasimi, Martin Lüter Kinqin sui-qəsdinə görə iki gün təxirə salındı. 30 mart 1981-ci ildə 53-cü ""Oskar"" mükafatı Vaşinqtonda prezident Ronald Reyqan və digərlərinə silahlı edilən sui-qəsd cəhdinə görə bir gün sonraya təxirə salındı. 1993-cü ildə ""Memoriam"" seqmentində, əvvəlki 12 ayda ölmüş kino sənətinə əhəmiyyətli töhfə verənlərə, Akademiya üzvlərinin kiçik bir komitəsi tərəfindən tərtib olunmuş bir seçim təqdim edilmişdir. Bu seqment, bəzi adların pozulması üçün illərlə tənqid edildi. Tənqidlik, bir çox sahə ilə əlaqədar, uzun illər boyu ""məşhurluq müsabiqəsi"" olan seqmenti, auditoriya, mövzunun mədəni təsiri ilə öldürülənləri alqışlayır; alqışlar bu gündən etibarən verilişdə susduruldu və tamaşaçı seqment əsnasında sarsıtmaqdan və səssiz əks etdirmədən cəsarəti qırıldı. Yayım uzunluğu baxımından mərasim ümumilikdə üç saat yarımdır. 1929-cu ildə ilk Oskarlar 15 dəqiqə davam etdi. Spektrin digər sonunda, 2002-ci il mərasimi 4 saat və 23 dəqiqə davam etdi. 2010-cu ildə ""Oskar"" mükafatının təşkilatçılarının qaliblərin qəbul edilməsi barədə danışığı 45 saniyəni keçməməlidir. Bu təşkilatçı Bill Mekanikin sözlərinə görə, ""şouda ən çox nifrət edən bir şey"" adlandırılan şeyin – çox uzun və utanc verici emosiya görüntülərinin aradan qaldırılmasını təmin etmək üçündür. 2016-cı ildə çıxışları daha da asanlaşdırmaq üçün daha çox səy göstərərək, qaliblərin fədakarlığı ekranda göstərilmişdir. 2018-ci ildəki mərasimdə ev sahibi Cimmi Kimmel, gecənin ən qısa sözlərini verənlərə mükafat verəcəyini elan edərək, mərasimin nə qədər vaxt keçdiyini etiraf etdi (ən yaxşı kostyum dizaynını qəbul edərkən Mark Bridges qazandığı mükafat Phantom Thread üçün mükafat). The Wall Street jurnalı, 2014–2018 telekanallarında keçirilmiş ortalama dəqiqələri aşağıdakı kimi təhlil etdi: 14 mahnı ifası; 25 ev sahibinin danışığı; 38 ön qeydli klip, mükafatların özündə 78, giriş və elanda 24, səhnəyə çıxanlarda 24, qəbul danışıqlarında isə 30.Reytinqlərdə hələ də dominant olmasına baxmayaraq, ""Oskar"" mükafatının tamaşaçıları daim azalıb; 88-ci ""Oskar"" mükafatı son səkkiz il ərzində ən aşağı dərəcədir (kişi və 18–49 tamaşaçılar arasında artım olsa da), şou özü də qarışıq qəbul ilə qarşılaşdı. Sərginin ardından Variety, ABC-nin, Oskarı yaymaq üçün müqaviləsi uzadılması mövzusunda danışıqlar edildiyində, yayımın özü üzərində daha çox yaradıcı nəzarətə sahib olmağı planladığını bildirdi. Hal-hazırda AMPAS, ABC-nin öz qərarlarına bir qədər girməsinə icazə verilsə də, istehsalçı kadrların seçilməsi və yerləşdirilməsi də daxil olmaqla verilişin əksər hissələrindən məsuldur. 2016-cı ilin avqust ayında AMPAS 2028-ci ilə ABC ilə müqaviləni uzadıb: müqavilə heç bir əhəmiyyətli dəyişiklik ehtiva etməmişdir və ABC-yə televerilişə hər hansı bir yaradıcı nəzarəti vermir. TV reytinqləri Tarixi olaraq, ""Oscarcast"" ən yaxşı film kubokunu qazanmaq üçün kassa satışı seçildikdə olduqda daha böyük bir çarə çəkdi. Şimali Amerikada təxminən 500 milyon ABŞ dolları dəyərə sahib Titanikin 1998-ci ildəki 70-ci ""Oskar"" mükafatında yayımladığı 57.20 milyondan çox tamaşaçı, final kassa rekordları qırdı. 1997–1998-ci illər arasında ABŞ-də 600,8 milyon ABŞ dolları və 1 dollar olaraq hesablandı. Dünya miqyasında 1,84 milyard ABŞ dolları ilə, hər ikisidə yüksək rekordlar qırdı. 76-cı ""Oskar"" mükafatı mərasimində, Üzüklərin hökmdarı: Kralın qayıdışı (368 milyon ABŞ dolları əvvəlcədən qazanıb) ən yaxşı film daxil olmaqla 11 mükafat aldı, 43.56 milyon tamaşaçı kütləsi oldu. Bu günə qədər Nielsen reytinqlərinə əsaslanan ən çox izlənilən mərasim 1970-ci il 7 aprel tarixində 43,4% ev sahibliyi reytinqini qazanan 42-ci ""Oskar"" mükafatı idi.Əksinə, kassada yaxşı çıxış etməyən filmləri izzətləndirən mərasimlər zəif reytinqlər göstərməyə meyillidir. Büdcədənkənar, ""Toqquşma"" filminin mükafatlandırıldığı 78-ci ""Oskar"" mükafatı, 38,64 milyon tamaşaçı, 22,91% -i ev sahibi reytinqi ilə yaranıb. 2008-ci ildə, 80-ci ""Oskar"" mükafatı verilişində, ""Oskar"" mükafatının 80 illik yubileyinə baxmayaraq, orta hesabla 31,76 milyon tamaşaçı tərəfindən 18,66% həcmli, ən aşağı və ən az izlənilən mərasimlə izlənildi. Xüsusi mərasimin ən yaxşı film qalibi ""Qocalara burada yer yoxdur"" filmi oldu. 1929-cu ildə ilk ""Oskar"" mükafatı ""Hollywood Roosevelt"" hotelində ziyafət yeməyində təqdim edildi. 1930-cu ildən 1943-cü ilədək, mərasim iki sahə arasında dəyişildi: Vilşayr bulvarı üzrə Ambassador hoteli və Los-Anceles şəhərindəki Biltmore hoteli. 1944–1946-cı illərdə Hollivuddakı Qraumanın Çin Teatrı, 1947-ci ildən 1948-ci ilə qədər Los-Ancelesdə yerləşən Shrine Auditorium mükafatlandırma mərasimi üçün istifadə edilmişdir. 1949-cu ildə 21-ci ""Oskar"" mükafatı Akademiyanın Hollivuddakı Melrous bulvarındakı qərargahı olan Akademiya Mükafat Teatrında keçirildi.1950-ci ildən 1960-cı illərə Hollivudun Penteycs teatrında mükafatlar təqdim edildi. 1953-cü ildən 1957-ci ilədək mükafatlar Hollivud və Nyu-Yorkda, əvvəlcə NBC Beynəlxalq Teatrında (1953), daha sonra isə NBC Century Teatrında, eyni zamanda, Los-Ancelesdə baş tutdu. Oskarlar 1961-ci ildə Kaliforniyanın Santa Monika şəhərində Santa Monica Civic Auditoriyasına köçdü. 1969-cu ildə Akademiya mərasimləri Los-Ancelesə qaytarmaq qərarına gəldi, bu dəfə Los Angeles County Musiqi Mərkəzində Dorothy Chandler Paviliona qaytarıldı. Bir neçə ildir mərasim USC tərəfindən Shriners auditoriyasında keçirildi. 2002-ci ildə Dolbi teatrı təqdimatın hazırkı yeri oldu. Mükafatlandırma kateqoriyaları Mövcud kateqoriyalar Mükafatların ilk ilində Ən Yaxşı Rejissorluq mükafatı iki kateqoriyaya bölündü: drama və komediya. Bəzən Ən Yaxşı Səs mükafatı da ayrı-ayrı kateqoriyalara (drama və komediya/musiqili) bölünür. 1930-cu illərdən 1960-cı ilə qədər Sənət rejissorluğu (İndi İstehsalat Dizaynı), Kinematoqrafiya və Kostyum Dizaynı mükafatları iki kateqoriyaya bölünmüşdür (qara və ağ filmlər və rəngli filmlər). 2012-ci ildən əvvəl İstehsalat Dizaynı mükafatı Art Direction adlanır, Makyaj və Saç dizaynı mükafatına isə Qrim deyildi. 2018-ci ilin avqust ayında Akademiya bir neçə kateqoriyada verilişin canlı yayımlanmayacağını elan etdi, əksinə, kommersiya fasilələri zamanı qeyd olundu və daha sonra mərasimdə yayımlandı. Akademiya üzvlərindən fərqli olaraq, onlar bütün 24 kateqoriyanı canlı olaraq yayımlayacaqlarını elan etdilər. Bu, Akademiyanın açıqladığı, lakin tətbiq etmədiyi bir sıra təklifləri izlədi. Dayandırılmış kateqoriyalar Təklif edilən kateqoriyalar İdarə Heyəti hər il görüşür və yeni mükafat kateqoriyalarını nəzərdən keçirir. Bu günə qədər aşağıdakı kateqoriyalar təklif edilmişdir: Ən yaxşı rolların bölünməsi: 1999-cu ildə rədd edildi. Ən populyar film: 2019-cu ildə keçiriləcək mərasimdə təqdimat üçün 2018-ci ildə təklif olundu; 2020-ci ilə qədər ən erkən mərasimə təxirə salındı. Ən yaxşı rol koordinasiyası: 1991-ci ildən 2012-ci ilə qədər hər il rədd edildi. Ən yaxşı başlıq dizaynı: 1999-cu ildə rədd edildi. Xüsusi kateqoriyalar Xüsusi Oskar mükafatları, Akademiya üzvləri tərəfindən deyil, xüsusi komitələrdən qiymətləndirilərək səs verilir. Həmişə ardıcıl illik əsasda təqdim edilmir. Mövcud xüsusi kateqoriyalar Daha ətraflı: § Akademiya tərəfindən təqdim edilən digər mükafatlar Akademiyanın fəxri mükafatı – 1929-cu ildən Akademiya Elm və Texnika mükafatı – 1931-ci ildən Qordon Soyer mükafatı – 1981-ci ildən Cin Herşolt mükafatı – 1957-ci ildən İrvinq Talberq mükafatı – 1938-ci ildən Texniki nailiyyət mükafatı – 1972-ci ildən 1995-ci ilədək, daha sonra 2017-ci ildən davam etmişdir Dayandırılmış xüsusi kateqoriyalar Akademiyanın Uşaq mükafatı – 1934-cü ildən 1960-cı ilədək Ticarət ittihamları Oskar mükafatlarının müsbət görünümü və prestiji sayəsində, bir çox studiya milyonlarla dollar xərcləyir və xüsusilə ""Oskar mövsümü"" adlanan dövrdə öz filmlərini tanıtmaq üçün xeyli insanı işə götürür. Bu, ""Oskar"" mükafatının keyfiyyətdən daha çox marketinqə təsirini ittiham edir. Akademiyanın mükafatlı film rejissoru və mərasimin keçmiş prodüseri olan Uilyam Friedkin, 2009-cu ildə Nyu-Yorkda keçirilmiş bir konfransda bu barədə ""bu, hər hansı bir sənayenin özü üçün hazırladığı ən böyük təşviqi sxemi"" demişdir. AMC-nin saytı filmsite.org-un redaktoru Tim Dirks, Akademiya Mükafatları barədə yazdı: Oskar mövsümündə istifadə olunduğu iddia edilən son texnika Fısıltı kampaniyasıdır. Bu kampaniyalar, digər filmlərin mənfi təsəvvürlərini yaymağı nəzərdə tutur və filmin yaradılmasında iştirak edənlər tərəfindən qəbul edilir. Fasiləsiz kampaniyaların nümunələrinə Zero Dark Thirty-ə qarşı iddialar işgəncəyə əsas verir və Linkolnun tarixə təhlükə törətdiyini iddia edir. Ayrı-seçkilik ittihamları Akademiyanın ən yaxşı film mükafatlarının tipik tənqididir ki, qaliblər və namizədlər arasında romantik tarixi epiklərin, bioqrafik dramların, romantik dramların və ailə melodramlarının çoxu təmsil olunur, onların əksəriyyəti ABŞ-də ilin son üç ayında yayımlanıb. Oskar mükafatlandırılacaq filmlərin xüsusi janrlarını seçmək üçün tanınır. Bu, belə filmləri izah edən ""Oskar yemi"" termininə bənzəyir. Bu, bəzən Akademiyanın auditoriyadan uzaqlaşdığına dair daha konkret tənqidlərə gətirib çıxardı, məsələn, auditoriya favoritlərinə görə ""Oskar yemini"" və ya mövcud həyat məsələlərini göstərən tənqidi bəyəni toplayan filmlər tarixi melodramlara dəyişildi. Müxtəlifliyin olmaması iddiaları ""Oskar"" mükafatı, namizədlər arasında fərqliliklərin olmamasından ötəri uzun müddət tənqid edildi. Bu tənqid 1929-cu ildən etibarən hər ""Oskar"" mükafatının statistikasına əsaslananır. Bu ""Oskar"" mükafatı namizədlərinin yalnız 6,4%-nin ağdərili olmamasını göstərir. 1991-ci ildən etibarən namizədlərin 11,2%-i ağdərili olmamışdır. Qazananların dərəcəsi daha qütbləşir. Əsl Asiya aktrisalarına nisbətən daha çox ağdərili aktrisalar Asiya qəhrəmanlarının irqçi sarı-üzçü təsvirləri üçün Oskar qazandı. 88-ci mükafat mərasimi boykot hədəfinə çevrildi və sosial şəbəkələrdə populyarlaşdırılan #OscarsSoWhite heşteqi tərəfindən tənqidçilərin fikirlərinə əsaslanaraq, ağ rəngli aktyorluq nominantı siyahısının yanlışlığı əks etdirildi. Buna görə, Akademiya 2020-ci ilədək üzvlükdə ""tarixi"" dəyişikliyə başlamışdır. Simvolizm və sentimentalizasiya Müəyyən illərdə mükafatların verilməsi, fərdi populyarlığa görə yüksək mükafatların tanınmaması üçün tənqid olunub. Vaxtında daha çox məşhur və ya tanınmış olan və ya seçilmiş namizədin bütün iş quruluşunu tanımaq üçün ""karyerası şərəfi"" kimi təqdim olunan bir performans və ya iş üçün ""sıxışdırmaq"" məqsədi daşıyır. Filmin media yayımının tanınması Netflix-yayım filmi ""Roma"" filminin Ən Yaxşı Film kateqoriyasına daxil olan on mükafata namizəd olduğu 2019-cu ilin fevral ayında keçirilən 91-ci Akademiya Mükafatının ardından, Stiven Spilberq və Akademiyanın digər üzvləri Netflix və digər mediya yayım xidmətlərini istisna edən filmlər üçün İdarə Heyəti vasitəsilə tələblərin dəyişdirilməsini müzakirə etdilər. Spilberq, Netflixin bir film istehsal və paylama studiyası olaraq tipik Oskar mükafatlı filmlərdən daha çox xərcləyə biləcəyi və ən azı Oskara uyğun olan teatr şərti statusunu yerinə yetirə biləcəyi üçün, digər Ən yaxşı film namizədi olan filmlərdən daha geniş və daha tez paylayışa sahib olduğundan narahat idi. ABŞ-nin Ədliyyə Nazirliyi bu potensial qayda dəyişikliyini eşitdikdən sonra, 2019-cu ilin martında Akademiyaya məktub yazaraq media xidmətlərinin əsaslandırılmayan filmlər üzərində əlavə məhdudiyyətlərin qoyulmasının akademiyaya qarşı anti-etimad məsələləri qaldıra biləcəyini xəbər verdi. 2019-cu ilin aprelində keçirilmiş idarə heyətinin toplantısından sonra, Akademiyanın İdarə heyəti akkreditasiya filmlərinin Oskar üçün uyğun olmasına imkan verən mövcud qaydaları məhdudlaşdırdılar, çünki onlar məhdud teatrsevərlərə malikdirlər. Mükafatdan imtina Oskar tənqid edən bəzi qaliblər mərasimləri boykot etdilər və mükafatı qəbul etmədilər. Bunu ilk edən şəxs ssenarist Dadli Nikols idi. Nikols, Akademiya ilə Yazıçılar gildiyası arasındakı qarşıdurmalar səbəbiylə 8-ci ""Oskar"" mükafatı mərasimini boykot etdi. Nikols sonunda 1935-ci il mükafatını 1938-ci ildə qəbul etdi. Nikols karyerası zamanı daha üç ""Oskar"" mükafatına namizəd oldu. Corc Skot 43-cü ""Oskar"" mükafatı mərasimində mükafatı rədd edən ikinci şəxs oldu. Skot bunu ""ət paradı"" olaraq xarakterizə etdi və ""bunun heç bir hissəsini istəmirəm"" dedi.Mükafatdan imtina edən üçüncü şəxs film sənayesinin ayrı-seçkiliyinə və hindilərə qarşı pis rəftarına istinad edərək imtina edən Marlon Brando idi. 45-ci ""Oskar"" mükafatı mərasimində, Brando, aktrisa və insan hüquqları müdafiəçisi Saşen Litlfetri 15 səhifəlik bir çıxışı oxutmaq üçün göndərdi və tənqidlərini izləyənlər tərəfindən dilə gətirdi. 89-cu ""Oskar"" mükafatı mərasimində Uarren Biti və Faye Duneuey səhvən ""La La Lend"" filmini Ən yaxşı film mükafatının qalibi elan etdilər. Əslində doğru qalib ""Ay işığı filmi"" idi. Bitiyə səhv zərf verildi və elan edərkən tərəddüd etdikdən sonra, zərfi Duneueyə verdi. Emma Stounu ""La La Lend"" üçün ən yaxşı qadın aktrisa olaraq sıraladı və qarışıqlığa səbəb oldu. ""La La Lend"" istehsalçıları Fred Bercer, Cordan Horouitz və Mark Plet tərəfindən qəbul edilən çıxışlardan sonra müvafiq qalib elan edildi. Bundan sonrakı il Biti və Duneuey səhvsiz olaraq həyata keçirdikləri ən yaxşı film mükafatının aparıcısı olaraq geri çağırılıblar. Plaqiatçılıq mübahisələri İndiyə qədər heç bir film plaqiatçılıq üçün diskvalifikasiya olunmamışdır. Zootopiya: 21 mart 2017-ci ildə Total Recall-ın köməkçi ssenaristi olan Qari Qoldmanın sahibi olduğu şirkət Esplanade Productions tərəfindən Disney şirkətinə qarşı müəllif hüquqları pozuntusu iddiası açılmışdır. İddia edilir ki, Qoldmanın, Zootopia adlı özünə ilham verən bir TV karikaturası yaradan, sosial bucaqdan qəribə bir animator haqqında olan, Looney adlı filmi üçün bir konsept ortaya qoyduğunu iddia edir. Disney iki dəfə rədd etdi, lakin Qoldman şirkəti adını, mövzunu, parametrlərini və obrazları kopyalamaqla günahlandırdı. Məhkəmə tərəfindən verilmiş olan film, Nik Uild, Cadi Hops, Fleş və Baş Boqoda daxil olmaqla, filmin əsas simvollarına bənzəyərək iddia edilən simvolların erkən konsepsiya sənətinin bir qrafiyası idi. Disney sözçüsü iddianı ""açıqca yanlış iddialarla basıldı"" kimi təsvir etdi. Suyun forması: 2018-ci ilin fevral ayında, Pol Zindelin mülkü rejissor rejissor Quillermo del Toroya qarşı ABŞ bölgə məhkəməsində iddia başlatdı. 2018-ci ilin iyul ayında, hakim Pörsi Anderson iddianı rədd etdi. Diskvalifikasiya Yeddi film, tənzimləmələri pozduğundan rəsmi mükafat mərasimindən əvvəl diskvalifikasiya edildi. Sirk – Film, Çarli Çaplinə xüsusi bir mükafat vermək məqsədilə Akademiya tərəfindən rəqabətçi kateqoriyalardan çıxarıldı. Yüksək təbəqə – Eyni adlı 1956-cı filmi xətalı olduğu üçün film diskvalifikasiya edildi. Xaç atası – Əvvəlcə 11 mükafata namizəd göstərilən, ən yaxşı orijinal səs üçün namizədliyi onun əsas mövzusunun bəstəkarın daha əvvəlki bir film üçün yazdığı musiqi ilə çox bənzər olduğu ortaya çıxdıqdan sonra ləğv edildi. Onun digər namizədliklərindən heç biri ləğv olunmadı və ən yaxşı filmdə daxil olmaqla, üç Oskar aldı. Dünyada bir yer Tuba Atlantik Tənha hələ tənha deyilBir film mükafatı qazandıqdan sonra diskvalifikasiya edildi və qazandığı Oskarı geri qaytardı. Gənc amerikalılar Əlaqəli hadisələr Aşağıdakı hadisələr illik ""Oskar"" mükafatı ilə sıx bağlıdır: Sezar mükafatı Lançon nominasiyaları Qubernatorlar mükafatı Müstəqil Ruh mükafatı 2002-ci ildə başlayan və ümumiyyətlə mövsüm partiyası olaraq bilinən Beverly Hills Hoteldə ənənəvi olaraq təşkil edilən ""Əvvəlki Gecə"", San Fernando Vadisində SAG aktyorları üçün bir təqaüd evində fəaliyyət göstərən Motion Picture & Television Fund-a fayda verir. Elton Con AIDS fondu ""Oskar"" mükafatı Governors Ball Vanity Fair Təqdimatçı və ifaçı hədiyyələri Oskarda aparıcı və ifaçılara hədiyyə çantalarını vermək ənənə halına gəlib. Son illərdə bu hədiyyələr nominantları və qalibləri mükafatlandırmaq üçün genişləndirilmişdir. Bu hədiyyə paketlərinin hər biri on minlərlə dollar dəyərindədir. 2014-cü ildə dəyəri 80.000 ABŞ dolları qədər olduğu bildirildi. Qiymət ABŞ Daxili İnvestisiya Xidməti hədiyyələr və vergi statusları ilə bağlı bəyanat verdiyi nöqtəyə gəldi. Oskar hədiyyə çantaları Havay, Meksika və Yaponiyaya tətil paketləri, restoranda özəl yemək, videofonlar, hoteldə 1 gecə qalmaq, saatlar, biləkliklər, spa müalicələri, şüşə butulka, ağcaqayın saladı və şəkərli saqqızdan ibarət idi. Hədiyyələrdən bəziləri hətta ""riskli"" elementə malik idi; 2014-cü ildə, böyük yaşlılar üçün məhsul satıcısı Adam & Eve ""Secret Room Gifting Suite"" idi. Hədiyyəni alan məşhurlar arasında Cudit Xoaq, Karolayn Xennesi, Keyt Linder, Kris Malki, Cim O'Heir və NBA oyunçusu Con Salli daxildir. Televiziya reytinqləri və reklam qiymətləri 2006-cı ildən etibarən nəticələr Live + SD-dir, bütün əvvəlki illər Live View-ə aiddir Ticarət markası ""Oskar"" termini AMPAS-ın qeydə alınmış ticarət nişanıdır; italyan dilində, hər hansı bir mükafat və ya mükafat mərasiminə, hansı sahədən asılı olmayaraq ümumi olaraq istifadə edilir. Brokaw, Lauren (2010). ""Wanna see an Academy Awards invite? We got it along with all the major annual events surrounding the Oscars"". Los Angeles: The Daily Truffle. Cotte, Oliver. Secrets of Oscar-winning animation: Behind the scenes of 13 classic short animations. Focal Press. 2007. ISBN 978-0-240-52070-4. Kinn, Gail; Piazza, Jim. The Academy Awards: The Complete History of Oscar. Black Dog & Leventhal Publishers. 2002. ISBN 978-1-57912-240-9. Levy, Emanuel. All About Oscar: The History and Politics of the Academy Awards. Burns & Oates. 2003. ISBN 978-0-8264-1452-6. Wright, Jon (2007). The Lunacy of Oscar: The Problems with Hollywood's Biggest Night. Thomas Publishing, Inc. Xarici keçidlər Rəsmi saytı ""Oskar"" mükafatı IMDb saytında ""Oskar"" mükafatı məlumat bazası",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=52001
-"""Osmaniyə"" ordeni",Osmaniyə ordeni 1862-ci ildən Osmanlı İmperiyası tərəfindən verilən mülki və hərbi ordenidir. Sultan Əbdüləziz taxta çıxdıqdan sonra 9 dekabr 1861-ci ildə yeni ordenin yaradılması üçün iradə buyurdu. 1862-ci ildən verilməyə başlandı.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=777475
-"""Oxu məni"" qəzeti","""Oxu məni"" qəzeti — həftəlik ictimai-siyasi qəzet. ""Oxu məni"" qəzeti 1997-ci ildən fəaliyyətə başlamış, həmin vaxtdan etibarən çərşənbə axşamı və cümə günü daxil olmaqla, həftədə iki dəfə 16 səhifədə A3 formatda rəngli dərc olunmuşdur. (Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən 50 nömrəli şəhadətnamə ilə qeydiyyata alınıb) Hazırda qəzetin təsisçisi və baş redaktoru Axundov Emin Tofiq oğludur. Fəaliyyətə başladığı vaxtdan həftədə 2 dəfə 16 səhifə A3 format həcmində 150–180 min arası tirajla dərc olunub[mənbə göstərin]. Qəzetin ilk nömrəsi 150 min tirajla[mənbə göstərin] çap olunmağa başlamışdır. İnsanlar arasında qəzetin adı maraqla qarşılanmış, oxucuların rəğbətini və tələbatını nəzərə alaraq, günün 1-ci yarısı bütün tiraj satıldığı üçün elə həmin gün ikinci dəfə çap olunmuşdur[mənbə göstərin]. Sonrakı illərdə qəzetin əlavə buraxılışları olan ""Oxu məni krossvordu"" qəzeti 24 səhifədə A3 formatda həftədə 1 dəfə çərşənbə günü rəngli şəkildə 30 min tirajla[mənbə göstərin], ""Oxu məni Serial"" qəzeti 16 səhifədə A3 formatda həftədə 1 dəfə şənbə günü rəngli şəkildə 25 min tirajla, ""Oxu məni Skanvordu"" qəzeti 32 səhifədə A3 formatda ayda 1 dəfə rəngli şəkildə 30 min tirajla, ""Oxu məni Lətifələr və Skanvordlar"" kitabı A5 formatda 32 səhifədə ayda 1 dəfə 30 min tirajla rəngli olaraq çap olunmuşdur. 2009-cu ildən fasiləsiz olaraq qəzetin elektron xəbər portalı www.oxumeni.az saytı hər gün daim yenilənən xəbərlərlə oxuculara informasiya çatdırır. Qəzet yarandığı gündən sonrakı dövrlərdə 2 ofisdə, 80–90 nəfərlik işçi kollektivi ilə fəaliyyət göstərmişdir. Əsas baş ofis Bakı şəhəri Yasamal rayonu mətbuat pr. 22/43-də, köməkçi ofis isə Bakı şəhəri Səbail rayonu Həsən Seyidbəyli küçəsi 9-da yerləşir. Hal-hazırda hər iki ofis qəzetin redaksiyası kimi fəaliyyət göstərir. Xarici keçidlər Qəzetin rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=616989
-"""Parasat"" ordeni","Qazaxıstan hökumətinin əmridir. 1993-cü ildə qurulmuşdur. Sərəncam görkəmli elm, mədəniyyət, ədəbiyyat və incəsənət xadimlərinə, habelə dövlət və ictimai xadimlərə, insan haqları müdafiəçilərinə və Qazaxıstanın mənəvi və ya intellektual potensialında əməyi olan digər şəxslərə verilir. ""Parasat"" ordeni elm və mədəniyyət işçiləri, ədəbiyyat və incəsənət işçiləri, dövlət və ictimai xadimlər, habelə Cümhuriyyətin mənəvi və intellektual potensialının inkişafında və çoxalmasında böyük şəxsi xidmətləri olan vətəndaşlara və ya insan hüquqlarını və sosial maraqlarını qorumaq üçün fəal iş üçün verilir. Ordenin dərəcəsi yoxdur. Orden nişanı tək parça basaraq qızıldan hazırlanmış gümüşdən hazırlanır. İşarəsi səkkiz guşəli bir ulduzdur, uçları üç dihedral şüa ilə meydana gəlir, ortası xarici olanlardan bir az daha böyükdür; ulduzun ucları arasında kiçik bir işıq. Həndəsi bir naxış şəklində mərkəzi medalyon: mərkəzdə iki dihedral şüanın uzandığı düzbucaqlı bir romb var; rombun guşələrindən üçbucaqlı dihedral fiqurlar. Medalyon aşağıda ""PARASAT"" yazısı və üstündə üç almaz olan yaşıl bir mina haşiyəsi ilə əhatə olunmuşdur. Haşiyə ulduzun uclarında olan üçbucaqlı şüalarla əhatə olunmuşdur. Qazax ornamentinin elementi şəklində bir keçid köməyi ilə ordenin nişanı orden lenti ilə örtülmüş ordenin altı guşəli blokundan asılıb. Qazaxıstan Respublikasının dövlət bayrağının rəngində, ortada üç sarı zolaq olan, mərkəzi zolağın xarici olanlardan daha geniş olduğu ordenli ipək lent.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=712095
-"""Pavlovniya çiçəkləri"" ordeni","""Pavlovniya çiçəkləri"" ordeni (桐花章, Tōka shō) — xüsusən də ictimai və siyasi həyatda uzun illər ərzində görkəmli nailiyyətlər əldə etmiş şəxslərə verilən Yapon ordenidir. Orden 1888-ci ildə Yaponiya hökumətinin fərmanı ilə verilməyə başlanmış və ""Doğan günəş"" ordeninin ən yüksək ordeni olaraq təqdim olunmuşdursa da, 2003-cü ildən müstəqil bir orden olaraq təqdim edilməyə başlanmışdır. Orden ənənəvi olaraq görkəmli dövlət xadimlərinə, keçmiş baş nazirlərə və yüksək vəzifəli nazirlərə, diplomatlara və hakimlərə verilir. Bu orden, şəxsin ölümündən sonra da verilə bilər və Yaponiyanın mükafat sistemində müntəzəm olaraq verilən ən yüksək mükafatdır. Bu mükafatlar hər il verilmir və 2003-cü ildən bu yana cəmi 24 nəfər şəxs bu ordeni almaq şərəfinə nail olmuşdur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=780675
-"""Payızgülü"" ordeni","""Payızgülü"" ordeni, ""Böyük xrizantema"" ordeni (大勲位菊花章, Dai-kun'i kikka-shō) – Yaponiyada verilmiş olan ən yüksək səviyyəli ordendir. Orden 1876-cı ildə təsis edilmişdir. Texniki cəhətdən mükafatın yalnız bir səviyyəsinin olmasına baxmayaraq, onu ya zəncirə taxılmış ""yaxalıq"" formasında, ya da qanadlarla müşayiət olunan ""böyük kordon"" formasında təqdim edirlər. Bu orden Avropada verilən ordenlərdən fərqli olaraq, alan şəxsə ölümündən sonra da təqdim edilə bilər.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=780680
-"""Peyk"" zavodu","Peyk zavodu — Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin tabeliyindəki müəssisə. Çoxlaylı çap lövhələri istehsal edən ""PEYK"" zavodu 1993-cü ildə Fransanın M. U. P. İndustrie G. İ. E. konsorsiumunun iştirakı ilə tikilmişdir. 1993–2005-ci illər ərzində ""PEYK"" zavodu Dövlət Xüsusi Maşınqayırma və Konversiya Komitəsinin tərkibində olmuşdur. 2006-cı ildən ""Peyk"" zavodu Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin tərkibində fəaliyyət göstərir. Sifarişçi ölkələr – Fransa, İngiltərə, ABŞ və ölkələrdir. Müəssisənin istehsal etdiyi məhsulların 95%-i xarici ölkələrə ixrac olunur. Fəaliyət sahələri ""PEYK"" zavodunun istehsalat fəaliyyətinin əsas istiqamətləri aşağıdakılardır: Birüzlü, ikiüzlü və çoxlaylı (40 laya gədər) çap lövhələrinin istehsalı; Əyilgən çap lövhələrinin istehsalı; Sərt-əyilgən çap lövhələrinin istehsalıMüəssisənin illik istehsal gücü 60 000 m² çap lövhəsi. Texnoloji imkanları Müəssisənin əsas istehsalat sahələri: ""BARCO"" işçi stansiyası; Fotoşablonların hazırlanması sahəsi; Pəstah sahəsi; Mexaniki sahə; Fotomexanika sahəsi; Qalvanik örtük sahəsi; Qoruyucu örtükləmə sahəsi; Setkoqrafiya sahəsi;Müəssisənin köməkçi istehsalat sahələri: Mikroiqlim sahəsi; Elektrik stansiyası; Təmir və texniki xidmət sahəsi; Təmizləmə qurğuları. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=433094
-"""Peşə təmayüllü siniflərin təşkili"" layihəsi","Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi yanında Peşə Təhsili üzrə Dövlət Agentliyi ― peşə təhsili sahəsində dövlət siyasətinin həyata keçirilməsini təmin edən və əlaqələndirən, Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyinin tabeliyindəki peşə təhsili müəssisələrinin fəaliyyətini təşkil edən icra hakimiyyəti orqanıdır.[1] Peşə təhsili sahəsində peşə hazırlığının səmərəliliyini artırmaq və rəqabətqabiliyyətli ixtisaslı kadrların hazırlanmasını təmin etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 20 aprel tarixli 869 nömrəli Fərmanı ilə yaradılmışdır. Agentliyin direktoru Ceyhun Kərəmovdur. Fəaliyyət istiqamətləri Agentliyin fəaliyyət istiqamətləri aşağıdakılardır: ixtisaslı kadrların hazırlanmasını və onların rəqabət qabiliyyətinin artırılmasını təmin etmək məqsədilə tabeliyindəki peşə təhsili müəssisələrinin fəaliyyətini təşkil edir və əlaqələndirir; peşə təhsilini əmək bazarının tələblərinə fasiləsiz uyğunlaşdırmaq məqsədilə əlçatan, səriştələrin inkişafı və karyera yönlü davamlı peşə təhsili və təliminin həyata keçirilməsini təşkil edir; peşə təhsili müəssisələrinin maddi-texniki bazasının inkişafı istiqamətində tədbirlər görür; peşə təhsili müəssisələrində peşə hazırlığının səmərəliliyini artırmaq məqsədilə işəgötürənlərlə birgə dövlət-biznes əməkdaşlığı çərçivəsində proqramların hazırlanmasını və həyata keçirilməsini təmin edir; qeyri-formal və informal üsullarla əldə edilmiş səriştələrin tanınması ilə bağlı metodikaları hazırlayır və tətbiqini təmin edir; peşə təhsili sahəsində beynəlxalq proqram və layihələrin əlaqələndirilməsini təşkil edir. ""Peşə təmayüllü siniflərin təşkili"" layihəsi Agentliyin 2019-cu ildə Təhsil Nazirliyinin dəstəyilə fəaliyyətə başlamış layihəsidir. Layihə çərçivəsində 4 profil üzrə (kənd təsərrüfatı, xidmət, təmir-tikinti, İT) 10 peşə ixtisası tədris edilir — dülgər, çilingər, aşpaz, kombi-kondisioner ustası, mebel ustası, aqronom, dərzi, İT, bərbər, qənnadçı.Layihə fəaliyyətə başladığı 2019–2020-ci tədris ilində 20 məktəbdə 20 sinif, 2020–2021-ci tədris ilində 35 məktəbdə 55 sinif, 2021–2022-ci tədris ilində isə 80 məktəbdə 124 sinfi əhatə etmişdir.Layihə siniflərinin təşkil edildiyi bütün məktəblərdə ""STEAM"" modulunun və karyera məsləhəti xidməti tətbiq edilir, bütün 11-ci sinifdə təhsil alan şagirdlər üçün isə ""Sürücülük"" modulu tədris edilir. Həmçinin bax Elm və Təhsil Nazirliyi (Azərbaycan)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=746589
-"""Planet Parni iz Baku"" Studiya","Planet Parni iz Baku — 2001-ci ildə təsis edilən studiya. Baş direktoru Tahir İmanovdur. AST Şirkətlər Qrupunun sahibi Telman İsmayılovun köməyi ilə 2001-ci ildə təsis edilib. Qurulduğu gündən həyata keçirdiyi layihələrin bəziləri: ""Planet Parni iz Baku"" (14 tv proqram), ""Bu Şəhərdə"" (8 tv proqram), ""Tam m��xfi"" (ilk yumoristik Azərbaycan teleserialı), ""Məhəllə"", ""Məhəllə 2"", ""Məhəllə 3"", ""Məşədi İbad 94"", ""Ögey ata"", ""Ölülər 21-ci əsr"",""Ağanatiq"" ,""Ağanatiq 2"" ,""Bəxt üzüyü 2"" kinokomediyaları, sənədli, elmi-publisistik və tarixi filmlər, reklam rolikləri və kliplər, konsertlər. 2004-cü ildə Studiyanın nəzdində ""Planet Parni iz Baku"" KVN Teatrı fəaliyyətə başlayıb. Filmoqrafiya Məhəllə (film, 2003) Məhəllə 2 Moskvada (film, 2004) Tam məxfi (serial, 2004) Məşədi İbad-94 (film, 2005) Ögey ata (film, 2013) Ölülər XXI əsr (film, 2016) Ağanatiq (film, 2017) Bəxt üzüyü 2 (film, 2017) Məhəllə 3 (film, 2019) Kilimandjara (film, 2018) Ağanatiq 2 (film, 2020) Şiraslan vəzifəyə gəlir (film, 2022) 2004 — Bu Şəhərin Məhəlləsi 2005 — Xalqlar Dostluğu 2006 — 5 il axtarışda 2006 — Axtaran tapar 2007 — 100 kağız P. P. B. 2007 — 6 günlük dünya 2007 — Bizim Moskovski Məhəlləmiz 2008 — Baharın 7 anı 2009 — Qaydasız Gülüş 2010 — Ağ-qara komediya 2011 — 10line Yubiley 2012 — EUROGULUSHİON 2013 — Hər Gün Sirk 2014 — Analoqu olmayan 2015 — Hamı avroppalara 2016– 25 illik İdeal milli yumor 2017 — TV-yə giriş qadağandır 2018 — Nataşa ti prişol? 2019 — Nataşa mı prişla! 2021 — 30 illik konsert. Maskalı Yubiley 2022 — Gülüşün buster dozası Həmçinin bax Parni iz Baku Xarici keçidlər planetparniizbaku.az — Planet Parni iz Bakunun rəsmi saytı Planet Parni iz Baku — Facebook səhifəsi Planet Parni iz Baku — Instagram səhifəsi Rəsmi YouTube kanalı ""Planet Parni iz Baku"": Bizə ömürlük qadağa qoyulsa da, dövlətə və dövlətçiliyə sadiq qalacağıq — FOTO + VİDEO ""Planet Parni iz Baku"": Cənab prezident, bizi ədalətsizlikdən qoruyun! ""Planet parni iz Baku"" KVN Teatrı ""Ağ-qara"" konsert proqramının nümayişini başa çatdırıb — FOTO Arxivləşdirilib 2020-08-11 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=92434
-"""Planet Parni iz Baku"" studiyası","Planet Parni iz Baku — 2001-ci ildə təsis edilən studiya. Baş direktoru Tahir İmanovdur. AST Şirkətlər Qrupunun sahibi Telman İsmayılovun köməyi ilə 2001-ci ildə təsis edilib. Qurulduğu gündən həyata keçirdiyi layihələrin bəziləri: ""Planet Parni iz Baku"" (14 tv proqram), ""Bu Şəhərdə"" (8 tv proqram), ""Tam məxfi"" (ilk yumoristik Azərbaycan teleserialı), ""Məhəllə"", ""Məhəllə 2"", ""Məhəllə 3"", ""Məşədi İbad 94"", ""Ögey ata"", ""Ölülər 21-ci əsr"",""Ağanatiq"" ,""Ağanatiq 2"" ,""Bəxt üzüyü 2"" kinokomediyaları, sənədli, elmi-publisistik və tarixi filmlər, reklam rolikləri və kliplər, konsertlər. 2004-cü ildə Studiyanın nəzdində ""Planet Parni iz Baku"" KVN Teatrı fəaliyyətə başlayıb. Filmoqrafiya Məhəllə (film, 2003) Məhəllə 2 Moskvada (film, 2004) Tam məxfi (serial, 2004) Məşədi İbad-94 (film, 2005) Ögey ata (film, 2013) Ölülər XXI əsr (film, 2016) Ağanatiq (film, 2017) Bəxt üzüyü 2 (film, 2017) Məhəllə 3 (film, 2019) Kilimandjara (film, 2018) Ağanatiq 2 (film, 2020) Şiraslan vəzifəyə gəlir (film, 2022) 2004 — Bu Şəhərin Məhəlləsi 2005 — Xalqlar Dostluğu 2006 — 5 il axtarışda 2006 — Axtaran tapar 2007 — 100 kağız P. P. B. 2007 — 6 günlük dünya 2007 — Bizim Moskovski Məhəlləmiz 2008 — Baharın 7 anı 2009 — Qaydasız Gülüş 2010 — Ağ-qara komediya 2011 — 10line Yubiley 2012 — EUROGULUSHİON 2013 — Hər Gün Sirk 2014 — Analoqu olmayan 2015 — Hamı avroppalara 2016– 25 illik İdeal milli yumor 2017 — TV-yə giriş qadağandır 2018 — Nataşa ti prişol? 2019 — Nataşa mı prişla! 2021 — 30 illik konsert. Maskalı Yubiley 2022 — Gülüşün buster dozası Həmçinin bax Parni iz Baku Xarici keçidlər planetparniizbaku.az — Planet Parni iz Bakunun rəsmi saytı Planet Parni iz Baku — Facebook səhifəsi Planet Parni iz Baku — Instagram səhifəsi Rəsmi YouTube kanalı ""Planet Parni iz Baku"": Bizə ömürlük qadağa qoyulsa da, dövlətə və dövlətçiliyə sadiq qalacağıq — FOTO + VİDEO ""Planet Parni iz Baku"": Cənab prezident, bizi ədalətsizlikdən qoruyun! ""Planet parni iz Baku"" KVN Teatrı ""Ağ-qara"" konsert proqramının nümayişini başa çatdırıb — FOTO Arxivləşdirilib 2020-08-11 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=440086
-"""Polis Veteranı"" medalı","""Polis Veteranı"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 20 aprel 2006-cı il tarixli Sərəncamına əsasən təsis edilən medaldır. Medalın Təsviri “Polis veteranı” medalı bürüncdəndir, xarici diametri 32 mm olan gümüşü rəngli relyefli səkkizguşəli ulduz şəklində tərtib edilmişdir. Ortada, dairənin içində daxili işlər orqanlarının emblemi təsvir edilmiş, yuxarıda qövs boyunca “Polis veteranı” sözləri yazılmış, aşağıda yarımçevrə boyunca palıd yarpağından çələng h��kk edilmişdir. Dairənin içində üfüqi diametrindən yuxarı, mərkəzdən başlayan qabarıq şüalar təsvir edilmişdir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, yuxarı qövs boyunca “Azərbaycan”, aşağı qövs boyunca “Respublikası” sözləri, mərkəzdə isə Azərbaycan Respublikası xəritəsinin konturları həkk olunmuşdur. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 20 mmx42 mm ölçüdə, gümüşü rəngli metal lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhə öndən 2 hissədən ibarətdir. Üst hissə Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mavi, qırmızı və yaşıl rəngli bərabər enli şaquli zolaqlara bölünmüş xara lentlə örtülmüşdür. Lövhənin alt hissəsinin mərkəzində aypara və səkkizguşəli ulduz, mərkəzdən kənarlara doğru istiqamətlənmiş şüalar təsvir edilmişdir. Lövhənin üst hissəsinin uzunluğu kənarlarda 32 mm, ortada 34 mm-dir, alt hissəsinin uzunluğu isə kənarlarda 10 mm, ortada 8 mm-dir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və eyni xara lentlə örtülmüş 20 mmx10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=681799
-"""Polis veteranı"" medalı","""Polis Veteranı"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 20 aprel 2006-cı il tarixli Sərəncamına əsasən təsis edilən medaldır. Medalın Təsviri “Polis veteranı” medalı bürüncdəndir, xarici diametri 32 mm olan gümüşü rəngli relyefli səkkizguşəli ulduz şəklində tərtib edilmişdir. Ortada, dairənin içində daxili işlər orqanlarının emblemi təsvir edilmiş, yuxarıda qövs boyunca “Polis veteranı” sözləri yazılmış, aşağıda yarımçevrə boyunca palıd yarpağından çələng həkk edilmişdir. Dairənin içində üfüqi diametrindən yuxarı, mərkəzdən başlayan qabarıq şüalar təsvir edilmişdir. Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, yuxarı qövs boyunca “Azərbaycan”, aşağı qövs boyunca “Respublikası” sözləri, mərkəzdə isə Azərbaycan Respublikası xəritəsinin konturları həkk olunmuşdur. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 20 mmx42 mm ölçüdə, gümüşü rəngli metal lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhə öndən 2 hissədən ibarətdir. Üst hissə Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mavi, qırmızı və yaşıl rəngli bərabər enli şaquli zolaqlara bölünmüş xara lentlə örtülmüşdür. Lövhənin alt hissəsinin mərkəzində aypara və səkkizguşəli ulduz, mərkəzdən kənarlara doğru istiqamətlənmiş şüalar təsvir edilmişdir. Lövhənin üst hissəsinin uzunluğu kənarlarda 32 mm, ortada 34 mm-dir, alt hissəsinin uzunluğu isə kənarlarda 10 mm, ortada 8 mm-dir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və eyni xara lentlə örtülmüş 20 mmx10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188302
-"""Praqanın azad edilməsinə görə"" medalı","""Praqanın azad edilməsinə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 9 iyun 1945-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=473332
-"""Priazovski kray"" qəzetinin redaksiya binası","""Priazovski kray"" qəzetinin redaksiya binası — Rostov-na-Donu şəhərinin ərazisində, Bolşoy Sadovnaya küçəsi, ev 18/31 ünvanında yerləşən bina. Binanada sovet hakimiyyəti qurulana qədər bura Priazovski qəzetinin redaksiya binası olmuşdur. Priazovski kray qəzetinin redaksiya binası regional əhəmiyyətli mədəni irs obyekti siyahısına daxil edilmişdir. Priazovski kray qəzetinin redaksiya binası 1880-ci illərdə inşa edilmişdir. 1890-cı illərdə binada Priazovski kray qəzetinin redaksiyası yerləşirdi. Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra bütün binalar kimi bu bina da milliləşdirilmişdir. 2000-ci illərdə bina Rostov Administrasiyasının balansında olsada faktiki olaraü istifadəsiz olmuşdur. Arxitektura Priazovski kray qəzetinin redaksiya binası Bolşoy Sadovaya küçəsinin künçündə, Bratski xiyabanında yerləşir. Bina bir tərəfli dəhliz susteminə malikdir. Bina iki mərtəbədən ibarətdir. Dam örtüyü az meyililiyi ilə seçilir. Binanın fasad hissəsi klassizm stilinə sahibdir. Onun fasadında əsas fərqləndirici element pəncərələridir. İkinci mərtəbədə yerləşən pəncərələr üçbucaq arkaya sahibdir. Eyvanlarında metal məhəccərlər vardır. Faadında dekotativ işləmələr mövcuddur. Memorial lövhə Binabın fasadında iki memorial lövhə quraşdırılmışdır. 1968-ci ildə bura vurulmuş lövhədə yazılır: 1978-ci ildə binanın fasadına vurulan ikinci memorial lövhədə yazılır:",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=479317
-"""Prokurorluq orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalı","""Prokurorluq orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. 5 noyabr 2022-ci ildə təsis edilmişdir. Tarixi və əsasnaməsi ""Prokurorluq orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalı Azərbaycan Respublikasının 2022-ci il 5 noyabr tarixli 623-VIQD saylı Qanunu ilə təsis edilmişdir.Medal ilə Azərbaycan Respublikasının və xarici ölkələrin dövlət və digər qurumlarının, habelə beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri aşağıdakılara görə təltif edilirlər: Prokurorluq orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə; Prokurorluq sahəsində mühüm layihələrin hazırlanmasında və həyata keçirilməsində fəal iştiraka görə.Medala layiq görülən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi dövlət orqanının rəhbəri tərəfindən təltif edilirlər. ""Prokurorluq orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Prokurorluq orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" medalının təsviri 2022-ci il 5 noyabr tarixli 623-VIQD saylı Qanunu ilə təsdiq edilmişdir.Medalın ümumi təsviri ""Prokurorluq orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm olan səkkizguşəli ulduz formalı lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində hər bir guşəsi qabarıq olan səkkizguşəli ulduzun üzərində daxili və xarici çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Xarici və daxili konturların arasında aşağı hissənin mərkəzində diametri 2 mm olan səkkizguşəli ulduz həkk edilmiş, ulduzun sol tərəfindən başlayaraq qövs boyunca ""Prokurorluq orqanları i̇lə səmərəli̇ əməkdaşlığa görə"" sözləri yazılmışdır. Səkkizguşəli ulduz ilə yazıların arasında kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrədə yer kürəsi, onun mərkəzində paralellərin və meridianların kəsişməsi fonunda Azərbaycan Prokurorluğunun rəsmi emblemi təsvir edilmişdir. Emblemin aşağı hissəsində əməkdaşlıq simvolu əks olunmuşdur. Medalın ön tərəfinin səthi nahamardır, yazılar və təsvirlər relyeflidir, qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, mərkəzində qızılı rəngli fonda ""Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu"" sözləri yazılmışdır. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi göstərilir.Medalın elementləri Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, üst və alt hissələrinə 40 mm x 5,5 mm ölçülü qızılı rəngli hamar metal lövhə bərkidilmiş, 37 mm x 50 mm ölçülü düzbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Tünd qırmızı xara lentin hər iki kənarında 1,5 mm enində və onların hər birindən mərkəzə doğru 4 mm aralı 2,5 mm enində sarı rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=776578
-"""Prokurorluq orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" medalı","""Prokurorluq orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. 5 noyabr 2022-ci ildə təsis edilmişdir. Tarixi və əsasnaməsi ""Prokurorluq orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" medalı Azərbaycan Respublikasının 2022-ci il 5 noyabr tarixli 623-VIQD saylı Qanunu ilə təsis edilmişdir.Medal ilə prokurorluq işçiləri aşağıdakılara görə təltif edilirlər: Prokurorluq orqanlarında qulluqda xüsusilə fərqlənməyə və səmərəli fəaliyyətə görə; Xidməti vəzifələrin nümunəvi yerinə yetirilməsinə və xidməti fəaliyyətdə əldə etdikləri nailiyyətlərə görə; Prokurorluq orqanlarının inkişafında göstərdikləri xüsusi xidmətlərə görə.Prokurorluq işçiləri ""Prokurorluq orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" medalı ilə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən təltif edilirlər. ""Prokurorluq orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Prokurorluq orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" medalının təsviri 2022-ci il 5 noyabr tarixli 623-VIQD saylı Qanunu ilə təsdiq edilmişdir.Medalın ümumi təsviri ""Prokurorluq orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm olan səkkizguşəli ulduz formalı lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində hər bir guş��si qabarıq olan səkkizguşəli ulduzun üzərində daxili və xarici çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Xarici və daxili konturların arasında aşağı hissənin mərkəzində diametri 2 mm olan səkkizguşəli ulduz həkk edilmiş, ulduzun sol tərəfindən başlayaraq qövs boyunca ""Prokurorluq orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə"" sözləri yazılmışdır. Daxili çevrənin mərkəzində Azərbaycan Prokurorluğunun rəsmi emblemi həkk olunmuş, emblemin sol və sağ tərəflərində palıd yarpağından çələnglər təsvir edilmişdir. Çələnglərin yuxarı hissələrinin arasında, mərkəzdə diametri 3 mm olan səkkizguşəli ulduz həkk olunmuşdur. Medalın ön tərəfinin səthi nahamardır, yazılar və təsvirlər relyeflidir, qızılı rəngdədir. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, mərkəzində qızılı rəngli fonda ""Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu"" sözləri yazılmışdır. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi göstərilir.Medalın elementləri Medal paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, üst və alt hissələrinə 40 mm x 5,5 mm ölçülü qızılı rəngli hamar metal lövhə bərkidilmiş, 37 mm x 50 mm ölçülü düzbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Göy rəngli xara lentin hər iki kənarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 1 mm enində sarı, 1 mm enində göy, 3 mm enində sarı, 1 mm enində göy və 1 mm enində sarı rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=776574
-"""Pələng"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi","""Pələng"" — Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı dəstəsi. Yaradılması Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı hərbi qulluqçulardan ibarət xüsusi təyinatlı dəstələri mövcuddur. Həmin dəstərin hamısı vahid ""Kommando"" adı altında birləşiblər. Ümumi olaraq isə Daxili Qoşunların 9 Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi mövcuddur. ""Pələng"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsidə onlardan biridir. ""Pələng"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi əsasən gizirlərdən və zabitlərdən ibarətdir. Baş geyimləri qırmızı beretdir. Komandirləri ""Zəfər"" ordenli mayor Zaur Rəhimovdur. ""Pələng"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsinin hərbi qulluqçuları 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan Vətən müharibəsi zamanı Murovdağ istiqamətində gedən döyüşlərdə, həmçinin Cəbrayıl şəhərinin və Şuşa şəhərinin azad edilməsi uğrunda gedən döyüşlərdə savaşmışdır. Dəstənin şəxsi heyətindən 11 nəfər şəhid olmuşdur, 39 nəfər isə yaralanmışdır. XTD Komandiri Zaur Rəhimov noyabrın 10-da Şuşa istiqamətində yaralanmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=705732
-"""Q"" korpusu (TRTİ)","""Q"" korpusu binası — Rostov vilayəti Taqanroq şəhəri ərazisində yerləşən bina. ""Q"" korpusu Taqanroq şəhəri Mayakov meydanı, ev 1 ünvanında yerləşir. Binanın inşasına 1952-ci ildə ildə başlanılmışdır. Tikinti işləri 1958-ci ildə bitmişdir. Binada hazırda Cənub Federal İnstitutunun nəzdində fəaliyyət göstərən Mühəndis-texnologiya akademiyası yerləşir. Əvvəllər isə bina Taqanroq Radiotexnika İnstutunun əsas binası olmuşdur. ""Q"" korpusu binasının tikintisinə 1952-ci ildə başlanılmışdır. Bu zaman həm də tələbə yataqxanası № 1 (Oktyabr küçəsi ev 5) və № 2 (Dobrolyubovski ev 15), 42-mənzilli bina və 8 saylı orta məktəb binası inşa edilmişdir. 3 saylı orta məktəbin köhnə binası isə ""Q"" və ""D"" korpus binası yaxınlığında yerləşdirindən sökülməli idi. ""Q"" korpus binasının layihəsi Xalq təhsil Nazirliyi tərəfindən hazırlanmışdı. Arxitektor isə Pyotr Vasileviç Bondarenko (digər məlumata görə Viktor Bondarenko) olmuşdur. Tikinti işlərini ""Taqanroqstroy"" həyata keçirirdi. 24 oktyabr 1955-ci ildə ""Q"" korpus binasınım bir qanadı istifadəyə verilmişdir. Burada radiotexnika fakültəsi yerləşirdi. Korpusun mərkəzi hissəsi isə 1958-ci ildə istifadəyə verilmişdir. ""Q"" korpus binası Dövlət komisiyası tərəfindən 22 dekabr 1958-ci ildə istismara gəbul olunmuşdur. Taqanroq Radiotexnika İnstutunda aparılan müəyyən islahatlardan sonra Cənub Federal İnstitutunun əsas korpusuna çevrilir. Binada hazırda Cənub Federal İnstitutunun nəzdində fəaliyyət göstərən Mühəndis-texnologiya akademiyası yerləşir. Xüsusiyyətləri Nəhəng dörd mərtəbədən ibarət bina arxitektur baxımından sovet neoklassizmi stilində inşa edilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=481331
-"""Qala"" Dövlət Tarix-Etnoqrafiya Qoruğu","""Qala"" Dövlət tarix-etnoqrafiya qoruğu, Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 18 aprel 1988-ci il, 135 saylı qərarı ilə Qala qəsəbəsinin tarixi hissəsində yaradılıb. Qoruğun ərazisi 81.5 ha-dır. Bu ərazidə 266 memarlıq və arxeoloji abidə qorunur. Ən qədim aşkar edilən abidə e.ə III minilliyə aid olan qədim insan yaşayış məskəni olub. Deməli 5 min il ərzində Qala kəndi ərazisində insanlar yaşayıb fəaliyyət göstərmişlər. Qala kəndi ərazisində olan memarlıq abidələri arasında 5 məscid, 3 hamam, yeraltı kəhrizlər, 4 ovdan, qəsrin qalıqları, məqbərə, sərdabələr və yaşayış evləri olmuşdur. Qala: Abşeron yarımadasında Bakı, Sumqayıt və Xırdalan şəhərləri ilə yanaşı, 32 qəsəbə yerləşir. Abşeron rayonunun inzibati ərazisi 1407,5 m². Respublika ərazisinin təqribən 7%-ni əhatə edir. Yarımada 70–80 km məsafədə dənizin icərilərinə uzanır. Ümumiyyətlə ərazisinin uzunluğu 60, eni isə bəzi yerlərdə 30 km-ə catır. Hesab edilir ki, ""Abşeron"" sözü fars dilindəki ""ab"" və ""şoran"" sözlərindən yaranmış və tərcümədə ""duzlu su"" mənasını verir. Bu ad əvvəllər Xəzər dənizini bildirmək üçün də istifadə edilmişdir. Bütün əhalisi 189.4 min nəfərdir. Şəhər əhalisi 156.9 min nəfər, kənd əhalisi 32.5 min nəfərdir. İqlimi, əsasən, mülayim isti və quru subtropikdir. İl ərzindəki günəş parıltısının miqdarı 2200–2400 saatdır. ən soyuq ayın orta temperaturu baxımından qışın sərtliyi ərazi üçün yumşaq (0; −5 °C), çox yumşaq (2.5–0 °C) və həddən çox yumşaq (5–2.5 °C) şəraitdə keçir. Ölkəmizin ən az yağıntılı (200–400 mm) və ən küləkli ərazilərindəndir. İsti dövrlərdəki (aprel-oktyabr) mümkün buxarlanma 1000 mm tərtibindədir. İyun- sentyabr aylarında quraqlıq keçən günlərin sayı 5–25 gün ətrafında tərəddüd edir. Küləyin orta illik sürəti 4–6 m/san və daha yüksək olur. Göründüyü kimi, ərazi yüksək külək enerjisi potensialına malikdir. Küləklər dördcür olur: xəzri (şimal küləyi), gilavar (cənub küləyi), gündoğuş (şərq), dağ yeli(cənub-qərb) və gicəvar. Gilavar küləyinin istiqaməti bilinməz. O, qısa müddətə əsər və ətrafı toz-torpoğa bürüyər. Yarımadanın iqlimi quru subtropikdir. İllik yağıntının miqdarı isə 200 mm-ə catır. Yarımada axar sulara malik deyil, ümumiyyətlə isə burada su ehtiyatları azdır. Yarımadada təbii meşəlik yoxdur. Abşeronun hər bir kəndinin özünəməxsus tarixi kecmişi, təsərrüfat-məişət həyatı, qiymətli memarlıq abidələri olmuşdur. Diqqətəlayiq kecmişi olan belə yaşayış məntəqələrdən biridə qala kəndidir. Coğrafi mövqeyinə görə Qala Abşeron yarımadasının şimali-şərqində yerləşir. Sahil yaşayış məntəqələrinə nisbətən yayda havası azca isti və quru təsir bağışlayır. Qəsəbənin ərazisi gilli-qara-sərt torpaqlıdır. Qədim yaşayış məskənlərindən biri olan Qala kəndi Abşeronun cənub-şərqində yerləşir. Qala kəndində olan memarlıq abidələrinin yaranma tarixi XII–XIII əsrlərə aid edilir. Bu dövrə aid olan Qala divarları indiyədək qalmışdır. Bu cür tikililər onu göstərir ki, Qala hələ qədim zamanlarda da canlı mədəni- ticarət mərkəzi olmuşdur. Rusiya imperiyasının əhali yerlərinin siyahısına görə 1873-cü ildə Qalada 431 həyət, 2331 nəfər əhali (1240 kişi, 1031 qadın) olmuşdur. Abşeronda torpaq sahəsi ən böyük olan kənd Qala olmuşdur belə ki, torpaq sahəsi 7009 desitin olmuşdur. Kənd canlı karvan yolu üzərində yerləşmişdir. Qalalıların əsas məşğuliyyəti əkinçilik və maldarlıq olmuşdur. Yerli əhali Qalanı "" Taxıl kəndi"" adlandırırmış. Çünki, Qalada taxılçılıq daha çox inkişaf etmişdir. Taxıl məhsulları xırmanda döyülürdü. Bu məqsədlə vəldən istifadə edilirdi. Vələ at, yaxud eşşək qoşulurdu. Taxıl məhsullarını üyütmək üçün uzunqulaq, həmçinin at qoşulmuş ""quru"" dəyirmanlardan istifadə olunurdu. Burada bağçılıqla da məşğul olmuşlar. Bağlarda ən çox əncir, tut, nar, üzüm, heyva, alça (paraxodu), xüsusən də məşhur Şüvəlan alça ağacları var idi. Bakı kəndləri arasında Qala kəndi həm tarixinə, həm də Abşeronun mədəni irsində tutduğu yerinə görə seçilir. Ən maraqlısı da odur ki, paytaxt şəhərə, iri sənaye mərkəzi olan Bakıya yaxın olmasına baxmayaraq, Qala kəndinin infrastrukturu və abidələri vahid kompleks şəklində olduğu kimi qalmaqdadır. Bundan başqa yaşayış mühiti də öz əksini qoruyub saxlamışdır. Qala Abşeronun digər kəndlərindən taxıl ehtiyatının çox olması ilə də tanınırdı. Qalalıların əsas məşğuliyyətlərindən biri də əkinçilik olmuşdur. Yerli əhali Qalanı ""Taxıl kəndi"" və ya ""Taxıl Qələ"" də adlandırırmış. Kəndin ərazisində çoxlu taxıl quyuları, taxıl zirzəmiləri və tikili anbarlar vardır. Qala qəsəbəsində həmçinin taxıl və un anbarları ilə yanaşı duz quyuları da vardır. Qala öz bostan məhsulları ilə şöhrət qazanmışdı. Bostan məhsullarından qarpız, qovun, şamama becərilirdi. Öz keyfiyyətinə, şirinliyinə görə Qala ağ qovunu bütün Abşeronda məşhur idi. Kənddə cirə, lobya, noxud, zəfəran, hətta pambıq kimi texniki bitki növü də becərilirdi. Qala kəndinin tarixi çox acınacaqlı olmuşdur. XIX əsrdə bu yerlərdə neft çıxarılmağa başlanmış, bu da əkinçilik və maldarlıq yerlərinin azalmasına gətirib çıxarmışdır. Su azlığı problemi, torpaqların kolxozlaşdırılması, heyvandarlıq və əkinçiliklə məşğul olan əhalinin həyat tərzini çətinləşdirmişdir. Sovet hökumətinin siyasi qayda-qanunlarına əsasən bir neçə yerdə əhalinin torpağı olmasına icazə verilməmiş, yalnız bir yerə qeydiyyata düşüb yaşamağa icazə verildiyindən, eyni zamanda əkin sahələri və mal-qaraya görə olan vergilər onsuz da Qalalıların çətin olan həyat tərzini daha da ağırlaşdırmışdır. Beləcə əhalinin bu yerlərdən köçüb getməsinə səbəb olmuşdur. Xüsusən də bu proses XX əsrin 30–40-cı illərinə qədər davam etmişdir. Qalada onlarla misgər, dulusçu , dərzi, dəmirçi emalatxanaları var idi. Habelə silahsaz, örkəntoxuyan (kişilər), boyaqçılar, xalçaçılar da var idi ki, hansı ki, onları Məhəllələr: Orta əsrlərdə Qala kəndində bir sıra məhəllələr olub. Hər məhəllədə isə ictimai mərkəz kimi, məscidin qarşısında kiçik meydança var idi. Həmin meydançaya ağsaqqallar yığışıb, kənd camaatı ilə söhbətlər aparırmışlar. Qala kəndində məhəllələrdə əhali qonşuluq prinsipi əsasında yaşayırdı. Bu məhəllələrdən Hacı Ramazan, Tərəkəmə, Balaverdi, Çəmbərəkənd qeyd etmək olar. Məhəllələrin adları orada yaşayan ad qazanmış, hörmətli şəxsiyyətlərin adları ilə, də bağlı olardı. Belə şəxslər çox zaman öz nəslini ətrafına yığardı. Nəsli genişlənərək məhəllə şəklinə gələrdi. Məhəllələrin adı orada məskunlaşmış əhalinin əslinə əsasən də adlanardı. Məsələn, Tatlar məhəlləsində əslən tatlar yaşayırdı. Tərəkəmə məhəlləsində isə türk köçəriləri yaşayırdı. Qala kəndi ətrafında ovdanlar, quyular və su üçün hovuz var imiş. Onların çoxu hal-hazırda itmişdir. Sənaye tullantılarının gölə tökülməsi nəticəsində suyun səviyyəsi qalxmış, 2 göl birləşmişdir. Əvvəllər əhalinin su təchizatını ödəmək üçün ovdanlardan, su quyularından və ""Xaşa-xuna"" bağlarından gələn kəhrizlərdən istifadə edilirmiş. Qeyd edək ki, kənddə indiyə qədər su quyularının bir qismindən istifadə olunur. Şor gölü: Kəndin ərazisində əvvəllər 2 göl var idi. Göl orta əsrlərdə kəndin həyatında xüsusi rol oynamışdır. Şirin suyu olan göl ""nohur"" adlanırdı. Kəhriz quyularından axan suyun qalığı buraya yığılırdı. Onların əsas məşğuliyyəti heyvandarlıq olduğu üçün göldən istifadə sərfəli imiş. Belə ki, göldən yun məhsullarının yuyulması və heyvanların suvarılması üçün istifadə edilirmiş. Uzunömürlülərin dediyinə görə göldə bir dəfəyə 12 min at, 6 min qoyun, 1400 iri buynuzlu heyvan suvarılmağa gətirilirmiş. İngilis səyahətçisi Şupv bu yerlərdə olanda yazırdı ki, ""Bakı ətrafında 2 göl var. Bu göllər vasitəsilə təbii iqlimin köməyi ilə əhali buradan duz çıxarırmış."" XIX əsrin 30-cu illərində hər yay fəsli Abşeron Şor göllərindən 30000 xalvara yaxın duz yığılarmış. Bu zaman Qala Şorunun uzunluğu 1 verst 125 sajen, çevrəsi isə 3 verst 300 sajen idi. Qala duzu keyfiyyət baxımından digərlərindən ağlığı və aci olmaması ilə fərqlənirdi. Bu duz məişətdə istifadədən əlavə çuvallara doldurularaq karvanlar vasitəsilə aparılır və satılırdı. XIX əsrlərdə bu yerlərdə neft çıxarılmağa başlanmışdır. Neft istehsalı, sənayenin inkişafı ilə əlaqədar sənaye tullantılarının gölə tökülməsi nəticəsində suyun səviyyəsi qalxmış və iki göl birləşmişdir. Duz çıxarılması dayandırılmışdır. Gölə yaxın yerdə ""Tocuqla"" adlanan meydan varmış. Həmin yerə kəndin əhalisi toplaşar, mərasimlər, bayramlar keçirərdilər. Duz ilə əlaqədar vaxtı ilə yerli əhali arasında belə bir əfsanə yayılmışdır ki, güya yerli xan qazanc məqsədilə şoru icarəyə vermək məqsədinə düşür. Lakin bu zaman birdən şorun üstünü qan ləkəsi örtür. Bunu görən xan öz niyyətindən əl cəkir. Ona görədə camaat əvvəlki kimi hec bir ödənc vermədən həmin duzdan istifadə edir. Ovdanlar: Kənddə 4 ovdan və içməli su quyuları indiyə kimi qalmaqdadır Abşeronun yarımsəhra iqlim zolağında yerləşməsi, daima əhalinin suya olan tələbatında çətinliklər yaratmışdır. Əkinçilik və maldarlıqda, eləcə də məişətdə olan su ehtiyaclarını ödəmək üçün əhali yaxındakı su mənbələrindən yaşayış məntəqələrinə kəhriz sistemi ilə su çəkir və ya Abşerona xas olan ovdan və quyulardan istifadə edirdilər. Abşeron yarımadasının bütün yaşayış məskənlərinə xas olan kəhriz və ovdanlar Qala kəndi üçün də səciyyəvi hal almışdır. Qala kəndinin təbii su mənbəyi olan ""Şor"" gölün sahilində yerləşməsinə baxmayaraq, tarixən burada 6 ovdan, 8 içməli sulu el quyusu və kəhriz sistemi mövcud olmuşdur. Gölün suyunun çox şor olması, əhalini XIX əsrin əvvəllərində Qurat bağlarından, Xəşəxuna bağlarının 150–200 metrlik şimal tərəfindən kəhriz çəkməyə vadar etmişdir.(13) Qala kəhriz sistemində hər 50 metr məsafədə olmaqla cəmi 17 quyu qazılmışdır. Bu quyuların suyu yeraltı saxsı borularla, yerin relyefi nəzərə alınmaqla su hövzələrinə toplanaraq (belə su hövzəsi cəmi 10 ədəd olmuşdur.)istifadə olunmuşdur. Qeyd etmək istərdim ki, həmin kəhrizin nişanələri hələ də qalmaqdadır. Kənddə mülki şəxslər tərəfindən qazılmış 8 el quyusunun bəzilərindən indii də istifadə olunur. Kənddə su yalnız ""Şor"" gölün sahilindən çıxdığı üçün, sahil boyu müxtəlif şəxslərə məxsus quyular səpələnmişdir. ""Leyla bulağı"", ""Qafur quyusu"", ""Hacısəlim quyusu"", ""Balakişi quyusu"", ""Kəbləpaşa quyusu"", ""Mürşüd quyusu"", ""Əlisəttar quyusu"", ""Orucqulu quyusu"" xalq arasında ""el quyusu"", ""camaaat quyusu"", ""kənd quyusu"" kimi tanınırdı. Bu quyuların bəziləri isə ""savab"" məqsədilə qazılaraq (Leyla bulağı) əhaliyə paylanardı. Quyulardan su çıxarılmasında dolamaçarx və yel dəyirmanları, dartma, mancanaq, dolbağara üsullarından istifadə olunurdu. Qala kəndində, əhalinin verdiyi məlumata görə, 6 ovdan fəaliyyət göstərmişdir. Lakin hal-hazırda bu ovdanların 4-ü qeydə alınmışdır. Ovdanların üçü ""Şor"" gölün sahilində, biri isə qəbiristanlıq ərazisində tikilmişdir.""Ovdan"" sözü əslində el arasında işlənən ""Oudan"" sözündən götürülmüşdür.""Ou""-su, ""dan""-işarə, göstərmək deməkdir. Deməli, oudan suyun olduğu yeri göstərmək, işarə etmək mənası daşıyır. Ovdanlar, su qorunan hövzələr, maraqlı hidrotexniki qurğular kimi, unikal memarlıq və konstruktiv həlli nöqteyi-nəzərindən memarlıq abidələri sırasına daxil edilmişlər. Özlərinin çox da böyük olmayan həcm-məkan tutumu ilə ovdanlar, sanki Abşeron landşaftına hopmaqla onun ayrılmaz hissəsinə çevrilmişlər. Kəndin bu su qurğuları, əsasən yeraltı qrunt sularının yığılması nəticəsində ərsəyə gətirilmişdir. Ən qədim ovdan XVII əsrdə, Şah Abbas dövründə qəbiristanlıq ərazisində tikilmişdir. Ovdanın epiqrafik yazıları qiymətli abidə kimi ""Şirvanşahlar"" saray qoruğunda mühafizə edilir. Epiqrafik yazının ərəbcədən tərcüməsi belədir: ""Bu dövr ədalətli şah, yer üzündə böyük Allahın kölgəsi Şah Abbas Səfəvinin hakimiyyətinə aiddir. Allah onun hakimiyyətini daimi etsin. Bu ovdan kəndxuda Nurməhəmməd oğlu Fuladın əmri- miladi ilə 1665-ci ildə tikilmişdir."" Ovdanın yerüstü hissəsi, Abşeron memarlıq ənənələrinə uyğun olaraq, girişi baş tağla qeyd olunmuşdur. Yarım dairəvi baş tağın üstündə kitabə həkk olunmuşdur. Ağ əhəngdaşından tikilmiş ovdanın yerüstü hissəsi üfüqi sıralarla hörülmüşdür. Girişdən yeraltı su hövzəsinə kimi 17 pilləkən düşür. Pilləkən qəfəsəsi daş bloklarla tağ örtük konstruksiyası vasitəsilə örtülmüşdür. Birmarşlı pilləkənlər düzbucaq plan quruluşlu ovdana düşür. Ətraf üfüqi proyeksiyalı daşlar arasında, Qala kəndinin çılpaq, yeknəsaq landşaftında, qədim ovdan, yaxınlıqdakı ""Məhəmməd türbəsi"" ilə birlikdə monumental tikinti təəssüratını yaradır. Digər 3 ovdan-- ""Dünyamalı ovdanı"", ""Kərbəlayı Süleyman ovdanı"" və ""Məşədi Süleyman ovdanı"" qeyd olunduğu kimi ""Şor"" gölün sahilində ovdanlar sistemini yaratmışlar. Ovdanlardan biri XVIII, daha ikisi isə XIX əsrlərə aid edilir. Hər üç ovdan unikal memarlıq ansamblı kimi cənuba istiqamətlənmişdir. Vaxtikən maraqlı kompozisiya həlli ilə seçilən bu hidrotexniki qurğular, hal-hazırda dağıntılara çevrilmiş, onların mühafizəsini təmin etmək, su mənbəyini qorumaq məqsədilə, qoruq idarəsinin təşəbbüsü ilə onların girişləri abidələrin bərpasına xitam verilənə kimi qapanmışdır. Quyu və ovdanlar kəndin tanınmış peşə sahibləri olan kənkanlar tərəfindən qazılmışlar. Onların bəziləri uzun illərin təcrübəsindən, neçə metr dərinlikdə hansı sahənin suyunun şirin, yaxud şor olduğunu belə dəqiq müəyyənləşdirə bilirdi. Ümumiyyətlə, vaxtilə Qalada öz sənətinin bütün incəliklərinə bələd olan sənət, peşə adamları; misgərlər, colaylar, dərzilər, dəmirçilər, tikinti ustaları yaşamışlar. Dülgər Kərbəlayı Umudəli, Əbdüləli, bənnalar Usta Qədim, Məşədi Dərgah, Yarəhməd, Daşdəmir, Əlivahab, cuna ustaları; Colay Həzrətqulu, Hacı Zeynal mahalda öz işləri ilə şöhrət qazanmışlar. Bir məhəllə digər məhəllə ilə qohum olmağa meyilli olmazdı. Qız köçürüb oğul evləndirəndə seçdikləri gənclər öz məhəllələrindən olardı. Sonralar artıq məhəllələr arasında qohumluq yaranmağa başladı. Təbii ki, bu gənclərin öz arzu və istəkləri əsasında baş verirdi. Məhəllələrdən uşaqlar toplaşar və məhəllər arasında oyunlar, yarışlar keçirilərdi. Bayramlarda isə gənclər arasında yarışlar təşkil olunardı. Bəzi məhəllələr sənətkarlıqla bağlı olardı (məsələn: dulusçular, dəmirçilər və s.). Belə məhəllələr də qohumluq əsasında yaradılardı. Lakin sənət nəsildən-nəsilə keçdiyi üçün belə məhəllədə yalnız sənətkarlıq geniş yayılardı və məhəllə el arasında sənət növünə görə adlandırılardı. Burada kı abidələrə diqqət yetirsək görərik ki, tikililər küləyin istiqamətini nəzərə alınmaqla inşa edilmişdir. Axı Abşeron ümumiyyətlə, Bakı küləklər diyarıdır. Məşhur Azərbaycan səyyah coğrafiyaşünası Zeynalabidin Şirvani XYIII əsrin sonlarında belə yazırdı (""Büstanüsəyyahə"" adlı kitabında): ""…İqliminə görə Badukubə deyilir, ona görə ki, çox vaxt o torpaqdan külək əskik olmur. Bəzən elə əsir ki, oranın heyvanat və imarətinə zərər dəyir."" XIX əsrin II yarısından etibarən həm Bakı şəhərinin, həm də bütövlükdə Abşeronun əhalisi təbii miqrasiya yolu ilə sürətlə artmışdır. Yarımadada boz torpaqlar və dənizsahili qumsallıqlar yayılmışdır. Təbii-coğrafi mühiti Xəzər dənizi ilə bilavasitə əlaqədar olan Abşeron arxipelaqlarına (Pirallahı, Çilov, Qum adası, Gil adası, Daşlı adası və s.) malikdir. Yarımadada zəngin yeraltı sərvətlər xüsusilə də neft boldur. Yarımadanın məşhur təbii sərvətləri və tarixi irsi hələ uzun illərdən bəri Avropa və Asiya səyyahlarını özünə cəlb etmişdir. ""Qala"" Dövlət tarix-etnoqrafiya qoruğunun xalqımızın tarixi, milli və mədəni dəyərlərinin mühafizə edilməsi, bərpası, həmçinin onların təbliği sahəsində əhəmiyyəti böyükdür. Yəni Qala qəsəbəsinin tarixi hissəsində- ""Qala"" Dövlət tarix- etnoqrafiya qoruğu ərazisində olan elmi, tarixi, bədii əhəmiyyət daşıyan bütün tarix və mədəniyyət abidələri dövlət tərəfindən qorunur.onun məşhurluğu hətta ətraf kəndlərə də yayılmışdı. Həyət: Qala kəndi faktiki olaraq kiçik şəhər kimi olub, əhalisinin böyük hissəsi kənd təsərrüfatı ilə məşğul olmasına baxmayaraq, kəndin daxilində əkin sahələri və bağlar olmayıb. Bütün əkin sahələri kənddən kənarda olmuşdur. Qəsəbənin yaşayış evləri üçün kiçik bağlı həyətlər xarakterikdir. Bu həyətlərdə əsasən bir neçə ağac əkilərdi. Xüsusilə tut və püstə ağacı əkmək demək olar ki, ənənəvi hal idi. Qaydaya görə hər həyətdə daş hovuz da olardı. Bu hovuzlar bəzən yumru, bəzən də kvadrat şəkilli olarmuş. Həyətlərdə su quyusu, taxıl üçün zirzəmi və duz üçün quyu da olub. Artizan su quyusu Qala üçün səciyyəvi olan su mənbələrindən biridir. Quyunun ətrafındakı daşlarda yarıqlar da var, bu səhəng qoymaq üçün xüsusi yerlərdir. Həm də bu daşda su qalıb iy verməsin deyə, axar yerləri də var. Quyunun içinə düşmək üçün ayaq yerləri də var. Quyularla yanaşı, kənddə ovdanlar və yeraltı kəhriz sistemi də olub. İçməli su məsələsi Qalada çətin olub. Quyuların əsas hissəsi ancaq Şor gölün ətrafında yerləşib. Kəndin şərq (yuxarı) hissəsinə getdikcə suyun tərkibi tam dəyişir, həmin sudan istifadə isə mümkün deyil. Ev: Bildiyimiz kimi, Abşeron qumluq və susuzluq olan bir yerdir. Ağac məhsullarının qıtlığından Abşeronda tikinti materialları üçün əhəng daşından istifadə edilirmiş. Evlərin tikilişində daşların üstünlük təşkil etməsi, tağ və gümbəzli evlərin yaranmasında müəyyən rol oynamışdır. Qala kəndində olan evlərin əksəriyyətinin tavanları tağ formasındadır. Yəni həmin konstruksiya bütövlükdə tağın mərkəzində yerləşən qıfıl daşın üzərində qurulub. Bu tağ trapesiya şəklindədir. Həmin daşlar gil vasitəsilə tikilmişdir. Evlərin damı üst hissədən gillə çəkilir, su gillərin üstündən navalçalar vasitəsilə süzülür. Hər mənzilin qarşısında mütləq 80sm-1m hündürlüyündə səki olur. Qalanın özündə yaşayış evləri iki, bəzi hallarda isə üç otaqdan ibarət olub. Ş��rti olaraq otağın birini təsərrüfat hissəsi adlandırmaq olar. Digər bir hissə isə qonaq, yaxud yataq otağı kimi istifadə olunur. Üçotaqlı evlərdə otaqlardan biri mətbəx, ikisi qonaq və yataq otağı kimi istifadə olunurdu. Ümumiyyətlə, üçotaqlı evlər ailənin maddi, sosial vəziyyəti və uşaqların sayının çox olması ilə əlaqədar tikilirdi. Təsərrüfat yönümlü otaqda, həm mətbəx, həm də təsərrüfat işləri görülürdü. Mətbəx hissəni, qonaq otağından ayırırmaq üçün, evlərdə tağ tikilirdi. Adətən mətbəx hissədə təndir, ocaq və ""suaxan"" yerləşir. Ən maraqlı memarlıq abidəsi ""suaxan"" adlanan yerdir. ""Suaxan"" adlanan yerdə, evli insanlar qüsl vermək, namaz qılmamışdan əvvəl dəstəmaz (pak olmaq üçün)almaq üçün istifadə edirmişlər. Bu da onu göstərir ki, Azərbaycan xalqı ta qədim dövrlərdən öz yaşayış tərzinə böyük diqqət ayırmış, sanitar-gigiyenik normalara vaxtlı-vaxtında riayət etmişlər. Mətbəxin içərisində gildən təndir olurmuş. Evlər plan quruluşuna görə elə inşa edilmişdir ki, mətbəx hissədə xörək hazırlayanda, həm ocağın, həm də təndirin tüstüsü onların üzərində yerləşən xüsusi baca(dobla) vasitəsilə çıxırmış. Otaqların qızdırılması üçün kürsüdən, yaxud buxaradan istifadə edilirmiş. Otağın bir hissəsində mərkəzdə kürsü üçün yer ayrılırmış, ora manqal qoyurmuşlar, içərisinə qızmar kömür tökülürmüş və onun vasitəsilə də otaqlar qızdırılırmış. Kürsü qızdırılan zaman yaranan tüstünü evdən uzaqlaşdırmaq üçün dam örtüyündə kiçik bir boşluq-baca qoyulurdu. Otaqların döşəməsi torpaq, bəzən də gillə örtülərmiş. Divarlarda müxtəlif ölçülərdə taxçalar düzəldilərmiş. ""Cumaxatan"" deyilən yerdə sandıq və üzərində yorğan-döşək qoyurlarmış. Divarın hündür hissəsində özünəməxsus xüsusiyyətə malik taxça tikilər və bura müqəddəs kitab- ""Quran"" yaxud ""çıraq"" qoyulurdu. 1,8–2m hündürlüyündə ləmə düzəldilirmiş. Ləməyə qab-qacaq düzərdilər və bu da evin gözəlləşməsinə xidmət edərdi. Sənətkarlıq Qala kəndində bir sıra sənət sahələri inkişaf etmişdi. Qala xalçaçıları, dəmirçiləri, dulusçuları, bənnaları, dülgərləri, silahsazları ilə məşhur idi. Qalalılar üçün ənənəvi təsərrüfat sahələrindən biri həmişə heyvandarlıq, xüsusilə də qoyunçuluq olmuşdur. Qala cins qoyunu öz keyfiyyətinə görə məşhur idi. Bu cinsdən olan qoyunlar 80–90 kq ət verirmiş. Hətta onların quyruğunun ağırlığı 15–20 kq olub. Bəzən quyruq o qədər ağır olurmuş ki, heyvan yatıb dura bilmədiyindən hərəkətdən qalırmış. Buna görə də ağır quyruqlu heyvan üçün iki çarxlı yeşikvarı xüsusi sürüyücü araba hazırlayıb, hərəkət zamanı quyruğu onun içinə salırmışlar. Bütün bu cəhətlərinə görə Qala qoyunu Abşeronda həmişə ən yüksək qiymətləndirilmişdir. Samanlıqlar: Samanlıqlar evlərə bitişik inşa edilməklə yanaşı evlərdən kənar həyətdə də inşa edilirdi. Ümumiyyətlə, samanlıqlar sonralar həyətdən kənarda inşa edilmişdir. Əslində samanlıqların bir hissəsi yerin altında olmaqla iki hissəli inşa edilirdi. Aşağı enmək üçün pilləkənlər qoyulurdu. Dam örtüyü daşların səliqə ilə yığılmasından ibarət olurdu. Daşların arasına gil çəkilirdi. Dam örtüyündəki qoyulmuş oyuq isə havanın dövr etməsi üçün idi. Belə tikililərin ilkin nümunələrində daşların arasında gil örtüyü olmamışdır. Deməli, əcdadlarımız həndəsi baxımdan bu tikililərin inşasını mükəmməl düşünməyə qadir olmuşlar. Yuxarı hissəni daha çox ""zəvərdər"" adlanan böyük daşlar saxlayır. Divarda heyvanı yemləmək üçün yer ayrılarmş. Divarda kiçik oyuqlar da olur, bunlar isə heyvan bağlamaq üçün nəzərdə tutulub. Deməli, bu samanlıqdan çox ailəyə məxsus heyvanı saxlamaq üçün yer olmuşdur. D. A. Axundov Eneolit və tunc dövrünə aid edilən evlər haqqında bele yazır "". Yaşayış məskəni əsasən gümbəzli, dairəvi tikilililərdən ibarətdir. Yaşayış evinin yuxarı hissəsində dəliklə mövcud idi. Dəliklər əsasən otaqın işıqlandırılması və tüstünün cıxması üçün nəzərdə tutlurdu. Ehtimalda varki həmən evlərdə pəncərələrdə mövcud olmuşdur. R. Göyüşov öz kitabında bu yaşayış məskənlərinin təhlilini yazır: ""Ümumi sahəsi 0.5 h dan bir qədər çox olan oval formalı bu abidədə iki mədəni təbəqə üzə çıxarılmışdır. Onun I alt təbəqəsi Eneolit, II təbəqəsi isə son Tunc dövrünə aiddir. Eneolit dövrü təbəqəsinin qalınlığı 1.5 m-dir. Bu təbəqədə sahəsi 400 kv-ə yaxın dairəvi yaşayış binası və xeyli təsərrüfat tikililəri aşkar olunmuşdur. Bunlar müxtəlif ölçülü (50–55x22–25x8;26x16x9 sm) ciy kərpiclə tikilmışdır. Bir-birinə gil məhlulla bərkidilmiş, kərpic hörüklərinin diametri 3 m-ə catır. Onlar yarımformal formada (0.5x0.5m ölçüdə) düzəldilmişdir. Alimlərin bu fikri bizə Azərbaycan ərazisində eneolit və tunc dörlərində mövcud olan evlərin dairəvi və dəlikli olmasını deyir. Belə bir tikili formasına Qala qəsəbəsində mövcud olub, bu günə kimi bizə qaranlıq qalıb, samanlıq kimi tanınan tikililərə rast gəlmək olar. Onlar hansı dövrə aid edilməsini və hansı məqsədlə tikiliməsini qətiliklə demək üçün isə orada arxeoloji qazıntılara ehtiyac duyulur. Qala kəndin qəbiristanlıq ərazisində, tikinti texnikası Şirvan-Abşeron memarlıq üslubuna xas olan iki türbə yerləşmişdir. Ümumilkdə türbə anlayışı İslam təliminə ziddir və İslam ölkələrində türbə tikintisinin çox geniş yayılması, başlıca olaraq əsgi türk gələnəklərinin bu regionun xatirə memarlığına yönəldici təsir göstərməsi ilə bağlıdır. Bir qrup alim (M. Van – Beşem, E. Dits, N. Baçinski, O. Aslanapa) türbələrin türk mənşəli olmasını təsdiq edərək, onların yaranmasını köçəri çadırının, yaxud köçəri xalqların başçılarının iri çadırlarının monumental memarlıqda yamsılanması ilə bağlayırlar. Q. A. Puqaçenkovanın fikrinə görə bu türbələr ""ideyaca Orta Asiyanın və Qafqazın türk xalqlarının qədim kurqanabənzər dəfn tikintilərinə bağlıdır."" Bu xatirə tikililərinin türkcə orijinal adı – türbət sözünün də anlamı ""duran (daimi) ev"" deməkdir. (""Tu / u / r"" – duran – dayanan, ""bet / d"" – bina, xatirə binası, ev) İstər şərq, istərsə də qərb səyyahları türk ellərinin kurqanabənzər çadırabənzər qəbirüstü tikililəri haqqında məlumatlar vermişlər. Onlardan İbn Fədlanın X yüzilin başlanğıcında Qərbi Türküstanda yaşayan oğuz türklərinin dəfn mərasimi haqqında olan məlumatıdır. O yazmışdı: ""Əgər onlardan adam ölübsə, onun üçün evəbənzər, böyük bir qəbir qazırlar…Sonra onu həmin evə qoyurlar, üstünü tirlərlə örtürlər, onun üstündə isə gildən yurtabənzər tikili ucaldırlar."" Qala kəndində yerləşən türbələrdən biri ""Məhəmməd imarəti"" adı ilə tanınan türbədir ki, 1624–1625-ci illərdə inşa olunmuşdur. Bunu girişin üstündə, arxitravın altındakı epiqrafik yazıda oxumaq olur. Ərəb əlifbasının nəsx xətti ilə yazılmış kitabədə qeyd olunur: ""Bu binanı məğlubedilməz Şah-Abbas Heydərin və əl-Hüseyn Hacı Məhəmməd əl-Kəlainin hakimiyyəti günlərində h.q. tarixi ilə 1034-cü ildə (1624–25-ci illər) tikməyi əmr etmişdir."" Türbə ağ əhəng daşından tikilməklə üzlük daşla örtülmüşdür. Tikintidə iri sal daşlardan istifadə olunmuşdur. Türbənin həcm kompozisiyası iki hissədən—kvadrat plan quruluşlu əsas üzərində ucaldılmış aşağı və onun örtüyünü yaradan yuxarı, yarımdairəvi gümbəzdən ibarətdir. Türbə karnizlə tamamlanır. Naturadan tədqiqat zamanı, türbə içərisində heç bir qəbir aşkar olunmamışdır. Qəbrin nə vaxtsa yer üzündən silindiyi güman edilsə də, yerli əhali onun mövcudluğunu ümumiyyətlə təsdiq etmir. Lakin tarix təsdiqləyirki, insanlar ölməmişdən öncə özlərinə türbə tikdirmişlər. məs; XIV əsrdə Əmir Teymur deyirdi ki, ""xoşbəxt o kəsdir ki, içərisinə girməzdən öncə özünə türbə hazırlayır."" XII yüzildə Böyük Səlcuq Sultanı Səncər sağ ikən paytaxtı Mərvdə özünə əzəmətli bir türbə tikdirir və onu ""gələcək yaşayışın evi"" adlandırır. Elxani hökmdarlarından Qazan xan XIII yüzilin sonunda Təbrizdə, Olcaytu xan isə Sultaniyyədə öncədən özləri üçün azman türbələr ucaltmışlar. İkinci türbənin XVIII əsrdə tikildiyi fərz olunur. Türbənin kimə məxsus olması haqda heç bir məlumat yoxdur. Maraqlı plan quruluşuna malik olan bu memarlıq abidəsi iki mərtəbədə öz həllini tapmışdır. 24 m². sahəsi olan I mərtəbədəki otaq sanki türbənin pyedestalı rolunu oynayır. Tağ-tavan sistemi ilə örtülmüş otaq, yer səviyyəsindən nisbətən aşağı səviyyədə tikilmişdir. Pəncərəsiz yerləşkə kiçik qapı açımı və navalçası ilə yadda qalır. Otağın üstündə, ikinci mərtəbənin mərkəzi hissəsində kvadrat əsaslı türbə yerləşir. Türbənin interyerində şimal və şərq istiqamətə açılmış pəncərələr, qərb divardakı kiçik taxça diqqəti cəlb edir. Türbə yarım sferik formalı gümbəzlə örtülmüşdür. Şərq istiqamətdəki pəncərə, I mərtəbədəki qapı açımı ilə bir ox üzərində həllini tapmışdır. Türbənin iki mərtəbədə həlli çox güman ki, burada dəfn olunmuş müqəddəs şəxsdən mətləb istəmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. İslam memarlığı geniş bir ərazini – şərqdən qərbə kimi Ərəbistan yarımadasından Atlantik okeanına və Avropaya kimi olan bir məkan boşluğunu doldurur. Onun belə böyük bir arealda yayılması müəyyən fasilələrlə, təxminən 1200 il əvvəl başlamaqla davam etmişdir. Azərbaycanın İslam memarlığı üslubu Orta Asiyanın, Misirin, Suriyanın, Avropanın xarakterik üslublarından fərqlənir. Belə ki, İslam memarlığında vahid kanonlar yoxdur, o daima regionun və dövrün sosial-iqtisadi inkişafı ilə vəhdətdə mövcud olmuşdur. Dini memarlıq Azərbaycanın bütün şəhər və kəndlərində olduğu kimi, Abşeron yarımadasınında yaşayış məskənlərində VIII əsrdən bəri şəhərsalma sisteminin formalaşmasında başlıca amillərdən biri olmuşdur. Məscidlərin köməyi ilə Abşeron kəndlərində dini etiqadları müəyyən etmək olar. Azərbaycanın Sovet hökumətinin tərkibində olduğu zaman, 1805-ci ildə rus memarı Lastrov tərəfindən ilk məscid layihələri tərtib edilmişdir. Lakin Şərq memarlıq üslubuna uyğun olmadığına görə dini idarələr tərəfindən bu layihələr qəbul edilməmişdir. Hal-Hazırda Qala kəndində müxtəlif vaxtlarda tikilmiş 5 məscid mövcuddur. Cümə məscdi – Qalada olan məscidlərdən biri ""Cümə məscidi""dir, hansı ki, Hacı Ramazan məhəlləsində yerləşir. Kəndin əsas dini tikilisi kimi əlverişli relyefdə yerləşməklə, həcm-məkan həllinə görə müdafiə qalasının memarlıq–plan qruluşuna uyğunlaşdırılmış, ətraf şəhərsalma strukturunda dini mərkəzə çevrilmişdir. Cümə məscidi Qala divarlarının şimal-qərb hissəsində, künc mövqe tutmaqla onun həcmini iki istiqamətdə kəsir. Məscidin inşa tarixi XVII əsrə aid edilir. Lakin bu məscid üzərində bu əsrdə bərpa işləri aparıldığına görə onun tarixini daha qədim hesab etmək olar. Maraqlı fakt odur ki, məscid nə vaxtsa müdafiə qalası ilə bir kompleks təşkil etmişdir. Bu dini məbədin bir neçə mərhələdə tikilmə versiyası irəli sürülür. Tikintinin şərqdən başlanan qolu tikinti texnikası nöqteyi nəzərindən ən qədim hissə hesab olunur. Qala divarları üzərində ucaldılmış məscidin şimal divarı bunu bir daha sübut edir. Birinci məscid tikilisinin altında, arxeoloji qazıntılar zamanı dirəvi stolu xatırladan 12 taxçalı, oval şəkilli yeraltı kamera aşkar olunmuşdur. (bu yəqin ki, gizli ibadətlər üçün nəzərdə tutlmuşdur.) Məscidin döşəməsindəki sal daşı kameraya giriş qapısını əvəz edir. Düzbucaqlı plan quruluşuna və günbəz konstruksiyalı örtüyə malik olan məscidin ikinci hissəsi, birinci məscidin davamı kimi uzanaraq əhalinin artımını nəzərə alaraq böyüdülmüş və cənuba istiqamətlənmiş, tikintisi XIX əsr əsas aid edilən məscidin üçüncü tikilişi ilə birləşir. Hər üç tikilinin tikintisi texnikası bir birindən fərqlənir. Hər iki mərhələdə bir kameralı ibadət məkanı, üfüqi istiqamətdə həlli ilə, memarlıq konstruksiyası baxımından oxvari tağ-tavan örtük sistemi ilə diqqəti cəlb edir. Ona perpendikulyar ikinci üfüqi kameranın həlli və bu iki zalın mərkəzi oxlarının kəsişməsində çox da hündür olmayan günbəz konstruksiyası məscidin monumental bədii-memarlıq simasını tamamlamışdır. Cümə məscidinə giriş iki istiqamətdən, həm köhnə, həm də sonuncu tikilidən həll olunmuşdur. Hər iki giriş portalsız və dekorativ motivlərdən istifadə olunmadan sadə həllini tapmışdır. Girişin ikili həlli, məscidin ""əndərun"" və ""birun"" hissələrinə bölünməsi ilə izah olunur. Cümə məscidinin interyer kompozisiyası sadə həlli ilə yadda qalır. Məkkənin istiqamətini göstərən mehraba məscidin hər iki qolunda – köhnə və yeni tikilidə rast gəlinir. İnteryerdəki dekorativ bəzəklərin kasadlığı mehraba da siraət etmişdir. Təbii işıqlanma yalnız məscidin günbəzi vasitəsilə həyata keçirilir. Divardakı kiçik taxçalar ikinci dərəcəli işıqlanma üçün nəzərdə tutulmuşdur. Qala kəndinin Cümə məscidinin memarlıq-plan həlli Azərbaycanın, eləcə də Abşeronun dini memarlığında az təsadüf olunan memarlıq tipidir. Abşeronun Bilgəh kəndindəki Abdin (XIV əsr), Zirə kəndindəki Heybət-Əli məscidləri, (1878–79, 1839–40-cı illər) ""L"" şəkilli plan quruluşları ilə Qalanın Cümə məscidinin analoqları sayıla bilər. Lakin analoji məscidlərin baş fasadının frontal istiqamətdə həlli, onların memarlıq kompozisiyasını Qala Cümə məscidindən fərqləndirir. Balaverdi məscidi – Qala kəndinin şərq ərazi tutumunda Balaverdi məhəlləsinin ictimai-ibadət tikilisidir. İnşa tarixi 1864-cü ilə təsadüf edən məscidin, Kərbəlayı Süleyman tərəfindən tikdirildiyi məlumatlandırılır. Giriş qapısının üstünə oturdulmuş epiqrafik daş kitabə, Balaverdi adlı imkanlı şəxsin məscidi bərpa etdirdikdən sonra hörülmüş və dini məbəd o zamandan bəri ""Balaverdi məscidi"" adını almışdır. Məscid kəndin baş arterial küçəsi – Qala küçəsinin sağ ""qolunda"", alçaq, dublalı evlərlə təzadda, həcm-məkan həlli ilə uzaq məsafədən seçilir. Bütün dörd fasadı ilə məhəllə meydanında mərkəzi mövqe tutması, məhəllə məscidinin məkan mühitində memarlıq mahiyyətini əsas faktor kimi qeyd edir. Eninə uzanan baş fasad assimetrik həll olunmuşdur. Giriş qapısı ilə eyni hündürlükdə açılmış üç pəncərə, məscidin daxili plan quruluşuna uyğun yerləşdirilmişdir. Girişi nəzərə çatdırmaq məqsədilə, qapı portalı əvəz edəcək çərçivə ilə əhatə olunmuşdur. Tikintinin tarixindən məlumat verən daş kitabə, çərçivənin içində yerləşdirilmiş, lakin təəssüflər olsun ki, bu kitabə indi yerində yoxdur. Fasad yuxarıdan karnizlə əhatələnmişdir. Qala kəndinin digər məhəllə məscidlərindən memarlıq şərhi və həcm kompozisiyası ilə seçilən Balaverdi məscidinin günbəzi, hündürlüyü və fasadın dominant elementi kimi məscidin bütün plastik xüsusiyyətlərini özündə cəmləşdirir. Məhəllə məscidinin mərkəzi günbəz konstruksiyalı ibadət zalı bir kameralı olmaqla, daxili məkan həlli ilə diqqəti cəlb edir. Örtük konstruksiyasının və günbəzin barabanının yükünü daşıyan tağlar, interyer kompozisiyasında tağ-tavan sisteminin yaratdığı xaçvari plan quruluşlu, bir-birini təkrarlayan iki məkanın yaradıcı elementlərinə çevrilmişlər. Balaverdi məscidi yeni sosial-iqtisadi formasiyanın və yeni əsrin memarlıq şərhini özündə əks etdirməklə, Qala kəndinin orta əsr məscidlərindən fərqli olan həcm-fəza həlli ilə kəndin şəhərsalma sistemində dövrünün dini memarlıq simasının ilk təcəssümü olmuşdur. Vestibülsüz və portalsız memarlıq-plan quruluşlu məscid, Abşeron tikinti mədəniyyətinin bariz nümunələrindəndir. Hacı Ramazan məscidi – Məhəllə məscidinin tarixi onun fasadına həkk olunmuş yazılı kitabəyə əsasən 1842–1843-cü illərə şamil edilir. Yerli əhali isə məscidin daha qədim tarixə mənsub olduğunu qeyd edir. Memarlıq şərhinə görə Abşeron yarımadasında Mərdəkan kəndindəki Tuba-şahi (XV əsr), Keşlənin XVII əsr, Nardaran kəndinin Hacı-Baxşı (XVII əsr), Bakının Key-Qubad (XV əsr), Şirvanşahların saray məscidinə (XV əsr), Gəncənin qədim Cümə məscidinə (XVII əsr) analoji yaxınlığı bu fikirləri təsdiqləməyə imkan verir. Memarlıq-plan həllinə görə Hacı Ramazan məhəllə məscidi, kvadrat şəkilli quruluşu ilə çox da böyük olmayan həcm-məkan tutumuna malikdir. Daxili məkan, mərkəzdəki dörd dayaq sisteminin köməyi ilə doqquz seksiyaya bölünmüşdür. Məscidin ibadət zalı mərkəzi günbəzli, xaç şəkilli konstruktiv formaya əsaslanır. Bu plan quruluşu Alban-xristian memarlığının təsiri altında yaranmışdır. Dayaq sistemlərinin yaratdığı tağlar, təkcə günbəzin barabanının yükdaşıyıcı elementləri kimi deyil, eləcə də zalın künclərində iki mərtəbəli hücrələrin yaradıcısı kimi fəaliyyət göstərirlər. Künclərdəki hücrələr konstruktiv həllinə görə xüsusi maraq kəsb edir. İkinci mərtəbə ilə əlaqə divarın içindəki pilləkən qəfəsəsi ilə yaradılır. Belə pilləkən qəfəsəsi, məscidə girişin sağ tərəfində, azana çağırış məqsədilə dama çıxmaq üçün nəzərdə tutulub. Divarın dərinliyində pilləkən qəfəsəsinin həlli, Abşeronun, eləcə də Qala kəndinin dini tikililərinə və müdafiə qalalarına xas olan konstruktiv elementdir. İnteryerin vacib elementlərindən olan mehrab, məscidin cənub divarında, oxvari forması ilə diqqəti cəlb edir. Müəyyən qədər mürəkkəb, lakin kompakt memarlıq-plan quruluşuna malik məscidin fasadının həlli portalsız, oxvari tağ şəkilli kiçik qapı və düzbucaqlı pəncərələrlə yadda qalır. Girişin insan miqyasından kiçik olması, yəqin ki, Allahın məbədinə hörmət əlaməti olaraq əyilərək girmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Məscidin interyeri konstruktiv yükün daşıyıcısı, tağ-tavan sisteminə minnətdar olaraq estetik zənginlik əldə etmişdir. Hacı Ramazan məscidinin memarlıq-plan həllinə Mərdəkandakı Tuba-Şahi məscidinin təsiri hiss olunur. Lakin Tuba-Şahi məscidindən fərqli olaraq, fasadın portalsız həlli, yeni motiv və elementlər, Mərdəkan məscidinin kəndin baş məscidi, Hacı Ramazan məscidinin isə məhəlli xarakter daşımasından və yeni əsrin tikinti texnikasından irəli gəlir. Tərəkəmə məscidi – kəndin şimal hissəsində yerləşən eyni adlı məhəllənin yeganə monumental tikilisidir. Plan kompozisiyası ""T"" şəkilli məscidin tarixi XVII-XVIII əsrlərlə bağlanır. Tikinti tarixinə görə Cümə məscidindən sonra inşa edilməklə, bu məhəlli məscid kəndin ən qədim dini tikilisi kimi qəbul oluna bilər. Kompozisiya həllinə görə iki zallı və ya iki kameralı olan Tərəkəmə məscidinin tikintisinin müxtəlif dövrlərdə iki mərhələdə aparıldığı müəyyən olunur. İlk mərhələdə oxvari tağ-tavan örtük sistemi ilə məscidin bir kameralı ibadət zalı tikilmiş, zaman ötdükcə həcm-məkan tutumunun genişləndirilməsi nəticəsində, köhnə tikiliyə perpendikulyar ikinci zalın əlavə edilməsi məscidin yeni memarlıq kompozisiyasında fəaliyyətinə rəvac vermişdir. Zalların həcminin kəsişmə oxunda örtük günbəzinin qurulması ilə üfüqi proyeksiyalı tikintiyə şaquli aksentin əlavə olunması, tamamlanmış memarlıq simasına nail olmaq demək idi. Tərəkəmə məscidi yerin qərb-cənub cəhətləri üzrə yerləşməklə portalsız, sadə girişə malikdir. Giriş hər iki kameradan nəzərdə tutulub. Mehrab interyer kimi dekorsuz həll olunmuş və məscid, daş şəbəkəli bir-neçə kiçik pəncərədən işıqlandırılır. İnteryerdə günbəz barabanının, tağ-tavan örtüyünün yaratdığı genişlik, sağ və sol qollar ibadət zalına ilk baxışdan rahatlıq bəxş edir. İnteryerdəki kiçik taxçalar ikinci dərəcəli işıqlanma üçün nəzərdə tutulmuşdur. Fasadda yerləşdirilmiş daş navalçalar fasadın zənginləşməsində müəyyən rol oynayır. Minarəsiz Tərəkəmə məscidinin memarlıq kompozisiyasının şaquli aksenti, onun yarımsferik həndəsi formalı günbəzi və binanın yan fasadındakı bir marşlı pilləkən qəfəsəsidir. Namaza çağırış daxildən, divarın içindən və xaricdən məscidin şimal divarına bitişik pilləkənlərin köməyi ilə binanın damından həyata keçirilmişdir. Məscid, kənd ağsaqqallarının verdiyi məlumata görə Hacı Ağahüseyn və Məşədi Məmmədyarovlar tərəfindən tikdirilmişdir. Tərəkəmə məscidinin tam memarlıq kompozisiyasını tapması bir-neçə illər davam etsə də, şəhərsalma sistemində, kəndin şimal qolunda məhəllə sisteminin formalaşmasında ilk rüşeym rolunu məhz bu məscid oynamışdır. Bu tipdə memarlıq-plan quruluşuna malik məscidlər demək olar ki, Abşeronun kəndləri üçün xarakterikdir. Hökməli, Pirşağı, Kürdəxanı, Fatmayı, Corat kimi kəndlərdə analoji plan quruluşlu, lakin həcm-məkan tutumuna görə fərqli dini məbədlərə rast gəlinir. 1911-ci il məscidi- Tərəkəmə məhəlləsində yerləşən ""Göy günbəzli məscid"" 1911-ci ildə tikilmiş məhəllə məscididir. Məscid bərpa olunmuşdur və dini məqsədlər üçün istifadə edilir. Məscid orta günbəzli tikilişə malikdir. Cənub və qərb tərəfdən məscid meydana baxır. Şərq fasadı əhənglə örtülmüş və bəzədilmişdir. Giriş hissəsi tac şəklindədir. Giriş hissəsinin üzərində ay və 8 uclu ulduz təsvir edilmişdir. Damın üzərində ərəb dilində tikilişinin tarixini 1911-ci ili göstərir. Məhəllə meydanının memarlıq dominantı olan məscid, məhəllə meydanına istiqamətlənməsinə baxmayaraq onun baş fasadı arxadakı kiçik həyətə açılır. Həyətdəki daş tavalar və hovuz məscid tikilisini tamamlayır. Məscidin baş fasadı rustovka daşı ilə üzlənmiş və daşın yaratdığı gözəl işıq-kölgə effektindən bəhrələnmişdir. Giriş qapısının nəzərə çarpdırılması üçün istifadə olunan və portalı əvəz edən pilyastrlar yarımdairəvi tağ şəkilli qapını hər iki tərəfdən haşiyələyir. Pilyastrlar sanki qoşa minarəni xatırlatmaqla baş fasadı ritmik ahənglə şaquli oxlar üzrə kəsir. Daş navalçalar, pəncərələri haşiyələyən rustovkalar, karnizlər, dekorativ detallar kimi fasadın estetik gözəlliyini artırmışdır. İnteryerdən əlavə məscidin baş fasadında qurulan mehrab, onun xaricində ibadət edən insanlarla ünsiyyət yaratmış və kəndin digər məscidlərindən fərqli simasını formalaşdırmışdır. Şıxlar məscidinin əsas şaquli elementi olan yumurtavari günbəzi, onun memarlıq kompozisiyasını öz hündür həcm-fəza tutumu ilə tamamlayır. Məscid bir kameralı ibadət zalından və vestibüldən ibarətdir. Zal kvadrat şəkilli plan quruluşuna malik olmaqla mərkəzi günbəzlidir. İbadət zalı, dörd sütunun köməyi ilə üç nefə bölünmüşdür. Məscidin memarlıq konstruksiyası tağ-tavan sisteminə əsaslanır. Şıxlar məhəllə məscidi Qala kəndinin yeganə nefli məscididir ki, bu da XX əsrin tikinti texnikasının inkişafının təcəssümüdür. İnteryer kompozisiyasında, günbəz barabanından və yan pəncərə açımlarından düşən işıqlanma, sadə mehrab, özünəməxsus kapitellərlə tamamlanan sütunlar yüksək səviyyəli interyer təəssüratı yaradır. Qala kəndində 3 hamam olmuşdur. Bunlar ""Şor hamamı"", ""Qum hamamı"", ""Bayraməli hamamı"" adı ilə tanınan hamamlardırlar. ""Şor hamamı"" kəndin cənub hissəsində, duz gölünün yaxınlığında yerləşirdi. Oraya göldən su çəkilmişdir. Bu hamamın suyu duzlu olduğundan daha çox müalicəvi məqsəd daşımışdır. Bu su daha çox dəri xəstəlikləri zamanı istifadə olunardı. Hamam dağılmış, lakin özülü bu gün�� qədər qalmışdır. 2012–2013-cü illərdə aparılmış tədqiqatlar, hamamın XVIII əsrə aid olduğunu sübut etmişdir. Tədqiqat zamanı tapılmış dəmir materialları hamamın XIX və XX əsrlərdə bərpa edildiyini göstərir. Bu hamamlardan yalnız biri bu günə qədər fəliyyət göstərir. Həmin hamam çox vaxt ""Cümə hamamı"" yaxud da ""Bayraməli hamamı"" adlanırmış. Giriş hissəsindəki epiqrafik yazıdan məlum olmuşdur ki, hamam 1881-ci ildə Bayraməli adlı şəxs tərəfindən təmir edilmişdir. Demək ehtimal var ki, hamam daha qədim ola bilər. Hamam iki hissədən ibarətdir. Soyunmaq və yuyunmaq yerləri. El hamamlarına gəlmək üçün qadınlar və kişilər üçün ayrıca günlər olardı. Bu hamamdan hal-hazırda Azərbaycan xalqının adətlərindən biri olan ""Bəylik hamamı"" kimi-el adəti ilə oğul evləndirəndə bəyi hamama gətirmək üçün istifadə olunur. Keçmişdə gəlinləri oğlanın anası, bacısı hamamda görüb bəyənərdilər. Belə bir deyim də var idi: ""Qız bəyənəndə onu ya hamamda bəyən, ya da səhər-səhər əl-üzünü yuyanda"". Qum hamamı – Bu hamamlardan, ""Qum hamamı"" daha qədimdir. Təsadüfən bərpaçılar tərəfindən tapılmışdır. Tamamilə zibil və torpaq altında uzun müddət qalmışdır. Təmizlənmə aparıldıqdan sonra məlum olmuşdur ki, hamam XII–XIV əsr memarlıq quruluşuna malikdir. Hamam torpağın altında yerləşdiyindən ""Qum hamamı"" adlanmışdır. Sanitariya –gigiyena məqsədlərindən əlavə, hamamda istirahət otaqları vardır. Hamamın özünəməxsus xüsusiyyəti, yer səthindən 1,5–2 m aşağı olmasıdır ki, bu da istiliyin saxlanması rolunu oynayır. Bu hamamın arxasında qazanxanası mövcuddur. Divarların içindən və döşəmənin altı ilə saxsı (keramik) borular vasitəsilə hamamı qızdırırlarmış. Hamam soyunmaq otağı və hovuzla yanaşı, 8 otağı özündə birləşdirir. Hamamda olan hovuz əhəng daşından yumru şəkildə yonulmuşdur və soyuq su üçün nəzərdə tutulur. Hər otağın giriş hissəsində ayaqqabı üçün xüsusi taxçalar vardır. Qaynar sudan qorunmaq üçün xüsusi ayaqqabı- başmaq geyinərlərmiş. Hamamda təkcə yuyunmaq üçün yox, dincəlmək üçün də istifadə edilirdi. Burada görüşlər keçirilir, ticarət edilir, nərd oynanılır və çay içirmişlər. Qadınların həyatında hamamlar böyük rol oynamışdır. Onlar hamama azuqə gətirir və bütün günü burada mahnı oxumaqla və söhbət etməklə keçirərmişlər. Otaqların biri mehrab üçün nəzərdə tutulmuşdur. Buradan namaz qılmaq üçün istifadə olunmuşdur. Hətta türk səyyahı Cəlal Əsəd XIX əsrdə qeyd edirdi: ""Hamamlar müsəlmanlar üçün məscidlər kimi lazımdır"". Avstriya səyahətçisi Q. Vamberi göstərirdi ki, hamamlar bütün müsəlmanlar üçün həm daxili tələbatı ödəmək üçün, həm də dini məqsədlər rolunu oynamışdır. Yuyunmaq üçün otaqlarda hovuz olurmuş. Müsəlman adətinə görə su başqasının bədəninə dəydikdə təmiz su sayılmırmış. İsti və soyuq suyun saxlanması üçün lap arxada kiçik otaqlardan istifadə edilirmiş. Otaqların işıqlandırılması və havanın təmizlənməsi üçün günbəzdən çıxan bacadan istifadə edilirmiş. Qala və Qalalılar. T. Səlimov, F. Abdullayev Unikal Qala kəndi. R. Əliyeva Xarici keçidlər Səda – Qala Dövlət Tarix Etnoqrafiya Qoruğunda Novruz şənliyi keçirilib",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=346982
-"""Qala"" Dövlət Tarix-Etnoqrafya Qoruğu","""Qala"" Dövlət tarix-etnoqrafiya qoruğu, Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 18 aprel 1988-ci il, 135 saylı qərarı ilə Qala qəsəbəsinin tarixi hissəsində yaradılıb. Qoruğun ərazisi 81.5 ha-dır. Bu ərazidə 266 memarlıq və arxeoloji abidə qorunur. Ən qədim aşkar edilən abidə e.ə III minilliyə aid olan qədim insan yaşayış məskəni olub. Deməli 5 min il ərzində Qala kəndi ərazisində insanlar yaşayıb fəaliyyət göstərmişlər. Qala kəndi ərazisində olan memarlıq abidələri arasında 5 məscid, 3 hamam, yeraltı kəhrizlər, 4 ovdan, qəsrin qalıqları, məqbərə, sərdabələr və yaşayış evləri olmuşdur. Qala: Abşeron yarımadasında Bakı, Sumqayıt və Xırdalan şəhərləri ilə yanaşı, 32 qəsəbə yerləşir. Abşeron rayonunun inzibati ərazisi 1407,5 m². Respublika ərazisinin təqribən 7%-ni əhatə edir. Yarımada 70–80 km məsafədə dənizin icərilərinə uzanır. Ümumiyyətlə ərazisinin uzunluğu 60, eni isə bəzi yerlərdə 30 km-ə catır. Hesab edilir ki, ""Abşeron"" sözü fars dilindəki ""ab"" və ""şoran"" sözlərindən yaranmış və tərcümədə ""duzlu su"" mənasını verir. Bu ad əvvəllər Xəzər dənizini bildirmək üçün də istifadə edilmişdir. Bütün əhalisi 189.4 min nəfərdir. Şəhər əhalisi 156.9 min nəfər, kənd əhalisi 32.5 min nəfərdir. İqlimi, əsasən, mülayim isti və quru subtropikdir. İl ərzindəki günəş parıltısının miqdarı 2200–2400 saatdır. ən soyuq ayın orta temperaturu baxımından qışın sərtliyi ərazi üçün yumşaq (0; −5 °C), çox yumşaq (2.5–0 °C) və həddən çox yumşaq (5–2.5 °C) şəraitdə keçir. Ölkəmizin ən az yağıntılı (200–400 mm) və ən küləkli ərazilərindəndir. İsti dövrlərdəki (aprel-oktyabr) mümkün buxarlanma 1000 mm tərtibindədir. İyun- sentyabr aylarında quraqlıq keçən günlərin sayı 5–25 gün ətrafında tərəddüd edir. Küləyin orta illik sürəti 4–6 m/san və daha yüksək olur. Göründüyü kimi, ərazi yüksək külək enerjisi potensialına malikdir. Küləklər dördcür olur: xəzri (şimal küləyi), gilavar (cənub küləyi), gündoğuş (şərq), dağ yeli(cənub-qərb) və gicəvar. Gilavar küləyinin istiqaməti bilinməz. O, qısa müddətə əsər və ətrafı toz-torpoğa bürüyər. Yarımadanın iqlimi quru subtropikdir. İllik yağıntının miqdarı isə 200 mm-ə catır. Yarımada axar sulara malik deyil, ümumiyyətlə isə burada su ehtiyatları azdır. Yarımadada təbii meşəlik yoxdur. Abşeronun hər bir kəndinin özünəməxsus tarixi kecmişi, təsərrüfat-məişət həyatı, qiymətli memarlıq abidələri olmuşdur. Diqqətəlayiq kecmişi olan belə yaşayış məntəqələrdən biridə qala kəndidir. Coğrafi mövqeyinə görə Qala Abşeron yarımadasının şimali-şərqində yerləşir. Sahil yaşayış məntəqələrinə nisbətən yayda havası azca isti və quru təsir bağışlayır. Qəsəbənin ərazisi gilli-qara-sərt torpaqlıdır. Qədim yaşayış məskənlərindən biri olan Qala kəndi Abşeronun cənub-şərqində yerləşir. Qala kəndində olan memarlıq abidələrinin yaranma tarixi XII–XIII əsrlərə aid edilir. Bu dövrə aid olan Qala divarları indiyədək qalmışdır. Bu cür tikililər onu göstərir ki, Qala hələ qədim zamanlarda da canlı mədəni- ticarət mərkəzi olmuşdur. Rusiya imperiyasının əhali yerlərinin siyahısına görə 1873-cü ildə Qalada 431 həyət, 2331 nəfər əhali (1240 kişi, 1031 qadın) olmuşdur. Abşeronda torpaq sahəsi ən böyük olan kənd Qala olmuşdur belə ki, torpaq sahəsi 7009 desitin olmuşdur. Kənd canlı karvan yolu üzərində yerləşmişdir. Qalalıların əsas məşğuliyyəti əkinçilik və maldarlıq olmuşdur. Yerli əhali Qalanı "" Taxıl kəndi"" adlandırırmış. Çünki, Qalada taxılçılıq daha çox inkişaf etmişdir. Taxıl məhsulları xırmanda döyülürdü. Bu məqsədlə vəldən istifadə edilirdi. Vələ at, yaxud eşşək qoşulurdu. Taxıl məhsullarını üyütmək üçün uzunqulaq, həmçinin at qoşulmuş ""quru"" dəyirmanlardan istifadə olunurdu. Burada bağçılıqla da məşğul olmuşlar. Bağlarda ən çox əncir, tut, nar, üzüm, heyva, alça (paraxodu), xüsusən də məşhur Şüvəlan alça ağacları var idi. Bakı kəndləri arasında Qala kəndi həm tarixinə, həm də Abşeronun mədəni irsində tutduğu yerinə görə seçilir. Ən maraqlısı da odur ki, paytaxt şəhərə, iri sənaye mərkəzi olan Bakıya yaxın olmasına baxmayaraq, Qala kəndinin infrastrukturu və abidələri vahid kompleks şəklində olduğu kimi qalmaqdadır. Bundan başqa yaşayış mühiti də öz əksini qoruyub saxlamışdır. Qala Abşeronun digər kəndlərindən taxıl ehtiyatının çox olması ilə də tanınırdı. Qalalıların əsas məşğuliyyətlərindən biri də əkinçilik olmuşdur. Yerli əhali Qalanı ""Taxıl kəndi"" və ya ""Taxıl Qələ"" də adlandırırmış. Kəndin ərazisində çoxlu taxıl quyuları, taxıl zirzəmiləri və tikili anbarlar vardır. Qala qəsəbəsində həmçinin taxıl və un anbarları ilə yanaşı duz quyuları da vardır. Qala öz bostan məhsulları ilə şöhrət qazanmışdı. Bostan məhsullarından qarpız, qovun, şamama becərilirdi. Öz keyfiyyətinə, şirinliyinə görə Qala ağ qovunu bütün Abşeronda məşhur idi. Kənddə cirə, lobya, noxud, zəfəran, hətta pambıq kimi texniki bitki növü də becərilirdi. Qala kəndinin tarixi çox acınacaqlı olmuşdur. XIX əsrdə bu yerlərdə neft çıxarılmağa başlanmış, bu da əkinçilik və maldarlıq yerlərinin azalmasına gətirib çıxarmışdır. Su azlığı problemi, torpaqların kolxozlaşdırılması, heyvandarlıq və əkinçiliklə məşğul olan əhalinin həyat tərzini çətinləşdirmişdir. Sovet hökumətinin siyasi qayda-qanunlarına əsasən bir neçə yerdə əhalinin torpağı olmasına icazə verilməmiş, yalnız bir yerə qeydiyyata düşüb yaşamağa icazə verildiyindən, eyni zamanda əkin sahələri və mal-qaraya görə olan vergilər onsuz da Qalalıların çətin olan həyat tərzini daha da ağırlaşdırmışdır. Beləcə əhalinin bu yerlərdən köçüb getməsinə səbəb olmuşdur. Xüsusən də bu proses XX əsrin 30–40-cı illərinə qədər davam etmişdir. Qalada onlarla misgər, dulusçu , dərzi, dəmirçi emalatxanaları var idi. Habelə silahsaz, örkəntoxuyan (kişilər), boyaqçılar, xalçaçılar da var idi ki, hans�� ki, onları Məhəllələr: Orta əsrlərdə Qala kəndində bir sıra məhəllələr olub. Hər məhəllədə isə ictimai mərkəz kimi, məscidin qarşısında kiçik meydança var idi. Həmin meydançaya ağsaqqallar yığışıb, kənd camaatı ilə söhbətlər aparırmışlar. Qala kəndində məhəllələrdə əhali qonşuluq prinsipi əsasında yaşayırdı. Bu məhəllələrdən Hacı Ramazan, Tərəkəmə, Balaverdi, Çəmbərəkənd qeyd etmək olar. Məhəllələrin adları orada yaşayan ad qazanmış, hörmətli şəxsiyyətlərin adları ilə, də bağlı olardı. Belə şəxslər çox zaman öz nəslini ətrafına yığardı. Nəsli genişlənərək məhəllə şəklinə gələrdi. Məhəllələrin adı orada məskunlaşmış əhalinin əslinə əsasən də adlanardı. Məsələn, Tatlar məhəlləsində əslən tatlar yaşayırdı. Tərəkəmə məhəlləsində isə türk köçəriləri yaşayırdı. Qala kəndi ətrafında ovdanlar, quyular və su üçün hovuz var imiş. Onların çoxu hal-hazırda itmişdir. Sənaye tullantılarının gölə tökülməsi nəticəsində suyun səviyyəsi qalxmış, 2 göl birləşmişdir. Əvvəllər əhalinin su təchizatını ödəmək üçün ovdanlardan, su quyularından və ""Xaşa-xuna"" bağlarından gələn kəhrizlərdən istifadə edilirmiş. Qeyd edək ki, kənddə indiyə qədər su quyularının bir qismindən istifadə olunur. Şor gölü: Kəndin ərazisində əvvəllər 2 göl var idi. Göl orta əsrlərdə kəndin həyatında xüsusi rol oynamışdır. Şirin suyu olan göl ""nohur"" adlanırdı. Kəhriz quyularından axan suyun qalığı buraya yığılırdı. Onların əsas məşğuliyyəti heyvandarlıq olduğu üçün göldən istifadə sərfəli imiş. Belə ki, göldən yun məhsullarının yuyulması və heyvanların suvarılması üçün istifadə edilirmiş. Uzunömürlülərin dediyinə görə göldə bir dəfəyə 12 min at, 6 min qoyun, 1400 iri buynuzlu heyvan suvarılmağa gətirilirmiş. İngilis səyahətçisi Şupv bu yerlərdə olanda yazırdı ki, ""Bakı ətrafında 2 göl var. Bu göllər vasitəsilə təbii iqlimin köməyi ilə əhali buradan duz çıxarırmış."" XIX əsrin 30-cu illərində hər yay fəsli Abşeron Şor göllərindən 30000 xalvara yaxın duz yığılarmış. Bu zaman Qala Şorunun uzunluğu 1 verst 125 sajen, çevrəsi isə 3 verst 300 sajen idi. Qala duzu keyfiyyət baxımından digərlərindən ağlığı və aci olmaması ilə fərqlənirdi. Bu duz məişətdə istifadədən əlavə çuvallara doldurularaq karvanlar vasitəsilə aparılır və satılırdı. XIX əsrlərdə bu yerlərdə neft çıxarılmağa başlanmışdır. Neft istehsalı, sənayenin inkişafı ilə əlaqədar sənaye tullantılarının gölə tökülməsi nəticəsində suyun səviyyəsi qalxmış və iki göl birləşmişdir. Duz çıxarılması dayandırılmışdır. Gölə yaxın yerdə ""Tocuqla"" adlanan meydan varmış. Həmin yerə kəndin əhalisi toplaşar, mərasimlər, bayramlar keçirərdilər. Duz ilə əlaqədar vaxtı ilə yerli əhali arasında belə bir əfsanə yayılmışdır ki, güya yerli xan qazanc məqsədilə şoru icarəyə vermək məqsədinə düşür. Lakin bu zaman birdən şorun üstünü qan ləkəsi örtür. Bunu görən xan öz niyyətindən əl cəkir. Ona görədə camaat əvvəlki kimi hec bir ödənc vermədən həmin duzdan istifadə edir. Ovdanlar: Kənddə 4 ovdan və içməli su quyuları indiyə kimi qalmaqdadır Abşeronun yarımsəhra iqlim zolağında yerləşməsi, daima əhalinin suya olan tələbatında çətinliklər yaratmışdır. Əkinçilik və maldarlıqda, eləcə də məişətdə olan su ehtiyaclarını ödəmək üçün əhali yaxındakı su mənbələrindən yaşayış məntəqələrinə kəhriz sistemi ilə su çəkir və ya Abşerona xas olan ovdan və quyulardan istifadə edirdilər. Abşeron yarımadasının bütün yaşayış məskənlərinə xas olan kəhriz və ovdanlar Qala kəndi üçün də səciyyəvi hal almışdır. Qala kəndinin təbii su mənbəyi olan ""Şor"" gölün sahilində yerləşməsinə baxmayaraq, tarixən burada 6 ovdan, 8 içməli sulu el quyusu və kəhriz sistemi mövcud olmuşdur. Gölün suyunun çox şor olması, əhalini XIX əsrin əvvəllərində Qurat bağlarından, Xəşəxuna bağlarının 150–200 metrlik şimal tərəfindən kəhriz çəkməyə vadar etmişdir.(13) Qala kəhriz sistemində hər 50 metr məsafədə olmaqla cəmi 17 quyu qazılmışdır. Bu quyuların suyu yeraltı saxsı borularla, yerin relyefi nəzərə alınmaqla su hövzələrinə toplanaraq (belə su hövzəsi cəmi 10 ədəd olmuşdur.)istifadə olunmuşdur. Qeyd etmək istərdim ki, həmin kəhrizin nişanələri hələ də qalmaqdadır. Kənddə mülki şəxslər tərəfindən qazılmış 8 el quyusunun bəzilərindən indii də istifadə olunur. Kənddə su yalnız ""Şor"" gölün sahilindən çıxdığı üçün, sahil boyu müxtəlif şəxslərə məxsus quyular səpələnmişdir. ""Leyla bulağı"", ""Qafur quyusu"", ""Hacısəlim quyusu"", ""Balakişi quyusu"", ""Kəbləpaşa quyusu"", ""Mürşüd quyusu"", ""Əlisəttar quyusu"", ""Orucqulu quyusu"" xalq arasında ""el quyusu"", ""camaaat quyusu"", ""kənd quyusu"" kimi tanınırdı. Bu quyuların bəziləri isə ""savab"" məqsədilə qazılaraq (Leyla bulağı) əhaliyə paylanardı. Quyulardan su çıxarılmasında dolamaçarx və yel dəyirmanları, dartma, mancanaq, dolbağara üsullarından istifadə olunurdu. Qala kəndində, əhalinin verdiyi məlumata görə, 6 ovdan fəaliyyət göstərmişdir. Lakin hal-hazırda bu ovdanların 4-ü qeydə alınmışdır. Ovdanların üçü ""Şor"" gölün sahilində, biri isə qəbiristanlıq ərazisində tikilmişdir.""Ovdan"" sözü əslində el arasında işlənən ""Oudan"" sözündən götürülmüşdür.""Ou""-su, ""dan""-işarə, göstərmək deməkdir. Deməli, oudan suyun olduğu yeri göstərmək, işarə etmək mənası daşıyır. Ovdanlar, su qorunan hövzələr, maraqlı hidrotexniki qurğular kimi, unikal memarlıq və konstruktiv həlli nöqteyi-nəzərindən memarlıq abidələri sırasına daxil edilmişlər. Özlərinin çox da böyük olmayan həcm-məkan tutumu ilə ovdanlar, sanki Abşeron landşaftına hopmaqla onun ayrılmaz hissəsinə çevrilmişlər. Kəndin bu su qurğuları, əsasən yeraltı qrunt sularının yığılması nəticəsində ərsəyə gətirilmişdir. Ən qədim ovdan XVII əsrdə, Şah Abbas dövründə qəbiristanlıq ərazisində tikilmişdir. Ovdanın epiqrafik yazıları qiymətli abidə kimi ""Şirvanşahlar"" saray qoruğunda mühafizə edilir. Epiqrafik yazının ərəbcədən tərcüməsi belədir: ""Bu dövr ədalətli şah, yer üzündə böyük Allahın kölgəsi Şah Abbas Səfəvinin hakimiyyətinə aiddir. Allah onun hakimiyyətini daimi etsin. Bu ovdan kəndxuda Nurməhəmməd oğlu Fuladın əmri- miladi ilə 1665-ci ildə tikilmişdir."" Ovdanın yerüstü hissəsi, Abşeron memarlıq ənənələrinə uyğun olaraq, girişi baş tağla qeyd olunmuşdur. Yarım dairəvi baş tağın üstündə kitabə həkk olunmuşdur. Ağ əhəngdaşından tikilmiş ovdanın yerüstü hissəsi üfüqi sıralarla hörülmüşdür. Girişdən yeraltı su hövzəsinə kimi 17 pilləkən düşür. Pilləkən qəfəsəsi daş bloklarla tağ örtük konstruksiyası vasitəsilə örtülmüşdür. Birmarşlı pilləkənlər düzbucaq plan quruluşlu ovdana düşür. Ətraf üfüqi proyeksiyalı daşlar arasında, Qala kəndinin çılpaq, yeknəsaq landşaftında, qədim ovdan, yaxınlıqdakı ""Məhəmməd türbəsi"" ilə birlikdə monumental tikinti təəssüratını yaradır. Digər 3 ovdan-- ""Dünyamalı ovdanı"", ""Kərbəlayı Süleyman ovdanı"" və ""Məşədi Süleyman ovdanı"" qeyd olunduğu kimi ""Şor"" gölün sahilində ovdanlar sistemini yaratmışlar. Ovdanlardan biri XVIII, daha ikisi isə XIX əsrlərə aid edilir. Hər üç ovdan unikal memarlıq ansamblı kimi cənuba istiqamətlənmişdir. Vaxtikən maraqlı kompozisiya həlli ilə seçilən bu hidrotexniki qurğular, hal-hazırda dağıntılara çevrilmiş, onların mühafizəsini təmin etmək, su mənbəyini qorumaq məqsədilə, qoruq idarəsinin təşəbbüsü ilə onların girişləri abidələrin bərpasına xitam verilənə kimi qapanmışdır. Quyu və ovdanlar kəndin tanınmış peşə sahibləri olan kənkanlar tərəfindən qazılmışlar. Onların bəziləri uzun illərin təcrübəsindən, neçə metr dərinlikdə hansı sahənin suyunun şirin, yaxud şor olduğunu belə dəqiq müəyyənləşdirə bilirdi. Ümumiyyətlə, vaxtilə Qalada öz sənətinin bütün incəliklərinə bələd olan sənət, peşə adamları; misgərlər, colaylar, dərzilər, dəmirçilər, tikinti ustaları yaşamışlar. Dülgər Kərbəlayı Umudəli, Əbdüləli, bənnalar Usta Qədim, Məşədi Dərgah, Yarəhməd, Daşdəmir, Əlivahab, cuna ustaları; Colay Həzrətqulu, Hacı Zeynal mahalda öz işləri ilə şöhrət qazanmışlar. Bir məhəllə digər məhəllə ilə qohum olmağa meyilli olmazdı. Qız köçürüb oğul evləndirəndə seçdikləri gənclər öz məhəllələrindən olardı. Sonralar artıq məhəllələr arasında qohumluq yaranmağa başladı. Təbii ki, bu gənclərin öz arzu və istəkləri əsasında baş verirdi. Məhəllələrdən uşaqlar toplaşar və məhəllər arasında oyunlar, yarışlar keçirilərdi. Bayramlarda isə gənclər arasında yarışlar təşkil olunardı. Bəzi məhəllələr sənətkarlıqla bağlı olardı (məsələn: dulusçular, dəmirçilər və s.). Belə məhəllələr də qohumluq əsasında yaradılardı. Lakin sənət nəsildən-nəsilə keçdiyi üçün belə məhəllədə yalnız sənətkarlıq geniş yayılardı və məhəllə el arasında sənət növünə görə adlandırılardı. Burada kı abidələrə diqqət yetirsək görərik ki, tikililər küləyin istiqamətini nəzərə alınmaqla inşa edilmişdir. Axı Abşeron ümumiyyətlə, Bakı küləklər diyarıdır. Məşhur Azərbaycan səyyah coğrafiyaşünası Zeynalabidin Şirvani XYIII əsrin sonlarında belə yazırdı (""Büstanüsəyyahə"" adl�� kitabında): ""…İqliminə görə Badukubə deyilir, ona görə ki, çox vaxt o torpaqdan külək əskik olmur. Bəzən elə əsir ki, oranın heyvanat və imarətinə zərər dəyir."" XIX əsrin II yarısından etibarən həm Bakı şəhərinin, həm də bütövlükdə Abşeronun əhalisi təbii miqrasiya yolu ilə sürətlə artmışdır. Yarımadada boz torpaqlar və dənizsahili qumsallıqlar yayılmışdır. Təbii-coğrafi mühiti Xəzər dənizi ilə bilavasitə əlaqədar olan Abşeron arxipelaqlarına (Pirallahı, Çilov, Qum adası, Gil adası, Daşlı adası və s.) malikdir. Yarımadada zəngin yeraltı sərvətlər xüsusilə də neft boldur. Yarımadanın məşhur təbii sərvətləri və tarixi irsi hələ uzun illərdən bəri Avropa və Asiya səyyahlarını özünə cəlb etmişdir. ""Qala"" Dövlət tarix-etnoqrafiya qoruğunun xalqımızın tarixi, milli və mədəni dəyərlərinin mühafizə edilməsi, bərpası, həmçinin onların təbliği sahəsində əhəmiyyəti böyükdür. Yəni Qala qəsəbəsinin tarixi hissəsində- ""Qala"" Dövlət tarix- etnoqrafiya qoruğu ərazisində olan elmi, tarixi, bədii əhəmiyyət daşıyan bütün tarix və mədəniyyət abidələri dövlət tərəfindən qorunur.onun məşhurluğu hətta ətraf kəndlərə də yayılmışdı. Həyət: Qala kəndi faktiki olaraq kiçik şəhər kimi olub, əhalisinin böyük hissəsi kənd təsərrüfatı ilə məşğul olmasına baxmayaraq, kəndin daxilində əkin sahələri və bağlar olmayıb. Bütün əkin sahələri kənddən kənarda olmuşdur. Qəsəbənin yaşayış evləri üçün kiçik bağlı həyətlər xarakterikdir. Bu həyətlərdə əsasən bir neçə ağac əkilərdi. Xüsusilə tut və püstə ağacı əkmək demək olar ki, ənənəvi hal idi. Qaydaya görə hər həyətdə daş hovuz da olardı. Bu hovuzlar bəzən yumru, bəzən də kvadrat şəkilli olarmuş. Həyətlərdə su quyusu, taxıl üçün zirzəmi və duz üçün quyu da olub. Artizan su quyusu Qala üçün səciyyəvi olan su mənbələrindən biridir. Quyunun ətrafındakı daşlarda yarıqlar da var, bu səhəng qoymaq üçün xüsusi yerlərdir. Həm də bu daşda su qalıb iy verməsin deyə, axar yerləri də var. Quyunun içinə düşmək üçün ayaq yerləri də var. Quyularla yanaşı, kənddə ovdanlar və yeraltı kəhriz sistemi də olub. İçməli su məsələsi Qalada çətin olub. Quyuların əsas hissəsi ancaq Şor gölün ətrafında yerləşib. Kəndin şərq (yuxarı) hissəsinə getdikcə suyun tərkibi tam dəyişir, həmin sudan istifadə isə mümkün deyil. Ev: Bildiyimiz kimi, Abşeron qumluq və susuzluq olan bir yerdir. Ağac məhsullarının qıtlığından Abşeronda tikinti materialları üçün əhəng daşından istifadə edilirmiş. Evlərin tikilişində daşların üstünlük təşkil etməsi, tağ və gümbəzli evlərin yaranmasında müəyyən rol oynamışdır. Qala kəndində olan evlərin əksəriyyətinin tavanları tağ formasındadır. Yəni həmin konstruksiya bütövlükdə tağın mərkəzində yerləşən qıfıl daşın üzərində qurulub. Bu tağ trapesiya şəklindədir. Həmin daşlar gil vasitəsilə tikilmişdir. Evlərin damı üst hissədən gillə çəkilir, su gillərin üstündən navalçalar vasitəsilə süzülür. Hər mənzilin qarşısında mütləq 80sm-1m hündürlüyündə səki olur. Qalanın özündə yaşayış evləri iki, bəzi hallarda isə üç otaqdan ibarət olub. Şərti olaraq otağın birini təsərrüfat hissəsi adlandırmaq olar. Digər bir hissə isə qonaq, yaxud yataq otağı kimi istifadə olunur. Üçotaqlı evlərdə otaqlardan biri mətbəx, ikisi qonaq və yataq otağı kimi istifadə olunurdu. Ümumiyyətlə, üçotaqlı evlər ailənin maddi, sosial vəziyyəti və uşaqların sayının çox olması ilə əlaqədar tikilirdi. Təsərrüfat yönümlü otaqda, həm mətbəx, həm də təsərrüfat işləri görülürdü. Mətbəx hissəni, qonaq otağından ayırırmaq üçün, evlərdə tağ tikilirdi. Adətən mətbəx hissədə təndir, ocaq və ""suaxan"" yerləşir. Ən maraqlı memarlıq abidəsi ""suaxan"" adlanan yerdir. ""Suaxan"" adlanan yerdə, evli insanlar qüsl vermək, namaz qılmamışdan əvvəl dəstəmaz (pak olmaq üçün)almaq üçün istifadə edirmişlər. Bu da onu göstərir ki, Azərbaycan xalqı ta qədim dövrlərdən öz yaşayış tərzinə böyük diqqət ayırmış, sanitar-gigiyenik normalara vaxtlı-vaxtında riayət etmişlər. Mətbəxin içərisində gildən təndir olurmuş. Evlər plan quruluşuna görə elə inşa edilmişdir ki, mətbəx hissədə xörək hazırlayanda, həm ocağın, həm də təndirin tüstüsü onların üzərində yerləşən xüsusi baca(dobla) vasitəsilə çıxırmış. Otaqların qızdırılması üçün kürsüdən, yaxud buxaradan istifadə edilirmiş. Otağın bir hissəsində mərkəzdə kürsü üçün yer ayrılırmış, ora manqal qoyurmuşlar, içərisinə qızmar kömür tökülürmüş və onun vasitəsilə də otaqlar qızdırılırmış. Kürsü qızdırılan zaman yaranan tüstünü evdən uzaqlaşdırmaq üçün dam örtüyündə kiçik bir boşluq-baca qoyulurdu. Otaqların döşəməsi torpaq, bəzən də gillə örtülərmiş. Divarlarda müxtəlif ölçülərdə taxçalar düzəldilərmiş. ""Cumaxatan"" deyilən yerdə sandıq və üzərində yorğan-döşək qoyurlarmış. Divarın hündür hissəsində özünəməxsus xüsusiyyətə malik taxça tikilər və bura müqəddəs kitab- ""Quran"" yaxud ""çıraq"" qoyulurdu. 1,8–2m hündürlüyündə ləmə düzəldilirmiş. Ləməyə qab-qacaq düzərdilər və bu da evin gözəlləşməsinə xidmət edərdi. Sənətkarlıq Qala kəndində bir sıra sənət sahələri inkişaf etmişdi. Qala xalçaçıları, dəmirçiləri, dulusçuları, bənnaları, dülgərləri, silahsazları ilə məşhur idi. Qalalılar üçün ənənəvi təsərrüfat sahələrindən biri həmişə heyvandarlıq, xüsusilə də qoyunçuluq olmuşdur. Qala cins qoyunu öz keyfiyyətinə görə məşhur idi. Bu cinsdən olan qoyunlar 80–90 kq ət verirmiş. Hətta onların quyruğunun ağırlığı 15–20 kq olub. Bəzən quyruq o qədər ağır olurmuş ki, heyvan yatıb dura bilmədiyindən hərəkətdən qalırmış. Buna görə də ağır quyruqlu heyvan üçün iki çarxlı yeşikvarı xüsusi sürüyücü araba hazırlayıb, hərəkət zamanı quyruğu onun içinə salırmışlar. Bütün bu cəhətlərinə görə Qala qoyunu Abşeronda həmişə ən yüksək qiymətləndirilmişdir. Samanlıqlar: Samanlıqlar evlərə bitişik inşa edilməklə yanaşı evlərdən kənar həyətdə də inşa edilirdi. Ümumiyyətlə, samanlıqlar sonralar həyətdən kənarda inşa edilmişdir. Əslində samanlıqların bir hissəsi yerin altında olmaqla iki hissəli inşa edilirdi. Aşağı enmək üçün pilləkənlər qoyulurdu. Dam örtüyü daşların səliqə ilə yığılmasından ibarət olurdu. Daşların arasına gil çəkilirdi. Dam örtüyündəki qoyulmuş oyuq isə havanın dövr etməsi üçün idi. Belə tikililərin ilkin nümunələrində daşların arasında gil örtüyü olmamışdır. Deməli, əcdadlarımız həndəsi baxımdan bu tikililərin inşasını mükəmməl düşünməyə qadir olmuşlar. Yuxarı hissəni daha çox ""zəvərdər"" adlanan böyük daşlar saxlayır. Divarda heyvanı yemləmək üçün yer ayrılarmş. Divarda kiçik oyuqlar da olur, bunlar isə heyvan bağlamaq üçün nəzərdə tutulub. Deməli, bu samanlıqdan çox ailəyə məxsus heyvanı saxlamaq üçün yer olmuşdur. D. A. Axundov Eneolit və tunc dövrünə aid edilən evlər haqqında bele yazır "". Yaşayış məskəni əsasən gümbəzli, dairəvi tikilililərdən ibarətdir. Yaşayış evinin yuxarı hissəsində dəliklə mövcud idi. Dəliklər əsasən otaqın işıqlandırılması və tüstünün cıxması üçün nəzərdə tutlurdu. Ehtimalda varki həmən evlərdə pəncərələrdə mövcud olmuşdur. R. Göyüşov öz kitabında bu yaşayış məskənlərinin təhlilini yazır: ""Ümumi sahəsi 0.5 h dan bir qədər çox olan oval formalı bu abidədə iki mədəni təbəqə üzə çıxarılmışdır. Onun I alt təbəqəsi Eneolit, II təbəqəsi isə son Tunc dövrünə aiddir. Eneolit dövrü təbəqəsinin qalınlığı 1.5 m-dir. Bu təbəqədə sahəsi 400 kv-ə yaxın dairəvi yaşayış binası və xeyli təsərrüfat tikililəri aşkar olunmuşdur. Bunlar müxtəlif ölçülü (50–55x22–25x8;26x16x9 sm) ciy kərpiclə tikilmışdır. Bir-birinə gil məhlulla bərkidilmiş, kərpic hörüklərinin diametri 3 m-ə catır. Onlar yarımformal formada (0.5x0.5m ölçüdə) düzəldilmişdir. Alimlərin bu fikri bizə Azərbaycan ərazisində eneolit və tunc dörlərində mövcud olan evlərin dairəvi və dəlikli olmasını deyir. Belə bir tikili formasına Qala qəsəbəsində mövcud olub, bu günə kimi bizə qaranlıq qalıb, samanlıq kimi tanınan tikililərə rast gəlmək olar. Onlar hansı dövrə aid edilməsini və hansı məqsədlə tikiliməsini qətiliklə demək üçün isə orada arxeoloji qazıntılara ehtiyac duyulur. Qala kəndin qəbiristanlıq ərazisində, tikinti texnikası Şirvan-Abşeron memarlıq üslubuna xas olan iki türbə yerləşmişdir. Ümumilkdə türbə anlayışı İslam təliminə ziddir və İslam ölkələrində türbə tikintisinin çox geniş yayılması, başlıca olaraq əsgi türk gələnəklərinin bu regionun xatirə memarlığına yönəldici təsir göstərməsi ilə bağlıdır. Bir qrup alim (M. Van – Beşem, E. Dits, N. Baçinski, O. Aslanapa) türbələrin türk mənşəli olmasını təsdiq edərək, onların yaranmasını köçəri çadırının, yaxud köçəri xalqların başçılarının iri çadırlarının monumental memarlıqda yamsılanması ilə bağlayırlar. Q. A. Puqaçenkovanın fikrinə görə bu türbələr ""ideyaca Orta Asiyanın və Qafqazın türk xalqlarının qədim kurqanabənzər dəfn tikintilərinə bağlıdır."" Bu xatirə tikililərinin türkcə orijinal adı – türbət sözünün də anlamı ""duran (daimi) ev"" deməkdir. (""Tu / u / r"" – duran ��� dayanan, ""bet / d"" – bina, xatirə binası, ev) İstər şərq, istərsə də qərb səyyahları türk ellərinin kurqanabənzər çadırabənzər qəbirüstü tikililəri haqqında məlumatlar vermişlər. Onlardan İbn Fədlanın X yüzilin başlanğıcında Qərbi Türküstanda yaşayan oğuz türklərinin dəfn mərasimi haqqında olan məlumatıdır. O yazmışdı: ""Əgər onlardan adam ölübsə, onun üçün evəbənzər, böyük bir qəbir qazırlar…Sonra onu həmin evə qoyurlar, üstünü tirlərlə örtürlər, onun üstündə isə gildən yurtabənzər tikili ucaldırlar."" Qala kəndində yerləşən türbələrdən biri ""Məhəmməd imarəti"" adı ilə tanınan türbədir ki, 1624–1625-ci illərdə inşa olunmuşdur. Bunu girişin üstündə, arxitravın altındakı epiqrafik yazıda oxumaq olur. Ərəb əlifbasının nəsx xətti ilə yazılmış kitabədə qeyd olunur: ""Bu binanı məğlubedilməz Şah-Abbas Heydərin və əl-Hüseyn Hacı Məhəmməd əl-Kəlainin hakimiyyəti günlərində h.q. tarixi ilə 1034-cü ildə (1624–25-ci illər) tikməyi əmr etmişdir."" Türbə ağ əhəng daşından tikilməklə üzlük daşla örtülmüşdür. Tikintidə iri sal daşlardan istifadə olunmuşdur. Türbənin həcm kompozisiyası iki hissədən—kvadrat plan quruluşlu əsas üzərində ucaldılmış aşağı və onun örtüyünü yaradan yuxarı, yarımdairəvi gümbəzdən ibarətdir. Türbə karnizlə tamamlanır. Naturadan tədqiqat zamanı, türbə içərisində heç bir qəbir aşkar olunmamışdır. Qəbrin nə vaxtsa yer üzündən silindiyi güman edilsə də, yerli əhali onun mövcudluğunu ümumiyyətlə təsdiq etmir. Lakin tarix təsdiqləyirki, insanlar ölməmişdən öncə özlərinə türbə tikdirmişlər. məs; XIV əsrdə Əmir Teymur deyirdi ki, ""xoşbəxt o kəsdir ki, içərisinə girməzdən öncə özünə türbə hazırlayır."" XII yüzildə Böyük Səlcuq Sultanı Səncər sağ ikən paytaxtı Mərvdə özünə əzəmətli bir türbə tikdirir və onu ""gələcək yaşayışın evi"" adlandırır. Elxani hökmdarlarından Qazan xan XIII yüzilin sonunda Təbrizdə, Olcaytu xan isə Sultaniyyədə öncədən özləri üçün azman türbələr ucaltmışlar. İkinci türbənin XVIII əsrdə tikildiyi fərz olunur. Türbənin kimə məxsus olması haqda heç bir məlumat yoxdur. Maraqlı plan quruluşuna malik olan bu memarlıq abidəsi iki mərtəbədə öz həllini tapmışdır. 24 m². sahəsi olan I mərtəbədəki otaq sanki türbənin pyedestalı rolunu oynayır. Tağ-tavan sistemi ilə örtülmüş otaq, yer səviyyəsindən nisbətən aşağı səviyyədə tikilmişdir. Pəncərəsiz yerləşkə kiçik qapı açımı və navalçası ilə yadda qalır. Otağın üstündə, ikinci mərtəbənin mərkəzi hissəsində kvadrat əsaslı türbə yerləşir. Türbənin interyerində şimal və şərq istiqamətə açılmış pəncərələr, qərb divardakı kiçik taxça diqqəti cəlb edir. Türbə yarım sferik formalı gümbəzlə örtülmüşdür. Şərq istiqamətdəki pəncərə, I mərtəbədəki qapı açımı ilə bir ox üzərində həllini tapmışdır. Türbənin iki mərtəbədə həlli çox güman ki, burada dəfn olunmuş müqəddəs şəxsdən mətləb istəmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. İslam memarlığı geniş bir ərazini – şərqdən qərbə kimi Ərəbistan yarımadasından Atlantik okeanına və Avropaya kimi olan bir məkan boşluğunu doldurur. Onun belə böyük bir arealda yayılması müəyyən fasilələrlə, təxminən 1200 il əvvəl başlamaqla davam etmişdir. Azərbaycanın İslam memarlığı üslubu Orta Asiyanın, Misirin, Suriyanın, Avropanın xarakterik üslublarından fərqlənir. Belə ki, İslam memarlığında vahid kanonlar yoxdur, o daima regionun və dövrün sosial-iqtisadi inkişafı ilə vəhdətdə mövcud olmuşdur. Dini memarlıq Azərbaycanın bütün şəhər və kəndlərində olduğu kimi, Abşeron yarımadasınında yaşayış məskənlərində VIII əsrdən bəri şəhərsalma sisteminin formalaşmasında başlıca amillərdən biri olmuşdur. Məscidlərin köməyi ilə Abşeron kəndlərində dini etiqadları müəyyən etmək olar. Azərbaycanın Sovet hökumətinin tərkibində olduğu zaman, 1805-ci ildə rus memarı Lastrov tərəfindən ilk məscid layihələri tərtib edilmişdir. Lakin Şərq memarlıq üslubuna uyğun olmadığına görə dini idarələr tərəfindən bu layihələr qəbul edilməmişdir. Hal-Hazırda Qala kəndində müxtəlif vaxtlarda tikilmiş 5 məscid mövcuddur. Cümə məscdi – Qalada olan məscidlərdən biri ""Cümə məscidi""dir, hansı ki, Hacı Ramazan məhəlləsində yerləşir. Kəndin əsas dini tikilisi kimi əlverişli relyefdə yerləşməklə, həcm-məkan həllinə görə müdafiə qalasının memarlıq–plan qruluşuna uyğunlaşdırılmış, ətraf şəhərsalma strukturunda dini mərkəzə çevrilmişdir. Cümə məscidi Qala divarlarının şimal-qərb hissəsində, künc mövqe tutmaqla onun həcmini iki istiqamətdə kəsir. Məscidin inşa tarixi XVII əsrə aid edilir. Lakin bu məscid üzərində bu əsrdə bərpa işləri aparıldığına görə onun tarixini daha qədim hesab etmək olar. Maraqlı fakt odur ki, məscid nə vaxtsa müdafiə qalası ilə bir kompleks təşkil etmişdir. Bu dini məbədin bir neçə mərhələdə tikilmə versiyası irəli sürülür. Tikintinin şərqdən başlanan qolu tikinti texnikası nöqteyi nəzərindən ən qədim hissə hesab olunur. Qala divarları üzərində ucaldılmış məscidin şimal divarı bunu bir daha sübut edir. Birinci məscid tikilisinin altında, arxeoloji qazıntılar zamanı dirəvi stolu xatırladan 12 taxçalı, oval şəkilli yeraltı kamera aşkar olunmuşdur. (bu yəqin ki, gizli ibadətlər üçün nəzərdə tutlmuşdur.) Məscidin döşəməsindəki sal daşı kameraya giriş qapısını əvəz edir. Düzbucaqlı plan quruluşuna və günbəz konstruksiyalı örtüyə malik olan məscidin ikinci hissəsi, birinci məscidin davamı kimi uzanaraq əhalinin artımını nəzərə alaraq böyüdülmüş və cənuba istiqamətlənmiş, tikintisi XIX əsr əsas aid edilən məscidin üçüncü tikilişi ilə birləşir. Hər üç tikilinin tikintisi texnikası bir birindən fərqlənir. Hər iki mərhələdə bir kameralı ibadət məkanı, üfüqi istiqamətdə həlli ilə, memarlıq konstruksiyası baxımından oxvari tağ-tavan örtük sistemi ilə diqqəti cəlb edir. Ona perpendikulyar ikinci üfüqi kameranın həlli və bu iki zalın mərkəzi oxlarının kəsişməsində çox da hündür olmayan günbəz konstruksiyası məscidin monumental bədii-memarlıq simasını tamamlamışdır. Cümə məscidinə giriş iki istiqamətdən, həm köhnə, həm də sonuncu tikilidən həll olunmuşdur. Hər iki giriş portalsız və dekorativ motivlərdən istifadə olunmadan sadə həllini tapmışdır. Girişin ikili həlli, məscidin ""əndərun"" və ""birun"" hissələrinə bölünməsi ilə izah olunur. Cümə məscidinin interyer kompozisiyası sadə həlli ilə yadda qalır. Məkkənin istiqamətini göstərən mehraba məscidin hər iki qolunda – köhnə və yeni tikilidə rast gəlinir. İnteryerdəki dekorativ bəzəklərin kasadlığı mehraba da siraət etmişdir. Təbii işıqlanma yalnız məscidin günbəzi vasitəsilə həyata keçirilir. Divardakı kiçik taxçalar ikinci dərəcəli işıqlanma üçün nəzərdə tutulmuşdur. Qala kəndinin Cümə məscidinin memarlıq-plan həlli Azərbaycanın, eləcə də Abşeronun dini memarlığında az təsadüf olunan memarlıq tipidir. Abşeronun Bilgəh kəndindəki Abdin (XIV əsr), Zirə kəndindəki Heybət-Əli məscidləri, (1878–79, 1839–40-cı illər) ""L"" şəkilli plan quruluşları ilə Qalanın Cümə məscidinin analoqları sayıla bilər. Lakin analoji məscidlərin baş fasadının frontal istiqamətdə həlli, onların memarlıq kompozisiyasını Qala Cümə məscidindən fərqləndirir. Balaverdi məscidi – Qala kəndinin şərq ərazi tutumunda Balaverdi məhəlləsinin ictimai-ibadət tikilisidir. İnşa tarixi 1864-cü ilə təsadüf edən məscidin, Kərbəlayı Süleyman tərəfindən tikdirildiyi məlumatlandırılır. Giriş qapısının üstünə oturdulmuş epiqrafik daş kitabə, Balaverdi adlı imkanlı şəxsin məscidi bərpa etdirdikdən sonra hörülmüş və dini məbəd o zamandan bəri ""Balaverdi məscidi"" adını almışdır. Məscid kəndin baş arterial küçəsi – Qala küçəsinin sağ ""qolunda"", alçaq, dublalı evlərlə təzadda, həcm-məkan həlli ilə uzaq məsafədən seçilir. Bütün dörd fasadı ilə məhəllə meydanında mərkəzi mövqe tutması, məhəllə məscidinin məkan mühitində memarlıq mahiyyətini əsas faktor kimi qeyd edir. Eninə uzanan baş fasad assimetrik həll olunmuşdur. Giriş qapısı ilə eyni hündürlükdə açılmış üç pəncərə, məscidin daxili plan quruluşuna uyğun yerləşdirilmişdir. Girişi nəzərə çatdırmaq məqsədilə, qapı portalı əvəz edəcək çərçivə ilə əhatə olunmuşdur. Tikintinin tarixindən məlumat verən daş kitabə, çərçivənin içində yerləşdirilmiş, lakin təəssüflər olsun ki, bu kitabə indi yerində yoxdur. Fasad yuxarıdan karnizlə əhatələnmişdir. Qala kəndinin digər məhəllə məscidlərindən memarlıq şərhi və həcm kompozisiyası ilə seçilən Balaverdi məscidinin günbəzi, hündürlüyü və fasadın dominant elementi kimi məscidin bütün plastik xüsusiyyətlərini özündə cəmləşdirir. Məhəllə məscidinin mərkəzi günbəz konstruksiyalı ibadət zalı bir kameralı olmaqla, daxili məkan həlli ilə diqqəti cəlb edir. Örtük konstruksiyasının və günbəzin barabanının yükünü daşıyan tağlar, interyer kompozisiyasında tağ-tavan sisteminin yaratdığı xaçvari plan quruluşlu, bir-birini təkrarlayan iki məkanın yaradıcı elementlərinə çevrilmişlər. Balaverdi məscidi yeni sosial-iqtisadi formasiyanın və yeni əsrin memarlıq şərhini özündə əks etdirməklə, Qala kəndinin orta əsr məscidlərindən fərqli olan həcm-fəza həlli ilə kəndin şəhərsalma sistemində dövrünün dini memarlıq simasının ilk təcəssümü olmuşdur. Vestibülsüz və portalsız memarlıq-plan quruluşlu məscid, Abşeron tikinti mədəniyyətinin bariz nümunələrindəndir. Hacı Ramazan məscidi – Məhəllə məscidinin tarixi onun fasadına həkk olunmuş yazılı kitabəyə əsasən 1842–1843-cü illərə şamil edilir. Yerli əhali isə məscidin daha qədim tarixə mənsub olduğunu qeyd edir. Memarlıq şərhinə görə Abşeron yarımadasında Mərdəkan kəndindəki Tuba-şahi (XV əsr), Keşlənin XVII əsr, Nardaran kəndinin Hacı-Baxşı (XVII əsr), Bakının Key-Qubad (XV əsr), Şirvanşahların saray məscidinə (XV əsr), Gəncənin qədim Cümə məscidinə (XVII əsr) analoji yaxınlığı bu fikirləri təsdiqləməyə imkan verir. Memarlıq-plan həllinə görə Hacı Ramazan məhəllə məscidi, kvadrat şəkilli quruluşu ilə çox da böyük olmayan həcm-məkan tutumuna malikdir. Daxili məkan, mərkəzdəki dörd dayaq sisteminin köməyi ilə doqquz seksiyaya bölünmüşdür. Məscidin ibadət zalı mərkəzi günbəzli, xaç şəkilli konstruktiv formaya əsaslanır. Bu plan quruluşu Alban-xristian memarlığının təsiri altında yaranmışdır. Dayaq sistemlərinin yaratdığı tağlar, təkcə günbəzin barabanının yükdaşıyıcı elementləri kimi deyil, eləcə də zalın künclərində iki mərtəbəli hücrələrin yaradıcısı kimi fəaliyyət göstərirlər. Künclərdəki hücrələr konstruktiv həllinə görə xüsusi maraq kəsb edir. İkinci mərtəbə ilə əlaqə divarın içindəki pilləkən qəfəsəsi ilə yaradılır. Belə pilləkən qəfəsəsi, məscidə girişin sağ tərəfində, azana çağırış məqsədilə dama çıxmaq üçün nəzərdə tutulub. Divarın dərinliyində pilləkən qəfəsəsinin həlli, Abşeronun, eləcə də Qala kəndinin dini tikililərinə və müdafiə qalalarına xas olan konstruktiv elementdir. İnteryerin vacib elementlərindən olan mehrab, məscidin cənub divarında, oxvari forması ilə diqqəti cəlb edir. Müəyyən qədər mürəkkəb, lakin kompakt memarlıq-plan quruluşuna malik məscidin fasadının həlli portalsız, oxvari tağ şəkilli kiçik qapı və düzbucaqlı pəncərələrlə yadda qalır. Girişin insan miqyasından kiçik olması, yəqin ki, Allahın məbədinə hörmət əlaməti olaraq əyilərək girmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Məscidin interyeri konstruktiv yükün daşıyıcısı, tağ-tavan sisteminə minnətdar olaraq estetik zənginlik əldə etmişdir. Hacı Ramazan məscidinin memarlıq-plan həllinə Mərdəkandakı Tuba-Şahi məscidinin təsiri hiss olunur. Lakin Tuba-Şahi məscidindən fərqli olaraq, fasadın portalsız həlli, yeni motiv və elementlər, Mərdəkan məscidinin kəndin baş məscidi, Hacı Ramazan məscidinin isə məhəlli xarakter daşımasından və yeni əsrin tikinti texnikasından irəli gəlir. Tərəkəmə məscidi – kəndin şimal hissəsində yerləşən eyni adlı məhəllənin yeganə monumental tikilisidir. Plan kompozisiyası ""T"" şəkilli məscidin tarixi XVII-XVIII əsrlərlə bağlanır. Tikinti tarixinə görə Cümə məscidindən sonra inşa edilməklə, bu məhəlli məscid kəndin ən qədim dini tikilisi kimi qəbul oluna bilər. Kompozisiya həllinə görə iki zallı və ya iki kameralı olan Tərəkəmə məscidinin tikintisinin müxtəlif dövrlərdə iki mərhələdə aparıldığı müəyyən olunur. İlk mərhələdə oxvari tağ-tavan örtük sistemi ilə məscidin bir kameralı ibadət zalı tikilmiş, zaman ötdükcə həcm-məkan tutumunun genişləndirilməsi nəticəsində, köhnə tikiliyə perpendikulyar ikinci zalın əlavə edilməsi məscidin yeni memarlıq kompozisiyasında fəaliyyətinə rəvac vermişdir. Zalların həcminin kəsişmə oxunda örtük günbəzinin qurulması ilə üfüqi proyeksiyalı tikintiyə şaquli aksentin əlavə olunması, tamamlanmış memarlıq simasına nail olmaq demək idi. Tərəkəmə məscidi yerin qərb-cənub cəhətləri üzrə yerləşməklə portalsız, sadə girişə malikdir. Giriş hər iki kameradan nəzərdə tutulub. Mehrab interyer kimi dekorsuz həll olunmuş və məscid, daş şəbəkəli bir-neçə kiçik pəncərədən işıqlandırılır. İnteryerdə günbəz barabanının, tağ-tavan örtüyünün yaratdığı genişlik, sağ və sol qollar ibadət zalına ilk baxışdan rahatlıq bəxş edir. İnteryerdəki kiçik taxçalar ikinci dərəcəli işıqlanma üçün nəzərdə tutulmuşdur. Fasadda yerləşdirilmiş daş navalçalar fasadın zənginləşməsində müəyyən rol oynayır. Minarəsiz Tərəkəmə məscidinin memarlıq kompozisiyasının şaquli aksenti, onun yarımsferik həndəsi formalı günbəzi və binanın yan fasadındakı bir marşlı pilləkən qəfəsəsidir. Namaza çağırış daxildən, divarın içindən və xaricdən məscidin şimal divarına bitişik pilləkənlərin köməyi ilə binanın damından həyata keçirilmişdir. Məscid, kənd ağsaqqallarının verdiyi məlumata görə Hacı Ağahüseyn və Məşədi Məmmədyarovlar tərəfindən tikdirilmişdir. Tərəkəmə məscidinin tam memarlıq kompozisiyasını tapması bir-neçə illər davam etsə də, şəhərsalma sistemində, kəndin şimal qolunda məhəllə sisteminin formalaşmasında ilk rüşeym rolunu məhz bu məscid oynamışdır. Bu tipdə memarlıq-plan quruluşuna malik məscidlər demək olar ki, Abşeronun kəndləri üçün xarakterikdir. Hökməli, Pirşağı, Kürdəxanı, Fatmayı, Corat kimi kəndlərdə analoji plan quruluşlu, lakin həcm-məkan tutumuna görə fərqli dini məbədlərə rast gəlinir. 1911-ci il məscidi- Tərəkəmə məhəlləsində yerləşən ""Göy günbəzli məscid"" 1911-ci ildə tikilmiş məhəllə məscididir. Məscid bərpa olunmuşdur və dini məqsədlər üçün istifadə edilir. Məscid orta günbəzli tikilişə malikdir. Cənub və qərb tərəfdən məscid meydana baxır. Şərq fasadı əhənglə örtülmüş və bəzədilmişdir. Giriş hissəsi tac şəklindədir. Giriş hissəsinin üzərində ay və 8 uclu ulduz təsvir edilmişdir. Damın üzərində ərəb dilində tikilişinin tarixini 1911-ci ili göstərir. Məhəllə meydanının memarlıq dominantı olan məscid, məhəllə meydanına istiqamətlənməsinə baxmayaraq onun baş fasadı arxadakı kiçik həyətə açılır. Həyətdəki daş tavalar və hovuz məscid tikilisini tamamlayır. Məscidin baş fasadı rustovka daşı ilə üzlənmiş və daşın yaratdığı gözəl işıq-kölgə effektindən bəhrələnmişdir. Giriş qapısının nəzərə çarpdırılması üçün istifadə olunan və portalı əvəz edən pilyastrlar yarımdairəvi tağ şəkilli qapını hər iki tərəfdən haşiyələyir. Pilyastrlar sanki qoşa minarəni xatırlatmaqla baş fasadı ritmik ahənglə şaquli oxlar üzrə kəsir. Daş navalçalar, pəncərələri haşiyələyən rustovkalar, karnizlər, dekorativ detallar kimi fasadın estetik gözəlliyini artırmışdır. İnteryerdən əlavə məscidin baş fasadında qurulan mehrab, onun xaricində ibadət edən insanlarla ünsiyyət yaratmış və kəndin digər məscidlərindən fərqli simasını formalaşdırmışdır. Şıxlar məscidinin əsas şaquli elementi olan yumurtavari günbəzi, onun memarlıq kompozisiyasını öz hündür həcm-fəza tutumu ilə tamamlayır. Məscid bir kameralı ibadət zalından və vestibüldən ibarətdir. Zal kvadrat şəkilli plan quruluşuna malik olmaqla mərkəzi günbəzlidir. İbadət zalı, dörd sütunun köməyi ilə üç nefə bölünmüşdür. Məscidin memarlıq konstruksiyası tağ-tavan sisteminə əsaslanır. Şıxlar məhəllə məscidi Qala kəndinin yeganə nefli məscididir ki, bu da XX əsrin tikinti texnikasının inkişafının təcəssümüdür. İnteryer kompozisiyasında, günbəz barabanından və yan pəncərə açımlarından düşən işıqlanma, sadə mehrab, özünəməxsus kapitellərlə tamamlanan sütunlar yüksək səviyyəli interyer təəssüratı yaradır. Qala kəndində 3 hamam olmuşdur. Bunlar ""Şor hamamı"", ""Qum hamamı"", ""Bayraməli hamamı"" adı ilə tanınan hamamlardırlar. ""Şor hamamı"" kəndin cənub hissəsində, duz gölünün yaxınlığında yerləşirdi. Oraya göldən su çəkilmişdir. Bu hamamın suyu duzlu olduğundan daha çox müalicəvi məqsəd daşımışdır. Bu su daha çox dəri xəstəlikləri zamanı istifadə olunardı. Hamam dağılmış, lakin özülü bu günə qədər qalmışdır. 2012–2013-cü illərdə aparılmış tədqiqatlar, hamamın XVIII əsrə aid olduğunu sübut etmişdir. Tədqiqat zamanı tapılmış dəmir materialları hamamın XIX və XX əsrlərdə bərpa edildiyini göstərir. Bu hamamlardan yalnız biri bu günə qədər fəliyyət göstərir. Həmin hamam çox vaxt ""Cümə hamamı"" yaxud da ""Bayraməli hamamı"" adlanırmış. Giriş hissəsindəki epiqrafik yazıdan məlum olmuşdur ki, hamam 1881-ci ildə Bayraməli adlı şəxs tərəfindən təmir edilmişdir. Demək ehtimal var ki, hamam daha qədim ola bilər. Hamam iki hissədən ibarətdir. Soyunmaq və yuyunmaq yerləri. El hamamlarına gəlmək üçün qadınlar və kişilər üçün ayrıca günlər olardı. Bu hamamdan hal-hazırda Azərbaycan xalqının adətlərindən biri olan ""Bəylik hamamı"" kimi-el adəti ilə oğul evləndirəndə bəyi hamama gətirmək üçün istifadə olunur. Keçmişdə gəlinləri oğlanın anası, bacısı hamamda görüb bəyənərdilər. Belə bir deyim də var idi: ""Qız bəyənəndə onu ya hamamda bəyən, ya da səhər-səhər əl-üzünü yuyanda"". Qum hamamı – Bu hamamlardan, ""Qum hamamı"" daha qədimdir. Təsadüfən bərpaçılar tərəfindən tapılmışdır. Tamamilə zibil və torpaq altında uzun müddət qalmışdır. Təmizlənmə aparıldıqdan sonra məlum olmuşdur ki, hamam XII–XIV əsr memarlıq quruluşuna malikdir. Hamam torpağın altında yerləşdiyindən ""Qum hamamı"" adlanmışdır. Sanitariya –gigiyena məqsədlərindən əlavə, hamamda istirahət otaqları vardır. Hamamın özünəməxsus xüsusiyyəti, yer səthindən 1,5–2 m aşağı olmasıdır ki, bu da istiliyin saxlanması rolunu oynayır. Bu hamamın arxasında qazanxanası mövcuddur. Divarların içindən və döşəmənin altı ilə saxsı (keramik) borular vasitəsilə hamamı qızdırırlarmış. Hamam soyunmaq otağı və hovuzla yanaşı, 8 otağı özündə birləşdirir. Hamamda olan hovuz əhəng daşından yumru şəkildə yonulmuşdur və soyuq su üçün nəzərdə tutulur. Hər otağın giriş hissəsində ayaqqabı üçün xüsusi taxçalar vardır. Qaynar sudan qorunmaq üçün xüsusi ayaqqabı- başmaq geyinərlərmiş. Hamamda təkcə yuyunmaq üçün yox, dincəlmək üçün də istifadə edilirdi. Burada görüşlər keçirilir, ticarət edilir, nərd oynanılır və çay içirmişlər. Qadınların həyatında hamamlar böyük rol oynamışdır. Onlar hamama azuqə gətirir və bütün günü burada mahnı oxumaqla və söhbət etməklə keçirərmişlər. Otaqların biri mehrab üçün nəzərdə tutulmuşdur. Buradan namaz qılmaq üçün istifadə olunmuşdur. Hətta türk səyyahı Cəlal Əsəd XIX əsrdə qeyd edirdi: ""Hamamlar müsəlmanlar üçün məscidlər kimi lazımdır"". Avstriya səyahətçisi Q. Vamberi göstərirdi ki, hamamlar bütün müsəlmanlar üçün həm daxili tələbatı ödəmək üçün, həm də dini məqsədlər rolunu oynamışdır. Yuyunmaq üçün otaqlarda hovuz olurmuş. Müsəlman adətinə görə su başqasının bədəninə dəydikdə təmiz su sayılmırmış. İsti və soyuq suyun saxlanması üçün lap arxada kiçik otaqlardan istifadə edilirmiş. Otaqların işıqlandırılması və havanın təmizlənməsi üçün günbəzdən çıxan bacadan istifadə edilirmiş. Qala və Qalalılar. T. Səlimov, F. Abdullayev Unikal Qala kəndi. R. Əliyeva Xarici keçidlər Səda – Qala Dövlət Tarix Etnoqrafiya Qoruğunda Novruz şənliyi keçirilib",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=594653
-"""Qara kəmər"" əməliyyatı","""Qara kəmər"" əməliyyatı — Azərbaycan Respublikası Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin həyata keçirdiyi əməliyyat. Əməliyyat 2005-ci il martın 10-da həyata keçirilib və 11 mart 2005-ci il tarixdə Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi və Baş Prokurorluq uzun müddət ölkədə adam oğurluğu və digər ağır cinayətlər törətmiş kriminal dəstənin ifşa olunması barədə məlumat yayıb. ""Qara kəmər"" əməliyyatı nəticəsində cinayətkar dəstənin başçısı, DİN-in Cinayət Axtarış Baş İdarəsinin baş əməliyyat müvəkkili, polis polkovnik-leytenantı Hacı Məmmədov və dəstənin üzvləri həbs olunub. ""Qara kəmər"" əməliyyatı uzun müddət bağlı qalmış bir sıra ağır cinayətlərin açılmasına kömək etdi. Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə mütəşəkkil cinayətkar dəstənin zərərsizləşdirilməsində peşəkarlıq göstərdiklərinə görə MTN-in bir qrup əməkdaşı dövlət təltiflərinə layiq görüldü.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=173251
-"""Qarabağ"" FK Avropa yarışlarında","""Qarabağ"" Futbol Klubu və ya sadəcə ""Qarabağ"" — Azərbaycan Premyer Liqasında çıxış edən və 1993-cü ildən 2020-ci ilə qədər Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal olunan Ağdam şəhərini təmsil edən Azərbaycanın futbol klubu. ""Qarabağ""ın Avropa yarışlarındakı ev oyunları əsasən Tofiq Bəhramov Stadionunda və qismən Bakı Olimpiya Stadionunda baş tutur. 2012-ci ildə yenidən qurulan Tofiq Bəhramov Stadionunun tutumu 31.200 nəfərdir. ""Qarabağ""ın heyətində UEFA yarışlarında ən çox meydana çıxan futbolçu Maksim Medvedev (121), ən çox qol vuran futbolçu isə Zubirdir (13). Qısa tarixi 1996–2007-ci illər ""Qarabağ"" UEFA səviyyəsində birinci yarışına, 1996/1997-ci illər mövsümündə UEFA Kuboklar Kuboku turniri çərçivəsində qatıldı. Avqustun 8-də Tofiq Bəhramov Stadionunda Finlandiyanın ""MyuPa"" futbolçularına qarşı baş tutan birinci görüşdə ""Qarabağ"", 83-cü dəqiqədə buraxdığı qolla rəqibinə 0:1 hesabı ilə məğlub oldu. Avqustun 22-də baş tutan cavab görüşündə, ""Qarabağ"" 1:0 hesabı ilə qalib gəldi. Komandanın yeganə qolunu, 27-ci dəqiqədə Bəxtiyar Musayev vurdu. Əlavə vaxtda isə ""Qarabağ"", 119-cu dəqiqədə buraxdığı qolla, ümumi nəticədə ""MyuPa"" futbolçulara 1:2 hesabı ilə məğlub oldu və yarışlarda mübarizəni dayandırdı. 1997/1998-ci illər mövsümündə ""Qarabağ"", UEFA Kuboku turnirində mübarizə apardı. İyulun 23-də Çexiyanın ""Yablonets"" futbolçularına qarşı baş tutan birinci görüşdə ""Qarabağ"", rəqibinə 0:5 hesabı ilə məğlub oldu. Bir həftə sonra, Tofiq Bəhramov Stadionunun ev sahibliyində baş tutan cavab görüşündə isə ""Qarabağ"", 0:3 hesabı ilə ""Yablonets"" futbolçularına məğlub oldu və ümumi nəticədə 8:0 hesablı qələbə qazanan Çexiya təmsilçisi növbəti mərhələyə vəsiqə qazandı. Növbəti, 1998/1999-cu illər mövsümündə ""Qarabağ"", UEFA Kuboklar Kuboku turnirində çıxış etdi. Turnirin I mərhələsində Danimarkanın ""Kopenhagen"" futbolçuları ilə üz-üzə gələn və 0:4, 0:6 hesabları ilə rəqibinə məğlub olan Ağdam təmsilçisi, yenədə mübarizəni dayandırdı. 1999/2000-ci illər mövsümü isə ""Qarabağ"" üçün əhəmiyyətli oldu. Komanda, tarixində birinci dəfə olaraq mərhələ adlamağı bacardı. UEFA İntertoto Kuboku turnirində debüt edən ""Qarabağ"", I mərhələdə İsrailin ""Makkabi"" Hayfa futbolçuları ilə qarşılaşdı. İsraildə baş tutan birinci görüşdə, Müşfiq Hüseynovun 27 və 90-cı dəqiqədə vurduğu qollar sayəsində ""Qarabağ"" 2:1 hesablı qələbə qazandı. Cavab görüşündə ""Qarabağ"", rəqibinə 0:1 hesabı ilə məğlub olsada, səfərdə vurulan qolların hesabına məhz ""Qarabağ"", növbəti mərhələyə vəsiqə qazandı. II mərhələdə isə Ağdam təmsilçisi, Fransanın ""Monpelye"" futbolçuları ilə üz-üzə gəldi və 0:3, 0:6 hesabları ilə rəqibinə məğlub olaraq turnirdə mübarizəni dayandırdı. ""Qarabağ"" növbəti dəfə UEFA səviyyəsində yarışa, 2004-cü ildə qatıldı. Həmin mövsümdə ""Qarabağ"", UEFA Kuboku turnirinin I təsnifat mərhələsi çərçivəsində Slovakiyanın ""Dukla"" futbolçuları ilə qarşılaşdı. Birinci görüşdə 0:1, cavab görüşündə isə 0:3 hesabı ilə rəqibinə məğlub olan ""Qarabağ"", yarışda mübarizəni dayandırdı. 2006/2007-ci illər mövsümündə də ""Qarabağ"", Avropada uğurla çıxış edə bilmədi. Komanda, UEFA Kuboku turnirinin I təsnifat mərhələsi çərçivəsində Moldovanın ""Zimbru"" Kişinyov futbolçuları ilə üz-üzə gəldi. Həm birinci görüş, həm də cavab görüşü 1:1 hesabı ilə başa çatdı. Əlavə vaxtın 100-cü dəqiqəsində isə, Moldova təmsilçi qol vurdu və nəticədə, növbəti mərhələyə ""Zimbru"" Kişinyov futbolçuları adladı. 2009–2017-ci illər 2008-ci ildə ""Qarabağ""-ın baş məşqçisi postuna Qurban Qurbanovun gətirilməsi ilə, ""Qarabağ"" Avropa yarışlarında ciddi uğurlara imza atmağa başladı. 2009-cu il 16 iyulda ""Qarabağ"", Norveçdə yerli ""Rusenborq"" futbolçuları ilə üz-üzə gəldi. UEFA Avropa Liqasının II təsnifat mərhələsi çərçivəsində baş tutan görüş, 0:0 hesabı ilə başa çatdı. 23 iyulda baş tutan cavab görüşünün 45+1 dəqiqəsində isə, ""Qarabağ""-ın yeni transferi Rəşad Sadıqov, cərimə zərbəsindən uzun müddət yaddaşlarda qalacaq baxımlı qol vurdu. Görüş, ""Qarabağ""-ın 1:0 hesablı qələbəsi ilə başa çatdı. III tətəsnifat mərhələsi ""Qarabağ"", Finlandiyanın ""Honka"" futbolçuları ilə qarşılaşdı. ""Qarabağ"", Finlandiyada baş tutan birinci görüşdə 1:0, cavab görüşündə isə 2:1 hesablı qələbə qazandı və tarixində birinci dəfə olaraq UEFA Avropa Liqasının pley-off mərhələsinə vəsiqə qazandı. Həmin mərhələdə isə ""Qarabağ"", Niderlandın ""Tvente"" futbolçuları ilə qarşılaşdı. Birinci görüşün 8-ci dəqiqəsində ""Qarabağ""-ın heyətidə Vüqar Nadirov hesabı açsa da, sonda ""Tvente"" futbolçuları 3:1 hesablı qələbə qazandı. Cavab görüşün isə 0:0 hesabı ilə başa çatdı və ümumi nəticədə növbəti mərhələyə, ""Tvente"" futbolçuları adladı. Növbəti, 2009/2010-cu illər mövsümündə ""Qarabağ"", yenə UEFA Avropa Liqasında çıxış etdi. I təsnifat mərhələsində ""Qarabağ"", Makedoniyanın ""Metallurq"" futbolçuları ilə üz-üzə gəldi. Birinci görüşdə 4:1 hesabı ilə ""Qarabağ"" qalib gəldi, cavab görüşündə isə 1:1 hesabı qeydə alındı. Növbəti, II təsnifat mərhələsində ""Qarabağ"", Şimali İrlandiyanın ""Portadaun"" futbolçuları ilə qarşılaşdı. Eyni adlı şəhərdə baş tutan birinci görüşdə, Əfran İsmayılovun 67 və 87-ci dəqiqələrdə vurduğu qollar sayəsində, ""Qarabağ"" 2:1 hesablı qələbə qazandı. 1:1 hesabı ilə başa çatan cavab görüşündə də, Əfran İsmayılov fərqləndi və ümumi nəticədə ""Qarabağ"", 3:2 hesablı qələbə qazandı və III təsnifat mərhələsinə adladı. Həmin mərhələdə ""Qarabağ"", Polşanın məşhur ""Visla"" Krakov futbolçuları ilə üz-üzə gəldi. Krakov şəhərində baş tutan görüşdə, Vüqar Nadirovun qolu sayəsində ""Qarabağ"", minimal hesablı qələbə qazandı. Cavab görüşündə də, ""Qarabağ"" inamlı təsir bağışladı və 3:2 hesablı qələbə qazanaraq, ardıcıl ikinci dəfə UEFA Avropa Liqasının pley-off mərhələsinə vəsiqə qazandı. Qrup mərhələsinə gedən yolda isə ""Qarabağ"", Almaniyanın məşhur ""Borussiya"" Dortmund futbolçularına məğlub oldu. ""Qarabağ"", Dortmund şəhərində baş tutan birinci görüşdə 0:4, cavab görüşündə isə 0:1 hesabı ilə məğlub oldu və ardıcıl ikinci dəfə, qrup mərhələsinin astanasında mübarizəni dayandırdı. Yarışlara görə Ölkələrə görə 08 mart 2024 tarixinə olan məlumat Qrup mərhələsinin nəticəl��ri Avroliqalarda qol vuran futbolçular 08 mart 2024-cü ilə olan məlumat: Omoniya - Qarabağ oyununda avtoqol qeydə alınıb: Psaltis-1 qol. Həmçinin bax Qarabağ FK-nun mövsümlərinin siyahısı Xarici keçidlər ""Qarabağ"" FK-nun UEFA-nın rəsmi saytında səhifəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=510957
-"""Qarabağ"" FK UEFA yarışlarında","""Qarabağ"" Futbol Klubu və ya sadəcə ""Qarabağ"" — Azərbaycan Premyer Liqasında çıxış edən və 1993-cü ildən 2020-ci ilə qədər Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal olunan Ağdam şəhərini təmsil edən Azərbaycanın futbol klubu. ""Qarabağ""ın Avropa yarışlarındakı ev oyunları əsasən Tofiq Bəhramov Stadionunda və qismən Bakı Olimpiya Stadionunda baş tutur. 2012-ci ildə yenidən qurulan Tofiq Bəhramov Stadionunun tutumu 31.200 nəfərdir. ""Qarabağ""ın heyətində UEFA yarışlarında ən çox meydana çıxan futbolçu Maksim Medvedev (121), ən çox qol vuran futbolçu isə Zubirdir (13). Qısa tarixi 1996–2007-ci illər ""Qarabağ"" UEFA səviyyəsində birinci yarışına, 1996/1997-ci illər mövsümündə UEFA Kuboklar Kuboku turniri çərçivəsində qatıldı. Avqustun 8-də Tofiq Bəhramov Stadionunda Finlandiyanın ""MyuPa"" futbolçularına qarşı baş tutan birinci görüşdə ""Qarabağ"", 83-cü dəqiqədə buraxdığı qolla rəqibinə 0:1 hesabı ilə məğlub oldu. Avqustun 22-də baş tutan cavab görüşündə, ""Qarabağ"" 1:0 hesabı ilə qalib gəldi. Komandanın yeganə qolunu, 27-ci dəqiqədə Bəxtiyar Musayev vurdu. Əlavə vaxtda isə ""Qarabağ"", 119-cu dəqiqədə buraxdığı qolla, ümumi nəticədə ""MyuPa"" futbolçulara 1:2 hesabı ilə məğlub oldu və yarışlarda mübarizəni dayandırdı. 1997/1998-ci illər mövsümündə ""Qarabağ"", UEFA Kuboku turnirində mübarizə apardı. İyulun 23-də Çexiyanın ""Yablonets"" futbolçularına qarşı baş tutan birinci görüşdə ""Qarabağ"", rəqibinə 0:5 hesabı ilə məğlub oldu. Bir həftə sonra, Tofiq Bəhramov Stadionunun ev sahibliyində baş tutan cavab görüşündə isə ""Qarabağ"", 0:3 hesabı ilə ""Yablonets"" futbolçularına məğlub oldu və ümumi nəticədə 8:0 hesablı qələbə qazanan Çexiya təmsilçisi növbəti mərhələyə vəsiqə qazandı. Növbəti, 1998/1999-cu illər mövsümündə ""Qarabağ"", UEFA Kuboklar Kuboku turnirində çıxış etdi. Turnirin I mərhələsində Danimarkanın ""Kopenhagen"" futbolçuları ilə üz-üzə gələn və 0:4, 0:6 hesabları ilə rəqibinə məğlub olan Ağdam təmsilçisi, yenədə mübarizəni dayandırdı. 1999/2000-ci illər mövsümü isə ""Qarabağ"" üçün əhəmiyyətli oldu. Komanda, tarixində birinci dəfə olaraq mərhələ adlamağı bacardı. UEFA İntertoto Kuboku turnirində debüt edən ""Qarabağ"", I mərhələdə İsrailin ""Makkabi"" Hayfa futbolçuları ilə qarşılaşdı. İsraildə baş tutan birinci görüşdə, Müşfiq Hüseynovun 27 və 90-cı dəqiqədə vurduğu qollar sayəsində ""Qarabağ"" 2:1 hesablı qələbə qazandı. Cavab görüşündə ""Qarabağ"", rəqibinə 0:1 hesabı ilə məğlub olsada, səfərdə vurulan qolların hesabına məhz ""Qarabağ"", növbəti mərhələyə vəsiqə qazandı. II mərhələdə isə Ağdam təmsilçisi, Fransanın ""Monpelye"" futbolçuları ilə üz-üzə gəldi və 0:3, 0:6 hesabları ilə rəqibinə məğlub olaraq turnirdə mübarizəni dayandırdı. ""Qarabağ"" növbəti dəfə UEFA səviyyəsində yarışa, 2004-cü ildə qatıldı. Həmin mövsümdə ""Qarabağ"", UEFA Kuboku turnirinin I təsnifat mərhələsi çərçivəsində Slovakiyanın ""Dukla"" futbolçuları ilə qarşılaşdı. Birinci görüşdə 0:1, cavab görüşündə isə 0:3 hesabı ilə rəqibinə məğlub olan ""Qarabağ"", yarışda mübarizəni dayandırdı. 2006/2007-ci illər mövsümündə də ""Qarabağ"", Avropada uğurla çıxış edə bilmədi. Komanda, UEFA Kuboku turnirinin I təsnifat mərhələsi çərçivəsində Moldovanın ""Zimbru"" Kişinyov futbolçuları ilə üz-üzə gəldi. Həm birinci görüş, həm də cavab görüşü 1:1 hesabı ilə başa çatdı. Əlavə vaxtın 100-cü dəqiqəsində isə, Moldova təmsilçi qol vurdu və nəticədə, növbəti mərhələyə ""Zimbru"" Kişinyov futbolçuları adladı. 2009–2017-ci illər 2008-ci ildə ""Qarabağ""-ın baş məşqçisi postuna Qurban Qurbanovun gətirilməsi ilə, ""Qarabağ"" Avropa yarışlarında ciddi uğurlara imza atmağa başladı. 2009-cu il 16 iyulda ""Qarabağ"", Norveçdə yerli ""Rusenborq"" futbolçuları ilə üz-üzə gəldi. UEFA Avropa Liqasının II təsnifat mərhələsi çərçivəsində baş tutan görüş, 0:0 hesabı ilə başa çatdı. 23 iyulda baş tutan cavab görüşünün 45+1 dəqiqəsində isə, ""Qarabağ""-ın yeni transferi Rəşad Sadıqov, cərimə zərbəsindən uzun müddət yaddaşlarda qalacaq baxımlı qol vurdu. Görüş, ""Qarabağ""-ın 1:0 hesablı qələbəsi ilə başa çatdı. III tətəsnifat mərhələsi ""Qarabağ"", Finlandiyanın ""Honka"" futbolçuları ilə qarşılaşdı. ""Qarabağ"", Finlandiyada baş tutan birinci görüşdə 1:0, cavab görüşündə isə 2:1 hesablı qələbə qazandı və tarixində birinci dəfə olaraq UEFA Avropa Liqasının pley-off mərhələsinə vəsiqə qazandı. Həmin mərhələdə isə ""Qarabağ"", Niderlandın ""Tvente"" futbolçuları ilə qarşılaşdı. Birinci görüşün 8-ci dəqiqəsində ""Qarabağ""-ın heyətidə Vüqar Nadirov hesabı açsa da, sonda ""Tvente"" futbolçuları 3:1 hesablı qələbə qazandı. Cavab görüşün isə 0:0 hesabı ilə başa çatdı və ümumi nəticədə növbəti mərhələyə, ""Tvente"" futbolçuları adladı. Növbəti, 2009/2010-cu illər mövsümündə ""Qarabağ"", yenə UEFA Avropa Liqasında çıxış etdi. I təsnifat mərhələsində ""Qarabağ"", Makedoniyanın ""Metallurq"" futbolçuları ilə üz-üzə gəldi. Birinci görüşdə 4:1 hesabı ilə ""Qarabağ"" qalib gəldi, cavab görüşündə isə 1:1 hesabı qeydə alındı. Növbəti, II təsnifat mərhələsində ""Qarabağ"", Şimali İrlandiyanın ""Portadaun"" futbolçuları ilə qarşılaşdı. Eyni adlı şəhərdə baş tutan birinci görüşdə, Əfran İsmayılovun 67 və 87-ci dəqiqələrdə vurduğu qollar sayəsində, ""Qarabağ"" 2:1 hesablı qələbə qazandı. 1:1 hesabı ilə başa çatan cavab görüşündə də, Əfran İsmayılov fərqləndi və ümumi nəticədə ""Qarabağ"", 3:2 hesablı qələbə qazandı və III təsnifat mərhələsinə adladı. Həmin mərhələdə ""Qarabağ"", Polşanın məşhur ""Visla"" Krakov futbolçuları ilə üz-üzə gəldi. Krakov şəhərində baş tutan görüşdə, Vüqar Nadirovun qolu sayəsində ""Qarabağ"", minimal hesablı qələbə qazandı. Cavab görüşündə də, ""Qarabağ"" inamlı təsir bağışladı və 3:2 hesablı qələbə qazanaraq, ardıcıl ikinci dəfə UEFA Avropa Liqasının pley-off mərhələsinə vəsiqə qazandı. Qrup mərhələsinə gedən yolda isə ""Qarabağ"", Almaniyanın məşhur ""Borussiya"" Dortmund futbolçularına məğlub oldu. ""Qarabağ"", Dortmund şəhərində baş tutan birinci görüşdə 0:4, cavab görüşündə isə 0:1 hesabı ilə məğlub oldu və ardıcıl ikinci dəfə, qrup mərhələsinin astanasında mübarizəni dayandırdı. Yarışlara görə Ölkələrə görə 08 mart 2024 tarixinə olan məlumat Qrup mərhələsinin nəticələri Avroliqalarda qol vuran futbolçular 08 mart 2024-cü ilə olan məlumat: Omoniya - Qarabağ oyununda avtoqol qeydə alınıb: Psaltis-1 qol. Həmçinin bax Qarabağ FK-nun mövsümlərinin siyahısı Xarici keçidlər ""Qarabağ"" FK-nun UEFA-nın rəsmi saytında səhifəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=510946
-"""Qarabağ"" ordeni","""Qarabağ"" ordeni — Azərbaycan Respublikasının 3-cü yüksək təltifi. Vətən müharibəsində qələbə münasibətilə təsis edilmişdir. Təsis edilməsi 2020-ci il noyabrın 20-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Vətən Müharibəsində qələbə münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və birinci oxunuşda təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Qarabağ"" ordeninin statutu Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Həmin qanunda deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər Azərbaycan Respublikasının ""Qarabağ"" ordeni ilə Azərbaycan Respublikasının işğal edilmiş ərazilərinin azad olunmasında, düşmənin canlı qüvvəsinin və döyüş texnikasının məhv edilməsində igidlik və mərdlik nümunəsi göstərmiş, hərbi əməliyyatlar zamanı həyat və sağlamlıq üçün real təhlükə şəraitində xidməti borcu və hərbi qulluq vəzifəsini yerinə yetirərkən mərdlik və qətiyyət nümayiş etdirmiş, Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədinin bərpa və mühafizə edilməsində xüsusi xidmət göstərmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları, habelə ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi sahəsində xüsusi xidmətlərinə görə digər şəxslər təltif edilir.Maddə 2. Təltif edən orqan Azərbaycan Respublikasının ""Qarabağ"" ordeni ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası Azərbaycan Respublikasının ""Qarabağ"" ordeni döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər ordenləri və medalları olduqda, ""Zəfər"" ordenindən sonra taxılır. Ordenin təsviri Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Ordenin ümumi təsviri Azərbaycan Respublikasının ""Qarabağ"" ordeni (bundan sonra – orden) 900 əyarlı qızıldan hazırlanmış, yuxarı hissəsi hər iki ucu bükülmüş lent formalı, qalan hissəsi üç təbəqəli konturlanmış 41 mm x 37 mm ölçülü oval formalı lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Ordenin ön tərəfi 2.1. Ordenin ön tərəfində lentin mərkəzində ""QARABAĞ"" sözü yazılmışdır. Lövhənin daxili konturunun içərisində tünd yaşıl minalı fonda dəbilqə, iki kəsişən qılınc, aypara və ulduzdan ibarət kompozisiya təsvir olunmuşdur. 2.2. Lövhənin aşağı hissəsindən yuxarıya doğru sol və sağ tərəflərdə palıd çələngləri təsvir olunmuşdur. 2.3. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 3. Ordenin arxa tərəfi Ordenin arxa tərəfi hamar səthlidir, mərkəzində ordenin seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur.Maddə 4. Ordenin elementləri 4.1. Orden paltara bərkidilmək üçün elementi olan 52 mm x 15 mm ölçülü tünd yaşıl minalı bükülmüş lent formalı lövhəyə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Lövhənin üzərində üfüqi vəziyyətdə nizələr həkk olunmuşdur. Lentin mərkəzində dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Dairəvi lövhənin mərkəzindən yuxarı hissəsində üzəri xətlərlə işlənmiş ikitərəfli şüalı səkkizguşəli ulduz həkk olunmuşdur. 4.3. Dairəvi lövhənin aşağı hissəsindən yuxarıya doğru sol və sağ tərəflərdə səkkizguşəli ulduzu əhatə edən dəfnə çələngləri təsvir olunmuşdur. 4.4. Ordenə paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 52 mm x 10 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678356
-"""Qarabağ"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı","""Qarabağ"" ordeni — Azərbaycanda Vətən müharibəsində qələbə münasibətilə təsis edilmiş ali hərbi ordenidir. 9 dekabr 2020 Məmmədov Şahin İsgəndər oğlu — general-leytenant Nağıyev Əfqan Vəli oğlu — general-leytenant Osmanov Nizam Ramazan oğlu — general-leytenant Rəhimov Arzu Yusif oğlu — general-leytenant Abdullayev Cavid Mirhəmzə oğlu — general-mayor Bağırov Ramin Sabir oğlu — general-mayor Bərxudarov Mais Şükür oğlu — general-mayor Eminov Məmməd Şəmil oğlu — general-mayor Həsənov Hikmət Hüseyn oğlu — general-mayor Kazımov Vasif Ramiz oğlu — general-mayor Abdullayev Rafael Kamil oğlu — polkovnik Cəfərov Ceyhun Sədulla oğlu — polkovnik Əlövsədov Həsən Əli oğlu — polkovnik Quliyev Xaliq Qulu oğlu — polkovnik Məmmədov Teymur Davud oğlu — polkovnik Məşədiyev Taleh Vəliyət oğlu — polkovnik Musayev Telman Qurban oğlu — polkovnik Namazov Eldəniz Firuddin oğlu — polkovnik Omarov Barat Bayram oğlu — polkovnik Orucəliyev Mayis Mirzəyar oğlu — polkovnik Pənahov Elşad İslam oğlu — polkovnik Rəhimov Rəşad Manaf oğlu — polkovnik Rüstəmov Zaur Zeynalabdul oğlu — polkovnik Rzayev Gülməmməd Tofiq oğlu — polkovnik Seyfullayev Cəbi Güləhməd oğlu — polkovnik Şıxiyev Həbib Vələddin oğlu — polkovnik Abduləzizov Elnur Abduləziz oğlu — polkovnik-leytenant Abdullayev Vüqar Arif oğlu — polkovnik-leytenant Ağagülov Elşən Etibar oğlu — polkovnik-leytenant Ağcayev Bayram İlyas oğlu — polkovnik-leytenant Aslanov Rəşad Əmirbəy oğlu — polkovnik-leytenant Bağırov Ceyhun Əkbər oğlu — polkovnik-leytenant Bayramov Teyyub Nurəli — polkovnik-leytenant Bədəlov Firuz Əhməd oğlu — polkovnik-leytenant Əmirov Zamiq Məhəmməd oğlu — polkovnik-leytenant Əsədli Aqil Əlirza oğlu — polkovnik-leytenant Fərmanov Reyhun Arif oğlu — polkovnik-leytenant Haqverdiyev Qulam Fikrət oğlu — polkovnik-leytenant Həziyev Şəmşir Bəxtiyar oğlu — polkovnik-leytenant Hüseynov Elxan Kərim oğlu — polkovnik-leytenant İbrahimov Pərviz Bəhram oğlu — polkovnik-leytenant İsmayılov Samir Əlmusa oğlu — polkovnik-leytenant Qənbərov Mehman Nərman oğlu — polkovnik-leytenant (ölümündən sonra) Quliyev Anar Eldar oğlu — polkovnik-leytenant Quliyev Ümüdvar Əzizalı oğlu — polkovnik-leytenant Qurbanov Səfər Qurban oğlu — polkovnik-leytenant Məmmədov Ehtiram Eldar oğlu — polkovnik-leytenant Məmmədov Elçin Ziyadxan oğlu — polkovnik-leytenant Məmmədov Elmir Ağamalı oğlu — polkovnik-leytenant Məmmədov Zaur Alxan oğlu — polkovnik-leytenant Mustafayev Babək Salman oğlu — polkovnik-leytenant Müslümov Dəyanət Nuru oğlu — polkovnik-leytenant Rəfiyev Elçin Mirzəxan oğlu — polkovnik-leytenant Rizvanov Həbib Səməd oğlu — polkovnik-leytenant Rüstəmov Teyfur Çərkəz oğlu — polkovnik-leytenant Rüstəmov Zaur Tahir oğlu — polkovnik-leytenant Rzayev Orxan Nüsrət oğlu — polkovnik-leytenant Salahov Vüqar Nizami oğlu — polkovnik-leytenant Səlimov Şamxal Naid oğlu — polkovnik-leytenant Şadmanov Nəsimi Yunis oğlu — polkovnik-leytenant Şəfiyev Famil Mirsahib oğlu — polkovnik-leytenant Şirvanov Mehman Mirəziz oğlu — polkovnik-leytenant (ölümündən sonra) Tağıyev Samir Nəsrəddin oğlu — polkovnik-leytenant Ağayev Rövşən Eldar oğlu — mayor Axundov Emil Aqil oğlu — mayor Atakişiyev Rəşad Nazim oğlu — mayor Babayev Mahir Tahir oğlu — mayor Balıev Hüseynağa Salman oğlu — mayor (ölümündən sonra) Bilalov Amil Adil oğlu — mayor Cəfərov Azad Asif oğlu — mayor Daşdəmirov Nail Təmraz oğlu — mayor Eminov Elimdar Həsən oğlu — mayor Əliyev Kəramət İbrahim oğlu — mayor Əliyev Pərviz Həmzə oğlu — mayor Əliyev Ramin Rizvan oğlu — mayor Əliyev Rəvan Musa oğlu — mayor Fərəcov Cavid Yaşar oğlu — mayor Fərəcov Əliheydər İsrafil oğlu — mayor Hacıyev Ramid Nəriman oğlu — mayor (ölümündən sonra) Həsənov Əlişan Şakir oğlu — mayor Həsənov Hümmət Fərrux oğlu — mayor Hüseynov Rəhim Qədir oğlu — mayor (ölümündən sonra) Kərimov Taleh Adil oğlu — mayor (ölümündən sonra) Qənbərov İdris Dərya oğlu — mayor Qəribov Sahib Xanlar oğlu — mayor Qlinçev Anar Mirzəli oğlu — mayor Mehdiyev Rüstəm Süleyman oğlu — mayor Məlikov Vüqar Telman oğlu — mayor Məmmədov Elşən Tağı oğlu — mayor Mikayılov Azər Əmrah oğlu — mayor (ölümündən sonra) Muxtarov Ələsgər Faiq oğlu — mayor Paşayev Elsevər Vaqif oğlu — mayor (ölümündən sonra) Səfərov Elgün Elmar oğlu — mayor Süleymanlı Elçin Səlimxan oğlu — mayor Şükürov Mahmud Sabir oğlu — mayor Zeynalov Rauf Çingiz oğlu — mayor Ağayev Şamxal Elşad oğlu — kapitan Aslanov Elmin Məhərrəm oğlu — kapitan Babayev Xaliq Əli oğlu — kapitan Baxşəliyev Nizami Füzuli oğlu — kapitan Gülüyev Zaur Rusxət oğlu — kapitan Hacımuradov Səbrulla Hacımurad oğlu — kapitan Həsənov Vüsal Oktay oğlu — kapitan Hüseynov Elşən Əli oğlu — kapitan Hüseynov Ülvü Möhsün oğlu — kapitan (ölümündən sonra) Hüseynzadə Həmidağa Bağı oğlu — kapitan (ölümündən sonra) İbadov Tahir Allahverdi oğlu — kapitan İbrahimov Abdal Rafiq oğlu — kapitan Qurbanov Elman Xanlar oğlu — kapitan Məmmədov Ceyhun İslam oğlu — kapitan Məmmədov Əsgər Zaman oğlu — kapitan Məmmədov Nurlan Qabil oğlu — kapitan Rəşidli Tamerlan Elçin oğlu — kapitan Rüstəmzadə Qalib Firdovsi oğlu — kapitan Rzabəyli Eltürk Əli oğlu — kapitan Şikarov Nəcəf Şikar oğlu — kapitan (ölümündən sonra) Şirinov Kamil Əliş oğlu — kapitan (ölümündən sonra) Tağıyev Elçin Ağaqulu oğlu — kapitan (ölümündən sonra) Vəliyev Rəşad Elşən oğlu — kapitan Həşimov Fərrux Mirzəmməd oğlu — kapitan-leytenant (ölümündən sonra) Abbasbəyli Həmid Cavanşir oğlu — baş leytenant (ölümündən sonra) Abbaslı Arif Firuz oğlu — baş leytenant (ölümündən sonra) Abbaslı Cəlal Cəlil oğlu — baş leytenant Abbaslı Cəsarət Ədalət oğlu — baş leytenant Abbasov Eldar Adil oğlu — baş leytenant Abdullayev İbrahim Habil oğlu — baş leytenant (ölümündən sonra) Abdullayev Ramazan Səfəralı oğlu — baş leytenant Ağayev Süleyman Əhəd oğlu — baş leytenant Aslanov Ülvü Tahir oğlu — baş leytenant Əhmədzadə Natiq Nadir oğlu — baş leytenant Ələkbərov Əlisahib Selman oğlu — baş leytenant (ölümündən sonra) Əliyev Faiq Fəyyaz oğlu — baş leytenant Əsgərzadə Bəkir Zakir oğlu — baş leytenant Feyzullayev Polad Taryel oğlu — baş leytenant Həsənov Vüsal Vüqar oğlu — baş leytenant Hüseynov Nəbi Hacıbala oğlu — baş leytenant (ölümündən sonra) Kazımov Kamran Qurbanəli oğlu — baş leytenant (ölümündən sonra) Quliyev Tural Adil oğlu — baş leytenant Qüdrətli Elçin Yaşar oğlu — baş leytenant Lətifov Lətif Nazim oğlu — baş leytenant Mustafayev Rauf Əzizağa oğlu — baş leytenant Nəcəfov Cəmil Nəcəf oğlu — baş leytenant (ölümündən sonra) Rzazadə Həsən Vüqar oğlu — baş leytenant (ölümündən sonra) Salmanov Həmzə Telman oğlu — baş leytenant Zeynalov Elnur Elsevər oğlu — baş leytenant (ölümündən sonra) Bayramov Emil Mürsəl oğlu — leytenant Bədəlov Fərəc Simran oğlu — leytenant Eyvazov Elvin Pərviz oğlu — leytenant Əsədov Emil Balaqardaş oğlu — leytenant (ölümündən sonra) Hüseynov Qarakişi Arif oğlu — leytenant Qaraşov Məhəmməd İlham oğlu — leytenant Qədirov Məhəmməd Valeh oğlu — leytenant Mehdiyev Rəşad Faxrəddin oğlu — leytenant Məmmədov Əhməd Qüdrət oğlu — leytenant Mövlamov Sabir Rasim oğlu — leytenant Rəsulov Samir Elxan oğlu — leytenant Səmirov Baloğlan Nəriman oğlu — leytenant Şirinov Pünhan Niyaz oğlu — leytenant Cabbarov Yusif Yunsur oğlu — baş gizir Cavadov Natiq Şahin oğlu — baş gizir Fərəcov Famil Yavər oğlu — baş gizir Yusifov Mehman Musa oğlu — baş gizir (ölümündən sonra) Mehdizadə Mərdan Əhməd oğlu — baş miçman (ölümündən sonra) Budaqov Rufiz Şirzad oğlu — gizir (ölümündən sonra) Cavadlı Nemət Cavid oğlu — gizir (ölümündən sonra) Ələsgərli Zaur Mübariz oğlu — gizir (ölümündən sonra) Əliyev Tural Səfər oğlu — gizir Əmənov Məhəmməd İltizam oğlu — gizir (ölümündən sonra) Əsgərov Asəf İlqar oğlu — gizir (ölümündən sonra) Həsənov Mustafa Elşad oğlu — gizir Hüseynov Azər Fəxrəddin oğlu — gizir İbrahimov Əlmuxtar Gülağa oğlu — gizir Qarayev Əfsər Hafis oğlu — gizir Qasımov Nuran Sabir oğlu — gizir Quliyev Nəbi Tələt oğlu — gizir Quliyev Şəhriyar Nəsib oğlu — gizir (ölümündən sonra) Mirzəyev Zəka Kamal oğlu — gizir Nağıyev Anar Sahib oğlu — gizir (ölümündən sonra) Rəşidov Tural Fazil oğlu — gizir (ölümündən sonra) Sadıqlı İbrahim Şahin oğlu — gizir (ölümündən sonra) Zeynalov Xalid İltifat oğlu — gizir Məmmədov Vüsal Qüdrət oğlu — miçman (ölümündən sonra) Nəcəfov Fuad Taleh oğlu — miçman (ölümündən sonra) Rəcəbov Ruslan Rəcəb oğlu — miçman (ölümündən sonra) Səfərov Elvin Ramiz oğlu — miçman (ölümündən sonra) Abdullayev Elcan Elçin oğlu — kiçik gizir Cavadov Yelmar Elgiz oğlu — kiçik gizir Dəmirov Siyahim Əlizamin oğlu — kiçik gizir (ölümündən sonra) Əzizli Əziz Sabir oğlu — kiçik gizir Xanzadə Elnur Yusif oğlu — kiçik gizir Qardaşxanov İbrahim Səmid oğlu — kiçik gizir Qasımov Mirağa Hafiz oğlu — kiçik gizir (ölümündən sonra) Quliyev Pərviz Aydəmir oğlu — kiçik gizir Quluzadə Orxan Elxan oğlu — kiçik gizir (ölümündən sonra) Mənəfov Şahmar Vidadi oğlu — kiçik gizir (ölümündən sonra) Mikayılov Nazim Namik oğlu — kiçik gizir Musayev Ramil Aydın oğlu — kiçik gizir (ölümündən sonra) Şıxəliyev Mehti Yalçın oğlu — kiçik gizir (ölümündən sonra) Abdullayev Tural Şakir oğlu — baş çavuş (ölümündən sonra) Allahyarov Vüsal Şakir oğlu — baş çavuş (ölümündən sonra) Hüseynli Ələddin Zahid oğlu — çavuş Cabbarov Elnur Şahmurad oğlu — əsgər (ölümündən sonra) Məhərrəmov Əkbər Səyyaf oğlu — əsgər Mənaflı Dursun Marif oğlu — əsgər 12 yanvar 2021 Səlcuq Bayraqdar — Türk iş adamı, mühəndis, texniki direktor və Baykar Makinanın ortaq sahibi. Haluk Bayraqdar — Baykar Makinanın baş meneceri.24 iyun 2021 Məmmədov Alay Zeynəddin oğlu — polkovnik-leytenant Mirzəyev Hikmət İslam oğlu — mayor 7 noyabr 2023 Həsənov Zakir Əsgər oğlu — general-polkovnik Vəliyev Kərim Tofiq oğlu — general-polkovnik Əfəndiyev Ənvər Zəkəriyyə oğlu — general-leytenant Mirzəyev Hikmət İzzət oğlu — general-leytenant Tahirov Ramiz Firudin oğlu — general-leytenant",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=698712
-"""Qarabağ bülbülləri"" ansamblı","""Qarabağ bülbülləri"" ansamblı — bədii rəhbəri Murad Rzayevdir. Ansambl dünyanın əksər ölkələrində Azərbaycanı mahnı festivallarında təmsil edərək, 40 qızıl medal, 100-dən cox fəxri fərman almış, 12-sənədli və bədii filmlədə çəkilərək Zaqafqaziya Ümumittifaq və Beynəlxalq Festivallar Laureatı adına layiq görülmüşdür. Mükafatları Sovet İttifaqı Mərkəzi komitəsinin mükafatı SSRİ Xalq Təsərrufatı Nailiyyətlər Sərgisinin mükafatı Ağdam Rayon Partiya Komitəsinin mükafatı Ümumittifaq Komsomolun Mərkəzi Komtəsinin mükafatı Pioner Təşkilatının Mərkəzi Komitəsinin mükafatı Həmçinin bax Qarabağ bülbülləri (film, 1977) Oğlan (film, 1984) Xarici keçidlər Şirinov E. ""Qarabağ bülbülləri""nin yaradıcısı kimdir. ""Təzadlar"" qəzeti, 20 may 2008, səh. 8. (az.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=295291
-"""Qaraheybət"" aviasiya poliqo­nunda helikopter qəzası","Qaraheybət helikopter qəzası və ya Qaraheybət faciəsi — Azərbaycan Respublikası Dövlət Sərhəd Xidmətinin (DSX) hərbi helikopterinin Xızı rayonu ərazisində yerləşən ""Qaraheybət"" aviasiya poliqonunda təlim uçuşları yerinə yetirərkən qəzaya uğraması. İlkin məlumatlara görə, helikopterin qəzaya uğraması nəticəsində 14 nəfər həlak olmuş, 2 nəfər isə yaralanmışdır. Bu, Azərbaycanın hüquq-mühafizə orqanlarının tarixindəki ən böyük aviasiya qəzasıdır.Qəzadan dərhal sonra DSX-nin və Baş Prokurorluğun rəhbər heyəti hadisə yerinə getmişdir. Baş Prokurorun birinci müavini ədliyyə general-mayoru Elçin Məmmədovun rəhbərliyi ilə hadisə haqqında istintaq başlanılmışdır. Hadisənin səbəbi hələ də araşdırılır.Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və vitse-prezident Mehriban Əliyeva, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və ölkədəki digər siyasi xadimlər, xarici ölkələrin Azərbaycandakı səfirlikləri, eləcə də beynəlxalq qurumlar tərəfindən hadisədə həlak olan şəxslərin doğmalarına və yaxınlarına başsağlığı verilmişdir. ""Mi-17"" tipli hərbi helikopter DSX-nin arsenalına təxminən 2011-ci ildə daxil edilmişdir. Bu helikopterin təyinatı quru qoşunların mobilliyinin artırılmasına və d��yüş meydanında atəş dəstəyinin verilməsinə hesablanmışdır. DSX-nin aviasiya sistemində ""Mi-17"" bütün variantlarda istifadə olunur. Sərhəd zastavaları müxtəlif relyef quruluşuna malik ərazilərdə olduğu üçün, ucqar nöqtələrə məhz sözügedən helikopter vasitəsilə gedilir. Hadisə nəticəsində yaralanan Emil Cəfərova görə, ""Mİ-17"" dünyada ən universal helikopterlərdən biridir. Bunlardan İkinci Qarabağ müharibəsində də istifadə olunmuşdur. O həmçinin, helikopterin pilot barədə danışarkən onun birinci dərəcəli pilot olduğunu bildirmişdir, onu ""canlı əfsanə"" adlandırmışdır. DSX-nin rəhbəri Elçin Quliyev pilot Fizuli Cavadovun təcrübəli olduğunu vurğulamış və onun Birinci Qarabağ müharibəsinin iştirakçısı olduğunu, helikopterin demək olar yeni olduğunu və qısa müddət əvvəl onda təmir işləri aparıldığını bildirmişdir. DSX-nin döyüş növbəsinə çıxan aviasiya vasitələri uçuşdan əvvəl texniki baxışdan keçirilir. Döyüşə hazır olması ilə bağlı raport qəbul edildikdən sonra, helikopter tapşırığa göndərilir. Helikopterlər tapşırığı yerinə yetirdikdən sonra təkrar yoxlanışa qayıdır, yenidən döyüşə hazır vəziyyətə gətirilir.Azərbaycan tarixində ən dəhşətli helikopter qəzası 20 noyabr 1991-ci il tarixində Xocavənd rayonunun Qarakənd kəndində yaxınlıqlarında baş vermişdir. Qarakənd faciəsi kimi bilinən hadisə nəticəsində Tofiq İsmayılov, İsmət Qayıbov, Məhəmməd Əsədov və başqaları olmaqla ümumilikdə 22 nəfər həlak olmuşdur. 24 iyul 2019-cu il tarixində Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus təlim uçuşları həyata keçirən MİQ-29 təyyarəsi qəfil radarlardan itmişdir. Təyyarə Xəzər dənizinə düşəndən sonra pilot polkovnik-leytenant Rəşad Atakişiyev itkin düşmüş, uzun axtarışlardan sonra pilotun nəşi tapılmışdır. 2021-ci il 30 noyabr tarixində saat 10:40 radələrində Dövlət Sərhəd Xidmətinin Azərbaycanın şərqində yerləşən Səngəçal aerodromundan qalxan Mi-17 hərbi helikopteri paytaxt Bakı şəhərindən 70 kilometr (43 mil) uzaqlıqdakı Xızı rayonu ərazisində yerləşən ""Qaraheybət"" aviasiya poliqonunda təlim uçuşları yerinə yetirərkən qəzaya uğramışdır.Helikopterin qara qutusunun tapıldığını deyən Quliyev hadisədə heç bir kənar qüvvənin iştirakı olmadığını əlavə etmişdir. Qəzanın səbəbi kimi ilkin ehtimallar olaraq pilotun ehtiyatsızlığı, helikopterdə baş vermiş hər hansı texniki nasazlıq, hava şəraiti, o cümlədən hər-hansı digər səbəb irəli sürülmüşdür. Hadisə nəticəsində yaralanmış Emil Cəfərov qəzanın enişin yerinə yetirilməsi zamanı baş verdiyini bildirmişdir. Onun sözlərinə görə, helikopter təzə idi və onun hər bir şeyi yoxlanılmışdı. Küləklə bağlı heç bir məhdudiyyət aşılmamışdı, proqnoza görə külək günortadan sonra olmalı idi. Digər yaralı Ramil Ədilov da çox küləyin və heç bir kənar müdaxilənin olmadığını bildirmişdir.Hadisədən dərhal sonra Dövlət Sərhəd Xidmətinin və Baş Prokurorluğun rəhbər heyəti hadisə yerinə getmişdir. Faktla bağlı Baş Prokurorluğun İstintaq idarəsində Cinayət Məcəlləsinin 352.2 (uçuş və ya uçuşa hazırlıq qaydalarını pozma ehtiyatsızlıqdan iki və ya daha çox şəxsin ölümünə səbəb olduqda) və digər maddələri ilə cinayət işi başlanmış və cinayət işinin istintaqı Baş Prokuror tərəfindən xüsusi nəzarətə götürülmüşdür. Helikopter qəzasını araşdıran istintaq qrupuna Baş Prokurorun birinci müavini ədliyyə general-mayoru Elçin Məmmədov rəhbərlik etmişdir. 2 dekabrda helikopterin qara qutusu tədqiq edilsin deyə Rusiyanın Kazan şəhərinə, helikopterin istehsal olunduğu zavoda göndərilmişdir. Qəzaya nəyin səbəb olduğu dərhal açıqlanmayıb.Qara qutuların tədqiqi zamanı müəyyən olunub ki, helikopter havaya qalxdıqdan 16 dəqiqə 59 saniyə sonra meydançaya eniş etmək qərarı qəbul edilib, həmin vaxt helikopterin sürəti 141 km/saat, radiohündürlük 101 metr olub. Uçuşun 17 dəqiqə 10-cu saniyəsində, eniş zamanı küləyin təsiri nəticəsində helikopterin uçuş sürəti 0 km/saat, radiohündürlük 89 metrə qədər dəyişib. Helikopterin qəzaya uğraması nəticəsində üç polkovnik, beş mayor, dörd kapitan, iki leytenant və bir podratçı həlak həlak olmuşdur. Həlak olanların nəşləri Səhiyyə Nazirliyinin Bakıda yerləşən Məhkəmə-Tibbi Ekspertiza və Patoloji Anatomiya Birliyinə gətirilmiş, müayinə olunduqdan sonra növbəti gün morqdan çıxarılaraq DSX-nin ""Sərhədçi"" İdman Kompleksində onların vida mərasimi keçirilmişdir. Həlak olanların çoxusu II Şəhidlər xiyabanında, Fərid Nağıyev isə Beyləqan Şəhidlər xiyabanında dəfn olunmuşdur. Azərbaycan Dövlət Sərhəd Xidmətinin rəhbəri Elçin Quliyev qəzada həlak olan əsgərlərə şəhid statusunun veriləcəyini demiş, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin hadisənin təfərrüatlarının daha da aydınlaşdırılması, şəhidlərin dəfn edilməsi və yaralıların müalicəsi üçün lazım olan hər şeyin edilməsi ilə bağlı tapşırıqlar verdiyini də diqqətə çatdırmışdır. Əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Sahil Babayev qəzada həlak olanların ""şəhid"" olduğunu bildirmiş, bu statusda nəzərdə tutulan bütün ödənişlərin onların ailələrinə ödəniləcəyini, mənzil və avtomobil təminatı olacağını əlavə etmişdir. DSX-nin məlumatına görə, hadisə nəticəsində həlak olanların siyahısı: Cavadov Fizuli Əli İbram oğlu — polkovnik Nəbiyev Elçin Fikrət oğlu — polkovnik Nəzirov Emil Nəzir oğlu — polkovnik Həsənov Elmir Mircəlil oğlu — mayor Əhmədov Elbrus Səmrəddin oğlu — mayor Mayılov Emil Şahid oğlu — mayor Məmmədov Murad Yaşar oğlu — mayor Əliyev Emil Elman oğlu — mayor Əhmədxanov Ceyhun Xanlar oğlu — tibb xidməti kapitanı Bayramlı Cavid Əhliman oğlu — kapitan Əliyev Xəyyam Əlixan oğlu — kapitan Qaraisayev Teymur Ənvər oğlu — kapitan Nağıyev Fərid Təyyar oğlu — baş leytenant Süleymanov Abdulla Telman oğlu — leytenantQəza nəticəsində bir polkovnik və bir kapitan isə yaralanmışdır. Quliyev qəza zamanı xəsarət alan iki hərbçi ilə telefonla danışdığını və onların səhhətinin normal olduğunu bildirmişdir. DSX-nin Mətbuat Mərkəzinin 4 dekabrda verdiyi məlumata görə, hər iki hərbi qulluqçunun səhhəti normaldır, onların sağlamlıqlarının bərpa olunması və qısa müddətdə xidmətə qaytarılmaları üçün bütün lazımi tədbirlər görülür. DSX-nin məlumatına görə, hadisə nəticəsində yaralananların siyahısı: Cəfərov Emil Məmməd oğlu — polkovnik-leytenant Ədilov Ramin Ramiz oğlu — kapitan Reaksiyalar Ölkə daxili Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və vitse-prezident Mehriban Əliyeva həlak olanların ailələrinə başsağlığı veriblər. Milli Məclisin sədri Sahibə Qafarova qəza nəticəsində həlak olanların ailələrinə başsağlığı vermişdir. DSX rəisi, general-polkovnik Elçin Quliyev həlak olan hərbi qulluqçuların ailələrinə başsağlığı vermiş və qeyd etmişdir ki, ""onların xatirəsi daima yaşayacaq"". Quliyev 2 dekabrda+ DSX-nın digər vəzifəli şəxsləri ilə birlikdə həlak olan hərbi qulluqçular Cavadov və Əliyevin məzarlarını ziyarət etmişdir. Milli Məclisin 3 dekabrda keçirilən payız sessiyasının plenar iclasında qəzada həlak olan hərbi qulluqçuların xatirəsi 1 dəqiqəlik sükutla yad edilmişdir. BMT-nin Azərbaycandakı rezident-əlaqələndiricisi Vladanka Andreyeva Xızıda faciəvi helikopter qəzası xəbərinin onu kədərləndirdiyini bildirmiş, yaxınlarını itirən ailələrə dərin hüznlə başsağlığı vermişdir. Türk Dövlətləri Təşkilatı və Demokratiya və İqtisadi İnkişaf naminə Təşkilat (GUAM) Azərbaycana başsağlığı vermişdir. Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevə telefonla zəng edərək Azərbaycanda hərbi helikopterin qəzaya uğraması nəticəsində həlak olan hərbçilərə başsağlığı verib. Türkiyənin milli müdafiə naziri Hulusi Akar Azərbaycanın müdafiə naziri general Zakir Həsənova və Dövlət Sərhəd Xidmətinin rəisi general Elçin Quliyevə başsağlığı vermişdir. Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi, Türkiyə Böyük Millət Məclisinin sədri Mustafa Şentop, Türkiyənin vitse-prezidenti Fuat Oktay, Türkiyə xarici işlər naziri Mövlüd Çavuşoğlu, Türkiyə Prezidentinin mətbuat katibi İbrahim Kalın, Türkiyə Prezidenti Administrasiyasının Kommunikasiya İdarəsinin rəhbəri Fəxrəddin Altun, Türkiyənin Prezident Administrasiyasının Müdafiə Sənayesi İdarəsinin rəhbəri İsmail Demir, Türkiyənin mədəniyyət və turizm naziri Mehmet Nuri Ersoy, Türkiyənin İYİ Partiyanın sədri Meral Akşenər, Türkiyənin sabiq baş naziri Binəli Yıldırım, Türkiyənin ""Baykar Makine"" şirkətinin texniki direktoru Səlcuq Bayraqdar Azərbaycan xalqına başsağlığı vermişdir. Şimali Kipr Türk Respublikasının Prezidenti Ərsin Tatar qəza nəticəsində hərbi qulluqçuların həlak olması ilə bağlı Azərbaycana başsağlığı vermişdir. Qazaxıstanın Birinci Prezidenti Nursultan Nazarbayev qəza nəticəsində hərbi qulluqçuların həlak olması ilə bağlı Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevə başsağlığı vermişdir. İran Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Səid Xətibzadə Azərbaycan Respublikası hökumətinə və xalqına, həmçinin hərbi helikopterin faciəvi qəzaya uğraması nəticəsində həlak olanların ailələrinə dərin hüznlə başsağlığı vermişdir. İran Silahlı Qüvvələrinin Baş qərargah rəisi Məhəmməd Baqiri Azərbaycanın müdafiə naziri Zakir Həsənov və Silahlı Qüvvələrin Baş qərargah rəisi Kərim Vəliyevə başsağlığı vermişdir. Ukrayna Baş prokuroru İrina Venediktova Azərbaycana başsağlığı vermişdir. Gürcüstan Baş nazirinin müavini, xarici işlər naziri David Zalkaliani helikopter qəzası ilə bağlı Azərbaycana başsağlığı vermişdir. Misir Ərəb Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyi helikopter qəzası ilə bağlı Azərbaycana başsağlığı vermişdir.ABŞ-nin Azərbaycandakı səfiri Örl Litzenberger, Avstraliyanın Azərbaycandakı səfirliyi, Belarusun Azərbaycandakı səfirliyi, İranın Azərbaycandakı səfirliyi, İtaliyanın Azərbaycandakı səfirliyi, Fələstinin Azərbaycandakı səfirliyi, Fransanın Azərbaycandakı səfiri Zakari Qross, Böyük Britaniyanın Azərbaycandakı səfiri Ceyms Şarp, Niderlandın Azərbaycandakı səfiri Pauline Eizema, Xorvatiyanın Azərbaycandakı səfirliyi, İndoneziyanın Azərbaycandakı səfirliyi, İsrailin Azərbaycandakı səfiri Corc Dik, Qazaxıstanın Azərbaycandakı səfirliyi, Serbiyanın Azərbaycandakı səfirliyi, Slovakiyanın Azərbaycan səfirliyi, Gürcüstanın Azərbaycan səfirliyi, Pakistanın Azərbaycandakı səfirliyi, Rusiyanın Azərbaycandakı səfirliyi və Yaponiyanın Azərbaycandakı səfirliyi hərbi helikopter qəzası ilə əlaqədar Azərbaycan xalqına başsağlığı vermişdir. Konspirasiya nəzəriyyələri Helikopter qəzası ilə bağlı ilk anlardan müxtəlif iddialar dövriyyəyə buraxılmışdır. Çoxları, o cümlədən ciddi analitiklər əminliklə iddia edirdilər ki, qəza hansısa xarici qüvvənin işidir və hökumət bunu basdırmağa çalışır. Bəziləri qəzada həlak olan hərbçilərin sui-qəsdə məruz qaldığını irəli sürmüşdür. Helikopterdə 16 nəfərlik heyət olması hərbi qaydalara uyğun olub-olmaması, yüksək rütbəli zabitlərin bir helikopterə mindirilməsi də sual doğurmuşdur. Aşqabadda və Soçidə Azərbaycan üçün əldə olunan uğurlu nəticələrdən dərhal sonra baş verməsi Azərbaycan ictimaiyyətində suallar yaratmışdır. Əlavə olaraq, ictimaiyyət daxilində qəza ilə Qarakənd faciəsinin müqayisəsi aparılmışdır. Həmçinin, bəzi nəzəriyyələrdə həlak olanların ""narkoticarətin üstünü açmış zabitlər "" olduğunu deyərək sui-qəsd ehtimalı müdafiə edilmiş, bəzilərində isə helikopterin ""Rusiya qırıcısı tərəfindən göydə vurulduğu"" iddia edilmişdir. Qəzanın texniki nasazlıq nəticəsində baş verdiyini düşünənlər də hər hansı nasaz avadanlıqların məmur korrupsiyası ilə əlaqələndirilə biləcəyini iddia edərək hökuməti günahlandırırlar. Bu kimi nəzəriyyələrin formalaşmasında əsas problem kimi Türkiyənin dövlət qurum və siyasi xadimlərinin başsağlığı ünvanlamalarına baxmayaraq, Azərbaycanın dövlət qurumlarından buna ətraflı münasibətin bildirilməməsi idi. Qəzadan 5 saat yarım keçəndən sonra ictimaiyyətə həlak olan və yaralanan hərbçilərin adı, hadisənin ilkin səbəbi isə ondan da 2 saat sonra açıqlanmışdır. Əlavə olaraq, DSX-nin rəisi Quliyevin brifinqinə mətbuat cəmi bir neçə dəqiqə qalmış çağırılmış, bu səbəbdən də mətbuatın kiçik bir qismi qatılmağa çatmışdır. Helikopterin qara qutusunun Rusiyaya göndərilməsi də təxribat versiyasının səsləndirilməsində rol oynamışdır.Bakıda yerləşən ""Şərq-Qərb"" Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru Ərəstun Oruclu bildirmişdir ki, ""düşmən sakitliklə öz işini davam etdirir. Bir qəzada bir neçə məqsədinə nail oldu."" Oruclu bu ""düşmənin"" adını çəkmədən, qəzanın Azərbaycanın ""bütün silah və texnikaları düşməndən almasını"" və Azərbaycanın ""Xəzər dənizində yalnız düşmənlə birgə"" fəaliyyət göstərməsini təmin etmək cəhdi olduğunu təkid etmidir. Burada o, ""düşmən"" dedikdə Rusiyanı nəzərdə tuturdu. Jurnalist Mehman Hüseynov yazmışdır ki, ""köhnə, istismar müddəti bitmiş texnikanı orduya alıb verənlərin kimliyini araşdırmaq lazımdır"" və yalnız bundan sonra ""hər şey aydınlaşacaq"".Politoloq Zərdüşt Əlizadə konspiroloji fikirləri rədd edərək hadisədə heç bir şübhəli məqamın olmadığını bildirmişdir. O, bunun birinci qəza olmadığını vurğulamış və bütün dünyada bu cür qəzaların baş verdiyini əlavə etmişdir. Prezidentin köməkçisi Hikmət Hacıyev sosial şəbəkələrdə rəsmi məlumat olmadan həlak olanların siyahısına adların əlavə edilməsini tənqid etmişdir. O əlavə etmişdir ki, ""bu, ailələr üçün travma ola bilər"". Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroru, I dərəcəli dövlət ədliyyə müşaviri Kamran Əliyev qeyd etmişdir ki, ""bəzi şəxslər tərəfindən bu hadisədən siyasi məqsədlər üçün sui-istifadə hallarına cəhdlər göstərilir, heç bir fakta söykənməyən əsassız şayiələr yayılır"". Əliyev əlavə etmişdir ki, bu kimi şəxslər barədə ölkə qanunvericiliyində nəzərdə tutulan ""ən sərt tədbirlərin görülməsi təmin ediləcək"", son olaraq bildirmişdir ki, ""bu faciədən siyasi məqsədlər üçün istifadə edilməsi yolverilməzdir"". Milli Məclisin deputatı Naqif Həmzəyev qəzadan sonra ""həmişə olduğu kimi sosial şəbəkələrdə müxtəlif versiyalar və təkliflərin"" səsləndiyini qeyd etmiş, irəli sürülən ehtimalların ""nəticə etibarilə müxtəlif yanlış informasiyaların tirajlanmasına gətirib çıxartdığını"" bildirmiş və bilərək və ya bilməyərəkdən saxta məlumatları ""tirajlayaraq ictimaiyyəti çaşdırdıqlarını"" söyləmişdir. O həmçinin, DSX rəhbəri Elçin Quliyevin sözlərindən sitat gətirərək bildirmişdir ki, ""kənar müdaxilədən söhbət gedə bilməz"". hərbi ekspert Üzeyir Cəfərov iddialara cavab olaraq qəzada təxribatın olması haqda danışarkən bildirmişdir ki, bu, ""ümumiyyətlə mümkün deyil"". Hərbi ekspert Ramil Məmmədli sosial mediada həqiqətə uyğun olmayan məlumatların yayıldığını qeyd etmişdir. ""Caliber""in layihə müəllifləri qeyd etmişdir ki, ""faciə ilə bağlı rəsmi araşdırmanın nəticələrinin açıqlanmasını gözləməyən konspirologiya sevərlər sosial şəbəkələrdə qəzanın səbəbləri ilə bağlı müxtəlif, o cümlədən hadisədə xarici xüsusi xidmət orqanlarının əlinin olması kimi cəfəng versiyaları irəli sürüblər"". Hərbi ekspert Ədalət Verdiyev bildirmişdir ki, cəmiyyətdə bu məsələlər qarışdırılmamalıdır. Onun sözlərinə görə, helikopter qəzasını Qarakənd faciəsi ilə əlaqələndirənlər dərindən yanlışa yol vermişdilər. Ekspert bildirmişdir ki, ""hadisənin baş vermə səbəbləri haqqında çox şey danışmaq"" olar, lakin ""söylənən fikirlər bizi əsl reallıqdan yayındıra bilər"". Hərbi ekspert Emin Həsənli bununla əlaqədar demişdir ki, ""bir qrup bu məsələlərdən siyasi məqsəd güdür"" və sanki ""hansısa bir problemin olmağını gözləyirlər"". O bildirmişdir ki, ""ordudan siyasi məqsədlər üçün istifadə etmək olmaz"". Hərbi ekspert Ruslan İmamquliyevə görə, ""araşdırmalar aparılmadan heç bir ekspertin, yaxud sıradan bir şəxsin bu haqda rəy verə bilmə səlahiyyəti yoxdur"". Hərbi ekspert Üzeyir Cəfərov qəzanın bir təxribat olması versiyasını ""şəhidlərə qarşı hörmətsizlik"" adladırmışdır. Saleh Rüstəmov üçün aksiya 1 dekabrda Gədəbəy Rayon İcra Hakimiyyətinin həbsdə olan keçmiş başçısı Saleh Rüstəmovun azadlığa buraxılması tələbi ilə Bakının mərkəzində aksiya keçirilmişdir. Aksiya Qaraheybətdə həlak olan hərbçilərin ümumxalq vida mərasimi ilə üst-üstə düşdüyünə görə bəzi lokal media qurumu tərəfindən bu, ""şəhidlərin xatirəsinə hörmətsizlik"" kimi qələmə verilmiş, ""təxribat"" adlandırılmışdır. Əli Əliyevin həbsi Vətəndaş və İnkişaf Partiyasının sədri Əli Əliyev 9 dekabr 2021-ci il tarixində Sevinc Osmanqızının YouTube kanalı olan Osmanqızı TV-də Qaraheybət aviasiya poliqonunda helikopter qəzası haqqında helikopter qəzasından sağ çıxmağın mümkünsüzlüyü barəsində fikirlər və iddialar səsləndirmişdir. Qəzada yaralanan polkovnik-leytenant Emil Cəfərov və kapitan Ramin Ədilov Vətəndaş və İnkişaf Partiyasının sədri Əli Əliyevi xüsusi ittiham qaydasında məhkəməyə verdilər. Şikayətçilər məhkəməyə Əli Əliyevə qarşı Cinayət Məcəlləsinin 147.1-ci (Böhtan) maddəsinə uyğun olaraq xüsusi ittiham qaydasında şikayət ediblər. Şikayət ərizəsində Əli Əliyevin 6 ay müddətinə azadlıqdan məhrum edilməsi istənilib. 13 yanvar 2021 tarixində Yasamal Rayon Məhkəməsinin hakimi Hüseyn Səfərovun sədrliyi ilə keçirilən prosesdə xüsusi ittiham qaydasında Əli Əliyevə 5 ay həbs cəzası verilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=731421
-"""Qardaş köməyi"" toplusu","""Qardaş köməyi"" toplusu — İctimai-siyasi toplu. Birinci dünya müharibəsi (1914–1918) dövründə Azərbaycanın bir sıra yaşayış məntəqələrində fəaliyyət göstərmiş ""Qardaş köməyi"" təşkilatının orqanı. Əsasən, Qars vilayəti ətrafında zərər çəkmiş müsəlman qaçqınlarının həyatına həsr olunmuş məqalələr dərc edilirdi. Əsas yazıçılar Toplunun əsas mühərrirləri Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Əhməd Cavad, Hüseyn Cavid, Firidun bəy Köçərli, Seyid Hüseyn, Abdulla Şaiq, Şəfiqə xanım Əfəndizadə idi.Jurnalın bir nüsxəsi hələ də İstanbulda saxlanılaraq, mühafizə olunur. Həmçinin bax Məhəmməd Əmin Rəsulzadə ""Qardaş köməyi"" təşkilatı Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, ""Qardaş köməyi"" maddəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=805585
-"""Qardaş köməyi"" təşkilatı","""Qardaş köməyi"" təşkilatı — ictimai təşkilat. Birinci dünya müharibəsi (1914-1918) illərində Azərbaycanın bir sıra yaşayış məntəqələrində fəaliyyət göstərmişdir. Təşkilat��n əsas məqsədi müharibədə əsir düşmüş türk əsgərlərinə, kimsəsizlərə yardım etmək, müalicə olunmalarına kömək göstərmək, onları ərzaqla, geyimlə təmin edib vətənlərinə yola salmaq idi. Cəbhə bölgələrində sahibsiz qalmış türk uşaqlarını toplayıb uşaq evlərinə göndərirdi. Təşkilatın Bakı şöbəsi Nargin adasında saxlanılan türk əsirlərinin azad olunmasında böyük şücaət göstərmişdir. Belə ki, gecələr kiçik qayıqlarda Nargin adasına yan alan azərbaycanlılar yüzlərlə əsiri azad edib Türkiyəyə yola salmağa nail olmuşdular. Əsirlərin bəziləri vətənlərinə qayıtmaqdan imtina edərək, Azərbaycanı özlərinə vətən seçmişdilər. O cümlədən, iki türk əsiri azad olunduqdan sonra Mərdəkanda qalmış, ailə qurmuş və XX əsrin sonlarınadək yaşamışlar. Onların törəmələri Mərdəkanda böyük bir nəsil halında yaşamaqdadır. Nağı Şeyxzamanlının verdiyi məlumata görə, təşkilat ""Qardaş köməyi"" adlı jurnal da nəşr etdirmişdir. Jurnalın bir nüsxəsi İstanbulda mühafizə olunur. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, ""Qardaş köməyi"" təşkilatı maddəsi. Həmçinin bax ""Qardaş köməyi"" toplusu",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=705747
-"""Qartal"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi","""Qartal"" — Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı dəstəsi. Yaradılması Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı hərbi qulluqçulardan ibarət xüsusi təyinatlı dəstələri mövcuddur. Həmin dəstərin hamısı vahid ""Kommando"" adı altında birləşiblər. Ümumi olaraq isə Daxili Qoşunların 9 Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi mövcuddur. ""Qartal"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsidə onlardan biridir. ""Qartal"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi əsasən gizirlərdən və zabitlərdən ibarətdir. Baş geyimləri qırmızı beretdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=705731
-"""Qartal"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi (DİN)","""Qartal"" — Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı dəstəsi. Yaradılması Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı hərbi qulluqçulardan ibarət xüsusi təyinatlı dəstələri mövcuddur. Həmin dəstərin hamısı vahid ""Kommando"" adı altında birləşiblər. Ümumi olaraq isə Daxili Qoşunların 9 Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi mövcuddur. ""Qartal"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsidə onlardan biridir. ""Qartal"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi əsasən gizirlərdən və zabitlərdən ibarətdir. Baş geyimləri qırmızı beretdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=700491
-"""Qaya"" Vokal Kvarteti","Qaya — 1961-ci ildən 1988-ci ilə qədər fəaliyyət göstərmiş Azərbaycan vokal kvarteti. Qrupun heyətinə Arif Hacıyev, Lev Yelisavetski, Rauf Babayev və Teymur Mirzəyev daxil idi. Qrup Azərbaycan, ingilis, ispan, polyak və rus dilində mahnılar ifa etmişdir. 1961-ci ildə Rauf Hacıyev qrupu Azərbaycan Dövlət Estrada Orkestrində işləməyə dəvət etdikdən, ""Qaya"" böyük səhnəyə gəldi. Qrup müxtəlif dövrlərdə Fərəc Qarayev, Fikrət Əmirov, Rauf Hacıyev, Tofiq Babayev, Tofiq Quliyev, Vasif Adıgözəlov və digər bəstəkarla iş görmüşdür. Qrupun yaranması 1960-cı illərinin əvvəllərində Asəf Zeynallı adına orta ixtisas musiqi məktəbində təhsil alan dörd gənc — Arif Hacıyev, Adil Nəzərov, Rauf Babayev və Teymur Mirzəyev vokal kvartet yaratmaq fikrinə düşürlər. Qrupun ilk çıxışları tələbə yığıncaqlarında və musiqi məktəbinin kiçik otaqlarında baş tutur. 1961-ci ildə kvartet bəstəkar Rauf Hacıyev rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Dövlət Estrada Orkestrində ""Qoscaz"" adlandırdılan kollektivə işə dəvət edilir. O zaman kollektiv ""Bakı vokal kvarteti"" adlanırdı. Azərbaycan Dövlət Estrada Orkestrində çalışdıqları dövrdə Adil Nəzərov ailə vəziyyətilə bağlı kollektivdən gedir və onu Lev Yelisavetski əvəz edir. Sonra bəstəkar Murad Kajlayevin dəvətilə kvartet Dağıstana gedir. Burada qrup Rafiq Babayevin rəhbərlik etdiyi ansamblın müşayiəti ilə çıxış edir.Dağıstanda qrup böyük yaradıcılıq şövqü ilə işləsə də, maddi ehtiyacları və ailə problemləri həll olunmadığı üçün Bakıya qayıtmalı olur. Bakıya qayıdarkən qrupun heyəti qatarda kvartetin adı haqqında düşünmək fikrinə düşürlər. Müxtəlif variantlar səslənir. Təkliflərdən biri də ""Qaya"" olur. Moskvada vokalçılar müsabiqəsi Kvartet ilk müvəffəqiyyətini 1966-cı ildə Moskvada keçirilən ""Ən yaxşı Sovet mahnısı ifası"" üzrə Ümumittifaq müsabiqəsində qazandı. Müsabiqənin başlamasından 25 gün əvvəl dəvət aldıqdan sonra ""Qaya"" müsabiqəyə 10 mahnı hazırlamağı bacarır və parlaq bir qələbə qazanır. Bu qələbə ilə qrupa bütün SSRİ-də şöhrət qazanır və kult qrupuna çevrilir. ""Qaya"" ansamblı 1972-ci ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti və Mədəniyyət Nazirliyinin qərarı ilə ""Qaya"" kvarterinə Dövlət Ansamblı statusu verilib. Həmin ildə ""Qaya"" öz şou proqramını yaratmağa qərar verir və Mark Rozovski və Yuli Qusmanı ssenari yazmağa dəvət edir. Şou proqrama ""İsa Məsih — Super ulduz"" rok operasından bir suit daxil edildi. Qrup kvartetdən sekstet olur: Qrupa Tamilla Ağamiyeva və Qalina Barinovanı dəvət olunur. Qrupda İsanın rolunu Rauf Babayev, İuda rolunu Lev Elisavetski, Qalina Barinova isə Maqdalenanı ifa edir. Ansambl üçün geyimləri modelyer Vyaçeslav Zaytsev hazır edir. 1970-ci illərdə ABŞ-də ansambl Hyuston şəhərində yerləşən Caz Kollecində çıxış edib. Çıxış zamanı qrupu auditoriyanın qəribə sükuta uğraması çaşdırır və çıxışdan sonra səhnəni tərk etmək istəyəndə tamaşaçıların gürultulu alqışları onları diksindirir. Daha sonra tamaşaçıların istəyinə görə qrup eyni mahnını bir neçə dəfə təkrar edib. Qrup ABŞ səfərinin ardınca Kubaya qastrol edib. 1979-cu ildə Lev Yelisavetski qrupu tərk edir və onu Cavan Zeynallı əvəzləyir. Qrupun dağılması 1980-ci illərdə ""Qaya""nın tərkibi tez-tez dəyişir. 1985-ci ildə isə ""Qaya""nın nəzdində Caz və kamera orkestri yaradılır və ""Qaya"" estrada simfonik dövlət ansamblı adlanır. 1981-ci ildə ansambla daha bir müğənni — Rauf Əliyev əlavə edildi. 1988-ci ildə Rauf Əliyev qrupdan ayrıldıqdan sonra, onun yerini ""Qaya"" ansamblında işləyən Abbas Əhməd tutdu. Daha sonra ansamblın nəzdində ""Talisman"" adlı rok-qrup da formalaşır. 2001-ci ildə ansamblın bədii rəhbəri Teymur Mirzəyev İsrailə köçdü. Bundan sonra ansambl fəaliyyətini dayandırsa da, sonradan Azərbaycan Dövlət ""Qaya"" Ansamblına çevrildi. 2012-ci ildə Moskva Beynəlxalq Musiqi Evinin teatr salonunda ""Qaya"" vokal kvartetinin 50 illik yubileyinə həsr edilmiş konsert olub. Diskoqrafiya ""Qaya"" qrupun diskoqrafiyasına 8 studiya albomu daxildir. Musiqi repertuarı Filmoqrafiya Abşeron ritmləri (film, 1970) (tammetrajlı musiqili-bədii televiziya filmi)-filmdə iştirak Azərbaycan incəsənəti (film, 1970) Toyda görüş (film, 1970) Mahnı qanadlarında (film, 1972) ""Qaya"" vokal-instrumental ansamblı (film, 1977) Yarımçıq qalmış mahnı (film, 1979) Nəğməkar torpaq (film, 1981) Qaya (film, 2001) Əlvida, cənub şəhəri (film, 2006) Xarici keçidlər Ötən illərin mahnıları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=563314
-"""Qaya"" qrupu","Qaya — 1961-ci ildən 1988-ci ilə qədər fəaliyyət göstərmiş Azərbaycan vokal kvarteti. Qrupun heyətinə Arif Hacıyev, Lev Yelisavetski, Rauf Babayev və Teymur Mirzəyev daxil idi. Qrup Azərbaycan, ingilis, ispan, polyak və rus dilində mahnılar ifa etmişdir. 1961-ci ildə Rauf Hacıyev qrupu Azərbaycan Dövlət Estrada Orkestrində işləməyə dəvət etdikdən, ""Qaya"" böyük səhnəyə gəldi. Qrup müxtəlif dövrlərdə Fərəc Qarayev, Fikrət Əmirov, Rauf Hacıyev, Tofiq Babayev, Tofiq Quliyev, Vasif Adıgözəlov və digər bəstəkarla iş görmüşdür. Qrupun yaranması 1960-cı illərinin əvvəllərində Asəf Zeynallı adına orta ixtisas musiqi məktəbində təhsil alan dörd gənc — Arif Hacıyev, Adil Nəzərov, Rauf Babayev və Teymur Mirzəyev vokal kvartet yaratmaq fikrinə düşürlər. Qrupun ilk çıxışları tələbə yığıncaqlarında və musiqi məktəbinin kiçik otaqlarında baş tutur. 1961-ci ildə kvartet bəstəkar Rauf Hacıyev rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Dövlət Estrada Orkestrində ""Qoscaz"" adlandırdılan kollektivə işə dəvət edilir. O zaman kollektiv ""Bakı vokal kvarteti"" adlanırdı. Azərbaycan Dövlət Estrada Orkestrində çalışdıqları dövrdə Adil Nəzərov ailə vəziyyətilə bağlı kollektivdən gedir və onu Lev Yelisavetski əvəz edir. Sonra bəstəkar Murad Kajlayevin dəvətilə kvartet Dağıstana gedir. Burada qrup Rafiq Babayevin rəhbərlik etdiyi ansamblın müşayiəti ilə çıxış edir.Dağıstanda qrup böyük yaradıcılıq şövqü ilə işləsə də, maddi ehtiyacları və ailə problemləri həll olunmadığı üçün Bakıya qayıtmalı olur. Bakıya qayıdarkən qrupun heyəti qatarda kvartetin adı haqqında düşünmək fikrinə düşürlər. Müxtəlif variantlar səslənir. Təkliflərdən biri də ""Qaya"" olur. Moskvada vokalçılar müsabiqəsi Kvartet ilk müvəffəqiyyətini 1966-cı ildə Moskvada keçirilən ""Ən yaxşı Sovet mahnısı ifası"" üzrə Ümumittifaq müsabiqəsində qazandı. Müsabiqənin başlamasından 25 gün əvvəl dəvət aldıqdan sonra ""Qaya"" müsabiqəyə 10 mahnı hazırlamağı bacarır və parlaq bir qələbə qazanır. Bu qələbə ilə qrupa bütün SSRİ-də şöhrət qazanır və kult qrupuna çevrilir. ""Qaya"" ansamblı 1972-ci ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti və Mədəniyyət Nazirliyinin qərarı ilə ""Qaya"" kvarterinə Dövlət Ansamblı statusu verilib. Həmin ildə ""Qaya"" öz şou proqramını yaratmağa qərar verir və Mark Rozovski və Yuli Qusmanı ssenari yazmağa dəvət edir. Şou proqrama ""İsa Məsih — Super ulduz"" rok operasından bir suit daxil edildi. Qrup kvartetdən sekstet olur: Qrupa Tamilla Ağamiyeva və Qalina Barinovanı dəvət olunur. Qrupda İsanın rolunu Rauf Babayev, İuda rolunu Lev Elisavetski, Qalina Barinova isə Maqdalenanı ifa edir. Ansambl üçün geyimləri modelyer Vyaçeslav Zaytsev hazır edir. 1970-ci illərdə ABŞ-də ansambl Hyuston şəhərində yerləşən Caz Kollecində çıxış edib. Çıxış zamanı qrupu auditoriyanın qəribə sükuta uğraması çaşdırır və çıxışdan sonra səhnəni tərk etmək istəyəndə tamaşaçıların gürultulu alqışları onları diksindirir. Daha sonra tamaşaçıların istəyinə görə qrup eyni mahnını bir neçə dəfə təkrar edib. Qrup ABŞ səfərinin ardınca Kubaya qastrol edib. 1979-cu ildə Lev Yelisavetski qrupu tərk edir və onu Cavan Zeynallı əvəzləyir. Qrupun dağılması 1980-ci illərdə ""Qaya""nın tərkibi tez-tez dəyişir. 1985-ci ildə isə ""Qaya""nın nəzdində Caz və kamera orkestri yaradılır və ""Qaya"" estrada simfonik dövlət ansamblı adlanır. 1981-ci ildə ansambla daha bir müğənni — Rauf Əliyev əlavə edildi. 1988-ci ildə Rauf Əliyev qrupdan ayrıldıqdan sonra, onun yerini ""Qaya"" ansamblında işləyən Abbas Əhməd tutdu. Daha sonra ansamblın nəzdində ""Talisman"" adlı rok-qrup da formalaşır. 2001-ci ildə ansamblın bədii rəhbəri Teymur Mirzəyev İsrailə köçdü. Bundan sonra ansambl fəaliyyətini dayandırsa da, sonradan Azərbaycan Dövlət ""Qaya"" Ansamblına çevrildi. 2012-ci ildə Moskva Beynəlxalq Musiqi Evinin teatr salonunda ""Qaya"" vokal kvartetinin 50 illik yubileyinə həsr edilmiş konsert olub. Diskoqrafiya ""Qaya"" qrupun diskoqrafiyasına 8 studiya albomu daxildir. Musiqi repertuarı Filmoqrafiya Abşeron ritmləri (film, 1970) (tammetrajlı musiqili-bədii televiziya filmi)-filmdə iştirak Azərbaycan incəsənəti (film, 1970) Toyda görüş (film, 1970) Mahnı qanadlarında (film, 1972) ""Qaya"" vokal-instrumental ansamblı (film, 1977) Yarımçıq qalmış mahnı (film, 1979) Nəğməkar torpaq (film, 1981) Qaya (film, 2001) Əlvida, cənub şəhəri (film, 2006) Xarici keçidlər Ötən illərin mahnıları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=506318
-"""Qayınana"" əməliyyatı","""Qayınana"" əməliyyatı — tammetrajlı Azərbaycan komediya filmi. Uzun müddət qayğısız qalan qayınana (Nəsibə Zeynalova) kürəkən və qızlarının başına oyun gətirmək və onlara dərs vermək qərarına gəlir. Lakin bu oyun hamıya çox baha oturur. Film-tamaşaya baxdıqda bu atalar sözü yada düşür: ""Bağda ərik var idi, salam-əleyk var idi. Bağdan ərik qurtardı, salam-əleyk qurtardı."" Orfoqrafik: 1)Titrlərdə film-tamaşanın adı ""Qaynana əməliyyatı"" yazılmışdır. Doğrusu isə ""Qayınana əməliyyatı""dır. 2)Nüşabə Ələsgərlinin adı Nüşabə Ələskərli yazılmışdır. 3)Ələsgər Məmmədoğlunun adı Ələskər Məmmədoğlu yazılmışdır. Film-tamaşanın heyəti Film-tamaşa üzərində işləyənlər Əsərin müəllifi: Əhməd Orucoğlu Quruluşçu rejissor: Məhərrəm Bədirzadə Quruluşçu operator: İsa Kazımov Səs rejissoru: Firudin Bağıroğlu Rejissor: Elşən Heydərov Montaj: Nasir Salamov, İlham Qaliboğlu Mahnının müəllifləri: Nadir Əzimov (musiqi), İsmayıl Dadaşov (sözlər) Musiqi tərtibatı: İsmayıl Dadaşov, Minurə Əfəndiyeva Qrim ustası: Zemfira Cəfərova İşıqçı: Seymur Quliyev Redaktor: Mailə Muradxanlı Direktor: Faiq Abbasov İfalarından istifadə edilən müğənni: Nüşabə Ələsgərli (titrlərdə yoxdur) Nəsibə Zeynalova-Qayınana Səyavuş Aslan-Səlim Səidə Quliyeva-Naznaz Hacı İsmayılov-Həmid Nüşabə Ələsgərli-Gülya Ramiz Məmmədov-Polis rəisi Ələsgər Məmmədoğlu-Xəfiyyə Məmmədkamal Kazımov-Şəhər sakini Qafar Novruzlu-Şəhər sakini Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=31205
-"""Qayınana"" əməliyyatı (film, 1999)","""Qayınana"" əməliyyatı — tammetrajlı Azərbaycan komediya filmi. Uzun müddət qayğısız qalan qayınana (Nəsibə Zeynalova) kürəkən və qızlarının başına oyun gətirmək və onlara dərs vermək qərarına gəlir. Lakin bu oyun hamıya çox baha oturur. Film-tamaşaya baxdıqda bu atalar sözü yada düşür: ""Bağda ərik var idi, salam-əleyk var idi. Bağdan ərik qurtardı, salam-əleyk qurtardı."" Orfoqrafik: 1)Titrlərdə film-tamaşanın adı ""Qaynana əməliyyatı"" yazılmışdır. Doğrusu isə ""Qayınana əməliyyatı""dır. 2)Nüşabə Ələsgərlinin adı Nüşabə Ələskərli yazılmışdır. 3)Ələsgər Məmmədoğlunun adı Ələskər Məmmədoğlu yazılmışdır. Film-tamaşanın heyəti Film-tamaşa üzərində işləyənlər Əsərin müəllifi: Əhməd Orucoğlu Quruluşçu rejissor: Məhərrəm Bədirzadə Quruluşçu operator: İsa Kazımov Səs rejissoru: Firudin Bağıroğlu Rejissor: Elşən Heydərov Montaj: Nasir Salamov, İlham Qaliboğlu Mahnının müəllifləri: Nadir Əzimov (musiqi), İsmayıl Dadaşov (sözlər) Musiqi tərtibatı: İsmayıl Dadaşov, Minurə Əfəndiyeva Qrim ustası: Zemfira Cəfərova İşıqçı: Seymur Quliyev Redaktor: Mailə Muradxanlı Direktor: Faiq Abbasov İfalarından istifadə edilən müğənni: Nüşabə Ələsgərli (titrlərdə yoxdur) Nəsibə Zeynalova-Qayınana Səyavuş Aslan-Səlim Səidə Quliyeva-Naznaz Hacı İsmayılov-Həmid Nüşabə Ələsgərli-Gülya Ramiz Məmmədov-Polis rəisi Ələsgər Məmmədoğlu-Xəfiyyə Məmmədkamal Kazımov-Şəhər sakini Qafar Novruzlu-Şəhər sakini Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=808787
-"""Qazaxıstan Respublikasının müstəqilliyinin 25 illiyi"" yubiley medalı","Medal qaydaları Yubiley medalı Qazaxıstan Respublikası vətəndaşlarına və Qazaxıstan Respublikasının dövlətçiliyinin formalaşmasına, suverenliyinin möhkəmləndirilməsinə və sosial-iqtisadi inkişafına böyük töhfə verən xarici vətəndaşlara verilir. Yubiley medalının verilməsi üçün namizədlər parlament, hökumət, nazirliklər, digər mərkəzi dövlət orqanları, bölgələrin və ya Astana və Almatı şəhərlərinin bələdiyyə başçıları, habelə ictimai təşkilatlar tərəfindən təqdim olunur. Yubiley medalı dövlət başçısı tərəfindən təqdim olunur. Dövlət başçısının adından və adından medal Qazaxıstan Respublikasının Dövlət katibi, vilayətlərin və ya Astana və ya Alma-Ata şəhərlərinin bələdiyyə başçıları, habelə Qazaxıstan Prezidenti tərəfindən səlahiyyət verilmiş digər vəzifəli şəxslər tərəfindən verilə bilər. . Yubiley medalının təqdimatı təntənəli şəraitdə həyata keçirilir. Medal alana şəxsən təqdim olunur. Təqdimatdan əvvəl Qazaxıstan Respublikası Prezidentinin mükafatlandırılması haqqında Fərmanı elan edilir. Medalla birlikdə alıcıya müəyyən edilmiş formada bir sertifikat verilir. Yubiley medalının təqdimatında mükafatlandırılmaq üçün siyahıda müvafiq qeyd aparılır. Edilən mükafatların qeydləri, habelə yubiley medalının təqdim edilməsinin gedişi barədə hesabat Qazaxıstan Respublikası Prezidentinin Administrasiyasında aparılır. Yubiley medalı sinənin sol tərəfində taxılır. Qazaxıstan Respublikasının dövlət mükafatları varsa, onlardan sonra yerləşir. Yubiley medalı, diametri 34 mm olan müntəzəm bir dairə şəklindədir. Medalın təsis edilməsi haqqında fərman üz cədvəlinin aşağıdakı təsvirini verir: Yubiley medalının ön tərəfində Qazaxıstan Respublikasının Müstəqilliyinin 25-ci ildönümünün loqosunun təsviri verilmişdir. Şüaları olan günəş, gözə çarpan parlaq relyefdə mavi emaye şəklində təsvir edilmişdir. Aşağı hissədə qırmızı emaye boyada milli ornamentin təsviri verilmişdir.Medalın ön hissəsinin əsas hissəsi Akorda prezident sarayı binası, Kazak Eli abidəsi və ""Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayev vətəndaşların əhatəsində Qazaxıstan Konstitusiyasına and içərək and içir. "", Qazaxıstanın tutqun bir xəritəsinin fonunda yerləşir. Qazaxıstanın müstəqilliyinin 25-ci ildönümünün loqosu rənglər ilə hazırlanmış və üzərində mavi fonda şüaları olan günəşi əks etdirir, üzərində ""25"" qırmızı rəqəmləri təsvir edilmişdir.Yubiley medalının arxa tərəfində, mərkəzi hissədə "" Qazaxıstan Respublikasyk Tauelsizdіgіne 25 zhyl "" adlı bir relyef yazısı var. Yubiley medalı bürüncdən hazırlanır və bir dəlik və üzük köməyi ilə 32 mm enində və 50 mm hündürlüyündə bir blokla birləşdirilir, ortada qırmızı şaquli zolaqlı mavi lentlə örtülmüşdür. Medalı geyimə əlavə etmək üçün üzlük kilidli bir sancaq istifadə olunur. Xarici keçidlər Qazaxıstan Respublikasının Müstəqilliyinin 25-ci ildönümünə həsr olunmuş yubiley medalı haqqında. Tengrinews.kz.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=711357
-"""Qazaxıstanın pilot-kosmonavtı"" nişanı",Qazaxıstan pilot-kosmonavtları: Toktar Əbubəkirov — 15.10.1994; Talqat Musabayev — 01/12/1995; Yuri Malençenko — 01/12/1995 ; Aydın Aimbetov — 14.10.2015. Xarici keçidlər Qazaxıstanın mükafatları və mükafatları,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=711362
-"""Qida"" korporasiyası (film, 2008)","""Qida"" korporasiyası (ing. Food, Inc.) — Robert Kennerin rejissoru olduğu 2008-ci il amerikan sənədli filmi. Filmdə Amerika Birləşmiş Ştatlarında kənd təsərrüfatı üzərində aparılan araşdırmalar əsasında, aqrobiznesin həm ətraf mühitə, həm heyvanlara, həm də işçilərə zərərli bir şəkildə qida istehsal etdiyindən bəhs edilir. Film Maykl Pollan və Erik Şlosser tərəfindən səsləndirilmişdir.Film tənqidi zamanı müsbət reaksiyalar almış və bir çox mükafata, o cümlədən 2009-cu ildə ən yaxşı sənədli film təqdimata görə Akademiya Mükafatı və Müstəqil Ruh Mükafatına namizəd görülmüşdür. Amerika kənd təsərrüfatı bir çox cəhətdən digər dünya ölkələri tərəfindən həsəd aparılan sahə olmuşdur. ABŞ aqrobiznesi daha az torpaq sahəsində daha böyük məhsuldarlıq və immiqrantların ucuz qiymətə işlədilməsi prinsipinə əsaslanır. Bəs burada bizi qidadan soyudan nə ola bilər? Aşağı qiymətə işləyən fermerlərin, ucuz qida restoranlarının və xəstəlikli istehlakçıların artan sayına əsasən, ""Qida"" korporasiyası sənədli filmi çəkilmişdir. Bu heyrətləndirici sənədli filmdə vurğulandığı kimi xəstə heyvanlar, ətraf mühitin pozulması, korlanmış və zərərli qidalar, piylənmə, şəkərli diabet və digər sağlamlıq problemləri yüksək mexanikləşdirilmiş və mərkəzləşdirilmiş sistemlə əlaqəli ən yayğın problemlərdir. Bu problemlərin əsas səbəbi aqrobiznesmenlərin kiçik miqdarda büdcə ilə böyük miqdarda gəlir əldə etmək istəyidir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=629495
-"""Qodonu gözləyərkən""","Qodonu gözləyərkən (ingiliscə: Waiting for Godot) — irland dramaturq Semyuel Bekketin pyesi. İkipərdəli tragikomediyadır. Əsər fransızca yazılmış, daha sonra Bekketin özü tərəfindən ingilis dilinə tərcümə olunmuşdur. Birinci pərdə Hadisələr tək ağacın olduğu bir yolda cərəyan edir. Estraqon (Qoqo) ayaqqabısını çıxarmağa çalışarkən Vladimir (Didi) səhnəyə daxil olur. Uzun cəhdlərdən sonra o, nəhayət ki, ayaqqabısını çıxarmağa müvəqqət olur. Bəlkə nəsə taparlar deyə düşünərək Estraqon ayaqqabısının, Vladimir də şlyapasının içinə baxır. Vaxt keçsin deyə Vladimir İsa Məsihin yanında çarmıxa çəkilmiş iki oğru haqda danışır. Estraqon da Müqəddəs Torpaqları təsvir edir. Estraqon çıxıb getmək istəyərkən Vladimir onu getməyə qoymur, çünki onlar Qodonun gəlməsini gözləyirlər. Lakin məlum olur ki, onlar Qodonun kim olduğundan, doğru yerdə olub-olmadıqlarından əmin deyillər. Onlar heç Qododan nə istədiklərini belə bilmirlər. Estraqon gözləməkdən sıxılır və özlərini ağacdan asaraq vaxt keçirməyi təklif edir. Bu fikir hər ikisinin xoşuna gəlir, lakin kimin birinci özünü asmasına qərar verə bilmirlər. Qorxurlar ki, biri ölər, digəri tək qalar. Ona görə də, Qodonu gözləməyin daha təhlükəsiz olduğu nəticəsinə gəlirlər. Estraqon acdığını söyləyir, Vladimir ona yeməsi üçün kök verir.Pozzo və Lukkinin gəlməsi ətrafda hökm sürən sükutu pozur. Lukkinin boynuna kəndir bağlanıb, əlində kətil, səbət, çanta və şinel daşıyır. Pozzonun əlində onu idarə etmək üçün qamçı var. Lukki səsini çıxarmadan Pozzonun əmrlərini yerini yetirir. Lukki kətili yerə qoyur və içində toyuq əti olan səbəti açır. Pozzo şərab içir, toyuğun ətini yeyib sümüklərini kənara atır. Lukki hər tapşırığı tamamladıqdan sonra belini bükərək çantanı tutmağa davam edir. O, Estraqonla Vladimirin marağına səbəb olur. Onlar onun çantanı niyə əlindən yerə qoymadığını soruşurlar. Pozzo cavab vermir. Vladimir Pozzonun kənara atdığı sümükləri götürə bilib-bilməcəyini soruşur. Pozzo sümüklərin artıq Lukkiyə aid olduğunu deyir. Lukki dinməz-söyləməz dayanır, ona görə də, Estraqon sümüklərə sahib çıxır. Sonda Pozzo Lukkinin çantanı əlindən qoymama səbəbini açıqlayır: çünki o, başqa kiməsə verilməkdən, tərk edilməkdən qorxur. Onların gəlişindən bəri sakit duran Vladimir Pozzonu tənqid edir. Pozzonun onun sözlərinə əhəmiyyət verməyərək Lukkinin onun üçün yük olduğunu, onu satmağı düşündüyünü deyir. Bu zaman Lukki ağlamağa başlayır. Lukkiyə yazığı gələn Estraqon onun göz yaşlarını silmək istəyir. Lakin ona yaxınlaşan zaman Lukki Estraqona təpik vurur. Pozzo Lukki ilə təxmin 60 ildir biryerdə olduqlarını söyləyir. Estraqon belə vəfalı nökərə bu cür davranılmasından dəhşətə gəlir. Pozzo əylənmək Lukkinin ""oynaması""nı və ""düşünməsi""ni təklif edir. Yöndəmsiz şəkildə rəqs edən Lukki teologiya haqqında danışmağa başlayır, lakin tezliklə bir-biri ilə əlaqəsi olmayan şeylər haqda uzun bir monoloq söyləyir. Bu, onun danışdığı ilk və son səhnə olur. Onun səs tonu getdikcə yüksəlir, danışıq sürəti də artır. Bu işgəncəyə son vermək üçün Vladimir onun şlyapasını götürür və cümləsini ağzında qoyur. Lukki çantaları yığır, Pozzo ilə birgə tələsik şəkildə çıxıb gedirlər. Vladimir və Estraqon yenidən təkbaşına qalır. Qodunun elçisi olduğunu deyən bir oğlan gələrək Qodonun bu gün axşam olmasa da, sabah mütləq gələcəyini bildirir. Vladimirlə Estraqon oğlan çıxıb getdikdən sonra bir müddət mübahisə edir, sonda qalacaq yer tapmağa qərar verirlər. Buna baxmayaraq, hərəkət etmədən yerlərində dayanırlar. İkinci pərdə Məkan, zaman yenə eynidir. Gündüzdür. Estraqonun çəkmələri və Vladimirin şlyapası hələ də səhnədədir. Vladimir mahnı oxuyaraq səhnəyə daxil olur. Bunu görən Estraqon Vladimirin onsuz necə xoşbəxt olduğundan məyus olur. İkisi də bir-birindən ayrı olanda daha yaxşı hiss elədiyini qəbul edir. Lakin özlərini inandırırlar ki, birlikdə xoşbəxtdirlər. Hələ də Qodonu gözləyir, bir-birinə suallar verməyi qərara alırlar. Estraqon bir gün əvvəl baş verən hər şeyi unudub. Pozzo, Lukki, özünü asmaq istəməsi haqda heç nə xatırlamır. O, hətta çəkmələrinin belə başqa birinin olduğunu düşünür. Amma ayağına geyinib yoxlayanda onların düz əyninə olduğunu görür. Ötən gecədən bu yana ağacların yarpaqlarının peydə olduğunu görən Estraqon yazın gəldiyini düşünür. Lakin Vladimir Estraqonun ayağına baxdıqda Pozzonun təpiklədiyi yerin hələ də şişkin olduğunu və qanadığını görür. Tezliklə onlar bu söhbətə son qoyur və müzakirə etməyə yeni mövzu tapmağa çalışırlar. Vladimir Pozzonun şlyapasını tapır və başına taxıb yoxlayır. Şlyapaları təkrar-təkrar dəyişib geyinərək bir müddət belə vaxt keçirirlər. Bu, Vladimirin öz şlyapasını yerə atması ilə sona çatır. Sonra Pozzo və Lukkini yamsılamaq qərarına gəlirlər, lakin bunun da bir faydası olmur. Kiminsə gəldiyini hiss edirlər. Vladimir düşünür ki, gələn Qododur və onları xilas etməyə gəlir. Daha sonra o qorxuya düşür və Estraqonu gizlətməyə çalışır. Amma ağac onu gizlətmək üçün çox kiçik idi. Danışıq əsnasında bir-birini təhqir etməyə başlasalar da, sonda qucaqlaşıb gözləməyə davam edirlər. Pozzo ilə Lukki yenidən səhnəyə daxil olur. Lukki yenə lal-dinməzdir. Pozzo isə kordur. Lukkinin boynuna bağlanan kəndir daha qısadır. Bu dəfə Lukki idarə olunandan daha çox yol göstərən tərəfdir. Lukki Vladimirlə Estraqonu görüb dayanır, belə olan halda Pozzo ona çırpılır və ikisə də yerə yıxılır. Estraqon dünən onu təpiklədiyinə görə Lukkidən intiqam almaq istəyir. Ona görə də, onların üzərinə atılır. Vladimir əvvəlcə Estraqonu ayağa qaldırmır, daha sonra özü də onların üzərinə yuvarlanır. Çoxsaylı cəhdlərdən sonra yıxılıb-duraraq nəhayət ki ayağa qalxa bilirlər. Pozzo kor olduğunu, zaman anlayışını itirdiyini, bu gün olan şeyi sabah xatırlamadığını deyir. Pozzo və Lukki səhnəni tərk edir, Estraqon yuxuya gedir. Dünənki oğlan yenə gəlir və onları tanımadığını, ilk dəfə gördüyünü deyir. Vladimir daim eyni hadisələrin təkrarladığının fərqinə varır. Hətta o, oğlanın deyəcəklərini də əvvəlcədən təxmin edir: Qodonun bu gün olmasa da, sabah mütləq gələcək. Vladimir oğlanın onları tanımadığını iddia etməsinə əsəbləşərək oğlanı qovalayıb arxasınca qaçır. Estraqon oyanır, yenə çəkmələrini çıxarıb kənara atır. Onlar Estraqonun kəmərindən istifadə edərək yenə özlərini asmağı düşünürlər. Kəmərin möhkəmliyini yoxlayan zaman o qırılır və Estraqonun şalvarı əynindən düşür. Əgər Qodo sabah da gəlməsə, işlərinə yarayan bir kəndir gətirib intihar edərək bu məsələni həll edəcəklərini deyirlər. Çıxıb getməyi qərara alsalar da, yerlərindən tərpənmirlər. Estraqon və Vladimir — əsərin əsas iki qəhrəmanıdır. Bekket əsəri yazmağa başlayarkən ağlında Vladimirlə Estraqonun vizual imici yox idi. Əsərdə heç birinin fiziki təsviri yoxdur, lakin əsərin mətnindən Vladimirin daha kök olduğu aydın görünür. Əsər boyunca Vladimir əsasən ayaq üstə durur, Estraqon isə oturur, bəzənsə yuxulayır. ""Estraqon hərəkətsizdir, Vladimir isə yerində dayanmır."" Estraqon intuitivdir. Ağlını qurcalayan əsas şey fiziki ağrılarını azaltmaq üçün ərzaq tapmaqdır. Olanları daim unudur, yaddaş problemi var. Al Alvarez yazır: ""Bəlkə də Estraqonun unutqanlığı onların münasibətini bir arada saxlayan bağdır. Estraqon daim unudur, Vladimir də daim yada salır. Bu ikisi arasında vaxt keçirirlər."" Vladimirin həyatı da əziyyətsiz keçmir, amma o, daha dayanıqlıdır. ""Vladimirin əsas dərdi zehni iztirabdır. Öz şlyapasını könüllü şəkildə Lukkininki ilə dəyişməsi başqa insanın zəkasına olan marağınıı simvolizə edir."" Vladimir düşünmə prosesini və ya ruhi vəziyyəti, Estraqon isə fiziki şeyləri və ya bədəni təmsil edir.Pozzo — Lukkinin ağasıdır. Onu satmaq istəyir. Əsərin birinci pərdəsində Vladimir və Estraqona yoldaş olur. İkinci pərdədə isə kordur, köməyə ehtiyacı var. Estraqon kimi tanış olduğu insanları xatırlamır. Lukki — Pozzonun quludur. Boğazı kəndirlə bağlıdır, Pozzo tərəfindən idarə olunur və onun çantalarını daşıyır. Bütün əsər boyu ancaq iki dəfə danışmağına icəzə verilir. Oğlan — Qodonun nökəridir. Hər iki pərdədə bənzər rol oynayır: Qodonun bu gün gəlməyəciyini, ancaq sabah mütləq gələciyini deyir. Oğlanın bir qardaşı olduğu da bildirilir, amma obraz kimi əsərdə iştirak etmir. Qodo — bu obraz bir çox müzakirələrə səbəb olmuşdur. Bekket müsahibəsində Tanrı ilə bağlı nəzəriyyələrin yayılmasına səbəb olduğuna görə olmayan bir obraza ""Qodo"" adı verməsinə peşman olduğunu bildirmişdir. ""Mən Ralf Riçardsona da dedim ki, əgər Qodo deməklə Tanrını nəzərdə tutsaydım, Tanrı deyərdim, Qodo yox. Görünən o idi ki, bu, onu yaman məyus etdi."" Hər iki pərdə boyu sadəcə bir məkan gözə dəyir. İki adam yolda bir ağacın yanında gözləyirlər. Onların mənşəyi xüsusi olaraq qeyd olunmasa da, pula ""frank"" demələri, ingilis dili haqda istehzalı zarafatlar etmələri, ingilis istehsalı olan tamaşalarda obrazların irland aksenti ilə danışması onların milliyətcə ingilis olmağını göstərir. Məkanla bağlı bəzi məlumatlar dialoqda nəzərə çarpır. Birinci pərdədə Vladimir oranın bataqlıq olduğunu, ikinci pərdədə orda bircə ruhun belə olmadığını bildirir. İkinci pərdədə Estraqon səhnənin arxasına doğru qaçır, Vladimir isə onu danlayaraq burdan çıxış olmadığını söyləyir. Həmçinin bax XX əsrin 100 kitabı (Le Monde)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=607704
-"""Qremmi"" mükafatı","Qremmi mükafatı — ABŞ səsyazma şirkətləri Assosiasiyası tərəfindən 14 mart 1958-ci ildə təsis olunan və Amerika səsyazma akademiyası tərəfindən təqdim edilən musiqi mükafatı.2012-ci ilədək mükafat 108 kateqoriya və 30 fərqli musiqi tərzini əhatə etsə də, həmin il edilmiş dəyişiklikdən sonra mükafat 78 kateqoriyada verilir. Mükafatın adı qramofon aparatının adının qısaltma-əzizləmə formasındakı adıdır. 31 Qremmi mükafatı ilə , Georg Solti ən çox Qremmi almış artist hesab olunur . Alison Krauss 27 mükafat ilə qadınlar arasında ilk yerdə durur. U2 qrupu , 22 mükafatla ən çox Qremmi almış qrup olaraq qalır. Xarici keçidlər grammy.com — ""Qremmi"" mükafatının rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155714
-"""Qu quşları"" fəvvarə kompleksi","""Qu quşları"" fəvvarə kompleksi — Azərbaycanın Bakı şəhərində yerləşən fəvvarə kompleksi. Kompleks Bakı bulvarında yerləşir. Fəvvarə kompleksi 1960-cı illərdə Bakı Şəhər İcraiyyə Komitəsinin sədri Əliş Ləmbəranskinin təşəbbüsü ilə inşa edilmişdir.Fəvvarə şair Nizami Gəncəvi və bəstəkar Qara Qarayevin ""Yeddi gözəl"" poeması və baletindən ruhlanaraq yaradılmış və 7 qu quşu heykəlindən ibarət idi.2007-ci ildə Dənizkənarı Bulvarda aparılan yenidənqurma işlərindən sonra ""Qu quşları"" fəvvarəsinin yerinə yeni fəvvarə kompleksi yaradıldı. 2018-ci ildə Azərbaycan Respublikasının birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü ilə həyata keçirilən layihə çərçivəsində ərazidə hovuz inşa edilib, 16 fəvvarə dirəyi qurulub, təbii daşlar üzərində heykəltaraş Murad Sücəddinov tərəfindən 7 qu quşu heykəli hazırlanıb.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=622072
-"""Quba"" gəmisinin dənizçilərinə qoyulmuş abidə","""Quba"" gəmisinin dənizçilərinə qoyulmuş abidə — 1857-ci il sentyabrın 14-də Xəzər dənizində tədqiqat aparan ""Quba"" gəmisinin Şüvəlan burnu yaxınlığında batması nəticəsində dünyasını dəyişmiş dənizçilərə qoyulmuş abidə. Hadisə nəticəsində ekipajın 22 üzvü dünyasını dəyişib, 57 nəfər isə xilas edilib. Bu faciədən sonra gəmilərin təhlükəsizliyi üçün Abşeronda mayakların inşasına başlayıblar. 1889-cu ildə Şüvəlanda qoyulmuş abidənin müəllifi İohan Edeldir. Çar Rusiyası Azərbaycan xanlıqlarının işğalını başa çatdırdıqdan sonra 1850-ci illərin sonlarından etibarən Xəzər dənizini xüsusi Xəzər astronomik və hidroqrafik eskpedisiya tərəfindən tədqiq etməyə başlayır. Ekspedisiyanın əsas vəzifələri Xəzər dənizinin tam araşdırılması, onun dənizçilikdə istifadəsi üçün dəqiq xəritəsinin çıxarılması idi. Ekspedisiyaya mütəxəssis hidroqraf olan 2-ci dərəcəli kapitan Nikolay İvanşintsov rəhbərlik edirdi. 1856-cı ildə ekspedisiya fəaliyyətə başlayır. Lakin elə həmin ildə ekspedisiyanın astronomu vəbadan dünyasını dəyişir.1857-ci il sentyabrın 11-də Rusiya imperiyası tərəfindən təchiz edilmiş Xəzər astrohidroqrafik ekspedisiyası Xəzərin daha dəqiq xəritəsinin tərtib edilməsi üçün dəyərli məlumatlarla birgə Həştərxandan Bakıya göndərilib. Nikolay İvanşintsovun rəhbərliyi ilə toplanmış bu böyük və dəyərli məlumatları Bakıda hərbçilərlə yanaşı, yerli hökumət orqanları da səbirsizliklə gözləyirdilər. Sentyabrın 14-də hava buludlu, küləkli və yağışlı idi. Gəmi axşam saatlarında Abşerona çatanda külək daha da gücləndi. Gəmi 2 dəfə suyun altındakı riflərə dəyərək zədələndi. Gəminin burun hissəsinin bortu dağıldı və mühərrikin nasosu partladı. Dalğaların təsirindən gəmi bir çox yerdən zədələnərək batmağa başlayır. Ekspedisiyanın rəhbəri İvanşintsov da gəmi ilə birgə batır. Lakin dalğa onu sahildəki qayalıqlara çırpır, o isə, öz növbəsində, kəndirdən tutmağı bacararaq sağ qala bilir. Onu sahilə miçman Yasenski çıxarır. Gəminin komandiri leytenant Poskoçin, leytenant Koşkul, leytenant Simonov isə dünyalarını dəyişirlər. Onlarla birgə ekspedisiyanın bütün araşdırmaları və qeydləri də məhv olur. Gecə ilə ağır yaralılar arabalarla Şüvəlan kəndinə aparılırlar. Ekspedisiyanın bütün zabit və aşağı rütbəli üzvləri ehtiyatda olan zabit Abdulla Axundovun evində yerləşirlər. O isə, öz növbəsində, yerli hakimiyyət orqanlarının köməyi ilə qəzadan zərər çəkənləri isti geyim və yeməklə təmin edir. Sentyabrın 15-də gəminin batdığı yerə Bakı Dəniz Stansiyasının komandiri birincidərəcəli kapitan K. Freyqanq və qəza rəisi L. Piqulevski gəlirlər. Sentyabrın 16-da isə bütün yaralılar Bakıya aparılırlar. Bir gün sonra isə komandanın digər üzvləri də buraya gəlirlər. Həştərxan limanının və Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin komandiri kontr-admiral Vulf qəzanın araşdırılması üçün yaradılmış komissiyaya rəhbərlik edir. Araşdırmalar nəticəsində məlum olur ki, gəmi heyətin səhvi ucbatından deyil, havanın gözlənilmədən pisləşməsi, güclü duman və Şüvəlan burnu ətrafında olan və heç bir xəritədə qeyd edilməyən sualtı riflərə görə qəzaya uğrayıb.Qəzadan sonra Xəzər ekspedisiyası İvanşintsovun rəhbərliyi ilə 1867-ci ilə qədər davam edir. O, ilk dəfə sahil xətlərinin dəyişmə səbəblərini, axınların xüsusiyyətlərini, Xəzərdə adaların itməsini və ya yaranmasını izah etmişdir. Onun rəhbərliyi ilə Xəzərdə 61 astronomik nöqtə təyin edilir, ilk dəfə 900 metrdən dərin yerlər aşkar edilir, suyun torpaq qatının nümunələri götürülür. Araşdırmalarından 20 il sonra Xəzər dənizinin atlası, sonradan isə Xəzərin dərinliklər xəritəsi çap edilir. Abidənin qoyulması Qəzada dünyasını dəyişənlərin çoxu qəzanın baş verdiyi yerə yaxın qardaşlıq məzarlığında dəfn edilirlər. Məzarlığın üzərinə isə sadə bir abidə qoyulur. 1887-ci il noyabrın 30-da buranı ziyarət edən 2-ci dərəcəli kapitan P. Orlov abidəni acınacaqlı vəziyyətdə görür. Buna görə də abidənin bərpası üçün pul yığmağı düşünür. Bu təklif knyaz L. Uxtomski tərəfindən də yaxşı qarşılanır. Və Orlov Xəzər dənizçilərindən yeni abidənin qoyulması üçün pul yığmağa başlayır. 1887-ci ilin dekabrın 15-dən 1889-cu ilin avqustun 23-nə qədər abidənin qoyulması üçün 124 nəfər tərəfindən ümumilikdə 277 rubl 74 qəpik ianə edilir. 1889-cu ildə qoyulmuş abidənin müəllifi İohan Edeldir.Sovet işğalından sonra da abidə baxımsız qalır. Üzərindəki xaç götürülür. Yalnız müstəqillikdən sonra 2005-ci ildə abidə Qələbə Gününün 60 illiyi münasibətilə restavrasiya edilir. Həmçinin bax Şüvəlan burnu Şüvəlan mayakı Şüvəlan bağları Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=693642
-"""Qubadlının azad olunmasına görə"" medalı","""Qubadlının azad olunmasına görə"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). İkinci Qarabağ müharibəsində qələbə münasibətilə təsis edilmişdir. Səttarov Anar Balarza oğlu Təsis edilməsi 2020-ci il noyabrın 20-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Vətən Müharibəsində qələbə münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və birinci oxunuşda təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Qubadlının azad olunmasına görə"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Qubadlının azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının Qubadlı rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılmış döyüş əməliyyatlarında iştirak etmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları təltif edilir.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Qubadlının azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Qubadlının azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, ""Zəngilanın azad olunmasına görə"" medalından sonra taxılır. Medalın təsviri Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Qubadlının azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfinin kənarları bəzəkli naxışlarla konturlanmışdır. 2.2. Bəzəkli konturdan medalın daxilinə doğru, xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə təsvir olunmuşdur. Xarici və daxili çevrələrin arasında, yuxarı qövs boyunca ""QUBADLI"", aşağı qövs boyunca ""25 OKTYABR 2020"" sözləri yazılmışdır. 2.3. ""25 OKTYABR 2020"" sözlərindən sol və sağ tərəflərdə, aşağıdan yuxarıya doğru dəfnə çələngləri təsvir olunmuşdur. ""QUBADLI"" sözü ilə dəfnə çələnglərinin arasında iki səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində, doğan günəş şüaları fonunda at belində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağını aparan Azərbaycan əsgəri təsvir olunmuşdur. 2.4. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış lövhənin üzərində qövs boyunca ""QUBADLININ AZAD OLUNMASINA GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Lövhənin aşağı hissəsinin mərkəzində səkkizguşəli ulduz, ulduzla sözlərin arasında isə kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. 3.2. Medalın arxa tərəfinin mərkəzində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. 3.3. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Xara lentin mərkəzində 10 mm enində qızılı rəngli şaquli zolaq, qızılı rəngli zolaqdan sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 8 mm enində bir göy rəngli və 5.5 mm enində bir qızılı rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. 4.3. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678345
-"""Qüdrətli hamam"" ordeni","Qüdrətli Hamam ordeni (ing. The Most Honourable Order of the Bath) — I Georq tərəfindən 1725-ci ilin 18 may tarixində təsis olunmuş Böyük Britaniyanın cəngavər ordeni. Ordenin adı cəngavərlərin gümrahlığı üçün edilən üç: oruc tutmaq, dua etmək və çimərək paklanmaq kimi qədim ayindən götürülmüşdür. (bu ayin 1815-ci ildən daha icra edilmir.) Ordenin devizi — Tria juncta in uno (lat. — “Üçü birində”), İngiltərə, Şotlandiya, İrlandiya ittifaqına, və ya Üç üqnuma mülahizələrinə əsaslandığı ilə izah olunur. Ordenin üzərində təkrarən hək olunan üç tac birinci mülahizəni düzgünlüyünü yəqin edir. İkinci devizi alm. “Ich dien” xidmət edirəm deməkdir. Böyük Britaniya monarxı ordenin başçısı sayılır. Orden nizamnaməsinə görə irarxiq olaraq sonra gələn 1975-ci ildən Böyük Magistr Uels şahzadəsi Çarlzdır. Orden başçısı yeni cəngavərləri hökumətin məsləhəti ilə təyin edir. Nizamnaməyə görə: Böyük Xaçşn 120 cəngavər və ya xanım nümayəndəsi (ing. GCB) (bunlardan Böyük Magistr birincisi və başçısı sayılır); 355 Cəngavər-komandorlar (ing. KCB) və ya xanım-komandorlar (ing. DCB); 1925 kavalerlər (ing. Companions) (ing. CB)Çəngavərlərin sayları statusla müəyyən olunur ki, bəzən çoxaldıla bilinir. İlkin olaraq orden 40 üzvdən ibarət olurdu. İndinin özündə isə bu say 200-ə qədər artmışdır. Bundan əlavə monarx xidmətlərinə görə üzvlərin sazənə artra bilir. Bunlar ""əlavə üzvlər"" və ya ""fəxri üzvlər"" adlanırlar, lakin onlar ""həqiqi üzvlərə"" aid edilmirlər. Ordenə layiq görülmüşlər soyadlarından sonra daha 3 — GCB və ya KCB hərflərini yazaraq əlavə edə bilərlər. Təltif olunanlar Horatsio Nelson Kollinqvud Katbert Aleksandr Kolçak Anton Denikin Georgi Jukov İvan Konyev Konstantin Rokossovski Dvayt Eyzenhaver Ronald Reyqan Corc Herbert Uoker Buş",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=348085
-"""Qüsursuz xidmətə görə"" 1-ci dərəcəli medalı","""Qüsursuz xidmətə görə"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin 17 may 2002-ci il tarixli Sərəncamına əsasən təsis edilən medaldır. Təsis edilməsi 2002-ci il mayın 17-də Azərbaycan Milli Məclisinə ""Qüsursuz xidmətə görə"" medalının Əsasnaməsinin və təsvirinin təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycanın Qanunu təqdim edildi. Qanun layihəsinə əsasən medalın Əsasnaməsi və təsvirləri təsdiq olundu. ""Qüsursuz xidmətə görə"" medalının Əsasnaməsi Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin 2002-ci il 17 may tarixli 330-IIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=701152
-"""Qüsursuz xidmətə görə"" 2-ci dərəcəli medalı","""Qüsursuz xidmətə görə"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin 17 may 2002-ci il tarixli Sərəncamına əsasən təsis edilən medaldır. Təsis edilməsi 2002-ci il mayın 17-də Azərbaycan Milli Məclisinə ""Qüsursuz xidmətə görə"" medalının Əsasnaməsinin və təsvirinin təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycanın Qanunu təqdim edildi. Qanun layihəsinə əsasən medalın Əsasnaməsi və təsvirləri təsdiq olundu. ""Qüsursuz xidmətə görə"" medalının Əsasnaməsi Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin 2002-ci il 17 may tarixli 330-IIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=701153
-"""Qüsursuz xidmətə görə"" 3-cü dərəcəli medalı","""Qüsursuz xidmətə görə"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin 17 may 2002-ci il tarixli Sərəncamına əsasən təsis edilən medaldır. Təsis edilməsi 2002-ci il mayın 17-də Azərbaycan Milli Məclisinə ""Qüsursuz xidmətə görə"" medalının Əsasnaməsinin və təsvirinin təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycanın Qanunu təqdim edildi. Qanun layihəsinə əsasən medalın Əsasnaməsi və təsvirləri təsdiq olundu. ""Qüsursuz xidmətə görə"" medalının Əsasnaməsi Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin 2002-ci il 17 may tarixli 330-IIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=701154
-"""Qüsursuz xidmətə görə"" medalı","""Qüsursuz xidmətə görə"" medalı (Azərbaycan) — Azərbaycanın dövlət təltifi ""Qüsursuz xidmətə görə"" medalı (SSRİ) — SSRİ-nin dövlət təltifi ""Qüsursuz xidmətə görə"" medalı (Ermənistan) — Ermənistanın dövlət təltifi ""Qüsursuz xidmətə görə"" medalı (Qazaxıstan) — Qazaxıstanın dövlət təltifi ""Qüsursuz xidmətə görə"" medalı (Ukrayna) — Ukraynanın dövlət təltifii",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475604
-"""Qüsursuz xidmətə görə"" medalı (Azərbaycan)","""Qüsursuz xidmətə görə"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin 17 may 2002-ci il tarixli Sərəncamına əsasən təsis edilən medaldır. Təsis edilməsi 2002-ci il mayın 17-də Azərbaycan Milli Məclisinə ""Qüsursuz xidmətə görə"" medalının Əsasnaməsinin və təsvirinin təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycanın Qanunu təqdim edildi. Qanun layihəsinə əsasən medalın Əsasnaməsi və təsvirləri təsdiq olundu. ""Qüsursuz xidmətə görə"" medalının Əsasnaməsi Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin 2002-ci il 17 may tarixli 330-IIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188298
-"""Qüsursuz xidmətə görə"" medalı (SSRİ)","""Qüsursuz xidmətə görə"" medalı — SSRİ Müdafiə Naziri, Daxili İşlər Naziri və Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədrinin 1958-ci il 25 yanvar tarixli birgə sərəncamı ilə yaradılmış medal. ""Qüsursuz xidmətə görə"" medalı üç dərəcədən ibarətdir: I dərəcəli (20 il qüsursuz xidmət üçün) II dərəcəli (15 il qüsursuz xidmət üçün) III dərəcəli (10 il qüsursuz xidmət üçün)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=551362
-"""Qırmızı Bayraq"" ordeni","""Qırmızı Bayraq"" ordeni — ilk sovet ordeni. Sosialist Vətəninin müdafiəsi zamanı göstərilən xüsusi şücaət, fədakarlıq və cəsarət görə mükafatlandırma üçün 1918-ci ildə təsis olunub. Həmçinin bax ""Qırmızı bayraq"" ordeni",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=735378
-"""Qırmızı Bayraq"" ordeni (Azərbaycan SSR)","""Qırmızı bayraq"" ordeni — Azərbaycan SSR-in ilk dövlət mükafatı. 1920-ci ildə Azərbaycan SSR İnqilab Komitəsinin təşəbbüsü ilə təsis edilmişdir. Bu ordenin eskizinin müəllifi İbrahim ağa Vəkilov olmuşdur. Eskiz SSRİ-nin ""Qırmızı Bayraq"" ordeni əsasında Bakı zərgərləri tərəfindən əllə hazırlanmışdır. Ordenin ortasında Qırmızı mina qatı çəkilmiş qırmızı ulduz və oraq-çəkic yerləşdirilmişdir. Ordenin milli əlaməti onun ortasında yerləşdirilən qırmızı mina qatı çəkilmiş aypara ilə xarakterizə olunur. Ordenin aşağı yarımçevrəsində ağ mina qatı üzərində ərəb qrafikası ilə ""Azərbaycan İctimai Şura Cümhuriyyəti"" sözləri qravür edilmişdir. Təltif olunanlar Ordenlə 53 nəfər mükafatlandırılmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=775699
-"""Qırmızı Ulduz"" ordeni","Qırmızı Ulduz Ordeni — SSRİ-nin dövlət mükafatı, 6 aprel 1930-cu ildə SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin Rəyasət Heyətinin fərmanı ilə təsis edilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=737795
-"""Qırmızı bayraq"" ordeni","""Qırmızı Bayraq"" ordeni — ilk sovet ordeni. Sosialist Vətəninin müdafiəsi zamanı göstərilən xüsusi şücaət, fədakarlıq və cəsarət görə mükafatlandırma üçün 1918-ci ildə təsis olunub. Həmçinin bax ""Qırmızı bayraq"" ordeni",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=372538
-"""Qırmızı bayraq"" ordeni (Azərbaycan SSR)","""Qırmızı bayraq"" ordeni — Azərbaycan SSR-in ilk dövlət mükafatı. 1920-ci ildə Azərbaycan SSR İnqilab Komitəsinin təşəbbüsü ilə təsis edilmişdir. Bu ordenin eskizinin müəllifi İbrahim ağa Vəkilov olmuşdur. Eskiz SSRİ-nin ""Qırmızı Bayraq"" ordeni əsasında Bakı zərgərləri tərəfindən əllə hazırlanmışdır. Ordenin ortasında Qırmızı mina qatı çəkilmiş qırmızı ulduz və oraq-çəkic yerləşdirilmişdir. Ordenin milli əlaməti onun ortasında yerləşdirilən qırmızı mina qatı çəkilmiş aypara ilə xarakterizə olunur. Ordenin aşağı yarımçevrəsində ağ mina qatı üzərində ərəb qrafikası ilə ""Azərbaycan İctimai Şura Cümhuriyyəti"" sözləri qravür edilmişdir. Təltif olunanlar Ordenlə 53 nəfər mükafatlandırılmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=298510
-"""Qırmızı ulduz"" ordeni","Qırmızı Ulduz Ordeni — SSRİ-nin dövlət mükafatı, 6 aprel 1930-cu ildə SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin Rəyasət Heyətinin fərmanı ilə təsis edilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=370916
-"""Qırmızı şəfəq"" əməliyyatı","""Qırmızı şəfəq"" əməliyyatı (ing. Operation Red Dawn) — 2003-cü il dekabrın 13-də İraqın qaçmış prezidenti Səddam Hüseynin tapılıb ələ keçirilməsi məqsədilə ABŞ SQ-nin nizami bölmələrinin köməyi ilə Amerika Xüsusi Əməliyyat Qüvvələri tərəfindən həyata keçirilən xüsusi əməliyyat. S.Hüseyn Əl-Daur, Tikrit yaxınlığında ələ keçirildi. Əməliyyat 1984-cü ildə məşhur aktyor Patrik Sveyzinin baş rolda çəkildiyi eyniadlı filmin şərəfinə “Qırmızı Şəfəq” adlandırıldı. Əməliyyatı general-mayor Raymond Odiernonun komandanlığı altında 4-cü Piyada Diviziyasının polkovnik Ceyms Hikkinin 1-ci Briqada Döyüş Komandası və ABŞ-ın xüsusi əməliyyat qüvvələrinin seçilmiş komandası -121-ci İşçi Qrupu həyata keçirdi. Alınan kəşfiyyat məlumatı nəticəsində ABŞ hərbi qüvvələrinin birləşmiş qrupu Əd-Daur şəhərətrafı ərazilərində, ""Wolverine-1"" və ""Wolverine-2"" adlanan ərazilərdə axtarış aparmış, lakin hərtərəfli axtarış nəticəsində Səddam Hüseyni tapmaq mümkün olmamışdı. Amma bu iki sahə arasında daha diqqətli axtarış aparılması nəhayət nəticə verdi - İraq prezidenti təxminən saat 20:30-da Amerika əsgərlərinin onu çıxardığı ""tülkü yuvasında"" gizlənmişdi. Səddam Hüseyn heç bir müqavimət göstərmədi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=823029
-"""Qırmızı Əmək Bayrağı"" ordeni","""Qırmızı əmək bayrağı"" ordeni — 1928-ci ildə təsis edilmiş ümumittifaq miqyaslı SSRİ ordeni ""Qırmızı əmək bayrağı"" ordeni (Azərbaycan SSR) — 1922–1933-cü illərdə Azərbaycanda verilən orden",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=436606
-"""Qırmızı Əmək Bayrağı"" ordeni (Azərbaycan SSR)","Qırmızı əmək bayrağı ordeni — 1920-ci ildən 1933-cü ilə qədər SSRİ-də hər bir sovet respublikasının öz ordenləri, o cümlədən Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni də olub. 1933-cü ildən sonra bu ordenlərin verilməsi dayandırılıb, həmin vaxtdan fərqlənənlərə yalnız SSRİ orden və medalları verilib. Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni 1922-ci ildə təsis edilib. 1933-cü ilə qədər 300-ə yaxın insan bu ordenlə təltif olunub. Həmin vaxt Azərbaycanda latın qrafikalı əlifbadan istifadə edildiyinə görə ordenin üstü latın qrafikası ilə yazılıb. Qeyd edək ki, 1933-cü ilə qədər SSRİ-də hər bir sovet respublikasının öz ordenləri, o cümlədən də Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni olub. 1933-cü ildən sonra bu ordenlərin verilməsi dayandırılıb, həmin vaxtdan hamıya yalnız ümumittifaq miqyaslı Qırmızı Əmək Bayrağı ordenləri verilib. 1921-ci ilin iyununda Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin təşəbbüsü ilə ""Qırmızı Əmək Bayrağı"" ordeni təsis edilmişdir. Eskizinin müəllifi zabit M. Vlasov olan orden gümüşdən hazırlanmışdır və qırmızı rəngli mina qatı və qızıl suyu ilə işlənmişdir. Bakı zərgərləri tərəfindən hazırlanan ordenin mərkəzində döymə üsulu ilə oraq və çəkic təsvir edilmişdir. Ordenin aşağısında respublikanın gerbindən fraqment — aypara içərisində üzərində oraq və çəkic təsviri olan beşguşəli qırmızı ulduz təsvir edilmişdir.Yuxarıda mina qatı ilə işlənmiş lentin üzərində Azərbaycan dilində ərəb qrafikası ilə ""Bütün dünyan işçiləri, birləşiniz! Dünyaya hakim zəhmət olacaqdır."" Orden üç cərgə qızılı rəngli sünbüllərlə haşiyələnmişdir. sünbüllərin üzərində qırmızı mina qatı çəkilmiş qurşağın üzərində ərəb hərfləri ilə respublikanın adının ""AİŞC"" (Azərbaycan İctimai Şura Cümhuriyyəti) abreviaturu həkk olunmuşdur. 3 dekabr 1929-cu ildə Azərbaycan MİK ""Qırmızı Əmək Bayrağı"" ordeninin statutunu təsdiq etmişdir. Həmin vaxt bu ordenin təsvirində dəyişiklik edilmişdir. Ordenin yeni variantının müəllifi rəssam Beniamin Telenqater (Beno) olmuşdur. Ordenin yeni nümunəsi də gümüşdən hazırlanmış və qızıl suyuna çəkilmişdir. Ölçüsü 5 x 4 sm olan ordenin mərkəzində beşguşəli trapesiyavari lövhənin üzərində fabrik, zavod və neft buruqları təsvir edilmişdir. Lövhənin korpusunun üzərində qızılı oraq və çəkic qabardılmışdır. Ordenin üzərində çarpazvari iki bayraq təsvir edilmişdir. Bayraqların dəstəklərinin arasındakı ağ mina özülünün üzərində Azərbaycanın emblemi olan qırmızı aypara içərisində beşguşəli qırmızı ulduz həkk olunmuşdur. Sağ tərəfdəki bayrağın üzərində Azərbaycan dilində ""Bütün ölkələrin proletarları, birləşiniz!"", sol tərəfdəki bayrağın üzərində isə respublikanın adının abreviaturu — ASSC (Azərbaycan Sovet Sosialist Cümhuriyyəti) sözləri yazılmışdır. Orden hər iki tərəfdən taxıl sünbülü, onun aşağısında palıd yarpaqları və nəhayət, pambıq qozaları ilə əhatələnmişdir. 1933-cü ilin sonlarında ""Qırmızı Əmək Bayrağı"" ordeni ilə təltif dayandırılmışdır. Bu ordenin 1929-cu il nümunəsi ilə təqribən 300 təltif qeydə alınmışdır.2007-ci ildə Nyu-York hərracında 18 min dollara satılıb.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=730582
-"""Qırmızı əmək bayrağı"" ordeni (Azərbaycan SSR)","Qırmızı əmək bayrağı ordeni — 1920-ci ildən 1933-cü ilə qədər SSRİ-də hər bir sovet respublikasının öz ordenləri, o cümlədən Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni də olub. 1933-cü ildən sonra bu ordenlərin verilməsi dayandırılıb, həmin vaxtdan fərqlənənlərə yalnız SSRİ orden və medalları verilib. Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni 1922-ci ildə təsis edilib. 1933-cü ilə qədər 300-ə yaxın insan bu ordenlə təltif olunub. Həmin vaxt Azərbaycanda latın qrafikalı əlifbadan istifadə edildiyinə görə ordenin üstü latın qrafikası ilə yazılıb. Qeyd edək ki, 1933-cü ilə qədər SSRİ-də hər bir sovet respublikasının öz ordenləri, o cümlədən də Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni olub. 1933-cü ildən sonra bu ordenlərin verilməsi dayandırılıb, həmin vaxtdan hamıya yalnız ümumittifaq miqyaslı Qırmızı Əmək Bayrağı ordenləri verilib. 1921-ci ilin iyununda Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin təşəbbüsü ilə ""Qırmızı Əmək Bayrağı"" ordeni təsis edilmişdir. Eskizinin müəllifi zabit M. Vlasov olan orden gümüşdən hazırlanmışdır və qırmızı rəngli mina qatı və qızıl suyu ilə işlənmişdir. Bakı zərgərləri tərəfindən hazırlanan ordenin mərkəzində döymə üsulu ilə oraq və çəkic təsvir edilmişdir. Ordenin aşağısında respublikanın gerbindən fraqment — aypara içərisində üzərində oraq və çəkic təsviri olan beşguşəli qırmızı ulduz təsvir edilmişdir.Yuxarıda mina qatı ilə işlənmiş lentin üzərində Azərbaycan dilində ərəb qrafikası ilə ""Bütün dünyan işçiləri, birləşiniz! Dünyaya hakim zəhmət olacaqdır."" Orden üç cərgə qızılı rəngli sünbüllərlə haşiyələnmişdir. sünbüllərin üzərində qırmızı mina qatı çəkilmiş qurşağın üzərində ərəb hərfləri ilə respublikanın adının ""AİŞC"" (Azərbaycan İctimai Şura Cümhuriyyəti) abreviaturu həkk olunmuşdur. 3 dekabr 1929-cu ildə Azərbaycan MİK ""Qırmızı Əmək Bayrağı"" ordeninin statutunu təsdiq etmişdir. Həmin vaxt bu ordenin təsvirində dəyişiklik edilmişdir. Ordenin yeni variantının müəllifi rəssam Beniamin Telenqater (Beno) olmuşdur. Ordenin yeni nümunəsi də gümüşdən hazırlanmış və qızıl suyuna çəkilmişdir. Ölçüsü 5 x 4 sm olan ordenin mərkəzində beşguşəli trapesiyavari lövhənin üzərində fabrik, zavod və neft buruqları təsvir edilmişdir. Lövhənin korpusunun üzərində qızılı oraq və çəkic qabardılmışdır. Ordenin üzərində çarpazvari iki bayraq təsvir edilmişdir. Bayraqların dəstəklərinin arasındakı ağ mina özülünün üzərində Azərbaycanın emblemi olan qırmızı aypara içərisində beşguşəli qırmızı ulduz həkk olunmuşdur. Sağ tərəfdəki bayrağın üzərində Azərbaycan dilində ""Bütün ölkələrin proletarları, birləşiniz!"", sol tərəfdəki bayrağın üzərində isə respublikanın adının abreviaturu — ASSC (Azərbaycan Sovet Sosialist Cümhuriyyəti) sözləri yazılmışdır. Orden hər iki tərəfdən taxıl sünbülü, onun aşağısında palıd yarpaqları və nəhayət, pambıq qozaları ilə əhatələnmişdir. 1933-cü ilin sonlarında ""Qırmızı Əmək Bayrağı"" ordeni ilə təltif dayandırılmışdır. Bu ordenin 1929-cu il nümunəsi ilə təqribən 300 təltif qeydə alınmışdır.2007-ci ildə Nyu-York hərracında 18 min dollara satılıb.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=81947
-"""Qırmızı əmək bayrağı"" ordeni (dəqiqləşdirmə)","""Qırmızı əmək bayrağı"" ordeni — 1928-ci ildə təsis edilmiş ümumittifaq miqyaslı SSRİ ordeni ""Qırmızı əmək bayrağı"" ordeni (Azərbaycan SSR) — 1922–1933-cü illərdə Azərbaycanda verilən orden",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=323548
-"""Qız qalası"" Beynəlxalq İncəsənət Festivalı","""Qız qalası"" Beynəlxalq İncəsənət Festivalı — İçərişəhərin ərazisində yerləşən Qız qalasının dünyada tanıdılması məqsədilə 2010-cu ildən etibarən keçirilən beynəlxalq incəsənət festivalı. Qız qalası 2000-ci ildə UNESCO-nun ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir. Festivalda iştirak edən müxtəlif ölkələrin rəssamları Qız qalasının maketlərini öz milli üslublarında bəzəyərək fərqli mədəniyyət və adət-ənənələrin sintezini əks etdirən əsərlər yaradırlar. Festivalın tarixçəsi Heydər Əliyev Fondu, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti yanında ""İçərişəhər"" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsi və Müasir İncəsənət Muzeyinin birgə təşkilatçılığı ilə 2010-cu il 26–29 may tarixlərində keçirilən ilk festivalda 18 ölkədən 20-dən çox rəssam. 2011-ci ildə keçirilən II Beynəlxalq incəsənət festivalnda isə 20 ölkədən 25 tanınmış rəssam iştirak edib. 2012-ci ildə 24 ölkədən rəssamların iştirak etdiyi ""Qız qalası"" III Beynəlxalq incəsənət festivalında, əvvəlki festivallardan fərqli olaraq, nəsli kəsilməkdə olan ""Qafqaz beşliyi""nə diqqəti cəlb etmək məqsədilə ceyran maketləri hazırlanmışdır. Həmin maketlər rəssamlar tərəfindən bəzədilmişdir. Bu festival IDEA (Ətraf Mühitin Mühafizəsi Naminə Beynəlxalq Dialoq) İctimai Birliyi təşkilatçılığı iləkeçirilmişdi. 2013-cü il iyulun 4-də Kannın La Kruazet bulvarında ""Qız Qalası"" IV Beynəlxalq incəsənət festivalının açılışı olub. Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyeva, Fondun vitse-prezidenti Leyla Əliyeva, Kann şəhərinin meri, deputat Bernar Broşan, o cümlədən BMT baş katibinin müavini Filip Dust-Blazi açılış mərasimində iştirak ediblər. Ümumilikdə sərgidə 26 rəssamın Qız Qalası, 17 rəssamın isə ceyran kompozisiyaları tamaşaçılara təqdim olunub. 2014-cü il mayın 7–9 da Bakıda ""Qız qalası"" V Beynəlxalq incəsənət festivalı keçirilib. Festivalda 26 ölkədən 28 rəssam iştirak edib. Festival çərçivəsində dünyada küçə incəsənətinin (street art) ən populyar növlərindən biri olan 3D rəsmləri də təqdim edilib.2015-ci il iyunun 11-dən 14-dək Bakıda ""Qız qalası"" VI Beynəlxalq incəsənət festivalı keçirilib. Festivalda 17 ölkədən 27 rəssam iştirak edib. Builki festivalda rəssamlar Qız qalası ilə yanaşı ""Bakı-2015"" birinci Avropa Oyunlarının rəmzləri olan nar və ceyran maketlərini bəzəyiblər. 2016-cı il 18–21 sentyabrda ""Qız qalası"" VII Beynəlxalq incəsənət festivalı keçirilib. Festival çərçivəsində Bakıda 17–18 sentyabrda uşaqlar üçün ""Qız qalası"" festivalı keçirilib. Festivalda 30-dək iştirakçı öz əl işlərini təqdim edib. Eyfel qülləsinin yanındakı Jofr meydanında fəaliyyət göstərmiş ""Azərbaycan şəhərciyi""ndə təşkil olunan festivalda 4 fransız və 2 azərbaycanlı rəssamın əl işi olan ""Qız qalası"" maketləri sərgilənib. 2017-ci il 22–25 sentyabrda ""Qız qalası"" VIII Beynəlxalq incəsənət festivalı keçirilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=520476
-"""Qızıl Dərviş"" mükafatı","Qızıl Dərviş — Azərbaycanda teatr sənətinin inkişafında fəal iştirak edənlərə verilən mükafat. 1991-ci ildə təsis edilmiş, 1992-ci ildən təqdim olunmuşdur. ""Qızıl Dərviş"" mükafatı özünün ideya-bədii sənət bütövlüyü ilə teatr ictimaiyyətinin diqqətini cəlb edən, öz sənətkarlığı ilə tamaşaçılara yüksək vətəndaşlıq və mənəvi keyfiyyətlər aşılayan, mövsüm ərzində yaradıcılıq uğuru qazanmış tamaşaya, dramaturqa, rejissora, aktyora, bəstəkara, rəssama, vokalçıya, balet artistinə, teatrın tarixi və nəzəriyyəsi ilə bağlı mühüm tədqiqat işlərinə və həmçinin mətbuat səhifələrində, radio və televiziyada böyük əhəmiyyət daşıyan, dolğun araşdırma, resenziya və verilişləri ilə fərqlənən teatrşünaslara verilir. Həmçinin bax ""Qızıl Dərviş"" mükafatı alanların siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=382745
-"""Qızıl Dərviş"" mükafatı alanların siyahısı","""Qızıl Dərviş"" mükafatı Aşağıdakı sənətçilərə təqdim olunub: Yaşar Nuriyev – xalq artisti Firəngiz Şərifova – xalq artisti İlham Rəhimli – sənətşünaslıq doktoru, professor Afaq Bəşirqızı – xalq artisti Xanlar Haşımzadə – Şəki Dövlət Dram Teatrının aktyoru Vaqif İbrahimoğlu – əməkdar incəsənət xadimi Mədinə Əliyeva — balerina Hüseynağa Atakişiyev – əməkdar incəsənət xadimi Sumqayıt Dövlət Musiqili Dram Teatrının ""Şah İsmayıl Xətai"" tamaşası Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrının ""Qisas qiyamətə qalmaz"" tamaşası (Nahid Hacıyev, Lütfi Məmmədbəyov, Adil Bəbirov, Yaşar Nuri, Zemfira Əliyeva) Rafiq Əliyev – əməkdar artist Aleksandr Şarovski – xalq artisti Lyudmila Duxovnaya – xalq artisti Tatyana Qross – əməkdar artist Hacı Murad Yagizarov – xalq artisti İlyas Əfəndiyev — dramaturq Səyavuş Aslan – xalq artisti Əlabbas Qədirov – xalq artisti Şövqi Hüseynov – əməkdar artist Almaz Mustafayeva – Gənc Tamaşaçılar Teatrının aktrisası Akademik Milli Dram Teatrının ""Özümüzü kəsən qılınc"" tamaşası (Bəxtiyar Vahabzadə, Ağakişi Kazımov, İsmayıl Məmmədov, Zemfira Nərimanova, Rafiq Əzimov, Ramiz *Məlikov, Nurəddin Quliyev) Akademik Milli Dram Teatrının ""Mənim sevimli dəlim"" tamaşası (Elçin Əfəndiyev, Azər Paşa Nemətov, Elçin Məmmədov, Elxan Ağahüseynoğlu, Hacı İsmayılov, Cəfər *Əhmədov, Telman Adıgözəlov) Məryəm Əlizadə – sənətşünaslıq doktoru, professor Maqsud Məmmədov – xalq artisti Nəsibə Zeynalova – xalq artisti Naira Ramazanova — balerina Nəsibə Eldarova – Dövlət Gənclər Teatrının aktrisası Cavanşir Quliyev – əməkdar incəsənət xadimi Kamal Xudaverdiyev – xalq artisti Elçin Məmmədov – əməkdar rəssam Kamal Aslanov — dramaturq Akif Yusifov — əməkdar artist Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrının ""Bankir adaxlı"" tamaşası (Tamara Vəliyeva, Emin Sabitoğlu, Faiq Zöhrabov, Afaq Bəşirqızı, Hacıbaba Bağırov, Nazim Hacıəlibəyov) Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrının ""Əyri oturaq, düz danışaq"" tamaşası Şəki Dövlət Dram Teatrının ""Məni qınamayın"" tamaşası Gəncə Dövlət Dram Teatrının ""Mahnı dağlarda qaldı"" tamaşası (Ələddin Abbasov) Bəhram Osmanov – əməkdar incəsənət xadimi Münəvvər Əliyeva – əməkdar artist Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrının ""Cik-cik xanım"" tamaşası Mehriban Ələkbərzadə — rejissor İlham Namiq Kamal – xalq artisti Yaqub Məmmədov – teatrşünas İslam İslamov – balet artisti İsrafil İsrafilov – sənətşünaslıq doktoru Ramiz Məmmədov – əməkdar artist Vaqif Şərifov – əməkdar incəsənət xadimi Məhərrəm Bədirzadə – televiziya rejissoru Hüseynbala Mirələmov – dramaturq Azər Paşa Nemətov – xalq artisti Fuad Poladov – xalq artisti Sənubər İsgəndərova – əməkdar artist Rafael Dadaşov – xalq artisti Səyavuş Aslan – xalq artisti Məsmə Ağaverdiyeva — aktrisa Sabir Məmmədov – əməkdar artist Siyavuş Kərimi – bəstəkar, xalq artisti Həsən Turabov (ölümündən sonra) – xalq artisti Cəfər Cabbarlı adına Azərbaycan Dövlət Teatr Muzeyi Cəlil Vəzirov – teatrşünas Veta Nadirova – teatrşünas Nazim Bəykişiyev – əməkdar rəssam Cənnət Səlimova – xalq artisti Qərinə Kərimova – Qərinə Kərimova Məmmədsəfa Qasımov – ""Yuğ"" teatrının aktyoru Səmayə Sadıqova – əməkdar artist Mingəçevir Dövlət Dram Teatrının ""Ana"" tamaşası Kamilla Hüseynova – əməkdar artist Ağaxan Salmanov – xalq artisti Fərhad İsrafilov – ""Yuğ"" teatrının aktyoru Ədalət Vəliyev – teatrşünas, sənətşünaslıq namizədi Qax Dövlət Kukla Teatrı (""Quyruqsuz ulağın sərgüzəştləri"" və M. Lermontovun ""Aşıq Qərib"" tamaşaları) Nodar Şaşıqoğlu – xalq artisti Oruc Qurbanov – quruluşçu rejissor Arif Quliyev – xalq artisti Yusif Muxtarov – xalq artisti Rəhman Rəhmanov – Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrının aktyoru İlqar Cahangirov – Bakı Kamera Teatrının aktyoru Sevinc Əliyeva – əməkdar artist Rza Xudiyev – Naxçıvan teatrının aktyoru Yasin Qarayev – xalq artisti Firudin Məhərrəmov – əməkdar artist Sona Mikayılova – ""Yuğ"" teatrının aktrisası Tahir Tahirov – əməkdar rəssam Firəngiz Mütəllimova – xalq artisti Atabala Səfərov — aktyor Mirbala Səlimli – Şəki teatrının baş rejissoru",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=382746
-"""Qızıl Qlobus"" mükafatı","Qızıl qlobus (ing. Golden Globe) — Hollivud cəmiyyəti tərəfindən 1944-cü ildən etibarən təqdim edilən amerikan kino mükafatıdır. Film nominasiyaları Film mükafatları Ən yaxşı filmə görə Qızıl Qlobus mükafatı - drama Ən yaxşı filmə görə Qızıl Qlobus mükafatı - komediya və ya muzikal Ən yaxşı rejissora görə Qızıl Qlobus mükafatı Ən yaxşı aktyora görə Qızıl Qlobus mükafatı - drama Ən yaxşı aktyora görə Qızıl Qlobus mükafatı - komediya və ya muzikal Ən yaxşı aktrisaya görə Qızıl Qlobus mükafatı - drama Ən yaxşı aktrisaya görə Qızıl Qlobus mükafatı - komediya və ya muzikal Ən yaxşı köməkçi aktyora görə Qızıl Qlobus mükafatı Ən yaxşı köməkçi aktrisaya görə Qızıl Qlobus mükafatı Ən yaxşı ssenariyə görə Qızıl Qlobus mükafatı Ən yaxşı xarici dildə filmə görə Qızıl Qlobus mükafatı Ən yaxşı musiqiyə görə Qızıl Qlobus mükafatı Ən yaxşı mahnıya görə Qızıl Qlobus mükafatı Ən yaxşı animasiyaya görə Qızıl Qlobus mükafatı Sesilya B. De Millya mükafatı Televiziya mükafatları Ən yaxşı seriala görə Qızıl Qlobus mükafatı - drama Ən yaxşı seriala görə Qızıl Qlobus mükafatı - komediya və ya muzikal Ən yaxşı mini-seriala və ya televiziya filminə görə Qızıl Qlobus mükafatı Seriallarda ən yaxşı aktyora görə Qızıl Qlobus mükafatı - drama Seriallarda ən yaxşı aktyora görə Qızıl Qlobus mükafatı - komediya və ya muzikal Seriallarda ən yaxşı aktrisaya görə Qızıl Qlobus mükafatı - drama Seriallarda ən yaxşı aktrisaya görə Qızıl Qlobus mükafatı - komediya və ya muzikal Ən yaxşı köməkçi aktyora görə Qızıl Qlobus mükafatı - serial, mini-serial və ya televiziya filmi Ən yaxşı köməkçi aktrisaya görə Qızıl Qlobus mükafatı - serial, mini-serial və ya televiziya filmi Ən yaxşı aktyora görə Qızıl Qlobus mükafatı - mini-serial və ya televiziya filmi Ən yaxşı aktrisaya görə Qızıl Qlobus mükafatı - mini-serial və ya televiziya filmi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=53453
-"""Qızıl Ulduz"" medalı","""Qızıl ulduz"" medalı (Azərbaycan) — Azərbaycanın Milli Qəhrəmanının xüsusi fərqlənmə nişanı ""Qızıl ulduz"" medalı (SSRİ) — Sovet İttifaqı Qəhrəmanının xüsusi fərqlənmə nişanı ""Qızıl ulduz"" medalı (Rusiya) — Rusiya Federasiyasının Qəhrəmanının xüsusi fərqlənmə nişanı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=783043
-"""Qızıl Ulduz"" medalı (Azərbaycan)","Qızıl ulduz medalı — 6 fevral 1998-ci ildən Azərbaycanın Milli Qəhrəmanının xüsusi fərqlənmə nişanı. Təsis edilməsi ""Azərbaycan Respublikasının bəzi qanunvericilik aktlarında dəyişikliklər edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının 6 fevral 1998-ci il tarixli, 429-IQD nömrəli Qanununa əsasən ""Qızıl ulduz"" medalı ""Ay-Ulduz"" medalını əvəz edilmişdir. ""Qızıl ulduz"" medalı üz tərəfində ikiüzlü hamar şüalar olan, 31,5 mm qabarit ölçülü səkkizguşəli ulduzdan ibarətdir, sarı qızıldan hazırlanmışdır. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ""Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı"" sözləri yazılmışdır. Yuxarı şüanın küncündə medalın nömrəsi həkk olunmuşdur. Medal ilgək və halqa vasitəsilə ölçüsü 27 mm x 20 mm olan Azərbaycan Respublikası Dövlət Bayrağının rənglərinə uyğun üçrəngli xara lentə birləşdirilmişdir. Lentin yuxarı kənarında qızıl suyuna çəkilmiş ensiz metal lövhə və paltara bərkidilmək üçün element vardır. Medala üzərində Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı təsvir edilmiş, paltara bərkidilmək üçün elementi olan 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. ""Qızıl ulduz"" medalı döşün sol tərəfinə, digər orden və medallardan yuxarıda taxılır. ""Qızıl ulduz"" medalı poçt markası üzərində 2011-ci ilin sentyabr ayının 5-də Bakı şəhərində Azərbaycan Respublikası Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin ""Azərmarka"" şirkəti tərəfindən Azərbaycan ordenlərinə həsr olunmuş yeni poçt markaları təqdim edilmişdir. Qiyməti 60 qəpik, tirajı isə 5000 ədəd olan həmin markalardan biri ""Qızıl ulduz"" medalına həsr olunmuşdur. Həmçinin bax Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=783044
-"""Qızıl Ulduz"" medalı (SSRİ)","""Qızıl Ulduz"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 1 avqust 1939-cu il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı. Sovet İttifaqı Qəhrəmanlarına təqdim olunurdu. Həmçinin bax Sovet İttifaqı Qəhrəmanı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=772368
-"""Qızıl dərviş"" mükafatı","Qızıl Dərviş — Azərbaycanda teatr sənətinin inkişafında fəal iştirak edənlərə verilən mükafat. 1991-ci ildə təsis edilmiş, 1992-ci ildən təqdim olunmuşdur. ""Qızıl Dərviş"" mükafatı özünün ideya-bədii sənət bütövlüyü ilə teatr ictimaiyyətinin diqqətini cəlb edən, öz sənətkarlığı ilə tamaşaçılara yüksək vətəndaşlıq və mənəvi keyfiyyətlər aşılayan, mövsüm ərzində yaradıcılıq uğuru qazanmış tamaşaya, dramaturqa, rejissora, aktyora, bəstəkara, rəssama, vokalçıya, balet artistinə, teatrın tarixi və nəzəriyyəsi ilə bağlı mühüm tədqiqat işlərinə və həmçinin mətbuat səhifələrində, radio və televiziyada böyük əhəmiyyət daşıyan, dolğun araşdırma, resenziya və verilişləri ilə fərqlənən teatrşünaslara verilir. Həmçinin bax ""Qızıl Dərviş"" mükafatı alanların siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=682723
-"""Qızıl qartal"" ordeni","""Altın Kiran"" ordeninə layiq görülən namizədlər Qazaxıstan Prezidenti tərəfindən müəyyən edilir. Qazaxıstan Respublikasının Prezidenti vəzifəsi Qızıl Qartal ordeninin xüsusi nümunəsi sayılan Cəngavər ordeni kavaleri olur. Ordenin nişanları zəncirindəki işarədən və ulduzdan ibarətdir. Ordenin nişanı, altındakı bəzək elementi ilə bitən, qızıl kənarla mavi emaye ilə örtülmüş yuvarlaq ucları olan kəsilmiş beş guşəli ulduz şəklində qızıldan hazırlanıb. Mərkəzi hissəsində ulduz şüaları arasında dörd brilyant qoyulmuşdur. Bürcün ortasında, mavi emaye fonunda, ağ qızıl dənələrlə hörülmüş dairədə qızıl qartal təsvir edilmişdir. Aşağıda, qırmızı emaye lentinin fonunda dairədə, qızıl hərflərlə ""ALTYN KYRAN"" yazısı var. Qartalın üzərindəki dairədə üç yaqut həndəsi naxış fonunda yerləşdirilmişdir. Ordenin nişanı Qazaxıstanın Dövlət bayrağının elementini — qartal ilə stilizə edilmiş günəşi təmsil edən halqa vasitəsilə, Qazaxıstanın gerbi əks olunmuş on yeddi alternativ əlaqəli cüt zəncirlər ilə birləşdirilib. Ordenin sol və sağ tərəflərində, keçidin arxasında, zənciri geyimə bağlamaq üçün üzü kilidli sancaq var. Ordenin ulduzu daha böyük ölçüdədir və ulduzun şüalarını əhatə edən emaye və dayaqdakı almazlar istisna olmaqla işarəni əyani şəkildə təkrarlayır. Ulduz şüaları yönlüdür. Orden vurulduqda, fərqlənmə nişanına ulduz və orden zənciri daxil edilməyib və orden nişanı fiqurlu lövhəyə əlavə edilib, üzərində mərkəzdə qırmızı zolaqlı Dövlət Bayrağı rəngli ipək xara lentinin olduğu bağlama plitəsinin köməyi ilə uzadılmışdır. 1999-cu ildəki orden islahatı nəticəsində orden müasir bir görkəm almışdır. Gündəlik istifadə üçün, orden çiçəklərinin lentindən asılmış kiçik bir orden ulduzu şəklində ordenin miniatürü var. Ordenin xüsusi dərəcəsi Orden 585 və 750 əyyarlı ağ, qırmızı və sarı rəngli ərimiş qızıldan hazırlanmış, arxa tərəfində mürəkkəb kilidli sancaq şəklində paltara bərkidilmək üçün elementi olan asqıdır. Orden şüaları qırmızı emaye ilə örtülmüş, mərkəzi hissələrində (qırmızı qızıl örtüklərdən) şüalar arasında ayrılan fan şəkilli iplər (ağ qızıl ərintisindən) ilə kəsilmiş ulduz şəklində hazırlanır. Onların hər birinə 4 almaz bərkidilmişdir. Ordenin mərkəzində, ağ qızıl dənələrlə hörülmüş dairədə, günəşin çıxması fonunda pərvanə şəklində qanadları olan stilizə edilmiş qızıl qartal var (arxa plan isti mavi emaye ilə örtülmüşdür). Aşağıda, qartalın altında, yaşıl emaye lentindəki dairədə ""ALTYN KYRAN"" yazısı var. Qartalın üstündəki dairədə üç yaqut yerləşdirilmişdir. Halqanın vasitəsilə lövhədə qırmızı rəngli ipək xara lent uzanır, ortada Qazaxıstan Respublikasının Dövlət bayrağının rəngli lenti var. Mükafatlandırılanlar Qızıl Qartal ordeninə aşağıdakılar layiq görülmüşdürlər: Boris Yeltsin — Rusiya Federasiyasının ilk Prezidenti (1997) İslam Kərimov — Özbəkistanın ilk prezidenti (1997) Tsyan Tsemin — Çin Kommunist Partiyasının 8-ci Baş katibi (1997) II Elizabet — Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığının kraliçası (2000) Leonid Kuçma — Ukraynanın ikinci prezidenti (1999) Gerhard Şröder — Almaniyanın federal kansleri (2003) Vladimir Putin – Rusiya Federasiyasının ikinci Prezidenti (2004) Hüsnü Mübarək — Misirin 4-cü prezidenti (2008) Akihito — 125-ci Yaponiya imperatoru (2008) Xəlifə ibn Zeyd ən-Nəhyan — Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin Prezidenti (Qazaxıstan Respublikası Prezidentinin 20 fevral 2009-cu il tarixli, 745 nömrəli Fərmanı) Tarya Halonen — Finlandiya Prezidenti (2009) Lee Myunq-bak — Koreya Respublikasının Prezidenti (Qazaxıstan Respublikası Prezidentinin 4 may 2009-cu il tarixli, 798 nömrəli Fərmanı) Nikolya Sarkozi — Fransa Respublikasının 23-cü, Beşinci Respublikanın 6-cı prezidenti (2009) Abdulla Gül — Türkiyə Respublikasının 11-ci prezidenti (2012) Rəcəb Tayyib Ərdoğan — Türkiyə Respublikasının 12-ci prezidenti (2012) I Xuan Karlos — İspaniyanın kralı (2013) Maraqlı faktlar 2015-ci ilin sentyabr ayında qədər Qızıl Qartal ordeninə sahib olan Qazaxıstan Respublikasının yeganə vətəndaşı Nursultan Nazarbayev idi və bu, ölkənin Prezidenti olaraq Qanuna əsasən ona verilən xüsusi dərəcədir. 20 mart 2019-cu il tarixdə Qasım-Comərd Tokayev Qazaxıstan Respublikasının ikinci Prezidenti olaraq Qızıl Qartalın xüsusi ordenini almışdır. Orden sikkəsi 2006-cı ildə Qazaxıstan Respublikasının Milli Bankı, Qızıl Qartal ordeninin işarəsi və ulduzu təsvir edilmiş kolleksion xatirə sikkələrini dövriyyəyə buraxdı. Xarici keçidlər Order of the Golden Eagle",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=710572
-"""Qızıl qlobus"" mükafatı","Qızıl qlobus (ing. Golden Globe) — Hollivud cəmiyyəti tərəfindən 1944-cü ildən etibarən təqdim edilən amerikan kino mükafatıdır. Film nominasiyaları Film mükafatları Ən yaxşı filmə görə Qızıl Qlobus mükafatı - drama Ən yaxşı filmə görə Qızıl Qlobus mükafatı - komediya və ya muzikal Ən yaxşı rejissora görə Qızıl Qlobus mükafatı Ən yaxşı aktyora görə Qızıl Qlobus mükafatı - drama Ən yaxşı aktyora görə Qızıl Qlobus mükafatı - komediya və ya muzikal Ən yaxşı aktrisaya görə Qızıl Qlobus mükafatı - drama Ən yaxşı aktrisaya görə Qızıl Qlobus mükafatı - komediya və ya muzikal Ən yaxşı köməkçi aktyora görə Qızıl Qlobus mükafatı Ən yaxşı köməkçi aktrisaya görə Qızıl Qlobus mükafatı Ən yaxşı ssenariyə görə Qızıl Qlobus mükafatı Ən yaxşı xarici dildə filmə görə Qızıl Qlobus mükafatı Ən yaxşı musiqiyə görə Qızıl Qlobus mükafatı Ən yaxşı mahnıya görə Qızıl Qlobus mükafatı Ən yaxşı animasiyaya görə Qızıl Qlobus mükafatı Sesilya B. De Millya mükafatı Televiziya mükafatları Ən yaxşı seriala görə Qızıl Qlobus mükafatı - drama Ən yaxşı seriala görə Qızıl Qlobus mükafatı - komediya və ya muzikal Ən yaxşı mini-seriala və ya televiziya filminə görə Qızıl Qlobus mükafatı Seriallarda ən yaxşı aktyora görə Qızıl Qlobus mükafatı - drama Seriallarda ən yaxşı aktyora görə Qızıl Qlobus mükafatı - komediya və ya muzikal Seriallarda ən yaxşı aktrisaya görə Qızıl Qlobus mükafatı - drama Seriallarda ən yaxşı aktrisaya görə Qızıl Qlobus mükafatı - komediya və ya muzikal Ən yaxşı köməkçi aktyora görə Qızıl Qlobus mükafatı - serial, mini-serial və ya televiziya filmi Ən yaxşı köməkçi aktrisaya görə Qızıl Qlobus mükafatı - serial, mini-serial və ya televiziya filmi Ən yaxşı aktyora görə Qızıl Qlobus mükafatı - mini-serial və ya televiziya filmi Ən yaxşı aktrisaya görə Qızıl Qlobus mükafatı - mini-serial və ya televiziya filmi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=771483
-"""Qızıl qələm""","""Qızıl qələm"" mükafatı — Azərbaycan SSR-də ədəbiyyat mükafatı. Mükafat 1970-ci ildən 1991-ci ilə qədər Azərbaycan Jurnalistlər İttifaqı tərəfindən ən yaxşı, fəal, peşəkar jurnalistlərə təqdim olunmuşdur. Hazırkı dövrdə 2000-ci illərdə eyni adlı mükafat Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin Həmkarlar İttifaqı (KİVHİ) adlı qurum tərəfindən təqdim edilir. Həmin dövrdə mükafat pulla satıldığına görə Azərbaycan mətbuatı və siyasi-ictimai xadimlər tərəfindən ciddi tənqid olunub. Əvvəlki mükafatdan tamamilə fərqlidir. Yalnız ad oxşarlığı var. Laureatları Həmçinin bax ""Qızıl qələm"" mükafatı laureatları Xarici keçidlər ""Qızıl qələm""in ""şirinliyi"" 200 AZN-ə düşüb: onu bu il xeyli mətbuat katibinə veriblər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=461307
-"""Qızıl qələm"" mükafatı","""Qızıl qələm"" mükafatı — Azərbaycan SSR-də ədəbiyyat mükafatı. Mükafat 1970-ci ildən 1991-ci ilə qədər Azərbaycan Jurnalistlər İttifaqı tərəfindən ən yaxşı, fəal, peşəkar jurnalistlərə təqdim olunmuşdur. Hazırkı dövrdə 2000-ci illərdə eyni adlı mükafat Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin Həmkarlar İttifaqı (KİVHİ) adlı qurum tərəfindən təqdim edilir. Həmin dövrdə mükafat pulla satıldığına görə Azərbaycan mətbuatı və siyasi-ictimai xadimlər tərəfindən ciddi tənqid olunub. Əvvəlki mükafatdan tamamilə fərqlidir. Yalnız ad oxşarlığı var. Laureatları Həmçinin bax ""Qızıl qələm"" mükafatı laureatları Xarici keçidlər ""Qızıl qələm""in ""şirinliyi"" 200 AZN-ə düşüb: onu bu il xeyli mətbuat katibinə veriblər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=292649
-"""Qızıl qələm"" mükafatı laureatlarının siyahısı","Bu siyahıda Azərbaycan Jurnalistlər İttifaqının ""Qızıl qələm"" mükafatı laureatları illər üzrə göstərilmişdir. 1970-ci illər 1975-ci il üzrə Musa İbrahim oğlu Əliyev — respublikada kənd təsərrüfatını intensivləşdirmək məsələləri barədə ""Kommunist"" qəzetində dərc olunumuş publisistik məqalələr üçün Tatyana Qriqoryevna Qanelina — əxlaqi tərbiyə problemləri barədə ""Bakinski Raboçi"" qəzetində dərc olunmuş məqalələr üçün Siyavuş Əli o��lu Sərxanlı — ""Azərbaycan"" jurnalında dərc olunmuş ""Baykal–Amur poeması"" oçerki üçün Sov.İKP XXV qurultayına və Azərbaycan Kommunist Partiyasının XXIX qurultayına respublikada hazırlığın gedişinin ""Günün ekranı"" televiziya proqramında geniş göstərilməsi üçün: Nuhbala Nəcəfqulu oğlu Quliyev Ənvər Rzaqulu oğlu Qafarlı Tofiq Nəsir oğlu Axundov Əkbər Ərşad oğlu Abbasov Fidail Məhəmməd oğlu Abdullayev — ""Mingəçevir işıqları"" qəzetində sosializm yarışının işıqlandırılmasında şəxsən yaradıcılıqla iştirak etdiyi üçün Məmmədağa Cavanşir oğlu İsayev — ""Muğan"" (Sabirabad) qəzetində sosializm yarışının işıqlandırılmasında şəxsən yaradıcılıqla iştirak etdiyi üçün 1980-ci illər 1979-cu il üzrə A. D. Cavadlı — ""Kommunist"" qəzetində dərc olunmuş sovet quruculuğuna dair materialların və zəhmətkeş məktublarının hazırlanmasında şəxsi yaradıcılıq iştirakı üçün Beşillik qabaqcıllarının təcrübəsini yaxşı işıqlandırdıqları üçün: A. Y. Lerner (""Bakinski raboçi"" qəzetinin redaksiyasından) İ. B. Əliyev (Bərdənin ""Kommunizm yolu"" qəzetinin redaksiyasından) K. S. Vartapetov (""Vışka"" qəzetinin redaksiyasından) A. M. Quliyev (""Sovet kəndi"" qəzetinin redaksiyasından) C. X. Mirzəliyev (Ağsunun ""Birlik"" qəzetinin redaksiyasından) Azərbaycan televiziyası ilə göstərilmiş ""İnsan və ətraf mühit"" elmi-kütləvi proqramının hazırlanmasında iştirak etdikləri üçün: A. A. Əliyev R. C. Əzizov M. F. İbrahimov Z. C. Nəsibova — ""Qırmızı bayraq"" Zaqatala rayon qəzetində dərc olunmuş oçerklər seriyası üçün Publisistik məqalələr üçün: Y. P. Katkov (""Vışka"" qəzetinin redaksiyasından) Ş. H. Novruzov (""Azərbaycan kommunisti"" jurnalının redaksiyasından) R. Ə. Qədimov — ""İşıq"" nəşriyyatında buraxılmış siyasi karikaturlar kitabı üçün Y. İ. Şamilov — Beşillik qabaqcıllarının ""Azərbaycan qadını"" jurnalıda dərc olunmuş fotoportretləri üçün 1980-ci il üzrə Problem və tənqidi məqalələr üçün: T. M. Məmmədov (""Kommunist"" qəzetinin xüsusi müxbiri) M. Ş. Mövsümov (""Sovet Naxçıvanı"" qəzetinin müxbiri) M. Babayev (""Azərbaycan gəncləri"" qəzetinin məsul katibi) — Hüquq tərbiyəsi haqqında və mənəvi mövzularda oçerklər üçün Sosializm yarışının qabaqcılları haqqında məqalələr, reportajlar, müsahibələr və şəkillər üçün: M. A. Abbasov (""Şuşa"" qəzetinin redaktoru) F. Ş. Orucov (Xaçmazın ""Dostluq"" qəzetinin redaktoru) Ş. F. Xudiyev (Şamxor rayon radio verilişləri redaktoru) E. Ü. Ümidov (""Neft daşları"" — ""Neftyanıye kamni"" çoxtirajlı qəzetinin redaktoru) O. Y. Ginzburq (""Neft daşları"" — ""Neftyanıye kamni"" çoxtirajlı qəzetinin redaktoru) A. A. Komlev (""Bakinski raboçi"" qəzeti illüstrasiya şöbəsinin müdiri) Sabir Gəncəli (S. S. Məmmədov) (""Azərbaycan qadını"" jurnalının məsul katibi) — Əvvəllər mətbuatda dərc olunmuş və ""Azərnəşr"" tərəfindən çap edilmiş ""Azad yollarında"" oçerklər kitabı üçün Ədəbiyyat və incəsənət mövzularında reportajlar, məqalələr və müsahibələr üçün Z. Ə. Məmmədov (Azərbaycan televiziyasının redaktoru) A. V. Teymurov (Azərbaycan televiziyasının müxbiri) V. Ə. Tanrıverdiyev (""Kirovabad kommunisti"" qəzetinin müxbiri) İdman mövzularında oçerklər, reportajlar və müsahibələr üçün: A. Z. Kazımzadə (""İdman"" — ""Sport"" qəzeti redaktorunun müavini) Ş. M. Şahməmmədov (""Bakı"" — ""Baku"" qəzetinin məsul katibi) 1982-ci il üzrə SSRİ-nin təşkilinin 60 illiyinə həsr edilmiş oçerklər və məqalələr silsiləsi üçün: Ə. Y. Əhmədov (Yevlaxın ""Təşəbbüs"" qəzetinin redaksiyasından) S. İ. Hacıyev (""Kirovabad kommunisti"" qəzetinin redaksiyasından On birinci beşilliyin ən yaxşı adamları və əmək nailiyyətləri haqqında oçerklər və məqalələr silsiləsi üçün: V. Ə. Abdullayev (""Bakinski raboçi"" qəzetinin redaksiyasından) S. A. Perets (""Bakinski raboçi"" qəzetinin redaksiyasından) İ. A. Vəkilova (""Vışka"" qəzetinin redaksiyasından) İdeya-mənəvi tərbiyə mövzularında oçerklər və məqalələr silsiləsi üçün: K. H. Ələkbərov (""Kommunist"" qəzetinin redaksiyasından) Ə. G. Bayramov (""Kommunist"" qəzetinin redaksiyasından) İ. M. Mosesova (""Azərbaycan kommunisti"" jurnalının redaksiyasından) Hərbi-vətənpərvərlik mövzularında oçerklər və məqalələr silsiləsi üçün: İ. İ. Kamenkoviç (SSRİ Jurnalistlər Birliyinin üzvü) İ. A. Novruzov (Azərinform) A. N. Skoroxodov (""Kaspiyets"" qəzetinin redaksiyasından) Ədəbiyyat və incəsənət mövzularında oçerklər və məqalələr silsiləsi üçün: S. X. Znidadel (""Ədəbiyyat və incəsənət"" qəzetinin redaksiyasından) N. Ə. Məmmədova (""Kirovabadski raboçi"" qəzetinin redaksiyasından) Ərzaq proqramı haqqında məqal��lər silsiləsi üçün: B. Y. Bağırov (Cəlilabadın ""Yeni gün"" qəzetinin redaksiyasından) B. İ. Qaçabəyov (""Qızıl Qusar"" qəzetinin redaksiyasından) B. Y. Sadıqov (""Abşeron"" qəzetinin redaksiyasından) 1990-cı illər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=820841
-"""Qızıl ulduz"" medalı","""Qızıl ulduz"" medalı (Azərbaycan) — Azərbaycanın Milli Qəhrəmanının xüsusi fərqlənmə nişanı ""Qızıl ulduz"" medalı (SSRİ) — Sovet İttifaqı Qəhrəmanının xüsusi fərqlənmə nişanı ""Qızıl ulduz"" medalı (Rusiya) — Rusiya Federasiyasının Qəhrəmanının xüsusi fərqlənmə nişanı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=485285
-"""Qızıl ulduz"" medalı (Azərbaycan)","Qızıl ulduz medalı — 6 fevral 1998-ci ildən Azərbaycanın Milli Qəhrəmanının xüsusi fərqlənmə nişanı. Təsis edilməsi ""Azərbaycan Respublikasının bəzi qanunvericilik aktlarında dəyişikliklər edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının 6 fevral 1998-ci il tarixli, 429-IQD nömrəli Qanununa əsasən ""Qızıl ulduz"" medalı ""Ay-Ulduz"" medalını əvəz edilmişdir. ""Qızıl ulduz"" medalı üz tərəfində ikiüzlü hamar şüalar olan, 31,5 mm qabarit ölçülü səkkizguşəli ulduzdan ibarətdir, sarı qızıldan hazırlanmışdır. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ""Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı"" sözləri yazılmışdır. Yuxarı şüanın küncündə medalın nömrəsi həkk olunmuşdur. Medal ilgək və halqa vasitəsilə ölçüsü 27 mm x 20 mm olan Azərbaycan Respublikası Dövlət Bayrağının rənglərinə uyğun üçrəngli xara lentə birləşdirilmişdir. Lentin yuxarı kənarında qızıl suyuna çəkilmiş ensiz metal lövhə və paltara bərkidilmək üçün element vardır. Medala üzərində Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı təsvir edilmiş, paltara bərkidilmək üçün elementi olan 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. ""Qızıl ulduz"" medalı döşün sol tərəfinə, digər orden və medallardan yuxarıda taxılır. ""Qızıl ulduz"" medalı poçt markası üzərində 2011-ci ilin sentyabr ayının 5-də Bakı şəhərində Azərbaycan Respublikası Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin ""Azərmarka"" şirkəti tərəfindən Azərbaycan ordenlərinə həsr olunmuş yeni poçt markaları təqdim edilmişdir. Qiyməti 60 qəpik, tirajı isə 5000 ədəd olan həmin markalardan biri ""Qızıl ulduz"" medalına həsr olunmuşdur. Həmçinin bax Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=201667
-"""Qızıl ulduz"" medalı (SSRİ)","""Qızıl Ulduz"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 1 avqust 1939-cu il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı. Sovet İttifaqı Qəhrəmanlarına təqdim olunurdu. Həmçinin bax Sovet İttifaqı Qəhrəmanı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=476965
-"""Qızıl çinar"" beynəlxalq mükafatı","Qızıl çinar — Heydər Əliyev Fondunun 2009-cu ildə təsis etdiyi beynəlxalq mükafat. İhsan Doğramacı — ulu öndərin məsləkdaşı və yaxın dostu Əlibaba Məmmədov — xalq artisti Marko Borsotti — BMT-nin Azərbaycandakı sabiq rezident əlaqələndiricisi Rəşad Mahmudov — ürək-damar cərrahı Kşiştof Krayevski — Polşanın Azərbaycandakı səfiri Nərminə Zöhrabova — Bakının Nizami rayonundakı 1 nömrəli uşaq evinin direktoru Arif Babayev — Xalq Artisti Hana Singer — YUNİSEF-in Azərbaycandakı keçmiş nümayəndəsi Tahir Salahov — Xalq Rəssamı Koişiro Matsuura — YUNESKO-nun keçmiş baş direktoru Əbdüləziz bin Osman əl-Tüveycri — İSESKO-nun baş direktoru Kestutis Kudzmanas — Litva Respublikasının Azərbaycandakı səfiri İlham Zəkiyev — ikiqat paralimpiya, üçqat dünya çempionu Teymur Göyçayev — Xalq Artisti Jolt Çutora — Macarıstanın Azərbaycandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Alim Qasımov — Xalq Artisti Natali Qule — Fransa senatoru Erve Mikaelof — tanınmış incəsənət eksperti Ağaxan Abdullayev — xalq artisti Vasim Məmmədəliyev — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, Əməkdar Elm Xadimi Rauf Abdullayev — Azərbaycan Respublikasının Xalq Artisti, Dövlət Mükafatı, ""Şöhrət"", ""Şərəf"" və ""İstiqlal"" ordenləri laureatı Mixail Qusman — Rusiyanın TASS informasiya agentliyinin baş direktorunun birinci müavini, Azərbaycan Respublikasının ""Dostluq"" və ""Şöhrət"" ordenləri laureatı Eldar Quliyev — kinorejissor və ssenarist, Azərbaycan Respublikasının Xalq Artisti, ""Şöhrət"" və ""Şərəf"" ordenləri laureatı Fuad İbrahimov — Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestrinin dirijoru, Almaniya Münxen Yeni Filarmoniyasının Simfonik Orkestrinin baş dirijoru, Əməkdar artist Zərifə Məmmədova — Daun Sindromlu Uşaqların Reabilitasiya Mərkəzinin direktor müavini Xarici keçidlər Qızıl Çinar Beynəlxalq mükafatı — Dr. Rəşad Mahmudov (10.05.2009) — YouTube saytı ""Qızıl çinar"" beynəlxalq mükafatının qalibləri (2009–2018)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=406866
-"""Qəbələnd"" əyləncə mərkəzi","""Qəbələnd"" əyləncə mərkəzi — Qəbələ şəhərində yerləşir. Ümumi ərazisi 16 hektardır. Azərbaycanın Disneylandı adlandırılır. Uşaqlar və böyüklər üçün Britaniya, İtaliya, Almaniya və İsrail istehsalı olan 60-dan artıq oyun aparatları, 6D attraksionu, ""LaserMaxx"", yarış avtomobilləri üçün iki trek, motosikllər üçün yol, buz meydançası, voleybol, basketbol və futbol üçün oyun meydançaları, fitnes-mərkəz, istər Azərbaycan, istərsə də dünya mətbəxinin xörəklərini təklif edən qəhvəxana və restoranlar, suvenir mağazası fəaliyyət göstərir. ""Qəbələnd"" əyləncə mərkəzində yeddi süni göl yaradılmışdır. Bura Azərbaycanlı turistlərdən başqa İran, Türkiyə və Rusiyadan da turistlər gəlir. Xarici keçidlər Rəsmi saytı Arxivləşdirilib 2016-05-12 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=453784
-"""Qəhrəman Ana"" fəxri adı","Qəhrəman Ana — SSRİ-də çoxuşaqlı analara verilən fəxri ad. Ad və eyniadlı orden SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 8 iyul 1944-cü il tarixli qərarı ilə təsis edilib. Azərbaycanda çoxuşaqlı analara keçmiş SSRİ dövründə daha çox rast gəlinib. Amma sovetlər ölkəsində, o cümlədən Azərbaycanda hansısa qadının 18 övlad dünyaya gətirdiyi barədə heç yerdə məlumat getməyib. Bununla belə, sovet hökuməti 10 və daha çox uşaq doğub böyüdən qadınların sosial qayğısını ittifaq dağılan günədək diqqət mərkəzində saxlayıb. Belə qadınlar həm də ""Qəhrəman ana"", ""Şöhrət"", ""Analıq şöhrəti"", ""Analıq şərəfi"" ordenləri, ""Arxa cəbhədə fədakar əməyə görə"", ""Rəşadətli əməyə görə"" kimi orden və medallarla fərqləndirilib. Pensiya təminatı zamanı məhz bu insanlara böyük güzəştlər olunub. Sovet hökumətinin müxtəlif orden və medalları, o cümlədən ""Qəhrəman Ana"" ilə təltif etdiyi qadınlardan Azərbaycanda indi də yaşayan var. Amma onların nə hansısa sosial güzəştləri qüvvədədir, nə də dəqiq sayı bilinir. Azərbaycanda ""Qəhrəman ana""ların sayı barədə sonuncu statistik hesablama 2005-ci ildə aparılıb. Həmin il 10 və daha çox uşaq doğub tərbiyə etmiş pensiyaçıların sayı 17 min 640 nəfər olub. Onlardan 17 199 nəfəri ""Qəhrəman ana"", 708 nəfəri isə ""Qəhrəman Ana"" medalı ilə yanaşı, ""Şöhrət"", ""Analıq şöhrəti"", ""Analıq şərəfi"" ordenləri, ""Arxa cəbhədə fədakar əməyə görə"", ""Rəşadətli əməyə görə"" medalları və digər orden və medallarla təltif edilib. Son hesablamalara görə, Azərbaycanda hər 100 pensiyaçı ""Qəhrəman ana""ya 103 uşaq düşür. Respublikada ""Qəhrəman ana""ların uşaqlarının sayına görə Ağdaş rayonu birincidir — 2552 nəfər. Bu anaların hər birinə orta hesabla 11 uşaq düşür. 2005-ci ildə Lənkəran rayonunda 1650, Cəlilabadda 1379, Masallıda 1202, Naxçıvan Muxtar Respublikasında 887, Astarada 853, Yardımlıda 668, Bakı şəhərində 629, Sabirabadda 544 ""Qəhrəman Ana"" olub. ""Qəhrəman ana""ların sayının ən az olduğu şəhər və rayonlar isə Naftalan (5), Qubadlı (21), Xanlar (25), Qazax (31), Xızı (41) və Mingəçevirdir (52). 2006-cı il yanvarın 1-dən qüvvəyə minmiş yeni ""Əmək pensiyaları haqqında"" qanunda çoxuşaqlı analara nəzərdə tutulan güzəştlərə dəyişikliklər edilib. Belə ki, əvvəlki qanuna əsasən, ""Qəhrəman ana""lar yaşından asılı olmayaraq, azı 10 il iş stajı olduqda əmək pensiyası ala bilərdi. Pensiyalarının üzərinə isə yaşa görə minimum pensiyanın 100 faizi məbləğində əlavə edilirdi. İş stajı olmayan ""Qəhrəman ana""lar isə 50 yaşına çatdıqda pensiyaya çıxa bilərdi. Qəhrəman ana adı ilə təltif olunanlar Köhnə qanunda 3 və daha çox uşaq doğub, onları 8 yaşına qədər tərbiyə edən qadınlara da güzəştlər nəzərdə tutulurdu. Belə ki: 3 uşağı olanlar 51 yaşı və 16 il iş stajı olduqda, 4 uşağı olanlar 50 yaşı və 15 il iş stajı olduqda, 5 uşağı olanlar 49 yaşı və 14 il iş stajı olduqda, 6 uşağı olanlar 48 yaşı və 13 il iş stajı olduqda, 7 uşağı olanlar 47 yaşı və 12 il iş stajı olduqda, 8 uşağı olanlar 46 yaşı və 11 il iş stajı olduqda, 9 uşağı olan analar 45 yaşına çatdıqda və 10 il iş stajı olduqda yaşa görə pensiya almaq hüququ qazanırdı.2006-cı il yanvarın 1-dən qüvvəyə minən yeni qanuna görə isə 3 və daha çox uşaq doğub onları 8 yaşınadək tərbiyə etmiş və azı 5 il sığorta stajı olan qadınların aşağıdakı şərtlər əsasında yaşa görə əmək pensiyası hüququ vardır: 3 uşağı olanlar 51 yaşına çatdıqda, 4 uşağı olanlar 50 yaşına çatdıqda, 5 uşağı olanlar 49 yaşına çatdıqda, 6 uşağı olanlar 48 yaşına çatdıqda, 7 uşağı olanlar 47 yaş��na çatdıqda, 8 uşağı olanlar 46 yaşına çatdıqda, 9 uşağı olanlar 45 yaşına çatdıqda, 10 və daha çox uşağı olanlar isə 44 yaşına çatdıqda və ya 10 il sığorta stajı olduqda, yaşından asılı olmayaraq pensiyaya çıxa bilər. Fəxri adı almış məşhur insanlar Bəsti Bağırova SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 8 iyul 1944-cü il tarixli qərarı (əlavə və dəyişik.) ""Qəhrəman Ana"" adı haqqında əsasnamə (rus.) Tarixə köçmüş ""Qəhrəman ana"" Arxivləşdirilib 2010-05-22 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=765897
-"""Qəhrəman ana"" ordeni","Qəhrəman Ana — SSRİ-də çoxuşaqlı analara verilən fəxri ad. Ad və eyniadlı orden SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 8 iyul 1944-cü il tarixli qərarı ilə təsis edilib. Azərbaycanda çoxuşaqlı analara keçmiş SSRİ dövründə daha çox rast gəlinib. Amma sovetlər ölkəsində, o cümlədən Azərbaycanda hansısa qadının 18 övlad dünyaya gətirdiyi barədə heç yerdə məlumat getməyib. Bununla belə, sovet hökuməti 10 və daha çox uşaq doğub böyüdən qadınların sosial qayğısını ittifaq dağılan günədək diqqət mərkəzində saxlayıb. Belə qadınlar həm də ""Qəhrəman ana"", ""Şöhrət"", ""Analıq şöhrəti"", ""Analıq şərəfi"" ordenləri, ""Arxa cəbhədə fədakar əməyə görə"", ""Rəşadətli əməyə görə"" kimi orden və medallarla fərqləndirilib. Pensiya təminatı zamanı məhz bu insanlara böyük güzəştlər olunub. Sovet hökumətinin müxtəlif orden və medalları, o cümlədən ""Qəhrəman Ana"" ilə təltif etdiyi qadınlardan Azərbaycanda indi də yaşayan var. Amma onların nə hansısa sosial güzəştləri qüvvədədir, nə də dəqiq sayı bilinir. Azərbaycanda ""Qəhrəman ana""ların sayı barədə sonuncu statistik hesablama 2005-ci ildə aparılıb. Həmin il 10 və daha çox uşaq doğub tərbiyə etmiş pensiyaçıların sayı 17 min 640 nəfər olub. Onlardan 17 199 nəfəri ""Qəhrəman ana"", 708 nəfəri isə ""Qəhrəman Ana"" medalı ilə yanaşı, ""Şöhrət"", ""Analıq şöhrəti"", ""Analıq şərəfi"" ordenləri, ""Arxa cəbhədə fədakar əməyə görə"", ""Rəşadətli əməyə görə"" medalları və digər orden və medallarla təltif edilib. Son hesablamalara görə, Azərbaycanda hər 100 pensiyaçı ""Qəhrəman ana""ya 103 uşaq düşür. Respublikada ""Qəhrəman ana""ların uşaqlarının sayına görə Ağdaş rayonu birincidir — 2552 nəfər. Bu anaların hər birinə orta hesabla 11 uşaq düşür. 2005-ci ildə Lənkəran rayonunda 1650, Cəlilabadda 1379, Masallıda 1202, Naxçıvan Muxtar Respublikasında 887, Astarada 853, Yardımlıda 668, Bakı şəhərində 629, Sabirabadda 544 ""Qəhrəman Ana"" olub. ""Qəhrəman ana""ların sayının ən az olduğu şəhər və rayonlar isə Naftalan (5), Qubadlı (21), Xanlar (25), Qazax (31), Xızı (41) və Mingəçevirdir (52). 2006-cı il yanvarın 1-dən qüvvəyə minmiş yeni ""Əmək pensiyaları haqqında"" qanunda çoxuşaqlı analara nəzərdə tutulan güzəştlərə dəyişikliklər edilib. Belə ki, əvvəlki qanuna əsasən, ""Qəhrəman ana""lar yaşından asılı olmayaraq, azı 10 il iş stajı olduqda əmək pensiyası ala bilərdi. Pensiyalarının üzərinə isə yaşa görə minimum pensiyanın 100 faizi məbləğində əlavə edilirdi. İş stajı olmayan ""Qəhrəman ana""lar isə 50 yaşına çatdıqda pensiyaya çıxa bilərdi. Qəhrəman ana adı ilə təltif olunanlar Köhnə qanunda 3 və daha çox uşaq doğub, onları 8 yaşına qədər tərbiyə edən qadınlara da güzəştlər nəzərdə tutulurdu. Belə ki: 3 uşağı olanlar 51 yaşı və 16 il iş stajı olduqda, 4 uşağı olanlar 50 yaşı və 15 il iş stajı olduqda, 5 uşağı olanlar 49 yaşı və 14 il iş stajı olduqda, 6 uşağı olanlar 48 yaşı və 13 il iş stajı olduqda, 7 uşağı olanlar 47 yaşı və 12 il iş stajı olduqda, 8 uşağı olanlar 46 yaşı və 11 il iş stajı olduqda, 9 uşağı olan analar 45 yaşına çatdıqda və 10 il iş stajı olduqda yaşa görə pensiya almaq hüququ qazanırdı.2006-cı il yanvarın 1-dən qüvvəyə minən yeni qanuna görə isə 3 və daha çox uşaq doğub onları 8 yaşınadək tərbiyə etmiş və azı 5 il sığorta stajı olan qadınların aşağıdakı şərtlər əsasında yaşa görə əmək pensiyası hüququ vardır: 3 uşağı olanlar 51 yaşına çatdıqda, 4 uşağı olanlar 50 yaşına çatdıqda, 5 uşağı olanlar 49 yaşına çatdıqda, 6 uşağı olanlar 48 yaşına çatdıqda, 7 uşağı olanlar 47 yaşına çatdıqda, 8 uşağı olanlar 46 yaşına çatdıqda, 9 uşağı olanlar 45 yaşına çatdıqda, 10 və daha çox uşağı olanlar isə 44 yaşına çatdıqda və ya 10 il sığorta stajı olduqda, yaşından asılı olmayaraq pensiyaya çıxa bilər. Fəxri adı almış məşhur insanlar Bəsti Bağırova SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 8 iyul 1944-cü il tarixli qərarı (əlavə və dəyişik.) ""Qəhrəman Ana"" adı haqqında əsasnamə (rus.) Tarixə köçmüş ""Qəhrəman ana"" Arxivləşdirilib 2010-05-22 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=772358
-"""Qərbi Sibirin yeraltı sərvətlərindən istifadə edilməsinə görə"" medalı","""Qərbi Sibirin yeraltı sərvətlərindən istifadə edilməsinə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 28 iyul 1978-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=474895
-"""RMS Titanik""in sərnişinləri","Vayt Star Layn şirkətinin Olimpik sinfinə aid, ikinci gəmisi olan RMS Titanic-də, İngiltərənin Sauthempton limanından yola çıxaraq Nyu-Yorka, ümumilikdə 2224 nəfər səfər edirdi. Bu saya gəminin şəxsi heyəti də daxil idi. İlk səfəri, 14 aprel 1912-ci ildə, aysberqə çırpılaraq, 1500-dən çox insanın həlak olması ilə nəticələnmişdir. Sərnişinlər RMS Titanikdə səyahət edən 1317 nəfər sərnişin var idi. Onlardan, 324 nəfəri ""birinci sinif sərnişinləri"", 285 nəfəri, ""ikinci sinif sərnişinləri"", 708 nəfəri isə ""üçüncü sinif sərnişinləri"" idi. Xilas olan və həlak olan sərnişinlərin rəng kodları: Həlak olub Xilas olub Birinci sinif",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=597823
-"""RSFSR-in qeyri-qaratorpaq zonası simasının dəyişdirilməsinə görə"" medalı","""RSFSR-in qeyri-qaratorpaq zonası simasının dəyişdirilməsinə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 30 sentyabr 1977-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=474894
-"""Radioquraşdırma"" zavodu",Radioquraşdırma zavodu — Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin tabeliyində olan müəssisə. Fəaliyət sahələri Texnoloji imkanları Xarici keçidlər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=433095
-"""Rakurs"" Studiyası","""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasının nəzdində, xronikal-sənədli, elmi–kütləvi və tədris filmləri birliyinin bazasında 1988–1991-ci illərdə fəaliyyət göstərmişdir. Sənədli filmlər istehsal etmişdir. Rakurs Studiyasına Teymur Bəkirzadə rəhbər təyin olundu. Filmoqrafiya 8 № altında (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) (""Rakurs"" studiyası) Abşeron qalaları (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) (""Rakurs"" studiyası) Abşeron lövhələri (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) (""Rakurs"" studiyası) Aşkarlıq aynasında (film, 1989) (""Rakurs"" studiyası) Bahardan sonra gələn qış (film, 1989) (""Rakurs"" studiyası) Çempion (film, 1990) (""Rakurs"" studiyası) El bir olsa... (film, 1989) (""Rakurs"" studiyası) Güman (film, 1989) (""Rakurs"" studiyası) İcarədarlar (film, 1990) (""Rakurs"" studiyası) İribuynuzlu mal-qarada parazitar xəstəlikləri və onunla mübarizə tədbirləri (film, 1989) (""Rakurs"" studiyası) Kross (film, 1989) (""Rakurs"" studiyası) Külək haraya əsir? (film, 1989) (""Rakurs"" studiyası) Qanadlı şəfavericilər (film, 1990) (""Rakurs"" studiyası) Qəhrəman ana (film, 1990) (""Rakurs"" studiyası) Qəyyur (film, 1990) (""Rakurs"" studiyası) Matəm (film, 1990) (""Rakurs"" studiyası) Ordubad (film, 1991) (""Rakurs"" studiyası) Ramin (film, 1988) (""Rakurs"" studiyası) Sabaha ümidlə baxanlar (film, 1991) (""Rakurs"" studiyası) Sağlamlıq mərkəzi (film, 1990) (""Rakurs"" studiyası) Salam, metro! (film, 1988) (""Rakurs"" studiyası) Sədrin portreti (film, 1989) (""Rakurs"" studiyası) Unutma... (film, 1989) (""Rakurs"" studiyası) Ümumxalq işi (film, 1989) (""Rakurs"" studiyası) Veteran (film, 1991) (""Rakurs"" studiyası) Yol maşınları yola çıxır (film, 1990) (""Rakurs"" studiyası) Yolunuz uğurlu (film, 1989) (""Rakurs"" studiyası) Xamis Muradov. Kinofabrikdən başlanan yol. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 5. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 325–334; 345–359.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=283590
-"""Rossiya"" açıq sənədli filmlər festivalı","""Rossiya"" açıq sənədli filmlər festivalı — Rusiyada hər il keçirilən kino festivalı. ""Rossiya"" açıq sənədli filmlər festivalı Rusiya Federasiyası Mədəniyyət Nazirliyinin maliyyə dəstəyi ilə 1988-ci ildən bəri hər il keçirilir. Seçim komitəsinə hər il Rusiyadan və xaricdən 300-dən çox film təqdim olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=254382
-"""Rusiyanın Əməkdar Nəqliyyat İşçisi"" döş nişanı","""Rusiyanın Əməkdar Nəqliyyat İşçisi"" döş nişanı — Rusiya Federasiyası Nəqliyyat Nazirliyinin idarə mükafatıdır. Nəqliyyat Nazirliyinin 18 oktyabr 2005-ci il tarixli 130 nömrəli ""Nəqliyyat Nazirliyinin idarə mükafatları haqqında"" əmri ilə təsis edilmişdir. Mükafat nizamnaməsi ""Rusiyanın Əməkdar Nəqliyyat İşçisi"" döş nişanı avtomobil, daxili, su, hava, şəhər elektrik təsərrüfatı (metro daxil olmaqla), dəmir yolu, dəniz (o cümlədən dəniz ticarəti, limanlar) və sənaye nəqliyyatı, yol təsərrüfatı təşkilatlarının rəhbərləri və mütəxəssislərinə verilir. Nazirliyin federal xidmətlərin mərkəzi aparatının və Nazirliyin tabeliyində olan federal qurumların, onların ərazi orqanlarının və digər şəxslərin əməkdaşları: Nəqliyyat və gəmiçilik fəaliyyətinin inkişafı, avtomobil yollarının tikintisi və istismarı, su yollarının və gəmiçilik üçün nəzərdə tutulmuş hidrotexniki avadanlıqların yenidən qurulması və saxlanması, nəqliyyat vasitələrinin təmiri və texniki xidməti sahəsində xidmətlərə görə; Nəqliyyatda iqtisadi islahatların fəal həyata keçirilməsinə görə; Mühüm iqtisadi effekt verən yeni texnika və texnologiyaların işlənib hazırlanması və ya tətbiqi üçün biznesin təşkilinin qabaqcıl forma və üsullarından istifadə edilməsi; Uğurlu və səmərəli elmi, səmərələşdirici və yaradıcı fəaliyyətə görə; Nəqliyyat və avtomobil yolları infrastrukturunda nəzarət və təftiş sahəsində səmərəli fəaliyyətinə görə; Rusiya nəqliyyat kompleksinin fəaliyyəti ilə bağlı qanunvericilik və normativ hüquqi aktların layihələrinin hazırlanması üçün; əməyin mühafizəsi və təhlükəsizlik şəraitinin yaxşılaşdırılması, yol hərəkəti təhlükəsizliyinin və yüklərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, sosial sahənin inkişafı; Nəqliyyat kompleksi üçün mütəxəssislərin və ixtisaslı işçilərin hazırlanması sahəsində xidmətlərə görə.Aşağıdakı işçilər döş nişanı ilə təltif olunurlar: nəqliyyat sistemində azı 20 il, o cümlədən ən azı üç il bu kollektivdə və iki il hazırkı vəzifədə işləmək; əvvəllər ""Qüsursuz əməyə və fərqlənməyə görə"" medalı, 1-ci dərəcəli və ya aşağıdakı döş nişanlarından (nişanlardan) biri ilə təltif edilmiş insanlar: ""Fəxri avtomobil nəqliyyatı işçisi"", ""Aeroflotun əlaçısı"", ""Hava nəqliyyatının əlaçısı"", ""Fəxri işçi"" Rusiya Hava Naviqasiyası"", ""Fəxri Dəmir Yolu işçisi"", ""Fəxri Dəmiryolçu"", ""Şəhər Elektrik Nəqliyyatının Fəxri İşçisi"", ""Nəqliyyata Dövlət Nəzarətinin Fəxri İşçisi"", ""Rusiya Nəqliyyat Müfəttişliyinin fəxri işçisi"", ""Fəxri Yol işçisi"", ""Rusiyanın fəxri yol işçisi"", ""Dəniz Donanmasının fəxri işçisi"", ""Fəxri Dəniz Donanmasının işçisi"", ""Fəxri Qütb Kəşfiyyatçısı"", ""Fəxri Qütb Kəşfiyyatçısı"", ""Çay Donanmasının fəxri işçisi"", at mükafatın verilməsindən ən azı beş il keçmək və s..İş təcrübəsindən asılı olmayaraq işçilər nəqliyyat hadisələrinin qarşısının alınmasında, fövqəladə hallar iştirakçılarının xilas edilməsində, daşımalarda qanunsuz hərəkətlərin qarşısının alınmasında göstərdikləri cəsarət və fədakarlığa görə mükafatlandırılırlar. Nəqliyyat kompleksinin inkişafındakı xüsusi xidmətlərinə, problemlərinin həllində fəal və səmərəli əməkdaşlığa görə federal icra hakimiyyəti orqanlarının, Rusiya Federasiyasının təsis qurumlarının icra hakimiyyəti orqanlarının, yerli özünüidarəetmə orqanlarının, digər nazirliklərin təşkilatlarının əməkdaşlarına döş nişanı verilə bilər. və şöbələr. Geyinmə qaydaları Nişan döş qəfəsinin sağ tərəfində taxılır və digər idarə nişanlarının qarşısında və Rusiya Federasiyası, RSFSR və SSRİ dövlət mükafatlarının altında yerləşir. Nişanın seriya nömrəsi var. Mükafatın təsviri ""Rusiyanın Əməkdar Nəqliyyat İşçisi"" döş nişanı qızılı çoxbucaqlıdır, səthi fərqli şüalar şəklində hazırlanmışdır. Poliqonun mərkəzində ağ mina kəməri ilə əhatə olunmuş üst qlobus var: yuxarıda ""Fəxri işçi"", aşağı hissəsində ""Rusiya Nəqliyyatı"" yazısı var. Ağ kəmərin qızılı kənarları var. İşarənin mərkəzində Rusiya Federasiyası Nəqliyyat Nazirliyinin mərkəzi embleminin relyef təsviri — üzərində qanadları olan qlobus, ortasında rütubətli qanad var. Bütün şəkillər və mətn qabarıqdır. Kürə mavi mina ilə örtülmüşdür. Rusiya Federasiyası Nəqliyyat Nazirliyinin mərkəzi emblemi metal rəngli gümüşdən hazırlanmışdır. Nişanın əsası və kürə örtüyü tombac metaldan, Rusiya Federasiyası Nəqliyyat Nazirliyinin orta gerbinin təsviri isə nikel gümüşdən hazırlanıb. Qarşı künclər arasındakı rozetin ölçüsü 40 mm-dir. Nişanın arxa tərəfində nömrə işarəsi var. Göz qapağı və üzükdən istifadə edərək nişan 10 mm enində qırmızı zolaq və blokun yanlarında iki ensiz zolaq olan mavi muare zolağı ilə örtülmüş dördbucaqlı bloka yapışdırılır — sol tərəfdə ağ, sağda mavi tərəf . Dar zolaqların eni hər biri 2 mm-dir. Yastığın eni 27 mm, blokun hündürlüyü 24 mm, bant eni — 24 mmdir. Blokun arxa tərəfində nişanı geyimə taxmaq üçün qurğu var. Xarici keçidlər Nəqliyyat Nazirliyinin 18 oktyabr 2005-ci il tarixli 130 nömrəli ""Rusiya Federasiyası Nəqliyyat Nazirliyinin idarə mükafatları haqqında"" əmri (20 iyun 2007-ci il və 23 sentyabr 2013-cü il tarixlərində əlavə və dəyişikliklərlə)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=823345
-"""Rəşadət"" ordeni","""Rəşadət"" ordeni — Azərbaycan Respublikasının ordenlərindən biri.""Rəşadət"" ordeni ilə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları Azərbaycanın müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün və təhlükəsizliyinin təmin edilməsində xüsusi xidmətlərinə; əhəmiyyətli və ya strateji ərazinin, yaşayış məntəqəsinin, rayonun və ya şəhərin düşmən işğalından azad olunması ilə nəticələnmiş döyüş əməliyyatları zamanı hərbi hissə və birləşmələrə yüksək peşəkarlıqla rəhbərlik etdiklərinə; Vətənin müdafiəsi zamanı düşmən hücumunun qarşısının alınmasında, işğal edilmiş ərazilərin azad olunmasında, düşmənin canlı qüvvəsinin və döyüş texnikasının məhv edilməsində igidlik və mərdlik nümunəsi göstərdiklərinə; həyat və sağlamlıq üçün real təhlükə şəraitində xidməti borcu və hərbi qulluq vəzifəsini yerinə yetirərkən mərd və qətiyyətli hərəkətlərinə; fövqəladə hallarda və ya ekstremal şəraitdə insanların xilas edilməsində xüsusi xidmətlərinə; həmçinin dövlət sərhədinin mühafizəsinin təmin edilməsində xüsusi xidmətlərinə görə təltif edilirlər.""Rəşadət"" ordeninin 3 dərəcəsi var. Orden döşün sol tərəfinə, Azərbaycanın digər ordenləri olduqda ""Azərbaycan bayrağı"" ordenindən sonra taxılır. Həmçinin bax ""Rəşadət"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı Xarici keçidlər Prezident üç general-leytenantı ""Rəşadət"" ordeni ilə təltif etdi, istefaya buraxdı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=525926
-"""Rəşadətli əməyə görə"" nişanı","""Rəşadətli əməyə görə"" nişanı — Naxçıvan Muxtar Respublikasının dövlət mükafatı. ""Rəşadətli əməyə görə"" nişanı 25 iyun 2013-cü il tarixində Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin Fərmanı ilə təsis edilmişdir. ""Rəşadətli əməyə görə"" nişanı dövlət qulluğunda, iqtisadiyyat, elm, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, idman, hüquq-mühafizə və sosial sahələrdə, ədəbi-bədii yaradıcılıqdakı nailiyyətlərə, Naxçıvan Muxtar Respublikasının ictimai həyatında səmərəli fəaliyyətə görə verilir.""Rəşadətli əməyə görə"" nişanı Azərbaycan Respublikasının orden və medalları və ""Naxçıvan Muxtar Respublikasına xidmətlərə görə"" nişanı olduqda onlardan sonra taxılır.""Rəşadətli əməyə görə"" nişanı ilə təltif olunmuş şəxslərə nişan onun vəsiqəsi ilə birlikdə təqdim olunur. ""Rəşadətli əməyə görə"" nişanı gümüşdən hazırlanmış, qızıl suyuna çəkilmişdir və diametri 35 mm, qalınlığı isə 2,5 mm-dir.Nişan səkkizguşəli ulduz şəklindədir. Nişanın ön tərəfində yuxarı çevrə boyunca ""RƏŞADƏTLİ ƏMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmış, aşağı hissəsində qoşa sünbül təsviri vardır. Yazı və təsvirlər qabarıqdır.Nişanın arxa tərəfi hamar səthlidir və bərkidilmək üçün müvafiq element vardır. Ortasında nişanın nömrəsi həkk olunmuşdur. Təltif edilənlər Həmçinin bax Azərbaycanın orden və medalları Azərbaycan Respublikasının ordenləri ""Naxçıvan Muxtar Respublikasına xidmətlərə görə"" nişanı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=357000
-"""Rəşadətli əməyə görə"" nişanı ilə təltif edilənlərin siyahısı","""Rəşadətli əməyə görə"" nişanı ilə təltif edilənlərin siyahısı — Naxçıvan Muxtar Respublikasının ""Rəşadətli əməyə görə"" nişanı ilə təltif edilənlərin siyahısıdır. Abbaslı Habil Sabir oğlu — 08.10.2013 Ağalarov Şakir Mamo oğlu — 08.10.2013 Babayev İslam Məmməd oğlu — 08.10.2013 Cəfərov Səbuhi Vəli oğlu — 08.10.2013 Hacıyev İlqar Əli oğlu — 08.10.2013 Həsənov Anar Ramiz oğlu — 08.10.2013 Həsənov Eldəniz Əşrəf oğlu — 08.10.2013 İbrahimov Şahid Fərəməz oğlu — 08.10.2013 Kərimov Elşən Vaqif oğlu — 08.10.2013 Məmmədov Sərdar Həsən oğlu — 08.10.2013 Mirzəliyev Tahir Heydər oğlu — 08.10.2013 Nəsirov Etibar Şamo oğlu — 08.10.2013 Sadiqov Tural Səfər oğlu — 08.10.2013 Seyidov Mirkərim Mirzoha oğlu — 08.10.2013 Təhməzbəyov Nadir Fəxrəddin oğlu — 08.10.2013 Ağayev Adıgözəl Mehrac oğlu — 18.10.2013 Əzimov Nazim Fərrux oğlu — 18.10.2013 Həsənov Əli Əkrəm oğlu — 18.10.2013 Hüseynov İsa Əkbər oğlu — 18.10.2013 Qurbanov Mərdan Bəyalı oğlu — 18.10.2013 Mirzəyev Qalib Hüseyn oğlu — 18.10.2013 Rüstəmov Kamran Əbdürrəhman oğlu — 18.10.2013 Salmanov Vilayət Rəyyət oğlu — 18.10.2013 Abbasov Xeyrulla Abbas oğlu — 31.10.2013 Həsənov Fikrət Əyyub oğlu — 31.10.2013 Hüseynov Əli Abdulla oğlu — 31.10.2013 Kazımov Əziz Məmməd oğlu — 31.10.2013 Qaybalıyev Məhəmməd İman oğlu — 31.10.2013 Məmmədov Əfqan Xəlil oğlu — 31.10.2013 Nağıyev Bahadur Kamil oğlu — 31.10.2013 Rəhimova Ərkinaz Sadıx qızı — 31.10.2013 Rzayev Niyaz Qurban oğlu — 31.10.2013 Zeynalov İlqar Arif oğlu — 31.10.2013 Ağayev Rayiq Bəhman oğlu — 17.01.2014 Cəlilov Rəşad Elşad oğlu — 17.01.2014 Əsgərov Məzahir Əkbər oğlu — 17.01.2014 Gülməmmədova İsayə İsa qızı — 17.01.2014 İsmayılov Bayram Həsən oğlu — 17.01.2014 Quliyev Məcnun Abbasqulu oğlu — 17.01.2014 Nəcəfov Ramazan Zeynal oğlu — 17.01.2014 Əkbərov Elmin Aydın oğlu — 17.01.2014 Əsədov Mənsur Sabir oğlu — 17.01.2014 Quliyev Aydın Yusif oğlu — 17.01.2014 Qurbanov Şahin Əsgər oğlu — 17.01.2014 Mehdiyev Orxan Nadir oğlu — 17.01.2014 Məmmədov Elnur Tariyel oğlu — 17.01.2014 Məhərrəmov Şəhriyar Dadaş oğlu — 17.01.2014 İsmayılova Aytən Malik qızı — 01.02.2014 Həmzəyev Elvin Natiq oğlu — 01.02.2014 Hüseynli Fərqanə Salman qızı — 01.02.2014 Məmmədov Rəcəb Zehralı oğlu — 01.02.2014 Abdullayev Rüstəm Lətif oğlu — 22.02.2014 Babayev Talıb Ramiz oğlu — 22.02.2014 Babayeva Xalidə Musa qızı — 22.02.2014 Cəfərov Xeybər Cəfər oğlu — 22.02.2014 Əsgərov Rəşid İbrahim oğlu — 22.02.2014 Həsənov Davud Dadaş oğlu — 22.02.2014 Həsənov Malik Həsən oğlu — 22.02.2014 İbrahimov Yaşar Abbas oğlu — 22.02.2014 Qasımov Həsən Əsrafül oğlu — 22.02.2014 Məmmədov İslam Mahmud oğlu — 22.02.2014 Məmmədov Yavər Dilavər oğlu — 22.02.2014 Mehdiyev Müslüm Abbas oğlu — 22.02.2014 Bağırova Şövkət Abbas qızı — 06.03.2014 Bayramova Məhəbbət Fərman qızı — 06.03.2014 Ələkbərova Rahilə Ələkbər qızı — 06.03.2014 Əsgərova Azadə Dilən qızı — 06.03.2014 Hacıyeva Mahirə Yusif qızı — 06.03.2014 Həsənova Dürdanə Həsən qızı — 06.03.2014 Hüseynova Səmayə Müslüm qızı — 06.03.2014 Mehdiyeva Səbahət Fərrux qızı — 06.03.2014 Məmmədova Samirə Vasif qızı — 06.03.2014 Novruzova Məlahət Rəşid qızı — 06.03.2014 Rüstəmova Ramidə Qənbər qızı — 06.03.2014 Səfərova Kəmalə Əsəd qızı — 06.03.2014 Şəfiyeva Nubar Nəsrulla qızı — 06.03.2014 Tarverdiyeva Müşfiqə Xıdır qızı — 06.03.2014 Aslanova Sədaqət Bəbir qızı — 06.03.2014 Əsgərova Nəzakət Fərman qızı — 06.03.2014 Xudaverdiyeva Kəmalə Faiq qızı — 06.03.2014 Qurbanov Cavanşir Məmməd oğlu — 06.03.2014 Rəsulov Ramiz Məhərrəm oğlu — 06.03.2014 Əliyev Valeri Nurəddin oğlu — 09.04.2014 Hüseynov İbrahim Hüseyn oğlu — 09.04.2014 İbrahimov Əli Həbib oğlu — 09.04.2014 İmanov Rəvayət Yəhya oğlu — 09.04.2014 Seyidov Mirmahmud Mirtofiq oğlu — 09.04.2014 Yusifov Yusifəli Məmmədhüseyn oğlu — 09.04.2014 Seyidov Mirismayıl Miryəhya oğlu — 14.06.2014 Babayev Qadir Nurəli oğlu — 25.06.2014 Bayramov Xansuvar Məşdi oğlu — 25.06.2014 Budaqov Ruslan Kazım oğlu — 25.06.2014 Əliyev Oruc Əli oğlu — 25.06.2014 Əsədov Anar Mustafa oğlu — 25.06.2014 İsmayılov Rəhim Aslan oğlu — 25.06.2014 Qasımov Əsgər Rəsul oğlu — 25.06.2014 Məmmədov Ceyhun İbrahim oğlu — 25.06.2014 Məmmədov Nazim Hidayət oğlu — 25.06.2014 Abutalıbov Tofiq Abutalıb oğlu — 08.07.2014 Babayev Telman Hüseyn oğlu — 08.07.2014 Babayev Tofiq Süleyman oğlu — 08.07.2014 Hüseynov İntiqam Yavər oğlu — 08.07.2014 İbrahimov Nuraləm Məmməd oğlu — 08.07.2014 Qəhrəmanov İlham Hüsü oğlu — 08.07.2014 Məmmədov İntiqam Əsgər oğlu — 08.07.2014 Zamanov Cavid Məhərrəm oğlu — 08.07.2014 İsayev Yaqub Adil oğlu — 12.07.2014 Məmmədov Seymur Bahadur oğlu — 12.07.2014 Rzayev İlkin Əvəz oğlu — 12.07.2014 Həmçinin bax Azərbaycan Respublikasının orden və medalları ilə təltif edilənlərin siyahıları ""Naxçıvan Muxtar Respublikasına xidmətlərə görə"" nişanı ilə təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=357001
-"""SSRİ Silahlı Qüvvələri veteranı"" medalı","""SSRİ Silahlı Qüvvələri veteranı"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 20 may 1976-cı il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=473333
-"""SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 40 illiyi"" yubiley medalı","""SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 40 illiyi"" yubiley medalı — SSRİ Ali Sovetinin 18 dekabr 1957-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475487
-"""SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 50 illiyi"" yubiley medalı","""SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 50 illiyi"" yubiley medalı - SSRİ Ali Sovetinin 26 dekabr 1967-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475491
-"""SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 60 illiyi"" yubiley medalı","""SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 60 illiyi"" yubiley medalı — SSRİ Ali Sovetinin 28 yanvar 1978-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475493
-"""SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 70 illiyi"" yubiley medalı","""SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 70 illiyi"" yubiley medalı"" medalı — 1988-ci ildə SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 70 illik yubileyi münasibətilə təsis olunmuşdur. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=352262
-"""SSRİ dövlət sərhədlərinin keşiyində fərqlənməyə görə"" medalı","""SSRİ dövlət sərhədlərinin keşiyində fərqlənməyə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 13 iyul 1950-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475615
-"""Salnamə"" Studiyası","Salnamə — Azərbaycanda film studiyası. 1988-ci ildə xronikal-sənədli, elmi–kütləvi və tədris filmləri birliyinin bazasında yaradıldı. ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasının nəzdində fəaliyyət göstərir. Sənədli filmlər istehsal edir. Rəhbəri Nazim Hüseynovdur. 1993-cü ildən sonra isə dövlət statuslu müstəqil sənədli filmlər studiyası adlandırıldı. Hər il dövlət sifarişi ilə 1 film çəkilir. Bundan başqa süjetlər, kinoçarxlar istehsal olunur. Maliyyənin 90 faizini dövlət ödəyir. 3 dəqiqəlik lentlərə xronikal süjetlər çəkilir. İldə 90–100 belə süjet çəkilir (10 min metr). Dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən bu süjetlər Dövlət Arxivinə təhvil verilir. Bu həm də əvvəlki kinojurnalların ənənəsidir. Bu studiyada dövlət sifarişi və sponsor xətti ilə 50-dən artıq sənədli film çəkilib. Xamis Muradov. Kinofabrikdən başlanan yol. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 5. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 325–334; 345–359. Xarici keçidlər Salnamə kanalı — YouTube",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=306032
-"""Salnamə"" studiyası","Salnamə — Azərbaycanda film studiyası. 1988-ci ildə xronikal-sənədli, elmi–kütləvi və tədris filmləri birliyinin bazasında yaradıldı. ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasının nəzdində fəaliyyət göstərir. Sənədli filmlər istehsal edir. Rəhbəri Nazim Hüseynovdur. 1993-cü ildən sonra isə dövlət statuslu müstəqil sənədli filmlər studiyası adlandırıldı. Hər il dövlət sifarişi ilə 1 film çəkilir. Bundan başqa süjetlər, kinoçarxlar istehsal olunur. Maliyyənin 90 faizini dövlət ödəyir. 3 dəqiqəlik lentlərə xronikal süjetlər çəkilir. İldə 90–100 belə süjet çəkilir (10 min metr). Dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən bu süjetlər Dövlət Arxivinə təhvil verilir. Bu həm də əvvəlki kinojurnalların ənənəsidir. Bu studiyada dövlət sifarişi və sponsor xətti ilə 50-dən artıq sənədli film çəkilib. Xamis Muradov. Kinofabrikdən başlanan yol. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 5. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 325–334; 345–359. Xarici keçidlər Salnamə kanalı — YouTube",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146889
-"""Salnamə"" sənədli filmlər studiyası","Salnamə — Azərbaycanda film studiyası. 1988-ci ildə xronikal-sənədli, elmi–kütləvi və tədris filmləri birliyinin bazasında yaradıldı. ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasının nəzdində fəaliyyət göstərir. Sənədli filmlər istehsal edir. Rəhbəri Nazim Hüseynovdur. 1993-cü ildən sonra isə dövlət statuslu müstəqil sənədli filmlər studiyası adlandırıldı. Hər il dövlət sifarişi ilə 1 film çəkilir. Bundan başqa süjetlər, kinoçarxlar istehsal olunur. Maliyyənin 90 faizini dövlət ödəyir. 3 dəqiqəlik lentlərə xronikal süjetlər çəkilir. İldə 90–100 belə süjet çəkilir (10 min metr). Dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən bu süjetlər Dövlət Arxivinə təhvil verilir. Bu həm də əvvəlki kinojurnalların ənənəsidir. Bu studiyada dövlət sifarişi və sponsor xətti ilə 50-dən artıq sənədli film çəkilib. Xamis Muradov. Kinofabrikdən başlanan yol. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 5. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 325–334; 345–359. Xarici keçidlər Salnamə kanalı — YouTube",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=599117
-"""Sarı gəlin""in sorağında","""Sarı gəlin""in sorağında — tammetrajlı sənədli film. Film Azərbaycan Respublikası Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə ""Qərbi Azərbaycan: Maddi və mədəni irsimiz"" layihəsi çərçivəsində Azərbaycan Kinomatoqrafçılar İttifaqı tərəfindən çəkilib.Filmdə bədii çəkilişlər İsmayıllı rayonunda, digər çəkilişlər isə Qərbi Azərbaycanla sərhəd rayonlarda Gədəbəy və Kəlbəcərdə aparılıb. Filmdə həmçinin 1930-cu illərə dair arxiv kadrları və Moskvadan əldə edilmiş materiallardan da istifadə olunmuşdur. Tammetrajlı sənədli filmin süjet xətti ""Sarı gəlin"" xalq mahnısının mənşəyi, onun yaranması tarixçəsinin aydınlaşdırılması yönündə araşdırmalar, bu barədə xalq arasında yaranmış rəvayətlərin, əfsanələrin üzərində qurulsa da, əsas məqsəd Qərbi Azərbaycan ərazisindəki maddi-mədəni irsin təbliğidir. Burada etnoqrafiya və folklordan yalnız əsas məqsədə nail olmaq üçün köməkçi vasitə kimi istifadə edilmişdir. 7 noyabr 2023-cü ildə Nizami Kino Mərkəzində filmin təqdimat mərasimi keçirilib. Təqdimatda eyni zamanda ""western-azerbaijan.az"" saytının da təqdimatı olmuşdur. Film və sayt azərbaycan, ingilis və erməni dillərində yayımlanacaq. Filmin üzərində işləyənlər Filmdə bədii səhnələrdə Qıpçaq qızının (Sarı gəlin) obrazını Aytac Zeynalova, Oğuz igidi (Sinan) obrazını isə İsmayıl Cəfərov canlandırıb. Filmdə həmçinin vaxtı ilə Qərbi Azərbaycanda yaşamış və işləmiş, orada mövcud olmuş Azərbaycan ədəbi-mədəni mühitinə, o ərazilərin tarixinə yaxından bələd olan, bu istiqamətdə araşdırmalar aparan tədqiqatçıların da fikirlərinə yer verilib. Füzuli Sabiroğlu — ssenari müəllifi Mübariz Nağıyev — quruluşcu rejissor Fahir Səmədoğlu — quruluşçu operator Ceyhun Aslanlı — səs rejissoru Natiq Baxışov — tərtibatçı rəssam Əli İsa Cabbarov — prodüser İsmayıl Qasımov — xətt prodüseri Rasim Balayev — layihə rəhbəri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=818940
-"""Savalan"" Mistik Musiqi Qrupu","""Savalan"" qrupu — ilahi, italyan, hind və digər janrlarda musiqilər ifa edən qrup. ""Savalan"" qrupu 2002-ci ildə Bakıda yaranmışdır. Qrupun rəhbəri Novruz Novruzludur. Qrupun üzvləri Novruz Novruzlu (xanəndə və dəf), Həlimət Sultan (səs və bədii qiraət), Fəxrəddin Salim (saz və ud), Cavad İsmayıl (ney) və İffət Əsgərovdur (kamança).Repertuar etibarilə qrup əsasən — ilahilər, türkülər və bədii-musiqili kompozisiyalardan ibarətdir. ""Savalan"" qrupu dəfələrlə xarici səfərlərdə, o cümlədən Hollandiyanın Haaqa şəhərində DAK-ın 6-cı qurultayında, həmçinin bir neçə dəfə Türkiyənin Konya şəhərində keçirilən 'Mövlana Cəlaləddin Rumini' anma törənlərində uğurla iştirak etmişdir. Pakistanda (2007-ci ilin may ayında) keçirilən ""Dünya Mistik-Sufi Musiqi festivalı""nda iştirak edərək mükafata layiq görülmüş, Pakistan Mədəniyyət Nazirliyinin və festivalın Prezidentinin xüsusi diplomu ilə təltif olunmuşdur.Ölkə daxilində qrup zəngin fəaliyytlə məşğuldur. Müxtəlif konsert və tədbirlərdə, maraqlı televiziya çıxışlarıyla cürbəcür proqramlarda, eyni zamanda xüsusi tərifnamə ilə təltif olunduğu ""Xəzər Dəmir Donanması""nın şəxsi heyətinə verdiyi solo konsertlə, həmçinin Xəzər Universitetinin çoxsaylı tədbirlərindəki uğurlu çıxışlarıyla diqqəti cəlb etmişdir.""Savalan""-ın ən maraqlı işlərindən biri Dövlət ""Yuğ"" teatrının kollektivi və baş rejissoru Vaqif İbrahimoğlu ilə birlikdə hazırladığı teatr tamaşalarıdır. Bunlardan biri Qalib Məmmədov və Fəxrəddin Salimin yaradıcılığından ibarət hazırlanmış ""Üz tuturam Tanrıya"" və ikincisi, böyük Yunus Əmrə dünyasını əhatə edən ""Olsun"" meditasion-ruhani göstəridir. Qrup dəfələrlə Türkiyənin TRT, TGRT, STV və İraqda yayımlanan Kərkük TV-də və həmçinin — AzTV, Space, ANS, Lider, İTV kanallarının verilişlərində tamaşaçılarda böyük rəğbət doğuran maraqlı çıxışlar etmişdir. Azərbaycan Dövlət televiziyası tərəfindən çəkilmiş ""Seyid Nigari"", ""Yunus Əmrə"", ""Nəimi"", ""Təbriz"" televiziya filmlərində musiqi parçaları ifaçısı olmuşdur.""Savalan"" qrupu 2009-cu il ""Gün Az"" TV-nin təklifi ilə iyulun 7-dən, 15-nə kimi ABŞ-in Çikaqo şəhərinə dəvət olunmuşdur. ""Gün Az"" TV-nin 4 illik yubileyi ilə əlaqədar olaraq qrup bir necə konsertlə çıxış etmişdir.""Dədə-Qorqud""a həsr olunmuş tədbirlərdə qrupun, 30 sentyabr 2009-cu ildə Slavyan Universitetində və 2009-cu il 2 oktyabr tarixində Kapellhausda Almaniyadan gəlmiş musiqi qrupu ilə birlikdə konsert çıxışları olmuşdur. Həmçinin bax Duman (musiqi qrupu) Xarici keçidlər Rəsmi saytı Arxivləşdirilib 2018-11-26 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=569604
-"""Sağ-trotskiçi ehtiyat mərkəzinin əksinqilabi milliyətçi təşkilatı"" rəhbərlərinin işi","""Sağ-trotskiçi ehtiyat mərkəzinin əksinqilabi milliyətçi təşkilatı"" (SEMƏMT) rəhbərlərinin işi – 1938–1956-cı illərdə bir neçə azərbaycanlı xalq təsərrüfatı rəhbəri, o cümlədən SSRİ Ali Soveti deputatının məhkum olunduğu və Azərbaycan SSR ali rəhbərliyi tərəfindən saxtalaşdırılmış siyasi istintaq işi. Bu iş üzrə ""32 rayon partiya komitəsi katibi, 28 rayon icraiyyə komitəsi sədri, 15 xalq komissarı və onların müavinləri, 66 mühəndis, 88 Sovet ordusu və Hərbi-dəniz donanması komandiri, 8 professor və başqa səlahiyyətli şəxslər həbs edilərək güllələnmiş, ya da uzun müddətə azadlıqdan məhrum edilmişlər"". Bu iş SSRİ-də ""Sovetlər əleyhinə sağ-trotskiçi bloku""nun başçıları elan olunmuş Buxarin və Rıkovun üzərində aparılmış prosesin regional davamı idi. İstintaqın iddiasına görə SEMƏMT Azərbaycan milliyətçilərinin əsasən başqa millətlərin nümayəndələrindən olan sağ-trotskiçilərlə birliyini təmin etmişdi. Bu təşkilat ona görə ""ehtiyatda olan"" adlandırılmışdır ki, guya ondan qabaq 1936–1937-ci illərdə XDİK tərəfindən darmadağın edilmiş ""əsas"" təşkilatın əvəzində yaradılmışdı; bu yeni təşkilatın üzvləri o zaman ehtiyatda idilər və əsas təşkilat məhv ediləndən sonra onun işini bərpa etməyə çalışmışlar. SEMƏMT-in rəhbərləri İstintaq işində aşağıda sadalanan təşkilatın rəhbərləri kimi bir neçə nəfər yüksək vəzifəli şəxs göstərilmişdir. Onlardan beşi Azərbaycan SSR xalq təsərrüfatı rəhbəri və SSRİ Ali Sovetinin 1-ci çağırışının deputatları idi: Manaf Xəlilov (Az. SSR Xalq Komissarları Sovetinin 1-ci müavini); İbrahim Əsədullayev (Az. SSR Xalq Daxili Ticarət komissarı); Əbülfət Məmmədov Az. SSR Xalq Əkinçilik komissarı; İskəndər Əliyev (Az. SSR Xalq Yüngül Sənaye komissarı); Yefim Rodionov (Az. SSR Xalq Rabitə Komissarlığının məsul işçisi); Lyuborski-Novikov (Xalq Komissarları Sovetinin məsul işçisi, yeganə deputat olmayan rəhbər).Bundan başqa, təşkilatın rəhbərliyinə daxil edilməyən daha bir ""sağ-trotskiçi"" SSRİ Ali Sovetinin deputatı Nikolay Kulkov (Az. SSR K(b)P Lenin Rayon Komitəsinin katibi) məhkum edilmişdir. Beləliklə, bu iş üzrə cəmi altı SSRİ Ali Sovetinin deputatı məhkum edilmişdir. Həbslər və istintaqın gedişi 1937-ci ildə Az. SSR K(b)P katibi Mir Cəfər Bağırovun göstərişi ilə SSRİ Ali Sovetinin azərbaycanlı deputatlarına qarşı ifşaedici materiallar toplanmağa başlamışdı. 1938-ci ilin iyun-iyul aylarında SEMƏMT rəhbərləri bir neçə şəxsin onlara qarşı verdikləri ifadələrin əsasında həbs edilmişdirlər. Əliyevin, Məmmədovun və Əsədullayevin adları 25 sentyabr 1938-ci il tarixli ""Stalinin siyahılarının"" 1-ci kateqoriyasına salınmışdır. Bu da o demək idi ki, onlar güllələnməli idilər. Ancaq həmin ilin oktyabr ayından repressiyaların şiddəti bir qədər yumşalmışdır. Siyası məhbusların çoxusunu artıq güllələmirdilər, uzun müddətə azadlıqdan məhrum edirdilər. Bəlkə də buna görə onları edam etmədilər. Onlara qarşı aşağıdakı ittihamlar irəli sürmüşdür: Azərbaycanın SSRİ tərkibindən çıxması üçün silahlı üsyanın hazırlanması; Azərbaycan K(b)P rəhbərliyinə qarşı terror əməliyyatlarının keçirilməsi; SSRİ ilə düşmənçilik edən ölkələrlə əlaqələrin qurulması; Dünya faşizminin SSRİ-yə qarşı hücumunun dəstəklənməsi; SSRİ-nin dağılmasından sonra hakimiyyətə gəlmək üçün paralel hökumətin yaradılması; Əhalinin mərkəzi hakimiyyətə qarşı inamsızlığının yaradılması üçün Azərbaycanda iqtisadi sabotaj və ziyanvericiliyin həyata keçirilməsi; Sovet hökumətinə qarşı əhali arasında təbliğatın aparılması; Sovetlər əleyhinə hərəkata yeni üzvlərin cəlb edilməsi.Məhbuslara ittihamları boyunlarına alması və istintaq tərəfindən əvvəlcədən hazırlanmış siyahılar üzrə başqa şəxslərin adlarını verməsi məqsədilə işgəncələr verilmişdir. Buna görə də onlara qarşı irəli sürülən ittihamları boyunlarına almışdırlar. Məhbusların öz ifadələrindən imtina etməsi 1939-cu ildə, istintaqın nisbətən mülayimləşməsindən sonra məhbusların hamısı öncə işgəncələr altında verdikləri ifadələrdən imtina etmişdirlər. Buna görə də onların işlərinə Xalq Daxili İşlər Komissarlığı (XDİK) yanında Xüsusi Müşavirə baxmışdı. Buna baxmayaraq, istintaq iddia etmişdir ki, ""məhbusların öncə verdiyi ifadələrindən imtina etmələri əsassızdır və onlar tərəfindən cinayət işləri üzrə istintaq orqanlarını çaşdırmaq və aldatmaq məqsədini güdür"". Bundan sonra SEMƏMT rəhbərlərinin işi məhkəməyə verilmişdir. Ancaq SSRİ Ali Məhkəməsinin Hərbi Kollegiyası onlara qarşı irəli sürülən ittihamların kifayət qədər əsassız saymış və işi yenidən Az. SSR XDİK-ə qaytardı. Xalq təsərrüfatına ziyanvermə ittihamları Məhbuslar öz etirafedici ifadələrindən imtina edəndən və işin məhkəmə tərəfindən geri qaytarılmasından sonra istintaqın mövqeyi xeyli zəifləmişdir. Vəziyyəti düzəltmək üçün SEMƏMT rəhbərlərinə qarşı bundan sonrakı ittihamlar əsasən xalq təsərrüfatında əksinqilabçılıq məqsədilə ""ziyanvericilik"" və ""düşünülmüş sabotaj"" adı altında davam etdirilmişdir.Məhbusların hamısı Az. SSR xalq təsərrüfatı sistemində yüksək vəzifələrdə işlədikləri üçün işi bu ittihamlar üzərində quraraq ona siyasi don geydirmək daha asan idi. Bu məqsədlə onların öncə rəhbərlik etdikləri sahələrə xüsusi komissiyalar göndərilmiş və aparılan yoxlamalar əsasında istintaqın mövqelərini təsdiq edən Aktlar tərtib edilmişdir. Bu Aktların əsasında məhbuslara yeni ittiham irəli sürülmüşdür. SEMƏMT rəhbərlərinə qarşı məhkəmə hökmü 7 avqust 1940-cı ilin Qərarına əsasən M. Xəlilovun, İ. Əsədullayevin, Ə. Məmmədovun və İ. Əliyevin pərakəndə işləri vahid bir cinayət işinə billəşdirilərək həmin ilin 31 avqustunda SSRİ Ali Məhkəməsinin Hərbi Kollegiyasına göndərilmişdir. Bundan sonra bir neçə məhbus Moskvanın ""Butırka"" adlanan siyasi həbsxanasına göndərilmiş və yarım ilə qədər orada həbsdə qalmış, ancaq sonra yenidən Bakıya qaytarılmışdır. Nəhayət 1941-ci ilin 30 avqust tarixində SEMƏMT rəhbərlərinin işi ilə bağlı Bakıda Zaqafqasiya Hərbi Dairəsinin Hərbi Tribunalının səyyar iclası tərəfindən bağlı qapılar arxasında məhkəmə prosesi keçirilmişdir. Məhkəmənin 00497 №-li Hökmününə görə, müttəhimlərin hamısı onlara qarşı irəli sürülən ittihamlarda təqsirli bilinmişdirlər; praktiki cəhətdən isə onların fəaliyyəti təşkilata yeni üzvlərin cəlb edilməsi və təsərrüfatda ziyanvericilikdən ibarət olmuşdur. Xəlilov 15 il, Məmmədov, Əsədullayev, Əliyev və Rodionov 10 il, Lyubarski-Novikov 8 il müddətinə əmlakı müsadirə edilməklə azadlıqdan məhrum edilərək, islah əmək düşərgələrində cəzaçəkməyə məhkum olunmuşdurlar. Məhkum olunmuşlar müxtəlif cəzaçəkmə düşərgələrində, o cümlədən Qazaxstanın Karaqanda düşərgəsində (Karlaq) cəza çəkmişdirlər. M. Xəlilov (1944-cü ildə), İ. Əsədullayev (1946-cı ildə) və Y. Rodionov (1942-ci ildə) həmin düşərgələrdə dünyalarını dəyişdilər. Təkcə B. Lyuborsi-Novikov barəsində 1943 ildə cinayət işi bağlanmışdır. Stalinin ölümündən sonra, 5 mart 1953 ildə Mir Cəfər Bağırov K(b)P MK katibi vəzifəsindən azad edilmişdir. 1954 ilin may ayında isə SSRİ baş prokuroru R. A. Rudenkonun rəhbərliyi ilə ""əksinqilabçıların"" işlərinə yenidən baxmaq üçün Mərkəzi komissiya yaradılmışdır. Bu komissiyanın işinin əsas istiqamətlərindən biri də Azərbaycanda siyasi repressiyalar qurbanlarına bəraət (reabilitasiya) qazandırmaq idi. SEMƏMT rəhbərlərinin işinə də bu komissiya tərəfindən Karlaqda 18 il sürgün həyatını yaşamış İskəndər Əliyevin verdiyi 11.11.1954 il tarixli ərizənin əsasında baxılmış və bu iş üzrə bütün məhkum edilmişlər bəraət almışdırlar. 23 aprel 1955-ci il tarixli SSRİ Ali Məhkəməsinin Hərbi Kollegiyasının 18146/41№-li Qərardadının surətində bildirilmişdir ki, SEMƏMT rəhbərlərinin ""ittiham edilməsinin əsasında onların ilkin istintaq zamanı ziddiyətli ifadələri və öncə digər işlər üzrə məhkum olunan başqa adamların ifadələri durur. İlkin istintaq tərəfindən məhkum olunmuşlara qarşı ittiham materialları onlara qarşı qeyri-qanuni üsulların tətbiq edilməsi ilə saxtalaşdırılmışdır"". SEMƏMT işi M. C. Bağırov və onunla əlbir olanların məhkəmə prosesində Bakıya qayıdandan dərhal sonra İskəndər Əliyev 1956-cı ilin aprel ayında o zaman təşkil olunan keçmiş Az. SSR K(B)P MK katibi M. C. Bağırov və onunla əlbir olanlar üzərində keçirilmiş məhkəmə prosesinə cəlb edilmişdir. Həmin məhkəmə onların hamısı onlara qarşı irəli sürülən ittihamlarda təqsirli bilərək ağır cəzalara məhküm edilmişdirlər. Məhkəmədə İ. Əliyev Bağırovun repressiyalarından zərərçəkmiş və şahid qismində SSRİ baş Prokuroru R. A. Rudenko tərəfindən dindirilmişdir və ittihamın əsas şahidlərindən biri idi. SEMƏMT rəhbərlərininə qarşı cinayət işinin saxtalaşdırılması və onlara işgəncələr verilməsi faktı həmin məhkəmədə sübuta yetirilərək M. C. Bağırov və onunla əlbir olanlara qarşı irəli sürülən əsas ittihamlardan biri kimi məhkəmə Hökmünun mətnində xatırlanmışdır.Bəraət alandan az sonra, 1957-ci ildə Ə. Məmmədov Bakıda vəfat etmişdir. İ. Əliyev isə partiyada bərpa olunaraq Az. SSR xalq təsərrüfatında rəhbər vəzifələrdə çalışmış, sonra ümumittifaq təqaüdçüsü olmuş, 1972 ildə isə vəfat etmişdir. Əlizadə A. A. Azərbaycanda qırmızı terror:""sağ-trotskiçi ehtiyat mərkəzinin əksinqilabi milliyyətçi təşkilatı""nın işi (1938–1956) // Elmi əsərlər. Beynəlxalq elmi-nəzəri jurnal № 1 (30), Bakı, 2018, s. 142–153. Alizade, A. (2021). Red Terror in Azerbaijan: The Case of the ""Reserve Rightwing Trotskyite Center of the Counterrevolutionary Nationalist Organization"" (1938–1956). Journal of Universal History Studies, 4 (1), 54–66. DOI: 10.38000/juhis.908368. Aydin Əlizadə. Azərbaycanda siyasi repressiyalar tarixindən (1938–1956) // Qafqazda dövlətlərarası münasibətlər: 100 il əvvəl və müasir dövr. Beynalxalq konfransın məruzələr toplusu, Bakı, 2018. Bakı, 2019, s. 90–96.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=536364
-"""Scanno"" mükafatı","Skanno mükafatı (it. Premio Scanno) — İtaliyanın Tanturri Fondunun təsis etdiyi mükafat. Mükafat gümüşdən hazırlanmış maskadan ibarətdir.1972-ci ildə italiyalı yazıçı, jurnalist Rikkardo Tanturri de Horatio tərəfindən təsis olunmuş bu mükafat müxtəlif sahələr üzrə böyük istedad sahibləri, qeyri-adi yaradıcılıq qabiliyyətinə malik şəxslərin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.Tanturri Fondu ənənəvi olaraq hər il ədəbiyyat, hüquq, sosiologiya, ekologiya, tibb, musiqi, ədəbiyyat və digər nominasiyalar üzrə fərqlənən şəxslərə ""Skanno mükafatı""nı təqdim edir. Xarici keçidlər scanno.org/storia_premio_scanno.htm — Skanno mükafatının rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=419832
-"""Sevastopolun müdafiəsinə görə"" medalı","""Sevastopolun müdafiəsinə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 22 dekabr 1942-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ. Medalın rəsmləri Nikolay Moskalyov tərəfindən çəkilib. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=473118
-"""Silah və Təhlükəsizlik"" sərgisi","2018-ci ildəki sərgi iştirakçılarına 456 Ukrayna və 17 ölkədən gəlmiş olan 47 xarici iştirakçı daxil idi. Polşa, Türkiyə və Çexiya ilk dəfə olaraq 2018-ci ildə bu sərgidə stendləri ilə çıxış etmişdirlər.2019-cu ildəki sərgi iştirakçılarına 320-dən çox Ukrayna və 16 ölkədən gəlmiş olan 48 xarici iştirakçı daxil idi.2020-ci ilin sərgisi COVID-19 karantini ilə əlaqədar olaraq 2021-ci ilin iyun ayına qədər təxirə salınmışdır. 2023-cü ildə sərgi Rusiya-Ukrayna müharibəsinə görə keçirilməmiş və 29 sentyabr 2023-cü ildə Kiyevdə keçirilən bir günlük Beynəlxalq Müdafiə Sənayesi Forumu konfrans ilə əvəz olunmuşdur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=832915
-"""Simurq"" Azərbaycan Mədəniyyət Assosiasiyası","""Simurq"" Azərbaycan Mədəniyyəti Assosiasiyası (qısaca ""Simurq"" AMA) — Azərbaycan Respublikasında mədəniyyət sahəsində yeni tipli çoxsahəli ilk qeyri-hökumət təşkilatıdır. Yaranma tarixi 1990-cı ilin aprelində respublika ziyalılarının görkəmli nümayəndələrinin təşəbbüsü ilə yaranan Assosiasiya Azərbaycanda sosial-mədəni inkişafa, demokratik cəmiyyətin və hüquqi dövlətin formalaşması, respublikanın sivil beynəlxalq birliyə inteqrasiyasına öz töhfəsini vermək kimi nəcib bir məqsədə xidmət edir. Assosiasiyanın nizamnaməsi Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 17 avqust 1990-cı il tarixli 374 N-li qərarı ilə qeydiyyatdan keçmişdir. Assosiasiyanın rəmzi ""Simurq"" – Azərbaycan mifologiyasında xeyirxahlığın, yeni həyatın və dirçəlişin qədim rəmzidir. Simurq rəmzi qartalabənzər quş haqqında qədim avraasiya əfsanəsi ilə sıx bağlıdır. Bu əfsanəyə görə ilk dəfə məhz həmin quş göydən, yaxud müqəddəs dağdan yer üzünə ""həyat ağacının"" kökünü gətirmişdir. Simurq öz mə’nasına görə Allahın xeyipxahlıq və ölkənin çiçəklənməsinin qədim rəmzi olan, həm Şərqdə, həm də Qərbdə yeni, əbədi həyatın kainat simvolu kimi qəbul edilən səkkizgüşəli ulduza çox yaxındır. Təsisçiləri və üzvləri ""Simurq"" Mədəniyyət Assosiasiyası öz sıralarında könüllü əsaslarla 40-a yaxın kollektiv və yüzlərlə fərdi üzvləri birləşdirir. Assosiasiyanın üzvləri Azərbaycanda hərtərəfli dünyagörüşünə malik olan insan və ictimai inkişafı təmin edən maarif və təhsil, elm, təbabət, ekologiya, incəsənət, iqtisadiyyat, sosial idarəetmə, informasiya, hüquq, beynəlxalq münasibətlər və digər mədəniyyət sahələrinin tərəqqisinə nail olmaq məqsədilə birgə fəaliyyət göstərirlər. Assosiasiyanın rəyasət heyətinə istedadlı alim və mütəxəssislər, o cümlədən Azərbaycan EA-nın 5 akademiki və müxbir üzvü, onlarla professor, elmlər doktoru və namizədi, tanınmış müəllimlər, mədəniyyət və incəsənət xadimləri, həkimlər, diplomatlar, din xadimləri daxildir. İdarə heyətində həmçinin könüllü əsaslarla respublikanın qeyri-hökumət təşkilatlarının, elmi idarələrinin, ali təhsil müəssisələrinin, məktəb və nazirliklərin, yaradıcı ittifaq və fondların, mərkəz və istehsal müəssələrinin rəhbərləri də təmsil olunub. Assosiasiyanın kollektiv üzv və təsisçiləri arasında – Elmlər Akademiyası, Alimlər İttifaqı, Neft Akademiyası, Bakı Dövlət Universiteti, Xarici İşlər Nazirliyi, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Memarlar İttifaqı, Mədəniyyət Fondu, Sülh Fondu, Gənclər və İdman Nazirliyi, ""Günəş"" alimlərin xeyriyyə cəmiyyəti, Mühəndislər cəmiyyəti, ""İnsan və mühit"" Mərkəzi, ""Sosial tərəqqi"" cəmiyyəti və bir sıra başqa qeyri-hökumət təşkilatları var. Rəyasət heyətinin 22 üzvü respublikanın qeyri-hökumət təşkilatlarının liderləridirlər.Strukturu: Prezident: Fuad Məmmədov; Vitse-prezidentlər: Maqsud Əliyev; Fuad Qasımzadə; Asəf Nadirov; Rafiq Əliyev; Ağadaim Ələkbərov. Missiyası və məqsədləri Assosiasiyanın missiyası Azərbaycanda sosial-mədəni tərəqqiyə, elmin, təhsilin və maarifin, ilk növbədə, kulturologiyanın inkişafına elmi yardım göstərmək; insanların yaradıcı həyat və fəaliyyətlərinin inkişafına kömək etmək məqsədilə, demokratik dövlətçilik mədəniyyətinin, şəxsiyyyət və liderlərin formalaşmasında kömək etmək; mədəni islahatlar vasitəsilə, milli mədəniyyət siyasətində İntellektual, etik, hüquqi və idarəetmə mədəniyyətinin prioritet inkişafına nail olmaq; Azərbaycan elmi və mədəniyyətinin beynəxalq miqyasda təbliğ etmək. Assosiasiyanın əsas məqsədləri dünya mədəniyyəti və sivilizasiyasının tarixi inkişaf təcrübəsini sistemli kulturoloji metodla tədqiq edib, onun Azərbaycanın mütərəqqi, rəqabətədözümlü, sabit və təhlükəsis inkişafı üçün yaradıcı şəkildə istifadə etmək; ölkənin mədəni irsinin qorunması ilə yanaşı, cəmiyyətin modernləşdirilməsində dövlətə elmi yardım göstərmək. Fəaliyyətin mahiyyəti və əsas istiqamətləri Çoxsahəli müstəqil dinamik qeyri-hökumət bir qurum kimi Assosiasiya Azərbaycanın demokratik inkişafında maraqlı olan milli və beynəlxalq təşkilatlarla partnyor münasibətlərin yaranmasına, habelə aktual beynəlxalq problemlərin həll olunmasında hökumətə yardımçı olmağa çalışır. Assosiasiya sabit insan inkişafına yönəlmiş proqramlar və layihələrin hazırlanıb həyata keçirilməsi üçün dövlət qurumlarına və beynəlxalq təşkilatlara peşəkar yardım göstərə bilən alim və mütəxəssislərdən ibarət olan güclü mobil şəbəkəyə malikdir. Assosiasiyanın ""Beyin mərkəzi"", müasir sistemli texnologiyalara əsaslanaraq, dövlət quruculuğu və beynəlxalq münasibətlər səhəsində optimal siyasi qərarların qəbul olunması üçün elmi əsaslanmış ekspert-analitik materiallar, ictimai inkişaf modelləri və texnologiyaları, proqnozlar və təkliflərin işlənib hazırlanmasında dövlət sifarişlərini yerinə yetirməyə qadirdir. Assosiasiyanın praktiki fəaliyyəti 12 departament tərəfindən həyata keçirilir. Departamentlər, arasında bir sıra tanınmış qeyri-hökumət təşkilatların liderləri olan, təcrübəli mütəxəssislər tərəfindən əlaqələndirilir. Departamentlərin əsas iş sahələri: təhsil, tərbiyə və maarif; kulturoloji və sosioloji tədqiqatlar, informasiya və mətbuat; iqtisadiyyat və sosial inkişaf; insan hüquqları, münaqişələrin həll olunması və sülhməramlı fəaliyyət; beynəlxalq əməkdaşlıq; ekologiya, təbabət və bədən tərbiyəsi; din və etika; qadınların inkişafı və gender tədqiqatları; gənclərin və uşaqların inkişafı; qaçqınlar və məcburi köçkünlərə yardım.Assosiasiyanın fəaliyyətinin strateji planlaşdırılması, tanınmış alim, ruhi və maddi mədəniyyətin müxtəlif sahələrinin ekspertlərindən ibarət olan rəyasət heyəti tərəfindən həyata keçirilir. Fəaliyyətin elmi əsasları Assosiasiyanın fəaliyyəti ruhi (əqli və mənəvi) mədəniyyəti insanın yaradıcı həyatı və fəaliyyəti kimi dərk edən müasir kulturoloji müddəa və metodologiyası üzərində qurulmuşdur. Əvvəllər Azərbaycanın ictimai inkişaf yollarını müəyyənləşdirən marksizm-leninizmdən imtina edilməsi ilə əlaqədar Assosiasiya dünya mədəniyyət tarixinin, nəzəriyyəsinin və praktikasının nailiyyətlərinə əsaslanaraq mədəniyyət anlayışına yeni elmi münasibət formalaşdıran kulturoloji konsepsiya işləyib hazırlamışdır. Bu konsepsiyada mədəniyyətə insanın və cəmiyyətin mənəvi və sosial-iqtisadi inkişafının, dövlət quruculuğu və idarəetmənin əsasını və mahiyyətini təşkil edən bir fenomen kimi yanaşılır. ""Simurq"" öz fəaliyyətini, mədəniyyəti insanın intellekti, hissləri və fiziki əməyinin nəticəsində əldə olunan ""ikinci, süni təbiət"", insanın həyat və yaradıcılığının göstəricisi, nailiyyətləri və texnologiyaları kimi təsvir edən elmi baxış əsasında qurur. Demokratik ölkələrdə qəbul olunmuş, ""Simurq""un mədəniyyət müddəası Azərbaycan cəmiyyətinin inkişafında prinsipial mütərəqqi dönüşə nail olmasına və onun demokratikləşməsinə yönəlmişdir.Assosiasiya 90-cı illərin əvvəllərindən etibarən daim fəaliyyətdə olan ""Mədəniyyət və cəmiyyət"" kulturoloji seminarın elmi rəhbəridir. 1990–2005-ci illərdə müxtəlif məqsədli fokus-qruplarla kulturologiya, təşkil və idarəetmə mədəniyyəti, vətəndaş cəmiyyəti mədəniyyəti və məsuliyyət mədəniyyəti, davamlı insan və sosial inkişaf , QHT üçün III sektor və fandreyzinq problemləri üzrə keçirilən 200-dən artıq respublika və beynəlxalq konfrans, interaktiv seminar və treninqlərin təşkilinə rəhbərlik etmişdir. Nailiyyətləri Öz missiyasına uyğun olaraq, Assosiasiya müəyyən ictimai-faydalı fəaliyyəti həyata keçirir: Dünya mədəniyyətinin tarixi və qanunauyğunluqlarının elmi təhlili, habelə təbabət, ekologiya və başqa sahələrdə tətbiqi tədqiqatlar əsasında, Assosiasiya prinsipcə yeni kulturoloji biliklər əldə edib, onları Azərbaycan cəmiyyətində yayıb, elmi-maarifləndirici fəaliyyət aparır, yeni təhsil müəssisələri yaradır. Kulturologiya problemlərinə, mədəniyyətin insan və cəmiyyət inkişafında, dövlət quruculuğu və idarəetmədə olan roluna, Azərbaycan mədəniyyəti tarixinə, əhaliyə həkiməqədər tibb yardımı göstərməyə həsr olunmuş beynəlxalq və respublika simpozium və konfransların materiallarında, jurnal və qəzetlərdə onlarla məruzə və məqələlər dərc edilib, televiziya və radio ilə onlarla çıxışlar olunub, ""Mədəniyyət və cəmiyyət"" məcmuaları, kitablar nəşr edilib. Ruhi mədəniyyətin yüksək missiyasının yeni dərkinə Azərbaycanda nail olmaq üçün, Assosiasiya ""Mədəniyyət və cəmiyyət"" prolemi üzrə respublika və beynəlxalq miqyaslı daimi elmi-praktiki seminar keçirir. Seminarın işində görkəmli Azərbaycan və xarici alimlər və mütəxəssislər, diplomatlar, tələbələr, ictimai xadimlər iştirak idir. 90-cı illərin əvvəllərindən dünya və Azərbaycan mədəniyyətinin tarixi, nailiyyətləri və qanunauyğunluqlarının, mədəniyyətin ictimai inkişafın əsası kimi mahiyyətinin öyrənilməsinə, respublikada demokratik təfəkkürün və demokratik mədəniyyətin formalaşmasına yönəlmiş 24 belə seminar keçirilib. Seminarlar kulturoloji tədqiqatların, elmi maarifin inkişafına, dövlət institutları, qeyri-dövlət təşkilatları və siyasi partiyalarda təmsil olunmuş ziyalıların arasında açıq mədəni dialoq və bilik mübadiləsinə, xarici mütəxəssislər və diplomatlarla mədəni əməkdaşlığın inkişafına, mədəniyyətin sosial kapital kimi yeni imkanlarının dərk idəlməsinə kömək göstərir. Azərbaycan cəmiyyətinin maraq və tələbatları mövqeyindən çıxış edərək, Assosiasiya dövlət idarəetmə orqanlarına ruhi mədəniyyət və ruhi istehsalat sahəsində mütərəqqi islahatlara yönəlmiş bir sıra kulturoloji elmi konsepsiya və layihələr hazırlayıb təqdim etmişdir. Həmin layihələr Azərbaycanda təhsil və tərbiyə, elm və elmi maarifin qabağlayıcı inkişafını, insan inkişafı üstünlüyünü təmin edən mədəniyyət sahəsində yeni dövlət siyasətinin formalaşdırılmasına yönəlmişdir. BMT-nin Azərbaycandakı Təmsilçiliyinin Himayəsi ilə 1995-ci ildə Bakıda ilk Beynəlxalq Dünya mədəniyyəti Universiteti təsis edilmişdir. Mütəxəssislərin hazırlığı və yenidən hazırlığı üzrə Assosiasiyanın Akademik Kursları çərçivəsində yaradılmış ""Şəfqət bacıları"" və ""Biznes"" məktəbləri ev tibb bacısı-ekoloq və paramedik, biznesmen və menecerlərin bir neçə müvəffəqiyyətli buraxılışa nail olmuşlar.Azərbaycanda Üçüncü Sektorun formalaşmasına kömək məqsədilə də müəyyən iş aparılmışdır. ""Aysar"" Beynəlxəlq fondunun və ""Çariti Nou Hau"" Xeyriyyə fondunun jardımı ilə respublikanın bir neçə qeyri-hökumət təşkilatları üçün, onların işinin effektivliyinin və fəaliyyətinin əlaqələndirilməsinin artırılması məqsədilə 1996-cı ildə Bakıda xüsusi M��şvərət prosesi və seminar keçirilmişdir. Seminarın nəticəsində ""Azərbaycan Respublikasında Üçüncü Sektor"" mövzusunda hazırlanmış məruzə həmin ilin oktyabr ayında Bolqarıstanın Plovdiv şəhərində keçirilmiş Beynəlxalq göruşdə muvəfəqiyyətlə təqdim edilmişdir. Eyni zamanda Assosiasiya Azərbaycanda Üçüncü Sektorun inkişafına dair öz təkliflərini hazırlayıb Respublikanın Prezidenti İcra Apparatına təqdim etmişdir. Bu təkliflərin 1997-ci ildə Bakıda BMT ilə birlikdə QHT Resurs və Təlim mərkəzinin yaradılmasında müəyyən rolu olmuşdur. 1999-cu ildə ""Simurq"" AMA, bir sıra başqa QHT-lərlə birlikdə QHT Forumunu təsis etmişdir. Assosiasiya Azərbaycanın xarici ölkələrlə dostluq və mədəni əməkdaşlıqın möhkəmlənməsinə də kömək etməyə çalışır. Assosiasiyanın tərkibində 16 xarici fəxri üzvü var. Bunların arasında – Norveç, ABŞ, Rusiya, Almaniya, İraq, Böyük Britaniya, İsrail və başqa ölkələrdən görkəmli alimləri, publisistləri, diplomatları, ictimai xadimləri göstərmək olar. 1991-ci ildə Assosiasiya rəhbərliyinin Kosta Rikaya rəsmi səfəri, bu uzaq ölkə tərəfindən Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin tanınmasına bir töhfə olmuşur. 1999-cu ilin noyabrında ""Simurq"" Bergendə keçirilən mədəniyyət siyasəti üzrə Beynəlxalq konfransda iştirak etmişdir. Konfransda edilmiş məruzə əsasında Assosiasiya Avropa Şurasının mədəniyyət siyasəti yzrə ekspertləri sırasına daxil edilmişdir. 2000-ci ilin oktyabrında Assosiasiya BMT-də keçirilmiş ""Millennium"" üzrə Beynəlxalq konfrasda uğurla çıxış etmiş, Ümumdüna Qeyri-hökumət Təşklatları Assosiasiyasına üzv qəbul edilmişdir. Assosiasiya 2000–2002-ci illərdə: BMT nəznəndə Ymumdynya qeyrihökumət təşkilatları Assosiasiyasna üzv qəbul edilmişdir; Avropa Şurasının mədəniyyət siyasəti üzrə ekspertlər siyahısına daxil edilmişdir; ""Ambassador fo Peace"" beynəlxalq diplomu ilə təltif edilmişdir; Assosiasiyanın prezidenti ""İntellektual inkişaf problemləri"" Beynəlxalq Elmlər Akademiyaının akademiki seçilmişdir. Assosiasiya tərəfindən həyata keçirilmiş layihələr Assosiasiya tərəfindən ""Azərbaycanda yeni mədəniyyət siyasətinin formalaşdırılmasına yardım"" layihəsi 2001-ci ildə həyata keçirilmişdir. Soros fondunun dəstəyilə keçirilmiş bu layihə çərçivəsində 3 günlük beynəlxalq kulturoloji konfrans keçirilmişdir. Azərbaycan alimləri ilə yanaşı bu konfransda Norveç, Yaponiya, ABŞ, Fransa, Rusiya və digər ölkələrin alimləri və diplomatları iştirak etmişlər. Layihə çərçivəsində 25-ə qədər xüsusi kulturoloji seminarlar keçirilmişdir (həkimlərlə, qadıınlarla, gənclərlə, jurnalistlərlə, müəllimlərlə, QHT liderləri ilə və.s). Layihənin nəticəsi kimi çap olunmuş eyniadlı kitabda layihənin tərkib hissəsidir. 2007-ci ildə Avrasiya Fondunun Qafqaz Tədqiqatları Mərkəzinin maliyyə dəstəyi ilə ""Məhkum qadınlara qarşı münasibətdə etikanın rolu və müasir vəziyyəti: cəmiyyət və ailə kontekstində"" adlı kulturoloji-analitik layihə həyata keçirilmişdir. 2008-ci ildə Azərbaycan gəncləri üçün şəxsiyyət və liderlərin hazırlanmasına yönəlmiş interaktiv seminarlar silsiləsi keçirilmişdir. Layihə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyə dəstəyi əsasında həyata keçirilmişdir. Ümumi adı ""İnteraktiv mədəniyyət məktəbi"" olan bu layihənin yekununda 40-a qədər gəncə müvafiq sertifikatlar verilmişdir. 2009-cu ildə Dünya Bankının dəstəyi ilə ""Mənim rəngli dünyam"" adında əlil uşaqların arasında rəsm və foto sənətinin yayılmasını yardım göstərən layihə keçirilmişdir. Assosiasiya tərəfindən bir neçə kitab, broşür və jurnal nəşr olunmuşdur. Bunlardan xüsusilə ""Kulturologiya"" (2002), ""Kulturologiya-effektiv həyat fəaliyyətinə aparan yol kimi"" (2006), ""Sülh mədəniyyəti nədir?"" (2002), ""Norveç mədəniyyəti dünya sivilizasiyası kontekstində"", habelə, ""Dünya mədəniyyəti və sivilizasiyası məsələləri"" jurnalını göstərmək olar. Assosiasiya, həmçinin, 1990-cı ildən etibarən 2010-cu ilədək 300-ə yaxın ""Mədəniyyət və cəmiyyət"" adlı respublika kulturoloji seminarını keçirmiş və bu seminarlar vasitəsilə mədəniyyət sahəsində əhalinin maarifləndirilməsində xüsusi xidmət göstərmişdir. Digər layihələri 1992: ""Azərbaycan Mədəniyyəti 21 əsrin astanasında"" respublika kulturoloji konfransı; 1993: ""Mədəniyyət və cəmiyyət"" kulturoloji məcmuəsi. I buraxılış; 1994: ""Mədəniyyət və cəmiyyət"" kulturoloji məcmuəsi. II buraxılış. 1994: ""Mədəniyyət və Azərbaycanda bazar münasibətlərinin formalaşması"" Bakı Beynəlxalq kulturoloji seminarı; 1994–1996: ""Şəfqət bacıları məktəbi""; 1994–1996: ""Menecment və biznes"" məktəbi; 1995: ""Demokratiya mədəniyyəti və BMT"" kulturoloji seminarı; 1996: ""Azərbaycanda üçüncü sektorun formalaşması"". Məşvərət prosesi və seminar. 2001: ""Azərbaycanda yeni mədəniyyət siyasətinin formalaşmasına yardım"": sosioloji tədqiqatlar, treninqlər, beynəlxalq konfrans, müvafiq kitabın nəşri; 2001: ""Sülh mədəniyyəti nədir"" – məktəblilər üçün dərs vəsaiti; 2002: ""Norveç mədəniyyəti dünya sivilizasiyası kontekstində"" Beynalxalq seminar və məcmuanın nəşri; 2002: ""KULTUROLOGİYA"". Ali məktəblər üçün dərs vəsaiti; 2003–2004: ""Yoxsulluğun azaldılması"" (""ÜMİD"" təşkilatı və Yoxsulluğun azaldılması üzrə Dövlət Katibliyi ilə birgə); 19.08.2003: ""Dönüş mərhələsində qlobal idarəetmə"" Beynəlxalq konfrans və məcmuanın nəşri; 28–29.08.2003: Qaçqın orta məktəb müəllimləri üçün sülh mədəniyyətindən treninq; 2003–2004: ""Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı"" layihəsi (""Yeni Nəsil"" təşkilatı ilə birgə) 2004–2005: Məktəblilər üçün xalçaçılıq üzrə kursların yaradılması; 2006: ""Kulturologiya effektivli həyat və fəaliyyətə aparan yol kimi"". Dərs vəsaiti; 2006–2007: ""Məhbus qadınlarla münasibətdə etikanın rolu (ailə və cəmiyyət kontekstində)"" kulturoloji layihə; 2003–2008: ""Mədəniyyət və cəmiyyət"" kulturoloji seminar və treninqlər; 2008: ""SİMURQ"" kulturoloji jurnalının nəşri (Dünyə mədəniyyəti və sivilizasiyası tarixi və nəzəriyyəsi məsələləri). Jurnallar: ""Simurq"" kulturoloji jurnalı. Fuad Məmmədov. ""Kulturologiya – effektivli həyat və fəaliyyətə aparan yol kimi"", Bakı, 2006. Təsis etdiyi qurumlar Azərbaycan Kulturoloqlar Cəmiyyəti Azərbaycan Kulturoloqlar Cəmiyyəti ""Simurq"" Azərbaycan Mədəniyyət Assosiasiyasının Rəyasət Heyətinin qərarı ilə 2001-ci ildə təsis olunmuşdur. Azərbaycan Kulturoloqlar Cəmiyyətinin əsas məqsədi Azərbaycanda kulturologiya elmi ilə məşğul olan mütəxəssisləri birləşdirmək, onların elmi-pedaqoji və maarifçilik fəaliyyətinin əlaqələndirilməsini təmin etmək, gənclər arasında kulturologiya elminə meyli olan istedadlı tələbələri elmi-kulturoloji tədqiqatlara cəlb etməkdir. Vətəndaş Cəmiyyəti Mədəniyyətinin Beynəlxalq Forumu Vətəndaş Cəmiyyəti Mədəniyyətinin Beynəlxalq Forumu ""Simurq"" Azərbaycan Mədəniyyət Assosiasiyasının Rəyasət Heyətinin qərarı ilə 2001-ci ildə təsis olunmuşdur. Vətəndaş Cəmiyyəti Mədəniyyətinin Beynəlxalq Forumunun təsis konfransında 40-a yaxın dövlət və qeyri-dövlət təşkilatlarırının nümayəndələri iştirak etmişdir. Vətəndaş Cəmiyyəti Mədəniyyətinin Beynəlxalq Forumunun əsas məqsədi Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin formalaşması və inkişafına kulturoloji yardım etmək, demokratik ölkələrin vətəndaş cəmiyyətləri ilə əlaqələr və əməkdaşlıq yaratmaq və bu əlaqələrin inkişaf etdirilməsidir. Təsis etdiyi orden və mükafat Sülh və vətəndaş cəmiyyəti mədəniyyətinin inkişafında xidmətinə görə ""Simurq"" Beynəlxalq medalı ""Simurq"" Azərbaycan Mədəniyyət Assosiasiyasının təsis etdiyi ""Simurq"" Beynəlxalq medalı Azərbaycan vətəndaşları və xarici ölkələrin vətəndaşlarına Azərbaycan, eləcə də dünya mədəniyyəti və sivilizasiyasının inkişafında olan töhfəsinə görə verilir. ""Simurq"" Beynəlxalq medalı ilə təltif olunmaq üçün əsas xidmətlər aşağıdakılardır: Kulturologiya elminin və maarifinin inkişafına görə; İntellektual, etik və hüquqi mədəniyyətin inkişafına görə; İdarəetmə mədəniyyətinin inkişafına görə; Beynəlxalq münasibətlər mədəniyyətinin inkişafına görə; Milli mədəni irsin qorunub saxlanmasına görə.""Simurq"" Beynəlxalq medalının təsis olunmasında əsas məqsəd həm, Azərbaycanda və həm də, dünya miqyasında yüksək bilik, bacarıq, mütəşəkkillik, mənəviyyat və yaradıcı fəaliyyətə malik olan ""Homo Cultural"" yeni tipli insanın formalaşmasına kömək etməkdir. ""Simurq"" mükafatı ""Simurq"" Azərbaycan Mədəniyyət Assosiasiyasının IV qurultayının qərarı ilə təsis olunub və Azərbaycanın ruhi və maddi mədəniyyətinin inkişafına edilmiş töhfəyə görə verilir. ""Simurq"" Azərbaycan Mədəniyyət Assosiasiyasına üzvlük Assosiasiyanın üzvlərlə iş üzrə koordinatoru tərəfindən həyata keçirilir. Assosiasiyaya üzv olmaq üçün elektron ərizə formasını doldurub göndərmək lazımdır. Üzvlər Assosiasiyanın təşkilati işlərində fəal iştirak edə bilər və Assosiasiyada öz istək və təkliflərini həyata keçirə bilərlər. Üzvlər Assosiasiyaya hər ilin yanvar ayında 12 AZN miqdarında üzvlük haqqı ödəməlidirlər. Xarici keçidlər ""Simurq"" Mədəniyyət Assosiasiyasının rəsmi veb saytı Arxivləşdirilib 2011-09-24 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=256886
-"""Sofiya Kiyev"" Milli Qoruğu","""Sofiya Kiyev"" Milli Qoruğu — Ukraynanın milli əhəmiyyətli tarixi-memarlıq qoruğu. Qoruğun tərkibinə bir sıra Kiyev abidələri daxildir: monastır binaları kompleksi olan Müqəddəs Sofiya Katedrali, Qızıl Qapı, Müqəddəs Kiril, Müqəddəs Endryu kilsəsi. Formal olaraq bura Ceneviz qalası da daxildir (Krım). Qoruq 1011-1018-ci illərdə Müqəddəs Sofiya monastırının ərazisində qurulmuşdur. Qoruq 1994-cü ildən milli status alıb. 1990-cı ildə Müqəddəs Sofiya Katedrali YUNESKO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilib. 1994-cü ildən ""Sofiya"" Muzeyi qoruğuna milli status verilmiş və o, Sofiya Kiyev Milli Qoruğu kimi tanınmağa başlamışdır. 2009-cu ildə Yaroslav Müdrik sarkofaqında iki qadının qalıqları aşkar edilmişdir - biri Müdrik Yaroslavın dövründə, ikincisi isə eramızdan əvvəl 7-ci əsrdə yaşayıb. 2014-cü ildə Kiyevin Müqəddəs Sofiya ərazisində kötüklərdən hazırlanmış məzarın altında süni mağara aşkar edilmişdir. 18 oktyabr 2014-cü ildə Kiyev Sofiyasının 5 metrlik kərpic hasarının bir hissəsi çökür. Qoruğun kolleksiyaları Arxeologiya Memarlıq qrafikası - kolleksiya XIX əsrin əvvəllərindən 1970-ci illərə qədərki dövrü əhatə edir. Kolleksiyaya Kiyev Sofiyasının abidələrinin ölçüləri və sovet memarlarının bir sıra layihələri daxildir. Memarlıq keramika Elmi arxiv Sofiya Qoruğunun bərpa və təmir işlərinin tarixinə dair bərpa hesabatlarını və arxiv sənədlərini saxlayan arxivdir. Tədqiqatçıların şəxsi arxivləri və gündəlikləri də vardır. Neqativlər - daimi saxlamada 12 mindən çox neqativ var. Kolleksiyaya şüşə neqativlər, ağ-qara fotoplyonka, rəngli fotoplyonka, həmçinin ağ-qara və rəngli şəffaflar daxildir. Konfranslar 2002-ci ildən etibarən Sofiya Kiyev Milli Qoruğunda hər il beynəlxalq elmi konfranslar keçirilir. Cəmi yeddi konfrans keçirilmişdir: 2002 - “Memarlıq irsinin öyrənilməsi, mühafizəsi, qorunması, istifadəsində problemlər və təcrübə” adlı ilk elmi və praktiki Sofiya oxunuşları. 2003 - İkinci Sofiya oxunuşları “Cəmiyyətin həyatında müqəddəs binalar: tarix və bu gün”; 2005 - Üçüncü Sofiya oxunuşları “Kiyev Sofiya Milli Qoruğunun abidələri və muzey elminin müasir tendensiyaları”; 2007 - Dördüncü Sofiya oxunuşları “Cəmiyyətin mənəvi oriyentasiyasında “Kiyev Sofiya” Milli Qoruğunun abidələri: nəsillərin dialoqu”; 2009 - Beşinci Sofiya oxunuşları “Xristian sənətinin mənəvi potensialı və tarixi konteksti”; 2011 - Altıncı Sofiya oxunuşları ""Xristian ziyarətgahları - Əbədiyyət, Hikmət və Gözəllik lövhələri: biliyin yeni aspektləri""; 2013 - ""Sofiya Kiyev"" Milli Qoruğunun abidələrinin məşhur tədqiqatçısı, tarix elmləri doktoru S. A. Vısotskinin anadan olmasının 90 illiyinə həsr olunmuş Yeddinci Sofiya oxunuşları. Qoruğun direktorları İvan Mixayloviç Skulenko, qoruğun ilk direktoru (1934-1937) Aleksey İvanoviç Povstenko (1941-1943) Georgi İqnatyeviç Govdenko (1944-1949) Nikolay İosifoviç Kresalnı (1949-1966) Valentina Nikiforovna Açkasova (1967-2000) Nelya Mixaylovna Kukovalskaya (2000-2012) Yelena Mixaylovna Serdyuk (2012-2015) Nelya Mixaylovna Kukovalskaya (2015-)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=837647
-"""Sovet Ordu və Donanmasının 30 illiyi"" yubiley medalı","""Sovet Ordu və Donanmasının 30 illiyi"" yubiley medalı — SSRİ Ali Sovetinin 22 fevral 1948-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475485
-"""Sovet Zapolyaryesinin müdafiəsinə görə"" medalı","""Sovet Zapolyaryesinin müdafiəsinə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 5 dekabr 1944-cü il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı. Medalın rəsmləri A. Kuznetsov tərəfindən çəkilib. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=473134
-"""Sovet milislərinin 50 illiyi"" yubiley medalı","""Sovet milisinin 50 illiyi"" yubiley medalı- SSRİ Ali Sovetinin 20 noyabr 1967-ci il tarixli qanununa əsasən təsis edilmiş medal.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=461250
-"""Sovet polislərinin 50 illik yubileyi"" medalı","""Sovet milisinin 50 illiyi"" yubiley medalı- SSRİ Ali Sovetinin 20 noyabr 1967-ci il tarixli qanununa əsasən təsis edilmiş medal.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=461302
-"""Sovet polislərinin 50 illiyi"" yubiley medalı","""Sovet milisinin 50 illiyi"" yubiley medalı- SSRİ Ali Sovetinin 20 noyabr 1967-ci il tarixli qanununa əsasən təsis edilmiş medal.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475601
-"""Sovet qoşunlarının Əfqanıstandan çıxarılmasının 20 illiyi "" medalı","""Sovet qoşunlarının Əfqanıstandan çıxarılmasının 20 illiyi"" medalı — MDB Hökumət Başçıları Şurası yanında beynəlmiləçi döyüşçülərin işləri üzrə Komitəsının mükafatı. Əfqanıstan Demokratik Respublikasından sovet qoşunlarının çıxarılmasının 20 illiyinə hazırlıq tədbirləri çərçivəsində müvafiq medal təsis edilmişdir. Təltif qaydası Xatirə medalı ilə MDB üzvü olan dövlətlərin veteran hərəkatının inkişafına əhəmiyyətli töhfə vermiş, beynəlmiləlçi döyüşçülərin və onların ailə üzvlərinin sosial, tibbi reabilitasiyasına, həlak olanların adlarının əbədiləşdirilməsi işində fəal içtirak etmiş dövlət və ictimai xadimləri, icra hakmiyyəti orqanlarının rəhbərləri, Əfqanıstan müharibəsi və digər lokal müharibə və münaqişlərin iştirakçıları, həmçinin ""ƏDR-dən sovet qoşunlarının çıxarılmasının 15 illiyi"" xatirə medalı ilə təltif edilənlər təltif edilir. Xatirə medalı MDB Hökumət Başçıları Şurası yanında beynəlmiləçi döyüşçülərin işləri üzrə Komitəsədrinin əmri ilə verilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=526385
-"""Sportinq"" futbol akademiyası","""Sportinq"" futbol akademiyası (port. Academia Sporting) — ""Sportinq"" (Lissabon) FK-ya aid təlim mərkəzi. Lissabon yaxınlığındakı Alkoşeti qəsəbəsində yerləşir. Bu akademiyanın tikintisinə 1999-cu ildə start verilib və 2002-ci ildə başa çatıb. Ancaq ""Sportinq""in akademiyası Alkoşetidəki bazadan öncə də fəaliyyət göstərib. Klub Kriştiano Ronaldo, Luiş Fiqu kimi istedadları dünya futboluna bəxş edəndə, Alkoşetidəki baza hələ tikilməmişdi. Bu bazanın tikilməsiylə birlikdə isə daha çox oyunçunun yetişdirilməsinə şərait yarandı. Akademiyanın ərazisi 250 min kv. metrdir. Burada möhtəşəm təlim-məşq bazası, 4-ü təbii, 3-ü süni örtüklü olmaqla 7 meydança mövcuddur. Akademiyanın ərazisində uşaqların qalması üçün hər cür şərait vardır. Buradan bir saatlıq yoldan artıq məsafədə yaşayan uşaqlar məhz akademiyada qalırlar. Akademiya iki hissədən ibarətdir: gənclər və peşəkarlar üçün. Hər iki hissədə tibbi mərkəz, idman zalı, cakkuzi və yataq otaqları var. Gənclər üçün olan hissədə isə əlavə olaraq, dərs keçmək üçün otaqlar və qapıçıların məşq etməsi üçün xüsusi meydança da var. AÇ-2004 zamanı Portuqaliya millisi məhz bu akademiyada məskunlaşmışdı. Akademiyanın skautları bura yeni oyunçular cəlb etmək üçün daim axtarışdadılar. Bu axtarışlar əsasən, Portuqaliyanı əhatə edir. Akademiyada 100-ə yaxın skaut çalışır. Onlar 7 yaş və yaşı yuxarı olan istedadları kəşf edib, akademiyaya cəlb etmək üçün daim axtarışda olurlar. İstedadlar akademiyaya daxil edildikdən sonra ""Sportinq""in əsas komandası üçün yetişdirilirlər. Məhz akademiyanın həyata keçirdiyi layihə nəticəsində Portuqaliyada 6 minə yaxın uşaq futbolun sirlərinə yiyələnir. Akademiyada hər yaş qrupu üçün fərqli məşq sistemindən istifadə edilir. 7–13 yaş aralığında olan uşaqlara əsasən, futbolun ilkin elementləri öyrədilir. Onlar futbolun ilkin prinsipləriylə tanış olur, texniki qabiliyyətin artırılmasıyla bağlı məşqlər keçir, oyun tərzi və fiziki hazırlığın qaydaya salınması təmin edilir. Bütün bu təlimlər uşaqlara əyləncəli yolla aşılanır. Yəni uşaqlar bu təlimləri keçərkən, həm də, bu oyundan zövq alır, futbola qarşı sevgisi bir az da artır. Bütün bu təlimlər növbəti mərhələ üçün keçid rolunu oynayır. Akademiyanın 15–17 yaş arası qrupları isə bir qədər fərqli məşq keçirlər. Belə ki, bu yaş qrupunda çıxış edən yeniyetmələr əsasən, taktiki, fiziki və psixoloji plan üzrə hazırlanırlar. Son mərhələyə isə oyunçuların psixoloji cəhətdən tam hazır vəziyyətə gətirilməsi, fiziki hazırlığın mükəmməl həddə çatdırılması və oyunçuların əsl peşəkar kimi formalaşdırılması daxildi. Akademiya təkcə milli komadalar üçün oyunçu yetişdirmir, yetişdirdiyi oyunçulardan həm də yaxşı qazanır. Məsələn, ""Mançester Yunayted"" klubu 2003-cü ildə ""Sportinq""in yetirməsi Kriştiano Ronaldonun transferi üçün bu kluba 17,5 milyon avro haqq ödəmişdi. Klub digər yetirmələrinə görə Kriştianonun transferində olduğu kimi çox qazanmasa da, hər halda, bu oyunçuların transferinə görə ildə bir neçə milyon avro irəli düşür. Üstəlik, həmin oyunçuların yeni klublarından başqa komandalara transferi zamanı da, həmin futbolçunun yetişməsində əsas pay sahibi kimi ""Sportinq"" müəyyən pay alır. ""Sportinq""in futbol akademiyası 2016-cı ildə Fransada təşkil edilən Avropa çempionatından sonra bir az da diqqət mərkəzinə düşmüşdür. Belə ki, AÇ-2016-nı qalib kimi başa vuran Portuqaliya millisinin üzvlərinin əksəriyyəti məhz bu futbol akademiyasının yetirməsi idi. Final qarşılaşmasında Portuqaliya yığmasının heyətində meydana çıxan 14 futbolçudan 10-u ""Sportinq""in futbol akademiyasında təhsil almışdır. ""Sportinq""in futbol akademiyası fəaliyyətinə görə, beynəlxalq İSO 9001 sertifikatına layiq görülüb. Xarici keçidlər sporting.pt/Academia/academia.asp — Sportinq Futbol Akademiyasının rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=620234
-"""Stalin"" mükafatı","Stalin mükafatı (Stalin adına mükafat) — SSRİ vətəndaşlarının elm və texnika, hərbi biliklər, ədəbiyyat və incəsənət, istehsalat işlərində metodların köklü təkmilləşməsi sahəsində əlmətdar fəaliyyətinə görə 1940–1954-cü illərdə həvəsləndirmə forması.20 dekabr 1939-cu ildə təsis edilib. Sonradan 1966-cı ildə təsis edilmiş SSRİ dövlət mükafatına bərabər tutuldu. Təsis edilməsi Stalin mükafatları (ilk variantda Stalin adına mükafat adlanırdı) SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin iki qərarı ilə təsis edilib : "" Stalin adına mükafat və təqaüd təsis edilməsi barəsində"" — 20 dekabr 1939-cu ildə Stalinin 60 illik yubileyi münasibətilə qərar.. ""Ədəbiyyat sahəsində Stalin adına mükafatın təsis edilməsi barəsində"" — 1 fevral 1940 -cı il tarixli qərar..Təltif edilənlərin və mükafatın məbləği hər dəfə dəyişilirdi.. 1949-cu ildə ""Xalqlar arasında sülhü möhkəmləndirməyə görə "" Beynəlxalq Stalin mükafatı təsis edildi. Ləğv edilməsi Stalinin şəxsiyyətinə pərəstişinə qarşı kampaniya zamanı Stalin mükafatları müvafiq olaraq SSRİ Dövlət Mükafatları ilə əvəz edildi. Hətta tarix kitablarında belə "" Stalin Mükafatı ""sözü əvəzinə "" Dövlət Mükafatı "" yazılırdı. Həmçinin bax İosif Stalin",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=170548
-"""Stalinqradın müdafiəsinə görə"" medalı","""Stalinqradın müdafiəsinə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 22 dekabr 1942-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ. Medalın rəsmləri Nikolay Moskalyov tərəfindən çəkilib. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=473130
-"""Stankin"" Moskva Dövlət Texnologiya Universiteti","Tarixi və fəaliyyəti 1930-cu ildə əsası qoyulan Moskva Maşın Alət İnstitutu sənaye sahələrini kadrlarla təmin etmək məqsədilə yaradılmışdı. İnstitut 1992-ci ildən etibarən universitet statusu əldə edərək rəsmi olaraq ""Stankin"" Moskva Dövlət Texnologiya Universiteti adı ilə fəaliyyətini davam etdirir. Bununla da universitetdə istənilən ölkənin texnologiya mühitinin əsas elementlərindən birini təşkil edən tədris prosesinin kompüterləşdirilməsi üzrə araşdırmalar həyata keçirilməyə başlanılır. Hazırda ali məktəbdə yeni təhsil texnologiyaları işlənir və tətbiq olunur. Bu texnologiyalar əsas beynəlxalq və milli standartların tələbləri nəzərə alınmaqla, maarifləndirici fəaliyyəti, idarə etmə metodları və tədrisin yüksək keyfiyyəti ilə ən müasir dünya tendensiyalarını əks etdirir. Universitet bu gün yalnız bakalaviatura və magistratura təhsil pillələri üzrə deyil, həmçinin aspirantura və doktorantura elmə dərəcələri üzrə yüksək ixtisaslı kadrların hazırlığını həyata keçirir. 150-dən artıq Rusiya, eləcə də yaxın və uzaq xarici ölkə universitetlərin məzunları bu ali məktəbin aspiranturasında təhsil alıblar. Yüksək ixtisaslı professor-müəllim heyəti müasir elmi-metodiki əsaslarla universitetdə tədris prosesinin keçirilməsini təmin edir. Hazırda ali təhsil ocağında 500-dən çox müəllim və elmi işçi çalışır ki, onlardan təqribən 100 nəfəri elmlər doktoru elmi dərəcəsi və professor rütbəsinə malikdirlər. Onların əksəriyyəti bir çox öz elmi hazırlamalarına və ixtiralarına görə fəxri adlara layiq görülüb, müxtəlif mükafatların laureatı olublar. Hal-hazırda burada 502-si aspirant və 21-i doktorant olmaqla təqribən 5000 tələbə təhsil alır. Ali məktəb yalnız təhsil müəssisəsi kimi deyil, həm də Rusiya Elmlər Akademiyasının Konstruktor-texnoloji İnformatika İnstitutunun daxil olduğu elmi-tədris və istehsal kompleksi kimi fəaliyyət göstərir. Qazandığı elmi və tədris nailiyyətləri sayəsində ""Stankin"" Moskva Dövlət Texnologiya Universiteti ""Texnologiya, avadanlıq və maşınqayırma istehsalının avtomatlaşdırması"" istiqaməti üzrə tədris metodiki ittifaqına rəhbərlik edir. Bu ittifaqa Rusiyanın və yaxın xarici ölkələrin 120 ali məktəbi daxil edilib. Ali məktəb bu gün universitetlərlə və öz fəaliyyəti sferasında Avstriyanın, Braziliyanın, Macarıstanın, Almaniyanın, İtalyanın, Çinin, ABŞ-nin, Cənubi Koreyanın və başqa ölkələrin nüfuzlu şirkətləri möhkəm və daim inkişaf edən beynəlxalq əlaqələrə malikdir. Universitetə qədər hazırlıq ""Stankin"" Moskva Dövlət Texnologiya Universitetində abituriyentlərlə iş üzrə mərkəz yaradılıb. Sözügedən mərkəzin hazırlıq kurslarına yuxarı siniflərdə təhsil alan şagirdlər dəvət edilirlər. Hazırlıq kurslarının əsas məqsədi şagirdləri buraxılış və qəbul imtahanlarına hazırlamaqdan ibarətdir. Kurslarda tədris prosesi şəhər imtahan komissiyalarının üzvləri olan yüksək ixtisaslı müəllimlər tərəfindən həyata keçirilir. Hazırlıq müddəti sentyabr ayından aprel ayına qədər olan müddəti əhatə edir. Burada riyaziyyat, fizika, informatika və rus dili fənləri müasir metodologiya əsasında tədris olunur. Bu da hazırlıq kurslarında iştirak edənlərə gələcəkdə ali məktəb proqramına müvəffəqiyyətlə yiyələnmək imkanı verir. Universitet təhsili Hazırda universitetdə 3 fakültə fəaliyyət göstərir: Universitetin dinamik inkişaf edən fakültəsi hesab edilən informasiya texnologiyaları və idarəetmə sistemlər fakültəsində bu gün elmin, istehsalın və biznesin müxtəlif sferalarında ən çox tələb olunan İT mühəndislik istiqamətləri üzrə kadrlar hazırlanır. Fakültədə informasiyanın və idarə etmənin emalının avtomatlaşdırılmış sistemləri, ölçü informasiya sistemləri və texnologiyalar, informasiya sistemləri, informasiya texnologiyaları və hesablama sistemləri, kompüter idarə sistemləri, tətbiqi riyaziyyat, robot texnikası və mexatronik, qurğu sistemləri, texniki sistemlərdə idarə etmə və informatika, elektrotexnika, elektronika və avtomatika ixtisasları əsasında tədris həyata keçirilir. Maşınqayırma texnologiyaları və avadanlığı fakültəsi sahə üzrə innovasiya texnologiyalarının tətbiqi ilə kompleks hazırlığı təmin edir. 12 kafedranı əhatə edən fakültə maşınqayırmanın baza sahələrinin yüksək ixtisaslı mühəndislərini hazırlamaq üçün bütün lazımi resurslara malikdir. Maşınqayırma texnologiyaları və avadanlığı fakültəsində emalın yüksək təsirli texnologiyaları, instrumental texnika və formalaşma texnologiyası, mühəndislik ekologiyası və həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyi, kompozisiya materialları, metalşünaslıq, maşınların qurulmasının əsasları, materiallar müqaviməti, dəzgahlar, plastik deformasiya sistemləri, maşınqayırmanın texnologiyası, nəzəri mexanika və fizika kafedraları fəaliyyət göstərir. İqtisadiyyat və menecmentlik fakültəsi müxtəlif sənaye sahələri üçün iqtisadçıların və menecerlərin hazırlığında mühəndislik təhsilinin və innovasiya yanaşmalarının ən yaxşı ənənələrini birləşdirir. Fakültə tələbələrə müasir tendensiyalara əsaslanan iqtisadi və idarəetmə bilik və bacarıqlarını əldə etmək imkanını təqdim edir. Fakültədə iqtisadiyyat və müəssisəni idarə etmə, istehsal idarəetməsi, maliyyə idarəetməsi, sosiologiya, psixologiya və pedaqogika, texnologiya planlaşdırması, xarici dillər, fiziki tərbiyə və idman, fəlsəfə kafedraları mövcuddur. Tələbə həyatı Bu universitetdə həyat yalnız tədris auditoriyalarında, kitabxanalarda və ali məktəbin qiraət zallarında gündəlik bilik əldə etməyi deyil, həm də parlaq, maraqlı ictimai həyatı əhatə edir. Burada tələbə şou-qrupu, vokal və rəqs kollektivləri fəaliyyət göstərir. Eyni zamanda tələbələrin fəal şəkildə idmanla məşğul olmasına diqqət göstərilir. Bunun üçün ali məktəbdə lazımi şərait yaradılıb. Tələbələrin Həmkarlar İttifaqı Komitəsi tələbələrə sosial dəstəyi və tələbə özünü idarəetməsinin reallaşdırılmasını həyata keçirir. Ali məktəbin ""Stankinovski vestnik"" adlı qəzeti hazırlanması işində də tələbələr aktiv iştirak edirlər. Elmi-tədqiqat işləri Elmi-tədqiqat işi universitetin fəaliyyətində xüsusi önəm verilən və böyük əhəmiyyət kəsb edən istiqamətlərdən biridir. Burada elmi-tədqiqat işləri informasiya — kommunikasiya texnologiyalarının (İKT), maşınqayırma texnologiyasının, texnoloji avadanlıq və təchiz etmənin, avtomatlaşdırma və prosesləri idarə etmənin, avtomatlaşdırılmış planlaşdırma sistemlərinin, çoxfunksiyalı informasiya sistemlərinin, iqtisadiyyat və maşınqayırma istehsalı idarəetməsinin geniş spektrini ehtiva edir. Universitetdə dövlət layihələndirmə, fizika-texnologiya tədqiqatları, yeni texnologiyalar və alətlər, yeni informasiya texnologiyaları, fəlsəfə təhsili ali məktəblərarası, əməyin qorunması və ekoloji təhlükəsizlik üzrə təhsilin və ixtisasın artırılması dövlət ali məktəblərarası, tələbə tədris-istehsal, tədris-texniki, tələbələri işədüzəltmə və məzunları bazara uyğunlaşdırma mərkəzləri fəaliyyət göstərir. Cahangir Atakişiyev. ""Rabitə dünyası"" qəzeti. № 9 (756), 8 mart 2013, səh. 33. (az.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=370216
-"""Sualtı Hücum"" Dəniz Xüsusi Təyinatlıları","Sualtı Hücum, Azərbaycan Hərbi Dəniz Qüvvələrinin zabit ve gizirlərindən seçilən xüsusi təyinatlı dəstədir. Azərbaycanın Sualtı Hücum (SAH) dəniz xüsusi təyinatlıları 1999-cu ilinde Türkiyənin SAT (Sualtı Taarruz Grup Komutanlığı.Türkiye) təlimatçılarının yardımları ile qurulmuşdur.2004-cü ildə ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələrinin Little Creek Amphibious Base, hərbi bazasında Navy Seal xüsusi təyinatlarıyla ortaq təlimə qatıldılar.2005-ci ildə Azərbaycanla ABŞ arasında dəniz təhlükəsizliyi üzrə hərbi əməkdaşlıq imzalandı. Bu eyni zamanda Sualtı Hücum xüsusi təyinatlılarının yetişdirilməsinə böyük töhfə verdi. Xəzər hövzəsinin cavabdehlik zonasında əlverişli əməliyyat rejiminin saxlanılması, sualtı ixrac neft-qaz boru kəmərlərinin və platformalarının mühafiəzsinin təmin edilməsi, sahilyanı dövlət əhəmiyyətli obyektlərin qorunmasından ibarətdir. Sualtı Hücum (SAH) dəniz xüsusi təyinatlıları quruda, dənizdə, havada istənilən tapşırıqları icra etmək qabiliyyətinə malikdir. Təlim prosesi Gələcək kursantlar yalnız artığ müddətli hərbi xidmət keçmiş gənclər arasından seçilir. Təlim prosesi təxminən 50 həftədir. Bu proses gələcək kursantların süzgəcdən keçirilməsi məqsədini güdən ilkin hazırlıqdan başlanır. Bu süzgəc tədbirlərinin başında isə Cəhənnəm Həftəsi adlanan çətin bir sınağ durur. Cəhənnəm Həftəsi fiziki hazırlıq cəhətdən xüsusi çətinlik ilə fərqlənsə də, ilk növbədə gələcək kursantların sinir sistemini və mənəvi durumunu sınağa çəkir. Məhz bu sebəptən ilkin hazırlığ prosesində normal olaraq gələcək kursantların sayı təxminən 50 nəfərə yaxın olsa da Cəhənnəm Həfəsindən sonra əsas təlim kursuna yalnız yeddi səkkiz nəfər qalır. Kursatlar su hazlığı, batağlığ ağır fiziki güc tələb eden hazırlığ məşğələlərindən keçir. Təlim kursunu bitirənlər xüsusi təyinatlı dəstəyə gizir rütbəsi ilə daxil olur. Sualtı Hücum (SAH) dəniz xüsusi təyinatlı dəstələrin qarşısında qoyulan quruda suda havada əməliyyat aparmaq tələbi hava desant hazırlığına ciddi yanaşmanı qaçılmaz edir. Azərbaycan Hərbi Dəniz Qüvvələrinin Sualtı Hücum(SAH) xüsusi təyinatlıları 2016 Aprel döyüşlərində ve 44 günlük Vətən Müharibəsi döyüşlərində iştirak etmişdir. 2.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=699925
-"""Suda boğulanları xilas etməyə görə"" medalı","""Suda boğulanları xilas etməyə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 16 fevral 1957-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475608
-"""Sukanal"" Elmi-Tədqiqat və Layihə İnstitutu","""Sukanal"" Elmi-Tədqiqat və Layihə İnstitutu qanunvericilik çərçivəsində Abşeron Regional Səhmdar Su Cəmiyyətinin tərkibində (Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ""Azərbaycan Respublikasında su təchizatı sahəsində idarəetmənin təkmilləşdirilməsi haqqında"" 11 iyun 2004-cü il tarixli 252 nömrəli Sərəncamı ilə Abşeron Regional Səhmdar Su Cəmiyyəti ""Azərsu"" Açıq Səhmdar Cəmiyyəti adlandırılmışdır) 1961-ci ildə yaradılmış keçmiş ""VODGEO"" Elmi-Tədqiqat İnstitutu və 1990-cı ildə yaradılmış keçmiş ""AzərbSETLİ"" Elmi-Tədqiqat və Layihə İnstitutunun birləşdirilməsi nəticəsində 6 avqust 1997-ci il tarixdə təşkil olunmuşdur. ""Sukanal"" Elmi-Tədqiqat və Layihə İnstitutu Azərbaycan Respublikasında yaşayış məntəqələrinin mərkəzləşdirilmiş su təchizatı və kanalizasiya sistemlərinin tikintisi, yenidən qurulması üçün müvafiq layihələrin, texniki-iqtisadi əsaslandırmaların hazırlanmasında, tikinti üçün kompleks mühəndis axtarışlarının, sahə üzrə elmi-tədqiqat və tədqiqat işlərinin aparılmasında aparıcı elmi-tədqiqat və layihə təşkilatıdır. ""Sukanal"" ETLİ-nin hal-hazırda direktoru Vüqar Mirzəyevdir. İnstitutun əsas fəaliyyət istiqamətlərinə ölkənin yaşayış məntəqələrinin mərkəzləşdirilmiş su təchizatı və kanalizasiya sistemlərinin layihələndirilməsi və texniki-iqtisadi əsaslandırmaların hazırlanması, Azərbaycan Respublikasında qüvvədə olan dövlətlərarası və beynəlxalq standartlara cavab verən tikinti üçün kompleks mühəndis axtarışlarının aparılması, sahə üzrə elmi-tədqiqat işlərinin aparılması, normativ-hüquqi sənədlərə uyğun olaraq idarə və müəssisələrin ekoloji, su təsərrüfatı pasportlarının hazırlanması daxildir. ""Sukanal"" ETLİ-nin tədqiqat sahəsinə yeraltı və səth suları əsasında müxtəlif tipli suqəbuledici qurğular, kanalizasiya kollektorları, drenaj şəbəkələri, müxtəlif tutumlu içməli su anbarları, su və kanalizasiya nasos stansiyaları, ilk növbədə ""Azərsu"" ASC-nin tərkibinə daxil olan su təchizatı və kanalizasiya obyektlərinin istismarı ilə bağlı əsas və yardımçı bina və qurğuların layihələndirilməsi də daxildir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2015-ci il 21 dekabr tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş Lisenziyalaşdırma Qaydasına uyğun olaraq Tikintisinə icazə tələb olunan və barəsində məlumatlandırma icraatı tətbiq edilən bina və qurğuların layihələndirilməsi və müvafiq mühəndis-axtarış işlərinin aparılması üçün İqtisadiyyat Nazirliyi tərəfindən ""Sukanal"" Elmi-Tədqiqat və Layihə İnstitutuna 2016-cı ildə müddətsiz lisenziyalar verilmişdir. İnstitutda geniş tərkibdə Elmi-Texniki Şura fəaliyyət göstərir. İçməli və çirkab suların, qruntların beynəlxalq standartlara cavab verən analizlərinin aparılması üçün İnstitutda müasir tədqiqat laboratoriyası fəaliyyət göstərir. İnstitutun layihələndirmə prosesinin bütün mərhələlərində müasir kompüter proqramlarından istifadə olunur. Nailiyyətləri ""Sukanal"" ETLİ-nin tərkibinə daxil olan elmi-tədqiqat və layihə bölmələrində müxtəlif ixtisaslardan olan mütəxəssislər çalışır ki, bunların da arasında 3 nəfər elmlər doktoru və 8 nəfər fəlsəfə doktoru (elmlər namizədi) vardır. İnstitutda gənc mütəxəssislərin xüsusi çəkisi böyük yer tutur və onların bilik bacarığının artırılmasına xüsusi diqqət yetirilir. Belə ki, gənc mütəxəssislər ""Azərsu"" ASC tərəfindən təşkil olunmuş kurslarda və treninqlərdə aktiv iştirak edir, xaricdə öz ixtisasları üzrə təcrübə alırlar. İnstitutun bir qrup gənc mütəxəssisi Türkiyənin İstanbul şəhərinin su təchizatı və kanalizasiya qurğuları ilə tanış olmuş, müvafiq kurslar keçmiş və beynəlxalq sertifikat almışdır. İşlərində əldə etdikləri uğur və nailiyyətlərə görə İnstitutun 1 əməkdaşı 3-cü dərəcəli Əmək ordeni, 4 əməkdaşı Azərbaycan Respublikasının Əməkdar mühəndisi fəxri adı, 4 əməkdaşı isə ""Tərəqqi"" medalı ilə təltif olunmuşdur. Rəhbərlik yanında aparat Kadrlar, icraya nəzarət və kargüzarlıq şöbəsi Peşə və ixtisas biliklərinin qiymətləndirilməsi şöbəsi İqtisadiyyat və uçot şöbəsi Hüquq şöbəsi Doktorantura şöbəsi Texniki şöbə Geodeziya şöbəsi Mühəndis-geoloji axtarışları şöbəsi Su təchizatı sistemlərinin layihələndirilməsi və ekspertizası şöbəsi Kanalizasiya və yağış suları sistemlərinin layihələndirilməsi və ekspertizası şöbəsi Yerüstü tikili və qurğuların layihələndirilməsi və ekspertizası şöbəsi Elektromexanika və avtomatika sistemlərinin layihələndirilməsi və ekspertizası şöbəsi Tikintinin təşkili və layihələrin qiymətləndirilməsi şöbəsi Layihələrin tərtibatı və buraxılışı şöbəsi İnformasiya texnologiyalarının tətbiqi şöbəsi Su təchizatı, kanalizasiya sistemlərinin və hidrotexniki qurğuların tədqiqi şöbəsi Hidroloji tədqiqatlar şöbəsi Qrunt və su tədqiqatları şöbəsi Təchizat və təsərrüfat işləri şöbəsi Təlim və İnnovasiyalar Mərkəzi ""Metodiki təminat"" şöbəsi ""Kadr hazırlığı"" şöbəsi ""İnkubasiya və Akselorasiya"" şöbəsi Xidmətedici heyət ""Büllur"" Poliqrafiya Mərkəzi Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=819892
-"""Suqovuşanın azad olunmasına görə"" medalı","""Suqovuşanın azad olunmasına görə"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). İkinci Qarabağ müharibəsində qələbə münasibətilə təsis edilmişdir. Təsis edilməsi 2020-ci il noyabrın 20-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Vətən Müharibəsində qələbə münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və birinci oxunuşda təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Suqovuşanın azad olunmasına görə"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Suqovuşanın azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının Suqovuşan kəndinin işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılmış döyüş əməliyyatlarında iştirak etmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları təltif edilir.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Suqovuşanın azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Suqovuşanın azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, ""Döyüşdə fərqlənməyə görə"" medalından sonra taxılır. Medalın təsviri Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Suqovuşanın azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfinin kənarları bəzəkli naxışlarla konturlanmışdır. 2.2. Bəzəkli konturdan medalın daxilinə doğru, xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə təsvir olunmuşdur. Xarici və daxili çevrələrin arasında, yuxarı qövs boyunca ""SUQOVUŞAN"", aşağı qövs boyunca ""3 OKTYABR 2020"" sözləri yazılmışdır. 2.3. ""3 OKTYABR 2020"" sözlərindən sol və sağ tərəflərdə, aşağıdan yuxarıya doğru dəfnə çələngləri təsvir olunmuşdur. ""SUQOVUŞAN"" sözü ilə dəfnə çələnglərinin arasında iki səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində, doğan günəş şüaları fonunda at belində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağını aparan Azərbaycan əsgəri təsvir olunmuşdur. 2.4. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış lövhənin üzərində qövs boyunca ""SUQOVUŞANIN AZAD OLUNMASINA GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Lövhənin aşağı hissəsinin mərkəzində səkkizguşəli ulduz, ulduzla sözlərin arasında isə kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. 3.2. Medalın arxa tərəfinin mərkəzində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. 3.3. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Xara lentin mərkəzində 10 mm enində qızılı rəngli şaquli zolaq, qızılı rəngli zolaqdan sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 8 mm enində bir göy rəngli və 5.5 mm enində bir qızılı rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. 4.3. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678338
-"""Suvorov"" ordeni (Rusiya)","Suvorov ordeni — Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatı. Uşakov ordeni 1942-ci ildə SSRİ-də təsis edilib.SSRİ dağıldıqdan sonra orden Rusiya Federasiyası Ali Sovetinin 20 mart 1992-ci il tarixli 2557 saylı qərarı İlə Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatlarının sistemində saxlanılmışdı. Lakin Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatı 2010-cu ilə qədər nizamnaməyə və rəsmi təsvirə malik deyildi. Rusiya Federasiyası Prezidentinin 7 sentyabr 2010-cu il tarixli 1099 saylı ""Rusiya Federasiyasının dövlət mükafat sisteminin təkmilləşdirilməsi üzrə tədbirlər Haqqında""fərmanı ilə nizamnamə və ordenin təsviri təsis edilmişdir.2013-cü ilin yanvarında və 2015-ci ilin aprelində ordenin nizamnaməsinə dəyişikliklər edilmişdi. 2013-cü ilin yanvarında və 2015-ci ilin aprelində ordenin statusunda dəyişikliklər edilərək hərbi birləşmələrin komandirləri və onların muavinləri, yüksək rütbəli ali zabit heyəti, hərbi təhsil təşkilatları və s. verilməsinə qərar verilmişdir. Rusiya Federasiyasının Prezidentinin 14 noyabr 2013-cü il tarixli 842 saylı fərmanı ilə general V. F. Marqelov adına Ryazan ali hava-desant komanda məktəbini Suvorov ordeni ilə mükafatlandırılıb. Prezident Putin 2013-cü il noyabrın 15-də ziyarət zamanı məktəbin bayrağına ordenin nişanını o şəxsən bərkitdi.8 avqust 2014-cü ildə 76-cı qvardiyanın Çerniqov Qırmızı Bayraqlı diviziyası Suvorov ordeniylə mükafatlandırılmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=426008
-"""Sülh göyərçini"" abidəsi","""Sülh göyərçini"" abidəsi — Sumqayıt şəhərində memarlıq abidəsi, şəhərin əsas rəmzlərindən biri. Sumqayıt şəhərinin sülh və əmin-amanlıq şəhəri olmasını simvolizə edir. Abidə 1978-ci ildə Sumqayıtın dənizkənarı parkında ucaldılmışdır. Abidə betondan tökülmüşdür. Alçaq səthi postament üzərində yerləşdirilmiş göyərçin heykəli qanadlarını açaraq sanki uçmağa hazırlaşmış vəziyyətdə icra olunub. Müəllifləri Müəllifləri Sumqayıt şəhərinin baş rəssamı, Əməkdar incəsənət xadimi Vaqif Nəzirov və rəssam-heykəltaraş Asim Quliyevdir. Əsər Moskvada nümayiş edilmiş və medala layiq görülmüşdür. Abidə 2008-ci ilin yanvar ayının 5-də rekonstruksiya edilib. Poçt markalarında Həmçinin bax Sumqayıtdakı şəhər heykəllərinin siyahısı Xarici keçidlər gomap.az: ""Sülh göyərçini"" abidəsi (az.) (rus.) (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=422030
-"""Sənayecihaz"" Elmi-İstehsalat Müəssisəsi","Sənayecihaz Elmi-İstehsalat Müəssisəsi — Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin tabeliyindəki müəssisə. ""Sənayecihaz"" Elmi-İstehsalat Müəssisəsi 1956-cı ildə ""Təcrübə Zavodu"" və ""Neftkimyacihaz"" Xüsusi Konstruktor Bürosunun bazasında yaradılmışdır. 1985-ci ildə həmin müəssisənin bazasında ""Sənayecihaz"" Elmi-İstehsalat Birliyi yaradılmışdır. 2006-cı ildən ""Sənayecihaz"" EİM adı altında Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin tərkibində fəaliyyət göstərir. Fəaliyət sahələri Texnoloji imkanları Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=435792
-"""Sənətkar"" medalı","""Sənətkar"" medalı — Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqı tərəfindən təsis edilən mükafat. Azərbaycan Milli Peşəkar Teatrı günüdə dramaturqlara, yazıçılara səhnəmizdə xidmətləri olan sənət adamlarına təqdim olunur. Həmçinin bax Sənətkar medalı ilə təltif olunanlar",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=398814
-"""Sərhəddə fərqlənməyə görə"" medalı","Sərhəddə fərqlənməyə görə medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı.""Sərhəddə fərqlənməyə görə"" medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş 35 mm diametrli girdə lövhədən ibarətdir. Medalın mərkəzində qala divarı fonunda qılınc təsvir olunmuşdur. Qala divarı ilə qılıncdan yuxarıda, çevrə boyunca ""Sərhəddə fərqlənməyə görə"" sözləri yazılmışdır. Yazı və təsvirlər qabarıqdır. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında medalın nömrəsi həkk olunmuşdur. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 43 m ölçüdə mixəyi çalarlı düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, üzərində aypara və ulduz təsvir edilən eyni xara lentdən hazırlanmış 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188295
-"""Sərvan"" nəğmələri","""Sərvan"" nəğmələri – Güney Azərbaycanda qədim toy-nişan mərasimində oxunan nəğmələr. Nişan, xına gecəsi və toy günü mərasimlərində, xüsusilə qadın çalğıçılar məclisdə iştirak edən xanımlarla birgə ""sərvanlar"" söyləyər, bu nəğmələrin ritmi ilə rəqs edərdilər. ""Sarvan"" nəğmələri bayatılar əsasında qurulmaqla müxtəlif mövzularda sarvana müraciətlər üzərində oxunur: Oxşar nəğmə başlıqları (""Yoluva qoymuşam iydə"", ""Yoluva qoymuşam kahı"", ""Yoluva qoymuşam qəndi"", ""yoluva qoymuşam alma"" və s.) ""sərvanlar""ın əvvəlki bənd misralarında yer almaqla həm də qadın çalğıçı, qavalçılarının bir-birlərilə asanlıqla nəğmə qoşub oxumalarına şərait yaradır. ""Sərvan"" nəğmələri bir çox hallarda oxşar nəqəratlərlə oxunur. ""Aş gəl, aş gəl"" nəqəratli sərvan nəğmələri Güney toy mərasimləri folklorunda xüsusilə geniş yayılmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=539149
-"""Səttarxan"" ordeni","Səttarxan ordeni — 1946-cı ildə təsis edilmiş və Azərbaycan Milli Hökuməti tərəfindən milli-demokratik hərəkatda iştirak edən 10 nəfərin təltif edildiyi orden. Milli Hökumətinin dağılmasından sonra ordenin verilməsi də dayandırılıb. Təltif edilənlər ""Səttarxan"" ordeni ilə yalnız 10 nəfər təltif edilib. Cəfər Kavian Qulam Yəhya Məhəmməd Biriya Məmi Dehqan Mirqasım Çeşmazər Mirrəhim Vilayi Mirzə Rəbi Kəbiri Nüsrətullah Cahanşahlı Sadıq Padiqan Zeynalabidin Qiyami",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=741862
-"""Taxta ayaq"" əməliyyatı","""Taxta ayaq"" əməliyyatı 1985-ci ilin sentyabrında 3 İsrail vətəndaşının Kiprdə öldürülməsi İsrail hökumətini bu işə görə məsuliyyəti öz üzərinə götürən Fələstin Azadlıq Təşkilatının (FAT) Tunisdəki mənzil-qərargahına hücum etməyə vadar etmişdi. Əməliyyat ""Taxta ayaq"" adı altında 1 oktyabr 1985-ci ildə həyata keçirilmişdi. 8 ədəd F-15, 8 ədəd F-16 markalı qırıcı-bombardmançı təyyarələrin hücumu ilə müşayiət olunan əməliyyat zamanı FAT-ın Tunis qərargahı dağıdılmış, 60-a yaxın üzvü həlak olmuşdu. Tunis rəhbərliyi ölənlər arasında dinc əhalinin olduğunu bildirdikdən sonra, sadiq müttəfiqi ABŞ da daxil olmaqla, dünya ictimaiyyəti İsraili bu işə görə sərt tənqid etmişdi. BMT isə zərərə görə Tunisə ödəniləcək reparasiya məsələsi qaldırdı. FAT buna ""Akille Laura"" gəmisini ələ keçirib, bir neçə nəfəri öldürməklə cavab vermişdi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=297877
-"""Teatr Xadimi"" qızıl medalı","""Teatr Xadimi"" qızıl medalı — Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqı tərəfindən təsis edilən mükafat. Azərbaycan Milli Peşəkar Teatrı günüdə dramaturqlara, yazıçılara səhnəmizdə xidmətləri olan sənət adamlarına təqdim olunur. Teatr sənəti sahəsində müstəsna xidmətləri olan teatr xadimlərinə verilir. Həmçinin bax ""Teatr Xadimi"" qızıl medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=695677
-"""Teatr Xadimi"" qızıl medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı","Nəsibə Zeynalova – xalq artisti Səyavuş Aslan – xalq artisti Azər Rzayev – xalq artisti Fuad Poladov – xalq artisti İlham Rəhimli – sənətşünaslıq doktoru, professor Qəmər Almaszadə – SSRİ xalq artisti Polad Bülbüloğlu – xalq artisti Şəfiqə Məmmədova – xalq artisti Amaliya Pənahova – xalq artisti Ələddin Abbasov – xalq artisti Timuçin Əfəndiyev – filologiya elmləri doktoru, professor Kiril Lavrov – SSRİ xalq artisti Rüstəm İbrahimbəyov – xalq yazıçısı Rəfiqə Axundova – xalq artisti Maqsud Məmmədov – xalq artisti Sofiya Hüseynova – xalq artisti Əlabbas Qədirov – xalq artisti Nodar Şaşıqoğlu – xalq artisti Nərgiz Paşayeva – professor Vidadi Əliyev – xalq artisti Tamilla Abdullayeva – xalq artisti Yaşar Nuri – xalq artisti Firəngiz Əhmədova – xalq artisti",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=695679
-"""Telemexanika"" zavodu","Telemexanika zavodu — Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin tabeliyindəki müəssisə. Şirvan şəhərində yerləşir. ""Telemexanika"" zavodu 1981-ci ildə ""Cihazlar"" zavodu adı altında fəaliyyətə başlamışdır. 1988-ci ildə ""Cihazlar"" və ""Sənaye avtomatikası və Telemexanika"" zavodları birləşdirilərək ""Sənaye avtomatikası və Telemexanika"" zavodu adı altında fəaliyyət göstərmişdir. 1991-ci ildə ""Telemexanika"" İstehsalat Birliyi yaradılmışdır. 1993-cü ildən ""Telemexanika"" İstehsalat Birliyi Dövlət Xüsusi Maşınqayırma və Konversiya Komitəsinin tərkibində olmuşdur. 2006-cı ildən ""Telemexanika"" zavodu Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin tərkibində fəaliyyətini davam etdirir.2016-cı il iyunun 26-da zavodun utilizasiya sahəsində baş vermiş partlayış nəticəsində 2 nəfər həyatını itirmiş, daha 19 nəfər isə yaranalanmışdır. Hadisə qısaqapanma nəticəsində baş verib. Fəaliyyət sahələri Texnoloji imkanları Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=435793
-"""Texnofest-2022"" festivalı","Texnofest Azərbaycan — 2021-ci ildən etibarən Azərbaycanda keçirilən aerokosmik və texnologiya festivalı. Azərbaycan ilk dəfə 2021-ci ildə Teknofest Aviasiya, Kosmos və Texnologiya sahələri üzrə festivalda iştirak edib. Festivalın sərgi hissəsində Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi tərəfindən qurulmuş Azərbaycan Milli Pavilyonunda 11 yerli şirkət və startapın məhsul və həlləri nümayiş olunub, həmçinin ölkəmizin yerli istehsalı olan pilotsuz uçuş aparatları sərgilənib. Tədbir çərçivəsində təşkil olunan hava şoularında Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələrinin peşəkar pilotları ""MiQ-29"" qırıcı təyyarələri ilə solo pilotaj uçuşları həyata keçiriblər. Tədbirdə Azərbaycanın Müdafiə Nazirliyi tərəfindən iki ""MiQ-29"" təyyarəsi, eləcə də Müdafiə Sənayesi Nazirliyi tərəfindən ""İti qovan"", ""Orbiter 2"", ""Orbiter 3"", ""Orbiter 4"" kimi pilotsuz hava vasitələri də sərgilənib. ""MiQ-29"" təyyarələri beş gün ərzində İstanbulda hava şoularında da iştirak edib. Teknofest Azərbaycan tədbirinin 2022-ci ilin 26–29 may tarixlərində ""Bakı Kristal Zalı"" və Dənizkənarı bulvar ərazisində keçirilib. Festivalın təşkilatçıları ""Türkiyə Texnologiya Komandası"" — T3 Fondu, Azərbaycan Respublikasının Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi və Türkiyə Respublikasının Sənaye və Texnologiya Nazirliyidir. Yarışlarda beynəlxalq iştirakçıların da iştirak edib. Dünyanın müxtəlif ölkələrindən olan iştirakçılar texnologiya müsabiqələrinə qatılıblar.Həmçinin akademik tərəfdaşlar isə ADA Universiteti, Azərbaycan Texniki Universiteti və Milli Aviasiya Akademiyasıdır.Tədbir çərçivəsində Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələrinin ""MİQ-29"" qırıcı təyyarələri, Türkiyənin Solotürk və Türk Ulduzları aerobatika komandaları, Bayraktar Akıncı PUA-sı, Hürkuş təlim təyyarəsi və T-129 helikopterləri uçuşlar həyata keçiriblər. Xarici keçidlər Texnofest Azərbaycan — Instagram səhifəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=736405
-"""Titan"" batiskafının qəzası","18 iyun 2023-cü ildə Amerika turizm və ekspedisiya şirkəti olan OceanGate tərəfindən idarə olunan Titan sualtı gəmisi Kanadanın Nyufaundlend sahillərində, Şimali Atlantik Okeanında RMS Titanikin qalıqlarını görmək üçün ekspedisiya zamanı qəzaya uğrayıb. Sualtı gəminin qəzası nəticəsində bütün ekipaj üzvləri, OceanGate-in baş direktoru Stokton Raş, fransız dəniz tədqiqatçısı və Titanik araşdırmaları üzrə mütəxəssis Paul-Henri Narqeolet, ingilis milyarder və iş adamı Hamiş Hardinq, Pakistan əsilli britaniyalı milyarder və iş adamı Şahzadə Davud və Davudun oğlu Süleyman həlak olublar. Dalışından 1 saat 45 dəqiqə sonra Titanla əlaqə tamam kəsilib. Sualtı gəminin yoxa çıxmasından dörd gün sonra uzaqdan idarə olunan başqa bir sualtı nəqliyyat vasitəsi, Titanikin dağıntılarından təxminən 500 metr (1600 fut) aralıda Titanın hissələrinə bənzəyən bəzi qalıqlar aşkar edib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=801039
-"""Tufan"" dağ-xizək kompleksi","""Tufan"" Dağ-Xizək Kompleksi (tam adı: ""Tufan"" Dağ-Xizək Yay-Qış İstirahət Kompleksi) — Azərbaycanın Qəbələ rayonunda rekreasiya-turizm obyekti. Coğrafiyası Kompleks Qəbələ şəhərindən təxminən 4 kilometr aralıda yerləşir. Kanat yolunun və xizəkçilik kompleksinin 8 stansiyadan ibarət olması planlaşdırılmışdır. Birinci stansiya dəniz səviyyəsindən 950 metr, sonuncu stansiya isə 1920 metr hündürlükdədir. Kompleksinin birinci mərhələsinin açılışı 3 yanvar 2014-cü ildə Prezident İlham Əliyev və xanımı Mehriban Əliyevanın iştirakı ilə olmuşdur. Buna qədər isə, ölkə başçısı Qəbələyə etdiyi mütəmadi səfərlər zamanı kompleksə gələrək burada aparılan tikinti işlərinin gedişi ilə tanış olmuşdur. İnfrastruktur Kompleksdə nəhəng infrastruktur yaradılmış, avtomobil yolunun çəkilməsi, torpaq sürüşmələrinin qarşısının alınması üçün mühafizə tədbirləri görülmüşdür.Kompleksin tikintisinin birinci mərhələsi çərçivəsində 4 kanat xətti tam inşa olunmuş, 10 xizək yolundan beşində inşaat işləri başa çatmışdır. İnşası nəzərdə tutulan 10 enmə zolağının ümumi uzunluğu 18 min metr təşkil edir.Burada turistlərin istirahətinin təşkili üçün hər cür şəraiti olan restoranlar da yaradılmışdır.Ümumiyyətlə, bu nəhəng istirahət məkanı ilin bütün fəsillərində turistlərə kanat gəzintisinə, qış mövsümündə xizəklə sürüşməyə, xizəkçilik məktəbindən, otel və digər xidmətlərdən istifadə etməyə imkanlar verir.Bütün dağ-xizək trassası süni qar yaratma generasiya sistemi ilə təchiz edilmişdir. Bütünlükdə Kompleks gün ərzində 3000 nəfərə xidmət göstərmək imkanına malikdir.Burada turistlərin trassa sistemini özlərinə uyğun seçmək imkanlarının olması kompleksin əhəmiyyətini artıran mühüm amillərdən biridir. Belə ki, hər bir qonaq enmə zolağı, maillik və çətinlik dərəcəsinə görə trassa seçə bilər. Planlaşdırılan işlər Ərazidə insanların rahat istirahəti üçün hər cür şəraitə malik infrastrukturun, o cümlədən mehmanxana, ofislər, uşaqlar üçün istirahət guşəsi və digər müvafiq obyektlərin yaradılması istiqamətində işlər aparılır. Xarici keçidlər Rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=738377
-"""Təbib"" nəşriyyatı","""Təbib"" nəşriyyatı ""Təbib"" nəşriyyatı 1991-ci ildə Respublikada tibb ədəbiyyatı nəşrinin təkmilləşdirilməsi məqsədilə təşkil edilmişdir. Nəşriyyatın ilk direktoru T. Səfərov olmuşdur. 1994-cü ildən X. A. Balaxanlı direktor təyin edilmişdir. Nəşriyyat 1992-ci ildən etibarən tam təsərrüfat hesabı ilə fəaliyyət göstərir. Burada əsasən tibb universiteti tələbələri üçün dərsliklər, dərs vəsaitləri, metodik ədəbiyyat və tibbə dair monoqrafiyalar, elmi-praktik məcmuələr, elmi-kütləvi əsərlər çap edilir. Nəşriyyatın nəzdində kompyüter yığımı sexi və mətbəə şöbəsi fəaliyyət göstərir. Ünvan: AZ0078, Bakı, Mərdanov qardaşları küç. 100, tel.: 495–55-76. Həmçinin bax Azərbaycan Tibb Universiteti Əsgər Əsgərov — ""Təbib"" nəşriyyatının baş redaktoru (2009-dan)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=360700
-"""Təbəssüm"" ordeni","Təbəssüm Ordeni (pol. Order Uśmiechu) — böyüklərin göstərdiyi mehribanlıq, dostluq və səbrə görə uşaqlar tərəfindən dünyada verilən yeganə orden. Mükafat 1968-ci ildə ""Polşa kuryeri"" jurnalı tərəfindən təsis edilib. 1979-cu ildə isə BMT tərəfindən təsdiq olunub. Hazırda orden dünyanın ayrı-ayrı ölkələrindən 50 nəfər böyükdən ibarət müstəqil Təbəssüm Ordeninin Kapitulası tərəfindən təqdim edilir. Təqdimetmə mərasimində Kapitula Təbəssüm Ordeninin kavalerini sarı gülümsəyən günəş rəmzi ilə bəzəyir. Bundan başqa, təqdimetmə zamanı əsas şərtlərdən biri də kavalerin üzündə təbəssümlə bir stəkan limon şirəsini içməsidir. Qeyd edək ki, bu mükafatı alanlar sırasında Hillari və Bill Klintonlar, Papa II İohann Pavel, İsveç şahzadəsi Silviya, Tereza Ana və başqa məşhur şəxslər də var. Kapitula tarixində Polşa tərəfindən ""Təbəssüm Ordeni""nə layiq görülən ilk azərbaycanlı Ələkbər Hüseynovdur. Uşaqların sevimlisi Ələkbər əmi kimi tanınan aktyor və rejissor Ələkbər Hüseynov uşaqlara gülüş və xoş əhvali-ruhiyyə bəxş etdiyi üçün bu mükafata layiq görülüb. Mükafatın təqdimetmə mərasimi 2007-ci il martın 13-də Rəşid Behbudov adanı Mahnı Teatrında keçirilib. Mükafatı xüsusi olaraq bu məqsədlə Bakıya gələn Təbəssüm Orbeni Kapitulasının sədri Marker Mixalak şəxsən təqdim edib. Xarici keçidlər Rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=86245
-"""Təhsil"" nəşriyyatı","Təhsil Nəşriyyat-Poliqrafiya MMC — Azərbaycanda nəşriyyat. 1993-cü ildən fəaliyyət göstərir. Müəssisədə 100 nəfərdən çox yüksək ixtisaslı, peşəkar kadrlar çalışır. Ən müasir və güclü poliqrafiya bazasına malikdir. Bu günədək 60 milyon nüsxəyə yaxın kitab nəşr etmişdir. 2003–2008-ci illərdə ""İlin nəşriyyatı"" statusu qazanmışdır. Nəşr etdiyi kitablar Avropa və digər beynəlxalq sərgilərdə uğurla nümayiş etdirilmişdir. 2005-ci ildə ""Qarabağ"" kitabı II Beynəlxalq ""Kitab sənəti"" müsabiqəsində ən yüksək balla birinci yerə layiq görülmüşdür. Azərbaycanın müasir nəşriyyat sferasında önəmli yeri və özünəməxsus dəst-xətti olan ""Təhsil"" nəşriyyatı 1993-cü ildən fəaliyyət göstərir. Müəssisədə peşəsinin sirlərini dərindən bilən 80 nəfərə yaxın işçi çalışır. Müstəqillik illərində Azərbaycanda kitab nəşrinin inkişafında, xüsusilə təhsil quruculuğu konsepsiyasının əsasını təşkil edən dərsliklərin və digər elmi-metodik ədəbiyyatların hazırlanmasında ""Təhsil"" nəşriyyatının xüsusi əməyi vardır. Nəşriyyat fəaliyyət göstərdiyi müddətdə 6500-dən çox adda və 33 milyon nüsxədən çox kitab, o cümlədən dərslik, dərs vəsaiti və elmi-metodik ədəbiyyat nəşr etmişdir. Nəşriyyatın çap məhsulları ölkə və bir çox beynəlxalq miqyaslı müsabiqələrin qalibi olmuş, dünya və Avropa sərgilərində uğurla nümayiş etdirilmişdir. Nəşriyyatın hazırladığı dərsliklərdən V sinif üçün ""Ata yurdu"" 2002-ci ilin, VIII–IX siniflər üçün ""Azərbaycan dili"" 2003-cü ilin, X–XI siniflər üçün ""Azərbaycan dili"" 2004-cü ilin ""Ən yaxşı dərsliyi"" adına layiq görülmüşdür. ""Təhsil""in ən böyük uğurlarından biri də ""Qarabağ: real tarix, faktlar, sənədlər"" kitabıdır. Bu kitab 2005-ci ildə II Beynəlxalq ""Kitab sənəti"" müsabiqəsində ən yüksək bal toplayaraq I yerə 2012-ci ildə isə Azərbaycan Respublikasının Dovlət mükafatəna layiq görülmüşdür. ""Naxçıvan"", ""Təhsil dünən, bu gün, sabah"", ""Azərbaycanın qısa dövlətçilik tarixi"", ""Təhsil millətin gələcəyidir"", ""Böyük yolun davamçısı"", ""Dağlıq Qarabağ problemi"", ""Azərbaycan sosial-iqtisadi tərəqqi yolunda"", ""Heydər Əliyev məktəblilərin gözü ilə"", ""Bir ömrün oddiseyası"" və s. kitablar ""İlin kitabı"" adına layiq görülmüşdür. 2009-cu ildən ""Təhsil"" nəşriyyatına ""Purlux"" və s. kimi dünyanın ən önəmli poliqraf avadanlıqları istehsalçısı olan 3 nəhəng zavodun Azərbaycan, Türkiyə, Ukrayna və Gürcüstan üzrə səlahiyyətli nümayəndəsi statusu verilmişdir.2010-cu ildə isə VII Beynəxalq ""Kitab sənəti"" müsabiqəsində ""Cərcivə"" kitabı Qran-priyə,2012-ci ildə IX Beynəlxalq müsabiqədə isə ""Novruz"" kitabı I dərəcəli, ""Hop-Hopnamə"" kitabı III dərəcəli mükafata layiq görülmüşdür. 20 fevral 2012-ci ildə Madriddə (Ispaniya) keyfiyyətə görə ""Beynəlxalq Qızıl Mükafata"", 26 mart 2012-ci ildə Berlində (Almaniya) Texnologiya, Innovasiya və keyfiyyət üzrə Yeni Era Beynəlxalq mükafatına, 16 iyul 2012-ci ildə isə Paris (Fransa) ""Keyfiyyət və kommersiya prestijinə gorə Qızıl Avropa mükafatlarına"" layiq görülmüşdür. Son illərdə nəşriyyat həm yaradıcılıq imkanlarını, həm də poliqrafiya bazasını xeyli genişləndirmişdir. Hazırda ""Təhsil"" nəşriyyatı ən müasir çap və digər poliqrafik avadanlıqları olan güclü mətbəə bazasına malikdir. Burada ildə 200 milyona yaxın rəngli basqı vərəqi (list ottsk) çap etmək mümkündür. Bu isə orta hesabla 10–15 milyon kitab deməkdir. ""Təhsil"" nəşriyyatını hazırkı dövrdə ölkənin kitab nəşri və çapı ilə məşğul olan ən güclü peşəkar nəşriyyat-poliqrafiya birliyi hesab etmək olar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=300463
-"""Tərbiyə"" məktəbi","Məktəbi-tərbiyə və ya ""Tərbiyə"" məktəbi— Naxçıvan şəhərində XIX əsrə aid məktəb. Məktəbi-tərbiyə 1894-cü ildə görkəmli maarifçi-pedaqoq Məhəmməd Tağı Sidqi tərəfindən Naxçıvan şəhərində təsis edilmişdir. Məktəbdə dünyəvi fənlərin tədrisinə ciddi fikir verilir, ana dili ilə yanaşı rus dili və ədəbiyyatı da öyrədilirdi. 1896-cı ildə məktəb üçün yeni bina tikilmişdi. Onun inşasına Hacı Zeynalabdin Tağıyev, general-leytenant İsmayıl xan Naxçıvanski yaxından köməklik göstərmişdilər. Məktəb az vaxtda Naxçıvanın ədəbi-mədəni həyatının mərkəzlərindən birinə çevrilmişdi. Burada yerli ziyalıların iştirakı ilə teatr tamaşaları göstərilir, ədəbi əsərlərin müzakirəsi keçirilir, yubiley gecələri təşkil olunurdu. Aleksandr Puşkinin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə keçirilən yubiley gecəsində (26 may 1899) Məhəmməd Tağı Sidqi şairin həyat və yaradıcılığı haqqında məruzə etmişdir. Cəlil Məmmədquluzadə bu məktəbi ""yeniyetmə müəllim və ədiblər üçün darülürfan"" adlandırmışdır. 1896-cı ildə Rus-tatar (Rus–Azərbaycan) məktəbinə çevrilərkənməktəbinin fəxri nəzarətçisi Bəhram xan Naxçıvanski olmuş, sonra o yerini istefada olan rotmeyster Cəfərqulu xan Naxçıvanskiyə vermiş, daha sonra isə Mirzə Ələkbər Süleymanov özünün yazdığına görə 1897-ci ildə məktəbin müdiri təyin edilmişdir. Müəllimləri Mirzə Ələkbər Süleymanov rus dili müəllimi (1894–1906) Hüseyn Cavid Əlirza Rasizadə (Hüseyn Cavidin qardaşı) Məmməd Səid Ordubadi Rza Təhmasib Bəyzadə Məmmədhüseyn Təhmasib Rzaqulu Nəcəfov Əliqulu Qəmküsar qardaşları Ələkbər Abbasov (Ələkbər Qərib Naxçıvanlı), yazıçı, tərcüməçi Əli Səbri Qasımov Məmmədəli Sidqizadə (M. T. Sidqinin böyük oğlu), məşrutəçi Ələkbər Məmmədquluzadə (C. Məmmədquluzadənin kiçik qardaşı, Qori Müəllimlər Seminariyasında oxumağa ciddi təşəbbüs göstərmişdi) Əbdüləzim Rüstəmzadə Mircəfər Mirişli Bəhruz Kəngərli Xəlil ağa Hacılarzadə Həsən Səfərli [[Məmməd Xəlilov və Əli Xəlilov Heydər Vəzirov Əsəd Şeyxov Qasım bəy Camalbəyov Ağa Bektaşov Əsədulla Bektaşov İbrahim Əbilov Həmçinin bax Ümid məktəbi Məclis (məktəb)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=502003
-"""Tərəqqi"" medalı","""Tərəqqi"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi. ""Tərəqqi"" medalı, Azərbaycan Prezidenti Əbülfəz Elçibəyin 1992-ci il 10 noyabr tarixli 370 nömrəli Qanunu ilə təsis edilib. Heydər Əliyevin 1993-cü il 6 dekabr tarixli 758 saylı Qanunu ilə isə, medalın əsasnaməsi və təsviri təsdiq edilib. ""Tərəqqi"" medalının əsasnaməsi, Heydər Əliyevin 1993-cü il 6 dekabr tarixli 758 saylı Qanunu ilə təsdiq edildi. 1. ""Tərəqqi"" medalı Azərbaycan vətəndaşlarına, əcnəbi vətəndaşlara və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə aşağıdakılara görə verilir: 1.1. Kənd təsərrüfatı və sənaye sahəsində qazandıqları uğurlara görə; 1.2. Böyük əhəmiyyətli ixtiralara və səmərələşdirici təkliflərin verilməsinə görə; 1.3. Elm, mədəniyyət, ədəbiyyat, incəsənət, hüquq, təhsil və səhiyyə sahələrində xidmətlərinə görə; 1.4. Xalq təsərrüfatı obyektlərinin inşasında, yenidən qurulmasında görkəmli xidmətlərinə görə; 1.5. Bədən tərbiyəsi və idmanın inkişafında səmərəli fəaliyyətinə görə. 2. ""Tərəqqi"" medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycanın digər orden və medalları olduqda ""İgidliyə görə"" medalından sonra taxılır. ""Tərəqqi"" medalının təsviri Heydər Əliyevin 1993-cü il 6 dekabr tarixli 758 saylı Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. ""Tərəqqi"" medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş 36 mm diametrli dairəvi lövhədir, kənarları yaşıl minalı hərəkət simvollu haşiyələrdən ibarətdir. Medalın mərkəzində çiçəklənmə rəmzi təsvir olunmuşdur və onun üzərində çevrə boyunca ""TƏRƏQQİ"" sözü yazılmışdır. Gül təsviri və yazı qabarıqdır. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçüdə yaşıl çalarlı düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lentin sağ və sol kənarlarından mərkəzə doğru ardıcıl olaraq 1 mm, 2 mm və 1 mm enində göy rəngli üç şaquli zolaq yerləşir. Xara lentin yuxarı hissəsinə 40 mm x 5 mm ölçülü bürünc rəngli təbəqə bərkidilir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən hazırlanmış 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Həmçinin bax ""Tərəqqi"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188292
-"""Tərəqqi"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı","""Tərəqqi"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı — 5 mart 1995-ci il tarixindən 22 iyun 2023-cü il tarixinə qədər ""Tərəqqi"" medalına layiq görülən şəxslərin ümumi siyahısı. Namiq Yədulla oğlu Abdullayev — 5. mart 1995 Ağayar Əbdüləzim oğlu Axundzadə — 5. mart 1995 Firuzə Orxan qızı Vəlixanlı — 5. mart 1995 İlahə Akif qızı Qədimova — 5. mart 1995 Natiq Sulduz oğlu Eyvazov — 5. mart 1995 Zemfira Əli qızı Meftahətdinova — 5. mart 1995 Ceyhun Məhəmməd oğlu Məmmədov — 5. mart 1995 Aynur Məmmədiyyə qızı Sofiyeva — 5. mart 1995 Valeri Vasilyeviç Timoxin — 5. mart 1995 Rövşən Məmməd oğlu Hüseynov — 5. mart 1995 Sabir Məmməd oğlu Hüseynov — 5. mart 1995 Zülfiyyə Yusif qızı Hüseynova — 5. mart 1995 Rauf Əbdülqədir o��lu Cabbarov — 5. mart 1995 Babayev Teymur Əsəd oğlu — 17 iyun 2000 Baxşıyev Bahadur Ələkbər oğlu — 17 iyun 2000 Əfəndiyev Nurəli Lətif oğlu — 17 iyun 2000 Əliyev Nurəddin İsa oğlu — 17 iyun 2000 Əsgərov Rafiq Əşrəf oğlu — 17 iyun 2000 Əsgərov Vasif Fətulla oğlu — 17 iyun 2000 Hacıyev Əlifağa Adil oğlu — 17 iyun 2000 Hüseynov Dursun Yaqub oğlu — 17 iyun 2000 İbrahimov Hüseyn Həsən oğlu — 17 iyun 2000 İbrahimova Sara Hökmulla qızı — 11 fevral 2000 İsgəndərov Qayıbverdi Bəşir oğlu — 17 iyun 2000 İslamzadə Fuad İslam oğlu — 17 iyun 2000 Kəbirlinski Kamal Əkbər oğlu — 17 iyun 2000 Luqovaya Liliya Vasilyevna — 17 iyun 2000 Mirzəcanova İra Xəlil qızı — 17 iyun 2000 Orucov Rəhim Əli Məmməd oğlu — 17 iyun 2000 Paşayev Bəhlul Həbib oğlu — 02 noyabr 2000 Ağayev Ayiq Kərim oğlu — 5. noyabr 2002 Ağazadə Zemfira Qafar qızı — 5. noyabr 2002 Bayramov Firudin Valeh oğlu — 5. noyabr 2002 Əhmədova Zemfira Məmməd qızı — 5. noyabr 2002 Əliyev Arif Hacı oğlu — 5. noyabr 2002 Əliyev Arif Məmməd oğlu — 5. noyabr 2002 Əliyev Fikrət Ağasəlim oğlu — 5. noyabr 2002 Əmrahov Adıgözəl Yusif oğlu — 5. noyabr 2002 Əsədov Fərman Məhərrəm oğlu — 5. noyabr 2002 Fərzəliyev Səfər Əli oğlu — 5. noyabr 2002 Hüseynov Vaqif Firudin oğlu — 5. noyabr 2002 Hüseynova Nüşabə Hüseyn qızı — 5. noyabr 2002 İsayev İslam Şamil oğlu — 5. noyabr 2002 Jarkov Nikolay Aleksandroviç — 5. noyabr 2002 Kazıyev Rasim Məmməd oğlu — 5. noyabr 2002 Kərimov Ağamürsəl Xələf oğlu — 5. noyabr 2002 Qazıyev Vladimir Akif oğlu — 5. noyabr 2002 Qurbanov Səfər Ümid oğlu — 5. noyabr 2002 Məmmədov Niyazi Xələf oğlu — 5. noyabr 2002 Məmmədov Partizan Əlihəsən oğlu — 5. noyabr 2002 Məmmədova Reyhan Məmmədağa qızı — 5. noyabr 2002 Muzıçenko Lidiya Qriqoryevna — 5. noyabr 2002 Osmanov Məzahir Zaman oğlu — 5. noyabr 2002 Rəhimov Ağarəhim Hacıbaba oğlu — 5. noyabr 2002 Rəhimov Nizami Paşa oğlu — 5. noyabr 2002 Sadıxov Sadıx Məhəmməd oğlu — 5. noyabr 2002 Şəfiyev Nizami Məsim oğlu — 5. noyabr 2002 Teymurov Məmməd İmaməli oğlu — 5. noyabr 2002 Vəliyev Vəli Orucəli oğlu — 5. noyabr 2002 Zalıyev Aslan Səfa oğlu — 5. noyabr 2002 Zemskova Alla Qriqoryevna — 5. noyabr 2002 Zülfüqarov Ağa Rəhbərəli oğlu — 5. noyabr 2002 Abduləliyev Ariz Əli oğlu — 21. iyul 2005 Ağacanov Elçin Alı oğlu — 21. iyul 2005 Ağazadə Firudin Fitat oğlu — 21. iyul 2005 Ayvazov Məhəmməd Ayvaz oğlu (Eyvaz Borçalı) — 21. iyul 2005 Bağırov Fərman Rza oğlu — 21. iyul 2005 Bağırov Rafiq Hidayət oğlu — 21. iyul 2005 Baxşəliyeva Xoşqədəm Hidayət qızı — 21. iyul 2005 Bayramova Zümrüd Ələddin qızı — 21. iyul 2005 Cavadlı Cavad Ələsgər oğlu — 21. iyul 2005 Cəfərov Oqtay Məhəmməd oğlu — 21. iyul 2005 Fərəcov Məhəmməd Təvəkkül oğlu — 21. iyul 2005 Əhmədov Teymur Əkbər oğlu — 21. iyul 2005 Əhmədov Firudin İsa oğlu — 21. iyul 2005 Əhmədova Əminə Yusif qızı — 21. iyul 2005 Əlibəyli Bəsti Tağı qızı — 21. iyul 2005 Əliyev Yunus İsaxan oğlu — 21. iyul 2005 Əliyev Cahangir Həsənəli oğlu — 21. iyul 2005 Əliyev Əsgər Hüseyn oğlu — 21. iyul 2005 Əliyev Müştəba İsmayıl oğlu — 21. iyul 2005 Əliyev Nair Ramiz oğlu — 21. iyul 2005 Əliyev Telman Fətulla oğlu — 21. iyul 2005 Əliyeva Səbinə Fikrət qızı — 21. iyul 2005 Hacıyev İsmayıl Alış oğlu — 21. iyul 2005 Heydərov Telman Əziz oğlu — 21. iyul 2005 Həsənov Rafiq Abuzər oğlu — 21. iyul 2005 Hüseynov Ağahüseyn Abbasəli oğlu — 21. iyul 2005 Hüseynov Tofiq Yadulla oğlu — 21. iyul 2005 Xəlilova Flora Fətulla qızı — 21. iyul 2005 İbadov Kamal Alış oğlu — 21. iyul 2005 İsaqov Süleyman Osman oğlu — 21. iyul 2005 İsayev Əhməd Məmməd oğlu — 21. iyul 2005 Kazımzadə Aqşin Zəki oğlu — 21. iyul 2005 Qasımova Tofiqəxanım Fazil qızı — 21. iyul 2005 Quliyev Cəmaləddin Həsən oğlu — 21. iyul 2005 Quluzadə Qeyrət Bağır oğlu — 21. iyul 2005 Mehdiyev Allahverdi Məhəmməd oğlu — 21. iyul 2005 Mehdiyev Qafar Qələndər oğlu — 21. iyul 2005 Məhərrəmov Valeh Cəbrayıl oğlu — 21. iyul 2005 Məmmədov Şamxəli Hətəm oğlu — 21. iyul 2005 Məmmədov Raqif Məmməd oğlu — 21. iyul 2005 Məmmədov Salis Məmmədsani oğlu — 21. iyul 2005 Məmmədov Vahan Sarı oğlu — 21. iyul 2005 Məşədiyev Ənvər İbrahim oğlu — 21. iyul 2005 Mirzəyev Valeh Əvəz oğlu — 21. iyul 2005 Mirzəyeva Solmaz Abbas qızı — 21. iyul 2005 Musayev Alqış Həsən oğlu — 21. iyul 2005 Musayev Hümmət Kazım oğlu — 21. iyul 2005 Mustafayev Sabir Yadulla oğlu — 21. iyul 2005 Orucov Rauf Tofiq oğlu — 21. iyul 2005 Parfyonova İrina Gennadyevna — 21. iyul 2005 Rəfizadə Ruslan Nəsib oğlu — 21. iyul 2005 Rüstəmov İlqar Gülağa oğlu — 21. iyul 2005 Salahlı Səyyad Adil oğlu — 21. iyul 2005 Sultanova Ağanisə Əliqara qızı — 21. iyul 2005 Sultanova Aidə Sultan qızı — 21. iyul 2005 Süleymanov Binnət Tanrıverdi oğlu — 21. iyul 2005 Vəliyev Akif Əbdüləzim oğlu — 21. iyul 2005 Vəliyev Həmid Alı oğlu — 21. iyul 2005 Vəliyev Yaşar Hidayət oğlu — 21. iyul 2005 Vəliyeva Sona Məhəmməd qızı — 21. iyul 2005 Yevqraşina Lada Georgiyevna — 21. iyul 2005 Yusifov Tofiq Sədrəddin oğlu — 21. iyul 2005 Zeynalov Mübariz Mirzəğa oğlu — 21. iyul 2005 Zeynalov Zeynalabdin İsmayıl oğlu (Zeynal Vəfa) — 21. iyul 2005 Abbasov İsrafil İsmayıl oğlu — 14. dekabr 2005 Abdullayeva Gülçin Gülhüseyn qızı — 14. dekabr 2005 Adilov Məmməd Musa oğlu — 14. dekabr 2005 Axundova Svetlana Böyük Ağa qızı — 14. dekabr 2005 Babayev Elçin Səfərəli oğlu — 14. dekabr 2005 Cavadova Həqiqət Əliəşrəf qızı — 14. dekabr 2005 Cəfərova Zemfira Fuad qızı — 14. dekabr 2005 Əfəndiyeva Sara Əhməd qızı — 14. dekabr 2005 Əfəndiyeva Türkan Əliəşrəf qızı — 14. dekabr 2005 Əliyev Fuad Yusif oğlu — 14. dekabr 2005 Əlizadə Zəkəriyyə Mobud oğlu — 14. dekabr 2005 Ənnağıyev Mürşüd Xanvəli oğlu — 14. dekabr 2005 Əzizbəyova Aliyə Rza qızı — 14. dekabr 2005 Həsənova Tamilla Xavərən qızı — 14. dekabr 2005 Hüseynov Emil Kamil oğlu — 14. dekabr 2005 Hüseynova Azadə Cəbrayıl qızı — 14. dekabr 2005 İbadlı Oruc Vəli oğlu — 14. dekabr 2005 Kərimova Tahirə Həzi qızı — 14. dekabr 2005 Kvaçidze Viktor Aleksandroviç — 14. dekabr 2005 Qarayeva Ninel İsrafil qızı — 14. dekabr 2005 Qaşqay Rəna Bəyim Mir Tağı qızı — 14. dekabr 2005 Qədirov İmran Məmmədşah oğlu — 14. dekabr 2005 Mahmudov Əli Müzəffər oğlu — 14. dekabr 2005 Mehdiyeva Rəvan Nadir qızı — 14. dekabr 2005 Məmmədova Mehri Qafar qızı — 14. dekabr 2005 Mikayılov Tofiq Kərrar oğlu — 14. dekabr 2005 Nağıyeva Tamilla Mirzə qızı — 14. dekabr 2005 Nəcəfov Zakir Məcid oğlu — 14. dekabr 2005 Orucov Qəzənfər Heydər oğlu — 14. dekabr 2005 Piriyev Vaqif Ziyəddin oğlu — 14. dekabr 2005 Rəcəbov Mütəllim Hətəm oğlu — 14. dekabr 2005 Rəsizadə Tamila Tahir qızı — 14. dekabr 2005 Sadıqov Əminağa Bəhmən oğlu — 14. dekabr 2005 Sevdimalıyev Ramiz Məmmədəli oğlu — 14. dekabr 2005 Səmədov Ramiz Əhməd oğlu — 14. dekabr 2005 Şirinov Kamal Fərhad oğlu — 14. dekabr 2005 Yetirmişli Qurban Cəlal oğlu — 14. dekabr 2005 Nüreddin Aras — 13. mart 2006 Abbasova Aliyə Nurəddin qızı – 3. oktyabr 2006 Abdullayev Qəni Cəmil oğlu – 3. oktyabr 2006 Ağayeva Rüxsarə Abbas qızı – 3. oktyabr 2006 Allahverdiyev Rafıq Əyyub oğlu – 3. oktyabr 2006 Bədəlov Əli Mehdi oğlu – 3. oktyabr 2006 Bəşirova Sevil Mirzə qızı – 3. oktyabr 2006 Ellazov Fazil Cavad oğlu – 3. oktyabr 2006 Əhmədov Əzizağa Əvəz oğlu – 3. oktyabr 2006 Əliyeva Nüşabə Şirin qızı – 3. oktyabr 2006 Əmirova Sevil Bəşir qızı – 3. oktyabr 2006 Əmirova Ulduzə Həsən qızı – 3. oktyabr 2006 Əsədov Zülfüqar Xanoğlan oğlu – 3. oktyabr 2006 Əsədova Xavər Fətulla qızı – 3. oktyabr 2006 Əsədova Raya İsa qızı – 3. oktyabr 2006 Əsgərov Valeh İsa oğlu – 3. oktyabr 2006 Əzizova Aygün Ələfsər qızı – 3. oktyabr 2006 Feyziyev Murad Xanverdi oğlu – 3. oktyabr 2006 Həsənov Səyyad Əziz oğlu – 3. oktyabr 2006 Xudiyeva Rəhimə Nəriman qızı – 3. oktyabr 2006 Qasımov İkram Robert oğlu – 3. oktyabr 2006 Qurbanova Bahirə Kamran qızı – 3. oktyabr 2006 Mahmudov Mehman Cəbrayıl oğlu – 3. oktyabr 2006 Məhərrəmov Fazil Lətif oğlu – 3. oktyabr 2006 Məmmədov Allahverdi Nəsib oğlu – 3. oktyabr 2006 Məmmədov Musa İsa oğlu – 3. oktyabr 2006 Məmmədova Nüşabə Əsəd qızı – 3. oktyabr 2006 Məmmədova Səkinə Salman qızı – 3. oktyabr 2006 Mirzəyev Aqil Canalı oğlu – 3. oktyabr 2006 Novruzov Sabir Tağı oğlu – 3. oktyabr 2006 Nuhuyev Səyyar Zülfüqar oğlu – 3. oktyabr 2006 Nuriyeva Lalə Rza qızı – 3. oktyabr 2006 Orucov Zakir Şükür oğlu – 3. oktyabr 2006 Ratnazanova Rəhimə Abdulla qızı – 3. oktyabr 2006 Rəsulov Bayram Xudaşükür oğlu – 3. oktyabr 2006 Rəhimova Zülfinaz Mövsüm qızı -3. oktyabr 2006 Rzayev Ucar İsmayıl oğlu – 3. oktyabr 2006 Sadıqova Gülşən Aydın qızı – 3. oktyabr 2006 Səfərəliyev Rafiq Səfərəli oğlu – 3. oktyabr 2006 Səlimova Çimnazxanım Yulduz qızı – 3. oktyabr 2006 Seyfullayev İzzət Adəm oğlu – 3. oktyabr 2006 Seyidov Nəqim Mirheydər oğlu – 3. oktyabr 2006 Seyidova Gülbəniz Əsgər qızı – 3. oktyabr 2006 Şahbazova Balabəyim Tarverdi qızı – 3. oktyabr 2006 Teymurbəyli Sona Məmmədhüseyn qızı – 3. oktyabr 2006 Yusifli Svetlana Məhəmməd qızı – 3. oktyabr 2006 Yusifov Telman Şahvələd oğlu – 3. oktyabr 2006 Vəliyeva Ülviyyə Bəxtiyar qızı – 3. oktyabr 2006 Aşumova Sona Tağı qızı — 14. iyun 2007 Əliyev Sabir Cahan oğlu — 14. iyun 2007 Əliyeva Anaxanım Atif qızı — 14. iyun 2007 Əliyeva Sevil Mərfət qızı — 14. iyun 2007 Əsgərov Əli Abbas oğlu — 14. iyun 2007 Əsgərov Yunis Həsən oğlu — 14. iyun 2007 Fərzullayev Məmmədrahim Ağarəhim oğlu — 14. iyun 2007 İsmayılov İsbəndiyar Səlimxan oğlu — 14. iyun 2007 Qədimova Elmira Əbdülbağı qızı — 14. iyun 2007 Quliyev Nəsib Cəfər oğlu — 14. iyun 2007 Manafova Aidə Həsən qızı — 14. iyun 2007 Məmmədov Bərxudar Kərim oğlu — 14. iyun 2007 Niftəliyev Hüseyn İsrafil oğlu — 14. iyun 2007 Paşayev Bədrəddin Vidadi oğlu — 14. iyun 2007 Yaradanquliyev Rauf Alay oğlu — 14. iyun 2007 Azərbaycanda energetikanın inkişafındakı xidmətlərinə görə Dadaşov Vasif Yəhya oğlu — 19 oktyabr 2007 Əliyev Əli Zaman oğlu- 19 oktyabr 2007 İlyasov Osman Vəli oğlu- 19 oktyabr 2007 Kərimov Hüseyn Ağa Musa oğlu- 19 oktyabr 2007 Kərimov Rafiq Kərim oğlu- 19 oktyabr 2007 Qurbanov Yusif Avıl oğlu- 19 oktyabr 2007 Mahmudov Şahmurad Zayıd oğlu- 19 oktyabr 2007 Məmmədov Elşad Novruz oğlu- 19 oktyabr 2007 Məmmədov Məmməd Kərim Xanbala oğlu- 19 oktyabr 2007 Məmmədov Rövşən Nəcəf oğlu- 19 oktyabr 2007 Nəbiyev Xəlil İsgəndər oğlu- 19 oktyabr 2007 Paşayev Nəriman Xanməmməd oğlu- 19 oktyabr 2007 Rzayev Əziz Ağa Mirzə Ağa oğlu- 19 oktyabr 2007 Sadıqov Müzəffər Yaqub oğlu- 19 oktyabr 2007 Sadıqov Nadir Ağa Cəfər oğlu- 19 oktyabr 2007Naxçıvan Dövlət Universitetinin əməkdaşlarının təltif edilməsi haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI Allahverdiyev Qərib Vəli oğlu — 16 oktyabr 2007 Bababəyli Nazim Səfərəli oğlu — 16 oktyabr 2007 Əhmədov Nazim Hidayət oğlu — 16 oktyabr 2007 Əliyev Tofiq Abbasəli oğlu — 16 oktyabr 2007 Qədimov Əsgər Nadir oğlu — 16 oktyabr 2007 Qocayev Fərman Rza oğlu — 16 oktyabr 2007 Piriyev Musa Zeynal oğlu — 16 oktyabr 2007 Rüstəmov Ağarza Ağahəsən oğlu — 16 oktyabr 2007 Rüstəmov İbrahim Murad oğlu — 16 oktyabr 2007 Rzayev Məmməd Hüseyn oğlu — 16 oktyabr 2007 Şirəliyev Asif İsmayıl oğlu — 16 oktyabr 2007 Zalov Araz İbrahim oğlu — 16 oktyabr 2007 Bayraməliyev Arif Şahi oğlu — 14. dekabr 2009 Cavadova Cəmilə Cavad qızı — 14. dekabr 2009 Cəbrayılov Murad Vahab oğlu — 14. dekabr 2009 Eyvazov Məhəmməd Şəmsəddin oğlu — 14. dekabr 2009 Ələkbərli Rahid Zahid oğlu — 14. dekabr 2009 Ələkbərov Rəşid Qurbanəli oğlu — 14. dekabr 2009 Əliquliyev Rasim Məhəmməd oğlu — 14. dekabr 2009 Əliyev Əmirşah Qardaşəli oğlu — 14. dekabr 2009 Əliyev Fikrət Əhmədəli oğlu — 14. dekabr 2009 Əmirov Müşfiq Vaqif oğlu — 14. dekabr 2009 Fərmanov Faiq Azər oğlu — 14. dekabr 2009 Hacıyev Teymur Hidayət oğlu — 14. dekabr 2009 Həsənov Ağasəf Həsənağa oğlu — 14. dekabr 2009 Hüseynov Ağamir Əşrəf oğlu — 14. dekabr 2009 İbrahimova Leyla Məmməd qızı — 14. dekabr 2009 İsmayılov Radiq Carçı oğlu — 14. dekabr 2009 Quliyev Qəmbər Ağaverdi oğlu — 14. dekabr 2009 Məmmədov Ağakazım Həsən oğlu — 14. dekabr 2009 Məmmədov Ramiz Alı oğlu — 14. dekabr 2009 Məmmədova Leyla Nəriman qızı — 14. dekabr 2009 Məmmədova Məsumə Hüseyn qızı — 14. dekabr 2009 Məmmədzadə Arif İmran oğlu — 14. dekabr 2009 Muxtarov Hafiz Əli oğlu — 14. dekabr 2009 Nüsrətov Oktay Qüdrət oğlu — 14. dekabr 2009 Rəsulov Nadir Firudin oğlu — 14. dekabr 2009 Sadiqov İlqar Rəhman oğlu — 14. dekabr 2009 Sadıqov İsmayıl Calal oğlu — 14. dekabr 2009 Səfərov Sabir İbrahim oğlu — 14. dekabr 2009 Şirəli İskəndər Yaqub oğlu — 14. sentyabr 2009 Umudov Fazil Murtuzəli oğlu — 14. dekabr 2009 Vəliyev Hüseyn Əli oğlu — 14. dekabr 2009 Zalova Qiymət İbrahim qızı — 14. dekabr 2009 Firdovsi Əziz oğlu Kərimov — 17. iyun 2011 Nizami Allahverdi oğlu Məmmədov — 17. iyun 2011 Eynulla Əhməd oğlu Nurullayev — 17. iyun 2011 Adil Bağırov (alim) — 4. iyul 2011 Akif Ağatalıbov — 4. iyul 2011 Murad Ənvər oğlu Ömərov — 4. iyul 2011 Abbasbəyli Gülnisə Ağaqulu qızı — 26. sentyabr 2011 Bağırov Zülfüqar Adil oğlu — 26. sentyabr 2011 Cahangirova Elmira Cahangir qızı — 26. sentyabr 2011 Cəfərov Hidayət Fərrux oğlu — 26. sentyabr 2011 Cəmilov Məhəmməd Rüstəm oğlu — 26. sentyabr 2011 Ələkbərov Əbdüləzim Əli oğlu — 26. sentyabr 2011 Ələkbərov Yunis İbrahim oğlu — 26. sentyabr 2011 Əliyev Ümüdvar Qəmbər oğlu — 26. sentyabr 2011 Əlizadə Aysəba Şəmsi qızı — 26. sentyabr 2011 Əsgərov Əjdər Xanlar oğlu — 26. sentyabr 2011 Fətizadə Rima Fəti qızı — 26. sentyabr 2011 Həsənova Zöhrə Bilal qızı — 26. sentyabr 2011 Xankişiyev Xankişi Səməd oğlu — 26. sentyabr 2011 İbrahimov Vaqif Şahnəzər oğlu — 26. sentyabr 2011 İsmayılov Niyazi Musa oğlu — 26. sentyabr 2011 İsrafilov Həsən Abid oğlu — 26. sentyabr 2011 Kərimov Atik Ehsan oğlu — 26. sentyabr 2011 Qəndilova Səadət Tağı qızı — 26. sentyabr 2011 Quliyeva Aida Aydın qızı — 26. sentyabr 2011 Qurbanov Nüsrət Heydər oğlu — 26. sentyabr 2011 Mahmudov Mirənvər Mahmud oğlu — 26. sentyabr 2011 Məmmədov Müzəffər Qulu oğlu — 26. sentyabr 2011 Musayev Nizami Xıdır oğlu — 26. sentyabr 2011 Nəbiyev Nəcəf Hüseyn oğlu — 26. sentyabr 2011 Nəbiyev Süleyman Bilal oğlu — 26. sentyabr 2011 Osmanov Tofiq Ramazan oğlu — 26. sentyabr 2011 Paşayev Məmmədəli İsmayıl oğlu — 26. sentyabr 2011 Rüstəmov Çingiz Adil oğlu — 26. sentyabr 2011 Sadıqov Elnur Məhəmməd oğlu — 26. sentyabr 2011 Süleymanov Hamlet İbrahim oğlu — 26. sentyabr 2011 Şamxalov Oktay Şamxal oğlu — 26. sentyabr 2011 Vəliyev Həbib Məmməd oğlu — 26. sentyabr 2011 Zeynalov Teymur Şamil oğlu — 26. sentyabr 2011 Abbasov Zahid Kamil oğlu — 18. oktyabr 2011 Abbasov Rais Kiçikağa oğlu — 18. oktyabr 2011 Abdullayev İzzət Müzəffər oğlu — 18. oktyabr 2011 Abdullayev Salamulla Abdulla oğlu — 18. oktyabr 2011 Abdullayev Vəliş Nəriman oğlu — 18. oktyabr 2011 Abdullayeva Sahibə Abbas qızı — 18. oktyabr 2011 Acalov Zahid İdris oğlu — 18. oktyabr 2011 Ağarəhimov Rafiq Baba oğlu — 18. oktyabr 2011 Allahyarov Elman Ağa oğlu — 18. oktyabr 2011 Atayev Sədra Əliyusuf oğlu — 18. oktyabr 2011 Babayev Qələmşah Şahsuvar oğlu — 18. oktyabr 2011 Babayev Xalid Zakir oğlu — 18. oktyabr 2011 Bağırov Fərəməz Murtuza oğlu — 18. oktyabr 2011 Baxışova Zülfirə Ramazan qızı — 18. oktyabr 2011 Begiyev Hikmət Əliyulla oğlu — 18. oktyabr 2011 Bəndəliyev Arif Maşallah oğlu — 18. oktyabr 2011 Bəşirov Hidayət Yusubəli oğlu — 18. oktyabr 2011 Bəşirova Firuzə Mahmud qızı — 18. oktyabr 2011 Cavadov Natiq Hacı oğlu — 18. oktyabr 2011 Cavadova Zərinə Əliəkbər qızı — 18. oktyabr 2011 Cəbrayılov Yavər Qəhrəman oğlu — 18. oktyabr 2011 Dadaşov Bərxudar Astan oğlu — 18. oktyabr 2011 Eminalıyev Eyvaz Məhəmmədəli oğlu — 18. oktyabr 2011 Əhmədzadə Fərman Cuma oğlu — 18. oktyabr 2011 Əliyev Arif Məmiş oğlu — 18. oktyabr 2011 Əliyev Cəlil Qarsalan oğlu — 18. oktyabr 2011 Əliyev Hacı Nurəddin oğlu — 18. oktyabr 2011 Əliyev Zülfüqar Qafur oğlu — 18. oktyabr 2011 Əliyeva Elmira Rəşid qızı — 18. oktyabr 2011 Əlizadə Qurbanəli Gülbala oğlu — 18. oktyabr 2011 Əsədov Cavanşir Nəbi oğlu — 18. oktyabr 2011 Əsədov Habil Əsəd oğlu — 18. oktyabr 2011 Əsgərov Alı Vəli oğlu — 18. oktyabr 2011 Əsgərov Həsən Məmməd oğlu — 18. oktyabr 2011 Əsgərov Hüseyn Süleyman oğlu — 18. oktyabr 2011 Əsgərov Xosrov Murtuz oğlu — 18. oktyabr 2011 Əsgərov Şahbaz Ələkbər oğlu — 18. oktyabr 2011 Göyüşov Abbas Cahandar oğlu — 18. oktyabr 2011 Hacıyev Faiq Şıxəli oğlu — 18. oktyabr 2011 Hacıyev Vahid Cəlal oğlu — 18. oktyabr 2011 Hacıyev Vaqif Yaqub oğlu — 18. oktyabr 2011 Həmişəyev Zaməddin Ziyad oğlu — 18. oktyabr 2011 Həmzəyev Həmzə Əşrəf oğlu — 18. oktyabr 2011 Həsənov Halay Səməd oğlu — 18. oktyabr 2011 Həsənov Mirələkbər Mirhəsən oğlu — 18. oktyabr 2011 Həsənova Lyudmila Məhəmməd qızı — 18. oktyabr 2011 Həsənova Məryəm Məhəmməd qızı — 18. oktyabr 2011 Həşimova Əzra Müzəffər qızı — 18. oktyabr 2011 Həziyev Hüseyn Şirin oğlu — 18. oktyabr 2011 Hüseynquliyev İbrahim Nəsrulla oğlu — 18. oktyabr 2011 Hüseynov Əli Abbas oğlu — 18. oktyabr 2011 Hüseynov Yusif Baxşalı oğlu — 18. oktyabr 2011 Hüseynova Etibar İsgəndər qızı — 18. oktyabr 2011 Xəlilov Niyaz Ağamirzə oğlu — 18. oktyabr 2011 Xudiyev Kamil Cəlil oğlu — 18. oktyabr 2011 İbrahimov Novruzəli Kazım oğlu — 18. oktyabr 2011 İbrahimova Cəmilə Əlyar qızı — 18. oktyabr 2011 İmanov Beydulla Niftulla oğlu — 18. oktyabr 2011 İsgəndərov Mirzə İdris oğlu — 18. oktyabr 2011 İsmayılov Telman Qasım oğlu — 18. oktyabr 2011 İsmayılzadə Fizuli Ağaqulu oğlu — 18. oktyabr 2011 Kərimov İslam Yusif oğlu — 18. oktyabr 2011 Qazıyeva Sona Həmzət qızı — 18. oktyabr 2011 Qələmov İbrahim Cəbi oğlu — 18. oktyabr 2011 Quliyev Yusif Şahsuvar oğlu — 18. oktyabr 2011 Quliyev Rafiq Əlaslan oğlu — 18. oktyabr 2011 Qurbanov Qənbər Şəmşir oğlu — 18. oktyabr 2011 Məlikov Əlisahab Cavan oğlu — 18. oktyabr 2011 Məmişov İmran Məhəmməd oğlu — 18. oktyabr 2011 Məmmədov Azər Rəsul oğlu — 18. oktyabr 2011 Məmmədov Cahangir İsmayıl oğlu — 18. oktyabr 2011 Məmmədov İsa Mustafa oğlu — 18. oktyabr 2011 Məmmədov Səfər Musa oğlu — 18. oktyabr 2011 Nağıyev Abid Vəli oğlu — 18. oktyabr 2011 Nağıyev Əbilfəz İbrahim oğlu — 18. oktyabr 2011 Nağıyev Ramil Bəbir oğlu — 18. oktyabr 2011 Namazov Məmməd Fərəc oğlu — 18. oktyabr 2011 Nəcəfov Teyyub İbrahim oğlu — 18. oktyabr 2011 Novruzov Sabir Əlibəy oğlu — 18. oktyabr 2011 Ocaqquliyeva Nəcibə Paşa qızı — 18. oktyabr 2011 Osmanova Sevil İdris qızı — 18. oktyabr 2011 Paşayev Səfalı Bayraməli oğlu — 18. oktyabr 2011 Pənahov Zirəddin Əli oğlu — 18. oktyabr 2011 Ramazanov Hacıməmməd Yusif oğlu — 18. oktyabr 2011 Rəhimov Cavid Qərib oğlu — 18. oktyabr 2011 Rəhimov Teymur Qubad oğlu — 18. oktyabr 2011 Rəhimov Vasif Aydın oğlu — 18. oktyabr 2011 Rüstəmov Əhməd Ağabala oğlu — 18. oktyabr 2011 Rzayev Dədəbəy İrəc oğlu — 18. oktyabr 2011 Rzayev Əkrəm Xəlil oğlu — 18. oktyabr 2011 Rzayev Orucəli Hüseynqulu oğlu — 18. oktyabr 2011 Rzayeva Sidiqə Məmmədrza qızı — 18. oktyabr 2011 Seyidov Famil Naqim oğlu — 18. oktyabr 2011 Səfərəliyev İsfəndiyar İskəndər oğlu — 18. oktyabr 2011 Səfərov Rəcəb Rasim oğlu — 18. oktyabr 2011 Səfərova Gözəl Əmirxan qızı — 18. oktyabr 2011 Səlimov Fuad Mehdi oğlu — 18. oktyabr 2011 Səlimov Təvəkkül Qafar oğlu — 18. oktyabr 2011 Səmədov Baba Səməd oğlu — 18. oktyabr 2011 Süleymanov Təmiraz Ömər oğlu — 18. oktyabr 2011 Şabanova Fərbiyyə Həsən qızı — 18. oktyabr 2011 Şamilov Adil Misi oğlu — 18. oktyabr 2011 Şıxəliyev Lütvəli İbrahim oğlu — 18. oktyabr 2011 Şirinov Şirin Məlik oğlu — 18. oktyabr 2011 Şükürov Rövşən İsfəndiyar oğlu — 18. oktyabr 2011 Tanrıverdiyev Umud Teymur oğlu — 18. oktyabr 2011 Verdiyeva Semnariya İsmayıl qızı — 18. oktyabr 2011 Vəliyeva Afət Abbasəli qızı — 18. oktyabr 2011 Yunusov Qəyyur Habil oğlu — 18. oktyabr 2011 Yusifov İrşad Mustafa oğlu — 18. oktyabr 2011 Yusifov Misir Talıb oğlu — 18. oktyabr 2011 Zeynalov Yolçu İdris oğlu — 18. oktyabr 2011 Zeynalov Fikrət Məhəmmədəli oğlu — 18. oktyabr 2011 Zeynalov Marlen Musa oğlu — 18. oktyabr 2011 Zeynalov Məzahir Hidayət oğlu — 18. oktyabr 2011 Zeynalov Vilayət Yusif oğlu — 18. oktyabr 2011 Zeynalova Simuzər Seyfəddin qızı — 18. oktyabr 2011 Nəcəfov Nəcəf Abbas oğlu — 31. oktyabr 2011 Əhmədov Cabir Sirac oğlu — 21. noyabr 2011 Kərimov İkram Heydər oğlu — 21. noyabr 2011 Mahmudov Tapdıq Şükür oğlu — 21. noyabr 2011 Mehdiyev Rəfail İbrahim oğlu — 21. noyabr 2011 Rəsulbəyova Nigar İmran qızı — 21. noyabr 2011 Rzayev Rauf Əhməd Ağa oğlu — 21. noyabr 2011 Orucov Azər Kəlpəli oğlu -— 21. noyabr 2011 Həsənov Vüqar Telman oğlu – 1. oktyabr 2012 Abbasov Elman Fərman oğlu — 22. iyun 2012. Ağabalayev Şahmar Vəli oğlu — 22. iyun 2012 Bayramov Mirzə Yusif oğlu — 22. iyun 2012 Cəfərov Xanış Fərzalı oğlu — 22. iyun 2012 Cəfərov Rabil Akif oğlu — 22. iyun 2012 Həsənov Abı Misir oğlu — 22. iyun 2012 Qasımova Güllü Seyidmirzə qızı — 22. iyun 2012 Məmmədova Təranə Musa qızı — 22. iyun 2012 Rzayev Qurban Mirzə oğlu — 22. iyun 2012 Seyidov Böyükağa Cəlal oğlu — 22. iyun 2012 Səlimov Surxay Məhəmməd oğlu — 22. iyun 2012 Abasov Vaqif Seyfulla oğlu — 19. sentyabr 2012. Abbasov Kamal Fərhad oğlu — 19. sentyabr 2012 Abduləzizov Pərviz Səməndər oğlu — 19. sentyabr 2012 Abdullayev Zellabdin Zellabdin oğlu — 19. sentyabr 2012 Ağabalayev Fizur Nəhməd oğlu — 19. sentyabr 2012 Ağayev Qüdrət Qərib oğlu — 19. sentyabr 2012 Axundov Məhəmməd İsa oğlu — 19. sentyabr 2012 Aslanov İlham Tağı oğlu — 19. sentyabr 2012 Babayev Muxtar Bahadur oğlu — 19. sentyabr 2012 Bağırov Balakişi Əşrəf oğlu — 19. sentyabr 2012 Bağırov Rauf Mömin oğlu — 19. sentyabr 2012 Baxşəliyev İlham Telman oğlu — 19. sentyabr 2012 Bədəlli Umavir Zakir oğlu — 19. sentyabr 2012 Bəşirov Zaur Ələkbər oğlu — 19. sentyabr 2012 Cəfərov Adil Akif oğlu — 19. sentyabr 2012 Dadaşov Səxavət Ağasəf oğlu — 19. sentyabr 2012 Daşdəmirov Məhəmmədəli Nəsib oğlu — 19. sentyabr 2012 Əliyev Əli Əhəd oğlu — 19. sentyabr 2012 Əliyev Əlniyaz Kərəmət oğlu — 19. sentyabr 2012 Əliyev İsaməddin Bəndalı oğlu — 19. sentyabr 2012 Əliyev Məmmədağa Sədulla oğlu — 19. sentyabr 2012 Əliyev Nizami Əjdər oğlu — 19. sentyabr 2012 Əliyev Rasim Qulamhüseyn oğlu — 19. sentyabr 2012 Əmirgunəyev Səydulla Zikrulla oğlu — 19. sentyabr 2012 Əmirov Əlihüseyn Hüseyn oğlu — 19. sentyabr 2012 Hacıyev Məlik Rəhim oğlu — 19. sentyabr 2012 Həsənov Həsənbaba Nağı oğlu — 19. sentyabr 2012 Həsənov Məhərrəm Baxşəli oğlu — 19. sentyabr 2012 Hüseyn-zadə Rəfiqə Abdul Ağa qızı — 19. sentyabr 2012 İbrahimov Kamil İbrahim oğlu — 19. sentyabr 2012 İbrahimov Qasım Məlikəjdər oğlu — 19. sentyabr 2012 İmranov İmran Rza oğlu — 19. sentyabr 2012 İsayev Əli Bəbir oğlu — 19. sentyabr 2012 İsgəndərov Ələmxan Ələm oğlu — 19. sentyabr 2012 İsgəndərov Musa Səməd oğlu — 19. sentyabr 2012 İsgəndərov Rövşən Mirzəhüseyn oğlu — 19. sentyabr 2012 İskəndərov Əkrəm Ramazan oğlu — 19. sentyabr 2012 İsmayılov Mikayıl İsmayıl oğlu — 19. sentyabr 2012 Qarayev Elçin Həzi oğlu — 19. sentyabr 2012 Quliyev İlham Məmməd oğlu — 19. sentyabr 2012 Quliyev Nizaməddin Mustafa oğlu — 19. sentyabr 2012 Quliyev Taptıq Məhərrəm oğlu — 19. sentyabr 2012 Qurbanov İsmayıl Nəcəf oğlu — 19. sentyabr 2012 Mahmudlu Cəbrayıl İdris oğlu — 19. sentyabr 2012 Məmmədov Arif Murad oğlu — 19. sentyabr 2012 Məmmədov Feruz Rəhim oğlu — 19. sentyabr 2012 Məmmədov Kamil Cəlal oğlu — 19. sentyabr 2012 Məmmədov Vilayət Talıb oğlu — 19. sentyabr 2012 Məmmədxanov Bayram Əli oğlu — 19. sentyabr 2012 Mirzəyev Vaqif Səfərağa oğlu — 19. sentyabr 2012 Mustafayev Vaqif Həmid oğlu — 19. sentyabr 2012 Namazov Nurəddin Mahmud oğlu — 19. sentyabr 2012 Namazov Vaqif Oruc oğlu — 19. sentyabr 2012 Rəhimov Tofiq Nəsrəddin oğlu — 19. sentyabr 2012 Rzayev Azər Sabir oğlu — 19. sentyabr 2012 Rzayev Rza Abbas oğlu — 19. sentyabr 2012 Salmanov Elxan Vaqif oğlu — 19. sentyabr 2012 Seyfullayev Qağaməli Höküməli oğlu — 19. sentyabr 2012 Sədiyev Mehman Feyruz oğlu — 19. sentyabr 2012 Səfərov Mübariz Məmməd oğlu — 19. sentyabr 2012 Süleymanov Əli-Heydər Müzəffər oğlu — 19. sentyabr 2012 Süleymanov Seyidoruc Mirağa oğlu — 19. sentyabr 2012 Süleymanov Tofiq İslam oğlu — 19. sentyabr 2012 Şahverdiyeva Firəngiz İsa qızı — 19. sentyabr 2012 Vəliyev Rasim Vəli oğlu — 19. sentyabr 2012 Vəliyev Zahir Hüseyn oğlu — 19. sentyabr 2012 Zamanov Rüfət Firdovsi oğlu — 19. sentyabr 2012 Babakişiyev Rasim Calal oğlu — 1. oktyabr 2012 Cəfərov Xəlil Ələkbər oğlu — 1. oktyabr 2012 Həsənov Vüqar Telman oğlu — 1. oktyabr 2012 Qarber Aleksandr Aronoviç — 1. oktyabr 2012 Vəliyev Nazim Oruc oğlu — 1. oktyabr 2012 Ağamalıyeva Gülşən Ruşan qızı — 8. oktyabr 2012 Abuşova Nərminə Hidayət qızı — 8. oktyabr 2012 Bağırova Reyhan Ramiz qızı — 8. oktyabr 2012 Əhmədova Müşgünaz Dadaş qızı — 8. oktyabr 2012 Abdulkərimov Abdulkərim Zəkəriyyə oğlu — 31. oktyabr 2012. Babayev Mehman Əsgər oğlu — 31. oktyabr 2012 Əliyev Çingiz Salman oğlu — 31. oktyabr 2012 Əliyev Məkan Yunis oğlu — 31. oktyabr 2012 Əzimov İlham Muqbil oğlu — 31. oktyabr 2012 Fətəliyev Teymur Səfərəli oğlu — 31. oktyabr 2012 Hüseynov Arif Mirzə oğlu — 31. oktyabr 2012 Xəlilov İbad Məhəmmədəli oğlu — 31. oktyabr 2012 İsmayılov Hadı Səid oğlu — 31. oktyabr 2012 Kosayev Eldar Muxtar oğlu — 31. oktyabr 2012 Qarayev Əlövsət Aydın oğlu — 31. oktyabr 2012 Məmmədəliyev Mehrəli Novruzəli oğlu — 31. oktyabr 2012 Məmmədov Ərzuman Əşrəf oğlu — 31. oktyabr 2012 Məmmədov Mehralı Zeynal oğlu — 31. oktyabr 2012 Mirzəyev Alimşah Nadirşah oğlu — 31. oktyabr 2012 Mustafayev Məmməd Qəhrəman oğlu — 31. oktyabr 2012 Niyazəliyev Vahid Hümbət oğlu — 31. oktyabr 2012 Tahirova Zöhrə Əlibaba qızı — 31. oktyabr 2012 Yabin İvan Nikolayeviç — 31. oktyabr 2012 Yaqubov Rövşən Abdulla oğlu — 31. oktyabr 2012 Zərbəliyev Abbas Gülağa oğlu — 31. oktyabr 2012 Dadaşov Fuad Cəbrayıl oğlu — 20. noyabr 2012. Məmmədov Rövşən Havar oğlu — 20. noyabr 2012 Fərəcov Fərəc Əjdər oğlu – 20. dekabr 2012 Cəfərova Səriyyə Müslüm qızı — 4. mart 2013 Heydərov Səxavət Əli oğlu — 23 fevral 2013 Əlizadə Lətafət Məmməd qızı — 4. mart 2013 Reyxrudel Larisa Yefimovna — 4. mart 2013 Cəfərov Zahid İlham oğlu — 22. aprel 2013 Hümmətov Aqşin Şahin oğlu — 22. aprel 2013 Kərimov Fuad Hüsü oğlu — 7. may 2013 Hacıyev Arif Səlim oğlu — 15. may 2013 Həbibov Vilayət Məhəbbət oğlu — 15. may 2013 İsayev Rauk Məmməd oğlu — 15. may 2013 Qasımov Sabir İsgəndər oğlu — 15. may 2013 Sultanov Akif Qara oğlu — 15. may 2013 Abbasov Azər Abbas oğlu — 29. may 2013 Bağırova İrina Edemovna — 29. may 2013 Bidzinova Sima Məmməd qızı — 29. may 2013 Əkbərov Əkbər Gülbaba oğlu — 29. may 2013 Əliyev Çingiz Vladimiroviç — 29. may 2013 Əliyev Elxan Qurban oğlu — 29. may 2013 Əliyev Hacıağa Muxtar oğlu — 29. may 2013 Əli-zadə Aslan Muxtar oğlu — 29. may 2013 Hacıyev Elxan Hamlet oğlu — 29. may 2013 Qazıbəyov Fəxrəddin Rəşid oğlu — 29. may 2013 Quliyev Əlyəddin Xeyirbəy oğlu — 29. may 2013 Quliyev Səlim Cavad oğlu — 29. may 2013 Məmmədov Arif Əhməd oğlu — 29. may 2013 Mirzəyev Bala Müşgül oğlu — 29. may 2013 Musayev Əliyusif Həsən oğlu — 29. may 2013 Rublyov Serqey Yuryeviç — 29. may 2013 Səmədov Ədalət Soltan oğlu — 29. may 2013 Sultanov Valeri Zeynatdinoviç — 29. may 2013 Abdullayeva Rəhilə İzzət qızı — 19. sentyabr 2013 Ağalarov İmadət Feyruz oğlu — 19. sentyabr 2013 Ağalarov Mirəfqan Mirismayıl oğlu — 19. sentyabr 2013 Ağayev Ağadada Vəkil oğlu — 19. sentyabr 2013 Amanov Aydınbay Bayramqulu oğlu — 19. sentyabr 2013 Baxşəlizadə Kahin Seyfəl oğlu — 19. sentyabr 2013 Balakişiyev Bəxtiyar Atakişi oğlu — 19. sentyabr 2013 Bayramov Yasin Almaz oğlu — 19. sentyabr 2013 Cavadova Arzu Sahib qızı — 19. sentyabr 2013 Cəlilov Zaur Mirzəmurad oğlu — 19. sentyabr 2013 Chen Ziqiang — 19. sentyabr 2013 Çərkəzov Məcid Firidun oğlu — 19. sentyabr 2013 Əhmədov Bəşir Məhəmməd oğlu — 19. sentyabr 2013 Əhmədov Əlman Əvəz oğlu — 19. sentyabr 2013 Əhmədov Mahmud Əyyub oğlu — 19. sentyabr 2013 Əliyev Azər Həsən oğlu — 19. sentyabr 2013 Əsədov Cabbar Məhərrəm oğlu — 19. sentyabr 2013 Əsgərov Mirqiyas Salah oğlu — 19. sentyabr 2013 Gülmalıyev Məhərrəm Məmmədqulu oğlu — 19. sentyabr 2013 Həziyev Fuad Əliyar oğlu — 19. sentyabr 2013 Hüseynov Mehman Mirzə oğlu — 19. sentyabr 2013 Hüseynov Məqrəm Camal oğlu — 19. sentyabr 2013 Hüseynov Nazim Həsən oğlu — 19. sentyabr 2013 Hüseynov Neymət Nabatalı oğlu — 19. sentyabr 2013 İbrahimov Şafiq İbrahim oğlu — 19. sentyabr 2013 İsayev İbrahimxəlil Mahal oğlu — 19. sentyabr 2013 Kərimov Fəxrəddin Nəcməddin oğlu — 19. sentyabr 2013 Qasımov Fərrux Zakir oğlu — 19. sentyabr 2013 Qəhrəmanov Fikrət Süleyman oğlu — 19. sentyabr 2013 Qəhrəmanov Nəsib Bafadar oğlu — 19. sentyabr 2013 Qəmbərli Mahmud Ağasəf oğlu — 19. sentyabr 2013 Qocamanov Camal Qara oğlu — 19. sentyabr 2013 Quliyev Fəxrəddin Nurəddin oğlu — 19. sentyabr 2013 Quliyev Namiq Həsən oğlu — 19. sentyabr 2013 Quliyev Siyavuş Usub oğlu — 19. sentyabr 2013 Qurbanov Aydın Hüseyn oğlu — 19. sentyabr 2013 Lipin Aleksandr Nikolayeviç — 19. sentyabr 2013 Mahmudov Mirzağa Saleh oğlu — 19. sentyabr 2013 Mehdiyev Faiq Mehdi oğlu — 19. sentyabr 2013 Mehtiyev Vaqif Qulu oğlu — 19. sentyabr 2013 Məhərrəmov Nəsimi Yasin oğlu — 19. sentyabr 2013 Məmmədov Yusif Yunis oğlu — 19. sentyabr 2013 Mirzəyev Mahir Əmirxan oğlu — 19. sentyabr 2013 Nəsirov Əbilfəz Əbil oğlu — 19. sentyabr 2013 Nil Filips — 19. sentyabr 2013 Piriyev Zahir Mirzə oğlu — 19. sentyabr 2013 Robert Aleksandr Vatt — 19. sentyabr 2013 Şahverənov Natiq Nadir oğlu — 19. sentyabr 2013 Şamirov Şamil İdris oğlu — 19. sentyabr 2013 Yusifov Elçin İbrahim oğlu — 19. sentyabr 2013 Zeynalov Arzu Zeynalabdı oğlu — 19. sentyabr 2013 İbrahimova Gülarə Aydın qızı — 24. sentyabr 2013 Rüstəmova Sevda Qadir qızı — 24. sentyabr 2013 Sadıqova Dilşad Şaban qızı — 24. sentyabr 2013 Səmədova Enfira Şaban qızı — 24. sentyabr 2013 Talıbova Liliya Xəlil qızı — 24. sentyabr 2013 Vəliyeva Mədinə Əlibala qızı — 24. sentyabr 2013 Abbasova Həqiqət Fəzi qızı — 3. oktyabr 2013 Abdullayev Şaban Bəşir oğlu — 3. oktyabr 2013 Abdullayeva Südabə Yusif qızı — 3. oktyabr 2013 Abışov Nasim Əjdər oğlu — 3. oktyabr 2013 Ağayev Söhbət Heybət oğlu — 3. oktyabr 2013 Alıyev Allahverdi Xalıqverdi oğlu — 3. oktyabr 2013 Allahverdiyev Əsgər Abbas oğlu — 3. oktyabr 2013 Allahverdiyeva İlahə Xançoban qızı — 3. oktyabr 2013 Azayev Eldost Səmidağa oğlu — 3. oktyabr 2013 Babayev Abasət Nadir oğlu — 3. oktyabr 2013 Babayev Əhliman Misir oğlu — 3. oktyabr 2013 Bələgözova Tərlalə Məhəmməd qızı — 3. oktyabr 2013 Cəfərli Kərim Süleyman oğlu — 3. oktyabr 2013 Əfəndiyeva Yeganə Cavanşir qızı — 3. oktyabr 2013 Əhmədova Şəhla Novruz qızı — 3. oktyabr 2013 Əhmədova Taci Hüseyn qızı — 3. oktyabr 2013 Əliyev Əli Xeyrulla oğlu — 3. oktyabr 2013 Əliyeva Gülsadə Ağalar qızı — 3. oktyabr 2013 Əliyeva İrina Cənnət qızı — 3. oktyabr 2013 Əliyeva Nailə İlyas qızı — 3. oktyabr 2013 Əliyeva Səmagül Əsgər qızı — 3. oktyabr 2013 Əliyeva Yeganə Əyyub qızı — 3. oktyabr 2013 Əsgərov Rəcəb İman oğlu — 3. oktyabr 2013 Əsgərova Leyla Nüsrət qızı — 3. oktyabr 2013 Əzimova Xədicə Əlirza qızı — 3. oktyabr 2013 Haşımova Sevil Gülağa qızı — 3. oktyabr 2013 Hümbətova Şəfiqə Yusub qızı — 3. oktyabr 2013 Hüseynov Yavər Rəsul oğlu — 3. oktyabr 2013 Hüseynova Mətanət Nazim qızı — 3. oktyabr 2013 Xasməmmədova Tahirə Oruc qızı — 3. oktyabr 2013 İbrahimov Rasim Maarif oğlu — 3. oktyabr 2013 İbrahimova Gülbahar Nemət qızı — 3. oktyabr 2013 İbrahimova Xalidə Səhrab qızı — 3. oktyabr 2013 İsmayılov Tofiq Hacı oğlu — 3. oktyabr 2013 Kərimova Dünyaxanım Qulu qızı — 3. oktyabr 2013 Qasımov Abbas Əkbər oğlu — 3. oktyabr 2013 Qəmbərova Xəyalə Nazim qızı — 3. oktyabr 2013 Quliyeva Fatma Firidun qızı — 3. oktyabr 2013 Quliyeva Sahibə Hüsən qızı — 3. oktyabr 2013 Mahmudova Nura Həsən qızı — 3. oktyabr 2013 Manafov Əsgər Əmirxan oğlu — 3. oktyabr 2013 Məmmədov Hətəmşah Fazil oğlu — 3. oktyabr 2013 Məmmədov İsbəndiyar Hüseyn oğlu — 3. oktyabr 2013 Məmmədova Əntiqə Məcid qızı — 3. oktyabr 2013 Məmmədova Gülçöhrə Mətləb qızı — 3. oktyabr 2013 Mikayılova Xumarə Mirzəməmməd qızı — 3. oktyabr 2013 Muradova Svetlana Abil qızı — 3. oktyabr 2013 Mustafayev Ənvər Mustafa oğlu — 3. oktyabr 2013 Nəmətova Bəsdi Məhəmməd qızı — 3. oktyabr 2013 Nəsirov İnqilab Ataxan oğlu — 3. oktyabr 2013 Nəzərov Adil Həsən oğlu — 3. oktyabr 2013 Nəzərov Vidadi Baxşəli oğlu — 3. oktyabr 2013 Razdorojnaya İrina Parfiryevna — 3. oktyabr 2013 Rəhimova Gülnar Voroşil qızı — 3. oktyabr 2013 Rəsulov Cavanşir Bəşir oğlu — 3. oktyabr 2013 Səfərova Əminə Əli qızı — 3. oktyabr 2013 Sərkərova Güləbənzər Kərim qızı — 3. oktyabr 2013 Süleymanova Zərri Süleyman qızı — 3. oktyabr 2013 Şahverdiyeva Şamama Məhərrəm qızı — 3. oktyabr 2013 Tağıyeva Gülşən Saday qızı — 3. oktyabr 2013 Yusifov Baba Abdulla oğlu — 3. oktyabr 2013 Abdullayev İlqar Kamandar oğlu — 6. fevral 2014 Alıquliyev Ramiz Məhəmməd oğlu — 6. fevral 2014 Alquliyev Eynulla Qüdrət oğlu — 6. fevral 2014 Cəfərov Cəlil Ələkbər oğlu — 6. fevral 2014 Əliyev İlqar Əzim oğlu — 6. fevral 2014 Fərzəliyev Yasin Hüseyn oğlu — 6. fevral 2014 Həsənov Mehman Hüseyn oğlu — 6. fevral 2014 Hüseynov Faiq Mürvət oğlu — 6. fevral 2014 Qasımov Şiraslan Əlibala oğlu — 6. fevral 2014 Quliyev Əsgər İbrahim oğlu — 6. fevral 2014 Məmmədov Ceyhun Bahadur oğlu — 6. fevral 2014 Məmmədov Elşad Famil oğlu — 6. fevral 2014 Məmmədov Namazalı Nəsir oğlu — 6. fevral 2014 Məmmədov Namiq Məsim oğlu — 6. fevral 2014 Musayev Susaməddin Heydar oğlu — 6. fevral 2014 Nəbiyev Rəşad Nəbi oğlu — 6. fevral 2014 Nəsrullayeva Leyla Namiq qızı — 6. fevral 2014 Paşayev Bahadur Şixəli oğlu — 6. fevral 2014 Rəhimov Elahət Məhəmməd oğlu — 6. fevral 2014 Rüstəmov Rəşad Keykavuz oğlu — 6. fevral 2014 Rüstəmov Rövşən Mürvət oğlu — 6. fevral 2014 Sadıqov Nadir Zubair oğlu — 6. fevral 2014 Süleymanov Samir Yaqub oğlu — 6. fevral 2014 Şıxəliyev Nurəhməd Əlişah oğlu — 6. fevral 2014 Zeynalov Elburus İbrahim oğlu — 6. fevral 2014 Zeynalov Rafail Əliheybətoviç — 6. fevral 2014 Məmmədov Ağaverdi Məmməd oğlu — 24. iyun 2014 Osmanov Sabir Fərman oğlu — 24. iyun 2014 Abdullayev Vüqar Cəmil oğlu — 19. sentyabr 2014 Ağayev Bahadır Nurəddin oğlu — 19. sentyabr 2014 Bayramov Əlfəddin Əhmədağa oğlu — 19. sentyabr 2014 Bayramov Zöhrab Xudaverdi oğlu — 19. sentyabr 2014 Beydullayev Nafiq Əhliman oğlu — 19. sentyabr 2014 Bəkirli Asif Şahnəzər oğlu — 19. sentyabr 2014 Binyatov Tahir Ramazan oğlu — 19. sentyabr 2014 Cariyev Kərimxan Əliheydər oğlu — 19. sentyabr 2014 Cəfərov Balaəli Yəhyəbala oğlu — 19. sentyabr 2014 Cəfərov Yusif Sətdar oğlu — 19. sentyabr 2014 Əhədov Elton Feyzulla oğlu — 19. sentyabr 2014 Əhmədov Bəhram Xantəmir oğlu — 19. sentyabr 2014 Əhmədov Mehrəli Seyfəddin oğlu — 19. sentyabr 2014 Əhmədov Toğrul Rövşən oğlu — 19. sentyabr 2014 Əliyev Rövşən Ənvər oğlu — 19. sentyabr 2014 Əliyev Şahin Himayət oğlu — 19. sentyabr 2014 Əmiraslanov Nadir Ağacamal oğlu — 19. sentyabr 2014 Fərhadov İlqar Ağa Hüseyn oğlu — 19. sentyabr 2014 Fətullayev Eldar Həmdulla oğlu — 19. sentyabr 2014 Hacızadə Nazim Akif oğlu — 19. sentyabr 2014 Haşımov Aydın Məmməd Həsən oğlu — 19. sentyabr 2014 Həsənli Elşad Əmrah oğlu — 19. sentyabr 2014 Həsənov Ədalət Qoca oğlu — 19. sentyabr 2014 Həsənov Hikmət Saladdin oğlu — 19. sentyabr 2014 Həziyev İntiqam Əvəz oğlu — 19. sentyabr 2014 Hüseynov Bəxtiyar Həsən oğlu — 19. sentyabr 2014 İan Ross Saderlənd — 19. sentyabr 2014 İbrahimov Rövşən Hüseyn oğlu — 19. sentyabr 2014 İmanov Müqabil Səttar oğlu — 19. sentyabr 2014 İslamov Alik Balakişi oğlu — 19. sentyabr 2014 İsmayılov Nazim Paşa oğlu — 19. sentyabr 2014 İsmayılov Sübhan İsmayıl oğlu — 19. sentyabr 2014 Kerol Li Kirni — 19. sentyabr 2014 Qasımov Çingiz Əli oğlu — 19. sentyabr 2014 Qasımov Tahir Mehrəli oğlu — 19. sentyabr 2014 Qibləliyev Rza Vaqif oğlu — 19. sentyabr 2014 Quliyev Etibar Mansur oğlu — 19. sentyabr 2014 Quliyev Nizami Qurban oğlu — 19. sentyabr 2014 Quliyev Rəsul İdris oğlu — 19. sentyabr 2014 Lütfizadə Fəxrəddin Cəlil oğlu — 19. sentyabr 2014 Mahmudov Carulla Həbib oğlu — 19. sentyabr 2014 Mehrəliyev Vidadi Hüseyn oğlu — 19. sentyabr 2014 Məcidov Tacəddin Məcid oğlu — 19. sentyabr 2014 Mədətov Malik Əkbər oğlu — 19. sentyabr 2014 Məmmədov Elxan Baxış oğlu — 19. sentyabr 2014 Məmmədov Elxan Əbiloviç — 19. sentyabr 2014 Məmmədov Hüseyn Adil oğlu — 19. sentyabr 2014 Məmmədov Qamət Dadaş oğlu — 19. sentyabr 2014 Məmmədov Nurməmməd Pirməmməd oğlu — 19. sentyabr 2014 Məmmədov Ramiz Şamı oğlu — 19. sentyabr 2014 Məmmədov Zöhrab Namaz oğlu — 19. sentyabr 2014 Məmmədova Mirvari Bəylər qızı — 19. sentyabr 2014 Məsimov Şəmil Sabit oğlu — 19. sentyabr 2014 Mirzəyev Rafiq Təvəkkül oğlu — 19. sentyabr 2014 Mirzəyev Telman Şahmirzə oğlu — 19. sentyabr 2014 Muxtarova Leyla Mirhüseyn qızı — 19. sentyabr 2014 Mustafayev Əhməd Ziya oğlu — 19. sentyabr 2014 Mütəllimov Nüsrət Gülağa oğlu — 19. sentyabr 2014 Nağıyev Məcid Həşim oğlu — 19. sentyabr 2014 Nağıyev Roman Fərhad oğlu — 19. sentyabr 2014 Nəcəfov Nicat İsmət oğlu — 19. sentyabr 2014 Nəhmədov Abasət Hidayət oğlu — 19. sentyabr 2014 Nəsirov Məmməd Mütəllim oğlu — 19. sentyabr 2014 Orucov Eldar Ağaverdi oğlu — 19. sentyabr 2014 Salahova Lidiya Yuryevna — 19. sentyabr 2014 Səfərov Əliağa Ələskər oğlu — 19. sentyabr 2014 Şabanov İlqar Mirzə oğlu — 19. sentyabr 2014 Şərifov Elşən Etibar oğlu — 19. sentyabr 2014 Vəliyev Adil Məmməd oğlu — 19. sentyabr 2014 Zeynalov Elnur Xasay oğlu — 19. sentyabr 2014 Abbasov Mehman Ramazan oğlu — 18. oktyabr 2014 Abdullayev İlham Məmməd oğlu — 18. oktyabr 2014 Abdullayev Rafiq Bəxtiyar oğlu — 18. oktyabr 2014 Arazov Mehmanağa Rəhman oğlu — 18. oktyabr 2014 Babaşov Müqdət Ağabala oğlu — 18. oktyabr 2014 Bədəlov Xanlar Hümmət oğlu — 18. oktyabr 2014 Cəfərov Tahir Dəmir oğlu — 18. oktyabr 2014 Əliyev Ələkbər Məlik Məmməd oğlu — 18. oktyabr 2014 Əliyev İlham Alxan oğlu — 18. oktyabr 2014 Hüseynov Əhsən Süleyman oğlu — 18. oktyabr 2014 Hüseynov Mircəlal Miryunis oğlu — 18. oktyabr 2014 İbrahimov Cavidan Şahvələd oğlu — 18. oktyabr 2014 İbrahimov Rafiq Şahsuvar oğlu — 18. oktyabr 2014 İsmayılov Ələskər Şəfi oğlu — 18. oktyabr 2014 Kərimov Süleyman Osman oğlu — 18. oktyabr 2014 Qafarov Yarməmməd Nəsib oğlu — 18. oktyabr 2014 Quliyeva Tamilla Eyub qızı — 18. oktyabr 2014 Məmmədov Əlzamin Pilağa oğlu — 18. oktyabr 2014 Məmmədov Məhəmmədəli Novruz oğlu — 18. oktyabr 2014 Məmmədov Ramiz Həşim oğlu — 18. oktyabr 2014 Mürsəlov Vidadi İbrahim oğlu — 18. oktyabr 2014 Nuriyev Feyyar Firudin oğlu — 18. oktyabr 2014 Rzayev Oqtay Bahadur oğlu — 18. oktyabr 2014 Səlimov Şahid Hacıqulu oğlu — 18. oktyabr 2014 Şahmuradov Həsən İsa oğlu — 18. oktyabr 2014 Vəliyev Fəxrəddin Yolçu oğlu — 18. oktyabr 2014 Abdullayev Şirzad Əyyub oğlu — 21. oktyabr 2014 Heydərov Pərviz Telman oğlu — 21. oktyabr 2014 İbrahimov Oruc İbrahim oğlu — 21. oktyabr 2014 İsmayılova Aynurə Manaf qızı — 21. oktyabr 2014 Mikayılov Fərhad Qamboy oğlu — 21. oktyabr 2014 Rəsulova Mətanət Rəsul qızı — 21. oktyabr 2014 Rüstəmov Vaqif Əli oğlu — 21. oktyabr 2014 Bayramov Rəşid Oruc oğlu — 26. fevral 2015 Əliyev Məzahir Təriş oğlu — 26. fevral 2015 Əliyeva Kifayət Salman qızı — 26. fevral 2015 İbadov Suvar İnayət oğlu — 26. fevral 2015 Qədilli Fuad Adil oğlu — 26. fevral 2015 Quliyeva Səriyyə Qədir qızı — 26. fevral 2015 Vəliyeva Aidə Əlibala qızı — 26. fevral 2015 Əliyev Ərçə Fərrux oğlu — 2. mart 2015 Quliyev Asif Yusif oğlu — 2. mart 2015 Abdullayeva Qalina Alekseyevna — 5. mart 2015 Ablayeva Rəbiyə Cəmil qızı — 5. mart 2015 Əsədova Qətibə Yəhya qızı — 5. mart 2015 Hacıyeva Sevda Həbib qızı — 5. mart 2015 Nurəliyeva Mənzərxanım Fikrət qızı — 5. mart 2015 Hacıyev Eldar Əli oğlu — 1. iyun 2015 Hacıyev Səxavət Məmmədəli oğlu — 1. iyun 2015 İbrahimov Vüsal Ramiz oğlu — 1. iyun 2015 Məmmədova Güllər Sabir qızı — 1. iyun 2015 Sadıxov Qüdrət Ağa Bala oğlu — 1. iyun 2015 Abbasov Əmrah İmran oğlu — 24. iyun 2015. Abişov Fizuli Məhəmməd oğlu — 24. iyun 2015 Cabbarov Fəhrad Nəriman oğlu — 24. iyun 2015 Əliyev Şirindil Şirinəli oğlu — 24. iyun 2015 Həsənov Rəsul Rəhim oğlu — 24. iyun 2015 Xəlilov Xanlar Xələf oğlu — 24. iyun 2015 Qarayev Taleh Mürvət oğlu — 24. iyun 2015 Qocayev Həşim Seyfulla oğlu — 24. iyun 2015 Qurbanov Taqət Allahqulu oğlu — 24. iyun 2015 Mehtiyev Asif İsmayıl oğlu — 24. iyun 2015 Məmmədov Fərhad Rauf oğlu — 24. iyun 2015 Məmmədov Raquf İslam oğlu — 24. iyun 2015 Mustafayev Oktay Rəcəb oğlu — 24. iyun 2015 Namazov Həsrət Əsəd oğlu — 24. iyun 2015 Tahirov Rasif İman oğlu — 24. iyun 2015 Kərimov Paşa Əli oğlu — 3. noyabr 2015 Eyvazov Şöhrət Qulam oğlu – 15. iyul 2015 Nəsibov Xəyyam Davud oğlu – 21. oktyabr 2015 Məmmədli Ruhiyyə Mikayıl qızı – 22 dekabr 2015 Qafarova Leyla Hacı Ağa qızı – 22 dekabr 2015 Əhmədova Sevil Əliabas qızı – 22 dekabr 2015 Ağamirzəyeva Vəfa Əliağa qızı – 22 dekabr 2015 Məmmədov Sabir Süleyman oğlu — 15 iyul 2015 Əhməzadə Adnan Azər oğlu — 18 sentyabr 2015 Rəfiyev Azər Kamil oğlu [2] [3] [4] [5] Abdullayev Şaiq Bəhram oğlu [6] Behbudov Ağalar Mürşüd oğlu [7] Əliyev Azər Əhməd oğlu [8] Fərəcli Cəlal Həsənağa oğlu [9] Xamoyev İsaməddin İslam oğlu [10] İsmayılov Elvin Fərman oğlu [11] Qurbanov Fuad Hacı oğlu [12] Məmmədov Adil Əhməd oğlu [13] Mirqulamov Rəfail Mirdadaş oğlu [14] Mirzəyev Seymur Əmirxan oğlu [15] Panəliyev Rza Talıb oğlu [16] Rəsulov Nazim Nadir oğlu [17] Sadıqov ��lyas Əlixan oğlu [18] Şahbazi Samir Faiq oğlu [19] İsmayılov Əjdər Tağı oğlu — 18. noyabr 2017 Nəsirov Seymur Rahim oğlu– 28 dekabr 2017 Əflatun Mürsəl oğlu Həsənov — 19 sentyabr 2018 Fərid Məmmədov Adil oğlu — 29 may 2018 Babayeva Məsumə Mustafa qızı — 10. dekabr 2018 Babayeva Sona — 10. dekabr 2018 Əliyev Rahib Səyidağa oğlu — 10. dekabr 2018 Əsədov İsa Qadir oğlu — 10. dekabr 2018 Hüseynova Kəmalə Müzəffər qızı — 10. dekabr 2018 Muradxanlı Ələsgər Calal oğlu — 10. dekabr 2018 Muradov Yadigar Məmməd oğlu — 21. dekabr 2018 Ağayev Xanlar Ağakərim oğlu — 31 iyul 2019 Həsənov Mahir Məhəmməd oğlu — 31 iyul 2019 Hüseynov Əlisəfdər Mürsəl oğlu — 31 iyul 2019 Orucov Nusrət Oruc oğlu — 21 oktyabr 2019 Abbasov Zakir Allahveri oğlu — 21 oktyabr 2019 Sahib Paşazadə Ağaverdi oğlu — 30 dekabr 2020 1. Əhədov İlham Cankişi oğlu −06 dekabr 2021-ci il 2. Rəcəbov Azad Məmməd oğlu — 06 dekabr 2021-ci il Məmmədov İlkin Əfqan oğlu — 22 iyun 2023 Həmçinin bax ""Tərəqqi"" medalı Azərbaycan Respublikasının orden və medalları ilə təltif edilənlərin siyahıları 50. Azərbaycan Respublikasının rabitə və informasiya texnologiyaları sahəsi işçilərinin təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı 06 dekabr 2021.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=211527
-"""Təşəkkür"" medalı (Ermənistan)","Təşəkkür medalı və ya Minnətdarlıq medalı - Ermənistan Respublikasının Dövlət Mükafatıdır. 2014-cü ildə təsis edilib. ER Milli Assambleyası tərəfindən 21 iyun 2014-cü ildə qəbul edilmişdir. ER Prezidenti tərəfindən 18 iyul 2014-cü ildə imzalanmışdır. “Ermənistan Respublikasının dövlət mükafatları və fəxri adları haqqında” ER qanununa əsasən Avqustun 9-dan qüvvəyə minib. Medal statusu 2014 Qəbul edilmiş qanuna əsasən, “Təşəkkür” medalı dövlət, iqtisadi, sosial, elmi-texniki, ictimai fəaliyyətin, səhiyyənin, təhsilin, mədəniyyətin inkişafında böyük şəxsi töhfəsinə, uzun illər fədakarlığına və səmərəli əməyinə görə təltif edilir . 2015 “Dövlət mükafatları və fəxri adlar haqqında Ermənistan Respublikasının Qanununa dəyişikliklər edilməsi haqqında” Ermənistan Respublikasının Qanunu aprelin 7-də Ermənistan Respublikasının Prezidenti tərəfindən imzalanmış Ermənistan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən qəbul edilmişdir. 22 aprel, mayın 7-də qüvvəyə minmişdir . Müvafiq olaraq, “Təşəkkür” medalı həm də Erməni Soyqırımının beynəlxalq səviyyədə tanınmasında müstəsna xidmətlərinə görə verilir. Ermənistan Konstitusiyasının 55-ci maddəsinin 16-cı bəndinə əsasən, medal Ermənistan Respublikasının Prezidenti tərəfindən verilir. Prezident mükafatla bağlı sərəncam verir. Medal alanlar 2014 qəbul edilmiş və qüvvəyə minmiş qanuna əsasən, dövlət və ictimai xadimlər, iqtisadiyyat, təhsil, elm, mədəniyyət və digər sahələr xadimləri “Təşəkkür” medalı ilə təltif edilirlər . 2015 “Dövlət mükafatları və fəxri adlar haqqında Ermənistan Respublikasının Qanununa dəyişikliklər edilməsi haqqında” Ermənistan Respublikasının Qanunu aprelin 7-də Ermənistan Respublikasının Prezidenti tərəfindən imzalanmış Ermənistan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən qəbul edilmişdir. 22 aprel, mayın 7-də qüvvəyə minmişdir . Müvafiq olaraq, “Təşəkkür” medalı Erməni Soyqırımının beynəlxalq səviyyədə tanınmasında müstəsna xidmətləri olan şəxslərə də verilir. Mükafat hərəkəti Prezident həm şəxsi təşəbbüsü ilə, həm də dövlət orqanlarının mükafatlandırma ilə bağlı vəsatətləri əsasında medallar verə bilər. Ermənistan Respublikası Prezidentinin 16 sentyabr 2014-cü il tarixli və NH-396-N nömrəli “Ermənistan Respublikasının dövlət mükafatları və fəxri adları ilə münasibətlərin tənzimlənməsi haqqında” Fərmanında qeyd olunur ki, medalla təltif olunmaq üçün müraciətlər Təşəkkürnamə Ermənistan Respublikasının Baş naziri və başçıları tərəfindən təqdim edilir. Ermənistan Respublikasının dövlət orqanlarının, İrəvan merinin, müvafiq qurumların və İrəvan bələdiyyəsinin fəaliyyət sahəsinə aid olduğu halda. Yerli özünüidarə orqanlarının rəhbərləri “Təşəkkür” medalı ilə təltif edilməsi üçün müvafiq vəsatət vermək səlahiyyəti olan orqanlar vasitəsilə vəsatət verirlər. . Geyinmək qaydası (Hərbi üsul) Minnətdarlıq medalı döşün sol tərəfində taxılır, sıra ilə Vətən ordeni, ""Döyüş Xaç"" ordeni, Müqəddəs Mesrop Maştots ordeni, Şücaət medalı, ""Xidmətlərə görə"" medalı. Vətən” medalı, Döyüş Xidməti medalı, Mxitar Qoş medalı, Mxitar Heratsi medalı, medaldan sonra Anania Şirakatsu, Movses Xorenatsi medalı və “İctimai asayişin mükəmməl qorunmasına görə” medalı, “Əməkdə fərqlənməyə görə” medalı və Valideyn Şöhrəti medalı . Medalın təsviri Medalın təsviri və nümunəsi, sertifikatın nümunəsi, medal lentinin təsviri və nümunəsi Ermənistan Respublikasının Prezidenti tərəfindən təsdiq edilir. Təşəkkür medalı 2 hissədən ibarətdir: asılqan və ona qayışla bərkidilmiş disk. Diskin diametri 35 mm-dir və ortada cilalanmış səthdə sonsuzluğu simvolizə edən təsvir var. Diskin xarici diametrinə paralel olaraq buğda sünabı təsvir edilmişdir, onun üzərində əyri bir yazı var: ""Təşəkkür"". Disk xüsusi mis ərintisindən hazırlanmışdır və möhürlənmişdir. Xüsusi proseslərdən keçdikdən sonra 99,9 xalis qızılla örtülmüşdür. Kulon yüngül metaldan hazırlanıb və beştərəfli çoxbucaqlı formaya malikdir, uclarında qəhvəyi zolaqlar olan 24 mm enində qızılı ipək lentlə örtülmüşdür. Bandın bir ucunda yuxarıdan aşağıya doğru 3 qırmızı zolaq uzanır. Asılqanın sağ və sol tərəflərinin hündürlüyü 39 mm-dir. Asılqanın yuxarı hissəsinin uzunluğu 27 mm, aşağı hissəsi 47 mm, qalınlığı isə 1 mm-dir. Asılqanın yuxarı hissəsinin mərkəzdən aşağı zirvəyə qədər uzunluğu 50 mm-dir. Medal arxa tərəfdə nömrələnmişdir. Medal çubuğu ölçüləri 25 mm x 10 mm olan təbəqə metaldan hazırlanır. Lent çubuğu medalın lent rəng profilini daşıyır. Mükafat statistikası 2016 23 fevral tarixinə 111 nəfər medala layiq görülüb. Mükafat alan 111 nəfərdən 74-ü Ermənistan 37-si xarici vətəndaşdır və 37 əcnəbi vətəndaşdan 12 Medal Rusiya Federasiyası 7 Medal ABŞ 4 Medal Livan 3 Medal Türkiyə 1 Medal Misir 1 Medal İran 2 Medal Böyük Britaniya 1 Medal Bolqarıstan 1 Medal Kanada 1 Medal Rumıniya 1 Medal Suriya 1 Medal Fransa vətəndaşlarıdır. Mükafat alan 111 nəfərdən 97-si kişi, 14-ü qadındır. Mükafat alanların statusları. İncəsənət, ədəbiyyat və mədəniyyət xadimləri - 13, İqtisadiyyat işçiləri - 15, Memarlar - 1, Jurnalistlər və media işçiləri - 6, Tibb işçiləri - 1, İdmançılar və idman xadimləri - 15, Dövlət xadimləri və məmurlar - 9, ER Silahlı Qüvvələrinin hərbçiləri - 5, Polis əməkdaşları - 2, İctimai xadimlər - 5, Diaspor xadimləri - 11, Xeyirxahlar - 3, İcma qulluqçuları - 1, Təhsil sahəsindən rəqəmlər - 2, İş adamları - 17, Xarici hərbi xadimlər - 3, Alimlər - 1, Xarici ictimai xadimlər - 1.Tarixlərə görə medala layiq görülənlər 2016 23 fevral tarixinə - 8 nəfər. Təşəkkür medalı qalibləri Əsas məqalə: Təşəkkür medalı alanların siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=821418
-"""Ukraynanın Milli Əfsanəsi"" mükafatı","Ukraynanın Milli Əfsanəsi — adı ictimai fəaliyyəti ilə Ukrayna mədəniyyətinə, idmanına, elminə və ya cəmiyyətinə mühüm töhfələr vermiş hesab edilən şəxslərə verilən Ukrayna dövlət mükafatıdır. Mükafat Vladimir Zelenskinin 2021-ci il iyulun 14-də prezidentin fərmanı ilə təsis edilib və ilk dəfə 2021-ci il avqustun 20-də verilib. Mükafatın təsis edilməsi 2021-ci il ərzində Ukraynanın müstəqilliyinin 30-cu ildönümünün daha geniş qeyd edilməsinin bir hissəsi idi. Mükafata layiq görülmüş şəxslər Dmitri Koçyubaylo — Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin leytenantı. Həmçinin Ukrayna Qəhrəmanı mükafatına layiq görülüb. Anatoli Solovyanenko — Operal tenor. Daha əvvəl SSRİ Xalq artisti Ukrayna Xalq artisti və ŞŞevçenko Milli Mükafatı təltif edilmişdir. Andrey Şevçenko — Futbolçu hücumçu və menecer. Əvvəllər Ukrayna Qəhrəmanı mükafatı almışdır. Mariya Primaçenko — Naif incəsənət rəssamı, tikən və keramikçi. Əvvəllər Şevçenko Milli Mükafatı ilə təltif edilmişdir. Sofiya Rotaru — Müğənni. Əvvəllər SSRİ Xalq artisti Ukrayna Qəhrəmanı mükafatı almışdır. Oleq Bloxin — Futbolçu hücumçu və menecer.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=838178
-"""Ukraynanın Xalq Qəhrəmanı"" ordeni","Ukraynanın Milli Əfsanəsi — adı ictimai fəaliyyəti ilə Ukrayna mədəniyyətinə, idmanına, elminə və ya cəmiyyətinə mühüm töhfələr vermiş hesab edilən şəxslərə verilən Ukrayna dövlət mükafatıdır. Mükafat Vladimir Zelenskinin 2021-ci il iyulun 14-də prezidentin fərmanı ilə təsis edilib və ilk dəfə 2021-ci il avqustun 20-də verilib. Mükafatın təsis edilməsi 2021-ci il ərzində Ukraynanın müstəqilliyinin 30-cu ildönümünün daha geniş qeyd edilməsinin bir hissəsi idi. Mükafata layiq görülmüş şəxslər Dmitri Koçyubaylo — Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin leytenantı. Həmçinin Ukrayna Qəhrəmanı mükafatına layiq görülüb. Anatoli Solovyanenko — Operal tenor. Daha əvvəl SSRİ Xalq artisti Ukrayna Xalq artisti və ŞŞevçenko Milli Mükafatı təltif edilmişdir. Andrey Şevçenko — Futbolçu hücumçu və menecer. Əvvəllər Ukrayna Qəhrəmanı mükafatı alm��şdır. Mariya Primaçenko — Naif incəsənət rəssamı, tikən və keramikçi. Əvvəllər Şevçenko Milli Mükafatı ilə təltif edilmişdir. Sofiya Rotaru — Müğənni. Əvvəllər SSRİ Xalq artisti Ukrayna Qəhrəmanı mükafatı almışdır. Oleq Bloxin — Futbolçu hücumçu və menecer.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=838160
-"""Ukraynanın milli əfsanəsi"" mükafatı","Ukraynanın Milli Əfsanəsi — adı ictimai fəaliyyəti ilə Ukrayna mədəniyyətinə, idmanına, elminə və ya cəmiyyətinə mühüm töhfələr vermiş hesab edilən şəxslərə verilən Ukrayna dövlət mükafatıdır. Mükafat Vladimir Zelenskinin 2021-ci il iyulun 14-də prezidentin fərmanı ilə təsis edilib və ilk dəfə 2021-ci il avqustun 20-də verilib. Mükafatın təsis edilməsi 2021-ci il ərzində Ukraynanın müstəqilliyinin 30-cu ildönümünün daha geniş qeyd edilməsinin bir hissəsi idi. Mükafata layiq görülmüş şəxslər Dmitri Koçyubaylo — Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin leytenantı. Həmçinin Ukrayna Qəhrəmanı mükafatına layiq görülüb. Anatoli Solovyanenko — Operal tenor. Daha əvvəl SSRİ Xalq artisti Ukrayna Xalq artisti və ŞŞevçenko Milli Mükafatı təltif edilmişdir. Andrey Şevçenko — Futbolçu hücumçu və menecer. Əvvəllər Ukrayna Qəhrəmanı mükafatı almışdır. Mariya Primaçenko — Naif incəsənət rəssamı, tikən və keramikçi. Əvvəllər Şevçenko Milli Mükafatı ilə təltif edilmişdir. Sofiya Rotaru — Müğənni. Əvvəllər SSRİ Xalq artisti Ukrayna Qəhrəmanı mükafatı almışdır. Oleq Bloxin — Futbolçu hücumçu və menecer.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=838159
-"""Ulduz"" jurnalı","""Ulduz"" jurnalı — Azərbaycanda nəşr olunan populyar bədii jurnallardan biri. 24 noyabr 1997-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin fərmanı ilə jurnalın dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına çap olunması qərara alınmışdır. Baş redaktoru Qulu Ağsəsdir. Nəsr və poeziya şöbəsinin redaktoru Vüsal Nuru Dizayneri Təhmasib Mehdiyev 1967-ci ildən nəşr olunur. Tirajı 300 nüsxədir. Redaktorları Cabir Novruz — 1967–1972 Akif Hüseynov — 1972–1973 Əhməd Cəmil — 1973–1976 Yusif Səmədoğlu — 1976–1986 Abbas Abdulla — 1986–1993 Ələkbər Salahzadə — 1993–2004 Elçin Hüseynbəyli — 2004–2014 Qulu Ağsəs — 2014-indi Redaksiya heyəti İlqar İlkin İbrahim İlyaslı Elbariz Məmmədli Rafiq Hümmət Əyyub Qiyas Faiq Balabəyli Rəsmiyyə Sabir Əlizadə Nuri Natəvan Dəmirçioğlu İrfan Çiftçi - Türkiyə Xaqani Qayıblı — Estoniya Səadət Məhəmmədova - Özbəkistan Baloğlan Cəlil - Başqırdıstan Xarici keçidlər [1] Arxivləşdirilib 2010-08-15 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=298577
-"""Uşakov"" ordeni","Uşakov ordeni — Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatı. Uşakov ordeni 1944-cü ildə SSRİ-də təsis edilib.SSRİ dağıldıqdan sonra orden Rusiya Federasiyası Ali Sovetinin 20 mart 1992-ci il tarixli 2557 saylı qərarı İlə Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatlarının sistemində saxlanılmışdı. Lakin Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatı 2010-cu ilə qədər nizamnaməyə və rəsmi təsvirə malik deyildi. Rusiya Federasiyası Prezidentinin 7 sentyabr 2010-cu il tarixli 1099 saylı ""Rusiya Federasiyasının dövlət mükafat sisteminin təkmilləşdirilməsi üzrə tədbirlər Haqqında""fərmanı ilə nizamnamə və ordenin təsviri təsis edilmişdir.2013-cü ilin yanvarında və 2015-ci ilin aprelində ordenin nizamnaməsinə dəyişikliklər edilmişdi. 2013-cü ilin yanvarında və 2015-ci ilin aprelində ordenin statusunda dəyişikliklər edilərək hərbi birləşmələrin komandirləri və onların muavinləri, yüksək rütbəli ali zabit heyəti, hərbi təhsil təşkilatları və s. verilməsinə qərar verilmişdir. Həmçinin bax Uşakov medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=426003
-"""Varşavanın azad edilməsinə görə"" medalı","""Varşavanın azad edilməsinə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 9 iyun 1945-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=473330
-"""Vaşaq"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi","""Vaşaq"" — Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı dəstəsi. Yaradılması Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı hərbi qulluqçulardan ibarət xüsusi təyinatlı dəstələri mövcuddur. Həmin dəstərin hamısı vahid ""Kommando"" adı altında birləşiblər. Ümumi olaraq isə Daxili Qoşunların 9 Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi mövcuddur. ""Vaşaq"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsidə onlardan biridir. ""Vaşaq"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi əsasən gizirlərdən və zabitlərdən ibarətdir. Baş geyimləri qırmızı beretdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=705733
-"""Vebbi"" mükafatları","""Webby Awards"" və ya ""Vebbi"" mükafatları — beynəlxalq peşəkar internet mükafatı. Hər il dünyanın ən yaxşı veb layihələri mükafatlandırılır. ""Vebbi"" mükafatları 1996-cı ildə təsis edilmişdir. Veb layihələr dünya internetinin tanınmış və səlahiyyətli şəxsləri tərəfindən seçilir. Onların arasında musiqiçi Devid Boui, ""Simpsonlar"" serialının yaradıcısı Mett Qreyninq, ""Real Networks"" şirkətinin baş direktoru Rob Qleyzer və Beynəlxalq Rəqəmsal İncəsənət və Elmlər Akademiyasını (IADAS) təşkil edən 550-dən çox mütəxəssis var. 2006-cı ildə münsiflər heyətinin üzvləri və ümumxalq səsverməsinin iştirakçıları 60 ölkədən 8 minə yaxın veb layihə arasından namizəd və laureatları seçiblər. Bu illər ərzində ""Vebbi"" mükafatlarının qalibləri öz şəbəkə seqmentlərində lider olan layihələr olub: ""Russia Today"", ""Amazon"", ""eBay"", ""Yahoo!"", ""iTunes"", ""Google"", ""BBC"", ""CNN"", ""Vikipediya"", ""YouTube"" və s.. Mükafat bəzən ""İnternet Oskar"" kimi də adlandırılır.""Vebbi"" mükafatları veb-saytların, interaktiv reklamların, mobil telefon xidmətləri və videolarının tədqiqi və dizaynı, yaradılması, məlumat və marketinq inkişafı ilə məşğul olan bütün təşkilatlar və şəxslər, habelə onların sahibləri və pərəstişkarları üçün açıqdır. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=756583
-"""Vergi orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı","""Vergi orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət mükafatı. 1. ""Vergi orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının vergi orqanlarının xüsusi rütbəsi olan əməkdaşları aşağıdakılara görə təltif edilirlər: 1.1. Azərbaycan Respublikasının vergi siyasətinin həyata keçirilməsinə verilən əhəmiyyətli töhfəyə görə; 1.2. vergi orqanlarında xidmətdə xüsusi fərqlənməyə görə; 1.3. vergi sistemində mühüm layihələrin hazırlanmasında və onların həyata keçirilməsində iştiraka görə; 1.4. vergi sisteminin inkişafı sahəsində göstərdiyi digər xidmətlərə görə. 2. ""Vergi orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalının 3 dərəcəsi vardır: 2.1. ""Vergi orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 1-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının vergi orqanlarında azı 20 il xidmət edən şəxslərə; 2.2. ""Vergi orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 2-ci dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının vergi orqanlarında azı 15 il xidmət edən şəxslərə; 2.3. ""Vergi orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" 3-cü dərəcəli Azərbaycan Respublikasının medalı Azərbaycan Respublikasının vergi orqanlarında azı 10 il xidmət edən şəxslərə verilir. 3. 1-ci dərəcəli medal ən yüksək dərəcəlidir. 4. ""Vergi orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının vergi orqanlarının əməkdaşları müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilirlər. 5. ""Vergi orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Vergi orqanlarında xidmətdə fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı bürüncdəndir, lövhə şəklində tərtib edilmişdir. Diametri 42 mm olan lövhə dairə şəklində hamar hissə və kənarlardan qabarıq şəkildə səkkizguşəli ulduzdan (ulduzun guşələri arasında isə kiçik ulduz başlıqları) ibarətdir. Medalın üz tərəfi hamar səthlidir, dairəsinin içərisində Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin tanınma nişanı təsvir edilmiş və kənarlarda çevrə boyu sünbül yarpağından çələng yerləşdirilmişdir. Medalın arxa tərəfində dairənin kənarlarında çevrə boyu sünbül və dəfnə yarpaqlarından çələng yerləşdirilmiş və mərkəzində 1-ci dərəcəli medalda ""VERGİ ORQANLARINDA XİDMƏTDƏ FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri və onun altında ""I"" rəqəmi, 2-ci dərəcəli medalda ""VERGİ ORQANLARINDA XİDMƏTDƏ FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri və onun altında ""II"" rəqəmi, 3-cü dərəcəli medalda ""VERGİ ORQANLARINDA XİDMƏTDƏ FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri və onun altında ""III"" rəqəmi həkk olunmuşdur. 1-ci dərəcəli medal qızılı, 2-ci dərəcəli medal gümüşü, 3-cü dərəcəli medal isə bürünc rənglidir. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan 37 mm x 45 mm ölçüdə metal lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Lövhə hər iki tərəfdən paralel olaraq mavi, qırmızı və yaşıl rənglərdən ibarət yuxarıdan aşağıya doğru hər birinin eni 4 mm olan zolaqlardan, mərkəz hissədə isə eni 13 mm olan tünd göy rəngli zolaqdan ibarətdir. 1-ci dərəcəli medalın lövhəsinin üz tərəfində mərkəzdə 25 mm diametr olan dairəvi lent vardır, lentin sağ və sol kənarlarından konusvarı mərkəzə doğru ortada mavi rəng və onun hər iki kənarında qırmızı və yaşıl rənglərdən ibarət zolaqlar, yuxarı və aşağı hissəsində isə tünd göy rəngli zolaq vardır. Lövhənin mərkəzindəki tünd göy rəngli zolağın daxilindən yuxarıdan aşağıya doğru 2-ci dərəcəli medal üçün eni 1 mm olan və bir-biri ilə arası 3 mm olan gümüşü rəngdə iki zolaq, 3-cü dərəcəli medal üçün eni 1 mm olan və bir-biri ilə arası 2 mm olan bürünc rəngdə üç zolaq vardır. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və lövhə ilə eyni tərtibatda olan 37 mm x 10,3 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188308
-"""Vladimir İliç Leninin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə"" yubiley medalı","""Vladimir İliç Leninin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə"" yubiley medalı — Vladimir İliç Leninin anadan olmasının 100 illik yubileyi münasibətilə SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 5 noyabr 1969-cu il tarixli Fərmanı ilə təsis edilmişdir. Təltif olunanlar 9 milyon işçi-çalışan, 2 milyon hərbi qulluqçu və təxminin 5 min xarici vətəndaş olmaqla yanaşı 11 milyondan çox insan bu medalla təltif edilmişdir. Medal bürüncdən istehsal edilmişdir və 32 mm diametrli bütöv dairə şəklindədir. Medalın üz tərəfində tutqun fonda sola çevirilmiş V. İ. Leninanın qabarıq profil təsviri yerləşdirilmişdir. Aşağı hissədə isə — ""1870–1970"" tarixi. Medalın arxa tərəfində tutqun fonda çevrə üzrə yuxarı hissədə ""Şanlı əmək üçün"" və ya ""Hərbi şücaət üçün"" yazısı, onun altında oraq və çəkic təsviri və yazı ""V. İ. Leninin anadan olmasının 100 illiyinin qeyd edilməsi şərəfinə"". Aşağı hissədə isə — kiçik beş ulduz yerləşdirilmişdir. Xarici vətəndaşların mükafatlandırılması üçün hazırlanmış medalın arxasında — ""Şanlı əmək üçün"" və ya ""Hərbi şücaət üçün"" yazılar yoxdur. Medalın kənarları bortla haşiyələnmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=398980
-"""Vyananın alınmasına görə"" medalı","""Vyananın alınmasına görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 9 iyun 1945-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=473137
-"""Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı"" medalı","""Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 20 noyabr 2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən İkinci Qarabağ müharibəsində qələbə münasibətilə təsis edilən medaldır. Azərbaycanın ən ali fərqlənmə dərəcəsidir. Təsis edilməsi 2020-ci il noyabrın 20-də Azərbaycan Milli Məclisinə ""Vətən müharibəsində qələbə münasibətilə Azərbaycanın orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycanın orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycanın Qanununda əlavələrin edilməsi barədə Azərbaycanın Qanununun dəyişdirilməsi"" layihəsi təqdim edildi. Qanun layihəsinə əsasən 2 orden və 15 medal təsis edildi, həmçinin onların status və təsvirləri təsdiq olundu. ""Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı"" adı haqqında əsasnamə Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli 205-VIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Ümumi müddəalar Azərbaycan Respublikasının ""Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı"" (bundan sonra — ""Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı"") adı Azərbaycan Respublikasının ən ali fərqlənmə dərəcəsidir. ""Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı"" adının xüsusi fərqlənmə nişanı — ""Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı"" Azərbaycan Respublikasının medalıdır. ""Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı"" Azərbaycan Respublikası medalının təsviri qanunla müəyyən olunur.Maddə 2. ""Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı"" adının verilməsi qaydası ""Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı"" adı Azərbaycan Respublikasının işğal olunmuş ərazilərinin azad olunması zamanı düşmənin əlverişli ərazilərdə yerləşməsinə və inadlı müqavimətinə baxmayaraq, düşmən qüvvələrinin tam məğlub edilməsi üzrə qarşıya qoyulmuş döyüş tapşırıqlarına və Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədinin bərpa edilməsi üzrə döyüş əməliyyatlarına yüksək peşəkarlıqla rəhbərlik edilməsinə, həmçinin döyüş əməliyyatlarında göstərdiyi şəxsi qəhrəmanlığa görə verilir. ""Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı"" Azərbaycan Respublikasının medalı; ""Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı"" adının verilməsi haqqında müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) aktı. ""Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı"" adı eyni şəxsə bir dəfə verilir.Maddə 3. Yekun müddəalar ""Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, digər orden və medallardan yuxarıda ""Qızıl Ulduz"" medalından əvvəl taxılır. ""Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı"" adı almış şəxslər qanunla müəyyənləşdirilmiş güzəştlərdən istifadə edir. ""Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı"" adı almış şəxslər həmin addan Azərbaycan Respublikasının fəxri adları üçün müəyyən olunmuş qaydada məhrum edilirlər. ""Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı"" Azərbaycan Respublikası medalının təsviri Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı"" Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) 900 əyarlı qızıldan hazırlanmış, biri digərinin üzərinə yerləşdirilmiş diametri 42 mm olan iki səkkizguşəli ulduz formalı lövhədən ibarətdir. Alt ulduz ağ qızıldan, üst ulduz sarı qızıldan hazırlanmışdır.Maddə 2. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində alt ulduzun guşələri mərkəzdə ikitərəfli hamar şüalı, mərkəzdən sol və sağ tərəflərə doğru hamar pilləvarı formadadır. Üst ulduzun guşələri uclarında kiçik kürəciklər olmaqla, ikitərəfli hamar şüalıdırlar. Üst ulduzun mərkəzində zolaq ilə konturlanmış dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Lövhənin ətrafında guşələri hamar şüalı səkkizguşəli ulduz təsvir olunmuşdur. Zolağın üzərində səkkiz ədəd maili xətlər vardır. Dairəvi lövhənin mərkəzində tünd qırmızı minalı fonda aypara və ulduz təsvir olunmuşdur. Bütün elementlər relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, mərkəzdən yuxarıda ""VƏTƏN MÜHARİBƏSİ QƏHRƏMANI"" sözləri, mərkəzdə ""VƏTƏN MÜHARİBƏSİ 2020"" sözləri və rəqəmləri yazılmışdır. Yazılar və rəqəmlər relyefli olaraq qabarıqdır.Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur.Maddə 4. Medalın elementləri Medalın paltara bərkidilmək üçün elementi olan 37 mm x 50 mm beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Üzərində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağının rənglərinə uyğun rənglərdə zolaqlar təsvir olunmuş xara lentin mərkəzinə səkkizguşəli ulduz bərkidilmişdir. Lentin yuxarı hissəsinə 40 mm x 5,5 mm ölçülü lövhə bərkidilmişdir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif edilənlər Həmçinin bax Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı ""Qızıl ulduz"" medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678353
-"""Vətən müharibəsi iştirakçısı"" medalı","""Vətən müharibəsi iştirakçısı"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi və medalı. İkinci Qarabağ müharibəsində qələbə münasibətilə təsis edilmişdir. Təltif edilən şəxslər ""Vətən müharibəsi iştirakçısı"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının işğal edilmiş ərazilərinin azad olunması uğrunda Vətən müharibəsində iştirak etmiş, aparılan döyüş əməliyyatlarının uğurla nəticələnməsinə töhfə vermiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları və mülki işçiləri, habelə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) ön cəbhədə fədakarlıq göstərmiş əməkdaşları və mülki işçiləri təltif edilir. Təltif edən orqan ""Vətən müharibəsi iştirakçısı"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Vətən Müharibəsində qələbə münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Qanununa əsasən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təltif edir. Taxılma qaydası ""Vətən müharibəsi iştirakçısı"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, ""Laçının azad olunmasına görə"" medalından sonra taxılır. Medalın təsviri Medalın ümumi təsviri ""Vətən Müharibəsi iştirakçısı"" Azərbaycan Respublikasının medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, guşələrinin ətrafı üçbucaq formalı xətlərlə, guşələrinin arası qövsvarı xətlərlə konturlanmış, guşələri ikitərəfli hamar şüalı, guşələrinin arası 32 ədəd qısa ikitərəfli hamar şüalı diametri 42 mm olan səkkizguşəli ulduz formalı lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində ulduzun üzərində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Xarici və daxili çevrələrin arasında qırmızı minalı fonda yuxarı qövs boyunca VƏTƏN MÜHARİBƏSİ İŞTİRAKÇISI sözləri yazılmışdır, aşağı qövs boyunca mərkəzdən sol və sağ tərəflərə doğru dəfnə çələngləri təsvir olunmuşdur. Yazı ilə çələnglərin arasında, sol və sağ tərəflərdə iki səkkizguşəli ulduz təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində səthi relyefli xətlərlə işlənmiş dairənin mərkəzində qoşa xətlərlə konturlanmış səkkizguşəli ulduz formalı lövhə, lövhənin mərkəzində isə ikitərəfli hamar şüalı səkkizguşəli ulduz təsvir olunmuşdur. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, mərkəzində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Medalın elementləri Medalın paltara bərkidilmək üçün elementi vardır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678365
-"""Vətən müharibəsi partizanına"" medalı","""Vətən müharibəsi partizanına"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 2 fevral 1943-cü il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475380
-"""Vətən müharibəsində arxa cəbhədə xidmətlərə görə"" medalı","""Vətən müharibəsində arxa cəbhədə xidmətlərə görə"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). İkinci Qarabağ müharibəsində qələbə münasibətilə təsis edilmişdir. Təsis edilməsi 2020-ci il noyabrın 20-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Vətən Müharibəsində qələbə münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və birinci oxunuşda təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Vətən müharibəsində arxa cəbhədə xidmətlərə görə"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Vətən müharibəsində arxa cəbhədə xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının işğal edilmiş ərazilərinin azad olunması və dövlət sərhədlərinin mühafizəsi zamanı arxa cəbhədə döyüş təminatı tapşırıqlarının yerinə yetirilməsində fərqlənmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları və mülki işçiləri, habelə fədakar əməyinə görə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) əməkdaşları təltif edilir.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Vətən müharibəsində arxa cəbhədə xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Vətən müharibəsində arxa cəbhədə xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, ""Vətən müharibəsi iştirakçısı"" medalından sonra taxılır. Medalın təsviri Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Vətən müharibəsində arxa cəbhədə xidmətlərə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış, diametri 38 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfində daxili və xarici çevrələrin arasında yuxarı qövs boyunca ""VƏTƏN MÜHARİBƏSİNDƏ"" sözləri, aşağı qövs boyunca ""ARXA CƏBHƏDƏ XİDMƏTLƏRƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. 2.2. Daxili konturun mərkəzdən yuxarı hissəsində şaquli vəziyyətdə biri digərindən kiçik olmaqla bir-birinin üzərinə iki oval formalı lövhə yerləşdirilmişdir. Altdakı ovalın üzərində doğan günəş şüaları təsvir olunmuşdur. Kiçik ovalın üzərində tünd yaşıl minalı fonda alov təsvir olunmuşdur. 2.3. Daxili çevrə ilə oval lövhənin arasında sol və sağ tərəflərdə aşağıdan yuxarıya doğru oval lövhəni əhatə edən dəfnə çələngləri təsvir olunmuşdur. 2.4. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, mərkəzində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan 37 mm x 50 mm ölçülü tünd yaşıl rəngli beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678366
-"""Vətən naminə"" medalı ilə təltif olunanların siyahısı",Zaur Qəriboğlu — 2016 Fəridə Ləman — 2016 Natiq Mehdiyev — 19.06.2017 Ülfət Həsənov — 19.06.2017 Aydın Mirzəzadə — 19.06.2017 Tofiq Yusif — 2017 Zəminə Xınalı — 2017 Novruz Rəhimov — 2017 Vüqar Əsgərov — 2017 Rövşən Həsənəliyev — 2017 Solmaz Həsən qızı Kazımova — 2018 Umud Rəhim oğlu Mirzəyev — 2019 Kamil ZeynallıZaur Məmmədov- Zümrüd Məmmədova — Kamil Musavi — İlahə Qismət —,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=526188
-"""Vətən uğrunda"" medalı","""Vətən uğrunda"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. 10 noyabr 1992-ci ildə təsis edilmiş, əsasnaməsi 29 dekabr 1998-ci ildə təsdiq edilmişdir. Tarixi və əsasnaməsi ""Vətən uğrunda"" medalı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Əbülfəz Elçibəy Əliyev tərəfindən 1992-ci il 10 noyabr tarixli 370 saylı Qanunu ilə təsis edilmişdir.Medalın əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 1998-ci il 29 dekabr tarixli 608-IQ saylı Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnaməyə əsasən medal aşağıdakılara görə verilir: Azərbaycan Respublikası ərazi bütövlüyünün təmin edilməsində iştirak etdiklərinə görə; Dövlətin milli təhlükəsizliyinin təmin edilməsində fəaliyyətinə görə; Dövlət quruluşunun müdafiəsində iştirakına görə.""Vətən uğrunda"" Azərbaycan Respublikasının medalı digər orden və medalları olduğu halda döşün sol tərəfinə ordenlərdən sonra taxılır. ""Vətən uğrunda"" medalının təsviri 2 fərqli formada verilmişdir. Medalının ilk təsviri Azərbaycan Respublikasının 2000-ci il 8 dekabr tarixli 34-IIQ saylı Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Həmin qanunda medalın təsviri aşağıdakı kimi verilmişdir: ""Vətən uğrunda"" medalı bürüncdən tökülmüş, çevrəsi boyunca bəzəyi olan 36 mm diametrli girdə lövhədən ibarətdir. Medalın mərkəzində Azərbaycan Respublikasının Gerbi yerləşdirilib, onun altında isə iki kəsişən qılınc göstərilib. Gerbin üstündə çevrə boyunca ""Vətən uğrunda"" sözləri yazılmışdır. Yazı və təsvirlər qabarıqdır. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında medalın nömrəsi həkk olunmuşdur. Medal halqa və ilgəyin vasitəsilə 27 mm x 43 mm tünd və açıq palıdı tonda xara lentlə bükülmüş nazik düzbucaqlı lövhəyə birləşdirilir. Lövhənin aşağı hissəsində milli ornament üslubunda təsvir olunmuş halqalı düzbucaqlı çıxıntı, arxa tərəfində isə paltara bərkidilmək üçün müvafiq bərkidici element vardır. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, üzərində aypara və ulduz təsvir edilən eyni xara lentdən hazırlanmış 27mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Medalının ikinci və hal-hazırkı təsviri Azərbaycan Respublikasının 30 sentyabr 2013-cü il tarixli 730-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq olunmuşdur. Medalın təsviri aşağıdakı kimi verilmişdir: ""Vətən uğrunda"" medalı bürüncdən tökülmüş, çevrəsi boyunca bəzəyi olan 36 mm diametrli dairəvi lövhədən ibarətdir. Medalın mərkəzində Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbinin, onun altında iki kəsişən qılıncın təsviri yerləşdirilmişdir. Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbinin təsvirinin yuxarısında çevrə boyunca ""Vətən uğrunda"" sözləri yazılmışdır. Yazı və təsvirlər qabarıqdır. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilmişdir. Tünd palıdı rəngli xara lentin mərkəzində üç zolaq təsvir edilmişdir. Hər üçü açıq palıdı rəngdə olan həmin zolaqların 15 mm enində olanı mərkəzdə, 3 mm enində olanları mərkəzdə yerləşən zolaqdan 2 mm aralıqda olmaqla, onun kənarları boyunca yerləşdirilmişdir. Xara lentin yuxarı hissəsinə 40 mm x 5 mm ölçülü, aşağı hissəsinə milli ornament təsvirli, 40 mm x 7 mm ölçülü qızılı rəngli təbəqə bərkidilmişdir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən hazırlanmış 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188289
-"""Vətən uğrunda"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı","""Vətən uğrunda"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı Abbasov Asif Nuru oğlu (polkovnik-leytenant) — 16.03.2005 Bağırov Namiq Sahib oğlu (polkovnik) — 16.03.2005 Çovdarov Akif Teymurxan oğlu (polkovnik) — 16.03.2005 Ələsgərov Elmar Eldar oğlu (polkovnik) — 16.03.2005 Əliyev Namiq Azərpaşa oğlu (polkovnik-leytenant) — 16.03.2005 İsmayılov Allahverən İbiş oğlu (polkovnik) — 16.03.2005 Qulubəyov Mamay Maqsud oğlu (mayor) — 16.03.2005 Lətifov Nazim İsfəndiyar oğlu (mayor) — 16.03.2005 Məmmədov Azər Fərhad oğlu (kapitan) — 16.03.2005 Məmmədov Firdovsi Firudin oğlu (polkovnik) — 16.03.2005 Nağıyev Vəli Nağı oğlu (polkovnik-leytenant) — 16.03.2005 Tağızadə Nail Rahil oğlu (polkovnik-leytenant) — 16.03.2005 Cəfərov Çingiz Binnət oğlu (leytenant) — 30.06.2005 Quliyev Xalid Hüseynxan oğlu — 30.06.2006 Əlibəyov Mövlan Hacı oğlu (polis baş serjantı) — ölümündən sonra — 30.06.2006 Hacıyev Samir Ənvər oğlu (polis sıravi) — ölümündən sonra — 30.06.2006 Rzayev Rasim Heydər oğlu (polkovnik-leytenant) — 30.06.2006 Allahquliyev Vüqar Zülfüqar oğlu (mayor) — 27.03.2007 Əsədov Hilal Mirzəli oğlu (general-mayor) — 27.03.2007 Əsədullayev Ədalət Hüseyn oğlu (polkovnik) — 27.03.2007 Əzizov Eldar Həsən oğlu (polkovnik) — 27.03.2007 Nurməmmədov Malik Nurməmməd oğlu (polkovnik-leytenant) — 27.03.2007 Ömərov Elxan Kavı oğlu (polkovnik-leytenant) — 27.03.2007 Tağıyev Ramiz Sadıq oğlu (polkovnik) — 27.03.2007 Usubov Mütəllim Məhiş oğlu (polkovnik) — 27.03.2007 Hüseynov Zakir Əmir oğlu (polkovnik-leytenant) — 16.08.2007 Həsənov Zakir Əsgər oğlu — general-leytenant — 11.03.2008 Xəlilov Şirin Heydər oğlu — general-mayor — 11.03.2008 Kərimov Əli Hüseyn oğlu (ölümündən sonra) — 24.06.2008. Mehdiyev Əbülfəz Bəbir oğlu (ölümündən sonra) — 25.06.2008. Abdullayev Polad Fərrux oğlu (mayor) — 28.03.2009 Əliyev Əlimusa İsmayıl oğlu (general-mayor) — 28.03.2009 Hüseynov Məhəmməd Rəhim oğlu (mayor) — 28.03.2009 Xəlilov Tahir Həmid oğlu (polkovnik-leytenant) — 28.03.2009 Quliyev Elşad Vəli oğlu (polkovnik-leytenant) — 28.03.2009 Mahmudov Yaşar Mahmud oğlu (baş leytenant) — 28.03.2009 Məmmədov Rauf Kərim oğlu — 28.03.2009 Novruzov İlqar Qəzənfər oğlu (mayor) — 28.03.2009 Orucəliyev Elnur Akif oğlu (mayor) — 28.03.2009 Vahabov Fərhad Hüseyn oğlu (general-mayor) — 28.03.2009 Rzayev Ceyhun Fərzalı oğlu (general-mayor) — 29.03.2010 Yaqubov Məzahir Şahbala oğlu (tibb xidməti polkovniki) — 29.03.2010 Axundov Vaqif Tofiq oğlu (polkovnik-leytenant) — 29.03.2010 Vəliyev Pərviz Şamir oğlu (polkovnik-leytenant) — 29.03.2010 Babayev Arif Vaqif oğlu (mayor) — 29.03.2010 Abbasov Ədalət Hekayət oğlu (polkovnik-leytenant) — 21.08.2010 Hüseynov Adil Hüseynağa oğlu (polkovnik-leytenant) — 21.08.2010 İbrahimov Mircəlal Cəfərağa oğlu (polkovnik-leytenant) — 21.08.2010 Həmzəyev Rəşad Firidun oğlu (mayor) — 21.08.2010 Əhmədov Fuad Ramiz oğlu (mayor) — 18.03.2011 Hüseynov Rüstəm Məhəmməd oğlu (mayor) — 18.03.2011 İbrahimov Rövşən Xudaverdi oğlu (kapitan) — 18.03.2011 Ləzgiyev Akif Əkbər oğlu (polkovnik-leytenant) — 18.03.2011 Məmmədov Səlim İmran oğlu (polkovnik) — 18.03.2011 Seyidov Cavid Mircəfər oğlu (polkovnik-leytenant) — 18.03.2011 Rzayev Qadir Tələt oğlu (polkovnik-leytenant) — 16.08.2011 Kərimov Zülfü Habil oğlu (Baş Leytenant)-15.08.2011 Masallı rayonu Qızılağac kəndi. Cəfərov Mahir Sabir oğlu (mayor) — 27.03.2012 Əliyev Elçin Ərsalan oğlu (polkovnik) — 27.03.2012 Qasımov Vüqar Qurban oğlu (polkovnik-leytenant) — 27.03.2012 Məmmədov Abdulla Əli oğlu (polkovnik-leytenant) — 27.03.2012 Muradov Seymur Nurəddin oğlu (kapitan) — 27.03.2012 Novruzov Azər Elşən oğlu (baş leytenant) — 27.03.2012 Rəşidov Elşən Ələşrəf oğlu (baş leytenant) — 27.03.2012 Cəfərov Eyvaz Məmməd oğlu (general-mayor) — 25.06.2012 Bərxudarov Mais Şükür oğlu (polkovnik) — 25.06.2012 Həsənov Hikmət Hüseyn oğlu (polkovnik) — 25.06.2012 Həsənov Üzeyir Mikayıl oğlu (polkovnik-leytenant) — 25.06.2012 İsayev Səid Qurban oğlu (polkovnik-leytenant) — 25.06.2012 Cəfərov Ceyhun Sədulla oğlu (mayor) — 25.06.2012 Nuriyev Ramin Sabir oğlu (mayor) — 25.06.2012 İmanov Şəfayət Kamal oğlu (gizir) — 25.06.2012 Həsənov Elnar Süleyman oğlu (gizir) — 25.06.2012 Cəfərov İsrafil Məmməd oğlu — kapitan — 27.03.2013 Əliyev Ruzi Əli oğlu — polkovnik-leytenant — 27.03.2013 Qəhrəmanov Elmar Elman oğlu — kapitan — 27.03.2013 Manafov Aydın Manaf oğlu — polkovnik — 27.03.2013 Rzayev Elçin Daxil oğlu — baş leytenant — 27.03.2013 Yusifov Bəhman Nəriman oğlu — polkovnik-leytenant — 27.03.2013 24 iyun 2021 17 avqust 2022 1. Əmrahov Vüsal Məhyəddin oğlu – polkovnik 2. Gülməmmədov Zaur Akif oğlu – 1-ci dərəcəli kapitan 3. Məmmədov Vaqif Vahid oğlu – 1-ci dərəcəli kapitan 4. Osmanov Vahid Əlisa oğlu – polkovnik 5. Piriyeva Aliyə Əli qızı – polkovnik 6. Abdullayev Valeh Məmməd oğlu – polkovnik-leytenant 7. Cəfərov İlham Nizami oğlu – polkovnik-leytenant 8. Əsədov Mahir Adil oğlu – polkovnik-leytenant 9. Əsədzadə Əsəd Oktay oğlu – polkovnik-leytenant 10. Həşimov Pərviz Mehman oğlu – polkovnik-leytenant 11. Məmmədov Tural Akif oğlu – polkovnik-leytenant 12. Əhmədov Elburus Səmrəddin oğlu – mayor (ölümündən sonra) 13. Əliyev Emil Elman oğlu – mayor (ölümündən sonra) 14. Fətullayev Şahsuvar Fətulla oğlu – mayor 15. Novruzov Mehman Novruz oğlu – mayor 16. Şükürov Surac Baba oğlu – mayor 17. Əhmədxanov Ceyhun Xanlar oğlu – tibb xidməti kapitanı (ölümündən sonra) 18. Qaraisayev Teymur Ənvər oğlu – kapitan (ölümündən sonra) 19. Eyvazov Samir Elmar oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) 20. Həsənzadə Nurlan Nurəddin oğlu – baş leytenant 21. Nağıyev Fərid Təyyar oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) 22. Nəsibov Elməddin Süleyman oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) 23. Cəfərov Sənan Ələsgər oğlu – leytenant 24. Əhmədov Elnur Natiq oğlu – leytenant 25. Əlifzadə Xaliq Xələddin oğlu – leytenant 26. Süleymanov Abdulla Telman oğlu – leytenant (ölümündən sonra) 27. Bilalov Bilal İlham oğlu – baş gizir 28. Feyzullayev Əvəz Çingiz oğlu – baş gizir 29. Mehtiyev Ramil Oktay oğlu – baş gizir 30. Mirzəyev Amil Tofiq oğlu – baş gizir 31. Musayev Kamran Nizami oğlu – baş gizir 32. Abbasov Abbas Xanlar oğlu – gizir 33. Abbasov Farid Mübariz oğlu – gizir 34. Abışov Qardaşxan Etibar oğlu – gizir 35. Alimov Fərid Elçin oğlu – gizir (ölümündən sonra) 36. Ələkbərov Ayaz Hüseyn oğlu – gizir 37. Əliyev Rəşad Ağamməd oğlu – gizir 38. Əskərov Qalib Şahbəddin oğlu – gizir 39. Əzimov Ramil Hüsaməddin oğlu – gizir 40. Kamallı Kamal Vilayət oğlu – gizir (ölümündən sonra) 41. Məmmədyarov Araz Telman oğlu – gizir 42. Mirzəyev İsmixan Cəfər oğlu – gizir 43. Qurbanov Samir Bəybala oğlu – gizir 44. Abdullayev Xeyrəddin Kamran oğlu – baş çavuş 45. Babayev Xəqani Cahangir oğlu – baş çavuş 46. Fərmanov Orxan Səfər oğlu – baş çavuş 17 avqust 2023 Dünyamalıyev Ağamirzə Bəhman oğlu – polkovnik Həbibov Elnur Arif oğlu – polkovnik Mirzəyev Mirzə Adil oğlu – polkovnik Baxşıyev Ravil Sabir oğlu – polkovnik-leytenant Umudov Xəyyam Ehsan oğlu – 2-ci dərəcəli kapitan Rzayev Emin Salam oğlu – kapitan 7 noyabr 2023 Həmçinin bax ""Vətən uğrunda"" medalı Azərbaycan Respublikasının orden və medalları ilə təltif edilənlərin siyahıları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=211525
-"""Vətənə xidmətə görə"" ordeni","""Vətənə xidmətə görə"" ordeni — 7 noyabr 2003-cü ildə təsis edilmiş Azərbaycan Respublikasının ordeni. Azərbaycan Respublikasının üç dərəcədə ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni aşağıdakılara görə verilir: — Azərbaycan Respublikasına sadiqliyə görə, vəzifə borcunu ləyaqətlə və vicdanla yerinə yetirməyə görə; — dövlət qulluğunda səmərəli fəaliyyətə, yüksək peşəkarlığa və xüsusi nailiyyətlərə görə; — milli dövlət quruculuğu işlərində xüsusi xidmətlərə görə.""Vətənə xidmətə görə"" ordeninin yüksək dərəcəsi birinci dərəcə sayılır. ""Vətənə xidmətə görə"" ordeninin hər üç dərəcəsi ardıcıllıqla verilir. ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər ordenləri olduqda, onlardan sonra taxılır. ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni hər tərəfə şüalar saçan səkkizguşəli ulduzəsasında tərtib edilmiş kompozisiyadan ibarətdir. Lövhənin çökək mərkəzində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gerbi təsvir edilmişdir. Orden üç səviyyədən ibarətdir, səkkizguşəli ulduzun yığılması iki kvadrat təşkil edir, onun mərkəzində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gerbi təsvir olunmuşdur. Gerbin üst hissəsində dairənin yarımçevrəsi boyunca ""Vətənə xidmətə görə"" sözləri yazılmışdır. Bütün yazılar və təsvirlər qabarıqdır. ""Vətənə xidmətə görə"" ordeninin üç dərəcəsi vardır: Onun birinci dərəcəsi qızıldan, ikinci dərəcəsi gümüşdən, üçüncü dərəcəsi bürüncdəndir. Ordenin qabarit ölçüləri 35 mm x 35 mm-dir. Ordenin arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ordenin nömrəsi həkk olunmuşdur. Orden paltara bərkidilmək üçün elementi olan 27 mm x 47,5 mm mm ölçüdə müvafiq olaraq qırmızı-qara, tünd göy-mavi və çəhrayışabalıdı çalarlı beşbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni poçt markası üzərində 2011-ci ilin sentyabr ayının 5-də Bakı şəhərində Azərbaycan Respublikası Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin ""Azərmarka"" şirkəti tərəfindən Azərbaycan ordenlərinə həsr olunmuş yeni poçt markaları təqdim edilmişdir. Qiyməti 60 qəpik, tirajı isə 5000 ədəd olan həmin markalardan biri ""Vətənə xidmətə görə"" ordeninə həsr olunmuşdur Təltif edilənlər Tam kavalerlər Bəylər Həsən oğlu Eyyubov Nazim Xeyrulla oğlu Məmmədov Rəsul Afiq oğlu Tağıyev Səfər Məmməd oğlu Mehdiyev Rəşad Heydər oğlu Sadıqov Novruzəli Davud oğlu Aslanov ""Azərbaycan Respublikasının ""Vətənə xidmətə görə"" ordeninin Statutu"", Azərbaycan Respublikasının 2003-cü il 7 noyabr tarixli 514-IIQ saylı Qanunu. ""Azərbaycan Respublikasının ""Vətənə xidmətə görə"" ordeninin Təsviri"", Azərbaycan Respublikasının 2003-cü il 7 noyabr tarixli 514-IIQ saylı Qanunu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=803287
-"""Vətənə xidmətə görə"" ordeni (Azərbaycan)","""Vətənə xidmətə görə"" ordeni — 7 noyabr 2003-cü ildə təsis edilmiş Azərbaycan Respublikasının ordeni. Azərbaycan Respublikasının üç dərəcədə ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni aşağıdakılara görə verilir: — Azərbaycan Respublikasına sadiqliyə görə, vəzifə borcunu ləyaqətlə və vicdanla yerinə yetirməyə görə; — dövlət qulluğunda səmərəli fəaliyyətə, yüksək peşəkarlığa və xüsusi nailiyyətlərə görə; — milli dövlət quruculuğu işlərində xüsusi xidmətlərə görə.""Vətənə xidmətə görə"" ordeninin yüksək dərəcəsi birinci dərəcə sayılır. ""Vətənə xidmətə görə"" ordeninin hər üç dərəcəsi ardıcıllıqla verilir. ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər ordenləri olduqda, onlardan sonra taxılır. ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni hər tərəfə şüalar saçan səkkizguşəli ulduzəsasında tərtib edilmiş kompozisiyadan ibarətdir. Lövhənin çökək mərkəzində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gerbi təsvir edilmişdir. Orden üç səviyyədən ibarətdir, səkkizguşəli ulduzun yığılması iki kvadrat təşkil edir, onun mərkəzində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gerbi təsvir olunmuşdur. Gerbin üst hissəsində dairənin yarımçevrəsi boyunca ""Vətənə xidmətə görə"" sözləri yazılmışdır. Bütün yazılar və təsvirlər qabarıqdır. ""Vətənə xidmətə görə"" ordeninin üç dərəcəsi vardır: Onun birinci dərəcəsi qızıldan, ikinci dərəcəsi gümüşdən, üçüncü dərəcəsi bürüncdəndir. Ordenin qabarit ölçüləri 35 mm x 35 mm-dir. Ordenin arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ordenin nömrəsi həkk olunmuşdur. Orden paltara bərkidilmək üçün elementi olan 27 mm x 47,5 mm mm ölçüdə müvafiq olaraq qırmızı-qara, tünd göy-mavi və çəhrayışabalıdı çalarlı beşbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni poçt markası üzərində 2011-ci ilin sentyabr ayının 5-də Bakı şəhərində Azərbaycan Respublikası Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin ""Azərmarka"" şirkəti tərəfindən Azərbaycan ordenlərinə həsr olunmuş yeni poçt markaları təqdim edilmişdir. Qiyməti 60 qəpik, tirajı isə 5000 ədəd olan həmin markalardan biri ""Vətənə xidmətə görə"" ordeninə həsr olunmuşdur Təltif edilənlər Tam kavalerlər Bəylər Həsən oğlu Eyyubov Nazim Xeyrulla oğlu Məmmədov Rəsul Afiq oğlu Tağıyev Səfər Məmməd oğlu Mehdiyev Rəşad Heydər oğlu Sadıqov Novruzəli Davud oğlu Aslanov ""Azərbaycan Respublikasının ""Vətənə xidmətə görə"" ordeninin Statutu"", Azərbaycan Respublikasının 2003-cü il 7 noyabr tarixli 514-IIQ saylı Qanunu. ""Azərbaycan Respublikasının ""Vətənə xidmətə görə"" ordeninin Təsviri"", Azərbaycan Respublikasının 2003-cü il 7 noyabr tarixli 514-IIQ saylı Qanunu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=131209
-"""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı","3-cü dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə Məmmədov Əhmədiyyə Həşim oğlu — 22. iyun 2006 3-cü dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə Əliyev Əlimusa İsmayıl oğlu (general-mayor) — 27. mart 2007. Qurbanov Sübahir Xalıq oğlu (polkovnik) — 27. mart 2007 3-cü dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə Bağırov İsmayıl Məmmədəli oğlu (polkovnik) — 28. mart 2009. Ələsgərov Elmar Eldar oğlu (polkovnik) — 28. mart 2009 Quliyev Elçin İbrahim oğlu (polkovnik) — 28. mart 2009 Şıxəliyev Mövlam Məmmədismayıl oğlu (ədliyyə polkovniki) — 28. mart 2009 (24 iyul 2023-cü ildə Prezident İlham Əliyevin sərəncamına əsasən ordendən məhrum olunub) 2-ci dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə Eyyubov Bəylər Həsən oğlu — general-leytenant — 21. avqust 2010 3-cü dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə Şəfiyev Əli Sabir oğlu (general-mayor) — 29. mart 2010. Bağırov Namiq Sahib oğlu (general-mayor) — 29. mart 2010 3-cü dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə Əliyev İlqar Mustafa oğlu (polkovnik-leytenant) — 18. mart 2011. Əsədullayev Ədalət Hüseyn oğlu (general-mayor) — 18. mart 2011 Rəhimzadə Vüqar Gəncəli oğlu — 18. iyul 2011 Məmmədov İbrahim İsmayıl oğlu — 18. oktyabr 2011 S��fərov Vüqar Şəmsəddin oğlu — 18. oktyabr 2011 2-ci dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə Əsədov Əli Hidayət oğlu — 22. iyun 2012. Hacıyev Ağa-Bala Şamxal oğlu — 22. iyun 2012. İsmayılov Süleyman Abbas oğlu — 22. iyun 2012. Nağdəliyev Zeynal Səfər oğlu — 22. iyun 2012. 3-cü dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə Rzayev Ceyhun Fərzalı oğlu (general-mayor) — 27. mart 2012. Mahmudov Vüqar İsa oğlu (mayor) — 27. mart 2012 Əzizov Natiq Həmdulla oğlu — 22. iyun 2012. İsmayılov Səyyaf Fətiş oğlu — 22. iyun 2012. Salahov Şahin Rasim oğlu — 22. iyun 2012. Həsənov Ayaz Bünyad oğlu (polkovnik) — 25. iyun 2012. Daşqın Məzi oğlu Şikarov — 12. iyul 2012 Mahmud Nayfalı oğlu Quliyev — 12. iyul 2012. 2-ci dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə 3-cü dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə Ələsgərov Vəli Məmiş oğlu — general-mayor — 27. mart 2013 Məmmədov Tarverdi Məmməd oğlu — polkovnik — 27. mart 2013 Mirvətova Natəvan Mürsəl qızı — general-mayor — 27. mart 2013 İmanov Kamran Sultan oğlu — 7. may 2013 Tahirov Kərim Məhəmməd oğlu — 24. sentyabr 2013 Malik Xızır oğlu İsaqov — 25. sentyabr 2013 2-ci dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə Mustafayev Kərəm Nəriman oğlu — 24. iyun 2014 3-cü dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə Həsənov Elşən Bəşir oğlu — 27. mart 2014 Sayılov Şahin Ənvər oğlu — 27. mart 2014 Əliyev Məhərrəm Abış oğlu — 24. iyun 2014 Quliyev Rəhman Ramiz oğlu — 24. iyun 2014 Taptıqov Rövşən Ağagül oğlu — 24. iyun 2014 Baxşəliyev Məmmədhüseyn Yusif oğlu — 24. iyun 2014 Həsənov Məhəmməd Kərim oğlu — 24. iyun 2014 Həsənov Yaşar Əmirxan oğlu — 24. iyun 2014 Mürşüdov Dünyamalı Atamalı oğlu — 24. iyun 2014 Həşimov Polad İsrayıl oğlu — 24. iyun 2014 Vəliyev Mürsəl Əli oğlu — 22. avqust 2014 Nağıyev Sabir Nağı oğlu — 22. avqust 2014 Əliyev Bəhlul Lətif oğlu — 22. avqust 2014 Həsənov Həsən Zal oğlu — 1. sentyabr 2014. Quliyev Mədət Qəzənfər oğlu — 20. noyabr 2014. 2-ci dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə Novruzəli Davud oğlu Aslanov — 4. mart 2015 Alışanov Arif Nizam oğlu — 15. iyul 2015 3-cü dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə Babayev İntiqam Vaqif oğlu — 2. mart 2015 Hacıyev Fuad Hacı oğlu — 2. mart 2015 İsmayılov İsmayıl Sultan oğlu — 2. mart 2015 Rəhimov Mirkamil Pirəli oğlu — 2. mart 2015 Amaşov Əflatun Əhməd oğlu — 15. iyul 2015 İvanov Aleksandr Alekseyeviç — 15. iyul 2015 Məhərrəmov Nuşirəvan Umud oğlu — 15. iyul 2015 Səfərli Vüqar Müzəffər — 15. iyul 2015Abdullayev Vaqif idris oğlu 14. oktyabr 2015 Quliyev Tofiq Rəhman oğlu — 21. oktyabr 2015 3-cü dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə İsgəndərov Anar Camal oğlu — 11. yanvar 2016. Rəhimov İlqar Elxan oğlu — 2. fevral 2016. Qod Nisanov — 3. iyun 2016. Yusifov Vüqar Nürəddin oğlu 14. may 2016 Teymur Rzayev Rəsul oğlu — 1. iyun 2016 2-ci dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə Nemətov Azərpaşa Zəfər oğlu — 11. avqust 2017 2-ci dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə Quliyev Mədət Qəzənfər oğlu — 26. mart 2018 Orxan Sedyar oğlu Sultanov — 26. mart 2018 1-ci dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə Elmar Məmmədyarov — 9. iyul 2019 2-ci dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə Araz Əzimov — 9. iyul 2019 Hikmət Hacıyev — 9. iyul 2019 Həsən Həsənov — 9. iyul 2019 Ramiz Həsənov — 9. iyul 2019 Nadir Hüseynov — 9. iyul 2019 Xələf Xələfov — 9. iyul 2019 Hüseyn Quliyev — 9. iyul 2019 Vilayət Quliyev — 9. iyul 2019 Mahmud Məmmədquliyev — 9. iyul 2019 Hidayət Orucov — 9. iyul 2019 Hafiz Paşayev — 9. iyul 2019 Polad Bülbüloğlu — 9. iyul 2019 Həsən Zeynalov — 9. iyul 2019 1-ci dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə 1. Əkbərov İsmayıl Bayram oğlu — general-leytenant — 15. dekabr 2020 2. Sadiqov Rəşad Heydər oğlu – general-leytenant — 15. dekabr 2020 3. Şirinzadə Firuz Böyükağa oğlu – general-leytenant — 15. dekabr 2020 2-ci dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə Azadov. Vasif Nizami oğlu əsgər Qaçay oğlu – general-leytenant — 15. dekabr 2020 2. Hacıyev Ehram Arif oğlu – general-leytenant — 15. dekabr 2020 3. Tağı-zadə Fərhad Sabir oğlu – general-leytenant — 15. dekabr 2020 4. Əliyev Rasim Məmmədəli oğlu – general-mayor — 15. dekabr 2020 5. Nəcəfov Hial Əlimurad oğlu – general-mayor — 15. dekabr 2020 6. Verdiyev Elşən Ələkbər oğlu – general-mayor — 15. dekabr 2020 7. Əmirağayev İslam Şixzadə oğlu – polkovnik — 15. dekabr 2020 8. Qocayev Bağır İbrahim oğlu – polkovnik — 15. dekabr 2020 9. Qurbanov Abdulla Novruz oğlu – istefada olan polkovnik — 15. dekabr 2020 3-cü d��rəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə 1. Bəkirov Sübhan Kamal oğlu – kontr-admiral 2. Əliyev İkram Zülfü oğlu – general-mayor 3. Hüseynov Ayaz Əvəz oğlu – general-mayor 4. İbrahimov Elçin Zaur oğlu – general-mayor 5. Rzayev Mübariz Balağa oğlu – general-mayor 6. Şahverdiyev Mayıl Seminar oğlu – general-mayor 7. Abbasov Qiyas Abbas oğlu – polkovnik 8. Abdullayev Elçin Yaqub oğlu – tibb xidməti polkovniki 9. Abdullayev Eldəniz İkram oğlu – polkovnik 10. Abdullayev Oruc Mehralı oğlu – polkovnik 11. Abuzərli Natiq Zahid oğlu – polkovnik 12. Ağamalıyev Mehman Ağamalı oğlu – polkovnik 13. Babayev Münasib Balaca oğlu – polkovnik 14. Cavadov Fizuli Əlibram oğlu – polkovnik 15. Çobanov Roman Salman oğlu – tibb xidməti polkovniki 16. Daşdəmirbəyli Asif Tofiq oğlu – polkovnik 17. Dərgahlı Vaqif Rafiq oğlu – polkovnik 18. Əbilov Elşad İbrahim oğlu – polkovnik 19. Əhədov Azər Tahir oğlu – polkovnik 20. Əhmədəliyev Natiq Savalan oğlu – polkovnik 21. Əliyev Misir Əziz oğlu – polkovnik 22. Əyyubov Aydın Zeynəddin oğlu — polkovnik 23. Həsənov Məhərrəm Əşir oğlu – polkovnik 24. Həşimov Mahir Firudin oğlu – polkovnik 25. Hüseynov Naseh İbrahim oğlu – polkovnik 26. Hüseynov Oktay Ənvər oğlu – polkovnik 27. İbrahimov Elxan Paşa oğlu – tibb xidməti polkovniki 28. Qarayev Natiq Sahib oğlu – polkovnik — 15. dekabr 2020 29. Qasımov Cəlal Əbdülhəsən oğlu – polkovnik — 15. dekabr 2020 30. Qurbanov Rüfət Telman oğlu – polkovnik — 15. dekabr 2020 31. Məhərrəmov İdris Mustafa oğlu – polkovnik — 15. dekabr 2020 32. Məmmədov Əyyub Vəli oğlu – polkovnik — 15. dekabr 2020 33. Məmmədov Faiq Həmzəağa oğlu – polkovnik — 15. dekabr 2020 34. Məmmədov Şaiq Bilman oğlu – polkovnik — 15. dekabr 2020 35. Məmmədov Vüqar Məmmədhüseyn oğlu – polkovnik — 15. dekabr 2020 36. Mirzəyev Aşur Hacağa oğlu – polkovnik — 15. dekabr 2020 37. Mustafayev Siyavuş İnqilab oğlu – polkovnik — 15. dekabr 2020 38. Nağıyev Nağı Fərrux oğlu – polkovnik — 15. dekabr 2020 39. Nəbiyev Ağayar Bəxtiyar oğlu – polkovnik — 15. dekabr 2020 40. Nəsibov Bayram Nəsib oğlu – polkovnik — 15. dekabr 2020 41. Orucov Etibar Gülabbas oğlu – polkovnik — 15. dekabr 2020 42. Rəcəbov Yadigar Mütəllim oğlu – polkovnik — 15. dekabr 2020 43. Rzayev İntiqam Mənsim oğlu – polkovnik — 15. dekabr 2020 44. Tağıyev Mehman Məhəmmədəli oğlu – polkovnik — 15. dekabr 2020 45. Yusif-zadə Kənan Rafael oğlu – tibb xidməti polkovniki — 15. dekabr 2020 46. Zeynalov Zaur Ağaqardaş oğlu – polkovnik — 15. dekabr 2020 47. Abbasov Elməddin İslam oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 48. Baxşəliyev İlham Məhəmməd oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 49. Bəyalıyev Anar Ələsgər oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 50. Əhmədov Hikmət Məhəmmədəli oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 51. Əliyev Dilman Fərman oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 52. Ənnağıyev Valeh Şaiq oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 53. Əsgərov Əliyar Arif oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 54. Əsgərov Sərdar Ruhulla oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 55. Göyüşov Amil Niftalı oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 56. Heydərov Ruslan Malik oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 57. Həşimov Marif Oruc oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 58. Həziyev İbrahim Əsəd oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 59. Hüseynov Adəm Rəfail oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 60. Xəlilov Səməd Adil oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 61. İbrahimov Zaur Əfrasiyab oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 62. İsmayılov Anar Müslüm oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 63. İsmayılov Rizvan Movlud oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 64. Kamalov Emil Fəxrəddin oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 65. Qasımov Fikrət Çoban oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 66. Quluzadə Rəhim Qiyas oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 67. Qurbanov Elman Həsən oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 68. Qurbanov Sarvan Mikayıl oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 69. Məmmədov Coşqun Cəlil oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 70. Məmmədov Zaur Möhübbət oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 71. Məmmədrzayev Ruslan Əmrullayeviç – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 72. Muradov Seymur Nurəddin oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 73. Mustafayev İftixar Qədim oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 74. Müslümov Xəyal Fikrət oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 75. Nağıyev Mübariz Mirzə oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 76. Namazov Valeh Allahverdi oğlu ��� polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 77. Nəbiyev Anar Gülağa oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 78. Nuriyev Elçin Xaspolad oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 79. Nuriyev Ramin Sabir oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 80. Paşayev Ravil Zeynəddin oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 81. Rəhimov İlqar Əli oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 82. Şıxlinski Vüqar Zakir oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 83. Tahirov Novruz Yavər oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 84. Təhməzov Elman Ənvər oğlu – polkovnik-leytenant — 15. dekabr 2020 85. Abbasov Hüseyn Asif oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 86. Abdullayev Fuad Ziyəddin oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 87. Abdurahmanov Tərlan Zabit oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 88. Alxasov Elşən Rəhim oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 89. Aydəmirov Nihad Abdulhəmid oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 90. Bəkirov Fərid Cahangir oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 91. Cahangirov Rövşən Qiyas oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 92. Əhmədov Cavid Sevindik oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 93. Əhmədov Namiq Hajan oğlu – mayor (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 94. Əliyev Kamran İldırım oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 95. Əliyev Malik Təvəkkül oğlu – mayor (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 96. Əliyev Şahin Əli oğlu – tibb xidməti mayoru — 15. dekabr 2020 97. Əmirov Zakir Oruc oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 98. Əsədov Ziya Zahir oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 99. Fətəliyev Musayıl Eldar oğlu – mayor 100. Hacıyev Elgün Əmrulla oğlu – mayor 101. Hacıyev Elnur Yaqub oğlu – mayor (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 102. Hacıyev Şahmar Qabil oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 103. Hacıyev Teymur Ədalət oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 104. Hacıyev Vüsal Mübariz oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 105. Həsənov Emil Arif oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 106. Hümbətov Elsevər Elxan oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 107. Hüseynov Sabit Vəkil oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 108. İbadov Şahin İbad oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 109. İbrahimov Adil İbrahim oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 110. İslamov Zaur Şafidinoviç – mayor — 15. dekabr 2020 111. Kanalin Sergey Gennadiyeviç – mayor — 15. dekabr 2020 112. Qasımov Abbas Rza oğlu – mayor (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 113. Qasımzadə Vasif Arif oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 114. Qələmiyev Bəhruz Gülmirzə oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 115. Qocayev Mais Eyvaz oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 116. Qurbanov Mahir Məmmədşah oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 117. Qurbanov Rəşad Seyfi oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 118. Manafov Ağabala Elşad oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 119. Məmmədov Xəyal Ağabəy oğlu – mayor (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 120. Məmmədov Rəşad Akif oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 121. Məmmədov Yaqubəli Ağakərim oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 122. Mürsəliyev Sübhi Balamirzə oğlu – mayor (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 123. Nəsirov Sabir Səbran oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 124. Novruzov Anar Gülverdi oğlu – mayor (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 125. Ramazanov Anar Əlniyaz oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 126. Sadulov Ramil Yavid oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 127. Seyidov Mircəlal Mircəfər oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 128. Səfərov Rauf Ənvər oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 129. Sərkarov Yalçın Qafqaz oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 130. Tağıyev İsfəndiyar Məhbub oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 131. Tağıyev Ruslan Rüstəm oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 132. Vəliyev Rəşad Mübariz oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 133. Yediyarov Sakin Qəhrəman oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 134. Zeyniyev Nəsir Rəfail oğlu – mayor — 15. dekabr 2020 135. Abdullayev Bəhruz Yusif oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 136. Abdullayev Əlirza Abdulla oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 137. Abdullayev Rasim Vasif oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 138. Abdurrahmanov Vasif Sədrəddin oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 139. Ağayev Fəxrəddin Əlibala oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 140. Axundov Vüqar Hamlet oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 141. Cəfərov Səttar Eyvaz oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 142. Cəmiyev Aşur Bəybala oğlu – kapitan (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 143. Ələsgərov Əlvan Əsədulla oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 144. Əliyev Cahangir Pərviz oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 145. Əliyev Tural Əli oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 146. Feyziyev Tural Gülağa oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 147. Həsənov Natiq Sadık oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 148. Həsənov Səyyub Səftər oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 149. İsmayılov Kamran Vaqif oğlu – kapitan (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 150. Kazımov Toğrul Sahib oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 151. Kərimov Kənan Kərim oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 152. Qaragözov Mehman Həmdiyyə oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 153. Quliyev Şahmar Kəmaləddin oğlu – kapitan (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 154. Quluzadə Elnur Yusif oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 155. Manafov Vüqar İlham oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 156. Məmmədli Samir Nüsrət oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 157. Məmmədov Rəşad Xeybər oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 158. Məmmədov Seyran Qulu oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 159. Muradov Zaman Müqabil oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 160. Musayev Rəşad Tahir oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 161. Mustafayev Vaqif Nemət oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 162. Namazlı Emin Vidadi oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 163. Nəcəfov Samir Vətən oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 164. Orucov Soltan Yaqub oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 165. Ramazanov Veyis Bəxtiyar oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 166. Salahov Manşallah Zahid oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 167. Səfərov Zaur Sərraf oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 168. Səmədov Fərid Əlbaba oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 169. Tağıyev Elnur Aydın oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 170. Talıbov Aydın Mirbaba oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 171. Tapdıqov Asim Maarif oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 172. Vəliyev Şərif Şakir oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 173. Yusifov İlqar Ənvər oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 174. Yusubov Arif Əli oğlu – kapitan — 15. dekabr 2020 175. Abasov İdrak Nizaməddin oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 176. Abbasov Amil Zirəddin oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 177. Abbasov Əkrəm Zakir oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 178. Abbasov Xasməmməd Məftun oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 179. Ağayev Amal Qəhrəman oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 180. Allahverdiyev Səxavət İbrahim oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 181. Allahverdiyev Şamo Ramiz oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 182. Bababəy Şamil Nazim oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 183. Cəbiyev Rəhman Nurəli oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 184. Dibirov Həmzət Vüqar oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 185. Əhmədov Nayib Səməndər oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 186. Əhmədov Ravil Qurban oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 187. Əliyev Anar Məzahir oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 188. Əliyev Elməddin Əlsəddin oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 189. Əşrəfov Rəvan Rasim oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 190. Əzimov Nəriman İnqilab oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 191. Əzizov Elçin Əvəz oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 192. Əzizzadə Nurlan Məqsud oğlu – baş leytenant 193. Gözəlov Xalid Həsən oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 194. Hacıyev Arzu Fikrət oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 195. Hüseynov Orxan Bəhmən oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 196. Xəlilov Qəhrəman Tahir oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 197. Xuduyev Həbib Həsən oğlu – baş leytenant 198. İsayev Məmməd Qniyaz oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 199. İskəndərov Fərid Marat oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 200. Kərimli Elməddin Qurban oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 201. Kərimov İsmayıl Aydın oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 202. Qasımov Şöhrət Şakir oğlu – tibb xidməti baş leytenantı (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 203. Qiyaslı Cəmşid Hikmət oğlu – tibb xidməti baş leytenantı — 15. dekabr 2020 204. Quliyev Əzim Hamlet oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 205. Qurbanzadə Nihad Elçin oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 206. Maxsudov Əbdiləzim Duman oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 207. Mehdiyev Orxan Bəxtiyar oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 208. Məmmədov Səddam Rəcəb oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 209. Möhsünlü Cəmil Sultan oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 210. Muradov Qalib Qulu oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 211. Musayev Zeynalabdin Cavid oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 212. Nəcəfov Seymur Meydan oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 213. Nəhmətov Ceyhun Ehtiqad oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 214. Nəsibov Elməddin Süleyman oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 215. Nəzərov Fərhad Yaşar oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 216. Nurmətov Radik Nurmət oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 217. Ömərov Ramil Hidayət oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 218. Rüstəmov Azad Mahir oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 219. Rzazadə Gülməmməd Fərid oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 220. Süleymanov Zahid Vahid oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 221. Şirinov Fəhmin Məmməd oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 222. Zeynalov Dadaş Mübariz oğlu – baş leytenant — 15. dekabr 2020 223. Abbasov Murtuz Çingiz oğlu – leytenant (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 224. Abdulkərimli Hacı Mikayıl oğlu – leytenant — 15. dekabr 2020 225. Ağazadə Araz Ədalət oğlu – leytenant — 15. dekabr 2020 226. Dadaşov Fərdi Zabit oğlu – tibb xidməti leytenantı — 15. dekabr 2020 227. Əbdürrəhimli Habil Qabil oğlu – leytenant (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 228. Əhmədli Şahid Gülməmməd oğlu – leytenant (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 229. Əhmədov Elgün Ədalət oğlu – leytenant — 15. dekabr 2020 230. Əliyev Əmirulla Vahid oğlu – leytenant (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 231. Əlizadə Kamil Daşqın oğlu – leytenant — 15. dekabr 2020 232. Əmrahov Həbibulla Sahib oğlu – tibb xidməti leytenantı — 15. dekabr 2020 233. Hüseynov Anar Elman oğlu – leytenant — 15. dekabr 2020 234. İbrahimli Cavid Arif oğlu – leytenant — 15. dekabr 2020 235. İsmayılov Əflatun Tahir oğlu – leytenant — 15. dekabr 2020 236. İsmayılzadə Nicat Etibar oğlu – leytenant — 15. dekabr 2020 237. Kərimov Yusif Məhərrəm oğlu – leytenant — 15. dekabr 2020 239. Quluzadə Nihat Qasım oğlu – leytenant — 15. dekabr 2020 240. Məmmədli Toğrul Adil oğlu – leytenant — 15. dekabr 2020 241. Nuruyev Cavid Əşirəf oğlu – leytenant (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 242. Rzayev Murad Nizami oğlu – leytenant — 15. dekabr 2020 243. Səfərli Hüseyn Müşfiq oğlu – leytenant — 15. dekabr 2020 243. Şalbuzov Nail Çərkəs oğlu – leytenant — 15. dekabr 2020 244. Yusifov Abbas Mədəd oğlu – leytenant — 15. dekabr 2020 245. Mirzəxanov Ömər Roman oğlu — leytenant — 15. dekabr 2020 246. Zeynallı Mürsəl Ədalət oğlu – leytenant — 15. dekabr 2020 247. Abdullayev Anar Aydın oğlu – baş gizir — 15. dekabr 2020 248. Aslanov Rövşən Ənvər oğlu – baş gizir — 15. dekabr 2020 249. Azadov Lütfiyar Şəmil oğlu – baş gizir — 15. dekabr 2020 250. Bədirov Elnur Firudun oğlu – baş gizir — 15. dekabr 2020 251. Hüseynli İlqar Şəmiyyət oğlu – baş gizir (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 252. Xəlilov Şahin Bəxtiyar oğlu – baş gizir — 15. dekabr 2020 253. İsmayılov Ramazan İnqilab oğlu – baş gizir — 15. dekabr 2020 254. Kərimov Rahib Rabil oğlu – baş gizir — 15. dekabr 2020 255. Niftullayev Vasid Sadıq oğlu – baş gizir — 15. dekabr 2020 256. Yunusov Saməddin Yunis oğlu – ehtiyatda olan baş gizir — 15. dekabr 2020 256. Abdullayev Qaçay Dursunəli oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 257. Ağayev Vüsal Rafiq oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 258. Babazadə Mirmehti Mirhətəm oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 259. Eynullayev Elşad Suliddin oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 260. Əhmədov Natiq Rafiq oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 261. Əhmədov Rauf İbrahim oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 262. Ələkbərov Məhəmmədəli Bayram oğlu – gizir (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 263. Ələkbərov Niyaməddin İsrafil oğlu – gizir (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 264. Ələkbərov Səfərağa Cəfər oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 265. Əlisoltanov Vahid Tahir oğlu – gizir (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 266. Əliyev Raqif Əli oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 267. Əliyev Vüsal Məhəmmədəli oğlu – gizir (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 268. Əmirli Tofiq Şəmsəddin oğlu – gizir (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 269. Əsgərli Tərlan Miryağub oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 270. Həbilov İsrayıl Rövşən oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 271. İlyasov Rəşid Bəxtiyar oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 272. İsmayılov İsa Vaqif oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 273. Qasımov Baba Əhməd oğlu – gizir (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 274. Qasımov Vüsal Məhərrəm oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 275. Qazıyev Pərvin Akif oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 276. Qiyasov Fair Fikrət oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 277. Quliyev Səbuhi Nadir oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 278. Məmmədov Emin Vətən oğlu – gizir (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 279. Məmmədov Ravid Rantik oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 280. Mirzalıyev Nəcməddin Bulud oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 281. Nəcəfov Emin Məhərrəm oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 282. Rüstəmov Mehran Ağarəhim oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 283. Seydimov İsmayıl Qüdrət oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 284. Səmədov Nicat Şahin oğlu – gizir (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 285. Tağıyev Tural Tacəddin oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 286. Tarverdiyev Rəşid Aslan oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 287. Verdiyev Emin Tofiq oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 288. Vəliyev Sehran Nizami oğlu – gizir (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 289. Yavərli Cəbrayıl Murad oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 290. Yusifbəyli Yusif Sabir oğlu – gizir (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 291. Zeynalov Samiq Famil oğlu – gizir — 15. dekabr 2020 292. Abuzərov Elvin Sənhan oğlu – kiçik gizir — 15. dekabr 2020 293. Ağazadə Fərid Fuad oğlu – kiçik gizir — 15. dekabr 2020 294. Əliyarov Rəşad İntiqam oğlu – kiçik gizir — 15. dekabr 2020 295. Əliyev Müşfiq Şahin oğlu – kiçik gizir — 15. dekabr 2020 296. Fətullayev Saleh Zahid oğlu – kiçik gizir — 15. dekabr 2020 297. Həsənzadə Elşad Eldar oğlu – kiçik gizir — 15. dekabr 2020 298. Xosrovzadə İlkin Azay oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 299. İbrahimov Emil Etibar oğlu – kiçik gizir — 15. dekabr 2020 300. Qasımov Elmin İntiqam oğlu – kiçik gizir — 15. dekabr 2020 301. Qəhrəmanov Bayram Yasin oğlu – kiçik gizir — 15. dekabr 2020 302. Məhərrəmov Pərvin Arzu oğlu – kiçik gizir — 15. dekabr 2020 303. Mirzəyev Orxan Əsəd oğlu – kiçik gizir — 15. dekabr 2020 304. Muradov Bəhruz Daxil oğlu – kiçik gizir — 15. dekabr 2020 305. Rəhimov Kənan Vasif oğlu – kiçik gizir — 15. dekabr 2020 306. Rzalı Daşqın Elşad oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 307. Süleymanov Yusif Ruhulla oğlu – kiçik gizir — 15. dekabr 2020 308. Şıxıyev Səyyad Abdul oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 309. Talıbov Təbriz Məhrəməli oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 310. Yunusov Seyfur Zahid oğlu – kiçik gizir — 15. dekabr 2020 311. Zöhrablı Təbriz Atamoğlan oğlu – kiçik gizir — 15. dekabr 2020 312. Məmmədov Saleh Mustafa oğlu – baş çavuş (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 313. Əsgərov Əsgər Bayram oğlu – çavuş — 15. dekabr 2020 314. İbrahimov İsrafil Zülfiqar oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 315. İsgəndərov Bəhruz Abbas oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 316. Kərimov Mərhamət Məzahir oğlu – kiçik çavuş — 15. dekabr 2020 317. Quluzadə Orxan Pirverdi oğlu – kiçik çavuş — 15. dekabr 2020 318. Məmmədov Şəhruz Şirməmməd oğlu – kiçik çavuş — 15. dekabr 2020 319. Şükürov Əziz Kamal oğlu – kiçik çavuş — 15. dekabr 2020 320. Əliyev Zamiq Ərşad oğlu – baş əsgər — 15. dekabr 2020 321. Mirzəxanov Ömər Roman oğlu - 321. Cəfərov Vüsal Sərhədxan oğlu – əsgər (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 322. Hüseynov Nicat Adil oğlu – əsgər (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 323. İbrahimov İmaməli Elman oğlu – əsgər (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 324. Kirxlarov Nazim Nadır oğlu – əsgər (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 325. Quliyev Zaman Muxtar oğlu – əsgər — 15. dekabr 2020 326. Mahmudzadə Səid Səlim oğlu – əsgər — 15. dekabr 2020 327. Musayev Siruz Firuz oğlu – əsgər — 15. dekabr 2020 328. Nazarov İsmayıl Qeys oğlu – əsgər — 15. dekabr 2020 329. Orucov Səbuhi Vahid oğlu – əsgər (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 330. Rüstəmov Zaman Turab oğlu – əsgər — 15. dekabr 2020 331. Seyid-zadə Mirhüseyn Miryunis oğlu – əsgər (ölümündən sonra) — 15. dekabr 2020 2-ci dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə İbrahimov Elçin Zaur oğlu – general-leytenant Abuzərli Natiq Zahid oğlu – general-mayor 3-cü dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni ilə Əliyev Rəsul Rasim oğlu – polkovnik Nağıyev Məhəmməd Biladon oğlu – polkovnik Rəhimov Rəşad Manaf oğlu — polkovnik Rəhmanov Elşən Sabir oğlu – polkovnik Abdullayev Anar Arif oğlu – polkovnik-leytenant Səfiyev Mübariz Məhəmməd oğlu – mayor Səlimov Fərhad Mehman oğlu — kapitan Aslanov Sahil Əhliman oğlu — 07 noyabr 2023 tarixli fərman ilə Əliyev Azər Əli oğlu – general-leytenant Ələkbərov Babək Mürsəl oğlu – general-mayor Əliverdiyev Vüqar Əfqan oğlu – general-mayor Hüseynov Tofiq Vaqif oğlu – general-mayor Qarayev Nicad Kamandar oğlu – general-mayor Lətifov İlqar Zakir oğlu – general-mayor Muradov İnqilab Heydər oğlu – general-mayor Zeynalov Zaur İlham oğlu – general-mayor Abdullayev Səbuhi Salam oğlu – polkovnik Ağabalayev Kamran Hacıəli oğlu – polkovnik Ağagülov Şəhriyar Etibar oğlu – polkovnik Ağasiyev Ruslan Dünyaməddin oğlu – polkovnik Dadaşov Bəhruz Bəxtiyar oğlu – polkovnik Hacıyev Allahverdi Hacı oğlu – polkovnik Hümbətov Emin Zakir oğlu – polkovnik Hüseynov Telman Əsgər oğlu – polkovnik İbrahimov Pərviz Bəhram oğlu – polkovnik Qədirov Kamran Vaqif oğlu – polkovnik Quliyev Elfan Şakir oğlu – polkovnik Musayev Telman Qurban oğlu – polkovnik Pirməmmədov Pərviz Tofik oğlu – polkovnik Sanayev Elşən Tərlan oğlu – polkovnik Səfərov Yaşar Rafiq oğlu – polkovnik Səlimov Şamxal Naid oğlu – polkovnik Şamilov Taleh Səməd oğlu – polkovnik Abdulov Elnur Taməddin oğlu – polkovnik-leytenant Abdurəhmanov Bəhruz Aydın oğlu – polkovnik-leytenant Eminov Elimdar Həsən oğlu – polkovnik-leytenant Əhmədov Cahid Ələkbər oğlu – polkovnik-leytenant Əliyev Elgün Aqil oğlu – polkovnik-leytenant Əliyev Ramiq Sirac oğlu – polkovnik-leytenant Əliyev Zauri Ramis oğlu – polkovnik-leytenant Əmrahov Rafiq Teymur oğlu – polkovnik-leytenant Hüseynov Rəşad Rəhim oğlu – polkovnik-leytenant (ölümündən sonra) İbrahimov İlkin Ələkbər oğlu – polkovnik-leytenant Qarayev Cavidan Nazim oğlu – polkovnik-leytenant Quluzadə Orxan Xalıqverdi oğlu – polkovnik-leytenant Mustafayev İskəndər Osman oğlu – polkovnik-leytenant Orucəliyev Vidadi İmaməli oğlu – polkovnik-leytenant Rüstəmov Vüsal Rüstəm oğlu – polkovnik-leytenant (ölümündən sonra) Şadmanov Əkrəm Yunus oğlu – polkovnik-leytenant (ölümündən sonra) Babayev İbrahim Telman oğlu – mayor Cəbrayılov Elmas Ələmdar oğlu – mayor Dadaşov Elnur Bəxtiyar oğlu – mayor Əliyev Elvin Taleh oğlu – mayor Hacıyev Pərvin Aleksandr oğlu – mayor Xammədov Eldar Həsən oğlu – mayor İsmayılov Qasım Əhməd oğlu – mayor Qasımov Sənan Fərman oğlu – mayor (ölümündən sonra) Qasımov Vüqar İlqar oğlu – mayor Nəcəfov Nahid Səfərəli oğlu – mayor Rəhimov Elşən Nizami oğlu – mayor Səmədov Xəyyam Mirazim oğlu – mayor (ölümündən sonra) Şixnəbiyev Renat Güləmməd oğlu – mayor Təhməzov Ceyhun Mirzəbaba oğlu – mayor Balabəyli Elcan Vasif oğlu – kapitan (ölümündən sonra) Eyvazov Vüqar Eyvaz oğlu – kapitan (ölümündən sonra) Ələkbərli Oqtay Taleh oğlu – kapitan Əliyev Elvin Gülməmməd oğlu – kapitan (ölümündən sonra) Əmirov Turxan İbad oğlu – kapitan Ənvərli Sahil Əli oğlu – kapitan Güləhmədov Tərlan Təzəxan oğlu – kapitan Hüseynov Vüqar İlqar oğlu – kapitan Xələfli Ülvi Şahin oğlu – kapitan İbrahimov Ramid Mubariz oğlu – kapitan Kazımov Aqil Adil oğlu – kapitan Qəmbərov Əmiralı Cəfəralı oğlu – kapitan Məmmədov Tariyel Hamlet oğlu – kapitan Nəbiyev Fərid Xudatoviç – kapitan Nəcəfbəyli Ülvi Əjdər oğlu – kapitan Sultanov Xəlfəli Böyükağa oğlu – kapitan (ölümündən sonra) Abasov Ceyhun Vidadi oğlu – baş leytenant Abbasov Ruslan Əbilfət oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Abbasov Zamin Xaqani oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Ağayev Rəsul Avtandil oğlu – baş leytenant Allahverdiyev Əhliman Kamran oğlu – baş leytenant Daşdəmirov Sahib Natiq oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Ədilzadə Ədil Rövşən oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Ələkbərov Ravil Rövşən oğlu – baş leytenant Əliquliyev Vəli Göydəniz oğlu – baş leytenant Əliyev Ariz Anar oğlu – baş leytenant Əmiraslanov Məlik Hidayət oğlu – baş leytenant Əmrahlı Rəqabət Eynullah oğlu – baş leytenant Əsədov İnşalla Hüseyn oğlu – baş leytenant Həsənov Kərəm Akif oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Həsənov Yusif Elşən oğlu – baş leytenant İbrahimli Elçin Sadiq oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) İsmayılov Tağıyar Elşad oğlu – baş leytenant Qasımov İbrahim Malikəjdər oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Qənbərov Asim Yusif oğlu – baş leytenant Məmmədov Taleh Arif oğlu – baş leytenant Tağıyev Kənan İbrahim oğlu – baş leytenant Yusifli Şəmistan Şükran oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Ağalı Pərviz Adibəy oğlu – leytenant Bayramov Tapdıq Namiq oğlu – leytenant (ölümündən sonra) Əliyev Şəhriyar Bəxtiyar oğlu – leytenant (ölümündən sonra) İsayev İsmayıl Çərkəz oğlu – leytenant (ölümündən sonra) Məmmədli Elxan Ələkbər oğlu – leytenant (ölümündən sonra) Məmmədov Röyal Asif oğlu – leytenant (ölümündən sonra) Mustafazadə Çərkəz Əvəz oğlu – leytenant Səmədov Elçin Akif oğlu – leytenant (ölümündən sonra) Yusibli Nofəl Yusib oğlu – leytenant (ölümündən sonra) Bəkirov Rafiq Səlim oğlu – kiçik leytenant Həmidli Mikayıl Vüqar oğlu – kiçik leytenant (ölümündən sonra) İsmayılov Vüqar Məmmədqasım oğlu – kiçik leytenant (ölümündən sonra) Qasımov Qərib Şahbaz oğlu – kiçik leytenant (ölümündən sonra) İbrahimov Elnur Səxavət oğlu – baş gizir (ölümündən sonra) Məmmədov Səxavət Tərlan oğlu – baş gizir Abbaszadə Emin Faiq oğlu – gizir (ölümündən sonra) Abdullayev Cavid Hüseyn oğlu – gizir Bayramov İxtiyar Bayram oğlu – gizir (ölümündən sonra) Bilalov Sərxan İsmət oğlu – gizir (ölümündən sonra) Cəfərov Oleq Qlıç oğlu – gizir (ölümündən sonra) Əhmədov Elvin Qələndər oğlu – gizir (ölümündən sonra) Əhmədov Vüsal İlqar oğlu – gizir (ölümündən sonra) Əliyev Elməddin Dövlət oğlu – gizir (ölümündən sonra) Həsənov Şamil Şiraslan oğlu – gizir (ölümündən sonra) Hüseynov Məhərrəm Ələşrəf oğlu – gizir (ölümündən sonra) Xanəliyev İsmayıl Ziyad oğlu – gizir (ölümündən sonra) Xəlilov Yusif Məmmədrza oğlu – gizir (ölümündən sonra) İsmayılov Xəyyam Arif oğlu – gizir Qədirov Cahangir Səfərəli oğlu – gizir Quliyev Nəcməddin Natiq oğlu – gizir (ölümündən sonra) Museyibli İsgəndər Qənbər oğlu – gizir (ölümündən sonra) Mustafayev Hüseyn Əli oğlu – gizir (ölümündən sonra) Rəcəbov Vaqif Yaqub oğlu – gizir (ölümündən sonra) Rəhimov Ramil Sucəddin oğlu – gizir (ölümündən sonra) Şabıyev Seymur Sabir oğlu – gizir (ölümündən sonra) Şəmşiyev İlham Şakir oğlu – gizir (ölümündən sonra) Şixəliyev Ceyhun Oktay oğlu – gizir (ölümündən sonra) Şirməmmədov Rusif Ramiz oğlu – gizir Şükürlü Xalid Alişan oğlu – gizir Tağıyev Əli Azad oğlu – gizir (ölümündən sonra) Teymurov Rəsul Yusif oğlu – gizir (ölümündən sonra) Zeynallı Rəşid Mədət oğlu – gizir (ölümündən sonra) Əhmədov Rizvan Niyazı oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra) Hüseynov Ramin Rövşən oğlu – baş çavuş (ölümündən sonra) Hüseynov Şikar Hüseyn oğlu – baş çavuş (ölümündən sonra) Ağaşirinov Baloğlan Şahin oğlu – çavuş Əlibəyov Əlibəy Mirkərim oğlu – çavuş (ölümündən sonra) Əliyev Vidadi Rizvan oğlu – çavuş Əliyev Zahir Sədi oğlu – çavuş (ölümündən sonra) Həsənov Həsən Zabit oğlu – çavuş (ölümündən sonra) İmamaliyev Etibar Hicran oğlu – çavuş (ölümündən sonra) Qədirov Amid Qurban oğlu – çavuş (ölümündən sonra) Rəsulov Nurəddin Akif oğlu – çavuş (ölümündən sonra) Rüstəmli Bəhruz Malik oğlu – çavuş (ölümündən sonra) Sumbatzadə Vüsal Barat oğlu – çavuş (ölümündən sonra) Abdullayev Asim Cavanşir oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Ağcabəyov Tural Təbriz oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Cəfərov Mahir Asif oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Əhmədov Vilayət Dilafət oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Əhmədov Yusif Ələsgər oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Əliyev İlham Həmzağa oğlu – kiçik çavuş Əliyev Ramil Şakir oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Əliyev Toğrul İlyas oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Qarayev Elmin Rafət oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Qəhrəmanov Əlimərdan Səməd oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Mehdiyev Süleyman Mənsur oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Məmmədov Samir Məmməd oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Məmmədzadə Fazil Səyyar oğlu – kiçik çavuş Mirzəzadə Mirzəəli Kamran oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Nadirli Elvin Yurik oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Nurməhəmmədov Ramazan Nurəhmədoviç – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Soltanbəyli Tamerlan İmran oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Vahabov Vüsal İbrahim oğlu – kiçik çavuş Səfiyev Allahverdi Səfi oğlu – baş əsgər (ölümündən sonra) Abbasov Mehti Əmrah oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Abuşov Habil Qulam oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Ağaxanov Osman Qədim oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Ağayev Ceyhun Etibar oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Ağayev Kənan Vahid oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Axundov Murad Xidir oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Alıyev Fərid Tofiq oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Arzullayev Murad Təvəkkül oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Aslanov Sahil Əhliman oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Babaşov Ucal Nərbala oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Babayev Sahil Sarıbala oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Beydiyev Röyal Nəsib oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Bədəlov Oruc Arif oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Canbaxışov Xəyal Xeyrulla oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Cəfərov Elşad Malik oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Cəfərov Rəvan Məhəmmədəli oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Cəlilov Devid Raufoviç – əsgər (ölümündən sonra) Dünyamalıyev İslam Teymur oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Dünyamalıyev Rüstəm Nərman oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Eynəliyev Samrad İkram oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Eyyubov Murad Bəxtiyar oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Əhədov Eltac Əjdər oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Əkbərov Şahid Natiq oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Ələkbərov Ramal Elnur oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Ələmmədov Xanbaba Ceyhun oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Əlişanov Ağami Mehman oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Əliyev Altun Tağı oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Əliyev Cavid Ceyhun oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Əliyev Orxan Eldar oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Əliyev Səbuhi Tahir oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Əliyev Sərxan Rabil oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Əliyev Talıb Elman oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Əlizadə Tuncay Nicad oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Əmirov Tural Mətləb oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Əsədov Əlibala Əli oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Əzizalıyev Seymur Teyyub oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Fətizadə Fəti Ağamoğlan oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Heybətov Serqey Ramin oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Həmidov Şamxal Musa oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Həsənli Ərzulla Mübariz oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Həsənov Amin İlqar oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Həsənov Emral Vüqar oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Hüseynov Məhəmməd Şəfahət oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Hüseynov Səbuhi Məhbub oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Hüseynzadə Mirmusa Vüqar oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Hüseynzadə Ramazan Həmdulla oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Xankişiyev Elşən Elşad oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Xanməmmədov Hüseyn Mayis oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Xələfov Tapdıq Vidadi oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Xəlilli Məhəmməd İlqar oğlu – əsgər (ölümündən sonra) İdrisov Bəxtiyar İxtiyar oğlu – əsgər (ölümündən sonra) İskəndərov Murad Əlağa oğlu – əsgər (ölümündən sonra) İsmiyev Zeynal Mustafa oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Kəlbiyev Əkrəm Faiq oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Kərimov Elnur Adil oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Köklərov Sərxan Eyvaz oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Qafarov Savalan İsfəndiyar oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Qarayev İlkin Yusif oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Qardaşzadə Elsevər Rakif oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Qasımlı Nicat Elşən oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Qasımov Cahan Xəqani oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Qasımov Hacıəli Tahir oğlu – əsgər Qasımov Kamal Hüseyn oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Qasımzadə İnqlab Füzuli oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Qayibov Elvin İkram oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Qəhrəmanov Sadiq Sakit oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Qəhrəmanov Sənan Nəsimi oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Qiyaslı Davud Telman oğlu – matros (ölümündən sonra) Lətifov Elməddin Qabil oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Manafov Qiyas Ramil oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Mehdizadə Mirpaşa Yaqub oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Mehtiyev Şəhriyar Mübariz oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Məhərrəmov Cavad Sadiq oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Məhərrəmov Mayis Füzuli oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Məmmədəliyev Niyazi Samir oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Məmmədhəsənov Qasim Bilal oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Məmmədov Azər Sulduz oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Məmmədov Eltun Vüqar oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Məmmədov Ramil Habil oğlu – matros (ölümündən sonra) Məmmədov Samir Aqil oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Mikayılov Ülvi Bəhruz oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Miriyev Mirismayıl Kamil oğlu – əsgər Mirzəyev Əlmirzə Ağamirzə oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Mirzəyev Sənan Vüqar oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Mustafayev Nihat Asəf oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Mustafazadə Vəli Ceyhun oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Nəbiyev Fərid Kamran oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Nəsibov Aqşin Vasif oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Nəsibov Hüseyn Əfqan oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Nəzərli Nicat Mubariz oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Novruzzadə Hüseyn Faiq oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Orucov Dağbəyi Sabay oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Orucov Musa Elmar oğlu – əsgər Rzayev İqbal İlham oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Rzayev Ramil Elçin oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Sadıqov Ceyhun Niyaməddin oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Sadıqov Neman Bəhrəm oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Sadıqov Samir Cəbrayıl oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Salmanov Elçin Habil oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Seyidov Tural İslam oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Səfərov Cavid Rövşən oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Səfərov Gökhan İlqar oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Səmədov Camal Vüqar oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Süleymanlı Nail Səfər oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Süleymanov Elmət Rafiq oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Süleymanov Elşad Məmməd oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Şəhriyarov Vüsal Təbiət oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Tağızadə Cahangir Qurban oğlu – matros (ölümündən sonra) Tanırverdiyev Amil Elşən oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Təhməzov Mirəli Mirfəttah oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Vəlizadə Rəşad Elşən oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Vəlizadə Rəşad Rasim oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Yunusov Eltun Cavanşir oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Zamanlı Əhməd Azad oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Ziyadov Cəsarət Zaur oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Zülfüqarov Cavid Cavanşir oğlu – əsgər (ölümündən sonra) 2-ci dərəcəli “Vətənə xidmətə görə” ordeni Mübariz Qəhrəman oğlu Qurbanlı – Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Həmçinin bax ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni Azərbaycan Respublikasının orden və medalları ilə təltif edilənlərin siyahıları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=211521
-"""Wall Street"" Jurnalı","The Wall Street Journal — Nyu-Yorkda yerləşən ABŞ mərkəzli biznes yönümlü ingiliscə beynəlxalq qəzetdir. Qəzet Asiya və Avropa əlavələri ilə birlikdə, Nyus Qrupun bir bölməsi olan Dov Cons&Company tərəfindən həftədə altı dəfə yayınlanmaqdadır. Qəzet internət səhifəsi formatında da yayınlanmaqdadır. Qəzet 8 iyul 1889-cu ildə Çarlz Dov, Edvard Cons və Çarlz Bərqstresser tərəfindən qurulduğu gündən bu vaxta qədər daimi nəşr olunmuşdur. The Wall Street Journal, Amerika Birləşmiş Ştatlarının ən böyük qəzetlərindən biridir. Nyus Qrupa görə, Fond Birja komissiyasının iyul 2017 10-K sənədləşməsində 2.227 milyon nəşri olduğu müəyyən edildi. 2017-ci ilə qədər 37 Pulitzer mükafatı qazanmış qəzet adını Aşağı Manhettinin maliyyə bölgəsi olan Vall Stritdən alır.Dərgi həm də əslində üç ayda bir nəşr olunurdu. 2014-cü ilədək 12-ə qədər lüks və yaşam yönümlü tirajı olan dərgilərini WSJ təqdim etdi. Qəzet 1996-cı ildən online versiyada da xidmət edir. Təsis edilməsi Dərginin yayıncısı olan Dow Jones & Companynın ilk nəşrləri, 1880-ci illərin əvvəllərində fond birjasındakı traderlara gün boyu təslim edilən""flimsies"" adlı qısa xəbər blütenləri idi.. Daha sonra, Müştərilərin Günortadan Sonra Məktubu (the Customers' Afternoon Letter. Reporters) olaraq adlandırılan günlük özətdə topladılar. Müxbirlər Çarlz Dov, Edvard Cons ve Çarlz Berqstresser tərəfindən 8 iyul 1889-cu ildə ilk dəfə yayınlanan The Wall Street Journal qəzet olaraq nəşr olunmağa başladı ve Dov Cons Xəbər servisi telqrafla əlaqələndirilməyə başladı. 1896-cı ildə ""Dov Cons Sənaye İndeksi"" rəsmi başladıldı. Nyu-York fond birjasında hissə sənədi ve təhvil qiyməti bir neçə indeksdən ilki oldu. 1899-cu ildə, bu gün hələ də nəşr olunan qəzetin Review & Outlook bölümü ilk olarak Çarlz Dov tərəfindan yazılmışdır. Jurnalist Klarens Barron şirketi 1902-ci ildə 130.000 ABŞ Dolları qarşılığında satın aldı; Tiraj sayı təxmini 7.000 ətrafındaydıı, ancaq 1920-ci illlərin sonunda 50.000-ə çatdı. Barron ve digər idarəçilər, iş mətbuatının ilk günlərində bir yenilik olan qorxusuz, azad bir maliyyə atmosferi yaratmaq mövzusunda birləşdilər. 1921-ci ildə , ABŞ-nin öncülərindən olan iqtisadi xəbər blütenini Barron qurdu. Barron, 1928-ci ildə dünyasını dəyişdi və fond birjasına ABŞ-dəki böyük böhran yüksək dərəcədə təsir etdi . Barronun nəvələri, Bankroft ailəsi 2007-ci ilə qədər şirkəti idarə etməyə davam etdi. The Wall Street Journal — ABŞ-nin biznes mərkəzli, New York şəhərində yerləşən ingilisdilli beynəlxalq gündəlik qəzetidir. Jurnal, Asiya və Avropa nəşrləri ilə yanaşı, Dow Jones & Company, News Corp şirkətinin bölümü tərəfindən həftədə altı gün dərc olunur. Qəzet yayım formatında və online olaraq nəşr olunur. Jurnal, Charles Dow, Edward Jones və Charles Bergstresser tərəfindən 8 iyul 1889-cu ildən etibarən davamlı olaraq çap edilmişdir. The Wall Street Journal, ABŞ-də yayımlanan ən böyük qəzetlərdən biridir. News Corp-in məlumatına görə, 2017-ci ilin iyun ayında Qiymətli Kağızlar və Borsalar Komissiyasına təqdim edilən 10-K filinqində jurnal, ABŞ Günü 1,7 milyon ilə müqayisədə, 2017-ci il tarixindən etibarən 2.277 milyon nüsxə (təxminən 1.270.000 ədəd rəqəmsal abunəlik daxil olmaqla) tirajı keçirmişdir. 2017-ci ilə qədər 37 Pulitzer mükafat qazanan qəzet, Aşağı Manhattan Maliyyə Bölgəsinin mərkəzindəki Wall Street adını daşıyır. Jurnal həmçinin 2014-cü ildən etibarən başlanılan və 2014-cü ildən etibarən 12 məsələlərə qədər genişlənmiş WSJ lüks xəbərlər və həyat tərzi dərgisini dərc edir. 1996-cı ildən onlayn versiyası da mövcuddur. Jurnal 1940-cı illərdə Amerika Birləşmiş Ştatları və Nyu-Yorkdakı maliyyə qurumları üçün sənaye genişləndirilməsi zamanı müasir forma və önəmini aldı. Bernard Kilgore, 1941-ci ildə kağızın redaktoru və 1945-ci ildə şirkətin icraçı direktoru seçilib, nəticədə Jurnalın rəhbəri olaraq 25 il çalışdı. 1967-ci ildə Kilqorun ölümü zamanı 1941-ci ildə 33.000-dən 1,1 milyon dollara qədər olan dövriyyəsinə gətirib çıxaran ""Hansı Xəbərlər"" bölümü və onun milli tədarük strategiyası ilə kağızın ikonik ön səhifə dizaynının memarı idi. 1947-ci ildə kağız, William Henry Grimes'in redaksiyaları üçün ilk Pulitzer mükafatını qazandı.. 1967-ci ildə Dow Jones Newswires, Birləşmiş Ştatlar xaricində böyük bir genişləndirməyə başladı, nəticədə jurnalistləri Avropa, Asiya, Latın Amerikası, Avstraliya və Afrikanın ən böyük maliyyə mərkəzlərində yerləşdirildi. 1970-ci ildə Dow Jones, Ottaway qəzetini satın aldı. Daha sonra adı ""Dow Jones Local Media Group"" olaraq dəyişdirildi..1971–200 1997-ci illərdə ""Factiva"", ""Wall Street Journal Asia"", ""The Wall Street Journal Europe"", WSJ veb səhifəsi, Dow Jones Indexes, MarketWatch və ""WSJ Weekend Edition"" daxil olmaqla bir sıra lansmanlar, "". 2007-ci ildə News Corp Dow Jones şirkətini satın aldı. WSJ, lüks bir həyat tərzi dərgisi kimi 2008-ci ildən nəşr olunmağa başladı. Internet genişləndirilməsi The Wall Street Journal Online qəzetinin komplekti 1996-cı ildə istifadəyə verilmişdir və başlanğıcdan yalnız abunəliyə daxil olmuşdur. 2003-cü ildə Dow Jones Journal of Circulation hesabatlarında Audit Bürosu ilə birgə Jurnalın çap və onlayn abunəçilərinin hesabatlarını birləşdirməyə başlamışdır. 2007-ci ildə ümumilikdə 980.000 ödənişli abunəçiyə sahib olan Web-də ən böyük ödənişli abunə haqqı xəbər saytı hesab edildi. O zamandan bəri online abunəlik, qismən abunə haqqının artması səbəbiylə düşdü və 2010-cu ilin mart ayında 400.000 olaraq bildirildi. may 2008-ci ildə The Wall Street Journal'ın onlayn nəşrinə illik abunəliyə abunə olmayan abunəçilər üçün 119 dollar çap nəşri. 2013-cü ilin iyun ayına qədər, onlayn nəşrdə abunə haqqının aylıq dəyəri 22,99 $ və ya 275,88 ABŞ dolları idi, təqdimat təklifləri istisna olmaqla. 30 noyabr 2004-cü ildə, Oasys Mobile və The Wall Street Journal istifadəçilərinə mobil telefonları vasitəsilə Wall Street Journal Online-dan məzmuna giriş imkanı verəcək bir proqram yayımladı.The Wall Street Journal qəzetinin bir çoxu Dow Jones sindikatına üzv olan pulsuz onlayn qəzetlər vasitəsilə əldə edilə bilər. Pulitzer mükafat qazanan hekayələri 1995-ci ildən Pulitzer internet saytında pulsuz olaraq təqdim olunur. Dizayn dəyişiklikləri Etiketin sonunda olması unikal xüsusiyyətdir.5 sentyabr 2006-cı ildə Jurnalın ilk səhifəsində reklam yerləşdirilib. Bu, 2005-ci ilin sonunda Avropa və Asiya nəşrlərində ön səhifə reklamlarının təqdimatını izlədi.Yarım əsr üçün demək olar ki, eyni cədvəllərin yerləşdirilməsindən sonra — həmişə altı sütun, birinci və altıncı sütunların günün ən yaxşı hekayələri ilə, ikinci və üçüncü ""Hansı Xəbərlər"" digesti, ""A-hed"" xüsusiyyət hekayəsi dördüncü (""hed"" başlığı üçün jargon olan) və beşinci kolondakı temalı həftəlik hesabatlar — kağız 2007-ci ildə geniş yayılmış genişliyi 15-dən 12 düymə azaldırdı. Xəbər dizayn danışmanı Mario Garcia dəyişikliklər üzərində əməkdaşlıq etdi. Dow Jones, The Wall Street Journal qəzetlərinin hər birində qəzet qiymətlərində illik 18 milyon ABŞ dolları qənaət edəcəyini söylədi. Bu hərəkət, ""A-hed"" ni ənənəvi yerdən itələyərək, bir sütun ssenarisini aradan qaldırdı (baxmayaraq ki, kağız hazırda ön səhifənin sağ tərəfində quşqulu bir xüsusiyyət hekayəsini ehtiva edir,. Kağız hələ də 1979-cu ildə təqdim edilən və ilk olaraq Kevin Sprouls tərəfindən yaradılmış, çarxlar adlanan mürəkkəb nöqtələr şəkillərini istifadə edir. Jurnal hələ ağır şəkildə karikaturaların istifadəsini, xüsusən də Ken Fallinin, Peggy Noonan, o vaxtdan bəri öldüyü xəbərçi Tim Russert'i xatırladığı zaman istifadə edir. Renkli fotoşəkillər və qrafiklərin istifadəsi daha çox ""həyat tərzi"" bölmələrinin əlavə edilməsi ilə son illərdə daha çox yayılmış hala gəlmişdir. İnformasiya Agentliyi Mayın 2-də News Corporation, Dow Jones üçün tələb olunan bir devralma təklifi etdi, ABŞ dolları üçün səhmdar üçün satdığı səhm üçün 60 ABŞ dolları təklif etdi. Bancroft ailəsi, səsvermə səhmlərinin 60 faizindən çoxunu nəzarət altına aldı, əvvəlcə təklifi rədd etdi, lakin sonradan mövqeyini yenidən nəzərdən keçirdi.Üç ay sonra, 1 avqust 2007-ci ildə News Corporation və Dow Jones qəti birləşmə müqaviləsi imzaladı. Wall Street Journal Wall Street Journal-a, Fox News Channel, maliyyə şəbəkəsi birliyi və Londonun The Times qəzetinə daxil olan Rupert Murdoch'un xəbər imperiyasına, New York Post-da New York Post-da Fox flaqman stansiyası WNYW (Kanal 5) və MyNetworkTV qabaqcıl WWOR (Kanal 9).2011-ci ildə The Guardian, jurnalın Avropalı satışların 16% -ni satın almaq üçün İcra Öyrənilməsinə dair Tərəfdaşlıq ödəməsi ilə, Jurnalın Avropa satış nömrələrini süni şəkildə şişirdirdiyini sübut etdi. Bu şişirdilmiş satış nömrələri, reklamverenler onlar daha çox oxucuya çatdıqlarını düşündükləri kimi, Şişirdilmiş reklam dərəcələrini də zənginləşdirməyə imkan verdi. Əlavə olaraq, Jurnal ""İcra Öyrənilməsinə dair Tərəfdaşlıq"" adlı məqalələri yayınlamağa razılıq verdi. Belçika Wall Street Journal əməkdaşı Gert Van Mol, Dow Jones CEO'su Les Hinton'a şübhəli bir tətbiq haqqında məlumat verdikdən sonra iddia işıq üzü gördü. Nəticədə, sonra Wall Street Journal Europe CEO'su və Publisher Andrew Langhoff, qəzetin bu mövzuda iştirak edən bir iş tərəfdaşlarından birini əhatə edən təzyiqli jurnalistləri tapdıqdan sonra işdən çıxarıldı. 2011-ci ilin sentyabr ayından etik davranış nəticəsində yaranan bütün online məqalələr, Wall Street Journal-ın dərc edilməsini daşıyır. Xüsusiyyətlər 1980-ci ildən bu jurnal bir çox bölmələrdə dərc edilmişdir. Jurnalın səhifəsində bir dəfə 96 səhifəyə qədər bir məsələ var, ancaq reklamın endüstri daxilində azalması ilə, 2009–10-cu illərdə daha çox qəza başına 50–60 səhifə dərc olundu. Daimi planlaşdırılmış bölmələr::",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=571491
-"""Wow!"" siqnalı","Wow! siqnalı — 15 avqust 1977-ci ildə SETI layihəsi çərçivəsində kosmosdan təsbit edilən radio siqnalı. Sadəcə 72 saniyə davam edən bu siqnalı Dr. Cerri Ehman (Jerry R. Ehman) tərəfindən Ohio Dövlət Universitetinə aid Big Ear (Böyük Qulaq) radioteleskopunda kiçik zolaqlı bir radio siqnalı olaraq təyin edilmişdir. Siqnal dünya xaricindən və hətta günəş sistemi xaricindən olan siqnallardan gözlənilən bütün xüsusiyyətlərə malik idi. Kütləvi informasiya vasitələrində böyük maraq doğuran siqnal çoxlu cəhdlər olmasına baxmayaraq təkrar təsbit edilə bilməmişdir. Siqnalın ulduzlararası siqnallardan gözlənilən bütün xüsusiyyətlərə tamamilə uyğun gəlməsinə heyrətlənən Ehman, kompüterdən emal edilmiş vərəqdə o izi dairə içərisinə almış və səhifənin kənarına ""Wow!"" (İngiliscə heyrət nidası) yazmışdır. Bu söz sonralar siqnalın adı halına gəlmişdir. Texniki detallar Dairə içərisinə alınan ""6EQUJ5"" kodu siqnalın qatılıq detalını göstərir ki, bu da əslində çox böyük ölçüdə siqnal deməkdir. Siqnalın bant genişliyi 10 kHzdən kiçikdir. Tezlik olaraq 1420,356 MHz (C. D. Kraus) və 1420,456 MHz (C. R. Ehman) qiymətləri müəyyən edilmişdir. Big Ear teleskopu sabit teleskop idi və kainatı incələmək üçün dünyanın cazibə qüvvəsinin təsiri altında dünya ətrafında dönərək fəaliyyətdə idi. Dünyanın dönüş sürətinə müvafiq olaraq və Big Ear-ın müşahidə pəncərəsinin genişliyi nəzərə alındığında, teleskop səmadakı müəyyən bir nöqtəni dəqiq olaraq 72 saniyə müddətində müşahidə edə bilərdi. Bu səbəbə bir dünyadan kənar siqnalın 72 saniyə davam etməsi gözlənilən olardı, siqnal ilk 36 saniyə boyunca güclənməli, daha sonra zəifləməliydi — bu müddətlər Wow! siqnalının xüsusiyyətləri ilə tamamilə eynidir. Siqnalın mənbəyi Siqnalın dünyadan kənar sivilizasiyadan gəlməsi mümkünlüyü vardır. Wow!-un daha zəif bir siqnalın ulduzlarası titrəmə nəticəsində güclənmiş halı olduğu və ya ulduzlarası dönən cisimlər nəticəsində yarana biləcəyi fikirləri də irəli sürülmüşdür. Xarici keçidlər Wow! siqnalı 30-cu ildönəmi hesabatı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=326262
-"""Xalqlar Dostluğu"" ordeni","""Xalqlar Dostluğu"" ordeni — SSRİ-nin dövlət mükafatlarından biri. Sovet İttifaqının yaradılmasının 50 illiyi əlaqədar olaraq SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1972-ci il 17 dekabr tarixli fərmanı ilə təsis edilmişdir. Ordenin statusu 18 iyul 1980-ci ildən SSRİ-in Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanıyla qismən dəyişdirilmişdi. Ordenin eskizinin müəllifi — rəssam Aleksandr Borisoviç Juk-dur. Orden, 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılmasından sonra aradan qaldırılmışdır. Q. A Kolesnikov., A. M. Rojkov SSRİ-inin Orden və medalları. M., Vİ, 1983 Q. İ qrebennikov., Katkova R. S. SSRİ-inin Orden və medalları. M., 1982. SSRİ-in dövlət mükafatları haqqında qanunverici aktların toplusu. M., 1984 Şişkov S. S., Muzalevskiy M. V. SSRİ-inin Orden və medalları. Vladivostok, 1996 Durov. V. A. 1918–1991. M., 2005 A. N. Qorbaçov SSRİ-in ordenləri. M., 2006 orden haqqında İnformasiya",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=738208
-"""Xalqlar dostluğu"" ordeni","""Xalqlar Dostluğu"" ordeni — SSRİ-nin dövlət mükafatlarından biri. Sovet İttifaqının yaradılmasının 50 illiyi əlaqədar olaraq SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1972-ci il 17 dekabr tarixli fərmanı ilə təsis edilmişdir. Ordenin statusu 18 iyul 1980-ci ildən SSRİ-in Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanıyla qismən dəyişdirilmişdi. Ordenin eskizinin müəllifi — rəssam Aleksandr Borisoviç Juk-dur. Orden, 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılmasından sonra aradan qaldırılmışdır. Q. A Kolesnikov., A. M. Rojkov SSRİ-inin Orden və medalları. M., Vİ, 1983 Q. İ qrebennikov., Katkova R. S. SSRİ-inin Orden və medalları. M., 1982. SSRİ-in dövlət mükafatları haqqında qanunverici aktların toplusu. M., 1984 Şişkov S. S., Muzalevskiy M. V. SSRİ-inin Orden və medalları. Vladivostok, 1996 Durov. V. A. 1918–1991. M., 2005 A. N. Qorbaçov SSRİ-in ordenləri. M., 2006 orden haqqında İnformasiya",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=386486
-"""Xam torpaqlardan istifadə edilməsinə görə"" medalı","""Xam torpaqlardan istifadə edilməsinə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 20 oktyabr 1956-cı il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=474891
-"""Xan Sarayı"" Dövlət Tarix-Memarlıq Muzeyi","""Xan Sarayı"" Dövlət Tarix-Memarlıq Muzeyi — Naxçıvanda muzey. Azərbaycanın milli dövlətçilik tarixində Naxçıvan xanlığının tutduğu xüsusi mövqeyi nəzərə alınaraq Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Vasif Talıbovun 2010-cu il 23 oktyabr tarixli Sərəncamı ilə ""Xan Sarayı"" Dövlət Tarix-Memarlıq Muzeyi kimi fəaliyyətə başlamışdır Naxçıvan xanlığının əsası 1747-ci ildə Heydərqulu xan tərəfindən qoyulmuş, 81 il fəaliyyət göstərmiş, 1828-ci il fevral ayının 10-da imzalanmış Türkmənçay sülh müqaviləsinə əsasən fəaliyyəti dayandırılmış, Naxçıvan və İrəvan xanlıqları rəsmi şəkildə ləğv edilərək Rusiyanın tərkibinə qatılmışdır. Azərbaycan ərazisində 1747-ci ildən yaranmış 18 feodal dövlətdən biri olan Naxçıvan xanlığının Azərbaycanın siyasi tarixində böyük rolu olmuşdur. 1787–1797-ci illərdə müstəqil Naxçıvan xanlığının xanı, 1797-ci ildən 1820-ci ilədək Naxçıvan xanlığının hakimi olmuş Ehsan xanın atası Kalbalı xan Kəngərli tərəfindən 1780-ci illərdə Naxçıvan çəhərində tikdirilmişdir. Şərq memarlığı üslubunda inşa edilmiş abidə XVIII əsrin ortalarından XX əsrin əvvəllərinədək Naxçıvan xanlarının yaşayış evi olmaqla yanaşı, həm də xanlıq dövründə dövlətin siyasi iqamətgahı funksiyasını yerinə yetirmişdir. Xan Sarayı müxtəlif dövrlərdə baxımsız vəziyyətə düşsə də, qorunub saxlanmışdır. 9429 km² ərazini əhatə edən Naxçıvan xanlığı özünün dövlətçilik ənənələri, ərazi bütövlüyünün qorunması ilə Azərbaycan dövlətçiliyinə çox böyük töhfələr vermişdir. Bu tarix-mədəniyyət abidəsi NAxçıvan şəhərdəki Xan Dikində, Möminə Xatın türbəsinin yaxınlığında yerləşir. 1998-ci ildə Naxçıvan Dövlət Xalça Muzeyi kimi fəaliyyətə başlayan binada Naxçıvan xanlığının Azərbaycan Respublikasının milli dövlətçiliyindəki rolu, Azərbaycanın bu ərazisindəki torpaqlarının qorunub saxlanılmasındakı xidmətləri nəzərə alınaraq, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 2010-cu il 23 oktyabr tarixli Sərəncamı ilə ""Xan Sarayı"" Dövlət Tarix-Memarlıq Muzeyi yaradılmışdır Muzeyin ekspozisiyası Ali Məclis Sədrinin 2015-ci il 2 fevral tarixli Sərəncamına əsasən artıq ""Xan Sarayı"" Dövlət Tarix-Memarlıq, Möminə Xatın və Açıq Səma Altında Muzey Kompleksi kimi fəaliyyətini davam etdirməkdədir. Hazırda muzeydə 9 ekspozisiya zalı vardır. Muzey yarandığı dövrdə 150 eksponatla fəaliyyətə başlasa da, hazırda eksponatların sayı 3 minə yaxındır. Həmin eksponatların 334-ü ekspozisiya zallarında nümayiş və təbliğ edilir, digər hissəsi isə fond otaqlarında qorunub mühafizə olunur. Eksponatlar içərisində arxiv sənədləri, Naxçıvan xanlarının şəcərəsi, xəritəsi, xanlığın tarixi və atributları ilə bağlı nəşr olunan kitablar və xanlığın xəritəsi mövcuddur. Birinci mərtəbədə iş otaqları, fond, təsərrüfat otağı və digər yardımçı sahələr, ikinci mərtəbədə 8, üçüncü mərtəbədə isə 1 sərgi-ekspozisiya salonu fəaliyyət göstərir. Muzeyin giriş salonunda Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin ""Xan Sarayı"" Dövlət Tarix-Memarlıq Muzeyinin yaradılması haqqında 2010-cu il 23 oktyabr tarixli Sərəncamının mətni, Naxçıvan xanlığının xəritəsi və 2 ədəd unikal eksponat, orta əsrlərə aid göy kaşıdan olan dekorativ fayans boşqab və dekorativ mis şamdan yer alıb. Muzeyin ikinci, əsasən, mənbələrin toplandığı salonunda 40 əd��d eksponat şüşə qapaqlı 5 vitrin və 16 divar taxçası vasitəsilə nümayiş etdirilir Memarlıq quruluşu XVIII əsr yaşayış evlərinə məxsus xüsusiyyətləri ozündə birləşdirən bu bina təntənəli girişli portaldan və ona bitişik inşa olunmuş köməkçi otaqlardan ibarətdir. Xan Sarayının həyətinə giriş bu binada inşa olunan sferik günbəzlə örtülmüş vestübüldən keçir. Günbəzin əsas vestübülünə keçid dörd tərəfdən tromb sırası ilə həll olunmuş portaldandır. Vestübülün hər dörd taxçasında qapı yerləri var. Bu qapılardan biri Sarayın həyətinə, digər ikisi isə vestübülün sağ və solunda yerləşdirilmiş köməkçi otaqlara açılır. Otaqların tavanı çatma tağ formasındadır. İnşa olunduğu vaxtdan etibarən bu otaqlardan Saray xidmətçilərinin yaşayış yeri, ərzaq ambarı və mətbəx kimi istifada olunurmuş. Binanın ümumi sahəsi 336 m²-dir. Zaman keçdikcə şərq divarların ətrafı torpaqla dolduğu üçün köməkçi otaqların hündürlüyü küçədən 2,5 metr, daxildən 3 metr, giriş portalının hündürlüyü 4,5 metr təşkil edir. Bina bişmiş kərpic və əhəng materialı ilə inşa olunmuşdur. Hazırda burada Açıq Səma Altında Muzeyin inzibati binası və hədiyyələr mağazası yerləşir. Həmçinin bax Naxçıvan xanlığı Naxçıvan xan sarayı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=272609
-"""Xidmət"" ordeni (Böyük Britaniya)","Xidmət ordeni (ing. Order of Merit, fr. Ordre du Mérite) — Kral VII Eduard tərəfindən 1902-ci ildə Böyük Britaniyada qurulmuş məhdud cəmiyyət (nizam) üzvlərinin fərqlənmə mükafatı. Sərəncamın rəhbəri ingilis monarxdır. Prussiya Pour le Mérite ilə bənzətmə ilə yaradıldı. Sərəncama üzv olmaq, silahlı qüvvələrdə üstün xidmətə görə və ya elm, incəsənət, ədəbiyyat, mədəniyyətin inkişafına xüsusi töhfə üçün mükafat olaraq verilir. Hərbi mükafat olaraq verilən fərqli işarələrin növü, mərkəzi medalyonun arxasında çarpaz bir qılınc ilə mülki birindən fərqlənir. Orden üçün təyinatlar, hökumətin tövsiyəsi ilə verilən digər sifarişlərin əksəriyyətindən fərqli olaraq monarxın şəxsi qərarıdır. Orden üzvlüyü 24 üzv və bir fəsil ilə məhdudlaşır, ancaq xaricilər əlavə olaraq ""fəxri üzvlər"" olaraq sıraya daxil edilə bilərlər. Yarandığı gündən bu əmr qadınlar üçün açıqdır; Florens Naytinqeyl, 1907-ci ildə orden təqdim olunan ilk qadın idi. Orden cəngavərlik və ya başqa bir status vermir, ancaq orden üzvləri adlarından sonra OM hərflərindən istifadə edə bilərlər. Kanada mükafat sistemində bütün ordenlərin ən yüksək vəzifəsini tutur və cəsarətə görə ən yüksək mükafatlardan — Victoriya xaçı və Şücaət Xaçından sonra ikinci yerdədir. Nişanın təsviri Orden nişanının üstündə rəngli emaye şəklində qızıl tac ilə üstü mavi haşiyəli qırmızı xaç görünüşü vardır. Mərkəzdə, qırmızı emaye meyvəsi olan yaşıl mina zeytun çələngi içərisində, ağ emaye haşiyəli yuvarlaq mavi emaye medalyon və mərkəzdə iki sətirdə ""FOR MERIT"" yazısı var. Orden nişanı boyun lentinə taxılır. Hazırkı üzvlər Rəhbər: II Yelizaveta Üzvlər: şahzadə Filip Mauntbetten, KG, KT, OM GBE, AC, QSO, PC (10 iyun 1968), Kral-konsort baron Norman Foster, OM, RA (25 noyabr 1997), memar ser Rocer Penrouz, OM, FRS (9 may 2000), fizik-riyaziyyatçı ser Tom Stoppard, OM, CBE (9 may 2000), dramaturq Uels şahzadəsi Çarlz, KG, KT, GCB, OM, AK, QSO, PC, ADC (27 noyabr 2002), Taxtın varisi baron Ceykob Rotşild, OM, GBE (28 oktyabr 2002), filantrop ser Devid Attenboro, OM, CH, CVO, CBE, FRS (10 iyun 2005), rejissor baronessa Betti Butroyd, OM, PC (10 iyun 2005), birinci qadın — icmalar palatası spikeri ser Tim Berners-Li (13 iyun 2007), alim, ixtiraçı URI, URL, HTTP, HTML, Ümumdünya hörümçək torunun yaradıcılarından biri. baron Martin Ris (13 iyun 2007) arxiepiskop Robin Eymz (13 iyun 2007) Jan Kretyen (13 iyul 2009), Kanadanın baş naziri (1993–2003) Nil Makreqor (4 noyabr 2010), sənət tarixçisi, Britaniya muzeyinin direktoru Devid Hokni (1 yanvar 2012), rəssam Con Hovard (1 yanvar 2012), Avstraliyanın Baş naziri 1996–2007 ser Saymon Rettl, OM, CBE (1 yanvar2014), dirijor Maqdi Yakub, OM (1 yanvar 2014), kardiocərrah Xarici keçidlər Ordenin tarixi və Mükafatçıların Tam Siyahısı 1902–2002 Fəxri Fərman Cəngavərlərinin siyahısı (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=690476
-"""Xidmətlərə görə"" ordeni",Xidmətlərə görə ordeni (Fransa) Xidmətlərə görə ordeni (Bolqarıstan) Xidmətlərə görə ordeni (Ukrayna) Xidmətlərə görə ordeni (Livan),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=731250
-"""Xidmətlərə görə"" ordeni (Fransa)","Xidmətlərə görə ordeni (fr. Ordre national du Mérite) — Fransanın milli ordeni. Fransa prezidenti general Şarl de Qollun 3 dekabr 1963-cü il tarixli dekreti ilə təsis edilib.Orden ilə mühüm mülki və hərbi xidmətlərinə görə fərqlənmiş Fransa vətəndaşları və əcnəbilər təltif oluna bilər. Təltif edilmə barədə qərarı, hökumətin təqdimatı əsasında ordenin Qrossmeysteri olan Fransanın baş naziri qəbul edir. Fransanın baş naziri, postunda 6 ay fəaliyyət göstərdikdən sonra Böyük xaç kavalyeri olur. Fəxri Legion ordeninin böyük kansleri eyni zamanda xidmətlərə görə ordeninin də kansleri hesab olunur. Xidmətlərə görə ordeni əhəmiyyətinə görə Fəxri Legion ordeni, Azadlıq ordeni və Hərbi medaldan sonra Fransanın dördüncü mükafatı sayılır. 1972-ci il iyulun 27-də xidmətlərə görə ordeni üzvlərinə qarşılıqlı yardım cəmiyyəti yaradılmışdır. Cəmiyyətin adı 26 oktyabr 1974-cü ildə xidmətlərə görə ordeni üzvlərinin Assosiasiyasına dəyişdirilib. Həmçinin bax Fransa Respublikasının dövlət təltifləri Xarici keçidlər France Phaléristique (fr.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=466133
-"""Xidmətlərə görə"" ordeni (Livan)","Xidmətlərə görə ordeni — 16 yanvar 1922-ci ildə təsis edilmiş Livanın xidmətlərinə görə ordendir. Livanın Fəxri Ordeni 1080 saylı qərarla (16 yanvar 1922-ci il tarixli) yaradılmışdır və mükafatlar haqqında fərmanla (12 iyun 1959-cu il tarixli 122 saylı Qanun) tənzimlənir. Təltif olunanlar Fövqəladə Dərəcə — Üst dərəcəli İordaniya II Abdullah Maria Barroso Jean-Bédel Bokassa II Elizabet İspaniyalı John Charles I İsaak Kalonji Jules Yeddi Fəvvarəsi İspaniya kraliçası Sofiya Böyük Kordonlar Mounir Abu Fadel Qabus ibn Səid İspaniya kralı VI Filipp Casim bin Həməd bin Xəlifə Al Tani Lalla Meryem Mahathir Mohamad İspaniya kraliçası Sofiya1-ci sinif dərəcə Ardem Patapoutian Edvard Guillaud Frensis əl-Həcc Mişel Süleyman2-ci sinif Mişel Süleyman3-cü sinif Frensis əl-Həcc Mişel Süleyman Maha Bayrakdar Emil Boustany Alice Delysia Mustafa Fərruk Faten Hamama Jesse B. Jackson Aram Karamanukyan Stenli Kerr Duraid Lahham Əhməd Rami (şair) Anissa Rawda Najjar Əsəd Rüstəm Dərcə və sinif Bu orden aşağıdakı kimi iki dərəcə və dörd adi sinifdən ibarətdir: Dövlət başçıları üçün fövqəladə sinif (Fövqəladə dərəcə)Baş nazirlər, kral ailəsi və digər nüfuzlu şəxslər üçün Böyük KordonBirinci sinif İkinci sinif üçüncü sinif Dördüncü sinif",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=829190
-"""Xidmətlərə görə"" ordeni (Polşa)","Polşa Respublikasının Xidmətlərinə görə ordeni ( pol. Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej ) 1974-cü ildə yaradılmış Polşanın xidmətlərinə görə ordendir və Polşa qarşısında böyük xidmətlər göstərmiş şəxslərə verilir. Həmçinin Xaricilərə və ya xaricdə yaşayan polyaklara verilir. Buna görə bəzən ənənəvi ""diplomatik sifariş"" kimi də adlandırılır. Orden 10 aprel 1974-cü il tarixli aktla Polşa Xalq Respublikasının Xidmətlərə görə ordeni ( Zasługi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ordeni ) kimi təsis edilmişdir. Xalq Cümhuriyyəti qurulduqdan sonra Ağ Qartal ordeni istifadədən çıxdığından sonra yeni ordenə ehtiyac yaranmışdı. Bu tarixi əks etdirən hər iki sifarişdə oxşar rəng və dizaynlardan istifadə edilib Polşa Xalq Respublikasının xidmətlərinə görə ordeni beş dərəcə üzrə verilir: Böyük Kordon ordeni, Ulduzlu komandir, komandirlik, Qızıl orden nişanı və gümüş orden nişanı. Polşa Dövlət Şurası tərəfindən mükafatlandırılmışdır. 1989-cu ildə Polşada kommunizmin süqutundan sonra lazımi dəyişikliklərlə nizamın saxlanmasına qərar verildi. 1974-cü il aktında və ya ordenin adında rəsmi dəyişiklik edilmədən, 16 aprel 1991-ci il tarixli prezidentin fərmanı ilə fərqlənmə nişanları indikilərə dəyişdirildi. ""PRL"" abreviaturası ""RP"" olaraq dəyişdirildi, Qartala Polşanın yeni gerbinə uyğun olaraq tac verildi, arxa tərəfdən ""1974"" tarixi çıxarıldı və lentin rəngi açıq kobalt mavisindən dəyişdirildi. tünd kobalta. 16 oktyabr 1992-ci il tarixli akta əsasən, orden Polşa Respublikasının Xidmətlərinə görə ordeni ( Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej ordeni ) adı ilə yenidən təsis edildi.1992-ci il qanununa əsasən, orden beynəlxalq əməkdaşlığa və ya Polşa ilə digər ölkələr arasında əməkdaşlığa görkəmli töhfələrə görə xaricdə yaşayan əcnəbilərə və ya polyaklara verilir. Bu, Polşa Prezidenti tərəfindən verilir. Polşanın digər milli ordenlərindən fərqli olaraq onun bir fəsli yoxdur.Polşa Respublikasının ən yüksək mükafatı olan Böyük Xaç ordeni ilə təltif olunanlar arasında Kraliça II Yelizaveta, Henri Kissincer və Edvard Mosberq də var. 1974-1991-ci illərdə orden aşağıdakı dərəcələrdə təltif edilmişdir: 1-ci dərəcəli – Polşa Xalq Respublikasının “ Xidmətlərə görə” ordeninin Böyük Kordonu 2-ci dərəcəli – Polşa Xalq Respublikasının “ Xidmətlərə görə” ordeni Ulduzlu komandirlik 3-cü dərəcəli – Polşa Xalq Respublikasının “Xidmətlərə görə” ordeni komandiri 4-cü dərəcəli – Polşa Xalq Respublikasının “ Xidmətlərə görə” ordeninin qızıl nişanı 5-ci dərəcəli – Polşa Xalq Respublikasının“ Xidmətlərə görə” ordeninin gümüş nişanı1992-ci ildən orden aşağıdakı dərəcələr üzrə verilir: 1-ci dərəcəli – Polşa Respublikasının “Xidmətlərə görə” ordeninin Böyük Xaçı 2-ci dərəcəli – Polşa Respublikasının “Xidmətlərə görə” ordeni Ulduzu ilə Komandir Xaçı 3-cü dərəcəli – Polşa Respublikasının “Xidmətlərə görə” ordeninin komandir xaçı 4-cü dərəcəli – Polşa Respublikasının “ Xidmətlərə görə” ordeninin zabit xaçı 5-ci dərəcəli – Polşa Respublikasının “Xidmətlərə görə” ordeni Cəngavər Xaçı Polşanın ordenləri, ordenləri və medalları Wesolowski, Zdzislaw P. Polish orders, medals, badges and insignia: military and civilian decorations, 1705–1985. Print. Services. 1986. ISBN 978-0-937527-00-9. OCLC 14628539. Person decorated with ""Officer Cross of the Order of Merit of the Republic of Poland"" News release that includes persons decorated with ""Order of Merit of the Republic of Poland"" at president.pl Named changed to ""ORDER OF MERIT OF THE REPUBLIC OF POLAND"" at geocities.com/polishnobles/merit 16 oktyabr 1992-ci il tarixli Polşa Qanunu (Dz.U. 1992 nr 90 poz. 450) (in Polish) 10 noyabr 1992-ci il tarixli Polşa Qanunu (Dz.U. 1992 nr 90 poz. 452) (in Polish)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=385388
-"""Xocalıya ədalət"" beynəlxalq kampaniyası","""Xocalıya ədalət"" beynəlxalq təbliğat-təşviqat kampaniyası (ing. Justice for Khojaly) — Xocalı soyqırımı haqqında həqiqətin dünyada bilinməsi, bu faciənin Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı aktı kimi tanınması üçün həyata keçirilən məqsədyönlü fəaliyyət istiqamətlərindən biri. ""Xocalıya ədalət"" beynəlxalq kampaniyası 2008-ci ildə Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti, İslam Konfransı Gənclər Forumunun mədəniyyətlərarası dialoq üzrə baş əlaqələndiricisi Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə başlanmışdır. Kampaniya Xocalı soyqırımı, Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tarixi səbəbləri və nəticələri, həmçinin Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycanın işğal olunmuş Dağlıq Qarabağ regionu və digər ərazilərindən qeyd-şərtsiz və dərhal çıxarılmasının zəruriliyi ilə bağlı beynəlxalq maarifləndirmənin artırılması məqsədini daşıyır. Kampaniyanın fəaliyyəti həmçinin Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinin yad edilməsi, sağ qalmış ailələrə dəstək göstərilməsi, bu hadisələrin yaddaşlarda yaşaması, xüsusən də gənc nəsil tərəfindən unudulmamasına yönəlmişdir.Kampaniya qlobal səviyyədə fəaliyyət göstərmək və öz müraciətlərini çatdırmaq üçün müxtəlif kommunikasiya vasitələri və resurslarından, o cümlədən media, internet və canlı tədbirlərdən fəal şəkildə istifadə edir. Kampaniya çərçivəsində təşkil edilən tədbirlərdə əsas diqqət kütləvi qırğınlara, etnik təmizləmə və irqi, etnik və ya dini ayrı-seçkilik hallarına qarşı güclü müqaviməti nümayiş etdirməyə, Xocalı soyqırımı qurbanları ilə həmrəyliyi ifadə etməyə və Xocalıda azərbaycanlılara qarşı törədilmiş cinayətlərə görə cəzasızlıq halları ilə mübarizəyə yönəlmişdir. Kampaniya bir çox ölkələrdə səmərəli şəkildə fəaliyyət göstərir və hazırkı tarixdə 120 mindən çox şəxs və 115 təşkilat onun fəaliyyətini dəstəkləyir. Sosial şəbəkələr, sərgilər, toplantılar, müsabiqələr, konfranslar, seminarlar və digər oxşar tədbirlər kampaniyanın məqsədlərinə çatmaq üçün istifadə olunan digər səmərəli vasitələri təşkil edir. Kampaniyanın strateji məqsədləri 1. Xocalı soyqırımının dünya ictimaiyyəti tərəfindən tanınması, ona hüquqi və siyasi qiymətin verilməsi; 2.Ermənistan hökuməti tərəfindən Xocalı soyqırımına görə rəsmi üzr istənilməsi, bu hadisələrin bir daha törədilməyəcəyinə təminatın verilməsi və vurulmuş ziyana (maddi və mənəvi) görə tam olaraq kompensasiyanın ödənilməsi 3. Müvafiq cinayətlərin törədilməsinə görə məsuliyyət daşıyan şəxslərin cəzalandırılması 4. Xocalı soyqırımı, Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tarixi, səbəbləri və nəticələri və Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycanın işğal altında olan ərazilərindən tez bir zamanda və heç bir qeyd-şərt olmadan çıxarılmasının zəruriliyi barədə dünya ictimaiyyətinin məlumatlılığının artırılması; 5.Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinin yad edilməsi, sağ qalmış ailələrə dəstək göstərilməsi, bu hadisələrin yaddaşlarda yaşaması xüsusən də gənc nəsil tərəfindən unudulmaması. Xarici keçidlər Rəsmi saytı Arxivləşdirilib 2015-02-21 at the Wayback Machine (ing.) Həmçinin bax Xocalı soyqırımı Xocalı soyqırımı qurbanlarının siyahısı Xocalı soyqırımı günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=277042
-"""Xocavəndin azad olunmasına görə"" medalı","""Xocavəndin azad olunmasına görə"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). Vətən müharibəsində qələbə münasibətilə təsis edilmişdir. Təsis edilməsi 2020-ci il noyabrın 20-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Vətən Müharibəsində qələbə münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və birinci oxunuşda təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Xocavəndin azad olunmasına görə"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Xocavəndin azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının Xocavənd rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılmış döyüş əməliyyatlarında iştirak etmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları təltif edilir.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Xocavəndin azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Xocavəndin azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, ""Cəbrayılın azad olunmasına görə"" medalından sonra taxılır. Medalın təsviri Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Xocavəndin azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfinin kənarları bəzəkli naxışlarla konturlanmışdır. 2.2. Bəzəkli konturdan medalın daxilinə doğru, xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə təsvir olunmuşdur. Xarici və daxili çevrələrin arasında, yuxarı qövs boyunca ""XOCAVƏND"", aşağı qövs boyunca ""9 OKTYABR 2020"" sözləri yazılmışdır. 2.3. ""9 OKTYABR 2020"" sözlərindən sol və sağ tərəflərdə, aşağıdan yuxarıya doğru dəfnə çələngləri təsvir olunmuşdur. ""XOCAVƏND"" sözü ilə dəfnə çələnglərinin arasında iki səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində, doğan günəş şüaları fonunda at belində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağını aparan Azərbaycan əsgəri təsvir olunmuşdur. 2.4. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış lövhənin üzərində qövs boyunca ""XOCAVƏNDİN AZAD OLUNMASINA GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Lövhənin aşağı hissəsinin mərkəzində səkkizguşəli ulduz, ulduzla sözlərin arasında isə kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. 3.2. Medalın arxa tərəfinin mərkəzində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. 3.3. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Xara lentin mərkəzində 10 mm enində qızılı rəngli şaquli zolaq, qızılı rəngli zolaqdan sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 8 mm enində bir göy rəngli və 5.5 mm enində bir qızılı rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. 4.3. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif olunanlar",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678341
-"""Xülasət ət-təvarix"" Azərbaycan tarixinin mənbəyi kimi (kitab)","""Xülasət ət-təvarix"" Azərbaycan tarixinin mənbəyi kimi — Şükufə Məmmədovanın Qazi Əhməd Quminin ""Xülasət ət-təvarix"" əsəri haqqında yazdığı kitab. Oxuculara təqdim olunan Qazi Əhməd Quminin bu əlyazmasında Azərbaycanın XVI əsr tarixinə aid sosial və iqtisadi əsasən siyasi məlumatlar öz əksini tapmışdır.Sovet tarixşünaslıq elmi bele bir amili əsas tuturdu ki, mənbələrdə verilən tarixi məlumatlar dövrün xüsusiyyətlərini,tarixçinin, səlnaməçinin, səyyahın sinfi mənsubiyyətini,siyasi mövqeyini,dini-siyasi dünyagörüşünü özündə əks etdirir.Bu baxımdan Xülasət ət-təvarix əlyazması da Azərbaycan tarixinin öyrənilməsində əsas yer tutur. Monoqrafiyada əlyazmanın Tehran və Berlin nüsxələrindən istifade edilmişdir.Əsər giriş,beş fəsil,nəticə,istifadə edilmiş ədəbiyyat və mənbələr bölümündən ibarətdir.Giriş hissəsində, əsərin Azərbaycan tarixşünaslığı üçün önəmi qeyd olunmuş, əsərdə yer alan problemin marksizm-leninizm nəzəriyyəsinə uyğun şəkildə hazirlandığı bildirilmişdir.Əlyazma şəklində olan bu əsərdə XVI əsr Yaxın və Orta Şərq ölkələrinin,Orta Asiyanın, İran və Azərbaycanın tarixinə dair zəngin məlumatların olduğu bildirilir.Məhz giriş hissəsində yuxarıda qeyd etdiyimiz əlyazmanın nüsxələrinin, müəllifin digər əsəri ""Gülüstani-hünər”, Həsən bəy Rumlunun ""Əhsən ət-təvarix”, Budaq Qəzvininin ""Cəvahir əl-əxbar”,Qazi Əhməd Qaffarinin ""Nusəx-i cahanara”,Miryəhya əl-Qəzvininin ""Lobb ət-təvarix”,Şərəfxan Bidlisinin ""Şərəfnamə”,İskəndər bəy Münşinin ""Tarixi aləmarayi Abbasi”,Mirxondun ""Rövzət əs-səfa”(VII cild),anonim ""Tarixe aləmaraye Şah İsmayıl”,anonim ""Tarixe aləmaraye Səfəvi”,Molla Kamalın ""Tarixi Səfəviyan” ilə müqayisə olunmuşdur.Bundan əlavə XVI əsrdə Azərbaycanda səfərdə olmuş səyyahların gündəliklərindən,çap olunmuş rəsmi dövlət sənədlərindən,epiqrafik və numizmatik materiallardan istifadə edilmidir. Azərbaycanın XVI əsr tarixinin bir sıra problemləri Sovet və xarici ölkə tarixçiləri tərəfindən tədqiq edilmişdir.Bunların içərisində İ.P.Petruşevskinin ""XVI əsr-XIX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda və Ermənistanda feodal munasibətləri tarixi oçerkləri”, O.Ə.Əfəndiyevin ""Azərbaycan Səfəvi dövləti” Ə.Ə.Rəhmaninin ""XVI əsrin sonu XVII əsrin əvvəllərində Azərbaycan Səfəvi dövləti” monoqrafiyalari əhəmiyyətli yer tutur ki, bu da əsərdə öz əksini tapmışdır.Qeyd edək ki, əsərin giriş hissəsində Ş.F.Fərzəliyevin dövrun mənbəyi olan Həsən bəy Rumlunun ""Əhsən ət-təvarix” əsərinə dair elmi cəhətdən maraqli mülahizələr irəli sürdüyü qeyd edilmişdir.Azərbaycan tarixinin bu dövr tarixşünaslığının İran və Türkiyə tarixşünaslığında da öz əksini tapdığı bildirilmişdir.Giriş hissədə İran tarixçilərinin əsərlərindən Əhməd Kəsrəvinin ""Şeyx Səfi və təbarəş” əsərinin,Nəsrullah Fəlsəfinin ""Zendeqaniyi Şah Abbas-i əvvəl” əsərinin və Əhməd Kaviyan purun ""Tarix-i ümum-i Azərbaycan” əsərləri,türk tarixçilərinin əsərlərindən isə Faruk Sümərin ""Səfəvi dövlətinin quruluşu və gəlişməsində Anadolu türklərinin rolu” İsmayıl Həqqi Danışməndin ""Osmanlıların xronoloji tarixi” əsərlərinin adı çəkilmişdir. Şükufə xanımın əsərinin I fəslində Qazi Əhməd Quminin həyatı və onun ""Xülasət ət təvarix” əsəri barəsində məlumatlar verilmişdir.Qeyd olunur ki,Qazi Əhməd Qumi 1546-cı il mayın 17-də İranın Qum şəhərində anadan olmuşdur.Şəhərin XVI əsrdə Şiə məzhəbinin əsas mərkəzlərindən birinə çevrildiyi bildirilir.1556-cı ildə Qazi Əhmədin 10 yaşı olarkən ailəsi ilə birlikdə Qum şəhərindən Məşhədə köçdüyü barəsində məlumat verilir.Onun burada Mazandaran valisi Əmir xanın oğlu Sultan Murad xandan təlim alması və xanın istedadlı şagirdlərindən biri olması barəsində məlumatlar vardır.Qazi Əhmədin yazdığına görə ""Həmin gənclik illəri” onun həyatında ən gözəl və unudulmaz günlər olmuşdur.İyirmi yaşında olarkən onun I Şah Təhmasibin sarayında olması bildirilir.Şah Təhmasibin fərmanı ilə dövlət sənədlərinin üzünü köçürüb 70 nüsxədə cildləyərək ölkənin bütün bəylərbəyilərinə və valilərinə göndərilməsində Qazi Əhmədin və atası Mir Münşi Şərafəddinin böyük rolu olmuşdur. Şah Təhmasibin oğlu II İsmayılın hakimiyyəti donəmində (1576-1578) mustofi əl-məmalik vəzifəsində olan Mirşah Qazi İsfahaninin yanında bir müddət xidmət etmişdir.1589-cu ilin sonlarında Qazi Əhməd I Şah Abbasın sarayında çalışmışdır.Həmin il Qazi Əhməd özbək feodallarının Məşhədə hücumu və şəhərin dağıdılması barəsində qəsidə yazaraq məlumat verir ki, bu məlumatlar Şükufə xanımın qeyd olunan əsərində öz əksini tapmışdir.Qazi Əhməd bu qəsidədən bir parçanı ""Xülasət ət-təvarix” əsərində qeyd etmişdir. O,əsərdə özü haqqinda axırıncı dəfə 1590-cı ilin sonlarında baş vermiş hadisələrdən bəhs edərkən məlumat verir.O, Şiraz şəhərini alim və mütəfəkkirlərin məskəni kimi vəsf edərək həmin yerə yollandığını yazır.Qazi Əhməd həyatının son illərində Böyük Moğol imperatoru Cahangirin sarayında yaşamışdır. ""Gülüstan-i hünər”-in Tehran nüsxəsində bir sıra faktlar Qazi Əhmədin vətəni tərk edərək Hindistana getməsinin səbəbini aydınlaşdırır.Qazi Əhməd yazır ki, 1605-ci ildə dövrün xəttat və alimlərindən Mir Sədrəddin paxıllıq hissi ilə ona iftira atmış,onu Məşhəddə vəzir olarkən şahın kitabxanasından kitab oğurlamaqla təqsirləndirmiş və beləliklə bu gorkəmli şəxsiyyəti şahın gözündən salmışdır.Bu ağır böhtandan sonra Quma qayıtmış buradan da Hindistana yollanmışdır.Qazi Əhməd Quminin vəfat ili təəssüf ki,müəyyən olunmamışdır.Bu haqda ondan sonra yaşamış tarixçilər də məlumat verməmişdir. Qazi Əhməd Quminin yaradıcılığında böyük yer tutan ""Xülasət ət-təvarix” əsərinin beş cilddən ibarət olması barəsində məlumat olsa da əsərin bizə gəlib çatmış hissəsi V cilddir.Şükufə xanım bu barədə qeyd edir ki, Qazi əhməd Qumi beş cildi on iki ilə tamamlamışdır.Əsər I Şah İsmayılın dönəmindən başlamalı və II Şah İsmayılın hakimiyyət illərini də əhatə etməli idi.Əsərdə xronoloji ardicilliğa fikir verilmişdir.O,Səfəvi hökümdarı Məhəmməd Xüdabəndənin səfərlərində iştirak etdiyi üçün Azərbaycanın bir çox yerlərini gəzib öyrənə bilmişdir.O,V cildi Səfəvilər xanədanının geneologiyası ilə başlayır.Əsərdə I Şah İsmayılın hakimiyyət döveündən yalnız əsas hadisələr xronoloji ardıcıllıqla qeyd olunur.O,gostərir ki, II Şah İsmayılın tarixinin təsvirinə qədər olan hissə V cildin I yarısını təşkil edir.Cildin II hissəsi isə II Şah İsmayılın taxta çıxması ilə başlanıb I Şah Abbasın hakimiyyəti dövründə 1591-ci ildə qurtarır. Şükufə xanım qeyd edir ki, ""Xülasət ət-təvarix” əsərinin hələlik dord əlyazma nüsxəsi məlumdur.Berlin nüsxəsi,Tehranda Mehdi Bəyaninin şəxsi xitabxanasindakı nüsxə,Tehranda Kitabxanaye Milliyyə Məlikdə saxlanılan əlyazma,Tehranda professor Səid Nəfisinin şəxsi kitabxanasında saxlanılan əlyazma. Şükufə xanım əsərin II fəslində XVI əsrdə Azərbaycanda baş verən siyasi hadisələr,iqtisadi və ictimai vəziyyəti barəsində ""Xülasət ət-təvarix” əsərinin sayəsində məlumatları nəzərimizə çatdirmışdir.Burada ayri-ayri torpaq mülkiyyəti formaları barəsində xüsusilə soyurğal və tiyul torpaqları barəsində məlumatlar verilmişdir.XV əsrin I yarısında soyurğal torpaqlarının hərbi-köçəri zadəganlara verilirdisə,Ağqoyunluların və ilk Səfəvi şahlarının dövrndən ruhanilərə paylandiği göstərilir.Qeyd olunur ki,soyurğal torpaqları iqtaya nisbətən daha geniş ərazini əhatə edirdi.Ruhanilərə yalnız vəqf torpaqlarından soyurğallar verilmirdi eyni zamanda onlara xam və xalisə torpaqlarından da pay bağışlanırdı.Bundan başqa burada paytaxtın Təbrizdən köçürülməsi, 1555-ci ildə Qəzvinin yeni paytaxt elan olunması,Şamaxı və Şirvan haqqında,Osmanlı imperiyasının basqınları barədə,qonşu dövlətlərlə bağlanmış müqavilələr və şahların verdiyi fərmanlar və s. təşkil edirdi. Şükufə xanım əsərin III fəslində Qazi Əhməd Quminin əsərinə uyğun olaraq Səfəvi dövlətinin quruluşu məsələsinə toxunmuşdur.Xüsusilə XVI əsrdə bəylərbəyiliklər,onların əsas şəhərləri,bu şəhərlərdə iqtisadi və sosial vəziyyət,bir sıra rutbə və vəzifələr xüsusilə şah,sultan, əmir, lələ,qorçubaşı, kələntər, əmiraxur, mülazim, xadim, möhrdar, xəlifət ət-xüləfa, rəise həsar, carçı, pərvanəçi, çərxçi, kəndxuda, eşikağası,qapıçıbaşı, xadəmbaşı və s. Bu kimi vəzifələr və onların dövlətdə yeri barəsində məlumatlar verilmişdir. Əsərin IV fəslində XVI əsrdə Azərbaycanda tarixi siyasi hadisələr öz əksini tapmışdır.I Şah İsmayılın əsas yürüşləri,Bakının alınması,özbəklərin məğlub edilməsi, İraqın işğalı,Səfəvi-Osmanlı münaqişələri,bu münaqişələrin səbəb və nəticəsi,Çaldıran döyüşü,I Təhmasibin hakimiyyəti,onun hakimiyyət illərində ölkənin siyasi və iqtisadi vəziyyəti,Təhmasibin yürüşləri, Məhəmməd Xudabəndənin və II Şah İsmayılın hakimiyyətləri dövründə Səfəvi dövlətinin siyasi vəziyyəti və s. Məsələlər işıqlandırılmışdır. Əsərin V fəslində XVI əsrdə Azərbaycan mədəniyyətinin dövrün iqtisadi,ictimai və siyasi həyatına uyğun inkişaf etdiyi bildirilmişdir.Bu fəsildə Səfəvi şahlarının yaradiciliği,dövrün alim və üləmalarının, məşhur din xadimlərinin adları və fəaliyyətləri ,kitabxanalarının,memarlıq abidələrinin yerləşdiyi ərazilər barəsində geniş məlumat verilmişdir.Bu dövrdə Azərbaycanda maarifin inkişafı,dovlətin elmə və digər sənətkarlıq sahələrinə münasibəti,himayədarlığı təqdirə layiqdir. Əsərin nəticə hissəsində Azərbaycanın XVI əsr iqtisadi,ictimai,siyasi və mədəniyyət tarixini öyrənmək üçün tədqiqata cəlb olunmuş Qazi Əhməd Quminin ""Xülasət ət-təvarix” əsəri dövrün ən mühüm yazılı məxəzləzrindən biri hesab olunur.Şükufə xanım qeyd edir ki,əsərin hazırlanmasında müqayisəli təhlil yolundan istifadə etmişdir.Əsər Səfəvi dovlətinin yaranmasından başlayaraq dovlətin imperiyaya çevrilməsi,imperiyanın idarə olunmasında səfəvi xanədanının rolu,dovrün iqtisadi və siyasi şərhi,Səfəvi-Şeybani,Səfəvi-Osmanlı,Səfəvi-Ağqoyunlu,Səfəvi-Şirvanşahlar arasinda olan siyasi munasibətlər, Səfəvi dövlətinin hərb tarixi,iqtisadi inkişafı,mədəniyyəti və s məlumatlarla zəngindir.XVI əsrdə Azərbaycanda elm və mədəniyyət sahəsindəki yüksəliş dövrün ümumi iqtisadi,sosial və siyasi şəraiti ilə bilavasitə bağlı idi.Şükufə xanım əsərin nəticə hissəsini sonda bu cümlələrlə yekunlaşdırır ki, Azərbaycanda elm, ədəbiyyat və incəsənətin bu dövrdəki inkişafı özünün bir sıra mütərəqqi xüsusiyyətlərilə elm və mədəniyyətin sonrakı təkamülünə müsbət təsir göstərmişdir. Həmçinin bax Xülasət ət-təvarix Qazi Əhməd Qumi Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=399532
-"""Xınalıq"" Dövlət tarix-memarlıq və etnoqrafiya qoruğu","Xınalıq Dövlət tarix-memarlıq və etnoqrafiya qoruğu — Azərbaycanda qoruq. Yaranma səbəbi Qədim tarixə malik, dəniz səviyyəsindən 2300 metr yüksəklikdə yerləşən Xınalıq kəndi özünəməxsus coğrafi mövqeyə və unikal memarlıq görkəminə malikdir. Burada orta əsrlərə aid Atəşpərəst məbədi, Xıdır Nəbi türbəsi, Şeyx Şalbuz, Əbu Müslim məscidləri, mağaralar və çox sayda öyrənilməmiş arxeoloji abidələr mövcuddur. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ""Azərbaycan Respublikasının Quba rayonunun Xınalıq kəndinin tarixi ərazisinin Azərbaycan Respublikasının ""Xınalıq"" Dövlət tarix-memarlıq və etnoqrafiya qoruğu və Ağstafa rayonunun ərazisində Keşikçidağ silsiləsinin bir hissəsini əhatə edən mağaralar kompleksinin Azərbaycan Respublikasının ""Keşikçidağ"" Dövlət tarix-mədəniyyət qoruğu elan edilməsi haqqında"" 2007-ci il 19 dekabr tarixli 2563 nömrəli Sərəncamı ilə yaradılmışdır. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2008-ci il 19 sentyabr tarixli 220 nömrəli qərarı ilə ""Azərbaycan Respublikasının ""Xınalıq"" Dövlət tarix-memarlıq və etnoqrafiya qoruğunun Əsasnaməsi"" təsdiq edilmişdir. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən ""Xınalıq"" Dövlət tarix-memarlıq və etnoqrafiya qoruğunun özünəməxsusluğunun qorunub saxlanılması üçün qoruq ərazisində yerləşən tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması və istifadəsi ilə bağlı təxirəsalınmaz tədbirlər həyata keçirilmiş, komissiyalar yaradılmış, müvafiq işlər aparılmışdır. Eyni zamanda qoruğun 2010–2015-ci illər üzrə Dövlət İnkişaf Proqramının layihəsi işlənmişdir. Hazırda qoruğun direktoru Həsən Ağayevdir. Tədqiqatlar Qoruğun Cek kəndinə aid ərazisində 2011-ci ildə aparılan tədqiqatlar nəticəsində qədim yaşayış məntəqəsi və 1 ədəd kurqan aşkarlanıb. Həmin tapıntıların tunc dövrünə — e.ə. III–II minilliklərə aid olması ehtimal edilir. Kurqanın yerləşdiyi ərazidə 15-ə qədər mağara mövcuddur. Mağaraların qədim insanların yaşayış məskəni olması ehtimal edilir. Xarici keçidlər quba-xinaliq.org — Xınalıq Dövlət tarix-memarlıq və etnoqrafiya qoruğunun rəsmi saytı (az.) Müasir Xınalıq Əlifbası Xınalıq — Turizm məlumatları Arxivləşdirilib 2017-01-27 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=248285
-"""YARAT"" Müasir İncəsənət Məkanı","YARAT Müasir İncəsənət Mərkəzi və ya qısaca YARAT — 2011-ci ildə Aida Mahmudova tərəfindən təsis edilmişdir. YARAT öz fəaliyyətini daimi sərgi, təhsil tədbirləri və festival proqramları vasitəsilə həyata keçirir. Təşkilatın binası yeni Dənizkənarı Bulvarda, Dövlət Bayrağı Meydanının yaxınlığında yerləşir. YARAT Müasir İncəsənət Mərkəzi Sovet dövründə Hərbi Dəniz Qüvvələrinin binası olmuş və 1960-cı illərdə hərbi gəmilərə texniki xidmət bazası rolunu oynayan Xəzər dənizinə açılan binada yerləşir. Binanın təyinatının dəyişməsi nəticəsində iki mərtəbəni əhatə edən, 2000 m² sahəsi olan sərgi məkanı yaradılmışdır. Binada aparıcı beynəlxalq rəssamların müvəqqəti sərgiləri, yeni yaranan istiqamətlər, eləcə də YARAT Kolleksiyasının sərgi ekspozisiyaları və kitabxana təqdim olunur. Rəsmi olaraq 24 mart 2015-ci il tarixində təşkilat bu binaya köçüb. YARAT təşkilatının tərkibinə YARAT Müasir İncəsənət Mərkəzi, XX–XXI əsrlər Azərbaycan Rəngkarlığı Muzeyi və ARTIM Layihə Məkanı daxildir. XX–XXI əsrlər Azərbaycan Rəngkarlığı Muzeyi, milli muzeylər və qalereyalar kolleksiyalarından götürülmüş əsərlərdən sərgilər təqdim edərək, ekspozisiyanın ictimai-maarifləndirici proqramlarını həyata keçirir. Həmçinin muzey tədris müəssisələri ilə sıx əməkdaşlıq quraraq, şagird və tələbələr üçün interaktiv ekskursiyalar təşkil edir, onlara incəsənəti dərk etməyi və interpretasiya etməyi öyrədir.ARTIM Layihə Məkanı 2015-ci ilin oktyabrında, Bakıda, İçərişəhərdə təsis edilib. ARTIM (""tərəqqi"" mənasında) – açıq müsabiqə vasitəsilə seçilən, Azərbaycanın perspektivli incəsənət peşəkarları və rezidentura proqramında iştirak edən yerli və beynəlxalq rəssamların eksperimental təcrübələri və yeni əsərlərini nümayiş etdirir. Hər il ARTIM Layihə Məkanında bir çox kiçik miqyaslı layihələr və YARAT Müasir İncəsənət Məktəbinin yekun sərgiləri keçirilir. Alternativ akademik platforma gənc rəssamların seminarlarda iştirak etməsinə, incəsənət sahəsində təcrübələrə cəlb olunmasına, yeni ideyalar və əsərlər yaratmasına təkan vermək üçün hazırlanıb.YARAT bundan əlavə müxtəlif kurslar, seminarlar, mühazirələr, film nümayişləri, festivallar, ədəbiyyat və teatr klubları, habelə ailəvi həftə sonlarının daxil olduğu peşəkar ictimai proqramlar təşkil edir. Kolleksiyalar və sərgilər YARAT Şirin Neşat, Oskar Murillo, Erbossın Meldibekov, Almagül Menlibayeva, Aleksandr Uqay, Nurahmet Nurbol, Reza Arameş, Vaciko Çaçxiani, Yan Fabr, Stiven C. Rods, Mikelancelo Pistoletto, Şilpa Qupta, Zadi Ça, Taus Maxaçeva, Pedro Qomes-Eqanya, Kamruz Aram, Dadbeh Bassir, Gelare Xoşgözaran, Timo Nasseri, Navid Nur kimi beynəlxalq rəssamların sərgilərini təşkil etmişdir. 23 aprel 2021-ci ildən etibarən YARAT 1-ci Beynəlxalq Bakı Küçə Fotoqrafiyası Festivalını (BKFF) təqdim edib. Müsabiqənin mövzusu – ""Küçələr fokusda"" seçilmişdir. Münsiflər heyətinin və mühazirəçilərin tərkibinə tanınmış azərbaycanlı və xarici fotoqraflar daxil olmuşdur. Seçilmiş qrup sərgiləri ""Ön söz"", YARAT (Alternativ məkan), Bakı, Azərbaycan ""Baku Public Art"" festivalı, Bakı, Azərbaycan ""Birləşən körpülər"", Bakı Müasir İncəsənət Muzeyi (MİM), Bakı, Azərbaycan ""Şah əsərlər Bakıda. Christie`s Xəzərdə"", Bakı, Azərbaycan ""COMMONIST"", YARAT (Alternativ məkan), Bakı, Azərbaycan ""Next Level"" müasir incəsənət sərgisi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ""Participate!"" Baku Public Art Festivalı, Bakı, Azərbaycan Dina Nasser-Xadivinin kuratorluğu ilə keçən Azərbaycanın və qonşu ölkələrin ""Love Me Love Me Not"" (""Sev məni, sevmə məni"") müasir incəsənət sərgisi, Heydər Əliyev Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan Dina Nasser-Xadivinin kuratorluğu ilə keçən ""Love Me Love Me Not"" (""Sev məni, sevmə məni"") sərgisi, əlaqəli tədbir – 55-ci Beynəlxalq ""La Biennale di Venezia"" incəsənət sərgisi, Venesiya, İtaliya ""Home, Sweet Home"" (""Evim, gözəl evim"") sərgisi, Azərbaycanlıların Mədəniyyət Mərkəzi, Paris, Fransa ""Home, Sweet Home"" (""Evim, gözəl evim""), Bakı Müasir İncəsənət Muzeyi (MİM), Bakı, Azərbaycan ""Pat vəziyyəti"", fərdi sərgi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ""Fly to Baku"" (""Bakıya uçuş""), Azərbaycanın Müasir İncəsənət sərgisi (Səyyar sərgi), Kunsthistorisches Museum, Neue Burg, Vyana, Avstriya ""Sadəliyin şəffaflığı"", fərdi fotosərgi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ""Black Woman"", fərdi sərgi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan Gəncə İncəsənət Festivalı, Xan Bağı, Gəncə, Azərbaycan ""Başqa şəhər"", qrup sərgisi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ""Vise Versa"", fərdi sərgi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ""Əks səda"", fərdi sərgi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ""ZAVOD"", qrup sərgisi, Bakı Məişət Kondisionerləri Zavodu, Bakı, Azərbaycan ""Qızlar neftçilərə üstünlük verir"", fərdi sərgi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ""Here Today"" (""Burada bu gün""), London, Birləşmiş Krallıq ART DUBAI Marker 2014, Dubay, BƏƏ GRID Beynəlxalq Foto Biennalesi, Amsterdam, Niderland ""TalkCloud"", fərdi sərgi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan Moskva Beynəlxalq Gənclər İncəsənəti Biennalesi Moskva, Rusiya ""Cosmoscow"" Müasir İncəsənət Beynəlxalq Yarmarkası, Moskva, Rusiya ""Adiliyin şeyriyyatı"", Azərbaycan pavilyonu, ""VIENNAFAIR The New Contemporary"" müasir incəsənət yarmarkası, Vyana, Avstriya YAY Qalereyası ""Start Art"" İncəsənət Yarmarkasında, ""Saatchi"" Qalereyası, London, Birləşmiş Krallıq ""Təcavüz: Muzey 2014"", ARTIM Layihə Məkanı tərəfindən keçirilən qrup sərgisi, Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi, Azərbaycan Milli Xalça Muzeyi, ""Atəşgah məbədi"" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu, Bakı, Azərbaycan ""Mavi fon"" qrup sərgisi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ""Anesteziya"", fərdi sərgi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ""İki aləm"", fərdi sərgi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan YAY Qalereyası ""Contemporary Istanbul"" (""Müasir İstanbul"") beynəlxalq incəsənət sərgisində, İstanbul, Türkiyə ""Müsahibələr"", fərdi sərgi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ""Isolation Room / Gallery Kit"" (""Təcrid otağı""), instalyasiya layihəsi, ""Port Baku Mall"" ticarət mərkəzi, Bakı, Azərbaycan ""The Home of My Eyes"" (""Gözlərimin evi""), YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan ""Making Histories"" (""Tarix yazılarkən""), YARATın Daimi Kolleksiyası, YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan ""The Union of Fire and Water"" (""Odla suyun birliyi""), YARAT-ın 56-cı Venesiya Biennalesi ilə əlaqəli tədbiri, Palazzo Barbaro, Venesiya, İtaliya ""Refraction"" (""Qırılma""), fərdi sərgi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ""A Drop of Sky"" (""Səmadan bir damla""), ""Baku Public Art"" festivalı, 2015, Bakı, Azərbaycan ""Dua’s"", fərdi sərgi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ""The Heart Is A Lonely Hunter"" (""Ürək tənha ovçudur""), YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan XXXXXXY, qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""The Unbearable Lightness of Being"" (""Mövcudluğun dözülməz yüngüllüyü"") sərgisi, Cuadro Gallery ilə birgə, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ""Mediator / Destroyer / Reviver"" (""Vasitəçi / Məhv edən / Canlandıran"", fərdi sərgi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Meeting Point"" (""Görüş yeri"") sərgisi, YAY Qalereyası Cuadro Gallery ilə birgə, Dubay, BƏƏ ""Yeganə pələngin mənəm"", fərdi sərgi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ""Sən məni anlamırsan"", eksperimental performans, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Zamanın izləri"", səyyar sərgi, Zaqatala Dövlət Rəsm Qalereyası, Zaqatala, Azərbaycan ""Heç nədən nəsə"", fərdi sərgi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ""UMWELT"", fərdi sərgi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ""Art Paris Fair"" müasir incəsənət yarmarkası, Stend G6, ""Grand Palais"" sərgi salonu, Paris, Fransa ""Təəccüblənmək, Təəccübləndirmək"", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Yarı həqiqətlər"", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""İllüminasiya"", qrup sərgisi, YARAT Emalatxanaları, Bakı, Azərbaycan ""Qaçılmaz quraqlıq"", fərdi sərgi, YARAT Emalatxanaları, Bakı, Azərbaycan ""Müqavimət haqqında 300 söz"", YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan ""Kiçik yalanlar"", qrup sərgisi, YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan ""Parlaq işıqlar şəhərində"", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Yamacın görüntüsü"", fərdi sərgi, YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan ""Evin sirləri"", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Rahat keyləşmə"", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Zamanın izləri"", səyyar sərgi, Mingəçevir Dövlət Rəsm Qalereyası, Mingəçevir, Azərbaycan ""Bu da keçər"", fərdi sərgi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Nə var, odur"", fərdi sərgi, YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan (Dis Place) ""Məkansız"", fərdi sərgi, YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan YAY Qalereyası ""Art Dubai Contemporary"" incəsənət sərgisində, 2016 ""Ürək tənha ovçudur"", qrup sərgisi, Bakı, Azərbaycan ""Disfoniya"", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Molotov gülabı"", fərdi sərgi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Əziz sevgilim"", fərdi sərgi, YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan ARTIM Lab: ""100% Made in Azerbaijan"", 24-saatlıq qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan YARAT Rezidensiya proqramı: ""Şou davam etməlidir"", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Zamanın izləri"", səyyar sərgi, Qusar Dövlət Rəsm Qalereyası, Qusar, Azərbaycan ""1001 gecə"", qrup sərgisi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ARTIM Lab: ""Kimin nə vecinə?"", 1-günlük qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Qazaxıstan üzərində günəş və neonlar"", qrup sərgisi, YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan ""Kişilər ağlamaz"", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan YARAT Rezidensiya proqramı: ""Xəyali əcnəbilər"", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Zamanın izləri"", səyyar sərgi, Sumqayıt Dövlət Rəsm Qalereyası, Sumqayıt, Azərbaycan ""Uzaq üfüqlər"", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ARTIM Lab: ""Sıfır"", 24-saatlıq qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Nə hərb, nə sülh"", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""ALL_AND"", fərdi sərgi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ""Zamanın izləri"", səyyar sərgi, Yardımlı Dövlət Rəsm Qalereyası, Yardımlı, Azərbaycan ""Dağılaraq zirvələrə doğru qalxırıq"", qrup sərgisi, YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan ARTIM Lab: ""Monumental"", 24-saatlıq qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Nurcan"", fərdi sərgi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Mənim taleyim deyil"", fərdi sərgi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Üfun, var zənn etdiyin yoxdur aləmdə, üfun, hər nə yoxsa, vardır dünyada…"" qrup sərgisi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ""Təsəvvür edilməyən perspektivlər"", fərdi sərgi, YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan ""Et bunu"" fərdi sərgi, YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan YARAT Rezidensiya proqramı: ""Dərk edilməyən bilik"", ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ARTIM Lab: ""Neyrovizuallaşdırma"", 24-saatlıq qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Əmək, istirahət və xəyallar: 1960–80-ci illər Azərbaycan ustadlarının gözləri ilə"", qrup sərgisi, XX–XXI əsrlər Azərbaycan Rəngkarlığı Muzeyi ""Məhəllə"", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ARTIM Lab: ""Duyulmazlıq xəritəsi"", 24-saatlıq qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Mən bu lisanə sığmazam"", fərdi sərgi, YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan YARAT Rezidensiya proqramı: ""Azar. Sevgi. Təbiət."", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Yenə o bağ olaydı…"", səyyar sərgi, Qazax Dövlət Rəsm Qalereyası, Qazax, Azərbaycan ""Dolu boşluq: Virtual reallıq incəsənəti"", incəsənət sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ARTIM Rooms: ""Yeni hekayələr"", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Funksiya. Quruluş. Dəyişiklik"", qrup sərgisi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ""Sleypnir"", fərdi sərgi, YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan ""Çəhrayı gələcəyin utancaq oğlanı"", fərdi sərgi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Ulduzlu səmalar"", səyyar sərgi, Şəmkir Gənclər Mərkəzi, Şəmkir, Azərbaycan ""Milçəklər dişləyir, yağış yağacaq"", fərdi sərgi, YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan YARAT Rezidensiya proqramı: ""Sərhəd layları"", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan De/Konstruksiya: ""Şaxta Baba ucqar kəndlərdə"", fotosərgi ARTIM Rooms: ""Perpendikulyar həqiqətlər"", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Gizli qalmış gözəllik"", fərdi sərgi, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan ZARAtustra, fərdi sərgi, YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan ARTIM Lab: ""Təcrübə. Düşüncə. Nəticə"", buraxılış sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Yenə o bağ olaydı…"", səyyar sərgi, Qax Dövlət Rəsm Qalereyası, Qax, Azərbaycan ""Sevgi və etiraz"", retrospektiv sərgi, XX–XXI əsrlər Azərbaycan Rəngkarlığı Muzeyi, Bakı, Azərbaycan YARAT Rezidensiya proqramı: ""Digər dillər ucunda"", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ARTIM Lab: ""Ruh-Ruh"" sərgisi, YARAT Emalatxanaları, Bakı, Azərbaycan Dadaş Adna: ""Love Me"", multidistiplinar sərgi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Yenə o bağ olaydı…"", səyyar sərgi, Məhsəti Gəncəvi adına Mədəniyyət Mərkəzi, Gəncə, Azərbaycan ""Maqohalminin uşağı və yaradılış sədası"", fərdi sərgi, YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan ""Şarivari"", fərdi sərgi, YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan YARAT Rezidensiya proqramı: ""Unut bildiklərini, gör mən kiməm"", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Periferik genişlənmə"", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Danışır Bakı: 1900–1940-cı illər"", XX–XXI əsrlər Azərbaycan Rəngkarlığı Muzeyi, Bakı, Azərbaycan ""Bifurkasiya"", qrup sərgisi, YARAT Emalatxanaları, Bakı, Azərbaycan ""Yenə o bağ olaydı…"", səyyar sərgi, Mingəçevir Dövlət Rəsm Qalereyası, Mingəçevir, Azərbaycan ""Zərif sərhədlər –İranın görün[məy]ən sərhədlərinə baxış"", qrup sərgisi, YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan YARAT Rezidensiya proqramı: ""Sərhəd layları"", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Başqa şeydən danış"", 1-günlük studiya sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Müvafiq tədbirlər"", fərdi sərgi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Yenə o bağ olaydı"", səyyar sərgi, Xaçmaz Dövlət Rəsm Qalereyası, Xaçmaz, Azərbaycan Virtual ARTIM, onlayn qrup sərgisi ""Qurban olum"", fərdi sərgi, YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan ""Heç bir şeir şairini sevməz"", fərdi sərgi, YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan ""Xrizalis: Transformasiya anı"", qrup sərgisi, ARTIM Layihə Məkanı, Bakı, Azərbaycan ""Öz adanı kəşf et"", qrup sərgisi, XX–XXI əsrlər Azərbaycan Rəngkarlığı Muzeyi, Bakı, Azərbaycan ""Dumanlar başımda dastana döndü"", qrup sərgisi, YARAT Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan Xarici keçidlər ""Müasir İncəsənət Məkanı"". www.cobalt.az. 2021-02-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27.01.201. ""Məkanda sərgilər təşkil olunacaq"". az.trend.az. İstifadə tarixi: 27.01.2021.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=713124
-"""Yaddaş"" Sənədli Filmlər Studiyası","Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin sənədli filmlər istehsal edən studiyasıdır. Əvvəllər C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasının tərkibində kinoxronika bölməsi olub. 1991-ci ildən müstəqil sənədli filmlər studiyaları kimi fəaliyyət göstərdilər. 1993-cü ildən ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasının nəzdində müstəqil studiya kimi fəaliyyət göstərir. Studiyanın ilk rəhbəri Zaur Məhərrəmov olub. 1988-ci ildə xronikal-sənədli, elmi–kütləvi və tədris filmləri birliyinin bazasında yaradıldı. Yaddaş Studiyası 1997-ci ildən başlayaraq dövlət sifarişi ilə ildə bir sənədli film çəkir. Yaddaş əsasən portret janrına müraciət edir. Filmləri arasında ""Şeytanbazar"" (Nizami Abbas), ""İlyas Əfəndiyev"" (Cəmil Fərəcov), ""Arif Babayev"", ""Həsən Seyidbəyli"", ""Rafiq Babayev"" (Cəmil Quliyev), ""Səma Şairi"" (Şamil Nəcəfzadə) var. Direktor: Cavid İmamverdiyev Prodüser: Xanlar Cəfərov əməkdar mədəniyyət işçisi Rejissor-operator: Nizami Abbas əməkdar incəsənət xadimi Rejissor: Mübariz Nağıyev Zaur Məhərrəmov. ""Xalqın yaddaşına qayıdış"": [""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasında fəaliyyətə başlayan ""Yaddaş"" yaradıcılıq birliyinin bədii rəhbəri ilə müsahibə] //Azərbaycan gəncləri.- 1989.- 2 sentyabr. Xamis Muradov. Kinofabrikdən başlanan yol. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 5. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 325–334; 345–359. Xarici keçidlər ""Batalyon"" batalyonun qəhrəmanlığından danışır",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=20126
-"""Yanğın zamanı igidliyə görə"" medalı","""Yanğın zamanı igidliyə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 31 oktyabr 1957-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475609
-"""Yapon"" və yaponiyalı","Hadisələr 1944-cü ildə baş verir. Okinavada bir kamikaze dəstəsi döyüşə çıxır. Onlara ölmək əmri verilsə də, kamikazelərdən biri (Eduard Pak) tapşırığı yerinə yetirə bilmir və istiqamətini itirib Nardaran qəsəbəsinə düşür. Bu zaman dənizdə balıq tutan Gülbala (Davud Davudov) ilə rastlaşır. Qəsəbədə qıyıq gözlərinə görə ""yapon"" adlandırılan Gülbala onu xilas edərək evə gətirir. Yaponiyalı Gülbala və onun kor anası (Lətifə Əliyeva) ilə birlikdə yaşamağa başlayır. O, tapşırığı yerinə yetirə bilmədiyi üçün kədərlənir, hər dəfə harakiriyə cəhd edəndə Gülbala və anası ona mane olur. Gülbalanın qəsəbədə yerli avtoritetlə (Ömür Nağıyev) münaqişə yaşayır. O, Gülbalaya onun ərazisində balıq tutmağı qadağan edir, buna əməl etməyəndə onu döyür. Yaponiyalı bu vəziyyəti öyrənib avtoriteti döyərək onun qisasını alır. Digər tərəfdən Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin nümayəndəsi Məlik Babanov (Oqtay Ağayev) Nardaranda yapon casusunun olması haqda məlumat əldə edir. Məsələ Stalinin nəzarəti altında olduğu üçün yapon casusu tutmaq əmri alır. Qəsəbəyə gələn təhlükəsizlik xidmətinin əməkdaşları araşdırma aparır. Onlara yapon ləqəbli Gülbalanı göstərirlər. Gülbala həbs olunub işgəncələrə məruz qalır, lakin azərbaycanlı olduğu aydın olanda sərbəst buraxılır. Yaponiyalı yenə harakiri etməyə qərar verir və anasına ölümqabağı məktub yazır. Məktub ələ keçirən təhlükəsizlik komitəsi silahlı dəstə ilə Nardarana Gülbalanı tutmaq üçün gəlir. Gülbala ələ keçməmək üçün harakiri edir. Gülbalanın öldüyünü görən yaponiyalı bundan sonra Gülbalanın anasının yanında qalır, ona kömək etməyə başlayır. Filmin heyəti İstehsalçı heyət Səsləndirənlər Pərviz Bağırov — Gülbala Rafiq Əzimov — Məlik-Babanov Zərnigar Ağakişiyeva — Gülbalanın anası Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 320. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=20003
-"""Yapon"" və yaponiyalı (film, 1990)","Hadisələr 1944-cü ildə baş verir. Okinavada bir kamikaze dəstəsi döyüşə çıxır. Onlara ölmək əmri verilsə də, kamikazelərdən biri (Eduard Pak) tapşırığı yerinə yetirə bilmir və istiqamətini itirib Nardaran qəsəbəsinə düşür. Bu zaman dənizdə balıq tutan Gülbala (Davud Davudov) ilə rastlaşır. Qəsəbədə qıyıq gözlərinə görə ""yapon"" adlandırılan Gülbala onu xilas edərək evə gətirir. Yaponiyalı Gülbala və onun kor anası (Lətifə Əliyeva) ilə birlikdə yaşamağa başlayır. O, tapşırığı yerinə yetirə bilmədiyi üçün kədərlənir, hər dəfə harakiriyə cəhd edəndə Gülbala və anası ona mane olur. Gülbalanın qəsəbədə yerli avtoritetlə (Ömür Nağıyev) münaqişə yaşayır. O, Gülbalaya onun ərazisində balıq tutmağı qadağan edir, buna əməl etməyəndə onu döyür. Yaponiyalı bu vəziyyəti öyrənib avtoriteti döyərək onun qisasını alır. Digər tərəfdən Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin nümayəndəsi Məlik Babanov (Oqtay Ağayev) Nardaranda yapon casusunun olması haqda məlumat əldə edir. Məsələ Stalinin nəzarəti altında olduğu üçün yapon casusu tutmaq əmri alır. Qəsəbəyə gələn təhlükəsizlik xidmətinin əməkdaşları araşdırma aparır. Onlara yapon ləqəbli Gülbalanı göstərirlər. Gülbala həbs olunub işgəncələrə məruz qalır, lakin azərbaycanlı olduğu aydın olanda sərbəst buraxılır. Yaponiyalı yenə harakiri etməyə qərar verir və anasına ölümqabağı məktub yazır. Məktub ələ keçirən təhlükəsizlik komitəsi silahlı dəstə ilə Nardarana Gülbalanı tutmaq üçün gəlir. Gülbala ələ keçməmək üçün harakiri edir. Gülbalanın öldüyünü görən yaponiyalı bundan sonra Gülbalanın anasının yanında qalır, ona kömək etməyə başlayır. Filmin heyəti İstehsalçı heyət Səsləndirənlər Pərviz Bağırov — Gülbala Rafiq Əzimov — Məlik-Babanov Zərnigar Ağakişiyeva — Gülbalanın anası Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 320. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=807040
-"""Yaponiya üzərində qələbəyə görə"" medalı","""Yaponiya üzərində qələbəyə görə — SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin 30 sentyabr 1945-ci il tarixli Fərmanı ilə təsis edilmişdir. Medal layihəsinin müəllifi rəssam Lukina M. L.-dir. Təltif olunanlar 1,8 milyon müharibə iştirakçısı bu medalla təltif edilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=284582
-"""Yarasa"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi","""Yarasa"" — Azərbaycanın Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin (XKX) xüsusi təyinatlı dəstəsi. Yaradılması Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 14.12.2015-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Azərbaycanda xüsusi xidmət orqanlarının fəaliyyətinin səmərəliliyini artırmaq məqsədilə Xarici Kəşfiyyat Xidməti yaradılmışdır. Xarici Kəşfiyyat Xidmətinə tabe olan ən gizli xüsusi bölmə ""Yarasa"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsidir. ""Yarasa"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi Azərbaycan Ordusunun elit və ən gizli xüsusi bölməsi hesab olunur. Komandirlərin adları belə gizli saxlanılır.""Yarasa"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsinin hərbi qulluqçuları 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan Vətən müharibəsi zamanı Qubadlı şəhərinin azadlığı uğrunda gedən döyüşlərdə savaşmışdır.Bölmənin əsas fəaliyyəti Ermənistan Ordusunun arxa cəbhəsində olmuşdur.10.12.2020-ci ildə baş tutan Zəfər Paradı zamanı ""Yarasa"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsinin mövcudluğu barədə birinci dəfə ictimaiyyətə məlumat verilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=699506
-"""Yarasa"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi (DİN)","""Yarasa"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi — Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı dəstəsidir. Yaradılması Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı hərbi qulluqçulardan ibarət xüsusi təyinatlı dəstələri mövcuddur. Həmin dəstərin hamısı vahid ""Kommando"" adı altında birləşiblər. Ümumi olaraq isə Daxili Qoşunların 9 Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi mövcuddur. ""Yarasa"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsidə onlardan biridir. ""Yarasa"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi əsasən gizirlərdən və zabitlərdən ibarətdir. Baş geyimləri qırmızı beretdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=705711
-"""Yarasa"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi (XKX)","""Yarasa"" — Azərbaycanın Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin (XKX) xüsusi təyinatlı dəstəsi. Yaradılması Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 14.12.2015-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Azərbaycanda xüsusi xidmət orqanlarının fəaliyyətinin səmərəliliyini artırmaq məqsədilə Xarici Kəşfiyyat Xidməti yaradılmışdır. Xarici Kəşfiyyat Xidmətinə tabe olan ən gizli xüsusi bölmə ""Yarasa"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsidir. ""Yarasa"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi Azərbaycan Ordusunun elit və ən gizli xüsusi bölməsi hesab olunur. Komandirlərin adları belə gizli saxlanılır.""Yarasa"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsinin hərbi qulluqçuları 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan Vətən müharibəsi zamanı Qubadlı şəhərinin azadlığı uğrunda gedən döyüşlərdə savaşmışdır.Bölmənin əsas fəaliyyəti Ermənistan Ordusunun arxa cəbhəsində olmuşdur.10.12.2020-ci ildə baş tutan Zəfər Paradı zamanı ""Yarasa"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsinin mövcudluğu barədə birinci dəfə ictimaiyyətə məlumat verilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=705706
-"""Yol xəritəsi"" planı","""Yol xəritəsi"" planı — İsrail-Fələstin konfliktini həll etmək üçün bir plan. Kvartet (ABŞ, Avropa İttifaqı, Rusiya və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı) tərəfindən Yaxın Şərq regionundakı sabitliyi bərpa etmək üçün təklif olunmuşdur. Planın prinsiplərini ABŞ Diplomatik Xidmət Məmuru Donald Blom hazırlasa da, rəsmi olaraq ilk dəfə ABŞ Prezidenti Corc V. Buş 24 iyun 2002-ci ildə öz nitqində qeyd etmişdir. Onun bu nitqi sülh şəraitində İsrail ilə yan-yana yaşayan müstəqil Fələstin dövlətinə çağırış idi: ""Yol xəritəsi planı təhlükəsiz İsrail dövləti və öz varlığını müstəqil saxlaya bilən, dinc, demokratik Fələstin dövlətinin maraqlarını təmin edən başlanğıcdır. Bu Yaxın Şərqin uzunmüddətli sülh və təhlükəsizliyi proqresi üçün strukturdur…"" ""Yol xəritəsi"" planı 2005-ci ildən də tez konfliktin sonlandırılmasını nəzərdə tutan üç məqsədyönlü mərhələdən ibarətdir. Buna baxmayaraq, bu proqres, əsaslı plan kimi tərəflərin təmiz niyyətli səylərini, planın öhdəçi kvartetin hər birinə uyğun şəkildə həyata keçirilməsini tələb edərək və bunlardan asılı olaraq aşağidakı mərhələlərdən təşkil olunmuşdur: I mərhələ (ən tez 2003-cü ilə kimi): Fələstinə qarşı zorakılığa son qoyulması; Fələstin siyasi islahatı; israillilərin Fələstin şəhərlərindən çıxarılması və İsrailin ərazi ekspansiyasını dondurması; Fələstin seçkiləri. II mərhələ (ən tez iyun-dekabr 2003-cü il) : Fələstin iqtisadiyyatın bərpasını dəstəkləmək üçün Beynəlxalq Konfransın və müvəqqəti sərhədlərlə müstəqil Fələstin dövlətinin yaradılmasını nəzərdə tutan prosesin başlanması; regional su ehtiyatları, ətraf mühit və iqtisadi inkişaf, qaçqınlar və silahlanmaya nəzarət daxil olmaqla problemlərdə çoxtərəfli öhdəliyin dirçəlməsi; Ərəb dövlətlərinin İsrail ilə (ticarət ofisləri və s.) pre-intifada əlaqələrini bərpa etməsi. III mərhələ (ən tez 2004–2005-ci illər) : ikinci Beynəlxalq Konfrans; konfliktin daimi status razılaşması və sonu; son sərhədlər üzərində razılıq; Yerusəlimin, qaçqınların və ərazilərin taleyində çox mübahisəli məsələlərin aydınlaşdırılması; Ərəb dövlətinin İsrail ilə sülh danışıqlarına razılaşması.""İsrail Xalqı və Torpaqları Qoruma Birliyinin"" təşkil etdiyi konfransda, Yəhudi camaatının qabaqda gələn xaxamları bir yerə gəldi. İsraildəki radikal dincdarların fikrini əks etdirməsiylə bilinən birliyin şərhində, ABŞ-nin ""Yol Xəritəsi"" sərt bir dillə tənqid olundu. ""Qərbi Şəriyə və Qəzzədəki torpaqlar bizə Tövratla verilmiş müqəddəs torpaqlardır"" deyən köhnə baş xaxam Mordeahi Eliahu Baş nazir Ariel Şaronu bu torpaqları fələstinlilərə verməməyə çağırdı. 12 may 2003-cü ildə İsrail Baş naziri Ariel Şaron bilavasitə ""Yol xəritəsi"" planının məskunlaşmanı dondurmaq kimi öhdəliklərindən imtina etdi, məskunlaşmanı dondurmaq mühacirlərə ev tikilməsini və ailə qurmalarını mümkünsüz edərək, İsrailin maraqlarına zidd idi. Hətta A. Şaron ABŞ dövlət katibi Kolin Paula belə bir sual ünvanlamışdı: ""Siz nə istəyirsiniz, hamilə bir qadın mühacir olduğuna görə dünyaya gələcək körpəsindən imtina etməlidir?"". ""Yol xəritəsi""nin həyata keçirilməsi ilə əlaqəli olaraq 3–4 iyun 2003-cü ildə Misirin Şarm əl-Şeyx qəsəbəsində, 5 iyunda isə İordaniyanın Akabe şəhərində iki zirvə görüşü olduqca əhəmiyyətlidir. Bunlardan ilki Buş ilə Amerika yönümlü Ərəb rəhbərlikləri (Fələstinin yeni baş naziri Mahmud Abbas ilə Misir, İordaniya, Bahreyn və Səudiyyə Ərəbistanı) arasında reallaşmışdır ki, beləcə ilk dəfə Yaxın Şərqdə hər hansı bir barış üçün ən əhəmiyyətli iki dövlət (Suriya və Livan) kənarlaşdırılmış və Ərəb dövlətləri ABŞ yönümlü və əleyhdarları olaraq rəsmi şəkildə iki qütbə ayrılmışdır. Akabe Zirvəsinə isə Buş, Şaron, Mahmud Abbas və Kral Abdullah qatılmışdır. Hər iki zirvənin də m��qsədi Fələstini yenidən quraraq Fələstin müqavimətini dayandırmaq və bu müddətdə Ərəb dövlətlərindən dəstək almaqdır. Ancaq Fələstin xalqının silahsızlandırılması və mühacirlərin geri dönməsinə maneə törədilməsi kimi mövzuların görüşüldüyü bu zirvələr, xəyanət razılaşmaları olaraq xarakterizə edilərək böyük reaksiya yığmışdır. Akabe Zirvəsinin nəticələrini rədd edən Həmas, İslami Cihad və əl-Axsa Şəhidləri Briqadası zirvə sonrasında artan İsrail hücumlarına cavab olaraq, ilk dəfə 9 iyunda İsrail istiqamətində birlikdə silahlı hərəkət reallaşdıraraq dörd İsrail əsgərini öldürmüşlər. Yaxın Şərqdə daimi bir barış üçün böyük ümidlər bəslənən ""Yol xəritəsi"", əvvəlki planlar kimi, xronikiləşmiş Fələstin-İsrail məsələsinə həll gətirə biləcək xüsusiyyətlərə sahib deyil. Çünki İsrail işğalı əvəzinə Fələstin müqavimətinin problem olaraq görüldüyü bu plan, yeni bir şey ortaya qoymamaqdadır. Eduard Səidin deyimiylə ""bir barış planı olmaqdan çox passivləşdirmə planı olan Yol Xəritəsi, İsrail işğalının daha da təşkilatiləşməsini təmin edəcək"". ABŞ və İsrail ikilisi bu planla, Fələstini yaxşıca küncə sıxışdırmağı və Fələstinin mübarizəsini tamamilə məhv etmək məqsədindədir. Bu müddətdə ən böyük təhlükə eynilə Livanda etdikləri kimi, Fələstini vətəndaş müharibəsinə sürükləmədir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=304683
-"""Zuğulba"" iqamətgahı","""Zuğulba"" iqamətgahı — Azərbaycan Respublikası Prezidentinin rəsmi şəhərətrafı iqamətgahı. Bakıdan 40 km aralıda, Xəzər dənizinin yaxınlığında, Zuğulbada yerləşir. Sovet dövründə bu ərazidə Azərbaycan Kommunist Partiyası və Azərbaycan SSR rəhbərlərinin hökumət daçaları yerləşirdi. ""Zuğulba"" iqamətgahı Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 9 dekabr 2005-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin tabeliyində olan dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilən və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin şöbəsi statusuna malik olan təşkilatlar siyahısına daxil edilmişdir. İqamətgah Xəzər dənizinin sahilində yerləşir və rəsmi görüşlər və tədbirlər zamanı istifadə üçün nəzərdə tutulub. Memarlığı Qərb memarlığının elementlərini Azərbaycan milli üslubu ilə birləşdirir. Sarayda İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu, Belarus Prezidenti Aleksandr Lukaşenko, Rusiya prezidentləri Dmitri Medvedyev və Vladimir Putin, Gürcüstan Prezidenti Giorgi Marqvelaşvili kimi bir sıra dövlət rəsmiləri qəbul edilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=829413
-"""Zülfüqar"" ordeni","Zülfüqar nişanı və ya medalı — İran hərbi qüvvələrinin 1925-ci ildən döyüş meydanında şücaət göstərmiş şəxslərə verilən ən yüksək nişanıdır (medal). Bir az sonra ""Sepah"" nişanı Zülfüqar medalını əvəz etdi və bundan sonra Zülfüqar döyüş məntəqəsi xarici düşmənlərlə müharibə hallarına təyin olundu. İran İmperator Ordusu tərəfindən yaradılan hərbi şərəf nişanları arasında elm, sirr, sənət və idman nişanları ilə birlikdə Zülfiqar nişanı indi də istifadə olunur . 20 avqust 1301-ci ildə briqada generalı Amanullah Mirzə Cahanbani, briqada generalı Fəzlullah Zahedi, polkovnik Həsən Ağa Xan Azərbərzin, podpolkovnik Mahmud Xan Poladin və birinci müavini Qulam Əli Bayanderdən ibarət komissiya İranın ən yüksək döyüş emblemi Zülfüqar nişanı təsdiq etdi. Döyüş meydanında fövqəladə qəhrəmanlıqlar göstərmiş və ya döyüşdə yaralanmış və müharibənin sonuna qədər öz vəzifələrini yerinə yetirməyə davam etmiş şəxslər belə döş nişanı ilə təltif olunmaq hüququna malik idilər. Belə bir nişan almaqdan qürur duyanlar onu həmişə sinələrində taxmalıdırlar. Maaşlardan əlavə, bu döş nişanı həm də vəzifə sahibləri üçün bütün səviyyələrdə daha qısa dayandırma müddətləri kimi imtiyazlar yaratdı. Bu nişan cəmi iki il davam etdi və sonralar xarici müharibələrdə göstərdiyi fədakarlıq və igidliyə görə təxirə salındı və Sepah nişanı ilə əvəz olundu. Formalar və növlər Bu nişan iki cür idi; Birinci növdə vəzifəli şəxslər üçün dörd dərəcə, ikinci növdə isə hərbi qulluqçular üçün iki dərəcə var idi. Bu döyüş nişanının bir tərəfində Əli sözü, digər tərəfində qırmızı mina üzərində parlayan ""İgidlik"" sözü idi. Medala layiq görülənlər Bu nişanı alanlardan bəzilərinin adlarını aşağıdakı siyahıda görmək olar.Tang Zahid döyüşü Briqadir Məhəmməd Şahbəxti Polkovnik Abbas Əlborz General-mayor Kərim Bouzarjamhari İbrahim Zərrabın köməkçisi1303-cü ildə Zahid Şer dərəsində Kirmanşahlar briqadasının Lərlər tərəfindən mühasirəyə alınmasından, hərbi qüvvələrin mərkəzdən çıxarılmasından və şiddətli toqquşmalardan sonra Kirmanşahlar briqadası xilas edilmiş və bu insanlara Zülfiqar ordeni ilə təltif olunmaq şərəfi verilmişdir. . Şakriazi döyüşü Nizamlı Sultan Məhəmməd Xan Rəşid, Şokriazi döyüşündə Təbriz və Ərdəbil sərkərdəsi. Bu döyüşdə Sultan Məhəmməd xan ağır yaralanmış və Dağı topçularının strateji yüksəkliklərini müdafiə edərkən ağır yaralara baxmayaraq qəhrəmanlıq borclarını davam etdirmiş və aldıqları yaralara görə düşməni dəf etdikdən sonra yüksək şəhidlik dərəcəsinə çatmışlar. şəhid olması və Şükrüazi və Çehrik qalası döyüşünün başa çatmasında Zülfiqar medalı, yəni şücaət medalı alan ilk şəxs oldu. Ona Rəşit Nizam rütbəsi verildi.Briqada generalı Amanullah Mirzə Cahanbani Azərbaycan qüvvələrinə və Şəkriazi döyüşünə komandanlıq edib.Briqada generalı Fəzlullah Zahedi Şəkriazi döyüşündəŞokriazi döyüşündə Mühafizə Atıcı Briqadası Pəhləvi Alayının komandiri polkovnik Həsən Ağa Xan İsmayıli müaviniŞəkriazi döyüşündə Qvardiya yanğınsöndürmə briqadasının komandiri briqada generalı Qulam Əli BayanderDigər hallar Mərkəzi Ləşkər Piyada Briqadasının komandiri briqada generalı Morteza Xan Yazdan Pənah, piyada briqadası üçün tam döyüş hazırlığı ilə əlaqədar. Əmir Ləşkər Əhməd Ağa Əmir Əhmədi, Qərb Ordusunun komandanı, Luristan bölgəsində çoxsaylı fəthlər səbəbindən Qaşun hərbi hissələrinin rəisi briqada generalı Əmanullah Xan Qətəbə adından Zülfiqarın 3-cü dərəcəli döş nişanını hərb naziri və Qaşun rəisi Sərdar Sepehə təqdim etdi. Əmir Abdulla Xan Əmir Təhmasbi, Azərbaycan ordusunun komandanı İqbal əl-Sultane Makouinin ələ keçirilməsi və ləl-cəvahirat xəzinəsinin ələ keçirilməsi və Sərdar Sepeyə göndərilməsi səbəbindən Digər insanlar, məsələn, inqilab liderləri bu nişanı özləri üçün seçdilər.1357-ci il İran inqilabından sonra İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun Qüds Qüvvələrinin komandanı general-mayor Qassem Soleimani .20 mart 1397-ci ildə İranın ən yüksək hərbi ordeni olan Zülfiqar ordeni ona İslam Respublikası dövründə ilk dəfə Seyid Əli Xamenei tərəfindən verilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=821540
-"""Zəfər"" ordeni","""Zəfər"" ordeni — Azərbaycan Respublikasının 2-ci yüksək təltifi. Vətən müharibəsində qələbə münasibətilə təsis edilmişdir. Təsis edilməsi 2020-ci il noyabrın 20-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Vətən Müharibəsində qələbə münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və birinci oxunuşda təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Zəfər"" ordeninin statutu Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli 204-VIQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər Azərbaycan Respublikasının ""Zəfər"" ordeni ilə Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün və təhlükəsizliyinin təmin edilməsi zamanı əhəmiyyətli və ya strateji ərazinin, yaşayış məntəqəsinin, rayonun və ya şəhərin düşmən işğalından azad olunması ilə nəticələnmiş döyüş əməliyyatlarına, Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədinin bərpa edilməsi üzrə döyüş əməliyyatlarına yüksək peşəkarlıqla rəhbərlik etmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi hissə komandirləri və onlardan yuxarı rəhbər heyəti, habelə ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi sahəsində xüsusi xidmətlərinə görə digər şəxslər təltif edilir.Maddə 2. Təltif edən orqan Azərbaycan Respublikasının ""Zəfər"" ordeni ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası Azərbaycan Respublikasının ""Zəfər"" ordeni döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər ordenləri və medalları olduqda, ""Heydər Əliyev"" ordenindən sonra taxılır. Ordenin təsviri Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Ordenin ümumi təsviri Azərbaycan Respublikasının ""Zəfər"" ordeni (bundan sonra – orden) 900 əyarlı qızıldan hazırlanmış, sol və sağ tərəflərinə iki əyri qılınc, uclarına kiçik kürəciklər bərkidilmiş ayparadan, guşələri pilləvari olan səkkizguşəli altlıqdan və aypara ilə altlığın üzərinə yerləşdirilmiş, uclarına kiçik kürəciklər bərkidilmiş ikitərəfli hamar şüalı səkkizguşəli ulduz formalı, diametri 42 mm olan lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Ordenin ön tərəfi 2.1. Ordenin ön tərəfində aypara ağ qızıldan, səkkizguşəli ulduz, qılınclar və altlığın guşələrinin mərkəzi elementləri sarı qızıldan hazırlanmışdır. 2.2. Səkkizguşəli ulduzun qalan elementləri tünd rəngdədir. Səkkizguşəli ulduzun üzərində zolaq ilə konturlanmış tünd rəngli dairəvi lövhə və onun mərkəzində yumruq formasında sıxılmış əl təsvir olunmuşdur. Zolağın üzərində səkkiz ədəd maili xətlər vardır. 2.3. Yumruq və kürəciklər relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 3. Ordenin arxa tərəfi 3.1. Ordenin arxa tərəfi hamar səthlidir, mərkəzdən yuxarıda ""ZƏFƏR"" sözü, mərkəzdə ""VƏTƏN MÜHARİBƏSİ 2020"" sözləri və rəqəmləri qabarıq şəkildə yazılmışdır. 3.2. Ordenin arxa tərəfinin mərkəzdən aşağı hissəsində ordenin seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur.Maddə 4. Ordenin elementləri 4.1. Orden paltara bərkidilmək üçün elementi olan 37 mm x 50 mm ölçülü xara lentə 2 halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Xara lentin üzərində Azərbaycan Respublikası Dövlət Bayrağının rənglərinə uyğun rəngli zolaqlar təsvir olunmuşdur. Lentin mərkəzində 10 mm enində qırmızı rəngli şaquli zolaq, qırmızı zolaqdan sol və sağ tərəflərdə 13,5 mm enində yaşıl və mavi rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. 4.3. Yaşıl və mavi zolaqların üzərində qırmızı zolaqdan 1,5 mm aralı və bir-birinin arası 1,5 mm olan 1 mm enində üç qırmızı rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. 4.4. Xara lentin yuxarı hissəsinə 40 mm x 5,5 mm ölçülü lövhə bərkidilmişdir. 4.5. Lentin aşağı hissəsinə 40 mm x 12 mm ölçülü, yuxarı hissəsi düzbucaq, aşağı hissəsi üçbucaq formalı lövhə bərkidilmişdir. 4.6. Üçbucağın alt konturu iki relyefli qılınc formasında təsvir olunmuşdur. Üçbucağın mərkəzində relyefli aypara və ulduz vardır. 4.7. Ordenin dəstinə bir ədəd sinəyə taxılma və bir ədəd diametri 60 mm olan boyundan asılma orden daxildir. 4.8. Ordenə paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş iki ədəd 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678355
-"""Zəfər"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı","""Zəfər"" ordeni — Azərbaycanda Vətən müharibəsində qələbə münasibətilə təsis edilmiş ali hərbi ordenidir. 2020-ci il noyabrın 20-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Vətən Müharibəsində qələbə münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və birinci oxunuşda təsdiqlənmişdir. 9 dekabr 2020-ci ildə Zəfər ordeni ilə 33 nəfər təltif edilmişdir. ""Zəfər"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=685146
-"""Zəngilanın azad olunmasına görə"" medalı","""Zəngilanın azad olunmasına görə"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). İkinci Qarabağ müharibəsində qələbə münasibətilə təsis edilmişdir. Təsis edilməsi 2020-ci il noyabrın 20-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Vətən Müharibəsində qələbə münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və birinci oxunuşda təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Zəngilanın azad olunmasına görə"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Zəngilanın azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının Zəngilan rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılmış döyüş əməliyyatlarında iştirak etmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları təltif edilir.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Zəngilanın azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Zəngilanın azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, ""Füzulinin azad olunmasına görə"" medalından sonra taxılır. Medalın təsviri Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Zəngilanın azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfinin kənarları bəzəkli naxışlarla konturlanmışdır. 2.2. Bəzəkli konturdan medalın daxilinə doğru, xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə təsvir olunmuşdur. Xarici və daxili çevrələrin arasında, yuxarı qövs boyunca ""ZƏNGİLAN"", aşağı qövs boyunca ""20 OKTYABR 2020"" sözləri yazılmışdır. 2.3. ""20 OKTYABR 2020"" sözlərindən sol və sağ tərəflərdə, aşağıdan yuxarıya doğru dəfnə çələngləri təsvir olunmuşdur. ""ZƏNGİLAN"" sözü ilə dəfnə çələnglərinin arasında iki səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində, doğan günəş şüaları fonunda at belində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağını aparan Azərbaycan əsgəri təsvir olunmuşdur. 2.4. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış lövhənin üzərində qövs boyunca ""ZƏNGİLANIN AZAD OLUNMASINA GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Lövhənin aşağı hissəsinin mərkəzində səkkizguşəli ulduz, ulduzla sözlərin arasında isə kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. 3.2. Medalın arxa tərəfinin mərkəzində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. 3.3. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Xara lentin mərkəzində 10 mm enində qızılı rəngli şaquli zolaq, qızılı rəngli zolaqdan sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 8 mm enində bir göy rəngli və 5.5 mm enində bir qızılı rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. 4.3. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678344
-""" Uralskie pelimeni ""","Dmitri Sokolov 1993-cü ildə KVN komandasının yaradılması təşəbbüsü ilə çıxış etdi. Yeni yaradılmış komandanın bütün ilk üzvləri Ural Politexnik İnstitutunun müxtəlif tələbə inşaat dəstələrinin üzvləridir. Komanda öz adını Sverdlovskdakı eyniadlı restoranın şərəfinə almışdır. Eyni ildə "" Uralskie pelimeni "" Hüquq İnstitutunun komandası ilə ilk oyununu qazandı. 1995-ci ildə finalda Ural Dövlət Universitetinin KVN komandasını məğlub edən "" Uralskie pelimeni "" Yekaterinburq çempionu oldu. 1995-ci ildə "" Uralskie pelimeni "" Soçidə keçirilən KVN festivalına getdi. Bu çıxışdan sonra onlar qala-konsertə və Böyük Liqanın KVN oyunlarında iştiraka dəvət aldılar . 1995–2000-ci illərdə "" Uralskie pelimeni "" KVN-nin Böyük Liqasında beş mövsüm oynayır (1995, 1996, 1997, 1998, 2000). 1995-ci ildə debütdə 1/8-də , 1996-cı ildə artıq 1/4-də məğlub olurlar . 1997-ci ildə yenidən 1/8-də məğlub oldular, lakin artıq 1998-ci ildə yarımfinalda gələcək çempionlara — ""Leytenant Şmidtin Uşaqları"" komandasına uduzdular. 2000-ci il komanda üçün zəfər idi: onlar ""XX əsrin son çempionu"" qeyri-rəsmi titulunu təmin edərək, Böyük Liqanın çempionu oldular. 2002-ci ildə "" Uralskie pelimeni "" KVN Yay Kubokunu qazandı (ümumilikdə, 2001, 2002 və 2003-cü illərdə üç dəfə Kubok oyunlarında iştirak edirlər). Bundan əlavə, komanda KVN komandalarının ""Voicing KiViN"" festivalında ""Qızılda Böyük KiViN"" (2002), ""İşıqda Böyük KiViN"" (1999, 2004), ""Qaranlıqda Böyük KiViN"" (2005, 2006) mükafatlarını qazandı. Andrey Rojkov — kapitan, bədii rəhbər, aktyor, müəllif, komanda direktoru (2016-cı ilin dekabrından 2018-ci ilin fevralına qədər) Dmitri Sokolov komandanın yaradıcısı, aktyor, müəllifdir. Əvvəllər o, UPI-TMİ-nin Qonşular komandasının üzvü idi. Vyaçeslav Myasnikov — aktyor, müəllif. 2000-ci ildən komandada ""Kəsmədən gələn uşaqlar"" (UGLTU) KVN komandasından gəldi. Sergey İsaev — vitse-kapitan, aktyor, müəllif, komanda direktoru (2015-ci ilin oktyabrından 2016-cı ilin dekabrına qədər). Yarandığı gündən komandada. Əvvəllər o, UPI-TMİ-nin Qonşular komandasının üzvü idi. Maksim Yaritsa — aktyor, müəllif. 1994-cü ildən komandanın üzvü. Alexander Popov yaradıcı prodüser, aktyor, müəllifdir. 1997-ci ildən komandanın üzvü. Sergey Erşov — müəllif qrupunun rəhbəri, aktyor. Yarandığı gündən komandada. Sergey Kalugin — səs mühəndisi, musiqiçi, aktyor. İlana Yurieva (İsakjanova) — aktrisa, 2012-ci ildən komandada. Kseniya Korneva 2015-ci ildən komandada aktrisadır. ""Raisy"" KVN komandasının keçmiş üzvü, İrkutsk. Artyom Puşkin 2016-cı ildən komandada aktyor, müəllifdir. Həmmüəllif və bir neçə konsertin iştirakçısı, komanda ilə 2000 KVN əsas liqa mövsümündə oynamışdır. ""Qaydasız gülüş"", ""Qatillər liqası"", ""Qatil axşamı"", ""Qatil gecəsi"" verilişlərində iştirakı ilə də tanınıb. Əvvəllər o, ""Sverdlovsk"" və ""Diamants"" KVN komandalarının üzvü olub. Danila Pyatkov 2016-cı ildən komandada aktyor, müəllifdir. Roman Postovalov 2016-cı ildən komandada aktyor, müəllifdir. ""Qaydasız gülüş"", ""Qatillər liqası"", ""Qatil axşamı"", ""Qatil gecəsi"" verilişlərində iştirak etməklə tanınıb. 2. Vasilyev, Vladimir. Andrey Rojkov "" Uralskie pelimeni "" (rus) şousunun adının sirrini açıqladı, Regional qəzet (4 yanvar 2018-ci il). 19 iyun 2018-ci il tarixində orijinaldan arxivləşdirilib. Giriş tarixi: 15 yanvar 2018-ci il.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=802178
-"""Çinar"" rəqs ansamblı","""Çinar"" rəqs ansamblı — 1959-cu ildə Nəriman Nərimanov adına Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunda yaradılmış qızlardan ibarət xalq rəqs ansamblı. Ansamblın ilk rəhbəri Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının solisti Əminə Dilbazi olmuşdur. ""Çinar"" öz səhnə həyatına ""Çinar"" rəqsi ilə qədəm qoymuşdur. Sonralar ansamblın ifasında ""Bənövşə"", ""Ceyran"" rəqsləri yaranmışdır. Müvəffəqiyyətləri Yarandığı müddətdən 3 ay sonra Moskva şəhərində keçirilən Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənəti ongünlüyündə iştirak etdi. İlk qastrol səfərində müvəffəqiyyət qazanan ""Çinar""ı tamaşaçılar ""Beryozkanın"" kiçik bacısı adlandırırdılar. Ansambl ÜİLKGİ MK-nın Fəxri fərmanı ilə təltif olundu. Moskvadakı müvəffəqiyyətindən sonra ""Çinar""a xalq ansamblı adı verildi. Ansamblın fəallarından dördü Azərbaycan Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanına, kollektivin bədii rəhbəri Əminə Dilbazi isə Azərbaycan xalq artisti adına layiq görüldü. 1970-ci illərdən başlayaraq ""Çinar"" həm ölkədə və həm də xaricdə tanınmağa başladı. ""Çinar"" xalq rəqs ansamblı bir sıra müsabiqələrdə, festivalda müvəffəqiyyətlə çıxış edərək, özünün nəyə qadir olduğunu dəfələrlə sübut etmişdir. Ansamblın yaradıcılığı haqqında C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasında ""Qızlar, rəqs edin!"" sənədli filmini çəkilmişdir. ""Çinar"" xalq rəqs ansamblı Moskva, AFR, Polşa və Əlcəzair televiziyalarında da efirdə olmuşdur. Müasir dövr Hazırda ""Çinar"" xalq rəqs ansamblının rəhbəri Əminə xanım və ansamblın keçmiş solisti, Azərbaycan Tibb Universitetinin məzunu Nərgiz Abdullayevadır. Ansambl bu günə kimi Türkiyədən başlayaraq, Fransa, Əlcəzair, Seneqal, İran, Polşa, Macarıstan, Bolqarıstan, Almaniya, Yuqoslaviya, Rusiya, Ukrayna, Gürcüstan, İsraildə konsert proqramları ilə şıxış etmişdir. Azərbaycanın şəhər və rayonlarının, kənd və qəsəbələrinin böyük əksəriyyətini qarış-qarış gəzmiş, ""Yallı"", ""Dolayı"", ""Ceyrani"", ""Vağzalı-mirzəyi"", ""Qavalı"" və digər Azərbaycan xalq rəqslərini ifa etməklə tamaşaçıların rəğbətini qazanmışdır. ""Sarı gəlin"" rəqsi 1990-cı ildə Əminə xanım ""Sarı gəlin"" Azərbaycan xalq mahnısı əsasında rəqsə quruluş vermişdir. Rəqsin quruluşuna görə səhnədə qızılı paltar geyinmiş üç qız oynayır. Rəqsin təqdimatı Türkiyədə olmuşdur. Rəqs tamaşaçıların rəğbətini qazanmışdır. Xarici keçidlər Çinar rəqs ansamblı (video) Həmçinin bax Azərbaycan Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblı Azərbaycan rəqsləri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=294155
-"""Üç Ulduz"" ordeni","Üç Ulduz Nişanı (Latış dili: Tiju Zvaigžņu ordenis)- Latviyada təsis edilən ordendir. 25 mart 1924-cü ildə Latviya Milli Məclisi tərəfindən təsis olunmuşdur. Devizi ""Per aspera ad astra""dır ki, mənası ""Çətinliklərdən keçib ulduzlara çatmaq"" deməkdir. Orden Latviyada verilən ilk və ən yüksək dərəcəli ordendir. Böyük Komandan Xaçı (zəncirli) (1-ci dərəcəli) Böyük Komandan Xaçı (1-ci dərəcəli) Böyük Zabit (2-ci dərəcəli) Komandan (3-cü dərəcəli) Zabit (4-cü dərəcəli) Daşıyıcı (5-ci dərəcəli) Fəxri Orden, 1-ci dərəcəli Fəxri Orden, 2-ci dərəcəli Fəxri Orden, 3-cü dərəcəli Ordenin xaçı zərli kənarları olan ağ minadan təşkil olunmuş xaçdan ibarətdir. Xaçın ön tərəfinin mərkəzində mavi minadan təşkil olunmuş medalyon yerləşir. Medalyonun mərkəzində isə 3 ədəd qızıl beşguşəli ulduzu görmək olar. Əks tərəfində isə ""Per aspera ad astra"" və ""Latvijas Republika — 1918.g.18. novembris"" (Latviya Respublikası- 18 noyabr 1918) ifadələri yazılmışdır. Ulduz birinci və ikinci dərəcəli nişanlarda olur. Birinci dərəcəli nişan və ikinci dərəcəli nişan (müvafiq olaraq böyük ulduz və kiçik ulduz) yalnız dizaynına və ölçüsünə görə fərqlənir. Ulduzlar mavi minalı medalyon və onun mərkəzindəki 3 ədəd qızıl ulduz ilə gümüşdən hazırlanan beşguşəli ulduz formasındadır. Onun kənarında ""Par Tēviju"" (Vətən üçün) sözləri yazılmışdır. Nişanın zənciri Zəncir yalnız Böyük Komandan Xaçında olur. Bu ordenlə isə nadir adamlar təltif olunur. Zəncirin üzərində svastikanı, üç ulduzu, şir və qrifonu görmək olar. Fəxri Orden Fəxri orden bir qayda olaraq xaç təsvir olunan, öndən dəyirmi formada olan nişandır. Əks tərəfində isə ""Par Tēviju"" sözləri yazılmışdır. Onun kənarında palıd yarpaqlarından ibarət çələng təsvir olunub. Fəxri Orden qızıl, gümüş, bürünc olmaqla 3 sinfə ayrılır. Xarici keçidlər The State Decorations of Latvia Arxivləşdirilib 2011-05-14 at the Wayback Machine, Prezident Aparatı The Three-Star Order Arxivləşdirilib 2012-07-31 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=444958
-"""Üçlü spiral"" innovasiya modeli","""Üçlü spiral"" innovasiya modeli – Universitet-dövlət-sənaye əlaqələri vasitəsilə biliyin yaradılması, yayılması və istifadəsini nəzərdə tutan nəzəri çərçivə.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=809455
-"""İctimai asayişin mükəmməl mühafizəsinə görə"" medalı (Ermənistan)","""İctimai asayişin mükəmməl mühafizəsinə görə"" medalı Ermənistan Respublikasının dövlət mükafatıdır. Mükafat proseduru Medal aşağıdakı kriteryalara görə verilir: Qanunun və asayişin təşviqində nümayiş etdirilən cəsarət və ya fədakarlıq, İctimai asayişin qorunmasında nümayiş etdirilən cəsarət və ya fədakarlıq, Cinayətlə mübarizədə göstərilən cəsarət və ya fədakarlıq, Xidməti vəzifələrini yerinə yetirərkən cəsarət nümayiş etdirmiş, vətəndaşlıq borcunu yerinə yetirərkən şücaət göstərmiş, Xüsusi tapşırıqların nümunəvi yerinə yetirilməsinə görə. Geyinmək qaydası (Hərbi üsul) Medal döş qəfəsinin sol tərəfinə taxılır, əgər ""Hərbi xidmətlərə görə"" medalı varsa — ondan sonra Medal ilə təltif olunanlar Ermənistan prezidenti S. Sarkisyanın hakimiyyəti dövründə (9 aprel 2008-ci ildən) 2-si ölümündən sonra olmaqla 65 nəfər medala layiq görülüb.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=821355
-"""İctimai asayişin qorunmasında əla xidmət etməyə görə"" medalı","""İctimai asayişin qorunmasında əla xidmət etməyə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 1 noyabr 1950-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475610
-"""İgidliyə görə"" medalı","""İgidliyə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. 10 noyabr 1992-ci ildə təsis edilmiş, əsasnaməsi 29 dekabr 1998-ci ildə təsdiq edilmişdir. Tarixi və əsasnaməsi ""İgidliyə görə"" medalı Azərbaycan Respublikasının 1992-ci il 10 noyabr tarixli 370 saylı Qanunu ilə təsis edilmişdir.Medalın əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 1998-ci il 29 dekabr tarixli 607-IQ saylı Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnaməyə əsasən medal aşağıdakılara görə verilir: Müharibədə döyüş zamanı göstərdiyi igidliyə görə; Döyüş əməliyyatlarına uğurlu rəhbərlik etdiyinə və şəxsi mərdlik göstərdiyinə görə; Həyatı təhlükə altında hərbi borcu yerinə yetirərkən igidlik göstərdiyinə görə; Xüsusi tapşırığı yerinə yetirərkən casarət göstərdiyinə görə; Həyatı təhlükə qorxusu altında olduğu halda insan həyatı xilas etdiyinə görə.""İgidliyə görə"" medalı Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduğu halda döşün sol tərəfinə ""Vətən uğrunda"" medalından sonra taxılır. ""İgidliyə görə"" medalının təsviri 2 fərqli formada verilmişdir. Medalının ilk təsviri Azərbaycan Respublikasının 2000-ci il 8 dekabr tarixli 35-IIQ saylı Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Həmin qanunda medalın təsviri aşağıdakı kimi verilmişdir: ""İgidliyə görə"" medalı bürüncdən tökülmüş, 36 mm diametrli girdə lövhədən ibarətdir. Medalın üstündə səkkizguşəli ulduzun fonunda başında dəbilqə və əlində süngülü tüfəng olan əsgərin yandan görünüşü təsvir edilmişdir. Əsgər təsvirinin solunda, çevrə boyunca ""İgidliyə görə"" sözləri həkk olunmuşdur. Yazı və təsvirlər qabarıqdır. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında medalın nömrəsi həkk olunmuşdur. Medal halqa və ilgəyin vasitəsilə 27 mm x 43 mm tünd və açıq yaşıl fonda xara lentlə bükülmüş nazik düzbucaqlı lövhəyə birləşdirilir. Lövhənin aşağı hissəsində milli ornament üslubunda təsvir olunmuş halqalı düzbucaqlı çıxıntı, arxa tərəfində isə paltara bərkidilmək üçün müvafiq bərkidici element vardır. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, üzərində aypara və ulduz təsvir edilən eyni xara lentdən hazırlanmış 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Medalının ikinci və hal-hazırkı təsviri Azərbaycan Respublikasının 30 sentyabr 2013-cü il tarixli 731-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq olunmuşdur. Medalın təsviri aşağıdakı kimi verilmişdir: ""İgidliyə görə"" medalı milli ornamentli ensiz lövhə ilə birgə bürüncdən tökülmüş, 36 mm diametrli dairəvi lövhədən ibarətdir. Medalın üstündə səkkizguşəli ulduzun fonunda başında dəbilqə və əlində süngülü tüfəng olan əsgərin yandan görünüşü təsvir edilmişdir. Əsgər təsvirinin solunda, çevrə boyunca ""İgidliyə görə"" sözləri həkk olunmuşdur. Yazı və təsvirlər qabarıqdır. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü düzbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilmişdir. Tünd yaşıl rəngli xara lentin mərkəzində üç zolaq təsvir edilmişdir. Hər üçü açıq yaşıl rəngdə olan həmin zolaqların 15 mm enində olanı mərkəzdə, 3 mm enində olanları mərkəzdə yerləşən zolaqdan 2 mm aralıqda olmaqla, onun kənarları boyunca yerləşdirilmişdir. Xara lentin yuxarı hissəsinə 40 mm x 5 mm ölçülü qızılı rəngli təbəqə bərkidilir. Medala paltara bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən hazırlanmış 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188291
-"""İgidliyə görə"" medalı (SSRİ)","""İgidliyə görə"" medalı — SSRİ-nin dövlət təltifi. İgidliyə görə"" medalı SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 17 oktyabr 1938-ci il tarixli qərarı ilə yaradılmışdır. Sovet Ordusu, Hərbi Dəniz Donanması, Sərhəd və Daxili Qoşunların əsgərlərinə və SSRİ-nin digər vətəndaşlarına, habelə SSRİ vətəndaşı olmayan şəxslərə sosializm düşmənlərinə qarşı döyüşlərdə göstərdikləri şəxsi cəsarət və şücaətə görə təltif edilirlər. Həmçinin SSRİ-nin dövlət sərhədini qoruyarkən, həyati təhlükəsi olan şəraitdə hərbi vəzifələri yerinə yetirənlərdə bu mükafat ilə təltif edilirlər. Mükafata layiq görülən tanınmış hərbçilər Sovet İttifaqı tərəfindən mükafatlandırılmışdır: Şanina, Roza Georgiyevna Zaitsev, Vasili Qriqoryeviç Boroviçenko, Mariya Sergeyevna Baş tibb işçisi Qnarkovskaya, Valeriya Osipovna Çavuş Şabsa Mashkautsan, (Sovet İttifaqı Qəhrəmanı) Kiçik serjant Anatoli İvanoviç Skarjinski Aleksandra Şlyaxova",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=323250
-"""İgidliyə görə"" medalı ilə təltif edilənlərin siyahısı","İslam İdris oğlu Quliyev — 25.02.1997 Sərvər Yelmar oğlu Məmmədov---25.02.1997 Niyaməddin Fəxrəddin oğlu Qasımov — 24.06.1998 Ramin Şıxbaba oğlu Quliyev — 24.06.1998 Eyvaz Əbdülhəsən oğlu Əliyev — 24.06.1998 Sabit Nüsrət oğlu İbrahimov — 24.06.1998 Suliddin Məhyəddin oğlu İsayev — 24.06.1998 Sərdar Bayram oğlu Məmiyev — 24.06.1998 Şahlar Cəfər oğlu Hacıyev — 24.06.1998 Sevlan Vəli oğlu Qasımov (ölümündən sonra) — 24.12.1998 Şucayət Abbas oğlu Niftəliyev — 24.12.1998 Elimdar Lətif oğlu Orucov — 24.12.1998 Elxan Rauf oğlu Talışxanov (ölümündən sonra) — 24.12.1998 İlqar Hüseynbala oğlu Abbasov — 24.12.1998 Səyyar Habil oğlu Ağayev — 24.12.1998 İmdad Şəvi oğlu Alıyev — 24.12.1998 Arif Məmiş oğlu Bayramov — 24.12.1998 Vahid Fərrux oğlu Cəfərov — 24.12.1998 Fərman Cəfər oğlu Əliyev — 24.12.1998 Nazir Mirəziz oğlu Hacıyev — 24.12.1998 Suliddin Yunis oğlu Hacıyev — 24.12.1998 Fəqan Malik oğlu Heydərov — 24.12.1998 Ağakərim Həmid oğlu Həmidov — 24.12.1998 Nurəddin Həsənəli oğlu Həsənov — 24.12.1998 Çoban Xıdır oğlu Hüseynov — 24.12.1998 Elxan Məhəmməd oğlu Hüseynov — 24.12.1998 Müşviq Afiq oğlu Hüseynov — 24.12.1998 Nazim Kazım oğlu İsmayılov — 24.12.1998 Şahin Musa oğlu Qocayev — 24.12.1998 Qurban Həsən oğlu Qurbanov — 24.12.1998 Ağalar Famil oğlu Məhərrəmov — 24.12.1998 Ənvər İman oğlu Məmmədov — 24.12.1998 İlqar Cəlal oğlu Məmmədov — 24.12.1998 Sabir İmran oğlu Muradov — 24.12.1998 Ehtiram Mirzəxan oğlu Nağıyev (ölümündən sonra) — 24.12.1998 Zülfüqar Yusif oğlu Nağıyev — 24.12.1998 Ceyhun Rüstəm oğlu Naibov — 24.12.1998 Cabir Sabir oğlu Namazov (ölümündən sonra) — 24.12.1998 Müzəffər Talıb oğlu Novruzəliyev — 24.12.1998 Ağagül Novruzqulu oğlu Nuriyev (ölümündən sonra) — 24.12.1998 Arif Novruz oğlu Ömərov — 24.12.1998 Sərraf Asif oğlu Rzayev — 24.12.1998 Vüqar Urfan oğlu Rzayev — 24.12.1998 Fikrət Mirzəxan oğlu Seyidov (ölümündən sonra) — 24.12.1998 Mübariz Məmməd oğlu Şəfiyev — 24.12.1998 Daşqın Həsən oğlu Turabov (ölümündən sonra) — 24.12.1998 Hikmət Cəfər oğlu Bağırov — 24.12.1998 Etibar Qurban oğlu Cəbiyev — 24.12.1998 Vahid Abusəttar oğlu Əkbərov — 24.12.1998 Allahverdi İsgəndər oğlu Ələkbərov — 24.12.1998 Firudin Mustafa oğlu Əliyev — 24.12.1998 Tapdıq Şükür oğlu Mahmudov — 24.12.1998 Azər Həmid oğlu Mustafayev — 24.12.1998 Atabala Ataxan oğlu Pənahov — 24.12.1998 Əziz Cəfər oğlu Seyidov — 24.12.1998 Sərdar Məmməd oğlu Şəmsiyev — 24.12.1998 Yusif Cəfər oğlu Babayev — 26.12.1998 İslam Ağaqulu oğlu Ələkbərov — 26.12.1998 Rəcəb Atabala oğlu Əliyev — 26.12.1998 Gülmurad Hacı oğlu Əlismanov — 26.12.1998 Səftər Heydər oğlu Hacıyev — 26.12.1998 Elnur İbrahim oğlu Heydərov — 26.12.1998 Namət Yusif oğlu Heydərov — 26.12.1998 Səməd Qara oğlu Kazımov — 26.12.1998 Abdulla Səfərəli oğlu Mirzəliyev — 26.12.1998 Mahir Çingiz oğlu Musayev — 26.12.1998 Fikrət Əşrəf oğlu Rzayev — 26.12.1998 Vüqar Tələt oğlu Rzayev — 26.12.1998 Fərman Təmraz oğlu Tarıverdiyev — 26.12.1998 Mürsəl Əli oğlu Vəliyev — 26.12.1998 Azər Abdulla oğlu Abdullayev — 12.01.1999 Cəfər Afaq oğlu Babayev — 12.01.1999 Rafiq Şirməmməd oğlu Əliyev — 12.01.1999 Şahin Ayaz oğlu Əliyev — 12.01.1999 Kamran Bilal oğlu Əsgərbəyli — 12.01.1999 Cəlal Tahir oğlu Hümbətov — 12.01.1999 Loğman Cavanşir oğlu Hüseynov — 12.01.1999 Taleh Alməddin oğlu Qarayev — 12.01.1999 Xəqani Allahverdi oğlu Quliyev — 12.01.1999 Qasım Hidayət oğlu Məmmədov — 12.01.1999 Hüseyn Əhməd oğlu Mənsimov — 12.01.1999 Məhəmməd Zalış oğlu Nəbiyev — 12.01.1999 Etibar Abdulla oğlu Rzayev — 12.01.1999 Ramin Rafiq oğlu Lələyev (ölümündən sonra) — 17.08.2001 Xəlil Qədir oğlu Həsənov (ölümündən sonra) — 17.08.2001 Cabir Mirsahib oğlu Murtuzov — 16.08.2002 Pərviz Mayıl oğlu Rüstəmov — 16.08.2002 Hikmət İzzət oğlu Mirzəyev — 24.06.2003 Əzizağa Pəncəli oğlu Babayev — 24.06.2003 Hacı Gülməmməd oğlu Əsədov — 24.06.2003 Azər Xudam oğlu Quliyev — 24.06.2003 Vüsal Əziz oğlu Ələsgərov — 24.06.2003 Naseh İbrahim oğlu Hüseynov — 24.06.2003 Telman Ağacəfər oğlu Səfərov — 24.06.2003 Abbasov İsa Süleyman oğlu (gizir) — 16.03.2005. Babayev Ağababa Ənvər oğlu (polkovnik) — 16.03.2005 Əliyev Əfqan Soltan oğlu (gizir) — 16.03.2005 Əliyev Mirələm Hümbət oğlu (polkovnik-leytenant) — 16.03.2005 Hacıyev Bəhlul Murad oğlu (baş leytenant) — 16.03.2005 Hüseynov Tahir Ələkbər oğlu (leytenant) — 16.03.2005 İbayev Zabil Nəsir oğlu (baş leytenant) — 16.03.2005 İbrahimov Rövşən Xudaverdi oğlu (baş leytenant) — 16.03.2005 Quliyev Elşad Vəli oğlu (mayor) — 16.03.2005 Məcidov Ənvər Aslan oğlu (çavuş) — 16.03.2005 Miriyev Bəxtiyar Lətif oğlu (baş leytenant) — 16.03.2005 Mirvətova Natəvan Mürsəl qızı (polkovnik) — 16.03.2005 Mirzəyev Fəxri Faiq oğlu (leytenant) — 16.03.2005 Nağıyev Əli Nağı oğlu (polkovnik) — 16.03.2005 Rüstəmov Davud Əlibala oğlu (baş leytenant) — 16.03.2005 Səfərov Elşən Aydın oğlu (kapitan) — 16.03.2005 Şəmmədov Ayaz İsmayıl oğlu (gizir) — 16.03.2005 Yəhyayev Teymur Hüseynxan oğlu (leytenant) — 16.03.2005 Ağayev Həsənağa Hacıbaba oğlu (polkovnik) — 27.03.2007. Əliyev Əli Bəxtiyar oğlu (polkovnik) — 27.03.2007 Fətullayev İdrət Xanbaba oğlu (polkovnik) — 27.03.2007 Məhərrəmov Bəbəş Eyvaz oğlu (kapitan) — 27.03.2007 Mirzəyev Şahverdi Ağamalı oğlu (baş leytenant) — 21.06.2007 Rzayev Amil Mirzə oğlu (leytenant) — 21.06.2007 Axundov Xəqani Həsən oğlu (gizir) — 21.06.2007 Həsənov Cəlal Tahir oğlu (əsgər) — 21.06.2007 Kərimov Tehran Şirməmməd oğlu — leytenant (ölümündən sonra) — 11.03.2008 Maşıyev Nemət Mütəllim oğlu — gizir (ölümündən sonra) — 11.03.2008 Hüseynov Şirin Müslüm oğlu — çavuş (ölümündən sonra) — 11.03.2008 Həmidov Fəzail Yaşar oğlu — əsgər (ölümündən sonra) — 11.03.2008 Abdullayev Elcan Cəmil oğlu (polkovnik-leytenant) — 28.03.2009. Ələsgər-zadə Füzuli Səftər oğlu (polkovnik) — 28.03.2009 Əliyev Namiq Azərpaşa oğlu (polkovnik) — 28.03.2009 Əliyev Vüqar Sürət oğlu (polkovnik-leytenant) — 28.03.2009 Əsədov Hilal Mirzəli oğlu (general-mayor) — 28.03.2009 Xələfov Rauf Rafiq oğlu (polkovnik-leytenant) — 28.03.2009 Rzayev Şahmar Məmmədmirzə oğlu (polkovnik-leytenant) — 28.03.2009 Səfərov Müşfiq Arif oğlu (mayor) — 28.03.2009 Səfərov Pərviz İnqilab oğlu (polkovnik) — 28.03.2009 Vahabov Fərhad Hüseyn oğlu (general-mayor) — 29.03.2010. Həmidov Nizaməddin Baba oğlu (polkovnik) — 29.03.2010 Həsənov Şahin Məmmədrəhim oğlu (polkovnik-leytenant) — 29.03.2010 Əliyev Elsevər Həsən oğlu (mayor) — 29.03.2010 Aslanzadə Ülvi Mirzəli oğlu (mayor) — 21.08.2010 Babayev Rafiq Baba Əli oğlu (mayor) — 21.08.2010 Məmmədov Şahlar Tahir oğlu (mayor) — 21.08.2010 Əhmədov Ramin İbrahim oğlu (kapitan) — 21.08.2010 Əliyev Anar Vilayət oğlu (kapitan) — 21.08.2010 Tağıyev Məhərrəm Mükafat oğlu (kapitan) — 21.08.2010 Aqşin Məhərrəmov Ramiz oglu (kapitan)-14.08.2010 Camalxanov Zaur Vəli oğlu (mayor) — 18.03.2011. Eyvazov Əbil Məmməd oğlu (mayor) — 18.03.2011 Nuruşov Vüsal Elfrond oğlu (baş leytenant) — 18.03.2011 Süleymanov Elşən Müzəffər oğlu (baş leytenant) — 18.03.2011 Şirin-zadə Firuz Böyükağa oğlu (general-mayor) — 16.08.2011. Atakişiyev İntiqam Vahid oğlu (polkovnik-leytenant) — 16.08.2011. İsayev Ariz Akif oğlu (mayor) — 16.08.2011 İsayev Azər Hüseynxan oğlu (tibb xidməti mayoru) — 16.08.2011 Qasımov Toğrul Telman oğlu (kapitan) — 16.08.2011 Tağıyev Ələddin Məzəddin oğlu (baş leytenant) — 16.08.2011 Quliyev Rüfət Firudin oğlu (leytenant (ölümündən sonra)) — 16.08.2011 İsmayılov Samir Əlimusa oğlu (kiçik gizir) — 16.08.2011 Ağayev Elgün Mahir oğlu (baş çavuş) — 16.08.2011 Əkbərov İsrafil Gülməmməd oğlu (baş leytenant) — 27.03.2012. Hacıyev Rəhim Tarix oğlu (kapitan) — 27.03.2012 Hüseynov Mübariz Əlikram oğlu (mayor) — 27.03.2012 Mehdiyev Azər Söhrab oğlu (mayor) — 27.03.2012 Rəsulov Rəsul Mösüm oğlu (polkovnik) — 27.03.2012 Səfərli Hüseyn Rəşid oğlu (polkovnik-leytenant) — 27.03.2012 Usubov Mütəllim Məhiş oğlu (polkovnik) — 27.03.2012 Cəfərov Rəhim Oqtay oğlu (general-mayor) — 25.06.2012. Məhərrəmov Etibar İsmayıl oğlu (polkovnik-leytenant) — 25.06.2012 Salmanov Rəşad Namiq oğlu (mayor) — 25.06.2012 Əliyev Səfayət Ənvər oğlu (kapitan) — 25.06.2012 Nağıyev Vüsal Sayad oğlu (kapitan) — 25.06.2012 Əliyev Elmir Mürsəl oğlu (əsgər (ölümündən sonra)) — 25.06.2012 Əliyev Ramin İmran oğlu — mayor — 27.03.2013 Əliyev Vüqar Surxay oğlu — ədliyyə polkovnik-leytenantı — 27.03.2013 Orucəliyev Elnur Akif oğlu — mayor — 27.03.2013 Pənahov İsgəndər Ağasəf oğlu — mayor — 27.03.2013 Verdiyev Kəyan Məhərrəm oğlu — kapitan — 27.03.2013 Əliyev Elçin Ərsalan oğlu — 27.03.2014 Əliyev Tərlan Əşrəf oğlu — 27.03.2014 Mahmudov Suad Fuad oğlu — 27.03.2014 Əliyev Əliş Vəli oğlu — 24.06.2014 Əsədov Rauf Xanbala oğlu — 24.06.2014 Sadıqov Telman Həmzə oğlu — 24.06.2014 Hüseynov Elvin Akif oğlu — 24.06.2014 Məmmədov Fikrət Akif oğlu — 24.06.2014 Orucov Seyran Zahir oğlu — 24.06.2014 Vəliyev Mübariz Qılman oğlu — 22.08.2014 Babayev Rauf Əhədağa oğlu — 22.08.2014 Bunyatov Rəşid Hənnan oğlu — 22.08.2014 Əliyev Binnət Osman oğlu — 22.08.2014 Əliyev Etibar Vəli oğlu — 22.08.2014 Mirzəyev Əbdülhüseyin Feyruz oğlu — 22.08.2014 Qədirov Rəşad Arif oğlu — 22.08.2014 Qasımov Yusif Telman oğlu — 09.03.2018 Əliyev Rəsul Rasim oğlu – polkovnik Məmmədov İlham Vahid oğlu – polkovnik Məmmədov Mirzə Dursun oğlu – polkovnik Tağıyev Famil Abbas oğlu – polkovnik Abışov Xəyal Elbrus oğlu – polkovnik-leytenant Ağakişiyev Azər Məhəmməd oğlu – polkovnik-leytenant Ağalarov Anar Rəşid oğlu – polkovnik-leytenant Ağayev Vəlixan Telman oğlu – polkovnik-leytenant Əhmədaliyev Namiq Əvəzxan oğlu – polkovnik-leytenant Əhmədov Mirsadiq Hüseyn oğlu – polkovnik-leytenant Əhmədov Vüqar Hüseynağa oğlu – polkovnik-leytenant Əliyev Anar Təvəkkül oğlu – polkovnik-leytenant Əliyev Vüqar Şirzad oğlu – polkovnik-leytenant Əliyev Zauri Ramis oğlu – polkovnik-leytenant Xudayarov Elçin Süleyman oğlu – polkovnik-leytenant İbrahimov Ramil Ağahüseyn oğlu – polkovnik-leytenant Mərdanov Mərdan Gülbaba oğlu – polkovnik-leytenant Nəsibov Əşrəf Arif oğlu – polkovnik-leytenant Ramazanov Ruslan Əjdər oğlu – polkovnik-leytenant Şabanov Mübariz Əziz oğlu – polkovnik-leytenant Tağıyev Ruslan Fuad oğlu – polkovnik-leytenant (ölümündən sonra) Vəliyev Vəli Rzaxan oğlu – polkovnik-leytenant Yadigarov Rahib Feyri oğlu – polkovnik-leytenant Zeynalov Elşən Eldar oğlu – polkovnik-leytenant Abduləliyev İmran Abdulrəhman oğlu – mayor Babayev Tərlan Ələsgər oğlu – mayor Bağırov Anar Fazil oğlu – mayor Baloğlanov Mehman Eynulla oğlu – mayor Bayramov Rəşad Ağarəhim oğlu – mayor Cuvarov Elçin Kamandar oğlu – mayor Eyyubov Taleh Vaqif oğlu – mayor Ələkbərov Fərid Tahir oğlu – mayor (ölümündən sonra) Əliyev İxtiyar Nəcəf oğlu – mayor Əliyev Sədi Sadil oğlu – mayor Əmirəliyev Nicat Kərəməli oğlu – mayor Heybətov Loğman Fəraiz oğlu – mayor Hüseynov Elgün Natik oğlu – mayor Xasiyev Səbuhi Rafail oğlu – mayor Xəlilov Ruslan Qiviyeviç – mayor İbişov Asim Yaşar oğlu – mayor İbrahimov Ramil Şahmurad oğlu – mayor İsmayılov Novruz Yusif oğlu – mayor Kəlbalıyev Səyavuş Hümbət oğlu – mayor (ölümündən sonra) Kərimov Nihad Məmmədhəsən oğlu – mayor Qəniyev Vüsal Dağıstan oğlu – mayor Qocayev Tural Məmməd oğlu – mayor Mahmudov Eldar İlyas oğlu – mayor Mahmudov Rəşad Habil oğlu – mayor Məlikov Zamir Tacir oğlu – mayor Məmmədov Amil Məhərrəm oğlu – mayor Nağıyev Elxan Paşa oğlu – mayor Nağıyev Rövşən Mərdan oğlu – mayor Nəzərli Yaşar Fuad oğlu – mayor Niftəliyev Mirzə Ələkbər oğlu – mayor Nuriyev Xizri Əhməd oğlu – mayor Rəhimov Asif Ziyaddin oğlu – mayor Rəhimov Elşən Nizami oğlu – mayor Rəhimov Savalan Qara oğlu – mayor Rzayev Elməddin Elşad oğlu – mayor Salmanov Rafael Faiq oğlu – mayor Səfərov Qiyas Bayram oğlu – mayor Sofiyev Ruslan Əsgər oğlu – mayor Süleymanov Emin Bəhmən oğlu – mayor (ölümündən sonra) Şükürov Tural Camal oğlu – mayor Tahirov Bəhruz Xanmusa oğlu – mayor Yahyazadə Xəqani Nizami oğlu – mayor Abasov Yəhya Abbasəli oğlu – kapitan Abdullayev Elmir Təbiət oğlu – kapitan Abdullayev Gülbala Səxavət oğlu – kapitan Ağayev Mehman Qənizadə oğlu – kapitan Alıyev Elvin Xanmusa oğlu – kapitan Balakişiyev Elşən Süleyman oğlu – kapitan Bayramov Samir Sahib oğlu – kapitan Cavadov Cəlil Ağaddin oğlu – kapitan (ölümündən sonra) Dadaşov Ağadadaş Azər oğlu – kapitan Əbilov Cavid Səyavuş oğlu – kapitan Əlağayev Mehman Əfəndi oğlu – kapitan Əliyev Elvin Məhərrəm oğlu – kapitan Ənvərli Sahil Əli oğlu – kapitan Əsədov Pərvin Namid oğlu – kapitan Əsgərov Orxan Elxan oğlu – kapitan Əyyubov Taleh Fərid oğlu – kapitan Fərzəliyev Dilman Abbasəli oğlu – kapitan Hacıyev Vüqar Sabir oğlu – kapitan Həsənov Bürhan Asəf oğlu – kapitan Hüseynov Mahir Zeynalabidin oğlu – kapitan Hüseynov Şahnur Şahin oğlu – kapitan (ölümündən sonra) Xankişiyev Cehun Xansuvar oğlu – kapitan Xəlilov Rauf Cəbrayıl oğlu – kapitan İmanov Turan Nurəddin oğlu – kapitan İsmayılov Nicat Əbülfəz oğlu – kapitan Kələşov Cahangir İlham oğlu – kapitan Qaffarov Eyvaz İlyaz oğlu – kapitan Qarayev Elvin Telman oğlu – kapitan Qələndərov Ceyhun Akif oğlu – kapitan Quliyev Bəxtiyar Şahin oğlu – kapitan Məmmədov Anar Kərəm oğlu – tibb xidməti kapitanı (ölümündən sonra) Məmmədov Ayaz Ələmşah oğlu – kapitan Məmmədov Nicat Fəxrəddin oğlu – kapitan Məmmədov Toğrul Elxan oğlu – kapitan Məmmədov Vüqar Zahid oğlu – kapitan Mirzəxanlı Bayram Əli oğlu – kapitan Nağıyev Tağı Abbas oğlu – kapitan Nəhmədov Kənan Kamil oğlu – kapitan Novruzlu Şamxal Ehtiram oğlu – kapitan Novruzov Vüsal Hümmət oğlu – kapitan Pənahov Rövşən Mahmud oğlu – kapitan (ölümündən sonra) Rzayev Orxan Ədalət oğlu – kapitan Şəfi-zadə Fariz Çingiz oğlu – kapitan Tağıyev Elməddin Yusif oğlu – kapitan Tağıyev Niyaməddin Fəxrəddin oğlu – kapitan Tomayev Məhəmməd Cavanşir oğlu – kapitan Yunusov Əli Rafiq oğlu – kapitan Zeynalov Azad Rafiq oğlu – kapitan (ölümündən sonra) Zeynalov Şakir Rəşid oğlu – kapitan Zeynalov Tural Ruslan oğlu – kapitan (ölümündən sonra) Zəkiyev Röyal Zəki oğlu – kapitan Abbasov Fərhad Əli oğlu – baş leytenant Abdullayev Emin Ramiz oğlu – baş leytenant Abdulov Səyahət Namik oğlu – baş leytenant Ağalarov Vüsal Abbas oğlu – baş leytenant Ağayev Elçin Zakir oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Ağayev Emin Fəxrəddin oğlu – baş leytenant Ağayev Kamal Şabanəli oğlu – baş leytenant Ağazadə Taleh İlham oğlu – baş leytenant Axundov Azad Azər oğlu – baş leytenant Axundzadə Cavidan Ramil oğlu – baş leytenant Alqayev Harun Məhəmməd oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Babayev Şakir Zəfər oğlu – baş leytenant Bəşirov Turxan Ərəstun oğlu – baş leytenant Cahangirov Hidayət Fərhad oğlu – baş leytenant Cəfərov Ayxan Bayram oğlu – baş leytenant Cəfərov Kənan Mahir oğlu – baş leytenant Cəfərov Məhəmməd Əmiraslan oğlu – baş leytenant Emil Mərdan oğlu – baş leytenant Əhmədzadə Əhməd Telman oğlu – baş leytenant Ələkbərov Elçin Elşad oğlu – baş leytenant Əlimov Elvin Nəsrəddin oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Əlisöhbətov Vasif Radik oğlu – baş leytenant Əliyev Alışan Alı oğlu – baş leytenant Əliyev Azər Fəzail oğlu – baş leytenant Əliyev Elvin Məhəbbət oğlu – baş leytenant Əliyev Fəzli Kamil oğlu – baş leytenant Əliyev Xaqani Əlisurət oğlu – baş leytenant Əliyev Xaliq Mehman oğlu – baş leytenant Əliyev Kamran Fikrət oğlu – baş leytenant Əsgərov Elvin Məhərrəm oğlu – baş leytenant Əyyubov Ceyhun Savalan oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Əzizli Elman Polad oğlu – baş leytenant Hacıyev Bəhruz Əbdurrəhim oğlu – baş leytenant Hacıyev İsmət Şölət oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Heybətli Seymur Hikmət oğlu – baş leytenant Həbibov Ənvər Şirməmməd oğlu – baş leytenant Həsənov Mərdalı Mircəlil oğlu – baş leytenant Hüseynov Amil Azad oğlu – baş leytenant Xələfli Ülvi Şahin oğlu – baş leytenant İbrahimov Vüsal Cümşüd oğlu – baş leytenant İsmayıllı Elmin Qafar oğlu – baş leytenant İsmayılov Aslan Əvəz oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Kamalov Cəlal Mehti oğlu – baş leytenant Kərimov Rəhim Məhərrəm oğlu – baş leytenant Qaffarov Rəhman Elman oğlu – baş leytenant Qasımov Həmid Oruc oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Qələndərli Cavad Rəşad oğlu – baş leytenant Qorçuyev Baris Sərxan oğlu – baş leytenant Quliyev Fərhad Çingiz oğlu – baş leytenant Quliyev Rafiq Carulla oğlu – baş leytenant Qurbanov İlknur Qərib oğlu – baş leytenant Qurbanov Şəmsəddin Zeynal oğlu – baş leytenant Mahmudov Rəşad Rəşid oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Məhərrəmzadə Heydər Huçət oğlu – baş leytenant Məmmədli Elşən Aydın oğlu – baş leytenant Məmmədov Sənan Tofiq oğlu – baş leytenant Məmmədov Turqut Müseyib oğlu – baş leytenant Məmmədzadə Ziya Abdulla oğlu – baş leytenant Mirzəyev Elmar Şahin oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Mirzəyev Səttam Xasay oğlu – baş leytenant Muradov Elvin Elçin oğlu – baş leytenant Namazov Samir İkram oğlu – baş leytenant Nəbiyev Emil Şaban oğlu – baş leytenant Nəbiyev Fuad Xudat oğlu – baş leytenant Novruzbəyov Əlibəy Paşa oğlu – baş leytenant Nurzadə Rövşən Əli oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Orucov Vilayət Afət oğlu – baş leytenant Rzayev Fərid Rasim oğlu – baş leytenant Səfərli Cavid Xaliq oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Səlimov Orxan Hamlet oğlu – baş leytenant Səmidov Cavad İltifat oğlu – baş leytenant Sultanlı Kamran Firudin oğlu – baş leytenant Sultanov Yagir Şahmərdan oğlu – baş leytenant Sultanov Zamiq Məhəmməd oğlu – baş leytenant Şamxal Seyfulla oğlu – baş leytenant Şəfiyev Tərlan Zahirəli oğlu – baş leytenant Şükürov Anar İldırım oğlu – baş leytenant Şükürov Samir Təyyub oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra) Zeynallı Natiq Qurban oğlu – baş leytenant Alışov Yasin Yaşar oğlu – leytenant Bayramov Ramil Rasim oğlu – leytenant Bayramov Vahid Akif oğlu – leytenant Cumayev Adil Rizvan oğlu – leytenant Düniyev Azad Vüqar oğlu – leytenant Emçiyev Pərviz Ramazan oğlu – leytenant Eminov Seyran Məhəmməd oğlu – leytenant Əbilov Kamal Vidadi oğlu – leytenant (ölümündən sonra) Əhmədov Elsevər Yadigar oğlu – leytenant Əhmədov Elşad Nazim oğlu – leytenant Ələkbər Ələsgər oğlu – leytenant Ələkbərov Əlihüseyn Elxan oğlu – leytenant Əliyev Ağarəşid Amil oğlu – leytenant Əliyev Elnur Tofiq oğlu – leytenant Əlizadə Ramil Elşən oğlu – leytenant Əsgərov Bayraməli Qasım oğlu – leytenant Əsgərov Musa Əlifağa oğlu – leytenant (ölümündən sonra) Feyziyev Afiyəddin Salman oğlu – leytenant Fərmanlı Heydər Seyran oğlu – leytenant Hacıkişiyev Hacı Rasim oğlu – leytenant Heydərli Rahib Vəfadar oğlu – leytenant Həsənov Əşrəf Bəykişi oğlu – leytenant Həsənov Müşviq Sahibəddin oğlu – leytenant Hüseyinli Etibar Cavid oğlu – leytenant Hüseynov Mətin Ramiz oğlu – leytenant (ölümündən sonra) Hüseynov Nizami Ələmdar oğlu – leytenant Xalıqov Əlimərdan Eldar oğlu – leytenant İbrahimli Ayaz İmanverdi oğlu – leytenant İlyaszadə Fərid Şahin oğlu – leytenant İzzətli Fərid Aydın oğlu – leytenant (ölümündən sonra) Kərimov Ayxan Mustafa oğlu – leytenant Qəniyev Mirsahib Şaiq oğlu – leytenant Quliyev Emin Ramiz oğlu – leytenant Mədədov Azər Habil oğlu – leytenant Məhərrəmov Məhəmməd Xəqani oğlu – leytenant Məmmədov Kamran Lətif oğlu – leytenant Məmmədov Kənan Qaryağdı oğlu – leytenant Məmmədov Kənan Nifdalı oğlu – leytenant (ölümündən sonra) Məmmədov Ruslan Bəxtiyar oğlu – leytenant Namazov Xəyal Elman oğlu – leytenant Novruzlu Adəm Aftandil oğlu – leytenant Oruclu Əmiraslan İbrahim oğlu – leytenant Pənahlı Oruc Xıdır oğlu – leytenant Piriyev Səttər Fuad oğlu – leytenant (ölümündən sonra) Rəhimov Röyal Azad oğlu – leytenant Rizayev İlçin Telman oğlu – leytenant Rzayev Kənan İbrahim oğlu – leytenant Seyidli Mirhəşim Mirfazil oğlu – leytenant Səmədov Eyvaz Zəfər oğlu – leytenant Söhbətov Elsevər Çingiz oğlu – leytenant Süleymanov Nicat Fizuli oğlu – leytenant Şərifov Ramil Təlhə oğlu – leytenant Tağıyev Tacəddin Qəhrəman oğlu – leytenant Yəhyayev Kamran İlham oğlu – leytenant Yunusov İdris İmran oğlu – leytenant Yusifov Elnur Cəfər oğlu – leytenant Yusifov Pünhan Zahid oğlu – leytenant Zeynalov Nurlan Rəfail oğlu – leytenant (��lümündən sonra) Əsgərov Zamin Amil oğlu – baş gizir Əzizov Əlibala Ehtibar oğlu – baş gizir Həsənov Azad Əlhəm oğlu – baş gizir İbrahimov Ələddin Nurəddin oğlu – baş gizir İsgəndərov Ehtibar Əlvan oğlu – baş gizir Qafarov Afər Dilavər oğlu – baş gizir Qasımov Namiq Mətləb oğlu – baş gizir Qasımov Rəmal Saleh oğlu – baş gizir (ölümündən sonra) Quliyev Ramil Nuralı oğlu – baş gizir (ölümündən sonra) Quliyev Taleh Məhərrəm oğlu – baş gizir Qurbanəliyev Tapdıq Dövlətxan oğlu – baş gizir (ölümündən sonra) Qurbanov Seymur Əliyusif oğlu – baş gizir Mazanov Fərahim Qüdrət oğlu – baş gizir Məmmədov İlqar Sayadxan oğlu – baş gizir Məmmədov Mail Hikmət oğlu – baş gizir Məmmədov Rəfayıl Ehtibar oğlu – baş gizir Orucov Kamran Aydın oğlu – baş gizir Rüstəmov Gündüz Xosrov oğlu – baş gizir Sadıyev Sabir Gülağa oğlu – baş gizir Abdıyev Rahib Qurban oğlu – gizir Abdullayev David Afiz oğlu – gizir Abdullayev Famil Sahib oğlu – gizir Abdullayev Hasil Miryusif oğlu – gizir (ölümündən sonra) Abdullazadə Nurlan Elxan oğlu – gizir Abdurahmanlı Sübhan Mahir oğlu – gizir (ölümündən sonra) Ağabalayev Kamal Bəxtiyar oğlu – gizir Ağabalayev Vazeh Xanbala oğlu – gizir Ağamirzəyev Cahangir Əlimirzə oğlu – gizir Ağayev Cəlal Ağaverdi oğlu – gizir (ölümündən sonra) Ağayev İman Bayram oğlu – gizir Axundov Nahid Əli oğlu – gizir Alıyev Gündüz Rasim oğlu – gizir Allahverdiyev Mayıl Arzu oğlu – gizir Allahverdiyev Süleyman Taryel oğlu – gizir Babayev Rəşad Ağabəy oğlu – gizir (ölümündən sonra) Babayev Səbuhi Natiq oğlu – gizir Babayev Yaşar Vasif oğlu – gizir (ölümündən sonra) Bağırlı Ülvi İntizami oğlu – gizir Balayev Coşqun Vaqif oğlu – gizir Bayramov Rəsul Hakverdi oğlu – gizir Bəbirli Asif Oktay oğlu – gizir Bədəlli Elmar İlqar oğlu – gizir Cəbiyev Malik Əjdər oğlu – gizir Cəfərov Etibar Teyyub oğlu – gizir (ölümündən sonra) Dosiyev Pərvin Mübariz oğlu – gizir Əhmədov Emil Bahadur oğlu – gizir (ölümündən sonra) Əhmədov Famil Şirinbala oğlu – gizir Əhmədov Məmməd Əlisoltan oğlu – gizir Ələkbərov Bağır Əsəd oğlu – gizir (ölümündən sonra) Ələkbərov Nahid Faiq oğlu – gizir Ələkbərov Vüsal Meyxoş oğlu – gizir Ələsgərli İlkin Bəkir oğlu – gizir (ölümündən sonra) Əliyev Dəyanət Ələsgər oğlu – gizir (ölümündən sonra) Əliyev Etibar Rəsul oğlu – gizir Əliyev Eyvaz İman oğlu – gizir Əliyev Orxan Çingiz oğlu – gizir Əliyev Səbuhi Teyyub oğlu – gizir (ölümündən sonra) Əsgərov Nizami Qəşəm oğlu – gizir Hacıməmmədov Şirxan Şöhrət oğlu – gizir Heydərov Asim Fezulla oğlu – gizir Hənfəyev Samir Samit oğlu – gizir Həsənov Camal Hafiz oğlu – gizir Həsənov Səddam Aydın oğlu – gizir (ölümündən sonra) Hüseynxanlı Ramil Akif oğlu – gizir Hüseynov Elgün Mütəllim oğlu – gizir Hüseynov Fərman Elman oğlu – gizir Xıdırov Rəvan Vüqar oğlu – gizir İbadov Şamxal Misirxan oğlu – gizir İbayev Vüsal Mirzəxan oğlu – gizir İbrahimov Zeyqəm Kamil oğlu – gizir İbrəhimov Məhəmməd Cavanşir oğlu – gizir İskəndərov Elvin Mətləb oğlu – gizir (ölümündən sonra) İsmayıllı Bəxtiyar Feyzulla oğlu – gizir İsmayılov Elçibəy İrizvan oğlu – gizir Kazımov Rəhman Rahib oğlu – gizir Kərimov Elcan Vüqar oğlu – gizir Kərimov Röyal Bəxtiyar oğlu – gizir Qədirli Xəzər Elman oğlu – gizir Qəribov İsmət Əşrəf oğlu – gizir Qəribov Rəşad Hümmət oğlu – gizir Qocayev Vadim Alik oğlu – gizir Quliyev Əliyar Azər oğlu – gizir Quliyev Kənan Nazim oğlu – gizir Quliyev Müsənnif Mehman oğlu – gizir Mahmudov Tehran Fərman oğlu – gizir Məmmədov İbrahim Nakam oğlu – gizir (ölümündən sonra) Məmmədov Pərvin Rza oğlu – gizir (ölümündən sonra) Misirxanov Tahir İman oğlu – gizir Muradov Musa Nağı oğlu – gizir Muradov Təhmuraz Gündüz oğlu – gizir Nağdəliyev Şəhriyar Şahmurad oğlu – gizir Nağıyev Elfaq Azad oğlu – gizir (ölümündən sonra) Nərmanlı Şahid Ürfət oğlu – gizir Nəsibli Rəşad Raqif oğlu – gizir Rəsulov Elvin İttifaq oğlu – gizir Sarıyev Cəsarət Aydın oğlu – gizir Səfərli Rəşad Fəxrəddin oğlu – gizir Səlimov Kamran Şahin oğlu – gizir Səmədli Sənan Fikrət oğlu – gizir (ölümündən sonra) Şahpələngov Anar Elşad oğlu – gizir Şəkərov Xəyal İman oğlu – gizir (ölümündən sonra) Şıxəliyev Fizuli Hüseyn oğlu – gizir Şükürov Vidadi Gülbala oğlu – gizir Zamanov Aqşin Rəhim oğlu – gizir Zərbiyev Araz Əmiş oğlu – gizir Abdullazadə Məhəmməd Vidadi oğlu – kiçik gizir Ağaəhmədov Elnur Fəxrəddin oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra) Allahverdiyev Elmin Tahir oğlu – kiçik gizir Allahyarov Rafiq Kamaləddin oğlu – kiçik gizir Aşırov Nicat Alı oğlu – kiçik gizir Babayev Samir Ənvər oğlu – kiçik gizir Bəylərzadə Nurlan Vüqar oğlu – kiçik gizir Cəbrayılov Vaqif Vilayət oğlu – kiçik gizir Cəbrayılzadə Samir Şirvan oğlu – kiçik gizir Cəfərov Ruhid Adəm oğlu – kiçik gizir Cəfərov Vidadi Səfər oğlu – kiçik gizir Dadaşlı Qabil İman oğlu – kiçik gizir Əbiyev Orxan Mübariz oğlu – kiçik gizir Ələkbərov Novruz Ədalət oğlu – kiçik gizir Əliyev Nohəl Əlqəmə oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra) Əliyev Samir Arastun oğlu – kiçik gizir Əmrəliyev Azad Azər oğlu – kiçik gizir Əsədullayev Elnur İmran oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra) Əzizov Camal Zeynal oğlu – kiçik gizir Hənifəyev Ruslan İbrahim oğlu – kiçik gizir Həsənov Elçin Zaur oğlu – kiçik gizir Hüseynov Elnasib Mirzəli oğlu – kiçik gizir Xankişiyev Pənah Vəkil oğlu – kiçik gizir Kəlbiyev Fərzi Xəqani oğlu – kiçik gizir Kəlbiyev Novruz Bayraməli oğlu – kiçik gizir Qasımov Ceyhun Sakit oğlu – kiçik gizir Qayıblı Həmzağa Eldar oğlu – kiçik gizir Quliyev Vüsal Vüqar oğlu – kiçik gizir Quluzadə Anar Faiq oğlu – kiçik gizir Qurbanov Samir Şaban oğlu – kiçik gizir Qurbanov Vurğun Gündüz oğlu – kiçik gizir Lətifov Babək Sahib oğlu – kiçik gizir Mehtiyev Rauf Tapdıq oğlu – kiçik gizir Məmmədov Kamil Sabir oğlu – kiçik gizir Məmmədov Nahid Hüseynağa oğlu – kiçik gizir Məmmədov Orxan Hüseyin oğlu – kiçik gizir Mirzəyev Sarı Arif oğlu – kiçik gizir Musayev Raman Nəsrəddin oğlu – kiçik gizir Mustafayev Feyzi Ramazan oğlu – kiçik gizir Nağıyev Şıxseyid Vahidoviç – kiçik gizir Nəsibov Elməddin Nəriman oğlu – kiçik gizir Oruczadə Kamandar Sərxan oğlu – kiçik gizir Pərdili Fariz Eldar oğlu – kiçik gizir Rəhimov Tacəddin Nurəddin oğlu – kiçik gizir Rəhmanov Marat Altay oğlu – kiçik gizir Rüstəmli Mehman Mehti oğlu – kiçik gizir Sadıxov Samir Aydın oğlu – kiçik gizir Sadiqov Ramin Məhəmməd oğlu – kiçik gizir Sefizadə Mirəli İslam oğlu – kiçik gizir Sofiyev Sahib Fazil oğlu – kiçik gizir Sultanov Anar Vəlixan oğlu – kiçik gizir Şahbazov Ruslan Rahatoviç – kiçik gizir Vəliyev Cəsarət Baxış oğlu – kiçik gizir Yunsurov Yusif Vidadi oğlu – kiçik gizir Zülfüqarlı Zeynal Alim oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra) Qəribov Qasım Süleyman oğlu – baş çavuş Abbasov Asim Rasim oğlu – çavuş (ölümündən sonra) Abbasov Pərviz Şəfa oğlu – çavuş Atakişiyev Hikmət Məmməd oğlu – çavuş Bağırlı Məmməd Zavuroviç – çavuş Ələsgərov Pərviz Lətif oğlu – çavuş (ölümündən sonra) Əliyev Yadigar Səfxan oğlu – çavuş (ölümündən sonra) Həsənov Elməddin Qeyis oğlu – çavuş Həsənov Fərhad Yaşar oğlu – çavuş İbrahimov Rövşən Baxış oğlu – çavuş Qasımov Elşən Əli oğlu – çavuş Qayınbəyov Fuad Şövkət oğlu – çavuş Quliyev Ağarza İslam oğlu – çavuş Qurbanov Tərlan Tacəddin oğlu – çavuş Nəzərov Nurlan Arif oğlu – çavuş Rzayev Azadi Allahqulu oğlu – çavuş Sadıqov Vüqar Lətif oğlu – çavuş (ölümündən sonra) Abbasov Abbas Niyaz oğlu – kiçik çavuş Abıyev İlkin İslam oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Bağırov Eşqin Rafiq oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Əliyev Malik Şahmalı oğlu – kiçik çavuş Həsənov Səbuhi Əhməd oğlu – kiçik çavuş Xancanlı İnşallah Abdulla oğlu – kiçik çavuş Xəlilli Murad Vəli oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Xəlilzadə Orxan Rizvan oğlu – kiçik çavuş İsgəndərov Əli Əlizadə oğlu – kiçik çavuş İsmayılov Rauf Fəxrəddin oğlu – kiçik çavuş Qarayev Amal Ədalət oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Quliyev Şirxan İsmixan oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Qurbanov Bəhruz Məhərrəm oğlu – kiçik çavuş Məşədizadə Elvin Cavanşir oğlu – kiçik çavuş Mikayılov Ramin Mehman oğlu – kiçik çavuş Paşayev Mahir Bəxtiyar oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Tağıyev Asif Zakir oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Tağıyev Ramid Yaqub oğlu – kiçik çavuş (ölümündən sonra) Zaidli Amil Səməndər oğlu – kiçik çavuş Məmmədov Tural Aydın oğlu – baş əsgər Şirəliyev İntiqam Bəxtiyar oğlu – baş əsgər (ölümündən sonra) Məmmədov Tural Aydın oğlu – baş əsgər Şirəliyev İntiqam Bəxtiyar oğlu – baş əsgər (ölümündən sonra) Abbasov Cavid Çapay oğlu – əsgər Abbasov Heydər Rəşid oğlu – əsgər Abbasov Nicat Məmmədəli oğlu – əsgər Abbasov Şamxal Xasay oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Abdullayev Əlirza Heydər oğlu – əsgər Abdullayev Rüstəm Pünhan oğlu – əsgər Adişov Qüdrət Rahim oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Ağayev Amid Valeh oğlu – əsgər Ağayev Elmir Elşən oğlu – əsgər Axundov Misir Hilal oğlu – əsgər Alicanov Ceyhun Cavanşir oğlu – əsgər Alişanlı Amal Seyfəddin oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Aslanov Yusif Aydın oğlu – əsgər Ataşov Allahşükür Zaur oğlu – əsgər Ataşov Asif Kərim oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Aydınlı Əziz Yaşar oğlu – əsgər Babayev İbrahim İskəndər oğlu – əsgər Babayev Vüqar Xanoğlan oğlu – əsgər Bağırov Mirxalid Habil oğlu – əsgər Bağırov Ramin Nəriman oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Bağırov Vüsal İsa oğlu – əsgər Baxşəliyev Tacəddin Çıraq oğlu – əsgər Bayraxtarov Batdal Mikail oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Bayramov Nəriman Fərman oğlu – əsgər Bəbirov Elgün Əyyub oğlu – əsgər Bəkirov Alişan Elşən oğlu – əsgər Bəşirov Məmməd Vüqar oğlu – əsgər Bəylərov Ruslan Nizami oğlu – əsgər Butdayev Sərxan Səbuhi oğlu – əsgər Camalzadə Ruslan İlqar oğlu – əsgər Cavadov Xəyyam Zəfər oğlu – əsgər Cavadov Sübhan Əziz oğlu – əsgər Cəfərov Qılınc Qiyas oğlu – əsgər Cəfərov Ülvi Habil oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Cəlilov Həsən Məhərrəm oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Cəmiyev Cavad Ramiz oğlu – əsgər Çobanov Üzeyir Zülfüqar oğlu – əsgər Daşdəmirov Orxan Rəfail oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Eynəlizadə Sahil Əbülfət oğlu – əsgər Əhmədli Elşən Rafiq oğlu – əsgər Əhmədov Şahsuvar Azər oğlu – əsgər Əhmədzadə Rəmiş Balabəg oğlu – əsgər Əliyev Elşən Nurəddin oğlu – əsgər Əliyev Fuad Ramin oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Əliyev İlham Həmzağa oğlu – əsgər Əliyev Kamran İlham oğlu – əsgər Əliyev Kamran Yasir oğlu – əsgər Əliyev Lətif Oruc oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Əliyev Paşa Sultan oğlu – əsgər Əliyev Rəvan Yusif oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Əlizadə Şahlar Bəylər oğlu – əsgər Əsədov İbrahim Natiq oğlu – əsgər Əsgərov Fuad Asif oğlu – əsgər Əsgərov Güloğlan Teymur oğlu – əsgər Əsgərov Təbriz Çapay oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Əsmətli Əliqismət Özbəy oğlu – əsgər Əzizli Elnur Şahin oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Fətullayev Tahir Zakir oğlu – əsgər Hacıyev Məcid Abdulla oğlu – əsgər Hacızadə Ağaməmməd Zaur oğlu ‐ əsgər Həbibov Seymur Feyruz oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Həsənli Əlixan Mürsəli oğlu – əsgər Həsənov Abdulla Adıgözəl oğlu – əsgər Həsənov Burhan Vüqar oğlu – əsgər Həsənov Hafiz Saleh oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Həsənov Murad Cavan oğlu – əsgər Həsənov Murad Teyyub oğlu – əsgər Həsənov Pərvin Telman oğlu – əsgər Həsənov Rəvan Adil oğlu – əsgər Həsənov Röyal Arzu oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Həsənov Tağı Sarvan oğlu – əsgər Həşimov Məşədi Xudayar oğlu – əsgər Hidayətov Ramazan Vidadi oğlu – əsgər Hümmətli Elsevər Əliyar oğlu – əsgər Hüseyinov İlkin Hüseyn oğlu – əsgər Hüseynov Asif Telman oğlu – əsgər Hüseynov Kərəm Cahandar oğlu – əsgər Hüseynov Məzahir Rafiq oğlu – əsgər Hüseynov Təbriz Səməd oğlu – əsgər Hüseynov Vusal Yəhya oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Hüseynzadə Səməd Sətdar oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Hüseynzadə Sərxan İftixar oğlu – əsgər Xankişiyev Fərahim Ədalət oğlu – əsgər Xeyirbəyov Malik Samik oğlu – əsgər (ölümündən sonra) İbrahimov Ayaz Sultan oğlu – əsgər (ölümündən sonra) İbrahimov İbrahim Etibar oğlu – əsgər (ölümündən sonra) İbrahimov Mübariz Telman oğlu – əsgər (ölümündən sonra) İbrahimov Röyal Qulam oğlu – əsgər (ölümündən sonra) İsgəndərli Səbuhi Yaşar oğlu – əsgər (ölümündən sonra) İsgəndərov Əli İsmayıl oğlu – əsgər İsgəndərov Niyaməddin Qulu oğlu – əsgər (ölümündən sonra) İslamov Ələkbər Heydər oğlu – əsgər İsmayılov Bahaləddin Temraz oğlu – əsgər (ölümündən sonra) İsmayılov Ceyhun İqbal oğlu – əsgər (ölümündən sonra) İsmayılov Hafiz Bayram oğlu – əsgər İsmayılov İlham Rövşən oğlu – əsgər İsmayılov Nazim Əfqan oğlu – əsgər (ölümündən sonra) İsmayılov Rəşid Raiq oğlu – əsgər Kazımov Kamran Eyvaz oğlu – əsgər Kərimov Röyal Şəadət oğlu – əsgər Kərimov Zaur Saleh oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Qalayçiyev Faiq İsrafil oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Qarayev Həsən Əliyar oğlu – əsgər Qasımlı Hüseyn Asif oğlu – əsgər Qasımov Eltac Nazim oğlu – əsgər Qasımov Həsən Şöhrət oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Qasımov Mürtaza Elman oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Qədirbəyli İnqilab Tofiq oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Qəzənfərli Qurban Qiniyaz oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Quliyev Mehtab Ənvər oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Quliyev Samir Teymur oğlu – əsg��r Quluzadə Sabir Bəxtiyar oğlu – əsgər Qurbanlı Elvin Mehman oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Qurbanov Qurban Şəfi oğlu – əsgər Qurbanov Sabir Səməd oğlu – əsgər Mahmudov Yusif Cəmil oğlu – əsgər Mehdiyev Anar İlham oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Mehdiyev Hasil Habil oğlu – əsgər Məhərrəmov Cahandar Məhərrəm oğlu – əsgər Məmmədli Sabir İlham oğlu – əsgər Məmmədov Ağamir Əlsəftər oğlu – əsgər Məmmədov Ariz Qurban oğlu – əsgər Məmmədov Xəyal Mübariz oğlu – əsgər Məmmədov Kəmaləddin İsrail oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Məmmədov Mühəmmədəli Əfqan oğlu – əsgər Məmmədov Rahib Əhliman oğlu – əsgər Məmmədov Vüsal Nəsimi oğlu – əsgər Mərdanov Elgün Fazil oğlu – əsgər Mirzəliyev Roman Aleksandr oğlu – əsgər Mirzəzadə Xəzər Loğman oğlu – əsgər Muradov Nair Seyruz oğlu – əsgər Murtuzov Mehdi Muxtar oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Mustafayev Valeh Vacib oğlu – əsgər Nağıyev Şahlar Nüsrət oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Nağıyev Yusif Bərxudar oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Nemətov Rəfail Elman oğlu – əsgər Nəbiyev Novruz Sərdar oğlu – əsgər Niftiyev Xəyal İntiqam oğlu – əsgər Niyazov Seymur Tahir oğlu — əsgər Novruzov Cavanşir Kənan oğlu – əsgər Novruzov Eşqin Zahid oğlu – əsgər Orucov Şakir Bakir oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Rəhimov Yalçın Elçin oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Rustamov Məhərrəm Məmməd oğlu – əsgər Rüstəmli Əmrah Natiq oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Rüstəmov Ələs Vidadi oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Rzayev Ülfət Novruz oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Salayev Elməddin Xasay oğlu – əsgər Seyfullayev Fəqan Vasif oğlu – əsgər Seyidov Mirkamal Mirməhəmməd oğlu – əsgər Səfərov Ceyhun Qəmbər oğlu – əsgər Səfərov Rövşən Namiq oğlu – əsgər Səfərov Səfər Allahverdi oğlu – əsgər Səlimov Elvin Qaraxan oğlu – əsgər Soltanlı Elmir Elman oğlu – əsgər Sultanov Səlim Sultan oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Süleymanov Fizuli Bahadur oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Süleymanov Nurlan Nazim oğlu – əsgər Şabiyev İmdad Saleh oğlu – əsgər Şahgəldiyev Həsən Rəfi oğlu – əsgər Şahverdiyev Rüfət Nizami oğlu – əsgər Şamuradov Davud Murat oğlu – əsgər Şirinov Eldar Bağır oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Tağıyev Ayət Aydın oğlu – əsgər Tağıyev Mürşüd Qürbət oğlu – əsgər Vahabov Vüsal İbrahim oğlu – əsgər Vəliyev Elsevər Elnur oğlu – əsgər Yahyabəyov Cahangir Fizuli oğlu – əsgər Yüzbaşyev İsmayıl Fəzayıl oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Zeynalov Arzu Rövşən oğlu – əsgər (ölümündən sonra) Zeynalov Elvin Ehtibar oğlu – əsgər Zülfüqarzadə Fariz Fərhad oğlu – əsgər (ölümündən sonra). Quliyev Vüsal Əbülfəz oğlu — polis baş serjantı (ölümündən sonra) Pirimov Ceyhun Ələkbər oğlu – tibb xidməti leytenantı Həmçinin bax ""İgidliyə görə"" medalı Azərbaycan Respublikasının orden və medalları ilə təltif edilənlərin siyahıları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=211526
-"""İmarət"" stadionu","İmarət stadionu — 1952-ci ildən 1993-cü ilə qədər Azərbaycanın Ağdam şəhərində yerləşən stadion. SSRİ-də sırf futbol üçün tikilmiş yeganə stadion. 1993-cü ilinin iyun ayında Ağdam uğrunda döyüş zamanı Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin artilleriyası tərəfindən iki dəfə mərmi zərbərlərinə məruz qalaraq, yarasız vəziyyətə salınıb. İmarətin əsas qapısı Kommunist küçəsi tərəfdən idi. Ora milli ornamentlərlə ""İmarət"" yazılmışdı. Köhnə ağacdan qapıda düzəldilmişdi. Stadionun əsas girişinə daxil olanda sol tərəfdə restoran və futbolçuların bazası idi. Stadionun arxa girişi isə Füzuli küçəsindən başlayırdı. Stadionun yaxınlığında Xurşidbanu Natəvanın heykəli var idi. Stadionun direktoru erkən illərdə şair Germanın Hüseynov atası Əli olmuşdu. O dünyasını dəyişəndən sonra isə Asif Mustafayevi direktor təyin etmişdilər. Hər iki şəxsin stadionun mühafizəsində, onun abadlaşdırılmasında müəyyən xidmətləri var idi.Ağdam Mədəniyyət Şöbəsinin təşkilatçılığı ilə Bakıdan təşrif buyuran mədəniyyət və incəsənət xadimlərinin konsertləri məhz İmarət stadionunda təşkil edilərdi. Stadion 1993-cü ilinin iyun ayında Ağdam şəhərinin işğalı zamanı Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin artilleriyası tərəfindən iki dəfə mərmi zərbələrinə məruz qalaraq, yarasız vəziyyətə salınıb.20 noyabr 2020-ci ildə Ağdam şəhərinin erməni işğalından azad edilməsindən sonra stadion minalardan təmizlənib. Yeni stadion Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev Ağdam səfəri zamanı ermənilər tərəfindən dağıdılan ""İmarət"" stadionunun bərpa olunacağını və stadionun adının ""İmarət"" olacağını bildirib: ""İmarət kompleksinin bərpası ilə əlaqədar artıq işlərə start verilir. Adı İmarət olacaq. Amma İmarəti də biz yenidən bərpa edəcəyik. Çünki o, cıdır kimi nəzərdə tutulmuşdu, ona görə biz onu elə cıdır formasına salacağıq.""Gənclər və İdman Nazirliyinin 2022-ci il üzrə gözləntilərində Ağdam şəhərində ""İmarət"" stadionunun yenidən inşa olacağı və stadionun tamaşaçı tutumunun 30 min nəfərdən çox olacağı qeyd edilib.Qarabağ iqtisadi rayonuna daxil olan işğaldan azad edilmiş ərazilərdə (Şuşa rayonu istisna olmaqla) Prezidentin xüsusi nümayəndəsi Emin Hüseynov ""Xalq"" qəzetinə müsahibəsində ""İmarət"" stadionunun yerinin dəyişəcəyini deyib: ""Futbol azarkeşlərinə demək istəyirəm ki, biz İmarət stadionunun tikintisini nəzərdə tuturuq. Düzdür stadion əvvəlki yerdə deyil, yəni Pənahəli xanın imarət kompleksində deyil, şəhərin digər daha böyük, geniş infrastruktura malik guşəsində olacaq"" O, hazırda layihələndirmə işlərinin getdiyini bildirib: ""Bu idman məhəlləsində tək futbol stadionu deyil, müxtəlif idman yarışları üçün qapalı-açıq idman zalları planlaşdırırıq. İdman təmayüllü orta məktəbin, bundan əlavə, Azərbaycandan bura gələcək uşaqlar üçün idman yay düşərgəsinin layihələndirilməsi nəzərdə tutulur."" Həmçinin bax İmarət qəbiristanlığı Xarici keçidlər ""Qarabağ""ın evi – ""İmarət""ə qayıdış",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678866
-"""İmtiyaz"" medalı (Osmanlı imperiyası)","""İmtiyaz"" medalı və ya ""İmtiyaz"" nişanı (Osmanlı türkcəsi: امتياز نشانی) — Sultan II Əbdülhəmid dövründən 1882-ci ildən etibarən Osmanlı imperiyası tərəfindən verilməyə başlanan mülki və hərbi medal. Qızıl və gümüş olmaqla iki növdən ibarət olmuşdur. Qızıl medal müharibələrdə ən yüksək cəsarət göstərən Osmanlı hərbçilərinə verilirdi. I Dünya müharibəsi zamanı verilən medallarda çarpaz qılınc və üzərində verildiyi ilin yazıldığı sancaq olurdu. Məcidiyyə nişanında olan Sədaqət, Hamiyyət, Qayrət və Şücaət kəlimələri bu medalda da var idi. Medal xarici hərbçilərə verilməmişdir. Lakin bunun tək istisnası I Dünya müharibəsi zamanı alman hərbçilərə verilməsidir. Medal birbaşa Sultan və ya onun adından hər hansısa yüksək vəzifəli dövlət rəsmisi tərəfindən verilirdi. Sahibinin ölümündən sonra medal sahibinin varislərinə keçə bilməzdi. Həmçinin bax ""Müharibə"" medalı ""Ləyaqət"" medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=566097
-"""İncəsənət"" ordeni (İran)","İncəsənət ordeni (fars. نشان هنر) — İran İslam Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ən şərəfli və adət nişanlarından biridir. Silahlı Qüvvələrin fəallarını mədəniyyət və incəsənət işlərində həvəsləndirmək üçün verilir. Köhnə ""İncəsənət Ordeni"" Pəhləvi dövründə (1925–1935) İncəsənət Ordeni ulduz formalı simvol idi, ətrafında səkkiz tük, dairənin mərkəzində oturan şir və günəş var. Mərkəzi dairənin fonu yaşıl və göy rəngli mina ilə boyanmışdır. Sərəncamın lenti də yaşıl idi. İslam Respublikasında ""İncəsənət Ordeni"" ""İncəsənət"" ordeni İran İslam Respublikasında Silahlı Qüvvələrin mədəniyyət və incəsənət sahəsində fəaliyyət göstərən fəallarına verilir. Bu mükafata layiq görülənlər arasında İran İslam Respublikası Hərbi Hava Qüvvələrinin keçmiş komandanı Mənsur Səttarinin oğlu olan Sorena Sattari HESA Azarakhsh reaktiv qırıcı təyyarəsinin dizaynına görə də var. İran İslam Respublikası Silahlı Qüvvələrinin mükafatları və ordenləri Zülfüqar ordeni Fəth ordeni Nəsr ordeni",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=822815
-"""İncəsənət və Ədəbiyyat"" ordeni (Fransa)","""İncəsənət və ədəbiyyat"" ordeni (fr. L'Ordre des Arts et des Lettres) — Fransa mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyində olan müəssisə mükafatı. Tez-tez mükafatın adının tərcüməsi İncəsənət və (zərif) ədəbiyyat ordeni kimi istifadə olunur. André Souyris-Rolland. Guide des ordres civils français et étrangers, des médailles d’honneur, des médailles de sociétés. — Paris: Préal — Supcam, 1979. — 148 p. Jacques Demougin. Les décorations françaises. — Paris: Trésor du patrimoine, 2003. — 95 p. — ISBN 2-911468-99-6. Décret n°57–549 du 2 mai 1957 portant institution de l'Ordre des Arts et des Lettres. (fr.) Ordre des Arts et des Lettres : Les décorations Francaises. Arxivləşdirilib 2015-09-24 at the Wayback Machine (fr.) Ordre des Arts et des Lettres. France-phaleristique. (fr.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=714845
-"""İncəsənət və ədəbiyyat"" ordeni","""İncəsənət və ədəbiyyat"" ordeni (fr. L'Ordre des Arts et des Lettres) — Fransa mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyində olan müəssisə mükafatı. Tez-tez mükafatın adının tərcüməsi İncəsənət və (zərif) ədəbiyyat ordeni kimi istifadə olunur. André Souyris-Rolland. Guide des ordres civils français et étrangers, des médailles d’honneur, des médailles de sociétés. — Paris: Préal — Supcam, 1979. — 148 p. Jacques Demougin. Les décorations françaises. — Paris: Trésor du patrimoine, 2003. — 95 p. — ISBN 2-911468-99-6. Décret n°57–549 du 2 mai 1957 portant institution de l'Ordre des Arts et des Lettres. (fr.) Ordre des Arts et des Lettres : Les décorations Francaises. Arxivləşdirilib 2015-09-24 at the Wayback Machine (fr.) Ordre des Arts et des Lettres. France-phaleristique. (fr.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=419671
-"""İncəsənət və ədəbiyyat"" ordeni (Fransa)","""İncəsənət və ədəbiyyat"" ordeni (fr. L'Ordre des Arts et des Lettres) — Fransa mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyində olan müəssisə mükafatı. Tez-tez mükafatın adının tərcüməsi İncəsənət və (zərif) ədəbiyyat ordeni kimi istifadə olunur. André Souyris-Rolland. Guide des ordres civils français et étrangers, des médailles d’honneur, des médailles de sociétés. — Paris: Préal — Supcam, 1979. — 148 p. Jacques Demougin. Les décorations françaises. — Paris: Trésor du patrimoine, 2003. — 95 p. — ISBN 2-911468-99-6. Décret n°57–549 du 2 mai 1957 portant institution de l'Ordre des Arts et des Lettres. (fr.) Ordre des Arts et des Lettres : Les décorations Francaises. Arxivləşdirilib 2015-09-24 at the Wayback Machine (fr.) Ordre des Arts et des Lettres. France-phaleristique. (fr.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=714849
-"""İnşaatçı"" stadionu","İnşaatçılar stadionu — Sumqayıt şəhərində yerləşən stadion. 1956-cı ildə tikilərək idmançıların istifadəsinə verilmiş İnşaatçı stadionu Mehdi Hüseynzadə adına Sumqayıt şəhər stadionundan sonra Sumqayıtın ikinci ən böyük arenasıdır. Stadionun eyni vaxtda buraxılma qabiliyyəti 164 nəfərdir. Sovet vaxtlarında stadionda otüstü hokkey oyunları da keçirilib. Mövcud vəziyyəti Stadionun ot örtüyünün bərbad vəziyyətdə olması texnikalı oyun nümayiş etdirməyə imkan vermir. Tribunalardakı taxta oturacaqlar hələ də dəyişdirilməyib. Bundan başqa, paltardəyişmə və digər yardımçı otaqların təmirə ehtiyacı var. Hazırda (2016-cı il üçün) dağılmış vəziyyətdə olan stadionun gələcək taleyi müəmmalıdır. Həmçinin bax Mehdi Hüseynzadə adına Sumqayıt şəhər stadionu Kapital Bank Arena",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=436573
-"""İqlim"" Elmi-İstehsalat Müəssisəsi","İqlim Elmi-İstehsalat Müəssisəsi — Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin tabeliyindəki müəssisə. ""İqlim"" Elmi-İstehsalat Müəssisəsi 1961-ci ilin yanvar ayında Keşlə Maşınqayırma zavodunun kondisionerlər sexinin bazasında ""Bakı İqlim Qurğular zavodu"" adı altında yaradılmışdır. İlk məhsulu otaq hava kondisionerləri olmuşdur. 1961-ci ildə zavodun adı dəyişdirilib, Bakı Kondisionerlər zavodu olmuş və SSRİ Aviasiya Sənayesi Nazirliyinin tabeliyinə verilmişdir. 1970-ci ildə zavodun adı yenidən dəyişdirilib, Bakı Maşınqayırma zavodu olub. Məhsulu–aerodrom hava kondisionerləri, aviasiya kürəvi və silindrik balonları, hidroakkumulyatorlar və ""Azərbaycan-4"" məişət kondisionerləri. 1974-cü ildə Bakı maşınqayırma zavodunun, onun filialının və ""Nauka"" (Moskva) Aqreqat zavodunun Bakı filialının bazasında Bakı Aqreqat İstehsal Konstruktor Birliyi (BAİKB) yaradılıb. 1978-ci ildə BAİKB-in adı dəyişilib, Bakı Aqreqat İstehsal Birliyi (BAİB) olub. 1992-ci ildə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin Qərarı ilə BAİB-in adı dəyişdirilərək, ""İqlim"" Bakı Aviasiya İstehsalat Birliyi (""İqlim"" BAİB) olub. 1993-cü ildən 2005-ci ilədək Dövlət Xüsusi Maşınqayırma və Konversiya Komitəsinin tərkibində fəaliyyət göstərib. 2006-cı ildən ""İqlim"" Elmi-İstehsal Müəssisəsi kimi Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin tərkibində fəaliyyət göstərir. İSO 9001–2001 standartının tələblərinə uyğunluq sertifikatı vardır. Fəaliyət sahələri Texnoloji imkanları Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=435790
-"""İranAir""ə aid mülki təyyarənin vurulması","""İranAir""ə aid mülki təyyarənin vurulması — 3 iyul 1988-ci ildə İran Havayollarına (İranAir) aid 655 uşuş nömrəli Airbus A300B2–203 tipli təyyarənin Tehran-Dubay marşrutu üzrə hərəkəti zamanı Fars körfəzində Amerika Birləşmiş Ştatlarına aid Vinsennes raket gəmisi (USS Vincennes (CG-49)) tərəfindən vurulması hadisəsi. Hadisə nəticəsində təyyarədəki 290 nəfər nəfər həlak olmuşdur. Onlardan 16-sı təyyarə ekipaj üzvləri, 274-ü isə sərnişin olmuşdur. Sərnişinlərdən 66-sı uşaq olmuşdur. Hadisə ilə bağlı ABŞ İrandan üzr istəməmişdir. ABŞ-nin mövqeyi İranın mövqeyi Tərəfsiz mövqelər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=614253
-"""İran monarxiyasının 2500 illiyi ziyafəti"" medalı","""İran monarxiyasının 2500 illiyi ziyafəti"" medalı — 1971-ci ildə sonuncu İran şahı, Məhəmməd Rza Pəhləvinin əmrinə əsasən təsis edilmiş mükafat. Mükafat əsasən Persepolis şəhəri yaxınlığında, 1971-ci ildə təşkil edilmiş İran monarxiyasının 2500 illiyi ziyafətinin xarici dövlət rəsmiləri üçün nəzərdə tutulmuşdur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=814715
-"""İrəli"" İctimai Birliyi","""İrəli"" İctimai Birliyi (ing. Ireli Public Union) — Azərbaycan Respublikasının gənclər sahəsində fəaliyyət göstərən qeyri-hökumət təşkilatı. ""İrəli"" İctimai Birliyi 26 avqust 2005-ci ildən gənclər hərakatı kimi faliyyətə başlayıb. 3 illik fəaliyyətdən sonra ""İrəli"" İctimai Birliyi öz fəaliyyətlərini gənclər hərakatı kimi dayandıraraq 24 dekabr 2008-ci ildə yenidən quruldu. Ceyhun Osmanlı 24 dekabr 2008-ci ildə Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında 380 nəfər nümayəndənin iştirakı ilə keçirilən konfransda ""İrəli"" İctimai Birliyinin sədri seçilmişdir. Konfransdan sonra 16 aprel 2009-cu ildə birinci yığıncaq keçirilib və burada heyət üzvləri, katibliyin əsasnaməsi və baş katib təsdiqlənib. İrəli İctimai Birliyi 19 fevral 2009-cu ildə Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən dövlət qeydiyyatına alınıb. Konfransları Rauf Mərdiyev 5 may 2012-ci ildə keçirilən II hesabat-seçki konfransında təşkilatın yeni sədri seçilib. Bu vaxta qədər Rauf Mərdiyev 2010-cu ildən 2012-ci ilə qədər baş katib kimi işləyib. 27 iyun 2014-cü ildə İrəli İctimai Birliyinin IV hesabat-seçki konfransı keçirilib. İrəli İctimai Birliyinin yeni sədri üçün seçki prosesində təşkilatın üzvüləri yekdilliklə Mirhəsən Seyidovu təşkilatın yeni sədri olaraq seçiblər. O vaxta kimi Mirhəsən Seyidov Azərbaycan Respulikası Gənclər Təşkilatlarının sədr müavini vəzifəsində işləmişdir. Mirhəsən Seyidov 19 dekabr 2016-cı ildə keçirilən V Hesabat-seçki komfransında açıq səs vermə nəticəsində idarə heyətinin sədri təyin edilib. 25 dekabr 2017-ci il tarixində təşkilatın hesabat konfransı keçirilib. 25 dekabr 2018-ci ildə İrəli İctimai Birliyinin VI hesabat-seçki konfransı keçirilib. Səs çoxluğu ilə Mirhəsən Seyidov idarə heyətinin rəhbəri seçilib.19 may 2020-ci ildə onlayn formatda ""İrəli"" İctimai Birliyinin VII Hesabat-Seçki konfransı keçirilib. Konfransda ilk olaraq ""İrəli"" İctimai Birliyinin Baş katibi Şahin Rəhmanlı qurumun fəaliyyətinə dair hesabat məruzəsi ilə çıxış edib. Təşkilatın İdarə Heyətinə seçki keçirilib. Namizədlər haqqında təqdimat nümayiş olunub və səsvermə prosesinə başlanılıb. İdarə Heyətinə üzvlər təsdiqləndikdən sonra Şahin Rəhmanlı səs çoxluğu ilə İctimai Birliyin İdarə Heyətinin yeni sədri seçilib. Azərbaycan Respublikasının inkişaf yolunda aparılan siyasətin həyata keçirilməsində birbaşa gənclərin iştirakına şərait yaratmaq; Gənclərə vətənpərvərlik hislərinin aşılanmasına şərait yaratmaq; Milli-mədəni dəyərlərin qorunmasını təmin etmək; Gənclərin fərdi inkişafında yardımçı olmaq. İrəli İctimai Birliyinə üzvlük fərdi və kollektiv qaydada həyata keçirilir. 2019-cu ilin may ayına olan məlumatlara görə 5 000 nəfərdən çox gənc ""İrəli""-nin üzvüdür. Təşkilata üzvlük müraciət əsasında həyata keçirilir. ""İrəli"" İctimai Birliyi seçkili orqandır, ali orqanı konfrans hesab olunur. Birlik hər il hesabat konfransı keçirir, fəaliyyəti haqqında ictimaiyyətə hesabat verir. Hər iki ildən bir isə Birliyin hesabat-seçki konfransı keçirilir. Hesabat-seçki konfransında Birliyin İdarə Heyətinin və Mərkəzi Nəzarət-Təftiş Komissiyasının seçkisi keçirilir. Birliyin ümumi fəaliyyətinə İdarə Heyətinin sədri rəhbərlik edi İdarə Heyəti İdarə Heyətinin sədri – Şahin Rəhmanlı İdarə Heyətinin üzvü – Fatimə Məsimli İdarə Heyətinin üzvü – Əfsanə Şükürova İdarə Heyətinin üzvü – Elvin Səhətbəyli İdarə Heyətinin üzvü – Orxan Rüstəmov İdarə Heyətinin üzvü – Kənan Əliyev İdarə Heyətinin üzvü – Azər Əmirov İdarə Heyətinin üzvü – Elmar Məmmədov İdarə Heyətinin üzvü – Anar Qurbanov ""İrəli"" Radio 10 oktyabr 2010-cu ildə fəaliyyətə başlayıb. Radionun məqsədi Azərbaycan musiqi və mədəniyyətini dünya miqyasında təbliğ etmək, aktiv gəncləri bu sahədə birləşdirməkdir. Hazırda ""İrəli"" gəncləri müxtəlif sahələrdə verilişlər təşkil edərək həm təcrübə qazanır, həm də birliyin fəaliyyətinin bu istiqamət üzrə daha çox gəncə çatmasına şərait yaradırlar. İrəli İctimai Birliyi Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gənclər siyasətinə töhfə vermək məqsədilə fəaliyyətinin 2014–2018 illər ərzində 27 geniş tərkibli layihə həyata keçirmişdir. ""Mənim Gənclər Təşkilatım"", ""Şəxsi İnkişaf Akademiyası"", ""Nəzər Nöqtəsi"", ""Region Gənclərinin əməkdaşlıq forumu"", ""Gənclərin Simulyasiya Akademiyası"", ""Gənc Əkinçi"", ""Gənclər Kuboku"", ""Azərbaycan İntellektual Birincisi"", ""Marş İrəli"", ""Support of Azerbaijan Youth"", ""Münaqişə tərəfi Azərbaycan — Həqiqətlər və Reallıqlar"", ""Virtual Məkanda Azərbaycan"" və ""Milli Təcrübə Forumu"" layihələri bunlara nümunədir. 2020–2021-ci illər ərzində ""Ulu Öndərlə keçmiş və bu gün"" adlı fotokonkurs, ""Tarixin ədaləti: Cümhuriyyətdən Böyük Zəfərə Azərbaycan"", ""Nə? Harada? Nə zaman?"" adlı tədbirlər həyata keçirilib. ""Introduction to IT"", ""Marş İrəli"", ""Gənclər Kuboku: Hərb Oyunları"" layihələri baş tutmuş tədbirlər sırasındadır. ""Gənclərin Siyasi Savadlılığının Artırılması"", ""Essentials of Social Work"" layihəsi, o cümlədən, ""İZ"" gənclər düşərgəsi layihəsi və bir sıra digər layihələrin icrası başa çatdırılıb. Ümumi olaraq keçirilmiş layihələr çərçivəsində 16.714 nəfərdən artıq gəncin müraciətinə baxılmışdır. Onlardan 8439 gənc birbaşa olaraq layihələrdə iştirakçı adını qazanmışdır. İştirakçıların 66%-dən çoxu region gəncləri olmuşdur. Layihələr boyunca 182 müxtəlif mövzuda təlim sessiyası təşkil edilmişdir. İrəli İctimai Birliyinin Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Gənclər Fondu ilə birgə 2014-cü ildə Göygöl şəhərində ""Mənim gənclər təşkilatım"" layihəsi, Bakı şəhərində keçirilən ""Şəxsi İnkişaf Akademiyası"" layihəsi, ""Nəzər Nöqtəsi"" layihələri keçirilmişdir. ""Yaşıl Standart"" Sertifikatlaşdırma sistemi layihəsi çərçivəsində ilk növbədə ""Yaşıl Ofis"" standartları yaradılmış, bu standartlar ümumdünya təcrübəsinə əsaslanaraq hər hansı bir ofisin fəaliyyəti zamanı, ətraf mühitə vurduğu ziyanın minimuma çatdırılması üçün uyğun şəraiti formalaşdırmışdı. Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə 28 May-28 iyun 2015-ci il tarixlərində DO! – Dostlarla Oyunlara kampaniyasına start verilmişdir. Kampaniyanın məqsədi uşaq evlərində mövcüd idman infrastrukturunun təşviqinə dəstək, məhəllə idmanına olan sevgi və ruhu geri qaytarmaq, eyni zamanda Azərbaycanın ev sahibliyi edəcəyi ilk Avropa oyunlarına dəstək verməkdən ibarət idi. ""Xaricdən Milli Baxış"" forumu, 2016-cı ildə İstanbulda ""İrəli"" İctimai Birliyi və İnsan Kapitalının İnkişaf Mərkəzinin (İNDEX) birgə təşkilatçılığı ilə keçirilmişdir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Gənclər Fondunun dəstəyi ilə keçirilən Forumda 19 ölkədən 20 gənclər təşkilatının nümayəndələri iştirak edib. ""Region Gənclərinin Əməkdaşlıq formu"" layihəsi 2016-cı il 24–27 iyunda, ""İrəli"" İctimai Birliyi və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Gənclər Fondunun dəstəyi ilə Gəncədə baş tutub. ""Gənclər Kuboku: Bakı 2017 İslam Həmrəlik Oyunlarına dəstək"" layihəsi 10 idman növünü əhatə edən, 850 — dən artıq gəncin iştirak etdiyi və 16 ali təhsil müəssisələri arasında keçirilmiş idman çempionatıdır. Layihə 2017-ci il Mart — May aylarında keçirilmişdir. ""İRƏLİ"" İctimai Birliyi 2017-ci ilin avqust ayında gənclərin maarifləndirilməsi sahəsində fəaliyyətini davam etdirərək Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında QHT-larına Dövlət Dəstəyi Şurasının dəstəyi ilə ""Gənclərin Simulasiya Akademiyasın"" layihəsini həyata keçirib. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin maliyyə, ""İrəli"" İctimai Birliyinin təşkilati dəstəyi və ""Sağlam Gəncliyə Doğru"" İctimai Birliyinin təşkilatçılığı ilə 11–14 mart 2017 tarixlərində ""Keçmişdən Gələcəyə"" gənclər arasında tarixi mədəni abidələrin təbliği layihəsi həyata keçirilib. Azərbaycanın Intellektual Birincisi layihəsi artıq 3 ildir ki, həyata keçirilir. Layihə çərçivəsində keçirilən intellektual oyunlar: 1. Xəmsə 2. Nə? Harda? Nə zaman? 3. Axtar Tap 4. Vətəni tanı ""İrəli"" İctimai Birliyi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Gənclər Fondunun dəstəyi ilə ""Milli Təcrübə Forumu""-nu həyata keçirmişdir. Gənclər və İdman Nazirliyi nin dəstəyi, İrəli İctimai Birliyinin təşkilatçılığı ilə Virtual Məkanda Azərbaycan Vikipediya layihəsi həyata keçirilmişdir. ""İrəli"" İctimai Birliyinin təşkilatçılığı, Azərbaycan Respublikasının Gənclər Fondunun dəstəyi ilə həyata keçirilən ""Gənclər Kuboku: Hərb Oyunları"" layihəsi 27 avqust – 2 sentyabr tarixlərində Ağdam rayonunda baş tutub. 2019-cu ildə ""İrəli"" İctimai Birliyi ""Gənclər Kuboku: Aprel Zəfəri"" layihəsini həyata keçirdi. İrəli İB 2014-cü ildə "" Support of Azerbaijan Youth (SAY)"" hərəkatına start vermişdir. SAY proqramının 7 iriçaplı layihəsi həyata keçirilib. ""Support of Azerbaijan Youth: Könüllülük Akademiyası"" layihəsi ""İrəli"" İctimai Birliyinin təşkilatçılığı və Gənclər və İdman Nazirliyinin dəstəyi ilə 15–20 dekabr, 2014-cü ildə""Gənclər Paytaxtı"" seçilmiş Quba şəhərində həyata keçirilib. ""Support of Azerbaijan Youth (SAY): Green"" düşərgəsi Azərbaycan Respublikası Gənclər və İdman Nazirliyinin dəstəyi və ""İrəli"" İctimai Birliyinin təşkilatçılığı ilə ""SAY"" hərəkatının ikinci fəaliyyəti çərçivəsində təşkil olunub. Layihə 4–9 Avqust, 2016-cı ildə, Gəncə şəhərinin Hacıkənd qəsəbəsində keçirilib. ""Support of Azerbaijan Youth (SAY): Multiculturalism"" düşərgəsi Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının dəstəyi və ""İrəli"" İctimai Birliyinin təşkilatçılığı ilə keçirilib. Düşərgə 25–30 İyul, 2016-cı ildə İsmayıllı rayonunda həyata keçirilib. ""İrəli"" İctimai Birliyinin təşkilatçılığı və Azərbaycan Respublikasının Gənclər və İdman Nazirliyinin dəstəyi ilə ""SAY: Volunteering Festival"" (Könüllülük festivalı) layihəsi 28 sentyabr – 2 oktyabr tarixində Oğuz rayonunda baş tutub. ""İrəli"" İctimai Birliyi Azərbaycan Respuiblikası Gənclər və İdman Nazirliyinin dəstəyi ilə ""SAY: Support of Azerbaijan Youth"" hərəkatı adı altında – ""SAY: Solidarity"" layihəsini həyata keçirmişdir. SAY hərəkatının 5-ci fəaliyyəti çərçivəsində təşkil olunmuş layihə İslam Həmrəyliyinə həsr olunmuşdur. Layihə 2017-ci il iyun ayında keçirilmişdir. ""İrəli"" İctimai Birliyi Azərbaycan Respublikası Gənclər və İdman Nazirliyinin dəstəyi ilə ""SAY: Support of Azerbaijan Youth"" hərəkatı adı altında – ""SAY: Cümhuriyyət"" layihəsini həyata keçirmişdir. SAY hərəkatının 6-cı fəaliyyəti çərçivəsində təşkil olunmuş layihə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyinə həsr olunmuşdur. Düşərgə Lənkəran şəhərində həyata keçirilmişdir 2018-ci il 8–13 avqust tarixlərində keçirilmişdir. ""İrəli"" İctimai Birliyi tərəfindən uzun müddətdir davam edən SAY hərəkatının növbəti ""SAY:Unity"" layihəsi baş tutub. Azərbaycanın Quba rayonunda baş tutan layihədə 50-ə yaxın gənc iştirak edib. Gənc Əkinçi Akademiyası ""İrəli"" İctimai Birliyi tərəfindən gənc jurnalistlərin iştirakı ilə 3 ildir ki, ""Gənc Əkinçi"" Akademiyası həyata keçirilir. ""Gənc Əkinçi"" layihəsi 12–15 mart 2015 tarixlərində ""İrəli"" İctimai Birliyi (İB) Azərbaycan Respublikasının Prezidentı yanında Gənclər Fondunun dəstəyi ilə İsmayıllıda həyata keçirilib. Layihənin davamlılığı çərçivəsində, ilk mərhələdə 3 tirajda ""Gənc Əkinçi""qəzeti çap olunmuşdur. ""Gənc Əkinçi-2"" layihəsi 2017-ci il 25–28 yanvar tarixlərində Quba rayonunda baş tutmuşdur. 2015-ci ilin iyul ayının 22-də, 4000 tirajda ""Gənc Əkinçi"" qəzetinin ilk nömrəsi çapdan çıxıb və bu Milli mətbuat günümüzdə reallaşıb. Marş İrəli Layihəsi ""Marş İrəli"" layihəsi ""İrəli"" İctimai Birliyinin təşkilatçılığı və Azərbaycan Respublikasının Gənclər və İdman Nazirliyinin dəstəyi ilə 30 iyun-5 iyul, 2019-cu il tarixlərində Ağdam rayonunda həyata keçirilib. 6 gün ərzində baş tutan layihə çərçivəsində gender bərabərliyi qorunmaqla 18–20 yaş aralığında 100 nəfər gənc ekstremal şəraitdə qalaraq bir sıra sosial və idman fəaliyyətlərində yer alıb, peşəkarlar, mütəxəssislərin iştirak ilə müxtəlif təlim — məşq toplanışları, fiziki və əqli tapşırıqlar, ekspert və qonaqlarla görüşlər, müzakirələr təşkil edilir. ""Marş İrəli: Goranboy"" layihəsinin II mövsümü ""İrəli"" İctimai Birliyin təşkilatçılığı, Azərbaycan Respublikası Gənclər Fondunun, Goranboy Rayon İcra Hakimiyyətinin dəstəyi ilə həyata keçirilib. Layihə 2019-cu il 2–10 iyul tarixində, 220 gənclə keçirilmişdir. ""Marş İrəli: Göygöl"" layihəsinin III mövsümü ""İrəli"" İctimai Birliyin təşkilatçılığı, Azərbaycan Respublikası Gənclər Fondunun dəstəyi ilə həyata keçirilib. Layihə 2021-ci il, 29 iyul — 2 avqust tarixlərində Göygöl rayinunda baş tutub. ""Marş İrəli: Naxçıvan"" layihəsi ""İrəli"" İctimai Birliyin təşkilatçılığı, Azərbaycan Respublikası Gənclər Fondu, Naxçıvan Muxtar Respublikası Əlahiddə Ümumqoşun Ordu, Naxçıvan MR Gənclər və İdman Nazirliyi, Naxçıvan MR Gənclər Fondunun dəstəyi ilə həyata keçirilib. Layihə 2021-ci il, 5–8 sentyabr tarixlərində Muxtar Respublikanın Naxçıvan şəhərində baş tutub. Beynəlxalq əlaqələr Beynəlxalq tərəfdaşları: FutureEurope Türkiyə Youth for exchange and understanding Brüssel MOJU Portugaliya Civil Life Association — Bursa European Voluntary Service — akkreditasiya21 iyul 2015-ci il ""İRƏLİ"" İctimai Birliyi Avropa Komissiyasının Avropa Könüllülük Xidməti (EVS) hər iki növ proqramı üzrə akkreditasiya alıb. Akkreditasiya azərbaycanlı gənclərin xaricdə təmsilçilik, könüllü fəaliyyətinin stimullaşdırılması, ixtisas artırma iş yerlərində işlə təminat və digər məsələləri öz üzərində əsas götürür. ""İrəli"" İctimai Birliyi ilə Türkiyənin ən böyük gənclər təşkilatı — ""Gənc MÜSİAD"" arasında iki ölkənin gənclər təşkilatları arasında layihələr keçirmək üçün əməkdaşlıq memorandumu imzalanıb. 2017-ci ildə Azərbaycan ilə Koreya Respublikası arasında beynəlxalq gənclər mübadiləsi proqramı çərçivəsində ölkə gənclərindən ibarət nümayəndə heyəti iyulun 17-dən 26-dək bu ölkənin paytaxtı Seulda səfərdə olub. 2017-ci ilin 8–18 avqust tarixlərində azərbaycanlı gənclərdən ibarət nümayəndə heyəti Mərakeş Krallığına səfər edib. Səfərin əsas məqsədi Azərbaycan və Mərakeş gəncləri arasında mübadilə proqramında iştirakdır. Səfər çərçivəsində gənclər bir sıra tədbirlərdə, həmçinin, gənclər təşkilatlarının nümayəndələri ilə keçirilən görüşlərdə iştirak ediblər. İrəli İctimai Birliyi üzvləri 2017-ci ildə Türkiyədə ""İkinci Beynəlxalq Gənclik Kampı"", Rusiyada ""Avrasiya Gənc Liderlər Forumu"", Qazaxıstanın Aktau şəhərində ""Beynəlxalq Xəzəryanı Gənclər forumu"", 14–22 oktyabr 2017 tarixlərində Soçi şəhərində ""XIX Beynəlxalq Gənclər və Tələbələr Festivalı"", 14–22 mart 2017 tarixlərində İtaliyanın Tortona şəhərində ""Intercultural learning and beyond"", 2017-ci ildə Misirdə ""World Youth Forum"", 17–27 fevral 2019-cu il tarixində Trabzonda ""Woman rights- human rights"", 23–25 aprel 2019-cu il tarixlərində Qazaxıstanın Türküstan şəhərində ""Türk Şurasının 2-ci Gənc Liderlər Forumu"", 12–15 aprel 2019-cu il tarixlərində Belçikada ""The Wonderful Wizards of Youth Work"", 10–12 sentyabr 2021-ci il tarixində Brüsseldə ""Youth for Exchange and Understanding təşkilatının 2022–2025-ci illər üzrə stratejik planlaşdırma görüşü"", 20–27 noyabr 2021-ci il tarixində Belçikada ""Disconnect – Take your power back"" layihələrində iştirak etmişdir. Xarici keçidlər ""İRƏLİ"" 6 yaşını əsgərlərlə birgə qeyd etdi FOTOLAR Arxivləşdirilib 2016-03-05 at the Wayback Machine ""İrəli"" İctimai Birliyinin 9-cu ildönümü qeyd olunub İrəli İB — Facebook səhifəsi İrəli İB — Twitter səhifəsi İrəli İB — Instagram səhifəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=804973
-"""İstiqlal"" medalı (Türkiyə)","""İstiqlal"" medalı — Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsində böyük xidmətləri olmuş hərbçilərə və mülkilərə, o dövrdə deputat olanlara, müharibəyə qatılan alayların bayraqlarına, Ərzurum və Sivas konqreslərinə qatılanlara ""İstiqlal"" medalı qanunu adlı xüsusi qanuna görə verilən medaldır. Bu medal 1 noyabr 2006-cı il tarixinə qədər TBMM tərəfindən verilmiş, bu tarixdən sonra müraciət edənlərə isə Milli Müdafiə Nazirliyi tərəfindən verilir. Ümumilikdə 95261 nəfərə verilmişdir. Qanuna görə sağ sinənin üzərinə hər gün taxılır. ""İstiqlal"" medalının yaradılmasından sonra Osmanlı dövrünə aid bütün medal və nişanlar ləğv edilmişdir. ""İstiqlal"" medalı qanunu Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi bitdikdən sonra müharibə zamanı cəbhədə və cəbhə gerisində xüsusi xidmət göstərənlərə medal verilməsi mövzusu TBMM-də müzakirə edildi. 29 noyabr 1920-ci ildə məclisdə qəbul edilən 66 saylı qanun, 4 aprel 1921-ci ildə Rəsmi qəzetdə yayımlanaraq qüvvəyə mindi.Daha sonrakı illərdə çıxan bəzi qanunlarla əsas qanun olan 66 saylı qanuna əlavələr edilmişdir. Misal üçün, 1924-cü ildə çəxan 525 saylı qanun ""İstiqlal"" medalının varislərə keçişi ilə bağlı hökmləri, 1926-cı ildə çıxarılan 869 saylı qanun isə ilk dəfə medal alanlarla bağlı hökmləri əhatə edirdi. ""İstiqlal"" medalı oval formadadır, Latın hərfləri ilə (yeni Türkcə) nəşri edilən medalların həci 35×40 mm, ağırlığı 15,55 qramdır. Orijinal Osmanlıca olaraq nəşri edilənlərin ölçüləri isə 1mm qədər kiçik olub, ağırlıqları 10,5 qramdır. ""İstiqlal"" medalının formasının müəyyən edilməsi ilə bağlı Mustafa Kamal Atatürk tərəfindən ""İstiqlal"" medalı qanun layihəsinin hazırlanması Mustafa Necati Uğurala tapşırılmışdır. Zərbxana tərəfindən dizayn yarışması keçirilmiş, yarışmanı 9 yanvar 1923-cü ildə heykəltaraş Məsrur İzzət bəy qazanmışdır. Medalın ön üzü Medalın ön üzünün üst qismində ilk TBMM binası yer alır. Binanın sağında və solunda məscid və ev görüntüləri o dövrün Ankaranı əks etdirir. Məclis binasının arxasında doğan günəşin uzunlu-qısalı işiq şüaları yayılır. Bu işıq şüaları zəfəri və Türkiyə Respublikasının quruluşunu simvolize edir. Məclis binasının altıdakı hissədə dünya simvolu, oraq, çəkiç, rəsm fırçası kimi simvollar yeni respublikanın elmə, sənayeyə, sənətə önəm verəcəyini idaə edir, dünya ilə bütünləşmə də qərarlı olduğunu göstərir. Simvolların sağında və solunda buludlar, onların yanında zəfər simvolu olan meşə yarpaqları, yarpaqların üstündə isə məclisin açılış tarixi olan 23 aprel 1336 (1920) yazısı yer almaqdadır. buludların altında sağa doğri yeriyən və iki öküzün çəkdiyi, İstiqlaliyyət müharibəsini simvolizə edən öküz arabası ilə kəndli qadın vardır. Öküz arabasının və qadın görüntüsünün altında yuxarıdakı buludların və işıq şüalarının davamı görülür. Medalın arxa üzü ""İstiqlal"" medalının arxa üzündə yuxarı doğru baxan ay ulduzla əhatə edilmiş Misak-i Milli sərhədlərini göstərən Türkiyə xəritəsi vardır. Xəritə üzərində Ankaranın yeri ulduzla işarələnmişdir. Ulduzdan çıxan 7 işıq xəritənin müxtəlif tərəflərinə doğr uzanır, biri Qarsa, digəri isə Ədirnəyə qədər çatır. TBMM-də verilən ilk medalın lent rəngi yaşıldır. Ancaq daha sonra deputatlara yaşıl, cəbhədə olanlara qırmızı, cəbhə gerisində çalışanlara ağ rəngdə lenti olan medallar verilmişdir. Cəbhədə işləmiş deputatların medal lentləri yarı qırmızı, yarı yaşıl rənglidir. Medalın verilmə şərtləri 15 may 1919-cu ildən 9 sentyabr 1922-ci ilə qədər dava m edən İstiqlaliyyət müharibəsində cəbhədə və ya cəbhə gerisində qəhrəmanlıq və fədəkarlıq göstərənlərə ""İstiqlal"" medalı verilmişdir.20 noyabr 1920-ci ildən etibarən 1926-cı ilə qədər deputat, qüvvə-i milliyəçi, PTT məmuru, mülk-i amir və hərbçilərdən ibarət 6920 nəfər TBMM tərəfindən ""İstiqlal"" medalı ilə mükafatlandırılmışdır. 1968-ci ildə 1005 saylı qanunun (1 mart 1968-ci il tarixindən etibarən) qəbuluna qədər keçən 47 il içində 17, 557-i zabit-gizir və 77,704-ü əsgər olmaqla ümumilikdə 95,261 nəfərə ""İstiqlal"" medalı verilmişdir. 30 yanvar 1929-cu ildəki 3579 saylı qanunla Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsində milli orduda döyüşən alayların bayraqlarına da ""İstiqlal"" medalı verilmişdir. Türkiyədə bundan başqa, bu medala shaib olan 3 şəhər və bir ilçə vardır. Bunlar Qəhrəmanmaraş, Qaziantep, Şanlıurfa və İneboludur. Qaziantep 2008-ci ildə bu medalı alarkən, Şanlıurfa isə 2016-cı ildə almışdır.Qəhrəmanmaraş 21 yanvar 1920 – 11 fevral 1920-ci il arasında İstiqlaliyyət mübarizəsi verərək şəhəri fransız işğalından qurtaran xalqın qəhrəmanlığı səbəbilə 5 aprel 1925-ci ildə qırmızı lentli ""İstiqlal"" medalı ilə mükafatlandırılmışdır. İstiqlaliyyət müharibəsindən sonra TBMM-dən gələn ""şəhərdə İstiqlaliyyət müharibəsinə qatılanların bildirilməsi"" şəklindəki yazıdan sonra şəhərin ağsaqqallarının ""Maraşda Milli Mübarizəyə qatılmayan tək bir fərd belə yoxdur "" cavabından sonra TBMM medalı fərdlərə deyil bütün şəhər xalqına vermə qərarı almışdır. 1925-ci ildən bəri 12 fevralda reallaşan mərasimlərdə şəhərin ""İstiqlal"" medalı bayrağa xüsusi formada taxılaraq bu hadisə canlandırılır.İnebolu isə 9 aprel 1924-cü il tarixli TBMM qərarı ilə İnebolulu qayıqçıların əziyyətləri və uğurlarına görə ağ lentli ""İstiqlal"" medalı ilə mükafatlandırılmışdır. Medal İnebolu bələdiyyəsində mühafizə edilir. Medalın varisə qalma üsulu Medal medal sahibinin ölümündən sonra varsa oğullarından ən böyüyünə, oğlu yoxsa qızlarından ən böyüyünə, qızı da yoxdursa atasına, o da yoxdursa anasına, o da yoxsa həyat yoldaşına miras yolu ilə keçir. Miras işləri Milli Müdafiə Nazirliyinin Hərbi Səfərbərlik Dairəsi tərəfindən aparılır. Son ""İstiqlal"" medalı İstiqlaliyyət müharibəsində xidməti olduğu halda medal almadan vəfat edən Yusif Yiğitdən dolayı oğlu Mehmed Yiğitin 66 saylı İstiqlaliyyət medalı qanununun 5742 saylı qanunun IV maddəsi gərəyincə ""İstiqlal"" medalı ilə təltifinə dair 19 may 2016 tarixli və 352 saylı qərar prezident tərəfindən təsdiq edilmişdir. Bu medal 2016-cı ildə Menemen icra nümayəndəsi olan Gülihsan Yiğitə 24 may 2016-cı ildə verilmişdir. Medal sahibləri TBMM I çağırış üzvlərindən bəzilərinə medal verilməsi üçün Mustafa Kamal Atatürk tərəfindən yazılan qanun layihəsi TBMM-nin 21 noyabr 1923-cü ildə 65-ci iclasında müzakirə edilmiş və səsvermə nəticəsində Mustafa Kamal Atataürk və 23 nəfər qırmızı-yaşıl lentli İstiqlaliyyət medalı ilə mükafatlandırılm��şdır. Buna görə TBMM I çağırış üzvlərindən olub Qərb cəbhəsinin şimal qrupunda xidmət edən hərbçi-deputatlara, mülki şəxslərə 66 saylı qanunun ikinci və beşinçi maddələrinə əsaslanaraq İstiqlaliyyət medalı verilmişdir. Ölən son İstiqlaliyyət mübarizəsi qazisi və medal sahibi Qazi Mustafa Şevki Yakutdur. Hatayın Dördyol ilçəsində 1989-cu ildə vəfat etmişdir. Mustafa Şevki I Dünya müharibəsində Yəmən cəbhəsində qəhrəmanca döyüşmüş, lakin ərəblərin ingilislərlə ittifaq qurmasından sonra əsir düşmüşdür. 5 il əsir qalan Mustafa Şevki Mudros barışığından sonra yenidən doğma evinə geri dönmüş və sonradan İstiqlaliyyət mübarizəsində iştirak etmişdir. Həmçinin bax ""Müharibə"" medalı ""İmtiyaz"" medalı ""Ləyaqət"" medalı Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=566101
-"""İstiqlal"" ordeni","""İstiqlal"" ordeni — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. 1992–2005-ci illərdə Azərbaycanın ən yüksək dövlət təltifi olmuşdur. Tarixi və statusu ""İstiqlal"" ordeni Azərbaycan Respublikasının 1992-ci il 10 noyabr tarixli 370 saylı Qanunu ilə təsis edilmişdir. Təsis olunduğu zaman orden Azərbaycan Respublikasının ən yüksək təltifi idi.Ordeninin statutu Azərbaycan Respublikasının 1993-cü il 6 dekabr tarixli 759 saylı Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Qanuna əsasən orden aşağıdakılara görə verilir: Azərbaycan Respublikasında milli-azadlıq hərakatında müstəsna xidmətlərinə görə; Azərbaycan Respublikasının dövləti və xalqı qarşısında xüsusilə görkəmli xidmətlərinə görə; Azərbaycan Respublikasının milli-dövlət quruculuğu işlərində xüsusi xidmətlərinə görə. ""İstiqlal"" ordeninin təsviri 3 fərqli formada verilsə də, ilk versiya ilə heç kəs təltif olunmamışdır. İlk təsvir Azərbaycan Respublikasının 1993-cü il 6 dekabr tarixli 759 saylı Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Həmin qanunda ordenin təsviri aşağıdakı kimi verilmişdir: ""İstiqlal"" ordeni qızıldan və gümüşdəndir, düzgün səkkizguşəli qızıl ulduz şəklindədir. Ulduzun guşələri üzərindəki şüalar onun sağanağına dirənir. Ulduz gümüşdən olan ornamentli dairənin fonundadır. Ulduzun ortasındakı dairədə isə qanadları səkkizguşəli ulduza doğru uzanan aypara şəkilli göyərçin təsvir edilmişdir. Göyərçindən arxa tərəfdə mavi səma fonunda doğan günəş təsviri vardır. Göyərçinin təsvirinə ağ rəngli, səmanın təsvirinə mavi rəngli, günəş və ulduzun təsvirinə isə qızılı rəngli mina çəkilmişdir. Ulduzdan aşağıya doğru dairə boyunca sağanaq şəklində uzanan hörmə ornament ""İstiqlal"" sözü yazılmış lentlə birləşir. Ornamentə ağ mina çəkilmiş, lent gümüşdən düzəldilmişdir. Bütün yazılar və təsvirlər qabarıqdır. Ulduzun iki əks ucları arasında ordenin, ölçüsü 57 mm-dir. Orden ilgək və halqa ilə dördbucaqlı qəlibə birləşir. Qəlib Azərbaycan Respublikasının dövlət bayrağı şəklində lentlə birləşən ornametli iki hissədən ibarətdir. Lentin eni 19 mm-dir. Qəlibin ölçüsü 54 mm x 22 mm-dir. Ordenin ikinci təsviri Azərbaycan Respublikasının 6 fevral 1998-ci il tarixli 429-IQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Həmin təsvirdə qeyd deyilir: ""İstiqlal"" ordeni bir-birinin üzərinə qoyulmuş, biri digərinə nisbətən ox ətrafında dönmüş və ikiüzlü hamar şüaları olan iki gümüş səkkizguşəli ulduzdan ibarətdir. Üstdəki ulduzun ortasında mavi mina ilə örtülmüş girdə lövhə yerləşir. Bu lövhənin üzərində qanadları açılmış quş və qanadların arasında — yuxarıda səkkizguşəli ulduz təsvir olunmuşdur. Ulduzdan yuxarıda qanadlar arasında çevrə boyunca ""İstiqlal"" sözü yazılmışdır. Quşun, ulduzun təsviri və yazı qabarıqdır, qızıl suyuna çəkilmişdir. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ordenin nömrəsi həkk olunmuşdur. Təltif dəstinə aşağıdakılar daxildir: boyundan asmaq üçün 27 mm enində, göy çalarlı lenti olan, 50 mm qabarit ölçülü orden; paltara bərkidilmək üçün elementi olan, beşguşəli 27 mm x 47,5 mm ölçüdə göy çalarlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilən, 35 mm qabarit ölçülü orden; paltara bərkidilmək üçün elementi olan, göy çalarlı, üzərində alov simvolu təsvir edilmiş, ölçüsü 27 mm x 9 mm olan qəlib"". Ordenin üçüncü və hal-hazırkı təsviri Azərbaycan Respublikasının 30 sentyabr 2013-cü il tarixli 722-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq olunmuşdur. Medalın təsviri aşağıdakı kimi verilmişdir: ""İstiqlal"" ordeni bir-birinin üzərinə qoyulmuş, biri digərinə nisbətən ox ətrafında dönmüş və ikiüzlü hamar şüaları olan iki gümüş səkkizguşəli ulduzdan ibarətdir. Üstdəki ulduzun ortasında mavi mina ilə örtülmüş girdə lövhə yerləşir. Bu lövhənin üzərində qanadları açılmış quş və qanadların arasında — yuxarıda səkkizguşəli ulduz təsvir olunmuşdur. Ulduzdan yuxarıda qanadlar arasında çevrə boyunca ""İstiqlal"" sözü yazılmışdır. Quşun, ulduzun təsviri və yazı qabarıqdır, qızıl suyuna çəkilmişdir. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ordenin seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Təltif dəstinə aşağıdakılar daxildir: boyundan asmaq üçün 37 mm enində, 6 qızılı xətli, göy çalarlı lenti olan, 50 mm qabarit ölçülü orden; paltara bərkidilmək üçün elementi olan, aşağıya doğru bucaq altında kəsilən, 6 maili qızılı zolaqlı, göy çalarlı, 37 mm x 50 mm ölçüdə lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilən 35 mm qabarit ölçülü orden. Xara lentin yuxarı hissəsinə 40 mm x 5 mm ölçülü gümüşü təbəqə bərkidilir; paltara bərkidilmək üçün elementi olan, göy çalarlı, ölçüsü 37 mm x 10 mm olan 2 ədəd qəlib. Qəlibin birinin üzərinə 17 mm x 6 mm ölçüdə sarı rəngli metal lövhə bərkidilmişdir. Metal lövhənin üzərində qoşa sarı xətli tünd qırmızı rəngli dairəvi element mövcuddur. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=131204
-"""İstiqlal"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı","""İstiqlal"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı — Azərbaycan Milli Məclisinin 1992-ci il 10 noyabr tarixli 370 saylı Qanunu ilə təsdiq edilən və 06.12.1993-cü ildə Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin Sərəncamına əsasən təsis edilən ""İstiqlal"" ordeni 1992–2005-ci illərdə Azərbaycanın ən ali dövlət təltifi hesab olunub. 1995-ci ildən indiyə kimi 72 nəfər bu ordenlə təltif edilib. ""İstiqlal"" ordeni ilə təltif edilən 72 nəfərdən 63 nəfəri Azərbaycan vətəndaşı, 9 nəfəri isə xarici dövlətlərin vətəndaşlarıdır. 2 nəfər — Xəlil Rza Ulutürk və Ziya Bünyadov ölümündən sonra ordenlə təltif edilib. Ordenlə təltif edilən 72 nəfərdən cəmi 8 nəfəri qadındır — Mirvarid Dilbazi, Leyla Bədirbəyli, Vera Şirye, Əminə Dilbazi, Zeynəb Xanlarova, Fidan Qasımova, Xuraman Qasımova və Fatma Səttarova. ""İstiqlal"" ordeni ilə təltif edilənlərdən ən gənci Şeyxülislam Hacı Allahşükür Paşazadə (50 yaşında), ən yaşlısı isə Lətif Hüseynzadə (99 yaşında) idi. ""İstiqlal"" ordeni ilə təltif edilənlərdən 34 nəfəri Heydər Əliyev tərəfindən, 38 nəfəri isə İlham Əliyev tərəfindən təltif olunub. Həmçinin bax ""İstiqlal"" ordeni",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=211523
-"""İstiqlaliyyət"" medalı (Türkiyə Respublikası)","""İstiqlal"" medalı — Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsində böyük xidmətləri olmuş hərbçilərə və mülkilərə, o dövrdə deputat olanlara, müharibəyə qatılan alayların bayraqlarına, Ərzurum və Sivas konqreslərinə qatılanlara ""İstiqlal"" medalı qanunu adlı xüsusi qanuna görə verilən medaldır. Bu medal 1 noyabr 2006-cı il tarixinə qədər TBMM tərəfindən verilmiş, bu tarixdən sonra müraciət edənlərə isə Milli Müdafiə Nazirliyi tərəfindən verilir. Ümumilikdə 95261 nəfərə verilmişdir. Qanuna görə sağ sinənin üzərinə hər gün taxılır. ""İstiqlal"" medalının yaradılmasından sonra Osmanlı dövrünə aid bütün medal və nişanlar ləğv edilmişdir. ""İstiqlal"" medalı qanunu Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi bitdikdən sonra müharibə zamanı cəbhədə və cəbhə gerisində xüsusi xidmət göstərənlərə medal verilməsi mövzusu TBMM-də müzakirə edildi. 29 noyabr 1920-ci ildə məclisdə qəbul edilən 66 saylı qanun, 4 aprel 1921-ci ildə Rəsmi qəzetdə yayımlanaraq qüvvəyə mindi.Daha sonrakı illərdə çıxan bəzi qanunlarla əsas qanun olan 66 saylı qanuna əlavələr edilmişdir. Misal üçün, 1924-cü ildə çəxan 525 saylı qanun ""İstiqlal"" medalının varislərə keçişi ilə bağlı hökmləri, 1926-cı ildə çıxarılan 869 saylı qanun isə ilk dəfə medal alanlarla bağlı hökmləri əhatə edirdi. ""İstiqlal"" medalı oval formadadır, Latın hərfləri ilə (yeni Türkcə) nəşri edilən medalların həci 35×40 mm, ağırlığı 15,55 qramdır. Orijinal Osmanlıca olaraq nəşri edilənlərin ölçüləri isə 1mm qədər kiçik olub, ağırlıqları 10,5 qramdır. ""İstiqlal"" medalının formasının müəyyən edilməsi ilə bağlı Mustafa Kamal Atatürk tərəfindən ""İstiqlal"" medalı qanun layihəsinin hazırlanması Mustafa Necati Uğurala tapşırılmışdır. Zərbxana tərəfindən dizayn yarışması keçirilmiş, yarışmanı 9 yanvar 1923-cü ildə heykəltaraş Məsrur İzzət bəy qazanmışdır. Medalın ön üzü Medalın ön üzünün üst qismində ilk TBMM binası yer alır. Binanın sağında və solunda məscid və ev görüntüləri o dövrün Ankaranı əks etdirir. Məclis binasının arxasında doğan günəşin uzunlu-qısalı işiq şüaları yayılır. Bu işıq şüaları zəfəri və Türkiyə Respublikasının quruluşunu simvolize edir. Məclis binasının altıdakı hissədə dünya simvolu, oraq, çəkiç, rəsm fırçası kimi simvollar yeni respublikanın elmə, sənayeyə, sənətə önəm verəcəyini idaə edir, dünya ilə bütünləşmə də qərarlı olduğunu göstərir. Simvolların sağında və solunda buludlar, onların yanında zəfər simvolu olan meşə yarpaqları, yarpaqların üstündə isə məclisin açılış tarixi olan 23 aprel 1336 (1920) yazısı yer almaqdadır. buludların altında sağa doğri yeriyən və iki öküzün çəkdiyi, İstiqlaliyyət müharibəsini simvolizə edən öküz arabası ilə kəndli qadın vardır. Öküz arabasının və qadın görüntüsünün altında yuxarıdakı buludların və işıq şüalarının davamı görülür. Medalın arxa üzü ""İstiqlal"" medalının arxa üzündə yuxarı doğru baxan ay ulduzla əhatə edilmiş Misak-i Milli sərhədlərini göstərən Türkiyə xəritəsi vardır. Xəritə üzərində Ankaranın yeri ulduzla işarələnmişdir. Ulduzdan çıxan 7 işıq xəritənin müxtəlif tərəflərinə doğr uzanır, biri Qarsa, digəri isə Ədirnəyə qədər çatır. TBMM-də verilən ilk medalın lent rəngi yaşıldır. Ancaq daha sonra deputatlara yaşıl, cəbhədə olanlara qırmızı, cəbhə gerisində çalışanlara ağ rəngdə lenti olan medallar verilmişdir. Cəbhədə işləmiş deputatların medal lentləri yarı qırmızı, yarı yaşıl rənglidir. Medalın verilmə şərtləri 15 may 1919-cu ildən 9 sentyabr 1922-ci ilə qədər dava m edən İstiqlaliyyət müharibəsində cəbhədə və ya cəbhə gerisində qəhrəmanlıq və fədəkarlıq göstərənlərə ""İstiqlal"" medalı verilmişdir.20 noyabr 1920-ci ildən etibarən 1926-cı ilə qədər deputat, qüvvə-i milliyəçi, PTT məmuru, mülk-i amir və hərbçilərdən ibarət 6920 nəfər TBMM tərəfindən ""İstiqlal"" medalı ilə mükafatlandırılmışdır. 1968-ci ildə 1005 saylı qanunun (1 mart 1968-ci il tarixindən etibarən) qəbuluna qədər keçən 47 il içində 17, 557-i zabit-gizir və 77,704-ü əsgər olmaqla ümumilikdə 95,261 nəfərə ""İstiqlal"" medalı verilmişdir. 30 yanvar 1929-cu ildəki 3579 saylı qanunla Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsində milli orduda döyüşən alayların bayraqlarına da ""İstiqlal"" medalı verilmişdir. Türkiyədə bundan başqa, bu medala shaib olan 3 şəhər və bir ilçə vardır. Bunlar Qəhrəmanmaraş, Qaziantep, Şanlıurfa və İneboludur. Qaziantep 2008-ci ildə bu medalı alarkən, Şanlıurfa isə 2016-cı ildə almışdır.Qəhrəmanmaraş 21 yanvar 1920 – 11 fevral 1920-ci il arasında İstiqlaliyyət mübarizəsi verərək şəhəri fransız işğalından qurtaran xalqın qəhrəmanlığı səbəbilə 5 aprel 1925-ci ildə qırmızı lentli ""İstiqlal"" medalı ilə mükafatlandırılmışdır. İstiqlaliyyət müharibəsindən sonra TBMM-dən gələn ""şəhərdə İstiqlaliyyət müharibəsinə qatılanların bildirilməsi"" şəklindəki yazıdan sonra şəhərin ağsaqqallarının ""Maraşda Milli Mübarizəyə qatılmayan tək bir fərd belə yoxdur "" cavabından sonra TBMM medalı fərdlərə deyil bütün şəhər xalqına vermə qərarı almışdır. 1925-ci ildən bəri 12 fevralda reallaşan mərasimlərdə şəhərin ""İstiqlal"" medalı bayrağa xüsusi formada taxılaraq bu hadisə canlandırılır.İnebolu isə 9 aprel 1924-cü il tarixli TBMM qərarı ilə İnebolulu qayıqçıların əziyyətləri və uğurlarına görə ağ lentli ""İstiqlal"" medalı ilə mükafatlandırılmışdır. Medal İnebolu bələdiyyəsində mühafizə edilir. Medalın varisə qalma üsulu Medal medal sahibinin ölümündən sonra varsa oğullarından ən böyüyünə, oğlu yoxsa qızlarından ən böyüyünə, qızı da yoxdursa atasına, o da yoxdursa anasına, o da yoxsa həyat yoldaşına miras yolu ilə keçir. Miras işləri Milli Müdafiə Nazirliyinin Hərbi Səfərbərlik Dairəsi tərəfindən aparılır. Son ""İstiqlal"" medalı İstiqlaliyyət müharibəsində xidməti olduğu halda medal almadan vəfat edən Yusif Yiğitdən dolayı oğlu Mehmed Yiğitin 66 saylı İstiqlaliyyət medalı qanununun 5742 saylı qanunun IV maddəsi gərəyincə ""İstiqlal"" medalı ilə təltifinə dair 19 may 2016 tarixli və 352 saylı qərar prezident tərəfindən təsdiq edilmişdir. Bu medal 2016-cı ildə Menemen icra nümayəndəsi olan Gülihsan Yiğitə 24 may 2016-cı ildə verilmişdir. Medal sahibləri TBMM I çağırış üzvlərindən bəzilərinə medal verilməsi üçün Mustafa Kamal Atatürk tərəfindən yazılan qanun layihəsi TBMM-nin 21 noyabr 1923-cü ildə 65-ci iclasında müzakirə edilmiş və səsvermə nəticəsində Mustafa Kamal Atataürk və 23 nəfər qırmızı-yaşıl lentli İstiqlaliyyət medalı ilə mükafatlandırılmışdır. Buna görə TBMM I çağırış üzvlərindən olub Qərb cəbhəsinin şimal qrupunda xidmət edən hərbçi-deputatlara, mülki şəxslərə 66 saylı qanunun ikinci və beşinçi maddələrinə əsaslanaraq İstiqlaliyyət medalı verilmişdir. Ölən son İstiqlaliyyət mübarizəsi qazisi və medal sahibi Qazi Mustafa Şevki Yakutdur. Hatayın Dördyol ilçəsində 1989-cu ildə vəfat etmişdir. Mustafa Şevki I Dünya müharibəsində Yəmən cəbhəsində qəhrəmanca döyüşmüş, lakin ərəblərin ingilislərlə ittifaq qurmasından sonra əsir düşmüşdür. 5 il əsir qalan Mustafa Şevki Mudros barışığından sonra yenidən doğma evinə geri dönmüş və sonradan İstiqlaliyyət mübarizəsində iştirak etmişdir. Həmçinin bax ""Müharibə"" medalı ""İmtiyaz"" medalı ""Ləyaqət"" medalı Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=743989
-"""İtaliya qarşısında xidmətlərə görə"" ordeni",İtaliya Respublikasına xidmətinə görə ordeni (it. Ordine al merito della Repubblica Italiana) — İtaliya respublikasının ən yüksək mükafatı. Orden ilk dəfə 1951-ci ildə İtaliya prezidenti tərəfindən təsis edilmişdir. Ordenin rəhbəri İtaliya prezidentidir. Ordenə 16 Kansler daxildir.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=399413
-"""İttihad"" məktəbi","""İttihad"" məktəbi — 1906-cı ildə Bakıda açılmış məktəb. Məktəbin müdiri Hüseyn Kamal olmuşdur. ""İttihad"" məktəbinin həkimi Bəhram bəy Axundov idi. Məşhur məzunları İsmayıl Hidayətzadə — 1909-? Almas İldırım — ?-1925 Xarici keçidlər Arxivləşdirilib 2016-03-07 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=200415
-"""Şah İsmayıl"" ordeni","""Şah İsmayıl"" ordeni — Azərbaycan Respublikasının ali hərbi ordeni.""Şah İsmayıl"" ordeni Azərbaycan Respublikasının yeganə dövlət təltifidir ki, bu ordenlə heç kim təltif edilməyib. Azərbaycan Respublikasının ali hərbi ordeni olan ""Şah İsmayıl"" ordeni ilə Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ali zabitləri, hərbi hissələrin və birləşmələrin komandirləri təltif edilə bilərlər. ""Şah İsmayıl"" ordeni aşağıdakılara görə verilə bilər: — Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin təşkilində və möhkəmləndirilməsində xüsusi xidmətlərinə görə; — Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün və təhlükəsizliyinin təmin edilməsində xüsusi xidmətlərinə görə; — görkəmli sərkərdəlik fəaliyyətinə görə; — respublikada fövqəladə halların nəticələrinin aradan qaldırılmasında xüsusi xidmətlərinə görə.""Şah İsmayıl"" ordeni döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""İstiqlal"" ordenindən sonra taxılmalıdır. ""Şah İsmayıl"" ordeni düzgün səkkizguşəli ulduzşəklindədir, gümüşdəndir. Ulduzun mərkəzində, üzü qızıl suyuna çəkilmiş və minalanmış, səkkiz bərabər küncü olan lövhə fonunda Şah İsmayılın əksi profildən təsvir edilmişdir. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ""Şah İsmayıl"" yazılmışdır, ondan aşağıda ordenin nömrəsi həkk olunmuşdur. Təltif dəstinə aşağıdakılar daxildir: — boyundan asmaq üçün 27 mm enində, qırmızı çalarlı lenti olan, 50 mm qabarit ölçülü orden; — paltara bərkidilmək üçün elementi olan, beşguşəli 27 mm x 47,5 mm ölçüdə qırmızı çalarlı beşguşəli xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilən, 35 mm qabarit ölçülü orden; ""Şah İsmayıl"" ordeni poçt markası üzərində 2011-ci ilin sentyabr ayının 5-də Bakı şəhərində Azərbaycan Respublikası Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin ""Azərmarka"" şirkəti tərəfindən Azərbaycan ordenlərinə həsr olunmuş yeni poçt markaları təqdim edilmişdir. Qiyməti 60 qəpik, tirajı isə 5000 ədəd olan həmin markalardan biri ""Şah İsmayıl"" ordeninə həsr olunmuşdur. Həmçinin bax ""Zəfər"" ordeni ""Qarabağ"" ordeni ""Qızıl Ulduz"" medalı ""Azərbaycan Respublikasının ""Şah İsmayıl"" ordeninin Statutu"", Azərbaycan Respublikasının 1993-cü il 6 dekabr tarixli 755 saylı Qanunu ""Azərbaycan Respublikasının ""Şah İsmayıl"" ordeninin Təsviri"", Azərbaycan Respublikasının 1998-ci il 6 fevral tarixli 429-IQD saylı Qanunu ""Azərbaycan Respublikasının ""Şah İsmayıl"" ordeninin statutunun və təsvirinin təsdiq edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişikliklər edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Qanunu Xarici keçidlər ""Şah İsmayıl"" ordeni qızıldan olacaq Ordenlər və medallar, səh. 21–22 Arxivləşdirilib 2010-11-06 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=131205
-"""Şah İsmayılın naməlum tarixləri"" əsəri","""Şah İsmayılın naməlum tarixləri"" və ya ""Şah İsmayılın naməlum tarixləri"" əlyazmaları — XVII əsrin sonlarında ortaya çıxan və erkən Səfəvi tarixi barədə məlumatlar verilən əlyazma əsərlər nəzərdə tutulur. Əsərlər müxtəlif muzeylərdə və şəxsi kolleksiyalarda saxlanılmaqla 11 əlyazmadan ibarətdir. Eyni zamanda ""MS Or. 3248"", ""Ross Anonymous"" və ya ""Cahanqoşai-ye Xaqan"" adlandırılan daha bir əlyazma var. Bu əsər 11 əlyazmalıq əsərlər seriyasına daxil edilməsə də, onun bu əsərlərin meydana çıxmasına rəvac verdiyi iddia edilməkdədir. Həmçinin bu əsər vasitəsiylə öyrənilən bilgilər əsasən 11 əlyazmanın qızılbaş tayfa ənənəsi əsasında ailə daxili hekayələrin yazıya alınması hesabına yazıldığı güman edilir. Bu əsərlərin ən azından bəzilərin Cənubi Azərbaycanda yazıldığı, dilində güclü Azərbaycan türkcəsinin təsiri olduğu iddia edilməkdədir. XVII əsrin sonunda dəyişdi, Şah İsmayıl və onun hərbi əməliyyatları barədə yazılmış əsərlər meydana çıxdı. Wood bu kitabların şifahi ədəbiyyatla və xalq yaddaşı ilə əlaqəli olduğunu, oradan alınan bilgilər hesabına yazıldığını güman etməkdədir. Bunlar ""Şah İsmayılın naməlum tarixləri"" adlanır. Bu əlyazmalarda tapılan nağıllar saray tarixçilərinin qələmə aldığı rəsmi rəvayətlərə paralel, lakin ondan fərqli olaraq, sülalənin formalaşma illərinin alternativ tarixini təşkil edir. Bəzi müasir alimlər hekayələri ""dəyişdirilmiş və təhrif edilmiş bir ənənə… tarixi povest kimi əslində dəyərsiz… uşaqcasına və inandırıcı"" kimi rədd edirlər. Digərləri isə onları ""xalqın səsinin nümunəsi"" kimi görərək daha müsbət fikirdədirlər. Bu qiymətləndirmələr, təbii ki, bir-birini inkar etmir.""Şah İsmayılın naməlum tarixləri""nin 11 əlyazmasının mövcud olduğu bəllidir. Barry Wood bu əsərlər barədə bunları yazmışdır: Şah İsmayılın anonim tarixləri""nin on bir əlyazmasının mövcud olduğu məlumdur. Onlar Cədvəl 1.24-də verilmişdir. Bunlardan üçü (Cədvəl 1, № 3, 4 və 9) istisna olmaqla, ən azı bir qədər təfərrüatlı şəkildə araşdıra bilmişəm. Bu əlyazmaların təqdimatına keçməzdən əvvəl, konkret desək, ""Anonim Tarixlər""in özündən biri olmayan, lakin bununla belə, təkcə onların məzmununa güclü təsir göstərdiyinə görə onlarla yanaşı nəzərdən keçirilməyə layiq olduğuna görə yox, həm də nağılların özünün formalaşmasının ilkin mərhələsini işıqlandıra bildiyinə görə nəzərdən keçirməliyik. Bu, əvvəllər ""Ross Anonymous"" kimi tanınan əlyazmadır. MS Or. 3248 British Library, MS Or. 3248 əlyazmasındakı tarix Şah İsmayılın Ərdəbildəki əcdadları ilə başlayır və onun ölümünə qədər davam edir. Bu əlyazmanın bir digər adı ""Ross Anonymous""dur və yuxarıda da qeyd edildiyi kimi əslində ""Şah İsmayılın naməlum tarixləri""nə daxil deyil. Əlyazmaya belə bir ad verilməsinin səbəbi onun ilk dəfə E. Denison Ross tərəfindən XIX əsrin sonlarında araşdırılmasına görədir. Uzun müddət araşdırmaçılar onu 1540-cı illərə, yəni Şah Təhmasibin dövrünə aid edirdilər Lakin 1990-cı ildə A. H. Morton tərəfindən yazılmış məqalədə böyük ölçüdə əsaslandırıldı ki, əlyazma 1670-ci illərə, yəni Şah Süleymanın dövründə yazılmışdır. Həmçinin Morton göstərdi ki, əslində əlyazma naməlum müəllif tərəfindən yox, Bican adlı şəxs tərəfindən yazılmışdır və əls adı ""Cahangoşai-ye Xaqan""dır. Wood əlyazma barədə bunları yazır: Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Ms Or. 3248, özlüyündə ""Şah İsmayılın anonim tarixləri""nin əlyazması deyil. Daha doğrusu, bu, müxtəlif tarixi mənbələrin bir pastişidir, bəziləri müəyyən edilə bilər, bəziləri isə yox. Bijanın metodu, Mortonun sözləri ilə desək, ""qayçılamaq, yapışdırmaq və abreviatura"" idi, buna görə də mətn əvvəlki tarixlərin qəlibində çox çıxdı: sintaktik cəhətdən işlənmiş, vurğulamaq üçün şeirlə bəzədilmiş və törədilmiş. Ancaq ""Cahangoşai-ye Xaqan""ı maraqlı edən şey ""anonim tairhlərə"" açıqca borclu olan [yəni onlardan alınmış] (və ya eyni) olan materialın onnu üzərindəki hiss edilə biınə təsiridir. MS Or. 3248-dəki marjinal qeydlərə əsasən, görünür ki, müəllif inanılmaz hesab etdiyi nağılları daxil etmək üçün xaricdən müəyyən təzyiqlərə məruz qalıb (və buna görə də özünü ondan uzaqlaşdırmaq məcburiyyətində hiss edib). Morton analizlərinə əsaslanaraq, bu təzyiqin görünüşə görə Rəştdən gətirilən, açıq-aydın Şah İsmayıl barədə ""dastan"" ilə bağlı hekayələri ehtiva edən və Bicana zorla qəbul etdirilən ""uyğunsuz/əlaqəsiz əlyazmanı"" Bicana zorla qəbul etdirilən saray qulamlarından gəldiyini iddia edir. Mortonun burada Rəşt kimi oxuduğunun əslində Rəşt olmadığını iddia edən Wood, buradakı hərfin R yox, başqa bir hərf olduğunu, amma özünün də buhərfi doğru oxuya bilmədiyini qeyd etmişdir. Bicanın kimliyi məsələsinə gəldikdə isə Wood, Mortonun burada da yanıldığını, onun aqayan deyərkən saray xacələrini nəzərdə tutduğunu bildirir. Wood iddia edir ki, ağa termini xacələri ehtiva etmir, əslində bu termin Səfəvi sarayındakı orta dərəcəli saray əhalisinini təsvir etmək üçün işlədilirdi. Bu insanlar isə torpaq sahibi olan hərbçi ailələrdən ortaya çıxrdı. O, bütün bunları nəzərə aldıqda aqayan (yəni ağalar) dedikdə nə gürcülərin (Bican özü gümanki gürcü idi), nə də xacələrin nəzərdə tutulmadığını, hansısa Qızılbaş tayfası üzvünün nəzərdə tutulduğunu yazmışdır.Wood həm Bicanın özünün etnik kökəninin, həm də əlyazmanı ona verən ağanın kimliyinin anlaşılmasının əsərin tərtib edildiyi mühitin anlaşılması üçüm mühüm hesab edir. Çünki Mortonun da qeyd etdiyi kimi ilk Səfəvilər dövrünün sarayla bağlı şöhrətpərəstlik hekayələrinin sarayda gürcülərin marağı və ya xeyri üçün deyilməsi çətin görünür. Çünki gürcülər bu zaman demək olar ki, sarayda təmsil edilmirdilər. Həmçinin nə gürcülər qızılbaşların, nə də qızılbaşlar gürcülərin ""pərəstişkarı"" deyildilər. Buna görə də, Wood qızılbaş bir ağanın erkən Səfəvi dövrü qızılbaşlarının qəhrəmanlığı barədə hekayələri eşitməsini inandırıcı hesab edir. O, belə bir hərəkətin Səfəvi ordusunun zəiflədiyi, həm şərqdə, həm də qərbdə ağır zərbələr almış Səfəvi dövlətinin süqut mərhələsinə girmiş olduğu dövrdə bunu məntiqli bir hadisə kimi görür. Bu əsərlər toplusunun kökünün Şah İsmayılın əməllərinin həqiqətən şahidi olmuş və hekayələri təkrar-təkrar söyləməklə rəvayətə çevrilən Qızılbaş ağaların əcdadlarının təcrübəsində yatdığını söyləmək qeyri-mümkün görünmür. Həmçinin qeyd etmək də lazımdır ki, bu hekayələrin təkrar-təkrar söylənilməsi Bican dövründə sarayın səs-küylü göründüyü narrativə çevrilmişdir.Wood yazır ki, əgər bu anonim əsərlərin kökəni həqiqətən də qızılbaş ailələrin tarixi bilgisi nəticəsində ortaya çıxması iddiası doğrudursa, bu tarixçilərə bilinən faktlar arasında əlavə əlaqələr də qurmağa kömək edə bilər: …Məsələn, Mortonun məqaləsində qeyd etdiyi kimi, ""Ross Anonymous""un yenidən tarixə salınması Həsən bəy Rumlunun Əhsən ət-təvarixinin yeni əhəmiyyət kəsb etməsi deməkdir. Rumlu özü də Şah İsmayılın sərkərdələrindən birinin nəvəsi olan qızılbaş idi və ona görə də babasının zamanında baş vermiş fəthin ağır günlərinin ""evdaxili"" nağılları ilə tanış olardı. ""Əhsən"" həmçinin Səfəvi tarixinin ""Anonim tarixlər""dən başqa heç bir əsərində yer almayan hekayələri də əhatə edir ki, burada ""Əhsən""də tapılan mikrob tam bir epizodda genişlənir. Buraya həm Or. 3248 and in the Chester Beatty Library əlyazmalarında da rast gəlinən Efiopiya məmlüklərinin Suriya sərhədi yaxınlığında qızılbaşların ov qonaqlığı ilə qarşılaşması hekayəsi də daxildir. Nəhayət, qeyd etmək yerinə düşərdi ki, həm Şokri, həm də Montazer Saheb nəşr etdikləri əlyazmalara dair öz müqəddimələrində linqvistik dəlillərə əsaslanaraq qeyd edirlər ki, nağılların müəllifi və ya tərtibçisinin görünür İranın şimalından, xüsusən də Azərbaycan bölgəsindən gəldiyini, ya da ən azından orada uzun müddət yaşadığını qeyd ediblər. Onlar həmçinin qeyd edirlər ki, o, qeyrətli şiə təmayüllü adi bir insandır, hətta Şeyx Səfi ailəsinin sufi məzhəbinin üzvüdür. Katibin azərilərin [Azərbaycan türkləri] təsiri altında olan fars dili ilə Səfəvi ordeninin üzvü olması ehtimalı bu nağılların nəql edildiyi kimi Qezelbaşların ailə ənənələri ilə əlaqəsini təsəvvür etməyi asanlaşdırır. Son bir müşahidə olaraq, şifahi hekayə ilə təklif olunan əlaqə Bijanın ""uyğun olmayan (namarbut) əlyazma"" ilə bağlı şikayətini izah edə bilər. Ola bilsin ki, Bijanın həddən artıq yardımçı həmkarları onu naqqal tumarından mənbə kimi istifadə etməyə çalışırdılar; Bican kimi ""ciddi"" bir tarixçi belə bir sənədin ehtiva etdiyi şeyləri — hekayə süjetləri toplusudur — nāmarbutu dəqiqliklə tapardı. Beləliklə, Cahanqoşai-ye Xaqan ""Şah İsmayılın anonim tarixləri""nin əlyazması olmasa da, müasir alimlərə bu nağılın mümkün mənşəyinə geniş işıq salmağa imkan verdi. MS Per. 278 Bu əsərdə Səfəvilərin tarixi sülalənin hakimiyyətinin başlanmasından etibarın II Abbasın hakimiyyət illərinin sonuna qədər qısa şəkildə təsvir edilmişdir. Wood bu əsərin əlyazmasının araşdırdıqdan sonra onun əslində ""Şah İsmayılın naməlum tarixləri"" əsərinin miniatürlərlə bəzədilmiş versiyasıdır. Əsərin yazılma tarixinin göstərildiyi hissə qismən silinib, amma yerdə qalan yazılardan onun təxminən 1683-cü ildə, yəni Şah Süleymanın dövründə tamamlandığı görünür. Əsərin kolofon hissəsində onun xüsusən ""Şah Səfi"" adına yazılmasına başlanmasından, lakin sonradan yeniləşdirilərək Süleymanla əvəz edilməsindən bəhs edilir. Bu açıq şəkildə Şah Süleymanın II Səfi adı ilə taxta çıxıb, bir müddət sonra da adını Süleymana dəyişdirməsinə işarədir. ""Şah ikinci Süleymandır"" (Süleyman-e sani bovad padeşah) yazılan xronoqram Süleymanın taxta çıxdığı il olan 1077/1666–67-ci illəri əhatə edir. Bunun əlyazmanın yaranma tarixi, yoxsa sadəcə şahın tərifi olması aydın deyil. Əsərin dili Bicanın əsəri ilə müqayisədə daha az rəsmi xarakterlidir və qeyri-rəsmi danışığa dair bir çox motivi özündə ehtiva edir. Buna görə də, bu əsərin küçələrdə tarixi hekayələrdən bəhs edən naqqalilərlə daha çox əlaqəli olduğu düşünülür.Bu əlyazma Şah İsmayıl mifinin təkamül keçirməsi prosesinin öyrənilməsi üçün də əhəmiyyətlidir, çünki o, mövcud hekayələrin bilinən ən qədim versiyasıdır. Təssüf ki, bu əlyazmanın Çaldıran döyüşündən bəhs edən yerində bir neçə vərəq itmişdir. Əlyazmanın Çaldıran döyüşündən bəhs edən hissəsində hekayə Səfəvi ordusunun Osmanlı ordusu ilə necə döyüşmək lazım olduğu məsələsini müzakirə etdiyi müharibə şurasından bəhs edildiyi yerdə kəsilir, sonrakı səhifədə gələn söz özündən əvvəlki səhifənin sonundakı söz ilə əlaqəsizdir. Belə ki. hadisələr bu müharibə şurasından birbaşa döyüşdən Sonra baş vermiş Varsaq qalasının mühasirəyə alınmasına keçid edir. Buna baxmayaraq, bu əsərlərin araşdırmaçısı olan Wood bu əlyazmanı Şah İsmayıl hekayələrinin ən qədim versiyası olduğuna görə dəyərli hesab edir. ""Şah İsmayılın naməlum tarixləri"" versiyalarının çoxları, lakin hamısı deyil, ""Alamara-ye Səfəvi"" adını daşıyır, bu ad tez-tez Şah İsmail nağıllarının bütün korpusunu ifadə etmək üçün də istifadə olunur. Naməlum tarixlərdən indiyə kimi ikisi kitab kimi nəşr edilmişdir. Əsgər Müntəzir Saheb öz mülkiyyətində olan əlyazmanı ""Aləm aray-i Şah İsmayıl"" adı ilə 1971-ci ildə nəşr etmişdir. Elə həmin ildə Yad Allah Şükrü ""Aləm aray-i Səfəvi"" əlyazmasını nəşr etdirmişdir. ""Aləm aray-i Səfəvi"" iki ayrı ""naməlum tarixlər""in birləşməsindən hazırlanmışdır. Şükrü daha köhnə hesab etdiyi əsas əlyazmalarda ""Aləm aray-i Səfəvi"" (bundan sonra AAS) ifadəsi keçdiyi üçün nəşr etdirdiyi kitab üçün də bu adı seçmişdir. ""Aləm aray-i Şah İsmayıl"" (bundan sonra AASI) 1825-ci ildə hazırlanmış əlyazmadan nəşr edilmişdir. AASI tez-tez AAS-dan daha cilalanmış dildən istifadə edərək daha formal səslənən ton vurmağa çalışır, lakin açıq-aydın yenə də məşhur hekayənin məhsuludur. İran Milli Məclisinin kitabxanasında ""Aləm aray-i""nin 3 əlyazması mövcuddur. Onlardan yalnız birinin, yəni 1819-cu ildə yazılanın tarixi bəllidir. Wood digər ikisinin gümanki XVIII əsrdə yazıdlığını düşünür. 761 nömrəli əlyazna Şükrünün ""Aləm aray-i Səfəvi"" kitabını yazarkən yararlandığı ikinci kitabdır. 9421 nömrəli əlyazma da ""Aləm aray-i Səfəvi""yə bənzəməkdədir. Bu bənzərlik xüsusən Çaldıran döyüşü hadisələrinə aiddir. 635 nömrəli əlyazma 15 ədədlik rəsmlərinə görə fərqlənməkdədir. Lakin bu əlyazmada Çaldıran döyüşündən bəhs edilməmişdir. Burada əsasən özbəklərlə olan münaqişənin təsviriniə üstünlük verilmişdir. ""India Office Library MS 1877"" və ya ""Tārix-e Esmāʿi"" Şükrünün çap etdirdiyi əlyazmada bəhsi keçənlərə bənzəməkdədir, ortada yalnız kiçik fərqliliklər var. Kataloqda da bildirildiyi kimi, bu əlyazma fərqli şəxslər tərəfindən hazırlanmışdır. Mətndə də fərqli yazı üslublarından yararlanılmışdır. Son əlyazma Tehranda yerləşən Reza Abbasi Muzeyinin mülkiyyətindədir. Əlyazma qismən dağılmış, ilk öncə Vahid əl-Mülk Şeybaninin kolleksiyasında olmuş, oradan Nyu-Yorkdakı Mahbubiyan Kolleksiyasına, oradan da Tehrana göndərilmişdir. Əlyazmada son Səfəvi dövrün miniatür ustalarından olan Muin Müsəvvər və ya onun məktəbindən olan biri tərəfindən çəkilən rəsmlər vardır. Bu əlyazmanın mətni AAS və AASI-nin mətnindən nəzərəçarpacaq dərəcədə fərqlənir. Məsələn, Çalderan döyüşü başa çatdıqdan sonra Şah İsmayılın arvadı Taçlı Bəyim ilə görüşünün hekayəsi nəşr olunan iki versiyada deyilən hekayədən bariz şəkildə fərqlənir. Həmçinin bax Səfəvi imperiyası Əlavə ədəbiyyat Vural Genç, ed. [Chālderān According to Iranian Histor-. İranlı tarihçilerin kaleminden Çaldıran (1514). İstanbul: Bengi Yayınları. 2011. Namiq Musalı. Safevî Dönemine Ait ‘Târîh-i ʿÂlemârâ-yi Şah İsmaʿîl’ İsimli Farsça Eserde Türkçe Kelimeler. Istanbul,: I. Uluslararası Türk-İran Dil ve Edebiyat İlişkileri Sempozyumu. 2012.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=819910
-"""Şahin"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi","""Şahin"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi — Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı dəstəsidir. Yaradılması Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı hərbi qulluqçulardan ibarət xüsusi təyinatlı dəstələri mövcuddur. Həmin dəstərin hamısı vahid ""Kommando"" adı altında birləşiblər. Ümumi olaraq isə Daxili Qoşunların 9 Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi mövcuddur. ""Şahin"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsidə onlardan biridir. ""Şahin"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi əsasən gizirlərdən və zabitlərdən ibarətdir. Baş geyimləri qırmızı beretdir. Komandirləri Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı Zəfər Yusibovdur. ""Şahin"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsinin hərbi qulluqçuları 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan Vətən müharibəsi zamanı Murovdağ istiqamətində gedən döyüşlərdə savaşmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=705734
-"""Şeyxülislam"" ordeni","Şeyxülislam ordeni — Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin təsis etdiyi ən ali dini mükafatdır. Ordenin ilk laureatı Heydər Əliyev olmuşdur. O, bu mükafatla vəfatından sonra — 21 oktyabr 2005-ci ildə təltif olunmuşdur. Bütün laureatlar 21.10.2005 — Heydər Əliyev 20.12.2005 — İlham Əliyev 20.02.2006 — Vladimir Putin 04.07.2006 — II Aleksi 11.09.2006 — Əkmələddin Ehsanoğlu 21.02.2008 — Rəcəb Tayyib Ərdoğan 21.05.2011 — İslam Kərimov 20.11.2011 — Kiril 04.01.2013 — II İlya 14.01.2014 — Qurbanqulu Berdiməhəmmədov",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=436574
-"""Şiri-Xurşid"" ordeni","""Günəş və Aslan"" ordeni (fars. نشان شیر و خورشید Nešān-e Šir o Xoršid)— İranın Qacarlar sülaləsi hakimiyyəti dönəmidə dövlət mükafat nişanı. 1808-ci ildə Fətəli şah Qacar tərəfindən təsis edilmişdir. Bəzi qaynaqlarda ""Şir-i Xurşid"" kimi də yazılır. Bu ordenin I, II və III dərəcələri vardı. Həmçinin bax Şiri-Xurşid ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=78295
-"""Şuşanın azad olunmasına görə"" medalı","""Şuşanın azad olunmasına görə"" medalı — Azərbaycanın dövlət təltifi (medal). Vətən müharibəsində qələbə münasibətilə təsis edilmişdir. Təsis edilməsi 2020-ci il noyabrın 20-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Vətən Müharibəsində qələbə münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar ""Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və birinci oxunuşda təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Respublikasının ""Şuşanın azad olunmasına görə"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Həmin qanunda deyilir: Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Şuşanın azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının Şuşa şəhərinin işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılmış döyüş əməliyyatlarında iştirak etmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları təltif edilir.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Şuşanın azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndinə uyğun olaraq təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Şuşanın azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, ""Qubadlının azad olunmasına görə"" medalından sonra taxılır. Medalın təsviri Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il 26 noyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Şuşanın azad olunmasına görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi 2.1. Medalın ön tərəfinin kənarları bəzəkli naxışlarla konturlanmışdır. 2.2. Bəzəkli konturdan medalın daxilinə doğru, xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış dairəvi lövhə təsvir olunmuşdur. Xarici və daxili çevrələrin arasında, yuxarı qövs boyunca ""ŞUŞA"", aşağı qövs boyunca ""8 NOYABR 2020"" sözləri yazılmışdır. 2.3. ""8 NOYABR 2020"" sözlərindən sol və sağ tərəflərdə, aşağıdan yuxarıya doğru dəfnə çələngləri təsvir olunmuşdur. ""ŞUŞA"" sözü ilə dəfnə çələnglərinin arasında iki səkkizguşəli ulduz və kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. Daxili çevrənin içərisində, doğan günəş şüaları fonunda at belində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağını aparan Azərbaycan əsgəri təsvir olunmuşdur. 2.4. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi 3.1. Medalın arxa tərəfində xarici və daxili çevrələrlə konturlanmış lövhənin üzərində qövs boyunca ""ŞUŞANIN AZAD OLUNMASINA GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Lövhənin aşağı hissəsinin mərkəzində səkkizguşəli ulduz, ulduzla sözlərin arasında isə kompozisiyanı tamamlayan xətlər təsvir olunmuşdur. 3.2. Medalın arxa tərəfinin mərkəzində medalın seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. 3.3. Bütün elementlər və yazılar relyefli olaraq qabarıqdır.Maddə 4. Medalın elementləri 4.1. Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 37 mm x 50 mm ölçülü beşbucaqlı xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. 4.2. Xara lentin mərkəzində 10 mm enində qızılı rəngli şaquli zolaq, qızılı rəngli zolaqdan sol və sağ kənarlara doğru ardıcıl olaraq 8 mm enində bir göy rəngli və 5.5 mm enində bir qızılı rəngli şaquli zolaqlar təsvir olunmuşdur. 4.3. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678347
-"""Şöhrət"" ordeni","""Şöhrət"" ordeni (Azərbaycan) — Azərbaycanın dövlət təltifi ""Şöhrət"" ordeni (SSRİ) — SSRİ-nin dövlət təltifi Şöhrət ordeni (Əfqanıstan) — Əfqanıstanın dövlət təltifi Şöhrət ordeni (Tacikistan) — Tacikistanın dövlət təltifi Şöhrət ordeni (Qazaxıstan) — Qazaxıstanın dövlət təltifi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=407597
-"""Şöhrət"" ordeni (Azərbaycan)","""Şöhrət"" ordeni — Azərbaycan Respublikasının ordenlərindən biri. 1. Azərbaycan Respublikasının ""Şöhrət"" ordeni Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarına, əcnəbi vətəndaşlara və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə aşağıdakılara görə verilir: iqtisadi, elmi-texniki, sosial-mədəni inkişafda xüsusi xidmətlərinə görə; sülhün və xalqlar arasında dostluğun möhkəmləndirilməsində və əməkdaşlığın inkişafında xüsusi xidmətlərinə görə; sənaye, nəqliyyat, rabitə, tikinti sahələrində və xalq təsərrüfatının digər sahələrində görkəmli əmək nəticələrinə görə;elm, təhsil və səhiyyə sahəsində xüsusi xidmətlərinə görə. 2. ""Şöhrət"" ordeni döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Şərəf"" ordenindən sonra taxılır. ""Şöhrət"" ordeni aypara şəklində, milli ornamentlərlə haşiyələnmiş dəfnə çələngləri içərisində təsvir olunmuş, şüaları yuxarıya səpələnən günəş kompozisiyasından ibarətdir. Kompozisiya qızıl suyuna çəkilmiş gümüşdəndir, üzəri mavi mina ilə örtülmüşdür, qabarit ölçüləri 32 mm x 38 mm-dir. Şüaları qövs şəklində kəsən və dəfnə budaqlarının yuxarı uclarını birləşdirən qızılı rəngli lentin üzərində ""Şöhrət"" sözü yazılmışdır. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ordenin nömrəsi həkk olunmuşdur. Orden paltara bərkidilmək üçün elementi olan, 27 mm x 47,5 mm ölçüdə göy-ağ çalarlı beşguşəli xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Ordenə paltara bərkidilmək üçün elementi olan, üzərində alov simvolu təsvir edilən eyni xara lentdən hazırlanmış 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Poçt markası üzərində 2011-ci ilin sentyabr ayının 5-də Bakı şəhərində Azərbaycan Respublikası Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin ""Azərmarka"" şirkəti tərəfindən Azərbaycan ordenlərinə həsr olunmuş yeni poçt markaları təqdim edilmişdir. Qiyməti 60 qəpik, tirajı isə 5000 ədəd olan həmin markalardan biri ""Şöhrət"" ordeninə həsr olunmuşdur. Həmçinin bax ""Şöhrət"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=111385
-"""Şöhrət"" ordeni (Ermənistan)","""Şöhrət"" ordeni — 2010-cu il Ermənistan Respublikasının Dövlət Mükafatı təsis edilmiş və ER Prezidenti tərəfindən 11 yanvar 2011-ci ildə imzalanmışdır. 29 yanvarda qüvvəyə minmiş ""Şöhrət ordeni haqqında"" ER qanunu ilə (qanun 9 avqust 2014-cü ildə qüvvəsini itirib). Eyni gündə Avqustun 9-dan qüvvəyə minən ""Ermənistan Respublikasının dövlət mükafatları və fəxri adları haqqında"" ER qanununa əsasən. Qanunvericiliyə edilən dəyişikliklər nəticəsində medalın statusu, təltif olunanların dairəsi və taxılma qaydası dəyişməz qalıb. Təltif statusu ""Şöhrət"" ordeni dövlətlərarası münasibətlərin möhkəmləndirilməsi və inkişafında, sülh və beynəlxalq təhlükəsizliyin, insan hüquq və əsas azadlıqlarının qorunmasında, iqtisadi əlaqələrin inkişafında, mənəvi-mədəni dəyərlərin qorunub saxlanmasında mühüm töhfəyə görə verilir . Ermənistan Konstitusiyasının 55-ci maddəsinin 16-cı bəndinə əsasən, medal Ermənistan Respublikasının Prezidenti tərəfindən verilir. Prezident mükafatla bağlı sərəncam verir. Medala layiq görülür Xarici dövlətlərin və hökumətlərin başçıları, beynəlxalq təşkilatların rəhbərləri, ruhani liderlər (din xadimləri) ordenlə təltif edilirlər. Təltif edilmənin müəyyən edilmiş qaydası 2011-ci ildə qəbul edilmiş qanuna görə, ""Şöhrət"" ordeni ilə təltif edilmənin müəyyən edilmiş qaydası yox idi. 2014 avqustun 9-dan Respublika Prezidenti həm şəxsi təşəbbüsü, həm də təltiflə bağlı vəzifəli şəxslərin vəsatətləri əsasında medalla təltif edə bilər. Ermənistan Respublikası Prezidentinin 2014-cü il ""Ermənistan Respublikasının dövlət mükafatları və fəxri adları ilə münasibətlərin tənzimlənməsi haqqında"" 16 sentyabr tarixli NH-396-N saylı Fərmanla müəyyən edilmişdir ki, ""Şöhrət"" ordeni ilə təltif olunmaq üçün ərizə vermək müstəsna hüququ Ermənistan Respublikasının Baş nazirinə məxsusdur. . Geyinmə proseduru (Hərbi qayda) Şərəf medalı sağdan sola sıra ilə sağ çiyindən sol ombaya qədər uzanan lentə taxılır. Medalın təsviri Medalın təsviri və nümunəsi, onun sertifikatının nümunəsi, medal lövhəsinin təsviri və nümunəsi Ermənistan Respublikasının Prezidenti tərəfindən təsdiq edilir ER Prezidentinin 2014 ""Şöhrət"" ordeninin təsviri 16 sentyabr tarixli fərmanla müəyyən edilib. Şərəf medalı diametri 97 mm olan 925 əyarlı gümüş ərintisindən hazırlanıb. O, qabarıq ikitərəfli beşbucaqlıdır, onun bütün şüaları mərkəzə doğru qabarıqdır. Beşguşəli ulduzun qanadları kiçik piramidal elementlərlə örtülmüş, onların arasındakı boşluqda şüa formalı fiqurlar vardır. Medalın mərkəzində Ermənistan Respublikasının gerbi təsvir edilmiş, üçrəngli gerblə örtülmüş dairəvi platforma vardır. Gerb dəfnə yarpaqları ilə haşiyələnmiş, gerblə dəfnə çələngi arasındakı sahə isə ağ mina ilə örtülmüşdür. Medal 999 qızılla örtülmüşdür. Medal arxa tərəfdə nömrələnmişdir. Medalın arxa tərəfinin ortasında lentə bərkidilməsi üçün xüsusi bərkidici var. Lent tünd qırmızıdır, eni: 110 mm. Medalın çubuğu ölçüləri 25 mm x 10 mm olan təbəqə metaldan hazırlanır. Bar tünd qırmızıdır, mərkəzdə səkkizguşəli ulduz olan düzbucaqlı postament bərkidilir . Mükafat statistikası 2011-ci ildə — 2, 2012 və 2013 medal verilməyib 2014-cü ildə — 2.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=822702
-"""Şöhrət"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı","""Şöhrət"" ordeni — Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 1992-ci il 10 noyabr tarixli 370 saylı Qanunu ilə təsdiq edilmiş və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 6 dekabr 1993-cü il tarixli Sərəncamına əsasən təsis edilmiş orden. 1994-cü ildən bu günədək 860 nəfər ""Şöhrət"" ordeni ilə təltif edilib. Təsnifləndirmə Kərim Əli oğlu Kərimov — 31.03.1994 İlyas Məhəmməd oğlu Əfəndiyev — 24.05.1994 Qurban Abasqulu oğlu Abasov — 16.06.1994 Hüseyn Məmmədəli oğlu İbrahimov — 27.06.1994 İsmayıl Qəhrəman oğlu Şıxlı (İsmayıl Şıxlı) — 04.07.1994 Şeyxülislam Allahşükür Hümmət Paşazadə — 26.08.1994 İmam Daşdəmir oğlu Mustafayev — 24.02.1995 Nazim Qalib oğlu Hüseynov — 05.03.1995 Qəmər Hacı Ağa qızı Almaszadə — 27.03.1995 Sona Hənifə qızı Tağıyeva — 29.04.1995 Maqsud Məmmədibrahim oğlu İbrahimbəyov — 13.05.1995 Ələkbər Əmir oğlu Məmmədov — 25.05.1995 Fikrət Göyüş oğlu Qocayev (Fikrət Qoca) — 26.05.1995 Amaliya Əliş qızı Pənahova — 08.07.1995 Ramazan Həmzət oğlu Xəlilov — 16.09.1995 Məlik Məlik oğlu Məhərrəmov — 28.09.1995 Vasif Zülfü Adıgözəlov — 03.11.1995 Səyavuş Məmmədağa oğlu Aslanov — 09.12.1995 Babayev Nəbi Ələkbər oğlu (Nəbi Xəzri) — 17.12.1995 Yusif Səməd oğlu Vəkilov — 19.12.1995 Sara Balabəy qızı Aşurbəyli — 26.01.1996 Abdulla Murtuz oğlu Babayev — 20.02.1996 Anatoli Andreyeviç Banişevski — 20.02.1996 Nikolay Kostantinovic Baybakov — 05.03.1996 Mark Aleksandroviç Dalin — 20.04.1996 Sofiya Həsən qızı Hüseynova — 06.05.1996 Sabir Rüstəmxanlı — 23.05.1996 Maral Yusif qızı Rəhmanzadə — 22.07.1996 Qabil Allahverdi oğlu İmamverdiyev — 16.08.1996 Ədilə Əvəz qızı Namazova — 14.09.1996 Mirələsgər Mirəsədulla oğlu Mirqasımov — 07.10.1996 Zeynəb Yəhya qızı Xanlarova — 27.12.1996 Nəriman Ağaqulu oğlu Quliyev — 27.12.1996 Leyla Məhəd qızı Vəkilova — 29.01.1997 Eldar Yunis oğlu Salayev — 31.01.1997 Qədir Çərkəz oğlu Rüstəmov — 14.02.1997 Lütfi Şahbaz oğlu Məmmədbəyov — 13.03.1997 Nəsibə Cahangir qızı Zeynalova — 20.04.1997 Mstislav Leopoldoviç Rostropoviç — 29.04.1997 Balaş Allahbaxış oğlu Abidzadə (Balaş Azəroğlu) — 17.03.1997 Mirməmməd Cavad oğlu Cavadzadə — 18.05.1997 Aqşin Əliqulu oğlu Əlizadə — 22.05.1997 Habil Mustafa oğlu Əliyev — 28.05.1997 Sara Bəbiş qızı Qədimova — 31.05.1997 Fidan Əkrəm qızı Qasımova — 17.06.1997 Əhməd-Cövdət İsmayıl oğlu Hacıyev — 17.06.1997 Müslüm Məhəmməd oğlu Maqomayev — 17.08.1997 Lidiya Xudat qızı Rəsulova — 13.09.1997 Hüseyn Abbas oğlu Abbaszadə — 22.11.1997 Əkrəm Nəcəf oğlu Naibov (Əkrəm Əylisli) — 05.12.1997 Rauf Canbaxış oğlu Abdullayev — 06.12.1997 Emin Sabit oğlu Mahmudov (Emin Sabitoğlu) — 12.12.1997 Cəmil Bahadur oğlu Quliyev — 17.12.1997 Fərhad Şəmsi oğlu Bədəlbəyli — 26.12.1997 Terri Adams — 23.01.1998 Arif İmran oğlu Babayev — 19.02.1998 Muxtar Hüseyn oğlu Dadaşov — 19.02.1998 Böyükağa Məşədi oğlu Mirzəzadə — 20.02.1998 Zəhra Tahir qızı Quliyeva — 07.03.1998 Həsənağa Səttar oğlu Turabov — 24.03.1998 Hacıbaba Ağarza oğlu Bağırov — 11.06.1998 Hacı Dadaş oğlu Xanməmmədov — 14.06.1998 Elbəy Mirzə Həsən oğlu Rzaquliyev — 19.06.1998 Rasim Əhməd oğlu Balayv — 07.08.1998 Kamal Abdulla Şaiq oğlu Talıbzadə — 13.08.1998 İbrahim Səfər oğlu Səfərov — 27.08.1998 Böyükkişi Ağa oğlu Ağayev — 09.09.1998 Firəngiz Yusif qızı Əhmədova — 22.09.1998 Həsən Ağaməmməd oğlu Məmmədov — 21.11.1998 Rasim Mirqasım oğlu Ocaqov — 21.11.1998 Gülxar İbrahim qızı Həsənova — 09.12.1998 Kamran Əsəd oğlu Hüseynov — 15.12.1998 Məzahir Həmid oğlu Abasov — 15.12.1998 Tükəzban Məhərrəm qızı İsmayılova — 21.12.1998 Abdulla İbrahim oğlu Muxtarov — 23.12.1998 Rüstəm Məmmədibrahim oğlu İbrahimbəyov — 04.02.1999 Yaqub Mikayıl oğlu Mahmudov — 13.02.1999 Süleyman Əyyub oğlu Ələsgərov — 21.02.1999 Oqtay Seyid Hüseyn oğlu Sadıqzadə — 27.02.1999 İlqar Həbib oğlu Əliyev — 13.03.1999 Zahid Hamil oğlu Şöyübov — 22.10.1999 Kamil Nəcəf oğlu Nəcəfzadə — 28.12.1999 Mariya Nikolayevna Kojevnikova — 06.01.2000 Cənnət Əlibəy qızı Səlimova — 17.01.2000 Zəlimxan Yusif oğlu Yaqubov (Zəlimxan Yaqub) — 17.01.2000 Budaq Əbdüləli oğlu Budaqov — 22.01.2000 Əlibaba Balaəhməd oğlu Məmmədov — 04.02.2000 Axundov Ağası oğlu Ağamusa — 11.02.2000 Əkbər Salman oğlu Bayramov — 11.02.2000 Əzizə Məmməd qızı Cəfərzadə — 11.02.2000 Seyfulla Qüdrət oğlu Əsədullayev — 11.02.2000 Şahlar Qaçay oğlu Əsgərov — 11.02.2000 Sabir Abdulmanaf oğlu Hacıyev — 11.02.2000 Tofiq Həsən oğlu Hüseynov — 11.02.2000 Abuzər Alı oğlu Xələfov — 11.02.2000 Həmid Rza oğlu İmanov — 11.02.2000 Fuad Feyzulla oğlu Qasımzadə — 11.02.2000 Dəmir Heydər oğlu Qəmbərov — 11.02.2000 İsgəndər Həsən oğlu Quliyev — 11.02.2000 Məsumə Fazil qızı Məlikova — 11.02.2000 Qara Teyfur oğlu Mustafayev — 11.02.2000 Qəmbər Kazım oğlu Namazov — 11.02.2000 Rəhim Sultan Məmməd oğlu Sultanov — 11.02.2000 Məmmədəli Baba oğlu Zeynalov — 11.02.2000 Şamil Məmməd oğlu Şahməmmədov — 29.02.2000 Canəli Xanəli oğlu Əkbərov — 09.03.2000 Siddiqə Rza qızı Məmmədova — 18.03.2000 Zəroş Mirzəbağır qızı Həmzəyeva — 27.03.2000 Şəfiqə Haşım qızı Məmmədova — 29.03.2000 Məmməd Muxtar oğlu Aslanov (Məmməd Aslan) — 05.04.2000 Faiq Zülfüqar oğlu Həsənov — 12.04.2000 Davud Ağa oğlu Axundov — 19.04.2000 Rəna Mahmud oğlu Əfəndizadə — 19.04.2000 İlham İsmayıl oğlu Əliyev — 19.04.2000 Rasim Həsən oğlu Əliyev — 19.04.2000 Hafiz Yusif oğlu Əmirxanov — 19.04.2000 Şamil Seyfulla oğlu Fətullayev — 19.04.2000 Nazim Məmməd oğlu Hacıbəyov — 19.04.2000 Tələt Ağasıbəy oğlu Xanlarov — 19.04.2000 Elbay Ənvər oğlu Qasımzadə — 19.04.2000 Yuzef İslamoviç Qədimov — 19.04.2000 Niyaməddin Cabbar oğlu Musayev — 31.05.2000 Əhməd Əlibala oğlu Abasquliyev — 17.06.2000 Bəybala Xutkar oğlu Abbasov — 17.06.2000 İsrafil Adış oğlu Dəmirov — 17.06.2000 Aqil Əlirza oğlu Əliyev — 17.06.2000 Nəriman Cəmil oğlu Əliyev — 17.06.2000 Əhliman Tapdıq oğlu Əmiraslanov — 17.06.2000 Sudeyf Bəşir oğlu İmamverdiyev — 17.06.2000 Həsən Musa oğlu İsazadə — 17.06.2000 Qəhrəman Mehdiqulu oğlu Qəhrəmanov — 17.06.2000 Azər Hüseyn oğlu Rzayev — 14.07.2000 Bəkir Əhməd oğlu Nəbiyev — 17.08.2000 Vahid Yusifoviç Ələkbərov — 29.08.2000 Mahmud Əliabbas oğlu İsmayılov — 31.08.2000 Xəyyam Hadi oğlu Mirzəzadə — 04.10.2000 Namiq Yadulla oğlu Abdullayev — 18.10.2000 Zemfira Əli qızı Meftahətdinova — 18.10.2000 Hafiz Yusuf oğlu Cəfərov — 18.10.2000 Vahid Şərafəddin oğlu Məmmədov — 18.10.2000 Yaqub Əkbər oğlu Məmmədov — 18.10.2000 Toğrul Nemət oğlu Şahtaxtinski — 23.10.2000 İsmixan Məmməd oğlu Rəhimov — 28.10.2000 Solmaz Hüseyn qızı İsrafilbəyli — 02.11.2000 Taməddin Əliş oğlu Quliyev — 02.11.2000 Əqil Səftər oğlu Mehdiyev — 02.11.2000 Həqiqət Əli qızı Seyidova — 02.11.2000 Samir Muxtar oğlu Şixəliyev — 02.11.2000 Cəfər Cəbrayıl oğlu Vəliyev — 11.11.2000 Kazbek Əliyeviç Tuayev — 13.11.2000 Tofiq Əhməd oğlu Bakıxanov — 07.12.2000 Nadir Həsən oğlu Fərzanə — 14.12.2000 Musa Feyzulla oğlu Heydərov — 14.12.2000 Qafar Teymur oğlu Həsənov — 14.12.2000 İsrafil Zakir oğlu İsmayılov — 14.12.2000 Zahid Hacıbala oğlu Kərimov — 14.12.2000 Mirulduz Ağabəy oğlu Qarayev — 14.12.2000 Tamilla Qaraş qızı Qasımova — 14.12.2000 Ramiz Mehdi oğlu Mirsəlimov — 14.12.2000 Sənan Məmmədəmin oğlu Mustafayev — 14.12.2000 Yaşar Şakir oğlu Səlimov — 14.12.2000 Əli Abdulla oğlu Talıbov — 14.12.2000 Semyon Borisoviç İxiilov — 14.12.2000 Eldar Tofiq oğlu Quliyev — 17.01.2001 Svetlana Fyodorovna Mirzəyeva — 01.03.2001 Ağacan Qulam oğlu Abıyev — 06.04.2001 Oqtay Mirzəbaba oğlu Ağayev — 06.04.2001 Bəhram Əhməd oğlu Nərimanov — 06.04.2001 Zeynəb Hüseyn qızı Rzayeva — 06.04.2001 Xuraman Əkrəm qızı Qasımova — 05.06.2001 Helmut Kutin — 27.06.2001 Fərman Qurban oğlu Salmanov — 26.07.2001 Vidadi Yaqub oğlu Nərimanbəyov — 10.08.2001 Şahmar İsmayıl oğlu Abdullayev — 20.09.2001 Yusif Nadir oğlu Babayev — 20.09.2001 Bayram Vahid oğlu Bayramov — 20.09.2001 Mehdi Fərhad oğlu Dadaşov — 20.09.2001 Asif Lətif oğlu Əlicanov — 20.09.2001 Həsən Həşim oğlu Hümbətov — 20.09.2001 Kərim Məmmədxan oğlu Kərimov — 20.09.2001 Nuru Cəbrayıl oğlu Qarayev — 20.09.2001 Aynur İsaq oğlu Qurbanov — 20.09.2001 Eldar Kamil oğlu Musayev — 20.09.2001 Nazim Bəhlul oğlu Nəsibov — 20.09.2001 Höccət Kəmaləddin oğlu Nuriyev — 20.09.2001 Nuru Bunyad oğlu Nuriyev — 20.09.2001 Ramiz Hacı oğlu Mustafayev — 15.10.2001 Ənvər Məhəmməd Hüseyn Çoudri — 22.10.2001 Nəriman Əliməmməd oğlu Həsənzadə — 03.12.2001 Yaqub Məmməd oğlu Məmmədov — 03.12.2001 Əbülfəz Cəbrayıl oğlu Qasımov — 19.12.2001 Musa Əbdürrəhman oğlu Musayev — 26.12.2001 Afaq Süleyman qızı Məlikova — 28.12.2001 Tamilla Zahid qızı Mahmudova — 02.04.2002 Mirzə Əbdülcabbar oğlu Babayev — 17.05.2002 Həsən Bəkir oğlu Abdullayev — 12.06.2002 Əsəd Kamil oğlu Dilbazov — 12.06.2002 İsmayıl Əli oğlu Feyzullabəyli — 12.06.2002 Xanhüseyn Hüseyn oğlu Kazımlı — 12.06.2002 Tofiq Əvəz oğlu Quliyev — 12.06.2002 İsfəndiyar Məmməd oğlu Lətifov — 12.06.2002 Aleksandr Gennadyeviç İşein — 12.06.2002 Hüseyn Qıvrıqoğlu — 21.06.2002 Baloğlan Əmrah oğlu Rüstəmov — 22.06.2002 Tokay Həbib oğlu Məmmədov — 07.08.2002 İlhamə Məzahir qızı Quliyeva — 17.08.2002 Vasim Məmmədəli oğlu Məmmədəliyev — 26.08.2002 Ağayar Əbdüləzim oğlu Axunzadə — 10.10.2002 Xəzər Ağəli oğlu İsayev — 10.10.2002 Yaşar Əzizağa oğlu Məmmədov — 10.10.2002 İnna Valeryanovna Rıskal — 10.10.2002 Rəfiqə Mahmud qızı Şabanova — 10.10.2002 Lyudmila Yeqorovna Şubina — 10.10.2002 Şaiq Kərim oğlu Əfəndiyev — 05.11.2002 Zammit Şakir oğlu Əfəndiyev — 05.11.2002 Tağı Məhəmməd oğlu Əhmədov — 05.11.2002 Fuad Ağamusa oğlu Ələkbərov — 05.11.2002 Nəcəf İbrahimxəlil oğlu Əliyev — 05.11.2002 Böyükağa Həsənqulu oğlu Həşimov — 05.11.2002 Qulam Yaralı oğlu Qaflanov — 05.11.2002 Kamil Mikayıl oğlu Qurbanov — 05.11.2002 Firuddin Ağaday oğlu Məmmədov — 05.11.2002 Zeynalabdin Mustafa oğlu Musayev — 05.11.2002 Cəfər İsa oğlu Yusifov — 05.11.2002 Akif Mehdi oğlu Zeynalov — 05.11.2002 Həsən İbrahim oğlu Mirzəyev — 26.11.2002 Musa Abdulla oğlu Mirzəyev — 25.01.2003 Səfərəli Yaqub oğlu Babayev — 20.03.2003 Elmira Hüseyn qızı Axundova — 23.05.2003 Oqtay Mirəsədulla oğlu Mirqasımov — 11.06.2003 Ross Li Uilson — 14.06.2003 Arkadi Pavloviç Nesterov — 19.06.2003 Aydın Ağəmi oğlu Bəşirov — 04.07.2003 Həqiqət Yunus oğlu Qasımov — 04.07.2003 Yaşar Məmməd oğlu Dadaşov — 04.07.2003 Akif Hənifə oğlu Babayev — 04.07.2003 Tamara İlyiniçna Sinyavskaya — 05.07.2003 Xanlar İrşad-Faiq oğlu Hacıyev — 12.07.2003 Vaqif Behbud oğlu Mustafayev — 27.08.2003 Elman Əliqulu oğlu Hüseynov — 29.08.2003 Beykəs Seyfulla oğlu Xıdırov — 29.08.2003 Eltay Əşrəf oğlu Əliyev — 29.08.2003 Yuri Petroviç Barışov — 29.08.2003 Ağaşirin Simran oğlu Quliyev — 29.08.2003 Ayaz Adil oğlu Əfəndiyev — 14.02.2004 Oqtay Əbdül Kərim oğlu Əfəndiyev — 14.02.2004 Rasim Səməd oğlu Əfəndiyev — 14.02.2004 Maqsud İsfəndiyar oğlu Əliyev — 14.02.2004 Telman Abbas oğlu Əliyev — 14.02.2004 Akif Ağamehdi oğlu Əlizadə — 14.02.2004 Bəhram Mehrəli oğlu Əsgərov — 14.02.2004 Akif Cəfər oğlu Hacıyev — 14.02.2004 Vahid Cəlal oğlu Hacıyev — 14.02.2004 Çingiz Oveys oğlu Qacar — 14.02.2004 Fəridə Cəfər qızı Məmmədova — 14.02.2004 Şahbaz Musa oğlu Muradov — 14.02.2004 Asif Abbasqulu oğlu Nadirov — 14.02.2004 Tofiq Murtuza oğlu Nağıyev — 14.02.2004 Arif Mir Cəlal oğlu Paşayev — 14.02.2004 Musa İsmayıl oğlu Rüstəmov — 14.02.2004 Kamil İsmayıl oğlu Sadıxov — 14.02.2004 Nadir Mir İbrahim oğlu Seyidov — 14.02.2004 Fəzilə İbrahim qızı Səmədova — 14.02.2004 Hacıbəy Fərəculla oğlu Sultanov — 14.02.2004 Məhəmməd Həbibulla oğlu Şahtaxtinski — 14.02.2004 Muxtar Həsən oğlu Avşarov — 27.05.2004 Ramiz Aqil oğlu Mirişli — 02.06.2004 Vaqif Səməd oğlu Vəkilov — 05.06.2004 Boris Qriqoryeviç Aleksenko — 06.07.2004 Zahid İbrahim oğlu Qaralov — 08.07.2004 Hidayət Xuduş oğlu Orucov — 03.09.2004 Fərid Salman oğlu Mansurov — 04.09.2004 Elçin Lənkəran oğlu Cəfərov — 04.09.2004 Əliqulu Həsənoğlu — 04.09.2004 Natiq Ağaəmi oğlu Əliyev — 18.09.2004 Xoşbəxt Bağı oğlu Yusifzadə — 18.09.2004 Valeh Feyruz oğlu Ələsgərov — 18.09.2004 Deyvid Vudvord — 18.09.2004 Toşiyuki Fucivara — 05.10.2004 Yozef Sepp Blatter — 13.10.2004 İslam Tapdıq oğlu Rzayev — 10.11.2004 Tofiq oğlu Mütəllim Abdullayev — 23.12.2004 Müzəffər Qəzənfər oğlu Gülümov — 23.12.2004 Mustafa Səttar oğlu Salahov — 23.12.2004 Cəfər Məşədiəsəd oğlu Quliyev — 23.12.2004 Gülbahar Nemət qızı Vəliyeva — 23.12.2004 Rəsul Əhmədağa oğlu Həmidov — 29.12.2004 Mixail Solomonoviç Qusman — 19.01.2005 Şəfiqə Qulam qızı Axundova — 19.01.2005 Süleyman Bayram oğlu Tatlıyev — 22.02.2005 Eldar Rza oğlu İbrahimov — 12.03.2005 Hacıbala Müseyib oğlu Sadiqov — 09.04.2005 Akif Seyfulla oğlu Eminov — 29.04.2005 Hafiz Xıdır oğlu Şirinov — 29.04.2005 Böyükağa Rüstəm oğlu Rüstəmov — 29.04.2005 İbrahim Əhməd oğlu Məmmədov — 29.04.2005 Miri Əhəd oğlu Qənbərov — 24.05.2005 Ümumgürcüstan Katolikos-Patriarxı II İliya — 06.06.2005 Qasım Əlibəndə oğlu Əliyev — 30.06.2005 Fikrət Fərrux oğlu Məmmədov — 30.06.2005 Timuçin İlyas oğlu Əfəndiyev — 12.07.2005 Marqerita Kosta — 19.07.2005 Nəcəfov Adil oğlu Nəcəf (ölümündən sonra) — 21.07.2005 Koişiro Matsuura — 23.08.2005 Moskva və Bütün Rusiyanın Patriarxı II. Aleksi — 13.09.2005 Marlen Əsgər oğlu Əsgərov — 19.10.2005 Rafiq Məmməd Emin oğlu Məmmədov — 19.10.2005 Səttar Suliddin oğlu Möhbalıyev — 24.11.2005 Səid Camaloviç Qurbanov — 09.12.2005 Nadir Qəmbər oğlu Əbdürrəhmanov — 09.12.2005 Vaqif Məhərrəm oğlu Abbasov — 14.12.2005 Teymur Əmiraslan oğlu Bünyadov — 14.12.2005 Qərib İsaq oğlu Calalov — 14.12.2005 Mübariz Məcid oğlu Əhmədov — 14.12.2005 İbrahim Vahab oğlu Əzizov — 14.12.2005 Vaqif Məcid oğlu Fərzəliyev — 14.12.2005 Arif Həsən oğlu Həsənov — 14.12.2005 Arif Cəfər oğlu İsmayılzadə — 14.12.2005 Əjdər Əkbər oğlu Məcidov — 14.12.2005 Rəhilə Cavad qızı Məhərrəmova — 14.12.2005 Məhərrəm Əli oğlu Məmmədyarov — 14.12.2005 Həmid Veysəl oğlu Mustafayev — 14.12.2005 Vasif Rüstəm oğlu Rüstəmov — 14.12.2005 Yavuz İsmayıl oğlu Rüstəmov — 14.12.2005 Məmməd Əhəd oğlu Salmanov — 14.12.2005 Bahadur Hüseyn oğlu Tağıyev — 14.12.2005 Yaqub Yamin oğlu Yolçiyev — 14.12.2005 Salman Süleyman oğlu Cəfərov — 29.12.2005 Sabir Hüseyn oğlu Həsənli — 30.12.2005 Mişel Dane — 02.02.2006 Əliabbas Qulu oğlu Qədirov — 13.02.2006 Kərim Hacıxan oğlu Kərimov — 16.02.2006 Hacıağa Həşim oğlu Sultanov — 22.02.2006 Ağasəlim Əliağa oğlu Səlimov (Ağasəlim Çildağ) — 02.03.2006 Natiq Nadir oğlu Bağırov — 13.03.2006 Oqtay Ziya oğlu Əfəndiyev — 13.03.2006 Məmmədbağır Cavad oğlu Əliyev — 13.03.2006 Tomris Azəri — 13.03.2006 Yücel Artantaş — 13.03.2006 Mixail Yuryeviç Zabelin — 17.03.2006 Cəmil Əziz oğlu Əliyev — 29.03.2006 Minarə Məmməd qızı Tahirova — 06.04.2006 Oljas Süleymenov — 17.05.2006 Söhrab Əbülfəz oğlu Tahiri (Söhrab Tahir) — 25.05.2006 Ramiq Salamullayeviç Əliyev — 01.06.2006 Əzimbala Xanbaba oğlu Əzimov — 01.06.2006 Maykl Taunzend — 13.06.2006 Ekmeleddin İhsanoğlu — 19.06.2006 Ədalət Qüdrət oğlu Bəşirov — 19.06.2006 Xanəmi Şaməmməd oğlu Səmədov — 19.06.2006 Hilmi Özkök — 29.06.2006 İsgəndər Cavad oğlu Cavadov — 14.09.2006 Zirəddin İdris oğlu Hüseynov — 19.09.2006 Misir Cumayıl oğlu Mərdanov — 03.10.2006 Mehdi Musa oğlu Mehdiyev — 12.10.2006 Fərhad Qurban oğlu Xəlilov — 25.10.2006 Mansur Ziyad oğlu İbayev — 20.11.2006 Tatyana Qriqoryevna Anodina — 01.12.2006 Tofiq Əli Paşa oğlu Zeynalov — 05.12.2006 Tamilla Xudadat qızı Şirəliyeva — 07.12.2006 Əbdül Əli oğlu Əlizadə — 26.12.2006 Mirzəli İsmayıl oğlu Murquzov — 26.12.2006 Yəhya Şəfi oğlu Kərimov — 26.12.2006 Sündüz Hacımirzə qızı Babayeva — 27.12.2006 Zərifə Teymur qızı Salahova — 01.02.2007 Südabə Cəmşid qızı Həsənova — 05.02.2007 Vahid Cümşüd oğlu Axundov — 08.02.2007 Şahid Qoca oğlu Şərifov — 12.02.2007 Zurab Akakiyeviç Qumberidze — 12.03.2007 Nodar İzzətoviç Şaşıqoğlu — 12.03.2007 Tahir Məhərrəm oğlu Quliyev — 14.03.2007 Novruz İsmayıl oğlu Məmmədov — 14.03.2007 Litvin İbiş oğlu Abbasov — 03.04.2007 Əbdüləziz bin Osman əl-Tüveycri — 26.04.2007 İosif Davıdoviç Kobzon — 27.04.2007 Ramiz Əyyub oğlu Quliyev — 14.05.2007 Arif Eyvaz oğlu Babayev — 24.05.2007 Firəngiz Əliağa qızı Əlizadə — 25.05.2007 Alış Qasım oğlu Cəfərov — 04.06.2007 Həsən İbrahim oğlu Həsənov — 04.06.2007 Mir Faiq Miri oğlu Sücəddinov — 16.06.2007 Səttar İsmayıl oğlu Səfərov — 16.07.2007 Elmira Teymur qızı Süleymanova — 16.07.2007 Azərpaşa Zəfər oğlu Nemətov — 11.08.2007 Alim Həmzə oğlu Qasımov — 13.08.2007 Adelaida İrza qızı Məmmədova — 21.08.2007 Rafael Martinetti — 17.09.2007 Gündüz Əmir oğlu Əliyev — 19.09.2007 Sərvər Soltan oğlu Qəniyev — 04.10.2007 İlqar Fəxrəddin oğlu Cəfərov — 09.10.2007 İsa Əkbər oğlu Həbibbəyli — 16.10.2007 Mişel Fransua Platini — 17.10.2007 Şaitdin Sərdar oğlu Əliyev — 18.10.2007 Çingiz Muxtar oğlu Hüseynzadə — 25.10.2007 Faiq Əli oğlu Qarayev — 25.10.2007 Hadi Musa oğlu Rəcəbli — 25.10.2007 Qasım İsrafil oğlu Abdullayev — 05.11.2007 Arif Rza oğlu Qibləliyev — 05.11.2007 Fuad Çingiz oğlu Tağızadə — 05.11.2007 Ağalar Sultan oğlu Heybətov — 09.11.2007 Əli İldırım oğlu Məmişov (Əli İldırımoğlu) — 16.11.2007 Madər Ələsgər oğlu Musayev — 23.11.2007 Əli Həsən Əhməd Cəfər — 18.01.2008 Tofiq Yaqub oğlu Ağahüseynov — 01.02.2008 Aleksandr Yakovleviç Şarovski — 05.02.2008 Fəttah Səməd oğlu Heydərov — 20.02.2008 Fərid Həsən oğlu Dadaşov — 18.03.2008 Mənijə İsa qızı İsayeva — 18.03.2008 Ənvər Adil oğlu Əliyev — 01.04.2008 Salman Musa oğlu Musayev — 07.04.2008 Nizami Keykavus oğlu Bəhmənov — 07.04.2008 Əli Şamil oğlu Həsənov — 09.04.2008 Elman Həbib oğlu Hacıyev — 28.04.2008 Ağasəlim Seyidəhməd oğlu Mircavadov — 02.05.2008 Fatma Hüseyn qızı Abdullazadə — 02.06.2008 Sergey Petroviç Maliyev — 02.06.2008 Cəfər Əminulla oğlu Nəzərov — 02.06.2008 Arif Lətif oğlu Qazıyev — 02.06.2008 Svetlana Çingiz qızı Qasımova — 11.06.2008 Ələddin Camal oğlu Sultanov — 31.07.2008 Elnur Çingiz oğlu Məmmədli — 29.08.2008 Əli Gümrah oğlu Cəfərli — 18.09.2008 Qəzənfər İmanqulu oğlu Xanquliyev — 18.09.2008 Laçın Əlövsət oğlu Mehdiyev — 18.09.2008 Arif Əhməd oğlu Səfərli — 18.09.2008 Şəfəqqət Hüseynqulu oğlu Yunusov — 18.09.2008 Tahir Süleyman oğlu Süleymanov — 23.09.2008 Nüşabə Həmid qızı Araslı — 25.09.2008 Nurlana Müzəffər qızı Əliyeva — 25.09.2008 Sədaqət Məmmədyar qızı Qəhrəmanova — 25.09.2008 Mahmud Kərim oğlu Kərimov — 17.10.2008 Faiq Həsən oğlu Əhmədov — 24.11.2008 Boris Yevgeniyeviç Paton — 26.11.2008 İsmət Abdulla oğlu Gözəlov — 01.12.2008 İlham Əzizağa oğlu Zəkiyev — 25.12.2008 Ziya Məmmədiyyə oğlu Yusifzadə — 19.02.2009 Adil Zülfüqar oğlu Bağırov — 20.02.2009 Vaqif Adıxan oğlu Hacıyev — 20.02.2009 Ceyhun Məhəmməd oğlu Məmmədov — 04.03.2009 Məşədixanım Sədulla qızı Nemətova — 04.03.2009 Firəngiz Abbas Mirzə qızı Şərifova — 07.03.2009 Şəmsəddin Hüseynqulu oğlu Xanbabayev — 30.03.2009 Nizami Mənaf oğlu Xudiyev — 30.03.2009 Çingiz Akif oğlu Abdullayev — 07.04.2009 Ramiz Fərzulla oğlu Zöhrabov — 30.04.2009 Oqtay Qədir oğlu Zülfüqarov — 27.05.2009 Natiq Rəsul oğlu Rəsulzadə — 03.06.2009 Sadıq Hüseynəli oğlu Vəliyev — 03.08.2009 Ağasəf Dünyamalı oğlu Əliyev — 14.09.2009 Zahid Yusif oğlu Yusifov — 12.10.2009 Yavər Talıb oğlu Camalov — 16.10.2009 Dilarə Bağır qızı Seyidzadə — 24.10.2009 Hacı Murad Hacı Əhməd oğlu Yagizarov — 28.10.2009 Çingiz Hacı oğlu Sadıxov — 28.10.2009 Vasif Məmmədağa oğlu Babazadə — 30.10.2009 Cəmil Teymur oğlu Əhmədli — 30.10.2009 İsmayıl Əhmədəli oğlu Əliyev — 30.10.2009 Rəfiqə Əlirza qızı Əliyeva — 30.10.2009 Şövqi Yusifziya oğlu Göyçaylı — 30.10.2009 Aqil Cəfər oğlu Hacıyev — 30.10.2009 Tofiq İsmayıl oğlu Hacıyev — 30.10.2009 Nemət Abbasəli oğlu Qasımov — 30.10.2009 Abel Məmmədəli oğlu Məhərrəmov — 30.10.2009 Qara Mustafa oğlu Namazov — 30.10.2009 İsmət Məhəmməd oğlu Nəcəfov — 30.10.2009 İzzət Əşrəf oğlu Rüstəmov — 30.10.2009 Tofiq Talış oğlu Vəliyev — 30.10.2009 Məhəmməd Haqverdi oğlu Yaqubov — 30.10.2009 Etibar Şahmirzə oğlu Məmmədov — 03.11.2009 Ofelya Hacıməmməd qızı Babayeva — 16.11.2009 Xəndan Mürsəl oğlu Əhmədov — 16.11.2009 Eldar Vəkil oğlu İsmayılov — 16.11.2009 Təvəkkül Yaqub oğlu Məmmədov — 16.11.2009 Əli Məmməd oğlu Nəcəfov — 16.11.2009 Vaqif İmran oğlu Qəhrəmanov — 16.11.2009 Aqiyə Həbib qızı Naxçıvanlı — 07.12.2009 Xumar Rza qızı Zülfüqarova — 14.12.2009 Niyazi Ağasəməd oğlu Ağayev — 14.12.2009 Gülağa İslam oğlu İsmayılov — 14.12.2009 Sərdar Əli oğlu Hüseynov — 16.12.2009 Fizuli Ənvər oğlu Süleymanov — 16.12.2009 Adil Dəlixan oğlu Teymurov — 16.12.2009 Arif Şəfaət oğlu Mehdiyev — 17.12.2009 Fikrət İsmayıl oğlu İsmayılov — 29.12.2009 Vasif Yusif oğlu Talıbov — 13.01.2010 Yusif Əbülfət oğlu Məmmədov — 21.01.2010 Səfər Axundbala oğlu Əbiyev — 26.01.2010 Ağaxan Minaxan oğlu Abdullayev — 03.02.2010 Əli Musa oğlu Əliyev — 09.04.2010 Ziyad Əliabbas oğlu Səmədzadə — 22.06.2010 Cahangir Calal oğlu Əsgərov — 10.07.2010 Namiq Nəriman oğlu Əliyev — 26.07.2010 Seyfəddin Seyfi oğlu Bəkirov — 18.09.2010 Vaqif Zirəddin oğlu Məlikqasımov — 18.09.2010 Elşad Mustafa oğlu Nəsirov — 18.09.2010 Abbas Əhməd oğlu Axundbəyli — 20.09.2010 Xurşid Cəmil qızı Quliyeva — 20.09.2010 Həsən Abbas oğlu Sultanov — 20.09.2010 Naziyyə Musa qızı Şəmsəddinskaya — 20.09.2010 Sayalı Abdulla qızı Tağıyeva — 20.09.2010 Mənsum İsrafil oğlu İbrahimov — 30.09.2010 Bayram Mirabbas oğlu Heydərov — 04.10.2010 Nadir Fərrux oğlu Qəhrəmanov — 04.10.2010 Məmməd Əhməd oğlu Abbasov — 12.10.2010 Möhübbət İsmayıl oğlu Əliyev — 12.10.2010 Rizvan Sadıx oğlu Sadıqov — 12.10.2010 Kamal Mixman oğlu Abdullayev — 18.11.2010 Zaur Musa oğlu Əhmədov — 18.11.2010 Ramiz Əliş oğlu Həsənov — 18.11.2010 İsmayıl Qafar oğlu Abdul-Qədirov — 29.10.2010 Nailə Məmmədəli qızı Vəlixanlı — 24.12.2010 Dadaş Müstəcəb oğlu Gülməmmədov — 21.02.2011 Çapay Əli oğlu Sultanov — 01.03.2011 Məzahir Məhəmməd oğlu Pənahov — 14.03.2011 Arif Qafar oğlu Rəhimzadə — 26.04.2011 Hafiz Mir Cəlal oğlu Paşayev — 02.05.2011 Məmməd Əhməd oğlu Məmmədov — 03.05.2011 Rəbiyyət Nurullah qızı Aslanova — 04.07.2011 Kəmaləddin Fəttah oğlu Heydərov — 14.07.2011 Rəşid Cəmil oğlu Cavanşir — 14.07.2011 Eldar Allahyar oğlu Quliyev — 18.07.2011 Aslan Əhməd oğlu Aslanov — 18.08.2011 Yaşar Məmmədsadıq oğlu Nuriyev — 01.09.2011 Elxan Sirac oğlu Süleymanov — 14.09.2011 Süleyman Mehrəli oğlu Qasımov — 19.09.2011 Adil Rəsul oğlu Rəhimov — 19.09.2011 Orxan Qüdrət oğlu Səlimxanov — 19.09.2011 Bəhruz Musa oğlu Abdullayev — 26.09.2011 Əli Pənah oğlu Həsənov — 26.09.2011 Telman Əlihüseyn oğlu Hüseynov — 26.09.2011 Yaşar Tofiq oğlu Əliyev — 27.09.2011 Ağarəhim Rüstəm oğlu Rüstəmov — 12.10.2011 Mustafa Cəfər oğlu Nəsirov — 24.10.2011 Oqtay Qəşəm oğlu Şahbazov — 28.10.2011 Şəmsəddin Hümmət oğlu Hacıyev — 10.11.2011 Havar Əmir oğlu Məmmədov — 10.11.2011 Hikmət Əhməd oğlu Əbdülhəlimov — 01.12.2011 Söhrab Məhəmməd oğlu Salmanov — 27.12.2011 Elman Sirac oğlu Rüstəmov — 09.02.2012 Çingiz Kərim oğlu Həsənov — 21.02.2012 Bahadır Məmmədqulu oğlu Hüseynov — 21.02.2012 Aleksandr Aleksandroviç Qritçenko — 21.02.2012 Səlahəddin Sədrəddin oğlu Xəlilov — 21.02.2012 Məhərrəm Soltan oğlu Əsədov — 21.02.2012 Bahar Əvəz qızı Muradova — 16.03.2012 Abbas Abbas oğlu Ələsgərov — 10.04.2012 Ağalar İsrafil oğlu Vəliyev — 10.04.2012 Siyavuş Fərhad oğlu Qarayev — 18.04.2012 Ziya Ərzuman oğlu Məmmədov — 26.04.2012 Səfa Abbas oğlu Mirzəyev — 11.05.2012 Şəlalə Ağa Kərim qızı Məmmədova — 19.06.2012 Toğrul Şəhriyar oğlu Əsgərov — 31.08.2012 Şərif Naibqadjavoviç Şərifov — 31.08.2012 Saupylla Atavoviç Absaidov — 31.08.2012 Hicran İbrahim oğlu Şərifov — 31.08.2012 Firdovsi Qəminalı oğlu Umudov — 31.08.2012 Elçin Hidayət oğlu Zeynalov — 31.08.2012 Ramin İbrahim oğlu İbrahimov — 14.09.2012 Oleq Viktoroviç Panyutin — 14.09.2012 Natali Aleksandrovna Pronina — 14.09.2012 Afaq Vaqif qızı Sultanova — 14.09.2012 Ağanağı Cəfər oğlu Cəfərov — 14.09.2012 Alaverdi Abasoviç Culfayev — 14.09.2012 İbrahim Eldar oğlu İbrahimov — 14.09.2012 Şahlar Gülməhəmməd oğlu Mustafayev — 14.09.2012 Məhərrəm Elxan oğlu Sultanzadə — 14.09.2012 Sergey Mehdiyeviç Təhməzov — 14.09.2012 Rəhman Əlisgəndər oğlu Qurbanov — 19.09.2012 Səfixan Rüstəm oğlu Məmmədov — 19.09.2012 Nazim Abbas oğlu Abbasov — 11.10.2012 Həsən Bəşir oğlu Həsənov — 19.10.2012 Əli Hüseyn oğlu Əliyev — 07.11.2012 Fikrət Ağa Səlim oğlu Əliyev — 07.11.2012 Natiq Mustafa oğlu Mustafayev — 07.11.2012 Salxab İsa oğlu Məmmədov — 19.12.2012 Zakir Fərəc oğlu Fərəcov — 26.12.2012 Əli Məmməd oğlu Abbasov — 27.12.2012 Əli Cavad oğlu Əhmədov — 21.01.2013 Kamil Cəlil oğlu Cəlilov — 01.02.2013 Ramiz Yaqub oğlu Rzayev — 25.02.2013 Məleykə Mehdi qızı Abbaszadə — 25.02.2013 Əlövsət Məmmədşah oğlu Baxışov — 01.03.2013 Rəhim Nurməmməd oğlu Rəhimov — 14.03.2013 Aqil Məhəmməd oğlu Abbasov (Aqil Abbas) — 01.04.2013 Cavanşir Hümmət oğlu Paşazadə — 11.04.2013 Gülçöhrə Hüseyn qızı Məmmədova — 11.04.2013 Boris Yusifoviç Simanduyev — 12.04.2013 Urxan Kazım oğlu Ələkbərov — 25.04.2013 Ataxan Əvəz oğlu Paşayev — 29.04.2013 Rafiq Burcəli oğlu İzmayılov — 29.05.2013 Tahir Semenoviç Zərbəliyev — 29.05.2013 Asim Nazim oğlu Mollazadə — 07.06.2013 İlham Namiq Kamal oğlu Əhmədov — 25.06.2013 Afaq Bəşir qızı Səfərova — 25.06.2013 Arif Mikayıl oğlu Vəliyev — 27.06.2013 Vaqif Qadir oğlu Əliyev — 18.07.2013 Ramazan Əli oğlu Qəribov — 26.07.2013 Şahmar Şahhüseyn oğlu Usubov — 06.08.2013 Mübariz Alı oğlu Ağayev — 28.08.2013 Yaşar Əlibala oğlu Muradov — 19.09.2013 Fuad Məmmədəmin oğlu Salayev — 21.09.2013 Ziyafət Abbas oğlu Əsgərov — 23.10.2013 Yuli Solomonoviç Qusman — 15.11.2013 Mübariz Qəhrəman oğlu Qurbanlı — 06.01.2014 Ramiz Baxşəli oğlu Əsgərov — 13.01.2014 Rəhim Məmi oğlu Seyfullayev — 28.02.2014 Azər Abdulla oğlu Mustafazadə — 10.04.2014 Novruz Nəcəf oğlu Novruzov — 02.05.2014 İsmət Dursun oğlu Abasov — 23.05.2014 Şükufə Mühəddin qızı Yusupova — 03.06.2014 Tofiq Məhəmmədəli oğlu Zeynalov — 16.07.2014 Robert Baqratoviç Mobili — 27.08.2014 Nizaməddin Məhəmməd oğlu Quliyev — 02.09.2014 Zabit Şamxəlil oğlu Əhmədov — 19.09.2014 Vaqif Vəli oğlu Vəliyev — 19.09.2014 Valeh Famil oğlu Seyidov — 13.10.2014 Nazim Ələkbər oğlu İsmayılov — 20.10.2014 Elmira Məmmədəmin qızı Ramazanova — 25.10.2014 Əhəd Əhməd oğlu Abduyev — 06.11.2014 Siyavuş Əşrəf oğlu Kərimi — 07.11.2014 Ağa-Bala Şamxal oğlu Hacıyev — 15.12.2014 Elton Arzuman oğlu Məmmədov — 18.12.2014 Alı Nuşrəvan oğlu Alıyev — 29.12.2014 Abid Qoca oğlu Şərifov — 06.01.2015 Əhməd Cuma oğlu Əhmədzadə — 06.01.2015 Röya Seyfəddin qızı Tağıyeva — 26.01.2015 Şıxverdi Süleyman oğlu Məmmədov — 19.02.2015 Sabir Gülmirzə oğlu İlyasov — 23.02.2015 Artur Tahir oğlu Rasi-zadə — 25.02.2015 Rövnəq İbrahim oğlu Abdullayev — 02.04.2015 Xəlil Həmid oğlu Yusifli — 04.05.2015 Tələt Tahir oğlu Məcidov — 22.05.2015 Əsgər Əli oğlu Əsgərov — 04.06.2015 Hüseynbala Fazil oğlu Mirələmov — 24.06.2015 Abdulqədir Abdulla oğlu Abdullayev — 29.06.2015 Rafael Mahir oğlu Ağayev — 29.06.2015 Pərviz Füzuli oğlu Bağırov — 29.06.2015 Milad Beygi Hərçigani — 29.06.2015 Yaşar Eyyub oğlu Bəşirov — 29.06.2015 Rəsul Abakar oğlu Çunayev — 29.06.2015 Anjela Doroqan — 29.06.2015 Firdovsi Rəfi oğlu Fərzəliyev — 29.06.2015 Altay Tofiq oğlu Həsənov — 29.06.2015 Radik Vələddinoviç İsayev — 29.06.2015 Xetaq Ruslanoviç Qazyumov — 29.06.2015 Ayxan Paşaliyeviç Mamayev — 29.06.2015 Elvin Rauf oğlu Məmişzadə — 29.06.2015 Fazil Əsəd oğlu Məmmədov — 29.06.2015 Teymur Füzuli oğlu Məmmədov — 29.06.2015 Elvin Ədalət oğlu Mürsəliyev— 29.06.2015 Azad Arif oğlu Rəhimov — 29.06.2015 Albert Şöhrətoviç Səlimov — 29.06.2015 Lorenso Kollazo Sotomayor — 29.06.2015 Mariya Vasilyevna Stadnik — 29.06.2015 Oleq Serqeyeviç Stepko — 29.06.2015 Ayxan Əvəz oğlu Tağızadə — 29.06.2015 İrina İqorevna Zaretska — 29.06.2015 İlham Əzizağa oğlu Zəkiyev — 29.06.2015 Oqtay Kazım oğlu Şirəliyev — 12.08.2015 Hicran Kamran qızı Hüseynova — 12.08.2015 Vitali Vladimiroviç Bəylərbəyov — 18.09.2015 Qabil Ağasəf oğlu Qənbərov — 18.09.2015 Riza-Kulu Abdul oğlu Kasım Ağasiyev — 26.10.2015 Firudin Bəylər oğlu Mustafayev — 26.10.2015 Cavad Şahvələd oğlu Abdinov — 03.11.2015 Validə Mövsüm qızı Əlizadə — 03.11.2015 Akif Həmid oğlu Əzizov — 03.11.2015 Qüdrət İsfəndiyar oğlu Kəlbəliyev — 03.11.2015 Fəxrəddin Əbülfət oğlu Qədirov — 03.11.2015 Zümrüd Əliqulu qızı Quluzadə — 03.11.2015 Tofiq Sadıq oğlu Məmmədov — 03.11.2015 Mirzə Məmməd oğlu Mövsümzadə — 03.11.2015 Oqtay Qüdrət oğlu Nüsrətov — 03.11.2015 Elmira Mir Cəlal qızı Paşayeva — 25.11.2015 Kamal Mehdi oğlu Abdullayev — 03.12.2015 Hüseynqulu Seyid oğlu Bağırov — 16.12.2015 Dadaş Qərib oğlu Rzayev — 21.12.2015 Zakir Bəkir oğlu Qaralov — 13.01.2016 Aftandil Eynulla oğlu İsrafilov — 25.01.2016 Səkinə Qulu qızı İsmayılova — 24.02.2016 Vidadi Aydın oğlu Muradov — 07.03.2016 Bayram Əsəd oğlu Səfərov — 17.03.2016 Asəf Daşdəmir oğlu İsgəndərov — 28.03.2016 İbrahim Əsgər oğlu Mehdiyev — 29.03.2016 Rauf Asif oğlu Əliyev — 26.05.2016 Mərdan Talıb oğlu Camalov — 26.05.2016 Ramiz Məmmədəli oğlu Fətəliyev — 06.06.2016 Əlövsət Qəzənfər oğlu Baxşıyev — 23.06.2016 Əli Yusif oğlu Qaraxanov — 23.06.2016 Milix İlxananoviç Yevdayev — 25.07.2016 Elnur Sakit oğlu Amanov — 01.09.2016 Reza Tağı Mehmandost Soumaehsaraei — 01.09.2016 Elmira İsmayıl qızı Əliyeva — 06.09.2016 Qalina Ələkpərovna Mikeladze — 07.09.2016 Əminə Yusifqızı — 14.09.2016 Fəxrəddin Abdulla oğlu Rzayev — 19.09.2016 Əli Nəriman oğlu Hacıyev — 21.09.2016 Ramil Famil oğlu Qasımov — 21.09.2016 Ağaverdi Ağa Əli oğlu Paşayev — 22.09.2016 Tofiq Tumar oğlu Yusubov — 12.10.2016 Kamran Sultan oğlu İmanov — 07.11.2016 Adil Kamil oğlu Bağırov — 07.11.2016 Nəriman Abasqulu oğlu Əzimov — 07.11.2016 Əbülfəs Mürsəl oğlu Qarayev — 11.11.2016 Əhməd Abdul Kərim oğlu Vəliyev — 25.11.2016 Əliağa İzzət oğlu Hüseynov — 15.12.2016 Abdolbari Gozal — 28.12.2016 Qərib Şamil oğlu Məmmədov — 09.01.2017 Larisa Yefimovna Reyxrudel — 06.03.2017 Vahid Qazməmməd oğlu Əhmədov — 01.04.2017 Əflatun Əhməd oğlu Amaşov — 25.04.2017 İbrahim Said oğlu Quliyev — 22.05.2017 Abbasəli Ramazan oğlu Novruzov — 25.05.2017 Aydın Əli oğlu Əliyev — 25.05.2017 Afaq Məsud qızı Vəliyeva (Afaq Məsud) — 01.06.2017 Əli Abdulla oğlu Məmmədov — 13.07.2017 Süleyman Abbas oğlu İsmayılov — 13.07.2017 Çingiz Aşralı oğlu Qənizadə — 31.07.2017 Fəzail Rəhim oğlu Ağamalı — 25.08.2017 Musa Cəfər oğlu Qasımlı — 28.10.2017 Zeynal Səfər oğlu Nağdəliyev — 03.11.2017 Əlixan Qədir oğlu Osmanov — 06.11.2017 Muxtar Bahadur oğlu Babayev — 07.11.2017 Ağabəy Məmməd oğlu Əsgərov — 18.11.2017 İlqar Xıdır oğlu Bəylərov — 18.12.2017 İlqar Aydın oğlu İsbatov — 18.12.2017 Flora Qasım qızı Qasımova — 22.12.2017 Rauf Yusuf oğlu Babayev — 28.12.2017 Arif Möhübəli oğlu Əzizov — 09.01.2018 Fərhad Ağa Səlim oğlu Babayev — 09.01.2018 Rafiq Əşrəf oğlu Əzimov — 02.02.2018 Saleh Ərşad oğlu Məmmədov — 21.02.2018 Mövlud Süleyman oğlu Balakişiyev (Mövlud Süleymanlı) — 02.04.2018 Tahir İdris oğlu Əmiraslanov — 02.04.2018 Ramiz Ənvər oğlu Mehdiyev — 16.04.2018 Məlahət İbrahimqızı — 27.04.2018 Elçin İlyas oğlu Əfəndiyev — 11.05.2018 Səyyad Sabir oğlu Əliyev — 31.05.2018 İmamverdi İbiş oğlu İsmayılov — 08.06.2018 Yevda Sasunoviç Abramov — 11.06.2018 Rüstəm Gülabba oğlu Xəlilov — 05.07.2018 Laura Mattarella — 18.07.2018 Ramiz Hacı Ağa oğlu Əzizbəyli — 01.08.2018 Rafiq Səfər oğlu Quliyev — 01.08.2018 Məhərrəm Paşa oğlu Qasımlı — 03.08.2018 Natiq Kamal oğlu Əliyev — 09.08.2018 Teymur Ənvər oğlu Göyçayev — 10.08.2018 Arif Cahangir oğlu Məlikov — 13.09.2018 Bəxtiyar Yusif oğlu Sadıqov — 14.09.2018 Cavid Qənbər oğlu Qurbanov — 18.09.2018 Həmid Qəzənfər oğlu Həsənov — 19.09.2018 Adil Abas Əli oğlu Əliyev — 13.11.2018 Çingiz Əbdül Məcid oğlu Fərzəliyev — 21.11.2018 İnqilab Vəlibəy oğlu Əlibəyov — 27.11.2018 Fərhad Sahib oğlu Abdullayev — 05.12.2018 Ramil İdris oğlu Usubov — 22.12.2018 Ruslan Oqtay oğlu Sadıxov — 26.12.2018 Hacı Məcid oğlu İsmayılov — 21.01.2019 Siyavuş Dünyamalı oğlu Novruzov — 16.02.2019 Fazil Səməd oğlu Qurbanov — 06.03.2019 Elçin Tələt oğlu Bağırov — 08.04.2019 Mirzəcan Mirzəmməd oğlu Xəlilov — 18.04.2019 Anar Sahib oğlu Ələkbərov — 06.05.2019 Fuad Murtuz oğlu Ələsgərov — 13.05.2019 Roza İsmayıl qızı Cəlilova — 16.05.2019 Maqsud Davud oğlu Məmmədov — 29.05.2019 Zakir Əsgər oğlu Həsənov — 05.06.2019 Mərahim Fərzəli oğlu Fərzəlibəyov — 10.07.2019 Nizami Qulu oğlu Cəfərov — 20.09.2019 Qüdrət Qəmbər oğlu Qurbanov — 21.10.2019 Lyudmila Semyonovna Duxovnaya — 23.10.2019 Rafael Məlik oğlu Dadaşov — 29.10.2019 Nurəddin Əzulla oğlu Quliyev — 29.10.2019 Ramiz Ağarza oğlu Məlik — 29.10.2019 Heydər Xanış oğlu Əsədov — 29.10.2019 Yalçın Vasif oğlu Adıgözəlov — 02.11.2019 Neron Aslan oğlu Babaxanov — 25.11.2019 Bəxtiyar Həmzə oğlu Əliyev — 25.11.2019 Hikmət Abdul oğlu Əli-Zadə — 25.11.2019 Ralfrid Əhədoviç Həsənov — 25.11.2019 Vaqif Rza oğlu İbrahimov — 25.11.2019 Qüdrət Seyfulla oğlu İsmayılzadə — 25.11.2019 Aydın Həsən oğlu Kazımzadə — 25.11.2019 Məhəmməd Fərman oğlu Mehdiyev — 25.11.2019 Cahangir Abduləli oğlu Məmmədov — 25.11.2019 Kamil Bayraməli oğlu Mənsimov — 25.11.2019 Nərgiz Arif qızı Paşayeva — 25.11.2019 Dilqəm Bəbir oğlu Tağıyev — 28.12.2019 Vahid Tapdıq oğlu Novruzov — 06.01.2020 Baba Vəzir oğlu Məsimov (Baba Vəziroğlu) — 10.01.2020 Vaqif Bilas oğlu Şadlinski — 23.01.2020 Xeyrəddin Sayəddin oğlu Qocayev (Xeyrəddin Qoca) — 30.01.2020 Maqomed Səidoviç Qurbanov — 31.01.2020 Fuad Yusif oğlu Əliyev — 31.01.2020 Şahin Məhərrəm oğlu Əliyev — 31.01.2020 Ramiz Mahmud oğlu Məmmədov — 03.02.2020 Fazil İmamverdi oğlu Nəcəfov — 15.02.2020 Tahir Musa oğlu Rzayev — 24.02.2020 İqor Anatolyeviç Ponomaryov — 24.02.2020 Mirdaməd Mirsadıq oğlu Sadıqov — 09.03.2020 Adil Abdulxalıq oğlu Qəribov — 27.03.2020 Arif Əhməd oğlu Məmmədov — 17.04.2020 Şahin Abdulla oğlu Mustafayev — 12.06.2020 Təyyar Cümşüd oğlu Cəfərov — 20.07.2020 Veniamin Stepanoviç Mayorov — 15.09.2020 Vaqif Əlibala oğlu Axundov — 16.09.2020 Məhiş Alış oğlu Əhmədov — 24.09.2020 Əli Qənbərəli oğlu Əlirzayev — 24.09.2020 Ədalət Cəlal oğlu Muradov — 24.09.2020 Arif Şəkərəli oğlu Şəkərəliyev — 24.09.2020 Savalan Xanlar oğlu Kərimov — 30.12.2020 Tulparxan Şarabudinoviç Salavatov — 30.12.2020 Elman Camal oğlu Məmmədov — 30.12.2020 Teymur Əkbər oğlu Əhmədov — 30.12.2020 Həsən Əziz oğlu Həsənov — 30.12.2020 Tənzilə Yolçu qızı Rüstəmxanlı — 30.12.2020 İlham Məmmədhəsən oğlu Rəhimov — 13.01.2021 İsmayıl Muxtar oğlu Hacıyev — 23.01.2021 Yusif Yevgenyeviç Axund-zadə — 08.02.2021 Fuad Hacı oğlu Hacıyev — 11.02.2011 Səadət İzzət qızı Bənənyarlı — 06.03.2021 Novella Cəfər qızı Cəfərova — 06.03.2021 Səltənət Məmməd qızı Qocamanlı — 06.03.2021 Fəzail Feyruz oğlu İbrahimli — 12.04.2021 Sabir Xudu oğlu Rüstəmxanlı — 20.05.2021 Rüfət Səttar oğlu Yaqubov — 14.07.2021 Rəfiqə Hacı qızı Axundova — 06.08.2021 Fərəh Şirməmməd qızı Əliyeva — 06.09.2021 Samir Rauf oğlu Şərifov — 06.09.2021 Elvin Əmrah oğlu Astanov — 06.09.2021 Həmid Məhərrəməli oğlu Heydəri — Roman Sergeyeviç Saleh — İlqar Elxan oğlu Rəhimov — 06.09.2021 Məhərrəm Abış oğlu Əliyev — 19.10.2021 Musa İsa oğlu Quliyev — 24.11.2021 Cəfər Məmməd oğlu Cəfərov — 17.12.2021 Sahib Nurəddin oğlu Ələkbərov — 10.01.2022 Səyyad Adil oğlu Salahlı — 14.01.2022 Rövşən Şükür oğlu Rzayev — 18.01.2022 Eldar Bəhram oğlu Mansurov — 28.02.2022 İkram Heydər oğlu Kərimov — 04.04.2022 İsa Əli oğlu Nəcəfov — 04.04.2022 Qurban Osman oğlu Qurbanov — 13.04.2022 Zemfira Yusif qızı Səfərova — 09.06.2022 Tofiq İbrahim oğlu Mirzəyev — 14.06.2022 Rəfiqə Abdul Ağa qızı Hüseyn-zadə — 23.07.2022 Tərlan Əliheydər oğlu Həsənov — 03.10.2022 Əhməddin İzət oğlu Rəcəbli — 03.10.2022 Vladimir Vasilyeviç Timoşenko — 24.11.2022 Əli Əhməd oğlu Məsimli — 02.01.2023 Anatoliy Xaimoviç Rafailov — 04.02.2023 Cavanşir Əyyub oğlu Feyziyev — 17.07.2023 Arzu Nəsib oğlu Nağıyev — 26.07.2023 Akif Qədir oğlu İslamzadə — 14.08.2023 Flora Fətula qızı Xəlilova — 07.09.2023 Tofiq Məmmədəli oğlu Ağababayev — 12.09.2023 Teymur Həşim oğlu Kərimli — 02.10.2023 Məşhur Şahbaz oğlu Məmmədov — 03.10.2023 Arif Şahbaz oğlu Hüseynov — 30.10.2023 Sahib Eyvaz oğlu Alıyev — 30.12.2023 Səməd İsmayıl oğlu Seyidov — 17.01.2024",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=211502
-"""Şücaətə görə"" medalı","""Şücaətə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının medalı. Təltif edən orqan Azərbaycan Respublikasının ""Şücaətə görə"" medalı müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təltif edilir. Taxılma qaydası Azərbaycan Respublikasının ""Şücaətə görə"" medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda Azərbaycan Respublikasının ""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" medalından sonra taxılır. Medalın ümumi təsviri Azərbaycan Respublikasının ""Şücaətə görə"" medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, diametri 36 mm və qalınlığı 3 mm olan dairəvi lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfində səkkizguşəli ulduz, ulduzun mərkəzində isə alov təsvir edilmişdir. Səkkizguşəli ulduzun yuxarı hissəsində qövs boyunca ""ŞÜCAƏTƏ GÖRƏ"" sözləri yazılmışdır. Medalın ön tərəfinin aşağı hissəsinin mərkəzindən sol və sağ tərəflərə qövs boyunca palıd yarpaqlarından ibarət çələng təsviri yerləşdirilmişdir. Səkkizguşəli ulduzun aşağı hissəsindən medalın yuxarı hissəsinə doğru açılan günəş şüaları təsvir edilmişdir. Səkkizguşəli ulduzun üzərinə göy mina çəkilmişdir. Bütün yazılar və elementlər relyeflidir. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfinin mərkəzində ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ ""ŞÜCAƏTƏ GÖRƏ"" MEDALI"" sözləri yazılmışdır. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın nömrəsi həkk olunmuşdur. Bütün yazılar relyeflidir. Medalın elementləri Medalın paltarın yaxasına bərkidilmək üçün 37 mm x 50 mm ölçüdə, halqa və ilgək vasitəsilə medala birləşdirilən beşbucaqlı elementi vardır. Elementin üzərinə mərkəzində 15 mm enində boz, mərkəzdən kənarlara doğru, ardıcıl olaraq, 1 mm enində ağ və 10 mm enində göy üfüqi zolaqlar təsvir edilmiş xara lent çəkilmişdir. Elementin yuxarı hissəsinə 40 mm x 5 mm ölçüdə, üzərində ulduz, aypara və dəfnə yarpaqları təsvir edilmiş lövhə bərkidilmişdir. Ulduz, aypara və dəfnə yarpaqları relyeflidir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=470870
-"""Şəfa"" stadionu","ASK Arena (keçmiş adı: Şəfa stadionu, İnter Arena) — Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərində stadion. ASK Arena Heydər Əliyev prospekti, köndələn 5 ünvanında yerləşir. Meydançanın tutumu 8125 nəfərdir. Meydança süni ot örtüyü ilə döşənmişdir. Stadion əvvəllər ""Termist"" adlanan arenanın əsasında UEFA-nın ayırdığı vəsait hesabına 2000-ci ildə AFFA tərəfindən əsaslı şəkildə yenidən qurulub və yenidənqurma işləri 4 milyon 500 min dollara başa gəlmişdir. 2001-ci ildən istifadəyə verilən arena ilk olaraq ""Şəfa"" stadionu adlandırılıb. Arena öncədən milli komandaların təlim-məşq bazası üçün nəzərdə tutulmuşdu. Əsas meydançada milli çempionatın ilk dövrəsində Olimpik klubu ev oyunlarını keçirib. 2014-cü ildə stadion Bakının ""İnter"" klubuna 4 milyon 250 min manata satılmışdır. Federasiya bu addımını stadionu öz imkanları hesabına saxlaya bilməməsi ilə əsaslandırıb. Stadionun adı dəyişdirilərək ""İnter"" (hazırkı ""Şamaxı"") klubunun adına uyğun olaraq ""İnter Arena"" adı verilib. 2018-ci ilin 20 iyulunda Azərbaycan Sənaye Korporasiyasının balansında olduğu üçün stadiona şirkətin adının baş hərfləri (ASK) verilib. ASK Arena FİFA U-17 Qadınlararası Dünya Çempionatı 2012 zamanı çempionat oyunları üçün istifadə olunmuşdur. Stadiondan hər il Amerika Birləşmiş Ştatlarının müstəqillik günü (4 iyul) münasibətilə Amerika Ticarət Palatasının (AMCHAM) keçirdiyi piknik üçün istifadə olunur və bu tədbirə yüzlərlə qonaq təşrif buyurur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=363426
-"""Şəhidlər Xiyabanı"" stansiyası","Bakı funikulyoru — Azərbaycanda yeganə funikulyor. Bakı funikulyoru Əliş Ləmbəranskinin təşəbbüsü ilə tikilmişdir. 1960-cı il mayın 5-də istifadəyə verilmişdir. SSRİ zamanında funikulyorun qatarları xüsusi sifarişlə Ukraynanın Xarkov şəhərində hazırlanaraq buraya gətirilmişdir. Stansiyaları ""Bəhram Gur"" və ""Şəhidlər Xiyabanı"" adlı iki stansiyası mövcuddur. Stansiyalar arası məsafə 455 metrdir. Cəmi 2 vaqonu olan bu funikulyorda vaqonlar saniyədə 2,5 metr sürətlə hərəkət edərək bir stansiyadan digərinə 4 dəqiqəyə çatırdı. Vaqonlararası interval 10 dəqiqə, gediş haqqı isə 20 qəpik olmuşdur (hal-hazırda gediş haqqı 1 manatdır.). 2012-ci ildə 4il müddətinə pulsuz fəaliyyət göstərmişdir. Funikulyor saatda orta hesabla 2 min sərnişini daşımaq imkanına malik idi. Bakı funikulyoru müxtəlif vaxtlarda bir neçə dəfə təmir edilmişdir. 1980-ci illərin sonlarında qəza vəziyyətində olduğu əsas gətirilərək bağlanıb və 2001-ci ilin sonunda yenidən istifadəyə verilmişdir. Bakı funikulyoru 2001 və 2007-ci ildə iki dəfə əsaslı şəkildə təmir edilmişdir. 2007-ci ildəki təmirdən sonra vaqonların hərəkəti zamanı yaranan səs-küy minimuma endirilmişdi. 2011-ci ilin aprelində isə yenidən təmirə dayandırılmışdır. 23 may 2012-ci ildə əsaslı təmir və yenidənqurmadan sonra yenidən istifadəyə verilmişdir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və xanımı Mehriban Əliyeva açılış mərasimində iştirak etmişlər. 2018-ci lin noyabr ayında bir müddət profilaktika işləri ilə əlaqədar fəaliyyətini dayandırıb. 2020-ci ilin mart ayında pandemiya ilə əlaqədar fəaliyyətini 21 ay müddətinə dayandırmışdır. Xarici keçidlər Sökdülər, yenidən tikmək üçün — Fotosessiya. Arxivləşdirilib 2012-02-07 at the Wayback Machine (az.) Bakı funikulyoru",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=774046
-"""Şəhriyar"" dastanı (XVIII əsr)","Şəhriyar dastanı ― XVIII əsrdə yazılmış Azərbaycan dastanıdır. ""Şəhriyar və Sənubər"" xalq nağılı əsasında hazırlanmışdır. Şeir məzmununa və üslubuna görə təhlil və tədqiq edilmişdir. Azərbaycanda XVIII əsrin ən mühüm ədəbi əsərlərindən biri hesab olunur. Əsərin müəllifinin kimliyi barədə dəqiq məlumat yoxdur. Bu dastan məşhur ""Şəhriyar və Sənubər"" adlı xalq dastanından istifadə edilərək yenidən işlənilmişdir. Əsərin müəllifi mənbələrdə şair və nasir kimi adı çəkilən Məhəmməddir. Dastan XVIII əsr yazılı ədəbiyyatımızın, xüsusən nəsrimizin gözəl nümunələrindəndir. “Şəhriyar”ın iki nüsxəsi bizə gəlib çatmışdır. Əsərlə tanışlıq göstərir ki, onun müəllifi Məhəmməd dövrünün adlı-sanlı şair və nasiri olmuşdur. Mövzunu folklordan alan müəllif onu özünəməxsus bir şəkildə işləmiş, qədim dastanı Öz yaradıcılıq süzgəcindən keçirərək olduqca maraqlı bir əsər yaratmışdır. Dastana görə hadisə Şah Abbasın dövründə baş vermişdir. Sənubər Kirman bəylərbəyi Cahangir xanın qızıdır. Ş��hriyar isə adi sevən oğlandır. Bir sıra əsərlərdə olduğu kimi, ""Şəhriyar""da ictimai bərabərsizlik, haqsızlıq hökm sürür. Dastanın baş qəhrəmanı Şəhriyardır. Əsərin adı qoşa aşiqin yox, baş qəhrəmanın adı ilə bağlıdır. Klassik məsnəvi və dastanlarda olduğu kimi ""Şəhriyar""da da eşqin tarixçəsi də, qəhrəmanın dünyaya gəlişi də qeyri-adidir. Əsərdə göstərilir ki, Tiflis şəhərində yaşayan Saleh adlı bir tacirin övladı olmurmuş, bu da onu kədərlənldirirmiş. Bir gün o, Soğanlıq deyilən ərazidə iki uşağı bir zalımın əlindən qurtarır. Bir müddətdən sonra həmin tacirin oğlu dünyaya gəlir. Adını Şəhriyar qoyurlar. Uşaq tezliklə böyüyür, öz ""camal və kamal”ı ilə tanınmağa başlayır. Günlərin birində o, Kirman hakimi Cahangir xanın qızı Sənubəri yuxuda görür və ona vurulur. Sənubər xanım da Şəhriyarın eşq badəsini içir. Əsərin ana xətti sevgi, məhəbbətdir. Müəllif göstərməyə çalışır ki, məhəbbət aləmində şah da, adi insan da birdir. Şəhriyar eşqinin elə ilk anlardan düyünə düşdüyünü anlayıb, əlac axtarmağa çalışır. O, sazını götürüb Kirman elini gəzib-dolanmağa başalyır. Öz sözü, ağıl-kamalı ilə çoxlarını heyran edir. Şəhriyarla Sənubərin görüşü dastanın ən gözəl, ən cazibədar yeridir. Bu səhnədə ilk dəfə olaraq iki aşiq, iki döyünən ürək üz-üzə gəlir, röya, yuxu həqiqətə çevrilir. Dastanda aşiqin muradına çatması, öz sevgilisinə qovuşması müəllif tərəfindən xüsusi incəlik və yüksək peşəkarlıqla qələmə alınmışdır. ""Şəhriyar"" dastanında kamil, dolğun qadın surətləri vardır. Şəhriyarın anası Zöhrəbəyim nəcib, təmkinli, qayğıkeş bir anadır. O, oğlunun məhəbbətindən xəbərdar olan kimi iztirab çəkir, çıxış yolu arayıb axtarmağa çalışır. Zöhrəbəyim surəti orta əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində yeni bir ana-qadın surətidir. Hadisələr Azərbaycanda, Gürcüstanda, Şəmsəddin mahalında, Kirman və Gəncədə cərəyan edir. Əsərdə Əmirli, Qazax, Soğanlı, Ortaçala, Zəyəm, Tovuz, Dağıstan, Sınıq körpü, Qarayazı meşələri, Ozan məhləsi və s. yer adları da çəkilir. Dastanın dili ""Şəhriyar"" dastanı hadisələrin bədii tutumuna, əhatə dairəsinə görə roman da adlandırıla bilər. Əsərin dili sadə, şeirləri isə qoşma, qəzəl, gəraylı, müxəmməs biçimindədir. 1960-cı ildə çap olunmuş ""Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi"" və 1982-ci ildə nəşr edilmiş ""Qədim və orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı"" kitablarında ""Şəhriyar"" dastanı haqqında ətraflı məlumatlar verilmiş, məqalələr yazılmış, mətbuatda dərc edilmişdir. Həmçinin bax Kitabi-Dədə Qorqud Xarici keçidlər Azərbaycan dastanları 2 ci cild - PDF",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798335
-"""Şərəf"" ordeni","""Şərəf"" ordeni — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. 16 fevral 2007-ci ildə təsis edilmişdir. Tarixi və statusu ""Şərəf"" ordeni və onun statusu Azərbaycan Respublikasının 2007-ci il 16 fevral tarixli 248-IIIQ saylı Qanunu ilə təsis edilmişdir.Əsasnaməyə əsasən orden Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarına, əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə aşağıdakılara görə verilir: Azərbaycan Respublikasının dövləti və xalqı qarşısında böyük xidmətlərinə görə; Azərbaycan Respublikasının milli dövlət quruculuğu işlərində xüsusi xidmətlərinə görə; İqtisadi, elmi-texniki, sosial-mədəni inkişafda müstəsna xidmətlərinə görə; Elm, mədəniyyət, ədəbiyyat, incəsənət, təhsil və səhiyyə sahələrində böyük xidmətlərinə görə.Azərbaycan Respublikasının ""Şərəf"" ordeni döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Rəşadət"" ordenindən sonra taxılır. ""Şərəf"" ordeninin hal-hazırkı təsviri Azərbaycan Respublikasının 30 sentyabr 2013-cü il tarixli 726-IVQD nömrəli Qanunu ilə edilmiş dəyişikliklərlə aşağıdakı formada verilmişdir: ""Şərəf"" ordeni qızıldan və platindən hazırlanmış səkkizguşəli ulduz və onun üzərinə bərkidilmiş girdə lövhədən ibarətdir. Girdə lövhədə platindən duzəldilmiş xarici və qızıldan düzəldilmiş daxili dairə mövcuddur. Platindən hazırlanmış xarici dairənin yuxarı hissəsində çevrə boyunca qızıldan ""Şərəf"" sözü həkk olunmuşdur. Girdə lövhənin ortasında süni yaqut bərkidilmişdir. Orden halqa və ilgək vasitəsilə kənarları qoşa sarı xətli tünd qırmızı rəngdə lentə birləşdirilmişdir. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ordenin seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Təltif dəstinə aşağıdakılar daxildir: Boyundan asmaq üçün kənarları qoşa sarı xətli tünd qırmızı rəngdə 27 mm enində lentdən ibarət 50 mm qabarit ölçülü orden; Paltara bərkidilmək üç��n elementi olan, aşağıya doğru bucaq altında kəsilən, kənarları qoşa sarı xətli tünd qırmızı rəngdə, 37 mm x 50 mm ölçüdə lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilən 35 mm qabarit ölçülü orden. Xara lentin yuxarı hissəsinə 40 mm x 5 mm ölçülü qızılı təbəqə bərkidilir. Paltara bərkidilmək üçün elementi olan, kənarları qoşa sarı xətli tünd qırmızı rəngdə, ölçüsü 37 mm x 10 mm olan 2 ədəd qəlib. Qəlibin birinin üzərinə 17 mm x 6 mm ölçüdə sarı rəngli metal lövhə bərkidilmişdir. Metal lövhənin üzərində qoşa sarı xətli tünd qırmızı rəngli dairəvi element mövcuddur. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=803286
-"""Şərəf"" ordeni (Azərbaycan)","""Şərəf"" ordeni — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. 16 fevral 2007-ci ildə təsis edilmişdir. Tarixi və statusu ""Şərəf"" ordeni və onun statusu Azərbaycan Respublikasının 2007-ci il 16 fevral tarixli 248-IIIQ saylı Qanunu ilə təsis edilmişdir.Əsasnaməyə əsasən orden Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarına, əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə aşağıdakılara görə verilir: Azərbaycan Respublikasının dövləti və xalqı qarşısında böyük xidmətlərinə görə; Azərbaycan Respublikasının milli dövlət quruculuğu işlərində xüsusi xidmətlərinə görə; İqtisadi, elmi-texniki, sosial-mədəni inkişafda müstəsna xidmətlərinə görə; Elm, mədəniyyət, ədəbiyyat, incəsənət, təhsil və səhiyyə sahələrində böyük xidmətlərinə görə.Azərbaycan Respublikasının ""Şərəf"" ordeni döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda ""Rəşadət"" ordenindən sonra taxılır. ""Şərəf"" ordeninin hal-hazırkı təsviri Azərbaycan Respublikasının 30 sentyabr 2013-cü il tarixli 726-IVQD nömrəli Qanunu ilə edilmiş dəyişikliklərlə aşağıdakı formada verilmişdir: ""Şərəf"" ordeni qızıldan və platindən hazırlanmış səkkizguşəli ulduz və onun üzərinə bərkidilmiş girdə lövhədən ibarətdir. Girdə lövhədə platindən duzəldilmiş xarici və qızıldan düzəldilmiş daxili dairə mövcuddur. Platindən hazırlanmış xarici dairənin yuxarı hissəsində çevrə boyunca qızıldan ""Şərəf"" sözü həkk olunmuşdur. Girdə lövhənin ortasında süni yaqut bərkidilmişdir. Orden halqa və ilgək vasitəsilə kənarları qoşa sarı xətli tünd qırmızı rəngdə lentə birləşdirilmişdir. Arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ordenin seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Təltif dəstinə aşağıdakılar daxildir: Boyundan asmaq üçün kənarları qoşa sarı xətli tünd qırmızı rəngdə 27 mm enində lentdən ibarət 50 mm qabarit ölçülü orden; Paltara bərkidilmək üçün elementi olan, aşağıya doğru bucaq altında kəsilən, kənarları qoşa sarı xətli tünd qırmızı rəngdə, 37 mm x 50 mm ölçüdə lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilən 35 mm qabarit ölçülü orden. Xara lentin yuxarı hissəsinə 40 mm x 5 mm ölçülü qızılı təbəqə bərkidilir. Paltara bərkidilmək üçün elementi olan, kənarları qoşa sarı xətli tünd qırmızı rəngdə, ölçüsü 37 mm x 10 mm olan 2 ədəd qəlib. Qəlibin birinin üzərinə 17 mm x 6 mm ölçüdə sarı rəngli metal lövhə bərkidilmişdir. Metal lövhənin üzərində qoşa sarı xətli tünd qırmızı rəngli dairəvi element mövcuddur. Təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=131207
-"""Şərəf"" ordeni (Gürcüstan)","Şərəf ordeni (gürc. ღირსების ორდენი) — Gürcüstan Prezidenti tərəfindən təltif edilən fəxri addır. 1992-ci ildə təsis edilmiş ""Şərəf"" ordeni Corciya ştatının quruculuğunda — idarəetmənin, müdafiənin, asayişin, iqtisadiyyatın, səhiyyənin, mədəniyyətin, təhsilin, elmin, incəsənətin və ya ədəbiyyatın inkişafında fərqlənən şəxslərə verilir. Həmçinin töhfəli, idman nailiyyətləri, qəhrəmanlıq, sədaqət və s kimi seçilən şəxslərdə layiq görülür. ""Şərəf"" ordeninin diametri 38 millimetr olan dairəvi formaya malikdir. Yeddiguşəli hörüklü qızılı ulduz dairəvi laylı morkal formalardan ibarət gümüş sahənin üzərində dayanır. Diametri 20 millimetr olan hörükün ortasında yeddiguşəli gümüşü Ulduz işarəsinə bənzər fiqurlu qızılı üzüm yarpağı var. Ulduz qəlpələri arasında üzüm toxumu şəklində altı gümüş dənəsi var Sifarişin sapı hərəkətli şəkildə 28 mm genişlikdə bir mötərizə ilə mötərizəyə bərkidilir. Qrupun ağ fonunun ortasında geniş mavi zolaq var. Mavi zolağın hər iki tərəfində 2 mm enində qırmızı zolaqlar var. ""Şərəf"" ordeninin müəllifi qrafika, rəssam-monumentalist Emir Burcanadzedir. Laureatları Kateqoriya:Gürcüstanın ""Şərəf"" ordeni ilə təltif edilənlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=821305
-"""Şərəf"" ordeni (Rusiya)","Ordeni ilə təltif edilmişdir Rusiya prezidenti V. Putin və ordenlə təltif edilib — 2 qat Olimpiya çempionu Svetlana Xorkina. 8 iyun 2001-ci il Bax Şərəf Ordeninin Cəngavərləri İlk olaraq 1994-cü ildə 17-ci Qış Olimpiya Oyunlarının nəticələrinə görə mükafatlandırılan idmançılar və məşqçilər oldu. Andrey Vladimiroviç Skoç (13 dekabr 2010) — Rusiya Federasiyası Federal Məclisinin III, IV, V, VI və VII çağırış Dövlət Dumasının deputatı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=386477
-"""Şərəf"" ordeni ilə təltif edilənlər",12.02.2009 — Arif Mir-Cəlal oğlu Paşayev 14.02.2009 — Yaqub Mikayıl oğlu Mahmudov 20.02.2009 — Akif Ağa-Mehdi oğlu Əlizadə 13.03.2009 — Asəf Abbas-Qulu oğlu Nadirov 04.06.2009 — Vaqif Səməd oğlu Vəkilov (Vaqif Səmədoğlu) 03.08.2009 — İsa Əkbər oğlu Həbibbəyli 26.08.2009 — Şeyxüislam Allahşükür Hümbət oğlu Paşazadə 23.09.2009 — Rasim Həsən oğlu Əliyev 30.10.2009 — Vasim Məmmədəli oğlu Məmmədəliyev 11.12.2009 — Xoşbəxt Bağı oğlu Yusifzadə 05.01.2010 — Abid Qoca oğlu Şərifov 21.01.2010 — Zəlimxan Yusif oğlu Yaqubov (Zəlimxan Yaqub) 25.02.2010 — Artur Tahir oğlu Rasizadə 01.03.2010 — Fidan Əkrəm qızı Qasımova 04.03.2010 — Canəli Xanəli oğlu Əkbərov 12.03.2010 — Siddiqə Rza qızı Məmmədova 24.04.2010 — Moskva və Bütün Rusiyanın Patriarxı Kirill 09.08.2010 — Toğrul Fərman oğlu Nərimanbəyov 30.08.2010 — Vahid Yusifoviç Ələkbərov 07.10.2010 — Xəyyam Hadi oğlu Mirzəzadə 14.01.2011 — Eldar Tofiq oğlu Quliyev 24.02.2011 — Oqtay Seyid Hüseyn oğlu Sadıqzadə 19.04.2011 — Nəriman Əliməmməd oğlu Həsənzadə 27.05.2011 — Xuraman Əkrəm qızı Qasımova 06.09.2011 — Ədilə Əvəz qızı Namazova 09.02.2012 — Vahid Cümşüd oğlu Axundov 21.05.2012 — Aqşin Əliqulu oğlu Əlizadə 17.07.2012 — Tokay Həbib oğlu Məmmədov 22.10.2012 — Rauf Canbaxış oğlu Abdullayev 17.12.2012 — Ömər Həsən oğlu Eldarov 31.01.2013 — Musa Abdulla oğlu Mirzəyev 22.02.2013 — Fəttah Səməd oğlu Heydərov 14.03.2013 — Anar Rəsul oğlu Rzayev 17.04.2013 — Ramiz Ənvər oğlu Mehdiyev 11.05.2013 — Elçin İlyas oğlu Əfəndiyev 03.06.2013 — Cəlal Əlirza oğlu Əliyev 25.06.2013 — Siyavuş Məmmədağa oğlu Aslanov 25.06.2013 — Şəfiqə Haşım qızı Məmmədova 25.06.2013 — Amalya Əliş qızı Pənahova 15.08.2013 — İlhamə Məzahir qızı Quliyeva 01.11.2013 — Türkiyə Cümhuriyyətinin 9-cu Prezidenti Süleyman Dəmirəl 04.04.2014 — Şəmsəddin Hüseynqulu oğlu Xanbabayev 14.04.2014 — Ramiz Aqil oğlu Mirişli 13.05.2014 — Hacıbala İbrahim oğlu Abutalıbov 09.07.2014 — Zahid İbrahim oğlu Qaralov 13.10.2014 — Məhərrəm Əli oğlu Məmmədyarov 16.12.2014 — Şirməmməd Ağaməmməd oğlu Hüseynov 18.12.2014 — Arif Şəfaət oğlu Mehdiyev 29.12.2014 — Oqtay Sabir oğlu Əsədov 03.02.2015 — Polad Bülbüloğlu 11.03.2015 — Eldar Rza oğlu İbrahimov 07.05.2015 — Maqsud Məmmədibrahim oğlu İbrahimbəyov 17.06.2015 — Avropa Olimpiya Komitələrinin prezidenti Patrik Hikki 24.06.2015 — Ziyad Əliabbas oğlu Səmədzadə 01.09.2015 — Fikrət Göyüş oğlu Qocayev (Fikrət Qoca) 23.10.2015 — Yaqub Abdulla oğlu Eyyubov 03.11.2015 — İsmayıl Əli oğlu İbrahimov 28.03.2016 — Cəmil Əziz oğlu Əliyev 02.05.2016 — Hafiz Mir-Cəlal oğlu Paşayev 25.10.2016 — Fərhad Qurban oğlu Xəlilov 13.03.2017 — Novruz İsmayıl oğlu Məmmədov 01.05.2017 — Ramiz Əyyub oğlu Quliyev 16.05.2017 — Afaq Süleyman qızı Məlikova 22.05.2017 — Firəngiz Əliağa qızı Əlizadə 14.07.2017 — Elmira Teymur qızı Süleymanova 12.08.2017 — Alim Həmzə oğlu Qasımov 16.11.2017 — Əhliman Tapdıq oğlu Əmiraslanov 23.11.2017 — Ağacan Qulam oğlu Abiyev 24.11.2017 — Madər Ələsgər oğlu Musayev 28.12.2017 — Salxab İsa oğlu Məmmədov 18.01.2018 — Teymur Əmiraslan oğlu Bünyadov 02.02.2018 — Kamil Cəlil oğlu Cəlilov 09.02.2018 — Aleksandr Yakovleviç Şarovski 19.02.2018 — Arif İmran oğlu Babayev 07.06.2018 — Oqtay Mirəsədulla oğlu Mirqasımov 05.07.2018 — Tamara İlyiniçna Sinyavskaya 13.07.2018 — Sudeif Bəşir oğlu İmamverdiyev 01.08.2018 — Rasim Əhməd oğlu Balayev 01.08.2018 — Vaqif Behbud oğlu Mustafayev 31.08.2018 — Vasif Məmməd Ağa oğlu Babazadə 25.12.2018 — Elbay Ənvər oğlu Qasımzadə 09.04.2019 — Çingiz Akif oğlu Abdullayev 01.08.2019 — Hacı Murad Hacı Əhməd oğlu Yagizarov 24.10.2019 — Dilarə Bağır qızı Seyidzadə 25.11.2019 — Abuzər Alı oğlu Xələfov 18.12.2019 — Vaqif Məcid oğlu Fərzəliyev 13.01.2020 — Vasif Yusif oğlu Talıbov 17.01.2020 — Cənnət Əlibəy qızı Səlimova 23.01.2020 — Mixail Solomonoviç Qusman 04.02.2020 — Əlibaba Balaəhməd oğlu Məmmədov 13.04.2020 — Faiq Zülfüqar oğlu Həsənov 11.07.2020 — Cahangir Calal oğlu Əsgərov 30.12.2021 — Mənsum İsrafil oğlu İbrahimov 30.12.2021 — Kamal Mehdi oğlu Abdullayev 30.12.2021 — Nailə Məmmədəli qızı Vəlixanlı 26.01.2021 — Tofiq Əhmədağa oğlu Bakıxanov 03.02.2021 — Arif Qafar oğlu Rəhimzadə 10.03.2021 — Bəylər Həsən oğlu Eyyubov 18.05.2021 — Oljas Ömər oğlu Süleymenov 26.07.2021 Milix İlxananoviç Yevdayev,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=545040
-"""Şərəf"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı",12.02.2009 — Arif Mir-Cəlal oğlu Paşayev 14.02.2009 — Yaqub Mikayıl oğlu Mahmudov 20.02.2009 — Akif Ağa-Mehdi oğlu Əlizadə 13.03.2009 — Asəf Abbas-Qulu oğlu Nadirov 04.06.2009 — Vaqif Səməd oğlu Vəkilov (Vaqif Səmədoğlu) 03.08.2009 — İsa Əkbər oğlu Həbibbəyli 26.08.2009 — Şeyxüislam Allahşükür Hümbət oğlu Paşazadə 23.09.2009 — Rasim Həsən oğlu Əliyev 30.10.2009 — Vasim Məmmədəli oğlu Məmmədəliyev 11.12.2009 — Xoşbəxt Bağı oğlu Yusifzadə 05.01.2010 — Abid Qoca oğlu Şərifov 21.01.2010 — Zəlimxan Yusif oğlu Yaqubov (Zəlimxan Yaqub) 25.02.2010 — Artur Tahir oğlu Rasizadə 01.03.2010 — Fidan Əkrəm qızı Qasımova 04.03.2010 — Canəli Xanəli oğlu Əkbərov 12.03.2010 — Siddiqə Rza qızı Məmmədova 24.04.2010 — Moskva və Bütün Rusiyanın Patriarxı Kirill 09.08.2010 — Toğrul Fərman oğlu Nərimanbəyov 30.08.2010 — Vahid Yusifoviç Ələkbərov 07.10.2010 — Xəyyam Hadi oğlu Mirzəzadə 14.01.2011 — Eldar Tofiq oğlu Quliyev 24.02.2011 — Oqtay Seyid Hüseyn oğlu Sadıqzadə 19.04.2011 — Nəriman Əliməmməd oğlu Həsənzadə 27.05.2011 — Xuraman Əkrəm qızı Qasımova 06.09.2011 — Ədilə Əvəz qızı Namazova 09.02.2012 — Vahid Cümşüd oğlu Axundov 21.05.2012 — Aqşin Əliqulu oğlu Əlizadə 17.07.2012 — Tokay Həbib oğlu Məmmədov 22.10.2012 — Rauf Canbaxış oğlu Abdullayev 17.12.2012 — Ömər Həsən oğlu Eldarov 31.01.2013 — Musa Abdulla oğlu Mirzəyev 22.02.2013 — Fəttah Səməd oğlu Heydərov 14.03.2013 — Anar Rəsul oğlu Rzayev 17.04.2013 — Ramiz Ənvər oğlu Mehdiyev 11.05.2013 — Elçin İlyas oğlu Əfəndiyev 03.06.2013 — Cəlal Əlirza oğlu Əliyev 25.06.2013 — Siyavuş Məmmədağa oğlu Aslanov 25.06.2013 — Şəfiqə Haşım qızı Məmmədova 25.06.2013 — Amalya Əliş qızı Pənahova 15.08.2013 — İlhamə Məzahir qızı Quliyeva 01.11.2013 — Türkiyə Cümhuriyyətinin 9-cu Prezidenti Süleyman Dəmirəl 04.04.2014 — Şəmsəddin Hüseynqulu oğlu Xanbabayev 14.04.2014 — Ramiz Aqil oğlu Mirişli 13.05.2014 — Hacıbala İbrahim oğlu Abutalıbov 09.07.2014 — Zahid İbrahim oğlu Qaralov 13.10.2014 — Məhərrəm Əli oğlu Məmmədyarov 16.12.2014 — Şirməmməd Ağaməmməd oğlu Hüseynov 18.12.2014 — Arif Şəfaət oğlu Mehdiyev 29.12.2014 — Oqtay Sabir oğlu Əsədov 03.02.2015 — Polad Bülbüloğlu 11.03.2015 — Eldar Rza oğlu İbrahimov 07.05.2015 — Maqsud Məmmədibrahim oğlu İbrahimbəyov 17.06.2015 — Avropa Olimpiya Komitələrinin prezidenti Patrik Hikki 24.06.2015 — Ziyad Əliabbas oğlu Səmədzadə 01.09.2015 — Fikrət Göyüş oğlu Qocayev (Fikrət Qoca) 23.10.2015 — Yaqub Abdulla oğlu Eyyubov 03.11.2015 — İsmayıl Əli oğlu İbrahimov 28.03.2016 — Cəmil Əziz oğlu Əliyev 02.05.2016 — Hafiz Mir-Cəlal oğlu Paşayev 25.10.2016 — Fərhad Qurban oğlu Xəlilov 13.03.2017 — Novruz İsmayıl oğlu Məmmədov 01.05.2017 — Ramiz Əyyub oğlu Quliyev 16.05.2017 — Afaq Süleyman qızı Məlikova 22.05.2017 — Firəngiz Əliağa qızı Əlizadə 14.07.2017 — Elmira Teymur qızı Süleymanova 12.08.2017 — Alim Həmzə oğlu Qasımov 16.11.2017 — Əhliman Tapdıq oğlu Əmiraslanov 23.11.2017 — Ağacan Qulam oğlu Abiyev 24.11.2017 — Madər Ələsgər oğlu Musayev 28.12.2017 — Salxab İsa oğlu Məmmədov 18.01.2018 — Teymur Əmiraslan oğlu Bünyadov 02.02.2018 — Kamil Cəlil oğlu Cəlilov 09.02.2018 — Aleksandr Yakovleviç Şarovski 19.02.2018 — Arif İmran oğlu Babayev 07.06.2018 — Oqtay Mirəsədulla oğlu Mirqasımov 05.07.2018 — Tamara İlyiniçna Sinyavskaya 13.07.2018 — Sudeif Bəşir oğlu İmamverdiyev 01.08.2018 — Rasim Əhməd oğlu Balayev 01.08.2018 — Vaqif Behbud oğlu Mustafayev 31.08.2018 — Vasif Məmməd Ağa oğlu Babazadə 25.12.2018 — Elbay Ənvər oğlu Qasımzadə 09.04.2019 — Çingiz Akif oğlu Abdullayev 01.08.2019 — Hacı Murad Hacı Əhməd oğlu Yagizarov 24.10.2019 — Dilarə Bağır qızı Seyidzadə 25.11.2019 — Abuzər Alı oğlu Xələfov 18.12.2019 — Vaqif Məcid oğlu Fərzəliyev 13.01.2020 — Vasif Yusif oğlu Talıbov 17.01.2020 — Cənnət Əlibəy qızı Səlimova 23.01.2020 — Mixail Solomonoviç Qusman 04.02.2020 — Əlibaba Balaəhməd oğlu Məmmədov 13.04.2020 — Faiq Zülfüqar oğlu Həsənov 11.07.2020 — Cahangir Calal oğlu Əsgərov 30.12.2021 — Mənsum İsrafil oğlu İbrahimov 30.12.2021 — Kamal Mehdi oğlu Abdullayev 30.12.2021 — Nailə Məmmədəli qızı Vəlixanlı 26.01.2021 — Tofiq Əhmədağa oğlu Bakıxanov 03.02.2021 — Arif Qafar oğlu Rəhimzad�� 10.03.2021 — Bəylər Həsən oğlu Eyyubov 18.05.2021 — Oljas Ömər oğlu Süleymenov 26.07.2021 Milix İlxananoviç Yevdayev,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=211522
-"""Şərəf"" ordeni laureatları",12.02.2009 — Arif Mir-Cəlal oğlu Paşayev 14.02.2009 — Yaqub Mikayıl oğlu Mahmudov 20.02.2009 — Akif Ağa-Mehdi oğlu Əlizadə 13.03.2009 — Asəf Abbas-Qulu oğlu Nadirov 04.06.2009 — Vaqif Səməd oğlu Vəkilov (Vaqif Səmədoğlu) 03.08.2009 — İsa Əkbər oğlu Həbibbəyli 26.08.2009 — Şeyxüislam Allahşükür Hümbət oğlu Paşazadə 23.09.2009 — Rasim Həsən oğlu Əliyev 30.10.2009 — Vasim Məmmədəli oğlu Məmmədəliyev 11.12.2009 — Xoşbəxt Bağı oğlu Yusifzadə 05.01.2010 — Abid Qoca oğlu Şərifov 21.01.2010 — Zəlimxan Yusif oğlu Yaqubov (Zəlimxan Yaqub) 25.02.2010 — Artur Tahir oğlu Rasizadə 01.03.2010 — Fidan Əkrəm qızı Qasımova 04.03.2010 — Canəli Xanəli oğlu Əkbərov 12.03.2010 — Siddiqə Rza qızı Məmmədova 24.04.2010 — Moskva və Bütün Rusiyanın Patriarxı Kirill 09.08.2010 — Toğrul Fərman oğlu Nərimanbəyov 30.08.2010 — Vahid Yusifoviç Ələkbərov 07.10.2010 — Xəyyam Hadi oğlu Mirzəzadə 14.01.2011 — Eldar Tofiq oğlu Quliyev 24.02.2011 — Oqtay Seyid Hüseyn oğlu Sadıqzadə 19.04.2011 — Nəriman Əliməmməd oğlu Həsənzadə 27.05.2011 — Xuraman Əkrəm qızı Qasımova 06.09.2011 — Ədilə Əvəz qızı Namazova 09.02.2012 — Vahid Cümşüd oğlu Axundov 21.05.2012 — Aqşin Əliqulu oğlu Əlizadə 17.07.2012 — Tokay Həbib oğlu Məmmədov 22.10.2012 — Rauf Canbaxış oğlu Abdullayev 17.12.2012 — Ömər Həsən oğlu Eldarov 31.01.2013 — Musa Abdulla oğlu Mirzəyev 22.02.2013 — Fəttah Səməd oğlu Heydərov 14.03.2013 — Anar Rəsul oğlu Rzayev 17.04.2013 — Ramiz Ənvər oğlu Mehdiyev 11.05.2013 — Elçin İlyas oğlu Əfəndiyev 03.06.2013 — Cəlal Əlirza oğlu Əliyev 25.06.2013 — Siyavuş Məmmədağa oğlu Aslanov 25.06.2013 — Şəfiqə Haşım qızı Məmmədova 25.06.2013 — Amalya Əliş qızı Pənahova 15.08.2013 — İlhamə Məzahir qızı Quliyeva 01.11.2013 — Türkiyə Cümhuriyyətinin 9-cu Prezidenti Süleyman Dəmirəl 04.04.2014 — Şəmsəddin Hüseynqulu oğlu Xanbabayev 14.04.2014 — Ramiz Aqil oğlu Mirişli 13.05.2014 — Hacıbala İbrahim oğlu Abutalıbov 09.07.2014 — Zahid İbrahim oğlu Qaralov 13.10.2014 — Məhərrəm Əli oğlu Məmmədyarov 16.12.2014 — Şirməmməd Ağaməmməd oğlu Hüseynov 18.12.2014 — Arif Şəfaət oğlu Mehdiyev 29.12.2014 — Oqtay Sabir oğlu Əsədov 03.02.2015 — Polad Bülbüloğlu 11.03.2015 — Eldar Rza oğlu İbrahimov 07.05.2015 — Maqsud Məmmədibrahim oğlu İbrahimbəyov 17.06.2015 — Avropa Olimpiya Komitələrinin prezidenti Patrik Hikki 24.06.2015 — Ziyad Əliabbas oğlu Səmədzadə 01.09.2015 — Fikrət Göyüş oğlu Qocayev (Fikrət Qoca) 23.10.2015 — Yaqub Abdulla oğlu Eyyubov 03.11.2015 — İsmayıl Əli oğlu İbrahimov 28.03.2016 — Cəmil Əziz oğlu Əliyev 02.05.2016 — Hafiz Mir-Cəlal oğlu Paşayev 25.10.2016 — Fərhad Qurban oğlu Xəlilov 13.03.2017 — Novruz İsmayıl oğlu Məmmədov 01.05.2017 — Ramiz Əyyub oğlu Quliyev 16.05.2017 — Afaq Süleyman qızı Məlikova 22.05.2017 — Firəngiz Əliağa qızı Əlizadə 14.07.2017 — Elmira Teymur qızı Süleymanova 12.08.2017 — Alim Həmzə oğlu Qasımov 16.11.2017 — Əhliman Tapdıq oğlu Əmiraslanov 23.11.2017 — Ağacan Qulam oğlu Abiyev 24.11.2017 — Madər Ələsgər oğlu Musayev 28.12.2017 — Salxab İsa oğlu Məmmədov 18.01.2018 — Teymur Əmiraslan oğlu Bünyadov 02.02.2018 — Kamil Cəlil oğlu Cəlilov 09.02.2018 — Aleksandr Yakovleviç Şarovski 19.02.2018 — Arif İmran oğlu Babayev 07.06.2018 — Oqtay Mirəsədulla oğlu Mirqasımov 05.07.2018 — Tamara İlyiniçna Sinyavskaya 13.07.2018 — Sudeif Bəşir oğlu İmamverdiyev 01.08.2018 — Rasim Əhməd oğlu Balayev 01.08.2018 — Vaqif Behbud oğlu Mustafayev 31.08.2018 — Vasif Məmməd Ağa oğlu Babazadə 25.12.2018 — Elbay Ənvər oğlu Qasımzadə 09.04.2019 — Çingiz Akif oğlu Abdullayev 01.08.2019 — Hacı Murad Hacı Əhməd oğlu Yagizarov 24.10.2019 — Dilarə Bağır qızı Seyidzadə 25.11.2019 — Abuzər Alı oğlu Xələfov 18.12.2019 — Vaqif Məcid oğlu Fərzəliyev 13.01.2020 — Vasif Yusif oğlu Talıbov 17.01.2020 — Cənnət Əlibəy qızı Səlimova 23.01.2020 — Mixail Solomonoviç Qusman 04.02.2020 — Əlibaba Balaəhməd oğlu Məmmədov 13.04.2020 — Faiq Zülfüqar oğlu Həsənov 11.07.2020 — Cahangir Calal oğlu Əsgərov 30.12.2021 — Mənsum İsrafil oğlu İbrahimov 30.12.2021 — Kamal Mehdi oğlu Abdullayev 30.12.2021 — Nailə Məmmədəli qızı Vəlixanlı 26.01.2021 — Tofiq Əhmədağa oğlu Bakıxanov 03.02.2021 — Arif Qafar oğlu Rəhimzadə 10.03.2021 — Bəylər Həsən oğlu Eyyubov 18.05.2021 — Oljas Ömər oğlu Süleymenov 26.07.2021 Milix İlxananoviç Yevdayev,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=516054
-"""Əbədi məşəl"" abidə kompleksi","Əbədi Məşəl abidəsi — Azərbaycana qarşı edilmiş hərbi təcavüz nəticəsində baş vermiş Qanlı yanvar faciəsində və Azərbaycan Respublikasının suverenliyi və ərazi bütövlüyü uğrunda gedən döyüşlərdə qəhrəmanlıqla həlak olmuş vətəndaşların xatirəsini əbədiləşdirmək məqsədilə Bakı şəhərindəki Şəhidlər Xiyabanında ucaldılmış abidə kompleksi. Abidənin yaradılması Əbədi Məşəl abidə kompleksinin yaradılması fikri ilk dəfə 1994-cü ildə irəli sürülüb. Milli Məclisdə bu faciəyə qiymət verilərkən prezident Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə şəhidlərin xatirəsini əbədiləşdirmək üçün abidə yaradılması qərarı da qəbul olunur. O bu məsələni şəxsi diqqətində saxlayır, yaradılmış komissiyaya tapşırıq və tövsiyələrini verir: memar və heykəltəraşlara öz təsirliliyinə, məzmununa, səviyyəsinə görə böyük həcmli əsərdən də çox qiymətli olacaq bir abidə yaratmağı tapşırır. Bir il sonra, faciənin beşinci ildönümündə keçirilmiş sərgidə ona iki layihə təqdim olunur. Hazırlanmış layihələr yalnız faciəni əks etdirdiyi üçün prezident Heydər Əliyevi qane etmir, o daha bir neçə layihənin hazırlanmasını tapşırır. Tapşırıq ondan ibarət olur ki, yaradılacaq abidə faciəni də, xalqın qəhrəmanlığını da, təcavüzü də əks etdirməlidir. Keçirilən müsabiqədə əməkdar memar Elbay Qasımzadənin rəhbərlik etdiyi Layihələndirmə şirkətinin işləyib hazırladığı layihə seçilir. Heydər Əliyev 5 avqust 1998-ci il tarixində Bakı şəhərindəki Şəhidlər xiyabanında Əbədi Məşəl abidə kompleksinin ucaldılması haqqında sərəncam verir. Abidənin açılışı Kompleksin açılışı 9 oktyabr 1998-ci il tarixində olmuşdur. Abidə səkkizguşəli ulduz üzərində dayanan qızılı rəngdə şüşə günbəzdən, tac qoyulmuş sərdabədən (türbədən) ibarətdir. Sərdabənin divarlarını zərif şəbəkə bəzəyir. Gecə səmasında parlayan qızılı rəngli günbəz Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda canını fəda etmiş şəhidlərin ruhunu təcəssüm etdirir. 2007-ci ildə prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə Şəhidlər Xiyabanı rekonstruksiya olunarkən Əbədi Məşəl abidəsinin sütunları hündürləşdirilmiş, abidədəki səkkizguşəli ulduz və məsamələri qızılla işlənmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=285791
-"""Ədalət"" inqilabi fəhlə təşkilatı","Ədalət Partiyası, Ədalət İnqilabi Fəhlə Təşkilatı və ya Ədalət Firqəsi — 1916-cı ildə iranlı mühacirlər tərəfindən əsası qoyulmuş, 1916-cı ildə sosial demokrat təşkilat kimi formalaşmışdır. Onun qurucuları arasında Əsədulla Qafarzadə, Bəhram Ağayev, Ağababa Yusifzadə və, sonradan Seyid Cəfər Pişəvəri kimi tarixə keçən, Cavadzadə Xalxali vardılar. Ədalət özünü İctimaiyyun-Amiyyunun varisi hesab edir, Cənubi Azərbaycanda müntəzəm surətdə fəal inqilabi iş aparırdı. Təşkilatın Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası (bolşeviklər) Bakı Komitəsində və Hümmətdə daimi nümayəndələri var idi.Ədalətin proqram və nizamnaməsi Azərbaycan və fars dillərində xüsusi kitabça şəklində nəşr edilmişdir, həmçinin, ""Hürriyyət"" qəzetində dərc olunmuşdu, hansınınki redaktoru partiyanın üzvü olan Mir-Cəfər Pişəvəri idi. Ədalət 1917-ci ildən Azərbaycan və fars dillərində ""Bayraqi-ədalət"" adlı jurnal nəşr etməyə başlamışdı. Burada, əsasən, İranın daxili siyasi vəziyyətinə dair problemlər, Qacar sülaləsinə qarşı mübarizə, şahlıq hakimiyyətinin devrilməsi və demokratik respublika qurulması tələbi işıqlandırılırdı. 1917–1918-ci illərdə təşkilat xeyli möhkəmləndi və Cənubi Azərbaycan fəhlələri içərisindən silahlı dəstə təşkil etdi. Bu dəstə 1918-ci ilin mart soyqırımı zamanı mədən-zavod rayonlarında asayişə nəzarət edir, burada qırğın düşməsinin qarşısını alırdı. 1919-cu ilin əvvəlində Əsədulla Qafarzadə başda olmaqla, partiyanın Mərkəzi Komitəsinin yeni tərkibi seçildi. Mərkəzi Komitəyə Bəhram Ağayev, Seid Cəfər Cavadzadə (Pişəvəri), R. Kərimov və başqaları daxil oldular. Ədalətin Bakıdan əlavə, Gəncədə, Lənkəranda, Astarada və Tiflisdə də komitələri var idı. Ədalət 1919-cu ildən Rusiya Kommunist (bolşeviklər) Partiyası (RK(b)P) Bakı Komitəsi və Hümmətlə daha sıx əməkdaşlığa başladı. Həmin ilin iyunundan RK(b)P Qafqaz Ölkə Komitəsinin maliyyə yardımı ilə partiyanın qeyri-leqal ""Hürriyyət"" qəzeti nəşrə başladı. Azərbaycan kommunist təşkilatlarının 1920-ci il fevralın 11–12-də keçirilən birinci qurultayı Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini devirməklə hakimiyyəti ələ keçirmək məqsədilə ""yerli şəraitdən və taktiki mülahizələrdən çıxış edib"" RK(b)P Bakı Komitəsini, Hümməti və Ədaləti vahid Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyası (AK(b)P) halında birləşdirməyi qərara aldı. Qurultayın seçdiyi Mərkəzi Komitəyə Ədalətdən K. Ağazadə daxil oldu. Həmin il Ədalətin Azərbaycanda və onun hüdudlarından kənarda fəaliyyət göstərən bütün komitələri də AK(b)P-yə daxil oldu. Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5., B., 2001; Azərbaycan Cümhuriyyəti (1918–1920), B., 1998; Əfəndiyev S. M., Azərbaycan proletariatının inqilabi hərəkatı tarixindən, B.,1957; Həmçinin bax Azərbaycan Kommunist Partiyası",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=635807
-"""Ədliyyə sahəsində fərqlənməyə görə"" medalı","""Ədliyyə sahəsində fərqlənməyə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Ədliyyə sahəsində fərqlənməyə görə"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 29 iyun tarixli 403-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Ədliyyə sahəsində fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə ədliyyə sahəsində çalışan işçilər, habelə Azərbaycan Respublikasının və xarici ölkələrin dövlət və digər qurumlarının, beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri və başqa şəxslər aşağıdakılara görə təltif edilirlər:ədliyyə orqanlarında qulluqda xüsusi fərqlənməyə görə; ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi işinə əhəmiyyətli töhfə verməyə görə; ədliyyə orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə; ədliyyə sahəsində mühüm layihələrin hazırlanmasında və onların həyata keçirilməsində fəal iştiraka və digər xidmətlərə görə. Maddə 2. Təltif edən orqan Bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxsləri ""Ədliyyə sahəsində fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı təltif edir.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Ədliyyə sahəsində fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Ədliyyə sahəsində fərqlənməyə görə"" medalının təsviri Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 29 iyun tarixli 403-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Ədliyyə sahəsində fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) guşələri milli ornamentlə işlənmiş, on iki guşəli ulduzu xatırladan kompozisiyadan ibarətdir. Ulduzun əks ucları arasındakı məsafə 37 mm-dir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi Ulduzun üzərində diametri 29 mm olan, gümüşü rəngli dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir. Lövhənin üzərində göy mina ilə örtülmüş və kənarları qabarıq qızılı xətlə haşiyələnmiş dairəvi şərq qalxanı, yuxarı hissəsində aypara və səkkizguşəli ulduz, ortada kitab, qılınc və tərəzi atributları müvafiq icra hakimiyyəti orqanının rəsmi embleminə müvafiq şəkildə təsvir edilmişdir. Qalxan aşağı hissəsindən ortasınadək hər iki kənarı boyunca qızılı rəngli dəfnə budaqları ilə əhatə olunmuşdur. Qalxanın dövrəsinin dəfnə budaqları ilə örtülməyən, qabarıq haşiyələnmiş görünən ətrafı üzərinə doqquz düymə bərkidilmişdir. Medalın aşağı hissəsində, ortada ulduzun guşələrinə bərkidilmiş, kənarları qızılı xətlə haşiyələnmiş, qırmızı mina ilə örtülmüş dalğavari lentin üzərinə qabarıq qızılı hərflərlə ""ƏDLİYYƏ"" sözü həkk edilmişdir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfinin səthi hamardır, ortada ""ƏDLİYYƏ SAHƏSİNDƏ FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri, ondan aşağıda medalın nömrəsi həkk olunmuşdur.Maddə 4. Medalın elementləri Medal paltara taxılmaq üçün elementi olan 27 mm x 43 mm ölçüdə qızılı rəngli metal lövhəyə halqa və ilgək vasitəsilə birləşir. Lövhənin üz tərəfi 2 hissədən ibarətdir. Üst hissə hər birinin eni 8 mm olan, kənarlarda qızılı çalarlı, ortada qırmızı rəngli 3 şaquli zolaq təsvir edilmiş xara lentlə örtülmüşdür. Lentin şaquli kənarları eni 1,5 mm olan qara rəngli zolaqla haşiyələnmişdir. Lövhənin alt hissəsi medalın ulduzunun bir guşəsini xatırladan milli ornamentli təbəqədən ibarətdir. Medala paltara taxılmaq üçün elementi olan, metaldan düzəldilmiş və eyni xara lentlə örtülmüş 27 mm x 9 mm ölçülü qəlib əlavə olunur. Həmçinin bax ""Azərbaycan Ədliyyəsinin 100 illiyi (1918–2018)"" yubiley medalı Ədliyyə Nazirliyi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=506509
-"""Ədəbiyyat və incəsənət"" qəzeti","""Ədəbiyyat qəzeti"" — Həftəlik ədəbi-bədii qəzet. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin orqanı. ""Ədəbiyyat qəzeti"" həftədə bir dəfə, şənbə günü, 32 səhifə həcmində çıxır. Tirajı 1700 nüsxədir. 1934-cü ildə nəşrə başlayıb. ""Ədəbiyyat qəzeti""nin ilk sayı 1 yanvar 1934-cü ildə çapdan çıxıb. 1934 −1953-cü illərdə (aprelə qədər) ""Ədəbiyyat qəzeti"", 1959-cu ilin aprelindən ""Ədəbiyyat və incəsənət"" (Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı və Respublika Mədəniyyət Nazirliyinin orqanı), 1991-ci ildən isə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin orqanı kimi yenidən ""Ədəbiyyat qəzeti"" adı ilə nəşr edilib. 24 noyabr 1997-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin fərmanı ilə qəzetin dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına çap olunması qərara alınmışdır. Ədəbiyyat qəzetinin saytı ""edebiyyatqazeti.az"" isə 2017-ci il mayın 26-dan fəaliyyətə başlayıb. Sayt ""Ədəbiyyat qəzeti""nin materiallarını elektron mediaya daşıyır. Saytın redaktoru Mətanət Vahiddir. Baş redaktorları Müxtəlif vaxtlarda ""Ədəbiyyat qəzeti""nin baş redaktorları olmuşdur: Hacıbaba Nəzərli — 1934 Məmməd Kazım Ələkbərli −1934–1936 Seyfulla Şamilov — 1936 −1937 Redaksiya heyəti — 1937–1938 Qəzənfər Məmmədov — 1938–1939 Məmməd Səid Ordubadi — 1939–1939 Məmməd Cəfər Cəfərov — 1945–1949 Ənvər Əlibəyli — 1949–1951 Süleyman Rüstəm — 1951–1957 Qasım Qasımzadə — 1957–1963 Yusif Əzimzadə — 1963–1966 Hüseyn Abbaszadə — 1966–1971 Nəriman Həsənzadə — 1978–1991 Cabir Novruz — 1991 −1993 Sabir Əhmədov — 1993–1996 Ayaz Vəfalı — 1996–2014 Elçin Hüseynbəyli — 2014 Azər Turan — 2015-ci ilin yanvarından Qəzetin İnternet saytı: edebiyyatqazeti.az E-mail: edebiyyatqazeti@yahoo.com Əlaqə üçün telefon və faks nömrələri: Baş redaktor: (+99412) 539 52 59 Baş redaktor müavinləri: (+99412) 510 88 61, (+99412) 539 50 67 Məsul katib: (+99412) 539 91 68 Şöbələr: (+99412) 538 03 17 tel. / faks.: (+99412) 538 85 70 Ünvan: Bakı – AZ1073, Mətbuat pr. 529-cu məhəllə, ""Azərbaycan"" nəşriyyat, 9-cu mərtəbə Təsisçilər: Azərbaycan Yazıçılar Birliyi, qəzetin yaradıcı əməkdaşları. Baş redaktor: Azər Turan. İnternet ünvanı: Xarici keçidlər ""Ədəbiyyat qəzeti""nin elektron saytı Nizami Gəncəvi — 880: ""Ədəbiyyat qəzeti""nin Xüsusi buraxılışı ""Nizami Gəncəvi İli""nə həsr olunan xüsusi buraxılışının təqdimatı keçirilib] ""Ədəbiyyat qəzeti""ndən iki yeni kitab",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=292459
-"""Əfqanıstanda döyüş əməliyyatlarının bitməsinin 25 illik xatirəsinə"" medalı","""Əfqanıstanda döyüş əməliyyatlarının bitməsinin 25 illik xatirəsinə"" medalı — MDB Hökumət Başçıları Şurası yanında beynəlmiləlçi döyüşçülərin işləri üzrə Komitəsinın mükafatı. 5 may 2013-cü il tarixində MDB Müdafiə Nazirləri Şurası Əfqanıstan Demokratik Respublikasından sovet qoşunlarının çıxarılmasının 21 illik yubileyi ərəfəsində (19 fevral 2014-cü il) ""Əfqanıstanda döyüş əməliyyatlarının bitməsinin 25 illik xatirəsinə"" medalının təsis edilməsi barədə qərar qəbul edir və medal haqqında əsasnaməni və onun təsvirini təsdiq edir. Təltif qaydası Medal ilə ƏDR ərazisində 1979–1988-ci illər ərzində SSRİ Silahlı Qüvvələri tərkibində döyüş əməliyyatları veteranlarının və onlara bərabər tutulan şəxslərin təltif edilməsi üçün nəzərdə tutulub. Həmçinin medalla itkin düşmüş döyüşçülərin talelərinin və həlak olanların yerinin və adlarının müəyyən edilməsində, həmçinin veteran hərəkatının fəaliyyətində fəal iştirak edənlər, beynəlmiləlçi döyüşçülərin və onların ailə üzvlərinin sosial, tibbi reabilitasiyası işində fəal iştirak edənlər təltif edilir. Xatirə medalı Əfqanıstan Veteranlar İttifaqına daxil olan ictimai təşkilatların rəhbərlərinin təqdimatı ilə həyata keçirilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=526392
-"""Əlincə"" Azərbaycan Xeyriyyə Cəmiyyəti","Əlincə — 1990-cı ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasında yaranan ictimai təşkilat, xeyriyyə cəmiyyəti Azərbaycan xalqının yenilməzlik, mətinlik, və mübarizə rəmzi olan Əlincəqalanın adınadır. Proqram və Nizamnaməsi 6 aprel 1990-cı ildə keçirilmiş təsis konfransında qəbul olunmuşdur. Əsasən respublikanın sərhəd rayonlarında fəaliyyət göstərir. Yaradılmasında məqsəd Nizamnaməsində göstərdiliyi kimi, sərhəd rayonlarının sosial-iqtisadi və mədəni inkişafına yardım etmək, həmin rayonların əhalisini erməni quldur basqınından qorumaq üçün tədbir görmək, sərhəd kəndlərinin boşalmasının, işsizliyin qarşısını almaq, təbii ehtiyatlardan, yerli xammaldan istifadə etməklə istehsalat sahələri açmaq, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalını artırmaq, məhsul satmaqda əhaliyyət kömək etmək, erməni təcavüzündən zərər çəkənlərə, qocalara, əlillərə, ehtiyacı olanlara yardım göstərmək, müxtəlif xeyriyyə tədbirləri keçirmək, elm və texnikanın nailiyyətlərinə əsaslanmaqla sərhəd rayonlarında iqtisadiyyatın intensiv inkişafına kömək göstərmək, bu rayonlar haqqında normativ aktlar tərtib etmək və s.cəmiyyətin əsas vəzifələridir. Cəmiyyətin strukturu ""Səs"" adlı qəzeti nəşr olunur. Ali orqanı iki ildən bir çağırılan konfransdır. Rəhbər orqanları cəmiyyətin məclisi, idarə heyəti və ağsaqqallar şurasıdır. Naxçıvan Ensiklopediyası. Bakı. 2002. səh. 127. ISBN 5-8066-1468-9.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=749947
-"""Əmək"" ordeni","""Əmək"" ordeni — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi (ordeni). 2017-ci il 25 yanvarda Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin fərmanı ilə təsis edilib. Azərbaycan Respublikasının ""Əmək"" ordeni ilə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər istənilən fəaliyyət sahəsində Azərbaycan Respublikasının inkişafına və rifahının təmin olunmasına yönəlmiş müstəsna əmək nailiyyətlərinə görə, o cümlədən:sənaye, kənd təsərrüfatı, tikinti, nəqliyyat, ticarət, sənətkarlıq, xidmət və digər sahədə uzunmüddətli məhsuldar əməyə, elm, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, bədən tərbiyəsi, idman və digər sahələrdə fərqlənən əmək nailiyyətlərinə, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalında (emalında) kənd təsərrüfatının inkişafına təsir edən yüksək göstəricilərə, istehsalatda əməyin məhsuldarlığına və məhsulun (əmtəənin) keyfiyyətinin yaxşılaşmasına, ölkə iqtisadiyyatının rəqabət qabiliyyətinin artmasına təsir edən yüksək göstəricilərə; yüksəkkeyfiyyətli məhsul istehsalına (hazırlanmasına, yetişdirilməsinə), yeni texnikanın, texnologiyanın, qabaqcıl təcrübənin, ixtiranın və səmərələşdirici təklifin istehsalatda davamlı, nəticəli tətbiqinə görə təltif edilirlər. Taxılma qaydası Azərbaycan Respublikasının ""Əmək"" ordeni döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, ""Vətənə xidmətə görə"" ordenindən sonra taxılır. Azərbaycan Respublikasının ""Əmək"" ordeni (bundan sonra – orden) daxili diametrinin içərisində hər bir guşəsi alov simvolunu əks etdirən səkkizguşəli ulduz yerləşən bütöv ayparadan ibarətdir. Ordenin 1-ci dərəcəsi qızıldan, 2-ci dərəcəsi gümüşdən, 3-cü dərəcəsi bürüncdəndir. Ordenin ön tərəfi Ayparanın xarici diametri 38 mm, daxili diametri 30 mm-dir. Ayparanın aşağı hissəsinin mərkəzində dairə boyunca ""ƏMƏK"" sözü yazılmışdır. ""ƏMƏK"" sözü basma üsulu ilə ayparanın daxilində həkk olunmuşdur. Hər bir guşəsi alov simvolunu əks etdirən səkkizguşəli ulduzun üzərində milli ornamentləri əks etdirən naxışlar həkk olunmuşdur. Səkkizguşəli ulduzun üzərində həkk olunmuş naxışlar relyeflidir. Səkkizguşəli ulduzun üz səthi qabarıqdır. Ordenin qalınlığı 4 mm-dir. Ordenin arxa tərəfi Ordenin arxa tərəfi hamar səthlidir, səkkizguşəli ulduzun mərkəzində ordenin seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Ordenin elementləri Orden paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, üst və alt hissəsi 30 mm x 3,5 mm ölçüdə metal lövhədən, orta hissəsi 25 mm x 45 mm ölçüdə xara lentdən ibarət düzbucaqlı lövhəyə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lent Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mavi, qırmızı və yaşıl rəngli bərabər şaquli zolağa bölünmüşdür. Ordenə paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 25 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir. Qəlibin üzərinə hər bir guşəsi alov simvolunu əks etdirən səkkizguşəli ulduz şəklində kiçik metal lövhə bərkidilir. ""Əmək"" ordeninin dərəcələri Azərbaycan Respublikasının ""Əmək"" ordeninin üç dərəcəsi vardır. Azərbaycan Respublikasının 1-ci dərəcəli ""Əmək"" ordeni ən yüksək dərəcəlidir. Azərbaycan Respublikasının ""Əmək"" ordeninin dərəcələri ardıcıllıqla verilir. İlk laureat İlk dəfə Cocuq Mərcanlı sakini Oqtay Həziyev bu mükafatla təltif edilib. Azərbaycanın ""Əmək"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı Həmçinin bax Şablon:I dərəcəli ""Əmək"" ordeni Şablon:II dərəcəli ""Əmək"" ordeni Şablon:III dərəcəli ""Əmək"" ordeni",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=476908
-"""Əmək"" ordeni (Azərbaycan)","""Əmək"" ordeni — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi (ordeni). 2017-ci il 25 yanvarda Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin fərmanı ilə təsis edilib. Azərbaycan Respublikasının ""Əmək"" ordeni ilə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər istənilən fəaliyyət sahəsində Azərbaycan Respublikasının inkişafına və rifahının təmin olunmasına yönəlmiş müstəsna əmək nailiyyətlərinə görə, o cümlədən:sənaye, kənd təsərrüfatı, tikinti, nəqliyyat, ticarət, sənətkarlıq, xidmət və digər sahədə uzunmüddətli məhsuldar əməyə, elm, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, bədən tərbiyəsi, idman və digər sahələrdə fərqlənən əmək nailiyyətlərinə, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalında (emalında) kənd təsərrüfatının inkişafına təsir edən yüksək göstəricilərə, istehsalatda əməyin məhsuldarlığına və məhsulun (əmtəənin) keyfiyyətinin yaxşılaşmasına, ölkə iqtisadiyyatının rəqabət qabiliyyətinin artmasına təsir edən yüksək göstəricilərə; yüksəkkeyfiyyətli məhsul istehsalına (hazırlanmasına, yetişdirilməsinə), yeni texnikanın, texnologiyanın, qabaqcıl təcrübənin, ixtiranın və səmərələşdirici təklifin istehsalatda davamlı, nəticəli tətbiqinə görə təltif edilirlər. Taxılma qaydası Azərbaycan Respublikasının ""Əmək"" ordeni döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, ""Vətənə xidmətə görə"" ordenindən sonra taxılır. Azərbaycan Respublikasının ""Əmək"" ordeni (bundan sonra – orden) daxili diametrinin içərisində hər bir guşəsi alov simvolunu əks etdirən səkkizguşəli ulduz yerləşən bütöv ayparadan ibarətdir. Ordenin 1-ci dərəcəsi qızıldan, 2-ci dərəcəsi gümüşdən, 3-cü dərəcəsi bürüncdəndir. Ordenin ön tərəfi Ayparanın xarici diametri 38 mm, daxili diametri 30 mm-dir. Ayparanın aşağı hissəsinin mərkəzində dairə boyunca ""ƏMƏK"" sözü yazılmışdır. ""ƏMƏK"" sözü basma üsulu ilə ayparanın daxilində həkk olunmuşdur. Hər bir guşəsi alov simvolunu əks etdirən səkkizguşəli ulduzun üzərində milli ornamentləri əks etdirən naxışlar həkk olunmuşdur. Səkkizguşəli ulduzun üzərində həkk olunmuş naxışlar relyeflidir. Səkkizguşəli ulduzun üz səthi qabarıqdır. Ordenin qalınlığı 4 mm-dir. Ordenin arxa tərəfi Ordenin arxa tərəfi hamar səthlidir, səkkizguşəli ulduzun mərkəzində ordenin seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Ordenin elementləri Orden paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, üst və alt hissəsi 30 mm x 3,5 mm ölçüdə metal lövhədən, orta hissəsi 25 mm x 45 mm ölçüdə xara lentdən ibarət düzbucaqlı lövhəyə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lent Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mavi, qırmızı və yaşıl rəngli bərabər şaquli zolağa bölünmüşdür. Ordenə paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 25 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir. Qəlibin üzərinə hər bir guşəsi alov simvolunu əks etdirən səkkizguşəli ulduz şəklində kiçik metal lövhə bərkidilir. ""Əmək"" ordeninin dərəcələri Azərbaycan Respublikasının ""Əmək"" ordeninin üç dərəcəsi vardır. Azərbaycan Respublikasının 1-ci dərəcəli ""Əmək"" ordeni ən yüksək dərəcəlidir. Azərbaycan Respublikasının ""Əmək"" ordeninin dərəcələri ardıcıllıqla verilir. İlk laureat İlk dəfə Cocuq Mərcanlı sakini Oqtay Həziyev bu mükafatla təltif edilib. Azərbaycanın ""Əmək"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı Həmçinin bax Şablon:I dərəcəli ""Əmək"" ordeni Şablon:II dərəcəli ""Əmək"" ordeni Şablon:III dərəcəli ""Əmək"" ordeni",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=701740
-"""Əmək Veteranı"" medalı","“Əmək veteranı” medalı -- SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 18 yanvar 1974-cü il tarixli fərmanı ilə uzun illər vicdanlı əməyə görə fəhlə, kolxozçu və qulluqçuları təltif etmək üçün təsis edilmiş Sovet İttifaqının dövlət mükafatıdır . Medal SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 18 yanvar 1974-cü il tarixli fərmanı ilə “Əmək veteranı” medalı haqqında Əsasnamə” ilə təsis edilmişdir. 1974-cü il mayın 20-də “Əmək veteranı” medalının təltif edilməsinə təqdim edilməsi və bu medalın təqdim edilməsi qaydası haqqında Təlimat” təsis edilmişdir. 1976-cı il oktyabrın 26-da mükafata namizəd ola biləcək şəxslərin dairəsinin genişləndirilməsi ilə bağlı göstərişlərə dəyişikliklər edildi. 1974-cü il sentyabrın 25-də hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşlarının, 8 iyul 1977-ci ildən isə daxili işlər orqanlarının sıravi və komandan heyətinin təltiflərə təqdim edilməsi haqqında fərman verildi. Medal reqlamentinin sonuncu nəşri 12 avqust 1983-cü ildə təqdim edilmişdir. 30 iyun 2006-cı il tarixdə fərmana dəyişikliklər edildi, ona əsasən Rusiya Federasiyası ərazisində bu medalın verilməsi rəsmi olaraq dayandırıldı. Medal layihəsinin müəllifi qoznak rəssamı Sergey Akimoviç Pomanskidir. Ümumilikdə təxminən 39.197.100 mükafat verildi. Medal gümüşü üzlənmiş tombakdan hazırlanıb və diametri 34 mm olan müntəzəm dairəvi formada olub. Medalın üz tərəfind�� bir-birindən ayrılan şüalar fonunda yuxarı qaldırılmış “SSRİ” yazısı, dəfnə budağının relyef təsviri, oraq və çəkic təsvir edilmişdir. Medalın aşağı hissəsində lentin kontur təsvirinin çevrəsi boyunca “Əmək veteranı” yazısı vardı. Medalın ön tərəfi oksidləşib. Medalın arxa tərəfində tutqun açıq fonda dörd sətirdə “Uzun illər vicdanlı əməyə görə” relyef yazısı vardı. Medal bir tərəfdən çərçivəyə salınıb. Bir göz qapağı və üzükdən istifadə edərək medal 24 mm enində bir uzununa tünd boz, bir açıq boz zolaq və ağ və qırmızı rəngli üç ensiz bir-birini əvəz edən uzununa zolaqları olan 24 mm enində ipək muare lentlə örtülmüş beşbucaqlı bloka birləşdirildi. Tünd boz zolağın eni 7 mm, açıq boz zolağın eni 8 mm olub. Lent dar ağ zolaqlarla haşiyələnmişdi. Blokda medalı paltara taxmaq üçün qurğu var idi. Dairəvi qulaq tamamilə tikişli idi. Bunun üzərində, bir qayda olaraq, arxa tərəfdə üç kiçik möhürlənmiş hərf şəklində Leninqrad Sikkəxanasının işarəsi var idi - ""LMD"". Bəzi medallar hər iki tərəfdə nişanlı və ya işarəsiz hazırlanmışdır. Əvvəlcə medal üz tərəfinin qaralması və gümüşü ilə örtülməsi ilə hazırlanırdısa, son illərdə onlarsız buraxılıb. Bu, çox güman ki, qaralmanın və gümüşün baha olması ilə əlaqədar idi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=608539
-"""Əmək igidliyinə görə"" medalı","""Əmək igidliyinə görə"" medalı — SSRİ Ali Sovetinin 27 dekabr 1938-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=83326
-"""Əmək veteranı"" medalı","“Əmək veteranı” medalı -- SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 18 yanvar 1974-cü il tarixli fərmanı ilə uzun illər vicdanlı əməyə görə fəhlə, kolxozçu və qulluqçuları təltif etmək üçün təsis edilmiş Sovet İttifaqının dövlət mükafatıdır . Medal SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 18 yanvar 1974-cü il tarixli fərmanı ilə “Əmək veteranı” medalı haqqında Əsasnamə” ilə təsis edilmişdir. 1974-cü il mayın 20-də “Əmək veteranı” medalının təltif edilməsinə təqdim edilməsi və bu medalın təqdim edilməsi qaydası haqqında Təlimat” təsis edilmişdir. 1976-cı il oktyabrın 26-da mükafata namizəd ola biləcək şəxslərin dairəsinin genişləndirilməsi ilə bağlı göstərişlərə dəyişikliklər edildi. 1974-cü il sentyabrın 25-də hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşlarının, 8 iyul 1977-ci ildən isə daxili işlər orqanlarının sıravi və komandan heyətinin təltiflərə təqdim edilməsi haqqında fərman verildi. Medal reqlamentinin sonuncu nəşri 12 avqust 1983-cü ildə təqdim edilmişdir. 30 iyun 2006-cı il tarixdə fərmana dəyişikliklər edildi, ona əsasən Rusiya Federasiyası ərazisində bu medalın verilməsi rəsmi olaraq dayandırıldı. Medal layihəsinin müəllifi qoznak rəssamı Sergey Akimoviç Pomanskidir. Ümumilikdə təxminən 39.197.100 mükafat verildi. Medal gümüşü üzlənmiş tombakdan hazırlanıb və diametri 34 mm olan müntəzəm dairəvi formada olub. Medalın üz tərəfində bir-birindən ayrılan şüalar fonunda yuxarı qaldırılmış “SSRİ” yazısı, dəfnə budağının relyef təsviri, oraq və çəkic təsvir edilmişdir. Medalın aşağı hissəsində lentin kontur təsvirinin çevrəsi boyunca “Əmək veteranı” yazısı vardı. Medalın ön tərəfi oksidləşib. Medalın arxa tərəfində tutqun açıq fonda dörd sətirdə “Uzun illər vicdanlı əməyə görə” relyef yazısı vardı. Medal bir tərəfdən çərçivəyə salınıb. Bir göz qapağı və üzükdən istifadə edərək medal 24 mm enində bir uzununa tünd boz, bir açıq boz zolaq və ağ və qırmızı rəngli üç ensiz bir-birini əvəz edən uzununa zolaqları olan 24 mm enində ipək muare lentlə örtülmüş beşbucaqlı bloka birləşdirildi. Tünd boz zolağın eni 7 mm, açıq boz zolağın eni 8 mm olub. Lent dar ağ zolaqlarla haşiyələnmişdi. Blokda medalı paltara taxmaq üçün qurğu var idi. Dairəvi qulaq tamamilə tikişli idi. Bunun üzərində, bir qayda olaraq, arxa tərəfdə üç kiçik möhürlənmiş hərf şəklində Leninqrad Sikkəxanasının işarəsi var idi - ""LMD"". Bəzi medallar hər iki tərəfdə nişanlı və ya işarəsiz hazırlanmışdır. Əvvəlcə medal üz tərəfinin qaralması və gümüşü ilə örtülməsi ilə hazırlanırdısa, son illərdə onlarsız buraxılıb. Bu, çox güman ki, qaralmanın və gümüşün baha olması ilə əlaqədar idi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=323251
-"""Əmək şöhrəti"" ordeni","Əmək şöhrəti ordeni — Dövlət mükafatı SSRİ, 18 yanvar 1974-cü ildə SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti Fərmanı ilə təsis edilmişdir. Əmək şöhrəti ordeni üç dərəcəyə malikdir, ordenin ən yüksək dərəcəsi birinci dərəcədir. Mükafatlandırma ardıcıl olaraq aparılır: əvvəlcə üçüncü, sonra ikinci, sonra birinci dərəcə. Bu, əmək fərqinə görə verilən, dərəcələrə bölünən yeganə Sovet ordenidir. Əsasnaməsinə və hər üç dərəcənin sahibinə verilən faydalara görə, ""Əmək Şöhrəti"" ordeni Şöhrət ordeni (SSRİ) ilə uyğundur. ""Əmək Şöhrəti"" ordeni ilə ilk mükafatlar 9 avqust 1974-cü ildə, tapşırıqların beşillik plan(ru) və sosialist öhdəliklərinin vaxtından əvvəl yerinə yetirilməsinə görə, III dərəcəli ""Əmək Şöhrəti"" ordeni ilə təltif edilmişlər.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=821032
-"""Əməkdar elm xadimi"" fəxri adı alanların siyahısı",Fikrət Mirmehdi oğlu Mirsəlimov — 12.05.1991 Niyazi Əşrəf oğlu Mütəllibov — 12.05.1991 Akif Ağamehdi oğlu Əlizadə — 12.05.1991 İsgəndər Şahbala oğlu İsgəndərov — 12.05.1991 Asəf Abbasqulu oğlu Nadirov — 12.05.1991 Fəzilə İbrahim qızı Səmədova — 12.05.1991 Hüseyn Heydər oğlu Həsənov — 12.05.1991 Toğrul Nemət oğlu Şahtaxtinski — 12.05.1991 Ənvər Mamay oğlu Şıxlinski — 12.05.1991 Raul Abdulla oğlu Qədimov — 03.06.1991 Ələddin Abdulla oğlu Əsgərov — 03.06.1991 Bəhmən Bəhram oğlu Xəlilov — 03.06.1991 Şahin Tağı oğlu Səfərov — 04.06.1991 Rəşid Nəcəfqulu oğlu Abdullayev — 07.06.1991 Fərid Həsən oğlu Dadaşov — 07.06.1991 Fazil Balamirzə oğlu Ağayev — 11.07.1991 Nurəddin Bahadur oğlu Hümbətov — 11.07.1991 Ağaəhməd İsa oğlu İsazadə — 11.07.1991 Əhməd Əhmədoviç İsgəndərov — 08.08.1991 Aslan Məcid oğlu Atakişiyev — 12.08.1991 Qavriil Abramoviç İlizarov — 21.08.1991 Əhliman Tapdıq oğlu Əmiraslanov — 22.08.1991 Validə Cavad qızı Yusifova — 04.10.1991 Orxan Səməd oğlu Məmmədyarov — 04.10.1991 Səlvər Riza oğlu Aslanov — 20.12.1991 Əyyub İsmayıl oğlu Əsgərov — 20.12.1991 Rəfi Həsən oğlu Məmmədov — 31.12.1991 Arif Əliheydər oğlu Babayev — 04.03.1992 Tofiq Bayram oğlu Qocayev — 04.03.1992 Rauf Əbdüləli oğlu İsmayılov — 04.03.1992 Yaqub Mikayıl oğlu Mahmudov — 04.03.1992 Abdulla İbrahim oğlu Muxtarov — 04.03.1992 Niyazi Şahid oğlu Rəsulov — 04.03.1992 Sabir Əbdülmanaf oğlu Hacıyev — 04.03.1992 Firudin Hüseyn oğlu Hüseynov — 04.03.1992 Vahid Cümşüd oğlu Axundov — 04.03.1992 Həsən Əliyeviç Seyidov — 04.05.1992 Kamran Ənvər oğlu Rüstəmov — 15.06.1992 Aslan Məmməd oğlu Aslanov — 08.09.1992 Məhəmməd Həbibulla oğlu Şaxtaxtinski — 08.09.1992 Əziz Pəmzə oğlu Əsgərov — 24.09.1992 Vasim Məmmədəli oğlu Məmmədəliyev — 28.10.1992 Əlövsət Zakir oğlu Abdullayev — 09.05.1993 İsa Əkbər oğlu Həbibbəyli — 09.10.1999 Səfərəli Yaqub oğlu Babayev — 16.10.1999 Kamal Mehdi oğlu Abdullayev — 09.12.1999 Şamil Allahverdi oğlu Cəmşidov — 09.12.1999 Samət Qüdrət oğlu Əlizadə — 09.12.1999 Tofiq İsmayıl oğlu Hacıyev — 09.12.1999 Sahib Kazım oğlu Musayev — 16.06.2006 Nazıyev Yaşar Mövlud oğlu — 03.10.2007 Əli Xudu oğlu Nuriyev — 10.09.2009 Babazadə Vasif Məmmədağa oğlu — 11.02.2000 Bektaşi Sübhi Əli oğlu — 11.02.2000 Cəfərov Nizami Qulu oğlu — 11.02.2000 Əhmədov Şamil Teymur oğlu — 11.02.2000 Əliyeva Rəfiqə Əlirza qızı — 11.02.2000 Əsgərov Bəhram Mehralı oğlu — 11.02.2000 Natəmi Neyyar Zaman Mehdi Qulu qızı — 11.02.2000 Qasımov Nemət Abbasəli oğlu — 11.02.2000 Məhərrəmov Abel Məmmədəli oğlu — 11.02.2000 Məmmədov Yusif Əbülfət oğlu — 11.02.2000 Mərdanov Misir Cumayıl oğlu — 11.02.2000 Müseyibov Müseyib Ağababa oğlu — 11.02.2000 Seyidov Yusif Mirəhməd oğlu — 11.02.2000 Bayramov Musa Rza oğlu — 30.10.2009 Çıraqov Məmməd İsa oğlu— 30.10.2009 Əfəndiyev Vüsət Əmir oğlu— 30.10.2009 Xudaverdiyev Karlen İsgəndər oğlu— 30.10.2009 İmanov Həmid Rza oğlu— 30.10.2009 Kazımzadə Aydın Həsən oğlu— 30.10.2009 Quliyev Akif Ələkbər oğlu— 30.10.2009 Mehdiyev Məhəmməd Fərman oğlu— 30.10.2009 Paşayeva Nərgiz Arif qızı— 30.10.2009 Əliyev Hafiz Məmmədrəhim oğlu — 20.09.2010 Əliyev Sabir Cahan oğlu — 20.09.2010 Əliyeva Rəna Qurban qızı — 20.09.2010 İsayev İbrahim İsa oğlu — 20.09.2010 Kərimov Elxan Emin oğlu — 20.09.2010 Qarayev Zakir Ömər oğlu — 20.09.2010 Məmmədov Cəbrayıl Teymur oğlu — 20.09.2010 Musayev Surxay Novruz oğlu — 20.09.2010 Vəliyev Vilayət Məmməd oğlu — 21.10.2014 Yusifbəyli Nurəli Adil oğlu — 21.10.2014 Təhsin Mütəllim oğlu Mütəllimov — 06.03.2017 Əliyev Fikrət Əhmədəli oğlu — 25.11.2019 Əzizov Abdulsəyid Əbdülhəmid oğlu — 25.11.2019 Qurbanov Elşad Məcnun oğlu — 25.11.2019 Səlimov Arif Ağacan oğlu — 25.11.2019 Şəmsizadə Nizaməddin Şəmsəddin oğlu — 25.11.2019 Yaqubov Məmməd Haqverdi oğlu — 25.11.2019,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=439793
-"""Əqrəb"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi","""Əqrəb"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi — Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı dəstəsi. Yaradılması Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının xüsusi təyinatlı hərbi qulluqçulardan ibarət xüsusi təyinatlı dəstələri mövcuddur. Həmin dəstərin hamısı vahid ""Kommando"" adı altında birləşiblər. Ümumi olaraq isə Daxili Qoşunların 9 Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi mövcuddur. ""Əqrəb"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsidə onlardan biridir. ""Əqrəb"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsi əsasən gizirlərdən və zabitlərdən ibarətdir. Baş geyimləri qırmızı beretdir. Komandirləri ""Qarabağ"" ordenli mayor Ələsgər Muxtarovdur. ""Əqrəb"" Xüsusi Təyinatlı Dəstəsinin hərbi qulluqçuları 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan Vətən müharibəsi zamanı Cəbrayıl şəhərinin, Füzuli şəhərinin və Xocavənd şəhərinin azad edilməsi uğrunda gedən döyüşlərdə savaşmışdır. Dəstənin şəxsi heyətindən 6 nəfər şəhid olmuşdur. XTD Komandiri Ələsgər Muxtarov döyüşlər zamanı Xocavənd rayonunun Qırmızı Bazar istiqamətində yaralanmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=705708
-"""Ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində fərqlənməyə görə"" medalı","""Ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində fərqlənməyə görə"" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. ""Ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində fərqlənməyə görə"" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2022-ci il 27 may tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Təltif edilən şəxslər ""Ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər aşağıdakı xidmətlərinə görə təltif edilirlər: ətraf mühitin mühafizəsi ilə bağlı mühüm layihələrin hazırlanmasında və onların həyata keçirilməsində fəal iştiraka görə; ətraf mühitin mühafizəsi ilə bağlı obyektiv informasiyanın yayılmasına və görülən işlərin təbliğinə verilən töhfəyə görə; ətraf mühitin mühafizəsi ilə bağlı Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq əlaqələrinin inkişaf etdirilməsində və möhkəmləndirilməsində göstərilən xidmətlərə görə.Maddə 2. Təltif edən orqan ""Ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) tərəfindən təltif edilirlər.Maddə 3. Taxılma qaydası ""Ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır. ""Ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində fərqlənməyə görə"" medalının təsviri Azərbaycan Respublikasının 2022-ci il 27 may tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Maddə 1. Medalın ümumi təsviri ""Ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində fərqlənməyə görə"" Azərbaycan Respublikasının medalı (bundan sonra – medal) bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 36 mm olan lövhədən ibarətdir.Maddə 2. Medalın ön tərəfi Medalın ön tərəfi dairəvi xətlə haşiyələnmişdir, mərkəzində müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) embleminin elementləri olan günəş, yarpaq, dağ (zirvə) və dalğa rəmzli kvadratlardan ibarət kompozisiya təsvir edilmişdir. Medalın ön tərəfində yuxarıdan aşağıya doğru çevrə boyunca ""ƏTRAF MÜHİTİN MÜHAFİZƏSİ SAHƏSİNDƏ FƏRQLƏNMƏYƏ GÖRƏ"" sözləri həkk olunmuşdur və yuxarı hissənin mərkəzində, yazıların arasında, səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Medalın ön tərəfinin səthi nahamardır, dairəvi xətt, emblem, səkkizguşəli ulduz və sözlər relyeflidir, boz rəngdədir.Maddə 3. Medalın arxa tərəfi Medalın arxa tərəfi hamar səthlidir, mərkəzində ""AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ EKOLOGİYA VƏ TƏBİİ SƏRVƏTLƏR NAZİRLİYİ"" sözləri həkk olunmuşdur. Medalın arxa tərəfinin aşağı hissəsində medalın seriyası və nömrəsi göstərilir. Bütün yazılar və rəqəmlər relyefli və boz rəngdədir.Maddə 4. Medalın elementləri Medal paltara bərkidilmək üçün elementi olan 50 mm x 37 mm ölçülü xara lentə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xaralentin yuxarı hissəsinə 40 mm x 5,5 mm, aşağı hissəsinə isə 40 mm x 5,5 mm ölçülü boz rəngli metal lövhə bərkidilmişdir. Xara lentin üzərində mərkəzdə 7 mm enində boz, mərkəzdən sağ və sol kənarlara doğru 15 mm enində tünd göy rəngli şaquli zolaqlar təsvir edilmişdir. Medala paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 37 mm x 10 mm ölçülü qəlib əlavə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=827711
-"""Əvəsor"" folklor kollektivi","""Əvəsor"" Xalq Kollektivi — 1964-cü ildə Fərbiyyə Şabanova tərəfindən Astara rayonunun Kakalos kəndində fəaliyyət göstərən Talış və Azərbaycan xalq mahnı və rəqslərini toplayan folklor kollektivi. 1985-ci ildə rəsmən ""Əvəsor Folklor Kollektivi"" adlanır. Kollektiv, 1988-ci ildə Rumıniyanın Borşa, 1991-ci ildə Dağıstanın Qızlar, 1993–95-ci illərdə Türkiyənin Ankara və Gölcük şəhərlərində keçirilən beynəlxalq festivallarda iştirak etmiş, müxtəlif diplom və qiymətli hədiyyələrə layiq görülmüşlər. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin 12 iyul 2000-ci il tarixli qərarı ilə kollektivə ""Xalq Kollektivi"" adı verilmişdir. Kollektivin repertuarındakı el nəğmələri, laylalar, milli rəqslər Fərbiyyə Şabanovanın və Şadoğlan Bayramovun 2004-cü ildə nəşr olunmuş ""Talış bölgəsinin nəğmələri"" kitabına daxil edilmişdir. 2010–2017-ci illərdə Bakı şəhərində Dənizkənarı parkda təşkil olunan ""Novruz"" bayramı şənliklərində iştirak etmişdir. Kollektiv 2014-cü ildə Masallı şəhərində keçirilən Beynəlxalq Folklor Festivalında, Lerik rayonunda keçirilmiş Uzunömürlülərin Yaradıcılıq Festivalında iştirak edərək diplomlara layiq görülmüşdür. Şəki ""İpək yolu"" VI Beynəlxalq musiqi festivalı çərçivəsində ""Yuxarı Karvansara"" mehmanxana kompleksində Azərbaycanda yaşayan azsaylı xalqlarının folklor mahnı və rəqslərindən ibarət tədbirdə iştirak etmişdir. 9 aprel 2017-ci ildə 2017 İslam Həmrəyliyi Oyunlarının Astara rayonunda keçirilən ""Su səyahəti"" tədbirində çıxış etmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=595319
-$,"ABŞ dolları ($, USD: United States Dollar) — Amerika Birləşmiş Ştatlarının pul vahididir. ABŞ Konstitusiyasının 8-ci Maddəsi, Konstitusiyanın 8-ci bəndində ""Paraya pul vermək"" Bu güc tətbiq edən qanunlar hazırda 31 ABŞ-də kodlaşdırılır. § 5112. Bölmə 5112 ABŞ dolları verilməsi lazım olan formaları təyin edir. Bu sikkələr həm 5112-ci bölmədə borcların ödənilməsində ""qanuni tender"" kimi təyin edilir. Sakaqavea dollarları mis yüngül lehimli dolların bir nümunəsidir. Saf gümüş dolları, Amerikalı Gümüş Qartal olaraq bilinir. Bölmə 5112 də bir centdən 100 dollara qədər olan dəyərlərə malik olan digər sikkələrin zərbəsini və buraxılmasını təmin edir. Bu digər sikkələr ABŞ dolları ilə müqayisədə daha tam olaraq təsvir olunur. Konstitusiya ""hər zaman ictimai pulların daxilolmaları və xərclərinin müntəzəm Bəyanatı və Hesabatı vaxt-zaman dərc ediləcək"". Konstitusiyanın bu müddəası Birləşmiş Ştatlar Məcəlləsinin 31-ci bəndinin 331-ci maddəsi ilə müəyyən edilir. ""Bəyanatlar"" hesabatında bildirilmiş pul məbləği hazırda ABŞ dolları ilə ifadə edilir (məsələn, ABŞ Hökumətinin 2009-cu il Maliyyə Hesabatı bax). Buna görə də ABŞ dolları ABŞ-nin hesabının vahidi kimi təsvir edilə bilər. ""Dollar"" sözü, Konstitusiyanın 1-ci maddəsinin 9-cu bəndinin birinci bəndində göstərilən sözlərdən biridir. Orada ""dollar"" ispan pul vahidi, 8 pul vahidi və ya reallıq bir valyuta dəyəri olan sikkədir. 1792-ci ildə ABŞ Konqresi bir Sikkə Qanunu qəbul etdi. Həmin aktın 9-cu bəndi, ""DOLLARLAR VƏ YARADICI"" daxil olmaqla müxtəlif sikkələrin istehsalına icazə verilmişdir. Bunların hamısı İspan dolu bir dollar dəyərindədir və eyni zamanda üç yüz yetmiş bir dənə və dörd dörddə altı hissəsi təmiz bir taxıl və ya dörd yüz on altı taxıl gümüşü "". Aktının 20-ci bəndində nəzərdə tutulmuşdur ki, ""Birləşmiş Ştatların hesabına pul ABŞ dolları və ya birləşmələrlə ifadə ediləcəkdir … və Birləşmiş Ştatların məhkəmələrindəki ictimai idarələrdə və məhkəmə icraatında olan bütün hesablar saxlanılmalı və bu tənzimləməni uyğunlaşdırmışdı "". Başqa sözlə, bu hərəkət Amerika Birləşmiş Ştatlarının valyutası kimi ABŞ dollarını təyin etdi. İspan dolu dollardan fərqli olaraq, ABŞ dolları dəyərlərin onlu bir sisteminə əsaslanır. Dollarla yanaşı, sikkə rəsmi olaraq dəyirmanın pul vahidlərini və ya bir dolların (simvol ₥), yüzdə birinin bir doqquzuncu (simvolu ¢), bir dollar və ya on doqquzuncu dollar və qartal hər biri üçün qızıl, gümüş və ya mis olan çəkisi və tərkibi ilə on dolar. 1800-cü illərin ortalarında yüz dolar bir ittifaq olaraq bilinir, lakin heç bir ittifaq pulları heç bir zaman vurulmamışdı və yalnız 50 dollar yarım birliyin nümunələri var idi. Bununla belə, dollarların bölünməsi kimi yalnız gündəlik gündəlik istifadədədir; ""dime"" yalnız 10 ¢ dəyərində sikkə adı kimi istifadə olunur, ""qartal"" və ""dəyirman"" isə ümumi olaraq ictimaiyyətə çox bilinməsə də, dəyirmanlar bəzən vergi güzəştləri məsələlərində istifadə edilir və benzin qiymətləri adətən, gallon başına $ X. XX9 şəklində, məsələn, $ 3.599, daha çox $ 3.59 9/10 kimi yazılmışdır. Hal-hazırda dövriyyəyə buraxılmış hallarda ABŞ dolları kimi bərabər və ya bir dollar məbləğində pul buraxılır, eyni zamanda ABŞ dolları ilə bərabər və ya bir dollardan çox olan Federal Rezerv qeydləri (qızıl, gümüş və platin sikkələri 100 ABŞ dolları qanuni tender kimi, lakin daha çox külçə dəyər). Həm də bir dollar pul və qeydlər bu gün istehsal edilir, baxmayaraq ki qeyd forması əhəmiyyətli dərəcədə daha çoxdur. Keçmişdə ""kağız pul"" bəzən bir dollar (fasiləsiz valyuta) dəyərindən az miqdarda verilmişdi və qızıl sikkələr 20 dollara (1930-cu illərdə dayandırılmış ""ikili kartal"" kimi tanınmış) 20 dollara qədər dövriyyəyə verilmişdir. Qartal dövrü on doların nominasiyası üçün 1792-ci il Maddəsi Qanunda istifadə edilmiş və sonradan qızıl sikkələrin adlandırılması üçün istifadə edilmişdir. Kəmiyyətli valyutada birdəfəlik pul vahidi, ""fractional valyuta"" kimi tanınan bəzən də punchik olaraq ""shinplasters"" adlandırıldı. 1854-cü ildə Xəzinədar katibi Ceyms Guthrie ""Birlik"", ""Yarım Birlik"" və ""Quarter Union"" adlandırılan 100, 50 və 25 dollarlıq qızıl sikkələrin yaradılması təklifini irəli sürmüşdür Azərbaycan manatına nisbətən rəsmi məzənnəsi 2010-cu il noyabrın 5-də ABŞ valyutasının manata nisbətən rəsmi məzənnəsi 79,97 qəpik müəyyən edilib. 2015-ci il 21 dekabr Manatın devalvasiyası ilə rəsmi məzənnə 1.57 qəpik müəyyən edilib. ABŞ dolları haqqında maraqlı faktlar 1. Hesab edilir ki, 1 dollar nominalında olan banknotda masonların simvolları şifrələnmişdir. Axtarış saytlarında əsginasda təsvir olunmuş piramidanın aşağısında yazılan MDCCLXXVI – simvollarını yığmaq kifayətdir, sorğuya cavab olaraq şifrələnmiş simvollar mövzusunda çox sayda məqalələr çıxacaq. Həmçinin Pramidanın altında yazılan ""Novus Ordo Seclorum"" latın dilində ""Yeni dünya Nizamı"" deməkdir. 2. Bəzi müəlliflər 1935-ci ilin bir dollarlıq əskinasının dizaynını yanlış olaraq rus rəssamı Nikolay Rerixə aid edirlər. Ancaq onun görünüşünün dəyişilməsinin təşəbbüskarları Henri Volles və Franklin Ruzvelt olmuşdu. Onun dizayneri ABŞ-nin Maliyyə nazirliyi yanında pul nişanları və qiymətli kağızlar buraxan Qravyur Bürosunun rəisi Edvard M. Uiksdir. 3. ABŞ dolları çap olunan kağız – 25% kətandan və 75% pambıqdan ibarətdir. O, bütün parça boyu səpələnmiş müxtəlif ölçüdə qırmızı və göy rəngdə xırda sintetik lifləri olan neytral rəngdədir. Yeniliyin səbəbi fotoşəkilin yaranması idi: ancaq kənarları yaşıl rəngdə olan qara boya ilə işlənmiş köhnə əskinasları çox asan olaraq fotoşəkil üsulu ilə yenidən çap etmək mümkün idi. Hazırlanmasında yaşıl rəng istifadə edildiyi səbəbindən, rənglər seçmək və boya almaq lazım deyildi. Bununla əlaqədar olaraq yaşıl boyanı böyük həcmlərdə istifadə etməyə başladılar. 1929-cu ilə qədər dollarların istehsalında müxtəlif rənglərdən istifadə olunurdu, birtonlu rəngdən ancaq 1929-cu ildə istifadə etməyə başladılar. Bu faktın izahı belə səslənir: yaşıl boyalar kifayət qədər ucuz idi, rəngin özü xarici təsirlərə nisbətən davamlı idi və psixoloji cəhətdən pullara etibar hissi yaradırdı. Son illər dollar banknotları yenidən müxtəlif rəngdə istehsal olunaraq, sarı və çəhrayı rənglərə çalmağa başladılar. 5. Dolların bir banknotunun təxmini çəkisi, dəyərindən asılı olmayaraq 1 qrama bərabərdir. 6. Dollar əskinasının ömrü orta hesabla təxminən 22 ay təşkil edir. 7. Hər bir banknotu çat əmələ gəlincə eninə və uzununa 4 min dəfə qatlamaq olar Valyuta cütləri Valyuta cütü — valyuta bazarında bu cütlüyə daxil olan iki valyutanın qiymətlərinin nisbəti. Bu anlayış Forex bazarında ticarətin sadələşdirilməsi üçün geniş istifadə olunur, çünki bir valyuta alarkən bir treyder həmişə digərini satır. Cütdəki ilk valyuta əsas valyuta, ikincisi isə kotirovka valyutası adlanır. ABŞ dolları (alm.) (ing.) Pul ilə əlaqədar olan bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=36587
-%,"Faiz — ədədin yüzdə bir hissəsi, ""%"" ilə işarə olunur. Riyaziyyatın mühüm anlayışlarından biridir. Sözün özü mənşəcə latın sözü olub (per centum), mənası ""yüzdə"" deməkdir. 1885-ci ildə Parisdə Matye de la Porta ""Kommersiya hesabına rəhbərlik"" kitabını nəşr edir. Həmin kitabda faiz hissəsindən danışılır ki, bu da ""cto"" kimi işlənirdi (cento-nun qısaldılmış forması) və nəşriyyatçı çap xətası nəticəsində bu sözü ""%"" kimi yazmışdır. O zamandan da faiz işarəsi kimi bu cür istifadə olunmağa başlanılmışdı. Müəyyənləşməsi Ədədin faizini tapmaq üçün onu 100%-ə bölüb, verilən faizə vurmaq lazımdır. Faizə görə ədədi tapmaq üçün alınmış ədədi 100%-ə vurub, verilən faizə bölmək lazımdır. Bir ədədin digərinin neçə faizi olduğunu tapmaq üçün birinci ədədi ikinciyə bölüb, 100%-ə vurmaq lazımdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=194135
-&Burn,"""&Burn"" — amerikalı müğənni Billi Aylişin repçi Vins Steypls ilə birlikdə ifa etdiyi mahnı. 15 dekabr 2017-ci ildə Darkroom və Interscope Records tərəfindən sinql olaraq buraxılıb. Mahnı dekabr ayında Aylişin ilk mini-albomu ""Don't Smile at Me""nin yenidən buraxılmış versiyasına daxil edilib. Mahnı Aylişinin ""Watch"" mahnısının alternativ versiyasıdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=813333
-',"Apostrof (') — Yazıda istifadə olunan hərfüstü işarə. Adətən, Azərbaycan dilində kirilcə yazıda iki məqsədlə işlədilirdi: 1. Apostrof saitdən sonra, samitdən əvvəl qoyulmaqla həmin saitin uzun tələffüz olunmasını göstərdi. 2. Ərəb mənşəli sözlərdə apostrof samitdən sonra və saitdən əvvəl qoyulmaqla samiti saitdən ayırır və saitin aydın tələffüz olunmasına imkan yaradırdı. 2003-cü ilin sentyabr ayının 23-də Azərbaycan dilinin yeni Orfoqrafiya lüğətinə əsasən, apostrof işarəsi ləğv edilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=746335
-'O sole mio,"'O sole mio (azərb. Mənim Günəşim) — musiqisi italyan bəstəkarı və müğənnisi Eduardo di Kapua, sözləri isə italyan şairi Covanni Kapuro tərəfindən 1898-ci ildə yazılmış opera janrındakı italyan mahnısı. Dünyanın bir çox ölkələrində ən çox dinlənilən və məşhur mahnıları sırasında yer almaqla yanaşı digər dillərə də tərcümə olunaraq oxunur. Buna baxmayaraq, əsasən yazıldığı dildə, Neapol ləhcəsində ifa olunur. Ədəbi italyan dilində ""Il sole mio"" adlandırılan mahnı, Azərbaycan dilinə ""Mənim günəşim"" kimi tərcümə olunur. Mahnını başda Enriko Karuzo olmaqla, Cüzeppe di Stefano, Luçano Pavarotti, Plaçido Dominqo, Xose Karreras və Andrea Boçelli kimi dünya şöhrətli tenorlar oxumuşdur. Elvis Preslinin ""It`s now or never"" (Ya indi, ya heç vaxt) mahnısı məhz ""`O sole mio"" mahnısının musiqisi əsasında yazılmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=331619
-(3) Yunona,"Juno (simvolı: ), Minor Planet Center kataloq sistemindəki kiçik planet təyin etmə 3 Juno, asteroid qurşağında bir asteroiddir. Juno, 1 sentyabr 1804'də Alman astronomu Karl L. Harding tərəfindən kəşf edilən üçüncü asteroid oldu. 11 böyük asteroid və 15 Eunomia ilə birlikdə ən böyük iki daşdan (S tipli) Asteroiddən biridir. Asteroid kəmərinin ümumi kütləsinin 1%-ni ehtiva etdiyi təxmin edilməkdədir. Xüsusiyyətləri Juno, böyük asteroidlərdən biridir, bəlkə də onuncu ölçüsünə malikdir və bütün asteroid qurşağının kütləsinin təxminən 1%-ini təşkil edir. 15 Eunomia'dan sonra ikinci ən böyük S tipli asteroiddir. 3 Juno'nun orbit dövrü 4.36578 ildir. S-tipli planet arasında, Juno fövqəladə yansıtıcıdır, bu da fərqli səth xüsusiyyətlərinin göstəricisi ola bilər. Bu yüksək Albedo, asteroid kəmərinin daxili kənarına yaxın olmayan kiçik bir cisim üçün nisbətən yüksək diqqətə çarpan böyüklüyünü izah edir. Juno, Neptun və ya Titandan daha parlaq, əlverişli bir müxalifətdə + 7.5-dən çata bilər və ona görə də daha böyük planet olan Hygiea, Europa, Davida və Interamnia'dan daha öncə kəşf edilmişdir.. Bununla birlikdə çox hallarda, Junonun maqnitudası +8.7 böyüklüyündə olar və yalnız binokulda görünür. Daha kiçik uzadılmalardan bunu həll etmək üçün 76 mm-lik bir teleskop lazımdır. Juno asteroid ailəsinin əsas obyektidir. Orbiti Ceres və Pallasa nisbətən Günəşə daha yaxındır. Juno ilk dəfə Ceres, 2 Pallas və 4 Vesta ilə birlikdə planet olaraq qəbul edildi. 1811-ci ildə Schröter, Juno'nun diametrinin 2290 km ola biləcəyini təxmin etdi. Dördü də asteroid kimi təsnif edildi. . Juno'nun kiçik ölçüsü və nizamsız şəkli, bir cırtdan planet olaraq təyin olunmasını əngəlləyir. Juno bir gizli ilk asteroid idi. 1958-ci il fevralın 19-da, bir ulduzun ön hissəsindən (SAO 112328) keçdi. O vaxtdan bəri Juno üçün çox müşahidə edilmişdir, ən effektiv olanlar SAO 115946 11 dekabr 1979-cu ildə gizli saxlanılmış və 18 müşahidəçi tərəfindən qeyd edilmişdir. Marsın hərəkətində kiçik dalğalanmalara görə Juno kütləsini proqnozlaşdırmaq üçün Mars ətrafında və ətrafında yerdəki radio siqnalları istifadə edilmişdir. Juno'nun orbitası 1839-cu ildə yəqin ki, kimliyi müəyyən edilə bilməyən keçən asteroidin parçalanması səbəbindən bir qədər dəyişdi. 1996-cı ildə, Juno adaptiv optika istifadə edərək yaxın və yaxın IR dalğa uzunluğunda Mount Wilson Rəsədxanasında Hooker Teleskopu tərəfindən göstərildi. Görünüşlər bütün dönmə dövrünə yayılmış və qeyri-qanuni bir forma və yeni bir domen kimi şərh edilmiş qaranlıq albedo xüsusiyyətini ortaya qoymuşdur. Juno, minimum məsafəyə, cənuba yaxınlığa və ya gözlüklərə yaxınlığa görə hər 15.5 ayda günəşə müxalifət edir. Müsbət müxalifət, 10-cu müxalifətdə, hər 13 ildə bir dəfə ortaya çıxır. 1 dekabr 2005-ci ildə son əlverişli müxalifət 1063 AU idi, 7.55 ölçülü, və növbəti müsbət 17 noyabr 2018, ən az 1.036AU, 7.45 böyükdür. [29] [30] Bundan sonra müxalifət 30 oktyabr 2031-də 1.044 Au və 7.42 ədəd olacaq.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=516470
-(4) Vesta,4 Vesta (simvolı: ) — 525 kilometr ölçülü asteroid qurşağındakı ən böyük cisimlərdən biridir. Alman astronom Henrix Vilhelm Olbers tərəfindən 29 mart 1807-ci ildə kəşf edilmişdir.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=505022
-(Marie's The Name) His Latest Flame,"(Marie's the Name) His Latest Flame 1961-ci ildə Elvis Presli tərəfindən audio lentə yazılmış musiqidir. Musiqinin sözləri Dok Pomus və Mort Şumana məxsusdur və ilk ifaçısı Del Şennon olmuşdur. Lakin musiqinin ən uğurlu və məşhur versiyasını məhz Elvis Presli 1961-ci ilin avqust ayında ifa etmişdir. Həmçinin mahnı nüfuzlu Billboard Hot 100 hit-paradında nömrə 4 olaraq və UK Singles Chart hit-paradında ardıcıl 4 həftə nömrə 1 olaraq qiymətləndirilmişdir. 1961-ci ilin 25 iyun tarixində Neşvill şəhərində yerləşən RCA studiyasında lentə alınmışdır. Gitaralar, Skotti Mur, Henk Qerland, Nil Metyüs Bas gitara, Bob Mur Baraban, D. J. Fontana, Baddi Harman Piano, Floyd Kramer, Qordon Stoker Vokal, The Jordanaires Klave, Buts Rendolf",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=498921
-(s),"Salavat (İslam) — Salavat (dağ) — Salavat dağı — Salavat şəhəri — Salavat mağarası — Salavat aşırımı-1 — Baş Qafqaz silsiləsində, Şəki rayonu ilə Dağıstanın sərhədində yerləşir. Hündürlüyü 2816 m. Salavat aşırımı-2 — Baş Qafqaz silsiləsində, Qəbələ və Quba rayonları sərhədində yerləşir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=395288
-+994,"Azərbaycanın telefon kodları məqaləsi Azərbaycandakı telefon kodları və telefon nömrələmə sistemi haqqında məlumat verir. Azərbaycanda telefon kodları və telefon nömrələmə sistemi, Azərbaycan Respublikası Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi tərəfindən tənzimlənir. Ən aktiv və istifadə edilən kodlar Bakı (-012) və Sumqayıt (-018) kodlarıdır. Şirvan regionu Qarabağ regionu a Ləğv olunaraq Tərtər rayonuna daxil edilən Ağdərə rayonunun köhnə kodu 148 olub. Quba regionu Şəki regionu Lənkəran regionu Şuşa regionu Naxçıvan Muxtar Respublikası AZƏRBAYCAN ŞƏHƏRLƏRİNİN TELEFON KODLARI Arxivləşdirilib 2009-11-05 at the Wayback Machine Xarici keçidlər ANS PRESS. ""Azərbaycanda yeni telefon kodları tədbiq ediləcək (Siyahı)"" (az.). anspress.com. 04.07.2011 13:46. İstifadə tarixi: 2014-06-12.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=366945
-",","Vergül (,) – sözləri, birləşmələri və cümlələri sərhədləndirmək üçün işlədilən durğu işarəsidir. Vergül cümlənin həmcins üzvləri və sadalanan sözlər arasında (Məsələn: Nizaminin, Füzulinin, Vaqifin), tabeli və tabesiz mürəkkəb cümlələrin komponentləri arasında (Məsələn: gələn gəldi, gedən getdi), cümlələrdə əlavə və xüsusiləşmələri ayırmaq üçün (Məsələn: süfrəyə bal qoyuldu, əsl beçə balı), cümlə üzvləri ilə qrammatik cəhətdən bağlanmayan sözləri (ara sözü, xitab, nida, təsdiq, inkar sözləri) ayırmaq üçün (Məsələn: O, əlbəttə, mən Cəmili deyirəm hələ özünə gəlməyib) istifadə olunur. Durğu işarələrinin mətndə işlənməsi qaydalarından vergül işarəsini durğu işarələri arasında ən geniş istifadə olunan və ən lazımlı vasitələrdən biri kimi götürülən qrafik işarə sayılır. Vergül fransız sözü olub semantik mənası qol-budaq, hissə deməkdir. Vergül rəngarəng məqamlarda özünü göstərən və cümlə sərhədi ilə bağlı olmayan durğu işarəsidir. Azərbaycan dilində vergülün işlənməsi Qrammatika kitablarında eyni suala cavab verən, eyni bir cümlə üzvü ilə bağlı olan (eyni cümlə üzvünə aid olan) bərabərhüquqlu üzvlər həmcins üzvlər kimi səciyyələndirilir. Məsələn, Dağlar, dərələr, düzlər pambıq kimi qarla örtülmüşdür. Ehtiyac, aclıq, zülm qoymadı göz açam.Bu cümlələrdə həmcins mübtədalar arasında (dağlar, dərələr; ehtiyac, aclıq) vergül qoyulmuşdur. Biz də şirin söhbət edərdik, yeyərdik, danışardıq, gülərdik. Gənclər danışır, gülür, şadyanalıq edirdilər.Bu cümlələrdə isə həmcins xəbərlər arasında vergül işarəsi işlənmişdir (söhbət edərdik, yeyərdik, danışardıq; danışır, gülür). Ki tabelilik bağlayıcısı işlənən müxtəlif növlü tabeli mürəkkəb cümlələrdə mürəkkəb cümlənin tərəflərini birləşdirən cümlələr arasındakı ki bağlayıcısından sonra vergül qoyulur. Məsələn, Elə hadisələr olur ki, heç vaxt yaddan çıxmır. Tələbə var ki, kitab əlindən düşmür. Özünü elə aparır ki, deyərdin, hamı ona borcludur. O, elə baxırdı ki, sanki çalağandır, şikarının üstünə şığıyacaq. Biz ona görə gəlmişik ki, sizi xəbərdar edək.Çünki bağlayıcısı işlənən mürəkkəb cümlədə ondan əvvəl vergül yazılır. Oğlan imtahan verməkdən qorxurdu, çünki elmdən çoxdan uzaqlaşmışdı.-sa, -sə şərt şəkilçisi işlənən mürəkkəb cümlədə sa² birinci cümlənin xəbərində gələrsə, ondan sonra vergül qoyulur. Əgər yıxılsan, balta çalan çox olar. Hərgah işləmirsənsə, gedə bilərsən.Mürəkkəb cümlədə sa², da², belə, hərçənd, hərçənd ki, düzü, doğrusu, düzdür, doğrudan sözləri varsa həmin sözlərdən sonra, amma, ancaq bağlayıcılarından isə əvvəl vergül qoyulur. Məsələn, Hərçənd ki, bir yerdə işləyirdilər, amma dostluq etmirdilər. Düzü, iyirmi faiz torpaqlarımız düşmən tapdağı altındadır, ancaq torpaqların geri alınacağına şübhə etmirik.Aydınlaşdırma əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri arasında iki nöqtə qoyulur. Tərkib hissələrinin birində vergül olduqda ümumi ilə aydınlaşdırıcı hissənin arasında nöqtəli vergül də qoyula bilər. Məsələn, Gözəl bir yay günü idi; çəmənlər yaşıl donunu geyinmiş, ağaclar çiçək açmışdı. Qızğın iş gedirdi: kimisi çala qazır, kimisi isə şitil əkirdi.Tərəfləri müstəqil olub, daxilində həmcins üzv iştirak edən bağlayıcısız tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri arasında nöqtəli vergül qoyulur. Belə cümlələr çox geniş olur və hər hansı durğu işarəsindən biri işlədilir. Məsələn, Üç il, ya bəlkə dörd ildi, yaxşı yadımda deyil, bizim Baxşalı bəy gedirdi Gəncəyə; apardım vağzala, bileti aldım və yola saldım getdi (C. Məmmədquluzadə). Bir azdan sonra süfrə açıldı; hamımız süfrə başına oturub qatıq, yağ, qaymaqdan doyunca yedik (A. Şaiq).Bağlayıcısız bağlanan tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri arasında nöqtəli vergül qoyulur. Belə cümlələr çox geniş olur və tərkibində hər hansı durğu işarəsindən biri işlədilir. Məsələn, Qarqar çayının həzin şırıltısı, Gülarənin palazlara, gəbələrə endirdiyi toqqaların taqqıltısı ətrafa yayıldı; hələ naxırçıların oynamaları da bu səslərə qarışanda şənlik bir tərəkəmə toyunu xatırladırdı (Ə. Haqverdiyev). Onlar otaqdan çıxmamış otağa səs-küylə iri bir qadın girdi; qolları çırmalanmışdı (C. Cabbarlı).Zərfliklər əksərən, baxmayaraq, halda, kimi, əlaqədar olaraq və s. sözlərin köməyi ilə xüsusiləşərkən bu zaman həmin sözlərdən sonra vergül qoyulur. Məsələn, Səhər yorğun və ac olduğumuza baxmayaraq, körpünü tikdik. Payız olduğu halda, aran yerlərdə istiydi.Xüsusiləşmiş tamamlıq və zərfliklərdən sonra vergül qoyulur Dəqiqləşdirici xüsusiləşmiş üzvlər bu və ya digər bir üzvə aid olur. Onun mənasını konkretləşdirir. Xüsusən, xüsusilə, o cümlədən, hətta sözlərinin köməyi ilə formalaşan dəqiqləşdirici xüsusiləşmiş üzvdən əvvəl vergül yazılır. Məsələn, Bütün siniflər, xüsusən onuncular yaxşı nəticə əldə etdilər. Onun bütün bədəni, hətta üz-gözü də toz-torpaq içində idi.Tabesiz mürəkkəb cümlələri əmələ gətirən sadə cümlələr bir-birinə tabesizlik əlaqəsi ilə bağlanır və qrammatik cəhətdən bərabərhüquqlu olur. Tabesiz mürəkkəb cümlələr iki qrupa bölünür: bağlayıcılı və bağlayıcısız tabesiz mürəkkəb cümlələr. Birləşdirmə, qarşılaşdırma, iştirak, inkar, bölüşdürmə bağlayıcıları bağlayıcılı tabeli mürəkkəb cümlələrin hissələrini bir-birinə bağlayır. Birləşdirmə bağlayıcılarından başqa (və birləşdirmə bağlayıcısından başqa) qalan bağlayıcıların iştirakı ilə qurulan tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri arasında vergül qoyulur. Məsələn, Qonaq getmək istədi, amma ana buraxmadı. Birdən-birə göy guruldadı, hətta ildırım çaxdı. Nə işıq yanırdı, nə də su gəlirdi. Gah yağış yağırdı, gah da gün çıxırdı.Bağlayıcısız tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri bir-biri ilə yalnız sadalama intonasiyası ilə bağlanır və onların arasında vergül qoyulur. Məsələn, Yağış yağır, rəqs eləyir gur damcılar. Sel gəldi, çayın suyu bulandı.Cümlədə ara sözlər işlənərkən yerinə, mövqeyinə görə vergül yazılır. Ümumən ara sözlərdə vergülün qoyulması xitablarda olduğu kimidir. Cümlənin ortasında gələrsə, hər iki tərəfdən vergül qoyulur. Məsələn, Şairdir, görünür, düz ilqarı var (S. Vurğun).Əvvəldə gələrsə, ara sözdən sonra vergül yazılır. Məsələn, Bəlkə, (ara söz) bu yerlərə bir də gəlmədim, duman, (xitab) salamat qal, çən, salamat qal (M. Araz). Yəqin, (ara söz) sən də getməlisən. Elşən, əsasən, (ara söz) doğru məlumat verdi. Müxtəsər, (ara söz) bu işi qurtarmalıyıq. Vüqar, (xitab) zənnimcə, (ara söz) daha düzələr.Mübtəda vəzifəsində işlədilən o, bu əvəzliklərindən sonra feil və köməkçi nitq hissələrindən başqa, qalan nitq hissələri ilə ifadə olunan cümlə üzvü gəldikdə vergül qoyulur. Köməkçi nitq hissələrindən olan modal sözlərdən sonra, o və bu işarə əvəzliklərindən sonra modal sözlər gələrsə, hər iki tərəfdən vergül qoyulur. Məsələn, O, əlbəttə, (modal söz) sənə inanır. Bu, təəssüf ki, (modal söz), babamdan qalan son yadigardır. Bu, mənim dostumdur. O, çox çalışır.O, bu əvəzlikləri cümlədə təyin vəzifəsində işlənərkən (hansı sualına cavab verir) heç vaxt onlardan sonra vergül qoymaq olmaz. Məsələn, O işi mən görməliyəm. Bu tapşırığı düz yazmamışam.O, bu əvəzlikləri mübtəda vəzifəsində işlənərkən özündən sonra feil və köməkçi nitq hissələri (feli sifət və modal sözlərdən başqa) gələrsə, vergül qoyulmaz. Məsələn, Bu həm də tələbədir. O nə yaxşı oğlandır?! O necə də yaxşı cavab verdi?!Cümlədə təkrar olunan nə, gah, həm, ya bağlayıcılarından əvvəl vergül qoyulur. Cümlənin içərisində olan amma, ancaq, lakin, hətta, yəni, o cümlədən, həmçinin, habelə, halbuki, çünki, yoxsa, ona görə ki, eyni zamanda, ondan ötrü ki bağlayıcılarından əvvəl vergül qoyulur. Məsələn, Göyün üzünü bulud aldı, amma yağış yağmadı. Vaxtında gəl, yoxsa içəri keçə bilməzsən.Da, də bağlayıcılarından sonra vergül qoyulur. Məsələn, Xalqın gözü də, qəlbi də, vicdanı da sənsən.Ki bağlayıcısından sonra vergül qoyulur. Məsələn, Katib cavab verdi ki, kağızın Mirzə Səfərdədir.Əgər, madam, hərgah, indi ki, bir halda ki, hərçənd ki bağlayıcıları işlənən cümlələrdə vergül budaq cümlədən sonra qoyulur. Məsələn, Əgər Fərhad olmasaydı, o, burada bir gün də qalmazdı. Hərçənd vaxtında gəlib çıxmışdı, ancaq ona ehtiyac olmadı.Da, də bağlayıcıları cümlədə təkrar olunmayanda vergül qoyulmur. Məsələn, Gəncə də Azərbaycanın qədim şəhərlərindəndir.Belə ki bağlayıcısından sonra vergül qoyulur. Bəli, xeyr, hə ədatları cümlənin əvvəlində gələndə özündən sonra, ortada gələndə hər iki tərəfdə, sonra gələndə özündən əvvəl vergül qoyulur. Bu ədatlar söz-cümlə kimi işləndikdə intonasiyadan asılı olaraq onlardan sonra nöqtə, sual və nida işarəsi qoyulur. Məsələn, Ki həm ədat, həm də bağlayıcı kimi işlənir. Məsələn, Başa düşmədiyiniz bir şey yoxdur ki? (ədat).Ki əgər ədat vəzifəsindədirsə, ondan sonra vergül yazılmır. Məsələn, Söz ki var, quş kimidir, buraxarsan uçar (ədat).Ki bağlayıcıdırsa, ondan sonra vergül qoyulur. Məsələn, Yarım saatdan artıq idi ki, Səkinə gözləyirdi (bağlayıcı). Mən sənə dedim ki, belə danışma (bağlayıcı).Yəni sözü də həm bağlayıcı, həm ədat kimi işlənir. Bu zaman cümlədə bağlayıcıdan əvvəl vergül yazılır. Ədatdırsa, heç bir durğu işarəsi qoyulmur. Məsələn, Kənd ağsaqqalı cavanları, yəni: Mürsəli, Nadiri, Akifi məsləhət gördü (bağlayıcı). Mən Vüqarı, yəni qardaşımı gözləyirəm (bağlayıcı). Bu barədə yəni heç kəsə bir söz deməmisən? (ədat). Yəni bu çox pis işdir? (ədat).Modal söz cümlənin əvvəlində işlənəndə ondan sonra vergül, ortada gələrsə hər iki tərəfdə, sonda olarsa ondan əvvəl vergül qoyulur. Sanki, elə bil modal sözlərindən sonra vergül qoyulmur. Məsələn, Sanki alçaq dağları bu yaradıb. Elə bil qışın qaranlığında gün çıxdı.Ara sözlər morfologiyada modal sözlər adlanır. Məsələn, Nəhayət, dedikləri vaxt gimnaziyaya gedib şəhadətnaməni aldım. Mən, doğrudan da, bu fikirdəyəm ki, Roma öz qüdrətini göstərmək üçün Çandranı yaratmışdır (M. İbrahimov).Nidalarda belə durğu işarələri işlədilir. Cümlənin əvvəlində, ortasında və sonunda işlənən nidalarda aşağıdakı halda durğu işarələri qoyulur. Məsələn, # Ah, mən gündən-günə bu gözəlləşən İşıqlı dünyadan necə əl çəkim (M. Müşfiq). Vah, bu imiş dərsi-üsuli-cədid?! Yox! Yox! Oğul, məktəbi-üsyandı bu (M. Ə. Sabir).Burada nidalardan sonra çox vaxt intonasiyadan asılı olaraq vergül və ya nida işarəsi qoyulur. Qorxdum, ay aman, yarıldı bağrım! (M. Ə. Sabir) Düşdü bütün qəzetlər qiymətdən, ay can, ay can! (M. Ə. Sabir) (nida işarəsi cümlənin sonunda işlənib).Cümlədə məna və intonasiya cəhətdən fərqləndirilən üzvlərə xüsusiləşmiş üzvlər deyilir. Bütün cümlə üzvləri xüsusiləşə bilir. Lakin tamamlıqlar və zərfliklər daha çox xüsusiləşir. Tamamlıqlar başqa, qeyri, özgə, savayı, əlavə, əvəzinə və s. qoşmaların köməyi ilə xüsusiləşir. Məsələn, Quşların səsindən başqa, bir səs eşidilmirdi. Plandan əlavə, otuz faiz pambıq nəzərdə tutulub. Hacıyevin rotası yalnız səhərə yaxın düşmən mövqeyinə çatdı, çünki bütün gecəni projektorların işığı onların irəliləməsinə mane olurdu (Ə. Əbülhəsən). Hamı, o cümlədən işə yeni götürülənlər həkim müayinəsindən keçməli oldu. Mən və yoldaşlarım bir az asudə nəfəs alırdıq, ona görə ki ev dağın ətəyində, çayın kənarında idi.Cümlədə təkrar olunan da, də bağlayıcılarından sonra (sonuncudan başqa) vergül qoyulur. Məsələn, Aydanmı, günəşdənmi yarandın, de nədən sən? Xalqın gözü də, qəlbi də, vicdanı da sənsən (S. Vurğun).Əgər, madam, hərgah, indi ki, bir halda ki, hərçənd, hərçənd ki bağlayıcıları işlənən cümlələrdə vergül budaq cümlədən sonra qoyulur. Məsələn, Əgər Fərhad olmasaydı, o, burada bir gün də qalmazdı. Əgər torpaq anadırsa, zəhmət atadır. Madam ki, xəfiyyəlik edirsən, göstər onun evini (İ. Şıxlı). İndi ki getmək istəyir, mane olmayın. Hərçənd vaxtında gəlib çıxmışdı, ancaq ona ehtiyac olmadı.Belə ki bağlayıcısından sonra vergül qoyulur. Məsələn, İndi Azadın boş vaxtı yox idi, belə ki, o, gecə kurslarına da gedirdi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=259939
-"...Və uşaqlar mahnı oxuyurdular (film, 1987)","Film Bakıdakı uşaq evində böyüyən qızların dramatik həyatından bəhs edir. Bu uşaq evində böyümüş nənə, ana və qızın həyatlarının ən gərgin anları lentə köçürülmüşdür. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Rejissor: Namiq Qurbanov Ssenari müəllifi: Aydın Dadaşov Operator: Cabbar Məmmədov Səs rejissoru: Cavanşir Cavadov",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=32107
-...Yol (Qriffinlər),"…Yol (ing. Road to...) — baş rollarında Binq Krosbi və Bob Houplinin çəkildiyi ""...Yol"" filmlər seriyasına parodiya olaraq çəkilmiş xüsusi seriyalar silsiləsi. Bu seriyaların əsas personajları, süjetə görə, Kuahoqdakı evlərindən çox uzaqda olan xarici dövlətlərə, elmi-fantastik və ya fövqəltəbii yerlərə düşən Brayan və Styuidir. Silsilə musiqi nömrələri ilə də məşhurdur. Silsiləsidən olan birinci seriya — ""Rod-Aylendə yol"", serialın ikinci mövsümünün bir hissəsi kimi, 30 may 2000-ci ildə göstərilmişdir. Silsiləsidən olan sonuncu seriya — ""Hindistana yol"", on dördüncü mövsümün bir hissəsi kimi, 22 may 2016-cı ildə göstərilib. Silsilə ümumilikdə səkkiz seriyadan ibarətdir. Xarici keçidlər ""Rod-Aylendə yol"" — Internet Movie Database saytında.""Avropaya yol"" — Internet Movie Database saytında.""Rupertə yol"" — Internet Movie Database saytında.""Almaniyaya yol"" — Internet Movie Database saytında.""Cizgi kainatına yol"" — Internet Movie Database saytında.""Şimal qütbünə yol"" — Internet Movie Database saytında.""Veqasa yol"" — Internet Movie Database saytında.""Hindistana yol"" — Internet Movie Database saytında.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=532587
-"...Əks-səda doğuracaq (film, 1987)","Film aktual mövzuya-insanların öz hərəkətləri üçün gələcək qarşısında məsuliyyət daşımalarına, yer planetində sivilizasiyanın qorunub saxlanılması üçün insan zəkasının məsuliyyətinə həsr olunmuşdur. Film haqqında Cizgi, ekler, qarışıq texnika filmidir. Bədii-publisistik multipliaskiya filmi Gennadi Tişşenkonun ""Miras"" hekayəsi əsasında çəkilmişdir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Rejissor: Gennadi Tişşenko Ssenari müəllifi: Gennadi Tişşenko Quruluşçu rəssam: Vaqif Məmmədov, Gennadi Tişşenko, Nigar Nərimanbəyova Operator: Ramiz Ağayev Bəstəkar: Elmar Fel Səs operatoru: Marat İsgəndərov Multiplikasiya rəssamı: Vaqif Məmmədov, Gennadi Tişşenko Rəssam: Firəngiz Quliyeva, Hüseyn Cavid İsmayılov, Bəhram Qaflanov Fəxrəddin Manafov N. Georgiyeva Cahangir Şahmuradov Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 315–316. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=30725
-.Google,".google — İnternet Domen Ad Sistemində istifadə olunan, brendə aid yüksək səviyyəli sahə adı sonluğudur. 2014-cü ildə yaradılan, Google-un üst şirkəti olan Alphabet Inc. tərəfindən idarə olunur. Bu, bir brendin ictimai bir tor şəbəkə səhifəsinə aid ilk sahə adı sonluğudur. Digər Alphabet məhsullarını və sahə adlarını .google-a köçürmək üçün planlar mövcuddur. Google Sahə Adları, şəbəkə səhifəsində bir sahə adı qeydiyyatı xidmətidir. Bundan əlavə, Google şirkəti, .goog ( və kimi saytlar üçün) və .gle (goo.gle və forms.gle kimi qısaldılmış ünvanlar üçün) sahə adlarına da sahibdir. Eyni zamanda Quqlun bəzi səhifələri, aşağıdakı nümunələr kimi .google sahə adı sonluğu istifadə edir: – Google məhsulları və şirkət məlumatlarını nümayiş etdirir. – Google məhsulları haqqında xəbərlər nümayiş etdirir. – Google-un sahib olduğu sahə adı sonluqlarını nümayiş etdirir. – Google-un sahib olduğu sahə adı sonluqlarını nümayiş etdirir. – Google-un süni zəka araşdırmaları haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google Dizayn haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un ətraf mühit araşdırmaları haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Qürur yürüşləri haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google Sağlamlıq haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un tədqiqat işlərini nümayiş etdirir. – Google-un böhran yardımına dair töhfələrini nümayiş etdirir. – Google-un kiçik müəssisələrə təqdim etdiyi alətlərini nümayiş etdirir. – Google-un müxtəliflik və daxilolma yanaşmasına dair məlumat nümayiş etdirir. – məlumat təhlükəsizliyi, məxfilik nəzarəti və xətdaxili qoruma kimi mövzularda insanların maarifləndirilməsinə dair məlumat nümayiş etdirir. – Google Krom Enterprise haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un ümumi Domen Ad Sisteminə çıxışını təmin edir. – Google Domenlər haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un açıq mənbəli layihələri haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un rəqəmsal rifah çalışmaları haqqında məlumat nümayiş etdirir. – davamlı böyüməni və ətraf mühiti qorumağa çağırır. – COVID-19 pandemiyası zamanı evdən tədris edərkən müəllimlərin alətlərə çatması üçün kömək edir. – Google-un COVID-19 Məlumat və İnsaytlarındakı şəbəkə səhifəsinə yönləndirir. – Google-dan Android-də oxu üçün yaradılan tətbiqetmə haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un hekayələrini nümayiş etdirir. – Android TV-nin varisi olan yeni Google TV platforması haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google Axtarış və Google Xəritədən iş ismarıcları haqqında bir sayt. – Google-un ilk dəfə şəbəkə istifadəçiləri üçün məhsullar istehsal etən ""Növbəti Milyard İstifadəçi"" təşəbbüsü haqqında məlumat nümayiş etdirir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=733078
-.NET,"Visual Basic (VB), əsasən Visual Basic . NET (VB. NET) — .NET, Mono və .NET Framework-də yerinə yetirilən multi paradiqmalı, obyekt yönümlü proqramlaşdırma dili. Microsoft son versiyası Visual Basic 6.0 olan orijinal Visual Basic dilinin varisi kimi 2002-ci ildə VB. NET-i yayımladı. Adın "". NET"" hissəsi 2005-ci ildə ləğv edilsə də bu məqalə klassik Visual Basic dilini ayırd etmək üçün 2002-ci ildən bəri buraxılmış bütün Visual Basic dillərinə istinad etmək üçün ""Visual Basic [. NET]"" istifadə edir. C# və F# ilə yanaşı . NET ekosistemini hədəf alan üç əsas dildən biridir. Microsoft 6 fevral 2023-cü ildə VB dil strategiyasını yeniləyərək VB-nin hazırda stabil bir dil olduğunu və Microsoft-un onu inkişaf etdirməyə davam edəcəyini bildirdi.Microsoft-un Visual Basic-də yazmaq üçün olan IDE-si Visual Studio-dur. Visual Studio versiyalarının əksəriyyəti kommersiya məqsədlidir. Yeganə istisnalar pulsuz proqram təminatı olan Visual Studio Express və Visual Studio Community-dir. Bundan əlavə .NET Framework SDK-ya vbc.exe adlı pulsuz proqram təminatı olan komanda xətti tərtibçisi daxildir. Mono-ya həmçinin VB. NET-in əmr sətiri kompilyatoru daxildir. Visual Basic tez-tez Windows-da masaüstü proqramlar hazırlamaq üçün Windows Forms GUI kitabxanası ilə birlikdə istifadə olunur. Visual Basic ilə Windows Forms üçün proqramlaşdırma GUI dizaynerindən istifadə edərək idarəetmə elementlərinin sürüşdürüb buraxılmasını və hər bir yoxlama üçün müvafiq kodun yazılmasını tələb edir. Həmçinin bax Microsoft Visual Studio Express .NET kitabxanaları və freymvorkları C Sharp ilə Visual Basic .NET-in müqayisəsi Visual Basic for Applications Microsoft Small Basic Proqramlaşdırma dillərinin müqayisəsi Əlavə ədəbiyyat Xarici keçidlər learn.microsoft.com/en-us/dotnet/visual-basic/ — Visual Basic rəsmi saytı The Visual Basic Team Blog",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=814027
-.NET Framework,". NET Framework — Microsoft tərəfindən inkişaf etdirilən, açıq İnternet protokolları və standartları üzərinə qurulmuş bütöv bir ""tətbiq"" inkişaf etdirmə platformasıdır. Daha əvvəl Microsystems tərəfindən inkişaf etdirilmiş olan Java Platformasına əhəmiyyətli bənzərliklər göstərməkdədir. Buradakı tətbiq anlayışının əhatəsi çox genişdir. Bir masaüstü tətbiqindən bir veb skaner tətbiqinə qədər hər şey bu platforma içində düşünülmüşdür və dəstəklənilmişdir. Bu tətbiqlərin bir-birləriylə və inkişaf etdirildiyi mühit fərqinə varmadan dünyadakı bütün tətbiqlərlə ünsiyyəti üçün asanca veb xidmətləri yaradılmasına imkan verilmişdir. Bu platforma, əməliyyat sistemindən və təchizatdan daha üst səviyyədə daşına bilər olaraq hazırlanmışdır. . Net arxitekturası, ortaq bir icra etmə mühiti (runtime environment), ortaq bir dəyişən növ sistemi, və portativ əlaqəli kitabxanalardan meydana gələr. . Net kitabxanası köhnə visual basic üçün hazırlanmış API (proqramçılar üçün bir çox funksiya) lərin təsnif edilmiş halıdır. Çünki API təsnif edilməmiş və bu səbəblər proqramçılar üçün bir kabus halını almaqda idi. . Net kitabxanası proqramın əməliyyat sistemi ilə asanca uyğunlaşma içində işini təmin etmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=119943
-.app,.app — ICANN-ın yeni ÜYSD (ümumi yüksək səviyyəli domen) proqramındakı bir ÜYSD. Domen 2015-ci ilin fevralında Google tərəfindən hərracda alınmışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=783868
-.aq,".aq — Antarktikanın internet kodu. Domen iki il müddətinə pulsuz verilir. Domeni almaq üçün isə hökmən Antarktidada azı bir dəfə olmaq tələb edilir. İki ildən sonra istifadə müddətini yenidən artırıla bilə. Bir şərt var: ""Bir domen bir nəfərə"" Xarici keçidlər .aq üçün Iana domen məlumatı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=14394
-.au,".au — Avstraliyanın internet kodu. Domen adı əvvəlcə Con Postel tərəfindən təsis edilmişdir. O, 1986-cı ildə Melburn Universitetinin IANA operatoru Kevin Robert Elz üçün açıldı. Təxminən beş illik bir müddətdən sonra, 1990-cı ildə, .au Domain Administrasiyası internet sektorunda özünü tənzimləyən bir qurum olaraq açıldı. 2001-ci ildə ICANN-dan təsdiq alır və 1 iyul 2002-ci ildə domen qeydiyyatı üçün yeni rəqabət rejimi başlayır. Xarici keçidlər .au üçün Iana domen məlumatı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10485
-.az,".az — Azərbaycanın internet kodudur. .az Azərbaycan Respublikası üçün yüksək səviyyəli milli domen. Azərbaycanda qeydiyyatdan keçmiş e-poçt, yaxud veb-ünvanı göstərən suffiksdir. 2023-cü ilin iyul ayının statistik məlumatına əsasən 41971 sayt qeydiyyatdan keçib. Onlardan 39263-ü "".az"" domen zonasında, 1477 sayt "".com.az"" domen zonasında qeydiyyatdan keçib. "".edu.az"" domeni 581 saytla populyarlığa görə üçüncü yeri tutur. 2017-ci ilin aprel ayının statistik məlumatlarına əsasən dünya üzrə fəal domen adlarının sayı 143 857 563-ə çatıb, "".com"" domen zonasında 128 676 761, "".net""-də 15 180 802 domen adı qeydiyyatdan keçib. Domen 1993-cü ilin 23 avqustunda daxil edilib, rəsmi olaraq fəaliyyətə isə 25 avqustdan başlayıb. Azərbaycan Respublikasında yerləşən, yaxud onunla əlaqəli olan obyektlər üçün istifadə olunur. 2-ci səviyyəli, yaxud bu səviyyəli bəzi domenlərin altında 3-cü səviyyəli domenlərin qeydiyyatı mümkündür. İkinci səviyyəli əsas domenlər bunlardır: .com.az, .net.az, .int.az, .gov.az, .org.az, .edu.az, .info.az, .pp.az, .mil.az, .name.az, .pro.az və .biz.az. Domenlərin qeydiyyatını IntraNS şirkəti həyata keçirir. .gov.az 2005-ci ildə Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinə həvalə edilib. İsmayıl Calallı (Sadıqov), ""İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti"", 2017, ""Bakı"" nəşriyyatı, 996 s. Rəna Qasımova, ""İnternetdə domen problemləri və həlli yolları"", 2012, Bakı: ""İnformasiya Texnologiyaları"" nəşriyyatı, 164 s., ISBN 978-9952-434-42-2 Xarici keçidlər .az üçün Iana domen məlumatı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=7121
-.biz,".biz — biznes-strukturlar üçün yuxarı səviyyəli ümumi domendir. Domen .com domenini yüngülləşdirmək məqsədilə 2001-ci ildə yaradılmışdı. Domenin adlandırması zamanı 3-dən 63-ə qədər simvol olmalıdır. BIZ domeni öz adının mahiyyətini ingilis dilində olan business (biznes, iş, kommersiya fəaliyyəti) sözündən götürmüşdür. BIZ domen zonası COM, NET və ORG zonalarının həddən artıq yüklənməsini qarşısını almaq üçün yaradılmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=331262
-.cc,.cc — Kokos adalarının internet kodu. .co.cc ödənişsiz olaraq verilir. Xarici keçidlər .cc üçün Iana domen məlumatı pulsuz .co.cc domen,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=17849
-.cl,.cl — Çilinin internet kodu. Xarici keçidlər .cl üçün Iana domen məlumatı IP ünvanları .cl domen adları Arxivləşdirilib 2015-07-22 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=17855
-.com,".com — Domen adları sistemində Top level domen adıdır. com — commercial sözünün qısaltmasından yaranıbdır. 1985-ci ildə ilk dəfə domen adları sistemi yaradılanda, .com ilk istifadəyə verilən top level domenlərdəndir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=322559
-.dd,".dd — Keçmiş Almaniya Demokratik Respublikasının İnternet kodu. Xarici keçidlər ""Toplevel-Domain DDR?"". 1998-07-21. Usenet: slrn6ra6k5.ii9.kk@moon.sesom.de. İstifadə tarixi: 2012-06-12. discussion on Usenet (German)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=49449
-.de,.de — Almaniyanın internet kodu. Xarici keçidlər List of DENIC members Arxivləşdirilib 2006-02-03 at the Wayback Machine IANA .de whois information DNSSEC in the .de Zone Arxivləşdirilib 2013-06-25 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10490
-.dk,.dk — Danimarkanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .dk whois information DK Hostmaster A/S List of .dk approved registrators Arxivləşdirilib 2014-03-28 at the Wayback Machine History of DENet,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10454
-.dm,.dm — Dominika dövləti üçün yüksək səviyyə milli internet domeni. Xarici keçidlər IANA .dm whois information .dm registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18118
-.do,.do — Dominikan Respublikasının internet kodu. Xarici keçidlər IANA .do whois information . DO domains NIC — Network Information Center Premium . DO domains Arxivləşdirilib 2015-09-23 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18119
-.ec,".ec — Ekvadorun internet kodu. Xarici keçidlər NIC. EC — Registro de Dominios . EC del Ecuador, ccTLD Network Information Centre IANA .ec whois information",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18122
-.edu,"Ölkələrin İnternet Kodları ölkə və ya müstəqil ərazi tərəfindən istifadə edilən domen kodlarıdır. Bu kodlar iki hərfdən ibarət olub, əksəri İSO 3166–1 alfa-2 ölkə kodlarına uyğun gəlir. Ümumiyyətlə 243 ölkə internet kodları var. Hər ölkə öz domen kodu üçün qaydalar təyin edir. Bəziləri hətta digər istifadəçilərə həmin ölkənin domen kodunan istifadə etməyə icazə verir, məsələn Avstriya (.at) və Kokos adaları (.cc). Digər ölkələr yalnız öz istifadəçılərinə domendən istifadəyə icazə verirlər. Domenlərin tipləri Domen adlar iki sinfə bölünür: coğrafi domenlər, fiziki domenlər. Coğrafi domenlər ölkə adlarına görə yaradılır: .az, .tr, .ru, .ge və s. – yuxarı səviyyəli coğrafi domenlər;Fiziki domenlər serverin funksiyasına görə təyin edilir: .com – kommersiya təşkilatları; .edu – təhsil müəssisələri; .gov – hakimiyyət qurumları; .mil – hərbi qurumlar; .net – müxtəlif şəbəkə agentlikləri; .int – beynəlxalq təşkilatlar; .org – qeyri-kommersiya təşkilatları; .info – müəyyən çərçivədə informasiya verən qurum; .biz – biznes qurumları; .name – fiziki şəxslər, fərdi layihələr; .museum – muzeylər, mədəniyyət qurumları; .eco — təbiəti sevənlər. Ölkə İnternet Domen Kodlarının siyahısı .ac: Askenson adası .ad: Andorra .af: Əfqanıstan .ag: Antiqua və Barbuda .ai: Angilya .al: Albaniya .az: Azərbaycan .am: Ermənistan .an: Niderland Antil adaları .ao: Anqola .aq: Antarktika .ar: Argentina .as: Amerika Samoası .at: Avstriya .au: Avstraliya .aw: Aruba .be: Belçika .br: Braziliya .de: Almaniya .fi: Finlandiya .fr: Fransa .in; Hindistan .il: İsrail .it: İtaliya .kg: Qırğızıstan .kz: Qazaxıstan .lb: Livan .lt: Litva .md: Moldova .mt: Malta .mx: Meksika .ro: Rumıniya .ru: Rusiya .tr: Türkiyə .uz: Özbəkistan .vn: Vyetnam .bb: Barbados .bd: Banqladeş .bf: Burkina Faso .bg: Bolqarıstan .bh: Bəhreyn .bi: Burundi .bm: Bermuda .bn: Bruney .bo: Boliviya .bs: Baham adaları .bv: Buve adası (köhnəlmişdir) .bw: Botsvana .by: Belarus .ca: Kanada .cc: Kokos adaları .cd: Konqo Demokratik Respublikası .cf: Mərkəzi Afrika Respublikası .cg: Konqo Respublikası .ch: İsveçrə .ci: Fildişi Sahili .ck: Kuk adaları .cm: Kamerun .cn: Çin Xalq Respublikası .co: Kolumbiya .cr: Kosta Rika .cv: Kabo Verde .cx: Milad adası .cz: Çex Respublikası Dk: Danimarka Dm: Dominik Do: Dominik Respublikası Dz: Cezayir Ec: Ekvador Ee: Estoniya Er: Eritreya Es: İspaniya Et: Efiopiya Eu: Avropa Birliyi Fk: Falkland adaları Fm: Mikroneziya Fo: Farer adaları Gb: Birləşmiş Krallıq (Nadir olaraq istifadə edilir, prioritetli olaraq Uk istifadə edilir.) Gd: Grenada Ge: Gürcüstan Gf: Fransız Guyanası Gg: Guernsey Gi: Gibraltar Gl: Grönland Gm: Qambiya Gn: Qvineya Gp: Guadeloupe Gq: Ekvatorial Qvineya Qr: Yunanıstan Gs: Güney Georgia və Cənubi Sandwich adaları Gt: Qvatemala Gw: Qvineya Bisau Hk: Hong Kong Hm: Heard adası və McDonald adaları Hn: Honduras Hr: Xorvatiya Hu: Macarıstan Id: İndoneziya Ie: İrlandiya Im: Man Adası Io: British Indian Okean Torpaqları Is: İslandiya Jm: Yamayka Jo: İordaniya Jp: Yaponiya Kh: Kamboca Ki: Kiribati Kn: Saint Kitts və Nevis Kr: Cənubi Koreya Ky: Cayman Adaları Lc: Saint Lucia Li: Lixtenşteyn Lk: Şri Lanka Lr: Liberiya Lu: Lüksemburq Lv: Latviya Ma: Morokko Mg: Madaqaskar Mh: Marshall adaları Mk: Makedoniya Ml: Maliyyə Mm: Myanmar Mn: Monqolustan Mp: Şimal Mariana Adaları Mq: Martinique Mr: Mauritania Ms: Montserrat Mu: Mauritius Mv: Maldiv adaları My: Malayziya Mz: Mozambik Na: Namibiya Nc: Yeni Kaledonya Nf: Norfolk Adası Ng: Nijerya Ni: Nikaraqua Nl: Hollandiya Nz: Yeni Zelandiya Pf: Fransız Polinezyası Klipperton Adası ilə birlikdə. Pg: Papua Yeni Qvineya Ph: Filippin Pk: Pakistan Am: Saint-Pierre və Miquelon Pn: Pitcairn Adası Pr: Puerto Riko Ps: Fələstin nümunə, Qərb Şəriyə və Qəzzə Şeridi Pt: Portuqaliya Py: Paraqvay Re: Reunion Sa: Səudiyyə Ərəbistanı Sb: Solomon Adaları Sc: Seyşeller Sg: Sinqapur Sh: Saint Helena Si: Sloveniya Sj: Svalbard və Jan Mayen adaları köhnəlmişdir Sk: Slovakiya Sl: Sierra Leone Sm: San-Marino Sn: Seneqal Sr: Surinam Küç: Sao Tome və Principe Su: Sovet Sosialist Respublikalar Birliyi Hələ istifadədə Sv: El Salvador Sz: Svaziland Tc: Turks və Caicos adaları Tf: Fransız Cənubi və Antarktik Toprakları Th: Tayland Tj: Tacikistan Tk: Tokelau Tl: Timor-Leste Köhnə kod. Tp hələ istifadədə Tm: Türkmənistan Tp: Şərqi Timor ISO kodu TL olaraq dəyişdi. Hələlik. Tl istifadə edilmir. Tt: Trinidad və Tobago Tz: Tanzaniya Ua: Ukrayna Uk: Birləşmiş Krallıq Um: Birləşmiş Millətlər Uzaqda Bulunan Kiçik Adalar Us: Amerika Birləşmiş Ştatları Uy: Uruqvay Va: Vatikan Vc: Saint Vincent və Granada Və: Venesuela Vg: Birləşmiş Krallıq Virgin adaları Vi: Virgin adaları Vu: Vanuatu WF: Wallis və Futuna Adaları Ws: Samoa Köhnə Qərb Samoa Yu: Yuqoslaviya (İndi Serbiya-Çernoqoriya); ISO kodu CS olaraq dəyişdirildi;. Cs hələlik istifadə edilmir. Za: Cənub Afrika Zm: Zambiya Zw: Zimbabve "" Həmçinin bax Xarici keçidlər Ölkə İnternet Domen Kodlarının siyahısı — rəsmi sayt. İnternet Domen Kodları Norid: Domain name registries around the world Arxivləşdirilib 2007-01-29 at the Wayback Machine ccTLD study 2005",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=60650
-.eg,.eg — Misirin internet kodu. Xarici keçidlər IANA .eg whois information .eg domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=14482
-.er,.er — Eritreyanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .er whois information Top-Level-Domain . ER (Information site about .er in German language),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18126
-.es,.es — İspaniyanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .es whois information ESNIC website Arxivləşdirilib 2003-06-18 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10451
-.et,.et — Efiopiyanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .et whois information Ethio-Internet — Domain Name Service Arxivləşdirilib 2013-07-23 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18129
-.eu,".eu — Avropa İttifaqının internet kodu. Xarici keçidlər EURid – Registry for .eu IANA .eu whois information Domain registration regulations, policies, and terms Arxivləşdirilib 2008-05-27 at the Wayback Machine, and other related documents EURid registration status report, including breakdown of registrations by country Arxivləşdirilib 2006-04-11 at the Wayback Machine PWC Belgium's validation service for Eurid Arxivləşdirilib 2005-11-27 at the Wayback Machine EU to launch its own web domain (BBC) No .eu domain for the Swiss (and Iceland, Liechtenstein and Norway) (The Register) "".eu"": A New Internet Top Level Domain (EU) ADR Decisions Wiki providing texts of Ovidio/Fausto/Gabino court order and details on litigation Arxivləşdirilib 2007-09-28 at the Wayback Machine DECISION OF THE EEA JOINT COMMITTEE – Incorporation into the EEA agreement",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18130
-.fi,.fi — Finlandiyanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .fi whois information Ficora domains Arxivləşdirilib 2006-09-26 at the Wayback Machine .fi top-level domain registration application Miten Internet tuli Suomeen — Nic.funet.fi (en. How the Internet came to Finland),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10458
-.fj,.fj — Ficinin internet kodu. Xarici keçidlər IANA .fj whois information .fj domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18131
-.fk,.fk — Folklend adalarının internet kodu. Xarici keçidlər IANA .fk whois information .fk domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18132
-.fm,".fm — Mikroneziyanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .fm whois information dotFM, the domain registrar for .fm names",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18133
-.fo,.fo — Farer adalarının internet kodu. Xarici keçidlər .fo domain registration website IANA .fo whois information,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18134
-.ga,".ga — Qabonun internet kodu. Xarici keçidlər Redelegation of the . GA domain representing Gabon to Agence Nationale des Infrastructures Numériques et des Fréquences. Report of the Internet Assigned Numbers Authority from 29 March 2013. IANA .ga whois information Freenom, a registrar offering free .ga registration",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18135
-.gb,.gb — Böyük Britaniyanın ilkin İnternet kodu. Xarici keçidlər IANA .gb whois information JANET(UK) website Arxivləşdirilib 2009-02-21 at the Wayback Machine www.dra.hmg.gb Last accessible copy of www.dra.hmg.gb in the Internet Archive,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=49445
-.gd,.gd — Qrenadanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .gd whois information .gd registry website .gd domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18136
-.ge,".ge — Gürcüstan üçün ölkə kodu yüksək səviyyəli domendir (ccTLD) . .ge yüksək səviyyəli domen adları vətəndaşlıq və ya yaşayış yeri ilə bağlı heç bir məhdudiyyət olmadan bütün dünyada fiziki şəxslər və şirkətlər üçün birbaşa qeydiyyat üçün mövcuddur. İkinci səviyyəli domen adları bir neçə xüsusi növ qeydiyyatdan keçmək üçün də mövcuddur: .com.ge – yalnız kommersiya təşkilatları üçün .edu.ge – yalnız təhsil müəssisələri üçün .school.ge – yalnız məktəblər üçün .gov.ge – yalnız hökumət təşkilatları üçün .org.ge – yalnız qeyri-hökumət təşkilatları üçün .mil.ge – yalnız dövlət hərbi təşkilatları üçün (dayandırılmış domen zonası, Nazirlikdə qeydiyyatdan keçmiş mil.ge domeni) .net.ge – yalnız şəbəkə provayderi və ya şəbəkə layihə təşkilatları üçün .pvt.ge – yalnız fərdi şəxslər üçün .ge 1992-ci ildə Gürcüstanın SaNet provayderinə həvalə edilib. 2006-cı ildə Caucasus Online 3 şirkətin (o cümlədən SaNet) birləşməsindən sonra yaranıb və .ge şirkətinin sponsoru olub. Qeydiyyat xidməti əvvəlcə qeyri-kommersiya təşkilatı Internet Development Group — Georgia tərəfindən təmin edilmişdi, lakin Caucasus Online tətbiqindən sonra o, yalnız inzibati və qeydiyyat rollarını birləşdirdi. .gov.ge 2014-cü ildə LEPL Smart Logic-ə həvalə edilib. 2011-ci ildə Gürcüstan üçün yerli dildə domen adları üçün nəzərdə tutulmuş yeni yüksək səviyyəli domen adı qeydə alınıb. Ən yüksək səviyyəli domen .გე (.xn--node) gürcü hərfləri olan gani və eni hərfləridir və yerli sözün abreviaturunı deyil, G və E hərflərini təmsil edir. 2016-cı ildə aktiv internet saytları ilə aktivləşdi. 20 yanvar 2016-cı il tarixindən etibarən Gürcüstan gürcü Mkhedruli skriptindən istifadə edərək .გე yüksək səviyyəli domenləri qeydiyyata aldı. Əvvəlcə, dövlət və kommersiya TLD-lərinin rezervasiyası üçün proses başladı, lakin başlanğıc tarixindən 6 ay sonra IDN ccTLD-lərin qeydiyyatı geniş ictimaiyyət üçün əlçatan oldu. Xarici keçidlər IANA .ge whois məlumatı .ge domen qeydiyyat şirkətləri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10493
-.gf,.gf — Fransa Qvianasının internet kodu. Xarici keçidlər IANA .gf whois information .gf domain registration website Arxivləşdirilib 2013-09-03 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18137
-.gh,.gh — Qananın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .gh whois information .gh domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18139
-.gi,.gi — Cəbəli-Tariqin internet kodu. Xarici keçidlər Gibraltar NIC IANA .gi whois information ajuntament.gi: City of Girona Arxivləşdirilib 2009-07-07 at the Wayback Machine (kat.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18140
-.gle,".google — İnternet Domen Ad Sistemində istifadə olunan, brendə aid yüksək səviyyəli sahə adı sonluğudur. 2014-cü ildə yaradılan, Google-un üst şirkəti olan Alphabet Inc. tərəfindən idarə olunur. Bu, bir brendin ictimai bir tor şəbəkə səhifəsinə aid ilk sahə adı sonluğudur. Digər Alphabet məhsullarını və sahə adlarını .google-a köçürmək üçün planlar mövcuddur. Google Sahə Adları, şəbəkə səhifəsində bir sahə adı qeydiyyatı xidmətidir. Bundan əlavə, Google şirkəti, .goog ( və kimi saytlar üçün) və .gle (goo.gle və forms.gle kimi qısaldılmış ünvanlar üçün) sahə adlarına da sahibdir. Eyni zamanda Quqlun bəzi səhifələri, aşağıdakı nümunələr kimi .google sahə adı sonluğu istifadə edir: – Google məhsulları və şirkət məlumatlarını nümayiş etdirir. – Google məhsulları haqqında xəbərlər nümayiş etdirir. – Google-un sahib olduğu sahə adı sonluqlarını nümayiş etdirir. – Google-un sahib olduğu sahə adı sonluqlarını nümayiş etdirir. – Google-un süni zəka araşdırmaları haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google Dizayn haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un ətraf mühit araşdırmaları haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Qürur yürüşləri haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google Sağlamlıq haqqında m��lumat nümayiş etdirir. – Google-un tədqiqat işlərini nümayiş etdirir. – Google-un böhran yardımına dair töhfələrini nümayiş etdirir. – Google-un kiçik müəssisələrə təqdim etdiyi alətlərini nümayiş etdirir. – Google-un müxtəliflik və daxilolma yanaşmasına dair məlumat nümayiş etdirir. – məlumat təhlükəsizliyi, məxfilik nəzarəti və xətdaxili qoruma kimi mövzularda insanların maarifləndirilməsinə dair məlumat nümayiş etdirir. – Google Krom Enterprise haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un ümumi Domen Ad Sisteminə çıxışını təmin edir. – Google Domenlər haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un açıq mənbəli layihələri haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un rəqəmsal rifah çalışmaları haqqında məlumat nümayiş etdirir. – davamlı böyüməni və ətraf mühiti qorumağa çağırır. – COVID-19 pandemiyası zamanı evdən tədris edərkən müəllimlərin alətlərə çatması üçün kömək edir. – Google-un COVID-19 Məlumat və İnsaytlarındakı şəbəkə səhifəsinə yönləndirir. – Google-dan Android-də oxu üçün yaradılan tətbiqetmə haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un hekayələrini nümayiş etdirir. – Android TV-nin varisi olan yeni Google TV platforması haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google Axtarış və Google Xəritədən iş ismarıcları haqqında bir sayt. – Google-un ilk dəfə şəbəkə istifadəçiləri üçün məhsullar istehsal etən ""Növbəti Milyard İstifadəçi"" təşəbbüsü haqqında məlumat nümayiş etdirir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=733080
-.gm,.gm — Qambiyanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .gm whois information .gm domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=14624
-.gn,.gn — Qvineyanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .gn whois information .gn domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18142
-.go,"Go (proqramlaşdırma dili) — Google tərəfindən Robert Qreysmer, Rob Paykike və Ken Tombson tərəfindən tərtib edilmiş proqramlaşdırma dili. Go, C-yə sintaktik olaraq bənzəyir, ancaq yaddaş təhlükəsizliyi, zibil yığılması, struktur yazması ilə CSP ilə uyğunluq daşıyır. Veb-saytı olan golang.org səbəbiylə tez-tez ""Golang"" olaraq adlandırılır, lakin orijinal adı Go-dur. İki əsas tətbiqi var: Bir çox əməliyyat sistemlərini, mobil cihazları, və WebAssembly-i hədəf alan Google-un özünün hostingkompilyator alət dəsti GccGo Üçüncü tərəf bir tərcüməçi Gopher. JS veb inkişaf üçün önə gedən JavaScript üçün tərtib edir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=733077
-.goog,".google — İnternet Domen Ad Sistemində istifadə olunan, brendə aid yüksək səviyyəli sahə adı sonluğudur. 2014-cü ildə yaradılan, Google-un üst şirkəti olan Alphabet Inc. tərəfindən idarə olunur. Bu, bir brendin ictimai bir tor şəbəkə səhifəsinə aid ilk sahə adı sonluğudur. Digər Alphabet məhsullarını və sahə adlarını .google-a köçürmək üçün planlar mövcuddur. Google Sahə Adları, şəbəkə səhifəsində bir sahə adı qeydiyyatı xidmətidir. Bundan əlavə, Google şirkəti, .goog ( və kimi saytlar üçün) və .gle (goo.gle və forms.gle kimi qısaldılmış ünvanlar üçün) sahə adlarına da sahibdir. Eyni zamanda Quqlun bəzi səhifələri, aşağıdakı nümunələr kimi .google sahə adı sonluğu istifadə edir: – Google məhsulları və şirkət məlumatlarını nümayiş etdirir. – Google məhsulları haqqında xəbərlər nümayiş etdirir. – Google-un sahib olduğu sahə adı sonluqlarını nümayiş etdirir. – Google-un sahib olduğu sahə adı sonluqlarını nümayiş etdirir. – Google-un süni zəka araşdırmaları haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google Dizayn haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un ətraf mühit araşdırmaları haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Qürur yürüşləri haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google Sağlamlıq haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un tədqiqat işlərini nümayiş etdirir. – Google-un böhran yardımına dair töhfələrini nümayiş etdirir. – Google-un kiçik müəssisələrə təqdim etdiyi alətlərini nümayiş etdirir. – Google-un müxtəliflik və daxilolma yanaşmasına dair məlumat nümayiş etdirir. – məlumat təhlükəsizliyi, məxfilik nəzarəti və xətdaxili qoruma kimi mövzularda insanların maarifləndirilməsinə dair məlumat nümayiş etdirir. – Google Krom Enterprise haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un ümumi Domen Ad Sisteminə çıxışını təmin edir. – Google Domenlər haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un açıq mənbəli layihələri haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un rəqəmsal rifah çalışmaları haqqında məlumat nümayiş etdirir. – davamlı böyüməni və ətraf mühiti qorumağa çağırır. – COVID-19 pandemiyası zamanı evdən tədris edərkən müəllimlərin alətlərə çatması üçün kömək edir. – Google-un COVID-19 Məlumat və İnsaytlarındakı şəbəkə səhifəsinə yönləndirir. – Google-dan Android-də oxu üçün yaradılan tətbiqetmə haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un hekayələrini nümayiş etdirir. – Android TV-nin varisi olan yeni Google TV platforması haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google Axtarış və Google Xəritədən iş ismarıcları haqqında bir sayt. – Google-un ilk dəfə şəbəkə istifadəçiləri üçün məhsullar istehsal etən ""Növbəti Milyard İstifadəçi"" təşəbbüsü haqqında məlumat nümayiş etdirir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=733079
-.google,".google — İnternet Domen Ad Sistemində istifadə olunan, brendə aid yüksək səviyyəli sahə adı sonluğudur. 2014-cü ildə yaradılan, Google-un üst şirkəti olan Alphabet Inc. tərəfindən idarə olunur. Bu, bir brendin ictimai bir tor şəbəkə səhifəsinə aid ilk sahə adı sonluğudur. Digər Alphabet məhsullarını və sahə adlarını .google-a köçürmək üçün planlar mövcuddur. Google Sahə Adları, şəbəkə səhifəsində bir sahə adı qeydiyyatı xidmətidir. Bundan əlavə, Google şirkəti, .goog ( və kimi saytlar üçün) və .gle (goo.gle və forms.gle kimi qısaldılmış ünvanlar üçün) sahə adlarına da sahibdir. Eyni zamanda Quqlun bəzi səhifələri, aşağıdakı nümunələr kimi .google sahə adı sonluğu istifadə edir: – Google məhsulları və şirkət məlumatlarını nümayiş etdirir. – Google məhsulları haqqında xəbərlər nümayiş etdirir. – Google-un sahib olduğu sahə adı sonluqlarını nümayiş etdirir. – Google-un sahib olduğu sahə adı sonluqlarını nümayiş etdirir. – Google-un süni zəka araşdırmaları haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google Dizayn haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un ətraf mühit araşdırmaları haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Qürur yürüşləri haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google Sağlamlıq haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un tədqiqat işlərini nümayiş etdirir. – Google-un böhran yardımına dair töhfələrini nümayiş etdirir. – Google-un kiçik müəssisələrə təqdim etdiyi alətlərini nümayiş etdirir. – Google-un müxtəliflik və daxilolma yanaşmasına dair məlumat nümayiş etdirir. – məlumat təhlükəsizliyi, məxfilik nəzarəti və xətdaxili qoruma kimi mövzularda insanların maarifləndirilməsinə dair məlumat nümayiş etdirir. – Google Krom Enterprise haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un ümumi Domen Ad Sisteminə çıxışını təmin edir. – Google Domenlər haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un açıq mənbəli layihələri haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un rəqəmsal rifah çalışmaları haqqında məlumat nümayiş etdirir. – davamlı böyüməni və ətraf mühiti qorumağa çağırır. – COVID-19 pandemiyası zamanı evdən tədris edərkən müəllimlərin alətlərə çatması üçün kömək edir. – Google-un COVID-19 Məlumat və İnsaytlarındakı şəbəkə səhifəsinə yönləndirir. – Google-dan Android-də oxu üçün yaradılan tətbiqetmə haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un hekayələrini nümayiş etdirir. – Android TV-nin varisi olan yeni Google TV platforması haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google Axtarış və Google Xəritədən iş ismarıcları haqqında bir sayt. – Google-un ilk dəfə şəbəkə istifadəçiləri üçün məhsullar istehsal etən ""Növbəti Milyard İstifadəçi"" təşəbbüsü haqqında məlumat nümayiş etdirir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=680854
-.gov,"Ölkələrin İnternet Kodları ölkə və ya müstəqil ərazi tərəfindən istifadə edilən domen kodlarıdır. Bu kodlar iki hərfdən ibarət olub, əksəri İSO 3166–1 alfa-2 ölkə kodlarına uyğun gəlir. Ümumiyyətlə 243 ölkə internet kodları var. Hər ölkə öz domen kodu üçün qaydalar təyin edir. Bəziləri hətta digər istifadəçilərə həmin ölkənin domen kodunan istifadə etməyə icazə verir, məsələn Avstriya (.at) və Kokos adaları (.cc). Digər ölkələr yalnız öz istifadəçılərinə domendən istifadəyə icazə verirlər. Domenlərin tipləri Domen adlar iki sinfə bölünür: coğrafi domenlər, fiziki domenlər. Coğrafi domenlər ölkə adlarına görə yaradılır: .az, .tr, .ru, .ge və s. – yuxarı səviyyəli coğrafi domenlər;Fiziki domenlər serverin funksiyasına görə təyin edilir: .com – kommersiya təşkilatları; .edu – təhsil müəssisələri; .gov – hakimiyyət qurumları; .mil – hərbi qurumlar; .net – müxtəlif şəbəkə agentlikləri; .int – beynəlxalq təşkilatlar; .org – qeyri-kommersiya təşkilatları; .info – müəyyən çərçivədə informasiya verən qurum; .biz – biznes qurumları; .name – fiziki şəxslər, fərdi layihələr; .museum – muzeylər, mədəniyyət qurumları; .eco — təbiəti sevənlər. Ölkə İnternet Domen Kodlarının siyahısı .ac: Askenson adası .ad: Andorra .af: Əfqanıstan .ag: Antiqua və Barbuda .ai: Angilya .al: Albaniya .az: Azərbaycan .am: Ermənistan .an: Niderland Antil adaları .ao: Anqola .aq: Antarktika .ar: Argentina .as: Amerika Samoası .at: Avstriya .au: Avstraliya .aw: Aruba .be: Belçika .br: Braziliya .de: Almaniya .fi: Finlandiya .fr: Fransa .in; Hindistan .il: İsrail .it: İtaliya .kg: Qırğızıstan .kz: Qazaxıstan .lb: Livan .lt: Litva .md: Moldova .mt: Malta .mx: Meksika .ro: Rumıniya .ru: Rusiya .tr: Türkiyə .uz: Özbəkistan .vn: Vyetnam .bb: Barbados .bd: Banqladeş .bf: Burkina Faso .bg: Bolqarıstan .bh: Bəhreyn .bi: Burundi .bm: Bermuda .bn: Bruney .bo: Boliviya .bs: Baham adaları .bv: Buve adası (köhnəlmişdir) .bw: Botsvana .by: Belarus .ca: Kanada .cc: Kokos adaları .cd: Konqo Demokratik Respublikası .cf: Mərkəzi Afrika Respublikası .cg: Konqo Respublikası .ch: İsveçrə .ci: Fildişi Sahili .ck: Kuk adaları .cm: Kamerun .cn: Çin Xalq Respublikası .co: Kolumbiya .cr: Kosta Rika .cv: Kabo Verde .cx: Milad adası .cz: Çex Respublikası Dk: Danimarka Dm: Dominik Do: Dominik Respublikası Dz: Cezayir Ec: Ekvador Ee: Estoniya Er: Eritreya Es: İspaniya Et: Efiopiya Eu: Avropa Birliyi Fk: Falkland adaları Fm: Mikroneziya Fo: Farer adaları Gb: Birləşmiş Krallıq (Nadir olaraq istifadə edilir, prioritetli olaraq Uk istifadə edilir.) Gd: Grenada Ge: Gürcüstan Gf: Fransız Guyanası Gg: Guernsey Gi: Gibraltar Gl: Grönland Gm: Qambiya Gn: Qvineya Gp: Guadeloupe Gq: Ekvatorial Qvineya Qr: Yunanıstan Gs: Güney Georgia və Cənubi Sandwich adaları Gt: Qvatemala Gw: Qvineya Bisau Hk: Hong Kong Hm: Heard adası və McDonald adaları Hn: Honduras Hr: Xorvatiya Hu: Macarıstan Id: İndoneziya Ie: İrlandiya Im: Man Adası Io: British Indian Okean Torpaqları Is: İslandiya Jm: Yamayka Jo: İordaniya Jp: Yaponiya Kh: Kamboca Ki: Kiribati Kn: Saint Kitts və Nevis Kr: Cənubi Koreya Ky: Cayman Adaları Lc: Saint Lucia Li: Lixtenşteyn Lk: Şri Lanka Lr: Liberiya Lu: Lüksemburq Lv: Latviya Ma: Morokko Mg: Madaqaskar Mh: Marshall adaları Mk: Makedoniya Ml: Maliyyə Mm: Myanmar Mn: Monqolustan Mp: Şimal Mariana Adaları Mq: Martinique Mr: Mauritania Ms: Montserrat Mu: Mauritius Mv: Maldiv adaları My: Malayziya Mz: Mozambik Na: Namibiya Nc: Yeni Kaledonya Nf: Norfolk Adası Ng: Nijerya Ni: Nikaraqua Nl: Hollandiya Nz: Yeni Zelandiya Pf: Fransız Polinezyası Klipperton Adası ilə birlikdə. Pg: Papua Yeni Qvineya Ph: Filippin Pk: Pakistan Am: Saint-Pierre və Miquelon Pn: Pitcairn Adası Pr: Puerto Riko Ps: Fələstin nümunə, Qərb Şəriyə və Qəzzə Şeridi Pt: Portuqaliya Py: Paraqvay Re: Reunion Sa: Səudiyyə Ərəbistanı Sb: Solomon Adaları Sc: Seyşeller Sg: Sinqapur Sh: Saint Helena Si: Sloveniya Sj: Svalbard və Jan Mayen adaları köhnəlmişdir Sk: Slovakiya Sl: Sierra Leone Sm: San-Marino Sn: Seneqal Sr: Surinam Küç: Sao Tome və Principe Su: Sovet Sosialist Respublikalar Birliyi Hələ istifadədə Sv: El Salvador Sz: Svaziland Tc: Turks və Caicos adaları Tf: Fransız Cənubi və Antarktik Toprakları Th: Tayland Tj: Tacikistan Tk: Tokelau Tl: Timor-Leste Köhnə kod. Tp hələ istifadədə Tm: Türkmənistan Tp: Şərqi Timor ISO kodu TL olaraq dəyişdi. Hələlik. Tl istifadə edilmir. Tt: Trinidad və Tobago Tz: Tanzaniya Ua: Ukrayna Uk: Birləşmiş Krallıq Um: Birləşmiş Millətlər Uzaqda Bulunan Kiçik Adalar Us: Amerika Birləşmiş Ştatları Uy: Uruqvay Va: Vatikan Vc: Saint Vincent və Granada Və: Venesuela Vg: Birləşmiş Krallıq Virgin adaları Vi: Virgin adaları Vu: Vanuatu WF: Wallis və Futuna Adaları Ws: Samoa Köhnə Qərb Samoa Yu: Yuqoslaviya (İndi Serbiya-Çernoqoriya); ISO kodu CS olaraq dəyişdirildi;. Cs hələlik istifadə edilmir. Za: Cənub Afrika Zm: Zambiya Zw: Zimbabve "" Həmçinin bax Xarici keçidlər Ölkə İnternet Domen Kodlarının siyahısı — rəsmi sayt. İnternet Domen Kodları Norid: Domain name registries around the world Arxivləşdirilib 2007-01-29 at the Wayback Machine ccTLD study 2005",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=60648
-.gp,.gp — Qvadelupanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .gp whois information .gp domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18143
-.gq,.gq — Ekvatorial Qvineyanın internet domeni. Ekvatorial Qvineya hökumətinin qanunlarına əsasən yalnız ikinci və daha aşağı səviyyəli internet domenlərindən qeydiyyatdan keçməklə bu uzantıdan istifadə etmək olar. Birinci səviyyəli internet domeni Ölkənin birinci səviyyəli domeni .gqdır. Bu domenə birbaşa qeydiyyata icazə yoxdur. İkinci səviyyəli internet domeni Ölkənin ikinci səviyyəli internet domenləri bunlardır: .org.gq — qeyri-hökumət təşkilatları üçün .gov.gq — dövlət qurumları üçün .edu.gq — təhsil müəssisələri üçün .mil.gq — hərbi və xüsusi mühafizə orqanları üçün .com.gq — kommersiya fəaliyyəti üçünBu domenlərdən qeydiyyatdan keçməyə icazə vardır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18144
-.gr,.gr — Yunanıstanın internet kodu Xarici keçidlər IANA .gr whois information .gr registry website Whois .gr domain name. Arxivləşdirilib 2017-09-24 at the Wayback Machine co.gr registration policies www.domain.gr.com CentralNic's . GR. COM Alternative Domain Names Registry Arxivləşdirilib 2021-11-01 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10461
-.gs,.gs — Cənubi Georgiya və Cənubi Sandviç adaları üçün ölkə internet kodu. Xarici keçidlər IANA .gs WhoIs information .gs domain registration website Arxivləşdirilib 1999-10-05 at the Wayback Machine Official government website of the South Georgia and the South Sandwich Islands,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18700
-.gt,.gt — Qvatemalanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .gt whois information .gt domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18145
-.gu,.gu — Quamın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .gu whois information Guam NIC Arxivləşdirilib 2013-08-18 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18146
-.hk,.hk — Honkonqun internet kodu. Xarici keçidlər Joint University Computer Centre Hong Kong Domain Name Registration Company Limited root-zone whois information for .hk . HK Domain Registration and Information Service,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18149
-.hm,".hm — Herd və Makdonald adalarının internet kodu. Xarici keçidlər IANA .hm whois information .hm domain registration website Official Australia government site about Heard & Mcdonald Islands, heardisland.aq",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18151
-.hn,.hn — Hondurasın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .hn whois information .hn domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18152
-.hr,.hr — Xorvatiyanın internet kodu. Xarici keçidlər dns.hr/en/ — .hr rəsmi saytı IANA .hr whois information www.dns.hr/en/registration .hr domain registration,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10453
-.ht,.ht — Haitinin internet kodu. Xarici keçidlər IANA .ht whois information .ht domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18153
-.hu,.hu — Macarıstanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .hu whois information Hungarian NIC List of .hu accredited registrars Arxivləşdirilib 2006-05-10 at the Wayback Machine List of .hu SLDs Arxivləşdirilib 2013-05-20 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10464
-.id,.id — İndoneziyanın internet kodu. Xarici keçidlər Choice of PANDI's 12 .id Domain Registration Partners Arxivləşdirilib 2013-08-14 at the Wayback Machine Whois Information for .id,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18154
-.ie,.ie — İrlandiyanın internet kodu. Xarici keçidlər IE Domain Registry Accredited IE Registrars Arxivləşdirilib 2013-05-08 at the Wayback Machine IE Personal Domain Names Arxivləşdirilib 2014-04-21 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10450
-.il,.il — İsrailin internet kodu. Xarici keçidlər IANA .il whois information Israeli Internet Association – official site of the .il ccTLD.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18155
-.info,".info — veb, yaxud e-poçt ünvanları üçün suffiks. Bəzi suffikslərdən (məsələn, .biz) fərqli olaraq .info suffiksli domen adları istənilən ölkədə hər hansı fərdə, yaxud quruma verilə bilər. — informasiya saytları üçün yuxarı səviyyəli ümumi domendir. Domen zonası 30 yanvar 2001-ci ildə yaradılmışdır. .info domeni əsasən informasiya resurslarının qeydiyyatı üçün nəzərdə tutulmuşdur, amma heç bir ciddi məhdudiyyət yoxdur. .info domenində simvolların mümkün miqdarı 3-dən 63-ə qədərdir. İsmayıl Calallı (Sadıqov), ""İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti"", 2017, ""Bakı"" nəşriyyatı, 996 s. Xarici keçidlər RPN or DAL? A brief analysis of Reverse Polish Notation against Direct Algebraic Logic Infix to postfix convertor Arxivləşdirilib 2013-09-25 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=331263
-.int,.int — beynəlxalq təşkilatlar üçün yuxarı səviyyəli ümumi domenidir. Xarici keçidlər IANA saytında .int domeni üçün whois məlumatları,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=331206
-.io,.io — Hind okeanında Britaniya ərazilərinin internet kodu. Xarici keçidlər IANA .io whois information Internet Society website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18158
-.iq,.iq — İraqın internet kodu. Xarici keçidlər .iq subdomain registration page IANA .iq whois information News article on upcoming relaunch Currently-active .iq sites (Google search),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10488
-.ir,".ir — İranın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .ir whois information (fars.) IRNIC, Dot-IR (.ir) ccTLD Registry (fars.) List of Resellers of IRNIC",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10494
-.is,.is — İslandiyanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .is whois information .is domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18178
-.je,.je — Cersi adalarının internet kodu. Xarici keçidlər IANA .je whois information Island Networks website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18179
-.jm,".jm — Yamaykanın İnternet kodu. Xarici keçidlər IANA — .jm Domain Delegation Data .jm domain application form (archived version) Mona Information Technology Services - The University of the West Indies at Mona, Jamaica (Jamaican domain names registrar)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18180
-.jo,.jo — İordaniyanın internet kodu. Bu domen altında ünvan qeydiyyatdan keçirtmək üçün lokal ünvana sahib olmaq lazımdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18181
-.jp,.jp — Yaponiyanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .jp whois information JPRS website JPNIC website .jp accredited registrars (in Japanese only),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10495
-.ke,.ke — Keniyanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .ke whois information .ke domain registration website Register .ke domain name,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18182
-.kg,.kg — Qırğızıstanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .kg whois information .kg domain registration website...,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10479
-.kh,.kh — Kambocanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .kh whois information .kh domain registration website Arxivləşdirilib 2015-03-02 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18183
-.ki,.ki — Kiribatinin internet kodu. Xarici keçidlər IANA .ki whois information Kiribati NIC Arxivləşdirilib 2012-12-05 at Archive.today Telecom Services Kiribati Limited Arxivləşdirilib 2016-05-12 at the Wayback Machine Domain information at Telecommunications Authority of Kiribati Arxivləşdirilib 2007-09-30 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=14612
-.km,.km — Komor adalarının internet kodu. Xarici keçidlər IANA .km whois information .km domain registration website Arxivləşdirilib 2017-08-25 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18184
-.kn,.kn — Sent-Kits və Nevis adalarının internet kodu. Xarici keçidlər IANA .kn whois information Dot KN RegistryArxivləşdirilib 2007-06-26 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18185
-.kp,.kp — Koreya Xalq Demokratik Respublikasının internet kodu. Xarici keçidlər IANA .kp whois information ICANN 2007 announcement of a request to delegate .kp domain,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=49444
-.kr,.kr — Koreya Respublikasının internet kodu. Xarici keçidlər IANA .kr whois information .kr whois online lookup,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10491
-.kw,.kw — Küveytin internet kodu. Xarici keçidlər IANA .kw whois information Registry site Registration form Arxivləşdirilib 2015-02-21 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18186
-.ky,.ky — Kayman adalarının internet kodu. Xarici keçidlər IANA .ky whois information .ky domain registration website Arxivləşdirilib 2005-12-01 at the Wayback Machine Uniregistry,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18187
-.kz,.kz — Qazaxıstanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .kz whois information .kz domain registration website Arxivləşdirilib 2010-02-01 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10480
-.la,".la — Los-Ancelesin internet kodu. İlkin dövrdə Laos üçün ayrılsa da, 2001-ci ildə Laos dövləti onu Los-Anceles şəhərinə satmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18188
-.lc,.lc - Sent-Lüsiyanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .lc whois information .lc domain registration website Nic LC is currently the Trustee Authority and Registry of .lc Afilias is currently the Registry Operator of .lc,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18190
-.li,.li — Lixtenşteynin internet kodu. Xarici keçidlər Website der Vergabestelle der Universität Liechtenstein,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18191
-.lk,.lk — Şri-Lankanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .lk whois information .lk Domain Registry and domain search LK Domain Registry Accredited Agent Sri Lanka Web Hosting Provider Web Hosting in Sri Lanka Aircon Servicing Parquet Floor Singapore,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18192
-.london,".london — domen zonası. Bu domen zonası ilə bağlı müqavilə ""ICANN"" ilə ""Dot London Domains Ltd"" şirkəti arasında 2013-cü ilin noyabrın ortalarında imzalanmışdır.Saytların "".london"" zonasında qeydiyyatdan keçirilməsinə 29 aprel 2014-cü ildən etibarən başlanılmışdır. Amma ilk üç ayda Londonda fəaliyyət göstərən təşkilat və brend sahiblərinə üstünlük verilməsi planlaşdırılmışdır.London şəhərinin meri Boris Conson müvafiq domen zonasının fəaliyyətə başlaması ilə bağlı bildirmişdir kiː "".london"" domeninin işə salınması Londonun internetdə populyarlaşması üçün çox gözəl imkan olacaq ki, bu da şəhər iqtisadiyyatına qoyulacaq investisiyaların artması ilə nəticələnəcək.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=360647
-.ls,.ls — Lesotonun internet kodu. Xarici keçidlər IANA .ls whois information .ls domain registration website Arxivləşdirilib 2005-12-01 at the Wayback Machine Lesotho Communications Authority website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18194
-.lt,.lt — Litvanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .lt whois information .lt domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10473
-.lu,.lu — Lüksemburqun internet kodu. Xarici keçidlər IANA .lu whois information .lu domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10465
-.ly,.ly — Liviyanın internet kodu. Xarici keçidlər .ly International Registration Online IANA .ly whois information,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18195
-.mc,.mc — Monakonun internet kodu. Xarici keçidlər IANA .mc whois information .mc domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18197
-.me,.me — Monteneqronun internet kodu. Xarici keçidlər Montenegro Domain Registry (Montenegrin) IANA Whois record for .me,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=57967
-.mh,.mh — Marşall adalarının internet kodu. Xarici keçidlər IANA .mh whois information .mh domain registration website Arxivləşdirilib 2005-12-10 at the Wayback Machine (currently inactive),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18199
-.mil,"Ölkələrin İnternet Kodları ölkə və ya müstəqil ərazi tərəfindən istifadə edilən domen kodlarıdır. Bu kodlar iki hərfdən ibarət olub, əksəri İSO 3166–1 alfa-2 ölkə kodlarına uyğun gəlir. Ümumiyyətlə 243 ölkə internet kodları var. Hər ölkə öz domen kodu üçün qaydalar təyin edir. Bəziləri hətta digər istifadəçilərə həmin ölkənin domen kodunan istifadə etməyə icazə verir, məsələn Avstriya (.at) və Kokos adaları (.cc). Digər ölkələr yalnız öz istifadəçılərinə domendən istifadəyə icazə verirlər. Domenlərin tipləri Domen adlar iki sinfə bölünür: coğrafi domenlər, fiziki domenlər. Coğrafi domenlər ölkə adlarına görə yaradılır: .az, .tr, .ru, .ge və s. – yuxarı səviyyəli coğrafi domenlər;Fiziki domenlər serverin funksiyasına görə təyin edilir: .com – kommersiya təşkilatları; .edu – təhsil müəssisələri; .gov – hakimiyyət qurumları; .mil – hərbi qurumlar; .net – müxtəlif şəbəkə agentlikləri; .int – beynəlxalq təşkilatlar; .org – qeyri-kommersiya təşkilatları; .info – müəyyən çərçivədə informasiya verən qurum; .biz – biznes qurumları; .name – fiziki şəxslər, fərdi layihələr; .museum – muzeylər, mədəniyyət qurumları; .eco — təbiəti sevənlər. Ölkə İnternet Domen Kodlarının siyahısı .ac: Askenson adası .ad: Andorra .af: Əfqanıstan .ag: Antiqua və Barbuda .ai: Angilya .al: Albaniya .az: Azərbaycan .am: Ermənistan .an: Niderland Antil adaları .ao: Anqola .aq: Antarktika .ar: Argentina .as: Amerika Samoası .at: Avstriya .au: Avstraliya .aw: Aruba .be: Belçika .br: Braziliya .de: Almaniya .fi: Finlandiya .fr: Fransa .in; Hindistan .il: İsrail .it: İtaliya .kg: Qırğızıstan .kz: Qazaxıstan .lb: Livan .lt: Litva .md: Moldova .mt: Malta .mx: Meksika .ro: Rumıniya .ru: Rusiya .tr: Türkiyə .uz: Özbəkistan .vn: Vyetnam .bb: Barbados .bd: Banqladeş .bf: Burkina Faso .bg: Bolqarıstan .bh: Bəhreyn .bi: Burundi .bm: Bermuda .bn: Bruney .bo: Boliviya .bs: Baham adaları .bv: Buve adası (köhnəlmişdir) .bw: Botsvana .by: Belarus .ca: Kanada .cc: Kokos adaları .cd: Konqo Demokratik Respublikası .cf: Mərkəzi Afrika Respublikası .cg: Konqo Respublikası .ch: İsveçrə .ci: Fildişi Sahili .ck: Kuk adaları .cm: Kamerun .cn: Çin Xalq Respublikası .co: Kolumbiya .cr: Kosta Rika .cv: Kabo Verde .cx: Milad adası .cz: Çex Respublikası Dk: Danimarka Dm: Dominik Do: Dominik Respublikası Dz: Cezayir Ec: Ekvador Ee: Estoniya Er: Eritreya Es: İspaniya Et: Efiopiya Eu: Avropa Birliyi Fk: Falkland adaları Fm: Mikroneziya Fo: Farer adaları Gb: Birləşmiş Krallıq (Nadir olaraq istifadə edilir, prioritetli olaraq Uk istifadə edilir.) Gd: Grenada Ge: Gürcüstan Gf: Fransız Guyanası Gg: Guernsey Gi: Gibraltar Gl: Grönland Gm: Qambiya Gn: Qvineya Gp: Guadeloupe Gq: Ekvatorial Qvineya Qr: Yunanıstan Gs: Güney Georgia və Cənubi Sandwich adaları Gt: Qvatemala Gw: Qvineya Bisau Hk: Hong Kong Hm: Heard adası və McDonald adaları Hn: Honduras Hr: Xorvatiya Hu: Macarıstan Id: İndoneziya Ie: İrlandiya Im: Man Adası Io: British Indian Okean Torpaqları Is: İslandiya Jm: Yamayka Jo: İordaniya Jp: Yaponiya Kh: Kamboca Ki: Kiribati Kn: Saint Kitts və Nevis Kr: Cənubi Koreya Ky: Cayman Adaları Lc: Saint Lucia Li: Lixtenşteyn Lk: Şri Lanka Lr: Liberiya Lu: Lüksemburq Lv: Latviya Ma: Morokko Mg: Madaqaskar Mh: Marshall adaları Mk: Makedoniya Ml: Maliyyə Mm: Myanmar Mn: Monqolustan Mp: Şimal Mariana Adaları Mq: Martinique Mr: Mauritania Ms: Montserrat Mu: Mauritius Mv: Maldiv adaları My: Malayziya Mz: Mozambik Na: Namibiya Nc: Yeni Kaledonya Nf: Norfolk Adası Ng: Nijerya Ni: Nikaraqua Nl: Hollandiya Nz: Yeni Zelandiya Pf: Fransız Polinezyası Klipperton Adası ilə birlikdə. Pg: Papua Yeni Qvineya Ph: Filippin Pk: Pakistan Am: Saint-Pierre və Miquelon Pn: Pitcairn Adası Pr: Puerto Riko Ps: Fələstin nümunə, Qərb Şəriyə və Qəzzə Şeridi Pt: Portuqaliya Py: Paraqvay Re: Reunion Sa: Səudiyyə Ərəbistanı Sb: Solomon Adaları Sc: Seyşeller Sg: Sinqapur Sh: Saint Helena Si: Sloveniya Sj: Svalbard və Jan Mayen adaları köhnəlmişdir Sk: Slovakiya Sl: Sierra Leone Sm: San-Marino Sn: Seneqal Sr: Surinam Küç: Sao Tome və Principe Su: Sovet Sosialist Respublikalar Birliyi Hələ istifadədə Sv: El Salvador Sz: Svaziland Tc: Turks və Caicos adaları Tf: Fransız Cənubi və Antarktik Toprakları Th: Tayland Tj: Tacikistan Tk: Tokelau Tl: Timor-Leste Köhnə kod. Tp hələ istifadədə Tm: Türkmənistan Tp: Şərqi Timor ISO kodu TL olaraq dəyişdi. Hələlik. Tl istifadə edilmir. Tt: Trinidad və Tobago Tz: Tanzaniya Ua: Ukrayna Uk: Birləşmiş Krallıq Um: Birləşmiş Millətlər Uzaqda Bulunan Kiçik Adalar Us: Amerika Birləşmiş Ştatları Uy: Uruqvay Va: Vatikan Vc: Saint Vincent və Granada Və: Venesuela Vg: Birləşmiş Krallıq Virgin adaları Vi: Virgin adaları Vu: Vanuatu WF: Wallis və Futuna Adaları Ws: Samoa Köhnə Qərb Samoa Yu: Yuqoslaviya (İndi Serbiya-Çernoqoriya); ISO kodu CS olaraq dəyişdirildi;. Cs hələlik istifadə edilmir. Za: Cənub Afrika Zm: Zambiya Zw: Zimbabve "" Həmçinin bax Xarici keçidlər Ölkə İnternet Domen Kodlarının siyahısı — rəsmi sayt. İnternet Domen Kodları Norid: Domain name registries around the world Arxivləşdirilib 2007-01-29 at the Wayback Machine ccTLD study 2005",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=60649
-.mk,.mk — Makedoniya Respublikasının internet kodu. Xarici keçidlər Macedonian Academic Research Network Arxivləşdirilib 2005-06-16 at the Wayback Machine IANA .mk whois information,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10448
-.ml,".ml — Malinin internet kodu. Xarici keçidlər IANA .ml whois information .ml domain application form Arxivləşdirilib 2007-09-27 at the Wayback Machine Freenom, a registrar offering .ml registration",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18200
-.mm,.mm — Myanmanın ölkə internet kodu. Xarici keçidlər NIC Domain Registry for Burma Arxivləşdirilib 2012-12-04 at Archive.today,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18698
-.mn,".mn — Monqolustanın internet kodu. Xarici keçidlər Domain.mn - .MN Domain Registry : .MN Domain Registrar TEC.mn - TEC.mn Service of DomainNRG : .MN Domain Registrar from Minneapolis, MN",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18201
-.mp,.mp — Şimali Marian adalarının internet kodu. Xarici keçidlər get.mp Registry IANA .mp whois information Registry Terms and Privacy List of gov.mp and co.mp domains in Google's index.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18203
-.mr,.mr — Mavritaniyanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .mr whois information .mr domain registration website domain application form Arxivləşdirilib 2007-01-18 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18204
-.ms,.ms — Montserratın internet kodu Xarici keçidlər IANA .ms whois information .ms Registry operated by MNI Networks Limited Domain Registration Services,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18387
-.mt,.mt — Maltanın internet kodu Xarici keçidlər IANA .mt whois information .mt domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10474
-.mu,.mu — Mavrikinın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .mu whois information Mauritius Network Information Centre List of .mu accredited registrars Arxivləşdirilib 2016-05-02 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18702
-.mw,.mw — Malavinin internet kodu. Xarici keçidlər IANA .mw whois information .mw domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18389
-.mx,.mx — Meksikanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .mx whois information Official .MX Registry site,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18390
-.my,.my — Malayziyanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .my whois information myNIC - Malaysia's mynic/registrar (site moved to mynic.my) myNIC - Malaysia's mynic/registrar,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18391
-.na,.na — Namibiyanın internet kodu. Xarici keçidlər Request for Comments on the IANA Functions IANA .na whois information .na ccTLD Manager Web Site Arxivləşdirilib 2007-06-08 at the Wayback Machine .na Registry/domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18393
-.nc,.nc — Yeni Kaledoniyanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .nc whois information .nc domain registration website List of prohibited words (en français) Arxivləşdirilib 2015-06-10 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18394
-.ne,.ne — Nigerin internet kodu. Xarici keçidlər IANA .ne whois information 101domain .ne information page,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18395
-.net,".net — internet şəbəkəsində ümumi domen adıdır (gTLD). Adını ""network (şəbəkə)"" sözünün qısaltmasından götürür və ilkin təyinatını şəbəkə texnologiyaları xidmətini göstərən təşkilatların qeydiyyat adıdır (internet-provayderlər və başqa bu növ xidmət edən şirkətlər). Ancaq, heç bir sərti məhdudiyyətlər mövcud deyildir, hal-hazırda domen ümumi təyinatlı ad sahəsidir. O əvvəlki kimi şəbəkə operatorlarının arasında məşhurdur. Həmçinin bax",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=331205
-.nf,.nf — Norfolkun internet kodu. Xarici keçidlər COCCA Complaint Policy & Procedures Arxivləşdirilib 2007-02-21 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18396
-.ni,.ni — Nikaraquanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .ni whois information .ni domain registration website Arxivləşdirilib 2018-11-19 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18398
-.nl,.nl — Niderlandın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .nl whois information .nl Registry website List of .nl participants 4.4 Million active .nl domains (Dutch),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10470
-.no,".no — Norveçin internet kodu. Xarici keçidlər "".no eller aldri..."" (PDF) (Norwegian). Norwegian Post and Telecommunications Authority. 21 March 2002. 24 September 2012 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 September 2012.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10446
-.np,.np — Nepalın internet kodu. Həmçinin bax IANA .np whois information .np domain registration website Arxivləşdirilib 2014-02-26 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18399
-.nr,.nr — Naurunun internet kodu. Xarici keçidlər Delegation Record for .NR Internet Assigned Numbers Authority (IANA),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18400
-.nu,".nu — Niue adalarının internet kodu. Buna baxmayaraq, İsveç və Danimarkada populyardır, çünki həmin ölkələrdə ""nu"" sözü ""indi"" deməkdir.] Xarici keçidlər IANA WHOIS record for .nu IUSN Foundation IUSN's WiFi Nation Internet Niue Niue is dead. Long live .nu!, The Register Official website of the government of Niue",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18401
-.nz,.nz — Yeni Zelandiyanın İnternet kodu Xarici keçidlər IANA .nz whois information NZ Registry Services .nz Domain Name Commission List of .nz authorised registrars Arxivləşdirilib 2006-06-13 at the Wayback Machine Benefit of .NZ domain name version,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18402
-.om,.om — Omanın internet kodu. Xarici keçidlər Domain Name Administration Telecommunication Regulatory Authority,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=14608
-.onion,".onion xüsusi istifadə üçün nəzərdə tutulmuş onion servisini təmsil edən yüksək səviyyəli domendir. Bu domenə keçid Tor şəbəkəsi vasitəsilə mümkündür. Bu tip adreslər nə əsl DNS adlarıdır, nə də .onion TLD İnternet DNS kökünə daxildir. Lakin müvafiq proksi tətbiqləri vasitəsilə Tor şəbəkəsindən tələblər göndərməklə .onion adresli saytlara giriş mümkündür. Bu sistemin əsas məqsədi informasiya ilə təmin edən və edilənin şəbəkə sahibi və ya kənar şəxs tərəfindən izlənilməsini çətinləşdirməkdir. EV HTTPS Certificates vasitəsilə xüsusi .onion adresləri ehtiva edən saytları əlavə kimlik təstiqləyici lay ilə təmin etmək mümkündür. HTTP sertifikatının bərqərar olması .onion saytlarının istifadəçiləri üçün bir sıra brauzer xüsusiyyətlərinə dair imkanlar yaradır. Bu həmçinin Tor şəbəkəsindəki zərərli çıxış qovşaqları tərəfindən həyata keçirilən ""SSL stripping"" hücumlarının da qarşısını qismən alır. .onion sonluqlu adreslər adətən anlaşılmayan, yadda qalmayan, 16 və ya 56 yarı hərf, yarı rəqəmlərdən ibarət sətirlər olur. Bu sətirlər avtomatik olaraq onion servisi konfiqurasiya edilən zaman istifadə edilmiş açıq açara əsaslanaraq yaradılır. Bu sətirlər əlifbadakı istənilən hərf və ya 2-dən 7-ə qədər istənilən rəqəmlərdən ibarət ola bilər. Oxunula bilən .onion URL (məsələn: hər hansı bir şirkətin adı ilə başlayan) adresləri yaratmaq mümkündür. Bunun üçün arzuedilən URL əldə edilənə qədər nəhəng saylarda açar cütlər (paralelləşdirilə bilən kompüter prosesi) yaratmaq lazımdır. WWW-dan .onion-a şlüzlər Tor şəbəkəsindəki Tor2web kimi proksilər Tordan başqa brauzerlərdən onion servislərinə keçid imkanı verir. Şlüzdən istifadə etməklə istifadəçilər düzgün məzmunun ötürülməsi üçün öz gizliliyindən imtina etmiş olur. Şlüz və onion servisinin hər ikisi də brauzer və IP adresi məlumatlarını əldə edə bilirlər. Bəzi proksilər keş etmə texnikalarından istifadə edərək Tor Brauzerindən daha sürətli səhifə yükləmə xidməti göstərir. .exit (ölmüş psevdo üst səviyyə domen) .exit Tor istifadəçiləri tərəfindən istifadə edilmiş psevdo üst səviyyə domendir. Bu domenin istifadə sintaksisi belədir: hostname + .exitnode + .exit, yəni tor26 qovşağından saytına girmək istəyən istifadəçi yazmalı idi. Bu domenin istifadəsinə aid nümunə kimi bir qovşağın başqa ölkələrdə işləyib, işləmədiyini yoxlamağı göstərmək olar. İstifadəçilər sadəcə exitnode.exit yazmaqla exitnode-in (qovşağın) IP adresinə giriş əldə edəbilər. .exit sonluğunu 0.2.9.8 versiyasından sonra etiraz edildi. Potensiyal kiberhücumların gözlənilməsi səbəbindən 0.2.2.1-alpha versiyasından sonra ilkin vəziyyət olaraq qapadıldı. Tor-un 0.3 versiyasından sonra isə bu domen artıq (stable) ölü adlandırılmağa başlandı. Rəsmi Tanınma Domen daha əvvəlki .bitnet və .uucp domenləri kimi psevdo üst səviyyə domen sonluğu adlandırılırdı. Sentyabrın 9-u, 2015-ci ildə ICANN, IANA və IETF Tor Layihəsindən Yaqub Appelbaum və Facebook-un təhlükəsizlik mühəndisi Alek Muffetin xahişi ilə .onion domeni ""xüsusi istifadə üçün nəzərdə tutulmuş"" domen adını aldı. HTTPS dəstəyi CA/Browser Forum Ballot 144-ün himayəyə götürülməsinə qədər .onion domenli saytlar HTTPS sertifikatını sadəcə Daxili Server Adı olaraq əldə edə bilərdi. CA/Browser Forum-un tələblərinə görə verilən sertifikatlar 2015-ci il, noyabrın 1-ə qədər keçərli idi.Bu məhdudiyyətlərə baxmayaraq DuckDuckGo 2013-cü ilin İyul ayında özü tərəfindən imzalanmış onion saytı açdı. Facebook 2014-cü ilin oktyabr ayında sertifikatlardan səlahiyyətdar olmaq üçün ilk SSL Onion sertifikatını əldə etdi. Blockchain.info 2014-cü ilin Dekabr ayında, The Intercept 2015-ci ilin aprel ayında, The New York Times 2017-ci ilin oktyabr ayında sözügedən sertifikatı alanlardan oldu.CA/Browser Forum Ballot 144-ün himayəyə götürülməsi və 2015-ci ilin sentyabrında domenə verilmiş ""xüsusi istifadə"" adından sonra .onion RFC 6761-in meyarlarına uyur. 2016-cı ilin Avqust ayından etibarən DigiCert vasitəsilə 7 fərqli şirkətin 13 ayrı domeninə https imzası atılmışdır. Həmçinin bax Xarici keçidlər ""Tor Brauzer"". Tor Layihəsi. .onion saytlarına keçid etmək üçün Tor ""Tor: Onion Service Configuration Instructions"". Tor Layihəsi. ""Tor Rendezvous Specification"". Tor Layihəsi. Biryukov, Aleks; Pustoqarov, Ivan; Veynman, Ralf Filip, ""Trawling for Tor Hidden Services: Detection, Measurement, Deanonymization"" (PDF), Symposium on Security and Privacy, IEEE, 2013 ""Ballot 144"". CA/Browser Forum. 18 February 2015.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=616596
-.org,.org (ing. organizations) — yuxarı səviyyəli ümumi domendir. Başqa domenlərin meyarlarına uyğun olmayan qeyri-kommersiya təşkilatları nəzərdə tutulmuş yuxarı səviyyəli birinci domenlərdən biridir. İndi məhdudiyyətlərsiz istifadə olunur. Müasir internet şəbəkəsində geniş yayılmışdır. Vikipediya bu domendən istifadə edir. 1 yanvar 1985-ci ildə ICANN qərarı ilə yaradılmışdır. Domenin idarəsi Public Interest Registry ( 2003-cü ildən) altındadır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=331201
-.pe,.pe — Perunun internet kodu. Xarici keçidlər IANA .pe whois information .pe domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18403
-.pf,.pf — Fransa Polineziyasının internet kodu. Xarici keçidlər IANA .pf whois information .pf registration rules Arxivləşdirilib 2006-03-26 at the Wayback Machine (in French only) .pf domain application form Arxivləşdirilib 2006-03-26 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18404
-.ph,.ph — Filippinin internet kodu. Xarici keçidlər Current PH ccTLD administrator IANA .ph whois information,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18406
-.pl,.pl — Polşanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .pl whois information Domain name registry of .pl Statistics of .pl List of accredited Registrars Arxivləşdirilib 2007-08-07 at the Wayback Machine IDN registration policy in .pl,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10444
-.pm,.pm — Sen-Pier və Mikelon adalarının İnternet kodu Xarici keçidlər IANA .pm whois information .pm information website Arxivləşdirilib 2005-12-17 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18408
-.pn,.pn — Pitkern adalarınin internet kodu. Xarici keçidlər IANA .pn whois information .pn domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18409
-.pt,.pt — Portuqaliyanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .pt whois information DNS.PT - .PT domain registration website (por.) Fundação para a Computação Científica Nacional (.pt registry) (por.) # list of accredited registrars Arxivləşdirilib 2012-04-04 at the Wayback Machine (por.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10447
-.pw,".pw — Palaunun internet kodu. Xarici keçidlər IANA Report on Redelegation of the .pw Top-Level Domain, 30 June 2003 Symantec.com notices rise in .pw spam. Symantec.com post concerning .pw URL spam. Single Character Domains to be auctioned by the .pw Registry .PW Crosses 50,000 Domain Registrations In 3 Weeks",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18412
-.py,.py — Paraqvayın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .py whois information - Network Information Center Paraguay where you register .py domains.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=14610
-.qa,".qa — Qətərin internet kodu. Xarici keçidlər IANA .qa whois information Qatar Internet Domain Names Qatar Domains Registry To Register - .qa, .name.qa, .com.qa, .net.qa and .قطر Arxivləşdirilib 2016-04-02 at the Wayback Machine For the IDN version of the website.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=14611
-.re,.re — Reyunyonun internet kodu. Xarici keçidlər IANA .re whois information Charte de nommage des extensions françaises,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18413
-.ro,.ro — Rumıniyanın internet kodu. Xarici keçidlər Romanian Top Level Domain Registry IANA .ro whois information National Institute for R&D in Informatics (ICI) Arxivləşdirilib 2018-12-26 at the Wayback Machine Romanian National R&D Computer Network (RNC - ICI project) Arxivləşdirilib 2002-11-27 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10463
-.rs,.rs — Serbiyanın internet kodu. Xarici keçidlər RNIDS – Register of National Internet Domain Names of Serbia List of Accredited Registrars,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=57966
-.rw,.rw — Ruandanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .rw whois information .rw domain registration website Arxivləşdirilib 2018-10-30 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18414
-.sa,.sa — Səudiyyə Ərəbistanının internet kodu. Xarici keçidlər IANA .sa whois information Internet Services Unit of - King Abdulaziz City for Science & Technology .sa domain registration website Arxivləşdirilib 2006-04-28 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18415
-.sb,.sb — Solomon adalarının internet kodu. Xarici keçidlər IANA .sb whois information .sb registration website for local registrants Arxivləşdirilib 2018-11-29 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18416
-.sc,.sc — Seyşel adalarının internet kodu. Xarici keçidlər IANA .sc whois information .sc domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18417
-.se,".se — İsveçin internet kodu. Xarici keçidlər IANA .se whois information iis.se, .SE (The Internet Infrastructure Foundation) List of approved registrars",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10452
-.sg,.sg — Sinqapurun internet kodu. Xarici keçidlər IANA .sg whois information Singapore Network Information Centre Arxivləşdirilib 2016-04-13 at the Wayback Machine Singapore Network Information Centre Registrar Arxivləşdirilib 2014-08-22 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18419
-.sh,".sh — Müqəddəs Yelena, Askenson və Tristan-da-Kunya adalarının internet kodu. Xarici keçidlər IANA .sh whois information A-Z directory of Saint Helena domain names Arxivləşdirilib 2018-03-25 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=36197
-.si,.si — Sloveniyanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .si whois information Unofficial directory of .si domains Official .si registry website (English) Official .si registry website (Slovene) Unofficial .si registry website (Slovene) - statistical data and expired .si domains Arxivləşdirilib 2016-05-19 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10456
-.sj,".sj — Şpisberqen və Yan-mayen adasının İnternet kodu. Xarici keçidlər "".no eller aldri..."" (PDF) (Norwegian). Norwegian Post and Telecommunications Authority. 21 March 2002. 13 July 2015 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 July 2015.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=49443
-.sk,".sk — Slovakiyanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .sk whois information .sk domain registration website, only in slovak language. .gov.sk Government domains list",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10457
-.sl,.sl — Syerra-Leonenin internet kodu. Xarici keçidlər IANA .sl whois information Official .sl domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18560
-.sm,.sm — San-Marinonun internet kodu. Xarici keçidlər San Marino Registration Authority IANA .sm whois information,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18561
-.sn,.sn — Seneqalın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .sn whois information .sn domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18386
-.so,.so — Somalinin İnternet kodu. Xarici keçidlər IANA .so whois information SO Registry website Arxivləşdirilib 2017-09-16 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18562
-.sr,.sr — Surinamın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .sr whois information Telesur Arxivləşdirilib 2019-04-02 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18563
-.st,.st — San-Tome və Prinsipi üçün internet kodu. Xarici keçidlər World.st: The World Of Smalltalk Arxivləşdirilib 2018-12-21 at the Wayback Machine — A collection of Smalltalk-related information Seaside.st: Seaside Web Application Framework IANA .st whois information domain registration website for .st domains,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18565
-.sv,".sv — Salvadorun internet kodu. Xarici keçidlər IANA .sv whois information .sv domain registration website General policies for assigning sub-domain names and/or IP addresses under the geographical domain of El Salvador SV Arxivləşdirilib 2009-12-28 at the Portuguese Web Archive NameAction Local Presence for foreign registrants-to-be of "".com.sv"" domains.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18564
-.sy,.sy — Suriyanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .sy whois information .sy registration rules Arxivləşdirilib 2007-03-15 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10460
-.sz,.sz — Esvatiniin internet kodu. Xarici keçidlər IANA .sz whois information .sz domain registration website Arxivləşdirilib 2005-12-16 at the Wayback Machine A-Z directory of .sz domains Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18566
-.tc,.tc — Törks və Kaykos adalarının internet kodu. Xarici keçidlər IANA .tc whois information .tc domain registration website Arxivləşdirilib 2013-04-10 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18567
-.tf,.tf — Fransanın Cənub və Antarktika ərazilərinin internet kodu. Xarici keçidlər IANA .tf whois information AFNIC Arxivləşdirilib 2005-12-24 at the Wayback Machine .tf official information website Arxivləşdirilib 2005-12-10 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18569
-.tg,.tg — Toqonun internet kodu. Xarici keçidlər IANA .tg whois information CAFE-CAFE Internet (en français),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18570
-.th,.th — Tailandın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .th whois information THNIC website Thai Network Information Center Foundation website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18571
-.tj,.tj — Tacikistannın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .tj whois information .tj domain registration website List of .tj accredited registrars,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10482
-.tn,.tn — Tunisin internet kodu. Xarici keçidlər IANA .tn whois information .tn domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18574
-.to,.to — Tonqa krallığı üçün təyin olunmuş coğrafi domen. Xarici keçidlər Registration of .TO domains IANA .to whois information,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18575
-.tp,.tp — Şərqi Timorun İnternet kodu. Xarici keçidlər East Timor's first .tp website Press Release August 1999 Statement at launch of .tp domain registry Arxivləşdirilib 2007-12-30 at the Wayback Machine Timor-Leste (.TL) & East Timor (.TP) ccTLD NIC Arxivləşdirilib 2005-06-23 at the Wayback Machine Legacy www.nic.tp website Arxivləşdirilib 2014-07-09 at the Wayback Machine IANA .tp whois information IANA .tl whois information,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=49442
-.tr,".tr — Türkiyənin internet kodu. Türkiyə və Şimali Kipr Türk Respublikasının internet ölkəsi olan yüksək səviyyəli domen adıdır. İdarəni Yaxın Şərq Texniki Universiteti tərəfindən edilməkdə idi və 20 ildən artıqdır ki, fəaliyyət göstərdiyi qeydiyyatçı funksiyası 14 sentyabr 2022-ci ildə TRABİS fəaliyyətə başlayana qədər davam etdi. 2010-cu ildə İnformasiya Texnologiyaları və Rabitə Qurumu tərəfindən ""İnternet Domen Adlarının Tənzimlənməsi"" (TRABİS) nəşr edilmişdir. Bu qanun və tənzimləmə ilə 21 dekabr 2018-ci il tarixində “.tr” uzantılı domen adlarının təxsis səlahiyyəti (Qeydiyyat səlahiyyət funksiyası) Nic.TR-dən BTK-ya köçürülüb və müqaviləyə əsasən, 12 sentyabr 2022-ci ildə nic.tr bağlanmış və 14 sentyabr 2022-ci ildə .tr Şəbəkə İnformasiya Sistemi (TRABİS) fəaliyyətə başladı. Təsnifat etmək üçün .com.tr, .gov.tr kimi ikinci səviyyəli domen adları satılır. KKTC-nin rəsmi qurumları üçün gov.ct.tr domen adı istifadə olunur. Sadə .tr domen adı olan yeganə sayt Türkiyə Silahlı Qüvvələrinə aid olan www.tsk.tr-dir. Xarici keçidlər METU Computer Center IANA .tr whois information",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=7123
-.tv,".tv — Tuvalunun internet kodu. 2010-cu ilin məlumatına əsasən Tuvalu hökumətinin illik gəlirinin 10%-ini bu domen adından gələn ödənişlər təşkil edir. Xarici keçidlər ""I want my own .tv"". Salon.com. 2012-07-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-04-02. ""Massive.tv: An Online Storytelling Lab For College Students"". psfk.com. 2011-04-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-23.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18577
-.tw,.tw — Tayvanın internet kodu. Xarici keçidlər .TW Whois Service IANA .tw whois information List of registrars accredited by TWNIC Arxivləşdirilib 2005-12-26 at the Wayback Machine List of registrars accredited by Neulevel Arxivləşdirilib 2005-12-14 at the Wayback Machine How to Register .Tw Domain Name Arxivləşdirilib 2013-11-10 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18578
-.tz,.tz — Tanzaniyanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .tz whois information Tanzania Network Information Center,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18579
-.ua,.ua — Ukraynanın internet kodu Xarici keçidlər IANA .ua whois information Official site of domain .ua Official site of .ua registry Statistic of domain names usage Ukrainian Domains Statistics and Information,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10475
-.uk,.uk — Böyük Britaniyanın internet kodu. Xarici keçidlər Nominet .uk registry website List of Nominet UK Tags / Registrars,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10477
-.um,".um — BMT uzaqda yerləşən kiçik adalar üçün İnternet kodu. Xarici keçidlər IANA .um whois information (as of April 21, 2008 ICANN has updated this to reflect the removal from the root zone). IANA .um Revocation report",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18583
-.us,.us — Amerika Birləşmiş Ştatlarıın internet kodu. Xarici keçidlər .us Domain Registry .US Locality Domains Arxivləşdirilib 2017-02-18 at the Wayback Machine - A wiki page showing,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18581
-.uy,.uy — Uruqvayın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .uy whois information Registration website beneath other .uy second-level domains Interview with the technical responsible for .uy domains (spanish) Arxivləşdirilib 2008-07-12 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18582
-.uz,.uz — Özbəkistanın internet kodu. Xarici keçidlər IANA .uz whois information Registration page of former registry at EuridArxivləşdirilib 2010-01-09 at the Wayback Machine [1] Redelegation of .uz TLD to Uzinfocom (IANA report),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10481
-.va,".va — Vatikan üçün internet kodu. Xarici keçidlər ""Delegation Record for .VA"". Internet Assigned Numbers Authority. İstifadə tarixi: 22 March 2013.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18584
-.vc,.vc — Sent-Vinsent və Qrenadin üçün internet kodu. Xarici keçidlər Authorized Registrars Arxivləşdirilib 2016-03-26 at the Wayback Machine Rules Arxivləşdirilib 2017-09-24 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18585
-.ve,.ve — Venesuela üçün internet kod. Xarici keçidlər IANA .ve whois information .ve domain registration website Arxivləşdirilib 2016-06-05 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18586
-.vg,.vg — Britaniya Virgin adaları üçün internet kodu. Xarici keçidlər IANA .vg whois information Meridian TLD Arxivləşdirilib 2013-04-10 at the Wayback Machine AdamsNames Arxivləşdirilib 2019-02-08 at the Wayback Machine .vg registry website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18587
-.vi,.vi — ABŞ Vircin adaları üçün İnternet kod. Xarici keçidlər IANA .vi whois information .vi domain registration website .vi domain rules Arxivləşdirilib 2012-12-05 at Archive.today,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18588
-.wf,.wf — Uollis və Futuna üçün internet kodu. Xarici keçidlər IANA .wf whois information .wf official website Arxivləşdirilib 2005-12-24 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18591
-.ws,ws— Samoa üçün internet kodu. Global Domains International şirkətinin sayəsində 2000-ci ildən .ws domeni ümumi istifadə üçün yuxarı səviyyəli domenlərdən biri oldu. Saytların spesifikasından asılı olmayaraq .ws zonasında istənilən təşkilatların domenləri qeyd edilmiş ola bilər. Bir çox şirkətlər bu abreviaturanın cazibədarlığı səbəbdən .ws domenini seçir. Bəziləri abreviaturanı Web-Site kimi izah edir. . Qeydiyyata və domendən istifadəyə məhdudiyyətlər yoxdur.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18592
-.youtube,".google — İnternet Domen Ad Sistemində istifadə olunan, brendə aid yüksək səviyyəli sahə adı sonluğudur. 2014-cü ildə yaradılan, Google-un üst şirkəti olan Alphabet Inc. tərəfindən idarə olunur. Bu, bir brendin ictimai bir tor şəbəkə səhifəsinə aid ilk sahə adı sonluğudur. Digər Alphabet məhsullarını və sahə adlarını .google-a köçürmək üçün planlar mövcuddur. Google Sahə Adları, şəbəkə səhifəsində bir sahə adı qeydiyyatı xidmətidir. Bundan əlavə, Google şirkəti, .goog ( və kimi saytlar üçün) və .gle (goo.gle və forms.gle kimi qısaldılmış ünvanlar üçün) sahə adlarına da sahibdir. Eyni zamanda Quqlun bəzi səhifələri, aşağıdakı nümunələr kimi .google sahə adı sonluğu istifadə edir: – Google məhsulları və şirkət məlumatlarını n��mayiş etdirir. – Google məhsulları haqqında xəbərlər nümayiş etdirir. – Google-un sahib olduğu sahə adı sonluqlarını nümayiş etdirir. – Google-un sahib olduğu sahə adı sonluqlarını nümayiş etdirir. – Google-un süni zəka araşdırmaları haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google Dizayn haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un ətraf mühit araşdırmaları haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Qürur yürüşləri haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google Sağlamlıq haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un tədqiqat işlərini nümayiş etdirir. – Google-un böhran yardımına dair töhfələrini nümayiş etdirir. – Google-un kiçik müəssisələrə təqdim etdiyi alətlərini nümayiş etdirir. – Google-un müxtəliflik və daxilolma yanaşmasına dair məlumat nümayiş etdirir. – məlumat təhlükəsizliyi, məxfilik nəzarəti və xətdaxili qoruma kimi mövzularda insanların maarifləndirilməsinə dair məlumat nümayiş etdirir. – Google Krom Enterprise haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un ümumi Domen Ad Sisteminə çıxışını təmin edir. – Google Domenlər haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un açıq mənbəli layihələri haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un rəqəmsal rifah çalışmaları haqqında məlumat nümayiş etdirir. – davamlı böyüməni və ətraf mühiti qorumağa çağırır. – COVID-19 pandemiyası zamanı evdən tədris edərkən müəllimlərin alətlərə çatması üçün kömək edir. – Google-un COVID-19 Məlumat və İnsaytlarındakı şəbəkə səhifəsinə yönləndirir. – Google-dan Android-də oxu üçün yaradılan tətbiqetmə haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google-un hekayələrini nümayiş etdirir. – Android TV-nin varisi olan yeni Google TV platforması haqqında məlumat nümayiş etdirir. – Google Axtarış və Google Xəritədən iş ismarıcları haqqında bir sayt. – Google-un ilk dəfə şəbəkə istifadəçiləri üçün məhsullar istehsal etən ""Növbəti Milyard İstifadəçi"" təşəbbüsü haqqında məlumat nümayiş etdirir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=733071
-.yu,.yu — Keçmiş Yuqoslaviya üçün nəzərdə tutulmuş İnternet kod. 1989-cu ildə Yuqoslaviyada tətbiq olunmuş “.yu” domeni ölkə dağılandan sonra da fəaliyyətini davam etdirib. 2010-cu il martın 30-da günorta saatlarında Yuqoslaviya üçün nəzərdə tutulmuş “.yu” domen zonası fəaliyyətini dayandırıb. “.yu” zonasının dəstəklənməsinin dayandırılmasına dair qərar Serbiya milli internet-domenlərin qeydiyyatı ilə məşğul olan RNIDS təşkilatı tərəfindən qəbul olunub. RNIDS öz növbəsində bu qərarı Qlobal Şəbəkədə adların və ünvanların paylanmasını həyata keçirən ICANN təşkilatının müvafiq hökmündən sonra qəbul edib. “.yu” zonasının serverlərinin Serbiyaya məxsus yeni “.rs” zonasına keçirdilməsi prosesi 2009-cu ilin may ayında başa çatdırılıb. Əvvəlcədən “.yu” zonasının 30 sentyabr 2009-cu il tarixinədək bağlanacağı nəzərdə tutulub. Lakin RNDIS nümayəndələri planlaşdırılmış müddətin uzadılmasını xahiş etdikdən sonra bu tarix 2010-cu ilin mart ayının 30-na dəyişdirilib. Yuqoslaviyanın son izi də silindi Arxivləşdirilib 2010-04-03 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18595
-.za,.za — CAR üçün internet kodu. Xarici keçidlər ZADNA website IANA .za whois information .co.za domain registration website .nom.za domain registration website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=18596
-.zr,".zr — Zairin əvvəlki İnternet kodu. Xarici keçidlər IANA Report on Deletion of the .zr Top-Level Domain, 20 June 2001",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=49441
-.қаз,"Domenin fəaliyyətə verilməsı Qeydiyyat bir neçə mərhələdə oldu. Birinci mərhələ (2012-ci il aprelin 1-dən 30-dək) — hökumət orqanları və dövlət təşkilatları, qeydiyyat şöbəsinin texniki ehtiyacları üçün domen qeydiyyatı. İkinci mərhələ (1 may-30 iyul 2012-ci il tarixləri arasında) — 31 dekabr 2011-ci ilə qədər Qazaxıstan Respublikası qanunvericiliyə uyğun olaraq qeyd edilmiş ticarət markalarının və firma adlarının sahibləri üçün domen adlarının prioritetli qeydiyyatıdır. Üçüncü mərhələ (2012-ci ilin 15 avqustundan) — domen adlarının qeydiyyatı azad şəkildə aparıldı. Xarici keçidlər IANA saytında domen haqqında məlumatlar (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=331277
-0,"Sıfır — ədəd oxunu müsbət və mənfi ədədlərə ayıran tam ədəd. Qədim yunan astronomu və riyaziyyatçısı Klavdi Ptolemey astronomik cədvəllərində boş kvadratlara O işarəsi qoyardı (yunan əlifbası ilə omikron hərfi, q.yun. ονδεν — heç nə). Sıfır rəqəmi işarəsinin ondan yarandığı güman edilir. Riyaziyyatda Sıfırın əsas xassələri İstənilən ədədin üzərinə 0 əlavə etsən, cəm dəyişmir. Bu xassə genişləndirilmiş sistemlərdə, o cümlədən həqiqi və kompleks ədədlər meydanında da doğrudur. İstənilən ədədin 0-a hasili sıfra bərabərdir. Sıfırın işərəsi yoxdur, yəni o, nə mənfi, nə də müsbət ədəddir. 0 nə tək ədəddir, nə də cüt ədəddir. 0 istənilən natural ədədə bölünür və qismət 0-a bərabərdir. Sıfra bölmək olmaz. Belə ki, əgər , onda bölmənin tərifinə görə olmalıdır, eyni zamanda istənilən b üçün {\displaystyle b\times 0} sıfra bərabərdir. Başqa sözlə 0-ın tərsi yoxdur. Sıfır faktorial birə bərabərdir. Əsas hesablamalarda Əsas hesablama zamanı ədədi 0-a vurub böldükdə sıfır, 0-dan çıxdıqda mənfi, topladıqda isə müsbət alınır. Say sistemində Say sistemlərində sıfırdan geniş istifadə olunur, sıfır mərtəbələrin yüksəldiyini bildirir. İkilik, səkkizlik, onluq, ve onaltılıq say sistemində sıfır vardır. Sıfır riyazi çəki kəsb etmir, yəni sıfır dedikdə təsəvvürə ""boşluq"", ""heç bir şey"" gəlir. İsmayıl Calallı (Sadıqov), ""İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti"", 2017, ""Bakı"" nəşriyyatı, 996 s.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=142916
-0-cı Ölçü (0D),"Sıfırölçülü fəza, 0-cı ölçü və ya 0D riyaziyyatda müəyyən bir topoloji məkana bir ölçü təyin edilməsinin bir neçə qeyri-bərabər anlayışından birinə görə sıfır ölçüsü olan bir topoloji məkandır.0-cı ölçü, ümumiyyətlə bizim haqqında tez-tez fikirləşmədiyimiz bir ölçüdür. Nöqtələr, 0-cı Ölçüdə düzgün başa düşə biləcəyimiz yeganə varlıqlardır. Onların nə ölçüləri, nə qalınlığı, nə uzunluğu, nə də hündürlükləri mövcuddur. Onlar eyni zamanda həm ola biləcəkləri qədər böyük, həm də ola biləcəkləri qədər kiçik ola bilərlər. Əgər 0-cı Ölçüdə bir kub mövcud olsaydı, həmin kub sadəcə nöqtə olaraq görünərdi. Həmçinin, kubun istənilən tərəfə doğru uzadılmış bütün ölçüləri eyni olardı, çünki 0-cı Ölçüdəki varlıqların ölçüsü mövcud deyil.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=635184
-0.(9),"0.999... (həmçinin 0.9, 0.(9) kimi yazılır) — Riyaziyyatda onluq nöqtədən sonra yazılan sonsuz sayda 9 rəqəmindən ibarət olan rasional ədəd. 0.999... ədədi 0.9, 0.99, 0.999 və s. kimi ədədlərin hamısından böyükdür. Bu ədəd 1-ə bərabər olaraq göstərilə bilər. Başqa sözlə ""0.999 ..."" və ""1"" eyni ədədi təmsil edir. Bu bərabərliyin riyazi olaraq sübuta yetirilməsinin bir çox yolu var. Cəbri isbatlar Dövri kəsrlərdən Hər rasional ifadə sonlu sayda rəqəm ehtiva edən onluq ədədlərlə ifadə edilə bilməz. Məsələn; 5 9 1 3 kimi.Əgər ikinci bərabərliyin hər iki tərəfini 3-ə vursaq: 3 3 3 ¯ bərabərliyini alarıq. Dörd əməliyyatdan {\displaystyle 0.(9)} ədədini riyaziyyat dilində məchul ifadələrə verilən {\displaystyle x} ilə əvəzləyək. Hər iki tərəfi 10-a vuraq. Hər iki tərəfdən ədədin özünü, yəni {\displaystyle x} -i çıxaq. Sadələşdirək. Ədədimizi limit dilində ifadə ədək: 0.999 lim n → ∞ 99 … 9 ⏟ n lim n → ∞ ∑ k 1 n 9 10 k lim n → ∞ ( 1 − 1 10 n ) {\displaystyle n} sonsuza yaxınlaşarkən 1 10 n {\displaystyle {\frac {1}{10^{n}}}} ifadəsi {\displaystyle 0} -a bərabərdir. Buradan alınır ki; lim n → ∞ 1 10 n Sonsuz ardıcıllıqlardan | | {\displaystyle |r|<1} {\displaystyle a} sabit ədəddir və r 2 r 3 a r 1 − r Ümumi termini 1 10 və sabit ədədi {\displaystyle 9} olan ardıcıllıq {\displaystyle 0.(9)} -dur. Teoremimizi ədədimizə tətbiq etsək 0.999 1 10 1 10 ) 2 1 10 ) 3 9 ( 1 10 ) 1 − 1 10 olduğunu görə bilərik.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=518071
-007,"Ceyms Bond, həmçinin Agent 007 — Yan Fleminqin kitabları əsasında çəkilmiş çoxsaylı filmlərdə uydurma ingilis casusu və qəhrəmanı. Fleminq bu personajı 1952-ci ildə yaratmış və ona aid çoxlu əsərlər yazmışdır. Bu personajın ekranlaşdırılmasına əsasən onun ölümündən sonra, 1964-cü ildən etibarən başlamışlar. Daha sonralar Ceyms Bond macəralarını Kinqsli Amis, Con Piarson, Con Qardner, Reymond Benson və Çarli Hiqson yazmışlar. Əvvəllər bu personaj kitablara əsasən tanınırdısa hal-hazırda onu əsasən filmlərdən tanıyırlar. Ceyms Bond rolunda rəsmi filmlərdə indiyədək 6 aktyor oynamışdır: Şon Konneri (1962–1967; 1971) Corc Leyzenbi (1969) Rocer Mur (1973–1985) Timoti Dalton (1987–1989) Pirs Brosnan (1995–2002) Deniel Kreyq (2006-) Ceyms Bond haqqında filmlər Xarici keçidlər Ceyms Bond əslində kim idi? senet.az, 16.07.2015 (az.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=11051
-03 (film),"03 qısametrajlı sənədli televiziya filmi rejissorlar Svetlana Abdullayeva və Murad Mehmanoğlu tərəfindən çəkilmişdir. Film Azad Azərbaycan Televiziyasında istehsal edilmişdir. Tariximizin ən qanlı səhifələrindən olan 20 yanvar faciəsi zamanı həkimlərimizin fədakar əməyi filmin əsasını təşkil edir. Filmdə şahidlərin xatirələri nəticəsində həmin günlər bir daha canlanır. Filmin alternativ adı ""Həkimlər""dir. Tariximizin ən qanlı səhifələrindən olan 20 yanvar faciəsi zamanı həkimlərimizin fədakar əməyi filmin əsasını təşkil edir. Filmdə şahidlərin xatirələri nəticəsində həmin günlər bir daha canlanır. 1990-cı il. Şər imperiyası artıq süquta uğradığını anlayır və vəziyyətdən çıxma yolunu əsarətdə saxladığı xalqların gözünü qorxutmaqda görürdü. Azərbaycan xalqı 1988-ci ildən imperiya rəhbərlərinin gözündə ən təhlükəli xalqa çevrilmişdi. Onlar belə vəziyyətin daha kəskin hal almasından ehtiyatlanaraq sərt tədbirlərə əl atdı. Kütləvi aksiyalar kommunist rejimini daha da vahiməyə salırdı. Bakıya əlavə qüvvələr yeridildi. Nəzarəti tamamilə ələ alandan sonra SSRİ Ali Soveti rəyasət heyəti yanvarın 20-si gecə saat 00:00-dan Bakı şəhərində fövqalədə vəziyyət tətbiq edilməsi haqqında fərman verdi. Bundan sonra kütləvi qırğına başlamaq olardı və başlandı da. Bakı al qırmızı qana boyandı. 1990-cı ilin yanvarında sovet qoşunlarının Bakıda həyata keçirdikləri qırğınlarda 131 nəfər öldürülmüş, 600-dən çox adam yaralanmışdı. Öldürülənlər arasında beş millətin nümayəndələri, 20-dən çox qadın, uşaq var idi; Adamları xüsusi qəddarlıqla və yaxın məsafədən güllələmişlər, xəstəxanalar, ""təcili yardım"" maşınları atəşə tutulmuş, həkimlər öldürülmüş, adamlar süngü-bıçaqla qətlə yetirilmişdir. ""Kalaşnikov"" avtomatının ağırlıq mərkəzi dəyişən 5,45 çaplı güllələrindən istifadə edilmişdir. Həlak olanlar arasında yetkinlik yaşına çatmayanlar, qadınlar, qocalar, şikəstlər də var idi.Hadisə baş verən gecəni öz gözlərində bir daha canlandıran həkimlər Mübariz Əliyev, Teymur Qurbanov və Alim Məmmədov Azərbaycan tarixinin ən qanlı gecələrindən birini bir daha xatırlayırlar. Onlar xəstəxanaların yaralı və ölülərlə dolduğunu, qan vermək üçün Tibb İnstitutunun tələbələrinin özlərini necə təhlükəyə atmalarını, xalqın xəstələri xilas etmək üçün bir yumruq olmalarını və əlindən gələni əsirgəməmələrini qeyd edirlər. Həkim Teymur Qurbanov isə həmin gecəni öz kamerasına çəkərək bu qanlı hadisənin dünyaya çatdırılmasına nail olub. Həkimlər qırğının bir gün yox, bir həftə davam etdiyini və yaralıların əsasən Bakı Şəhəri Musa Nağıyev adına xəxtəxanaya gətirildiyini də xatırlayırlar. Ümumilikdə film diktor mətni ilə yanaşı, əsasən 3 şahid həkimin xatirələrindən ibarətdir. Filmin üzərində işləyənlər Müəllif: İlhamə Qurbanlı Rejissor: Svetlana Abdullayeva, Murad Mehmanoğlu Operator: Vüqar V. Ş. Prodüser: Röya Əliyeva, Rinat Qurbanoğlu Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491062
-07 Vestur,"07 Vestur — Farer adalarını təmsil edən futbol klubu. 2007-ci ildə qurulmuşdur. Sandavóavur və Servoavur (Voar adası) şəhərlərini təmsil edir. Klubun tarixi 1993-cü il dekabrın 18-də ""Mivoavur"" və ""Sandavoavur"" klublarının birləşməsi nəticəsində ""Vaqar"" klubunun yarandığı vaxtdan başlayır. 1998-ci ildə ""Servoavur"" klubuda onlara qoşuldu, nəticədə Voar adasında vahid komanda formalaşdı və tezliklə Farer çempionatının yüksək divizionuna yüksələ bildi, amma klub uzun müddət yüksək liqalarda yer tuta bilmədi və tezliklə oradan aşağı liqaya düşdu. Uğursuzluqlar nəticəsində klubdaxili parçalanmalar kəskinləşdi və 2004-cü ildə onlar, əvəllər olduğu kimi ayrı-ayrı komandalara ayrıldı. Buna baxmayaraq, Voar adasında vahid güclü klub yaratmaq ideyası ölmədi və 8 noyabr 2004-cü ildə vahid ""Vagar 2004"" klubu yenidən yaradıldı və 2007-ci ildə ""Servoavur"" klubu yenidən ona qoşuldu. Bu birləşmə nəticəsində klub indiki adı ""07 Vestur"" qəbul etdi və 6 noyabr 2007-ci il klubun rəsmi yaranma tarixi oldu.2008-ci ildə klub birinci liqanın qalibi oldu və Farer adalarının yüksək divizionu olan Vodafondaildində oynamaq hüququ qazandı. Yüksək Liqadakı ilk mövsümündən sonra klub birinci liqaya düşdü, lakin yenidən qalib gələrək 2011-ci ildə yenidən Yüksək Liqada oynamaq hüququ qazandı. 2011-ci il mövsümünün sonunda çempionatda 9-cu yeri tutdu və yenidən birinci liqaya düşdu. 2012-ci ildə ""07 Vestur"" birinci liqada birinci yeri tutdu və bir daha Vodafondaildin-ə yüksəldi.2013-cü ildə komanda yenidən aşağı liqaya düşdü və 2016-cı il mövsümündə, yenidən yüksək liqaya yüksələnə qədər orada oynadı. İndiki heyəti Sonuncu dəfə 10 iyun 2022 tarixində yeniləndi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=367753
-0 (say),"Sıfır — ədəd oxunu müsbət və mənfi ədədlərə ayıran tam ədəd. Qədim yunan astronomu və riyaziyyatçısı Klavdi Ptolemey astronomik cədvəllərində boş kvadratlara O işarəsi qoyardı (yunan əlifbası ilə omikron hərfi, q.yun. ονδεν — heç nə). Sıfır rəqəmi işarəsinin ondan yarandığı güman edilir. Riyaziyyatda Sıfırın əsas xassələri İstənilən ədədin üzərinə 0 əlavə etsən, cəm dəyişmir. Bu xassə genişləndirilmiş sistemlərdə, o cümlədən həqiqi və kompleks ədədlər meydanında da doğrudur. İstənilən ədədin 0-a hasili sıfra bərabərdir. Sıfırın işərəsi yoxdur, yəni o, nə mənfi, nə də müsbət ədəddir. 0 nə tək ədəddir, nə də cüt ədəddir. 0 istənilən natural ədədə bölünür və qismət 0-a bərabərdir. Sıfra bölmək olmaz. Belə ki, əgər , onda bölmənin tərifinə görə olmalıdır, eyni zamanda istənilən b üçün {\displaystyle b\times 0} sıfra bərabərdir. Başqa sözlə 0-ın tərsi yoxdur. Sıfır faktorial birə bərabərdir. Əsas hesablamalarda Əsas hesablama zamanı ədədi 0-a vurub böldükdə sıfır, 0-dan çıxdıqda mənfi, topladıqda isə müsbət alınır. Say sistemində Say sistemlərində sıfırdan geniş istifadə olunur, sıfır mərtəbələrin yüksəldiyini bildirir. İkilik, səkkizlik, onluq, ve onaltılıq say sistemində sıfır vardır. Sıfır riyazi çəki kəsb etmir, yəni sıfır dedikdə təsəvvürə ""boşluq"", ""heç bir şey"" gəlir. İsmayıl Calallı (Sadıqov), ""İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti"", 2017, ""Bakı"" nəşriyyatı, 996 s.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146096
-0 (ədəd),"Sıfır — ədəd oxunu müsbət və mənfi ədədlərə ayıran tam ədəd. Qədim yunan astronomu və riyaziyyatçısı Klavdi Ptolemey astronomik cədvəllərində boş kvadratlara O işarəsi qoyardı (yunan əlifbası ilə omikron hərfi, q.yun. ονδεν — heç nə). Sıfır rəqəmi işarəsinin ondan yarandığı güman edilir. Riyaziyyatda Sıfırın əsas xassələri İstənilən ədədin üzərinə 0 əlavə etsən, cəm dəyişmir. Bu xassə genişləndirilmiş sistemlərdə, o cümlədən həqiqi və kompleks ədədlər meydanında da doğrudur. İstənilən ədədin 0-a hasili sıfra bərabərdir. Sıfırın işərəsi yoxdur, yəni o, nə mənfi, nə də müsbət ədəddir. 0 nə tək ədəddir, nə də cüt ədəddir. 0 istənilən natural ədədə bölünür və qismət 0-a bərabərdir. Sıfra bölmək olmaz. Belə ki, əgər , onda bölmənin tərifinə görə olmalıdır, eyni zamanda istənilən b üçün {\displaystyle b\times 0} sıfra bərabərdir. Başqa sözlə 0-ın tərsi yoxdur. Sıfır faktorial birə bərabərdir. Əsas hesablamalarda Əsas hesablama zamanı ədədi 0-a vurub böldükdə sıfır, 0-dan çıxdıqda mənfi, topladıqda isə müsbət alınır. Say sistemində Say sistemlərində sıfırdan geniş istifadə olunur, sıfır mərtəbələrin yüksəldiyini bildirir. İkilik, səkkizlik, onluq, ve onaltılıq say sistemində sıfır vardır. Sıfır riyazi çəki kəsb etmir, yəni sıfır dedikdə təsəvvürə ""boşluq"", ""heç bir şey"" gəlir. İsmayıl Calallı (Sadıqov), ""İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti"", 2017, ""Bakı"" nəşriyyatı, 996 s.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=744649
-"0 dərəcəli N dairəsi (teleserial, 2007)","""0"" Dərəcəli N Dairəsi (fars. مدار صفر درجه, translit. Madare sefr darajeh) – 2007-ci ildə İran, Macarıstan, Livan və Fransa əməkdaşlığı nəticəsində yaranan teleserialı. Proqram indiyə qədər İranda hazırlanan ən bahalı və ən yaxşı proqramdır və orada böyük tamaşaçı kütləsini özünə cəlb etməyi bacarmışdır. Serial İran diplomatı Əbdül Hüseyn Sərdarinin həyat hekayəsi əsasında lentə alınmışdır. Əbdül Hüseyn Sərdari 1940-cı ildə İran səfirliyinə sığınan Paris yəhudilərinə İran pasportları verməklə onların həyatını xilas etmişdir. Serial İkinci Dünya Müharibəsi illərində Parisə oxumağa gedən gənc iranlı tələbə Həbib Parsanın həyatı haqqındadır. Orada Həbib eyni universitetdə təhsil alan Fransız yahudi Sara Astrokla tanış olur. Əvvəlcə bir-birilərinə zidd olan gənclər, sonra bir- birilərinə aşiq olurlar. Bir çox problemlərlə qarşılaşan Həbib və Sara, serialın sonunda birlikdə qalırlar. ""0"" Dərəcəli N Dairəsi serialının rejissoru Həsən Fəthi serial haqqında belə demişdir: ""Mən 2002-ci ildə bu serialı ekranladışdırmaq qərarına gəldim və hələ o vaxtlarda Holokost nəşrdə yox idi. Əgər Alman düşərgələrində hətta bir Yahudi öldürülübsə,dünya utanmalıdır. Əgər bu işarələr bir Fələstinliyə qarşı baş veribsə, yəni bir Fələstinli öldürülübsə dünya utanmalıdır.İkinci Dünya Müharibəsində Yahudi qurbanlara, Fəsəstində öldürülən qadınlar və uşaqlara eyni dərəcədə ürəyim yanır."" Bu serial cəmiyyətin mədəniyyət xəzinəsini qoruyan müstəqil təşkilatın-İran-Yuhudi Assosiyasiyasının tərifini və dəstəyini qazanmışdır. Bu assosiyasiya Mahmud Əhməd Nejatın Holokost haqqında fikirlərini tənqid etmiş və Həsən Fəthinin bu işini tərifləmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=272650
-0 yanvar,0 yanvar (sıfır yanvar; alternativ adı: 31 dekabr) - bir çox astronomik və texniki materiallarda qeyd olunan mövcud olmayan təqvim tarixidir.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=302053
-1,"1 (I), 1 AD və ya 1 CE Anno Domini təqvim dövrü üçün epox ilidir . Bu, eramızın birinci ili , 1-ci minilliyin və 1-ci əsrin birinci ili idi . Bu, şənbə və ya bazar günü başlayan ümumi il idi , proleptik Julian təqvimi ilə şənbə günü başlayan ümumi il və proleptik Qriqorian təqvimi ilə bazar ertəsi başlayan ümumi il idi . Roma İmperiyasında , 1 AD Roma konsulları Qay Sezar və Lusius Aemilius Paullusun adını daşıyan Sezar və Paullusun Konsulluğu İli kimi tanınırdı və daha az tez-tez Roma İmperiyası daxilində 754 AUC (ab urbe condita) ili kimi tanınırdı . Bu il üçün ""AD 1"" nominasiyası , anno Domini (AD) təqvim erası Avropada illərin adlandırılması üçün geniş yayılmış üsula çevrildiyi orta əsrlər dövründən bəri ardıcıl olaraq istifadə olunur . Bu, Xristian / Ümumi eranın başlanğıcı idi . Əvvəlki il eramızdan əvvəl 1 — dir ; bu nömrələmə sxemində 0 ili yoxdur . The Anno Domini tanışlıq sistemi eramızdan əvvəl 525-ci ildə Dionysius Exiguus tərəfindən hazırlanmışdır . Roma təqviminin eramızdan əvvəl 45-ci ildə islahatı olan Julian təqvimi eramızın 1-ci ilində Roma tərəfindən istifadə edilən təqvim idi. Roma İmperiyası İmperator Avqustun əmri ilə Tiberius Almaniyadakı üsyanları yatırır (eramızdan əvvəl 1–5). Konfutsiyə ilk kral titulu (ölümündən sonra adı) Baocheng Xuan Ni Gong verilir. İsanın doğulması , ən azı bir alimə görə, Dionysius Exiguus tərəfindən anno Domini dövründə təyin edildiyi kimi . Bununla belə, əksər alimlər Dionysiusun İsanın doğumunu əvvəlki ildə, yəni eramızdan əvvəl 1-ci ildə qoyduğunu düşünürlər . Bundan əlavə, müasir alimlərin əksəriyyəti Dionysiusun hesablamalarını mötəbər hesab etmirlər, hadisəni bir neçə il əvvəl yerləşdirirlər (bax : İsanın Xronologiyası). Apollonius (Tianalı) — Roma filosofu, yeni pifaqorçular məktəbinin təmsilçisi. 25 dekabr — İsa — Peyğəmbər. Sextus Afranius Burrus , Roma pretorian prefekti (ö. AD 62) II Artaksias — İberiyanın doqquzuncu çarı Amanişakete-Nubiya kraliçası Qay Antistiy Vet-Roma konusulu Sapadbizes — Kuşan imperiyasının kralı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2712
-1% qaydası,"1% qaydası — internet mədəniyyətində internet icması daxilində iştirakla bağlı ümumi qayda. Qaydada qeyd olunur ki, veb-sayt istifadəçilərinin yalnız 1%-i aktiv şəkildə yeni məzmun yaradır, qalan 99%-i isə sadəcə lurkerlik edir. Variantlara 1–9–90 qaydası (bəzən 90–9–1 prinsipi və ya 89:10:1 nisbəti adlanır) daxildir. Burada viki kimi birgə yaradılan veb-saytda icma iştirakçılarının 90%-nin yalnız məzmunu istehlak etdiyi, 9%-nin məzmunu dəyişdirdiyi və ya yenilədiyi, 1%-nin isə məzmun əlavə etdiyi qeyd olunur. Oxşar qaydalar informasiya elmində də məlumdur. Məsələn, Pareto prinsipi kimi tanınan 80/20 qaydası fəaliyyətin necə müəyyən edilməsindən asılı olmayaraq, qrupun 20 faizinin fəaliyyətin 80 faizini istehsal edəcəyini bildirir. 1% qaydasına əsasən, internet istifadəçilərinin təxminən 1%-i məzmun yaradır, 99%-i isə sadəcə həmin məzmunun istehlakçısıdır. Məsələn, bir forumda yazı yazan hər bir şəxsə qarşılıq təxminən 99 nəfər həmin foruma baxır, lakin mesaj yazmır. Bu termin müəllif və bloqqerlər Ben MakKonnell və Ceki Huba tərəfindən icad edilmişdir, baxmayaraq ki, əvvəllər eyni konsepsiyaya istinadlar bu addan istifadə etməmişdir.Onlayn fəaliyyətə istinad edərək, lurker termini internet icmasında başqaları ilə əlaqədə olmayan onlayn müşahidəçiyə istinad etmək üçün istifadə olunur.Radikal cihadçı internet forumlarında 2005-ci ildə aparılan bir araşdırmada istifadəçilərin 87%-nin heç vaxt forumlarda post paylaşmadığı, 13%-nin ən azı bir dəfə, 5%-nin 50 və ya daha çox, yalnız 1%-nin isə 500 və ya daha çox paylaşım etdiyi müəyyən edilmişdir.2014-cü ildə nəzərdən keçirilmiş ""The 1% Rule in Four Digital Health Social Networks: An Observational Study"" adlı məqalədə sağlamlıq yönümlü onlayn forumlarda 1% qaydası empirik şəkildə tədqiq edilmişdir. Qəzet belə nəticəyə gəlmişdir ki, 1% qaydası məzmunun böyük əksəriyyətini yaradan bir neçə ""Superistifadəçi"" ilə dörd dəstək qrupu arasında uyğundur. Həmin ilin sonunda ayrı bir tədqiqatçı qrupu tərəfindən edilən bir araşdırmada 2014-cü ildə Van Mirlonun araşdırmasını depressiya üçün onlayn forumda təkrarlamışdır. İştirak bərabərsizliyi Oxşar konsepsiya ""AT&T Laboratories""dən Vill Hill tərəfindən təqdim edilmiş və daha sonra Yakob Nilsen tərəfindən istinad edilmişdir. Bu, onlayn kontekstdə ""iştirak bərabərsizliyi"" termininə məlum olan ən erkən istinad idi. Termin 2006-cı ildə marketinq mövzusunda bloq yazısında ciddi kəmiyyət kontekstində istifadə edildiyi zaman yenidən ictimaiyyətin diqqətini cəlb etmişdir. Həmçinin bax Sosial profilləşdirmə Rəqəmsal vətəndaş Lotka qanunu Netokratiya Xarici keçidlər The 90-9-1 Rule for Participation Inequality in Social Media and Online Communities by Jakob Nielsen, October 8, 2006. What is the 1% rule? by Charles Arthur in The Guardian, July 20, 2006. The 1% Rule by Heather Green in BusinessWeek, May 10, 2006 Institutions vs. Collaboration by Clay Shirky, July 2005, Video at 06:00 and 12:42",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=823742
-"1,2-Dioksetan","1,2-dioksetan — törəmələrinin əksəriyyəti otaq temperaturunda sabit olan kristallardır. Xloroform, benzol, nitrometanda həll olunur. Kimyəvi xassələrinə görə, onlar tipik peroksidlərdir (bax: Üzvi peroksid birləşmələri). LiAlH4-ün təsiri altında 1,2-dioksetannın tetraalkil törəmələri onların analitik analizlər üçün istifadə olunan 1,2-diola qədər azalır. PPh3 ilə reaksiya daxil olduqda, onlar qızdırıldıqda tsiklik fosforamlara çevrilən epoksidlərə parçalanırlar, məsələn: 1,2-dioksetan törəmələri asanlıqla parçalanır. Üzvi həlledicilərdə onların məhlullarının termolizi, üçlü vəziyyətdə olan həyəcanlanmış keton molekullarının (ulduzla işarələnmiş) deaktivasiyası nəticəsində hamilyonlüminisent ilə müşayiət olunur, məsələn: 1,2-dioksetanın tetraalkil törəmələri olefinlərin foto oksidləşməsi və ya a-bromohidroperoksidlərin tsiklləşməsi yolu ilə əldə edilir, məsələn: II birləşmən a-perhidroksi turşuların RR""C(OOH)COOH-nin disikloheksilkarbodiimidin iştirakı ilə tsiklləşdirilməsi yolu ilə əldə edilir. II birləşmən atəşböcəklərində, bəzi dəniz orqanizmlərində və bitkilərdə biosintez zamanı əmələ gəlir. Onların çürüməsi bioluminesens parçalanmaya (""soyuq parıltı"") səbəb olur. III birləşməni əsasların iştirakında oksalilxloridə qatı H2O2 (saf formada təcrid olunmur) ilə təsir etməklə almaq olar. Anisimova N. A. Heterosiklik birləşmələrin kimyası. 1-ci hissə. Nomenklaturanın əsasları. Bir heteroatomlu monoheterosiklik birləşmələr: dərslik. — Sankt-Peterburq: Sankt-Peterburq Dövlət Sənaye Texnologiyaları və Dizayn Universiteti, 2017. — S. 21–34. — 81 səh. Gilchrist T. Heterosiklik birləşmələrin kimyası. — M .: Mir, 1996. — S. 402. — 464 s. — ISBN 5-03-003103-0. İvanski V. I. Heterosiklik birləşmələrin kimyası. — M .: Ali məktəb, 1978. — S. 31. — 559 s. Z. Hauptman, J. Grefe, H. Remane ""Organic Chemistry"", M., ""Kimya"", 1979, səh.553–555",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=776535
-"1,2-dixloretan","1,2-dixloretan, etilenxlorid, CICH2CH2CI — xloroform iyli, rəngsiz, zəhərli mayedir. —35,9°S-də donur, 83,5–84,0°S-də qaynayır, sıxlığı 1253 kq/m³-dir. Suda pis həll olur (25°S-də 0,81%). Yanğın cəhətdən az təhlükəlidir. Etilenlə xlorun qarşılıqlı təsirindək alınır. Dixloretan qələvilərlə vinilxlorid, ammonyakla etilendiamin əmələ gətirir. Sənayedə həlledici kimi, antidetonasiya qarışıqları hazırlanmasında, polisulfid kauçuku istehsalında və s. işlədilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=121751
-"1,3-Propandiol","1.3-Propandiol əsasən politrimetilen tereftalat kimi polimerlərin istehsalı üçün xammal kimi istifadə olunur. Bu maddə kompozitlər, yapışqanlar, laminatlar, boyalar və bir çox sənaye məhsuluna əlavə olunur. Antifriz mayelərində və boyalarında bir həlledici olaraq da istifadə olunur. Pişiklərlər üzərində aparılan təcrübələrdən alimlər 1.3-propandiolun 1.2-propilenqlikoldan təxminən iki qat daha zəhərli olduğunu təsbit ediblər. Təhlükəsizlik 1,3-Propanediol, buxar və ya buxar / aerosol qarışığının inhalyasiyası ilə əhəmiyyətli bir təhlükə yaratmır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=634111
-"1,4-Butandiol","1,4- Butandiol (butilenqlikol) C₄H₁₀O₂ - üzvü birləşmə, İki atomlu spirt, rəngsiz qatı mayedir. 1,4-Butandiol, katalizatorun iştirakı ilə 110-130 0 C temperaturda və 200-300 atmosfer təzyiqində sulu məhlulda 1,4-butindiolun hidrogenləşdirilməsi yolu ilə əldə edilir. 1,4-Butandiol, həmçinin, katalizator kimi ağır metal asetilenidlərdən istifadə edərək formaldehidin asetilenlə yüksək təzyiqdə aparılan reaksiya zamanı alınır. 2 H C H O + H C ≡ C H → H O H 2 C C ≡ C C H 2 O H {\displaystyle {\mathsf {2HCHO+\ HC\equiv CH\ \rightarrow HOH_{2}CC\equiv CCH_{2}OH}}} 1,4-Butandiol malein anhedridindən alınma üsuluda var. Malein anhedridi metil efirinə çevrilir və sonra hidrogenləşir. Kimyəvi xassələri Kimyəvi xassələrinə görə 1.4 – Butandiol tipik qlikoldur. Karbon turşularla (katalizatorun iştirakı ilə) qarşılıqlı təsir göstərir və karbon turşularının anhidritləri və turşu xloranhidridləri ilə mürəkkəb efirlər əmələ gətirir. 1,4-butanediolun sulu məhlulları ortofosfor turşusu iştirakı ilə qızdırıldıqda, tetrahidrofuran əmələ gəlir. 1.4 – Butandiol etanola bənzəyir, insanlara narkotik təsir göstərir. Doza həddi artıq olarsa başgicəllənmə, qusma, zəiflik, yuxululuq, ağır zəhərlənmə və hətta ölümə səbəb ola bilər. Dəri ilə təmasda, qıcıqlanma və allergik reaksiyalara səbəb ola bilər, buna görə də onunla işləyərkən qoruyucu geyim və əlcəklərdən istifadə etməlisiniz. 1.4 – Butandiolun tətbiqi çox genişdir. Hər il bir million ton 1.4 butandiol istifadəyə verilir. Tibdə dərman preparatların və ekstratların alınmasında istifadə olunur. Toxuculuq, parfümeriya və qida sənayesində geniş istifadə edilir. Kimya sənayesində polimerlərin, sintetik liflərin istehsalı üçün xammal olaraq və həlledici kimi istifadə olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=602205
-1-Xlornaftalin,"1-Xlornaftalin(α-xlornaftalin) – formulu C10H7Cl olan aromatik xlor üzvi birləşmədir. Fiziki xassəsi 1-Xlornaftalin rəngsiz yağlı mayedir. Laboratoriya şəraitində 1-xlornaftalinin alınması, naftalinin yodud iştirakı ilə qaz şəklində olan xlorla xlorlaşma reaksiyası nəticəsində baş verir. Tərkibində 256 q naftalin, 450 q xlorbenzol və 1,3 q yod olan məhlulu qarışdıraraq qaynama dərəcəsinə çatdırırıq və xlor qazını daxil edirik. Sonra qarışıq soyudulur, uçucu turşuları və onların anhidridlərini çıxarmaq məqsədi ilə azotla təmizlənir və vakuumda qovulur. Maddənin çıxımı 80% (260–265 q) təşkil edir. C 10 H 8 + Cl 2 → t ; k a t C 10 H 7 Cl + HCl {\displaystyle {\ce {C10H8 + Cl2 ->[t; kat] C10H7Cl + HCl}}} Alüminium xloridin iştirakı ilə naftalin ilə sulfurilxloridin reaksiyasınəticəsində almaq olar: C 10 H 8 + SO 2 Cl 2 → A l C l 3 C 10 H 7 Cl + HCl + SO 2 {\displaystyle {\ce {C10H8 + SO2Cl2 ->[AlCl3] C10H7Cl + HCl + SO2}}} 1-aminonaftalindən diazoniyum duzunun alınması və sonra Zandmeyer reaksiyasının aparılması nəticəsində almaq olar: C 10 H 7 NH 2 + HNO 2 + HCl ⟶ C 10 H 7 N 2 Cl + 2 H 2 O {\displaystyle {\ce {C10H7NH2 + HNO2 + HCl ->[] C10H7N2Cl + 2H2O}}} C 10 H 7 N 2 Cl → t C 10 H 7 Cl + N 2 {\displaystyle {\ce {C10H7N2Cl ->[t] C10H7Cl + N2}}} Kimyəvi xassələri 1-Xlornaftalinin kimyəvi xassələri aromatik karbohidrogenlərin digər monoxlor törəmələri ilə oxşardır. Yüksək temperaturda və təzyiqdə qələvilərlə hidroliz olunur: C 10 H 7 Cl + H 2 O → t ; p C 10 H 7 OH + HCl {\displaystyle {\ce {C10H7Cl + H2O ->[t; p] C10H7OH + HCl}}} Efir mühitində litium ilə reaksiyaya girərək 1-naftillitium alınır: C 10 H 7 Cl + 2 Li → E t 2 O C 10 H 7 Li + LiCl {\displaystyle {\ce {C10H7Cl + 2Li ->[Et2O] C10H7Li + LiCl}}} Spirtli məhlulda kalium sionidlə reaksiyaya daxil olmur, lakin ~220°C temperaturda və təzyiq altında piridin məhlulunda susuz mis (I) sionid ilə 1-naftilnitril alınır: 2 C 10 H 7 Cl + 2 CuCN → 220 o C 2 C 10 H 7 CN + Cu 2 Cl 2 {\displaystyle {\ce {2C10H7Cl + 2CuCN ->[220^oC] 2C10H7CN + Cu2Cl2}}} 1-Xlornaftalin kənd təsərrüfatının müxtəlif sahələrində, üzvi boyaların alınmasında zərərvericilərini məhv etməsində geniş istifadə edilir. 1-Xlornaftalin zəhərlidir, lakin 2-xlornaftalin istisna olmaqla, digər törəmələri arasında ən az təhlükəlidir. Dəri ilə təmasda olduqda müxtəlif dəri xəstəliklərinə, dermatitə səbəb olur. 1-Xlornaftalinin buxarı ilə nəfəs aldıqda qaraciyərin xroniki zədələnməsinə, hepatitə, bəzən isə qaraciyərin kəskin sarı atrofiyasına səbəb olur. Sənaye binalarının iş sahəsinin havasında buxarın icazə verilən konsentrasiyası 0,5 mq/m³ təşkil edir. Qarayev Ş.F., İmaşev İ.B., Talıbov G.M.Üzvi kimya, Bakı, 2003. Məhərrəmov A.M., Məhərrəmov M.M. Üzvi kimya, BDU, Bakı, 2007. Məhərrəmov A.M.,Allahverdiyev M.Ə. Üzvi kimya, BDU, Bakı, 2007.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=796818
-1-Xlorpropan,"Fiziki xassələri 1-Xlorpropan rəngsis tez alışan mayedir. Xloroforma bənzər qoxusu var. Bir çox xloralkanlardan fərqli olaraq sudan yüngüldür, sıxlığı 0,89 q/ml təşkil edir. 1. Propanın xlorlaşması reaksiyası zamanı 2-xlorpropan ilə birlikdə alınır. Məhsulların nisbəti temperaturdan asılıdır. Dimetilformiadın katalizi zamanı tionilxloridin propanol-1-ə təsiri nəticəsində: 2. Propan-1 –in xlorid turşusu ilə reaksiyası nəticəsində almaq olar: 3. Hidrogenləşmə reaksiyası: Kimyəvi xassələri 1-Xlorpropan suda pis həll olunur. Etil spirtində, dietil efirində, asetonda yaxşı həll olunur. 1. Vürs reaksiyası: 2. Dehidrogenləşmə reaksiyası 3. Fridel-Krafts reaksiyası: CH 3 ��� CH 2 − CH 2 Cl ⇌ AlCl 3 CH 3 − CH ( Cl ) − CH 3 Reaksiya zamanı benzol çox götürülürki alkilləşmə davam etməsin. 4. Konovalov reaksiyası. Nitrolaşma raksiyası 1-Xlorpropan tənəffüs olunduqda və daxilə düşdükdə çox zərərlidir, dərialtına keçir. Mərkəzi sinir sisteminə pis təsir göstərir. Göz və dəri ilə təmasda olduqda keçici qıcıqlanmaya səbəb olur. Hava ilə qarışdıqda partlayış baş verə bilər. Məhərrəmov A. M., Məhərrəmov M. M. Üzvi kimya, BDU, Bakı, 2007.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=797806
-1-ci Etkol (Baymak),"Coğrafi yerləşməsi rayon mərkəzindən (Baymak): 26 km, ən yaxın dəmiryol stansiyasından (Sibay stansiyası): 71 km. Milli tərkibi 2002-ci ildə keçirilən Ümumrusiya əhalinin siyahıya alınmasına əsasən kənddə başqırdlar (100 %) üstünlük təşkil edir. Xarici keçidlər asmo-rb.ru — Başqırdıstan Respublikası Bələdiyyələr Şurasının rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=521611
-1-ci Mokas (Baymak),"Coğrafi yerləşməsi rayon mərkəzindən (Baymak): 49 km, kənd sovetliyindən (1-ci Türkmən): 15 km. ən yaxın dəmiryol stansiyasından (Sibay stansiyası): 8 km. Milli tərkibi 2002-ci ildə keçirilən Ümumrusiya əhalinin siyahıya alınmasına əsasən kənddə başqırdlar (99%) üstünlük təşkil edir. Xarici keçidlər asmo-rb.ru — Başqırdıstan Respublikası Bələdiyyələr Şurasının rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=522387
-1-ci Ordu Korpusu (Azərbaycan),"1-ci Ordu Korpusu — Bərdə korpusu olaraq da adlandırılan Azərbaycan Quru Qoşunlarının regional bir hərbi birləşməsi. Silahlı Qüvvələrin ən təhlükəli və strateji qüvvəsi olaraq tanınır. Bölmələrinin əksəriyyəti Ermənistanın uzun illər işğal atında saxladığı Dağlıq Qarabağla təmas xəttində yerləşirdi. Hal-hazırda korpusun rəhbərlik vəzifələrini icra edir general-mayor Bilal Çompuzov. Korpus 3 mart 1992-ci ildə Azərbaycanın 701-ci, 708-ci və 130-cu Motoatıcı briqadasından qurulur. Silahlı Qüvvələrin Baş Qərargah rəisi General Nəcməddin Sadıkov korpusun ilk komandiri olur. İştirak etdiyi əməliyyatlar arasında Kəlbəcər döyüşü də vardır. İkinci Qarabağ müharibəsindəki əməliyyatları İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı korpus Suqovuşandakı qarşıdurmalarda iştirak edir. Kəndin 3 oktyabr tarixində Azərbaycan qüvvələri tərəfindən tutulmasında əsas rollardan birini oynayır. 9 dekabrda Prezident İlham Əliyev bu münasibətlə general Hikmət Həsənovun ""Qarabağ"" ordeni ilə təltif edilməsi haqqında bir sərəncam imzalayır. Korpus komandirinin müavini polkovnik Babək Səmidli Suqovuşana hücumda korpusun bir hissəsinə rəhbərlik edərək 27 oktyabrda Suqovuşan su anbarının ələ keçirilməsini elan edərək Euronewsa müsahibə verir. Babək Samidli atəşkəsdən sonra 23 noyabr tarixində Suqovuşan istiqamətində minaya düşərək şəhid olmuşdur. O, ölümündən sonra ""Suqovuşanın azad olunmasına görə"" medalı ilə təltif olunmuşdur. Qərargahı (Bərdə) 1-ci Motoatıcı briqada 3-cü motoatıcı briqada 9-cu motoatıcı briqada 10-cu motoatıcı briqada 15-ci motoatıcı briqada 17-ci motoatıcı briqada Komandanları General-mayor Nizam Osmanov (2002-2014) General-mayor Hikmət Həsənov (2014-h.h)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=685738
-1-ci Ordu Korpusu (Ermənistan),"1-ci Ordu Korpusu (erm. 1-ին բանակային կորպուս) — Ermənistan Ordusunun Sünik vilayətinin Gorus şəhərində yerləşən regional hərbi birləşməsi. Bu, Ermənistanın cənub-şərqindəki hərbi mövqelərini formalaşdırmağa kömək edir. Birinci Qarabağ müharibəsindən sonra ordu quruculuğunun inkişafı böyük hərbi hissələrin formalaşdırılması zərurətini ortaya qoymuşdu. Bu, 20 iyun 1996-cı ildə general Yuri Xaçaturovun təşəbbüsü ilə korpusun yaradılması ilə nəticələnmişdir. Korpusun tank heyəti ""Tank biatlonu-2017"" beynəlxalq müsabiqəsində iştirak etmişdir. 2020-ci ilin sentyabrında korpusun bir bölməsi Rusiyada keçirilən ""Qafqaz-2020"" komanda-qərargah hərbi təlimində iştirak etmişdir. İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı korpus keçmiş Ağdərə rayonuna yerləşdirilmişdir. Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi bildirmişdir ki, korpus Ermənistanda ağ fosfordan istifadə edən üç bölmədən biridir. Komandirlər Aşağıdakılar korpus komandiri vəzifəsində çalışmışlar: General-polkovnik Yuri Xaçaturov (1996–1997) General-leytenant Manvel Qriqoryan (1996–2000) General-mayor Leon Yeranosyan (2000–8 oktyabr 2003) General-mayor Qaregin Qabrielyan (8 oktyabr 2003–20 iyul 2007) Polkovnik Poqos Poqosyan (20 iyul 2007–2010) General-mayor Kamo Ağacanyan (2010–21 mart 2013) General-mayor Tiqran Parvanyan (21 mart 2013–16 fevral 2018) Ararat Melkumyan (16 fevral 2018 - 18 iyun 2018) General-mayor Jirayr Poqosyan (18 iyun 2018–hal-hazırda)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=818409
-1-ci Saturn mükafatı,"1-ci Saturn mükafatı — Elmi Fantastika, Fentezi və Qorxulu Filmlər Akademiyası tərəfindən 1972-ci ilin ən yaxşı elmi fantastika,fentezi, qorxu filmi janrında olan filmlərə və orda iştirak etmiş sənətçilərə verilmiş mükafatdır. Mərasim 18 may, 1973-cü ildə baş tutumuşdu. Qaliblər və nominasiyalar Xarici keçidlər Elmi Fantastika, Fentezi və Qorxulu Filmlər Akademiyası Saturn Mükafatı: 1973 (IMDb) Arxivləşdirilib 2016-03-07 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=422741
-1-ci Türkmən (Baymak),"Coğrafi yerləşməsi rayon mərkəzindən (Baymak): 39 km, ən yaxın dəmiryol stansiyasından (Sibay stansiyası): 28 km. Milli tərkibi 2002-ci ildə keçirilən Ümumrusiya əhalinin siyahıya alınmasına əsasən kənddə başqırdlar üstünlük təşkil edir. Xarici keçidlər asmo-rb.ru — Başqırdıstan Respublikası Bələdiyyələr Şurasının rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=521745
-"1-ci Türkoloji Qurultay (film, 1926)","1-ci Türkoloji Qurultay — qısametrajlı sənədli filmi. Film Azdövlətkinoda istehsal edilmişdir. Burada dünyada ilk dəfə Azərbaycanda Birinci Türkoloji Qurultayın keçirilməsindən bəhs edilir. Filmdə Səməd Ağamalıoğlu, Qəzənfər Musabəyov, Əli bəy Hüseynzadə və Hüseyn Cavid iştirak edirlər. Film dünyada ilk dəfə Azərbaycanda Birinci Türkoloji Qurultayın keçirilməsindən, türk xalqlarının yeni latın əlifbasını qəbul etmələrindən, qurultayın türk xalqları ədəbiyyatı və dil problemləri barədə yekdil qərarlar verməsindən söhbət açır. Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası. Memarlıq və İncəsənət İnstitutu. Nazim Sadıxov. Azərbaycan bədii kinosu (1920-1935-ci illər). Bakı: Elm, 1970. Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1926-cı ilin filmləri1920-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=26320
-"1-ci dərəcəli ""Qüsursuz xidmətə görə"" medalı (SSRİ)","""Qüsursuz xidmətə görə"" medalı — SSRİ Müdafiə Naziri, Daxili İşlər Naziri və Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədrinin 1958-ci il 25 yanvar tarixli birgə sərəncamı ilə yaradılmış medal. ""Qüsursuz xidmətə görə"" medalı üç dərəcədən ibarətdir: I dərəcəli (20 il qüsursuz xidmət üçün) II dərəcəli (15 il qüsursuz xidmət üçün) III dərəcəli (10 il qüsursuz xidmət üçün)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=772381
-"1-ci dərəcəli ""Rəşadət"" ordeni","""Rəşadət"" ordeni — Azərbaycan Respublikasının ordenlərindən biri.""Rəşadət"" ordeni ilə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları Azərbaycanın müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün və təhlükəsizliyinin təmin edilməsində xüsusi xidmətlərinə; əhəmiyyətli və ya strateji ərazinin, yaşayış məntəqəsinin, rayonun və ya şəhərin düşmən işğalından azad olunması ilə nəticələnmiş döyüş əməliyyatları zamanı hərbi hissə və birləşmələrə yüksək peşəkarlıqla rəhbərlik etdiklərinə; Vətənin müdafiəsi zamanı düşmən hücumunun qarşısının alınmasında, işğal edilmiş ərazilərin azad olunmasında, düşmənin canlı qüvvəsinin və döyüş texnikasının məhv edilməsində igidlik və mərdlik nümunəsi göstərdiklərinə; həyat və sağlamlıq üçün real təhlükə şəraitində xidməti borcu və hərbi qulluq vəzifəsini yerinə yetirərkən mərd və qətiyyətli hərəkətlərinə; fövqəladə hallarda və ya ekstremal şəraitdə insanların xilas edilməsində xüsusi xidmətlərinə; həmçinin dövlət sərhədinin mühafizəsinin təmin edilməsində xüsusi xidmətlərinə görə təltif edilirlər.""Rəşadət"" ordeninin 3 dərəcəsi var. Orden döşün sol tərəfinə, Azərbaycanın digər ordenləri olduqda ""Azərbaycan bayrağı"" ordenindən sonra taxılır. Həmçinin bax ""Rəşadət"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı Xarici keçidlər Prezident üç general-leytenantı ""Rəşadət"" ordeni ilə təltif etdi, istefaya buraxdı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=681411
-"1-ci dərəcəli ""Stalin"" mükafatı","Stalin mükafatı (Stalin adına mükafat) — SSRİ vətəndaşlarının elm və texnika, hərbi biliklər, ədəbiyyat və incəsənət, istehsalat işlərində metodların köklü təkmilləşməsi sahəsində əlmətdar fəaliyyətinə görə 1940–1954-cü illərdə həvəsləndirmə forması.20 dekabr 1939-cu ildə təsis edilib. Sonradan 1966-cı ildə təsis edilmiş SSRİ dövlət mükafatına bərabər tutuldu. Təsis edilməsi Stalin mükafatları (ilk variantda Stalin adına mükafat adlanırdı) SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin iki qərarı ilə təsis edilib : "" Stalin adına mükafat və təqaüd təsis edilməsi barəsində"" — 20 dekabr 1939-cu ildə Stalinin 60 illik yubileyi münasibətilə qərar.. ""Ədəbiyyat sahəsində Stalin adına mükafatın təsis edilməsi barəsində"" — 1 fevral 1940 -cı il tarixli qərar..Təltif edilənlərin və mükafatın məbləği hər dəfə dəyişilirdi.. 1949-cu ildə ""Xalqlar arasında sülhü möhkəmləndirməyə görə "" Beynəlxalq Stalin mükafatı təsis edildi. Ləğv edilməsi Stalinin şəxsiyyətinə pərəstişinə qarşı kampaniya zamanı Stalin mükafatları müvafiq olaraq SSRİ Dövlət Mükafatları ilə əvəz edildi. Hətta tarix kitablarında belə "" Stalin Mükafatı ""sözü əvəzinə "" Dövlət Mükafatı "" yazılırdı. Həmçinin bax İosif Stalin",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=708732
-"1-ci dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni","""Vətənə xidmətə görə"" ordeni — 7 noyabr 2003-cü ildə təsis edilmiş Azərbaycan Respublikasının ordeni. Azərbaycan Respublikasının üç dərəcədə ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni aşağıdakılara görə verilir: — Azərbaycan Respublikasına sadiqliyə görə, vəzifə borcunu ləyaqətlə və vicdanla yerinə yetirməyə görə; — dövlət qulluğunda səmərəli fəaliyyətə, yüksək peşəkarlığa və xüsusi nailiyyətlərə görə; — milli dövlət quruculuğu işlərində xüsusi xidmətlərə görə.""Vətənə xidmətə görə"" ordeninin yüksək dərəcəsi birinci dərəcə sayılır. ""Vətənə xidmətə görə"" ordeninin hər üç dərəcəsi ardıcıllıqla verilir. ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər ordenləri olduqda, onlardan sonra taxılır. ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni hər tərəfə şüalar saçan səkkizguşəli ulduzəsasında tərtib edilmiş kompozisiyadan ibarətdir. Lövhənin çökək mərkəzində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gerbi təsvir edilmişdir. Orden üç səviyyədən ibarətdir, səkkizguşəli ulduzun yığılması iki kvadrat təşkil edir, onun mərkəzində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gerbi təsvir olunmuşdur. Gerbin üst hissəsində dairənin yarımçevrəsi boyunca ""Vətənə xidmətə görə"" sözləri yazılmışdır. Bütün yazılar və təsvirlər qabarıqdır. ""Vətənə xidmətə görə"" ordeninin üç dərəcəsi vardır: Onun birinci dərəcəsi qızıldan, ikinci dərəcəsi gümüşdən, üçüncü dərəcəsi bürüncdəndir. Ordenin qabarit ölçüləri 35 mm x 35 mm-dir. Ordenin arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ordenin nömrəsi həkk olunmuşdur. Orden paltara bərkidilmək üçün elementi olan 27 mm x 47,5 mm mm ölçüdə müvafiq olaraq qırmızı-qara, tünd göy-mavi və çəhrayışabalıdı çalarlı beşbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni poçt markası üzərində 2011-ci ilin sentyabr ayının 5-də Bakı şəhərində Azərbaycan Respublikası Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin ""Azərmarka"" şirkəti tərəfindən Azərbaycan ordenlərinə həsr olunmuş yeni poçt markaları təqdim edilmişdir. Qiyməti 60 qəpik, tirajı isə 5000 ədəd olan həmin markalardan biri ""Vətənə xidmətə görə"" ordeninə həsr olunmuşdur Təltif edilənlər Tam kavalerlər Bəylər Həsən oğlu Eyyubov Nazim Xeyrulla oğlu Məmmədov Rəsul Afiq oğlu Tağıyev Səfər Məmməd oğlu Mehdiyev Rəşad Heydər oğlu Sadıqov Novruzəli Davud oğlu Aslanov ""Azərbaycan Respublikasının ""Vətənə xidmətə görə"" ordeninin Statutu"", Azərbaycan Respublikasının 2003-cü il 7 noyabr tarixli 514-IIQ saylı Qanunu. ""Azərbaycan Respublikasının ""Vətənə xidmətə görə"" ordeninin Təsviri"", Azərbaycan Respublikasının 2003-cü il 7 noyabr tarixli 514-IIQ saylı Qanunu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=668001
-"1-ci dərəcəli ""Əmək"" ordeni","""Əmək"" ordeni — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi (ordeni). 2017-ci il 25 yanvarda Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin fərmanı ilə təsis edilib. Azərbaycan Respublikasının ""Əmək"" ordeni ilə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər istənilən fəaliyyət sahəsində Azərbaycan Respublikasının inkişafına və rifahının təmin olunmasına yönəlmiş müstəsna əmək nailiyyətlərinə görə, o cümlədən:sənaye, kənd təsərrüfatı, tikinti, nəqliyyat, ticarət, sənətkarlıq, xidmət və digər sahədə uzunmüddətli məhsuldar əməyə, elm, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, bədən tərbiyəsi, idman və digər sahələrdə fərqlənən əmək nailiyyətlərinə, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalında (emalında) kənd təsərrüfatının inkişafına təsir edən yüksək göstəricilərə, istehsalatda əməyin məhsuldarlığına və məhsulun (əmtəənin) keyfiyyətinin yaxşılaşmasına, ölkə iqtisadiyyatının rəqabət qabiliyyətinin artmasına təsir edən yüksək göstəricilərə; yüksəkkeyfiyyətli məhsul istehsalına (hazırlanmasına, yetişdirilməsinə), yeni texnikanın, texnologiyanın, qabaqcıl təcrübənin, ixtiranın və səmərələşdirici təklifin istehsalatda davamlı, nəticəli tətbiqinə görə təltif edilirlər. Taxılma qaydası Azərbaycan Respublikasının ""Əmək"" ordeni döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, ""Vətənə xidmətə görə"" ordenindən sonra taxılır. Azərbaycan Respublikasının ""Əmək"" ordeni (bundan sonra – orden) daxili diametrinin içərisində hər bir guşəsi alov simvolunu əks etdirən səkkizguşəli ulduz yerləşən bütöv ayparadan ibarətdir. Ordenin 1-ci dərəcəsi qızıldan, 2-ci dərəcəsi gümüşdən, 3-cü dərəcəsi bürüncdəndir. Ordenin ön tərəfi Ayparanın xarici diametri 38 mm, daxili diametri 30 mm-dir. Ayparanın aşağı hissəsinin mərkəzində dairə boyunca ""ƏMƏK"" sözü yazılmışdır. ""ƏMƏK"" sözü basma üsulu ilə ayparanın daxilində həkk olunmuşdur. Hər bir guşəsi alov simvolunu əks etdirən səkkizguşəli ulduzun üzərində milli ornamentləri əks etdirən naxışlar həkk olunmuşdur. Səkkizguşəli ulduzun üzərində həkk olunmuş naxışlar relyeflidir. Səkkizguşəli ulduzun üz səthi qabarıqdır. Ordenin qalınlığı 4 mm-dir. Ordenin arxa tərəfi Ordenin arxa tərəfi hamar səthlidir, səkkizguşəli ulduzun mərkəzində ordenin seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Ordenin elementləri Orden paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, üst və alt hissəsi 30 mm x 3,5 mm ölçüdə metal lövhədən, orta hissəsi 25 mm x 45 mm ölçüdə xara lentdən ibarət düzbucaqlı lövhəyə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lent Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mavi, qırmızı və yaşıl rəngli bərabər şaquli zolağa bölünmüşdür. Ordenə paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 25 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir. Qəlibin üzərinə hər bir guşəsi alov simvolunu əks etdirən səkkizguşəli ulduz şəklində kiçik metal lövhə bərkidilir. ""Əmək"" ordeninin dərəcələri Azərbaycan Respublikasının ""Əmək"" ordeninin üç dərəcəsi vardır. Azərbaycan Respublikasının 1-ci dərəcəli ""Əmək"" ordeni ən yüksək dərəcəlidir. Azərbaycan Respublikasının ""Əmək"" ordeninin dərəcələri ardıcıllıqla verilir. İlk laureat İlk dəfə Cocuq Mərcanlı sakini Oqtay Həziyev bu mükafatla təltif edilib. Azərbaycanın ""Əmək"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı Həmçinin bax Şablon:I dərəcəli ""Əmək"" ordeni Şablon:II dərəcəli ""Əmək"" ordeni Şablon:III dərəcəli ""Əmək"" ordeni",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=668031
-1-ci il,"1 (I), 1 AD və ya 1 CE Anno Domini təqvim dövrü üçün epox ilidir . Bu, eramızın birinci ili , 1-ci minilliyin və 1-ci əsrin birinci ili idi . Bu, şənbə və ya bazar günü başlayan ümumi il idi , proleptik Julian təqvimi ilə şənbə günü başlayan ümumi il və proleptik Qriqorian təqvimi ilə bazar ertəsi başlayan ümumi il idi . Roma İmperiyasında , 1 AD Roma konsulları Qay Sezar və Lusius Aemilius Paullusun adını daşıyan Sezar və Paullusun Konsulluğu İli kimi tanınırdı və daha az tez-tez Roma İmperiyası daxilində 754 AUC (ab urbe condita) ili kimi tanınırdı . Bu il üçün ""AD 1"" nominasiyası , anno Domini (AD) təqvim erası Avropada illərin adlandırılması üçün geniş yayılmış üsula çevrildiyi orta əsrlər dövründən bəri ardıcıl olaraq istifadə olunur . Bu, Xristian / Ümumi eranın başlanğıcı idi . Əvvəlki il eramızdan əvvəl 1 — dir ; bu nömrələmə sxemində 0 ili yoxdur . The Anno Domini tanışlıq sistemi eramızdan əvvəl 525-ci ildə Dionysius Exiguus tərəfindən hazırlanmışdır . Roma təqviminin eramızdan əvvəl 45-ci ildə islahatı olan Julian təqvimi eramızın 1-ci ilində Roma tərəfindən istifadə edilən təqvim idi. Roma İmperiyası İmperator Avqustun əmri ilə Tiberius Almaniyadakı üsyanları yatırır (eramızdan əvvəl 1–5). Konfutsiyə ilk kral titulu (ölümündən sonra adı) Baocheng Xuan Ni Gong verilir. İsanın doğulması , ən azı bir alimə görə, Dionysius Exiguus tərəfindən anno Domini dövründə təyin edildiyi kimi . Bununla belə, əksər alimlər Dionysiusun İsanın doğumunu əvvəlki ildə, yəni eramızdan əvvəl 1-ci ildə qoyduğunu düşünürlər . Bundan əlavə, müasir alimlərin əksəriyyəti Dionysiusun hesablamalarını mötəbər hesab etmirlər, hadisəni bir neçə il əvvəl yerləşdirirlər (bax : İsanın Xronologiyası). Apollonius (Tianalı) — Roma filosofu, yeni pifaqorçular məktəbinin təmsilçisi. 25 dekabr — İsa — Peyğəmbər. Sextus Afranius Burrus , Roma pretorian prefekti (ö. AD 62) II Artaksias — İberiyanın doqquzuncu çarı Amanişakete-Nubiya kraliçası Qay Antistiy Vet-Roma konusulu Sapadbizes — Kuşan imperiyasının kralı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=183966
-1-ci minillik,Birinci minillik — bizim eranın 1 yanvar 0-cı ilindən 31 dekabr 999-cu ilinədək olan zaman. Ubeyy ibn Kəb,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=376438
-1-ci period elementləri,"1-ci period elementləri — birinci periodda yerləşən elementlərdir. Bu periodda 2 element yerləşir: Hidrogen və Helium. Xarici keçidlər Bloch, D. R. Organic Chemistry Demystified. McGraw-Hill Professional. 2006. ISBN 0-07-145920-0.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=287314
-1-ci piyada diviziyası (ABŞ),"1-ci piyada diviziyası (ing. 1st Infantry Division ) — ABŞ ordusunun 1917-ci ildən mövcud olan taktiki birləşməsi. Birinci Dünya müharibəsindən bəri davamlı xidmətdə olmuşdur. Bu, ABŞ ordusunun müasir personal bölmələrinin ən köhnəsidir. 1-ci piyada diviziyasının bölmələrinin qeyri-rəsmi adı "" ""Böyük Qırmızı Birlik""dir (Big Red One). Mədəniyyətdə ""Böyük qırmızı birlik"" (1980) bədii filmi diviziyanın İkinci Dünya müharibəsində iştirakına həsr olunmuşdur. ""Call of Duty: Finest Hour"" (2004) kompüter oyununda 1-ci Piyada Diviziyasından bir heyət bir neçə missiyada iştirak edir. ""Call of Duty 2: Big Red One"" (2005) və ""Call of Duty: WWII"" (2017) oyunları tamamilə diviziyanın İkinci Dünya müharibəsində iştirakına həsr olunmuşdur. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=805089
-1-ci süvari diviziyası (ABŞ),"1-ci süvari diviziyası (ing. 1st Cavalry Division) — ABŞ ordusunun 1921-ci ildən mövcud olan taktiki hərbi birləşməsi. Ləqəbi ""Birinci dəstə""dir (First Team). Birləşmə mövcud olduğu dövrdə süvari, piyada, aviasiya və zirehli diviziya kimi xidmət etmişdir. 1855-ci ildə 1-ci süvari alayı yaradılmış, onun əsasında 1921-ci ilin sentyabrında ABŞ ordusunun 1-ci süvari diviziyası formalaşdırılmışdır. ABŞ Ordusu üçün Birinci və İkinci Dünya müharibələri arasındakı dövr tənəzzül dövrü idi ki, bu da yeni birləşmədə öz əksini tapmışdı. Onun hər il təlimlər keçirəcəyi güman edilirdi, lakin 1923-cü ildə ilk təlimlərdən sonra növbəti təlimlər yalnız 1927-ci ildə baş tutmuşdur. Sonradan bölmə, birləşmələrinin optimal sayını və gücünü tapmaq üçün davam edən təcrübələr çərçivəsində strukturunu bir neçə dəfə dəyişdirmişdir. 28 fevral 1943-cü ildə diviziyanın sonuncu süvari birliyi atlarını itirmişdi. Formal olaraq süvarilərin adını saxlayan diviziya indi yüngül piyada (motorlu tüfəng) olmuşdu. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=805086
-1-ci xətt (Bakı metropoliteni),"Bakı metrosunun 1-ci xətti 6 noyabr 1967-ci ildən fəaliyyətdədir. 1-ci xəttin ümumi uzunluğu 18,36 km və 13 stansiyadan ibarətdir. Metro stansiyaları Xronologiya Xarici keçidlər Bakı Metropoliteninin rəsmi saytı Həmçinin bax Bakı metrostansiyalarının siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=744176
-1-ci xətt (Bakı metrosu),"Bakı metrosunun 1-ci xətti 6 noyabr 1967-ci ildən fəaliyyətdədir. 1-ci xəttin ümumi uzunluğu 18,36 km və 13 stansiyadan ibarətdir. Metro stansiyaları Xronologiya Xarici keçidlər Bakı Metropoliteninin rəsmi saytı Həmçinin bax Bakı metrostansiyalarının siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=431284
-1-ci xətt (Sankt-Peterburq metropoliteni),"Sankt-Peterburq metrosunun 1-ci xətti — Sankt-Peterburq metrosunun xətlərindən biridir. SSRİ dövründə, 15 noyabr 1955-ci ildə açılıb. Xəttin uzunluğu 29.57 km-dir və 19 stansiyadan ibarətdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=777740
-1-ci xətt (Sankt-Peterburq metrosu),"Sankt-Peterburq metrosunun 1-ci xətti — Sankt-Peterburq metrosunun xətlərindən biridir. SSRİ dövründə, 15 noyabr 1955-ci ildə açılıb. Xəttin uzunluğu 29.57 km-dir və 19 stansiyadan ibarətdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=777433
-1.1.1.1,"1.1.1.1 — Amerikan Cloudflare şirkəti tərəfindən APNIC ilə birgə yaradılan pulsuz DNS xidməti. Xidmət rekursiv ad serveri kimi fəaliyyət göstərir və İnternetdə istənilən host üçün domen adı həlli təmin edir. 1 aprel 2018-ci ildə elan edilib. 11 noyabr 2018-ci ildə Cloudflare Android və iOS üçün 1.1.1.1 xidmətinin mobil tətbiqini elan etdi. 25 sentyabr 2019-cu ildə isə Cloudflare orijinal 1.1.1.1 mobil tətbiqinin təkmilləşdirilmiş versiyası olan WARP-ı buraxdı. 1.1.1.1 DNS xidməti aşağıda qeyd olunan 12 IP ünvanında ictimai istifadə üçün rekursiv ad serverlərini idarə edir. Bu ünvanlar hər hansı bir anycast rutinqi vasitəsilə ən yaxın əməliyyat serverinə uyğunlaşdırılır. DNS xidməti Tor üçün də mövcuddur. İstifadəçilər DNS-i aşağıdakı IP ünvanlarına dəyişdirərək xidməti quraşdıra bilərlər. Həm Android, həm də iPhone-da istifadəçiləri cihazda DNS-i avtomatik konfiqurasiya edən 1.1.1.1 mobil proqramını yükləyə bilər. Həmçinin bax Https üzərindən DNS TLS üzərindən DNS İctimai rekursiv ad server Xarici keçidlər 1.1.1.1 — 1.1.1.1 rəsmi saytı The Cloudflare Blog Cloudflare Docs: Setting up 1.1.1.1 Cloudflare Docs: 1.1.1.1 Public DNS Resolver",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=815967
-1. deild,1. deild liqası Farer adalarının 2-ci divizionudur. Liqa 1943-cü ildə yaranıb. 2014-ci il üçün klublar AB Argir II B36 Tórshavn II EB/Streymur II HB Tórshavn II KÍ Klaksvík II NSÍ Runavík II TB Tvøroyri Vikingur II 1. deild qalibləri,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=212505
-10,"10 il (Onuncu il) — Cümədən başlayan uzun olmayan il. Heron — Yunan mühəndisi, riyaziyyatçısı, mexaniki. Lin — Katolik kilsəsinin papası",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2721
-10-K forması,"10-K forması (ing. Form 10-K) - Bütün səhmdar cəmiyyətlər tərəfindən büdcə ili başa çatdıqdan sonra Qiymətli Kağızlar və Birjalar üzrə Komissiyaya təqdim edilən şirkətin illik fəaliyyəti haqqında hərtərəfli yekun hesabatdır. Adətən, 10-K forması illik hesabatdan daha çox, şirkət haqqında təfsilatlı məlumatları əks etdirən sənəd xarakterinə malikdir. Bu formada şirkətin tarixi, təşkilati strukturu, aktivləri, holdinqləri, səhmə görə qazancı, filialları və s. kimi məlumatlar əks olunur. 10-K forması büdcə ili başa çatdıqdan sonra 60 gün (əvvəl 90 gün olmuşdur) müddətində təqdim edilməlidir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=683558
-10-cu il,"10 il (Onuncu il) — Cümədən başlayan uzun olmayan il. Heron — Yunan mühəndisi, riyaziyyatçısı, mexaniki. Lin — Katolik kilsəsinin papası",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=183976
-"10-cu əsrin axmaqları(film, 2003)","X əsrin axmaqları — Amitabh Baççan tərəfindən 2003-cü ildə çəkilmiş Hindistan fantastik komediya filmidir. Baş rolda Fəridə Cəlal, Pariş Raval və Gülşən Qrover oynayıb.Bəstəkar Pritam və Salim-Süleymanın bu filmə bəstələdiyi mahnılar özü bir albom olmuşdular. Mumbay özünü Çindi Çor ( Gülşən Qrover ) adlandıran bədnam oğru qorxusundan yaşayır və təhlükəsizlik və polis qorunmasına heç bir əhəmiyyət vermədən istədiyi zaman və istədiyi şeyi oğurlayır. Ghoshal ( Ashish Vidyarthi ) İmperator Babuşanın ( Gülşən Qroverin də oynadığı ) tacının sərgisini və sonrakı auksionunu elan edərkən , Chindi bu qiymətsiz tacı oğurlamaq niyyətində olduğunu iddia edir və Ghosal bu çətinliyi qəbul edir və xüsusi təhlükəsizlik işçilərini işə götürür. .Çindi oğurluğu həyata keçirir və təhlükəsizlik işçilərindən ikisi Vikram ( Məhəmməd İqbal Xan ) və Ajay ( Anuj Sawhney ) və ortağı John D'Souza ( Paresh Rawal)), şübhəli olmaq və qaçışda olmaq. Bu cinayətdən yaxa qurtarmaq üçün Çindini tutmalı və tacı bərpa etməlidirlər. Təhlükəsizlik işçiləri tərəfindən təqib edilərkən üçlük bir divara çırpılır və 10-cu əsrdə yenidən imperator Babuşanın sarayına aparılır. Üçlülər bir Bollivud filminin çəkilişlərində olduqlarını düşünür və həbs olunana qədər heç bir şeyə ciddi yanaşmırlar. Bədbəxt üçlük bu cinayətdən yaxa qurtarmaq üçün təkcə qaçmaqla yanaşı, tacı da 21-ci əsrdə geri götürməli olduqlarını başa düşür. Yalnız bir möcüzənin 21-ci əsrə qayıda biləcəyini başa düşürlər. Film haqqında Film 2003-cü ildə çəkilib.Filmin Ssenari müəllifi dünyaca məşhur aktyor Amitabh Baççandır.Filmin ssenari müəllifinin Baççan olmağına rəğmən film uğurlu alınmadı və Baççan çox ziyana düşdü. Film heyəti Ssenari müəllifi: Raceş Xattar,Amitabh Baççan Pritam,Salim-Süleyman(Fonxal olaraq) Pariş Raval-Coni Məhəmməd İqbal Xan-Viki Vikram Anuc Savni-Accu Acay Gülşən Qrover-Çindi Çor;İmperator Babuşan Natanya Sinqx-Şahzadə Cünəli Raima Sen-Şahzadə Rudəli Fəridə Cəlal-De Souza;Hiraka Qədir Xan-Qotherd Narendra Ca-Komandir Aşiş Vidyarti-Qoşal Bobbi Darlinq-40-cı arvad Virendra Saksena-Müfəttiş Çatripal Kraliça Nilüfər-1-ci arvad",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=619119
-100-cü il problemi,"100-cü il problemi — Tayvanın kompüter sistemlərində gözlənilən problem. Bu onunla bağlı idi ki, Tayvanda rəsmi məqsədlərdə Minqo təqvimindən istifadə olunur. Bu təqvimdə tarixin başlanğıcı Çin respublikasının qurulmasından – 1911-ci ildən götürüldüyündən, 2011-ci ildə Minqo təqvimi ilə 100-cü il olur. Nəticədə tarixləri saxlamaq üçün yalnız iki rəqəmin istifadə olunduğu kompüter sistemlərində problem gözlənilirdi. İsmayıl Calallı (Sadıqov), ""İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti"", 2017, ""Bakı"" nəşriyyatı, 996 s.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=495514
-100.5 FM,"100.5 FM — Azərbaycanda fəaliyyət göstərən azərbaycandilli özəl radio. ""Bürc FM"" Radiosu 14 fevral 1998-ci il tarixdə yaradılmışdır. 25 iyun 1998-ci il tarixdən Bakı şəhəri və onun ətrafında yayımlanır. ""Bürc FM"" Radiosu 100.5 FM dalğasında yayımlanır. Milli Televiziya və Radio Şurasının 02 sentyabr 2011-ci il tarixli qərarı ilə ""Burc FM LTD"" Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyətinin radio yayımı üçün xüsusi razılıq (lisenziya) müddəti daha 6 il uzadılmışdır. Radio 2016-cı ildə ""Bürc FM"" adından imtina edərək ""100.5 FM"" adını alıb.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=380058
-1000,Qıpçaqlar tərəfindən Oğuz dövlətinin süquta uğradılması. Normandiyada kəndli üsyanının baş verməsi. Baba Tahir Üryan Əbu Süleyman Məhəmməd əs-Sicistani III David Kuropalat,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3709
-1000-ci il,Qıpçaqlar tərəfindən Oğuz dövlətinin süquta uğradılması. Normandiyada kəndli üsyanının baş verməsi. Baba Tahir Üryan Əbu Süleyman Məhəmməd əs-Sicistani III David Kuropalat,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185151
-10000-ci il problemi,"10000-ci il problemi — ilin göstərilməsi üçün 4 rəqəmdən istifadə olunduğu proqram təminatında 9999-cu ildən 10000-ci ilə keçid zamanı yarana biləcək problem. Bu problem haqqında ötən əsrin sonlarında 2000-ci il probleminin yaxınlaşdığı vaxt mətbuatda danışılmağa başlandı. Dərc olunmuş yazıların əksəriyyəti parodiya-yumor janrında idi, çünki indi istifadə olunan hansısa proqramın 10000-ci ilədək ""yaşayacağı"" o qədər də inandırıcı görünmür. İsmayıl Calallı (Sadıqov), ""İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti"", 2017, ""Bakı"" nəşriyyatı, 996 s.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=495593
-1000000000000 (ədəd),Trilyon — say sistemində ədədlərdən biridir. Min milyarda bərabər ədəd (say). Qısa yazılışı 1012. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemlərində İkilik: 1110100011010100101001010001000000000000 Səkkizlik: 16432451210000 Onaltılıq: E8D4A51000,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=156352
-100000000000 (ədəd),Yüz milyard — say sistemində ədədlərdən biridir. Qısa yazılışı 1011. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157942
-10000000000 (ədəd),On milyard — say sistemində ədədlərdən biridir. Qısa yazılışı 1010. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157941
-1000000000 (say),"1.000.000.000 (bir milyard) — 999.999.999-dan üstün, 1.000.000.000.000-dən əvvəlki təbii say. Elmi yazılarda 109 kimi yazılır. Cənubi Asiya ölkələrində ingiliscə ona 100 kurur (crore) deyilir. Milyard termini 1.000.000.000i rəqəmini ifadə etmək üçün istifadə edilə bilər. SI Giga prefiksi bu ədədi + 1.000.000.000 dəfə baza bölməni göstərir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146150
-1000000000 (ədəd),"1.000.000.000 (bir milyard) — 999.999.999-dan üstün, 1.000.000.000.000-dən əvvəlki təbii say. Elmi yazılarda 109 kimi yazılır. Cənubi Asiya ölkələrində ingiliscə ona 100 kurur (crore) deyilir. Milyard termini 1.000.000.000i rəqəmini ifadə etmək üçün istifadə edilə bilər. SI Giga prefiksi bu ədədi + 1.000.000.000 dəfə baza bölməni göstərir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=131483
-100000000 (ədəd),"Yüz milyon — say sistemində ədədlərdən biridir. Doxsan doqquz milyon doqquz yüz doxsan doqquz min doqquz yüz doxsan doqquzdan sonra, yüz milyon birdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=153999
-10000000 (ədəd),"On milyon — say sistemində ədədlərdən biridir. Doqquz milyon doqquz yüz doxsan doqquz min doqquz yüz doxsan doqquzdan sonra, on milyon birdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=153998
-1000000 (say),"Milyon (Qıs.şək. mln.) - min dəfə min, yanında altı sıfır olan ədəd 106. BS sistemində aşağıdakılara aid edilir: mega — milyonlar üçün (106) və mikro — bir milyon üçün (10−6). Azərbaycan dilində çox sayda və ya həcmdə olan nəyisə ifadə etmək üçün də istifadə edilir. Bir milyon mürəkkəb ədəddir. Belə ki, 1, 2, 4, 5, 8, 10, 16, 20, 25, 32, 40, 50, 64, 80, 100, 125, 160, 200, 250, 320, 400, 500, 625, 800, 1000, 1250, 1600, 2000, 2500, 3125, 4000, 5000, 6250, 8000, 10.000, 12500, 15625, 20.000, 25.000, 31250, 40.000, 50.000, 62500, 100.000, 125.000, 200.000, 250.000, 500.000, 1.000.000 ədədlərinə qalıqsız bölünür. Digər izahlar 1992-ci ildən Dauqavpilsdə ( Latviya ) « Milyon » adlı qəzet nəşr edilir.. 1990- cı illərin axırı və 2000-ci illərin əvvəlində milyon ədədini limon ara sözü ilə əvəz edirdilər.insta@huseynalizada01 takip edib bütün paylasimları bəyənməyi unutmayın!!!",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146149
-1000000 (ədəd),"Milyon (Qıs.şək. mln.) - min dəfə min, yanında altı sıfır olan ədəd 106. BS sistemində aşağıdakılara aid edilir: mega — milyonlar üçün (106) və mikro — bir milyon üçün (10−6). Azərbaycan dilində çox sayda və ya həcmdə olan nəyisə ifadə etmək üçün də istifadə edilir. Bir milyon mürəkkəb ədəddir. Belə ki, 1, 2, 4, 5, 8, 10, 16, 20, 25, 32, 40, 50, 64, 80, 100, 125, 160, 200, 250, 320, 400, 500, 625, 800, 1000, 1250, 1600, 2000, 2500, 3125, 4000, 5000, 6250, 8000, 10.000, 12500, 15625, 20.000, 25.000, 31250, 40.000, 50.000, 62500, 100.000, 125.000, 200.000, 250.000, 500.000, 1.000.000 ədədlərinə qalıqsız bölünür. Digər izahlar 1992-ci ildən Dauqavpilsdə ( Latviya ) « Milyon » adlı qəzet nəşr edilir.. 1990- cı illərin axırı və 2000-ci illərin əvvəlində milyon ədədini limon ara sözü ilə əvəz edirdilər.insta@huseynalizada01 takip edib bütün paylasimları bəyənməyi unutmayın!!!",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=9993
-100000 (ədəd),"Yüz min — say sistemində ədədlərdən biridir. Doxsan doqquz min doqquz yüz doxsan doqquzdan sonra, yüz min birdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemində Qurani-Kərim Biz onu yüz min nəfərə və daha çox kimsəyə peyğəmbər göndərdik. İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər Həmçinin bax",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=153997
-"100000 AZN (film, 2009)","100000 AZN tammetrajlı bədii televiziya filmi rejissor Cavid Təvəkkül tərəfindən 2009-cu ildə ekranlaşdırılmışdır. Film İctimai Televiziyada istehsal edilmişdir. Filmdə hadisələr əsasən bir restoranda cərəyan edir. Filmdə əsas rolları Rövşən Kərimduxt, İqrar Salamov, Kərəm Hadızadə, Asif Rəhimov, Tural Ağayev və Cümşüd Zeynalov ifa edirlər. Filmdə hadisələr əsasən bir restoranda cərəyan edir. Mafiya başçısına borcu olan restoran müdirinin başına gələn tragikomik hadisələr filmin əsasını təşkil edir. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: İlqar Fəhmi,Cavid Təvəkkül Rejissor: Cavid Təvəkkül Operator: Samir Musayev, Faiq Əliyev, Ramin Cəbrayılov Rövşən Kərimduxt — müdirİqrar Salamov — dindarKərəm Hacızadə — aşıqAsif Rəhimov — qəzəlxanTural Ağayev — modernist Cümşüd Zeynalov — müğənniZemfira Səidi — müğənninin sevgilisi Nadir Əbdülrəhimbəyov — mafiozZülfiyyə Qurbanova — ağ qızRada Nəsibova — qırmızı qız Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı2009-cu ilin Azərbaycan filmləri2000-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=73764
-10000 (ədəd),"On min — say sistemində ədədlərdən biridir. Doqquz min doqquz yüz doxsan doqquzdan sonra, on min birdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=153995
-10000 manatlıq əsginas,"10000 manatlıq əsginas — Azərbaycanda 1994-2006-cı illərdə işlədilən milli əsginaslardan biri. Cəmi 1 dəfə (1994-cü ildə) dövriyyəyə buraxılmışdır. 10000 manatlıq əsginaslar yalnız bir dəfə – 1994-cü ildə Azərbaycan Milli Bankı tərəfindən ölkədə nağd pul dövriyyəsinin nizamlanması, nağd pula olan tələbatın optimallaşdırılması məqsədilə dövriyyəyə buraxılmışdır. Bu əskinaslar Almaniyada ""Giesecke & Devrient"" şirkəti tərəfindən çap edilmişdir. Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən 7 fevral 2005-ci il tarixdə imzalanmış ""Azərbaycan Respublikasında pul nişanlarının nominal dəyərinin və qiymətlər miqyasının dəyişdirilməsi (denominasiyası) haqqında"" Fərmanla 1992-2001-ci illərdə dövriyyəyə buraxılmış əsginaslar - eyni zamanda 1994-cü ildə dövriyyəyə buraxılmış 10000 manatlıq əsginaslar 2006-cı ildən başlayaraq dövriyyədən çıxarılmışdır. Əsginasın ön tərəfində Şirvanşahlar sarayının ümumi görünüşü təsvir olunmuşdur. Əsginasın arxa tərəfində isə ənənəvi olaraq milli ornamentlə haşiyələnmiş çərçivədə rəqəm və söz ifadəsində banknotun nominal dəyəri verilmişdir. 10000 manatlıq əsginasın ölçüləri 130×65 mm idi. Mühafizə elementləri Saxta əsginasların dövriyyəyə buraxılmasının qarşısını almaq üçün bu əsginasa bir çox təhlükəsizlik ünsürləri daxil edilmişdir. Həmçinin bax Azərbaycan manatı Xarici keçidlər cbar.az — Azərbaycan Mərkəzi Bankının rəsmi saytı Pul. preslib.az (az.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=459459
-10000 metr klubu,10000 metr klubu (ing. Mile high club) — uçuş zamanı təyyarənin göyərtəsində cinsi əlaqədə olan bir qrup insanın adlandırıldığı slenqdir. İdeya ilk dəfə London Centlmenlər klubunun(en) mərc kitabçasının 1785-ci il üçün olan buraxılışda öz əksini tapıb.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=802201
-10000 yenlik əsginas,"10000 yenlik əskinaz (yap. 一万円紙幣) — Yaponiyada işlədilən əskinazlardan biri. Ön tərəfində Meyci dövrü filosofu və Keyo Universitetinin qurucusu Yukiçi Fukuzavanın portreti əks olunmuşdur. Əskinazın arxa tərəfində isə Byodo-ində yerləşən Feniks zalındakı Hoo (yap. 鳳凰, Çin feniksi) rəsmi var.Saxta əskinazların dövriyyəyə buraxılmasının qarşısını almaq üçün bu əskinaza bir çox təhlükəsizlik ünsürləri daxil edilmişdir: holoqram, oyma nəşr, gizli şəkil, lüminessent mürəkkəb, mikronəşr, inci mürəkkəb, EURion bürcü və s. Həmçinin bax Yapon yeni əskinazları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=459403
-1000 (rəqəm),"Min (bir min) — say sistemində saylardan biri. Doqquz yuz doxsan doqquzdan sonra, min birdən əvvəl gəlir. Ən kiçik dördrəqəmli ədəddir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda. Mürəkkəb ədəddir. Belə ki, 1, 2, 4, 5, 8, 10, 20, 25, 40, 50, 100, 125, 200, 250, 500 və 1000 ədədlərinə qalıqsız bölünür. Say sistemində İnam və etiqadlarda Qurani-Kərim Biz Nuhu öz tayfasına (peyğəmbər) göndərdik. Nuh onların arasında min ildən əlli əskik (doqquz yüz əlli il) qaldı. Onlar zülm edərkən tufan onları yaxaladı. Sən onları (yəhudiləri) bütün insanlardan, hətta müşriklərdən də daha artıq yaşamağa həris görərsən. Onlardan hər biri istər ki, min il yaşasın, halbuki (uzun ömür etmək) onların heç birini axirət əzabından uzaqlaşdırmaz. Allah onların nə etdiklərini görəndir! Qədr gecəsi (savab cəhətdən) min aydan daha xeyirlidir! (O, ramazan ayının on doqquzuna, iyirmi birinə, iyirmi üçünə, iyirmi beşinə, bir rəvayətə görə isə iyirmi yeddisinə təsadüf edir). O, göydən yerə qədər olan bütün işləri idarə edir. Sonra (həmin işlər) sizin saydığınızın (dünya ilinin) min ilinə bərabər olan bir gündə (qiyamət günündə) Ona doğru (Allahın dərgahına) yüksələr. O zaman siz (dua edərək) Rəbbinizdən kömək diləyirdiniz. (Allah: ) ""Mən sizin imdadınıza bir-birinin ardınca gələn min mələklə çataram!"" - deyə duanızı qəbul buyurmuşdu. Ya Peyğəmbər! Möminləri döyüşə həvəsləndir (təşviq et). İçərinizdə iyirmi səbirli kişi olsa, iki yüz kafirə, yüz səbirli kişi olsa, min kafirə qalib gələr. Çünki onlar (həqiqətən, Allahın möminlərə olan köməyini) anlamayan bir tayfadır! (Ya Rəsulum!) Onlar səni tələsdirib əzabın tez gəlməsini istəyirlər. Allah Öz vədinə əsla xilaf çıxmaz! Rəbbinin dərgahında bir gün sizin saydığınızın (hesabladığınız vaxtın) min ili kimidir! Ya Peyğəmbər! Möminləri döyüşə həvəsləndir (təşviq et). İçərinizdə iyirmi səbirli kişi olsa, iki yüz kafirə, yüz səbirli kişi olsa, min kafirə qalib gələr. Çünki onlar (həqiqətən, Allahın möminlərə olan köməyini) anlamayan bir tayfadır! Digər sahələrdə Xarici keçidlər Həmçinin bax",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=290666
-1000 (say),"Min (bir min) — say sistemində saylardan biri. Doqquz yuz doxsan doqquzdan sonra, min birdən əvvəl gəlir. Ən kiçik dördrəqəmli ədəddir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda. Mürəkkəb ədəddir. Belə ki, 1, 2, 4, 5, 8, 10, 20, 25, 40, 50, 100, 125, 200, 250, 500 və 1000 ədədlərinə qalıqsız bölünür. Say sistemində İnam və etiqadlarda Qurani-Kərim Biz Nuhu öz tayfasına (peyğəmbər) göndərdik. Nuh onların arasında min ildən əlli əskik (doqquz yüz əlli il) qaldı. Onlar zülm edərkən tufan onları yaxaladı. Sən onları (yəhudiləri) bütün insanlardan, hətta müşriklərdən də daha artıq yaşamağa həris görərsən. Onlardan hər biri istər ki, min il yaşasın, halbuki (uzun ömür etmək) onların heç birini axirət əzabından uzaqlaşdırmaz. Allah onların nə etdiklərini görəndir! Qədr gecəsi (savab cəhətdən) min aydan daha xeyirlidir! (O, ramazan ayının on doqquzuna, iyirmi birinə, iyirmi üçünə, iyirmi beşinə, bir rəvayətə görə isə iyirmi yeddisinə təsadüf edir). O, göydən yerə qədər olan bütün işləri idarə edir. Sonra (həmin işlər) sizin saydığınızın (dünya ilinin) min ilinə bərabər olan bir gündə (qiyamət günündə) Ona doğru (Allahın dərgahına) yüksələr. O zaman siz (dua edərək) Rəbbinizdən kömək diləyirdiniz. (Allah: ) ""Mən sizin imdadınıza bir-birinin ardınca gələn min mələklə çataram!"" - deyə duanızı qəbul buyurmuşdu. Ya Peyğəmbər! Möminləri döyüşə həvəsləndir (təşviq et). İçərinizdə iyirmi səbirli kişi olsa, iki yüz kafirə, yüz səbirli kişi olsa, min kafirə qalib gələr. Çünki onlar (həqiqətən, Allahın möminlərə olan köməyini) anlamayan bir tayfadır! (Ya Rəsulum!) Onlar səni tələsdirib əzabın tez gəlməsini istəyirlər. Allah Öz vədinə əsla xilaf çıxmaz! Rəbbinin dərgahında bir gün sizin saydığınızın (hesabladığınız vaxtın) min ili kimidir! Ya Peyğəmbər! Möminləri döyüşə həvəsləndir (təşviq et). İçərinizdə iyirmi səbirli kişi olsa, iki yüz kafirə, yüz səbirli kişi olsa, min kafirə qalib gələr. Çünki onlar (həqiqətən, Allahın möminlərə olan köməyini) anlamayan bir tayfadır! Digər sahələrdə Xarici keçidlər Həmçinin bax",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146100
-1000 (ədəd),"Min (bir min) — say sistemində saylardan biri. Doqquz yuz doxsan doqquzdan sonra, min birdən əvvəl gəlir. Ən kiçik dördrəqəmli ədəddir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda. Mürəkkəb ədəddir. Belə ki, 1, 2, 4, 5, 8, 10, 20, 25, 40, 50, 100, 125, 200, 250, 500 və 1000 ədədlərinə qalıqsız bölünür. Say sistemində İnam və etiqadlarda Qurani-Kərim Biz Nuhu öz tayfasına (peyğəmbər) göndərdik. Nuh onların arasında min ildən əlli əskik (doqquz yüz əlli il) qaldı. Onlar zülm edərkən tufan onları yaxaladı. Sən onları (yəhudiləri) bütün insanlardan, hətta müşriklərdən də daha artıq yaşamağa həris görərsən. Onlardan hər biri istər ki, min il yaşasın, halbuki (uzun ömür etmək) onların heç birini axirət əzabından uzaqlaşdırmaz. Allah onların nə etdiklərini görəndir! Qədr gecəsi (savab cəhətdən) min aydan daha xeyirlidir! (O, ramazan ayının on doqquzuna, iyirmi birinə, iyirmi üçünə, iyirmi beşinə, bir rəvayətə görə isə iyirmi yeddisinə təsadüf edir). O, göydən yerə qədər olan bütün işləri idarə edir. Sonra (həmin işlər) sizin saydığınızın (dünya ilinin) min ilinə bərabər olan bir gündə (qiyamət günündə) Ona doğru (Allahın dərgahına) yüksələr. O zaman siz (dua edərək) Rəbbinizdən kömək diləyirdiniz. (Allah: ) ""Mən sizin imdadınıza bir-birinin ardınca gələn min mələklə çataram!"" - deyə duanızı qəbul buyurmuşdu. Ya Peyğəmbər! Möminləri döyüşə həvəsləndir (təşviq et). İçərinizdə iyirmi səbirli kişi olsa, iki yüz kafirə, yüz səbirli kişi olsa, min kafirə qalib gələr. Çünki onlar (həqiqətən, Allahın möminlərə olan köməyini) anlamayan bir tayfadır! (Ya Rəsulum!) Onlar səni tələsdirib əzabın tez gəlməsini istəyirlər. Allah Öz vədinə əsla xilaf çıxmaz! Rəbbinin dərgahında bir gün sizin saydığınızın (hesabladığınız vaxtın) min ili kimidir! Ya Peyğəmbər! Möminləri döyüşə həvəsləndir (təşviq et). İçərinizdə iyirmi səbirli kişi olsa, iki yüz kafirə, yüz səbirli kişi olsa, min kafirə qalib gələr. Çünki onlar (həqiqətən, Allahın möminlərə olan köməyini) anlamayan bir tayfadır! Digər sahələrdə Xarici keçidlər Həmçinin bax",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=144953
-"1000 il (film, 1987)","1000 il tammetrajlı sənədli televiziya filmi rejissor İsrafil Səfərov tərəfindən 1987-ci ildə çəkilmişdir. Film Azərbaycantelefilmdə istehsal edilmişdir. ""1000 il"", ""Vətənin yüksək səması altında"" və ""Yaddaş"" filmləri kinotrilogiyaya daxildir. Bu filmlərdə Azərbaycan tarixi (qədim dövrlər, Qafqaz Albaniyasının minillik çarlığı və 12-ci əsrdən 16-cı əsrə qədərki dövr) öz əksini tapmışdır. ""1000 il"", ""Vətənin yüksək səması altında"" və ""Yaddaş"" filmləri kinotrilogiyaya daxildir. Bu filmlərdə Azərbaycan tarixi (qədim dövrlər, Qafqaz Albaniyasının minillik çarlığı və XII əsrdən XVI əsrə qədərki dövr) öz əksini tapmışdır.Bu filmdə Qafqaz Albaniyasının minillik çarlığı dövrü əks etdirilir. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: İsrafil Səfərov Rejissor: İsrafil Səfərov Operator: Rafiq Cavadov Rəssam: Şamil Nəcəfzadə Bəstəkar: Rafiq Babayev Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1987-ci ilin Azərbaycan filmləri1980-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=193033
-1000 manatlıq sikkə,1000 manatlıq sikkə — Azərbaycan Respublikasının xatirə sikkələrindən biri. Həmçinin bax 1000 manatlıq əsginas Xarici keçidlər cbar.az — Azərbaycan Mərkəzi Bankının rəsmi saytı Pul. preslib.az (az.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=459660
-1000 manatlıq əsginas,"1000 manatlıq əsginas — Azərbaycanda 1993-2006-cı illərdə işlədilən milli əsginaslardan biri. Bu əsginas dövriyyəyə 2 dəfə (1993 və 2001-ci illərdə) buraxılmışdır. 1000 manatlıq əsginaslar ilk dəfə 1993-cü ilin mart ayında Azərbaycan Milli Bankı tərəfindən dövriyyəyə buraxılmışdır. Bu əskinaslar Fransa Mərkəzi Bankı tərəfindən çap edilmişdir. Həmin əsginasın eskizlərinin müəllifi azərbaycanlı xalçaçı-rəssam Eldar Mikayılzadədir. O, buna görə almalı olduğu qonorarı Dövlət Müdafiə Fonduna keçirmişdir. 2001-ci ildə Azərbaycan Milli Bankı tərəfindən bir qədər fərqli təsvirdə yeni 1000 manatlıq əsginaslar dövriyyəyə buraxıldı. Amma ilk 1000 manatlıq əsginaslar da dövriyyədə qaldı. Bu əskinaslar İngiltərədə ""De La Rue"" şirkəti tərəfindən çap edilmişdir. Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən 7 fevral 2005-ci il tarixdə imzalanmış ""Azərbaycan Respublikasında pul nişanlarının nominal dəyərinin və qiymətlər miqyasının dəyişdirilməsi (denominasiyası) haqqında"" Fərmanla 1992-2001-ci illərdə dövriyyəyə buraxılmış əsginaslar - eyni zamanda 1993 və 2001-ci illərdə dövriyyəyə buraxılmış 1000 manatlıq əsginaslar 2006-cı ildən başlayaraq dövriyyədən çıxarılmışdır. İlk əsginasın ön tərəfində əvvəlcə Nizami Gəncəvinin portretinin çapı nəzərdə tutulmuşdur. Lakin o zaman ölkə Prezidenti olan Əbülfəz Elçibəyin təkidi ilə onun portreti 500 manatlıq əsginasın üzərində təsvir olunur. 1000 manatlıq əsginasda isə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin banisi Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin portreti təsvir olunur. Arxa tərəfi isə elə həmin il dövriyyəyə buraxılmış 500 manatlıq əsginasın arxa tərəfi ilə eyni üslubda milli ornamentlərə uyğun dizaynda hazırlanmışdı. Milli ornamentli çərçivə içərisində nominalın məbləği sözlə və rəqəmlə verilmişdir. İkinci 1000 manatlıq əsginasın ön tərəfində Azərbaycanın neft sənayesi təsvir olunmuş; Azərbaycanda neftin çıxarılması və istehsal edilməsinə həsr edilmişdir. Arxa tərəfində isə ənənəvi çərçivələr və ornamentlər istifadə edilmişdir. Mühafizə elementləri Saxta əsginasların dövriyyəyə buraxılmasının qarşısını almaq üçün bu əsginasa bir çox təhlükəsizlik ünsürləri daxil edilmişdir. İlk 1000 manatlıq əsginasda su nişanı - üç alov təsvir olunmuşdu. Həmçinin bax Azərbaycan manatı 1000 manatlıq sikkə Xarici keçidlər cbar.az — Azərbaycan Mərkəzi Bankının rəsmi saytı Pul. preslib.az (az.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=459474
-1001,1001-ci ildə Ləşkərinin ölümündən sonra Dərbənd əhalisi Şirvanşah Yəziddən özlərinə əmir seçmək istədikləri Əbu Nəsrin azad olunmasını tələb etdilər. II Pyotr (Bolqarıstan çarı) III David Kuropalat,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3710
-1001-ci il,1001-ci ildə Ləşkərinin ölümündən sonra Dərbənd əhalisi Şirvanşah Yəziddən özlərinə əmir seçmək istədikləri Əbu Nəsrin azad olunmasını tələb etdilər. II Pyotr (Bolqarıstan çarı) III David Kuropalat,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185152
-1001-ci qastrol,"1001-ci qastrol filmi rejissor Oqtay Mirqasımov tərəfindən 1974-cü ildə ekranlaşdırılmışdır. Film ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasında istehsal edilmişdir. Film-revyuda belə bir fikir yürüdülür ki, əsl istedadı məhv etmək mümkün deyil. Əksinə, əgər sənin səsin yoxdursa, əlin heç yana çata bilməyəcəkdir. Filmdə əsas rolları Rəşid Behbudov, İnarə Quliyeva, İnna Leşşinskaya, Liya Eliava və Mavr Pyasetski ifa edirlər. Musiqili film görkəmli Azərbaycan müğənnisi, SSRİ xalq artisti, dünya şöhrətli sənətkar Rəşid Behbudovun təşəbbüsü və iştirakı ilə Azərbaycan Dövlət Mahnı Teatrının yaradılması haqqında əyləncəli əhvalatlarla dolu kinohekayədir. Burada film üçün xüsusi musiqi proqramı tərtib olunmuş, o cümlədən qəflətən var-dövlət sahibi olan Məşədinin məzəli, Dərvişin qeyri-adi mahnıları Rəşid Behbudovun ifasında səslənmişdir....Müğənni Eldarın (Rəşid Behbudov) gözəl səsi var. Yüngül şöhrət ardınca qaçan istedadsız Qaranəfəsin (Rəsmi Cəbrayılov) isə ona paxıllığı tutur. Buna görə də öz dəstəsi ilə onu hər addımda təqib edir, çıxışlarına maneçilik törətməyə çalışır. Lakin digər detektiv filmlərdə olduğu kimi, burada da əhvalat yaxşı sonluqla başa çatır.Filmdə belə bir fikir yürüdülür ki, əsl istedadı məhv etmək mümkün deyil. Əksinə, əgər sənin səsin yoxdursa, əlin heç yana çata bilməyəcəkdir. Filmin heyəti Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Vaqif Səmədoğlu, Oqtay Mirqasımov Rejissor: Oqtay Mirqasımov Operator: Rafiq Qəmbərov Rəssam: Rafiz İsmayılov Bəstəkar: Rafiq Babayev Rəşid Behbudov — Eldar Əliyev İnarə Quliyeva — İradə İnna Leşşinskaya — Beba Liya Eliava — Şirin xanım Mavr Pyasetski — Pertsimmer Rafiq Babayev — Tofiq Rəsmi Cəbrayılov — Qaranəfəs Adil İsgəndərov — Əliqafa Rafiq Əzimov — Qaqaş Adil İsmayılov — Yatağan Nəsibə Zeynalova — Şərəbanı nənə Eldar Əliyev — rejissor Filmi səsləndirənlər Şahmar Ələkbərov — rejissor (Eldar Əliyev) (titrlərdə yoxdur) Rasim Balayev — Eldar (Rəşid Behbudov) (titrlərdə yoxdur) Şəfiqə Məmmədova — Leyla (titrlərdə yoxdur)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10933
-"1001-ci qastrol (film, 1974)","1001-ci qastrol filmi rejissor Oqtay Mirqasımov tərəfindən 1974-cü ildə ekranlaşdırılmışdır. Film ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasında istehsal edilmişdir. Film-revyuda belə bir fikir yürüdülür ki, əsl istedadı məhv etmək mümkün deyil. Əksinə, əgər sənin səsin yoxdursa, əlin heç yana çata bilməyəcəkdir. Filmdə əsas rolları Rəşid Behbudov, İnarə Quliyeva, İnna Leşşinskaya, Liya Eliava və Mavr Pyasetski ifa edirlər. Musiqili film görkəmli Azərbaycan müğənnisi, SSRİ xalq artisti, dünya şöhrətli sənətkar Rəşid Behbudovun təşəbbüsü və iştirakı ilə Azərbaycan Dövlət Mahnı Teatrının yaradılması haqqında əyləncəli əhvalatlarla dolu kinohekayədir. Burada film üçün xüsusi musiqi proqramı tərtib olunmuş, o cümlədən qəflətən var-dövlət sahibi olan Məşədinin məzəli, Dərvişin qeyri-adi mahnıları Rəşid Behbudovun ifasında səslənmişdir....Müğənni Eldarın (Rəşid Behbudov) gözəl səsi var. Yüngül şöhrət ardınca qaçan istedadsız Qaranəfəsin (Rəsmi Cəbrayılov) isə ona paxıllığı tutur. Buna görə də öz dəstəsi ilə onu hər addımda təqib edir, çıxışlarına maneçilik törətməyə çalışır. Lakin digər detektiv filmlərdə olduğu kimi, burada da əhvalat yaxşı sonluqla başa çatır.Filmdə belə bir fikir yürüdülür ki, əsl istedadı məhv etmək mümkün deyil. Əksinə, əgər sənin səsin yoxdursa, əlin heç yana çata bilməyəcəkdir. Filmin heyəti Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Vaqif Səmədoğlu, Oqtay Mirqasımov Rejissor: Oqtay Mirqasımov Operator: Rafiq Qəmbərov Rəssam: Rafiz İsmayılov Bəstəkar: Rafiq Babayev Rəşid Behbudov — Eldar Əliyev İnarə Quliyeva — İradə İnna Leşşinskaya — Beba Liya Eliava — Şirin xanım Mavr Pyasetski — Pertsimmer Rafiq Babayev — Tofiq Rəsmi Cəbrayılov — Qaranəfəs Adil İsgəndərov — Əliqafa Rafiq Əzimov — Qaqaş Adil İsmayılov — Yatağan Nəsibə Zeynalova — Şərəbanı nənə Eldar Əliyev — rejissor Filmi səsləndirənlər Şahmar Ələkbərov — rejissor (Eldar Əliyev) (titrlərdə yoxdur) Rasim Balayev — Eldar (Rəşid Behbudov) (titrlərdə yoxdur) Şəfiqə Məmmədova — Leyla (titrlərdə yoxdur)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=810258
-1001 gecə,"Min bir gecə (fars. هزار و يك شب hezār o yek šab; ərəb. كتاب ألف ليلة وليلة kitāb 'alf layla wa layla) — Yaxın Şərq xalqlarının min illərdən bəri yaratdıqları və çoxsaylı müəllif, tərcüməçi və tətqiqatçılar tərəfindən toplanmış nağıllar toplusu. Orijinal əlyazmasının heç vaxt tapılmamasına baxmayaraq bu nağıllar toplusunun bizim eranın 800–900-cü illərinə aid olduğu söylənilir. Nağıllar bir qayda olaraq Şəhrizadə tərəfindən əri və şahı Şəhriyara min bir gecəlik zaman müddətində nəql edilir. Şəhriyar arvadlarından birinin xəyanətindən dərin sarsılır və yer üzünün bütün qadınlarını da etibarsız elan edir. O qadınlardan özünəməxsus şəkildə qisas alır. Belə ki evləndiyi qadını hər gecənin səhərində qətlə yetirir. Növbə vəzirin gözəl və ağıllı qızı Şəhrizadəyə çatır. Ağıllı Şəhrizadə şahının niyyətini gözəl anlayır və evləndikləri gecə şaha maraqlı bir nağıl danışır, lakin onu səhərə yaxın ən maraqlı yerində yarımçıq bitirir. Beləliklə, hər gecə şaha bir yeni nağıl söyləyən Şəhrizadə hər nağılı belecə tamamlamamış halda bitirir və hər yarımçıq nağılı ilə həyatını xilas edir. Əhvalat bu minvalla düz 1001 gecə davam edir və yekunda Şəhrizad şahın qəzəbindən həmişəlik qurtula bilir. ""Min bir gecə"" — dünya sərvətidir Şərq xalqlarının ""Min bir gecə"" nağıllarındakı müdrikliyi və fantaziyaları, süjetlərin, simvolların, alleqoriyaların rəngarəng müəmmalı olması musiqiçiləri dəfələrlə müxtəlif janr və formalı əsərlər yaratmağa sövq etmişdir. Etik və estetik təsir gücünə malik dolğun və incə poetik obrazları ilə müxtəlif yaşlı oxucuları sehrli aləmilə ovsunlayan Şəhrizadın nağılları dünya sərvətinə çevrilmişdir. ""Min bir gecə"" baleti ""Min bir gecə"" nağıllarında ilham alan azərbaycanın görkəmli bəstəkarlarından Fikrət Əmirov dünyada şöhrət qazanmış eyni adlı baletin müəllifidir. Balet ilk dəfə 1979-cu ildə M. F. Axundov adına Opera və Balet Teatrında göstərilmişdir. Fikrət Əmirov ""Min bir gecə"" nağıllarının mövzusuna elə bir zamanda müraciət etmişdir ki, artıq dünya dinləyiciləri Rimski-Korsakovun ""Şəhrizadə""si kimi dahiyanə simfonik süitası ilə tanış idilər. Tanınmış musiqişünas Pavel Xuçuanın sözləri ilə desək, bu süjetə müraciət etmək istəyən bəstəkardan ""böyük yaradıcılıq cəsarəti, yüksək peşəkarlıq, ustalıq və zəngin Şərq musiqisinin incə təbii hisslərinə malik olmaq tələb edilirdi"". Min bir gecə, 8 cilddə. /rus dilindən tərc. ed. İ. Yaqubov; red. M. Qasımlı; rəsmlərin müəl. O. Sadıqzadə.- Bakı: Şərq-Qərb, 2007.: I cild (1–38-ci gecələr) II cild (39–145-ci gecələr) III cild (146–270-ci gecələr) IV cild (271–434-cü gecələr) V cild (435–606-cı gecələr) VI cild (607–756-cı gecələr) VII cild (757–894-cü gecələr) VIII cild (895–1001-ci gecələr). Nağılların adları Günəş nağılı Tülkü, tülkü, tünbəki Oxayla Əhməd Göyçək Fatma Ağıllı qoca Məlikməmməd Dəniz balası Birma nağılları Vyetnam nağılları Əfqan nağılları İndoneziya nağılları İran nağılları Koreya nağılları Malaya nağılları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=580314
-10050 Cielo Drive,"10050 Cielo Drive — ABŞ-da Los-Ancelesin Benedikt Kanyon ərazisində yerləşən, yaranmasından bu günə qədər müxtəlif hadisələrə şahid olmuş məşhur imarət. Bu imarətdə müxtəlif dövrlərdə bir sıra məşhur incəsənət adamı yaşamışdır. Bir çox insanın həyatını alt-üst edən evin tarixçəsi olduqca maraqlıdır. Bu ev 1969-cu ildə rejissor Roman Polanskinin həyat yoldaşı aktrisa Şaron Teytin və dostlarının ölümü ilə yaddaşlarda qalmışdır. Amma bu tarixə qədər və bu tarixdən sonra da ev bir sıra hadisələrin şahidi olmuşdur. İmarətin yerləşdiyi küçənin adı dəfələrlə dəyişikliyə məruz qalmışdır. ""10050 Cielo Drive"" hazırda ""10066 Cielo Drive"" küçəsi kimi tanınır. Maraqlı bir oxşar məqam da var: bu küçədən bir az aşağıda ""10048 Cielo Drive"" məhəlləsindəki imarətlər görünüş baxımdan bu imarətə olduqca bənzərdir. Bu binaları çox zaman qarışıq salırlar. Amma ""Twin House"" kimi tanınan həmin imarətlər isə ""The Bedrock Properties"" adlanır. Maraqlı cəhətlərdən biri də odur ki, həmin imarətlərin tikilmə tarixi də eyni vaxtlara təsadüf edir. Bu imarətin layihə rəhbəri memar və dizayner Robert Bördə məxsusdur. Fransız memarlığı üslubunda tikilən bina qərbi Hollivudda Müqəddəs Monika dağının ""Beverli Hills"" deyilən dağlarına baxan hissəsində ucaldılıb. Burda tikilən bütün binaların girişi şərqə açılır. Evlərin hər biri çardaq, üzmə hovuzu, eləcə də, geniş qonaq otağından ibarətdir. İmarət qalın şam ağacları və çiçəkli albalı ağacları ilə əhatələnib. Fransız aktrisası Mişel Morqanın şərəfinə tikilən ""10050 Cielo Drive"" imarətinin tikintisinə İkinci Dünya Müharibəsinin ən qızğın dövründə – 1942-ci ildə başlanılıb. 1944-cü ildə isə bina tamamlanıb. Mişel Morqan bu evdə imarət tamamlananadək bir müddət yaşayıb. Amma müharibənin bitdiyi ərəfədə aktrisa Fransaya qayıdıb; amma imarətdən ayrılma səbəbini heç bir zaman açıqlamamışdır. Belə ki, buradan ayrıldıqdan sonra - hətta burada cinayət hadisəsi baş verəndə belə heç vaxt bu evlə maraqlanmayıb.1946-cı ildən imarət olduqca yüksək məbləğə kirayənişinləri qəbul etməyə başladı. İlk belə kirayənişin Amerikanın kino sahəsində ilk qadın aktrisa kimi şöhrət tapan yazıçı-ssenarist Lillian Diana və onun anası olub. Bütün dövrlərin nəhəng qadın aktrisası kimi tanınan Lillian həmin vaxt ""Duel in the Sun"" filminin çəkilişləri ilə məşğul idi. O, da bu evdə qısa müddət qaldı.Musiqi və film sənayesinin ən öndə gələn simalarından hesab olunan Rudi Altobelli 1960-1970-ci illər ərzində bu evi 86 000 dollara satın alır. Amma özü qısa müddət qaldıqdan sonra, Rudi də evi kirayəyə çıxarır. Həmin illərdə bu evdə ingilis əsilli amerikalı aktyor Kari Qrant, eləcə də, kino və serial aktrisası Düan Kannon yaşayıblar. Onlar 1965-ci ildə ailə qurduqdan sonra bu evi ""Bal ayı"" evi kimi seçdilər. Amma onların bu evdə yaşayışları üç il davam etdi. Sonu isə uğursuz bitdi. ""Bal ayı"" ilə başlayan ev, cütlüyün ayrılığının şahidi oldu. 1968-ci ildə Kari Qrant və Düan Kannon boşanaraq evdən ayrıldılar.Kino və teatr aktyoru Henri Fonda, yunan əsilli amerikalı rəqqas və müğənni, ən əsası, bu gün də yaşayan hər kəsin məşhur ""Santa Barbara"" serialından tanıdığı Corc Çakiris, ""Paul Revere & the Raiders"" rok musiqi qrupunun aparıcı müğənnisi Mark Lindsey, televiziya aparıcısı Samanta Eqqar və ""Romeo ve Cülyetta"" filminin 1968-ci il versiyasında Cülyetta rolunun ifaçısı, ""Qızıl Qlobus"" mükafatının qalibi Oliviya Hüssey də bu evin sakinləri sırasındadırlar. Həm müğənni, həm də 35-dən çox məşhurun qətlində günahkar bilinən cinayətkar dəstənin qurucusu Çarlz Menson bu imarəti 1968-ci ilin sonlarında ziyarət edir. O vaxt rok musiqisi üslubu ilə tanınan Terri Melçer və aktrisa-model Kendays Berqen bu evdə yaşayırdılar. Bir il sonra bu bəlalı imarət daha bir ayrılığa şahid oldu. 1969-cu ildə Terri ilə Bergen ayrıldılar. Həmin ilin fevralında rejissor Roman Polanski və həyat yoldaşı Şaron Teyt evi Altobellidən kirayə aldılar.9 avqust 1969-cu ildə isə məşhur cinayət baş verdi. Bir az əvvəl qatil-müğənni Mensonun bu evi ziyarətə gəldiyini qeyd etmişdik. Mensonlar ailəsinin üzvləri olan cinayətkar dəstə aktrisanın evində qurduğu şənliyi alt-üst etdi. Evin giriş və çıxışlarını yaxşı müəyyən etmiş qatil imarətin arxa girişindən evə daxil olur. Voyçieyç Frikovski, Cey Sebrinq, Stiven Parent, eləcə də, Abicel Folqer həmin evdə qətlə yetirilir. Hər birinin ağır silah, bıçaq zərbələri ilə öldürülməsi azmış kimi, qatillər həm də cəsədləri alçaltmaqla dövrünün məşhurlarına mesaj yollayırdı. Çarlz Mensonların həmin gecə Teyt ailəsinin qonşuluğunda olan başqa bir ailənin qətlində də iştirakı ortaya çıxdı. Məşhur biznesmen ailə Leno və Rozmariy LaBianka da digər qonşu evdə ölü tapıldılar. Qadının cəsədindən hiss olunur ki, xilas olmaq üçün həyətə qaçıb və qonşulardan kömək istəyib, amma həmin qonşuları, yəni Teyt və dostları artıq öldürülmüşdülər. Biznes sahəsindəki uğurlarının əvəzi olaraq Leno LaBiankanın çılpaq bədəni üzərində bıçaqla ""Müharibə"" sözü yazılmışdı. Uğursuzluqlarını uğur qazananlardan intiqam yolu ilə alan Mensonlar artıq ən təhlükəli qrup idilər. Qeyd edək ki, bu cinayət hadisəsi Hollivud ulduzlarının narahatlığına səbəb olub. 1969-cu ildə Teyt ilə dostlarının və biznesmenlərin ölümü çox pul qazanan, həddindən artıq məşhur insanları özəl mühafizə şirkətləri ilə mühafizə haqda müqavilə məsələsini meydana gətirdi. O vaxtdan bu cür məşhur simaların qurbanlarının sayı çoxalmasın deyə mühafizə sisteminin gücləndirilməsi işinə xüsusi önəm verilməyə başlandı. Altobelli evə cinayət baş verən gündən 20 gün sonra qayıtdı. Müsahibələrində o, belə deyirdi: ""Mən orada yaşayan hər bir sakinin təhlükəsiz, sevgi dolu bir həyat yaşayacağını ümid edirdim. Amma gördüyüm qədərilə hər şey düşündüyümün tam tərsi oldu. Və buna çox üzülürəm."" 1972-ci ilə qədər imarət polislərin nəzarəti altında araşdırma üçün bağlandı. ""10050 Cielo Drive"" tam 20 il sahibsiz və zülmətə bənzəyən məkana çevrildi. 1992-ci ildə evin sonuncu sakini musiqiçi Trent Reznor oldu. Reznor bu evi həm yaşayış, həm də iş məqsədi ilə alır. Binanın içində həm də studiya düzəldən musiqiçi studiyanın adını ""PİG"" yəni ""donuz"" adlandırır. Şaron Teyti öldürən Menson ailəsinin üzvü Suzan Atkinsin aktrisanın ölümündən sonra onun qanı ilə divara yazdığı ""Donuzlara ölüm"" və giriş qapısına yazılan ""Donuz"" sözünə görə studiyaya bu ad verilib. Reznor 1997-ci ildəki müsahibəsində deyir: ""Özüm üçün musiqi ilə məşğul idim. Amma aktrisa Teytin bir zamanlar öldürüldüyü evdə yaşayırdım. Bir dəfə Şaronun bacısı ilə təsadüfi qarşılaşdım. O, məni görən kimi ""Sən nə etdiyini düşünürsən? Bacımın ruhunu alçaldırsan"" – deyib mənə şillə vurdu. Heyrətimdən donmuşdum. Belə bir addımı heç gözləmirdim. Sadəcə, ""musiqimlə məşğulam"" deyə bildim. Mən Menson musiqisini bəyənirdim. Amma Şaronun bacısı mənə əhvalatı danışandan sonra evə qayıtdım. Hönkür-hönkür ağladım. Həmin vaxtdan düşüncələrimi dəyişdim. Hətta həmin evdən də çıxdım"". Kimsəyə uğur gətirməyən imarət 1994-cü ildə dağıdılaraq, tamamilə söküldü və yerində Ceff Franklinin ""Villa Bela"" adlandırdığı bir başqa gözəl bina tikilmişdir. Küçənin adı da 1994-cü ildən ""10066 Cielo Drive"" adlandırılmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=392392
-100 (dəqiqləşdirmə),"100 (ədəd) — ədəd 100 (film, 1985) — film 100 ilin astanasında (film, 1992)(I) — film 100 ilin astanasında (film, 1992)(II) — film 100 gün sonra (film, 2004) — film 100-cü il problemi E.ə. 100 — il AZ0100 — Abşeronda poçt indeksi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146157
-"100 (film, 1985)","100 — 1985-ci ildə çəkilmiş bədii ""Mozalan"" süjeti. Süjet ""Mozalan""ın 100-cü nömrəsinə həsr olunmuşdur. ""Mozalan""ın bu yubiley nömrəsini film-yuxu da adlandırmaq olar. Çünki bu filmdə göstərilir ki, guya Bakı şəhərində bütün problemlər həll olunmuşdur. Yollar düzəlmiş, rüşvətxorluq aradan götürülmüş və ictimai-iaşə xidmətləri öz qaydasına düşmüşdür... Eldəniz Zeynalov-milis işçisi Səyavuş Aslan-taksi sürücüsü İlham Namiq Kamal-sərnişin Şamil Süleymanov-sərnişin Əliqulu Səmədov-sərnişin Ramiz Əzizbəyli-satıcı Ələsgər Məmmədoğlu-alıcı Muxtar Maniyev-Əhəd Tələt Rəhmanov-MİS rəisi Yaşar Nuri-sərnişin Dadaş Kazımov-tar kökləyən Arif Quliyev-sərxoş Nəsibə Zeynalova-bərbər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=32256
-"100 (teleserial, 2014)","100 (ing. The 100; Yüz kimi tələffüz olunur) — 2014-cü ildə premyerası baş tutmuş Amerikan apokaliptik elmi fantastika teleserialıdır. Serial 19 mart 2014-cü ildə The CW kanalında yayımlanmağa başladı. Ceyson Rotemberq tərəfindən inkişaf etdirilmiş serialın Kass Morqanın eyni adlı romanlar seriası əsasındadır. Serialda hadisələr Yerdə baş vermiş apokalipsdən xilas ola bilmiş bir qrup gənclərin ətrafında cərəyan edir: Klerk Qriffin (Eliza Teylor), Bellami Bleyk (Bob Morli), Oktavia Bleyk (Meri Avqeropoulos), Casper Cordan (Deyvon Bostik), Monti Qrin (Kristofer Larkin), Reyven Rayes (Lindsi Morqan), Finn Kollins (Tomas Makdonell), Con Mörfi (Riçard Harmon) və Uells Cana (Eli Qori). Onlar nüvə radiasiyasına görə kosmosa sığınan ""Ark""-dan Yerə burada həyatın olub-olmamasını araşdırmaq üçün göndəriliblər. Hadisələr həmçinin Klerkin anası həkim Ebi Qriffin (Peyc Turko), Arkın məclis nümayəndəsi Markus Keyn (Henri Yan Kusik) və Arkın rəhbəri eyni zamanda Uelsin atası Telenious Caha ()Aisiah Vaşınqton) ətrafında da cərəyan edir. 2016-cı ilin mart ayında serial 13 seriadan ibarət dördüncü mövsüm üçün yeniləndi. 2017-ci ildə martda isə The CW serialı beşinci mövsüm üçün yenilədi. Hadisələr Yer kürəsində baş vermiş nüvə müharibəsinə görə insanların kosmosda yaşamalarından 97 il sonrasında baş verir. Yeganə məlum sağ qalanlar kosmosda 12 birləşmiş stansiyada yaşayırlar. Bu 12 birləşmiş stansiya ümumilikdə ""Ark"" adlanır və ""Ark""ın kansleri Cahadır. ""Ark""da 2.400 nəfər yaşayır. Resurslar qeyri-qənaətbəxşdir, əgər ""Ark""da cinayət törədən şəxs 18 yaşından aşağıdırsa edam olunur. ""Ark""ın həyat sistemində bərpa olunmaz zədə aşkarlandıqdan sonra ""100"" layihəsi çərçivəsində Yerin yaşamağa uyğun olub-olmadığını öyrənmək üçün düz 100 yeniyetmə məhkum keçmiş Vaşinqton şəhəri yaxınlığına göndərilir. Yeniyetmələr Yerin kosmosdan göründüyündən daha təmiz olduğunu görürlər. Onlar Göy suayırıcı dağlarının ətəklərində yerləşən Hava Dağı Təcili Əməliyyatlar Mərkəzinin yaxınlığına göndərilirlər. Lakin məlum olur ki, onlar dağdan xeyli uzaqdadırlar və bu, onlara problemlər yaşadır. Onlar yeni dünyanın çətinliklərinə qarşı mübarizə aparmağa başlayırlar. Bu zaman onlar tək olmadıqlarını öyrənirlər: yeni dünyada müharibədən sağ çıxmış Yerlilər (ing. Grounders), onlardan daha təhlükəli olan Biçincilər (ing. Reapers; adamyeyən olmuş Yerlilər) və Dağ adamları (ing. Mountain Men; 100-ün əsl dayanacağı olan Hava dağında yaşayanlar) yaşayırlar. Eliza Teylor Klark Qriffin rolunda Peyc Turko Dr. Abiqeyl ""Abbi"" Qriffin rolunda Tomas Makdonell Finn Kollins rolunda Eli Qorii Uels Caha rolunda Bob Morli Bellami Bleyk rolunda Mariya Avqeropulos Oktaviya Bleyk rolunda Kelli Hu Kalli ""Sese"" Kartviq rolunda Kristofer Larkin Monti Qrin rolunda Devon Bostik Casper Cordan rolunda İsayya Vaşinqton Telonious Caha rolunda Henri Ian Kyusik Markus Keyn rolunda Lindi Morqan Reyven Reys rolunda Riki Uitl Linkoln rolundaQeydlər Teleserialın istehsalında Cherry Beach Sound səsyazma studiyası da iştirak edir. Yayımlanması ""100"" teleserialın ilk mövsümü ancaq Kanadada Netflix üçün lisenziyalaşdırılmışdır. Böyük Britaniya və İrlandiyada teleserial ilk dəfə 7 iyul 2014-cü ildə E4 kanalında yayımlanmışdır. Teleserialın ilk seriyasını 1.39 milyon tamaşaçı izləmiş və bu kanal tarixinə rekord kimi düşmüşdür. İkinci mövsümün ilk seriyası 6 yanvar 2015-ci ildə göstərilmiş və 1.118.000 nəfər tərəfindən izlənmişdir. Teleserialın seriyaları Yeni Zelandiyada TVNZ vasitəsilə yayımlanmış və ilk seriyası 21 mart 2014-cü ildə göstərilmişdir. Avstraliyada teleserialın ilk seriyasının 9Go! kanalında göstərilməsi planlaşdırılsa da, 4 sentyabr 2014-cü ildə Fox8 kanalında yayımlanmışdır. İkinci mövsümün yayımlanmasına 8 yanvar 2015-ci ildə başlanılmışdır. Teleserialın ilk seriyasını 2,7 milyon amerikalı izləmiş və 18–49 reytinq qazanmışdır. Teleserial 2010-cu ildən bəri ""Gözlənilməz həyat"" teleserialı birlikdə The CW kanalında ən çox izlənmiş teleserial hesab olunur. ""Rotten Tomatoes"" saytının peşəkar tənqidçiləri serialın ilk mövsümünü ""təmiz"" kimi qiymətləndirmiş, tənqidçilərin 72 %-i isə ilk mövsümü müsbət qiymətləndirmişdir. ""Metacritic"" saytında serialın ilk mövsümü 100 xaldan 63-ü toplaya bilmişdir və ""müsbət rəylər""lə qarşılanmışdır. İkinci mövsüm daha müsbət qarşılanmışdır və ""Rotten Tomatoes"" saytında 100 %-lik reytinq əldə etmişdir. İkinci mövsümün sonuncu seriyasından sonra ""The A.V. Club"" saytından Kil Foul teleserialın ünvanına xoş sözlər demişdir. ""Variety"" jurnalından Mauren Rayan teleserialı 2015-ci ilin ən yaxşı şoularından biri adlandırmışdı. Mükafat və nominasiyalar Xarici keçidlər cwtv.com/shows/the-100/ — 100 rəsmi saytı The 100 — Internet Movie Database saytında.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=430815
-100 (ədəd),"Yüz (bir yüz) — say sistemində ədədlərdən biridir. Doxsan doqquzdan sonra, yüz birdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz ədədi — cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Belə ki, 1, 2, 4, 5, 10, 20, 25, 50 və 100 ədədlərinə qalıqsız bölünür. Say sistemində Bir əsr yüz ildir. İnam və etiqadlarda Qurani-Kərimdə Mallarını Allah yolunda sərf edənlərin halı yeddi sünbül verən bir toxuma bənzər ki, bu sünbüllərin hər birində yüz ədəd dən vardır. Allah istədiyi kimsə üçün bunu qat-qat artırır. Allah (lütfü ilə) genişdir və hər şeyi biləndir. Ya Peyğəmbər! Möminləri döyüşə həvəsləndir (təşviq et). İçərinizdə iyirmi səbirli kişi olsa, iki yüz kafirə, yüz səbirli kişi olsa, min kafirə qalib gələr. Çünki onlar (həqiqətən, Allahın mö’minlərə olan köməyini) anlamayan bir tayfadır! Digər sahələrdə Xarici keçidlər Həmçinin bax",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=144828
-100 Thieves,"100 Thieves, LLC Los-Ancelesdə, Kaliforniyada yerləşən Amerika həyat tərzi brendi və oyun təşkilatı. Təşkilat Apex Legends, Call of Duty, Call of Duty: Warzone, Fortnite Battle Royale, League of Legends və Valorant da daxil olmaqla bir neçə videooyunda rəqabət aparır.Hazırda onların iki françayzinq komandası var: League of Legends Çempionat Seriyasının 100 Oğruları və Call of Duty Liqasının Los Anceles Oğruları . Təşkilat 2017-ci ildə OpTic Gaming Call of Duty komandasının keçmiş kapitanı, (MLG) X Games qızıl medalçısı və 2014-cü ilin Esports İdmançısı Metyu ""Nadeshot"" Haag tərəfindən təsis edilib. O, Cleveland Cavaliers -in sahibi Dan Gilbert ilə birlikdə təsis edilib. Növbəti il, kanadalı müğənni və reper Drake və SB Projects-in qurucusu Scooter Braun, A Seriyasının investisiya turunu 100 Oğruya apardı. Maliyyələşdirmə turunun digər iştirakçılarına Marc Benioff, Drew Houston və Sequoia Capital daxildir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=749856
-100 Türkiyə ədəbiyyatçısının siyahısı (Türkiyə Milli Təhsil Nazirliyi),100 türk ədəbiyyatçısı siyahısı — Türkiyə Cümhuriyyətinin 59-cu Hökuməti dövründə Milli Təhsil Nazirliyinin tərtib etdiyi türk yazarlarının siyahısıdır. Siyahı ibtidai və orta ümumtəhsil məktəblərində oxuyan tələbələrə Türk Dili və Ədəbiyyatı kursunun tədris proqramı ilə əlaqələndirərək oxutdurmaq və asudə vaxtlarını kitab oxuyaraq dəyərləndirən tələbələrə ilk istinad edə biləcəkləri müəlliflərin tövsiyə məqsədi ilə tərtib edilmişdir.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798718
-100 Türkiyə ədəbiyyatçısının siyahısı (Türkiyə Təhsil Nazirliyi),100 türk ədəbiyyatçısı siyahısı — Türkiyə Cümhuriyyətinin 59-cu Hökuməti dövründə Milli Təhsil Nazirliyinin tərtib etdiyi türk yazarlarının siyahısıdır. Siyahı ibtidai və orta ümumtəhsil məktəblərində oxuyan tələbələrə Türk Dili və Ədəbiyyatı kursunun tədris proqramı ilə əlaqələndirərək oxutdurmaq və asudə vaxtlarını kitab oxuyaraq dəyərləndirən tələbələrə ilk istinad edə biləcəkləri müəlliflərin tövsiyə məqsədi ilə tərtib edilmişdir.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798723
-100 il (film),"100 İl John Malkoviç tərəfindən yazılmış və Robert Rodriguez tərəfindən çəkilən eksperimental elmi fantastika filmidir . O, Fransanın Rémy Martin şirkəti tərəfindən 100 il davam edən Louis XIII konyakını tanıtmaq üçün istehsal olunur. 2015-ci ildə ""Heç vaxt görməyəcəyiniz film"" şüarı ilə reklam edilmiş filmin 18 noyabr 2115-ci ildə nümayişi nəzərdə tutulur. Filmdə amerikalı aktyor Con Malkoviç, tayvanlı aktrisa Şuya Çanq və çilili aktyor Marko Zaror ilə beynəlxalq ansambl çəkilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=818117
-"100 ilin astanasında (film, 1992)(I)","100 ilin astanasında — rejissor Teymur Bəkirzadə tərəfindən 1992-ci ildə çəkilmiş film. Film ""Salnamə"" studiyasında istehsal edilmişdir. Filmdə ""Bakı Fəhləsi"" zavodunun keçmişindən, iqtisadiyyatda qazanılmış nailiyyətlərdən və yenidənqurma işlərindən söhbət açılır. Filmdə ""Bakı Fəhləsi"" zavodunun keçmişindən, iqtisadiyyatda qazanılmış nailiyyətlərdən və yenidənqurma işlərindən söhbət açılır. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Xamiz Muradov Rejissor: Teymur Bəkirzadə Operator: Şərif Şərifov Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1992-ci ilin Azərbaycan filmləri1990-cı illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=32257
-"100 ilin astanasında (film, 1992)(II)","100 ilin astanasında filmi rejissor Tofiq Mütəllimov tərəfindən 1992-ci ildə çəkilmişdir. Film ""Salnamə"" studiyasında istehsal edilmişdir. Kinolentdə Səttarxan adına maşınqayırma zavodunun tarixi keçmişindən, müasir dövrümüzə qədər keçdiyi böyük yoldan bəhs edilir. Kinolentdə Səttarxan adına maşınqayırma zavodunun tarixi keçmişindən, müasir dövrümüzə qədər keçdiyi böyük yoldan bəhs edilir. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Aqil Dadaşov, Tofiq Mütəllimov Rejissor: Tofiq Mütəllimov Operator: Rəfael Salamzadə Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1992-ci ilin Azərbaycan filmləri1990-cı illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=32258
-"100 illik şərəfli ömür (film, 2019)","100 illik şərəfli ömür — Hacı Zeynalabdin Tağıyev haqqında ekranlaşdırılan bədii-sənədli film. Azərbaycan xalqının böyük oğlu, türk dünyasını iftixarı, nəcib əməlləri ilə zəngin bir insanlıq məktəbi yaradan Hacı Zeynalabdin Tağıyevin dərin və mənalı ömür yolunu əks etdirən ""100 illik şərəfli ömür"" bədii-sənədli filmdir. Filmdə əsas kadrların 30 faizini XX əsrin əvvəllərindəki köhnə kadrlar təşkil edir. Bu kadrlar Almaniyadan əldə olunub və Rusiyanın Sankt-Peterburq şəhərində yenidən canlandırılıb. Film haqqında XX əsrin əvvəllərində baş verən tarixi, siyasi proseslərə, eləcə də böyük xeyriyyəçinin həyatının müxtəlif məqamlarına güzgü tutan kadrların Almaniya arxivlərindən əldə edilməsinə böyük zaman sərf edilmişdir. Ekran əsərinin gələcəkdə müxtəlif beynəlxalq festivallarda nümayişi haqqında da düşünülür. Ssenarisi üzərində üç ildən çox çalışılmışdır. C. Qasımov, həm tələbəlik illərində, həm də sonradan əldə etdiyi məlumatlardan sənədli filmin 36 dəqiqəlik bədii-sənədli filmdə əsas kadrların 30 faizini o dövrdəki köhnə kadrlar təşkil edir. Film əsasən beynəlxalq festivallar üçün nəzərdə tutulub. Filmi 40 ölkəyə 100-dən artıq beynəlxalq festivala təqdim ediləcək.Filmin çəkilmə səbəbləri ilə bağlı fikirlərini bölüşən C. Qasımov deyir: Filmin heyəti Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifləri : Cəlaləddin Qasımov Quruluşçu rejissor : Cəlaləddin Qasımov Baş prodüser : Cəlaləddin Qasımov Redaktor : Əkbər Qoşalı Mətni səsləndirən : Eldost Bayram Həmçinin bax Nobel qardaşlarının ilk uğuru (film, 2019) Stalinin qaranlıq keçmişi (film, 2019)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=594583
-100 kağız,"100 kağız komediya filmi rejissor Şahin Zəkizadə tərəfindən 2015-ci ildə ekranlaşdırılmışdır. Filmin əsas süjet xətti yüz manatlıq əsginas üzərində qurulub. Filmdə əsas rolları Valeh Kərimov, Cəfər Namiq Kamal, Naibə Allahverdiyeva, Dilarə Əliyeva, Nicat Kazımov və Pərviz Məmmədrzayev ifa edirlər. Baş rolda elə ""100 kağız""ın özüdür. O, filmin baş qəhrəmanı və aparıcı obrazıdır. Filmin əsas süjet xətti yüz manatlıq əsginas üzərində qurulub. Əsginas əldən-ələ keçərək sahibini dəyişir və sonda gözlənilməz anda heç kimə qismət olmur. Əsginasa sahib olan insanlar müxtəlif təbəqə və peşənin nümayəndələridir. Onların arasında yol polisi, müğənni, falçı, molla və başqaları var. Beləliklə 100 kağız müxtəlif yollarla əl dəyişir... bütün bu əl dəyişmələr komik hadisələrlə müşayət olunur. Film haqqında Film rejisorun böyük kinoda ilk və sonuncu işidir. Rejissor 2017-ci ildə vaxtsız vəfat etmişdir. Film 60 min manata ərsəyə gəlib. Film 21 günə çəkilib. Filmin üzərində işləyənlər Rejissor: Şahin Zəkizadə Ssenari müəllifi: Şahin Zəkizadə, Fərid Rzayev Operator: Rövşən Namazov Bəstəkar: Natiq Qəzənfəroğlu Prodüser: Tahir Tahiri, Seymur Səfərov Rəssam: Aygün Mahmudova, Natalya Netrunenko Valeh KərimovCəfər Namiq KamalNaibə AllahverdiyevaDilarə ƏliyevaNicat KazımovPərviz MəmmədrzayevTəvəkkül ƏliyevRoza ZərgərliBəhram BağırzadəAzər AxşamQurban İsmayılovƏjdər Zeynalov Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı 2015-ci ilin Azərbaycan filmləri 2010-cu illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=424947
-"100 kağız (film, 2015)","100 kağız komediya filmi rejissor Şahin Zəkizadə tərəfindən 2015-ci ildə ekranlaşdırılmışdır. Filmin əsas süjet xətti yüz manatlıq əsginas üzərində qurulub. Filmdə əsas rolları Valeh Kərimov, Cəfər Namiq Kamal, Naibə Allahverdiyeva, Dilarə Əliyeva, Nicat Kazımov və Pərviz Məmmədrzayev ifa edirlər. Baş rolda elə ""100 kağız""ın özüdür. O, filmin baş qəhrəmanı və aparıcı obrazıdır. Filmin əsas süjet xətti yüz manatlıq əsginas üzərində qurulub. Əsginas əldən-ələ keçərək sahibini dəyişir və sonda gözlənilməz anda heç kimə qismət olmur. Əsginasa sahib olan insanlar müxtəlif təbəqə və peşənin nümayəndələridir. Onların arasında yol polisi, müğənni, falçı, molla və başqaları var. Beləliklə 100 kağız müxtəlif yollarla əl dəyişir... bütün bu əl dəyişmələr komik hadisələrlə müşayət olunur. Film haqqında Film rejisorun böyük kinoda ilk və sonuncu işidir. Rejissor 2017-ci ildə vaxtsız vəfat etmişdir. Film 60 min manata ərsəyə gəlib. Film 21 günə çəkilib. Filmin üzərində işləyənlər Rejissor: Şahin Zəkizadə Ssenari müəllifi: Şahin Zəkizadə, Fərid Rzayev Operator: Rövşən Namazov Bəstəkar: Natiq Qəzənfəroğlu Prodüser: Tahir Tahiri, Seymur Səfərov Rəssam: Aygün Mahmudova, Natalya Netrunenko Valeh KərimovCəfər Namiq KamalNaibə AllahverdiyevaDilarə ƏliyevaNicat KazımovPərviz MəmmədrzayevTəvəkkül ƏliyevRoza ZərgərliBəhram BağırzadəAzər AxşamQurban İsmayılovƏjdər Zeynalov Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı 2015-ci ilin Azərbaycan filmləri 2010-cu illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=824774
-100 manatlıq sikkə,100 manatlıq sikkə — Azərbaycan Respublikasının xatirə sikkələrindən biri. Həmçinin bax 100 manatlıq əsginas Xarici keçidlər cbar.az — Azərbaycan Mərkəzi Bankının rəsmi saytı Pul. preslib.az (az.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=459656
-100 manatlıq əsginas,"100 manatlıq əsginas — Azərbaycanda işlədilən milli əsginaslardan biri. Bu əsginas dövriyyəyə 2 dəfə (1993 və 2005-ci illərdə) buraxılmışdır. 100 manatlıq əsginaslar ilk dəfə 1993-cü ilin mart ayında Azərbaycan Milli Bankı tərəfindən dövriyyəyə buraxılmışdır. Bu əsginaslar Fransa Mərkəzi Bankı tərəfindən çap edilmişdir. 100 manatlıq əsginasın ilk eskizlərinin müəllifi azərbaycanlı xalçaçı-rəssam Eldar Mikayılzadədir. O, buna görə almalı olduğu qonorarı Dövlət Müdafiə Fonduna keçirmişdir. Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən 7 fevral 2005-ci il tarixdə imzalanmış ""Azərbaycan Respublikasında pul nişanlarının nominal dəyərinin və qiymətlər miqyasının dəyişdirilməsi (denominasiyası) haqqında"" Fərmanla 1992–2001-ci illərdə dövriyyəyə buraxılmış əsginaslar — eyni zamanda 1993-cü ildə dövriyyəyə buraxılmış 100 manatlıq əsginaslar 2006-cı ildən başlayaraq dövriyyədən çıxarılmış, 2005-ci ildə yeni 100 manatlıq əsginaslar çap olunmuşdur. 28 dekabr 2005-ci ildə ölkə ictimaiyyətinə təqdim olunmuş yeni nəsil pul nişanları, həmçinin yeni 100 manatlıq əsginaslar 2006-cı il yanvarın 1-dən etibarən dövriyyəyə buraxılmışdır. Hazırda dövriyyədə olan 100 manatlıq əsginaslar 2005-ci ildə Azərbaycan Milli Bankı tərəfindən buraxılmışdır. Bu əsginaslar iqtisadiyyat və inkişaf mövzusuna həsr olunmuşdur. İlk 100 manatlıq əsginasın ön tərəfinə Qız qalasının təsviri ilə yanaşı arxa fon təsvirləri də verilmişdir. Əsginasın arxa tərəfi isə milli ornamentlərlə haşiyələnmiş və üst tərəfində ""Azərbaycan Milli Bankı"" sözləri çap olunmuş, nominalın adı ortada sözlə verilmişdir. Ağ kağızda, əsas rəngi bənövşəyi olmaqla 2005-ci ildə çap olunmuş əsginasların ön tərəfində inkişafın qədimdən bu günə memarlıq rəmzləri, Qoşa Qala qapıları və Azərbaycan manatının və iqtisadi artımın simvolları təsvir olunmuşdur. Həmçinin Azərbaycan Mərkəzi Bankının sədri Elman Rüstəmovun imzası da ön tərəfdədir. Bu əsginasların arxa fonunda isə Azərbaycanın Avropaya inteqrasiyasının xəritələrlə təsviri, ənənəvi Azərbaycan xalçasının səciyyəvi naxışları çap edilmişdir. İlk 100 manatlıq əsginasın ölçüləri 125×63 mm idi. 2005-ci ildə dövriyyəyə buraxılmış 100 manatlıq əsginasların ölçüləri isə 155×70 mm-dir. Mühafizə elementləri Saxta əsginasların dövriyyəyə buraxılmasının qarşısını almaq üçün bu əsginasa bir çox təhlükəsizlik ünsürləri daxil edilmişdir. İlk 100 manatlıq əsginasda su nişanı — üç alov təsvir olunmuşdu. 2005-ci ildə çap olunmuş əsginasların üz tərəfində nominalın gizli rəqəmi, nominalın işıqda görünən rəqəmi və dizaynı (su nişanı), işıqda görünən ""MANAT"", möcüzəli rəqəm (yaşıldan tünd qırmızıya), relyefli nominal, holoqrafik nominal, arxa tərəfində isə metal sap, sehirli xətlər, ultrabənövşəyi işıqda görünən elementlər vardır. Həmçinin bax Azərbaycan manatı 100 manatlıq sikkə Xarici keçidlər cbar.az — Azərbaycan Mərkəzi Bankının rəsmi saytı Pul. preslib.az (az.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=459473
-100 mm-lik M1944 (BS-3) topu,"XVIII artilleriya və pulemyot hərbi birləşməsinin arsenalında ən azı 12 ədəd BS-3 topunun olduğu məlumdur. BS-3 modeli əslində B-3 dəniz topunun bir başqa forması idi. Konstruksiyası V. G. Grabin tərəfindən həyata keçirilmişdir. Top, tank ordusunun tərkibində, yüngül artilleriya diviziyalarının tərkibində (20 ədəd BS-3 və 48 ədəd ZiS-3) və artilleriya korpuslarının tərkibində xidmət etmişdir. İkinci dünya müharibəsi dövründə BS-3 modeli çox uğurlu bir tank əleyhinə artilleriya silahı olmuşdur. Çox uzaq məsafədən düşmən tanklarını zərərsizləşdirməyi bacarırdı. Topdan ayrıca olaraq səhra topu kimi də istifadə etmək mümkün idi. 122 mm-lik A-19 toplarına görə daha gücsüz olmasına baxmayaraq, BS-3 topları daha çevik və sürətli atəş açmaq qabiliyyətinə sahib idi. Sursat məlumatları Zireh dəlici: BR-412 Zireh dəlici ballistik sərt başlıqlı: BR-412B, BR-412D Yüksək patlayıcılı/Parça təsirli Mərmi ağırlığı, kq Zireh dəlici/ Zireh dəlici ballistik sərt başlıqlı: 15.88 Yüksək patlayıcılı/Parça təsirli: 15.6 Zirehi dağıtma xüsusiyyəti (BR-412B, 0 dərəcə ilə) 500 m : 160 mm 1000 m : 150 mm İstifadəçilər Bolqarıstan Şərqi Almaniya Macarıstan Monqolustan Şimali Koreya Xüsusiyyətləri Mənşəyi: SSRİ Növü: Səhra və tank əleyhinə artilleriya İstehsal tarixi: 1944-1951 İstehsal miqdarı: 10,843 Çəkisi: 3,650 kg Uzunluğu: 9.37 m Üfüqi tuşlama bucağı: -5° ilə 45° arasında Lülə çapı: 100 mm Mərminin maksimum uçuş məsafəsi: 20 km Mərminin atış sürəti: 8 – 10 mərmi/dəqiqədə Təsirli məsafə: 9250 m Şaquli tuşlama bucağı: 58° sağa və ya sola Ekipaj: 6-8 nəfər Hündürlüyü: 1.5 metr Eni: 2.15 m İstifadə edildiyi müharibələr İkinci dünya müharibəsi Vyetnam müharibəsi Yom Kippur müharibəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=595708
-100 saatlıq müharibə,"Futbol müharibəsi və ya 100 saatlıq müharibə — 1969-cu ildə Salvador və Honduras arasında baş verib və 5 gün davam edib. Müharibənin səbəbi iki ölkə arasındakı siyasi konfliktlər və immiqrasiya problemləri ilə bağlı idi. Konflikt 1970-ci ildə FİFA Dünya Kubokunun Şimali Amerika ikinci seçmə mərhələsi zamanı başlamışdı. 1969-cu ildə futbol üzrə dünya çempionatının seçmə mərhələsində pley-off zamanı Hondurasın Salvador tərəfindən məğlub edilməsi iki ölkə arasında 6 günlük müharibəyə səbəb olmuşdu. İki ölkə arasında miqrasiya və siyasi konfliktlərin olması müharibənin əsas səbəbi olsa da, Honduras kimi güclü heyətin tarixində ilk dəfə dünya çempionatına çıxacaq Salvadora uduzması vəziyyəti daha da qızışdırdı. El-Salvador ordusu 1969-cu ilin iyulun 14-də Honduras üzərinə hücuma keçib. Digər Amerika dövlətlərinin - Amerika Dövlətləri Təşkilatının səyi ilə iyulun 20-də iki ölkə arasında sülhün bərqərar olmasına nail olunub. Xarici keçidlər Salvador-Honduras War, 1969 Arxivləşdirilib 2013-12-24 at the Wayback Machine Soccer War 1969 Arxivləşdirilib 2013-10-03 at the Wayback Machine El Salvador vs Honduras, 1969: The 100-Hour War",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=355597
-100 türk ədəbiyyatçısı siyahısı,100 türk ədəbiyyatçısı siyahısı — Türkiyə Cümhuriyyətinin 59-cu Hökuməti dövründə Milli Təhsil Nazirliyinin tərtib etdiyi türk yazarlarının siyahısıdır. Siyahı ibtidai və orta ümumtəhsil məktəblərində oxuyan tələbələrə Türk Dili və Ədəbiyyatı kursunun tədris proqramı ilə əlaqələndirərək oxutdurmaq və asudə vaxtlarını kitab oxuyaraq dəyərləndirən tələbələrə ilk istinad edə biləcəkləri müəlliflərin tövsiyə məqsədi ilə tərtib edilmişdir.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798719
-101,"Konsullar İmperator Sezar Nerva Trayan A. və Kvint Artikuley Pet. Kvestor — Adrian. 101—102 — Trayanın birinci Dak müharibəsi. 101—105 — Papa müqəddəs Evarist.Çin: Syanbilərin hücumu dəf edilmişdir. təx. 101-ci il — I Klement, 4-cü Roma papası (d. təx. I əsrin əvvəlləri — ö. təx. 97 (99) və ya 101-ci il) Sarvil və Veveya — əzabkeş xristian müqəddəsləri, əzabkeşlər. Təx. 101-ci il — Sili İtalik, Roma epik şairi (d. təx. 26 — ö. təx. 101).",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2812
-101-ci Hava-Desant Diviziyası,"101-ci Hava-Desant Diviziyası (ing: 101st Airborne Division, Screaming Eagles “Qıyvuran qartallar”) — ABŞ Quru Qoşunlarının Hava-Desant məqsədli yüngül piyada diviziyasıdır. Bölmə, İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Normandiya əməliyyatı və Ardenn hücumu ilə məşhurlaşmış və daha sonra Vyetnam müharibəsində və son vaxtlara qədər Əfqanıstan (Əfqanıstan müharibəsi) və İraqda (İraq müharibəsi) xidmət etmişdir. Bölmənin qərargahı Fort Kampbelldə yerləşir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=633514
-101-ci il,"Konsullar İmperator Sezar Nerva Trayan A. və Kvint Artikuley Pet. Kvestor — Adrian. 101—102 — Trayanın birinci Dak müharibəsi. 101—105 — Papa müqəddəs Evarist.Çin: Syanbilərin hücumu dəf edilmişdir. təx. 101-ci il — I Klement, 4-cü Roma papası (d. təx. I əsrin əvvəlləri — ö. təx. 97 (99) və ya 101-ci il) Sarvil və Veveya — əzabkeş xristian müqəddəsləri, əzabkeşlər. Təx. 101-ci il — Sili İtalik, Roma epik şairi (d. təx. 26 — ö. təx. 101).",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=184072
-1014,19 iyul — Belasitsa yaxınlığında döyüş. Bizans imperator II Vasilinin ordusu bolqar qoşununu tam darmadağın edir. 6 oktyabr — Samuil (Bolqarıstan çarı) I Sven Çəngəlsaqqal,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3723
-1014-cü il,19 iyul — Belasitsa yaxınlığında döyüş. Bizans imperator II Vasilinin ordusu bolqar qoşununu tam darmadağın edir. 6 oktyabr — Samuil (Bolqarıstan çarı) I Sven Çəngəlsaqqal,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185165
-1015,Çağrı bəyin başçılığı ilə Səlcuqlar Bizansa qarşı ilk kəşfiyyat yürüşünə çıxdılar. Robert Qviskar Qavril Radomir,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3724
-1015-ci il,Çağrı bəyin başçılığı ilə Səlcuqlar Bizansa qarşı ilk kəşfiyyat yürüşünə çıxdılar. Robert Qviskar Qavril Radomir,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185166
-101 (dəqiqləşdirmə),101 (ədəd) — ədəd 101 — Yanğın söndürmə telefon nömrəsi E.ə. 101 — il NGC 101 — Yeni Baş Kataloqda qeydə alınmış qalaktika.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155486
-101 (ədəd),"Yüz bir — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüzdən sonra, yüz ikidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz bir ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda sadə ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155001
-102-ci Hərbi baza,"Gümrü qarnizonuna isə 128-ci motoatıcı alay, 124-cü motoatıcı alay, 988-ci zenit raket alayı (S-300 ZRK) və 992-ci artilleriya alayı tabedir. Bazanın nəzdində əlahiddə tank, kəşfiyyat, təmir, mühəndis-istehkam, radiasiya-kimyəvi və bakteroloji mühafizə taborları, tank əleyhinə divizion, radioelektron, tibb, komendant bölükləri, prokurorluq, televiziya mərkəzi və s. fəaliyyət göstərir. Alayların təyinatı və şəxsi heyəti 128-ci motoatıcı alay: Alay 3 motoatıcı tabor (biri BMP-2, biri BTR-80, biri isə avtotexnika), zenit divizionu (silahlanmasına ZSU-23-4 «Şilka», BRDM maşının bazasında «Strela» və ZU-23-2 ), özüyeriyən artilleriya divizionu («Qvozdika»), artilleriya divizionu (D-30 haubitsalar), tank bölüyü (T-72 tankları) olmaqla 750 nəfər şəxsi heyətdən ibarətdir. 124-cü motoatıcı alay: üç motoatıcı tabor (biri BMP-1, ikinci BTR-70, üçüncüsü avtotexnika), zenit divizionu (silahlanmasına ZSU-23-4 «Şilka», BRDM maşının bazasında «Strela» və ZU-23-2 ), artilleriya divizionu (yüngül zirehli MT-LB transportyorunun yedəyində D-30 haubitsaları), tank bölüyü (T-72) olmaqla şəxsi heyəti 470 nəfərdir. 123-cü motoatıcı alay: üç motoatıcı tabor (biri BMP-1, ikinci BTR-70, üçüncüsü avtotexnika), zenit divizionu (silahlanmasında ZSU-23-4 «Şilka», MT-LB maşınlarının bazasında 10 ədəd «Strela» raketi və ZU-23-2 pulemyotları), artilleriya divizionu (D-30), tank bölüyü (T-72), təminat-təchizat qrupu daxil olmaqla şəxsi heyəti 550 nəfər. 988-ci zenit-raket alayı: üç batareya «Kub» zenit-raket kompleksi, tank gövdəsi üzərində iki batareya S-300 raketi (iki buraxıcı qurğuda), olmaqla şəxsi heyəti 300 nəfərdir. 992-ci artilleriya alayı: üç batareya D-30 haubitsaları, 122 mm çaplı BM-21 Qrad sistemlərindən ibarət reaktiv divizion olmaqla şəxsi heyəti 450 nəfərdir. Tank taboru: T-72 tanklarından ibarət üç bölük olmaqla şəxsi heyəti 250 nəfərdir. Tank əleyhinə divizion: üç batareyadan ibarətdir. Batareyalardan ikisi tank əleyhinə MT-12 (100 mm çaplı) puşkalar, üçüncü isə «Faqot» və «Konkurs» tank əleyhinə raket kompleksi ilə silahlanıb. 3624-cü aviasiya bazası: bu bazaya 18 ədəd MiQ-29 təyyarəsi daxildir. Həmçinin radiolokasiya stansiyalarına malikdir və şəxsi heyət 300 nəfərdir. Bundan başqa, 102-ci hərbi bazanın ştatında 50-dən 150-yə qədər şəxsi heyəti olan xüsusi taborlar və radiasiya, kimyəvi və bakterioloji mühafizə taboru mövcuddur. Ümumilikdə hərbi bazada bu günə 150 ədəd BMP, o qədər BTR, təxminən 100 ədəd T-72 tankı və digər texnikaların olduğu söylənilir. Eyni zamanda 2005-2007-ci illərdə Gürcüstandakı Axalkələk və Batumi hərbi bazalarından çıxarılan silah, texnika, sursat və hərbi avadanlıqların böyük hissəsi bu bazada saxlanılır. Hərbi bazanın 3 təlim mərkəzi (poliqonu) var ki, bunlardan birincisi İrəvanın 25–30 km-də yerləşən «Nubaraşen», ikincisi Gümrünün 15–17 km məsafədə yerləşən «Kamxud», üçüncüsü isə «Alagöz» poliqonudur. «Nubaraşen»də əsasən müxtəlif atıcı silahlardan, o cümlədən tanklardan, BMP, ZSU-23-4 Şilka və minaatanlardan, «Kamxud»da digər silahlardan (nadir hallarda BMP, tank və minaatanlardan), «Alagöz»də isə artilleriya, reaktiv yaylım atəş sistemləri və tanklardan atış təlimləri keçilir. Rusiyanın 102-ci hərbi bazası Ermənistanın təhlükəsizliyinə cavabdehdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=576866
-102-ci Rusiya hərbi bazası,"Gümrü qarnizonuna isə 128-ci motoatıcı alay, 124-cü motoatıcı alay, 988-ci zenit raket alayı (S-300 ZRK) və 992-ci artilleriya alayı tabedir. Bazanın nəzdində əlahiddə tank, kəşfiyyat, təmir, mühəndis-istehkam, radiasiya-kimyəvi və bakteroloji mühafizə taborları, tank əleyhinə divizion, radioelektron, tibb, komendant bölükləri, prokurorluq, televiziya mərkəzi və s. fəaliyyət göstərir. Alayların təyinatı və şəxsi heyəti 128-ci motoatıcı alay: Alay 3 motoatıcı tabor (biri BMP-2, biri BTR-80, biri isə avtotexnika), zenit divizionu (silahlanmasına ZSU-23-4 «Şilka», BRDM maşının bazasında «Strela» və ZU-23-2 ), özüyeriyən artilleriya divizionu («Qvozdika»), artilleriya divizionu (D-30 haubitsalar), tank bölüyü (T-72 tankları) olmaqla 750 nəfər şəxsi heyətdən ibarətdir. 124-cü motoatıcı alay: üç motoatıcı tabor (biri BMP-1, ikinci BTR-70, üçüncüsü avtotexnika), zenit divizionu (silahlanmasına ZSU-23-4 «Şilka», BRDM maşının bazasında «Strela» və ZU-23-2 ), artilleriya divizionu (yüngül zirehli MT-LB transportyorunun yedəyində D-30 haubitsaları), tank bölüyü (T-72) olmaqla şəxsi heyəti 470 nəfərdir. 123-cü motoatıcı alay: üç motoatıcı tabor (biri BMP-1, ikinci BTR-70, üçüncüsü avtotexnika), zenit divizionu (silahlanmasında ZSU-23-4 «Şilka», MT-LB maşınlarının bazasında 10 ədəd «Strela» raketi və ZU-23-2 pulemyotları), artilleriya divizionu (D-30), tank bölüyü (T-72), təminat-təchizat qrupu daxil olmaqla şəxsi heyəti 550 nəfər. 988-ci zenit-raket alayı: üç batareya «Kub» zenit-raket kompleksi, tank gövdəsi üzərində iki batareya S-300 raketi (iki buraxıcı qurğuda), olmaqla şəxsi heyəti 300 nəfərdir. 992-ci artilleriya alayı: üç batareya D-30 haubitsaları, 122 mm çaplı BM-21 Qrad sistemlərindən ibarət reaktiv divizion olmaqla şəxsi heyəti 450 nəfərdir. Tank taboru: T-72 tanklarından ibarət üç bölük olmaqla şəxsi heyəti 250 nəfərdir. Tank əleyhinə divizion: üç batareyadan ibarətdir. Batareyalardan ikisi tank əleyhinə MT-12 (100 mm çaplı) puşkalar, üçüncü isə «Faqot» və «Konkurs» tank əleyhinə raket kompleksi ilə silahlanıb. 3624-cü aviasiya bazası: bu bazaya 18 ədəd MiQ-29 təyyarəsi daxildir. Həmçinin radiolokasiya stansiyalarına malikdir və şəxsi heyət 300 nəfərdir. Bundan başqa, 102-ci hərbi bazanın ştatında 50-dən 150-yə qədər şəxsi heyəti olan xüsusi taborlar və radiasiya, kimyəvi və bakterioloji mühafizə taboru mövcuddur. Ümumilikdə hərbi bazada bu günə 150 ədəd BMP, o qədər BTR, təxminən 100 ədəd T-72 tankı və digər texnikaların olduğu söylənilir. Eyni zamanda 2005-2007-ci illərdə Gürcüstandakı Axalkələk və Batumi hərbi bazalarından çıxarılan silah, texnika, sursat və hərbi avadanlıqların böyük hissəsi bu bazada saxlanılır. Hərbi bazanın 3 təlim mərkəzi (poliqonu) var ki, bunlardan birincisi İrəvanın 25–30 km-də yerləşən «Nubaraşen», ikincisi Gümrünün 15–17 km məsafədə yerləşən «Kamxud», üçüncüsü isə «Alagöz» poliqonudur. «Nubaraşen»də əsasən müxtəlif atıcı silahlardan, o cümlədən tanklardan, BMP, ZSU-23-4 Şilka və minaatanlardan, «Kamxud»da digər silahlardan (nadir hallarda BMP, tank və minaatanlardan), «Alagöz»də isə artilleriya, reaktiv yaylım atəş sistemləri və tanklardan atış təlimləri keçilir. Rusiyanın 102-ci hərbi bazası Ermənistanın təhlükəsizliyinə cavabdehdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=576828
-1020,Afrikalı Konstantin Yusif Balasaqunlu Leyf Eriksson - Skandinaviya ordusunun bir dəstəsinin İsmail İbrahimov-Böyük Şair,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3729
-1020-ci il,Afrikalı Konstantin Yusif Balasaqunlu Leyf Eriksson - Skandinaviya ordusunun bir dəstəsinin İsmail İbrahimov-Böyük Şair,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185173
-1025,"Huqo de Qranmesnil - Normandiyalı cəngavər , Kral Vilhemin silahdaşı , anqlorman baronu. Heysam ibn Məhəmməd (Tabasaran əmiri) Murasaki Şikibu III Məhəmməd ibn Əbdürrəhman",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3734
-1025-ci il,"Huqo de Qranmesnil - Normandiyalı cəngavər , Kral Vilhemin silahdaşı , anqlorman baronu. Heysam ibn Məhəmməd (Tabasaran əmiri) Murasaki Şikibu III Məhəmməd ibn Əbdürrəhman",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185178
-1027,Şirvanşahlar dövlətində Məzyədilər sülaləsini (861-1027) Kəsranilər sülaləsi (1027-1382) əvəz etdi. Xudafərin körpüsünün tikilməsi. Yezid ibn Əhməd,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3736
-1027-ci il,Şirvanşahlar dövlətində Məzyədilər sülaləsini (861-1027) Kəsranilər sülaləsi (1027-1382) əvəz etdi. Xudafərin körpüsünün tikilməsi. Yezid ibn Əhməd,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185180
-102 (dəqiqləşdirmə),"102 (ədəd) — ədəd 102 an (film, 2000) — film E.ə. 102 — il 102 — Polis telefon nömrəsi 102 — Xocalı rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 26)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155487
-102 (ədəd),"Yüz iki — say sistemində ədədlardan biridir. Yüz birdən sonra, yüz üçdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz iki ədədi — cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Belə ki, 1, 2, 3, 6, 17, 34, 51, 102 ədədlərinə qalıqsız bölünür. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155003
-"102 an (film, 2000)","102 an sənədli televiziya filmi rejissor Şamil Nəcəfzadə tərəfindən 2000-ci ildə çəkilmişdir. Film ANS televiziyasında istehsal edilmişdir. Film ANS ÇM radiosunun bir gününü əks etdirir. Film ANS ÇM radiosunun bir gününü əks etdirir. ANS ÇM Azərbaycanda ilk özəl radio kanalıdır. 1994-cü ilin mayın 28-də Azərbaycanın müstəqilliyi günündə ""ANS ÇM"" radiostansiyası efirə çıxdı. Stansiya, Zoologiya İnstitutunun binasında kirayəyə götürülmüş kiçik bir otaqda fəaliyyət göstərirdi. Radio stansiyaya Vahid və Seyfulla Mustafayevlərin qardaşı Çingiz Mustafayevin adı verilib. 18 iyul 2016-cı il tarixində ANS TV ilə birlikdə fəaliyyəti dayandırılmışdır. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Şamil Nəcəfzadə Rejissor: Şamil Nəcəfzadə Operator: Kənan Məmmədov Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı2000-ci ilin Azərbaycan filmləri2000-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=56325
-"102 haqqında 13 (film, 2006)","102 haqqında 13 qısametrajlı sənədli televiziya filmi rejissor Teymur Nəcəfzadə tərəfindən 2006-cı ildə çəkilmişdir. Film ""VVS"" şirkətində istehsal edilmişdir. Film ANS ÇM radiosunun fəaliyyətindən bəhs edir. Film ANS ÇM radiosunun fəaliyyətindən bəhs edir. Filmdə radionun ilk əməkdaşları öz xatirələrini bölüşürlər. ANS ÇM Azərbaycanda ilk özəl radio kanalıdır. 1994-cü ilin mayın 28-də Azərbaycanın müstəqilliyi günündə ""ANS ÇM"" radiostansiyası efirə çıxdı. Stansiya, Zoologiya İnstitutunun binasında kirayəyə götürülmüş kiçik bir otaqda fəaliyyət göstərirdi. Radio stansiyaya Vahid və Seyfulla Mustafayevlərin qardaşı Çingiz Mustafayevin adı verilib. 18 iyul 2016-cı il tarixində ANS TV ilə birlikdə fəaliyyəti dayandırılmışdır. Filmin üzərində işləyənlər Ssenarist: Sədi Məmmədov Rejissor: Teymur Nəcəfzadə Operator: Rəşad Nuriyev Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı2006-cı ilin Azərbaycan filmləri2000-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491218
-1038,Sultan I Toğrul tərəfindən paytaxtı Nişapur olan Səlcuq türk dövlətinin əsası qoyulmuşdur. Erməni-gürcü və Bizansın birləşmiş qüvvələrinin Tiflis müsəlman əmirliyinə yürüşü uğursuzluqla nəticələndi. Müqəddəs I İştvan,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3747
-1038-ci il,Sultan I Toğrul tərəfindən paytaxtı Nişapur olan Səlcuq türk dövlətinin əsası qoyulmuşdur. Erməni-gürcü və Bizansın birləşmiş qüvvələrinin Tiflis müsəlman əmirliyinə yürüşü uğursuzluqla nəticələndi. Müqəddəs I İştvan,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185192
-103 (dəqiqləşdirmə),103 (ədəd) — ədəd 103 — Təcili tibbi yardımın telefon nömrəsi E.ə. 103 — il NGC 103 — Yeni Baş Kataloqda qeydə alınmış qalaktika.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155488
-103 (ədəd),"Yüz üç — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz ikidən sonra, yüz dörddən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz üç ədədi — tək ədəddir və eyni zamanda sadə ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155004
-1040,23 may - Mərv yaxınlığında Dəndənəkən döyüşündə Səlcuqlarla Qəznəvilər arasında baş verən döyüşdə Qəznəvilər məğlubiyyətə uğradılar.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3749
-1040-cı il,23 may - Mərv yaxınlığında Dəndənəkən döyüşündə Səlcuqlarla Qəznəvilər arasında baş verən döyüşdə Qəznəvilər məğlubiyyətə uğradılar.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185202
-1042,Qaraxanlı dövlətinin iki hissəyə - Şərqi və Qərbi Qaraxanlı dövlətlərinə parçalanması. Şamaxıda zəlzələ baş verib,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3751
-1042-ci il,Qaraxanlı dövlətinin iki hissəyə - Şərqi və Qərbi Qaraxanlı dövlətlərinə parçalanması. Şamaxıda zəlzələ baş verib,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185205
-1043,Səlcuq dövlətinin paytaxtının Nişapurdan Rey şəhərinə köçürülməsi. Səlcuqlar tərəfindən Xarəzmin tutulması. Əbu Mənsur Əli ibn Yezid,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3752
-1043-cü il,Səlcuq dövlətinin paytaxtının Nişapurdan Rey şəhərinə köçürülməsi. Səlcuqlar tərəfindən Xarəzmin tutulması. Əbu Mənsur Əli ibn Yezid,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185206
-1045,"Səlcuqi hökmdar Toğrul bəy Həmədan şəhərini tutub, İranın digər şəhərlərinə doğru irəlilədi. Ovanes İmastaser",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3754
-1045-ci il,"Səlcuqi hökmdar Toğrul bəy Həmədan şəhərini tutub, İranın digər şəhərlərinə doğru irəlilədi. Ovanes İmastaser",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185208
-1048,"18 sentyabr - Səlcuq-Azərbaycan türk orduları Şərqi Anadoluda Bizans-erməni və gürcü birləşmiş qüvvələrini darmadağın etdilər. Ömər Xəyyam — İran şairi, riyaziyyatçısı, astronomu və filosofu (v.1131) Yusif Həmədani — (ö. 1140) Nəqişibəndiyyə şeyxi. Əbu Reyhan əl-Biruni.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3757
-1048-ci il,"18 sentyabr - Səlcuq-Azərbaycan türk orduları Şərqi Anadoluda Bizans-erməni və gürcü birləşmiş qüvvələrini darmadağın etdilər. Ömər Xəyyam — İran şairi, riyaziyyatçısı, astronomu və filosofu (v.1131) Yusif Həmədani — (ö. 1140) Nəqişibəndiyyə şeyxi. Əbu Reyhan əl-Biruni.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185211
-1049,Əbüləsvar Şavurun Şəddadilər dövlətində hakimiyyətə (1049-1067) gəlməsi. 28 iyul — Qubad ibn Yezid Əbu Səid Əbülxeyr,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3758
-1049-cu il,Əbüləsvar Şavurun Şəddadilər dövlətində hakimiyyətə (1049-1067) gəlməsi. 28 iyul — Qubad ibn Yezid Əbu Səid Əbülxeyr,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185212
-104 (ədəd),"Yüz dörd — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz üçdən sonra, yüz beşdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz dörd ədədi — cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155006
-1050-ci illər,"1050-ci illər — Qriqori təqvimində 1050-ci il yanvarın 1-də başlayan və 1059-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Səlcuq qoşunlarının Azərbaycana daxil olması. Azərbaycan hakimləri müqavimət göstərmədilər. Bunun bir səbəbi hərbi gücsüzlükləriidisə, digər səbəbi səlcuqları özlərinin dili bir, soyu bir doğmaları hesab etmələri idi. Siyasətçilər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=760053
-1052,I Filipp (23 may 1052-29 iyul 1108) — 1059-1108-ci illərdə hakimiyyətdə olmuş Fransa kralı. Əbu Məhəmməd ibn əs-Seyyid əl-Bətəlyövsi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3761
-1052-ci il,I Filipp (23 may 1052-29 iyul 1108) — 1059-1108-ci illərdə hakimiyyətdə olmuş Fransa kralı. Əbu Məhəmməd ibn əs-Seyyid əl-Bətəlyövsi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185216
-1054,Xristian kilsəsi katolik və pravoslav kilsələrinə parçalandı. Səlcuqlar Rəvvadilər dövlətini özlərinə tabe etdilər.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3763
-1054-cü il,Xristian kilsəsi katolik və pravoslav kilsələrinə parçalandı. Səlcuqlar Rəvvadilər dövlətini özlərinə tabe etdilər.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185218
-105 (dəqiqləşdirmə),105 (ədəd) — ədəd E.ə. 105 — il NGC 105 — Yeni Baş Kataloqda qeydə alınmış qalaktika. 105 saylı Tovuz seçki dairəsi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155490
-105 (ədəd),"Yüz beş — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz dörddən sonra, yüz altıdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz beş ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155007
-105 fm,"Azərbaycan Radiosu — Azərbaycanda radiostansiyasi. Şərqdə ilk radio olan Azərbaycan Radiosu ilk dəfə 6 noyabr 1926-cı ildə ""Diqqət, danışır Bakı"" sözləri ilə yayımlanıb. Həmin gündən ölkə paytaxtının küçələri və meydanlarında qurulmuş reproduktorlardan eşidilən qeybdən gələn səs insanları özünə bağlayıb. Bu Azərbaycan xalqının siyasi və mədəni həyatında böyük bir yenilik idi. Bu gün Müstəqil Azərbaycanın həm də dünyadakı tərcümanı, sülhsevər Vətənimizin təmsilçisinə çevrilən Azərbaycan Radiosu haqlı olaraq, ""Səsli salnamə"" adlandırılır. Azərbaycan Radiosunu FM-105 və ölkəboyu yayımlandığımız digər tezliklərdən 24 saat fasiləsiz olaraq dinləmək imkanımız var. İctimai-siyasi proqramlar Ədəbi dram və folklor Baş proqram direksiyası Musiqi verilişləri redaksiyası Beynəlxalq verilişlər Uşaq verilişləri redaksiyası Xəbərlər redaksiyası Rejissorlar qrupu Azərbaycan Radiosunun yaranması tarixi Azərbaycan radiosu 1926-cı il noyabrın 6-da yaradılıb. Həmin gün ölkə paytaxtının küçələri və meydanlarında qurulmuş reproduktorlardan ilk dəfə ""Danışır Bakı!"" ifadəsi ətrafa yayıldı. Radioya təkcə Bakıda deyil, ətraf yaşayış məntəqələrində də maneəsiz qulaq asa bilirdilər. O zaman həmin hadisə Azərbaycan xalqının siyasi və mədəni həyatında böyük bir yenilik idi. Ilk dövrdə Bakı studiyası indiki Istiqlaliyyət küçəsi, 10 ünvanında yerləşən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının əsas binasının (keçmiş Ismailliyyə) üçüncü mərtəbəsində cəmi 3 otaqda fəaliyyət göstərirdi. Şəhər yayım şəbəkəsinin mərkəzi məntəqəsi sayılan birinci otaqda bütün divar boyu böyük lampalarla təchiz olunmuş aparatlar qoyulmuşdu. Ikinci otaq studiyaya giriş idi. Efirə çıxmaq üçün dəvət olunanlar burada öz növbəsini gözləyirdilər. Ondan sol tərəfdə kiçik bir kabinə var idi. Bu kabinədən studiyanın içərisini görmək və nəzarət etmək üçün balaca bir pəncərə açılmışdı. Pəncərənin qarşısında adi çemodanın içində qurulan aparat bir tərəfdən studiyanın mikrofonunu, digər tərəfdən isə nəqledici xətti birləşdirirdi. Üçüncü otaqda döşəməsinə türkmən xalıları salınmış, divarları tünd yaşıl məxmərlə örtülmüş studiya yerləşirdi. Otağın yuxarı tərəfində mizin üstündə kub şəklində bir mikrofon var idi. Studiyanın ortasında ""Steinway"" royalı qoyulmuş, divarlar boyu stullar düzülmüşdü. Studiyanın giriş otağından soldakı kiçik otaqda müdir, hesabdar və yazı makinasında işləyən katibə otururdular. Həmin yerdəki B-4 tipli radioqəbuledici aparatın vasitəsilə müdir radio verilişlərinin texniki keyfiyyətini yoxlayırdı. Radionun statusu 1925-ci il aprelin 22-də Azərbaycan Xalq Komissarları Soveti Bakıda əhatə dairəsi 600 kilometr olan geniş yayımlı radio verilişləri stansiyası tikməyi qərara aldı. 1928-ci il mayın 13-də Azərbaycan Xalq Komissarları Soveti radionun Əsasnaməsini təsdiq etdi. 1932-ci ilin aprelində Radio yayımı orqanı Mərkəzi İcraiyyə Komitəsindən alınaraq Xalq Komissarları Sovetinin tabeliyinə verildi. 1932-ci il iyulun 5-də Azərbaycan MIK Radio Yayımı üzrə Mərkəzi Komitənin yaradılması barədə qərar qəbul etdi. 1933-cü il mayın 5-də Azərbaycan Xalq Komissarları Soveti yanında Radiolaşdırma və Radio Verilişləri Komitəsi yaradıldı. 1939-cu ilin avqustunda Radiolaşdırma və Radio Verilişləri Komitəsi Radioinformasiya Komitəsinə çevrildi. 1953-cü ildə Radioinformasiya Komitəsi Mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyinə verilir və Mədəniyyət Nazirliyinin Radioinformasiya İdarəsi adlandırıldı. 1957-ci ildə Radioinformasiya Idarəsi və Bakı Televiziya Studiyası birləşdirilərək Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Radio və Televiziya Verilişləri Komitəsi yaradıldı. 1970-ci ildə Dövlət Radio və Televiziya Verilişləri Komitəsi təsis edildi. 1991-ci ildə Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsi şirkətə çevrildi. 2005-ci ildə Azərbaycan prezidenti Ilham Əliyevin sərəncamı ilə Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Şirkətinin bazasında ""Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri"" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti yaradıldı. Radiosiqnal.RV–47-dən beynəlxalq yayımadək Proqramlar zəif sayılan RV-47 stansiyası vasitəsi ilə yayımlanırdı. Studiyadan kənar 1 saatlıq veriliş yaymaq üçün 3 gün hazırlıq görülürdü. 1929-cu ildə radiostansiya Bakı Baş Poçt-Teleqraf binasına köçdüyü üçün radio əməkdaşlarının iş şəraiti yaxşılaşır, efirdə patefondan istifadə edilməyə başlanılır, mikrofonlar, gücləndirici aparatlar təkmilləşdirilir. Həmin ilin sonuna yaxın RV-8 stansiyası istifadəyə verilir. Bundan sonra efirə gedən verilişlərin və proqramların forma və məzmununda dəyişikliklər baş verir. 1920–25-ci illərdə yalnız Bakıda və təkcə 1 ədəd 10 kilovat gücündə qığılcımlı stansiya işləyirdisə, radionun fəaliyyətə başlamasından bir il sonra respublikada artıq 110 stasionar və 36 səyyar radio qurğusu fəaliyyət göstərirdi. 1930-cu ildə ölkədə cəmi 269 radio yayım məntəqəsi olduğu halda, 1932-ci ilin sonunda onların sayı 20409-a çatmışdı. Həmin dövrdə radio artıq mənzillərə, fəhlə klublarına ayaq açaraq mədəniyyətin inkişafında özünəməxsus rol oynamağa başladı. 1933-cü ildə Azərbaycan radiosunun gündəlik verilişlərinin həcmi 8,5 saata çatdı. Bu dövrdə texniki vasitələrin inkişafı Azərbaycanın ucqar kənd və rayonlarının sakinlərinə də radioya qulaq asmaq imkanı yaratdı. 1936-cı ildə Bakıda 35 kilovat gücündə yeni radio stansiyasının işə salınması ilə Azərbaycan radiosunun verilişləri Qafqazda, Özbəkistanda, Türkmənistanda, hətta Qara dənizin şərq sahillərində eşidildi. 1940-cı ilin sonunda ölkə ərazisində radio nöqtələrinin sayı 51 minə çatdı. 32 rayonda yerli radio verilişləri redaksiyaları fəaliyyətə başladı. 1960-cı ilin noyabrında Bakı–Ağstafa radiorele xətti istifadəyə verildi. 1961-ci ildə Gəncə, Göyçay və Şuşada ötürücü stansiyalar işə düşdü. İlk cığırdaşlar Əvvəlcə Bakı studiyası öz verilişlərini bir saat ərzində yayırdı. Bir aydan sonra bu verilişlərin həcmi 3 saata çatmışdı. Verilişlər və konsertlər Azərbaycan, rus və erməni dillərində yayımlanırdı. Gündəlik proqramı radionun ilk müdiri olan Verle özü tərtib edirdi. Studiyadan əsasən partiya qəzetlərinin baş məqalələri oxunur, partiya konfransları, qurultaylar, konsert proqramları, xanəndələrin çıxışları, elanlar səslənir, ədəbiyyatımızda, incəsənətimizdə baş verən mühüm hadisələr radio verilişlərində öz əksini tapırdı. Radionun yaratdığı publisistik və ədəbi dram verilişləri Azərbaycan dilinin qorunmasında, onun inkişaf etdirilməsində böyük rol oynadı. Həftədə bir dəfə axşam saat 9-da tanınmış şairlər mikrofon qarşısında çıxış edirdilər. Efirdə ""Satira atəşiylə"", ""Ədəbiyyatın vəzifələri"", ""Yeni həyat uğrunda"", ""Radio saatı"" kimi verilişlər səsləndirilirdi. Binanın Sabir bağına baxan tərəfində, ikinci mərtəbə səviyyəsində quraşdırılmış iri reproduktor vasitəsilə radionun səsi ətraf küçələrə də yayılırdı. Sabir bağında həmişə böyük qələbəlik olurdu, skamyalarda yer tapa bilməyənlər verilən konsertlərə ayaq üstə qulaq asardılar. 1928-ci ildə Bakıya qonaq gələn Maksim Qorki ilə təşkil olunan görüş Azərbaycan Elmlər Akademiyasının böyük salonundan radio ilə yayımlanır. Azərbaycan sakinləri görüşdə çıxış edən yazıçının səsini radiodan dinləyirlər. Ilk verilişlərin hazırlanmasında Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənətinin görkəmli xadimləri fəal iştirak edirdilər. Bədii və musiqili verilişlərin müəllifləri Üzeyir Hacıbəyov, Müslüm Maqomayev, Məmməd Səid Ordubadi, Cəfər Cabbarlı, Səməd Vurğun, Hüseynqulu Sarabski, Bülbül, Mustafa Mərdanov və başqaları idi. 1927-ci ilin fevral-mart aylarında radioya yeni kadrların cəlb olunması prosesi başlanır. Həmin ilin ortalarında Zülfüqar Hacıbəyov radionun Şərq musiqisi, Presman isə Qərb musiqisi üzrə rəhbərləri təyin olunurlar. Diktor və aktyor qrupları yaradılır. İlk azərbaycanlı diktorlarımız Radionun ilk azərbaycanlı kişi diktoru Azərbaycan Politexnik Institutunun tələbəsi İsmayıl Əlibəyov, ilk azərbaycanlı qadın diktoru isə Azərbaycan Dövlət Darülfünunun hüquq-iqtisad fakültəsinin tələbəsi Raya Imanzadə olurlar. 1927-ci ilin payızında İsmayıl Əlibəyov baş diktor vəzifəsinə təyin edilir. Raya Imanzadə ilə Azərbaycan Dövlət Gənclər Teatrının əməkdaşı Ənvər Həsənov 1928-ci ildə radioda diktor kimi fəaliyyətə başlayırlar. Bu dövrdə məşhur şair Hüseyn Natiq (o, II Dünya müharibəsində həlak olmuşdur), Səməd Səmədov (sonralar Buzovna qəsəbəsində birləşmiş xəstəxanada həkim kimi fəaliyyət göstərdi), hərbçi Əsgər Mövsümzadə, əməkdar artist Leyla Terequlova, filoloq Soltan Nəcəfov, şairə Mirvarid Dilbazi, Hüseyn Qafarlı, Rafiq Ağayev də diktor vəzifəsində çalışırlar. Azərbaycan radiosunun inkişaf etdiyi sonrakı mərhələdə isə Fatma Cabbarova, Züleyxa Hacıyeva, Gültəkin Cabbarlı, Aydın Qaradağlı, Muxtar Əliyev, Nizami Məmmədov, Sabutay Quliyev, Ramiz Mustafayev kimi ustad diktorlar yetişdilər. Müslim Maqomayev mərhələsi 1929-cu ilin oktyabrında məşhur bəstəkar Müslüm Maqomayev Bakı radiosunun musiqi rəhbəri təyin olunur. Həmin dövrdə Azərbaycan radiosunun verilişləri Müslüm Maqomayevin bəstələdiyi ""RV-8"" radio marşı ilə açılırdı. Bu məşhur əsər 1929-cu ilin sonunda işə salınmış RV radiostansiyasına həsr edilmişdi. Marş ilk dəfə elə həmin studiyada ifa olunmuşdu. 1932-ci ildə Müslim Maqomayev Üzeyir Hacıbəyovla birlikdə Radio Komitəsində ilk notlu Şərq alətləri orkestrinin yaradılmasına nail oldu. Bu orkestrin yaradılması radionun musiqi proqramlarının inkişafına böyük təsir göstərdi. Bir neçə il sonra məhz həmin orkestrin vasitəsilə Niyazi, Fikrət Əmirov, Səid Rüstəmov, Əşrəf Abbasov, Ağabacı Rzayeva, Cahangir Cahangirov, Süleyman Ələsgərov, Nəriman Əzimov kimi bəstəkarlar və çoxsaylı musiqiçilər radiodan böyük yaradıcı həyata qədəm qoydular. Radioda o zamanın məşhur incəsənət xadimləri Cabbar Qaryağdıoğlu, Ələsgər Abdullayev, Keçəçi oğlu Məhəmməd, Seyid Şuşinski, Hüseynağa Hacıbababəyov, Hüseynqulu Sarabski, Bülbül, Qurban Pirimov, Niyazi, Səltənət Qacar, Zülfü Adıgözəlov, Zülfüqar Sarıyev, Əlövsət Sadıqov, Yavər Kələntərli, Cahan Talışinskaya, Cəvahir Firudinbəyli, Əhməd Bakıxanov, Bəhram Mansurov, Teyyub Dəmirov, Əhəd Əliyev, Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının orkestri çıxış edirdi. 1933-cü il martın 8-i axşam saat 8-də Müslüm Maqomayevin təşəbbüsü ilə radioda ""Çahargah gecəsi"" adlı muğam konserti təşkil olunur. Konsertdə xanəndələr Cabbar Qaryağdıoğlu, Məşədi Bilal, artistlər Hüseynqulu Sarabski, Zülfü Adıgözəlov, Yavər Kələntərli, Zülfüqar Sarıyev, tarzənlər Qurban Pirimov, Əhməd Bakıxanov, Bəhram Mansurov, Xosrov Məlikov, kamançaçılar Qılman Salahov, Hafiz Mirzəliyev və başqaları iştirak edirlər. Iki saata qədər davam edən konsertdə ""Çahargah""ın ""Bəstənigar"", ""Hisar"", ""Müxalif"", ""Mənsuriyyə"", ""Hüzzal"" şöbələri və onlara uyğun təsniflər ifa edilir. Hüseynqulu Sarabski, Hüseynağa Hacıbababəyov, Yavər və Münəvvər Kələntərlilər, Zülfüqar Sarıyev, Əlövsət Sadıqov və Bikə Səmədzadəni radioda işə məhz Müslüm Maqomayev götürür. O, radioda ən yaxşı musiqi əsərlərinin səsləndirilməsinə çalışır. Radioda verilən 400 musiqi əsəri araşdırılır və onlardan 100-ü saxlanılır. Maqomayev müxtəlif bəstəkarlara yeni mahnılar və əsərlər yazmağı sifariş etməyi də unutmur Musiqi redaksiyasının tarixçəsi ""Ədəbi-dram"" redaksiyası (Məmməd Səid Ordubadidən başlayan işqlı efir yolu) Ədəbi verilişlər redaksiyasına rəhbərlik edən M.S.Ordubadi radio üçün şer, hekayə, felyetonlarla yanaşı tamaşalar da yazırdı. Hamının böyük məhəbbətlə ""Mirzə"" deyə müraciət etdiyi istedadlı ədib aktyorların və diktorların ifa edəcəkləri rolları qabaqcadan müəyyən edirdi. Ordubadinin təşəbbüsü ilə 1931-ci ilin iyun ayında radionun diktorlarından ibarət dram dəstəsi yaradılır. Soltan Nəcəfov, Leyla Terequlova, Məryəm Xudaverdiyeva, Həyat Musayeva, Yelena Orbeliani və Nina Petrova bu dəstənin fəal üzvü olurlar. Dəstəyə Leyla Terequlova rejissorluq edirdi. Dəstə üzvləri kiçik həcmli radio kompozisiyaları, səhnəciklər hazırlayır, bədii qiraətlə məşğul olurdular. Səhnəciklərə musiqini Müslüm Maqomayev bəstələyirdi. Məmməd Səid Ordubadinin ""Aprel gəlini"", ""Istiqraz"", ""Çobanlar"", ""6 nömrəli otaq"", Soltan Nəcəfovun ""Təchizat parazitləri"", ""Rot-front"", ""Orucunuz qəbul!"" və ""Din tacirləri"" kimi səhnəciklərinə efir həyatı verilir. Ordubadi radioya Cəfər Cabbarlı, Hüseyn Cavid, Mikayıl Müşfiq, Seyid Hüseyn, Səməd Vurğun, Süleyman Rüstəm, Məmməd Rahim, Mehdi Hüseyn, Sabit Rəhman, Mircəlal Paşayev kimi nasir və şairləri cəlb etməklə efirdə yeni əsərlərin tez-tez səslənilməsinə nail olurdu. Artıq 20-ci illərin sonlarında bütün radio məhsulunun üçdə biri bədii verilişlərdən ibarət idi. Radionun fəaliyyət dövründə M.Ə.Sabir, Ü.Hacıbəyov, C.Məmmədquluzadə, Y.V.Çəmənzəminli, M.Müşfiq, H.Cavid, S.Hüseyn Ə.Cavad, M.C.Paşayev, S.Vurğun, M.Hüseyn, R.Rza, S.Rəhman, I.Əfəndiyev, B.Vahabzadə, I.Şıxlı, S.Dağlı, S.Qədirzadə, I.Hüseynov, Anar, Elçin, H.Seyidbəyli, I.Qasımov, I.Məlikzadə və digər görkəmli nasir və şairlərimizin sənət əsərlərinin radiodan səsləndirilməsi ədəbi dilin inkişaf etməsinə, yad təsirlərdən qorunmasına xidmət edib. 70-ci illərdən başlayaraq ""Ədəbi-dram"" redaksiyasına Rauf İsmayılov, Mailə Muradxanlı, bu günsə(1992-ci ildən) Şəfəq Əlixanlı rəhbərlik edir. (""Ədəbi-dram və folklor"", 2019-dan) ""Radioteatr"" 1931-ci ildə Azərbaycan radiosunda Mustafa Mərdanovun rejissorluq etdiyi ""Radioteatr"" yaradıldı. Azərbaycan teatr sənətinin radioya uyğunlaşdırılması prosesi aktyorların fəaliyyət imkanlarının genişlənməsinə səbəb oldu. Istedadlı səhnə ustalarından Abbas Mirzə Şərifzadənin, Mirzağa Əliyevin, Kazım Ziyanın, Ülvi Rəcəbin, Mərziyə Davudovanın, Fatma Qədrinin, Sidqi Ruhullanın, Mustafa Mərdanovun çıxışları dinləyiciləri valeh edirdi. 1931-ci ilini dekabrında H.Cavidin ""Şeyx Sənan"" pyesi ilk dəfə radioda səsləndirildi. Daha sonra A.S.Puşkinin ""Boris Qodunov"", C.Məmmədquluzadənin ""Ölülər"", C.Cabbarlının ""Aydın"", 1905-ci ildə"", ""Yaşar"", ""Sevil"", V.Şekspirin ""Hamlet"", M.F.Axundovun ""Hacı Qara"", Ə.Haqverdiyevin ""Dağılan tifaq"" pyesləri dinləyicilərə təqdim edildi. Ilk radio tamaşaları birbaşa efirə çıxarılırdı. 1953-cü ildə istehsalat işində maqnit lentinin tətbiqi Radio teatrının inkişafında yeni mərhələ açdı. Bu dövrdə S.Vurğunun ""Xanlar"", I.Əfəndiyevin ""Bahar suları"", Ə.Məmmədxanlının ""Şərqin səhəri"", I.Qasımovun ""Xəzər üzərində şəfəq"" pyesləri montaj edilərək efirdə səsləndirildi. Daha sonra C.Cabbarlının ""Almaz"" və ""1905-ci ildə"", N.Nərimanovun ""Bahadır və Sona"", S.Rəhimovun ""Mehman"", M.Ordubadinin ""Qılınc və qələm"", N.Qoqolun ""Müfəttiş"", A.Qriboyedovun ""Ağıldan bəla"", A.Puşkinin ""Yevgeni Onegin"", I.Şillerin ""Vilhelm Tell"", C.Bayronun ""Abidos gəlini"" kimi əsərləri Azərbaycan radiosunun repertuarını zənginləşdirdi. Ü.Hacıbəyovun ""Arşın mal alan"", ""O olmasın, bu olsun"" musiqili komediyalarının, N.Hikmətin ""Kəllə"" əsərinin tamaşaya qoyulmas�� da cəmiyyətdə müsbət əks-səda doğurdu. 1958-ci ildə isə Mehdi Məmmədov bu tamaşanı radionun tələblərinə uyğunlaşdırdı. Radio tamaşaları yaradan bir sıra rejissor yetişdi: Əliheydər Ələkbərov, Tofiq Kazımov, Tofiq Ismayılov, Həsən Əbluc, Azərpaşa Nemətov, Rövşən Abdullayev, Nazim Yüzbaşov və başqaları. Müstəqillik illərində (""Radio teatr""ı və dünyanın Nobel mükafatçıları...) 30-cu illər… 1932-ci ildə radioda qəzet məqalələrinin oxunması ləğv edilir və bunun əvəzində efirə ""Son xəbərlər"" proqramı çıxır. Həmin ilin oktyabrında Informasiya redaksiyası da yaradılır. 1935-ci ildə struktur dəyişikliklərindən sonra radioda ""Ədəbi dram"", ""Kolxozçu radiosu"", ""Qızıl əsgər"" və ""Gənclər"" redaksiyaları fəaliyyət göstərirdi. 1936-cı il martın 23-dən aprelin 6-dək SSRI-də ilk dəfə Ümumittifaq radio festivalı keçirildi. Ittifaq miqyasında ən böyük radio tədbiri olan bu festivalda 28 dildə musiqi proqramları səsləndirildi. Bakı radiosu hər gün təxminən 3 saat Moskvaya qoşularaq bu mədəniyyət tədbirini yayırdı. Azərbaycan radiosunun festival üçün hazırladığı proqram əsasən Ü.Hacıbəyov və M.Maqomayevin əsərlərindən ibarət idi. Bundan başqa, ""Azad olunmuş türk qadınları sarayı"" qadın şərq alətləri orkestrinin çıxışları, eləcə də tarzən Qurban Pirimovun müşayiəti ilə xanəndə Hüseynağa Hacıbababəyovun ifasında ""Şahnaz"" muğamı da proqrama daxil edilmişdi. 1937-ci ildə respublikamızın 12 rayonunda xalq yaradıcılığı festivalı keçirildi. Radio festivalının yekun konsertləri efirə 5 rayondan birbaşa verildi. Müharibə dövrü Bakı müharibə zonasından uzaqda yerləşsə də, Azərbaycan radiosu II Dünya müharibəsi zamanı gərgin, fövqəladə şəraitdə fəaliyyət göstərməli oldu. 1941-ci il iyunun 22-nə keçən gecə müharibənin başlanmasını Azərbaycan dinləyicilərinə diktor Zəhra Salayeva zirzəmidəki yarımqaranlıq bir otaqdan xəbər verdi. Azərbaycan radiosunun işçiləri faşizmlə mübarizədə mikrofonu ən kəsərli silaha çevirdilər: radio buraxılışları çox qısa müddətdə hazırlanır, verilişlər gecə-gündüz ara vermədən yazılır, montaj edilirdi. Həmin dövrdə xəbər buraxılışlarının sayı artmış, Azərbaycan radiosunun gündəlik verilişlərinin həcmi 5 saat çoxalmışdı. Əsas ağırlıq isə ""Son xəbərlər"" redaksiyasının üzərinə düşürdü: mühüm məlumatlar, dövlət qərarları 30 dəqiqə ərzində tərcümə edilərək Azərbaycan dilində səsləndirilirdi. Ağır müharibə dövrünün ən sevilən verilişi ""Azərbaycan – cəbhə üçün"" idi. Bu veriliş qələbə gününədək efirdə müntəzəm səsləndirildi. Radio jurnalistləri təkcə xəbərlər və dramatik boyalı verilişlər deyil, həm də adamlara təsəlli verən, onları mənəvi cəhətdən gücləndirən proqramlar hazırlayırdılar. Müharibə zonasında Azərbaycan əsgərləri ilə tez-tez görüşlər keçirən S.Vurğun, S.Rüstəm, R.Rza, M.Rahim, M.Ibrahimov, M.Hüseyn, Ə.Vəliyev, M.C.Paşayev və digər yazıçı və şairlər radioda odlu-alovlu çıxış edirdilər. Vətənpərvərlik mövzularında yazılmış pyeslər, tematik yazılar dinləyicilərin diqqətinə çatdırılırdı. Təsadüfi deyil ki, SSRI rəhbərliyi radionun ictimai-siyasi, mədəni həyatda və faşizmə qarşı mübarizədə oynadığı böyük rolu nəzərə alaraq 1945-ci il mayın 2-də xüsusi qərarla mayın 7-sini Radio günü elan etdi. Həmin gün uzun illər boyu Azərbaycanda da bayram edildi. (1992-ci il noyabrın 6-sı ""Azərbaycan Televiziya və Radio işçilərinin peşə bayramı"" elan olundu.) Lakin 1941–1945-ci illərdə Azərbaycan radiosunun böyük fədakarlıq göstərən əməkdaşları heç cür ağıllarına belə gətirə bilməzdilər ki, artıq 45 ildən sonra onlar əsl Vətən müharibəsi ilə üzləşəcəklər: hər gün Qarabağ cəbhəsindən Müdafiə nazirliyinin məlumatlarını yayacaq, digər yadelli ordunun köməyilə ermənilər tərəfindən Xankəndi, Şuşa, Laçın, Kəlbəcər, Füzuli, Ağdam, Qubadlı, Cəbrayıl və Zəngilanın işğal olunması, Xocalı soyqırımının dəhşətləri barədə xəbərləri doğma xalqımıza çatdırmalı olacaqlar. Dünyaya yayım 1941-ci ildə SSRI hökuməti radio təbliğatını Türkiyə və Iranda yaymağı məqsədəuyğun hesab edir. Həmin ilin iyulunda Azərbaycan radiosu türk və fars dillərində verilişlər hazırlayan iki redaksiya yaradır. Türk dilində verilişlər redaksiyasına Adil Əfəndiyev, fars dilində verilişlər redaksiyasına isə qısa dövr ərzində Qulam Məmmədli rəhbərlik edir. 1941-ci il iyulun 20-də ""Burası Bakı"", ""Inco Baku"" ifadələri ilk dəfə Azərbaycan radiosu ilə verilən sınaq verilişlərində səsləndirilir. Həmin verilişlər 1941-ci il avqustun 18-dən müntəzəm olaraq ""Bakının səsi"" çağırışı altında dünya efirinə çıxır. O dövrdə xaricə yayımlanan radio təbliğatına Məmməd Səid Ordubadi, Mikayıl Rəfili, Cəfər Xəndan, Qulam Məmmədli, Adil Əfəndiyev, Lətif Kərimov, Mübariz Əlizadə, Ələsgər Məmmədov, Abbas Gülməmmədov, Cəfər Hacıyev, Hüseyn Məcnunbəyov, Cabbar Cabbarov, Fazil Babayev, Mina Bayramova, Şərif Vəliyev və digər tanınmış yazıçılar, jurnalistlər, şərqşünaslar öz töhfələrini verirdilər. Verilişlərdə sovet məlumat bürosunun xəbərləri, ziyalıların radio ilə çağırışları Iran və Türkiyə əhalisinə çatdırılırdı. 1950-ci ildə türk və fars redaksiyalarının əsasında Xarici verilişlər baş redaksiyası yaradıldı. 1951-ci ildən xaricdə yaşayan soydaşlarımız üçün hər gün azərbaycanca 1 saatlıq veriliş yayımlanan redaksiya da bu quruma daxil edildi. 50-ci illərdə bu baş redaksiyaya Muxtar Hacıyev rəhbərlik edirdi. 1959-cu ildə Azərbaycan radiosunda ərəb dilində verilişlərin yayımı başlandı. Bu redaksiyada diktor vəzifəsinə Iraq türkmənlərindən olan Bağdad radiosunun diktoru Sinan Səid dəvət olunmuşdu. Qısa müddət ərzində bu redaksiya bir sıra ərəb ölkələrində əks-səda doğurdu və bu ölkələrdən təqdir məktubları gəlməyə başladı. 1974-cü ildən radioya, o cümlədən Xarici yayım bölümünə tanınmış yazıçı-jurnalist Aqşin Babayev rəhbərlik edirdi. O dövrdə xarici verilişlərin baş redaktoru Kərim Axundov, proqram direktoru isə Eldar Əliyev idi. 1976-cı il yanvarın 1-dən redaksiyaların statusu yüksəldi və onlar ayrı-ayrılıqda baş redaksiyaya çevrildi. Irana verilişlər baş redaksiyasının tərkibindəki azərbaycanca verilişlər hazırlayan şöbə 1980-ci il martın 1-dən ayrıca baş redaksiyaya çevrildi. 80-ci illərdə Azərbaycanın xarici ölkələrə veriliş yayan qurumu efirdə hər gün farsca 2 saat 15 dəqiqə, türkcə 2 saat, ərəbcə 1 saat, xaricdəki soydaşlarımız üçün Azərbaycan dilində 1 saat fəaliyyət göstərirdi. 1986-cı ildə farsca verilişlərin həcmi 1 saata endirildi, Azərbaycan dilində yayılan verilişlərin həcmi isə 2 saat 45 dəqiqəyədək artırıldı. ""Ana dili"", ""Körpü"", Ovqat, ""Elin sazı, elin sözü"" verilişləri azərbaycanlı həmvətənlərimiz arasında şöhrət qazandı. Maraqlıdır ki, bu gün də Azərbaycan radiosunda ""Körpü"", ""Ovqat"" verilişləri səslənməyə başladı. Yarım saat ərzində efirə gedən ""Ana dili"" verilişində Iranda yaşayan azərbaycanlı dinləyicilərə Azərbaycan dilinin qrammatikası və şifahi danışıq dili öyrədilir. ""Körpü"" verilişi məktublar, telefon zəngləri və studiyaya gələn qonaqlarla söhbət əsasında fəaliyyət göstərir. Bu verilişin vasitəsilə indiyə qədər neçə-neçə qohum uzun müddət ayrılıqda yaşadıqdan sonra bir-birinə qovuşa bilib. 1992-ci il noyabrın 26-da ""Azərbaycan Beynəlxalq Radiosu"" yaradıldı. Bu qurum ingilis, alman, fransız, rus, erməni, talış, kürd, ləzgi, gürcü dillərində proqramlar hazırlayırdı. Beynəlxalq radio bir müddət orta və qısa dalğalarda hər gün 8 dildə dünya efirinə çıxır və müstəqil ölkəmiz barədə 10 saatlıq veriliş yayırdı. 1992–1993-cü illərdə Beynəlxalq radionun direktoru Vaqif Bayatlı idi. Sonra bu vəzifəyə Çərkəz Qurbanlı təyin olundu. 1996-2021-ci illərdə Beynəlxalq Radioya Cahangir Bağırov rəhbərlik etdi. Qərb verilişləri redaksiyasının hazırladığı ingilis, alman və fransız dillərində verilişlər ləğv edildi. Hazırda 10 dildə dünyaya yayımlanan ""Beynəlxalq Radio""- ya Əli Abas Quliyev rəhbərlik edir. Hazırda orta və qısa dalğalarda Beynəlxalq radio hər gün azərbaycanca 5 saat, rusca 1 saat, ermənicə 1 saat, farsca 1 saat, türkcə 1 saat, ərəbcə 1 saat, həftədə 3 dəfə gürcücə 20 dəqiqə, 2 dəfə kürd və ləzgi dillərində 15 dəqiqə veriliş yayılır. Yarım saatlıq ""Vətən"" proqramının da 15 dəqiqəsi azərbaycanca, digər 15 dəqiqəsi isə ermənicə efirə verilir. Müharibədən sonrakı dövr (1945-1970) Müharibədən sonra radio verilişlərinin forma və məzmununda müəyyən dəyişikliklər baş verdi. 1949-cu ildən elektromaqnit səsyazma texnikasının radioda tətbiqi imkanların genişlənməsinə, verilişlərin keyfiyyətinin yüksəlməsinə yardım etdi. 1949-cu ildə Azərbaycan radiosunda futbol reportajlarının təməli qoyuldu. Birinci reportajı məşhur idman şərhçisi Aleksandr Qnezdov aparırdı. Yalnız 7 ildən sonra – 1956-cı ildə Respublika stadionundan futbol oyunu ilk dəfə radionun diktoru Sabutay Quliyev tərəfindən Azərbaycan dilində şərh olundu. 1951-ci ildə yaradılan II proqram respublika radiosunun fəaliyyət dairəsini genişləndirdi. 1956-cı ildə Azərbaycan radiosunun yaranmasının 30 illiyi qeyd olundu. Bu zaman Bakıdan hər gün Azərbaycan, rus və erməni dillərində artıq 19 saat veriliş yayılırdı. Radioda ictimai-siyasi, ədəbiyyat, musiqi, sənaye, kənd təsərrüfatı, uşaq, gənclər proqramlarının hazırlanmasına üstünlük verilirdi. Efirdə hər gün 12–15 konsert proqramı səsləndirilirdi. 1956-cı ildən televiziyanın fəaliyyətə başlaması radionu öz işini rəqabət şəraitində qurmağa məcbur etdi. Radio xalq yaradıcılığı və bəstəkar mahnıları, ədəbi əsərlər hesabına öz fondunu zənginləşdirdi. Bu dövrdə xalq çalğı alətləri orkestrinə artıq Səid Rüstəmov rəhbərlik edir, bəstəkarlardan Hacı Xanməmmədov, Qəmbər Hüseynli, Nəriman Əzimov və başqaları bu orkestrdə fəaliyyət göstərirlər. 60-cı illərin ortalarında radio və televiziyanın kamera, estrada-simfonik orkestrlərinin yaradılması, ""Qaya"" vokal kvartetinin meydana gəlməsi xalq, estrada və simfonik musiqilərin təbliğində radionun imkanlarının artırdı. 70-ci illərin ortalarında ""Sabahınız xeyir"", ""Axşam görüşləri"", ""Bulaq"", ""Natəvan"" qızlar klubu, ""Lirika dəftərindən"", ""Muğam saatı"", ""Arzu"" musiqi poçtu, ""Yazıçı və zaman"", ""Mahnı şəhəri gəzir"", ""Teatr mikrofon qarşısında"" kimi verilişlər dinləyicilərin ruhunu oxşayır. ""Qızıl fond"" Radionun ""Qızıl fond""unda görkəmli sənətkarlarımızın ifasında muğamlar, bəstəkar mahnıları, müxtəlif opera və tamaşalardan nadir parçalar qorunub saxlanılır. 1968-ci ildə radionun fonotekasında 24 minə qədər, 1980-ci ildə 40 mindən çox musiqi və digər sənət incilərinin lent yazısı var idi. Hazırda onların sayı 100 minə çatıb. Fonotekada Üzeyir Hacıbəyov, Müslüm Maqomayev (baba), Cəfər Cabbarlı, Səməd Vurğun, Cabbar Qaryağdıoğlu, Seyid və Xan Şuşinskilər, Niyazi, Əlövsət Sadıqov, Hüseynağa Hacıbababəyov, Rəşid Behbudov, Şövkət Ələkbərova, Sara Qədimova, Rübabə Muradova, Gülağa Məmmədov, Tükəzban Ismayılova, Zeynəb Xanlarova, Hacıbaba Hüseynov, Əlibaba Məmmədov, Arif Babayev, Islam Rzayev, Nəzakət Məmmədova, Baba Mirzəyev, Müslüm Maqomayev (nəvə), Flora Kərimova, Polad Bülbüloğlu, Mirzə Babayev, Vaqif Mustafazadə, Rafiq Babayev, Akif Islamzadə və digərlərinin lent yazısı saxlanılır. Azərbaycanın görkəmli sənət ustalarının radionun ""Qızıl fondu""nda saxlanılan çıxışları ədəbi dilimizin mükəmməlliyini nümayiş etdirməkdədir. Tanınmış səhnə ustaları Mirzağa Əliyev, Mərziyə Davudova, Ələsgər Ələkbərov, Hökumə Qurbanova, Fatma Qədri, Ismayıl Hidayətzadə, Rza Təhmasib, Mustafa Mərdanov, Əjdər Sultanov, Ağadadaş Qurbanov, Mövsüm Sənani, Həsənağa Salayev, Məmmədrza Şeyxzamanov, Əli Zeynalov, Süleyman Tağızadə, Mehdi Məmmədov, Leyla Bədirbəyli, Barat Şəkinskaya, Həsənağa Turabov, Səməndər Rzayev, Məhluqə Sadıqova, Hamlet Qurbanov, Şəfiqə Məmmədova, Hamlet Xanızadə, Vəfa Fətullayeva, Amalya Pənahova, Əlabbas Qədirov, Mikayıl Mirzə, Əminə Yusifqızı, Həsən Əbluc və digərləri radiodakı çıxışları ilə dinləyiciləri riqqətə gətirməklə yanaşı, onlara səlis danışıq dilini təlqin edirdilər. Vaxtilə Ələsgər Ələkbərovun ifasında lentə alınmış Qorkinin ""Arxip baba və Lyonka"", Səməd Vurğunun ""Vaqif"", Mirzağa Əliyevin ifasında ""Məşədi Ibad"", Mustafa Mərdanovun ifasında Məmmədquluzadənin ""Qurbanəli bəy"" kimi əsərləri bu gün ""Qızıl fond""un inciləri sayılır. Görkəmli radio diktoru Aydın Qaradağlının ifasında da səs yazıları qorunub saxlanılıan ""Qızıl fond""u bəzəyən səslər əsrdən-əsrə, günbəgün r. 1964-cü il oktyabrın 15-də Azərbaycan radiosunun ""Araz"" xəbərlər və musiqi proqramı ilk dəfə efirə çıxdı. ""Araz""ın çağırış musiqisi Fikrət Əmirovun idi. ""Araz"" əvvəlki dövrdə dinləyicilərə 12 saatlıq veriliş təqdim edirdi. Müəyyən müddətdən sonra isə radionun I proqramı ilə yayımlanan bəzi verilişlər ""Araz"" vasitəsilə təkrar olunurdu. ""Araz"" radiosunun yaranmasında və fəaliyyətində Teymur Əliyev, Ənvər Əlibəyli, Sabir Axundov, Soltan Nəcəfov, Kamil Məmmədov, Hacı Hacıyev, Aydın Qaradağlı, Valid Sənani, Yalçın Əlizadə, Ilyas Adıgözəlov, Hidayət Səfərli və başqaları böyük rol oynadılar. Informasiya proqramlarının çevikliyini təmin etməkdən ötrü radionun birinci proqramındakı xəbər buraxılışının strukturu və adı dəyişdirildi. 1966-cı il iyulun 13-dən ""Son xəbərlər"" efirdə ""Günün səsi"" adı ilə yayılmağa başlandı. 1968-ci ildə radionun xəbərlər redaksiyası hər gün birinci proqramla və ""Araz"" proqramı ilə 24 dəfə efirə çıxırdı. Müstəqillik dövründə Azərbaycan radiosu ""Araz"" proqramını müstəqil struktura çevirməyi qərara aldı. 1993-cü ilin noyabrından 1998-ci ilin dekabrınadək struktur fəaliyyət göstərdi. Onun bazasında 2 redaksiya: Informasiya və ictimai-siyasi proqramlar və Xalq yaradıcılığı redaksiyası. 1988-ci ildə başlanan təlatüm 1988-ci ildə başlanan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zamanı radio da televiziya kimi Azərbaycan xalqının maraqlarından çıxış etdi. Bu, 1990-cı ilin yanvarında özünü daha da qabarıq şəkildə göstərdi. Televiziyanın enerji blokunu partladıb sıradan çıxarmaqla yanaşı, Azərbaycan radiosunun əməkdaşları da efirdən uzaqlaşdırılır. Lakin bütün bu təzyiqlərə baxmayaraq Bakı şəhərinə radio yayımı (Sovet dövründə fövqəladə vəziyyət barədə vətəndaşlara məlumat çatdırmaq üçün şəbəkədən kənar stasionar işləyən xətli radio) bərpa edilir. Həmin günlərdə partlayışdan sonra Beynəlxalq radionun diktoru Muxtar Əliyev ilk dəfə qeyd edilən qovşaq radiosu ilə Bakı əhalisini baş verənlər barədə məlumatlandırır və bununla radionun fəaliyyəti qismən də olsa bərpa edilir. Həmin vaxtlar Radioda hərbi senzor fəaliyyət göstərirdi. Lakin həmin faciəli günlərdə Azərbaycan radiosunun xaricə yayım redaksiyası 20 Yanvar faciəsinin baş verməsini bütün təfərrüatı ilə dünyaya çatdıra bildi. Yanvarın 20-də köməkçisi ilə qəfildən radioya gələn Azərbaycan SSR Ali Sovetinin sədri Elmira Qafarova Azərbaycan və rus dillərində bəyanatlarla birbaşa efirdə çıxış etdi. O, tökülən günahsız qanlar üçün bütün məsuliyyətin SSRİ orqanlarının və onların vəzifəli şəxslərinin üzərinə düşdüyünü, Azərbaycan xalqının öz oğul və qızlarının faciəli surətdə həlak olmasını heç kimə bağışlamayacağını bəyan etdi. Həmin bəyanata istinadən hazırlanan məlumat yanvarın 21-də efirə veriləndə texniki işçilər onu lentə yazdılar və gün ərzində bir neçə dəfə səsləndirməyə nail oldular. Xaricə yayım redaksiyası bu bəyanatı ərəb ölkələrinin, İranın Tehran, Təbriz və Türkiyənin Ankara radioları vasitəsilə bütün dünyaya yaydı. Bakıdakı hərbi komendatlıq Beynəlxalq radionun dalğalara malik olmasını tamam unutmuşdu. Müstəqillik dövrü 1991-ci ildə dövlət müstəqilliyinin əldə edilməsi radionun qarşısında duran vəzifələri kökündən dəyişdirdi. Radioda cəmiyyətlə sıx və açıq ünsiyyətə girmək meylərini gücləndirən proqramlara üstünlük verildi. Qarabağ uğrunda erməni işğalçılarına qarşı savaşın başlanılması ilə radio hər gün Müdafiə nazirliyinin məlumatlarını yayırdı. Dinləyicilərdə vətənpərvər hissləri gücləndirən ""Açıq-aşkar"", ""Xudafərin"", ""Sözün düzü"", ""Baxış bucağı"", ""Dünya"", ""Pillə"", ""Çevrə"", ""Radio-atmaca"", ""Molla Nəsrəddin"", ""Yol"", ""Yuva"", ""Vaxt"", ""Dan yeri"" kimi verilişlər hazırlanır, hərbi marşlar səsləndirilirdi. 1993-cü ildə Azərbaycanda baş verən Gəncə hadisələri, Heydər Əliyevin Naxçıvandan Bakıya dəvət olunması barədə məlumatlar, Milli Məclis iclaslarından birbaşa yayımlar, 1994-cü il sentyabrın 20-də ""Əsrin müqaviləsi"" sazişinin imzalanması mərasimi radio ilə bütün dünyaya yayılırdı. Müstəqillik dövründə özəl radio kanallarının yaranması, onların da FM dalğasında fəaliyyətə başlaması qədim milli ənənələrin daşıyıcısı olan Azərbaycan Radiosunu nəinki kölgədə qoya bilmədi, əksinə illərdən bəri ədəbi dilin keşiyində dayandı, onun saflığına xidmət edən Ana radionun bir məktəb, örnək olduğunu təsdiq etdi. Əsrin sürətilə ayaqlaşan Azərbaycan Radiosu bu gün istər texniki, istərsə də yaradıcı potensionalının gücü ilə yenə efir birincisidir. Azərbaycan Radiosunda son illər R.Haşımovun bilavasitə iştirakı və rəhbərliyi ilə həyata keçirilən yeni layihələr -44 günlük Vətən müharibəsindəki Qələbə ruhunun daha dönməz və səbatlı təcəssümüdür. Xarici keçidlər Rəsmi saytı BBC – Country profile: Azerbaijan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=298407
-106.3 FM,"Azad Azərbaycan Radiosu — Azərbaycanda radio ""Azad Azərbaycan"" radiosu 28 may 1998-ci ildən fəaliyyət göstərir. Təsisçisi ""Azad Azərbaycan"" Teleradio Yayımı şirkətidir. ""Azad Azərbaycan"" radiosu 106.3 MHz FM tezliyində, AzərSpace 46 11175 MHz H 27500kbt yayımlanır. Gün ərzində 24 saat yayımlanın radionun verilişləri dünya azərbaycanlıları və azərbaycan dilini bilən dinləyicilər üçün nəzərdə tutulmuşdur. Milli Televiziya və Radio Şurasının 30 sentyabr 2005-ci il tarixli qərarı ilə ""Azad Azərbaycan"" Teleradio Kompaniyasının radio yayımı üçün xüsusi razılıq (lisenziya) müddəti 6 il müddətinə uzadılmışdır. Həmçinin bax",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=125788
-1060,II Presian — Birinci Bulqar dövlətinin XXVII imperatoru və son hökmdarı. İbn Qabirol Abdullah ibn əl-Əftas,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3769
-1060-cı il,II Presian — Birinci Bulqar dövlətinin XXVII imperatoru və son hökmdarı. İbn Qabirol Abdullah ibn əl-Əftas,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185225
-1063,I Fəribürzün Şirvanşahlar dövlətinin hökmdarı elan edilməsi. İbrahim Osman oğlu tərəfindən Gəncə qapılarının hazırlanması. Alp Arslanın Böyük Səlcuq İmperiyasının sultanı elan olunması. 20 fevral – Salar ibn Yezid 4 sentyabr – Toğrul bəy,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3772
-1063-cü il,I Fəribürzün Şirvanşahlar dövlətinin hökmdarı elan edilməsi. İbrahim Osman oğlu tərəfindən Gəncə qapılarının hazırlanması. Alp Arslanın Böyük Səlcuq İmperiyasının sultanı elan olunması. 20 fevral – Salar ibn Yezid 4 sentyabr – Toğrul bəy,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185230
-1066,"Normandiya hersoqu Vilhelmin Qastinqs döyüşündə II Haroldun başçılıq etdiyi anqlo-saks qüvvələrinə qalib gələrək İngiltərəni işğal etməsi. İngiltərədə mərkəzləşdirilmiş dövlət yaradılmasının əsasının qoyulması. Şirvanşahların vassal halına salınması ilə Azərbaycan torpaqlarının Böyük Səlcuq imperatorluğunun təkibinə daxil edilməsi prosesi başa çatdı. Sultan Alp Arslan tərəfindən 1066-cı ildə Bağdadda açılan ""Nizamiyə"" adlı ali mədrəsə dünyanın ilk mədrəsələrindən sayılır Harold Qodvinson Bəhmənyar Azərbaycani",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3775
-1066-cı il,"Normandiya hersoqu Vilhelmin Qastinqs döyüşündə II Haroldun başçılıq etdiyi anqlo-saks qüvvələrinə qalib gələrək İngiltərəni işğal etməsi. İngiltərədə mərkəzləşdirilmiş dövlət yaradılmasının əsasının qoyulması. Şirvanşahların vassal halına salınması ilə Azərbaycan torpaqlarının Böyük Səlcuq imperatorluğunun təkibinə daxil edilməsi prosesi başa çatdı. Sultan Alp Arslan tərəfindən 1066-cı ildə Bağdadda açılan ""Nizamiyə"" adlı ali mədrəsə dünyanın ilk mədrəsələrindən sayılır Harold Qodvinson Bəhmənyar Azərbaycani",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185233
-1067,Alp Arslan Azərbaycandakı vassalı olan dövlətlərin daxili müstəlliyinə son qoymaq məqsədi ilə Arrana gəldi. noyabr — Əbüləsvar Şavur 7 dekabr — Şeyx Tusi Məmlan ibn Yəzid,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3776
-1067-ci il,Alp Arslan Azərbaycandakı vassalı olan dövlətlərin daxili müstəlliyinə son qoymaq məqsədi ilə Arrana gəldi. noyabr — Əbüləsvar Şavur 7 dekabr — Şeyx Tusi Məmlan ibn Yəzid,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185234
-106 (dəqiqləşdirmə),106 (ədəd) — ədəd 106 haus (veriliş) — veriliş E.ə. 106 — il 106 — Dəqiq vaxt telefon nömrəsi FM 106 — radio kanal,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155491
-106 (ədəd),"Yüz altı — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz beşdən sonra, yüz yeddidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz altı ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155011
-106 FM,"106.00 FM — Azərbaycanda fəaliyyət göstərən azərbaycandilli özəl radio. «106.00 FM» Radiosu 5 mart 1999-cu il tarixdə «Azad Azərbaycan» Teleradio Kompaniyası tərəfindən yaradılmışdır. «106.00 FM» Radiosunun əsas məqsəd və vəzifələri musiqi, şou xəbər və tok-şou proqramları hazırlamaqdır. «106.00 FM» MHz yayım tezliyində 24 saat ərzində fəaliyyət göstərir. Milli Televiziya və Radio Şurasının 30 sentyabr 2011-ci il tarixli qərarı ilə «Azad Azərbaycan» Teleradio Kompaniyasının radio yayımı üçün xüsusi razılıq (lisenziya) müddəti daha 6 il uzadılmışdır. Həmçinin bax",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=380071
-106 FM (Bakı),"106.00 FM — Azərbaycanda fəaliyyət göstərən azərbaycandilli özəl radio. «106.00 FM» Radiosu 5 mart 1999-cu il tarixdə «Azad Azərbaycan» Teleradio Kompaniyası tərəfindən yaradılmışdır. «106.00 FM» Radiosunun əsas məqsəd və vəzifələri musiqi, şou xəbər və tok-şou proqramları hazırlamaqdır. «106.00 FM» MHz yayım tezliyində 24 saat ərzində fəaliyyət göstərir. Milli Televiziya və Radio Şurasının 30 sentyabr 2011-ci il tarixli qərarı ilə «Azad Azərbaycan» Teleradio Kompaniyasının radio yayımı üçün xüsusi razılıq (lisenziya) müddəti daha 6 il uzadılmışdır. Həmçinin bax",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=380060
-"106 nömrəli avtobusda partlayış (film, 2004)","106 nömrəli avtobusda partlayış qısametrajlı sənədli-bədii televiziya filmi rejissor Oleq Namazov tərəfindən 2004-cü ildə çəkilmişdir. Film Lider televiziyasında istehsal edilmişdir. Film 1984-cü ildə Bakıda 106 saylı avtobusun partladılması terror hadisəsi haqqındadır. Film 1984-cü ildə Bakıda 106 saylı avtobusun partladılması terror hadisəsi haqqındadır. Terror hadisəsi nəticəsində iki uşaq anası olan bir qadın həlak olmuş, daha bir neçə nəfər yaralanmışdı. Bu cinayəti törətmiş terrorçunun şəxsiyyəti müəyyən edilmiş, onun Vartanov soyadl�� erməni olması sübuta yetirilmişdir. Filmin üzərində işləyənlər Ssenarist: Müsəllim Həsənov Rejissor: Oleq Namazov Operator: Sərvər Rəşidoğlu, Vüqar Vaqifoğlu, Sahib Səfərov Prodüser: Elman Dadaşoğlu Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı2004-cü ilin Azərbaycan filmləri2000-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491222
-106 saylı avtobusun partladılması,"106 saylı avtobusun partladılması — 17 iyun 1984-cü ildə Bakı şəhərində 106 saylı sərnişin avtobusunun erməni terrorçusu Henrix Vartanov tərəfindən partladılması hadisəsi. 17 iyun 1984-cü ildə Bakı şəhərində 106 saylı sərnişin avtobusu erməni terrorçusu Henrix Vartanov tərəfindən partladıldı. Vartanovun bu qanlı əməli o vaxt SSRİ-nin xüsusi xidmət orqanları tərəfindən terror aktı kimi deyil, onunla müdiriyyət arasında olan narazılıq kimi qiymətləndirildi. İki uşaq anası olan bir qadın həlak olmuş, üç nəfər yaralanmışdır. ""Zaman Azərbaycan"" qəzeti, 22 noyabr 2012-ci il. Xarici keçidlər Təmiz Söhbət - Ziya Yusifzadə (26.03.1999) — YouTube saytı. (Videoda 3.37–6.58-ci dəqiqələr)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=763779
-1072,I Məlikşahın Səlcuq hökmdarı (1072-1092) elan edilməsi. Güzdəhəm ibn Salar 15 dekabr — Alp Arslan -Səlcuq hökmdarı – əsir aldığı qalabəyi tərəfindən qətlə yetirilib. Əbdülkərim əl-Küşeyri,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3781
-1072-ci il,I Məlikşahın Səlcuq hökmdarı (1072-1092) elan edilməsi. Güzdəhəm ibn Salar 15 dekabr — Alp Arslan -Səlcuq hökmdarı – əsir aldığı qalabəyi tərəfindən qətlə yetirilib. Əbdülkərim əl-Küşeyri,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185239
-107 (dəqiqləşdirmə),E.ə. 107 — il 107 (ədəd) — ədəd 107 — Şəhərləraeası telefon rabitəsinin telefon nömrəsi NGC 107 — Yeni Baş Kataloqda qeydə alınmış qalaktika.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155492
-107 (ədəd),"Yüz yeddi — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz altıdan sonra, yüz səkkizdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz yeddi ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda sadə ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155012
-1080i,"1080i — yüksək dəqiqlikli video rejimi. Bu qeyddəki 1080 rəqəmi hər bir şaquli xəttdəki piksellərin sayını, i hərfi isə bir-birinə qarışmış skanı ifadə edir. ""Interlaced scanning"" mütərəqqi skanlamanın əksidir. 1080i yüksək dəqiqlikli TV (High definition mode) video rejimlərindən biridir. Bu rejim ümumiyyətlə geniş ekranlı 16:9 ekran ölçülü televizorlarda istifadə olunur. Hər bir üfüqi xəttdəki piksellərin sayı 1920, şaquli xəttdəki piksellərin sayı isə 1080-dir. Təxminən 2,1 milyon piksel var. 720p yüksək dəqiqlikli video rejimi ilə müqayisədə 1080i rejimi 720p-dən daha təfərrüatlı bir ekran təqdim edir. Klassik video rejimləri üzərində üstünlüklər (məsələn, CCIR B sistemi) Yüksək video görüntü imkanı 16:9 geniş ekran xüsusiyyəti. Bu video rejimini yüksək keyfiyyətdə izləmək üçün ekran ölçüsü böyük olmalıdır. Çox kanallı audio sistemini dəstəkləyir. Həmçinin bax Milli Televiziya Standartları Komitəsi (ABŞ)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=692503
-1087,Səlcuq hökmdarı I Məlikşahın fərmanına əsasən bütöv vilayətlərin tacirlərinin bəzi ticarət rüsumlarından azad edilməsi. I Mahmud (Səlcuqlu) Afrikalı Konstantin,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3796
-1087-ci il,Səlcuq hökmdarı I Məlikşahın fərmanına əsasən bütöv vilayətlərin tacirlərinin bəzi ticarət rüsumlarından azad edilməsi. I Mahmud (Səlcuqlu) Afrikalı Konstantin,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185255
-1088,II Urbanın Roma papası (1088-1099) seçilməsi. I Mahmud (Böyük Səlcuq hökmdarı) Nasir Xosrov Əbu Bəkr ibn Ömər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3797
-1088-ci il,II Urbanın Roma papası (1088-1099) seçilməsi. I Mahmud (Böyük Səlcuq hökmdarı) Nasir Xosrov Əbu Bəkr ibn Ömər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185256
-108 (dəqiqləşdirmə),"108 (ədəd) — ədəd 108 — ASAN xidmətin ""Çağrı"" mərkəzi E.ə. 108 — il NGC 108 — Yeni Baş Kataloqda qeydə alınmış qalaktika.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155493
-108 (ədəd),"Yüz səkkiz — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz yeddidən sonra, yüz doqquzdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz səkkiz ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində 108 rəqəmi buddizmdə müqəddəs sayılır. İnam və etiqadlarda Yaponiyada Yeni il bayramı günü budda məbədlərindəki bürünc zənglər 108 dəfə çalınır. Bu rəqəm təsadüfi seçilməyib. Yaponlar hesab edirlər ki, hər bir zərbə insan həyatını məhv etməyə qadir olan 108 ziyanlı ehtirasdan birini qovur. Bununla da gündoğar ölkənin sakinləri Yeni ili təmiz ruhla qarşılayırlar. Digər sahələrdə Xarici keçidlər Həmçinin bax Yeni il Yaponiyada",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155013
-1097,"Əbunnəcib Sührəvərdi — hüquqşünas alim. Əlaəddin Atsız — Xarəzmlər dövlətinin hökmdarı. Odo Baye - XI əsrin din və dövlət xadimi, Normandiyanın ali dərəcəli ruhanisi. Kent qraflığının ilk qrafı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3806
-1097-ci il,"Əbunnəcib Sührəvərdi — hüquqşünas alim. Əlaəddin Atsız — Xarəzmlər dövlətinin hökmdarı. Odo Baye - XI əsrin din və dövlət xadimi, Normandiyanın ali dərəcəli ruhanisi. Kent qraflığının ilk qrafı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185266
-1098,"Antioxiya knyazlığı Edessa qraflığı İnaloğulları bəyliyi III Böyük Mənuçöhr — Şirvanşahlar dövlətinin 19-cu hökmdarı. Huqo de Qranmesnil — Normandiyalı cəngavər , Kral Vilhemin silahdaşı , anqlorman baronu. Hsiao Tabuyan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3807
-1098-ci il,"Antioxiya knyazlığı Edessa qraflığı İnaloğulları bəyliyi III Böyük Mənuçöhr — Şirvanşahlar dövlətinin 19-cu hökmdarı. Huqo de Qranmesnil — Normandiyalı cəngavər , Kral Vilhemin silahdaşı , anqlorman baronu. Hsiao Tabuyan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185267
-109 (dəqiqləşdirmə),"E.ə. 109 — il 109 (ədəd) — ədəd 012 109 — Sorğu məlumat xidmətləri. 24 saat müddətində respublika abunəçilərinə, yaxın və uzaq ölkələrin vətəndaşlarına xidmət göstərən telefon nömrəsi. M109 (özüyeriyən artilleriya qurğusu)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155494
-109 (ədəd),"Yüz doqquz — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz səkkizdən sonra, yüz ondan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz doqquz ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda sadə ədəddir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155014
-10G-PON,"10G-PON (həmçinin XG-PON və ya G.987 kimi tanınır) — 2010-cu ildə məlumat bağlantıları üçün buraxılmış kompüter şəbəkəsi standartı. Mövcud qaranlıq lif üzərində 10 Gbit/s-yə qədər paylaşılan internetə çıxış sürətini çatdırmaq qabiliyyətinə malikdir. Bu ITU-T-nin GPON və ya giqabit qabiliyyətli PON-dan sonrakı nəsil standartıdır. Fiber-optik FTTx kimi tanınan şəbəkədə bir çox abunəçi tərəfindən paylaşılır ki, telekommunikasiya avadanlığının əksəriyyətini mərkəzləşdirir, tez-tez binaları telefon mübadiləsi ilə birləşdirən mis telefon xətlərini əvəz edir. Passiv optik şəbəkə (PON) arxitekturası giriş şəbəkələrində, bəzən də ""Fibre-to-the-desk"" üçün böyük optik lokal şəbəkələrdə performans tələblərini ödəmək üçün sərfəli üsula çevrilmişdir.Passiv optik şəbəkələr hər bir mərkəzi ötürücünü bir çox abunəçiyə birləşdirən splitterlərlə ""Fibre-to-the-home"" və ya ""Fibre-to-the-premises"" son mil üçün istifadə olunur. 10 Gbit/s paylaşılan tutum eyni PON-a qoşulmuş bütün istifadəçilər üçün aşağı axın sürəti yayımıdır və 2.5 Gbit/s yuxarı axın sürəti verilənlər çərçivələrinin bir-birinə müdaxiləsinin qarşısını almaq üçün multipleksləşdirmə üsullarından istifadə edir. İstifadəçilərin optik siqnalları tikinti məftillərində istifadə olunan siqnallara çevirən şəbəkə cihazı var. Bunlara məsələn, Ethernet və simli analoq adi köhnə telefon xidməti aiddir. XGS-PON 10 Gbit/s-yə qədər yuxarı və aşağı axın (simmetrik) sürətləri təmin edə bilən əlaqəli texnologiyadır. Bu ilk dəfə G.9807.1 olaraq 2016-cı ildə təsdiq edilmişdir. Genişzolaqlı xidmət təminatçıları Yaşayış yeri İtaliya — TIM Finlandiya — Smart Infra Niderland — DELTA Niderland — KPN Yaponiya — So-net Malayziya — Time Honkonq — PCCW-HKT Sinqapur — SingTel, M1 İsveçrə — Swisscom, Salt Fiber, Sunrise, Quickline Polşa — Inea Yeni Zelandiya — Chorus Serbiya — Orion Telekom Slovakiya — Antik Telecom İspaniya — Digi Spain Rumıniya — Digi Romania Şri-Lanka — SLT Birləşmiş Krallıq — toob, G.Network, Community Fibre Xorvatiya — Telemach ABŞ — AT&T ABŞ — Cox Communications ABŞ — Frontier Communications ABŞ — Sonic ABŞ — Glo Fiber ABŞ — Summit Broadband ABŞ — Ziply Fiber Kanada — Bell Kanada — Rogers İrlandiya — SIRO İspaniya — Orange Spain Sinqapur — M1 Fransa — Sfr Monako — Monaco Telecom Fransa — Netalis (France) Yeni Zelandiya — Chorus Serbiya — Orion Telekom Slovakiya — Antik Telecom Xorvatiya — Telemach Filippin — Converge ICT Birləşmiş Krallıq — Zzoomm Həmçinin bax Fiber-optik kommunikasiya Fiber to the x Bulud texnologiyaları Fiber-optik kommunikasiya Hibrid fiber koaksial Passiv optik şəbəkə Triple play Bulud texnologiyaları Biznes davamlılığının planlaşdırılması Dalğa uzunluğuna bölünən multipleksasiya Xarici keçidlər FTTH Council Europe - FTTH Business Guide Archived 2011-10-09 at the Wayback Machine (Updated 24 Aug 2011) FTTH Council Europe - FTTH Handbook, Fourth Edition (Updated 24 Aug 2011) ITU-T GPON Summary Benjamin Reboul, FTTH Council APAC, “A Global Overview of FTTH”, FTTH Council APAC Annual Conference, May 25 2010 (Retrieved 08 Nov 2010) Technologies and applications of Passive Optical Networks (PON)- Yukio Nakano A Chip Off the Old Block: System Requirements, Challenges, and Standards for Next-Generation PON",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=811597
-10K Projects,10K Projects adı altında fəaliyyət göstərən TenThousand Projects LLC — 2016-cı ildə ABŞ-də təsis edilmiş musiqi şirkəti. Trippie Redd Peach Tree Rascals Salem Ilese Ice Spice (10K Projects/Capitol) Internet Money Miles Gaines Kenzo Balla Zzz (Grade A Productions/10K Projects/Warner),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=835560
-10 (dəqiqləşdirmə),"10 (ədəd) — ədəd 10 — Bakı şəhərinin avtomobil seriya nömrəsi 10 dəqiqə poeziya (film, 1965) — film 10-lar (veriliş) — veriliş E.ə. 10 — il",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146156
-10 (say),"On — say sistemində ədədlərdən biridir. Doqquzdan sonra, on birdən əvvəl gəlir. Ən kiçik ikirəqəmli ədəddir. Ümumi məlumat İki əl barmaqlarının cəmi olan on sayı on iki sayının yaranmasına qədər çoxluq bildirmişdir. İstisna hallar nəzərə alınmazsa, on sayının mifoloji aləmlə elə bir dərin bağlılığı yoxdur. İstisna hallar deyəndə dünya tarixində ""müqayisə edilməyəcək dərəcədə böyük və mütəşəkkil bir imperiya qurmuş"" Göytürklərin nəsil artımı, şəcərəsi, boy düzümü ilə əlaqəsi olan on sayını nəzərdə tuturuq. Əslən hun soyundan gələn Göytürklərin var olmasında ""Qurddantörəmə"" mənşə mif-əfsanəsi önəmlilik təşkil edir. Bu mif-əfsanədən bəlli olur ki, Aşina ailəsindən artıb çoxalan Göytürklər Lin dövlətinin soyqırım hücumuna düçar olurlar. Lin ordusu Göytürklərin hamısını qırır. Əsgərlər yalnız on yaşlı bir Göytürk oğlanını öldürmürlər. Elə bu on yaşlı oğlanın nəslindən sonrakı sayı on olan Göytürk boyları yaranır. ""Kitabi-Dədə Qorqud""da da on sayının işlənmə məqamı marağı çəkir. Burada yüz və üç yüz on saylarının deyilişi belədir. 10 rəqəmini romalılar əllərini yuxarı qaldırmaq və aşağı salmaqla göstərirlər X. Göründüyü kimi, yuvarlaq say vasitəsi tək on sayının mövqeyi danılmazdır və bu sayın da az-çox simvolik anlamı vardır. Riyaziyyatda On ədədi — mürəkkəb ədəd olmaqla yanaşı həm də cüt ədəddir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146098
-10 (ədəd),"On — say sistemində ədədlərdən biridir. Doqquzdan sonra, on birdən əvvəl gəlir. Ən kiçik ikirəqəmli ədəddir. Ümumi məlumat İki əl barmaqlarının cəmi olan on sayı on iki sayının yaranmasına qədər çoxluq bildirmişdir. İstisna hallar nəzərə alınmazsa, on sayının mifoloji aləmlə elə bir dərin bağlılığı yoxdur. İstisna hallar deyəndə dünya tarixində ""müqayisə edilməyəcək dərəcədə böyük və mütəşəkkil bir imperiya qurmuş"" Göytürklərin nəsil artımı, şəcərəsi, boy düzümü ilə əlaqəsi olan on sayını nəzərdə tuturuq. Əslən hun soyundan gələn Göytürklərin var olmasında ""Qurddantörəmə"" mənşə mif-əfsanəsi önəmlilik təşkil edir. Bu mif-əfsanədən bəlli olur ki, Aşina ailəsindən artıb çoxalan Göytürklər Lin dövlətinin soyqırım hücumuna düçar olurlar. Lin ordusu Göytürklərin hamısını qırır. Əsgərlər yalnız on yaşlı bir Göytürk oğlanını öldürmürlər. Elə bu on yaşlı oğlanın nəslindən sonrakı sayı on olan Göytürk boyları yaranır. ""Kitabi-Dədə Qorqud""da da on sayının işlənmə məqamı marağı çəkir. Burada yüz və üç yüz on saylarının deyilişi belədir. 10 rəqəmini romalılar əllərini yuxarı qaldırmaq və aşağı salmaqla göstərirlər X. Göründüyü kimi, yuvarlaq say vasitəsi tək on sayının mövqeyi danılmazdır və bu sayın da az-çox simvolik anlamı vardır. Riyaziyyatda On ədədi — mürəkkəb ədəd olmaqla yanaşı həm də cüt ədəddir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=142983
-10 Noyabr Atatürkün anım günü ve Atatürk həftəsi,"10 Noyabr Atatürkün anım günü və Atatürk həftəsi — 10 noyabr 1938-ci ildə saat 09:05-də həyatını itirən, Türkiyə qurucusu və ilk prezidenti Mustafa Kamal Atatürk xatirəsinə hər il tutulan milli yasdır. 10 noyabr gününü əhatə edən Atatürk Həftəsi isə Atatürkün yurd daxilində anıldığı, qanun və inqilablarının izah edildiyi, radio və televiziyada danışıqlarının öz səsindən nümayiş olunduğu, Atatürklə əlaqədar filmlərin göstərildiyi; Noyabrın 10–16-dək davam edən həftə adlanır. 10 noyabr günləri saat 09: 05-də fit səsləriylə birlikdə Türkiyə daxilində 2 dəqiqə sükutla Atatürk xatirəsinə hörmət duruşuna keçilir. Ardından Türkiyə Böyük Millət Məclisi binası önündəki bayraqlar xaric, Türkiyədəki bütün rəsmi binalarda və ölkənin xarici nümayəndəlikləri bayraqları, yas göstəricisi olaraq yarıya endirilər. Anıtqəbirdəki bayraqlar digər günlərdə heç bir səbəbə görə yarıya endirilmir. Bayraq daimi qaldırılmadığı yerdə bayraq əvvəlcə göndərən tərəfə çəkilir; sonra iki dəfə azalır. Rəsmi mərasimlər Anıtqəbirdə təşkil edilən mərasimlər Paytaxt Ankaradakı mərasimlər prezidenti, prezidenti müavini, Məclis Başçısı, Məclisdə qrupu olan siyasi partiyaların ümumi başçıları, Baş qərargah Başçısı, qüvvət komandirləri və digər dövlət nümayəndələrinin iştirakı ilə Anıtkqəbirdə həyata keçirilir. Mərasim Aslan Yolunda gəzinti ilə başlayır. Yürüşdən sonra Prezident Atatürkün məqbərəsinə çələng qoyur. 09:05-də dövlət adamları iki dəqiqə sükut içində dayanır və İstiqlal Himnini oxuyur. Mərasimdən sonra Anitqıbir Xüsusi Kitabına imza atılır. Dolmabahçe Sarayında təşkil edilən mərasimlər İstanbulda rəsmi və hərbi adamlar və qeyri-hökumət təşkilatları, tələbələr və insanlar Atatürkün anım mərasiminə qatıldı, Atatürkün ölümünün bir ili İstanbulda, Beşiktaş Dolmabahce Sarayında olan 'Yox. Mərasimin Taksim Meydanındakı Respublika Anıtında edildiyi illərdə də, ictimaiyyətin iştirakı ilə Dolmabahçe Sarayında Atatürkün xatirəsinə bir mərasim təşkil edildi. Bir sirenin müşayiəti ilə iki dəqiqəlik sükutdan sonra İstiqlal Marşı oxunur. Mərasimdən sonra Saray ziyarətçilərin üzünə açılır. Məktəblərdə bayraq mərasimləri Məktəblərdə bayraq mərasimləri bayrağı yarıda kəsəcək şagirddən başlayır və bayraqın sağında və solunda dayanan digər iki şagird ""hazır ol"" yazısında bayrağını salamlayırlar. 09:05-də məşəllər siren və ya boru ilə yandırılır və iştirakçılar iki dəqiqə dayanırlar. 10 Noyabr istisna olmaqla, bu müddət bir dəqiqədir. Sükut duruşundan sonra daşınma üzərinə qaldırılan bayraq Dövlət Himni ilə yavaş-yavaş yarıya endirilir. Bayraq mərasimi himnin sonu və cavabdeh müəllimin əmri ilə başa çatır. Mərasim zamanı iki tələbə, bir qadın və bir kişi Atatürk büstünün sağ və sol tərəflərində ayıq-sayıq saxlanılır. Mərasim kurs gününün sonunda yenidən keçiriləcəyi təqdirdə bayraq yenidən qaldırılmayacaqdır. Yeni mərasim mobil motosikl ilə bayraq ilə keçirilir. Bayraq gün batanda vəzifəli şəxs tərəfindən mərasim olmadan təpəyə qaldırılır. Yerli idarələr tərəfindən təşkil edilən mərasimlər Bir çox vilayət və kənddə qubernatorluq tərəfindən təşkil edilən Atatürkü anma mərasimləri çərçivəsində, dövlət işçiləri və yerli xalqın iştirakı Atatürk abidəsinə çələng buraxılar. 09:05-də siqnal iki dəqiqə səslənəcəkdir. Bayraqlar daha sonra Dövlət Himni ilə yarıya endirildi. Mərasimdən sonra günün məna və əhəmiyyətinə uyğun olaraq bölgədəki məktəb və ya mədəniyyət mərkəzləri kimi yerlərdə tez-tez çıxışlar edilir, sərgi açılışı, oratoriya, şeir və musiqi konsertləri təşkil olunur. Digər rəsmi mərasimlər Bir çox iri dövlət qurumları və universitetləri də öz anma mərasimlərini təşkil edirlər. Qurum işçilərinin qatıldığı bu mərasimlərdə Atatürkün büstünə çələng qoyulur; iki dəqiqəlik sükut və Bayraqları müşayiət edən İstiqlal Marşı ikiqat endirilir. Mərasimin ardından günün mənasını və əhəmiyyətini vurğulayan çıxışlar və təqdimatlar edilir; sərgilər və konsertlər təşkil edilir. İctimai iştirak Siqnalların hər il 10 noyabr saat 09:05-də səslənməsi ilə, ölkə daxilində bir çox insan, o zaman mərasimdə olmasa da, bir anlıq susur. Yol hərəkətində olan insanlar bu an maşınlarından düşürlər, bir səssizlik durumunda olurlar və ya siqnal səsləndirirlər və siqnal müşayiət edirlər. Dövlət qurumlarının təşkil etdiyi anma mərasimləri ilə yanaşı qeyri-hökumət təşkilatları da mərasimlər, nümayişlər və ya yürüşlər kimi fəaliyyətlər təşkil edir və ya rəsmi qurumların təşkil etdiyi tədbirlərdə iştirak edirlər. Dolmabahçe Sarayında Atatürkün həyatını itirdiyi otaqda təşkil edilən anma mərasimində iştirak etmək istəyənlər uzun növbələr təşkil edirlər. Ayrıca Türkiyənin bir çox yerindən yüz minlərlə insan, hər il Atatürkü məzarı başında xatırlamaq üçün Anitkabirin ziyarət edir. Türkiyə Baş Qərargahının açıqladığı məlumatlara görə, 2013-cü ildə Atatürkün ölümünün 75-ci ildönümündə bu say 1 milyon 89 min 615-ə çatdı. 2014-cü ildə ziyarətçilərin sayının 850 min ətrafında olduğu təxmin edilir. Həmçinin bax Mustafa Kamal Atatürkün xatirəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=608184
-10 Noyabr Atatürkün anım günü və Atatürk həftəsi,"10 Noyabr Atatürkün anım günü və Atatürk həftəsi — 10 noyabr 1938-ci ildə saat 09:05-də həyatını itirən, Türkiyə qurucusu və ilk prezidenti Mustafa Kamal Atatürk xatirəsinə hər il tutulan milli yasdır. 10 noyabr gününü əhatə edən Atatürk Həftəsi isə Atatürkün yurd daxilində anıldığı, qanun və inqilablarının izah edildiyi, radio və televiziyada danışıqlarının öz səsindən nümayiş olunduğu, Atatürklə əlaqədar filmlərin göstərildiyi; Noyabrın 10–16-dək davam edən həftə adlanır. 10 noyabr günləri saat 09: 05-də fit səsləriylə birlikdə Türkiyə daxilində 2 dəqiqə sükutla Atatürk xatirəsinə hörmət duruşuna keçilir. Ardından Türkiyə Böyük Millət Məclisi binası önündəki bayraqlar xaric, Türkiyədəki bütün rəsmi binalarda və ölkənin xarici nümayəndəlikləri bayraqları, yas göstəricisi olaraq yarıya endirilər. Anıtqəbirdəki bayraqlar digər günlərdə heç bir səbəbə görə yarıya endirilmir. Bayraq daimi qaldırılmadığı yerdə bayraq əvvəlcə göndərən tərəfə çəkilir; sonra iki dəfə azalır. Rəsmi mərasimlər Anıtqəbirdə təşkil edilən mərasimlər Paytaxt Ankaradakı mərasimlər prezidenti, prezidenti müavini, Məclis Başçısı, Məclisdə qrupu olan siyasi partiyaların ümumi başçıları, Baş qərargah Başçısı, qüvvət komandirləri və digər dövlət nümayəndələrinin iştirakı ilə Anıtkqəbirdə həyata keçirilir. Mərasim Aslan Yolunda gəzinti ilə başlayır. Yürüşdən sonra Prezident Atatürkün məqbərəsinə çələng qoyur. 09:05-də dövlət adamları iki dəqiqə sükut içində dayanır və İstiqlal Himnini oxuyur. Mərasimdən sonra Anitqıbir Xüsusi Kitabına imza atılır. Dolmabahçe Sarayında təşkil edilən mərasimlər İstanbulda rəsmi və hərbi adamlar və qeyri-hökumət təşkilatları, tələbələr və insanlar Atatürkün anım mərasiminə qatıldı, Atatürkün ölümünün bir ili İstanbulda, Beşiktaş Dolmabahce Sarayında olan 'Yox. Mərasimin Taksim Meydanındakı Respublika Anıtında edildiyi illərdə də, ictimaiyyətin iştirakı ilə Dolmabahçe Sarayında Atatürkün xatirəsinə bir mərasim təşkil edildi. Bir sirenin müşayiəti ilə iki dəqiqəlik sükutdan sonra İstiqlal Marşı oxunur. Mərasimdən sonra Saray ziyarətçilərin üzünə açılır. Məktəblərdə bayraq mərasimləri Məktəblərdə bayraq mərasimləri bayrağı yarıda kəsəcək şagirddən başlayır və bayraqın sağında və solunda dayanan digər iki şagird ""hazır ol"" yazısında bayrağını salamlayırlar. 09:05-də məşəllər siren və ya boru ilə yandırılır və iştirakçılar iki dəqiqə dayanırlar. 10 Noyabr istisna olmaqla, bu müddət bir dəqiqədir. Sükut duruşundan sonra daşınma üzərinə qaldırılan bayraq Dövlət Himni ilə yavaş-yavaş yarıya endirilir. Bayraq mərasimi himnin sonu və cavabdeh müəllimin əmri ilə başa çatır. Mərasim zamanı iki tələbə, bir qadın və bir kişi Atatürk büstünün sağ və sol tərəflərində ayıq-sayıq saxlanılır. Mərasim kurs gününün sonunda yenidən keçiriləcəyi təqdirdə bayraq yenidən qaldırılmayacaqdır. Yeni mərasim mobil motosikl ilə bayraq ilə keçirilir. Bayraq gün batanda vəzifəli şəxs tərəfindən mərasim olmadan təpəyə qaldırılır. Yerli idarələr tərəfindən təşkil edilən mərasimlər Bir çox vilayət və kənddə qubernatorluq tərəfindən təşkil edilən Atatürkü anma mərasimləri çərçivəsində, dövlət işçiləri və yerli xalqın iştirakı Atatürk abidəsinə çələng buraxılar. 09:05-də siqnal iki dəqiqə səslənəcəkdir. Bayraqlar daha sonra Dövlət Himni ilə yarıya endirildi. Mərasimdən sonra günün məna və əhəmiyyətinə uyğun olaraq bölgədəki məktəb və ya mədəniyyət mərkəzləri kimi yerlərdə tez-tez çıxışlar edilir, sərgi açılışı, oratoriya, şeir və musiqi konsertləri təşkil olunur. Digər rəsmi mərasimlər Bir çox iri dövlət qurumları və universitetləri də öz anma mərasimlərini təşkil edirlər. Qurum işçilərinin qatıldığı bu mərasimlərdə Atatürkün büstünə çələng qoyulur; iki dəqiqəlik sükut və Bayraqları müşayiət edən İstiqlal Marşı ikiqat endirilir. Mərasimin ardından günün mənasını və əhəmiyyətini vurğulayan çıxışlar və təqdimatlar edilir; sərgilər və konsertlər təşkil edilir. İctimai iştirak Siqnalların hər il 10 noyabr saat 09:05-də səslənməsi ilə, ölkə daxilində bir çox insan, o zaman mərasimdə olmasa da, bir anlıq susur. Yol hərəkətində olan insanlar bu an maşınlarından düşürlər, bir səssizlik durumunda olurlar və ya siqnal səsləndirirlər və siqnal müşayiət edirlər. Dövlət qurumlarının təşkil etdiyi anma mərasimləri ilə yanaşı qeyri-hökumət təşkilatları da mərasimlər, nümayişlər və ya yürüşlər kimi fəaliyyətlər təşkil edir və ya rəsmi qurumların təşkil etdiyi tədbirlərdə iştirak edirlər. Dolmabahçe Sarayında Atatürkün həyatını itirdiyi otaqda təşkil edilən anma mərasimində iştirak etmək istəyənlər uzun növbələr təşkil edirlər. Ayrıca Türkiyənin bir çox yerindən yüz minlərlə insan, hər il Atatürkü məzarı başında xatırlamaq üçün Anitkabirin ziyarət edir. Türkiyə Baş Qərargahının açıqladığı məlumatlara görə, 2013-cü ildə Atatürkün ölümünün 75-ci ildönümündə bu say 1 milyon 89 min 615-ə çatdı. 2014-cü ildə ziyarətçilərin sayının 850 min ətrafında olduğu təxmin edilir. Həmçinin bax Mustafa Kamal Atatürkün xatirəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=608157
-10 aprel,"10 aprel — Qriqorian təqvimində ilin 100-cü günü. (uzun ildə 101-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 265 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 28 mart tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1815 — Tambora vulkanı iyulun 15-dək davam edən üç aylıq püskürməyə başlayıb. Püskürmə nəticəsində 71.000 nəfər həlak olmuşdur. 1970 — Pol Makkartni şəxsi və peşəkar səbəblərə görə The Beatles-dan ayrıldığını elan edib. 1994 — Nigeriya milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. 2010 — Polşa Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus Tu-154M təyyarəsi Rusiyanın Smolensk yaxınlığında qəzaya uğramışdır. 2020 — Yəməndə ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1922 — Suraxanı neft mədənlərində yanğın baş vermişdir. 2009 — İsrafil Aşurlı Şimal qütbünə çatan ilk azərbaycanlı olmuşdur. 2010 — Milli Məclisin qəbul etdiyi qərarla Dəvəçi şəhərinin adı Şabran olub. 1600-cü ildən əvvəl 1018 — Nizamülmülk, Fars alimi və siyasətçisi 1512 — V Ceyms, Şotlandiya kralı 1583 — Hüqo Qrotsi, Niderland filosofu 1826 — Mustafa Cəlaləddin Paşa, Polyak əsilli Osmanlı paşası 1847 — Cozef Pulitser, macar əsilli publisist 1868 — Corc Arliss, İngiltərə aktyoru 1885 — Hovard Baskervil, ABŞ missioneri 1906 — Bəsti Bağırova, Azərbaycan pambıqçısı 1923 — Salam Qədirzadə, Azərbaycan yazıçısı 1932 — Ömər Şərif, Misir aktyoru 1937 — Bella Axmadulina, Rusiya şairəsi 1938 — Tofiq Qasımov, Azərbaycan dövlət xadimi 1939 — Teymur Mustafayev, Azərbaycan xanəndəsi 1942 — Hayidə, İran müğənnisi 1946 — Yelmar Edilov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1948 — İsgəndər Həmidov, Azərbaycan dövlət xadimi 1952 — Stiven Siqal, ABŞ aktyoru 1956 — Xanım İsmayılqızı, Azərbaycan şairəsi 1973 — Roberto Karlos, Braziliya futbolçusu və baş məşqçisi 1975 — David Harbor, Amerika aktyoru 1979 — Pavlos Fissas, Yunanıstan repçisi 1980 — Çarli Hannem, Böyük Britaniya aktyoru 1600-cü ildən əvvəl 1533 — I Fridrix, Danimarka və Norveç kralı 1919 — Emiliano Zapata, Meksika inqilabçısı 1922 — Qasım İsmayılov, Azərbaycan siyasi xadimi 1931 — Cübran Xəlil Cübran, Livan filosofu və şairi 1950 — Fevzi Çaxmaq, Türkiyə siyasətçisi 1954 — Ogüst Lümyer, Fransa mühəndisi 1966 — İvlin Vo, İngiltərə yazıçısı 1969 — Harli Örl, ABŞ avtomobil dizayneri 1979 — Nino Rota, İtaliya bəstəkarı 1992 — Valeh Müslümov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 2008 — Ramiz Mustafayev, Azərbaycan bəstəkarı 2010 — Lex Kaçinski, Polşa prezidenti 2014 — Syu Taunsend, İngiltərə yazıçısı Bayramlar və xüsusi günlər Azərbaycanda İnşaatçılar Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1958
-10 avqust,"10 avqust — Qriqorian təqvimində ilin 222-ci günü. (uzun ildə 223-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 143 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 28 iyul tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1821 — Missuri ABŞ-nin 24-cü ştatı olub. 1910 — Antanta Dövlətləri və Osmanlı imperiyası arasında Sevr müqaviləsi imzalanmışdır. Azərbaycana aid hadisələr 1990 — Gəncədən 20 km uzaqlıqda Tbilisi-Ağdam marşrut avtobusu partladılmışdır. 2012 — Londonda keçən 2012 Yay Olimpiya Oyunlarında boksçular Məhəmmədrəsul Məcidov və Teymur Məmmədov bürünc medal qazanıb. 1600-cü ildən əvvəl 1449 — Savoyyalı Bona, Milan hersoqinası 1520 — Valualı Medlin, Şotlandiya kraliçası 1845 — Abay Kunanbayev, Qazaxıstan şairi 1865 — Aleksandr Qlazunov, Rusiya bəstəkarı 1896 — Milena Yesenka, Çexiya jurnalisti 1910 — İsmayıl Əfəndiyev, Azərbaycan aktyoru 1912 — Jorje Amadu, Braziliya yazıçısı 1928 — Eddi Fişer, ABŞ müğənnisi 1935 — Giya Kançeli, Gürcüstan bəstəkarı 1949 — Qəndab Quliyeva, Azərbaycan xanəndəsi Antonio Banderas, İspaniya aktyoru Mamuka Kikaleyşvili, Gürcüstan aktyoru və kinorejissoru Emin Ağayev, Azərbaycan futbolçusu və ba�� məşqçisi Xavyer Zanetti, Argentina futbolçusu 1975 — İlhan Mansız, Türkiyə futbolçusu 1992 — Mirhüseyn Seyidov, Azərbaycan futbolçusu 1995 — Elşən Əlizadə, Azərbaycan əsgəri 1997 — Cavid Cabarzadə, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 847 — Vasiq, Abbasi xəlifəsi 1284 — Əhməd Təkudar xan, Elxani hökmdarı 1759 — VI Ferdinand, İspaniya kralı 1834 — Kəlbəli xan Xoyski, Rusiya general-mayoru 1876 — Edvard Vilyam Leyn, Böyük Britaniya şərqşünası 1896 — Otto Liliental, Almaniya mühəndisi 1900 — Əhməd Cavad Paşa, Osmanlı sədrəzəmi 1945 — Robert Qoddard, ABŞ mühəndisi və fiziki 1961 — Cəfər Xəndan, Azərbaycan şairi 1968 — Qabriel Ano, Fransa futbolçusu və jurnalisti 1980 — Yəhya xan, Pakistan prezidenti 2001 — Stanislav Rostotski, Rusiya kinorejissoru 2019 — Cefri Epşteyn, ABŞ maliyyətçisi və cinayətkarı Bayramlar və xüsusi günlər Ekvador — Kitonun Müstəqillik Bəyannaməsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2644
-10 dekabr,"10 dekabr — Qriqorian təqvimində ilin 344-cü günü. (uzun ildə 345-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 21 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 27 noyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1817 — Missisipi ABŞ-nin 20-ci ştatı olub. 1901 — İlk ""Nobel"" mükafatı mərasimi Alfred Nobelin ölümünün beşinci ildönümündə Stokholmda keçirilib. 1948 — İnsan Hüquqları Konvensiyası Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən imzalanıb. 2017 — İraq Şam İslam Dövləti İraqda məğlub olub. Azərbaycana aid hadisələr 2002 — Bakıda Nizami metrostansiyasının açılışı olmuşdur. 2020 — İkinci Qarabağ Müharibəsində Azərbaycanın qələbəsi şərəfinə Bakıda hərbi parad keçirilmişdir. 1600-cü ildən əvvəl 1815 — Ada Lavleys, İngiltərə riyaziyyatçısı 1830 — Emili Dikinson, ABŞ şairi 1883 — Andrey Vışinski, Sovet dövlət xadimi 1891 — Nelli Zaks, İsveç və Almaniya şairəsi 1893 — Baba bəy Qəbulzadə, Azərbaycan deputatı 1901 — Karandaş, Sovet klounu 1916 — Firuzə Bədirbəyli, Azərbaycan aktrisası 1918 — Gülxar Həsənova, Azərbaycan opera müğənnisi 1924 — Nəbi Xəzri, Azərbaycan şairi 1947 — Rəsul Quliyev, Azərbaycan deputatı 1957 — Maykl Klark Dunkan, ABŞ aktyoru 1962 — Rahat Əliyev, Qazaxıstan diplomatı 1963 — Zurab Jvaniya, Gürcüstan baş naziri 1967 — Elçin Nəbiyev, Azərbaycan polkovniki 1971 — Şahid Hüseynov, 1-ci Qarabağ müharibəsi şəhidi 1974 — Ramiz Cəfərov, Azərbaycan polkovnik-leytenantı, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1986 — Azər Süleymanlı, Azərbaycan televiziya aparıcısı 1987 — Qonsalo Hiquain, Argentina futbolçusu 1600-cü ildən əvvəl 1889 — Lüdviq Ansenqruber, Avstriya dramaturqu 1896 — Alfred Nobel, İsveç ixtiraçısı 1926 — Nikola Paşiç, Serbiya və Yuqoslaviya baş naziri 1928 — Çarlz Renni Makintoş, Şotlandiya memarı 1936 — Luici Pirandello, İtaliya dramaturqu 1941 — Filipp Maxaradze, Gürcüstan inqilabçısı 1972 — Müxlis Cənizadə, Azərbaycan aktyoru 1992 — Həsənqulu Qasımov, Azərbaycan hərbçisi 1997 — Anatoli Banişevski, Azərbaycan futbolçusu və baş məşqçisi 2006 — Auqusto Pinoçet, Çili prezidenti 2012 — Yacuddin Əhməd, Banqladeş prezidenti Natali Harrovell, İngiltərə reqbiçisi Yuri Lujkov, Rusiya siyasətçisi Bayramlar və xüsusi günlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — İnsan Hüquqları Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4875
-10 fevral,"10 fevral — Qriqorian təqvimində ilin 41-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 324 gün (uzun ildə 325 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 28 yanvar tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1258 — Monqol işğalları: Monqollar Bağdadı işğal edirlər və İslamın qızıl çağına son qoyublar. 1502 — Vasko da Qama Portuqaliyanın Lissabon şəhərindən Hindistana ikinci səyahəti üçün yola düşüb. 1946 — Argentina milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. 1962 — Soyuq müharibə: Əsir götürülmüş ABŞ U2 casus təyyarəsinin pilotu Qari Pauers əsir götürülən Sovet casusu Rudolf Abellə dəyişdirilib. 1996 — IBM superkompüteri Deep Blue ilk dəfə şahmatda Qarri Kasparovu məğlub edib. XX Qış Olimpiya Oyunları Turində keçirilib. Misir milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. 2008 — Misir milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. 2009 — Kosmosda Iridium 33 və Kosmos 2251 xəbərləşmə peykləri toqqaşıblar: Hər iki peyk məhv olmuşdur. 2013 — Nigeriya milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. 2021 — Rio karnavalı ilk dəfə COVID-19 koronavirus pandemiyasına görə qeyd olunmayıb. Azərbaycana aid hadisələr 1828 — İranla Rusiya arasında Türkmənçay müqaviləsi imzalanmışdır. Azərbaycan və Meksika arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. Qarabağ müharibəsi: Malıbəyli və Quşçular qətliamı baş vermişdir. 1600-cü ildən əvvəl 1810 — Mikloş Barabaş, Macarıstan boyakarı 1869 — Cəlil Məmmədquluzadə, Azərbaycan yazıçısı Boris Pasternak, Rusiya şairi Fanya Kaplan, Ukrayna inqilabçısı Anri Alekan, Fransa kinooperatoru Boris Zeydman, Özbəkistan bəstəkarı 1910 — Jorj Pir, Belçika rahibi 1917 — Musine Kokalari, Albaniya yazıçısı 1926 — Denni Blançflauer, Şimali İrlandiya futbolçusu və baş məşqçisi 1929 — Cerri Qoldsmit, ABŞ bəstəkarı 1931 — Anatollu Qəniyev, Azərbaycan müğənnisi 1935 — Zori Balayan, Ermənistan yazıçısı 1939 — Yaqub Mahmudov, Azərbaycan tarixçisi 1947 — Suğra Bağırzadə, Azərbaycan aktrisası 1950 — Mark Spitz, ABŞ üzgüçüsü 1957 — Oya Aydoğan, Türkiyə aktrisası 1963 — Qənimət Zahid, Azərbaycan jurnalisti 1967 — Vins Qilliqan, ABŞ rejissoru 1971 — Lorena Roxas, Meksika aktrisası 1974 — Faiq Qasımov, Azərbaycan polkovnik-leytenantı, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1977 — Şahin Növrəsli, Azərbaycan caz pianoçusu 1984 — Zaza Paçulia, Gürcüstan basketbolçusu 1985 — Səlcuq İnan, Türkiyə futbolçusu 1989 — Vasif Məhərrəmov, Azərbaycan giziri 1990 — Əbu Bəkir İsmayılov, Azərbaycan baş leytenantı 1991 — Emma Roberts, ABŞ aktrisası 1993 — Mia Xalifa, ABŞ pornoaktrisası 1995 — Bağır Ələkbərov, Azərbaycan giziri 1998 — Elnur Şirinzadə, Azərbaycan əsgəri 2002 — Amid Salayev, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1307 — Teymur Olcaydu xan, Çin imperatoru və Monqol imperiyası xanı 1755 — Şarl Lui Monteskyö, Fransa vəkili və filosofu 1829 — XII Lev, Roma papası 1837 — Aleksandr Puşkin, Rusiya şairi 1918 — II Əbdülhəmid, Osmanlı sultanı 1938 — Qriqori Kaminski, Sovet dövlət xadimi 1939 — XI Piy, Roma papası 1958 — Aleksandr Klumberg, Estoniya yüngül atleti 1975 — Qoşqar Əhmədov, Azərbaycan riyaziyyatçısı 1980 — Aşıq Şəmşir, Azərbaycan aşığı Əşrəf Quliyev, Azərbaycan aktyoru Qorxmaz Eyvazov, Azərbaycan polis starşinası, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1995 — Nurəddin İbrahimov, Azərbaycan polisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 2005 — Artur Miller, ABŞ dramaturqu 2014 — Şirli Templ, ABŞ aktrisası Bayramlar və xüsusi günlər Eritreya — Fenkil Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2014
-10 iyul,"10 iyul — Qriqorian təqvimində ilin 191-ci günü. (uzun ildə 192-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 174 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 27 iyun tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1890 — Vayominq ABŞ-nin 44-cü ştatı olub. 1960 — SSRİ milli futbol komandası UEFA Avropa Çempionatını qazanıb. 1991 — Boris Yeltsin ilk seçilmiş Rusiya prezidenti kimi vəzifəyə başlayıb. 2016 — Portuqaliya milli futbol komandası UEFA Avropa Çempionatını qazanıb. 2019 — Sonuncu Volkswagen Beetle Meksikanın Puebla şəhərində istehsal edilib. 5961 ""Xüsusi buraxılış"" avtomobilindən sonuncusu muzeydə sərgilənib. 2021 — Argentina milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. Azərbaycana aid hadisələr 1992 — Azərbaycan və Kanada arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1509 — Jan Kalvin, Fransa ilahiyyatçısı 1723 — Vilyam Bləkstoun, İngiltərə hüquqşünası 1792 — Corc Dallas, ABŞ dövlət xadimi 1830 — Kamil Pissarro, Fransa boyakarı 1856 — Nikola Tesla, Serbiya fiziki 1871 — Marsel Prust, Fransa yazıçısı 1890 — Çingiz İldırım, Azərbaycan inqilabçısı 1895 — Karl Orf, Almaniya bəstəkarı 1902 — Kurt Alder, Almaniya kimyaçısı 1909 — Niyazi Bədəlov, Azərbaycan kinorejissoru 1920 — Ouen Çemberlen, ABŞ fiziki 1925 — Mahathir Məhəmməd, Malayziya Baş naziri 1929 — Əhməd Tsalikov, Azərbaycan heykəltaraşı 1930 — Sabir Əhmədli, Azərbaycan nasiri 1943 — Artur Eş, ABŞ tennisçisi 1947 — İlya Oleynikov, Rusiya aktyoru 1949 — Mahir Cavadov, Azərbaycan siyasətçisi 1957 — Yuri Stoyanov, Rusiya aktyoru 1970 — Şikar Aslanov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1977 — Çivetel Eciofor, İngiltərə aktyoru 1985 — Mario Qomes, Almaniya futbolçusu 1994 — Vüsal Ramazanov, Azərbaycan əsgəri 1998 — Anqus Klaud, ABŞ aktyoru 1600-cü ildən əvvəl 138 — Adrian, Roma imperatoru 1510 — Katerina Kornaro, Kipr kraliçası 1559 — II Henri, Fransa kralı 1561 — Rüstəm Paşa, Osmanlı sədrəzəmi 1584 — Oranlı Vilhelm, Oran şahzadəsi 1590 — II Karl, Avstriya hersoqu 1805 — Corc Stabbs, İngiltərə boyakarı 1884 — Pol Morfi, ABŞ şahmatçısı 1966 — Qafur Qulam, Özbəkistan şairi 1969 — Cəbrayıl Əzimov, Azərbaycan kino rəssamı 2006 — Şamil Basayev, Çeçenistan səhra komandiri 2008 — Bernar Kaye, Fransa fotojurnalisti 2015 — Ömər Şərif, Misir aktyoru Bayramlar və xüsusi günlər Baham adaları — Müstəqillik Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2614
-10 iyun,"10 iyun — Qriqorian təqvimində ilin 161-ci günü. (uzun ildə 162-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 204 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 28 may tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1934 — İtaliya milli futbol komandası 1934 FİFA Dünya Kubokunu qazanıb. 1967 — Altı günlük müharibə bitmişdir: İsrail və Suriya atəşkəs barədə razılığa gəliblər. 1999 — NATO-nun Yuqoslaviyaya qarşı müharibəsi bitmişdir. 2012 — Taiti milli futbol komandası OFK Millətlər Kubokunu qazanıb. Azərbaycana aid hadisələr 2005 — ""Neftçi"" Azərbaycan Premyer Liqası çempionu olmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 940 — Əbü-l-Vəfa, İran astronomu və riyaziyyatçısı 1557 — Leandro Bassano, İtaliya boyakarı 1819 — Qüstav Kurbe, Fransa boyakarı 1865 — Frederik Kuk, ABŞ səyyahı 1880 — Andre Deren, Fransa boyakarı 1904 — Məmməd Arif, Azərbaycan ədəbiyyatşünası 1911 — Qreta Stivenson, Yeni Zelandiya botaniki 1913 — Tixon Xrennikov, Rusiya bəstəkarı 1915 — Sol Bellou, ABŞ yazıçısı 1922 — Cudi Qarlend, ABŞ aktrisası 1928 — Karl Dalhauz, Almaniya musiqişünası 1929 — Lüdmila Zıkina, Rusiya müğənnisi 1949 — Ozan Arif, Türkiyə aşığı 1959 — Karlo Ançelotti, İtaliya futbolçusu və baş məşqçisi 1960 — Nərgiz Cəlilova, Azərbaycan teleziya aparıcısı 1983 — MakSim, Rusiya müğənnisi 1989 — Aleksandra Stan, Rumıniya müğənnisi 1992 — Qurbani Əlizadə, Azərbaycan çavuşu 1993 — Yalçın Dadaşzadə, Azərbaycan giziri 1994 — Cavid Bayramlı, Azərbaycan kapitanı 2007 — Melani Qarsiya, İspaniya müğənnisi 1600-cü ildən əvvəl 323 — Makedoniyalı İsgəndər, Makedoniya çarı 754 — Səffah, Abbasi xəlifəsi 1190 — I Fridrix Barbarossa, Müqəddəs Roma imperatoru 1437 — Navarralı Janna, İngiltərə kraliçası 1580 — Luiş di Kamoeş, Portuqaliya şairi 1926 — Antonio Qaudi, İspaniya memarı 1981 — Həsən Tufan, Tatarıstan şairi 1983 — Səid Rüstəmov, Azərbaycan bəstəkarı 2000 — Hafiz Əsəd, Suriya prezidenti 2004 — Rey Çarlz, ABŞ müğənnisi Çingiz Aytmatov, Qırğızstan yazıçısı Həkim Qəni, Azərbaycan şairi 2011 — Aqşin Kazımzadə, Azərbaycan jurnalisti 2020 — Aqşin Babayev, Azərbaycan dramaturqu Bayramlar və xüsusi günlər İtaliya — Hərbi Donanma Günü Portuqaliya — Portuqaliya Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2094
-10 lita,"10 Litva litası (lit. dešimt litų) — Litva milli valyutası əskinası. Əskinas bütün Litva əskinasları kimi (500 litalıq əskinas istisna olmaqla) 135×65 mm ölçüyə malikdir. Əskinasın üzərində ""Lituanika""(ru) təyyarəsi və pilotları Daryus Steponas(ru) və Stasis Qirenas(ru) təsvir olunub. İlk dəfə 1922-ci ildə istifadə edilməyə başlayıb. 1941-ci ildə SSRİ-in Litvanı ilhaq etməsi ilə dövrəyyədən kənarlaşdırıldı və rublla əvəz olundu. 1992-ci ildə yenidən lita dövriyyəyə buraxıldı. Əskinas dörd dəfə müxtəlif seriyalarda dövriyyəyə buraxılmışdır (1993-cü ildə iki dəfə, 1997 və 2001-ci illərdə bir dəfə). 2007-ci ildən bəri on litalıq əskinas ən aşağı nominallı əskinasına çevrildi, çünki bir, iki və beş litalıq əskinaslar istifadədən çıxarıldı. Əskinas tünd göy rəng sxeminə malikdir və olçüsü 136 millimetr (5,4 düym) × 65 millimetr (2,5 düym)dir. Bütün Litva əskinaslarında olduğu kimi bu əskinasın da üz tərəfində məşhur şəxslər, arxa tərəfində isə məşhur məkanlar göstərilib. Əskinasın ön tərəfində iki litvalı pilot Steponas Daryus və Stasis Qirenas təsvir edilmişdir. Onlar ""Lituanika""(ru) uçuşu ilə məşhurdurlar. 1933-cü ildə Nyu-yorkdan Kaunasa doğru 6411 kilometrlik uçuş həyata keçiriblər, lakin təyinat məntəqəsindən 650 kilometr aralıda qəzaya uğrayıb və həlak olublar. Əskinasın arxa tərəfində təyyarənin Atlantik okean üzərində uçuşu təsvir olunub. Əskinasın üz tərəfində sol hissədə böyük 10 rəqəmi və Lietuvos banko valdybos pirmininkas (Litva Bankının İdarə Heyətinin sədri) sözləri həkk olunub. Əskinasın digər üzündə sağ yuxarı küncə Litva gerbi təsvir olunmuşdur. Mühafizə elementləri Mühafizə elementlərinin siyahısı:Əskinaslar kəskin bucaq altında işığa tərəf əyildikdə portretlərin sağında 10 LTL yazısı görünür. Əskinas iti bucaq altında əyildikdə təhlükəsizlik ipində iki dəfə çap olunan 10 rəqəmi də nəzərə çarpır. 2007-ci il buraxılışının yeni 10 litası əskinaslarında mikroperforasiya edilmiş 10 rəqəmi yoxdur. Əskinas kağızı ultrabənövşəyi şüalar altında floresan etmir(parlamır). Su nişanı — Litvanın dövlət gerbi — əskinas gur işıq altında olduqda görünür. Təhlükəsizlik ipi ultrabənöşəyi şüalar altında göy-qurşağı rənglərinə boyanır. Təyyarənin təsvirində Lituanica və NR 688 E mikromətnləri yer al��b. Üz tərəfindəki 10 rəqəminin konturları ultrabənövşəyi işıq altında qəhvəyi və sarı rəngə boyanır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=791901
-10 manatlıq əsginas,"10 manatlıq əsginas — Azərbaycanda işlədilən milli əsginaslardan biri. Bu əsginas dövriyyəyə 4 dəfə (1992, 1993, 2005 və 2019-cu illərdə) buraxılmışdır. Son iki buraxılış hazırda tədavüldədir. 10 manatlıq əsginaslar ilk dəfə 1992-ci ilin avqust ayında Azərbaycan Milli Bankı tərəfindən dövriyyəyə buraxılmışdır. Belə ki, Azərbaycan manatının hazırlanmasına Ayaz Mütəllibovun prezidentliyi dövründə başlanılmış, Əbülfəz Elçibəyin prezidentliyi dövründə isə bu reallaşmışdır. İlk Azərbaycan manatı 15 avqust 1992-ci ildə dövriyyəyə buraxılmışdır ki, həmin əsginaslardan biri də 10 manatlıq əsginas idi. Bu əskinaslar Fransa Mərkəzi Bankı tərəfindən çap edilmişdir. 10 manatlıq əsginasın ilk eskizlərinin müəllifi azərbaycanlı xalçaçı-rəssam Eldar Mikayılzadədir. O, buna görə almalı olduğu qonorarı Dövlət Müdafiə Fonduna keçirmişdir. 1993-cü ildə Azərbaycan Milli Bankı tərəfindən bir qədər fərqli təsvirdə yeni 10 manatlıq əsginaslar dövriyyəyə buraxıldı. Amma ilk 10 manatlıq əsginaslar da dövriyyədə qaldı. Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən 7 fevral 2005-ci il tarixdə imzalanmış ""Azərbaycan Respublikasında pul nişanlarının nominal dəyərinin və qiymətlər miqyasının dəyişdirilməsi (denominasiyası) haqqında"" Fərmanla 1992-2001-ci illərdə dövriyyəyə buraxılmış əsginaslar - eyni zamanda 1992 və 1993-cü illərdə dövriyyəyə buraxılmış 10 manatlıq əsginaslar 2006-cı ildən başlayaraq dövriyyədən çıxarılmışdır, 2005-ci ildə yeni 10 manatlıq əsginaslar çap olunmuşdur. 28 dekabr 2005-ci ildə ölkə ictimaiyyətinə təqdim olunmuş yeni nəsil pul nişanları, həmçinin yeni 50 manatlıq əsginaslar 2006-cı il yanvarın 1-dən etibarən dövriyyəyə buraxılmışdır. 18 mart 2019-cu ildə Azərbaycan Mərkəzi Bankı tərəfindən 10 manatlıq pul nişanı yenilənərək yeni, daha təkmil mühafizə sistemləri ilə təchiz olunmuş formada yeni 10 manatlıq əsginaslar dövriyyəyə buraxılmışdır. Amma tədavüldə olan 10 manatlıq əsginaslar da dövriyyədə qalmışdır. Son əsginası əvvəlkindən fərqləndirən bir fakt da belədir ki, 2005 buraxılışının ön tərəfində ""Azərbaycan Milli Bankı"", 2019 buraxılışının ön tərəfində isə ""Azərbaycan Mərkəzi Bankı"" yazılmışdır. Hazırda dövriyyədə olan 10 manatlıq əsginaslar tarix mövzusuna həsr olunmuşdur. İlk 10 manatlıq əsginas sadə dizayna malik olmuş, ön tərəfində Qız qalası təsvir olunmuşdur. Əsginasların arxa tərəfi isə milli ornamentlərlə haşiyələnmiş və üzərində ""Azərbaycan Milli Bankı"" sözləri çap olunmuşdur. İkinci 10 manatlıq əsginas çap olunarkən həmin vaxt dövriyyədə olan 5, 50 və 100 manatlıq əsginaslarla uyğunlaşdırılmışdır. Onun ön tərəfinə Qız qalasının təsvirindən əlavə arxa fon təsvirləri də əlavə edilmişdir. Bu əsginasın arxa tərəfində isə əlavə olaraq nominalın adı sözlə verilmişdir. Ağ kağızda, əsas rəngi göy olmaqla 2005-ci ildə çap olunmuş əsginasların ön tərəfində Qədim Bakı, Şirvanşahlar sarayı, Qız qalası köhnə Qala divarlarının fonunda verilmişdir. Həmçinin Azərbaycan Mərkəzi Bankının sədri Elman Rüstəmovun imzası da ön tərəfdədir. Bu əsginasların arxa fonunda isə Azərbaycanın Avropaya inteqrasiyasının xəritələrlə təsviri, Azərbaycan xalçasının tipik naxışları çap edilmişdir. İlk iki 10 manatlıq əsginasların ölçüləri 125×63 mm idi. 2005-ci ildə dövriyyəyə buraxılmış 10 manatlıq əsginasların ölçüləri isə 134×70 mm-dir. Mühafizə elementləri Saxta əsginasların dövriyyəyə buraxılmasının qarşısını almaq üçün bu əsginasa bir çox təhlükəsizlik ünsürləri daxil edilmişdir. İlk 10 manatlıq əsginasda su nişanı - üç alov təsvir olunmuşdu. 2005-ci ildə çap olunmuş əsginasların üz tərəfində nominalın gizli rəqəmi, nominalın işıqda görünən rəqəmi və dizaynı (su nişanı), işıqda görünən ""MANAT"", möcüzəli rəqəm (yaşıldan tünd qırmızıya), relyefli nominal, holoqrafik nominal, arxa tərəfində isə metal sap, sol tərəfdə sehirli xətlər, ultrabənövşəyi işıqda görünən elementlər vardır. Həmçinin bax Azərbaycan manatı Xarici keçidlər cbar.az — Azərbaycan Mərkəzi Bankının rəsmi saytı Pul. preslib.az (az.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=459471
-10 mart,"10 mart — Qriqorian təqvimində ilin 71-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 294 gün (uzun ildə 295 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 27 fevral tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1496 — Santo-Dominqo şəhərini təsis edəndən sonra Xristofor Kolumb komandanı qardaşına buraxaraq İspaniyaya yola düşüb. 1922 — Mahatma Qandi Hindistanda həbs edildi, fitnəyə görə mühakimə olundu və altı il həbs cəzasına məhkum edildi, lakin appendisit əməliyyatına görə təxminən iki ildən sonra sərbəst buraxıldı. 1977 — Astronomlar Uranın halqalarını kəşf ediblər. 2000 — Dotkom köpüyü NASDAQ Composite birja indeksində 5,048,62 səviyyəsinə çatıb. 2020 — Antiqua və Barbuda, Boliviya, Honduras, Konqo Demokratik Respublikası, Monqolustan və Yamaykada ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1735 — Gəncə yaxınlığında Nadir şah Əfşar və Rusiya arasında müqavilə imzalanıb. Rus qoşunları işğal olunmuş ərazilərdən çıxarılıb. 1920 — Azərbaycan Qızıl Aypara Cəmiyyəti general-leytenant Əliağa Şıxlinskinin və Fətəli Xan Xoyskinin təşəbbüsləri əsasında təsis edilmişdir. 2002 — ""Azərreyl"" CEV Kubokunu qazanıb. 2014 — Bakı bulvarında Şeytan çarxının açılış mərasimi keçirilib. 1600-cü ildən əvvəl 1452 — II Ferdinand, Araqon, Kastilya, Neapol və Siciliya kralı 1503 — I Ferdinand, Müqəddəs Roma imperatoru 1772 — Fridrix Şleqel, Almaniya şairi 1810 — Samuel Ferquson, İrlandiya şairi 1845 — III Aleksandr, Rusiya imperatoru 1894 — Mustafa Mərdanov, Azərbaycan aktyoru 1915 — Qəmər Almaszadə, Azərbaycan balerinası 1934 — Aleksandr Qlezer, Fransa yazıçısı 1936 — Yozef Blatter, İsveçrə futbol icraçısı 1938 — Kazım Ayvaz, Türkiyə güləşçisi Canəli Əkbərov, Azərbaycan xanəndəsi Çak Norris, ABŞ aktyoru 1942 — Novruzəli Məmmədov, Azərbaycan filoloqu 1945 — Rail Rzayev, Azərbaycan general-leytenantı 1957 — Üsamə bin Laden, Səudiyyə Ərəbistanı terrorçusu 1958 — Şeron Stoun, ABŞ aktrisası 1963 — Vüqar Mürsəlov, Azərbaycan polisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1981 — Samuel Eto'o, Kamerun futbolçusu 1982 — Şin Koyamada, Yaponiya aktyoru 1988 — İvan Rakitiç, Xorvatiya futbolçusu 1997 — Alim Yoldaşov, Azərbaycan əsgəri 1999 — Aqşin Qədirzadə, Azərbaycan hərbçisi 1600-cü ildən əvvəl 1861 — Taras Şevçenko, Ukrayna şairi 1878 — Mirzə Fətəli Axundov, Azərbaycan dramaturqu 1937 — Yevgeni Zamyatin, Rusiya yazıçısı 1940 — Mixail Bulqakov, Rusiya yazıçısı 1965 — Mehdi Hüseyn, Azərbaycan yazıçısı 1970 — Çimnaz Aslanova, Azərbaycan deputatı 1982 — Tacülmüluk, İran kraliçası 1985 — Konstantin Çernenko, Sovet rəhbəri 1997 — İmam Mustafayev, Azərbaycan dövlət xadimi 2000 — Nadir Qasımov, Azərbaycan boyakarı 2001 — Vladimir Voroşilov, Rusiya televiziya aparıcısı 2004 — Nəsibə Zeynalova, Azərbaycan aktrisası 2005 — Bruno Manser, İsveçrə ətraf mühit fəalı 2022 — Rüstəm İbrahimbəyov, Azərbaycan yazıçısı Bayramlar və xüsusi günlər Azərbaycan — Azərbaycan Milli Teatr Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2040
-10 may,"10 may — Qriqorian təqvimində ilin 130-cu günü. (uzun ildə 131-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 235 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 27 aprel tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1291 — Şotlandiya zadəganları kral seçilənə qədər İngiltərə kralı I Eduardın səlahiyyətlərini tanıyıblar. 1534 — Jak Kartye Nyufaundlenda səfər edib. 1774 — XVI Lüdovik və Mariya Antuanetta Fransanın kralı və kraliçası olublar. 1824 — London Milli Qalereyası ictimaiyyətə açılıb. 1922 — ABŞ Kinqmen rifini ilhaq edib. 1940 — İkinci Dünya Müharibəsi: Almaniya bombardmanları səhvən Almaniyanın Frayburq şəhərini bombalayıblar. İkinci Dünya Müharibəsi: Londonda Böyük Britaniya İcmalar palatasına Lüftvaffe tərəfindən havadan zərbələr endirilmişdir. Rudolf Hess Böyük Britaniya və Nasist Almaniyası arasında sülh müqaviləsi bağlamaq üçün Şotlandiyaya paraşütlə enmişdir. 1962 — Marvel Comics ""İnanılmaz Halk""-ın ilk nömrəsini nəşr edib. 1994 — Cənubi Afrika Respublikasının ilk qaradərili prezidenti olan Nelson Mandelanın andiçmə mərasimi keçirilib. 2005 — Vladimir Arutyunyanın atdığı əl qumbarası ABŞ prezidenti Corc Buş Gürcüstanın paytaxtı Tbilisidə camaat qarşısında çıxış edərkən ondan təxminən 20 metr aralıya düşərək, nasazlıqdan partlamayıb. Azərbaycana aid hadisələr 1796 — Rusiya imperiyası Dərbənd qalasını işğal etmişdir. 2012 — Bakıda Heydər Əliyev Mərkəzinin açılışı olmuşdur. 2014 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində Azərbaycanı təmsil edən Dilarə Kazımova ""Start a Fire"" mahnısı ilə 22-ci yeri tutmuşdur. ARB TV Bakı şəhərində yayıma başlamışdır. 1600-cü ildən əvvəl 1661 — Cahandar Şah, Böyük Moğol imperatoru 1770 — Lui Davu, Fransa marşalı 1788 — Yekaterina Pavlovna, Vürtemberq kraliçası 1879 — Xosrov bəy Sultanov, Azərbaycan dövlət xadimi 1893 — Alfred Yodl, Almaniya general-polkovniki 1899 — Fred Aster, ABŞ aktyoru 1903 — Qafur Qulam, Özbəkistan şairi 1914 — Əliş Ləmbəranski, Azərbaycan dövlət xadimi 1923 — Heydər Əliyev, Azərbaycan prezidenti 1932 — Mişel Leblon, Fransa futbolçusu və baş məşqçisi 1937 — Musa Yaqub, Azərbaycan şairi 1956 — Vladislav Listyev, Rusiya jurnalisti 1961 — Fikrət Adıgözəlli, Azərbaycan jurnalisti və idman şərhçisi Bob Sinkler, Fransa DJ-i Dennis Berqkamp, Niderland futbolçusu Mahmud Qurbanov, Azərbaycan futbolçusu və baş məşqçisi Rüştü Rəcbər, Türkiyə futbolçusu 1600-cü ildən əvvəl 1482 — Paolo Toskanelli, İtaliya riyaziyyatçısı 1774 — XV Lüdovik, Fransa kralı 1849 — Hokusay, Yaponiya boyakarı 1889 — Mixail Saltıkov-Şedrin, Rusiya yazıçısı 1924 — Corc Kennan, ABŞ səyyahı 1928 — Tursunoy Saidazimova, Özbəkistan aktrisası 1952 — David Kakabadze, Gürcüstan boyakarı 1968 — Vasili Sokolovski, Sovet marşalı 1969 — Josef Vaçal, Çexiya yazıçısı 1977 — Coan Krauford, ABŞ aktrisası 1979 — İta Rina, Sloveniya aktrisası 1994 — Con Ueyn Geysi, ABŞ seriyalı qatili 1995 — Georgios Kandilis, Fransa və Yunanıstan memarı 2005 — Elçin Cəlilov, Azərbaycan müğənnisi Bayramlar və xüsusi günlər Qvatemala — Analar Günü Maldiv adaları — Uşaqlar Günü Meksika — Analar Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2066
-10 noyabr,"10 noyabr — Qriqorian təqvimində ilin 314-cü günü. (uzun ildə 315-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 51 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 28 oktyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl Azərbaycana aid hadisələr 2020 — İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya arasında Dağlıq Qarabağ atəşkəs bəyanatı imzalanmışdır. 1600-cü ildən əvvəl 1483 — Martin Lüter, Almaniya keşişi və ilahiyyatçısı 1746 — XII Georgi, Kartli çarı 1759 — Fridrix Şiller, Almaniya şairi və filosofu 1888 — Andrey Tupolev, Sovet aviakonstruktoru 1919 — Mixail Kalaşnikov, Rusiya general-leytenantı və ixtiraçısı 1927 — Səbah, Livan müğənnisi və aktrisası 1928 — Ennio Morrikone, İtaliya bəstəkarı 1944 — Askar Akayev, Qırğızstan prezidenti 1949 — Mustafa Dənizli, Türkiyə futbolçusu və baş məşqçisi 1960 — Nil Qeyman, İngiltərə yazıçısı 1963 — Tanju Çolak, Türkiyə futbolçusu 1973 — Patrik Berger, Çexiya futbolçusu və baş məşqçisi 1999 — Joao Feliks, Portuqaliya futbolçusu 1600-cü ildən əvvəl 1290 — Kalavun, Məmlük sultanı 1891 — Artür Rembo, Fransa şairi 1938 — Mustafa Kamal Atatürk, Türkiyənin Qurucusu, 1-ci Prezidenti və İtaliya-Osmanlı müharibəsinin Trablusqarp Cəbhəsində döyüşmüş əsgər və qazi 1972 — Hüseynağa Hacıbababəyov, Azərbaycan opera müğənnisi 1982 — Leonid Brejnev, Sovet dövlət rəhbəri 1984 — Mikayıl Rzaquluzadə, Azərbaycan yazıçısı 2009 — Robert Enke, Almaniya futbolçusu 2015 — Helmut Şmidt, Almaniya kansleri Ağacan Cəbrayılov, Azərbaycan əsgəri Elgin Abbaslı, Azərbaycan əsgəri Nahid Nəsirov, Azərbaycan əsgəri Rasim Abdullayev, Azərbaycan polkovnik-leytenantı Samir Hüseynov, Azərbaycan əsgəri Şamil Mirzəyev, Azərbaycan əsgəri Bayramlar və xüsusi günlər Panama — Müstəqillik Fəryadı Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4974
-10 nöqtəli adalia parabüzəni,"10 nöqtəli adalia parabüzəni (lat. Adalia decimpunctata) — parəbüzənlər ailəsinin Coccinellinae yarımfəsiləsinə aid böcək növü. Bədən formaları yumru, qanadlarının üzəri sarımtıl və bir az da qırmızıya çalır. Üzərində simmetrik olaraq 10 ədəd eyni böyüklükdə qara nöqtələri var. Qoz və qovaq mənənəsi ilə qidalanırlar. Biologiyası Yüksək temperatur şəraitində yaşlı və sürfə formaları daha fəal olurlar. Bir qayda olaraq yumurtalarını qoz ağaclarının aşağı yerlərində olan yarpaqlarının alt tərəfinə, mənənə koloniyasının arasına qoyurlar. Qoz ağacının qurumuş hissəsində qabıq altında, Günəş düşən tərəfdə qışlayırlar. Qış sığınacaqlarına oktyabr ayının ikinci yarısından çəkilirlər. Aprel ayının ortalarından ağaclarda yayılmağa başlayırlar. Ordubad rayonunun Kələki və Şahbuz rayonunun Aşağı Buzqov kəndində rast gəlinib. Naxçıvan Muxtar Respublikasında yayılan yırtıcı cücülərin xeyirli fəaliyyəti və onların mühafizəsi. A.Mehdiyev, M.M.Seyidli Ümumi entomologiya I-II hissələr. Ağayev B.İ. Bakı 1979-1981 Naxçıvan MR-da yayılan parabüzənlər (Coleoptera, Coccine elidae) və onların bioloji mübarizədə istifadə imkanları. Mehdiyev A.M.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491145
-10 nöqtəli kalvia,"10 nöqtəli kalvia (lat. Calvia decimguttata L.) — Qidalandığı ağaclarda qabıq altında qışlayırlar. Biologiyası Mənənələrlə qidalanırlar. Qidalandığı ağaclarda qabıq altında qışlayırlar. Qanadüstlüyü tünd sarıdır, bəzilərində solğunlaşmış da olur. Qanadın hər tayında 5 ədəd solğun ağ ləkələr var. Bədənin son ucunda yerləşən ləkələr daha solğun olur, hətta bəzən tam görünməz də olur, hətta bəzən tam görünməz də olur. Lakin çiyin tərəf getdikcə ləkələr tündləşir. Baş hissə köndələn duruşlu olub, sarımtıldır. Bəzi fərdlərdə uzun tükcüklərlə örtülür. Aydın görünən qara, mürəkkəb, fasetli gözləri arasında alın iki gözlər həcmində enliləşib. Bığcığın buğumları təsbehvari olub, son buğum nisbətən iri və toppuzvaridir. Ayaqlarında iti caynaqları var. Böyüklüyü 5–6 mm-dir. Əsasən Qərbi Avropada, Asiyanın meşəlik hissələrində və Qafqazda yayılıblar. Azərbaycanda əsasən, Naxçıvan, Şəki-Zaqatala və Talış zonalarında yayılmışdır. Naxçıvan Muxtar Respublikasında yayılan yırtıcı cücülərin xeyirli fəaliyyəti və onların mühafizəsi. A. Mehdiyev, M. M. Seyidli Ümumi entomologiya I–II hissələr. Ağayev B. İ. Bakı 1979–1981 Naxçıvan MR-da yayılan parabüzənlər (Coleoptera, Coccine elidae) və onların bioloji mübarizədə istifadə imkanları. Mehdiyev A. M.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491152
-10 oktyabr,"10 oktyabr — Qriqorian təqvimində ilin 283-cü günü. (uzun ildə 284-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 82 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 27 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 680 — Kərbəla döyüşünü I Yezidin rəhbərliyi altında Əməvilər qazanıb. 1964 — XVIII Yay Olimpiya Oyunları Tokioda keçirilib. 1967 — Xarici Kosmos Müqaviləsi qüvvəyə minib. 1970 — Fici müstəqil olub. 2010 — Niderland Antil adaları ölkə kimi mövcudluğunu dayandırıb. Azərbaycana aid hadisələr 1994 — Azərbaycan və Küveyt arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1995 — Azərbaycan və Niger arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1997 — GUAM regional təşkilatı təsis edilib. 2020 — İkinci Qarabağ müharibəsi: Moskvada Azərbaycan və Ermənistan arasında birinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb. 1600-cü ildən əvvəl 1470 — I Səlim, Osmanlı sultanı 1486 — III Çarlz, Savoyya hersoqu 1567 — Ketrin Mişel, Savoyya hersoqinası 1684 — Antuan Vatto, Fransa boyakarı 1813 — Cüzeppe Verdi, İtaliya bəstəkarı 1830 — II İzabella, İspaniya kraliçası 1861 — Frityof Nansen, Norveç səyyahı 1871 — Nigar Şıxlinskaya, Azərbaycan şəfqət bacısı 1930 — Harold Pinter, İngiltərə dramaturqu Əjdər Ağayev, Azərbaycan şairi Şəkər Aslan, Azərbaycan şairi 1939 — Aida İmanquliyeva, Azərbaycan şərqşünası 1946 — Con Prayn, ABŞ müğənnisi 1963 — Hülya Avşar, Türkiyə aktrisası və müğənnisi 1984 — Pavel Durov, Rus əsilli iş adamı 1985 — Marina Diamandis, Uels müğənnisi 1987 — Ruslan Abışov, Azərbaycan futbolçusu 1990 — Valeh Bədəlov, Azərbaycan baş leytenantı, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1994 — Aqşin Ənvərli, Azərbaycan leytenantı 1995 — Sənan Ələsgərzadə, Azərbaycan çavuşu 1600-cü ildən əvvəl 19 — Germanik, Roma generalı Abbas ibn Əli, Haşimi döyüşçüsü Əli əl-Əkbər, Haşimi döyüşçüsü Hüseyn ibn Əli, Şiə imamı 1577 — Portuqaliyalı Mariya, Portuqaliya infantası 1934 — Takamura Koun, Yaponiya heykəltəraşı 1937 — Ömər Faiq Nemanzadə, Azərbaycan ədibi 1963 — Edit Piaf, Fransa müğənnisi 1985 — Orson Uells, ABŞ kinorejissoru 1988 — Xuan Puyol, İspaniya və Venesuela casusu 2015 — Nuriyyə Əhmədova, Azərbaycan aktrisası Elvin Kərimov, Azərbaycan kiçik çavuşu Əfqan Abdurahmanov, Azərbaycan polkovnik-leytenantı, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı Kamil Qasımov, Azərbaycan əsgəri Samir Ələkbərli, Azərbaycan əsgəri Toğrul Hacıyev, Azərbaycan əsgəri Bayramlar və xüsusi günlər Şri-Lanka — Silahlı Qüvvələr Günü Azərbaycan — Azərbaycan Respublikası yanğınsöndürənlərinin peşə bayramı günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=5009
-10 qəpiklik sikkə,"10 qəpiklik sikkə — Azərbaycanda işlədilən qəpik sikkələrindən biri. 2006-cı ildən dövriyyədədir. Hazırda dövriyyədə olan 10 qəpiklik sikkələr Qarabağ mövzusuna həsr olunmuşdur. Dövriyyədə olan 10 qəpiklik sikkələr latunla örtülmüş qızılı rəngdədir. Yan tərəfləri individual üsulla hazırlanmışdır. Ölçüsi və çəkisi 2006-cı ildə dövriyyəyə buraxılmış 10 qəpiklik sikkələrin ölçüsi isə 22,25 mm, çəkisi isə 5,25 qramdır. Xarici keçidlər cbar.az — Azərbaycan Mərkəzi Bankının rəsmi saytı Pul. preslib.az (az.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=459648
-10 sentyabr,"10 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 253-cü günü. (uzun ildə 254-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 112 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 28 avqust tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1846 — Elias Hou tikiş maşını üçün patent alıb. 1977 — İşgəncə və qətldə təqsirli bilinən Həmidə Candubi Fransada gilyotinlə edam edilən sonuncu şəxs olmuşdur. Azərbaycana aid hadisələr 2013 — Şəmkirdə Excelsior Hotel Shamkir hotelinin açılışı olub. 1600-cü ildən əvvəl 1487 — III Yuli, Roma papası 1659 — Henri Pursell, İngiltərə bəstəkarı 1822 — İbrahim bəy Aslanbəyov, Azərbaycan vitse-admiralı 1866 — Yeppe Okyer, Danimarkalı yazıçı 1887 — Covanni Qronki, İtaliya siyasətçisi və keçmiş prezidenti 1890 — Frans Verfel, Avstriya yazıçısı və dramaturqu 1892 — Artur Kompton, ABŞ alimi 1894 — Aleksandr Dovjenko, Ukrayna ssenaristi 1897 — Batay Jorj, Fransa filosofu 1899 — Volf Messinq, Sovet telepatı və səhnə hipnozçusu 1903 — Uiçiro Hatta, Yaponiya futbolçusu 1931 — Mobil Əhmədov, Azərbaycan aktyoru 1933 — Karl Lagerfeld, Almaniya modelyeri 1937 — Cared Daymond, ABŞ fizioloqu, bioloqu və yazıçısı 1943 — Rafiq Feyzullayev, Azərbaycan dövlət xadimi 1955 — Larisa Dolina, Rusiya müğənnisi 1960 — Kolin Fört, İngiltərə aktyoru Fərhad Hümbətov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Qay Ritçi, İngiltərə kinorejissoru 1973 — Dəniz Yücəl, Almaniya və Türkiyə jurnalisti 1600-cü ildən əvvəl 1382 — I Böyük Lyudovik, Xorvatiya, Macarıstan və Polşa kralı 1669 — Henretta Mariya, İngiltərə, İrlandiya və Şotlandiya kraliçası 1749 — Emili dü Şatle, Fransa filosofu və riyaziyyatçısı 1862 — Karlos Antonio Lopes, Paraqvay prezidenti 1931 — Dmitri Yeqorov, Rusiya riyaziyyatçısı 1943 — Nəcəf Nərimanov, Azərbaycan baş leytenantı 1976 — Dalton Trambo, ABŞ ssenaristi 1979 — Stanislav Lyudkeviç, Ukrayna bəstəkarı 1983 — Feliks Blox, ABŞ və İsveçrə fiziki 2007 — Ramiz Əhmədov, Azərbaycan deputatı 2011 — Kliff Robertson, ABŞ aktyoru 2014 — Riçard Kil, ABŞ aktyoru 2015 — Altay Səidov, Azərbaycan teatr rəssamı Bayramlar və xüsusi günlər Beliz — Müqəddəs Georgi Key Günü Çin — Müəllim Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4952
-10 sentyabr (siyasi qrup),"10 Sentyabr (türk. 10 Eylül) — Türkiyədə kommunist qruplaşma. Qruplaşma 1988-ci ildə partiyanın Türkiyə Birləşmiş Kommunist Partiyasına (TBKP) birləşməsini bəyənməyən bir qrup Türkiyə Kommunist Partiyasının (TKP) yaraqlıları tərəfindən təsis edilmişdir. ""10 Sentyabr"" özünü TKP-nin siyasi irsinin əsl varisi hesab edirdi. Qruplaşma ""10 Eylül"" adlı bir jurnal nəşr etdirirdi.1996-cı ildə qruplaşma digərləri ilə birləşərək ""Ürün""ü təsis etmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=826195
-10 yanvar,"10 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 10-cu günü. Bu tarixdə ilin sonuna 355 gün (uzun ildə 356 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 28 dekabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl E.ə. 49 — Qay Yuli Sezar Rubikon çayını keçərək, Qədim Roma vətəndaş müharibəsini başlayıb. 1072 — Robert Qviskar Palermonu işğal edib. 1863 — Londonda Paddinqton və Farrinqton stansiyaları arasında dünyada ilk metro xətti istifadəyə verilmişdir. 1946 — Londonda 51 millətin nümayəndəsinin iştirakı ilə BMT-nin ilk Baş Assambleyasının açılışı olmuşdur. Azərbaycana aid hadisələr 1954 — Mingəçevir Su Elektrik Stansiyası işə salınıb. 1992 — Azərbaycan Beynəlxalq Bankı yaradılmışdır. 1997 — Space TV Müstəqil Televiziya və Radio Şirkəti yaradılmışdır. 2006 — İctimai Radio yaradılmışdır. 2008 — Bakı şəhərində Dənizkənarı Bulvar İdarəsi yaradılmışdır. 2014 — Azərbaycanda ""Sənaye ili"" elan olunub. 2017 — Azərbaycanda ""İslam həmrəyliyi ili"" elan olunub. 2018 — Azərbaycanda ""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ili"" elan olunub. 1600-cü ildən əvvəl 626 — Hüseyn ibn Əli, Şiə imamı 1769 — Mişel Ney, Fransa marşalı 1872 — Arçil Cordcadze, Gürcüstan siyasətçisi 1883 — Aleksey Tolstoy, Rusiya yazıçısı 1896 — Volter Blum, Almaniya pilotu 1913 — Şixəli Dadaşov, Azərbaycan neftçisi 1914 — Məhəmməd Kəngərli, Azərbaycan həkimi Ester Myaqi, Estoniya bəstəkarı Əlif Piriyev, Azərbaycan baş leytenantı, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı 1929 — Afad Qurbanov, Azərbaycan dilçisi 1932 — Elmira Abasova, Azərbaycan musiqişünası 1934 — Leonid Kravçuk, Ukrayna prezidenti 1948 — Afad Qurbanov, Azərbaycan dilçisi Cozef Kudelka, Çexiya fotoqrafı Elza İbrahimova, Azərbaycan bəstəkarı 1948 — Əli Nur, Azərbaycan aktyoru Corc Foreman, ABŞ boksçusu Linda Lavleys, ABŞ pornoaktrisası 1953 — Sevil Xəlilova, Azərbaycan aktrisası 1954 — Baba Vəziroğlu, Azərbaycan şairi 1956 — Sənan Ələskərov, Azərbaycan fotoqrafı 1958 — Muxtar Qasımov, Azərbaycan həkimi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1968 — Fəxrəddin Nəcəfov, Azərbaycan baş leytenantı, Azərbaycanın Milli Q��hrəmanı 1600-cü ildən əvvəl 1794 — Georq Forster, Almaniya təbiətşünası 1862 — Samuel Kolt, ABŞ mühəndisi və ixtiraçısı 1904 — Jan-Leon Jerom, Fransa boyakarı 1917 — Viktor Madaras, Macarıstan boyakarı 1935 — Edvin Flek, Avstraliya yüngül atleti və tennisçisi 1959 — Şükrü Kaya, Türkiyə siyasətçisi 1951 — Sinkler Lüis, ABŞ yazıçısı 1961 — Deşil Hemmet, ABŞ yazıçısı 1971 — Koko Şanel, Fransa modelyeri Bora Kostiç, Serbiya futbolçusu Məşədibaba, Azərbaycan meyxanaçısı 2016 — Devid Boui, İngiltərə müğənnisi 2017 — Oddvar Barli, Norveç güləşçisi 2022 — Əbdürrəhman Vəzirov, Azərbaycan dövlət xadimi Bayramlar və xüsusi günlər Baham adaları — Əksəriyyətin Hökmranlıq Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1989
-10 №-li Qayıdış qəsəbəsi,"10 №-li Qayıdış qəsəbəsi — Füzuli rayonunun eyniadlı inzibati ərazi dairəsi tərkibində qəsəbə. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 1 sentyabr 2004-cü il tarixli, 727-IIQ saylı Qərarı ilə Füzuli rayon inzibati ərazi vahidi tərkibində faktik mövcud olan Haramı sahəsində yeni salınmış 10 №-li Qayıdış qəsəbəsi rayonun ərazi vahidləri siyahısına daxil edilmişdir. Mərkəzi 6 №-li Qayıdış qəsəbəsi olmaqla, 6 №-li Qayıdış, 7 №-li Qayıdış, 8 №-li Qayıdış, 9 №-li Qayıdış, 10 №-li Qayıdış və 11 №-li Qayıdış qəsəbələrindən ibarət İkinci Haramı qəsəbə inzibati ərazi dairəsi yaradılmışdır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 19 iyun 2009-cu il tarixli, 837-IIIQ saylı Qərarı ilə Füzuli rayonunun 10 №-li Qayıdış qəsəbəsi İkinci Haramı qəsəbə inzibati ərazi dairəsi tərkibindən ayrılaraq, bu qəsəbə mərkəz olmaqla, 10 №-li Qayıdış qəsəbə inzibati ərazi dairəsi yaradılmışdır. Qəsəbədə Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı evlərini tərk etmiş məcburi köçkünlər məskunlaşdırılıb. Qəsəbədə Uşaq bağçası fəaliyyət göstərir. Xarici keçidlər Füzuli rayon bələdiyyələrinin siyahısı Azərbaycan Respublikasının Füzuli rayonunun inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Azərbaycan. — 2009. — 31 iyul. — S. 1. Azərbaycan Respublikasında bələdiyyələrin birləşməsi yolu ilə yeni bələdiyyələrin yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu """"Bələdiyyələrin əraziləri və torpaqları haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununa əlavə edilmiş ""Azərbaycan Respublikasında bələdiyyələrin siyahısı""nda dəyişikliklər edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının 30 may 2014-cü il tarixli Qanunu"" (az.). president.az. 2014-05-30. 2020-04-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-16.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=626172
-11-nöqtəli semiadalia parabüzəni,"11-nöqtəli semiadalia parabüzəni (lat. Semiadalia undecimnotata Schneid.) — Semiadalia undecimnotata Schneid. çoxsaylı və universal qidalanma xüsusiyyətinə malikdir. Biologiyası Semiadalia undecimnotata Schneid. çoxsaylı və universal qidalanma xüsusiyyətinə malikdir. Zərərverici cücüləri: mənənələri, yastıcaları, tripsləri fitonomusları məhv edir, yüksək səsvermə qabiliyyətinə malikdir. Aprel ayının əvvəlindən tədricən qış sığınacağından qayıtmağa hazırlaşan semadeliya böcəyinin bir hissəsi elə həmin sığınacaqda cütləşməyə başlayır. Qış sığınacaqlarından toplanan fərdləri laboratoriya şəraitində yardıqda, onların cinsiyyət üzvlərinin ətrafında kifayət qədər ehtiyat maddə toplandığını müşahidə etmək olar. Məhz buna görədir ki, onlar hələ qış sığınacağında olarkən mayalanırlar. Sürfələri üçün qida olmadıqda yumurtaqoyma prosesi də başlamır. Yalnız aprelin sonu, mayın əvvəlində spesifik qida ilə qidalanmaq üçün ilkin olaraq yabanı bitkilərə, yoncalığa, ağaclara miqrasiya edərək tədricən yu8murta qoymağa başlayırlar. İlkin qoyulan yumurta topalarında onların sayı az olur (5–10 ədəd). Havalar isindikcə, mənənələrin çoxalması intensivləşdikcə, böcəyin qoyduğu yumurta topalarında yumurtaların sayı da artır (30–70-ə qədər). Bu çıxan sürfələrin bir yaş keçirməsi üçün kifayət etməlidir. Muxtar Respublikanın bütün təbii zonalarında, həm də müxtəlif ekoloji şəraitdə əksər biotop və biosenozlarda yayılıb. Naxçıvan ərazisindəki bu böcəklərin populyasiyası əsasən düzənlik zonalarda və ən çox su hövzələrinə yaxın yerlərdə daha çox yayılıblar. Naxçıvan Muxtar Respublikasında yayılan yırtıcı cücülərin xeyirli fəaliyyəti və onların mühafizəsi. A. Mehdiyev, M. M. Seyidli Ümumi entomologiya I–II hissələr. Ağayev B. İ. Bakı 1979–1981",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491154
-"11.22.63 (teleserial, 2016)","11.22.63 — Stiven Kinqin eyniadlı romanı əsasında çəkilmiş səkkiz epizoddan ibarət elmi fantastika, triller miniserialı. Serialda zaman səyyahı, Con F. Kennediyə qarşı edilmiş sui-qəsdin qarşısını almağa çalışır. Serialın icraçı prodüserləri Cey Cey Abrams, King, Bricet Karpenter, Brayan Börk və baş rolda çəkilən Ceyms Frankodur. Serial ilk dəfə 15 fevral 2016-cı ildə Hulu-da yayımlandı və tənqidçilər tərəfindən müsbət qarşılandı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=767077
-11/22/63,11/22/63 — Stiven Kinqin 2011-ci ildə nəşr edilmiş kitabıdır. Roman 2014-cü ildə Qanun nəşriyyatı tərəfindən Azərbaycan dilində nəşr olunub.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=751333
-1108,Marağada Rəvvadilər nəslindən olan Ağsunqurilər sülaləsinin hakimiyyətə (1108-1227) gəlməsi. Konstantin Bodin I Filipp (23 may 1052-29 iyul 1108) — 1059-1108-ci illərdə hakimiyyətdə olmuş Fransa kralı. Rağib Əl-İsfahani,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3817
-1108-ci il,Marağada Rəvvadilər nəslindən olan Ağsunqurilər sülaləsinin hakimiyyətə (1108-1227) gəlməsi. Konstantin Bodin I Filipp (23 may 1052-29 iyul 1108) — 1059-1108-ci illərdə hakimiyyətdə olmuş Fransa kralı. Rağib Əl-İsfahani,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185279
-110 (dəqiqləşdirmə),110 (ədəd) — ədəd 110 — Bərdə rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 20) E.ə. 110 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155498
-110 (ədəd),"Yüz on — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz doqquzdan sonra, yüz on birdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz on ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=154211
-1114 Maraş zəlzələsi,"1114 Maraş zəlzələsi — 1114-cü il noyabrın 29-da səhər saatlarında Maraşda baş vermiş böyük zəlzələdir . Maraş o dövrdə böyük bir xristian əhalisi olan mühüm bir şəhər idi. Dövrün mənbələrinə görə şəhər tamamilə yeraltı idi. Urfalı Mateos, şəhərdə yaşayanların heç birinin zəlzələdən sağ qalmadığını və Maraşda yaşayan 40 minə yaxın insanın öldüyünü qeyd edir. Süryani Mihail qeyd edir ki, Maraş şəhəri öz xalqının məzarıdır. Əzimi zəlzələdən əvvəl havanın qaraldığını, sonra qar yağdığını və hər tərəfin qarla örtüldüyünü qeyd edir. Zəlzələ Maraşdan başqa Elbistan, Sis, Misis, Keysun, Sümeysat ( Samsat ), Hısn-ı mansur ( Adıyaman ), Raban, Urfa, Antakya, Harran, Hələb, Azez, Esarib, Zerdana və Balisdə də dağıntılara səbəb olub. Zəlzələ Urfa şəhər divarının on üç qülləsinin və Harran şəhər divarının bir hissəsinin uçmasına səbəb olub. Sis şəhərində bir çox monastır və kənd xarabalığa çevrildi, on minlərlə insan öldü. Azez qalasını da dağıtdı və dörd yüz nəfərin ölümünə səbəb oldu. Villiam of Wall da qeyd edir ki, bu zəlzələ ən çox Kilikiya, İsauriya və Şimali Suriyanın sahil bölgələrinə ziyan vurub.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=786549
-1117,Gürcü şahzadəsi Demetre Şirvanşahların səlcuqlarla dostluq əlaqələrini bəhanə edərək Şirvana hücüm etdi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3826
-1117-ci il,Gürcü şahzadəsi Demetre Şirvanşahların səlcuqlarla dostluq əlaqələrini bəhanə edərək Şirvana hücüm etdi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185288
-1118,İraq Səlcuq sultanlığı (1118-1194) yarandı. Sultan Səncərin Səcuq imperatoru (1118-1157) elan edilməsi barədə. Məhəmməd Təpər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3827
-1118-ci il,İraq Səlcuq sultanlığı (1118-1194) yarandı. Sultan Səncərin Səcuq imperatoru (1118-1157) elan edilməsi barədə. Məhəmməd Təpər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185289
-111 (dəqiqləşdirmə),111 (ədəd) — ədəd 111 — Oğuz rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 24) E.ə. 111 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155499
-111 (ədəd),"Yüz on bir — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz ondan sonra, yüz on ikidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz on bir ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155072
-1120,"Şirvanşahlar dövlətində III Məniçöhr (1120-1160) hakimiyyətə gəldi. Gürcü çarı IV Qurucu Davidin Şirvana hücum etməsi. I Əfridun – Şirvanşahlar dövlətinin on səkkizinci hökmdarı, Şirvanşah I Fəribürzün oğlu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3829
-1120-ci il,"Şirvanşahlar dövlətində III Məniçöhr (1120-1160) hakimiyyətə gəldi. Gürcü çarı IV Qurucu Davidin Şirvana hücum etməsi. I Əfridun – Şirvanşahlar dövlətinin on səkkizinci hökmdarı, Şirvanşah I Fəribürzün oğlu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185291
-1121,"Didqori döyüşündə gürcülər, qıpçaq türkləri, alanlar və Qərbi Avropa səlibçilərinin birləşmiş qüvvələri Səlcuq qoşunlarına qalib gəldilər. Xaqani Şirvani",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3830
-1121-ci il,"Didqori döyüşündə gürcülər, qıpçaq türkləri, alanlar və Qərbi Avropa səlibçilərinin birləşmiş qüvvələri Səlcuq qoşunlarına qalib gəldilər. Xaqani Şirvani",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185292
-1123,İraq Səlcuq hökmdarı Sultan Mahmud Şirvana hücüm etdi. Gürcü hökmdarı IV Qurucu David Şirvana hücum etdi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3832
-1123-cü il,İraq Səlcuq hökmdarı Sultan Mahmud Şirvana hücüm etdi. Gürcü hökmdarı IV Qurucu David Şirvana hücum etdi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185294
-1125,Gürcü hökmdarı IV Qurucu Davidin ölümü ilə əlaqədar gürcü qoşunları Şirvanı tərk etdilər. Qaraxitaylar dövləti Şatilyonlu Reynald İmadəddin İsfahani IV Qurucu David.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3834
-1125-ci il,Gürcü hökmdarı IV Qurucu Davidin ölümü ilə əlaqədar gürcü qoşunları Şirvanı tərk etdilər. Qaraxitaylar dövləti Şatilyonlu Reynald İmadəddin İsfahani IV Qurucu David.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185296
-112 (ədəd),"Yüz on iki — say sistemində ədədlardan biridir. Yüz on birdən sonra, yüz on üçdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz on iki ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155074
-113,Roma imperatoru Trayanın Parfiya əleyhinə İberiya və Kolxida hökmdarları ilə ittifaq bağlaması. Roma ilə Parfiya arasında müharibənin (113-117) başlanması. Roma ordusunun Ermənistana hücum etməsi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2824
-113-cü il,Roma imperatoru Trayanın Parfiya əleyhinə İberiya və Kolxida hökmdarları ilə ittifaq bağlaması. Roma ilə Parfiya arasında müharibənin (113-117) başlanması. Roma ordusunun Ermənistana hücum etməsi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=184084
-1131,"Ömər Xəyyam – İran şairi, riyaziyyatçısı, astronomu və filosofu (d.1048) Eynəlqüzat Miyanəci — Azərbaycan filosofu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3840
-1131-ci il,"Ömər Xəyyam – İran şairi, riyaziyyatçısı, astronomu və filosofu (d.1048) Eynəlqüzat Miyanəci — Azərbaycan filosofu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185302
-1136,İraq Səlcuq sultanı Məsud Atabəy Şəmsəddin Eldənizi Arrana hakim təyin etdi. Atabəy Şəmsəddin Eldəniz (1136-1175) tərəfindən Azərbaycanda Atabəylər dövlətinin (1136-1225) əsası qoyulmuşdur.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3845
-1139,"sentyabr - Gəncədə güclü zəlzələ baş verdi, Kəpəz dağının uçması nəticəsində Göygöl yarandı. Gəncə qapılarının Gürcüstana aparılması.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3848
-1139-cu il,"sentyabr - Gəncədə güclü zəlzələ baş verdi, Kəpəz dağının uçması nəticəsində Göygöl yarandı. Gəncə qapılarının Gürcüstana aparılması.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185310
-113 (dəqiqləşdirmə),"E.ə. 113 — il 113 (ədəd) (Yüz on üç) — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz on ikidən sonra, yüz on dörddən əvvəl gəlir. A113 — Animatorların məxfi kodu. 113 — Yol-nəqliyyat hadisəsi Təcili yardımı telefon nömrəsi. 113 — Ağcabədi rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 21)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155501
-113 (ədəd),"Yüz on üç — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz on ikidən sonra, yüz on dörddən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz on üç ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda sadə ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155075
-114,Trayan tərəfindən Ərməniyyənin tutulması. Roma ilə Parfiya arasında Armeniya uğrunda müharibə. Parfiyalılar məğlub oldu. 115-ci ildə Armeniya Romanın bir əyalətinə çevrildi. Albanların ərazisi toxunulmaz qaldı. Kiçik Plini,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2825
-114-cü il,Trayan tərəfindən Ərməniyyənin tutulması. Roma ilə Parfiya arasında Armeniya uğrunda müharibə. Parfiyalılar məğlub oldu. 115-ci ildə Armeniya Romanın bir əyalətinə çevrildi. Albanların ərazisi toxunulmaz qaldı. Kiçik Plini,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=184085
-1141,Böyük Səlcuq İmperiyası və Qaraxitaylar dövləti arasında Katvan döyüşü; Dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi anadan olmuşdur. Sen-Viktorlu Hüqo,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3850
-1141-ci il,Böyük Səlcuq İmperiyası və Qaraxitaylar dövləti arasında Katvan döyüşü; Dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi anadan olmuşdur. Sen-Viktorlu Hüqo,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185315
-1144,Mosul hakimi Edessanı ələ keçirdi. Bu hadisə tezliklə II Səlib yürüşünün (1147-1149) başlanmasına səbəb oldu. Mahmud Zəmaxşəri,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3853
-1144-cü il,Mosul hakimi Edessanı ələ keçirdi. Bu hadisə tezliklə II Səlib yürüşünün (1147-1149) başlanmasına səbəb oldu. Mahmud Zəmaxşəri,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185318
-"114=18.51. 18.51 dəqiqəlik fəlsəfi-eksperimental ballada (film, 2010)","Film Gəncə Şəhər Psixiatriya Xəstəxanasının sakinlərinin həyat tərzi, gündəlik fəaliyyətləri haqqında bəhs edir. Burada yaşayan xəstələrin müxtəlif incəsənət sahələrinə olan maraqları işıqlandırılır. Film haqqında Filmdə psixoterapevt M.E.Burnonun elmi nəzəriyyəsinə aid tibbi eksperimentlərdən, artterapiya metodlarından yararlanılıb. Filmin üzərində işləyənlər Ssenarist: İlham Tumas Rejissor: İlham Tumas Operator: Nəsimi Babayev Prodüser: Sərxan Qədimov Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı2010-cu ilin Azərbaycan filmləri2010-cu illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı ATV televiziyası Arxivləşdirilib 2017-05-20 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491259
-114 (dəqiqləşdirmə),114 (ədəd) — ədəd 114 — Boru kəməri (Təhlükəsizlik mərkəzi) telefon nömrəsi 114 — Cəlilabad rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 25) E.ə. 114 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155502
-114 (ədəd),"Yüz on dörd — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz on üçdən sonra, yüz on beşdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz on dörd ədədi' —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində Qurani kərimdə 114 surə var İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155076
-115 (dəqiqləşdirmə),115 (ədəd) — ədəd 115 — Mərkəzi seçki komitəsi telefon nömrəsi 115 — Şabran rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 23) E.ə. 115 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155503
-115 (ədəd),"Yüz on beş — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz on dörddən sonra, yüz on altıdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz on beş ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155077
-1160,"Tamarın Şirvanşahlar dövlətində saray çevrilişi etmək cəhdinin baş tutmaması. II Axsitanın Şirvanşahlar dövlətinin hökmdarı elan edilməsi. Şəmsəddin Eldənizin ""Böyük Atabəy"" titulunu alması. Böyük Tamar İbn əl-Əsir — Ərəb tarixçisi Sasaki Takatsuna III Böyük Mənuçöhr",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3869
-1160-cı il,"Tamarın Şirvanşahlar dövlətində saray çevrilişi etmək cəhdinin baş tutmaması. II Axsitanın Şirvanşahlar dövlətinin hökmdarı elan edilməsi. Şəmsəddin Eldənizin ""Böyük Atabəy"" titulunu alması. Böyük Tamar İbn əl-Əsir — Ərəb tarixçisi Sasaki Takatsuna III Böyük Mənuçöhr",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185336
-1161,"Dəbil gürcülər tərəfindən talan edildi. Həmədan döyüşü, Şəmsəddin Eldənizin Rey hakimi Əmir İnancı məğlub etməsi. III İnnokenti Nizami Əruzi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3870
-1161-ci il,"Dəbil gürcülər tərəfindən talan edildi. Həmədan döyüşü, Şəmsəddin Eldənizin Rey hakimi Əmir İnancı məğlub etməsi. III İnnokenti Nizami Əruzi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185337
-1162,Memar Əbubəkr Məhəmməd Əcəmi tərəfindən Naxçıvanda Yusif ibn Küseir türbəsi inşa edilmişdir. Şeyx Adi bin Müsafir,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3871
-1162-ci il,Memar Əbubəkr Məhəmməd Əcəmi tərəfindən Naxçıvanda Yusif ibn Küseir türbəsi inşa edilmişdir. Şeyx Adi bin Müsafir,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185338
-1167,Milan başda olmaqla 22 Şimali İtaliya şəhərinin birləşməsi nəticəsində Lombardiya ittifaqının yaradılması. Torpaqsız İoann Avraam ibn Əzra,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3876
-1167-ci il,Milan başda olmaqla 22 Şimali İtaliya şəhərinin birləşməsi nəticəsində Lombardiya ittifaqının yaradılması. Torpaqsız İoann Avraam ibn Əzra,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185343
-116 (ədəd),"Yüz on altı — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz on beşdən sonra, yüz on yeddidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz on altı ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Belə ki, 1, 2, 4, 29, 58 və 116 ədədlərinə qalıqsız bölünür. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155078
-1171,"Fatimilər xilafəti - (909-1171-ci illər) - İsmaili. 15 avqust — IX Alfonso (Leon kralı), Leon və Qalisiya kralı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3880
-1171-ci il,"Fatimilər xilafəti - (909-1171-ci illər) - İsmaili. 15 avqust — IX Alfonso (Leon kralı), Leon və Qalisiya kralı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185347
-1174,"Nizami Gəncəvi tərəfindən ""Sirlər xəzinəsi"" əsərinin yazılması Şəmsəddin Eldənizin Gürcüstana hücumu. Nurəddin Mahmud Zəngi (d.1116 - ö.1174) — Zəngilər sülaləsindən olan hökmdar, atabəy.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3883
-1174-cü il,"Nizami Gəncəvi tərəfindən ""Sirlər xəzinəsi"" əsərinin yazılması Şəmsəddin Eldənizin Gürcüstana hücumu. Nurəddin Mahmud Zəngi (d.1116 - ö.1174) — Zəngilər sülaləsindən olan hökmdar, atabəy.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185350
-1175,Məhəmməd Cahan Pəhləvanın (1175-1186) Eldənizlər dövlətində (1136-1225) hakimiyyətə gəlməsi. Eldənizlər dövlətinin (1136-1225) paytaxtının Naxçıvandan Həmədana köçürülməsi. Təbriz şəhərinin Marağa hakimləri olan Ağsunqurilərdən alınaraq Eldənizlər dövlətinə birləşdirilməsi. 73 gəmidən ibarət rus donanmasının Azərbaycana hücumu. Qıpçaqlar tərəfindən Dərbənd və Şabranın ələ keçirilməsi. Atabəy Şəmsəddin Eldəniz,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3884
-1175-ci il,Məhəmməd Cahan Pəhləvanın (1175-1186) Eldənizlər dövlətində (1136-1225) hakimiyyətə gəlməsi. Eldənizlər dövlətinin (1136-1225) paytaxtının Naxçıvandan Həmədana köçürülməsi. Təbriz şəhərinin Marağa hakimləri olan Ağsunqurilərdən alınaraq Eldənizlər dövlətinə birləşdirilməsi. 73 gəmidən ibarət rus donanmasının Azərbaycana hücumu. Qıpçaqlar tərəfindən Dərbənd və Şabranın ələ keçirilməsi. Atabəy Şəmsəddin Eldəniz,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185351
-1176,"• Miryokefalon döyüşü- Rum qoşunları Bizansı məğlub etdi Sabutay bahadur Muazzam bin Adil(ö.1227)- Suriya Əyyubi sultanl Abbasi xəlifəsi Zahir(ö.1226) Anna Komnen Angelina(ö.1212)- İznik imperatriçası • 25 yanvar- İbn Əsakir, ərəb tarixçi və fiqh alimi( d.1105) •23 avqust- İmperator Rokujö, yapon ənənəvi vərasət düzəninə görə 79-cu imperator(d.1164) • Sentyabr- İohannis Dukas Komnenos, Bizans imperatoru Andronik Komninin oğlu və II İohannın nəvəsi(d.1123) • İbn-ül -Əzrak- Artuklu tarihçisi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3885
-1176-cı il,"• Miryokefalon döyüşü- Rum qoşunları Bizansı məğlub etdi Sabutay bahadur Muazzam bin Adil(ö.1227)- Suriya Əyyubi sultanl Abbasi xəlifəsi Zahir(ö.1226) Anna Komnen Angelina(ö.1212)- İznik imperatriçası • 25 yanvar- İbn Əsakir, ərəb tarixçi və fiqh alimi( d.1105) •23 avqust- İmperator Rokujö, yapon ənənəvi vərasət düzəninə görə 79-cu imperator(d.1164) • Sentyabr- İohannis Dukas Komnenos, Bizans imperatoru Andronik Komninin oğlu və II İohannın nəvəsi(d.1123) • İbn-ül -Əzrak- Artuklu tarihçisi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185352
-117 (ədəd),"Yüz on yeddi — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz on altıdan sonra, yüz on səkkizdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz on yeddi ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Belə ki, 1, 3, 9, 13, 39 və 117 ədədlərinə qalıqsız bölünür. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155182
-1185,"II İsaak Angel tərəfindən Bizansda hakimiyyətin (1185-1187) ələ keçirilməsi. Şimali Bolqarıstanın Bizansdan ayrılaraq özünü müstəqil elan etməsi. Eldənizlərlə Misir və Suriya hakimi Səlahəddin Yusif arasında Əhlət sazişinin bağlanması. Şəms Təbrizi 23 aprel – II Alfonso, Portuqaliya kralı Açarya Bxaskara 25 noyabr – III Lusi, Roma papası 6 dekabr – I Afonso, Portuqaliya kralı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3894
-1185-ci il,"II İsaak Angel tərəfindən Bizansda hakimiyyətin (1185-1187) ələ keçirilməsi. Şimali Bolqarıstanın Bizansdan ayrılaraq özünü müstəqil elan etməsi. Eldənizlərlə Misir və Suriya hakimi Səlahəddin Yusif arasında Əhlət sazişinin bağlanması. Şəms Təbrizi 23 aprel – II Alfonso, Portuqaliya kralı Açarya Bxaskara 25 noyabr – III Lusi, Roma papası 6 dekabr – I Afonso, Portuqaliya kralı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185362
-1186,"Memar Əbubəkr Məhəmməd Əcəmi tərəfindən Möminə xatun türbəsinin inşa edilməsi; Qızıl Arslanın Eldənizlər dövlətinin hökmdarı təyin edilməsi; Qəznəvilər dövlətinin süqutu; 7 noyabr- Ögedey xan, monqol imperatoru Çingiz xanın oğlu(ö.1241) Kastiliyalı Urraka (Portuqaliya kraliçası) Eldənizlər dövlətinin hökmdarı Məhəmməd Cahan Pəhləvan. Fevral - İsmət xatun, Nurəddin Mahmud Zəngi və Səlahəddin Əyyubinin həyat yoldaşı Avqust- Qüds kralı V Baduin(d.1177)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3895
-1186-cı il,"Memar Əbubəkr Məhəmməd Əcəmi tərəfindən Möminə xatun türbəsinin inşa edilməsi; Qızıl Arslanın Eldənizlər dövlətinin hökmdarı təyin edilməsi; Qəznəvilər dövlətinin süqutu; 7 noyabr- Ögedey xan, monqol imperatoru Çingiz xanın oğlu(ö.1241) Kastiliyalı Urraka (Portuqaliya kraliçası) Eldənizlər dövlətinin hökmdarı Məhəmməd Cahan Pəhləvan. Fevral - İsmət xatun, Nurəddin Mahmud Zəngi və Səlahəddin Əyyubinin həyat yoldaşı Avqust- Qüds kralı V Baduin(d.1177)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185364
-1187,Qəznəvilər dövlətinin (962-1187) süqutu. Təbəriyyə döyüşü. Əcəmi Əbubəkr oğlu Naxçıvani Qoşa Minarəli Baştağı inşa etmişdir. 4 iyul — Şatilyonlu Reynald,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3896
-1187-ci il,Qəznəvilər dövlətinin (962-1187) süqutu. Təbəriyyə döyüşü. Əcəmi Əbubəkr oğlu Naxçıvani Qoşa Minarəli Baştağı inşa etmişdir. 4 iyul — Şatilyonlu Reynald,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185365
-118 (dəqiqləşdirmə),118 (ədəd) — ədəd 118 — Azərbaycan ərazisində pullu təcili zəng məlumat bürosu 118 — Cəbrayıl rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 26) E.ə. 118 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155506
-118 (ədəd),"Yüz on səkkiz — say sistemində ədəd. Yüz on yeddidən sonra, yüz on doqquzdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz on səkkiz ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155360
-1190,"Bizansın Serbiyanın müstəqilliyini tanımağa məcbur olması. Atabəylər dövlətinin hökmdarı Qızıl Arslanın Həmədan döyüşündə qələbə qazanması, İraq Səlcuq hökmdarı III Toğrulun oğlu Məlikşahla birlikdə əsir alınması. Zülfüqar Şirvani İoann Kantakuzin (pinkern)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3899
-1190-cı il,"Bizansın Serbiyanın müstəqilliyini tanımağa məcbur olması. Atabəylər dövlətinin hökmdarı Qızıl Arslanın Həmədan döyüşündə qələbə qazanması, İraq Səlcuq hökmdarı III Toğrulun oğlu Məlikşahla birlikdə əsir alınması. Zülfüqar Şirvani İoann Kantakuzin (pinkern)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185368
-1191,Eldənizlər dövlətinin hökmdarı Qızıl Arslanın xəlifə əl-Nasir tərəfindən sultan elan edilməsi. Nüsrətəddin Əbu Bəkrin Eldənizlər dövlətinin hökmdarı təyin edilməsi. Eldənizlər dövlətinin hökmdarı Qızıl Arslan. Xosrov Məlik,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3900
-1191-ci il,Eldənizlər dövlətinin hökmdarı Qızıl Arslanın xəlifə əl-Nasir tərəfindən sultan elan edilməsi. Nüsrətəddin Əbu Bəkrin Eldənizlər dövlətinin hökmdarı təyin edilməsi. Eldənizlər dövlətinin hökmdarı Qızıl Arslan. Xosrov Məlik,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185369
-1192,III Səlib yürüşü başa çatmışdır. Güclü zəlzələ nəticəsində Şamaxı şəhərinin dağılması. Şirvanşahlar dövlətinin paytaxtının Şamaxıdan Bakıya köçürülməsi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3901
-1192-ci il,III Səlib yürüşü başa çatmışdır. Güclü zəlzələ nəticəsində Şamaxı şəhərinin dağılması. Şirvanşahlar dövlətinin paytaxtının Şamaxıdan Bakıya köçürülməsi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185370
-1194,Atabəylər və birləşmiş gürcü-qıpçaq-səlcuq-Xarəzm qoşunu arasında Şəmkir və Beyləqan döyüşləri; İraq səlcuq sultanlığı və Xarəzmşahlar arasında Həmədan döyüşü; Əbu Abdulla Məhəmməd Bin Nəmvar Təbrizi Əfzələddin Xunəci 26 oktyabr — II Fridrix Hohenştaufen Mücirəddin Beyləqani III Toğrul: sonuncu İraq Səlcuq sultanı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3903
-1194-cü il,Atabəylər və birləşmiş gürcü-qıpçaq-səlcuq-Xarəzm qoşunu arasında Şəmkir və Beyləqan döyüşləri; İraq səlcuq sultanlığı və Xarəzmşahlar arasında Həmədan döyüşü; Əbu Abdulla Məhəmməd Bin Nəmvar Təbrizi Əfzələddin Xunəci 26 oktyabr — II Fridrix Hohenştaufen Mücirəddin Beyləqani III Toğrul: sonuncu İraq Səlcuq sultanı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185372
-1199,Fransa ilə müharibədə ingilis kralı Şir ürəkli Riçardın həlak olması. Cəlaləddin Mənguberdi Xaqani Şirvani Əbdülxaliq Qicdüvani Stefan Nemanya,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3908
-1199-cu il,Fransa ilə müharibədə ingilis kralı Şir ürəkli Riçardın həlak olması. Cəlaləddin Mənguberdi Xaqani Şirvani Əbdülxaliq Qicdüvani Stefan Nemanya,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185377
-119 (dəqiqləşdirmə),E.ə. 119 — il 119 (ədəd) — ədəd A 119 Layihəsi — 119 — Gəncl��r və idman nazirliyinin məlumat telefon nömrəsi 119 — Balakən rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 24),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155507
-119 (ədəd),"Yüz on doqquz — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz on səkkizdən sonra, yüz iyirmidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz on doqquz ədədi — tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155380
-"11:14 (film, 2003)",11:14 — Greg Marksın çəkdiyi qara komediya filmidir. Filmin adı filmdəki bütün personajların taleyinin birləşdiyi vaxtı göstərir. Süjet xətti Ekran əsərində hadisələr Middlton adlı kiçik əyalət şəhərində cərəyan edir. Gecə vaxtı qaranlıq trasda yüksək sürətlə avtomobil hərəkət edir. İçkili vəziyyətdə olan sürücü telefonda danışdığı əsnada qəflətən kimisə maşınla vurur. Saatı 11:14-ü göstərir. Sürücü təlaş içində avtomobildən düşür və yolda naməlum kişi meyiti aşkarlayır. Törətdiyi hadisəni ört-basdır etmək məqsədilə meyiti avtomobilin baqajına yükləyir. Məhz həmin insidentdən sonra şəhər sakinlərinin başına qəribə hadisələr gəlməyə başlayır. Bu hadisələrin məntiqi izahını tapmaq və ya nə ilə nəticələnəcəyini qabaqcadan bilmək çox müşkül məsələdir...,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=768919
-11 (dəqiqləşdirmə),"11 (On birinci il) — Şənbədən başlayan uzun olmayan il. 11 (ədəd) (On bir) — say sistemində ədədlərdən biridir. Ondan sonra, on ikidən əvvəl gəlir. 11 — Beyləqan rayonunun avtomobil seriya nömrəsi E.ə. 11 — il.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146160
-11 (say),"On bir — say sistemində ədədlərdən biridir. Ondan sonra, on ikidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda On bir ədədi — sadə ədəd olmaqla yanaşı həm də tək ədəddir. Əsas hesablamalarda Say sistemində Natriumun atom rəqəmi. İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Komi Respublikasının kodu Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146101
-11 (ədəd),"On bir — say sistemində ədədlərdən biridir. Ondan sonra, on ikidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda On bir ədədi — sadə ədəd olmaqla yanaşı həm də tək ədəddir. Əsas hesablamalarda Say sistemində Natriumun atom rəqəmi. İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Komi Respublikasının kodu Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=142997
-11 Bit Studios,"11 bit studios S.A. — Polşa videooyun istehsalı şirkəti. Mərkəzi Varşavada yerləşir. Studiya 2010-cu ildə ""CD Projekt"" və ""Metropolis Software"" şirkətlərinin keçmiş üzvləri tərəfindən yaradılmışdır. Studiya ən çox ""Anomaly: Warzone Earth"" (2011), ""This War of Mine"" (2014) və ""Frostpunk"" (2018) videooyunlarının istehsalçısı kimi tanınır. Şirkət rəsmi olaraq 11 sentyabr 2010-cu ildə yaradılmışdır. Onun əsası ""CD Projekt"" və ""Metropolis Software"" tərtibatçıları və işçilər tərəfindən qoyulmuşdur. Şirkətin məqsədi həm hardkor geymerlər , həm də gündəlik geymerlər üçün uyğun oyunlar yaratmaqdır. Onlar real vaxt strategiyası olan qüllədən müdafiə oyunu ""Anomaly: Warzone Earth"", və Sarayevonun mühasirəsinə bənzər mühasirə altında olan şəhərdə mülki insanları təsvir etdiyinə görə tənqidçilər tərəfindən tez-tez təriflənən ""This War of Mine"" ilə tanınırlar.Studiyanın ən son buraxılışı olan ""Frostpunk"" ilk üç gündə 250,000-dən çox kopya satmışdır. ""Frostpunk"" şaxtanın ələ keçirdiyi distopiyada, XVIII əsrin sonlarında İngiltərəni təsvir edir. Burada oyunçuya bəşəriyyətin son şəhərini idarə etmək tapşırılır. 2020-ci ildə şirkətin üç layihənin və nəşriyyat etiketləri ilə imzalanmış dörd oyunun inkişafını maliyyələşdirmək üçün 21 milyon dollar sərmayə qoyduğu məlum olmuşdur. Onlardan biri olan ""Frostpunk 2"" 12 avqust 2021-ci ildə elan edilmişdir. Şirkət 2022-ci ilin noyabrında elan etmişdir ki, o, ən populyar buraxılışlarından biri olan ""This War of Mine""dən əldə olunan gəliri Rusiyanın hücumuna görə Ukraynanın bərpasına kömək edən təşkilatlara köçürür. Xarici keçidlər 11bitstudios.com — 11 Bit Studios rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=818001
-11 aprel,"11 aprel — Qriqorian təqvimində ilin 101-ci günü. (uzun ildə 102-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 264 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 29 mart tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1961 — Yerusəlimdə Adolf Eyxmanın məhkəməsi başlayıb. 1979 — Uqanda diktatoru İdi Amin devrilib. 2006 — İran prezidenti Mahmud Əhmədinejad İranın uranı uğurla zənginləşdirdiyi iddia edib. 2011 — Minsk metrosunda terror aktı törədilib. Azərbaycana aid hadisələr 2018 ��� Azərbaycanda Prezident seçkiləri keçirilib. 1600-cü ildən əvvəl 145 — Septimi Sever, Roma imperatoru 1357 — I Juan, Portuqaliya kralı 1902 — İsmayıl Osmanlı, Azərbaycan aktyoru 1905 — Atilla Jozef, Macarıstan şairi 1936 — İvonka Survilla, Belarus siyasətçisi 1937 — Dueyn Cons, ABŞ aktyoru 1950 — Bill İrvin, ABŞ aktyoru 1979 — Abakar Hacıyev, Azərbaycan polkovnik-leytenantı 1980 — Keyci Tamada, Yaponiya futbolçusu 1985 — Azad Yolçuyev, Azərbaycan giziri 1992 — Tural İsayev, Azərbaycan çavuşu 1993 — Ayşən Əbdüləzimova, Azərbaycan voleybolçusu 1997 — Melovin, Ukrayna müğənnisi 1998 — Vera Biryukova, Rusiya bədii gimnastı 2000 — Ken Carson, ABŞ repçisi 1600-cü ildən əvvəl 1034 — Roman III Arqir, Bizans imperatoru 1949 — Roza Papova, Bolqarıstan aktrisası 1952 — Vədi Səbra, Livan bəstəkarı Həsən Pakrəvan, İran diplomatı Leonid Bıkov, Ukrayna aktyoru 1985 — Ənvər Xoca, Albaniya baş naziri Fəxrəddin Musayev, Azərbaycan baş leytenantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Pəhlivan Fərzəliyev, Azərbaycan baş leytenantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Yevgeni Karlov, Azərbaycan kapitanı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1994 — Yelmar Edilov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 2007 — Kurt Vonnequt, ABŞ yazıçısı 2009 — Aida Abdullayeva, Azərbaycan arfa ifaçısı 2019 — Can Bartu, Türkiyə futbolçusu Bayramlar və xüsusi günlər Dünya Parkinson Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1959
-11 avqust,"11 avqust — Qriqorian təqvimində ilin 223-cü günü. (uzun ildə 224-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 142 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 29 iyul tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1473 — Ağqoyunlular və Osmanlı imperiyası arasında Otluqbeli döyüşü baş vermişdir. 1920 — RSFSR və Latviya arasında Riqa sülh müqaviləsi imzalanmışdır. 1932 — Belarusda Belovejskaya Puşça Milli Parkı yaranmışdır. 1960 — Çad Fransadan müstəqilliyini elan edib. 2012 — İranın Şərqi Azərbaycan ostanında zəlzələlər baş vermişdir. Azərbaycana aid hadisələr 2008 — Pekində keçən 2008 Yay Olimpiya Oyunlarında cüdoçu Elnur Məmmədli qızıl medal qazanıb. 2012 — Londonda keçən 2012 Yay Olimpiya Oyunlarında güləşçilər Şərif Şərifov və Toğrul Əsgərov qızıl medal qazanıb. 2016 — Rio-de-Janeyroda keçən 2016 Yay Olimpiya Oyunlarında cüdoçu Elmar Qasımov gümüş medal qazanıb. 1600-cü ildən əvvəl 1921 — Tom Kilburn, İngiltərə riyaziyyatçısı 1937 — Edit Varton, ABŞ yazıçısı 1943 — Pərviz Müşərrəf, Pakistan prezidenti 1948 — Yan Palax, Çexiya tələbəsi 1950 — Stiv Voznyak, ABŞ elektronika mühəndisi 1955 — Əli Məmmədov, Azərbaycan kapitanı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1965 — Viola Devis, ABŞ aktrisası 1967 — Tahir Tağızadə, Azərbaycan diplomatı 1977 — Larisa Məmmədova, Azərbaycan məktəblisi 1983 — Kris Hemsvort, Avstraliya aktyoru Kristian Telyo, İspaniya futbolçusu Orxan Səfərov, Azərbaycan cüdoçusu 1995 — Hiss, Azərbaycan müğənnisi 1998 — Murad Quliyev, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1259 — Münke xaqan, Monqol xaqanı 1464 — Nikolay Kuzalı, Almaniya filosofu 1494 — Hans Memlinq, Flandriya boyakarı 1578 — Pedru Nuniş, Portuqaliya riyaziyyatçısı 1919 — Endrü Karnegi, ABŞ və Şotlandiya sənayeçisi 1945 — Xəlil bəy Xasməmmədov, Azərbaycan dövlət xadimi 1956 — Cekson Pollok, ABŞ boyakarı 1972 — Maks Teyler, ABŞ və CAR virusoloqu 1996 — Vanqa, Bolqarıstan ekstrasensi 2009 — Aykut Oray, Türkiyə aktyoru 2014 — Robin Vilyams, ABŞ aktyoru 2015 — Harald Nilsen, Danimarka futbolçusu 2021 — Mayk Finniqan, ABŞ klaviaturaçısı Bayramlar və xüsusi günlər Çad — Müstəqillik Günü Pakistan — Bayraq Günü Yaponiya — Dağ Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2645
-11 dekabr,"11 dekabr — Qriqorian təqvimində ilin 345-ci günü. (uzun ildə 346-cı) Bu tarixdə ilin sonuna 20 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 28 noyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1816 — İndiana ABŞ-nin 19-ci ştatı olub. 1941 — İkinci Dünya müharibəsi: Pörl-Harbora hücumdan sonra amerikalıların Yaponiya imperiyasına müharibə elan etməsindən sonra Almaniya və İtaliya ABŞ-yə müharibə elan ediblər. ABŞ da öz növbəsində onlara müharibə elan edib. 1946 — Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Uşaqlara Yardım üzrə Beynəlxalq Fondu (UNICEF) təsis edilib. 1979 — Paraqvay milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. 1997 — Kioto protokolu qəbul olunub. 2008 — Bernard Medoff həbs edilib və 50 milyard dollarlıq Ponzi sxemində qiymətli kağızlar fırıldaqçılığı ilə ittiham olunub. Azərbaycana aid hadisələr 1991 — Rumıniya Azərbaycanın müstəqilliyini tanımışdır. 1600-cü ildən əvvəl 1803 — Hektor Berlioz, Fransa bəstəkarı 1843 — Robert Kox, Almaniya həkimi 1856 — Georgi Plexanov, Rusiya inqilabçısı Henrix Lemann-Villenbrok, Almaniya submarina komandiri Nəcib Məhfuz, Misir yazıçısı 1918 — Aleksandr Soljenitsın, Rusiya yazıçısı 1913 — Jan Mare, Fransa aktyoru 1924 — Çarlz Baxman, ABŞ kompüter alimi 1928 — Leonid Bıkov, Ukrayna aktyoru 1931 — Oşo, Hindistan mistiki 1944 — Canni Morandi, İtaliya müğənnisi 1948 — Fərhad Kərimov, Azərbaycan jurnalisti 1954 — Cermeyn Cekson, ABŞ müğənnisi 1969 — Vişvanatan Anand, Hindistan şahmatçısı 1984 — Olqa Skabeyeva, Rusiya televiziya aparıcısı 1989 — Burcu Özbərk, Türkiyə aktrisası Həmid Qasımov, Azərbaycan baş leytenantı Vüqar Mövlanov, Azərbaycan əsgəri 1995 — Nahid Nəsirov, Azərbaycan əsgəri 1996 — Heyli Staynfeld, ABŞ aktrisası və müğənnisi 1600-cü ildən əvvəl 1198 — İbn Rüşd, İspaniya astronomu 1241 — Ögedey xan, Monqol imperiyası xaqanı 1282 — VIII Mixail Paleoloq, Bizans imperatoru 1474 — IV Henri, Kastiliya və Leon kralı 1933 — Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Azərbaycan yazıçısı və dramaturqu 1938 — Kristian Lanqe, Norveç tarixçisi 1952 — Hicri Dədə, İraq şairi 1975 — Nihal Atsız, Türkiyə yazıçısı 1987 — Adile Naşit, Türkiyə aktrisası 1993 — Elşad Əhədov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Qalina Vişnevskaya, Rusiya opera müğənnisi Ravi Şankar, Hindistan sitar ifaçısı 2013 — Nadir Afonzo, Portuqaliya boyakarı 2020 — Kim Ki Duk, Cənubi Koreya kinorejissoru 2021 — Enn Rays, ABŞ yazıçısı Bayramlar və xüsusi günlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Dağlar Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4876
-11 fevral,"11 fevral — Qriqorian təqvimində ilin 42-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 323 gün (uzun ildə 324 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 29 yanvar tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 660 — İmperator Cimmu tərəfindən Yaponiyanın əsasının qoyulması üçün ənənəvi tarix. 1534 — İngiltərə kralı VIII Henri Anqlikan kilsəsinin ali rəhbəri kimi tanınıb. 1794 — ABŞ Senatının ilk sessiyası cəmiyyətə açılıb. 1826 — London Universitet Kolleci London Universiteti kimi təsis edilib. 1861 — ABŞ-də vətəndaş müharibəsi: ABŞ Nümayəndələr Palatası yekdilliklə heç bir ştatda köləliyə qarışmamağa zəmanət verən qətnamə qəbul edib. 1873 — İspaniya Kralı I Amadeus taxtdan imtina edir və Birinci İspaniya Respublikası yaranır. 1889 — Yaponiyada Meyci Konstitusiyası qəbul edilmişdir. 1928 — II Qış Olimpiya Oyunları Sankt-Moritsdə keçirilib. 1938 — BBC Televiziyası dünyanın ilk elmi fantastika televiziya proqramı olan Karel Çapekin ""R. U. R."" pyesinin adaptasiyasını hazırlayıb. Proqram ""robot"" sözünü ingilis dilinə gətirir. 1953 — İsrail–SSRİ münasibətləri kəsilmişdir. 1979 — İran İslam İnqilabı nəticəsində Ayətullah Ruhullah Xomeyninin rəhbərliyi altında İslam teokratiyasını yaradıb. 1990 — Nelson Mandela 27 il siyasi məhbus olaraq qaldıqdan sonra Cənubi Afrikanın Keyptaun yaxınlığındakı Viktor Verster həbsxanasından azad edilib. 2011 — Ərəb baharı: Misir inqilabının birinci dalğası Hüsnü Mübarəkin istefası və 17 günlük etirazlardan sonra hakimiyyətin Ali Hərbi Şuraya verilməsi ilə yekunlaşıb. Azərbaycana aid hadisələr Azərbaycan və İspaniya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı yaradılmışdır. 2009 — Azərbaycan general-leytenantı Rail Rzayev Bakıda işə gələrkən yaşadığı evinin qarşısında xidməti maşınına mindiyi zaman başından güllələnib. O Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin Kliniki Tibbi Mərkəzinə çatdırılsa da, həkimlər onun həyatını xilas edə bilməyib. 1600-cü ildən əvvəl 1873 — Dmitri Arakişvili, Gürcüstan bəstəkarı 1895 — Aleksandra Caparidze, Gürcüstan alpinisti 1902 — Lyubov Orlova, Sovet aktrisası 1915 — Riçard Hemminq, ABŞ riyaziyyatçısı 1917 — Sidni Şeldon, ABŞ yazıçısı 1920 — I Faruq, Misir və Sudan kralı 1926 — Lesli Nilsen, ABŞ və Kanada aktyoru 1929 — Tofiq Köçərli, Azərbaycan tarixçisi 1950 — Cahangir Qarayev, Azərbaycan pianoçusu 1956 — Didye Lokvud, Fransa caz skripkaçısı Cennifer Eniston, ABŞ aktrisası Takeşi Obata, Yaponiya manqakası 1971 — Nadir Qafarzadə, Azərbaycan müğənnisi 1977 — Mayk Şinoda, ABŞ müğənnisi 1981 — Aritz Aduriz, İspaniya futbolçusu 1986 — Qabriel Boriç, Çili prezidenti 1987 — Ramid Hacıyev, Azərbaycan mayoru 1997 — Park Chaeyoung,Yeni Zelandiyalı müğənni 1998 — Xalid, ABŞ müğənnisi 1999 — Andrey Lunin, Ukrayna futbolçusu 2002 — Elnur Mustafayev, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 641 — I İrakli, Bizans imperatoru 1626 — Antonio Kataldi, İtaliya riyaziyyatçısı 1650 — Rene Dekart, Fransa filosofu 1740 — II Təhmasib, Səfəvi hökmdarı 1829 — Aleksandr Qriboyedov, Rusiya yazıçısı və diplomatı 1948 — Sergey Eyzenşteyn, Rusiya kinorejissoru 1949 — Aksel Munte, İsveç həkimi 1963 — Silviya Plat, ABŞ şairi 1980 — Əliağa Kürçaylı, Azərbaycan şairi 1981 — Möhsün Sənani, Azərbaycan aktyoru 1989 — Leon Festinger, ABŞ psixoloqu 2009 — Rail Rzayev, Azərbaycan general-leytenantı Elza İbrahimova, Azərbaycan bəstəkarı Vitni Hyuston, ABŞ müğənnisi 2017 — Kurt Marti, İsveçrə teoloqu və şairi Bayramlar və xüsusi günlər ABŞ — İxtiraçılar Günü Kamerun — Gənclər Günü Liberiya — Silahlı Qüvvələr Günü Yaponiya — Milli Quruluş Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2017
-11 iyul,"11 iyul — Qriqorian təqvimində ilin 192-ci günü. (uzun ildə 193-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 173 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 28 iyun tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1804 — ABŞ-nin vitse-prezidenti Aaron Burr dueldə keçmiş maliyyə naziri Aleksandr Hamiltonu ölümcül yaralayıb. 1960 — ABŞ-də ilk dəfə Harper Linin ""Bülbülü öldürmək"" romanı nəşr olunub. 1979 — Paraqvay milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. 1982 — İtaliya milli futbol komandası 1982 FİFA Dünya Kubokunu qazanıb. 2010 — İspaniya milli futbol komandası 2010 FİFA Dünya Kubokunu qazanıb. 2021 — İtaliya milli futbol komandası UEFA Avropa Çempionatını qazanıb. Azərbaycana aid hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1767 — Con Kuinsi Adams, ABŞ prezidenti 1828 — Mir İbrahim bəy Talışinski, Azərbaycan general-mayoru 1834 — Ceyms Vistler, ABŞ boyakarı 1850 — Pyotr Məlikov, Gürcüstan kimyaçısı 1897 — Qreqorio Fuentes, Kuba balıqçısı 1916 — Aleksandr Proxorov, Rusiya fiziki 1926 — Altay Səidov, Azərbaycan teatr rəssamı 1927 — Kamil Akimov, Azərbaycan dövlət xadimi 1934 — Corco Armani, İtaliya modelyeri 1939 — Mirabbas Qasımov, Azərbaycan riyaziyyatçısı 1955 — Etibar Əliyev, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1971 — Emil Abbasov, Azərbaycan aktyoru 1972 — Hikmət Səfərov, Azərbaycan baş leytenantı 1977 — Robert Kempinski, Polşa şahmatçısı 1985 — Xaliq İbrahimov, Azərbaycan polkovnik-leytenantı, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1990 — Karolin Voznyatski, Danimarka tennisçisi 1997 — Elşən Əhmədli, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 969 — Olqa, Kiyev Knyaginası 1382 — Nikola Orem, Fransa filosofu 1593 — Cüzeppe Arçimboldo, İtaliya boyakarı 1763 — Per Forsskol, Finlandiya səyahətçisi 1844 — Yevgeni Baratınski, Rusiya şairi 1918 — Abbas Səhhət, Azərbaycan şairi 1918 — Corc Gerşvin, ABŞ pianoçusu və bəstəkarı 1973 — Nobuko Yoşiya, Yaponiya yazıçısı 1974 — Per Lagerkvist, İsveç yazıçısı 1989 — Lourens Olivye, İngiltərə aktyoru 2006 — Rasim Ocaqov, Azərbaycan kinorejissoru 2007 — Ofeliya Məmmədzadə, Azərbaycan aktrisası 2011 — Tom Qerels, ABŞ və Niderland astronomu Bayramlar və xüsusi günlər Ümumdünya Şokolad Günü ABŞ — Milli Mohito Günü Kiribati — Milli Mədəniyyət və Ahıllar Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2615
-11 iyun,"11 iyun — Qriqorian təqvimində ilin 162-ci günü. (uzun ildə 163-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 203 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 29 may tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 2016 — Yeni Zelandiya milli futbol komandası OFK Millətlər Kubokunu qazanıb. Azərbaycana aid hadisələr 1993 — Azərbaycan və Belarus arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2022 — Minifutbol üzrə Azərbaycan milli komandası Slovakiyanın Koşitse şəhərində keçirilən Avropa çempionatını qazanmışdır. 1600-cü ildən əvvəl 1456 — Anna Nevil, İngiltərə kraliçası 1673 — Bernar Pikar, Fransa oymaçısı 1776 — Con Konstebl, İngiltərə boyakarı 1864 — Rixard Ştraus, Almaniya bəstəkarı 1884 — Xalidə Ədib Adıvar, Türkiyə yazıçısı 1896 — Qəribsoltan Məlikova, Azərbaycan maarifçisi 1910 — Jak-İv Kusto, Fransa dəniz zabiti və səyyahı 1913 — Hökümə Qurbanova, Azərbaycan aktrisası 1922 — İrvinq Hofman, ABŞ və Kanada sosioloqu 1923 — Mahmud Tağıyev, Azərbaycan boyakarı 1933 — Cin Uaylder, ABŞ aktyoru 1945 — Vladimir Bruxti, Azərbaycan futbolçusu və məşqçisi 1952 — İsrafil Şahverdiyev, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1978 — Nail Orucov, Azərbaycan polkovnik-leytenantı 1999 — Kay Haverts, Almaniya futbolçusu 1600-cü ildən əvvəl 1557 — III Con, Portuqaliya kralı 1560 — Fransalı Mariya, Şotlandiya kraliçası 1847 — Con Franklin, Böyük Britaniya dəniz zabiti və səyyahı 1859 — Klemens Metternix, Avstriya kansleri 1947 — Seyid Cəfər Pişəvəri, Azərbaycan və İran siyasətçisi 1974 — Yulius Evola, İtaliya filosofu 1975 — Sadıq Rəhimov, Azərbaycan dövlət xadimi 1979 — Con Ueyn, ABŞ aktyoru 1987 — Qulu Əsgərov, Azərbaycan müğənnisi 2004 — İqrar Əliyev, Azərbaycan tarixçisi 2008 — Gennadi Brijatyuk, Azərbaycan boyakarı 2013 — Robert Fogel, ABŞ iqtisadçısı 2020 — Teymur Mustafayev, Azərbaycan xanəndəsi Bayramlar və xüsusi günlər Honduras — Tələbə Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2095
-11 mart,"11 mart — Qriqorian təqvimində ilin 72-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 293 gün (uzun ildə 294 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 28 fevral tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1851 — Cüzeppe Verdinin ""Riqoletto"" operasının ilk tamaşası Venesiyada keçirilib. 1990 — Litva Sovet İttifaqından müstəqilliyini elan edib. 2006 — Çilinin ilk qadın prezidenti olan Mişel Baçeletin andiçmə mərasimi keçirilib. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) COVID-19 virusunu pandemiya elan edib. Kot-d'İvuar, Qayana, Namibiya, Sent-Vinsent və Qrenadin, Seyşel adaları və Türkiyədə ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1959 — Sumqayıtda ilk dəfə tramvay yolu istifadəyə verilmişdir. 1992 — Azərbaycan, Böyük Britaniya, Qvineya və Nigeriya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1847 — Sidney Sonnino, İtaliya baş naziri 1886 — Kazım Orbay, Türkiyə generalı 1916 — Harold Vilson, Böyük Britaniya baş naziri 1920 — Nikolas Blumberqen, ABŞ və Niderland fiziki 1923 — Aqata Barbara, Malta prezidenti 1924 — Franko Bazalya, İtaliya psixiatrı Bəşir Səfəroğlu, Azərbaycan aktyoru İlhan Səlcuq, Türkiyə vəkili 1931 — İon Besoiu, Rumıniya aktyoru 1934 — Oqtay Eldəgəz, Azərbaycan müəllimi 1941 — Lütviyyə Səfərova, Azərbaycan aktrisası 1950 — Aqiyə Naxçıvanlı, Azərbaycan deputatı 1952 — Duqlas Adams, İngiltərə yazıçısı 1958 — Hicran Nəsirova, Azərbaycan aktrisası 1963 — Meral Konrat, Türkiyə aktrisası 1978 — Didye Droqba, Kot-d'İvuar futbolçusu 1982 — Toğrul Əsədullayev, Azərbaycan kamança ifaçısı 1989 — Anton Yelçin, ABŞ aktyoru 1991 — Çingiz Mustafayev, Azərbaycan müğənnisi 2000 — Vüsalə Seyfədinnova, Azərbaycan futbolçusu 2001 — İlqar Bürcəliyev, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 222 — Helioqabal, Roma imperatoru 638 — Yerusəlimli Sofroni, Yerusəlim patriarxı 1883 — Aleksandr Qorçakov, Rusiya diplomatı 1930 — Silvio Qezell, Almaniya taciri 1935 — Yusif Akçura, Türkiyə siyasətçisi 1946 — Əhməd Kəsrəvi, İran dilçisi və tarixçisi 1955 — Aleksandr Fleminq, Şotlandiya həkimi və mikrobioloqu 1967 — Yusif Ziya Ortaç, Türkiyə şairi 1979 — Əşrəf Muradoğlu, Azərbaycan boyakarı 1986 — Simon Simonyan, Ermənistan yazıçısı 2002 — Ceyms Tobin, ABŞ iqtisadçısı 2006 — Slobodan Miloşeviç, Yuqoslaviya prezidenti 2016 — Draqan Nikoliç, Serbiya aktyoru Bayramlar və xüsusi günlər Litva — Litvanın Müstəqilliyinin Bərpa Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2039
-11 may,"11 may — Qriqorian təqvimində ilin 131-ci günü. (uzun ildə 132-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 234 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 28 aprel tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 330 — Konstantinopol təqdis olunub. 1502 — Xristofor Kolumb dördüncü və son səyahətinə çıxıb. 1858 — Minnesota ABŞ-nin 32-ci ştatı olub. 1949 — Braziliya milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. 1997 — Şahmat oynayan superkompüter Deep Blue son oyununda Harri Kasparovu məğlub edərək dünya çempionu olan şahmatçını klassik matç formatında məğlub edən ilk kompüter oldu.2013 — Türkiyənin Reyhanlı şəhərində törədilən partlayışda 52 nəfər ölüb. Azərbaycana aid hadisələr 1974 — An-2 təyyarəsi Qax rayonunda qəzaya uğramışdır. 1600-cü ildən əvvəl 1810 — Qriqori Qaqarin, Rusiya boyakarı 1824 — Jan-Leon Jerom, Fransa boyakarı 1852 — Çarlz Ferbenks, ABŞ vitse-prezidenti 1904 — Salvador Dali, İspaniya boyakarı 1915 — Fuad Əbdürəhmanov, Azərbaycan heykəltəraşı 1918 — Riçard Feynman, ABŞ fiziki 1935 — Maqsud İbrahimbəyov, Azərbaycan yazıçısı və dramaturqu 1947 — Vera Lantratova, Azərbaycan voleybolçusu Nihat Hatipoğlu, Türkiyəli alim və ilahiyyatçı Şamil Süleymanlı, Azərbaycan aktyoru 1970 — Fərhad Köçər, Türkiyəli musiqiçi və həkim 1971 — Konça Buyka, İspaniya müğənnisi 1975 — Natiq Məmmədov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1981 — Nadejda Savçenko, Ukrayna baş leytenantı 1984 — Andres İnyesta, İspaniya futbolçusu 1991 — Gülnar Məmmədova, Azərbaycan şahmatçısı 1992 — Tibo Kurtua, Belçika futbolçusu 1995 — Jelson Martins, Portuqaliya futbolçusu 1999 — Sabrina Karpenter, Amerikalı müğənni və aktrisa 1600-cü ildən əvvəl 1887 — Jan Batist Bussenqo, Fransa kimyaçısı 1898 — Aleksandr Roinaşvili, Gürcüstan fotoqrafı 1934 — Lazar Şaineanu, Rumıniya dilçisi 1939 — Polina Osipenko, Sovet pilotu 1973 — Salçak Toka, Tuva dövlət xadimi 1976 — Alvar Aalto, Finlandiya memarı 1979 — Yusif Abdullayev, Azərbaycan polkovniki Bob Marli, Yamayka müğənnisi Odd Hassel, Norveç kimyaçısı 1986 — Vladimir Pravik, Sovet yanğınsöndürəni 1992 — Rövşən Hüseynov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1996 — Nnamdi Azikive, Nigeriya prezidenti 2001 — Duqlas Adams, İngiltərə yazıçısı 2010 — Rauf Cabbarov, Azərbaycan boksçusu və boks məşqçisi Bayramlar və xüsusi günlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2067
-11 metrlik cərimə zərbəsi,"Penalti 11 metrlik nöqtədən, ingilislərin ölçü vahidi ilə 12 yardlıq məsafədən vurulur. Bu isə 10,97 metr deməkdir və cərimə meydançasının eninin (16,5 metr) 2/3 hissəsinə bərabərdir. Penalti vurulan zaman cərimə meydançasında hakimdən, qapıçıdan və zərbəni vuracaq futbolçudan başqa heç kim olmamalıdır. Digər futbolçular topdan 9,15 m aralı dayanmalıdırlar və yeri gəlmişkən, bu tələbə riayət məsələsində problem hələ də tam həllini tapmayıb. Penaltinin yaranma tarixi 1891-ci il yanvarın ilk günləri hesab olunur. İngiltərə Kuboku uğrunda Notts Kaunti ilə görüşün başa çatmasına bir neçə dəqiqə qalanadək 0:1 hesabı ilə geridə olan Stok Siti hücumlarına ara vermir və epizodların birində Stok Siti futbolçusunun qapıya endirdiyi zərbədən sonra rəqib oyunçu boş qapıya istiqamətlənən topun qarşısını əllə kəsir. O vaxtkı qaydaya uyğun olaraq hakim cərimə zərbəsi təyin edir və“Notts Kaunti komandasının bütün oyunçuları qapı qarşısında canlı sədd quraraq təhlükənin qarşısını alıb qələbə hesabını qoruyurlar. Bu isə böyük narazılığa səbəb olur.Şimali İrlandiyadan olan Vilyam Makkram bildirdi ki, cərimə meydançasında qayda pozuntusuna görə təyin olunmuş zərbə cərimə meydançası daxilində xüsusi müəyyənləşmiş nöqtədən vurulsun. Müəyyən bürokratik maneələrə baxmayaraq, təklif böyük əksəriyyət tərəfindən bəyənildi, müdafiə olundu və 1891/92-ci il mövsümündən Britaniyada tətbiq edilməyə başladı.Amma ilk vaxtlar penalti təyin olunur və zərbə qayda harda pozulubsa oradan vurulurdu. Bundan başqa, oyunda penaltinin tətbiq olunub-olunmaması komandaların razılığı ilə həyata keçirilirdi. Ancaq zaman-zaman penalti oyun qaydalarına daxil edildi və qərara alındı ki, zərbələr 12 yardlıq məsafədən, yəni 11 metrlik nöqtədən (lap dəqiqi 10,97 m) vurulsun.Burada da Stok Siti ilə bağlı tarixi hadisə baş verdi. Aston Villa ilə görüşün başa çatmasına 30 saniyə qalmış komanda penalti vurmaq hüququ qazanır, lakin Aston Villanın məşqçisi oyunçularına tapşırır ki, mümkün qədər zərbənin vurulmasına mane olsunlar. Nəticədə oyunun vaxtı bitir və Stok Siti məğlubiyyətlə barışmalı olur. Yenə də narazılıqlar, mübahisələr və şikayətlər başlayır ki, buna da 1903-cü ildə nöqtə qoyulur: qərara alınır ki, penatli təyin olunubsa, mütləq vurulmalıdır, hətta vaxt başa çatsa belə.İlk vaxtlar penalti zamanı qapıçılara 6 yard, yəni 5,5 metr irəli çıxmağa icazə verilirdi, ancaq 1905-ci ildən onların bu sərbəstliyi əllərindən alındı – hazırda qapıçılar zərbə anında yalnız qapı xətti üzərində sağa-sola hərəkət edə bilər.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=792782
-11 noyabr,"11 noyabr — Qriqorian təqvimində ilin 315-ci günü. (uzun ildə 316-cı) Bu tarixdə ilin sonuna 50 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 29 oktyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1889 — Vaşinqton ABŞ-nin 42-ci ştatı olub. 1975 — Anqola müstəqil olmuşdur. 2020 — Vanuatuda ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1994 — Azərbaycan və Qambiya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2004 — Azərbaycan və Ekvatorial Qvineya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1154 — I Sanço, Portuqaliya kralı 1642 — Andre Şarl Bul, Fransa mebel ustası 1743 — Karl Peter Tunberq, İsveç təbiətçisi 1789 — Pyetro Tenerani, İtaliya heykəltəraşı 1791 — Yojef Katona, Macarıstan dramaturqu 1821 — Fyodor Dostoyevski, Rusiya yazıçısı 1869 — III Viktor Emanuel, İtaliya kralı 1882 — VI Qustav, İsveç kralı 1885 — Corc Smit Patton, ABŞ generalı 1907 - Mirmehdi Seyidzadə, Azərbaycan şairi1921 — Balaş Azəroğlu, Azərbaycan şairi 1922 — Kurt Vonnequt, ABŞ yazıçısı 1930 — Minako Oba, Yaponiya yazıçısı 1934 — İslam Rzayev, Azərbaycan müğənnisi 1944 — Kamal Sunal, Türkiyə aktyoru 1954 — Hikmət Hacızadə, Azərbaycan diplomatı 1962 — Demi Mur, ABŞ aktrisası 1965 — Moby, ABŞ musiqiçisi 1974 — Leonardo DiKaprio, ABŞ aktyoru 1983 — Filipp Lam, Almaniya futbolçusu 1988 — Şərif Şərifov, Azərbaycan güləşçisi 1600-cü ildən əvvəl 1028 — VIII Konstantin, Bizans imperatoru 1462 — Kiprli Anna, Savoyya hersoqu 1484 — Luici Pulçi, İtaliya diplomatı 1751 — Cülyen Lametri, Fransa həkimi və filosofu 1946 — Nikolay Burdenko, Rusiya cərrahı 1951 — İsmayıl Hidayətzadə, Azərbaycan aktyoru 1992 — Maqomed Sulayev, Çeçenistan yazıçısı 2004 — Yasir Ərəfat, Fələstin prezidenti Piter Druker, ABŞ və Avstriya iqtisadçısı Mustafa Akkad, ABŞ və Suriya kinoprodüseri 2012 — İlya Oleynikov, Rusiya aktyoru 2019 — Mümtaz Soysal, Türkiyə dövlət xadimi Elşən Nurəliyev, Azərbaycan əsgəri Fariz Rəhimov, Azərbaycan əsgəri Bayramlar və xüsusi günlər Beynəlxalq Enerjiyə Qənaət Günü Anqola — Müstəqillik Günü Kolumbiya — Kartexenanın Azadığı Günü Maldiv adaları — Respublika Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4981
-11 oktyabr,"11 oktyabr — Qriqorian təqvimində ilin 284-cü günü. (uzun ildə 285-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 81 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 28 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1899 — İkinci Bur müharibəsi Cənubi Afrikada Britaniyanın idarə etdiyi Keyp Koloniyası ilə burun idarə etdiyi Transvaal və Azad Oranj Dövləti arasında baş verib. Azərbaycana aid hadisələr 1992 — Qarabağ müharibəsi: Azərbaycana məxsus döyüş helikopterinin Səfiyan yaxınlığında Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən vurulub. 1998 — Azərbaycanda Prezident seçkiləri keçirilib. 1600-cü ildən əvvəl 1769 — Vladislav Ozerov, Rusiya dramaturqu 1885 — Fransua Moriak, Fransa yazıçısı 1910 — Cahid Arf, Türkiyə riyaziyyatçısı 1937 — Bobbi Çarlton, İngiltərə futbolçusu və baş məşqçisi 1942 — Amitabh Baççan, Hindistan aktyoru 1951 — Jan-Jak Qoldman, Norveç müğənnisi 1954 — Tomas Qoltz, ABŞ yazıçısı 1966 — Lyuk Perri, ABŞ aktyoru 1976 — Gökhan Özoğuz, Türkiyə musiqiçisi 1982 — Ansi Aqolli, Albaniya futbolçusu 1983 — Ruslan Ponomaryov, Ukrayna şahmatçısı 1985 — Marqaret Berger, Norveç müğənnisi 1986 — Yuri Dud, Rusiya jurnalisti 1990 — Qara Dərviş, Azərbaycan musiqiçisi 1992 — Kardi B, ABŞ repçisi 1996 — Vüsal Şahmarlı, Azərbaycan əsgəri 1998 — İntiqam Hacıyev, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1531 — Ulrix Svinqli, İsveçrə kilsə reformatoru və filosofu 1579 — Sokollu Mehmed Paşa, Osmanlı sədrəzəmi 1802 — Andre Mişo, Fransa botaniki 1963 — Jan Kokto, Fransa şairi və dramaturqu 1983 — Süleyman Rəhimov, Azərbaycan yazıçısı 1992 — Zakir Yusifov, Azərbaycan mayoru, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1999 — Qalina Bıstrova, Sovet yüngül atleti 2008 — Viya Artmane, Latviya aktrisası Aleksey Leonov, Rusiya kosmonavtı Əli Naxçıvani, Azərbaycan din xadimi İsmayıl Səmədov, Azərbaycan kapitanı, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı Nicat Şükürlü, Azərbaycan çavuşu Sahil Hüseynov, Azərbaycan əsgəri Sahil Rəsulov, Azərbaycan əsgəri Saleh Məcidzadə, Azərbaycan hərbçisi Səid Rəşidzadə, Azərbaycan baş leytenantı Bayramlar və xüsusi günlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Beynəlxalq Qızlar Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=5010
-11 sentyabr,"11 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 254-cü günü. (uzun ildə 255-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 111 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 29 avqust tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1941 — Pentaqonda tikinti işləri başlayıb. 2001 — ABŞ-nin Nyu-York və Vaşinqton şəhərlərində terror aktları törədilib. 2015 — Səudiyyə Ərəbistanının Məkkə şəhərində Kəbə yaxınlığında tikinti işlərinin getdiyi Matəf adlı sahədə qaldırıcı kranın aşması nəticəsində 111 nəfər ölüb. Azərbaycana aid hadisələr 1992 — Azərbaycan və Qana arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1779 — Filip Pauluççi, İtaliya markizi və hərbi xadimi Key Okami, Yaponiya fiziki Vençeslav Novak, Xorvatiya yazıçısı 1877 — Feliks Dzerjinski, Sovet dövlət xadimi 1885 — David Lavrens, İngiltərə yazıçısı 1893 — Əhməd bəy Pepinov, Azərbaycan dövlət xadimi 1903 — Teodor Adorno, Almaniya filosofu 1913 — Muxtar Dadaşov, Azərbaycan kinorejissoru 1917 — Ferdinand Markos, Filippin prezidenti 1929 — Burhan Doğançay, ABŞ və Türkiyə boyakarı 1937 — İosif Kobzon, Rusiya müğənnisi Aslanbek İsmayılov, Çeçenistan dövlət xadimi Kamran Həsənli, Azərbaycan aktyoru, şoumeni və aparıcısı 1965 — Bəşər Əsəd, Suriya prezidenti 1978 — Deyan Stankoviç, Serbiya futbolçusu və baş məşqçisi 1982 — Yelena Parxomenko, Azərbaycan voleybolçusu 1983 — Müşfiq Şahverdiyev, Azərbaycan aktyoru 1988 — Ülvi Kərimov, Azərbaycan kiçik çavuşu 1991 — Kygo, Norveçli prodüser və DJ 2001 ��� Cəbrayıl Dövlətzadə, ""Vətən müharibəsi"" iştirakçısı 1600-cü ildən əvvəl 1823 — David Rikardo, Böyük Britaniya iqtisadçısı 1948 — Məhəmməd Əli Cinnah, Pakistan dövlət xadimi 1971 — Nikita Xruşşov, Sovet dövlət xadimi 1973 — Salvador Alyende, Çili prezidenti Aleksey Kapler, Sovet kinodramaturqu Aqostinyo Neto, Anqola prezidenti 1996 — Cəfər Rəmzi, Azərbaycan şairi Əbdüləziz əl-Öməri, Səudiyyə Ərəbistanı terrorçusu Məhəmməd Atta, Misir terrorçusu Mohand Şəhri, Səudiyyə Ərəbistanı terrorçusu Vail əl-Şəhri, Səudiyyə Ərəbistanı terrorçusu Valid əl-Şəhri, Səudiyyə Ərəbistanı terrorçusu 2011 — Endi Uitfild, Uels aktyoru Bayramlar və xüsusi günlər Argentina — Müəllim Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4953
-11 sentyabr hücumlarının itkiləri,"2001-ci ilin 11 sentyabr hücumları zamanı ümumən 2977 insan tələf olmuşdur. Bunlardan 19-u təyyarə qaçırmaqla özünə sui-qəsd edən terrorçu və 2996 nəfər dinc əhali idi. Hücumlar nəticəsində minlərlə insan yaralandı və onların uzunmüddətli bərpa-sağlamlıq prosedurlarlına ehtiyacı yarandı. Aşağı Manhettendə yerləşən Dünya Ticarət Mərkəzi kompleksinin Əkiz Qüllələri hücuma məruz qaldıqda, ölənlərin sayının ən çoxu Nyu-York şəhərində oldu. Şimal qülləsindən təxminən 1600, Cənub qülləsindən isə minə yaxın insan tələf oldu. Virciniya ştatının Arlington qraflığında iki yüz mil cənub-qərbdə, Pentaqonda daha 125 nəfər öldürüldü. Qalan 265 nəfərin ölümünə American Airlines 11 saylı Uçuşun doxsan iki sərnişini və ekipajı, United Airlines 175 saylı Uçuşun göyərtəsində olan altmış beş nəfər, American Airlines 77 Uçuşunda olan altmış dörd nəfər və United Airlines 93 saylı uçuşa minən qırx dörd nəfər daxildir. Dünya Ticarət Mərkəzinin təkcə Şimal Qülləsinə hucum bəşər tarixində ən çox insan tələfatı olan terrorizm aktı oldu. Dünya Ticarət Mərkəzində və Nyu Yorkda yerdə həlak olan Nyu-York Yanğınsöndürmə İdarəsinin 343 üzvü və 71 hüquq-mühafizə orqanının əməkdaşı istisna olmaqla, həlak olanların əksəriyyəti mülki şəxslərdir. Bundan başqa, mülki şəxslərə aid olmayan United Airlines 93 reysi Pensilvaniya ştatının Şenksvill yaxınlığındakı tarlaya çırpılması nəticəsində həlak olan Amerika Birləşmiş Ştatlarının Hüquq-mühafizə orqanlarının Balıq və Vəhşi Təbiət Xidməti Ofisinin əməkdaşı; Virciniya ştatının Arlinqton qraflığında Pentaqonda həlak olan 55 hərbçi və dörd təyyarənin göyərtəsində həlak olan 19 terrorçu həlak olmuşdu. Hücumlarda ən azı 102 ölkə vətəndaşını itirib. Əvvəlcə Dünya Ticarət Mərkəzinin ərazisində cəmi 2603 qurbanının olduğu təsdiqləndi. 2007-ci ildə Nyu-York şəhərinin tibbi ekspertiza ofisi, rəsmi ölənlərin sayına ərazidən çıxan tozun təsirindən yaranan xəstəliklərdən ölən insanları əlavə etməyə başladı. İlk belə qurban 2002-ci ilin fevralında xroniki ağciyər xəstəliyindən vəfat etmiş mülki hüquq müdafiəçisi olan qadın idi. 2009-cu ilin sentyabrında ofis 2008-ci ilin oktyabrında vəfat etmiş kişini və 2011-ci ildə 2010-cu ilin dekabrında vəfat etmiş kişi mühasibi əlavə etdi. Bu da, Dünya Ticarət Mərkəzinin saytından qurbanların sayını 2,606 və 11 sentyabr terror aktında ölənlərin ümumi sayını 2,996-ya çatmağını əsas səbəbidir. August 2013 (August 2013) tarixinə olan məlumata əsasən, səhiyyə agentilikəri hücumlar zamanı Aşağı Manhettendə işləyən, yaşayan və ya oxuyan 1140 nəfərə ""partlayış yerində toksinlərə məruz qalma"" nəticəsində xərçəng diaqnozu qoyulduğu qənaətinə gəliblər. 2014-cü ilin sentyabrında, hücumlardan sonrakı günlər və aylar ərzində hadisə yerinə gələn 1400-dən çox xilasedicinin öldüyü bildirildi. Sağ qalanlar Şimal Qülləsinin təsir zonasında, yuxarıda və ya altında heç kim sağ qalmadı. Ən çox sağ qalanlar 91-ci mərtəbədən olub. 22-ci mərtəbədən aşağıda olan təxminən 15 nəfər Dünya Ticarət Mərkəzinin 1-ci binasının dağılmasından sonra və ya dağıntılar altından xilas edilərək sağ qalıb. 9:03-də United Airlines 175 reysi ilə Cənub Qülləsinin zərbə zonasından (77–85-ci mərtəbələr) cəmi 14 nəfər, daha dördü isə yuxarıdakı mərtəbələrdən enərək qaça bilmişdi. Bəzi insanlar Cənub Qülləsinin təsir zonasından şimal-qərb küncündəki zərbədən sonra toxunulmaz qalan A nömrəli yeganə pilləkəndən istifadə edərək qaça bilmişdi. Müstəntiqlər hesab edirlər ki, A nömrəli pilləkən 9:59-da Cənub Qülləsi çökənə qədər işlək vəziyyətdə idi. 911 operatoru ilə Yanğınsöndürmə və Nyu-York Polis departamentinin xilasediciləri arasında rabitə çətinlikləri səbəbindən onların əksəriyyəti A nömrəli pilləkənin işlək vəziyyətdə olmasından xəbərsiz olduğundan təsir zonasının üstündəki sağ qalanlara xilasetmə personalının köməyini gözləməyi tapşırmışdılar. Dağıntıdan sonra Qüllələr dağıldıqdan sonra qüllələrdə və ya aşağıda 12 yanğınsöndürən və üç Port Aparatının polis məmuru da daxil olmaqla, yalnız 20 nəfər dağıntılar altından xilas ola bilib. Uçmaqda olan Şimal Qülləsinin içərisində olan yalnız 16 nəfər sağ qalaraq xilas edilib və onların hamısı binanın mərkəzində yerləşən B nömrəli pilləkəndən istifadə edərək təxliyə olmağa çalışıblar. Əkiz qüllələr arasındakı vestibül ərazisində olan 4 nəfər sağ qalıb və ya özlərini xilas ediblər, ya da xilas ediliblər. Cənub qülləsi dağılan zaman orada olanlardan heç kim sağ qalmayıb. Dünya Ticarət Mərkəzinin çökməsinin dağıntılarından çıxarılan sonuncu sağ qalan insan Şimal Qülləsinin dağılmasından 27 saat sonra dağıntılardan tapılıb. Dünya Ticarət Mərkəzi Hücumlar və sonradan qüllələrin uçması nəticəsində Dünya Ticarət Mərkəzində olan və yerdə olan 2606 nəfər həlak olub. Bu rəqəm 2,192 mülki şəxsdən ibarət idi; Nyu-York Şəhər Yanğın Departamentinin (FDNY) 343 üzvü; və 71 hüquq-mühafizə orqanı zabiti, o cümlədən 23 Nyu-York Şəhər Polis Departamentinin (NYPD), 37 Port Authority Polis Departamentinin (PAPD), dörd Nyu-York Dövlət Vergi Mühafizəsi İdarəsinin (OTE), üç polis əməkdaşı Nyu York Ştat Məhkəmə İdarəsi (OCA), hüquq-mühafizə orqanlarına and içmiş (həmçinin öldürülən 343 FDNY üzvü arasında olan) Nyu York Şəhər Yanğın Departamentinin (FDNY) bir yanğınsöndürmə marşalı, Federal Təhqiqat Bürosunun bir üzvü (FBI), Nyu-York Yanğın Patrulunun (FPNY) bir üzvü və ABŞ Gizli Xidmətinin (USSS) bir üzvü. Buraya bomba qoxuyan Sirius adlı it də daxildir.Nyu Yorkda ölənlərin orta yaşı 40 idi. Binalarda yaşayan ən gənc qurbanlar Los-Ancelesdən David Brandhorst və Massaçusets ştatının Qroton şəhərindən olan Kristin Hanson idi, onların hər ikisi üç yaşında idi. Ən yaşlısı Men ştatının Lubek şəhərindən olan 85 yaşlı təqaüdçü Robert Norton idi. Hücumlarda on hamilə qadın və onların doğulmamış uşaqları da həlak olub. Digər qurbanlar arasında fotojurnalist Bill Biqqart da var; aktyor Keith A. Glascoe; Qayana milli kriket komandasında oynayan Nezam Hafiz; Eamon McEneaney; və Den Trant - NBA basketbolçusu. Dünya Ticarət Mərkəzi Hoteli Cənub qülləsinin dağılması zamanı və sonra hoteldə sığınanların çoxu 1993-cü ildə baş verən partlayışdan sonra Liman İdarəsi tərəfindən quraşdırılmış gücləndirilmiş tirlərlə qorunduğu üçün otel daxilində baş verən ölümlərin dəqiq sayı yoxdur. Bununla belə, Cənub Qülləsinin parçaları hotelə fəlakətli ziyan vurdu, bir çoxları hotelin yıxılan dağıntılar nəticəsində yarıya bölündüyünü iddia etdi. Yanğınsöndürənlər isə dağıntılar altında qalanları çıxarmağa çalışdılar. Şimal Qülləsinin dağılmasından sonra əlavə dağıntılar dağıntılar altında qalanların əzilməsinə və iki otel işçisi də daxil olmaqla ölmələrinə səbəb oldu; Joe Keller və Abdu Malahi. Bundan əlavə, hoteli təmizləməyə çalışan ən azı 41 yanğınsöndürən və qeydiyyatda olan 940 qonaqdan 11-i həlak olub. Atlanma və ya düşmə nəticəsində ölümlər Yanğınlar qüllələrin içərisində alışdıqca, çoxlu sayda insan hər iki göydələndən saatda 125–200 mil (201–321 km/saat) sürətlə havaya uçdu, Bu, yerə çırpılan zaman ani ölümə səbəb olmaq üçün kifayət etdi. Təxminən 100–200 nəfər Şimal Qülləsindən yıxıldı və ya tullandı, cənubdan isə ən az üç nəfər müşahidə edildi. Cənub qülləsindən düşərək ölənlərin sayının son dərəcə məhdud olmasına baxmayaraq, qüllədən bir qurban 09:30 radələrində binaya girməyə hazırlaşarkən yanğınsöndürən Denni Suhrun üzərinə enməsi nəticəsində ölümcül qəza baş verdi, onun kəllə sümüyünü əzərək öldürdü. Dünya Ticarət Mərkəzindən yıxılan insanların çoxu həddindən artıq istidən, tüstüdən və alovdan xilas olmaq üçün tullanmağa məcbur olmuşdu, Daha kiçik bir hissəsi özünü öldürmək niyyətində olmasa da, pəncərələrin yanında olarkən tarazlığını itirmiş və nəticədə yıxılmışdı. Şimal Qülləsindən bir neçə qurban, eləcə də Cənub Qülləsindən iki nəfər müvəqqəti kəndir köməyi ilə pəncərədən sallanaraq yenidən daxil olmaq ümidi ilə aşağı enməyə çalışıblar. Bəzi şahidlər insanların cüt-cüt və ya qrup halında tullandığını gördüklərinə deyir və sağ qalanlardan yıxılarkən əl-ələ tutan altı nəfərdən biri olduğunu iddia edirlər. Hər bir qüllədə sıxışan qurbanlar vertolyotla xilas olmaq ümidi ilə damlara doğru yollandılar, ancaq giriş qapılarının bağlı olduğunu aşkar etdilər. Qüllələrdən yıxılarkən lentə alınan və ya fotoşəkili çəkilən insanların heç biri, o cümlədən şəkli The Falling Man kimi tanınan şəxs də rəsmi olaraq müəyyən edilməmişdir. Qalıqlarının hadisə yerindən çıxarılmasına qədər qüllələrin uçması onları DNT analizi ilə müəyyən etməyi qeyri-mümkün etdi . Harada şəraitin ən dəhşətli olduğunu və xüsusilə də yanğınların ən şiddətli mərtəbələrində hansı mərtəbələrdə olduğunu müəyyən etmək üçün NIST insanların tullanan və ya yıxılan görüntülərini və fotoşəkillərini təhlil etdi. Hər bir qüllə arasında 104 qurbanı qeyd etmələrinə baxmayaraq, onlar öz hesabatlarında qeyd ediblər ki, bu rəqəm, ehtimal ki, bu şəkildə ölənlərin həqiqi sayını az göstərir. Qüllələrdən yıxılan, sonra ""yumurta kimi yerə çırpılan"" bu şəxslərin görüntü və səsi bir çox şahidi dəhşətə gətirdi və sarsıtdı. Düşənlərin ölüm şəhadətnaməsində ölüm səbəbi kimi adam öldürmə nəticəsində yaranan "" küt travma "" göstərilir.Qüllə başına düşən qurbanların sayındakı uyğunsuzluq qismən hər bir zərbədəki fərqlərlə, eləcə də 11-ci Uçuşun təsirindən xeyli daha çox qurbanı daha az mərtəbədə sıxışdırmaqla əlaqələndirilə bilər. Uçuş 11, Şimal Qülləsinin 93 və 99-cu mərtəbələr arasında birbaşa ortasında qəzaya uğradı, zərbə zonasında hər üç pilləkən qəfəsini (A, B və C) məhv etdi, eyni zamanda 50-ci mərtəbədən yuxarıya doğru hər bir lifti yararsız hala gətirdi. 92-ci mərtəbədəki işçilər texniki cəhətdən qəza xəttinin altında olsalar da, öz mərtəbələrindəki pilləkənlərə çökmüş zərbə zonasından dağıntıların tələsinə düşdülər, və onlardan səkkizi qəsdən bir-birinin ardınca atılaraq öldü. Təyyarə 12 dəqiqə sonra dərhal yuxarıya çarpdı. Alovun daha az sayda mərtəbədə sıx şəkildə cəmləşməsinə əlavə olaraq, mərkəzləşdirilmiş zərbə yanan təyyarə yanacağını qüllənin dörd tərəfinə səpələdi və tələyə düşənlər üçün çox az və ya heç bir boşluq olmadığını təmin etdi. Təyyarə qülləyə uçandan bir neçə saniyə sonra sıxılmış sərnişinlər tərəfindən pəncərələr sındı və ilk tullanan zərbədən iki dəqiqə keçməmiş göründü. Cənub qülləsindəki təqribən 300 nəfərdən çox daha kiçik bir məkanda 800-dən çox insan var idi, vəziyyət təhlükəli şəkildə həddən artıq dolduqca darboğaz effekti yaradırdı. Çox güman ki, Cənub Qülləsi qaçırılmış təyyarənin vurduğu ilk bina olsaydı, daha çox insanın yıxıldığını görmək olardı; 08:46-da 3500-dən çox insan 77–110-cu mərtəbələri tutub, onların təxminən dörddə üçü saat 09:03-ə qədər bu zonadan qaçıb. Təyyarə mərkəzdən təxminən 25 fut şərqdə Cənub Qülləsinin cənub fasadına dəydi, bu da təyyarə yanacağının binaya tökülmək əvəzinə açıq yerə səpilməsinə səbəb oldu. Yanğınlar əsasən şərqlə məhdudlaşdı, bəziləri şimal və cənub tərəflərə yayıldı. Qərb tərəfdə və ya təyyarənin giriş nöqtəsindən yuxarı mərtəbələrdə heç bir zərbə və ya yanğın müşahidə edilməyib. Hər iki qüllədə sıxışan sakinlər pəncərələri sındırsa da, cənubda yerlər daha az idi. Düşdüyü qeydə alınan üç nəfər bir pəncərədən 79-cu mərtəbənin şərq tərəfinin cənub hissəsinə gəldi,i 77 və 85-ci mərtəbələrin daha aşağı təsir zonası, eləcə də görünən yanğınları olmayan bütöv bir tərəfi ilə 175-ci Uçuşun qəzasından sağ çıxanların Şimal Qülləsindəkilərə nisbətən tüstü və alovdan uzaqlaşmaq üçün daha çox yeri qalmışdı. İki qəza arasındakı əsas fərq ondan ibarətdir ki, 11-ci uçuş Şimal Qülləsinin 91-ci mərtəbəsindən yuxarı bütün qaçış imkanlarını aradan qaldırsa da, 175-ci Uçuşun ofset yanaşması təyyarənin cənub divarının şərq hissəsinin yaxınlığındakı cənub divarına dəydikdə, ən şimal-qərb pilləkən qəfəsini (Pilləkən A) fiziki cəhətdən salamat qaldı. Cənub-şərq küncü Cənub qülləsindəkilərin tamamilə tələyə düşmədiyini göstərirdi. Qapalı mərtəbələrdən yalnız 18 nəfər Cənub Qülləsindən təhlükəsiz şəkildə çıxsa da, bir NYPD bölməsi 09:58-dən qısa müddət əvvəl naməlum pilləkənlərdən aşağı enən böyük bir qrup mülki şəxslə yolları kəsdi, bu da digər qurbanların olduğunu deməyə əsas verir. Sui-qəsd nəzəriyyələri Yəhudilərin həmin gün işə getməmələri ilə bağlı xəbərdarlıq edildiyinə dair bəzi sui-qəsd nəzəriyyələrinin əksinə olaraq, hücumlarda ölən yəhudilərin sayı ölənlərin soyadlarına əsaslanaraq müxtəlif şəkildə 270 ilə 400 arasında təxmin edilir. Pentaqonda işləyən ən azı 125 nəfər həlak olub, onların əksəriyyəti ABŞ Ordusu və ya Birləşmiş Ştatların Hərbi Dəniz Qüvvələrində işləyirdi. Bu 125 ölümdən 70-i mülki şəxs idi – 47 Ordu əməkdaşı, 6 Ordu podratçısı, 6 Hərbi Dəniz Qüvvələrinin əməkdaşı, 3 Hərbi Dəniz Qüvvələrinin podratçısı, 7 Müdafiə Kəşfiyyat Agentliyinin işçisi və bir Müdafiə Naziri Ofisinin podratçısı – və 55-i Birləşmiş Ştatların Silahlı Qüvvələri – 33 Hərbi Dəniz Qüvvələri dənizçisi və 22 Ordu əsgəri . Ordu Baş Qərargah rəisinin müavini general-leytenant Timoti Maude Pentaqonda öldürülən ən yüksək rütbəli hərbçi idi. Dörd təyyarənin göyərtəsində Dörd təyyarənin göyərtəsində olan 265 nəfərin ölümünə aşağıdakılar daxildir: American Airlines 11 saylı reysin göyərtəsində 87 mülki şəxs (11 ekipaj üzvü daxil olmaqla) və beş qaçıran 60 mülki şəxs (o cümlədən 9 ekipaj üzvü) və United Airlines 175 saylı reysin göyərtəsində beş qaçıran American Airlines 77 saylı reysin göyərtəsində 59 mülki şəxs (6 ekipaj üzvü daxil olmaqla) və beş qaçıran Bıçaqla və ya kəsilərək ölümlər Uçuşlarda həlak olan sərnişinlərin və ekipaj üzvlərinin demək olar ki, hamısı sonrakı təyyarə qəzalarında dərhal həlak olsa da, bəziləri qaçırma zamanı bıçaq və ya digər kəsici alətlərlə öldürülüb. Bunun ən azı bir dəfə 11-ci reysdə və iki dəfə 175 və 93-cü reyslərdə baş verdiyi güman edilir. 77 saylı reysdə təyyarə qaçıranların hər hansı bir şəkildə zorakılığa məruz qalması barədə məlumat verilmədi, baxmayaraq ki, onların bıçaq gəzdirdikləri və girovları onlarla hədələdikləri qeyd edildi. Ehtimal olunur ki, 11-ci reysdə sərnişin Daniel Levinin boğazı kəsilib, hansısa yolla qaçırmanın qarşısını almağa cəhd edib və ya sadəcə olaraq terrorçunun digər qurbanlara qorxu aşılamağa cəhd edib, Mark Rotenberq isə 93 saylı reysdə də eyni səbəblərdən öldürülmüş ola bilər. 11-ci uçuşda ekipaj üzvləri Betti Onq və Emi Svini ayrıca bir neçə nəfərin, o cümlədən boğazı kəsilmiş bir adamın (Levin) bıçaqla hücumuna məruz qaldığını bildirdilər. Uçuş 175 terrorçular tərəfindən idarə edildikdən qısa müddət sonra stüardessa Robert Fanqman hər iki pilotun öldürüldüyünü xüsusi qeyd edərək, digər ekipaj üzvlərinin ölümcül xəsarət almadığını bildirib.11 sentyabr hücumları, zamanı odlu silah və bibər qazı kimi əşyalar təhlükəli kateqoriyalara aid edilirdi və aviaşirkətin icazəsi olmadan təyyarəyə götürülə bilməzdi. Digər tərəfdən, uzunluğu dörd düymdən az olan cib bıçaqları qadağan edilmədi, qaçıranlar planlarını həyata keçirmək üçün açıq şəkildə istifadə etdilər. Xarici ölümlər Cinayəti törədən 19 nəfəri (onlardan 15-i Səudiyyə Ərəbistanından, ikisi BƏƏ- dən və hər biri Misir və Livandan gəlmiş) nəzərə almasaq, ABŞ-dan başqa 102 ölkədən ən azı 372 nəfər ölüb. Həmçinin bax 11 sentyabr hücumlarının qurbanlarının siyahısı 11 Sentyabr hücumlarından doğan sağlamlıq təsirləri Alicia Esteve Head, daha sonra fırıldaqçı olduğu ortaya çıxan hücumlardan xilas olmuş özünü elan etdi Henryk Siwiak-ın öldürülməsi – terror hücumlarından başqa, 11 sentyabr 2001-ci ildə Nyu Yorkda qeydə alınan yeganə qətl hadisəsi 11 Sentyabr Ailələr Sülh Sabahları üçün Dünya Ticarət Mərkəzinin Sağlamlıq Proqramı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=813792
-11 sentyabr terror aktları,"11 sentyabr terror aktları — Əl-Qaidə terror təşkilatı tərəfindən 2001-ci il sentyabr ayının 11-də ABŞ-nin Nyu-York və Vaşinqton şəhərlərindəki hədəflərə qarşı həyata keçirilən silsilə terror aktları. Yerli vaxtla saat 08:46-da ""American Airlines"" (Amerika hava yolları) şirkətinə məxsus sərnişin təyyarəsi Nyu-Yorkda yerləşən Dünya Ticarət Mərkəzinin Şimal qülləsinə çırpıldı. 09:03 radələrində isə Cənub qülləsi bənzər hücuma məruz qaldı. Binaların aşmasına səbəb baş vermiş güclü yanğınlar idi. Sonuncu hücumdan 40 dəqiqə sonra ABŞ Müdafiə Nazirliyi — Pentaqonun binası da intiharçıların idarə etdikləri təyyarə tərəfindən vuruldu. Bu hücumdan 25 dəqiqə keçdikdən sonra eyni məqsədlə qaçırılan bir sərnişin təyyarəsinin hava hücumundan müdafiə qüvvələri tərəfindən vurularaq zərərsizləşdirildiyi açıqlandı. Həmin təyyarənin hədəfinin Ağ Ev olduğu bildirildi. Hücumun hədəfləri Bu hücumun əsas məqsədi sadəcə binalar, hətta bina və təyyarələrdəki minlərlə günahsız qurbandan daha böyük bir şey idi. Ən yaxın fiziki hədəflər Pentaqonun bir hissəsi, aşağı Manhetten və 4 təyyarə idi. Dünya Ticarət Mərkəzi bir zamanlar dünyanın ən hündür binası sayılan məşhur Əkiz Qüllələrin də daxil olduğu aşağı Manhettendə yerləşən 7 binadan ibarətdir. Müstəqil blokda yerləşən Bina 7 də daxil olmaqla 7 binadan ibarət kompleksə 2001-ci il sentyabrın 11-də çox ağır zərbə vuruldu. Dünyanın ən böyük ofis binası sayılan Pentaqon Amerika Birləşmiş Ştatlarının ürəyi hesab edilir. 11 sentyabr hücumlarında binanın 10 hissəsindən biri zərər gördü. Pentaqonda yerləşən Dünya Ticarət Mərkəzi dünyada iki ən yaxşı müdafiə olunan binadan biri hesab edilirdi. Geriyə qalan mənzərə isə misli görülməmiş bir dəhşətdir. 11 nömrəli sərnişin təyyarəsinin Şimal qülləsinin 95-ci mərtəbəsi ilə toqquşması nəticəsində yaranan qəza 92-ci mərtəbədən yuxarıda olan insanlara zərər verdi. Qəza bölgəsi olan mərtəbələr tüstü ilə dolduqca insanlar tullanmağa başladılar. Təmiz havada 10 saniyə yaşamaq zəhərli tüstünü ciyərlərə çəkərək ağır və dözülməz ölümdən əziyyət çəkməkdən daha yaxşı idi. Çoxlu sayda insan ilk öncə Cənub qülləsinin partlayışına şahidlik etdi. Onlar Dünya Ticarət Mərkəzinin tamamilə dağılacağı haqda heç bir fikri olmayan, binanın ətrafına yığışan çoxlu sayda yanğınsöndürən və tibb işçilərindən ibarət fövqəladə hallar zamanı yardıma gələn insanlar idilər. Cənub Qülləsinin şəkil və videoları Şimal qülləsinin dağılması haqqında ətraflı sübutlar verir. Hər iki qüllə qəza bölgəsində yaranan partlayış nəticəsində aşağıya doğru parçalandı və yerə çatmamışdan əvvəl çox böyük toz və çöküntüyə çevrildi. Bu hadisələr 3 minə yaxın sadə vətəndaşın ölümü, 6 mindən çox insanın yaralanması ilə nəticələndi. Bu hadisələrin baş verməsi hələdə aktualdır və indiyə qədər araşdırılır. Sentyabrın 11-i baş vermiş hadisə üzrə bir çox filmlər hazırlanmışdır. PENTTBOM əməliyyatı Federal Təhqiqat Bürosu 3 gün içində təyyarə oğrularının siyahısını tərtib etdi. Üsamə bin Laden bu əməliyyatı Əfqanistanda bir mağarada planlamışdı. Talibana qarşı cavab hücumu tezliklə baş verdi. Federal Təhqiqat Bürosu Amerika tarixində ilk dəfə PENTTBOM əməliyyatı adlanan böyük araşdırma başlatdı. Şübhəlilər 72 saat içində müəyyənləşdirildi, çünki onların bir neçəsi uçuş biletlərində və kredit kartı qeydlərində adlarını dəyişdirməyə təşəbbüs etmişdilər. Onlar təyyarədə Amerika vətəndaşı olmayan sərnişinlər arasında demək olar ki, yeganə ərəb sərnişinlər idilər və bu da Federal Təhqiqat Bürosuna doğum tarixi, viza statusu, yaşayış yeri kimi məlumatlardan istifadə edərək şübhəli sərnişinlərin kimliyini müəyyənləşdirməyə imkan verdi. 2001-ci il sentyabrın 27-də Federal Təhqiqat Bürosu 19 təyyarə oğrusunun milliyyəti və uydurma adları haqqında məlumatları və şəkillərini yayımladı. Şübhəli təyyarə oğruları Səudiyyə Ərəbistan, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Liviya və Misirdən idilər. Amerikalılar üzərindəki təsirləri 11 sentyabr hücumlarının amerikalılar üzərində çox ağır təsirləri qaldı. Ölkənin hər yerindən polis məmurları və xilas etmə işçiləri Əkiz Qüllələrin qalıqları altında qalan insan cəsədlərini qurtarmaq prosesinə yardım etmək üçün Nyu-York şəhərinə axışıb gəldilər. Birləşmiş Ştatlar üzrə qan vermə göstəricisində 11 sentyabr həftəsindən sonra böyük artım yaşandı. Bu hücumlar Amerika və dünya bazarına əhəmiyyətli dərəcədə təsir etdi. Nyu-York məzənnə fondu (NYMF) və Amerika məzənnə fondu Sentyabrın 11-də açılmadı və senytabrın 17-dək qapalı qaldı. Məzənnə fondu yenidən açılanda səhm bazarı 71%-dən 8921-ə endi, bu isə bir gündə qeydə alınan ən böyük enmə idi. Eyni zamanda yaxın şərqlilərə və yaxın şərqlilərə bənzəyən digər insanlara qarşı çoxlu sayda hücum və nifrət zəminində törədilmış cinayətlər də qeydə alındı. Məsələn, sixlərə qarşı bu cür hücumlar baş verirdi, çünki six kişiləri ənənəvi olaraq türban geyinirlər, bu da Birləşmiş Ştatlarda bir qayda olaraq müsəlmanlarla əlaqələndirilən bir əlamətdir. Hind məbədinin partladılması, insanlara edilən hücumlar, təhqirlər, məscid və başqa dini binalara edilən hücumlar və sentyabrın 15-də Balbir Sinq Sodhinin qətlə yetirilməsi amerikalıların qəzəbinin göstəricisi idi. Balbir Sinq Sodhi güllələnmişdi, o da digərləri kimi müsəlman zənn edilən sıravi six idi. Terrorla mübarizə Hücumdan sonra Corc Buş administarsiyası Osama Bin Laden və Əl Qaidə təşkilatının ədalətə təslim olunmasi və digər terror şəbəkələrinin yaranmasının qarşısını almaq üçün terrorizmlə mübarizə elan etdi. Bu mübarizə terror törədən dövlətlərə qarşı iqtisadi və hərbi sanksiyalar tətbiq etmək, qlobal ciddi nəzarət və kəşfiyyatı artırmaq məqsədlərini hədəfləyirdi. Bu hadisələr ABŞ-nin beynəlxalq terrorçuluqla mübarizəyə başlamasına, ��vvəlcə Əfqanıstan və daha sonra İraqa qarşı hərbi əməliyyatlara başlaması və dünyada intensiv anti-islam təbliğatının aparılması üçün bəhanə oldu. 2001-ci il sentyabrın 20-ində prezident Buş ABŞ Konqresinin birgə sessiyasında 11 sentyabr günü baş verən hadisələr, 9 günlük xilasetmə və bərpa cəhdləri və 11 sentyabr terroruna qarşı cavab tədbirləri haqqında danışdı. Zərər çəkənlərin ailələrini və həyatda qalanları maliyyə yardımı ilə təmin etmək məqsədi ilə hücumların qurbanlarına yardım etmək üçün böyük miqdarda pul ayrıldı, xeyriyyə cəmiyyətləri yaradıldı. 2002-ci ilin sonunda terror aktlarına qarşı hazırlıq və təxirəsalınmaz tədbirlər üçün Tomas Kinin rərbərlik etdiyi Birləşmiş Ştatlarda Terror Aktları üzrə Milli Komitə (9/11 Komitəsi) yaradıldı. 2004-cü il iyulun 22-də Komitə özünün 9/11 Komitə məruzəsini yayımladı. Hücumun qlobal kütləvi mediada işıqlandırılması Hücüm barədə məlumatlar kütləvi informasiya vasitələri və dövlət tərəfindən dünyanın hər yerinə elan edildi. Lakin İraq “Amerika kouboyları insanlığa qarşı törətdikləri cinayətlərin bəhrəsini görürlər” kimi rəsmi bəyanatla fərqləndi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=9271
-11 sentyabr terror aktları icraçılarının siyahısı,"""Hava quldurları"" (ing. hijackers) kimi tanınan ""Əl-Qaidə"" ilə əlaqəli 11 sentyabr terror aktları icraçıları 19 nəfərdən ibarət idilər. Onlardan 15-i Səudiyyə Ərəbistanı, ikisi BƏƏ və daha biri Misir vətəndaşı idilər. Hava quldurları dörd qrupa bölünmüşdülər, hər birinə təlim görmüş pilot başçılıq edirdi, hansı ki 3 və ya 4 ""əzələli hava qulduru""nun (ing. muscle hijackers) dəstəyi ilə uçuşa nəzarət etməli idi. ""Əzələli hava quldurları""nın funksiyaları içərisinə təyyarə pilotları, ekipaj və sərnişinləri fiziki saxlama və onlar üzərində nəzarəti təmin etmək daxil idi. Terrorist qruplarının hamısı müəyyən reysə təyin olunmuş və idarə etdikləri təyyarənin dəyəcəyi konkret nişanı almışdılar.Teraktları həyata keçirmək üçün ABŞ-yə gələn ilk hava quldurları Xalid əl-Mihdar və Nəvaf əl-Həzmi oldular, onlar 2000-ci ilin yanvar ayında San Dieqoda məskunlaşmışdılar. Elə həmin ilin ortalarında Cənubi Floridada yay təlimindən keçmiş Məhəmməd Atta, Mərvan əl-Şehhi və Ziyad Cərrah adlı üç quldur pilotu onların arxasıyca getdilər. Dördüncü quldur pilotu Həni Hanjur San Dieqoya 2000-ci ilin dekabr ayında gəldi. Qalan ""əzələli hava quldurları"" 2001-ci ilin əvvəllərində və ya ortalarında ABŞ-yə çatmış idilər.Xalid əl-Mihdar və Nəvaf əl-Həzmi ""Əl-Qaidə"" lideri Üsamə bin Ladenin gözündə təcrübəli və hörmətli cihadçılar idilər. Hücumlarda iştirak etməli olacaq pilotlardan üçü Hamburq hücrəsi adlı radikal islamçılar qrupunun ən birinci üzvlərindən idilər (Məhəmməd Atta, Mərvan əl-Şehhi və Ziyad Cərrah). Əfqanıstanda yerləşən ""Əl-Qaidə"" təlim düşərgələrində iştirak etdikdən sonra onlar əməliyyatın müvəffəqiyyətlə keçməsi şansını artıran Qərb mədəniyyəti sahələsində geniş məlumatlar və dil biliklərinə sahib olduqlarına görə bin Laden və ""Əl-Qaidə""nin hərbi qanadı tərəfindən seçildilər. Ehtimal olunan dördüncü pilot və Hamburq hücrəsinin üzvü Rəmzi bin əl-Şibh də terror hücumlarında iştirak etmək üçün seçilmiş, lakin ABŞ-yə daxil olmaq üçün viza ala bilməmişdir. Sonradan onu Səudiyyə Ərəbistanı vətəndaşı Həni Hanjur əvəz elədi.Həmçinin, Xalid əl-Mihdar və Nəvaf əl-Həzmi də potensial quldur pilotları idilər, lakin San Dieqodakı ilk idarə etmə dərslərində müvəffəq olmadılar. Nəticədə onlar ""əzələli hava quldurları"" düşərgəsinə köçürüldülər. Onlardan başqa 2000-ci ilin sonu və ya 2001-ci ilin əvvəlində bu rol üçün daha 13 nəfər seçilmişdir. BƏƏ vətəndaşı olan Fəyaz Bənihəmməd istisna olmaqla, onların hər biri Səudiyyə Ərəbistanından idi.Teraktların baş verdiyi gündə FTB PENTTBOM (Pentagon / Twin Towers Bombing Investigation ingilis akronimi — ""Pentaqon və Əkiz Qüllələr hücumunun təhqiqatı"") əməliyyatını başlatdı, hansının ki keçirilməsinə 7.000 (fəaliyyətdə olan 11.000-dən) cəsus və yardımçı heyətinin bir neçə min siması cəlb olunmuşdur. Sonradan FTB ona ""tarixindəki ən mürəkkəb və geniş əməliyyat"" tərifini vermişdir. 14 sentyabr 2001-ci il tarixində 19 şübhəli müəyyən edildi, bu iş təyyarələr bortunda yer almış sərnişin siyahıları, qaçırma zamanı telefon danışıqları, bilet ödəmə əməliyyatları və digər sənəd növləri barədə məlumatlar əsasında görülmüşdür. Şəxsi məlumatların dəqiqləşdirilməsi ilə adlar 27 sentyabr 2001-ci ildə təsdiqləndi.Digər 3 qrupdan fərqli olaraq qrupların biri 4 nəfərdən ibarət olması iddia olunan ""iyirminci hava qulduru"" nəzəriyyəsini ortaya çıxardı, hansı ki hər-hansısa səbəbə üzündən terror aktının həyata keçirilməsində iştirak edə bilməmişdir. Hücumlarda iştirak etməyən, lakin hücumların hazırlanmasında dərindən iştirak edən bir şəxsin mövcudluğu geniş müzakirə olunur. Çox sayda ad çəkilir. onlar arasında ABŞ-yə viza ala bilməyənlər şəxslər yer alır, hansılar ya əməliyyatların hazırlanmasında kifayət qədər etibarlı olmamışdılar, ya da iştirak etmək istədiklərini ifadə edən ""Əl-Qaidə"" üzvləri idilər. Siyahıda 11 sentyabr 2001-ci il tarixli terror aktlarının 19 icraçısı təqdim olunub. Siyahıda onların ərəb dilində (hər biri üçün doğma idi) adları, fotoşəkilləri, teraktların baş verdiyi gündə yaşları (terrorçuların hamısı həmin gün öldü) və doğum tarixi, vətəndaşlıq, hücumlarda iştirak etmək üçün ABŞ-yə gəlmə tarixi, gəlişdən sonrakı dövrdə və terror hücumlarına qatılmadan əvvəl ABŞ-də əsas qaldıqları yerlər qeyd olunub. Qeydlər təqdim olunan məlumatları təsdiqləyən mənbələrə istinadları ehtiva edir. Siyahıdakı terrorçular ələ keçirtdikləri aviareyslərə görə qruplaşdırılıb. Qrupda ilk öncə pilotlar qeyd olunub, sonra isə ""əzələli hava quldurları"". Qruplar qəcb etdikləri təyyarələrin məhv olma xronoloji qaydasında sıralanıb. Gary D. Joiner, Alexander Mikaberidze, W. Christopher Hale, Michael Bronner, Ashley Dean, Warren Ward, W. Lane Callaway, Dennis Pinner. 9/11: A Brief History and A Case Study of America’s Worst Terrorist Attack. Report of SAC LSUS for the 9/11. Symposium, September 10, 2016. 2016. (ing.) Xarici keçidlər ""11 September 2001 Hijackers"" (PDF). Testimony by George Tenet before the Joint Inquiry into Terrorist Attacks Against the United States. Federation of American Scientists (FAS). 2002-06-18. 2008-10-05 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-09-11. (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=684515
-11 sentyabr terror aktı,"11 sentyabr terror aktları — Əl-Qaidə terror təşkilatı tərəfindən 2001-ci il sentyabr ayının 11-də ABŞ-nin Nyu-York və Vaşinqton şəhərlərindəki hədəflərə qarşı həyata keçirilən silsilə terror aktları. Yerli vaxtla saat 08:46-da ""American Airlines"" (Amerika hava yolları) şirkətinə məxsus sərnişin təyyarəsi Nyu-Yorkda yerləşən Dünya Ticarət Mərkəzinin Şimal qülləsinə çırpıldı. 09:03 radələrində isə Cənub qülləsi bənzər hücuma məruz qaldı. Binaların aşmasına səbəb baş vermiş güclü yanğınlar idi. Sonuncu hücumdan 40 dəqiqə sonra ABŞ Müdafiə Nazirliyi — Pentaqonun binası da intiharçıların idarə etdikləri təyyarə tərəfindən vuruldu. Bu hücumdan 25 dəqiqə keçdikdən sonra eyni məqsədlə qaçırılan bir sərnişin təyyarəsinin hava hücumundan müdafiə qüvvələri tərəfindən vurularaq zərərsizləşdirildiyi açıqlandı. Həmin təyyarənin hədəfinin Ağ Ev olduğu bildirildi. Hücumun hədəfləri Bu hücumun əsas məqsədi sadəcə binalar, hətta bina və təyyarələrdəki minlərlə günahsız qurbandan daha böyük bir şey idi. Ən yaxın fiziki hədəflər Pentaqonun bir hissəsi, aşağı Manhetten və 4 təyyarə idi. Dünya Ticarət Mərkəzi bir zamanlar dünyanın ən hündür binası sayılan məşhur Əkiz Qüllələrin də daxil olduğu aşağı Manhettendə yerləşən 7 binadan ibarətdir. Müstəqil blokda yerləşən Bina 7 də daxil olmaqla 7 binadan ibarət kompleksə 2001-ci il sentyabrın 11-də çox ağır zərbə vuruldu. Dünyanın ən böyük ofis binası sayılan Pentaqon Amerika Birləşmiş Ştatlarının ürəyi hesab edilir. 11 sentyabr hücumlarında binanın 10 hissəsindən biri zərər gördü. Pentaqonda yerləşən Dünya Ticarət Mərkəzi dünyada iki ən yaxşı müdafiə olunan binadan biri hesab edilirdi. Geriyə qalan mənzərə isə misli görülməmiş bir dəhşətdir. 11 nömrəli sərnişin təyyarəsinin Şimal qülləsinin 95-ci mərtəbəsi ilə toqquşması nəticəsində yaranan qəza 92-ci mərtəbədən yuxarıda olan insanlara zərər verdi. Qəza bölgəsi olan mərtəbələr tüstü ilə dolduqca insanlar tullanmağa başladılar. Təmiz havada 10 saniyə yaşamaq zəhərli tüstünü ciyərlərə çəkərək ağır və dözülməz ölümdən əziyyət çəkməkdən daha yaxşı idi. Çoxlu sayda insan ilk öncə Cənub qülləsinin partlayışına şahidlik etdi. Onlar Dünya Ticarət Mərkəzinin tamamilə dağılacağı haqda heç bir fikri olmayan, binanın ətrafına yığışan çoxlu sayda yanğınsöndürən və tibb işçilərindən ibarət fövqəladə hallar zamanı yardıma gələn insanlar idilər. Cənub Qülləsinin şəkil və videoları Şimal qülləsinin dağılması haqqında ətraflı sübutlar verir. Hər iki qüllə qəza bölgəsində yaranan partlayış nəticəsində aşağıya doğru parçalandı və yerə çatmamışdan əvvəl çox böyük toz və çöküntüyə çevrildi. Bu hadisələr 3 minə yaxın sadə vətəndaşın ölümü, 6 mindən çox insanın yaralanması ilə nəticələndi. Bu hadisələrin baş verməsi hələdə aktualdır və indiyə qədər araşdırılır. Sentyabrın 11-i baş vermiş hadisə üzrə bir çox filmlər hazırlanmışdır. PENTTBOM əməliyyatı Federal Təhqiqat Bürosu 3 gün içində təyyarə oğrularının siyahısını tərtib etdi. Üsamə bin Laden bu əməliyyatı Əfqanistanda bir mağarada planlamışdı. Talibana qarşı cavab hücumu tezliklə baş verdi. Federal Təhqiqat Bürosu Amerika tarixində ilk dəfə PENTTBOM əməliyyatı adlanan böyük araşdırma başlatdı. Şübhəlilər 72 saat içində müəyyənləşdirildi, çünki onların bir neçəsi uçuş biletlərində və kredit kartı qeydlərində adlarını dəyişdirməyə təşəbbüs etmişdilər. Onlar təyyarədə Amerika vətəndaşı olmayan sərnişinlər arasında demək olar ki, yeganə ərəb sərnişinlər idilər və bu da Federal Təhqiqat Bürosuna doğum tarixi, viza statusu, yaşayış yeri kimi məlumatlardan istifadə edərək şübhəli sərnişinlərin kimliyini müəyyənləşdirməyə imkan verdi. 2001-ci il sentyabrın 27-də Federal Təhqiqat Bürosu 19 təyyarə oğrusunun milliyyəti və uydurma adları haqqında məlumatları və şəkillərini yayımladı. Şübhəli təyyarə oğruları Səudiyyə Ərəbistan, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Liviya və Misirdən idilər. Amerikalılar üzərindəki təsirləri 11 sentyabr hücumlarının amerikalılar üzərində çox ağır təsirləri qaldı. Ölkənin hər yerindən polis məmurları və xilas etmə işçiləri Əkiz Qüllələrin qalıqları altında qalan insan cəsədlərini qurtarmaq prosesinə yardım etmək üçün Nyu-York şəhərinə axışıb gəldilər. Birləşmiş Ştatlar üzrə qan vermə göstəricisində 11 sentyabr həftəsindən sonra böyük artım yaşandı. Bu hücumlar Amerika və dünya bazarına əhəmiyyətli dərəcədə təsir etdi. Nyu-York məzənnə fondu (NYMF) və Amerika məzənnə fondu Sentyabrın 11-də açılmadı və senytabrın 17-dək qapalı qaldı. Məzənnə fondu yenidən açılanda səhm bazarı 71%-dən 8921-ə endi, bu isə bir gündə qeydə alınan ən böyük enmə idi. Eyni zamanda yaxın şərqlilərə və yaxın şərqlilərə bənzəyən digər insanlara qarşı çoxlu sayda hücum və nifrət zəminində törədilmış cinayətlər də qeydə alındı. Məsələn, sixlərə qarşı bu cür hücumlar baş verirdi, çünki six kişiləri ənənəvi olaraq türban geyinirlər, bu da Birləşmiş Ştatlarda bir qayda olaraq müsəlmanlarla əlaqələndirilən bir əlamətdir. Hind məbədinin partladılması, insanlara edilən hücumlar, təhqirlər, məscid və başqa dini binalara edilən hücumlar və sentyabrın 15-də Balbir Sinq Sodhinin qətlə yetirilməsi amerikalıların qəzəbinin göstəricisi idi. Balbir Sinq Sodhi güllələnmişdi, o da digərləri kimi müsəlman zənn edilən sıravi six idi. Terrorla mübarizə Hücumdan sonra Corc Buş administarsiyası Osama Bin Laden və Əl Qaidə təşkilatının ədalətə təslim olunmasi və digər terror şəbəkələrinin yaranmasının qarşısını almaq üçün terrorizmlə mübarizə elan etdi. Bu mübarizə terror törədən dövlətlərə qarşı iqtisadi və hərbi sanksiyalar tətbiq etmək, qlobal ciddi nəzarət və kəşfiyyatı artırmaq məqsədlərini hədəfləyirdi. Bu hadisələr ABŞ-nin beynəlxalq terrorçuluqla mübarizəyə başlamasına, əvvəlcə Əfqanıstan və daha sonra İraqa qarşı hərbi əməliyyatlara başlaması və dünyada intensiv anti-islam təbliğatının aparılması üçün bəhanə oldu. 2001-ci il sentyabrın 20-ində prezident Buş ABŞ Konqresinin birgə sessiyasında 11 sentyabr günü baş verən hadisələr, 9 günlük xilasetmə və bərpa cəhdləri və 11 sentyabr terroruna qarşı cavab tədbirləri haqqında danışdı. Zərər çəkənlərin ailələrini və həyatda qalanları maliyyə yardımı ilə təmin etmək məqsədi ilə hücumların qurbanlarına yardım etmək üçün böyük miqdarda pul ayrıldı, xeyriyyə cəmiyyətləri yaradıldı. 2002-ci ilin sonunda terror aktlarına qarşı hazırlıq və təxirəsalınmaz tədbirlər üçün Tomas Kinin rərbərlik etdiyi Birləşmiş Ştatlarda Terror Aktları üzrə Milli Komitə (9/11 Komitəsi) yaradıldı. 2004-cü il iyulun 22-də Komitə özünün 9/11 Komitə məruzəsini yayımladı. Hücumun qlobal kütləvi mediada işıqlandırılması Hücüm barədə məlumatlar kütləvi informasiya vasitələri və dövlət tərəfindən dünyanın hər yerinə elan edildi. Lakin İraq “Amerika kouboyları insanlığa qarşı törətdikləri cinayətlərin bəhrəsini görürlər” kimi rəsmi bəyanatla fərqləndi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=89966
-11 yanvar,"11 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 11-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 354 gün (uzun ildə 355 gün) qalır. XX v�� XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 29 dekabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1569 — İngiltərədə ilk dəfə lotereya qeyd olunub. 1861 — ABŞ-də vətəndaş müharibəsi: Alabama ştatı ABŞ-dən ayrılmışdır. 1935 — Ameliya Erhart Havaydan Kaliforniyaya təkbaşına uçan ilk şəxs olmuşdur. 1985 — Rio-de-Janeyroda ilk dəfə Rock in Rio musiqi festivalı keçirilib. Azərbaycana aid hadisələr 1963 — Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqı təsis edilib. 1991 — ""Səs"" qəzeti ilk dəfə nəşr olunub. 1994 — Azərbaycan və Latviya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1995 — Azərbaycan və Uruqvay arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2016 — Azərbaycanda ""Multikulturalizm ili"" elan olunub. 2019 — Azərbaycanda ""Nəsimi ili"" elan olunub. 1600-cü ildən əvvəl 347 — I Feodosi, Roma imperatoru 1209 — Münke xaqan, Monqol xaqanı 1540 — Parmicanino, İtaliya boyakarı 1732 — Per Forsskol, Finlandiya səyahətçisi 1755 — Aleksandr Hamilton, ABŞ dövlət xadimi 1842 — Vilyam Ceyms, ABŞ filosofu 1870 — Mehmed Səlim Əfəndi, Osmanlı şahzadəsi 1906 — Əbdülkərim Əlizadə, Azərbaycan tarixçisi 1935 — Hüseyn Hüseynzadə, Azərbaycan fotojurnalisti 1938 — Fuad Musayev, Azərbaycan futbol icraçısı Faiq Qarayev, Azərbaycan voleybol məşqçisi Loğman Kərimov, Azərbaycan aktyoru 1967 — Aygün Səmədzadə, Azərbaycan bəstəkarı 1970 — Mustafa Sandal, Türkiyə müğənnisi 1975 — Matteo Renzi, İtaliya siyasətçisi 1979 — Siti Nurhaliza, Malayziya müğənnisi 1984 — Nadir Soltanov, Azərbaycan giziri 1987 — Ceymi Vardi, İngiltərə futbolçusu 1996 — Leroy Sane, Almaniya futbolçusu 1600-cü ildən əvvəl 1055 — IX Konstantin Monomax, Bizans imperatoru 1798 — II İrakli, Kaxeti və Kartli çarı 1801 — Domeniko Çimaroza, İtaliya bəstəkarı 1928 — Şarl Filije, Fransa boyakarı 1941 — Emanuel Lasker, Almaniya şahmatçısı 1953 — Noy Jordaniya, Gürcüstan siyasətçisi 1998 — Əliağa Quliyev, Azərbaycan tarzəni 2008 — Edmund Hillari, Yeni Zelandiya alpinisti 2010 — Mip Qiz, Niderland yazıçısı 2013 — Aaron Şvarts, ABŞ proqramçı Ariel Şaron, İsrail baş naziri Vüqar Həşimov, Azərbaycan şahmatçısı 2021 — Hovard Conson, ABŞ caz musiqiçisi Bayramlar və xüsusi günlər Qoruqlar və Milli Parklar Günü Albaniya — Respublika Günü Mərakeş — Müstəqillik Manifestosu Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1990
-11 №-li Qayıdış qəsəbəsi,"11 №-li Qayıdış qəsəbəsi — Füzuli rayonunun eyniadlı inzibati ərazi dairəsi tərkibində qəsəbə. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 1 sentyabr 2004-cü il tarixli, 727-IIQ saylı Qərarı ilə Füzuli rayon inzibati ərazi vahidi tərkibində faktik mövcud olan Haramı sahəsində yeni salınmış 11 №-li Qayıdış qəsəbəsi rayonun ərazi vahidləri siyahısına daxil edilmişdir. Mərkəzi 6 №-li Qayıdış qəsəbəsi olmaqla, 6 №-li Qayıdış, 7 №-li Qayıdış, 8 №-li Qayıdış, 9 №-li Qayıdış, 10 №-li Qayıdış və 11 №-li Qayıdış qəsəbələrindən ibarət İkinci Haramı qəsəbə inzibati ərazi dairəsi yaradılmışdır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 19 iyun 2009-cu il tarixli, 837-IIIQ saylı Qərarı ilə Füzuli rayonunun 11 №-li Qayıdış qəsəbəsi İkinci Haramı qəsəbə inzibati ərazi dairəsi tərkibindən ayrılaraq, bu qəsəbə mərkəz olmaqla, 11 №-li Qayıdış qəsəbə inzibati ərazi dairəsi yaradılmışdır. Qəsəbədə Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı evlərini tərk etmiş məcburi köçkünlər məskunlaşdırılıb. 3 aprel 2020-ci il tarixinə olan məlumata görə qəsəbədə 881 nəfər yaşayır. Qəsəbədə ""Qayıdış qəsəbə 8 № li tam orta məktəb"" fəaliyyət göstərir.Məktəb 360 şagird yerlik, 24 sinif otaqlıdır. Xarici keçidlər Füzuli rayon bələdiyyələrinin siyahısı Azərbaycan Respublikasının Füzuli rayonunun inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Azərbaycan. — 2009. — 31 iyul. — S. 1. Azərbaycan Respublikasında bələdiyyələrin birləşməsi yolu ilə yeni bələdiyyələrin yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu """"Bələdiyyələrin əraziləri və torpaqları haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununa əlavə edilmiş ""Azərbaycan Respublikasında bələdiyyələrin siyahısı""nda dəyişikliklər edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının 30 may 2014-cü il tarixli Qanunu"" (az.). president.az. 2014-05-30. 2020-04-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-16. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. ""İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı"" (PDF) (az.). stat.gov.az. 2019. 2020-04-16 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-04-16.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=625394
-12,"12 il (On ikinci il) — Bazar günündən başlayan uzun il. 31 avqust — Kaliqula, Roma İmperatoru (ö. 41).",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2723
-12-ci il,"12 il (On ikinci il) — Bazar günündən başlayan uzun il. 31 avqust — Kaliqula, Roma İmperatoru (ö. 41).",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=183979
-12-nöqtəli vibidiya,"12-nöqtəli vibidiya (lat. Vibidia duodecimguttat Poda.) — Qanadüstlüyü sarımtıl olub 6 ədəd dairəvi qara ləkələri var. Biologiyası Azərbaycanda azsaylı növdür. Əsasən Naxçıvan (Şahbuz və Ordubad), Şəki-Zaqatala və Talış zonalarında bir neçə fərd toplanmışdır. Qoz ağacı üzərində mənənə ilə qidalanır. Qanadüstlüyü sarımtıl olub 6 ədəd dairəvi qara ləkələri var. Simmetrik olaraq ardıcıl düzülmüşdür. Bəzi populyasiyalarda ləkələr solğunlaşıb. Uzunluğu 3,5–4 mm-dir. Noyabrın sonundan başlayaraq ağacın qabığının günəşə tərəf hissəsində qışlayır. Qış sığınacağından ağac qabığı altından toplanan böcəklərin sayından görünür ki, bunlar soyuğa nisbətən daha çox davamsızdırlar. Qərbi Avropada, Kiçik Asiyada, İranda, Qafqazda yayılıbdır. Naxçıvan Muxtar Respublikasında yayılan yırtıcı cücülərin xeyirli fəaliyyəti və onların mühafizəsi. A.Mehdiyev, M.M.Seyidli Ümumi entomologiya I-II hissələr. Ağayev B.İ. Bakı 1979-1981 Naxçıvan MR-da yayılan parabüzənlər (Coleoptera, Coccine elidae) və onların bioloji mübarizədə istifadə imkanları. Mehdiyev A.M.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491157
-1200,Arran yepiskopluğu ləğv olunub. Əsirəddin Əbhəri 23 aprel — Çju Si Şahənşah ibn Mənuçöhr Əlaəddin Təkiş Xarəzmşah,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3909
-1200-cü il,Arran yepiskopluğu ləğv olunub. Əsirəddin Əbhəri 23 aprel — Çju Si Şahənşah ibn Mənuçöhr Əlaəddin Təkiş Xarəzmşah,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185379
-1204,IV Səlib yürüşü başa çatmışdır. Gökcə ət-Türki I Fərruxzad II Fəribürz II Süleymanşah Nurəddin Batruci,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3913
-1204-cü il,IV Səlib yürüşü başa çatmışdır. Gökcə ət-Türki I Fərruxzad II Fəribürz II Süleymanşah Nurəddin Batruci,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185383
-1206,"Hindistanda türk sərkərdəsi Oütbəddin Aybək tərəfindən Dehli sultanlığının əsasının qoyulması. Onon qurultayı və Çingiz xan tərəfindən Monqol dövlətinin yaranması. Dehlidə ""Qütbminar"" minarəsinin inşasına başlanılması.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3915
-1206-cı il,"Hindistanda türk sərkərdəsi Oütbəddin Aybək tərəfindən Dehli sultanlığının əsasının qoyulması. Onon qurultayı və Çingiz xan tərəfindən Monqol dövlətinin yaranması. Dehlidə ""Qütbminar"" minarəsinin inşasına başlanılması.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185385
-1209,"Kembric Universitetinin əsası qoyulub. Hacı Bəktaş Vəli - şair, filosof. Bettisia Gozzadini - İtalyan müəllim. 12 mart — Nizami Gəncəvi - Gəncəli şair, farsdilli Azərbaycan ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndəsi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3918
-1209-cu il,"Kembric Universitetinin əsası qoyulub. Hacı Bəktaş Vəli - şair, filosof. Bettisia Gozzadini - İtalyan müəllim. 12 mart — Nizami Gəncəvi - Gəncəli şair, farsdilli Azərbaycan ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndəsi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185388
-120 (dəqiqləşdirmə),"120 (ədəd) — ədəd 120 (film, 2008) — 2008-ci ildə istehsal olunmuş Türkiyə filmi. E.ə. 120 — il NGC 120 — Yeni Baş Kataloqda qeydə alınmış qalaktika.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155508
-120 (film),120 (türk. 120) — 2008-ci ildə istehsal olunmuş Türkiyə filmi. Həmçinin bax Türkiyə filmlərinin siyahısı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=169004
-"120 (film, 2008)",120 (türk. 120) — 2008-ci ildə istehsal olunmuş Türkiyə filmi. Həmçinin bax Türkiyə filmlərinin siyahısı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=808121
-120 (ədəd),"Yüz iyirmi — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz on doqquzdan sonra, yüz iyirmi birdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz iyirmi ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=154213
-120 mm-lik M1 zenit silahı,"120 mm-lik M1 zenit silahı Amerika Birləşmiş Ştatları Ordusunun İkinci dünya müharibəsidövründə istifadə etmiş olduğu standart ağır zenit silahıdır. Onun maksimum hündürlük diapazonu maksimum 60.000 ft, ləqəbi isə stratosfer silahı (ing. stratosphere gun) olmuşdur. Bu silahlar Amerika ordusunun xidmətində olan aparıcı zenit müdafiə sistemlərindən biri hesab olunurdu. Silahın ümumi xüsusiyyətləri Növü: zenit silahı İstehsal olunduğu yer: ABŞ İstifadəçisi: ABŞ Ordusu İstifadə edilmiş olduğu müharibələr: İkinci dünya müharibəsi və Koreya Müharibəsi Çəkisi: 22.136 Kiloqram Uzunluğu: 3.39 m Lüləsinin uzunluğu: 7.16 m Çapı: 120 mm L/60",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=833297
-121-lər manifesti,"121-lər manifesti (fr. Manifeste des 121, tam başlıq:fr. Déclaration sur le droit à l’insoumission dans la guerre d’Algérie, ing. Declaration on the right of insubordination in the Algerian War, azərb. Əlcəzair müharibəsində tabe olmama haqqı bəyannaməsi) - 121 ziyalı tərəfindən imzalanmış, 6 sentyabr 1960-cı ildə Vérité-Liberté jurnalında dərc edilmiş açıq məktubdur. Fransız hökümətini, Qollçu Mişel Debreni və ictimaiyyətini Əlcəzair İstiqlaliyyət müharibəsini qanuni istiqlaliyyət müharibəsi olaraq tanımağa çağırmışdır. Fransız ordusunun işğəncələrini qınayan, Fransa dövlət məmurlarını vicdani rəddə (siyasi, əxlaqi və ya dini səbəblərə görə hərbi xidmətdən boyun qaçırmaq) hörmət etməyə dəvət edən açıq məktubdur.Bəyannamı Dionys Maskolo, Maurise Blanşot və Jan Şüster tərəfindən hazırlanmışdır. İmzalayanlar Arthur Adamov (yazıçı) Robert Antelme (yazıçı və Buchenvald düşərgəsinin keçmiş məhbusu) Georges Auclair (jurnalist) Hélène Balfet Marc Barbut Robert Barrat Simone de Beauvoir (filosof) Jean-Louis Bedouin Marc Beigbeder (filosof və jurnalist) Robert Benayoun (rejissor və kino tənqidçisi) Michèle Bernstein Maurice Blanchot (yazıçı) Roger Blin (aktyor və dramaturq) Arsène Bonnefous-Murat Geneviève Bonnefoi Raymond Borde Jean-Louis Bory (yazıçı, jurnalist və film tənqidçisi) Jacques-Laurent Bost (jurnalist) Pierre Boulez (bəstəkar) Vincent Bounoure André Breton (sürrealist) Guy Cabanel Georges Condominas (antropolog) Alain Cuny (aktyor) Jean Czarnecki Jean Dalsace Hubert Damisch (filosof) Bernard Dort Jean Douassot Simone Dreyfus Marguerite Duras (yazıçı) Yves Ellouet Dominique Eluard Charles Estienne Louis-René des Forêts (yazıçı) Théodore Fraenkel André Frénaud (şair) Jacques Gernet (sinoloq) Louis Gernet (linqivist və sosioloq) Edouard Glissant (yazıçı) Anne Guérin Daniel Guérin (tarixçi) Jacques Howlett Édouard Jaguer, (şair və incəsənət tənqidçisi) Pierre Jaouen Gérard Jarlot Robert Jaulin (etnoqraf) Alain Joubert Robert Lagarde Monique Lange Claude Lanzmann (rejissor) Robert Lapoujade (rejissorvə rəssam) Henri Lefebvre (sosioloq) Gérard Legrand Michel Leiris (yazıçı və sosioloq) Paul Lévy (riyaziyyatçı) Jérôme Lindon, (Les Éditions de Minuit-in baş redaktoru) Eric Losfeld Robert Louzon Olivier de Magny (şair) Florence Malraux André Mandouze Maud Mannoni (psixo-analist) Jean Martin (aktyor) Renée Marcel-Martinet Jean-Daniel Martinet Andrée Marty-Capgras Dionys Mascolo, yazar François Maspero (Maspero Ed.'in redaktoru) André Masson Pierre de Massot (yazıçı və jurnalist) Jean-Jacques Mayoux Jehan Mayoux Théodore Monod (şərqşünas və səyyah) Marie Moscovici Georges Mounin Maurice Nadeau (naşir) Georges Navel Claude Ollier (yazıçı) Hélène Parmelin (yazıçı, jurnalist və incəsənət tənqidçisi) José Pierre (yazıçı) Marcel Péju André Pieyre de Mandiargues (yazıçı) Edouard Pignon (rəssam) Bernard Pingaud Maurice Pons (yazıçı) Jean-Bertrand Pontalis (filosof və psixo-analist) Jean Pouillon (etnoqraf) Madeleine Rebérioux (tarixçi) Denise René (rejissor) Alain Resnais (rejissor) Jean-François Revel (jurnalist) Alain Robbe-Grillet (yazıçı) Christiane Rochefort (yazıçı) Jacques-Francis Rolland Alfred Rosmer Gilbert Rouget Claude Roy (yazıçı) Françoise Sagan (yazıçı) Marc Saint-Saëns Nathalie Sarraute (yazıçı) Jean-Paul Sartre (filosof) Renée Saurel Claude Sautet (rejissor) Catherine Sauvage (müğənni) Laurent Schwartz (riyaziyyatçı) Jean Schuster Robert Scipion (yazıçı və jurnalist) Louis Seguin (mühəndis) Geneviève Serreau (aktrisa) Simone Signoret (aktrisa) Jean-Claude Silbermann (rəssam və yazıçı) Claude Simon (yazıçı) René de Solier D. de la Souchère Jean Thiercelin François Truffaut (rejissor) René Tzanck Vercors, yazar Jean-Pierre Vernant (tarixçi) Pierre Vidal-Naquet (tarixçi) J.-P. Vielfaure Claude Viseux (rəssam və heykəltaraş) René Zazzo (psixoloq) Həmçinin bax Xarici keçidlər Bəyannamənin tam mətni və imzalayanların siyahısı (fr.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=585292
-1210,Özbəyin Atabəylər dövlətinin hökmdarı (1210-1225) elan edilməsi. Baçman xan (d. 1210 – ö. 1240) — Olburlik tayfasından qıpçaq xanı. İbn ən-Nəfis Əbubəkr (Eldəniz hökmdarı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3919
-1210-cu il,Özbəyin Atabəylər dövlətinin hökmdarı (1210-1225) elan edilməsi. Baçman xan (d. 1210 – ö. 1240) — Olburlik tayfasından qıpçaq xanı. İbn ən-Nəfis Əbubəkr (Eldəniz hökmdarı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185389
-1212,16 iyul — Las Navas de Tolasa yaxınlığında döyüşün baş verməsi. Xarəzmşah Əlaəddin Məhəmməd şah tərəfindən qarakitayların məğlub edilməsi və Qaraxanlı dövlətinin dağılması.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3921
-1212-ci il,16 iyul — Las Navas de Tolasa yaxınlığında döyüşün baş verməsi. Xarəzmşah Əlaəddin Məhəmməd şah tərəfindən qarakitayların məğlub edilməsi və Qaraxanlı dövlətinin dağılması.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185391
-1215,"15 iyun - İngiltərədə ""Böyük azadlıqlar xartiyası""nın qəbul edilməsi. Monqollar tərəfindən Çinin paytaxtı Pekinin tutulması. I Baronlar müharibəsi Xubilay xan Memar Cerard VII David (Gürcüstan çarı)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3924
-1215-ci il,"15 iyun - İngiltərədə ""Böyük azadlıqlar xartiyası""nın qəbul edilməsi. Monqollar tərəfindən Çinin paytaxtı Pekinin tutulması. I Baronlar müharibəsi Xubilay xan Memar Cerard VII David (Gürcüstan çarı)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185394
-121 (ədəd),"Yüz iyirmi bir — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz iyirmidən sonra, yüz iyirmi ikidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz iyirmi bir ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155689
-1220,"Monqolların Azərbaycana yürüşü. Sultan Cəlaləddin Firuz şah 30 may – Aleksandr Nevski, rus knyazı. I İzzəddin Keykavus",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3929
-1220-ci il,"Monqolların Azərbaycana yürüşü. Sultan Cəlaləddin Firuz şah 30 may – Aleksandr Nevski, rus knyazı. I İzzəddin Keykavus",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185399
-1221,Monqollar Təbriz və Beyləqanı tutmuşlar. V Səlib yürüşü başa çatmışdır. Monqollar Marağaya hücum edərək şəhəri talan etmişlər. Noyabr — Xarəzmşah Cəlaləddin və monqollar arasında Pərvan döyüşü. 24 noyabr — Xarəzmşah Cəlaləddin və monqollar arasında İndus döyüşü. 23 noyabr — Kastiliya kralı X Alfonso (ö .1284) Abbasi xəlifəsi Müstəsim (ö.1258) Nikeya imperatoru II Teodor (ö.1258) Xarəzmşah Əlaəddin Məhəmməd Nikeya imperatoru I Teodor (d.1174-1175) Əlamutlar Nizari hökmdarı III Həsən (d.1187) Şeyx Nəcməddini Kübra-Kuləvilik təriqəti şeyxi və banisi (d.1145),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3930
-1221-ci il,Monqollar Təbriz və Beyləqanı tutmuşlar. V Səlib yürüşü başa çatmışdır. Monqollar Marağaya hücum edərək şəhəri talan etmişlər. Noyabr — Xarəzmşah Cəlaləddin və monqollar arasında Pərvan döyüşü. 24 noyabr — Xarəzmşah Cəlaləddin və monqollar arasında İndus döyüşü. 23 noyabr — Kastiliya kralı X Alfonso (ö .1284) Abbasi xəlifəsi Müstəsim (ö.1258) Nikeya imperatoru II Teodor (ö.1258) Xarəzmşah Əlaəddin Məhəmməd Nikeya imperatoru I Teodor (d.1174-1175) Əlamutlar Nizari hökmdarı III Həsən (d.1187) Şeyx Nəcməddini Kübra-Kuləvilik təriqəti şeyxi və banisi (d.1145),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185400
-1223,23 may - Kalka çayı üzərində döyüş. Monqolların birləşmiş rus-qıpçaq qüvvələrini məğlub etməsi. II Filip Avqust,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3932
-1223-cü il,23 may - Kalka çayı üzərində döyüş. Monqolların birləşmiş rus-qıpçaq qüvvələrini məğlub etməsi. II Filip Avqust,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185402
-1225,25 iyul - Xarəzmşah Cəlaləddin tərəfindən Təbrizin tutulması. Xarəzmşah Cəlaləddinin Cənubi Qafqaza yürüşü. Azərbaycan Atabəyləri dövlətinin süqutu. Sultan Müzəffərəddin Özbək,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3934
-1225-ci il,25 iyul - Xarəzmşah Cəlaləddin tərəfindən Təbrizin tutulması. Xarəzmşah Cəlaləddinin Cənubi Qafqaza yürüşü. Azərbaycan Atabəyləri dövlətinin süqutu. Sultan Müzəffərəddin Özbək,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185404
-1227,Xarəzmşah Cəlaləddin tərəfindən Rəvvadilər nəslindən olan Ağsunqurilər sülaləsinin Marağa hakimliyinə (1108-1227) son qoyulması. Estoniyanın alman tayfaları və Danimarka qoşunları tərəfindən işğal edilib. Monqol dövlətinin hökmdarı Çingiz xan,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3936
-1227-ci il,Xarəzmşah Cəlaləddin tərəfindən Rəvvadilər nəslindən olan Ağsunqurilər sülaləsinin Marağa hakimliyinə (1108-1227) son qoyulması. Estoniyanın alman tayfaları və Danimarka qoşunları tərəfindən işğal edilib. Monqol dövlətinin hökmdarı Çingiz xan,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185406
-122 (dəqiqləşdirmə),122 (ədəd) — ədəd 122 — Mərkəzi təmir bürosunun telefon nömrəsi E.ə. 122 — il NGC 122 — Yeni Baş Kataloqda qeydə alınmış qalaktika.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155511
-122 (ədəd),"Yüz iyirmi iki — say sistemində ədədlardən biridir. Yüz iyirmi birdən sonra, yüz iyirmi üçdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz iyirmi iki ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155690
-123-cü alay,"123 saylı zərbə-həmlə alayı — Qarabağ müharibəsi vaxtı mövcud olmuş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri Baş Qərargahı tabeçiliyində zərbə həmlə alayı. Surətin dəstəsi və yaxud Surət Hüseynov dəstəsi adı ilə tanınıb. Batalyonları Birinci batalyon — Yevlaxın Qaramanlı kənd Əfqanıstan müharibəsi veteranlarının rotası əsasında qurulub. Batalyon komandiri Xosrov Əhmədov, daha sonra isə ""Azərbaycan Bayrağı"" ordenli Dostəli Hacıyev olub. İkinci batalyon — Borsunluda yerləşmiş İkinci batalyon Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin Yevlax rayon şöbəsinin üzvlərindən təşkil olunub. Komandirləri Kobra Murad ləqəbli Murad Qurbanov və Komandir ləqəbli Nağıyev Yusif olub. Üçüncü batalyon — Bakı, Xaçmaz, Quba, Neftçala, Salyan, Balakən və digər rayonlardan gəlmiş, yüksək döyüş hazırlıqlı könüllülərin əsasında yaradılmış batalyonun komandiri kadr zabit kapitan Hümbət Əliyev olub. Dördüncü batalyon — ""Gəncə batalyonu"" adı ilə tanınan Dördüncü batalyon Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin Gəncə şöbəsinin üzvlərindən təşkil olunub. Batalyon komandiri Mehman Ələkbərov olub. Tank batalyonu — OMON-un çevik zirehli dəstəsinin ekipajları əsasında qurulmuş batalyonun ilk komandiri Nazim Bayramov, daha sonra isə Altay Bayramov olub. Həmçinin bax Surət Hüseynov 709 saylı briqada",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=532680
-1230,"Mənbələrdə ilk dəfə Branderburq hersoqluğunun paytaxtı Berlinin adının çəkilməsi. Azərbaycan musiqişünası Səfiəddin Urməvi. 24 sentyabr — IX Alfonso (Leon kralı), Leon və Qalisiya kralı. Bəhaəddin Vələd",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3939
-1230-cu il,"Mənbələrdə ilk dəfə Branderburq hersoqluğunun paytaxtı Berlinin adının çəkilməsi. Azərbaycan musiqişünası Səfiəddin Urməvi. 24 sentyabr — IX Alfonso (Leon kralı), Leon və Qalisiya kralı. Bəhaəddin Vələd",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185411
-1231,Osmanlılar Ərtoğrulun başçılığı altında Ankara sərhədlərinə gəlmiş və Səlcuq sultanından Söyüdlü və Domançı yaylağını iqta olaraq almışdı. Gəncədə usta Bəndərin başçılığı ilə xarəzmşahlara qarşı üsyan baş verdi. Cormoğon noyonun başçılığı ilə monqolların Azərbaycana ikinci yürüşü başlandı. Cəlaləddin Mənguberdi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3940
-1231-ci il,Osmanlılar Ərtoğrulun başçılığı altında Ankara sərhədlərinə gəlmiş və Səlcuq sultanından Söyüdlü və Domançı yaylağını iqta olaraq almışdı. Gəncədə usta Bəndərin başçılığı ilə xarəzmşahlara qarşı üsyan baş verdi. Cormoğon noyonun başçılığı ilə monqolların Azərbaycana ikinci yürüşü başlandı. Cəlaləddin Mənguberdi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185412
-1239,3 iyun Avropada tam Günəş tutulması hadisəsi baş vermişdir. Monqolların hücumu nəticəsində dağılan Gəncə şəhərinin bərpasına başlanılması. Dərbəndin istilası ilə monqolların Azərbaycanın işğalını başa çatdırması. Vyazma şəhərinin əsası qoyulmuşdur. 17 iyun — İngiltərə kralı I Eduard Uzunayaq.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3948
-1239-cu il,3 iyun Avropada tam Günəş tutulması hadisəsi baş vermişdir. Monqolların hücumu nəticəsində dağılan Gəncə şəhərinin bərpasına başlanılması. Dərbəndin istilası ilə monqolların Azərbaycanın işğalını başa çatdırması. Vyazma şəhərinin əsası qoyulmuşdur. 17 iyun — İngiltərə kralı I Eduard Uzunayaq.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185421
-123 (ədəd),"Yüz iyirmi üç — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz iyirmi ikidən sonra, yüz iyirmi dörddən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz iyirmi üç ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155692
-123 saylı zərbə-həmlə alayı,"123 saylı zərbə-həmlə alayı — Qarabağ müharibəsi vaxtı mövcud olmuş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri Baş Qərargahı tabeçiliyində zərbə həmlə alayı. Surətin dəstəsi və yaxud Surət Hüseynov dəstəsi adı ilə tanınıb. Batalyonları Birinci batalyon — Yevlaxın Qaramanlı kənd Əfqanıstan müharibəsi veteranlarının rotası əsasında qurulub. Batalyon komandiri Xosrov Əhmədov, daha sonra isə ""Azərbaycan Bayrağı"" ordenli Dostəli Hacıyev olub. İkinci batalyon — Borsunluda yerləşmiş İkinci batalyon Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin Yevlax rayon şöbəsinin üzvlərindən təşkil olunub. Komandirləri Kobra Murad ləqəbli Murad Qurbanov v�� Komandir ləqəbli Nağıyev Yusif olub. Üçüncü batalyon — Bakı, Xaçmaz, Quba, Neftçala, Salyan, Balakən və digər rayonlardan gəlmiş, yüksək döyüş hazırlıqlı könüllülərin əsasında yaradılmış batalyonun komandiri kadr zabit kapitan Hümbət Əliyev olub. Dördüncü batalyon — ""Gəncə batalyonu"" adı ilə tanınan Dördüncü batalyon Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin Gəncə şöbəsinin üzvlərindən təşkil olunub. Batalyon komandiri Mehman Ələkbərov olub. Tank batalyonu — OMON-un çevik zirehli dəstəsinin ekipajları əsasında qurulmuş batalyonun ilk komandiri Nazim Bayramov, daha sonra isə Altay Bayramov olub. Həmçinin bax Surət Hüseynov 709 saylı briqada",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=531965
-1240,Batı Xanın rəhbərlik etdiyi Qızıl Orda ordusunun Kiyev şəhərini işğal etməsi. II Andronik (Trabzon imperatoru) Baçman xan (d. 1210 – ö. 1240) — Olburlik tayfasından qıpçaq xanı.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3949
-1240-cı il,Batı Xanın rəhbərlik etdiyi Qızıl Orda ordusunun Kiyev şəhərini işğal etməsi. II Andronik (Trabzon imperatoru) Baçman xan (d. 1210 – ö. 1240) — Olburlik tayfasından qıpçaq xanı.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185422
-1244 (dəqiqləşdirmə),"1244 (ədəd) — ədəd 1244 (film, 2004) — 2004-cü ildə istehsal olunmuş Albaniya filmi. E.ə. 1244 — il NGC 1244 — Yeni Baş Kataloqda qeydə alınmış qalaktika.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=170075
-124 (ədəd),"Yüz iyirmi dörd — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz iyirmi üçdən sonra, yüz iyirmi beşdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz iyirmi dörd ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155693
-1252,Zərrin-külah Firuz Börü (Çağatayın nəvəsi) Covanni Karpini Kiprli Sibilla Sörköktəni Bəgi V Bohemond (Antioxiya knyazı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3961
-1252-ci il,Zərrin-külah Firuz Börü (Çağatayın nəvəsi) Covanni Karpini Kiprli Sibilla Sörköktəni Bəgi V Bohemond (Antioxiya knyazı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185434
-1254,"VII Səlib yürüşü başa çatmışdır. Monqollar Azərbaycanda 10 yanından 60 yaşına qədər bütün kişiləri siyahıya aldılar. 15 sentyabr – Marko Polo, İtaliya səyahətçisi. Brabantlı Mariya (Fransa kraliçası)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3963
-1254-cü il,"VII Səlib yürüşü başa çatmışdır. Monqollar Azərbaycanda 10 yanından 60 yaşına qədər bütün kişiləri siyahıya aldılar. 15 sentyabr – Marko Polo, İtaliya səyahətçisi. Brabantlı Mariya (Fransa kraliçası)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185436
-1256,İtaliyada Boloniyada təhkimçilik hüququnun ləğv edilməsi. Monqolların Yaxın Şərq yürüşü. Azərbaycan Elxanilər dövlətinin tərkibinə qatilması. Monqolların Azərbaycana üçüncü yürüşü. Şəmsəddin əd-Dəməşqi İbn əl-Banna,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3965
-1256-cı il,İtaliyada Boloniyada təhkimçilik hüququnun ləğv edilməsi. Monqolların Yaxın Şərq yürüşü. Azərbaycan Elxanilər dövlətinin tərkibinə qatilması. Monqolların Azərbaycana üçüncü yürüşü. Şəmsəddin əd-Dəməşqi İbn əl-Banna,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185438
-1259,Monqolların Yaxın Şərq yürüşü. Marağada Nəsirəddin Tusi tərəfindən rəsədxanasının əsasının qoyulması. III İvan Asen II Andronik Paleoloq II Demetre (Gürcüstan çarı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3968
-1259-cu il,Monqolların Yaxın Şərq yürüşü. Marağada Nəsirəddin Tusi tərəfindən rəsədxanasının əsasının qoyulması. III İvan Asen II Andronik Paleoloq II Demetre (Gürcüstan çarı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185441
-125 (ədəd),"Yüz iyirmi beş — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz iyirmi dörddən sonra, yüz iyirmi altıdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz iyirmi beş ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155694
-125 illik yol,"125 illik yol — qısametrajlı sənədli filmi 2008-ci ildə çəkilmişdir. Film ""Salnamə"" sənədli filmlər studiyasında istehsal edilmişdir. Film Cəlil Məmmədquluzadə adına Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrının 125 illiyinə həsr olunub. Film Cəlil Məmmədquluzadə adına Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrının 125 illiyinə həsr olunub. Filmdə teatrın tarixindən, burada çalışan teatr xadimlərindən bəhs olunur. Filmin üzərində işləyənlər Tahir Əliyev İqbal Məmmədəliyev Elşən Həsənoğlu Sərdar Vəliyev Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı 2008-ci ilin Azərbaycan filmləri 2000-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491302
-125 yaşlı sənət məbədi,"125 yaşlı sənət məbədi — qısametrajlı sənədli televiziya filmi rejissor Faiq Abbasoğlu tərəfindən 2008-ci ildə çəkilmişdir. Film Naxçıvan televiziyasında istehsal edilmişdir. Film Cəlil Məmmədquluzadə adına Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrının 125 illiyinə həsr olunub. Film Cəlil Məmmədquluzadə adına Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrının 125 illiyinə həsr olunub. 1922-ci ildə teatra Dövlət Dram Teatrı statusu verildi. Teatr həm romantik, həm də realist istiqamətdə inkişaf edirdi. Teatrın repertuarında dünya klassiklərinin əsərləri, həmçinin musiqili əsərlər əhəmiyyətli yer tutur. Bu teatrda istedadlı aktyor və rejissorların bir neçə nəsli yetişmişdir. 1965-ci ildə teatra görkəmli ədib Cəlil Məmmədquluzadənin adı verilmişdir.Filmdə teatrın tarixindən, burada çalışan teatr xadimlərindən bəhs olunur. Filmin üzərində işləyənlər Ssenarist: Cəlil Vəzirov Rejissor: Faiq Abbasoğlu Operator: Zahir Rəhimov Rəssam: Əbülfəz Axundov Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı 2007-ci ilin Azərbaycan filmləri 2000-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491318
-1261,Sinopda Pərvanəoğulları bəyliyi quruldu. Cənub-Qərbi Anadoluda Menteşe bəyliyi quruldu. Dənizlidə İnancoğulları bəyliyi quruldu. Səlibçilərin Bizans ərazisindən qovulması Daniil Aleksandroviç,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3970
-1261-ci il,Sinopda Pərvanəoğulları bəyliyi quruldu. Cənub-Qərbi Anadoluda Menteşe bəyliyi quruldu. Dənizlidə İnancoğulları bəyliyi quruldu. Səlibçilərin Bizans ərazisindən qovulması Daniil Aleksandroviç,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185443
-1263,Qızıl Ordalıların Azərbaycana ilk yürüşü. Qızıl Ordalılar tərəfindən Dərbəndin ələ keçirilməsi. Aleksandr Nevski I Manuel (Trabzon imperatoru),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3972
-1263-cü il,Qızıl Ordalıların Azərbaycana ilk yürüşü. Qızıl Ordalılar tərəfindən Dərbəndin ələ keçirilməsi. Aleksandr Nevski I Manuel (Trabzon imperatoru),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185445
-1265,İngiltərədə ilk parlamentin fəaliyyətə başlaması. Qızıl Ordalıların Azərbaycandan qovulması. Dante Aligyeri Əsirəddin Əbhəri Şeyx Şəhabəddin Mahmud Əhəri,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3974
-1265-ci il,İngiltərədə ilk parlamentin fəaliyyətə başlaması. Qızıl Ordalıların Azərbaycandan qovulması. Dante Aligyeri Əsirəddin Əbhəri Şeyx Şəhabəddin Mahmud Əhəri,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185447
-126 (ədəd),"Yüz iyirmi altı — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz iyirmi beşdən sonra, yüz iyirmi yeddidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz iyirmi altı ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155696
-1271,Qazan xan (Elxani) Araqonlu Elizabet (Portuqaliya kraliçası) Hacı Bəktaş Vəli Memar Cerard Araqonlu İzabella (Fransa kraliçası),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3980
-1271-ci il,Qazan xan (Elxani) Araqonlu Elizabet (Portuqaliya kraliçası) Hacı Bəktaş Vəli Memar Cerard Araqonlu İzabella (Fransa kraliçası),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185453
-1274,• Fransada II Lyon konseyi açıldı • Xubilay xanın Yaponiya səfəri Əhvədi Marağayi Rüknəddin Nəsirəddin Tusi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3983
-1274-cü il,• Fransada II Lyon konseyi açıldı • Xubilay xanın Yaponiya səfəri Əhvədi Marağayi Rüknəddin Nəsirəddin Tusi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185456
-1277,"15 aprel — Məmlük sultanı I Baybars və Tatavun Noyan arasında Əlbistan döyüşü baş vermiş, məmlüklər zəfər qazanmışdır. Qaramanoğlu Mehmed bəy türkcəni rəsmi dil elan etmişdir Pərvanəoğulları bəyliyi qurulmuşdur. Sahibataoğulları bəyliyi qurulumuşdur. 17 aprel — IX Mixail, Bizans imperatoru. 20 may — Papa XXI İOHANN(d.1215) 20 iyun — Qaramanoğulları bəyliyinin qurucusu və ilk hökmdarı Qaramanoğlu Mehmed bəy (d.1240) 1 iyul — Məmlük sultanı I Baybars (d.1223) Pərvanə Muinəddin — Anadolu Səlcuq dövlətində siyasi işçi Nəcməddin Qəzvini (d.1203)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3986
-1277-ci il,"15 aprel — Məmlük sultanı I Baybars və Tatavun Noyan arasında Əlbistan döyüşü baş vermiş, məmlüklər zəfər qazanmışdır. Qaramanoğlu Mehmed bəy türkcəni rəsmi dil elan etmişdir Pərvanəoğulları bəyliyi qurulmuşdur. Sahibataoğulları bəyliyi qurulumuşdur. 17 aprel — IX Mixail, Bizans imperatoru. 20 may — Papa XXI İOHANN(d.1215) 20 iyun — Qaramanoğulları bəyliyinin qurucusu və ilk hökmdarı Qaramanoğlu Mehmed bəy (d.1240) 1 iyul — Məmlük sultanı I Baybars (d.1223) Pərvanə Muinəddin — Anadolu Səlcuq dövlətində siyasi işçi Nəcməddin Qəzvini (d.1203)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185459
-127 (ədəd),"Yüz iyirmi yeddi — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz iyirmi altıdan sonra, yüz iyirmi səkkizdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz iyirmi yeddi ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda sadə ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155698
-127 saat,"127 saat (ing. 127 Hours) — əvvəllər ""Xarabalıqdan çıxmış milyonçu"" filmində birlikdə işləmiş Denni Boyl və ssenarist Simon Bofoyun rejissorluğu ilə çəkilmiş bədii film. Film Ralstonun ""Qaya ilə sərt yer arasında"" (ing. Between a Rock and a Hard Place) kitabına əsaslanır. Film 5 noyabr 2010-cu ildə ABŞ kinoteatrlarında nümayiş olunmuşdur. Film 2003-cü ildə əli 300 kq-dan çox çəkisi olan qayada ilişdikdən sonra təxminən altı gün dağ yarığında qalan alpinist və kanyon tədqiqatçısı Aron Ralstonun əsl həyat hekayəsindən bəhs edir. Səfərə çıxmazdan əvvəl o, hara getdiyini heç kimə deməmişdi. Yanında olan az miqdarda su və yemək qurtardıqda əlini amputasiya etmiş, bunun sayəsində kanyondan çıxa bilmişdi və xilasedici helikopterə zəng edərək turistləri tapa bilmişdi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=797814
-"127 saat (film, 2010)","127 saat (ing. 127 Hours) — əvvəllər ""Xarabalıqdan çıxmış milyonçu"" filmində birlikdə işləmiş Denni Boyl və ssenarist Simon Bofoyun rejissorluğu ilə çəkilmiş bədii film. Film Ralstonun ""Qaya ilə sərt yer arasında"" (ing. Between a Rock and a Hard Place) kitabına əsaslanır. Film 5 noyabr 2010-cu ildə ABŞ kinoteatrlarında nümayiş olunmuşdur. Film 2003-cü ildə əli 300 kq-dan çox çəkisi olan qayada ilişdikdən sonra təxminən altı gün dağ yarığında qalan alpinist və kanyon tədqiqatçısı Aron Ralstonun əsl həyat hekayəsindən bəhs edir. Səfərə çıxmazdan əvvəl o, hara getdiyini heç kimə deməmişdi. Yanında olan az miqdarda su və yemək qurtardıqda əlini amputasiya etmiş, bunun sayəsində kanyondan çıxa bilmişdi və xilasedici helikopterə zəng edərək turistləri tapa bilmişdi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=820088
-1282,Neapol krallığının yaranması. Florensiyanın ilk Konstitusiyasının qəbul edilməsi. II Aleksey (Trabzon imperatoru) VIII Mixail Paleoloq,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3991
-1282-ci il,Neapol krallığının yaranması. Florensiyanın ilk Konstitusiyasının qəbul edilməsi. II Aleksey (Trabzon imperatoru) VIII Mixail Paleoloq,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185464
-1283,Yoşido Kenko III Əlaəddin Keyqubad Əlaəddin Ataməlik Cüveyni Hüsaməddin Çələbi Siracəddin Urməvi Zəkəriyyə əl-Qəzvini,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3992
-1283-cü il,Yoşido Kenko III Əlaəddin Keyqubad Əlaəddin Ataməlik Cüveyni Hüsaməddin Çələbi Siracəddin Urməvi Zəkəriyyə əl-Qəzvini,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185465
-1285,IV Gözəl Filippin Fransa kralı (1285- 1314) təyin edilməsi. Nilüfər Xatun Mixail (Trabzon imperatoru) Vilyam Okkam Teodora (Trabzon imperatriçası),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3994
-1285-ci il,IV Gözəl Filippin Fransa kralı (1285- 1314) təyin edilməsi. Nilüfər Xatun Mixail (Trabzon imperatoru) Vilyam Okkam Teodora (Trabzon imperatriçası),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185467
-1288,Qızıl Ordalıların Azərbaycana yürüşü. Qotland müqaviləsi (1288) İvan Kalita İbn ən-Nəfis Nəsrəddin Naxçıvani,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=3997
-1288-ci il,Qızıl Ordalıların Azərbaycana yürüşü. Qotland müqaviləsi (1288) İvan Kalita İbn ən-Nəfis Nəsrəddin Naxçıvani,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185470
-128 (ədəd),"Yüz iyirmi səkkiz — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz iyirmi yeddidən sonra, yüz iyirmi doqquzdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz iyirmi səkkiz ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155699
-1293,Burqundiyalı Janna (Fransa kraliçası) Kastiliyalı Beatris (1293-1359) (Portuqaliya kraliçası) Macar Klementina Matilda de Eno V Filipp (Fransa kralı) VI Filipp (Fransa kralı) Əl-Əşrəf Xəlil,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4002
-1293-cü il,Burqundiyalı Janna (Fransa kraliçası) Kastiliyalı Beatris (1293-1359) (Portuqaliya kraliçası) Macar Klementina Matilda de Eno V Filipp (Fransa kralı) VI Filipp (Fransa kralı) Əl-Əşrəf Xəlil,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185475
-1297,8 yanvar - Monakonun müstəqillik əldə etməsi. Sultaniyədə Olcaytu Xudabəndə məqbərəsinin tikilməsi. II İohann (Trabzon imperatoru),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4006
-1297-ci il,8 yanvar - Monakonun müstəqillik əldə etməsi. Sultaniyədə Olcaytu Xudabəndə məqbərəsinin tikilməsi. II İohann (Trabzon imperatoru),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185479
-1299,Osmanlılar tərəfindən Konya sultanlığına son qoyulması. Osman Qazi tərəfindən Osmanlı dövlətinin əsasının qoyulması.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4008
-1299-cu il,Osmanlılar tərəfindən Konya sultanlığına son qoyulması. Osman Qazi tərəfindən Osmanlı dövlətinin əsasının qoyulması.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185481
-129 (ədəd),"Yüz iyirmi doqquz — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz iyirmi səkkizdən sonra, yüz otuzdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz iyirmi doqquz ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155700
-12 (dəqiqləşdirmə),"12 (12 il (On ikinci il)) — Bazardan başlayan uzun il. 12 (ədəd) — say sistemində ədədlərdən biridir. On birdən sonra, on üçdən əvvəl gəlir. 12 stul (film, 1971) — rejissor Leonid Qaydayın filmi. 12 — Biləsuvar rayonunun avtomobil seriya nömrəsi E.ə. 12 — il.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146161
-"12 (film, 2014)","12 qısametrajlı sənədli televiziya filmi 2014-cü ildə çəkilmişdir. Film EL televiziyasında istehsal edilmişdir. Film 12 uşaqlı böyük bir ailənin bir günündən bəhs edir. Film 12 uşaqlı böyük bir ailənin bir günündən bəhs edir. Filmdə ata və ana 12 övlad sahibi olmanın qayğılı və fərəhli yanlarını danışırlar. Ata Taleh İsgəndərov avtobus sürücüsüdür və 12 uşaq atası olmağıyla fəxr edir. Ana Tünzalə İsgəndərova da həyat yoldaşı ilə eyni fikirdədir. Onlar bütün çətinliklərin öhdəsindən gələrək övladlarına düzgün tərbiyə vermək niyyətindədirlər. Taleh uşaqları saxlamaqda heç bir çətinlik çəkmədiyini deyir. Filmin üzərində işləyənlər Ssenarist: Rəna İbrahimova, Elçin Abbasquliyev Operator: Ramin Ələsgərov Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı2014-cü ilin Azərbaycan filmləri2010-cu illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491286
-12 (say),"On iki — say sistemində ədədlərdən biridir. On birdən sonra, on üçdən əvvəl gəlir. Ümumi məlumat Əski türk təqviminə və elmin sübut etdiyinə görə, Günəşin zahiri yerdəyişməsi hər on iki ildən bir eyni nöqtəyə düşür. Odur ki, bu on iki ilin hər ilini tanımaq üçün on iki heyvan adına müraciət etmək münasib sayılıb. Bir mif nümunəsində bildirilir ki, insanlar illəri müəyyənləşdirməkdə, bir-birindən ayırmaqda çətinlik çəkirmişlər. Deyilənə görə, bir Novruz bayramında bilicilər toplaşaraq qərara gəliblər ki, gəzintiyə çıxsınlar və qarşılaşdıqları canlıların adlarını illərə versinlər. Onlar üzən, gəzən, sürünən on iki canlıya - siçan, öküz, pələng, dovşan, balıq, əjdaha, ilan, at, qoyun, toyuq, it, donuza rast gəlirlər. Bunların adlarını illərə verirlər. Beləliklə, bu on iki canlının adının illərdə yaşaması elə on iki sayının da geniş dairədə yayılmasına səbəb olmuşdur. Bundan savayı, on iki sayının simvolik səciyyəli olmasında bürclər adlanan on iki tale ulduzunun rolu da olubdur. Bu on iki bürc ulduz üç və dörd saylarını özündə ehtiva edir. Belə ki, Qoç (əski adları: Quzu, Həməl), Buğa (əski adları: Ud, Sur), Əkizlər (əski adları: Ərəntir//Ərəntiz, Cövza), Xərçəng (əski adları: Quçuq, Sərətan), Şir (əski adları: Aslan, Əsəd), Qız (əski adları: Buğdabaşı - Başaq, Sünbül), Tərəzi (əski adları: Ülgü, Mizan), Əqrəb (əski ad: Çayan), Yay - Qövs-Kaman (əski adları: Göy, Qövs), Oğlaq (əski adı: Cədid), Dolça (əski adları: Köpək, Delv), Balıq (əski adı: Hut) adları daşıyan bu bürclərdən üçü yaz, üçü yay, üçü payız, üçü qış ulduzu adlanır. Məsələnin doğrudan da belə olmasını on birinci yüzilliyin möhtəşəm türk abidəsində - Yusif Balasaquninin ""Kutadku biliq"" (""Xoşbəxtlik bəxş edən elm"") əsərində də görürük. Burada ilin fəsilləri (4), hər fəslin ayları (3) və on iki bürcün bu fəsillərə, aylara aidliyi belə verilib: Həm də burada bütün varlığın mövcudluğuna şərt sayılan dörd nəsnə - od, su, yel, torpaq da bilavasitə həmin on iki bürclə əlaqədə verilibdir. On iki sayı bir vaxtlar, ümumiyyətlə, sonuncu say olmaqla çoxluq bildirmiş və xoşbəxtlik simvolu hesab edilmişdir. On iki sayının bəzi islami məkanlarda məşhurlaşmasına on iki imam həqiqəti də az təsir göstərməyib. Hələ onu demirik ki, bu on iki imamın şərəfinə Şah İsmayıl Xətai döyüşçüləri öz papaqlarına qırmızı rəngli on iki zolaq tikərmişlər və bu səbəbdən də ""Qızılbaşlar"" adlanırmışlar. Riyaziyyatda On iki ədədi — mürəkkəb ədəd olmaqla yanaşı həm də cüt ədəddir. On iki qədim insanların əqidəsində tamlaşmanı, bütövləşməni bildirirdi. Oğuz türklərinin adətincə, oğlanlar ömürlərinin ilk on iki ilini adlamaqla ova çıxmaq, yarışlarda iştirak etmək, evlənmək, dövlət işlərində iştirak etmək hüququ qazanırdılar və bu həddi aşmamış onlara ad qoyulmurdu. Azərbaycan xalqı on iki rəqəminin magik gücünü həmişə xeyirliliyə (uğurlara qapı açır) yozmuşdur. Qurani-Kərimdə Allah İsrail oğullarından əhd almışdı. Biz onlardan (özlərinə) on iki nəzarətçi (vəkil) göndərmişdik. Allah buyurmuşdu: ""Mən sizinləyəm. Əgər namaz qılsanız, zəkat versəniz, peyğəmbərlərimə iman gətirib onlara kömək etsəniz, Allaha (Allah yolunda) gözəl bir borc (sədəqə) versəniz, əlbəttə, günahlarınızın üstünü örtər və sizi (ağacları) altından çaylar axan cənnətlərə daxil edərəm. Lakin bundan sonra sizdən hər kəs (əhdi pozaraq) küfr edərsə, o artıq doğru yoldan azmış olar!"" Yadınıza salın ki, Musa öz qövmü üçün su istədikdə, Biz ona: ""Əsanı daşa vur!"" -dedik. (O, əsanı daşa vuran kimi) ondan (daşdan) on iki çeşmə fışqırdı, hər kəs öz çeşməsini tanıdı. (Sonra onlara: ) ""Allahın verdiyi ruzidən yeyin-için, fəqət yer üzündə öz həddinizi aşaraq fəsad törətməyin!"" (söylədik). Biz onları (İsrail oğullarını) on iki qəbiləyə - ümmətə böldük. Camaatı (Tih səhrasında) ondan (Musadan içməyə) su istədiyi zaman ona: ""Əsanı daşa vur!"" - deyə vəhy etdik. (Əsanı daşa vuran kimi) ondan on iki çeşmə qaynayıb axmağa başladı. Hər qəbilə özünün su içəcəyi yeri bildi. Biz buludları onların üstündə kölgəlik etdik, onlara qüdrət halvası və bildirçin endirdik. Onlara: ""Sizə ruzi olaraq verdiyimiz pak ne’mətlərdən yeyin!"" dedik. Onlar (naşükür olmaqla, əmrlərimizi yerinə yetirməməklə) Bizə deyil, ancaq özlərinə zülm edirdilər!",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146102
-12 (ədəd),"On iki — say sistemində ədədlərdən biridir. On birdən sonra, on üçdən əvvəl gəlir. Ümumi məlumat Əski türk təqviminə və elmin sübut etdiyinə görə, Günəşin zahiri yerdəyişməsi hər on iki ildən bir eyni nöqtəyə düşür. Odur ki, bu on iki ilin hər ilini tanımaq üçün on iki heyvan adına müraciət etmək münasib sayılıb. Bir mif nümunəsində bildirilir ki, insanlar illəri müəyyənləşdirməkdə, bir-birindən ayırmaqda çətinlik çəkirmişlər. Deyilənə görə, bir Novruz bayramında bilicilər toplaşaraq qərara gəliblər ki, gəzintiyə çıxsınlar və qarşılaşdıqları canlıların adlarını illərə versinlər. Onlar üzən, gəzən, sürünən on iki canlıya - siçan, öküz, pələng, dovşan, balıq, əjdaha, ilan, at, qoyun, toyuq, it, donuza rast gəlirlər. Bunların adlarını illərə verirlər. Beləliklə, bu on iki canlının adının illərdə yaşaması elə on iki sayının da geniş dairədə yayılmasına səbəb olmuşdur. Bundan savayı, on iki sayının simvolik səciyyəli olmasında bürclər adlanan on iki tale ulduzunun rolu da olubdur. Bu on iki bürc ulduz üç və dörd saylarını özündə ehtiva edir. Belə ki, Qoç (əski adları: Quzu, Həməl), Buğa (əski adları: Ud, Sur), Əkizlər (əski adları: Ərəntir//Ərəntiz, Cövza), Xərçəng (əski adları: Quçuq, Sərətan), Şir (əski adları: Aslan, Əsəd), Qız (əski adları: Buğdabaşı - Başaq, Sünbül), Tərəzi (əski adları: Ülgü, Mizan), Əqrəb (əski ad: Çayan), Yay - Qövs-Kaman (əski adları: Göy, Qövs), Oğlaq (əski adı: Cədid), Dolça (əski adları: Köpək, Delv), Balıq (əski adı: Hut) adları daşıyan bu bürclərdən üçü yaz, üçü yay, üçü payız, üçü qış ulduzu adlanır. Məsələnin doğrudan da belə olmasını on birinci yüzilliyin möhtəşəm türk abidəsində - Yusif Balasaquninin ""Kutadku biliq"" (""Xoşbəxtlik bəxş edən elm"") əsərində də görürük. Burada ilin fəsilləri (4), hər fəslin ayları (3) və on iki bürcün bu fəsillərə, aylara aidliyi belə verilib: Həm də burada bütün varlığın mövcudluğuna şərt sayılan dörd nəsnə - od, su, yel, torpaq da bilavasitə həmin on iki bürclə əlaqədə verilibdir. On iki sayı bir vaxtlar, ümumiyyətlə, sonuncu say olmaqla çoxluq bildirmiş və xoşbəxtlik simvolu hesab edilmişdir. On iki sayının bəzi islami məkanlarda məşhurlaşmasına on iki imam həqiqəti də az təsir göstərməyib. Hələ onu demirik ki, bu on iki imamın şərəfinə Şah İsmayıl Xətai döyüşçüləri öz papaqlarına qırmızı rəngli on iki zolaq tikərmişlər və bu səbəbdən də ""Qızılbaşlar"" adlanırmışlar. Riyaziyyatda On iki ədədi — mürəkkəb ədəd olmaqla yanaşı həm də cüt ədəddir. On iki qədim insanların əqidəsində tamlaşmanı, bütövləşməni bildirirdi. O��uz türklərinin adətincə, oğlanlar ömürlərinin ilk on iki ilini adlamaqla ova çıxmaq, yarışlarda iştirak etmək, evlənmək, dövlət işlərində iştirak etmək hüququ qazanırdılar və bu həddi aşmamış onlara ad qoyulmurdu. Azərbaycan xalqı on iki rəqəminin magik gücünü həmişə xeyirliliyə (uğurlara qapı açır) yozmuşdur. Qurani-Kərimdə Allah İsrail oğullarından əhd almışdı. Biz onlardan (özlərinə) on iki nəzarətçi (vəkil) göndərmişdik. Allah buyurmuşdu: ""Mən sizinləyəm. Əgər namaz qılsanız, zəkat versəniz, peyğəmbərlərimə iman gətirib onlara kömək etsəniz, Allaha (Allah yolunda) gözəl bir borc (sədəqə) versəniz, əlbəttə, günahlarınızın üstünü örtər və sizi (ağacları) altından çaylar axan cənnətlərə daxil edərəm. Lakin bundan sonra sizdən hər kəs (əhdi pozaraq) küfr edərsə, o artıq doğru yoldan azmış olar!"" Yadınıza salın ki, Musa öz qövmü üçün su istədikdə, Biz ona: ""Əsanı daşa vur!"" -dedik. (O, əsanı daşa vuran kimi) ondan (daşdan) on iki çeşmə fışqırdı, hər kəs öz çeşməsini tanıdı. (Sonra onlara: ) ""Allahın verdiyi ruzidən yeyin-için, fəqət yer üzündə öz həddinizi aşaraq fəsad törətməyin!"" (söylədik). Biz onları (İsrail oğullarını) on iki qəbiləyə - ümmətə böldük. Camaatı (Tih səhrasında) ondan (Musadan içməyə) su istədiyi zaman ona: ""Əsanı daşa vur!"" - deyə vəhy etdik. (Əsanı daşa vuran kimi) ondan on iki çeşmə qaynayıb axmağa başladı. Hər qəbilə özünün su içəcəyi yeri bildi. Biz buludları onların üstündə kölgəlik etdik, onlara qüdrət halvası və bildirçin endirdik. Onlara: ""Sizə ruzi olaraq verdiyimiz pak ne’mətlərdən yeyin!"" dedik. Onlar (naşükür olmaqla, əmrlərimizi yerinə yetirməməklə) Bizə deyil, ancaq özlərinə zülm edirdilər!",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=142998
-12 aprel,"12 aprel — Qriqorian təqvimində ilin 102-ci günü. (uzun ildə 103-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 263 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 30 mart tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 240 — I Şapur atası I Ərdəşirlə Sasanilər imperiyasının şəriki olub. 1803 — Rusiya ilə Car-Balakən camaatlığı arasında ""Andlı öhdəlik"" sazişi bağlanmışdır 1961 — Kosmik yarış: Sovet kosmonavtı Yuri Qaqarin kosmosa səyahət edən və Vostok 1-də ilk ekipajlı orbital uçuşu həyata keçirən ilk insan oldu. 2020 — San-Tome və Prinsipidə ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 2021 — Bakıda Hərbi Qənimətlər Parkının açılışı olmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1748 — Antuan Jüsse, Fransa botaniki 1852 — Karl Lindeman, Almaniya riyaziyyatçısı 1889 — Seyid Şuşinski, Azərbaycan xanəndəsi 1903 — Yan Tinberqen, Niderland iqtisadçısı 1908 — Virciniya Çerrill, ABŞ aktrisası 1930 — Şahmalı Kürdoğlu, Azərbaycan xanəndəsi 1933 — Monserrat Kabalye, İspaniya opera müğənnisi 1942 — Ceykob Zuma, CAR prezidenti 1947 — Tom Klensi, ABŞ yazıçısı 1956 — Endi Qarsia, Kubalı aktyor 1972 — Şəbnəm Fərah, Türkiyə müğənnisi 1979 — Cennifer Morrison, ABŞ aktrisası, prodüseri və rejissoru 1985 — Şəhriyar Məmmədyarov, Azərbaycan şahmatçısı Ayan Babakişiyeva, Azərbaycan müğənnisi Qoşqar Vəliyev, Azərbaycan əsgəri Cavid Behbudov, Azərbaycan baş leytenantı, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı Erik Bayi, Kot-d'İvuar futbolçusu 1995 — Kubilay Aka, Türkiyə aktyoru 1999 — İlyas Niftəliyev, Azərbaycan leytenantı 1600-cü ildən əvvəl 1555 — Kastiliyalı I Yuanna, Kastiliya və Araqon kraliçası 1817 — Şarl Messye, Fransa astronomu 1826 — ]Səlim xan, Şəki xanı 1866 — Mikael Nalbandyan, Ermənistan yazıçısı 1893 — Müəllim Naci, Osmanlı yazıçısı 1927 — Cuzeppe Maskati, İtaliya həkimi 1937 — Əbdülhaq Hamid Tərxan, Türkiyə dramaturqu 1945 — Franklin Delano Ruzvelt, ABŞ prezidenti 1969 — Məmmədəli Vəlixanlı, Azərbaycan aktyoru 1974 — Mirdza Kempe, Latviya şairəsi 1992 — Alla Cəlilova, Sovet artisti 2013 — Nodar Şaşıqoğlu, Azərbaycan akyoru 2020 — Stirlinq Moss, Böyük Britaniya Formula-1 pilotu Bayramlar və xüsusi günlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Beynəlxalq İnsanın Kosmosa Uçuşu Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1960
-12 avqust,"12 avqust — Qriqorian təqvimində ilin 224-cü günü. (uzun ildə 225-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 141 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 30 iyul tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1121 — Gürcüstan çarlığı və Böyük Səlcuq imperiyası arasında Didqori döyüşü baş vermişdir. 1883 — Sonuncu kvaqqa Hollandiyanın Amsterdam şəhərindəki Natura Artis Maqistra zooparkında ölüb. 1981 — IBM PC buraxılmışdır. Azərbaycana aid hadisələr 2008 — Pekində keçən 2008 Yay Olimpiya Oyunlarında güləçi Rövşən Bayramov gümüş medal qazanıb. 2012 — Londonda keçən 2012 Yay Olimpiya Oyunlarında güləşçi Xetaq Qazyumov bürünc medal qazanıb. 2018 — Azərbaycan, İran, Qazaxıstan, Rusiya və Türkmənistan arasında Xəzər Dənizinin Hüquqi Statusu Haqqında Konvensiya imzalanmışdır. 1600-cü ildən əvvəl 1503 — III Xristian, Danimarka və Norveç kralı 1712 — Conas Hanvey, Böyük Britaniya səyyahı 1762 — IV Georq, Böyük Britaniya kralı 1844 — Məhəmməd Əhməd, Sudan din xadimi 1861 — Mehmed Səlahəddin Əfəndi, Osmanlı şahzadəsi 1887 — Ervin Şredinger, Avstriya fiziki 1912 — Samuel Fuller, ABŞ kinorejissoru 1926 — Qabil İmamverdiyev, Azərbaycan şairi 1930 — Corc Soros, ABŞ və Macarıstan investoru və filantropu 1938 — Sənan Qurbanov, Azərbaycan heykəltəraşı 1952 — Georgi Pinxasov, Fransa və Sovet fotoqrafı 1960 — Sərdar Səfərov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1973 — Marko Yuliano, İtaliya futbolçusu və baş məşqçisi 1979 — Fərda Amin, Azərbaycan aktyoru Cibril Sisse, Fransa futbolçusu Təbriz Musazadə, Azərbaycan mayoru 2001 — Əhməd Putiyev, Azərbaycan giziri 1600-cü ildən əvvəl 1633 — Yakopo Peri, İtaliya bəstəkarı 1809 — Mixail Kamenski, Rusiya feldmarşalı 1827 — Vilyam Bleyk, İngiltərə şairi 1900 — Vilhelm Steynits, ABŞ və Avstriya şahmatçısı 1924 — Şandor Brodi, Macarıstan yazıçısı 1931 — Nigar Şıxlinskaya, Azərbaycan şəfqət bacısı 1955 — Tomas Mann, Almaniya yazıçısı 1964 — Yan Fleminq, Böyük Britaniya yazıçısı 1981 — Baba Salahov, Azərbaycan tarzəni 1982 — Henri Fonda, ABŞ aktyoru 1992 — Şahmar Ələkbərov, Azərbaycan aktyoru 1999 — Can Yücəl, Türkiyə şairi 2014 — Cavad Heyət, Azərbaycan və İran cərrahı Bayramlar və xüsusi günlər Beynəlxalq Gənclər Günü Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Beynəlxalq Gənclər Günü Rusiya — Hərbi Hava Qüvvələri Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2646
-12 cədvəl qanunları,"12 cədvəl qanunları— E.ə 451-449-cu illərdə hazırlanmış və müasir dövrdə Avropa Hüququnun təməlini təşkil edən Roma hüququnun hüquqi əsası . E.ə. V əsrdə ilk Roma məcəlləsi - ""12 cədvəl qanunları"" qəbul edildi. Əsrlər boyu bu qanunlar Romada hüququn əsas mənbəyi sayılmışdı. Qanunlar şəhər meydanında qoyulan 12 taxta lövhədə yazıldığından ""12 cədvəl qanunları"" adlandırılmışdır. Ona görə, heç bir vətəndaş ""qanunları bilməmək bəhanəsi"" ilə məsuliyyətdən yayına bilməzdi. Bir sıra məlumatlara görə, vətəndaşlar sırasına qoşulan yeniyetmədən qanunları əzbər bilmək də tələb olunurdu. ""12 cədvəl qanunları"" adi hüquqların qələmə alınması idi. Buna daha çox plebeylər-sadə vətəndaşlar ehtiyac duyurdular. ""12 cədvəl qanunları"" bizim dövrümüzə gəlib çatmayıb. Bu qanunlar haqqında yalnız qədim müəlliflərin əsərləri vasitəsilə məlumatlar əldə edilmişdi. Həmin mənbələr arasında E.ə. II əsrdə yaşamış hüquqşünas Qayın Roma hüquq məktəbləri üçün yazdığı dərslik mühüm əhəmiyyətə malikdir. ""Şəhər"", ""şəhər icması"" mənasını verən ""sivitas"" sözünə görə ""Cədvəl qanunu"" ""sivil"" adlandırılırdı. Yəni bu kateqoriya vətəndaşlara, şəhər icmasına məxsus qanunlar kimi başa düşülürdü. Bu qanunların 2 məqsədi vardı: Siyasi məqsəd - ali zümrə və xalq arasında bərabərlik yaratmaq. Lakin, bu tam şəkildə icra edilə bilmədi (Ali zümrə ilə aşağı təbəqənin evlənməsini qadağan edən qanunlar vardı) Hüquqi məqsəd - keçmiş adət və ənənələri qanun toplusu şəklində təsbit etmək ""12 cədvəl qanunları""nın əsas fərqləndirici cəhəti şeylərin iki kateqoriyaya bölünməsi idi. Birinciyə əsas etibarilə torpaq, qullar, kənd təsərrüfatı işlərində istifadə olunan mal-qara; ikinciyə isə qalan şeylər daxil idi. Bu bölgünün praktik tərəfi onların mülkiyyətçisinin dəyişməsində - satılmasında, hədiyyə edilməsində özünü göstərirdi. Torpağın, qulların, kənd təsərrüfatı işlərində istifadə olunan mal-qaranın mülkiyyətçisinin dəyişməsi yalnız dəqiq müəyyən edilmiş normalar çərçivəsində mümkün ola bilərdi. Borc əməliyyatları ilə bağlı ""12 cədvəl qanunları"" çox sərt qaydalar müəyyənləşdirmişdi. Əgər borc götürən vaxtında borcu ödəyə bilmirdisə, borc verənin onu evinin zirzəmisində qandallamaq hüququ var idi. O, üç dəfə bu vəziyyətdə şəhər meydanına çıxarılır və qohumlarından, tanışlarından yardım istəyirdi. Əgər ona kömək etməsəydilər, borclu edam olunurdu. Bir neçə nəfərə borclu qalanı isə hətta bir neçə hissəyə bölməyə də icazə verilirdi. Ailə münasibətlərində ailə başçısı ev sahibinə qeyri-məhdud hüquqlar verirdi. Onun evində yaşayanların hamısı bir soyadı daşıyırdı. Ailənin mülkiyyəti kollektiv mülkiyyət hesab olunurdu, amma mülkiyyətlə əlaqədar yalnız ailə başçısı sərəncam verə bilərdi. Arvad da bütün ev sakinləri kimi ailə başçısından-ərindən asılı vəziyyətdə idi. ""12 cədvəl qanunları"" müəyyən məhdudiyyətlərlə vəsiyyətə görə mirasa da icazə verirdi. Bu qanunun cinayət-hüquq müddəaları sərtliyi ilə seçilirdi. Məsələn, evin yandırılmasında günahkar bilinən şəxs belə, ölüm cəzasına məhkum edilirdi. Axşam vaxtı, yaxud əlində silah yaxalanmış oğrunu da ölüm hökmü gözləyirdi. Gündüz vaxtı oğurluq üstündə yaxalanan cərimələnir və sonra ziyan çəkənin quluna çevrilirdi. ""12 cədvəl qanunları""nda qəsdən adamöldürmə isə xatırladılmır. Ona görə ki, bu cinayətə görə nəzərdə tutulan cəza (Ölüm hökmü) şübhə doğurmadığından onu xüsusi qeyd etməyə ehtiyac olmayıb. Qulların cinayətlərinə məhkəmədə baxılırdı. Qulun heç bir təminatı və müdafiəsi ilə bağlı heç bir hüququ yox idi. Mülkiyyətlə bağlı mübahisələrin həlli isə mürəkkəb prosedurları nəzərdə tuturdu. İddiaçının cavabdehi zor tətbiq etməklə məhkəməyə gətirmək hüququ var idi. 12 cədvəl qanunları aşağıdakılardır :",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=372709
-12 dekabr,"12 dekabr — Qriqorian təqvimində ilin 346-cı günü. (uzun ildə 347-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 19 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 29 noyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1787 — Pensilvaniya ABŞ-nin ikinci ştatı olub. 1963 — Keniya Böyük Britaniyadan müstəqilliyini elan edib. 2015 — BMT-nin İqlim Dəyişmələri haqqında Çərçivə Konvensiyasına aid Paris sazişi qəbul edildi. Azərbaycana aid hadisələr 1948 — Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında Əfrasiyab Bədəlbəylinin ""Nizami"" operasının premyerası keçirilmişdir. 1991 — Pakistan Azərbaycanın müstəqilliyini tanımışdır. 1994 — Azərbaycan və Kolumbiya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1574 — Danimarkalı Anna, İngiltərə, İrlandiya və Şotlandiya kraliçası 1766 — Nikolay Karamzin, Rusiya tarixçisi və yazıçısı 1821 — Qüstav Flober, Fransa yazıçısı 1863 — Edvard Munk, Norveç boyakarı 1875 — Gerd fon Rundştedt, Almaniya general-feldmarşalı 1876 — Elvin Krenzlayn, ABŞ yüngül atleti 1893 — Edvard Q. Robinson, ABŞ aktyoru 1903 — Yasuciro Ozu, Yaponiya kinorejissoru 1915 — Frenk Sinatra, ABŞ müğənnisi 1925 — Əhməd Şamlı, İran şairi 1926 — Aşıq Pənah, Azərbaycan aşığı 1928 — Çingiz Aytmatov, Qırğızstan yazıçısı 1973 — Toni Şey, ABŞ internet sahibkarı 1979 — Emin Ağalarov, Rusiya müğənnisi 1982 — Orxan Əkbərov, Azərbaycan polkovnik-leytenantı, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1992 — Elvin Məmmədov, Azərbaycan çavuşu 1600-cü ildən əvvəl 1792 — Denis Fonvizin, Rusiya dramaturqu 1889 — Viktor Bunyakovski, Rusiya riyaziyyatçısı Məhəmməd ağa Şahtaxtinski, Azərbaycan maarifçisi Tələt Rəhmanov, Azərbaycan aktyoru 1950 — Alıqul Osmonov, Qırğızıstan şairi Lətif Səfərov, Azərbaycan aktyoru Yasuciro Ozu, Yaponiya kinorejissoru Cabir Novruz, Azərbaycan şairi Nikolay Amosov, Ukrayna cərrahı 2003 — Heydər Əliyev, Azərbaycan prezidenti 2007 — Hüseyn Abbaszadə, Azərbaycan yazıçısı 2008 — Maksim Paşayev, Ukrayna futbolçusu Con le Karre, Böyük Britaniya yazıçısı Ruhullah Zəm, İran siyasi fəalı və jurnalisti Bayramlar və xüsusi günlər Türkmənistan — Bitirəflik Bayramı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4877
-12 fevral,"12 fevral — Qriqorian təqvimində ilin 43-cü günü. Bu tarixdə ilin sonuna 322 gün (uzun ildə 323 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 30 yanvar tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1541 — Pedro de Valdivia Çilinin Santyaqo şəhərini təsis edib. 1939 — Peru milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. XVII Qış Olimpiya Oyunları Lillehammerdə keçirilib. Dörd oğru Norveç Milli Qalereyasından Edvard Munkun ""Fəryad"" rəsm əsərini oğurlayıblar. 2002 — Niderlandın Haaqa şəhərində Birləşmiş Millətlər Təşkilatının keçmiş Yuqoslaviya üzrə Beynəlxalq Cinayət Tribunalında Yuqoslaviyanın keçmiş prezidenti Slobodan Miloşeviçin məhkəməsi başlayıb. 2010 — XXI Qış Olimpiya Oyunları Vankuverdə keçirilib. 2012 — Zambiya milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. Azərbaycana aid hadisələr 1992 — Şri-Lanka Azərbaycanın müstəqilliyini tanımışdır. 1600-cü ildən əvvəl 1760 — Yan Düssek, Çexiya bəstəkarı Avraam Linkoln, ABŞ prezidenti Çarlz Darvin, İngiltərə naturalisti 1881 — Anna Pavlova, Rusiya ballerinası 1888 — İvan Qabışev, Rusiya inqilabçısı 1898 — İsidor Baraxov, Sovet dövlət xadimi 1900 — Vasili Çuykov, Sovet marşalı 1911 — Bəhram Mansurov, Azərbaycan tarzəni 1912 — Ənvər Qasımzadə, Azərbaycan memarı 1915 — Vasili Ajayev, Rusiya yazıçısı 1920 — Pran, Hindistan aktyoru 1932 — Rami Qaripov, Başqırdıstan şairi 1933 — Mais Salmanov, Azərbaycan xanəndəsi 1942 — Ehud Barak, İsrail baş naziri 1946 — Ajda Pekkan, Türkiyə müğənnisi 1964 — Təbriz Xəlilbəyli, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1969 — Darren Aronofski, ABŞ kinorejissoru 1987 — Cavidan Novruz, Azərbaycan aktyoru 1988 — Cahid Tağızadə, Azərbaycan giziri 1990 — Soni Mustivar, Haiti futbolçusu 1992 — Ramiq Ağayev, Azərbaycan əsgəri 1997 — Xəyal Nuri, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1578 — Pərixan xanım, Səfəvi şahzadəsi 1713 — Cahandar Şah, Böyük Moğol imperatoru 1804 — İmmanuel Kant, Almaniya filosofu 1898 — Mikloş Barabaş, Macarıstan boyakarı 1931 — Səməd bəy Mehmandarov, Azərbaycan generalı 1942 — Qrant Vud, ABŞ boyakarı 1984 — Xulio Kortasar, Argentina və Fransa yazıçısı 2008 — Badri Patarkatsişvili, Gürcüstan iş adamı 2009 — Elmira Abasova, Azərbaycan musiqişünası 2010 — Nodar Kumaritaşvili, Gürcüstan kirşəçisi 2017 — Kübra Dadaşova, Azərbaycan aktrisası Altay Hacıyev, Azərbaycan boyakarı Qordon Benks, İngiltərə futbolçusu Bayramlar və xüsusi günlər Myanmar — İttifaq Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2018
-"12 illik qul (film, 2013)","12 illik əsarət (ing. 12 Years a Slave) — Con Ridlinin ssenarisi əsasında, Stiv Makkuinin rejissorluğu ilə epik, tarixi kinodram. Solomon Nortapın eyni adda avtobioqrafiyası əsasında ekranizasiya. 30 avqust 2013-cü ildə Telluriddə gerçəkləşən kinofestivalda premyerası olmuşdur. ABŞ-də 18 oktyabr 2013, Böyük Britaniyada isə 24 yanvar 2014-cü ildə prokata çıxıb. Azərbaycanda premyera 9 dekabr 2013-cü il baş tutub. Xarici keçidlər Filmi izlə (azərbaycan dilində) Trailer (Azərbaycan dilində)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=390169
-12 illik əsarət (film),"12 illik əsarət (ing. 12 Years a Slave) — Con Ridlinin ssenarisi əsasında, Stiv Makkuinin rejissorluğu ilə epik, tarixi kinodram. Solomon Nortapın eyni adda avtobioqrafiyası əsasında ekranizasiya. 30 avqust 2013-cü ildə Telluriddə gerçəkləşən kinofestivalda premyerası olmuşdur. ABŞ-də 18 oktyabr 2013, Böyük Britaniyada isə 24 yanvar 2014-cü ildə prokata çıxıb. Azərbaycanda premyera 9 dekabr 2013-cü il baş tutub. Xarici keçidlər Filmi izlə (azərbaycan dilində) Trailer (Azərbaycan dilində)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=374672
-"12 illik əsarət (film, 2013)","12 illik əsarət (ing. 12 Years a Slave) — Con Ridlinin ssenarisi əsasında, Stiv Makkuinin rejissorluğu ilə epik, tarixi kinodram. Solomon Nortapın eyni adda avtobioqrafiyası əsasında ekranizasiya. 30 avqust 2013-cü ildə Telluriddə gerçəkləşən kinofestivalda premyerası olmuşdur. ABŞ-də 18 oktyabr 2013, Böyük Britaniyada isə 24 yanvar 2014-cü ildə prokata çıxıb. Azərbaycanda premyera 9 dekabr 2013-cü il baş tutub. Xarici keçidlər Filmi izlə (azərbaycan dilində) Trailer (Azərbaycan dilində)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=808976
-12 imam,"On iki imam – İslamın on iki imamçı şiə və ələvi qollarında Məhəmməd peyğəmbərin (s.ə.s) dini və siyasi xəlifələridirlər. On iki imamçıların dini nəzəriyyələrinə görə, on iki imam təkcə cəmiyyəti ədalətlə idarə edən şəxslər yox, həmçinin şəriəti (İslam hüquq sisteminin) və Quranın ezoterik (sirli, yalnız seçilmiş şəxslərə məxsus) mənalarını qoruyan və təfsir (izah) edən nümunəvi insan fərdləridir. Muhəmmədin (s.ə.s) və imamların sözləri və əməlləri cəmiyyət üçün bələdçi və nümunə rolunu oynayır. Bu səbəbdən də onlar səhv və günahlardan uzaq olmalıdırlar (dini terminologiyada İsmət və ya məsumluq adlanır) və Məhəmmədin əli ilə ilahi hökmlə, və ya nəsslə təyin edilməlidirlər. İmamət inancı İslamın on iki imamçı şiə qolunun inancına görə əql – ilahi müdriklik (hikmət) Peyğəmbərlərin və imamların ruhlarının mənbəyi olmaqla, onlara Hikmət adlanan ezoterik bilik aşılayır və onların iztirabları, onların tərəfdarlarına ilahi bəxşiş vasitələridir.Baxmayaraq ki, imam ilahi vəhyi almır, ancaq onun Allahla çox yaxın rabitəsi var, hansı ki, o rabitə vasitəsilə Allah imama, imam da öz növbəsində insanlara bələdçilik edir. İmamlara həmçinin sahib olduqları “əl-Cəfr”, “əl-Camiə” kimi gizli kitablar da aid edilir. İmamət, yaxud ilahi rəhbərliyə etiqad on iki imamçı şiə əqidəsində əsas inanclardan hesab edilir və “Allah bəşəriyyəti ilahi bələdçiliyə çıxış imkanı olmadan buraxmaz” nəzəriyyəsinə əsaslanır.On iki imamçıların inancına görə, hər dövrün müsəlman cəmiyyətində bütün əqidə və fiqh məsələləri üzrə ilahi hökmü müəyyən edən imamı var. Əli ibn Əbu Talib on iki imamın birincisidir və on iki imamçı etiqada görə, Məhəmmədin ədalətli səhabəsidir və onun qızı olan Fatimə yolu ilə ondan sonra Məhəmmədin kişi nəsli davam etmişdir. Bir-birləri ilə qardaş olan Həsən və Hüseyndən başqa hər bir imam özündən əvvəlki imamın övladıdır (oğludur). On ikinci və sonuncu imam Məhəmməd əl-Mehdidir və on iki imamçı şiələrin etiqadına görə, hal-hazırda həyatdadır (diridir) və dünyaya zühur edib ədaləti bərpa edənə qədər qeybdədir (bu hadisə Böyük Qeybət dövrü adlanır). On iki imamçı şiələr və Ələvi müsəlmanların inancına görə, on iki imam barədə Məhəmməddən nəql edilən “On iki xəlifə” hədisinə əsasən öncədən xəbər verilmişdir. On iki imamçı şiə və ələvi inancına görə, hazırda qeybdə olan sonuncu imamdan başqa bütün imamlar qeyri-təbii ölümlə ölüblər. On iki imam bəzi Sufi ordenlərdə aparıcı rola malikdir və İslamın siyasi yox, sadəcə dini rəhbərləri hesab edilirlər. Belə ki, Sufi ordenlərin əksəriyyəti on iki imamdan birinə gedib çıxır. İmamların siyahısı Həmçinin bax On iki imam şiəliyi On iki xəlifə On dörd məsum Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica, Inc. Encyclopædia Iranica. Center for Iranian Studies, Columbia University. ISBN 1-56859-050-4. Martin, Richard C. Encyclopaedia of Islam and the Muslim world; vol.1. MacMillan. ISBN 0-02-865604-0. Encyclopedia of the Modern Middle East and North Africa. Gale Group. 2004. ISBN 978-0-02-865769-1. Corbin, Henry (1993 (original French 1964)). History of Islamic Philosophy, Translated by Liadain Sherrard, Philip Sherrard. London; Kegan Paul International in association with Islamic Publications for The Institute of Ismaili Studies. ISBN 0-7103-0416-1. Momen, Moojan (1985). An Introduction to Shi`i Islam: The History and Doctrines of Twelve. Yale University Press. ISBN 0-300-03531-4. Olsson, Tord; Elisabeth Ozdalga, Catharina Raudvere (2005). Alevi Identity: Cultural, Religious and Social Perspectives. Routledge. ISBN 9781135797256. Sachedina, Abdulaziz Abdulhussein (1988). The Just Ruler (al-sultān Al-ʻādil) in Shīʻite Islam: The Comprehensive Authority of the Jurist in Imamite Jurisprudence. Oxford University Press US. ISBN 0-19-511915-0. Tabatabae, Sayyid Mohammad Hosayn; Seyyed Hossein Nasr (translator) (1979). Shi'ite Islam. SUNY press. ISBN 0-87395-272-3. Xarici keçidlər A brief introduction of Twelve Imams A Brief History Of The Lives Of The Twelve Imams Arxivləşdirilib 2008-03-29 at the Wayback Machine a chapter of Shi'ite Islam by Allameh Tabatabaei The Twelve Imams Taken From ""A Shi'ite Anthology"" By Allameh Tabatabaei A Short History of the Lives of The Twelve Imams Arxivləşdirilib 2008-06-18 at the Wayback Machine On İki İmam Hazreti Ali & the Twelve Imams — The Bektashi Order of Dervishes 12 İmam Kimdir ? On iki imam ələvilikdə",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=289467
-12 iyul,"12 iyul — Qriqorian təqvimində ilin 193-cü günü. (uzun ildə 194-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 172 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 29 iyun tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1975 — San-Tome və Prinsipi Portuqaliyadan müstəqilliyini elan edib. 1987 — Uruqvay milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. Azərbaycana aid hadisələr 2020 — Azərbaycan və Ermənistan Silahlı Qüvvələri arasında Tovuz döyüşləri baş vermişdir. 1600-cü ildən əvvəl E.ə. 100 — Yuli Sezar, Roma generalı və dövlət xadimi 1812 — Mirzə Fətəli Axundov, Azərbaycan dramaturqu 1817 — Henri Devid Toro, ABŞ təbiətşünası, şairi və filosofu 1824 — Ejen Buden, Fransa boyakarı 1854 — Corc İstmen, ABŞ biznesmeni 1884 — Amadeo Modilyani, İtaliya boyakarı və heykəltəraşı 1904 — Pablo Neruda, Çili şairi və diplomatı 1940 — Ruhəngiz Qasımova, Azərbaycan bəstəkarı 1950 — Aleksandr İvanov, Azərbaycan cangüdəni 1963 — Cavanşir Feyziyev, Azərbaycan deputatı 1966 — Şahin Diniyev, Azərbaycan futbolçusu və baş məşqçisi 1972 — Raquf Orucov, Azərbaycan polkovnik-leytenantı 1973 — Kristian Vyeri, İtaliya futbolçusu 1991 — Xames Rodriqes, Kolumbiya futbolçusu 2000 — Vinisius Junior, Braziliya futbolçusu 2002 — Mahmud Mayıllı, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1536 — Rotterdamlı Erazm, Niderland filosofu 1804 — Aleksandr Hamilton, ABŞ dövlət xadimi 1911 — Mirzə Ələkbər Sabir, Azərbaycan şairi 1931 — Natan Söderblum, İsveç ruhani 1975 — Lətifə Uşşaqi, Türkiyə birinci xanımı 1977 — Bobocan Qafurov, Tacikistan tarixçisi 2001 — Mirvarid Dilbazi, Azərbaycan şairəsi 2003 — Hüseyn Kürdoğlu, Azərbaycan şairi 2013 — Pran, Hindistan aktyoru 2014 — Valeriya Novodvorskaya, Rusiya siyasətçisi Xəyyam Daşdəmirov, Azərbaycan əsgəri Kelli Preston, ABŞ aktrisası Vüqar Sadıqov, Azərbaycan çavuşu Bayramlar və xüsusi günlər Kiribati — Müstəqillik Günü San-Tome və Prinsipi — Müstəqillik Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2616
-12 iyun,"12 iyun — Qriqorian təqvimində ilin 163-cü günü. (uzun ildə 164-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 202 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 30 may tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1964 — Aparteid əleyhinə fəal və Afrika milli konqresinin rəhbəri Nelson Mandela CAR-da təxribat törətdiyinə görə ömürlük həbs cəzasına məhkum edilib. 1987 — Soyuq müharibə: Brandenburq qapısında ABŞ prezidenti Ronald Reyqan açıq şəkildə Mixail Qorbaçova Berlin divarını sökməyə çağırıb. 1991 — Boris Yeltsin Rusiyanın prezidenti seçilib. 1998 — Fransa milli futbol komandası 1998 FİFA Dünya Kubokunu qazanıb. 2016 — ABŞ-nin Florida ştatındakı Orlando şəhərində ""Pulse"" gey gecə klubunda gülləbaran hadisəsi baş vermişdir. Azərbaycana aid hadisələr 1992 — Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Ağdam uğrunda döyüşlərdə iştirak edib və Goranboy əməliyyatını keçirərək Şaumyan rayonunu azad etmişdir. 2015 — Bakıda 2015 Avropa Oyunlarının açılış mərasimi keçirilmişdir. 2020 — Bakıda UEFA Avro 2020-nin ilk oyunu keçirilmişdir. 2022 — Maks Ferstappen Azərbaycan Qran-prisinin qalibi olub. 1600-cü ildən əvvəl 1828 — Luiza Pesyak, Sloveniya yazıçısı 1915 — Devid Rokfeller, ABŞ bankiri 1924 — Corc Herbert Volker Buş, ABŞ-nin 41. prezidenti Ernesto Çe Qevara, Argentina və Kuba inqilabçısı İsa Muğanna, Azərbaycan yazıçısı 1929 — Anna Frank, Niderland gündəlik yazarı 1932 — Hacıbaba Bağırov, Azərbaycan aktyoru 1947 — Leyla Şıxlinskaya, Azərbaycan aktrisası 1948 — Yevda Abramov, Azərbaycan deputatı 1968 — Bəhmən Gülbarnəjad, İran paralimpyaçısı Dieqo Milito, Argentina futbolçusu Elnur Hacıyev, Azərbaycan mayor Evrim Akın, Türkiyə aktrisası və teleaparıcısı 1981 — Adriana Lima, Braziliyalı model 1982 — Anatoli Ponomaryov, Azərbaycan futbolçusu 1990 — Xəqani Əliyev, Azərbaycan giziri 1992 — Filipe Koutinyo, Braziliya futbolçusu 1994 — Şahrudin Məhəmmədəliyev, Azərbaycan futbolçusu 2000 — Kamil Atakişiyev, Azərbaycan əsgəri 2001 — Sahil Hüseynov, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1806 — İbrahimxəlil xan, Qarabağ xanı 1976 — Abbas Rzayev, Azərbaycan aktyoru 1978 — Qo Mojo, Çin yazıçısı 1989 — Nilufər xanım Sultan, Osmanlı şahzadəsi Allahverdi Bağırov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İnqilab İsmayılov, Azərbaycan polisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1993 — Monte Melkonyan, Ermənistan inqilabçısı və hərbçisi, Ermənistanın Milli Qəhrəmanı 1995 — Şəkər Aslan, Azərbaycan şairi 2003 — Qreqori Pek, ABŞ aktyoru 2007 — Ağabəy Sultanov, Azərbaycan psixiatrı 2010 — Mailə Muradxanlı, Azərbaycan tərcüməçisi 2012 — Sabri Ülkər, Türkiyə sahibkarı 2021 — Çingiz Qacar, Azərbaycan fiziki Bayramlar və xüsusi günlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Ümumdünya Uşaq Əməyinə Qarşı Mübarizə Günü Filippin — Müstəqillik Günü Finlandiya — Helsinki Günü Rusiya — Rusiya Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2096
-12 mart,"12 mart — Qriqorian təqvimində ilin 73-cü günü. Bu tarixdə ilin sonuna 292 gün (uzun ildə 293 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 29 fevral tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1913 — Avstraliyanın gələcək paytaxtı rəsmi olaraq Kanberra adlanıb. 1918 — Sankt-Peterburq 1713-cü ildən paytaxt statusun çox hissəsini saxlamasına baxmayaraq, Moskva yenidən Rusiyanın paytaxtı oldu. 1938 — Anşluss: Almaniya qoşunları Avstriyanı işğal edərək, Almaniyaya birləşdirdi. 1993 — Şimali Koreya Nüvə Silahlarının Qarşısının Alınması Müqaviləsindən çıxacağını elan edir və müfəttişlərin nüvə obyektlərinə daxil olmasına icazə verməkdən imtina edib. 1999 — Keçmiş Varşava Müqaviləsi Təşkilatının üzvləri olan Çexiya, Macarıstan və Polşa NATO-nun üzvü olub. 2009 — Maliyyəçi Bernard Medoff Uoll-Strit tarixinin ən böyük fırıldaqlarından birində günahını etiraf edib. 2011 — Fukuşima-1 AES-də reaktor Senday zəlzələsi və sunamisindən bir gün sonra partlayaraq atmosferə radioaktivlik yayıb. ABŞ COVID-19 koronavirus pandemiyası səbəbindən Avropadan bütün səyahətləri dayandırıb. Qabon, Qana və Trinidad və Tobaqoda ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1992 — Azərbaycan və İran arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2002 — Azərbaycan kriminalisti Rövşən Əliyev Bakı şəhərinin Nizami küçəsində bina girişində odlu silahla qətlə yetirilib. 1600-cü ildən əvvəl 1685 — Corc Berkli, İngiltərə və İrlandiya filosofu 1872 — Aşıq Mirzə Bilal, Az��rbaycan aşığı 1904 — Əbülhəsən Ələkbərzadə, Azərbaycan nasiri 1922 — Cek Keruak, ABŞ yazıçısı və şairi 1926 — Şükür Əhmədov, Azərbaycan heyvandarı 1932 — Endryu Yanq, ABŞ siyasətçisi və diplomatı 1933 — Cabir Novruz, Azərbaycan şairi 1942 — Ratko Mladiç, Yuqoslaviya general-polkovniki 1947 — Mit Romni, ABŞ senatoru 1952 — Hulusi Akar, Türkiyə dövlət xadimi 1954 — Jozef Nqyut, Kamerun baş naziri Məbud Məhərrəmov, Azərbaycan aktyoru Marlon Cekson, ABŞ müğənnisi və əvəzolunmaz Maykl Ceksonun qardaşı 1959 — Milorad Dodik, Bosniya və Herseqovina siyasətçisi 1968 — Martin Şöller, Almaniya fotoqrafı 1969 — Beyazıt Öztürk, Türkiyə aparıcısı və aktyoru 1987 — Teymur Rəcəbov, Azərbaycan şahmatçısı 1988 — Kostas Mitroğlu, Yunanıstan futbolçusu Mamadou Mbodj, Seneqal futbolçusu Vüsal Rüstəmov, Azərbaycan giziri 2002 — Habil Muradov, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1289 — II Demetre, Gürcüstan kralı 1507 — Çezare Borcia, İtaliya kardinalı 1896 — Qaçaq Nəbi, Azərbaycan xalq qəhrəmanı 1925 — Sun Yatsen, Çin siyasətçisi 1937 — Şarl-Mari Vidor, Fransa orqan ifaçısı və bəstəkarı 1969 — Ənvər Qasımzadə, Azərbaycan memarı 1980 — Lətif İmanov, Azərbaycan fiziki 1992 — Elgiz Kərimov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 2002 — Rövşən Əliyev, Azərbaycan kriminalisti 2017 — Səadət Abdullayeva, Azərbaycan musiqişünası 2018 — Oleq Tabakov, Rusiya aktyoru Fəraməz Əkbərian, Böyük Britaniya nüvə alimi Musa Məmmədov, Azərbaycan deputatı 2020 — Adil Zeynalov, Azərbaycan aktyoru Bayramlar və xüsusi günlər Çin — Ağac əkilməsi günü Mavritaniya — Milli Gün Zambiya — Gənclər Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2038
-12 may,"12 may — Qriqorian təqvimində ilin 132-ci günü. (uzun ildə 133-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 233 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 29 aprel tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 2008 — Çinin Sıçuan əyalətində baş verən zəlzələ nəticəsində 69.000-dən nəfər çox həyatını itirmişdir. Azərbaycana aid hadisələr 1994 — Azərbaycan və Ermənistan arasında Qarabağ müharibəsi bitmişdir. 1995 — Azərbaycan və Venesuela arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2017 — Bakıda 2017 İslam Həmrəyliyi Oyunlarının açılışı olmuşdur. Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Qaragöl istiqamətindən irəliləyərək Ermənistanın 3,5 kilometr ərazisini ələ keçirib. Şuşada 30 ildən sonra Xarıbülbül Musiqi Festivalı keçirilib. 1600-cü ildən əvvəl 1820 — Florens Naytingel, İngiltərə tibb bacısı 1845 — Qabriel Fore, Fransa bəstəkarı 1855 — Anatoli Lyadov, Rusiya bəstəkarı Ketrin Hepbern, ABŞ aktrisası Səid Rüstəmov, Azərbaycan bəstəkarı 1932 — Sabit Abbasəliyev, Azərbaycan deputatı 1933 — Andrey Voznesenski, Rusiya şairi 1935 — Valid Sənani, Azərbaycan televiziya işçisi 1937 — Corc Karlin, ABŞ komiki 1938 — Ayaz Mütəllibov, Azərbaycan prezidenti 1940 — Abbas Abdulla, Azərbaycan şairi 1952 — Azər Mirzəyev, Azərbaycan aktyoru 1970 — İlqar Bağırov, Ukrayna kapitanı 1976 — Anar Novruzov, Azərbaycan mayoru 1977 — Məryəm Mirzəxani, İran riyaziyyatçısı 1987 — Erik Ramos, Paraqvay futbolçusu 1994 — Azər Əliyev, Azərbaycan futbolçusu 1600-cü ildən əvvəl 1003 — II Silvestr, Roma papası 1700 — Con Drayden, İngiltərə şairi 1815 — Fətəli xan, Şəki xanı 1884 — Bedrjix Smetana, Çexiya bəstəkarı 1933 — Dyula Krudi, Macarıstan yazıçısı 1935 — Yozef Pilsudski, Polşa baş naziri və marşalı 1964 — Ağamirzə Əhmədov, Azərbaycan dövlət xadimi 1970 — Nelli Zaks, İsveç və Almaniya şairəsi 1972 — Arkadi Plastov, Rusiya boyakarı 1985 — Jan Dübüffe, Fransa boyakarı və heykəltəraşı 1995 — İsi Məlikzadə, Azərbaycan yazıçısı 1997 — Salam Salamzadə, Azərbaycan boyakarı 2005 — Sara Qədimova, Azərbaycan xanəndəsi 2011 — Vaqif İbrahimoğlu, Azərbaycan teatr rejissoru Bayramlar və xüsusi günlər Beynəlxalq Tibb Bacıları Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2068
-12 may 1994-cü il tarixli atəşkəs sazişi,"12 may 1994-cü il tarixli atəşkəs sazişi — Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı (1992–1994) Bişkek protokolunun imzalanmasından bir neçə gün sonra bir tərəfdən Ermənistan və tanınmamış Dağlıq Qarabağ Respublikası, digər tərəfdən Azərbaycan tərəfindən bağlanmış üçtərəfli atəşkəs sazişi. Müqaviləni 9 may 1994-cü ildə Məmmədrəfi Məmmədov (Azərbaycan tərəfdən), 10 may 1994-cü ildə Serj Sarkisyan (Ermənistan tərəfdən), 11 may 1994-cü ildə Samvel Babayan (Dağlıq Qarabağ Respublikası tərəfdən) imzalamışdır.. Müqavilənin əsas müddəası 12 may 1994-cü il saat 00:01-dən etibarən tam atəşkəsin təmin edilməsi və hərbi əməliyyatların dayandırılması idi. Heç bir strateji əhəmiyyət kəsb etməyən müntəzəm toqquşmalara və qarşılıqlı atəşə baxmayaraq, 2016-cı ilin aprelində vəziyyətin əhəmiyyətli dərəcədə gərginləşməsinə qədər, ümumiyyətlə, atəşkəsə əməl olunmuşdur. 2020-ci ildə münaqişə zonasında İkinci Qarabağ müharibəsi başlamışdır və noyabrın 9-dan 10-na keçən gecə üçtərəfli bəyannamənin imzalanması ilə başa çatmışdır. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=815327
-12 noyabr,"12 noyabr — Qriqorian təqvimində ilin 316-cı günü. (uzun ildə 317-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 49 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 30 oktyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1954 — Ellis adası fəaliyyətini dayandırıb. Azərbaycana aid hadisələr 1995 — Azərbaycanda Parlament seçkiləri keçirilib. 1997 — İlk neft Azərbaycanın Çıraq neft yatağından Supsaya göndərilir. 2014 — Ağdam rayonunun Kəngərli kəndi yaxınlığında Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Ermənistan Silahlı Qüvvələrinə məxsus hərbi helikopteri vurmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1493 — Baçço Bandinelli, İtaliya heykəltəraşı 1817 — Bəhaullah, Bəhai peyğəmbəri 1832 — Jorj Perro, Fransa arxeoloqu 1833 — Aleksandr Borodin, Rusiya bəstəkarı 1840 — Ogüst Roden, Fransa heykəltəraşı 1866 — Sun Yatsen, Çin siyasətçisi 1930 — Besim Bokşi, Albaniya şairi Çarlz Menson, ABŞ cinayətkarı və musiqiçisi Vava, Braziliya futbolçusu 1935 — Lüdmila Qurçenko, Rusiya aktrisası 1947 — Karlos Ezquerra, İspaniya komiks rəssamı 1948 — Həsən Ruhani, İran prezidenti 1963 — Mir Şahin, Azərbaycan jurnalisti 1966 — Orxan Camal, Rusiya jurnalisti 1980 — Rayan Qoslinq, Kanada aktyoru 1600-cü ildən əvvəl 1035 — Knud, İngiltərə, Danimarka və Norveç kralı 1865 — Elizabet Qaskell, İngiltərə yazıçısı 1955 — Alfred Hayoş, Macarıstan üzgüçüsü 1980 — Validə Tutayuq, Azərbaycan botaniki 1987 — Baxşəli Baxşəliyev, Azərbaycan dövlət xadimi 1981 — Vilyam Holden, ABŞ aktyoru 1986 — Fumiko Ençi, Yaponiya yazıçısı 1989 — Dolores İbarruri, İspaniya siyasətçisi 2013 — Sehadete Mekuli, Albaniya ginekoloqu 2018 — Sten Li, ABŞ komiks yazıçısı Elnur Cabbarov, Azərbaycan əsgəri Masatoşi Koşiba, Yaponiya fiziki Zaur Dövlətov, Azərbaycan əsgəri Bayramlar və xüsusi günlər Azərbaycan — Konstitusiya Günü Şərqi Timor — Milli Gənclər Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4982
-12 oktyabr,"12 oktyabr — Qriqorian təqvimində ilin 285-ci günü. (uzun ildə 286-cı) Bu tarixdə ilin sonuna 80 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 29 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 539 — II Kirin ordusu Babili ələ keçirərək Babil imperiyasına son qoymuşdur. 1492 — Xristofor Kolumbun ilk ekspedisiyası Karib dənizinin sahilində San Salvador adasına düşür. 1968 — XIX Yay Olimpiya Oyunları Mexikoda keçirilib. 2004 — Avstraliya milli futbol komandası OFK Millətlər Kubokunu qazanıb. Azərbaycana aid hadisələr 1813 — Qacar dövləti və Rusiya imperiyası arasında Gülüstan müqaviləsi imzalanmışdır. 1997 — Space Televiziyası (Space TV) təsis edilib. 1600-cü ildən əvvəl 1350 — Dmitri Donskoy, Böyük Moskva knyazlığının knyazı 1537 — VI Eduard, İngiltərə və İrlandiya kralı 1767 — Sergey Tuçkov, Rusiya general-leytenantı 1875 — Alister Krouli, İngiltərə okkultisti 1894 — Kyuiçi Tokuda, Yaponiya deputatı 1906 — Aleksandr Puzanov, Sovet dövlət xadimi 1919 — Doris Miller, ABŞ aşpazı 1928 — Türkan Akyol, Türkiyə dövlət xadimi 1929 — Rolan Bıkov, Rusiya aktyoru 1935 — Luçano Pavarotti, İtaliya opera müğənnisi 1938 — Larri Skot, ABŞ bodibilderi 1962 — Luka Karboni, İtaliya müğənnisi 1963 — Satoşi Kon, Yaponiya kinorejissoru və animatoru 1968 — Hyu Cekman, Avstraliya aktyoru 1974 — Ebru Gündeş, Türkiyə müğənnisi 1980 — Qrasiete Santana, Braziliya yüngül atleti 1981 — Engin Akyürek, Türkiyə aktyoru 1985 — Əli Ələkbərov, Azərbaycan əsgəri 1986 — Li Venlian, Çin həkimi Qara Qarayev, Azərbaycan futbolçusu Coş Hatçerson, ABŞ aktyoru 1994 — Ceyhun Adgözəlov, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl E.ə. 322 — Demosfen, Yunanıstan natiqi 1576 — II Maksimillian, Müqəddəs Roma imperatoru 1590 — Kano Eytoku, Yaponiya boyakarı 1867 — Cəfərqulu ağa Bakıxanov, Azərbaycan zadəganı və generalı 1870 — Robert Li, ABŞ generalı 1924 — Anatol Frans, Fransa şairi 1937 — Əhməd Cavad, Azərbaycan şairi 1987 — Fəxri Qorutürk, Türkiyə prezidenti 1990 — Aşıq Mikayıl Azaflı, Azərbaycan aşığı 2015 — Sakit Əliyev, Azərbaycan futbolçusu və baş məşqçisi Elnur Şirinzadə, Azərbaycan əsgəri Elvin Şahmarlı, Azərbaycan əsgəri Fuad Məhərrəmli, Azərbaycan kiçik çavuşu Xalid Orucov, Azərbaycan leytenantı İbarət Əkbərov, Azərbaycan əsgəri Bayramlar və xüsusi günlər Ekvatorial Qvineya — Müstəqillik Günü Honduras — Kolumb Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=5012
-12 sentyabr,"12 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 255-ci günü. (uzun ildə 256-cı) Bu tarixdə ilin sonuna 110 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 30 avqust tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 2013 — NASA təsdiq edib ki, onun Voyacer 1 zondu ulduzlararası kosmosa daxil olan ilk süni obyekt olub. Azərbaycana aid hadisələr 1909 — Ərdəhan kanoner qayığı dənizə salınmışdır. 2017 — ""Qarabağ"" futbol klubu UEFA Çempionlar Liqasında ilk oyununu keçirmişdir. 1600-cü ildən əvvəl 1494 — I Fransisk, Fransa kralı Corce Corceksu, Rumıniya dirijoru Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Azərbaycan yazıçısı 1895 — Andreo Çex, Macarıstan rahibi 1913 — Cessi Ouens, ABŞ yüngül atleti 1921 — Stanislav Lem, Polşa yazıçısı 1943 — Nizami Həmzəyev, Azərbaycan aktyoru 1944 — Barri Vayt, ABŞ müğənnisi 1952 — Zəlimxan Yandarbiyev, İçkeriya prezidenti Hans Zimmer, Almaniya bəstəkarı Rüstəm Behrudi, Azərbaycan şairi 1965 — Əhməd Mümtaz Taylan, Türkiyə aktyoru 1966 — Ənuşə Ənsari, ABŞ və İran mühəndisi və kosmonavtı 1973 — Pol Volker, ABŞ aktyoru 1980 — Yao Min, Çin basketbolçusu 1983 — Zamiq Hüseynov, Azərbaycan müğənnisi 1986 — Yuto Naqatomo, Yaponiya futbolçusu 1991 — Ece Seçkin, Türkiyə müğənnisi 1994 — RM, Cənubi Koreya repçisi 1600-cü ildən əvvəl 1334 — Şeyx Səfi, Səfəvi şairi 1674 — Nikolas Tulp, Niderland cərrahı 1683 — VI Afonso, Portuqaliya kralı 1874 — Fransua Gizo, Fransa tarixçisi 1916 — Fərrux ağa Qayıbov, Azərbaycan təyyarəçisi 1992 — Entoni Perkins, ABŞ aktyoru 2000 — Sevil Hacıyeva, Azərbaycan müğənnisi 2001 — Manaf Süleymanov, Azərbaycan yazıçısı 2003 — Conni Keş, ABŞ müğənnisi 2013 — Rey Dolbi, ABŞ mühəndisi 2016 — Əli Cavan, İran fiziki 2020 — Navid Əfkari, İran güləşçisi 2021 — Yaşar Babayev, Azərbaycan futbolçusu Bayramlar və xüsusi günlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4954
-"12 stul (film, 1971)","İnqilab zamanı bir çox insanlar öz dəyərli cavahiratlarını etibarlı yerlərdə gizlətmişlər. Keçmiş dvoryan başçısı indiki (1927) kargüzar İppolit Matfeyeviç Vorobyaninov bir qoca qadının ölümündən xəbər tutur. Məsələ burasındadır ki, həmin qadın 150 min qızıl rubl dəyərində brilyant və mirvarilərini vaxtilə məşhur ustad Hambsın qonaq otağındakı 12 stuldan birinin içində gizlətmişdi. Vorobyaninov bütün işlərini bir kənara qoyaraq stulları axtarmaq qərarına gəlir. O, köhnə şəhərə – keçmiş dostu dalandar Tixonun yanına gedir. Vorobyaninov orada təsadüfən böyük kambinasiyaçı və gənc fırıldaqçı Ostap Benderlə qarşılaşır. Onlar pulun 40 faizinə ortaq olmağa razılıq verirlər. Lakin Fyodorun bu söhbətə gizlincə qulaq asmağı onu da bu işdən xəbərdar edir. Tezliklə xəbər gəlir ki, bütün 12 stul hamısı birdən hərraca qoyulub. Lakin Vorobyaninov hərraca bir az qalmış bütün pulları restoranda xərcləyir. Çətinliklə qarşılaşan hərislər indi stulları və cavahiratı tapmaq üçün başqa yollar fikirləşməlidirlər. Xəzinənin sonda kimə qismət olacağı filmin sonuna qədər tamaşaçıları intizarda saxlayır. Film haqqında Filmdə olan şəhər çəkilişləri Rıbinsk şəhərində çəkilmişdir. İlf və Petrovun bu romanını əslində rejissor Georgi Daneliya çəkməli idi. Lakin o, sonradan filmi ""12 stul"" romanını çəkmək arzusu ilə yaşayan daha bir məşhur rejissora — Leonid Qaydaya verir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Ssenari müəllifləri: Vladlen Baxnov, Leonid Qayday Quruluşçu rejissor: Leonid Qayday Operatorlar: Sergey Poluyanov, Valeri Şuvalov Rəssam: Yevgeni Kumankov Bəstəkar: Aleksandr Zasepin Arçil Qomiaşvili — Ostap Bender Sergey Filippov — Vorobyaninov Mixail Puqovkin — Fyodr Klara Rumyanova — Katerina Yuri Nikulin — Tixon Qriqori Şpigel — Aleksandr Yakovleviç Nataliya Kraçkovskaya — madam Qrisasuyeva Nataliya Varley — Yelizaveta Nataliya Vorobyova — Elloçka Şşukina; ""Adamyeyən Elloçka"" Viktor Pavlov — Kolya Nina Qrebeşkova — Musik Vladimir Etuş — Andrey Bruns Georgi Vitsin — Meçnikov Leonid Qayday — Varfolomey Korobeynikov Saveli Kramarov — Ostap Benderlə şahmat oynayan Aleksandr Xvılya Xarici keçidlər Filmi izlə (azərbaycan dilində) 10 ən yaxşı sovet filmi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=168778
-12 süvari,"""12 süvari"" — ABŞ filmi. Süjet xətti 2001-ci ilin 11 sentyabr hadisələri insanların yaddaşına həmişəlik həkk olunacaq. Həmin gün ABŞ tarixində ən dəhşətli faciə baş verdi və bu hadisə çox sayda insan həyatına son qoyan terror aktı kimi yadda qalacaq. ABŞ h��kuməti terrorçularla mübarizəyə özünün ən peşəkar hərbi hissəsini yollayır. Onların məqsədi bu hadisəni törədən terror təşkilatının üzvlərini məhv etməkdir. 12 nəfərdən ibarət xüsusi təyinatlı əl-Qaidə təşkilatının üzvlərini tapmaq üçün düşmən ərazisinə yollanır. İşlərinin peşəkarları kimi onlar dəfələrlə çətin vəziyyətdən çıxaraq məqsədlərinə qarşı addımlayırlar. Lakin getdikcə missiyanın müsbət sonluğu bütün qrup üzvlərinə inanılmaz kimi görünür. Onlar real təhlükələrlə rastlaşandan sonra riskləri başa düşüb evə bir də qayıtmayacaqlarını dərk edir, amma buna baxmayaraq tapşırığı sona çatdırmağı qərara alırlar. Çox böyük çətinliklər və itkilər hesabına olsa da, onlar Tangit dərəsini keçib, Məzari-Şərif Talibandan təmizləyib şəhəri ələ keçirirlər.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=717757
-"12 süvari (film, 2018)","""12 süvari"" — ABŞ filmi. Süjet xətti 2001-ci ilin 11 sentyabr hadisələri insanların yaddaşına həmişəlik həkk olunacaq. Həmin gün ABŞ tarixində ən dəhşətli faciə baş verdi və bu hadisə çox sayda insan həyatına son qoyan terror aktı kimi yadda qalacaq. ABŞ hökuməti terrorçularla mübarizəyə özünün ən peşəkar hərbi hissəsini yollayır. Onların məqsədi bu hadisəni törədən terror təşkilatının üzvlərini məhv etməkdir. 12 nəfərdən ibarət xüsusi təyinatlı əl-Qaidə təşkilatının üzvlərini tapmaq üçün düşmən ərazisinə yollanır. İşlərinin peşəkarları kimi onlar dəfələrlə çətin vəziyyətdən çıxaraq məqsədlərinə qarşı addımlayırlar. Lakin getdikcə missiyanın müsbət sonluğu bütün qrup üzvlərinə inanılmaz kimi görünür. Onlar real təhlükələrlə rastlaşandan sonra riskləri başa düşüb evə bir də qayıtmayacaqlarını dərk edir, amma buna baxmayaraq tapşırığı sona çatdırmağı qərara alırlar. Çox böyük çətinliklər və itkilər hesabına olsa da, onlar Tangit dərəsini keçib, Məzari-Şərif Talibandan təmizləyib şəhəri ələ keçirirlər.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=808721
-12 yanvar,"12 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 12-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 353 gün (uzun ildə 354 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 30 dekabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl E.ə. 49 — Yuli Sezar 13-cü Legionun rəhbəri kimi Rubikonu keçir. Keçmiş müttəfiqlər olan Sezar və Pompey arasında vətəndaş müharibəsi qaçılmaz olur. 1967 — Ceyms Bedford ilk krionik dondurulan şəxs olur. 1991 — Körfəz müharibəsi: ABŞ Konqresi İraqı Küveytdən çıxarmaq üçün Amerika hərbi gücündən istifadəsinin lehinə səs verir. 2015 — Gümrüdə kütləvi qətl baş verib. 2016 — İstanbulun Sultanəhməd meydanında terror aktı törədilib. 2021 — Adobe Flash plaqini fəaliyyətini dayandırıb. Azərbaycana aid hadisələr 1992 — Almaniya Azərbaycanın müstəqilliyini tanımışdır. 1600-cü ildən əvvəl 1746 — İohann Pestalotsi, İsveçrə pedaqoqu 1772 — Mixail Speranski, Rusiya dövlət xadimi 1863 — Vivekananda, Hindistan rahibi 1872 — Zəkiyə Sultan, Osmanlı şahzadəsi Cek London, ABŞ yazıçısı Fevzi Çaxmaq, Türkiyə siyasətçisi 1878 — Xudadat bəy Rəfibəyli, Azərbaycan siyasətçisi 1893 — Herman Görinq, Almaniya siyasətçisi 1896 — Nobuko Yoşiya, Yaponiya yazıçısı 1903 — İqor Kurçatov, Rusiya fiziki 1905 — Nihal Atsız, Türkiyə yazıçısı 1928 — Gülrux Əlibəyli, Azərbaycan yazıçısı 1940 — Vəli Qədimov, Azərbaycan klarnet ifaçısı 1944 — Co Freyzer, ABŞ boksçusu 1949 — Haruki Murakami, Yaponiya yazıçısı Kristian Amanpur, Böyük Britaniya jurnalisti Nizami Məmmədov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1964 — Ceff Bezos, ABŞ iş adamı 1969 — Robert Prosineçki, Xorvatiya futbolçusu və baş məşqçisi 1973 — Handə Yenər, Türkiyə müğənnisi 1980 — Andrey Fedçuk, Ukrayna boksçusu 1993 — Zeyn Malik, Pakistan əsilli İngiltərə müğənnisi 1994 — Emre Can, Türk əsilli Almaniya futbolçusu 1600-cü ildən əvvəl 1519 — I Maksimilian, Müqəddəs Roma imperatoru 1665 — Pyer Ferma, Fransa riyaziyyatçısı 1829 — Fridrix Şleqel, Almaniya şairi 1909 — German Minkovski, Almaniya riyaziyyatçısı 1976 — Aqata Kristi, İngiltərə yazıçısı 1992 — Bilegiyn Damdinsuren, Monqolustan bəstəkarı 1994 — Hüseynağa Hadıyev, Azərbaycan müğənnisi 2001 — Vilyam Reddinqton Hyulett, ABŞ mühəndisi 2005 — Amriş Puri, Hindistan aktyoru 2013 — Alqayıt, Azərbaycan aşığı 2014 — Halet Çambel, Türkiyə arxeoloqu və qılıncoynadanı 2016 — İvan Bukavşin, Rusiya şahmatçısı 2021 — Sərxan Muxtarov, Azərbaycan mayoru Bayramlar və xüsusi günlər Tanzaniya — Zanzibar İnqilab Günü Türkmənistan — Xatirə Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1991
-12 əsr sonra,"12 əsr sonra qısametrajlı sənədli televiziya filminin müəllifi Ramal Məmişovdur. Film rejissor Fərhad Zamanbəyov tərəfindən 2014-cü ildə çəkilmişdir. Film Naxçıvan televiziyasında istehsal edilmişdir. Film Babək rayonunun təşkil olunması tarixindən, onun dünənindən və bu günündən ətraflı bəhs edir. Film Babək rayonunun təşkil olunması tarixindən, onun dünənindən və bu günündən ətraflı bəhs edir. 1978-ci il oktyabrın 23-də təşkil olunmuş yeni rayona mərkəzi hakimiyyətin iradəsinin əksinə olaraq Babək adının verilməsi Heydər Əliyevin qətiyyətinin nəticəsi idi.Babək rayonunun ərazisi tarixi arxeoloji abidələrlə zəngindir. Buranın təbii coğrafi mövqeyi rayonda əkinçi-maldar tayfaların qədim dövrlərdən məskunlaşmasına və uzun müddət yaşamasına şərait yaratmışdır. I Kültəpə və II Kültəpə kimi dünya miqyaslı abidələr Babək rayonu ərazisindədir.Babək rayonunda Elektrik şəbəkəsi, Yol Təmir istismar sahəsi, Rabitə idarəsi kimi dövlət müəssisələri, sutkada 25 min kərpic (tuğla) istehsal gücünə malik Kərpic zavodu, Sirab mineral sular zavodu, Uzlük plitələr zavodu, ""Şərab-2"" Üzüm Emalı Səhmdar Cəmiyyəti, Qoşadizə, Hacıvar və Cəhri dəyirmanları fəaliyyət göstərir.Filmi Babək rayonuna və onun tarixinə səyahət də adlandırmaq olar. Filmin üzərində işləyənlər Müəllif: Ramal Məmişov Rejissor: Fərhad Zamanbəyov Operator: İlham Vəliyev Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı2014-cü ilin Azərbaycan filmləri2010-cu illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491289
-"12 əsr sonra (film, 2014)","12 əsr sonra qısametrajlı sənədli televiziya filminin müəllifi Ramal Məmişovdur. Film rejissor Fərhad Zamanbəyov tərəfindən 2014-cü ildə çəkilmişdir. Film Naxçıvan televiziyasında istehsal edilmişdir. Film Babək rayonunun təşkil olunması tarixindən, onun dünənindən və bu günündən ətraflı bəhs edir. Film Babək rayonunun təşkil olunması tarixindən, onun dünənindən və bu günündən ətraflı bəhs edir. 1978-ci il oktyabrın 23-də təşkil olunmuş yeni rayona mərkəzi hakimiyyətin iradəsinin əksinə olaraq Babək adının verilməsi Heydər Əliyevin qətiyyətinin nəticəsi idi.Babək rayonunun ərazisi tarixi arxeoloji abidələrlə zəngindir. Buranın təbii coğrafi mövqeyi rayonda əkinçi-maldar tayfaların qədim dövrlərdən məskunlaşmasına və uzun müddət yaşamasına şərait yaratmışdır. I Kültəpə və II Kültəpə kimi dünya miqyaslı abidələr Babək rayonu ərazisindədir.Babək rayonunda Elektrik şəbəkəsi, Yol Təmir istismar sahəsi, Rabitə idarəsi kimi dövlət müəssisələri, sutkada 25 min kərpic (tuğla) istehsal gücünə malik Kərpic zavodu, Sirab mineral sular zavodu, Uzlük plitələr zavodu, ""Şərab-2"" Üzüm Emalı Səhmdar Cəmiyyəti, Qoşadizə, Hacıvar və Cəhri dəyirmanları fəaliyyət göstərir.Filmi Babək rayonuna və onun tarixinə səyahət də adlandırmaq olar. Filmin üzərində işləyənlər Müəllif: Ramal Məmişov Rejissor: Fərhad Zamanbəyov Operator: İlham Vəliyev Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı2014-cü ilin Azərbaycan filmləri2010-cu illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=807831
-"13-cü Cümə: Üçüncü hissə (film, 1982)","Cümə, ayın 13-ü. Üçüncü hissə (ing. Friday the 13th Part III) — 1982-ci ildə istehsal olunmuş ABŞ filmidir. Ceyson Vurhiz bu seriyada ilk dəfə olaraq hokkey maskası taxmış və bu maska ilə filmin digər seriyalarında iştirak etmişdir. Filmin bu seriyası kinoteatrlarda 3D formatında göstərilmiş ilk hissəsidir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=415346
-13-cü döyüşçü,"""13-cü döyüşçü"" — 1999-cu il istehsalı ABŞ filmi. Şərq ölkələrindən birində zadəgan və saray şairi olan Əhməd ibn Fəhdlan cəzalandırılaraq şimala, vəhşi vikinqlərin ölkəsinə səfir göndərilir. O burada vikinqlərlə birlikdə vəhşi meyid yeyən millət olan vendallara qarşı döyüşdə iştirak edir. Xarici keçidlər Filmi izlə (azərbaycan dilində)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72321
-"13-cü döyüşçü (film, 1999)","""13-cü döyüşçü"" — 1999-cu il istehsalı ABŞ filmi. Şərq ölkələrindən birində zadəgan və saray şairi olan Əhməd ibn Fəhdlan cəzalandırılaraq şimala, vəhşi vikinqlərin ölkəsinə səfir göndərilir. O burada vikinqlərlə birlikdə vəhşi meyid yeyən millət olan vendallara qarşı döyüşdə iştirak edir. Xarici keçidlər Filmi izlə (azərbaycan dilində)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=807570
-13-cü rayon: Kərpic imarətlər,"Kərpic imarətlər (ingiliscə: Brick Mansions) 2014-cü ildə Kanadada ingilis dilində çəkilmiş filmdir. Filmin aktyor heyətinə Paul Walker, David Belle və RZA daxildir. Filmin rejissoru Camille Delamarre, ssenari müəllifləri isə Luc Besson, Robert Mark Kamen və Bibi Naceri olmuşdur. Film 2004-cü ildə çəkilmiş Banlieue 13 filminin remeykidir. Daha əvvəl Banlieue 13 filmində rol alan David Belle də bu filmdə rol almışdır. Kərpic imarətlər Paul Walkerin (ö. 30 noyabr 2013) ölümündən əvvəl çəkilmiş son filmidir. Film Pol Uolkerin ölümündən 5 ay sonra ekranlara çıxmışdır. Süjet xətti 2018-ci ildə Detroitdə kərpicdən tikilmiş evlər nəzarətdən çıxan cinayətkarlarla dolu bir yerə çevrilmişdir. Buna görə də polis şəhərin qalan hissəsini mühafizə etmək üçün şəhərin ətrafında nəhəng divarlar çəkir. Gizli polis məmuru olan Damien Collier hər gün korrupsiyaner və müxtəlif cinayətlərə bulaşmış cinayətkarlar ilə mübarizə aparır, keçmiş məhkum olan Lino isə vicdanlı həyat uğrunda mübarizə aparır. Bir gün Lino və onun keçmiş sevgilisi Lola kərpic imarətlərə nəzarət edən dəstə başçısı Tremaine Aleksandrı öz məkanında ələ keçirirlər və onu silah gücü ilə polisə təhvil verirlər. Bununla belə, korrupsioner polislər Tremeyn həbs etmək əvəzinə Linonu həbs edirlər və Tremeynə Lolanı özü ilə aparmağa icazə verirlər. Bir gün Tremeyn 24 saat ərzində partlayacaq bir bomba əldə edir. Damien Collierə öz rəisləri tərəfindən bombanı tapmaq və məhv etmək tapşırılır. Çünki Demiyana görə atasının qatili Tremeyndir və o, atasının ölümünün qisasını almaq üçün bu missiyanı qəbul etməlidir. Amma Demiyanın bombanın yerini müəyyənləşdirməsi üçün ərazini yaxşı tanıyan bir adama ehtiyac vardır. Bunun üçün o, Linonu həbsdən çıxarmalıdır. Bunu etmək üçün Demiyan məhbus kimi geyinir və polis maşınında başqa bir həbsxanaya köçürülən Linonu xilas edir. İndi artıq həbsxanadan qaçdığına görə, Linonun məqsədi Lolanı Tremeynin əlindən xilas etmək, Demiyanın məqsədi isə bombanı tapıb zərərsizləşdirmək və atasının qisasını Tremeyndən almaqdır. Aktyor heyəti və rolları Paul Walker - Damien Collier David Belle - Lino Dupree RZA - Tremaine Alexander Catalina Denis - Lola Robert Maillet - Yeti Carlo Rota - Yunan George Kwasi Songui - Böyük Cecil Bruce Ramsay - Mer Ayisha Issa - Rayzah Richard Zeman - Reno Gouchy Boy - K2 Çəkilişlər 30 aprel 2013-cü ildə başlamış və film EuropaCorp tərəfindən 2014-cü ildə bazara buraxılmışdır. Filmin ilk rəsmi treyleri 13 fevral 2014-cü ildə yayımlanmışdır. Treylerin soundtracki DJ Snake və Lil Jon tərəfindən oxunan “Turn Down for What” mahnısıdır. İkinci treyler isə 20 mart 2014-cü ildə yayımlanmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=763643
-13-cü rayon: Ultimatom,"13 rayon: Ultimatom (fransızca: Banlieue 13 Ultimatum) — rejissor Patrik Alessandrenin çəkdiyi fransız bədii film. 18 fevral 2009-cu ildə Fransada premyerası olmuşdur. Rusiyada — 3 sentyabr 2009-cu ildə baş tutmuşdur. Süjet xətti İl 2013 — birinci hissədəki hadisələrdən üç il keçir. Hökumət divarları yıxmaq vədini əsla yerinə yetirməmişdir. Əksinə, əlverişsiz şəhərətrafı qəsəbəni paytaxtdan ayıran divar daha da böyüdülmüş, hündürləşdirilmiş və sivilizasiyadan daha çox təcrid olunmuş məhəlləyə çevrilmişdir. Divarın bu tərəfi etnik ərazilərə nəzarət edən beş dəstə tərəfindən idarə olunur. Cinayət ikiqat artmışdır. Hətta uşaqlar da əlinə silah alıb narkotik satırlar. Hökumət ""problemi həll etməkdə"" həmişəkindən daha çox maraqlıdır və kəşfiyyat xidmətləri iğtişaşlar yaratmağa həmişəkindən daha çox hazırdırlar. Leito və Damien Parisi xaosdan xilas etmək üçün yenidən birlikdə fəaliyyət göstərməlidirlər. Aktyor heyəti və rolları David Belle — Leito Siril Rafaelli — Damien Tomaso Elodie Yung — Tao MC Jean Gab'1 — Molko Fabrio Felzinger — Baby Montana La Fuine — Ali-K Daniel Duvall — Walter Gassmann",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=763639
-"13-cü rayon (film, 2004)","13-cü rayon, Banlieue 13 və ya B13 — 2004-cü ildə çəkilmiş fransız döyüş filmidir. Filmin rejissoru Pyer Morel, prodüseri və ssenari müəllifi Lük Bessondur. Filmin parkur səhnələrində kompüter effektləri və ya kəndirlərdən istifadə olunmayıb. Bu səbəbdən bəzi tənqidçilər onu Tayland filmi Ong-Bak ilə müqayisə edirlər. Bu filmdə Leito obrazını parkur idmanının banisi David Belle canlandırır. Süjet xətti 2010-cu ildə sosial səbəblərə görə 13-cü rayon adlanan rayon Paris hökuməti tərəfindən bağlanıb. Nəzarət oluna bilməyən cinayət nisbətinə görə ərazi böyük divarlarla əhatə olunub. 13-cü rayonda yaşayan Leito cinayətkarlara qarşı təkbaşına mübarizə aparır. Regionun ən böyük cinayət lordu Taha, oğurlanmış olan narkotiklərini geri almaq üçün adamlarını Leitonun yaşadığı yerə göndərir. Tahanın adamları Leitonun mənzilinə gələndə Leito vannada narkotikləri təmizləyirdi. Arxasınca adamların gəldiyini anlayan Leïto parkur texnikasından istifadə edərək qaçmağı bacarır. Leytonu əlindən qaçıran Taha, Leytonun bacısı Lolanı qaçıraraq Leytonu özünə cəlb etməyə çalışır. Bacısının qaçırılacağını təxmin edən Leito Tahanı məkanında hazırlıqsız yaxalayır və onu girov götürür. Leito və bacısı Lola Tahanı silah gücünə polis bölməsinə aparır və müfəttişə təhvil verirlər. Lakin Tahanın sayca çox olan adamlarından qorxan müfəttiş Tahanı həbs etmək əvəzinə, Leytonu həbs edir və Tahanın Lola ilə getməsinə icazə verir. Hadisədən 6 ay sonra gizli polis olan Demien Tomasso rəisləri tərəfindən gizli tapşırıq üçün 13-cü rayona göndərilir. Onun məqsədi Tahanın 13-cü rayonda hardasa məxfi bir məkanda gizlətdiyi böyük nüvə bombasını zərərsizləşdirməkdir. Damien məhbus qiyafəsində Leitonun olduğu həbsxanaya daxil olur. Onun məqsədi ərazini yaxşı tanıyan Leitonun dostluğunu qazanaraq bombanı tapıb zərərsizləşdirməkdir. Damien və Leito polis maşını ilə aparılarkən, Damien maşındakı polisləri döyərək onları zərərsizləşdirir və beləliklə də həm Leitonu, həm də özünü xilas edir. İndi həbsxanadan çıxan Leitonun məqsədi bacısı Lolanı Tahanın əlindən xilas etmək, Damienin məqsədi isə bombanı tapıb zərərsizləşdirməkdir. Aktyor heyəti və rolları Cyril Raffaelli - Kapitan Damien Tomaso David Belle - Leïto Tony D'Amario - K2 Dany Verissimo - Lola Bibi Naceri - Taha Ben Mamoud François Chattot - Krüger Nicolas Woirion - Corsini Patrick Olivier - Polkovnik Samir Guesmi - Jamel Jeff Rudom - Yeti Davam filmi Filmin davamı olan Banlieue 14 filminin çəkilişləri Serbiyanın paytaxtı Belqradda 2008-ci ilin avqustunda başlamış və 2008-ci ilin noyabrına qədər davam etmişdir. David Belle və Cyril Raffaelli bu filmdə Leïto və Damien obrazlarını yenidən canlandırmışdırlar. Luc Besson yenidən filmin prodüserliyini və ssenari müəllifiyini öz üzərinə götürmüşdür. Filmin adı daha sonra Banlieue 13: Ultimatum olaraq dəyişdirilmişdir. Film 18 fevral 2008-ci ildə Fransada və 2 oktyabr 2009-cu ildə Böyük Britaniyada nümayiş etdirilmişdir. Filmin ingilis remeyki olan Brick Mansions üçün çəkilişlər 2010-cu ildə Detroitdə başlamışdır. 2014-cü ilin aprelində nümayiş olunan filmdə Damien rolunda Paul Walker, Leïto rolunda David Belle və banda lideri rolunda rep sənətçisi RZA çəkilmişdir. Kərpic imarətlər, Pol Uokerin ölümündən (noyabr 2013) əvvəl tamamlanmış olan son filmdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=763631
-13. SS Waffen Dağ Korpusu,13. SS Waffen Dağ Korpusu (alm. 13. Waffen-Gebirgs-Division der SS „Handschar“ (kroatische Nr. 1)) - Vaffen SS-in tabeliyində olan 38 korpsudan biri. Korpusun almancadan adı olan Handschar ifadəsi korpusun gerbində öz əksini tapıb. 13-cü Dağ Korpusu ölkədə yaşayan müsəlman boşnaklar və katolik xorvatlardan təşkil olnumuşdu. II Dünya müharibəsi illərində balkan yarımadasındakı kommunist paritzanlarla mübarizə aparmaqları üçün Qüds Baş Müftüsü Emin el-Hüseyninin dəstəyi ilə yaradılmışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=461181
-"130-cu mövsüm (film, 2002)",130-cu mövsüm qısametrajlı sənədli televiziya filmi rejissor Şahmar Qəribli tərəfindən 2002-ci ildə çəkilmişdir. Lider televiziyasında istehsal edilmişdir. Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrının iş rejimi haqqında bəhs edir. Film Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrının iş rejimi haqqında bəhs edir. Filmdə 130-cu mövsümə gərgin hazırlıq prossesi işıqlandırılır. Filmin üzərində işləyənlər Rejissor: Şahmar Qəribli Operator: Rəşad Nuriyev Prodüser: Elman Dadaşoğlu Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı2002-ci ilin Azərbaycan filmləri2000-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=56326
-130 (ədəd),"Yüz otuz — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz iyirmi doqquzdan sonra, yüz otuz birdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz otuz ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=154214
-1311,"Təbrizdə Əlişah məscidinin tikilməsi. 13 avqust — XI Alfonso, Kastiliya və Leon kralı. Qütbəddin Şirazi Tamar Angelina Komnini",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4020
-1311-ci il,"Təbrizdə Əlişah məscidinin tikilməsi. 13 avqust — XI Alfonso, Kastiliya və Leon kralı. Qütbəddin Şirazi Tamar Angelina Komnini",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185495
-1318,"Qızıl Orda qoşunlarının Azərbaycana daxil olması və onların Əmir Çoban tərəfindən məğlub edilərək ölkədən qovulması; Xorasanda Hülakülər əleyhinə iğtişaşların baş verməsi; Rum sultanlığının (Anadolu səlcuqlu dövləti) süqutu; Sultan ən- Nasir Məhəmməd məscidinin tikimi tamamlandı • I Əhməd- Misir məmlük sultanı( ö.1344) • VI URBAN- PAPA(ö.1389) • 22 noyabr- Mixail, Tver şahzadəsi və Vladimir şahzadəsi Fəzlullah Rəşidəddin",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4027
-1318-ci il,"Qızıl Orda qoşunlarının Azərbaycana daxil olması və onların Əmir Çoban tərəfindən məğlub edilərək ölkədən qovulması; Xorasanda Hülakülər əleyhinə iğtişaşların baş verməsi; Rum sultanlığının (Anadolu səlcuqlu dövləti) süqutu; Sultan ən- Nasir Məhəmməd məscidinin tikimi tamamlandı • I Əhməd- Misir məmlük sultanı( ö.1344) • VI URBAN- PAPA(ö.1389) • 22 noyabr- Mixail, Tver şahzadəsi və Vladimir şahzadəsi Fəzlullah Rəşidəddin",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185502
-131 (ədəd),"Yüz otuz bir — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz otuzdan sonra, yüz otuz ikidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz otuz bir ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda sadə ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=156300
-1321,"III İohann (Trabzon imperatoru) Dante Aligyeri – italyan şairi, italyan ədəbi dilinin banisi (d.1269). İbn əl-Banna Brabantlı Mariya (Fransa kraliçası)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4030
-1321-ci il,"III İohann (Trabzon imperatoru) Dante Aligyeri – italyan şairi, italyan ədəbi dilinin banisi (d.1269). İbn əl-Banna Brabantlı Mariya (Fransa kraliçası)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185505
-1324,"Osman Qazi tərəfindən ilk Osmanlı pulunun zərb olunması. II Manuel (Trabzon imperatoru) 8 yanvar — Marko Polo, İtaliya səyahətçisi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4033
-1324-cü il,"Osman Qazi tərəfindən ilk Osmanlı pulunun zərb olunması. II Manuel (Trabzon imperatoru) 8 yanvar — Marko Polo, İtaliya səyahətçisi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185508
-1326,Dehli sultanlığının paytaxtının Dehlidən Deogir şəhərinə köçürülməsi. Bursa şəhərinin Osmanlılar tərəfindən tutulması. Orxan Qazinin Osmanlı dövlətinin hökmdarı elan edilməsi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4035
-1326-cı il,Dehli sultanlığının paytaxtının Dehlidən Deogir şəhərinə köçürülməsi. Bursa şəhərinin Osmanlılar tərəfindən tutulması. Orxan Qazinin Osmanlı dövlətinin hökmdarı elan edilməsi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185510
-1327,Əmir Çoban Sulduz I Konstantin (İmereti çarı) Şəmsəddin əd-Dəməşqi Fransalı Aqnessa (Burqundiya hersoqinası),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4036
-1327-ci il,Əmir Çoban Sulduz I Konstantin (İmereti çarı) Şəmsəddin əd-Dəməşqi Fransalı Aqnessa (Burqundiya hersoqinası),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185511
-1328,"Fransada valua sülaləsinin hakimiyyətə gəlməsi. İbn Teymiyyə Hinduşah Naxçıvani – mənşəcə Azərbaycan türklərindən olan tarixçi, dilçi alim, filosof, ədib, mütərcim, şair, katib, dövlət xadimi. Əmir Dəmirdaş Sulduz",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4037
-1328-ci il,"Fransada valua sülaləsinin hakimiyyətə gəlməsi. İbn Teymiyyə Hinduşah Naxçıvani – mənşəcə Azərbaycan türklərindən olan tarixçi, dilçi alim, filosof, ədib, mütərcim, şair, katib, dövlət xadimi. Əmir Dəmirdaş Sulduz",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185512
-1329,Bursa şəhərinə Osmanlı dövlətinin hökmdarının təyin edilməsi. Osmanlıların Maltəpə döyüşündə Bizans ordusunu ağır məğlubiyyətə uğratması. Osmanlılar tərəfindən Nikeya şəhərinin ələ keçirilməsi və İznik adlandırılması.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4038
-1329-cu il,Bursa şəhərinə Osmanlı dövlətinin hökmdarının təyin edilməsi. Osmanlıların Maltəpə döyüşündə Bizans ordusunu ağır məğlubiyyətə uğratması. Osmanlılar tərəfindən Nikeya şəhərinin ələ keçirilməsi və İznik adlandırılması.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185513
-132 (ədəd),"Yüz otuz iki — say sistemində ədədlardən biridir. Yüz otuz birdən sonra, yüz otuz üçdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz otuz iki ədədi — cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=156301
-1334,"Sultaniyyədə baş vermiş qiyamın Hülakü hökmdarı Əbu Səid tərəfindən yatırılması. 13 yanvar — II Henri, Trastamar sülaləsinə mənsub ilk Kastiliya və Leon kralı. 30 avqust — I Pyotr, Kastiliya və Leon kralı. Şəhid Əvvəl",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4043
-1334-cü il,"Sultaniyyədə baş vermiş qiyamın Hülakü hökmdarı Əbu Səid tərəfindən yatırılması. 13 yanvar — II Henri, Trastamar sülaləsinə mənsub ilk Kastiliya və Leon kralı. 30 avqust — I Pyotr, Kastiliya və Leon kralı. Şəhid Əvvəl",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185518
-1335,Qızıl Orda xanı Özbək Azərbaycana yürüş etmişdir. İncuidlər-(1335–1357-ci illər)-Cəfəri Əbu Səid Bahadur xan,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4044
-1335-ci il,Qızıl Orda xanı Özbək Azərbaycana yürüş etmişdir. İncuidlər-(1335–1357-ci illər)-Cəfəri Əbu Səid Bahadur xan,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185519
-1337,Osmanlılar tərəfindən Nikomediya şəhərinin ələ keçirilməsi və İzmit adlandırılması. Fransa ilə İngiltərə arasında yüzillik müharibənin (1337-1453) başlanması.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4046
-1337-ci il,Osmanlılar tərəfindən Nikomediya şəhərinin ələ keçirilməsi və İzmit adlandırılması. Fransa ilə İngiltərə arasında yüzillik müharibənin (1337-1453) başlanması.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185521
-133 (dəqiqləşdirmə),133 (ədəd) — ədəd 133 — Qubadlı rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 26) E.ə. 133 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=156651
-133 (ədəd),"Yüz otuz üç — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz otuz ikidən sonra, yüz otuz dörddən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz otuz üç ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=156302
-1340,Şeyx Həsənin Bağdadda Cəlairilər dövlətinin əsasını qoyuması. Fəzlullah Nəimi Vasiley (Trabzon imperatoru) Əl-Xətib ət-Təbrizi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4049
-1340-cı il,Şeyx Həsənin Bağdadda Cəlairilər dövlətinin əsasını qoyuması. Fəzlullah Nəimi Vasiley (Trabzon imperatoru) Əl-Xətib ət-Təbrizi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185524
-1346,Kresi döyüşündə ingilislərin fransızları məğlubiyyətə uğratması. Seyfəddin Şaban V Georgi (Gürcüstan çarı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4055
-1346-cı il,Kresi döyüşündə ingilislərin fransızları məğlubiyyətə uğratması. Seyfəddin Şaban V Georgi (Gürcüstan çarı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185530
-1347,Fatma Xatun III Janna (Burqundiya qrafinyası) IV Lüdviq (Müqəddəs Roma İmperatoru) Qazan xan (Cığataylı) Sesson Yubay,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4056
-1347-ci il,Fatma Xatun III Janna (Burqundiya qrafinyası) IV Lüdviq (Müqəddəs Roma İmperatoru) Qazan xan (Cığataylı) Sesson Yubay,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185531
-134 (ədəd),"Yüz otuz dörd — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz otuz üçdən sonra, yüz otuz beşdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz otuz dörd ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=156304
-135,Müqəddəs Mələk qəsri - Romada yerləşən memarlıq abidəsinin tikintisinə başlanılıb. Roma imperatoru Andriyan Qüdsü alaraq yəhudilərin çoxunu qılıncdan keçirdi. Teon Smirnalı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2846
-135-ci il,Müqəddəs Mələk qəsri - Romada yerləşən memarlıq abidəsinin tikintisinə başlanılıb. Roma imperatoru Andriyan Qüdsü alaraq yəhudilərin çoxunu qılıncdan keçirdi. Teon Smirnalı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=184106
-1356,Puatye döyüşündə ingilislərin fransızları məğlubiyyətə uğratması. Sultan I Murad hakimyətə gəldi. Böyük Həsən,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4065
-1356-cı il,Puatye döyüşündə ingilislərin fransızları məğlubiyyətə uğratması. Sultan I Murad hakimyətə gəldi. Böyük Həsən,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185540
-1358,Fransada Gilyom Kalın başçılığı ilə Jaklar üsyanı baş verdi. Cəlairilər dövlətinin hökmdarı Şeyx Üveysin Azərbaycana yürüşü.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4067
-1358-ci il,Fransada Gilyom Kalın başçılığı ilə Jaklar üsyanı baş verdi. Cəlairilər dövlətinin hökmdarı Şeyx Üveysin Azərbaycana yürüşü.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185542
-1359,Sultan I Muradın Osmanlı hökmdarı elan edilməsi. Cəlairilər dövlətinin hökmdarı Şeyx Üveysin Azərbaycana yürüşü. Mərəşilər-(1359–1582-cu illər) Yaqub əl-Çərxi Şahzadə Yaqub Osmanlı hökmdarı Orxan Qazi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4068
-1359-cu il,Sultan I Muradın Osmanlı hökmdarı elan edilməsi. Cəlairilər dövlətinin hökmdarı Şeyx Üveysin Azərbaycana yürüşü. Mərəşilər-(1359–1582-cu illər) Yaqub əl-Çərxi Şahzadə Yaqub Osmanlı hökmdarı Orxan Qazi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185543
-135 (dəqiqləşdirmə),135 (ədəd) — ədəd 135 — Zərdab rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 20) E.ə. 135 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=156653
-135 (ədəd),"Yüz otuz beş — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz otuz dörddən sonra, yüz otuz altıdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz otuz beş ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=156305
-1361,"Osmanlı dövləti tərəfindən Ədirnənin, Şərqi Frakiyanın qonşu bölgələrinin, Plovdiv, Sofiya, Şumen, Nis şəhərlərinin ələ keçirilməsi. I Kvarkvare Əbu Məali Həsən Orduməlik xan Timur Xoca xan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4070
-1361-ci il,"Osmanlı dövləti tərəfindən Ədirnənin, Şərqi Frakiyanın qonşu bölgələrinin, Plovdiv, Sofiya, Şumen, Nis şəhərlərinin ələ keçirilməsi. I Kvarkvare Əbu Məali Həsən Orduməlik xan Timur Xoca xan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185545
-1367,Hanza ittifaqı ilə Danimarka arasında müharibənin başlaması. Cəlairlər Şirvanşahları vassal asılılığına salmışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4076
-1367-ci il,Hanza ittifaqı ilə Danimarka arasında müharibənin başlaması. Cəlairlər Şirvanşahları vassal asılılığına salmışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185551
-1368,Monqolların Çindən qovulması. Çində Min sülaləsinin (1368-1644) hakimiyyətə gəlməsi. İbn Yəmin Əmir Fəxrəddin Mahmud,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4077
-1368-ci il,Monqolların Çindən qovulması. Çində Min sülaləsinin (1368-1644) hakimiyyətə gəlməsi. İbn Yəmin Əmir Fəxrəddin Mahmud,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185553
-136 (dəqiqləşdirmə),136 (ədəd) — ədəd 136 — Naxçıvan Muxtar Respublikası rayonlarının 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 36) E.ə. 136 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=156654
-136 (ədəd),"Yüz otuz altı — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz otuz beşdən sonra,137 dən əvvəl gəlir Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz otuz altı ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=156306
-1375,Qaraqoyunlular (1375–1469-cu il) Qaraqoyunlular ilə Cəlairilər sultanlığı arasında Mosul mühasirəsi baş vermişdir Mahmud ibn Məhəmməd Şirvani,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4084
-1375-ci il,Qaraqoyunlular (1375–1469-cu il) Qaraqoyunlular ilə Cəlairilər sultanlığı arasında Mosul mühasirəsi baş vermişdir Mahmud ibn Məhəmməd Şirvani,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185559
-1376,"Əssar Təbrizi tərəfindən ""Mehr və Müştəri"" əsərinin yazılması. Ərtoğrul Çələbi Qara şahzadə Eduard Qiyasəddin Cahangir mirzə",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4085
-1376-cı il,"Əssar Təbrizi tərəfindən ""Mehr və Müştəri"" əsərinin yazılması. Ərtoğrul Çələbi Qara şahzadə Eduard Qiyasəddin Cahangir mirzə",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185560
-1377,"10 avqust — I Alfonso, ilk Braqanza hersoqu və Portuqaliyanın monarx ailələrindən Braqanza sülaləsinin banisi. Salman Savəci",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4086
-1377-ci il,"10 avqust — I Alfonso, ilk Braqanza hersoqu və Portuqaliyanın monarx ailələrindən Braqanza sülaləsinin banisi. Salman Savəci",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185561
-1379,"Gövhərşad bəyim IV Aleksey (Trabzon imperatoru) 29 may — II Henri, Trastamar sülaləsinə mənsub ilk Kastiliya və Leon kralı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4088
-1379-cu il,"Gövhərşad bəyim IV Aleksey (Trabzon imperatoru) 29 may — II Henri, Trastamar sülaləsinə mənsub ilk Kastiliya və Leon kralı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185563
-137 (ədəd),"Yüz otuz yeddi — say sistemində natural ədədlərdən biri. Yüz otuz altıdan sonra, yüz otuz səkkizdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz otuz yeddi ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda sadə ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=156307
-1381,Uot Tayler üsyanı baş verib Qaramanoğlu Bəngi Əli bəy Qaramanoğlu Nəsrəddin Mehmed bəy İohann Şiltberqer,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4090
-1381-ci il,Uot Tayler üsyanı baş verib Qaramanoğlu Bəngi Əli bəy Qaramanoğlu Nəsrəddin Mehmed bəy İohann Şiltberqer,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185565
-1382,Şirvanşahlar dövlətində Dərbəndilər sülaləsi (1382-1538) hakimiyyətə gəlmişdir. Şirvanşahlar dövlətində Kəsranilər sülaləsinin (1027-1382) hakimiyyəti sona çatmışdır. Şirvanşahlar dövlətində Dərbəndi I İbrahim (1382-1417) hakimiyyətə gəlmişdir. Şirvanşahlar dövlətində Huşəng (1372-1382) üsyan nəticəsində öldürülmüşdür. Nikola Orem,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4091
-1382-ci il,Şirvanşahlar dövlətində Dərbəndilər sülaləsi (1382-1538) hakimiyyətə gəlmişdir. Şirvanşahlar dövlətində Kəsranilər sülaləsinin (1027-1382) hakimiyyəti sona çatmışdır. Şirvanşahlar dövlətində Dərbəndi I İbrahim (1382-1417) hakimiyyətə gəlmişdir. Şirvanşahlar dövlətində Huşəng (1372-1382) üsyan nəticəsində öldürülmüşdür. Nikola Orem,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185566
-1388,24 may - Qara Məhəmmədin başçılıq etdiyi Qaraqoyunlu tayfasının qoşunlarının Teymurləngin müttəfiqi olan Cəlairi əmirlərinin müqavimətini qıraraq Təbrizə daxil olması. Teymurləng Ürgənc şəhərini işğal etməsi. Firuz şah Tuğluq,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4097
-1388-ci il,24 may - Qara Məhəmmədin başçılıq etdiyi Qaraqoyunlu tayfasının qoşunlarının Teymurləngin müttəfiqi olan Cəlairi əmirlərinin müqavimətini qıraraq Təbrizə daxil olması. Teymurləng Ürgənc şəhərini işğal etməsi. Firuz şah Tuğluq,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185572
-1389,25 iyun - I Kosova döyüşündə Osmanlıların serbləri məğlubiyyətə uğratması. Qaraqoyunlu tayfa ittifaqının başçısı Qara Məhəmmədin digər Qaraqoyunlu əmiri Qara Pir Həsən tərəfindən öldürülməsi. I İldırım Bəyazidin Osmanlı sultanı (1381-1402) elan edilməsi. Dmitri Donskoy Osmanlı hökmdarı Sultan I Murad I Aleksandr (İmereti çarı) Qaraqoyunlu hökmdarı Qara Məhəmməd,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4098
-1389-cu il,25 iyun - I Kosova döyüşündə Osmanlıların serbləri məğlubiyyətə uğratması. Qaraqoyunlu tayfa ittifaqının başçısı Qara Məhəmmədin digər Qaraqoyunlu əmiri Qara Pir Həsən tərəfindən öldürülməsi. I İldırım Bəyazidin Osmanlı sultanı (1381-1402) elan edilməsi. Dmitri Donskoy Osmanlı hökmdarı Sultan I Murad I Aleksandr (İmereti çarı) Qaraqoyunlu hökmdarı Qara Məhəmməd,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185573
-138 (dəqiqləşdirmə),138 (ədəd) — ədəd 138 — Qusar rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 23) E.ə. 138 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=156656
-138 (ədəd),"Yüz otuz səkkiz — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz otuz yeddidən sonra, yüz otuz doqquzdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz otuz səkkiz ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=156308
-1392,Qara Yusif tərəfindən Təbrizin mühasirəsi I Georgi (İmereti çarı) Şahzadə Ərtoğrul İbn Mәkanis Ərtoğrul Çələbi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4101
-1392-ci il,Qara Yusif tərəfindən Təbrizin mühasirəsi I Georgi (İmereti çarı) Şahzadə Ərtoğrul İbn Mәkanis Ərtoğrul Çələbi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185576
-1394,Seulun Koreyanın paytaxtı elan edilməsi Bağdad döyüşü - Teymurilərin birləşmiş Qaraqoyunlu - Cəlairi qoşununu məğlub etməsi. Sidi Boushaki Fəzlullah Nəimi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4103
-1394-cü il,Seulun Koreyanın paytaxtı elan edilməsi Bağdad döyüşü - Teymurilərin birləşmiş Qaraqoyunlu - Cəlairi qoşununu məğlub etməsi. Sidi Boushaki Fəzlullah Nəimi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185578
-1395,15 aprel — Terek çayının sahilində (Dağıstan) Əmir Teymurun qoşunları ilə Qızıl Orda hökmdarı Toxtamışın qoşunları arasında baş vermiş döyüşün Teymurun qələbəsi ilə başa çatması. 17 oktyabr - Ərciş yaxınlığında Teymurilər ilə Qaraqoyunlular arasında baş verən Ərciş döyüşü.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4104
-1395-ci il,15 aprel — Terek çayının sahilində (Dağıstan) Əmir Teymurun qoşunları ilə Qızıl Orda hökmdarı Toxtamışın qoşunları arasında baş vermiş döyüşün Teymurun qələbəsi ilə başa çatması. 17 oktyabr - Ərciş yaxınlığında Teymurilər ilə Qaraqoyunlular arasında baş verən Ərciş döyüşü.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185579
-1397,"Cahanşah Həqiqi – görkəmli dövlət xadimi, şair, hürufi fəlsəfəsinin tanınmış nümayəndəsi Azərbaycan Qaraqoyunlu dövlətinin banisi Qara Yusifin üçüncü oğlu (ö.1467).",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4106
-1397-ci il,"Cahanşah Həqiqi – görkəmli dövlət xadimi, şair, hürufi fəlsəfəsinin tanınmış nümayəndəsi Azərbaycan Qaraqoyunlu dövlətinin banisi Qara Yusifin üçüncü oğlu (ö.1467).",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185581
-139 (ədəd),"139 (yüz otuz doqquz) — say sistemində 138 və 140 arasında olan natural ədəd. 34-cü sadə ədəddir, onların ardıcıllığına nisbətən 137 ilə 149 arasındadır. Riyaziyyatda Sayca 34-cü sadə ədəddir. 139 tək üç rəqəmli ədəddir. Ədəd rəqəmlərin cəmi 13-ə bərabərdir. Ədəd rəqəmlərin vurması 27-yə bərabərdir. 139 ədədin kvadratı 19 321 Digər sahələrdə e.ə. 139-cu il 139-cu port NetBIOS protokolunda istifadə olunur Henri Cohen. A Course in Computational Algebraic Number Theory. Springer Science & Business Media. 2013. 229. ISBN 3662029456.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=156309
-13 (say),"On üç — say sistemində ədədlərdən biridir. On ikidən sonra, on dörddən əvvəl gəlir. Ümumi məlumat Mifoloji anlamlı olan on üç sayı haqqında da mənbələrdə xəbərlər vardır. Misal üçün, monqollar əcdad ruhlarının, torpaq hamisi ruhlarının sayını on üç bilmişlər. Əslində buddizmin bir qolu olaraq formalaşan lamaizmə qədər Buryat horinlərində də on üç sayı xüsusi dəyər daşımışdır. Onların etiqadına görə, cəhətlərin (şimal-cənub, şərq-qərb) on üç sahib ruhu (şamanı) vardır. Başqa bir məlumata görə, Mərkəzi və Cənubi Amerika sakinləri də on üç sayını müqəddəs bilmiş və onun xoşbəxtlik simvolu olmasına inanmışlar. On üç sayını italyanlar da uğurgətirən hesab etmişlər. On üç sayının qorxulu, bədbəxtlik gətirən, nəhs bilinməsi halları da vardır. Bu qənaətin kökündə mifoloji anlayışlar durur. Belə ki, xristian dini miflərinə görə, İsa peyğəmbərin şagirdləri sırasında qəflətən on üçüncü şagirdin peyda olub peyğəmbəri ələ verməsi (bəzi miflərdə peyğəmbəri elə bu on üçüncü şagird öldürüb) məsələsi on üç sayına mənfi münasibət yaratmışdır. Hətta iş o yerə gəlib çıxıb ki, qədim yəhudilər on üçü ""ölüm sayı"" hesab etmişlər. Odur ki, onlar bu ""ölüm sayı""nı rəqəmlə yox, ""M"" ilə demiş, yazmışlar. Qədim Babilistanda, Misirdə də on üç sayına hüzn, bədbəxtlik başlanğıcı kimi baxılmış və haqq-hesab işlərində bu saydan istifadə etməməyə çalışmışlar. Qərbi Avropa ölkələrində indinin özündə də on üç sayı nəhs bilinir, uğursuzluq simvolu zənn olunur. On üç ədədindən qorxunun elmi adı triskaydekafobiya kimi səslənir. Azərbaycanda da əskilərdən üzü bizə sarı və elə indi də bu sayla bağlı ""on üç nəhsdir"" deyimi tez-tez təkrar edilir. Hətta bu düşüncə ""On üç nəhsdir, düşər-düşməzi olar"" atalar sözünün yaranıb formalaşmasına da zəmin yaratmışlar. Odur ki, bir nəsnəni sayanda on ikidən sonra on üçə çatanda o andaca ""On üç nəhsdir"", yaxud ""On üç deyil"" söyləyib on dörd deyilir. Amma atalar sözü olaraq misal gətirdiyimiz örnəyə diqqətlə baxdıqda buradakı ""düşər-düşməz""in birinci komponentinin, yəni ""düşər""in uğur, xeyir mənasında olduğunu görürük. Deməli, Azərbaycanda on üç sayının ""düşərli"" olması təsəvvürü də vardır. On üç sayına mənfi baxışın yaranmasına başlıca səbəb, sözsüz ki, Onikilik say sistemi olmuşdur. Vaxtilə yalnız on ikiyə qədər saymağı bilən və çoxluq mənası verən bu sayı uğur simvolu kimi qəbul edənlər birdən-birə sonrakı on üçün ortaya çıxmasından xoflanmış, qorxmuşlar. Odur ki, onlar bu on üçü ""şeytan yığnağı"", ""şeytan əməli"" hesab etmişlər. Əslində isə bu say da, olsa-olsa elə sayma vasitəsidir. Hətta on üç sayını özləri üçün tale sayı, uğur simvolu bilənlər də az deyil. Riyaziyyatda On üç ədədi — sadə ədəd olmaqla yanaşı həm də tək ədəddir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146103
-13 (ədəd),"On üç — say sistemində ədədlərdən biridir. On ikidən sonra, on dörddən əvvəl gəlir. Ümumi məlumat Mifoloji anlamlı olan on üç sayı haqqında da mənbələrdə xəbərlər vardır. Misal üçün, monqollar əcdad ruhlarının, torpaq hamisi ruhlarının sayını on üç bilmişlər. Əslində buddizmin bir qolu olaraq formalaşan lamaizmə qədər Buryat horinlərində də on üç sayı xüsusi dəyər daşımışdır. Onların etiqadına görə, cəhətlərin (şimal-cənub, şərq-qərb) on üç sahib ruhu (şamanı) vardır. Başqa bir məlumata görə, Mərkəzi və Cənubi Amerika sakinləri də on üç sayını müqəddəs bilmiş və onun xoşbəxtlik simvolu olmasına inanmışlar. On üç sayını italyanlar da uğurgətirən hesab etmişlər. On üç sayının qorxulu, bədbəxtlik gətirən, nəhs bilinməsi halları da vardır. Bu qənaətin kökündə mifoloji anlayışlar durur. Belə ki, xristian dini miflərinə görə, İsa peyğəmbərin şagirdləri sırasında qəflətən on üçüncü şagirdin peyda olub peyğəmbəri ələ verməsi (bəzi miflərdə peyğəmbəri elə bu on üçüncü şagird öldürüb) məsələsi on üç sayına mənfi münasibət yaratmışdır. Hətta iş o yerə gəlib çıxıb ki, qədim yəhudilər on üçü ""ölüm sayı"" hesab etmişlər. Odur ki, onlar bu ""ölüm sayı""nı rəqəmlə yox, ""M"" ilə demiş, yazmışlar. Qədim Babilistanda, Misirdə də on üç sayına hüzn, bədbəxtlik başlanğıcı kimi baxılmış və haqq-hesab işlərində bu saydan istifadə etməməyə çalışmışlar. Qərbi Avropa ölkələrində indinin özündə də on üç sayı nəhs bilinir, uğursuzluq simvolu zənn olunur. On üç ədədindən qorxunun elmi adı triskaydekafobiya kimi səslənir. Azərbaycanda da əskilərdən üzü bizə sarı və elə indi də bu sayla bağlı ""on üç nəhsdir"" deyimi tez-tez təkrar edilir. Hətta bu düşüncə ""On üç nəhsdir, düşər-düşməzi olar"" atalar sözünün yaranıb formalaşmasına da zəmin yaratmışlar. Odur ki, bir nəsnəni sayanda on ikidən sonra on üçə çatanda o andaca ""On üç nəhsdir"", yaxud ""On üç deyil"" söyləyib on dörd deyilir. Amma atalar sözü olaraq misal gətirdiyimiz örnəyə diqqətlə baxdıqda buradakı ""düşər-düşməz""in birinci komponentinin, yəni ""düşər""in uğur, xeyir mənasında olduğunu görürük. Deməli, Azərbaycanda on üç sayının ""düşərli"" olması təsəvvürü də vardır. On üç sayına mənfi baxışın yaranmasına başlıca səbəb, sözsüz ki, Onikilik say sistemi olmuşdur. Vaxtilə yalnız on ikiyə qədər saymağı bilən və çoxluq mənası verən bu sayı uğur simvolu kimi qəbul edənlər birdən-birə sonrakı on üçün ortaya çıxmasından xoflanmış, qorxmuşlar. Odur ki, onlar bu on üçü ""şeytan yığnağı"", ""şeytan əməli"" hesab etmişlər. Əslində isə bu say da, olsa-olsa elə sayma vasitəsidir. Hətta on üç sayını özləri üçün tale sayı, uğur simvolu bilənlər də az deyil. Riyaziyyatda On üç ədədi — sadə ədəd olmaqla yanaşı həm də tək ədəddir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=142999
-13 aprel,"13 aprel — Qriqorian təqvimində ilin 103-cü günü. (uzun ildə 104-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 262 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 31 mart tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1870 — Nyu-Yorkda Metropoliten muzeyi təsis alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1519 — Yekaterina Mediçi, Fransa kraliçası 1570 — Qay Foks, İngiltərə inqilabçısı 1743 — Tomas Cefferson, ABŞ prezidenti 1771 — Riçard Trevitik, Böyük Britaniya ixtiraçısı 1832 — Xuan Montalvo, Ekvador yazıçısı 1883 — Aleksandr Aleksandrov, Rusiya bəstəkarı 1887 — Georgi Axvlediani, Gürcüstan dilçisi 1901 — Jak Lakan, Fransa psixoanalisti 1922 — Aida Abdullayeva, Azərbaycan arfa ifaçısı 1929 — Tofiq Mütəllibov, Azərbaycan şairi 1937 — Osman Mirzəyev, Azərbaycan jurnalisti 1960 — Rudi Völler, Almaniya futbolçusu və baş məşqçisi 1963 — Harri Kasparov, Rusiya şahmatçısı 1964 — Dokka Umarov, Çeçenistan terrorçusu 1973 — Sergey Şnurov, Rusiya müğənnisi 1978 — Karles Puyol, İspaniya futbolçusu 1983 — Klaudio Bravo, Çili futbolçusu 1992 — İlkin Fərəcov, Azərbaycan kiçik çavuşu 2002 — Musa Qurbanlı, Azərbaycan futbolçusu 1600-cü ildən əvvəl 814 — Krum xan, Bolqarıstan xanı 864 — I Donald, Pikt kralı 1695 — Jan de Lafonten, Fransa yazıçısı 1794 — Şeyx Mənsur, Çeçenistan səhra komandiri 1878 — Vasili Geyman, Rusiya general-leytenantı 1904 — Vasili Vereşagin, Rusiya boyakarı 1937 — İlya İlf, Sovet jurnalisti və yazıçısı 1945 — Aleksandr Kosmodemyanski, Sovet baş leytenantı 1968 — Pyotr Savitski, Rusiya coğrafiyyaçısı 1992 — Feza Gürsey, Türkiyə riyaziyyatçısı 2006 — Muriyel Spark, Şotlandiya yazıçısı 2015 — Günter Qrass, Almaniya yazıçısı 2022 — Mişel Buke, Fransa aktyoru Bayramlar və xüsusi günlər Ekvador — Müəllim Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1961
-13 avqust,"13 avqust — Qriqorian təqvimində ilin 225-ci günü. (uzun ildə 226-cı) Bu tarixdə ilin sonuna 140 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 31 iyul tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1895 — ABŞ və İspaniya arasında İspan-ABŞ müharibəsi bitmişdir. 1960 — Mərkəzi Afrika Respublikası Fransadan müstəqilliyini elan edib. 1961 — Soyuq müharibə: Şərqi Almaniya sakinlərinin Qərbə qaçmaq cəhdlərinin qarşısını almaq üçün, Berlinin şərq və qərb sektorları arasındakı sərhədi bağlayır və Berlin divarının tikintisi başlanır. 2004 — XXVIII Yay Olimpiya Oyunları Afinada keçirilib. Azərbaycana aid hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1311 — XI Alfonso, Kastiliya və Leon kralı 1655 — İohann Denner, Almaniya nəfəs aləti istehsalçısı 1829 — İvan Seçenov, Rusiya həkimi 1889 — Yulbars Xan, Tayvan hərbi xadimi 1899 — Alfred Hiçkok, İngiltərə kinorejissoru 1906 — Kənan Qutubzadə, Sovet sənədli operatoru 1918 — Frederik Senger, İngiltərə biokimyaçısı 1919 — Abbas Zəryab, İran tarixçisi 1926 — Fidel Kastro, Kuba prezidenti 1941 — Elmira Rəhimova, Azərbaycan müğənnisi 1963 — Şridevi, Hindistan aktrisası 1970 — Alan Şirer, İngiltərə futbolçusu və baş məşqçisi 1975 — Elçin Əzizov, Azərbaycan müğənnisi 1984 — Roman Filipov, Rusiya pilotu 1989 — Nohəl Əliyev, Azərbaycan kiçik giziri 1995 — Presnel Kimpembe, Fransa futbolçusu 1600-cü ildən əvvəl 908 — Muktəfi, Abbasi xəlifəsi 1297 — Novruz ağa Oyrot, Elxanlı sərkərdəsi 1382 — Araqonlu Eleonora, Kastiliya və Leon kraliçası 1896 — Con Everett Mille, İngiltərə boyakarı 1910 — Florens Naytingel, İngiltərə tibb bacısı 1946 — Herbert Uells, İngiltərə yazıçısı 1953 — Dmitri Arakişvili, Gürcüstan bəstəkarı 1957 — Karl Stomer, Norveç riyaziyyatçısı və astrofiziki 1981 — Müseyib Dadaşov, Azərbaycan deputatı 1984 — Tiqran Petrosyan, Sovet şahmatçısı 2003 — Kazım Qartal, Türkiyə aktyoru 2004 — Sədayə Mustafayeva, Azərbaycan aktrisası 2012 — Karolin Şumeyker, ABŞ astronomu Bayramlar və xüsusi günlər Mərkəzi Afrika Respublikası — Müstəqillik Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2647
-13 dekabr,"13 dekabr — Qriqorian təqvimində ilin 347-ci günü. (uzun ildə 348-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 18 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 30 noyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1642 — Abel Tasman Yeni Zelandiyanı görən ilk Avropalı olub. Azərbaycana aid hadisələr 1909 — Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında Üzeyir Hacıbəyovun ""Şeyx Sənan"" operasının premyerası keçirilmişdir. 1600-cü ildən əvvəl 1553 — IV Henrix, Fransa kralı 1797 — Henrix Heyne, Almaniya şairi 1816 — Verner fon Simens, Almaniya mühəndisi 1883 — Aleksis Miçiels, Fransa velisopedçisi 1908 — Rostislav Plyatt, Rusiya aktyoru Antoni Tapiyes, İspaniya boyakarı Filip Uarren Anderson, ABŞ fiziki 1928 — Raisa Əhmədova, Çeçenistan şairəsi Rza Bərahəni, İran yazıçısı Türkan Saylan, Türkiyə dermatoloqu 1962 — Nərgiz Paşayeva, Azərbaycan dilçisi 1964 — Azər Zeynalov, Azərbaycan opera müğənnisi 1969 — Murat Nasırov, Qazaxıstan müğənnisi 1971 — Lian Vud, Uels deputatı 1974 — Tahir İmanov, Azərbaycan aktyoru 1981 — Emi Li, ABŞ müğənnisi 1987 — Nailə Əsgərzadə, Rusiya jurnalisti 1989 — Teylor Svift, ABŞ müğənnisi 1993 — Şahin Ağayev, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 558 — I Kildebert, Frank kralı 1466 — Donatello, İtaliya heykəltəraşı 1521 — I Manuel, Portuqaliya kralı 1557 — Nikkolo Tartalya, İtaliya riyaziyyatçısı 1935 — Viktor Qrinyar, Fransa kimyaçısı 1944 — Vasili Kandinski, Rusiya boyakarı 1947 — Nikolay Rerix, Rusiya boyakarı 1973 — Adil Gəray, Azərbaycan tarzəni 1991 — Nofəl Quliyev, Azərbaycan DİN əməkdaşı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1994 — Olqa Rubtsova, Rusiya şahmatçısı Çak Şuldiner, ABŞ müğənnisi Vidadi Nərimanbəyov, Azərbaycan və Fransa boyakarı 2009 — Pol Samuelson, ABŞ iqtisadçısı Bayramlar və xüsusi günlər Malta — Respublika Günü Sent-Lüsiya — Milli Gün",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4878
-13 fevral,"13 fevral — Qriqorian təqvimində ilin 44-cü günü. Bu tarixdə ilin sonuna 321 gün (uzun ildə 322 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 31 yanvar tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1633 — Qalileo Qaliley inkvizisiya qarşısında mühakimə olunmaq üçün Romaya gəlib. 1945 — İkinci Dünya Müharibəsi: ABŞ və Böyük Britaniya Hava Qüvvələri Almaniyanın Drezden şəhərini bombardman ediblər. 1980 — XIII Qış Olimpiya Oyunları Leyk-Plesiddə keçirilib. 1988 — XV Qış Olimpiya Oyunları Kalqaridə keçirilib. 2000 — Kamerun milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. 2002 — Kamerun milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. Azərbaycana aid hadisələr 1986 — Qazax Dövlət Rəsm Qalereyası yaradılmışdır. 1993 — Azərbaycan və İordaniya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1457 — Burqonlu Mariya, Burqon hersoqinası 1599 — VII Aleksandr, Roma papası 1769 — İvan Krılov, Rusiya yazıçısı 1889 — Mir Həsən Vəzirov, Azərbaycan inqilabçısı 1891 — Qrant Vud, ABŞ boyakarı 1903 — Jorj Simenon, Belçika yazıçısı 1929 — Li Fierro, ABŞ aktrisası 1933 — Pol Biya, Kamerun prezidenti 1946 — Əliabbas Qədirov, Azərbaycan aktyoru 1948 — Sabir Əliyev, Azərbaycan xanəndəsi 1952 — Şahmar Qəribli, Azərbaycan aktyoru 1954 — Nisə Qasımova, Azərbaycan müğənnisi 1967 — Salman Raduyev, Çeçenistan səhra komandiri 1971 — Məşədibaba, Azərbaycan meyxanaçısı 1974 — Robbi Vilyams, İngiltərə müğənnisi 1975 — Xanoğlan Məmmədov, Azərbaycan əsgəri, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1979 — Rafael Markes, Meksika futbolçusu 1986 — Endi Nikolson, İngiltərə musiqiçisi 1994 — Memfis Depay, Niderland futbolçusu 2001 — Rahid Sadıxov, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1199 — Stefan Nemanya, Raşka dövləti jupanı 1332 — II Andronik Paleoloq, Bizans imperatoru 1453 — Seyfəddin Çaxmaq, Məmlük sultanı 1542 — Ketrin Hauerd, İngiltərə kraliçası 1571 — Benvenuto Çellini, İtaliya zərgəri 1660 — X Karl Qustav, İsveç kralı 1662 — Elizabet Stüart, Bohemiya kraliçası 1883 — Rixard Vaqner, Almaniya bəstəkarı 1938 — Aleksandr Samoyloviç, Rusiya şərqşünası 1957 — Yamada Toraciro, Yaponiya iş adamı 1980 — Marian Reyevski, Polşa riyaziyyatçısı 1991 — Arno Breker, Almaniya heykəltəraşı 2004 — Zəlimxan Yandarbiyev, İçkeriya prezidenti 2009 — Bəxtiyar Vahabzadə, Azərbaycan şairi 2019 — Ozan Arif, Türkiyə aşığı 2022 — Əfqan Əsgərov, Azərbaycan yazıçısı Bayramlar və xüsusi günlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Beynəlxalq Radio Günü Myanmar — Uşaqlar Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2019
-13 iyul,"13 iyul — Qriqorian təqvimində ilin 194-cü günü. (uzun ildə 195-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 171 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 30 iyun tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1977 — Somali Efiopiyaya müharibə elan edərək Oqaden müharibəsinə başlayıb. 2014 — Almaniya milli futbol komandası 2014 FİFA Dünya Kubokunu qazanıb. Azərbaycana aid hadisələr 2012 — ASAN xidmət təsis edilib. 1600-cü ildən əvvəl 1864 — Yakob Astor, ABŞ biznes maqnatı 1894 — İsaak Babel, Rusiya yazıçısı 1926 — Vidadi Nərimanbəyov, Azərbaycan və Fransa boyakarı 1940 — Patrik Stüart, İngiltərə aktyoru 1942 — Harrison Ford, ABŞ aktyoru 1944 — Ernö Rubik, Macarıstan ixtiraçısı 1954 — Sezən Aksu, Türkiyə müğənnisi 1962 — Araz Əzimov, Azərbaycan diplomatı 1975 — Arif Qədiməliyev, Azərbaycan əsgəri, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1976 — Oleq Sentsov, Ukrayna kinorejissoru 1982 — Mark Eliyahu, İsrail kamança ifaçısı 1993 — Xəyalə Abdulla, Azərbaycan şahmatçısı 1999 — Afərin Qulamzadə, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 884 — Xuan Çao, Çin qaçaqmalçısı və əsgəri 1491 — İnfant Afonso, Portuqaliya şahzadəsi 1793 — Jan Pol Marat, Fransa siyasətçisi 1926 — Nəcəf bəy Vəzirov, Azərbaycan yazıçısı 1936 — Aliye Fatma, Türkiyə yazıçısı 1946 — Alfred Stiqlitz, ABŞ fotoqrafı 1950 — Zəkiyə Sultan, Osmanlı şahzadəsi 1954 — Frida Kalo, Meksika boyakarı 1980 — Şamil Qazıyev, Azərbaycan boyakarı 2002 — Yusuf Karş, Kanada fotoqrafı Çarlz Baxman, ABŞ kompüter alimi Lyu Syaobo, Çin yazıçısı 2019 — Hüseyn Hüseynzadə, Azərbaycan fotojurnalisti Bayramlar və xüsusi günlər Monteneqro — Dövlətçilik Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2617
-13 iyun,"13 iyun — Qriqorian təqvimində ilin 164-cü günü. (uzun ildə 165-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 201 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 31 may tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1976 — İran milli futbol komandası Asiya Kubokunu qazanıb. 1983 — Pioner 10 Neptunun orbitindən kənara çıxandandan sonra, mərkəzi Günəş sistemini tərk edən ilk süni obyekt olub. 2015 — Tbilisi şəhərində daşqın baş vermişdir. Azərbaycana aid hadisələr 1931 — Azərbaycan Yazıçılar Birliyi təsis edilib. 1992 — Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinə məxsus Su-25 döyüş təyyarəsinin Əsgəran yaxınlığında Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən vurulmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1831 — Ceyms Maksvell, Şotlandiya riyaziyyatçısı 1863 — Daff Qordon, Böyük Britaniya modelyeri 1870 — Jül Borde, Belçika immunoloqu və mikrobioloqu 1884 — Anton Dreksler, Almaniya siyasətçisi 1899 — Karlos Çaves, Meksika bəstəkarı 1911 — Luis Alvares, ABŞ fiziki 1927 — Tələt Bakıxanov, Azərbaycan kamança ifaçısı 1928 — Con Neş, ABŞ riyaziyyatçısı 1962 — Vladimir Pravik, Sovet yanğınsöndürəni 1965 — Şahin Mustafayev, Azərbaycan dövlət xadimi 1966 — Qriqori Perelman, Rusiya riyaziyyatçısı 1982 — Rəşad Nadirov, Azərbaycan polkovnik-leytenantı, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1989 — Diana Hacıyeva, Azərbaycan müğənnisi 1995 — Abbas Hüseynov, Azərbaycan futbolçusu 1600-cü ildən əvvəl 1645 — Miyamoto Musaşi, Yaponiya samurayı və filosofu 1861 — Henri Qrey, Böyük Britaniya anatomu və cərrahı 1894 — Nikolay Ge, Rusiya boyakarı 1926 — Nikolay Çxeidze, Gürcüstan siyasətçisi 1948 — Osamu Dazay, Yaponiya yazıçısı 1965 — Martin Buber, Avstriya və İsrail filosofu 1986 — Din Rid, ABŞ aktyoru və müğənnisi Anatoli Davidoviç, Azərbaycan mayoru, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Pumpuang Duangjan, Tailand müğənnisi Şikar Şikarov, Azərbaycan polkovniki, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Vaqif Qurbanov, Azərbaycan pilotu 1993 — Məmməd Əlili, Azərbaycan aktyoru 2017 — Rauf Əliyev, Azərbaycan bəstəkarı Bayramlar və xüsusi günlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2097
-13 mart,"13 mart — Qriqorian təqvimində ilin 74-cü günü. Bu tarixdə ilin sonuna 291 gün (uzun ildə 292 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 1 mart tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1781 — Vilyam Herşel Uran planetini kəşf edib. 1988 — Yaponiyanın Aomori və Hakodate şəhərləri arasında dənizaltı seqmenti ilə dünyanın ən uzun tuneli olan Seykan tuneli açılıb. 2016 — Türkiyənin paytaxtı Ankara vilayətinin Kızılay səmtində terror aktı törədilib. 2020 — Efiopiya, Keniya, Kosovo, Qazaxıstan, Qvatemala, Qvineya, Mavritaniya, Sent-Lüsiya, Sudan, Surinam, Uruqvay və Venesuelada ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1909 — ""Zənbur"" jurnalı ilk dəfə nəşr olunub. Azərbaycan və Syerra-Leone arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsinin komandiri polkovnik Rövşən Cavadov rəhbərliyində Azərbaycan hərbçiləri dövlət çevrilişinə cəhd ediblər. 1600-cü ildən əvvəl 1741 — II İosif, Müqəddəs Roma imperatoru 1858 — Maksimilyen Lüs, Fransa boyakarı 1897 — Yegişe Çarens, Ermənistan şairi 1907 — Mirça Eliadi, Rumıniya din tarixçisi 1913 — Sergey Mixalkov, Rusiya yazıçısı və şairi 1927 — Nodar Şaşıqoğlu, Azərbaycan aktyoru 1928 — Azad Əliyev, Azərbaycan skripkaçısı 1945 — Rövşən Behcət, Azərbaycan xanəndəsi 1946 — Yonatan Netanyahu, İsrail polkovnik-leytenantı 1951 — Məzahir Pənahov, Azərbaycan Mərkəzi Seçki Komissiyasının sədri 1965 — Kemal Alispahiç, Bosniya və Herseqovina futbolçusu və baş məşqçisi 1967 — Andres Eskobar, Kolumbiya futbolçusu 1975 — Bəhruz Mənsurov, Azərbaycan kursantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1982 — Behbud Mustafayev, Azərbaycan dyakonu Ruhin Xəlilov, Azərbaycan kapitanı Soslan Canayev, Rusiya futbolçusu 1996 — Afər Orucov, Azərbaycan çavuşu 1997 — Səmural Fətəliyev, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1447 — Şahrux, Teymuri hökmdarı 1852 — Qeorq Moller, Almaniya memarı 1881 — II Aleksandr, Rusiya imperatoru 1915 — Sergey Vitte, Rusiya baş naziri 1916 — Yan Bagil, Slovakiya ixtiraçısı 1919 — İvan Bubnov, Rusiya mühəndisi 1928 — Frans Rubo, Rusiya boyakarı 1968 — Aliyə Terequlova, Azərbaycan aktrisası 1975 — İvo Andriç, Yuqoslav yazıçısı 1989 — Karl Dalhauz, Almaniya musiqişünası 1994 — Həsən Əbluc, Azərbaycan aktyoru 2010 — Mirsadıq Maştağalı, Azərbaycan meyxanaçısı 2011 — Vitali Vulf, Rusiya sənətşünası 2019 — Beril Dedeoğlu, Türkiyə dövlət xadimi 2022 — Əjdər İsmayılov, Azərbaycan alimi Bayramlar və xüsusi günlər Tailand — Milli Fil Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2043
-13 may,"13 may — Qriqorian təqvimində ilin 133-cü günü. (uzun ildə 134-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 232 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 30 aprel tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1989 — Böyük tələbə qrupları Tyananmen meydanına daxil olub, aclıq aksiyasına başlayırlar. 2020 — Lesoto və Madaqaskarda ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 2017 — 2017 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində Azərbaycanı təmsil edən Diana Hacıyeva ""Skeletons"" mahnısı ilə 14-cü yeri tutmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1221 — Aleksandr Nevski, Novqorod şahzadəsi 1717 — Mariya Tereza, Müqəddəs Roma imperatriçası 1857 — Ronald Ross, Böyük Britaniya həkimi 1907 — Dafna dü Morye, İngiltərə yazıçısı 1913 — Aliyə Terequlova, Azərbaycan aktrisası 1919 — Adil Gəray, Azərbaycan tarzəni 1931 — Cim Cons, ABŞ kult rəhbəri 1943 — Elçin, Azərbaycan yazıçısı 1950 — Stivi Uander, ABŞ müğənnisi 1967 — Çak Şuldiner, ABŞ müğənnisi 1968 — Skott Morrison, Avstraliya baş naziri 1972 — Erkin Qədirli, Azərbaycan deputatı Mehrab Niftəliyev, Azərbaycan baş giziri, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı Oğuzhan Koç, Türkiyə müğənnisi və aktyoru Aleksandr Rıbak, Belarus və Norveç müğənnisi Robert Pattinson, İngiltərə aktyoru 1993 — Romelu Lukaku, Belçika futbolçusu 1995 — Röyal Tağıyev, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1646 — Mariya Anna, Müqəddəs Roma imperatriçası 1809 — Molla Vəli Vidadi, Azərbaycan şairi 1819 — XII David, Gürcüstan şahzadəsi 1832 — Jorj Küvye, Fransa təbiətşünası 1930 — Frityof Nansen, Norveç səyyahı 1956 — Aleksandr Fadeyev, Rusiya yazıçısı 1961 — Qeri Kuper, ABŞ aktyoru 1962 — Frans Klayn, ABŞ boyakarı Qara Qarayev, Azərbaycan bəstəkarı Renzo Rossellini, İtaliya bəstəkarı 1988 — Çet Beyker, ABŞ trubaçısı 2002 — Valeri Lobanovski, Ukrayna futbolçusu və baş məşqçisi 2016 — Feliks Məmmədov, Azərbaycan voleybolçusu və voleybol məşqçisi 2019 — Doris Dey, ABŞ aktrisası Bayramlar və xüsusi günlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2069
-13 noyabr,"13 noyabr — Qriqorian təqvimində ilin 317-ci günü. (uzun ildə 318-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 48 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 31 oktyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1994 — İsveçdə keçirilən referendumda seçicilər Avropa Birliyinə üzv olmaq qərarına gəliblər. 2015 — İŞİD terrorçuları Parisdə intiharçı partlayışlar, kütləvi atışmalar və girov böhranı da daxil olmaqla bir sıra koordinasiyalı terror aktları törədib. Azərbaycana aid hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 354 — Avqustin Avreli, Roma rahibi 1312 — III Eduard, İngiltərə kralı 1850 — Robert Lüis Stivenson, Şotlandiya yazıçısı 1876 — Anna Dadli, ABŞ suffrageti İskəndər Mirzə, Pakistan prezidenti Xuan Syanfan, Çin tarixçisi 1931 — Robert Landsburq, ABŞ fotoqrafı 1955 — Vupi Qoldberq, ABŞ aktrisası 1960 — Şamil Nəcəfzadə, Azərbaycan kinorejissoru 1967 — Xunkar-Paşa İsrapilov, Çeçenistan səhra komandiri 1969 — Cerard Batler, Şotlandiya aktyoru 1986 — Mun Çae Von, Cənubi Koreya aktrisası 1996 — Elnur Qarayev, Azərbaycan əsgəri 1999 — Kim Yun-min, Cənubi Koreya futbolçusu 1600-cü ildən əvvəl 1460 — Gəmiçi Henri, Portuqaliya infantı 1868 — Coakkino Rossini, İtaliya bəstəkarı 1903 — Kamil Pissarro, Fransa boyakarı 1941 — Aşıq Hüseyn Bozalqanlı, Azərbaycan aşığı 1969 — İskəndər Mirzə, Pakistan prezidenti 1974 — Vittorio de Sika, İtaliya kinorejissoru 1976 — Aşıq Bəhmən Göyçəli, Azərbaycan aşığı Əliağa Ağayev, Azərbaycan aktyoru Əsgər İsmayılov, Azərbaycan kinooperatoru 1995 — Tələt Rəhmanov, Azərbaycan aktyoru 2006 — Oqtay Ağayev, Azərbaycan müğənnisi 2020 — Arzu İsgəndərov, Azərbaycan kapitanı 2021 — Rasim Əliyev, Azərbaycan memarı Bayramlar və xüsusi günlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4983
-13 nöqtəli hippodamia parabüzəni,"13 nöqtəli hippodamia parabüzəni (lat. Hippodamia 13-punctata L.) — Qanadüstlüyü narıncı rəngdədir. Biologiyası Qanadüstlüyü narıncı rəngdədir. Bir ədəd qara nöqtə boyun hissədə, 5-6 ədəd isə qanadlarında harmonik və simmetrik düzülüb, başı sarı, böyüklüyü 5–7 mm-dir. Azərbaycanın bütün təbii zonaları üçün xarakterikdir. Lakin fərdlərin say dinamikasına görə Şirvan zonasında və Naxçıvan ərazisində nisbətən çoxluq təşkil edir. Ən çox rütubətli biosenozlara meyilli olurlar, taxıllar fəsiləsinə aid olan bitkilər üzərində qidalanır. İşıqsevər böcəkdir, gecələr tək-tək işığa doğru uçurlar. Havalar isindikcə yay aylarında bataqlıq qamış və qarğı üzəridə diapauza mərhələsi keçirmədən qidalanır və fasiləsiz olaraq çoxalırlar. Yumurtadan sürfə çıxımı çox olur (70-80%). Beləliklə, böcək mühit amillərinə qarşı həssasdır və adekvat reaksiya verə bilir. İl ərzində iki nəsil verir. Yumurta qoyma may ayının ikinci yarısından başlayır. İyunun ikinci yarısında sürfə kütləvi olaraq intensiv surətdə mənənələri məhv edir. Qışı qidalandığı rütubətli sahələrin yaxınlığında nisbətə yüksək yerlərdə xəzəl və çöplərin altında keçirir, soyuğa dözümlüdür. Qərbi Avropada və Şimali Amerikada yayılıb. Naxçıvan Muxtar Respublikasında yayılan yırtıcı cücülərin xeyirli fəaliyyəti və onların mühafizəsi. A.Mehdiyev, M.M.Seyidli, 65 Ümumi entomologiya I-II hissələr. Ağayev B.İ. Bakı 1979-1981 Naxçıvan MR-da yayılan parabüzənlər (Coleoptera, Coccine elidae) və onların bioloji mübarizədə istifadə imkanları. Mehdiyev A.M.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491357
-13 oktyabr,"13 oktyabr — Qriqorian təqvimində ilin 286-cı günü. (uzun ildə 287-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 79 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 30 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1399 — IV Henrinin Vestminster abbatlığında tacqoyma mərasimi keçirilib. Azərbaycana aid hadisələr 1921 — Türkiyə və Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikası arasında Qars müqaviləsi imzalanmışdır. 1600-cü ildən əvvəl 1499 — Fransalı Klaudye, Fransa kraliçası 1821 — Virxov Rudolf, Almaniya həkimi İvan Paliaşvili, Gürcüstan dirijoru Vladimir Komarov, Rusiya botaniki 1912 — Hüseyn Seyidzadə, Azərbaycan kinorejissoru 1921 — İv Montan, Fransa müğənnisi 1925 — Marqaret Tetçer, Böyük Britaniya baş naziri 1927 — Turqut Özal, Türkiyə prezidenti 1938 — Hamlet Qurbanov, Azərbaycan aktyoru 1940 — Rəşid Şəfəq, Azərbaycan bəstəkarı 1942 — Aykut Oray, Türkiyə aktyoru Aldona Çesaytite-Nenenene, Litva həndbolçusu Tarık Akan, Türkiyə aktyoru 1958 — Camal Qaşıqçı, Səudiyyə Ərəbistanı jurnalisti 1962 — Kelli Preston, ABŞ aktrisası 1968 — Karlos Marin, İspaniya opera müğənnisi Lev Mayorov, Azərbaycan futbolçusu və baş məşqçisi Omari Tetradze, Gürcüstan futbolçusu və baş məşqçisi 1973 — Gültəkin Hacıbəyli, Azərbaycan deputatı 1600-cü ildən əvvəl 54 — Klavdi, Roma imperatoru 1815 — Yoahim Murat, Fransa marşalı 1937 — Vəli Xuluflu, Azərbaycan yazıçısı 1996 — Elmira Şahtaxtinskaya, Azərbaycan boyakarı 2000 — Abbas Qarabaği, İran dövlət xadimi və generalı 2016 — Dario Fo, İtaliya dramaturqu 2019 — Vasim Məmmədəliyev, Azərbaycan şərqşünası Adəm Heydərov, Azərbaycan əsgəri Ağabala Ağayev, Azərbaycan kiçik çavuşu İntiqam Hacıyev, Azərbaycan əsgəri Məhəmmədəli İbrahimli, Azərbaycan əsgəri Ramil Yusifzadə, Azərbaycan əsgəri Teymur Hacıyev, Azərbaycan baş giziri Toğrul Nağıyev, Azərbaycan əsgəri Bayramlar və xüsusi günlər Burundi — Rvaqasore Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=5013
-13 sentyabr,"13 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 256-cı günü. (uzun ildə 257-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 109 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 31 avqust tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1899 — Henri Bliss ABŞ-də avtomobil qəzasında ölən ilk insan olmuşdur. Azərbaycana aid hadisələr 1992 — Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti təsis edilib. 1993 — Azərbaycan və İordaniya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1475 — Çezare Borcia, İtaliya kardinalı 1876 — Şervud Anderson, ABŞ yazıçısı 1893 — Əli Zülalov, Azərbaycan opera müğənnisi 1916 — Roald Dal, Böyük Britaniya yazıçısı İsrail Tal, İsrail generalı Moris Jarr, Fransa bəstəkarı 1929 — Nikolay Qayaurov, Bolqarıstan opera müğənnisi 1933 — Arif Məlikov, Azərbaycan bəstəkarı 1939 — Riçard Kil, ABŞ aktyoru 1960 — Kevin Karter, CAR fotojurnalisti 1985 — Elvin Kərimov, Azərbaycan kiçik çavuşu 1987 — Lyubov Sobol, Rusiya siyasətçisi Natali Sokolevskaya, Belarus aktrisası Nayl Horan, İrlandiya müğənnisi, söz yazarı və One Direction qrupunun keçmiş üzvü Alisa Merton, Almaniya əsilli ingilis müğənni 1995 — Coşqun Diniyev, Azərbaycan futbolçusu 1996 — Playboi Carti, ABŞ repçisi 1600-cü ildən əvvəl 81 — Tit, Roma imperatoru 531 — I Qubad, Sasani hökmdarı 1506 — Andrea Mantenya, İtaliya boyakarı 1592 — Mişel de Monten, Fransa filosofu 1598 — II Filipp, İspaniya və Portuqaliya kralı 1877 — Aleksandri Herkulanu, Portuqaliya yazıçısı və tarixçisi 1955 — Anna Dadli, ABŞ suffrageti 1912 — Maresuke Noqi, Yaponiya generalı 1928 — İtalo Svevo, İtaliya yazıçısı 1944 — Nur İnayət Xan, Böyük Britaniya müqavimət agenti 1991 — Metin Oktay, Türkiyə futbolçusu 1996 — Tupak Şakur, ABŞ repçisi 2012 — Dilhan Əryurt, Türkiyə astrofiziki Bayramlar və xüsusi günlər Proqramçılar Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4955
-"13 səbəb, niyə","""13 səbəb"" və ya orijinal adı ilə ""Niyəsi üçün 13 səbəb"" (ing. 13 Reasons Why) — Cey Aşerin 2007-ci ildə nəşr edilmiş ""13 səbəb"" romanının Netflix üçün Brayan Yorki tərəfindən uyğunlaşdırılmış ssenarisi əsasında çəkilmiş ABŞ mistik-drama teleserialıdır. Serialda hadisələr tələbə Kley Censen və onun intihar etmiş rəfiqəsi Hanna Beykerin ətrafında baş verir. Beyker intihardan əvvəl başına gəlmiş hadisələri audio kassetlərə yazaraq dostlarına miras qoyur, ölümündə kimlərin günahkar olmasını göstərir. Serialın şourannerləri Dayana Son və Brayan Yorkidir. Birinci mövsüm on üç seriyadan ibarət olmuşdur. Serialın prodüserliyini July Moon Productions, Kicked to the Curb Productions, Anonymous Content və Paramount Television etmişdir. Əslində baş rolunu Selena Qomezin oynadığı bədii film kimi Universal Pictures tərəfinfən ekranlaşdırılması nəzərdə tutulmuş layihə, sonradan Netflix tərəfindən teleserial formatına uyğunlaşdırılmışdır. Qomez icraçı prodüser vəzifəsini yerinə yetirmişdir. Serialın on üç seriyası və ""13 səbəb: Səbəblərin arxasında"" adlı xüsusi əlavə Netflix tərəfindən 31 mart 2017-ci ildə yayımlanmışdır. Serial, həm tənqidçilər, həm də izləyicilər tərəfindən əsasən müsbət qarşılanmış, mövzuya yanaşma və aktyor seçimi — xüsusilə Dilan Minnett və Ketrin Lenqfordun baş rollara seçilməsi — yüksək qiymətləndirilmişdir. İntihar və cinsi təcavüz səhnələrinin detallı qrafik təsvir edilməsi, serial ətrafında bəzi mübahisə və müzakirələrə səbəb olmuşdur. 2017-ci ilin mayında serialın ikinci mövsüm üçün uzadılmasını elan etmiş və yeni mövsümün 2018-ci ilin mayında yayımlanmışdır. 6 iyun 2018-ci ildə Netflix serialı üçüncü mövsümə qədər uzatdığını və üçüncü mövsümün 2019-cu ildə yayımlanacağını elan etmişdir. Kley Censon sinif yoldaşı və sevdiyi qız olan Hanna Bakerın intihar etməsindən sonra evinin qabağında Hannanın hazırlamış olduğu kassetləri tapır. Kassetlərdə Hanna onu intihara cəzb edən şəxslər və onlar haqqında hekayələri danış��r. Ölümünə 13 səbəb gətirən Hanna kassetləri haqqında danışdığı şəxslərin hamısının sıra ilə dinləməsini tələb edir. Kley kassetləri dinlədikdən sonra Hannaya pislik edənlərin cəzalandırılmasına çalışır. Dilan Minnett — Kley Censen Ketrin Lengford — Hanna Beyker Kristian Navarro — Toni Padilla Alişa Boe — Cessika Devis Brendon Flinn — Castin Foli Castin Prentis — Brays Uolker Mayls Heyzer — Aleks Stendall Ross Battler — Zak Dempsi Devin Druid — Tayler Daun Emi Harqrivs — Leyni Censen Derek Lyuk — Kevin Porter Keyt Uelş — Oliviya Beyker Brayan d'Arsi Ceyms — Endryu ""Endi"" Beyker Coş Hemilton — Mett Censen Mişel Selen Enq — Kortni Kraymsen Stiven Silver — Markus Kol Ayona Aleksus — Şeri Holland Tommi Dorfman — Rayan Şeyver Sosi Bekon — Skye Miller Brendon Larrakuent — Ceff Atkins Timoti Qranaderos — Montqomeri de la Kruz Stiven Ueber — Qari Bolan Keiko Agena — Pem Bradli Mark Pelleqrino — Deputi Stendall Cozef Si Fillips — Cənab Devis Sindi Çanq — Karen Dempsi Henri Zaqa — Bred Robert Qant — Todd Kraymsen Vilson Kruz — Dennis Vaskez I mövsüm (2017) II mövsüm (2018) Selena Qomezin Hanna obrazını canlandırması şərti ilə romanın ekranlaşdırılması haqqını ""Universal Studios"" 8 fevral 2011-ci ildə almışdır. 29 oktyabr 2015-ci ildə Netflix tərəfindən kitabın televiziya adaptasiyasının həyata keçiriləcəyi, Selena Qomezin isə icraçı prodüser kimi çıxış edəcəyi elan edildi. Daha sonra, Tom MakKarti ilə ilk iki seriyanın çəkilməsi üçün razılıq əldə edilmişdir. Serialda prodüser kimi ""Anonymous Content"" və ""Paramount Television"" çıxış etmiş, icraçı prodüser vəzifəsini isə Qomez, MakKarti, Coy Qorman, Maykl Şuqer, Stiv Qolin, Mendi Tifi və Kristel Leyblin həyata keçirmişlər.Çəkilişlər 2016-cı ilin yayında Kaliforniyanın Vallejo, Benisiya, San-Rafael, Krokett və Sebastopol kəndlərində aparılmışdır. İlk mövsüm və xüsusi buraxılış 31 mart 2017-ci ildə Netflix tərəfindən çıxarılmışdır.Serialın ağır məzmunu və emosional gərginliyinə görə, çəkiliş meydanında aktyorlara kanisterapiya məqsədi ilə xüsusi seçilmiş itlər verilmişdir.7 may 2017-ci ildə Netflix serialın ikinci mövsüm üçün yeniləndiyini elan etmişdir. İkinci mövsümün qısa promosu serialın Facebook sosial şəbəkəsindəki 13 Reasons Why adlı səhifəsində təqdim edilmişdir. İkinci mövsümün çəkilişlərinə 12 iyun 2017-ci ildə başlanılsa da, Şimali Kaliforniyada baş verən meşə yanğınlarına çəkilişlər yarımçıq saxlanılmışdır. İkinci mövsümün istehsalı 2017-ci ilin dekabrında tamamlanmışdır. İkinci mövsümün bütün seriyaları 18 may 2018-ci ildə təqdim edilmişdir.6 iyun 2018-ci ildə Netflix serialın üçüncü mövsüm üçün uzadılması haqqında məlumat yaymış və yeni mövsümün 2019-cu ildə çıxarılmasını planlaşdırdıqlarını demişdir. Tənqidçilərin mövqeyi Serial, tənqidçilərdən əsasən müsbət rəylər almış, xüsusilə serialda qaldırılmış mövzulara yanaşma, aktyor heyətinin işi, rejissor işi, hekayə, vizual effektlər, mənbə materialı ilə iş və qarnlıq mövzulara yetkin yanaşma qiymətləndirilmişdir. Rəy aqqreqatoru ""Rotten Tomatoes""da serial, 42 rəy əsasında 86% reytinqlə 7.28/10 balla qiymətləndirilmişdir. Sayt tənqidçilərinin konsesusunda oxuyuruq: ""13 səbəb bestseller olan mənbə materialını yaxşı vizual materialla tamamlayır."" ""Metacritic""də 16 tənqidçi rəyinə əsasən 76/100 balla qiymətləndirilən serial ""əsasən müsbət rəylər"" almışdır.""IGN""dən Cessi Şedin serialı 9.2/10 balla qiymətləndirərək ""möhtəşəm"" adlandırır, serialın ""çox güclü və ürək parçalayan"" olmasını qeyd edir və ""XXI əsrin ən yaxşı məktəb dramaları arasında yer tutması""nı vurğulayır. ""The Boston Globe""dan Metyu Gilbert seriala parlaq rəy verərək yazır ki, ""drama hissiyyatlı, maraqlı və ən əsası tıxanıqlıq yaratmayandır"". ""Variety"" jurnalından Morin Rayan qeyd edir ki, serial ""heç şübhəsiz ki, səmimi, həm də bir çox cəhətdən yaradıcılıq baxımından uğurludur"" və onu ""mütləq baxmağa lazım"" hesab edir. ""Entertainment Weekly""dən Li Qrinblatt bütün mövsümü B+ balı ilə qiymətləndirir və qeyd edir ki, serial ""gənc, özünü itirmiş və bizim dünya üçün həddən artıq kövrək olmanın nə ilə nəticələnə biləcəyini açıq göstərir."" ""The Hollywood Reporter""dən Deniel Feynberq də serialı qiymətləndirərək ""gənc nəslin şərəfli adaptasiyası"" adlandırır, aktyor işi, rejissor işi, aktuallıq və baxımlığı serialın müsbət tərəfləri kimi qeyd edir.Aktyor heyətinin işi, xüsusilə Ketrin Lengfordun canlandırdığı Hanna, Dilan Minnettin canlandırdığı Kley obrazları müxtəlif tənqidçilər tərəfindən qeyd edilmiş və təriflənmişdir. ""IGN""dən Şedin aktyor heyətinin işini qiymətləndirərək, Minnett və Lenqfordun performansını xüsusi qeyd edərək yazır: ""Lenqford baş rol olan Hanna obrazında parlaqdır…və o, Hannanın optimizim və dərin kədərini öz simasında yaxşı əks etdirir. Minnetin canlandırdığı Kley obrazı bir qədər daha soyuq və çəkingən olsa da, aktyor işin öhdəsindən mükəmməl gələrək, əksər hallarda çətin görünən rolu lazımınca canandıra bilir."" ""The Boston Globe""dan Gilbert, Lenqford və Minnet arasındakı kimyanı qiymətləndirərək deyir ki, ""bu iki gənc aktyoru birlikdə izləmək böyük həzzdir"", ""IGN""dən Şedin isə bununla razılaşaraq əlavə edir ki, ""tez-tez onların birlikdəliyinin ən yaxşı hissəsi, hisslərini bir-birinə etiraf edə bilməyən iki yeniyetmənin düzgün axımlı isti münasibətləridir."" ""The Hollywood Reporter""dən Feynberq hər iki aktyorun işini qiymətləndirir: ""Lenqfordun ürək parçalayan açıqlığı sizi qeyri-mümkünlüyünü bildiyiniz taleyə inanmağa sövq edir. Aktrisanın dinamik diapazona malik performansı, Minnetti çətin vəziyyətə salaraq, iki obrazın əhval-ruhiyyəsi arasındakı fərqi daha qabarıq göstərməyə məcbur edir.""""Variety"" jurnalından Rayan yalnız baş rol ifaçılarını deyil, ikinci dərəcəli rolları ifa edən aktyorların işini də qiymətləndirərək, xüsusilə Hannanın anasını canlandırmış Keyt Ualşın ifasını vurğulayır və aktrisanın ""yaradıcılığının ən yaxşı işi"" adlandırır. Seriala müsbət rəy verən Rayan, Feynberq və Şedin ikinci dərəcəli rol aktyorlarının (xüsusən Alişa Boe, Mayls Heyzer və Kristian Navarronun canlandırdıqları Cessika, Aleks və Toni obrazlarını) işlərini vurğulayırlar. ""Indiewire""dən Liz Şennon Miller serialdan zövq aldığını bildirərək onu B+ balı ilə qiymətləndirir və ikinci dərəcəli aktyor heyətində irqi və gender balansının saxlandığını vurğulayır.Serial haqqında rəy bildirmiş tənqidçilərin qeyd etdiyi digər bir məsələ isə serialda qaldırılan ciddi problemlərə yetkin yanaşmadır. Bu məsələ, ""Indiewire""dən Miller tərəfindən qiymətləndirilir və qeyd edir ki, ""hekayənin böyüklər üçün nəzərdə tutulmuş hissələri inandırıcı və dürüst səslənir"", lakin o, bu xüsusiyyətin teleserialın məzmununu daha da ağırlaşdırdığını qeyd edir.""The Hollywood Reporter""dən Feynberq də qeyd edir ki, serial baxış üçün çox çətindir, ""IGN""dən Şedin isə qeyd edir ki, seriala baxış ""həddən artıq ağır və təzyiq edicidir…kifayət qədər güc alıcı təcrübədir, xüsusilə hissələrin toplaşaraq vahid mənzərə yaratdığı sonlarda seialın izlənilməsi çox çətindir.""Feynberq serialda rejissor işini qiymətləndirərək deyir: ""Tom MakKarti, Qreqq Araki və Karl Franklinin də daxil olduğu Sandens meylli rejissorlar qalereyası performanslarını yaxşı saxlayırlar"", ""The Boston Globe""dan Gilbert isə hekayə nəqlini qiymətləndirir: ""Hekayə nəqli texnikası güclüdür, çünki biz bir saat ərzində əvvəlki seriyaya əsaslanan, lakin Hannanın həyatının yeni aspektlərini işıqlandıran və yeni personajları təqdim edən məzmunla qarşılaşırıq. Tədricən serialın fonu daha da zəngin və dərin olmağa başlayır.""Yeniyetmə qorxusunu təsvir etdiyinə görə, serial həm də ciddi tənqidlərə məruz qalmışdır. ""The New York Times""dan Mayk Heyli yazır ki, ""serialda Hannanın məqsədinə əminliyi inandırıcı verilmir. Bu, ictimai işçinin gördüyü işi tez-tez xatırlatması kimi süni təsir bağışlayır."" O, həm də, Kleyin ard-arda hər seriyada bir kasseti dinlədiyi süjet xəttini tənqid edərək yazır: ""Bunun, süjet xətti qurmağa xidmət etməkdən başqa heç bir anlamı yoxdur. Seriyalar davam etdikcə siz özünüzü Kleyə qarşı qoyaraq, tez bir zamanda onun bütün kassetləri dinləməsini istəyəcəksiz.""""The Guardian""dan Rebekka Nikolson serialın bir çox xüsusiyyətlərini, o cümlədən Minnett və Uelşin aktyor işini qiymətləndirsə də, süjet xəttini bəyənməmişdir. Məktəb həyatından bəhs edən ""Çılğınlar və axmaqlar"" və ""Mənim həyatım adlandırılan şey"" kimi seriallardan fərqli olaraq, ""13 səbəb, niyə"" serialının yaşlılar tərəfindən bəyənilməsinə də skeptik yanaşır: ""Serial, incə hisslərlə əlaqəli istənilən qorxunc hərəkətin dəhşətli nəticəyə gətirib çıxaracağı ictimai məzmunun çatdırılması işinə həddən artıq aludə olub.""""Washington Post""un televiziya tənqidçisi Henk Styuver serialı ""qarışıq"" və ""inandırıcı olmayan"" adlandırır və yazır: ""13 seriya və bitmək bilməyən 13 saat – passiv-aktiv, inanılmaz sıxıcı, pis yazılmış və insanın enerjisini alan serial, ABC-nin köhnə ""Afterschool"" verilişləri kimi banal görünərək depressiya, rişxənd və intihar mövzularını aça bilmir."" O, əlavə edir ki, ""Hannanın kasset yazıları, getdikdən sonra insanların onun yoxluuna necə reaksiya verəcəyi haqqında düşünən yeniyetmənin fantaziyalarıdır.""""San Francisco Chronicle""dan Devid Viqand seriala mülayim şərh verərək deyir ki, xüsusilə Hanna personajının uyğunsuz xarakterini bəyənməəyib. Lenqfordun ""möhtəşəm aktyor işini"" tərifləyən Viqan qeyd edir ki, ""Elə olur ki, biz sadəcə personaja inanmırıq, onların etdikləri hərəkət və ya dedikləri sözlər bizim inamımızla üst-üstə düşmür…Hannanın düzgün olmayan hissləri onu dalana aparır. Sözsüz ki, eniyetmələr həmişə qarışıq və mürəkkəb hisslər yaşayırlar, lakin serial sərhədləri keçərək, bunu inanılmaz həddə çatdırır.""Serial, yeniyetmələrin real həyatda hansı problemlərlə üzləşmələri, emosional qapalılığın necə intihara yol açmasını göstərdiyinə görə də təbliğ edilmişdir. Bəzi insanlar Hannanı sevərək onun qayğısına qalmış, qəhrmanı intihara sürükləyən səbəbləri qəbul etmişlər. Cəmiyyətə təsiri Təsvir edilən intihar və özünə-qəsd səhnələrinə görə, serial, cəmiyyətdə ciddi fikir ayrılıqlarına səbəb olmuş və nəticədə Netflix hər seriyanın başlanğıcında ciddi xəbərdarlıq yerləşdirməyə məcbur olmuşdur. Məktəb psixoloqları və pedaqoqlar serialla bağlı həyəcan təbili çalmışlar. Florida ştatının Palm-Biç qraflıq məktəblərinin superintendantının sözlərinə görə, onlar rəsmi olaraq valideynlərə müraciət edərək, məktəblərdə intihar və özünə-qəsd hallarının artması, qarşılaşılan bu cür hallarda bəzi tələbələrin ""fikirlərini Netflix vasitəsiylə yayımlanan ""13 səbəb"" serialı əsasında formalaşdırmaları"" haqqında məlumat vermişlər.Avstraliyada 12–25 yaşlı gənclərin psixi sağlamlığının mühafisəzi xidməti ilə məşğul olan ""Headspace"" təşkilatı, 2017-ci il aprel ayının sonunda məlumat yayaraq, teleserialın qrafik məzmunu ilə bağlı xəbərdarlıq etmiş və ölkədə yayımlanmasından sonra xidmətə gələn zənglərin artdığını bildirmişdir.İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı ölkələri arasında 2009–2012-ci illərdə ən yüksək intihar sayı göstəricisinə malik olan Yeni Zellandiyada teleserialın qrafik məzmunu nəzərə alınaraq, Film və Ədəbiyyat Klassifikasiyası idarəsi tərəfindən, 18 yaşına çatmış fərdlərin tək, daha az yaşlıların isə yalnız valideyn və ya himayədarın nəzarəti altında izləməyə icazə verən yeni ""RP18"" reytinqi yaradılmışdır.Mübahisələrə cavab olaraq, icraçı prodüserlərdən biri olan müğənni Selena Qomez teleserialı müdafiə etmişdir. O, Associated Press agentliyinə verdiyi müsahibədə bildirir ki, ""Cey Aşerin yazdığı kitab əvvəlcədən gözəl faciə, mürəkkəb və həyəcanlı əsər kimi nəzərdə tutulmuşdu və biz yaradıcılıq prosesində ilkin mənbəyə sadiq qalmışıq."" ""Biz bunu ədalətlə etmişik və bəli, [cavab reaksiyası] gələcək, heç nəyə baxmayaraq. Bu, müzakirə üçün heç də sadə mövzu deyil və mənim bəxtim gətirib ki, mövzu ilə işləmək imkanı əldə etmişəm.""2017-ci ilin aprelində Milli Məktəb Psixoloqları Assosiasiyası (ing. National Association of School Psychologists) tərəfindən yayımlanmış bəyannamədə deyilir: ""Tədqiqatlar göstərmişdir ki, bir şəxsin intiharının görünməsi və ya bu haqqda xəbər, psixi xəstəlikdən əziyyət çəkən gənclərin intihara əl atmasına gətirən çoxsaylı faktorlardan biridir."" Assosasiya tərəfindən bütün ölkə məktəblərinə məktublar göndərilmiş və serialla bağlı xəbərdarlıq edilmişdir.2017-ci ilin mayında Klinik Uşaq və Yenyetmə Psixologiyası Cəmiyyəti (ing. Society of Clinical Child and Adolescent Psychology) tərəfindən nəşr edilmiş bəyannamədə də, serialın zəif psixoloji vəziyyətə malik gənclər arasında özünə-qəsdə səbəb ola biləcəyi, həmçinin bu cür gənclərlə işləyən mütəxəssislərin iş vasitələrinin yararsız hala gətirməsi qeyd edilmişdir. Netflixə ünvanlanmış tələbnamədə isə hər seriyadan sonar psixi sağlamlıq resurslarının göstərildiyi teqlərin yerləşdirilməsi, depressiya və intihar simptomlarının ixtisaslaşmış mütəxəssislər tərəfindən effektiv müalicə edilməsi haqqında qeydin göstərilməsi tələb edilmişdir. Klinik psixoloqlar Deniel Cey Reydenberq və Erika Martinez, həmçinin, ""Teen Vogue"" jurnalının psixi sağlamlıq vəkili MolliKeyt Klayn, serialın Verter effekti yarada biləcəyi ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə etmişlər. Lakin, Şimal-Qərb Universitetinin Ailə İnstitutunun məsləhətçisi Erik Bison qeyd edir ki, ""bir serialın kimisə intihara sövq edəcəyi inandırıcı deyil.""Psixi sağlamlıq üzrə mütəxəssislər də, intihar hallarının qarşısının alınması üçün filmlər və bədii ədəbiyyatda intihar səhnlərinin təsvirind��n qaçınmağa çağıran müraciətə əhəmiyyət vermədən ""açıq intihar səhnələrini göstərən serial""ı tənqid etmişlər. Hannanın intiharını kiçik detallara kimi qrafik və nəqli təsvir edən mövsüm finalı bu baxımdan daha çox tənqid edilmişdir. Serialın ssenari müəlliflərindən biri olan Nik Şeff isə müdafiə mövqeyində dayanaraq bildirir ki, serial, intiharın ""sakit getmək"" olması haqqında mifin dağıdılmasına istiqamətlənmişdir, həmçinin, o, özünün necə intihardan çəkindirilməsini xatırlamış, sağ qalmış intiharçılardan bunun necə ağrılı və dəhşətli olmasını öyrənmişdir.Milli Məktəb Psixoloqları Assosiasiyasının bəyannaməsində həm də o, tənqid edilir ki, serialda Hannaya rişxənd edilməsi və qeyri-ciddi münasibət göstərilməsi onun intiharına səbəb olmuşdur, halbuki bu ciddi faktorlardan biri olsa da, rişxənd daha çox psixi xəstəliyi olan şəxsi intihara gətirib çıxara bilər. Minneapolisdə məktəb məsləhətçisi olan Aleks Moen ümumilikdə serialın süjetini müzakirə edir: ""ümumilikdə təsvir edilir ki, intihar etsəz də siz yaxınlarınızla ünsiyyətdə ola bilərsiz, və insanlar qəfildən sizi anlamağa başlayacaqlar, nələr yaşadığınıcı və qğrılarınızın dərinliyini başa düşəcəklər…Cazibədar, sentimental oğlan sizə vurulacaq və sizin qisasınızı alacaq, beləliklə siz yaşaya biləcəksiz.""Digər məsləhətçilər isə, Hannanın Cənab Porterə müraciət etmək cəhdində onun şagirdin açıq suisidal göstəricilərini gösdən qaçırması, həmçinin hadisəni törədənin adını çəkmədən zorlama ilə bağlı polisi xəbərdar etməkdən imtina etməsini tənqid edirlər. Moenin sözlərinə görə, məktəb məsləhətçiləri populyar mədəniyyətdə adətən qeyri-effektiv və kobud təsvir edilsələr də, bu dəfə bütün çərçivələrdən çıxaraq qeyri-etik və qeyri-leqal təsvir edilmişdir. ""Slate"" jurnalına verdiyi müsahibədə o, qeyd edir: ""Bu, gülüncdür! Məsləhətçilər polis deyil. Biz tədqiqat başlamalı deyilik. Biz gördüyümüz iş və aldığımız məlumatla bağlı hər bir məlumatı polisə çatdırmalıyıq.""2017-ci ilin mayında Kanada Psixi Sağlamlıq Assosasiyası (ing. Canadian Mental Health Association) və İntiharların Qarşısının Alınması Mərkəzi (ing. Centre for Suicide Prevention) birlikdə, Milli Məktəb Psixoloqları Assosiasiyasının qaldırdığı məsələlərə toxunan bəyannamə yayımlamışdır. Kanada Psixi Sağlamlıq Assosasiyası teleserialın intiharı qlamurlaşdıracağından ehtiyat edir, həmçinin bəzi insanların, xüsusilə yeniyetmələrin fikirlərini səhv istiqamətə yönləndirə biləcəyini bildirir. Həmçinin Hannanın intihar səhnəsinin Kanada Psixi Sağlamlıq Assosasiyası və Amerika Suisidioloqlar Assosasiyasının məsləhətlərinə uyğun gəlmədiyi vurğulanmışdır. KPSA və İQAM ""günbəgün yayılmaqda olan bu sağlamlıq probleminin"" işıqlandırılmasında serialın rolunu yüksək qiymətləndirsələr də, əlavə etmişlər ki, işıqlandırma təhlükəsiz vəə məsuliyyətli şəkildə edilməlidir. Mediada intihar səhnələrinin və intihar mövzusunun təsvirinin intihar hallarının artmasına təsirindən bəhs edərkən qeyd edilir ki, ""Onlar, səbəb olaraq yalnız rişxənd hadisəsini göstərməklə intiharı sadələşdirə bilərlər, Hollivud süjetinin əsasına qoymaqla, intiharı romantikləşdirə bilərlər, izləyicilərin, xüsusilə gəclərin psixologiyasına pis təsir edəcək qədər dəqiqlik intihar səhnələrinin qrafik təsvirini verə bilərlər, intiharın başqalarına dərs vermək üçün yaxşı yol olması kimi səhv düşüncələr yaranmasına səbəb ola birlərlər."" Xarici keçidlər 13 Reasons Why Netflixdə 13 səbəb — Internet Movie Database saytında.13 səbəb TV.com saytında",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=505662
-"13 səbəb, niyə (teleserial, 2017)","""13 səbəb"" və ya orijinal adı ilə ""Niyəsi üçün 13 səbəb"" (ing. 13 Reasons Why) — Cey Aşerin 2007-ci ildə nəşr edilmiş ""13 səbəb"" romanının Netflix üçün Brayan Yorki tərəfindən uyğunlaşdırılmış ssenarisi əsasında çəkilmiş ABŞ mistik-drama teleserialıdır. Serialda hadisələr tələbə Kley Censen və onun intihar etmiş rəfiqəsi Hanna Beykerin ətrafında baş verir. Beyker intihardan əvvəl başına gəlmiş hadisələri audio kassetlərə yazaraq dostlarına miras qoyur, ölümündə kimlərin günahkar olmasını göstərir. Serialın şourannerləri Dayana Son və Brayan Yorkidir. Birinci mövsüm on üç seriyadan ibarət olmuşdur. Serialın prodüserliyini July Moon Productions, Kicked to the Curb Productions, Anonymous Content və Paramount Television etmişdir. Əslində baş rolunu Selena Qomezin oynadığı bədii film kimi Universal Pictures tərəfinfən ekranlaşdırılması nəzərdə tutulmuş layihə, sonradan Netflix tərəfindən teleserial formatına uyğunlaşdırılmışdır. Qomez icraçı prodüser vəzifəsini yerinə yetirmişdir. Serialın on üç seriyası və ""13 səbəb: Səbəblərin arxasında"" adlı xüsusi əlavə Netflix tərəfindən 31 mart 2017-ci ildə yayımlanmışdır. Serial, həm tənqidçilər, həm də izləyicilər tərəfindən əsasən müsbət qarşılanmış, mövzuya yanaşma və aktyor seçimi — xüsusilə Dilan Minnett və Ketrin Lenqfordun baş rollara seçilməsi — yüksək qiymətləndirilmişdir. İntihar və cinsi təcavüz səhnələrinin detallı qrafik təsvir edilməsi, serial ətrafında bəzi mübahisə və müzakirələrə səbəb olmuşdur. 2017-ci ilin mayında serialın ikinci mövsüm üçün uzadılmasını elan etmiş və yeni mövsümün 2018-ci ilin mayında yayımlanmışdır. 6 iyun 2018-ci ildə Netflix serialı üçüncü mövsümə qədər uzatdığını və üçüncü mövsümün 2019-cu ildə yayımlanacağını elan etmişdir. Kley Censon sinif yoldaşı və sevdiyi qız olan Hanna Bakerın intihar etməsindən sonra evinin qabağında Hannanın hazırlamış olduğu kassetləri tapır. Kassetlərdə Hanna onu intihara cəzb edən şəxslər və onlar haqqında hekayələri danışır. Ölümünə 13 səbəb gətirən Hanna kassetləri haqqında danışdığı şəxslərin hamısının sıra ilə dinləməsini tələb edir. Kley kassetləri dinlədikdən sonra Hannaya pislik edənlərin cəzalandırılmasına çalışır. Dilan Minnett — Kley Censen Ketrin Lengford — Hanna Beyker Kristian Navarro — Toni Padilla Alişa Boe — Cessika Devis Brendon Flinn — Castin Foli Castin Prentis — Brays Uolker Mayls Heyzer — Aleks Stendall Ross Battler — Zak Dempsi Devin Druid — Tayler Daun Emi Harqrivs — Leyni Censen Derek Lyuk — Kevin Porter Keyt Uelş — Oliviya Beyker Brayan d'Arsi Ceyms — Endryu ""Endi"" Beyker Coş Hemilton — Mett Censen Mişel Selen Enq — Kortni Kraymsen Stiven Silver — Markus Kol Ayona Aleksus — Şeri Holland Tommi Dorfman — Rayan Şeyver Sosi Bekon — Skye Miller Brendon Larrakuent — Ceff Atkins Timoti Qranaderos — Montqomeri de la Kruz Stiven Ueber — Qari Bolan Keiko Agena — Pem Bradli Mark Pelleqrino — Deputi Stendall Cozef Si Fillips — Cənab Devis Sindi Çanq — Karen Dempsi Henri Zaqa — Bred Robert Qant — Todd Kraymsen Vilson Kruz — Dennis Vaskez I mövsüm (2017) II mövsüm (2018) Selena Qomezin Hanna obrazını canlandırması şərti ilə romanın ekranlaşdırılması haqqını ""Universal Studios"" 8 fevral 2011-ci ildə almışdır. 29 oktyabr 2015-ci ildə Netflix tərəfindən kitabın televiziya adaptasiyasının həyata keçiriləcəyi, Selena Qomezin isə icraçı prodüser kimi çıxış edəcəyi elan edildi. Daha sonra, Tom MakKarti ilə ilk iki seriyanın çəkilməsi üçün razılıq əldə edilmişdir. Serialda prodüser kimi ""Anonymous Content"" və ""Paramount Television"" çıxış etmiş, icraçı prodüser vəzifəsini isə Qomez, MakKarti, Coy Qorman, Maykl Şuqer, Stiv Qolin, Mendi Tifi və Kristel Leyblin həyata keçirmişlər.Çəkilişlər 2016-cı ilin yayında Kaliforniyanın Vallejo, Benisiya, San-Rafael, Krokett və Sebastopol kəndlərində aparılmışdır. İlk mövsüm və xüsusi buraxılış 31 mart 2017-ci ildə Netflix tərəfindən çıxarılmışdır.Serialın ağır məzmunu və emosional gərginliyinə görə, çəkiliş meydanında aktyorlara kanisterapiya məqsədi ilə xüsusi seçilmiş itlər verilmişdir.7 may 2017-ci ildə Netflix serialın ikinci mövsüm üçün yeniləndiyini elan etmişdir. İkinci mövsümün qısa promosu serialın Facebook sosial şəbəkəsindəki 13 Reasons Why adlı səhifəsində təqdim edilmişdir. İkinci mövsümün çəkilişlərinə 12 iyun 2017-ci ildə başlanılsa da, Şimali Kaliforniyada baş verən meşə yanğınlarına çəkilişlər yarımçıq saxlanılmışdır. İkinci mövsümün istehsalı 2017-ci ilin dekabrında tamamlanmışdır. İkinci mövsümün bütün seriyaları 18 may 2018-ci ildə təqdim edilmişdir.6 iyun 2018-ci ildə Netflix serialın üçüncü mövsüm üçün uzadılması haqqında məlumat yaymış və yeni mövsümün 2019-cu ildə çıxarılmasını planlaşdırdıqlarını demişdir. Tənqidçilərin mövqeyi Serial, tənqidçilərdən əsasən müsbət rəylər almış, xüsusilə serialda qaldırılmış mövzulara yanaşma, aktyor heyətinin işi, rejissor işi, hekayə, vizual effektlər, mənbə materialı ilə iş və qarnlıq mövzulara yetkin yanaşma qiymətləndirilmişdir. Rəy aqqreqatoru ""Rotten Tomatoes""da serial, 42 rəy əsasında 86% reytinqlə 7.28/10 balla qiymətləndirilmişdir. Sayt tənqidçilərinin konsesusunda oxuyuruq: ""13 səbəb bestseller olan mənbə materialını yaxşı vizual materialla tamamlayır."" ""Metacritic""də 16 tənqidçi rəyinə əsasən 76/100 balla qiymətləndirilən serial ""əsasən müsbət rəylər"" almışdır.""IGN""dən Cessi Şedin serialı 9.2/10 balla qiymətləndirərək ""möhtəşəm"" adlandırır, serialın ""çox güclü və ürək parçalayan"" olmasını qeyd edir və ""XXI əsrin ən yaxşı məktəb dramaları arasında yer tutması""nı vurğulayır. ""The Boston Globe""dan Metyu Gilbert seriala parlaq rəy verərək yazır ki, ""drama hissiyyatlı, maraqlı və ən əsası tıxanıqlıq yaratmayandır"". ""Variety"" jurnalından Morin Rayan qeyd edir ki, serial ""heç şübhəsiz ki, səmimi, həm də bir çox cəhətdən yaradıcılıq baxımından uğurludur"" və onu ""mütləq baxmağa lazım"" hesab edir. ""Entertainment Weekly""dən Li Qrinblatt bütün mövsümü B+ balı ilə qiymətləndirir və qeyd edir ki, serial ""gənc, özünü itirmiş və bizim dünya üçün həddən artıq kövrək olmanın nə ilə nəticələnə biləcəyini açıq göstərir."" ""The Hollywood Reporter""dən Deniel Feynberq də serialı qiymətləndirərək ""gənc nəslin şərəfli adaptasiyası"" adlandırır, aktyor işi, rejissor işi, aktuallıq və baxımlığı serialın müsbət tərəfləri kimi qeyd edir.Aktyor heyətinin işi, xüsusilə Ketrin Lengfordun canlandırdığı Hanna, Dilan Minnettin canlandırdığı Kley obrazları müxtəlif tənqidçilər tərəfindən qeyd edilmiş və təriflənmişdir. ""IGN""dən Şedin aktyor heyətinin işini qiymətləndirərək, Minnett və Lenqfordun performansını xüsusi qeyd edərək yazır: ""Lenqford baş rol olan Hanna obrazında parlaqdır…və o, Hannanın optimizim və dərin kədərini öz simasında yaxşı əks etdirir. Minnetin canlandırdığı Kley obrazı bir qədər daha soyuq və çəkingən olsa da, aktyor işin öhdəsindən mükəmməl gələrək, əksər hallarda çətin görünən rolu lazımınca canandıra bilir."" ""The Boston Globe""dan Gilbert, Lenqford və Minnet arasındakı kimyanı qiymətləndirərək deyir ki, ""bu iki gənc aktyoru birlikdə izləmək böyük həzzdir"", ""IGN""dən Şedin isə bununla razılaşaraq əlavə edir ki, ""tez-tez onların birlikdəliyinin ən yaxşı hissəsi, hisslərini bir-birinə etiraf edə bilməyən iki yeniyetmənin düzgün axımlı isti münasibətləridir."" ""The Hollywood Reporter""dən Feynberq hər iki aktyorun işini qiymətləndirir: ""Lenqfordun ürək parçalayan açıqlığı sizi qeyri-mümkünlüyünü bildiyiniz taleyə inanmağa sövq edir. Aktrisanın dinamik diapazona malik performansı, Minnetti çətin vəziyyətə salaraq, iki obrazın əhval-ruhiyyəsi arasındakı fərqi daha qabarıq göstərməyə məcbur edir.""""Variety"" jurnalından Rayan yalnız baş rol ifaçılarını deyil, ikinci dərəcəli rolları ifa edən aktyorların işini də qiymətləndirərək, xüsusilə Hannanın anasını canlandırmış Keyt Ualşın ifasını vurğulayır və aktrisanın ""yaradıcılığının ən yaxşı işi"" adlandırır. Seriala müsbət rəy verən Rayan, Feynberq və Şedin ikinci dərəcəli rol aktyorlarının (xüsusən Alişa Boe, Mayls Heyzer və Kristian Navarronun canlandırdıqları Cessika, Aleks və Toni obrazlarını) işlərini vurğulayırlar. ""Indiewire""dən Liz Şennon Miller serialdan zövq aldığını bildirərək onu B+ balı ilə qiymətləndirir və ikinci dərəcəli aktyor heyətində irqi və gender balansının saxlandığını vurğulayır.Serial haqqında rəy bildirmiş tənqidçilərin qeyd etdiyi digər bir məsələ isə serialda qaldırılan ciddi problemlərə yetkin yanaşmadır. Bu məsələ, ""Indiewire""dən Miller tərəfindən qiymətləndirilir və qeyd edir ki, ""hekayənin böyüklər üçün nəzərdə tutulmuş hissələri inandırıcı və dürüst səslənir"", lakin o, bu xüsusiyyətin teleserialın məzmununu daha da ağırlaşdırdığını qeyd edir.""The Hollywood Reporter""dən Feynberq də qeyd edir ki, serial baxış üçün çox çətindir, ""IGN""dən Şedin isə qeyd edir ki, seriala baxış ""həddən artıq ağır və təzyiq edicidir…kifayət qədər güc alıcı təcrübədir, xüsusilə hissələrin toplaşaraq vahid mənzərə yaratdığı sonlarda seialın izlənilməsi çox çətindir.""Feynberq serialda rejissor işini qiymətləndirərək deyir: ""Tom MakKarti, Qreqq Araki və Karl Franklinin də daxil olduğu Sandens meylli rejissorlar qalereyası performanslarını yaxşı saxlayırlar"", ""The Boston Globe""dan Gilbert isə hekayə nəqlini qiymətləndirir: ""Hekayə nəqli texnikası güclüdür, çünki biz bir saat ərzində əvvəlki seriyaya əsaslanan, lakin Hannanın həyatının yeni aspektlərini işıqlandıran və yeni personajları təqdim edən məzmunla qarşılaşırıq. Tədricən serialın fonu daha da zəngin və dərin olmağa başlayır.""Yeniyetmə qorxusunu təsvir etdiyinə görə, serial həm də ciddi tənqidlərə məruz qalmışdır. ""The New York Times""dan Mayk Heyli yazır ki, ""serialda Hannanın məqsədinə əminliyi inandırıcı verilmir. Bu, ictimai işçinin gördüyü işi tez-tez xatırlatması kimi süni təsir bağışlayır."" O, həm də, Kleyin ard-arda hər seriyada bir kasseti dinlədiyi süjet xəttini tənqid edərək yazır: ""Bunun, süjet xətti qurmağa xidmət etməkdən başqa heç bir anlamı yoxdur. Seriyalar davam etdikcə siz özünüzü Kleyə qarşı qoyaraq, tez bir zamanda onun bütün kassetləri dinləməsini istəyəcəksiz.""""The Guardian""dan Rebekka Nikolson serialın bir çox xüsusiyyətlərini, o cümlədən Minnett və Uelşin aktyor işini qiymətləndirsə də, süjet xəttini bəyənməmişdir. Məktəb həyatından bəhs edən ""Çılğınlar və axmaqlar"" və ""Mənim həyatım adlandırılan şey"" kimi seriallardan fərqli olaraq, ""13 səbəb, niyə"" serialının yaşlılar tərəfindən bəyənilməsinə də skeptik yanaşır: ""Serial, incə hisslərlə əlaqəli istənilən qorxunc hərəkətin dəhşətli nəticəyə gətirib çıxaracağı ictimai məzmunun çatdırılması işinə həddən artıq aludə olub.""""Washington Post""un televiziya tənqidçisi Henk Styuver serialı ""qarışıq"" və ""inandırıcı olmayan"" adlandırır və yazır: ""13 seriya və bitmək bilməyən 13 saat – passiv-aktiv, inanılmaz sıxıcı, pis yazılmış və insanın enerjisini alan serial, ABC-nin köhnə ""Afterschool"" verilişləri kimi banal görünərək depressiya, rişxənd və intihar mövzularını aça bilmir."" O, əlavə edir ki, ""Hannanın kasset yazıları, getdikdən sonra insanların onun yoxluuna necə reaksiya verəcəyi haqqında düşünən yeniyetmənin fantaziyalarıdır.""""San Francisco Chronicle""dan Devid Viqand seriala mülayim şərh verərək deyir ki, xüsusilə Hanna personajının uyğunsuz xarakterini bəyənməəyib. Lenqfordun ""möhtəşəm aktyor işini"" tərifləyən Viqan qeyd edir ki, ""Elə olur ki, biz sadəcə personaja inanmırıq, onların etdikləri hərəkət və ya dedikləri sözlər bizim inamımızla üst-üstə düşmür…Hannanın düzgün olmayan hissləri onu dalana aparır. Sözsüz ki, eniyetmələr həmişə qarışıq və mürəkkəb hisslər yaşayırlar, lakin serial sərhədləri keçərək, bunu inanılmaz həddə çatdırır.""Serial, yeniyetmələrin real həyatda hansı problemlərlə üzləşmələri, emosional qapalılığın necə intihara yol açmasını göstərdiyinə görə də təbliğ edilmişdir. Bəzi insanlar Hannanı sevərək onun qayğısına qalmış, qəhrmanı intihara sürükləyən səbəbləri qəbul etmişlər. Cəmiyyətə təsiri Təsvir edilən intihar və özünə-qəsd səhnələrinə görə, serial, cəmiyyətdə ciddi fikir ayrılıqlarına səbəb olmuş və nəticədə Netflix hər seriyanın başlanğıcında ciddi xəbərdarlıq yerləşdirməyə məcbur olmuşdur. Məktəb psixoloqları və pedaqoqlar serialla bağlı həyəcan təbili çalmışlar. Florida ştatının Palm-Biç qraflıq məktəblərinin superintendantının sözlərinə görə, onlar rəsmi olaraq valideynlərə müraciət edərək, məktəblərdə intihar və özünə-qəsd hallarının artması, qarşılaşılan bu cür hallarda bəzi tələbələrin ""fikirlərini Netflix vasitəsiylə yayımlanan ""13 səbəb"" serialı əsasında formalaşdırmaları"" haqqında məlumat vermişlər.Avstraliyada 12–25 yaşlı gənclərin psixi sağlamlığının mühafisəzi xidməti ilə məşğul olan ""Headspace"" təşkilatı, 2017-ci il aprel ayının sonunda məlumat yayaraq, teleserialın qrafik məzmunu ilə bağlı xəbərdarlıq etmiş və ölkədə yayımlanmasından sonra xidmətə gələn zənglərin artdığını bildirmişdir.İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı ölkələri arasında 2009–2012-ci illərdə ən yüksək intihar sayı göstəricisinə malik olan Yeni Zellandiyada teleserialın qrafik məzmunu nəzərə alınaraq, Film və Ədəbiyyat Klassifikasiyası idarəsi tərəfindən, 18 yaşına çatmış fərdlərin tək, daha az yaşlıların isə yalnız valideyn və ya himayədarın nəzarəti altında izləməyə icazə verən yeni ""RP18"" reytinqi yaradılmışdır.Mübahisələrə cavab olaraq, icraçı prodüserlərdən biri olan müğənni Selena Qomez teleserialı müdafiə etmişdir. O, Associated Press agentliyinə verdiyi müsahibədə bildirir ki, ""Cey Aşerin yazdığı kitab əvvəlcədən gözəl faciə, mürəkkəb və həyəcanlı əsər kimi nəzərdə tutulmuşdu və biz yaradıcılıq prosesində ilkin mənbəyə sadiq qalmışıq."" ""Biz bunu ədalətlə etmişik və bəli, [cavab reaksiyası] gələcək, heç nəyə baxmayaraq. Bu, müzakirə üçün heç də sadə mövzu deyil və mənim bəxtim gətirib ki, mövzu ilə işləmək imkanı əldə etmişəm.""2017-ci ilin aprelində Milli Məktəb Psixoloqları Assosiasiyası (ing. National Association of School Psychologists) tərəfindən yayımlanmış bəyannamədə deyilir: ""Tədqiqatlar göstərmişdir ki, bir şəxsin intiharının görünməsi və ya bu haqqda xəbər, psixi xəstəlikdən əziyyət çəkən gənclərin intihara əl atmasına gətirən çoxsaylı faktorlardan biridir."" Assosasiya tərəfindən bütün ölkə məktəblərinə məktublar göndərilmiş və serialla bağlı xəbərdarlıq edilmişdir.2017-ci ilin mayında Klinik Uşaq və Yenyetmə Psixologiyası Cəmiyyəti (ing. Society of Clinical Child and Adolescent Psychology) tərəfindən nəşr edilmiş bəyannamədə də, serialın zəif psixoloji vəziyyətə malik gənclər arasında özünə-qəsdə səbəb ola biləcəyi, həmçinin bu cür gənclərlə işləyən mütəxəssislərin iş vasitələrinin yararsız hala gətirməsi qeyd edilmişdir. Netflixə ünvanlanmış tələbnamədə isə hər seriyadan sonar psixi sağlamlıq resurslarının göstərildiyi teqlərin yerləşdirilməsi, depressiya və intihar simptomlarının ixtisaslaşmış mütəxəssislər tərəfindən effektiv müalicə edilməsi haqqında qeydin göstərilməsi tələb edilmişdir. Klinik psixoloqlar Deniel Cey Reydenberq və Erika Martinez, həmçinin, ""Teen Vogue"" jurnalının psixi sağlamlıq vəkili MolliKeyt Klayn, serialın Verter effekti yarada biləcəyi ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə etmişlər. Lakin, Şimal-Qərb Universitetinin Ailə İnstitutunun məsləhətçisi Erik Bison qeyd edir ki, ""bir serialın kimisə intihara sövq edəcəyi inandırıcı deyil.""Psixi sağlamlıq üzrə mütəxəssislər də, intihar hallarının qarşısının alınması üçün filmlər və bədii ədəbiyyatda intihar səhnlərinin təsvirindən qaçınmağa çağıran müraciətə əhəmiyyət vermədən ""açıq intihar səhnələrini göstərən serial""ı tənqid etmişlər. Hannanın intiharını kiçik detallara kimi qrafik və nəqli təsvir edən mövsüm finalı bu baxımdan daha çox tənqid edilmişdir. Serialın ssenari müəlliflərindən biri olan Nik Şeff isə müdafiə mövqeyində dayanaraq bildirir ki, serial, intiharın ""sakit getmək"" olması haqqında mifin dağıdılmasına istiqamətlənmişdir, həmçinin, o, özünün necə intihardan çəkindirilməsini xatırlamış, sağ qalmış intiharçılardan bunun necə ağrılı və dəhşətli olmasını öyrənmişdir.Milli Məktəb Psixoloqları Assosiasiyasının bəyannaməsində həm də o, tənqid edilir ki, serialda Hannaya rişxənd edilməsi və qeyri-ciddi münasibət göstərilməsi onun intiharına səbəb olmuşdur, halbuki bu ciddi faktorlardan biri olsa da, rişxənd daha çox psixi xəstəliyi olan şəxsi intihara gətirib çıxara bilər. Minneapolisdə məktəb məsləhətçisi olan Aleks Moen ümumilikdə serialın süjetini müzakirə edir: ""ümumilikdə təsvir edilir ki, intihar etsəz də siz yaxınlarınızla ünsiyyətdə ola bilərsiz, və insanlar qəfildən sizi anlamağa başlayacaqlar, nələr yaşadığınıcı və qğrılarınızın dərinliyini başa düşəcəklər…Cazibədar, sentimental oğlan sizə vurulacaq və sizin qisasınızı alacaq, beləliklə siz yaşaya biləcəksiz.""Digər məsləhətçilər isə, Hannanın Cənab Porterə müraciət etmək cəhdində onun şagirdin açıq suisidal göstəricilərini gösdən qaçırması, həmçinin hadisəni törədənin adını çəkmədən zorlama ilə bağlı polisi xəbərdar etməkdən imtina etməsini tənqid edirlər. Moenin sözlərinə görə, məktəb məsləhətçiləri populyar mədəniyyətdə adətən qeyri-effektiv və kobud təsvir edilsələr də, bu dəfə bütün çərçivələrdən çıxaraq qeyri-etik və qeyri-leqal təsvir edilmişdir. ""Slate"" jurnalına verdiyi müsahibədə o, qeyd edir: ""Bu, gülüncdür! Məsləhətçilər polis deyil. Biz tədqiqat başlamalı deyilik. Biz gördüyümüz iş və aldığımız məlumatla bağlı hər bir məlumatı polisə çatdırmalıyıq.""2017-ci ilin mayında Kanada Psixi Sağlamlıq Assosasiyası (ing. Canadian Mental Health Association) və İntiharların Qarşısının Alınması Mərkəzi (ing. Centre for Suicide Prevention) birlikdə, Milli Məktəb Psixoloqları Assosiasiyasının qaldırdığı məsələlərə toxunan bəyannamə yayımlamışdır. Kanada Psixi Sağlamlıq Assosasiyası teleserialın intiharı qlamurlaşdıracağından ehtiyat edir, həmçinin bəzi insanların, xüsusilə yeniyetmələrin fikirlərini səhv istiqamətə yönləndirə biləcəyini bildirir. Həmçinin Hannanın intihar səhnəsinin Kanada Psixi Sağlamlıq Assosasiyası və Amerika Suisidioloqlar Assosasiyasının məsləhətlərinə uyğun gəlmədiyi vurğulanmışdır. KPSA və İQAM ""günbəgün yayılmaqda olan bu sağlamlıq probleminin"" işıqlandırılmasında serialın rolunu yüksək qiymətləndirsələr də, əlavə etmişlər ki, işıqlandırma təhlükəsiz vəə məsuliyyətli şəkildə edilməlidir. Mediada intihar səhnələrinin və intihar mövzusunun təsvirinin intihar hallarının artmasına təsirindən bəhs edərkən qeyd edilir ki, ""Onlar, səbəb olaraq yalnız rişxənd hadisəsini göstərməklə intiharı sadələşdirə bilərlər, Hollivud süjetinin əsasına qoymaqla, intiharı romantikləşdirə bilərlər, izləyicilərin, xüsusilə gəclərin psixologiyasına pis təsir edəcək qədər dəqiqlik intihar səhnələrinin qrafik təsvirini verə bilərlər, intiharın başqalarına dərs vermək üçün yaxşı yol olması kimi səhv düşüncələr yaranmasına səbəb ola birlərlər."" Xarici keçidlər 13 Reasons Why Netflixdə 13 səbəb — Internet Movie Database saytında.13 səbəb TV.com saytında",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=554662
-"13 səbəb, niyə (teleserial, 2017-2018)","""13 səbəb"" və ya orijinal adı ilə ""Niyəsi üçün 13 səbəb"" (ing. 13 Reasons Why) — Cey Aşerin 2007-ci ildə nəşr edilmiş ""13 səbəb"" romanının Netflix üçün Brayan Yorki tərəfindən uyğunlaşdırılmış ssenarisi əsasında çəkilmiş ABŞ mistik-drama teleserialıdır. Serialda hadisələr tələbə Kley Censen və onun intihar etmiş rəfiqəsi Hanna Beykerin ətrafında baş verir. Beyker intihardan əvvəl başına gəlmiş hadisələri audio kassetlərə yazaraq dostlarına miras qoyur, ölümündə kimlərin günahkar olmasını göstərir. Serialın şourannerləri Dayana Son və Brayan Yorkidir. Birinci mövsüm on üç seriyadan ibarət olmuşdur. Serialın prodüserliyini July Moon Productions, Kicked to the Curb Productions, Anonymous Content və Paramount Television etmişdir. Əslində baş rolunu Selena Qomezin oynadığı bədii film kimi Universal Pictures tərəfinfən ekranlaşdırılması nəzərdə tutulmuş layihə, sonradan Netflix tərəfindən teleserial formatına uyğunlaşdırılmışdır. Qomez icraçı prodüser vəzifəsini yerinə yetirmişdir. Serialın on üç seriyası və ""13 səbəb: Səbəblərin arxasında"" adlı xüsusi əlavə Netflix tərəfindən 31 mart 2017-ci ildə yayımlanmışdır. Serial, həm tənqidçilər, həm də izləyicilər tərəfindən əsasən müsbət qarşılanmış, mövzuya yanaşma və aktyor seçimi — xüsusilə Dilan Minnett və Ketrin Lenqfordun baş rollara seçilməsi — yüksək qiymətləndirilmişdir. İntihar və cinsi təcavüz səhnələrinin detallı qrafik təsvir edilməsi, serial ətrafında bəzi mübahisə və müzakirələrə səbəb olmuşdur. 2017-ci ilin mayında serialın ikinci mövsüm üçün uzadılmasını elan etmiş və yeni mövsümün 2018-ci ilin mayında yayımlanmışdır. 6 iyun 2018-ci ildə Netflix serialı üçüncü mövsümə qədər uzatdığını və üçüncü mövsümün 2019-cu ildə yayımlanacağını elan etmişdir. Kley Censon sinif yoldaşı və sevdiyi qız olan Hanna Bakerın intihar etməsindən sonra evinin qabağında Hannanın hazırlamış olduğu kassetləri tapır. Kassetlərdə Hanna onu intihara cəzb edən şəxslər və onlar haqqında hekayələri danışır. Ölümünə 13 səbəb gətirən Hanna kassetləri haqqında danışdığı şəxslərin hamısının sıra ilə dinləməsini tələb edir. Kley kassetləri dinlədikdən sonra Hannaya pislik edənlərin cəzalandırılmasına çalışır. Dilan Minnett — Kley Censen Ketrin Lengford — Hanna Beyker Kristian Navarro — Toni Padilla Alişa Boe — Cessika Devis Brendon Flinn — Castin Foli Castin Prentis — Brays Uolker Mayls Heyzer — Aleks Stendall Ross Battler — Zak Dempsi Devin Druid — Tayler Daun Emi Harqrivs — Leyni Censen Derek Lyuk — Kevin Porter Keyt Uelş — Oliviya Beyker Brayan d'Arsi Ceyms — Endryu ""Endi"" Beyker Coş Hemilton — Mett Censen Mişel Selen Enq — Kortni Kraymsen Stiven Silver — Markus Kol Ayona Aleksus — Şeri Holland Tommi Dorfman — Rayan Şeyver Sosi Bekon — Skye Miller Brendon Larrakuent — Ceff Atkins Timoti Qranaderos — Montqomeri de la Kruz Stiven Ueber — Qari Bolan Keiko Agena — Pem Bradli Mark Pelleqrino — Deputi Stendall Cozef Si Fillips — Cənab Devis Sindi Çanq — Karen Dempsi Henri Zaqa — Bred Robert Qant — Todd Kraymsen Vilson Kruz — Dennis Vaskez I mövsüm (2017) II mövsüm (2018) Selena Qomezin Hanna obrazını canlandırması şərti ilə romanın ekranlaşdırılması haqqını ""Universal Studios"" 8 fevral 2011-ci ildə almışdır. 29 oktyabr 2015-ci ildə Netflix tərəfindən kitabın televiziya adaptasiyasının həyata keçiriləcəyi, Selena Qomezin isə icraçı prodüser kimi çıxış edəcəyi elan edildi. Daha sonra, Tom MakKarti ilə ilk iki seriyanın çəkilməsi üçün razılıq əldə edilmişdir. Serialda prodüser kimi ""Anonymous Content"" və ""Paramount Television"" çıxış etmiş, icraçı prodüser vəzifəsini isə Qomez, MakKarti, Coy Qorman, Maykl Şuqer, Stiv Qolin, Mendi Tifi və Kristel Leyblin həyata keçirmişlər.Çəkilişlər 2016-cı ilin yayında Kaliforniyanın Vallejo, Benisiya, San-Rafael, Krokett və Sebastopol kəndlərində aparılmışdır. İlk mövsüm və xüsusi buraxılış 31 mart 2017-ci ildə Netflix tərəfindən çıxarılmışdır.Serialın ağır məzmunu və emosional gərginliyinə görə, çəkiliş meydanında aktyorlara kanisterapiya məqsədi ilə xüsusi seçilmiş itlər verilmişdir.7 may 2017-ci ildə Netflix serialın ikinci mövsüm üçün yeniləndiyini elan etmişdir. İkinci mövsümün qısa promosu serialın Facebook sosial şəbəkəsindəki 13 Reasons Why adlı səhifəsində təqdim edilmişdir. İkinci mövsümün çəkilişlərinə 12 iyun 2017-ci ildə başlanılsa da, Şimali Kaliforniyada baş verən meşə yanğınlarına çəkilişlər yarımçıq saxlanılmışdır. İkinci mövsümün istehsalı 2017-ci ilin dekabrında tamamlanmışdır. İkinci mövsümün bütün seriyaları 18 may 2018-ci ildə təqdim edilmişdir.6 iyun 2018-ci ildə Netflix serialın üçüncü mövsüm üçün uzadılması haqqında məlumat yaymış və yeni mövsümün 2019-cu ildə çıxarılmasını planlaşdırdıqlarını demişdir. Tənqidçilərin mövqeyi Serial, tənqidçilərdən əsasən müsbət rəylər almış, xüsusilə serialda qaldırılmış mövzulara yanaşma, aktyor heyətinin işi, rejissor işi, hekayə, vizual effektlər, mənbə materialı ilə iş və qarnlıq mövzulara yetkin yanaşma qiymətləndirilmişdir. Rəy aqqreqatoru ""Rotten Tomatoes""da serial, 42 rəy əsasında 86% reytinqlə 7.28/10 balla qiymətləndirilmişdir. Sayt tənqidçilərinin konsesusunda oxuyuruq: ""13 səbəb bestseller olan mənbə materialını yaxşı vizual materialla tamamlayır."" ""Metacritic""də 16 tənqidçi rəyinə əsasən 76/100 balla qiymətləndirilən serial ""əsasən müsbət rəylər"" almışdır.""IGN""dən Cessi Şedin serialı 9.2/10 balla qiymətləndirərək ""möhtəşəm"" adlandırır, serialın ""çox güclü və ürək parçalayan"" olmasını qeyd edir və ""XXI əsrin ən yaxşı məktəb dramaları arasında yer tutması""nı vurğulayır. ""The Boston Globe""dan Metyu Gilbert seriala parlaq rəy verərək yazır ki, ""drama hissiyyatlı, maraqlı və ən əsası tıxanıqlıq yaratmayandır"". ""Variety"" jurnalından Morin Rayan qeyd edir ki, serial ""heç şübhəsiz ki, səmimi, həm də bir çox cəhətdən yaradıcılıq baxımından uğurludur"" və onu ""mütləq baxmağa lazım"" hesab edir. ""Entertainment Weekly""dən Li Qrinblatt bütün mövsümü B+ balı ilə qiymətləndirir və qeyd edir ki, serial ""gənc, özünü itirmiş və bizim dünya üçün həddən artıq kövrək olmanın nə ilə nəticələnə biləcəyini açıq göstərir."" ""The Hollywood Reporter""dən Deniel Feynberq də serialı qiymətləndirərək ""gənc nəslin şərəfli adaptasiyası"" adlandırır, aktyor işi, rejissor işi, aktuallıq və baxımlığı serialın müsbət tərəfləri kimi qeyd edir.Aktyor heyətinin işi, xüsusilə Ketrin Lengfordun canlandırdığı Hanna, Dilan Minnettin canlandırdığı Kley obrazları müxtəlif tənqidçilər tərəfindən qeyd edilmiş və təriflənmişdir. ""IGN""dən Şedin aktyor heyətinin işini qiymətləndirərək, Minnett və Lenqfordun performansını xüsusi qeyd edərək yazır: ""Lenqford baş rol olan Hanna obrazında parlaqdır…və o, Hannanın optimizim və dərin kədərini öz simasında yaxşı əks etdirir. Minnetin canlandırdığı Kley obrazı bir qədər daha soyuq və çəkingən olsa da, aktyor işin öhdəsindən mükəmməl gələrək, əksər hallarda çətin görünən rolu lazımınca canandıra bilir."" ""The Boston Globe""dan Gilbert, Lenqford və Minnet arasındakı kimyanı qiymətləndirərək deyir ki, ""bu iki gənc aktyoru birlikdə izləmək böyük həzzdir"", ""IGN""dən Şedin isə bununla razılaşaraq əlavə edir ki, ""tez-tez onların birlikdəliyinin ən yaxşı hissəsi, hisslərini bir-birinə etiraf edə bilməyən iki yeniyetmənin düzgün axımlı isti münasibətləridir."" ""The Hollywood Reporter""dən Feynberq hər iki aktyorun işini qiymətləndirir: ""Lenqfordun ürək parçalayan açıqlığı sizi qeyri-mümkünlüyünü bildiyiniz taleyə inanmağa sövq edir. Aktrisanın dinamik diapazona malik performansı, Minnetti çətin vəziyyətə salaraq, iki obrazın əhval-ruhiyyəsi arasındakı fərqi daha qabarıq göstərməyə məcbur edir.""""Variety"" jurnalından Rayan yalnız baş rol ifaçılarını deyil, ikinci dərəcəli rolları ifa edən aktyorların işini də qiymətləndirərək, xüsusilə Hannanın anasını canlandırmış Keyt Ualşın ifasını vurğulayır və aktrisanın ""yaradıcılığının ən yaxşı işi"" adlandırır. Seriala müsbət rəy verən Rayan, Feynberq və Şedin ikinci dərəcəli rol aktyorlarının (xüsusən Alişa Boe, Mayls Heyzer və Kristian Navarronun canlandırdıqları Cessika, Aleks və Toni obrazlarını) işlərini vurğulayırlar. ""Indiewire""dən Liz Şennon Miller serialdan zövq aldığını bildirərək onu B+ balı ilə qiymətləndirir və ikinci dərəcəli aktyor heyətində irqi və gender balansının saxlandığını vurğulayır.Serial haqqında rəy bildirmiş tənqidçilərin qeyd etdiyi digər bir məsələ isə serialda qaldırılan ciddi problemlərə yetkin yanaşmadır. Bu məsələ, ""Indiewire""dən Miller tərəfindən qiymətləndirilir və qeyd edir ki, ""hekayənin böyüklər üçün nəzərdə tutulmuş hissələri inandırıcı və dürüst səslənir"", lakin o, bu xüsusiyyətin teleserialın məzmununu daha da ağırlaşdırdığını qeyd edir.""The Hollywood Reporter""dən Feynberq də qeyd edir ki, serial baxış üçün çox çətindir, ""IGN""dən Şedin isə qeyd edir ki, seriala baxış ""həddən artıq ağır və təzyiq edicidir…kifayət qədər güc alıcı təcrübədir, xüsusilə hissələrin toplaşaraq vahid mənzərə yaratdığı sonlarda seialın izlənilməsi çox çətindir.""Feynberq serialda rejissor işini qiymətləndirərək deyir: ""Tom MakKarti, Qreqq Araki və Karl Franklinin də daxil olduğu Sandens meylli rejissorlar qalereyası performanslarını yaxşı saxlayırlar"", ""The Boston Globe""dan Gilbert isə hekayə nəqlini qiymətləndirir: ""Hekayə nəqli texnikası güclüdür, çünki biz bir saat ərzində əvvəlki seriyaya əsaslanan, lakin Hannanın həyatının yeni aspektlərini işıqlandıran və yeni personajları təqdim edən məzmunla qarşılaşırıq. Tədricən serialın fonu daha da zəngin və dərin olmağa başlayır.""Yeniyetmə qorxusunu təsvir etdiyinə görə, serial həm də ciddi tənqidlərə məruz qalmışdır. ""The New York Times""dan Mayk Heyli yazır ki, ""serialda Hannanın məqsədinə əminliyi inandırıcı verilmir. Bu, ictimai işçinin gördüyü işi tez-tez xatırlatması kimi süni təsir bağışlayır."" O, həm də, Kleyin ard-arda hər seriyada bir kasseti dinlədiyi süjet xəttini tənqid edərək yazır: ""Bunun, süjet xətti qurmağa xidmət etməkdən başqa heç bir anlamı yoxdur. Seriyalar davam etdikcə siz özünüzü Kleyə qarşı qoyaraq, tez bir zamanda onun bütün kassetləri dinləməsini istəyəcəksiz.""""The Guardian""dan Rebekka Nikolson serialın bir çox xüsusiyyətlərini, o cümlədən Minnett və Uelşin aktyor işini qiymətləndirsə də, süjet xəttini bəyənməmişdir. Məktəb həyatından bəhs edən ""Çılğınlar və axmaqlar"" və ""Mənim həyatım adlandırılan şey"" kimi seriallardan fərqli olaraq, ""13 səbəb, niyə"" serialının yaşlılar tərəfindən bəyənilməsinə də skeptik yanaşır: ""Serial, incə hisslərlə əlaqəli istənilən qorxunc hərəkətin dəhşətli nəticəyə gətirib çıxaracağı ictimai məzmunun çatdırılması işinə həddən artıq aludə olub.""""Washington Post""un televiziya tənqidçisi Henk Styuver serialı ""qarışıq"" və ""inandırıcı olmayan"" adlandırır və yazır: ""13 seriya və bitmək bilməyən 13 saat – passiv-aktiv, inanılmaz sıxıcı, pis yazılmış və insanın enerjisini alan serial, ABC-nin köhnə ""Afterschool"" verilişləri kimi banal görünərək depressiya, rişxənd və intihar mövzularını aça bilmir."" O, əlavə edir ki, ""Hannanın kasset yazıları, getdikdən sonra insanların onun yoxluuna necə reaksiya verəcəyi haqqında düşünən yeniyetmənin fantaziyalarıdır.""""San Francisco Chronicle""dan Devid Viqand seriala mülayim şərh verərək deyir ki, xüsusilə Hanna personajının uyğunsuz xarakterini bəyənməəyib. Lenqfordun ""möhtəşəm aktyor işini"" tərifləyən Viqan qeyd edir ki, ""Elə olur ki, biz sadəcə personaja inanmırıq, onların etdikləri hərəkət və ya dedikləri sözlər bizim inamımızla üst-üstə düşmür…Hannanın düzgün olmayan hissləri onu dalana aparır. Sözsüz ki, eniyetmələr həmişə qarışıq və mürəkkəb hisslər yaşayırlar, lakin serial sərhədləri keçərək, bunu inanılmaz həddə çatdırır.""Serial, yeniyetmələrin real həyatda hansı problemlərlə üzləşmələri, emosional qapalılığın necə intihara yol açmasını göstərdiyinə görə də təbliğ edilmişdir. Bəzi insanlar Hannanı sevərək onun qayğısına qalmış, qəhrmanı intihara sürükləyən səbəbləri qəbul etmişlər. Cəmiyyətə təsiri Təsvir edilən intihar və özünə-qəsd səhnələrinə görə, serial, cəmiyyətdə ciddi fikir ayrılıqlarına səbəb olmuş və nəticədə Netflix hər seriyanın başlanğıcında ciddi xəbərdarlıq yerləşdirməyə məcbur olmuşdur. Məktəb psixoloqları və pedaqoqlar serialla bağlı həyəcan təbili çalmışlar. Florida ştatının Palm-Biç qraflıq məktəblərinin superintendantının sözlərinə görə, onlar rəsmi olaraq valideynlərə müraciət edərək, məktəblərdə intihar və özünə-qəsd hallarının artması, qarşılaşılan bu cür hallarda bəzi tələbələrin ""fikirlərini Netflix vasitəsiylə yayımlanan ""13 səbəb"" serialı əsasında formalaşdırmaları"" haqqında məlumat vermişlər.Avstraliyada 12–25 yaşlı gənclərin psixi sağlamlığının mühafisəzi xidməti ilə məşğul olan ""Headspace"" təşkilatı, 2017-ci il aprel ayının sonunda məlumat yayaraq, teleserialın qrafik məzmunu ilə bağlı xəbərdarlıq etmiş və ölkədə yayımlanmasından sonra xidmətə gələn zənglərin artdığını bildirmişdir.İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı ölkələri arasında 2009–2012-ci illərdə ən yüksək intihar sayı göstəricisinə malik olan Yeni Zellandiyada teleserialın qrafik məzmunu nəzərə alınaraq, Film və Ədəbiyyat Klassifikasiyası idarəsi tərəfindən, 18 yaşına çatmış fərdlərin tək, daha az yaşlıların isə yalnız valideyn və ya himayədarın nəzarəti altında izləməyə icazə verən yeni ""RP18"" reytinqi yaradılmışdır.M��bahisələrə cavab olaraq, icraçı prodüserlərdən biri olan müğənni Selena Qomez teleserialı müdafiə etmişdir. O, Associated Press agentliyinə verdiyi müsahibədə bildirir ki, ""Cey Aşerin yazdığı kitab əvvəlcədən gözəl faciə, mürəkkəb və həyəcanlı əsər kimi nəzərdə tutulmuşdu və biz yaradıcılıq prosesində ilkin mənbəyə sadiq qalmışıq."" ""Biz bunu ədalətlə etmişik və bəli, [cavab reaksiyası] gələcək, heç nəyə baxmayaraq. Bu, müzakirə üçün heç də sadə mövzu deyil və mənim bəxtim gətirib ki, mövzu ilə işləmək imkanı əldə etmişəm.""2017-ci ilin aprelində Milli Məktəb Psixoloqları Assosiasiyası (ing. National Association of School Psychologists) tərəfindən yayımlanmış bəyannamədə deyilir: ""Tədqiqatlar göstərmişdir ki, bir şəxsin intiharının görünməsi və ya bu haqqda xəbər, psixi xəstəlikdən əziyyət çəkən gənclərin intihara əl atmasına gətirən çoxsaylı faktorlardan biridir."" Assosasiya tərəfindən bütün ölkə məktəblərinə məktublar göndərilmiş və serialla bağlı xəbərdarlıq edilmişdir.2017-ci ilin mayında Klinik Uşaq və Yenyetmə Psixologiyası Cəmiyyəti (ing. Society of Clinical Child and Adolescent Psychology) tərəfindən nəşr edilmiş bəyannamədə də, serialın zəif psixoloji vəziyyətə malik gənclər arasında özünə-qəsdə səbəb ola biləcəyi, həmçinin bu cür gənclərlə işləyən mütəxəssislərin iş vasitələrinin yararsız hala gətirməsi qeyd edilmişdir. Netflixə ünvanlanmış tələbnamədə isə hər seriyadan sonar psixi sağlamlıq resurslarının göstərildiyi teqlərin yerləşdirilməsi, depressiya və intihar simptomlarının ixtisaslaşmış mütəxəssislər tərəfindən effektiv müalicə edilməsi haqqında qeydin göstərilməsi tələb edilmişdir. Klinik psixoloqlar Deniel Cey Reydenberq və Erika Martinez, həmçinin, ""Teen Vogue"" jurnalının psixi sağlamlıq vəkili MolliKeyt Klayn, serialın Verter effekti yarada biləcəyi ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə etmişlər. Lakin, Şimal-Qərb Universitetinin Ailə İnstitutunun məsləhətçisi Erik Bison qeyd edir ki, ""bir serialın kimisə intihara sövq edəcəyi inandırıcı deyil.""Psixi sağlamlıq üzrə mütəxəssislər də, intihar hallarının qarşısının alınması üçün filmlər və bədii ədəbiyyatda intihar səhnlərinin təsvirindən qaçınmağa çağıran müraciətə əhəmiyyət vermədən ""açıq intihar səhnələrini göstərən serial""ı tənqid etmişlər. Hannanın intiharını kiçik detallara kimi qrafik və nəqli təsvir edən mövsüm finalı bu baxımdan daha çox tənqid edilmişdir. Serialın ssenari müəlliflərindən biri olan Nik Şeff isə müdafiə mövqeyində dayanaraq bildirir ki, serial, intiharın ""sakit getmək"" olması haqqında mifin dağıdılmasına istiqamətlənmişdir, həmçinin, o, özünün necə intihardan çəkindirilməsini xatırlamış, sağ qalmış intiharçılardan bunun necə ağrılı və dəhşətli olmasını öyrənmişdir.Milli Məktəb Psixoloqları Assosiasiyasının bəyannaməsində həm də o, tənqid edilir ki, serialda Hannaya rişxənd edilməsi və qeyri-ciddi münasibət göstərilməsi onun intiharına səbəb olmuşdur, halbuki bu ciddi faktorlardan biri olsa da, rişxənd daha çox psixi xəstəliyi olan şəxsi intihara gətirib çıxara bilər. Minneapolisdə məktəb məsləhətçisi olan Aleks Moen ümumilikdə serialın süjetini müzakirə edir: ""ümumilikdə təsvir edilir ki, intihar etsəz də siz yaxınlarınızla ünsiyyətdə ola bilərsiz, və insanlar qəfildən sizi anlamağa başlayacaqlar, nələr yaşadığınıcı və qğrılarınızın dərinliyini başa düşəcəklər…Cazibədar, sentimental oğlan sizə vurulacaq və sizin qisasınızı alacaq, beləliklə siz yaşaya biləcəksiz.""Digər məsləhətçilər isə, Hannanın Cənab Porterə müraciət etmək cəhdində onun şagirdin açıq suisidal göstəricilərini gösdən qaçırması, həmçinin hadisəni törədənin adını çəkmədən zorlama ilə bağlı polisi xəbərdar etməkdən imtina etməsini tənqid edirlər. Moenin sözlərinə görə, məktəb məsləhətçiləri populyar mədəniyyətdə adətən qeyri-effektiv və kobud təsvir edilsələr də, bu dəfə bütün çərçivələrdən çıxaraq qeyri-etik və qeyri-leqal təsvir edilmişdir. ""Slate"" jurnalına verdiyi müsahibədə o, qeyd edir: ""Bu, gülüncdür! Məsləhətçilər polis deyil. Biz tədqiqat başlamalı deyilik. Biz gördüyümüz iş və aldığımız məlumatla bağlı hər bir məlumatı polisə çatdırmalıyıq.""2017-ci ilin mayında Kanada Psixi Sağlamlıq Assosasiyası (ing. Canadian Mental Health Association) və İntiharların Qarşısının Alınması Mərkəzi (ing. Centre for Suicide Prevention) birlikdə, Milli Məktəb Psixoloqları Assosiasiyasının qaldırdığı məsələlərə toxunan bəyannamə yayımlamışdır. Kanada Psixi Sağlamlıq Assosasiyası teleserialın intiharı qlamurlaşdıracağından ehtiyat edir, həmçinin bəzi insanların, xüsusilə yeniyetmələrin fikirlərini səhv istiqamətə yönləndirə biləcəyini bildirir. Həmçinin Hannanın intihar səhnəsinin Kanada Psixi Sağlamlıq Assosasiyası və Amerika Suisidioloqlar Assosasiyasının məsləhətlərinə uyğun gəlmədiyi vurğulanmışdır. KPSA və İQAM ""günbəgün yayılmaqda olan bu sağlamlıq probleminin"" işıqlandırılmasında serialın rolunu yüksək qiymətləndirsələr də, əlavə etmişlər ki, işıqlandırma təhlükəsiz vəə məsuliyyətli şəkildə edilməlidir. Mediada intihar səhnələrinin və intihar mövzusunun təsvirinin intihar hallarının artmasına təsirindən bəhs edərkən qeyd edilir ki, ""Onlar, səbəb olaraq yalnız rişxənd hadisəsini göstərməklə intiharı sadələşdirə bilərlər, Hollivud süjetinin əsasına qoymaqla, intiharı romantikləşdirə bilərlər, izləyicilərin, xüsusilə gəclərin psixologiyasına pis təsir edəcək qədər dəqiqlik intihar səhnələrinin qrafik təsvirini verə bilərlər, intiharın başqalarına dərs vermək üçün yaxşı yol olması kimi səhv düşüncələr yaranmasına səbəb ola birlərlər."" Xarici keçidlər 13 Reasons Why Netflixdə 13 səbəb — Internet Movie Database saytında.13 səbəb TV.com saytında",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=754687
-"13 səbəb, niyə (teleserial, 2017–2018)","""13 səbəb"" və ya orijinal adı ilə ""Niyəsi üçün 13 səbəb"" (ing. 13 Reasons Why) — Cey Aşerin 2007-ci ildə nəşr edilmiş ""13 səbəb"" romanının Netflix üçün Brayan Yorki tərəfindən uyğunlaşdırılmış ssenarisi əsasında çəkilmiş ABŞ mistik-drama teleserialıdır. Serialda hadisələr tələbə Kley Censen və onun intihar etmiş rəfiqəsi Hanna Beykerin ətrafında baş verir. Beyker intihardan əvvəl başına gəlmiş hadisələri audio kassetlərə yazaraq dostlarına miras qoyur, ölümündə kimlərin günahkar olmasını göstərir. Serialın şourannerləri Dayana Son və Brayan Yorkidir. Birinci mövsüm on üç seriyadan ibarət olmuşdur. Serialın prodüserliyini July Moon Productions, Kicked to the Curb Productions, Anonymous Content və Paramount Television etmişdir. Əslində baş rolunu Selena Qomezin oynadığı bədii film kimi Universal Pictures tərəfinfən ekranlaşdırılması nəzərdə tutulmuş layihə, sonradan Netflix tərəfindən teleserial formatına uyğunlaşdırılmışdır. Qomez icraçı prodüser vəzifəsini yerinə yetirmişdir. Serialın on üç seriyası və ""13 səbəb: Səbəblərin arxasında"" adlı xüsusi əlavə Netflix tərəfindən 31 mart 2017-ci ildə yayımlanmışdır. Serial, həm tənqidçilər, həm də izləyicilər tərəfindən əsasən müsbət qarşılanmış, mövzuya yanaşma və aktyor seçimi — xüsusilə Dilan Minnett və Ketrin Lenqfordun baş rollara seçilməsi — yüksək qiymətləndirilmişdir. İntihar və cinsi təcavüz səhnələrinin detallı qrafik təsvir edilməsi, serial ətrafında bəzi mübahisə və müzakirələrə səbəb olmuşdur. 2017-ci ilin mayında serialın ikinci mövsüm üçün uzadılmasını elan etmiş və yeni mövsümün 2018-ci ilin mayında yayımlanmışdır. 6 iyun 2018-ci ildə Netflix serialı üçüncü mövsümə qədər uzatdığını və üçüncü mövsümün 2019-cu ildə yayımlanacağını elan etmişdir. Kley Censon sinif yoldaşı və sevdiyi qız olan Hanna Bakerın intihar etməsindən sonra evinin qabağında Hannanın hazırlamış olduğu kassetləri tapır. Kassetlərdə Hanna onu intihara cəzb edən şəxslər və onlar haqqında hekayələri danışır. Ölümünə 13 səbəb gətirən Hanna kassetləri haqqında danışdığı şəxslərin hamısının sıra ilə dinləməsini tələb edir. Kley kassetləri dinlədikdən sonra Hannaya pislik edənlərin cəzalandırılmasına çalışır. Dilan Minnett — Kley Censen Ketrin Lengford — Hanna Beyker Kristian Navarro — Toni Padilla Alişa Boe — Cessika Devis Brendon Flinn — Castin Foli Castin Prentis — Brays Uolker Mayls Heyzer — Aleks Stendall Ross Battler — Zak Dempsi Devin Druid — Tayler Daun Emi Harqrivs — Leyni Censen Derek Lyuk — Kevin Porter Keyt Uelş — Oliviya Beyker Brayan d'Arsi Ceyms — Endryu ""Endi"" Beyker Coş Hemilton — Mett Censen Mişel Selen Enq — Kortni Kraymsen Stiven Silver — Markus Kol Ayona Aleksus — Şeri Holland Tommi Dorfman — Rayan Şeyver Sosi Bekon — Skye Miller Brendon Larrakuent — Ceff Atkins Timoti Qranaderos — Montqomeri de la Kruz Stiven Ueber — Qari Bolan Keiko Agena — Pem Bradli Mark Pelleqrino — Deputi Stendall Cozef Si Fillips — Cənab Devis Sindi Çanq — Karen Dempsi Henri Zaqa — Bred Robert Qant — Todd Kraymsen Vilson Kruz — Dennis Vaskez I mövsüm (2017) II mövsüm (2018) Selena Qomezin Hanna obrazını canlandırması şərti ilə romanın ekranlaşdırılması haqqını ""Universal Studios"" 8 fevral 2011-ci ildə almışdır. 29 oktyabr 2015-ci ildə Netflix tərəfindən kitabın televiziya adaptasiyasının həyata keçiriləcəyi, Selena Qomezin isə icraçı prodüser kimi çıxış edəcəyi elan edildi. Daha sonra, Tom MakKarti ilə ilk iki seriyanın çəkilməsi üçün razılıq əldə edilmişdir. Serialda prodüser kimi ""Anonymous Content"" və ""Paramount Television"" çıxış etmiş, icraçı prodüser vəzifəsini isə Qomez, MakKarti, Coy Qorman, Maykl Şuqer, Stiv Qolin, Mendi Tifi və Kristel Leyblin həyata keçirmişlər.Çəkilişlər 2016-cı ilin yayında Kaliforniyanın Vallejo, Benisiya, San-Rafael, Krokett və Sebastopol kəndlərində aparılmışdır. İlk mövsüm və xüsusi buraxılış 31 mart 2017-ci ildə Netflix tərəfindən çıxarılmışdır.Serialın ağır məzmunu və emosional gərginliyinə görə, çəkiliş meydanında aktyorlara kanisterapiya məqsədi ilə xüsusi seçilmiş itlər verilmişdir.7 may 2017-ci ildə Netflix serialın ikinci mövsüm üçün yeniləndiyini elan etmişdir. İkinci mövsümün qısa promosu serialın Facebook sosial şəbəkəsindəki 13 Reasons Why adlı səhifəsində təqdim edilmişdir. İkinci mövsümün çəkilişlərinə 12 iyun 2017-ci ildə başlanılsa da, Şimali Kaliforniyada baş verən meşə yanğınlarına çəkilişlər yarımçıq saxlanılmışdır. İkinci mövsümün istehsalı 2017-ci ilin dekabrında tamamlanmışdır. İkinci mövsümün bütün seriyaları 18 may 2018-ci ildə təqdim edilmişdir.6 iyun 2018-ci ildə Netflix serialın üçüncü mövsüm üçün uzadılması haqqında məlumat yaymış və yeni mövsümün 2019-cu ildə çıxarılmasını planlaşdırdıqlarını demişdir. Tənqidçilərin mövqeyi Serial, tənqidçilərdən əsasən müsbət rəylər almış, xüsusilə serialda qaldırılmış mövzulara yanaşma, aktyor heyətinin işi, rejissor işi, hekayə, vizual effektlər, mənbə materialı ilə iş və qarnlıq mövzulara yetkin yanaşma qiymətləndirilmişdir. Rəy aqqreqatoru ""Rotten Tomatoes""da serial, 42 rəy əsasında 86% reytinqlə 7.28/10 balla qiymətləndirilmişdir. Sayt tənqidçilərinin konsesusunda oxuyuruq: ""13 səbəb bestseller olan mənbə materialını yaxşı vizual materialla tamamlayır."" ""Metacritic""də 16 tənqidçi rəyinə əsasən 76/100 balla qiymətləndirilən serial ""əsasən müsbət rəylər"" almışdır.""IGN""dən Cessi Şedin serialı 9.2/10 balla qiymətləndirərək ""möhtəşəm"" adlandırır, serialın ""çox güclü və ürək parçalayan"" olmasını qeyd edir və ""XXI əsrin ən yaxşı məktəb dramaları arasında yer tutması""nı vurğulayır. ""The Boston Globe""dan Metyu Gilbert seriala parlaq rəy verərək yazır ki, ""drama hissiyyatlı, maraqlı və ən əsası tıxanıqlıq yaratmayandır"". ""Variety"" jurnalından Morin Rayan qeyd edir ki, serial ""heç şübhəsiz ki, səmimi, həm də bir çox cəhətdən yaradıcılıq baxımından uğurludur"" və onu ""mütləq baxmağa lazım"" hesab edir. ""Entertainment Weekly""dən Li Qrinblatt bütün mövsümü B+ balı ilə qiymətləndirir və qeyd edir ki, serial ""gənc, özünü itirmiş və bizim dünya üçün həddən artıq kövrək olmanın nə ilə nəticələnə biləcəyini açıq göstərir."" ""The Hollywood Reporter""dən Deniel Feynberq də serialı qiymətləndirərək ""gənc nəslin şərəfli adaptasiyası"" adlandırır, aktyor işi, rejissor işi, aktuallıq və baxımlığı serialın müsbət tərəfləri kimi qeyd edir.Aktyor heyətinin işi, xüsusilə Ketrin Lengfordun canlandırdığı Hanna, Dilan Minnettin canlandırdığı Kley obrazları müxtəlif tənqidçilər tərəfindən qeyd edilmiş və təriflənmişdir. ""IGN""dən Şedin aktyor heyətinin işini qiymətləndirərək, Minnett və Lenqfordun performansını xüsusi qeyd edərək yazır: ""Lenqford baş rol olan Hanna obrazında parlaqdır…və o, Hannanın optimizim və dərin kədərini öz simasında yaxşı əks etdirir. Minnetin canlandırdığı Kley obrazı bir qədər daha soyuq və çəkingən olsa da, aktyor işin öhdəsindən mükəmməl gələrək, əksər hallarda çətin görünən rolu lazımınca canandıra bilir."" ""The Boston Globe""dan Gilbert, Lenqford və Minnet arasındakı kimyanı qiymətləndirərək deyir ki, ""bu iki gənc aktyoru birlikdə izləmək böyük həzzdir"", ""IGN""dən Şedin isə bununla razılaşaraq əlavə edir ki, ""tez-tez onların birlikdəliyinin ən yaxşı hissəsi, hisslərini bir-birinə etiraf edə bilməyən iki yeniyetmənin düzgün axımlı isti münasibətləridir."" ""The Hollywood Reporter""dən Feynberq hər iki aktyorun işini qiymətləndirir: ""Lenqfordun ürək parçalayan açıqlığı sizi qeyri-mümkünlüyünü bildiyiniz taleyə inanmağa sövq edir. Aktrisanın dinamik diapazona malik performansı, Minnetti çətin vəziyyətə salaraq, iki obrazın əhval-ruhiyyəsi arasındakı fərqi daha qabarıq göstərməyə məcbur edir.""""Variety"" jurnalından Rayan yalnız baş rol ifaçılarını deyil, ikinci dərəcəli rolları ifa edən aktyorların işini də qiymətləndirərək, xüsusilə Hannanın anas��nı canlandırmış Keyt Ualşın ifasını vurğulayır və aktrisanın ""yaradıcılığının ən yaxşı işi"" adlandırır. Seriala müsbət rəy verən Rayan, Feynberq və Şedin ikinci dərəcəli rol aktyorlarının (xüsusən Alişa Boe, Mayls Heyzer və Kristian Navarronun canlandırdıqları Cessika, Aleks və Toni obrazlarını) işlərini vurğulayırlar. ""Indiewire""dən Liz Şennon Miller serialdan zövq aldığını bildirərək onu B+ balı ilə qiymətləndirir və ikinci dərəcəli aktyor heyətində irqi və gender balansının saxlandığını vurğulayır.Serial haqqında rəy bildirmiş tənqidçilərin qeyd etdiyi digər bir məsələ isə serialda qaldırılan ciddi problemlərə yetkin yanaşmadır. Bu məsələ, ""Indiewire""dən Miller tərəfindən qiymətləndirilir və qeyd edir ki, ""hekayənin böyüklər üçün nəzərdə tutulmuş hissələri inandırıcı və dürüst səslənir"", lakin o, bu xüsusiyyətin teleserialın məzmununu daha da ağırlaşdırdığını qeyd edir.""The Hollywood Reporter""dən Feynberq də qeyd edir ki, serial baxış üçün çox çətindir, ""IGN""dən Şedin isə qeyd edir ki, seriala baxış ""həddən artıq ağır və təzyiq edicidir…kifayət qədər güc alıcı təcrübədir, xüsusilə hissələrin toplaşaraq vahid mənzərə yaratdığı sonlarda seialın izlənilməsi çox çətindir.""Feynberq serialda rejissor işini qiymətləndirərək deyir: ""Tom MakKarti, Qreqq Araki və Karl Franklinin də daxil olduğu Sandens meylli rejissorlar qalereyası performanslarını yaxşı saxlayırlar"", ""The Boston Globe""dan Gilbert isə hekayə nəqlini qiymətləndirir: ""Hekayə nəqli texnikası güclüdür, çünki biz bir saat ərzində əvvəlki seriyaya əsaslanan, lakin Hannanın həyatının yeni aspektlərini işıqlandıran və yeni personajları təqdim edən məzmunla qarşılaşırıq. Tədricən serialın fonu daha da zəngin və dərin olmağa başlayır.""Yeniyetmə qorxusunu təsvir etdiyinə görə, serial həm də ciddi tənqidlərə məruz qalmışdır. ""The New York Times""dan Mayk Heyli yazır ki, ""serialda Hannanın məqsədinə əminliyi inandırıcı verilmir. Bu, ictimai işçinin gördüyü işi tez-tez xatırlatması kimi süni təsir bağışlayır."" O, həm də, Kleyin ard-arda hər seriyada bir kasseti dinlədiyi süjet xəttini tənqid edərək yazır: ""Bunun, süjet xətti qurmağa xidmət etməkdən başqa heç bir anlamı yoxdur. Seriyalar davam etdikcə siz özünüzü Kleyə qarşı qoyaraq, tez bir zamanda onun bütün kassetləri dinləməsini istəyəcəksiz.""""The Guardian""dan Rebekka Nikolson serialın bir çox xüsusiyyətlərini, o cümlədən Minnett və Uelşin aktyor işini qiymətləndirsə də, süjet xəttini bəyənməmişdir. Məktəb həyatından bəhs edən ""Çılğınlar və axmaqlar"" və ""Mənim həyatım adlandırılan şey"" kimi seriallardan fərqli olaraq, ""13 səbəb, niyə"" serialının yaşlılar tərəfindən bəyənilməsinə də skeptik yanaşır: ""Serial, incə hisslərlə əlaqəli istənilən qorxunc hərəkətin dəhşətli nəticəyə gətirib çıxaracağı ictimai məzmunun çatdırılması işinə həddən artıq aludə olub.""""Washington Post""un televiziya tənqidçisi Henk Styuver serialı ""qarışıq"" və ""inandırıcı olmayan"" adlandırır və yazır: ""13 seriya və bitmək bilməyən 13 saat – passiv-aktiv, inanılmaz sıxıcı, pis yazılmış və insanın enerjisini alan serial, ABC-nin köhnə ""Afterschool"" verilişləri kimi banal görünərək depressiya, rişxənd və intihar mövzularını aça bilmir."" O, əlavə edir ki, ""Hannanın kasset yazıları, getdikdən sonra insanların onun yoxluuna necə reaksiya verəcəyi haqqında düşünən yeniyetmənin fantaziyalarıdır.""""San Francisco Chronicle""dan Devid Viqand seriala mülayim şərh verərək deyir ki, xüsusilə Hanna personajının uyğunsuz xarakterini bəyənməəyib. Lenqfordun ""möhtəşəm aktyor işini"" tərifləyən Viqan qeyd edir ki, ""Elə olur ki, biz sadəcə personaja inanmırıq, onların etdikləri hərəkət və ya dedikləri sözlər bizim inamımızla üst-üstə düşmür…Hannanın düzgün olmayan hissləri onu dalana aparır. Sözsüz ki, eniyetmələr həmişə qarışıq və mürəkkəb hisslər yaşayırlar, lakin serial sərhədləri keçərək, bunu inanılmaz həddə çatdırır.""Serial, yeniyetmələrin real həyatda hansı problemlərlə üzləşmələri, emosional qapalılığın necə intihara yol açmasını göstərdiyinə görə də təbliğ edilmişdir. Bəzi insanlar Hannanı sevərək onun qayğısına qalmış, qəhrmanı intihara sürükləyən səbəbləri qəbul etmişlər. Cəmiyyətə təsiri Təsvir edilən intihar və özünə-qəsd səhnələrinə görə, serial, cəmiyyətdə ciddi fikir ayrılıqlarına səbəb olmuş və nəticədə Netflix hər seriyanın başlanğıcında ciddi xəbərdarlıq yerləşdirməyə məcbur olmuşdur. Məktəb psixoloqları və pedaqoqlar serialla bağlı həyəcan təbili çalmışlar. Florida ştatının Palm-Biç qraflıq məktəblərinin superintendantının sözlərinə görə, onlar rəsmi olaraq valideynlərə müraciət edərək, məktəblərdə intihar və özünə-qəsd hallarının artması, qarşılaşılan bu cür hallarda bəzi tələbələrin ""fikirlərini Netflix vasitəsiylə yayımlanan ""13 səbəb"" serialı əsasında formalaşdırmaları"" haqqında məlumat vermişlər.Avstraliyada 12–25 yaşlı gənclərin psixi sağlamlığının mühafisəzi xidməti ilə məşğul olan ""Headspace"" təşkilatı, 2017-ci il aprel ayının sonunda məlumat yayaraq, teleserialın qrafik məzmunu ilə bağlı xəbərdarlıq etmiş və ölkədə yayımlanmasından sonra xidmətə gələn zənglərin artdığını bildirmişdir.İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı ölkələri arasında 2009–2012-ci illərdə ən yüksək intihar sayı göstəricisinə malik olan Yeni Zellandiyada teleserialın qrafik məzmunu nəzərə alınaraq, Film və Ədəbiyyat Klassifikasiyası idarəsi tərəfindən, 18 yaşına çatmış fərdlərin tək, daha az yaşlıların isə yalnız valideyn və ya himayədarın nəzarəti altında izləməyə icazə verən yeni ""RP18"" reytinqi yaradılmışdır.Mübahisələrə cavab olaraq, icraçı prodüserlərdən biri olan müğənni Selena Qomez teleserialı müdafiə etmişdir. O, Associated Press agentliyinə verdiyi müsahibədə bildirir ki, ""Cey Aşerin yazdığı kitab əvvəlcədən gözəl faciə, mürəkkəb və həyəcanlı əsər kimi nəzərdə tutulmuşdu və biz yaradıcılıq prosesində ilkin mənbəyə sadiq qalmışıq."" ""Biz bunu ədalətlə etmişik və bəli, [cavab reaksiyası] gələcək, heç nəyə baxmayaraq. Bu, müzakirə üçün heç də sadə mövzu deyil və mənim bəxtim gətirib ki, mövzu ilə işləmək imkanı əldə etmişəm.""2017-ci ilin aprelində Milli Məktəb Psixoloqları Assosiasiyası (ing. National Association of School Psychologists) tərəfindən yayımlanmış bəyannamədə deyilir: ""Tədqiqatlar göstərmişdir ki, bir şəxsin intiharının görünməsi və ya bu haqqda xəbər, psixi xəstəlikdən əziyyət çəkən gənclərin intihara əl atmasına gətirən çoxsaylı faktorlardan biridir."" Assosasiya tərəfindən bütün ölkə məktəblərinə məktublar göndərilmiş və serialla bağlı xəbərdarlıq edilmişdir.2017-ci ilin mayında Klinik Uşaq və Yenyetmə Psixologiyası Cəmiyyəti (ing. Society of Clinical Child and Adolescent Psychology) tərəfindən nəşr edilmiş bəyannamədə də, serialın zəif psixoloji vəziyyətə malik gənclər arasında özünə-qəsdə səbəb ola biləcəyi, həmçinin bu cür gənclərlə işləyən mütəxəssislərin iş vasitələrinin yararsız hala gətirməsi qeyd edilmişdir. Netflixə ünvanlanmış tələbnamədə isə hər seriyadan sonar psixi sağlamlıq resurslarının göstərildiyi teqlərin yerləşdirilməsi, depressiya və intihar simptomlarının ixtisaslaşmış mütəxəssislər tərəfindən effektiv müalicə edilməsi haqqında qeydin göstərilməsi tələb edilmişdir. Klinik psixoloqlar Deniel Cey Reydenberq və Erika Martinez, həmçinin, ""Teen Vogue"" jurnalının psixi sağlamlıq vəkili MolliKeyt Klayn, serialın Verter effekti yarada biləcəyi ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə etmişlər. Lakin, Şimal-Qərb Universitetinin Ailə İnstitutunun məsləhətçisi Erik Bison qeyd edir ki, ""bir serialın kimisə intihara sövq edəcəyi inandırıcı deyil.""Psixi sağlamlıq üzrə mütəxəssislər də, intihar hallarının qarşısının alınması üçün filmlər və bədii ədəbiyyatda intihar səhnlərinin təsvirindən qaçınmağa çağıran müraciətə əhəmiyyət vermədən ""açıq intihar səhnələrini göstərən serial""ı tənqid etmişlər. Hannanın intiharını kiçik detallara kimi qrafik və nəqli təsvir edən mövsüm finalı bu baxımdan daha çox tənqid edilmişdir. Serialın ssenari müəlliflərindən biri olan Nik Şeff isə müdafiə mövqeyində dayanaraq bildirir ki, serial, intiharın ""sakit getmək"" olması haqqında mifin dağıdılmasına istiqamətlənmişdir, həmçinin, o, özünün necə intihardan çəkindirilməsini xatırlamış, sağ qalmış intiharçılardan bunun necə ağrılı və dəhşətli olmasını öyrənmişdir.Milli Məktəb Psixoloqları Assosiasiyasının bəyannaməsində həm də o, tənqid edilir ki, serialda Hannaya rişxənd edilməsi və qeyri-ciddi münasibət göstərilməsi onun intiharına səbəb olmuşdur, halbuki bu ciddi faktorlardan biri olsa da, rişxənd daha çox psixi xəstəliyi olan şəxsi intihara gətirib çıxara bilər. Minneapolisdə məktəb məsləhətçisi olan Aleks Moen ümumilikdə serialın süjetini müzakirə edir: ""ümumilikdə təsvir edilir ki, intihar etsəz də siz yaxınlarınızla ünsiyyətdə ola bilərsiz, və insanlar qəfildən sizi anlamağa başlayacaqlar, nələr yaşadığınıcı və qğrılarınızın dərinliyini başa düşəcəklər…Cazibədar, sentimental oğlan sizə vurulacaq və sizin qisas��nızı alacaq, beləliklə siz yaşaya biləcəksiz.""Digər məsləhətçilər isə, Hannanın Cənab Porterə müraciət etmək cəhdində onun şagirdin açıq suisidal göstəricilərini gösdən qaçırması, həmçinin hadisəni törədənin adını çəkmədən zorlama ilə bağlı polisi xəbərdar etməkdən imtina etməsini tənqid edirlər. Moenin sözlərinə görə, məktəb məsləhətçiləri populyar mədəniyyətdə adətən qeyri-effektiv və kobud təsvir edilsələr də, bu dəfə bütün çərçivələrdən çıxaraq qeyri-etik və qeyri-leqal təsvir edilmişdir. ""Slate"" jurnalına verdiyi müsahibədə o, qeyd edir: ""Bu, gülüncdür! Məsləhətçilər polis deyil. Biz tədqiqat başlamalı deyilik. Biz gördüyümüz iş və aldığımız məlumatla bağlı hər bir məlumatı polisə çatdırmalıyıq.""2017-ci ilin mayında Kanada Psixi Sağlamlıq Assosasiyası (ing. Canadian Mental Health Association) və İntiharların Qarşısının Alınması Mərkəzi (ing. Centre for Suicide Prevention) birlikdə, Milli Məktəb Psixoloqları Assosiasiyasının qaldırdığı məsələlərə toxunan bəyannamə yayımlamışdır. Kanada Psixi Sağlamlıq Assosasiyası teleserialın intiharı qlamurlaşdıracağından ehtiyat edir, həmçinin bəzi insanların, xüsusilə yeniyetmələrin fikirlərini səhv istiqamətə yönləndirə biləcəyini bildirir. Həmçinin Hannanın intihar səhnəsinin Kanada Psixi Sağlamlıq Assosasiyası və Amerika Suisidioloqlar Assosasiyasının məsləhətlərinə uyğun gəlmədiyi vurğulanmışdır. KPSA və İQAM ""günbəgün yayılmaqda olan bu sağlamlıq probleminin"" işıqlandırılmasında serialın rolunu yüksək qiymətləndirsələr də, əlavə etmişlər ki, işıqlandırma təhlükəsiz vəə məsuliyyətli şəkildə edilməlidir. Mediada intihar səhnələrinin və intihar mövzusunun təsvirinin intihar hallarının artmasına təsirindən bəhs edərkən qeyd edilir ki, ""Onlar, səbəb olaraq yalnız rişxənd hadisəsini göstərməklə intiharı sadələşdirə bilərlər, Hollivud süjetinin əsasına qoymaqla, intiharı romantikləşdirə bilərlər, izləyicilərin, xüsusilə gəclərin psixologiyasına pis təsir edəcək qədər dəqiqlik intihar səhnələrinin qrafik təsvirini verə bilərlər, intiharın başqalarına dərs vermək üçün yaxşı yol olması kimi səhv düşüncələr yaranmasına səbəb ola birlərlər."" Xarici keçidlər 13 Reasons Why Netflixdə 13 səbəb — Internet Movie Database saytında.13 səbəb TV.com saytında",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=776308
-"13 səbəb (teleserial, 2017)","""13 səbəb"" və ya orijinal adı ilə ""Niyəsi üçün 13 səbəb"" (ing. 13 Reasons Why) — Cey Aşerin 2007-ci ildə nəşr edilmiş ""13 səbəb"" romanının Netflix üçün Brayan Yorki tərəfindən uyğunlaşdırılmış ssenarisi əsasında çəkilmiş ABŞ mistik-drama teleserialıdır. Serialda hadisələr tələbə Kley Censen və onun intihar etmiş rəfiqəsi Hanna Beykerin ətrafında baş verir. Beyker intihardan əvvəl başına gəlmiş hadisələri audio kassetlərə yazaraq dostlarına miras qoyur, ölümündə kimlərin günahkar olmasını göstərir. Serialın şourannerləri Dayana Son və Brayan Yorkidir. Birinci mövsüm on üç seriyadan ibarət olmuşdur. Serialın prodüserliyini July Moon Productions, Kicked to the Curb Productions, Anonymous Content və Paramount Television etmişdir. Əslində baş rolunu Selena Qomezin oynadığı bədii film kimi Universal Pictures tərəfinfən ekranlaşdırılması nəzərdə tutulmuş layihə, sonradan Netflix tərəfindən teleserial formatına uyğunlaşdırılmışdır. Qomez icraçı prodüser vəzifəsini yerinə yetirmişdir. Serialın on üç seriyası və ""13 səbəb: Səbəblərin arxasında"" adlı xüsusi əlavə Netflix tərəfindən 31 mart 2017-ci ildə yayımlanmışdır. Serial, həm tənqidçilər, həm də izləyicilər tərəfindən əsasən müsbət qarşılanmış, mövzuya yanaşma və aktyor seçimi — xüsusilə Dilan Minnett və Ketrin Lenqfordun baş rollara seçilməsi — yüksək qiymətləndirilmişdir. İntihar və cinsi təcavüz səhnələrinin detallı qrafik təsvir edilməsi, serial ətrafında bəzi mübahisə və müzakirələrə səbəb olmuşdur. 2017-ci ilin mayında serialın ikinci mövsüm üçün uzadılmasını elan etmiş və yeni mövsümün 2018-ci ilin mayında yayımlanmışdır. 6 iyun 2018-ci ildə Netflix serialı üçüncü mövsümə qədər uzatdığını və üçüncü mövsümün 2019-cu ildə yayımlanacağını elan etmişdir. Kley Censon sinif yoldaşı və sevdiyi qız olan Hanna Bakerın intihar etməsindən sonra evinin qabağında Hannanın hazırlamış olduğu kassetləri tapır. Kassetlərdə Hanna onu intihara cəzb edən şəxslər və onlar haqqında hekayələri danışır. Ölümünə 13 səbəb gətirən Hanna kassetləri haqqında danışdığı şəxslərin hamısının sıra ilə dinləməsini tələb edir. Kley kassetləri dinlədikdən sonra Hannaya pislik edənlərin cəzalandırılmasına çalışır. Dilan Minnett — Kley Censen Ketrin Lengford — Hanna Beyker Kristian Navarro — Toni Padilla Alişa Boe — Cessika Devis Brendon Flinn — Castin Foli Castin Prentis — Brays Uolker Mayls Heyzer — Aleks Stendall Ross Battler — Zak Dempsi Devin Druid — Tayler Daun Emi Harqrivs — Leyni Censen Derek Lyuk — Kevin Porter Keyt Uelş — Oliviya Beyker Brayan d'Arsi Ceyms — Endryu ""Endi"" Beyker Coş Hemilton — Mett Censen Mişel Selen Enq — Kortni Kraymsen Stiven Silver — Markus Kol Ayona Aleksus — Şeri Holland Tommi Dorfman — Rayan Şeyver Sosi Bekon — Skye Miller Brendon Larrakuent — Ceff Atkins Timoti Qranaderos — Montqomeri de la Kruz Stiven Ueber — Qari Bolan Keiko Agena — Pem Bradli Mark Pelleqrino — Deputi Stendall Cozef Si Fillips — Cənab Devis Sindi Çanq — Karen Dempsi Henri Zaqa — Bred Robert Qant — Todd Kraymsen Vilson Kruz — Dennis Vaskez I mövsüm (2017) II mövsüm (2018) Selena Qomezin Hanna obrazını canlandırması şərti ilə romanın ekranlaşdırılması haqqını ""Universal Studios"" 8 fevral 2011-ci ildə almışdır. 29 oktyabr 2015-ci ildə Netflix tərəfindən kitabın televiziya adaptasiyasının həyata keçiriləcəyi, Selena Qomezin isə icraçı prodüser kimi çıxış edəcəyi elan edildi. Daha sonra, Tom MakKarti ilə ilk iki seriyanın çəkilməsi üçün razılıq əldə edilmişdir. Serialda prodüser kimi ""Anonymous Content"" və ""Paramount Television"" çıxış etmiş, icraçı prodüser vəzifəsini isə Qomez, MakKarti, Coy Qorman, Maykl Şuqer, Stiv Qolin, Mendi Tifi və Kristel Leyblin həyata keçirmişlər.Çəkilişlər 2016-cı ilin yayında Kaliforniyanın Vallejo, Benisiya, San-Rafael, Krokett və Sebastopol kəndlərində aparılmışdır. İlk mövsüm və xüsusi buraxılış 31 mart 2017-ci ildə Netflix tərəfindən çıxarılmışdır.Serialın ağır məzmunu və emosional gərginliyinə görə, çəkiliş meydanında aktyorlara kanisterapiya məqsədi ilə xüsusi seçilmiş itlər verilmişdir.7 may 2017-ci ildə Netflix serialın ikinci mövsüm üçün yeniləndiyini elan etmişdir. İkinci mövsümün qısa promosu serialın Facebook sosial şəbəkəsindəki 13 Reasons Why adlı səhifəsində təqdim edilmişdir. İkinci mövsümün çəkilişlərinə 12 iyun 2017-ci ildə başlanılsa da, Şimali Kaliforniyada baş verən meşə yanğınlarına çəkilişlər yarımçıq saxlanılmışdır. İkinci mövsümün istehsalı 2017-ci ilin dekabrında tamamlanmışdır. İkinci mövsümün bütün seriyaları 18 may 2018-ci ildə təqdim edilmişdir.6 iyun 2018-ci ildə Netflix serialın üçüncü mövsüm üçün uzadılması haqqında məlumat yaymış və yeni mövsümün 2019-cu ildə çıxarılmasını planlaşdırdıqlarını demişdir. Tənqidçilərin mövqeyi Serial, tənqidçilərdən əsasən müsbət rəylər almış, xüsusilə serialda qaldırılmış mövzulara yanaşma, aktyor heyətinin işi, rejissor işi, hekayə, vizual effektlər, mənbə materialı ilə iş və qarnlıq mövzulara yetkin yanaşma qiymətləndirilmişdir. Rəy aqqreqatoru ""Rotten Tomatoes""da serial, 42 rəy əsasında 86% reytinqlə 7.28/10 balla qiymətləndirilmişdir. Sayt tənqidçilərinin konsesusunda oxuyuruq: ""13 səbəb bestseller olan mənbə materialını yaxşı vizual materialla tamamlayır."" ""Metacritic""də 16 tənqidçi rəyinə əsasən 76/100 balla qiymətləndirilən serial ""əsasən müsbət rəylər"" almışdır.""IGN""dən Cessi Şedin serialı 9.2/10 balla qiymətləndirərək ""möhtəşəm"" adlandırır, serialın ""çox güclü və ürək parçalayan"" olmasını qeyd edir və ""XXI əsrin ən yaxşı məktəb dramaları arasında yer tutması""nı vurğulayır. ""The Boston Globe""dan Metyu Gilbert seriala parlaq rəy verərək yazır ki, ""drama hissiyyatlı, maraqlı və ən əsası tıxanıqlıq yaratmayandır"". ""Variety"" jurnalından Morin Rayan qeyd edir ki, serial ""heç şübhəsiz ki, səmimi, həm də bir çox cəhətdən yaradıcılıq baxımından uğurludur"" və onu ""mütləq baxmağa lazım"" hesab edir. ""Entertainment Weekly""dən Li Qrinblatt bütün mövsümü B+ balı ilə qiymətləndirir və qeyd edir ki, serial ""gənc, özünü itirmiş və bizim dünya üçün həddən artıq kövrək olmanın nə ilə nəticələnə biləcəyini açıq göstərir."" ""The Hollywood Reporter""dən Deniel Feynberq də serialı qiymətləndirərək ""gənc nəslin şərəfli adaptasiyası"" adlandırır, aktyor işi, rejissor işi, aktuallıq və baxımlığı serialın müsbət tərəfləri kimi qeyd edir.Aktyor heyətinin işi, xüsusilə Ketrin Lengfordun canlandırdığı Hanna, Dilan Minnettin canlandırdığı Kley obrazları müxtəlif tənqidçilər tərəfindən qeyd edilmiş və təriflənmişdir. ""IGN""dən Şedin aktyor heyətinin işini qiymətləndirərək, Minnett və Lenqfordun performansını xüsusi qeyd edərək yazır: ""Lenqford baş rol olan Hanna obrazında parlaqdır…və o, Hannanın optimizim və dərin kədərini öz simasında yaxşı əks etdirir. Minnetin canlandırdığı Kley obrazı bir qədər daha soyuq və çəkingən olsa da, aktyor işin öhdəsindən mükəmməl gələrək, əksər hallarda çətin görünən rolu lazımınca canandıra bilir."" ""The Boston Globe""dan Gilbert, Lenqford və Minnet arasındakı kimyanı qiymətləndirərək deyir ki, ""bu iki gənc aktyoru birlikdə izləmək böyük həzzdir"", ""IGN""dən Şedin isə bununla razılaşaraq əlavə edir ki, ""tez-tez onların birlikdəliyinin ən yaxşı hissəsi, hisslərini bir-birinə etiraf edə bilməyən iki yeniyetmənin düzgün axımlı isti münasibətləridir."" ""The Hollywood Reporter""dən Feynberq hər iki aktyorun işini qiymətləndirir: ""Lenqfordun ürək parçalayan açıqlığı sizi qeyri-mümkünlüyünü bildiyiniz taleyə inanmağa sövq edir. Aktrisanın dinamik diapazona malik performansı, Minnetti çətin vəziyyətə salaraq, iki obrazın əhval-ruhiyyəsi arasındakı fərqi daha qabarıq göstərməyə məcbur edir.""""Variety"" jurnalından Rayan yalnız baş rol ifaçılarını deyil, ikinci dərəcəli rolları ifa edən aktyorların işini də qiymətləndirərək, xüsusilə Hannanın anasını canlandırmış Keyt Ualşın ifasını vurğulayır və aktrisanın ""yaradıcılığının ən yaxşı işi"" adlandırır. Seriala müsbət rəy verən Rayan, Feynberq və Şedin ikinci dərəcəli rol aktyorlarının (xüsusən Alişa Boe, Mayls Heyzer və Kristian Navarronun canlandırdıqları Cessika, Aleks və Toni obrazlarını) işlərini vurğulayırlar. ""Indiewire""dən Liz Şennon Miller serialdan zövq aldığını bildirərək onu B+ balı ilə qiymətləndirir və ikinci dərəcəli aktyor heyətində irqi və gender balansının saxlandığını vurğulayır.Serial haqqında rəy bildirmiş tənqidçilərin qeyd etdiyi digər bir məsələ isə serialda qaldırılan ciddi problemlərə yetkin yanaşmadır. Bu məsələ, ""Indiewire""dən Miller tərəfindən qiymətləndirilir və qeyd edir ki, ""hekayənin böyüklər üçün nəzərdə tutulmuş hissələri inandırıcı və dürüst səslənir"", lakin o, bu xüsusiyyətin teleserialın məzmununu daha da ağırlaşdırdığını qeyd edir.""The Hollywood Reporter""dən Feynberq də qeyd edir ki, serial baxış üçün çox çətindir, ""IGN""dən Şedin isə qeyd edir ki, seriala baxış ""həddən artıq ağır və təzyiq edicidir…kifayət qədər güc alıcı təcrübədir, xüsusilə hissələrin toplaşaraq vahid mənzərə yaratdığı sonlarda seialın izlənilməsi çox çətindir.""Feynberq serialda rejissor işini qiymətləndirərək deyir: ""Tom MakKarti, Qreqq Araki və Karl Franklinin də daxil olduğu Sandens meylli rejissorlar qalereyası performanslarını yaxşı saxlayırlar"", ""The Boston Globe""dan Gilbert isə hekayə nəqlini qiymətləndirir: ""Hekayə nəqli texnikası güclüdür, çünki biz bir saat ərzində əvvəlki seriyaya əsaslanan, lakin Hannanın həyatının yeni aspektlərini işıqlandıran və yeni personajları təqdim edən məzmunla qarşılaşırıq. Tədricən serialın fonu daha da zəngin və dərin olmağa başlayır.""Yeniyetmə qorxusunu təsvir etdiyinə görə, serial həm də ciddi tənqidlərə məruz qalmışdır. ""The New York Times""dan Mayk Heyli yazır ki, ""serialda Hannanın məqsədinə əminliyi inandırıcı verilmir. Bu, ictimai işçinin gördüyü işi tez-tez xatırlatması kimi süni təsir bağışlayır."" O, həm də, Kleyin ard-arda hər seriyada bir kasseti dinlədiyi süjet xəttini tənqid edərək yazır: ""Bunun, süjet xətti qurmağa xidmət etməkdən başqa heç bir anlamı yoxdur. Seriyalar davam etdikcə siz özünüzü Kleyə qarşı qoyaraq, tez bir zamanda onun bütün kassetləri dinləməsini istəyəcəksiz.""""The Guardian""dan Rebekka Nikolson serialın bir çox xüsusiyyətlərini, o cümlədən Minnett və Uelşin aktyor işini qiymətləndirsə də, süjet xəttini bəyənməmişdir. Məktəb həyatından bəhs edən ""Çılğınlar və axmaqlar"" və ""Mənim həyatım adlandırılan şey"" kimi seriallardan fərqli olaraq, ""13 səbəb, niyə"" serialının yaşlılar tərəfindən bəyənilməsinə də skeptik yanaşır: ""Serial, incə hisslərlə əlaqəli istənilən qorxunc hərəkətin dəhşətli nəticəyə gətirib çıxaracağı ictimai məzmunun çatdırılması işinə həddən artıq aludə olub.""""Washington Post""un televiziya tənqidçisi Henk Styuver serialı ""qarışıq"" və ""inandırıcı olmayan"" adlandırır və yazır: ""13 seriya və bitmək bilməyən 13 saat – passiv-aktiv, inanılmaz sıxıcı, pis yazılmış və insanın enerjisini alan serial, ABC-nin köhnə ""Afterschool"" verilişləri kimi banal görünərək depressiya, rişxənd və intihar mövzularını aça bilmir."" O, əlavə edir ki, ""Hannanın kasset yazıları, getdikdən sonra insanların onun yoxluuna necə reaksiya verəcəyi haqqında düşünən yeniyetmənin fantaziyalarıdır.""""San Francisco Chronicle""dan Devid Viqand seriala mülayim şərh verərək deyir ki, xüsusilə Hanna personajının uyğunsuz xarakterini bəyənməəyib. Lenqfordun ""möhtəşəm aktyor işini"" tərifləyən Viqan qeyd edir ki, ""Elə olur ki, biz sadəcə personaja inanmırıq, onların etdikləri hərəkət və ya dedikləri sözlər bizim inamımızla üst-üstə düşmür…Hannanın düzgün olmayan hissləri onu dalana aparır. Sözsüz ki, eniyetmələr həmişə qarışıq və mürəkkəb hisslər yaşayırlar, lakin serial sərhədləri keçərək, bunu inanılmaz həddə çatdırır.""Serial, yeniyetmələrin real həyatda hansı problemlərlə üzləşmələri, emosional qapalılığın necə intihara yol açmasını göstərdiyinə görə də təbliğ edilmişdir. Bəzi insanlar Hannanı sevərək onun qayğısına qalmış, qəhrmanı intihara sürükləyən səbəbləri qəbul etmişlər. Cəmiyyətə təsiri Təsvir edilən intihar və özünə-qəsd səhnələrinə görə, serial, cəmiyyətdə ciddi fikir ayrılıqlarına səbəb olmuş və nəticədə Netflix hər seriyanın başlanğıcında ciddi xəbərdarlıq yerləşdirməyə məcbur olmuşdur. Məktəb psixoloqları və pedaqoqlar serialla bağlı həyəcan təbili çalmışlar. Florida ştatının Palm-Biç qraflıq məktəblərinin superintendantının sözlərinə görə, onlar rəsmi olaraq valideynlərə müraciət edərək, məktəblərdə intihar və özünə-qəsd hallarının artması, qarşılaşılan bu cür hallarda bəzi tələbələrin ""fikirlərini Netflix vasitəsiylə yayımlanan ""13 səbəb"" serialı əsasında formalaşdırmaları"" haqqında məlumat vermişlər.Avstraliyada 12–25 yaşlı gənclərin psixi sağlamlığının mühafisəzi xidməti ilə məşğul olan ""Headspace"" təşkilatı, 2017-ci il aprel ayının sonunda məlumat yayaraq, teleserialın qrafik məzmunu ilə bağlı xəbərdarlıq etmiş və ölkədə yayımlanmasından sonra xidmətə gələn zənglərin artdığını bildirmişdir.İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı ölkələri arasında 2009–2012-ci illərdə ən yüksək intihar sayı göstəricisinə malik olan Yeni Zellandiyada teleserialın qrafik məzmunu nəzərə alınaraq, Film və Ədəbiyyat Klassifikasiyası idarəsi tərəfindən, 18 yaşına çatmış fərdlərin tək, daha az yaşlıların isə yalnız valideyn və ya himayədarın nəzarəti altında izləməyə icazə verən yeni ""RP18"" reytinqi yaradılmışdır.Mübahisələrə cavab olaraq, icraçı prodüserlərdən biri olan müğənni Selena Qomez teleserialı müdafiə etmişdir. O, Associated Press agentliyinə verdiyi müsahibədə bildirir ki, ""Cey Aşerin yazdığı kitab əvvəlcədən gözəl faciə, mürəkkəb və həyəcanlı əsər kimi nəzərdə tutulmuşdu və biz yaradıcılıq prosesində ilkin mənbəyə sadiq qalmışıq."" ""Biz bunu ədalətlə etmişik və bəli, [cavab reaksiyası] gələcək, heç nəyə baxmayaraq. Bu, müzakirə üçün heç də sadə mövzu deyil və mənim bəxtim gətirib ki, mövzu ilə işləmək imkanı əldə etmişəm.""2017-ci ilin aprelində Milli Məktəb Psixoloqları Assosiasiyası (ing. National Association of School Psychologists) tərəfindən yayımlanmış bəyannamədə deyilir: ""Tədqiqatlar göstərmişdir ki, bir şəxsin intiharının görünməsi və ya bu haqqda xəbər, psixi xəstəlikdən əziyyət çəkən gənclərin intihara əl atmasına gətirən çoxsaylı faktorlardan biridir."" Assosasiya tərəfindən bütün ölkə məktəblərinə məktublar göndərilmiş və serialla bağlı xəbərdarlıq edilmişdir.2017-ci ilin mayında Klinik Uşaq və Yenyetmə Psixologiyası Cəmiyyəti (ing. Society of Clinical Child and Adolescent Psychology) tərəfindən nəşr edilmiş bəyannamədə də, serialın zəif psixoloji vəziyyətə malik gənclər arasında özünə-qəsdə səbəb ola biləcəyi, həmçinin bu cür gənclərlə işləyən mütəxəssislərin iş vasitələrinin yararsız hala gətirməsi qeyd edilmişdir. Netflixə ünvanlanmış tələbnamədə isə hər seriyadan sonar psixi sağlamlıq resurslarının göstərildiyi teqlərin yerləşdirilməsi, depressiya və intihar simptomlarının ixtisaslaşmış mütəxəssislər tərəfindən effektiv müalicə edilməsi haqqında qeydin göstərilməsi tələb edilmişdir. Klinik psixoloqlar Deniel Cey Reydenberq və Erika Martinez, həmçinin, ""Teen Vogue"" jurnalının psixi sağlamlıq vəkili MolliKeyt Klayn, serialın Verter effekti yarada biləcəyi ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə etmişlər. Lakin, Şimal-Qərb Universitetinin Ailə İnstitutunun məsləhətçisi Erik Bison qeyd edir ki, ""bir serialın kimisə intihara sövq edəcəyi inandırıcı deyil.""Psixi sağlamlıq üzrə mütəxəssislər də, intihar hallarının qarşısının alınması üçün filmlər və bədii ədəbiyyatda intihar səhnlərinin təsvirindən qaçınmağa çağıran müraciətə əhəmiyyət vermədən ""açıq intihar səhnələrini göstərən serial""ı tənqid etmişlər. Hannanın intiharını kiçik detallara kimi qrafik və nəqli təsvir edən mövsüm finalı bu baxımdan daha çox tənqid edilmişdir. Serialın ssenari müəlliflərindən biri olan Nik Şeff isə müdafiə mövqeyində dayanaraq bildirir ki, serial, intiharın ""sakit getmək"" olması haqqında mifin dağıdılmasına istiqamətlənmişdir, həmçinin, o, özünün necə intihardan çəkindirilməsini xatırlamış, sağ qalmış intiharçılardan bunun necə ağrılı və dəhşətli olmasını öyrənmişdir.Milli Məktəb Psixoloqları Assosiasiyasının bəyannaməsində həm də o, tənqid edilir ki, serialda Hannaya rişxənd edilməsi və qeyri-ciddi münasibət göstərilməsi onun intiharına səbəb olmuşdur, halbuki bu ciddi faktorlardan biri olsa da, rişxənd daha çox psixi xəstəliyi olan şəxsi intihara gətirib çıxara bilər. Minneapolisdə məktəb məsləhətçisi olan Aleks Moen ümumilikdə serialın süjetini müzakirə edir: ""ümumilikdə təsvir edilir ki, intihar etsəz də siz yaxınlarınızla ünsiyyətdə ola bilərsiz, və insanlar qəfildən sizi anlamağa başlayacaqlar, nələr yaşadığınıcı və qğrılarınızın dərinliyini başa düşəcəklər…Cazibədar, sentimental oğlan sizə vurulacaq və sizin qisasınızı alacaq, beləliklə siz yaşaya biləcəksiz.""Digər məsləhətçilər isə, Hannanın Cənab Porterə müraciət etmək cəhdində onun şagirdin açıq suisidal göstəricilərini gösdən qaçırması, həmçinin hadisəni törədənin adını çəkmədən zorlama ilə bağlı polisi xəbərdar etməkdən imtina etməsini tənqid edirlər. Moenin sözlərinə görə, məktəb məsləhətçiləri populyar mədəniyyətdə adətən qeyri-effektiv və kobud təsvir edilsələr də, bu dəfə bütün çərçivələrdən çıxaraq qeyri-etik və qeyri-leqal təsvir edilmişdir. ""Slate"" jurnalına verdiyi müsahibədə o, qeyd edir: ""Bu, gülüncdür! Məsləhətçilər polis deyil. Biz tədqiqat başlamalı deyilik. Biz gördüyümüz iş və aldığımız məlumatla bağlı hər bir məlumatı polisə çatdırmalıyıq.""2017-ci ilin mayında Kanada Psixi Sağlamlıq Assosasiyası (ing. Canadian Mental Health Association) və İntiharların Qarşısının Alınması Mərkəzi (ing. Centre for Suicide Prevention) birlikdə, Milli Məktəb Psixoloqları Assosiasiyasının qaldırdığı məsələlərə toxunan bəyannamə yayımlamışdır. Kanada Psixi Sağlamlıq Assosasiyası teleserialın intiharı qlamurlaşdıracağından ehtiyat edir, həmçinin bəzi insanların, xüsusilə yeniyetmələrin fikirlərini səhv istiqamətə yönləndirə biləcəyini bildirir. Həmçinin Hannanın intihar səhnəsinin Kanada Psixi Sağlamlıq Assosasiyası və Amerika Suisidioloqlar Assosasiyasının məsləhətlərinə uyğun gəlmədiyi vurğulanmışdır. KPSA və İQAM ""günbəgün yayılmaqda olan bu sağlamlıq probleminin"" işıqlandırılmasında serialın rolunu yüksək qiymətləndirsələr də, əlavə etmişlər ki, işıqlandırma təhlükəsiz vəə məsuliyyətli şəkildə edilməlidir. Mediada intihar səhnələrinin və intihar mövzusunun təsvirinin intihar hallarının artmasına təsirindən bəhs edərkən qeyd edilir ki, ""Onlar, səbəb olaraq yalnız rişxənd hadisəsini göstərməklə intiharı sadələşdirə bilərlər, Hollivud süjetinin əsasına qoymaqla, intiharı romantikləşdirə bilərlər, izləyicilərin, xüsusilə gəclərin psixologiyasına pis təsir edəcək qədər dəqiqlik intihar səhnələrinin qrafik təsvirini verə bilərlər, intiharın başqalarına dərs vermək üçün yaxşı yol olması kimi səhv düşüncələr yaranmasına səbəb ola birlərlər."" Xarici keçidlər 13 Reasons Why Netflixdə 13 səbəb — Internet Movie Database saytında.13 səbəb TV.com saytında",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=505035
-13 yanvar,"13 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 13-cü günü. Bu tarixdə ilin sonuna 352 gün (uzun ildə 353 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 31 dekabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl E.ə. 27 — Oktavian Avqust dövləti Senatın və xalqın sərbəst sərəncamına verib. O, on il müddətinə İspaniya, Qaul və Suriyanı öz əyaləti kimi idarə edib. 1900 — Çex millətçiliyinə qarşı mübarizə aparmaq üçün, imperator I Frans İosif Almaniyanın imperiya ordusunda alman dilini rəsmi edib. 1968 — Conni Keş Folsom Dövlət Həbsxanasında çıxış edib. 2020 — ABŞ-də ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1813 — Rusiya imperiyasının əsgərləri Talış xanlığının paytaxtı Lənkəran şəhərini işğal edib. 1993 — Azərbaycan Kimyəvi Silahların Qadağan edilməsi Təşkilatına qoşulub. 2013 — ""Nargis"" jurnalı ilk dəfə nəşr olunub. 1600-cü ildən əvvəl 1334 — II Henri, Kastiliya və Leon kralı 1834 — Con Gilbert Beyker, İngiltərə botaniki 1897 — Ruhulla Axundov, Azərbaycan dövlət xadimi 1909 — Simon Virsaladze, Gürcüstan teatr rəssamı 1937 — Ariadna Şengelaya, Gürcüstan aktrisası 1956 — Zakir Qaralov, Azərbaycan prokuroru 1974 — Xoşqədəm Baxşəliyeva, Azərbaycan jurnalisti və televiziya aparıcısı 1975 — Endrü Yan, ABŞ siyasətçisi 1976 — Mario Yepes, Kolumbiya futbolçusu və baş məşqçisi 1977 — Orlando Blum, İngiltərə aktyoru 1978 — Sebastian Reyman, Finlandiya müğənnisi 1980 — Akira Kaci, Yaponiya futbolçusu 1987 — Radoslav Voytaşek, Polşa şahmatçısı 1988 — Elçin Nəsirov, Azərbaycan kiçik çavuşu 1600-cü ildən əvvəl E.ə. 86 — Qay Mari, Roma imperatoru 1838 — Ferdinand Ris, Almaniya bəstəkarı və pianoçusu 1885 — Şayler Kolfaks, ABŞ siyasətçisi 1904 — Vasili Veliçko, Rusiya şairi 1906 — Aleksandr Popov, Rusiya fiziki 1941 — Ceyms Coys, İrlandiya yazıçısı 1978 — Hyubert Hamfri, ABŞ siyasətçisi 1987 — İqor İlyinski, Rusiya aktyoru 1992 — Mehdi Abbasov, Azərbaycan baş leytenantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1994 — İsrafil Şahverdiyev, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 2002 — Qreqorio Fuentes, Kuba balıqçısı Lefter Küçükandonyadis, Türkiyə futbolçusu və baş məşqçisi Rauf Denktaş, Türkiyə siyasətçisi Bayramlar və xüsusi günlər Kabo-Verde — Demokratiya Günü Toqo — Azadlıq Günü Köhnə yeni il günü.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1992
-14-cü Meyci ili böhranı,"1881-ci il böhranı və ya 14-cü Meyci ili böhranı (明治十四年の政変, Meyci cuyonen no seyhen) – 1881-ci ildə Yaponiyada Okuma Şiqenobunun hökumətdən göndərilməsi ilə baş vermiş siyasi böhran. Böhran nəticəsində keçmiş Satsuma və Çoşu domenlərindən olan müşavirlər arasında həmrəklik güclənmiş və 10 il ərzində konstitusiyanın tərtib olunması qərarı verilmişdi. Böhran siyasi müxalifəti gücləndirərək Meyci hökumətinin avtoritar rejimini zəiflətmişdir. 1877-ci ildə Kyuşuda baş verən Satsuma üsyanının yatırılmasından sonra Yaponiyada vəziyyət stabilləşmişdi. Meyci hökumətinin siyasəti sayəsində fermerlərin vəziyyəti daha yaxşı idi, sənaye inkişaf edirdi və vergi islahatından sonra dövlətin gəlir mənbəyi möhkəmlənmişdi. Xarici siyasətdə isə Yaponiya Ryukyu adalarını Çinin əlindən almaq üzrə idi, Koreyada dayaq nöqtəsi əldə etmişdi və Rusiya ilə şimaldakı adalarla bağlı mübahisələri həll etmişdi.Bunların fonunda daxili işlər naziri Okubo Toşimiçinin hökumətdə çox böyük təsiri var idi və ölkənin de fakto diktatoruna çevrilmişdi. Okubo ətrafına keçmiş Çoşu və Satsuma domenlərindən olan həmkarlarından ibarət heyət toplamışdı. 1878-ci ilin ortasında Okubo siyasətinə qarşı olan bir qrup samuray tərəfindən qətlə yetirilmişdir. Onun həmkarları bir müddət harmoniya içərisində fəaliyyət göstərməyə davam etsələr da, hökumət əvvəlki effektivliyini itirməyə başlamışdı. Buna görə də Okubonu əvəz edəcək liderə ehtiyac var idi. Okubo satsumalı olsa da, hökumətdə ən çox etibar etdiyi şəxslərdən biri İto Hirobumi idi və tezliklə İto daxili işlər naziri vəzifəsini tutmuşdur. Lakin Okubonun digər etibar etdiyi şəxslərdən biri olan Okuma Şiqenobu İtodan 3 yaş böyük idi və daha təcrübəli idi. Okuma maliyyə naziri kimi hökumət və biznes dairələrində güclü əlaqələr qurmuşdu. Okubonun bir çox satsumalı həmkarı yuxarı vəzifələri tuturdu və hökumət liderliyinə can atırdı. Hadisələrin gedişi liderlik məsələsinin həll olunmasını məcbur edirdi. Satsuma üsyanı ölkədə inflyasiyaya səbəb olmuşdu, gəliri azalmış narazı samuraylar fermerlərlə birləşərək konstitusiyanın və qanunverici orqanın yaradılmasını istəyirdi. 1880-ci ildə azadlıq və xalq hərəkatları baş qaldırmışdı. Bir çox nümayəndə Tokioya gələrək milli qanunvericiliyin yaradılması üçün petisiya imzalayırdı. Xarici siyasətdə isə Çin Koreyada təsirini artıraraq Yaponiyanın maraqlarına zərbə vururdu və ölkənin Çinlə mübarizə aparacaq güclü orduya ehtiyacı var idi.Okuma bu cür situasiyalarla üzləşmiş siyasətçi olsa da, Okubonun ölümündən sonra satsumalı və çoşulu siyasətçilər artıq ona rəqib kimi baxırdılar. 1880-ci ildə Okuma konservativ liderləri tənqid edərək inflyasiyanı azaltmaq üçün plan təklif etmişdir. Okumanın tənqidçiləri hesab edirdi ki, bu plandan sonra Yaponiya borca görə xarici ölkələrdən asılı olacaq. 1881-ci ilin martında Okuma ingilis modeli əsasında konstitusiyanın bir versiyasını təqdim etmişdir. Plana görə 1883-cü ildəki seçkilərdən sonra milli parlamentin aşağı palatasındakı siyasi partiya liderləri kabinet formalaşdıracaqdılar. Nəhayət 1881-ci ildə Okuma və bir neçə hökumət lideri bir satsumalı müşavirin təklifini rədd edərək hökumətin Hokkaydodakı mülklərininin satsumalı və çoşulu rəsmilərin başçılıq etdiyi biznesmenlər konsorsumuna satılmasının qarşısını almışdılar. Okuma müxalifətin böyük dəstəyini qazanmışdır.1881-ci ilin avqustunda satsumalı və çoşulu müşavirlər görüşərək üzləşdikləri siyasi problemləri müzakirə etmişdirlər. Onlar Okuma və təqibçilərinin hökumətdən çıxarılmasını tələb etmək barədə razılığa gəlmişdirlər. Onlar bu danışıqları Okumanın paytaxtda olmadığı vaxtda gizli şəkildə aparmışdılar. Okuma sentyabrda Tokioya qayıdanda şura görüşlərinə buraxılmamışdır. Okuma şikayətini bildirmək üçün Şahzadə Arisuqavanın iqamətgahına getsə də, darvazanın bağlı olduğunu görmüşdür. Okumanın təkliflərindən narazı qalan İto satsumalı müşaviri ilə onunla görüşməyə getmiş və onun vəzifələrindən istefa verməsini istəmişdir. Həm Sağ nazir İvakura Tomomi, həm də imperator Meyci Okumanın istefası barədə tərəddüd edirdilər, lakin satsumalı və çoşulu müşavirlərin həmrəyliyinə görə bunu qəbul etməli olmuşdurlar. Növbəti günlərdə Okumaya yaxın olan bir çox vəzifəli şəxs istefa etmiş və ya azad edilmişdir. Okumanın buraxılmasından sonra satsumalı və çoşulu müşavirlər vəziyyəti sakitləşdirmək üçün növbəti 10 il ərzində konstitusiyanın hazır olacağını bildirmişdirlər. Əldə olunan razılığa əsasən İto konstitusiyanı tərtib etməli və İngiltərə əvəzinə Prussiya modelindən istifadə etməli idi. Eyni zamanda satsumalı müşavir Matsukata Masayoşi maliyyə naziri təyin olmuşdur. Matsukata hökumətin maliyyə problemlərini həll etmək üçün deflyasiya və qənaət siyasəti yürütmüş, ölkə iqtisadiyatına ciddi nəzarət etmək üçün Yaponiya Bankını qurmuşdur. Eləcə də, hökumət ordu və donanmayı gücləndirmək üçün 10 illik plan qurulmuşdur.Böhrandan sonra Okuma və təqibçiləri 1882-ci ildə Konstitusional İslahat Partiyasını qurmuşdurlar. Okuma hökumətdən kənarlaşdırılsa da hələ də milli fiqur hesab edilirdi və siyasət, təhsil, biznes sahələrində nüfuzlu şəxs kimi qalmağa davam etmişdir. Rəqibi Liberal Partiya ilə birlikdə Konstitusional İslahat Partiyası ölkənin konstitusional inkişafını istəyən iki partiyasından biri idi. 1889-cu ildə konstitusiya qəbul ediləndə iki partiya hökumətdə yerləri bölüşmüşdür.Okuma 1888-1889-cu illərdə xarici işlər naziri kimi yenidən dövlət vəzifəsinə qayıtmışdır. O, 1898-ci ildə və 1914-16-cı illərdə Yaponiyanın baş naziri seçilmişdir. 1881-ci il böhranı siyasi müxalifəti gücləndirərək Meyci hökumətinin avtoritar rejimini zəiflətmişdir. Kodansha Encyclopedia of Japan (ingiliscə). VI cild. Tokio: Kodansha. 1983. səh. 202-203. ISBN 0-87011-626-6. İstifadə tarixi: 22 may 2022.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=750390
-14-cü küçə (Manhetten),"14-cü küçə (ing. 14th Street) — Nyu-York şəhərinin Manhetten borosunda yerləşən əsas küçələrdən biri. O, Manhettenin Vest Sayd hissəsinin On Birinci prospekti ilə Manhettenin İst Sayd hissəsinin C prospektinin arasından keçir. O, bir neçə rayonlar arasındakı sərhədi təşkil edir və bəzən Aşağı Manhetten ilə Midtaun Manhetten arasındakı sərhəd kimi qəbul edilir. Brodvey tərəfdə 14-cü küçə Yunion skver meydanının cənub sərhədini təşkil edir. O, həmçinin Qrinviç Villic, Alfabet Siti və İst Villic rayonlarının şimal sərhədini və Çelsi, Fletayron və Qramersi rayonlarının cənub sərhədini təşkil edir. Üçüncü prospektdən qərbdə 14-cü küçə Manhettenin qərb şəbəkə sisteminin cənub ucunu ehtiva edir. 14-cü küçənin şimal hissəsində küçələr ədədi ardıcıllıqla təqib olunan mükəmməl şəbəkə ərsəyə gətirir. Nyu-York şəhəri tarixinin əvvəlində, 14-cü küçə prestijli bir yer sayılırdı. Ancaq şəhər şimala doğru böyüdükcə o, cazibəsi və statusunu itirdi və müasir günümüzdə əsasən alış-veriş küçəsi olaraq bölgələrə ayrılıb. 2019-cu ilin oktyabr ayında Üçüncü və Doqquzuncu prospektlər arasında gün ərzində əksər nəqliyyat vasitələrinin hərəkətini qadağan edən avtobus məhdudiyyəti tətbiq edildi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=688246
-14-ləkəli parabüzən,"14-ləkəli parabüzən (lat. Coccinula 14-pustulata L.) — Bunların formaları yarımkürə şəklində olmaqla qanadlarının üzəri şahmat taxtasını xatırladan naxışla bəzədilib Biologiyası Bunların formaları yarımkürə şəklində olmaqla qanadlarının üzəri şahmat taxtasını xatırladan naxışla bəzədilib. Yaşadığı təbii zonalarda günəş şüasının bolluğuna uyğun olaraq bəzən qanadüstlüyü tünd və bəzən də açıq ağ-qara, bəzən sarımtıl-qara rəngdə cilvələnmiş olurlar. Çoxlu variasiyalara malikdır ki, bu da onların populyasiyalarında görünür. Əsasən yoncalıqlarda, yabanı otlarda, bostan-tərəvəz sahələrində, az hallarda meyvə kollarında, lap az miqdarda meyvə ağaclarında da rast gəlinir. ən çox albalı, nar və yonca mənənələri ilə, az hallarda torgənəcəyi və tipslərlə (nisbətən çox) qidalanırlar. İl ərzində iki bütöv nəsil verirlər. Birinci nəslin inkişafı mayın 2-ci yarısından başlanır, iyun ayının axırında yekunlaşır. Bundan sonra əksəriyyəti bükülmüş yarpaqlar içərisində, ağacların koğuşunda yay sükunəti (diapauza) keçirirlər. Bunlar da yumurtalarını adətən yarpaqların alt tərəfinə, mənənə koloniyasının arasında qoyurlar. 350-dən artıq yumurta qoyma qabiliyyətinə malik olan propulyanın, hər yarpaq üzərində qoyduğu topalarda 10–40-a qədər yumurta olur. Təcrübə göstərir ki, sürfələrin inkişafına ən yuaxşı təsir göstərən albalı, nar və yonca (bostan) mənənəsidir. İkinci nəsil sentyabrın əvvəllərindən başlayır, oktyabrın birinci ongünlüyündə yekunlaşır. Bu nəsil əsasən bostan-tərəvəz və yoncada, yabanı otlardan olan biotoplarda inkişaf edir. Ümumiyyətlə, parabüzənin bir nəslinin inkişafı temperaturdan asılı olaraq 11–17 gün çəkir, ikinci nəsil bəzən 21 gün uzana bilir. Sürfələrinin üzərində qırmızı-sarımtıl nöqtələr olur. Sürfələr 4-cü yaşda puplamaya hazırlıqla əlaqədar daha intensiv qidalanırlar. Pupun inkişafı 3–5 gün çəkir. Bunlar da yaxşı qidalandıqda yumurtalardan çıxım 80–895 faiz olur. Bu böcəklər əsasən qidalandıqları sahələrdə qurumuş çöplərin və xəzəlin altda və ağacların qabığının altında qışlayırlar. Avropada, Asiyada və Zaqafqaziyada yayılıblar. İran və Türkiyədə də (Aralıq əyalətində) müşahidə olunub. Naxçıvan Muxtar Respublikasının təbii və süni biosenozlarında geniş yayılmışlar. Naxçıvan Muxtar Respublikasında yayılan yırtıcı cücülərin xeyirli fəaliyyəti və onların mühafizəsi. A.Mehdiyev, M.M.Seyidli Ümumi entomologiya I-II hissələr. Ağayev B.İ. Bakı 1979-1981 Naxçıvan MR-da yayılan parabüzənlər (Coleoptera, Coccine elidae) və onların bioloji mübarizədə istifadə imkanları. Mehdiyev A.M.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=794062
-14-nöqtəli propuleya parabüzəni,"14-ləkəli parabüzən (lat. Coccinula 14-pustulata L.) — Bunların formaları yarımkürə şəklində olmaqla qanadlarının üzəri şahmat taxtasını xatırladan naxışla bəzədilib Biologiyası Bunların formaları yarımkürə şəklində olmaqla qanadlarının üzəri şahmat taxtasını xatırladan naxışla bəzədilib. Yaşadığı təbii zonalarda günəş şüasının bolluğuna uyğun olaraq bəzən qanadüstlüyü tünd və bəzən də açıq ağ-qara, bəzən sarımtıl-qara rəngdə cilvələnmiş olurlar. Çoxlu variasiyalara malikdır ki, bu da onların populyasiyalarında görünür. Əsasən yoncalıqlarda, yabanı otlarda, bostan-tərəvəz sahələrində, az hallarda meyvə kollarında, lap az miqdarda meyvə ağaclarında da rast gəlinir. ən çox albalı, nar və yonca mənənələri ilə, az hallarda torgənəcəyi və tipslərlə (nisbətən çox) qidalanırlar. İl ərzində iki bütöv nəsil verirlər. Birinci nəslin inkişafı mayın 2-ci yarısından başlanır, iyun ayının axırında yekunlaşır. Bundan sonra əksəriyyəti bükülmüş yarpaqlar içərisində, ağacların koğuşunda yay sükunəti (diapauza) keçirirlər. Bunlar da yumurtalarını adətən yarpaqların alt tərəfinə, mənənə koloniyasının arasında qoyurlar. 350-dən artıq yumurta qoyma qabiliyyətinə malik olan propulyanın, hər yarpaq üzərində qoyduğu topalarda 10–40-a qədər yumurta olur. Təcrübə göstərir ki, sürfələrin inkişafına ən yuaxşı təsir göstərən albalı, nar və yonca (bostan) mənənəsidir. İkinci nəsil sentyabrın əvvəllərindən başlayır, oktyabrın birinci ongünlüyündə yekunlaşır. Bu nəsil əsasən bostan-tərəvəz və yoncada, yabanı otlardan olan biotoplarda inkişaf edir. Ümumiyyətlə, parabüzənin bir nəslinin inkişafı temperaturdan asılı olaraq 11–17 gün çəkir, ikinci nəsil bəzən 21 gün uzana bilir. Sürfələrinin üzərində qırmızı-sarımtıl nöqtələr olur. Sürfələr 4-cü yaşda puplamaya hazırlıqla əlaqədar daha intensiv qidalanırlar. Pupun inkişafı 3–5 gün çəkir. Bunlar da yaxşı qidalandıqda yumurtalardan çıxım 80–895 faiz olur. Bu böcəklər əsasən qidalandıqları sahələrdə qurumuş çöplərin və xəzəlin altda və ağacların qabığının altında qışlayırlar. Avropada, Asiyada və Zaqafqaziyada yayılıblar. İran və Türkiyədə də (Aralıq əyalətində) müşahidə olunub. Naxçıvan Muxtar Respublikasının təbii və süni biosenozlarında geniş yayılmışlar. Naxçıvan Muxtar Respublikasında yayılan yırtıcı cücülərin xeyirli fəaliyyəti və onların mühafizəsi. A.Mehdiyev, M.M.Seyidli Ümumi entomologiya I-II hissələr. Ağayev B.İ. Bakı 1979-1981 Naxçıvan MR-da yayılan parabüzənlər (Coleoptera, Coccine elidae) və onların bioloji mübarizədə istifadə imkanları. Mehdiyev A.M.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491359
-1400,Əlincə qalası süqut etmişdir. Hələb döyüşü baş vermişdir. Alman ixtiraçısı İohann Qutenberq Aşıqpaşazadə Lo Quançjun Nəfisə Xatun,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4109
-1400-cü il,Əlincə qalası süqut etmişdir. Hələb döyüşü baş vermişdir. Alman ixtiraçısı İohann Qutenberq Aşıqpaşazadə Lo Quançjun Nəfisə Xatun,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185644
-1400 Smith Street,"Smith Street - Hyustonda yerləşən 50 mərtəbəli binadır. Hündürlüyü 211 metrdir. Əslində, hündürlüyü 210,6 metrdir. Həmçinin bax Hyustonda ən yüksək binaların siyahısı Skyscraperpage Xarici keçidlər Rəsmi sayt Arxivləşdirilib 2008-06-14 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=281710
-1401,Əmir Teymur tərəfindən 40 günlük mühasirədən sonra Bağdadın tutulması. Nikolay Kuzalı Fəzlullah Nəimi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4110
-1401-ci il,Əmir Teymur tərəfindən 40 günlük mühasirədən sonra Bağdadın tutulması. Nikolay Kuzalı Fəzlullah Nəimi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185645
-1402,"Ankara yaxınlığında döyüş. 1 fevral — Araqonlu Elyanora, Portuqaliya kralı I Eduardın xanımı, Portuqaliyanın kraliça-konsortu. 29 sentyabr — İnfant Ferdinand, Portuqaliya infantı. Əbdürrəşid Bakuvi — Azərbaycan tarixçisi və coğrafiyaçısı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4111
-1402-ci il,"Ankara yaxınlığında döyüş. 1 fevral — Araqonlu Elyanora, Portuqaliya kralı I Eduardın xanımı, Portuqaliyanın kraliça-konsortu. 29 sentyabr — İnfant Ferdinand, Portuqaliya infantı. Əbdürrəşid Bakuvi — Azərbaycan tarixçisi və coğrafiyaçısı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185646
-1404 Ayaks,"1404 Ayaks (yun. Αίας) — L4 Laqranj nöqtəsində, planetdən 60° qabaqda hərəkət edən Yupiter planetinin troyan asteroidi. 17 avqust 1936-cı ildə alman astronomu Karl Reynmut tərəfindən kəşf edilmiş və qədim yunan mifologiyasına görə Troya mühasirəsində iştirak edən yunan qəhrəmanı Böyük Ayaksın şərəfinə adlandırılmışdır. Xarici keçidlər NASA JPL-in Günəş sisteminin kiçik bədənlər üzrə məlumat bazası (1404) MPC-nin Günəş sisteminin kiçik bədənlər üzrə məlumat bazası (1404)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=670312
-1406,oktyabr - Naxçıvan yaxınlığında Əbubəkrlə Qaraqoyunlu Qara Yusif arasında döyüş. Təbrizdə Şeyx Əxi Qəssabın başçılığı ilə üsyan. may-iyun - Şirvanşah I İbrahimin Təbrizə gəlməsi. iyul - Cəlairi Sultan Əhmədin Təbrizi tutması. Molla Gürani Çandarlı Əli Paşa — Osmanlı İmperiyasının vəziri. Qiyasəddin Toxtamış,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4115
-1406-cı il,oktyabr - Naxçıvan yaxınlığında Əbubəkrlə Qaraqoyunlu Qara Yusif arasında döyüş. Təbrizdə Şeyx Əxi Qəssabın başçılığı ilə üsyan. may-iyun - Şirvanşah I İbrahimin Təbrizə gəlməsi. iyul - Cəlairi Sultan Əhmədin Təbrizi tutması. Molla Gürani Çandarlı Əli Paşa — Osmanlı İmperiyasının vəziri. Qiyasəddin Toxtamış,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185650
-1407,"Dədə Ömər Rövşəni — türk mənşəli sufi şair, XV əsr xəlvəti şeyxi və Seyid Yəhya Bakuvinin öndə gələn xəlifələrindən biri. Səlcuq Xatun VII Georgi (Gürcüstan çarı)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4116
-1407-ci il,"Dədə Ömər Rövşəni — türk mənşəli sufi şair, XV əsr xəlvəti şeyxi və Seyid Yəhya Bakuvinin öndə gələn xəlifələrindən biri. Səlcuq Xatun VII Georgi (Gürcüstan çarı)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185651
-1408,"21 aprel - Sərdrud döyüşündə (Təbrizin yaxınlığında kənd) Qaraqoyunlu dövlətinin başçısı Qara Yusifin qoşunları tərəfindən Teymurləngin oğlu Miranşahın qoşunlarının məğlub edilməsi, Miranşah öldürülməsi. David (Trabzon imperatoru)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4117
-1408-ci il,"21 aprel - Sərdrud döyüşündə (Təbrizin yaxınlığında kənd) Qaraqoyunlu dövlətinin başçısı Qara Yusifin qoşunları tərəfindən Teymurləngin oğlu Miranşahın qoşunlarının məğlub edilməsi, Miranşah öldürülməsi. David (Trabzon imperatoru)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185652
-1408 (dəqiqləşdirmə),"1408 (ədəd) — say sistemində ədədlərdən biridir. E.ə. 1408 — il 1408 (film, 2007) — film. 1408 (nağıl) — nağıl.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=618353
-"1408 (film, 2007)","1408 — 2007-ci ildə çəkilmiş filmin rejisoru əvvəldə qorxu filmləri çəkən İsveç kino rejissor Mixael Hafstrom bu filmi Stiven Kinq-in eyni adlı romanı əsasında çəkmişdir. Baş rolda Con Cusak, Semyuel L. Cekson, və Meri MakKormak çəkilmişdir. Film 22 iyun 2007-də premyerası oldu. Maykl Enslin (Con Cusak) qızı Keytinin ölümündən sonra yazıçı olur. O axrıncı kitabını yazdıqdan sonra ona anonim məktub gəlir və o məktubda yazılan yerə, Nyu Yorkun Leksinqton küçəsindəki Delfin otlenə gedir. O burdakı 1408 nömrəli otaqda qalmaq istəyir, lakin Cerald Olin (Samuel L. Cekson) ona bu otaqda qalan insanların 1 saatdan çox qala bilmədiyini və öldüklərini deyir. Cerald bu vaxt ona bir içki verir və ona bu otaqda ölən insanların şəkillərini göstərir. Maykl otqda olan vaxt o öz səs yazan apartını çıxarrır və ona otaqda heç bir şeyin baş vermədiyini deyir. Elə bu vaxt radio yanır və ""Biz hələ yeni başlamışıq"" səs gəli və saat Ceraldın dediyi kimi 60:00(bir saat nəzərdə tutulur) başlayır (vaxt getdikcə azalır). Bu vaxt ərzində qəribə hadisələr baş verir. Onun gözünə xəstə xanadakı atası, qızı və bu otaqda ölmüş insanların ruhu görsənir. O 60:00 dəqiqənin tamam olduqdan sonra telefonun zəng çaldığını görür. O telefonu götürüb ona otağın qapısı açmaqlarını tələb edir, amma telefondakı qız onun dediklərini eşitmir. O saata baxanda vaxtın yenidən başladığını görür. O otağı yandırır və hoteldəki insanllar çıxarılır. Maykl otaqda qalır və yanğın söndürənlər onu çıxardırlar. Maykl xəstəxanada Meriyə Keyti gördüyünü deyir, amma o inanmır. Onlar otaqdakı sağ qalmış Mayklın bəzi əşyalarını götürəndə Maykl səsyazanı alır və orada yazılmış səslərə qulaq asanda qızının səsi gəlir. Və bunu eşidən Meri şoka düşür. Filmin üç cür sonluğu var. Birincisi yuxarıdakıdır. İkincisi: Yanğın söndürənlər otaqda Mayklı yanmış vəziyytədə tapırlar. Cerald onun sağ qalmış bəzi əşyalarının içərisindən səsəyazanı götürür və burada nə olduğuna qulaq asır. Bu vaxt o maşının arxa güzgüsünə baxanda Mayklın yanmış üzünü görür və Mayklın ruhu 1408-nömrəli otaqda qalır. Üçüncü sonluqda isə Maykl səsyazanı alır və orada yazılmış səslərə qulaq asanda qızının səsi gəlir. Meri isə evi yığışdıraraq bunu eşitmir. Con Cusak — Maykl Enslin Semyuel L. Cekson — Cerald Olin Meri MakKormak — Lili Enslin Dandi Mondares — Sam Farrell Len Kariou — Mayklın atası Jasmine Cesika Anthono — Keyt Enslin Isiah Vhitlock, Jr. — Mühəndis Kim Tomson — Mehmanxana Portyesi Benni Urquidez — Claw Hammer Maniac Andrew Lee Potts — Cekson Jules de Jongh — telefonla danışanda səsi gələn qız Həmçinin bax ABŞ filmlərinin siyahısı Xarici keçid Filmi izlə (azərbaycan dilində)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=262736
-140 (dəqiqləşdirmə),"140 (ədəd) (Yüz qırx) — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz otuz doqquzdan sonra, yüz qırx birdən əvvəl gəlir. 140 — Xaricdə yaşiyan azərbaycanlılarla iş üzrə dövlət komitəsi məlumat telefon nömrəsi 140 — Hacıqabul rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 21) E.ə. 140 — il",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155516
-140 (ədəd),"Yüz qırx — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz otuz doqquzdan sonra, yüz qırx birdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz qırx ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Belə ki, 1, 2, 4, 5, 7, 10, 14, 20, 28, 35, 70 və 140 ədədlərinə qalıqsız bölünür. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=154215
-141-сi şərq meridianı,"Qrinviçin şərqindəki 141-ci şərq meridian— Şimal qütbündən Şimal Buzlu okeanı, Asiya, Sakit okean, Avstraliya, Hind okeanı, Cənub okeanı, Antarktidadan cənub qütbünə keçən və qərb uzunluğunun 39-cu meridianı ilə ortodromiya təşkil edən uzunluq xətti. 141-ci şərq meridian, 39-cu meridianın qərb ilə böyük bir dairə meydana gətirir. Yeni Qvineya adasında meridian, qərbdə İndoneziya ilə şərqdə Papua-Yeni Qvineya ilə arasındakı quru sərhədinin bir hissəsini təyin edir.Flay çayı 141-ci meridianın qərbindən axdığı ərazini təşkil edir. Flayın cənubu sərhədi meridianın şərqindən bir qədər,paralel olaraq uzanır (bax. İndoneziya - Papua Yeni Qvineya münasibətləri). Avstraliyada Cənubi Avstraliya əyalətinin şərq sərhədi, Kvinslend və Yeni Cənubi Uels ilə həmsərhəddir. Cənubi Avstraliya ilə Viktoriya arasındakı sərhəd əvvəlcə 141-ci meridianın üzərində olduğu elan edildi, lakin ölçmə səhvləri indiki sərhədi bu xəttin təxminən 3,6 km qərbinin 140 ° 57'45 nisbətində olmasına səbəb oldu ""(bax Cənubi Avstraliya-Viktoriya sərhəd mübahisəsi) Qütbdən dairəyə Şimal qütbündən başlayaraq cənubdan cənub qütbünə doğru, 141-ci meridian şərqdən keçir: Həmçinin bax Cənub okeanı Papua-Yeni Qvineya Aomori prefekturası Adel Torpağı Cənubi Avstraliya",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=602887
-1410,30 avqust - II Şənbi-Qazan döyüşü. Cəlari Sultan Əhməd Qaraqoyunlu Qara Yusif tərəfindən əsir alınır. Cəlarilər dövləti süqut edir. Qara Yusif Qaraqoyunlu dövlətini yaradır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4119
-1410-cu il,30 avqust - II Şənbi-Qazan döyüşü. Cəlari Sultan Əhməd Qaraqoyunlu Qara Yusif tərəfindən əsir alınır. Cəlarilər dövləti süqut edir. Qara Yusif Qaraqoyunlu dövlətini yaradır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185654
-1412,12 dekabr - Kür çayı sahilində baş verən döyüşdə Şirvanşah I İbrahim və onun müttəfiqlərinin Qaraqoyunlu Qara Yusif tərəfindən məğlub edilməsi. 6 yanvar - Janna d'Ark Kəyumərs Dərbəndi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4121
-1412-ci il,12 dekabr - Kür çayı sahilində baş verən döyüşdə Şirvanşah I İbrahim və onun müttəfiqlərinin Qaraqoyunlu Qara Yusif tərəfindən məğlub edilməsi. 6 yanvar - Janna d'Ark Kəyumərs Dərbəndi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185656
-1415,Praqa Universitetinin professoru Yan Qusun tonqalda yandırılması. Azenkur döyüşündə ingilislərin fransızlar üzərində qələbə qazanması. Rus kilsəsinin Kiyev və Moskva yeparxiyasına ayrılması. Yorklu Eduard,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4124
-1415-ci il,Praqa Universitetinin professoru Yan Qusun tonqalda yandırılması. Azenkur döyüşündə ingilislərin fransızlar üzərində qələbə qazanması. Rus kilsəsinin Kiyev və Moskva yeparxiyasına ayrılması. Yorklu Eduard,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185659
-1416,"Qaraqoyunlular ilə Gürcüstan krallığı arasında Axaltsixe səfəri baş vermişdir. II Kvarkvare 5 mart — Kastiliyalı Elyanora, Navarra kralı III Çarlzın xanımı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4125
-1416-cı il,"Qaraqoyunlular ilə Gürcüstan krallığı arasında Axaltsixe səfəri baş vermişdir. II Kvarkvare 5 mart — Kastiliyalı Elyanora, Navarra kralı III Çarlzın xanımı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185660
-1417,"Hələbdə Azərbaycan şairi və filosofu İmadəddin Nəsiminin edamı Stefan Brankoviç İmadəddin Nəsimi - Azərbaycan şairi, mütəfəkkir III Manuel (Trabzon imperatoru)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4126
-1417-ci il,"Hələbdə Azərbaycan şairi və filosofu İmadəddin Nəsiminin edamı Stefan Brankoviç İmadəddin Nəsimi - Azərbaycan şairi, mütəfəkkir III Manuel (Trabzon imperatoru)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185661
-1418,Xəmsə əlyazması (1418) İsgəndərin atəşgahları dağıtdırması Qaraqoyunlular ilə Osmanlılar arasında Qarahisar yürüşü baş vermişdir. Lankasterli Ketrin,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4127
-1418-ci il,Xəmsə əlyazması (1418) İsgəndərin atəşgahları dağıtdırması Qaraqoyunlular ilə Osmanlılar arasında Qarahisar yürüşü baş vermişdir. Lankasterli Ketrin,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185662
-141 (dəqiqləşdirmə),141 (ədəd) — ədəd 141 — Tələbə qəbulu üzrə dövlət komitəsi məlumat telefon nömrəsi 141 — Füzuli rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 26) E.ə. 141 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157120
-141 (ədəd),"Yüz qırx bir — say sistemində ədədlərdən biri. Yüz qırxdan sonra, yüz qırx ikidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz qırx bir ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157070
-1421,1 avqust - Qaraqoyunlu hökmdarı Qara Yusifin oğulları İsgəndər və İsfəndiyarın başçılıq etdiyi qoşunlarla Teymuri sultanı Şahruxun və Şirvanşahın birləşmiş qüvvələri arasında Alaşkerd vadisində döyüş. Lazar Brankoviç,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4130
-1421-ci il,1 avqust - Qaraqoyunlu hökmdarı Qara Yusifin oğulları İsgəndər və İsfəndiyarın başçılıq etdiyi qoşunlarla Teymuri sultanı Şahruxun və Şirvanşahın birləşmiş qüvvələri arasında Alaşkerd vadisində döyüş. Lazar Brankoviç,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185665
-1422,Burqundiyalı Mariya (Savoyya hersoqinası) Mustafa Çələbi (I Bəyazidin oğlu) Mustafa Çələbi (I Mehmedin oğlu),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4131
-1422-ci il,Burqundiyalı Mariya (Savoyya hersoqinası) Mustafa Çələbi (I Bəyazidin oğlu) Mustafa Çələbi (I Mehmedin oğlu),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185666
-1429,Yüzillik müharibənin gedişində Orleanın mühasirədən azad edilməsi. Ambrozio Kontarini IV Aleksey (Trabzon imperatoru),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4138
-1429-cu il,Yüzillik müharibənin gedişində Orleanın mühasirədən azad edilməsi. Ambrozio Kontarini IV Aleksey (Trabzon imperatoru),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185673
-142 (dəqiqləşdirmə),142 (ədəd) — ədəd 142 — Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi məlumat telefon nömrəsi E.ə. 142 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157121
-142 (ədəd),"Yüz qırx iki — say sistemində ədədlardən biridir. Yüz qırx birdən sonra, yüz qırx üçdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz qırx iki ədədi — cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157075
-1431,3 yanvar - Burqundiya hersoqu tərəfindən satqınlığ nəticəsində tutulan Janna D Arkın ingilis kralının nümayəndəsi keşiş Koşona 10 min franka satılması. Ruan şəhərində fransız xalq qəhrəmanı Janna Darkın tonqalda yandırılması. 30 may — Janna d'Ark Molla Şəmsəddin Fənari,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4140
-1431-ci il,3 yanvar - Burqundiya hersoqu tərəfindən satqınlığ nəticəsində tutulan Janna D Arkın ingilis kralının nümayəndəsi keşiş Koşona 10 min franka satılması. Ruan şəhərində fransız xalq qəhrəmanı Janna Darkın tonqalda yandırılması. 30 may — Janna d'Ark Molla Şəmsəddin Fənari,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185675
-1434,"Çexiyada Qusçular hərəkatının gedişində baş vermiş Lipani döyüşündə mötədillər taborluları məğlub etdilər, Qusçular hərəkatı məğlubiyyətə uğradı. Florensiyada Medişilər sülaləsinin hakimiyyətə gəlməsi. Qaraqoyunlu hökmdarı İskəndərin Şirvana hücumu. Portuqaliyalı Elyanora (Müqəddəs Roma imperatriçası) Şah Qasım Ənvar - Azərbaycan şairi və sufi filosof.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4143
-1434-cü il,"Çexiyada Qusçular hərəkatının gedişində baş vermiş Lipani döyüşündə mötədillər taborluları məğlub etdilər, Qusçular hərəkatı məğlubiyyətə uğradı. Florensiyada Medişilər sülaləsinin hakimiyyətə gəlməsi. Qaraqoyunlu hökmdarı İskəndərin Şirvana hücumu. Portuqaliyalı Elyanora (Müqəddəs Roma imperatriçası) Şah Qasım Ənvar - Azərbaycan şairi və sufi filosof.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185678
-1435,"Təbriz döyüşündə Teymurilər Qaraqoyunluları məğlub etdilər. 1 fevral — IX Amadeus, Savoyya hersoqu. Qara Yuluq Osman bəy",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4144
-1435-ci il,"Təbriz döyüşündə Teymurilər Qaraqoyunluları məğlub etdilər. 1 fevral — IX Amadeus, Savoyya hersoqu. Qara Yuluq Osman bəy",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185679
-1436,Muşaşaiyyah-(1436–1729-cu illər)-muşaşaiyyah təriqəti Hacı Bayram Vəli Əbdülqadir Maraği Qara İsgəndər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4145
-1436-cı il,Muşaşaiyyah-(1436–1729-cu illər)-muşaşaiyyah təriqəti Hacı Bayram Vəli Əbdülqadir Maraği Qara İsgəndər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185680
-1438,"7 iyul- Fransa kralı VII Karl Praqmatik sanksiyanı elan etdi. Bu sənədə görə kral hakimiyyəti Roma Papasının hakimiyyətindən üstün hesab edilirdi. 5 fevral — II Filipp, Savoyya hersoqu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4147
-1438-ci il,"7 iyul- Fransa kralı VII Karl Praqmatik sanksiyanı elan etdi. Bu sənədə görə kral hakimiyyəti Roma Papasının hakimiyyətindən üstün hesab edilirdi. 5 fevral — II Filipp, Savoyya hersoqu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185682
-143 (dəqiqləşdirmə),143 (ədəd) — ədəd 143 — Sabirabad rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 21) E.ə. 143 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157122
-143 (ədəd),"Yüz qırx üç — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz qırx ikidən sonra, yüz qırx dörddən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz qırx üç ədədi — tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157077
-144,"Kuşan dövləti, ən parlaq zamanını I Kanişka dönəmində (78-144) yaşadı. I Kanişka — 78–144-ci illərdə Kuşan imperiyasının xaqanı. Antoni Polemon",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2855
-144-cü il,"Kuşan dövləti, ən parlaq zamanını I Kanişka dönəmində (78-144) yaşadı. I Kanişka — 78–144-ci illərdə Kuşan imperiyasının xaqanı. Antoni Polemon",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=184115
-1444,"Qazan xanlığının hərbi qüvvələrinin Suzdal yaxınlığında rusları məğlub etməsi. Donato Bramante — italyan memarı, rəssam və şair. Olivera Despina Xatun",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4153
-1444-cü il,"Qazan xanlığının hərbi qüvvələrinin Suzdal yaxınlığında rusları məğlub etməsi. Donato Bramante — italyan memarı, rəssam və şair. Olivera Despina Xatun",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185688
-1445,"Avropada çap üsulu ilə ilk kitabın buraxılması. Zənbilli Əli Əfəndi Azərbaycan musiqişünası Əbdülqadir Marağayi. 19 fevral — Araqonlu Elyanora, Portuqaliya kralı I Eduardın xanımı, Portuqaliyanın kraliça-konsortu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4154
-1445-ci il,"Avropada çap üsulu ilə ilk kitabın buraxılması. Zənbilli Əli Əfəndi Azərbaycan musiqişünası Əbdülqadir Marağayi. 19 fevral — Araqonlu Elyanora, Portuqaliya kralı I Eduardın xanımı, Portuqaliyanın kraliça-konsortu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185689
-144 (dəqiqləşdirmə),144 (ədəd) — ədəd 144 — Qax rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 24) E.ə. 144 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157123
-144 (ədəd),"Yüz qırx dörd — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz qırx üçdən sonra, yüz qırx beşdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz qırx dörd ədədi — cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157078
-1450,İngiltərənin cənubunda yerləşən Kent qraflığında Cek Kedin başçılığı ilə xalq üsyanının baş verməsi. Bədr Şirvani,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4159
-1450-ci il,İngiltərənin cənubunda yerləşən Kent qraflığında Cek Kedin başçılığı ilə xalq üsyanının baş verməsi. Bədr Şirvani,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185696
-1451,Kastilyalı İzabella Məhəmməd Şeybani Sultan Əhməd mirzə Xristofor Kolumb Covanni Maria Ancolello II Murad — altıncı Osmanlı sultanı və II Mehmedin atası; II Ağbuğa — Mesxetiyanın 9-cu atabəyi;,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4160
-1451-ci il,Kastilyalı İzabella Məhəmməd Şeybani Sultan Əhməd mirzə Xristofor Kolumb Covanni Maria Ancolello II Murad — altıncı Osmanlı sultanı və II Mehmedin atası; II Ağbuğa — Mesxetiyanın 9-cu atabəyi;,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185697
-1453,"29 may – Osmanlı sultanı Fateh Sultan Mehmet Konstantinopolis (İstanbul) şəhərini fəth edərək Bizans İmperiyasına son qoyması. 19 oktyabr – ingilislərin Bordoda təslim olması ilə Yüzillik müharibənin sona çatması. Qaraqoyunlu hökmdarı Cahanşah tərəfindən İran İraqını, bütün Qərbi İranı ələ keçirməsi. Uzun Həsənin Ağqoyunlu bəyliyinin başcısı seçilməsi II Gülbahar Xatun — Osmanlı padşahı Yavuz Sultan Səlimin öz anası və II Bəyazidin səkkizinci həyat yoldaşı. Ulubatlı Həsən — Osmanlı əsgəri. XI Konstantin Palaiologos — Son Bizans imperatoru. Çandarlı Xəlil Paşa — II Murad və II Mehmedin hakimiyyəti dövründə Osmanlı sədrəmzəmi Seyfəddin Çaxmaq",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4162
-1453-cü il,"29 may – Osmanlı sultanı Fateh Sultan Mehmet Konstantinopolis (İstanbul) şəhərini fəth edərək Bizans İmperiyasına son qoyması. 19 oktyabr – ingilislərin Bordoda təslim olması ilə Yüzillik müharibənin sona çatması. Qaraqoyunlu hökmdarı Cahanşah tərəfindən İran İraqını, bütün Qərbi İranı ələ keçirməsi. Uzun Həsənin Ağqoyunlu bəyliyinin başcısı seçilməsi II Gülbahar Xatun — Osmanlı padşahı Yavuz Sultan Səlimin öz anası və II Bəyazidin səkkizinci həyat yoldaşı. Ulubatlı Həsən — Osmanlı əsgəri. XI Konstantin Palaiologos — Son Bizans imperatoru. Çandarlı Xəlil Paşa — II Murad və II Mehmedin hakimiyyəti dövründə Osmanlı sədrəmzəmi Seyfəddin Çaxmaq",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185699
-1455,İngiltərədə Al qızılgül və Ağ qızılgül müharibəsinin (1455-1485) başlanması. Qasım xan (Qazax xanı) Koimbralı İzabella,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4164
-1455-ci il,İngiltərədə Al qızılgül və Ağ qızılgül müharibəsinin (1455-1485) başlanması. Qasım xan (Qazax xanı) Koimbralı İzabella,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185701
-1457,Burqonlu Mariya Cinevra de Bençinin portreti Fəzlullah ibn Ruzbehan Xunci İdris Bitlisi VII Henri (İngiltərə kralı) Yadviqa (Bavariya-Landsxut hersoqinası) Gövhərşad bəyim,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4166
-1457-ci il,Burqonlu Mariya Cinevra de Bençinin portreti Fəzlullah ibn Ruzbehan Xunci İdris Bitlisi VII Henri (İngiltərə kralı) Yadviqa (Bavariya-Landsxut hersoqinası) Gövhərşad bəyim,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185703
-1458,Qaraqoyunlu Cahanşahın Xorasanı tutması. iyun - Qaraqoyunlular Teymurilərin mərkəzi Herata daxil oldular. Vizeyli Elyanora Lazar Brankoviç,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4167
-1458-ci il,Qaraqoyunlu Cahanşahın Xorasanı tutması. iyun - Qaraqoyunlular Teymurilərin mərkəzi Herata daxil oldular. Vizeyli Elyanora Lazar Brankoviç,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185704
-1459,"yanvar - Heratda Qaraqoyunlu hökmdarı Cahanşahla Teymuri Əbu Səid arasında barşıq müqaviləsi imzalandı. 1459-1463 - Sultan II Mehmed tərəfindən Serbiyanın, Bosniyanın və Moreyadakı yunan dövlətlərinin tutulması. Macarıstanla Osmanlı dövləti arasında müharibənin başlanması. Həştərxan xanlığının yaranması. Rumıniyanın paytaxtı Buxarest şəhərinin əsasının qoyulması. Bazel Universitetinin əsasının qoyulması. Behaym Martin I Maksimilian Əmir Təhmuras",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4168
-1459-cu il,"yanvar - Heratda Qaraqoyunlu hökmdarı Cahanşahla Teymuri Əbu Səid arasında barşıq müqaviləsi imzalandı. 1459-1463 - Sultan II Mehmed tərəfindən Serbiyanın, Bosniyanın və Moreyadakı yunan dövlətlərinin tutulması. Macarıstanla Osmanlı dövləti arasında müharibənin başlanması. Həştərxan xanlığının yaranması. Rumıniyanın paytaxtı Buxarest şəhərinin əsasının qoyulması. Bazel Universitetinin əsasının qoyulması. Behaym Martin I Maksimilian Əmir Təhmuras",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185705
-145 (dəqiqləşdirmə),145 (ədəd) — ədəd 145 — Kürdəmir rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 20) E.ə. 145 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157124
-145 (ədəd),"Yüz qırx beş — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz qırx dörddən sonra, yüz qırx altıdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz qırx beş ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157079
-1460,4 mart - Şeyx Cüneydin başçılıq etdiyi Səfəvi qoşunları ilə Şirvanşah I Xəlilullahın qoşunları arasında Samur çayı sahilində döyüş baş verməsi. İlk müvəqqəti müqavilənin bağlanması. Molla Fəxrəddin Əcəmi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4169
-1460-cı il,4 mart - Şeyx Cüneydin başçılıq etdiyi Səfəvi qoşunları ilə Şirvanşah I Xəlilullahın qoşunları arasında Samur çayı sahilində döyüş baş verməsi. İlk müvəqqəti müqavilənin bağlanması. Molla Fəxrəddin Əcəmi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185707
-1461,"XI Lüdovik (1461—1483) Fransa taxtında VII Karlı əvəz edir. 15 avqust - Osmanlı İmperiyası tərəfindən Trabzonnun fəth olunması və onun sonuncu imperatoru Davidin ölümü. Bosniya və Herseqovinanın paytaxtı Sarayevo şəhərinin əsası osmanlılar tərəfindən qoyulur. Leonardo da Vinçi və Sandra Botticelli Andrea Verokkyonun tələbəsi olublar. Ağqoyunlularla Osmanlılar arasında Qoyluhisar döyüşü. Osmanlı İmperiyası ilə Ağqoyunlu dövləti arasında Yassıçəmən sülh müqaviləsi. Əhməd Kasani Mühəqqiq Kərəki 15 dekabr — I Alfonso, ilk Braqanza hersoqu və Portuqaliyanın monarx ailələrindən Braqanza sülaləsinin banisi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4170
-1461-ci il,"XI Lüdovik (1461—1483) Fransa taxtında VII Karlı əvəz edir. 15 avqust - Osmanlı İmperiyası tərəfindən Trabzonnun fəth olunması və onun sonuncu imperatoru Davidin ölümü. Bosniya və Herseqovinanın paytaxtı Sarayevo şəhərinin əsası osmanlılar tərəfindən qoyulur. Leonardo da Vinçi və Sandra Botticelli Andrea Verokkyonun tələbəsi olublar. Ağqoyunlularla Osmanlılar arasında Qoyluhisar döyüşü. Osmanlı İmperiyası ilə Ağqoyunlu dövləti arasında Yassıçəmən sülh müqaviləsi. Əhməd Kasani Mühəqqiq Kərəki 15 dekabr — I Alfonso, ilk Braqanza hersoqu və Portuqaliyanın monarx ailələrindən Braqanza sülaləsinin banisi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185708
-1463,Venesiya-Ağqoyunlu sazişi. Covanni Piko della Mirandolla Qarapiri bəy Qacar Piri Mehmed Paşa Stefan Tomasoviç V Aleksey (Trabzon imperatoru) David (Trabzon imperatoru),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4172
-1463-cü il,Venesiya-Ağqoyunlu sazişi. Covanni Piko della Mirandolla Qarapiri bəy Qacar Piri Mehmed Paşa Stefan Tomasoviç V Aleksey (Trabzon imperatoru) David (Trabzon imperatoru),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185710
-1465,"Qaraqoyunlu hökmdarı Cahanşah tərəfindən Təbrizdə ""Göy məscid""in inşa edilməsi. Şirvanşah elçisi Həsən Bəyin Moskvaya səfəri. Stsipion Ferro I Mehmed Gəray I Xəlilullah",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4174
-1465-ci il,"Qaraqoyunlu hökmdarı Cahanşah tərəfindən Təbrizdə ""Göy məscid""in inşa edilməsi. Şirvanşah elçisi Həsən Bəyin Moskvaya səfəri. Stsipion Ferro I Mehmed Gəray I Xəlilullah",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185712
-1466,Rusiya elçisi Vasili Papinin Şirvana səfəri. 30 noyabr — Andrea Doria Hümaşah Sultan (II Bəyazidin qızı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4175
-1466-cı il,Rusiya elçisi Vasili Papinin Şirvana səfəri. 30 noyabr — Andrea Doria Hümaşah Sultan (II Bəyazidin qızı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185713
-1467,11 noyabr - Qaraqoyunlularla Ağqoyunlular arasında baş verən Muş döyüşündə Qaraqoyunlular məğlub edildi. Gövhərmülk Sultan Portuqaliyalı Elyanora (Müqəddəs Roma imperatriçası),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4176
-1467-ci il,11 noyabr - Qaraqoyunlularla Ağqoyunlular arasında baş verən Muş döyüşündə Qaraqoyunlular məğlub edildi. Gövhərmülk Sultan Portuqaliyalı Elyanora (Müqəddəs Roma imperatriçası),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185714
-1468,Qaraqoyunlu dövləti süqut etdi. Uzun Həsən tərəfindən paytaxtı Təbriz olan Ağqoyunlu dövlətinin əsası qoyuldu. Əhməd Qarahisari - Osmanlı xəttatı Alman ixtiraçısı İohan Qutenberq,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4177
-1468-ci il,Qaraqoyunlu dövləti süqut etdi. Uzun Həsən tərəfindən paytaxtı Təbriz olan Ağqoyunlu dövlətinin əsası qoyuldu. Əhməd Qarahisari - Osmanlı xəttatı Alman ixtiraçısı İohan Qutenberq,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185715
-1469,Teymuri hökmdarı Əbu Səid Uzun Həsən tərəfindən məğlub edilmişdir. Nanak – Sikxlər məzhəbinin banisi (ö. 1538). Vasko da Qama – Portuqaliyalı səyahətçi. İbn Tağrıberdi Əbu Səid (Teymuri),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4178
-1469-cu il,Teymuri hökmdarı Əbu Səid Uzun Həsən tərəfindən məğlub edilmişdir. Nanak – Sikxlər məzhəbinin banisi (ö. 1538). Vasko da Qama – Portuqaliyalı səyahətçi. İbn Tağrıberdi Əbu Səid (Teymuri),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185716
-146 (dəqiqləşdirmə),146 (ədəd) — ədəd 146 — Təhsil Nazirliyi yanında təhsil sisteminin informatizasiyası idarəsi məlumat telefon nömrəsi 146 — Laçın rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 26) E.ə. 146 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157125
-146 (ədəd),"Yüz qırx altı — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz qırx beşdən sonra, yüz qırx yeddidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz qırx altı ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157080
-1470,"Sultanqulu bəy Baharlı Maksim Qrek 18 noyabr — İnfant Ferdinand (Vizey hersoqu), Portuqaliya kralı I Eduardın oğlu, Portuqaliya infantı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4179
-1470-ci il,"Sultanqulu bəy Baharlı Maksim Qrek 18 noyabr — İnfant Ferdinand (Vizey hersoqu), Portuqaliya kralı I Eduardın oğlu, Portuqaliya infantı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185717
-1471,Ağqoyunlu elçilərinin Avropa dövlətləri ilə danışıqları. 21 may — Albrext Dürer — Alman rəssam. 17 aprel — Saqqallı Georq — Saksoniya kralı. 7 oktyabr — I Frederik — Danimarka kralı.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4180
-1471-ci il,Ağqoyunlu elçilərinin Avropa dövlətləri ilə danışıqları. 21 may — Albrext Dürer — Alman rəssam. 17 aprel — Saqqallı Georq — Saksoniya kralı. 7 oktyabr — I Frederik — Danimarka kralı.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185718
-1472,"30 sentyabr – Quttenberq Bibliyanı çap edir və bu hadisə tarixə ilk kitab çapı kimi düşür. Osmanlı dövləti əleyhinə Ağqoyunlu-Venesiya ittifaqının yaradılması. 30 mart — IX Amadeus, Savoyya hersoqu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4181
-1472-ci il,"30 sentyabr – Quttenberq Bibliyanı çap edir və bu hadisə tarixə ilk kitab çapı kimi düşür. Osmanlı dövləti əleyhinə Ağqoyunlu-Venesiya ittifaqının yaradılması. 30 mart — IX Amadeus, Savoyya hersoqu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185719
-1473,Mart - Venesiya diplomatı İosofat Barbaronun Ağqoyunlu sarayına səfəri 1 avqust - Malatya döyüşündə Ağqoyunlular tərəfindən Osmanlıların məğlub edilməsi. 11 avqust - Otluqbeli (Tərcan) döyüşündə Ağqoyunluların Osmanlılar tərəfindən məğlub edilməsi. Venesiya elçisi Ambroco Kontarinin Ağqoyunlu sarayına gəlişi. Hans Burqkmayr Şir şah Suri Əbdürrəşid Bakuvi ibn Salih ibn Nuri - Azərbaycan tarixçisi və coğrafiyaçısı. Kerey xan (Qazax xanı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4182
-1473-cü il,Mart - Venesiya diplomatı İosofat Barbaronun Ağqoyunlu sarayına səfəri 1 avqust - Malatya döyüşündə Ağqoyunlular tərəfindən Osmanlıların məğlub edilməsi. 11 avqust - Otluqbeli (Tərcan) döyüşündə Ağqoyunluların Osmanlılar tərəfindən məğlub edilməsi. Venesiya elçisi Ambroco Kontarinin Ağqoyunlu sarayına gəlişi. Hans Burqkmayr Şir şah Suri Əbdürrəşid Bakuvi ibn Salih ibn Nuri - Azərbaycan tarixçisi və coğrafiyaçısı. Kerey xan (Qazax xanı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185720
-1474,aprel - Kürd seperatçı feodallarının Venesiya və Ağqoyunlu elçilərini qarət edərək öldürməsi. Şah Sultan (II Bəyazidin qızı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4183
-1474-cü il,aprel - Kürd seperatçı feodallarının Venesiya və Ağqoyunlu elçilərini qarət edərək öldürməsi. Şah Sultan (II Bəyazidin qızı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185722
-1475,"Pyer Məhəmməd Sayd 29 iyun – Beatriçe d'Este, italiyalı zadəgan. Portuqaliyalı Yuanna (Kastiliya kraliçası)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4184
-1475-ci il,"Pyer Məhəmməd Sayd 29 iyun – Beatriçe d'Este, italiyalı zadəgan. Portuqaliyalı Yuanna (Kastiliya kraliçası)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185723
-1479,"Kastiliya və Araqon krallıqlarının birləşərək vahid İspaniya dövlətini yaratması. Bu dövlətin Balear adaları, Siciliya, Sardiniya və Cənubi İtaliya əraziləri də daxil idi. Böyük Moska knyazlığı ilə Məngli Gəray arasında ittifaqın yaranması. Sebastian de Belalcazar — İspaniyalı səyyah və konkistador. Ayşə Hafsa Sultan — I Mənqli Gərayın qızı, I Səlimin həyat yoldaşı və Sultan Süleyman Qanuninin anası.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4188
-1479-cu il,"Kastiliya və Araqon krallıqlarının birləşərək vahid İspaniya dövlətini yaratması. Bu dövlətin Balear adaları, Siciliya, Sardiniya və Cənubi İtaliya əraziləri də daxil idi. Böyük Moska knyazlığı ilə Məngli Gəray arasında ittifaqın yaranması. Sebastian de Belalcazar — İspaniyalı səyyah və konkistador. Ayşə Hafsa Sultan — I Mənqli Gərayın qızı, I Səlimin həyat yoldaşı və Sultan Süleyman Qanuninin anası.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185727
-147 (dəqiqləşdirmə),147 (ədəd) — ədəd 147 — Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin məlumat mərkəzi məlumat telefon nömrəsi 147 — Mingəçevirin 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 24) E.ə. 147 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157126
-147 (ədəd),"Yüz qırx yeddi — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz qırx altıdan sonra, yüz qırx səkkizdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz qırx yeddi ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157082
-1480,"""Uqra görüşü"". Rus torpaqlarının Qızıl Ordudan vassal asılılığına son qoyulması. Ağqoyunlu-Osmanlı savaşı. 10 aprel — II Filibert, Savoyya hersoqu. Ferdinand Magellan, Portuqaliyalı dənizçı və kəşfçi. Fənarizadə Muhiddin Çələbi, Osmanlı alimi, müdərrisi və şeyxülislamı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4189
-1480-ci il,"""Uqra görüşü"". Rus torpaqlarının Qızıl Ordudan vassal asılılığına son qoyulması. Ağqoyunlu-Osmanlı savaşı. 10 aprel — II Filibert, Savoyya hersoqu. Ferdinand Magellan, Portuqaliyalı dənizçı və kəşfçi. Fənarizadə Muhiddin Çələbi, Osmanlı alimi, müdərrisi və şeyxülislamı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185728
-1483,"9 avqust – Vatikandakı Sikstin Kapella kilsəsi istifadəyə verilmişdir. Bu kilsə İntibah dövrünün ən məşhur sənət əsəri hesab olunur və hazırda muzey kimi fəaliyyət göstərir. Ərdəbil hakimi Şeyx Heydər Şirvana və Dağıstana yürüş etdi. Ağqoyunlu Sultan Yaqub tərəfindən ""Həşt behişt"" sarayının tikilməsi. Sultan Babur Şahzadə Abdullah",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4192
-1483-cü il,"9 avqust – Vatikandakı Sikstin Kapella kilsəsi istifadəyə verilmişdir. Bu kilsə İntibah dövrünün ən məşhur sənət əsəri hesab olunur və hazırda muzey kimi fəaliyyət göstərir. Ərdəbil hakimi Şeyx Heydər Şirvana və Dağıstana yürüş etdi. Ağqoyunlu Sultan Yaqub tərəfindən ""Həşt behişt"" sarayının tikilməsi. Sultan Babur Şahzadə Abdullah",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185731
-1485,"İngiltərədə Al qızılgül və Ağ qızılgül müharibəsinin (1455-1485) başa çatması. İngiltərədə Tüdorlar sülaləsinin (1485-1606) hakimiyyərə gəlməsi. Hernan Kortes, İspaniyalı kankistador (müstəmləkəçi). Turqut Rəis",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4194
-1485-ci il,"İngiltərədə Al qızılgül və Ağ qızılgül müharibəsinin (1455-1485) başa çatması. İngiltərədə Tüdorlar sülaləsinin (1485-1606) hakimiyyərə gəlməsi. Hernan Kortes, İspaniyalı kankistador (müstəmləkəçi). Turqut Rəis",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185733
-1487,"Ərdəbil hakimi Şeyx Heydər Şirvana yürüş etmişdir. 17 iyul – Şah İsmayıl Xətai, Səfəvi İmperiyasının banisi, görkəmli dövlət xadimi və sərkərdə, şair. Dədə Ömər Rövşəni — türk mənşəli sufi şair, XV əsr xəlvəti şeyxi və Seyid Yəhya Bakuvinin öndə gələn xəlifələrindən biri.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4196
-1487-ci il,"Ərdəbil hakimi Şeyx Heydər Şirvana yürüş etmişdir. 17 iyul – Şah İsmayıl Xətai, Səfəvi İmperiyasının banisi, görkəmli dövlət xadimi və sərkərdə, şair. Dədə Ömər Rövşəni — türk mənşəli sufi şair, XV əsr xəlvəti şeyxi və Seyid Yəhya Bakuvinin öndə gələn xəlifələrindən biri.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185735
-1488,9 iyul — Şahdağ ətəyində Şirvanşahların birləşmiş qüvvələri ilə qızılbaş (Səfəvi) qoşunları arasında baş vermiş döyüş nəticəsində Şeyx Heydərin öldürülməsi. 16 avqust — Osmanlı və Məmlüklər arasında Ağaçayırı döyüşü Bartolomey Diaş Ümid burnunu kəşf etdi. Molla Gürani,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4197
-1488-ci il,9 iyul — Şahdağ ətəyində Şirvanşahların birləşmiş qüvvələri ilə qızılbaş (Səfəvi) qoşunları arasında baş vermiş döyüş nəticəsində Şeyx Heydərin öldürülməsi. 16 avqust — Osmanlı və Məmlüklər arasında Ağaçayırı döyüşü Bartolomey Diaş Ümid burnunu kəşf etdi. Molla Gürani,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185736
-148 (dəqiqləşdirmə),148 (ədəd) — ədəd 148 — Daşınmaz əmlak reyestri üzrə dövlət xidməti məlumat telefon nömrəsi E.ə. 148 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157127
-148 (ədəd),"Yüz qırx səkkiz — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz qırx yeddidən sonra, yüz qırx doqquzdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz qırx səkkiz ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157085
-1492,12 oktyabr – Hindistana birbaşa dəniz yolunu axtarmaq məqsədi ilə səyahətə çıxan Xristofor Kolumbun Amerika qitəsini kəşf etməsi. İspaniya ordusunun Qranadanı tutması Sultan Baysunqur I Gülbahar xatun,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4201
-1492-ci il,12 oktyabr – Hindistana birbaşa dəniz yolunu axtarmaq məqsədi ilə səyahətə çıxan Xristofor Kolumbun Amerika qitəsini kəşf etməsi. İspaniya ordusunun Qranadanı tutması Sultan Baysunqur I Gülbahar xatun,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185740
-1492: Cənnətin fəthi,"1492: Cənnətin fəthi (ing. 1492: Conquest of Paradise) — ABŞ, İngiltərə, Fransa və İspaniyanın birgə istehsal etdiyi tarixi film. Filmin buraxılışı Yeni Dünyanın Kolumb tərəfindən rəsmi kəşfinin beş yüzilliyinə təsadüf etmişdir. Filmdə Xristofor Kolumb tərəfindən Yeni Dünyanın kəşfindən, bu kəşfin Amerikanın yerli əhalisinə, Avropaya və Kolumbun özünə təsiri haqqında danışılır. Mükafat və nominasiyalar Xarici keçidlər 1492: Cənnətin fəthi — Internet Movie Database saytında.1492 Conquest of Paradise Rotten Tomatoes-də 1492: Cənnətin fəthi Box Office Mojo-da",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=610780
-"1492: Cənnətin fəthi (film, 1992)","1492: Cənnətin fəthi (ing. 1492: Conquest of Paradise) — ABŞ, İngiltərə, Fransa və İspaniyanın birgə istehsal etdiyi tarixi film. Filmin buraxılışı Yeni Dünyanın Kolumb tərəfindən rəsmi kəşfinin beş yüzilliyinə təsadüf etmişdir. Filmdə Xristofor Kolumb tərəfindən Yeni Dünyanın kəşfindən, bu kəşfin Amerikanın yerli əhalisinə, Avropaya və Kolumbun özünə təsiri haqqında danışılır. Mükafat və nominasiyalar Xarici keçidlər 1492: Cənnətin fəthi — Internet Movie Database saytında.1492 Conquest of Paradise Rotten Tomatoes-də 1492: Cənnətin fəthi Box Office Mojo-da",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=808954
-1497,"İsfahan döyüşü nəticəsində mərkəzi hakimiyyətə qarşı çıxış edən bir sıra feodal qruplaşması tərəfindən Ağqoyunlu hökmdarı Gödək Əhmədin öldürülməsi. Əhməd Paşa (şair) 7 noyabr — II Filipp, Savoyya hersoqu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4206
-1497-ci il,"İsfahan döyüşü nəticəsində mərkəzi hakimiyyətə qarşı çıxış edən bir sıra feodal qruplaşması tərəfindən Ağqoyunlu hökmdarı Gödək Əhmədin öldürülməsi. Əhməd Paşa (şair) 7 noyabr — II Filipp, Savoyya hersoqu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185745
-1499,"I Daud - Afrikada müasir Mali dövlətinin ərazisində mövcud olmuş Sonqai dövlətinin hökmdarı. 29 may – Memar Sinan, türk sənətkarı. Nikkolo Tartalya Ambrozio Kontarini",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4208
-1499-cu il,"I Daud - Afrikada müasir Mali dövlətinin ərazisində mövcud olmuş Sonqai dövlətinin hökmdarı. 29 may – Memar Sinan, türk sənətkarı. Nikkolo Tartalya Ambrozio Kontarini",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185747
-149 (dəqiqləşdirmə),149 (ədəd) — ədəd 149 — Xocavənd rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 26) E.ə. 149 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157128
-149 (ədəd),"Yüz qırx doqquz — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz qırx səkkizdən sonra, yüz əıllidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz qırx doqquz ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda sadə ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157087
-14 (albom),14 – Azərbaycan reperi PRoMetenin 2011-ci ildə buraxdığı albomudur. Hazırlanması Mahnıların Siyahısı Xarici keçidlər Apple music-də dinlə Spotify-da dinlə Youtube-da dinlə,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=614744
-14 (dəqiqləşdirmə),"14 (14 il (On dördüncü il)) — Çərşənbədən başlayan uzun olmayan il. 14 (ədəd) — say sistemində ədədlərdən biridir. On üçdən sonra, on beşdən əvvəl gəlir. 14 — Cəbrayıl rayonunun avtomobil seriya nömrəsi. E.ə. 14 — il. 14 — Azərbaycanlı reper PRoMetenin albomu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146163
-14 (say),"On dörd — say sistemində ədədlərdən biridir. On üçdən sonra, on beşdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemində On dörd ədədi — mürəkkəb ədəd olmaqla yanaşı həm də cüt ədəddir. İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146104
-14 (ədəd),"On dörd — say sistemində ədədlərdən biridir. On üçdən sonra, on beşdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemində On dörd ədədi — mürəkkəb ədəd olmaqla yanaşı həm də cüt ədəddir. İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=143000
-14 aprel,"14 aprel — Qriqorian təqvimində ilin 104-cü günü. (uzun ildə 105-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 261 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 1 aprel tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1912 — Britaniya sərnişin layneri RMS Titanic Şimali Atlantikada saat 23:40-də (15 aprel səhəri batır) aysberqə çırpılıb. 1986 — İndiyə qədər qeydə alınmış ən ağır dolu (1 kiloqram) Banqladeşin Qopalqanc bölgəsinə yağaraq 92 nəfərin ölümünə səbəb olub. 1988 — İsveçrənin Cenevrə şəhərində Birləşmiş Millətlər Təşkilatının mərasimində Sovet İttifaqı qoşunlarını Əfqanıstandan çıxarmağa söz verən saziş imzaladı. 2003 — İnsan genomu layihəsi insan genomunun 99%-nin 99,99%-lik dəqiqliklə ardıcıllığı ilə tamamlanıb. Azərbaycana aid hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1126 — İbn Rüşd, İspaniya astronomu 1527 — Avraam Orteli, Brabant kartoqrafı 1578 — III Filipp, İspaniya kralı 1745 — Denis Fonvizin, Rusiya dramaturqu 1862 — Pyotr Stolıpin, Rusiya baş naziri 1870 — Nəriman Nərimanov, Azərbaycan bolşevik inqilabçısı, ictimai-siyasi xadimi və yazıçısı Fatma Qədri, Azərbaycan aktrisası Fransua Dyuvalye, Haiti prezidenti 1916 — Nadir Mansurov, Azərbaycan tarzəni 1923 — Lidiya Vertinskaya, Rusiya aktrisası 1952 — Alı Mustafayev, Azərbaycan jurnalisti, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1958 — Piter Kapaldi, Şotlandiya aktyoru 1970 — Əmir Xəttab, Çeçenistan səhra komandiri 1973 — Edrien Broudi, ABŞ aktyoru 1977 — İnarə Babayeva, Azərbaycan opera müğənnisi 1979 — Kərəm Tunçeri, Türkiyə basketbolçusu 1600-cü ildən əvvəl 1711 — Burbonlu Lüdovik, Fransa dofeni 1759 — Georq Fridrix Hendel, Almaniya bəstəkarı 1848 — Xaçatur Abovyan, Ermənistan yazıçısı 1910 — Mixail Vrubel, Rusiya boyakarı 1925 — Cibranlı Xalid bəy, Türkiyə zabiti 1930 — Vladimir Mayakovski, Rusiya şairi 1936 — Mirzə Əsədullayev, Azərbaycan sənayeçisi 1943 — Yakov Cuqaşvili, Sovet baş leytenantı 1986 — Simona de Bovuar, Fransa filosofu 2009 — Moris Drüon, Fransa yazıçısı 2015 — Arif Quluzadə, İran futbolçusu 2020 — Heydər Baş, Türkiyə siyasətçisi 2021 — Bernard Medoff, ABŞ fırıldaqçısı və maliyyəçisi Bayramlar və xüsusi günlər Anqola — Gənclər Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1962
-14 avqust,"14 avqust — Qriqorian təqvimində ilin 226-cı günü. (uzun ildə 227-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 139 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 1 avqust tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1920 — VII Yay Olimpiya Oyunları Antverpendə keçirilib. 1947 — Pakistan Britaniya imperiyasından müstəqillik qazanıb. Azərbaycana aid hadisələr 2008 — Pekində keçən 2008 Yay Olimpiya Oyunlarında cüdoçu Mövlud Mirəliyev bürünc medal qazanıb. 1600-cü ildən əvvəl 1742 — VII Piy, Roma papası 1867 — Con Qolsuorsi, İngiltərə yazıçısı 1895 — İshaq Cəfərzadə, Azərbaycan arxeoloqu və etnoqrafı 1953 — Ceyms Horner, ABŞ bəstəkarı 1957 — Alim Qasımov, Azərbaycan xanəndəsi 1960 — Sara Braytman, İngiltərə opera müğənnisi 1966 — Helli Berri, ABŞ aktrisası 1979 — Nicat Məlikov, Azərbaycan jurnalisti 1983 — Mila Kunis, ABŞ aktrisası 1986 — Namiq Yusifov, Azərbaycan futbolçusu 1987 — Sinәm Kobal, Türkiyə aktrisası 1993 — Elvin Dadaşov, Azərbaycan giziri 1998 — Kamran Quluzadə, Azərbaycan leytenantı 1600-cü ildən əvvəl 1433 — I Juan, Portuqaliya kralı 1464 — II Piy, Roma papası 1861 — İsmayıl bəy Qutqaşınlı, Azərbaycan yazıçısı və general-mayoru 1941 — Pol Sabatye, Fransa kimyaçısı 1961 — Əzizə Məmmədova, Azərbaycan aktrisası 1972 — Fuad Seyidzadə, Azərbaycan memarı 1983 — Musine Kokalari, Albaniya yazıçısı 1988 — Enzo Ferrari, İtaliya motor yarışı sürücüsü və sahibkar 2004 — Çeslav Miloş, Polşa və ABŞ şairi 2007 — Tixon Xrennikov, Rusiya bəstəkarı 2011 — Şammi Kapur, Hindistan aktyoru 2012 — Sergey Kapitsa, Rusiya fiziki 2017 — Nubar Ozanyan, Türkiyə səhra komandiri Bayramlar və xüsusi günlər Pakistan — Müstəqillik Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2648
-14 dekabr,"14 dekabr — Qriqorian təqvimində ilin 348-ci günü. (uzun ildə 349-cu) Bu tarixdə ilin sonuna 17 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 1 dekabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1819 — Alabama ABŞ-nin 22-ci ştatı olub. 1911 — Olav Byaland, Helmer Hanssen, Sverre Hassel və Oskar Vistinqdən ibarət Roald Amundsenin komandası Cənub qütbünə ilk səyahət edən şəxslər olmuşdur. 1939 — Qış Müharibəsi: Sovet İttifaqı Finlandiyanı işğal etdiyi üçün Millətlər İttifaqından qovulub. 2012 — Sendi Huk ibtidai məktəbində atışma: Konnektikut ştatının Sendi Huk kəndində silahlı şəxs də daxil olmaqla 28 nəfər öldürülüb. Azərbaycana aid hadisələr 1928 — Bakı Zooloji Parkı təsis edilib. 2015 — Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti və Xarici Kəşfiyyat Xidməti təsis edilib. 2016 — Buta Airways təsis edilib. 1600-cü ildən əvvəl 1503 — Nostradamus, Fransa astroloqu 1546 — Tixo Brahe, Danimarka astronomu 1789 — Mariya Şimanovskaya, Polşa bəstəkarı və pianoçusu 1830 — Viktor Madaras, Macarıstan boyakarı 1861 — Cürci Zeydan, Livan yazıçısı 1862 — Semyon Nadson, Rusiya şairi 1883 — Morihey Ueşiba, Yaponiya döyüş sənəti ustası 1895 — VI Corc, Böyük Britaniya kralı 1915 — Rəşid Behbudov, Azərbaycan müğənnisi1924 — Rac Kapur, Hindistan aktyoru və kinorejissoru 1927 — Xudu Məmmədov, Azərbaycan alimi 1936 — Nağı Əbdüləzimov, Azərbaycan deputatı 1937 — Pyotr Deynekin, Rusiya generalı 1946 — Ceyn Birkin, Fransa və İngiltərə müğənnisi və aktrisası 1957 — Əliyar Əliyev, Azərbaycan mayoru, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1979 — Qənirə Ataşova, Azərbaycan jurnalisti 1988 — Vanessa Hacens, ABŞ aktrisası və müğənnisi 1992 — Ryo Miyayçi, Yaponiya futbolçusu 1993 — İzzət Balacayev, Azərbaycan baş leytenantı, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1600-cü ildən əvvəl 872 — II Adrian, Roma papası 1018 — Nizamülmülk, İran vəziri və filosofu 1293 — Səlahəddin Xəlil, Məmlük sultanı 1542 — V Ceyms, Şotlandiya kralı 1618 — Avstriyalı Anna, Müqəddəs Roma imperatriçası 1799 — Corc Vaşinqton, ABŞ prezidenti 1947 — Stenli Boldvin, Böyük Britaniya baş naziri 1957 — Adil xan Ziyadxanov, Azərbaycan dövlət xadimi 1989 — Andrey Saxarov, Sovet fiziki və dissidenti 2002 — Salman Raduyev, Çeçenistan səhra komandiri 2011 — Qədir Rüstəmov, Azərbaycan xanəndəsi 2013 — Piter O'Tul, Böyük Britaniya aktyoru 2015 — Azər Rzayev, Azərbaycan bəstəkarı Bayramlar və xüsusi günlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4879
-14 fevral,"14 fevral — Qriqorian təqvimində ilin 45-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 320 gün (uzun ildə 321 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 1 fevral tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1859 — Oreqon ABŞ-nin 33-cü ştatı olub. 1876 — Aleksandr Bell və Elişa Qrey telefona patent almaq üçün müraciət edib. 1912 — Arizona ABŞ-nin 48-ci ştatı olub. 1949 — Knesset (İsrail parlamenti) ilk dəfə toplanıb. 1952 — VI Qış Olimpiya Oyunları Osloda keçirilib. 1993 — Rusiya Federasiyası Kommunist Partiyası təsis edilib. 2004 — Tunis milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. 2005 - YouTube Platforması Yaradıldı 2020 — Ekvador və Misirdə ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1956 — Azərbaycan Televiziyası (AzTV) təsis edilib. 1998 — Bürc FM radio kanalı təsis edilib. 2011 — Mədəniyyət TV təsis edilib. 1600-cü ildən əvvəl 1483 — Babur, Böyük Moğol imperatoru 1855 — Vsevolod Qarşin, Rusiya yazıçısı 1878 — Viktor Nogin, Rusiya inqilabçısı 1898 — Fris Svikki, İsveçrə astronomu 1912 — Xuan Puyol, İspaniya və Venesuela casusu 1918 — Davud Axundov, Azərbaycan memarı 1925 — Nazim Rzayev, Azərbaycan dirijoru 1928 — Sergey Kapitsa, Rusiya fiziki 1940 — Tamara Gözəlova, Azərbaycan aktrisası 1970 — Müşfiq Hüseynov, Azərbaycan futbolçusu və məşqçisi 1977 — Vladimir Məmmədəliyev, Ukrayna polkovnik-leytenantı, Ukrayna Qəhrəmanı 1981 — Möhsün Xəlili, İran futbolçusu 1982 — Özgə Borak, Türkiyə aktrisası 1984 — Sənan Şəfizadə, Azərbaycan televiziya aparıcısı və jurnalisti 1985 — Filipp Senderos, İsveçrə futbolçusu Edinson Kavani, Uruqvay futbolçusu İqnasio Herreyra, Çili futbolçusu 1988 — Anxel Di Mariya, Argentina futbolçusu 1600-cü ildən əvvəl 1400 — II Riçard, İngiltərə kralı 1779 — Ceyms Kuk, İngiltərə səyyahı 1780 — Vilyam Bləkstoun, İngiltərə hüquqşünası 1897 — Panteleymon Kuliş, Ukrayna şairi 1943 — David Hilbert, Almaniya riyaziyyatçısı 1980 — Rza Təhmasib, Azərbaycan kinorejissoru 1994 — Andrey Çikatilo, Sovet seriyalı qatili 1996 — Bob Peysli, İngiltərə futbolçusu və baş məşqçisi 2005 — Rəfiq Həriri, Livan baş naziri Davud Kazımov, Azərbaycan boyakarı Mişel Ferrero, İtaliya iş adamı 2017 — Canuario Karta, İtaliya siyasətçisi 2018 — Nuray Hafiftaş, Türkiyə müğənnisi Bayramlar və xüsusi günlər Xristian bayramı: Müqəddəs Valentin günü Azərbaycan — Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri Günü Beynəlxalq kitabbağışlama günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2020
-14 iyul,"14 iyul — Qriqorian təqvimində ilin 195-ci günü. (uzun ildə 196-cı) Bu tarixdə ilin sonuna 170 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 1 iyul tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1950 — Koreya müharibəsi: Taecon döyüşünün başlanması. 2002 — Yeni Zelandiya milli futbol komandası OFK Millətlər Kubokunu qazanıb. 2015 — NASA-nın Yeni Üfüqlər zondu Plutona ilk uçuşunu həyata keçirir və bununla da Günəş Sisteminin ilkin tədqiqatını tamamlayır. 2016 — Fransanın Nitsa şəhərində Bastiliya Günü münasibətilə keçirilən mərasimdə terrorçu yük maşını kütlənin üstünə sürüb və avtomobildən enərək insanlara atəş açıblar. Terror hücumu nəticəsində 867 nəfər ölüb, 434 nəfər yaralanıb. Azərbaycana aid hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 924 — İmperator Murakami, Yaponiya imperatoru 1806 — İsmayıl bəy Qutqaşınlı, Azərbaycan yazıçısı və general-mayoru 1860 — Vasili Veliçko, Rusiya şairi 1862 — Qustav Klimt, Avstriya boyakarı 1903 — İrvinq Stoun, Amerika Birləşmiş Ştatları yazıçısı 1913 — Cerald Ford, ABŞ prezidenti 1916 — Natalia Ginzburq, İtaliya yazıçısı 1917 — Ben Envonvu, Nigeriya boyakarı və heykəltəraşı 1918 — İnqmar Berqman, İsveç kinorejissoru 1928 — Nodar Dumbadze, Gürcüstan yazıçısı 1966 — Metyu Foks, ABŞ aktyoru 1971 — Hovard Uebb, İngiltərə futbol hakimi 1972 — İll Bill, ABŞ repçisi 1973 — Xəlil Mutlu, Türkiyə ağır atleti 1976 — Zeynep Dizdar, Türkiyə müğənnisi 1988 — Konor Makqreqor, qarışıq döyüşləri növü döyüşçüsü 1991 — Ruslan Şahbazov, Azərbaycan giziri 1997 — Cengiz Ündər, Türkiyə futbolçusu 2002 — Mia Rodriges, Avstraliya müğənnisi 1600-cü ildən əvvəl 1223 — II Filip Avqust, Fransa kralı 1939 — Alfons Muxa, Çexiya boyakarı 1992 — İxtiyar Qasımov, Azərbaycan əsgəri, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1997 — İsa İsmayılzadə, Azərbaycan şairi 2017 — Məryəm Mirzəxani, İran riyaziyyatçısı Anar Novruzov, Azərbaycan mayoru Elçin Mustafazadə, Azərbaycan əsgəri Ədalət Ağaoğlu, Türkiyə yazıçısı İlqar Mirzəyev, Azərbaycan polkovniki, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Zeynallı, Azərbaycan feldşeri Namiq Əhmədov, Azərbaycan mayoru Polad Həşimov, Azərbaycan general-mayoru, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 2021 — Məmnun Hüseyn, Pakistan prezidenti Bayramlar və xüsusi günlər İraq — Respublika Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2618
-14 iyul inqilabı,"14 iyul inqilabı (ərəb. 1958 حركة 14 تموز) və ya 1958-ci il İraq inqilabı — İraqda kral ailəsinin güllələnməsi və respublika qurulması ilə sona çatan silahlı çevriliş. 1958-ci ildə ildə reallaşan qanlı hərbi çevriliş nəticəsində 1921-ci ildən İraqı idarə edən Haşimilər sülaləsi devrilərək, bütün kral ailəsi güllələndi. Krallıq ləğv edilib, respublika elan edildi. General Əbdülkərim Qasım respublika başçısı oldu. İraq bu inqilabın ardından Bağdad paktından çıxdığını açıqladı. İnqilab həmçinin İraq və İordaniya arasında 6 ay əvvəl qurulan Haşimilər Ərəb Federasiyasına da son verdi. Üsyanın başçılarından olan general Əbdülkərim Qasım 1963-cü il hərbi çevrilişinə qədər İraqın baş naziri oldu. Bu dövr isə xüsusilə kommunizm və etnik milliyyətçiliyin sürətlə yayıldığı illərdir. İraq Haşimilər sülaləsinin rəhbərlik etdiyi konstitusiyalı monarxiya idi. Gənc kral II Feysal bin Qazi əslində ölkənin idarəedilməsindən uzaq tutulurdu. İraqın daxili və xarici siyasəti Şahzadə Abdül-İlahın rəhbərliyi altında hakim elitası tərəfindən idarə olunurdu.İraq ordusunda respublikaçı-qəsdçi təşkilat 1949-cu ildə yaradıldı. Yeddi ərəb dövlətinin yenicə yaranan İsrail dövlətinə qarşı 1948-1949-cu illərdə apardığı müharibədə məğlub olmaları həmin təşkilatın yaranmasına təkan verdi. Onun əsasını sadəcə mayor rütbəsi daşıyan, amma şəxsi keyfiyyətlərinə görə zabitlər arasında böyün nüfuzu olan Rıfat əl-Həcc Sirri qoydu. İranda Baş nazir Müsəddiqin nefti milliləşdirməsi və Böyük Britaniya ilə əlaqələri kəsməsindən, eləcə də Misirdə Camal Əbdül Nasirin rəhbərliyi altında millətçi zabitlərin monarxiyanı devirməsindən sonra İraqda da monarxiya və onun yürütdüyü ingilispərəst xarici siyasətə qarşı müxalif əhvali-ruhiyyə gücləndi. Narazı hərbçilərdən əlavə ölkədə qeyri-leqal şəkildə liberal, millətçi, solçu partiyalar fəaliyyət göstərirdilər. 1955-ci ildə ABŞ-nin himayəsi altında Böyük Britaniya, Türkiyə, İraq, İran və Pakistanın iştirakı ilə Mərkəz Müqaviləsi Təşkilatının (The Central Treaty Organization – CENTO) yaradılması, eləcə də Nasirin Süveyş kanalını milliləşdirməsindən sonra baş verən Süveyş böhranı zamanı İraq iqtidarının Misiri dəstəkləməməsi narazılıqları daha da alovlandırdı. Bu illərdə respublikaçı zabitlər arasında general Əbdülkərim Qasım və polkovnik Əbül Salam Arif irəli çıxmağa başlayırlar. Ölkənin müxtəlifyönümlü siyasi təşkilatları isə 1957-ci ildə Milli Birlik Cəbhəsində (MBC) birləşdilər. MBC ordudakı müxalif zabitlərlə sıx əlaqə saxlayırdı. 1957-ci ilin dekabrında kral II Feysələ orduda qəsdçi təşkilatın olması barədə informasiya daxil olanda, o, yalnız hərbi tapşırıq yerinə yetirən hərbi hissələrə döyüş sursatının verilməsini tapşırdı. Bu da hazırlanın çevrilişi həyata keçirməyi xeyli çətinləşdirdi. Amma bir müddət sonra əlverişli şərait yarandı. Hadisələrin gedişi İnqilabi şəraitin yetişməsi 1958-ci ilin ortalarında Livanda daxili vəziyyət gərginləşdi. Burada 1943-cü ildə bağlanan və ölkənin çoxməzhəbli tərkibini nəzərə alan Milli pakta əsasən, Prezident vəzifəsini maronit-xristian, Baş nazir vəzifəsini isə sünnü müsəlman, parlamentin sədri vəzifəsini isə şiə müsəlman tuturdu. 1950-ci illərdə bütün ərəb dünyasını sarsıdan hadisələr Livandan da yan keçmədi. Xristian prezident qərbyönümlü siyasətə üstünlük verirdi, müsəlmanlar – xüsusən də sünnü müsəlmanlar – isə ərəb həmrəyliyinin tərəfdarı idilər. 1958-ci il fevralın 1-də Misir və Suriya Birlərşmiş Ərəb Respublikasını yaradanda Livan müsəlmanları da bu birliyə qoşulmağa tərəfdar oldular, xristianlar isə yox. Üstəlik, prezident Şamun dalbadal prezident seçilməyə məhdudiyyət qoyan konstitusiyanı dəyişdirmək istədi. Nəticədə tərəflər arasında silahlı toqquşmalar başladı. İraq və İordaniya da 1958-ci il fevralın 14-də Haşimi Ərəb Federasiyası yaratmışdılar. İordaniya Livan ilə həmsərhəd olduğundan buradakı hadisələrdən ciddi narahatlıq keçirirdi və İraqdan kömək istədi. İraq hökuməti də özünün 3-cü diviziyasının 19-cu və 20-ci briqadalarını İordaniyaya göndərməyi qərara aldı. İyulun 13-də gecə saatlarına qədər, kral sarayı Qasr əl-Rihabda Kral II Feysal, Nuri Səid və Əbdül İlahın 14 iyul 1958-ci il tarixində İstanbulda keçirilməsi planlaşdırılan Bağdad Paktına daxil ölkələrin görüşünə getməsi şərəfinə ziyafət təşkil edildi. Bağdad hava limanında İraq nümayəndə heyətini Türkiyəyə çatdırmalı olan təyyarənin son hazırlıqları tamamlanmaq üzrə idi. Bütün bunlar monarxın toyu ərəfəsində baş verirdi. İraq hökümətinin İordaniyaya göndərməyi qərara aldığı 3-cü diviziyanın 19-cu briqadanın komandiri Əbdülkərim Qasım, 20-ci briqada da isə Əbül Salam Arif xidmət edirdi. Mənsuriyədə yerləşən bu hissələr İordaniyaya getmək üçün əvvəlcə cənuba, Bağdada doğru hərəkət etməli, paytaxtın yanından isə şərqə dönərək İordaniyaya yollanmalı idilər. Amma hər şey belə olmadı. Bağdad həndəvərinə çatdıqda, 19-cu briqada burada ehtiyatda durdu, 20-ci briqada isə qəflətən paytaxta daxil oldu. Hərbçilər şəhərin mühüm məntəqələrini ələ keçirməyə başladılar. Arifin göndərdiyi bir batalyon da səhər 5-ə işləmiş əl-Rahab kral sarayını mühasirəyə aldı. Kral qvardiyasının çoxu üsyançılara tərəf keçdi, az bir hissəsi isə müqavimətə cəhd etdi, amma tank atəşindən sonra onlar da təslim oldular. Qiyamçılar səsgücləndirici vasitəsilə kral ailəsinə yanğın başlayan sarayı tərk etməyi təklif etdilər. Az sonra saraydan aralarında hakim xanədanın üzvləri ilə yanaşı qulluqçuların da olduğu 14 nəfər çıxdı. Onları üzü divara saxlayandan sonra isə hərbçilərdən biri atəş açaraq hamını öldürdü. Ölənlər arasında II Feysəl və onun dayısı, kral azyaşlı olduğu müddətdə ölkəni naib kimi idarədə edən Əbd əl-İlah da vardı. 14 nəfərin arasında yalnız Əbd əl-İlahın arvadı Xəyyam sağ qaldı. Qəsdçilər əvvəlcə onun da öldüyünü güman etdilər. Sağ qaldığını anlayanda isə daha toxunmadılar. Onu ""Əl-Rəşid xəstəxanasına göndərdilər.""II Faysalın meyidi əvvəlki iqamətgahının qarşısında kütləvi şəkildə nümayiş etdirildi. Kral ailəsinin digər nümayəndələrindən fərqli olaraq, gənc kralın cəsədi təhqirə məruz qalmadı, onu gizlicə dəfn etdilər. Kral ailəsinin qətliamından sonra iraqlıların xüsusi nifrət etdikləri başqa bir şəxsin – yeddi dəfə ölkənin Baş naziri postunu tutan və ingilispərəst siyasətin əsas siması hesab olunan Nuri əl-Səidin axtarışına başlandı. Onun tutulması üçün 10.000 İraq dinarı mükafat təyin edildi. Amma onu yalnız ertəsi gün, çadraya bürünərək ölkədən qaçmaq istərkən yaxalamaq mümkün oldu. Bəzi versiyalara kütlənin əlinə sağkeçmək istəməyən əl-Səid özünü güllələdi, başqa ehtimala görə isə yaxınlıqdakı əsgər tərəfindən öldürüldü. Həm əl-Səidin, həm də Əbd əl-İlahın cəsədləri əhali tərəfindən küçələrdə süründü, həqarətlərə məruz qaldı.İyulun 15-də səhər saat 6-da radio bütün ölkəyə zülmə qarşı silahlı bir qiyamın baş verdiyini, kralın və sülalənin devrildiyini, hökumətin dağıldığını elan etdi. Üsyanın liderlərindən olan Əbül Salam Arif xalqa müraciət etdi. Bir müddət sonra keçmiş kral iqamətgahının yaxınlığındakı meydan insan izdihamı yaşadı. Əbdülkərim Qasım komendant saatı tətbiq edənə qədər kütləvi izdiham daha da qəzəbləndi, bu da Əl-Səidin cənazəsinin dəfn edildiyi günün ertəsi kütləvi çıxışların və talanların qarşısını ala bilmədi. Kütlə tərəfindən Kral sülaləsinin qurucusu I Faysalın abidəsi Dəclə çayına atıldı, bir neçə nazirin və İngiltərə səfirliyinin binası yandırıldı (bu yanğın söndürüldü). Dərhal təsirlər Əbdülkərim Qasımın qəfil çevrilişi ABŞ hökumətini təəccübləndirmişdi. Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin (MKİ) direktoru Alen Dales, prezident Duayt Eyzenhauerə bunun arxasında Nassirin olduğuna inandığını söyləmişdi. Dales Yaxın Şərqdə zəncirvari bir reaksiya meydana gələcəyindən və İraq, İordaniya, Səudiyyə Ərəbistanı, Türkiyə və İran hökumətlərinin məhvə məhkum olacağından qorxurdu. Haşimilər monarxiyası SSRİ-nin bölgəyə müdaxiləsinin qarşısını almaqda Qərb dünyasının etibarlı müttəfiqi idi, buna görə də çevriliş Vaşinqtonun Yaxın Şərqdəki mövqeyini xeyli zəiflətdi. Amerikalılar bu prosesin yayılmasını istəmirdilər.İnqilabdan 13 gün sonra, sərbəst referendumdan sonra müvəqqəti konstitusiya elan edildi. Qanun layihəsinə görə, İraq respublika oldu, ərəb millətinin bir hissəsi elan edildi və konstitusiyada rəsmi dövlət dini İslam olaraq əksini tapdı. Həm senat, həm də deputatlar palatası ləğv edildi. Qanunvericilik səlahiyyətləri Suverenlik Şurasının təsdiqi ilə Nazirlər Kabinetinə verildi. İcra funksiyası da Nazirlər Kabinetinə həvalə edildi. 1959-cu ildə qeyri-sabitlik 14 iyul inqilabından dərhal sonra İraqda monarxiya devrildi, respublika elan olundu. Ölkədə hakimiyyət dərhal üsyanın liderlərinin əlinə keçdi. Yeni İraq Respublikasının müvəqqəti konstitusiyası prezident seçilənə qədər dövlət başçısı səlahiyyətlərinin ""suveren respublika hökuməti"" deyilən orqana verilməsini nəzərdə tuturdu. Şura üç nəfərdən ibarət idi: sədr Məhəmməd Nəcib ər-Rübai sünni ərəbləri, Məhəmməd Mehdi Kubba şiə ərəbləri, Xalid ən-Nəqşbəndi isə kürdləri təmsil edirdi. Respublikada gerçək hakimiyyətə isə Azad zabitlər təşkilatının rəsmi lideri 44 yaşlı general Əbdülkərim Qasım rəhbərlik edirdi. O, baş nazir və müdafiə naziri idi. Onun müavini Azad zabitlərin millətçi qanadının başçısı 37 yaşlı Əbül Salam Arif idi. Arif həm də Daxili İşlər naziri vəzifəsini daşıyırdı. Amma az keçmədi ki, 14 iyul çevrilişinin bu iki rəhbəri arasındakı münasibətlər pisləşməyə başladı. Arif ərəb millətçisi (qövmiyyə) və Birləşmiş Ərəb Respublikasına qoşulmağın tərəfdarı idi. Qasım isə İraqın müstəqil qalmasını (vətəniyyə) istəyirdi və hətta Nasiri sevməyən kommunistlərə meyl edirdi. İki lider arasındakı konflikt senyabrın 12-də Arifin rəhbərlikdən uzaqlaşdırılaraq Qərbi Almaniyaya səfir təyin edilməsilə nəticələndi. O, bu vəzifəni tutmaqdan imtina etdikdə isə həbs edildi. Məhkəmə 14 iyul çevrilişinin əsas qəhrəmanını edama məhkum etdi, amma Qasım cəzanı ömürlük həbslə əvəzlədi, 1961-ci ildə isə azad etdi.Baş nazirin hakimiyyəti getdikcə avtoritar şəkil alırdı və narazıların sayını artırırdı. Qövmiyyə və panərəbizmə meyl edən, ideologiyası ərəb millətçiliyi və sosializm olan BƏƏS partiyasının üzvləri xüsusilə narazı idilər. Əbdülkərim Qasım özünə təhlükə saydığı bir sıra zabitləri, o cümlədən orduda ilk respublikaçı təşkilatın banisi Rıfat əl-Həcc Sirri, Nazim ət-Tabakcalı və digərlərini qondarma ittihamlarla edam etdirdikdə nüfuzuna xeyli xələl gətirdi.1959-cu ilin martında Mosulda hökumət əleyhinə üsyan baş verdi, amma yatırıldı. BƏƏS partiyasının üzvləri Baş naziri öldürmək üçün bir neçə cəhd etdilər. Belələrindən birini sonralar İraqın diktatoru olacaq Səddam Hüseyn həyata keçirdi. Sonralar həmin hadisə ətrafında xeyli mifologiya formalaşmışdı. Əslində isə qəsdin uğursuz alınmasının səbəbkarı Səddam Hüseyn idi. 1959-cu ilin otyabrın 7-də həyata keçirilməli olan qəsd zamanı Səddama ikinci dərəcəli vəzifə tapşırılmışdı. O, Qasımı öldürəcək qəsdçilərin hadisə yerindən uzaqlaşmasını təmin etməli idi. Amma Baş nazirin avtomobili yanından keçdikdə əsəbləri dözmədiyindənmi, ya da şöhrət istəyindənmi, atəş açdı. Amma Qasım yalnız yaralandı, sürücüsü isə öldü. Səddam hadisə yerindən qaça bildi. General Qasımın kürdlərlə münasibətləri də korlandı. 1961-ci ildə kürdlər Mustafa Bərzaninin rəhbərliyi altında üsyan qaldırdılar. Qasımın Xuzistana iddialarına cavab olaraq İran, eləcə də Misir bu üsyanı dəstəklədi. Hökumət qoşunlarının say və texniki üstünlüyünə baxmayaraq, kürdlər partizan taktikası hesabına onlara ağır zərbələr endirdilər. Qasım hökümətinin tədbirləri Üsyançıların əvvəlcədən nəzərdə tutduqları bir çox məsələlər yerinə yetirilmədi. Qasım İraqı Bağdad Paktından çıxardı, ingilis hərbi bazalarını ölkədən kənarlaşdırdı və SSRİ ilə hərbi və texniki yardım haqqında müqavilə bağladı. Bütün partiyaları qadağan edərək, kommunistlərin yarı qanuni fəaliyyət göstərməsinə və hətta bu vaxta qədər gücünün dayağı olan silahlı dəstələr yaratmasına icazə verdi.Lakin Əbdülkərim Qasım bir sıra mütərəqqi islahatlar da həyata keçirdi. Yeni İraq konstitusiyası fərq tanımadan bütün İraq vətəndaşlarını bərabər elan edirdi. Hətta İraqın ərəb və kürdlərin birgə dövləti olduğu yazılırdı. Bununla belə, Qasım kürdlərin muxtariyyət istəklərini rədd etdi. Hökumət əhalinin sosial vəziyyətini yaxşılaşdırmaq istiqamətində xeyli addımlar atdı, xəstəxanalar və məktəblər tikildi. Aqrar islahatla iri torpaq sahibliyini məhdudlaşdırdı, torpaqsız kəndlilərə torpaq verdi. Səkkiz saatlıq iş günü tətbiq edildi. Gecəqondularda yaşayan bağdadlılar üçün Mədinət əl-Taura (inqilab şəhəri, sonralar Saddam-siti, indi isə Sədr-siti adlanır) adlı rayon salındı və burada 35 min sosial mənzil tikildi. Əbdülkərim Qasım monarxiya zamanı həbs edilən siyasi məhbusları azad etdi. Siyasi partiyaların fəaliyyətinə rəsmən icazə verilməsə də, demək olar ki, leqal fəaliyyət göstərməyə başladılar. Ata tərəfdən sünnü, ana tərəfdən şiə olan Qasım bu iki icma arasında balanslaşdırılmış siyasət yürüdürdü. İraq qadınları bu illərdə kişilərlə hüquq bərabərliyi qazandılar. Çoxarvadlılılıq qadağan edildi, nikah üçün minimum hədd 18 yaş oldu, boşanma zamanı qadınların hüquqlarını qoruyan qanunlar qəbul olundu. İraq kommunist partiyasının üzvü Naziha əl-Dulaimi nəinki İraqda, bütün ərəb dünyasında ilk qadın nazir oldu.1960-cı illərdə Qasımın mövqeləri xeyli zəiflədi. Bundan istifadə edən Əbdülsalam Arif BƏƏS partiyasından olan zabitlərin köməyi ildə 1963-cü fevralında Bağdadda üsyan qaldırdı. Baş nazir müqavimət göstərməyə cəhd etdi, ancaq məğlub oldu. Fevralın 9-da həyatına toxunulmayacağı vədindən sonra təslim oldu. Amma fevralın 8-də devrilmiş baş naziri və iki generalı yaxınlıqdakı telestudiyaya gətirdilər və burada güllələdilər. Çevrilişdən sonra Əbdülsalam Arif İraqın prezidenti, BƏƏS üzvü, general Əhməd Həsən əl-Bəkr isə Baş nazir oldu. İnsan hüquqları pozuntuları və kütləvi köç Hərbiçilər monarxiya tərəfdarlarına qarşı ağır repressiyalara başladılar. Qasımın zindanlarında Haşimi monarxiyasını üzvləri və bir çox hörmətli tərəfdarları məhv edildi. Monarxiya rejiminin görkəmli xadimləri həbsxanaya atıldı. Onların arasında Kral Hərbi Kəşfiyyatının başçısı general Əhməd Mare, general Vifik Aref və başqaları var idi. 1958-ci il inqilabından dörd il sonra yüz minlərlə iraqlı ölkəni tərk etdi.Küveyt Universitetinin politologiya professoru və 2001-ci ildə Vaşinqtonda Küveyt Məlumat Ofisinin direktoru olan Şafeeq N. Ghabranın dediyinə görə: ""1958-ci 14 iyul inqilabından sonra İraqın hakim quruluşu, siyasi uzlaşmadan məhrum bir dövlət yaratdı. Rəhbərləri əks fikirdə olanları məhv etdilər, xəbərdarlıq etmədən əmlaklarına əl qoydular, düşmənlərinə qarşı ittihamlar uydurdular və xəyali daxili düşmənlərlə döyüşdülər. Bu vəziyyət mütləq bir lideri və hərbiləşdirilmiş İraq cəmiyyətini monarxiya dövründə mövcud olan cəmiyyətdən tamamilə fərqləndirdi"". Xarici keçidlər Vokruq Sveta (rus.) ""Revolt in Baghdad"". Time Magazine. 1958-07-21. 2018-12-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-07-27. (ing.) ""In One Swift Hour"". Time Magazine. 1958-07-28. 2009-08-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-07-27. (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=675237
-14 iyun,"14 iyun — Qriqorian təqvimində ilin 165-ci günü. (uzun ildə 166-cı) Bu tarixdə ilin sonuna 200 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 1 iyun tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1158 — Münhen şəhəri Aslan Henri tərəfindən İzar çayının sahilində qurulmuşdur. 1940 — İkinci Dünya müharibəsi: Almaniyanın Paris işğalı başlayıb. Azərbaycana aid hadisələr 2004 — Azərbaycan polis polkovniki Fətulla Hüseynov Bakıda yaşadığı binanın qarşısında öldürülüb. 1600-cü ildən əvvəl 1444 — Nilakanta, Hindistan riyaziyyatçısı 1529 — II Ferdinand, Avstriya hersoqu 1712 — Sayat Nova, Ermənistan şairi 1736 — Şarl Kulon, Fransa zabiti və mühəndisi 1772 — Qustav Yohan Billberq, İsveç botaniki 1811 — Harriyet Biçer-Stou, ABŞ yazıçısı 1882 — Yon Antonesku, Rumıniya marşalı 1888 — Camo bəy Hacınski, Azərbaycan dövlət xadimi 1902 — Zivər Məmmədova, Azərbaycan heykəltəraşı 1904 — Nato Vaçnadze, Gürcüstan aktrisası 1926 — Həbib Bayramov, Azərbaycan tarzəni 1930 — Bora Kostiç, Serbiya futbolçusu 1946 — Donald Tramp, ABŞ prezidenti 1947 — Faiq Sücəddinov, Azərbaycan bəstəkarı 1958 — Olaf Şolts, Almaniya dövlət xadimi 1971 — Kamilə Babayeva, Azərbaycan televiziya aparıcısı 1977 — Valeh Babayev, Azərbaycan baş leytenantı 1982 — Röya, Azərbaycan müğənnisi 1991 — Alyona Alyona, Ukrayna repçisi 1995 — Aleksandra Savior, ABŞ müğənnisi 1600-cü ildən əvvəl 1920 — Maks Veber, Almaniya sosioloqu 1940 — İvan Zurabişvili, Gürcüstan yazıçısı 1953 — Nato Vaçnadze, Gürcüstan aktrisası 1968 — Salvatore Kvazimodo, İtaliya şairi 1979 — Osman Hacıbəyov, Azərbaycan aktyoru Qaratel Hacımahmudova, Azərbaycan hərbçisi Mirəsgər Seyidov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Rövşən Əliyev, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1994 — Henri Mançini, ABŞ bəstəkarı 2004 — Fətulla Hüseynov, Azərbaycan polis polkovniki 2017 — Jak Fua, Fransa futbolçusu 2018 — Stanislav Qovoruxin, Rusiya kinorejissoru 2019 — Həlimə Əliyeva, Azərbaycan birinci xanımı Bayramlar və xüsusi günlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Ümumdünya Qan Donoru Günü ABŞ — Bayraq Günü Malavi — Azadlıq Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2098
-14 mart,"14 mart — Qriqorian təqvimində ilin 75-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 290 gün (uzun ildə 291 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 2 mart tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1974 — Zair milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. 1976 — Mərakeş milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. 2020 — Ekvatorial Qvineya, Esvatini, Konqo Respublikası, Mərkəzi Afrika Respublikası və Ruandada ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1996 — Azərbaycan və Seneqal arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1820 — II Viktor Emanuel, İtaliya kralı 1844 — I Umberto, İtaliya kralı 1879 — Albert Eynşteyn, Almaniya fiziki 1885 — Məmməd Yusif Cəfərov, Azərbaycan hüquqşünası və dövlət xadimi 1905 — Raymon Aron, Fransa filosofu 1915 — Zülfiyyə, Özbəkistan şairi 1923 — Diana Arbüs, ABŞ fotoqrafı 1931 — Anna Qreki, Əlcəzair yazıçısı 1933 — Kuinsi Cons, ABŞ musiqi prodüseri 1924 — İqrar Əliyev, Azərbaycan tarixçisi 1938 — Anar, Azərbaycan yazıçısı 1965 — Əmir Xan, Hindistan aktyoru 1979 — Nikola Anelka, Fransa futbolçusu 1988 — Saşa Qrey, ABŞ aktrisası 1600-cü ildən əvvəl 1877 — Xuan Manuel de Rosas, Argentina siyasətçisi və hərbi zabiti 1883 — Karl Marks, Almaniya filosofu 1893 — Vilyam Vulls, Avstraliya botaniki 1926 — İrəc Mirzə, İran şairi 1927 — Yanis Çaqste, Latviya prezidenti 1932 — Corc İstmen, ABŞ biznesmeni 1939 — Hosono Masabumi, Yaponiya dövlət qulluqçusu 1975 — Əliheydər Ələkbərov, Azərbaycan aktyoru 1992 — Teymur Elçin, Azərbaycan şairi 1998 — Qriqori Ayrapetyan, Ermənistan podpolkovniki 2012 — Şayxi Arsanukayev, Çeçenistan yazıçısı 2015 — Valentin Rasputin, Rusiya yazıçısı 2018 — Stiven Hokinq, İngiltərə fizik-nəzəriyyəçisi Bayramlar və xüsusi günlər Andorra — Konstitusiya Günü ABŞ – Beynəlxalq Pi (π) günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2042
-14 may,"14 may — Qriqorian təqvimində ilin 134-cü günü. (uzun ildə 135-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 231 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 1 may tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1796 — Edvard Cenner təbii çiçək xəstəliyinin ilk peyvəndini həyata keçirib. 1900 — II Yay Olimpiya Oyunları Parisdə keçirilib. 1948 — İsrail müstəqil dövlət elan edilib və müvəqqəti hökumət qurulub. 1955 — Soyuq müharibə: Sovet İttifaqı daxil olmaqla, səkkiz kommunist bloku ölkəsi Varşava Müqaviləsi Təşkilatı adlı qarşılıqlı müdafiə müqaviləsi imzalayıb. 1970 — Andreas Baader Ulrike Maynhof, Qudrun Ensslin və başqaları tərəfindən həbsdən azad edildi. Bu Qırmızı Ordu Fraksiyasının formalaşmasında mühüm məqam oldu. 1973 — ABŞ-nin ilk kosmik stansiyası olan Skylab orbitə buraxılıb. 2020 — Cibutidə ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1805 — Qarabağ xanlığının qurucusu Pənahəli xanın varisi İbrahimxəlil xan Rusiya imperiyasına təslim olur. 2011 — 2011 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində Azərbaycanı təmsil edən Ell & Nikki ""Running Scared"" mahnısı ilə müsabiqənin qalibi olmuşlar. 2016 — 2016 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində Azərbaycanı təmsil edən Səmra Rəhimli ""Miracle"" mahnısı ilə 17-ci yeri tutmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1553 — Valualı Marqarita, Fransa şahzadəsi 1836 — Vilhelm Steynits, ABŞ və Avstriya şahmatçısı 1839 — Abdulla Mərraş, Suriya yazıçısı 1902 — Lyusiya Qaruta, Latviya pianoçusu 1916 — Vəli Axundov, Azərbaycan dövlət xadimi 1928 — Ernesto Çe Qevara, Argentina və Kuba inqilabçısı 1934 — Aureliyo Milani, İtaliya futbolçusu 1943 — Şandor Demyan, Macarıstan iş adamı 1944 — Corc Lukas, ABŞ kinorejissoru 1969 — Keyt Blanşett, Avstraliya aktrisası 1973 — Hakan Ünsal, Türkiyə futbolçusu 1984 — Mark Zukerberq, ABŞ media maqnatı 1992 — Röyal Mədətov, Azərbaycan kiçik giziri 1994 — Hüseyn Rzayev, Azərbaycan əsgəri 1995 — Nicat Abasov, Azərbaycan şahmatçısı 1997 — Rəhman Əjdərov, Azərbaycan leytenantı 1600-cü ildən əvvəl 1576 — I Təhmasib, Səfəvi şahı 1610 — IV Henrix, Fransa kralı 1643 — XIII Lüdovik, Fransa kralı 1912 — VIII Frederik, Danimarka kralı 1943 — Henri La Fonten, Belçika hüquqşünası 1976 — Şamil Əzizbəyov, Azərbaycan geoloqu 1985 — Bəhram Mansurov, Azərbaycan tarzəni 1987 — Rita Heyvort, ABŞ aktrisası 1992 — Qasım Rzayev, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1998 — Frenk Sinatra, ABŞ müğənnisi 2015 — B. B. Kinq, ABŞ blyuz gitaraçısı 2019 — Tim Konuey, ABŞ aktyoru 2021 — Ester Myaqi, Estoniya bəstəkarı Bayramlar və xüsusi günlər Liberiya — Milli Birlik Günü Malavi — Hestinq Banda Günü Paraqvay — Bayraq Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4931
-14 noyabr,"14 noyabr — Qriqorian təqvimində ilin 318-ci günü. (uzun ildə 319-cu) Bu tarixdə ilin sonuna 47 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 1 noyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1851 — Herman Melvillin ""Mobi Dik"" əsəri ABŞ-də nəşr olunub. 1889 — Jurnalist Nelli Blay 80 gündən az müddətdə dünyanı səyahət etmək üçün uğurlu cəhdə başlayır. O, səyahəti 72 günə tamamlayır. Azərbaycana aid hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1719 — Leopold Motsart, Avstriya bəstəkarı 1774 — Qaspare Spontini, İtaliya bəstəkarı 1829 — Mikael Nalbandyan, Ermənistan yazıçısı 1840 — Klod Mone, Fransa boyakarı 1889 — Cəvahirləl Nehru, Hindistan baş naziri 1897 — Levon Mirzoyan, Sovet dövlət xadimi 1900 — Aaron Koplend, ABŞ bəstəkarı 1907 — Astrid Lindqren, İsveç yazıçısı 1917 — Pak Çon Hi, Cənubi Koreya prezidenti 1918 — Pavlik Morozov, Sovet məktəblisi 1922 — Veronika Leyk, ABŞ aktrisası 1944 — Rəmiş, Azərbaycan gitaraçısı 1949 — Rafiq Əliyev, Azərbaycan aktyoru Kondoliza Rays, ABŞ baş katibi Yanni, Yunanıstan bəstəkarı 1956 — Hans-Yurgen Gede, Almaniya futbolçusu və baş məşqçisi 1976 — Kamal Quliyev, Azərbaycan futbolçusu və baş məşqçisi 1977 — Pavel Perql, Çexiya futbolçusu 1979 — Olqa Kurilenko, Ukrayna və Fransa aktrisası 1999 — Kənan Rüstəmli, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 565 — I Yustinian, Bizans imperatoru 669 — Fucivara no Kamatari, Yaponiya siyasətçisi 1263 — Aleksandr Nevski, Novqorod şahzadəsi 1716 — Qotfrid Leybnits, Almaniya riyaziyyatçısı 1944 — Sayrus Dallin, ABŞ heykəltəraşı 1953 — Kyuiçi Tokuda, Yaponiya deputatı 1957 — İosif Lada, Çexiya boyakarı 1969 — Məmmədağa Muradov, Azərbaycan tarzəni 1992 — Ernst Happel, Avstriya futbolçusu və baş məşqçisi 1993 — Sanco Nosaka, Yaponiya deputatı 1996 — Virciniya Çerrill, ABŞ aktrisası 2006 — Oqtay Ağayev, Azərbaycan müğənnisi 2021 — Laslo Bito, Macarıstan fizioloqu və yazıçısı Bayramlar və xüsusi günlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Diabetlə Beynəlxalq Mübarizə günü Rumıniya — Dobruca Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4984
-14 oktyabr,"14 oktyabr — Qriqorian təqvimində ilin 287-ci günü. (uzun ildə 288-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 78 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 1 oktyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1917 — Uruqvay milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. 1947 — Çak Yeqer səs sürətini keçən ilk insan olub. Azərbaycana aid hadisələr 1999 — Azərbaycan və Benin arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2011 — ""Rabitə Bakı"" Voleybol üzrə klublararası dünya çempionatının qalibi olub. 2020 — İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Füzuli rayonunun Qaradağlı, Xatunbulaq, Qarakollu, Xocavənd rayonunun Bulutan, Məlikcanlı, Kəmərtük, Təkə, Tağaser kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etmişdir. 1600-cü ildən əvvəl 1569 — Cambattista Marino, İtaliya şairi 1883 — Erik Leonard Ekman, İsveç botaniki 1888 — Katrin Mansfild, Yeni Zelandiya yazıçısı 1890 — Duayt Eyzenhauer, ABŞ prezidenti 1892 — Andrey Yeryomenko, Sovet marşalı 1893 — Lillian Giş, ABŞ aktrisası 1903 — Əli Vasib Əfəndi, Osmanlı şahzadəsi 1906 — Hanna Ardent, ABŞ və Almaniya filosofu 1927 — Rocer Mur, İngiltərə aktyoru 1928 — Ektor Rial, Argentina futbolçusu və baş məşqçisi 1930 — Mobutu Sese Seko, Zair prezidenti 1933 — Məmməd Araz, Azərbaycan şairi 1938 — Fərəh Pəhləvi, İran şahbanusu 1940 — Kliff Riçard, ingilis müğənnisi və aktyoru 1973 — Corc Floyd, ABŞ vətəndaşı 1978 — Aşer, ABŞ müğənnisi 1979 — Timur Rodrigez, Rusiya şoumenı 1981 — Samid İmanov, Azərbaycan mayoru, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1992 — İlahə Qasımova, Azərbaycan karateçisi 1600-cü ildən əvvəl 1092 — Nizamülmülk, İran vəziri və filosofu 1240 — Sultan Raziyə bəyim, Dehli sultanı 1857 — Yohan Kristian Dal, Danimarka və Norveç boyakarı 1944 — Ervin Rommel, Almaniya generalı 1962 — Əli Qurbanov, Azərbaycan aktyoru 1974 — Səttar Bəhlulzadə, Azərbaycan boyakarı 2015 — Fuad Xəlilov, Azərbaycan boyakarı 2019 — Sulli, Cənubi Koreya aktrisası Araz Mirzəyev, Azərbaycan əsgəri Elşən Əliyev, Azərbaycan əsgəri Elşən Əlizadə, Azərbaycan əsgəri İlyas Niftəliyev, Azərbaycan leytenantı Kərim Hüseynov, Azərbaycan giziri Ülvü Məhərrəmov, Azərbaycan leytenantı Hafis Qasımov, Azərbaycan silahlı qüvvvələrinin leytenantı 2022 — Robbi Koltreyn, Şotlandiya aktyoru Bayramlar və xüsusi günlər Ümumdünya Köçəri Quşlar Günü Belarus — Analar Günü Tanzaniya — Nyerere Günü Ukrayna — Ukrayna Müdafiəçiləri Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=5014
-14 sentyabr,"14 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 257-ci günü. (uzun ildə 258-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 108 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 1 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 2008 — Permdə Boeing 737 qəzası nəticəsində 88 nəfər həlak olub. Azərbaycana aid hadisələr 2012 — Bakıda Bakcell Arena stadionunun açılışı olub. 1600-cü ildən əvvəl 786 — Məmun, Abbasi xəlifəsi 1859 — Yanis Çaqste, Latviya prezidenti 1891 — İvan Vinoqradov, Sovet riyaziyyatçısı 1914 — Pyetro Cermi, İtaliya kinorejissoru 1920 — Lorens Kleyn, ABŞ iqtisadçısı 1928 — Alberto Korda, Kuba fotoqrafı 1939 — Aslan Qəhrəmanlı, Azərbaycan yazıçısı və dramaturqu 1941 — Teymur Bəkirzadə, Azərbaycan kinorejissoru 1965 — Dmitri Medvedyev, Rusiya prezidenti 1971 — İclal Aydın, Türkiyə kinoaktrisası və yazıçısı 1977 — Aleksandro de Souza, Braziliya futbolçusu 1979 — Endrü Linkoln, İngiltərə aktyoru 1983 — Emi Uaynhaus, İngiltərə müğənnisi 1986 — Sadiq Həsənov, Azərbaycan mayoru 1988 — Rəşad Abdullayev, Azərbaycan kapitanı, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1990 — Babək Həsənov, Azərbaycan əsgəri 1996 — Kamran Vəlizadə, Azərbaycan əsgəri 1997 — Benyamin İnqrosso, İsveç müğənnisi 1998 — İman Məmmədzadə, Azərbaycan əsgəri 1999 — Bəhruz Tağızadə, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 258 — Kiprian, Karfagen yepiskopu 786 — Hadi, Abbasi xəlifəsi 1321 — Dante Aligyeri, İtaliya şairi və yazıçısı 1487 — Mara Xatun, Serbiya monarxı 1523 — VI Adrian, Roma papası 1927 — Aysedora Dunkan, ABŞ rəqqasəsi 1937 — Tomaş Masarik, Çexoslovakiya prezidenti 1966 — Camal Gürsəl, Türkiyə prezidenti 1991 — Ənvər Fərəcov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Əli Haqverdiyev, Azərbaycan aktyoru Hüseyn Arif, Azərbaycan şairi 1994 — Qurban Abbasov, Azərbaycan neftçisi 1996 — Fərman Mahmudov, Azərbaycan arxeoloqu 2009 — Patrik Sueyzi, ABŞ aktyoru 2021 — Yaqub Zurufçu, Azərbaycan müğənnisi Bayramlar və xüsusi günlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4956
-14 yanvar,"14 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 14-cü günü. Bu tarixdə ilin sonuna 351 gün (uzun ildə 352 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 1 yanvar tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1900 — Cakomo Puççininin ""Toska"" operası Romada səhnəyə qoyulub. 1939 — Norveç Kraliça Mod Torpağına Antarktidada iddia edib. 1953 — İosip Broz Tito Yuqoslaviyanın ilk prezidenti seçilib. Azərbaycana aid hadisələr 1982 — Şuşada Vaqif türbəsinin açılış mərasimi olub. Azərbaycan və Türkiyə arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. Bolqarıstan Azərbaycanın müstəqilliyini tanımışdır. 1600-cü ildən əvvəl E.ə. 83 — Mark Antoni, Roma siyasi-hərbi xadimi 1552 — Alberiko Centili, İtaliya hüquqşünası 1841 — Berta Morizo, Fransa boyakarı 1874 — Qara bəy Qarabəyov, Azərbaycan deputatı və həkimi 1875 — Albert Şveytser, Almaniya və Fransa ilahiyyatçısı 1877 — Lado Ketsxoveli, Gürcüstan yazıçısı və inqilabçısı 1891 — Osip Mandelştam, Rusiya şairi 1911 — Zahid Xəlilov, Azərbaycan riyaziyyatçısı 1917 — Lado Asatiani, Gürcüstan şairi 1919 — Culio Andreotti, İtaliya baş naziri 1923 — Tofiq Kazımov, Azərbaycan teatr rejissoru 1925 — Yukio Mişima, Yaponiya yazıçısı 1930 — Xoşbəxt Yusifzadə, Azərbaycan geoloqu 1936 — Nadejda İsmayılova, Azərbaycan ssenaristi 1948 — Valeri Xarlamov, Rusiya buzüstü hokkey oyunçusu 1960 — Vasif Talıbov, Azərbaycan deputatı 1963 — Stiven Soderberq, ABŞ kinorejissoru 1965 — Şamil Basayev, Çeçenistan səhra komandiri 1999 — Kamran Seyfullazadə, Azərbaycan əsgəri 2000 — Orxan Cumayev, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1676 — Françesko Kavalli, İtaliya bəstəkarı 1753 — Corc Berkli, İngiltərə və İrlandiya filosofu 1898 — Luis Kerroll, İngiltərə yazıçısı 1926 — VI Mehmed, Osmanlı sultanı 1944 — Aliyə Moldaqulova, Sovet snayperi 1949 — Qavriil Ter-Mikelov, Sovet memarı 1952 — Almas İldırım, Azərbaycan şairi 1957 — Hamfri Boqart, ABŞ aktyoru 1966 — Sergey Korolyov, Rusiya raket mühəndisi 1972 — IX Frederik, Danimarka kralı 1988 — Georgi Malenkov, Sovet dövlət xadimi 1999 — Barat Şəkinskaya, Azərbaycan aktrisası 2003 — Mirzə Babayev, Azərbaycan müğənnisi 2016 — Alan Rikman, İngiltərə aktyoru Fərrux Zeynalov, Azərbaycan dövlət xadimi Ramiz Əliyev, Azərbaycan kinorejissoru Bayramlar və xüsusi günlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Dünya Məntiq Günü Gürcüstan — Bayraq Günü Özbəkistan — Vətən Müdafiəçisi Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4860
-14 yaşlı kiçik rəqqasə,14 yaşlı kiçik rəqqasə (fr. La Petite Danseuse de Quatorze Ans) — Fransız rəssamı və heykəltəraşı Edqar Deqanın hazırladığı məşhur heykəl.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=121990
-150,"Klement — xristian apologeti, nəzəriyyəçisi, İsgəndəriyyə ilahiyyat məktəbinin rəhbəri. Yufuluo — hunların 40-cı hökmdarı idi. Naqarcuna — görkəmli hind mütəfəkkiri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2861
-150-ci il,"Klement — xristian apologeti, nəzəriyyəçisi, İsgəndəriyyə ilahiyyat məktəbinin rəhbəri. Yufuluo — hunların 40-cı hökmdarı idi. Naqarcuna — görkəmli hind mütəfəkkiri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=184121
-1500,Oktyabr — Cabanı döyüşü baş vermişdir. Bu döyüş nəticəsində Səfəvilər qalib gəlmiş Şirvanşahlar məğlub olmuşdur. Ağqoyunlu hökmdarları Əlvənd Mirzə ilə Murad Mirzə arasında Əbhər sazişinin imzalanması və Ağqoyunlu dövlətinin rəsmən parçalanması prosesinin başa çatması. 3 noyabr — Benvenuto Çellini: İntibah incəsənətinin son nümayəndəsi. Fatma Sultan: I Səlimin qızı. Hafsa Sultan: I Səlimin qızı. Mahidövran Sultan: Sultan Süleyman Qanuninin xanımı. Nikkolo Tartalya: İtalyan alim. Oşin Pyer Sayd: Sayd knyazlığının ikinci knyazı. U Çenen: Çin şairi. Bartolomeu Diaş: Portuqaliyalı dənizçi və səyyah. Əbu Səid Qansu: Misirin iyirmi üçüncü Məmlük sultanı. Hüseyn Baranlı: Qarabağ və Göyçə hakimi. Xədicə Həlimə Xatun: II Muradın hərəmi və Candaroğlu II Tacəddin İbrahiminin qızıdır. I Fərrux Yasar: Şirvanşahlar dövlətinin otuz altıncı hökmdarı. I Keyxosrov: Mesxeti atabəyliyi kökmdarı. Nikola Şyuke: Fransız riyaziyyatçısı.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4209
-1500-cü il,Oktyabr — Cabanı döyüşü baş vermişdir. Bu döyüş nəticəsində Səfəvilər qalib gəlmiş Şirvanşahlar məğlub olmuşdur. Ağqoyunlu hökmdarları Əlvənd Mirzə ilə Murad Mirzə arasında Əbhər sazişinin imzalanması və Ağqoyunlu dövlətinin rəsmən parçalanması prosesinin başa çatması. 3 noyabr — Benvenuto Çellini: İntibah incəsənətinin son nümayəndəsi. Fatma Sultan: I Səlimin qızı. Hafsa Sultan: I Səlimin qızı. Mahidövran Sultan: Sultan Süleyman Qanuninin xanımı. Nikkolo Tartalya: İtalyan alim. Oşin Pyer Sayd: Sayd knyazlığının ikinci knyazı. U Çenen: Çin şairi. Bartolomeu Diaş: Portuqaliyalı dənizçi və səyyah. Əbu Səid Qansu: Misirin iyirmi üçüncü Məmlük sultanı. Hüseyn Baranlı: Qarabağ və Göyçə hakimi. Xədicə Həlimə Xatun: II Muradın hərəmi və Candaroğlu II Tacəddin İbrahiminin qızıdır. I Fərrux Yasar: Şirvanşahlar dövlətinin otuz altıncı hökmdarı. I Keyxosrov: Mesxeti atabəyliyi kökmdarı. Nikola Şyuke: Fransız riyaziyyatçısı.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185748
-1500 (dəqiqləşdirmə),1500 (ədəd) (Minbeş yüz) — say sistemində ədədlərdən biridir. E.ə. 1500 — il. AZ1500 — Cəlilabadın poçt indeksi. 1500 Louisiana Street — Texasın Hyuston şəhərində yerləşən göydələn.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=583466
-1500 Louisiana Street,"500 Louisiana Street — Texasın Hyuston şəhərində yerləşən göydələn. Hündürlüyü 183 metrdir. Bu binanın tikintisi 2002-ci ildə başa çatıb, və 40 mərtəbəsi var. Hyustonda hündürlüyünə görə 18-ci yeri tutur. Həmiçin baxın Hyustonda ən yüksək binaların siyahısı Xarici keçidlər Emporis.com saytında Skyscraperpage.com saytında Houstonarchitecture.com saytında",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=284686
-1501,"Bakının Səfəvilər tərəfindən ələ keçirilməsi. Şərur döyüşündə Səfəvilərin Ağqoyunlular üzərində qələbəsi. Şah İsmayılın Təbrizə daxil olaraq Səfəvilər dövlətinin (1501-1736) əsasını qoyması. Anna Boleyn: İngiltərə kraliçası.24 sentyabr — Cerolamo Kardano: italyan həkimi, filosofu və riyaziyyatçısı. I Sahib Gəray: Krım xanı Bəhram bəy: Şirvanşahlar dövlətinin otuz yeddinci hökmdarı. 3 yanvar — Əlişir Nəvai: Özbək əsilli şair, filosof. Əşrəf Canbolat: Məmlük sultanı. Kasper Korte Real : Portuqaliya səyyahı. Konstantin Mixayloviç: Serb tarixçi, yazıçı, avtobioqraf və hərbi qulluqçu. Qazi bəy: Şirvanşahlar dövlətinin otuz səkkizinci hökmdarı.Nilakanta: hind riyaziyyatçısı Sultan Qasım: Ağqoyunlu hökmdarı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4210
-1501-ci il,"Bakının Səfəvilər tərəfindən ələ keçirilməsi. Şərur döyüşündə Səfəvilərin Ağqoyunlular üzərində qələbəsi. Şah İsmayılın Təbrizə daxil olaraq Səfəvilər dövlətinin (1501-1736) əsasını qoyması. Anna Boleyn: İngiltərə kraliçası.24 sentyabr — Cerolamo Kardano: italyan həkimi, filosofu və riyaziyyatçısı. I Sahib Gəray: Krım xanı Bəhram bəy: Şirvanşahlar dövlətinin otuz yeddinci hökmdarı. 3 yanvar — Əlişir Nəvai: Özbək əsilli şair, filosof. Əşrəf Canbolat: Məmlük sultanı. Kasper Korte Real : Portuqaliya səyyahı. Konstantin Mixayloviç: Serb tarixçi, yazıçı, avtobioqraf və hərbi qulluqçu. Qazi bəy: Şirvanşahlar dövlətinin otuz səkkizinci hökmdarı.Nilakanta: hind riyaziyyatçısı Sultan Qasım: Ağqoyunlu hökmdarı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185749
-1502,"Şeybanilər xanlığı və Səfəvilər İmperiyası arasında Səfəvi-Şeybani müharibəsinin başlaması. 1 yanvar — XIII Qriqori: Roma papası. Pedru Nuniş: Portuqallar riyaziyyatçı. Şahzadə Aləmşah: II Bəyazidin oğlu. Antonio Bonfini: İtalyan intibahının nümayəndəsi və şair 2 aprel — Artur Tüdor: İngiltərə kralı VII Henrinin övladı.12 oktyabr — Cəlaləddin Dəvani: XV əsr islam filosofu, teoloq, şair.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4211
-1502-ci il,"Şeybanilər xanlığı və Səfəvilər İmperiyası arasında Səfəvi-Şeybani müharibəsinin başlaması. 1 yanvar — XIII Qriqori: Roma papası. Pedru Nuniş: Portuqallar riyaziyyatçı. Şahzadə Aləmşah: II Bəyazidin oğlu. Antonio Bonfini: İtalyan intibahının nümayəndəsi və şair 2 aprel — Artur Tüdor: İngiltərə kralı VII Henrinin övladı.12 oktyabr — Cəlaləddin Dəvani: XV əsr islam filosofu, teoloq, şair.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185750
-1503,"21 iyun — Almaqulağı döyüşü baş vermişdir. I Şah İsmayıl Qum, Kaşan və İsfahanı tutmuşdur. Osmanlı-Venesiya müharibəsi bitmişdir. 11 yanvar — Parmicanino: italyan rəssam. 10 mart — I Ferdinand: Müqəddəs Roma imperatoru. 14 dekabr — Mişel Nostradamus: Fransalı astroloq, həkim və münəccim. Molla Nəsrulla Vaqif: XVI əsr Azərbaycan şairi. 11 fevral — Yorklu Elizabet: İngiltərə kralı IV Eduardın qızı. Mart — Nigar xatun: Sultan II. Bəyazidin kənizi. Antonio Bonfini: İtalyan intibahının nümayəndəsi və şair. Əfdalzadə Həmidəddin: Osmanlı alimi və şeyxülislamı. Nurdövlət Gəray: Krım xanı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4212
-1503-cü il,"21 iyun — Almaqulağı döyüşü baş vermişdir. I Şah İsmayıl Qum, Kaşan və İsfahanı tutmuşdur. Osmanlı-Venesiya müharibəsi bitmişdir. 11 yanvar — Parmicanino: italyan rəssam. 10 mart — I Ferdinand: Müqəddəs Roma imperatoru. 14 dekabr — Mişel Nostradamus: Fransalı astroloq, həkim və münəccim. Molla Nəsrulla Vaqif: XVI əsr Azərbaycan şairi. 11 fevral — Yorklu Elizabet: İngiltərə kralı IV Eduardın qızı. Mart — Nigar xatun: Sultan II. Bəyazidin kənizi. Antonio Bonfini: İtalyan intibahının nümayəndəsi və şair. Əfdalzadə Həmidəddin: Osmanlı alimi və şeyxülislamı. Nurdövlət Gəray: Krım xanı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185751
-1504,"Səfəvilər Yəzdə və Kirmana yiyələndilər. Osmanlı Sultanı II Bəyazidin Səfəvilər dövlətini tanıması. 31 mart — Anqad: Siqhlərin ikinci qurusu. 10 sentyabr — II Filibert, Savoyya hersoqu. 26 noyabr — Kastiliyalı I İzabella, Kastiliya kraliçası. Hüseyn Vaiz Kaşifi: İranlı müfəssir, mütəsəvvüf və şair. I Sultan Əhməd xan: Şərqi və Mərkəzi Moğolustanın hakimi. Şahzadə Mehmed: II Bəyazidin oğlu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4213
-1504-cü il,"Səfəvilər Yəzdə və Kirmana yiyələndilər. Osmanlı Sultanı II Bəyazidin Səfəvilər dövlətini tanıması. 31 mart — Anqad: Siqhlərin ikinci qurusu. 10 sentyabr — II Filibert, Savoyya hersoqu. 26 noyabr — Kastiliyalı I İzabella, Kastiliya kraliçası. Hüseyn Vaiz Kaşifi: İranlı müfəssir, mütəsəvvüf və şair. I Sultan Əhməd xan: Şərqi və Mərkəzi Moğolustanın hakimi. Şahzadə Mehmed: II Bəyazidin oğlu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185752
-1505,"3 dekabr — Tomas Tallis: ingilis bəstəkarı və orqançısı. 27 oktyabr — III İvan: Böyük Moskva knyazlığının böyük knyazı. Əlvənd mirzə: Ağqoyunlu hökmdarı. İlyas bəy Hacılar-Zülqədər: Fars bəylərbəyliyinin hakimi, I Şah İsmayıl Səfəvi tərəfindən öldürülmüşdür. Sultan Mahmud ibn Qazi bəy: Şirvanşahlar dövlətinin otuz doqquzuncu hökmdarı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4214
-1505-ci il,"3 dekabr — Tomas Tallis: ingilis bəstəkarı və orqançısı. 27 oktyabr — III İvan: Böyük Moskva knyazlığının böyük knyazı. Əlvənd mirzə: Ağqoyunlu hökmdarı. İlyas bəy Hacılar-Zülqədər: Fars bəylərbəyliyinin hakimi, I Şah İsmayıl Səfəvi tərəfindən öldürülmüşdür. Sultan Mahmud ibn Qazi bəy: Şirvanşahlar dövlətinin otuz doqquzuncu hökmdarı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185753
-1506,"7 aprel - Şah İsmayıl Xətai Təbriz kitabxanasını yaradıb. Şah İsmayıl Xətai tərəfindən fars dilində ""Dəhnamə"" poemasının yazılması. 1 iyul — II Layoş: Macarıstan, Bohemiya krallığı və Xorvatiyaya rəhbərlik etmiş macar əsilli kral. Pərixan sultan: Şah I İsmayılın qızı. 4 may — Sultan Hüseyn Bayqara: Teymuri sultanı, şair. 20 may — Xristofor Kolumb: Amerika qitəsini kəşf edən ilk səyyah Şükrüllah Şirvani: II Mehmedin şəxsi həkimi, Mahmud Şirvaninin oğlu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4215
-1506-cı il,"7 aprel - Şah İsmayıl Xətai Təbriz kitabxanasını yaradıb. Şah İsmayıl Xətai tərəfindən fars dilində ""Dəhnamə"" poemasının yazılması. 1 iyul — II Layoş: Macarıstan, Bohemiya krallığı və Xorvatiyaya rəhbərlik etmiş macar əsilli kral. Pərixan sultan: Şah I İsmayılın qızı. 4 may — Sultan Hüseyn Bayqara: Teymuri sultanı, şair. 20 may — Xristofor Kolumb: Amerika qitəsini kəşf edən ilk səyyah Şükrüllah Şirvani: II Mehmedin şəxsi həkimi, Mahmud Şirvaninin oğlu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185754
-1507,"21 fevral — Ceyms Stüart: Marqarita Tüdorun ən böyük oğlu. Anna Boleyn: İngiltərə kraliçası. 12 mart — Çezare Borcia: Papa VI Aleksandrın oğlu, kardinal. 29 iyul — Behaym Martin: məşhur alman kartoqrafı, alimi və dəniz səyyahı. Dəspihə xatun: Uzun Həsənin xanımı. Şah Sultan (II Bəyazidin qızı)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4216
-1507-ci il,"21 fevral — Ceyms Stüart: Marqarita Tüdorun ən böyük oğlu. Anna Boleyn: İngiltərə kraliçası. 12 mart — Çezare Borcia: Papa VI Aleksandrın oğlu, kardinal. 29 iyul — Behaym Martin: məşhur alman kartoqrafı, alimi və dəniz səyyahı. Dəspihə xatun: Uzun Həsənin xanımı. Şah Sultan (II Bəyazidin qızı)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185755
-1508,"6 mart — Sultan Hümayun: Böyük Moqollar sülaləsinin 2-ci və 10-cu padşahı. 8 noyabr — Andrea Palladio: italyan memarı və memarlıq nəzəriyyəçisi. Ceyn Seymur: İngiltərə kralı VIII Henrinin üçüncü xanımı. Şahverdi sultan Ziyadoğlu-Qacar: Qızılbaş sərkərdəsi, bəylərbəyi. 27 fevral — Ceyms Stüart: Marqarita Tüdorun ən böyük oğlu. I Sultan Mahmud xan: Moğolustan hakimi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4217
-1508-ci il,"6 mart — Sultan Hümayun: Böyük Moqollar sülaləsinin 2-ci və 10-cu padşahı. 8 noyabr — Andrea Palladio: italyan memarı və memarlıq nəzəriyyəçisi. Ceyn Seymur: İngiltərə kralı VIII Henrinin üçüncü xanımı. Şahverdi sultan Ziyadoğlu-Qacar: Qızılbaş sərkərdəsi, bəylərbəyi. 27 fevral — Ceyms Stüart: Marqarita Tüdorun ən böyük oğlu. I Sultan Mahmud xan: Moğolustan hakimi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185756
-1509,"Şah İsmayılın Şirvana ikinci yürüşü. 3 fevral — Diu döyüşü 20 oktyabr — Artur Stüart: Marqarita Tüdorun ikinci oğlu. I Əbdürrəşid xan: Yarkənd xanlığının hakimi. 10 iyul — Jan Kalvin: XVI əsrin məşhur din islahatçısı, Kalvinizm təriqətinin banisi. Şah Sultan: I Səlimin qızı. 27 mart — Nəcati: Türk Divan şairi. 21 aprel — VII Henri: İngiltərə və İrlandiya kralı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4218
-1509-cu il,"Şah İsmayılın Şirvana ikinci yürüşü. 3 fevral — Diu döyüşü 20 oktyabr — Artur Stüart: Marqarita Tüdorun ikinci oğlu. I Əbdürrəşid xan: Yarkənd xanlığının hakimi. 10 iyul — Jan Kalvin: XVI əsrin məşhur din islahatçısı, Kalvinizm təriqətinin banisi. Şah Sultan: I Səlimin qızı. 27 mart — Nəcati: Türk Divan şairi. 21 aprel — VII Henri: İngiltərə və İrlandiya kralı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185757
-150 (dəqiqləşdirmə),"150 (ədəd) (Yüz əlli) — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz qırx doqquzdan sonra, yüz əlli birdən əvvəl gəlir. 150 il. Mirzə Fətəli Axundov (film, 1962) — film E.ə. 150 — il 150 — Qobustan rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 20)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155517
-150 (ədəd),"Yüz əlli — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz qırx doqquzdan sonra, yüz əlli birdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz əlli ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Belə ki, 1, 2, 3, 5, 6, 10, 15, 25, 30, 50, 75, 150 ədədlərinə qalıqsız bölünür. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=154216
-"150 il. Mirzə Fətəli Axundov (film, 1962)","150 il. Mirzə Fətəli Axundov filmi rejissor Niyazi Bədəlov tərəfindən 1962-ci ildə çəkilmişdir. ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasında istehsal edilmişdir. Film Azərbaycan dramaturgiyasının banisi Mirzə Fətəli Axundovun anadan olmasının 150 illiyinə həsr olunmuşdur. Kinooçerk Azərbaycan dramaturgiyasının banisi Mirzə Fətəli Axundovun anadan olmasının 150 illiyinə həsr olunmuşdur.Film bizi böyük filosof, şair, dramaturq M.F.Axundovun uşaqlıq illəri, mürəkkəb həyatı və fəaliyyəti ilə, onun Azərbaycan ədəbiyyatına gətirdiyi yeniliklərlə tanış edir.Burada dramaturqun məşhur ""Hacı Qara"" pyesindən bir səhnə ekranlaşdırılmışdır.Bu tarixi-bioqrafik film Tiflisdə M.F.Axundovun qəbri önündə və Bakıda böyük maarifçinin abidəsi qarşısında keçirilən təntənəli mərasimlərlə qurtarır. 1963-cü ildə Tbilisidə Zaqafqaziya respublikaları, Rostov-Don, Orconikidze studiyalarının sənədli filmlər baxışında rejissor Niyazi Bədəlov ən yaxşı rejissor işinə görə Diplom almışdır. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Məmməd Cəfər Cəfərov, Əhmədağa Qurbanov Rejissor: Niyazi Bədəlov Operator: Vladimir Zbudski Rəssam: Nadir Zeynalov Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 170-179. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: Azərbaycan. Ramiz Məmmədov. Kino. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi, 2007.- səh. 814. Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1962-ci ilin Azərbaycan filmləri1960-cı illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=342871
-1510,"Pskov respublikasının Moskva knyazlığına birləşdirilməsi. Şah I İsmayılın Bağdadı tutması. 1 dekabr - Səfəvilərlə Özbəklər arasında baş verən Mərv döyüşündə Səfəvilərin qalib gəlməsi, Xorasanın Səfəvilərin əlinə keçməsi. Səfəvi diplomatı Əli bəyin İtaliyaya getməsi. Anadoluda Şahqulu Baba üsyanı. Luidji Lilio Artur Stüart (1509-1510)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4219
-1510-cu il,"Pskov respublikasının Moskva knyazlığına birləşdirilməsi. Şah I İsmayılın Bağdadı tutması. 1 dekabr - Səfəvilərlə Özbəklər arasında baş verən Mərv döyüşündə Səfəvilərin qalib gəlməsi, Xorasanın Səfəvilərin əlinə keçməsi. Səfəvi diplomatı Əli bəyin İtaliyaya getməsi. Anadoluda Şahqulu Baba üsyanı. Luidji Lilio Artur Stüart (1509-1510)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185758
-1511,"Malay yarımadasının portuqaliyalılar tərəfindən ələ keçirilməsi. Diyarbəkir Döyüşü (1511) Corco Vazari — İtaliya rəssamı, Renessans mədəniyyətinin görkəmli nümayəndələrindən biri.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4220
-1511-ci il,"Malay yarımadasının portuqaliyalılar tərəfindən ələ keçirilməsi. Diyarbəkir Döyüşü (1511) Corco Vazari — İtaliya rəssamı, Renessans mədəniyyətinin görkəmli nümayəndələrindən biri.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185759
-1512,Florensiyada Mediçilər sülaləsinin hakimiyyətinin (1512-1527) bərpa edilməsi. Səfəvilərin Qarahisar və Malatya şəhərlərini tutması. Gerard Merkator Qazızadə Əhməd Şəmsəddin Əfəndi Qoca Mustafa Paşa Ameriqo Vespuççi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4221
-1512-ci il,Florensiyada Mediçilər sülaləsinin hakimiyyətinin (1512-1527) bərpa edilməsi. Səfəvilərin Qarahisar və Malatya şəhərlərini tutması. Gerard Merkator Qazızadə Əhməd Şəmsəddin Əfəndi Qoca Mustafa Paşa Ameriqo Vespuççi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185760
-1513 Maraş zəlzələsi,"1513 Maraş zəlzələsi — 28 Mart 1513-ci ildə Maraşdan 77 km qərbdə olan 7,4 Ms zəlzələ. Şərqi Anadolu qırılma xəttində baş verən zəlzələ Dülqadiroğulları Bəyliyinin paytaxtı Əlbistan və yaxın yaşayış məntəqələrində dağıntılara səbəb olub. Bəzi mənbələrdə tarixi 1514-cü il kimi qeyd olunan zəlzələnin hətta Qahirədən də hiss edildiyi şayiələri var. Zəlzələ Bazarcık seqmentindəki qırılma ilə əlaqəli olub və onun maqnitudasının 7,4 və ya daha çox olduğu təxmin edilir. Bizə gəlib çatan müasir məlumata görə, 1514-cü ilin ilk aylarında Osmanlı sultanı Yavuz Sultan Səlimin Konyaya çatdığı və orada vəbanın şiddətləndiyini və Tarsus, Adana və Malatya şəhərlərinin demək olar ki, tamamilə dağıdıldığını gördüyü yazılır.Bu zəlzələdən əvvəl ən böyük zəlzələ intensivliyi IX olduğu təxmin edilən 1114 Maraş zəlzələsi idi. 1513 zəlzələsindən 510 il sonra 6 fevral 2023-cü ildə eyni qırılma zonasında baş verən 7,8 MV gücündə Qəhrəmanmaraş zəlzələsində 59 mindən çox insan həyatını itirdi və Türkiyə Cümhuriyyəti tarixində qeydə alınan ən böyük zəlzələ oldu. 2023-cü il Maraş zəlzələlərindən sonra TÜBİTAK layihəsi çərçivəsində İstanbul Texniki Universiteti, Dokuz Eylül Universiteti və Fırat Universiteti alimləri tərəfindən aparılan araşdırmalar nəticəsində 7,8 bal gücündə ilk zəlzələnin eyni qırılma üzərində baş verdiyi müəyyən edilib. Həmçinin bax Seysmik dalğalar Xarici keçidlər Maraş zəlzələləri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=795266
-1514,"Smolensk knyazlığının Moskva knyazlığına birləşdirilməsi. 23 avqust - Çaldıran döyüşü; Səfəvilərin ilk məğlubiyyəti, Osmanlının qələbəsi. Aleksandr Stüart Şah I Təhmasib 9 yanvar — Bretanlı Anna, Fransa kraliçası. Nemətullah Naxçıvani — Mənşəcə Azərbaycan türklərindən olan böyük sufi alimi. 11 mart — Donato Bramante, italyan memarı, rəssam və şair.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4223
-1514-cü il,"Smolensk knyazlığının Moskva knyazlığına birləşdirilməsi. 23 avqust - Çaldıran döyüşü; Səfəvilərin ilk məğlubiyyəti, Osmanlının qələbəsi. Aleksandr Stüart Şah I Təhmasib 9 yanvar — Bretanlı Anna, Fransa kraliçası. Nemətullah Naxçıvani — Mənşəcə Azərbaycan türklərindən olan böyük sufi alimi. 11 mart — Donato Bramante, italyan memarı, rəssam və şair.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185762
-1515,20 fevral - Portuqaliya hərbi-dəniz qüvvələrinin Hörmüzü işğal etməsi. Aleksandr Stüart Dukakinoğlu Əhməd Paşa,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4224
-1515-ci il,20 fevral - Portuqaliya hərbi-dəniz qüvvələrinin Hörmüzü işğal etməsi. Aleksandr Stüart Dukakinoğlu Əhməd Paşa,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185763
-1516,"Osmanlılar tərəfindən Hələb, Dəməşq və Fələstinin tutulması. Səfəvilərin Gürcüstana ilk yürüşü. Səfəvilərlə Osmanlılar arasında Qoçhisar döyüşü. Kansu Qavri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4225
-1516-cı il,"Osmanlılar tərəfindən Hələb, Dəməşq və Fələstinin tutulması. Səfəvilərin Gürcüstana ilk yürüşü. Səfəvilərlə Osmanlılar arasında Qoçhisar döyüşü. Kansu Qavri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185764
-1517,"Misir Məmlük Sultanlığının Osmanlı imperiyası tərəfindən işğalı və süqutu. 30 noyabr — Martin Lüterin ""cənnət qəbzi"" ilə alver olunması əleyhinə cıxış etməsi. Almaniyada reformasiyanın başlanması. II Tomanbay",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4226
-1517-ci il,"Misir Məmlük Sultanlığının Osmanlı imperiyası tərəfindən işğalı və süqutu. 30 noyabr — Martin Lüterin ""cənnət qəbzi"" ilə alver olunması əleyhinə cıxış etməsi. Almaniyada reformasiyanın başlanması. II Tomanbay",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185765
-1518,"Misir yürüşü nəticəsində Suriya, Fələstin, Livan, Hicaz, Məkkə və Mədinə ərazilərinin Osmanlı imperiyasının tərkibinə daxil edilməsi. Osmanlı donanmasının komandanı Xeyrəddin Barbaros tərəfindən İspaniya donanmasının ağır məğlubiyyətə uğradılması. İbrahimqulu şah",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4227
-1518-ci il,"Misir yürüşü nəticəsində Suriya, Fələstin, Livan, Hicaz, Məkkə və Mədinə ərazilərinin Osmanlı imperiyasının tərkibinə daxil edilməsi. Osmanlı donanmasının komandanı Xeyrəddin Barbaros tərəfindən İspaniya donanmasının ağır məğlubiyyətə uğradılması. İbrahimqulu şah",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185766
-1519,Qılınc Əli Paşa Məhinbanu Sultan Yekaterina Mediçi 2 may — Leonardo da Vinçi I Maksimilian Baba Fiqani,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4228
-1519-cu il,Qılınc Əli Paşa Məhinbanu Sultan Yekaterina Mediçi 2 may — Leonardo da Vinçi I Maksimilian Baba Fiqani,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185767
-151 (dəqiqləşdirmə),151 (ədəd) — ədəd 151 — Masallı rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 25) 151 — Şəhərlərarası danışığın ödənişi haqqında məlumat öyrənmə nömrəsi. E.ə. 151 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157321
-151 (ədəd),"Yüz əlli bir — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz əllidən sonra, yüz əlli ikidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz əlli bir ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda sadə ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157307
-1520,30 sentyabr – Sultan Süleyman Qanuni Osmanlı taxtına sahib olur. Əbdülkərim xan Hümaşah Sultan (II Bəyazidin qızı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4229
-1520-ci il,30 sentyabr – Sultan Süleyman Qanuni Osmanlı taxtına sahib olur. Əbdülkərim xan Hümaşah Sultan (II Bəyazidin qızı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185768
-1521,"Asteklərin Meksika ərazisində yaratdığı imperiya süqut etmişdir. Gürcü çarlarının Səfəvilərdən asılığı qəbul etmələri. Ryazan knyazlığının Moskva knyazlığına birləşdirilməsi. 28 avqust – Belqradın Osmanlılar tərəfindən fəth edilməsi Qazax xanı Qasım xan 27 yanvar – Canbərdi Qəzai, Osmanlı dövlətinə qarşı üsyan qaldıran şiə əsilli üsyançı 13 aprel – Fəzlullah ibn Ruzbehan Xunci, fars tarixçi 27 aprel – Ferdinand Magellan, Portuqaliyalı dənizçı və kəşfçi. 12 oktyabr – Şahzadə Murad, Osmanlı sultanı I Süleymanın Gülfəm Xatundan doğulan oğlu",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4230
-1521-ci il,"Asteklərin Meksika ərazisində yaratdığı imperiya süqut etmişdir. Gürcü çarlarının Səfəvilərdən asılığı qəbul etmələri. Ryazan knyazlığının Moskva knyazlığına birləşdirilməsi. 28 avqust – Belqradın Osmanlılar tərəfindən fəth edilməsi Qazax xanı Qasım xan 27 yanvar – Canbərdi Qəzai, Osmanlı dövlətinə qarşı üsyan qaldıran şiə əsilli üsyançı 13 aprel – Fəzlullah ibn Ruzbehan Xunci, fars tarixçi 27 aprel – Ferdinand Magellan, Portuqaliyalı dənizçı və kəşfçi. 12 oktyabr – Şahzadə Murad, Osmanlı sultanı I Süleymanın Gülfəm Xatundan doğulan oğlu",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185769
-1522,"Rodos adası Sultan I Süleyman tərəfindən işğal olundu. Ludoviko Ferrari - italyan riyaziyyatçı Aləmşah bəyim - Şah İsmayıl Xətai'nin anası,Uzun Həsənnin qızı Pyer Məhəmməd Sayd - Cem Sultanın oğlu, Osmanlı şahzadəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4231
-1522-ci il,"Rodos adası Sultan I Süleyman tərəfindən işğal olundu. Ludoviko Ferrari - italyan riyaziyyatçı Aləmşah bəyim - Şah İsmayıl Xətai'nin anası,Uzun Həsənnin qızı Pyer Məhəmməd Sayd - Cem Sultanın oğlu, Osmanlı şahzadəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185770
-1524,"I Təhmasibin Səfəvilər dövlətinin hökmdarı (1524-1576) elan edilməsi. 28 may – Səlim II, Osmanlı Sultanı (ö. 1574) Luiş de Kamoens Raziyə Sultan Sultan Ağa xanım Qasım xan (Qazax xanı) 23 may – Şah İsmayıl Xətai, Səfəvi imperiyasının banisi, görkəmli dövlət xadimi və sərkərdə, şair. 24 dekabr – Vasko da Qama, Portuqaliyalı səyahətçi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4233
-1524-cü il,"I Təhmasibin Səfəvilər dövlətinin hökmdarı (1524-1576) elan edilməsi. 28 may – Səlim II, Osmanlı Sultanı (ö. 1574) Luiş de Kamoens Raziyə Sultan Sultan Ağa xanım Qasım xan (Qazax xanı) 23 may – Şah İsmayıl Xətai, Səfəvi imperiyasının banisi, görkəmli dövlət xadimi və sərkərdə, şair. 24 dekabr – Vasko da Qama, Portuqaliyalı səyahətçi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185772
-1526,Dehli sultanlığı süqutu. Böyük Moğol imperiyasının meydana gəlməsi. Sultaniyə yaxınlığında döyüş. Div sultanının qələbəsi. Raffaele Bombelli - İtaliya riyaziyyatçısı və mühəndisi İbrahim şah Ludi — Dehli sultanlığının sonuncu hökmdarı. Stsipion Ferro Zənbilli Əli Əfəndi - Osmanlı alimi və şeyxülislamı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4235
-1526-cı il,Dehli sultanlığı süqutu. Böyük Moğol imperiyasının meydana gəlməsi. Sultaniyə yaxınlığında döyüş. Div sultanının qələbəsi. Raffaele Bombelli - İtaliya riyaziyyatçısı və mühəndisi İbrahim şah Ludi — Dehli sultanlığının sonuncu hökmdarı. Stsipion Ferro Zənbilli Əli Əfəndi - Osmanlı alimi və şeyxülislamı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185774
-1529,Osmanlıların Vyananı mühasirəyə alması. Osmanlı qoşunlarının Avropanın içərilərinə doğru irəliləməsinin dayandırılması. Antoni Cenkinson Əbdülkərim xan (Yarkənd xanı) Hafiz Hüseyn Kərbəlayi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4238
-1529-cu il,Osmanlıların Vyananı mühasirəyə alması. Osmanlı qoşunlarının Avropanın içərilərinə doğru irəliləməsinin dayandırılması. Antoni Cenkinson Əbdülkərim xan (Yarkənd xanı) Hafiz Hüseyn Kərbəlayi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185777
-152 (dəqiqləşdirmə),"152 (ədəd) — ədəd 152 (film, 2006) — 2006-cı ildə istehsal olunmuş Yaponiya filmi. 152 — Daxili İşlər Nazirliyi yanında insan alveri ilə mübarizə üzrə qaynar xətt məlumat telefon nömrəsi 152 — Beyləqan rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 21) E.ə. 152 — il",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157322
-152 (ədəd),"Yüz əlli iki — say sistemində ədədlardən biridir. Yüz əlli birdən sonra, yüz əlli üçdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz əlli iki ədədi — cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157308
-152mm Sph DANA,"“Dana” 8×8 konfiqurasiyalı “Tatra 813” şassisi üzərində yerləşir. Artilleriya kompleksinin maksimum sürəti 80 km/saat, gediş ehtiyatı 600 km, atış uzaqlığı 28 km, heyəti 4, yaxud 5 nəfərdir. Maşının əsas silahı 5580 mm uzunluğunda 152 mm 37 kalibr top, yardımçı silahı 12.7 mm çaplı pulemyotdur. Top -4°-dən +70°-dək bucaq altında hündürlüyə, ± 220° çarpaz atəş açmaq qabiliyyətinə sahibdir. Topun atış tempi dəqiqədə yarıavtomat rejimdə 4, əllə doldurulduqda 2 mərmidir. 1970-ci illərin ortalarında Dubnitsa şəhərinin maşınqayırma zavodunda 152 mm ShKH vz77 tipli özüyeriyən artilleriya qurğusu istehsal olundu və 1979-cu ildə seriyalı istehsalına başlanan bu qurğu “Dana” adı aldı. Daşınma bazası üçün ciddi modernizə olunan, 8x8 təkər formullu, iki qabaq istiqamətverici və hərəkətdə olarkən hava ilə doldurula bilən təkərləri olan TATRA 815 yüksəkkecidli avtomobil qəbul edildi. Əsas silahlanma 152 mm-lik haubitsa-topdur ki, bu da fırlanan iki yarım qülləsi olan platformada qurulub. Qüllə iki zirehlənmiş yarım qüllədən ibarətdir, onlardan birində doldurucu və tuşlayıcı, ikincisində isə mexanik doldurulma dəzgahı qurulub. Bundan əlavə, doldurucunun qarşı hissəsində 12,7 çaplı pulemyot da nəzərdə tutulub.. Təcrübə göstərir ki, belə qüllələr intensiv atəş zamanı barıt qazlarının qurğu heyətinə təsirini maksimum dərəcədə azaldır. Atəşdən sonra atılan gilizlər xüsusi transpartlayıcı vasitəsi ilə xaric olunur. Əsasən istehsalçı qurğunu yaradarkən qarşısında bu məqsədləri qoydu ki, ÖAQ tez bir zamanda mövqeyə çatmalı, verilən istiqamət üzrə atəş açmalı, bundan sonra yenə də tez bir zamanda yığışaraq atəş mövqeyini dəyişməlidir. Əks halda düşmənin artilleriya əleyhinə vasitələri onu məhv edə bilər.. “Dana” əsasən səkkiztəkərlilər sinfində ən manevrli qurğu sayılır. Hətta mütəxəssislərin gəldiyi nəticəyə görə, “Dana” BTR-80-dən də manevrlidir. Əgər BTR-80 bir bucaqda fırlanma həyata keçirib hansısa dar bir maneəni keçmək üçün 2 cəhd edirsə, bu zaman “Dana” bunu 1 cəhdlə yerinə yetirə bilir. Bundan əlavə, atəş zamanı stabilləşmə də nəzərdə tutulub ki, bu zaman qurğunun arxa hissəsindən 1, yan tərəflərdən 2 hidravlik stabilləşdirici yerə sancılaraq atəş zamanı maşının sapmasının və təpmənin yarada biləcəyi fəsadların qarşısını alır. Standart olaraq qurğuda 152 mm-lik mərmilər istifadə edilir ki, mərmilərin çəkisi 43,5 kq olaraq atəş uzaqlığı 18,7 km-dir. Həmçinin xüsusi olaraq özündə 47 ədəd tank əleyhinə və piyada əleyhinə elementləri olan mərmilər də nəzərdə tutulub ki, bu mərmilərin atəş məsafəsi 28,23 km civarındadır. İxrac variantı olaraq “Dana” NATO tipli 155mm-lik haubitsa ilə də təmin oluna bilir.. Heyət - 5 nəfər Ümumi çəki – 25,1 ton Maksimal sürəti – 80 km/saat Gediş ehtiyatı - 740 km Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinə təslim olunan “Dana” tipli ÖAQ-lar bu qurğuların təkmilləşdirilmiş variantı olan “Dana” M1M modelidir ki, o isə öz sələflərindən bir sıra üstünlüklərilə seçilir. İlk dəfə olaraq qurğu Azərbaycan Respublikası Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin təsdiqlədiyi plana əsasən 18 sentyabr 2017-ci ildə keçirilən irimiqyaslı ordu təlimlərində nümayiş olundu.. Azərbaycan SQ-nin də silahlanmasında olan “Dana” ÖAQ-larının modernizə olunan variantları bu üstünlüklərə malikdir:. - Yeni atəşin idarəedilməsi sistemi - bu anlayış sistemin yeni innovasiyalar üzərində qurulmuş texnologiyasıdır ki, bir sıra aşağıda göstərilən üstünlüklərə malikdir; - Topun maksimal olaraq müstəqilliyi; - Atəş sahəsinə girib atəş açmaq və atəşdən sonra sahəni tərk etmək üçün vaxt; - Atəşin yüksək dəqiqliyi; - Atəşin korreksiyası üçün sadələşdirilmiş rejim; - Atəş tapşırıqlarının yazılması; - Döyüş effektivliyinin yüksəkliyi; - Qurğunun C41 sisteminə inteqrasiyası; - Daxil olan məlumatın analizetmə və başqa qurğu heyətlərinə catdırılma vasitəsi. Sistemin arxitekturası:. - İnersial-naviqasiya topoqrafik qurğu; - Artilleriyacının ballistik kompüteri; - Artilleriyacının intelektual uzaqlıq ölçmə cihazı; - Kommunikasıya vasitəsi. Bu tip müasir texnikanın əldə olunması artilleriya qoşunlarına bir daha yenilik, atəş təhlükəsizliyi, hədəflərin dəqiq məhvi, atəşin tez bir zamanda və təhlükəsiz açılması, yüksək manevrlilik və bundan əlavə bir sıra üstünlüklər verdi. Təlimlər zamanı artilleriyaçılarımız açdıqları atəşin dəqiq hədəflərə dəyməsi, qurğuların istismarı və istifadəsi ilə yaxından tanış olduqlarını nümayiş etdirdilər.. Qurğuların Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinə daxil olması vaxtilə Ermənistanda böyük ajiotaj yaratmışdı. Əsasən erməni ekspertləri “Dana”ların Qarabağ savaşında nə qədər vacib element olduğunu nəzərdən qaçırmadılar. Çünki əsasən öz sələfləri arasında sürətə, manevrə malik olan, çətin relyeflərdə sərbəst hərəkət edən, bilavasitə tez bir zamanda atəş açaraq, atəş mövqeyini dəyişən bu qurğular Ermənistanın silahlanmasında olan ÖAQ-lardan çox müasir və cəlddir. Bu batareyaların cəbhənin müxtəlif istiqamətində peyda olaraq uzaq məsafəyə dəqiq atəş aça biləcək və böyük itgilərə məruz qoyacağı haqda fikirlər düşmən hərbçilərinin gözündən yayına bilməzdi. Əsasən də Qarabağ relyefində, ağır, yöndəmsiz, gec hərəkət edən qurğuların fonunda Azərbaycanın bu texnikası ilə barışmaq qeyri-mümkündür.. Versiyaları “SpGH Dana” əsasında son 10 ildə Çexiya və Slovakiya şirkətləri tərəfindən bir neçə modernləşdirilmiş haubitsa hazırlanıb. Slovak şirkəti tərəfindən yaradılmış 152 mm “ShKH Modan” artırılmış dəqiqliyi və atəş gücü ilə fərqlənir. Haubitsanın heyəti 5 nəfərdən 4 nəfərə endirilib. Maşında yeni nəzarət-idarəetmə sistemi qurulub. Çexiyanın “Excalibur Army” şirkəti tərəfindən 2011-ci ildə ilk nümunəsi təqdim edilmiş 152 mm “ShKH DANA-M1 CZ” haubitsası yeni atəş-nəzarət və naviqasiya sistemləri ilə təchiz olunub. Maşının manevr imkanları T3-930 mühərriki ilə daha da gücləndirilib. “Konstrukta Defence” şirkəti tərəfindən “Dana”nın bazasında hazırlanmış 155 mm/45 kalibir “ShKH M2000 Zuzana” 1998-ci ildə Slovakiya Ordusunun silahlanmasına (16 ədəd) daxil olub. “Tatra 815” şassisi üzərində yerləşən “Zuzana”nın 12 maşından ibarət partiyası Kiprə ixrac olunub.Şirkət 2009-cu ildə 8x8 “Tatra” şassisində “Zuzana”nın təkmilləşdirilmiş modifikasiyası olan 155 mm/52 kalibr “ShKH Zuzana 2” özüyeriyən haubitsasını bazara təqdim edib. Heyəti 4 nəfərdən ibarət olan haubitsanın atış mənzili reaktiv mərmilərlə 41 km, atış tempi avtomat rejimdə dəqiqədə 6 mərmidir. Döyüş çəkisi 32 ton təşkil edən haubitsanın sürəti 80 km/saat təşkil edir. Kompleks inersial naviqasiya avadanlığı, lülənin ağızında sürət hesablayıcı, termal nişangah, rəqəmsal xəritə ilə təchiz olunub. “ShKH Zuzana”nın yeni modifikasiyası olan 155 mm “ShKH A40 Himalaya” özüyeriyən haubitsası isə T-72 şassisi üzərində təklif olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=570755
-1530,Həsən bəy Rumlu IV İvan Qroznı Sərdar Fərhad Paşa Kastiliyalı Yuanna (Portuqaliya kraliçası) Sultan Babur,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4239
-1530-cu il,Həsən bəy Rumlu IV İvan Qroznı Sərdar Fərhad Paşa Kastiliyalı Yuanna (Portuqaliya kraliçası) Sultan Babur,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185778
-1534,"Osmanlı hökmdarı Sultan Süleyman Qanuninin (1520-1566) Azərbaycana birinci yürüşü baş verdi. 23 iyun — Oda Nobunaqa Ayşə Hafsa Sultan — I Mənqli Gərayın qızı, I Səlimin həyat yoldaşı və Sultan Süleyman Qanuninin anası.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4243
-1534-cü il,"Osmanlı hökmdarı Sultan Süleyman Qanuninin (1520-1566) Azərbaycana birinci yürüşü baş verdi. 23 iyun — Oda Nobunaqa Ayşə Hafsa Sultan — I Mənqli Gərayın qızı, I Səlimin həyat yoldaşı və Sultan Süleyman Qanuninin anası.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185782
-1535,Fransa ilə Osmanlı imperatorluğu arasında Kapitulyasiya adlanan müqavilə imzalanması. Osmanlı hökmdarı Sultan Süleyman Qanuninin (1520-1566) Azərbaycana ikinci yürüşü. II Xəlilullah Ovanes Tlkurantsi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4244
-1535-ci il,Fransa ilə Osmanlı imperatorluğu arasında Kapitulyasiya adlanan müqavilə imzalanması. Osmanlı hökmdarı Sultan Süleyman Qanuninin (1520-1566) Azərbaycana ikinci yürüşü. II Xəlilullah Ovanes Tlkurantsi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185783
-1537,Şirvanşahlar dövlətində Məhəmməd Aminin başçılığı ilə üsyan. Toyotomi Xideyösi Xan Əhməd Xan 13 fevral — Bahadır şah Qucarati,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4246
-1537-ci il,Şirvanşahlar dövlətində Məhəmməd Aminin başçılığı ilə üsyan. Toyotomi Xideyösi Xan Əhməd Xan 13 fevral — Bahadır şah Qucarati,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185785
-1538,"28 sentyabr - Yunanıstanın şimal-qərbindəki Prevezedə Osmanlı Donanması ilə Papa III Paulun səyləri nəticəsində bir araya gələn Səlib donanması arasında Preveze Dəniz döyüşünün baş verməsi. Şirvanşahlar dövlətinin müstəqilliyinin ləğvi. İbn Bəzzazın ""Səffət əs-səfa"" (""Safların safı"") əsərinin türkcəyə çevrilməsi. Battista Quarini Nanak — Sikxlər məzhəbinin banisi (d. 1469).",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4247
-1538-ci il,"28 sentyabr - Yunanıstanın şimal-qərbindəki Prevezedə Osmanlı Donanması ilə Papa III Paulun səyləri nəticəsində bir araya gələn Səlib donanması arasında Preveze Dəniz döyüşünün baş verməsi. Şirvanşahlar dövlətinin müstəqilliyinin ləğvi. İbn Bəzzazın ""Səffət əs-səfa"" (""Safların safı"") əsərinin türkcəyə çevrilməsi. Battista Quarini Nanak — Sikxlər məzhəbinin banisi (d. 1469).",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185786
-153 (dəqiqləşdirmə),153 (ədəd) — ədəd 153 — Neftçala rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 21) E.ə. 153 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157323
-153 (ədəd),"Yüz əlli üç — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz əlli ikidən sonra, yüz əlli dörddən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz əlli üç ədədi — tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157309
-154,154-cü il — Yuli təqvimində bazar ertəsindən başlayan və uzun olmayan il. Lusi Ver konsul təyin olundu. Suriya filosofu Bardesan Roma Papası I Piy,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2865
-154-cü il,154-cü il — Yuli təqvimində bazar ertəsindən başlayan və uzun olmayan il. Lusi Ver konsul təyin olundu. Suriya filosofu Bardesan Roma Papası I Piy,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=184125
-1540,"""İsa cəmiyyəti"" və ya yezuitlər ordeninin yaradılması. Frensis Dreyk - İngilis dənizçi. Ludolf van Seylen - Holland əsilli riyaziyyatçı. Pyer Brantom - Fransız əsilli yazıçı. İbrahim mirzə Cahi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4249
-1540-cı il,"""İsa cəmiyyəti"" və ya yezuitlər ordeninin yaradılması. Frensis Dreyk - İngilis dənizçi. Ludolf van Seylen - Holland əsilli riyaziyyatçı. Pyer Brantom - Fransız əsilli yazıçı. İbrahim mirzə Cahi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185788
-1541,8 may - İspaniya səyyahı Ernando de Soto tərəfindən Missisipi çayının kəşf edilməsi. I Təhmasibin Tiflisi tutması. 1 sentyabr - Gül Baba Marqarita Tüdor,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4250
-1541-ci il,8 may - İspaniya səyyahı Ernando de Soto tərəfindən Missisipi çayının kəşf edilməsi. I Təhmasibin Tiflisi tutması. 1 sentyabr - Gül Baba Marqarita Tüdor,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185789
-1542,"Papanın xüsusi inkivizisiya məhkəməsinin yaradılması. ""Şühədanamə"" əsərinin türkcəyə çevrilməsi. Əkbər şah — Böyük Moğollar imperiyasının 3-cü padşahı, Baburun nəvəsi. Mariya Stüart — Əhməd Kasani",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4251
-1542-ci il,"Papanın xüsusi inkivizisiya məhkəməsinin yaradılması. ""Şühədanamə"" əsərinin türkcəyə çevrilməsi. Əkbər şah — Böyük Moğollar imperiyasının 3-cü padşahı, Baburun nəvəsi. Mariya Stüart — Əhməd Kasani",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185790
-1545,Henri Stüart (Darnley lordu) Avstriyalı Elizabet Əbdürrəhman xan (Həştərxan xanı) Qazi xan Təkəli Mariya Manuela Şir şah Suri,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4254
-1545-ci il,Henri Stüart (Darnley lordu) Avstriyalı Elizabet Əbdürrəhman xan (Həştərxan xanı) Qazi xan Təkəli Mariya Manuela Şir şah Suri,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185793
-1548,Osmanlı hökmdarı Sultan Süleyman Qanuninin (1520-1566) Azərbaycana üçüncü yürüşü baş verdi. Şirvanda Bürhan Mirzənin başçılığı ilə qiyam baş verdi. Antonio Kataldi Simon Stevin Fənarizadə Muhiddin Çələbi Əbdülqədir Həmidi Çələbi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4257
-1548-ci il,Osmanlı hökmdarı Sultan Süleyman Qanuninin (1520-1566) Azərbaycana üçüncü yürüşü baş verdi. Şirvanda Bürhan Mirzənin başçılığı ilə qiyam baş verdi. Antonio Kataldi Simon Stevin Fənarizadə Muhiddin Çələbi Əbdülqədir Həmidi Çələbi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185796
-1549,İngiltərənin şərqində — Norfolk qraflığında çəpərləməyə qarşı xırda mülkədar Robert Ketin başçılığı ilə kəndli üsyanı. Əlişaban döyüşü. Abdulla xan Ustaclının Şirvan qiyamçılarını məğlub etməsi. I Ferdinand (Toskana hersoqu),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4258
-1549-cu il,İngiltərənin şərqində — Norfolk qraflığında çəpərləməyə qarşı xırda mülkədar Robert Ketin başçılığı ilə kəndli üsyanı. Əlişaban döyüşü. Abdulla xan Ustaclının Şirvan qiyamçılarını məğlub etməsi. I Ferdinand (Toskana hersoqu),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185797
-154 (dəqiqləşdirmə),154 (ədəd) — ədəd 154 — İmişli rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 21) E.ə. 154 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157324
-154 (ədəd),"Yüz əlli dörd — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz əlli üçdən sonra, yüz əlli beşdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz əlli dörd ədədi — cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157310
-1550,"Safiyə Sultan, Osmanlı İmperiyasının Validə sultanı Əbubəkr mirzə Dərbəndi Villem Barens Sübhanqulu şah",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4259
-1550-ci il,"Safiyə Sultan, Osmanlı İmperiyasının Validə sultanı Əbubəkr mirzə Dərbəndi Villem Barens Sübhanqulu şah",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185798
-1551,"""Qızıl monet"" dövriyyəsi gümüşlə əvəzlənir. Şəki hakimliyi Səfəvilər dövlətinə birləşdirildi. Sebastian de Belalcazar (isp. Sebastián de Belalcázar) — ispaniyalı səyyah və konkistador. I Sahib Gəray",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4260
-1551-ci il,"""Qızıl monet"" dövriyyəsi gümüşlə əvəzlənir. Şəki hakimliyi Səfəvilər dövlətinə birləşdirildi. Sebastian de Belalcazar (isp. Sebastián de Belalcázar) — ispaniyalı səyyah və konkistador. I Sahib Gəray",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185799
-1552,Kazan xanlığının Rusiya tərəfindən işğal edilməsi. Hacı Mustafa Sunullah Əfəndi Henri Stüart (Methven lordu),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4261
-1552-ci il,Kazan xanlığının Rusiya tərəfindən işğal edilməsi. Hacı Mustafa Sunullah Əfəndi Henri Stüart (Methven lordu),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185800
-1553,"Tukapel döyüşü 17 avqust — III Çarlz, Savoyya hersoqu. Fransua Rable Lukas Kranax (böyük) Migel Servet Molla Nəsrulla Vaqif Şahzadə Mustafa (I Süleymanın oğlu)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4262
-1553-cü il,"Tukapel döyüşü 17 avqust — III Çarlz, Savoyya hersoqu. Fransua Rable Lukas Kranax (böyük) Migel Servet Molla Nəsrulla Vaqif Şahzadə Mustafa (I Süleymanın oğlu)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185801
-1554,Osmanlı hökmdarı Sultan Süleyman Qanuninin (1520-1566) Azərbaycana dördüncü yürüşü baş verdi. Mir İmad Qəzvini Süleyman Mirzə,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4263
-1554-cü il,Osmanlı hökmdarı Sultan Süleyman Qanuninin (1520-1566) Azərbaycana dördüncü yürüşü baş verdi. Mir İmad Qəzvini Süleyman Mirzə,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185802
-1555,"29 mart - Səfəvilərlə Osmanlılar arasında Amasiya sülh müqaviləsinin bağlanması. Səfəvilər dövlətinin paytaxtı Təbrizdən Qəzvinə köçürüldü. İngiltərənin ""Moskva şirkəti"" yaranmışdır. Almaniyada protestant və katolik knyazlar arasında ""Auqsburq sazişi"" imzalandı. Rusiyanın Qərbi Sibiri asılı hala salması Edvard Kelli",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4264
-1555-ci il,"29 mart - Səfəvilərlə Osmanlılar arasında Amasiya sülh müqaviləsinin bağlanması. Səfəvilər dövlətinin paytaxtı Təbrizdən Qəzvinə köçürüldü. İngiltərənin ""Moskva şirkəti"" yaranmışdır. Almaniyada protestant və katolik knyazlar arasında ""Auqsburq sazişi"" imzalandı. Rusiyanın Qərbi Sibiri asılı hala salması Edvard Kelli",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185803
-1556,"Həştərxan xanlığının Rusiya tərəfindən işğal edilməsi. Hindistanda Böyük Moğol dövlətində Əkbər şahın (1556-1606) hakimiyyətə gəlməsi. 26 may – III Mehmet, Osmanlı sultani Əhməd Qarahisari Sultan Hümayun Məhəmməd Füzuli — Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Maksim Qrek",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4265
-1556-cı il,"Həştərxan xanlığının Rusiya tərəfindən işğal edilməsi. Hindistanda Böyük Moğol dövlətində Əkbər şahın (1556-1606) hakimiyyətə gəlməsi. 26 may – III Mehmet, Osmanlı sultani Əhməd Qarahisari Sultan Hümayun Məhəmməd Füzuli — Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Maksim Qrek",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185804
-1558,Livoniya müharibəsinin (1558-1583) başlanması. İngiltərədə I Yelizavetanın (1558-1603) hakimiyyətə gəlməsi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4267
-1558-ci il,Livoniya müharibəsinin (1558-1583) başlanması. İngiltərədə I Yelizavetanın (1558-1603) hakimiyyətə gəlməsi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185806
-155 (ədəd),"Yüz əlli beş — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz əlli dörddən sonra, yüz əlli altıdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz əlli beş ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Belə ki, 1, 5, 31 və 155 ədədlərinə qalıqsız bölünür. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157311
-1560,"İsgəndər bəy Münşi — mənşəcə Azərbaycan türklərindən olan görkəmli tarixçi və xəttat. Allahverdi xan — əvvəlcə I Şah Abbasın sarayında zərgərbaşı, sonra qullarağası, Azərbaycan nağıllarının qəhrəmanlarından biri olan Vəzir Allahverdi xan. Oruc bəy Bayat Ovanes Tsaretsi 25 noyabr — Andrea Doria",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4269
-1560-cı il,"İsgəndər bəy Münşi — mənşəcə Azərbaycan türklərindən olan görkəmli tarixçi və xəttat. Allahverdi xan — əvvəlcə I Şah Abbasın sarayında zərgərbaşı, sonra qullarağası, Azərbaycan nağıllarının qəhrəmanlarından biri olan Vəzir Allahverdi xan. Oruc bəy Bayat Ovanes Tsaretsi 25 noyabr — Andrea Doria",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185808
-1562,"İngiltərənin Moskva şirkətinin kəşfiyyatçısı və taciri Antoni Cenkinson Səfəvi dövləti ərazisinə göndərildi. Ottavio Rinuççini 12 yanvar — I Çarlz Emanuel, Savoyya hersoqu. Məhinbanu Sultan Sevindik bəy Avşar",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4271
-1562-ci il,"İngiltərənin Moskva şirkətinin kəşfiyyatçısı və taciri Antoni Cenkinson Səfəvi dövləti ərazisinə göndərildi. Ottavio Rinuççini 12 yanvar — I Çarlz Emanuel, Savoyya hersoqu. Məhinbanu Sultan Sevindik bəy Avşar",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185810
-1563,"Böyük Piter Breygel tərəfindən Babil qülləsi rəsm əsərinin ""Vyana versiyası"" çəkildi. İohann Altuzi (alm. Johannes Althusius) (1557-1638) — Alman filosofu, ilahiyyatçısı. Robert Cecil",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4272
-1563-cü il,"Böyük Piter Breygel tərəfindən Babil qülləsi rəsm əsərinin ""Vyana versiyası"" çəkildi. İohann Altuzi (alm. Johannes Althusius) (1557-1638) — Alman filosofu, ilahiyyatçısı. Robert Cecil",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185811
-1564,"Rütbəsi alınmış rahib Kristof Fabrisiusun Antverpendə edam edilməsi zamanı xalq və keşikçilər arasında toqquşma baş vermişdir. Niderlandda dövlət şurasının üzvləri olan qraf Eqmont, şahzadə Oranski və admiral Qorun ətrafında saray müxalifəti formalaşmışdır. Bundan sonra Antuan Perno de Qranvel istefa vermiş və ispan qoşunları ölkədən çıxarılmışdır. Ferdinandın vəfatından sonra onun böyük oğlu Maksimilian imperiyanı, ikinci oğlu Ferdinand - Tirolu və Ön Avstriyanı, Karl isə - Ştiriyanı, Karintiyanı və Kraynanı miras almışlar. 1564—1576 — Müqəddəs Roma imperiyasının imperatoru, Macarıstanın (1572-ci ilə qədər) və Çexiyanın (1575-ci ilə qədər) kralı II Maksimilian. Çexiya seymi kralın əcnəbilərə zadəgan rütbələri vermək hüququna malik olmaması haqqında qərar qəbul etmişdir. 1564—1605 — Avropa kalvinistlərinin başçısı Teodor Beza (1519—1605). 26 yanvar — Livon müharibəsinin gedişi zamanı Çaşniklər döyüşü baş vermişdir. 2 iyul — rus qoşunları Ulle çayı (Polotsk yaxınlığında) və Orşa yaxınlığında məğlubiyyətə uğramışlar. Aprel — Knyaz Andrey Kurbski Litvaya qaçmışdır. Dekabr — İvan Qroznını əvvəlcə Kolomnaya, oradan isə Aleksandr Slobodasına yola düşmüşdür. Opriçninanın başlanğıcı. İvan Fyodorovun ""Apostol""u — dəqiq tarixi məlum olan ilk rus kitabı nəşr edilmişdir. Nəşr tarixi göstərilməyən və ""Apostol""dan öncə nəşr olunduğu ehtimal edilən bir neçə kitab da qorunub saxlanmışdır. Həmçinin bax: Kateqoriya:1564-cü ildə doğulanlar 15 fevral — Qalileo Qaliley (1564—1642), italyan fizik və astronom. Aprel — Vilyam Şekspir (1564—1616), ingilis dramaturq. Vilyam Adams — ingilis dənizçi, şturman və tacir. Yaponiya sahillərinə üzüb çatan ilk britaniyalı hesab olunur. Abraham Blumart — niderland rəssamı. Federiko Borromeo — italyan keşiş, 1587-ci ildən kardinal, 1595-ci ildən Milan baş yepiskopu, incəsənət və elm hamisi. Henrix Yuli Braunşveyq-Volfenbyuttelski — 1589-cu ildən Braunşveyq-Volfenbyuttel hersoqu, Xelmştedtdəki əsası atası Yuli Braunşveyq-Volfenbyuttelski tərəfindən qoyulan və ona miras qalan protestant universitetinin ilk rektoru. Kristofer Marlo — Yelizaveta dövründə yaşayıb-yaratmış ingilis şair, tərcüməçi və dramaturq, Şekspirin ən görkəmli sələflərindən biri. Fransisko Paçeko — ispan rəssam, incəsənət nəzəriyyəçisi və şair, XVII əsrdə İspaniyada rəssamlığın inkişafına güclü təsir göstərmiş Dieqo Velaskes və Alonso Kano kimi rəssamların müəllimi. David Fabrisi — Şərqi Frislandiyada astronomiyaya dair yazdığı tədqiqatlarla məşhur olan pastor. Hans Leo Hassler — alman bəstəkar və orqan ifaçısı. Həmçinin bax: Kateqoriya:1564-cü ildə vəfat edənlər 26 yanvar — Pyotr Şuyski, görkəmli hərbçi və dövlət xadimi. 18 fevral — Mikelancelo Buonarotti, italyan heykəltaraş, rəssam və şair. Andreas Vezali — həkim və anatom, V Karlın, sonra isə II Filipin leyb-həkimi. Paraselsin kiçik müasiri, elmi anatomiyanın banisi. Jan Kalvin — fransız ilahiyyatçı, kilsə islahatçısı, kalvinizmin yaradıcısı. I Fedinand — 1526-cı ildən Macarıstan və Bohemiya kralı, 1556-cı ildən (rəsmən 1558-ci ildən) Müqəddəs Roma imperiyasının imperatoru, Habsburqlar nəslinin kiçik (avstriyalı) qolunun əcdadı. O həm də Avstriyanın ershersoqu olmuşdur və onun hakimiyyəti dövründə türklər Vyana döyüşündə (1529) məğlubiyyətə uğramışlar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4273
-1564-cü il,"Rütbəsi alınmış rahib Kristof Fabrisiusun Antverpendə edam edilməsi zamanı xalq və keşikçilər arasında toqquşma baş vermişdir. Niderlandda dövlət şurasının üzvləri olan qraf Eqmont, şahzadə Oranski və admiral Qorun ətrafında saray müxalifəti formalaşmışdır. Bundan sonra Antuan Perno de Qranvel istefa vermiş və ispan qoşunları ölkədən çıxarılmışdır. Ferdinandın vəfatından sonra onun böyük oğlu Maksimilian imperiyanı, ikinci oğlu Ferdinand - Tirolu və Ön Avstriyanı, Karl isə - Ştiriyanı, Karintiyanı və Kraynanı miras almışlar. 1564—1576 — Müqəddəs Roma imperiyasının imperatoru, Macarıstanın (1572-ci ilə qədər) və Çexiyanın (1575-ci ilə qədər) kralı II Maksimilian. Çexiya seymi kralın əcnəbilərə zadəgan rütbələri vermək hüququna malik olmaması haqqında qərar qəbul etmişdir. 1564—1605 — Avropa kalvinistlərinin başçısı Teodor Beza (1519—1605). 26 yanvar — Livon müharibəsinin gedişi zamanı Çaşniklər döyüşü baş vermişdir. 2 iyul — rus qoşunları Ulle çayı (Polotsk yaxınlığında) və Orşa yaxınlığında məğlubiyyətə uğramışlar. Aprel — Knyaz Andrey Kurbski Litvaya qaçmışdır. Dekabr — İvan Qroznını əvvəlcə Kolomnaya, oradan isə Aleksandr Slobodasına yola düşmüşdür. Opriçninanın başlanğıcı. İvan Fyodorovun ""Apostol""u — dəqiq tarixi məlum olan ilk rus kitabı nəşr edilmişdir. Nəşr tarixi göstərilməyən və ""Apostol""dan öncə nəşr olunduğu ehtimal edilən bir neçə kitab da qorunub saxlanmışdır. Həmçinin bax: Kateqoriya:1564-cü ildə doğulanlar 15 fevral — Qalileo Qaliley (1564—1642), italyan fizik və astronom. Aprel — Vilyam Şekspir (1564—1616), ingilis dramaturq. Vilyam Adams — ingilis dənizçi, şturman və tacir. Yaponiya sahillərinə üzüb çatan ilk britaniyalı hesab olunur. Abraham Blumart — niderland rəssamı. Federiko Borromeo — italyan keşiş, 1587-ci ildən kardinal, 1595-ci ildən Milan baş yepiskopu, incəsənət və elm hamisi. Henrix Yuli Braunşveyq-Volfenbyuttelski — 1589-cu ildən Braunşveyq-Volfenbyuttel hersoqu, Xelmştedtdəki əsası atası Yuli Braunşveyq-Volfenbyuttelski tərəfindən qoyulan və ona miras qalan protestant universitetinin ilk rektoru. Kristofer Marlo — Yelizaveta dövründə yaşayıb-yaratmış ingilis şair, tərcüməçi və dramaturq, Şekspirin ən görkəmli sələflərindən biri. Fransisko Paçeko — ispan rəssam, incəsənət nəzəriyyəçisi və şair, XVII əsrdə İspaniyada rəssamlığın inkişafına güclü təsir göstərmiş Dieqo Velaskes və Alonso Kano kimi rəssamların müəllimi. David Fabrisi — Şərqi Frislandiyada astronomiyaya dair yazdığı tədqiqatlarla məşhur olan pastor. Hans Leo Hassler — alman bəstəkar və orqan ifaçısı. Həmçinin bax: Kateqoriya:1564-cü ildə vəfat edənlər 26 yanvar — Pyotr Şuyski, görkəmli hərbçi və dövlət xadimi. 18 fevral — Mikelancelo Buonarotti, italyan heykəltaraş, rəssam və şair. Andreas Vezali — həkim və anatom, V Karlın, sonra isə II Filipin leyb-həkimi. Paraselsin kiçik müasiri, elmi anatomiyanın banisi. Jan Kalvin — frans��z ilahiyyatçı, kilsə islahatçısı, kalvinizmin yaradıcısı. I Fedinand — 1526-cı ildən Macarıstan və Bohemiya kralı, 1556-cı ildən (rəsmən 1558-ci ildən) Müqəddəs Roma imperiyasının imperatoru, Habsburqlar nəslinin kiçik (avstriyalı) qolunun əcdadı. O həm də Avstriyanın ershersoqu olmuşdur və onun hakimiyyəti dövründə türklər Vyana döyüşündə (1529) məğlubiyyətə uğramışlar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185812
-1565,27 aprel ispan konkistadoru Migel de Laqaspi 400 nəfər silahlı əsgərin müşaiyəti ilə Filippin sahillərinə gəldi və onlar burada ilk ispan yaşayış məntəqəsinin - San Migel yaşayış məskəninin əsasını qoydular. Səfəvi hökmdarı I Təhmasib tamğa vergisini ləğv etmişdir. Məhəmmədqulu şah Ludoviko Ferrari Turqut Rəis,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4274
-1565-ci il,27 aprel ispan konkistadoru Migel de Laqaspi 400 nəfər silahlı əsgərin müşaiyəti ilə Filippin sahillərinə gəldi və onlar burada ilk ispan yaşayış məntəqəsinin - San Migel yaşayış məskəninin əsasını qoydular. Səfəvi hökmdarı I Təhmasib tamğa vergisini ləğv etmişdir. Məhəmmədqulu şah Ludoviko Ferrari Turqut Rəis,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185813
-1568,Cüzeppe Sezari Bosniyalı Mahmud Paşa Karlos (Asturiya şahzadəsi) Şahqulu sultan Ustaclı Şahverdi sultan Ziyadoğlu-Qacar Valualı Elizabet,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4277
-1568-ci il,Cüzeppe Sezari Bosniyalı Mahmud Paşa Karlos (Asturiya şahzadəsi) Şahqulu sultan Ustaclı Şahverdi sultan Ziyadoğlu-Qacar Valualı Elizabet,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185816
-1569,Polşa ilə Litva arasında bağlanan Lüblin uniyasına əsasən Reç Pospolita dövlətinin yaranması. Sultan Cahangir Sultan Rüstəm Mirzə,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4278
-1569-cu il,Polşa ilə Litva arasında bağlanan Lüblin uniyasına əsasən Reç Pospolita dövlətinin yaranması. Sultan Cahangir Sultan Rüstəm Mirzə,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185817
-156 (dəqiqləşdirmə),156 (ədəd) — ədəd 156 — evakuator xidmətinin telefon nömrəsi E.ə. 156 — il NGC 156 — Yeni Baş Kataloqda qeydə alınmış qalaktika.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157326
-156 (ədəd),"Yüz əlli altı — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz əlli beşdən sonra, yüz əlli yeddidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz əlli altı ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157312
-1570,"22 sentyabr — Henri Hudzon, ingilis coğrafiyaşünas və səyyahı. Yusif xəlifə Ziyadoğlu-Qacar İbrahim sultan Ziyadoğlu-Qacar",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4279
-1570-ci il,"22 sentyabr — Henri Hudzon, ingilis coğrafiyaşünas və səyyahı. Yusif xəlifə Ziyadoğlu-Qacar İbrahim sultan Ziyadoğlu-Qacar",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185818
-1571,Venesiya elçisi Vincentso Alessandrinin Azərbaycana səfəri. Sədrəddin Şirazi və ya Molla Sadra (1571-1641) — filosof 27 yanvar — I Abbas Benvenuto Çellini — İntibah incəsənətinin son nümayəndəsi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4280
-1571-ci il,Venesiya elçisi Vincentso Alessandrinin Azərbaycana səfəri. Sədrəddin Şirazi və ya Molla Sadra (1571-1641) — filosof 27 yanvar — I Abbas Benvenuto Çellini — İntibah incəsənətinin son nümayəndəsi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185819
-1572,Varfolomey gecəsi — Fransada dini müharibələrin nəticəsində 24 avqust 1572-ci ildə Parisdə baş vermiş hadisədir. Rusiyada Opriçinanın(1565-1572) ləğv olunduğu ildir. Raffaele Bombelli,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4281
-1572-ci il,Varfolomey gecəsi — Fransada dini müharibələrin nəticəsində 24 avqust 1572-ci ildə Parisdə baş vermiş hadisədir. Rusiyada Opriçinanın(1565-1572) ləğv olunduğu ildir. Raffaele Bombelli,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185820
-1574,"III Henri Fransa kralı olur. Handan Sultan, Osmanlı imperiyasının Validə sultanı Corco Vazari — İtaliya rəssamı, Renessans mədəniyyətinin görkəmli nümayəndələrindən biri. Çoban şamxal ibn I Əlibəy",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4283
-1574-cü il,"III Henri Fransa kralı olur. Handan Sultan, Osmanlı imperiyasının Validə sultanı Corco Vazari — İtaliya rəssamı, Renessans mədəniyyətinin görkəmli nümayəndələrindən biri. Çoban şamxal ibn I Əlibəy",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185822
-1575,Niderlandda Leyden universitetinin əsasının qoyulması. Stefan Batorinin Reç Pospolita kralı seçilməsi. Lionel Qranfild,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4284
-1575-ci il,Niderlandda Leyden universitetinin əsasının qoyulması. Stefan Batorinin Reç Pospolita kralı seçilməsi. Lionel Qranfild,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185823
-1576,Şah Təhmasib in ölümü Boynuyaralı Mehmed Paşa Cerolamo Kardano 27 avqust — Tisian Veçellio. Luidji Lilio,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4285
-1576-cı il,Şah Təhmasib in ölümü Boynuyaralı Mehmed Paşa Cerolamo Kardano 27 avqust — Tisian Veçellio. Luidji Lilio,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185824
-1578,"Osmanlılar tərəfindən Tiflis və Qorinin tutulması. Portuqaliya kralı Enrukenin hakimiyyətə (1578-1580) gəlməsi. 21 oktyabr - Rus qoşunlarının Venden uğrunda döyüşdə birləşmiş Polşa-İsveç ordusu tərəfindən ağır məğlubiyyətə uğradılması. Vilnoda Yezuitlər ordeninin açılması. Səfəvilər dövlətində Məhəmməd Xudabəndənin hakimiyyətə (1578-1587) gəlməsi. Səfəvi-Osmanlı müharibəsinin ikinci mərhələsinin (1578-1590) başlanması. 9 avqust — Səfəvilərlə Osmanlılar arasında Çıldır döyüşü. 9 sentyabr — Səfəvilərlə Osmanlılar arasında Qanıx (Alazan) döyüşü. 15 noyabr — Səfəvilərlə Osmanlılar arasında Mollahəsənli döyüşü. Vilyam Harvey — Fiziologiya və embriologiyanın əsasını qoyan ingilis həkim-anatomu, alim. Albani Françesko — İtaliyanın Boloniya məktəbinin rəssamı. Con Vebster — ingilis dramaturqu. Körpülü Mehmed Paşa Klovio Culio — xorvat mənşəli İtaliya rəssamı, miniatüristi. Pyer Lesko — fransız arxitektor və heykəltaraş. Moroni Covanni Battista — italyan rəssam. Petru Nuniş — Portuqaliya riyaziyyatçısı. Kavus mirzə Dərbəndi Araz xan Rumlu",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4287
-1578-ci il,"Osmanlılar tərəfindən Tiflis və Qorinin tutulması. Portuqaliya kralı Enrukenin hakimiyyətə (1578-1580) gəlməsi. 21 oktyabr - Rus qoşunlarının Venden uğrunda döyüşdə birləşmiş Polşa-İsveç ordusu tərəfindən ağır məğlubiyyətə uğradılması. Vilnoda Yezuitlər ordeninin açılması. Səfəvilər dövlətində Məhəmməd Xudabəndənin hakimiyyətə (1578-1587) gəlməsi. Səfəvi-Osmanlı müharibəsinin ikinci mərhələsinin (1578-1590) başlanması. 9 avqust — Səfəvilərlə Osmanlılar arasında Çıldır döyüşü. 9 sentyabr — Səfəvilərlə Osmanlılar arasında Qanıx (Alazan) döyüşü. 15 noyabr — Səfəvilərlə Osmanlılar arasında Mollahəsənli döyüşü. Vilyam Harvey — Fiziologiya və embriologiyanın əsasını qoyan ingilis həkim-anatomu, alim. Albani Françesko — İtaliyanın Boloniya məktəbinin rəssamı. Con Vebster — ingilis dramaturqu. Körpülü Mehmed Paşa Klovio Culio — xorvat mənşəli İtaliya rəssamı, miniatüristi. Pyer Lesko — fransız arxitektor və heykəltaraş. Moroni Covanni Battista — italyan rəssam. Petru Nuniş — Portuqaliya riyaziyyatçısı. Kavus mirzə Dərbəndi Araz xan Rumlu",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185826
-157 (dəqiqləşdirmə),157 (ədəd) — ədəd 157 — Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi məlumat telefon nömrəsi 157 — Lerik rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 25) E.ə. 157 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157327
-157 (ədəd),"Yüz əlli yeddi — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz əlli altıdan sonra, yüz əlli səkkizdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz əlli yeddi ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda sadə ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157313
-157 özgə həyat...,"157 özgə həyat... qısametrajlı sənədli televiziya filmi rejissor Əminə Asifqızı tərəfindən çəkilmişdir. Film kinoda 157 rol canlandıran görkəmli aktyor, xalq artsti Muxtar Maniyevin yaradıcılığına həsr olunmuşdur. Film İctimai televiziyada istehsal edilmişdir. Film kinoda 157 rol canlandıran görkəmli aktyor, xalq artsti Muxtar Maniyevin yaradıcılığına həsr olunmuşdur. Filmdə aktyorun özü də iştirak edir və obrazları haqqında maraqlı xatirələrini bölüşür. Onun sözlərinə görə bu, təkcə rol almaq deyil, həmin obrazları yaşatmaqdır, onların yolunda can qoymaqdır. İstər kinoda, istərsə də teatrda bu qədər rol yaratmaq hər aktyora nəsib olmur. Onu Azərbaycan filmlərinin demək olar ki, əksəriyyətində görmək mümkündür. Filmin üzərində işləyənlər Ssenarist: Nigar Əlişova Rejissor: Əminə Asifqızı Operator: Kamran Mehdiyev, İsmayıl Eyvazi, Anar Ağazadə, Ayaz Qocayev, İlkin Şirinli Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491428
-157 özgə həyat... (film),"157 özgə həyat... qısametrajlı sənədli televiziya filmi rejissor Əminə Asifqızı tərəfindən çəkilmişdir. Film kinoda 157 rol canlandıran görkəmli aktyor, xalq artsti Muxtar Maniyevin yaradıcılığına həsr olunmuşdur. Film İctimai televiziyada istehsal edilmişdir. Film kinoda 157 rol canlandıran görkəmli aktyor, xalq artsti Muxtar Maniyevin yaradıcılığına həsr olunmuşdur. Filmdə aktyorun özü də iştirak edir və obrazları haqqında maraqlı xatirələrini bölüşür. Onun sözlərinə görə bu, təkcə rol almaq deyil, həmin obrazları yaşatmaqdır, onların yolunda can qoymaqdır. İstər kinoda, istərsə də teatrda bu qədər rol yaratmaq hər aktyora nəsib olmur. Onu Azərbaycan filmlərinin demək olar ki, əksəriyyətində görmək mümkündür. Filmin üzərində işləyənlər Ssenarist: Nigar Əlişova Rejissor: Əminə Asifqızı Operator: Kamran Mehdiyev, İsmayıl Eyvazi, Anar Ağazadə, Ayaz Qocayev, İlkin Şirinli Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=807438
-1580,"İngiltərədən Azərbaycana Xristofor Berrounun başçılığı ilə ticarət nümayəndəsinin gəlməsi. 25 may — Qazızadə Əhməd Şəmsəddin Əfəndi, Osmanlı alimi və şeyxülislamı. 10 iyun — Luiş de Kamoens, portuqal şairi. 30 avqust — Emanuel Filibert, Savoyya hersoqu. Andrea Palladio — italyan memarı. İbrahimqulu şah — Əbdi bəy Şirazi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4289
-1580-ci il,"İngiltərədən Azərbaycana Xristofor Berrounun başçılığı ilə ticarət nümayəndəsinin gəlməsi. 25 may — Qazızadə Əhməd Şəmsəddin Əfəndi, Osmanlı alimi və şeyxülislamı. 10 iyun — Luiş de Kamoens, portuqal şairi. 30 avqust — Emanuel Filibert, Savoyya hersoqu. Andrea Palladio — italyan memarı. İbrahimqulu şah — Əbdi bəy Şirazi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185828
-1581,Səfəvi-Osmanlı müharibəsinin (1578-1590) gedişində Krım türklərinin Şirvana dördüncü yürüşü. 9 oktyabr —Fransız riyaziyyatşçsı və şairi Başe de Meziriak anadan olmuşdur. Mahidevran sultan vəfat etmişdir,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4290
-1581-ci il,Səfəvi-Osmanlı müharibəsinin (1578-1590) gedişində Krım türklərinin Şirvana dördüncü yürüşü. 9 oktyabr —Fransız riyaziyyatşçsı və şairi Başe de Meziriak anadan olmuşdur. Mahidevran sultan vəfat etmişdir,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185829
-1585,Niderlandda Qriqorian təqviminin qəbul edilməsi. İspanlar tərəfindən Brüssel şəhərinin işğal edilməsi. Şokoladın ilk dəfə Avropada təqdim edilməsi. Qızılbaşlarla osmanlılar arasında Sufiyan döyüşü. Şahzadə Yəhya Həsən Ziyayi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4294
-1585-ci il,Niderlandda Qriqorian təqviminin qəbul edilməsi. İspanlar tərəfindən Brüssel şəhərinin işğal edilməsi. Şokoladın ilk dəfə Avropada təqdim edilməsi. Qızılbaşlarla osmanlılar arasında Sufiyan döyüşü. Şahzadə Yəhya Həsən Ziyayi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185833
-1586,3 dekabr - Amerikadan Avropaya ilk dəfə kartof gətirilməsi. Həmzə Mirzənin təkəli-türkmən əmirlərinin mərkəzi hakimiyyətə qarşı qiyamını yatırması.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4295
-1586-cı il,3 dekabr - Amerikadan Avropaya ilk dəfə kartof gətirilməsi. Həmzə Mirzənin təkəli-türkmən əmirlərinin mərkəzi hakimiyyətə qarşı qiyamını yatırması.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185834
-1587,•Şah 1 ci Abbas hakimiyyətə gəlmişdir Səfəvilər dövlətinin banisi və görkəmli Azərbaycan şairi Şah İsmayıl Xətai. Səfəvi hökmdarı Məhəmməd Xudabəndə. Murtuzaqulu xan Pörnək-Türkman Qılınc Əli Paşa Məhəmməd Karamusiç Nihadi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4296
-1587-ci il,•Şah 1 ci Abbas hakimiyyətə gəlmişdir Səfəvilər dövlətinin banisi və görkəmli Azərbaycan şairi Şah İsmayıl Xətai. Səfəvi hökmdarı Məhəmməd Xudabəndə. Murtuzaqulu xan Pörnək-Türkman Qılınc Əli Paşa Məhəmməd Karamusiç Nihadi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185835
-1588,Türkmən və təkəli tayfalarının qiyamı. Ìspaniyanin məğlub edilməz armada adlanan deniz donanması məğlub edildi Eten Paskal - Fransa riyaziyyatçısı. II İslam Gəray,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4297
-1588-ci il,Türkmən və təkəli tayfalarının qiyamı. Ìspaniyanin məğlub edilməz armada adlanan deniz donanması məğlub edildi Eten Paskal - Fransa riyaziyyatçısı. II İslam Gəray,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185836
-158 (dəqiqləşdirmə),E.ə. 158 — il 158 (ədəd) — ədəd AGM-158 JASSM — NGC 158 — Yeni Baş Kataloqda qeydə alınmış qalaktika.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157328
-158 (ədəd),"Yüz əlli səkkiz — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz əlli yeddidən sonra, yüz əlli doqquzdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz əlli səkkiz ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157316
-1590,"Səfəvi və Osmanlı dövlətləri arasında İstanbul sülh müqaviləsi bağlanmışdır. Portuqal səyyahların Tayvana səfəri. 18 aprel — I Əhməd, Osmanlı padşahı. Mahpeykər Kösəm Sultan — Osmanlı padşahı I Əhmədin hərəmi, IV Murad və I İbrahimin anası. Mahfiruz Xədicə Sultan — Osmanlı padşahı I Əhmədin hərəmi, II Osmanın anası. Arakel Təbrizli",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4299
-1590-cı il,"Səfəvi və Osmanlı dövlətləri arasında İstanbul sülh müqaviləsi bağlanmışdır. Portuqal səyyahların Tayvana səfəri. 18 aprel — I Əhməd, Osmanlı padşahı. Mahpeykər Kösəm Sultan — Osmanlı padşahı I Əhmədin hərəmi, IV Murad və I İbrahimin anası. Mahfiruz Xədicə Sultan — Osmanlı padşahı I Əhmədin hərəmi, II Osmanın anası. Arakel Təbrizli",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185838
-1591,"Osmanlı dövlətində cənub-şərqi Anadoluda Şahqulu Təkəlinin başçılığı ilə üsyan baş verməsi. Cəlalilər hərəkatının təsiri ilə Təbrizdə ilk üsyanın baş verməsi. I Mustafa, Osmanlı padşahı Mürtəzaqulu sultan Şamlu Əbdülkərim xan (Yarkənd xanı)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4300
-1591-ci il,"Osmanlı dövlətində cənub-şərqi Anadoluda Şahqulu Təkəlinin başçılığı ilə üsyan baş verməsi. Cəlalilər hərəkatının təsiri ilə Təbrizdə ilk üsyanın baş verməsi. I Mustafa, Osmanlı padşahı Mürtəzaqulu sultan Şamlu Əbdülkərim xan (Yarkənd xanı)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185839
-1592,I Şah Abbas Zülfüqar xan Qaramanlını Azərbaycana ilk hakim təyin etmişdir. Sultan Şahcahan Qaraçələbizadə Əbdüləziz Əfəndi Fəzli İsfahani Xuzani Dövlətyar xan Siyahmənsur Xədim Məsih Mehmed Paşa Nahapet Kuçak,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4301
-1592-ci il,I Şah Abbas Zülfüqar xan Qaramanlını Azərbaycana ilk hakim təyin etmişdir. Sultan Şahcahan Qaraçələbizadə Əbdüləziz Əfəndi Fəzli İsfahani Xuzani Dövlətyar xan Siyahmənsur Xədim Məsih Mehmed Paşa Nahapet Kuçak,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185840
-1593,"Safiyə Sultan-I Elizabet nəznində Osmanlı-İngiltərə münasibətləri quruldu. Romada ilk incəsənət Akademiyası - Müqəddəs Luka Akademiyası yaradıldı. Azərbaycan ərazilərinin bəylərbəylik şəklində birləşdirilmişdir. Bu bəylərbəyliyə Zəncan, Ərdəbil, Xalxal, Qaracadağ, Talış, Qızılağac, Lənkəran, Qızılüzən və Kür çayları arasında yerləşən geniş ərzilər daxil idi. Mümtaz Mahal",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4302
-1593-cü il,"Safiyə Sultan-I Elizabet nəznində Osmanlı-İngiltərə münasibətləri quruldu. Romada ilk incəsənət Akademiyası - Müqəddəs Luka Akademiyası yaradıldı. Azərbaycan ərazilərinin bəylərbəylik şəklində birləşdirilmişdir. Bu bəylərbəyliyə Zəncan, Ərdəbil, Xalxal, Qaracadağ, Talış, Qızılağac, Lənkəran, Qızılüzən və Kür çayları arasında yerləşən geniş ərzilər daxil idi. Mümtaz Mahal",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185841
-1593-cü ildə teleportasiya olmuş əsgər əfsanəsi,"1593 teleportasiya olmuş əsgər əfsanəsi — bir xalq əfsanəsinə görə, 1593-cü ilin oktyabr ayında İspaniya imperiyasının əsgərlərindən biri müəmmalı formada Maniladan Mexikodakı Plaza Mayora (indi Konstitusiya meydanı) teleportasiya olmuşdur. Əsgərin Filippindən gəldiyi iddiası, Qomez Perez Dasmarinasın aylar sonra bu xəbər ilə Sakit okeanı keçən bir gəmi sərnişini tərəfindən təsdiq edilməsinə qədər meksikalılar tərəfindən rədd edildi. Folklorist Tomas Alliboun Cenvayr 1908-ci ildə əfsanəni ""Meksika şəhərinin əhalisinin bütün təbəqələri arasında aktual"" olaraq təsvir etdi. XIX əsrdə yaşayan paranormal araşdırmaçılar, hekayəyə inam verən, teleportasiya və yadplanetlilər tərəfindən qaçırılma kimi açıqlamalar verdilər. Əsgər 24 oktyabr 1593-cü ildə Filippinin Manila şəhərinin Ümumi kapitanlığının tərkibində Qubernator sarayını mühafizə edirdi. Daha əvvəlki gün qubernator Qomez Perez Dasmarinas, Çinli piratlar tərəfindən öldürüldü, lakin gözətçilər hələ də sarayı qoruyurdular və yeni bir qubernatorun təyin olunmasını gözləyirdilər. Əsgərlərdən biri əsəbi və tükənmiş hiss etməyə başladı. Divara söykəndi və dincəlmək üçün gözlərini bağladı. Bir neçə saniyə sonra gözlərini açanda özünü Meksikada, okeanın minlərlə kilometr uzaqdakı digər sahilində tapdı. Ordakı bəzi mühafizəçilər onu səhv uniformada gördülər və onun kim olduğunu soruşmağa başladılar. Onda Filippin qubernatoruna edilən sui-qəsd Meksikadakı insanlara hələ də məlum deyildi. Teleportasiya olan əsgərin saray mühafizəçilərinin Maniladakı uniformanı geyindiyi və ölümünü bildiyi bildirildi. (Əslində, Perez Dasmanrinasda dənizdə Maniladan biraz uzaqda öldürüldü.) Hökumət onu tərk edilmiş olduğuna görə və şeytanın köləsi olmaqla günahlandıraraq həbs etdilər. Bir neçə ay sonra, qubernatorun ölümü ilə bağlı xəbər Filippindən bir gəmi ilə Meksikaya çatdı. Sərni��inlərdən biri həmin əsgəri tanıdı və qubernatorun ölümündən bir gün sonra onu Filippində gördüyünü söylədi. Nəhayət, hökumət tərəfindən həbsxanadan azad edildi və evə getməsinə icazə verildi. Meksikada yaşayan Amerikalı folklorşünas Tomas Allibone Cenvayr, Harper's jurnalının dekabr 1908 tarixində çıxan sayında hekayəni Yaşayan kabus əfsanəsi, əsgəri isə Gil Perez olaraq adlandırdı. Hekayə 1910-cu ildə toplanmış bir həcmdə nəşr olunan Meksika Şəhərinin əfsanələri adlı bir seriya idi. Cenvayr qeyd edir ki, oxşar motivlər folklorda yayılmışdır. Vaşinqton İrvinqin Alhambra hekayələri kitabında əfsanəyə bənzər bir şey olan ""Qubernator Manço və Əsgər"" hekayəsi mövcuddur.Cenvayrın 1908-dəki hesabı, 1900-cü ildə ""Un aparecido"" başlığı altında dərc edilmiş ""México viejo: noticias históricas, tradiciones, leyendas y costumbres"" kolleksiyasında nəşr olunan, Meksikalı folklorşünas Luis Qonzales Obreqonun yaratdığı ispanca versiyaya əsaslanır. Obreqon, hekayəni gerçək olaraq göstərən İspaniya fatehlərindən olan Fray Qaspar de San Avqustinin hekayəsini 1698-ə qədər izləyir. San Avqustin əsgərə ad vermir və cadugərlik üçün nəqlini təsdiqləyir.Cenvayr deyir ki, Obreqon 1609-cu ildə Antonio de Morqanın Perez Dasmarinasın ölümünün Meksikada həmin gün yayıldığını yazmışdır, buna baxmayaraq Morqanın bunun necə olduğunu bilmədiyini ifadə etmişdir. Xose Risal, İspaniya Filippinindən gələn digər bir çox möcüzəvi hekayəyə diqqət çəkir. Luis Vekman, İspan Mexikosu ilə əlaqəli olaraq eyni nöqtəni ortaya qoyur. Obreqonun varisi Artemio de Valle Arizpenin 1936-cı il kolleksiyası olan ""Historias de vivos y muertos""-da ""Por el aire vino, por la mar se fue"" başlıqlı hekayənin bir versiyası mövcuddur. Bir neçə yazıçı hekayə üçün paranormal versiyalar irəli sürmüşdür. Morris Cessap və Brinsli Li Poer Trenç yadplanetlilər tərəfindən qaçırılma ola biləcəyini, Kolin Vilson, və Qari Blekvud isə teleportasiya ola biləcəyini demişdir. de Morga, Antonio. Rizal, José (redaktor ). Sucesos de las islas Filipinas (Spanish). Paris: Garnier hermanos. 1890 [1609]. 31–36. İstifadə tarixi: 18 January 2016. de San Agustin, Gaspar. 12: De los Embaxadores que llegaron à Manila, enviados por el Emperador del Japon, y del Rey de Camboxa, y del lastimoso fin del Governador Gomez Perez Dasmariñas // Conquistas de las Islas Philipinas (Spanish). Vol 3. Madrid: Manuel Ruiz de Murga. 1698. səh. 465. İstifadə tarixi: 18 January 2016. González Obregón, Luis. Un Aparecido (PDF) // México viejo: noticias históricas, tradiciones, leyendas y costumbres (Spanish). Paris; Mexico City: Librería de la Vda. de C. Bouret. 1900. 181–185. İstifadə tarixi: 18 January 2016.Obregón, Luis González. The Streets of Mexico (English). Blanche Collet Wagner tərəfindən tərcümə olunub. San Francisco: George Fields. 1937. Janvier, Thomas Allibone. ""Legends of the City of Mexico"". Harper's Magazine. 118 (703). December 1908: 63–66. İstifadə tarixi: 18 January 2016. Janvier, Thomas Allibone. Legend of the Living Spectre // Legends of the city of Mexico. New York, London: Harper & Brothers. 1910. 96–107, 159–162. İstifadə tarixi: 18 January 2016.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=594382
-1593 teleportasiya olmuş əsgər əfsanəsi,"1593 teleportasiya olmuş əsgər əfsanəsi — bir xalq əfsanəsinə görə, 1593-cü ilin oktyabr ayında İspaniya imperiyasının əsgərlərindən biri müəmmalı formada Maniladan Mexikodakı Plaza Mayora (indi Konstitusiya meydanı) teleportasiya olmuşdur. Əsgərin Filippindən gəldiyi iddiası, Qomez Perez Dasmarinasın aylar sonra bu xəbər ilə Sakit okeanı keçən bir gəmi sərnişini tərəfindən təsdiq edilməsinə qədər meksikalılar tərəfindən rədd edildi. Folklorist Tomas Alliboun Cenvayr 1908-ci ildə əfsanəni ""Meksika şəhərinin əhalisinin bütün təbəqələri arasında aktual"" olaraq təsvir etdi. XIX əsrdə yaşayan paranormal araşdırmaçılar, hekayəyə inam verən, teleportasiya və yadplanetlilər tərəfindən qaçırılma kimi açıqlamalar verdilər. Əsgər 24 oktyabr 1593-cü ildə Filippinin Manila şəhərinin Ümumi kapitanlığının tərkibində Qubernator sarayını mühafizə edirdi. Daha əvvəlki gün qubernator Qomez Perez Dasmarinas, Çinli piratlar tərəfindən öldürüldü, lakin gözətçilər hələ də sarayı qoruyurdular və yeni bir qubernatorun təyin olunmasını gözləyirdilər. Əsgərlərdən biri əsəbi və tükənmiş hiss etməyə başladı. Divara söykəndi və dincəlmək üçün gözlərini bağladı. Bir neçə saniyə sonra gözlərini açanda özünü Meksikada, okeanın minlərlə kilometr uzaqdakı digər sahilində tapdı. Ordakı bəzi mühafizəçilər onu səhv uniformada gördülər və onun kim olduğunu soruşmağa başladılar. Onda Filippin qubernatoruna edilən sui-qəsd Meksikadakı insanlara hələ də məlum deyildi. Teleportasiya olan əsgərin saray mühafizəçilərinin Maniladakı uniformanı geyindiyi və ölümünü bildiyi bildirildi. (Əslində, Perez Dasmanrinasda dənizdə Maniladan biraz uzaqda öldürüldü.) Hökumət onu tərk edilmiş olduğuna görə və şeytanın köləsi olmaqla günahlandıraraq həbs etdilər. Bir neçə ay sonra, qubernatorun ölümü ilə bağlı xəbər Filippindən bir gəmi ilə Meksikaya çatdı. Sərnişinlərdən biri həmin əsgəri tanıdı və qubernatorun ölümündən bir gün sonra onu Filippində gördüyünü söylədi. Nəhayət, hökumət tərəfindən həbsxanadan azad edildi və evə getməsinə icazə verildi. Meksikada yaşayan Amerikalı folklorşünas Tomas Allibone Cenvayr, Harper's jurnalının dekabr 1908 tarixində çıxan sayında hekayəni Yaşayan kabus əfsanəsi, əsgəri isə Gil Perez olaraq adlandırdı. Hekayə 1910-cu ildə toplanmış bir həcmdə nəşr olunan Meksika Şəhərinin əfsanələri adlı bir seriya idi. Cenvayr qeyd edir ki, oxşar motivlər folklorda yayılmışdır. Vaşinqton İrvinqin Alhambra hekayələri kitabında əfsanəyə bənzər bir şey olan ""Qubernator Manço və Əsgər"" hekayəsi mövcuddur.Cenvayrın 1908-dəki hesabı, 1900-cü ildə ""Un aparecido"" başlığı altında dərc edilmiş ""México viejo: noticias históricas, tradiciones, leyendas y costumbres"" kolleksiyasında nəşr olunan, Meksikalı folklorşünas Luis Qonzales Obreqonun yaratdığı ispanca versiyaya əsaslanır. Obreqon, hekayəni gerçək olaraq göstərən İspaniya fatehlərindən olan Fray Qaspar de San Avqustinin hekayəsini 1698-ə qədər izləyir. San Avqustin əsgərə ad vermir və cadugərlik üçün nəqlini təsdiqləyir.Cenvayr deyir ki, Obreqon 1609-cu ildə Antonio de Morqanın Perez Dasmarinasın ölümünün Meksikada həmin gün yayıldığını yazmışdır, buna baxmayaraq Morqanın bunun necə olduğunu bilmədiyini ifadə etmişdir. Xose Risal, İspaniya Filippinindən gələn digər bir çox möcüzəvi hekayəyə diqqət çəkir. Luis Vekman, İspan Mexikosu ilə əlaqəli olaraq eyni nöqtəni ortaya qoyur. Obreqonun varisi Artemio de Valle Arizpenin 1936-cı il kolleksiyası olan ""Historias de vivos y muertos""-da ""Por el aire vino, por la mar se fue"" başlıqlı hekayənin bir versiyası mövcuddur. Bir neçə yazıçı hekayə üçün paranormal versiyalar irəli sürmüşdür. Morris Cessap və Brinsli Li Poer Trenç yadplanetlilər tərəfindən qaçırılma ola biləcəyini, Kolin Vilson, və Qari Blekvud isə teleportasiya ola biləcəyini demişdir. de Morga, Antonio. Rizal, José (redaktor ). Sucesos de las islas Filipinas (Spanish). Paris: Garnier hermanos. 1890 [1609]. 31–36. İstifadə tarixi: 18 January 2016. de San Agustin, Gaspar. 12: De los Embaxadores que llegaron à Manila, enviados por el Emperador del Japon, y del Rey de Camboxa, y del lastimoso fin del Governador Gomez Perez Dasmariñas // Conquistas de las Islas Philipinas (Spanish). Vol 3. Madrid: Manuel Ruiz de Murga. 1698. səh. 465. İstifadə tarixi: 18 January 2016. González Obregón, Luis. Un Aparecido (PDF) // México viejo: noticias históricas, tradiciones, leyendas y costumbres (Spanish). Paris; Mexico City: Librería de la Vda. de C. Bouret. 1900. 181–185. İstifadə tarixi: 18 January 2016.Obregón, Luis González. The Streets of Mexico (English). Blanche Collet Wagner tərəfindən tərcümə olunub. San Francisco: George Fields. 1937. Janvier, Thomas Allibone. ""Legends of the City of Mexico"". Harper's Magazine. 118 (703). December 1908: 63–66. İstifadə tarixi: 18 January 2016. Janvier, Thomas Allibone. Legend of the Living Spectre // Legends of the city of Mexico. New York, London: Harper & Brothers. 1910. 96–107, 159–162. İstifadə tarixi: 18 January 2016.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=594383
-1597,İnayət Gəray Martin Opits Sultan Məhəmməd Xudabəndə Mirzə Teramo Kastelli Edvard Kelli Villem Barens,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4306
-1597-ci il,İnayət Gəray Martin Opits Sultan Məhəmməd Xudabəndə Mirzə Teramo Kastelli Edvard Kelli Villem Barens,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185845
-1598,Ob çayı sahilində döyüş. Rusların Qərbi Sibirin işğalını başa çatdırması. 14 fevral – Rusiya çarı Boris Qodunovun taxta çıxması. Səfəvilər dövlətində Şah I Abbas tərəfindən ölkənin paytaxtının Qəzvindən İsfahana köçürülməsi. Bonaventura Kavalyeri Toyotomi Xideyösi Xadım Həsən Paşa,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4307
-1598-ci il,Ob çayı sahilində döyüş. Rusların Qərbi Sibirin işğalını başa çatdırması. 14 fevral – Rusiya çarı Boris Qodunovun taxta çıxması. Səfəvilər dövlətində Şah I Abbas tərəfindən ölkənin paytaxtının Qəzvindən İsfahana köçürülməsi. Bonaventura Kavalyeri Toyotomi Xideyösi Xadım Həsən Paşa,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185846
-1599,"2 oktyabr – Hacı Mustafa Sunullah Əfəndi Osmanlı imperiyasının şeyxülislamı seçildi. I Şah Abbas Xorasanı Şeybanilərdən azad etmişdir və Səfəvilər öz təsirini yenidən Mavəraünnəhrdə yaymışdır. Səfəvi elçiləri Oruc bəy Bayat və Hüseynəli bəy Bayatın Avropaya səfəri. 6 iyun – Dieqo Velaskes, ispan rəssamı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4308
-1599-cu il,"2 oktyabr – Hacı Mustafa Sunullah Əfəndi Osmanlı imperiyasının şeyxülislamı seçildi. I Şah Abbas Xorasanı Şeybanilərdən azad etmişdir və Səfəvilər öz təsirini yenidən Mavəraünnəhrdə yaymışdır. Səfəvi elçiləri Oruc bəy Bayat və Hüseynəli bəy Bayatın Avropaya səfəri. 6 iyun – Dieqo Velaskes, ispan rəssamı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185847
-159 (dəqiqləşdirmə),159 (ədəd) — ədəd 159 — Biləsuvar rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 25) E.ə. 159 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157329
-159 (ədəd),"Yüz əlli doqquz — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz əlli səkkizdən sonra, yüz altmışdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz əlli doqquz ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157318
-15 (dəqiqləşdirmə),"15 (ədəd) — ədəd 15 — Cəlilabad rayonunun avtomobil seriya nömrəsi. 15 (film, 2003) — 2003-cü ildə istehsal olunmuş Sinqapur filmi. 15 avqust (film, 2001) — Fransa filmi E.ə. 15 — il",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146164
-15 (say),"On beş — say sistemində ədədlərdən biridir. On dörddən sonra, on altıdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemində On beş ədədi — mürəkkəb ədəd olmaqla yanaşı həm də tək ədəddir. İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146105
-15 (ədəd),"On beş — say sistemində ədədlərdən biridir. On dörddən sonra, on altıdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemində On beş ədədi — mürəkkəb ədəd olmaqla yanaşı həm də tək ədəddir. İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=143001
-15 aprel,"15 aprel — Qriqorian təqvimində ilin 105-ci günü. (uzun ildə 106-cı) Bu tarixdə ilin sonuna 260 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 2 aprel tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1989 — Hu Yaobanqın ölümündən sonra, Çində Tyananmen meydanı etirazları başlayıb. 2019 — Fransadakı Paris Notr-Dam kilsəsi güclü yanğın nəticəsində ciddi ziyan görüb. Azərbaycana aid hadisələr 1989 — Mingəçevir trolleybusu təsis edilib. 1992 — Azərbaycan və Fələstin arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2016 — Bakıda Gənclik Mall ticarət mərkəzinin açılışı olub. 1600-cü ildən əvvəl 1367 — IV Henri, İngiltərə kralı 1452 — Leonardo da Vinçi, İtaliya boyakarı və ixtiraçısı 1469 — Nanak Dev, Sikx qurusu 1548 — Antonio Kataldi, İtaliya riyaziyyatçısı 1563 — Arcan Dev, Sikx qurusu 1642 — II Süleyman, Osmanlı sultanı 1684 — I Yekaterina, Rusiya imperatriçası 1707 — Leonard Eyler, İsveçrə riyaziyyatçısı 1797 — Adolf Tyer, Fransa prezidenti 1800 — Ceyms Klark Ross, Böyük Britaniya zabiti 1896 — Nikolay Semyonov, Rusiya fiziki və kimyaçısı 1904 — Arşil Qorki, ABŞ və Ermənistan boyakarı 1905 — Sadıq Dadaşov, Azərbaycan memarı 1908 — Lita Qrey, ABŞ aktrisası 1912 — Kim İr Sen, Şimali Koreya Ali Lideri 1930 — Şayxi Arsanukayev, Çeçenistan yazıçısı 1949 — Alla Puqaçova, Rusiya müğənnisi 1990 — Emma Uotson, İngiltərə aktrisası 2002 — Toğrul Feyzizadə, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1558 — Xürrəm Sultan, Hasəki sultan 1622 — Leandro Bassano, İtaliya boyakarı 1764 — Madam de Pompadur, Fransa freylinası 1865 — Avraam Linkoln, ABŞ prezidenti Edvard Smit, Böyük Britaniya kapitanı Henri Vayld, Böyük Britaniya dəniz zabiti Yakob Astor, ABŞ biznes maqnatı 1980 — Jan Pol Sartr, Fransa filosofu 1985 — Zərifə Əliyeva, Azərbaycan oftalmoloqu 1990 — Qreta Qarbo, ABŞ və İsveç aktrisası 1995 — Yıldız Moran, Türkiyə fotoqrafı 1998 — Pol Pot, Kamboca siyasi xadimi 2009 — Vəli Qədimov, Azərbaycan klarnet ifaçısı 2010 — Telman Adıgözəlov, Azərbaycan aktyoru Bayramlar və xüsusi günlər Ümumdünya Mədəniyyət Günü Şimali Koreya — Günəş Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1964
-15 avqust,"15 avqust — Qriqorian təqvimində ilin 227-ci günü. (uzun ildə 228-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 138 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 2 avqust tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1960 — Konqo Respublikası (Brazzavil) Fransadan müstəqilliyini qazanıb. Azərbaycana aid hadisələr 1992 — Azərbaycan manatı dövriyyəyə buraxılmışdır. 1994 — Azərbaycan və Sinqapur arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2016 — Rio-de-Janeyroda keçən 2016 Yay Olimpiya Oyunlarında güləşçi Sabah Şəriəti bürünc medal qazanıb. 1600-cü ildən əvvəl 1171 — IX Alfonso, Leon və Qalisiya kralı 1432 — Luici Pulçi, İtaliya diplomatı 1771 — Valter Skott, Şotlandiya yazıçısı 1896 — Faina Ranevskaya, Rusiya aktrisası 1923 — Ənvər Məmmədov, Azərbaycan-sovet diplomatı və jurnalisti 1925 — Münir Özqul, Türkiyə aktyoru 1931 — Mikael Tarıverdiyev, Ermənistan bəstəkarı 1951 — Ədalət Ətayi, Azərbaycan astronomu 1954 — Stiq Larsson, İsveç yazıçısı 1955 — Afaq Bəşirqızı, Azərbaycan aktrisası 1972 — Ben Afflek, ABŞ aktyoru 1975 — Yana Nikitina, Azərbaycan aktrisası 1983 — Timati, Rusiya repçisi 1989 — Co Conas, ABŞ müğənnisi və musiqiçisi 1990 — Cennifer Lourens, ABŞ aktrisası Lətif Əliyev, Azərbaycan əsgəri Chief Keef, ABŞ repçisi 1600-cü ildən əvvəl 1496 — Portuqaliyalı İzabella, Kastiliya kraliçası 1594 — Tomas Kid, İngiltərə dramaturqu 1758 — Pyer Buger, Fransa riyaziyyatçısı 1950 — Heydər Hüseynov, Azərbaycan filosofu 1967 — Rene Maqrit, Belçika boyakarı 1987 — Şükür Bürhanov, Özbəkistan aktyoru 1990 — Viktor Tsoy, Rusiya müğənnisi 1994 — Həbib Bayramov, Azərbaycan tarzəni 1995 — Yusif Bağırov, Azərbaycan kinorejissoru Xəlifə Altay, Qazaxıstan yazıçısı Məhluqə Sadıqova, Azərbaycan aktrisası 2014 — Oqtay Ağayev, Azərbaycan voleybolçusu 2021 — Gerd Müller, Almaniya futbolçusu Bayramlar və xüsusi günlər Cənubi Koreya — Koreyanın Milli Qurtuluş Günü Ekvatorial Qvineya — Konstitusiya Günü Hindistan — Müstəqillik Günü Konqo Respublikası — Milli Gün Lixtenşteyn — Milli Gün Paraqvay — Asunsyonun Yaranma Günü Polşa — Silahlı Qüvvələr Günü Şimali Koreya — Koreyanın Milli Qurtuluş Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2649
-"15 avqust (film, 2001)",15 avqust (fr. 15 Août) — 2001-ci ildə istehsal olunmuş Fransa filmi. Həmçinin bax Fransa filmlərinin siyahısı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=171354
-15 dekabr,"15 dekabr — Qriqorian təqvimində ilin 349-cu günü. (uzun ildə 350-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 16 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 2 dekabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl Azərbaycana aid hadisələr 1993 — Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Ermənistan Silahlı Qüvvələrinə qarşı Kəlbəcər əməliyyatını keçirmişdir. 2007 — Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında Firəngiz Əlizadənin ""Qarabağnamə"" operasının premyerası keçirilmişdir. 2012 — Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında Elnarə Dadaşovanın ""Sayalı"" baletinin premyerası keçirilmişdir. 1600-cü ildən əvvəl 37 — Neron, Roma imperatoru 130 — Lusi Ver, Roma imperatoru 1832 — Qüstav Eyfel, Fransa mühəndisi 1892 — Pol Qetti, Böyük Britaniya neft maqnatı 1901 — Salçak Toka, Tuva dövlət xadimi 1905 — Reyhan Topçubaşova, Azərbaycan boyakarı 1907 — Oskar Nimeyer, Braziliya memarı 1909 — Səttar Bəhlulzadə, Azərbaycan boyakarı 1912 — Ağabacı Rzayeva, Azərbaycan bəstəkarı 1918 — Məzahir Abasov, Azərbaycan təyyarəçisi 1919 — Baloğlan Abbasov, Azərbaycan baş çavuşu 1928 — İda Qendel, Böyük Britaniya və Polşa skripkaçısı 1933 — Tim Konuey, ABŞ aktyoru 1946 — Ramiz Rövşən, Azərbaycan şairi Ləman Ələşrəfqızı, Azərbaycan jurnalisti Necati Şaşmaz, Türkiyə aktyoru 1995 — Xəyal Əsgərzadə, Azərbaycan əsgəri 1999 — Murad Əsədov, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1343 — Kiçik Həsən, Çobanlılar sərkərdəsi 1574 — II Səlim, Osmanlı sultanı 1675 — Yan Vermeer, Niderland boyakarı 1831 — Hanna Adams, ABŞ yazıçısı 1909 — Fransisko Tarreqa, İspaniya bəstəkarı və gitaraçısı 1930 — Hacı Səlim Axundzadə, Azərbaycan deputatı 1938 — Valeri Çkalov, Sovet pilotu 1954 — Ağa Əlizadə, Azərbaycan Şeyxülislamı 1966 — Volt Disney, ABŞ animatoru 1981 — Mixail Jarov, Rusiya aktyoru 1990 — Mikayıl Cəbrayılov, Azərbaycan baş leytenantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1991 — Vasili Zaytsev, Ukrayna snayperi 1999 — Aşıq İmran, Azərbaycan aşığı Bayramlar və xüsusi günlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4880
-15 fevral,"15 fevral — Qriqorian təqvimində ilin 46-cı günü. Bu tarixdə ilin sonuna 319 gün (uzun ildə 320 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 2 fevral tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1956 — Uruqvay milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. 1965 — Kanada bayrağına ağ-qırmızı rəngli ağcaqayın yarpağı əlavə edib. 1989 — Əfqanıstan müharibəsi: Sovet İttifaqı rəsmi olaraq bütün qoşunlarının Əfqanıstanı tərk etdiyini elan edib. 1998 — Meksika milli futbol komandası KONKAKAF Qızıl Kubokunu qazanıb. 2001 — Tam insan genomunun ilk layihəsi ""Nature"" jurnalında dərc olunub. 2003 — Dünyanın 600-dən çox şəhərində İraq müharibəsinə qarşı etirazlar keçirilib. Səkkiz milyondan 30 milyona qədər insanın iştirak etdiyi etirazlar tarixin ən böyük sülh nümayişi sayılır. 2013 — Rusiyanın Çelyabinsk vilayətinə meteorit düşmüşdür. Azərbaycana aid hadisələr 2011 — Azərbaycanda ""Turizm ili"" elan olunub. 1600-cü ildən əvvəl 1564 — Qalileo Qaliley, İtaliya fiziki, riyaziyyatçısı və astronomu 1710 — XV Lüdovik, Fransa kralı 1874 — Ernest Şeklton, Böyük Britaniya səyyahı Sezar Romero, ABŞ aktyoru Smet Kenesbayev, Qazaxıstan türkoloqu Xədicə Qazıyeva, Azərbaycan aktrisası Mip Qiz, Niderland yazıçısı 1910 — İmam Mustafayev, Azərbaycan dövlət xadimi Muxtar Avşarov, Azərbaycan aktyoru Şaken Aymanov, Qazaxıstan aktyoru 1929 — Ziya Yusifzadə, Azərbaycan general-leytenantı 1933 — Bürcəli Əsgərov, Azərbaycan aktyoru 1934 — Arif Paşayev, Azərbaycan alimi 1940 — İsmayıl Cəm, Türkiyə dövlət xadimi 1944 — Cövhər Dudayev, İçkeriya prezidenti və Sovet generalı 1965 — Badri Kvaratsxeliya, Azərbaycan və Gürcüstan futbolçusu və baş məşqçisi 1969 — Ramazan Çirinqov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1973 — Tünzalə Əliyeva, Azərbaycan aktrisası 1989 — Veysəl Musibov, Azərbaycan kapitanı, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1991 — MARUV, Ukrayna müğənnisi 2002 — Elvin Şahmarlı, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1637 — II Ferdinand, Müqəddəs Roma imperatoru 1839 — Sergey Tuçkov, Rusiya general-leytenantı 1857 — Mixail Qlinka, Rusiya bəstəkarı 1915 — Hafiz Haqqı Paşa, Osmanlı generalı 1956 — Tərlan Əliyarbəyov, Azərbaycan general-mayoru 1967 — Li Tsinhuy, Çin bəstəkarı 1977 — Lyusiya Qaruta, Latviya pianoçusu 1988 — Riçard Feynman, ABŞ fiziki 2003 — Faik Türün, Türkiyə general-mayoru 2005 — Xuraman Hacıyeva, Azərbaycan aktrisası 2007 — Robert Adler, ABŞ və Avstriya ixtiraçısı 2012 — Lina Romay, İspaniya aktrisası 2016 — Gülrux Əlibəyli, Azərbaycan yazıçısı 2017 — Tadeuş Svetoxovski, Polşa tarixçisi Bayramlar və xüsusi günlər Dünya Begemotlar Günü Əfqanıstan — Qurtuluş Günü Serbiya — Dövlətçilik Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2022
-15 iyul,"15 iyul — Qriqorian təqvimində ilin 196-cı günü. (uzun ildə 197-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 169 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 2 iyul tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1799 — Rozetta daşı Misirin Rosetta kəndində Napoleonun Misir yürüşü zamanı fransız kapitan Pyer-Fransua Buşard tərəfindən tapılıb. 1983 — ASALA Parisin Orli beynəlxalq hava limanında terror aktı törətmişdir. 2007 — Braziliya milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. 2015 — Çili milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. 2018 — Fransa milli futbol komandası 2018 FİFA Dünya Kubokunu qazanıb. Azərbaycana aid hadisələr 1997 — ""Azpetrol"" neft-qaz şirkəti təsis edilib. 1600-cü ildən əvvəl 1606 — Rembrandt, Niderland boyakarı 1871 — Henrik Artstovski, Polşa alimi 1901 — Nikola Abbanyano, İtaliya filosofu 1914 — Cəlal Qaryağdı, Azərbaycan heykəltəraşı 1922 — Hana Poniska, Slovakiya yazıçısı 1924 — Mahmud Esambayev, Çeçenistan rəqqası 1925 — Rauf Atakişiyev, Azərbaycan müğənnisi 1926 — Sədayə Mustafayeva, Azərbaycan aktrisası 1930 — Azər Rzayev, Azərbaycan bəstəkarı 1932 — Musa Məmmədov, Azərbaycan deputatı Forest Uitaker, ABŞ aktyoru Kəmaləddin Heydərov, Azərbaycan dövlət xadimi 1970 — Əsəd Əhmədov, Azərbaycan əsgəri, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1985 — Burak Yılmaz, Türkiyə futbolçusu 1986 — Ari Aster, ABŞ kinorejissoru 1987 — Yuki Naqasato, Yaponiya futbolçusu 1995 — Elyar Foks, Böyük Britaniya müğənnisi 1998 — Xudayar Yusifzadə, Azərbaycan kiçik giziri 1600-cü ildən əvvəl 668 — II Konstant, Bizans imperatoru 998 — Əbü-l-Vəfa, İran astronomu və riyaziyyatçısı 1015 — I Vladimir, Böyük Kiyev knyazı 1542 — Liza del Cokondo, İtaliya modeli 1904 — Anton Çexov, Rusiya yazıçısı 1919 — Emil Fişer, Almaniya kimyaçısı 1920 — Məmməd bəy Sulkeviç, Azərbaycan general-leytenantı 1958 — Nuri Səid, İraq baş naziri 1970 — Güllər Əfəndiyeva, Azərbaycan xalçaçısı 1997 — Canni Versaçe, İtaliya dizayneri Alfred Praysler, Almaniya futbolçusu və baş məşqçisi Altay Yusifoğlu, Azərbaycan nasiri Yozef Hamerl, Avstriya futbolçusu Martin Landau, ABŞ aktyoru Bayramlar və xüsusi günlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2619
-15 iyul Şəhidlər Körpüsü,"Boğaziçi körpüsü və ya Bosfor körpüsü (türk. Boğaziçi Köprüsü, Boğaz Köprüsü; ing. Bosphorus bridge, First Bosphorus Bridge) — Bosfor boğazı üzərindən salınan ilk asma körpü. Körpü İstanbulun Avropa və Asiya hissələrini birləşdirir.Körpünün uzunluğu 1560 metr, əsas aşırımın uzunluğu 1074 metr, körpünün eni 33 metr, suyun üstündə dayaqların hündürlüyü 165 metr, yoldan ötən hissədən suyun səthinə qədər 64 metrdir.Hər gün körpüdən təxminən 600 000 sərnişin daşıyan 200 000-dən çox nəqliyyat vasitəsi keçir. Uzunluğuna görə körpü dünyada 13-cü yerdədir. Körpüdən geçiş pulludur, piyada keçişi isə qadağandır (körpüdən özünü atıb intihar etməyə cəhd göstərənlərin sayının çoxluğu üzündən). Osmanlı İmperatorluğu dövründən bəri boğazı körpü ilə keçmək fikri Boğaziçi körpüsünün inşasına qədər illər ərzində tez-tez gündəmə gəlmişdir. Cümhuriyyətin ilk illərində varlı bir iş adamı olan Nuri Demirağ körpü üçün fərdi layihələr hazırladı və 1931-ci ildə San Fransiskoda Qızıl Qapı körpüsünü inşa edən Bethlehem Polad Şirkəti üçün bir layihə çəkdi. Demirağın həyata keçirilməyən layihəsindən başqa, 1951-ci ildə bir alman şirkəti tərəfindən hazırlanan bir layihə də reallaşmadı. Körpünün tikintisi Dövlət 1953-cü ildə edilən bir araşdırmadan sonra körpünün inşasında maraqlı oldu. Marşrutu müəyyənləşdirmək üçün işlər aparıldı. Beylerbeyi ilə Ortaköy arasında qərar verildi. Bu mərhələdən sonra tenderlər keçirilməyə başladı. Alınan ilk təkliflər texniki, iqtisadi və estetik baxımdan qiymətləndirilmədi. 27 may 1960-cı ildə hərbi müdaxilə səbəbi ilə körpü layihəsi dayandırıldı. 1968-ci ildə indiki körpünün inşası üçün Freeman, Fox və Partners şirkətinin dizaynı qəbul edildi. Körpünün tikintisi isə ingilis şirkəti olan Cleveland Bridge and Eng. Co və Almaniya şirkəti Hochtief A.G.a verildi. Körpü üçün müqavilə 20 yanvar 1970-ci ildə Baş Nazir Süleyman Dəmirəlin də iştirak etdiyi iclasında imzalanmışdır. Haliçə üçüncü körpü, dairəvi yol, boğaz körpüsünün inşası üçün işlərə təxminən o dövrün pulu ilə 2,1 milyard TL xərcləndi. Vəsait Avropa İnvestisiya Bankından, tərəfdaş bazar ölkələrindən və Yaponiya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Bankından kreditlər hesabına götürüldü. Körpünün təməli 20 fevral 1970-ci ildə o zamankı prezident Cevdet Sunay tərəfindən qoyulmuşdur. Boğaz körpüsünün inşasının hər bir addımı daxili mətbuat tərəfindən maraqla izlənildi və ictimaiyyətə elan edildi. İnşaat prosesindən sonra son hazırlıqlar və yoxlamalar edildi, körpü 30 oktyabr 1973-cü ildə, saat 12:00 -da Türkiyə Respublikasının quruluşunun 50-ci ildönümü şərəfinə dövlət mərasimiylə istismara verildi. Təzəlikcə vəzifəyə başlayan Fahri Korutürk tərəfindən açılan körpü dövrün ən böyük körpülərindən biri oldu. Körpünün açılış mərasimində dövrün Baş naziri Naim Talu, İsmayıl Hakkı Tekinel, ictimai işlər naziri Nurettin Ok, İstanbul valisi Namik Kamal Sentürk, Bələdiyyə Başçısı Fahri Atabey, eləcə də onlarla ölkədən çox sayda mətbuat nümayəndəsi iştirak etdi. Mərasimi izləmək üçün on minlərlə İstanbullu Ortaköy və Beylerbeyi rayonlarında yüksək yerlərə qalxdılar. Açıldığı gün 28126 nəqliyyat vasitəsi körpüdən keçdi və ilk 10 il ərzində 9500 yol qəzası baş verdi. Bunlardan birincisi elə ilk gündə Faruk Attila Ortakoy adlı vətəndaş maşınla vurulmuş və ayağından xəsarət almışdır. İlk dəfə açıldığı zaman körpünün qiyməti maşınlar üçün 10, piyadalar üçün 1 lirə idi. Əvvəlcə piyada keçidi üçün açıq olan körpüdə ilk intihar hadisəsi 14 yanvar 1975-ci ildə Əli və Esma Cennet adlı cütlüyün özlərini suya atması ilə oldu. Boğaziçi körpüsü dörd il ərzində piyadalar üçün açıq idi, lakin intihar cəhdlərinin artması və qəzalar səbəbindən təhlükəsizlik səbəbi ilə 1 dekabr 1977-ci ildən sonra piyadalara icazə verilmədi. 1979-cu ildə ilk dəfə qitələrarası marafon təşkil edildi. Bu tarixdən sonra ənənəvi yarış Avrasiya Marafonu adlandırıldı. 29 dekabr 1997-ci ildə Boğaziçi körpüsündən 1 milyardıncı nəqliyyat vasitəsi keçdi.Bu gün İstanbulun iki tərəfi arasındakı keçidlərdə ən böyük paya sahib olan Boğaziçi Körpüsü, həftənin müəyyən vaxtlarında yüksək nəqliyyat sıxlığına sahibdir. Körpüdə nəqliyyat vasitələrinin sıxlığını azaltmaq üçün, IETT, Boğaziçi Körpüsündən istifadə edən 20 avtobus xəttinə əlavə olaraq Avcılar-Zincilikuyu arasında Söğütlüçeşmeyə gedən metrobüs xəttini istifadəyə verdi. Körpüdə ictimai nəqliyyatın payını artırmaq və xüsusi nəqliyyat vasitələrinin keçid sayını azaltmaq üçün edilən həmlə səbəbindən körpü gəlirləri ilk dəfə 2009-cu ildə azaldı. Həmçinin bax Fateh Sultan Mehmet körpüsü Yavuz Sultan Səlim körpüsü Xarici keçidlər WowTurkey: Körpünün səkilləri WowTurkey: Körpünün səkilləri (gecə) Live traffic camera pictures Arxivləşdirilib 2007-08-14 at Archive.today Satellite image from Google Körpünün panoraması 3D-model ″First Bosphorus Bridge″ for Google Earth",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=300601
-15 iyun,"15 iyun — Qriqorian təqvimində ilin 166-cı günü. (uzun ildə 167-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 199 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 2 iyun tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl E.ə. 763 — Assuriyalılar günəş tutulmasını qeyd edirlər və bu daha sonradan Mesopotamiya tarixinin xronologiyasını düzəltmək üçün istifadə olunub. 1667 — İnsana ilk qanköçürmə Jan-Baptist Denis tərəfindən həyata keçirilib. 1836 — Arkanzas ABŞ-nin 25-ci ştatı olub. 1954 — UEFA təsis olunub. 1977 — 1975-ci ildə diktator Fransisko Frankonun ölümündən sonra İspaniyada ilk demokratik seçkilər keçirilib. Azərbaycana aid hadisələr 2021 — Azərbaycan və Türkiyə arasında Şuşa Bəyannaməsi imzalanmışdır. 1600-cü ildən əvvəl 1330 — Qara şahzadə Eduard, İngiltərə cəngavəri 1479 — Liza del Cokondo, İtaliya modeli 1749 — Georq Yozef Foqler, Almaniya bəstəkarı 1767 — Reyçel Cekson, ABŞ siyasətçisi və ABŞ-nin 5. prezidenti Endrü Ceksonun həyat yoldaşı 1798 — Aleksandr Qorçakov, Rusiya diplomatı 1856 — Frans Rubo, Rusiya boyakarı 1914 — Yuri Andropov, Sovet dövlət xadimi 1918 — Hacı Xanməmmədov, Azərbaycan bəstəkarı 1921 — Qavril İlizarov, Sovet cərrahı 1924 — Hüseyn Arif, Azərbaycan şairi 1925 — Attila İlhan, Türkiyə şairi, yazıçısı, jurnalisti və tənqidçisi 1926 — Fatma İmamquliyeva, Azərbaycan pambıqçısı Serco Endriqo, İtaliya müğənnisi Məhəmmədəli Rəcai, İran İslam respublikasının 2. prezidenti 1934 — Hüseyn Kürdoğlu, Azərbaycan şairi 1943 — Conni Hollidey, Fransa müğənnisi 1944 — İnna Rıskal, Azərbaycan voleybolçusu 1945 — Amaliya Pənahova, Azərbaycan aktrisası 1946 — Demis Russos, Yunanıstan müğənnisi 1953 — Si Tsinpin, Çin dövlət xadimi 1964 — Kourtni Koks, ABŞ aktrisası 1965 — Kərim Məsimov, Qazaxıstan dövlət xadimi və vəkili 1969 — Oliver Kan, Almaniya futbolçusu 1986 — PRoMete, Azərbaycan repçisi 1987 — Vüqar Nadirov, Azərbaycan futbolçusu 1996 — Avrora, Norveç müğənnisi 1997 — Tural Həsənov, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl I Murad, Osmanlı sultanı Lazar Xrebelyanoviç, Serbiya hökmdarı Miloş Obiliç, Serbiya cəngavəri 1545 — Avstriyalı Elizabet, Polşa kraliçası 1889 — Mixay Eminesku, Rumıniya şairi 1943 — Əzim Əzimzadə, Azərbaycan boyakarı 1971 — Fuad Əbdürəhmanov, Azərbaycan heykəltəraşı 1977 — Verner fon Braun, ABŞ aerokosmik mühəndisi Çingiz Mustafayev, Azərbaycan jurnalisti, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Kazımağa Kərimov, Azərbaycan baş leytenantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Lev Qumilyov, Rusiya tarixçisi 1996 — Ella Fitscerald, ABŞ caz müğənnisi 2001 — Anri Alekan, Fransa kinooperatoru Janna Friske, Rusiya müğənnisi Kirk Kerkoryan, ABŞ iş adamı Bayramlar və xüsusi günlər Azərbaycan — Milli Qurtuluş Günü Danimarka — Birləşmə və Valdemar Günü İtaliya — Mühəndislər Günü Kosta-Rika — Ağac əkilməsi günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2099
-15 mart,"15 mart — Qriqorian təqvimində ilin 76-cı günü. Bu tarixdə ilin sonuna 289 gün (uzun ildə 290 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 3 mart tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1564 — Moğol İmperatoru Əkbər şah qeyri-müsəlman təbəələrdən cizyə vergisini ləğv edib. 1820 — Men ABŞ-nin 23-cü ştatı olub. 1917 — Rusiya çarı II Nikolay Rusiya taxtından imtina edərək 304 illik Romanovlar sülaləsinə son qoyur. 1990 — Mixail Qorbaçov Sovet İttifaqının ilk prezidenti seçilib. 2011 — Suriyada vətəndaş müharibəsi başlayıb. 2019 — Yeni Zelandiyada Kraystçerç məscidlərinə hücum nəticəsində 51 nəfər həlak olub. 2020 — Baham adaları və Özbəkistanda ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 2018 — Real TV təsis edilib. 1600-cü ildən əvvəl 1516 — Əlqas Mirzə, Səfəvi şahzadəsi 1720 — İnfant Filipp, Parma hersoqu 1767 — Endrü Cekson, ABŞ prezidenti 1847 — Mirzə Fərəc Rzayev, Azərbaycan tarzəni 1863 — Əliağa Şıxlinski, Azərbaycan və Rusiya İmperiyası general-leytenantı 1865 — Sadıq bəy Ağabəyzadə, Azərbaycan general-mayoru 1878 — Rza şah Pəhləvi, İran şahı 1879 — Anri Vallon, Fransa filosofu 1882 — Vasili Nikolski, Azərbaycan opera müğənnisi 1892 — Əlisəttar Məlikov, Azərbaycan aktyoru 1893 — Aşıq Şəmşir, Azərbaycan aşığı 1897 — Ağasadıq Gəraybəyli, Azərbaycan aktyoru 1899 — Məmmədəli Vəlixanlı, Azərbaycan aktyoru 1919 — Hacıbaba Hüseynov, Azərbaycan xanəndəsi Əkbər Qardaşbəyov, Azərbaycan aktyoru Nəcəfqulu İsmayılov, Azərbaycan boyakarı 1924 — Vladimir Samoylov, Sovet aktyoru 1930 — Jores Alfyorov, Rusiya fiziki 1937 — Valentin Rasputin, Rusiya yazıçısı 1939 — Əxmət Söləymənov, Başqırdıstan folklorşünası 1941 — İsa İsmayılzadə, Azərbaycan şairi 1944 — Nəbahat Çehrə, Türkiyə aktrisası 1949 — Eldar Axundov, Azərbaycan müğənnisi 1956 — Ağaddin Babayev, yazıçı, jurnalist 1967 — Naoko Takeuçi, Yaponiya manqakası 1984 — Mirzə Axundov, Azərbaycan miçmanı 1993 — Pol Poqba, Fransa futbolçusu 1999 — Alim Quliyev, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl E.ə. 44 — Yuli Sezar, Roma generalı və dövlət xadimi 220 — Çao Çao, Çin sərkərdəsi 493 — Odoakr, İtaliya kralı 1536 — Parqalı İbrahim Paşa, Osmanlı vəzir 1898 — Henri Bessemer, İngiltərə ixtiraçısı 1921 — Tələt Paşa, Osmanlı siyasətçisi 1938 — Ramiz Əliyev, Azərbaycan kinorejissoru 1962 — Mulud Fereun, Əlcəzair yazıçısı Fərhad Ağayev, Azərbaycan əsgəri, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Nazim Babayev, Azərbaycan əsgəri, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 2004 — Şamil Şamxalov, Azərbaycan voleybolçusu və voleybol məşqçisi 2011 — Nate Dogg, ABŞ müğənnisi 2012 — Bəkir Nəbiyev, Azərbaycan ədəbiyyatşünası 2014 — Hüseyn Dərya, Azərbaycan repçisi Bayramlar və xüsusi günlər Palau — Gənclər Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2041
-15 may,"15 may — Qriqorian təqvimində ilin 135-ci günü. (uzun ildə 136-cı) Bu tarixdə ilin sonuna 230 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 2 may tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1905 — Las-Veqas şəhəri ABŞ-nin Nevada şəhərində yaradılmışdır. 1940 — Makdonald qardaşları ilk McDonald's restoranını açıb. Azərbaycana aid hadisələr 1992 — Azərbaycanda Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Azərbaycan hakimiyyətinə qarşı uğurlu hərbi çevriliş edib. 2009 — Bakıda Bədii gimnastika üzrə 25-ci Avropa çempionatının açılışı olmuşdur. 2022 — 2022 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində Azərbaycanı təmsil edən Nadir Rüstəmli ""Fade to Black"" mahnısı ilə 16-cı yeri tutmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 647 — Abbas ibn Əli, Haşimi döyüşçüsü 1397 — Secon, Coseon kralı 1567 — Klaudio Monteverdi, İtaliya bəstəkarı 1773 — Klemens Metternix, Avstriya kansleri 1848 — Viktor Vasnetsov, Rusiya boyakarı 1859 — Pyer Küri, Fransa fiziki 1891 — Mixail Bulqakov, Rusiya yazıçısı 1905 — Cozef Kotten, ABŞ aktyoru 1915 — Pol Samuelson, ABŞ iqtisadçısı 1922 — Rauf Hacıyev, Azərbaycan bəstəkarı 1923 — Riçard Avedon, ABŞ fotoqrafı 1925 — Tadeuş Bartosik, Polşa aktyoru 1929 — Otar Pasasiya, Gürcüstan baş naziri 1930 — Altay Yusifoğlu, Azərbaycan nasiri 1937 — Madlen Olbrayt, ABŞ dövlət katibi 1985 — Murad Osmann, Rusiya fotoqrafı 1987 — Endi Marrey, Böyük Britaniya tennisçisi Kayli Ray Harris, ABŞ müğənnisi Miro Varvodiç, Xorvatiya futbolçusu 1990 — Ali Maykl, ABŞ modeli 1996 — Birdy, İngiltərə müğənnisi 1997 — Usman Dembele, Fransa futbolçusu 1998 — Elnur Bəylərov, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1174 — Nurəddin Mahmud Zəngi, Dəməşq atabəyi 1576 — Heydər mirzə Səfəvi, Səfəvi şahzadəsi 1634 — Hendrik Averkamp, Niderland boyakarı 1845 — Mehdiqulu xan Cavanşir, Qarabağ xanı 1886 — Emili Dikinson, ABŞ şairi 1935 — Kazimir Maleviç, Rusiya boyakarı 1938 — Məmməd Yusif Cəfərov, Azərbaycan hüquqşünası və dövlət xadimi 1948 — Əbdüləli bəy Əmircanov, Azərbaycan dövlət xadimi 1967 — Edvard Hopper, ABŞ boyakarı 1992 — Pərviz Səmədov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Əkbər Fərzəliyev, Azərbaycan aktyoru Valeh Bərşadlı, Azərbaycan generalı 2003 — Ağa Mehdiyev, Azərbaycan boyakarı 2005 — Natalya Qundareva, Rusiya aktrisası 2016 — Oya Aydoğan, Türkiyə aktrisası Bayramlar və xüsusi günlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Beynəlxalq Ailə Günü Cənubi Koreya — Müəllim Günü Kolumbiya — Müəllim Günü Litva — Respublika Günü Meksika — Müəllim Günü Paraqvay — Analar Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2070
-15 may dövlət çevrilişi (1992),"May hadisələri (həmçinin 14–15 may hadisələri, 1992-ci il 15 may dövlət çevrilişi) — Azərbaycanda Azərbaycan Xalq Cəbhəsi tərəfindən həyata keçirilən dövlət çevrilişi. Mütəllibovun istefası Fevralın 25-dən 26-na keçən gecə erməni dəstələri bir neçə zirehli texnikanın dəstəyi ilə Xocalı şəhərinə hücum etmiş, yerli əhaliyə soyqırım törətmişdir. Baş verən hadisələr mart ayına qədər ictimaiyyətdən gizli saxlanılmışdır. Həmin ay Azərbaycan Ali Sovetinin Milli Şurası jurnalist Çingiz Mustafayevin Xocalı soyqırımı ilə bağlı videoçarxının yayımlanmasına icazə vermişdi. Soyqırımın görüntüləri Azərbaycan ictimaiyyətini sarsıtmış, Mütəllibova qarşı nifrətə səbəb olmuşdu.Bir çox cəbhəçilər Mütəllibovu tənqid etmiş, İsgəndər Həmidov isə Mütəllibovun 20 Yanvar faciəsi nəticəsində hakimiyyətə gəldiyini və Rusiyanın maraqlarına xidmət etmək üçün Kreml tərəfindən Azərbaycan Kommunist Partiyasına rəhbər təyin edildiyini demişdir. Həmçinin, o, Mütəllibovu Azərbaycan Konstitusiyasını pozmaqda ittiham etmişdir, çünki Ali Sovetin milli ordu yaratmaq məqsədi daşıyan qanunu qəbul etməsinə baxmayaraq, Mütəllibov onu icra etməmişdi. Bu səbəblərdən Həmidov Mütəllibovun istefaya getməsini tələb etmişdir. Nəticədə, Mütəllibov müxalifətin təzyiqi ilə 6 martda prezident vəzifəsindən istefa vermişdir. Növbəti prezident seçkilərinə qədər prezident səlahiyyətləri Ali Sovetin sədri Yaqub Məmmədova həvalə edilmişdir. Müdafiə naziri vəzifəsi AXC üzvü Rəhim Qazıyevə verilmişdi. Müvəqqəti hökumət İsgəndər Həmidov Mütəllibovun devrilməsi prosesi əsnasında partiyasının üzvlərini avtobusa yığmış, Şamaxıya yollanmışdır. Burada Mütəllibovun həmyerliləri onun hakimiyyətə qayıtması üçün etiraz aksiyası keçirirdi, lakin Həmidov və dəstəsi etirazçılara hücum etmiş, onları döyərək susdurmuşdu. 9 may 1992-ci il tarixində Şuşa işğal edilmiş, bu isə Azərbaycanda daxili siyasi gərginliyi pik həddə çatdırmışdı.Hər halda, 14 mayda Azərbaycan Ali Soveti yenidən iclas keçirmiş və Mütəllibovun vəzifəsi keçmiş kommunist deputatlar tərəfindən bərpa edilmişdir. Zalda iştirak edən 250 deputatdan 219-u ""lehinə"" səs vermişdi. Onlar Mütəllibovun istefasını konstitusiyaya zidd elan etmişdi, çünki Xocalı istintaqının ilkin nəticələri onun hər hansı qanunsuz hərəkətinin olmadığını göstərmişdi. Vəzifəsinə bərpa edilmiş prezident Bakıda iki ay müddətinə fövqəladə vəziyyət rejimi tətbiq etmiş, daxili işlər naziri, AXC-nin tərəfdarı olan Tahir Əliyevi vəzifəsindən uzaqlaşdırmış, mitinq və nümayişləri qadağan etmişdir. Eyni zamanda, Milli Təhlükəsizlik Nazirliyində (MTN) şəxsi heyətin toplantısı keçirilmiş və orada prezidentin dəstəklənməsi qərara alınmışdır. Bütün əməliyyat işçilərinə silah-sursat paylanılmış, MTN-nin ayrı-ayrı əməkdaşlarına AXC-nin bir sıra liderlərinin həbs edilməsi və ölkədə asayişin bərpası barədə göstəriş verilməsi xahişi ilə müraciət daxil olmuşdur. Buna baxmayaraq, Mütəllibov siyasi rəqiblərinə qarşı belə radikal tədbirlər görməyə cəsarət etməmişdi. Milli təhlükəsizlik naziri İlhüseyn Hüseynov da AXC-yə qarşı repressiyaların yalnız qaçılmaz və arzuolunmaz şəkildə qanın axılmasına gətirib çıxaracağına inanaraq barışdırıcı idi. Ona görə, MTN respublikada gedən siyasi proseslərə qarışmamalı idi. Ayaz Mütəllibovun prezident səlahiyyətlərinin bərpa edilməsini dövlət çevrilişi kimi görən AXC onu yenidən vəzifəsindən uzaqlaşdırmağı planlaşdırırdı. AXC batalyonunun qoşunları 14 maydan 15 maya keçən gecədə cəbhə xəttindən geri çəkilmişdi. Arif Paşayevin başçılıq etdiyi Laçın alayının çoxlu sayda əsgəri və Etibar Məmmədovun döyüşçüləri də mövqelərindən geri çəkilərək Bakıya yola düşmüşdü. AXC əvvəlcə Mütəllibova ultimatum göndərdi, lakin diplomatik mənbələr rus əsgərlərinin müdaxilə etməyəcəyini bildirdikdən sonra silahlı hücum başladı. Mütəllibov hakimiyyətdə qalmaq üçün rus qüvvələrinin köməyinə ümid bəsləsə də, Rəhim Qazıyevin səyləri nəticəsində ondan məhrum olmuşdu.15 mayda, günorta saatlarında AXC-nin hərbi qolunun rəhbəri olan İsgəndər Həmidov zirehli texnika və əsgərlərdən ibarət kolonna ilə küçələrə axın etmişdir. 10 min etirazçı ilə Milli Məclisin binasına doğru irəliləyirdi. Moskva mehmanxanası yaxınlığında boş güllələrlə atəş açılmağa başlanılmışdır. Panikaya səbəb olan hadisəyə görə İsgəndər Həmidov huşunu itirmiş və Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin binasına aparılmışdır. Hər halda, Həmidov kollonanın önünə keçmiş və qolundan yaralanmışdır. O, ardınca dəstələri ilə birlikdə parlament binasına və televiziyaya basqın etmişdir. Baş tutan atışmada 10-a yaxın əsgər həlak olmuş, Mütəllibov isə yenidən devrilmişdi. Ayaz Mütəllibov çevrilişin növbəti günü Qala aviabazasından Moskvaya uçmuşdur. Bundan başqa, İlhüseyn Hüseynov ""Rusiya hərbi kəşfiyyatçılarının bilavasitə iştirakı ilə dövlət çevrilişi təşkil etməkdə"" ittiham edərək MTN rəhbərliyindən uzaqlaşdırılmışdır. AXC-nin aparıcı simaları Hüseynovun ""çevrilişə hazırlıqda iştirakına görə"" cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsi tələblərini səsləndirmışdı. Yeni nazir yeni rəisi MTN-in Bakı Şəhər Baş İdarəsinin sabiq şöbə rəisi Fəxrəddin Təhməzov olmuşdur.Ayaz Mütəllibov devrildikdən sonra müxalifət təmsilçisi İsa Qəmbər həm parlamentin spikeri, həm də 7 iyunda keçiriləcək prezident seçkilərinə qədər Azərbaycan Prezidentinin səlahiyyətlərini icra edən şəxs seçilmişdir. Həmidov daxili işlər naziri, başqa bir müxalifət təmsilçisi Tofiq Qasımov xarici işlər naziri təyin edilmiş, Qazıyev isə müdafiə naziri olaraq qalmışdı. Vəziyyətdən xəbərdar olan erməni komandanlığı Laçına hücum əməliyyatına başlamışdır. Erməni qüvvələri ilk növbədə Zarıslı kəndinə hücum edərək oradakı azərbaycanlı qüvvələri qovmuşdur. Müdafiə xəttində boşluq yarandığından Elbrus Orucov rəhbərlik etdiyi qüvvələrə geri çəkilməyi əmr etmiş, lakin bu, orduda panikaya səbəb olmuşdu. Erməni qüvvələri Turşsu kəndini işğal etmiş və Laçına doğru irəliləməyə başlamışdır. Azərbaycanlı qüvvələr tank və PDM-lərlə rayon ərazisini tərk etmiş və 18 maya qədər Laçın boşaldılmışdır. Erməni qüvvələrinin hücumu sürətli şəkildə həyata keçirilirdi. Kəndlər müqavimətsiz zəbt edilmiş, Azərbaycan əsgərləri tərəfindən arxada qoyulan silahlar, texnika və döyüş sursatı ələ keçirilmişdi. Erməni komandanlığı tərk edilmiş kəndlərdə ərzaq, yanacaq təchizatı, kənd təsərrüfatı heyvanları ilə ehtiyaclarını qarşılamışdı. Erməni qüvvələri 18 mayda Laçına daxil oldu və şəhər müqavimətsiz işğal edilmişdir. Ermənilər Laçını işğal etdikdən sonra onu talan və məhv etmişdir, Laçın dəhlizi ərazisində yerləşən yaşayış məntəqələrini yandırılmışdır. Laçın şəhərinin təqribən 7,800 nəfər sakini qaçqın düşmüşdür.AXC-nin sədri Əbülfəz Elçibəy 7 iyun 1992-ci il tarixində Azərbaycan Prezidenti seçilmiş və nəhayət, AXC hakimiyyətə gəlmişdir. Elçibəyin qələbəsi ölkədə uzun sürən siyasi böhranı aradan qaldırmış, cəbhədə əhval-ruhiyyəni yüksəltmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=763930
-15 noyabr,"15 noyabr — Qriqorian təqvimində ilin 319-cu günü. (uzun ildə 320-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 46 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 2 noyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1920 — Cenevrədə Millətlər İttifaqının ilk iclası keçirilib. 1938 — Üçüncü Reyx Büllur gecə hadisəsindən sonra yəhudi uşaqlarını dövlət məktəblərində oxumağı qadağan edib. 2001 — Microsoft Xbox oyun konsolunu təqdim edib. 2006 — Al Jazeera English təsis edilib. 2013 — Sony PlayStation 4 (PS4) oyun konsolunu təqdim edib. Azərbaycana aid hadisələr 1999 — Lider Jazz FM radio kanalı təsis edilib. 1600-cü ildən əvvəl 1498 — Avstriyalı Elyanora, Fransa və Portuqaliya kraliçası 1738 — Vilyam Herşel, Böyük Britaniya astronomu 1784 — I Jerom, Vestfaliya kralı 1793 — Mişel Şal, Fransa riyaziyyatçısı 1862 — Gerhart Hauptman, Almaniya dramaturqu və yazıçısı 1886 — Rene Genon, Fransa filosofu 1889 — II Manuel, Portuqaliya kralı 1891 — Ervin Rommel, Almaniya generalı 1947 — Vahid Musayev, Azərbaycan general-mayoru 1983 — Dmitri Bezotosnı, Ukrayna futbolçusu 1986 — Mirdamət Bağıyev, Azərbaycan mayoru, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1993 — Paulo Dibala, Argentina futbolçusu 1994 — Samir Hüseynov, Azərbaycan əsgəri 1997 — Gülverdi Qasımov, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1630 — İohann Kepler, Almaniya astronomu 1905 — İvan Seçenov, Rusiya həkimi 1908 — Tsısi, Tzin imperatriçası 1938 — Kərim Tinçurin, Tatarıstan dramaturqu 1957 — Yusif Qasımov, Azərbaycan dövlət xadimi 1958 — Tayron Pover, ABŞ aktyoru 1976 — Jan Qaben, Fransa aktyoru 1987 — Salam Qədirzadə, Azərbaycan yazıçısı 1991 — Kazım Məmmədov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1993 — Nasir Yeganə, İran hüquqşünası 2009 — Andrey Fedçuk, Ukrayna boksçusu 2011 — Lev Borisov, Rusiya aktyoru 2017 — Lil Peep, ABŞ və İsveç repçisi Bayramlar və xüsusi günlər Belçika — Kral Ziyafəti Braziliya — Respublika Elan Edilməsi Günü Kot-d'İvuar — Milli Sülh Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4985
-15 oktyabr,"15 oktyabr — Qriqorian təqvimində ilin 288-ci günü. (uzun ildə 289-cu) Bu tarixdə ilin sonuna 77 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 2 oktyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 2003 — Çin ilk dəfə insanla fəzaya Şenzou 5 kosmik gəmisini kosmosa göndərib. Azərbaycana aid hadisələr 2003 — Azərbaycanda Prezident seçkiləri keçirilib. 2008 — Azərbaycanda Prezident seçkiləri keçirilib. 2010 — Azərbaycanda Parlament seçkiləri keçirilib. 2020 — İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Füzuli rayonunun Arış, Cəbrayıl rayonunun Doşulu, Xocavənd rayonunun Edişə, Düdükçü, Edilli, Çiraquz kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etmişdir. 1600-cü ildən əvvəl E.ə. 70 — Vergili, Roma şairi 1265 — Teymur Olcaydu xan, Çin imperatoru və Monqol imperiyası xanı 1795 — IV Fridrix Vilhelm, Prussiya kralı 1809 — Xaçatur Abovyan, Ermənistan yazıçısı 1836 — Ceyms Tisso, Fransa boyakarı 1841 — Mixail Lermontov, Rusiya şairi 1814 — Fridrix Nitsşe, Almaniya filosofu 1870 — Hosono Masabumi, Yaponiya dövlət qulluqçusu 1872 — Edit Vilson, ABŞ birinci xanımı 1873 — Yelena Stasova, Sovet dövlət xadimi 1895 — David Andquladze, Gürcüstan opera müğənnisi 1897 — İlya İlf, Sovet jurnalisti və yazıçısı 1920 — Mario Püzo, ABŞ yazıçısı 1924 — Qrant Avakyan, Sovet polkovniki Genrix Altşuller, Sovet mühəndisi Mişel Fuko, Fransa filosofu 1928 — Yusif Hüseynov, Azərbaycan boyakarı 1932 — Hafiz Baxış, Azərbaycan şairi 1950 — Ağasəlim Abdullayev, Azərbaycan tarzəni 1968 — Didye Deşam, Fransa futbolçusu və baş məşqçisi 1974 — Famil Məmmədli, Azərbaycan polkovnik-leytenant; 1977 — David Trezeqe, Fransa futbolçusu 1980 — Ülviyyə Tahir, Azərbaycan yazıçısı 1992 — Səddam Həsənov, Azərbaycan giziri Eltac Əlizadə, Azərbaycan əsgəri Mirəli Hüseynov, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 961 — III Əbdürrəhman, Kordova əmiri və xəlifəsi 1240 — Sultan Raziyə bəyim, Dehli sultanı 1917 — Mata Hari, Niderland rəqqasəsi və kəşfiyyatçısı 1937 — Panfiliya Tanailidi, Azərbaycan aktrisası 1946 — Herman Görinq, Almaniya siyasətçisi 1959 — Stepan Bandera, Ukrayna siyasətçisi 1987 — Tomas Sankara, Burkina-Faso prezidenti 1988 — Xudu Məmmədov, Azərbaycan alimi 1996 — Gültəkin Cabbarlı, Azərbaycan diktoru Bağır Ələkbərov, Azərbaycan giziri Cəmil Məmmədli, Azərbaycan əsgəri Elçin Nadirov, Azərbaycan baş çavuşu Elmar Mirzəyev, Azərbaycan baş leytenantı Elvin Əzizov, Azərbaycan giziri Fuad Məhərrəmov, Azərbaycan baş leytenantı Xəyal Həziyev, Azərbaycan əsgəri İlqar Baxışov, Azərbaycan əsgəri Mərhab Əliyev, Azərbaycan kiçik çavuşu Bayramlar və xüsusi günlər Tunis — Evakuasiya Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=5015
-15 sentyabr,"15 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 258-ci günü. (uzun ildə 259-cu) Bu tarixdə ilin sonuna 107 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 2 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1762 — Yeddiillik müharibə: Siqnal Hill döyüşü 1935 — Nürnberq qanunları Almaniya yəhudilərini vətəndaşlıqdan məhrum edib. 1956 — Cənubi Koreya milli futbol komandası Asiya Kubokunu qazanıb. 2000 — XXVII Yay Olimpiya Oyunları Sidneydə keçirilib. Azərbaycana aid hadisələr ""Azərbaycan"" qəzeti ilk dəfə nəşr olunub. Bakı döyüşündən sonra Qafqaz İslam Ordusu Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin könüllü dəstələrinin köməyi ilə Bakını azad edib. 2006 — Böyük Britaniyada azərbaycan dilində nəşr edilən ilk qəzet olan ""Araz"" dərc edilmişdir. 2011 — Moskva şəhərində Azərbaycan müğənnisi Müslüm Maqomayevin abidəsiin açılışı olmuşdur. 2012 — Bakıda 28 Mall ticarət mərkəzinin açılışı olub. 1600-cü ildən əvvəl 767 — Sayço, Yaponiya rahibi 1254 — Marko Polo, İtaliya səyyahı 1505 — Avstriyalı Mariya, Macarıstan və Bohemiya kraliçası 1675 — VI Vaxtanq, Kartli çarı 1857 — Vilyam Taft, ABŞ prezidenti 1887 — Kərim Tinçurin, Tatarıstan dramaturqu 1890 — Aqata Kristi, İngiltərə yazıçısı 1897 — İsmayıl İbrahim, Pakistan baş naziri 1904 — II Umberto, İtaliya kralı 1910 — Şükür Bürhanov, Özbəkistan aktyoru 1911 — İrena Malkieviçz, Polşa aktrisası Adolfo Bioy Kasares, Argentina yazıçısı Orxan Kamal, Türkiyə yazıçısı 1922 — Lətif İmanov, Azərbaycan fiziki 1929 — Mümtaz Soysal, Türkiyə dövlət xadimi 1941 — Viktor Zubkov, Rusiya baş naziri 1946 — Tommi Li Cons, ABŞ aktyoru 1955 — Fərhad Əhmədov, Azərbaycan və Rusiya iş adamı 1957 — Sergey Senyuşkin, Azərbaycan mayoru, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1978 — Eydur Qudyonsen, İslandiya futbolçusu və baş məşqçisi 1965 — Brilliant Dadaşova, Azərbaycan müğənnisi 1966 — İlqar Xəyal, Azərbaycan müğənnisi 1968 — Könül Kərimova, Azərbaycan müğənnisi 1984 — Şahzadə Harri, Böyük Britaniya şahzadəsi 1994 — Elnur Cabbarov, Azərbaycan əsgəri 1999 — Əşrəf Məmmədli, Azərbaycan kiçik giziri 1600-cü ildən əvvəl 1418 — I İbrahim, Şirvanşah 1931 — Sənihə Sultan, Osmanlı şahzadəsi 1938 — İsidor Baraxov, Sovet dövlət xadimi 1963 — Slavko Kolar, Xorvatiya yazıçısı 1973 — VI Qustav, İsveç kralı 1978 — Villi Messerşmitt, Almaniya aviakonstruktoru 1993 — Yulian Semyonov, Rusiya yazıçısı 1995 — Qunnar Nordal, İsveç futbolçusu və baş məşqçisi Oriyana Fallaçi, İtaliya jurnalisti Vasif Adıgözəlov, Azərbaycan bəstəkarı 2007 — Elbəy Rzaquliyev, Azərbaycan boyakarı 2008 — Riçard Rayt, İngiltərə musiqiçisi 2020 — Nikolay Şmatko, Ukrayna heykəltəraşı Bayramlar və xüsusi günlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Beynəlxalq Demokratiya Günü Azərbaycan — Bilik Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4957
-15 yanvar,"15 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 15-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 350 gün (uzun ildə 351 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 2 yanvar tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1559 — I Elizabet Vestminster abbatlığında İngiltərənin şahzadəsi olub. 1759 — Britaniya muzeyi xalqa açılıb. 1892 — Ceyms Neysmit basketbolun qaydalarını nəşr edib. 2001 — Vikipediya fəaliyyətə başlayıb. Azərbaycana aid hadisələr 1990 — Dağlıq Qarabağda fövqəladə vəziyyət tətbiq edilib. 1992 — Avstriya Azərbaycanın müstəqilliyini tanımışdır. 1997 — Azərbaycan və Kosta-Rika arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2021 — Şuşa şəhərində Bayraq Meydanının açılışı olub. 1600-cü ildən əvvəl 1432 — V Afonso, Portuqaliya kralı 1622 — Molyer, Fransa dramaturqu 1795 — Aleksandr Qriboyedov, Rusiya yazıçısı və diplomatı 1809 — Pyer-Jozef Prudon, Fransa siyasətçisi və filosofu 1850 — Mixay Eminesku, Rumıniya şairi 1864 — Toma Çorba, Rumıniya həkimi 1866 — Natan Söderblum, İsveç ruhani 1880 — Prokofi Caparidze, Gürcüstan inqilabçısı 1902 — Nazim Hikmət, Türkiyə şairi 1908 — Zeynəb Biişeva, Başqırdıstan şairəsi və yazıçısı 1909 — Yefim Fomin, Sovet siyasi komissarı 1918 — Camal Əbdül Nasir, Misir prezidenti 1929 — Martin Lüter Kinq, ABŞ insan haqları müdafiəçisi 1931 — Murad Kajlayev, rus bəstəkarı və dirijoru 1935 — Pablo Ferro, ABŞ qrafik dizayneri 1942 — Bayandur Mehdiyev, Azərbaycan sənətşünası 1952 — Cəmil Həsənli, Azərbaycan tarixçisi 1981 — Pitbull, ABŞ repçisi 1991 — Mark Bartra, İspaniya futbolçusu 1994 — Əlisahib Ələkbərov, Azərbaycan baş leytenantı 1999 — Epi, Azərbaycan repçisi 1600-cü ildən əvvəl 69 — Qalba, Roma imperatoru 1896 — Metyu Bredi, ABŞ fotoqrafı 1898 — Luis Kerroll, İngiltərə yazıçısı 1919 — Roza Lüksemburq, Polşa iqtisadçısı və filosofu 1931 — Erik Leonard Ekman, İsveç botaniki 1984 — Fazıl Kiçik, Türkiyə siyasətçisi 1988 — Şon Makbrayd, İrlandiya dövlət xadimi 1994 — Dyörd Tsifra, Macarıstan pianoçusu 2007 — Nəbi Xəzri, Azərbaycan şairi 2009 — Veronika Dudarova, Rusiya dirijoru 2013 — Cahangir Qarayev, Azərbaycan pianoçusu Kerol Çenninq, ABŞ aktrisası Telma Tiksu, Argentina aktrisası Bayramlar və xüsusi günlər Hindistan — Ordu Günü Nigeriya — Silahlı Qüvvələr Günü Şimali Koreya — Hanqıl günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1993
-15 yaşlı kapitan (roman),15 yaşlı kapitan (Un capitaine de quinze ans) - Fransa yazıçısı Jül Vern tərəfindən 1878-ci ildə yazılmış uşaq romanı. Romanda afrikalı kölə ticarətindən söhbət açılır. Dick Sand (baş qəhrəman) Kauzin Benedikt Kapitan Hall Moini Lounqqa Samuel Vernon Ceyms-V. Ueldon Misis Ueldon,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=383458
-15 İyul Kızılay Milli İradə meydanı,"Qızılay meydanı və ya 15 Temmuz Kızılay Milli İrade Meydanı (türk. Kızılay Meydanı) — Ankaranın mərkəzində yerləşən meydan. Əvvəllər Taşhan meydanı olaraq adlandırılan meydan 1920-ci illərdən sonra bugünkü adıyla xatırlanmağa başlanmışdır. 15 iyul 2016-cı ildə hərbi çevriliş cəhdindən sonra, Ankara Bələdiyyəsinin verdiyi qərarla meydanın adı 15 İyul Qızılay Milli İradə Meydanı (15 Temmuz Kızılay Milli İrade Meydanı) olaraq rəsmi şəkildə dəyişdirilmişdir. Xüsusiyyətləri Şərqdən Ziya Göyalp Prospekti (Kollec, Qurtuluş), qərbdən Qazi Mustafa Kamal Bulvarı (Qısaca GMK Bulvarı) (Demirtəpə, Maltəpə, Tandoğan), şimal-cənub oxunda isə Atatürk Bulvarı (Sıhhiyə, Ulus, Bakanlıklar, Kavaklıdərə) yollarının kesişimindedir. Şəkil qalereyası Xarici keçidlər 360, Qızılay meydanı (türk.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=595267
-15 İyun,"15 iyun — Qriqorian təqvimində ilin 166-cı günü. (uzun ildə 167-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 199 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 2 iyun tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl E.ə. 763 — Assuriyalılar günəş tutulmasını qeyd edirlər və bu daha sonradan Mesopotamiya tarixinin xronologiyasını düzəltmək üçün istifadə olunub. 1667 — İnsana ilk qanköçürmə Jan-Baptist Denis tərəfindən həyata keçirilib. 1836 — Arkanzas ABŞ-nin 25-ci ştatı olub. 1954 — UEFA təsis olunub. 1977 — 1975-ci ildə diktator Fransisko Frankonun ölümündən sonra İspaniyada ilk demokratik seçkilər keçirilib. Azərbaycana aid hadisələr 2021 — Azərbaycan və Türkiyə arasında Şuşa Bəyannaməsi imzalanmışdır. 1600-cü ildən əvvəl 1330 — Qara şahzadə Eduard, İngiltərə cəngavəri 1479 — Liza del Cokondo, İtaliya modeli 1749 — Georq Yozef Foqler, Almaniya bəstəkarı 1767 — Reyçel Cekson, ABŞ siyasətçisi və ABŞ-nin 5. prezidenti Endrü Ceksonun həyat yoldaşı 1798 — Aleksandr Qorçakov, Rusiya diplomatı 1856 — Frans Rubo, Rusiya boyakarı 1914 — Yuri Andropov, Sovet dövlət xadimi 1918 — Hacı Xanməmmədov, Azərbaycan bəstəkarı 1921 — Qavril İlizarov, Sovet cərrahı 1924 — Hüseyn Arif, Azərbaycan şairi 1925 — Attila İlhan, Türkiyə şairi, yazıçısı, jurnalisti və tənqidçisi 1926 — Fatma İmamquliyeva, Azərbaycan pambıqçısı Serco Endriqo, İtaliya müğənnisi Məhəmmədəli Rəcai, İran İslam respublikasının 2. prezidenti 1934 — Hüseyn Kürdoğlu, Azərbaycan şairi 1943 — Conni Hollidey, Fransa müğənnisi 1944 — İnna Rıskal, Azərbaycan voleybolçusu 1945 — Amaliya Pənahova, Azərbaycan aktrisası 1946 — Demis Russos, Yunanıstan müğənnisi 1953 — Si Tsinpin, Çin dövlət xadimi 1964 — Kourtni Koks, ABŞ aktrisası 1965 — Kərim Məsimov, Qazaxıstan dövlət xadimi və vəkili 1969 — Oliver Kan, Almaniya futbolçusu 1986 — PRoMete, Azərbaycan repçisi 1987 — Vüqar Nadirov, Azərbaycan futbolçusu 1996 — Avrora, Norveç müğənnisi 1997 — Tural Həsənov, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl I Murad, Osmanlı sultanı Lazar Xrebelyanoviç, Serbiya hökmdarı Miloş Obiliç, Serbiya cəngavəri 1545 — Avstriyalı Elizabet, Polşa kraliçası 1889 — Mixay Eminesku, Rumıniya şairi 1943 — Əzim Əzimzadə, Azərbaycan boyakarı 1971 — Fuad Əbdürəhmanov, Azərbaycan heykəltəraşı 1977 — Verner fon Braun, ABŞ aerokosmik mühəndisi Çingiz Mustafayev, Azərbaycan jurnalisti, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Kazımağa Kərimov, Azərbaycan baş leytenantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Lev Qumilyov, Rusiya tarixçisi 1996 — Ella Fitscerald, ABŞ caz müğənnisi 2001 — Anri Alekan, Fransa kinooperatoru Janna Friske, Rusiya müğənnisi Kirk Kerkoryan, ABŞ iş adamı Bayramlar və xüsusi günlər Azərbaycan — Milli Qurtuluş Günü Danimarka — Birləşmə və Valdemar Günü İtaliya — Mühəndislər Günü Kosta-Rika — Ağac əkilməsi günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=60392
-"16+ (film, 2012)","16+ filmi rejissor Məzahir Haşımov tərəfindən 2012-ci ildə ekranlaşdırılmışdır. Film ""Milli production""da istehsal edilmişdir. Film ilk məhəbbət haqqındadır. Gənc oğlanın qonşu qadına bəslədiyi məhəbbət hissləri filmin əsasını təşkil edir. Filmdə əsas rolları Təhminə Məmmədova və Zaur Rəşidov ifa edirlər. Film ÜDKİ-də təhsil alan rejissor Məzahir Haşımovun kurs işidir. Film 2013-cü ildə Kemerevo Beynəlxalq qısametrajlı və animasiya filmləri festivalında nümayiş etdirilmişdir. Film ilk məhəbbət haqqındadır. Gənc oğlanın (Zaur Rəşidov) qonşu qadına (Təhminə Məmmədova) bəslədiyi məhəbbət hissləri filmin əsasını təşkil edir. Film 16 yaşlı gəncin valideynlərinin əsəbi halda onu psixoloqun (Sənubər İsgəndərli) yanına gətirmələri ilə başlayır. Oğlan psixoloqa yaşadığı ilk məhəbbət hekayəsini danışır. Bu, gənc oğlana görə beləydi, lakin münasibət qurduğu qadın heç də belə düşünmür və tezliklə başqasıyla görüşməyə başlayır. Bu xəyanət gənc oğlanı depressiyaya salır. Bir tərəfdə saf sevgi hissləri, qarşı tərəfdə isə yalnız şəhvət var idi... Film haqqında Film ÜDKİ-də təhsil almış rejissor Məzahir Haşımovun kurs işidir. Film 2013-cü ildə Kemerevo Beynəlxalq qısametrajlı və animasiya filmləri festivalında nümayiş etdirilmişdir. Filmin üzərində işləyənlər Ssenarist: Məzahir Haşımov Rejissor: Məzahir Haşımov Operator: Ceyhun Quliyev Rəssam: Rəhim Haşımov Təhminə Məmmədova — qadın Zaur Rəşidov — gənc oğlanSənubər İsgəndərli — psixoloq Fuad Mehdizadə Coşqun Viləş — qadının sevgilisi Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı2012-ci ilin Azərbaycan filmləri2010-cu illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491448
-160-cı Xüsusi Əməliyyat Aviasiya Polku,"160-cı Xüsusi Əməliyyatlar Aviasiya polku (Hava-Desant Qüvvəsi) (ing. 160th Special Operations Aviation Regiment (Airborne)) və ya ləqəbi ilə “Gecə izləyiciləri” (ing. Night Stalkers) — xüsusi əməliyyat qüvvələrinə hava dəstəyi verən Birləşmiş Ştatların Quru Qoşunlarına bağlı xüsusi bir əməliyyatdır qüvvəsidir. Hücumlar, qarşıdurma və kəşfiyyat tapşırıqlarını yerinə yetirən polk ümumiyyətlə gecələr işləyir. 16 oktyabr 1981-ci ildə yaradılan polkun mərkəzi Amerika Birləşmiş Ştatlarının Kentucky ştatındakı Fort Campbell regionunda yerləşir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=635451
-1600,"8 oktyabr - San-Marino Respublikasında konstitusiyanın qəbul edilməsi 2 iyul - Hyuport yaxınlığında ispanlarla hollandlar arasında döyüş Səfəvi elçisi İffət bəyin Avropaya səfəri. İngiltərədə Ost-Hind şirkətinin yaradılması. Sekigahara döyüşü (1600) Yakob Barç - alman həkimi, riyaziyyatçısı və astronomu. 17 fevral—italyan rahibi, filosof və şair, panteizmin nümayəndəsi Cordano Bruno . 7 aprel - Türk şairi Bakı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4309
-1600-cü il,"8 oktyabr - San-Marino Respublikasında konstitusiyanın qəbul edilməsi 2 iyul - Hyuport yaxınlığında ispanlarla hollandlar arasında döyüş Səfəvi elçisi İffət bəyin Avropaya səfəri. İngiltərədə Ost-Hind şirkətinin yaradılması. Sekigahara döyüşü (1600) Yakob Barç - alman həkimi, riyaziyyatçısı və astronomu. 17 fevral—italyan rahibi, filosof və şair, panteizmin nümayəndəsi Cordano Bruno . 7 aprel - Türk şairi Bakı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185849
-1602,"Portuqaliyalıların İran ordusu tərəfindən işğal olunmuş Bəhreyni itirmələri. 14 fevral - Françesko Kavalli - İtalyan bəstəkarı. Filipp de Şampan - Barokko dövrünün fransız rəssamı. 2 may - Afanasi Kirxer - dahi alman alimi , rəssamı. Cüliyo Mazarini - Fransanın boz kardinalı , baş naziri və daş - qaş həvəskarı.Onun evindən misli görünməmiş 500 əqiq vaz tapılıb və XIV Lüdovikin sarayına aparılıb .(ancaq bunlardan bəziləri oğurlanıb) Cakomo Della Porta - italyan memarı. Əbubəkr mirzə Dərbəndi Əbdüllətif Şirvani",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4311
-1602-ci il,"Portuqaliyalıların İran ordusu tərəfindən işğal olunmuş Bəhreyni itirmələri. 14 fevral - Françesko Kavalli - İtalyan bəstəkarı. Filipp de Şampan - Barokko dövrünün fransız rəssamı. 2 may - Afanasi Kirxer - dahi alman alimi , rəssamı. Cüliyo Mazarini - Fransanın boz kardinalı , baş naziri və daş - qaş həvəskarı.Onun evindən misli görünməmiş 500 əqiq vaz tapılıb və XIV Lüdovikin sarayına aparılıb .(ancaq bunlardan bəziləri oğurlanıb) Cakomo Della Porta - italyan memarı. Əbubəkr mirzə Dərbəndi Əbdüllətif Şirvani",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185851
-1603,"4 yanvar — Hacı Mustafa Sunullah Əfəndi ikinci dəfə Osmanlı İmperiyasının şeyxülislamı seçildi. 24 mart — İngiltərədə Stüartlar sülaləsinin nümayəndəsi I Ceyms hakimiyyətə (1603-1625) gəlməsi. 24 mart — Yaponiyada Tokuqava şoqunatının hakimiyyətinin başlanması. 21 oktyabr — I Abbasın Təbrizə daxil olması. noyabr — İrəvan qalasının mühasirəyə alınması. 21 dekabr — Osmanlı padşahı I Əhməd taxta çıxmışdır. İrlandiyada baş vermiş üsyanın qəddarlıqla yatırılması. Yava adasında ilk holland faktoriyasının əsasının qoyulması. Səfəvi elçisi Fəthi bəyin Venesiyaya səfəri. Almaniya elçilərinin Səfəvi sarayına gəlməsi. Səfəvi-Osmanlı müharibəsinin yeni mərhələsinin başlanması. İngiltərədə vəba epidemiyasının yayılması. Adam Oleari - alman alimi və səyahətçisi, Şlezviq-qolşteyn hersoqu III Fridrix tərəfindən Şəfəfilər dövlətinə göndərilmiş səfirliyin katibi, ""Moskvaya səyahətin təsviri"" əsərinin müəllifi. Lennart Torstensson - İsveç sərkərdəsi, Otuzillik müharibənin iştirakçısı. Cahanbanu Sultan Civanqapıcıbaşı Sultanzadə Səmiz Mehmed Paşa 7 iyun — Şahzadə Mahmud, Osmanlı şahzadəsi. 21 dekabr — III Mehmed, Osmanlı sultanı. Şərəf xan Bitlisi — kürd mənşəli türk tarixçisi Yemişçi Həsən Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4312
-1603-cü il,"4 yanvar — Hacı Mustafa Sunullah Əfəndi ikinci dəfə Osmanlı İmperiyasının şeyxülislamı seçildi. 24 mart — İngiltərədə Stüartlar sülaləsinin nümayəndəsi I Ceyms hakimiyyətə (1603-1625) gəlməsi. 24 mart — Yaponiyada Tokuqava şoqunatının hakimiyyətinin başlanması. 21 oktyabr — I Abbasın Təbrizə daxil olması. noyabr — İrəvan qalasının mühasirəyə alınması. 21 dekabr — Osmanlı padşahı I Əhməd taxta çıxmışdır. İrlandiyada baş vermiş üsyanın qəddarlıqla yatırılması. Yava adasında ilk holland faktoriyasının əsasının qoyulması. Səfəvi elçisi Fəthi bəyin Venesiyaya səfəri. Almaniya elçilərinin Səfəvi sarayına gəlməsi. Səfəvi-Osmanlı müharibəsinin yeni mərhələsinin başlanması. İngiltərədə vəba epidemiyasının yayılması. Adam Oleari - alman alimi və səyahətçisi, Şlezviq-qolşteyn hersoqu III Fridrix tərəfindən Şəfəfilər dövlətinə göndərilmiş səfirliyin katibi, ""Moskvaya səyahətin təsviri"" əsərinin müəllifi. Lennart Torstensson - İsveç sərkərdəsi, Otuzillik müharibənin iştirakçısı. Cahanbanu Sultan Civanqapıcıbaşı Sultanzadə Səmiz Mehmed Paşa 7 iyun — Şahzadə Mahmud, Osmanlı şahzadəsi. 21 dekabr — III Mehmed, Osmanlı sultanı. Şərəf xan Bitlisi — kürd mənşəli türk tarixçisi Yemişçi Həsən Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185852
-1604,"9 yanvar — Validə Safiyə Sultan Köhnə Saraya sürgün edildi. 8 iyun — I Abbasın İrəvan qalasını tutması. 8 sentyabr — Hacı Mustafa Sunullah Əfəndi üçüncü dəfə Osmanlı imperiyasının şeyxülislamı seçildi. 25 sentyabr — Osmanlı ordusu müqavimətlə qarşılaşmadan Peşte qalasını ələ keçirdi 16 oktyabr — Osmanlı ordusu Budinin şimalında yerləşən Vaç qalasını ələ keçirdi. Səfəvi elçisi Mehdiqulu bəyin Almaniyaya səfəri. 3 noyabr — II Osman, Osmanlı padşahı. Oruc bəy Bayat",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4313
-1604-cü il,"9 yanvar — Validə Safiyə Sultan Köhnə Saraya sürgün edildi. 8 iyun — I Abbasın İrəvan qalasını tutması. 8 sentyabr — Hacı Mustafa Sunullah Əfəndi üçüncü dəfə Osmanlı imperiyasının şeyxülislamı seçildi. 25 sentyabr — Osmanlı ordusu müqavimətlə qarşılaşmadan Peşte qalasını ələ keçirdi 16 oktyabr — Osmanlı ordusu Budinin şimalında yerləşən Vaç qalasını ələ keçirdi. Səfəvi elçisi Mehdiqulu bəyin Almaniyaya səfəri. 3 noyabr — II Osman, Osmanlı padşahı. Oruc bəy Bayat",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185853
-1605,"29 avqust — Esterqon qalası Osmanlı ordusu tərəfindən mühasirəyə alındı. 8 sentyabr — Vişeqrad qalası Osmanlı ordusu tərəfindən mühasirəyə alındı. 19 sentyabr — Saint Tomas (Təpədələn) qalası Osmanlı ordusu tərəfindən mühasirəyə alındı. 3 oktyabr — Esterqon qalası Osmanlı ordusu tərəfindən ələ keçirildi. 7 noyabr — I Abbasın Cığalızadə Yusif Paşa üzərində qələbəsi. 8 mart — Şahzadə Mehmed, Osmanlı vəliəhdi. Dekabr — Ayşə Sultan, Osmanlı sultanı. 12 noyabr — Handan Sultan, Osmanlı İmperiyasının Validə sultanı. Oratsiya Vekki - Italyan bəstəkarı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4314
-1605-ci il,"29 avqust — Esterqon qalası Osmanlı ordusu tərəfindən mühasirəyə alındı. 8 sentyabr — Vişeqrad qalası Osmanlı ordusu tərəfindən mühasirəyə alındı. 19 sentyabr — Saint Tomas (Təpədələn) qalası Osmanlı ordusu tərəfindən mühasirəyə alındı. 3 oktyabr — Esterqon qalası Osmanlı ordusu tərəfindən ələ keçirildi. 7 noyabr — I Abbasın Cığalızadə Yusif Paşa üzərində qələbəsi. 8 mart — Şahzadə Mehmed, Osmanlı vəliəhdi. Dekabr — Ayşə Sultan, Osmanlı sultanı. 12 noyabr — Handan Sultan, Osmanlı İmperiyasının Validə sultanı. Oratsiya Vekki - Italyan bəstəkarı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185854
-1606,"17 may - Moskvada polyaklara qarşı üsyan, I Yalanşı Dmitrinin öldürülməsi. 1 iyun - Moskvada Vasili Şuyskinin hakimiyyətə gəlməsi. 5 iyul - I Abbasın Gəncəni Osmanlılardan geri alması. 23 noyabr — Hacı Mustafa Sunullah Əfəndi dördüncü və sonuncu dəfə Osmanlı İmperiyasının şeyxülislamı seçildi. 6 iyun – Pyer Kornel, fransız dramaturqu. Fatma Sultan, Osmanlı sultanı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4315
-1606-cı il,"17 may - Moskvada polyaklara qarşı üsyan, I Yalanşı Dmitrinin öldürülməsi. 1 iyun - Moskvada Vasili Şuyskinin hakimiyyətə gəlməsi. 5 iyul - I Abbasın Gəncəni Osmanlılardan geri alması. 23 noyabr — Hacı Mustafa Sunullah Əfəndi dördüncü və sonuncu dəfə Osmanlı İmperiyasının şeyxülislamı seçildi. 6 iyun – Pyer Kornel, fransız dramaturqu. Fatma Sultan, Osmanlı sultanı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185855
-1607,İngilislər tərəfindən Şimali Amerikanın şərq sahillərində ilk ingilis müstəmləkəsinin - Virciniyanın əsasının qoyulması. Səfəvi l Abbasın Osmanlıdan Azərbaycan torpaqlarını alması,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4316
-1607-ci il,İngilislər tərəfindən Şimali Amerikanın şərq sahillərində ilk ingilis müstəmləkəsinin - Virciniyanın əsasının qoyulması. Səfəvi l Abbasın Osmanlıdan Azərbaycan torpaqlarını alması,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185856
-1609,"Səfəvilərin Venesiya, Florensiya və Roma ilə danışıqları. 30 noyabr - Qalileo Qaliley tərəfindən ilk dəfə Ay səthinin xəritəsinin tərtib edilməsi. 3 dekabr - Qalileo Qaliley tərəfindən teleskopun kəşf edilməsi. Bermud adalarının İngiltərəyə birləşdirilməsi. İspaniyanın Hollandiya ilə 12 il müddətinə müqavilə imzalayaraq onun müstəqilliyini və Hindistanda və Cənub-Şərqi Asiyada ticarət etmək hüququnu tanıması. Şelda çayının mənsəbinin ticarət üçün bağlanmasının Antverpenin tənəzzülünü sürətləndirməsi. Niderland burjua inqilabının (1566-1609) başa çatması. Şahzadə Orxan, Osmanlı vəliəhdi Şahzadə Cahangir, Osmanlı vəliəhdi. Xanzadə Sultan, Osmanlı sultanı. Paul Fleminq - alman şairi. Yudit Leyster - Niderland rəssamı. Jan Rotru - fransız dramaturqu. Cerard Uinstenli - ingilis utopik sosialisti, İngiltərədə diggerlər hərəkatının rəhbərlərindən biri. Pyer Pol Rike - fransız mühəndisi. Onun rəhbərliyi ilə 1666-1681-ci illərdə Tuluzanı Etan-de-To gölü ilə birləşdirən Şənub körpüsü inşa edilmişdir. Şahzadə Cahangir, Osmanlı vəliəhdi. Qarsia Urtado de Mendosa - ispan zadəganı, hərbi xadimi, məmuru, 1557-1561-ci illərdə Çilinin qubernatoru, 1590-1596-cı illərdə Perunun vitse-kralı. I Ferdinand (Toskana hersoqu)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4318
-1609-cu il,"Səfəvilərin Venesiya, Florensiya və Roma ilə danışıqları. 30 noyabr - Qalileo Qaliley tərəfindən ilk dəfə Ay səthinin xəritəsinin tərtib edilməsi. 3 dekabr - Qalileo Qaliley tərəfindən teleskopun kəşf edilməsi. Bermud adalarının İngiltərəyə birləşdirilməsi. İspaniyanın Hollandiya ilə 12 il müddətinə müqavilə imzalayaraq onun müstəqilliyini və Hindistanda və Cənub-Şərqi Asiyada ticarət etmək hüququnu tanıması. Şelda çayının mənsəbinin ticarət üçün bağlanmasının Antverpenin tənəzzülünü sürətləndirməsi. Niderland burjua inqilabının (1566-1609) başa çatması. Şahzadə Orxan, Osmanlı vəliəhdi Şahzadə Cahangir, Osmanlı vəliəhdi. Xanzadə Sultan, Osmanlı sultanı. Paul Fleminq - alman şairi. Yudit Leyster - Niderland rəssamı. Jan Rotru - fransız dramaturqu. Cerard Uinstenli - ingilis utopik sosialisti, İngiltərədə diggerlər hərəkatının rəhbərlərindən biri. Pyer Pol Rike - fransız mühəndisi. Onun rəhbərliyi ilə 1666-1681-ci illərdə Tuluzanı Etan-de-To gölü ilə birləşdirən Şənub körpüsü inşa edilmişdir. Şahzadə Cahangir, Osmanlı vəliəhdi. Qarsia Urtado de Mendosa - ispan zadəganı, hərbi xadimi, məmuru, 1557-1561-ci illərdə Çilinin qubernatoru, 1590-1596-cı illərdə Perunun vitse-kralı. I Ferdinand (Toskana hersoqu)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185858
-160 (dəqiqləşdirmə),160 (ədəd) — ədəd 160 — Qəbələ rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 24) E.ə. 160 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155518
-160 (ədəd),"Yüz altmış — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz əlli doqquzdan sonra, yüz altmış birdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz altmış ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=154217
-1610,"4 yanvar — 6 böyük minarəli və 16 şərəfəli Sultan Əhməd Məscidinin ilk təməli atıldı. 7 yanvar - Qalileo Qalileyin öz teleskopu vasitəsilə Yupiter planetinin dörd peykini aşkar etməsi. Adrian van Ostade - holland rəssamı. 13 yanvar — Avstriyalı Mariya Anna, ilk Bavariya kürfürstü I Maksimilyanın xanımı. Xədicə Sultan, Osmanlı sultanı. Məhəmməd Əmani — Azərbaycan şairi Antoni Cenkinson Ludolf van Seylen",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4319
-1610-cu il,"4 yanvar — 6 böyük minarəli və 16 şərəfəli Sultan Əhməd Məscidinin ilk təməli atıldı. 7 yanvar - Qalileo Qalileyin öz teleskopu vasitəsilə Yupiter planetinin dörd peykini aşkar etməsi. Adrian van Ostade - holland rəssamı. 13 yanvar — Avstriyalı Mariya Anna, ilk Bavariya kürfürstü I Maksimilyanın xanımı. Xədicə Sultan, Osmanlı sultanı. Məhəmməd Əmani — Azərbaycan şairi Antoni Cenkinson Ludolf van Seylen",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185859
-1611,"27 iyun — Şahzadə Səlim, Osmanlı vəliəhdi. Övliya Çələbi — səyyah, coğrafiyaşünas, tarixçi, etnoqraf, şair. 27 iyul — Şahzadə Səlim, Osmanlı vəliəhdi. 2 avqust — Kato Kiyömasa, yapon sərkərdəsi. Antoni Cenkinson",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4320
-1611-ci il,"27 iyun — Şahzadə Səlim, Osmanlı vəliəhdi. Övliya Çələbi — səyyah, coğrafiyaşünas, tarixçi, etnoqraf, şair. 27 iyul — Şahzadə Səlim, Osmanlı vəliəhdi. 2 avqust — Kato Kiyömasa, yapon sərkərdəsi. Antoni Cenkinson",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185860
-1612,"Osmanlı padşahı I Əhmədin Kösəm Sultandan doğulan qızı 6 yaşlı Ayşə Sultan və Sədrəzəm Nasuh Paşa arasında saray nikahı bağlandı. Osmanlı padşahı I Əhmədin Kösəm Sultandan doğulan qızı Gövhər Sultan hələ 4 yaşındaykən özündən 48 yaş böyük Kaptan-ı Dərya Öküz Mehmed Paşa ilə evləndirilmişdir. 20 noyabr — Osmanlı-Səfəvi müharibəsi müvəqqəti də olsa, dayandırıldı və Mərənd sülhü (Nasuh Paşa andlaşması) bağlandı. 15 dekabr — Alman astronavt Simon Marius, Andromeda qalaktikasını ilk dəfə teleskopla müşahidə etdi. 27 iyul — IV Murad, 17-ci Osmanlı padşahı və 96-cı İslam xəlifəsidir. 1 dekabr — Şahzadə Bəyazid, Osmanlı vəliəhdi. Şahzadə Həsən, Osmanlı vəliəhdi. Şəmsi-pəri Hasəki, Osmanlı padşahı IV Muradın alban əsilli hərəmi. Abdullah şah Dilaram Sultan Şahzadə Orxan, Osmanlı vəliəhdi. Robert Cecil Məhəmmədqulu şah Hac�� Mustafa Sunullah Əfəndi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4321
-1612-ci il,"Osmanlı padşahı I Əhmədin Kösəm Sultandan doğulan qızı 6 yaşlı Ayşə Sultan və Sədrəzəm Nasuh Paşa arasında saray nikahı bağlandı. Osmanlı padşahı I Əhmədin Kösəm Sultandan doğulan qızı Gövhər Sultan hələ 4 yaşındaykən özündən 48 yaş böyük Kaptan-ı Dərya Öküz Mehmed Paşa ilə evləndirilmişdir. 20 noyabr — Osmanlı-Səfəvi müharibəsi müvəqqəti də olsa, dayandırıldı və Mərənd sülhü (Nasuh Paşa andlaşması) bağlandı. 15 dekabr — Alman astronavt Simon Marius, Andromeda qalaktikasını ilk dəfə teleskopla müşahidə etdi. 27 iyul — IV Murad, 17-ci Osmanlı padşahı və 96-cı İslam xəlifəsidir. 1 dekabr — Şahzadə Bəyazid, Osmanlı vəliəhdi. Şahzadə Həsən, Osmanlı vəliəhdi. Şəmsi-pəri Hasəki, Osmanlı padşahı IV Muradın alban əsilli hərəmi. Abdullah şah Dilaram Sultan Şahzadə Orxan, Osmanlı vəliəhdi. Robert Cecil Məhəmmədqulu şah Hacı Mustafa Sunullah Əfəndi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185861
-1613,"I Abbasın Gürcüstana yürüşü. Rusiyada Romanovlar sülaləsi (1613-1917) hakimiyyətə gəlmişdir. Noyabr — Şahzadə Hüseyn, Osmanlı vəliəhdi. Xoşhal xan Xəttak - puştun əsilli əfqan şairi. Zahidə Sultan, Osmanlı sultanı. Huri-çöhrə Hasəki, Osmanlı padşahı IV Muradın gürcü əsilli hərəmi. Allahverdi xan — I Şah Abbasın sarayında zərgərbaşı, sonra qullarağası, Azərbaycan nağıllarının qəhrəmanlarından biri. Şəmsi Ruhsar Xatun Sadıq bəy Əfşar Səhifi Zülqədər Tengiz bəy Rumlu",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4322
-1613-cü il,"I Abbasın Gürcüstana yürüşü. Rusiyada Romanovlar sülaləsi (1613-1917) hakimiyyətə gəlmişdir. Noyabr — Şahzadə Hüseyn, Osmanlı vəliəhdi. Xoşhal xan Xəttak - puştun əsilli əfqan şairi. Zahidə Sultan, Osmanlı sultanı. Huri-çöhrə Hasəki, Osmanlı padşahı IV Muradın gürcü əsilli hərəmi. Allahverdi xan — I Şah Abbasın sarayında zərgərbaşı, sonra qullarağası, Azərbaycan nağıllarının qəhrəmanlarından biri. Şəmsi Ruhsar Xatun Sadıq bəy Əfşar Səhifi Zülqədər Tengiz bəy Rumlu",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185862
-1614,"Burnaz Atikə Sutan, Osmanlı sultanı. Şahzadə Qasım, Osmanlı vəliəhdi. Əbdüləziz xan Ayşə Hasəki Sultan, Osmanlı padşahı IV Muradın alban əsilli hərəmi. Fərhad bəy Çərkəz",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4323
-1614-cü il,"Burnaz Atikə Sutan, Osmanlı sultanı. Şahzadə Qasım, Osmanlı vəliəhdi. Əbdüləziz xan Ayşə Hasəki Sultan, Osmanlı padşahı IV Muradın alban əsilli hərəmi. Fərhad bəy Çərkəz",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185863
-1615,"Osmanlı padşahı I Əhmədin Kösəm Sultandan doğulan qızı 10 yaşlı Ayşə Sultan və Sədrəzəm Qaraqaş Məhəmməd Paşa arasında saray nigahı bağlandı. Şirvanda Dəli Məlik təxəllüslü Məlik Pirinin başçılığı ilə üsyan (1615-1616) bağlandı. Səfəvi elçilərinin İspaniyaya səfəri. Şahzadə Süleyman, Osmanlı vəliəhdi. Şahzadə Həsən, Osmanlı vəliəhdi. Mir İmad Qəzvini Adrien van Romen",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4324
-1615-ci il,"Osmanlı padşahı I Əhmədin Kösəm Sultandan doğulan qızı 10 yaşlı Ayşə Sultan və Sədrəzəm Qaraqaş Məhəmməd Paşa arasında saray nigahı bağlandı. Şirvanda Dəli Məlik təxəllüslü Məlik Pirinin başçılığı ilə üsyan (1615-1616) bağlandı. Səfəvi elçilərinin İspaniyaya səfəri. Şahzadə Süleyman, Osmanlı vəliəhdi. Şahzadə Həsən, Osmanlı vəliəhdi. Mir İmad Qəzvini Adrien van Romen",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185864
-1616,"İspan elçisi Don Qarsianın Səfəvi sarayına gəlməsi. Cəmrə Sultan - Osmanlı sultanı. Sənubər Hasəki - Osmanlı padşahı IV Muradın boşnaq əsilli hərəmi. 26 aprel - Vilyam Şekspir - İngilis yazıçı, şair və aktyor. Simeon Bekbulatoviç",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4325
-1616-cı il,"İspan elçisi Don Qarsianın Səfəvi sarayına gəlməsi. Cəmrə Sultan - Osmanlı sultanı. Sənubər Hasəki - Osmanlı padşahı IV Muradın boşnaq əsilli hərəmi. 26 aprel - Vilyam Şekspir - İngilis yazıçı, şair və aktyor. Simeon Bekbulatoviç",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185865
-1617,"9 iyun — 6 böyük minarəli və 16 şərəfəli Sultan Əhməd Məscidinin inşaatı tamamlandı. 22 noyabr — Osmanlı padşahı I Mustafa taxta çıxdı. İtalyan səyyahı Pyetro della Vallenin Azərbaycana səyahəti. Zeynəb Sultan, Osmanlı sultanı. 4 aprel — Con Nepyer, şotlandiyalı baron, riyaziyyatçı, loqarifmik xətkeşin yaradıcısı. 22 noyabr — I Əhməd, Osmanlı padşahı. Şahzadə Hüseyn, Osmanlı vəliəhdi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4326
-1617-ci il,"9 iyun — 6 böyük minarəli və 16 şərəfəli Sultan Əhməd Məscidinin inşaatı tamamlandı. 22 noyabr — Osmanl�� padşahı I Mustafa taxta çıxdı. İtalyan səyyahı Pyetro della Vallenin Azərbaycana səyahəti. Zeynəb Sultan, Osmanlı sultanı. 4 aprel — Con Nepyer, şotlandiyalı baron, riyaziyyatçı, loqarifmik xətkeşin yaradıcısı. 22 noyabr — I Əhməd, Osmanlı padşahı. Şahzadə Hüseyn, Osmanlı vəliəhdi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185866
-1618,"26 fevral — Osmanlı padşahı I Mustafa saray çevrilişi ilə taxtdan endirildi. 26 fevral — Osmanlı padşahı II Osman saray çevrilişi ilə taxta oturdu. Reç Pospolita ilə Rusiya arasında Deulino barışığının imzalanması. 26 sentyabr — Osmanlı-Səfəvi müharibəsi müvəqqəti də olsa, dayandırıldı və Sərab sülhü bağlandı. Sultan Övrəngzeb (Aləmgir) — Böyük Moğollar imperiyasının imperatoru. Abidə Sultan, Osmanlı sultanı. Çuxadar Əhməd Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4327
-1618-ci il,"26 fevral — Osmanlı padşahı I Mustafa saray çevrilişi ilə taxtdan endirildi. 26 fevral — Osmanlı padşahı II Osman saray çevrilişi ilə taxta oturdu. Reç Pospolita ilə Rusiya arasında Deulino barışığının imzalanması. 26 sentyabr — Osmanlı-Səfəvi müharibəsi müvəqqəti də olsa, dayandırıldı və Sərab sülhü bağlandı. Sultan Övrəngzeb (Aləmgir) — Böyük Moğollar imperiyasının imperatoru. Abidə Sultan, Osmanlı sultanı. Çuxadar Əhməd Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185867
-1619,"Amerikada assemblya yaradılır Amerikaya Holland gəmiləri vasitəsilə ilk qaradərili afrikalılar gətirilir Şəmsi-şah Hasəki, Osmanlı padşahı IV Muradın gürcü əsilli hərəmi. 10 noyabr — Safiyə Sultan, Osmanlı imperiyasının Validə sultanı Zeynəb Sultan, Osmanlı sultanı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4328
-1619-cu il,"Amerikada assemblya yaradılır Amerikaya Holland gəmiləri vasitəsilə ilk qaradərili afrikalılar gətirilir Şəmsi-şah Hasəki, Osmanlı padşahı IV Muradın gürcü əsilli hərəmi. 10 noyabr — Safiyə Sultan, Osmanlı imperiyasının Validə sultanı Zeynəb Sultan, Osmanlı sultanı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185868
-161 (ədəd),"Yüz altmış bir — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz altmışdan sonra, yüz altmış ikidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz altmış bir ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157332
-162,Lusi Ver 162—166-ci illərdə Parfiya çarlığı ilə müharibədə imperiya qoşunlarına rəhbərlik etmişdir. Mark Annius Verus Sezar,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2873
-162-ci il,Lusi Ver 162—166-ci illərdə Parfiya çarlığı ilə müharibədə imperiya qoşunlarına rəhbərlik etmişdir. Mark Annius Verus Sezar,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=184133
-1620,"Əsma Hasəki Sultan, Osmanlı padşahı IV Muradın yunan əsilli hərəmi. Nikolaus Merkator Bayburtlu Qara İbrahim Paşa Bahadırzadə Arabaçı Əli Paşa 26 oktyabr — Mahfiruz Xədicə Sultan, Osmanlı padşahı I Əhmədin hərəmi, II Osmanın anası (d. 1590). 12 noyabr — Cəmrə Sultan, Osmanlı sultanı. Zahidə Sultan, Osmanlı sultanı. Simon Stevin",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4329
-1620-ci il,"Əsma Hasəki Sultan, Osmanlı padşahı IV Muradın yunan əsilli hərəmi. Nikolaus Merkator Bayburtlu Qara İbrahim Paşa Bahadırzadə Arabaçı Əli Paşa 26 oktyabr — Mahfiruz Xədicə Sultan, Osmanlı padşahı I Əhmədin hərəmi, II Osmanın anası (d. 1590). 12 noyabr — Cəmrə Sultan, Osmanlı sultanı. Zahidə Sultan, Osmanlı sultanı. Simon Stevin",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185870
-1621,"Osmanlı padşahı II Osman Lehistan üzərinə səfərə çıxdı. İngiltərə-Səfəvi müqaviləsi. İsaak van Ostade - rəssam. Ayaşlı Nişançı İsmayıl Paşa 12 aprel — Şahzadə Mehmed, Osmanlı vəliəhdi (d. 8 mart 1605). Ovanes Tsaretsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4330
-1621-ci il,"Osmanlı padşahı II Osman Lehistan üzərinə səfərə çıxdı. İngiltərə-Səfəvi müqaviləsi. İsaak van Ostade - rəssam. Ayaşlı Nişançı İsmayıl Paşa 12 aprel — Şahzadə Mehmed, Osmanlı vəliəhdi (d. 8 mart 1605). Ovanes Tsaretsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185871
-1622,"10 may — Osmanlı padşahı I Mustafa ikinci dəfə taxta oturdu. Jan Batist Molyer - böyük Fransa dramaturqu, fransız və Qərbi Avropa ədəbiyyatında klassik komediya janrının banisi. Ayşə Məhziba Hasəki, Osmanlı padşahı IV Muradın çərkəz əsilli hərəmi. 20 may — II Osman, Osmanlı padşahı (1604).",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4331
-1622-ci il,"10 may — Osmanlı padşahı I Mustafa ikinci dəfə taxta oturdu. Jan Batist Molyer - böyük Fransa dramaturqu, fransız və Qərbi Avropa ədəbiyyatında klassik komediya janrının banisi. Ayşə Məhziba Hasəki, Osmanlı padşahı IV Muradın ç��rkəz əsilli hərəmi. 20 may — II Osman, Osmanlı padşahı (1604).",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185872
-1623,"10 sentyabr — Osmanlı padşahı I Mustafa ikinci dəfə taxtdan endirildi. 10 sentyabr — Osmanlı padşahı IV Murad taxta çıxdı. Blez Paskal - fransız riyaziyyatçısı, fiziki, filosofu və yazıçısı. Fransua Meninski",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4332
-1623-cü il,"10 sentyabr — Osmanlı padşahı I Mustafa ikinci dəfə taxtdan endirildi. 10 sentyabr — Osmanlı padşahı IV Murad taxta çıxdı. Blez Paskal - fransız riyaziyyatçısı, fiziki, filosofu və yazıçısı. Fransua Meninski",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185873
-1625,"İngiltərədə Stüartlar sülaləsinin nümayəndəsi I Karlın hakimiyyətə gəlməsi. Osmanlı padşahı I Əhmədin Kösəm Sultandan doğulan qızı 20 yaşlı Ayşə Sultan və Sədrəzəm Hafiz Əhməd Paşa arasında saray nigahı bağlandı. Yarımkronun İngiltərədə ""Qızıl monet"" adlanması. İngiltərə kralı I Yakov (1603-1625). Sultan Məhəmməd şah — Qütbşahlar sülaləsindən hökmdar. Təvəkküli Dədə Saraylı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4334
-1625-ci il,"İngiltərədə Stüartlar sülaləsinin nümayəndəsi I Karlın hakimiyyətə gəlməsi. Osmanlı padşahı I Əhmədin Kösəm Sultandan doğulan qızı 20 yaşlı Ayşə Sultan və Sədrəzəm Hafiz Əhməd Paşa arasında saray nigahı bağlandı. Yarımkronun İngiltərədə ""Qızıl monet"" adlanması. İngiltərə kralı I Yakov (1603-1625). Sultan Məhəmməd şah — Qütbşahlar sülaləsindən hökmdar. Təvəkküli Dədə Saraylı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185875
-1627,"Turhan Xədicə Sultan 21 dekabr — Şahzadə Əhməd, Osmanlı padşahı IV Muradın oğlu, Osmanlı vəliəhdi (ö. 1628) Sultan Cahangir",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4336
-1627-ci il,"Turhan Xədicə Sultan 21 dekabr — Şahzadə Əhməd, Osmanlı padşahı IV Muradın oğlu, Osmanlı vəliəhdi (ö. 1628) Sultan Cahangir",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185877
-1628,"Marçello Malpigi — italyan bioloq və həkimi. Şahzadə Əhməd, Osmanlı padşahı IV Muradın oğlu, Osmanlı vəliəhdi (d. 1627)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4337
-1628-ci il,"Marçello Malpigi — italyan bioloq və həkimi. Şahzadə Əhməd, Osmanlı padşahı IV Muradın oğlu, Osmanlı vəliəhdi (d. 1627)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185878
-1629,İngiltərədə kral I Karl tərəfindən parlament buraxıldı. Aleksey Mixayloviç Romanov — Romanovlar sülaləsindən ikinci rus çarı. Xristian Hüygens - niderland alim və ixtiraçısı. 19 yanvar — I Abbas Əbdülbaqi Təbrizi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4338
-1629-cu il,İngiltərədə kral I Karl tərəfindən parlament buraxıldı. Aleksey Mixayloviç Romanov — Romanovlar sülaləsindən ikinci rus çarı. Xristian Hüygens - niderland alim və ixtiraçısı. 19 yanvar — I Abbas Əbdülbaqi Təbrizi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185879
-162 (dəqiqləşdirmə),162 (ədəd) — ədəd 162 — Xankəndinin 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 26) E.ə. 162 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157377
-162 (ədəd),"Yüz altmış iki — say sistemində ədədlardən biridir. Yüz altmış birdən sonra, yüz altmış üçdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz altmış iki ədədi — cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157334
-1630,"İohan Kepler, alman astronomu, planetlərin hərəkəti qanununu kəşf edib. Alessandro Strico (kiçik) 26 iyul — I Çarlz Emanuel, Savoyya hersoqu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4339
-1630-cu il,"İohan Kepler, alman astronomu, planetlərin hərəkəti qanununu kəşf edib. Alessandro Strico (kiçik) 26 iyul — I Çarlz Emanuel, Savoyya hersoqu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185880
-1631,"23 yanvar - Bervaldda Fransa ilə İsveç arasında Otuz illik müharibə zamanı qarşılıqlı öhdəliklərin müəyyən edilməsi haqqında müqavilə imzalanması. 3 aprel - Otuz illik müharibənin gedişində İsveç kralı Qustav II Adolf tərəfindən Frankfurtun işğal edilməsi. 13 aprel - Otuz illik müharibənin gedişində İsveç ordusu ilə Müqəddəs Roma imperiyasının ordusu arasında baş verən döyüşdə Branderburq ərazisində mühüm strteji məntəqələrdən biri olan Frankfurt na-Oderin iki günlük mühasirədən sonra şəhərin İsveç qoşunları tərəfindən tutulması. 30 may - Avropada müasir standartlara cavab verən ilk qəzetin - fransız «La Gazette» qəzetinin ilk nömrəsinin çap olunması. 22 iyul - Otuz illik müharibənin gedişində İsveç ordusu ilə Müqəddəs Roma imperiyasının ordusu arasında Verben yaxınlığında döyüş baş verməsi. Çinin Şensi əyalətini əhatə edən üsyanın yatırılması üçün imperatorun əmri ilə digər əyalətlərdən əlavə qüvvələr göndərilməsi. İrbit şəhərinin əsasının qoyulması. Osmanlı İmperiyasının paytaxtı İstanbulun böyük bir qisminin məhv olduğu Böyük Yanğının baş verməsi. 7 dekabr - ingilis şairi, dramaturqu, tənqidçisi - Con Drayden Mümtaz Mahal Səfiquli xan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4340
-1631-ci il,"23 yanvar - Bervaldda Fransa ilə İsveç arasında Otuz illik müharibə zamanı qarşılıqlı öhdəliklərin müəyyən edilməsi haqqında müqavilə imzalanması. 3 aprel - Otuz illik müharibənin gedişində İsveç kralı Qustav II Adolf tərəfindən Frankfurtun işğal edilməsi. 13 aprel - Otuz illik müharibənin gedişində İsveç ordusu ilə Müqəddəs Roma imperiyasının ordusu arasında baş verən döyüşdə Branderburq ərazisində mühüm strteji məntəqələrdən biri olan Frankfurt na-Oderin iki günlük mühasirədən sonra şəhərin İsveç qoşunları tərəfindən tutulması. 30 may - Avropada müasir standartlara cavab verən ilk qəzetin - fransız «La Gazette» qəzetinin ilk nömrəsinin çap olunması. 22 iyul - Otuz illik müharibənin gedişində İsveç ordusu ilə Müqəddəs Roma imperiyasının ordusu arasında Verben yaxınlığında döyüş baş verməsi. Çinin Şensi əyalətini əhatə edən üsyanın yatırılması üçün imperatorun əmri ilə digər əyalətlərdən əlavə qüvvələr göndərilməsi. İrbit şəhərinin əsasının qoyulması. Osmanlı İmperiyasının paytaxtı İstanbulun böyük bir qisminin məhv olduğu Böyük Yanğının baş verməsi. 7 dekabr - ingilis şairi, dramaturqu, tənqidçisi - Con Drayden Mümtaz Mahal Səfiquli xan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185881
-1632,"9 fevral — Osmanlı padşahı IV Murada qarşı başlayan birinci yeniçəri üsyanı Avqust — Osmanlı padşahı IV Murada qarşı başlayan ikinci yeniçəri üsyanı Polşa-Rusiya (Smolensk) müharibəsinin (1632-1634) başlanması. Hindistanda Tac-Mahal mavzoleyinin inşasına başlanılması. 29 avqust - ingilis pedaqoqu və filosofu - Con Lokk 24 oktyabr - holland naturalisti - Antoni van Levenhuk 24 noyabr - Niderland filosofu - Benedikt Spinoza. 31 dekabr -Səfəvi hökmdarı II Şah Abbas. 30 aprel - Polşa kralı - III Sigizmund. 6 noyabr - İsveç kralı - Qustav II Adolf. 7 noyabr - alman qrafı, Otuz illik müharibənin gedişində Katolik Liqasının qoşunlarının baş komandanı - Qotfrid Henrix Pappenheym. İsa xan Şeyxavənd Alber Jirar Yusif ağa Çərkəz Səfiqulu xan Undiladze",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4341
-1632-ci il,"9 fevral — Osmanlı padşahı IV Murada qarşı başlayan birinci yeniçəri üsyanı Avqust — Osmanlı padşahı IV Murada qarşı başlayan ikinci yeniçəri üsyanı Polşa-Rusiya (Smolensk) müharibəsinin (1632-1634) başlanması. Hindistanda Tac-Mahal mavzoleyinin inşasına başlanılması. 29 avqust - ingilis pedaqoqu və filosofu - Con Lokk 24 oktyabr - holland naturalisti - Antoni van Levenhuk 24 noyabr - Niderland filosofu - Benedikt Spinoza. 31 dekabr -Səfəvi hökmdarı II Şah Abbas. 30 aprel - Polşa kralı - III Sigizmund. 6 noyabr - İsveç kralı - Qustav II Adolf. 7 noyabr - alman qrafı, Otuz illik müharibənin gedişində Katolik Liqasının qoşunlarının baş komandanı - Qotfrid Henrix Pappenheym. İsa xan Şeyxavənd Alber Jirar Yusif ağa Çərkəz Səfiqulu xan Undiladze",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185882
-1633,"Əsməhan Qaya Sultan, Osmanlı padşahı IV Muradın qızı. Hacı Qiyasəddin ağa Dizaği Əsməhan Qaya Sultan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4342
-1633-cü il,"Əsməhan Qaya Sultan, Osmanlı padşahı IV Muradın qızı. Hacı Qiyasəddin ağa Dizaği Əsməhan Qaya Sultan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185883
-1634,Mərzifonlu Qara Mustafa Paşa İsgəndər bəy Münşi – Mənşəcə Azərbaycan türklərindən olan görkəmli tarixçi və xəttat. Abxaz Mehmed Paşa – Osmanlı vəziri,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4343
-1634-cü il,Mərzifonlu Qara Mustafa Paşa İsgəndər bəy Münşi – Mənşəcə Azərbaycan türklərindən olan görkəmli tarixçi və xəttat. Abxaz Mehmed Paşa – Osmanlı vəziri,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185884
-1635,"29 yanvar - Kardinal Rişelye tərəfindən Fransa Akademiyasının əsasının qoyulması. 11 aprel - Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1623-1639) gedişində Osmanlı qoşunlarının İrəvan qalasını geri alması. Osmanlıların Yəməndən qovulması. 27 iyul — Şahzadə Süleyman, Osmanlı vəliəhdi. 27 iyul — Şahzadə Bəyazid, Osmanlı vəliəhdi. Ömər bəy Nəfi, Osmanlı şairi və dövlət xadimi. Şahbəndə xan Pörnək-Türkman",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4344
-1635-ci il,"29 yanvar - Kardinal Rişelye tərəfindən Fransa Akademiyasının əsasının qoyulması. 11 aprel - Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1623-1639) gedişində Osmanlı qoşunlarının İrəvan qalasını geri alması. Osmanlıların Yəməndən qovulması. 27 iyul — Şahzadə Süleyman, Osmanlı vəliəhdi. 27 iyul — Şahzadə Bəyazid, Osmanlı vəliəhdi. Ömər bəy Nəfi, Osmanlı şairi və dövlət xadimi. Şahbəndə xan Pörnək-Türkman",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185885
-1638,"Osmanlı padşahı IV Murad Bağdad səfərinə çıxdı. Ceyms Qreqori XIV Lüdovik Şahzadə Qasım, Osmanlı vəliəhdi. İohann Altuzi (alm. Johannes Althusius) (1557-1638) — Alman filosofu, ilahiyyatçısı. Başe de Meziriak Xələf bəy Süfrəçi Təyyar Mehmed Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4347
-1638-ci il,"Osmanlı padşahı IV Murad Bağdad səfərinə çıxdı. Ceyms Qreqori XIV Lüdovik Şahzadə Qasım, Osmanlı vəliəhdi. İohann Altuzi (alm. Johannes Althusius) (1557-1638) — Alman filosofu, ilahiyyatçısı. Başe de Meziriak Xələf bəy Süfrəçi Təyyar Mehmed Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185888
-1639,"17 may — Səfəvilərlə Osmanlı İmperiyası arasında Qəsri-Şirin sülh müqaviləsi imzalandı. İvan Mazepa Ruqiyə Sultan (IV Muradın qızı) 20 yanvar — I Mustafa, Osmanlı padşahı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4348
-1639-cu il,"17 may — Səfəvilərlə Osmanlı İmperiyası arasında Qəsri-Şirin sülh müqaviləsi imzalandı. İvan Mazepa Ruqiyə Sultan (IV Muradın qızı) 20 yanvar — I Mustafa, Osmanlı padşahı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185889
-163 (dəqiqləşdirmə),163 (ədəd) — ədəd 163 — Salyan rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 21) E.ə. 163 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157378
-163 (ədəd),"Yüz altmış üç — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz altmış ikidən sonra, yüz altmış dörddən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz altmış üç ədədi — tək ədəddir və eyni zamanda sadə ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157335
-1640,"İngiltərədə uzunmüddətli parlament çağrıldı. Bu hadisə İngiltərə burjua inqilabının başlanması hesab olunur. Filippo Abbiati 8 fevral — IV Murad, 17-ci Osmanlı padşahı və 96-cı İslam xəlifəsi. Cüzeppe Sezari",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4349
-1640-cı il,"İngiltərədə uzunmüddətli parlament çağrıldı. Bu hadisə İngiltərə burjua inqilabının başlanması hesab olunur. Filippo Abbiati 8 fevral — IV Murad, 17-ci Osmanlı padşahı və 96-cı İslam xəlifəsi. Cüzeppe Sezari",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185890
-1641,Qrü Neemiya — bitkilərin anatomiyasının əsasını qoymuş ingilis botaniki. Aleksandr Mavrokordato — Sədrəddin Şirazi və ya Molla Sadra (1571-1641) — filosof Sultan Rüstəm Mirzə,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4350
-1641-ci il,Qrü Neemiya — bitkilərin anatomiyasının əsasını qoymuş ingilis botaniki. Aleksandr Mavrokordato — Sədrəddin Şirazi və ya Molla Sadra (1571-1641) — filosof Sultan Rüstəm Mirzə,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185891
-1642,"avqust - İngiltərə kralı I Karl tərəfindən parlamentə müharibə elan edilməsi. İngiltərədə vətəndaş müharibəsinin (1642-1646) başlanması. 24 noyabr - Holland səyyahı Abel Tasman tərəfindən Avstraliya ətrafında adalar qrupunun kəşf edilməsi. Bu ərazi sonradan onun şərəfinə Tasmaniya adaları adlandırılmışdır. II Şah Abbasın (1642-1666) Səfəvilər dövlətində (1501-1736) hakimiyyətə gəlməsi. 2 yanvar — IV Mehmed, Osmanlı padşahı. 8 yanvar – Qalileo Qaliley",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4351
-1642-ci il,"avqust - İngiltərə kralı I Karl tərəfindən parlamentə müharibə elan edilməsi. İngiltərədə vətəndaş müharibəsinin (1642-1646) başlanması. 24 noyabr - Holland səyyahı Abel Tasman tərəfindən Avstraliya ətrafında adalar qrupunun kəşf edilməsi. Bu ərazi sonradan onun şərəfinə Tasmaniya adaları adlandırılmışdır. II Şah Abbasın (1642-1666) Səfəvilər dövlətində (1501-1736) hakimiyyətə gəlməsi. 2 yanvar — IV Mehmed, Osmanlı padşahı. 8 yanvar – Qalileo Qaliley",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185892
-1643,"Cunqarların Yeddisu torpaqlarına soxulması. I Bahadır Şah - Böyük Moğol imperiyasını VIII padşahı. İsaak Nyuton - İngilis riyaziyyatçısı , mexaniki , fiziki , astronomi , klassik mexanizmin banisi. XVI Lüdovik - Fransız kral. 21 avqust — VI Afonso, Braqanza sülaləsinə mənsub ikinci Portuqaliya kralı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4352
-1643-cü il,"Cunqarların Yeddisu torpaqlarına soxulması. I Bahadır Şah - Böyük Moğol imperiyasını VIII padşahı. İsaak Nyuton - İngilis riyaziyyatçısı , mexaniki , fiziki , astronomi , klassik mexanizmin banisi. XVI Lüdovik - Fransız kral. 21 avqust — VI Afonso, Braqanza sülaləsinə mənsub ikinci Portuqaliya kralı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185893
-1644,Antonio Stradivari Körpülü Hacı Hüseyn Paşa Kəmankeş Qara Mustafa Paşa Yusif ibn Məhəmmədcan Qarabaği,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4353
-1644-cü il,Antonio Stradivari Körpülü Hacı Hüseyn Paşa Kəmankeş Qara Mustafa Paşa Yusif ibn Məhəmmədcan Qarabaği,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185894
-1645,Yanvar - İngiltərədə İcmalar palatası tərəfindən Oliver Kromvelə yeni tipli ordu təşkil etməyi tapşırması. İngiltərədə vətəndaş müharibəsinin (1642-1646) gedişində Lenqport döyüşünün baş verməsi. 14 iyun - İngiltərədə vətəndaş müharibəsinin gedişində baş verən Neysbi döyüşündə parlament ordusunun kral tərəfdarları üzərində qələbə qazanması. Lionel Qranfild,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4354
-1645-ci il,Yanvar - İngiltərədə İcmalar palatası tərəfindən Oliver Kromvelə yeni tipli ordu təşkil etməyi tapşırması. İngiltərədə vətəndaş müharibəsinin (1642-1646) gedişində Lenqport döyüşünün baş verməsi. 14 iyun - İngiltərədə vətəndaş müharibəsinin gedişində baş verən Neysbi döyüşündə parlament ordusunun kral tərəfdarları üzərində qələbə qazanması. Lionel Qranfild,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185895
-1646,"24 iyun - İngiltərədə vətəndaş müharibəsinin parlamentin qələbəsi ilə başa çatması. İngiltərədə levellerlər hərəkatının başlanması. Antuan Qallan — fransız şərqşünas, antikvar, tərcüməçi. 1 iyul — Qotfrid Leybnits Civanqapıcıbaşı Sultanzadə Səmiz Mehmed Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4355
-1646-cı il,"24 iyun - İngiltərədə vətəndaş müharibəsinin parlamentin qələbəsi ilə başa çatması. İngiltərədə levellerlər hərəkatının başlanması. Antuan Qallan — fransız şərqşünas, antikvar, tərcüməçi. 1 iyul — Qotfrid Leybnits Civanqapıcıbaşı Sultanzadə Səmiz Mehmed Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185896
-1648,"İngiltərədə polkovnik Prayd başda olmaqla ordu hissələrinin kral tərəfdarlarını parlamentdən qovması. 26 aprel — II Pyotr, Braqanza sülaləsinə mənsub üçüncü Portuqaliya kralı. 18 avqust - I İbrahim, XVIII Osmanlı sultanı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4357
-1648-ci il,"İngiltərədə polkovnik Prayd başda olmaqla ordu hissələrinin kral tərəfdarlarını parlamentdən qovması. 26 aprel — II Pyotr, Braqanza sülaləsinə mənsub üçüncü Portuqaliya kralı. 18 avqust - I İbrahim, XVIII Osmanlı sultanı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185898
-1649,30 yanvar-İngiltərə kralı I Karlın edam edilməsi. mart - İngiltərədə kral hakimiyyətinin və Lordlar palatasının ləğv olunması. may - İngiltərənin respublika elan olunması. İngiltərədə icmalar palatasının özünü ölkənin ali idarə orqanı elan etməsi. 13 avqust İngiltərə ordusunun İrlandiyaya işğalçılıq yürüşünün başlanması. Uistenli başda olmaqla İngiltərədə diggerlər hərəkatının baş verməsi. Rusiyada Məclis Qanunnaməsinin qəbul edilməsi. XIII Benedikt İsaak van Ostade Şahzadə Yəhya,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4358
-1649-cu il,30 yanvar-İngiltərə kralı I Karlın edam edilməsi. mart - İngiltərədə kral hakimiyyətinin və Lordlar palatasının ləğv olunması. may - İngiltərənin respublika elan olunması. İngiltərədə icmalar palatasının özünü ölkənin ali idarə orqanı elan etməsi. 13 avqust İngiltərə ordusunun İrlandiyaya işğalçılıq yürüşünün başlanması. Uistenli başda olmaqla İngiltərədə diggerlər hərəkatının baş verməsi. Rusiyada Məclis Qanunnaməsinin qəbul edilməsi. XIII Benedikt İsaak van Ostade Şahzadə Yəhya,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185899
-164 (ədəd),"Yüz altmış dörd — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz altmış üçdən sonra, yüz altmış beşdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz ltmış dörd ədədi — cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157337
-1650,"29 sentyabr – Henri Robinson Londonda dünyanın ilk nikah agentliyini açmışdır. Con Malboro Çörçill 23 sentyabr — Xanzadə Sultan, Osmanlı sultanı (d. 1609)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4359
-1650-ci il,"29 sentyabr – Henri Robinson Londonda dünyanın ilk nikah agentliyini açmışdır. Con Malboro Çörçill 23 sentyabr — Xanzadə Sultan, Osmanlı sultanı (d. 1609)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185900
-1653,"20 aprel - Oliver Kromvel tərəfindən İngiltərədə uzunmüddətli parlamentin buraxılması, İngiltərə burjua inqilabının başa çatması. İngiltərədə Oliver Kromvelin özünü lord-protektor elan etməsi. İngiltərədə respublika dövrünə son qoyulması. Rusiyada sonuncu Zemstvo Məclisinin çağrılması. Hollandiyada şəhər yoxsullarının üsyanı. Rusiyanın Şimali Qafqazda qalalar tikdirməsinin Səfəvilərlə Rusiya arasında sərhəd münaqişəsinə (1653-1662) səbəb olması. Məhəmməd Əzəm Şah Çikamatsu Monzaemon Əhməd bin Qasım əl-Buni Tarhuncu Sarı Əhməd Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4362
-1653-cü il,"20 aprel - Oliver Kromvel tərəfindən İngiltərədə uzunmüddətli parlamentin buraxılması, İngiltərə burjua inqilabının başa çatması. İngiltərədə Oliver Kromvelin özünü lord-protektor elan etməsi. İngiltərədə respublika dövrünə son qoyulması. Rusiyada sonuncu Zemstvo Məclisinin çağrılması. Hollandiyada şəhər yoxsullarının üsyanı. Rusiyanın Şimali Qafqazda qalalar tikdirməsinin Səfəvilərlə Rusiya arasında sərhəd münaqişəsinə (1653-1662) səbəb olması. Məhəmməd Əzəm Şah Çikamatsu Monzaemon Əhməd bin Qasım əl-Buni Tarhuncu Sarı Əhməd Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185903
-1654,Hollandiya ilə müharibə. İngiltərənin qalib gəlməsi. Rusiya ilə Reç Pospolita arasında müharibənin başlaması(1654-1667),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4363
-1654-cü il,Hollandiya ilə müharibə. İngiltərənin qalib gəlməsi. Rusiya ilə Reç Pospolita arasında müharibənin başlaması(1654-1667),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185904
-1655,İsveç Baltik dənizini öz daxili dənizinə çevirmək üçün Reç Pospolitaya müharibə elan etdi. İbşir Mustafa Paşa Bığlı Qoca Dərviş Mehmed Paşa,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4364
-1655-ci il,İsveç Baltik dənizini öz daxili dənizinə çevirmək üçün Reç Pospolitaya müharibə elan etdi. İbşir Mustafa Paşa Bığlı Qoca Dərviş Mehmed Paşa,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185905
-1657,"Vilyam Harvey — Fiziologiya və embriologiyanın əsasını qoyan ingilis həkim-anatomu, alim. Türk alimi Katib Çələbi Ayşə Sultan, Osmanlı sultanı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4366
-1657-ci il,"Vilyam Harvey — Fiziologiya və embriologiyanın əsasını qoyan ingilis həkim-anatomu, alim. Türk alimi Katib Çələbi Ayşə Sultan, Osmanlı sultanı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185907
-1659,"Kaxetiyada Səfəvilər dövləti əleyhinə üsyanın başlanması. 28 fevral — Əsməhan Qaya Sultan, Osmanlı padşahı IV Muradın qızı (d. 1633) Bədiüzzaman mirzə Səfəvi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4368
-1659-cu il,"Kaxetiyada Səfəvilər dövləti əleyhinə üsyanın başlanması. 28 fevral — Əsməhan Qaya Sultan, Osmanlı padşahı IV Muradın qızı (d. 1633) Bədiüzzaman mirzə Səfəvi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185909
-165 (ədəd),"Yüz altmış beş — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz altmış dörddən sonra, yüz altmış altıdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz altmış beş ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157338
-1660,"İngiltərədə dövlət çevrilişi, Stüartlar sülaləsinin bərpa olunması. II Karl Stüartın hakimiyyətə (1660-1685) gəlməsi. Daniel Defo - ingilis yazıçı. Gövhər Sultan, Osmanlı sultanı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4369
-1660-cı il,"İngiltərədə dövlət çevrilişi, Stüartlar sülaləsinin bərpa olunması. II Karl Stüartın hakimiyyətə (1660-1685) gəlməsi. Daniel Defo - ingilis yazıçı. Gövhər Sultan, Osmanlı sultanı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185912
-1663,Şamaxıda Sərkər Əbdüləzimin başçılığı ilə Kələxana məqbərələrinin inşa edilməsi. Nardaran kəndində məscid inşa edilməsi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4372
-1663-cü il,Şamaxıda Sərkər Əbdüləzimin başçılığı ilə Kələxana məqbərələrinin inşa edilməsi. Nardaran kəndində məscid inşa edilməsi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185915
-1665,"25 sentyabr — Avstriyalı Mariya Anna, ilk Bavariya kürfürstü I Maksimilyanın xanımı. Sunizadə Seyid Mehmed Əmin Əfəndi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4374
-1665-ci il,"25 sentyabr — Avstriyalı Mariya Anna, ilk Bavariya kürfürstü I Maksimilyanın xanımı. Sunizadə Seyid Mehmed Əmin Əfəndi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185917
-1667,Rusiyada yeni ticarət Nizamnaməsinin qəbul edilməsi. Rusiya ilə Reç Pospolita arasında Andrusovo barışığının imzalanması. 4 yanvar-Şamaxıda 80 min nəfərin həlak olması ilə nəticələnən zəlzələnin baş verməsi. Səfəvilərlə Rusiya arasında ticarət müqaviləsinin imzalanması. Səfəvilər dövlətində Şah Süleymanın (1667-1694) hakimiyyətə gəlməsi. 26 may — Abraham de Muavr İngilis-irland satiriki Conatan Svift. Cerolamo Sakkeri Yaoya Oşiçi Əliqulu xan (Bican bəy Saakadzenin oğlu),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4376
-1667-ci il,Rusiyada yeni ticarət Nizamnaməsinin qəbul edilməsi. Rusiya ilə Reç Pospolita arasında Andrusovo barışığının imzalanması. 4 yanvar-Şamaxıda 80 min nəfərin həlak olması ilə nəticələnən zəlzələnin baş verməsi. Səfəvilərlə Rusiya arasında ticarət müqaviləsinin imzalanması. Səfəvilər dövlətində Şah Süleymanın (1667-1694) hakimiyyətə gəlməsi. 26 may — Abraham de Muavr İngilis-irland satiriki Conatan Svift. Cerolamo Sakkeri Yaoya Oşiçi Əliqulu xan (Bican bəy Saakadzenin oğlu),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185919
-1668,25 iyul — Çin imperiyasında Şantun zəlzələsi baş vermişdir. 17 avqust — Osmanlı imperiyasında Şimali Anadolu zəlzələsi baş vermişdir. Cambattist Viko Fransua Kuperen Sofiya Şarlotta Sultan Hüseyn,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4377
-1668-ci il,25 iyul — Çin imperiyasında Şantun zəlzələsi baş vermişdir. 17 avqust — Osmanlı imperiyasında Şimali Anadolu zəlzələsi baş vermişdir. Cambattist Viko Fransua Kuperen Sofiya Şarlotta Sultan Hüseyn,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185920
-166 (dəqiqləşdirmə),166 (ədəd) — ədəd 166 — Yevlax rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 22) E.ə. 166 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157381
-166 (ədəd),"Yüz altmış altı — say sistemində ədəd. Yüz altmış beşdən sonra, yüz altmış yeddidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz altmış altı ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157346
-1670,"4 oktyabr - Simbirsk altındakı döyüşdə Stepan Razinin ordusunun hökumət qoşunları tərəfindən darmadağın edilməsi. Yan Komenski, çex pedaqoqu. Fatma Sultan, Osmanlı sultanı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4379
-1670-ci il,"4 oktyabr - Simbirsk altındakı döyüşdə Stepan Razinin ordusunun hökumət qoşunları tərəfindən darmadağın edilməsi. Yan Komenski, çex pedaqoqu. Fatma Sultan, Osmanlı sultanı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185922
-1674,"Hindistanda müstəqil Maratx dövlətinin yaranması. 19 fevral - İngiltərə ilə Hollandiya arasında Vestminister separat sülh müqaviləsinin imzalanması. Fridrix Vilhelmin 200 min taler alaraq Fransa əleyhinə Avstriya - İspan - Hollandiya koalisiyasına daxıl olması. Hollandiyanın Vest-Hind kompaniyasının ləğv edilməsi. Matthias Buchinger Burnaz Atikə Sultan, Osmanlı sultanı. Keyxosrov xan (tüfəngçi ağası) Əhməd Talib Bosnavi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4383
-1674-cü il,"Hindistanda müstəqil Maratx dövlətinin yaranması. 19 fevral - İngiltərə ilə Hollandiya arasında Vestminister separat sülh müqaviləsinin imzalanması. Fridrix Vilhelmin 200 min taler alaraq Fransa əleyhinə Avstriya - İspan - Hollandiya koalisiyasına daxıl olması. Hollandiyanın Vest-Hind kompaniyasının ləğv edilməsi. Matthias Buchinger Burnaz Atikə Sultan, Osmanlı sultanı. Keyxosrov xan (tüfəngçi ağası) Əhməd Talib Bosnavi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185926
-1675,"Abidə Sultan, Osmanlı sultanı. Şəmsi-pəri Hasəki, Osmanlı padşahı IV Muradın alban əsilli hərəmi. Ceyms Qreqori",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4384
-1675-ci il,"Abidə Sultan, Osmanlı sultanı. Şəmsi-pəri Hasəki, Osmanlı padşahı IV Muradın alban əsilli hərəmi. Ceyms Qreqori",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185927
-1676,4 dekabr - Lund şəhəri yaxınlığında İsveç və Danimarka orduları arasında baş vermiş döyüşdə isveçlilərin qələbə qazanması. Rusiya ilə Osmanlı-Krım birləşmiş qüvvələri arasında müharibənin başlaması(1676-1681) Aleksey Mixayloviç Romanov — Romanovlar sülaləsindən ikinci rus çarı. Azərbaycan şairi Saib Təbrizi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4385
-1676-cı il,4 dekabr - Lund şəhəri yaxınlığında İsveç və Danimarka orduları arasında baş vermiş döyüşdə isveçlilərin qələbə qazanması. Rusiya ilə Osmanlı-Krım birləşmiş qüvvələri arasında müharibənin başlaması(1676-1681) Aleksey Mixayloviç Romanov — Romanovlar sülaləsindən ikinci rus çarı. Azərbaycan şairi Saib Təbrizi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185928
-1677,"Çuxursəd bəylərbəyliyində iki il maaşları ödənilməyən Qacar və Bayat tayfalarından olan əsgərlərin üsyanı. Niderland filosofu B.Spinoza. Sənubər Hasəki, Osmanlı padşahı IV Muradın boşnak əsilli hərəmi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4386
-1677-ci il,"Çuxursəd bəylərbəyliyində iki il maaşları ödənilməyən Qacar və Bayat tayfalarından olan əsgərlərin üsyanı. Niderland filosofu B.Spinoza. Sənubər Hasəki, Osmanlı padşahı IV Muradın boşnak əsilli hərəmi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185929
-1678,7 dekabr - Avropalı Lui Hennep tərəfindən Niaqara şəlaləsinin kəşf edilməsi. Amaro Parqo Minkarizadə Yəhya Əfəndi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4387
-1678-ci il,7 dekabr - Avropalı Lui Hennep tərəfindən Niaqara şəlaləsinin kəşf edilməsi. Amaro Parqo Minkarizadə Yəhya Əfəndi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185930
-167 (dəqiqləşdirmə),167 (ədəd) — ədəd 167 — Göyçay rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 20) E.ə. 167 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157382
-167 (ədəd),"Yüz altmış yeddi — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz altmış altıdan sonra, yüz altmış səkkizdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz altmış yeddi ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda sadə ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157349
-1680,"7 noyabr — II Teymuraz — müstəqil Kartlinin son kralı. Qara Saqqal Ayşə Hasəki Sultan, Osmanlı padşahı IV Muradın alban əsilli hərəmi. Afanasi Kirxer",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4389
-1680-ci il,"7 noyabr — II Teymuraz — müstəqil Kartlinin son kralı. Qara Saqqal Ayşə Hasəki Sultan, Osmanlı padşahı IV Muradın alban əsilli hərəmi. Afanasi Kirxer",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185932
-1683,"Osmanlılar Avstriyanın paytaxtı Vyananı ikinci dəfə muhasirəyə alır. 12 sentyabr — VI Afonso, Braqanza sülaləsinə mənsub ikinci Portuqaliya kralı. Turhan Xədicə Sultan Əbdüləziz xan Mərzifonlu Qara Mustafa Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4392
-1683-cü il,"Osmanlılar Avstriyanın paytaxtı Vyananı ikinci dəfə muhasirəyə alır. 12 sentyabr — VI Afonso, Braqanza sülaləsinə mənsub ikinci Portuqaliya kralı. Turhan Xədicə Sultan Əbdüləziz xan Mərzifonlu Qara Mustafa Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185935
-1685,Fərruxsiyar İohann Sebastyan Bax - alman bəstəkar. VI Karl (Müqəddəs Roma imperatoru) Adrian van Ostade,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4394
-1685-ci il,Fərruxsiyar İohann Sebastyan Bax - alman bəstəkar. VI Karl (Müqəddəs Roma imperatoru) Adrian van Ostade,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185937
-1686,"Budapeştin mühasirəsi. 11 may - Otto von Guericke, Alman elm adamı, tapıcı və siyasətçi. 24 may - Daniel Gabriel Fahrenheit, Alman fizikaçı (ö. 1736).",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4395
-1686-cı il,"Budapeştin mühasirəsi. 11 may - Otto von Guericke, Alman elm adamı, tapıcı və siyasətçi. 24 may - Daniel Gabriel Fahrenheit, Alman fizikaçı (ö. 1736).",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185938
-1688,İngiltərədə II Yakov hakimiyyətdən devrildi. Oranlı Vilhelm İngiltərə kralı elan edildi. Nadir şah Əfşar Körpülülərin kürəkəni Abxaz Siyavuş Paşa Çezare Cennari,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4397
-1688-ci il,İngiltərədə II Yakov hakimiyyətdən devrildi. Oranlı Vilhelm İngiltərə kralı elan edildi. Nadir şah Əfşar Körpülülərin kürəkəni Abxaz Siyavuş Paşa Çezare Cennari,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185940
-1689,"Rusiya ilə Çin arasında Nerçinski müqaviləsi imzalandı. İngiltərədə ""Hüquqlar haqqında bill"" qanun qəbul edildi. Samuel Riçardson 22 oktyabr — V Con, Braqanza sülaləsinə mənsub dördüncü Portuqaliya kralı. Huri-çöhrə Hasəki, Osmanlı padşahı IV Muradın gürcü əsilli hərəmi. Xoşhal xan Xəttak",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4398
-1689-cu il,"Rusiya ilə Çin arasında Nerçinski müqaviləsi imzalandı. İngiltərədə ""Hüquqlar haqqında bill"" qanun qəbul edildi. Samuel Riçardson 22 oktyabr — V Con, Braqanza sülaləsinə mənsub dördüncü Portuqaliya kralı. Huri-çöhrə Hasəki, Osmanlı padşahı IV Muradın gürcü əsilli hərəmi. Xoşhal xan Xəttak",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185941
-168 (dəqiqləşdirmə),168 (ədəd) — ədəd 168 — Saatlı rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 21) E.ə. 168 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157383
-168 (ədəd),"Yüz altmış səkkiz — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz altmış yeddidən sonra, yüz altmış doqquzdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz altmış səkkiz ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157350
-168 saat,"""168 saat"" — Həftəlik ictimai qəzet ""168 saat"" qəzeti 1991-ci il may ayının 14-də yaranıb. İlk sayı Sumqayıt şəhərində işıq üzü görüb. Müasir Azərbaycan mətbuatının ən stajlı qəzetlərindən biridir. Dünya miqyasında gənclərin problemlərini işıqlandırmaq, habelə anti AİDS və antinarkomaniya mövzusunda fəal təbliğata görə 2001-ci ildə «168 saat» qəzeti Beynəlxalq Rusdilli Jurnalistlər Assosiasiyasının Fəxri Diplomuna layiq görülüb. Beynəlxalq miqyasda ictimai və milli azlıqları müdafiə etmək sahəsindəki uğurlarına görə də qəzet təltif olunub. Belə ki, 2001-ci ildə «Asiya qitəsində yaşayan türkmən xalqının mənəviyyatını təbliğ etdiyi üçün «168 saat» İraq-Türkmən cəbhəsi Türkiyə təmsilçiliyinin fəxri təqdirnaməsinə layiq görülüb. Qəzetin və bütün Azərbaycan qəzetçiliyinin daha bir uğuru: 2001-ci ilin mayında dünyanın 162 ölkəsinin bazarını tədqiq edən Beynəlxalq «Business İnitiative Directions» İnsitutu tərəfindən XVIII Beynəlxalq Paris Konvensiyası çərçivəsində 2000-ci ilin yeganə Kütləvi İnformasiya Vasitəsi kimi «168 saat» qəzeti «İnternational Gold Star» mükafatına layiq görülüb. 2002-ci ilin iyulunda dünya biznesini araşdıran təsisatlar «168 saat» qəzetlər qrupunun «Futbol proqnoz» idman əlavəsini Cenevrə şəhərində ən yaxşı nəşr kimi «Century İnternational Quality Era Award» mükafatına layiq görüblər. 2003-cü ildəki müstəsna fəaliyyətinə görə isə «168 saat» qəzetlər qrupu Avropa qitəsinin ən möhtəşəm EMRC ali mükafatına layiq görülüb. (Nüfuzlu «Europian Market Research Center» təsisatının təqdimatında). 1992-ci ildə Belçika kralı Boduenin dekreti ilə yaradılan bu mükafata indiyə qədər bütün MDB məkanından yalnız Rusiyanın nüfuzlu «Kommersant» mətbu evi layiq görülüb. 2004-cü ilin iyul ayında ölkə futbolunun inkişafında müstəsna roluna görə «Futbol-proqnoz» qəzeti AFFA-nın fəxri diplomuna layiq görülüb. Mətbuatın inkişafına verdiyi töhfələrə görə qəzetlər qrupu 2005-ci ildə Madrid şəhərində və 2006-cı ildə Brüssel şəhərində «Editorial ofice» və «Other Ways BMC» təsisatlarının qızıl mükafatlarına layiq görülmüşdür. 2000-ci ildə qəzetin baş redaktoru Varis «Qələm dostları» Müstəqil Jurnalistlər Birliyinin nominasiyasında «İlin ən yaxşı baş redaktoru» fəxri adına layiq görülüb. 2009-ci ildə qəzetin baş redaktoru Vüsal Məmmədov Gənclər və İdman Nazirliyi və Sumqayıt şəhər Gənclər və İdman Baş İdarəsi tərəfindən «İlin ən yaxşı gənc jurnalisti» nominasiyası üzrə mükafatlandırılıb. Redaksiya bir neçə uğur qazanmış beynəlxalq lahiyələrdə iştirak etmişdir ki, onlardan biri də Amerika Birləşmiş Ştatlarının ölkəmizdəki səfirliyi ilə birgə həyata keçirilmiş «Amerikanı tanı» layihəsi olmuşdur. (8 həftə davam edən bu layihə zamanı çoxminli oxucularımıza ABŞ-nin tarixi, coğrafi quruluşu, iqtisadiyyatı, hərbi gücü, xarici siyasəti, mədəniyyəti və təhsili barədə geniş məlumat vermişik. Layihə dərc edilən nəşrlər tələbələrə və yuxarı sinif şagirdlərinə, habelə imkansız ailələrə pulsuz paylanıb). «168 saat»ın regional nəşr olaraq ən genişmiqyaslı və uzunmüddətli layihələrindən biri də 2006-2007-ci illərdə reallaşdırılan «QHT-lərlə tanışlıq» layihəsi olub. Layihə çərçivəsində Sumqayıtda fəaliyyət göstərən qeyri-hökumət təşkilatları barədə məlumat və reklam xarakterli yazılar dərc olunub, bu təşkilatların keçirdiyi ayrı-ayrı tədbirlər işıqlandırılıb. Qəzetlər qrupunun regional nəşri olan «168 saat-Sumqayıt» hazırda ölkənin ən yüksək tirajlı, ən iri həcmli nəşrlərindən biridir. Xarici keçidlər 168saat.com — 168 saat rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=97916
-168 saat (qəzet),"""168 saat"" — Həftəlik ictimai qəzet ""168 saat"" qəzeti 1991-ci il may ayının 14-də yaranıb. İlk sayı Sumqayıt şəhərində işıq üzü görüb. Müasir Azərbaycan mətbuatının ən stajlı qəzetlərindən biridir. Dünya miqyasında gənclərin problemlərini işıqlandırmaq, habelə anti AİDS və antinarkomaniya mövzusunda fəal təbliğata görə 2001-ci ildə «168 saat» qəzeti Beynəlxalq Rusdilli Jurnalistlər Assosiasiyasının Fəxri Diplomuna layiq görülüb. Beynəlxalq miqyasda ictimai və milli azlıqları müdafiə etmək sahəsindəki uğurlarına görə də qəzet təltif olunub. Belə ki, 2001-ci ildə «Asiya qitəsində yaşayan türkmən xalqının mənəviyyatını təbliğ etdiyi üçün «168 saat» İraq-Türkmən cəbhəsi Türkiyə təmsilçiliyinin fəxri təqdirnaməsinə layiq görülüb. Qəzetin və bütün Azərbaycan qəzetçiliyinin daha bir uğuru: 2001-ci ilin mayında dünyanın 162 ölkəsinin bazarını tədqiq edən Beynəlxalq «Business İnitiative Directions» İnsitutu tərəfindən XVIII Beynəlxalq Paris Konvensiyası çərçivəsində 2000-ci ilin yeganə Kütləvi İnformasiya Vasitəsi kimi «168 saat» qəzeti «İnternational Gold Star» mükafatına layiq görülüb. 2002-ci ilin iyulunda dünya biznesini araşdıran təsisatlar «168 saat» qəzetlər qrupunun «Futbol proqnoz» idman əlavəsini Cenevrə şəhərində ən yaxşı nəşr kimi «Century İnternational Quality Era Award» mükafatına layiq görüblər. 2003-cü ildəki müstəsna fəaliyyətinə görə isə «168 saat» qəzetlər qrupu Avropa qitəsinin ən möhtəşəm EMRC ali mükafatına layiq görülüb. (Nüfuzlu «Europian Market Research Center» təsisatının təqdimatında). 1992-ci ildə Belçika kralı Boduenin dekreti ilə yaradılan bu mükafata indiyə qədər bütün MDB məkanından yalnız Rusiyanın nüfuzlu «Kommersant» mətbu evi layiq görülüb. 2004-cü ilin iyul ayında ölkə futbolunun inkişafında müstəsna roluna görə «Futbol-proqnoz» qəzeti AFFA-nın fəxri diplomuna layiq görülüb. Mətbuatın inkişafına verdiyi töhfələrə görə qəzetlər qrupu 2005-ci ildə Madrid şəhərində və 2006-cı ildə Brüssel şəhərində «Editorial ofice» və «Other Ways BMC» təsisatlarının qızıl mükafatlarına layiq görülmüşdür. 2000-ci ildə qəzetin baş redaktoru Varis «Qələm dostları» Müstəqil Jurnalistlər Birliyinin nominasiyasında «İlin ən yaxşı baş redaktoru» fəxri adına layiq görülüb. 2009-ci ildə qəzetin baş redaktoru Vüsal Məmmədov Gənclər və İdman Nazirliyi və Sumqayıt şəhər Gənclər və İdman Baş İdarəsi tərəfindən «İlin ən yaxşı gənc jurnalisti» nominasiyası üzrə mükafatlandırılıb. Redaksiya bir neçə uğur qazanmış beynəlxalq lahiyələrdə iştirak etmişdir ki, onlardan biri də Amerika Birləşmiş Ştatlarının ölkəmizdəki səfirliyi ilə birgə həyata keçirilmiş «Amerikanı tanı» layihəsi olmuşdur. (8 həftə davam edən bu layihə zamanı çoxminli oxucularımıza ABŞ-nin tarixi, coğrafi quruluşu, iqtisadiyyatı, hərbi gücü, xarici siyasəti, mədəniyyəti və təhsili barədə geniş məlumat vermişik. Layihə dərc edilən nəşrlər tələbələrə və yuxarı sinif şagirdlərinə, habelə imkansız ailələrə pulsuz paylanıb). «168 saat»ın regional nəşr olaraq ən genişmiqyaslı və uzunmüddətli layihələrindən biri də 2006-2007-ci illərdə reallaşdırılan «QHT-lərlə tanışlıq» layihəsi olub. Layihə çərçivəsində Sumqayıtda fəaliyyət göstərən qeyri-hökumət təşkilatları barədə məlumat və reklam xarakterli yazılar dərc olunub, bu təşkilatların keçirdiyi ayrı-ayrı tədbirlər işıqlandırılıb. Qəzetlər qrupunun regional nəşri olan «168 saat-Sumqayıt» hazırda ölkənin ən yüksək tirajlı, ən iri həcmli nəşrlərindən biridir. Xarici keçidlər 168saat.com — 168 saat rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=836549
-169,Lusi Ver — Mark Avreli ilə müştərək 161–169-cu illərdə Roma imperatoru olmuşdur. Mark Annius Verus Sezar — Roma imperatoru Mark Avreli və imperatriça Anniya Qaleriya Faustinanın 13 uşağından 12-cisi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2880
-169-cu il,Lusi Ver — Mark Avreli ilə müştərək 161–169-cu illərdə Roma imperatoru olmuşdur. Mark Annius Verus Sezar — Roma imperatoru Mark Avreli və imperatriça Anniya Qaleriya Faustinanın 13 uşağından 12-cisi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=184140
-1691,"II Süleyman Robert Boyl Şeyxəli xan Zəngənə Ayşə Məhziba Hasəki, Osmanlı padşahı IV Muradın çərkəz əsilli hərəmi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4400
-1691-ci il,"II Süleyman Robert Boyl Şeyxəli xan Zəngənə Ayşə Məhziba Hasəki, Osmanlı padşahı IV Muradın çərkəz əsilli hərəmi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185943
-1695,• 1 Pyotrun Qara dəniz sahillərinə yürüşü(1695-1696) •1 Pyotrun Taqanroq qalasını inşa etdirməsi(1695-1696) Niderland alimi və ixtiraçısı Xristian Nyugens. Sürməli Əli Paşa,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4404
-1695-ci il,• 1 Pyotrun Qara dəniz sahillərinə yürüşü(1695-1696) •1 Pyotrun Taqanroq qalasını inşa etdirməsi(1695-1696) Niderland alimi və ixtiraçısı Xristian Nyugens. Sürməli Əli Paşa,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185947
-1696,Şahzadə Vaxuşti 1 iyun — II Cahan Şah Safiyə Sultan (II Mustafanın qızı) Əminə Sultan (II Mustafanın qızı) Ayşə Sultan (II Mustafanın qızı) III Sobieski,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4405
-1696-cı il,Şahzadə Vaxuşti 1 iyun — II Cahan Şah Safiyə Sultan (II Mustafanın qızı) Əminə Sultan (II Mustafanın qızı) Ayşə Sultan (II Mustafanın qızı) III Sobieski,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185948
-1697,"•1 Pyotrun müttəfiq axtarmaq məqsədilə Qərbi Avropaya ""Böyük elçilik"" göndərməsi(1697-1698) Covanni Antonio Covanni Benedetto Platti Pyer İmbert Derevet Vilyam Hoqart",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4406
-1697-ci il,"•1 Pyotrun müttəfiq axtarmaq məqsədilə Qərbi Avropaya ""Böyük elçilik"" göndərməsi(1697-1698) Covanni Antonio Covanni Benedetto Platti Pyer İmbert Derevet Vilyam Hoqart",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185949
-1698,"Pyer Lui Mopertyui Şəmsi-şah Hasəki, Osmanlı padşahı IV Muradın gürcü əsilli hərəmi. Yozqatlı Mustafa Paşa Fransua Meninski",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4407
-1698-ci il,"Pyer Lui Mopertyui Şəmsi-şah Hasəki, Osmanlı padşahı IV Muradın gürcü əsilli hərəmi. Yozqatlı Mustafa Paşa Fransua Meninski",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185950
-1699,"""Şimal İttifaqı""nın yaradılması. Böyük Moğol hökmdarı Rafi ud-Darajat Böyük Moğol hökmdarı 6 iyun — II Aləmgir Şah Əbülhəsən Tana Şah",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4408
-1699-cu il,"""Şimal İttifaqı""nın yaradılması. Böyük Moğol hökmdarı Rafi ud-Darajat Böyük Moğol hökmdarı 6 iyun — II Aləmgir Şah Əbülhəsən Tana Şah",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185951
-169 (dəqiqləşdirmə),169 (ədəd) — ədəd 169 — Quba rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 23) E.ə. 169 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157384
-169 (ədəd),"Yüz altmış doqquz — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz altmış səkkizdən sonra, yüz yetmişdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz altmış doqquz ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157352
-16:9,"16:9 (1.78:1) — çərçivə ölçüsü. 16 vahid genişliyə və 9 vahid yüksəkliyə malikdir. HDTV, HD olmayan televizor və analoq geniş ekran televizorlar (EDTV) PALplus üçün beynəlxalq standart görüntü çərçivə formatıdır. 16:9, Full HD (1920×1080), və Standard HDTV (1280×720)-nin ölçüsüdür.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=358661
-16 (dəqiqləşdirmə),"16 (On altıncı il) — Cümədən başlayan uzun il. E.ə. 16 — il. 16 — Daşkəsən rayonunun avtomobil seriya nömrəsi. 16 (ədəd) (On altı) — say sistemində ədədlərdən biridir. on beşdən sonra, on yeddidən əvvəl gəlir. 16 arzu (film, 2010) — film 16 dekabr (film, 2002) — film 16 №-li palata (film, 1983) — film",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146165
-16 (say),"On altı — say sistemində ədədlərdən biridir. on beşdən sonra, on yeddidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemində On altı ədədi — mürəkkəb ədəd olmaqla yanaşı həm də cüt ədəddir. İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146106
-16 (ədəd),"On altı — say sistemində ədədlərdən biridir. on beşdən sonra, on yeddidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemində On altı ədədi — mürəkkəb ədəd olmaqla yanaşı həm də cüt ədəddir. İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=143500
-16 Böyük Türk İmperatorluğu,"16 böyük türk imperiyası (türk. 16 Büyük Türk Devleti) — 1969-cu ildə xəritələrin tərtibi üzrə məmur Akib Özbəy tərəfindən tanıdılmış, türk milliyətçiliyinə dair anlayış. 1980-ci illərdə Kənan Evrən hökuməti dövründə türk səlahiyyətlilər tərəfindən daha geniş şəkildə təbliğ olunmuşdur. Bu anlayışın təqdim edilməsindən əvvəl Türkiyə Prezidentinin forsundakı 16 ulduz Səlcuqlu imperiyasından sonra Anadoluda qurulmuş on altı bəyliyi təmsil edən simvol kimi qəbul edilmişdi. Konsepsiyaya görə ""16 Böyük Türk İmperiyası"" bunlardır: Türk yazıçısı, şair, publisist və tarixçi, pantürkizm və Turanizm ideologiyasının əsas dəstəkçisi olan Hüseyn Nihal Atsız bu siyahıya daxil olan bir sıra imperiyanın əslində qəti şəkildə müəyyənləşdirilməmiş mənşəyə sahib olduqlarını və türk mənşələrinin yalnız fərziyyə olduğunu qeyd etmişdi. Ağqoyunlular kimi bir çox həqiqi türk imperiyası bu siyahıdan kənarda qalmışdı. Bu səbəblərdən o, siyahını ""uydurmadan başqa bir şey"" olmadığını qeyd etmişdir.Atsızın tənqidlərinə baxmayaraq, bu konsepsiya, 1980-ci ildə Türkiyədəki hərbi çevrilişindən sonra qüvvəyə minən Kənan Evrən prezidentliyi dövründə türk-islamçı sintezinin türk milliyyətçiliyinin əsas komponenti elan edilməsi ilə türklərin əsas milli ideologiyasına çevrilmişdir. Yazıçı Reha Oğuz Türkqanın (1920-2010) rəhbərliyi altında əvvəlcə təqvim, sonra bir sıra markalar buraxılmışdır. Bundan sonra qədim türk dövlətlərinin bayraqlarının bu rəsmləri nüfuzlu Türkiyə Tarix Qurumu konfransında təqdim edilmişdir. Türkiyə Poçt İdarəsi 1984-cü ildə qurucularının portretlərini və bayraqlarını əks etdirən ""16 imperiya"" adlı bir sıra poçt markaları buraxmışdır. 1985-ci ildə bu konsepsiya Türkiyə Prezidentinin forsundakı 16 ulduzun retrospektiv izahı kimi təqdim edilmişdir. Türkiyə dövləti tərəfindən irəli sürülən tarixşünaslıq narrativinə görə 16 ulduz həmin dövlətləri simvollaşdırır.Keçiörən (Ankara), Mamak, Ankara, Etimesgut, Niğdə, Nevşehir, Pınarbaşı və s. yerlərin bələdiyyə binaları da daxil olmaqla Türkiyədəki bir sıra dövlət binaları və ictimai parklarda Türkiyənin qurucusu hesab edilən Mustafa Kamal Atatürkün heykəli ilə birlikdə 16 böyük imperiyanın qurucularının büstləri və ya heykəlləri də qoyulmuşdur.2000-ci ildə Türk Telekom bu mövzuda bir sıra smart kartlarını satışa təqdim etmişdir.2015-ci ilin yanvarında Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Fələstin dövlət başçısı Mahmud Abbası 16 ""döyüşçü""nün mühafizəsi ilə, tarixi zireh və 16 imperiyanı simvolizə etmək üçün hazırlanmış geyimləri geyən aktyorlarla birlikdə Türkiyə Prezident sarayında qəbul etmişdir. Kostyumların dövrlərinə uyğunluğu tənqid olunmuşdur.2015-ci ildə “16 türk imperiyası” mövzusuna həsr olunmu, 1 kuruş nominallı mis-nikel ərintisindən hazırlanmış bir sıra sikkələr buraxılmıdır. ""16 böyük türk imperiyası"" haqqındakı tarixi tezis tədricən pantürkçülük və türk milliyətçiliyinin simvollarından birinə çevrilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=738324
-16 aprel,"16 aprel — Qriqorian təqvimində ilin 106-cı günü. (uzun ildə 107-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 259 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 3 aprel tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1917 — Rusiya inqilabı: Vladimir Lenin İsveçrədəki sürgündən Rusiyanın Petroqrad şəhərinə qayıdıb. 2003 — Maykl Cordan Milli Basketbol Assosiasiyasında sonuncu oyununu keçirib. Azərbaycana aid hadisələr 1992 — Azərbaycan və Monqolustan arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2004 — Azərbaycan və Yunanıstan arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 778 — I Lüdovik, Frank kralı 1497 — Mori Motonari, Yaponiya daimyosu 1695 — Xristof Yakob Trev, Almaniya botaniki 1786 — Con Franklin, Böyük Britaniya dəniz zabiti və səyyahı Anatol Frans, Fransa şairi Yosip Frank, Xorvatiya vəkili 1874 — Qavriil Ter-Mikelov, Sovet memarı 1886 — Ernest Telman, Almaniya siyasətçisi 1889 — Çarli Çaplin, İngiltərə aktyoru 1913 — Kərim Sultanov, Azərbaycan aktyoru 1924 — Henri Mançini, ABŞ bəstəkarı 1928 — Roza Camanova, Qazaxıstan opera müğənnisi 1932 — Qorxmaz Sücəddinov, Azərbaycan heykəltəraşı 1934 — Ramiz Mirişli, Azərbaycan bəstəkarı 1947 — Li Kersleyk, İngiltərə musiqiçisi 1956 — Hafiz Hacıyev, Azərbaycan siyasətçisi 1967 — Rizvan Teymurov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1973 — Eykon, ABŞ və Seneqal müğənnisi 1977 — Fredrik Lyunqberq, İsveç futbolçusu 1978 — İvan Urqant, Rusiya televiziya aparıcısı 1982 — Məhərrəm İbrahimov, Azərbaycan jurnalisti 1987 — Aaron Lennon, İngiltərə futbolçusu 2002 — Sedi Sink, ABŞ aktrisası 1600-cü ildən əvvəl 69 — Oton, Roma imperatoru 796 — I Hişam, Kordova əmiri 1828 — Fransisko Qoyya, İspaniya boyakarı 1830 — Yojef Katona, Macarıstan dramaturqu 1850 — Mariya Tüsso, Fransa rəssamı 1859 — Aleksis de Tokvil, Fransa diplomatı 1928 — Pavel Akselrod, Rusiya inqilabçısı 1958 — Rozalind Franklin, İngiltərə kimyaçısı 1961 — Məmmədtağı Bağırov, Azərbaycan opera müğənnisi 1981 — Ələkbər Tağıyev, Azərbaycan bəstəkarı 1985 — Tadeuş Bartosik, Polşa aktyoru 2011 — Bijən Pakzad, İran modelyeri 2019 — David Lama, Avstriya qayaya dırmaşanı və alpinisti 2020 — Rafiq Əliyev, Azərbaycan aktyoru 2021 — Eldar Quliyev, Azərbaycan kinorejissoru Bayramlar və xüsusi günlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1963
-16 arzu,"""16 arzu"" (ing. 16 Wishes) — baş rolda Debbi Rayanın çəkildiyi orijinal Disney Channel filmidir. Film ilk dəfə 25 iyun 2010-cu ildə nümayiş etdirilmişdir. Ebbinin 16 yaşı tamam olur. Heç bir zaman işləri düz gətirməyən bu qıza sehrli şəkildə 16 ədəd şam çatar. Belə ki, bu şamlar onun 16 arzusunu həyata keçirə bilər. O, qırmızı bir maşın, populyar olmaq, böyümək kimi şeylər arzu edər, lakin işləri yenə də düz gətirməz. Axırda Ebbi səhvinin nədə olduğunu başa düşər. Debbi Rayan — Ebbi Yensen*Jan Luc Bilodeau — Cey Kepler Anna Mae Routledge — Selist Karissa Tines — Krista Kuk*Kinan Treysi — Loqan Byukeneni Joel Semande — Coy Lokhart Cainan Wiebe — Mayk Yensen Petrik Qilmo — Bob Yensen Kendall Cross — Syu Yensen Jesse Reid — Teodor Hop Brenda Crichlow — Xanım Daffi Petrisya Isak — Davakar Ticarət Qadını Qeri Cons — Rəhbər Smit",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=290338
-"16 arzu (film, 2010)","""16 arzu"" (ing. 16 Wishes) — baş rolda Debbi Rayanın çəkildiyi orijinal Disney Channel filmidir. Film ilk dəfə 25 iyun 2010-cu ildə nümayiş etdirilmişdir. Ebbinin 16 yaşı tamam olur. Heç bir zaman işləri düz gətirməyən bu qıza sehrli şəkildə 16 ədəd şam çatar. Belə ki, bu şamlar onun 16 arzusunu həyata keçirə bilər. O, qırmızı bir maşın, populyar olmaq, böyümək kimi şeylər arzu edər, lakin işləri yenə də düz gətirməz. Axırda Ebbi səhvinin nədə olduğunu başa düşər. Debbi Rayan — Ebbi Yensen*Jan Luc Bilodeau — Cey Kepler Anna Mae Routledge — Selist Karissa Tines — Krista Kuk*Kinan Treysi — Loqan Byukeneni Joel Semande — Coy Lokhart Cainan Wiebe — Mayk Yensen Petrik Qilmo — Bob Yensen Kendall Cross — Syu Yensen Jesse Reid — Teodor Hop Brenda Crichlow — Xanım Daffi Petrisya Isak — Davakar Ticarət Qadını Qeri Cons — Rəhbər Smit",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=808946
-16 avqust,"16 avqust — Qriqorian təqvimində ilin 228-ci günü. (uzun ildə 229-cu) Bu tarixdə ilin sonuna 137 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 3 avqust tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1960 — Kipr Böyük Britaniyadan müstəqilliyini qazanıb. Azərbaycana aid hadisələr 2008 — Pekində keçən 2008 Yay Olimpiya Oyunlarında güləşçi Mariya Stadnik bürünc medal qazanıb. 2010 — Azərbaycan və Türkiyə arasında Türkiyə-Azərbaycan Strateji Əməkdaşlıq Sazişi imzalanmışdır. 2016 — Rio-de-Janeyroda keçən 2016 Yay Olimpiya Oyunlarında kanoeçi İnna Osipenko-Radomska və güləşçi Rəsul Çunayev bürünc medal qazanıb. 1600-cü ildən əvvəl 1055 — I Məlikşah, Səlcuq sultanı 1905 — Marian Reyevski, Polşa riyaziyyatçısı 1913 — Menaxem Begin, İsrail baş naziri Con Gilbert Beyker, İngiltərə botaniki Çarlz Bukovski, ABŞ yazıçısı 1924 — Əhsən Dadaşov, Azərbaycan tarzəni Bəxtiyar Vahabzadə, Azərbaycan şairi Şıxəli Qurbanov, Azərbaycan yazıçısı 1928 — Ara Gülər, Türkiyə fotoqrafı 1934 — Pyer Rişar, Fransa aktyoru 1936 — Vladimir Bağırov, Latviya şahmatçısı 1946 — Məsud Bərzani, İraq siyasətçisi 1956 — İsgəndər Aznaurov, Azərbaycan baş leytenantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1962 — Stiv Kerell, ABŞ aktyoru 1977 — Adil Şükürov, Azərbaycan futbolçusu və baş məşqçisi 1984 — Rasim Əliyev, Azərbaycan jurnalisti 1990 — İntiqam Əsgərli, Azərbaycan giziri, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1993 — Abdulla Abatsiyev, Azərbaycan futbolçusu 1996 — Amin Novruzov, Azərbaycan kiçik giziri, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1600-cü ildən əvvəl 1705 — Yakob Bernulli, İsveçrə riyaziyyatçısı 1893 — Jan-Martin Şarko, Fransa nevroloqu 1929 — Umeko Tsuda, Yaponiya maarifçisi 1949 — Marqaret Mitçell, ABŞ yazıçısı 1956 — Bela Luqoşi, ABŞ və Macarıstan aktyoru 1977 — Elvis Presli, ABŞ müğənnisi və aktyoru 1987 — Andrey Mironov, Rusiya aktyoru 2003 — İdi Amin, Uqanda prezidenti 2011 — Umeko Tsuda, Yaponiya müğənnisi 2014 — Besim Bokşi, Albaniya şairi 2016 — Joao Avelanj, FIFA prezidenti 2018 — Areta Franklin, ABŞ müğənnisi 2020 — Aysultan Nazarbayev, Qazaxıstan futbolçusu Bayramlar və xüsusi günlər ABŞ — Milli Hava Desant Günü Dominikan Respublikası — Bərpa Günü Paraqvay — Uşaqlar Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2650
-16 böyük türk imperiyası,"16 böyük türk imperiyası (türk. 16 Büyük Türk Devleti) — 1969-cu ildə xəritələrin tərtibi üzrə məmur Akib Özbəy tərəfindən tanıdılmış, türk milliyətçiliyinə dair anlayış. 1980-ci illərdə Kənan Evrən hökuməti dövründə türk səlahiyyətlilər tərəfindən daha geniş şəkildə təbliğ olunmuşdur. Bu anlayışın təqdim edilməsindən əvvəl Türkiyə Prezidentinin forsundakı 16 ulduz Səlcuqlu imperiyasından sonra Anadoluda qurulmuş on altı bəyliyi təmsil edən simvol kimi qəbul edilmişdi. Konsepsiyaya görə ""16 Böyük Türk İmperiyası"" bunlardır: Türk yazıçısı, şair, publisist və tarixçi, pantürkizm və Turanizm ideologiyasının əsas dəstəkçisi olan Hüseyn Nihal Atsız bu siyahıya daxil olan bir sıra imperiyanın əslində qəti şəkildə müəyyənləşdirilməmiş mənşəyə sahib olduqlarını və türk mənşələrinin yalnız fərziyyə olduğunu qeyd etmişdi. Ağqoyunlular kimi bir çox həqiqi türk imperiyası bu siyahıdan kənarda qalmışdı. Bu səbəblərdən o, siyahını ""uydurmadan başqa bir şey"" olmadığını qeyd etmişdir.Atsızın tənqidlərinə baxmayaraq, bu konsepsiya, 1980-ci ildə Türkiyədəki hərbi çevrilişindən sonra qüvvəyə minən Kənan Evrən prezidentliyi dövründə türk-islamçı sintezinin türk milliyyətçiliyinin əsas komponenti elan edilməsi ilə türklərin əsas milli ideologiyasına çevrilmişdir. Yazıçı Reha Oğuz Türkqanın (1920-2010) rəhbərliyi altında əvvəlcə təqvim, sonra bir sıra markalar buraxılmışdır. Bundan sonra qədim türk dövlətlərinin bayraqlarının bu rəsmləri nüfuzlu Türkiyə Tarix Qurumu konfransında təqdim edilmişdir. Türkiyə Poçt İdarəsi 1984-cü ildə qurucularının portretlərini və bayraqlarını əks etdirən ""16 imperiya"" adlı bir sıra poçt markaları buraxmışdır. 1985-ci ildə bu konsepsiya Türkiyə Prezidentinin forsundakı 16 ulduzun retrospektiv izahı kimi təqdim edilmişdir. Türkiyə dövləti tərəfindən irəli sürülən tarixşünaslıq narrativinə görə 16 ulduz həmin dövlətləri simvollaşdırır.Keçiörən (Ankara), Mamak, Ankara, Etimesgut, Niğdə, Nevşehir, Pınarbaşı və s. yerlərin bələdiyyə binaları da daxil olmaqla Türkiyədəki bir sıra dövlət binaları və ictimai parklarda Türkiyənin qurucusu hesab edilən Mustafa Kamal Atatürkün heykəli ilə birlikdə 16 böyük imperiyanın qurucularının büstləri və ya heykəlləri də qoyulmuşdur.2000-ci ildə Türk Telekom bu mövzuda bir sıra smart kartlarını satışa təqdim etmişdir.2015-ci ilin yanvarında Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Fələstin dövlət başçısı Mahmud Abbası 16 ""döyüşçü""nün mühafizəsi ilə, tarixi zireh və 16 imperiyanı simvolizə etmək üçün hazırlanmış geyimləri geyən aktyorlarla birlikdə Türkiyə Prezident sarayında qəbul etmişdir. Kostyumların dövrlərinə uyğunluğu tənqid olunmuşdur.2015-ci ildə “16 türk imperiyası” mövzusuna həsr olunmu, 1 kuruş nominallı mis-nikel ərintisindən hazırlanmış bir sıra sikkələr buraxılmıdır. ""16 böyük türk imperiyası"" haqqındakı tarixi tezis tədricən pantürkçülük və türk milliyətçiliyinin simvollarından birinə çevrilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=702786
-16 dekabr,"16 dekabr — Qriqorian təqvimində ilin 350-ci günü. (uzun ildə 351-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 15 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 3 dekabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1984 — Səudiyyə Ərəbistanı milli futbol komandası Asiya Kubokunu qazanıb. 1991 — Qazaxıstan Sovet İttifaqından müstəqilliyini elan etdi. Azərbaycana aid hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1485 — Araqonlu Ketrin, İngiltərə kraliçası 1770 — Lüdviq van Bethoven, Almaniya bəstəkarı 1775 — Ceyn Ostin, İngiltərə yazıçısı 1804 — Viktor Bunyakovski, Rusiya riyaziyyatçısı 1866 — Vasili Kandinski, Rusiya boyakarı 1872 — Anton Denikin, Rusiya general-leytenantı 1898 — Qəzənfər Xalıqov, Azərbaycan boyakarı 1915 — Georgi Sviridov, Rusiya bəstəkarı 1917 — Artur Klark, İngiltərə yazıçısı 1934 — Tofiq Bayram, Azərbaycan şairi 1937 — Georgi Mazniaşvili, Gürcüstan generalı 1938 — Zbiqnev Reliqa, Polşa kardioloji cərrahı və siyasətçisi 1961 — Salatın Əsgərova, Azərbaycan jurnalisti, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1975 — Yakuba Bamba, Kot-d'İvuar futbolçusu 1988 — Mats Hummels, Almaniya futbolçusu 1997 — Elşən Nurəliyev, Azərbaycan əsgəri 2000 — Məhəmməd Kərimli, Azərbaycan əsgəri 2001 — Anar Mehdiyev, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1263 — IV Qoca Hakon, Norveç kralı 1316 — Məhəmməd Olcaytu, Elxanilər hökmdarı 1774 — Fransua Kene, Fransa iqtisadçısı 1869 — Pyetro Tenerani, İtaliya heykəltəraşı 1898 — Pavel Tretyakov, Rusiya iş adamı 1921 — Kamil Sen-Sans, Fransa bəstəkarı 1979 — Vaqif Mustafazadə, Azərbaycan bəstəkarı və pianoçu 1989 — Li Van Klif, ABŞ aktyoru Adil Quliyev, Azərbaycan təyyarəçisi Firuzə Bədirbəyli, Azərbaycan aktrisası 2009 — Yeqor Qaydar, Rusiya dövlət xadimi 2011 — Firəngiz Əhmədova, Azərbaycan opera müğənnisi 2020 — Ədilə Namazova, Azərbaycan pediatrı Bayramlar və xüsusi günlər Banqladeş — Qələbə Günü Hindistan — Qələbə Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4881
-16 dekabr (dəqiqləşdirmə),"16 dekabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 350-ci günü (uzun illərdə 351-ci). İlin sonuna 15 gün qalır. 16 dekabr (film, 2002) — 2002-ci ildə istehsal olunmuş Hindistan filmi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=171702
-16 dekabr (film),"""16 dekabr"" — 2002-ci ildə istehsal olunmuş Hindistan filmi. Həmçinin bax Hindistan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=171701
-"16 dekabr (film, 2002)","""16 dekabr"" — 2002-ci ildə istehsal olunmuş Hindistan filmi. Həmçinin bax Hindistan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=808955
-16 fevral,"16 fevral — Qriqorian təqvimində ilin 47-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 318 gün (uzun ildə 319 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 3 fevral tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1923 — Houard Karter firon Tutanhamonun dəfn otağının açıb. 1957 — Misir milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. 1959 — Fidel Kastro Kubanın baş naziri olub. 1970 — Sudan milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. 1985 — Hizbullah təsis edilib. 2005 — Kioto protokolu Rusiya tərəfindən ratifikasiya edildikdən sonra qüvvəyə minib. Azərbaycana aid hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1543 — Kano Eytoku, Yaponiya boyakarı 1698 — Pyer Buger, Fransa riyaziyyatçısı 1821 — Henrix Bart, Almaniya səyyahı 1831 — Nikolay Leskov, Rusiya yazıçısı 1845 — Corc Kennan, ABŞ səyyahı 1848 — Oktav Mirbo, Fransa yazıçısı 1852 — Çarlz Teyz Rassel, ABŞ din xadimi 1906 — Şamil Əzizbəyov, Azərbaycan geoloqu 1918 — Həkim Qəni, Azərbaycan şairi 1926 — Con Şlezinger, İngiltərə kinorejissoru 1941 — Kim Çen İr, Şimali Koreya Ali Lideri 1952 — Ceyms İnqrem, ABŞ müğənnisi 1954 — İen Benks, Şotlandiya yazıçısı 1964 — Metyu Brayza, ABŞ diplomatı 1970 — Sərdar Ortaç, Türkiyə müğənnisi 1981 — Talıb Tale, Azərbaycan müğənnisi 1985 — Lorenso Sotomayor, Azərbaycan boksçusu 1986 — Dieqo Qodin, Uruqvay futbolçusu 1990 — The Weeknd, Kanada müğənnisi 1993 — Təbriz Qasımov, Azərbaycan giziri 1999 — Girl in Red, Norveç müğənnisi 1600-cü ildən əvvəl 1279 — III Afonso, Portuqaliya kralı 1685 — II Karl, İngiltərə, İrlandiya və Şotlandiya kralı 1907 — Cozue Karduççi, İtaliya şairi 1917 — Oktav Mirbo, Fransa yazıçısı 1919 — Mark Sayks, İngiltərə diplomatı 1925 — Zivər bəy Əhmədbəyov, Azərbaycan memarı 1945 — Hüseynqulu Sarabski, Azərbaycan opera müğənnisi 1984 — Məhəmməd Osmani, Banqladeş generalı 1992 — Səfəralı Məmmədov, Azərbaycan leytenantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1993 — Müşfiq Mirzəyev, Azərbaycan çavuşu 1994 — İbrahim Məmmədov, Azərbaycan leytenantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 2015 — Lorena Roxas, Meksika aktrisası 2018 — Şahmar Qəribli, Azərbaycan aktyoru 2019 — Bruno Qanz, İsveçrə aktyoru Bayramlar və xüsusi günlər Şimali Koreya — Parlayan Ulduz Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2021
-16 iyul,"16 iyul — Qriqorian təqvimində ilin 197-ci günü. (uzun ildə 198-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 168 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 3 iyul tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 622 — Məhəmməd və onunla birlikdə ilk müsəlmanlar Məkkədən Mədinəyə hicrət etdilər. Bu hadisə hicri təqviminin başlanğıcı kimi qəbul edilir. 1212 — Las Navas de Tolosa döyüşü: Rekonkista zamanı, Papa III. İnnokentin çağırışı ilə İspaniyadakı Xristian krallıqları bir araya gələrək Məhəmməd Nasirin rəhbərliyi altında müsəlman Əl-Mühədlərini məğlub etdilər. 1377 — II Riçardın tacqoyma mərasimi keçirilmişdir. 1661 — Avropada ilk əskinas ""Stockholms Banco"" adlı İsveç bankı tərəfindən çap edilib və dövriyyəyə buraxılıb. 1782 — Volfqanq Amadey Motsartın ""Saraydan qaçırılma"" operası ilk dəfə səhnəyə qoyuldu. 1880 — Emily Stowe Kanadada ilk lisenziyalı qadın həkim olur. 1950 — Uruqvay milli futbol komandası 1950 FİFA Dünya Kubokunu qazanıb. 1951 — ABŞ yazıçısı Cerom Selincerin ""Çovdarlıqda uçurumdan qoruyan"" romanı nəşr edilmişdir. 1979 — İraq prezidenti Əhməd Həsən Əl-Bəkr istefa verdi və onu Səddam Hüseyn əvəzləmişdir. 1989 — Braziliya milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. Azərbaycana aid hadisələr 1989 — Azərbaycan Xalq Cəbhəsi təsis edilib. 1992 — Azərbaycan Respublikasının Milli Ləl-Cəvahirat Fondu təsis edilib. 1600-cü ildən əvvəl 1486 — Andrea del Sarto, İtaliya boyakarı 1723 — Coşua Reynolds, İngiltərə boyakarı 1831 — Nasirəddin şah Qacar, İran şahı 1872 — Roald Amundsen, Norveç səyyahı 1896 — Trüqve Li, Norveç dövlət xadimi 1902 — Orxan Şaiq Gökyay, Türkiyə yazıçısı 1907 — Barbara Stenvik, ABŞ aktrisası 1913 — Mirzə Babayev, Azərbaycan müğənnisi və aktyoru 1926 — Alfred Pfaff, Almaniya futbolçusu 1934 — Rasim Əliyev, Azərbaycan memarı 1964 — Nino Burcanadze, Gürcüstan dövlət xadimi 1966 — Yıldız Tilbə, Türkiyə müğənnisi 1967 — Sərxan Ocaqverdiyev, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1981 — Mahir Zeyn, İsveç müğənnisi 1983 — Katrina Kaif, İngiltərə və Hindistan aktrisası 1988 — Serxio Buskets, İspaniya futbolçusu 1989 — Qaret Beyl, Uels futbolçusu 1994 — Saleh Məcidzadə, Azərbaycan hərbçisi 1600-cü ildən əvvəl 1216 — III İnnokenti, Roma papası 1664 — Andreas Qrifius, Almaniya şairi 1764 — VI İvan, Rusiya imperatoru 1910 — Albert Anker, İsveçrə boyakarı 1960 — Albert Kesselrinq, Almaniya general-feldmarşalı Edvard Çemberlin, ABŞ iqtisadçısı Hüseyn Nəcəfov, Azərbaycan dövlət xadimi 1969 — Sergey Rudenko, Sovet antropoloqu 1985 — Henrix Böll, Almaniya yazıçısı 1990 — Miqel Munyos, İspaniya futbolçusu və baş məşqçisi Məlik Məhərrəmov, Azərbaycan podpolkovniki Vladimir Bruxti, Azərbaycan futbolçusu və məşqçisi 2017 — Corc Romero, ABŞ kinorejissoru Bayramlar və xüsusi günlər Ümumdünya İlan Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2620
-16 iyun,"16 iyun — Qriqorian təqvimində ilin 167-ci günü. (uzun ildə 168-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 198 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 3 iyun tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1963 — Sovet kosmik proqramı: Vostok 6 missiyası: Kosmonavt Valentina Tereşkova kosmosa çıxan ilk qadın oldu. Azərbaycana aid hadisələr 1919 — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Gürcüstan Demokratik Respublikası arasında Azərbaycan-Gürcüstan hərbi müdafiə sazişi imzalanmışdır. 1995 — Sara TV təsis edilib. 2003 — Zəngəzur Milli Parkı təsis edilib. 1600-cü ildən əvvəl 1313 — Covanni Bokkaçço, İtaliya yazıçısı və şairi 1404 — II Murad, Osmanlı sultanı 1723 — Adam Smit, Şotlandiya iqtisadçısı və filosofu 1829 — Ceronimo, ABŞ hərbi lideri 1851 — Yekaterina Qabaşvili, Gürcüstan yazıçısı 1858 — V Qustav, İsveç kralı 1873 — Antonina Nejdanova, Rusiya opera müğənnisi 1888 — Hacıağa Abbasov, Azərbaycan aktyoru 1943 — Raymond Ramazani Baya, Konqo DR dövlət xadimi 1956 — Cianni De Byazi, İtaliya futbolçusu və baş məşqçisi 1961 — Can Dündar, Türkiyə jurnalisti 1970 — Cəbrayıl Yamadayev, Çeçenistan hərbi komandiri 1971 — Tupak Şakur, ABŞ repçisi 1978 — Daniel Brül, Almaniya və İspaniya aktyoru 1982 — Aqil Nəbiyev, Azərbaycan futbolçusu və baş məşqçisi 1986 — Fernando Muslera, Uruqvay futbolçusu 1988 — Zülfü Qədimov, Azərbaycan çavuşu 1990 — Pedro Enrike, Braziliya futbolçusu 1998 — Anar Qarayev, Azərbaycan əsgəri 1999 — Snail Mail, ABŞ müğənnisi 1600-cü ildən əvvəl 1671 — Stepan Razin, Kazak lideri 1920 — İbrahim ağa Usubov, Azərbaycan general-mayoru 1944 — Mark Blok, Fransa tarixçisi 1958 — İmre Nad, Macarıstan dövlət xadimi 1984 — Kseniya Babiçeva, Azərbaycan aktrisası 1992 — Muxtar Qasımov, Azərbaycan həkimi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1993 — Elbrus Allahverdiyev, Azərbaycan leytenantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 2007 — Məhəmməd Fazil Lənkərani, İran din xadimi Fuad Musayev, Azərbaycan futbol icraçısı Helmut Kol, Almaniya kansleri 2018 — Gennadi Rojdestvenski, Rusiya dirijoru İbrahim İbrahimli, Azərbaycan deputatı Zeynal Şahhüseynli, Azərbaycan əsgəri Bayramlar və xüsusi günlər Seyşel adaları — Atalar Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2100
-16 mart,"16 mart — Qriqorian təqvimində ilin 77-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 288 gün (uzun ildə 289 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 4 mart tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1968 — Vyetnam müharibəsi: ABŞ Silahlı Qüvvələri tərəfindən Cənubi Vyetnamın Sonq Tin bölgəsindəki silahsız əhaliyə qarşı Sonqmi qətliamını törətmişdir. 1978 — Qana milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. 1988 — Hələbcə şəhərinə zəhərli qaz hücumu: İraq kürdlərin məskunlaşdığı Hələbcə qəsəbəsi Səddam Hüseynin göstərişi ilə zəhərli qaz və sinir agentləri qarışığı ilə hücuma məruz qalmışdır. 1990 — Əlcəzair milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. 2020 — Benin, Qrenada, Liberiya, Somali və Tanzaniyada ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1992 — Azərbaycan və Liviya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1478 — Fransisko Pizarro, İspaniya konkistadoru 1750 — Karolina Herşel, Almaniya astronomu 1751 — Ceyms Medison, ABŞ prezidenti 1789 — Georq Om, Almaniya fiziki 1851 — Martin Beyerink, Niderland mikrobioloqu və botaniki 1859 — Aleksandr Popov, Rusiya fiziki 1879 — Mark Sayks, İngiltərə diplomatı 1883 — İqnati Kraçkovski, Rusiya ərəbşünası 1894 — Yəhya Şərfədinov, Sovet bəstəkarı 1911 — Yozef Mengele, Almaniya həkimi və zabiti 1915 — Haldun Taner, Türkiyə dramaturqu Tsutomu Yamaquçi, Yaponiya dəniz mühəndisi Zakir Bağırov, Azərbaycan bəstəkarı 1940 — Vaqif Mustafazadə, Azərbaycan bəstəkarı və pianoçu 1941 — Bernardo Bertoluççi, İtaliya kinorejissoru 1948 — Tomris İncer, Türkiyə aktrisası 1951 — Nurəddin İbrahimov, Azərbaycan polisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1952 — İrvin Kiyes, ABŞ aktyoru 1959 — Yens Stoltenberq, Norveç baş naziri 1992 — Kim Mi-Su, Cənubi Koreya aktrisası və modeli 1600-cü ildən əvvəl 37 — Tiberi, Roma imperatoru 1485 — Anna Nevil, İngiltərə kraliçası 1801 — Aleksandra Pavlovna, Rusiya baş hersoginyası 1914 — Karl Albert Qoba, İsveçrə vəkili 1935 — Aron Nimtsoviç, Danimarka şahmatçısı 1937 — Ostin Çemberlen, Böyük Britaniya dövlət xadimi 1940 — Selma Lagerlöf, İsveç yazıçısı 1985 — Mehdi Bakiri, İran leytenantı 1987 — Nadir Zeynalov, Azərbaycan rəssamı 1995 — Bəhruz Mənsurov, Azərbaycan kursantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 2008 — Maral Rəhmanzadə, Azərbaycan boyakarı 2018 — Böyükağa Hacıyev, Azərbaycan futbolçusu və baş məşqçisi 2020 — Rafael Dadaşov, Azərbaycan aktyoru Bayramlar və xüsusi günlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2044
-16 may,"16 may — Qriqorian təqvimində ilin 136-cı günü. (uzun ildə 137-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 229 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 3 may tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1929 — Hollivudda ilk ""Oskar"" mükafatı mərasimi keçirilib. 1966 — Çin Kommunist Partiyası Mədəni İnqilabın başlanğıcını qeyd edən ""16 May Bildirişi""ni nəşr edib. Azərbaycana aid hadisələr 2009 — 2009 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində Azərbaycanı təmsil edən Aysel Teymurzadə və Arəş ""Always"" mahnısı ilə 3-cü yeri tutmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1821 — Pafnuti Çebışev, Rusiya riyaziyyatçısı və mexaniki 1883 — Cəlal Bayar, Türkiyə prezidenti 1905 — Henri Fonda, ABŞ aktyoru 1913 — Vudi Herman, ABŞ klarnetçisi 1916 — Efrayim Katsir, İsrail biofiziki 1917 — Xuan Rulfo, Meksika yazıçısı 1923 — Merton Miller, ABŞ iqtisadçısı 1926 — Alina Şapoçnikov, Polşa heykəltəraşı 1928 — Zlata Tkaç, Moldova bəstəkarı1950 — Arif Quliyev, Azərbaycan aktyoru 1953 — Pirs Brosnan, İrlandiya aktyoru 1960 — İqor Qrabar, Rusiya boyakarı 1965 — Piruz Dilənçi, Azərbaycan və İran şairi 1966 — Canet Cekson, ABŞ müğənnisi 1972 — Andjey Duda, Polşa prezidenti 1974 — Laura Pauzini, İtaliya müğənnisi 1981 — Cozef Morqan, İngiltərə aktyoru və rejissoru 1983 — Nənsi Əcrəm, Livan müğənnisi 1986 — Meqan Foks, ABŞ aktrisası 1987 — Can Bonomo, Türk müğənni 1988 — Rafiq Hüseynov, Azərbaycan güləşçisi 1991 — Elgin Abbaslı, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1696 — Avstriyalı Mariya Anna, İspaniya kraliçası 1830 — Jozef Furye, Fransa riyaziyyatçısı 1910 — Anri Kross, Fransa boyakarı 1919 — Sariya Lakoba, Gürcüstan siyasi məhbusu 1926 — VI Mehmed, Osmanlı sultanı 1942 — Bronislav Malinovski, Polşa antropoloqu 1957 — Volter Oliver, Yeni Zelandiya təbiətşünası 1960 — İqor Qrabar, Rusiya boyakarı 1994 — Başir Rameev, Sovet ixtiraçısı 2002 — Oqtay Eldəgəz, Azərbaycan müəllimi 2008 — Azad Talışoğlu, Azərbaycan şairi 2019 — Bey Yuymin, ABŞ memarı 2022 — Seyid Abdullah Fatiminiya, İran din xadimi Bayramlar və xüsusi günlər Malayziya — Müəllim Günü 16 may mənim ad günündü həmdə",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2071
-16 noyabr,"16 noyabr — Qriqorian təqvimində ilin 320-ci günü. (uzun ildə 321-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 45 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 3 noyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1907 — Oklahoma ABŞ-nin 46-cı ştatı olub. 1938 — LSD ilk dəfə Albert Hofmann tərəfindən Bazeldəki Sandoz Laboratoriyalarında erqotamindən sintez edilmişdir. 1940 — Holokost: İşğal olunmuş Polşada nasistlər Varşava gettosunu ətrafdan bağlayırlar. 1945 — UNESCO təsis olunub. 1988 — Estoniya Sovet Sosialist Respublikasının Ali Soveti Estoniyanın ""suveren"" olduğunu bəyan edir, lakin müstəqilliyini elan etmir. Azərbaycana aid hadisələr 1994 — Azərbaycan və Əfqanıstan arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl E.ə. 42 — Tiberi, Roma imperatoru 1643 — Jan Şarden, Fransa zərgəri və səyyahı 1827 — Tomas R. Kornelius, ABŞ siyasətçisi 1874 — Aleksandr Kolçak, Rusiya admiralı 1880 — Aleksandr Blok, Rusiya şairi 1892 — Qo Mojo, Çin yazıçısı 1895 — Mixail Baxtin, Rusiya filosofu 1901 — Lev Sverdlin, Rusiya aktyoru 1904 — Nnamdi Azikive, Nigeriya prezidenti 1922 — Joze Saramaqo, Portuqaliya yazıçısı 1929 — Soltan Əli Mirzə Qacar, İran şahzadəsi 1956 — Rauf Talışinski, Azərbaycan jurnalisti 1958 — Sooronbay Jeenbekov, Qırğızstan prezidenti 1970 — Vladislav Qədirov, Azərbaycan futbolçusu və baş məşqçisi 1985 — Sanna Marin, Finlandiya baş naziri 1993 — Nelson Semedo, Portuqaliya futbolçusu 1600-cü ildən əvvəl 1240 — İbn əl-Ərəbi, Əndəlüs şairi və filosofu 1272 — III Henri, İngiltərə kralı 1852 — Mirzə Şəfi Vazeh, Azərbaycan şairi 1938 — Abbas Mirzə Şərifzadə, Azərbaycan aktyoru 1948 — Yuzef Çarski, Azərbaycan aktyoru 1960 — Klark Qeybl, ABŞ aktyoru 2000 — Əhməd Qaya, Türkiyə müğənnisi 2009 — Sergey Maqnitski, Rusiya vergi müşaviri 2016 — Fikrət Sadıq, Azərbaycan şairi 2018 — Pablo Ferro, ABŞ qrafik dizayneri Orxan Rəhimli, Azərbaycan əsgəri Vüqar Rüstəmov, Azərbaycan əsgəri Bayramlar və xüsusi günlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Beynəlxalq Tolerantlıq Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4986
-16 noyabr hadisələri,"16 noyabr hadisələri — 2021-ci 16 noyabr saat 11.00–18.00-a qədər Laçın–Kəlbəcər rayonu təmas xəttində baş vermiş Azərbaycan–Ermənistan arasında anti-terror əməliyyatı. Əks-həmlə əməliyyatı nəticəsində Ermənistan Respublikasının 2 postu Azərbaycan Respublikasının nəzarəti altında keçmişdir. Hərbi əməliyyatlar zamanı Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 7 hərbi qulluqçusu şəhid, 10 hərbi qulluqçusu isə yaralanmışdır. Rusiyanın təşəbbüsü ilə Azərbaycan və Ermənistan arasında 16 noyabr saat 18.00-dan etibarən atəşkəs elan edilib. Ermənistanın demarkasiya və delimitasiya prosesinə başlamağa hazır olduğunu bildirdi. Ermənistanda etirazlar başladı. Əhali Nikol Paşinyanı istefaya çağırır. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Zəngəzur dəhlizinin açılması barədə sənədi imzalayıb. Reaksiyalar Rusiya Federasiyasının prezidenti Vladimir Putinlə İran İslam Respublikasının prezidenti Seyid İbrahim Rəisi arasında telefon danışığı olub. Onlar Azərbaycan–Ermənistan təmas xəttində baş verən gərginlikdən danışıblar. Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyev sərhəddə baş verənlərə münasibət bildirib. Türkiyə müdafiə naziri Hulusi Akar Türkiyənin Azərbaycanın yanında olduğunu bildirdi. ABŞ dövlət katibi Entoni Blinken Azərbaycan və Ermənistan sərhədindəki gərginliklə bağlı tərəflərə çağırış edib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=729371
-16 oktyabr,"16 oktyabr — Qriqorian təqvimində ilin 289-cu günü. (uzun ildə 290-cı) Bu tarixdə ilin sonuna 76 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 3 oktyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1919 — Adolf Hitler Almaniya Fəhlə Partiyasının iclasında ilk çıxışını edib. 1923 — The Walt Disney Company təsis olunub. 1978 — Roma papası II İohann Pavel 1523-cü ildən bəri italyan olmayan ilk pontifik olub. Azərbaycana aid hadisələr 2020 — İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Xocavənd rayonunun Xırmancıq, Ağbulaq, Axullu kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etmişdir. 1600-cü ildən əvvəl 1827 — Arnold Böklin, İsveçrə boyakarı 1854 — Oskar Vayld, İrlandiya şairi 1856 — Səməd bəy Mehmandarov, Azərbaycan generalı 1863 — Ostin Çemberlen, Böyük Britaniya dövlət xadimi 1878 — Frans Riçelt, Fransa dərzisi 1886 — David Ben-Qurion, İsrail baş naziri 1906 — Dino Bussati, İtaliya yazıçısı 1908 — Ənvər Xoca, Albaniya baş naziri 1923 — Gülhüseyn Hüseynoğlu, Azərbaycan yazıçısı 1926 — Ramiz Mustafayev, Azərbaycan bəstəkarı 1927 — Günter Qrass, Almaniya yazıçısı 1928 — Sehadete Mekuli, Albaniya ginekoloqu 1936 — Andrey Çikatilo, Sovet seriyalı qatili 1960 — Aleksandr Solonik, Rusiya qanqsteri 1962 — Manute Bol, ABŞ və Sudan basketbolçusu 1963 — Səfəralı Məmmədov, Azərbaycan leytenantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1967 — Zülfiyyə Xanbabayeva, Azərbaycan müğənnisi 1983 — Lorin, İsveç müğənnisi 1986 — İnna, Rumıniya müğənnisi 1995 — Orxan Cabbarov, Azərbaycan kiçik giziri, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1997 — Naomi Osaka, Yaponiya tennisçisi 1600-cü ildən əvvəl 1284 — Şəmsəddin Cüveyni, Elxanilər vəziri 1590 — Avstriyalı Anna, Bavariya hersoqinası 1793 — Mariya Antuanetta, Fransa kraliçası Alfred Rozenberq, Almaniya ideoloqu Alfred Yodl, Almaniya general-polkovniki İoahim fon Ribbentrop, Almaniya dövlət xadimi 1981 — Moşe Dayan, İsrail dövlət xadimi 2003 — Nüsrət Kəsəmənli, Azərbaycan şairi 2017 — Dafne Karuana Qalizia, Malta jurnalisti Anar Şükürov, Azərbaycan mayoru, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı Babək Ramaldanov, Azərbaycan polkovnik-leytenantı Cavid Yüzbaşiyev, Azərbaycan əsgəri Daşqın Quliyev, Azərbaycan əsgəri Elgün Kərimov, Azərbaycan əsgəri Əzizağa Hüseynov, Azərbaycan əsgəri İlkin Fərəcov, Azərbaycan kiçik çavuşu Xaqani Nəsibov, Azərbaycan əsgəri Xaliq Hüseynov, Azərbaycan əsgəri Məhəmməd Abdullayev, Azərbaycan əsgəri Murad İbadov, Azərbaycan baş leytenantı Ramid Hacıyev, Azərbaycan mayoru Röyal Ələkbərov, Azərbaycan baş leytenantı Tural Rəşidov, Azərbaycan giziri Uğur İsmayılzadə, Azərbaycan əsgəri Ülvi Kərimov, Azərbaycan kiçik çavuşu Bayramlar və xüsusi günlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Ümumdünya Qida Günü Çili — Müəllim Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=5016
-16 sentyabr,"16 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 259-cu günü. (uzun ildə 260-cı) Bu tarixdə ilin sonuna 106 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 3 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1908 — General Motors təsis edilib. Azərbaycana aid hadisələr 1951 — Bakıda Tofiq Bəhramov adına Respublika Stadionunun açılışı olub. 2021 — ""Qarabağ"" futbol klubu UEFA Konfrans Liqasında ilk oyununu keçirmişdir. 1600-cü ildən əvvəl 1386 — V Henri, İngiltərə kralı 1745 — Mixail Kutuzov, Rusiya feldmarşalı 1885 — Karen Horni, Almaniya psixoanalisti 1891 — Karl Dönits, Almaniya admiralı 1908 — Viktor Zotov, Yeni Zelandiya botaniki 1925 — B. B. Kinq, ABŞ blyuz gitaraçısı 1945 — Yevgeni Petrosyan, Rusiya komiki 1952 — Mikki Rurk, ABŞ aktyoru 1970 — Teymur Musayev, Azərbaycan dövlət xadimi Flo Rida, ABŞ repçisi Gülşən Kərimova, Azərbaycan voleybolçusu 1982 — Ələddin M��likov, Azərbaycan filosofu 1987 — Camal Rəhimov, Azərbaycan çaparı 1994 — Ceyhun Rzayev, Azərbaycan çavuşu 1997 — Kənan Həsənov, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1380 — V Çarlz, Fransa kralı 1647 — Bosniyalı Saleh Paşa, Osmanlı sədrəzəmi 1701 — II Ceyms, İngiltərə, İrlandiya və Şotlandiya kralı 1920 — Dan Anderson, İsveç yazıçısı 1925 — Aleksandr Fridman, Rusiya fiziki 1931 — Ömər Muxtar, Liviya müqavimət rəhbəri 1932 — Ronald Ross, Böyük Britaniya həkimi 1977 — Mariya Kallas, ABŞ opera müğənnisi 2001 — Rəşid Özbəyov, Azərbaycan futbolçusu 2002 — Bahadur Əliyev, Azərbaycan aktyoru 2016 — Tarık Akan, Türkiyə aktyoru Klayv Sinkler, İngiltərə sahibkarı və ixtiraçısı Qrasiete Santana, Braziliya yüngül atleti 2022 — Məhsa Əmini, İran vətəndaşı Bayramlar və xüsusi günlər BMT — Beynəlxalq Ozon Qatının Mühafizəsi Günü Malayziya — Malayziya Günü Papua-Yeni Qvineya — Müstəqillik Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4958
-16 yanvar,"16 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 16-cı günü. Bu tarixdə ilin sonuna 349 gün (uzun ildə 350 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 3 yanvar tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl E.ə. 27 — Oktavian Avqusta Roma Senatı tərəfindən Roma imperiyasının başlanğıcını qeyd edən ""Avqust"" titulu verilib. 929 — III Əbdürrəhman Kordova xilafətini təsis edib. 1555 — II Filipp İspaniyanın kralı olub. 1909 — Ernest Şeklton ekspedisiya zamanı Cənub maqnit qütbünü tapıb. 1979 — Sonuncu İran şahı Məhəmməd Rza Pəhləvi ailəsi ilə birlikdə İrandan birdəfəlik qaçaraq Misirə köçüb. 2020 — Yaponiyada ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1992 — İsveç və Suriya Azərbaycanın müstəqilliyini tanımışdır. 2001 — İsrafil Aşurlı Afrikanın ən yüksək dağı olan Kilimancaroya çıxan ilk azərbaycanlı olmuşdur. 2012 — Azərbaycanda ""İdman ili"" elan olunub. 2013 — Azərbaycanda ""İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları ili"" elan olunub. 1600-cü ildən əvvəl 1477 — İohan Şöner, Almaniya alimi 1630 — Har Ray, Sikx qurusu 1847 — Kalman Miksat, Macarıstan yazıçısı 1885 — Sergey Rudenko, Sovet antropoloqu 1890 — Karl Froynd, Avstriya kinorejissoru 1907 — Aleksander Noks, Kanada aktyoru Şöhrət Abbasov, Özbəkistan aktyoru Yohannes Rau, Almaniya prezidenti 1934 — Vasili Lanovoy, Rusiya aktyoru 1945 — Keyt Ueyn, ABŞ aktyoru 1948 — Con Karpenter, ABŞ kinorejissoru və bəstəkarı 1969 — İsrafil Aşurlı, Azərbaycan alpinisti 1980 — Seydu Keyta, Mali futbolçusu 1982 — Tuncay Şanlı, Türkiyə futbolçusu 1983 — Daysuke Sakata, Yaponiya futbolçusu Dayki Niva, Yaponiya futbolçusu Paula Pareto, Argentina cüdoçusu Qoşqar Qasımov, Azərbaycan giziri Takumi Minamino, Yaponiya futbolçusu 1996 — Cenni, Cənubi Koreya müğənnisi 1998 — Odsonn Eduard, Fransa futbolçusu Cavid Məmmədli, Azərbaycan əsgəri Ziyəddin Xanalıyev, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1547 — İohan Şöner, Almaniya alimi 1595 — III Murad, Osmanlı sultanı 1794 — Edvard Qibbon, İngiltərə tarixçisi 1877 — Aleksandr Levitov, Rusiya yazıçısı 1891 — Leo Delib, Fransa bəstəkarı 1901 — Arnold Böklin, İsveçrə boyakarı 1936 — Albert Fiş, ABŞ seriyalı qatili 1942 — Kerol Lombard, ABŞ aktrisası 1944 — Yi Yuksa, Cənubi Koreya şairi 1949 — Vasili Deqtyaryov, Rusiya silah konstruktoru və mühəndisi 1967 — İvan Meşaninov, Rusiya dilçisi və etnoqrafı 1995 — Smet Kenesbayev, Qazaxıstan türkoloqu Aslan Usoyan, Rusiya qanuni oğrusu Burhan Doğançay, ABŞ və Türkiyə boyakarı 2014 — Hiroo Onoda, Yaponiya kiçik leytenantı 2023 — Cina Lollobricida, İtaliya aktrisası Bayramlar və xüsusi günlər Myanmar — Müəllim Günü Tailand — Müəllim Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4861
-17-ci yeger alayı,"17-ci yeger alayı – Rusiya İmperator Ordusunun ən köhnə alaylarından biri. Alay 19-cu piyada diviziyasının tərkibinə daxil idi və İranla 1804–1813 və 1826–1828-ci illərdəki, Türkiyə ilə 1806–1812 və 1828–1829-cu illərdəki müharibələrdə, həmçinin, Qafqazda bir çox hərbi əməliyyatlarda iştirak etmişdir. Sonradan 17-ci yeger və 7-ci tüfəncçi adlandırılan alay fərqlənmə nişanı qəbul etməyib. Alayın formalaşması 5 avqust 1642-ci il tarixində Moskva Butır alayının seçilmiş atıcı əsgərlərindən təşkil olunmuşdur. Butır alayı Selenqinsk alayının 3-cü və 4-cü batalyonları ilə birləşdirilərək Kuban eger korpusunun tərkibinə daxil edilmiş və bu korpus 10 dekabr 1796-cı il tarixdə 18-ci yeger batalyonu olaraq yenidən təşkil edilmiş, 28 may 1797-ci il tarixdə isə ""17-ci yeger alayı"" adlandırılmışdır. 1798-ci ildə 1801-ci ilə qədər alay şefinin adını daşımış, 10 aprel 1801-ci ildə ""17-ci yeger"" adlanmışdır. 24 fevral 1816-cı il tarixdə alayın adı ""7-ci tüfəngçi (karabinernıy)"", 8 mart 1827-ci il tarixdə ""Erivan tüfəngçi"" olaraq dəyişdirilmişdir. 3 mart 1855-ci il tarixdə isə alay Qrenader (qumbaraçı) korpusu hesab edilmiş və ""Erivan 13-cü leyb-qrenader"" alayı adlandırılmışdır. Alayın şefləri (1797–1827-ci illərdə) 1798–17.01.1799 — general-mayor Pyotr Lixaçyov 14.05.1803–31.07.1807 — polkovnik Pavel Karyagin 30.08.1807–08.02.1811 — polkovnik Afanasi Asyev 27.02.1811–08.06.1811 — polkovnik İvan Snaksarev 08.06.1811–22.06.1815 — polkovnik İlya Jivkoviç Alayın komandirləri (1797–1827-ci illərdə) 22.05.1797–05.08.1797 — podpolkovnik Sergey Voyekov 05.08.1797–17.01.1799 — polkovnik (08.10.1797-ci il tarixdən 20.08.1798-ci il tarixə kimi general-mayor) İvan Lazarev 22.04.1799–08.05.1800 — polkovnik Sergey Voyekov 20.08.1800–24.01.1803 — polkovnik Pavel Karyagin 03.04.1805–21.01.1809 — mayor (23.04.1806-cı il tarixdən 12.12.1807-ci il tarixə kimi polkovnik) I Dmitri Lisanevciç 21.01.1809–14.06.1810 — polkovnik Pyotr Kotlyarevski 16.11.1814–22.06.1815 — polkovnik İvan Parfyonov 22.06.1815–10.06.1816 — polkovnik İlya Jivkoviç 10.06.1816–11.06.1822 — podpolkovnik (30.08.1816-cı il tarixdən polkovnik) Pyotr Ladinski 11.06.1822–15.03.1828 — polkovnik Nikolay Muravyov-Karsski Alayda xidmət etmiş şəxslər Aleksandr Qintovt — general-mayor, əlahiddə Sibir korpusunun ştab rəisi Fyodr Şirmo-Şerbinsk — general-letenant, Krasnoselski komendatı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=506409
-1700,iyul - Rusiya ilə İsveç arasında Şimal müharibəsinin başlanması. Dövlətməhəmməd Azadi Zülfüqar xan Əfşar,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4409
-1700-cü il,iyul - Rusiya ilə İsveç arasında Şimal müharibəsinin başlanması. Dövlətməhəmməd Azadi Zülfüqar xan Əfşar,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185953
-1700-cü zenit-artilleriya alayı,"388-ci atıcı diviziya — Böyük Vətən Müharibəsi və Sovet-yapon müharibələri dövründə SSRİ-nin hərbi birləşməsi. 12 sentyabr 1944-cü ildə 6-cı tank ordusunun tərkibində yaradılıb. Korsun-Şevçenkov (24 yanvar-17 fevral 1944), Umman-Botoşan (5 mart-17 aprel), Yassı-Kişinyov (20–29 avqust 1944) əməliyyatlarında iştirak edib. 9 avqust 1945-ci ildə 388-ci zenit-artilleriya qvardiya polkuna cevrilib. Xarici keçidlər Arxivləşdirilib 2013-07-06 at Archive.today — 388-ci zenit-artilleriya qvardiya polku - 6-cı tank ordusu",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=319861
-1701,"18 yanvar - Brandenburq kyrfyuristi I Fridrixin Könisberqdə tacqoyma mərasimini keçirməsi və Prussiyanın kralı olması. 21 yanvar - Rusiyada I Pyotr tərəfindən ilk mühəndis məktəbinin yaradılması haqqında əmr imzalanması. ""İspan mülkü"" uğrunda müharibənin başlanması. Rusiyaya Arxangelsk yandırmaq və qarət etmək üçün gələn İsveç hərbi gəmilərinın darmadağın edilməsi. 23 iyun — Rusiyada Hərbi İşlər Prikazının təsis edilməsi. 9 iyul - İspan irsi uğrunda müharibənin (1701-1714) gedişində Şimali İtaliyada fransız və Avstriya qoşunları arasında Karpi ətrafında döyüş. 29 dekabr - Şimal müharibəsinin (1700-1721) gedişində feldmarşal B.P.Şeremetyevin başçılıq etdiyi rus qoşunlarının Derpt yaxınlığında Erestfer döyüşündə ilk böyük qələbəsinin qazanılması. Uralda ilk çuqunəritmə zavodlarının (Kamensk və Nevyansk) əsasının qoyulması. Pusiya qoşunları tərəfindən Erestferin (Estlandiya) tutulması. Karlın Riqaya və cənuba doğru yürüşü. Saksaniya ordusunun məğlubiyyəti. I Fridrixin Avstriyanı müdafiə etməyi vəd etməklə imperatordan kral titulu almağa nail olması. Prussiya hersoqluğunun krallığa çevrilməsi. I Pyotr tərəfindən Moskvada gəmiçilik məktəbinin açılması. 1 mart - İohann Yakob Braytinger - İsveçrə filoloqu və müəllifi. 9 aprel - Andreas Elias fon Buxner - alman həkim. 29 aprel -Kristian Lüdviq Liskov - alman satiriki. 7 may - Karl Henrix Qraun - alman bəstəkarı və müğənnisi. 27 noyabr - İsveç astronomu, riyaziyyatçısı və fiziki Anders Tselski - İsveç astronomu , riyaziyyatçısı və fiziki. Əmətullah Sultan Molla Rəcəbəli Təbrizi 10 mart - Alman bəstəkarı İohann Şelle 5 sentyabr — İngiltərə kralı II Yakob Mezomorto Hüseyn Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4410
-1701-ci il,"18 yanvar - Brandenburq kyrfyuristi I Fridrixin Könisberqdə tacqoyma mərasimini keçirməsi və Prussiyanın kralı olması. 21 yanvar - Rusiyada I Pyotr tərəfindən ilk mühəndis məktəbinin yaradılması haqqında əmr imzalanması. ""İspan mülkü"" uğrunda müharibənin başlanması. Rusiyaya Arxangelsk yandırmaq və qarət etmək üçün gələn İsveç hərbi gəmilərinın darmadağın edilməsi. 23 iyun — Rusiyada Hərbi İşlər Prikazının təsis edilməsi. 9 iyul - İspan irsi uğrunda müharibənin (1701-1714) gedişində Şimali İtaliyada fransız və Avstriya qoşunları arasında Karpi ətrafında döyüş. 29 dekabr - Şimal müharibəsinin (1700-1721) gedişində feldmarşal B.P.Şeremetyevin başçılıq etdiyi rus qoşunlarının Derpt yaxınlığında Erestfer döyüşündə ilk böyük qələbəsinin qazanılması. Uralda ilk çuqunəritmə zavodlarının (Kamensk və Nevyansk) əsasının qoyulması. Pusiya qoşunları tərəfindən Erestferin (Estlandiya) tutulması. Karlın Riqaya və cənuba doğru yürüşü. Saksaniya ordusunun məğlubiyyəti. I Fridrixin Avstriyanı müdafiə etməyi vəd etməklə imperatordan kral titulu almağa nail olması. Prussiya hersoqluğunun krallığa çevrilməsi. I Pyotr tərəfindən Moskvada gəmiçilik məktəbinin açılması. 1 mart - İohann Yakob Braytinger - İsveçrə filoloqu və müəllifi. 9 aprel - Andreas Elias fon Buxner - alman həkim. 29 aprel -Kristian Lüdviq Liskov - alman satiriki. 7 may - Karl Henrix Qraun - alman bəstəkarı və müğənnisi. 27 noyabr - İsveç astronomu, riyaziyyatçısı və fiziki Anders Tselski - İsveç astronomu , riyaziyyatçısı və fiziki. Əmətullah Sultan Molla Rəcəbəli Təbrizi 10 mart - Alman bəstəkarı İohann Şelle 5 sentyabr — İngiltərə kralı II Yakob Mezomorto Hüseyn Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185954
-1702,"8 mart - Anna Stüartın İngiltərə, Şotlandiya və İrlandiya kraliçası seçilməsi. 11 mart - İngilis dilli ilk gündəlik «The Daily Courant» qəzetinin nəşr olunması. 4 may - Fransa və İspaniyanın İngiltərəyə qarşı müharibəyə başlaması. 14 may - Şimal müharibəsinin (1700-1721) gedişində İsveç qoşunları tərəfindən Varşavanın tutulması. 19 iyul -Şimal müharibəsinin (1700-1721) gedişində İsveç qoşunları tərəfindən Krakovun tutulması. 16 sentyabr- İmperator I Leopold tərəfindən Fransaya, Kölnə və Bavariyaya müharibə elan edilməsi. 11 oktyabr - Rusiya çarı I Pyotr tərəfindən isveç ordusunu Oreşek şəhərindən qovması və Şlisserburq qalasının əsasının qoyulması. 24 oktyabr - Rus qoşunları tərəfindən İsveç qalası olan Noteburqun ələ keçirilməsi. 11 noyabr - Zaporojye kazak dəstələri tərəfindən Ağ kilsənin Polşa mühasirəsindən azad edilməsi. 26 noyabr - General-admiral F.Qolovinin qraf tituluna layiq görülən ilk rus olması. 4 dekabr - Con Çerçillin Malboro hersoqu olması. 16 dekabr - Rusiya çarı I Pyotr tərəfindən ilk rus qəzetinin ""Vedomosti""nin yaradılması haqqında əmr imzalanması. Danimarkada təhkimçilik hüququnun ləğv olunması. Fransa ilə Hollandiya arasında müharibənin (1702-1713) başlanması. 14 yanvar - Yaponiyanın 114-cü imperatoru Nakamikado 17 avqust — Məhəmməd Şah 8 mart - İngiltərə, Şotlanddddiya, və İrlandiya kralı Oranlı III Vilhelm 4 noyabr - ingilis admiralı Con Benbou",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4411
-1702-ci il,"8 mart - Anna Stüartın İngiltərə, Şotlandiya və İrlandiya kraliçası seçilməsi. 11 mart - İngilis dilli ilk gündəlik «The Daily Courant» qəzetinin nəşr olunması. 4 may - Fransa və İspaniyanın İngiltərəyə qarşı müharibəyə başlaması. 14 may - Şimal müharibəsinin (1700-1721) gedişində İsveç qoşunları tərəfindən Varşavanın tutulması. 19 iyul -Şimal müharibəsinin (1700-1721) gedişində İsveç qoşunları tərəfindən Krakovun tutulması. 16 sentyabr- İmperator I Leopold tərəfindən Fransaya, Kölnə və Bavariyaya müharibə elan edilməsi. 11 oktyabr - Rusiya çarı I Pyotr tərəfindən isveç ordusunu Oreşek şəhərindən qovması və Şlisserburq qalasının əsasının qoyulması. 24 oktyabr - Rus qoşunları tərəfindən İsveç qalası olan Noteburqun ələ keçirilməsi. 11 noyabr - Zaporojye kazak dəstələri tərəfindən Ağ kilsənin Polşa mühasirəsindən azad edilməsi. 26 noyabr - General-admiral F.Qolovinin qraf tituluna layiq görülən ilk rus olması. 4 dekabr - Con Çerçillin Malboro hersoqu olması. 16 dekabr - Rusiya çarı I Pyotr tərəfindən ilk rus qəzetinin ""Vedomosti""nin yaradılması haqqında əmr imzalanması. Danimarkada təhkimçilik hüququnun ləğv olunması. Fransa ilə Hollandiya arasında müharibənin (1702-1713) başlanması. 14 yanvar - Yaponiyanın 114-cü imperatoru Nakamikado 17 avqust — Məhəmməd Şah 8 mart - İngiltərə, Şotlanddddiya, və İrlandiya kralı Oranlı III Vilhelm 4 noyabr - ingilis admiralı Con Benbou",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185955
-1703,"12 may - Rusiya ordusu tərəfindən Neva çayının mənsəbində yerləşən İsveç qalası olan Nienşants qalasının ələ keçirilməsi. 16 may - Portuqaliya ilə Böyük Britaniya arasında ""əbədi ittifaq"" haqqında Lissabon müqaviləsinin imzalanması. 22 may - Lissabon (Portuqaliya) yaxınlığında fransız ordusunun duzla yüklənmiş 100 gəmidən ibarət Hollandiya eskadrasına hücum etməsi. 26 may - Portuqaliyanın Böyük İttifaqa qoşulması. 27 may - Sankt-Peterburq şəhərinin əsasının qoyulması. 8 avqust - ""Vyana qəzeti""nin ilk nömrəsinin çap olunması. 12 sentyabr - İngiltərə ordusunun fransızlara və ispanlara qarşı müdafiənin gücləndirilməsi məqsədilə Portuqaliya ərazisinə çıxarılması. 30 dekabr - Osmanlı dövlətində (1299-1922) III Əhmədin (1703-1730) hakimiyyətə gəlməsi. Rusiyada ""Vedomosti"" adlı qəzetin ilk nömrəsinin nəşr olunması. İngiltərədə Bukinhem sarayının tikintisinə başlanması. Vyanada Dövlət Bankının əsasının qoyulması. İsaak Nyutonun Kral Elmi Cəmiyyətinin sədri seçilməsi. 11 yanvar - İohann Georq Qrevius - alman klassik filoloqu və mətn tənqidçisi. 3 mart - Robert Huk - ingilis fiziki. 31 mart - İohann Kristof Bax - alman bəstəkarı. 16 may - Şarl Perro - fransız yazıçısı. 26 may - Samuel Papyüs - ingilis yazıçısı. 22 sentyabr - Vinçenso Viviani - riyaziyyatçı və fizik. 28 oktyabr - Con Vallis - ingilis riyaziyyatçısı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4412
-1703-cü il,"12 may - Rusiya ordusu tərəfindən Neva çayının mənsəbində yerləşən İsveç qalası olan Nienşants qalasının ələ keçirilməsi. 16 may - Portuqaliya ilə Böyük Britaniya arasında ""əbədi ittifaq"" haqqında Lissabon müqaviləsinin imzalanması. 22 may - Lissabon (Portuqaliya) yaxınlığında fransız ordusunun duzla yüklənmiş 100 gəmidən ibarət Hollandiya eskadrasına hücum etməsi. 26 may - Portuqaliyanın Böyük İttifaqa qoşulması. 27 may - Sankt-Peterburq şəhərinin əsasının qoyulması. 8 avqust - ""Vyana qəzeti""nin ilk nömrəsinin çap olunması. 12 sentyabr - İngiltərə ordusunun fransızlara və ispanlara qarşı müdafiənin gücləndirilməsi məqsədilə Portuqaliya ərazisinə çıxarılması. 30 dekabr - Osmanlı dövlətində (1299-1922) III Əhmədin (1703-1730) hakimiyyətə gəlməsi. Rusiyada ""Vedomosti"" adlı qəzetin ilk nömrəsinin nəşr olunması. İngiltərədə Bukinhem sarayının tikintisinə başlanması. Vyanada Dövlət Bankının əsasının qoyulması. İsaak Nyutonun Kral Elmi Cəmiyyətinin sədri seçilməsi. 11 yanvar - İohann Georq Qrevius - alman klassik filoloqu və mətn tənqidçisi. 3 mart - Robert Huk - ingilis fiziki. 31 mart - İohann Kristof Bax - alman bəstəkarı. 16 may - Şarl Perro - fransız yazıçısı. 26 may - Samuel Papyüs - ingilis yazıçısı. 22 sentyabr - Vinçenso Viviani - riyaziyyatçı və fizik. 28 oktyabr - Con Vallis - ingilis riyaziyyatçısı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185956
-1704,"20 iyun - Şimal müharibəsində Reç Pospolitanın Rusiya tərəfindən İsveç əleyhinə müharibəyə daxil olması. 13 avqust - İspan irsi uğrunda müharibənin gedişində şahzadə Yevgeni Savoyskinin və Malboro hersoqu Con Çörçilin başçılıq etdikləri ordunun Bavariya ərazisində baş vermiş Blenxeym döyüşündə fransız-Bavariya ordusuna qalib gəlməsi. 24 avqust - İspan irsi uğrunda müharibənin gedişində Malaqa yaxınlığında fransız donanması ilə ingilis-holland donanması arasında iri dəniz döyüşünün baş verməsi. ""İspan mülkü"" uğrunda müharibənin gedişində Cəbəllüttariq ərazisinin ingilislər tərəfindən işğal olunması. Rus qoşunları tərəfindən Narva şəhərinin mühasirəsi və tutulması. Şimal müharibəsinin gedişində Derpt və Narvanın Rusiyaya tabe edilməsi. 31 iyul - Qabriel Kramer - İsveçrə riyaziyyatçısı. Maurice Quentin de La Tour Fatma Sultan (III Əhmədin qızı) 28 oktyabr - Con Lokk - ingilis filosofu. Giyom Lopital",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4413
-1704-cü il,"20 iyun - Şimal müharibəsində Reç Pospolitanın Rusiya tərəfindən İsveç əleyhinə müharibəyə daxil olması. 13 avqust - İspan irsi uğrunda müharibənin gedişində şahzadə Yevgeni Savoyskinin və Malboro hersoqu Con Çörçilin başçılıq etdikləri ordunun Bavariya ərazisində baş vermiş Blenxeym döyüşündə fransız-Bavariya ordusuna qalib gəlməsi. 24 avqust - İspan irsi uğrunda müharibənin gedişində Malaqa yaxınlığında fransız donanması ilə ingilis-holland donanması arasında iri dəniz döyüşünün baş verməsi. ""İspan mülkü"" uğrunda müharibənin gedişində Cəbəllüttariq ərazisinin ingilislər tərəfindən işğal olunması. Rus qoşunları tərəfindən Narva şəhərinin mühasirəsi və tutulması. Şimal müharibəsinin gedişində Derpt və Narvanın Rusiyaya tabe edilməsi. 31 iyul - Qabriel Kramer - İsveçrə riyaziyyatçısı. Maurice Quentin de La Tour Fatma Sultan (III Əhmədin qızı) 28 oktyabr - Con Lokk - ingilis filosofu. Giyom Lopital",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185957
-1705,"Bavariyada kəndli üsyanının (1705-1706) başlanması. Tunisdə irsi bəylərin hakimiyyətinin başlaması. XII Karl və Stanislav arasında bağlanmış müqaviləyə əsasən İsveçin Polşada əsgər toplamaq və hərbi əməliyyatlar aparmaq hüququ qazanması, İsveç tacirlərinin ticarət güzəştləri almaları. 15 mart 1705 - 4 yanvar 1706 - İspan irsi uğrunda müharibənin gedişində Nissa şəhərinin fransızlar tərəfindən mühasirəyə alınması. 24 yanvar - Farinelli - italyan müğənnisi 22 fevral - İohann Elias Bax - alman bəstəkarı. 30 mart - Avqust İohann Rözel fon Rozenqof - alman naturalisti və miniatüristi 17 may - Ambrozi Ştub - Danimarkalı şair. 24 sentyabr - Leopold Yozef qraf Daun - Avstriyalı feldmarşal. 12 oktyabr - Emmanuel Ere - fransız memarı. 23 oktyabr - Maksimilian Ulisses Braun - irland mənşəli Avstriya feldmarşalı. 31 oktyabr -XIV Kliment (Klemens) - Roma papası (1769-1774) Nikita Baxarev - rus mexaniki və ixtiraçısı. Kərim xan Zənd - İran hökmdarı. 5 may - I Leopold - Müqəddəs Roma imperiyasının imperatoru (1658-1705). Nişançı Əhməd Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4414
-1705-ci il,"Bavariyada kəndli üsyanının (1705-1706) başlanması. Tunisdə irsi bəylərin hakimiyyətinin başlaması. XII Karl və Stanislav arasında bağlanmış müqaviləyə əsasən İsveçin Polşada əsgər toplamaq və hərbi əməliyyatlar aparmaq hüququ qazanması, İsveç tacirlərinin ticarət güzəştləri almaları. 15 mart 1705 - 4 yanvar 1706 - İspan irsi uğrunda müharibənin gedişində Nissa şəhərinin fransızlar tərəfindən mühasirəyə alınması. 24 yanvar - Farinelli - italyan müğənnisi 22 fevral - İohann Elias Bax - alman bəstəkarı. 30 mart - Avqust İohann Rözel fon Rozenqof - alman naturalisti və miniatüristi 17 may - Ambrozi Ştub - Danimarkalı şair. 24 sentyabr - Leopold Yozef qraf Daun - Avstriyalı feldmarşal. 12 oktyabr - Emmanuel Ere - fransız memarı. 23 oktyabr - Maksimilian Ulisses Braun - irland mənşəli Avstriya feldmarşalı. 31 oktyabr -XIV Kliment (Klemens) - Roma papası (1769-1774) Nikita Baxarev - rus mexaniki və ixtiraçısı. Kərim xan Zənd - İran hökmdarı. 5 may - I Leopold - Müqəddəs Roma imperiyasının imperatoru (1658-1705). Nişançı Əhməd Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185958
-1706,"13 mart - Boris Petroviç Şerementyev tərəfindən Həştərxan üsyanının yatırılması. 24 sentyabr - XII Karlla II Avqust arasında bağlanmış Altranştadt sülhünə əsasən Polşanın və Saksoniyanın Rusiya ilə ittifaqdan imtina etməsi. 17 yanvar - Amerika Birləşmiş Ştatlarının banilərindən biri, yüksək intellektə sahib olmaqla yazıçı, satirist, siyasi nəzəriyyəçi, siyasətçi, poçtmeyster, alim, ixtiraçı, dövlət xadimi və diplomat Bencamin Franklin 24 aprel - Covanni Battista Martini - italyan bəstəkarı və musiqi nəzəriyyəçisi. 3 mart - İohann Paxenbel -alman bəstəkarı. 26 avqust - Mixael Vilmann - Barokko üslubunda əsərlər yaradan alman rəssamı. 28 dekabr - Pyer Bel - fransız filosofu və alimi. 9 dekabr — II Pyotr, Braqanza sülaləsinə mənsub üçüncü Portuqaliya kralı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4415
-1706-cı il,"13 mart - Boris Petroviç Şerementyev tərəfindən Həştərxan üsyanının yatırılması. 24 sentyabr - XII Karlla II Avqust arasında bağlanmış Altranştadt sülhünə əsasən Polşanın və Saksoniyanın Rusiya ilə ittifaqdan imtina etməsi. 17 yanvar - Amerika Birləşmiş Ştatlarının banilərindən biri, yüksək intellektə sahib olmaqla yazıçı, satirist, siyasi nəzəriyyəçi, siyasətçi, poçtmeyster, alim, ixtiraçı, dövlət xadimi və diplomat Bencamin Franklin 24 aprel - Covanni Battista Martini - italyan bəstəkarı və musiqi nəzəriyyəçisi. 3 mart - İohann Paxenbel -alman bəstəkarı. 26 avqust - Mixael Vilmann - Barokko üslubunda əsərlər yaradan alman rəssamı. 28 dekabr - Pyer Bel - fransız filosofu və alimi. 9 dekabr — II Pyotr, Braqanza sülaləsinə mənsub üçüncü Portuqaliya kralı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185959
-1707,1 yanvar - V Conun Portuqaliya kralı seçilməsi. 1 may — İngiltərə və Şotlandiya arasında İttifaq aktı: Böyük Britaniya Krallığın yaradılması. İngiltərə krallığı (871—1707) Car-Balakəndə Səfəvi zülmünə qarşı üsyanın baş verməsi. Jorj-Lui Lekler de Büffon Məhəmməd Əzəm Şah Sultan Övrəngzeb (Aləmgir),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4416
-1707-ci il,1 yanvar - V Conun Portuqaliya kralı seçilməsi. 1 may — İngiltərə və Şotlandiya arasında İttifaq aktı: Böyük Britaniya Krallığın yaradılması. İngiltərə krallığı (871—1707) Car-Balakəndə Səfəvi zülmünə qarşı üsyanın baş verməsi. Jorj-Lui Lekler de Büffon Məhəmməd Əzəm Şah Sultan Övrəngzeb (Aləmgir),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185960
-1708,• Rusiya ilə İsveç arasında(Şimal müharibəsi) Lesnaya döyüşündə rusların qalibi 15 dekabr — Mirzə Məhəmməd xan Səfdər Cəng,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4417
-1708-ci il,• Rusiya ilə İsveç arasında(Şimal müharibəsi) Lesnaya döyüşündə rusların qalibi 15 dekabr — Mirzə Məhəmməd xan Səfdər Cəng,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185961
-1709,"27 sentyabr - Poltava döyüşü, Şimal müharibəsinin ən böyük döyüşünün baş verməsi. İlk gürcü mətbəəsinin açılması. Təbrizdə, Soucbulaqda və Muğanda Səfəvi zülmünə qarşı üsyanların baş verməsi. Çarlz Evison — Barokko və Klassik dövrlərində yaşayıb yaratmış ingilis bəstəkarı Lüllyen Lamerti Molla Vəli Vidadi - Azərbaycan şairi Vasili Adodurov Jan Batist de Lamaz — Aleksandr Mavrokordato —",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4418
-1709-cu il,"27 sentyabr - Poltava döyüşü, Şimal müharibəsinin ən böyük döyüşünün baş verməsi. İlk gürcü mətbəəsinin açılması. Təbrizdə, Soucbulaqda və Muğanda Səfəvi zülmünə qarşı üsyanların baş verməsi. Çarlz Evison — Barokko və Klassik dövrlərində yaşayıb yaratmış ingilis bəstəkarı Lüllyen Lamerti Molla Vəli Vidadi - Azərbaycan şairi Vasili Adodurov Jan Batist de Lamaz — Aleksandr Mavrokordato —",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185962
-170 (dəqiqləşdirmə),170 (ədəd) — ədəd 170 — Ucar rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 20) E.ə. 170 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155519
-170 (ədəd),"Yüz yetmiş — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz altmış doqquzdan sonra, yüz yetmiş birdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz yetmiş ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=154218
-171,171-ci il — Yuli təqvimində bazar ertəsindən başlayan və uzun olmayan il. Karunt dağlarında 3 il keçirərək uzun müharibədən sonra Mark Avreli qələbə qazandı və Pannoniyanı azad etdi. Ermənistan və Mesopotamiya Roma İmperiyasınln protektoratı oldular. Korinfli Dionisi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2882
-171-ci il,171-ci il — Yuli təqvimində bazar ertəsindən başlayan və uzun olmayan il. Karunt dağlarında 3 il keçirərək uzun müharibədən sonra Mark Avreli qələbə qazandı və Pannoniyanı azad etdi. Ermənistan və Mesopotamiya Roma İmperiyasınln protektoratı oldular. Korinfli Dionisi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=184146
-1711,12 iyul - Rusiya ilə Türkiyə arasında Prut sülhünün imzalanması. Car-Balakəndə Səfəvi zülmünə qarşı üsyanın baş verməsi. III Cahan Şah,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4420
-1711-ci il,12 iyul - Rusiya ilə Türkiyə arasında Prut sülhünün imzalanması. Car-Balakəndə Səfəvi zülmünə qarşı üsyanın baş verməsi. III Cahan Şah,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185964
-1712,9 may - Rusiyada Tula silah zavodunun əsasının qoyulması. 24 yanvar — Georq Fridrix Şmidt Qrü Neemiya — bitkilərin anatomiyasının əsasını qoymuş ingilis botaniki. Denis Papin — fransız ixtiraçı. I Bahadır Şah,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4421
-1712-ci il,9 may - Rusiyada Tula silah zavodunun əsasının qoyulması. 24 yanvar — Georq Fridrix Şmidt Qrü Neemiya — bitkilərin anatomiyasının əsasını qoymuş ingilis botaniki. Denis Papin — fransız ixtiraçı. I Bahadır Şah,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185965
-1713,"8 may - Rusiyanın paytaxtının Moskvadan Sankt-Peterburqa köçürülməsi. I Fridrix Vilhelm taxta çıxıb. Arçil - I Yesenin oğlu, Kartli çarı. Cahandar Şah",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4422
-1713-cü il,"8 may - Rusiyanın paytaxtının Moskvadan Sankt-Peterburqa köçürülməsi. I Fridrix Vilhelm taxta çıxıb. Arçil - I Yesenin oğlu, Kartli çarı. Cahandar Şah",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185966
-1714,"iyul - Şimal müharibəsinin (1700-1721) gedişində rus donanmasının Qanqut burnu yaxınlığında İsveç donanması üzərində qələbə qazanması. 6 iyun — I Jozef, Braqanza sülaləsinə mənsub beşinci Portuqaliya kralı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4423
-1714-cü il,"iyul - Şimal müharibəsinin (1700-1721) gedişində rus donanmasının Qanqut burnu yaxınlığında İsveç donanması üzərində qələbə qazanması. 6 iyun — I Jozef, Braqanza sülaləsinə mənsub beşinci Portuqaliya kralı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185967
-1715,"Onorio Fanyano Antuan Qallan — fransız şərqşünas, antikvar, tərcüməçi. XIV Lüdovik - Fransız kral. Hacı Əhməd Paşa Katib Mehmed Əmin Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4424
-1715-ci il,"Onorio Fanyano Antuan Qallan — fransız şərqşünas, antikvar, tərcüməçi. XIV Lüdovik - Fransız kral. Hacı Əhməd Paşa Katib Mehmed Əmin Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185968
-1716,29 fevral - Çar I Pyotrun göstərişi ilə Xəzər dənizinə Rusiyanın ilk ekspedisiyasının göndərilməsi. Omsk şəhərinin əsasının qoyulması. İohann Yakob Reyske Qotfrid Leybnits,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4425
-1716-cı il,29 fevral - Çar I Pyotrun göstərişi ilə Xəzər dənizinə Rusiyanın ilk ekspedisiyasının göndərilməsi. Omsk şəhərinin əsasının qoyulması. İohann Yakob Reyske Qotfrid Leybnits,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185969
-1717,"Molla Pənah Vaqif — Azərbaycan şairi 5 iyul — III Pyotr, Braqanza sülaləsinə mənsub altıncı Portuqaliya kralı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4426
-1717-ci il,"Molla Pənah Vaqif — Azərbaycan şairi 5 iyul — III Pyotr, Braqanza sülaləsinə mənsub altıncı Portuqaliya kralı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185970
-1717 Broadway,"1717 Broadway — Birləşmiş Ştatların Nyu-York şəhərinin Manhetten bölgəsində yerləşən və Şimali Amerikada ən hündür hotel olan göydələndir. Binada iki mehmanxana, Courtyard New York Manhattan/Central Park və Residence Inn New York Manhattan/Central Park yerləşmişdir. Ümumilikdə 639 nömrə vardır. Hotel Broudveydəki 54-cü küçənin şimal-qərb hissəsində yerləşmişdir. Həmçinin bax Nyu-Yorkun ən yüksək binalarının siyahısı Dünyada ən yüksək otellərin siyahısı Xarici keçidlər Courtyard New York Manhattan/Central Park Residence Inn New York Manhattan/Central Park",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=453266
-1718,Avstriya və Osmanlı imperiyası arasında Pojarevatsk sülh müqaviləsinin bağlanması. Akifli Minayə Məzahir qızı Qara Saqqal,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4427
-1718-ci il,Avstriya və Osmanlı imperiyası arasında Pojarevatsk sülh müqaviləsinin bağlanması. Akifli Minayə Məzahir qızı Qara Saqqal,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185971
-1719,"Rusiyada ilk tarix muzeyi açıldı. Daniel Defo ""Robinzon Kruzo"" romanını yazıb. Rzaqulu mirzə Avşar Böyük Moğol imperiyasının hökmdarı Fərruxsiyar Böyük Moğol imperiyasının hökmdarı Rafi ud-Darajat 19 sentyabr — II Cahan Şah",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4428
-1719-cu il,"Rusiyada ilk tarix muzeyi açıldı. Daniel Defo ""Robinzon Kruzo"" romanını yazıb. Rzaqulu mirzə Avşar Böyük Moğol imperiyasının hökmdarı Fərruxsiyar Böyük Moğol imperiyasının hökmdarı Rafi ud-Darajat 19 sentyabr — II Cahan Şah",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185972
-171 (dəqiqləşdirmə),171 (ədəd) — ədəd 171 — Lənkəran rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 25) E.ə. 171 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157686
-171 (ədəd),"Yüz yetmiş bir — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz yetmişdən sonra, yüz yetmiş ikidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz yetmiş bir ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157609
-1720,Şimal müharibəsinin (1700-1721) gedişində rus donanmasının Qrenqam adası yaxınlığında İsveç donanması üzərində qələbə qazanması.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4429
-1720-ci il,Şimal müharibəsinin (1700-1721) gedişində rus donanmasının Qrenqam adası yaxınlığında İsveç donanması üzərində qələbə qazanması.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185974
-1721,Yaponiyada Syoqun tərəfindən şəhərlərin ticarət-sələmçi kapitalına becərilməyən torpaqlardan istifadə hüququ verən fərman imzalanması. Rusiya ilə İsveç arasında Şimal müharibəsinin bitməsi(1700-1721)yəni Niştadt sülhünün imzalanması Hacı Davudun Şamaxını ələ keçirməsi Con Freyzer (frontirçi),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4430
-1721-ci il,Yaponiyada Syoqun tərəfindən şəhərlərin ticarət-sələmçi kapitalına becərilməyən torpaqlardan istifadə hüququ verən fərman imzalanması. Rusiya ilə İsveç arasında Şimal müharibəsinin bitməsi(1700-1721)yəni Niştadt sülhünün imzalanması Hacı Davudun Şamaxını ələ keçirməsi Con Freyzer (frontirçi),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185975
-1722,"8 mart - Əfqanların İsfahana daxil olması və Səfəvi hökmdarı şah Sultan Hüseyn Səfəvinin taxtdan salınması.Əfqan üsyanı. Nadir şahın Əfqanıstana yürüşü. Səfəvilər dövlətində (1501-1736) II Təhmasibin (1722-1732) hakimiyyətə gəldi. 15 iyun- Rusiya imperatoru İ Pyotr (1682-1725) tərəfindən Azərbaycan dilində ""Bəyannamə"" nəşr etdilərək Şirvana və Xəzəryanı bölgələrə göndərilməsi. 18 iyun- I Pyotrun Xəzərsahili vilayətlərə yürüşünün (1722-1723) başlanması. 23 avqust- Rus qoşunları tərəfindən Dərbəndin işğal edilməsi. 5 sentyabr - Rus ordusunun yürüşünün dayandırılması və I Pyotrun Rusiyaya dönməsi. dekabr - Hacı Davudun Türkiyənin himayəsinə qəbul edilməsi və Şirvan xanı təsdiq olunması. dekabr - Rus eskadrasının Rəşt şəhərini zəbt etməsi. 1 Pyotrun ""Rütbələrə dair cədvəl"" hazırlanması Con Malboro Çörçill Filippe Kolombe",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4431
-1722-ci il,"8 mart - Əfqanların İsfahana daxil olması və Səfəvi hökmdarı şah Sultan Hüseyn Səfəvinin taxtdan salınması.Əfqan üsyanı. Nadir şahın Əfqanıstana yürüşü. Səfəvilər dövlətində (1501-1736) II Təhmasibin (1722-1732) hakimiyyətə gəldi. 15 iyun- Rusiya imperatoru İ Pyotr (1682-1725) tərəfindən Azərbaycan dilində ""Bəyannamə"" nəşr etdilərək Şirvana və Xəzəryanı bölgələrə göndərilməsi. 18 iyun- I Pyotrun Xəzərsahili vilayətlərə yürüşünün (1722-1723) başlanması. 23 avqust- Rus qoşunları tərəfindən Dərbəndin işğal edilməsi. 5 sentyabr - Rus ordusunun yürüşünün dayandırılması və I Pyotrun Rusiyaya dönməsi. dekabr - Hacı Davudun Türkiyənin himayəsinə qəbul edilməsi və Şirvan xanı təsdiq olunması. dekabr - Rus eskadrasının Rəşt şəhərini zəbt etməsi. 1 Pyotrun ""Rütbələrə dair cədvəl"" hazırlanması Con Malboro Çörçill Filippe Kolombe",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185976
-1723,"Cunqarların Mərkəzi Asiya və Qazaxıstana dağıdıcı yürüşlərinin baş verməsi. Kazanda slavyan-latın məktəbinin fəaliyyətə başlaması. 6 iyul - Rus eskadrasının Bakı körfəzinə daxil olması. 28 iyul- Ruslar tərəfindən Bakının işğal edilməsi. 12 sentyabr - Səfəvilərlə Rusiya arasında Peterburq sülh müqaviləsinin imzalanması. Oktyabr - Osmanlı qoşunlarinın Gəncəyə hücum etməsi. 5 iyun – Adam Smit, şotland iqtisadçı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4432
-1723-cü il,"Cunqarların Mərkəzi Asiya və Qazaxıstana dağıdıcı yürüşlərinin baş verməsi. Kazanda slavyan-latın məktəbinin fəaliyyətə başlaması. 6 iyul - Rus eskadrasının Bakı körfəzinə daxil olması. 28 iyul- Ruslar tərəfindən Bakının işğal edilməsi. 12 sentyabr - Səfəvilərlə Rusiya arasında Peterburq sülh müqaviləsinin imzalanması. Oktyabr - Osmanlı qoşunlarinın Gəncəyə hücum etməsi. 5 iyun – Adam Smit, şotland iqtisadçı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185977
-1724,"12 iyul - Osmanlı imperiyası ilə Rusiya arasında İstanbul sülh müqaviləsinin imzalanması. Osmanlı qoşunlarının Salmas, Xoy və Mərəndə yiyələnməsi. İrəvan qalası, Naxçıvan və Ordubad şəhərləri, Qazax və Şəmşəddil ellərinin könüllü surətdə Osmanlı hakimiyyətini qəbul etməsi. Alman filosofu İ. Kant",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4433
-1724-cü il,"12 iyul - Osmanlı imperiyası ilə Rusiya arasında İstanbul sülh müqaviləsinin imzalanması. Osmanlı qoşunlarının Salmas, Xoy və Mərəndə yiyələnməsi. İrəvan qalası, Naxçıvan və Ordubad şəhərləri, Qazax və Şəmşəddil ellərinin könüllü surətdə Osmanlı hakimiyyətini qəbul etməsi. Alman filosofu İ. Kant",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185978
-1724 Konstantinopol müqaviləsi,"Müqavilənin imzalandığı siyasi şərait 1722–1723-cü illərdə Pyotrun Xəzəryanı bölgələrə yürüşü və Peterburq sülhünün imzalanması Osmanlıda böyük narahatlıq və narazılıqla qarşılanmışdı. Sultan III Əhməd hökümətinin vəziri İbrahim paşa Rusiyanın İstanbuldakı konsulu İ. Nepluyevə 1722-ci ilin noyabrında etiraz bəyənatı verdi. Bəyənatda bildiridi ki, rus qoşunları İrana tabe olan torpaqlarda olduqca türk xalq rahatlıq tapa bilməyəcək. Həmin ilin oktyabr ayında Osmanlı dövləti Hacı Davudun Şirvan üzərində hakimiyyətini tanıyaraq onu öz himayəsinə götürdü. Hacı Davud Krım xanı hüququ, yəni Osmanlı imperatorluğu tərkibində vassal hökmdar hüququ aldı. Ona sultanın ayrıca fərmanı, ikibuncuqlu (birinci dərəcəli) paşa şərafəti, quyruqlu bayraq, 30 min çervon, pul verildi. Dekabr ayında böyük vəzir İbrahim paşa, iki dövlət arasında savaş olmasın deyə, Nepluyev vasitəsilə çar Pyotra yenidən öz tövsiyəsini bildirdi: ""Bir yaxşı dost, iki imperatorluq arasında sülh saxlamaq istəyən bir adam kimi qoşunlarını alıb öz məmləkətinə varıb getsin"". Pyotrun Xəzər yürüşü onun qılıncını birbaşa İstanbul ilə deyil, London ilə toqquşdurdu. Britaniya rusların Xəzər dənizində ağalığının gələcəyini bəlkə də hamıdan yaxşı anlayırdı. Rusiyanın quzey uğurlarım ingilis hökuməti özü üçün bir fəlakət sanırdı, çünki təkcə ipək ticarəti deyil, bütün Hindistan ticarəti üzərində Rusiyanın bölünməz inhisarı yarana bilərdi. Bu, ingilis millətinin varlanma açarı olan Ost-Hind və Levant şirkətlərinin işini heçə endirə bilərdi. Buna görə Britaniya krallığı Osmanlı dövlətinin siyasətini müdafiə edirdi. Dərbənddən Moskvaya qayıdan Pyotr 13 fevral 1723-cü ildə Türkiyə elçisi Nişli Məhəmməd Ağa ilə görüşdü. Davud bəyin Türkiyə himayəsinə götürüldüyünü rəsmən bildirən bu elçi qoşunları Xəzər vilayətlərindən çıxarmaq haqqında öz hökumətinin tələbini yenidən Pyotra bildirdi. Həmin ilin yazında Türkiyə ordusu Kartliyə və kaxetiyaya girdi. Peterburqda qondarma ""Rusiya-iran müqaviləsi"" bağlandığı gün (12 sentyabr 1723-cü il), bu qoşun Tiflisi tutdu, sonra Gəncə, İrəvan və Naxçıvan üzərinə yürüdü. Sultan hökuməti barışıq barədə eşitmək belə istəmirdi. Yalnız Böyük vəzirin çalışması sayəsində 1723-cü ilin sonunda müharibə elan edilmədi. Razılaşdırılmış üç aylıq ""gözləmədən"" sonra dekabr ayında yeni danışıq başlandı. Müqavilə və onun şərtləri 1724-cü il iyunun 12-də İstanbulda Osmanlı ilə Rusiya arasında müqavilə bağlandı. Müqavilə 6 maddə və 1 nəticədən ibarət idi. Müqaviləyə əsasən Osmanlı tərəfi Rusiyanın işğal etdiyi Xəzərboyu əyalətlərin Rusiyaya güzəşt edilməsini təsdiq etdi. Rusiya tərəfi isə Qərbi Qafqazın və Cənubi Azərbaycanın Osmanlıya çatmasına etiraz etmədiyini bildirdi. İstanbul müqaviləsinə görə osmanlıların Şirvanda qoşun saxlamağa ixtiyarı yox idi. Şirvan osmanlıların himayəsi altında yarımmüstəqil xanlıq elan olunurdu. Müqavilənin imzalanması sayəsində Osmanlı və Rusiya qoşunlarının Azərbaycan ərazisində toqquşmasının qarşısı alındı. Preambulada müqavilənin rezident Neplyuyev və Böyük vəzir İbrahim paşa arasında İranda yalançı Mahmudun peyda olması, İran vilayətlərinin bu və ya digər dövlətin sərhədlərinə aidiyyatı üzrə Rusiya və Türkiyəyə birləşdirilməsinə Rusiya sarayı ilə Türkiyənin razılığı əsasında imzalanması göstərilir. Mir Mahmudun Səfəvilərin paytaxtı İsfahanı tutub Şah Sultan Hüseyni həbs etdiyinə görə osmanlıların sərhəd torpaqlarını tutmaq üçün qoşun göndərməsi, Rusiyanın isə Dərbənd və Bakını tutması əsaslandırılır. Preambulada daha sonra qeyd edilir ki, Qəzvin və Təbriz diyarlarında özünü Şah Hüseynin oğlu Təhmasib adlandıran bir kimsə peyda olub ki, Çar həzrətləri onunla müqavilələrində Şirvandakı Bakı və Dərbənd sərhədlərinin, Xəzər boyundakı Gilan, Mazandaran və Astrabad vilayətlərinin Çarın hakimiyyətində olması qərarlaşdırılmışdır. Həmin Çar da qarşılıqlı olaraq Təhmasibə söz verib ki, onun öz taxtına çıxması üçün qoşunla kömək edəcək, Mir Mahmudu qovacaq, Osmanlı sarayına müraciət edəcək ki, bu işə öz təsirini göstərsin, əvəzində İran əyalətlərinin bir hissəsini Osmanlı dövlətinə versin. Bunun üçün də öz vəkilini İvan Neplyuyevi təyin etmişdir. Bundan başqa Fransa sarayından Osmanlı sarayında səfir olan Markiz de Bonak vəkil edilmişdir. Beləliklə, tərəflər arasında aşağıdakı maddələrdən ibarət qərar qəbul edilmişdir. Osmanlı və Rusiyaya icazə verilirdi ki, Kür və Arazın birləşdiyi nöqtədə, yəni 3 dövlətin Rusiya, Osmanlı və Səfəvi sərhədlərinin toqquşduğu ərazidə istehkamlar və qarnizonlar saxlasın.Sərhədlərin hüdudlandırılması üçün tərəflər komissarlar ayırmalı, onlar Fransanın iştirakı ilə bu işi yerinə yetirməli idi. Qoyulmuş sərhəd nişanı Şirvan əyalətinin hansı hissəsinin Osmanlı sarayına aid olduğunu bildirməli idi. Həmin nişandan Xəzər dənizinə qədər olan torpaqlar çarın tabeliyində olmalı idi. Həmin nişandan bir saatlıq yolla, Kür və Arazın yaxınlaşdığı yerə qədər çəkilən xətti sərhəd kimi qəbul olunacaq, dənizə yaxın hissə çara, daxilə olan hissə isə Osmanlı Sarayına tabe olacaq. Kür və Araz çaylarının yaxınlaşdığı yerdən cənub hissə İran dövlətinə aid olacaq. Bu üç sərhədin qovuşduğu yerdə Osmanlı Sarayı qala tikdirib qarnizon saxlaya bilərdi. Çar da belə bir qala tikdirə bilərdi. Ancaq bu qalalar sərhəddən üç saatlıq yolla aralıda tikilməli idi. Şirvan xanının iqamətgahı olan Şamaxıya xüsusi xanlıq statusu verilmişdir ki, bu statusu saxlamaqla Şamaxı istehkam olaraq daha da gücləndirilməli və burada Osmanlı dövlətinin əsgərləri saxlanılmamalıdır. Ancaq Şamaxı xanı Osmanlı dövlətinə tabe olmaqdan boyun qaçırarsa və ya Şamaxı əhalisi üsyana qalxarsa Osmanlı ordusuna icazə verilirdi ki, Şamaxıya daxil olsun. Lakin bu zaman Osmanlı ordusu bu barədə Kürü keçənə qədər Rus ordularının komandanına məlumat verməlidir. Bütün Şərqi Gürcüstan və Azərbaycan ərazisinin böyük bir hissəsi Osmanlı hakimiyyətinə keçir. Tiflis, Gəncə, Bərdə, Qarabağ, Naxçıvan, Rəvan, Təbriz, Mərənd, Marağa, Urmiya, Çoros, Həmədan və Kirmanşah torpaqları Osmanlı imperiyasının tərkibinə verilir. Rusiya II Təhmasibə sözü gedən ərazilərin Osmanlıya verilməsi üçün təsir göstərəcəkdir. II Təhmasib 3-cü maddədə göstərilən əraziləri Osmanlıya könüllü verdiyi təqdirdə Osmanlı və Rusiya əfqanların Səfəvi imperiyasından çıxarılmasına kömək edəcəkdir. II Təhmasib bu şərtləri qəbul etmədiyi təqdirdə isə Osmanlı və Rusiyanın birləşmiş orduları onu taxtdan salacaq və Səfəvi taxtına öz adamlarını təyin edəcəkdirlər. Yekun başlığında müqaviləni imzalayan tərəflərə keçən torpaqların onların əbədi zamanadək hakimiyyətində qalmasından, sülh və dostluğun möhkəmliyindən və s. bəhs olunurdu. Bu müqavilə ilə Cənubi Qafqazın Xəzər sahili əraziləri istisna olmaqla bütün torpaqlar: Kartli, Kaxetiya, Gəncə-Qarabağ və Çuxursəd vilayətləri rəsmi olaraq Osmanlı imperiyasına birləşdirilmişdir. Buna baxmayaraq Kartlidən başqa digər ərazilər faktiki olaraq Osmanlının idarəsində deyildi. Bu səbəbdən Osmanlı imperiyası bu ərazilərin zorla özünə birləşdirilməsi üçün Səfəvi imperiyasına üç istiqamətdən yürüşlərə başladı. Həmçinin bax Kirmanşah sülh müqaviləsi Nadir şah Əfşar",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=599896
-1725,"Rusiya imperatriçası I Yekaterinanın (1725-1727) hakimiyyətə gəlməsi. Osmanlılar tərəfindən Təbriz, Gəncə və Ərdəbil şəhərlərinin ələ keçirilməsi. 27 iyul - Osmanlıların Təbrizi tutması. 1Pyotrun hakimiyyətdən getməsi(1682-1725) Ərdəbilin tutulmasına görə Istanbulda keçirilən atəşfəşanlıq 23 dekabr — Əhməd Şah Rusiya imperatoru I Pyotr. Mir Mahmud Hotaki",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4434
-1725-ci il,"Rusiya imperatriçası I Yekaterinanın (1725-1727) hakimiyyətə gəlməsi. Osmanlılar tərəfindən Təbriz, Gəncə və Ərdəbil şəhərlərinin ələ keçirilməsi. 27 iyul - Osmanlıların Təbrizi tutması. 1Pyotrun hakimiyyətdən getməsi(1682-1725) Ərdəbilin tutulmasına görə Istanbulda keçirilən atəşfəşanlıq 23 dekabr — Əhməd Şah Rusiya imperatoru I Pyotr. Mir Mahmud Hotaki",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185979
-1726,"Rus qoşunları tərəfindən Lənkəran, Astara, Təngərud, Muğan, Şahsevən və digər Xəzəryanı bölgələrin işğal edilməsi. Zəngəzurda Osmanlılar əleyhinə güclü üsyanın baş verməsi. Nadir şahin Sipəhsalar təyin edilməsi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4435
-1726-cı il,"Rus qoşunları tərəfindən Lənkəran, Astara, Təngərud, Muğan, Şahsevən və digər Xəzəryanı bölgələrin işğal edilməsi. Zəngəzurda Osmanlılar əleyhinə güclü üsyanın baş verməsi. Nadir şahin Sipəhsalar təyin edilməsi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185980
-1727,"Osmanlı imperiyasında İbrahim Mütəfərrik tərəfindən ilk mətbəənin yaradılması. 12 dekabr-Rusiya ilə Osmanlı imperiyası arasında sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi barədə Nabur sazişi imzalandı. Qarabağda Osmanlılar əleyhinə üsyan baş verdi I Mirzə Məhəmməd xan 28 mart — III Maksimilyan Jozef, Bavariya kürfürstü. Kartli çarı (1724-1727) I Yese vəfat etmişdir. Rusiya imperatriçası İ Yekatrina. İngilis riyaziyyatçısı, mexaniki, fiziki, astronomu, klassik mexanikanın banisi İsaak Nyuton. Əmətullah Sultan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4436
-1727-ci il,"Osmanlı imperiyasında İbrahim Mütəfərrik tərəfindən ilk mətbəənin yaradılması. 12 dekabr-Rusiya ilə Osmanlı imperiyası arasında sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi barədə Nabur sazişi imzalandı. Qarabağda Osmanlılar əleyhinə üsyan baş verdi I Mirzə Məhəmməd xan 28 mart — III Maksimilyan Jozef, Bavariya kürfürstü. Kartli çarı (1724-1727) I Yese vəfat etmişdir. Rusiya imperatriçası İ Yekatrina. İngilis riyaziyyatçısı, mexaniki, fiziki, astronomu, klassik mexanikanın banisi İsaak Nyuton. Əmətullah Sultan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185981
-1728,25 iyun — II Aləm Şah - Moğol imperiyasının hökmdarı. 27 iyun - Ceyms Kuk - Yeni Zelandiya və Avstraliyanı kəşf edən ingilis səyyah. İ.İ Polzunov - Rus ixtiraçı. 26 avqust - İohann Lambert - alman yazıçı. İmam Mehmed Əfəndi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4437
-1728-ci il,25 iyun — II Aləm Şah - Moğol imperiyasının hökmdarı. 27 iyun - Ceyms Kuk - Yeni Zelandiya və Avstraliyanı kəşf edən ingilis səyyah. İ.İ Polzunov - Rus ixtiraçı. 26 avqust - İohann Lambert - alman yazıçı. İmam Mehmed Əfəndi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185982
-172 (dəqiqləşdirmə),172 (ədəd) — ədəd 172 — Xaçmaz rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 23) E.ə. 172 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157687
-172 (ədəd),"Yüz yetmiş iki — say sistemində ədədlardən biridir. Yüz yetmiş birdən sonra, yüz yetmiş üçdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz yetmiş iki ədədi — cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157610
-1730,28 sentyabr - Osmanlı İmperiyasının yeniçərisi Patron Xəlilin rəhbərliyi altında üsyan baş verməsi. II Pyotr — Rusiya imperatoru. Nevşəhərli Kürəkən İbrahim Paşa — XIII Benedikt,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4439
-1730-cu il,28 sentyabr - Osmanlı İmperiyasının yeniçərisi Patron Xəlilin rəhbərliyi altında üsyan baş verməsi. II Pyotr — Rusiya imperatoru. Nevşəhərli Kürəkən İbrahim Paşa — XIII Benedikt,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185984
-1731,"16 mart - Müqəddəs Roma imperiyasının imperatoru VI Karlla İngiltərə kralı II Georq arasında Vyana ittifaq müqaviləsinin imzalanması. Bu müqaviləyə əsasən II Georqun Avstriyanın Ost-Hind kompaniyasının fəaliyyətinin tamamilə dayandırılması müqabilində Praqmatik sanksiyaları tanıdığını bildirməsi. 10 oktyabr - Kiçik Jüzün Rusiyaya ilhaq edilməsi haqqında müqavilə bağlanması. Hollandiyada ilk mason lojasının yaradılması. Səfəvi hökmdarı II Təhmasibin Naxçıvan və İrəvanı Osmanlılardan geri qaytarmaq üçün hərbi əməliyyatlara başlaması, Üçkilsə (Üçmüədzin) yaxınlığında qələbə qazansa da İrəvan istiqamətində ağır məğlubiyyətə uğraması. Osmanlılar tərəfindən Urmiya, Təbriz və Ərdəbil şəhərlərinin tutulması. 9 fevral - İtalyan baletmeysteri, xoreoqrafı və bəstəkarı Domeniko Mariya Ancelo Qasparini 26 noyabr - ingilis şairi Vilyam Kuper 7 dekabr - fransız şərqşünası Anketil Düperron. Daniel Defo — ingilis yazıçı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4440
-1731-ci il,"16 mart - Müqəddəs Roma imperiyasının imperatoru VI Karlla İngiltərə kralı II Georq arasında Vyana ittifaq müqaviləsinin imzalanması. Bu müqaviləyə əsasən II Georqun Avstriyanın Ost-Hind kompaniyasının fəaliyyətinin tamamilə dayandırılması müqabilində Praqmatik sanksiyaları tanıdığını bildirməsi. 10 oktyabr - Kiçik Jüzün Rusiyaya ilhaq edilməsi haqqında müqavilə bağlanması. Hollandiyada ilk mason lojasının yaradılması. Səfəvi hökmdarı II Təhmasibin Naxçıvan və İrəvanı Osmanlılardan geri qaytarmaq üçün hərbi əməliyyatlara başlaması, Üçkilsə (Üçmüədzin) yaxınlığında qələbə qazansa da İrəvan istiqamətində ağır məğlubiyyətə uğraması. Osmanlılar tərəfindən Urmiya, Təbriz və Ərdəbil şəhərlərinin tutulması. 9 fevral - İtalyan baletmeysteri, xoreoqrafı və bəstəkarı Domeniko Mariya Ancelo Qasparini 26 noyabr - ingilis şairi Vilyam Kuper 7 dekabr - fransız şərqşünası Anketil Düperron. Daniel Defo — ingilis yazıçı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185985
-1732,16 yanvar-Səfəvilərlə Osmanlılar arasında Kirmanşah sülh müqaviləsinin imzalanması. 21 yanvar-Səfəvilərlə Rusiya arasında Rəşt müqaviləsinin imzalanması. 9 avqust- Nadir xanın feodal əyanların köməyi ilə II Təhmasibi hakimiyyətdən salaraq onun oğlu Abbas Mirzəni III Abbas (1732-1736) adı ilə Səfəvi hökmdarı elan etməsi. 24 yanvar - fransız dramaturqu və publisisti Pyer Bomarşe 22 fevral –ABŞ-nin ilk prezidenti Corc Vaşinqton. 1 aprel - Avstriya bəstəkarı Frans Yozef Haydn. 30 sentyabr - fransız maliyyəçisi və siyasətçisi Jak Nekker Stanislav Avqust Panyatovski,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4441
-1732-ci il,16 yanvar-Səfəvilərlə Osmanlılar arasında Kirmanşah sülh müqaviləsinin imzalanması. 21 yanvar-Səfəvilərlə Rusiya arasında Rəşt müqaviləsinin imzalanması. 9 avqust- Nadir xanın feodal əyanların köməyi ilə II Təhmasibi hakimiyyətdən salaraq onun oğlu Abbas Mirzəni III Abbas (1732-1736) adı ilə Səfəvi hökmdarı elan etməsi. 24 yanvar - fransız dramaturqu və publisisti Pyer Bomarşe 22 fevral –ABŞ-nin ilk prezidenti Corc Vaşinqton. 1 aprel - Avstriya bəstəkarı Frans Yozef Haydn. 30 sentyabr - fransız maliyyəçisi və siyasətçisi Jak Nekker Stanislav Avqust Panyatovski,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185986
-1733,Şimali Amerikada on üçüncü ingilis koloniyası olan - Corciyanın əsasının qoyulması. Amerikada ilk mason lojasının meydana gəlməsi. 6 yanvar - Səfəvilərlə Osmanlılar arasında baş verən Bağdad döyüşündə türk ordusunun məğlub edilməsi. Səfəvilərlə Osmanlılar arasında Bağdad müqaviləsinin imzalanması. Məxdumqulu Fəraqi - türkmən şairi. 22 may - fransız rəssamı Yuber Rober 5 sentyabr - alman yazışısı Xristof Martin Biland. Bernar Pikar Fatma Sultan (III Əhmədin qızı) Cerolamo Sakkeri,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4442
-1733-cü il,Şimali Amerikada on üçüncü ingilis koloniyası olan - Corciyanın əsasının qoyulması. Amerikada ilk mason lojasının meydana gəlməsi. 6 yanvar - Səfəvilərlə Osmanlılar arasında baş verən Bağdad döyüşündə türk ordusunun məğlub edilməsi. Səfəvilərlə Osmanlılar arasında Bağdad müqaviləsinin imzalanması. Məxdumqulu Fəraqi - türkmən şairi. 22 may - fransız rəssamı Yuber Rober 5 sentyabr - alman yazışısı Xristof Martin Biland. Bernar Pikar Fatma Sultan (III Əhmədin qızı) Cerolamo Sakkeri,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185987
-1734,"Nadir xana qarşı Astara kəndlilərinin etiraz çıxışlarının baş verməsi. 17 dekabr — I Mariya, Braqanza sülaləsinə mənsub ilk Portuqaliya və Braziliya kraliçası.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4443
-1734-cü il,"Nadir xana qarşı Astara kəndlilərinin etiraz çıxışlarının baş verməsi. 17 dekabr — I Mariya, Braqanza sülaləsinə mənsub ilk Portuqaliya və Braziliya kraliçası.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185988
-1735,21 mart - Nadir şah Əfşar və Rusiya arasında Gəncə müqaviləsinin imzalanması. iyun- Üçmüədzin döyüşündə Nadir xanın Osmanlılar üzərində qələbə qazanması. Rus ixtiraçısı İ.P.Kulibin. Kürəkən Abdullah Paşa,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4444
-1735-ci il,21 mart - Nadir şah Əfşar və Rusiya arasında Gəncə müqaviləsinin imzalanması. iyun- Üçmüədzin döyüşündə Nadir xanın Osmanlılar üzərində qələbə qazanması. Rus ixtiraçısı İ.P.Kulibin. Kürəkən Abdullah Paşa,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185989
-1737,Osmanlı imperiyasında Artilleriya Mühəndisləri Məktəbinin açılması. Allen İten – Amerika maarifçi deisti (ö. 1789). Jak Anri Bernarden de Cen-Pyer — fransız yazıçısı 23 noyabr — Əli Mirzə,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4446
-1737-ci il,Osmanlı imperiyasında Artilleriya Mühəndisləri Məktəbinin açılması. Allen İten – Amerika maarifçi deisti (ö. 1789). Jak Anri Bernarden de Cen-Pyer — fransız yazıçısı 23 noyabr — Əli Mirzə,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185991
-1738,Masonlar papalıq tərəfindən lənətlənmişlər. Vilyam Herşel — ingilis astronomu və optiki. Mikayıl Çamçıyan — tarixçi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4447
-1738-ci il,Masonlar papalıq tərəfindən lənətlənmişlər. Vilyam Herşel — ingilis astronomu və optiki. Mikayıl Çamçıyan — tarixçi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185992
-1739,Osmanlı və Rusiya dövlətləri arasında Belqrad sülh müqaviləsinin imzalanması. Azov qalasının Rusiyaya verilməsi. Nadir şah tərəfindən Dehlinin ələ keçirilməsi. Əminə Sultan (II Mustafanın qızı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4448
-1739-cu il,Osmanlı və Rusiya dövlətləri arasında Belqrad sülh müqaviləsinin imzalanması. Azov qalasının Rusiyaya verilməsi. Nadir şah tərəfindən Dehlinin ələ keçirilməsi. Əminə Sultan (II Mustafanın qızı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185993
-173 (ədəd),"Yüz yetmiş üç — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz yetmiş ikidən sonra, yüz yetmiş dörddən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz yetmiş üç ədədi — tək ədəddir və eyni zamanda sadə ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157613
-1740,"Osmanlı və Fransa dövlətləri arasında kapitulyasiya haqqında müqavilənin imzalanması. Buxara və Xivə xanlıqlarının Nadir şah tərəfindən işğal edilməsi. Orta Jüzün Rusiya tərəfindən işğal edilməsi. 2 iyun — Markiz de Sad, fransız fırıldaqçısı. Go-Sakuramachi Nazir Əkbərabadi Matthias Buchinger - Xəttat XII Klement - Roma papası. I Fridrix Vilhelm - Prussiya kralı. VI Karl (Müqəddəs Roma imperatoru)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4449
-1740-cı il,"Osmanlı və Fransa dövlətləri arasında kapitulyasiya haqqında müqavilənin imzalanması. Buxara və Xivə xanlıqlarının Nadir şah tərəfindən işğal edilməsi. Orta Jüzün Rusiya tərəfindən işğal edilməsi. 2 iyun — Markiz de Sad, fransız fırıldaqçısı. Go-Sakuramachi Nazir Əkbərabadi Matthias Buchinger - Xəttat XII Klement - Roma papası. I Fridrix Vilhelm - Prussiya kralı. VI Karl (Müqəddəs Roma imperatoru)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185994
-1741,İvan Qudoviç Antonio Vivaldi Canım Hoca Mehmed Paşa İohann Amman Kürəkənzadə Əhməd Əfəndi Mirzə Kaluxski Vitus Berinq,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4450
-1741-ci il,İvan Qudoviç Antonio Vivaldi Canım Hoca Mehmed Paşa İohann Amman Kürəkənzadə Əhməd Əfəndi Mirzə Kaluxski Vitus Berinq,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185995
-1742,Böyük Jüzün bir hissəsinin Rusiya tərəfindən işğalı. Finlandiya krallığı (1742) 14 mart - Ağa Məhəmməd şah Qacar - Fars hökmdarı. Hüseynqulu xan Sərdar - İrəvan xanı. Qvido Qrandi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4451
-1742-ci il,Böyük Jüzün bir hissəsinin Rusiya tərəfindən işğalı. Finlandiya krallığı (1742) 14 mart - Ağa Məhəmməd şah Qacar - Fars hökmdarı. Hüseynqulu xan Sərdar - İrəvan xanı. Qvido Qrandi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185996
-1743,"Şəkidə Hacı Çələbinin başçılığı ilə üsyan baş verdi, müstəqil Şəki xanlığı yarandı. Şirvanda Nadir şah Əfşara qarşı I və II Sam Mirzələrin başçılığı ilə üsyanlar baş verdi. oktyabr-Ağsu şəhəri üsyançılar tərəfindən tutuldu. Amerika Birləşmiş Ştatlarının 2-ci vitse-prezidenti (1797-1801) və 3-cü prezidenti (1801-1809), ilk Dövlət katibi (1789-1793). ABŞ İstiqlal Bəyannaməsinin əsas müəllifi Tomas Cefferson",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4452
-1743-cü il,"Şəkidə Hacı Çələbinin başçılığı ilə üsyan baş verdi, müstəqil Şəki xanlığı yarandı. Şirvanda Nadir şah Əfşara qarşı I və II Sam Mirzələrin başçılığı ilə üsyanlar baş verdi. oktyabr-Ağsu şəhəri üsyançılar tərəfindən tutuldu. Amerika Birləşmiş Ştatlarının 2-ci vitse-prezidenti (1797-1801) və 3-cü prezidenti (1801-1809), ilk Dövlət katibi (1789-1793). ABŞ İstiqlal Bəyannaməsinin əsas müəllifi Tomas Cefferson",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185997
-1744,"• Nadir şah 2Teymurazı Kartli çarı, onun oğlu 2İraklini isə Kaxetiya çarı təyin etdi Samuil Qotlib Qmelin Məlik Yeqan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4453
-1744-cü il,"• Nadir şah 2Teymurazı Kartli çarı, onun oğlu 2İraklini isə Kaxetiya çarı təyin etdi Samuil Qotlib Qmelin Məlik Yeqan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185998
-1745,M.İ.Kutuzov Valentin Haüy Kaspar Vessel İngilis-irland satiriki Conatan Svift. Əhməd Qaramanlı Gömrükçü Mehmed Paşa,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4454
-1745-ci il,M.İ.Kutuzov Valentin Haüy Kaspar Vessel İngilis-irland satiriki Conatan Svift. Əhməd Qaramanlı Gömrükçü Mehmed Paşa,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=185999
-1746,İspan rəssamı - Fransisko Qoyya. Anna Leopoldovna II Fateh Gəray Kolin Maklaurin Mariya Tereza Rafaella V Filipp (İspaniya kralı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4455
-1746-cı il,İspan rəssamı - Fransisko Qoyya. Anna Leopoldovna II Fateh Gəray Kolin Maklaurin Mariya Tereza Rafaella V Filipp (İspaniya kralı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186000
-1747,21 mart - Təbrizdə və Ərdəbildə III Sam Mirzənin başçılığı altında Nadir şah əleyhinə üsyan başlanması. 19 iyun - Nadir şah Əfşar qətlə yetirilməsi. 19 iyun - Nadir şah Əfşar Rzaqulu mirzə Avşar Amaro Parqo,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4456
-1747-1805-ci illərdə Qarabağ xanlığının siyasi vəziyyətinə dair,"1747-1805-ci illərdə Qarabağ xanlığının siyasi vəziyyətinə dair — şuşalı tarixçi Əhməd bəy Cavanşir tərəfindən yazılmış və Qarabağ bölgəsinin tarixindən bəhs edən əsər nəzərdə tutulur. Əhməd bəy Cavanşir ""1747-1805-ci illərdə Qarabağ xanlığının siyasi vəziyyətinə dair"" əsərini yazıb bitirdikdən sonra onun əlyazmasını qızı Həmidə xanım Cavanşir Tiflisə aparmış və orada Qeyrət nəşriyyatında çap edilməsini təmin etmişdir. Əsər 1747-ci ildən 1805-ci ilə qədərki dövrdən bəhs edir. Bu dövr ərzində Qarabağ xanlığında baş vermiş sosial-siyasi dəyişikliklərdən, Ağa Məhəmməd xan Qacarın Şuşaya yürüşlərindən, Qarabağ xanlığının digər xanlıqlarla əlaqələrindən əsərdə bəhs edilmişdir. Əsər rusca yayımlanmasından keçən 50 ildən sonra AMEA Tarix İnistitutu tərəfindən 1961-ci ildə azərbaycanca yayımlanmışdır. Həmçinin bax Tarix-e Qarabağ Qarabağnamələr Xarici keçidlər Qarabağnamələr",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=766172
-1747-ci il,21 mart - Təbrizdə və Ərdəbildə III Sam Mirzənin başçılığı altında Nadir şah əleyhinə üsyan başlanması. 19 iyun - Nadir şah Əfşar qətlə yetirilməsi. 19 iyun - Nadir şah Əfşar Rzaqulu mirzə Avşar Amaro Parqo,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186001
-1748,Qarabağ xanı Pənahəli xan tərəfindən Kəbirli mahalında Bayat qalasının əsasının qoyulması. Qarabağ xanı Pənahəli xanın Bayat savaşında Şəki xanı Hacı Çələbi xana qalib gəlməsi. 23 sentyabr – Mirzə Yəhyaəli xan Amani 26 aprel — Məhəmməd Şah,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4457
-1748-ci il,Qarabağ xanı Pənahəli xan tərəfindən Kəbirli mahalında Bayat qalasının əsasının qoyulması. Qarabağ xanı Pənahəli xanın Bayat savaşında Şəki xanı Hacı Çələbi xana qalib gəlməsi. 23 sentyabr – Mirzə Yəhyaəli xan Amani 26 aprel — Məhəmməd Şah,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186002
-174 (dəqiqləşdirmə),174 (ədəd) — ədəd 174 — Zaqatala rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 24) E.ə. 174 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157689
-174 (ədəd),"Yüz yetmiş dörd — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz yetmiş üçdən sonra, yüz yetmiş beşdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz yetmiş dörd ədədi — cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157615
-1750,"Antonio Salyeri Kollinqvud Katbert Mareşal Pyer Silven Rene Defonten Əliqulu Cabbadar Kaltur Semyonov 31 iyul — V Con, Braqanza sülaləsinə mənsub dördüncü Portuqaliya kralı. Əbülfəth xan Bəxtiyari",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4459
-1750-ci il,"Antonio Salyeri Kollinqvud Katbert Mareşal Pyer Silven Rene Defonten Əliqulu Cabbadar Kaltur Semyonov 31 iyul — V Con, Braqanza sülaləsinə mənsub dördüncü Portuqaliya kralı. Əbülfəth xan Bəxtiyari",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186004
-1751,Qarabağ xanı Pənahəli xan tərəfindən Şahbulaq qalasının tikilməsi. Parmalı Mariya Luiza Lüllyen Lamerti,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4460
-1751-ci il,Qarabağ xanı Pənahəli xan tərəfindən Şahbulaq qalasının tikilməsi. Parmalı Mariya Luiza Lüllyen Lamerti,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186005
-1752,"22 mart - Gürcü çarları - Kartli hakimi Teymuraz və onun oğlu, Kaxeti hakimi II İrakli tərəfindən Şəki xanlığına qarşı ittifaq qurmaq üçün Qarabağ, Naxçıvan, İrəvan və Gəncə xanlarının, Borçalı və Qazax sultanlarının Qızılqaya görüşünə (Gəncə yaxınlığında) dəvət edilərək onların əsir götürülməsi. Şuşa şəhərinin salınması Adrien Mari Lejandr Mirzə Müslüm Qüdsi 20 noyabr – Tomas Çatterton, ingilis şairi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4461
-1752-ci il,"22 mart - Gürcü çarları - Kartli hakimi Teymuraz və onun oğlu, Kaxeti hakimi II İrakli tərəfindən Şəki xanlığına qarşı ittifaq qurmaq üçün Qarabağ, Naxçıvan, İrəvan və Gəncə xanlarının, Borçalı və Qazax sultanlarının Qızılqaya görüşünə (Gəncə yaxınlığında) dəvət edilərək onların əsir götürülməsi. Şuşa şəhərinin salınması Adrien Mari Lejandr Mirzə Müslüm Qüdsi 20 noyabr – Tomas Çatterton, ingilis şairi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186006
-1753,Məhəmmədsaleh Bərəğani Corc Berkli Əbuishaqzadə Əsad Əfəndi Katib Mehmed Əmin Paşa Qeorq Vilhelm Rixman Vassafzadə Əsad Əfəndi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4462
-1753-cü il,Məhəmmədsaleh Bərəğani Corc Berkli Əbuishaqzadə Əsad Əfəndi Katib Mehmed Əmin Paşa Qeorq Vilhelm Rixman Vassafzadə Əsad Əfəndi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186007
-1754,16 iyun — Salavat Yulayev – şair Mirzə Məhəmmədşəfi Mazandarani Ferenç Seçeni 5 oktyabr — Mirzə Məhəmməd xan Səfdər Cəng 27 noyabr — Abraham de Muavr Xristian Volf Mehmet Qaramanlı Əlimərdan xan Bəxtiyari,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4463
-1754-cü il,16 iyun — Salavat Yulayev – şair Mirzə Məhəmmədşəfi Mazandarani Ferenç Seçeni 5 oktyabr — Mirzə Məhəmməd xan Səfdər Cəng 27 noyabr — Abraham de Muavr Xristian Volf Mehmet Qaramanlı Əlimərdan xan Bəxtiyari,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186008
-1755,Rusiyada ilk universitetin - Moskva universitetinin əsasının qoyulması. Məhəmmədhəsən xan Qacarın Kərim xan Zənd üzərində qələbə qazanması. Ələmdar Mustafa Paşa,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4464
-1755-ci il,Rusiyada ilk universitetin - Moskva universitetinin əsasının qoyulması. Məhəmmədhəsən xan Qacarın Kərim xan Zənd üzərində qələbə qazanması. Ələmdar Mustafa Paşa,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186009
-1756,"Tuluza muzeyi fəaliyyətə başlayıb. 27 yanvar - Volfqanq Amadey Motsart - Avstriyalı pianoçu. 19 yanvar - Qaliley Oliver - Fransız entomologiet. 21 oktyabr - Filip Engeltrant - Alman yazıçı, elm adamı. 31 iyul - Dherran Chinnamalai - Tamil kralı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4465
-1756-cı il,"Tuluza muzeyi fəaliyyətə başlayıb. 27 yanvar - Volfqanq Amadey Motsart - Avstriyalı pianoçu. 19 yanvar - Qaliley Oliver - Fransız entomologiet. 21 oktyabr - Filip Engeltrant - Alman yazıçı, elm adamı. 31 iyul - Dherran Chinnamalai - Tamil kralı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186010
-1757,"Çində özünütəcrid siyasətinin başlanması. Salyan Quba xanlığına birləşdirildi Plessi döyüşü (1756-1763) ingiltərə ilə fransa arasında 7 illik müharibə. İngiltərə qalib gəlir,Benqaliyanı tutur. Leuthen döyüşü [1] Nəzərəli xan Şahsevən Gürcü alimi, coğrafiyaçısı, tarixçisi və kartoqraf Şahzadə Vaxuşti",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4466
-1757-ci il,"Çində özünütəcrid siyasətinin başlanması. Salyan Quba xanlığına birləşdirildi Plessi döyüşü (1756-1763) ingiltərə ilə fransa arasında 7 illik müharibə. İngiltərə qalib gəlir,Benqaliyanı tutur. Leuthen döyüşü [1] Nəzərəli xan Şahsevən Gürcü alimi, coğrafiyaçısı, tarixçisi və kartoqraf Şahzadə Vaxuşti",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186011
-1758,Kazanda gimnaziyanın fəaliyyətə başlaması. Go-Momozono Yasinzadə Əbdülvəhab Əfəndi Qubalı Fətəli xan Həkimoğlu Əli paşa Məhəmmədhəsən xan Qovanlı-Qacar,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4467
-1758-ci il,Kazanda gimnaziyanın fəaliyyətə başlaması. Go-Momozono Yasinzadə Əbdülvəhab Əfəndi Qubalı Fətəli xan Həkimoğlu Əli paşa Məhəmmədhəsən xan Qovanlı-Qacar,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186012
-1759,Dərbənd xanlığının Quba xanlığına birləşdirilməsi. 10 noyabr — Fridrix Şiller — Alman dramaturq və şair. 2 dekabr — Ceyms Edvard Smit — ingilis botanik. Avqust İffland Pyer Lui Mopertyui 29 noyabr — II Aləmgir Şah,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4468
-1759-cu il,Dərbənd xanlığının Quba xanlığına birləşdirilməsi. 10 noyabr — Fridrix Şiller — Alman dramaturq və şair. 2 dekabr — Ceyms Edvard Smit — ingilis botanik. Avqust İffland Pyer Lui Mopertyui 29 noyabr — II Aləmgir Şah,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186013
-175 (dəqiqləşdirmə),175 (ədəd) — ədəd 175 — Yardımlı rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 25) E.ə. 175 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157690
-175 (ədəd),"Yüz yetmiş beş — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz yetmiş dörddən sonra, yüz yetmiş altıdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz yetmiş beş ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157616
-1761,"1) Fətəli xan Əfşar tərəfindən Qaraçəmən yaxınlığında baş verən döyüşdə Zəndlərin məğlub edilməsi. 2) Əfqan–Maratx müharibəsinin sonuncu döyüşü olan, əfqanların maratxları məğlub edib Hindistandakı hökmranlığına son qoyduğu Panipat döyüşü. Vasili Vladimiroviç Petrov - Rus alimi , elektrik cəryanının və işıq təsirini kəşf edən fizikaçı. IV Ümmə xan - Avar xanlığının hakimi. IV Vilhelm - Britaniya və Hannover kralı , Kral V Georqun qardaşı. 1 dekabr - Mariya Tüsso - Bal mumu heykəltəraşı , Filips Kertisin qardaşı qızı. Santo Kyoden Samuel Riçardson İyirmisəkkizçələbizadə Mehmed Səid Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4470
-1761-ci il,"1) Fətəli xan Əfşar tərəfindən Qaraçəmən yaxınlığında baş verən döyüşdə Zəndlərin məğlub edilməsi. 2) Əfqan–Maratx müharibəsinin sonuncu döyüşü olan, əfqanların maratxları məğlub edib Hindistandakı hökmranlığına son qoyduğu Panipat döyüşü. Vasili Vladimiroviç Petrov - Rus alimi , elektrik cəryanının və işıq təsirini kəşf edən fizikaçı. IV Ümmə xan - Avar xanlığının hakimi. IV Vilhelm - Britaniya və Hannover kralı , Kral V Georqun qardaşı. 1 dekabr - Mariya Tüsso - Bal mumu heykəltəraşı , Filips Kertisin qardaşı qızı. Santo Kyoden Samuel Riçardson İyirmisəkkizçələbizadə Mehmed Səid Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186015
-1762,"15 may- Rusiya imperiyası ilə Prussiya krallığı arasında sülh müqaviləsi imzalanır. 22 may - İsveç və Prussiya tərəfindən Hamburq müqaviləsinin imzalanması. Kartli və Kaxetiyanın vahid çarlıqda birləşdirilməsi. 19 may- Yohann Qottlib Fihte - Almaniya filosofu. Əlimərdan bəy Təklə Azərbaycan tarixçisi Əbdürrəzzaq Dünbili. Arçil - I Yesenin oğlu, Kartli çarı. 8 yanvar — II Teymuraz — müstəqil Kartlinin son kralı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4471
-1762-ci il,"15 may- Rusiya imperiyası ilə Prussiya krallığı arasında sülh müqaviləsi imzalanır. 22 may - İsveç və Prussiya tərəfindən Hamburq müqaviləsinin imzalanması. Kartli və Kaxetiyanın vahid çarlıqda birləşdirilməsi. 19 may- Yohann Qottlib Fihte - Almaniya filosofu. Əlimərdan bəy Təklə Azərbaycan tarixçisi Əbdürrəzzaq Dünbili. Arçil - I Yesenin oğlu, Kartli çarı. 8 yanvar — II Teymuraz — müstəqil Kartlinin son kralı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186016
-1764,"İrəvanda ""Göy məscid"" memarlıq abidəsinin inşası. Yezuitlərin Fransadan qovulması. VI İvan - Rusiya imperiyasının imperatoru.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4473
-1764-cü il,"İrəvanda ""Göy məscid"" memarlıq abidəsinin inşası. Yezuitlərin Fransadan qovulması. VI İvan - Rusiya imperiyasının imperatoru.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186018
-1766,"13 fevral – Tomas Robert Maltus, ingilis iqtisadçısı, demoqrafı. Fatma Şəbsəfa Sultan — 27. Osmanlı sultanı I Əbdülhəmidin xanımlarından. Rus ixtiraçısı İ.İ Polzunov.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4475
-1766-cı il,"13 fevral – Tomas Robert Maltus, ingilis iqtisadçısı, demoqrafı. Fatma Şəbsəfa Sultan — 27. Osmanlı sultanı I Əbdülhəmidin xanımlarından. Rus ixtiraçısı İ.İ Polzunov.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186020
-1767,Bakı xanlığı Quba xanlığına birləşdirildi Şimali Osetiya Rusiyanın tərkibinə qatılmışdır. Henrix Fridrix Link — Alman təbiətçisi və botaniki. Qəyyum David,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4476
-1767-ci il,Bakı xanlığı Quba xanlığına birləşdirildi Şimali Osetiya Rusiyanın tərkibinə qatılmışdır. Henrix Fridrix Link — Alman təbiətçisi və botaniki. Qəyyum David,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186021
-1768,29 dekabr - Rusiyada imperator II Yekaterina tərəfindən dövriyyəyə kağız əskinazların buraxılması. Şamaxı və Cavad xanlıqlarının Quba xanlığına birləşdirilməsi. 9 yanvar - Londonda ilk dəfə olaraq Filip Astley tərəfindən müasir sirk təşkil edilməsi. 2Yekaterinanın dövründə Rusiya-Osmanlı müharibəsini başlanması(1768-1774) İvan Krılov I Mirzə Məhəmməd xan Gənc Mehmed Paşa,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4477
-1768-ci il,29 dekabr - Rusiyada imperator II Yekaterina tərəfindən dövriyyəyə kağız əskinazların buraxılması. Şamaxı və Cavad xanlıqlarının Quba xanlığına birləşdirilməsi. 9 yanvar - Londonda ilk dəfə olaraq Filip Astley tərəfindən müasir sirk təşkil edilməsi. 2Yekaterinanın dövründə Rusiya-Osmanlı müharibəsini başlanması(1768-1774) İvan Krılov I Mirzə Məhəmməd xan Gənc Mehmed Paşa,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186022
-1769,15 avqust- Fransa imperatoru Napoleon Bonapart anadan olmuşdur. Azərbaycan şairi - Baba bəy Şakir. Lütfəli xan Zənd Kavalalı Mehmed Əli Paşa,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4478
-1769-cu il,15 avqust- Fransa imperatoru Napoleon Bonapart anadan olmuşdur. Azərbaycan şairi - Baba bəy Şakir. Lütfəli xan Zənd Kavalalı Mehmed Əli Paşa,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186023
-176 (dəqiqləşdirmə),176 (ədəd) — ədəd 176 — Şamaxı rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 20) E.ə. 176 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157691
-176 (ədəd),"Yüz yetmiş altı — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz yetmiş beşdən sonra, yüz yetmiş yeddidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz yetmiş altı ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157617
-1770,"21 avqust – Ceyms Kuk (James Cook) Şərq Avstraliyanı Böyük Britaniya adına Niyu Savt Velz (New South Welse) adlandırmışdır. Larqa və Kaqul döyüşlərində(1768-1774-Rusiya Osmanlı müharibəsi)rusların qalib gəlməsi 17 dekabr — Lüdviq van Bethoven - dahi alman bəstəkarı. Ehsan xan Kəlbalı xan oğlu Naxçıvanski, Rusiya ordusunda general. Yevqraf Meçnikov Aleksandr Baqrationi II Mirzə Məhəmməd xan Çarlz Evison — Barokko və Klassik dövrlərində yaşayıb yaratmış ingilis bəstəkarı 24 avqust – Tomas Çatterton, ingilis şairi Ceyms Stirlinq (riyaziyyatçı)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4479
-1770-ci il,"21 avqust – Ceyms Kuk (James Cook) Şərq Avstraliyanı Böyük Britaniya adına Niyu Savt Velz (New South Welse) adlandırmışdır. Larqa və Kaqul döyüşlərində(1768-1774-Rusiya Osmanlı müharibəsi)rusların qalib gəlməsi 17 dekabr — Lüdviq van Bethoven - dahi alman bəstəkarı. Ehsan xan Kəlbalı xan oğlu Naxçıvanski, Rusiya ordusunda general. Yevqraf Meçnikov Aleksandr Baqrationi II Mirzə Məhəmməd xan Çarlz Evison — Barokko və Klassik dövrlərində yaşayıb yaratmış ingilis bəstəkarı 24 avqust – Tomas Çatterton, ingilis şairi Ceyms Stirlinq (riyaziyyatçı)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186024
-1771,"İngiltərədə Riçard Arkrayt tərəfindən ilk fabrik yaradıldı. 14 noyabr – Ksavye Bişa, fransız həkimi, anatomu, fizioloqu; patoloji anatomiya və histologiyanın banilərindən biri. Adolf Fredrik (İsveç kralı)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4480
-1771-ci il,"İngiltərədə Riçard Arkrayt tərəfindən ilk fabrik yaradıldı. 14 noyabr – Ksavye Bişa, fransız həkimi, anatomu, fizioloqu; patoloji anatomiya və histologiyanın banilərindən biri. Adolf Fredrik (İsveç kralı)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186025
-1772,"Ufada ilk teatrın yaradılması. Gürcü alimi - İohann Baqrationi. Rammohan Ray – Hindistanın görkəmli ictimai xadimi, yazıçı, induizmin islahatçısı (ö. 1833). III Cahan Şah Emmanuel Svedenborq",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4481
-1772-ci il,"Ufada ilk teatrın yaradılması. Gürcü alimi - İohann Baqrationi. Rammohan Ray – Hindistanın görkəmli ictimai xadimi, yazıçı, induizmin islahatçısı (ö. 1833). III Cahan Şah Emmanuel Svedenborq",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186026
-1773,16 dekabr – Boston Çay Qonaqlığı Rus-türk müharibəsi (1768-1774) zamanı Rusiya ordusunun Bolqarıstanda yerləşən Silistriya qalasına uğursuz hücumu. Osmanlı imperiyasında Dənizçilik Məktəbinin fəaliyyətə başlaması. Mirzə Camal Cavanşir - Azərbaycan tarixçisi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4482
-1773-cü il,16 dekabr – Boston Çay Qonaqlığı Rus-türk müharibəsi (1768-1774) zamanı Rusiya ordusunun Bolqarıstanda yerləşən Silistriya qalasına uğursuz hücumu. Osmanlı imperiyasında Dənizçilik Məktəbinin fəaliyyətə başlaması. Mirzə Camal Cavanşir - Azərbaycan tarixçisi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186027
-1774,"Kabarda və Şimali Osetiyanın Rusiya tərkibinə qatılması. İngiltərə parlamenti tərəfindən Hindistanın idarə olunması haqqında ilk qanunun verilməsi. 21 iyul – 1768-1774 Rus-türk müharibəsinin başa çatması haqqında olan Kiçik Qaynarca sülh müqaviləsinin imzalanması. Müqaviləyə görə, Rusiya imperiyası Osmanlı ərazisində yaşayan xristianların siyasi həyatına müdaxilə etmək hüququ qazanır. İyul - Əmir Həmzənin Dərbəndi mühasirəyə alması. Gavduşan döyüşü 21 yanvar — I Əbdülhəmidin Osmanlı taxtına çıxması Mirzə Əbülqasim İrəvani 21 aprel – Jan Batist Bio, fransız fiziki, geodeziyaçısı və astronomu, Paris EA-nın üzvü (1803). İohann Yakob Reyske",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4483
-1774-cü il,"Kabarda və Şimali Osetiyanın Rusiya tərkibinə qatılması. İngiltərə parlamenti tərəfindən Hindistanın idarə olunması haqqında ilk qanunun verilməsi. 21 iyul – 1768-1774 Rus-türk müharibəsinin başa çatması haqqında olan Kiçik Qaynarca sülh müqaviləsinin imzalanması. Müqaviləyə görə, Rusiya imperiyası Osmanlı ərazisində yaşayan xristianların siyasi həyatına müdaxilə etmək hüququ qazanır. İyul - Əmir Həmzənin Dərbəndi mühasirəyə alması. Gavduşan döyüşü 21 yanvar — I Əbdülhəmidin Osmanlı taxtına çıxması Mirzə Əbülqasim İrəvani 21 aprel – Jan Batist Bio, fransız fiziki, geodeziyaçısı və astronomu, Paris EA-nın üzvü (1803). İohann Yakob Reyske",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186028
-1775,Şimali Amerikada ingilis koloniyalarının İngiltərəyə qarşı İstiqlaliyyət müharibəsi (1775-1783) başlandı. Quba xanlığı tərəfindən Mirzəbəy Fərhadbəylinin başçılığı ilə Rusiyaya elçi heyəti göndərildi. Quba xanı Fətəli xan Rusiyanın köməkliyi ilə seperatçı qüvvələrə qalib gəldi. 24 oktyabr — II Bahadır Şah 1 yanvar — Əhməd Şah 24 yanvar — Georq Fridrix Şmidt - Alman dizayner. Nəşə Təbrizi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4484
-1775-ci il,Şimali Amerikada ingilis koloniyalarının İngiltərəyə qarşı İstiqlaliyyət müharibəsi (1775-1783) başlandı. Quba xanlığı tərəfindən Mirzəbəy Fərhadbəylinin başçılığı ilə Rusiyaya elçi heyəti göndərildi. Quba xanı Fətəli xan Rusiyanın köməkliyi ilə seperatçı qüvvələrə qalib gəldi. 24 oktyabr — II Bahadır Şah 1 yanvar — Əhməd Şah 24 yanvar — Georq Fridrix Şmidt - Alman dizayner. Nəşə Təbrizi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186029
-1776,"4 iyul - İstiqlaliyyət Bəyannaməsinin elan edilməsi, ABŞ-nin yaradılması. Corc Vaşinqtonun ordusu tərəfindən Bostonun azad edilməsi. Peter Barlov - ingilis fizikaçı,riyaziyyatçı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4485
-1776-cı il,"4 iyul - İstiqlaliyyət Bəyannaməsinin elan edilməsi, ABŞ-nin yaradılması. Corc Vaşinqtonun ordusu tərəfindən Bostonun azad edilməsi. Peter Barlov - ingilis fizikaçı,riyaziyyatçı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186030
-1777,"3 yanvar - Priston şəhəri yaxınlığında Corc Vaşinqtonun ordusunun ingilislər üzərində qələbəsi. 26 sentyabr - General Xoyun başçılığı etdiyi İngilis qoşunlarının ABŞ-nin paytaxtı Filadelfiyanı ələ keçirməsi. oktyabr - ABŞ İstiqlal müharibəsinin (1775-1783) gedişində ingilis ordusunun Saratoqa yaxınlığındakı döyüşdə təslim olması. Vyetnamda Teyşon qardaşlarının başçıığı ilə qiyamın başlanması. I Aleksandr - Rus çarı . 30 aprel - Karl Fridrix Qauss - alman riyaziyyatçı və astronom. 3 fevral - İrlandiya mənşəli ingilis yazıçısı Xyu Kelli. 24 fevral — I Jozef, Braqanza sülaləsinə mənsub beşinci Portuqaliya kralı. 2 aprel - rus bəstəkarı Maksim Sozontoviç Berezovski. 12 aprel - fransız yazıçısı Klod Krebiyon. 25 sentyabr - Alman riyaziyyatçısı, fiziki və filosofu İohann Henrix Lambert, 6 oktyabr - Məşhur fransız ədəbiyyat salonunun sahibəsi Mariya Tereziya Jofren. 12 oktyabr - rus yazıçısı Aleksandr Petroviç Sumarokov. 30 dekabr — III Maksimilyan Jozef, Bavariya kürfürstü.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4486
-1777-ci il,"3 yanvar - Priston şəhəri yaxınlığında Corc Vaşinqtonun ordusunun ingilislər üzərində qələbəsi. 26 sentyabr - General Xoyun başçılığı etdiyi İngilis qoşunlarının ABŞ-nin paytaxtı Filadelfiyanı ələ keçirməsi. oktyabr - ABŞ İstiqlal müharibəsinin (1775-1783) gedişində ingilis ordusunun Saratoqa yaxınlığındakı döyüşdə təslim olması. Vyetnamda Teyşon qardaşlarının başçıığı ilə qiyamın başlanması. I Aleksandr - Rus çarı . 30 aprel - Karl Fridrix Qauss - alman riyaziyyatçı və astronom. 3 fevral - İrlandiya mənşəli ingilis yazıçısı Xyu Kelli. 24 fevral — I Jozef, Braqanza sülaləsinə mənsub beşinci Portuqaliya kralı. 2 aprel - rus bəstəkarı Maksim Sozontoviç Berezovski. 12 aprel - fransız yazıçısı Klod Krebiyon. 25 sentyabr - Alman riyaziyyatçısı, fiziki və filosofu İohann Henrix Lambert, 6 oktyabr - Məşhur fransız ədəbiyyat salonunun sahibəsi Mariya Tereziya Jofren. 12 oktyabr - rus yazıçısı Aleksandr Petroviç Sumarokov. 30 dekabr — III Maksimilyan Jozef, Bavariya kürfürstü.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186031
-1778,Fransanın ABŞ tərəfindən İngiltərəyə qarşı müharibəyə qoşulması. Gilan xanı Hidayət xanın Ouba xanlığına yürüşü. Safiyə Sultan (II Mustafanın qızı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4487
-1778-ci il,Fransanın ABŞ tərəfindən İngiltərəyə qarşı müharibəyə qoşulması. Gilan xanı Hidayət xanın Ouba xanlığına yürüşü. Safiyə Sultan (II Mustafanın qızı),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186032
-177 (dəqiqləşdirmə),177 (ədəd) — ədəd 177 — Şəki rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 24) E.ə. 177 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157692
-177 (ədəd),"Yüz yetmiş yeddi — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz yetmiş altıdan sonra, yüz yetmiş səkkizdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz yetmiş yeddi ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Belə ki, 1, 3, 59 və 177 ədədlərinə qalıqsız bölünür. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157618
-1780,Qaraba] xanı Ibrahimxəlil xanın II İrakli ilə birlikdə Gəncəni işğal etmələri. Azərbaycan tarixçisi — Mirzə Adıgözəl bəy. Vasili Adodurov,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4489
-1780-ci il,Qaraba] xanı Ibrahimxəlil xanın II İrakli ilə birlikdə Gəncəni işğal etmələri. Azərbaycan tarixçisi — Mirzə Adıgözəl bəy. Vasili Adodurov,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186034
-1780-ci illər,1780-ci illər — Qriqori təqvimində 1780-ci il yanvarın 1-də başlayan və 1789-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Siyasətçilər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=582811
-1781,Rusiya tərəfindən çeçen və inquş torpaqlarının işğal edilməsi. Yorktaun döyüşündə ingilislərin məğlub edilməsi. Albert fon Şamisso 21 iyun — Simeon Deni Puasson 11 dekabr — David Brüster,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4490
-1781-ci il,Rusiya tərəfindən çeçen və inquş torpaqlarının işğal edilməsi. Yorktaun döyüşündə ingilislərin məğlub edilməsi. Albert fon Şamisso 21 iyun — Simeon Deni Puasson 11 dekabr — David Brüster,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186035
-1782,"Qaradağ xanlığının Xoy və Qarabağ xanlıqlarının birləşmiş qüvvələri tərəfindən işğal edilməsi. 27 oktyabr — Nikkolo Paqanini, italyan bəstəkar Qubad sultan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4491
-1782-ci il,"Qaradağ xanlığının Xoy və Qarabağ xanlıqlarının birləşmiş qüvvələri tərəfindən işğal edilməsi. 27 oktyabr — Nikkolo Paqanini, italyan bəstəkar Qubad sultan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186036
-1783,"3 sentyabr - Paris (Versal) sülh müqaviləsinin imzalanması, İngiltərənin ABŞ-nin müstəqilliyini tanıması. 11 oktyabr — Rusiya Elmlər Akademiyası təsis edilib. İlk prezidenti knyaginya Yekaterina Daşkova olub. Krım yarımadası Rusiya imperiyasına birləşdirildi. Həmin ildə də Krımda Sevastopol şəhərinin əsası qoyuldu. İrəvanda üsyan nəticəsində Hüseynəli və Məmmədhəsən xan qardaşlarının öldürülməsi, Hüseynəli xanın oğlu Qulaməli xanın hakimiyyətə (1783-1785) gəlməsi. Xoy xanı Əhməd xan tərəfindən Cəfərqulu xanın Naxçıvanda hakimiyyətə gətirilməsi. Gəncədə Hacı bəyin başçılığı ilə baş verən üsyan nəticəsində ikihakimiyyətliliyə son qoyulması. Xoy xanı Xudadad xanın Təbriz döyüşündə Əli xan Şəqaqiyə qalib gəlməsi. Məliklərin Qarabağ xanlığına qarşı mübarizəsinin kəskinləşməsi. 20 avqust - Qafqazdakı rus qoşunlarının komandanı P.S.Potyomkinin Azərbaycan xanlarına müraciəti. Vaşinqton İrvinq – tanınmış Amerika yazıçısı, tarixçi, siyasətçi (ö.1859). Hatif İsfahani",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4492
-1783-cü il,"3 sentyabr - Paris (Versal) sülh müqaviləsinin imzalanması, İngiltərənin ABŞ-nin müstəqilliyini tanıması. 11 oktyabr — Rusiya Elmlər Akademiyası təsis edilib. İlk prezidenti knyaginya Yekaterina Daşkova olub. Krım yarımadası Rusiya imperiyasına birləşdirildi. Həmin ildə də Krımda Sevastopol şəhərinin əsası qoyuldu. İrəvanda üsyan nəticəsində Hüseynəli və Məmmədhəsən xan qardaşlarının öldürülməsi, Hüseynəli xanın oğlu Qulaməli xanın hakimiyyətə (1783-1785) gəlməsi. Xoy xanı Əhməd xan tərəfindən Cəfərqulu xanın Naxçıvanda hakimiyyətə gətirilməsi. Gəncədə Hacı bəyin başçılığı ilə baş verən üsyan nəticəsində ikihakimiyyətliliyə son qoyulması. Xoy xanı Xudadad xanın Təbriz döyüşündə Əli xan Şəqaqiyə qalib gəlməsi. M��liklərin Qarabağ xanlığına qarşı mübarizəsinin kəskinləşməsi. 20 avqust - Qafqazdakı rus qoşunlarının komandanı P.S.Potyomkinin Azərbaycan xanlarına müraciəti. Vaşinqton İrvinq – tanınmış Amerika yazıçısı, tarixçi, siyasətçi (ö.1859). Hatif İsfahani",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186037
-1784,Avstriyada Y.Stuver ilk dəfə olaraq aerostatda uçuş həyata keçirdi. İngiltərədə mexanik Ceyms Vayt tərəfindən buxar maşını ixtira edildi. İngiltərədə Edmunt Kartrayt tərəfindən mexaniki toxucu dəzgah ixtira olundu. VII Fernando Şərqşünas alim Mirzə Cəfər Topçubaşov Satirik şair Qasım bəy Zakir. Volfqanq Amadey Motsartın oğlu Karl Tomas Motsart,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4493
-1784-cü il,Avstriyada Y.Stuver ilk dəfə olaraq aerostatda uçuş həyata keçirdi. İngiltərədə mexanik Ceyms Vayt tərəfindən buxar maşını ixtira edildi. İngiltərədə Edmunt Kartrayt tərəfindən mexaniki toxucu dəzgah ixtira olundu. VII Fernando Şərqşünas alim Mirzə Cəfər Topçubaşov Satirik şair Qasım bəy Zakir. Volfqanq Amadey Motsartın oğlu Karl Tomas Motsart,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186038
-1785,"Şimali Qafqazda Rusiya işğalına qarşı müridizm hərəkatının başlanması. Alda aulu yaxınlığında döyüşdə Şeyx Mənsurun rus qoşununu məğlub etməsi. 2Yekaterinanın zadəganlar haqqında fərmanına görə onlar dövlətdə məcburi xidmətdən,vergidən azad edildilər 7 mart — Alesandro Manzoni Mirzə Baxış Nadim - Azərbaycan şairi. Dadaloğlu - Türk aşığı. Dibiç İvan İvanoviç - Rus feldmarşalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4494
-1785-ci il,"Şimali Qafqazda Rusiya işğalına qarşı müridizm hərəkatının başlanması. Alda aulu yaxınlığında döyüşdə Şeyx Mənsurun rus qoşununu məğlub etməsi. 2Yekaterinanın zadəganlar haqqında fərmanına görə onlar dövlətdə məcburi xidmətdən,vergidən azad edildilər 7 mart — Alesandro Manzoni Mirzə Baxış Nadim - Azərbaycan şairi. Dadaloğlu - Türk aşığı. Dibiç İvan İvanoviç - Rus feldmarşalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186039
-1786,"30 noyabr - Italiyanın Toskana vilayətində tarixdə ilk dəfə ölüm hökmünün ləğv edilməsi. Tayvanda mancurlara qarşı üsyanın baş verməsi. Pavel Şillinq 25 may — III Pyotr, Braqanza sülaləsinə mənsub altıncı Portuqaliya kralı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4495
-1786-cı il,"30 noyabr - Italiyanın Toskana vilayətində tarixdə ilk dəfə ölüm hökmünün ləğv edilməsi. Tayvanda mancurlara qarşı üsyanın baş verməsi. Pavel Şillinq 25 may — III Pyotr, Braqanza sülaləsinə mənsub altıncı Portuqaliya kralı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186040
-1787,ABŞ Konstitusiyasının qəbul edilməsi. Delaver ABŞ Konstitusiyasını təsdiqləyərək ilk Amerika ştatı olur. Quba xanlığı tərəfindən Mirzə Sadıq Məmmədvəliyevin başçılığı ilə Rusiyaya nümayəndə heyəti göndərildi. Rusiya-Osmanlı Müharibəsi Başlandı. Konstantin Batyuşkov,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4496
-1787-ci il,ABŞ Konstitusiyasının qəbul edilməsi. Delaver ABŞ Konstitusiyasını təsdiqləyərək ilk Amerika ştatı olur. Quba xanlığı tərəfindən Mirzə Sadıq Məmmədvəliyevin başçılığı ilə Rusiyaya nümayəndə heyəti göndərildi. Rusiya-Osmanlı Müharibəsi Başlandı. Konstantin Batyuşkov,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186041
-1788,2 yanvar - Corciya ştatı Amerika Birləşmiş Ştatlarının Konstitusiyasını təsdiqləyən dördüncü ştat olur. 1 iyul — Jan Viktor Ponsele - fransız riyaziyyatçı. 22 yanvar - Corc Bayron - İngilis yazıçısı. Əmir Həmzə - qaytaq hakimi. Maurice Quentin de La Tour Corc Lui Buffon - fransız riyaziyyatçı.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4497
-1788-ci il,2 yanvar - Corciya ştatı Amerika Birləşmiş Ştatlarının Konstitusiyasını təsdiqləyən dördüncü ştat olur. 1 iyul — Jan Viktor Ponsele - fransız riyaziyyatçı. 22 yanvar - Corc Bayron - İngilis yazıçısı. Əmir Həmzə - qaytaq hakimi. Maurice Quentin de La Tour Corc Lui Buffon - fransız riyaziyyatçı.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186042
-1789,"Omskda ""Asiya məktəbi""nin təşkili. 5 may - Fransanın Versal şəhərində Baş Ştatların çağrılması. 17 iyun - Fransada üçüncü silkin deputatlarının özlərini Milli Məclis elan etməsi. 9 iyul - Fransada Milli Məclisin özünü Müəssislər Məclisi elan etməsi. 14 iyul - Bastiliya qalasının süqut etməsi, Böyük Fransa inqilabının (1789-1794) başlanması. 4 avqust - Fransada Müəssislər Məclisi tərəfindən feodal quruluşunun tamamilə ləğv olnduğunun elan edilməsi. 26 avqust -Fransada ""İnsan və vətəndaş hüquqları Bəyannaməsi""nin elan edilməsi. Osmanlı imperiyasında Sultan III Səlimin (1789-1807) hakimiyyətə gəlməsi. ABŞ-də Konqresə ilk seçkilərin keçirilməsi. C,Vaşinqtonun prezident seçilməsi Allen İten – Amerika maarifçi deisti (d. 1737). Fətəli xan — Quba xanı (d. 1758). Şahin Əli Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4498
-1789-cu il,"Omskda ""Asiya məktəbi""nin təşkili. 5 may - Fransanın Versal şəhərində Baş Ştatların çağrılması. 17 iyun - Fransada üçüncü silkin deputatlarının özlərini Milli Məclis elan etməsi. 9 iyul - Fransada Milli Məclisin özünü Müəssislər Məclisi elan etməsi. 14 iyul - Bastiliya qalasının süqut etməsi, Böyük Fransa inqilabının (1789-1794) başlanması. 4 avqust - Fransada Müəssislər Məclisi tərəfindən feodal quruluşunun tamamilə ləğv olnduğunun elan edilməsi. 26 avqust -Fransada ""İnsan və vətəndaş hüquqları Bəyannaməsi""nin elan edilməsi. Osmanlı imperiyasında Sultan III Səlimin (1789-1807) hakimiyyətə gəlməsi. ABŞ-də Konqresə ilk seçkilərin keçirilməsi. C,Vaşinqtonun prezident seçilməsi Allen İten – Amerika maarifçi deisti (d. 1737). Fətəli xan — Quba xanı (d. 1758). Şahin Əli Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186043
-178 (dəqiqləşdirmə),178 (ədəd) — ədəd 178 — İsmayıllı rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 20) E.ə. 178 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157693
-178 (ədəd),"Yüz yetmiş səkkiz — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz yetmiş yeddidən sonra, yüz yetmiş doqquzdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz yetmiş səkkiz ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157620
-1790,"Xorvat parlamentinin Macar parlamentinin xeyrinə bəzi səlahiyyətlərindən imtina etməsi. ABŞ Konqresinin Nyu-York şəhərindən Filadelfiya şəhərinə köçməsi. Mirzə Cəfər Əlimərdan bəy oğlu Topçubaşov — pedaqoq, şair, şərqşünas alim. Sankt-Peterburq universitetinin professoru. Riçard Cons — ingilis iqtisadçısı 17 aprel - Amerika Birləşmiş Ştatlarının banilərindən biri, yüksək intellektə sahib olmaqla yazıçı, satirist, siyasi nəzəriyyəçi, siyasətçi, poçtmeyster, alim, ixtiraçı, dövlət xadimi və diplomat Bencamin Franklin",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4499
-1790-cı il,"Xorvat parlamentinin Macar parlamentinin xeyrinə bəzi səlahiyyətlərindən imtina etməsi. ABŞ Konqresinin Nyu-York şəhərindən Filadelfiya şəhərinə köçməsi. Mirzə Cəfər Əlimərdan bəy oğlu Topçubaşov — pedaqoq, şair, şərqşünas alim. Sankt-Peterburq universitetinin professoru. Riçard Cons — ingilis iqtisadçısı 17 aprel - Amerika Birləşmiş Ştatlarının banilərindən biri, yüksək intellektə sahib olmaqla yazıçı, satirist, siyasi nəzəriyyəçi, siyasətçi, poçtmeyster, alim, ixtiraçı, dövlət xadimi və diplomat Bencamin Franklin",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186044
-1790-cı illər,1790-cı illər — Qriqori təqvimində 1790-cı il yanvarın 1-də başlayan və 1799-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Siyasətçilər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=582147
-1791,"Fransada ilk Konstitusiyanın qəbul edilməsi. ABŞ Konstitusiyasına ""Hüquqlar haqqında Bill""in əlavə edilməsi. Osmanlı imperiyasında Sultan III Səlimin islahatlara başlaması. 29 dekabr - Rusiya ilə Osmanlı imperiyası arasında Yassı sülh müqaviləsinin bağlanması. İrəvan Sərdar sarayının Güzgülü salonu və yay iqamətinin tikilməsi 27 aprel — Samuel Morze 27 dekabr - Çarlz Bebbic - ingilis iqtisadçı və riyaziyyatçı Məşrəfzadə Mehmed Arif Əfəndi Françeska Lebren Janna de Lamott Juan de Loureyru Məhəmmədbağır Behbahani Qriqori Potyomkin Volfqanq Amadey Motsart",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4500
-1791-ci il,"Fransada ilk Konstitusiyanın qəbul edilməsi. ABŞ Konstitusiyasına ""Hüquqlar haqqında Bill""in əlavə edilməsi. Osmanlı imperiyasında Sultan III Səlimin islahatlara başlaması. 29 dekabr - Rusiya ilə Osmanlı imperiyası arasında Yassı sülh müqaviləsinin bağlanması. İrəvan Sərdar sarayının Güzgülü salonu və yay iqamətinin tikilməsi 27 aprel — Samuel Morze 27 dekabr - Çarlz Bebbic - ingilis iqtisadçı və riyaziyyatçı Məşrəfzadə Mehmed Arif Əfəndi Françeska Lebren Janna de Lamott Juan de Loureyru Məhəmmədbağır Behbahani Qriqori Potyomkin Volfqanq Amadey Motsart",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186045
-1791-ci il Konstitusiya Qanunu,1791 Ruhanilik Vəqfləri Qanunu (ing. Clergy Endowments (Canada) Act 1791 ) və ya 1791 Konstitusiya Qanunu (ing. Constitutional Act 1791) — Böyük Britaniya parlamentinin qəbul etdiyi qərardan sonra 26 dekabr 1791 tarixində elan edildi. Bu qanuna görə Kvebek əyaləti Aşağı Kanada və Yuxarı Kanada adı altında iki hissəyə ayrılmışdır. Related to the Constitutional Act 1791,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=629510
-1792,16 noyabr - Mirzə Şəfi Vazeh - Mirzə Fətəli Axundzadənin müəllimi. Nikolay İvanoviç Lobaçevski - Rus riyaziyyatçı. Nəzərəli xan Şahsevən — Ərdəbil xanı. Məhəmmədqulu xan (Bakı xanı) — Bakı xanı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4501
-1792-ci il,16 noyabr - Mirzə Şəfi Vazeh - Mirzə Fətəli Axundzadənin müəllimi. Nikolay İvanoviç Lobaçevski - Rus riyaziyyatçı. Nəzərəli xan Şahsevən — Ərdəbil xanı. Məhəmmədqulu xan (Bakı xanı) — Bakı xanı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186046
-1793,"21 yanvar - Fransa kralı XVI Lüdoviqin edam edilməsi. 1 fevral - İngiltərənin Fransaya müharibə elan etməsi. 10-14 mart - Vandeyada və Bretanda əksinqilabi çıxışların başlanması. 6 aprel - Fransada Jorj Dantonun və onun tərəfdarlarının fəal rol oynadığı geniş səlahiyyətlərə malik, qismən nazirliklər üzərində də nəzarət hüququna malik İctimai Qurtuluş Komitəsinin yaradılması. aprel - Fransızların Belçikadan və Almaniyadan geri çəkilməsi. 19 aprel - II Yekaterinanın fərmanı ilə Bakı xanlığı Rusiyanın himayəsinə keçdi. 2 iyun - Fransada Yakobin diktaturasının başlanması. 13 iyul - Maratın Şarlotta Konde tərəfindən öldürülməsi. 27 iyul - Fransada Maksimilian Robespyerin İctimai Qurtuluş Komitəsinin üzvü seçilməsi. 1 avqust - Fransada vahid ölçü və çəki sisteminin tətbiq edilməsi. 13 avqust - Fransada ""amalqamlar""ın - nizami ordu hissələrinin yaradılması. 23 avqust - Fransada ümumi səfərbərlik haqqında dekretin qəbul edilməsi. 30 avqust - Avstriya və Böyük Britaniya arasında Fransa əleyhinə müqavilə imzalanması. 19 dekabr - Fransa hökuməti tərfindən ölkədə pulsuz və icbari ibtidai təhsilin tətbiqi barədə qərar verilməsi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4502
-1793-cü il,"21 yanvar - Fransa kralı XVI Lüdoviqin edam edilməsi. 1 fevral - İngiltərənin Fransaya müharibə elan etməsi. 10-14 mart - Vandeyada və Bretanda əksinqilabi çıxışların başlanması. 6 aprel - Fransada Jorj Dantonun və onun tərəfdarlarının fəal rol oynadığı geniş səlahiyyətlərə malik, qismən nazirliklər üzərində də nəzarət hüququna malik İctimai Qurtuluş Komitəsinin yaradılması. aprel - Fransızların Belçikadan və Almaniyadan geri çəkilməsi. 19 aprel - II Yekaterinanın fərmanı ilə Bakı xanlığı Rusiyanın himayəsinə keçdi. 2 iyun - Fransada Yakobin diktaturasının başlanması. 13 iyul - Maratın Şarlotta Konde tərəfindən öldürülməsi. 27 iyul - Fransada Maksimilian Robespyerin İctimai Qurtuluş Komitəsinin üzvü seçilməsi. 1 avqust - Fransada vahid ölçü və çəki sisteminin tətbiq edilməsi. 13 avqust - Fransada ""amalqamlar""ın - nizami ordu hissələrinin yaradılması. 23 avqust - Fransada ümumi səfərbərlik haqqında dekretin qəbul edilməsi. 30 avqust - Avstriya və Böyük Britaniya arasında Fransa əleyhinə müqavilə imzalanması. 19 dekabr - Fransa hökuməti tərfindən ölkədə pulsuz və icbari ibtidai təhsilin tətbiqi barədə qərar verilməsi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186047
-1794,"8 may - Müasir kimya elminin banısı, fransız alimi Antüan Lavuazyenin korrupsiyada günahlandırılaraq edam edilməsi. Kirmanda Zəndlərin hakimiyyətinə son qoyuldu. 27 iyul - 9 Termidor çevrilişi nəticəsində Fransa burjua inqilabının başa çatması. Ağa Məhəmməd xan Qacar XVIII əsrin sonlarinda bir sıra əraziləri öz hakimiyyəti altına aldı. Abbasqulu ağa Bakıxanov. Mirzə Şəfi Vazeh 7 iyun – Rus dini filosofu, yazıçısı, ictimai xadimi və publisisti Pyotr Çaadayev anadan olmuşdur (vəfatı – 1856-cı il). Benoyn Boyşar Lütfəli xan Zənd",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4503
-1794-cü il,"8 may - Müasir kimya elminin banısı, fransız alimi Antüan Lavuazyenin korrupsiyada günahlandırılaraq edam edilməsi. Kirmanda Zəndlərin hakimiyyətinə son qoyuldu. 27 iyul - 9 Termidor çevrilişi nəticəsində Fransa burjua inqilabının başa çatması. Ağa Məhəmməd xan Qacar XVIII əsrin sonlarinda bir sıra əraziləri öz hakimiyyəti altına aldı. Abbasqulu ağa Bakıxanov. Mirzə Şəfi Vazeh 7 iyun – Rus dini filosofu, yazıçısı, ictimai xadimi və publisisti Pyotr Çaadayev anadan olmuşdur (vəfatı – 1856-cı il). Benoyn Boyşar Lütfəli xan Zənd",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186048
-1795,Fransanın üçüncü Konstitusiyasının qəbulu Cəfərqulu ağa Mirzə Məhəmməd xan oğlu Bakıxanov Kondratiy Rıleev Həsən Fəhmi Əfəndi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4504
-1795-ci il,Fransanın üçüncü Konstitusiyasının qəbulu Cəfərqulu ağa Mirzə Məhəmməd xan oğlu Bakıxanov Kondratiy Rıleev Həsən Fəhmi Əfəndi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186049
-1796,13 iyun - Azərbaycanın şimal torpaqlarına yürüş edən general V.Zubovun komandanlığı altındakı rus qoşunlarının Bakını ələ keçirməsi. İranda türk mənşəli Qacarlar sülaləsinin (1796-1925) hakimiyyət�� gəlməsi. Mərkəzi Çində mancur ağalığı əleyhinə xalq üsyanının baş verməsi. Əfşarlar dövlətinin süqutu Əli Qaramanlı - Əhməd Qaramanlının oğlu. 8 dekabr - Pyotr Rumyantsev - rus əsilli general. II.Yekaterina - Rusiya imperetoriçəsi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4505
-1796-cı il,13 iyun - Azərbaycanın şimal torpaqlarına yürüş edən general V.Zubovun komandanlığı altındakı rus qoşunlarının Bakını ələ keçirməsi. İranda türk mənşəli Qacarlar sülaləsinin (1796-1925) hakimiyyətə gəlməsi. Mərkəzi Çində mancur ağalığı əleyhinə xalq üsyanının baş verməsi. Əfşarlar dövlətinin süqutu Əli Qaramanlı - Əhməd Qaramanlının oğlu. 8 dekabr - Pyotr Rumyantsev - rus əsilli general. II.Yekaterina - Rusiya imperetoriçəsi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186050
-1797,İran hökmdarı Ağa Məhəmməd şah Qacarın Cənubi Qafqaza ikinci yürüşü. Abdulla ibn Əbdülqədir Münşi 21 sentyabr – Mirzə Yəhyaəli xan Amani Molla Pənah Vaqif - Azərbaycan şairi. Ağa Məhəmməd şah Qacar Onorio Fanyano,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4506
-1797-ci il,İran hökmdarı Ağa Məhəmməd şah Qacarın Cənubi Qafqaza ikinci yürüşü. Abdulla ibn Əbdülqədir Münşi 21 sentyabr – Mirzə Yəhyaəli xan Amani Molla Pənah Vaqif - Azərbaycan şairi. Ağa Məhəmməd şah Qacar Onorio Fanyano,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186051
-1798,"1 yanvar - Fransada Direktoriya tərəfindən azadlıq və keçmiş qulların hüquqbərabərliyi barədə dekretin təsdiq edilməsi. İsveçrənin Vo kantonunun müstəqilliyinin elan edilməsi. Paytaxtı Lozanna olan Leman Respublikasının yaradılmasının elan olunması. 5 fevral - Roma Respublikasının (Papa vilayəti) yaradılması. 9 fevral - Lozannada şəhər və kənd kommunaları nümayəndələrinin yığıncağında Leman Respublikasının Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 20 fevral - Lui Aleksandr Bertye tərəfindən Roma papası VI Piyin taxtdan salınması. 5 mart - Fransız ordusu tərəfindən İsveçrənin Bern şəhərinin tutulması. İsveçrədə Helvet Respublikasının yaradıldığının elan edilməsi. Leman Respublikasının Leman kantonu kimi Helvet Respublikasının tərkibinə daxil edilməsi. Fransada seçkilərdə respublikaçı-demokratların qalib gəlməsi. 11 may - Fransada Direktoriyanını qərarı ilə demokrat deputatların seçkilərinin etibarsız elan edilməsi. 16 may - Hollandiyada Batav Respublikasının yaradıldığının elan edilməsi. 19 may - General Napoleon Bonapartın başçılığı ilə fransız eskadrasının Tulondan yola düşməsi, Napoleonun Misir ekspedisiyasının başlanması. 10 iyun - Fransa qoşunları tərəfindən Maltanın tutulması. 30 iyun - General Napoleon Bonapartın başçılığı ilə fransız ordusunun Misirdə İskəndəriyyə rayonuna çıxarılması. 21 iyul - Fransızlar tərəfindən piramidalar yaxınlığındakı döyüşdə məmlük ordusunun darmadağın edilməsi. 24 iyul - General Napoleon Bonapartın ordusunun Qahirəyə daxil olması. 1-2 avqust -Əbukir dəniz döyüşündə fransız eskadrasının admiral Nelsonun başçılıq edğtdiyi ingilis donanması tərəfindən məğlubiyyətə uğradılması. Fransız xətt gəmisi ""Tonnant""ın Böyük Britaniya Kral Donanması tərəfindən ələ keçirilməsi. 24 noyabr - Fransada əmlak vergisinə əlavə olaraq “Qapı və pəncərə vergisi”nin tətbiq edilməsi. Misir məlüklüyünün rəhbəri Murad bəy Napaleona məğlub olub 17 yanvar – Ogüst Kont – fransız sosioloqu və filosofu, Sosiologiyanın banisi Mirzə Yusif — Azərbaycan tarixçisi. Mustafa Naili Paşa — Osmanlı dövlət adamı. Jüdit Pasta — Məşhur italyan müğənni. Mehmed Sadəddin Əfəndi Sevasti Xantu",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4507
-1798-ci il,"1 yanvar - Fransada Direktoriya tərəfindən azadlıq və keçmiş qulların hüquqbərabərliyi barədə dekretin təsdiq edilməsi. İsveçrənin Vo kantonunun müstəqilliyinin elan edilməsi. Paytaxtı Lozanna olan Leman Respublikasının yaradılmasının elan olunması. 5 fevral - Roma Respublikasının (Papa vilayəti) yaradılması. 9 fevral - Lozannada şəhər və kənd kommunaları nümayəndələrinin yığıncağında Leman Respublikasının Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 20 fevral - Lui Aleksandr Bertye tərəfindən Roma papası VI Piyin taxtdan salınması. 5 mart - Fransız ordusu tərəfindən İsveçrənin Bern şəhərinin tutulması. İsveçrədə Helvet Respublikasının yaradıldığının elan edilməsi. Leman Respublikasının Leman kantonu kimi Helvet Respublikasının tərkibinə daxil edilməsi. Fransada seçkilərdə respublikaçı-demokratların qalib gəlməsi. 11 may - Fransada Direktoriyanını qərarı ilə demokrat deputatların seçkilərinin etibarsız elan edilməsi. 16 may - Hollandiyada Batav Respublikasının yaradıldığının elan edilməsi. 19 may - General Napoleon Bonapartın başçılığı ilə fransız eskadrasının Tulondan yola düşməsi, Napoleonun Misir ekspedisiyasının başlanması. 10 iyun - Fransa qoşunları tərəfindən Maltanın tutulması. 30 iyun - General Napoleon Bonapartın başçılığı ilə fransız ordusunun Misirdə İskəndəriyyə rayonuna çıxarılması. 21 iyul - Fransızlar tərəfindən piramidalar yaxınlığındakı döyüşdə məmlük ordusunun darmadağın edilməsi. 24 iyul - General Napoleon Bonapartın ordusunun Qahirəyə daxil olması. 1-2 avqust -Əbukir dəniz döyüşündə fransız eskadrasının admiral Nelsonun başçılıq edğtdiyi ingilis donanması tərəfindən məğlubiyyətə uğradılması. Fransız xətt gəmisi ""Tonnant""ın Böyük Britaniya Kral Donanması tərəfindən ələ keçirilməsi. 24 noyabr - Fransada əmlak vergisinə əlavə olaraq “Qapı və pəncərə vergisi”nin tətbiq edilməsi. Misir məlüklüyünün rəhbəri Murad bəy Napaleona məğlub olub 17 yanvar – Ogüst Kont – fransız sosioloqu və filosofu, Sosiologiyanın banisi Mirzə Yusif — Azərbaycan tarixçisi. Mustafa Naili Paşa — Osmanlı dövlət adamı. Jüdit Pasta — Məşhur italyan müğənni. Mehmed Sadəddin Əfəndi Sevasti Xantu",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186052
-1799,"3 yanvar - İstanbulda Rusiya ilə Osmanlı imperiyası arasında Türkiyənin Fransa əleyhinə koalisiyaya qoşulmasını rəsmiləşdirən müqavilənin imzalanması 2 mart - Admiral Uşakovun başçılıq etdiyi rus donanması tərəfindən 4 aylıq mühasirədən sonra Korfu adasının tutulması. 24 aprel - İtaliyanın Berqamo şəhərinin rus qoşunları tərəfindən tutulması. 25 iyul- Əbukir döyüşü 6 iyun – Aleksandr Puşkin, rus şairi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4508
-1799-cu il,"3 yanvar - İstanbulda Rusiya ilə Osmanlı imperiyası arasında Türkiyənin Fransa əleyhinə koalisiyaya qoşulmasını rəsmiləşdirən müqavilənin imzalanması 2 mart - Admiral Uşakovun başçılıq etdiyi rus donanması tərəfindən 4 aylıq mühasirədən sonra Korfu adasının tutulması. 24 aprel - İtaliyanın Berqamo şəhərinin rus qoşunları tərəfindən tutulması. 25 iyul- Əbukir döyüşü 6 iyun – Aleksandr Puşkin, rus şairi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186053
-179 (ədəd),"Yüz yetmiş doqquz — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz yetmiş səkkizdən sonra, yüz səksəndən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz yetmiş doqquz ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda sadə ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157626
-17 (dəqiqləşdirmə),"17 (On yeddinci il) — Bazar günündən başlayan uzun olmayan il. E.ə. 17 — il. 17 (ədəd) (On yeddi) — say sistemində ədədlərdən biridir. On altıdan sonra, On səkkizdən əvvəl gəlir. 17 — Şabran rayonunun avtomobil seriya nömrəsi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146166
-17 (say),"On yeddi — say sistemində ədədlərdən biridir. On altıdan sonra, On səkkizdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemində On yeddi ədədi — sadə ədəd olmaqla yanaşı həm də tək ədəddir. İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146107
-17 (ədəd),"On yeddi — say sistemində ədədlərdən biridir. On altıdan sonra, On səkkizdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemində On yeddi ədədi — sadə ədəd olmaqla yanaşı həm də tək ədəddir. İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=143501
-17 aprel,"17 aprel — Qriqorian təqvimində ilin 107-ci günü. (uzun ildə 108-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 258 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 4 aprel tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1961 — Donuzlar Körfəzi əməliyyatı: CIA tərəfindən maliyyələşdirilən və təlim keçmiş bir qrup kubalı sürgün Fidel Kastronu devirmək məqsədi ilə Kubadakı Donuzlar körfəzinə enmişdir. Azərbaycana aid hadisələr 2017 — ""Qarabağ"" Azərbaycan Premyer Liqası çempionu olmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1497 — Pedro de Valdivia, İspaniya konkistadoru 1884 — Zülfüqar Hacıbəyov, Azərbaycan bəstəkarı 1885 — Karen Blinksen, Danimarka yazıçısı Adilə Şahtaxtinskaya, Azərbaycan ginekoloqu Nikita Xruşşov, Sovet dövlət xadimi Aleksandr Klumberg, Estoniya yüngül atleti Əhməd Cəfəroğlu, Türkiyə dilçisi 1909 — Mehdi Hüseyn, Azərbaycan yazıçısı 1918 — Vilyam Holden, ABŞ aktyoru 1928 — Lütfiyar İmanov, Azərbaycan opera müğənnisi 1932 — Karen Dəmirçyan, Ermənistan dövlət xadimi 1954 — Cənnət Əliyev, Azərbaycan iş adamı 1974 — Viktoriya Bekhem, İngiltərə müğənnisi və modelyeri Rəşad Əliyev, Azərbaycan kapitanı Samirə Əfəndi, Azərbaycan müğənnisi 1992 — Şkodran Mustafi, Almaniya futbolçusu 1994 — Emil Balayev, Azərbaycan futbolçusu 1600-cü ildən əvvəl 485 — Prokl Diadox, Yunanıstan riyaziyyatçısı 1790 — Bencamin Franklin, ABŞ dövlət xadimi 1942 — Jan Batist Perren, Fransa fiziki 1972 — Qeysər Kaşıyeva, Azərbaycan boyakarı Şahin Meğriyan, Ermənistan komandiri Turqut Özal, Türkiyə prezidenti 1998 — Əyyub Hüseynov, Azərbaycan boyakarı 2004 — Baba Pünhan, Azərbaycan şairi 2009 — Sabir Əhmədli, Azərbaycan nasiri 2011 — Osamu Dezaki, Yaponiya anime rejissoru 2014 — Qabriel Qarsiya Markes, Kolumbiya yazıçısı 2015 — Ramiz Mirişli, Azərbaycan bəstəkarı 2018 — Barbara Buş, ABŞ birinci xanımı Bayramlar və xüsusi günlər Qabon — Qadınlar Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1965
-17 avqust,"17 avqust — Qriqorian təqvimində ilin 229-cu günü. (uzun ildə 230-cu) Bu tarixdə ilin sonuna 136 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 4 avqust tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1668 — Osmanlı imperiyasında Şimali Anadolu zəlzələsi baş vermişdir. 1999 — Türkiyədə İzmit zəlzələsi baş vermişdir. 2008 — Amerikalı üzgüçü Maykl Felps Olimpiya Oyunlarında səkkiz qızıl medal qazanan ilk şəxs oldu. Azərbaycana aid hadisələr 2008 — Bakıdakı Əbu Bəkr məscidində terror hadisə baş vermişdir. 2016 — Rio-de-Janeyroda keçən 2016 Yay Olimpiya Oyunlarında güləşçi Mariya Stadnik gümüş, taekvonduçu Patimat Abakarova isə bürünc medal qazanıb. 1600-cü ildən əvvəl 1465 — I Filibert, Savoyya hersoqu 1629 — Yan Sobieski, Polşa kralı 1911 — Mixail Botvinnik, Rusiya şahmatçısı 1935 — Oleq Tabakov, Rusiya aktyoru 1942 — Müslüm Maqomayev, Azərbaycan müğənnisi İlhamə Quliyeva, Azərbaycan müğənnisi Nikolay Şmatko, Ukrayna heykəltəraşı Robert De Niro, ABŞ aktyoru Cəfər Behbudov, Azərbaycan müğənnisi Sandra Vayt, Şotlandiya deputatı 1956 — Nizami Quliyev, Azərbaycan deputatı 1960 — Şon Penn, ABŞ aktyoru 1977 — Tyerri Anri, Fransa futbolçusu və baş məşqçisi 1988 — Elvin Mürsəliyev, Azərbaycan güləşçisi Fibi Bricers, ABŞ müğənnisi Taissa Farmiqa, ABŞ aktrisası 1600-cü ildən əvvəl 1553 — III Çarlz, Savoyya hersoqu 1786 — II Fridrix, Prussiya kralı 1896 — Eli-Abel Karryer, Fransa botaniki 1929 — Elek Benedek, Macarıstan jurnalisti və yazıçısı 1947 — Eugen Bernadot, İsveç boyakarı 1969 — Otto Ştern, ABŞ və Almaniya fiziki 1987 — Rudolf Hess, Almaniya dövlət xadimi 1994 — Azad Əliyev, Azərbaycan skripkaçısı 1998 — Yusif Səmədoğlu, Azərbaycan yazıçısı 2006 — Məhəmməd Kəngərli, Azərbaycan həkimi 2009 — Novruzəli Məmmədov, Azərbaycan filoloqu 2010 — Françesko Kossiqa, İtaliya prezidenti 2011 — Pyer Kinon, Fransa yüngül atleti Bayramlar və xüsusi günlər Argentina — San Martin Günü Boliviya — Bayraq Günü İndoneziya — Müstəqillik Günü Qabon — Müstəqillik Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2651
-17 dekabr,"17 dekabr — Qriqorian təqvimində ilin 351-ci günü. (uzun ildə 352-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 14 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 4 dekabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 2010 — Məhəmməd Buəzizi özünü yandırır. Bu hərəkət Yasəmən inqilabı və daha geniş Ərəb baharı üçün katalizator oldu. Azərbaycana aid hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1556 — Əbdürrəhim xan Baharlı, Böyük Moğol şairi 1706 — Emili dü Şatle, Fransa filosofu və riyaziyyatçısı 1749 — Domeniko Çimaroza, İtaliya bəstəkarı 1770 — Lüdviq van Bethoven, Almaniya bəstəkarı 1887 — İosif Lada, Çexiya boyakarı Osman Sarıvəlli, Azərbaycan şairi Simo Hayha, Finlandiya snayperi 1933 — Merilin İstman, ABŞ aktrisası 1936 — Klaus Kinkel, Almaniya dövlət xadimi 1937 — Aqşin Kazımzadə, Azərbaycan jurnalisti 1955 — Hüseynqulu Bağırov, Azərbaycan dövlət xadimi 1961 — Ərsun Yanal, Türkiyə futbol baş məşqçisi 1964 — Elariz Məmmədoğlu, Azərbaycan müğənnisi 1972 — Zabir Əliyev, Azərbaycan televiziya aparıcısı 1975 — Milla Yovoviç, ABŞ aktrisası 1980 — Dinarə Əliyeva, Azərbaycan və Rusiya opera müğənnisi 1989 — İsmayıl Qasımov, Azərbaycan giziri 1990 — Zarina Qurbanova, Azərbaycan aktrisası Ceyhun Orucov, Azərbaycan giziri Şahmurad İsgəndərov, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1273 — Mövlana Cəlaləddin Rumi, İran şairi 1830 — Simon Bolivar, Venesuela siyasi və hərbi xadimi 1860 — Dezire Klari, İsveç və Norveç kraliçası 1909 — II Leopold, Belçika kralı 1911 — Yosip Frank, Xorvatiya vəkili 1935 — Xuan Visente Qomez, Venesuela prezidenti 1987 — Arkadi Raykin, Sovet komiki 1993 — Mirzə İbrahimov, Azərbaycan yazıçısı 1999 — Nəcəf Nəcəfov, Azərbaycan jurnalisti 2009 — Mişel Leblon, Fransa futbolçusu və baş məşqçisi Kim Çen İr, Şimali Koreya Ali Lideri Sezariya Evora, Kabo-Verde müğənnisi 2016 — Henri Heymlix, ABŞ cərrahı 2020 — Asəf Ağayev, Azərbaycan baş leytenantı Bayramlar və xüsusi günlər Bəhreyn — Qəbul Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4882
-17 fevral,"17 fevral — Qriqorian təqvimində ilin 48-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 317 gün (uzun ildə 318 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 4 fevral tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 2008 — Kosovo Serbiyadan ayrılaraq müstəqilliyini elan edib. 2020 — Əlcəzairdə ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1992 — Qarabağ müharibəsi: Xocavənd rayonunun Qaradağlı kəndində Ermənistan Silahlı Qüvvələri və Rusiyanın 366-cı alayı Qaradağlı qətliamını törətmişdir. 1600-cü ildən əvvəl 1028 — Əbdülmalik ibn Abdullah Cüveyni, İslam alimi 1854 — Nəcəf bəy Vəzirov, Azərbaycan yazıçısı 1859 — Nikolay Qamaleya, Rusiya həkimi 1888 — Otto Ştern, ABŞ və Almaniya fiziki 1895 — Əliağa Vahid, Azərbaycan şairi 1905 — Osvald Kyapp, Estoniya güləşçisi 1918 — Leyla Murad, Misir müğənnisi 1926 — Sofiya Hüseynova, Azərbaycan aktrisası 1943 — Rəhim Qazıyev, Azərbaycan dövlət xadimi 1956 — Əli Kazımov, Azərbaycan general-mayoru 1963 — Maykl Cordan, ABŞ basketbolçusu 1965 — Nazim Süleymanov, Azərbaycan futbolçusu və baş məşqçisi 1972 — Billi Co Armstronq, ABŞ müğənnisi 1975 — Ramiz Qasımov, Azərbaycan polkovnik-leytenantı, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı Cozef Qordon-Levitt, ABŞ aktyoru Peris Hilton, ABŞ aktrisası 1991 — Ed Şiran, İngiltərə müğənnisi 1992 — Nicat Qurbanov, Azərbaycan futbolçusu 1997 — Musa Əsgərov, Azərbaycan leytenantı 1600-cü ildən əvvəl 440 — Mesrop Maştots, Ermənistan dilçisi 1600 — Cordano Bruno, İtaliya filosofu 1664 — İvan Bohun, Ukrayna polkovniki 1673 — Molyer, Fransa dramaturqu 1827 — İohann Pestalotsi, İsveçrə pedaqoqu 1856 — Henrix Heyne, Almaniya şairi 1909 — Ceronimo, ABŞ hərbi lideri 1926 — Mədinə Gülgün, Azərbaycan şairəsi 1970 — Mir Teymur Yaqubov, Azərbaycan dövlət xadimi 1972 — Tayko Hirabayaşi, Yaponiya yazıçısı 1998 — Moris Bukay, Fransa həkimi Nataliya Tağıyeva, Azərbaycan aktrisası Omar Sivori, Argentina və İtaliya futbolçusu və baş məşqçisi 2008 — Aysel Gürəl, Türkiyə söz yazarı və aktrisası Bayramlar və xüsusi günlər Ümumdünya Pişiklər Günü Kosovo — Müstəqillik Günü Liviya — İnqilab Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2023
-17 iyul,"17 iyul — Qriqorian təqvimində ilin 198-ci günü. (uzun ildə 199-cu) Bu tarixdə ilin sonuna 167 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 4 iyul tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1916 — Uruqvay milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. 1942 — Tarixdə ən qanlı döyüş olan Stalinqrad döyüşü başlayıb. 1955 — Anahaymda ilk Disneyland Uolt Disneyə həsr olunmuş və onun tərəfindən açılmışdır. 1976 — XXI Yay Olimpiya Oyunları Monrealda keçirilib. 1989 — B-2 Spirit ilk uçuşunu edib. 1994 — Braziliya milli futbol komandası 1994 FİFA Dünya Kubokunu qazanıb. 2014 — Donetsk vilayətində ""Malaysia Airlines"" aviaşirkətinə məxsus ""Boeing-777"" təyyarəsi qəzaya uğramışdır. Azərbaycana aid hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1487 — I İsmayıl, Səfəvi şahı 1744 — Elbric Cerri, ABŞ vitse-prezidenti 1888 — Milan Füşt, Macarıstan yazıçısı 1892 — Edvin Danninq, Böyük Britaniya pilotu 1894 — Jorj Lemetr, Belçika keşişi 1917 — Kənan Evrən, Türkiyə prezidenti 1944 — Karlos Alberto Torres, Braziliya futbolçusu və baş məşqçisi1953 — Telman Adıgözəlov, Azərbaycan aktyoru 1954 — Angela Merkel, Almaniya dövlət xadimi 1960 — Robin Şu, Honkonq aktyoru 1963 — Mətanət İsgəndərli, Azərbaycan müğənnisi 1964 — Erik Lafforq, Fransa fotoqrafı 1967 — Elmar Hüseynov, Azərbaycan jurnalisti 1968 — Elçin Cəlilov, Azərbaycan müğənnisi 1994 — Benjamin Mendi, Fransa futbolçusu 1600-cü ildən əvvəl 1399 — Yadviqa, Polşa kraliçası 1588 — Memar Sinan, Osmanlı memarı 1762 — III Pyotr, Rusiya imperatoru 1790 — Adam Smit, Şotlandiya iqtisadçısı və filosofu 1852 — Salvador Kammarano, İtaliya dramaturqu 1903 — Ceyms Vistler, ABŞ boyakarı 1928 — Covanni Colitti, İtaliya baş naziri 1958 — Cahangir bəy Novruzov, Azərbaycan general-mayoru 1961 — Olqa Forş, Rusiya yazıçısı 1975 — Konstantin Qamsaxurdiya, Gürcüstan yazıçısı 1987 — Hovard Makqi, ABŞ trubaçısı 2001 — Sara Aşurbəyli, Azərbaycan tarixçisi 2009 — Valter Kronkayt, ABŞ jurnalisti Bayramlar və xüsusi günlər Dünya Emoji Günü ABŞ — Milli Dondurma Günü ABŞ — Milli Lotereya Günü ABŞ — Milli Tatu Günü ABŞ — Milli Şaftalılı Dondurma Günü Cənubi Koreya — Konstitusiya Günü Lesoto — Kralın Ad Günü Slovakiya — Müstəqillik Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2621
-17 iyun,"17 iyun — Qriqorian təqvimində ilin 168-ci günü. (uzun ildə 169-cu) Bu tarixdə ilin sonuna 197 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 4 iyun tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1940 — Üç Baltikyanı dövlət olan Estoniya, Latviya və Litva Sovet İttifaqı tərəfindən işğal olunub. 1944 — İslandiya Danimarkadan müstəqilliyini elan edərək respublikaya çevrilib. 1962 — Braziliya milli futbol komandası 1962 FİFA Dünya Kubokunu qazanıb. 1985 — Discovery Channel telekanalı təsis edilib. 2015 — Amerika Birləşmiş Ştatlarının Cənubi Karolina ştatının Çarlston şəhərində yerləşən Afrika Emanuel Metodist Kilsəsinə silahlı hücüm edilib. Azərbaycana aid hadisələr 1984 — Bakı şəhərində 106 saylı sərnişin avtobusunun erməni terrorçusu Henrix Vartanov tərəfindən partladılıb. 1988 — Azərbaycan Ali Soveti Dağlıq Qarabağın Azərbaycanın tərkib hissəsi olduğunu təsdiq edir. 1600-cü ildən əvvəl 1239 — I Eduard, İngiltərə kralı 1863 — Anri-Aleksandr Cyuno, CAR missioneri 1880 — Karl van Vexten, ABŞ yazıçısı 1882 — İqor Stravinski, Rusiya bəstəkarı 1884 — Vilhelm Bernadot, İsveç və Norveç şahzadəsi 1887 — Şükrü Saracoğlu, Türkiyə baş naziri 1898 — Lətifə Uşşaqi, Türkiyə birinci xanımı 1900 — Martin Bormann, Almaniya dövlət xadimi 1926 — Elbəy Rzaquliyev, Azərbaycan boyakarı 1929 — Tiqran Petrosyan, Sovet şahmatçısı 1930 — Adile Naşit, Türkiyə aktrisası 1947 — Fidan Qasımova, Azərbaycan opera müğənnisi 1976 — Pyotr Svidler, Rusiya şahmatçısı 1990 — Alan Dzaqoyev, Rusiya futbolçusu 1600-cü ildən əvvəl 656 — Osman ibn Əffan, Rəşidi xəlifəsi 1025 — I Cəsur Boleslav, Polşa kralı 1631 — Mümtaz Mahal, Böyük Moğol imperatriçası 1696 — Yan Sobieski, Polşa kralı 1973 — Solmaz Orlinskaya, Azərbaycan aktrisası 1974 — Refik Koraltan, Türkiyə dövlət xadimi 1996 — Tomas Kun, ABŞ elm fəlsəfəçisi 2001 — Rafiq Feyzullayev, Azərbaycan dövlət xadimi 2003 — Şahid Əbdülkərimov, Azərbaycan bəstəkarı 2015 — Süleyman Dəmirəl, Türkiyə prezidenti 2016 — Vera Siqnadze, Gürcüstan balerinası 2019 — Məhəmməd Mürsi, Misir prezidenti 2022 — Müzamil Abdullayev, Azərbaycan dövlət xadimi Bayramlar və xüsusi günlər İslandiya — İsland Milli Günü Tibb İşçilərinin Peşə Bayramı Günü Latviya — Latviya Respublikasının İşğalı Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2101
-17 mart,"17 mart — Qriqorian təqvimində ilin 78-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 287 gün (uzun ildə 288 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 5 mart tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 180 — Kommod atası Mark Avrelinin ölümündən sonra on səkkiz yaşında Roma İmperiyasının yeganə imperatoru olur. 1969 — Qolda Meir İsrailin ilk qadın baş naziri seçilib. 2020 — Barbados, Qambiya və Monteneqroda ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1537 — Toyotomi Hideyoşi, Yaponiya daimyosu 1809 — Molla Vəli Vidadi, Azərbaycan şairi 1834 — Qotlib Daymler, Almaniya mühəndisi Silvio Qezell, Almaniya taciri Şarl Laval, Fransa boyakarı 1896 — Tacülmüluk, İran kraliçası 1905 — Mikayıl Rzaquluzadə, Azərbaycan yazıçısı 1938 — Rudolf Nuriyev, Böyük Britaniya, Fransa və Sovet baletmeysteri 1942 — Con Ueyn Geysi, ABŞ seriyalı qatili 1945 — Humeyra, İran müğənnisi 1966 — Bernhard Raab, Almaniya futbolçusu və baş məşqçisi 1976 — Alvaro Rekoba, Uruqvay futbolçusu 1986 — Mayls Keyn, İngiltərə müğənnisi 1989 — Şinci Kaqava, Yaponiya futbolçusu 1600-cü ildən əvvəl 180 — Mark Avreli, Roma imperatoru 1406 — İbn Xəldun, Tunis sosioloqu və tarixçisi 1680 — Fransua de Laroşfuko, Fransa yazıçısı 1919 — Hüseyn Ərəblinski, Azərbaycan aktyoru 1940 — Əli bəy Hüseynzadə, Azərbaycan ədibi və filosofu 1989 — Fərman Kərimzadə, Azərbaycan yazıçısı Arif Qədiməliyev, Azərbaycan əsgəri, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Dilqəm Nağıyev, Azərbaycan əsgəri, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Xanoğlan Məmmədov, Azərbaycan əsgəri, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Novruz Qurbanov, Azərbaycan əsgəri, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Rövşən Cavadov, Azərbaycan hərbçisi Roman Yusifov, Azərbaycan əsgəri, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Samir Zülfüqarov, Azərbaycan əsgəri, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Bayramlar və xüsusi günlər İrlandiya — Sant-Patrik Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2045
-17 may,"17 may — Qriqorian təqvimində ilin 137-ci günü. (uzun ildə 138-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 228 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 4 may tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1990 — Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) Baş Assambleyası homoseksuallığı psixiatrik xəstəliklər siyahısından çıxarıb. Azərbaycana aid hadisələr 2012 — ""Bakı"" Azərbaycan Kubokunu qazanıb. 1600-cü ildən əvvəl 1862 — Niko Pirosmani, Gürcüstan boyakarı 1870 — Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Azərbaycan yazıçısı və dramaturqu 1873 — Anri Barbüs, Fransa yazıçısı 1897 — Odd Hassel, Norveç kimyaçısı 1899 — Əmir Hacıyev, Azərbaycan qrafik rəssamı 1904 — Jan Qaben, Fransa aktyoru 1907 — İlona Elek, Macarıstan qılıncoynadanı 1929 — Roza Cəlilova, Azərbaycan rəqqasəsi 1944 — Uldis Berzinş, Latviya şairi 1950 — Valeriya Novodvorskaya, Rusiya siyasətçisi 1951 — Əzimcan Əskərov, Qırğızstan siyasi fəalı 1952 — Şahlar Şükürov, Azərbaycan mayoru, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1961 — Enya, İrlandiya müğənnisi İzzət Bağırov, Azərbaycan müğənnisi Kənan MM, Azərbaycan kinorejissoru 1998 — Zeynal Şahhüseynli, Azərbaycan əsgəri 1999 — Renat Dadaşov, Azərbaycan futbolçusu 1600-cü ildən əvvəl 1510 — Sandro Bottiçelli, İtaliya boyakarı 1727 — I Yekaterina, Rusiya imperatriçası 1838 — Şarl Moris de Taleyran-Periqor, Fransa diplomatı 1880 — Ziya paşa, Osmanlı yazıçısı 1935 — Pol Düka, Fransa bəstəkarı 1944 — Milena Yesenka, Çexiya jurnalisti 1967 — Peter Palotaş, Macarıstan futbolçusu 2000 — Hümeyra xanım Sultan, Osmanlı şahzadəsi 2013 — Eldar Ağayev, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 2017 — Kris Kornell, ABŞ müğənnisi 2018 — Mehdi Təbatabai, İran din xadimi 2021 — Məcnun Göyçəli, Azərbaycan şairi 2022 — Vangelis, Yunanıstan bəstəkarı Bayramlar və xüsusi günlər Beynəlxalq Homofobiya, Bifobiya və Transfobiyaya Qarşı Mübarizə Günü Argentina — Hərbi Donanma Günü Konqo Demokratik Respublikası — Qurtuluş Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2072
-17 noyabr,"17 noyabr — Qriqorian təqvimində ilin 321-ci günü. (uzun ildə 322-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 44 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 4 noyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1869 — Misirdə Aralıq dənizini Qırmızı dənizlə birləşdirən Süveyş kanalının açılışı olub. 1929 — Argentina milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. 1989 — Soyuq müharibə: Məxməri inqilab başlayır: Praqada tələbə nümayişi çevik qüvvələr tərəfindən yatırılır. Bu, kommunist hökumətini devirməyə yönəlmiş üsyana səbəb olur (üsyan dekabrın 29-da uğur qazanır). 2003 — Aktyor Arnold Şvartseneggerin Kaliforniya qubernatoru kimi fəaliyyəti başlayıb. Azərbaycana aid hadisələr 1959 — Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası təsis edilib. 1988 — Şuşada Topxana meşəsinin qırılmasına etiraz əlaməti olaraq Bakının Lenin meydanında kütləvi etiraz aksiyasi keçirilmişdir. 1992 — ""525-ci qəzet"" ilk dəfə nəşr olunub. 2011 — Qəbələ Beynəlxalq Hava Limanı təsis edilib. 1600-cü ildən əvvəl 9 — Vespasian, Roma imperatoru 1754 — Georq Forster, Almaniya təbiətşünası 1790 — Avqust Ferdinand Möbius, Almaniya riyaziyyatçısı 1886 — Artaşes Babalyan, Ermənistan dövlət xadimi 1887 — Bernard Montqomeri, Böyük Britaniya feldmarşalı 1902 — Yucin Viqner, ABŞ və Macarıstan fiziki Lətif Kərimov, Azərbaycan xalçaçı-rəssamı Soiçiro Honda, Yaponiya mühəndisi və sənayeçisi 1916 — Boris Çinkin, Ukrayna aktyoru 1923 — Fuad Xəlilov, Azərbaycan boyakarı 1926 — Kote Maxaradze, Gürcüstan idman şərhçisi 1927 — Əli İldırımoğlu, Azərbaycan nasiri 1933 — Gülarə Əliyeva, Azərbaycan pianoçusu 1944 — Denni De Vito, ABŞ aktyoru 1963 — Sergey Murtuzəliyev, Azərbaycan podpolkovniki, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1966 — Sofi Marso, Fransa aktrisası 1971 — Maykl Adams, İngiltərə şahmatçısı 1978 — Reyçel Makadams, Fransa aktrisası 1986 — Nani, Portuqaliya futbolçusu 1993 — Məhəbbət Quliyev, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1420 — Qara Yusif, Qaraqoyunlu hökmdarı 1558 — I Mariya, İngiltərə və İrlandiya kraliçası 1808 — IV Mustafa, Osmanlı sultanı 1917 — Ogüst Roden, Fransa heykəltəraşı 1929 — Herman Hollerit, ABŞ statistiki 1970 — Əliövsət Sadıqov, Azərbaycan opera müğənnisi 1998 — Efim Heller, Rusiya şahmatçısı Ferents Puşkaş, Macarıstan futbolçusu və baş məşqçisi Gülşən Qurbanova, Azərbaycan aktrisası 2010 — Georgi Arsenişvili, Gürcüstan dövlət xadimi 2013 — Doris Lessinq, Böyük Britaniya yazıçısı Daşqın Ağayev, Azərbaycan kiçik çavuşu Şahmurad İsgəndərov, Azərbaycan əsgəri Toğrul Xudiyev, Azərbaycan əsgəri Bayramlar və xüsusi günlər Beynəlxalq Tələbə Günü Azərbaycan — Milli Dirçəliş günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4987
-17 oktyabr,"17 oktyabr — Qriqorian təqvimində ilin 290-cı günü. (uzun ildə 291-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 75 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 4 oktyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1814 — London pivə selində 18 nəfər ölmüşdür. 1989 — ABŞ-nin Kaliforniya ştatında Loma Priyeta zəlzələsi baş vermişdir. Azərbaycana aid hadisələr 1916 — ""Babayi-Əmir"" jurnalı ilk dəfə nəşr olunub. 2019 — Azərbaycan və Namibiya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2020 — İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Füzuli şəhərini və rayonun Qoçəhmədli, Çimən, Cuvarlı, Pirəhmədli, Musabəyli, İşıqlı, Dədəli kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etmişdir. 1600-cü ildən əvvəl 1577 — Kristafano Allori, İtaliya boyakarı 1780 — Riçard Conson, ABŞ vitse-prezidenti 1813 — Georq Büxner, Almaniya yazıçısı 1859 — Diana Abqar, Ermənistan yazıçısı 1872 — Yevsey Gindes, Azərbaycan pediatrı və dövlət xadimi 1903 — Andrey Qreçko, Sovet generalı 1912 — I İoann Pavel, Roma papası 1913 — Faik Türün, Türkiyə general-mayoru 1915 — Artur Miller, ABŞ dramaturqu 1918 — Rita Heyvort, ABŞ aktrisası 1920 — Montqomeri Klift, ABŞ aktyoru 1936 — Soltanağa Bayramov, Azərbaycan həkimi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1949 — Yavər Camalov, Azərbaycan dövlət xadimi 1960 — Willie K, ABŞ müğənnisi 1971 — Endi Uitfild, Uels aktyoru Eminem, ABŞ repçisi Tarkan, Türkiyə müğənnisi Nil Karaibrahimgil, Türkiyə müğənnisi Rauf Mehdiyev, Azərbaycan futbolçusu 1977 — Andre Villaş-Boaş, Portuqaliya futbol baş məşqçisi Əliyar Ağayev, Azərbaycan futbol hakimi Kəramət Böyükçöl, Azərbaycan yazıçısı Cavid Zeynalov, Azərbaycan çavuşu Məhəmməd Türkmən, Azərbaycan jurnalisti 1991 — Elyar Vəliyev, Azərbaycan giziri, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1993 — Calal Calalzadə, Azərbaycan əsgəri 1994 — Taleh Qənbərli, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1768 — I Mirzə Məhəmməd xan, Bakı xanı 1849 — Frederik Şopen, Polşa bəstəkarı 1978 — Jan Ameri, Avstriya yazıçısı 1983 — Raymon Aron, Fransa filosofu 2018 — Ara Gülər, Türkiyə fotoqrafı Anar Cavadzadə, Azərbaycan əsgəri Azər Vəliyev, Azərbaycan əsgəri Elnur Hacıyev, Azərbaycan mayoru Əli Ələkbərov, Azərbaycan əsgəri Əşrəf Məmmədli, Azərbaycan kiçik giziri Faiq Vəlizadə, Azərbaycan giziri Kənan Həsənov, Azərbaycan əsgəri Oruc Nəcəfli, Azərbaycan əsgəri Səddam Bayramov, Azərbaycan əsgəri Səddam Həsənov, Azərbaycan giziri Şahmar Soltanlı, Azərbaycan əsgəri Teymur Osmanlı, Azərbaycan əsgəri Bayramlar və xüsusi günlər Argentina — Sadiqlik Günü Haiti — Dessalin Günü Azərbaycan — Füzuli şəhəri günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=5017
-17 sentyabr,"17 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 260-cı günü. (uzun ildə 261-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 105 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 4 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1978 — İsrail və Misir arasında Kemp-Devid müqaviləsi imzalanmışdır. 1988 — XXIV Yay Olimpiya Oyunları Seulda keçirilib. Azərbaycana aid hadisələr 2015 — ""Qəbələ"" futbol klubu UEFA Avropa Liqasında ilk oyununu keçirmişdir. 1600-cü ildən əvvəl 1801 — Edvard Vilyam Leyn, Böyük Britaniya şərqşünası 1857 — Konstantin Siolkovski, Rusiya raket alimi 1869 — Kristian Lanqe, Norveç tarixçisi 1883 — Vilyam Karlos Vilyams, ABŞ şairi 1895 - Mircəfər Bağırov, azərbaycanlı siyasətçi 1922 — Aqostinyo Neto, Anqola prezidenti 1929 — Stirlinq Moss, Böyük Britaniya Formula-1 pilotu 1932 — Aza Rəhmanova, Rusiya həkim-infeksionisti 1938 — Aydın İbrahimov, Azərbaycan güləşçisi 1944 — Raynhold Messner, İtaliya alpinisti 1946 — Səməd Səmədov, Azərbaycan müğənnisi 1950 — Narendra Modi, Hindistan dövlət xadimi 1985 — Byanka, Belarus müğənnisi 1996 — Eldəniz Hüseynov, Azərbaycan əsgəri 1999 — Elgün Kərimov, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1665 — IV Filipp, İspaniya və Portuqaliya kralı 1816 — Vladislav Ozerov, Rusiya dramaturqu 1836 — Antuan Jüsse, Fransa botaniki 1844 — Mustafa xan, Şirvan xanı 1927 — Anatoli Koni, Rusiya hüquqşünası 1936 — Anri Lui Le Şatelye, Fransa kimyaçısı 1961 — Adnan Menderes, Türkiyə baş naziri Musa Qarayev, Sovet polkovniki Vladimir Basov, Rusiya aktyoru 1996 — Spiro Aqnyu, ABŞ vitse-prezidenti 2001 — David Kipiani, Gürcüstan futbolçusu və baş məşqçisi 2014 — Eldar Axundov, Azərbaycan müğənnisi 2016 — Bəhmən Gülbarnəjad, İran paralimpyaçısı 2021 — Əbdüləziz Buteflika, Əlcəzair prezidenti Bayramlar və xüsusi günlər ABŞ — Konstitusiya Günü Belarus — Milli Birlik Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4959
-17 yanvar,"17 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 17-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 348 gün (uzun ildə 349 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 4 yanvar tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1899 — Amerika Birləşmiş Ştatları Sakit Okeandakı Ueyk rifini ələ keçirib. 1904 — Anton Çexovun ""Vişnə bağı"" əsərinin pemyerası Moskva İncəsənət Teatrında keçirilib. 1917 — ABŞ Danimarkadan Vircin adalarını 25 milyon dollara alıb. 1946 — BMT Təhlükəsizlik Şurasının ilk iclası keçirilib. 1961 — Konqonun keçmiş baş naziri Patris Lumumba, Belçika və ABŞ hökumətlərinin dəstəyi və iştirakçılığı ilə qətlə yerinə yetirilmişdir. 1995 — Yaponiyada 7.3 bal gücündə Böyük Hanşin zəlzələsi vermişdir. 2012 — Malidə Tuareq üsyanı başlamışdır. Azərbaycana aid hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1706 — Bencamin Franklin, ABŞ dövlət xadimi 1820 — Enn Bronte, İngiltərə yazıçısı 1889 — Al Kapone, ABŞ qanqsteri 1911 — Corc Stiqler, ABŞ iqtisadçısı 1922 — Betti Vayt, ABŞ aktrisası 1926 — Mədinə Gülgün, Azərbaycan şairəsi 1927 — Erta Kit, ABŞ müğənnisi və aktrisası 1933 — Dalida, Fransa müğənnisi 1942 — Məhəmməd Əli, ABŞ boksçusu Cim Kerri, ABŞ və Kanada aktyoru Hitoşi Nakata, Yaponiya futbolçusu 1964 — Mişel Obama, ABŞ birinci xanımı 1969 — Tiësto, Niderland DJ-i 1979 — Mikaela Ramazzotti, İtaliya aktrisası 1983 — Ceyhun Camalov, Azərbaycan polkovnik-leytenantı, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1984 — Kelvin Harris, Şotlandiya DJ-i 1987 — Aleksandr Usik, Ukrayna boksçusu 1600-cü ildən əvvəl 395 — I Feodosi, Roma imperatoru 1598 — I Fyodr, Rusiya çarı 1751 — Tomazo Albinoni, İtaliya bəstəkarı 1889 — Xuan Montalvo, Ekvador yazıçısı 1900 — Abdulla Mərraş, Suriya yazıçısı 1961 — Patris Lumumba, Konqo Demokratik Respublikası baş naziri 1982 — Varlam Şalamov, Rusiya yazıçısı V Olaf, Norveç kralı Üzeyir Abduramanov, hərbçi, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı 2001 — Tom Kilburn, İngiltərə riyaziyyatçısı 2008 — Bobbi Fişer, ABŞ şahmatçısı 2013 — Mehmet Əli Birand, Türkiyə jurnalisti 2015 — Faten Hamama, Misir aktrisası 2017 — Alenka Qolyevşek, Sloveniya yazıçısı 2018 — Böyükağa Məmmədov, Azərbaycan rəqqası Bayramlar və xüsusi günlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1994
-18,18 il (On səkkizinci il) — Bazar ertəsidən başlayan uzun olmayan il. Kral Yuri E.ə. 19-cu ildən eramızın 18-ci ilinə qədər hökmdarlıq etmişdir. Publi Ovidi Nazon — görkəmli Roma şairi (d. E.ə. 43),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2729
-18- (albom),"18- – Azərbaycan müğənnisi Aygün Kazımovanın karaoke albomu. Alboma 18 mahnı daxildir. Albom ""SS production""un prodüserliyi ilə işıq üzü görmüşdür. Hazırlanması geyim: Rüfət İsmayıl stilist: Zeynep Şimşek fotograf: Erman İştahlı saç: Akın Unal makiyaj: Ahu Aydemir baş prodüser: Aysel Rəcəbli Mahnıların siyahısı Xarici keçidlər Rəsmi YouTube Kanalı Rəsmi Facebook Səhifəsi Rəsmi İnstagram Səhifəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=591403
-18-ci il,18 il (On səkkizinci il) — Bazar ertəsidən başlayan uzun olmayan il. Kral Yuri E.ə. 19-cu ildən eramızın 18-ci ilinə qədər hökmdarlıq etmişdir. Publi Ovidi Nazon — görkəmli Roma şairi (d. E.ə. 43),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=183985
-180-ci meridian,"180-ci meridian — Bu meridian Qrinviç meridianının davamını təşkil edir. Meridianın böyük qismi Sakit okean ərazisindən keçir. 180-ci meridian Qrinviç meridianı ilə birlikdə Yer planetini xəyali olaraq Qərb yarımkürəsi və Şərq yarımkürəsinə bölür. Şimal qütbündən şimal qütbünə qədər keçdiyi ərazilər: 180-ci meridianın yaxınlığında yerləşən ərazilər: Hilberta adaları və Feniks adası, Kiribati; Şimal adası və Kermadek, Yeni Zelandiya; Baunti adaları və Çatem arxipelaqı, Yeni Zelandiya.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=439529
-1800,"19 fevral – Napoleon Bonapartın özünü Fransanın birinci şəxsi elan etməsi. 20 mart - Misirdə fransız qoşunlarının komandanı general Jan Batist Kleberin Suriyadan gələn türk ordusunu Heliopol yaxınlığında ağır məğlubiyyətə uğratması. 21 mart- Rusiya ilə Osmanlı arasında Fransaya qarşı ittifaq müqaviləsinin imzalanması. 2 aprel - İonik adalarında ""Yeddi ada Respublikası""nın elan edilməsi. 24 aprel - ABŞ-də hökumət və Konqresin yeni paytaxta - Vaşinqton şəhərinə köçürülməsi barədə qanun qəbul edilməsi. 4 iyun - Napoleon Bonapartın ordusunun Milana daxil olması. ABŞ-də prezident seçkilərində Tomas Ceffersonun qalib gəlməsi. 7 yanvar – Millard Fillmor 12 fevral – Britaniya zooloqu Con Eduard Qrey 2 mart - Rus şairi Yevgeni Baratınski 10 mart - Alman ədəbiyyatı tarixçisı və yazıçı Viktor Eym Xaber 16 mart - Yaponiyaynın 120-ci imperatoru Ninko 25 aprel - İngilis şairi Vilyam Kuper 9 may – Con Braun 1 iyul – Karl Vitte 22 sentyabr – Corc Bentam 6 noyabr - Alman bəstəkarı və orqan müsiqiçisi Eduard Qrel 23 noyabr - Rus tarixçisi və yazıçısı Mixail Petroviç Poqodin 28 dekabr - Rus rəssamı Vasili Sadovnikov 29 dekabr - Amerikan kimyaçısı Çarlz Qudiyer 25 aprel - İngilis yazıçısı Vilyam Kuper 28 aprel - Rus bəstəkarı - Yevctiqney İpatoviç Fomin İtalyan klassik musiqisinin bəstəkarı Nikkolo Piççini Fransız memarı Jan Batist Mişel Vallen-Delamot 18 may - Rus generalissimusu Aleksandr Vasilyeviç Suvorov 14 iyun - Fransız generalı Jan Batist Kleber 20 iyun - Alman riyaziyyatçısı Avraam Qottqelf Kestner 15 iyul - Rus pedaqoqu Xristian Xristianoviç Bezak 8 sentyabr - Fransız skripkaçısı və bəstəkarı Pyer Qavinye 8 oktyabr - Başqırd xalqının milli qəhrəmanı və şair Salavat Yulayev 14 dekabr - İspan mənşəli rus admiralı Osip Mixailoviç Deribas",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4509
-1800-cü il,"19 fevral – Napoleon Bonapartın özünü Fransanın birinci şəxsi elan etməsi. 20 mart - Misirdə fransız qoşunlarının komandanı general Jan Batist Kleberin Suriyadan gələn türk ordusunu Heliopol yaxınlığında ağır məğlubiyyətə uğratması. 21 mart- Rusiya ilə Osmanlı arasında Fransaya qarşı ittifaq müqaviləsinin imzalanması. 2 aprel - İonik adalarında ""Yeddi ada Respublikası""nın elan edilməsi. 24 aprel - ABŞ-də hökumət və Konqresin yeni paytaxta - Vaşinqton şəhərinə köçürülməsi barədə qanun qəbul edilməsi. 4 iyun - Napoleon Bonapartın ordusunun Milana daxil olması. ABŞ-də prezident seçkilərində Tomas Ceffersonun qalib gəlməsi. 7 yanvar – Millard Fillmor 12 fevral – Britaniya zooloqu Con Eduard Qrey 2 mart - Rus şairi Yevgeni Baratınski 10 mart - Alman ədəbiyyatı tarixçisı və yazıçı Viktor Eym Xaber 16 mart - Yaponiyaynın 120-ci imperatoru Ninko 25 aprel - İngilis şairi Vilyam Kuper 9 may – Con Braun 1 iyul – Karl Vitte 22 sentyabr – Corc Bentam 6 noyabr - Alman bəstəkarı və orqan müsiqiçisi Eduard Qrel 23 noyabr - Rus tarixçisi və yazıçısı Mixail Petroviç Poqodin 28 dekabr - Rus rəssamı Vasili Sadovnikov 29 dekabr - Amerikan kimyaçısı Çarlz Qudiyer 25 aprel - İngilis yazıçısı Vilyam Kuper 28 aprel - Rus bəstəkarı - Yevctiqney İpatoviç Fomin İtalyan klassik musiqisinin bəstəkarı Nikkolo Piççini Fransız memarı Jan Batist Mişel Vallen-Delamot 18 may - Rus generalissimusu Aleksandr Vasilyeviç Suvorov 14 iyun - Fransız generalı Jan Batist Kleber 20 iyun - Alman riyaziyyatçısı Avraam Qottqelf Kestner 15 iyul - Rus pedaqoqu Xristian Xristianoviç Bezak 8 sentyabr - Fransız skripkaçısı və bəstəkarı Pyer Qavinye 8 oktyabr - Başqırd xalqının milli qəhrəmanı və şair Salavat Yulayev 14 dekabr - İspan mənşəli rus admiralı Osip Mixailoviç Deribas",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186054
-1800-cü illər,1800-cü illər — Qriqori təqvimində 1800-cü il yanvarın 1-də başlayan və 1809-cü il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Siyasətçilər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=582146
-1801,"20 yanvar - ABŞ-də Con Marşallın Ali Məhkəməmnin baş hakimi təyin edilməsi 26 yanvar - Haitidə adanın şərq hissəsində Fransua Tussen Luvertuyerin ispan qoşunlarını təslim olmağa məcbur etməsi. 12 sentyabr - Şərqi Gürcüstanın Rusiyaya birləşdirilməsi. Rusiyada baş verən saray çevrilişi nəticəsində I Pavelin öldürülməsi və onun oğlu I Aleksandr Rusiya imperatoru (1801-1825) elan edilməsi. 12 sentyabr - Rusiya imperatoru I Aleksandrın Şərqi Gürcüstanın Rusiyaya birləşdirilməsi haqqında Manifest imzalaması nəticəsində Azərbaycanın Qazax, Şəmşəddil, Borçalı və Pəmbək ərazilərinin Rusiyaya qatılması. 19 mart — Salvador Kammarano 2 fevral — Jan Batist Bussenqo 12 avqust — Ejen Bürnuf 5 aprel — Coberti Vinçenso IV Ümmə xan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4510
-1801-ci il,"20 yanvar - ABŞ-də Con Marşallın Ali Məhkəməmnin baş hakimi təyin edilməsi 26 yanvar - Haitidə adanın şərq hissəsində Fransua Tussen Luvertuyerin ispan qoşunlarını təslim olmağa məcbur etməsi. 12 sentyabr - Şərqi Gürcüstanın Rusiyaya birləşdirilməsi. Rusiyada baş verən saray çevrilişi nəticəsində I Pavelin öldürülməsi və onun oğlu I Aleksandr Rusiya imperatoru (1801-1825) elan edilməsi. 12 sentyabr - Rusiya imperatoru I Aleksandrın Şərqi Gürcüstanın Rusiyaya birləşdirilməsi haqqında Manifest imzalaması nəticəsində Azərbaycanın Qazax, Şəmşəddil, Borçalı və Pəmbək ərazilərinin Rusiyaya qatılması. 19 mart — Salvador Kammarano 2 fevral — Jan Batist Bussenqo 12 avqust — Ejen Bürnuf 5 aprel — Coberti Vinçenso IV Ümmə xan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186055
-1802,"Dünyanın məşhur ictimai-siyasi, dövlət, mədəniyyət və elm xadimlərinə, sərkərdələrə verilən Fəxri Legion ordeninin Fransa imperatoru Napoleon Bonapart tərəfindən təsis edilməsi. Fransa ilə İngiltərə arasında sülh müqaviləsinin imzalanması. İkinci İngilis - maratx müharibəsinin (1802-1805) başlanması. Görkəmli şərqşünas Məhəmməd Əli Mirzə Kazımbəy. 22 iyul – Ksavye Bişa, fransız həkimi, anatomu, fizioloqu; patoloji anatomiya və histologiyanın banilərindən biri.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4511
-1802-ci il,"Dünyanın məşhur ictimai-siyasi, dövlət, mədəniyyət və elm xadimlərinə, sərkərdələrə verilən Fəxri Legion ordeninin Fransa imperatoru Napoleon Bonapart tərəfindən təsis edilməsi. Fransa ilə İngiltərə arasında sülh müqaviləsinin imzalanması. İkinci İngilis - maratx müharibəsinin (1802-1805) başlanması. Görkəmli şərqşünas Məhəmməd Əli Mirzə Kazımbəy. 22 iyul – Ksavye Bişa, fransız həkimi, anatomu, fizioloqu; patoloji anatomiya və histologiyanın banilərindən biri.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186056
-1803,"20 fevral- Rusiyada ""azad taxılçılar"" haqqında fərman verilməsi. 30 aprel - Fransanı Luiziananı 15 milyon dollara ABŞ-yə satmağa məcbur olması. 22 may - Böyük Britaniyanın Fransaya müharibə elan etməsi. 20 iyun -Rusiyada ilk dəfə Sankt-Peterburqda fransız Jak Qarneren tərəfindən hava şarında uçuşun həyata keçirilməsi. 7 avqust - İ.F.Kruzenşteynin və Y.F.Lisyanskinin başçılığı ilə ilk rus ekspedisiyasının dünya səyahətinə başlaması. 11 sentyabr - Dehli yaxınlığındakı döyüşdə ingilis ordusu tərəfindən fransız general Lui Buryenin başçılığ etdiyi hind ordusunun darmadağın edilməsi. 12 sentyabr - Böyük Moğol imperiyasının hökmdarı II Aləmşahın Hindistanda Böyük Britaniya protektoratlığının yaradılması barədə İngiltərə hökumətinə müraciət etməsi. 17 oktyabr - General Leykin komandanlığı ilə infilis ordusu tərəfindən Hindistanın Aqra şəhərinin işğal edilməsi. 4 dekabr - Sonuncu fransız ordusunun Haitini tərk etməsi. Meqreliya knyazlığının Rusiyaya birləşdirilməsi. Fransa ilə İngiltərə arasında hərbi əməliyyatların başlanması. mart - rus qoşunlarının 5 minlik gürcü qoşunu ilə birlikdə Car-Balakənə hücumunun başlanması. 12 aprel - Tiflisdə Car-Balakənin Rusiya tərkibinə qatılması şərtləri və ""Andlı öhdəlik"" haqqında sazişin imzalanması. 12 sentyabr - Şeyxəli xanın Dərbənd şəhərini yenidən Quba xanlığına birləşdirməsi. 22 noyabr - Rus qoşunlarının Gəncə xanlığı üzərinə işğalçı yürüşü. 29 noyabr - Rus qoşunlarının Şəmkirə soxulması. 29 noyabr - Yefim Vasilyeviç Putyatin - rus admiralı, dövlət xadimi və diplomat. 5 dekabr - Fyodor İvanoviç Tyutçev - rus şairi. 11 dekabr - Qektor Berlioz - fransız bəstəkarı, dirijor və musiqi yazıçısı. 23 may – Eduard Bulver-Litton 18 yanvar - İppolit Fyodoroviç Boqdanoviç - rus şairi, 6 fevral - İtalyan baletmeysteri, xoreoqrafı və bəstəkarı Domeniko Mariya Ancelo Qasparini. 8 aprel - Fransua Dominik Tussen Luvertyur - Haitidə qullar üsyanının rəhbəri, San-Dominqo Respublikasının ömürlük general-qubernatoru.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4512
-1803-cü il,"20 fevral- Rusiyada ""azad taxılçılar"" haqqında fərman verilməsi. 30 aprel - Fransanı Luiziananı 15 milyon dollara ABŞ-yə satmağa məcbur olması. 22 may - Böyük Britaniyanın Fransaya müharibə elan etməsi. 20 iyun -Rusiyada ilk dəfə Sankt-Peterburqda fransız Jak Qarneren tərəfindən hava şarında uçuşun həyata keçirilməsi. 7 avqust - İ.F.Kruzenşteynin və Y.F.Lisyanskinin başçılığı ilə ilk rus ekspedisiyasının dünya səyahətinə başlaması. 11 sentyabr - Dehli yaxınlığındakı döyüşdə ingilis ordusu tərəfindən fransız general Lui Buryenin başçılığ etdiyi hind ordusunun darmadağın edilməsi. 12 sentyabr - Böyük Moğol imperiyasının hökmdarı II Aləmşahın Hindistanda Böyük Britaniya protektoratlığının yaradılması barədə İngiltərə hökumətinə müraciət etməsi. 17 oktyabr - General Leykin komandanlığı ilə infilis ordusu tərəfindən Hindistanın Aqra şəhərinin işğal edilməsi. 4 dekabr - Sonuncu fransız ordusunun Haitini tərk etməsi. Meqreliya knyazlığının Rusiyaya birləşdirilməsi. Fransa ilə İngiltərə arasında hərbi əməliyyatların başlanması. mart - rus qoşunlarının 5 minlik gürcü qoşunu ilə birlikdə Car-Balakənə hücumunun başlanması. 12 aprel - Tiflisdə Car-Balakənin Rusiya tərkibinə qatılması şərtləri və ""Andlı öhdəlik"" haqqında sazişin imzalanması. 12 sentyabr - Şeyxəli xanın Dərbənd şəhərini yenidən Quba xanlığına birləşdirməsi. 22 noyabr - Rus qoşunlarının Gəncə xanlığı üzərinə işğalçı yürüşü. 29 noyabr - Rus qoşunlarının Şəmkirə soxulması. 29 noyabr - Yefim Vasilyeviç Putyatin - rus admiralı, dövlət xadimi və diplomat. 5 dekabr - Fyodor İvanoviç Tyutçev - rus şairi. 11 dekabr - Qektor Berlioz - fransız bəstəkarı, dirijor və musiqi yazıçısı. 23 may – Eduard Bulver-Litton 18 yanvar - İppolit Fyodoroviç Boqdanoviç - rus şairi, 6 fevral - İtalyan baletmeysteri, xoreoqrafı və bəstəkarı Domeniko Mariya Ancelo Qasparini. 8 aprel - Fransua Dominik Tussen Luvertyur - Haitidə qullar üsyanının rəhbəri, San-Dominqo Respublikasının ömürlük general-qubernatoru.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186057
-1804,"may - Senat tərəfindən Napoleon Bonapartın I Napoleon adı ilə Fransa imperatoru elan edilməsi. Fransada I Respublika dövrünün (1792-1804) başa çatması, I imperiya dövrünün (1804-1848) başlaması. 16 iyun 1804-1813-cü illər arasında Cənubi Qafqaz uğrunda Rusiya-İran müharibəsinin başlaması. İmeretiyanın Rusiya tərəfindən işğal edilməsi. Kazan universitetinin təsis edilməsi. İngilis mühəndisi Riçard Trevitik tərəfindən ilk lokomotiv ixtira edilməsi. 3 yanvar - Gəncə xanı Cavad xanın oğlu ilə birlikdə general Pavel Sisianovun başçılıq etdiyi rus qoşunları ilə döyüşdə qəhrəmancasına həlak olması. 3 yanvar - Gəncənin ruslar tərəfindən işğal edilməsi. 23 aprel – Talioni Mariya 1 iyun – Mixail Qlinka, rus bəstəkarı. 16 dekabr– Viktor Bunyakovski Alman filosofu İ. Kant Valerian Zubov",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4513
-1804-cü il,"may - Senat tərəfindən Napoleon Bonapartın I Napoleon adı ilə Fransa imperatoru elan edilməsi. Fransada I Respublika dövrünün (1792-1804) başa çatması, I imperiya dövrünün (1804-1848) başlaması. 16 iyun 1804-1813-cü illər arasında Cənubi Qafqaz uğrunda Rusiya-İran müharibəsinin başlaması. İmeretiyanın Rusiya tərəfindən işğal edilməsi. Kazan universitetinin təsis edilməsi. İngilis mühəndisi Riçard Trevitik tərəfindən ilk lokomotiv ixtira edilməsi. 3 yanvar - Gəncə xanı Cavad xanın oğlu ilə birlikdə general Pavel Sisianovun başçılıq etdiyi rus qoşunları ilə döyüşdə qəhrəmancasına həlak olması. 3 yanvar - Gəncənin ruslar tərəfindən işğal edilməsi. 23 aprel – Talioni Mariya 1 iyun – Mixail Qlinka, rus bəstəkarı. 16 dekabr– Viktor Bunyakovski Alman filosofu İ. Kant Valerian Zubov",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186058
-1805,"Osmanlı imperiyasında Sultan Səlimə qarşı yeniçərilərin qiyamının baş verməsi. Fransaya qarşı Avropa dövlətlərinin yeni koalisiyasının yaradılması. Oktyabr - Trafalqar burnu yaxınlığında admiral Nelsonun başçılq etdiyi ingilis donanması fransız donanmasını məğlubiyyətə uğratması. 2 dekabr - Austerlis döyüşündə fransız ordusu tərəfindən Rusiya və Avstriya qüvvələrinin məğlubiyyətə uğradılması. Rusiya ilə Osmanlı imperiyası arasında müqavilənin imzalanması. 14 may - Qarabağ xanlığı ilə Rusiya arasında Qarabağ xanlığının Rusiyanın ""himayəsi altına"" keçməsi haqqında ""Kürəkçay müqaviləsi"" adlanan traktat imzalanması. 21 may - Şəki xanlığı ilə Rusiya arasında Şəki xanlığının Rusiyanın ""himayəsi altına"" keçməsi haqqında traktat imzalanması. 12 avqust - Rusların Bakı xanlığının bütün strateji məntəqələrini tutması. 27 dekabr - Şamaxı xanlığının Rusiya tərəfindən işğalı. Peter Qustav Lejyon Dirixle - Alman riyaziyyatçı. Vilyam Rouen Hamilton - İrlandiya yazıçısı. Mir Həmzə Nigari -təzəffüv alimi. Zontaq Henrietta - Alman müğənni. 17 yanvar - fransız şərqşünası Anketil Düperron. Fatma Şəbsəfa Sultan — 27. Osmanlı sultanı I Əbdülhəmidin xanımlarından.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4514
-1805-ci il,"Osmanlı imperiyasında Sultan Səlimə qarşı yeniçərilərin qiyamının baş verməsi. Fransaya qarşı Avropa dövlətlərinin yeni koalisiyasının yaradılması. Oktyabr - Trafalqar burnu yaxınlığında admiral Nelsonun başçılq etdiyi ingilis donanması fransız donanmasını məğlubiyyətə uğratması. 2 dekabr - Austerlis döyüşündə fransız ordusu tərəfindən Rusiya və Avstriya qüvvələrinin məğlubiyyətə uğradılması. Rusiya ilə Osmanlı imperiyası arasında müqavilənin imzalanması. 14 may - Qarabağ xanlığı ilə Rusiya arasında Qarabağ xanlığının Rusiyanın ""himayəsi altına"" keçməsi haqqında ""Kürəkçay müqaviləsi"" adlanan traktat imzalanması. 21 may - Şəki xanlığı ilə Rusiya arasında Şəki xanlığının Rusiyanın ""himayəsi altına"" keçməsi haqqında traktat imzalanması. 12 avqust - Rusların Bakı xanlığının bütün strateji məntəqələrini tutması. 27 dekabr - Şamaxı xanlığının Rusiya tərəfindən işğalı. Peter Qustav Lejyon Dirixle - Alman riyaziyyatçı. Vilyam Rouen Hamilton - İrlandiya yazıçısı. Mir Həmzə Nigari -təzəffüv alimi. Zontaq Henrietta - Alman müğənni. 17 yanvar - fransız şərqşünası Anketil Düperron. Fatma Şəbsəfa Sultan — 27. Osmanlı sultanı I Əbdülhəmidin xanımlarından.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186059
-1806,"6 avqust - Avstriya imperatoru II Fransın Almaniya imperatoru taxt-tacından imtina etməsi. ""Müqəddəs Roma imperiyası""nın ləğv olunması. 11 avqust - Buenos-Ayres əhalisinin ingilis ordusuna qarşı üsyan qaldırması. 6 oktyabr - Prussiya Fransaya müharibə elan etdi. 27 oktyabr - Fransız ordusunun Berlinə daxil olması. noyabr-Fransa imperatoru Napoleon Bonapartın Berlində İngiltərəni Kontinental mühasirəyə alan dekret imzalaması. 27 dekabr - Osmanlı dövlətinin Rusiyaya müharibə elan etməsi ilə rus-türk müharibəsi (1806-1812) başlanması. 8 fevral - General Sisianovun Bakıda öldürülməsi. iyun - Qarabağ xanı İbrahimxəlil xanın Xankəndində mayor Lisanoviç tərəfindən öldürülməsi. 22 iyun - Rus qoşunları tərəfindən Dərbəndin işğal edilməsi. 3 oktyabr - Bakının ruslar tərəfindən işğal edilməsi. 22 oktyabr - Şəki yaxınlığında döyüş. 27 iyun — Ingilis riyaziyyatçısı Avqust de Morqan Azərbaycan yazıçısı - İsmayıl bəy Qutqaşınlı 12 iyun - Qarabağ xanı İbrahimxəlil xan. 19 noyabr — II Aləm Şah",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4515
-1806-cı il,"6 avqust - Avstriya imperatoru II Fransın Almaniya imperatoru taxt-tacından imtina etməsi. ""Müqəddəs Roma imperiyası""nın ləğv olunması. 11 avqust - Buenos-Ayres əhalisinin ingilis ordusuna qarşı üsyan qaldırması. 6 oktyabr - Prussiya Fransaya müharibə elan etdi. 27 oktyabr - Fransız ordusunun Berlinə daxil olması. noyabr-Fransa imperatoru Napoleon Bonapartın Berlində İngiltərəni Kontinental mühasirəyə alan dekret imzalaması. 27 dekabr - Osmanlı dövlətinin Rusiyaya müharibə elan etməsi ilə rus-türk müharibəsi (1806-1812) başlanması. 8 fevral - General Sisianovun Bakıda öldürülməsi. iyun - Qarabağ xanı İbrahimxəlil xanın Xankəndində mayor Lisanoviç tərəfindən öldürülməsi. 22 iyun - Rus qoşunları tərəfindən Dərbəndin işğal edilməsi. 3 oktyabr - Bakının ruslar tərəfindən işğal edilməsi. 22 oktyabr - Şəki yaxınlığında döyüş. 27 iyun — Ingilis riyaziyyatçısı Avqust de Morqan Azərbaycan yazıçısı - İsmayıl bəy Qutqaşınlı 12 iyun - Qarabağ xanı İbrahimxəlil xan. 19 noyabr — II Aləm Şah",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186060
-1807,İyun- Fransa imperatoru I Napoleon tərəfindən Fridland yaxınlığındakı döyüşdə rus qoşunlarının məğlub edilməsi. İyul - Rusiya ilə Fransa arasında Tilzit müqaviləsi imzalandı. 18 iyun - Gümrü yaxınlığında döyüş rüslarla baş vermiş döyüşdə Osmanlıların məğlub olması. Cüzeppe Qaribaldi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4516
-1807-ci il,İyun- Fransa imperatoru I Napoleon tərəfindən Fridland yaxınlığındakı döyüşdə rus qoşunlarının məğlub edilməsi. İyul - Rusiya ilə Fransa arasında Tilzit müqaviləsi imzalandı. 18 iyun - Gümrü yaxınlığında döyüş rüslarla baş vermiş döyüşdə Osmanlıların məğlub olması. Cüzeppe Qaribaldi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186061
-1808,"ABŞ-yə qulların daxil olmasının qadağan edilməsi. Fransada Kommersiya kodeksinin tətbiq olunması. 28 yanvar - Portuqaliyanın Braziliyadakı limanlarının digər olkələrlə ticarət üçün açıq elan edilməsi. 20 fevral - Rus-isveç müharibəsinin başlanması I Napoleon tərəfindən imperiya zadəganlığının təşkili haqqında fərman verilməsi. ABŞ-də embarqo haqqında və İngiltərə ilə münasibətlərin qadağan edilməsi haqqında qanununun ləğv edilməsi. 23 mart - Marşal Müratın başçılığı ilə fransız ordusunun Madridə daxil olması. 27 mart - Fransa imperatoru I Napoleonun İspaniya taxt-tacını qardaşı Lui Napoleona təklif etməsi. 1 aprel - Finlandiyanın Rusiya imperiyasına birləşdirilməsi. 12 aprel - ABŞ-də ordu və donanmanın artırılması haqqında qanun qəbul edilməsi. Varşava Böyük hersoqluğunda Fransız Mülki kodeksinin tətbiq olunması. Bavariyada parlamentin təşkilini nəzərdə tutan konstitusiyanın tətbiq edilməsi. 2 may - Madriddə fransız idarə-üsuluna qarşı üsyanın başlanması, marşal Mürat tərəfindən yatırılsa da, bu üsyanın ispan xalqının Napoleon əleyhinə hərəkatın başlanğıcı olması. 17 may - Roma şəhərinin və əyalətinin Fransaya birləşdirilməsi. 30 may - İtaliyanın Toskana əyalətinin Fransaya birləşdirilməsi. 6 iyun - Fransa imperatoru I Napoleon tərəfindən Ispaniya taxt-tacının öz qardaşı Jozef Bonaparta verilməsi haqqında dekret imzalanması. 8 iyun - Fransada pespublikanı bərpa etmək məqsədi daşıyan sui-qəsdin üstünün açılması. 15 iyun - İspaniyada fransız ordusu tərəfindən Saraqosanın mühasirəsinin başlanması. 20 iyun - Fransa ilə İtaliya Krallığı arasında ticarət müqaviləsinin imzalanması. 7 iyul - İspaniyada I Napoleonun əmri ilə tərtib olunmuş Bayonna Konstitusiyasının elan edilməsi. 9 iyul - Jozef Bonapartın İspaniya sərhəddini keçməsi. 14 iyul - Fransa marşalı Jan Batist Bessyerin ordusu tərəfindən Medina del Rio Seko yaxınlığında İspaniya qüvvələrinin darmadağın edilməsi. 15 iyul - Fransa imperatoru I Napoleonun müssiyasının Karakasa (Yeni Qranadada ispan vitse-krallığı) gəlməsi. Jozef Bonapartın Madridə gəlməsi. Baylen yaxınliğında baş verən döyüşdə ispanlar tərəfindən diviziya generalı Pyer Dyüponun başçılığ etdiyi fransız ordusunun darmadağın edilməsi. İstanbulda baş verən çevriliş nəticəsində IV Mustafanın və keşmiş sultan III Səlimin öldürülməsi, II Mahmudun taxta çıxması. 1 avqust - Jozef Bonapartın Madriddən qaçması. 13 dekabr - Fransa imperatoru I Napoleon tərəfindən Madridin tutulması. 24 mart — Mariya Malibran Azərbaycan tarixçisi Məhəmməd Rəzi Təbrizi. Mirzə Müslüm Qüdsi Ələmdar Mustafa Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4517
-1808-ci il,"ABŞ-yə qulların daxil olmasının qadağan edilməsi. Fransada Kommersiya kodeksinin tətbiq olunması. 28 yanvar - Portuqaliyanın Braziliyadakı limanlarının digər olkələrlə ticarət üçün açıq elan edilməsi. 20 fevral - Rus-isveç müharibəsinin başlanması I Napoleon tərəfindən imperiya zadəganlığının təşkili haqqında fərman verilməsi. ABŞ-də embarqo haqqında və İngiltərə ilə münasibətlərin qadağan edilməsi haqqında qanununun ləğv edilməsi. 23 mart - Marşal Müratın başçılığı ilə fransız ordusunun Madridə daxil olması. 27 mart - Fransa imperatoru I Napoleonun İspaniya taxt-tacını qardaşı Lui Napoleona təklif etməsi. 1 aprel - Finlandiyanın Rusiya imperiyasına birləşdirilməsi. 12 aprel - ABŞ-də ordu və donanmanın artırılması haqqında qanun qəbul edilməsi. Varşava Böyük hersoqluğunda Fransız Mülki kodeksinin tətbiq olunması. Bavariyada parlamentin təşkilini nəzərdə tutan konstitusiyanın tətbiq edilməsi. 2 may - Madriddə fransız idarə-üsuluna qarşı üsyanın başlanması, marşal Mürat tərəfindən yatırılsa da, bu üsyanın ispan xalqının Napoleon əleyhinə hərəkatın başlanğıcı olması. 17 may - Roma şəhərinin və əyalətinin Fransaya birləşdirilməsi. 30 may - İtaliyanın Toskana əyalətinin Fransaya birləşdirilməsi. 6 iyun - Fransa imperatoru I Napoleon tərəfindən Ispaniya taxt-tacının öz qardaşı Jozef Bonaparta verilməsi haqqında dekret imzalanması. 8 iyun - Fransada pespublikanı bərpa etmək məqsədi daşıyan sui-qəsdin üstünün açılması. 15 iyun - İspaniyada fransız ordusu tərəfindən Saraqosanın mühasirəsinin başlanması. 20 iyun - Fransa ilə İtaliya Krallığı arasında ticarət müqaviləsinin imzalanması. 7 iyul - İspaniyada I Napoleonun əmri ilə tərtib olunmuş Bayonna Konstitusiyasının elan edilməsi. 9 iyul - Jozef Bonapartın İspaniya sərhəddini keçməsi. 14 iyul - Fransa marşalı Jan Batist Bessyerin ordusu tərəfindən Medina del Rio Seko yaxınlığında İspaniya qüvvələrinin darmadağın edilməsi. 15 iyul - Fransa imperatoru I Napoleonun müssiyasının Karakasa (Yeni Qranadada ispan vitse-krallığı) gəlməsi. Jozef Bonapartın Madridə gəlməsi. Baylen yaxınliğında baş verən döyüşdə ispanlar tərəfindən diviziya generalı Pyer Dyüponun başçılığ etdiyi fransız ordusunun darmadağın edilməsi. İstanbulda baş verən çevriliş nəticəsində IV Mustafanın və keşmiş sultan III Səlimin öldürülməsi, II Mahmudun taxta çıxması. 1 avqust - Jozef Bonapartın Madriddən qaçması. 13 dekabr - Fransa imperatoru I Napoleon tərəfindən Madridin tutulması. 24 mart — Mariya Malibran Azərbaycan tarixçisi Məhəmməd Rəzi Təbrizi. Mirzə Müslüm Qüdsi Ələmdar Mustafa Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186062
-1809,"1 yanvar - Buenos-Ayresdə royalistlərin üsyan qaldırması və bu çıxışın qısa müddətdə yatırılması 5 yanvar - Böyük Britaniya və Türkiyə arasında Sultaniya sülh müqaviləsinin imzalanması 8 yanvar - Buenos-Ayresdə Rio-de-la-Plata hökumətinin İspaniyanın Sevilya xuntasınının hakimiyyətini tanıması. 4 mart - Medisonun ABŞ-n yeni prezidenti seçilməsi (4 mart 1817-ci ilədək). Siqx dövləti ilə Ost-Hind şirkəti arasında Amritsar müqaviləsi bağlandı. 15 yanvar - Fransız sosialisti, Prudon nəzəriyyəsinin müəllifi Pyer Jozef Prudon. 19 yanvar - Amerika şairi və yazıçısı Edqar Po. 12 fevral – Çarlz Robert Darvin Məhəmmədrza Agahi İsmayıl bəy Qutqaşınlı Molla Vəli Vidadi - Azərbaycan şairi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4518
-1809-cu il,"1 yanvar - Buenos-Ayresdə royalistlərin üsyan qaldırması və bu çıxışın qısa müddətdə yatırılması 5 yanvar - Böyük Britaniya və Türkiyə arasında Sultaniya sülh müqaviləsinin imzalanması 8 yanvar - Buenos-Ayresdə Rio-de-la-Plata hökumətinin İspaniyanın Sevilya xuntasınının hakimiyyətini tanıması. 4 mart - Medisonun ABŞ-n yeni prezidenti seçilməsi (4 mart 1817-ci ilədək). Siqx dövləti ilə Ost-Hind şirkəti arasında Amritsar müqaviləsi bağlandı. 15 yanvar - Fransız sosialisti, Prudon nəzəriyyəsinin müəllifi Pyer Jozef Prudon. 19 yanvar - Amerika şairi və yazıçısı Edqar Po. 12 fevral – Çarlz Robert Darvin Məhəmmədrza Agahi İsmayıl bəy Qutqaşınlı Molla Vəli Vidadi - Azərbaycan şairi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186063
-180 (ədəd),"Yüz səksən — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz yetmiş doqquzdan sonra, yüz səksən birdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz səksən ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=154219
-1810,1 yanvar - Rusiya imperiyasında ali dövlət qanunvericilik-məsləhət orqanı olan Dövlət Şurası yaradıldı. Qərbi Florida ABŞ-yə birləşdirildi. Abxaziya knyazlığı Rusiyaya ilhaq edildi. İmeretiya çarlığı ləğv edildi və komendant idarə-üsulu yaradıldı. İdalqo və Morelosun başçılığı ilə Meksikada ispan zülmünə qaşı üsyan (1810-1811) usyan başlandı. 8 iyun - Alman bəstəkarı və pianoçusu Robert Şuman Polyak bəstəkarı Fredik Şopen. Ernst Kummer,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4519
-1810-cu il,1 yanvar - Rusiya imperiyasında ali dövlət qanunvericilik-məsləhət orqanı olan Dövlət Şurası yaradıldı. Qərbi Florida ABŞ-yə birləşdirildi. Abxaziya knyazlığı Rusiyaya ilhaq edildi. İmeretiya çarlığı ləğv edildi və komendant idarə-üsulu yaradıldı. İdalqo və Morelosun başçılığı ilə Meksikada ispan zülmünə qaşı üsyan (1810-1811) usyan başlandı. 8 iyun - Alman bəstəkarı və pianoçusu Robert Şuman Polyak bəstəkarı Fredik Şopen. Ernst Kummer,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186064
-1810-cu illər,1810-cu illər — Qriqori təqvimində 1810-cu il yanvarın 1-də başlayan və 1819-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Siyasətçilər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=579251
-1811,"17 yanvar - Meksikada Miqel İdalqonun üsyançı ordusunun Qvadalaxara yaxınlığında general Kallexinin başçılıq etdiyi ispan ordusu tərəfindən darmadağın edilməsi. 5 fevral - Uels şahzadəsinin Böyük Britaniya regenti təyin edilməsi 18 fevral] - Napoleon Bonapartın Oldenburq hersoqluğunu, Salm və Arenberq knyazlıqlarını, Böyük Berq hersoqluğunu bir hissəsini, Honneverin bir hissəsini, Hamburq, Lübek və Bremen səhərlərini Fransaya birləşdirilməsi. Azərbaycan tarixçisi Bəhmən Mirzə Qacar. Memar Qasım bəy Hacıbababəyov rus ordusunda general Fərəc bəy Ağayev Fransız riyaziyyatçı Evarist Qalua Macar bəstəkar Ferens List Ambruaz Tomas",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4520
-1811-ci il,"17 yanvar - Meksikada Miqel İdalqonun üsyançı ordusunun Qvadalaxara yaxınlığında general Kallexinin başçılıq etdiyi ispan ordusu tərəfindən darmadağın edilməsi. 5 fevral - Uels şahzadəsinin Böyük Britaniya regenti təyin edilməsi 18 fevral] - Napoleon Bonapartın Oldenburq hersoqluğunu, Salm və Arenberq knyazlıqlarını, Böyük Berq hersoqluğunu bir hissəsini, Honneverin bir hissəsini, Hamburq, Lübek və Bremen səhərlərini Fransaya birləşdirilməsi. Azərbaycan tarixçisi Bəhmən Mirzə Qacar. Memar Qasım bəy Hacıbababəyov rus ordusunda general Fərəc bəy Ağayev Fransız riyaziyyatçı Evarist Qalua Macar bəstəkar Ferens List Ambruaz Tomas",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186065
-1812,"16 may - Rusiya ilə Osmanlı imperiyası arasında Buxarest sülh müqaviləsinin imzalanması. 24 iyun - Napoleon Bonapartın ordusunun Rusiyaya hücum etməsi, Vətən müharibəsinin başlanması. 7 sentyabr - Mojaysk yaxınlığındakı Borodino çölündə fransızlarla ruslar arasındakı döyüş. 18 oktyabr - Napoleon Bonapartın ordusunun Moskvanı tərk etməsi. dekabr- Napoleon Bonapartın ordusunun məğlubiyyətə uğrayaraq Rusiyanı tərk etməsi. Kaxetiyada ruslarin zorakılığına qarşı üsyanın (1812-1813) baş verməsi. Şərqi Gürcüstanda Rusiya müstəmləkəçiliyi əleyhinə üsyan. 16 may - Rusiya və Osmanlı dövlətləri arasında Buxarest sülh müqaviləsinin imzalanması. 10 oktyabr - Rus qoşunları ilə Abbas Mirzənin qoşunları arasında Aslandüz döyüşü, İran qoşunlarının məğlub olması. 21 dekabr 1812-ci il - 1 yanvar 1813-cü il - Lənkəran xanlığının Rusiya tərəfindən işğalı. Seyid Əbülqasim Nəbati Mirzə Fətəli Axundov",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4521
-1812-c il Vətən müharibəsi,"Müharibənin səbəbləri Rusiyanın, Napoleonun İngiltərəyə qarşı Rusiyanın maraqlarını nəzərə almadan Avropa dövlətlərinə qarşı həyata keçirdiyi Kontinental blokada siyasətini aktiv dəstəkləməməsi idi. Müharibənin ilk mərhələsində (iyun-sentyabr 1812-ci il) rus ordusu Rusiya sərhədlərindən Moskvaya geri çəkildi, Borodino döyüşündə Moskvanı verdilər. Müharibənin ikinci mərhələsində (oktyabr-dekabr 1812) Napoleon ordusu ilk növbədə müharibə ilə maraqlanmayan ərazilərdə qış mənzillərinə getməyə səy göstərdi və sonra Rusiya ordusu, aclıq və don hadisələri ilə Rusiyan��n sərhədlərinə çəkildi. Müharibə Napoleon ordusunun, Rusiya ərazilərinin azad edilməsi və 1813-cü ildə Varşava və Almaniya torpaqlarına hərbi əməliyyatların ötürülməsi ilə tamamilə məhv edildi. Napoleon ordusunun məğlubiyyətinin səbəbləri arasında rus tarixçisi N. Troitski müharibədə rus ordusunun qəhrəmanlığını, ümumilikdə geniş ərazilərdə və Rusiyanın təbii-iqlim şəraitində hərbi əməliyyatlar üçün fransız ordusunun hazır olmaması və rus komandiri Mixail Kutuzovun və digər generalların hərbi istedadları ilə izah edir. Napoleon Bonapart Avropada Rusiya kimi güclü bir dövlətin mövcudluğu ilə barışmaq istəmirdi. 1810-cu ildən Fransa Rusiyaya qarşı müharibəyə hazırlaşmağa başladı. Rusiyadan sonra Napoleon İngiltərəni məğlub etmək və dünya ağalığı planını həyata keçirmək niyyətində idi. Rusiya Fransanın ona qarşı müharibəyə hazırlaşdığını bilirdi, digər tərəfdən, Avropada öz mövqelərinin zəifləməsini istəmirdi. 1812-ci ilin fevralında Fransa Prussiya ilə gizli saziş imzalamışdı. Prussiya Rusiyaya qarşı 20 minlik qoşun göndərməli idi. 1812-ci ilin martında Avstriya Fransa ilə saziş bağlayıb Ukraynaya 30 min nəfər qoşun göndərməyi vəd etdi. Rusiya üzərində qələbədən sonra Pribaltika Prussiyaya, Volın Avstriyaya verilməli idi. Avstriya və Prussiya könüllü şəkildə Rusiyaya qarşı müharibə etmək fikrində deyildi. Fransa İsveçi və Türkiyəni Rusiyaya qarşı müharibəyə qoşmaq istəyirdi, lakin buna nail olmadı. İsveç 1812-ci ilin fevralında Rusiya ilə gizli saziş imzalamışdı. 1812-ci ilin iyulun 18-də Rusiya ilə İngiltərə arasında müqavilə imzalanmışdı. 1812-ci ilin mayında Rusiya Türkiyə ilə Buxarest sülhü imzaladı. Napoleon Rusiyaya hücum üçün 600 minlik qoşun hazırlamışdı. Rusiyanın sərhəd boyu dağınıq vəziyyətdə yerləşən ordusu isə 220 min əsgər və zabitdən ibarət idi.1812-ci ilin iyunun 24-də Fransa ordusu Rusiyaya hücum etdi. Napoleon Rusiya qoşunlarını sərhəddə mühasirəyə alıb məhv edə bilmədi, Smolensk döyüşündən sonra Rusiya ilə ilk dəfə danışıqlara cəhd etdi. Lakin Rusiya bu təklifə Borodino döyüşü və partizan hərakatı ilə cavab verdi. Napoleonun planının əksinə olaraq Rusiya qoşunu böyük döyüşə girməyib ölkənin içərilərinə geri çəkildi. 7 sentyabr 1812-ci ildə Borodino çölündə baş vermiş döyüşdə Fransa ordusu 60 min nəfər, Rusiya ordusu isə 40 min əsgər itirdi. Döyüşdən sonra Rusiya ordusu geri çəkilməkdə davam etdi. Borodino döyüşü “Böyük Fransa ordusu”nun məğlubedilməzliyi haqqında əfsanəyə son qoydu. 1812-ci ilin sentyabrın 14-də Fransa ordusu Moskvaya daxil oldu, lakin Napoleon Moskvada olarkən üç dəfə I Aleksandra Rusiya üçün əlverişli şərtlərlə danışıqlara başlamağı təklif etdi. I Aleksandr bu təklifləri qəbul etmədi. Fransa ordusu bir neçə döyüşdə məğlubiyyətə uğrayıb Rusiya ərazisini tərk etdi. Geriyə çəkilən Fransa qoşunları müttəfiq orduları tərəfindən təqib edilirdi. Fransaya qarşı yaradılan altıncı koalisiyaya Rusiya, İngiltərə, Prussiya, İsveç və Avstriya daxil idi. Napoleon Leyptsiqdə 1813-cü ilin oktyabrında baş vermiş döyüşdə məğlub olub Reynin arxasına və Parisə qaçdı. Müharibənin son məqsədlərinə müttəfiqlərin münasibəti müxtəlif idi. Rusiya və Prussiya Fransada Bonopartları hakimiyyətdən salmaq istəyirdilər. İngiltərə Fransada Burbonların hakimiyyətə qayıtmasını təklif edirdi. Napoleon Fransanın inqilabdan əvvəlki sərhədlərə qayıtması şərti ilə müttəfiqlərin danışıqlara başlamaq təklifini qəbul etmədi. 1814-cü ilin martın 1-də İngiltərə, Avstriya, Rusiya və Prussiya Şomon müqaviləsini imzaladılar. Bu dövlətlər tam qələbəyə qədər Fransa ilə gizli müqavilə bağlamamalı idi. Onlardan üçü Fransaya qarşı 150 min qoşun göndərməli, İngiltərə isə hər il 5 milyon funt sterlinq pul verməli idi. Xarici keçidlər Rammacher, Wolfgang. ""Napoleon und das Wetter 1812"" (alman). 2011-12. 2012-06-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-05-29. Schneider, Wolfgang. ""Napoleons großes Gemetzel"" (alman). Welt Online. 2012-04-23. 2012-06-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-05-29.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=588901
-1812-ci il,"16 may - Rusiya ilə Osmanlı imperiyası arasında Buxarest sülh müqaviləsinin imzalanması. 24 iyun - Napoleon Bonapartın ordusunun Rusiyaya hücum etməsi, Vətən müharibəsinin başlanması. 7 sentyabr - Mojaysk yaxınlığındakı Borodino çölündə fransızlarla ruslar arasındakı döyüş. 18 oktyabr - Napoleon Bonapartın ordusunun Moskvanı tərk etməsi. dekabr- Napoleon Bonapartın ordusunun məğlubiyyətə uğrayaraq Rusiyanı tərk etməsi. Kaxetiyada ruslarin zorakılığına qarşı üsyanın (1812-1813) baş verməsi. ��ərqi Gürcüstanda Rusiya müstəmləkəçiliyi əleyhinə üsyan. 16 may - Rusiya və Osmanlı dövlətləri arasında Buxarest sülh müqaviləsinin imzalanması. 10 oktyabr - Rus qoşunları ilə Abbas Mirzənin qoşunları arasında Aslandüz döyüşü, İran qoşunlarının məğlub olması. 21 dekabr 1812-ci il - 1 yanvar 1813-cü il - Lənkəran xanlığının Rusiya tərəfindən işğalı. Seyid Əbülqasim Nəbati Mirzə Fətəli Axundov",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186066
-1812-ci il Vətən müharibəsi,"Müharibənin səbəbləri Rusiyanın, Napoleonun İngiltərəyə qarşı Rusiyanın maraqlarını nəzərə almadan Avropa dövlətlərinə qarşı həyata keçirdiyi Kontinental blokada siyasətini aktiv dəstəkləməməsi idi. Müharibənin ilk mərhələsində (iyun-sentyabr 1812-ci il) rus ordusu Rusiya sərhədlərindən Moskvaya geri çəkildi, Borodino döyüşündə Moskvanı verdilər. Müharibənin ikinci mərhələsində (oktyabr-dekabr 1812) Napoleon ordusu ilk növbədə müharibə ilə maraqlanmayan ərazilərdə qış mənzillərinə getməyə səy göstərdi və sonra Rusiya ordusu, aclıq və don hadisələri ilə Rusiyanın sərhədlərinə çəkildi. Müharibə Napoleon ordusunun, Rusiya ərazilərinin azad edilməsi və 1813-cü ildə Varşava və Almaniya torpaqlarına hərbi əməliyyatların ötürülməsi ilə tamamilə məhv edildi. Napoleon ordusunun məğlubiyyətinin səbəbləri arasında rus tarixçisi N. Troitski müharibədə rus ordusunun qəhrəmanlığını, ümumilikdə geniş ərazilərdə və Rusiyanın təbii-iqlim şəraitində hərbi əməliyyatlar üçün fransız ordusunun hazır olmaması və rus komandiri Mixail Kutuzovun və digər generalların hərbi istedadları ilə izah edir. Napoleon Bonapart Avropada Rusiya kimi güclü bir dövlətin mövcudluğu ilə barışmaq istəmirdi. 1810-cu ildən Fransa Rusiyaya qarşı müharibəyə hazırlaşmağa başladı. Rusiyadan sonra Napoleon İngiltərəni məğlub etmək və dünya ağalığı planını həyata keçirmək niyyətində idi. Rusiya Fransanın ona qarşı müharibəyə hazırlaşdığını bilirdi, digər tərəfdən, Avropada öz mövqelərinin zəifləməsini istəmirdi. 1812-ci ilin fevralında Fransa Prussiya ilə gizli saziş imzalamışdı. Prussiya Rusiyaya qarşı 20 minlik qoşun göndərməli idi. 1812-ci ilin martında Avstriya Fransa ilə saziş bağlayıb Ukraynaya 30 min nəfər qoşun göndərməyi vəd etdi. Rusiya üzərində qələbədən sonra Pribaltika Prussiyaya, Volın Avstriyaya verilməli idi. Avstriya və Prussiya könüllü şəkildə Rusiyaya qarşı müharibə etmək fikrində deyildi. Fransa İsveçi və Türkiyəni Rusiyaya qarşı müharibəyə qoşmaq istəyirdi, lakin buna nail olmadı. İsveç 1812-ci ilin fevralında Rusiya ilə gizli saziş imzalamışdı. 1812-ci ilin iyulun 18-də Rusiya ilə İngiltərə arasında müqavilə imzalanmışdı. 1812-ci ilin mayında Rusiya Türkiyə ilə Buxarest sülhü imzaladı. Napoleon Rusiyaya hücum üçün 600 minlik qoşun hazırlamışdı. Rusiyanın sərhəd boyu dağınıq vəziyyətdə yerləşən ordusu isə 220 min əsgər və zabitdən ibarət idi.1812-ci ilin iyunun 24-də Fransa ordusu Rusiyaya hücum etdi. Napoleon Rusiya qoşunlarını sərhəddə mühasirəyə alıb məhv edə bilmədi, Smolensk döyüşündən sonra Rusiya ilə ilk dəfə danışıqlara cəhd etdi. Lakin Rusiya bu təklifə Borodino döyüşü və partizan hərakatı ilə cavab verdi. Napoleonun planının əksinə olaraq Rusiya qoşunu böyük döyüşə girməyib ölkənin içərilərinə geri çəkildi. 7 sentyabr 1812-ci ildə Borodino çölündə baş vermiş döyüşdə Fransa ordusu 60 min nəfər, Rusiya ordusu isə 40 min əsgər itirdi. Döyüşdən sonra Rusiya ordusu geri çəkilməkdə davam etdi. Borodino döyüşü “Böyük Fransa ordusu”nun məğlubedilməzliyi haqqında əfsanəyə son qoydu. 1812-ci ilin sentyabrın 14-də Fransa ordusu Moskvaya daxil oldu, lakin Napoleon Moskvada olarkən üç dəfə I Aleksandra Rusiya üçün əlverişli şərtlərlə danışıqlara başlamağı təklif etdi. I Aleksandr bu təklifləri qəbul etmədi. Fransa ordusu bir neçə döyüşdə məğlubiyyətə uğrayıb Rusiya ərazisini tərk etdi. Geriyə çəkilən Fransa qoşunları müttəfiq orduları tərəfindən təqib edilirdi. Fransaya qarşı yaradılan altıncı koalisiyaya Rusiya, İngiltərə, Prussiya, İsveç və Avstriya daxil idi. Napoleon Leyptsiqdə 1813-cü ilin oktyabrında baş vermiş döyüşdə məğlub olub Reynin arxasına və Parisə qaçdı. Müharibənin son məqsədlərinə müttəfiqlərin münasibəti müxtəlif idi. Rusiya və Prussiya Fransada Bonopartları hakimiyyətdən salmaq istəyirdilər. İngiltərə Fransada Burbonların hakimiyyətə qayıtmasını təklif edirdi. Napoleon Fransanın inqilabdan əvvəlki sərhədlərə qayıtması şərti ilə müttəfiqlərin danışıqlara başlamaq təklifini qəbul etmədi. 1814-cü ilin martın 1-də İngiltərə, Avstriya, Rusiya və Prussiya ��omon müqaviləsini imzaladılar. Bu dövlətlər tam qələbəyə qədər Fransa ilə gizli müqavilə bağlamamalı idi. Onlardan üçü Fransaya qarşı 150 min qoşun göndərməli, İngiltərə isə hər il 5 milyon funt sterlinq pul verməli idi. Xarici keçidlər Rammacher, Wolfgang. ""Napoleon und das Wetter 1812"" (alman). 2011-12. 2012-06-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-05-29. Schneider, Wolfgang. ""Napoleons großes Gemetzel"" (alman). Welt Online. 2012-04-23. 2012-06-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-05-29.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=590272
-1812-ci il müharibəsi,1812-ci il müharibəsi (ing. War of 1812) — Amerika Birləşmiş Ştatları ilə Böyük Britaniya arasında 1812–1814-cü illəri əhatə etmiş müharibə. İkinci İstiqlal müharibəsidə adlandırılan müharibə Böyük Britaniyanın 1810-cu ildən artan siyasi təziqlərinin nəticəsində başlamışdır. Böyük Britaniyanın Amerika Birləşmiş Ştatlarının bəzi ştatlarında olan tərəfdarları vasitəsilə müharibəyə başlamışdır. Əsas məqsəd Şimali Amerikada əvvəlki tək ingilis ağalığı qurmaq idi. İki il davam edən müharibənin sonunda Böyük Britaniya məğlub olmuş və ABŞ-la imzaladığı müqavilədə bir daha onun ərazilərinə iddia etməyəcəyinə dair öhdəlik götürmüşdür.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=265921
-1812-ci il uvertürası,"Uvertüranın premyerası 20 avqust 1882-ci ildə Moskvada baş tutmuşdur. Rusiyanın 1812-ci il qələbəsinə ithaf edilmiş Xilaskar Məsih kafedralında həyata keçirilmiş debüt ifa zamanı dirijor İpploit Altani olmuşdur. Nyu-Yorkda Karnegi zalının açılışına həsr olunmuş ifa zamanı isə Çaykovski özü orkestra drijorluq etmişdir. Bu böyük Avropa bəstəkarından birinin ABŞ-yə etdiyi ilk səfərlərdən biri idi.15 dəqiqə davam edəm uvertüra daha çox musiqidə istifadə olunmuş silah atışı səsləri, çayms zınqırovları və finalda top atəşi açılması ilə məşhurdur. Əsər ənənəvi olaraq hər il ABŞ-da Müstəqillik Günü atəşfəşanlığını müşayət etmək üçün ifa edilir. “Şelkunçik”, “Yatmış gözəl” və “Qu gölü” balet süitaları ilə yanaşı “1812-ci il uvertürası” Çaykovskinin ən məşhur əsərlərindən biridir. davay Yazılma tarixi Tarixi-siyasi fon: I Napoleonun Rusiyaya hücumu 7 sentyabr 1812-ci ildə Moskvadan 120 km cənubda yerləşən Borodino ərazisində I Napoleonun ordusu ilə Mixail Kutuzovun rəhbərlik etdiyi Rusiya ordusu qarşılaşır. Borodino döyüşü 100.000-dən çox insanın ölümü ilə nəticələnir və sahə döyüşlərində təcrübəli olan fransızlar qalib gəlirlər. Lakin, bu qələbə Pirr qələbəsi olur.Ehtiyyatları tükənmək üzrə olan fransızlar Moskvaya doğru irəliləyirlər və kiçik müqaviməti qıran Napoleon şəhəri ələ keçirir. Çar I Aleksandrın təslim olacağını gözləyən fransızlar Moskavnı ələ keçirdikdən sonra tamamilə boşaldılmış və böyük bir hissəsi hərbiçilər tərəfindən yandırılmış xarabalıqla qarşılaşırlar. Qış ehtiyyatı olmayan Napoleon geri çəkilməyə məcbur olur. 19 oktyabrdan dekabra qədər davam edən bu çəkilmə zamanı fransızlar bir neçə problemlə üzləşməli olurlar: aclıq, tif, soyuq, kazakların müntəzəm hücumları və ordunun ölkədən çıxmasına mane olmağa çalışan rus ordusu. Noyabrda Napoleon ordunu tərk edir və onun Böyük Ordusu Polşa ərazisində təhlükəsiz yerə çatdıqda on dəfə kiçilmiş vəziyyətdə olur. Əsərin sifariş edilməsi Rusiya qələbəsinin əbədiləşdirilməsi üçün Çar I Aleksandr tərəfindən inşası sifariş edilmiş Xilaskar Məsih kafedralının inşası 1880-ci ildə yekunlaşmaq üzərə idi; 1881-ci ildə isə Çar II Aleksandrın tacqoymasının 25 illik yubileyi qeyd olunmalı idi; həmçinin 1882-ci ildə Moskvada Ümumrusiya bədii-sənaye sərgisinin keçirilməsi planlaşdırılırdı. Çaykovskinin yaxın dostu və müəllimi olan Nikolay Rubinşteyn ona təntənəli mərasimlərdə ifa etmək üçün musiqili pyes yazmağı təklif edir. 12 oktyabr 1880-ci ildə Çaykovski əsər üzərində çalışmağa başlayır və altı həftə sonra işi tamamlayır. Digər kontekstlərə uğunlaşdırılması Sonradan ilhamlandırıcı patriotik himn kimi uvertüra digər kontekstlərə uyğunlaşdırılmış və rus qələbəsindən daha çox başqa mövzularla əlaqələndirilmişdir. ABŞ-da “1812-ci il uvertürası” 4 iyul 1974-cü ildə Boston Pops orkestrı tərəfindən Artur Fidlerin seçimi əsasında Müstəqillik günündə ifa edildikdən sonra geniş məşhurluq qazanmışdır.Böyük Britaniya bəstəkarı Malkolm Arnold özünün “A Grand, Grand Overture” adlı əsərini uvertüraya parodiya kimi yazmış və ABŞ prezidenti Herbert Huverə həsr etmişdir. İnstrumentasiya “1812-ci il uvertürası” aşağıdakı heyətdən ibarət orkestrla ifa olunmaq üçün yaz��lmışdır:: Nəfəsli alətlər dəstəsi: Bu hissədə “Açıq” saxlanılmış instrumentasiyanın “istənilən mis nəfəsli alətlə” tamamlana biləcəyi qeyd edilir. Qapalı məkanlarda ifa zamanı bu hissənin ifasının orqana həvalə edilməsi də mümkündür. Hissənin hərbi və ya mars musiqi dəstələri tərəfindən ifası da mümkündür. Qeyd: nəfəsli alətlər dəstəsi və ya onu əvəz edən alətlər yalnız finalda istifadə edilir. Taxta nəfəsli alətlər: 1 fleyta-pikkolo, 2 fleyta, 2 qoboy, 1 ingilis qoboyu, 2 soprano klarnet və 2 faqot Metal nəfəsli alətlər: 4 F valtorn, 2 B♭ kornet, 2 E♭ truba, 3 trombon (2 tenor, 1 bass) və 1 tuba Zərb alətləri: litavr, böyük bass orkestr barabanı, kiçik baraban, boşqab, buben, üçbucaq, karillon Simli alətlər: I & II skripka, alt, violonçel, kontrabas Artilleriya: bir döyüş topu batareyası və ya mərasim sahə artilleriyasıKarillon bəzən boru formalı zənglərlər, carillon ifasının səsyazması ilə və hətta kilsə zəngləri ilə də əvəz edilir. Döyüş topu atəşi səsinin olduğu hissələr bəzən top atəşi səsyazması ilə, bəzən isə Qustav Malerin “Altıncı simfoniya”sında olduğu kimi taxta və ya metal çəkic zərbəsinin səsi ilə əvəz edilir. Qapalı məkanlarda ifa zamanı top atəşi səsini əvəzləmək üçün bass baraban və ya qonq/tam-tam səsindən də istifadə olunur. Musiqi xüsusiyyətləri Əsər Pravoslav kilsəsinə məxsus “Müqəddəs xaç troparı” (həmçinin “İlahi, öz xalqını xilas et” adıyla tanınır) adlı həzin rus melodiyasının violonçel və iki alt vasitəsiylə ifası ilə başlayır. Bu hissə işğalın qısa zamanda bitməsi üçün dua edən rus xalqını təmsil edir. Daha sonra fransız ordusunun hücumunu göstərmək üçün Fransanın dövlət himni olan “Marselyeza” səslənir. Fransızların getdikcə Moskvaya yaxınlaşmalarını göstərən hissə “Marselyeza” və rus xalq musiqisinin rəqabəti şəklində səslənir və iki ordunun döyüşməsini göstərir. Bu hissədə toplardan beş dəfə atəş açılır və bu atəşlər Borodino döyüşünü göstərir. Bu hissədə “Marselyeza”nın melodiyası daha qabarıqlaşır və rus xalq musiqisini batırır. Bundan sonra gələn uzun eniş fransızların Moskvadan geri çəkilməsini təmsil edir. Bu hissənin sonunda əsərin başlanğıcında istifadə edilən himn melodiyası sələnir. Bunu duaya cavab kimi qiymətləndirmək olar. Uvertüranın finalında on bir top atəşi açılır və “Tanrı çarı qorusun!” melodiyası səslənir. Milli motivlərin anaxronizmi Uvertürada “Marselyeza” Fransa dövlət himni kimi istifadə edilsə də, 1795-ci ildə o, Napoleon Bonapart tərəfindən qadağan edilmiş və 1805-ci ildə başlayan Rusiya hücumu zamanı istifadə edilməmişdir. Əsər Fransa dövlət himni kimi 1879-cu ildə - uvertüranın sifarişindən bir il əvvək bərpa edilmişdir ki, bu da onun Çaykovski tərəfindən nəyə görə istifadə edilməsini izah edə bilər. I Napoleon rejiminin qeyri-rəsmi himni olmuş “Veillons au salut de l'Empire” mahnısı 1882-ci ilə kimi unudulmuş, “Marselyeza”nın əhəmiyyəti isə rus zadəganları arasında bilinən idi. Əsərdə “İlahi, öz xalqını xilas et” melodiyası ordunun işğalından azad olmaq haqqında duanı ifadə edir. Həmin himnin bir hissəsi “Bütün pravoslav xristianlara düşmənləri üzərində qələbə bəxş et” kimi tərcümə olunur. Bu himni əsərə əlavə etməklə Çaykovski Tanrının pravoslav ruslara fransızlar üzərində qələbə bəxş etdiyini göstərir. Sonradan “Marselyeza” melodiyasının güclü səslənməsi rusların sanki məğlub olduqlarını göstərir. Daha sonra “İlahi, öz xalqını xilas et” və “Tanrı çarı qorusun!” melodiyalarının birlikdə səslənməsi “Marselyeza”nın melodiyasını əvəz edir və bu zaman fonda zınqırovlar səslənir. Bu zınqırovlar Moskva kilsələrinin zənglərinə işarə edir. Əsərdə zənglərin istifadə edilməsi mühüm əhəmiyyət daşıyır, belə ki, pravoslav inancında kilsə zəngləri İlahi səsi kimi qəbul olunur. İfa praktikası Canlı ifa zamanı müasir dövrdə yaxşı öyrədilmiş hərbi personal və müasir döyüş topları istifadə edilir. 1800-cü illərdə istifadə edilən topların isə iki dəqiqə ara ilə on altı atışı dəqiqliklə həyata keçirməsi mümkün deyildi. Səsyazma tarixi Əsərin məlum olan ilk orkestr səsyazması Kral Albert Holl tərəfindən Lendon Ronaldın dirijorluğu ilə top atəşləri və zınqırovlar xaric heç bir zərb alətinin iştirakı olmadan yazılmış və 1916-cı ildə “His Master’s Voice” tərəfindən 12 düymlük plastində satışa çıxarılmışdır. Kral Opera Orkestrı tərəfindən təxminən həmin dövrdə edilmiş səsyazmasında da atəş açılmamışdır.Antal Doratinin dirijorluğu ilə 1954-cü ildə Minneapolis Simfonik Orkestrı ilə Vest-Pointdə yazılmış və Mercury Records tərəfindən yayımlanmış səsyazmasında Nyu Heyvendəki Yel Memorial Karillonundan və ABŞ-dakı yeganə Napoleon dövrü qoşa atan fransız topundan istifadə edilmişdir. İlk yayım zamanı valın bir tərəfində uvertüra, digər tərəfində isə Dims Teylorun top və zınqırov səslərinin istifadəsi haqqında mətni oxuması səslənirdi. Sonrakı yayımlanmalarda valın bir tərəfində uvertüra və Dims Teylorun mətni, digər tərəfində isə Çaykovskinin “İtalyan kapriççiosu” səsləndirilmişdir. 5 aprel 1958-ci ildə stereofonik səsyazma zamanı Riversayd kilsəsindəki Lora Spelman Rokfeller Memorial Karillonundan istifadə olunmuşdur. Bu yayımlanmada da Çaykovskinin “1812-ci il uvertürası” və “İtalyan kapriççosu” birləşdirilmiş, qeydlər isə yenidən Dims Teylor tərəfindən səsləndirilmişdir. Sonrakı yayımlanmalar zamanı “1812-ci il uvertürası” və Bethovenin “Vellinqtonun qələbəsi”nin London Simfonik Orkestrı və topların iştirakı ilə yazılmış səsyazması bir valda birləşdirilmişdir.Kennet Olvinin “Decca” üçün yazılmış ilk səsyazmasında top atəşi yerinə yavaşladılmış odlu silah atəşindən istifafə olunmuşdur. 1963-cü ildə Robert Şarplz və London Festival Orkestrının ifasında yayımlanmış səsyazması sonradan “Decca” tərəfindən kvadrofon səsə uyğunlaşdırılmışdır. “Black Dyke Band” əsərin nəfəsli alətlər orkestrı üçün uyğunlaşdırılmış variantının səsyazmasını həyata keçirmişdir. Qrupun “Symphonic Brass” albomuna daxil olan bu səsyazmasında original notlarda olduğu kimi top atəşlərindən istifadə edilmişdir.1967-ci ildə “Deutsche Grammophon” üçün Herbert fon Karayanın drijorluğu, Berlin Filarmoniya Orkestrı və Don Kazakları Xorunun ifasında uvertüranın səsyazması həyata keçirilmişdir.1971-ci ildə CBS tərəfindən çıxarılmış səsyazması Yujin Ormandinin drijorluğu ilə Filadelfiya orkestrı tərəfindən yazılmış və səsyazması zaman Mormon Tabernakl Xoru və real top atəşi səslərindən istifadə edilmişdir. Böyük Britaniya rok-zərbçisi Kozi Pouell 1979-cu ildə çıxarılmış “Over The Top” albomuna daxil olan eyni adlı mahnının sonunda uvertüranın musiqisindən istifadə edilmişdir. Əsərin ilk rəqəmsal səsyazması 1979-cu ildə “Telarc” üçün Sinsinnati Simfonik Orkestrı tərəfindən həyata keçirilmişdir. Həmçinin bu səsyazmasında XIX əsrə aid tam çaplı hərbi topların atışından istifadə edilmişdir. Bu səsyazması “Telarc”ın bestselleri olmaqla qısa zamanda populyarlıq qazanmış və hi-fi səsyazma metodunun sınaqlarına başlanmasına səbəb olmuşdur. Yalnız ən yaxşı və daha düzgün qurulmuş alətlər top atəşi səslərinin düzgün səslənməsinə imkan vermis, səsyazması isə dinləyicilərin audio texnikalarının sıradan çıxmaması üçün düzgün quraşdırmaya səsləyən xəbərdarlıqla müşayət edilmişdir.. 1989-cu ildə “Swingle Singers” qrupu əsərin a kapella versiyasını yazdırmış və bu səsyazması qrupun “1812” adlı albomuna daxil olmuşdur.1990-cı ildə Çaykovskinin 150 illik yubiley tədbirləri çərçivəsində uvertüra bəstəkarın gənclik şəhəri olan Sankt-Peterburqda Sankt-Peterburq Filarmoniya Orkestrının ifasında yazılmış və 1880-ci il notunda olduğu kimi 16 döyüş topundan atəş açılmışdır. Bu səsyazması bəstəkarın məzarına mümkün qədər yaxın ərazidə həyata keçirilmişdir. Festival ABŞ televiziyasında ilk dəfə 9 mart 1991-ci ildə göstərilmişdir. 2012-ci ilin sentyabrında Borodino döyüşünün 200 illik yubileyi münasobəti ilə Texasdan olan ""The Invincible Czars"" qrupu uvertüranın rok versiyasını ifa etmişdir. Qrup ilk dəfə bu əsərlər Bartsvill, Oklahomada baş tutan 20-ci ənənəvi OK Motsart klassik musiqi festivalında klasssik musiqi orkestrı üzvləri ilə birlikdə çıxış etmiş, finalda isə atəşfəşanlıq edilmişdir. Xarici keçidlər Tchaikovsky Research A Taiwanese military band performance with artillery accompanied Article from 2003 Pittsburgh Post-Gazette on how ""1812"" has become a piece of patriotic Americana Arxivləşdirilib 2008-06-10 at the Wayback Machine Russian national anthem ""God Save the Tsar"" in Tchaikovsky's music – contains several audio recordings of the 1812 Overture. Interview with J. Paul Barnett about the 1812 Overture by Bruce Duffie, November 20, 1999 1812 Overture on Youtube, with cannons 1812 Overture on Youtube, with conductor's score, choir, churchbells, and muzzle-loading cannons",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=626785
-1813,"oktyabr - Leypsiq yaxınlığında müttəfiq qoşunları ilə fransızlar arasında baş verən ""Xalqlar döyüşü""ündə Napoleonun ordusunun məğlubiyyətə uğraması. Svanetiyanın Rusiyaya ilhaq edilməsi. Fransa tərəfindən Belçikanın işğal edilməsi. 1 yanvar - Rusiya-İran müharibəsinin (1804-1813) gedişində rus qoşunları tərəfindən Lənkəran qalasının alınması. 12 oktyabr – Gülüstan müqaviləsinin imzalanması. Məkkə döyüşü (1813) 17 oktyabr– Georq Büxner 22 may - Rixard Vaqner Məxdumqulu Fəraqi Rus sərkərdəsi M.İ.Kutuzov vəfat etmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4522
-1813-cü il,"oktyabr - Leypsiq yaxınlığında müttəfiq qoşunları ilə fransızlar arasında baş verən ""Xalqlar döyüşü""ündə Napoleonun ordusunun məğlubiyyətə uğraması. Svanetiyanın Rusiyaya ilhaq edilməsi. Fransa tərəfindən Belçikanın işğal edilməsi. 1 yanvar - Rusiya-İran müharibəsinin (1804-1813) gedişində rus qoşunları tərəfindən Lənkəran qalasının alınması. 12 oktyabr – Gülüstan müqaviləsinin imzalanması. Məkkə döyüşü (1813) 17 oktyabr– Georq Büxner 22 may - Rixard Vaqner Məxdumqulu Fəraqi Rus sərkərdəsi M.İ.Kutuzov vəfat etmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186067
-1814,"mart - müttəfiq qoşunlarının Parisə daxil olması, Napoleon Bonapartın Elba adasına sürgün olunması. 18 avqust - Royalistlərin qüvvələri tətəfindən geri çəkilən Simon Bolivarın ordusunu Barselona yaxınlığında məglub etməsi. 25 noyabr - İngiltərə ilə İran arasında Tehran müqaviləsinin imzalanması. Dekabr- ABŞ-la İngiltərə arasında Kent müqaviləsinin imzalanması. Vyana konqresinin (1814]]-[[1815) işə başlaması. 9 mart - Taras Qriqoryeviç Şevçenko - Ukrayna şairi və rəssamı 15 oktyabr - Rus şairi Mixail Yuryeviç Lermontov - rus şairi. Mehmet İsgəndər Paşa — Polşa əsilli Osmanlı generalı. 21 yanvar - Jak Anri Bernarden de Cen-Pyer - fransız yazıçısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4523
-1814-cü il,"mart - müttəfiq qoşunlarının Parisə daxil olması, Napoleon Bonapartın Elba adasına sürgün olunması. 18 avqust - Royalistlərin qüvvələri tətəfindən geri çəkilən Simon Bolivarın ordusunu Barselona yaxınlığında məglub etməsi. 25 noyabr - İngiltərə ilə İran arasında Tehran müqaviləsinin imzalanması. Dekabr- ABŞ-la İngiltərə arasında Kent müqaviləsinin imzalanması. Vyana konqresinin (1814]]-[[1815) işə başlaması. 9 mart - Taras Qriqoryeviç Şevçenko - Ukrayna şairi və rəssamı 15 oktyabr - Rus şairi Mixail Yuryeviç Lermontov - rus şairi. Mehmet İsgəndər Paşa — Polşa əsilli Osmanlı generalı. 21 yanvar - Jak Anri Bernarden de Cen-Pyer - fransız yazıçısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186068
-1815,"18 iyun -Napoleon Bonapart Vaterloo döyüşündə İngiltərə və Prussiya ordularına məğlub olmuşdur. İngiltərə parlamenti ""Taxıl qanunları"" adlanan qanun qəbul etdi. 26 sentyabr - Vyana konqresində Rusiya imperatoru I Aleksandrın təklifi ilə ""Müqəddəs İttifaq"" yaradıldı. Bakıda ilkpravoslav kilsəsinin fəaliyyətə başlaması. İsrafil bəy Mustafa bəy oğlu Yadigarov, rus ordusunda general Həsən bəy Ağalarov, rus ordusunda general. Mahmud Əhməd Həmdi Fələki",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4524
-1815-ci il,"18 iyun -Napoleon Bonapart Vaterloo döyüşündə İngiltərə və Prussiya ordularına məğlub olmuşdur. İngiltərə parlamenti ""Taxıl qanunları"" adlanan qanun qəbul etdi. 26 sentyabr - Vyana konqresində Rusiya imperatoru I Aleksandrın təklifi ilə ""Müqəddəs İttifaq"" yaradıldı. Bakıda ilkpravoslav kilsəsinin fəaliyyətə başlaması. İsrafil bəy Mustafa bəy oğlu Yadigarov, rus ordusunda general Həsən bəy Ağalarov, rus ordusunda general. Mahmud Əhməd Həmdi Fələki",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186069
-1816,"Simon Bolivar tərəfindən Venesuelanın azadlıq ordusunun yaradılması. General X.San-Martinin başçılıq etdiyi ordu tərəfindən Argentinanın ispan zülmündən azad edilməsi və ölkənin müstəqilliyinin elan olunması. Rusiyada ""Nicat"" ittifaqının yaradılması. 20 mart — I Mariya, Braqanza sülaləsinə mənsub ilk Portuqaliya və Braziliya kraliçası",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4525
-1816-cı il,"Simon Bolivar tərəfindən Venesuelanın azadlıq ordusunun yaradılması. General X.San-Martinin başçılıq etdiyi ordu tərəfindən Argentinanın ispan zülmündən azad edilməsi və ölkənin müstəqilliyinin elan olunması. Rusiyada ""Nicat"" ittifaqının yaradılması. 20 mart — I Mariya, Braqanza sülaləsinə mənsub ilk Portuqaliya və Braziliya kraliçası",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186070
-1817,"Rusiya işğalına qarşı dağlı xalqların Qafqaz müharibəsinin başlanması. ""Dərbəndli Fətəlinin İran kiimahnısı"" adlı Azərbaycan xalq mahnısının nota alınması. General Yermolov almanların ilk dəstələrinin Qafqaza gətirilməsinə razılıq verilməsi. 1817-1818- Cənubi Qafqazda 8 alman koloniyasının təşkil olunması.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4526
-1817-ci il,"Rusiya işğalına qarşı dağlı xalqların Qafqaz müharibəsinin başlanması. ""Dərbəndli Fətəlinin İran kiimahnısı"" adlı Azərbaycan xalq mahnısının nota alınması. General Yermolov almanların ilk dəstələrinin Qafqaza gətirilməsinə razılıq verilməsi. 1817-1818- Cənubi Qafqazda 8 alman koloniyasının təşkil olunması.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186071
-1818,"Rusiyada ""Səadət ittifaqı""nın yaradılması. ABŞ-nin Floridanı İspaniyanın əlindən alması 5 may – Karl Marks - alman alim və filosof. 25 aprel – Fyodor Buslayev Mirzə Həbibullah Rəşti Rus ixtiraçısı İ.P.Kulibin. Kaspar Vessel",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4527
-1818-ci il,"Rusiyada ""Səadət ittifaqı""nın yaradılması. ABŞ-nin Floridanı İspaniyanın əlindən alması 5 may – Karl Marks - alman alim və filosof. 25 aprel – Fyodor Buslayev Mirzə Həbibullah Rəşti Rus ixtiraçısı İ.P.Kulibin. Kaspar Vessel",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186072
-1818-ci il müqaviləsi,"1818-ci il müqaviləsi (ing. Treaty of 1818), 1918-ci il konvensiyası (ing. Convention of 1818), 1818 anqlo-amerikan konvensiyası (ing. Anglo-American Convention of 1818), London müqaviləsi (ing. Treaty of London) və ya Balıqçılıq, sərhəd və kölələrin bərpası barədə konvensiya (ing. Convention respecting fisheries, boundary and the restoration of slaves) — ABŞ və Böyük Britaniya arasında 1818-ci ildə imzalanan beynəlxalq müqavilə. Ceyms Monronun prezidentlik dövründə imzalanmış müqavilə iki ölkə arasındakı sərhəd problemlərini həll etmişdir. Konvensiya Britaniya və Kanada tarixinin ""Hudon's Bay Company"" şirkətinin Kolumbiya qəzası olaraq tanınan Oreqon və qardaş bölgəsi Yeni Kaledoniya qəzasının cənub hissəsinin də ortaq şəkildə işğal edilməsinə və əhalinin yerləşdirilməsinə icazə vermişdir. İki ölkə 49-cu şimal paralelini əhatə edən bir sərhəd üzərində razılaşmışdılar. Bunun səbəbi 49-cu şimal paralelində yaranan sərhəd qismən düz olacaqdı. Britaniya 49-cu paralelin qərbində Rupertin torpağının hamısını və bu paralelin cənubundakı Qırmızı çay koloniyası da daxil olmaqla Kontinental bölmənin şərqini güzəştə getdi. ABŞ 49-cu paralelin şimalında Luiziana torpaqlarının ən şimal nöqtəsini təhvil vermişdi. Müqavilə hökmləri I maddə — ABŞ-nin Nyufaundlend və Labrador boyunca balıqçılıq hüquqları təmin edildi. II maddə — ""Şimali Amerikanın 49-cu şimal paralelində Meşəli gölün ən şimal-qərb nöqtəsindən çəkilən bir xətt"" boyunca Britaniya Şimali Amerikası ilə ABŞ arasındakı sərhəd təyin edildi. Britaniya, 49. paralelin cənubundakı Rupertin Torpağı və Qırmızı Çay koloniyası (bu gün Minnesota, Şimali Dakota və Cənubi Dakotanın bir hissəsini təşkil edən Qırmızı Çay Hövzəsinin yanında, yaxınlarındakı müasir bir Montananın kiçik bir parçasını da daxil olmaq üzrə Üçlü bölmə piki). ABŞ-nin Luiziananın satın almasının 49-cu paralelin şimalından (yəni, hal-hazırkı Alberta və Saskaçevandakı Süd çayı, Kavak çayı və böyük Palçıq Çuxuru hövzələrinin bir qisimi) uzanan kiçik hissəsini buraxdı. Bu maddə, 1783-cü il Paris Sülh Müqaviləsində qəbul edilən, ABŞ İstiqlal müharibəsini sona çatdıran sərhəddə gerçək coğrafiyanın cəhalətindən qaynaqlanan bir sərhəd anlaşmazlığını həll etdi. Daha əvvəlki bu andlaşma, amerikalı ilə britaniyalı mülkləri arasındakı sərhədi, Meşəli göldən Mississippi çayına doğru qərbə doğru uzanan bir xətt boyunca yerləşdirdi. Tərəflər çayın bu qədər şimala doğru uzanmadığının fərqinə gələ bilməmişdilər, buna görə belə bir xətt heç vaxt çayla qovuşmayacaqdı. Bu problemi aradan qaldırmaq üçün 1818 müqaviləsi ABŞ-nin 49-cu paralelinin şimalındakı Alyaskanın xaricində qalan Amerika Birləşmiş Ştatlarının yalnız bir hissəsi olan mövcud Minnesota ştatının kiçik seqmenti olan Şimal-qərb Bucağı olan Birləşmiş Ştatların bir ifadəsini yaratdı. III maddə — 10 ildir Oreqonda ərazi idarələrinin ortaq təmin edilməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Hər ikisi də ərazi iddia edə bilər və hər ikisi də pulsuz naviqasiya ilə təmin ediləcəkdir. IV maddə — 12 il ərzində iki tərəf arasındakı ticarəti təşkil edən 1815 il tarixli Anqlo-Amerikaa konvensiyasını təsdiqlədi. V maddə — 1812 Müharibəsini sona çatdıran Qent Müqaviləsindən çıxan bir ABŞ tələbini ""bu məqsəd üçün adlandırılacaq bəzi Dost Suveren və ya Dövlət"" ə aid fərqliliklərə göndərmə qərarı aldı. ABŞ-nin iddiası, müqavilə imzalandıqda Britaniya torpaqlarında ya da Britaniya'nın donanma gəmiləri üzərində olan kölələrə geri dönüş ya da təzminat tələb edildi. Söz mövzusu Qent Müqaviləsi mülkləri paylamaq və ABŞ bu qulların ABŞ vətəndaşlarının mülkiyyətində olduğunu iddia etdi. VI maddə — qərarlaşdırmışdır ki, müqavilə imzaladıqdan sonra ən çox altı ay içində ratifikasiya reallaşacaq. Konvensiya ABŞ üçün ABŞ-nin Fransa səfiri Albert Qallatin, Böyük Britaniya naziri Riçard Raş, Bitaniya Kral Donanmasının maliyyə məsləhətçisi Fredrik Con Robinson, xüsusi məclisin bir üzvü və dövlət müşarivi olan Henri Qulbörn tərəfindən müzakirə edildi. Müqavilə 20 oktyabr 1818-ci il tarixində imzalandı. Ratifikasiya 30 yanvar 1819-cu ildə dəyişdirildi. 1818-ci il müqaviləsi və 1817-ci il Raş-Baqot müqaviləsi, Britaniya İmperiyası və Amerika müstəmləkələri arasındakı əlaqələrin inkişaf etməsinin başlamasına gətirib çıxarmışdır. Müqavilədən sonra, sərhəd boyunca Oreqonun şərqində qalan bölgə Pembina qəzası olaraq təşkilatlanmağa üzrə təklif, ancaq ABŞ Konqresi təklifi heç bir zaman qatılmadı. Bunun yerinə alan Minnesota qəzası və Dakota qəzası oldu. Müqavilənin nisbətən dostluq xüsusiyyətinə baxmayaraq, yenə də, 20 ildə Oreqonun sahibliyi üçün şiddətli bir mübarizə başlatdı. Daha əvvəl Aşağı Kolumbiya çayı üzərində Fort-Vankuver mərkəzli ticarət şəbəkəsi quran Britaniya tərəfindən qurulan ""Hudon's Bay Company"", şərqi Vaşinqton və Aydahoda olduğu kimi Oreqon sahilində və Paget Saundda da digər qalalarla sərt bir vəziyyətə düşdü. ABŞ dəri tacirlərinin bölgəyə təcavüzünü məhdudlaşdırmağa istiqamətli kampaniya başlatdı. 1830-cu illərə çatdıqda, bölgədə ərazini tamamilə əlavə zorlayan şirkət, qalan qazancı ən üst səviyyəyə çıxarmaq və ABŞ dağının varisini təxirə salmaq üçün, Oreqon çölündəki bütün kürklü heyvanların yox edilməsi üçün qəsdli bir siyasət boynuna götürdü. Cəsarət incidici siyasət idi, Fort-Vankuverdəki ""Hudson's Bay Company"" komissiyasının başçısı Con Mak Lauqlinin, Oreqon yolunda vəzifəyə gələn ABŞ daimi olaraq kömək və qarşılama təmin etdi. Həmçinin Bax Britaniya Şimali Amerikası 1812-ci il müharibəsi Xarici Keçidlər ""Fisheries Question"". Encyclopedia Americana .1920. Bu məqalə 1783-cü ildən 1910-cu ilə qədər okean balıqçılığına aid Britaniya-Amerika danışıqlarını izləyir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=477948
-1819,"6 fevral - Böyük Britaniyanın Ost-Hind şirkətinin nümayəndəsi Tomas Stemford Raffl tərəfindən Sinqapura mühacirət edən müxtəlif etnlk qrupların ticarət zonalarının təşkili haqqında Coxor sultanı ilə müqavilə imzalanması. 16 avqust- Mançestrdə ordu ilə nümayişçilər arasında toqquşma baş verməsi. Venesuelanın istiqlaliyyətinin elan olunması. İmeretiyada Rusiya müstəmləkəçiliyinə qarşı üsyanın baş verməsi. Şəki xanlığı ləğv edildi. 5 iyun – Con Kauç Adams, ingilis riyaziyyatçı. 10 iyun – Qustav Kurbe Azərbaycan tarixçisi Mir Mehdi Həşimzadə. İsmayıl xan Ehsan xan oğlu Naxçıvanski, rus ordusunda general. Parmalı Mariya Luiza Qəyyum David",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4528
-1819-cu il,"6 fevral - Böyük Britaniyanın Ost-Hind şirkətinin nümayəndəsi Tomas Stemford Raffl tərəfindən Sinqapura mühacirət edən müxtəlif etnlk qrupların ticarət zonalarının təşkili haqqında Coxor sultanı ilə müqavilə imzalanması. 16 avqust- Mançestrdə ordu ilə nümayişçilər arasında toqquşma baş verməsi. Venesuelanın istiqlaliyyətinin elan olunması. İmeretiyada Rusiya müstəmləkəçiliyinə qarşı üsyanın baş verməsi. Şəki xanlığı ləğv edildi. 5 iyun – Con Kauç Adams, ingilis riyaziyyatçı. 10 iyun – Qustav Kurbe Azərbaycan tarixçisi Mir Mehdi Həşimzadə. İsmayıl xan Ehsan xan oğlu Naxçıvanski, rus ordusunda general. Parmalı Mariya Luiza Qəyyum David",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186073
-181 (ədəd),"Yüz səksən bir — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz səksəndən sonra, yüz səksən ikidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz əksən bir ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda sadə ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157944
-1820,Dünyada ilk kalkulyator olan arifmometrin satışa çıxarılması. Şimali Qafqazda - Nalçikdə ilk məktəbin açılması. Şamaxı xanlığı ləğv edildi. 4 fevral — Bojena Nemtsova 14 mart — II Viktor Emanuel İvan Qudoviç Ferenç Seçeni,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4529
-1820-ci il,Dünyada ilk kalkulyator olan arifmometrin satışa çıxarılması. Şimali Qafqazda - Nalçikdə ilk məktəbin açılması. Şamaxı xanlığı ləğv edildi. 4 fevral — Bojena Nemtsova 14 mart — II Viktor Emanuel İvan Qudoviç Ferenç Seçeni,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186074
-1820-ci illər,1820-ci illər — Qriqori təqvimində 1820-ci il yanvarın 1-də başlayan və 1829-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Siyasətçilər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=570760
-1821,"26 yanvar - Laybaxda (indiki Lüblin) Müqəddəs ittifaqın III Konqresinin açılması. 24 fevral - Meksikada İspaniya ağalığına qarşı üsyanın başlanması. Aqustin İturbide tərəfindən Meksikada İspaniya kralının başçılığı ilə konstitusiyalı monarxiya yaradılmasını nəzərdə tutan İqualın planının nəşr edilməsi. 2 mart - İspaniyada Evaristo Peresa de Kastronun başçılıq etdiyi hökumətin istefaya getməsi. 23 mart - Avstriya ordusu tərəfindən Neapolun tutulması və hər iki Siciliya krallığında inqilabın yatırılması. 23 aprel - Eysebio Bardayi Azaranın başçılığı ilə İspaniyada yeni hökumətin təşkil olunması. 12 may - Müqəddəs İttifaqın III Konqresinin bağlanması, İtaliyada inqilabi hərəkatın yatırılmasının qərara alınması. Rusiya tərəfindən Yunanıstanda azadlıq hərəkatına köməklik göstərməmək barədə öhdəliyin götürülməsi. 9 iyun - Paraqvayın İspaniya vətəndaşlarından təmizlənməsi və onların əksəriyyətinin ölkədən sürgün edilməsi. 29 iyun - Simon Bolivarın ordusunun təntənəli şəkildə Karakasa daxil olması. 6 iyul - İspaniya ordusunun döyüşsüz olaraq Perunun paytaxtı Limanı tərk etməsi. Xose de San-Martinin inqilabi ordusunun Limaya daxil olması. 28 iyul - Sose de San-Martin tərəfindən Perunun müstəqilliyinin elan edilməsi. 10 avqust - Missuri ştatının Amerika Birləşmiş Ştatlarının tərkibinə daxil edilməsi. 15 sentyabr - Qvatemalanın İspaniyadan ayrılaraq müstəqilliyinin elan etməsi 23 sentyabr - Aqustin İturbidenin ordusunun İspaniya ordusu tərəfindən tərk edilmiş Mexikoya daxil olması. 1 oktyabr - Yeni Qranada ordusu tərəfindən İspaniyanın sonuncu dayaq məntəqəsi olan Kartaxen qalasının ələ keçirilməsi. 29 oktyabr -Kosta-Rikanın İspaniyadan ayrılaraq öz müstəqilliyini elan etməsi. 30 noyabr - Qvatemalanın paytaxtında Meksikaya birləşdirilmənin tərəfdarları ilə əlehdarları arasında toqquşmaların baş verməsi. Hindistanda Ram Mohan Ray ilk dəfə benqal dilində jurnal nəşr edilməsi. Çexiyada kəndli üsyanının baş verməsi. Meksikanın müstəqilliyinin elan edilməsi. Perunun müstəqilliyinin elan edilməsi. Moreyada yunanlar üsyan qaldırması. 8 oktyabr - Rusiya imperatoru I Aleksandrın fərmanı ilə Cənubi Qafqazda güzəştli ticarət tarifi tətbiqi. Aşıq Ələsgər 11 noyabr - Fyodor Dostoyevski - rus yazıçısı. 7 dekabr - Albert Daniloviç Jamet - rus rəssamı. 10 dekabr - Nikolay Alekseyeviç Nekrasov - rus şairi. 12 dekabr - Qustav Flober -fransız yazıçısı 14 dekabr - Nikolay Fyodoroviç Şerbina - rus şairi. 25 dekabr - Klara Barton - Amerika Qırmızı Xaç cəmiyyətinin banisi. 29 dekabr - Dmitri İvanoviç Jurovski - rus mühəndisi. 23 fevral - Con Kits, ingilis şairi. 5 may - I Napoleon Bonapart - Fransa imperatoru (Müqəddəs Yelena adasında) 20 iyun - İzidor Veys - Vilen universitetinin professoru, naşir, rəssam-qravür. 4 sentyabr - Xose Migel Karrera - 1811-1814-cü illərdə Çili prezidenti. 29 oktyabr - Mixail Vasilyeviç Milonov - rus şairi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4530
-1821-ci il,"26 yanvar - Laybaxda (indiki Lüblin) Müqəddəs ittifaqın III Konqresinin açılması. 24 fevral - Meksikada İspaniya ağalığına qarşı üsyanın başlanması. Aqustin İturbide tərəfindən Meksikada İspaniya kralının başçılığı ilə konstitusiyalı monarxiya yaradılmasını nəzərdə tutan İqualın planının nəşr edilməsi. 2 mart - İspaniyada Evaristo Peresa de Kastronun başçılıq etdiyi hökumətin istefaya getməsi. 23 mart - Avstriya ordusu tərəfindən Neapolun tutulması və hər iki Siciliya krallığında inqilabın yatırılması. 23 aprel - Eysebio Bardayi Azaranın başçılığı ilə İspaniyada yeni hökumətin təşkil olunması. 12 may - Müqəddəs İttifaqın III Konqresinin bağlanması, İtaliyada inqilabi hərəkatın yatırılmasının qərara alınması. Rusiya tərəfindən Yunanıstanda azadlıq hərəkatına köməklik göstərməmək barədə öhdəliyin götürülməsi. 9 iyun - Paraqvayın İspaniya vətəndaşlarından təmizlənməsi və onların əksəriyyətinin ölkədən sürgün edilməsi. 29 iyun - Simon Bolivarın ordusunun təntənəli şəkildə Karakasa daxil olması. 6 iyul - İspaniya ordusunun döyüşsüz olaraq Perunun paytaxtı Limanı tərk etməsi. Xose de San-Martinin inqilabi ordusunun Limaya daxil olması. 28 iyul - Sose de San-Martin tərəfindən Perunun müstəqilliyinin elan edilməsi. 10 avqust - Missuri ştatının Amerika Birləşmiş Ştatlarının tərkibinə daxil edilməsi. 15 sentyabr - Qvatemalanın İspaniyadan ayrılaraq müstəqilliyinin elan etməsi 23 sentyabr - Aqustin İturbidenin ordusunun İspaniya ordusu tərəfindən tərk edilmiş Mexikoya daxil olması. 1 oktyabr - Yeni Qranada ordusu tərəfindən İspaniyanın sonuncu dayaq məntəqəsi olan Kartaxen qalasının ələ keçirilməsi. 29 oktyabr -Kosta-Rikanın İspaniyadan ayrılaraq öz müstəqilliyini elan etməsi. 30 noyabr - Qvatemalanın paytaxtında Meksikaya birləşdirilmənin tərəfdarları ilə əlehdarları arasında toqquşmaların baş verməsi. Hindistanda Ram Mohan Ray ilk dəfə benqal dilində jurnal nəşr edilməsi. Çexiyada kəndli üsyanının baş verməsi. Meksikanın müstəqilliyinin elan edilməsi. Perunun müstəqilliyinin elan edilməsi. Moreyada yunanlar üsyan qaldırması. 8 oktyabr - Rusiya imperatoru I Aleksandrın fərmanı ilə Cənubi Qafqazda güzəştli ticarət tarifi tətbiqi. Aşıq Ələsgər 11 noyabr - Fyodor Dostoyevski - rus yazıçısı. 7 dekabr - Albert Daniloviç Jamet - rus rəssamı. 10 dekabr - Nikolay Alekseyeviç Nekrasov - rus şairi. 12 dekabr - Qustav Flober -fransız yazıçısı 14 dekabr - Nikolay Fyodoroviç Şerbina - rus şairi. 25 dekabr - Klara Barton - Amerika Qırmızı Xaç cəmiyyətinin banisi. 29 dekabr - Dmitri İvanoviç Jurovski - rus mühəndisi. 23 fevral - Con Kits, ingilis şairi. 5 may - I Napoleon Bonapart - Fransa imperatoru (Müqəddəs Yelena adasında) 20 iyun - İzidor Veys - Vilen universitetinin professoru, naşir, rəssam-qravür. 4 sentyabr - Xose Migel Karrera - 1811-1814-cü illərdə Çili prezidenti. 29 oktyabr - Mixail Vasilyeviç Milonov - rus şairi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186075
-1822,"5 yanvar - Qvatemalanın Meksika imperiyasına birləşdirilməsi. 11 yanvar - Pio-de-Janeyrodakı Portuqaliya ordusu tərəfindən Braziliyada vəziyyəti nəzarət altına almaq üçün üğürsuz cəhd göstərilməsi. 16 fevral - Portuqaliya ordusunun Braziliyadan çıxarılması. 11 aprel - Yunanıstan tarixində ən faciəli səhifələrdən biri olan Xios qırğınının baş verməsi. 21 may - Aqustin İturbidenin Aqustin adı ilə Meksika imperatoru olması 24 may - General Antonio Xose Sukre ordusu tərəfindən Piçinça vulkanı yaxınlığında İspaniya ordusunun məğlub edillməsi. 11 iyul - Simon Bolivarın ordusunun Quayakilə daxil olması 16 iyul - Simon Bolivarın ordusunun Kitoya daxil olması. 21 iyul - Birinci Meksika imperiyasının yaradılması. 31 iyul - Ekvadorun Böyük Kolumbiyanın tərkibinə daxil olması. 7 sentyabr - Braziliyanın Portuqaliyadan ayrılaraq öz istiqlaliyyətini elan etməsi. 22 sentyabr - Perunun istiqlaliyyətinin elan edilməsi. Hakimiyyətin general Xose Dominqo de La Mara başda olmaqla Ali hökumət xuntasının yaradılması. 1 oktyabr - Portuqaliyanın ilk Konstitusiyasının qüvvəyə minməsi. Misirdə Bulaq mətbəəsi yaradıldı. Fransız alimi Fransua Şampalyon ""Rozetta"" daşına əsasən Misir heroqliflərinin sirrini açdı. Qarabağ xanlığı ləğv edildi. Fransız naturalizminin carçısı, yazıçı - Edmon Qonkur. Valentin Haüy",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4531
-1822-ci il,"5 yanvar - Qvatemalanın Meksika imperiyasına birləşdirilməsi. 11 yanvar - Pio-de-Janeyrodakı Portuqaliya ordusu tərəfindən Braziliyada vəziyyəti nəzarət altına almaq üçün üğürsuz cəhd göstərilməsi. 16 fevral - Portuqaliya ordusunun Braziliyadan çıxarılması. 11 aprel - Yunanıstan tarixində ən faciəli səhifələrdən biri olan Xios qırğınının baş verməsi. 21 may - Aqustin İturbidenin Aqustin adı ilə Meksika imperatoru olması 24 may - General Antonio Xose Sukre ordusu tərəfindən Piçinça vulkanı yaxınlığında İspaniya ordusunun məğlub edillməsi. 11 iyul - Simon Bolivarın ordusunun Quayakilə daxil olması 16 iyul - Simon Bolivarın ordusunun Kitoya daxil olması. 21 iyul - Birinci Meksika imperiyasının yaradılması. 31 iyul - Ekvadorun Böyük Kolumbiyanın tərkibinə daxil olması. 7 sentyabr - Braziliyanın Portuqaliyadan ayrılaraq öz istiqlaliyyətini elan etməsi. 22 sentyabr - Perunun istiqlaliyyətinin elan edilməsi. Hakimiyyətin general Xose Dominqo de La Mara başda olmaqla Ali hökumət xuntasının yaradılması. 1 oktyabr - Portuqaliyanın ilk Konstitusiyasının qüvvəyə minməsi. Misirdə Bulaq mətbəəsi yaradıldı. Fransız alimi Fransua Şampalyon ""Rozetta"" daşına əsasən Misir heroqliflərinin sirrini açdı. Qarabağ xanlığı ləğv edildi. Fransız naturalizminin carçısı, yazıçı - Edmon Qonkur. Valentin Haüy",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186076
-1823,"20 mart - İspaniyanın radikal hökumətinin, korteslərin və kralın İspaniyanı tərk etməsi. 19 may - Fransa ordusunun Paris. daxil olması. 2 iyul - ABŞ Konqresi tərəfindən ""Monro doktrinası""nın qəbul edilməsi. 31 avqust - Trokedaro yaxınlığında döyüş. Portuqaliya ordusunun Braziliyadan qovulması. İngiltərənin Reqbi şəhərində eyniadlı şəhərin açılması Xarrat Qulu - Azərbaycan xanəndəsi. Hacı Zeynalabdin Tağıyev - Azərbaycan milyonçusu. Vasili Geyman - Rusiya imperiyasının general-leytenantı. Leopold Kroneker - alman riyaziyyatçı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4532
-1823-cü il,"20 mart - İspaniyanın radikal hökumətinin, korteslərin və kralın İspaniyanı tərk etməsi. 19 may - Fransa ordusunun Paris. daxil olması. 2 iyul - ABŞ Konqresi tərəfindən ""Monro doktrinası""nın qəbul edilməsi. 31 avqust - Trokedaro yaxınlığında döyüş. Portuqaliya ordusunun Braziliyadan qovulması. İngiltərənin Reqbi şəhərində eyniadlı şəhərin açılması Xarrat Qulu - Azərbaycan xanəndəsi. Hacı Zeynalabdin Tağıyev - Azərbaycan milyonçusu. Vasili Geyman - Rusiya imperiyasının general-leytenantı. Leopold Kroneker - alman riyaziyyatçı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186077
-1824,"22 yanvar - Qanada ingilislər əleyhinə aşantilərin üsyanı, Böyük Britaniya qubernatoru Çarlz Makkartinin öldürülməsi. 10 fevral - Peru Konqresi tərəfindən prezident markiz de Torre-Taqlenin hakimiyyətdən kənarlaşdırılması və Simon Bolivarın diktator təyin edilməsi. 17 aprel - Mərkəzi Amerikada quldarlığın ləğv edilməsi. 2 iyul - Braziliyada ölkənin 6 şimal əyalətindən ibarət ""Ekvador Konfederasiyası""nın elan edilməsi. 24 iyul - Pernambukuda üsyançılar tərəfindən Braziliya Respublikasının elan edilməsi. 6 avqust - Xunin düzənliyində Simon Bolivarın ordusu tərəfindən İspaniya qoşunlarının darmadağın edilməsi. 18 avqust - ABŞ-nin təyziqi altında Meksikanın təsis konqresi tərəfindən xarici ölkə vətəndaşlarının əmlakının toxunulmazlığı haqqında qanun qəbul edilməsi. 16 sentyabr - Dionisio Erreranın Hondurasın ilk dövlət başçısı seçilməsi. İngiltərə parlamenti tərəfindən həmkarlar ittifaqlarını qadağan edən qanununun ləğv edilməsi. Milli Konqres tərəindən Meksika Respublikasının Konstitusiyasının qəbul edilməsi. Birinci İngiltərə-Birma müharibəsinin (1824-1826) başlanması. Rusiya tərəfindən Kiçik Jüzdə xanlıq hakimiyyətinin ləğv edilməsi. Kəlbalı xan Ehsan xan oğlu Naxçıvanski, rus ordusunda general. Abdulla ağa Mirzə Məhəmməd xan oğlu Bakıxanov, rus ordusunda general. Uilki Kollinz - ingilis yazıçı. Corc Bayron - İngilis yazıçısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4533
-1824-cü il,"22 yanvar - Qanada ingilislər əleyhinə aşantilərin üsyanı, Böyük Britaniya qubernatoru Çarlz Makkartinin öldürülməsi. 10 fevral - Peru Konqresi tərəfindən prezident markiz de Torre-Taqlenin hakimiyyətdən kənarlaşdırılması və Simon Bolivarın diktator təyin edilməsi. 17 aprel - Mərkəzi Amerikada quldarlığın ləğv edilməsi. 2 iyul - Braziliyada ölkənin 6 şimal əyalətindən ibarət ""Ekvador Konfederasiyası""nın elan edilməsi. 24 iyul - Pernambukuda üsyançılar tərəfindən Braziliya Respublikasının elan edilməsi. 6 avqust - Xunin düzənliyində Simon Bolivarın ordusu tərəfindən İspaniya qoşunlarının darmadağın edilməsi. 18 avqust - ABŞ-nin təyziqi altında Meksikanın təsis konqresi tərəfindən xarici ölkə vətəndaşlarının əmlakının toxunulmazlığı haqqında qanun qəbul edilməsi. 16 sentyabr - Dionisio Erreranın Hondurasın ilk dövlət başçısı seçilməsi. İngiltərə parlamenti tərəfindən həmkarlar ittifaqlarını qadağan edən qanununun ləğv edilməsi. Milli Konqres tərəindən Meksika Respublikasının Konstitusiyasının qəbul edilməsi. Birinci İngiltərə-Birma müharibəsinin (1824-1826) başlanması. Rusiya tərəfindən Kiçik Jüzdə xanlıq hakimiyyətinin ləğv edilməsi. Kəlbalı xan Ehsan xan oğlu Naxçıvanski, rus ordusunda general. Abdulla ağa Mirzə Məhəmməd xan oğlu Bakıxanov, rus ordusunda general. Uilki Kollinz - ingilis yazıçı. Corc Bayron - İngilis yazıçısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186078
-1825,"28 yanvar - Antonio Xose Sukrenin ordusu tərəfindən La-Rasın tutulması. 4 mart - Con Kuinsi Adamsın ABŞ-nin 6-cı prezidenti seçilməsi. 17 aprel - Fransanın vurulmuş zərərin ödəniləcəyi təqdirdə Haitinin müstəqilliyini tanıdığını bildirməsi. 16 may - Antonio Xose Sukrenin Yuxarı Perunun hərbi qubernatoru təyin edilməsi. 6 avqust - Yuxarı Perunun (indiki Boliviyanın) istiqlaliyyətinin elan edilməsi. 1 oktyabr - Venesuelanın dövlət başçısı Xose Paesin Simon Bolivara Böyük Kolumbiyanın monarxiya elan edilməsi barədə təklifinin Bolivar tərəfindən rədd edilməsi. 10 dekabr - Argentina ilə Braziliya arasında müharibənin başlanması. Rusiyada I Nikolayın (1825-1855) hakimiyyətə gəlməsi. Rusiyada Dekabristlər üsyanının baş verməsi. İngiltərədə dünyada ilk dəfə olaraq istehsalın bütün sahələrini bürüyən iqtisadi böhranın baş verməsi. İngiltərədə dünyada ilk dəfə olaraq dəmiryol xəttinin çəkilməsi. 18 yanvar – Eduard Franklend – ingilis kimyaçısı. 30 iyun – Ferdinand Müller – alman təbiətşünası, botaniki, coğrafiyaşünası. 25 oktyabr – İohann Ştraus – Avstriyalı bəstəkar. 30 noyabr – Vilyam Buqro – fransız bəstəkar. 4 dekabr – Aleksey Pleşşeyev – rus yazıçısı. Azərbaycan rəssamı Mirzə Qədim İrəvani. Atakişi bəy Mərdanbəyov 21 iyun – Daniel Tompkins – Amerika Birləşmiş Ştatlarının 6-cı vitse-prezidenti. 29 dekabr – Jak-Lui David – fransız rəssam. Rusiya imperatoru I Aleksandr. Məhəmməd Nədim İrəvani.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4534
-1825-ci il,"28 yanvar - Antonio Xose Sukrenin ordusu tərəfindən La-Rasın tutulması. 4 mart - Con Kuinsi Adamsın ABŞ-nin 6-cı prezidenti seçilməsi. 17 aprel - Fransanın vurulmuş zərərin ödəniləcəyi təqdirdə Haitinin müstəqilliyini tanıdığını bildirməsi. 16 may - Antonio Xose Sukrenin Yuxarı Perunun hərbi qubernatoru təyin edilməsi. 6 avqust - Yuxarı Perunun (indiki Boliviyanın) istiqlaliyyətinin elan edilməsi. 1 oktyabr - Venesuelanın dövlət başçısı Xose Paesin Simon Bolivara Böyük Kolumbiyanın monarxiya elan edilməsi barədə təklifinin Bolivar tərəfindən rədd edilməsi. 10 dekabr - Argentina ilə Braziliya arasında müharibənin başlanması. Rusiyada I Nikolayın (1825-1855) hakimiyyətə gəlməsi. Rusiyada Dekabristlər üsyanının baş verməsi. İngiltərədə dünyada ilk dəfə olaraq istehsalın bütün sahələrini bürüyən iqtisadi böhranın baş verməsi. İngiltərədə dünyada ilk dəfə olaraq dəmiryol xəttinin çəkilməsi. 18 yanvar – Eduard Franklend – ingilis kimyaçısı. 30 iyun – Ferdinand Müller – alman təbiətşünası, botaniki, coğrafiyaşünası. 25 oktyabr – İohann Ştraus – Avstriyalı bəstəkar. 30 noyabr – Vilyam Buqro – fransız bəstəkar. 4 dekabr – Aleksey Pleşşeyev – rus yazıçısı. Azərbaycan rəssamı Mirzə Qədim İrəvani. Atakişi bəy Mərdanbəyov 21 iyun – Daniel Tompkins – Amerika Birləşmiş Ştatlarının 6-cı vitse-prezidenti. 29 dekabr – Jak-Lui David – fransız rəssam. Rusiya imperatoru I Aleksandr. Məhəmməd Nədim İrəvani.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186079
-1826,"6 fevral — Rio-de-la-Plata Birləşmiş əyalətlərinin təsis konqresi tərəfindən prezidentin başçılığı ilə federal hökumətin yaradılması haqqında Buenos-Ayresdə qanun qəbul edilməsi. 4 aprel — Rusiya imperiyası ilə Böyük Britaniya arasında yunan məsələsinin nizamlanmasında birgə hərəkət haqqında 1826-cı il Peterburq protokolunun imzalanması. 22 iyun — Panamada Simon Bolivarın təşəbbüsü ilə Latın Amerikasının müstəqil dövlətlərindən — Böyük Kolumbiya, Peru, Boliviya, Meksika və Mərkəzi Amerikanın federal Respublikası dövlətlərindən ibarət Panama konqresinin açılması. 15 iyul — Panama konqresinin Latın Amerikası pespublikalarının əbədi ittifaqı, liqası və konfederasiyası haqqında müqavilənin imzalanması ilə başa çatması, Vahd Latın Amerikası ordusunun və donanmasının yaradılması haqqında konvensiyanın imzalanması. 24 dekabr — Rio-de-la-Plata Birləşmiş əyalətlərinin təsis konqresi tərəfindən Buenos-Ayresdə Argentina adlanan yeni dövlətin Konstitusiyasının təsdiq edilməsi. 16 iyul – İkinci Rusiya-İran müharibəsinin başlanması Con Uokerin kibriti ixtira etməsi Sinqapur ərazisinin Böyük Britaniya tərəfindən işğal olunması. 19 iyul — İran qoşunlarının Azərbaycana daxil olması. İkinci Rusiya — İran müharibəsinin başlanması. 27 iyul — Gəncədə Rusiya müstəmləkəçiliyi əleyhinə üsyan. 3 sentyabr — Rusiya-İran müharibəsinin (1826–1828) gedişində Şəmkir döyüşü. 13 sentyabr — Rusiya-İran müharibəsinin (1826–1828) gedişində Gəncə döyüşü. dekabr — Şəkidə Rusiya müstəmləkəçiliyi əleyhinə üsyan. Talış(Lənkəran) xanlığı Rusiya tərəfindən işğal olundu və ləğv edildi. Vasili Severgin Amerika Birləşmiş Ştatlarının 2-ci vitse-prezidenti (1797–1801) və 3-cü prezidenti (1801–1809), ilk Dövlət katibi (1789–1793). ABŞ İstiqlal Bəyannaməsinin əsas müəllifi Tomas Cefferson.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4535
-1826-cı il,"6 fevral — Rio-de-la-Plata Birləşmiş əyalətlərinin təsis konqresi tərəfindən prezidentin başçılığı ilə federal hökumətin yaradılması haqqında Buenos-Ayresdə qanun qəbul edilməsi. 4 aprel — Rusiya imperiyası ilə Böyük Britaniya arasında yunan məsələsinin nizamlanmasında birgə hərəkət haqqında 1826-cı il Peterburq protokolunun imzalanması. 22 iyun — Panamada Simon Bolivarın təşəbbüsü ilə Latın Amerikasının müstəqil dövlətlərindən — Böyük Kolumbiya, Peru, Boliviya, Meksika və Mərkəzi Amerikanın federal Respublikası dövlətlərindən ibarət Panama konqresinin açılması. 15 iyul — Panama konqresinin Latın Amerikası pespublikalarının əbədi ittifaqı, liqası və konfederasiyası haqqında müqavilənin imzalanması ilə başa çatması, Vahd Latın Amerikası ordusunun və donanmasının yaradılması haqqında konvensiyanın imzalanması. 24 dekabr — Rio-de-la-Plata Birləşmiş əyalətlərinin təsis konqresi tərəfindən Buenos-Ayresdə Argentina adlanan yeni dövlətin Konstitusiyasının təsdiq edilməsi. 16 iyul – İkinci Rusiya-İran müharibəsinin başlanması Con Uokerin kibriti ixtira etməsi Sinqapur ərazisinin Böyük Britaniya tərəfindən işğal olunması. 19 iyul — İran qoşunlarının Az��rbaycana daxil olması. İkinci Rusiya — İran müharibəsinin başlanması. 27 iyul — Gəncədə Rusiya müstəmləkəçiliyi əleyhinə üsyan. 3 sentyabr — Rusiya-İran müharibəsinin (1826–1828) gedişində Şəmkir döyüşü. 13 sentyabr — Rusiya-İran müharibəsinin (1826–1828) gedişində Gəncə döyüşü. dekabr — Şəkidə Rusiya müstəmləkəçiliyi əleyhinə üsyan. Talış(Lənkəran) xanlığı Rusiya tərəfindən işğal olundu və ləğv edildi. Vasili Severgin Amerika Birləşmiş Ştatlarının 2-ci vitse-prezidenti (1797–1801) və 3-cü prezidenti (1801–1809), ilk Dövlət katibi (1789–1793). ABŞ İstiqlal Bəyannaməsinin əsas müəllifi Tomas Cefferson.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186080
-1827,"20 oktyabr - Navarin dəniz döyüşü, Osmanlı donanmasının ağır məğlubiyyətə uğraması. 26 noyabr - Fransisko Morasanın ordusunun Hondurasın paytaxtı Komayaqua şəhərinə daxil olması, Morasanın ölkənin dövlət başçısı seçilməsi. 20 aprel - İranla müharibənin (1826-1828) gedişində Azərbaycanın cənubuna doğru irəliləyən rus qoşunları tərəfindən Araz çayı üzərindəki Xudəfərin körpüsünün (Cəbrayıl rayonu ərazisində) tutulması. 16 iyun - Naxçıvanın ruslar tərəfindən işğal edilməsi. 5 iyul - Cavanbulaq döyüşündə rus qoşunlarının qələbə qazanması. 7 iyul - Abbasabad qalasının rus qoşunları tərəfindən tutulması. 20 sentyabr - Sərdarabad qalasının rus qoşunları tərəfindən tutulması. 1 oktyabr - İrəvanın rus qoşunları tərəfindən işğalı 2 oktyabr - Mərəndin ruslar tərəfindən döyüşsüz ələ keçirilməsi. 13 oktyabr - Təbriz şəhərinin rus qoşunları tərəfindən tutulması. 16 oktyabr - Arnold Beklin, İsveçrə rəssamı və heykəltəraşı Nemətulla bəy Hacı Qasım bəy oğlu Heydərov, Rusiya ordusunun generalı. 28 mart — Lüdviq van Bethoven Azərbaycan tarixçisi Əbdürrəzzaq Dünbili.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4536
-1827-ci il,"20 oktyabr - Navarin dəniz döyüşü, Osmanlı donanmasının ağır məğlubiyyətə uğraması. 26 noyabr - Fransisko Morasanın ordusunun Hondurasın paytaxtı Komayaqua şəhərinə daxil olması, Morasanın ölkənin dövlət başçısı seçilməsi. 20 aprel - İranla müharibənin (1826-1828) gedişində Azərbaycanın cənubuna doğru irəliləyən rus qoşunları tərəfindən Araz çayı üzərindəki Xudəfərin körpüsünün (Cəbrayıl rayonu ərazisində) tutulması. 16 iyun - Naxçıvanın ruslar tərəfindən işğal edilməsi. 5 iyul - Cavanbulaq döyüşündə rus qoşunlarının qələbə qazanması. 7 iyul - Abbasabad qalasının rus qoşunları tərəfindən tutulması. 20 sentyabr - Sərdarabad qalasının rus qoşunları tərəfindən tutulması. 1 oktyabr - İrəvanın rus qoşunları tərəfindən işğalı 2 oktyabr - Mərəndin ruslar tərəfindən döyüşsüz ələ keçirilməsi. 13 oktyabr - Təbriz şəhərinin rus qoşunları tərəfindən tutulması. 16 oktyabr - Arnold Beklin, İsveçrə rəssamı və heykəltəraşı Nemətulla bəy Hacı Qasım bəy oğlu Heydərov, Rusiya ordusunun generalı. 28 mart — Lüdviq van Bethoven Azərbaycan tarixçisi Əbdürrəzzaq Dünbili.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186081
-1828,"26 aprel - Rusiya imperiyası tərəfindən Türkiyəyə 1 illik müharibə elan edilməsi. 22 iyun - Ruslar tərəfindən Qars qalasının ələ keçirilməsi. 5 iyul - Fransisko Morasanın ordusu tərəfindən Qualço yaxınlığında Qvatemalanın federal ordusunun darmadağın edilməsi. 24 iyul - Anapanın birdəfəlik olaraq Rusiyaya birləşdirilməsi. 27 avqust - Kolumbiyada Təsis yığıncağının buraxılmasından sonra Simon Bolivarın şəxsi diktaturasının qurulmasını təmin edən konstitusiya qanununun qəbul edilməsi. 23 oktyabr - Fransisko Morasanın ordusunun Salvadorun paytaxtı San-Salvador şəhərinə daxil olması. 10 dekabr - I Nikolayın əmri ilə Sankt-Peterburqda Texnologiya İnstitutunun əsasının qoyulması. 28 yanvar - Çar Rusiyasının qoşunları tərəfindən İranla müharibənin (1826-1828) gedişində Cənubi Azərbaycanın Urmiya şəhərini işğal edilməsi. 6 fevral - Təbriz yaxınlığındakı Türkmənçay kəndində Abbas Mirzə və rus qoşunlarının baş komandanı Paskeviç arasında danışıqların başlanması. 8 fevral - Rus qoşunları tərəfindən Ərdəbilin işğal edilməsi. 10 fevral – Rusiya ilə İran arasında Türkmənçay müqaviləsinin imzalanması, Azərbaycan torpaqlarının Rusiya ilə İran arasında bölüşdürülməsinin başa çatdırılması. 20 mart - Çar I Nikolay tərəfindən Türkmənçay müqaviləsini (10 fevral 1828) təsdiq edib və Rusiyaya birləşdirilmiş İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarının ərazisində “Erməni vilayəti”nin yaradılması barədə fərman verilməsi. Aprel - Rusiyanın Osmanlı dövlətinə müharibə elan etməsi. Zəylik kəndi yaxınlığındakı zəy yataqlarının iltizama (1828-1850) verilməsi. Şeyx Səfi kitabxanasının nadir əlyazmalarının ruslar tərəfindən qarət edilərək Sankt-Peterburqa aparılması. Mirzə Kərim bəy Nəsirbəyov - Şair. Mir İbrahim xan Talışxanov - Rusiya ordusunda general. Balakişi bəy Ərəblinski - Rusiya ordusunun generalı. Corc Meredit - Tanınmış ingilis yazıçısı. 19 dekabr — Katolikos II Sargis Fransisko Qoya - İspan rəssam. Əbdürrəzaq Dünbili - Azərbaycan tarixçisi. Seyid Həsən Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4537
-1828-ci il,"26 aprel - Rusiya imperiyası tərəfindən Türkiyəyə 1 illik müharibə elan edilməsi. 22 iyun - Ruslar tərəfindən Qars qalasının ələ keçirilməsi. 5 iyul - Fransisko Morasanın ordusu tərəfindən Qualço yaxınlığında Qvatemalanın federal ordusunun darmadağın edilməsi. 24 iyul - Anapanın birdəfəlik olaraq Rusiyaya birləşdirilməsi. 27 avqust - Kolumbiyada Təsis yığıncağının buraxılmasından sonra Simon Bolivarın şəxsi diktaturasının qurulmasını təmin edən konstitusiya qanununun qəbul edilməsi. 23 oktyabr - Fransisko Morasanın ordusunun Salvadorun paytaxtı San-Salvador şəhərinə daxil olması. 10 dekabr - I Nikolayın əmri ilə Sankt-Peterburqda Texnologiya İnstitutunun əsasının qoyulması. 28 yanvar - Çar Rusiyasının qoşunları tərəfindən İranla müharibənin (1826-1828) gedişində Cənubi Azərbaycanın Urmiya şəhərini işğal edilməsi. 6 fevral - Təbriz yaxınlığındakı Türkmənçay kəndində Abbas Mirzə və rus qoşunlarının baş komandanı Paskeviç arasında danışıqların başlanması. 8 fevral - Rus qoşunları tərəfindən Ərdəbilin işğal edilməsi. 10 fevral – Rusiya ilə İran arasında Türkmənçay müqaviləsinin imzalanması, Azərbaycan torpaqlarının Rusiya ilə İran arasında bölüşdürülməsinin başa çatdırılması. 20 mart - Çar I Nikolay tərəfindən Türkmənçay müqaviləsini (10 fevral 1828) təsdiq edib və Rusiyaya birləşdirilmiş İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarının ərazisində “Erməni vilayəti”nin yaradılması barədə fərman verilməsi. Aprel - Rusiyanın Osmanlı dövlətinə müharibə elan etməsi. Zəylik kəndi yaxınlığındakı zəy yataqlarının iltizama (1828-1850) verilməsi. Şeyx Səfi kitabxanasının nadir əlyazmalarının ruslar tərəfindən qarət edilərək Sankt-Peterburqa aparılması. Mirzə Kərim bəy Nəsirbəyov - Şair. Mir İbrahim xan Talışxanov - Rusiya ordusunda general. Balakişi bəy Ərəblinski - Rusiya ordusunun generalı. Corc Meredit - Tanınmış ingilis yazıçısı. 19 dekabr — Katolikos II Sargis Fransisko Qoya - İspan rəssam. Əbdürrəzaq Dünbili - Azərbaycan tarixçisi. Seyid Həsən Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186082
-1829,"2 sentyabr - Rusiya ilə Türkiyə arasında Ədirnə sülhünün imzalanması və müharibənin bitməsi. Azərbaycanda müsəlman ruhanilərinin hüquq və səlahiyyətlərini müəyyən edən komitənin yaradılması. Nuxa şəhərində Cənubi Qafqazda ilk dəfə xarici kapital hesabına Xanabad ipək manufakturasının fəaliyyətə başlaması. Kür çayı boyu vətəgələrin dövlətin sərəncamına keçməsi nəticəsində ""Salyan xəzinə qəyyumluğu"" adlı ticarət şirkətinin yaradılması. Cənubi Qafqaz məktəbləri haqqında Nizamnamənin qəbul olunması. Kərim ağa Şəkixanov tərəfindən ""Şəki xanlarının tarixi"" əsərinin yazılması. Ruhaniləri nəzarətdə saxlamaq üçün Çar hökuməti Azərbaycanda ""şeyxülislam"" və ""müfti"" vəzifələrini yaratdı. 3 yanvar - Alman filoloqu, alman dilinin orfoqrafiya lüğətinin yaradıcısı Konrad Düden 16 yanvar - Rus hüquqşünası. publisist və tənqidçisi, ictimai xadim Vladimir Spasoviç. 6 fevral - Rus dramaturqu, tərcüməçi və naşir Vladimir Stepanoviç Kuroçkin. 8 may – Luis Moro Gotşalk, amerikalı bəstəkar və pianoçu. 16 iyun — Ceronimo Cənubi Azərbaycan şairi Hacı Mehdi Şükuhi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4538
-1829-cu il,"2 sentyabr - Rusiya ilə Türkiyə arasında Ədirnə sülhünün imzalanması və müharibənin bitməsi. Azərbaycanda müsəlman ruhanilərinin hüquq və səlahiyyətlərini müəyyən edən komitənin yaradılması. Nuxa şəhərində Cənubi Qafqazda ilk dəfə xarici kapital hesabına Xanabad ipək manufakturasının fəaliyyətə başlaması. Kür çayı boyu vətəgələrin dövlətin sərəncamına keçməsi nəticəsində ""Salyan xəzinə qəyyumluğu"" adlı ticarət şirkətinin yaradılması. Cənubi Qafqaz məktəbləri haqqında Nizamnamənin qəbul olunması. Kərim ağa Şəkixanov tərəfindən ""Şəki xanlarının tarixi"" əsərinin yazılması. Ruhaniləri nəzarətdə saxlamaq üçün Çar hökuməti Azərbaycanda ""şeyxülislam"" və ""müfti"" vəzifələrini yaratdı. 3 yanvar - Alman filoloqu, alman dilinin orfoqrafiya lüğətinin yaradıcısı Konrad Düden 16 yanvar - Rus hüquqşünası. publisist və tənqidçisi, ictimai xadim Vladimir Spasoviç. 6 fevral - Rus dramaturqu, tərcüməçi və naşir Vladimir Stepanoviç Kuroçkin. 8 may – Luis Moro Gotşalk, amerikalı bəstəkar və pianoçu. 16 iyun — Ceronimo Cənubi Azərbaycan şairi Hacı Mehdi Şükuhi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186083
-182 (ədəd),"Yüz səksən iki — say sistemində ədədlardən biridir. Yüz səksən birdən sonra, yüz səksən üçdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Səksən iki ədədi — cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157946
-1830,"Rusiya, İngiltərə və Fransa Yunanıstanın Türkiyədən tamamilə ayrılması haqqında qərar qəbul etdilər. 24 fevral - Car-Balakən dairəsinin daxili muxtariyyətini ləğv etmək məqsədilə Rusiya ordusunun Qafqaz korpusunun hissələrinin əraziyə yeridilməsi. mart - Car-Balakən camaatlığının muxtariyyətinin ləğv edilməsi. Car-Balakəndə Rusiyanın müstəmləkə siyasətinə qarşı üsyan baş verməsi. 12 iyun - Car-Balakən üsyanının başlanması. 21 iyun - Zaqatala qalası yaxınlığında baş verən döyüşdə üsyançıların məğlub edilməsi. 13 iyul - Rusiya imperatoru I Nikolayın fərmanı ilə feodalların müsadirə edilmiş malikanələri, əyalət və dairə idarəetməsində iştirak etməmək şərti ilə özlərinə qaytarılması. 15 oktyabr - Zaqatala qalası yaxınlığında baş verən döyüşdə üsyançıların qələbə qazanması. 20 oktyabr - Rusiya imperatoru I Nikolay tərəfindən bidətçilərin və təriqətçilərin Cənubi Qafqaz vilayətlərinə köçürülməsi haqqında sərəncam verilməsi. 14 noyabr - Əks-hücuma keçən rus qoşunları tərəfindən Car, Köhnə Zaqatala, Göyəm kəndlərinin ələ keçirilməsi. Şuşada ilk qəza məktəbinin yaradılması. Cənubi Azərbaycan şairi Məhəmməd Bağır Xalxali. Fransız naturalizminin carçısı, yazıçı Jül Qonkur. Aleksandr Qertsen, rus ədibi Nazir Əkbərabadi, Hindistan şairi Adam Veishaupt, Alman hüquq professoru Benjamin Konstan, Fransız liberalizminin ideoloqu",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4539
-1830-cu il,"Rusiya, İngiltərə və Fransa Yunanıstanın Türkiyədən tamamilə ayrılması haqqında qərar qəbul etdilər. 24 fevral - Car-Balakən dairəsinin daxili muxtariyyətini ləğv etmək məqsədilə Rusiya ordusunun Qafqaz korpusunun hissələrinin əraziyə yeridilməsi. mart - Car-Balakən camaatlığının muxtariyyətinin ləğv edilməsi. Car-Balakəndə Rusiyanın müstəmləkə siyasətinə qarşı üsyan baş verməsi. 12 iyun - Car-Balakən üsyanının başlanması. 21 iyun - Zaqatala qalası yaxınlığında baş verən döyüşdə üsyançıların məğlub edilməsi. 13 iyul - Rusiya imperatoru I Nikolayın fərmanı ilə feodalların müsadirə edilmiş malikanələri, əyalət və dairə idarəetməsində iştirak etməmək şərti ilə özlərinə qaytarılması. 15 oktyabr - Zaqatala qalası yaxınlığında baş verən döyüşdə üsyançıların qələbə qazanması. 20 oktyabr - Rusiya imperatoru I Nikolay tərəfindən bidətçilərin və təriqətçilərin Cənubi Qafqaz vilayətlərinə köçürülməsi haqqında sərəncam verilməsi. 14 noyabr - Əks-hücuma keçən rus qoşunları tərəfindən Car, Köhnə Zaqatala, Göyəm kəndlərinin ələ keçirilməsi. Şuşada ilk qəza məktəbinin yaradılması. Cənubi Azərbaycan şairi Məhəmməd Bağır Xalxali. Fransız naturalizminin carçısı, yazıçı Jül Qonkur. Aleksandr Qertsen, rus ədibi Nazir Əkbərabadi, Hindistan şairi Adam Veishaupt, Alman hüquq professoru Benjamin Konstan, Fransız liberalizminin ideoloqu",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186084
-1830-cu illər,1830-cu illər — Qriqori təqvimində 1830-cu il yanvarın 1-də başlayan və 1839-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Siyasətçilər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=570759
-1831,"20 yanvar - Belçikanın istiqlaliyyətinin elan edilməsi. 25 yanvar - Polşa seymi tərəfindən I Nikolayın Polşa carlığının taxtından məhrum edilməsinin elan edilməsi. 7 fevral - Belçikada bu günədək fəaliyyət göstərən konstitusiya qəbul edilməsi. 12 fevral - Bostonda satışda ilk dəfə rezin qaloşun görünməsi. 25 fevral - Qroxov yaxınlığında baş verən döyüşdə Polşa ordusunun məğlubiyyətə uğraması. 20 mart - Braziliya imperatoru I Pedru tərəfindən əslən braziliyalılardan ibarət yeni hökumət təşkil edilməsi. 5 aprel - Braziliya imperatoru I Pedru tərəfindən Braziliya hökumətinin tərkibinin öz yaxın adamları ilə əvəzlənməsi. 6 aprel - Braziliyanın paytaxtında Rio-de-Janeyro qarnizonunun qoşunları tərəfindən müdafiə edilən üsyanın baş verməsi. 1 iyun - İngilis dənizçisi və tədqiqatçısı Ceyms Klark Ross tərəfindən Yer kürəsinin şimal maqnit qütbünün kəşf olunması. 21 avqust - ABŞ-in Virciniya ştatında baptist ruhani Nat Ternerin başçılığı ilə zənci qulların üsyanının baş verməsi. 3 dekabr - Fransız ordusu tərəfindən birinci Lion üsyanının yatırılması. Mərkəzi İtaliyada inqilabi çıxışların baş verməsi. ""Gənc İtaliya"" adlı gizli inqilabi cərəyanın yaradılması. 5 mart - Mir Həsən xanın Lənkərana gəlməsi və Rusiyanın müstəmləkə siyasətinə qarşı üsyana rəhbərlik etməyə başlaması. 12-27 mart - Lənkəran qalasının üsyançılar tərəfindən mühasirəyə alınması 22 aprel - Əmburan döyüşü. Lənkəran üsyanının məğlub olması. 3 iyul - Yeni ticarət ""Əsasnamə""sinin tətbiq edilməsi. 26 yanvar - Anton de Bari - alman botaniki. 16 fevral - Leskov Nikolay Semyonoviç - yazıçı. 6 oktyabr – Riçard Dedekind - alman riyaziyyatçı. Sübhi Əzəl - Bəhailik dininin peyğəmbəri Bəhaullahın qardaşı. Marselino Sanz de Sautuola Hüseynqulu xan Sərdar - İrəvan xanı. Dibiç İvan İvanoviç - Rus feldmarşalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4540
-1831-ci il,"20 yanvar - Belçikanın istiqlaliyyətinin elan edilməsi. 25 yanvar - Polşa seymi tərəfindən I Nikolayın Polşa carlığının taxtından məhrum edilməsinin elan edilməsi. 7 fevral - Belçikada bu günədək fəaliyyət göstərən konstitusiya qəbul edilməsi. 12 fevral - Bostonda satışda ilk dəfə rezin qaloşun görünməsi. 25 fevral - Qroxov yaxınlığında baş verən döyüşdə Polşa ordusunun məğlubiyyətə uğraması. 20 mart - Braziliya imperatoru I Pedru tərəfindən əslən braziliyalılardan ibarət yeni hökumət təşkil edilməsi. 5 aprel - Braziliya imperatoru I Pedru tərəfindən Braziliya hökumətinin tərkibinin öz yaxın adamları ilə əvəzlənməsi. 6 aprel - Braziliyanın paytaxtında Rio-de-Janeyro qarnizonunun qoşunları tərəfindən müdafiə edilən üsyanın baş verməsi. 1 iyun - İngilis dənizçisi və tədqiqatçısı Ceyms Klark Ross tərəfindən Yer kürəsinin şimal maqnit qütbünün kəşf olunması. 21 avqust - ABŞ-in Virciniya ştatında baptist ruhani Nat Ternerin başçılığı ilə zənci qulların üsyanının baş verməsi. 3 dekabr - Fransız ordusu tərəfindən birinci Lion üsyanının yatırılması. Mərkəzi İtaliyada inqilabi çıxışların baş verməsi. ""Gənc İtaliya"" adlı gizli inqilabi cərəyanın yaradılması. 5 mart - Mir Həsən xanın Lənkərana gəlməsi və Rusiyanın müstəmləkə siyasətinə qarşı üsyana rəhbərlik etməyə başlaması. 12-27 mart - Lənkəran qalasının üsyançılar tərəfindən mühasirəyə alınması 22 aprel - Əmburan döyüşü. Lənkəran üsyanının məğlub olması. 3 iyul - Yeni ticarət ""Əsasnamə""sinin tətbiq edilməsi. 26 yanvar - Anton de Bari - alman botaniki. 16 fevral - Leskov Nikolay Semyonoviç - yazıçı. 6 oktyabr – Riçard Dedekind - alman riyaziyyatçı. Sübhi Əzəl - Bəhailik dininin peyğəmbəri Bəhaullahın qardaşı. Marselino Sanz de Sautuola Hüseynqulu xan Sərdar - İrəvan xanı. Dibiç İvan İvanoviç - Rus feldmarşalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186085
-1832,"22 aprel — I Nikolayın Rusiya imperiyasında ""Fəxri vətəndaş"" adının tətbiqi barədə manifestlə çıxış etməsi. 1 may — İ Nikolayın reskripti ilə Vilen universitetinin ləğv edilməsi. 30 may — Parisdə fransız riyaziyyatçısı, respublikaçı Evarist Qaluanın dueldə ölümcül yaralanması. 7 iyun — Böyük Britaniya kralı IV Vilhelm tərəfindən seçki sisteminin islahatı haqqında qanun imzalanması. 28 iyun — Almaniyanın ittifaq seymi tərəfindən mətbuat azadlığının ləğv edilməsi, siyasi ittifaqların və xalq yığıncaqlarının qadağan edilməsi. 21 avqust — Mərkəzi Amerikanın Federal Respublikasında əhalinin ciddi həyəcanlarına səbəb olan vahid can vergisinə keçilməsi. İngiltərədə ilk parlament islahatının keçirilməsi. Yakutiyada Vasili Mançarın başçılığı ilə kəndli üsyanının baş verməsi. Osmanlı türkcəsində ilk qəzetin -""Hadisələr jurnalı""nın nəşrə başlaması. 17 yanvar — Bakıda qəza məktəbinin açılması yanvar — ""Tiflisskiye Vedomosti"" qəzetinin Azərbaycan türkcəsində ""Tatar xəbərləri"" adlı əlavəsi nin nəşr edilməsi. 20 fevral — Çar ordusunun Qafqaz korpusunda qulluq edən Abbasqulu ağa Bakıxanov tərəfindən müsəlman məktəbləri barədə layihə hazırlayaraq Rusiyasının Qafqaz hakimi baron Rozenə təqdim edilməsi. 23 yanvar — Eduar Mane, Fransa rəssamı. 24 mart — Pobert Qamerlinq, Avstruya şair və dramaturqu. 26 mart Feddersen Berend Vilhelm, alman fiziki. 8 iyun — Nikolay Nikolayeviç Aksakov, pus publisisti, tərcüməçisi, naşiri. 11 iyun — Jül Valles, Fransız yazıçısı və siyasi xadimi. 8 iyul — Pavel Petroviç Çistyakov, rus rəssamı, 17 iyul — Yuxan Avqust Syederman, isveç bəstəkarı və drijoru. 6 avgust — Azərbaycanın görkəmli şairəsi Xurşidbanu Natəvan 21 sentyabr — İohann Yozef Abert, alman bəstəkarı. 2 oktyabr — Eduard Bernett Teylor, ingilis etnoqrafı, 9 noyabr — Emil Qaborio, fransız yazıçısı. İohann Volfanq Höte — alman yazıçısı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4541
-1832-ci il,"22 aprel — I Nikolayın Rusiya imperiyasında ""Fəxri vətəndaş"" adının tətbiqi barədə manifestlə çıxış etməsi. 1 may — İ Nikolayın reskripti ilə Vilen universitetinin ləğv edilməsi. 30 may — Parisdə fransız riyaziyyatçısı, respublikaçı Evarist Qaluanın dueldə ölümcül yaralanması. 7 iyun — Böyük Britaniya kralı IV Vilhelm tərəfindən seçki sisteminin islahatı haqqında qanun imzalanması. 28 iyun — Almaniyanın ittifaq seymi tərəfindən mətbuat azadlığının ləğv edilməsi, siyasi ittifaqların və xalq yığıncaqlarının qadağan edilməsi. 21 avqust — Mərkəzi Amerikanın Federal Respublikasında əhalinin ciddi həyəcanlarına səbəb olan vahid can vergisinə keçilməsi. İngiltərədə ilk parlament islahatının keçirilməsi. Yakutiyada Vasili Mançarın başçılığı ilə kəndli üsyanının baş verməsi. Osmanlı türkcəsində ilk qəzetin -""Hadisələr jurnalı""nın nəşrə başlaması. 17 yanvar — Bakıda qəza məktəbinin açılması yanvar — ""Tiflisskiye Vedomosti"" qəzetinin Azərbaycan türkcəsində ""Tatar xəbərləri"" adlı əlavəsi nin nəşr edilməsi. 20 fevral — Çar ordusunun Qafqaz korpusunda qulluq edən Abbasqulu ağa Bakıxanov tərəfindən müsəlman məktəbləri barədə layihə hazırlayaraq Rusiyasının Qafqaz hakimi baron Rozenə təqdim edilməsi. 23 yanvar — Eduar Mane, Fransa rəssamı. 24 mart — Pobert Qamerlinq, Avstruya şair və dramaturqu. 26 mart Feddersen Berend Vilhelm, alman fiziki. 8 iyun — Nikolay Nikolayeviç Aksakov, pus publisisti, tərcüməçisi, naşiri. 11 iyun — Jül Valles, Fransız yazıçısı və siyasi xadimi. 8 iyul — Pavel Petroviç Çistyakov, rus rəssamı, 17 iyul — Yuxan Avqust Syederman, isveç bəstəkarı və drijoru. 6 avgust — Azərbaycanın görkəmli şairəsi Xurşidbanu Natəvan 21 sentyabr — İohann Yozef Abert, alman bəstəkarı. 2 oktyabr — Eduard Bernett Teylor, ingilis etnoqrafı, 9 noyabr — Emil Qaborio, fransız yazıçısı. İohann Volfanq Höte — alman yazıçısı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186086
-1833,"İngiltərə parlamentinin qəbul etdiyi qanunla Ost-Hind şirkətinin ticarət hüququnun ləğv edilməsi. 4 may - Osmanlı sultanı tərəfindən Məhəmməd Əlinin Misirdə, Ərəbistan yarımadasında, Sudanda, Kritdə, Fələstində, Suriyada və Ədən paşalığında hüquqlarını təsdiq edən Fərmanın imzalanması. 9 may- Osmanlı sultanı ilə Misir canişini Məhəmmədəli arasında Kutahya müqaviləsinin imzalanması. 8 iyul - Rusiya ilə Türkiyə arasında Unkər - İskələsi müqaviləsinin imzalanması. Nuxada qəza məktəbinin yaradılması. 6 aprel - Aleksandr Nikolayeviç Pıpin, rus ədəbiyyatşünası və etnoqrafı 7 may - İohann Brams, alman bəstəkarı, 20 avqust - Bencamin Xarrison (Qarrison), ABŞ-nin 23-cü prezidenti. 21 oktyabr - Alfred Nobel, Dinamit ixtiraçısı, Nobel mükafatının banisi. 12 noyabr - Aleksandr Porfireviç Borodin, rus bəstəkarı və kimyaçısı. 19 noyabr - Vilhelm Diltey, alman mədəniyyət tarixçisi və filosofu. Mir Möhsün Nəvvab Ağası bəy Avşarov, rus ordusunda general. Həsən ağa Cəfərqulu ağa oğlu Bakıxanov, rus ordusunda general. 10 yanvar - Adrien Mari Lekandr, frans;z riyaziyyatçısı. 15 may - Edmund Kin, Böyük Britaniya aktyoru. Ram Mohan Ray – Hindistanın görkəmli ictimai xadimi, yazıçı, induizmin islahatçısı (d. 1772). Adrien Mari Lejandr Yasinzadə Əbdülvəhab Əfəndi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4542
-1833-cü il,"İngiltərə parlamentinin qəbul etdiyi qanunla Ost-Hind şirkətinin ticarət hüququnun ləğv edilməsi. 4 may - Osmanlı sultanı tərəfindən Məhəmməd Əlinin Misirdə, Ərəbistan yarımadasında, Sudanda, Kritdə, Fələstində, Suriyada və Ədən paşalığında hüquqlarını təsdiq edən Fərmanın imzalanması. 9 may- Osmanlı sultanı ilə Misir canişini Məhəmmədəli arasında Kutahya müqaviləsinin imzalanması. 8 iyul - Rusiya ilə Türkiyə arasında Unkər - İskələsi müqaviləsinin imzalanması. Nuxada qəza məktəbinin yaradılması. 6 aprel - Aleksandr Nikolayeviç Pıpin, rus ədəbiyyatşünası və etnoqrafı 7 may - İohann Brams, alman bəstəkarı, 20 avqust - Bencamin Xarrison (Qarrison), ABŞ-nin 23-cü prezidenti. 21 oktyabr - Alfred Nobel, Dinamit ixtiraçısı, Nobel mükafatının banisi. 12 noyabr - Aleksandr Porfireviç Borodin, rus bəstəkarı və kimyaçısı. 19 noyabr - Vilhelm Diltey, alman mədəniyyət tarixçisi və filosofu. Mir Möhsün Nəvvab Ağası bəy Avşarov, rus ordusunda general. Həsən ağa Cəfərqulu ağa oğlu Bakıxanov, rus ordusunda general. 10 yanvar - Adrien Mari Lekandr, frans;z riyaziyyatçısı. 15 may - Edmund Kin, Böyük Britaniya aktyoru. Ram Mohan Ray – Hindistanın görkəmli ictimai xadimi, yazıçı, induizmin islahatçısı (d. 1772). Adrien Mari Lejandr Yasinzadə Əbdülvəhab Əfəndi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186087
-1834,"24 fevral - Fransa və Əlcəzair üsyançıları arasında bağlanmış Demişel müqaviləsinə əsasən Fransa tərəfindən Maskar paytaxt olmaqla Əbd-əl-Qədirin əmirliyinin müstəqilliyinin tanınması. Lord Nepirin Ingiltərədən Çinə xüsusi baş komissar təyin edilməsi. ""Almaniya İttifaqı"" daxilində (Avstriyasız) gömrük sərhədlərinin ləğv edilməsi. ""Qalanın dibində"" adlı Azərbaycan xalq mahnısının nota alınması. Azərbaycanda ilk rus köçkünləri tərəfindən Şamaxı qəzasında Altıağac kəndinin salınması. 14 yanvar - Pyotr Petroviç Vereşagin, rus rəssamı. 20 yanvar - Petrus Yakobus Juber - Transvaal Respublikasının siyasi və hərbi xadimi. 8 fevral - Dmitri İvanoviç Mendeleyev, rus kimyaçısı 24 mart - Pouell Con Uesli. Amerika geoloqu. 4 iyun - Baumanis Yanis Fridrix, ilk peşəkar latış memarı. 23 sentyabr - Suvorin Alesey Sergeyeviç, rus jurnalisti, naşir, yazıçı, teatr tənqidçisi və dramaturq. Hüseynqulu xan Əbu Qəddarə 3 may - Aleksey Andreyeviç Arakçeyev - qraf, rus dövlət xadimi. 3 avqust - Vasili Vasilyeviç Petrov, rus fiziki. 1 oktyabr - Həmzət bəy - Dağıstanın və Çeçenistanın ikinçi imamı 23 oktyabr- Qacarların 2-ci şahı Fətəli şah Qacar vəfat edib. 23 dekabr – Tomas Robert Maltus, ingilis iqtisadçısı, demoqrafı. Karl Vilhelm Feyerbax",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4543
-1834-cü il,"24 fevral - Fransa və Əlcəzair üsyançıları arasında bağlanmış Demişel müqaviləsinə əsasən Fransa tərəfindən Maskar paytaxt olmaqla Əbd-əl-Qədirin əmirliyinin müstəqilliyinin tanınması. Lord Nepirin Ingiltərədən Çinə xüsusi baş komissar təyin edilməsi. ""Almaniya İttifaqı"" daxilində (Avstriyasız) gömrük sərhədlərinin ləğv edilməsi. ""Qalanın dibində"" adlı Azərbaycan xalq mahnısının nota alınması. Azərbaycanda ilk rus köçkünləri tərəfindən Şamaxı qəzasında Altıağac kəndinin salınması. 14 yanvar - Pyotr Petroviç Vereşagin, rus rəssamı. 20 yanvar - Petrus Yakobus Juber - Transvaal Respublikasının siyasi və hərbi xadimi. 8 fevral - Dmitri İvanoviç Mendeleyev, rus kimyaçısı 24 mart - Pouell Con Uesli. Amerika geoloqu. 4 iyun - Baumanis Yanis Fridrix, ilk peşəkar latış memarı. 23 sentyabr - Suvorin Alesey Sergeyeviç, rus jurnalisti, naşir, yazıçı, teatr tənqidçisi və dramaturq. Hüseynqulu xan Əbu Qəddarə 3 may - Aleksey Andreyeviç Arakçeyev - qraf, rus dövlət xadimi. 3 avqust - Vasili Vasilyeviç Petrov, rus fiziki. 1 oktyabr - Həmzət bəy - Dağıstanın və Çeçenistanın ikinçi imamı 23 oktyabr- Qacarların 2-ci şahı Fətəli şah Qacar vəfat edib. 23 dekabr – Tomas Robert Maltus, ingilis iqtisadçısı, demoqrafı. Karl Vilhelm Feyerbax",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186088
-1835,"2 yanvar - Qabrovada Bolqarıstanın ilk dünyəvi məktəbinin açılması 2 fevral - Fransiko Morasanın növbəti dörd il müddətinə Mərkəzi Amerika Federasiyasının prezidenti seçilməsi. 9 dekabr - Amerika müstəmləkəçiləri tərəfindən San-Antonionun tutulması və Meksika ordusunun Texası tərk etməyə məcbur edilməsi Lüksemburq dövlətinin müstəqilliyinin elan edilməsi. İsmayıl bəy Qutqaşınlı tərəfindən Varşavada fransız dilində ""Rəşid bəy və Səadət xanım"" əsərinin yazılması. 17 yanvar - Antanas Baranauskas, litva din xadimi, şair və dilçi. 18 yanvar - Sezar Antonoviç Küyi, rus bəstəkarı və tənqidçisi. 20 fevral - Alessandra d'Ankona, italyan yazıçısı, pedaqoq və ədəbiyyat tənqidçisi. 21 fevral - Mixail Osipoviç Mikeşin, rus rəssamı və heykəltəraşı. 26 fevral - Rixard Andre, alman coğrafiyaçısı və etnoqrafı. 13 mart - Leon Kladel, fransız yazıçısı. 14 mart - Covanni Vircinio Skiaparelli, italyan astronomu. 15 mart - Eduard Ştraus, Avstriya bəstəkarı və drijoru. 9 aprel - II Leopold, şahzadə və 1865-ci ildən Belçika kralı. 23 aprel - Nikolay Gerasimoviç Pomyalovski, rus yazıçısı. 9 may - Maksim Alekseyeviç Antonoviç, rus ədəbi tənqidçisi və publisisti. 2 iyun Cüzeppe Melkiore Sarto, sonralar X Müqəddəs Piy, Roma papası. 14 iyun - Nikolay Qriqoryeviç Rubinşteyn, rus virtuoz pianoçusu və drijoru. 10 iyul - Henrix Venyavski, Polşa skripkaçısı və bəstəkarı. 27 iyul - Cozue Karduççi, İtaliya şairi, ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laueratı. 31 iyul - Ejen Brisson, fransız siyasi xadimi. 1 avqust - Aleksandr İvanoviç Levitov, rus yazıçısı. 6 sentyabr - Lui Emil Komb, 1902-1905-ci illərdə Fransanın Baş Naziri. 22 sentyabr - Aleksandr Afanaseviç Potebnya Ukrayna və və rus dilçisi və ədəbiyyatşünası. 4 oktyabr - Qriqori Nikolayeviç Potanin, rus coğrafiyaçısı, etnoqrafı, publisisti, folklorşünası. 27 oktyabr - Yuliy Eduardoviç Yanson, rus iqtisadçısı və statistiki. 16 noyabr - Eucenio Beltrami, italyan riyaziyyatçısı. 30 noyabr - Mark Tven, Amerika yazıçısı. Seyid Əzim Şirvani. 4 aprel – Con Cekson",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4544
-1835-ci il,"2 yanvar - Qabrovada Bolqarıstanın ilk dünyəvi məktəbinin açılması 2 fevral - Fransiko Morasanın növbəti dörd il müddətinə Mərkəzi Amerika Federasiyasının prezidenti seçilməsi. 9 dekabr - Amerika müstəmləkəçiləri tərəfindən San-Antonionun tutulması və Meksika ordusunun Texası tərk etməyə məcbur edilməsi Lüksemburq dövlətinin müstəqilliyinin elan edilməsi. İsmayıl bəy Qutqaşınlı tərəfindən Varşavada fransız dilində ""Rəşid bəy və Səadət xanım"" əsərinin yazılması. 17 yanvar - Antanas Baranauskas, litva din xadimi, şair və dilçi. 18 yanvar - Sezar Antonoviç Küyi, rus bəstəkarı və tənqidçisi. 20 fevral - Alessandra d'Ankona, italyan yazıçısı, pedaqoq və ədəbiyyat tənqidçisi. 21 fevral - Mixail Osipoviç Mikeşin, rus rəssamı və heykəltəraşı. 26 fevral - Rixard Andre, alman coğrafiyaçısı və etnoqrafı. 13 mart - Leon Kladel, fransız yazıçısı. 14 mart - Covanni Vircinio Skiaparelli, italyan astronomu. 15 mart - Eduard Ştraus, Avstriya bəstəkarı və drijoru. 9 aprel - II Leopold, şahzadə və 1865-ci ildən Belçika kralı. 23 aprel - Nikolay Gerasimoviç Pomyalovski, rus yazıçısı. 9 may - Maksim Alekseyeviç Antonoviç, rus ədəbi tənqidçisi və publisisti. 2 iyun Cüzeppe Melkiore Sarto, sonralar X Müqəddəs Piy, Roma papası. 14 iyun - Nikolay Qriqoryeviç Rubinşteyn, rus virtuoz pianoçusu və drijoru. 10 iyul - Henrix Venyavski, Polşa skripkaçısı və bəstəkarı. 27 iyul - Cozue Karduççi, İtaliya şairi, ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laueratı. 31 iyul - Ejen Brisson, fransız siyasi xadimi. 1 avqust - Aleksandr İvanoviç Levitov, rus yazıçısı. 6 sentyabr - Lui Emil Komb, 1902-1905-ci illərdə Fransanın Baş Naziri. 22 sentyabr - Aleksandr Afanaseviç Potebnya Ukrayna və və rus dilçisi və ədəbiyyatşünası. 4 oktyabr - Qriqori Nikolayeviç Potanin, rus coğrafiyaçısı, etnoqrafı, publisisti, folklorşünası. 27 oktyabr - Yuliy Eduardoviç Yanson, rus iqtisadçısı və statistiki. 16 noyabr - Eucenio Beltrami, italyan riyaziyyatçısı. 30 noyabr - Mark Tven, Amerika yazıçısı. Seyid Əzim Şirvani. 4 aprel – Con Cekson",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186089
-1836,"6 yanvar - ABŞ-də kənd təsərrüfatının tənzimlənməsi haqqında aktın ləğv edilməsi. 12 yanvar - ""Lokomativ"" idman cəmiyyətinin qəbul edilməsi. 15 yanvar - İspaniyada sol partiyalar və həmkarlar təşkilatları tərəfindən seçkiqabağı Xalq Cəbhəsi koalisiyasının yaradılması. 3 fevral - Kama selleliuz-kağız kombinatının istifadəyə verilməsi. 7 mart - Almaniya tərəfindən 1925-ci il Lokarno sazişinin birtərəfli qaydada pozulması, Versal müqaviləsinin kobud şəkildə pozulması və alman qoşunları tərəfindən silahsızlaşdırılmış Reyn vilayətinin tutulması. 19 mart - İtaliya ilə Albaniya arasında ticarət-iqtisadi sazişin imzalanması. 29 mart - Almaniyada parlament seçkilərində seçicilərin 99 faizinin nasist partiyasının namizədlərinə səs verməsi. 5 may - İtaliya qoşunları tərəfindən Efiopiyanın paytaxtı Əddis-Əbəbənin işğal edilməsi, ikinci İtaliya-Efiopiya müharibəsinin başa çatması. 1 iyun - Benito Mussolininin başçılıq etdiyi İtaliya tərəfindən Efiopiyanın, Eritriyanın və İtaliya Somalisinin İtaliya Şərqi Afrikası müstəmləkəsində birləşdirilməsi. İngiltərədə fəhlələrin birliyinin -Xalq xartiyasının təşkil olunması. 6 iyun - Rəhdar vergisinın ləğv edilməsi. Alban katolikosluğunun ləğv edilməsi, alban kilsəsinin erməni kilsəsinə tabe edilməsi. Cənubi Qafqazda ipəkçiliyi və ticarət sənayesini yayan cəmiyyətin təşkil olunması. 23 sentyabr —ispan əsilli mezzo–sopranoçu opera müğənnisi Mariya Malibran Yevqraf Meçnikov",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4545
-1836-cı il,"6 yanvar - ABŞ-də kənd təsərrüfatının tənzimlənməsi haqqında aktın ləğv edilməsi. 12 yanvar - ""Lokomativ"" idman cəmiyyətinin qəbul edilməsi. 15 yanvar - İspaniyada sol partiyalar və həmkarlar təşkilatları tərəfindən seçkiqabağı Xalq Cəbhəsi koalisiyasının yaradılması. 3 fevral - Kama selleliuz-kağız kombinatının istifadəyə verilməsi. 7 mart - Almaniya tərəfindən 1925-ci il Lokarno sazişinin birtərəfli qaydada pozulması, Versal müqaviləsinin kobud şəkildə pozulması və alman qoşunları tərəfindən silahsızlaşdırılmış Reyn vilayətinin tutulması. 19 mart - İtaliya ilə Albaniya arasında ticarət-iqtisadi sazişin imzalanması. 29 mart - Almaniyada parlament seçkilərində seçicilərin 99 faizinin nasist partiyasının namizədlərinə səs verməsi. 5 may - İtaliya qoşunları tərəfindən Efiopiyanın paytaxtı Əddis-Əbəbənin işğal edilməsi, ikinci İtaliya-Efiopiya müharibəsinin başa çatması. 1 iyun - Benito Mussolininin başçılıq etdiyi İtaliya tərəfindən Efiopiyanın, Eritriyanın və İtaliya Somalisinin İtaliya Şərqi Afrikası müstəmləkəsində birləşdirilməsi. İngiltərədə fəhlələrin birliyinin -Xalq xartiyasının təşkil olunması. 6 iyun - Rəhdar vergisinın ləğv edilməsi. Alban katolikosluğunun ləğv edilməsi, alban kilsəsinin erməni kilsəsinə tabe edilməsi. Cənubi Qafqazda ipəkçiliyi və ticarət sənayesini yayan cəmiyyətin təşkil olunması. 23 sentyabr —ispan əsilli mezzo–sopranoçu opera müğənnisi Mariya Malibran Yevqraf Meçnikov",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186090
-1837,"26 yanvar — Miçiqanın ABŞ-nin 26-cı ştatı olması. 6 may — Qvatemalanın şərqindəMatakeskuinta kəndində serjant Rafael Karreranın üsyanı nəticəsində Mərkəzi Amerika Federal Respublikasının süqutu. 8 iyun — San-Salvadorda Mərkəzi Amerika Federal Respublikasının Prezidenti Fransisko Morasanın öldürülməsinə və dövlət çevrilişinə cəhd göstərilməsi. 18 iyun — İspaniyanın yeni Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 20 iyun — Kraliça Viktoriyanın İngiltərə taxtına çıxması. Yaponiyanın Osaka şəhərində üsyanın baş verməsi. 20 avqust -Qubada Hacı Məhəmmədin başçılığı ilə Rusyanın müstəmləkə siyasətinə qarşı üsyanın başlanması. 4–10 sentyabr — Quba qalası uğrunda döyüşlər. Üsyanın məğlubiyyətlə başa çatması. Balaxanıda kerosin zavodunun tikilməsi. Gəncədə qəza məktəbinin açılması Kenesar Kasımovun qiyamı Həsən bəy Zərdabi Aleksandr Nakaşidze şahzadə Rzaqulu Bəhmən Mirzə oğlu Qacar, rus ordusunda general. Alois Hitler 10 fevral - Aleksandr Sergeyeviç Puşkin, rus şairi, 31 mart - Con Konstebl, ingilis rəssamı, 7 iyun - Adler burnuna - rus desantı çıxarılması zamanı baş verən döyüşdə rus yazıçı dekabristi, ""Qütb ulduzu"" almanaxının banisi Aleksandr Bestujev-Marlinskinin öldürülməsi. 14 iyun - Cakomo Leopardi, İtaliya şairi, 15 oktyabr - İvan İvanoviç Dmitriyev, rus şairi, səlnaməçisi, dövlət xadimi. 28 avqust - Karl Lyüdviq Kostenobl, alman və Avstriya aktyoru və dramaturqu. 19 fevral – Georq Büxner Pavel Şillinq IV Vilhelm - Prussiya kralı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4546
-1837-ci il,"26 yanvar — Miçiqanın ABŞ-nin 26-cı ştatı olması. 6 may — Qvatemalanın şərqindəMatakeskuinta kəndində serjant Rafael Karreranın üsyanı nəticəsində Mərkəzi Amerika Federal Respublikasının süqutu. 8 iyun — San-Salvadorda Mərkəzi Amerika Federal Respublikasının Prezidenti Fransisko Morasanın öldürülməsinə və dövlət çevrilişinə cəhd göstərilməsi. 18 iyun — İspaniyanın yeni Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 20 iyun — Kraliça Viktoriyanın İngiltərə taxtına çıxması. Yaponiyanın Osaka şəhərində üsyanın baş verməsi. 20 avqust -Qubada Hacı Məhəmmədin başçılığı ilə Rusyanın müstəmləkə siyasətinə qarşı üsyanın başlanması. 4–10 sentyabr — Quba qalası uğrunda döyüşlər. Üsyanın məğlubiyyətlə başa çatması. Balaxanıda kerosin zavodunun tikilməsi. Gəncədə qəza məktəbinin açılması Kenesar Kasımovun qiyamı Həsən bəy Zərdabi Aleksandr Nakaşidze şahzadə Rzaqulu Bəhmən Mirzə oğlu Qacar, rus ordusunda general. Alois Hitler 10 fevral - Aleksandr Sergeyeviç Puşkin, rus şairi, 31 mart - Con Konstebl, ingilis rəssamı, 7 iyun - Adler burnuna - rus desantı çıxarılması zamanı baş verən döyüşdə rus yazıçı dekabristi, ""Qütb ulduzu"" almanaxının banisi Aleksandr Bestujev-Marlinskinin öldürülməsi. 14 iyun - Cakomo Leopardi, İtaliya şairi, 15 oktyabr - İvan İvanoviç Dmitriyev, rus şairi, səlnaməçisi, dövlət xadimi. 28 avqust - Karl Lyüdviq Kostenobl, alman və Avstriya aktyoru və dramaturqu. 19 fevral – Georq Büxner Pavel Şillinq IV Vilhelm - Prussiya kralı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186091
-1837-ci il Quba üsyanı,"Quba üsyanı – XIX əsrdə Quba əyalətində çar üsul-idarəsinə və yerli feodalların zülmünə qarşı İmam Qazi Muhamməd Xuluqvi və Abrek Əli Hilivi rəhbərliyi ilə Rus çarına qarşı üç dəfə baş vermiş güclü xalq üsyanı.Birinci Quba üsyanı Rusiya-İran arasında bağlanmış Gülüstan müqaviləsindən (12 oktyabr 1813-cü il) 13 il sonra, 1826-cı ilin iyul-avqust aylarına təsadüf etmişdir. İkinci Quba üsyanı Türkmənçay müqaviləsinin (10 fevral 1828-ci il) onuncu ildönümü ərəfəsində, 1837-ci ilin mart-aprel aylarında başlanmış və fasilələrlə 6-7 ay davam etmişdir. Üçüncü Quba üsyanı ikincidən 40 il sonra, 1877-ci ilin ortalarından payıza qədər sürmüşdür.İkinci Quba üsyanı miqyas və mahiyyətinə görə özündən əvvəlki və sonrakı üsyanlardan müəyyən mənada fərqlənmiş, çar rejimini Azərbaycana və azərbaycanlılara münasibətdə yanıldıqlarını etiraf etməyə və bir sıra ciddi islahatlar aparmağa məcbur etmişdir. İkinci Quba üsyanı 12 mindən çox əhalini və Quba, Dərbənd, Dağıstan kəndlərinin ��ksəriyyətini əhatə etmişdi. Bu vaxt Qafqazda Şeyx Şamil hərəkatının qızğın çağları idi. Çar imperiyanın işğalçı siyasətinə qarşı üsyanlar 1826-cı ildə Qubada, 1830-cu ildə Çar-Balakən ərazisində, 1831-ci ildə Lənkəranda baş vermiş və hər biri yadelli işğalçılara qarşı xalq etirazının təzahürü kimi meydana çıxmış bu üsyanlara bir qayda olaraq yerli bəy və xanlar rəhbərlik etmişlər. XIX əsrin 30-cu illərində Azərbaycanda baş verən silahlı toqquşmalar üsyançıların sosial tərkibinə görə kəndli hərəkatı adlandırılsa da, üsyanın başvermə səbəbləri, qarşıya qoyulan məqsəd, üsyançıların qarşılaşdığı və mübarizə apardığı hərbi qüvvələr belə deməyə tam əsas verir ki, Quba üsyanı imperiyanın işğalçı siyasətinə qarşı xalqın azadlıq mübarizəsi idi. Xatırlatmaq yerinə düşər ki, bu mübarizənin təşkilatçıları Şeyx Şamilin başçılıq etdiyi azadlıq hərəkatından, həm də Qafqaza sürgün olunmuş dekabrist ədiblərin azadlıq ideyalarından güc-qüvvət alırdılar. Onlardan biri, dekabrist yazıçılar nəslinin qüdrətli nümayəndəsi A.S.Puşkin, M.F.Axundov və A.A.Bakıxanovun dostu, dövrünün tanınmış ədəbi tənqidçisi, şair və nasiri Aleksandr Aleksandroviç Bestujev-Marlinski (1797-1837) idi. 1825-ci ilin 14 dekabr burulğanı nəticəsində çar zindanına atılan A.Bestujev Qafqaza köçürülmüşdü. ""Sibirdə və xüsusən Qafqazda müntəzəm olaraq etnoqrafiya və folklorla maraqlanan dekabrist yazıçı taleyin hökmü ilə gəlib düşdüyü diyarla yerli camaatla doğmalaşır, bütün Dərbənddə İsgəndər bəy adı ilə şöhrətlənir. 1834-cü ildə yazıçının Dərbənddən yola düşməsinin şahidi olmuş Y.İ.Kostenetski yazırdı ki, ""Az qala bütün şəhər camaatı 20 verstlik məsafə boyu, düz Samur çayınacan onu yola salırdı, bütün kütlə özünün əzizıxələfi İsgəndər bəyə hüsn-rəğbətini hər vasitə ilə ifadə etməyə çalışırdı"". ""Qafqaza dinclik verin və Yer üzünün cənnətini Fərat sahillərində axtarmayın: ""O, burdadır!"" deyən A.Bestujev-Marlinskinin Azərbaycan həyatına həsr olunmuş povestləri, oçerkləri, yol qeydləri, memuar xarakterli əsərləri onu göstərir ki, onun yerli əhaliyə təsiri güclü olmuşdur. Ədib ""Qafqaz povestləri"" silsiləsinə daxil olan ""Ammalat bəy"", ""Molla Nur"" əsərlərində, ""Xəzərlə ayrılıq"", ""Quba yolu"", ""Qonaqkəndi keçməklə Dağıstandan Şirvana dağ yolu"", ""Köhnə Şamaxı yolunda sonuncu stansiya"", ""Topçu stansiyasından Qutqaşenə keçid"", ""Almalı stansiyasından Muğanlı postuna qədərki yol"" oçerklərində üsyankar şəxsiyyətlərin, xalq qəhrəmanlarının yaddaqalan obrazlarını yaratmışdı. Quba üsyanının başvermə səbəbləri haqqında müasirləri siyasi baxış və mövqelərinə görə müxtəlif rəy söyləmiş və bir qayda olaraq üsyanın milli azadlıq çalarını gizlətməyə, onu adi narazılıq, bir qrup ""dələduz və çapqınçının hikkəsi"" kimi yozmağa çalışanlar daha çox olmuşdur. Üsyanın başvermə səbəbini müəyyən etmək üçün Qafqaza ezam edilən qraf Vasilçikov öz məlumatında bunun əsas səbəbinin ""bəzi fitnəkar və ziyankar şəxslərin"" süvari tələbi adı altında xalqı qəsdən həyəcana gətirmək olduğunu bildirmişdi. Rusiya imperiyasının Zaqafqaziyada fəaliyyət göstərən yüksək rütbəli məmuru baron P.V.Qan isə imperator I Nikolaya yazdığı məktubunda deyirdi: ""Hazırda Quba əyalətində davam edən həyəcan, heç də əhalinin hərbi xidmətə və hökumətə münasibəti ilə əlaqədar deyildir, çünki Quba süvariləri başqaları ilə birlikdə türklər və dağıstanlılar əleyhinə olan yürüşlərdə iştirak etmiş, 1831-ci ildə Talış xanlığının ləğv edilməsində də onlardan istifadə olunmuşdur. Səbəb başqa tədbir və şəraitdədir.... Hökmdar! Qubadakı həyəcan xalq üçün ağır olan hərbi idarəetmədən doğmuşdur!"". Əslində XIX əsrin 30-cu illərində Azərbaycanda yerli feodallara və müstəmləkəçi ağalara qarşı baş qaldıran çıxışlar, o cümlədən Quba üsyanı xalqın ikiqat zülm altında olduğunu göstərirdi. Çar məmurlarının özbaşınalığı 1837-ci il üsyanı ərəfəsində Quba əyaləti 10 mahaldan, 1 dairədən, 6 azad icmadan ibarət idi. Əyalətə rus komendantı ağalıq edirdi. Bu məsələni rus məmurlarının özləri də gizlətmirdilər. Qafqaz korpusunun komandanı qraf Paskeviç hələ 24 aprel 1830-cu il tarixli raportunda yazırdı ki, ""Müsəlman əyalətlərində həqiqi hakimiyyət komendantlara məxsusdur"". Quba üsyanının başlama və yatırılma səbəblərini ayırd etmək üçün Zaqafqaziyaya göndərilən fligel-adyutant İ.Vasilçikovun baron P.V.Qana məlumatında deyilirdi ki, ""Hazırda komendantlar bütün hakimiyyəti öz əllərində cəmləşdirmişlər. Mükəlləfiyyətlər onlar tərəfindən qoyulur, şəhərdə və əyalətdəki polis hissələri onlara tabedir, istintaq onların əmri ilə həyata keçirilir və həll edilir. Vergiləri də onlar müəyyənləşdirirlər. Komendantlar rəhbərlik etmək işi üzrə heç bir qayda-qanuna tabe deyillər. Onlar eynən keçmiş xanlar kimi öz bildikləri hərəkəti edir, daim sərbəst iş görürlər"". Komendantlar özlərinin talançılıq fəaliyyətlərində heç də tək deyildilər, onlara çara sadiq yerli bəylər, ruhanilər də bu işdə ""kömək"" edirdilər. Hətta komendantın yanında xidmət edən və ""peşkəş"" adı ilə rüşvət alan tərcüməçilər də komendantların bir növ vasitəçiləri-dəllalları idilər. Ayrı-ayrı mahal rəislərinin-naiblərin də bu işdə əlləri vardı. 1837-ci ildə 450 üzvü olan Quba əyaləti inzibati aparatının başında Azərbaycanda çar hökumətinin ""ən pis nümayəndəsi"" sayılan polkovnik Gimbut dururdu. Komendant Gimbut təkcə Quba əyalətinin mahallarını deyil, o zaman Dağıstanın Qubaya aid olan Rutul, Altapara, Doqquzpara və Axtıpara mahallarında yaşayan əhalini də amansızlıqla soyurdu. Qafqazda dini və milli ayrı-seçkilik siyasəti Çar üsul-idarəsinin Qafqazda dini və milli ayrı-seçkilik siyasəti də dözülməz idi. Çar məmurları müsəlman əhalisinə düşmən gözü ilə baxır, onları hər vasitə ilə sıxışdırıb taqətdən salır, maddi və mənəvi cəhətdən miskinləşdirir, torpaq, mülk, əmlak və digər var-yoxunu müxtəlif üsullarla əllərindən alır, müflisləşdirir, zorla doğma yurd-yuvalarından qovur və orada xristian etiqadlı vətəndaşları, xüsusən erməniləri məskunlaşdırmağa çalışırdılar. Müfəttiş senatorlar Kutaysov və Meçnikov Azərbaycanda komendant üsul-idarəsini xarakterizə edərək ədliyyə nazirinə xəbər verirdilər ki, ""... müsəlman əyalətlərinin idarə olunmasını nəzərdən keçirdikdə, rəislərin azğınlığı və əhalinin çəkdiyi əziyyətdən insan dəhşətə gəlir. Burada artıq insani ləyaqət tapdalanmışdır, hər cür ədalət unudulmuşdur, qanun yalnız əsarət aləti olmuşdur, dairə rəisləri, komendantlar, pristavlar və digər vəzifəli şəxslərin fəaliyyətində əsas amil acgözlük və dözülməz özbaşınalıqdan ibarətdir"". Dağ rayonlarında daha çox hiss olunan aztorpaqlılıq və aran rayonlarında suvarılan torpaqların azlığı şəraitində bilavasitə kəndli üzərinə qoyulan vergi əsarətinin güclənməsi xüsusilə dözülməz şəkil alırdı. 30-cu illərdə çarizmin etibarsız saydığı duxoborlar, malakanlar və digər sektantların Rusiyanın daxili quberniyalarından və Ukraynadan Azərbaycana köçürülməsi siyasəti həyata keçirilirdi. Bu vaxtdan etibarən Şamaxı və Yelizavetpol (Gəncə) qəzalarında sektantların yaşayış məntəqələri meydana çıxmağa başladı. 1833-1843-cü illər ərzində köçürülənlər tərəfindən Azərbaycanda 15-20 kəndin, o cümlədən Altıağac, Çuxuryurd, Mərəzə, Qubada Vladimirovka, Alekseyevka və başqa kəndlərin əsası qoyuldu. XIX əsrin 40-cı illərinin ortalarında Astraxanka, Andreyevka, Slavyanka kimi yeni yaşayış məntəqələri meydana çıxdı. 1819-cu ildə Vürtemberqdən köçüb gəlmiş almanlar Yelizavetpol qəzasında Yelenendorf, daha sonra isə Annenfeld kəndlərinin əsasını qoydular. İkinci Quba üsyanı İkinci Quba üsyanı iki mərhələdə davam etmişdir. Yazda başlayan üsyanın tələbləri qismən yerinə yetirildikdən sonra əhali sakitləşib evlərinə dağılışmışdı. Üsyançıların tələb etdiyi kimi, Qubanın komendantı Gimbut, Müşkür mahalının naibi Məmmədxan bəy və Buduq mahalının naibi Cəfərqulu ağa Bakıxanov işdən götürülmüşdür. Lakin çox güman ki, Şeyx Şamilin Hacı Məmməd və başqa el ağsaqqallarına göndərmiş olduğu məktubların təsiri ilə üsyan yenidən daha şiddətlə alovlanmışdır. Hacı Məmməd istintaqa məlumat verərkən bildirmişdir ki, Tahircaldan olan Rza xan mənə bir məktub verərək dedi ki, məktub Şamilə yaxın adam olan əmir Əli adlı bir mürid tərəfindən gətirilmişdir. Məktubda Şamilin möhürü vardı. Məktub mənim, İlyas bəyin, muruqlu Həsən bəyin, Xurduşun və başqa ağsaqqalların adına ünvanlanmışdı. Hacı Məmmədin təsdiqinə görə, Şeyx Şamil mart-aprel aylarında qiyama qalxan və sonra dağılışan qubalıları tənqid etmiş, onları silahlı üsyana çağırmışdı. İkinci Quba üsyanının iki rəhbəri olmuşdur: Yarəli və Hacı Məmməd. Yarəli əzilən xalqı, aşağı təbəqəni təmsil edirdi və onun üçün çar məmuru ilə ona nökərçilik edən yerli feodal bir medalın iki üzü kimi eyni adam idi. Yarəli bunların hər ikisinə nifrət edən, onların zülm və zorakılığından cana doymuş sadə xalqı təmsil edirdi. O, hər iki tərəfdən istismar olunan Azərbaycan kəndlisinin nümayəndəsi idi. Onun üçün çar kazakı ilə yerli pristav, kəndxuda, naib və ya gəlmə rus ağalarının heç bir fərqi yox idi. Odur ki, o, xalqın azadlıq mübarizəsində özünü daha ardıcıl, daha sərt və daha qətiyyətli aparırdı. Yarəli Quba şəhərinin ələ keçirilməsində israrlı idi. O, bu yolda hətta Qubanın yeni komendantı İşenkonun tapşırığını yerinə yetirən praporşik Əlipaşa ağa Bakıxanova belə aman vermir. Onun başçılıq etdiyi üsyançılar kəndxuda Şeyda bəyin evinə hücum edərək Əlipaşa ağanı öldürürlər. Bu hadisədən sonra Hil kəndinə yollanan üsyançılar Yarəlinin başçılığı ilə həmin kənddə olan xeyli kazakı əsir alır. Lakin Hacı Məmmədin tələbi ilə həmin kazak döyüşçüləri azad edilirlər. Bundan sonra Yarəli yenə də fəal hərəkət edərək Xudat üzərinə hücuma keçir, orada xeyli rus əsgər və zabitini əsir götürür. Amma onlar da tezliklə azadlığa buraxılır. Bu, bir daha onu göstərir ki, üsyançıların vahid rəhbəri və razılaşdırılmış ümumi hərəkət planı olmayıb. Üsyanın liberal mənsəbpərəst qanadına rəhbərlik edən Xuluq kəndinin kəndxudası, 35 yaşlı Hacı Məmməd özünü ""xan"" elan etməklə yenidən xanlıq quruluşunu bərpa etmək kimi xam xəyallara düşür və dərhal yeni vəzifəsinin icrasına başlayaraq üç mahala naib təyin edir. Quba əyalətini bürümüş olan üsyan getdikcə genişlənir, nəticədə komendant hakimiyyəti yalnız Quba şəhərində, Buduq və Bərmək mahallarında qalır. Hacı Məmməd xanın yanına hər tərəfdən üsyana qoşulan yeni-yeni dəstələr axışmağa başlayır. Tezliklə üsyançılara Dağıstandan gələn yüz nəfərlik bir dəstə də qoşulur və çar hökumətindən narazı olan böyük kəndli ordusu Qudyal çayı sahilində yerləşən Ağbil kəndinə tərəf yönəlir. Hələ yolda ikən üsyan başçıları Şeyx Şamilə məktub göndərir, ""müridlər başçısı olan Şeyxə"" tezliklə Qubanı ələ keçirəcəklərini bildirirlər. Həmin günlərdə Ağbil kəndinə o qədər adam gəlib toplaşır ki, silahlı üsyançıların sayı yeddi min nəfəri ötür. Onlar Quba şəhərindən 4 verst aralıda yerləşən Pişikbağa gəlirlər. Tezliklə bütün Quba əyalətindən Pişikbağa gələn adamların sayı 12 min nəfərə çatır. Onların arasında cənubi Dağıstandan gələn qazıqumluqlular və tabasaranlılar da vardı. Bu da üsyanın geniş vüsət aldığından xəbər verirdi. Hücumu həyata keçirmək məqsədi ilə ""hərbi şura"" yaradılır. Həmin şuranın tərkibində Quba şəhərindən Xanməmməd və Səlim adlı şəxslər də olmuşdur. Şuranın qərarı ilə üsyançılar şəhəri mühasirəyə alır və Quba əhalisinə gizli məktub göndərirlər. Onlardan ""ümumi iş naminə"" kömək göstərmələri xahiş olunur. Sentyabr ayının 4-də 12 min üsyançı hər biri 4 min adamdan ibarət 3 dəstəyə bölünür. Birinci dəstə şərqdən, ikinci qərbdən, üçüncü isə şimal səmtindən şəhərə hücüma keçməli idi. Üçüncü dəstəyə Yarəli, Xanməmməd və Səlim başçılıq edirdilər. Hacı Məmməd xan şəhərdən bir verst aralı olan Nügədi kəndi yaxınlığındakı dağda mövqe tutmuşdu. Sentyabrın 4-dən 5-nə keçən gecə güclü atışma başlayır. Tezliklə şəhərə girən Yarəlinin qoşunu ilə rus əsgərləri arasında şəhər meydanında əlbəyaxa döyüş başlayır. Şəhərin bütün yerli əhalisi üsyançılara kömək edir. Lakin üsyançılar şəhərdə çox qala bilmir, çünki qalaya şərqdən və qərbdən hücum edən dəstələr ləngiyir. Bundan başqa, rus qarnizonunun istifadəsində olan toplar top görməyən kəndliləri vahiməyə salır. Sentyabrın 6-da Qubadan çıxan üsyançılar Qırmızı qəsəbəni ələ keçirir və Qubanın mühasirəsini davam etdirirlər. Üsyanın yatırılması Çar məmurları şəhəri qoruyan rus qarnizonunu xilas etməkdən ötrü bir sıra tədbirlər gördülər. Şamilə qarşı Dağıstanda hərbi əməliyat keçirən general Feze baron Rozenin əmri ilə üç mindən çox əsgəri Samur çayını keçir. Zaqataladan hərbi hissələrin əsgərləri üsyançılara qarşı yola salınır. Car-Balakən əyalətinin hərbi rəisi gürcü knyazı Sevarsemidze tezliklə Nuxadan keçərək Şamaxıya çatır. Ona İlisulu Daniyel Sultanın başçılığı ilə yerli 250 milisi olan bəylər kömək edir. Qeyri-bərabər döyüşdə məğlub edilən üsyançı dəstələri dağılaşaraq öz yerlərinə qayıtmağa məcbur olur. Tezliklə Hacı Məmməd oğlu Novruz ilə birlikdə həbs edilərək çar hökumətinə təhvil verilir. Xandan başqa 40-dan çox üsyan başçısı həbs olunur. Amma igid Yarəli dağlara qaçaraq sonralar yenə mübarizəsini davam etdirir. Üsyan yatırıldıqdan dərhal sonra Bakı qalasında xüsusi hərbi məhkəmə təşkil edilib, üsyanın 43 başçısına qarşı cinayət işi qaldırıldı. Başda 35 yaşlı Hacı Məmməd olmaqla 37 nəfər hərbi məhkəmədə dindirildi, 6 nəfərə qarşı isə fərarilik etdiklərinə görə axtarış elan olundu. Mayor İsa bəy hərbi rütbəsindən məhrum edilməklə Sibirə sürgünə göndərildi. Dörd üsyançı Sibir batalyonunda, beş üsyançı isə 1-ci piyada korpusunda hərbi xidmətə cəlb olundu. Üsyanın rəhbəri Hacı Məmmədə qarşı ölüm hökmü çıxarıldı. Çar Hacı Məmmədin oğlu Novruzun Kaluqa şəhərinə sürgün edilməsi əmrini verdi. Lakin Novruz təyin olunan sürgün 1837-ci il Quba üsyanı məğlubiyyətə düçar olsa da, yerli hakimiyyət orqanlarının nümayəndələrini, hətta çar I Nikolayın özünü də bərk təşvişə saldı. İkinci Quba üsyanına qədər azadlıq və müstəqillik aşiqləri çar məmurlarının və yerli mülkədarların zülm və zorakılığından qaçıb dağlara, dərələrə sığınır, meşələrdə gizlənir, lap sonda mübarizələrini qaçaq kimi davam etdirirdilər. Bu, fərdi mübarizə idi və hökuməti o qədər də narahat etmirdi. Lakin yerli əhalinin belə birgə yekdil çıxışı çar üsul idarəsi məmurlarına yaxşıca dərs verdi. Çar I Nikolay üsyançıları cəzalandırmaq, qorxutmaq əmri versə də, Azərbaycan xalqını, ""müsəlmanları"" məhv etməyin və onların yerində erməni keşişlərinin arzuladığı ""xristian dövləti"" yaratmağın qeyri-mümkün olduğu qənaətinə gəlmişdi. yerinə gedə bilmədi, iki ay sonra qızdırmadan vəfat etdi. Üsyanın ən tanınmış rəhbərlərindən biri olan Yarəli 1838-1840-cı illərdə Quba əyalətinin yuxarı mahallarında, Cənubi Dağıstanda və Şəkidə mübarizəsini axıra qədər davam etdirdi. Quba üsyanının 12 min iştirakçısı qüdrətli imperiya ilə qeyri-bərabər döyüşdə çoxlu şəhid verdi, amma əvəzində çara və onun əlaltılarına başa saldı ki, bu ölkədə güclü və qeyrətli xalq yaşayır. Onu sındırmaq olmaz! Quba üsyanı Azərbaycan xalqına qarşı çarizmi qəzəbləndirsə də, həm də onu yumşaltdı, düşünməyə və bu xalqa yeni nəzərlə baxmağa vadar etdi. Quba xanlığının ləğvindən sonra Quba əyalətində də komendant idarəçiliyi yaradılmışdı. Bu, Çar Rusiyasının hərbi-müstəmləkə idarəçiliyinin yerlərdə başlıca qurumu, əslində işğal idarəçiliyi sistemi idi. Qafqazın Baş hakimi və komandanı Paskeviç 1830-cu ildə çara göndərdiyi təqdimatda bu barədə yazmışdı: ""...Müsəlman əyalətlərində gerçək hakimiyyət komendantların əlindədir; onların əl-qolunu yalnız Baş hakimin arasıkəsilməz nəzarəti yığışdıra bilər, ancaq bu nəzarət məhdud və çətindir"". Quba üsyanı yatırılan kimi onun səbəblərini öyrənmək üçün buraya göndərilmiş qraf İ. Vasilçikov da ""indiki zamanda bütün hakimiyyətin komendantların əlində toplanmış olduğunu"", ""heç bir qayda-qanun, məsuliyyət tanımayan belə bir idarəçiliyin mənfi səciyyə daşıdığını"" bildirirdi. 10 mahal, 1 dairə, 6 ""azad icma"" birləşdirən Quba əyalətinin başında bu zaman polkovnik Gimbut dururdu. Tacixçilər onu Azərbaycanda çar hakimiyyətinin ""ən yaramaz nümayəndələrindən biri"" adlandırırlar. Müşkür mahalı kəndlilərinin şikayəti üzrə Gimbut guya kasıblar üçün hər evdən yığılan 5 abbası pulu, isti mədən suları üzərində guya sağlamlıq evi tikmək və Şirvanda zəlzələdən uçmuş evlərin bərpası üçün yığdırdığı pulları özü mənimsəmişdi. Buğda ilə ödənilən qalabaşı vergisi pula çevrilərək bir neçə qat (3 abbasıdan çox) artırılmışdı. Komendant idarəsində 450-yə kimi qulluq adamı toplanmışdı. Bunların hamısı xalqın soyulmasında bu və ya başqa ölçüdə iştirak edirdi. Aşağıda polkovnik Gimbutun tutduğu işlər haqda qısaltmalarla Şeşpər mahalı sakinlərinin şikayəti verilir. Bu sənəd Qubada hərbi dairə rəisinə, oradan Tiflisə Baş hakim idarəsinə göndərilmiş və bu idarədə mütərcimlik etməyə başiayan Mirzə Fətəli Axundov tərəfindən ruscaya çevrilmişdir. Şeşpər mahalı kədlilərinin general-mayor Reutta şikayəti, iyul 1837-ci il ""1 Gimbutun at ilxısı üçün Niyazabadda ot biçib öz arabalarımızla Qudyal qalasına daşıdıq; bununüzündən özümüzün mal-qarası üçün yem hazırlaya bilmədik, qış düşdükdə heyvanlarımız qırıldı və bizə böyük zərər dəydi. 2. Biz onun üçün Qudyal qalasının yuxarı qapısı yanında bir bağ saldıq, onu özü məhv etdi, sonra isə (Ortaqapı) yaxınlığında bizi başqa bir bağ salmağa məcbur etdi, biz bu bağı bir neçə ilə əkib qurtardıq, amma bunun qarşılığında ondan bir qəpik belə ala bilmədik. ...4. Zəlzələ baş verdiyi üçün (bu ad altında) bizdən pul qopardılar. 5. Bizi odun kötükləri gətirməyə məcbur edir, bunun qarşısında bizə heç nə ödəmirdi. 6. Sürülərimiz üçün Gimbut bizdən pul yığaraq, bunu öz mirzələrinə paylayır. 7. Kasıblara paylamaq üçün bizdən pul (zəkat) yığıb özünə götürdü, amma bizim müsəlman qanunumuz üzrə bu yığımı həmin zümrəyə öz əlimizlə biz özümüz paylamalıyıq. ...9. Neçə ildir bizdən zəkat yığır, buna görə bizim bütün müsəlman məscid və mədrəsələrimiz zəruri xərclərini ödəmək üçün sıxıntı keçirir, həmişə zəkat hesabına dolanan kasıblarımız isə indi aclıq çəkirlər. ...12. Post dayanacaqlarına pul ödəməyimiz, kağızları ünvanına çatdırmağımız bir yana qalsın, üstəlik bizdən post pulu alır. 13. Heç bir ödənc vermədən bizi Baş yol (Bakı-Quba-Dərbənd yolu) tikintisinə çıxardı. 14. İki ildir ki, onun əmri ilə öz arabalarımızla kötük daşıyırıq, bizlərdən kəli olmayanlar gümüş pul ilə 5 manata kəl tutub bu işi yerinə yetirməkdədir. 15. O, Gimbut Varşavaya (hərbi qulluğa) göndərmək üçün bizdən adam tələb edir. Siz zati-alilərinin yanına gəlib bu (şikayəti) vermək üçün biz Çiqaçuk çayının üstündə yığıncağa toplaşdıq, bu vaxt Şabran mahalının sakinləri də siz zati-alilərinə belə bir xahiş vermək üçün Qudyal qalasına toplanmışdılar. Bu arada komendant Gimbut bu sonuncuların fikrini bildikdə, onların hörmətli adamlarını ağacla döydürüb adı çəkilən qaladan qovdurdu, bununla yanaşı Məmməd Riza bəyi bizim üstümüzə göndərdi; o, gəlib çatan kimi bizi hədələyərək qorxutdu, ləyaqətimizə toxunaraq arada belə bir yalan şaiyə buraxdı ki, guya biz istehkamlar qurur, mis qabları basdırıb gizlədir və Rusiya rəislərinə qarşı durmaq istəyirik...Yuxarıda söylənənləri Siz zati-alilərinin nəzərinə çatdıraraq, Gimbutun komendant vəzifəsindən götürülməsini, bununla da bizi onun zülmündən qurtarmağı Sizdən itaətlə xahiş edirik. 1253 (1837)-cü ilin Səfər (iyul) ayı, 96 adamın imzası qoyulmuşdur. Çevirdi Fətəli Axundov"". Naiblərin və iltizamçıları zülmü Mahalların idarəsi naiblərin əlində idi. Çar məmurları özləri yazırdılar ki, mahal naibləri əhali üzərində mütləq hakimdirlər. Amansız istismar hesabına onlar xalqdan xəzinənin götürdüyündən daha çox qazanc sümürə bilirdilər. Ən çox onlar rəiyyətin və rəncbərin çalışması sayəsində varlanırdılar. Onların böyük tasərrüfatları var idi. Buduq mahal naibi Alpanlı Məmmədxan bəyin ilxısında 500-dən çox at saxlanırdı, ildə 500 rüb taxıl səpirdi. Müşkür mahal naibi Cəfərqulu bay Bakıxanov (Abbasqulu Ağanın qardaşı) yalnız düyü satışından ildə 3 min gümüş manat götürürdü. Bu naiblərin və başqalarının çəltik, buğda, arpa, darı əkinlərlni, bağlarını rəncbərlər becərirdi. İlbəil onların acgözlüyü artırdı. Əkinləri genişləndirərək, öz rəncbərlərini bir neçə qat artıq işlədirdilər. Xəzinə vergilərini ödəmək üçün 100 araba tələb olunduğu halda, onlar kəndlərdən üç qat çox istəyir, artığını sahiblərindən pul alıb geri qaytarırdılar. Buduq mahalının naibi Məmmədxan bəy əkin, səpin, biçin və xırman işlərini bütünlüklə kəndlilərə gördürüb, üstəlik iki il içində onlardan pulsuz 100 rüb toxum almışdı. Pambıq əkmək üçün xış və toxumu da kəndlilərdən alır, onlardan top-top ipək sapı qoparıb mənimsəyirdi. Müşkür mahalı əhalisinin şikayətində mahal naibləri ilə bağlı yazılırdı: ""Siz zati-alilərinə komendant Gimbutun belə qanunsuz hərəkətlərini bildirməklə, Sizdən onu, onun tərcüməçisi Aslanovu, Məmmədxan bəyi və Cəfərqulu ağanı vəzifədən götürməyi xahiş edirik, (çünki) onlar Gimbutun bizə qarşı etdiyi özbaşınalıqların hamısında iştirak edirlər"". Quba əyalətində 1800-ə yaxın kəndli həyəti bəylərə məxsus olub, qalan 8364 həyət isə dövlət xəzinəsinin istismarında idi. 1836-cı ilə aid arayış üzrə kəndlilər Rusiya xəzinəsinə gümüş pul ilə 12973 manat vergi, daimi və dəyişən natural vergi şəklində 6862 rüb buğda, 2899 rüb arpa ödəmişdilər. Ağır vergilərlə yanaşı onlar çoxsaylı mükəlləfiyyətlər yerinə yetirir, dövlətə məxsus binaların tikilməsi, yolların nizama salınması, arx və kanalların təmizlənməsi kimi işləri görürdülər. Yerli komendant vergilərin bölgüsü və yığılmasında hər cür özbaşınalığa yol verir, əhalini qoşunlar üçün bazar qiymətindən 3 dəfə ucuz qiymətə taxıl satmağa məcbur edirdi. Vergilər yığılarkən kəndlilər qiymət, çəki və ölçüdə açıq-açığına aldadılırdı. Vilayətdə heç bir qayda-qanun gözlənilmirdi. Hökumətə sədaqətli bəylər, mahal naibləri komendantlıqla əlbir hərəkət edirdilər. Üsyanın başlanması Kənd əhalisinin səbrini 1837-ci ildə baş komandanın Varşavadakı atlı müsəlman alayı üçün (Quba əyalətindən) 36 atlı əsgər toplanması haqda sərəncamı tükətdi. Bu iş kəndlilər üzərində yeni soyğunçuluq mənbəyi olmuşdu. Başqa əyalətlərdə bir atlının təchizatı yerli əhali hesabına 130-150 man. tuturdusa, Quba əyalətində 350 manata başa gəlirdi. Aprel ayında əyalətin Yuxarıbaş, Sırt və Anaqdərə mahallarının bütün kəndxudaları Əhəzrə kəndinə yığışıb, idarəsi Qubada olan Dağıstan hərbi dairə rəisi general-mayor Reuttdan kəndlərdə atlı toplanılmasını dayandırmağı tələb etdilər. Reuttun bundan sonra atlı döyüşçülərin yalnız könüllü olaraq yığılacağı haqda vədinə inanmayan camaat evlərinə dağılışmadı. Komendant Gimbutla rəqabət aparan, birbaşa baş hakim baron Rozenlə əlaqə saxlayan Tip mahalının naibi mayor İsa bəy Həsən Əfəndi oğlu kəndlilərlə görüşə gəldi. 0, əhalinin narazılığını gücləndirmək üçün Xudatda yığışan üsyançılara bildirdi ki, baş hakimdən atlı yığılmasını Məmmədxan bəy Alpanlı və Cəfərqulu ağa Bakıxanov xahiş etmişlər. Bundan çox qəzəblənən kəndlilər hökumətə qulluq edən ""satqın bəylər sürüsünün məhv edilməsi"" tələbini irəli sürdülər. Sözdə ""itaətkar xahişnamə"" şəklində olan bu tələblər məzmunca kəskin yazılmışdı (mətn parçaları yuxarıda gətirilmişdir). Çağdaş tarixçi A. Bakıxanov üsyançıların tələbləri ilə bağlı yazırdı: ""Bu tələbləri yerinə yetirmək məqsədilə artıq yola düşməyə hazır olan atlılar dərhal buraxılmış, komendant polkovnik Gimbut işdən götürülmüş, poruçik Məmmədxan bəy və podporuçik Cəfərqulu ağa Şamaxı və Bakıya aparılmış və indi də orada saxlanılmaqdadırlar; pulların geri qaytarılması haqda isə Baş hakim qarşısında məsələ qaldırmaq vəd edilmişdi"". Üsyanın ikinci dalğası Quba camaatı dağlıların azadlıq hərəkatının başçısı Şeyx Şamil ilə də əlaqə yaratdılar. Yuxarıbaş mahalında yaşayanlar Şamilə məktub yazmışdılar. Onlar, Rusiya hökumət nümayəndələrinin üsyanda irəli sürülən tələbləri ödəməyə söz verdiklərini bildirirdilər. Avqustun 21-də əyalətin bir çox yerlərində kiçik yaraqlı dəstələrin toplanması ilə hərəkat yenidən başladı və tezliklə silahlı üsyana çevrildi. Yeni əyalət komendantı mayor İççenko üsyançıları qabaqlamaq üçün onların içinə praporşik Əlipaşa Ağa Bakıxanovu (Abbasqulu Ağanın əmisi oğludur) göndərdi. Onun casusluğu baş tutmadı. Bedışqala kəndxudasının evində üsyançılar onu tutub Yasan kəndinə apardılar və burada öldürdülər. Yarəlinin başçılıq etdiyi üsyançı dəstə tərəfindən Anaqdərə mahalında rus kazaklarının və Xudat postundakı rus əsgəri bölüyünün əsir alınması hərəkatın ilk uğuru oldu. Üsyan əyalətin bütün mahallarına yayıldı. Yalnız Quba şəhəri, Buduq və Barmaq mahalları komendantın hökmü altında qalırdı, qalanları isə onun və mahal naiblərinin hakimiyyətindən çıxmışdı. Belə bir şəraitdə əyaləti idarə etmək üçün üsyançılar xan seçmək qərarına gəldllər. Onlar öz başçıları Hacı Məmmədi ""xan"" seçdilər. O, üç mahalın idarəsini öz əlinə alaraq, oraya hakimlər göndərdi. Hər yerdən kəndlilər axışıb onun dəstələrinə qoşulurdular. Çox keçməmiş üsyançıların sayı 3 minə çatdı. Üsyanın başlıca hərəkətverici qüvvəsi kəndlilər olsa da, Quba bəylərinin böyük hissəsi də üsyana qoşulmuşdu. Buduq mahalını çıxmaqla, qalan mahallara qoyulan yeni naiblərin hamısı çarizmə qarşı yağı mövqeyində duran bəylər idi. Yuxarı mahalların bəylərinin demək olar hamısı üsyanda iştirak edirdi. Əhbil kəndində düşərgə salmış üsyançıların sayı artıq 7 minə, Quba şəhərinə hücum ərəfəsində isə 12 minə çatmışdı. Dağıstanın güney hissəsində yaşayan sakinlər də axışaraq gəlib üsyançı dəstələrə qoşulmuşdular. Quba üsyanının avqust-sentyabr yüksəlişi qarşısında da Şeyx Şamil buraya məktub göndərərək çar hökuməti ilə barışmaz mübarizəyə qalxmağa çağırmışdı. Hacı Məmməd məhkəmədə bildirmişdi ki, Quba üzərinə yürüşdən qabaq bu məktuba, ""dəstəmizin uğurları ilə bağlı hərəkatda iştirak edənlərin hamısının möhürlərini vurmaqla"" cavab göndərmişdik. Burada yazılmışdı: ""Allaha şükür olsun, biz bərk dayanmışıq, xeyli qoşun toplamış, çoxlu əsir götürmüşük və tezliklə şəhəri almaq ümidindəyik"". Beləliklə, Quba üsyanı ilə dağlılar hərəkatının başçıları arasında ilişgi olması tarixi gerçəklikdir. Quba uğrunda döyüşlər Hərəkata başçılıq etmək üçün ayrıca hərbı şura yaradılmışdı. Bu şuraya şəhərlilərin də nümayəndələri daxil edilmişdi. Şura üsyanın sonrakı gedişinin planını tutmalı, Dərbənddən çıxan general Reuttun hərəkətinə göz qoyub izləməli, şəhərə bitişik yerləşən Gürcüstan alayının lazaretini ələ keçirməli idi. Qalada yerləşən hökumət qarnizonunda 600 nizami əsgər, çoxlu silah ehtiyatı və toplar vardı. Qarnizona başçılıq edən komendant İççenko bir sıra hazırlıq işləri gördü. Onun əmri ilə dışarıdan qalaya bitişik bütün evlər söküldü, bununla üsyançıların qalaya aşıb keçmək qorxusunu aradan götürməyə çalışdı. Çoxsaylı döyüşçülərin hərəkətini asanlaşdırmaq üçün qalanın içərisində bütöv bir məhəllə sökülüb yox edildi. Qala divarlarına kimi uzanıb gələn alma bağını isə qırdırmağa macal tapmadı. Ağaclar, qalaya yaxınlaşan üsyançılar üçün qurşundan bir qoruyucu olaraq qaldı. İş dalınca Quzey Dağıstana getmiş hərbi dairə rəisi Reutt tələsik Dərbəndə gəldi. Burada özü ilə 250 əsgər, 300 yerli milis, iki top götürüb Qubaya yollandı. Ancaq üsyançılar onun yolunu kəsib Quba qarnizonu ilə birləşməyə qoymadılar. General Dərbəndə dönməli oldu. Hacı Məmmədin başçılığı ilə 3 sentyabrda keçən Hərbi Şura birbaşa hücumla qalanı almağın mümkün olmadığını bildirdi. Şurada şəhəri təmsil edən Xanməmməd və Səlim, gizli yolla qalaya girməzdən öncə şəhərlilərin razılığını almağı təklif etdilər. Hərbi Şura adından kağız yazıldı, Səlim onu gizli şəhərlilərə çatdırdı. Burada yazılmışdı ki, üsyançıların şəhərə girməsinə razısınızsa, mal-qaranı qaladan dışarı otlağa çıxarın. Ertəsi gün qala qapıları açılaraq mal-qara otlağa çıxarıldı. Bunun şərti razılıq olduğunu bilən üsyançılar döyüş planını yerinə yetirməyə başladılar. 5 sentyabrın alatoranlığında Yarəli min döyüşçünü alıb keçilməz dağ cığırı ilə onları bir-bir qalaya keçirməyə başladı. Onlar şəhər məhkəməsi binasını, mərkəzi meydanı tutdular. Ancaq ştabs-kapitan Zarembskiçevik tərpənib onları topa tutdu, səpələnib evlərə və tikililərə sığınmağa məcbur etdi. Tikililərin bir çoxu kiçicik qalalara çevrildi. Şəhər əhalisi üsyançılara kömək göstərir, özləri də onlarla birgə döyüşürdülər. Rus əsgərləri saat 5-ə yaxın üsyançıları vurub qaladan çıxardılar. Yarəlinin uğursuzluğu üsyançıların güney və ön zərbəsinin düşünüldüyündən qat-qat zəif alınması ilə bağlı idi. Onlar qala qarnizonunu çöldən çox ciddi məşğul edib Yarəlinin işini asanlaşdıra bilmədilər. Qala topları onları yaxın buraxmadı. Şəhərin suyunu kəsib yalnız gözləmə mövqeyi tutdular. Uğursuzluq üsyançıların öz gücünə güvənməsini sarsıtdı. Rəsmi qaynaqda deyildiyi kimi, ""bu yeni hunların davranışı"" barədə eşidən üsyançılar öz evlərini, arvad-uşaqlarını qorumaq üçün kütləvi şəkildə dağılışmağa başladılar. Sentyabrın 11-də üsyançıların düşərgəsində Hacı Məmmədlə yalnız üç dağ mahalının (Müşkür, Anaqdərə və Sırt) sakinləri qalmışdı. O, qalan üsyançılara evlərinə dağılışmaq əmri verib özü doğma Xuluq kəndinə getdi; oradan isə ailəsi ilə birlikdə Kürə xanlığına keçdi. Özünü üsyana tərəfdar kimi göstərən Qazıqumux və Kürə hakimi Məmmədmirzə xan onu tutub hökumətə təslim etdi. Üsyan başçıları sayılan 44 kişi həbs edildi. Quba üsyanı qan içində boğuldu. Üsyandan sonra da dağlıq mahallarda mübarizə davam edirdi. Üsyanın ikinci lideri Yarəli beş adamla dağlara çəkilib qaçaqlıq edirdi. 1838-ci ildə cəza dəstələri iki dəfə üsyançıların üzərinə yürüş etdi. İyun ayında Acıaxur adlı bir yerdə baş vermiş döyüşdə üsyançılar əzildilər. Dağlıq mahalların sakinləri Rusiyaya sədaqətli olacaqları, vergilərdən boyun qaçırmayacaqları haqda hökumət qarşısında and içməyə məcbur edildilər. Üsyançılardan bir parası Rutullu Ağabəy başda olmaqla dağlara çəkildi. Üsyan yatırıldıqdan sonra hökumət hərəkatın fəal iştirakçılarına divan tutdu. Hacı Məhəmməd 4 il çəkən üzücü dindirmələrdən sonra Bakı hərbi-səhra məhkəməsinin hökmü ilə asıldı. Mayor İsa bəy bütün ad və rütbələrdən məhrum edilib Sibirə sürüldü. Vəlibəy Şahnamaz oğlu, Ağası Zöhrab oğlu, Şahbaz Əhməd oğlu, Şərifəli Çəmyab oğlu Sibir xətt qoşunlarına ""qulluğa"" göndərildilər. İmperator Nikolay Hacı Məmmədin heç bir suçu olmayan oğlu Novruzun ""yaşamaq üçün"" Quzey Rusiya şəhəri Kaluqaya göndərilməsi haqda buyruq verdi. Ancaq Novruz rus hərbi xəstəxanasında gözlənilmədən ""qızdırmaya tutulub"" öldü. Quba üsyanı Azərbaycanda müstəmləkə zülmünə qarşı mübarizə tarixində böyük yer tutur. Həmçinin bax Quba xanlığı Quba soyqırımı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=290211
-1838,2 fevral - Rafael Karreranın üsyançı ordusunun Qvatemala şəhərinə daxil olması. mart - Buda və Peştdə böyük daşqınların baş verməsi. 16 mart - Braziliyanın imperator ordusu tərəfindən San-Salvador şəhərinin tutulması 14 aprel - Fransisko Morasanın federal ordusunun Rafael Karreranın d��stələrinin tərk etdiyi Qvatemala şəhərinə daxil olması. 30 aprel - Nikaraquanın Mərkəzi Amerika Federal Respublikasının tərkibindən çıxdığını elan etməsi 15 noyabr - Birinci ingilis-əfqan müharibəsinin gedişi zamanı əfqan taxt-tacına namizəd Şuci ül-Mülkün dəstələrinin Ludxiyandan Əfqanıstan istiqamətinə hərəkət etməsi. 2 dekabr - Birinci ingilis-əfqan müharibəsinin gedişi zamanı əfqan taxt-tacına namizəd Şuci ül-Mülkün dəstələrinin Hindistandakı Böyük Britaniya mülklərinin sərhəddini keçərək Əfqanıstana soxulması. İngiltərə ilə Rusiya arasında ticarət konvensiyasının imzalanması. İngiltərə ilə İran arasında diplomatik əlaqələrin kəsilməsi. Acıaxur döyüşü avqust-sentyabr - Şəkidə Məşədi Məhəmmədin başçılığı ilə Rüsiyanın müstəmləkə siyasətinə qarşı üsyan baş verdi. Azərbaycanda ilk rus köçkünləri tərəfindən Lənkəran qəzasında Vel kəndinin salınması. Naxçıvanda və Şamaxıda qəza məktəblərinin açılması. Hacı Zeynalabdin Tağıyev Albert fon Şamisso,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4547
-1838-ci il,2 fevral - Rafael Karreranın üsyançı ordusunun Qvatemala şəhərinə daxil olması. mart - Buda və Peştdə böyük daşqınların baş verməsi. 16 mart - Braziliyanın imperator ordusu tərəfindən San-Salvador şəhərinin tutulması 14 aprel - Fransisko Morasanın federal ordusunun Rafael Karreranın dəstələrinin tərk etdiyi Qvatemala şəhərinə daxil olması. 30 aprel - Nikaraquanın Mərkəzi Amerika Federal Respublikasının tərkibindən çıxdığını elan etməsi 15 noyabr - Birinci ingilis-əfqan müharibəsinin gedişi zamanı əfqan taxt-tacına namizəd Şuci ül-Mülkün dəstələrinin Ludxiyandan Əfqanıstan istiqamətinə hərəkət etməsi. 2 dekabr - Birinci ingilis-əfqan müharibəsinin gedişi zamanı əfqan taxt-tacına namizəd Şuci ül-Mülkün dəstələrinin Hindistandakı Böyük Britaniya mülklərinin sərhəddini keçərək Əfqanıstana soxulması. İngiltərə ilə Rusiya arasında ticarət konvensiyasının imzalanması. İngiltərə ilə İran arasında diplomatik əlaqələrin kəsilməsi. Acıaxur döyüşü avqust-sentyabr - Şəkidə Məşədi Məhəmmədin başçılığı ilə Rüsiyanın müstəmləkə siyasətinə qarşı üsyan baş verdi. Azərbaycanda ilk rus köçkünləri tərəfindən Lənkəran qəzasında Vel kəndinin salınması. Naxçıvanda və Şamaxıda qəza məktəblərinin açılması. Hacı Zeynalabdin Tağıyev Albert fon Şamisso,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186092
-1839,"1 yanvar - Rusiya imperiyasının paytaxtı Sankt-Peterburq şəhərində Oteçestvennıe zapiski (Vətən qeydləri) jurnalının ilk nömrəsinin çapdan çıxması. 19 yanvar - Ədənin Böyük Britaniya tərəfindən işğal edilməsi. 1 fevral - Fransisko Morasanın səlahiyyət müddətinin başa çatması və Nikaraquanın, Hondurasın və Kosta-Rikanın federasiyanın tərkibindən çıxması ilə Mərkəzi Amerika Federal Respublikasının formal olaraq öz fəaliyyətini dayandırması. 21 aprel - Osmanlı ordusunun Kütahi razılaşmasını pozaraq Fərat çayını keçməsi və Misirə yürüşünün başlanması 25 aprel - Birinci ingilis-əfqan müharibəsinin gedişində ingilis və Pəncab qoşunları tərəfindən əfqan şəhəri olan Kandaqarın tutulması 30 aprel - Vyatkada təntənəli şəkildə Aleksandr Nevski kilsəsinin əsasının qoyulması (1937-ci ildə dağıdılmışdır). Uralda ""kartof"" üsyanı adlanan kəndli çıxışının baş verməsi. Rusiya pul sisteminin Şimali Azərbaycanda (1839-1843) tətbiqi. M.Kazımbəyin ""Türk-tatar dilinin qrammatikası"" dərsliyinin şap olunması. 8 iyul - Standart Oyl şirkətinin banisi, milyarder Con Rokfeller. 18 iyul - Komi ədəbiyyatının banisi, linqvist. tərcüməçi, şair İvan Alekseyeviç Kuratov. 30 oktyabr - İngilis mənşəli fransəz rəssamı Alfred Sisley. 8 noyabr - rus siyasətçisi, Rusiyanın 1906 və 1914-1916-cı illərdə Baş Naziri olmuş İvan Loqqinoviç Qoremıkin. Abdulla bəy Asi 8 may – Corc Miller Bird, ABŞ nevropatoloqu. Maşadu di Asis",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4548
-1839-cu il,"1 yanvar - Rusiya imperiyasının paytaxtı Sankt-Peterburq şəhərində Oteçestvennıe zapiski (Vətən qeydləri) jurnalının ilk nömrəsinin çapdan çıxması. 19 yanvar - Ədənin Böyük Britaniya tərəfindən işğal edilməsi. 1 fevral - Fransisko Morasanın səlahiyyət müddətinin başa çatması və Nikaraquanın, Hondurasın və Kosta-Rikanın federasiyanın tərkibindən çıxması ilə Mərkəzi Amerika Federal Respublikasının formal olaraq öz fəaliyyətini dayandırması. 21 aprel - Osmanlı ordusunun Kütahi razılaşmasını pozaraq Fərat çayını keçməsi və Misirə yürüşünün başlanması 25 aprel - Birinci ingilis-əfqan müharibəsinin gedişində ingilis və Pəncab qoşunları tərəfindən əfqan şəhəri olan Kandaqarın tutulması 30 aprel - Vyatkada təntənəli şəkildə Aleksandr Nevski kilsəsinin əsasının qoyulması (1937-ci ildə dağıdılmışdır). Uralda ""kartof"" üsyanı adlanan kəndli çıxışının baş verməsi. Rusiya pul sisteminin Şimali Azərbaycanda (1839-1843) tətbiqi. M.Kazımbəyin ""Türk-tatar dilinin qrammatikası"" dərsliyinin şap olunması. 8 iyul - Standart Oyl şirkətinin banisi, milyarder Con Rokfeller. 18 iyul - Komi ədəbiyyatının banisi, linqvist. tərcüməçi, şair İvan Alekseyeviç Kuratov. 30 oktyabr - İngilis mənşəli fransəz rəssamı Alfred Sisley. 8 noyabr - rus siyasətçisi, Rusiyanın 1906 və 1914-1916-cı illərdə Baş Naziri olmuş İvan Loqqinoviç Qoremıkin. Abdulla bəy Asi 8 may – Corc Miller Bird, ABŞ nevropatoloqu. Maşadu di Asis",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186093
-183 (ədəd),"Yüz səksən üç — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz səksən ikidən sonra, yüz səksən dörddən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Səksən üç ədədi — tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157949
-184,"184 -cü il ( CLXXXIV ) Julian təqviminin çərşənbə günü (link tam təqvimi göstərəcək ) başlayan sıçrayış ili idi . O dövrdə Eqgius və Aelianusun Konsulluğu İli (və ya daha az tez-tez 937 Ab urbe condita ili ) kimi tanınırdı. Bu il üçün 184 nominasiyası ilk orta əsrlər dövründən, Anno Domini təqvim dövrü Avropada illərin adlandırılması üçün geniş yayılmış üsula çevrildiyi zamandan istifadə edilmişdir. Çində Sarısarıqlılar Üsyanı və Liang Əyalətinin Üsyanları başladı . Partizan qadağalarının fəlakətləri sona çatır. Zhang Jue Şərqi Han sülaləsindən olan Han imperatoru Linqə qarşı kəndli üsyanına rəhbərlik edir . Luoyanın paytaxtına doğru hərəkət edən onun kütləvi və intizamsız ordusu (360.000 nəfər) dövlət idarələrini və postlarını yandırır və məhv edir. İyun - Han Linq qaynı He Cini imperator ordusuna komandanlıq edir və onları Sarı Turban üsyançılarına hücuma göndərir. Qış - Zhang Jue xəstəlikdən ölür, qardaşları Zhang Bao və Zhang Liang isə Han imperiya qüvvələrinə qarşı döyüşlərdə öldürülür. Sarı türbanlı üsyançılar dağınıq olurlar. Quanqhe dövrünün son (6-cı) ili və Şərqi Han sülaləsinin Zhongping dövrünün başlanğıcı. Goguryeo (Gaogouli ) kralı Gogukcheon (Gaonanwu) Çin ordularını Liaodong'a qədər geri itələyir . Beolhyu Silla kralı olur . Quo Nüvanq , Cao Vey dövlətinin Çin imperatoru (ö. 235 ) Origen , xristian alimi və ilahiyyatçı (təxmini tarix) 6 iyun – Qiao Xuan (və ya Qonzu ), Çin məmuru (d. 110 ) Silla Adalla , Koreya hökmdarı ( Park Evi ) Zhang Jue , Sarı Turban Üsyanının Çin lideri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2895
-184-cü il,"184 -cü il ( CLXXXIV ) Julian təqviminin çərşənbə günü (link tam təqvimi göstərəcək ) başlayan sıçrayış ili idi . O dövrdə Eqgius və Aelianusun Konsulluğu İli (və ya daha az tez-tez 937 Ab urbe condita ili ) kimi tanınırdı. Bu il üçün 184 nominasiyası ilk orta əsrlər dövründən, Anno Domini təqvim dövrü Avropada illərin adlandırılması üçün geniş yayılmış üsula çevrildiyi zamandan istifadə edilmişdir. Çində Sarısarıqlılar Üsyanı və Liang Əyalətinin Üsyanları başladı . Partizan qadağalarının fəlakətləri sona çatır. Zhang Jue Şərqi Han sülaləsindən olan Han imperatoru Linqə qarşı kəndli üsyanına rəhbərlik edir . Luoyanın paytaxtına doğru hərəkət edən onun kütləvi və intizamsız ordusu (360.000 nəfər) dövlət idarələrini və postlarını yandırır və məhv edir. İyun - Han Linq qaynı He Cini imperator ordusuna komandanlıq edir və onları Sarı Turban üsyançılarına hücuma göndərir. Qış - Zhang Jue xəstəlikdən ölür, qardaşları Zhang Bao və Zhang Liang isə Han imperiya qüvvələrinə qarşı döyüşlərdə öldürülür. Sarı türbanlı üsyançılar dağınıq olurlar. Quanqhe dövrünün son (6-cı) ili və Şərqi Han sülaləsinin Zhongping dövrünün başlanğıcı. Goguryeo (Gaogouli ) kralı Gogukcheon (Gaonanwu) Çin ordularını Liaodong'a qədər geri itələyir . Beolhyu Silla kralı olur . Quo Nüvanq , Cao Vey dövlətinin Çin imperatoru (ö. 235 ) Origen , xristian alimi və ilahiyyatçı (təxmini tarix) 6 iyun – Qiao Xuan (və ya Qonzu ), Çin məmuru (d. 110 ) Silla Adalla , Koreya hökmdarı ( Park Evi ) Zhang Jue , Sarı Turban Üsyanının Çin lideri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=184159
-1840,"6 fevral - İngiltərə ilə bir neçə maori tayfasının rəhbərləri arasında Yeni Zelandiyanın İngiltərənin idarəçiliyinə keşməsi barədə Vaytanqi razılaşmasının imzalanması. 8 aprel - Mərkəzi Amerika Federal Respublikasının keçmiş prezidenti Fransisko Morasanın və federalistlərin liderlərinin Salvadordan Kosta-Rikaya və Kolumbiyaya sürgün edilmələri. 20 iyun - İngiltərədə dünyada ilk fəhlə partiyası olan Çartist partiyasının yaradılması. 5 noyabr - Birinci ingilis-əfqan müharibəsinin gedişində üsyan hərəkatının liderlərindən biri Dost Məhəmmədin ailə üzvləri ilə birlikdə məlum olmayan səbəblərə görə Kabula gəlməsi və İngilis hərbi hakimiyyətinə təslim olması Çinlə Hindistan arasında Birinci tiryək müharibəsinin (1840-1842) başlanması. Birinci Tiryək müharibəsinin gedişində ABŞ eskadrasının Çin sularına daxil olması. 10 aprel - Rusiya çarı I Nikolay Cənubi Qafqazda inzibati və məhkəmə islahatı haqqında qanun verdi. 7 may - Pyotr İliç Çaykovski - rus bəstəkarı. 13 may - Alfons Dode - fransız yazıçısı. 2 iyun – Tomas Hardi - ingilis yazıçısı. 14 oktyabr - Dmitri İvanoviç Pisarev - rus publisisti və ədəbi tənqidçi. 16 oktyabr - Kuroda Kiyötaka - yapon dövlət xadimi. 2 aprel - Emil Zolya - fransız yazıçısı. 6 yanvar - Xose Qaspar Rodriqes de Fransiya, müstəqil Paraqvayın ilk rəhbərlərindən biri, ölkənin Ali diktatoru. 25 aprel — Simeon Deni Puasson 27 may — Nikkolo Paqanini, italyan bəstəkar",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4549
-1840-cı il,"6 fevral - İngiltərə ilə bir neçə maori tayfasının rəhbərləri arasında Yeni Zelandiyanın İngiltərənin idarəçiliyinə keşməsi barədə Vaytanqi razılaşmasının imzalanması. 8 aprel - Mərkəzi Amerika Federal Respublikasının keçmiş prezidenti Fransisko Morasanın və federalistlərin liderlərinin Salvadordan Kosta-Rikaya və Kolumbiyaya sürgün edilmələri. 20 iyun - İngiltərədə dünyada ilk fəhlə partiyası olan Çartist partiyasının yaradılması. 5 noyabr - Birinci ingilis-əfqan müharibəsinin gedişində üsyan hərəkatının liderlərindən biri Dost Məhəmmədin ailə üzvləri ilə birlikdə məlum olmayan səbəblərə görə Kabula gəlməsi və İngilis hərbi hakimiyyətinə təslim olması Çinlə Hindistan arasında Birinci tiryək müharibəsinin (1840-1842) başlanması. Birinci Tiryək müharibəsinin gedişində ABŞ eskadrasının Çin sularına daxil olması. 10 aprel - Rusiya çarı I Nikolay Cənubi Qafqazda inzibati və məhkəmə islahatı haqqında qanun verdi. 7 may - Pyotr İliç Çaykovski - rus bəstəkarı. 13 may - Alfons Dode - fransız yazıçısı. 2 iyun – Tomas Hardi - ingilis yazıçısı. 14 oktyabr - Dmitri İvanoviç Pisarev - rus publisisti və ədəbi tənqidçi. 16 oktyabr - Kuroda Kiyötaka - yapon dövlət xadimi. 2 aprel - Emil Zolya - fransız yazıçısı. 6 yanvar - Xose Qaspar Rodriqes de Fransiya, müstəqil Paraqvayın ilk rəhbərlərindən biri, ölkənin Ali diktatoru. 25 aprel — Simeon Deni Puasson 27 may — Nikkolo Paqanini, italyan bəstəkar",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186094
-1840-cı il Birlik Qanunu,"1840-cı il İttifaq haqqında akt — İngilis Parlamenti aktı 1840-cı il iyulun 23-də kraliça Viktoriya tərəfindən təsdiqləndi və 1841-ci ilin fevralında qüvvəyə mindi və Aşağı, Yuxarı Kanadanın bir hökumət daxilində birləşdiyini elan etdi. Bu aktın əsas müddəaları aşağıdakılar idi: hər bir qurucu seqmentdən bərabər olaraq təmsil edilən tək bir parlamentin qurulması; borc konsolidasiyasının əsasının qoyulması; daimi bir vətəndaş siyahısının olması; rəsmi sənədləşmədə, danışıqlarda fransız dilindən istifadənin qadağan olunması; təhsil və mədəni hüquqla əlaqədar müəyyən frankokanadalı təşkilatların fəaliyyətlərinin dondurulması.Ümumiyyətlə, bu akt Daremin hesabatından qaynaqlanırdı. Milli fikrin ilk zəif həyəcanları 1812-ci il müharibəsində yaranmışdı. Bruk, Tekumseh, Laura Sekurd kimi qəhrəmanlarla yarım milyonluq xalq, cənubda 8 milyonluq bir ölkənin istismarına qarşı özünü müdafiə etdi. İngiltərədə sənaye inqilabı, okeanın hər iki tərəfinə də siyasi düşüncəni inkişaf etdirən yeni bir orta sinif yaratdı. Bu, iqtisadi inkişaf yerini dəyişən insan qrupu yaratdı və onların əksəriyyəti yeni dünyaya miqrasiya etdilər və həmçinin, ""Şato Klik"" və ""Fəmili Kompakt"" tərəfindən yaradılan monopoliyaya qarşı üsyan etdilər. (Fəmili Kompakt- Yuxarı Kanadanı idarə edən oliqarxlara verilən addır, Şako Klik isə Aşağı Kanadada hökuməti idarə edən və əksəriyyəti ingilislərdən təşkil olunan kiçik, yuxarı sinifdir.) Baxmayaraq ki, 1837-ci il üsyanları tez yatırıldı, ingilislər başqa bir koloniya qrupunu itirmək riski istəmirdi. Darem hesabatı ittifaq haqda akt olaraq adlanan sənəd probleminin həllini və islahat proseslərini özündə ehtiva edirdi. Lakin, eyni zamanda bu sənəd elə bir çıxılmaz vəziyyət yaratdı ki, 27 il sonra bu cəsarətli təcrübə tərəfindən qırıldı. İttifaq müflisləşən Yuxarı Kanadada təcili maddi məsələlərin həlli üçün yaradıldı. Onlar ümid edirdi ki, bura Aşağı Kanada ilə birləşsə, buranın maliyyə problemi həll edilə bilər. Yeni təşkil olunan hökumət forması, bugünkü Kanada hökumətinin təməlini təşkil edir. İcraedici şura Kabinet oldu. Qanunvericilik şurası qanun və qaydalar üzərindəki səlahiyyətlərini itirdi. İki Kanada birləşməsi, Lord Sidenxem tərəfindən Monrealda 1841-ci ildə reallaşdı. Yeni birləşmiş koloniya Kanada əyaləti olaraq seçildi və hökumət Sidenxem tərəfindən Kinqstona daşındı. Yuxarı Kanada rəsmi olaraq Qərbi Kanada, Aşağı Kanada isə Şərqi Kanada olaraq adlandırıldı. Şərqi Kanada 450.000, Qərbi Kanadanın isə 650.000 əhaliyə sahib idi. Şərqi Kanada qanunvericilik məclislərində 42 yerlə təmsil olunurdu. Yuxarı Kanadada Lui Josef Papino tələb etdi ki, birləşmiş Kanadanın yeni parlamenti ləğv olunsun və əhali tərəfindən nümayəndəlik yaradılsın. Qərbi Kanadanın ingilisdilli ikitirəlik salarkən, Şərqi Kanadanın fransızdilli əhalisi Qanunverici Assambleyada birləşmiş frankokanadalıların varlığını güclü qarantiya edirdilər. Lafonteyn-Baldvin hökuməti, məclisdə, məhkəmələrdə və vətəndaş rəhbərliyində fransız dili əleyhinə olan tədbirləri qüvvədən qaldırmağı bacardı. İkili əksəriyyət prinsipi ilə Qərbi və Şərqi Kanada yenidən ayrıldı və qısa bir idarə üçün hər iki tərəf də, müstəqil idarə olunmağa başladı. Onu da qeyd edək ki, bu akt 1867-ci ilə kimi hökm sürən siyasi qeyri-sabitliyin əsas səbəbi idi. Sonda vəziyyət daha dözülməz hala gəldi və 1864-cü ildə Böyük Koalisiyaya və 1867-ci ildə Konfederasiyaya (Kanada Dominionu) keçdi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=533715
-1840-cı il İttifaq haqqında akt,"1840-cı il İttifaq haqqında akt — İngilis Parlamenti aktı 1840-cı il iyulun 23-də kraliça Viktoriya tərəfindən təsdiqləndi və 1841-ci ilin fevralında qüvvəyə mindi və Aşağı, Yuxarı Kanadanın bir hökumət daxilində birləşdiyini elan etdi. Bu aktın əsas müddəaları aşağıdakılar idi: hər bir qurucu seqmentdən bərabər olaraq təmsil edilən tək bir parlamentin qurulması; borc konsolidasiyasının əsasının qoyulması; daimi bir vətəndaş siyahısının olması; rəsmi sənədləşmədə, danışıqlarda fransız dilindən istifadənin qadağan olunması; təhsil və mədəni hüquqla əlaqədar müəyyən frankokanadalı təşkilatların fəaliyyətlərinin dondurulması.Ümumiyyətlə, bu akt Daremin hesabatından qaynaqlanırdı. Milli fikrin ilk zəif həyəcanları 1812-ci il müharibəsində yaranmışdı. Bruk, Tekumseh, Laura Sekurd kimi qəhrəmanlarla yarım milyonluq xalq, cənubda 8 milyonluq bir ölkənin istismarına qarşı özünü müdafiə etdi. İngiltərədə sənaye inqilabı, okeanın hər iki tərəfinə də siyasi düşüncəni inkişaf etdirən yeni bir orta sinif yaratdı. Bu, iqtisadi inkişaf yerini dəyişən insan qrupu yaratdı və onların əksəriyyəti yeni dünyaya miqrasiya etdilər və həmçinin, ""Şato Klik"" və ""Fəmili Kompakt"" tərəfindən yaradılan monopoliyaya qarşı üsyan etdilər. (Fəmili Kompakt- Yuxarı Kanadanı idarə edən oliqarxlara verilən addır, Şako Klik isə Aşağı Kanadada hökuməti idarə edən və əksəriyyəti ingilislərdən təşkil olunan kiçik, yuxarı sinifdir.) Baxmayaraq ki, 1837-ci il üsyanları tez yatırıldı, ingilislər başqa bir koloniya qrupunu itirmək riski istəmirdi. Darem hesabatı ittifaq haqda akt olaraq adlanan sənəd probleminin həllini və islahat proseslərini özündə ehtiva edirdi. Lakin, eyni zamanda bu sənəd elə bir çıxılmaz vəziyyət yaratdı ki, 27 il sonra bu cəsarətli təcrübə tərəfindən qırıldı. İttifaq müflisləşən Yuxarı Kanadada təcili maddi məsələlərin həlli üçün yaradıldı. Onlar ümid edirdi ki, bura Aşağı Kanada ilə birləşsə, buranın maliyyə problemi həll edilə bilər. Yeni təşkil olunan hökumət forması, bugünkü Kanada hökumətinin təməlini təşkil edir. İcraedici şura Kabinet oldu. Qanunvericilik şurası qanun və qaydalar üzərindəki səlahiyyətlərini itirdi. İki Kanada birləşməsi, Lord Sidenxem tərəfindən Monrealda 1841-ci ildə reallaşdı. Yeni birləşmiş koloniya Kanada əyaləti olaraq seçildi və hökumət Sidenxem tərəfindən Kinqstona daşındı. Yuxarı Kanada rəsmi olaraq Qərbi Kanada, Aşağı Kanada isə Şərqi Kanada olaraq adlandırıldı. Şərqi Kanada 450.000, Qərbi Kanadanın isə 650.000 əhaliyə sahib idi. Şərqi Kanada qanunvericilik məclislərində 42 yerlə təmsil olunurdu. Yuxarı Kanadada Lui Josef Papino tələb etdi ki, birləşmiş Kanadanın yeni parlamenti ləğv olunsun və əhali tərəfindən nümayəndəlik yaradılsın. Qərbi Kanadanın ingilisdilli ikitirəlik salarkən, Şərqi Kanadanın fransızdilli əhalisi Qanunverici Assambleyada birləşmiş frankokanadalıların varlığını güclü qarantiya edirdilər. Lafonteyn-Baldvin hökuməti, məclisdə, məhkəmələrdə və vətəndaş rəhbərliyində frans��z dili əleyhinə olan tədbirləri qüvvədən qaldırmağı bacardı. İkili əksəriyyət prinsipi ilə Qərbi və Şərqi Kanada yenidən ayrıldı və qısa bir idarə üçün hər iki tərəf də, müstəqil idarə olunmağa başladı. Onu da qeyd edək ki, bu akt 1867-ci ilə kimi hökm sürən siyasi qeyri-sabitliyin əsas səbəbi idi. Sonda vəziyyət daha dözülməz hala gəldi və 1864-cü ildə Böyük Koalisiyaya və 1867-ci ildə Konfederasiyaya (Kanada Dominionu) keçdi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=629402
-1840-cı illər,1840-cı illər — Qriqori təqvimində 1840-cı il yanvarın 1-də başlayan və 1849-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Siyasətçilər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=570313
-1841,"19 fevral - Paraqvayda hərbi çevriliş nəticəsində mülki tpiumviratın devrilməsi və hakimiyyətə ordu komandanı Mariano Roke Alonsonun gəlməsi. 4 mart - ABŞ prezidenti vəzifəsinə 9-cu prezidenti general Vilyam Henri Harrisonun gəlməsi. 4 aprel - ABŞ-nin yeni prezidenti general Vilyam Henri Harrisonun sətəlcəmdən vəfat etməsi və vitse-prezident Con Taylerin ABŞ-nin 10-cu prezidenti kimi and içməsi. 11 iyun - General Xose Migel Velasko Frankonun Boliviya prezidenti vəzifəsini tərk etməsi. 25 noyabr - Birinci ingilis-əfqan müharibəsinin gedişində Kabul çayı üzərindəki körpüdə ingilis komandanlığı ilə Dost Məhəmmədin oğlu Əkbər xanın başçılığı ilə üsyançılar arasında danışığların başlanması. İngilis eskadrasının İran körfəzinə daxil olaraq Xərək adasını ələ keçirməsi. oktyabr - İngiltərə ilə İran arasında ticarət müqaviləsinin imzalanması. 1 yanvar - Çar I Nikolayın imzaladığı inzibati islahat qanununa (10.04.1840) əsasən, Cənubi Qafqaz paytaxtı Tiflis olmaqla Gürcüstan-İmeretiya quberniyasına və paytaxtı Şamaxı olmaqla Kaspi (Xəzər) vilayətinə bolünməsi. 25 aprel - Qazax, Şəmşəddil və Borçalı nahiyələrində yaşayan ağaların torpaq sahibliyindən və həmin torpaqları becərən kəndlilər üzərindəki hüquqlarından məhrum edilməsi barədə qanun qəbul olunması. 28 may - Xəzər vilayəti bəylərinin torpaq sahibliyindən və həmin torpaqları becərən kəndlilər üzərindəki hüquqlarından məhrum edilməsi barədə qanun qəbul olunması. Abbasqulu ağa Bakıxanovun ""Gülüstani-İrəm"" əsərini yazması. Fransanın siyasi və dövlət xadimi Corc Klemanso Rus şairi Mixail Yuryeviç Lermontov.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4550
-1841-ci il,"19 fevral - Paraqvayda hərbi çevriliş nəticəsində mülki tpiumviratın devrilməsi və hakimiyyətə ordu komandanı Mariano Roke Alonsonun gəlməsi. 4 mart - ABŞ prezidenti vəzifəsinə 9-cu prezidenti general Vilyam Henri Harrisonun gəlməsi. 4 aprel - ABŞ-nin yeni prezidenti general Vilyam Henri Harrisonun sətəlcəmdən vəfat etməsi və vitse-prezident Con Taylerin ABŞ-nin 10-cu prezidenti kimi and içməsi. 11 iyun - General Xose Migel Velasko Frankonun Boliviya prezidenti vəzifəsini tərk etməsi. 25 noyabr - Birinci ingilis-əfqan müharibəsinin gedişində Kabul çayı üzərindəki körpüdə ingilis komandanlığı ilə Dost Məhəmmədin oğlu Əkbər xanın başçılığı ilə üsyançılar arasında danışığların başlanması. İngilis eskadrasının İran körfəzinə daxil olaraq Xərək adasını ələ keçirməsi. oktyabr - İngiltərə ilə İran arasında ticarət müqaviləsinin imzalanması. 1 yanvar - Çar I Nikolayın imzaladığı inzibati islahat qanununa (10.04.1840) əsasən, Cənubi Qafqaz paytaxtı Tiflis olmaqla Gürcüstan-İmeretiya quberniyasına və paytaxtı Şamaxı olmaqla Kaspi (Xəzər) vilayətinə bolünməsi. 25 aprel - Qazax, Şəmşəddil və Borçalı nahiyələrində yaşayan ağaların torpaq sahibliyindən və həmin torpaqları becərən kəndlilər üzərindəki hüquqlarından məhrum edilməsi barədə qanun qəbul olunması. 28 may - Xəzər vilayəti bəylərinin torpaq sahibliyindən və həmin torpaqları becərən kəndlilər üzərindəki hüquqlarından məhrum edilməsi barədə qanun qəbul olunması. Abbasqulu ağa Bakıxanovun ""Gülüstani-İrəm"" əsərini yazması. Fransanın siyasi və dövlət xadimi Corc Klemanso Rus şairi Mixail Yuryeviç Lermontov.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186095
-1842,"6 yanvar — Birinci ingilis-əfqan müharibəsinin gedişində ingilis ordusunun Əfqanıstandan çıxarılmağa başlanılması, general Vilyam Elfinstonun başçılığı ilə qoşunların Kabuldan Cəlilabada doğru hərəkət etməsi. Kazan quberniyasında çuvaş və mari kəndlilərinin çıxışlarının baş verməsi. 13 aprel — Fransisko Morasanın başçılığı ilə onun tərəfinə keçmiş ordu ilə birlikdə Kosta-Rikanın paytaxtı San Xose şəhərinə daxil olması 29 avqust- Nankində Çinlə İngiltərə arasında ""Sülh, dostluq, ticarət və zərərin ödənilməsi"" barədə sülh müqaviləsinin imzalanması. 11 sentyabr — Kosta-Rikada hərbi çevriliş nəticəsində Fransisko Morasanın devrilməsi. 15 sentyabr — Kosta-Rikanın paytaxtı San-Xose şəhərinin mərkəzi meydanında Mərkəzi Amerika federal Respublikasının keşmiş rəhbəri Fransisko Morasanın güllələnməsi. İngilis fiziki D. Coul və alman fiziki R. Mayer tərəfindən təcrübələr yolu ilə enerjinin itməməsi və çevrilməsi qanununun kəşf edilməsi. Azərbaycanda ilk rus köçkünləri tərəfindən Yelizavetpol qəzasında Rus Borisi kəndinin salınması. 15 yanvar — Pol Lafarq, fransız iqtisadçı və siyasi xadim. 17 yanvar — Vasili Qriqoryeviç Avseyenko, rus yazıçısı, ədəbi tənqidçi və publisist. 25 fevral — Karl May, alman yazıçısı 26 fevral — Kamil Flammarion, fransız aair-simvolisti 18 mart — Fransız simvolizminin başçısı, şair — Stefan Mallarme. 1 aprel — Əhməd Orabi-paşa, Misir hərbi və siyasi xadimi, 1882-ci ildə İngilis-Misir müharibəsi dövründə ingilislərə qarşı mübarizənin rəhbəri. 25 aprel — Fyodor Nikiforoviç Plevako, rus vəkili və məhkəmə natiqi. 23 may — Mariya Konolnitskaya — Polşa yazıçısı 24 iyun — Ambroz Birs — Amerika yazıçısı 11 sentyabr — Varfolomey Zaytsev, rus publisisti və ədəbi tənqidçisi 21 sentyabr — II Əbdülhəmid, 34-cü Osmanlı sultanı və 113-cü İslam xəlifəsi. 26 oktyabr — Vasili Vasilyeviç Vereşagin, rus rəssamı. 27 noyabr — Nikolay Konstantinoviç Mixaylovski, rus publisisti, sosioloq, ədəbi tənqidçi. 9 dekabr — Pyotr Kropotkin, rus anarxizminin nəzəriyyəçisi, tarixçi. 12 dekabr — Alfred Parland, rus arxitektoru. Ayətullah Seyid Əli İrəvani 27 oktyabr – Colitti Covanni, dövlət və siyasi xadimi Cənubi Azərbaycan şairi — Fazil xan Şeyda.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4551
-1842-ci il,"6 yanvar — Birinci ingilis-əfqan müharibəsinin gedişində ingilis ordusunun Əfqanıstandan çıxarılmağa başlanılması, general Vilyam Elfinstonun başçılığı ilə qoşunların Kabuldan Cəlilabada doğru hərəkət etməsi. Kazan quberniyasında çuvaş və mari kəndlilərinin çıxışlarının baş verməsi. 13 aprel — Fransisko Morasanın başçılığı ilə onun tərəfinə keçmiş ordu ilə birlikdə Kosta-Rikanın paytaxtı San Xose şəhərinə daxil olması 29 avqust- Nankində Çinlə İngiltərə arasında ""Sülh, dostluq, ticarət və zərərin ödənilməsi"" barədə sülh müqaviləsinin imzalanması. 11 sentyabr — Kosta-Rikada hərbi çevriliş nəticəsində Fransisko Morasanın devrilməsi. 15 sentyabr — Kosta-Rikanın paytaxtı San-Xose şəhərinin mərkəzi meydanında Mərkəzi Amerika federal Respublikasının keşmiş rəhbəri Fransisko Morasanın güllələnməsi. İngilis fiziki D. Coul və alman fiziki R. Mayer tərəfindən təcrübələr yolu ilə enerjinin itməməsi və çevrilməsi qanununun kəşf edilməsi. Azərbaycanda ilk rus köçkünləri tərəfindən Yelizavetpol qəzasında Rus Borisi kəndinin salınması. 15 yanvar — Pol Lafarq, fransız iqtisadçı və siyasi xadim. 17 yanvar — Vasili Qriqoryeviç Avseyenko, rus yazıçısı, ədəbi tənqidçi və publisist. 25 fevral — Karl May, alman yazıçısı 26 fevral — Kamil Flammarion, fransız aair-simvolisti 18 mart — Fransız simvolizminin başçısı, şair — Stefan Mallarme. 1 aprel — Əhməd Orabi-paşa, Misir hərbi və siyasi xadimi, 1882-ci ildə İngilis-Misir müharibəsi dövründə ingilislərə qarşı mübarizənin rəhbəri. 25 aprel — Fyodor Nikiforoviç Plevako, rus vəkili və məhkəmə natiqi. 23 may — Mariya Konolnitskaya — Polşa yazıçısı 24 iyun — Ambroz Birs — Amerika yazıçısı 11 sentyabr — Varfolomey Zaytsev, rus publisisti və ədəbi tənqidçisi 21 sentyabr — II Əbdülhəmid, 34-cü Osmanlı sultanı və 113-cü İslam xəlifəsi. 26 oktyabr — Vasili Vasilyeviç Vereşagin, rus rəssamı. 27 noyabr — Nikolay Konstantinoviç Mixaylovski, rus publisisti, sosioloq, ədəbi tənqidçi. 9 dekabr — Pyotr Kropotkin, rus anarxizminin nəzəriyyəçisi, tarixçi. 12 dekabr — Alfred Parland, rus arxitektoru. Ayətullah Seyid Əli İrəvani 27 oktyabr – Colitti Covanni, dövlət və siyasi xadimi Cənubi Azərbaycan şairi — Fazil xan Şeyda.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186096
-1843,"20 yanvar - Birinci ingilis-əfqan müharibəsinin gedişində Əfqanıstan əmiri Dost Məhəmmədin ingilislərdən azad edilmiş Lahorda təntənəli şəkildə qarşılanması və Kabula doğru hərəkət etməsi. 14 mart - Haiti prezidenti Jan-Pyer Buayenin devrilməsi. 13 oktyabr - Nyu-Yorkda Bnay Brit yəhudi təşkilatının əsasının qoyulması. 30 dekabr - Haiti Pespublikasının yeni Konstitusiyasının qəbul edilməsi. Almaniyanın Hamburq şəhərində müasir tipli ilk kanalizasiyanın inşa edilməsi. Nuxa şəhərində ""Təcrübə ipəkçilik məktəbi""nin fəaliyyətə başlaması. 10 mart - Rusiya çarı I Nikolayın fərmanına əsasən ""Ali müsəlman silki""nin təsis edilməsi. 30 mart - Konsstantin Mixayloviç Stanükoviç, rus yazıçısı. 15 iyun - Edvard Qriq, Norveç bəstəkarı. 2 iyul - Antonio Labriola, İtalyan marksizminin banisi, filosof 20 sentyabr - Nikolay Aleksandroviç - böyük knyaz 15 fevral - Teodoros Kolokotronis, Yunanıstanın istiqlaliyyəti uğrunda müharibə dövründə yunan sərkərdəsi. 29 aprel - Aleksey Nikolayeviç Olenin, rus dövlət xadimi. 19 mart - Anton Reynqard Falk, Niderland siyasi xadimi. 21 mart - Robert Sauti, ingilis şairi. 7 iyun - İohann Xristian Fridrix Qyölderlin, alman şairi. 11 iyun - qraf Pyotr Xristianoviç Vitgenşteyn, rus hərbi xadimi. 16 iyun - Vilyam Şau Katkart, Böyük Britaniya generalı və diplomatı. 24 iyun - İohann Fridrix Kind, alman şairi və dramaturqu. 19 sentyabr - Qustav Kaspar Koriolis, fransız riyaziyyatçısı. 6 oktyabr - Arçibald Kempbell, Böyük Britaniya generalı. 25 oktyabr - qraf YevqrafFedotoviç Komarovski, rus dövlət xadimi və memuaristi. Ehsan xan Kəlbalı xan oğlu Naxçıvanski, Rusiya ordusunda general.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4552
-1843-cü il,"20 yanvar - Birinci ingilis-əfqan müharibəsinin gedişində Əfqanıstan əmiri Dost Məhəmmədin ingilislərdən azad edilmiş Lahorda təntənəli şəkildə qarşılanması və Kabula doğru hərəkət etməsi. 14 mart - Haiti prezidenti Jan-Pyer Buayenin devrilməsi. 13 oktyabr - Nyu-Yorkda Bnay Brit yəhudi təşkilatının əsasının qoyulması. 30 dekabr - Haiti Pespublikasının yeni Konstitusiyasının qəbul edilməsi. Almaniyanın Hamburq şəhərində müasir tipli ilk kanalizasiyanın inşa edilməsi. Nuxa şəhərində ""Təcrübə ipəkçilik məktəbi""nin fəaliyyətə başlaması. 10 mart - Rusiya çarı I Nikolayın fərmanına əsasən ""Ali müsəlman silki""nin təsis edilməsi. 30 mart - Konsstantin Mixayloviç Stanükoviç, rus yazıçısı. 15 iyun - Edvard Qriq, Norveç bəstəkarı. 2 iyul - Antonio Labriola, İtalyan marksizminin banisi, filosof 20 sentyabr - Nikolay Aleksandroviç - böyük knyaz 15 fevral - Teodoros Kolokotronis, Yunanıstanın istiqlaliyyəti uğrunda müharibə dövründə yunan sərkərdəsi. 29 aprel - Aleksey Nikolayeviç Olenin, rus dövlət xadimi. 19 mart - Anton Reynqard Falk, Niderland siyasi xadimi. 21 mart - Robert Sauti, ingilis şairi. 7 iyun - İohann Xristian Fridrix Qyölderlin, alman şairi. 11 iyun - qraf Pyotr Xristianoviç Vitgenşteyn, rus hərbi xadimi. 16 iyun - Vilyam Şau Katkart, Böyük Britaniya generalı və diplomatı. 24 iyun - İohann Fridrix Kind, alman şairi və dramaturqu. 19 sentyabr - Qustav Kaspar Koriolis, fransız riyaziyyatçısı. 6 oktyabr - Arçibald Kempbell, Böyük Britaniya generalı. 25 oktyabr - qraf YevqrafFedotoviç Komarovski, rus dövlət xadimi və memuaristi. Ehsan xan Kəlbalı xan oğlu Naxçıvanski, Rusiya ordusunda general.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186097
-1844,"4 yanvar - General Şarl Errar Haiti prezidenti seçilir. 27 fevral - Haiti adasında üsyançılar tərəfindən Santo-Dominqonun tutulması və Haiti Respublikasından asılı olmayan Dominikan Respublikasının elan edilməsi. Almaniyada Sileziya toxucularının üsyanının baş verməsi. Qafqaz canişinliyiini təşkil olunması. Tiflisdə M.Ş.Vazehin başçılıq etdiyi ""Divani-hikmət"" ədəbi məclisinin təşkil olunması. Azərbaycanda ilk rus köçkünləri tərəfindən Yelizavetpol qəzasında Slavyanka kəndinin salınması. 14 mart — I Umberto Fransız simvolizminin nümayəndəsi, şair Pol Verlen. Əsədulla bəy Mustafa bəy oğlu Yadigarov, rus ordusunda general. 30 avqust — Fridrix Ratsel, alman etnoloqu, sosioloqu və coğrafiyaşünası. Azərbaycan şairi - Baba bəy Şakir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4553
-1844-cü il,"4 yanvar - General Şarl Errar Haiti prezidenti seçilir. 27 fevral - Haiti adasında üsyançılar tərəfindən Santo-Dominqonun tutulması və Haiti Respublikasından asılı olmayan Dominikan Respublikasının elan edilməsi. Almaniyada Sileziya toxucularının üsyanının baş verməsi. Qafqaz canişinliyiini təşkil olunması. Tiflisdə M.Ş.Vazehin başçılıq etdiyi ""Divani-hikmət"" ədəbi məclisinin təşkil olunması. Azərbaycanda ilk rus köçkünləri tərəfindən Yelizavetpol qəzasında Slavyanka kəndinin salınması. 14 mart — I Umberto Fransız simvolizminin nümayəndəsi, şair Pol Verlen. Əsədulla bəy Mustafa bəy oğlu Yadigarov, rus ordusunda general. 30 avqust — Fridrix Ratsel, alman etnoloqu, sosioloqu və coğrafiyaşünası. Azərbaycan şairi - Baba bəy Şakir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186098
-1845,"Rusiyada M.V.Butaşeviç - Petraşevski tərəfindən ""Petraşevskiçilər dərnəyi"" təşkil edildi. Mirzə Adıgözəl bəy ""Qarabağnamə"" əsərini yazmışdır. Mirzə Əli Ləli Qazax şairi, yazıçısı, ictimai xadim Abay Kunanbayev Bakı muğam məclislərinin yaradıcısı Məşədi Məlik bəy Mansurov Georq Kantor",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4554
-1845-ci il,"Rusiyada M.V.Butaşeviç - Petraşevski tərəfindən ""Petraşevskiçilər dərnəyi"" təşkil edildi. Mirzə Adıgözəl bəy ""Qarabağnamə"" əsərini yazmışdır. Mirzə Əli Ləli Qazax şairi, yazıçısı, ictimai xadim Abay Kunanbayev Bakı muğam məclislərinin yaradıcısı Məşədi Məlik bəy Mansurov Georq Kantor",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186099
-1846,"ABŞ Meksikanın bir hissəsi olan Kaliforniyanın anneksiyasını elan etdi. Böyük Jüz Rusiya tərəfindən işğal edildi. 6 dekabr - Rusiya çarı I Nikolay tərəfindən bəy və ağaların hüquqları haqqında reskript imzalanması. 14 dekabr - Rusiya çarı I Nikolayın fərmanı ilə Gürcüstan-İmeretiya quberniyası xə Xəzər vilayətinin ləğv olunması, onların əvəzində Tiflis, Kutais, Dərbənd və Şamaxı quberniyalarının yaradılması. Xəzər dənizində ""Volqa"" adlı ilk buxar gəmisinin üzməyə başlaması. Azərbaycan xanəndəsi və tarzanı Mirzə Sadıqcan dekabr - Abbasqulu ağa Bakıxanov.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4555
-1846-cı il,"ABŞ Meksikanın bir hissəsi olan Kaliforniyanın anneksiyasını elan etdi. Böyük Jüz Rusiya tərəfindən işğal edildi. 6 dekabr - Rusiya çarı I Nikolay tərəfindən bəy və ağaların hüquqları haqqında reskript imzalanması. 14 dekabr - Rusiya çarı I Nikolayın fərmanı ilə Gürcüstan-İmeretiya quberniyası xə Xəzər vilayətinin ləğv olunması, onların əvəzində Tiflis, Kutais, Dərbənd və Şamaxı quberniyalarının yaradılması. Xəzər dənizində ""Volqa"" adlı ilk buxar gəmisinin üzməyə başlaması. Azərbaycan xanəndəsi və tarzanı Mirzə Sadıqcan dekabr - Abbasqulu ağa Bakıxanov.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186100
-1846-cı il reskripti,"1846-cı il reskripti - Çar Rusiyasında Azərbaycanlı bəy və ağaların torpaq hüququnu təsdiq edən sərəncamdır. Sərəncamın məzmunu Mixail Vorontsovun Qafqaz canişini təyin edildikdən sonra qarşısında duran əsas məqsədlərdən biri ali müsəlman silkinin hüquqlarının qaydaya salınması idi. Qəbul edilmiş əvvəlki qərarlara etitaz hakimiyyəti güzəştə getməyə vadar etdi Uzun müddət davam edən hazırlıq işlərindən sonra sərəncam hazırlandı. Nəhayət 6 dekabr 1846-cı ildə I Nikolay bəy və ağaların hüquqları haqqında reskript imzaladı. 12 maddədən olan sərəncamda on maddə bəy və ağaların torpaq hüququna, iki maddə isə feodal-kəndli münasibətlərinə aid idi. Bu reskriptdə ilk dəfə bəy və ağalara məxsus torpaqların irsi mülkiyyəti kimi qəbul edilirdi. Mülk, mülki-xalisə torpaqları ilə yanaşı tiyul torpaqlarıda rəsmən bəylərin mülkiyyəti elan olunurdu. İrsi istifadəyə verilən torpaqlar alqı-satqıya qoyula, bəxşiş edilə bilərdi. Lakin bəy və ağa torpaqları özgə silklərə keçə bilməzdi. Bu reskript feodala kəndlilər arasında qayda-qanun yaratmaq və onlar üzərində polis idarə üsulunu həyata keçirmək hüququ verilirdi. Sahibkar kəndliləri rəiyyət, rəncbər, nökər, elat əvəzinə ümumi olaraq mülkədar tabelisi adlandırmağa başladılar. Reskript müsəlman mülkədarları mərkəzi hakimiyyətə yaxınlaşdırmaq məqsədi güdürdü. Belə ""mərhəmət"" qarşılığında bəylər dövlətə can-başla xidmət etməli idilər. Bu sənədlə ali müsəlman silki Rusiya zadəganları ilə bərabər torpaq hüququna malik oldular. Ancaq onlar milli ayrı seçkiliyə görə bölgənin idarəsində iştirak edə bilməzdilər. Abdullayev M.Q. Xanlıqlar və rus müstəmləkəçiliyi dövründə Şimali Azərbaycanda aqrar münasibətlər (XIX əsrin 40-cı illərinə qədər). Bakı: 2005 Həmçinin bax 1847-ci il Kəndli Əsasnamələri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=676652
-1847,"İngiltərədə qadınlar və yeniyetmələr üçün 10 saatlıq iş gününün müəyyənləşdirilməsi. Vladiqafqazda ilk ictimai kitabxana açılması. Filadelfiyada Amerika Tibb Assosiasiyasının əsasının qoyulması. Mirzə Camal tərəfindən ""Qarabağ tarixi"" əsərinin yazılması. fevral - Məşhur xanəndə Səttarın Tiflis Xeyriyyə Cəmiyyətinin salonundakı konsertdə muğam ifa etməsi. 11 fevral – Tomas Alva Edison Azərbaycan tarixçisi Həsənəlixan Qaradağı. Salman Nərimanov 9 avqust — Mariya Viktoriya dal Pozzo, İspaniya kralı I Amadeusun xanımı, İspaniyanın kraliça-konsortu. Abbasqulu ağa Bakıxanov.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4556
-1847-ci il,"İngiltərədə qadınlar və yeniyetmələr üçün 10 saatlıq iş gününün müəyyənləşdirilməsi. Vladiqafqazda ilk ictimai kitabxana açılması. Filadelfiyada Amerika Tibb Assosiasiyasının əsasının qoyulması. Mirzə Camal tərəfindən ""Qarabağ tarixi"" əsərinin yazılması. fevral - Məşhur xanəndə Səttarın Tiflis Xeyriyyə Cəmiyyətinin salonundakı konsertdə muğam ifa etməsi. 11 fevral – Tomas Alva Edison Azərbaycan tarixçisi Həsənəlixan Qaradağı. Salman Nərimanov 9 avqust — Mariya Viktoriya dal Pozzo, İspaniya kralı I Amadeusun xanımı, İspaniyanın krali��a-konsortu. Abbasqulu ağa Bakıxanov.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186101
-1847-ci il Kəndli Əsasnamələri,"1847-ci il Kəndli Əsasnamələri — Çar Rusiyası tərəfindən Azərbaycanda bəylər ilə asılı kəndlilər arasında qarşılıqlı münasibətlərin tənzimlənməsinə məqsədilə tətbiq olunmuş sənədlər. Azərbaycanda bəylər ilə asılı kəndlilər arasında qarşılıqlı münasibətlərin tənzimlənməsi zərurəti Xanlıqlar dövründə (XVIII əsrin ortaları – 1828-ci illər) Azərbaycanda bəylər ilə asılı kəndlilər arasında qarşılıqlı münasibətlər bütün ölkə miqyasında qanunla rəsmiləşdirilməmiş və nizamlanmamışdı. İşğaldan sonra bu problem dərhal həll olunmadı, çünki Rusiya Azərbaycanın ali təbəqəsinin – xan, sultan, məlik, bəy və ağalarının torpaq üzərində mülkiyyət hüququnu uzun müddət tanımadı, hətta 10 aprel 1840-cı il inzibati-məhkəmə islahatından sonra hökumət 1841-ci il 23 may tarixli fərmanı ilə ağalardan malik olduqları kəndləri geri almışdı. Belə bir fərman Kaspi vilayətinin tiyuldar bəylərinə də verilmişdi. Lakin diyarda yaranmış gərgin vəziyyət bu fərmanın sonrakı taleyini qeyri-mümkün etdi. Rusiya imperatoru I Nikolayın əmri ilə 1844-cü ildə Qafqazda canişinlik yaradıldı və ilk canişin qraf M.S.Vorontsova verilən göstərişlərdən biri də Azərbaycan bəy və ağalarının silki hüquqi və imtiyazlarının nizamlanması idi. Çarın 6 dekabr 1846-cı il fərmanı ilə Azərbaycan ali silkinin torpaq üzərində mülkiyyət hüququ tanındı və qanuniləşdirildi. Yalnız bundan az sonra bəylərlə feodal-asılı kəndlilərin qarşılıqlı münasibətlərini qanuniləşdirən - ""Kəndli Əsasnamələri"" verildi. Kəndli Əsasnamələri və onların mahiyyəti Reskriptdə şərh olunan və torpaq sahibkarları ilə kəndlilərin qarşılıqlı münasibətlərini müəyyənləşdirən prinsiplər 1847-ci il 20 aprel və 28 dekabr tarixli ""Kəndli əsasnamələri""ndə konkretləşdirildi. Bu əsasnamələrdən birincisi Şamaxı və Dərbənd quberniyalarınm bəy kəndlilərinə, yəni Şamaxı, Şuşa, Nuxa, Lənkəran, Bakı, Quba və Dərbənd qəzalannm xüsusi sahibkar kəndlilərinə, ikincisi isə Tiflis quberniyasının Yelizavetpol qəzasındakı Qazax və Şəmşəddil nahiyələri ağalarının torpaqlarında yaşayan kəndlilərə aid idi. 1847-ci il 20 aprel ""Əsasnaməsi""ndə torpaq mülkiyyətçiləri ilə kəndlilərin qarşılıqlı münasibətlərini müəyyənləşdirən, sahibkar kəndlilərinin iqtisadi və hüquqi vəziyyətinə aid bir sıra müxtəlif məsələlərə toxunulurdu. ""Əsasnamə"" torpaq mülkiyyətçilərinin üzərinə 15 yaşından yuxarı kişi cinsindən olan hər bir kəndlini taxılçılıq, maldarlıq və bostançılıq üçün yararlı olan 5 desyatinlik pay torpağı ilə təmin etmək vəzifəsi qoyurdu. Kəndlini torpaqla təmin etmək vəzifəsini irəli sürən qanunverici, hər şeydən əvvəl xəzinənin və dövlət təhlükəsizliyinin mənafelərini müdafiə etməyi, sahibkarlar və dövlət üçün torpaq rentasiyasının toplanmasını təmin etməyi qarşısına məqsəd qoymuşdu. Sahibkar kəndliləri isə islahata qədər ki, dövrdə olduğu kimi 5 desyatindən az torpaq sahələrindən istifadə edirdilər. ""Əsasnamə"" bu tələbin sahibkarlar tərəfindən yerinə yetirilməsini təmin edəcək heç bir tədbir nəzərdə tutmurdu. Mükəlləfiyyətlərin həcmi pay torpağının sahəsindən asılı olaraq müəyyənləşdirilmədiyindən, kəndlinin pay torpağının artırılmasına və ""Əsasnamə""də nəzərdə tutulmuş ölçülərə çatdırmağa sahibkarın heç bir marağı yox idi, belə ki, torpağı icarəyə vermək sahibkar üçün daha əlverişli idi. Bütün bunlar ""Əsasnamə""nin bu maddəsini qabaqcadan uğursuzluğa məhkum edir, ona deklarativ xarakter verirdi. ""Əsasnamə""nin əsas maddələrindən biri kəndlilərin mükəlləfiyyətləri məsələsi idi. Qanun kəndli mükəlləfiyyətlərinin müxtəlif növlərini, onların ödənilməsi və yerinə yetirilməsi üsullarını ətraflı surətdə şərh edirdi. Malcəhət - torpaq sahəsinin kəndlinin vəsaiti (iş heyvanı, kənd təsərrüfatı alətləri, toxum) hesabına becərilməsi şərti ilə istənilən kənd təsərrüfatı bitkisi məhsulunun sahibkarın xeyrinə ayrılan 1/10 hissəsi əsas məhsulla toplanan mükəlləfiyyət idi. ""Əsasnamə"" rəiyyətləri çoxdan bəri mövcud olmuş bir sıra digər məhsulla toplanan mükəlləfiyyətlərdən azad edərək və ya onları malcəhətin ümumi miqyasına daxil edərək, bu sahəyə nizamlayıcı əsas tətbiq edir və kəndlilərdən alınan natural məhsulla toplanan vergiləri müəyyən dərəcədə azaldırdı. Kəndlilər öz pay torpaqlannı sahibkarların iş heyvanı, alətləri və toxumundan istifadə edərək becərdikləri təqdirdə, onlar məhsulun 1/5-dən çox olmayan hissəsini sahibkara verməli idilər. Bu maddə feodal asılı kəndlilərinin rənc-bərlər (əkərlər) və nökərlər kimi əvvəlki zümrələri, habelə var-yoxdan çıxmış rəiyyətlər ücün nəzərdə tutulmuşdur. ""Əsasnamə""yə görə, torpaq mülkiyyətçiləri onlara pay torpağı ayırmalı idilər. Torpaq alan, lakin istehsal vasitələri olmayan bu kəndlilər ""kömək"" üçün feodala müraciət etməli olurdular. ""Əsasnamə"" kəndlilər üzərinə məhsul yığımından sonra üç gün ərzində sahibkarın payını ayırmaq, feodal malikanənin hüdudlarında yaşayırsa, bu payı növbəti üç gün, məhsul yığılan yerdən 50 verstdən uzaqda yaşadığı təqdirdə 15 gün ərzində ona çatdırmaq vəzifəsini qoyurdu. ""Əsasnamə"" məhsulla ödənilən vergi ilə yanaşı, kəndlilərin bəyin xeyrinə işləyib-ödəmə rentasını yerinə yetirmələrini nəzərdə tuturdu. ""Əsasnamə"" hər kəndli ailəsi üzərinə sahibkarın tələbi ilə öz iş eyvanı və alətlərilə ildə 18 gün ərzində onun təsərriifatında işləmək üçün bir işçi vemək təhəddüdü qoyurdu. Mükəlləfiyyətin bu növü, yəni biyar Azərbaycanda çoxdan bəri mövcud idi. Onun müddəti Azərbaycanın heç bir qəzasında dəqiq müəyyən edilməmişdisə də heç yerdə kəndlilərin feodalın xeyrinə işlədikləri günlərin sayı ―""Əsasnamə""də göstərilmiş rəqəmin heç yarısına da çatmırdı. ""Əsasnamə"" biyarın həcmini iki dəfədən çox artırdı və bununla da, əvvəlcə mövcud olmuş mükəlləfiyyəti daha ağır və məşəqqətli etdi. Hər ailədən işçi verməklə yanaşı, kəndlilər ildə bir-iki gün bütün kənd cəmiyyəti ilə, elliklə sahibkar üçün işləyərək (əvrəz), feodalın göstərişinə görə, kənd təsərrüfatı və ya suvarma işlərini yerinə yetirməyə borclu idilər. Əvrəz nəticəsində yığılmış məhsul büsbütün feodalın xeyrinə gedirdi. ""Əsasnamə""yə görə kəndlilər elliklə sahibkar malikanələrində arxlar və yollar çəkməli, köhnə tikililəri təmir etməli idilər. Bununla da ""Əsasnamə"" feodallara, lazım gəldikdə, müftə işçi qüvvəsindən istifadə etməklə, özləri üçün xeyirli olan yol və suvarma işlərini genişləndinnək imkanı verirdi. Əkinçiliklə və oturaq maldarlıqla məşğul olan kəndlilər mal-qaranın sahibkar torpağında otarılmasının müqabilində məbləği müəyyənləşdirilməmiş xüsusi pul vergisi - çöpbaşı ödəməli idilər. Çöpbaşı ""yerli adətlərə görə müəyyənləşdirilməmiş"" qaydalar üzrə alınırdı. Bu da torpaq sahibkatları tərəfindən özbaşmalıqlar üçün şərait yaradırdı. ""Əsasnamə""nin üç maddəsi müstəsna surətdə maldarlıqla məşğul olan kəndlilərin mükəlləfiyyətlərini müəyyənləşdirirdi. Bu kəndlilər sahibkara, adətlərə görə, çöpbaşı verməyə və hər ailə gümüş pulla 4 man. məbləğində pul vergisi ödəməyə borclu idilər. ""Əsasnamə""yə görə, kəndlilər feodala nökərlər də (hər 10 həyət dən 1 kişi və hər 15 həyətdən 1 qadın) verməli idilər. Qanun feodala kişi nökərlərindən həm çöl, həm də ev işlərində istifadə etməyə icazə verirdi. ""Kəndli əsasnamələri""nin nəşrinə qədər də feodallar kəndliləri kişi nökərləri verməyə, lakin ""Əsasnamə""də nəzərdə tutulduğundan xeyli az miqdarda, məcbur edirdilər. Əvvəllər kəndlilər heç vaxt qadın nökərlər vermirdilər. Çar müstəmləkəçilərinin özlərindən uydurduqları bu mükəlləfiyyət Azərbaycan xalqının çoxəsrlik ənənələrinə hörmətsizlik idi və elə dərin hiddət doğurdu tezliklə ləğv edildi. ""Əsasnamə"" sahibkarlara onların torpaqlarında yaşayan kəndlilər üzərində polis və məhdud məhkəmə hakimiyyəti verirdi. ""Əsasnamə""yə görə, torpaq mülkiyyətçiləri onların torpaqlarında yaşayan kəndlilərin ""farağatlığına, ədəb-ərkanına və əxlaqına"" nəzarət etməli idi. Feodal həmçinin kəndlilər arasındakı çəkişmələr üzrə çıxarılmış (bu çəkişmələri kəndlilər içərisindən seçilmiş adamlar həll edirdilər) cinayət cəzası tələb etməyən qərarları təsdiqləyirdi. Polis və məhdud məhkəmə hakimiyyətinin feodalın şəxsində birləşdirilməsi onun kəndlilər üzərində hakimiyyətini gücləndirirdi. O hər hansı bir qanun pozuntusuna görə, istənilən kəndlini məsuliyyətə cəlb edə bilərdi. Kəndlilərin şəxsiyyəti üzərində feodala belə hakimiyyətin verilməsi, kəndlilər tərəfindən mükəlləfiyyətlərin yerinə yetirilməsi zamanı sahibkarların özbaşınalıqları üçün geniş imkanlar açırdı. Bütün bunlardan əlavə, ""Əsasnamə"" kəndlilər tərəfindən seçilən kətxudaların təsdiq olunmasını da sahibkarların nəzarətinə verirdi. ""Əsasnamə"" kəndlilərin ""şəxsən azad və digər sahibkarın yanına keçmək hüququna malik olmalarını"" etiraf edirdi. Lakin bu hüquq birincisi, kəndlilər tərəfindən adamba��ına ən azı 5 desyatin torpaq satın alınmasından, ikincisi, kəndlinin həm tərk etdiyi, həm də onu qəbul edən kənd cəmiyyətlərinin, habelə torpağında bu keçmənin baş verdiyi feodalın razılığından asılı vəziyyətdə qoyulurdu. Bütün hallarda, bunlardan əlavə, kəndlilərin öz mükəlləfiyyətlərini tamamilə yerinə yetirmələri və ""diyarın baş rəisinin"", yəni canişinin özünün icazəsi tələb olunurdu. Keçmiş xanlar və onların qohumların torpaqlarında yaşayan kəndlilərin, habelə xan nökərlərinin başqa yerə keçməsi daha artıq dərəcədə çətinləşdirildi. 15 il keçəndən sonra da Bakı qubernatoru qeyd edirdi ki, 1847-ci ildən etibarən kəndlilərin bəy torpaqlarından xəzinə torpaqlarına keçməsi halları məhdud xarakter daşıyır. Çar müstəmləkəçiləri ağır mükəlləfiyyətlər yükünü kəndlilər üzərinə yıxaraq, zorakı və əsarətçi dövlət aparatını feodalların mənafeyinin mühafizəsinə səfərbər etdilər. ""Əsasnamə"" yerli hakimiyyət orqanları qarşısında kəndlilərin feodalların xeyrinə mükəlləfiyyətləri müntəzəm yerinə yetirmələri və onlara tabc olmalarına nəzarət etmək vəzifəsini qoyurdu. Hakimiyyət orqanları sahibkarlardan şikayət alındığı təqdirdə onlara ""...yardım və kömək"" göstərməyə borclu idilər. ""Əsasnamə"" feodallara öz mülklərində polis qayda-qanunlarını qorumaq və kəndli çıxışlarını silah gücünə boğaraq vəzifəsini həvalə edirdi. Ağalar və kəndlilər arasındakı münasibətləri müəyyənləşdirən 1847-ci il 28 dekabr Əsasnaməsi də eynilə belə prinsiplərə əsaslanırdı. Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar, Bakı: 1989, Azərbayan tarixi, Uzaq keçmişdən 1870-ci illərə qədər. Red.S.S.Əliyarlı. Bakı: 1996 Abdullayev M.Q. Xanlıqlar və rus müstəmləkəçiliyi dövründə Şimali Azərbaycanda aqrar münasibətlər (XIX əsrin 40-cı illərinə qədər). Bakı: 2005 İsmayılov X.X. Azərbaycanın dövlət və hüquq tarixi. Bakı: 2006,",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=444377
-1848,"12 yanvar - İtaliyada 1848-1849-cu illər inqilabının başlanması. Palrmoda - Siciliyada üsyanın baş verməsi. 2 fevral - Quadalupe-İdalqoda Meksika ilə ABŞ arasında imzalanmış sülh müqaviləsinə əsasən Meksikanın ABŞ-nin xeyrinə ölkə ərazisinin təxminən 55%-ni təşkil edən Texas, Yeni Meksika, Yuxarı Kaliforniya və digər ərazilərdən əl çəkməsi. 15 fevral – Londonda Karl Marks və Fridrix Engelsin birgə yazdığı ""Kommunist Partiyasının Manifesti"" əsərinin çapdan çıxması. 22 fevral - Fransa inqilabının başlanması 24 fevral-Fransada Burbonlar sülaləsinin sonuncu nümayəndəsi olan I Lui-Filippin hakimiyyətdən devrilməsi, Fransada inqilabın başlanması. 27 fevral - Almaniyanın cənub-qərb hissəsində və Reyn əyalətində inqilabi çıxışların baş verməsi, 1848-1849-cu illər Almaniya inqilabının başlanması. 3 mart - Layoş Koşutun Avstriya imperatoru İ Ferdinanddan Macarıstan Konstitusiyasının tətbiqini və müstəqil Macarıstan hökumətinin yaradılmasını tələb etməsi 13 mart- Avstriyanın paytaxtı Vyanada üsyanın başlanması. 15 mart -Macarıstanda Avstriya zülmünə qarşı üsyanın başlanması. 18 mart- Berlində silalı üsyanın baş verməsi. 18-22 mart- Milanda baş verən üsyan nəticəsində avstraliyalıların Vyanadan qovulması. Korteslərdən qeyri-məhdud səlahiyyət alan İspaniyanın baş naziri general Ramon Narvaes tərəfindən parlamentin buraxılması. Layoş Battayani tərəfindən ilk müstəqil Macarıstan hökumətinin təşkil edilməsi. 25 mart - Sardiniya krallığının kralı Karl Albertonun Avstriyaya müharibə elan etməsi. Avstriya-İtaliya müharibəsinin başlanması. 25 aprel - Vyanada İmperiya ərazisində yaşayan bütün millətlərə bərabər hüquqlar vəd edilən imperiya konstitusiyasının lahiyəsinin dərc olunması may - Frankfurt-Maynda Ümumalman parlamentinin fəaliyyətə başlaması. may -Berlində Prussiya Milli Məclisinin açılması. 12 iyun -Praqada fəhlə və tələbələrin dinc nümayişinin gülləbaran edilməsi. Praqa üsyanının başlanması. 17 iyun - Avstriya qoşunları tərəfindən Praqa üsyanının yatırılması. 22 iyun - Parisdə üsyanın başlanması. 26 iyun - Paris üsyanının yatırılması. 22 iyul - Vyanada Avstriya parlamentinin - reyxstaqın fəaliyyətə başlaması. 11 avqust - Sardiniya ilə Avstriya arasında bağlanmış barışığa əsasən Sardiniya qoşunlarının Lombardiya, Venesiya və digər əyalətləri tərk etməyi öhdəsinə götürməsi. 18 sentyabr - Frankfurt na-Maynda üsyanın yatırılması. 6 oktyabr -Vyanada Avstriya zülmünə qarşı üsyanın baş verməsi. 31 oktyabr - İmperator qoşunlarının Vyanaya daxil olması və üsyanın yatırılması. 15 noyabr - Avstriya parlamentinin - reyxstaqının fəaliyyətinin başa çatması. noyabr - Romada üsyanın baş verməsi və Papa IX Piyin Vatikandan qa��ması. İranda Babilər hərəkatının (1848-1852) başlanması. Bibiheybətdə texnik Semyonov tərəfindən mexaniki üsulla dünyada ilk dəfə neft quyusunun qazılması. Şamaxıda eyni adlı xeyriyyə cəmiyyəti tərəfindən ibtidai məktəb sinfi olan Müqəddəs Nina məktəbinin açılması. Məhəmməd Kazım Əsrar Əlişah Təbrizi 28 yanvar – Həsənəli xan Qaradaği. Mariyana Marraş Azərbaycan tarixçisi - Mirzə Adıgözəl bəy.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4557
-1848-1849-cu illər Avstriya inqilabı,"1848-1849-cu illər Avstriya inqilabı — Avstriya imperiyasında baş vermiş burjua-demokratik inqilab, 1848-ci il inqilablarından biri. Avstriyada da inqilab Fransada baş verən inqilabının təsiri altında baş verdi. Avstriya hakim dairələri mətbuata Fransada baş verənlər haqqında bir kəlmə belə qeyd etməmək üçün qadağalar qoysa da, artıq mart ayının 3-də aşağı landtaqların tələbləri meydana çıxdı. Bu tələblərdə senzuranın ləğvi, təmsilçiliyin artırılması, landtaqların hüquqlarının genişləndirilməsi əks olunmuşdu. Mart ayının 13-də isə Vyanada baş verən üsyan nəticəsində, mart ayının 14-də Klemens Metternix hakimiyyətdən devrildi. Mart ayının 15-də isə Macarıstanda Buda və Peşt şəhərlərində üsyanların baş qaldırması ilə inqilab qalibiyyət çaldı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=607917
-1848-1849-cu illər İtaliya inqilabı,"1848–1849-cu illər İtaliya inqilabı — Avstriya imperiyasına qarşı çevrilmiş burju-demokratik inqilab, 1848-ci il üsyanlarından biri. İnqilab ərəfəsində ictimai-siyasi vəziyyət XIX əsrin birinci yarısında İtaliya hələ də parçalanmış halda idi. İtaliya torpaqlarının bir hissəsi Avstriya imperiyasının, bir hissəsi isə Burbonların hakimiyyəti altında idi. Papa XVI Qriqorinin ölümündən sonra yeni papa olmağa əsas 2 namizəd var idi. Bunlardan biri italiyalı digəri isə avstriyalı idi. Sonda Romadakı Fransa səfiri olan Rossinin fəal diplomatik səyləri nəticəsində , gözlənilənin əksinə olaraq İtaliyalı nümayəndə qalib gəldi. Əsl adı (Covanni Mariya Mastai-Ferretti olan Kardinal IX Piy (Papa Pius) adı ilə Roma Papası oldu. Bu İtalyanlarda böyük sevincə səbəb oldu. IX Piy hakimiyyətə gələn kimi islahatlara başladı. İsveçrə qvardiyası buraxıldı, siyası məhbuslara amnitsiya verildi, 1847-ci ilin martında senzura yumşaldıldı, liberal fikirləriylə fərqlənən kardinal Kutsini dövlət katibi təyin etdi, Romanın idarə olunması üçün senat yaradıldı, ilk dəfə dövlət şurası və nazirlər şurası yaradıldı. İyunun 5 –də italyanlardan ibarət mülki qvardiya yaradıldı. Bütün bunlar İtaliyaya böyük sürətlə yayıldı. İtalyanların əksəri Papanın islahatlarının öz dövlətlərində də keçirilməsini tələb edirdilər. Papanın islahatları və vətənpərvərliyi italyanlarda vahid İtaliya üçün onun ətrafında birləşmək düşüncələrini gücləndirdi. Əhalinin ilk çıxışları Sardiniya krallığında başladı. Əhalinin təzyiqləri nəticəsində, kral islahatlar keçirdi-Milli qvardiya yaradıldı, senzura yumşaldıldı, Dövlət Şurası yenidən təşkil olundu. İnqilabın başlanması İlk silahlı çıxışlar isə Neopol krallığında başladı.1848-ci ilin yanvar ayının əvvəllərindən təbliğata başlayan inqilabçılar , elan olunduğu kimi yanvar ayının 12-də Palermoda silahlı üsyana başladılar. Üsyan qalib gəldi , üsyan dalğası Siciliyaya da yaıldı , burada da qələbə qazanan üsyançılar Müvəqqəti Hökumət yaradirlar.1848-ci ilin mart ayında Sardiniya krallığında çıxışlar yenidən başladı , kral Karl Albert konstitutsiya verməyə məcbur oldu. Bunun ardınca digər İtaliya dövlətləri də konstitutsiya verməyə məcbur oldular. Danışdiğımız İtaliya dövlətlərindən fərqlı olaraq Lombardiya və Venesiya əyalətləri Avstriya imperiyasının hakimiyyəti altında idi. Burada almanlar əleyhinə 1848-ci ilin yanvarayından çıxışlar başladı. Avstriya əleyhinə siqaret qadağan edildi. Çünki tütün ticarətinə Avstriyalılar nəzarət edirdi. Bu çıxışların nəticəsi olaraq, Venesiyada 1848-ci ilin mart ayının 18-l Venesiya respublika elan olundu. Tarixə bu respublika Müqəddəs Marko meydanında elan olunduğu üçün Müqəddəs Mak Respublikası kimi düşmüşdür. Respublikanın rəhbəri Malin oldu. Milan üsyanı nəticəsində Avstriya qoşunları bir qala istisna olunmaqla Lombardiyadan tamamilə çıxarıldı. I İtaliya İstiqlaliyyət müharibəsi Bütün İtaliya bu hadisələri həyəcanla izləyirdi , İtalyanların əsəs ümidi Sardinya kralı Karl Albertə idi , çünki ən güclü İtaliya dövləti onun dövləti idi , həmçinin də 1847-ci ildə keçirilən İtaliya Kənd Təsərrüfatı Cəmiyyətinin konfrasına yazdıgı məktubda bildirmişdi ki , Tanrı ona qismət etsə , o İtalıyanın birliyi uğrunda vuruşmağa hazırdır. Necə ki , Şeyx Şamil bunu Rusiyaya qarşı etmişdi. İndi bütün İtaliya ondan sözünün üstündə durmağı gözləyirdi. Lombardiya və Venesiyada olan hadisələr onu 1848-ci ilin 23 martında Avstriyaya müharibə elan etməyə vadar etdi. Ona Papalıdan və Neopoldan kömək üçün qoşun göndərildi, lakin Karl Albert bu qoşunları qəbul etmədi. Könüllü dəstələr isə geri dönməyə razı olmadılar. İlk döyüşlər Sardinya qoşunları üçün uğurlu oldu, lakin 1848-ci ilin iyul ayının 24-də Kustoza döyüşündə ağır məğlubiyyətə uğradılar. Bunun ardınca Karl Albert 1848-ci ilin avqust ayında Avstriya ilə Salasko sülhünü imzaladı. Sülhə görə müharibədən əvvəlki vəziyyət bərpa edildi. Respublikaların yaranması 1848-ci ilin avqust ayında Toskanada çıxışlar daha da radikallaşır.Toskana hersoqu V Leopold məşhur İtaliya liberalları olan Montanelli və Qvaresenin iştirakı ilə liberallardan ibarət hökumət yaradır. Yeni hökumət İtalyanın birləşməsini müzakiə etmək üçün İtaliya dövlətlərini Bolonyaya dəvət edir. Papa bunu müdafiə edir. 1848-ci ildə Papalığın hökumət başçısı Rossinin müəmmalı qətlindən sona Roma əhalısı yenidən ayağa qalxır. Sonda Papa Romadan qaçmağa məcbur olur. Bundan sonra Cüzeppe Haribaldi və Cüzeppe Madzini Romaya gəlirlər.1849-cu ilin yanvar-fevral aylarında Müəssislər Məclisi çağırılır. Cüzeppe Haribaldinin səyləri nəticəsində Roma fevral ayının 8-də respublika elan olunur. Bu zaman Toskanada yenidən qalxan çıxışlar nəticəsində , Toskanada respullika elan olunur. Toskanada Madzini və Arminiyinin başçılığı ilə Triumbunat yaradılır. Triumbunatın tədbirləri : Kilsənin əmlakı müsadirə edilir və satışa qoyulur Mayorat ləğv edilir Dən üyüdülməsi üçün ödənilən vergi ləgv olunur Gömrük rüsumları azaldılır Sənaye və ticarət burjuaziyasına maliyyə güzəştləri edilir Varlı əhali üzərinə progressiz vergilər qoyulurBununla da inqilab gedişində İtaliyada 3 respublika yaradılır. Hər 3 respublika birləşmək haqqında qərar qəbul edir, lakin Papa kömək üçün Fransa , İspaniya və Avstriyaya müraciət edir. İnqilabın yatırılması Karl Albert bu zaman Avstriya ilə barışığı pozur və 1849-cu ilin mart ayının 20-də müharibə elan edir , lakin elə mart ayının 25-də Albert Chrzanowskinin başçılıq etdiyi Sardinya qoşunları Navaro döyüşündə ağır məğlubiyyətə düçar olur. Avqustda imzalanmış müqaviləyə görə Karl Albert taxtdan oğlu Emanuelin xeyrinə əl çəkir , müharibədən əvvəlki vəziyyət bərpa olunur , həmçinin Sardinya 65 milyon frank təzminat verir. 1849-cu ilin may ayında Toskanada inqilab yatırılır. Yalnız Roma və Venesiya qalır. Papanın çağırışı ilə Fransa qoşunları 1849-cu ilin may ayında Charles Oudinotın başçılığı ilə Romaya gəlir. Romanın müdafıəsinə Cüzeppe Haribaldı başçılıq edirdi. Madzını və Haribaldı arasında olan fikir ayrılıqları sonra Romanın müdafiəsi üçün böyük qoşunun yaradılmasına məne olur. İyul ayının 2-də Roma konstittusiyası qəbul olunur , lakin bu kağız üzərində qalır , çünki iyul ayının 3-də Roma Fransızlara təslim olur , Papa yenidən Romaya qayıdır. Respublika ləğv edilir. Avstriya qoşunları isə Venesiyanı mühasirəyə alır. Şəhərin müdafiasinə Danieli Manin və Guglielmo Pepe başçılıq edirdi. Şəhər avqust ayının 24-də təslim olur. Bununlada İtaliya inqilabı yatırılır. İtaliyanın birləşdirilməsi uğrunda aparılmış iki müharibə uğursuzluqla nəticələnir. Demək olar ki , bütün İtaliya dövlətlərində qəbul edilmiş konstitutsiya sonda yalnız Sardinyada (Sardinya-Piemont krallığı) qüvvə də qalır. Rapport, Michael. 1848: Year of Revolution (2010) səh. 79–93",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=776443
-1848-ci il,"12 yanvar - İtaliyada 1848-1849-cu illər inqilabının başlanması. Palrmoda - Siciliyada üsyanın baş verməsi. 2 fevral - Quadalupe-İdalqoda Meksika ilə ABŞ arasında imzalanmış sülh müqaviləsinə əsasən Meksikanın ABŞ-nin xeyrinə ölkə ərazisinin təxminən 55%-ni təşkil edən Texas, Yeni Meksika, Yuxarı Kaliforniya və digər ərazilərdən əl çəkməsi. 15 fevral – Londonda Karl Marks və Fridrix Engelsin birgə yazdığı ""Kommunist Partiyasının Manifesti"" əsərinin çapdan çıxması. 22 fevral - Fransa inqilabının başlanması 24 fevral-Fransada Burbonlar sülaləsinin sonuncu nümayəndəsi olan I Lui-Filippin hakimiyyətdən devrilməsi, Fransada inqilabın başlanması. 27 fevral - Almaniyanın cənub-qərb hissəsində və Reyn əyalətində inqilabi çıxışların baş verməsi, 1848-1849-cu illər Almaniya inqilabının başlanması. 3 mart - Layoş Koşutun Avstriya imperatoru İ Ferdinanddan Macarıstan Konstitusiyasının tətbiqini və müstəqil Macarıstan hökumətinin yaradılmasını tələb etməsi 13 mart- Avstriyanın paytaxtı Vyanada üsyanın başlanması. 15 mart -Macarıstanda Avstriya zülmünə qarşı üsyanın başlanması. 18 mart- Berlində silalı üsyanın baş verməsi. 18-22 mart- Milanda baş verən üsyan nəticəsində avstraliyalıların Vyanadan qovulması. Korteslərdən qeyri-məhdud səlahiyyət alan İspaniyanın baş naziri general Ramon Narvaes tərəfindən parlamentin buraxılması. Layoş Battayani tərəfindən ilk müstəqil Macarıstan hökumətinin təşkil edilməsi. 25 mart - Sardiniya krallığının kralı Karl Albertonun Avstriyaya müharibə elan etməsi. Avstriya-İtaliya müharibəsinin başlanması. 25 aprel - Vyanada İmperiya ərazisində yaşayan bütün millətlərə bərabər hüquqlar vəd edilən imperiya konstitusiyasının lahiyəsinin dərc olunması may - Frankfurt-Maynda Ümumalman parlamentinin fəaliyyətə başlaması. may -Berlində Prussiya Milli Məclisinin açılması. 12 iyun -Praqada fəhlə və tələbələrin dinc nümayişinin gülləbaran edilməsi. Praqa üsyanının başlanması. 17 iyun - Avstriya qoşunları tərəfindən Praqa üsyanının yatırılması. 22 iyun - Parisdə üsyanın başlanması. 26 iyun - Paris üsyanının yatırılması. 22 iyul - Vyanada Avstriya parlamentinin - reyxstaqın fəaliyyətə başlaması. 11 avqust - Sardiniya ilə Avstriya arasında bağlanmış barışığa əsasən Sardiniya qoşunlarının Lombardiya, Venesiya və digər əyalətləri tərk etməyi öhdəsinə götürməsi. 18 sentyabr - Frankfurt na-Maynda üsyanın yatırılması. 6 oktyabr -Vyanada Avstriya zülmünə qarşı üsyanın baş verməsi. 31 oktyabr - İmperator qoşunlarının Vyanaya daxil olması və üsyanın yatırılması. 15 noyabr - Avstriya parlamentinin - reyxstaqının fəaliyyətinin başa çatması. noyabr - Romada üsyanın baş verməsi və Papa IX Piyin Vatikandan qaçması. İranda Babilər hərəkatının (1848-1852) başlanması. Bibiheybətdə texnik Semyonov tərəfindən mexaniki üsulla dünyada ilk dəfə neft quyusunun qazılması. Şamaxıda eyni adlı xeyriyyə cəmiyyəti tərəfindən ibtidai məktəb sinfi olan Müqəddəs Nina məktəbinin açılması. Məhəmməd Kazım Əsrar Əlişah Təbrizi 28 yanvar – Həsənəli xan Qaradaği. Mariyana Marraş Azərbaycan tarixçisi - Mirzə Adıgözəl bəy.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186102
-1848-ci il Fransa inqilabı,"1848-ci il Fransa inqilabı (fr. Révolution française de 1848) — Fransada burjua-demokratik inqilabı, 1848-1849-cu illər Avropa inqilablarından biri. İnqilabın məqsədləri vətəndaş hüquq və azadlıqlarının bərqərar olması idi. İnqilab 22 fevral 1848-ci ildə liberal kral Lui Filippin devrilməsi və İkinci respublikanın elan edilməsi ilə nəticələndi. Napoleon Bonapartın qardaşı oğlu Lui-Napoleon Bonapart 1848-ci ilin iyun ayında baş verən sosial-inqilabi üsyanının yatırılmasından sonra yeni dövlətin prezidenti seçildi. Fransada 1830-cu il iyul inqilabının nəticəsi olaraq Orlean sülaləsinin bir nümayəndəsi olan Orleanlı Lui Filipp hakimiyyətə gətirildi. Fransız xalqı içərisində ona böyük ümidlər var idi. Orleanlı Lui Filipp özünü sənaye və ticarətin, bankların himayəçisi, Fransanın milli maraqlarının müdafiəçisi kimi göstərirdi. 1840-cı ilədək Orleanlı Lui Filippin fəaliyyəti kifayət qədər qənaətbəxş olmuşdur. Bunun nəticəsində Fransa sözün əsl mənasında irəliyə doğru böyük bir addım atmışdı. Lakin 40-cı ildən sonra Lui Filippin siyasətində böyük dəyişiklik oldu. 1840-cı ildən sonra Fransua Gizonun təzyiqi altında həyata keçirilən siyasət 1830-cu ildən Fransada yaradılan rejimə yenidən qayıdışa gətirib çıxardı. 1840-cı ildən 1848-ci ilə dək Lui Filippin hakimiyyəti bir növ müstəbid bir hökmdarın hakimiyyətini və yaxud da feodalizmə qayıdış siyasətini xatırladırdı. 1840-cı ildən sonrakı bu siyasət Fransa xalqını xeyli qəzəbləndirirdi. Orleanlı Lui Filipp Burbonların yan qolu olan Orleanistlərin nümayəndəsi olsa da arxalı, köklü bir insan deyildi. O, Fransa üçün həmin dövrdə lazımlı olduğuna görə hakimiyyətdə idi. 1848-ci ilə qədər Lui Filipp öz hakimiyyətini müxtəlif vasitələrlə möhkəmləndirməyə çalışsa da onun bu cəhdləri baş tutmadı. Orleanlı Lui Filipp 1847-ci ildə Fransanı kifayət qədər çətin vəziyyətə salmışdı. Ölkə daxilində rejimin böhranı özünü onda göstərirdi ki, təkcə 40-cı illərdə ona qarşı 10 dəfə sui-qəsd təşkil edilmişdi. Bu sui-qəsdlərin təşkilatçıları həm ayrı-ayrı fanatiklər, həm də gizli təşkilatların üzvləri idilər. Bu dövrdə Fransada çoxlu gizli respublikaçı cəmiyyətlər yaradılmışdı. Onlar bir növ özlərini yakobinçilərin davamçıları hesab edirdilər. Onların düşüncəsinə görə Lui Filipp Fransanı uçuruma aparırdı. Bunun qarşısını almağın yeganə yolu onun hakimiyyətdən uzaqlaşdırılması idi. 1840-1848-ci illərdə tə��kil olunmuş bu sui-qəsdlər Lui Filippi öz siyasətinə yenidən baxmağa və onu bəzi güzəştlərə getməyə məcbur etməli idi. Amma Fransua Gizo onun yolundan dönməməsinə çalışırdı. Fransua Gizonun fikrincə kral vəzifəsini tutan şəxsdən ilahi bir iradə tələb olunurdu. Fransa xalqının maraqları bunu tələb edirdi. Lui Filippin Fransua Gizonun təsiri altında olması onların hər ikisinin taleyində acı rol oynadı. Sanki bu iki şəxs Fransada nə baş verdiyini görmürdülər. Artıq Fransada rejimi müdafiə eden qüvvələr belə rejimdən uzaqlaşmağa başlamışdılar. Balanslaşdırılmış siyasət 40-cı illərdə pozulmuşdu. Orleanlı Lui Filipp Fransanın sərvəti dedikdə yalnız öz sərvətini başa düşürdü. Onun sərvəti təqribən bir milyarda qədər artmışdı. O bu sərvəti torpaq icarəyə verməklə yox, ticarət və birja əməliyyatları vasitəsi ilə əldə etmişdi. Onun düşuncəsinə görə əgər o, yaxşı yaşayırsa bu o deməkdir ki, bütün Fransa xalqı yaxşı yaşayır. Əslində isə ölkənin bütün sərvəti onun əhatəsi olan kiçik bir qrupun əlində cəmləşmişdi. Fransızların əksəriyyətinin gəliri getdikcə azalmağa başlamışdı. Bu özünü tez-tez baş verən sənaye, aqrar, ticarət böhranlarında göstərirdi. Hökumət isə mövcud vəziyyəti qaydasına salmaq üçün heç bir iş görmürdü. Nəticədə 1830-cu ildə Filippi hakimiyyətə gətirən qüvəllər 40-cı illərdə tədricən ondan uzaqlaşmağa başladılar. Onlar yenidən Lui Filippin hakimiyyəti ətrafında birləşə bilərdilər, sadəcə bəzi güzəştlərin edilməsini gözləyirdilər. Onların ən böyük istəyi seçki sisteminin dəyişdirilməsi, seçki islahatının keçirilməsi idi. Seçki islahatının keçirilməsinə olan tələblər daha çox təminatlı insanların dövlətin idarəetməsinə cəlb oluna bilmələri ilə bağlı idi. Yəni Fransada idarəçilik 240 seçicidən yox, daha çox seçicidən asılı olmalı idi. Hələ 1830-cu ildə qəbul olunmuş Fransa konstitusiyasına əsasən səs vermək istəyən insanlar 200 frank məbləğində əmlaka, seçilmək istəyənlər isə 500 frank məbləğində əmlaka malik olmalı idilər. Onların məqsədi seçicilərin sayının artması üçün bu əmlak senzinin bir qədər aşağı salınması idi. Lakin Orleanlı Lui Filipp və Fransua Gizo nəyin bahasına olur olsun bu güzəştlərə getmək istəmirdilər. Cünki onların fikrincə rejimin kiçicik də olsa güzəştə getməsi narazı qüvvələr tərəfindən onun zəifliyi kimi qarşılana bilər və daha yeni güzəştlərin tələb olunmasına səbəb ola bilərdi. Hətta Fransua Gizo parlamentdəki çıxışlarından birində belə fikir bildirmişdi ki, Fransa xalqı özü nə istədiyini bilmir. O bilməlidir ki, Fransa kralı onun nə istədiyini onun özündən yaxşı bilir. İnsanların çıxışları, petisiyaları boş-boş şeylərdi, hökumət nəyi məsləhət bilsə onu da edəcəkdir. 1840-cı illər Fransa üçün təkcə daxili vəziyyətin mürəkkəbliyi ilə deyil həmdə xarici siyasətdəki uğursuzluqlar ilə müşayət olunurdu. Fransa ""Şərq məsələsi""ndə İngiltərə, Rusiya, Avstriya kimi dövlətlərlə üz-üzə qalmışdı. Onlar Fransanı ""Şərq məsələsi""nin həllindən uzaqlaşdırdılar. 1841-ci ildə Fransa sanki təhqir olunmuş bir şəkildə onun da ""Şərq məsələsi""nin həlli üçün yaradılmış birgə ittifaqa daxil edilməsi üçün müraciətlər edirdi. Dolayısı ilə Fransa bununla həmdə 1815-ci ildə Fransanın taleyini həll etmək üçün çağırılan Vyana konqresində yaradılmış ""Müqəddəs İttifaq""a daxil oldu. ""Müqəddəs İttifaq"" Avropanın yeniləşmək yolundakı addımlarının qarşısını alan bir ittifaq idi. İndi özünü liberal sayan Fransa hakimiyyətinin bu ittifaqa qoşulması rejimi cəmiyyətin gözündə kifayət qədər aşağı saldı. İndi ölkədə siyasi həyatın liberallaşdığı bir dövrdə Fransa hakimiyyətinin əksinə, geri bir addım atması rejimin ölkə daxilindəki tərəfdarlarının sayının azalmasına gətirib çıxardı. Fransua Gizo bele hesab edirdi ki, Fransa Rusiya və Avstriya ilə sıx ittifaqda olmalıdır. Avstriya və Rusiya ilə sıx ittifaq Fransanın Avropa dövlətləri içərisində statusunun sabit olaraq saxlanılmasına gətirib çıxaracaqdı. F.Gizonun bu utopik iddialarının reallaşması sözsüz ki, çox böyük çətinliklərlə qarşılaşa bilərdi. Çünki nə Avsrtiya, nə də xüsusilə Rusiya Fransa ilə ittifaq müqaviləsində birləşməyin tərəfdarı deyildilər. Əksinə Avstriya Fransanı İtaliyanın daxili işlərinə qarışdığına görə qınayırdı. Yəni 1820-30-cu illər İtaliya inqilabları zamanı Fransa dolayısı ilə Avstriyanın düşmənlərinə köməklik edirdi. Buna görə də bu iki dövlət arasında bir etimadsızlıq var idi. Bu etimadsızlığı Fransa aradan qaldıra bilməzdi. Çünki inqilablar zamanı Fransaya mühacir��t etmiş italyanların Fransadan qovulması İtaliyanı Fransaya qarşı qaldıra bilərdi. Digər bir tərəfdən 1842-ci ildə Fransanın kiçik müstəmləkə mülklərindən biri olan Taiti adlı bir adada ""Taiti işi"" adlanan bir hadisə baş vermişdi. Adada fransızlar ingilis təhlükəsi altında yerli əhalini itaətdə saxlamağa çalışırdılar. Buna cavab olaraq ərazidəki bir ingilis əczaçısı antifransız təbliğatı aparır, yerli əhalini fransız müstəmləkəçilərinə qarşı mübarizəyə çağırırdı. Buna görə həmin əczaçının həbs olunması İngiltərədə çox böyük bir etiraz dalğası yaratdı. Hətta iş o yerə çatdı ki, İngiltərə Fransaya müharibə elan etdi. Fransa hökuməti isə geri çəkilərək həbs olunmuş ingilis əczaçısını azadlığa buraxdı və ona 25 min funt sterlinq məbləğində kompensassiya ödədi. Yəni Fransa dolayısı ilə öz sözünün üstündə durmadı və özünü beynəlxalq aləmdə rüsvay etdi və bu addım Fransanı kifayət qədər silkələdi. Artıq fransızlar başa düşdülər ki bu hakimiyyət İngiltərənin hədəsi qarşısında geri cəkilərək Fransanın şərəfini qorumağa layiq olmayan bir hakimiyyətdir. Lui Filippin ətrafında olan aristokrat ailələri içərisində də çoxlu qalmaqallar baş verirdi. Məsələn, Dəmiryol sahibkarları dəmiryollarının inşasına təqribən bir milyard üç yüz milyon frank məbləğində kapital qoymuşdular. Lakin qoyulan kapitalın qarşılığında buraxılan səhmlərin həcmi iki dəfə ucuz yəni iki milyard altı yüz milyon təşkil edirdi. Lui Filippin ətrafında olan işbazlar hakimiyyətlə yaxınlıqlarından istifadə edərək insanları aldadır, maliyyə fırıldaqları həyata keçirirdilər. Möhtəkirlər digər yandan problem yaradırdılar. İri tacirlər məhsulları anbarlara yığaraq gizlədir və bazarda qiymətlərin artırılması yolu ilə daha çox gəlir əldə etməyə çalışırdılar. 1848-ci ildə ""Büzan işi"" məsələni pik nöqtəyə çatdırdı. İnsanlar ambarlara daxil olaraq taxılı kasıb əhaliyə payladılar. Lakin hökumət qoşun yeridərək xalq çıxışlarını yatırtdı. Kardire adlı məşhur bir fransız zabiti Vyen şirkətinin kapitalının 7%-ni, yəni təqribən 159 min səhimini əldə etmişdi. Bu şirkətin əsas vəzifəsi adı çəkilən departamentdə daş kömür şaxtalarını istismar etmək, yəni oradan daş kömür çıxarmaq idi. Amma istehsal zamanı burada daş kömürdən daha çox duz yataqları aşkar olundu. Bu şirkət duz yataqlarını əldə etmək üçün hökumətə müraciət etsə də hökumət bu müraciəti rədd etdi. Lakin bunun qarşılığında zabit Kardire hökumətdə ticarət və sənaye naziri vəzifəsini tutan Test ilə sazişə girdi və ona 94 min frank məbləğində rüşvət verdi. Və bu rüşvətin müqabilində hökumət Vyen şirkətinin kompaniyasının daş kömür yox, duz hasil etməsinə göz yumdu. Lakin bu qalmaqalın üstü açıldı. Məlum oldu ki, yenədə Fransa hökumətində yuxarı elitada təmsil olunan nazirlər nəinki ölkənin qayda qanunlarına, hətta öz krallarına belə xəyanət edərək özbaşınalıq edirlər. Bu qalmaqal ona gətirib çıxardı ki, hökumət bir neçə nəfəri mühakimə etməyə məcbur oldu. Başqa bir qalmaqal isə Orlean ailəsi ilə sıx bağlı olan Şuaden adlı bir hersoqun öz həyat yoldaşını qətlə yetirməsi ilə baş qaldırdı. Qalmaqal ona görə geniş səs küyə səbəb oldu ki, o arvadını qətlə yetirəndən sonra hakimiyyət onun günahsız olmasını müdafiə edirdi. Dolayısı ilə hakimiyyət öz daxilində olan cinayətkar hadisələri ört-basdır etməklə kifayətlənmir həmdə günahkarların əməllərini günahsızların üzərinə yıxmağa çalışırdı. Bu qalmaqallar hamısı Orleanistlərin hakimiyyətini sona doğru yaxınlaşdırırdı. 1848-ci ildə müxalifət Fransada müxalif qüvvələr iki qrupa bölünürdü: liberal müxalifət və radikal müxalifət. Liberallar başqa sözlə mötədillər başa düşürdülər ki, Fransada bu cür qalmaqalların baş verməsi ölkəni uçuruma aparır. Bunun qarşısını almaq lazımdı. Eyni zamanda 1845-ci ildən etibarən Fransa iqtisadiyyatı ağır vəziyyətə düşdü. Bir tərəfdən Normandiya və Bretanda taxıl əkinlərinin zay olması, üzüm xəstəliklərinin yayılması, digər tərəfdən 1847-ci il ticarət, sənaye, aqrar böhranlarının baş verməsi iqtisadiyyata mənfi təsirini göstərmiş oldu. Eyni zamanda Fransanın qızıl ehtiyatı 1845-ci ildə 2,3 milyard frank təşkil edirdisə, 1847-ci ildə bu rəqəm cəmi 47 milyon franka enmişdi. Fransanın dövlət borcu büdcənin 25%-ni təşkil edirdi. Ölkə maliyyə uçurumu qarşısında qalmışdı. Belə bir vəziyyətdə sülalə müxalifətinin başçılarından biri olan Odelion Barro hesab edirdi ki, Fransanı mövcud vəziyyətdən xilas etməyin yeganə yolu seçki islahatının keçirilməsi, seçki sisteminin bir qədər genişləndirilməsidir. Digər bir nümayəndə olan Jerardyenin fikrincə seçki islahatı natamam bir addımdır. Bunun ardınca sosial islahatlar da keçirilməlidir. Bu fikirlərin müəllifləri orleanistlərin özləri idi. Onlar öz sülalələrinin hakimiyyətini uzatmağa çalışsalar da onun uçuruma doğru getdiyini də görürdülər. Monarxiyanın devrilməsi Reformist banketləri 1847-ci il, iyulun 9-dan etibarən Fransada banket kompaniyası başlandı. Banket kompaniyası o zaman keçirilir ki, həmin ölkədə toplantı və yığıncaq azadlığına, nümayişlərin kecirilməsinə qadağalar qoyulmuş olsun. Fransua Gizo Fransada toplantıların keçirilməsinə qadağalar qoyduğuna görə müxalifət öz tədbirlərini məhz bu formada keçirirdi. Banket kompaniyasının keçirilməsini ilk dəfə ingilis siyasi xadimləri düşünüblər. Odilon Barro 1847-ci il, iyul ayının 9-da Parisin yaxınlığında Şato Ruj adlanan yerdə belə bir kompaniya keçirdi. Kompaniyada 86 nümayəndə və 1300-ə qədər qonaq iştirak edirdi. Bu kompaniyaların əsas hədəfi kral yox, hakimiyyət — Fransua Gizo idi. Onu istefaya göndərmək və yaxud da bəzi güzəştlərə getməyə vadar etmək lazım idi. 1847-ci ildən sonra Fransanın bir sıra şəhərlərində Nant, Lids, Amyen kimi şəhərlərdə 70-dən çox banket keçirildi. Lakin maraqlıdır ki, Marsel, Bordo kimi böyük şəhərlərdə bu banketlər keçirilmirdi. Bu isə onu göstərirdi ki, banket kompaniyası və yaxud da müxalifətin fəaliyyətinin bu forması Fransada ele də çox bəyənilən hərəkət deyildi. Banketi təşkil edən qüvvələr təkcə sülalə müxalifətinin nümayəndələri deyildilər. Onların içərisində respublikaçı qüvələr də var idi. Nasional və Reforma qəzetləri də vardı. Reforma qəzetinin redaktoru Lendryu-Rollen, Nasional qəzetinin redaktoru isə Lamartin idi. Onların təşkil etdiyi toplantılarda daha çox insanın iştirak etməsi və səslənən tələblərin daha radikal olması banket kompaniyalarının ətrafında kifayət qədər güclü sosial bazanın formalaşdığını göstərirdi. Hesablamalara əsasən 1848-ci ilin əvvəllərinədək banket kompaniyalarında 100 min nəfərədək fəal müxalifətçi iştirak edib. Müxalifət liderləri qərara alırlar ki, Fransua Gizonu parlamentdə bir qədər sıxışdırsınlar. 28 dekabr 1848-ci ildə müxalifət hökuməti kəskin tənqid atəşinə tutaraq onu dərhal islahatlar keçirməyə vadar etməyə başlayır. Lakin hökumət Fransua Gizo başda olmaqla müxtəlif yollarla hətta müxalifət qruplarının bəzi fəallarını öz tərəflərinə çəkməklə son nəticədə səsvermədə qalib gəldilər. Bununla da Gizo parlamentdə bir siyasi qələbə əldə etmiş oldu. F.Gizo məşhur tarixçi olsada o sanki Fransada baş verən hadisələri görmürdü. Hətta 1847-ci ilin mayında o Avstriya kansleri Metternixə yazdığı məktubunda Fransanın sakitləşdiyini və burada mühafizəkar siyasət yeritmək üçün əlverişli şərait olduğunu bildirirdi. 22 fevral banketi və üsyanın başlanması 1848-ci ilin yanvarında müxalifət hökumətin gözünü qorxutmaq üçün növbəti banketi Parisdə keçirməyi qərara aldı. Banketin keçirilmə tarixi əvəllcə 19 yanvara təyin olunsa da daha sonra bu tarix 22 fevral 1848-ci ilədək uzadıldı. Hətta bu banketdə 87 parlament deputatı da iştirak etməyə razı salınmışdılar. Milli qvardiyaya da müraciət olunmuşdu. Milli qvardiya silahsız olaraq buraya gəlməli və deputatları qarşılamalı idi. Bu banketə maraq o qədər güclü idi ki, hökumət özü bu banketlə bağlı necə bir qərar verəcəyi barədə tərədüddə qalmışdı. Hökumət əvvəlcə banketin keçirilməsinə mane olmaq istəmədi. Yalnız fevralın 21-də hökumət bu banketin keçirilməsinə icazə verilməyəcəyi barədə qərar qəbul etdi və banketi təşkil etmək istəyənlərə banket keçiriləcəyi təqdirdə polisdən və ordudan istifadə edilərək zor tətbiq olunacağını bildirdi. Fevralın 22-də banketin ləğv olunmasına baxmayaraq insanlar kortəbii şəkildə Parisin on ikinci dairəsinə toplaşmağa başladılar. İlk olaraq toplaşanlar əvvəlcə tələbələr daha sonra isə fəhlələr idi. Onların buraya toplanması kortəbii xarakter daşısa da bu ilk qığılcım idi. Toplaşanların elə də əhəmiyyətli siyasi tələbləri, siyasi rəhbərləri yox idi. Hökumət təbii olaraq fevralın 22-də buraya toplanan əhaliyə qarşı öz reaksiyasını göstərməli idi. Toplaşanlara qarşı Parisdə olan 3 min nəfərlik polis dəstələrindən və milli qvardiyadan istifadə qərara alındı. Lakin milli qvardiyanın birinci batalyonu istisna olmaqla heç bir batalyonu nümayişçilərə qarşı silah işlətmədi. Əksinə milli qvardiya batalyonlarının bir çoxu ""Yaşasın islahat"" deyərək xalqın tərəfinə keçdilər. Fevralın 22-də baş verən bu hadisə hökuməti bir qədər narahat etsə də lakin onun əlində ordu var idi. Hökumət Paris yaxınlığında yerləşən 60 minlik bir ordudan istifadə edə bilərdi. Hər şey fevralın 22-dən 23-nə keçən gecə baş verdi. Həmin gecə ordunun generallarının kütləyə zor tətbiq etmək cəhdləri nəinki uğursuzluğa düçar oldu əksinə həmin insanlar milli qvardiya və ordu əsgərləri ilə birləşərək daha da qəzəbli bir kütləyə çevrildilər. Şəhərdə 1500 barrikada quruldu. Demək olar ki, şəhərin bir çox məhəllələri bu qüvvə tərəfindən tutuldu. Fevralın 23-də Lui Filippin qarşısında iki yol var idi ya bu kütləni nəyin bahasına olur olsun darmadağın etmək, ya da seçki islahati keçirmək hansı ki F.Gizo bunun əleyhinə idi. Lui Filipp ya F.Gizonu qurban verməli ya da öz hakimiyyətindən əl çəkməli idi. Son qərar isə Fransua Gizonun istefaya göndərilməsi oldu. F.Gizonun istefaya göndərilməsi xəbəri üsyançılarda bir ruh yüksəkliyinə səbəb oldu. Hökumətin istefası və Kapuçinlər meydanı atışması 23 fevralda Fransada inqilabın olacağını heç kim artıq düşünmürdü. Çünki barrikadalar sakitləşməyə başlamışdı. 1848-ci il fevral ayının 23-də Fransa inqilabının taleyini həll edən bir hadisə baş verdi. Bu zaman F.Gizo Kappuçinilər meydanında xarici işlər nazirliyinin otelində qalırdı. Fransua Gizonun yaşadığı binanın qarşısına toplaşan əhali onu təhqir etməyə başladılar. Getdikcə daha çox sayda toplaşan insanlar ön sıralarda toplaşan insanları sıxışdırmağa başladılar. Həmin vaxt hotel 14-cü ordunun əsgərləri tərəfindən müdafiə olunurdu. Bu zaman gözlənilməz bir hadisə baş verdi: toplaşan insanların içərisindən zabitin üzərinə əlində məşəl ilə gələn bir şəxsin hərəkətini əsgərlərdən biri sui-qəsd kimi qəbul etdi və o atəş açdı. Açılan atəş nəticəsində 52 nəfər həlak oldu. Baş verən hadisədən sonra nümayişçilər həlak olan insanların beş nəfərini arabaya qoyaraq, bir nəfər əlində məşəl arabanın önündə əyləşərək şəhərin küçələri boyu gəzdirməyə başladılar. Həlak olmuş insanların cəsədlərini Parisin küçələri boyu gəzdirdikcə insanların qəzəbi daha da artmağa başladı və insanlar anladılar ki, burda söhbət təkcə F.Gizonun istefaya getməsiylə bitmir. Bu işlərin başında duran əsas şəxs Orleanlı Lui Filippdir. 23 fevral günü Lui Filippin əsas məqsədi, düşüncəsi ondan ibarət idi ki, bu işlərin səbəbkarının o olmadığına xalqı inandıra bilsin. Lui Filipp F.Gizonu istefaya göndərəndən sonra Mole adlı yaxın dostuna hökumət yaratmağı tapşırsa da o bunu bacarmadı və Adolf Tyerə müraciət etdi. Tyer isə hökumətdə birinci nazir təyin olunmadığına görə bundan imtina etdi. Yeni hökumət yaratmaq baş tutmadığı təqdirdə bu iş yenidən Tyerə tapşırıldı. Tyer bu işdə ordunun dəstəyini qazanmağa çalışırdı. Parisdə cəmi iyirmi min ordu var idi və hərbi hissələr 60 saat idi ki küçələrdə toplanmış vəziyyətdə qalmışdılar. Orleanlı Lui Filipp atın belində orduyla xalqın arasına girərək xalqı sakitləşdirməyə çalışdı. O xalqa yaxınlaşarkən milli qvardiyanın əsgərləri yolu kəsərək ""Yaşasın islahat, rədd olsun imperiya! "" kimi şüarlar səsləndirməyə başladılar. Lui Filipp başa düşdü ki, xalq onu da istəmir və artıq onun hakimiyyətinin sonudur. Orleanlı Lui Filipp ətrafı ilə son müzakirələrdən sonra öldürülmüş oğlunun övladı olan azyaşlı Paris qrafını hakimiyyətə gətirmək və anası Orlean hersoginyasını da qəyyum təyin etmək haqqında razılığa gəldi. Beləliklə 24 fevral 1848-ci ildə on dəqiqəlik qısa müzakirələrdən sonra Orleanlı Lui Filipp öz nəvəsinin xeyrinə taxt-tacdan imtina etməsi haqqında sənədi imzaladı. İnsanlar saraya daxil olaraq kralın əşyalarını darmadagın etməyə başladılar. Bu qarışıqlıq zamanı Orlean hersoginyası Paris qrafı ilə birlikdə qanunverici məclisə getdi. Çünki bu zaman qanunverici məclisdə Fransada monarxiyanın saxlanılmasının tərəfdarı olan monarxist çoxluq var idi. Hakimiyyətə azyaşlı uşağın gətirilməsi, anasının ona qəyyum təyin olunması və bir növ Fransada da İngiltərədəki kimi konstitusiyalı monarxiyanın qurulması onları qane edirdi. Qadın saraya daxil olarkən böyük alqışlarla qarşılandı və qısa müzakirələrdən sonra artıq məclis qərarı qəbul etmək üzrə olarkən barrikadalardakı əhali sarayın qapılarından qanunverici məclisə daxil olub ""Rədd olsun Orleanistlər, Rədd olsun monarxiya !"" şüarlarını səsləndirməyə başladılar. Həmçinin kütlə deputatları bele bir qərar qəbul edərlərsə məhv ediləcəkləri ilə hədələdi. Deputatların monarxist qruplaşmalarının əksər hissəsi sarayı tərk edərkən burada sol respublikaçı demokratlar qaldı. Bu zaman əvvəlcə Lamartininin daha sonra isə Reforma qəzetinin redaktoru Lendryu-Rollenin tribunaya çıxaraq yeni hökumətin tərkibini elan etmələri işi o həddə çatdırdı ki nəticədə Lamartinin və Lendryu-Rollenin siyahılarına müvafiq olaraq iki hökumət yaradılmış oldu. İnqilabi hökumətlər ratuşada təsdiq olunmalı olduğuna görə hər iki nümayəndənin tərəfdarları ratuşaya gəldilər. Siyahı qəbul olunanda məlum oldu ki, burada hükumətə daxil edilməyən bir neçə nəfər qalıb. Məsələn Albert və Lui Blan kənarda qalmışdılar. Onları isə ""portfelsiz nazir"" qismində hükumətə daxil etdilər. Beləliklə 24 fevral 1848-ci ildə baş verən hadisələrin yekunu: Orleanlı Lui Filipp hakimiyyətdən devrildi ; Üsyançıların tələbi ilə Fransa respublika elan edildi ; Müvəqqəti hökumət yaradıldı. İkinci respublikanın qurulması Yeni hökumətin başçısı Düpon Deler oldu. D. D`eler 1830-cu il inqilabının görkəmli xadimlərindən biri olsa da, lakin 1848-ci ildə onun əvvəlki nüfuzu qalmamışdı. Lendryu-Rollen daxili işlər, Lamartin isə xarici işlər naziri təyin olunsa da, lakin hökuməti demək olar ki, Lamartin idarə edirdi. Bu hökumət 24 fevral-4 may 1848-ci il tarixlərində fəaliyyət göstərdi. May ayının 4-də isə Fransua Araqonun başçılığı ilə yaradılan İcraiyyə komitəsi onu əvəz etdi. Beləliklə hökumət təşkil olundu. Hökuməti təşkil edən barrikadalar idi və indi hökumətdən onların bəzi tələbləri vardı. Hökumət dərhal bir neçə dekret qəbul etdi : 1.Siyasi məhbuslara amnistiya verildi; 2.Siyasi fəaliyyətinə görə ölüm hökmü qadağan edildi; 3. Ümumi seçki hüququ təsdiq edildi — yəni 21 yaşına çatmış və ən azı altı ay bir yerdə yaşayan, adı seçki siyahısında olan bütün kişi əhalisi seçki hüququ aldı. Bundan başqa hökumət Müəssislər Məclisinə seçkilərin keçiriləcəyi tarixi 9 aprelə təyin etdi. Müəssislər Məclisində deputatların sayı 900 nəfər olmalı idi. Eyni zamanda Fransanın müstəmləkə mülklərindən 16 deputatın da seçilməsinə icazə verilmişdi. 1848-ci il fevralın 25-26-da hökumətin əmək hüququ ilə bağlı keçirdiyi iclaslarda son nəticədə Lui Blan və Alberin təklifləri qəbul edildi. Hökumət fəhlələrin əmək hüququnun tanınması və onların işlə təmin olunması haqqında görüləcək tədbirlər ilə bağlı qərar qəbul etdi. 27 fevral 1848-ci ildə işsiz fəhlələri işlə təmin etmək üçün ""Milli Emalatxanalar""ın yaradılması haqqında qərar qəbul olundu. Eyni zamanda Parisdə iş günü 10 saata, əyalətlərdə isə 11 saata endirildi. Parisə gətirilən çörəyin qiyməti ucuzlaşdırıldı. Bundan başqa martın əvvəllərində Fransa müstəmləkələrində küləliyin ləğv olunması haqqında verilən qərara əsasən xüsusi bir komissiya yaradıldı. 27 aprel 1848-ci ildə Fransa müstəmləkələrində köləlik ləğv edildi. Hökumətin digər bir qərarına əsasən lombardlarda 10 franka qədər əşyası olan şəxslarin əşyaları özlərinə qaytarıldı. Əmanət kassalarına qoyulmuş pula görə verilən faizlər 3 dərəcədən 5 dərəcəyə qədər artırıldı. Fəhlə assosiasiyalarının yaradılması üçün bir milyon frank məbləğində vəsait ayrılması qərara alındı. Hökumətin qarşısında duran ən başlıca problemlərdən biri maliyyə məsələsi idi. Büdcə kəsirinin artması, qızıl ehtiyatının azalması ilə yanaşı inqilab dövründə iri kapitalın ölkədən çıxarılması prosesi də baş vermişdi. İmkanlı şəxslər öz kapitallarını ölkədən çıxarmağa başlamışdılar. Hökumət bunun qarşısını almaq üçün bir neçə dəfə rəsmən bəyannaməylə müraciət edib, iri kapitalın toxunulmazlığı ilə bağlı tədbirlər görəcəyini bildirsə də bunun elə bir əhəmiyyəti olmadı. Hökumət 4%-li (daha sonra 10%-ə dək artırıldı ) 400 min frank məbləğində istiqrazlar dövriyəyə buraxdı. 17 mart 1848-ci ildə hökumət maliyyə naziri Qarnie Pajesin təklifi ilə 45 santimlik (santim-frankın qəpiyidir) vergi qoyulması ilə bağlı qərar qəbul etdi. Həmin verginin əsas mahiyyəti bundan ibarət idi ki, kəndlilərin birbaşa ödədiyi 4 əsas verginin üzərinə 45% əlavə vergi qoyulurdu. Kəndli qazandığı hər frankın 45 santimini hökumətə verməli idi. Hökumət bu addımın atılmasını ölkədə maliyyə vəziyyətinin ağırlığı və fəhlələrə yeni iş yerlərinin açılmasına görə üzərinə yeni çətinliklərin düşməsi ilə əlaqələndirirdi. Əslində hökumət bu addımı ilə öhdəsinə düşən bütün çətinlikləri kəndlilərin üzərinə yıxdı. İnqilablar şəhərlərdə baş verir. Kəndlilərə isə bu xəbər gec və təhrif olunmuş formada gəlib çatır. Parisdə hakimiyyət dayişikliyi baş verib, hakimiyyətə kimlərsə gəlib, amma bu xəbər departamentlərə gec gəlib çatdı. Kəndlilər icarə haqqlarının aşağı salınmasını, icma torpaqlarından icma hüququ ilə istifadə olunacağını g��zləyirdilər lakin əvəzində hökumət onların üzərinə yeni vergi qoymuş oldu və bununla da kəndlilərin diqqətini barrikadalara yönəltdi. Hökumətdə təmsil olunan burjua respublikaçılar kəndliləri bununla inandırmağa çalışırdılar ki, onların üzərinə düşən ağır yükün səbəbkarı fəhlələrdir. Məqsəd isə 9 aprelə təyin olunmuş seçkilərdə kəndlilərin dəstəyini qazanmaq idi və buna da nail olundu. Milli Emalatxanaların yaradılması fikri təhrif olunmuş formada Lui Blana məxsus idi. Lui Blan deyirdi ki, fəhlələr sübut etməlidirlər ki, onlar sahibkarların iştirakı olmadan da istehsalı təşkil edə bilərlər. Daha sonra ictimai işlər naziri Mari, Lui Blanın bu fikrini daha da dolğunlaşdırdı. Milli Emalatxanalarda fəhlələrin cəmlənməsinin dinamikası çox genişdir. Martın oratlarında Milli Emalatxanalarda toplaşan fəhlələrin sayı əgər 3 min nəfər idisə, artıq aprelin sonlarında bu rəqəm 60 minə, 1848-ci ilin mayında isə fəhlələrin sayı 117 minə çatmışdı. Bu insanlar 216 müxtəlif peşə sahibləri idilər. Emalatxanalarda hər iş gününə görə 2 frank əmək haqqı verilirdi. Getdikcə işsizlərin sayı artığına görə hökumət iş günlərinin sayını azaltmalı oldu. Artıq həftədə iki iş gününə görə fəhlələrə 2 frank, yerdə qalan istirahət günlərinə görə isə 1 frank verildi. Milli Emalatxanalara əvvəlcə Emil Tomas daha sonra isə Lolarn başçılıq etmişlər. Milli Emalatxanalar hərbi qaydada qurulmuşdu. Hökumətin bunu yaratmaqda məqsədi lazım gəldiyi anda bu silahlı fəhlələrdən digərlərinə qarşı istifadə etmək idi. Hökumətin bu məsələ ilə bağlı siyasətində müəyyən qədər fikir ayrılığı mövcud idi. Bəziləri düşünürdülər ki, bu qədər işsiz insanı Parisə toplamaq yaxşı fikir deyil və tezliklə bu iş yerlərini ləğv etmək lazımdır. Lakin Lui Blan və Alber hesab edirdilər ki, ilkin mərhələdə Milli Emalatxanaların saxlanması mümkündür. Lui Blan və Alber həmçinin Lüksemburq Komissiyasının (komissiyanın adı yerləşdiyi sarayın adından götürülüb) rəhbərləri idilər. Lüksemburq Komissiyası sahibkarlar və fəhlələr arasındakı münaqişələrin həll edilməsi məqsədi ilə yaradılmışdı. 1848-ci ilin martın 20-də Lüqsemburq Komissiyası fəhlələrin və sahibkarların nümayəndələrindən ibarət bir toplantı keçirdi və həmin toplantıda bu iki qarşı tərəfi sinfi həmrəyliyə gətirmək üçün bir plan hazırlandı. Lakin bu plan hökumət tərəfindən qəbul olunmadı. Lui Blan və Alber hökumətin tərkibinə daxil olmaqla həm düzgün, həm də səhv iş görmüşdülər. Düzgün iş görmüşdülər ona görə ki, bu inqilabı həyata keçirən fəhlələr idi və onların nümayəndələri də hökumətdə təmsil olunmalı idilər. Səhv iş görmüşdülər ona görə ki, onlar hökumətdə elə də böyük bir funksiya yerinə yetirmirdilər və buna görə də hökumətin bütün məsuliyyətini öz üzərilərində daşıyırdılar. Milli qvardiya inqilab nəticəsində xeyli dəyişikliyə məruz qaldı. Əvvəllər Milli qvardiyaya daxil olmaq üçün müəyyən qədər əmlak sahibi olmaq və ən azından şəhərin burjua təbəqəsinə daxil olmaq şərt idisə, indi Milli qvardiyaya daxil olmaq üçün heç bir məhdudiyyət qoyulmurdu. Bununda nəticəsində Milli qvardiyanın sayı altı dəfə artaraq 190 min nəfərə çatdı. Bu isə əslində hökumət üçün təhlükə yaradırdı. Hökumət bunun qarşısını almaqdan ötrü 1848-ci ilin martında Mobil batalyonlar yaradılması haqqında qərar verdi. Mobil batalyonlar hər birində 1000 nəfər olmaqla 24 batalyondan təşkil olunmalı idi. Mobil batalyonda xidmət edən zabitlərin və əsgərlərin maaşı orduda xidmət edən zabit və əsgərlərin maaşından dəfələrlə çox idi. Milli qvardiyanın tərkibinin dəyişməsi həmdə qvardiyadakı elit dəstələrin-qrenajorların imtiyazlarını əllərindən aldı. 16 mart 1848-ci ildə qrenajorlar əvvəlki imtiyazlarının qaytarılması tələbi ilə üsyan qaldırdılar. Bu üsyanı bəzi ədəbiyyatlarda ""Xəz dəri papaqlıların üsyanı"", bəzilərində isə ""Ayı papaqlıların üsyanı"" adlandırırlar. Bu çıxış qvardiyanın hökumətə sadiq dəstələri tərəfindən yatırıldı. 17 mart 1848-ci ildə isə fəhlələrin çıxışları baş qaldırdı. Onlar 9 aprelə təyin olunmuş seçkilərin müddətinin 31 maya qədər uzadılmasını tələb edirdilər. Çünki onların kəndlərə getmək, departamentlərdə inqilabın əsl məqsədlərini insanlara başa salmaq və öz təbliğatlarını apa bilmək üçün vaxta ehtiyacları var idi. 17 mart üsyanının əsas şüarı ölkədə demokratik və sosial respublikanın qurulması idi. Bu üsyanın nəticəsində hökumət seçkilərin müddətini yalnız 23 aprelə qədər uzatmaq haqqında qərar qəbul etdi. 1848-ci ilin aprelin 16-da yeni bir üsyan baş verdi. Üsyançılar seçkilərin müddətinin daha da ertələnməsini tələb edirdilər. Lakin 16 aprel üsyanı uğursuluğa düçar oldu. Üsyan mütəşəkkil deyildi və üsyançılar ratuşanın binasına daxil olanda orada Mobil qvardiyanın əsgərləri tərəfindən təhqir olundular. Bu arada hökumət respublikaçıların nümayəndələrinin nüfuzunu aşağı salmaq üçün ""qara piyar""dan istifadə etdi. Paşero sənədi meydana atıldı: Hələ 1838-ci ildə Lui Bulanjenin ""İlin fəsilləri"" adlı cəmiyyəti üsyan qaldırarkən bu üsyan yatırılmışdı. Daha sonra polis üsyançıları həbs edərkən guya Lui Blanje öz cəmiyyətinin üzvləri haqqında polisə məlumat verib. Blanjeni öz tərəfdarlarını satmaqda ittiham etdilər. Blanje seçki komapaniyasına hazırlaşmaq əvəzinə məcbur oldu ki, vaxtını öz günahsızlığını sübuta yetirməklə sərf etsin. Nəticədə 23-24 aprel seçkilərində sosial demokratlar uğursuzluğa düçar oldular. Hökumətin senarisi uğurla nəticələndi. Hökumət departamentlərdən yığılan səslərin 49-nu qazanmış oldu. 24 aprel 1848-ci ildə Müəssislər Məclisinə keçirilən seçkilərdə seçicilərin sayı ilk dəfə 9,3 milyon nəfərə çatmışdı. Nəzərə almaq lazımdır ki, 1848-ci ilin fevralına qədər bu rəqəm 240 min nəfər idi. İndi isə 9,3 milyon nəfər seçkilərdə iştirak etmək hüququ qazanmışdı. Onların 84%-i seçkilərdə iştirak etdi. Seçkilərin nəticəsində səslərin təqribən 500-nə qədərini Lamartin və Lendryu-Rollen tərəfdarları qazandılar. Çox maraqlıdır ki, monarxistlər departamentlərin səsi hesabına 300 yer tuta bildilər, halbuki bu vaxta qədər onların belə bir hüququ yox idi. Eyni zamanda 80 nəfər sol respublikaçı nümayəndələr idi ki, onların içərisində 15 fəhlə, 6 sənətkar var idi. Beləliklə hökumət Müəssislər Məclisində seçkilərdə barrikadaların təmsilçilərinə seçilməyə imkan yaratmayaraq səslərin çox hissəsini əldə etmiş oldu. 880 nəfərdən ibarət Müəssislər Məclisi bir qayda olaraq hökumətin maraqlarını təmin edirdi. 4 may 1848-ci ildə Müəssislər Məclisi öz işinə başladı. Müəssislər Məclisinin ilk verdiyi qərar Müvəqqəti hökumətin istefa verməsi və onun əvəzinə 9 mayda Fransua Araqonun başçılığı ilə İcraiyyə Komitəsi yaradılması oldu. İcraiyyə Komitəsinin tərkibinə Lamartin, Lendryu-Rollen, Mari, Qarnie Pajes daxil idilər. Hökumət ilk olaraq Parisdə qarışıqlıq salan fahlə çıxışlarının qarşısını almaq üçün tədbirlər planı hazırlamağa başladı. 15 may 1848-ci ildə Müəssislər Məclisi iclas keçirməli idi. Bu iclas keçirilən zaman Avstriya və Prussiyanın hakimiyyəti altında olan Polşa torpaqlarından inqilabçılar gəlmişdilər. Onlar Fransadan Polşanın müstəqilliyini qazana bilməsi üçün yardım istəyirdilər. Fransanın bu dövrdə xarici siyasətini müəyyən edən Lamartin idi. Lamartin hadisələrin ilk günlərində Fransanın xarici ölkələrdəki səfirlərinə bir təlimat göndərmişdi. Bu təlimatda səfirlərə tapşırılırdı ki, olduqları ölkələrdə hökumətləri inandırsınlar ki, Fransada qurulan hal-hazırkı respublika ilə 1792-ci ildə qurulan respublika arasında heç bir oxşarlıq yoxdur. O fikrini belə izah edirdi ki, iki inqilab forması var: ərazi inqilabı və ideya inqilabı. 1792-ci ildə Fransada ərazi inqilabı nəticəsində respublika qurulmuşdur. O respublikanın qarşısında duran məqsəd ərazi işğalları, yeni hücumlar idi. Bu inqilab isə ideya inqilabıdır. Onun məqsədi işğal yox, azadlıq və demokratiya ideyalarının tərəqqisinə nail olmaqdır. Ona görə də Fransada qurulan hal-hazırkı respublika 1792-ci ildəkindən fərqli olaraq heç bir dövlətin daxili işinə qarışmayacaqdır. Amma eyni zamanda Fransa Respublikası hər bir xalqın öz tiranlarına qarşı apardığı mübarizəyə anlayış göstərərək və əlində olan bütün imkanlardan istifadə edərək ona mənəvi dəstək olmağa hazırdır. 1848-ci il aprelin 2-də verdiyi növbəti bir təlimatda Lamartin bu fikirlərini daha da genişləndirdi. Dolayısı ilə Lamartin Fransanın xarici siyasətinin əsas prinsipini müəyyən etdi: başqa dövlətlərin işinə qarışmamaq. Eyni zamanda Lamartin Avropa dövlətlərinə bildirirdi ki, Fransanın istəyi 1815-ci il müqaviləsinin ləğv olunmasıdır. Bu müqavilə Fransaya qarşı haqsız olmuşdur. Fransa da Avropa dövlətlərinin ailəsində bərabər hüquqlu bir dövlət olmaq istəyir. Lakin fəhlələr Fransa hökumətindən Polşa inqilabçılarının xahişlərinə müsbət cavab verilməsini tələb edirdilər. 1848-ci il mayın 15-də Parisdə fəhlələrin bu məsələ ilə əlaqədar olaraq təqribən 150 min nəfərlik izdihamlı nümayişi keçirildi. Lakin Mobil qvardiya dərhal işə keçərək bu izdihamlı nümayişi darmadağın etdi. Bu hadisədən sonra Fransada fəhlələrin mütəşəkkil çıxışları baş vermədi. 1848-ci ildə hökumət Milli Emalatxanaların gələcək taleyini müəyyən etməkdən ötrü bir komissiya yaratdı. Bu komissiyanın gəldiyi qənaət hökumət tərəfindən rəsmən iyun ayının 21-də bəyan edildi. İyunun 21-də qəbul edilmiş qərar ayın 22-də divarlara vuruldu. Qərara əsasən: 1.Milli Emalatxanalar bağlanır ; 2.18-25 yaş arası bütün şəxslər orduda xidmət edə bilərlər ; 3. 25-55 yaşlı şəxslər isə departamentlərə gedərək orada müxtəlif işlərlə məşğul ola bilərlər. Bu xəbər yayılandan sonra Pejol adlı bir fəhlə hökumətin bu tədbiri ilə razılaşmamaq və bu qərarı geri götürmək üçün hökuməti məcbur etmək qərarına gəlir. Fəhlələr pansiona yığışaraq Fransa inqilabçılarının ruhuna and içərək son damla qanlarına qədər mübarizə aparmağa söz verdilər. 1848-ci ilin iyunun 22-26-da Parisdə dəhşətli hadisələr baş verdi. 23-26 iyun 1848-ci ildə Paris fəhlələrinin 45 minlik dəstəsi barrikadalar qurdular. Hökumət bu çıxışların yatırılmasını general Kavenyaka tapşırdı. General Kavenyak diktator səlahiyyəti aldı. İyun ayının 26-da çıxışlar yatırıldı, ayın 27-28-də isə Parisdə kütləvi repressiyalar keçirildi. Dəqiq rəqəm məlum olmasa da bu üsyanda iştirak edən fəhlələrin əksər hissəsi Fransa müstəmləkələrinə sürgün edildilər. Bu çıxış Milli Emalatxanalarda toplaşan fəhlələrin son çıxışı oldu. Beləliklə Kavenyak üsyanı yatırandan sonra onun stausunda dəyişiklik edildi: Kavenyak diktator statusundan hökumət başçısı statusuna qədər yüksəldi. Hökumətin ilk tədbirlərindən biri də yeni konstitusiyanın hazırlanması idi. Mayın ortalarında konstitusiyanın hazırlanması üçün komissiya yaradılmışdı. Komissiyanın hazırladığı konstitusiya İngiltərə, ABŞ və Fransanın konstitusion təcrübəsin özündə əks etdirməli idi. Yəni İngiltərənin parlamentli monarxiya, ABŞ-nin prezidentli respublika quruluşlarını və Fransanın inqilabi təməllərini özündə əks etdirməli idi. 1848-ci il sentyabrın 27-dən etibarən komissiyanın hazırladığı layihə müzakirə olunmağa başladı. Nəhayət 4 noyabr 1848-ci ildə Fransanın konstitusiyası qəbul olundu. Bütün konstitusiyalar kimi onun da preambulasında insanların və vətəndaşların hüquq və azadlıqları əks olunmuşdu. Eyni zamanda bu bəyyannamənin tərkibində ""Azadlıq"", ""Bərabərlik"", ""Qardaşlıq"" ideyaları öz əksini tapmışdı. Fransa Respublikasının əsasında duran ailə, əmək, mülkiyyət, ictimai asayiş prinsipləri əsas götürülürdü. Konstitusiya ilə 21 yaşına çatmış kişilərə seçki hüququnun verilməsi nəzərdə tutulmuşdu. Qanunverici orqan səlahiyyət müddəti üç il müəyyənləşdirilən, 750 deputatdan ibarət Qanunverici Məclis olmalı idi. Qanunverici Məclisin səlahiyyətinə daxil edilən məsələlər kifayət qədər geniş idi: buraya büdcənin müzakirəsi və təsdiqindən tutmuş, müharibə və sülh məsələləri, eyni zamanda ölkənin inzibati idarə etməsi, bələdiyyələr, meriyalar, departamentlərlə bağlı bir sözlə ölkənin bütün qanunverici həyatı Qanunverici Məclisin ixtiyarinda idi. Məclisin işi müstəqil idi və heç bir halda onun işi hökumət tərəfindən məhdudlaşdırıla bilməzdi. Deputatların öz fikirlərini sərbəst ifadə etmək, səsvermədə öz mövqeyini bildirmək hüquqları var idi və bu hüquqlar toxunulmaz idi. Müzakirələr zamanı ikinci palatanın yaradılması barədə danışıqlar getsə də, lakin konstitusiyada ikinci palatadan söhbət açılmırdı. Bu konstitusiya ilə Fransada ilk dəfə prezident vəzifəsi yaradıldı. Prezident vəzifəsi ABŞ-da olduğu kimi səlahiyyətlərə malik idi. Amma burada prezidentin səlahiyyət müddəti bir müddət idi, eyni şəxs ikinci dəfə prezident seçilmək istəyirdisə 30 il gözləməli idi. Prezident ölkədə sabitliyin qoruyucusu olduğu üçün böyük səlahiyyətlərə malik idi: orduya rəhbərlik, komanda heyətinin tərkibinin təyin olunması, diplomatların təyin olunması, qanunların imzalanması, bəyan edilməsi, nazirlərin təyin olunması və s. Eyni zamanda prezidentin xalq səsverməsi və ya assambleya tərəfindən seçiləcəyi məsələsində iki ayrı ziddiyyətli fikir var idi. Bir qism quruluşun adının ""Respublika"" olduğu üçün prezidenti də xalqın seçməli olduğunu düşünürdü. Bu məsələdə Lamartin daha fəal idi çünki o hesab edirdi ki respublikaçı olmasına və böyük nüfuza malik olduğuna görə əgər prezident xalq səsverməsi yolu ilə seçilərsə o mütləq olaraq prezident seçiləcəkdir. Bir qisim isə prezidentin assambleya yəni Məclis tərəfindən seçilməsinin tərəfdarı idi. Bu insanların içərisində isə Kovenyak özünə arxayın idi. Amma Kavenyak bir şeyi dərk edə bilmirdi. Əgər prezident xalq mandatı ilə seçilirsə onun səlahiyyəti parlamentin səlahiyyətindən bir başa yuxarı olur. Yəni parlamentdə olan deputatlar müəyyən sayda seçicini təmsil edirsə, prezident bütün xalqın təmsilçisidir. Prezident xalq tərəfindən seçilərsə o, Qanunverici Məclislə hesablaşmayacaqdır. Hakimiyyətin qolları arasında olan balans prezidentin xeyrinə dəyişəcəkdir. Buna isə yol vermək olmaz. Fransada prezident vəzifəsi uzaq görənliklə yaradılmamışdır. Nəhayət ki, radikal respublikaçı olan Jül Qrevinin təklif etdiyi əlavəyə əsasən prezident Qanunverici Məclis tərəfindən seçilməli və əksər səs çoxluğuna malik olmalı idi. Əgər prezident Qanunverici Məclis tərəfindən seçilirsə deməli prezidentin fəaliyyəti üzərində Məclisin nəzarəti var və istənilən vaxt prezidenti vəzifəsindən kənarlaşdırmaq hüququna malik ola bilərdi. Lakin Jül Qrevinin bu əlavəsinə Kovenyak, Lamartin və digərləri qətiyyətlə etiraz etdilər və əlavənin əleyhinə 600 səs olmaqla əlavə ləğv edildi. Beləliklə konstitusiya qəbul olundu. Konstitusiya qəbul edildikdən sonra prezident seçkilərinin hazırlığına başlanıldı. Əslində konstitusiya qəbul olunanadək bu kompaniya artıq başlanılmışdı. 6 oktyabr 1848-ci ildə Məclisdən gələn xəbərlər onu göstərirdi ki, ölkədə yeni bir vəzifə yaradılıb və bu yeni vəzifəyə təyin olunmaq üçün namizədlər də seçilib. Sadəcə bu kompaniya qeyri-rəsmi kompaniya idi. Hökumətin başçısı olan Kovenyak öz səlahiyyətlərindən istifadə edərək departamentlərə, prefektlərə təlimatlar göndərərək onlara, göstərdiyi xidmətlərin müqabilində xalqı səs verməyə təşviq etmələri tapşırılırdı. Digər tərəfdən Lamartin Paris küçələrində mitinqlər keçirirdi. Fəhlələrin nümayəndəsi olan Raspaylın namizədliyi irəli sürülürdü. Monarxist dairələrin bir qrupu general Şan Qarnyenin namizədliyini irəli sürürdülər. Prezidentliyə digər bir namizəd isə Lui Napoleon Bonapart idi. Hökumətin ən böyük səhvi bu insanı düzgün qiymətləndirməməsində idi. Lui Napoleon Bonapartı bir siyasi xadim kimi dəyərləndirmirdilər. Amma Lui Napoleon Bonapartın sonda heç kimin gözləmədiyi halda hər kəsdən çox səs toplaması təkcə Fransa üçün yox, bütün ölkələr üçün bir dərs oldu. 1848-ci il prezident seçkiləri ərəfəsi. Ölkədə respublikaçı qruplaşmalarla yanaşı monarxist qruplaşmalar: legitimistlər və orleanistlər var. Legitimistlər Burbonlar sülaləsinin yenidən hakimiyyətə gətirilməsini istəyirdilər. Orleanistlər Orleanlı Lui Filippin nəvəsi Paris qrafının hakimiyyətə gətirilməsinin tərəfdarları idilər. Amma onlar başa düşürdülər ki, 1848-ci ildə dərhal respublikanı yıxıb, monarxiyanı qurmaq olmaz. Çünki Fransada inqilab abu-havası hələ aradan qalxmamışdı. Monarxiyanı dərhal yaratmaq mümkün olmaz. Deməli monarxiyaya keçmək üçün müvəqqəti bir keçid hakimiyyət yaratmaq lazım idi. Belə bir hakimiyyəti yaratmaq üçün ən uyğun şəxs Kavenyak idi. Kavenyakın prezident ola bilməsi üçün bir neçə şərtə əməl etməsi lazım idi. Beləliklə legitimistlər, orleanistlər, klerikallardan ibarət bir koalisiya formalaşdı. Bu koalisiyanı ""Puatye Küsefinin Komitəsi"" də adlandırırdılar. Komitənin tərkibinə orleanistlərin liderlərindən Pyer, legitimistlərin liderlərindən Berdye, klerikallardan isə Mondelado daxil idi. Onlar Kovenyaka dörd şərt təqdim etdilər. 1. Parisdə daimi olaraq 50 minlik ordu saxlanılmalıdır. 2. Bütün siyasi klublar bağlanmalıdır (Parisdə bu zaman təqribən 500 siyasi klub mövcud idi). 3. Frankfurt Mayn parlamentinin qanuniliyi rədd olunmalıdır. 4. Sardiniya kralına respublikaçılara qarşı mübarizə aparma üçün qüvvə ilə yardım edilməlidir. Kovenyak isə bu şərtlərin heç birini qəbul etmədi. Kovenyak bu şərtləri rədd edəndən sonra komitə çox uğurlu bir namizəd tapdı: Lui Napoleon Bonapart. Lui Napoleon Bonapart Napoleonun həm qardaşı oğlu, həm də nəvəsi idi. 1836-cı ildə Strasburq, 1840-cı ildə isə Blon şəhərlərində iki dəfə qiyam qaldırmağa çalışmış, lakin hər iki qiyam uğursuzluqla nəticələnmişdi. Hətta birinci qiyamı yatırıldıqdan sonra onu həbs etmişdilər. Lakin məhz bu zaman Orleanlı Lui Filipp ona pul təklif edərək Fransadan uzaqlaşmağını tövsiyə etmişdi. O isə pulu qəbul edərək Amerikaya getmiş, daha sonra isə yenidən geri qayıtmışdı. Bir sözlə onun nə siyasi nə də hərbi bacarığı yox idi. 1848-ci il inqilabı baş verərərkən Lui Napoleon Fransada deyildi, İngiltərədə idi. Aprel ayında keçirilən seçkilərdə iştirak etmək üçün Fransaya qayıtsa da, seçkilərdə heç bir səsə qazanmayaraq yenidən geri qayıtdı. İyun ayında yeindən Fransaya qayıdan Lui Napoleon özünü respublikaçı kimi təqdim etdi. Lakin bir neçə departamentin seçki siyahısında seçilsədə yenidən Fransanı tərk etdi. 1848-ci ilin sentyabr ayının 27-də nəhayət ki, Lui Filipp Müəssislər Məclisinə deputat seçildi. 27 sentyabr-10 dekabr tarixləri arasında Lui Napoleon yazdığı bir neçe əsərində özünü fəhlələrin halına yanan, respublikanın fədaisi olan bir insan kimi göstərirdi. Onlar hətta monarxistlərlə də danışıqlar aparırdılar. Respublikaçıların isə əsas təbliğatı şəhərlərdə idi və baş verənlərdən xəbərsiz idilər. Amma halbuki Fransa əhalisinin əksəriyyəti kəndlərdə yaşayırdılar. Əsas təbliğat burada aparılmalı idi. Dekabr ayının 10-da prezident seçkiləri günü respublikaçı namizədlər artıq prezident seçildiklərindən çox əmin idilər. Lakin ayın 11-dən qorxulu xəbərlər gəlməyə başladı. Bəzi jurnalistlərin keçirdiyi rəy sorğusunun nəticəsində məlum oldu ki, səslərin böyük əksəriyyəti Lui Napoleon Bonaparta verilib. 12 dekabrdan etibarən ilkin protokollar tərtib olunmağa başlandı və protokolların təhlili göstərdi ki, hətta Parisin ətrafındakı respublikaçı departamentlərin əhalisi də öz səslərini Napoleona verib. 14 dekabrda isə artıq ilkin nəticələr elan olunmağa başlandı. Nəticələr isə belə idi: bütün səslərin 74,4%-ni Lui Napoleon qazanmışdı. Bu isə təqribən 5,4 milyon seçici səsi demək idi. Kökumət başçısı olan Kavenyak isə səsələrin təqribən 20%-ni yəni 1,9 milyon səs qazandı. Lendryu Rollen 300 min, fəhlələrin nümayəndəsi Raspayl 37 min səs qazandığı halda Lamartinin qazandığı səs cəmi 17 min idi. Beləliklə heç gözlənilməyən nəticələr əldə olundu: Lui Napoleon Bonapart 10 dekabr 1848-ci ildə Fransanın prezidenti seçildi. O, Fransanın ikinci respublika dövrünün yeganə prezidenti olmuşdur. Rövşən Hətəmov. Yeni tarix fənninə dair mühazirələr kursu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=603182
-1848-ci il inqilabları,"1848-ci il üsyanları, Xalqların Baharı və ya İnqilab Yolu — Avropada ən geniş inqilab dalğası olmuşdur. İnqilablar, əvvəlki monarxik strukturların aradan qaldırılması və müstəqil dövlət qurumlarının yaradılması məqsədi ilə mahiyyətcə demokratik və liberal idi. Fevral ayında Fransada baş verən ilkin mərhələdən sonra inqilab bütün Avropaya yayılmışdır. 50-dən çox ölkəyə təsir göstərməsinə baxmayaraq, inqilabçılar arasında əhəmiyyətli koordinasiya və ya əməkdaşlıq olmamışdır. Üsyanlara təkan verən ən böyük amillər siyasi rəhbərliyə qarşı olan narazılıq, hökumət və demokratik proseslərdə daha geniş iştirak etmək, mətbuat azadlığı və işçi sinfin digər tələbləri, milliyyətçiliyin yüksəlməsi və hökumət qüvvələrinin yenidən qurulmasına dair tələblər daxil idi. İnqilab islahatçılar, orta və işçi təbəqə üzvlərindən ibarət müvəqqəti koalisya tərəfindən idarə olunduğuna görə uzunömürlü olmadı. On minlərlə adam öldürüldü və bir çoxları sürgünə məruz qaldı. Uzun müddət davam edən islahatlar Avstriya və Macarıstanda təhkimçiliyin ləğvi, Danimarkada mütləq monarxiyanın sona çatması və Hollandiyada parlamentli demokratiyanın tətbiqi ilə nəticələndi. İnqilablar Fransa, Hollandiya, Almaniya Konfederasiyası və Avstriya imperiyasını təşkil edən dövlətlər üçün mühim rol oynadı. İnqilablar müxtəlif səbəblərdən meydana gəldiyi üçün bu motivləri bir ardıcıl hərəkətdən görmək çətindir. XIX əsrin birinci yarısında Avropa cəmiyyətində çoxsaylı dəyişikliklər baş vermişdir. Bu dövrdə həm liberal islahatçılar, həm də radikal siyasətçilər milli hökumətləri yenidən formalaşdırmağa çalışırdılar. Texnoloji dəyişiklik işçi sinifdən olanların həyatını kökündən dəyişirdi. Populyar mətbuat siyasi maarifləndirilmə, populyar liberalizm, millətçilik və sosializm kimi yeni dəyərlər və fikirləri əhatə etməyə başladı. Bəzi tarixçilər qeyd edirlər ki, 1846-cı ildə məhsul yığımında olan uğursuzluqlar kəndlilərin və şəhərdə yaşayan yoxsul təbəqənin həyatında çətinliklər yaratdı. Aristokrat əhalinin böyük bir hissəsi isə kral ailəsinin qismən və tam mütləq hakimiyyəti ilə narazı idilər. 1846-cı ildə Avstriya Qalisiyasında Polşa aristokratiyanın və Prussiyada demokratik qüvvələrin bir neçə ayaqlanmaları baş verdi. Bundan sonra, orta təbəqə ayaqlanmağa başladı. Elə həmin vaxt Brüsseldə çalışan Karl Marks və Fridrix Engels Kommunist Liqasının (əsasən Alman işçilərindən ibarət olan bir təşkilat) tələbi ilə Kommunist Partiyasının Manifestini (21 fevral 1848-ci ildə Almaniyada nəşr olunmuşdur) yazdılar. Berlində mart ayı qiyamətindən sonra onlar Almaniyada öz ideyalarını təbliğ etməyə başladılar. Mart ayında Parisdən ""Almaniyada Kommunist Partiyasının tələbləri""ni (""Demands of the Communist Party in Germany"") nəşr etdilər; kitabça, Almaniyanın birləşməsinə, kütləvi seçmə haqqına, feodal statusun ləğvinə çağırırdı. Orta və işçi sinifləri beləliklə, islahat və bir çox digər konkret məqsədlər üzərində ortaq fikirlərə malik idilər. İnqilablarda onların iştirakı, ancaq bir-birindən fərqlənirdi. Baxmayaraq ki, motivin böyük bir hissəsi orta sinifdən idi, üsyanlarda olan iştirakçıların əsasını aşağı təbəqə təşkil edirdi. Üsyanlar ilk dəfə şəhərlərdə yaranmağa başladı Şəhər işçiləri Fransız kəndlərində əhali sürətlə yüksəlmiş, çoxlu kəndlilər şəhərlərdə özlərinə yeni bir həyat qurmağa üz tutmuşdular. Burjuaziyanın bir çoxu isə kasıb əhalidən qorxduqları üçün uzaqlaşdırdılar. Bir çox təcrübəsiz işçi gündə 12–15 saat işləyərək, dağılmış və xəstəlik yayılmış zonalarda yaşayırdılar. Sənətkarlar isə sənayeləşmənin nəticəsində guildlərini itirdilər. Buna görə də, Karl Marks kimi inqilabçılar aşağıdakıları qurdular.Ticarət haqqında olan qanunlarda olan sərbəstləşdirmə və zavodların inkişafı 1815-ci ildən bəri sayı 93% artan müxtəlif təbəqədən olan işçilər arasında olan sosyal fərqləri daha da artırdı. Nəticədə, 1831 və 1834-cü illərdə Lyonda, və 1844-cü ildə Praqda böyük proletariat ayaqlanmaları baş verdi. Conatan Sperberə görə, şəhərdə yaşayan işçi əhali alıcılıq qabiliyyətlərində (purchasing power) yüksək azalma olduğunu hiss etdilər: belə ki, insan artımına abxmayaraq, 1930-cu ildən sonra Belçika, Fransa və Almaniyada şəhərlərdə ət istehlakında azalma var idi. Əlavə olaraq, 1847-ci ildə baş verən iqtisadi böhran işsizliyi daha da artırdı: Vienna zavodlarında 10,000 işçi işdən çıxarıldı və Hamburqda 128 firma iflas etdi. Hollandiya istisna olmaqla, 1847-ci ilin böhranın ölkələrə olan təsirləri və 1848-ci ildə inqilablarla üzləşənlər arasında güclü korrelyasiya var idi.Alman dövlətlərində vəziyyət demək olar eyni idi. Prussiyanın bir hissəsi artıq sənayeləşməyə başlamışdı.1840-cı illərdə, toxuculuqda olan mekanikləşdirilmiş istehsal sənayesi pal-paltar qiymətlərində ucuzlaşmaya səbəb oldu və nəticədə, Alman dərzilərinin əldə istehsal etdikləri məhsulların satışında azalmaya səbəb oldu. İslahatlar kənd feodalizminin ən qeyri-populyar xüsusiyyətlərini yaxşılaşdırdı , lakin narazı sənaye işçiləri daha da böyük dəyişikliklər üçün təzyiq göstərirdilər. Şəhərdə yaşayan işçi əhalinin maaşlarının yarısını əsasən çörək və kartofdan ibarət olan ərzaq üzərində xərcləməyə məcbur idilər. Məhsuldarlıqda olan uğursuzluqlar ərzaq qiymətlərinin daha da artmasına və manufaktura məhsullarına olan tələbin azalmasına, nəticədə işsizliyin daha da artmasına gətirib çıxardı. Üsyanlar zamanı, işsizlik problemini həll etmək üçün, inşaat üzrə atelyelər və emalatxanalar təşkil olundu. Sənətkarlar və işsiz əhali sahibkara özləri üzərində daha çox güc verilmələri üçün təhdid olunduqda sənayə makinalarını dağıtdılar. Kənd yerləri Kənd əhalisində olan artım ərzaq çatışmazlığı, həm Avropa içərisində, həm də Avropadan Amerikaya miqrasiyaya səbəb oldu. Kəndlilər arasında narazılıq 1840-cı ildən sonra artmağa başladı. 1845 və 1846-cı illərdə kartof əkinlərində olan xəstəlik Şimali Avropada böhrana səbəb oldu, və 1847-ci ildə Sileziyada kartof ehtiyatlarını talanmasına səbəb oldu. Reynlanddə çovdar əkinlərində məhsuldarlıq 20%, Çexiyada isə kartofda məhsuldarlıq 50%-ə qədər azaldı . Nəticədə, ərzaq qiymətləri kəskin şəkildə artdı. N1845 və 1846-cı illərdə kartof əkinlərində olan xəstəlik Şimali Avropada böhrana səbəb oldu, və 1847-ci ildə Sileziyada kartof ehtiyatlarını talanmasına səbəb oldu. Reynlanddə çovdar əkinlərində məhsuldarlıq 20%, Çexiyada isə kartofda məhsuldarlıq 50%-ə qədər azaldı . Nəticədə, ərzaq qiymətləri kəskin şəkildə artdı. Aristokratik mülkün əsas hissəsini əkinçilik üçün ayrılmış torpaqların sahibkarlığı, və nəticədə orada çalışan kəndlilər üzərində səlahiyyətlər təşkil edirdi. 1848-ci ildə baş verən kəndli üsyanları əsasən şəhərdəkilərdən qopmuş şəkildə təzahür edirdi, və əsasən uğursuzluqla nəticələnirdi. İdeologiyaların rolu Radikal ideologiyaların populyarlaşmasına qarşı tətbiq edilərn güc və başqa vasitələr onların qarşısı ala bilmədi. Demokratiya, liberalizm, sosyalizm, nasyonalizm (millətçilik) xalq arasında populyarlaşmaqda davam edirdi. Onların tələblərinə Konstitusiya, mətbuat azadlığı, söz azadlığı və digər demokratik hüquqlar, sivil militanın yaradılması, kəndlilər üzərində olan səlahiyyətlərin ləğv olunması, iqtisadiyyatın liberallaşdırılması, tariflərin ləğv olunması, monarx hakimiyyətinin ləğv olunması və ya respublikalı monarxiyanın yaradılması xeyrinə monarxın səlahiyyətlərinin məhdudlaşdırılması daxil idi. 1840-cı illərin perspektivindən baxsaq demokratiya bütün kişilərə səsvermə hüququnun verilməsindən ibarət idi. 'Liberalizm' prinsipial olaraq ""idarə olunanın razılığı"" və kilsə və dövlətin səlahiyyətlərində olan məhdudiyyət, respublika orqanlarının yaradılması, şəxsiyyət və mətbuat azadlığı mənasını verirdi. Liberalizmin təsirlərini 1840-cı ildən sonra bir sıra radikal liberal nəşrlərin kimi Rheinische Zeitung (1842), Fransada Le National and La Réforme (1843); Avstriyada Grenzboten (1841); Macarıstanda Pesti Hírlap (1841) kimi bir neçə radikal qəzetlərin nəşr olunmasında görmək olar. 'Millətçilik' vahid dil, mədəniyyət, din, ümumi tarix, və, əlbəttə, vahid coğrafi ərazi daxilində insanların birləşməsini dəstəkləyirdi. Millətçilik, František Palacký'in Almanlarla olan münaqişələrdən bəhs etdiyi ""Çex Millətçiliyinin Tarixi"" kitabından və Almaniyada millətçilik üzrə meydana çıxan xüsusi musiqi növündən də göründüyü kimi çoxlu dairələr arasında populyarlaşmışdı.Sosyalizm', 1840-cı ildə mənası üzərində hələ də konsensun olmayan, müxtəlif insanlar üçün müxtəlif mənalar verən bir termin idi, lakin, adətən işçi sinfinin səlahiyyətlərinin artırılması kontekstində istifadə olunur. Ölkələr və regionlar üzrə hadisələr İtaliya dövlətləri O vaxta qədər ciddi bir iğtişaş olmasına baxmayaraq, ilk böyük partlayış Sicilyada 1848-ci ild Yanvarda baş verdi. Bourbonlar sülaləsinə qarşı əvvəllər də bir neçə üsyanlar baş versə də, bu 16 ay ömrü sürən müstəqil bir dövlət yaratdı, əlbəttə ki, Burbonlar hakimiyyəti yenidən ələ alana qədər. Həmin aylar ərzində, ortaya çıxan Konstitusiya həmin dövr üçün liberal domekratik perspektivindən kifayət qədər qabaqcıl idi. Üsyan uğursuzluqla nəticələnsə də, 1860–61-ci illərdə İtaliyanın vahid şəkildə birləşməsi — Risorcimento Burbonların idarə etdiyi İki Siciliya Krallığını (Kingdom of Two Sicilies) tənəzzülə uğratdı. Keçmiş Fransa İnqilabının qığılcımlarını 1848-cil üsyanlarında, əsasən də, banket kampaniyasında (campagne des banquets) hiss etmək olurdu. Bu inqilab, əsasən xalqın özünü idarə etməsini düşünən Fransız xalqı arasında populyar olan milliyətçilik və liberalizm ideologiyaları ilə hərəkət edirdi. Bu inqilab Luis Filip'in konstitusiyalı monarxiyasının tənəzzülü və İkinci Respublikanın yaradılması (1852) ilə nəticələndi. Bu hökumətə Luis Napalyon başçılıq edirdi. Alman Dövlətləri Almaniyada 1848-ci il kütləvi aksiyalarla seçilrən ""Mart Üsyanları"" əsasən Almaniyanın cənub və qərbində baş verdi. Ziyalı tələbələr və alimlər tərəfindən yönləndirilən üsyançılar Alman milliyətinin birliyini, mətbuat azadlığı və sərbəst toplaşmaq azadlığı tələblərini irəli sürürdülər. Üsyanın kifayət qədər yaxşı təşkil olunmamasına baxmayaraq, Alman Konfederasiyasının 39 ölkəsinin hər birində əvvəlki autokratik hökumət strukturlarının ləğvi üçün çağırış edirdilər. Nəhayət, üsyanda orta-təbəqə və işçi sinfindən olan əhali güclərini ayırdı və konservativ aristokratiyanın üsyançılara qalib gəlməsinə şərait yaratdı, və bütün liberallar sürgünə göndərildi. Danimarkada XVII əsrdən bəri mütləq monarxiya hakimiyyəti var idi . Kral Kristian VIII, islahatların tərəfdarı olsa da, absolutist idi və 1848-ci il yanvar ayında baş verən müxalif fermer və liberallar tərəfindən təşkil olunan aksiyalar dövründə öldü. Milliyətçi Liberallar tərəfindən təşkil olunan üsyanda konstitusiyalı monarxiyaya keçid üçün çağırışlar edilirdi və üsyançılar Martın 21-də Christianborg'a yürüş etdilər. Yeni kral, Frederik VII Liberalların tələblərinə qulaq asıb içərisinəd Milliyətçi Liberal Partiyasından da üzvlərin olduğu Kabinet yaratdı.Milliyətçi-liberal hərəkat absolutist hakimiyyəti ləğv etmək, amma məkəzləşdirilmiş hakimiyyəti qoruyub saxlamaq istəyirdilər. Kral Riqsdaq adlandırılan ikikameralı parlament ilə hakimiyyəti bölüşməyə razılaşıb yeni Konstitusiyanı qəbul etdi. Belə deyilir ki, Kralın yeni Konstitusiyanı qəbul etdikdən sonra olan ilk sözləri ""bu yaxşı idi, artıq səhərləri rahat yata bilərəm"" olmuşdur. Ordu zabitlərinin narazılıqlarına baxmayaraq, digər Avropa ölkələrində olanların əksinə yeni hakimiyyət strukturunu qəbul etdilər. Amma, Liberal Konstitusiya Schleswigi əhatə etmədi. Avstriya İmperiyası 1848-ci il Mart ayından 1849-cu il İyul ayına qədər, Habsburq İmperiyası milliyətçi xarakteri ilə seçilən inqilabçılar tərəfindən təhlükə altında qaldı. Viennadan idarə olunan imperiyanın daxilində avstriyalar, macarlar, slovaklar, poşalılar, çexlər, xorvatlar, sloveniyalılar, ukraynlar, romanlar, serblər və italyanlar var idi və bunların hər biri inqilab ərzində ya muxtariyyət, ya müstəqillik, ya da digər xalqalar üzərində hegemoniya qazanmağa cəhd etmişdilər. Üsyanın milliyətçi xarakteri, alman dövlətlərində olan hadisələrdən sonra daha da mürəkkəbləşdi.[mənbə göstərin] Demokratlar 1848-ci il üsyanlarına sonralar azadlıq, bərabərlik və qardaşlığın (fraternity) inkişafına təsir edən demokratik inqilablar kimi baxırdı. Milliyətçilər üçün isə bu əvvəlki çoxxalqlı imperiyaların ləğv olunmasını tələb edən ümid kimi görürdülər. Amma, sondakı nəticələr hamını gözlədiyi kimi mürəkkəb olmadı. Reynhard Rürupa görə 1848-ci il üsyanları yəhudiləri sosyal üsyanların və beynəlxalq kapitalın nümayəndəsi kimi göstərən antisemitism'in inkişafında dönüş nöqtəsi idi.İnqilablardan qaçan almanlar tərəfindən Yeni Dünyada Texas-Hill adlı ölkə yaradıldı. Təzyiqə məruz qalan almanlar və ya avstriyalıların bir çoxu öz yurd-yuvaların qoyub Yeni Dünyaya ya da daha sakit Avropa ölkələrinə köçdülər. Onları Qırx-Səkkizincilər də adlandırırdılar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=570359
-1848-ci il Üsyanları,"1848-ci il üsyanları, Xalqların Baharı və ya İnqilab Yolu — Avropada ən geniş inqilab dalğası olmuşdur. İnqilablar, əvvəlki monarxik strukturların aradan qaldırılması və müstəqil dövlət qurumlarının yaradılması məqsədi ilə mahiyyətcə demokratik və liberal idi. Fevral ayında Fransada baş verən ilkin mərhələdən sonra inqilab bütün Avropaya yayılmışdır. 50-dən çox ölkəyə təsir göstərməsinə baxmayaraq, inqilabçılar arasında əhəmiyyətli koordinasiya və ya əməkdaşlıq olmamışdır. Üsyanlara təkan verən ən böyük amillər siyasi rəhbərliyə qarşı olan narazılıq, hökumət və demokratik proseslərdə daha geniş iştirak etmək, mətbuat azadlığı və işçi sinfin digər tələbləri, milliyyətçiliyin yüksəlməsi və hökumət qüvvələrinin yenidən qurulmasına dair tələblər daxil idi. İnqilab islahatçılar, orta və işçi təbəqə üzvlərindən ibarət müvəqqəti koalisya tərəfindən idarə olunduğuna görə uzunömürlü olmadı. On minlərlə adam öldürüldü və bir çoxları sürgünə məruz qaldı. Uzun müddət davam edən islahatlar Avstriya və Macarıstanda təhkimçiliyin ləğvi, Danimarkada mütləq monarxiyanın sona çatması və Hollandiyada parlamentli demokratiyanın tətbiqi ilə nəticələndi. İnqilablar Fransa, Hollandiya, Almaniya Konfederasiyası və Avstriya imperiyasını təşkil edən dövlətlər üçün mühim rol oynadı. İnqilablar müxtəlif səbəblərdən meydana gəldiyi üçün bu motivləri bir ardıcıl hərəkətdən görmək çətindir. XIX əsrin birinci yarısında Avropa cəmiyyətində çoxsaylı dəyişikliklər baş vermişdir. Bu dövrdə həm liberal islahatçılar, həm də radikal siyasətçilər milli hökumətləri yenidən formalaşdırmağa çalışırdılar. Texnoloji dəyişiklik işçi sinifdən olanların həyatını kökündən dəyişirdi. Populyar mətbuat siyasi maarifləndirilmə, populyar liberalizm, millətçilik və sosializm kimi yeni dəyərlər və fikirləri əhatə etməyə başladı. Bəzi tarixçilər qeyd edirlər ki, 1846-cı ildə məhsul yığımında olan uğursuzluqlar kəndlilərin və şəhərdə yaşayan yoxsul təbəqənin həyatında çətinliklər yaratdı. Aristokrat əhalinin böyük bir hissəsi isə kral ailəsinin qismən və tam mütləq hakimiyyəti ilə narazı idilər. 1846-cı ildə Avstriya Qalisiyasında Polşa aristokratiyanın və Prussiyada demokratik qüvvələrin bir neçə ayaqlanmaları baş verdi. Bundan sonra, orta təbəqə ayaqlanmağa başladı. Elə həmin vaxt Brüsseldə çalışan Karl Marks və Fridrix Engels Kommunist Liqasının (əsasən Alman işçilərindən ibarət olan bir təşkilat) tələbi ilə Kommunist Partiyasının Manifestini (21 fevral 1848-ci ildə Almaniyada nəşr olunmuşdur) yazdılar. Berlində mart ayı qiyamətindən sonra onlar Almaniyada öz ideyalarını təbliğ etməyə başladılar. Mart ayında Parisdən ""Almaniyada Kommunist Partiyasının tələbləri""ni (""Demands of the Communist Party in Germany"") nəşr etdilər; kitabça, Almaniyanın birləşməsinə, kütləvi seçmə haqqına, feodal statusun ləğvinə çağırırdı. Orta və işçi sinifləri beləliklə, islahat və bir çox digər konkret məqsədlər üzərində ortaq fikirlərə malik idilər. İnqilablarda onların iştirakı, ancaq bir-birindən fərqlənirdi. Baxmayaraq ki, motivin böyük bir hissəsi orta sinifdən idi, üsyanlarda olan iştirakçıların əsasını aşağı təbəqə təşkil edirdi. Üsyanlar ilk dəfə şəhərlərdə yaranmağa başladı Şəhər işçiləri Fransız kəndlərində əhali sürətlə yüksəlmiş, çoxlu kəndlilər şəhərlərdə özlərinə yeni bir həyat qurmağa üz tutmuşdular. Burjuaziyanın bir çoxu isə kasıb əhalidən qorxduqları üçün uzaqlaşdırdılar. Bir çox təcrübəsiz işçi gündə 12–15 saat işləyərək, dağılmış və xəstəlik yayılmış zonalarda yaşayırdılar. Sənətkarlar isə sənayeləşmənin nəticəsində guildlərini itirdilər. Buna görə də, Karl Marks kimi inqilabçılar aşağıdakıları qurdular.Ticarət haqqında olan qanunlarda olan sərbəstləşdirmə və zavodların inkişafı 1815-ci ildən bəri sayı 93% artan müxtəlif təbəqədən olan işçilər arasında olan sosyal fərqləri daha da artırdı. Nəticədə, 1831 və 1834-cü illərdə Lyonda, və 1844-cü ildə Praqda böyük proletariat ayaqlanmaları baş verdi. Conatan Sperberə görə, şəhərdə yaşayan işçi əhali alıcılıq qabiliyyətlərində (purchasing power) yüksək azalma olduğunu hiss etdilər: belə ki, insan artımına abxmayaraq, 1930-cu ildən sonra Belçika, Fransa və Almaniyada şəhərlərdə ət istehlakında azalma var idi. Əlavə olaraq, 1847-ci ildə baş verən iqtisadi böhran işsizliyi daha da artırdı: Vienna zavodlarında 10,000 işçi işdən çıxarıldı və Hamburqda 128 firma iflas etdi. Hollandiya istisna olmaqla, 1847-ci ilin böhranın ölkələrə olan təsirləri və 1848-ci ildə inqilablarla üzləşənlər arasında güclü korrelyasiya var idi.Alman dövlətlərində vəziyyət demək olar eyni idi. Prussiyanın bir hissəsi artıq sənayeləşməyə başlamışdı.1840-cı illərdə, toxuculuqda olan mekanikləşdirilmiş istehsal sənayesi pal-paltar qiymətlərində ucuzlaşmaya səbəb oldu və nəticədə, Alman dərzilərinin əldə istehsal etdikləri məhsulların satışında azalmaya səbəb oldu. İslahatlar kənd feodalizminin ən qeyri-populyar xüsusiyyətlərini yaxşılaşdırdı , lakin narazı sənaye işçiləri daha da böyük dəyişikliklər üçün təzyiq göstərirdilər. Şəhərdə yaşayan işçi əhalinin maaşlarının yarısını əsasən çörək və kartofdan ibarət olan ərzaq üzərində xərcləməyə məcbur idilər. Məhsuldarlıqda olan uğursuzluqlar ərzaq qiymətlərinin daha da artmasına və manufaktura məhsullarına olan tələbin azalmasına, nəticədə işsizliyin daha da artmasına gətirib çıxardı. Üsyanlar zamanı, işsizlik problemini həll etmək üçün, inşaat üzrə atelyelər və emalatxanalar təşkil olundu. Sənətkarlar və işsiz əhali sahibkara özləri üzərində daha çox güc verilmələri üçün təhdid olunduqda sənayə makinalarını dağıtdılar. Kənd yerləri Kənd əhalisində olan artım ərzaq çatışmazlığı, həm Avropa içərisində, həm də Avropadan Amerikaya miqrasiyaya səbəb oldu. Kəndlilər arasında narazılıq 1840-cı ildən sonra artmağa başladı. 1845 və 1846-cı illərdə kartof əkinlərində olan xəstəlik Şimali Avropada böhrana səbəb oldu, və 1847-ci ildə Sileziyada kartof ehtiyatlarını talanmasına səbəb oldu. Reynlanddə çovdar əkinlərində məhsuldarlıq 20%, Çexiyada isə kartofda məhsuldarlıq 50%-ə qədər azaldı . Nəticədə, ərzaq qiymətləri kəskin şəkildə artdı. N1845 və 1846-cı illərdə kartof əkinlərində olan xəstəlik Şimali Avropada böhrana səbəb oldu, və 1847-ci ildə Sileziyada kartof ehtiyatlarını talanmasına səbəb oldu. Reynlanddə çovdar əkinlərində məhsuldarlıq 20%, Çexiyada isə kartofda məhsuldarlıq 50%-ə qədər azaldı . Nəticədə, ərzaq qiymətləri kəskin şəkildə artdı. Aristokratik mülkün əsas hissəsini əkinçilik üçün ayrılmış torpaqların sahibkarlığı, və nəticədə orada çalışan kəndlilər üzərində səlahiyyətlər təşkil edirdi. 1848-ci ildə baş verən kəndli üsyanları əsasən şəhərdəkilərdən qopmuş şəkildə təzahür edirdi, və əsasən uğursuzluqla nəticələnirdi. İdeologiyaların rolu Radikal ideologiyaların populyarlaşmasına qarşı tətbiq edilərn güc və başqa vasitələr onların qarşısı ala bilmədi. Demokratiya, liberalizm, sosyalizm, nasyonalizm (millətçilik) xalq arasında populyarlaşmaqda davam edirdi. Onların tələblərinə Konstitusiya, mətbuat azadlığı, söz azadlığı və digər demokratik hüquqlar, sivil militanın yaradılması, kəndlilər üzərində olan səlahiyyətlərin ləğv olunması, iqtisadiyyatın liberallaşdırılması, tariflərin ləğv olunması, monarx hakimiyyətinin ləğv olunması və ya respublikalı monarxiyanın yaradılması xeyrinə monarxın səlahiyyətlərinin məhdudlaşdırılması daxil idi. 1840-cı illərin perspektivindən baxsaq demokratiya bütün kişilərə səsvermə hüququnun verilməsindən ibarət idi. 'Liberalizm' prinsipial olaraq ""idarə olunanın razılığı"" və kilsə və dövlətin səlahiyyətlərində olan məhdudiyyət, respublika orqanlarının yaradılması, şəxsiyyət və mətbuat azadlığı mənasını verirdi. Liberalizmin təsirlərini 1840-cı ildən sonra bir sıra radikal liberal nəşrlərin kimi Rheinische Zeitung (1842), Fransada Le National and La Réforme (1843); Avstriyada Grenzboten (1841); Macarıstanda Pesti Hírlap (1841) kimi bir neçə radikal qəzetlərin nəşr olunmasında görmək olar. 'Millətçilik' vahid dil, mədəniyyət, din, ümumi tarix, və, əlbəttə, vahid coğrafi ərazi daxilində insanların birləşməsini dəstəkləyirdi. Millətçilik, František Palacký'in Almanlarla olan münaqişələrdən bəhs etdiyi ""Çex Millətçiliyinin Tarixi"" kitabından və Almaniyada millətçilik üzrə meydana çıxan xüsusi musiqi növündən də göründüyü kimi çoxlu dairələr arasında populyarlaşmışdı.Sosyalizm', 1840-cı ildə mənası üzərində hələ də konsensun olmayan, müxtəlif insanlar üçün müxtəlif mənalar verən bir termin idi, lakin, adətən işçi sinfinin səlahiyyətlərinin artırılması kontekstində istifadə olunur. Ölkələr və regionlar üzrə hadisələr İtaliya dövlətləri O vaxta qədər ciddi bir iğtişaş olmasına baxmayaraq, ilk böyük partlayış Sicilyada 1848-ci ild Yanvarda baş verdi. Bourbonlar sülaləsinə qarşı əvvəllər də bir neçə üsyanlar baş versə də, bu 16 ay ömrü sürən müstəqil bir dövlət yaratdı, əlbəttə ki, Burbonlar hakimiyyəti yenidən ələ alana qədər. Həmin aylar ərzində, ortaya çıxan Konstitusiya həmin dövr üçün liberal domekratik perspektivindən kifayət qədər qabaqcıl idi. Üsyan uğursuzluqla nəticələnsə də, 1860–61-ci illərdə İtaliyanın vahid şəkildə birləşməsi — Risorcimento Burbonların idarə etdiyi İki Siciliya Krallığını (Kingdom of Two Sicilies) tənəzzülə uğratdı. Keçmiş Fransa İnqilabının qığılcımlarını 1848-cil üsyanlarında, əsasən də, banket kampaniyasında (campagne des banquets) hiss etmək olurdu. Bu inqilab, əsasən xalqın özünü idarə etməsini düşünən Fransız xalqı arasında populyar olan milliyətçilik və liberalizm ideologiyaları ilə hərəkət edirdi. Bu inqilab Luis Filip'in konstitusiyalı monarxiyasının tənəzzülü və İkinci Respublikanın yaradılması (1852) ilə nəticələndi. Bu hökumətə Luis Napalyon başçılıq edirdi. Alman Dövlətləri Almaniyada 1848-ci il kütləvi aksiyalarla seçilrən ""Mart Üsyanları"" əsasən Almaniyanın cənub və qərbində baş verdi. Ziyalı tələbələr və alimlər tərəfindən yönləndirilən üsyançılar Alman milliyətinin birliyini, mətbuat azadlığı və sərbəst toplaşmaq azadlığı tələblərini irəli sürürdülər. Üsyanın kifayət qədər yaxşı təşkil olunmamasına baxmayaraq, Alman Konfederasiyasının 39 ölkəsinin hər birində əvvəlki autokratik hökumət strukturlarının ləğvi üçün çağırış edirdilər. Nəhayət, üsyanda orta-təbəqə və işçi sinfindən olan əhali güclərini ayırdı və konservativ aristokratiyanın üsyançılara qalib gəlməsinə şərait yaratdı, və bütün liberallar sürgünə göndərildi. Danimarkada XVII əsrdən bəri mütləq monarxiya hakimiyyəti var idi . Kral Kristian VIII, islahatların tərəfdarı olsa da, absolutist idi və 1848-ci il yanvar ayında baş verən müxalif fermer və liberallar tərəfindən təşkil olunan aksiyalar dövründə öldü. Milliyətçi Liberallar tərəfindən təşkil olunan üsyanda konstitusiyalı monarxiyaya keçid üçün çağırışlar edilirdi və üsyançılar Martın 21-də Christianborg'a yürüş etdilər. Yeni kral, Frederik VII Liberalların tələblərinə qulaq asıb içərisinəd Milliyətçi Liberal Partiyasından da üzvlərin olduğu Kabinet yaratdı.Milliyətçi-liberal hərəkat absolutist hakimiyyəti ləğv etmək, amma məkəzləşdirilmiş hakimiyyəti qoruyub saxlamaq istəyirdilər. Kral Riqsdaq adlandırılan ikikameralı parlament ilə hakimiyyəti bölüşməyə razılaşıb yeni Konstitusiyanı qəbul etdi. Belə deyilir ki, Kralın yeni Konstitusiyanı qəbul etdikdən sonra olan ilk sözləri ""bu yaxşı idi, artıq səhərləri rahat yata bilərəm"" olmuşdur. Ordu zabitlərinin narazılıqlarına baxmayaraq, digər Avropa ölkələrində olanların əksinə yeni hakimiyyət strukturunu qəbul etdilər. Amma, Liberal Konstitusiya Schleswigi əhatə etmədi. Avstriya İmperiyası 1848-ci il Mart ayından 1849-cu il İyul ayına qədər, Habsburq İmperiyası milliyətçi xarakteri ilə seçilən inqilabçılar tərəfindən təhlükə altında qaldı. Viennadan idarə olunan imperiyanın daxilində avstriyalar, macarlar, slovaklar, poşalılar, çexlər, xorvatlar, sloveniyalılar, ukraynlar, romanlar, serblər və italyanlar var idi və bunların hər biri inqilab ərzində ya muxtariyyət, ya müstəqillik, ya da digər xalqalar üzərində hegemoniya qazanmağa cəhd etmişdilər. Üsyanın milliyətçi xarakteri, alman dövlətlərində olan hadisələrdən sonra daha da mürəkkəbləşdi.[mənbə göstərin] Demokratlar 1848-ci il üsyanlarına sonralar azadlıq, bərabərlik və qardaşlığın (fraternity) inkişafına təsir edən demokratik inqilablar kimi baxırdı. Milliyətçilər üçün isə bu əvvəlki çoxxalqlı imperiyaların ləğv olunmasını tələb edən ümid kimi görürdülər. Amma, sondakı nəticələr hamını gözlədiyi kimi mürəkkəb olmadı. Reynhard Rürupa görə 1848-ci il üsyanları yəhudiləri sosyal üsyanların və beynəlxalq kapitalın nümayəndəsi kimi göstərən antisemitism'in inkişafında dönüş nöqtəsi idi.İnqilablardan qaçan almanlar tərəfindən Yeni Dünyada Texas-Hill adlı ölkə yaradıldı. Təzyiqə məruz qalan almanlar və ya avstriyalıların bir çoxu öz yurd-yuvaların qoyub Yeni Dünyaya ya da daha sakit Avropa ölkələrinə köçdülər. Onları Qırx-Səkkizincilər də adlandırırdılar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=570388
-1848-ci il üsyanları,"1848-ci il üsyanları, Xalqların Baharı və ya İnqilab Yolu — Avropada ən geniş inqilab dalğası olmuşdur. İnqilablar, əvvəlki monarxik strukturların aradan qaldırılması və müstəqil dövlət qurumlarının yaradılması məqsədi ilə mahiyyətcə demokratik və liberal idi. Fevral ayında Fransada baş verən ilkin mərhələdən sonra inqilab bütün Avropaya yayılmışdır. 50-dən çox ölkəyə təsir göstərməsinə baxmayaraq, inqilabçılar arasında əhəmiyyətli koordinasiya və ya əməkdaşlıq olmamışdır. Üsyanlara təkan verən ən böyük amillər siyasi rəhbərliyə qarşı olan narazılıq, hökumət və demokratik proseslərdə daha geniş iştirak etmək, mətbuat azadlığı və işçi sinfin digər tələbləri, milliyyətçiliyin yüksəlməsi və hökumət qüvvələrinin yenidən qurulmasına dair tələblər daxil idi. İnqilab islahatçılar, orta və işçi təbəqə üzvlərindən ibarət müvəqqəti koalisya tərəfindən idarə olunduğuna görə uzunömürlü olmadı. On minlərlə adam öldürüldü və bir çoxları sürgünə məruz qaldı. Uzun müddət davam edən islahatlar Avstriya və Macarıstanda təhkimçiliyin ləğvi, Danimarkada mütləq monarxiyanın sona çatması və Hollandiyada parlamentli demokratiyanın tətbiqi ilə nəticələndi. İnqilablar Fransa, Hollandiya, Almaniya Konfederasiyası və Avstriya imperiyasını təşkil edən dövlətlər üçün mühim rol oynadı. İnqilablar müxtəlif səbəblərdən meydana gəldiyi üçün bu motivləri bir ardıcıl hərəkətdən görmək çətindir. XIX əsrin birinci yarısında Avropa cəmiyyətində çoxsaylı dəyişikliklər baş vermişdir. Bu dövrdə həm liberal islahatçılar, həm də radikal siyasətçilər milli hökumətləri yenidən formalaşdırmağa çalışırdılar. Texnoloji dəyişiklik işçi sinifdən olanların həyatını kökündən dəyişirdi. Populyar mətbuat siyasi maarifləndirilmə, populyar liberalizm, millətçilik və sosializm kimi yeni dəyərlər və fikirləri əhatə etməyə başladı. Bəzi tarixçilər qeyd edirlər ki, 1846-cı ildə məhsul yığımında olan uğursuzluqlar kəndlilərin və şəhərdə yaşayan yoxsul təbəqənin həyatında çətinliklər yaratdı. Aristokrat əhalinin böyük bir hissəsi isə kral ailəsinin qismən və tam mütləq hakimiyyəti ilə narazı idilər. 1846-cı ildə Avstriya Qalisiyasında Polşa aristokratiyanın və Prussiyada demokratik qüvvələrin bir neçə ayaqlanmaları baş verdi. Bundan sonra, orta təbəqə ayaqlanmağa başladı. Elə həmin vaxt Brüsseldə çalışan Karl Marks və Fridrix Engels Kommunist Liqasının (əsasən Alman işçilərindən ibarət olan bir təşkilat) tələbi ilə Kommunist Partiyasının Manifestini (21 fevral 1848-ci ildə Almaniyada nəşr olunmuşdur) yazdılar. Berlində mart ayı qiyamətindən sonra onlar Almaniyada öz ideyalarını təbliğ etməyə başladılar. Mart ayında Parisdən ""Almaniyada Kommunist Partiyasının tələbləri""ni (""Demands of the Communist Party in Germany"") nəşr etdilər; kitabça, Almaniyanın birləşməsinə, kütləvi seçmə haqqına, feodal statusun ləğvinə çağırırdı. Orta və işçi sinifləri beləliklə, islahat və bir çox digər konkret məqsədlər üzərində ortaq fikirlərə malik idilər. İnqilablarda onların iştirakı, ancaq bir-birindən fərqlənirdi. Baxmayaraq ki, motivin böyük bir hissəsi orta sinifdən idi, üsyanlarda olan iştirakçıların əsasını aşağı təbəqə təşkil edirdi. Üsyanlar ilk dəfə şəhərlərdə yaranmağa başladı Şəhər işçiləri Fransız kəndlərində əhali sürətlə yüksəlmiş, çoxlu kəndlilər şəhərlərdə özlərinə yeni bir həyat qurmağa üz tutmuşdular. Burjuaziyanın bir çoxu isə kasıb əhalidən qorxduqları üçün uzaqlaşdırdılar. Bir çox təcrübəsiz işçi gündə 12–15 saat işləyərək, dağılmış və xəstəlik yayılmış zonalarda yaşayırdılar. Sənətkarlar isə sənayeləşmənin nəticəsində guildlərini itirdilər. Buna görə də, Karl Marks kimi inqilabçılar aşağıdakıları qurdular.Ticarət haqqında olan qanunlarda olan sərbəstləşdirmə və zavodların inkişafı 1815-ci ildən bəri sayı 93% artan müxtəlif təbəqədən olan işçilər arasında olan sosyal fərqləri daha da artırdı. Nəticədə, 1831 və 1834-cü illərdə Lyonda, və 1844-cü ildə Praqda böyük proletariat ayaqlanmaları baş verdi. Conatan Sperberə görə, şəhərdə yaşayan işçi əhali alıcılıq qabiliyyətlərində (purchasing power) yüksək azalma olduğunu hiss etdilər: belə ki, insan artımına abxmayaraq, 1930-cu ildən sonra Belçika, Fransa və Almaniyada şəhərlərdə ət istehlakında azalma var idi. Əlavə olaraq, 1847-ci ildə baş verən iqtisadi böhran işsizliyi daha da artırdı: Vienna zavodlarında 10,000 işçi işdən çıxarıldı və Hamburqda 128 firma iflas etdi. Hollandiya istisna olmaqla, 1847-ci ilin böhranın ölkələrə olan təsirləri və 1848-ci ildə inqilablarla üzləşənlər arasında güclü korrelyasiya var idi.Alman dövlətlərində vəziyyət demək olar eyni idi. Prussiyanın bir hissəsi artıq sənayeləşməyə başlamışdı.1840-cı illərdə, toxuculuqda olan mekanikləşdirilmiş istehsal sənayesi pal-paltar qiymətlərində ucuzlaşmaya səbəb oldu və nəticədə, Alman dərzilərinin əldə istehsal etdikləri məhsulların satışında azalmaya səbəb oldu. İslahatlar kənd feodalizminin ən qeyri-populyar xüsusiyyətlərini yaxşılaşdırdı , lakin narazı sənaye işçiləri daha da böyük dəyişikliklər üçün təzyiq göstərirdilər. Şəhərdə yaşayan işçi əhalinin maaşlarının yarısını əsasən çörək və kartofdan ibarət olan ərzaq üzərində xərcləməyə məcbur idilər. Məhsuldarlıqda olan uğursuzluqlar ərzaq qiymətlərinin daha da artmasına və manufaktura məhsullarına olan tələbin azalmasına, nəticədə işsizliyin daha da artmasına gətirib çıxardı. Üsyanlar zamanı, işsizlik problemini həll etmək üçün, inşaat üzrə atelyelər və emalatxanalar təşkil olundu. Sənətkarlar və işsiz əhali sahibkara özləri üzərində daha çox güc verilmələri üçün təhdid olunduqda sənayə makinalarını dağıtdılar. Kənd yerləri Kənd əhalisində olan artım ərzaq çatışmazlığı, həm Avropa içərisində, həm də Avropadan Amerikaya miqrasiyaya səbəb oldu. Kəndlilər arasında narazılıq 1840-cı ildən sonra artmağa başladı. 1845 və 1846-cı illərdə kartof əkinlərində olan xəstəlik Şimali Avropada böhrana səbəb oldu, və 1847-ci ildə Sileziyada kartof ehtiyatlarını talanmasına səbəb oldu. Reynlanddə çovdar əkinlərində məhsuldarlıq 20%, Çexiyada isə kartofda məhsuldarlıq 50%-ə qədər azaldı . Nəticədə, ərzaq qiymətləri kəskin şəkildə artdı. N1845 və 1846-cı illərdə kartof əkinlərində olan xəstəlik Şimali Avropada böhrana səbəb oldu, və 1847-ci ildə Sileziyada kartof ehtiyatlarını talanmasına səbəb oldu. Reynlanddə çovdar əkinlərində məhsuldarlıq 20%, Çexiyada isə kartofda məhsuldarlıq 50%-ə qədər azaldı . Nəticədə, ərzaq qiymətləri kəskin şəkildə artdı. Aristokratik mülkün əsas hissəsini əkinçilik üçün ayrılmış torpaqların sahibkarlığı, və nəticədə orada çalışan kəndlilər üzərində səlahiyyətlər təşkil edirdi. 1848-ci ildə baş verən kəndli üsyanları əsasən şəhərdəkilərdən qopmuş şəkildə təzahür edirdi, və əsasən uğursuzluqla nəticələnirdi. İdeologiyaların rolu Radikal ideologiyaların populyarlaşmasına qarşı tətbiq edilərn güc və başqa vasitələr onların qarşısı ala bilmədi. Demokratiya, liberalizm, sosyalizm, nasyonalizm (millətçilik) xalq arasında populyarlaşmaqda davam edirdi. Onların tələblərinə Konstitusiya, mətbuat azadlığı, söz azadlığı və digər demokratik hüquqlar, sivil militanın yaradılması, kəndlilər üzərində olan səlahiyyətlərin ləğv olunması, iqtisadiyyatın liberallaşdırılması, tariflərin ləğv olunması, monarx hakimiyyətinin ləğv olunması və ya respublikalı monarxiyanın yaradılması xeyrinə monarxın səlahiyyətlərinin məhdudlaşdırılması daxil idi. 1840-cı illərin perspektivindən baxsaq demokratiya bütün kişilərə səsvermə hüququnun verilməsindən ibarət idi. 'Liberalizm' prinsipial olaraq ""idarə olunanın razılığı"" və kilsə və dövlətin səlahiyyətlərində olan məhdudiyyət, respublika orqanlarının yaradılması, şəxsiyyət və mətbuat azadlığı mənasını verirdi. Liberalizmin təsirlərini 1840-cı ildən sonra bir sıra radikal liberal nəşrlərin kimi Rheinische Zeitung (1842), Fransada Le National and La Réforme (1843); Avstriyada Grenzboten (1841); Macarıstanda Pesti Hírlap (1841) kimi bir neçə radikal qəzetlərin nəşr olunmasında görmək olar. 'Millətçilik' vahid dil, mədəniyyət, din, ümumi tarix, və, əlbəttə, vahid coğrafi ərazi daxilində insanların birləşməsini dəstəkləyirdi. Millətçilik, František Palacký'in Almanlarla olan münaqişələrdən bəhs etdiyi ""Çex Millətçiliyinin Tarixi"" kitabından və Almaniyada millətçilik üzrə meydana çıxan xüsusi musiqi növündən də göründüyü kimi çoxlu dairələr arasında populyarlaşmışdı.Sosyalizm', 1840-cı ildə mənası üzərində hələ də konsensun olmayan, müxtəlif insanlar üçün müxtəlif mənalar verən bir termin idi, lakin, adətən işçi sinfinin səlahiyyətlərinin artırılması kontekstində istifadə olunur. Ölkələr və regionlar üzrə hadisələr İtaliya dövlətləri O vaxta qədər ciddi bir iğtişaş olmasına baxmayaraq, ilk böyük partlayış Sicilyada 1848-ci ild Yanvarda baş verdi. Bourbonlar sülaləsinə qarşı əvvəllər də bir neçə üsyanlar baş versə də, bu 16 ay ömrü sürən müstəqil bir dövlət yaratdı, əlbəttə ki, Burbonlar hakimiyyəti yenidən ələ alana qədər. Həmin aylar ərzində, ortaya çıxan Konstitusiya həmin dövr üçün liberal domekratik perspektivindən kifayət qədər qabaqcıl idi. Üsyan uğursuzluqla nəticələnsə də, 1860–61-ci illərdə İtaliyanın vahid şəkildə birləşməsi — Risorcimento Burbonların idarə etdiyi İki Siciliya Krallığını (Kingdom of Two Sicilies) tənəzzülə uğratdı. Keçmiş Fransa İnqilabının qığılcımlarını 1848-cil üsyanlarında, əsasən də, banket kampaniyasında (campagne des banquets) hiss etmək olurdu. Bu inqilab, əsasən xalqın özünü idarə etməsini düşünən Fransız xalqı arasında populyar olan milliyətçilik və liberalizm ideologiyaları ilə hərəkət edirdi. Bu inqilab Luis Filip'in konstitusiyalı monarxiyasının tənəzzülü və İkinci Respublikanın yaradılması (1852) ilə nəticələndi. Bu hökumətə Luis Napalyon başçılıq edirdi. Alman Dövlətləri Almaniyada 1848-ci il kütləvi aksiyalarla seçilrən ""Mart Üsyanları"" əsasən Almaniyanın cənub və qərbində baş verdi. Ziyalı tələbələr və alimlər tərəfindən yönləndirilən üsyançılar Alman milliyətinin birliyini, mətbuat azadlığı və sərbəst toplaşmaq azadlığı tələblərini irəli sürürdülər. Üsyanın kifayət qədər yaxşı təşkil olunmamasına baxmayaraq, Alman Konfederasiyasının 39 ölkəsinin hər birində əvvəlki autokratik hökumət strukturlarının ləğvi üçün çağırış edirdilər. Nəhayət, üsyanda orta-təbəqə və işçi sinfindən olan əhali güclərini ayırdı və konservativ aristokratiyanın üsyançılara qalib gəlməsinə şərait yaratdı, və bütün liberallar sürgünə göndərildi. Danimarkada XVII əsrdən bəri mütləq monarxiya hakimiyyəti var idi . Kral Kristian VIII, islahatların tərəfdarı olsa da, absolutist idi və 1848-ci il yanvar ayında baş verən müxalif fermer və liberallar tərəfindən təşkil olunan aksiyalar dövründə öldü. Milliyətçi Liberallar tərəfindən təşkil olunan üsyanda konstitusiyalı monarxiyaya keçid üçün çağırışlar edilirdi və üsyançılar Martın 21-də Christianborg'a yürüş etdilər. Yeni kral, Frederik VII Liberalların tələblərinə qulaq asıb içərisinəd Milliyətçi Liberal Partiyasından da üzvlərin olduğu Kabinet yaratdı.Milliyətçi-liberal hərəkat absolutist hakimiyyəti ləğv etmək, amma məkəzləşdirilmiş hakimiyyəti qoruyub saxlamaq istəyirdilər. Kral Riqsdaq adlandırılan ikikameralı parlament ilə hakimiyyəti bölüşməyə razılaşıb yeni Konstitusiyanı qəbul etdi. Belə deyilir ki, Kralın yeni Konstitusiyanı qəbul etdikdən sonra olan ilk sözləri ""bu yaxşı idi, artıq səhərləri rahat yata bilərəm"" olmuşdur. Ordu zabitlərinin narazılıqlarına baxmayaraq, digər Avropa ölkələrində olanların əksinə yeni hakimiyyət strukturunu qəbul etdilər. Amma, Liberal Konstitusiya Schleswigi əhatə etmədi. Avstriya İmperiyası 1848-ci il Mart ayından 1849-cu il İyul ayına qədər, Habsburq İmperiyası milliyətçi xarakteri ilə seçilən inqilabçılar tərəfindən təhlükə altında qaldı. Viennadan idarə olunan imperiyanın daxilində avstriyalar, macarlar, slovaklar, poşalılar, çexlər, xorvatlar, sloveniyalılar, ukraynlar, romanlar, serblər və italyanlar var idi və bunların hər biri inqilab ərzində ya muxtariyyət, ya müstəqillik, ya da digər xalqalar üzərində hegemoniya qazanmağa cəhd etmişdilər. Üsyanın milliyətçi xarakteri, alman dövlətlərində olan hadisələrdən sonra daha da mürəkkəbləşdi.[mənbə göstərin] Demokratlar 1848-ci il üsyanlarına sonralar azadlıq, bərabərlik və qardaşlığın (fraternity) inkişafına təsir edən demokratik inqilablar kimi baxırdı. Milliyətçilər üçün isə bu əvvəlki çoxxalqlı imperiyaların ləğv olunmasını tələb edən ümid kimi görürdülər. Amma, sondakı nəticələr hamını gözlədiyi kimi mürəkkəb olmadı. Reynhard Rürupa görə 1848-ci il üsyanları yəhudiləri sosyal üsyanların və beynəlxalq kapitalın nümayəndəsi kimi göstərən antisemitism'in inkişafında dönüş nöqtəsi idi.İnqilablardan qaçan almanlar tərəfindən Yeni Dünyada Texas-Hill adlı ölkə yaradıldı. Təzyiqə məruz qalan almanlar və ya avstriyalıların bir çoxu öz yurd-yuvaların qoyub Yeni Dünyaya ya da daha sakit Avropa ölkələrinə köçdülər. Onları Qırx-Səkkizincilər də adlandırırdılar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=604684
-1848-ci ildəki inqilablar,"1848-ci il üsyanları, Xalqların Baharı və ya İnqilab Yolu — Avropada ən geniş inqilab dalğası olmuşdur. İnqilablar, əvvəlki monarxik strukturların aradan qaldırılması və müstəqil dövlət qurumlarının yaradılması məqsədi ilə mahiyyətcə demokratik və liberal idi. Fevral ayında Fransada baş verən ilkin mərhələdən sonra inqilab bütün Avropaya yayılmışdır. 50-dən çox ölkəyə təsir göstərməsinə baxmayaraq, inqilabçılar arasında əhəmiyyətli koordinasiya və ya əməkdaşlıq olmamışdır. Üsyanlara təkan verən ən böyük amillər siyasi rəhbərliyə qarşı olan narazılıq, hökumət və demokratik proseslərdə daha geniş iştirak etmək, mətbuat azadlığı və işçi sinfin digər tələbləri, milliyyətçiliyin yüksəlməsi və hökumət qüvvələrinin yenidən qurulmasına dair tələblər daxil idi. İnqilab islahatçılar, orta və işçi təbəqə üzvlərindən ibarət müvəqqəti koalisya tərəfindən idarə olunduğuna görə uzunömürlü olmadı. On minlərlə adam öldürüldü və bir çoxları sürgünə məruz qaldı. Uzun müddət davam edən islahatlar Avstriya və Macarıstanda təhkimçiliyin ləğvi, Danimarkada mütləq monarxiyanın sona çatması və Hollandiyada parlamentli demokratiyanın tətbiqi ilə nəticələndi. İnqilablar Fransa, Hollandiya, Almaniya Konfederasiyası və Avstriya imperiyasını təşkil edən dövlətlər üçün mühim rol oynadı. İnqilablar müxtəlif səbəblərdən meydana gəldiyi üçün bu motivləri bir ardıcıl hərəkətdən görmək çətindir. XIX əsrin birinci yarısında Avropa cəmiyyətində çoxsaylı dəyişikliklər baş vermişdir. Bu dövrdə həm liberal islahatçılar, həm də radikal siyasətçilər milli hökumətləri yenidən formalaşdırmağa çalışırdılar. Texnoloji dəyişiklik işçi sinifdən olanların həyatını kökündən dəyişirdi. Populyar mətbuat siyasi maarifləndirilmə, populyar liberalizm, millətçilik və sosializm kimi yeni dəyərlər və fikirləri əhatə etməyə başladı. Bəzi tarixçilər qeyd edirlər ki, 1846-cı ildə məhsul yığımında olan uğursuzluqlar kəndlilərin və şəhərdə yaşayan yoxsul təbəqənin həyatında çətinliklər yaratdı. Aristokrat əhalinin böyük bir hissəsi isə kral ailəsinin qismən və tam mütləq hakimiyyəti ilə narazı idilər. 1846-cı ildə Avstriya Qalisiyasında Polşa aristokratiyanın və Prussiyada demokratik qüvvələrin bir neçə ayaqlanmaları baş verdi. Bundan sonra, orta təbəqə ayaqlanmağa başladı. Elə həmin vaxt Brüsseldə çalışan Karl Marks və Fridrix Engels Kommunist Liqasının (əsasən Alman işçilərindən ibarət olan bir təşkilat) tələbi ilə Kommunist Partiyasının Manifestini (21 fevral 1848-ci ildə Almaniyada nəşr olunmuşdur) yazdılar. Berlində mart ayı qiyamətindən sonra onlar Almaniyada öz ideyalarını təbliğ etməyə başladılar. Mart ayında Parisdən ""Almaniyada Kommunist Partiyasının tələbləri""ni (""Demands of the Communist Party in Germany"") nəşr etdilər; kitabça, Almaniyanın birləşməsinə, kütləvi seçmə haqqına, feodal statusun ləğvinə çağırırdı. Orta və işçi sinifləri beləliklə, islahat və bir çox digər konkret məqsədlər üzərində ortaq fikirlərə malik idilər. İnqilablarda onların iştirakı, ancaq bir-birindən fərqlənirdi. Baxmayaraq ki, motivin böyük bir hissəsi orta sinifdən idi, üsyanlarda olan iştirakçıların əsasını aşağı təbəqə təşkil edirdi. Üsyanlar ilk dəfə şəhərlərdə yaranmağa başladı Şəhər işçiləri Fransız kəndlərində əhali sürətlə yüksəlmiş, çoxlu kəndlilər şəhərlərdə özlərinə yeni bir həyat qurmağa üz tutmuşdular. Burjuaziyanın bir çoxu isə kasıb əhalidən qorxduqları üçün uzaqlaşdırdılar. Bir çox təcrübəsiz işçi gündə 12–15 saat işləyərək, dağılmış və xəstəlik yayılmış zonalarda yaşayırdılar. Sənətkarlar isə sənayeləşmənin nəticəsində guildlərini itirdilər. Buna görə də, Karl Marks kimi inqilabçılar aşağıdakıları qurdular.Ticarət haqqında olan qanunlarda olan sərbəstləşdirmə və zavodların inkişafı 1815-ci ildən bəri sayı 93% artan müxtəlif təbəqədən olan işçilər arasında olan sosyal fərqləri daha da artırdı. Nəticədə, 1831 və 1834-cü illərdə Lyonda, və 1844-cü ildə Praqda böyük proletariat ayaqlanmaları baş verdi. Conatan Sperberə görə, şəhərdə yaşayan işçi əhali alıcılıq qabiliyyətlərində (purchasing power) yüksək azalma olduğunu hiss etdilər: belə ki, insan artımına abxmayaraq, 1930-cu ildən sonra Belçika, Fransa və Almaniyada şəhərlərdə ət istehlakında azalma var idi. Əlavə olaraq, 1847-ci ildə baş verən iqtisadi böhran işsizliyi daha da artırdı: Vienna zavodlarında 10,000 işçi işdən çıxarıldı və Hamburqda 128 firma iflas etdi. Hollandiya istisna olmaqla, 1847-ci ilin böhranın ölkələrə olan təsirləri və 1848-ci ildə inqilablarla üzləşənlər arasında güclü korrelyasiya var idi.Alman dövlətlərində vəziyyət demək olar eyni idi. Prussiyanın bir hissəsi artıq sənayeləşməyə başlamışdı.1840-cı illərdə, toxuculuqda olan mekanikləşdirilmiş istehsal sənayesi pal-paltar qiymətlərində ucuzlaşmaya səbəb oldu və nəticədə, Alman dərzilərinin əldə istehsal etdikləri məhsulların satışında azalmaya səbəb oldu. İslahatlar kənd feodalizminin ən qeyri-populyar xüsusiyyətlərini yaxşılaşdırdı , lakin narazı sənaye işçiləri daha da böyük dəyişikliklər üçün təzyiq göstərirdilər. Şəhərdə yaşayan işçi əhalinin maaşlarının yarısını əsasən çörək və kartofdan ibarət olan ərzaq üzərində xərcləməyə məcbur idilər. Məhsuldarlıqda olan uğursuzluqlar ərzaq qiymətlərinin daha da artmasına və manufaktura məhsullarına olan tələbin azalmasına, nəticədə işsizliyin daha da artmasına gətirib çıxardı. Üsyanlar zamanı, işsizlik problemini həll etmək üçün, inşaat üzrə atelyelər və emalatxanalar təşkil olundu. Sənətkarlar və işsiz əhali sahibkara özləri üzərində daha çox güc verilmələri üçün təhdid olunduqda sənayə makinalarını dağıtdılar. Kənd yerləri Kənd əhalisində olan artım ərzaq çatışmazlığı, həm Avropa içərisində, həm də Avropadan Amerikaya miqrasiyaya səbəb oldu. Kəndlilər arasında narazılıq 1840-cı ildən sonra artmağa başladı. 1845 və 1846-cı illərdə kartof əkinlərində olan xəstəlik Şimali Avropada böhrana səbəb oldu, və 1847-ci ildə Sileziyada kartof ehtiyatlarını talanmasına səbəb oldu. Reynlanddə çovdar əkinlərində məhsuldarlıq 20%, Çexiyada isə kartofda məhsuldarlıq 50%-ə qədər azaldı . Nəticədə, ərzaq qiymətləri kəskin şəkildə artdı. N1845 və 1846-cı illərdə kartof əkinlərində olan xəstəlik Şimali Avropada böhrana səbəb oldu, və 1847-ci ildə Sileziyada kartof ehtiyatlarını talanmasına səbəb oldu. Reynlanddə çovdar əkinlərində məhsuldarlıq 20%, Çexiyada isə kartofda məhsuldarlıq 50%-ə qədər azaldı . Nəticədə, ərzaq qiymətləri kəskin şəkildə artdı. Aristokratik mülkün əsas hissəsini əkinçilik üçün ayrılmış torpaqların sahibkarlığı, və nəticədə orada çalışan kəndlilər üzərində səlahiyyətlər təşkil edirdi. 1848-ci ildə baş verən kəndli üsyanları əsasən şəhərdəkilərdən qopmuş şəkildə təzahür edirdi, və əsasən uğursuzluqla nəticələnirdi. İdeologiyaların rolu Radikal ideologiyaların populyarlaşmasına qarşı tətbiq edilərn güc və başqa vasitələr onların qarşısı ala bilmədi. Demokratiya, liberalizm, sosyalizm, nasyonalizm (millətçilik) xalq arasında populyarlaşmaqda davam edirdi. Onların tələblərinə Konstitusiya, mətbuat azadlığı, söz azadlığı və digər demokratik hüquqlar, sivil militanın yaradılması, kəndlilər üzərində olan səlahiyyətlərin ləğv olunması, iqtisadiyyatın liberallaşdırılması, tariflərin ləğv olunması, monarx hakimiyyətinin ləğv olunması və ya respublikalı monarxiyanın yaradılması xeyrinə monarxın səlahiyyətlərinin məhdudlaşdırılması daxil idi. 1840-cı illərin perspektivindən baxsaq demokratiya bütün kişilərə səsvermə hüququnun verilməsindən ibarət idi. 'Liberalizm' prinsipial olaraq ""idarə olunanın razılığı"" və kilsə və dövlətin səlahiyyətlərində olan məhdudiyyət, respublika orqanlarının yaradılması, şəxsiyyət və mətbuat azadlığı mənasını verirdi. Liberalizmin təsirlərini 1840-cı ildən sonra bir sıra radikal liberal nəşrlərin kimi Rheinische Zeitung (1842), Fransada Le National and La Réforme (1843); Avstriyada Grenzboten (1841); Macarıstanda Pesti Hírlap (1841) kimi bir neçə radikal qəzetlərin nəşr olunmasında görmək olar. 'Millətçilik' vahid dil, mədəniyyət, din, ümumi tarix, və, əlbəttə, vahid coğrafi ərazi daxilində insanların birləşməsini dəstəkləyirdi. Millətçilik, František Palacký'in Almanlarla olan münaqişələrdən bəhs etdiyi ""Çex Millətçiliyinin Tarixi"" kitabından və Almaniyada millətçilik üzrə meydana çıxan xüsusi musiqi növündən də göründüyü kimi çoxlu dairələr arasında populyarlaşmışdı.Sosyalizm', 1840-cı ildə mənası üzərində hələ də konsensun olmayan, müxtəlif insanlar üçün müxtəlif mənalar verən bir termin idi, lakin, adətən işçi sinfinin səlahiyyətlərinin artırılması kontekstində istifadə olunur. Ölkələr və regionlar üzrə hadisələr İtaliya dövlətləri O vaxta qədər ciddi bir iğtişaş olmasına baxmayaraq, ilk böyük partlayış Sicilyada 1848-ci ild Yanvarda baş verdi. Bourbonlar sülaləsinə qarşı əvvəllər də bir neçə üsyanlar baş versə də, bu 16 ay ömrü sürən müstəqil bir dövlət yaratdı, əlbəttə ki, Burbonlar hakimiyyəti yenidən ələ alana qədər. Həmin aylar ərzində, ortaya çıxan Konstitusiya həmin dövr üçün liberal domekratik perspektivindən kifayət qədər qabaqcıl idi. Üsyan uğursuzluqla nəticələnsə də, 1860–61-ci illərdə İtaliyanın vahid şəkildə birləşməsi — Risorcimento Burbonların idarə etdiyi İki Siciliya Krallığını (Kingdom of Two Sicilies) tənəzzülə uğratdı. Keçmiş Fransa İnqilabının qığılcımlarını 1848-cil üsyanlarında, əsasən də, banket kampaniyasında (campagne des banquets) hiss etmək olurdu. Bu inqilab, əsasən xalqın özünü idarə etməsini düşünən Fransız xalqı arasında populyar olan milliyətçilik və liberalizm ideologiyaları ilə hərəkət edirdi. Bu inqilab Luis Filip'in konstitusiyalı monarxiyasının tənəzzülü və İkinci Respublikanın yaradılması (1852) ilə nəticələndi. Bu hökumətə Luis Napalyon başçılıq edirdi. Alman Dövlətləri Almaniyada 1848-ci il kütləvi aksiyalarla seçilrən ""Mart Üsyanları"" əsasən Almaniyanın cənub və qərbində baş verdi. Ziyalı tələbələr və alimlər tərəfindən yönləndirilən üsyançılar Alman milliyətinin birliyini, mətbuat azadlığı və sərbəst toplaşmaq azadlığı tələblərini irəli sürürdülər. Üsyanın kifayət qədər yaxşı təşkil olunmamasına baxmayaraq, Alman Konfederasiyasının 39 ölkəsinin hər birində əvvəlki autokratik hökumət strukturlarının ləğvi üçün çağırış edirdilər. Nəhayət, üsyanda orta-təbəqə və işçi sinfindən olan əhali güclərini ayırdı və konservativ aristokratiyanın üsyançılara qalib gəlməsinə şərait yaratdı, və bütün liberallar sürgünə göndərildi. Danimarkada XVII əsrdən bəri mütləq monarxiya hakimiyyəti var idi . Kral Kristian VIII, islahatların tərəfdarı olsa da, absolutist idi və 1848-ci il yanvar ayında baş verən müxalif fermer və liberallar tərəfindən təşkil olunan aksiyalar dövründə öldü. Milliyətçi Liberallar tərəfindən təşkil olunan üsyanda konstitusiyalı monarxiyaya keçid üçün çağırışlar edilirdi və üsyançılar Martın 21-də Christianborg'a yürüş etdilər. Yeni kral, Frederik VII Liberalların tələblərinə qulaq asıb içərisinəd Milliyətçi Liberal Partiyasından da üzvlərin olduğu Kabinet yaratdı.Milliyətçi-liberal hərəkat absolutist hakimiyyəti ləğv etmək, amma məkəzləşdirilmiş hakimiyyəti qoruyub saxlamaq istəyirdilər. Kral Riqsdaq adlandırılan ikikameralı parlament ilə hakimiyyəti bölüşməyə razılaşıb yeni Konstitusiyanı qəbul etdi. Belə deyilir ki, Kralın yeni Konstitusiyanı qəbul etdikdən sonra olan ilk sözləri ""bu yaxşı idi, artıq səhərləri rahat yata bilərəm"" olmuşdur. Ordu zabitlərinin narazılıqlarına baxmayaraq, digər Avropa ölkələrində olanların əksinə yeni hakimiyyət strukturunu qəbul etdilər. Amma, Liberal Konstitusiya Schleswigi əhatə etmədi. Avstriya İmperiyası 1848-ci il Mart ayından 1849-cu il İyul ayına qədər, Habsburq İmperiyası milliyətçi xarakteri ilə seçilən inqilabçılar tərəfindən təhlükə altında qaldı. Viennadan idarə olunan imperiyanın daxilində avstriyalar, macarlar, slovaklar, poşalılar, çexlər, xorvatlar, sloveniyalılar, ukraynlar, romanlar, serblər və italyanlar var idi və bunların hər biri inqilab ərzində ya muxtariyyət, ya müstəqillik, ya da digər xalqalar üzərində hegemoniya qazanmağa cəhd etmişdilər. Üsyanın milliyətçi xarakteri, alman dövlətlərində olan hadisələrdən sonra daha da mürəkkəbləşdi.[mənbə göstərin] Demokratlar 1848-ci il üsyanlarına sonralar azadlıq, bərabərlik və qardaşlığın (fraternity) inkişafına təsir edən demokratik inqilablar kimi baxırdı. Milliyətçilər üçün isə bu əvvəlki çoxxalqlı imperiyaların ləğv olunmasını tələb edən ümid kimi görürdülər. Amma, sondakı nəticələr hamını gözlədiyi kimi mürəkkəb olmadı. Reynhard Rürupa görə 1848-ci il üsyanları yəhudiləri sosyal üsyanların və beynəlxalq kapitalın nümayəndəsi kimi göstərən antisemitism'in inkişafında dönüş nöqtəsi idi.İnqilablardan qaçan almanlar tərəfindən Yeni Dünyada Texas-Hill adlı ölkə yaradıldı. Təzyiqə məruz qalan almanlar və ya avstriyalıların bir çoxu öz yurd-yuvaların qoyub Yeni Dünyaya ya da daha sakit Avropa ölkələrinə köçdülər. Onları Qırx-Səkkizincilər də adlandırırdılar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=607968
-1848 (dəqiqləşdirmə),"1848 (ədəd) — ədəd 1848 (film, 1949) — 1949-cu ildə istehsal olunmuş Fransa filmi. NGC 1848 — Yeni Baş Kataloqda qeydə alınmış qalaktika.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=171367
-1849,"1 yanvar - Fransada ilk poçt markasının buraxılması 12 yanvar - Siciliyada, Palermoda Avstriya ordusuna qarşı üsyanların baş verməsi. 9 fevral - Romanın respublika elan edilməsi. 23 fevral - Toskanada üsyan və böyük hersoq II Leopoldun Florensiyadan qaçması. 7 mart - Avstriya imperiyasında imperator Frans İosif tərəfindən diktə edilən Konstitusiyanın dərc olunması, Avstriya reyxstaqının buraxılması. 20 mart - Sardiniya kralı Karl Albert 1848-ci il sülhünü pozaraq Avstriya ilə yenidən müharibəyə başlaması. 29 mart - Ost-Hind şirkəti Pəncabın işğalı ilə Hindistan torpaqlarının zəbt olunmasının başa çatdırılması. 24 aprel - Macarıstan ordusu tərəfindən Peştin azad edilməsi. 3 may - Almaniyanın Drezden şəhərində və Baden hersoqluğunda üsyanların baş verməsi. 6 may - Reyn əyalətinin və Vestfaliyanın fəhlə ittifaqının konqresinin çağrılması. 13 may - Fransada Qanunverici Məclisə seçkilərin keçirilməsi. 28 may -Fransada Qanunverici Məclisin öz işinə başlaması. 18 iyun - Rusiya ordusunun Macarıstan sərhəddini keçməsi. 3 iyun - Fransa ordusunun Romaya daxil olması. Roma respublikasının süqutu. 13 iyul - Macarıstan ordusunun Buda və Peşti tərk etməsi. 14 iyul - General Nikola Udino tərəfindən Romada Roma papasının dünyəvi hakimiyyətinin bəpa edildiyinin elan edilməsi. 24 avqust - Dörd aylıq mühasirədən sonra Venesiyanın Avstriya ordusu tərəfindən tutulması İrəvan quberniyasının təşkil olunması. Qafqaz Tədris dairəsinin yaradılması. Rusiya hökuməti tərəfindən Gəncə, Şuşa, Şamaxı və Bakıda yeni tipli təhsil müəssisələrinin - ""müsəlman məktəbləri""nin təşkil edilməsi. Paşa ağa Sultanov Eduar Anri Avril Polyak bəstəkarı Fredik Şopen. Kavalalı Mehmed Əli Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4558
-1849-cu il,"1 yanvar - Fransada ilk poçt markasının buraxılması 12 yanvar - Siciliyada, Palermoda Avstriya ordusuna qarşı üsyanların baş verməsi. 9 fevral - Romanın respublika elan edilməsi. 23 fevral - Toskanada üsyan və böyük hersoq II Leopoldun Florensiyadan qaçması. 7 mart - Avstriya imperiyasında imperator Frans İosif tərəfindən diktə edilən Konstitusiyanın dərc olunması, Avstriya reyxstaqının buraxılması. 20 mart - Sardiniya kralı Karl Albert 1848-ci il sülhünü pozaraq Avstriya ilə yenidən müharibəyə başlaması. 29 mart - Ost-Hind şirkəti Pəncabın işğalı ilə Hindistan torpaqlarının zəbt olunmasının başa çatdırılması. 24 aprel - Macarıstan ordusu tərəfindən Peştin azad edilməsi. 3 may - Almaniyanın Drezden şəhərində və Baden hersoqluğunda üsyanların baş verməsi. 6 may - Reyn əyalətinin və Vestfaliyanın fəhlə ittifaqının konqresinin çağrılması. 13 may - Fransada Qanunverici Məclisə seçkilərin keçirilməsi. 28 may -Fransada Qanunverici Məclisin öz işinə başlaması. 18 iyun - Rusiya ordusunun Macarıstan sərhəddini keçməsi. 3 iyun - Fransa ordusunun Romaya daxil olması. Roma respublikasının süqutu. 13 iyul - Macarıstan ordusunun Buda və Peşti tərk etməsi. 14 iyul - General Nikola Udino tərəfindən Romada Roma papasının dünyəvi hakimiyyətinin bəpa edildiyinin elan edilməsi. 24 avqust - Dörd aylıq mühasirədən sonra Venesiyanın Avstriya ordusu tərəfindən tutulması İrəvan quberniyasının təşkil olunması. Qafqaz Tədris dairəsinin yaradılması. Rusiya hökuməti tərəfindən Gəncə, Şuşa, Şamaxı və Bakıda yeni tipli təhsil müəssisələrinin - ""müsəlman məktəbləri""nin təşkil edilməsi. Paşa ağa Sultanov Eduar Anri Avril Polyak bəstəkarı Fredik Şopen. Kavalalı Mehmed Əli Paşa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186103
-184 (ədəd),"Yüz səksən dörd — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz səksən üçdən sonra, yüz səksən beşdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz səksən dörd ədədi — cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157951
-1850,"2 mart - Prussiyada ödənc əvəzində təhkimçilik hüququnun ləğv edilməsi haqqında qanunun qəbul edilməsi. 9 sentyabr - Kaliforniyanın ABŞ-nin 31-ci ştatı kimi təşkil olunması. 1 oktyabr - Avstriya imperiyasında Avstriya və Macarıstan gömrük sərhəddinin ləğv edilməsi. Çində Taypinlər hərəkatının (1850-1864) başlanması. iyul-dekabr - Zəncan üsyanı Tiflisdə ""Qafqaz kənd təsərrüfatı cəmiyyəti"" yaradıldı. Rusiya hökuməti tərəfindən Salyan, Lənkəran və Nuxada yeni tipli təhsil müəssisələrinin - ""müsəlman məktəbləri""nin təşkil edilməsi. 6 iyun – Karl Ferdinand Braun, alman fiziki. 5 avqust - Gi de Mopassan - fransız yazıçısı. Firudun bəy Cəlal oğlu Vəzirov - Rusiya ordusunda general. Heman Hess - İsveçrə-Rusiya kimyaçısı. Kaltur Semyonov - Xalq mahnılarının müəllifi. 16 aprel - Mariya Tüsso - Bal mumu heykəltəraşı , Filips Kertisin qardaşı qızı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4559
-1850-ci il,"2 mart - Prussiyada ödənc əvəzində təhkimçilik hüququnun ləğv edilməsi haqqında qanunun qəbul edilməsi. 9 sentyabr - Kaliforniyanın ABŞ-nin 31-ci ştatı kimi təşkil olunması. 1 oktyabr - Avstriya imperiyasında Avstriya və Macarıstan gömrük sərhəddinin ləğv edilməsi. Çində Taypinlər hərəkatının (1850-1864) başlanması. iyul-dekabr - Zəncan üsyanı Tiflisdə ""Qafqaz kənd təsərrüfatı cəmiyyəti"" yaradıldı. Rusiya hökuməti tərəfindən Salyan, Lənkəran və Nuxada yeni tipli təhsil müəssisələrinin - ""müsəlman məktəbləri""nin təşkil edilməsi. 6 iyun – Karl Ferdinand Braun, alman fiziki. 5 avqust - Gi de Mopassan - fransız yazıçısı. Firudun bəy Cəlal oğlu Vəzirov - Rusiya ordusunda general. Heman Hess - İsveçrə-Rusiya kimyaçısı. Kaltur Semyonov - Xalq mahnılarının müəllifi. 16 aprel - Mariya Tüsso - Bal mumu heykəltəraşı , Filips Kertisin qardaşı qızı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186104
-1850-ci illər,1850-ci illər — Qriqori təqvimində 1850-ci il yanvarın 1-də başlayan və 1859-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Siyasətçilər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=570312
-1851,"15 yanvar - ABŞ-la əməkdaşlıq tərəfdarı olan general Mariano Aristanın Meksika prezidenti seçilməsi. 24 yanvar - Fransa prezidenti Lui Napoleon tərəfindən yeni hökumətin təşkili. 2 fevral - Birləşmiş Salvador və Honduras ordusunun Arada adlanan yerdə Qvatemala ordusu tərəfindən darmadağın edilməsi. 21 may - Yeni Qranada Respublikasında quldarlığın birdəfəlik olaraq ləğv edilməsi. 27 avqust - Çində Yunyan şəhərinin taypinlər tərəfindən tutulması, bu şəhərdə ""Səmavi rifah dövlətinin"" (Taypin Tyanqo) dövlətinin yaradıldığının elan edilməsi və yeni hökumətin yaradılması. 18 sentyabr - Mühafizəkar Manuel Monttun Cili prezidenti seçilməsi. 1 noyabr - Rusiyada Moskvanı Sankt-Peterburqla birləşdirən Nikolayevski dəmiryol xəttinin istifadəyə verilməsi. 2 dekabr - Fransa prezidenti Lui Napoleon tərəfindən dövlət çevrilişi edilməsi, Qanunverici Məclisin buraxılması. Avstraliyada qızıl mədənlərinin kəşf edilməsi. İstanbulda Elm Komitəsinin yaradılması. İranda ""Bilik evi"" adlandırılan darülfünunun və ilk rəsmi dövlət qəzetinin fəalyyətə başlaması. Şahzadə Əbdülsəməd Bəhmən Mirzə oğlu Qacar, Rusiya ordusunda general Ferdinand Foş Henrix Fridrix Link — Alman təbiətçisi və botaniki.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4560
-1851-ci il,"15 yanvar - ABŞ-la əməkdaşlıq tərəfdarı olan general Mariano Aristanın Meksika prezidenti seçilməsi. 24 yanvar - Fransa prezidenti Lui Napoleon tərəfindən yeni hökumətin təşkili. 2 fevral - Birləşmiş Salvador və Honduras ordusunun Arada adlanan yerdə Qvatemala ordusu tərəfindən darmadağın edilməsi. 21 may - Yeni Qranada Respublikasında quldarlığın birdəfəlik olaraq ləğv edilməsi. 27 avqust - Çində Yunyan şəhərinin taypinlər tərəfindən tutulması, bu şəhərdə ""Səmavi rifah dövlətinin"" (Taypin Tyanqo) dövlətinin yaradıldığının elan edilməsi və yeni hökumətin yaradılması. 18 sentyabr - Mühafizəkar Manuel Monttun Cili prezidenti seçilməsi. 1 noyabr - Rusiyada Moskvanı Sankt-Peterburqla birləşdirən Nikolayevski dəmiryol xəttinin istifadəyə verilməsi. 2 dekabr - Fransa prezidenti Lui Napoleon tərəfindən dövlət çevrilişi edilməsi, Qanunverici Məclisin buraxılması. Avstraliyada qızıl mədənlərinin kəşf edilməsi. İstanbulda Elm Komitəsinin yaradılması. İranda ""Bilik evi"" adlandırılan darülfünunun və ilk rəsmi dövlət qəzetinin fəalyyətə başlaması. Şahzadə Əbdülsəməd Bəhmən Mirzə oğlu Qacar, Rusiya ordusunda general Ferdinand Foş Henrix Fridrix Link — Alman təbiətçisi və botaniki.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186105
-1852,"9 fevral - Çində taypinlərin Uxan və Nankin şəhərlərindən yürüşlərinin başlanması. 30 iyun - Yeni Zelandiyada ölkənin Parlamentinin yaradılmasına imkan yaradan ilk Konstitusiya Fərmanının qəbul edilməsi. 24 sentyabr - Anri Jiffar tərəfindən dirijablla ilk uçuşun həyata keçirilməsi. İkinci İngiltərə-Birma müharibəsinin baş verməsi. 23 noyabr - İngiltərədə ilk dəfə poçt qutularının quraşdırılması 2 dekabr - Fransada monarxiyanın bərpa edilməsi. Fransada II Respublika dövrünə (1848 - 1852) son qoyulması və II İmperiya (1852-1870) dövrünün başlanması. Natural vergilərin pul vergisi ilə əvəz edilməsi Karl Lindeman 14 oktyabr – Otto Binsvanger, alman psixiatrı. 17 iyul — italyan şairi, dramaturq və librettoçusu Salvador Kammarano Mirzə Şəfi Vazeh 28 may — Ejen Bürnuf 26 oktyabr — Coberti Vinçenso",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4561
-1852-ci il,"9 fevral - Çində taypinlərin Uxan və Nankin şəhərlərindən yürüşlərinin başlanması. 30 iyun - Yeni Zelandiyada ölkənin Parlamentinin yaradılmasına imkan yaradan ilk Konstitusiya Fərmanının qəbul edilməsi. 24 sentyabr - Anri Jiffar tərəfindən dirijablla ilk uçuşun həyata keçirilməsi. İkinci İngiltərə-Birma müharibəsinin baş verməsi. 23 noyabr - İngiltərədə ilk dəfə poçt qutularının quraşdırılması 2 dekabr - Fransada monarxiyanın bərpa edilməsi. Fransada II Respublika dövrünə (1848 - 1852) son qoyulması və II İmperiya (1852-1870) dövrünün başlanması. Natural vergilərin pul vergisi ilə əvəz edilməsi Karl Lindeman 14 oktyabr – Otto Binsvanger, alman psixiatrı. 17 iyul — italyan şairi, dramaturq və librettoçusu Salvador Kammarano Mirzə Şəfi Vazeh 28 may — Ejen Bürnuf 26 oktyabr — Coberti Vinçenso",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186106
-1853,"19 mart - Çində Nankin şəhərinin taypinlər tərəfindən ələ keçirilməsi. 10 may - Osmanlı imperiyası tərəfindən knyaz Menşikovun ultimatumunun rədd edilməsi. 3 iyul - knyaz Mixail Qorçakovun rəhbərlik etdiyi rus ordusunun Türkiyənin himayəsindı olan Moldaviya və Valaxiyaya ərazisinə daxil olması 9 oktyabr - Osmanlı imperiyası tərəfindən rus ordusunun Dunay knyazlığından çıxarılması. 16 oktyabr - Rusiya ilə Osmanlı imperiyası arasında Krım müharibəsinin (1853-1856) başlanması. 18 noyabr - Sinop buxtasında baş vermiş döyüşdə rus donanmasının qalib gəlməsi Şimali Azərbaycanda dövlət kəndlilərinin bir yerdən başqa yerə köçmək hüququnun ləğv olunması. Yeni məktəb Nizamnaməsinin qəbul olunması. Sankt - Peterburq universitetinin Şərqşünaslıq fakultəsinin açılması və M. Kazımbəyin fakultənin ilk dekanı seçilməsi. Rusiya hökuməti tərəfindən Zaqatalada yeni tipli təhsil müəssisələrinin - ""müsəlman məktəbləri""nin təşkil edilməsi. 5 iyul — Tivadar Kostka Çontvari Məmmədtağı Səfərov (""Sidqi"") İbrahim ağa Raşa ağa oğlu Vəkilov, rus ordusunda general. Azərbaycan tarixçisi Mirzə Camal.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4562
-1853-cü il,"19 mart - Çində Nankin şəhərinin taypinlər tərəfindən ələ keçirilməsi. 10 may - Osmanlı imperiyası tərəfindən knyaz Menşikovun ultimatumunun rədd edilməsi. 3 iyul - knyaz Mixail Qorçakovun rəhbərlik etdiyi rus ordusunun Türkiyənin himayəsindı olan Moldaviya və Valaxiyaya ərazisinə daxil olması 9 oktyabr - Osmanlı imperiyası tərəfindən rus ordusunun Dunay knyazlığından çıxarılması. 16 oktyabr - Rusiya ilə Osmanlı imperiyası arasında Krım müharibəsinin (1853-1856) başlanması. 18 noyabr - Sinop buxtasında baş vermiş döyüşdə rus donanmasının qalib gəlməsi Şimali Azərbaycanda dövlət kəndlilərinin bir yerdən başqa yerə köçmək hüququnun ləğv olunması. Yeni məktəb Nizamnaməsinin qəbul olunması. Sankt - Peterburq universitetinin Şərqşünaslıq fakultəsinin açılması və M. Kazımbəyin fakultənin ilk dekanı seçilməsi. Rusiya hökuməti tərəfindən Zaqatalada yeni tipli təhsil müəssisələrinin - ""müsəlman məktəbləri""nin təşkil edilməsi. 5 iyul — Tivadar Kostka Çontvari Məmmədtağı Səfərov (""Sidqi"") İbrahim ağa Raşa ağa oğlu Vəkilov, rus ordusunda general. Azərbaycan tarixçisi Mirzə Camal.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186107
-1854,"17 fevral – Böyük Britaniya Afrikadakı müstəmləkəsi olan Çəhrayı Respublikanın (indiki Cənubi Afrika Respublikası) müstəqilliyini tanıyıb. Bu, Afrika qitəsində müstəqillik əldə etmiş ilk dövlət idi. ABŞ-də Respublikaçılar Partiyasının yaradılması. mart - İngiltərə və Fransanın Rusiyaya müharibə elan etməsi. Şamaxıda ali dördsinifli məktəb təsis olundu. Nəcəf bəy Vəzirov - Azərbaycan yazıçısı. Anri Puankare - fransız riyaziyyatçı , fiziki. Oskar Vayld - İngilis-İrlandiya yazıçı. Həsən bəy İsrafil bəy oğlu Yadigarov - rus ordusunda general.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4563
-1854-cü il,"17 fevral – Böyük Britaniya Afrikadakı müstəmləkəsi olan Çəhrayı Respublikanın (indiki Cənubi Afrika Respublikası) müstəqilliyini tanıyıb. Bu, Afrika qitəsində müstəqillik əldə etmiş ilk dövlət idi. ABŞ-də Respublikaçılar Partiyasının yaradılması. mart - İngiltərə və Fransanın Rusiyaya müharibə elan etməsi. Şamaxıda ali dördsinifli məktəb təsis olundu. Nəcəf bəy Vəzirov - Azərbaycan yazıçısı. Anri Puankare - fransız riyaziyyatçı , fiziki. Oskar Vayld - İngilis-İrlandiya yazıçı. Həsən bəy İsrafil bəy oğlu Yadigarov - rus ordusunda general.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186108
-1855,"26 yanvar - Sardiniya krallığınınn Rusiya imperiyasına müharibə elan edərək Krım müharibəsinə daxil olması, 27 yanvar - Panama dəmiryolunun ilk dəfə Atlantik okeanı ilə Sakit okeanının birləşdirməsi. 7 fevral - Rusiya ilə Yaponiya arasında Simod müqaviləsinin imzalanması və iki ölkə arasında ""Əbədi sülh və səmimi dostluq"" elan edilməsi. 17 fevral - Rus ordusu tərəfindən Yevpatoriyanın ələ keçirilməsi üçün uğursuz cəhd göstərilməsi, 3 mart - Rusiyada II Aleksandrın (1855-1881) hakimiyyətə gəlməsi. Triyestdə İspaniya taxt-tacına iddiaçı Don Böyük Karlos vəfat etməsi, onun oğlu qraf Montemolinin VI Karl adını qəbul etməsi, Peşavarda Birinci ingilis-əfqan müharibəsini (1838-1842) formal şəkildə başa çatdıran ingilis-əfqan sülh müqaviləsinin imzalanması, 9 aprel - Müttəfiq qoşunları tərəfindən Sevastopolun ikinci dəfə bombardman edilməsi, 24 may - Kerçə (Krıma) fransız ekspedisiya korpusunun çıxarılması, 13 iyun - Nikaraquaya sonralar Qranadanı ələ keçirən və respublikanın prezidenti seçilən polkovnik Vilyam Uokerin başçılığı ilə Şimali Amerikadan könüllülər dəstəsinin gəlməsi. 18 iyun - Müttəfiqlərin Sevastopola uğursuz hücumu, 15 avqust - Meksikada general Antonio Santa-Annanın diktaturasının devrilməsi. Santa-Annanın general Martin Karreranı prezident təyin etməsi, 16 avqust - Krımda Qara çay sahillərində rus qoşunlarının müttəfiqlərin mövqelərinə uğursuz hücumları. 18 avqust - Avstriya imperiyası ilə Müqəddəs Prestol arasında katolik kilsəsinin mətbuat və məktəb üzərində təsirini gücləndirən konkordatın imzalanması, 8 sentyabr - Malaxov kurqanının süqutundan sonra rus ordusunun Qara dəniz donanmsının qalıqlarını batıraraq Sevastopolu tərk etməsi, 12 sentyabr - Meksikada baş verən üsyan nəticəsində general Martin Karreranın diktaturasının devrilməsi, 4 oktyabr - Mexiko yaxınlığındakı Kuernavak şəhərində Meksikanın bütün ştatlarının nümayəndələrinin surasının çağırılması, Xuan Alvaresin ölkənin prezidenti seçilməsi, koalision hökumətin yaradılması. Xuan Alvaresin üsyançı ordusunun Mexikoya daxil olması, Kosta-Rikanın prezidenti Xuan Rafael Mor tərəfindən Vilyam Uokerin Başçılıq etdiyi Nikaraqua hökumətinin müdaxiləyə hazırlaşmaqda ittiham edilməsi və Nikaraquaya qarşı beynəlxalq ekspedisiyanın təşkili üçün çağırış edilməsi. 28 noyabr - Qafqazda rus qoşunları tərəfindən mühasirəyə alınan türk qalası Qarsın təslim olması. Gədəbəydə kiçik bir misəritmə zavodu inşa edilmişdi. Mehdiqulu xan Şeyx İbrahim Zəncani Aşıq Molla Cümə Səməd bəy Sadıq bəy oğlu Mehmandarov, Rusiya ordusunda general. Mirkazım xan Mirəli xan oğlu Talışxanov, Rusiya ordusunda general. Nevfidan Pərtəvpiyalə Qadınəfəndi 26 yanvar – Riçard Cons, ingilis iqtisadçısı 23 fevral - Karl Fridrix Qauss, Görkəmli alman riyaziyyatçısı, astronom və fiziki",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4564
-1855-ci il,"26 yanvar - Sardiniya krallığınınn Rusiya imperiyasına müharibə elan edərək Krım müharibəsinə daxil olması, 27 yanvar - Panama dəmiryolunun ilk dəfə Atlantik okeanı ilə Sakit okeanının birləşdirməsi. 7 fevral - Rusiya ilə Yaponiya arasında Simod müqaviləsinin imzalanması və iki ölkə arasında ""Əbədi sülh və səmimi dostluq"" elan edilməsi. 17 fevral - Rus ordusu tərəfindən Yevpatoriyanın ələ keçirilməsi üçün uğursuz cəhd göstərilməsi, 3 mart - Rusiyada II Aleksandrın (1855-1881) hakimiyyətə gəlməsi. Triyestdə İspaniya taxt-tacına iddiaçı Don Böyük Karlos vəfat etməsi, onun oğlu qraf Montemolinin VI Karl adını qəbul etməsi, Peşavarda Birinci ingilis-əfqan müharibəsini (1838-1842) formal şəkildə başa çatdıran ingilis-əfqan sülh müqaviləsinin imzalanması, 9 aprel - Müttəfiq qoşunları tərəfindən Sevastopolun ikinci dəfə bombardman edilməsi, 24 may - Kerçə (Krıma) fransız ekspedisiya korpusunun çıxarılması, 13 iyun - Nikaraquaya sonralar Qranadanı ələ keçirən və respublikanın prezidenti seçilən polkovnik Vilyam Uokerin başçılığı ilə Şimali Amerikadan könüllülər dəstəsinin gəlməsi. 18 iyun - Müttəfiqlərin Sevastopola uğursuz hücumu, 15 avqust - Meksikada general Antonio Santa-Annanın diktaturasının devrilməsi. Santa-Annanın general Martin Karreranı prezident təyin etməsi, 16 avqust - Krımda Qara çay sahillərində rus qoşunlarının müttəfiqlərin mövqelərinə uğursuz hücumları. 18 avqust - Avstriya imperiyası ilə Müqəddəs Prestol arasında katolik kilsəsinin mətbuat və məktəb üzərində təsirini gücləndirən konkordatın imzalanması, 8 sentyabr - Malaxov kurqanının süqutundan sonra rus ordusunun Qara dəniz donanmsının qalıqlarını batıraraq Sevastopolu tərk etməsi, 12 sentyabr - Meksikada baş verən üsyan nəticəsində general Martin Karreranın diktaturasının devrilməsi, 4 oktyabr - Mexiko yaxınlığındakı Kuernavak şəhərində Meksikanın bütün ştatlarının nümayəndələrinin surasının çağırılması, Xuan Alvaresin ölkənin prezidenti seçilməsi, koalision hökumətin yaradılması. Xuan Alvaresin üsyançı ordusunun Mexikoya daxil olması, Kosta-Rikanın prezidenti Xuan Rafael Mor tərəfindən Vilyam Uokerin Başçılıq etdiyi Nikaraqua hökumətinin müdaxiləyə hazırlaşmaqda ittiham edilməsi və Nikaraquaya qarşı beynəlxalq ekspedisiyanın təşkili üçün çağırış edilməsi. 28 noyabr - Qafqazda rus qoşunları tərəfindən mühasirəyə alınan türk qalası Qarsın təslim olması. Gədəbəydə kiçik bir misəritmə zavodu inşa edilmişdi. Mehdiqulu xan Şeyx İbrahim Zəncani Aşıq Molla Cümə Səməd bəy Sadıq bəy oğlu Mehmandarov, Rusiya ordusunda general. Mirkazım xan Mirəli xan oğlu Talışxanov, Rusiya ordusunda general. Nevfidan Pərtəvpiyalə Qadınəfəndi 26 yanvar – Riçard Cons, ingilis iqtisadçısı 23 fevral - Karl Fridrix Qauss, Görkəmli alman riyaziyyatçısı, astronom və fiziki",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186109
-1856,"1 yanvar - Farer adaları ilə ticarət sahəsində inhisarın ləğv edilməsi. 18 fevral - Osmanlı sultanı tərəfindən islahatların keçirilməsi haqqında yeni fərmanın verılməsi. 25 fevral - Krım müharibəsinin (1853-1856) yekunlarının müzakirəsi ilə bağlı Paris konqresinin fəaliyyətə başlaması. 26 fevral - Kosta-Rika konqresi tərəfindən ölkə prezidenti Xuan Rafael Mora Nikaraqua əleyhinə gözlənilən müharibə ilə əlaqədar fövqəladə səlahiyyətlərin verilməsi. 1 mart - Kosta-Rika tərəfindən Vilyam Uokerin idarə etdiyi Nikaraquaya müharibə elan edilməsi. 20 mart - Kosta-Rikanın ordusu tərəfindən Santa-Rose tərəfindən Uokerin dəstələrinin darmadağın edilməsi. Krım müharibəsinin yekunlarına dair Paris sülh müqaviləsinin imzalanması. Paris sülh müqaviləsi çərçivəsində Rusiya imperiyası, Fransa və Böyük Britaniya arasında imzalanmış birinci Aland konvensiyasına əsasən Rusiyanın ona məxsus olan Aland adalarında heç bir istehkam qurğusu yaratmamaq öhdəliyini öz üzərinə götürməsi. 16 aprel - dəniz müharibələri haqqında Paris bəyannaməsinin imzalanması. 11 aprel - Rivas yaxınlığında Kosta-Rika və Nikaraqua orduları arasında döyüşün baş verməsi. İngilis ixtiraçısı Q.Bessemer tərəfindən maye çuqundan polad və dəmir alınması üsulunun ixtira edilməsi. 10 iyul - Nikola Tesla, serb əsilli ABŞ alimi və ixtiraçısı 26 iyul - Corc Bernard Şou, irland əsilli Böyük Britaniya yazıçısı, dramaturq 16 oktyabr - Səməd bəy Mehmandarov, Rusiya İmperator ordusunun generalı, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hərb naziri 28 dekabr - Vudro Vilson, ABŞ prezidenti, siyasi və dövlət xadimi İsmayıl Fazil Paşa, türk əsgəri və siyasətçisi 24 fevral - Nikolay Lobaçevski, rus riyaziyyatçısı və fiziki",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4565
-1856-cı il,"1 yanvar - Farer adaları ilə ticarət sahəsində inhisarın ləğv edilməsi. 18 fevral - Osmanlı sultanı tərəfindən islahatların keçirilməsi haqqında yeni fərmanın verılməsi. 25 fevral - Krım müharibəsinin (1853-1856) yekunlarının müzakirəsi ilə bağlı Paris konqresinin fəaliyyətə başlaması. 26 fevral - Kosta-Rika konqresi tərəfindən ölkə prezidenti Xuan Rafael Mora Nikaraqua əleyhinə gözlənilən müharibə ilə əlaqədar fövqəladə səlahiyyətlərin verilməsi. 1 mart - Kosta-Rika tərəfindən Vilyam Uokerin idarə etdiyi Nikaraquaya müharibə elan edilməsi. 20 mart - Kosta-Rikanın ordusu tərəfindən Santa-Rose tərəfindən Uokerin dəstələrinin darmadağın edilməsi. Krım müharibəsinin yekunlarına dair Paris sülh müqaviləsinin imzalanması. Paris sülh müqaviləsi çərçivəsində Rusiya imperiyası, Fransa və Böyük Britaniya arasında imzalanmış birinci Aland konvensiyasına əsasən Rusiyanın ona məxsus olan Aland adalarında heç bir istehkam qurğusu yaratmamaq öhdəliyini öz üzərinə götürməsi. 16 aprel - dəniz müharibələri haqqında Paris bəyannaməsinin imzalanması. 11 aprel - Rivas yaxınlığında Kosta-Rika və Nikaraqua orduları arasında döyüşün baş verməsi. İngilis ixtiraçısı Q.Bessemer tərəfindən maye çuqundan polad və dəmir alınması üsulunun ixtira edilməsi. 10 iyul - Nikola Tesla, serb əsilli ABŞ alimi və ixtiraçısı 26 iyul - Corc Bernard Şou, irland əsilli Böyük Britaniya yazıçısı, dramaturq 16 oktyabr - Səməd bəy Mehmandarov, Rusiya İmperator ordusunun generalı, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hərb naziri 28 dekabr - Vudro Vilson, ABŞ prezidenti, siyasi və dövlət xadimi İsmayıl Fazil Paşa, türk əsgəri və siyasətçisi 24 fevral - Nikolay Lobaçevski, rus riyaziyyatçısı və fiziki",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186110
-1857,"5 fevral — Meksikada yeni Konstitusiyanın qəbul edilməsi. 18 aprel — Venesuelanın yeni Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 20 aprel — Venesuela diktatoru Xose Tadeo Monaqasın 6 il müddətinə ölkənin prezidenti seçilməsi. 10 may — Hindistanın Mirut şəhərində üsyan qaldıran üç sipahi polkunun Dehliyə doğru hərəkət etməsi, İngiltərə müstəmləkəçiliyinə qarşı sipahilər üsyanının başlanması. 22 iyun — Fransada Qanunverici Korpusa seçkilərin keçirilməsi. 14 sentyabr — Hindistanda sipahilər üsyanı nəticəsində üsyançılar tərəfindən ələ keçirilən Dehliyə ingilis qoşunlarının üsyanının başlanması. 16 sentyabr — Meksika Respublikasının yenidən Meksika Birləşmiş Ştatları adlandırılması. 19 sentyabr — Hindistanda sipahilər üsyanının gedişində ingilis qoşunları tərəfindən Dehlinin işğal edilməsi. 17 dekabr — Meksika prezidenti general İqnasio Komonfort tərəfindən paytaxt qanizonunun qüvvələri ilə dövlət çevrilişinin həyata keçirilməsi, Konstitusiyanın ləğv edilməsi və konqresin buraxılması. Türkiyənin İzmir şəhərində masonların ilk böyük Türk lojasının qurulması. Hindistanda ilk dəmiryol xəttinin çəkilməsi. Leon Skott tərəfindən ilk səsyazma qurğususnun icad edilməsi. M.F.Axundovun ""Aldanmış kəvakib"" povestini yazması. Vilyam Taft, ABŞ-nin 27-ci Prezidenti. Əsəd bəy Ağaəli bəy oğlu Talışxanov, Rusiya ordusunun generalı. 1 noyabr – Con Coli – ingilis geoloqu və geofiziki 8 iyul – Alfred Bine, fransız psixoloqu Mehmet Şükrü Paşa – Osmanlı generalı. Yusif İzzəddin Əfəndi 5 yanvar – Ogüst Kont – fransız sosioloqu və filosofu, sosiologiyanın banisi Satirik şair Qasım bəy Zakir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4566
-1857-ci il,"5 fevral — Meksikada yeni Konstitusiyanın qəbul edilməsi. 18 aprel — Venesuelanın yeni Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 20 aprel — Venesuela diktatoru Xose Tadeo Monaqasın 6 il müddətinə ölkənin prezidenti seçilməsi. 10 may — Hindistanın Mirut şəhərində üsyan qaldıran üç sipahi polkunun Dehliyə doğru hərəkət etməsi, İngiltərə müstəmləkəçiliyinə qarşı sipahilər üsyanının başlanması. 22 iyun — Fransada Qanunverici Korpusa seçkilərin keçirilməsi. 14 sentyabr — Hindistanda sipahilər üsyanı nəticəsində üsyançılar tərəfindən ələ keçirilən Dehliyə ingilis qoşunlarının üsyanının başlanması. 16 sentyabr — Meksika Respublikasının yenidən Meksika Birləşmiş Ştatları adlandırılması. 19 sentyabr — Hindistanda sipahilər üsyanının gedişində ingilis qoşunları tərəfindən Dehlinin işğal edilməsi. 17 dekabr — Meksika prezidenti general İqnasio Komonfort tərəfindən paytaxt qanizonunun qüvvələri ilə dövlət çevrilişinin həyata keçirilməsi, Konstitusiyanın ləğv edilməsi və konqresin buraxılması. Türkiyənin İzmir şəhərində masonların ilk böyük Türk lojasının qurulması. Hindistanda ilk dəmiryol xəttinin çəkilməsi. Leon Skott tərəfindən ilk səsyazma qurğususnun icad edilməsi. M.F.Axundovun ""Aldanmış kəvakib"" povestini yazması. Vilyam Taft, ABŞ-nin 27-ci Prezidenti. Əsəd bəy Ağaəli bəy oğlu Talışxanov, Rusiya ordusunun generalı. 1 noyabr – Con Coli – ingilis geoloqu və geofiziki 8 iyul – Alfred Bine, fransız psixoloqu Mehmet Şükrü Paşa – Osmanlı generalı. Yusif İzzəddin Əfəndi 5 yanvar – Ogüst Kont – fransız sosioloqu və filosofu, sosiologiyanın banisi Satirik şair Qasım bəy Zakir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186111
-1858,"28 may - Rusiya imperiyası ilə Çin arasında sərhədlər, ticarət və digər məsələlərlə əlaqədar Aygün müqaviləsinin imzalanması 31 may - Rusiyada Xabarovsk şəhərinin əsasının qoyulması. 13 iyun - Rusiya ilə Çin arasında Tyanszin müqaviləsinin imzalanması. 2 avqust - İngiltərə parlamenti tərəfindən Ost-Hind şirkətinin ləğv edilməsi və Hindistanın İngiltərə taxt-tacının idarəçiliyi altına keçməsi barədə qanun qəbul edilməsi. 7 avqust - Türkiyə sultanının himayəçiliyi altında birləşmiş Moldaviya və Valaxiya knyazlıqlarının yaradılması haqqında Paris konvensiyasının imzalanması 10 oktyabr — Təbrizdə fars dilində ""Azərbaycan"" qəzetinin nəşrinə başlanması. 10 oktyabr — Kubanın müstəqilliyinin elan edilməsi. 1 noyabr - Böyük Britaniya kraliçası Viktoriya tərəfindən sipahilər üsyanında iştirak edən hind əyanlarının bağışlanması haqqında manifest verilməsi. Təbrizdə ""Azərbaycan"" qəzetinin nəşr olunması. Ost-Hind şirkətinin ləğv edilməsi. Əbülqasim Ordubadi 1 noyabr — Mixail Konovalov Robert Ouen - İngilis utopik sosialisti. Cüzeppe Peano 21 iyul — Avstriyalı Mariya Kristina, İspaniya kralı XII Alfonsonun xanımı, İspaniyanın kraliça-konsortu. Azərbaycan tarixçisi Kərim ağa Şəkixanov. Məşrəfzadə Mehmed Arif Əfəndi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4567
-1858-ci il,"28 may - Rusiya imperiyası ilə Çin arasında sərhədlər, ticarət və digər məsələlərlə əlaqədar Aygün müqaviləsinin imzalanması 31 may - Rusiyada Xabarovsk şəhərinin əsasının qoyulması. 13 iyun - Rusiya ilə Çin arasında Tyanszin müqaviləsinin imzalanması. 2 avqust - İngiltərə parlamenti tərəfindən Ost-Hind şirkətinin ləğv edilməsi və Hindistanın İngiltərə taxt-tacının idarəçiliyi altına keçməsi barədə qanun qəbul edilməsi. 7 avqust - Türkiyə sultanının himayəçiliyi altında birləşmiş Moldaviya və Valaxiya knyazlıqlarının yaradılması haqqında Paris konvensiyasının imzalanması 10 oktyabr — Təbrizdə fars dilində ""Azərbaycan"" qəzetinin nəşrinə başlanması. 10 oktyabr — Kubanın müstəqilliyinin elan edilməsi. 1 noyabr - Böyük Britaniya kraliçası Viktoriya tərəfindən sipahilər üsyanında iştirak edən hind əyanlarının bağışlanması haqqında manifest verilməsi. Təbrizdə ""Azərbaycan"" qəzetinin nəşr olunması. Ost-Hind şirkətinin ləğv edilməsi. Əbülqasim Ordubadi 1 noyabr — Mixail Konovalov Robert Ouen - İngilis utopik sosialisti. Cüzeppe Peano 21 iyul — Avstriyalı Mariya Kristina, İspaniya kralı XII Alfonsonun xanımı, İspaniyanın kraliça-konsortu. Azərbaycan tarixçisi Kərim ağa Şəkixanov. Məşrəfzadə Mehmed Arif Əfəndi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186112
-1859,"5 yanvar - polkovnik Aleksandru İoan Kuzanın Moldaviya hökmdarı seçilməsi 15 yanvar - Haiti imperatoru I Fosten hökumət əleyhinə baş verən üsyanlar nəticəsində hakimiyyətdən kənarlaşdırılması. Haiti imperiyasının ləğv edilməsi, Haiti imperiyasının ləğv edilməsi və general Fabr Jeffarın respublika prezidenti seçilməsi. 14 fevral - Oreqonun ABŞ-nin 33-cü çtatı olması 3 mart - Parisdə Fransa ilə Rusiya imperiyası arasında Fransa, Pyemont və Avstriya arasında baş verəcək müharibədə Rusiyanın neytral mövqe tutması haqqında razılaşmanın imzalanması. 25 aprel - Süveyş kanalının çəkilişinə başlanması. 29 aprel - Avstriya-İtaliya-Fransa müharibəsinin başlanması. 20 may - İtaliyada Montebello yaxınlığında fransız ordusu tərəfindən Avstriya ordusunun məğlub edilməsi. 24 iyun - İtaliya və Fransanın birləşmiş qüvvələri ilə Avstriya ordusu arasında Solferino döyüşünün baş verməsi, Avstriya ordusunun məğlubiyyətə uğraması. 7 sentyabr - Londonda Biq Ben saatlarının istehsalına başlanması 23 oktyabr - ABŞ-də Con Braunun başçılığı ilə üsyan baş verməsi. Türkiyədə ilk milli dram teatrının fəaliyyətə başlaması. İngiltərənin Afrikanın şərq sahillərində yerləşən Zənzibar sultanlığını öz protektoratlığı elan etməsi. Bakıda ""Qubernator bağı"" adlanan bağın salınması Şamaxıda güclü zəlzələnin baş verməsi. Şamaxı quberniyasının mərkəzinin Bakı şəhərinə köçürülməsi Suraxanıda rus kapitalistləri Kokorev və Qubonin tərəfindən neft emal edən zavodunun inşa edilməsi. Şamaxıda və Şuşada ilk kütləvi kitabxanaların təşkil olunması 26 mart - Adolf Qurviç - Alman riyaziyyatçı. 22 may - Artur Konan Doyl - görkəmli şotland yazıçısı, Şerlok Holms və Professor Çellencer obrazlarının yaradıcısı (ö. 1930). Nikolay Qamaleya Bayraməli Abbaszadə - azərbaycanlı şair, mollanəsrəddinçi (ö.1926). 27 yanvar - II Vilhelm - Almaniya İmperiyasının kayzeri. 20 oktyabr - Con Dyui, Amerikalı filosof. Ələkbər bəy Qədimbəyov - Mirzə Qədim İrəvaninin oğlu. 15 dekabr - Lüdviq Lazar Zamenhof - Polyak göz həkimi , Esperanto dilinin yaradıcısı. Peter Qustav Lejyon Dirixle Vaşinqton İrvinq, tanınmış Amerika yazıçısı, tarixçi, siyasətçi (d. 1783).",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4568
-1859-cu il,"5 yanvar - polkovnik Aleksandru İoan Kuzanın Moldaviya hökmdarı seçilməsi 15 yanvar - Haiti imperatoru I Fosten hökumət əleyhinə baş verən üsyanlar nəticəsində hakimiyyətdən kənarlaşdırılması. Haiti imperiyasının ləğv edilməsi, Haiti imperiyasının ləğv edilməsi və general Fabr Jeffarın respublika prezidenti seçilməsi. 14 fevral - Oreqonun ABŞ-nin 33-cü çtatı olması 3 mart - Parisdə Fransa ilə Rusiya imperiyası arasında Fransa, Pyemont və Avstriya arasında baş verəcək müharibədə Rusiyanın neytral mövqe tutması haqqında razılaşmanın imzalanması. 25 aprel - Süveyş kanalının çəkilişinə başlanması. 29 aprel - Avstriya-İtaliya-Fransa müharibəsinin başlanması. 20 may - İtaliyada Montebello yaxınlığında fransız ordusu tərəfindən Avstriya ordusunun məğlub edilməsi. 24 iyun - İtaliya və Fransanın birləşmiş qüvvələri ilə Avstriya ordusu arasında Solferino döyüşünün baş verməsi, Avstriya ordusunun məğlubiyyətə uğraması. 7 sentyabr - Londonda Biq Ben saatlarının istehsalına başlanması 23 oktyabr - ABŞ-də Con Braunun başçılığı ilə üsyan baş verməsi. Türkiyədə ilk milli dram teatrının fəaliyyətə başlaması. İngiltərənin Afrikanın şərq sahillərində yerləşən Zənzibar sultanlığını öz protektoratlığı elan etməsi. Bakıda ""Qubernator bağı"" adlanan bağın salınması Şamaxıda güclü zəlzələnin baş verməsi. Şamaxı quberniyasının mərkəzinin Bakı şəhərinə köçürülməsi Suraxanıda rus kapitalistləri Kokorev və Qubonin tərəfindən neft emal edən zavodunun inşa edilməsi. Şamaxıda və Şuşada ilk kütləvi kitabxanaların təşkil olunması 26 mart - Adolf Qurviç - Alman riyaziyyatçı. 22 may - Artur Konan Doyl - görkəmli ��otland yazıçısı, Şerlok Holms və Professor Çellencer obrazlarının yaradıcısı (ö. 1930). Nikolay Qamaleya Bayraməli Abbaszadə - azərbaycanlı şair, mollanəsrəddinçi (ö.1926). 27 yanvar - II Vilhelm - Almaniya İmperiyasının kayzeri. 20 oktyabr - Con Dyui, Amerikalı filosof. Ələkbər bəy Qədimbəyov - Mirzə Qədim İrəvaninin oğlu. 15 dekabr - Lüdviq Lazar Zamenhof - Polyak göz həkimi , Esperanto dilinin yaradıcısı. Peter Qustav Lejyon Dirixle Vaşinqton İrvinq, tanınmış Amerika yazıçısı, tarixçi, siyasətçi (d. 1783).",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186113
-1859-cu il Şamaxı zəlzələsi,"Şamaxı zəlzələsi — 2 dekabr 1859-cu il Şamaxı quberniyasında baş vermiş zəlzələ. O zaman Azərbaycanın ərazisi Rusiya imperiyasının tərkib hissəsi idi. Zəlzələ nəticəsində Şamaxı şəhəri tamamilə dağıdılmışdı, buna görə Şamaxı quberniyasının mərkəzi Bakıya köçürülmüşdü və quberniyanın özünün adı da Bakı quberniyası olaraq dəyişdirilmişdir. Həmçinin bax Şamaxı zəlzələsi (1667) Şamaxı zəlzələsi (1902)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=261256
-185 (ədəd),"Yüz səksən beş — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz səksən dörddən sonra, yüz səksən altıdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz səksən beş ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157952
-1860,"5 aprel - ""Dağıstan vilayətinin idarə olunma əsasmaməsi"" təsdiq olundu. aprel - Siciliyada kəndli üsyanınını baş verməsi. 2 iyul - Vladivostok şəhərinin əsasının qoyuimas. sentyabr İtaliyada Cüzeppe Haribaldinın Neapola daxil olması. 13 oktyabr- Pekin şəhərinın ingilis- fransız qoşunları tərəfindən işğal edilməsi. Rusiya ilə Çin arasında Pekin müqaviləsinın imzalanması. Neapol krallığının Pyemonta birləşdirilməsi. Avstriya ilə bağlanan sülh müqaviləsinə görə Lombardiyanın Avstriya ağalığından azad olunması. noyabr - ABŞ-də prezident seçkilərində Respublikaçılar Partiyasını nümayəndəsi Avraam Linkolnun (1809-1865) qələbə qazanması. Dərbənd quberniyasının ləğv edilməsi. 24 iyun — Orleanlı Mariya Mersedes, İspaniya kralı XII Alfonsonun xanımı, İspaniyanın kraliça-konsortu. Aşıq Məhəmməd Hüseyn.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4569
-1860-cı il,"5 aprel - ""Dağıstan vilayətinin idarə olunma əsasmaməsi"" təsdiq olundu. aprel - Siciliyada kəndli üsyanınını baş verməsi. 2 iyul - Vladivostok şəhərinin əsasının qoyuimas. sentyabr İtaliyada Cüzeppe Haribaldinın Neapola daxil olması. 13 oktyabr- Pekin şəhərinın ingilis- fransız qoşunları tərəfindən işğal edilməsi. Rusiya ilə Çin arasında Pekin müqaviləsinın imzalanması. Neapol krallığının Pyemonta birləşdirilməsi. Avstriya ilə bağlanan sülh müqaviləsinə görə Lombardiyanın Avstriya ağalığından azad olunması. noyabr - ABŞ-də prezident seçkilərində Respublikaçılar Partiyasını nümayəndəsi Avraam Linkolnun (1809-1865) qələbə qazanması. Dərbənd quberniyasının ləğv edilməsi. 24 iyun — Orleanlı Mariya Mersedes, İspaniya kralı XII Alfonsonun xanımı, İspaniyanın kraliça-konsortu. Aşıq Məhəmməd Hüseyn.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186114
-1860-cı illər,1860-cı illər — Qriqori təqvimində 1860-cı il yanvarın 1-də başlayan və 1869-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Siyasətçilər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=570311
-1861,"22 yanvar - Fransız səyyahı Anri Muo tərəfindən Kamboca cəngəlliklərində nəhəng Anqkor Bat məbədinin aşkar edilməsi. 19 fevral – İmperator II Aleksandr tərəfindən Rusiyada təhkimçilik hüququnun ləğv olunması barədə manifestin imzalanması. 17 mart - Kral II Viktor Emmanuilin başçılığı ilə İtaliya krallığının təşkil edilməsi. 4 fevral - ABŞ-də Cənub ştatlarının Konfederasiyasının yaradılması. 12 aprel - Samter limanı uğrunda döyüş. ABŞ-də vətəndaş müharibəsinin (1861-1865) başlanması. Cənubi Qafqaz Mərkəzi İslahat Komitəsinin yaradılması. iyun - Cənubi Qafqaz diyarının mərzləşdirilməsi haqqında ""Əsasnamə""""nin təsdiq edilməsi Pirallahı adasında Tiflis əczaçısı Vitte parafin zavodunun işə salınması. Nuxada Moskva sənayeçiləri Alekseyev və Voronin qardaşları tərəfindən ipək fabrikinin əsasının qoyulması 27 fevral - Şteyner Rudolf - alman mistik filosofu, yazıçısı. 11 iyun - Sigizmund Vladislavoviç Zaremba - bəstəkar. 16 noyabr - Arvid Yarnefelt - Finlandiya yazışısı. 19 noyabr - Ernest Teodor Baaş - Alman tarixçisi və publisisti. 5 dekabr - Konstantin Alekseyeviç Korovin - rus rəssamı. Azərbaycan xanəndəsi Cabbar Qaryağdı İsmayıl bəy Qutqaşınlı Mehmet İsgəndər Paşa — Polşa əsilli Osmanlı generalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4570
-1861-ci il,"22 yanvar - Fransız səyyahı Anri Muo tərəfindən Kamboca cəngəlliklərində nəhəng Anqkor Bat məbədinin aşkar edilməsi. 19 fevral – İmperator II Aleksandr tərəfindən Rusiyada təhkimçilik hüququnun ləğv olunması barədə manifestin imzalanması. 17 mart - Kral II Viktor Emmanuilin başçılığı ilə İtaliya krallığının təşkil edilməsi. 4 fevral - ABŞ-də Cənub ştatlarının Konfederasiyasının yaradılması. 12 aprel - Samter limanı uğrunda döyüş. ABŞ-də vətəndaş müharibəsinin (1861-1865) başlanması. Cənubi Qafqaz Mərkəzi İslahat Komitəsinin yaradılması. iyun - Cənubi Qafqaz diyarının mərzləşdirilməsi haqqında ""Əsasnamə""""nin təsdiq edilməsi Pirallahı adasında Tiflis əczaçısı Vitte parafin zavodunun işə salınması. Nuxada Moskva sənayeçiləri Alekseyev və Voronin qardaşları tərəfindən ipək fabrikinin əsasının qoyulması 27 fevral - Şteyner Rudolf - alman mistik filosofu, yazıçısı. 11 iyun - Sigizmund Vladislavoviç Zaremba - bəstəkar. 16 noyabr - Arvid Yarnefelt - Finlandiya yazışısı. 19 noyabr - Ernest Teodor Baaş - Alman tarixçisi və publisisti. 5 dekabr - Konstantin Alekseyeviç Korovin - rus rəssamı. Azərbaycan xanəndəsi Cabbar Qaryağdı İsmayıl bəy Qutqaşınlı Mehmet İsgəndər Paşa — Polşa əsilli Osmanlı generalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186115
-1862,"12 aprel - ABŞ-də vətəndaş müharibəsinin (1861-1865) gedişində ""Böyük parovoz yürüşü"" adlandırılan hərbi əməliyyatların baş verməsi. may - ABŞ Konqresi tərəfindən Homstedlər haqqında qanunun qəbul edilməsi. Otto Bismarkın Prussiya kralı tərəfindən birinci nazir təyin edilməsi. 17 sentyabr - Merilend ştatının Şarpsburq şəhəri yaxınlığında baş vermiş müharibə. Eynthem müharibəsi sentyabr - ABŞ prezidenti A.Linkoln tərəfindən ""Azadlıq haqqında bəyannaməsi""nin imzalanması. Mirzə Ələkbər Sabir David Hilbert 21 yanvar — Bojena Nemtsova 7 noyabr — II Bahadır Şah 3 fevral – Jan Batist Bio, fransız fiziki, geodeziyaçısı və astronomu, Paris EA-nın üzvü (1803). Peter Barlov - İngilis riyaziyyatçısı və fiziki.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4571
-1862-ci il,"12 aprel - ABŞ-də vətəndaş müharibəsinin (1861-1865) gedişində ""Böyük parovoz yürüşü"" adlandırılan hərbi əməliyyatların baş verməsi. may - ABŞ Konqresi tərəfindən Homstedlər haqqında qanunun qəbul edilməsi. Otto Bismarkın Prussiya kralı tərəfindən birinci nazir təyin edilməsi. 17 sentyabr - Merilend ştatının Şarpsburq şəhəri yaxınlığında baş vermiş müharibə. Eynthem müharibəsi sentyabr - ABŞ prezidenti A.Linkoln tərəfindən ""Azadlıq haqqında bəyannaməsi""nin imzalanması. Mirzə Ələkbər Sabir David Hilbert 21 yanvar — Bojena Nemtsova 7 noyabr — II Bahadır Şah 3 fevral – Jan Batist Bio, fransız fiziki, geodeziyaçısı və astronomu, Paris EA-nın üzvü (1803). Peter Barlov - İngilis riyaziyyatçısı və fiziki.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186116
-1863,"1 yanvar - ABŞ-də vətəndaş müharibəsinin gedişində ABŞ-də quldarlığı ləğv edilməsi. 10 yanvar - Londonda ilk metropoliten xəttinin işə salınması. 22 yanvar - Polşada ""Yanvar qiyamı"" ilə milli azadlıq hərəkatının başlanması. 17 fevral – Cenevrədə Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinin təsis edilməsi. 23 may - Leypsiqdə Ümumalman fəhlə ittifaqının yaradılması. 9 iyun - ABŞ-də vətəndaş müharibəsinin gedişində Brendi stansiyası yaxınlığında Amerika kontingentində ən iri süvari döyüşünün baş verməsi. 26 oktyabr - İngiltərə futbol Assosiasiyasının əsasının qoyulması. 5 iyun - Zaqatalada Hacı Murtuzun başçılığı ilə çarizmin müstəmləkə zülmünə qarşı üsyan baş verdi. Böyük Britaniyanın dövlət və siyasi xadimi Devid Lloyd Corc. Yazıçı, dramaturq, etnoqraf, pedaqoq — Rəşid bəy Əfəndiyev Firudin bəy Köçərli. Hüseyn xan Kəlbalı xan oğlu Naxçıvanski, rus ordusunda general. 16 oktyabr – Ostin Çemberlen, Böyük Britaniya dövlət xadimi. Cəmil Sidqi Zəhavi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4572
-1863-cü il,"1 yanvar - ABŞ-də vətəndaş müharibəsinin gedişində ABŞ-də quldarlığı ləğv edilməsi. 10 yanvar - Londonda ilk metropoliten xəttinin işə salınması. 22 yanvar - Polşada ""Yanvar qiyamı"" ilə milli azadlıq hərəkatının başlanması. 17 fevral – Cenevrədə Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinin təsis edilməsi. 23 may - Leypsiqdə Ümumalman fəhlə ittifaqının yaradılması. 9 iyun - ABŞ-də vətəndaş müharibəsinin gedişində Brendi stansiyası yaxınlığında Amerika kontingentində ən iri süvari döyüşünün baş verməsi. 26 oktyabr - İngiltərə futbol Assosiasiyasının əsasının qoyulması. 5 iyun - Zaqatalada Hacı Murtuzun başçılığı ilə çarizmin müstəmləkə zülmünə qarşı üsyan baş verdi. Böyük Britaniyanın dövlət və siyasi xadimi Devid Lloyd Corc. Yazıçı, dramaturq, etnoqraf, pedaqoq — Rəşid bəy Əfəndiyev Firudin bəy Köçərli. Hüseyn xan Kəlbalı xan oğlu Naxçıvanski, rus ordusunda general. 16 oktyabr – Ostin Çemberlen, Böyük Britaniya dövlət xadimi. Cəmil Sidqi Zəhavi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186117
-1864,"Şərqi Gürcüstanda təhkimşilik hüququnun ləğv edilməsi. Fransada III Napoleon tərəfindən tətillərin qadağan edilməsi haqqında qanununun ləğv edilməsi. Rusiyada zemstvo idarələrinin yaradılması və məhkəmə islahatının keçirilməsi. Prussiyanın Danimarkanı məğlub edərək Şlezviq və Qolşteyni işğal etməsi. Rusların Aliyyə Ata, Türkistan və Çimkənd şəhərlərini işğal etmələri. Balaxanı neft mədənlərində kəndlilərin məcburi əməyi ləğv edildi. Tiflis-İrəvan-Naxçıvan-Culfa teleqraf xəttinin çəkilməsi. Azərbaycan mütəfəkkiri - 26 fevral – Əli bəy Hüseynzadə Çar Rusiyası ordusunun polkovniki - Məmməd bəy Əhmədbəyov Azərbaycan xanəndəsi Keçəçi oğlu Məhəmməd Abram Dastakov German Minkovski İslam Krımşamxalov Appa Janibekov 5 may — Nelli Blay — amerikalı jurnalist, yazıçı, sahibkar. Azərbaycan tarixçisi Mirzə Yusif.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4573
-1864-cü il,"Şərqi Gürcüstanda təhkimşilik hüququnun ləğv edilməsi. Fransada III Napoleon tərəfindən tətillərin qadağan edilməsi haqqında qanununun ləğv edilməsi. Rusiyada zemstvo idarələrinin yaradılması və məhkəmə islahatının keçirilməsi. Prussiyanın Danimarkanı məğlub edərək Şlezviq və Qolşteyni işğal etməsi. Rusların Aliyyə Ata, Türkistan və Çimkənd şəhərlərini işğal etmələri. Balaxanı neft mədənlərində kəndlilərin məcburi əməyi ləğv edildi. Tiflis-İrəvan-Naxçıvan-Culfa teleqraf xəttinin çəkilməsi. Azərbaycan mütəfəkkiri - 26 fevral – Əli bəy Hüseynzadə Çar Rusiyası ordusunun polkovniki - Məmməd bəy Əhmədbəyov Azərbaycan xanəndəsi Keçəçi oğlu Məhəmməd Abram Dastakov German Minkovski İslam Krımşamxalov Appa Janibekov 5 may — Nelli Blay — amerikalı jurnalist, yazıçı, sahibkar. Azərbaycan tarixçisi Mirzə Yusif.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186118
-1865,"9 aprel - ABŞ-də şimallıların qoşunları tərəfindən Konfederasiyanın paytaxtı Riçmondun tutulması. Con Hyattın bilyard şarını patentləşdirməsi. İmeretiyada təhkimçilik hüququnun ləğv edilməsi. İstanbulda ""Yeni osmanlılar cəmiyyəti""nin təşkil olunması. Daşkəndin Rusiya tərəfindən işğal edilməsi. Kənd cəmiyyətləri haqqında qanun qəbul edildi. Şimali Azərbaycanda rəsmi olaraq ilk orta məktəbin əsasının qoyulması. Gədəbəydə ""Simens qardaşları və K"" səhmdar cəmiyyəti tərəfindən inşa edilmiş iri misəritmə zavodu işə salındı. Daşkəsənda kobalt zavodu işə salındı. Bakıda dənizkənarı bulvarın salınmağa başlanılması Əlimərdan bəy Topçubaşov - Azərbaycanın siyasi xadimi. Hans Ferdinand Helmolt - Alman siyasi xadimi. Əliağa Hacı İsmayıl ağa oğlu Şıxlınski, rus ordusunda general. 25 sentyabr - Anri Lebask - Fransız rəssam. 14 aprel - Avraam Linkoln - ABŞ prezidenti, muzdlu qatil tərəfindən öldürüldü.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4574
-1865-ci il,"9 aprel - ABŞ-də şimallıların qoşunları tərəfindən Konfederasiyanın paytaxtı Riçmondun tutulması. Con Hyattın bilyard şarını patentləşdirməsi. İmeretiyada təhkimçilik hüququnun ləğv edilməsi. İstanbulda ""Yeni osmanlılar cəmiyyəti""nin təşkil olunması. Daşkəndin Rusiya tərəfindən işğal edilməsi. Kənd cəmiyyətləri haqqında qanun qəbul edildi. Şimali Azərbaycanda rəsmi olaraq ilk orta məktəbin əsasının qoyulması. Gədəbəydə ""Simens qardaşları və K"" səhmdar cəmiyyəti tərəfindən inşa edilmiş iri misəritmə zavodu işə salındı. Daşkəsənda kobalt zavodu işə salındı. Bakıda dənizkənarı bulvarın salınmağa başlanılması Əlimərdan bəy Topçubaşov - Azərbaycanın siyasi xadimi. Hans Ferdinand Helmolt - Alman siyasi xadimi. Əliağa Hacı İsmayıl ağa oğlu Şıxlınski, rus ordusunda general. 25 sentyabr - Anri Lebask - Fransız rəssam. 14 aprel - Avraam Linkoln - ABŞ prezidenti, muzdlu qatil tərəfindən öldürüldü.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186119
-1866,"Londonda keçirilən izdihamlı nümayiş nəticəsində fəhlələrin sərbəst toplaşmaq hüququ əldə etməsi. Mərkəzi Asiyada Xocəntin Rusiya tərəfindən işğal edilməsi. Abxaziyada Rusiya müstəmləkəçiliyi əleyhinə üsyanın baş verməsi. Prussiyanın Sadova döyüşündə Avstriyanı məğlub etməsi. Venesiyanın İtaliyaya birləşdirilməsi. ABŞ Konqresi tərəfindən zəncilərin vətəndaşlıq hüquqları haqqında qanunun qəbul edilməsi. Aşağı Əylis kəndində Fransadan alınmış dəzgahlarla təchiz edilmiş fabrikin işə salınması. Bakı, Şuşa, Tiflis və İrəvan bəy komissiyalarının yaradılması. Məhkəmə islahatının keçirilməsi. Xasinto Benavente-i-Martines — ""98-ci illər nəsli"" ispan dramaturqu, 1922-ci il ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (ö.1954). Sultan Məcid Qənizadə İtalo Santelli Azərbaycan xanəndəsi Ələsgər Abdullayev Erik İvar Fredholm Şarl Jan La Valle Pussen Mehmed Sadəddin Əfəndi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4575
-1866-cı il,"Londonda keçirilən izdihamlı nümayiş nəticəsində fəhlələrin sərbəst toplaşmaq hüququ əldə etməsi. Mərkəzi Asiyada Xocəntin Rusiya tərəfindən işğal edilməsi. Abxaziyada Rusiya müstəmləkəçiliyi əleyhinə üsyanın baş verməsi. Prussiyanın Sadova döyüşündə Avstriyanı məğlub etməsi. Venesiyanın İtaliyaya birləşdirilməsi. ABŞ Konqresi tərəfindən zəncilərin vətəndaşlıq hüquqları haqqında qanunun qəbul edilməsi. Aşağı Əylis kəndində Fransadan alınmış dəzgahlarla təchiz edilmiş fabrikin işə salınması. Bakı, Şuşa, Tiflis və İrəvan bəy komissiyalarının yaradılması. Məhkəmə islahatının keçirilməsi. Xasinto Benavente-i-Martines — ""98-ci illər nəsli"" ispan dramaturqu, 1922-ci il ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (ö.1954). Sultan Məcid Qənizadə İtalo Santelli Azərbaycan xanəndəsi Ələsgər Abdullayev Erik İvar Fredholm Şarl Jan La Valle Pussen Mehmed Sadəddin Əfəndi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186120
-1867,"13 mart - Haiti Respublikasının prezidenti general Fabr Jeffrarın və onun ailəsinin ölkədən Yamaykaya qaçması. Hakimiyyətin müvəqqəti olaraq dövlət katibləri Şurasının əlinə keçməsi. 4 may - Silvan Salnavın protektor titulu ilə Haitinin dövlət başçısı olması 11 may - Lüksemburq müstəqil dövlət elan edildi. İngiltərə hökuməti tərəfindən Kanadaya dominion hüququnun verilməsi. İngiltərədə ikinci parlament islahatının keçirilməsi. Meqreliyada təhkimçilik hüququnun ləğv edilməsi. Prussiyanın başçılığı ilə Şimali Alman İttifaqı yaradılması. 26 iyul - Türküstan general- qubernatorluğunun yaradılması. Amerika Birləşmiş Ştatları Alyaskanı Rusiyadan 7,2 milyon dollara satın alması. 16 yanvar - Rus sovet yazıçısı Vikenti Vikentiyeviç Veresayev ( həqiqi soyadı Smidoviç). 18 yanvar - Latın Amerikalı şair Ruben Dario. 15 fevral - Rus yazıçısı, sair, publisist, ədəbi tənqidçi Nikolay Aleksandroviç Engelqardt. 1 aprel - Polyak rəssamı Juzef Balzukeviç. 17 mart - hərbi yazıçı, geosiyasət sahəsində bir sıra əsərlərin müəllifi Aleksey Edrixin. 7 may - Polyak yazıçısı, ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı laureatı (1924) Valdislav Reymont (həqiqi soyadı Peyment). 4 iyun - fin hərbi və dövlət xadimi Mannerheym,Karl Qustav Emil. 8 iyun - Amerikan yenilikçi memarı Rayt Frenk LLoyd. 16 iyun - rus yazıçısı, şair-simvolist Konstantin Dmitriyeviç Balmont. 28 iyun - İtalyan yazıçısı və dramaturqu, ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı laureatı (1934) - Luici Pirandello 8 iyul - Alman rəssamı, qrafik və heykəltəraşı Kolvits Kete. 22 dekabr — Jan Viktor Ponsele Cəfərqulu ağa Mirzə Məhəmməd xan oğlu Bakıxanov, rus ordusunda general.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4576
-1867-ci il,"13 mart - Haiti Respublikasının prezidenti general Fabr Jeffrarın və onun ailəsinin ölkədən Yamaykaya qaçması. Hakimiyyətin müvəqqəti olaraq dövlət katibləri Şurasının əlinə keçməsi. 4 may - Silvan Salnavın protektor titulu ilə Haitinin dövlət başçısı olması 11 may - Lüksemburq müstəqil dövlət elan edildi. İngiltərə hökuməti tərəfindən Kanadaya dominion hüququnun verilməsi. İngiltərədə ikinci parlament islahatının keçirilməsi. Meqreliyada təhkimçilik hüququnun ləğv edilməsi. Prussiyanın başçılığı ilə Şimali Alman İttifaqı yaradılması. 26 iyul - Türküstan general- qubernatorluğunun yaradılması. Amerika Birləşmiş Ştatları Alyaskanı Rusiyadan 7,2 milyon dollara satın alması. 16 yanvar - Rus sovet yazıçısı Vikenti Vikentiyeviç Veresayev ( həqiqi soyadı Smidoviç). 18 yanvar - Latın Amerikalı şair Ruben Dario. 15 fevral - Rus yazıçısı, sair, publisist, ədəbi tənqidçi Nikolay Aleksandroviç Engelqardt. 1 aprel - Polyak rəssamı Juzef Balzukeviç. 17 mart - hərbi yazıçı, geosiyasət sahəsində bir sıra əsərlərin müəllifi Aleksey Edrixin. 7 may - Polyak yazıçısı, ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı laureatı (1924) Valdislav Reymont (həqiqi soyadı Peyment). 4 iyun - fin hərbi və dövlət xadimi Mannerheym,Karl Qustav Emil. 8 iyun - Amerikan yenilikçi memarı Rayt Frenk LLoyd. 16 iyun - rus yazıçısı, şair-simvolist Konstantin Dmitriyeviç Balmont. 28 iyun - İtalyan yazıçısı və dramaturqu, ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı laureatı (1934) - Luici Pirandello 8 iyul - Alman rəssamı, qrafik və heykəltəraşı Kolvits Kete. 22 dekabr — Jan Viktor Ponsele Cəfərqulu ağa Mirzə Məhəmməd xan oğlu Bakıxanov, rus ordusunda general.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186121
-1867 Konstitusiya Aktı,"1867 Konstitusiya Aktı və ya İngilis Şimali Amerika Qanunu, 1 iyul 1867-ci ildə imzalanmış və Kanadaya Britaniya İmperiyasından müstəqil bir idarəetmə sistemi qazandırmağa imkan verən qanundur. Bu qanunun qəbul edilməsi ilə Britaniya Krallığı Şimali Amerikadakı dörd ştatdan formalaşmış federasiyası formasındakı koloniyalarına yerli özünüidarəetmə hüququ verdi. Bu ştatlardan ""Kanada"" ikiyə bölünərək Kvebek və Ontario əyalətlərini meydana gətirdi, digər iki ştat isə Nyu-Bransuik və Yeni Şotlandiya idi. Kanada Konfederasiyası termini bu birləşməyə aiddir və tez-tez meydana gələn federasiya üçün də istifadə olunur. Hələ də 1 iyul Kanadada Kanada Günü kimi qeyd olunur",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=629596
-1868,"23 iyun — Buxara əmirliyi ilə Rusiya arasında sülh müqaviləsinin imzalanması. 18 avqust – fransız astronomu Pyer Jansen tərəfindən Günəş spektrində yeni elementin – heliumun kəşf olunması. Yaponiyada burjua inqilabının başlanması. Syoqun rejiminin devrilməsi. İstanbulda ""Sultan liseyi""nin açılması. Osmanlı teatrının fəaliyyətə başlaması. Yelizavetpol quberniyasının təşkil olunması. Bakı-Tiflis teleqraf xəttinin çəkilməsi. Abdülməcid Osmanoğlu Feliks Hausdorf 10 fevral – David Brüster",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4577
-1868-ci il,"23 iyun — Buxara əmirliyi ilə Rusiya arasında sülh müqaviləsinin imzalanması. 18 avqust – fransız astronomu Pyer Jansen tərəfindən Günəş spektrində yeni elementin – heliumun kəşf olunması. Yaponiyada burjua inqilabının başlanması. Syoqun rejiminin devrilməsi. İstanbulda ""Sultan liseyi""nin açılması. Osmanlı teatrının fəaliyyətə başlaması. Yelizavetpol quberniyasının təşkil olunması. Bakı-Tiflis teleqraf xəttinin çəkilməsi. Abdülməcid Osmanoğlu Feliks Hausdorf 10 fevral – David Brüster",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186122
-1869,"1 mart - D.İ.Mendeleyev tərəfindən kimyəvi elementlərin dövri sisteminin ilk variantının təklif olunması. 10 may - ABŞ-də ilk qitələrarası dəmiryol xəttinin təntənəli açılışı. 17 noyabr - Süveyş kanalının gəmiçilik üçün təntənəli açılışı. Mərkəzi Asiyada Çimkəndin Rusiya tərəfindən işğal edilməsi. Süni boyaq maddəsinin - alizarinin kəşf olunması. Osmanlı imperiyasında xalq təhsili haqqında qanunun qəbul edilməsi. Yaponiyada Yedo şəhərinin adının dəyişdirilərək Tokio adlandırılması. Təbrizdə ""Mədrəseyi-Nasiri"" adlı məktəbin açılması. 15 yanvar - Stanislav Vıslyanski, Polşa şairi, dramaturqu, rəssamı. 22 fevral — Cəlil Məmmədquluzadə 5 aprel — Abdulla Məhəmmədov 7 may - Rabindranat Taqor - Hindistan yazıçısı, filosofu, Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laueratı (1913). 2 oktyabr - Mahatma Qandi, Hindistannı Böyük Britaniya əsarətindən azad edilməsi uğrunda hərəkatın ideoloqu və rəhbəri. — Əhməd Ağaoğlu 11 noyabr — III Viktor Emanuel 31 deabr - Anri Matiss - fransızrəssamı və heykəltəraşı. Mustafa Səbri Əfəndi 18 dekabr – Luis Moro Gotşalk, amerikalı bəstəkar. Mirzə Cəfər Əlimərdan bəy oğlu Topçubaşov — pedaqoq, şair, şərqşünas alim. Sankt-Peterburq universitetinin professoru. Azərbaycan tarixçisi Məhəmməd Rəzi Təbrizi. Səid Mehmed Paşa — Osmanlı sultanı II Mahmud və Sultan Əbdülməcid dönəmlərində müxtəlif vəzifələrdə xidmət etmiş dövlət xadimi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4578
-1869-cu il,"1 mart - D.İ.Mendeleyev tərəfindən kimyəvi elementlərin dövri sisteminin ilk variantının təklif olunması. 10 may - ABŞ-də ilk qitələrarası dəmiryol xəttinin təntənəli açılışı. 17 noyabr - Süveyş kanalının gəmiçilik üçün təntənəli açılışı. Mərkəzi Asiyada Çimkəndin Rusiya tərəfindən işğal edilməsi. Süni boyaq maddəsinin - alizarinin kəşf olunması. Osmanlı imperiyasında xalq təhsili haqqında qanunun qəbul edilməsi. Yaponiyada Yedo şəhərinin adının dəyişdirilərək Tokio adlandırılması. Təbrizdə ""Mədrəseyi-Nasiri"" adlı məktəbin açılması. 15 yanvar - Stanislav Vıslyanski, Polşa şairi, dramaturqu, rəssamı. 22 fevral — Cəlil Məmmədquluzadə 5 aprel — Abdulla Məhəmmədov 7 may - Rabindranat Taqor - Hindistan yazıçısı, filosofu, Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laueratı (1913). 2 oktyabr - Mahatma Qandi, Hindistannı Böyük Britaniya əsarətindən azad edilməsi uğrunda hərəkatın ideoloqu və rəhbəri. — Əhməd Ağaoğlu 11 noyabr — III Viktor Emanuel 31 deabr - Anri Matiss - fransızrəssamı və heykəltəraşı. Mustafa Səbri Əfəndi 18 dekabr – Luis Moro Gotşalk, amerikalı bəstəkar. Mirzə Cəfər Əlimərdan bəy oğlu Topçubaşov — pedaqoq, şair, şərqşünas alim. Sankt-Peterburq universitetinin professoru. Azərbaycan tarixçisi Məhəmməd Rəzi Təbrizi. Səid Mehmed Paşa — Osmanlı sultanı II Mahmud və Sultan Əbdülməcid dönəmlərində müxtəlif vəzifələrdə xidmət etmiş dövlət xadimi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186123
-186 (ədəd),"Yüz səksən altı — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz səksən beşdən sonra, yüz səksən yeddidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz səksən altı ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157954
-1870,"2 yanvar - III Napoleon tərəfindən deputat Emil Olivyenin Fransanın Baş Naziri təyin edilməsi. 10 yanvar - ABŞ-də Con Rokfellerin başçılıq etdiyi Standart Oyl trestinin yaradılması haqqında aktın təsdiq olunması. 17 fevral - Böyük Britaniya parlamenti tərəfindən 5 yaşdan 12 yaşadək uşaqların icbari qaydada məktəbə getməsi barədə qanun layihəsinin qəbul edilməsi. 22 fevral - Meksikanın şimalındakı üsyanın yatırılması. 20 mart - Venesuela prezidenti Xose Ruperto Monasasın hakimiyyətdən devrilməsi. 8 may - Fransada keçirilən plebisitlə yeni Konstitusiyanın təsdiq edilməsi. 17 may - Argentinada Mərkəzi Argentina dəmiryol xəttinin açılması. 21 may - Fransada İkinci İmperiyanın yeni Konstitusiyasının qüvvəyə minməsi. 1 iyun - ABŞ-də əhalinin siyahıya alınması. 26 iyun - Kolumbiya və ABŞ arasında Panama tikintisi haqqında müqaviənin imzalanması. 19 iyul - Fransa - Prussiya müharibəsinin başlanması. 31 iyul - Yeni Zelandiyada Britaniya ordusu tərəfindən maori tayfasının üçüncü üsyanının yatırılması. 1 avqust - Böyük Btitaniyada İrlandiya üçün torpaq qanununun qəbul edilməsi. 9 avqust - Böyük Btitaniyada ibtidai təhsil haqqında qanunun qəbul edilməsi. 11 avqust - Fransada yenidən Milli qvardiyanın yenidən yaradılması. 2 sentyabr - Sedan ətrafında Fransa ordusu ağır məğlubiyyətə uğradı. 4 sentyabr - Fransada II İmperiya dövrünə son qoyuldu. sentyabr - İtaliya könüllüləri və kral ordusu Romaya daxil oldu, Papa vilayəti İtaliya krallığına birləşdirildi. Abxaziyada təhkimçilik hüququ ləğv edildi. Rusiyada şəhər özünüidarə islahatının keçirilməsi. Rusiya imperatoru II Aleksandr tərəfindən ""Cənubi Qafqaz quberniyaları: Yelizavetpol, Bakı, İrəvan və qismən Tiflis quberniyaları ""ali müsəlman silki""ndən olan şəxslərin torpaqlarında sakin olan kəndlilərin torpaq quruluşu haqqında Əsasnamə""nin imzalanması. İrəvan quberniyasının tərkibində Şərur-Dərələyəz və Naxçıvan qəzalarının yaradılması. Bakıda incilçi lüteran icmasının yaradılması. 14 aprel – Nəriman Nərimanov. 22 aprel – Vladimir Lenin 17 may – Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev. 1 iyun – Selesten Buqle 12 dekabr – Edqar Bloşe, fransız şərqşünası. Görkəmli şərqşünas Məhəmməd Əli Mirzə Kazımbəy.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4579
-1870-ci il,"2 yanvar - III Napoleon tərəfindən deputat Emil Olivyenin Fransanın Baş Naziri təyin edilməsi. 10 yanvar - ABŞ-də Con Rokfellerin başçılıq etdiyi Standart Oyl trestinin yaradılması haqqında aktın təsdiq olunması. 17 fevral - Böyük Britaniya parlamenti tərəfindən 5 yaşdan 12 yaşadək uşaqların icbari qaydada məktəbə getməsi barədə qanun layihəsinin qəbul edilməsi. 22 fevral - Meksikanın şimalındakı üsyanın yatırılması. 20 mart - Venesuela prezidenti Xose Ruperto Monasasın hakimiyyətdən devrilməsi. 8 may - Fransada keçirilən plebisitlə yeni Konstitusiyanın təsdiq edilməsi. 17 may - Argentinada Mərkəzi Argentina dəmiryol xəttinin açılması. 21 may - Fransada İkinci İmperiyanın yeni Konstitusiyasının qüvvəyə minməsi. 1 iyun - ABŞ-də əhalinin siyahıya alınması. 26 iyun - Kolumbiya və ABŞ arasında Panama tikintisi haqqında müqaviənin imzalanması. 19 iyul - Fransa - Prussiya müharibəsinin başlanması. 31 iyul - Yeni Zelandiyada Britaniya ordusu tərəfindən maori tayfasının üçüncü üsyanının yatırılması. 1 avqust - Böyük Btitaniyada İrlandiya üçün torpaq qanununun qəbul edilməsi. 9 avqust - Böyük Btitaniyada ibtidai təhsil haqqında qanunun qəbul edilməsi. 11 avqust - Fransada yenidən Milli qvardiyanın yenidən yaradılması. 2 sentyabr - Sedan ətrafında Fransa ordusu ağır məğlubiyyətə uğradı. 4 sentyabr - Fransada II İmperiya dövrünə son qoyuldu. sentyabr - İtaliya könüllüləri və kral ordusu Romaya daxil oldu, Papa vilayəti İtaliya krallığına birləşdirildi. Abxaziyada təhkimçilik hüququ ləğv edildi. Rusiyada şəhər özünüidarə islahatının keçirilməsi. Rusiya imperatoru II Aleksandr tərəfindən ""Cənubi Qafqaz quberniyaları: Yelizavetpol, Bakı, İrəvan və qismən Tiflis quberniyaları ""ali müsəlman silki""ndən olan şəxslərin torpaqlarında sakin olan kəndlilərin torpaq quruluşu haqqında Əsasnamə""nin imzalanması. İrəvan quberniyasının tərkibində Şərur-Dərələyəz və Naxçıvan qəzalarının yaradılması. Bakıda incilçi lüteran icmasının yaradılması. 14 aprel – Nəriman Nərimanov. 22 aprel – Vladimir Lenin 17 may – Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev. 1 iyun – Selesten Buqle 12 dekabr – Edqar Bloşe, fransız şərqşünası. Görkəmli şərqşünas Məhəmməd Əli Mirzə Kazımbəy.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186124
-1870-ci illər,1880-ci illər — Qriqori təqvimində 1880-ci il yanvarın 1-də başlayan və 1889-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Siyasətçilər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=570122
-1871,"18 yanvar- Versalda Almaniya imperiyasının yaradıldığının elan edilməsi. 26 mart - Fransada Paris kommunası (26 mart-28 may) dövrünün başlanması. 4 aprel - Marsel Kommunasının süqutu. 29 iyun - Qvatemalada liberallar ordusunun ölkənin paytaxtının ələ keçirilməsi və marşal Visente Sernının rejiminin devrilməsi. 20 iyul - Britaniya Kolumbiyasının əyalət hüququ ilə Kanada federasiyasının tərkibinə daxil olması. Svanetiyada təhkimçilik hüququnun ləğv edilməsi. Romanın İtaliyanın paytaxtı elan edilməsi. aprel- Ümumalman Konstitusiyasının qəbul edilməsi. Poti - Tiflis dəmiryol xəttinin istifadəyə verilməsi. Balaxanıda buruqla ilk neft quyusu qazıldı. Bəhmən Mirzə Qacarın ""Şükürnameyi-şahənşahi"" əsərini yazması 3 fevral – Jan Batist Mimyaq 25 fevral - Lesya Ukrainka (Larisa Petrovna Kosaç)- Ukrayna yazıçısı. 25 mart - İqor Emmanuiloviç Qrabar, rus və Sovet rəssamı, sənətşünası, maarifçisi, muzey xadimi. 17 may - Ostroumova-Lebedeva Anna Petrovna, rus rəssamı. may — Corc Vaşinqton (ixtiraçı) 10 iyul - Marsel Prust, Fransa yazıçısı. 16 iyul - Sergey Nikolayeviç Bulqakov, rus filosofu, teoloqu, iqtisadçısı, din xadimi. 27 iyul - Teodor Drayzer, Amerika yazıçısı 21 avqust - Leonid Nikolayeviç Andreyev, rus yazıçısı. 13 avqust - Karl Libxnet, alman inqilabçısı, marksist, Almaniya Kommunist Partiyasının banilərindən və liderlərindən biri. 27 avqust – Teodor Drayzer – amerikalı yazıçı və siyasi xadim. 30 oktyabr - Pol Valeri, Fransa yazıçısı 6 dekabr - Nikolay Kondratyeviç Voronoy, Ukrayna yazıçısı. Cakoma Balla Həsən Rza Paşa 8 mart — Avqust de Morqan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4580
-1871-ci il,"18 yanvar- Versalda Almaniya imperiyasının yaradıldığının elan edilməsi. 26 mart - Fransada Paris kommunası (26 mart-28 may) dövrünün başlanması. 4 aprel - Marsel Kommunasının süqutu. 29 iyun - Qvatemalada liberallar ordusunun ölkənin paytaxtının ələ keçirilməsi və marşal Visente Sernının rejiminin devrilməsi. 20 iyul - Britaniya Kolumbiyasının əyalət hüququ ilə Kanada federasiyasının tərkibinə daxil olması. Svanetiyada təhkimçilik hüququnun ləğv edilməsi. Romanın İtaliyanın paytaxtı elan edilməsi. aprel- Ümumalman Konstitusiyasının qəbul edilməsi. Poti - Tiflis dəmiryol xəttinin istifadəyə verilməsi. Balaxanıda buruqla ilk neft quyusu qazıldı. Bəhmən Mirzə Qacarın ""Şükürnameyi-şahənşahi"" əsərini yazması 3 fevral – Jan Batist Mimyaq 25 fevral - Lesya Ukrainka (Larisa Petrovna Kosaç)- Ukrayna yazıçısı. 25 mart - İqor Emmanuiloviç Qrabar, rus və Sovet rəssamı, sənətşünası, maarifçisi, muzey xadimi. 17 may - Ostroumova-Lebedeva Anna Petrovna, rus rəssamı. may — Corc Vaşinqton (ixtiraçı) 10 iyul - Marsel Prust, Fransa yazıçısı. 16 iyul - Sergey Nikolayeviç Bulqakov, rus filosofu, teoloqu, iqtisadçısı, din xadimi. 27 iyul - Teodor Drayzer, Amerika yazıçısı 21 avqust - Leonid Nikolayeviç Andreyev, rus yazıçısı. 13 avqust - Karl Libxnet, alman inqilabçısı, marksist, Almaniya Kommunist Partiyasının banilərindən və liderlərindən biri. 27 avqust – Teodor Drayzer – amerikalı yazıçı və siyasi xadim. 30 oktyabr - Pol Valeri, Fransa yazıçısı 6 dekabr - Nikolay Kondratyeviç Voronoy, Ukrayna yazıçısı. Cakoma Balla Həsən Rza Paşa 8 mart — Avqust de Morqan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186125
-1871 (dəqiqləşdirmə),"1871 (ədəd) — ədəd 1871 (film, 1990) — 1990-cı ildə istehsal olunmuş Böyük Britaniya filmi. E.ə. 1871 — il",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=170078
-"1871 (film, 1990)",1871 — 1990-cı ildə istehsal olunmuş Böyük Britaniya və Fransa filmi. Həmçinin bax Böyük Britaniya filmlərinin siyahısı Fransa filmlərinin siyahısı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=170077
-1872,20 fevral - Nyu-Yorkda Metropoliten muzeyinin açılması. 5 aprel - Dağıstanda vilayət məhkəməsinin təşkil edilməsi. ABŞ konqresi tərəfindən qəbul edilən Qanunla və ABŞ prezidenti Uliss Qrantın təsdiqi ilə ilk ABŞ milli parkı olan Yellouston Milli Parkının yaradılması. fevral - Neft sənayesində iltizam sistemi ləğv edilməsi. 12 may - Şimali Azərbaycanda qəza məktəblərinin şəhər məktəbləri ilə əvəz olunmağa başlaması. dekabr - Neft yataqlarının ilk dəfə müzayidə (hərrac) vasitəsilə satışa qoyulması. 16 iyul – Roald Amundsen Azərbaycan yazıçısı və jurnalisti Məmməd Səid Ordubadi. Aleksandr Skryabin Əşrəfəddin Gilani 18 yanvar – İvan Bubnov Əbdül Kərim Paşa – Türk əsgəri. 2 aprel — Samuel Morze,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4581
-1872-ci il,20 fevral - Nyu-Yorkda Metropoliten muzeyinin açılması. 5 aprel - Dağıstanda vilayət məhkəməsinin təşkil edilməsi. ABŞ konqresi tərəfindən qəbul edilən Qanunla və ABŞ prezidenti Uliss Qrantın təsdiqi ilə ilk ABŞ milli parkı olan Yellouston Milli Parkının yaradılması. fevral - Neft sənayesində iltizam sistemi ləğv edilməsi. 12 may - Şimali Azərbaycanda qəza məktəblərinin şəhər məktəbləri ilə əvəz olunmağa başlaması. dekabr - Neft yataqlarının ilk dəfə müzayidə (hərrac) vasitəsilə satışa qoyulması. 16 iyul – Roald Amundsen Azərbaycan yazıçısı və jurnalisti Məmməd Səid Ordubadi. Aleksandr Skryabin Əşrəfəddin Gilani 18 yanvar – İvan Bubnov Əbdül Kərim Paşa – Türk əsgəri. 2 aprel — Samuel Morze,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186126
-1873,"İngilis fiziki Ceyms Naksvell tərəfindən elektromaqnit sahəsinin mövcud olması nəzəriyyəsinin irəli sürülməsi. 1 may - Vyanada Beynəlxalq Sənaye sərgisinin açılması. 5 may - Danimarka ilə İsveç arasında Skandinaviya valyuta ittifaqının yaradılması haqqında müqavilə imzalanması 4 iyun - liberal Xusto Rufino Barriosun Qvatemalanın prezidenti vəzifəsinə seçilməsi. 24 avqust - Rusiya ilə Xivə xanlığı arasında Gendemian sülhünün imzalanması. 8 oktyabr - ABŞ-də ilk qadın həbsxanası açılmışdır. 23 mart — Bakı realnı məktəbinin teatr həvəskarları truppası tərəfindən M.F.Axundovun ""Sərgüzəşti-vəziri-xani-Lənkəran əsərinin tamaşaya qoyulması ilə Azərbaycanda milli teatr sənətinin əsasının qoyulması. Balaxanıda ilk neft fontanının vurması: Qara şəhər zavodlar rayonunun meydana gəlməsi. Tullio Levi-Çvita 25 fevral – Enriko Karuzo 14 oktyabr – Rey Yuri Nurəddin İbrahim Konyar Seyid Əbülqasim Nəbati 22 may — Alesandro Manzoni 18 yanvar – Eduard Bulver-Litton",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4582
-1873-cü il,"İngilis fiziki Ceyms Naksvell tərəfindən elektromaqnit sahəsinin mövcud olması nəzəriyyəsinin irəli sürülməsi. 1 may - Vyanada Beynəlxalq Sənaye sərgisinin açılması. 5 may - Danimarka ilə İsveç arasında Skandinaviya valyuta ittifaqının yaradılması haqqında müqavilə imzalanması 4 iyun - liberal Xusto Rufino Barriosun Qvatemalanın prezidenti vəzifəsinə seçilməsi. 24 avqust - Rusiya ilə Xivə xanlığı arasında Gendemian sülhünün imzalanması. 8 oktyabr - ABŞ-də ilk qadın həbsxanası açılmışdır. 23 mart — Bakı realnı məktəbinin teatr həvəskarları truppası tərəfindən M.F.Axundovun ""Sərgüzəşti-vəziri-xani-Lənkəran əsərinin tamaşaya qoyulması ilə Azərbaycanda milli teatr sənətinin əsasının qoyulması. Balaxanıda ilk neft fontanının vurması: Qara şəhər zavodlar rayonunun meydana gəlməsi. Tullio Levi-Çvita 25 fevral – Enriko Karuzo 14 oktyabr – Rey Yuri Nurəddin İbrahim Konyar Seyid Əbülqasim Nəbati 22 may — Alesandro Manzoni 18 yanvar – Eduard Bulver-Litton",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186127
-1874,"1 yanvar - Rusiya imperiyasında ümumi hərbi mükəlləfiyyət haqqında Manifest və hərbi mükəlləfiyyət haqqında Nizamnamə qəbul edilməsi. 3 yanvar - İspaniya korteslərinin prezident Emilio Kastelaranı istefaya getməyə məcbur etməsi. Fransisko Serranonun yeni prezident seçilməsi. Mart - Aston Villa futbol klubunun əsasının qoyulması. 15 mart - Sayqonda Fransa ilə arasında Fransaya bütün Cənubi Vyetnam ərazisində mülkiyyət hüququnu tanıyan və Vyetnamı qismən müstəqillik hüququndan məhrum edən dostluq və ittifaq haqqında müqavilənin imzalanması. 14 may - Haiti prezidenti general Jan Nikol Nissaj-Saqenin istefaya getməsi. 9 oktyabr - Ümumpoçt ittifaqının yaradılması haqqında müqavilənin imzalanması Bakıda ""Müqəddəs Nina"" məktəbi əsasında ilk qadın gimnaziyasının təşkili. Ərəş qəzasının təşkil edilməsi. 24 may - Abbas Səhhət - şair, həkim 30 noyabr — Vinston Çörçill, Böyük Britaniyanın dövlət xadimi. Şair, həkim və müəllim Abbas Səhhət (Abbasqulu Əlabbas oğlu Mehdizadə). 27 noyabr — Çarlz Ostin Bird, Amerika tarixçisi, politoloq, ABŞ tarixşünaslığında “iqtisadi” cərəyanın banisi. Yusif Etassami Əli Əkbər Tufan Əbülqasım Nəbati Abdulla bəy Asi Məhəmmədrza Agahi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4583
-1874-cü il,"1 yanvar - Rusiya imperiyasında ümumi hərbi mükəlləfiyyət haqqında Manifest və hərbi mükəlləfiyyət haqqında Nizamnamə qəbul edilməsi. 3 yanvar - İspaniya korteslərinin prezident Emilio Kastelaranı istefaya getməyə məcbur etməsi. Fransisko Serranonun yeni prezident seçilməsi. Mart - Aston Villa futbol klubunun əsasının qoyulması. 15 mart - Sayqonda Fransa ilə arasında Fransaya bütün Cənubi Vyetnam ərazisində mülkiyyət hüququnu tanıyan və Vyetnamı qismən müstəqillik hüququndan məhrum edən dostluq və ittifaq haqqında müqavilənin imzalanması. 14 may - Haiti prezidenti general Jan Nikol Nissaj-Saqenin istefaya getməsi. 9 oktyabr - Ümumpoçt ittifaqının yaradılması haqqında müqavilənin imzalanması Bakıda ""Müqəddəs Nina"" məktəbi əsasında ilk qadın gimnaziyasının təşkili. Ərəş qəzasının təşkil edilməsi. 24 may - Abbas Səhhət - şair, həkim 30 noyabr — Vinston Çörçill, Böyük Britaniyanın dövlət xadimi. Şair, həkim və müəllim Abbas Səhhət (Abbasqulu Əlabbas oğlu Mehdizadə). 27 noyabr — Çarlz Ostin Bird, Amerika tarixçisi, politoloq, ABŞ tarixşünaslığında “iqtisadi” cərəyanın banisi. Yusif Etassami Əli Əkbər Tufan Əbülqasım Nəbati Abdulla bəy Asi Məhəmmədrza Agahi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186128
-1875,"2 yanvar - Qvatemalada ümumi ibtidai təhsil sisteminin tətbiq edilməsi. 20 yanvar - Haiti Respublikası ilə Dominikan Respublikası arasında dostluq haqqında müqavilənin bağlanması. Rostov - Vladiqafqaz dəmiryol xəttinin istifadəyə verilməsi. 22 iyun– Azərbaycanda “Əkinçi” qəzeti (1875-1877) nəşrə başlamışdır. ""Əxtər"" adlı mühacir qəzetinin nəşr olunması. 6 iyun - alman yazıçısı - Tomas Mann Tatoğlu Həsən Məleykə Cahan Bəyim",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4584
-1875-ci il,"2 yanvar - Qvatemalada ümumi ibtidai təhsil sisteminin tətbiq edilməsi. 20 yanvar - Haiti Respublikası ilə Dominikan Respublikası arasında dostluq haqqında müqavilənin bağlanması. Rostov - Vladiqafqaz dəmiryol xəttinin istifadəyə verilməsi. 22 iyun– Azərbaycanda “Əkinçi” qəzeti (1875-1877) nəşrə başlamışdır. ""Əxtər"" adlı mühacir qəzetinin nəşr olunması. 6 iyun - alman yazıçısı - Tomas Mann Tatoğlu Həsən Məleykə Cahan Bəyim",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186129
-1876,"14 fevral - Amerikalı alim, Boston universitetinin professoru Aleksandr Qraham Bell tərəfindən telefonun ixtira edilməsi. 23 dekabr — Osmanlı tarixinin ilk konstitusiyası olan Birinci məşrutiyyət elan edildi. 31 dekabr — Saray çevrilişi nəticəsində Osmanlı sultanı V Murad devrildi və qardaşı II Əbdülhəmid taxta çıxarıldı. Rusiya imperatoru II Aleksandr tərəfindən Kokand xanlığının ləğv edilməsi. Rusiyada xalqçılar tərəfindən ""Torpaq və azadlıq"" adlı təşkilatın yaradılması. may - Osmanlı imperiyasında Sultan II Əbdülhəmidin hakimiyyətə gəlməsi. Cənubi Qafqazda Qori Müəllimlər Seminariyasının yaradılması. mart - Azərbaycanda gildiya ticarət qaydasının tətbiqi Yaponiya və Koreya arasında Kanxva müqaviləsi 12 dekabr - Elvin Krenzlayn - yüngül atletika idmançısı. Lev Berq - rus coğrafiyaşünas. 12 yanvar - Cek London - amerikan yazıçı. 8 noyabr — Mariya Viktoriya dal Pozzo, İspaniya kralı I Amadeusun xanımı, İspaniyanın kraliça-konsortu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4585
-1876-cı il,"14 fevral - Amerikalı alim, Boston universitetinin professoru Aleksandr Qraham Bell tərəfindən telefonun ixtira edilməsi. 23 dekabr — Osmanlı tarixinin ilk konstitusiyası olan Birinci məşrutiyyət elan edildi. 31 dekabr — Saray çevrilişi nəticəsində Osmanlı sultanı V Murad devrildi və qardaşı II Əbdülhəmid taxta çıxarıldı. Rusiya imperatoru II Aleksandr tərəfindən Kokand xanlığının ləğv edilməsi. Rusiyada xalqçılar tərəfindən ""Torpaq və azadlıq"" adlı təşkilatın yaradılması. may - Osmanlı imperiyasında Sultan II Əbdülhəmidin hakimiyyətə gəlməsi. Cənubi Qafqazda Qori Müəllimlər Seminariyasının yaradılması. mart - Azərbaycanda gildiya ticarət qaydasının tətbiqi Yaponiya və Koreya arasında Kanxva müqaviləsi 12 dekabr - Elvin Krenzlayn - yüngül atletika idmançısı. Lev Berq - rus coğrafiyaşünas. 12 yanvar - Cek London - amerikan yazıçı. 8 noyabr — Mariya Viktoriya dal Pozzo, İspaniya kralı I Amadeusun xanımı, İspaniyanın kraliça-konsortu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186130
-1877,"15 yanvar - Avstriya-Macarıstan ilə Rusiya imperiyası arasında imzalanmış gizli Budapeşt razılaşmasına əsasən Avstriya-Macarıstan imperiyasının Bosniya və Herseqovinanı işğal etmək hüququ əvəzində Rusiya-Türkiyə müharibəsində heytral mövqe tutması. 19 mart — Osmanlı tarixinin ilk parlamenti olan Məclis-i Məbusan açıldı. 24 aprel — Çar Rusiyası Qafqazda və Balkanlarda möhkəmlənmək üçün Osmanlı imperiyasına müharibə elan etdi və beləliklə 1877-1878 Rusiya-Osmanlı müharibəsi başladı. 1 may - Yaponiya Qırmızı Xaç Cəmiyyətinin əsasının qoyulması. 10 may - Rumıniyanın özünü müstəqil elan etməsi. 25 oktyabr - Rusiya ordusunun Qafqaz korpusu tərəfindən Qars qalasının mühasirəyə alınması. 18 noyabr - Rus ordusu tərəfindən Qars qalasının tutulması. 21 noyabr — Tomas Edison tərəfindən səsyazan cihaz (fonoqraf) icad edilməssi. 6 dekabr - Tomas Edisonun ilk dəfə səsi lentə yazması. ABŞ-nin Konnektikut şəhərində ilk telefon stansiyasının fəaliyyətə başlaması. Tomas Edison tərəfindən insan səsini yazan aparatın - fonoqrafın icad edilməsi. Təbriz Dövlət Mədrəsəsinin təsis edilməsi. 26 may – Aysedora Dunkan, amerikalı rəqqas. Çarlz Rolls, İngilis avtomobil konstruktoru. Petar Atsev 31 dekabr – Qustav Kurbe Memar Qasım bəy Hacıbababəyov",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4586
-1877-ci il,"15 yanvar - Avstriya-Macarıstan ilə Rusiya imperiyası arasında imzalanmış gizli Budapeşt razılaşmasına əsasən Avstriya-Macarıstan imperiyasının Bosniya və Herseqovinanı işğal etmək hüququ əvəzində Rusiya-Türkiyə müharibəsində heytral mövqe tutması. 19 mart — Osmanlı tarixinin ilk parlamenti olan Məclis-i Məbusan açıldı. 24 aprel — Çar Rusiyası Qafqazda və Balkanlarda möhkəmlənmək üçün Osmanlı imperiyasına müharibə elan etdi və beləliklə 1877-1878 Rusiya-Osmanlı müharibəsi başladı. 1 may - Yaponiya Qırmızı Xaç Cəmiyyətinin əsasının qoyulması. 10 may - Rumıniyanın özünü müstəqil elan etməsi. 25 oktyabr - Rusiya ordusunun Qafqaz korpusu tərəfindən Qars qalasının mühasirəyə alınması. 18 noyabr - Rus ordusu tərəfindən Qars qalasının tutulması. 21 noyabr — Tomas Edison tərəfindən səsyazan cihaz (fonoqraf) icad edilməssi. 6 dekabr - Tomas Edisonun ilk dəfə səsi lentə yazması. ABŞ-nin Konnektikut şəhərində ilk telefon stansiyasının fəaliyyətə başlaması. Tomas Edison tərəfindən insan səsini yazan aparatın - fonoqrafın icad edilməsi. Təbriz Dövlət Mədrəsəsinin təsis edilməsi. 26 may – Aysedora Dunkan, amerikalı rəqqas. Çarlz Rolls, İngilis avtomobil konstruktoru. Petar Atsev 31 dekabr – Qustav Kurbe Memar Qasım bəy Hacıbababəyov",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186131
-1878,"13 fevral — Osmanlı tarixinin ilk parlamenti olan Məclis-i Məbusan bağlandı və beləliklə, birinci məşrutiyyət dövrü başa çatdı. 3 mart — 1877-1878 Rusiya-Osmanlı müharibəsi başa çatdı və tərəflər arasında Ədirnədə San-Stefano sülhü imzalandı. Nəticədə Osmanlı Balkan yarımadasında nəzarəti itirdi. Bakıda şəhər özünüidarə islahatı keçirildi, Bakı dövlət Duması təşkil olundu. Urmiyada Ali Tibb Məktəbi fəaliyyətə başladı. Bakıda mədənləri neftayırma müəssisələri ilə birləşdirən ilk neft kəmərinin işə salınması. sirk ustası, heyvan təlimçisi Ələkbər Fərrux Seyid Həsən Tağızadə şair, publisist, tərcüməçi Əli Nəzmi (Əli Məhəmməd oğlu Məmmədzadə). Abdullah Alpdoğan Abdulla ağa Mirzə Məhəmməd xan oğlu Bakıxanov, rus ordusunda general. Mirzə Fətəli Axundov 26 iyun — Orleanlı Mariya Mersedes, İspaniya kralı XII Alfonsonun xanımı, İspaniyanın kraliça-konsortu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4587
-1878-ci il,"13 fevral — Osmanlı tarixinin ilk parlamenti olan Məclis-i Məbusan bağlandı və beləliklə, birinci məşrutiyyət dövrü başa çatdı. 3 mart — 1877-1878 Rusiya-Osmanlı müharibəsi başa çatdı və tərəflər arasında Ədirnədə San-Stefano sülhü imzalandı. Nəticədə Osmanlı Balkan yarımadasında nəzarəti itirdi. Bakıda şəhər özünüidarə islahatı keçirildi, Bakı dövlət Duması təşkil olundu. Urmiyada Ali Tibb Məktəbi fəaliyyətə başladı. Bakıda mədənləri neftayırma müəssisələri ilə birləşdirən ilk neft kəmərinin işə salınması. sirk ustası, heyvan təlimçisi Ələkbər Fərrux Seyid Həsən Tağızadə şair, publisist, tərcüməçi Əli Nəzmi (Əli Məhəmməd oğlu Məmmədzadə). Abdullah Alpdoğan Abdulla ağa Mirzə Məhəmməd xan oğlu Bakıxanov, rus ordusunda general. Mirzə Fətəli Axundov 26 iyun — Orleanlı Mariya Mersedes, İspaniya kralı XII Alfonsonun xanımı, İspaniyanın kraliça-konsortu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186132
-1879,"Sofiyanın Bolqarıstanın paytaxtı elan olunması. Almaniya ilə Avstriya- Macarıstan arasında Rusiya ilə Fransaya qarşı ittifaq müqaviləsi imzalanmışdır. Rusiyada ""Narodnaya volya"" -terrorçu təşkilatı yaradıldı. Bakıda İsveç təbəələri olan Nobel qardaşları tərəfindən ""Nobel qardaşları şirkəti""nin əsasının qoyulması. Cənubi Qafqazda Qori Müəllimlər Seminariyasının Azərbaycan şöbəsinin açılması. Tiflisdə Azərbaycan türkcəsində ""Ziya"" qəzetinin nəşrə başlaması. Bakı neftinin və neft məhsullarının Rusiya bazarlarına çıxarılmasında ilk dəfə maye daşıyan tanker tipli gəmilərdən istifadə edilməsi. Mirzə Camal oğlu Rzaqulu bəyin ""Qarabağnamə"" əsərini yazması. Nuxada teatr tamaşasının təşkil edilməsi. İkinci ingilis-əfqan müharibəsində ""Qandamaq"" müqaviləsinin imzalanması. 3 yanvar — Səməd Mənsur — şair. 14 mart – Albert Eynşteyn — alman-isveçrəli alim. 1 yanvar — Edvard Morqan Foster — ingilis yazıçısı. 5 may – Karl Bühler — Almaniya və Avstriya psixoloqu. 29 aprel – Tomas Biçem — ingilis dirijoru, impresario. Aqrippina Vaqanova Fransız naturalizminin carçısı, yazıçı Jül Qonkur. Azərbaycan rəssamı Mirzə Qədim İrəvani.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4588
-1879-cu il,"Sofiyanın Bolqarıstanın paytaxtı elan olunması. Almaniya ilə Avstriya- Macarıstan arasında Rusiya ilə Fransaya qarşı ittifaq müqaviləsi imzalanmışdır. Rusiyada ""Narodnaya volya"" -terrorçu təşkilatı yaradıldı. Bakıda İsveç təbəələri olan Nobel qardaşları tərəfindən ""Nobel qardaşları şirkəti""nin əsasının qoyulması. Cənubi Qafqazda Qori Müəllimlər Seminariyasının Azərbaycan şöbəsinin açılması. Tiflisdə Azərbaycan türkcəsində ""Ziya"" qəzetinin nəşrə başlaması. Bakı neftinin və neft məhsullarının Rusiya bazarlarına çıxarılmasında ilk dəfə maye daşıyan tanker tipli gəmilərdən istifadə edilməsi. Mirzə Camal oğlu Rzaqulu bəyin ""Qarabağnamə"" əsərini yazması. Nuxada teatr tamaşasının təşkil edilməsi. İkinci ingilis-əfqan müharibəsində ""Qandamaq"" müqaviləsinin imzalanması. 3 yanvar — Səməd Mənsur — şair. 14 mart – Albert Eynşteyn — alman-isveçrəli alim. 1 yanvar — Edvard Morqan Foster — ingilis yazıçısı. 5 may – Karl Bühler — Almaniya və Avstriya psixoloqu. 29 aprel – Tomas Biçem — ingilis dirijoru, impresario. Aqrippina Vaqanova Fransız naturalizminin carçısı, yazıçı Jül Qonkur. Azərbaycan rəssamı Mirzə Qədim İrəvani.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186133
-187 (ədəd),"Yüz səksən yeddi — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz səksən altıdan sonra, yüz səksən səkkizdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz səksən yeddi ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157955
-1880,"17 fevral – Rusiya çarı II Aleksandra sayca beşinci sui-qəsd cəhdi olub. ""Xalqçı"" Stepan Xalturinin təşkil etdiyi terror nəticəsində Qış sarayında böyük partlayış baş versə də, çara heç nə olmamışdı. İki il sonra Xalturin Odessa hərbi prokurorunu öldürdü və ələ keçirilərək asıldı. Rusiyanın ilk fəhlə qəzeti ""Raboçaya zarya""nın birinci nömrəsi çapdan çıxmışdır. Tiflisdə Azərbaycan türkcəsində ""Kəşkül"" qəzetinin nəşrə başlaması. Bakıda mədənlər arasında neft və sərnişin daşınması üçün ilk dəmiryol xəttinin çəkilməsi. Cənubi Azərbaycanda ""Təbriz"" adlı ilk xüsusi qəzetin nəşr edilməsi. İkinci ingilis-əfqan müharibəsində (1878-1880) iki ordu arasında ""Məyvan"" döyüşünün baş verməsi. 7 may — Əzim Əzimzadə, Azərbaycanın xalq rəssamı. 23 iyun — Aruz Vartan Aleksandr Qrin Həmdulla əfəndi Əfəndizadə —Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövrünün görkəmli şəxsiyyəti, Sovet dönəmində Quba üsyanının başçısı 27 iyun – Helen Keller – amerikalı pedaqoq, aktivist, yazıçı, müəllimə və ictimai xadim. 17 iyun — Karl van Vexten, Amerikan yazıçısı və fotoqrafı. Xulian Palasios Abdulcəlil Xuluqvi Alexandros Çalkokondilis Aşıq Hüseyn. Azərbaycan şairi - Mirzə Baxış Nadim",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4589
-1880-ci il,"17 fevral – Rusiya çarı II Aleksandra sayca beşinci sui-qəsd cəhdi olub. ""Xalqçı"" Stepan Xalturinin təşkil etdiyi terror nəticəsində Qış sarayında böyük partlayış baş versə də, çara heç nə olmamışdı. İki il sonra Xalturin Odessa hərbi prokurorunu öldürdü və ələ keçirilərək asıldı. Rusiyanın ilk fəhlə qəzeti ""Raboçaya zarya""nın birinci nömrəsi çapdan çıxmışdır. Tiflisdə Azərbaycan türkcəsində ""Kəşkül"" qəzetinin nəşrə başlaması. Bakıda mədənlər arasında neft və sərnişin daşınması üçün ilk dəmiryol xəttinin çəkilməsi. Cənubi Azərbaycanda ""Təbriz"" adlı ilk xüsusi qəzetin nəşr edilməsi. İkinci ingilis-əfqan müharibəsində (1878-1880) iki ordu arasında ""Məyvan"" döyüşünün baş verməsi. 7 may — Əzim Əzimzadə, Azərbaycanın xalq rəssamı. 23 iyun — Aruz Vartan Aleksandr Qrin Həmdulla əfəndi Əfəndizadə —Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövrünün görkəmli şəxsiyyəti, Sovet dönəmində Quba üsyanının başçısı 27 iyun – Helen Keller – amerikalı pedaqoq, aktivist, yazıçı, müəllimə və ictimai xadim. 17 iyun — Karl van Vexten, Amerikan yazıçısı və fotoqrafı. Xulian Palasios Abdulcəlil Xuluqvi Alexandros Çalkokondilis Aşıq Hüseyn. Azərbaycan şairi - Mirzə Baxış Nadim",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186134
-1880-ci illər,1880-ci illər — Qriqori təqvimində 1880-ci il yanvarın 1-də başlayan və 1889-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Siyasətçilər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=569003
-1881,"Almaniya ilə Rusiya arasında birtərəflilik haqqında müqavilənin imzalanması. 1 mart- Rusiya imperatoru II Aleksandrın sui-qəsd nəticəsində öldürülməsi. Aşqabadın Rusiya tərəfindən işğal edilməsi. Rusiyada müvəqqəti mükəlləfiyyətliliyin ləğv edilməsi. aprel - Bakıda çar hökumətinə qarşı fəhlə tətilinin baş verməsi. Qazax qəzasının Öksüzlü kəndində kəndli çıxışının baş verməsi. Mustafa Kamal Atatürk – Türkiyə Respublikasının qurucusu və Türkiyənin ilk prezidenti. Yazıçı, müəllim və ictimai xadim Abdulla Şaiq (Abdulla Mustafa oğlu Talıbzadə) anadan olmuşdur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4590
-1881-ci il,"Almaniya ilə Rusiya arasında birtərəflilik haqqında müqavilənin imzalanması. 1 mart- Rusiya imperatoru II Aleksandrın sui-qəsd nəticəsində öldürülməsi. Aşqabadın Rusiya tərəfindən işğal edilməsi. Rusiyada müvəqqəti mükəlləfiyyətliliyin ləğv edilməsi. aprel - Bakıda çar hökumətinə qarşı fəhlə tətilinin baş verməsi. Qazax qəzasının Öksüzlü kəndində kəndli çıxışının baş verməsi. Mustafa Kamal Atatürk – Türkiyə Respublikasının qurucusu və Türkiyənin ilk prezidenti. Yazıçı, müəllim və ictimai xadim Abdulla Şaiq (Abdulla Mustafa oğlu Talıbzadə) anadan olmuşdur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186135
-1881-ci il böhranı,"1881-ci il böhranı və ya 14-cü Meyci ili böhranı (明治十四年の政変, Meyci cuyonen no seyhen) – 1881-ci ildə Yaponiyada Okuma Şiqenobunun hökumətdən göndərilməsi ilə baş vermiş siyasi böhran. Böhran nəticəsində keçmiş Satsuma və Çoşu domenlərindən olan müşavirlər arasında həmrəklik güclənmiş və 10 il ərzində konstitusiyanın tərtib olunması qərarı verilmişdi. Böhran siyasi müxalifəti gücləndirərək Meyci hökumətinin avtoritar rejimini zəiflətmişdir. 1877-ci ildə Kyuşuda baş verən Satsuma üsyanının yatırılmasından sonra Yaponiyada vəziyyət stabilləşmişdi. Meyci hökumətinin siyasəti sayəsində fermerlərin vəziyyəti daha yaxşı idi, sənaye inkişaf edirdi və vergi islahatından sonra dövlətin gəlir mənbəyi möhkəmlənmişdi. Xarici siyasətdə isə Yaponiya Ryukyu adalarını Çinin əlindən almaq üzrə idi, Koreyada dayaq nöqtəsi əldə etmişdi və Rusiya ilə şimaldakı adalarla bağlı mübahisələri həll etmişdi.Bunların fonunda daxili işlər naziri Okubo Toşimiçinin hökumətdə çox böyük təsiri var idi və ölkənin de fakto diktatoruna çevrilmişdi. Okubo ətrafına keçmiş Çoşu və Satsuma domenlərindən olan həmkarlarından ibarət heyət toplamışdı. 1878-ci ilin ortasında Okubo siyasətinə qarşı olan bir qrup samuray tərəfindən qətlə yetirilmişdir. Onun həmkarları bir müddət harmoniya içərisində fəaliyyət göstərməyə davam etsələr da, hökumət əvvəlki effektivliyini itirməyə başlamışdı. Buna görə də Okubonu əvəz edəcək liderə ehtiyac var idi. Okubo satsumalı olsa da, hökumətdə ən çox etibar etdiyi şəxslərdən biri İto Hirobumi idi və tezliklə İto daxili işlər naziri vəzifəsini tutmuşdur. Lakin Okubonun digər etibar etdiyi şəxslərdən biri olan Okuma Şiqenobu İtodan 3 yaş böyük idi və daha təcrübəli idi. Okuma maliyyə naziri kimi hökumət və biznes dairələrində güclü əlaqələr qurmuşdu. Okubonun bir çox satsumalı həmkarı yuxarı vəzifələri tuturdu və hökumət liderliyinə can atırdı. Hadisələrin gedişi liderlik məsələsinin həll olunmasını məcbur edirdi. Satsuma üsyanı ölkədə inflyasiyaya səbəb olmuşdu, gəliri azalmış narazı samuraylar fermerlərlə birləşərək konstitusiyanın və qanunverici orqanın yaradılmasını istəyirdi. 1880-ci ildə azadlıq və xalq hərəkatları baş qaldırmışdı. Bir çox nümayəndə Tokioya gələrək milli qanunvericiliyin yaradılması üçün petisiya imzalayırdı. Xarici siyasətdə isə Çin Koreyada təsirini artıraraq Yaponiyanın maraqlarına zərbə vururdu və ölkənin Çinlə mübarizə aparacaq güclü orduya ehtiyacı var idi.Okuma bu cür situasiyalarla üzləşmiş siyasətçi olsa da, Okubonun ölümündən sonra satsumalı və çoşulu siyasətçilər artıq ona rəqib kimi baxırdılar. 1880-ci ildə Okuma konservativ liderləri tənqid edərək inflyasiyanı azaltmaq üçün plan təklif etmişdir. Okumanın tənqidçiləri hesab edirdi ki, bu plandan sonra Yaponiya borca görə xarici ölkələrdən asılı olacaq. 1881-ci ilin martında Okuma ingilis modeli əsasında konstitusiyanın bir versiyasını təqdim etmişdir. Plana görə 1883-cü ildəki seçkilərdən sonra milli parlamentin aşağı palatasındakı siyasi partiya liderləri kabinet formalaşdıracaqdılar. Nəhayət 1881-ci ildə Okuma və bir neçə hökumət lideri bir satsumalı müşavirin təklifini rədd edərək hökumətin Hokkaydodakı mülklərininin satsumalı və çoşulu rəsmilərin başçılıq etdiyi biznesmenlər konsorsumuna satılmasının qarşısını almışdılar. Okuma müxalifətin böyük dəstəyini qazanmışdır.1881-ci ilin avqustunda satsumalı və çoşulu müşavirlər görüşərək üzləşdikləri siyasi problemləri müzakirə etmişdirlər. Onlar Okuma və təqibçilərinin hökumətdən çıxarılmasını tələb etmək barədə razılığa gəlmişdirlər. Onlar bu danışıqları Okumanın paytaxtda olmadığı vaxtda gizli şəkildə aparmışdılar. Okuma sentyabrda Tokioya qayıdanda şura görüşlərinə buraxılmamışdır. Okuma şikayətini bildirmək üçün Şahzadə Arisuqavanın iqamətgahına getsə də, darvazanın bağlı olduğunu görmüşdür. Okumanın təkliflərindən narazı qalan İto satsumalı müşaviri ilə onunla görüşməyə getmiş və onun vəzifələrindən istefa verməsini istəmişdir. Həm Sağ nazir İvakura Tomomi, həm də imperator Meyci Okumanın istefası barədə tərəddüd edirdilər, lakin satsumalı və çoşulu müşavirlərin həmrəyliyinə görə bunu qəbul etməli olmuşdurlar. Növbəti günlərdə Okumaya yaxın olan bir çox vəzifəli şəxs istefa etmiş və ya azad edilmişdir. Okumanın buraxılmasından sonra satsumalı və çoşulu müşavirlər vəziyyəti sakitləşdirmək üçün növbəti 10 il ərzində konstitusiyanın hazır olacağını bildirmişdirlər. Əldə olunan razılığa əsasən İto konstitusiyanı tərtib etməli və İngiltərə əvəzinə Prussiya modelindən istifadə etməli idi. Eyni zamanda satsumalı müşavir Matsukata Masayoşi maliyyə naziri təyin olmuşdur. Matsukata hökumətin maliyyə problemlərini həll etmək üçün deflyasiya və qənaət siyasəti yürütmüş, ölkə iqtisadiyatına ciddi nəzarət etmək üçün Yaponiya Bankını qurmuşdur. Eləcə də, hökumət ordu və donanmayı gücləndirmək üçün 10 illik plan qurulmuşdur.Böhrandan sonra Okuma və təqibçiləri 1882-ci ildə Konstitusional İslahat Partiyasını qurmuşdurlar. Okuma hökumətdən kənarlaşdırılsa da hələ də milli fiqur hesab edilirdi və siyasət, təhsil, biznes sahələrində nüfuzlu şəxs kimi qalmağa davam etmişdir. Rəqibi Liberal Partiya ilə birlikdə Konstitusional İslahat Partiyası ölkənin konstitusional inkişafını istəyən iki partiyasından biri idi. 1889-cu ildə konstitusiya qəbul ediləndə iki partiya hökumətdə yerləri bölüşmüşdür.Okuma 1888-1889-cu illərdə xarici işlər naziri kimi yenidən dövlət vəzifəsinə qayıtmışdır. O, 1898-ci ildə və 1914-16-cı illərdə Yaponiyanın baş naziri seçilmişdir. 1881-ci il böhranı siyasi müxalifəti gücləndirərək Meyci hökumətinin avtoritar rejimini zəiflətmişdir. Kodansha Encyclopedia of Japan (ingiliscə). VI cild. Tokio: Kodansha. 1983. səh. 202-203. ISBN 0-87011-626-6. İstifadə tarixi: 22 may 2022.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=750226
-1882,"Ufada ""Tibb cəmiyyəti""nin yaradılması. İngiltərə-Misir müharibəsinin baş verməsi. İtaliyanın Həbəşistana soxulması. Osmanlı imperiyasında ilk rəssamlıq məktəbinin açılması. Naxçıvanda ilk pambıqtəmizləmə zavodunun inşa edilməsi. Bakıda ""Nobel bağı""nın salınması. Naxçıvanda teatr tamaşasının təşkil edilməsi. 21 mart — Ağa Axundov 5 iyun — İnayət Xan 20 oktyabr — Bela Luqoşi, Macar teatr oyunçusu və qorxu filmi aktyoru (ö. 1956). Mustafaqulu xan Əmirsüleymani Əli İhsan Sabis Giovanni Amendola 19 aprel – Çarlz Robert Darvin Cüzeppe Qaribaldi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4591
-1882-ci il,"Ufada ""Tibb cəmiyyəti""nin yaradılması. İngiltərə-Misir müharibəsinin baş verməsi. İtaliyanın Həbəşistana soxulması. Osmanlı imperiyasında ilk rəssamlıq məktəbinin açılması. Naxçıvanda ilk pambıqtəmizləmə zavodunun inşa edilməsi. Bakıda ""Nobel bağı""nın salınması. Naxçıvanda teatr tamaşasının təşkil edilməsi. 21 mart — Ağa Axundov 5 iyun — İnayət Xan 20 oktyabr — Bela Luqoşi, Macar teatr oyunçusu və qorxu filmi aktyoru (ö. 1956). Mustafaqulu xan Əmirsüleymani Əli İhsan Sabis Giovanni Amendola 19 aprel – Çarlz Robert Darvin Cüzeppe Qaribaldi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186136
-1883,"8 may - 520 kilometrlik Bakı-Tiflis-Batumi dəmiryol xəttinin fəaliyyətə başlaması. Bakı həvəskar artistlər truppasının peşəkar teatr truppasına çevrilməsi. Qafqaz canişinliyinin ləğv edilməsi. Cəbrayıl və Cavanşir qəzalarının yaradılması. Naxçıvanda dram cəmiyyətinin təşkil olunması. Qalakənd missaflaşdırma zavodunun istifadəyə verilməsi. Bakıda H.Z.Tağıyev tətəfindən inşa edilmiş teatr binasının istifadəyə verilməsi. İrəvanda M.H.Rüşdiyyə tərəfindən ilk ""Üsuli-Cədid"" məktəbinin açılması. Əhməd bəy Cavanşirin ""1747-ci ildən 1805-ci ilədək Qarabağ xanlığının siyasi tarixi"" əsərini yazması. Hacı Zeynalabdin Tağıyev 1883-cü ildə özünün taxıl anbarının özülü üzərində teatr binası inşa etdirib . 29 iyul – Benito Mussolini, Faşist İtaliyasının rəhbəri, duça mode 3 iyul - Frans Kafka – Yazıçı. 6 mart – Karl Vitte 14 mart – Karl Marks Azərbaycan xanəndəsi Xarrat Qulu Kəlbalı xan Ehsan xan oğlu Naxçıvanski, rus ordusunda general. 23 yanvar – Corc Miller Bird, ABŞ nevropatoloqu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4592
-1883-cü il,"8 may - 520 kilometrlik Bakı-Tiflis-Batumi dəmiryol xəttinin fəaliyyətə başlaması. Bakı həvəskar artistlər truppasının peşəkar teatr truppasına çevrilməsi. Qafqaz canişinliyinin ləğv edilməsi. Cəbrayıl və Cavanşir qəzalarının yaradılması. Naxçıvanda dram cəmiyyətinin təşkil olunması. Qalakənd missaflaşdırma zavodunun istifadəyə verilməsi. Bakıda H.Z.Tağıyev tətəfindən inşa edilmiş teatr binasının istifadəyə verilməsi. İrəvanda M.H.Rüşdiyyə tərəfindən ilk ""Üsuli-Cədid"" məktəbinin açılması. Əhməd bəy Cavanşirin ""1747-ci ildən 1805-ci ilədək Qarabağ xanlığının siyasi tarixi"" əsərini yazması. Hacı Zeynalabdin Tağıyev 1883-cü ildə özünün taxıl anbarının özülü üzərində teatr binası inşa etdirib . 29 iyul – Benito Mussolini, Faşist İtaliyasının rəhbəri, duça mode 3 iyul - Frans Kafka – Yazıçı. 6 mart – Karl Vitte 14 mart – Karl Marks Azərbaycan xanəndəsi Xarrat Qulu Kəlbalı xan Ehsan xan oğlu Naxçıvanski, rus ordusunda general. 23 yanvar – Corc Miller Bird, ABŞ nevropatoloqu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186137
-1884,"24 aprel - Almaniya imperiyası tərəfindən Cənub-Qərbi Afrikanın bir hissəsi - Namibiya üzərində protektoratlığın yaradılması. 11 may - Tyanszində Fransa ilə Çin arasında Hind-Çin müharibəsinin başa çatması, dostluq və mehriban qonşuluq haqqında Konvensiyanın imzalanması. 5 iyul - Almaniya İmperiyası tərəfindən Toqo üzərində protektoratlığın yaradılması. 14 iyul - Almaniya İmperiyası tərəfindən Kamerun üzərində protektoratlığın yaradılması. 23 avqust - Fransa-Çin müharibə]]sinin gedişində Fuçjou rayonunda Çin hərbi donanmasının cənub eskadrasının fransız eskadrası tərəfindən məhv edilməsinə başlanılması. Afrikada işğallara başlayan Almaniyanın kiçik qəbilələri əzərək Qərbi Sudanı işğal etməsi. Neft Sənayeçiləri Qurultayının təşkil edilməsi. 31 yanvar - Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Azərbaycan Respublikasının qurucusu. 2 dekabr - Yəhya Kamal Bəyatlı, Türk şairi. Opera artisti - Ağdamski (Bədəlbəyli) Əhməd Bəşir oğlu. 22 aprel – Talioni Mariya Azərbaycan tarixçisi Bəhmən Mirzə Qacar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4593
-1884-cü il,"24 aprel - Almaniya imperiyası tərəfindən Cənub-Qərbi Afrikanın bir hissəsi - Namibiya üzərində protektoratlığın yaradılması. 11 may - Tyanszində Fransa ilə Çin arasında Hind-Çin müharibəsinin başa çatması, dostluq və mehriban qonşuluq haqqında Konvensiyanın imzalanması. 5 iyul - Almaniya İmperiyası tərəfindən Toqo üzərində protektoratlığın yaradılması. 14 iyul - Almaniya İmperiyası tərəfindən Kamerun üzərində protektoratlığın yaradılması. 23 avqust - Fransa-Çin müharibə]]sinin gedişində Fuçjou rayonunda Çin hərbi donanmasının cənub eskadrasının fransız eskadrası tərəfindən məhv edilməsinə başlanılması. Afrikada işğallara başlayan Almaniyanın kiçik qəbilələri əzərək Qərbi Sudanı işğal etməsi. Neft Sənayeçiləri Qurultayının təşkil edilməsi. 31 yanvar - Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Azərbaycan Respublikasının qurucusu. 2 dekabr - Yəhya Kamal Bəyatlı, Türk şairi. Opera artisti - Ağdamski (Bədəlbəyli) Əhməd Bəşir oğlu. 22 aprel – Talioni Mariya Azərbaycan tarixçisi Bəhmən Mirzə Qacar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186138
-1885,"II Menelik tərəfindən Həbəşistanın birləşdirilməsinin başa çatdırılması. Üçüncü İngiltərə- Birma müharibəsinin baş verməsi. Fərqanədə çarizmin müstəmləkə zülmünə qarşı xalq üsyanının baş verməsi. Abu Klea döyüşünün baş verməsi Ümumhindistan Milli Konqresinin yaradılması. Yaponiya ilə Koreya arasında Tyantszyan sazişinin imzalanması. türk yazıçısı Aka Gündüz. 18 sentyabr-Azərbaycanın dahi bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyov. 5 avqust - Alfred Amtman-Briyedit- latış aktyoru, rejissor və pedaqoq, professor (1949). İsrafil bəy Mustafa bəy oğlu Yadigarov, rus ordusunda general",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4594
-1885-ci il,"II Menelik tərəfindən Həbəşistanın birləşdirilməsinin başa çatdırılması. Üçüncü İngiltərə- Birma müharibəsinin baş verməsi. Fərqanədə çarizmin müstəmləkə zülmünə qarşı xalq üsyanının baş verməsi. Abu Klea döyüşünün baş verməsi Ümumhindistan Milli Konqresinin yaradılması. Yaponiya ilə Koreya arasında Tyantszyan sazişinin imzalanması. türk yazıçısı Aka Gündüz. 18 sentyabr-Azərbaycanın dahi bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyov. 5 avqust - Alfred Amtman-Briyedit- latış aktyoru, rejissor və pedaqoq, professor (1949). İsrafil bəy Mustafa bəy oğlu Yadigarov, rus ordusunda general",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186139
-1886,"Abxaziya üsyanı (1866) Şimali Azərbaycanda ilk mərkəzləşdirilmiş telefon stansiyasının işə salınması. Bakıda Kərbəlayı Məmmədhəsən Hacı Mahmud oğlu tərəfindən ikinci qala qapılarının tikdirilməsi. Cənubi Azərbaycanda ""xalisə"" adlanan dövlət torpaqlarının satılması haqqında şah fərmanının verilməsi. Ləkidə biyan kökü emal edən zavodun inşa edilməsi. Arseni Avraamov Əhməd Zeyni Dəhlan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4595
-1886-cı il,"Abxaziya üsyanı (1866) Şimali Azərbaycanda ilk mərkəzləşdirilmiş telefon stansiyasının işə salınması. Bakıda Kərbəlayı Məmmədhəsən Hacı Mahmud oğlu tərəfindən ikinci qala qapılarının tikdirilməsi. Cənubi Azərbaycanda ""xalisə"" adlanan dövlət torpaqlarının satılması haqqında şah fərmanının verilməsi. Ləkidə biyan kökü emal edən zavodun inşa edilməsi. Arseni Avraamov Əhməd Zeyni Dəhlan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186140
-1887,"ABŞ-də Emil Berliner tərəfindən qramofonun icad edilməsi. Bakıda yarmarkanın ticarət formasının təşkil edilməsi Tiflisdə ""Qafqaz ipəkçilik stansiyası""nın yaradılması Bakıda ilk rus-Azərbaycan məktəbinin əsasının qoyulması Azərbaycan kəndlilərinin hərbi vergi adlanan mükəlləfiyyət daşıması Təbrizdə Mirzə Həsən Rüşdiyyə ""Dəbestan"" adlıilk xüsusi yeni tipli Üsuli-cədid məktəbini təsis etdi. Layoş Kaşşak 5 yanvar — Mirzə Mansur Mansurov, tarzən. 12 sentyabr — Yusif Vəzir Çəmənzəminli 27 dekabr - Edvard Andrade İbrahim bəy Qədimov 28 sentyabr — Corce Corceksu, rumın dirijoru, violonçelçalan 11 may — Jan Batist Bussenqo",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4596
-1887-ci il,"ABŞ-də Emil Berliner tərəfindən qramofonun icad edilməsi. Bakıda yarmarkanın ticarət formasının təşkil edilməsi Tiflisdə ""Qafqaz ipəkçilik stansiyası""nın yaradılması Bakıda ilk rus-Azərbaycan məktəbinin əsasının qoyulması Azərbaycan kəndlilərinin hərbi vergi adlanan mükəlləfiyyət daşıması Təbrizdə Mirzə Həsən Rüşdiyyə ""Dəbestan"" adlıilk xüsusi yeni tipli Üsuli-cədid məktəbini təsis etdi. Layoş Kaşşak 5 yanvar — Mirzə Mansur Mansurov, tarzən. 12 sentyabr — Yusif Vəzir Çəmənzəminli 27 dekabr - Edvard Andrade İbrahim bəy Qədimov 28 sentyabr — Corce Corceksu, rumın dirijoru, violonçelçalan 11 may — Jan Batist Bussenqo",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186141
-1888,"13 may - Braziliyada quldarlığın ləğv edilməsi. 19 avqust – Belçikada dünyada ilk dəfə gözəllik müsabiqəsinin keçirilməsi. 1 yanvar - Vladimir Davidoviç Baranov Rossine - rus rəssamı Abbasəli Əsədi 27 may – Lui Dürey, fransız rəssamı. Əsədi Həsan Təhsin Sakuma Kanae 5 aprel - Vsevolod Mixayloviç Qarşin -rus yazıçısı 13 may - Yakov Fyodoroviç Qolovatskiy - Ukrayna yazıçısı,çairi, folklorçusu. 8 sentyabr - baron Roman İosifoviç Anrep-Elmpt - məşhur səyyah. Seyid Əzim Şirvani",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4597
-1888-ci il,"13 may - Braziliyada quldarlığın ləğv edilməsi. 19 avqust – Belçikada dünyada ilk dəfə gözəllik müsabiqəsinin keçirilməsi. 1 yanvar - Vladimir Davidoviç Baranov Rossine - rus rəssamı Abbasəli Əsədi 27 may – Lui Dürey, fransız rəssamı. Əsədi Həsan Təhsin Sakuma Kanae 5 aprel - Vsevolod Mixayloviç Qarşin -rus yazıçısı 13 may - Yakov Fyodoroviç Qolovatskiy - Ukrayna yazıçısı,çairi, folklorçusu. 8 sentyabr - baron Roman İosifoviç Anrep-Elmpt - məşhur səyyah. Seyid Əzim Şirvani",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186142
-1888-ci il böyük çovğunu,"1888-ci il böyük çovğunu (ing. Great Blizzard of 1888) - 1888-ci ilin 11-14 mart tarixləri arasında Şimali Amerikada baş vermiş şiddətli çovğun. Amerika Birləşmiş Ştatları və Kanada tarixinin ən şiddətli qar fırtınalarından hesab olunan 1888-ci il çovğunu şərq sahili boyunca Çesapik körfəzi Men ştatının ərazisinə qədər effektiv olmuşdur. Çovğun həmçinin Kanadanın Yeni Şotlandiya, Nyufaundlend və Labrador, Nyu-Bransuik və Şahzadə Eduard Adasındakı həyatı iflic etmişdir. Nyu-Cersi, Nyu-York, Massaçusets, Rod-Aylend və Konnektikut ştatlarının bəzi yerlərində yağmış qarın hündürlüyü 147 sm-ə çatmış, 72 km/saat sürətə çatan küləklər nəticəsində isə çoxlu sayda qar yığınları yaranmışdır. Çovğun nəticəsində dəmiryolları bağlanmış və insanlar bir həftəyə qədər evlərində qalmaq m��cburiyyətində qalmışdılar.Dəmiryolu və teleqraf xətlərinin sıradan çıxması nəticəsində şəhər infrastrukturlarına ciddi ziyan dəymişdir. 1888-ci il çovğunundan sonra Şimali Amerikanın bir çox kommunikasiya xəttləri yeraltı şəraitə uyğunlaşdırılmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=814024
-1889,"Yaponiyada ilk Konstitusiya qəbul edildi. İstanbulda ""İttihad və tərəqqi"" təşkilatı yaradıldı. Bakıda ilk dəfə konka nəqliyyatının işə salınması. Cəlil Məmmədquluzadənin ""Çay dəstgahı"" adlı alleqorik mənzum dramını yazması. Sübhi Bərəkat Həmzə Həkimzadə Niyazi Adolf Hitler 12 dekabr — Viktor Bunyakovski Uilki kollinz- ingilis yazıçısı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4598
-1889-cu il,"Yaponiyada ilk Konstitusiya qəbul edildi. İstanbulda ""İttihad və tərəqqi"" təşkilatı yaradıldı. Bakıda ilk dəfə konka nəqliyyatının işə salınması. Cəlil Məmmədquluzadənin ""Çay dəstgahı"" adlı alleqorik mənzum dramını yazması. Sübhi Bərəkat Həmzə Həkimzadə Niyazi Adolf Hitler 12 dekabr — Viktor Bunyakovski Uilki kollinz- ingilis yazıçısı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186143
-188 (ədəd),"Yüz səksən səkkiz — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz səksən yeddidən sonra, yüz səksən doqquzdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz səksən səkkiz ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157956
-1890,"Dekabrın 3-də ""Sudan istifadə haqqında Əsasnamə"" qəbul olunması Nəcəf bəy Vəzirovun ""Daldan atılan daş topuğa dəyər"" pyesini yazması Tiflisdə terrorçu ""Daşnaqsütyun"" partiyası yaradlmışdır. Bəhmən Abbasov — Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1948) Maykl Kollins - İrlandiya lideri. Mirzə Kərim bəy Nəsirbəyov",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4599
-1890-cı il,"Dekabrın 3-də ""Sudan istifadə haqqında Əsasnamə"" qəbul olunması Nəcəf bəy Vəzirovun ""Daldan atılan daş topuğa dəyər"" pyesini yazması Tiflisdə terrorçu ""Daşnaqsütyun"" partiyası yaradlmışdır. Bəhmən Abbasov — Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1948) Maykl Kollins - İrlandiya lideri. Mirzə Kərim bəy Nəsirbəyov",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186144
-1890-cı illər,1890-cı illər — Qriqori təqvimində 1890-cı il yanvarın 1-də başlayan və 1899-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Siyasətçilər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=569000
-1890-cı illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı,"1898-ci il avqustun 4-də Balaxanıda neft fontanı (film, 1898) (qısametrajlı sənədli film) Balaxanı-Sabunçu Polis İdarəsi süvari qorodovoylarının at oynatmaları (film, 1898) (qısametrajlı sənədli film) Bazar küçəsi sübh çağı (film, 1898) (qısametrajlı sənədli film) Bibiheybətdə neft fontanı yanğını (film, 1898) (qısametrajlı sənədli film) Əlahəzrət Buxara əmirinin ""Veliki knyaz Aleksey"" paroxodunda yolasalma mərasimi (film, 1898) (qısametrajlı sənədli film) İlişdin (film, 1898) (qısametrajlı bədii film) Qafqaz rəqsi (film, 1898) (qısametrajlı sənədli film) ""Qafqaz və Merkuri"" Cəmiyyətinə məxsus paroxodun limandan yola düşməsi (film, 1898) (qısametrajlı sənədli film) Qatarın dəmiryol stansiyasına daxil olması (film, 1898) (qısametrajlı sənədli film) Şəhər bağında xalq gəzintisi (film, 1898) (qısametrajlı sənədli film)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=509326
-1891,"İranda ingilis inhisarçısı Talbota qarşı ""Tənbəki qiyamı"" (1891-1892) başlandı. İranda ""İran hesab-borc Bankının əsası qoyuldu. 22 sentyabr – Viktor Valerianoviç Bunak 20 oktyabr – Ceyms Çedvik, ingilis fiziki, London Kral Cəmiyyətinin üzvü (1927). Nobel mükafatı laureatı (1935). Ernest Rezerfordun şagirdi. Fərəc bəy Ağarza bəy oğlu Ağayev, rus ordusunda general. Leopold Kroneker",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4600
-1891-ci il,"İranda ingilis inhisarçısı Talbota qarşı ""Tənbəki qiyamı"" (1891-1892) başlandı. İranda ""İran hesab-borc Bankının əsası qoyuldu. 22 sentyabr – Viktor Valerianoviç Bunak 20 oktyabr – Ceyms Çedvik, ingilis fiziki, London Kral Cəmiyyətinin üzvü (1927). Nobel mükafatı laureatı (1935). Ernest Rezerfordun şagirdi. Fərəc bəy Ağarza bəy oğlu Ağayev, rus ordusunda general. Leopold Kroneker",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186145
-1892,"Çikaqo və Nyu-York arasında ilk uzunməsafəli telefon xətti quruldu. Şəhər islahatının Gəncəyə şamil edilməsi. Azərbaycan alimi Əbdülxaliq Axundov Azərbaycanda tibb tarixinin araşdırılmasının təməlini qoydu. O, Əbu Mənsur Hərəvinin XI əsrə aid məşhur əczaçılıq ensiklopediyasını fars dilindən alman dilinə tərcümə etdi. 5 may — Əhməd Cavad — Azərbaycan şairi. 18 oktyabr — Artur Cefri 15 aprel — Əli Qasımov — Zaqafqaziya (Qori) Müəllimlər Seminariyasının məzunu, pedaqoq, yazıçı, jurnalist, tərcüməçi. 14 aprel — Qordon Vir Çayld — ingilis arxeoloqu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4601
-1892-ci il,"Çikaqo və Nyu-York arasında ilk uzunməsafəli telefon xətti quruldu. Şəhər islahatının Gəncəyə şamil edilməsi. Azərbaycan alimi Əbdülxaliq Axundov Azərbaycanda tibb tarixinin araşdırılmasının təməlini qoydu. O, Əbu Mənsur Hərəvinin XI əsrə aid məşhur əczaçılıq ensiklopediyasını fars dilindən alman dilinə tərcümə etdi. 5 may — Əhməd Cavad — Azərbaycan şairi. 18 oktyabr — Artur Cefri 15 aprel — Əli Qasımov — Zaqafqaziya (Qori) Müəllimlər Seminariyasının məzunu, pedaqoq, yazıçı, jurnalist, tərcüməçi. 14 aprel — Qordon Vir Çayld — ingilis arxeoloqu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186146
-1893,"Yeni Zelandiyada dünyada ilk dəfə qadınlara seçki hüququ verilmişdir. Sankt-Peterburqda keçirilən müşavirədə ""Bakı ağ neft zavodçuları ittifaqı"" inhisar birliyinin yaradılması. 14 oktyabr — Lillian Qiş Mao Tszedun 20 aprel — Joan Miro, ispan rəssamı, heykəltaraş və keramikaçı. 24 may — Xədicə Qayıbova — fortepianoda muğamın ilk ifaçısı Saleh Bədri Gi de Mopassan - fransız yazıçısı. Ayətullah Seyid Əbdülməcid İrəvani Ernst Kummer",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4602
-1893-cü il,"Yeni Zelandiyada dünyada ilk dəfə qadınlara seçki hüququ verilmişdir. Sankt-Peterburqda keçirilən müşavirədə ""Bakı ağ neft zavodçuları ittifaqı"" inhisar birliyinin yaradılması. 14 oktyabr — Lillian Qiş Mao Tszedun 20 aprel — Joan Miro, ispan rəssamı, heykəltaraş və keramikaçı. 24 may — Xədicə Qayıbova — fortepianoda muğamın ilk ifaçısı Saleh Bədri Gi de Mopassan - fransız yazıçısı. Ayətullah Seyid Əbdülməcid İrəvani Ernst Kummer",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186147
-1894,"6 yanvar - Macarıstanda sosial-demokrat fəhlə partiyasının əsasının qoyulması Fransada Sillom İttifaqının təşkil olunması. Avstriyada qadınların seçki hüququ əldə etməsi. Bakıda N.Nərimanov tərəfindən ilk qiraətxananın təşkili. Naxşıvanda və Ordubadda məktəb partaları, qlobus, yazı taxtası olan və sinifləri şöbələrə ayrılan Azərbaycan məktəblərinin açılması. Azərbaycan tarixçisi Mir Mehdi Həşimzadə. şahzadə Rzaqulu Bəhmən Mirzə oğlu Qacar, rus ordusunda general. Mirzə Kərim",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4603
-1894-cü il,"6 yanvar - Macarıstanda sosial-demokrat fəhlə partiyasının əsasının qoyulması Fransada Sillom İttifaqının təşkil olunması. Avstriyada qadınların seçki hüququ əldə etməsi. Bakıda N.Nərimanov tərəfindən ilk qiraətxananın təşkili. Naxşıvanda və Ordubadda məktəb partaları, qlobus, yazı taxtası olan və sinifləri şöbələrə ayrılan Azərbaycan məktəblərinin açılması. Azərbaycan tarixçisi Mir Mehdi Həşimzadə. şahzadə Rzaqulu Bəhmən Mirzə oğlu Qacar, rus ordusunda general. Mirzə Kərim",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186148
-1895,"Rusiya tərəfindən Pamirin işğalı ilə Mərkəzi Asiya və Qazaxıstanın işğalınının başa çatdırılması. Alman alimi Wilhelm Rentgen ilk dəfə Rentgen aparatını kəşf edib. Bakı Artistlər Cəmiyyətinin təşkil olunması. Bakı tütün fabriki fəhlələrinin ilk mütəşəkkil tətilinin keçirilməsi. Bakıda Müqəddəs Məryəmin Bakirəliyi adlı kilsə tikilməsi. 18 yanvar — Məhəmməd Əli Ordubadi 17 fevral — Əliağa Vahid – Qəzəlxan 9 may — Luçian Blaqa — rumın filosofu, şair, tərcüməçi. Xuan Dominqo Peron 15 avqust — Virciniya Kristian — 20-ci əsrdə Virciniya əyalətində edam olunan ilk qadın cinayətkar. 17 sentyabr — Mircəfər Bağırov — azərbaycanlı siyasətçi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4604
-1895-ci il,"Rusiya tərəfindən Pamirin işğalı ilə Mərkəzi Asiya və Qazaxıstanın işğalınının başa çatdırılması. Alman alimi Wilhelm Rentgen ilk dəfə Rentgen aparatını kəşf edib. Bakı Artistlər Cəmiyyətinin təşkil olunması. Bakı tütün fabriki fəhlələrinin ilk mütəşəkkil tətilinin keçirilməsi. Bakıda Müqəddəs Məryəmin Bakirəliyi adlı kilsə tikilməsi. 18 yanvar — Məhəmməd Əli Ordubadi 17 fevral — Əliağa Vahid – Qəzəlxan 9 may — Luçian Blaqa — rumın filosofu, şair, tərcüməçi. Xuan Dominqo Peron 15 avqust — Virciniya Kristian — 20-ci əsrdə Virciniya əyalətində edam olunan ilk qadın cinayətkar. 17 sentyabr — Mircəfər Bağırov — azərbaycanlı siyasətçi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186149
-1895-ci ilin filmləri,"1895 — kinematoqrafiyanın rəsmi yarandığı il. Məhkəmə (hətta ictimai) filmlərinin nümayişi 1888-ci ildə başlamış və 1895-ci ildə kifayət qədər ""hərəkətli foto"" sessiyaları başlamış olsa da, ixtiraçıları bir-biri ilə tanış olmadılar və bu sonradan kino ixtirasında prioritet haqqında sonsuz mübahisələrə gətirib çıxardı. Fevral - Mart - Vilyam Paul və Birt Akres Böyük Britaniyada ilk 35 mm-lik kamera - kineoptikon qururlar. Fransada Oqüst və Lui Lümer qardaşları yüngül əl kamerasını - sinematoqraf yaratdılar. 13 fevral - Oqüst və Lui Lümer qardaşları patent aldılar. 22 mart - Fransanın foto sənayesinininkişafına həsr olunmuş konfransda ilk dəfə ""Fabrikdən İşçi çıxışı"" adlı filmi ictimaiyyətə göstərildi. 27 may - Birt Akresin kinooptikon patentləşdirilmişdir. 12 İyun - ""Lyon fotokonfransına nümayəndələrin gəlməsi"" adlı film çəkildikdən bir gün sonra göstərildi. Sentyabrın sonu - Carl Fransis Jenkins və Tomas Armat Atlantada dünya pambıq nümayişində icad etdiyi ""fantastkp"" film proyektorununümayiş etdirdi. Noyabr - Almaniyada Emil və Max Sklaqanovskiy öz film proyektorlarını tamamladılar. Leon Qomon film şirkəti Gaumontu qurdu. Rus imperiyasında Avqust ayında Rusiyada Lumiere qardaşları tərəfindən kinematoqrafiya ixtirası haqqında ilk məlumatlardan biri 1895-ci ildə ""Rusiya Fotoqrafiya Günü"" nin səkkizinci sayında çıxdı. Oktyabr ayında, Lumiere qardaşlarının film kamerasının ətraflı təsviri ""Rusiya Fotoqrafiya Günü"" nin 10-cu sayında nəşr olundu. Boks (film ,1895) Kenquru ilə boks (film, 1895) Derbi (film, 1895) Qış bağı (film, 1895) Kartda oyun (film, 1895) Annabelin serpantin rəqsi (film, 1895) Lumyere qardaşlarının ilk film nümayişi proqramı Fabrikdən işçilərin çıxışı (film, 1895) Qızılbalıqları tutmaq (film, 1895) Lyon fotokonfransına gəlmək (film ,1895) Dəmirçi (film, 1895) Körpənin səhər yeməyi (film, 1895) Yorğandan hoppanmaq (film, 1895) Dənizdə hamam (film, 1895) 7 fevral - Anita Stuart, amerikalı kinorejissor və prodüser. 8 fevral - Kinq Vidor amerikalı rejissor. 11 mart - Shemp Hovard, amerikalı komik filmli aktyor. 25 mart - Valeri İnkyinyov, sovet və fransız aktyoru, kinorejissor və teatr direktoru. 27 mart - Betti Sod, alman mənşəli amerikalıaktrisa. 7 aprel - Marqaret Şön, alman aktrisa. 6 may - Rudolf Valentino, italyan əsilli amerikalı aktyor. 25 iyul - Inqeborg Spanqsfild, Danimarka aktrisa. 26 iyul - Qracie Allen, amerika aktrisası. 22 sentyabr - Paul Muney, amerikalı aktyor, Oscar qalibi. 2 oktyabr - Bad Abbott, amerikalıkomik oyunçu. 21 oktyabr - Edna Purvians, Amerika aktrisası",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=510847
-1896,"1 mart — Auda döyüşündə Həbəşistan qoşunları tərəfindən İtaliya ordusunun məğlub edilməsi. 24 mart — A. S. Popov tərəfindən Rusiya fizika-kimya cəmiyyətində dünyada ilk dəfə radiosiqnal ötürülməsinin həyata keçirilməsi. 6–15 aprel — Yunanıstanın paytaxtı Afinada ilk müasir Yay Olimpiya oyunlarının keçirilməsi 1 may — İranda Nəsrəddin şahın öldürülməsi. 17 may — Küveytdə saray çevrilişi nəticəsində şeyx Məhəmmədin öldürülməsi və hakimiyyətə sonralar ""Böyük"" adlandırılan şeyx Mübarəkin gəlməsi. 20 may — Qırmızı dənizin Somali sahillərinin Somalinin fransız sahil müstəmləkəsi (Obak adı ilə tanınmışdır) elan edilməsi. 26 may — Rusiyada imperator II Nikolayın tacqoyma mərasiminin keçirilməsi. 1 iyul — Konfederasiya Veteranlarının Oğulları 27 avqust -İngilis-Zənzibar müharibəsi, cəmi 38 dəqiqə davam etmiş müharibə. 26 oktyabr — Əddis-Əbəbədə birinci İtaliya-Efiopiya müharibəsini başa çatdıran müqavilənin imzalanması, Həbəşistanın istiqlaliyyətini tanımağa məcbur olması. Madaqaskarın Fransanın müstəmləkəsi elan edilməsi. 27 oktyabr — Mərdəkanda Hacı Zeynalabdin Tağıyevin maliyyə vəsaiti hesabına bağbanlar hazırlayan ilk xüsusi məktəbin açılması. Azərbaycan səhnəsində N. V. Qoqolun ""Müfəttiş"" əsərinin tamaşaya qoyulması. Həvəskar musiqiçi A. Əliverdibəyov tərəfindən ""Rəsmli musiqi tarixi""əsərinin yazılması. 1 yanvar — neft ustası Ağa Nemətulla. 6 yanvar – türk təyyarəçisi və mühəndisi Vecihi Hürquş 25 noyabr – Vircil Tomson amerikalı bəstəkar. 28 dekabr – Rocer Seşnz amerikalı bəstəkar. 7 yanvar — Co Boll — amerikalı seriyalı qatil. Fransız naturalizminin carçısı, yazıçı — Edmon Qonkur. Fransız simvolizminin nümayəndəsi, şair Pol Verlen. Cənubi Azərbaycan şairi Hacı Mehti Şükuhi. Mir İbrahim xan Talışınski, rus ordusunda general.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4605
-1896-cı il,"1 mart — Auda döyüşündə Həbəşistan qoşunları tərəfindən İtaliya ordusunun məğlub edilməsi. 24 mart — A. S. Popov tərəfindən Rusiya fizika-kimya cəmiyyətində dünyada ilk dəfə radiosiqnal ötürülməsinin həyata keçirilməsi. 6–15 aprel — Yunanıstanın paytaxtı Afinada ilk müasir Yay Olimpiya oyunlarının keçirilməsi 1 may — İranda Nəsrəddin şahın öldürülməsi. 17 may — Küveytdə saray çevrilişi n��ticəsində şeyx Məhəmmədin öldürülməsi və hakimiyyətə sonralar ""Böyük"" adlandırılan şeyx Mübarəkin gəlməsi. 20 may — Qırmızı dənizin Somali sahillərinin Somalinin fransız sahil müstəmləkəsi (Obak adı ilə tanınmışdır) elan edilməsi. 26 may — Rusiyada imperator II Nikolayın tacqoyma mərasiminin keçirilməsi. 1 iyul — Konfederasiya Veteranlarının Oğulları 27 avqust -İngilis-Zənzibar müharibəsi, cəmi 38 dəqiqə davam etmiş müharibə. 26 oktyabr — Əddis-Əbəbədə birinci İtaliya-Efiopiya müharibəsini başa çatdıran müqavilənin imzalanması, Həbəşistanın istiqlaliyyətini tanımağa məcbur olması. Madaqaskarın Fransanın müstəmləkəsi elan edilməsi. 27 oktyabr — Mərdəkanda Hacı Zeynalabdin Tağıyevin maliyyə vəsaiti hesabına bağbanlar hazırlayan ilk xüsusi məktəbin açılması. Azərbaycan səhnəsində N. V. Qoqolun ""Müfəttiş"" əsərinin tamaşaya qoyulması. Həvəskar musiqiçi A. Əliverdibəyov tərəfindən ""Rəsmli musiqi tarixi""əsərinin yazılması. 1 yanvar — neft ustası Ağa Nemətulla. 6 yanvar – türk təyyarəçisi və mühəndisi Vecihi Hürquş 25 noyabr – Vircil Tomson amerikalı bəstəkar. 28 dekabr – Rocer Seşnz amerikalı bəstəkar. 7 yanvar — Co Boll — amerikalı seriyalı qatil. Fransız naturalizminin carçısı, yazıçı — Edmon Qonkur. Fransız simvolizminin nümayəndəsi, şair Pol Verlen. Cənubi Azərbaycan şairi Hacı Mehti Şükuhi. Mir İbrahim xan Talışınski, rus ordusunda general.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186150
-1896 Yay Olimpiya Oyunları,"1896 Yay Olimpiya Oyunları və ya rəsmi adı ilə I Yay Olimpiya Oyunları, 6-15 aprel 1896 tarixləri arasında Yunanıstanın paytaxtı Afina şəhərində baş tutan çox idman növlü yarış. Tarixin birinci müasir Olimpiya Oyunlarının Afina şəhərində baş tutması Qədim Olimpiya Oyunlarının məhz elə Yunanıstanda yaradığı üçündür. 1894-cü ilin 23 aprel tarixində Paris şəhərində fransız pedaqoq Pyer de Kuberten tərəfində baş tutan konqres zamanı yarışların Afina şəhəri keçirilməsi qərara alınmışdı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=87804
-1896 Yay Olimpiya Oyunları medal sıralanması,1896 Yay Olimpiya Oyunları - 1896-cı ildə Yunanıstanın paytaxtı Afinada keçirilmişdir. * Ev sahibi (Yunanıstan) Xarici keçidlər Afina 1896 — 1896 Yay Olimpiya Oyunları medal sıralanması,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=291453
-1896 yay Olimpiya oyunları,"1896 Yay Olimpiya Oyunları və ya rəsmi adı ilə I Yay Olimpiya Oyunları, 6-15 aprel 1896 tarixləri arasında Yunanıstanın paytaxtı Afina şəhərində baş tutan çox idman növlü yarış. Tarixin birinci müasir Olimpiya Oyunlarının Afina şəhərində baş tutması Qədim Olimpiya Oyunlarının məhz elə Yunanıstanda yaradığı üçündür. 1894-cü ilin 23 aprel tarixində Paris şəhərində fransız pedaqoq Pyer de Kuberten tərəfində baş tutan konqres zamanı yarışların Afina şəhəri keçirilməsi qərara alınmışdı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410603
-1897,"Aşanti dövlətinin İngiltərə dövləti tərəfindən işğalı. Şimali Amerikada Boston da ilk yeraltı metronun açılması. Assam zəlzələsi (1897) — 12 iyunda Assam əyalətində güclü zəlzələ baş verməsi. Rus Coğrafiya Cəmiyyətinin Türkistan şöbəsinin təsis edilməsi. Alman mühəndisi R.Dizel tərəfindən ağır yanacaqla işləyən daxili yanacaqlı mühərrikin ixtira edilməsi. Təbrizdə ""Ettehadiyyə"" cəmiyyətinin təşkili. 22 iyun – Murtuza Məşədi Rza oğlu Məmmədov -Bülbül (v. 1961) Məhəmməd Nəcəfi Badkubeyi Məmməd Ağpolad — Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin Azərbaycan əsilli polkovniki. 2 oktaybr, Azərbaycanın unudulmaz şairəsi Xurşidbanu Natəvan 12 avqust – Fyodor Buslayev",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4606
-1897-ci il,"Aşanti dövlətinin İngiltərə dövləti tərəfindən işğalı. Şimali Amerikada Boston da ilk yeraltı metronun açılması. Assam zəlzələsi (1897) — 12 iyunda Assam əyalətində güclü zəlzələ baş verməsi. Rus Coğrafiya Cəmiyyətinin Türkistan şöbəsinin təsis edilməsi. Alman mühəndisi R.Dizel tərəfindən ağır yanacaqla işləyən daxili yanacaqlı mühərrikin ixtira edilməsi. Təbrizdə ""Ettehadiyyə"" cəmiyyətinin təşkili. 22 iyun – Murtuza Məşədi Rza oğlu Məmmədov -Bülbül (v. 1961) Məhəmməd Nəcəfi Badkubeyi Məmməd Ağpolad — Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin Azərbaycan əsilli polkovniki. 2 oktaybr, Azərbaycanın unudulmaz şairəsi Xurşidbanu Natəvan 12 avqust – Fyodor Buslayev",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186151
-1897-ci ilin filmləri,"Parisdə film seyr edərkən yanğın zamanı 125 adam öldü. Proyektor lampası üçün istifadə olunan efir yanğına səbəb oldu. İngiltərədə Mitchell and Kenyon şirkəti quruldu. Enok J. Rektor, 63 mm genişlikdə film lenti inkişaf etdirir. Tomas Henri Blair 48 mm genişlikdə film lenti hazırlayır. Kraliça Victoriyanın altmışıncı doğum günü şərəfinə film hazırlandı. Amerika studiyası Vitagraph yaranıb. Star Film quruldu. 3 yanvar - Marion Davis, səssiz filmlərin amerikalı komediya aktrisası. 10 yanvar - Lia de Putti, macar aktrisası. 14 yanvar - Bolqar teatrı və kino aktyoru Ivan Dimov. 19 yanvar - Nataşa Rambova, amerikalı rəssam, aktrisa, ssenarist, prodüser. 21 yanvar - Yevgeni Gurov, sovetteatrı və kino aktyoru, rejissor. 24 yanvar - Fernand Ledoux, fransız teatrı və kino aktyoru. 10 fevral - Avstraliya aktrisası Judit Anderson, Emmy və Tony mükafatlarının qalibi. 20 fevral - Rudolf Sieber, Amerikaİcraçı Direktoru, İcraçı Prodüser. 25 mart - Jean Epstein, fransız rejissoru, tənqidçi. 30 mart - Robert Riskin, amerikalı yazıçı, prodüser, rejissor. 1 aprel - sovet operatoru Eduard Tisse. 4 aprel - Fransız teatrı və kino aktyoru Pyerre Frenet. 11 aprel - Sovet İttifaqının xalq artisti,Stalin mükafatı laureatı Konstantin 20 aprel - Qreqori Ratoff, amerikalı rejissor. 26 aprel - Olqa Çexova, rus və alman aktrisası. 2 may - Viktor Stanitsyn, sovet teatrı və kino aktyoru, teatr direktoru, SSRİ xalq artisti. 18 may - Frank Capra, amerikalı kinorejissor və Oscar mükafatı laureatı. 5 iyun - Sovet teatrı və kino aktyoru Nikolay Kutuzov. 19 iyun - Mo Hovard, amerikalı aktyor və komediyaçı. 10 iyul - Jon Gilbert, səssiz kinonun ən məşhur amerikalı aktyorlarından biri. 1 avqust - Liya Mara, səssiz kinonun alman aktrisası. 30 avqust - Fredrik Mart, Amerika teatrı və kino aktyoru, Oskarın qalibi. 3 sentyabr - Cecil Parker. 5 sentyabr - Sovet kinematoqrafçısı Mixail Kaufman. 11 sentyabr - sovet aktrisası Iya Marks. 23 sentyabr - kanadali aktyor və televiziya ulduzu Valter Pidgeon. 6 oktyabr - Veriko Andjaparidze, SSRİxalq artisti.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=510849
-1898,"Moskva Bədaye teatrının fəaliyyətə başlaması. Mərkəzi Asiyada - Əndicanda rus zülmünə qarşı xalq üsyanının baş verməsi. Fransızlar tərəfindən Qərbi Sudanın işğal edilərək Fransa Qərbi Sudanı adı altında müstəmləkəyə çevrilməsi. 27 dekabr - Fransız alimləri Mariya və Pyer Kürilər tərəfindən radiyum elementinin kəşf edilməsi. 31 dekabr - Moskva-Sankt Peterburq şəhərlərarası ilk telefon xəttinin açılması. Təbrizdə taxıl möhtəkirliyinə qarşı qadınların çıxışı. Memar İ.V.Qoslavskinin layihəsi üzrə H.Z.Tağıyevin müsəlman qız məktəbinin binasının inşasına başlanması. Göyçayda ipək kombinatlarının istifadəyə verılməsi Qamboy Quliyev Əmin Abid Gültəkin Fransız simvolizminin başçısı,şair - Stefan Mallarme. Cənubi Azərbaycan şairi Məhəmməd Bağır Xalxali. Həsən ağa Cəfərqulu ağa oğlu Bakıxanov, rus ordusunda general.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4607
-1898-ci il,"Moskva Bədaye teatrının fəaliyyətə başlaması. Mərkəzi Asiyada - Əndicanda rus zülmünə qarşı xalq üsyanının baş verməsi. Fransızlar tərəfindən Qərbi Sudanın işğal edilərək Fransa Qərbi Sudanı adı altında müstəmləkəyə çevrilməsi. 27 dekabr - Fransız alimləri Mariya və Pyer Kürilər tərəfindən radiyum elementinin kəşf edilməsi. 31 dekabr - Moskva-Sankt Peterburq şəhərlərarası ilk telefon xəttinin açılması. Təbrizdə taxıl möhtəkirliyinə qarşı qadınların çıxışı. Memar İ.V.Qoslavskinin layihəsi üzrə H.Z.Tağıyevin müsəlman qız məktəbinin binasının inşasına başlanması. Göyçayda ipək kombinatlarının istifadəyə verılməsi Qamboy Quliyev Əmin Abid Gültəkin Fransız simvolizminin başçısı,şair - Stefan Mallarme. Cənubi Azərbaycan şairi Məhəmməd Bağır Xalxali. Həsən ağa Cəfərqulu ağa oğlu Bakıxanov, rus ordusunda general.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186152
-1898-ci il avqustun 4-də Balaxanıda neft fontanı,"1898-ci il avqustun 4-də Balaxanıda neft fontanı ― rejissor Aleksandr Mişon tərəfindən 1898-ci ildə çəkilmiş qısametrajlı sənədli film. Film Azərbaycan kinosu tarixində çəkilmiş ilk filmlərdən biridir. Kinosüjetdə Balaxanı mədənlərinin birində neft quyusunun fontan vurması əks olunmuşdur.Sujetdəki quyunun Balaxanı ərazindəki “21060” nömrəli quyu olduğu iddia olunur. Sözügedən quyu 1898-ci ilin noyabr ayında VI horizontdan sutkalıq 11 ton neft hasilatı ilə istismara verilmişdir və hələ də istismar olunur.Kinosüjet ""Canlı fotoşəkillər"" kolleksiyası adı altında 1900-cü ildə Parisdə Ümumdünya sərgisində böyük uğurla nümayiş etdirilmişdir. Nümayiş etdirilən süjetlər arasında ""Bibiheybətdə neft fontanı yanğını"", Əlahəzrət Buxara əmirinin ""Veliki knyaz Aleksey"" paroxodunda yolasalma mərasimi, ""Qafqaz rəqsi"", ""İlişdin"" kinosüjetləri də var idi. Bunları izləyən Lümyer qardaşları onlardan bir neçəsini almış və öz kolleksiyalarına daxil etmişlər. Sonradan həmin kinosüjetlər Paris kinoarxivinə təhvil verilmiş və bu günə kimi orada qorunub saxlanılır. 2001-ci ildə Azərbaycan Dövlət Film Fondunun təşəbbüsü ilə bu kinosüjetlərdən ikisinin surətləri — ""Bibiheybətdə neft fontanı yanğını"" və ""1898-ci il avqustun 4-də Balaxanıda neft fontanı"" Bakıya gətirilmiş və hazırda Azərbaycan Dövlət Film Fondunda qorunub saxlanılır. Xarici keçidlər 1898-ci il avqustun 4-də Balaxanıda neft fontanı — YouTube Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: Azərbaycan. Ramiz Məmmədov. Kino. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi, 2007.- səh. 812. Aydın Kazımzadə. ""Bu belə olub"". [Azərbaycan kinosu — 110] //""Cinema News"" jurnalı.- 2008.- iyun.- səh. 10–11. Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı 1890-cı illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=26011
-"1898-ci il avqustun 4-də Balaxanıda neft fontanı (film, 1898)","1898-ci il avqustun 4-də Balaxanıda neft fontanı ― rejissor Aleksandr Mişon tərəfindən 1898-ci ildə çəkilmiş qısametrajlı sənədli film. Film Azərbaycan kinosu tarixində çəkilmiş ilk filmlərdən biridir. Kinosüjetdə Balaxanı mədənlərinin birində neft quyusunun fontan vurması əks olunmuşdur.Sujetdəki quyunun Balaxanı ərazindəki “21060” nömrəli quyu olduğu iddia olunur. Sözügedən quyu 1898-ci ilin noyabr ayında VI horizontdan sutkalıq 11 ton neft hasilatı ilə istismara verilmişdir və hələ də istismar olunur.Kinosüjet ""Canlı fotoşəkillər"" kolleksiyası adı altında 1900-cü ildə Parisdə Ümumdünya sərgisində böyük uğurla nümayiş etdirilmişdir. Nümayiş etdirilən süjetlər arasında ""Bibiheybətdə neft fontanı yanğını"", Əlahəzrət Buxara əmirinin ""Veliki knyaz Aleksey"" paroxodunda yolasalma mərasimi, ""Qafqaz rəqsi"", ""İlişdin"" kinosüjetləri də var idi. Bunları izləyən Lümyer qardaşları onlardan bir neçəsini almış və öz kolleksiyalarına daxil etmişlər. Sonradan həmin kinosüjetlər Paris kinoarxivinə təhvil verilmiş və bu günə kimi orada qorunub saxlanılır. 2001-ci ildə Azərbaycan Dövlət Film Fondunun təşəbbüsü ilə bu kinosüjetlərdən ikisinin surətləri — ""Bibiheybətdə neft fontanı yanğını"" və ""1898-ci il avqustun 4-də Balaxanıda neft fontanı"" Bakıya gətirilmiş və hazırda Azərbaycan Dövlət Film Fondunda qorunub saxlanılır. Xarici keçidlər 1898-ci il avqustun 4-də Balaxanıda neft fontanı — YouTube Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: Azərbaycan. Ramiz Məmmədov. Kino. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi, 2007.- səh. 812. Aydın Kazımzadə. ""Bu belə olub"". [Azərbaycan kinosu — 110] //""Cinema News"" jurnalı.- 2008.- iyun.- səh. 10–11. Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı 1890-cı illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=808966
-1899,"Tunisin və Sudanın İngiltərədən asılı vəziyyətə düşməsi. Hindistanın vitse-kralı lord Kerzon tərəfindən pul islahatının keçirilməsi. Barselona futbol komandasının yardılması. Bakıda lüteran icması tərəfindən öz məbədlərinin -kirxanın (indiki kamera və orqan musiqisi zalı) tikilməsi. Qubada bağçılıq məktəbinin təsis edilməsi. Gəncədə teatr tamaşasının təşkil edilməsi. 2 yanvar - Xanəndə, əməkdar artist Haşım Kələntərli. 16 dekabr - Harold Walter Bailey 13 iyun – Karlos Çaves, Meksika bəstəkarı, dirijor, pianoçu, pedaqoq və ictimai xadim. 25 avqust — Rufino Tamayo, Sapoteki irsinə mənsub olan Meksikalı rəssam. 29 yanvar - Syuy Syubo 24 avqust - Xorxe Luis Borxes",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4608
-1899-cu il,"Tunisin və Sudanın İngiltərədən asılı vəziyyətə düşməsi. Hindistanın vitse-kralı lord Kerzon tərəfindən pul islahatının keçirilməsi. Barselona futbol komandasının yardılması. Bakıda lüteran icması tərəfindən öz məbədlərinin -kirxanın (indiki kamera və orqan musiqisi zalı) tikilməsi. Qubada bağçılıq məktəbinin təsis edilməsi. Gəncədə teatr tamaşasının təşkil edilməsi. 2 yanvar - Xanəndə, əməkdar artist Haşım Kələntərli. 16 dekabr - Harold Walter Bailey 13 iyun – Karlos Çaves, Meksika bəstəkarı, dirijor, pianoçu, pedaqoq və ictimai xadim. 25 avqust — Rufino Tamayo, Sapoteki irsinə mənsub olan Meksikalı rəssam. 29 yanvar - Syuy Syubo 24 avqust - Xorxe Luis Borxes",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186153
-189 (ədəd),"Yüz səksən doqquz — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz səksən səkkizdən sonra, yüz doxsandən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz səksən doqquz ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=157957
-18 (dəqiqləşdirmə),"18 (On səkkizinci il) — Bazar ertəsidən başlayan uzun olmayan il. 18 (ədəd) (On səkkiz) — say sistemində ədədlərdən biridir. On yeddidən sonra, on doqquzdan əvvəl gəlir. 18 — Şirvanın avtomobil seriya nömrəsi. 18 — Sumqayıtın telefon kodu. E.ə. 18 — il 18- (albom)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146167
-18 (say),"On səkkiz — say sistemində ədədlərdən biridir. On yeddidən sonra, on doqquzdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemində On səkkiz ədədi — mürəkkəb ədəd olmaqla yanaşı həm də cüt ədəddir. İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146108
-18 (ədəd),"On səkkiz — say sistemində ədədlərdən biridir. On yeddidən sonra, on doqquzdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemində On səkkiz ədədi — mürəkkəb ədəd olmaqla yanaşı həm də cüt ədəddir. İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=143502
-18 aprel,"18 aprel — Qriqorian təqvimində ilin 108-ci günü. (uzun ildə 109-cu) Bu tarixdə ilin sonuna 257 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 5 aprel tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1506 — Müqəddəs Pyotr bazilikasının təməl daşı qoyulub. 2018 — Svazilend kralı III Msvati ölkəsinin adının Esvatini olaraq dəyişəcəyini açıqladı. Azərbaycana aid hadisələr 1940 — Bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəylinin ""Qız qalası"" baletinin premyerası Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının səhnəsində baş tutmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 812 — Vasiq, Abbasi xəlifəsi 1772 — David Rikardo, Böyük Britaniya iqtisadçısı 1873 — Məcid Behbudov, Azərbaycan xanəndəsi 1897 — Şövkət Məmmədova, Azərbaycan opera müğənnisi 1907 — Mikloş Roja, Macarıstan bəstəkarı 1917 — Georgi Vitsin, Rusiya aktyoru 1927 — Samuel Hantinqton, ABŞ sosioloqu 1943 — Zəki Alasya, Türkiyə aktyoru 1947 — Ceyms Vuds, ABŞ aktyoru 1949 — Vaqif Cəfərov, Azərbaycan deputatı 1962 — Rasim İbrahimov, Azərbaycan mayoru, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1971 — Devid Tennant, Şotlandiya aktyoru 1973 — Entoni Mendler, ABŞ rejissoru 1982 — Elşən Məmmədov, Azərbaycan kiçik çavuşu 1992 — Araz Abdullayev, Azərbaycan futbolçusu 2000 — Bəhram Məmmədzadə, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1853 — Vilyam Kinq, ABŞ dövlət xadimi 1913 — Viktor Taten, Fransa mühəndisi 1943 — İsoroku Yamamoto, Yaponiya marşal admiralı 1945 — Con Ambroz Fleminq, İngiltərə elektrik mühəndisi 1950 — Sergey Xudyakov, Sovet marşalı 1955 — Albert Eynşteyn, Almaniya fiziki 1986 — Henrix Lemann-Villenbrok, Almaniya submarina komandiri 1993 — İsgəndər Aznaurov, Azərbaycan baş leytenantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 2002 — Tur Heyerdal, Norveç səyyahı 2003 — Nguyen Dinh Txi, Vyetnam yazıçısı 2013 — Elisabet Şerer, Almaniya aktrisası 2014 — Nadya Nojarova, Bolqarıstan opera müğənnisi Bayramlar və xüsusi günlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Tarixi Abidələrin Mühafizəsi Günü Zimbabve — Müstəqillik Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1966
-18 avqust,"18 avqust — Qriqorian təqvimində ilin 230-cu günü. (uzun ildə 231-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 135 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 5 avqust tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1958 — ABŞ-də Vladimir Nabokovun ""Lolita"" romanı nəşr edilib. Azərbaycana aid hadisələr 2004 — Afinada keçən 2004 Yay Olimpiya Oyunlarında atıcı İradə Aşumova bürünc medal qazanıb. 2016 — Rio-de-Janeyroda keçən 2016 Yay Olimpiya Oyunlarında kanoeçi Valentin Demyanenko gümüş, boksçu Kamran Şahsuvarlı və güləşçi Nataliya Sinişin isə bürünc medal qazanıb. 1600-cü ildən əvvəl 1606 — Mariya Anna, Müqəddəs Roma imperatriçası 1685 — Bruk Teylor, İngiltərə riyaziyyatçısı 1750 — Antonio Salyeri, İtaliya bəstəkarı 1792 — Con Rassel, Böyük Britaniya baş naziri 1830 — I Frans İosif, Avstriya və Macarıstan kralı 1863 — Şeyx Xəzəl, Ərəbistan hökmdarı 1876 — Şuşanik Kurqinyan, Ermənistan yazıçısı Jüst Fonten, Fransa futbolçusu və baş məşqçisi Roman Polanski, Polşa və Fransa kinorejissoru 1936 - Robert Redford, ABŞ aktyoru, rejissor 1952 — Patrik Sueyzi, ABŞ aktyoru 1969 — Edvard Norton, ABŞ aktyoru 1975 — İlqar Fəhmi, Azərbaycan şairi 1983 — Mika, Böyük Britaniya müğənnisi 1984 — Kimberli Qlass, ABŞ voleybolçusu 1998 — Clairo, ABŞ müğənnisi 1600-cü ildən əvvəl 1503 — VI Aleksandr, Roma papası 1559 — IV Pavel, Roma papası 1648 — İbrahim, Osmanlı imperatoru 1850 — Onore de Balzak, Fransa dramaturqu 1943 — Əliağa Şıxlinski, Azərbaycan və Rusiya İmperiyası general-leytenantı 1940 — Kamalülmülk, İran boyakarı 1944 — Ernest Telman, Almaniya siyasətçisi 1950 — Jülyen Lyao, Belçika siyasətçisi 1978 — Aleksandr Yelyaşeviç, Polşa mayoru 2006 — Əlikram Hüseynov, Azərbaycan tarzəni 2009 — Kim De Çjun, Cənubi Koreya prezidenti 2016 — Rövşən Lənkəranski, Azərbaycan qanuni oğrusu 2018 — Kofi Annan, Qana diplomatı Bayramlar və xüsusi günlər İndoneziya — Konstitusiya Günü Pakistan — Ağac əkilməsi günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2652
-18 dekabr,"18 dekabr — Qriqorian təqvimində ilin 352-ci günü. (uzun ildə 353-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 13 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 5 dekabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1787 — Nyu-Cersi ABŞ-nin üçüncü ştatı olub. 1892 — Rusiyanın Sankt-Peterburq şəhərində Pyotr İliç Çaykovskinin ""Şelkunçik"" baletinin premyerası keçib. 1988 — Səudiyyə Ərəbistanı milli futbol komandası Asiya Kubokunu qazanıb. Azərbaycana aid hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 890 — III Əbdürrəhman, Kordova əmiri və xəlifəsi 1778 — Cozef Qrimaldi, İngiltərə aktyoru 1819 — Yakov Polonski, Rusiya şairi 1845 — Nikola Paşiç, Serbiya və Yuqoslaviya baş naziri 1856 — Cozef Con Tomson, Böyük Britaniya fiziki 1863 — Frans Ferdinand, Avstriya-Macarıstan hersoqu 1878 — İosif Stalin, Sovet rəhbəri 1905 — Banin, Fransa yazıçısı 1908 — Bobocan Qafurov, Tacikistan tarixçisi 1921 — Yuri Nikulin, Rusiya aktyoru 1928 — Qulu Əsgərov, Azərbaycan müğənnisi 1930 — Vladimir Voroşilov, Rusiya televiziya aparıcısı 1946 — Stiven Spilberq, ABŞ kinorejissoru 1952 — Zöhrə Abdullayeva, Azərbaycan müğənnisi 1963 — Bred Pitt, ABŞ aktyoru 1966 — Mehriban Zəki, Azərbaycan aktrisası Rail Məlikov, Azərbaycan futbolçusu Saşa Yunisoğlu, Azərbaycan futbolçusu 2001 — Billi Ayliş, ABŞ müğənnisi 1600-cü ildən əvvəl 1737 — Antonio Stradivari, İtaliya musiqi aləti ustası 1829 — Jan-Batist Lamark, Fransa təbiətşünası 1848 — Bernhard Bolzano, Çexiya riyaziyyatçısı 1880 — Mişel Şal, Fransa riyaziyyatçısı 1932 — Eduard Bernşteyn, Almaniya sosial-demokrat nəzəriyyətçisi 1942 — Hənəfi Terequlov, Azərbaycan opera müğənnisi 1957 — Əyyub Abbasov, Azərbaycan şairi 1980 — Aleksey Kosıgin, Sovet dövlət xadimi 1990 — Qreta Stivenson, Yeni Zelandiya botaniki 1995 — Məhəmməd Yeganə, İran iqtisadçısı 2004 — Ucal Haqverdiyev, Azərbaycan boyakarı 2011 — Vatslav Havel, Çexiya prezidenti 2016 — Ja Ja Qabor, Macarıstan aktrisası Bayramlar və xüsusi günlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Beynəlxalq Miqrantlar Günü Qətər — Milli Gün Niger — Respublika Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4883
-18 fevral,"18 fevral — Qriqorian təqvimində ilin 49-cu günü. Bu tarixdə ilin sonuna 316 gün (uzun ildə 317 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 5 fevral tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1930 — Yanvar ayında çəkilmiş fotoşəkilləri araşdırarkən Klayd Tambo Plutonu kəşf edib. 1960 — VIII Qış Olimpiya Oyunları Palisades Tahoda keçirilib. Azərbaycana aid hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1201 — Nəsirəddin Tusi, Azərbaycan filosofu və astronomu 1516 — I Mariya, İngiltərə və İrlandiya kraliçası 1626 — Françesko Redi, İtaliya həkimi 1745 — Alessandro Volta, İtaliya fiziki 1838 — Ernst Max, Avstriya fiziki 1898 — Enzo Ferrari, İtaliya motor yarışı sürücüsü və sahibkar 1924 — Osman Hacıbəyov, Azərbaycan aktyoru 1931 — Toni Morrison, ABŞ yazıçısı Bobbi Robson, İngiltərə futbolçusu və baş məşqçisi Yoko Ono, Yaponiya rəssamı 1952 — Ceyms Meys, ABŞ tarixçisi 1954 — Con Travolta, ABŞ aktyoru 1956 — Bidzina İvanişvili, Gürcüstan baş naziri 1961 — Armin Laşet, Almaniya siyasətçisi 1965 — Dr. Dre, ABŞ repçisi 1975 — İqor Dodon, Moldova prezidenti 1980 — Çezar, Rumıniya müğənnisi 1989 — Vahid Alıyev, Azərbaycan giziri 1994 — J-Hope, Cənubi Koreya repçisi 2001 — Azər Abdullazadə, Azərbaycan əsgəri, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1600-cü ildən əvvəl 901 — Sabit ibn Kurra, Mesopotamiya riyaziyyatçısı 1294 — Xubilay xan, Monqol imperiyası xaqanı 1405 — Əmir Teymur, Teymurilər əmiri 1546 — Martin Lüter, Almaniya keşişi və ilahiyyatçısı 1564 — Mikelancelo, İtaliya heykəltəraşı, boyakarı, memarı və şairi 1780 — Kristionas Donelaytis, Prusiya şairi 1937 — Serqo Orconikidze, Gürcüstan siyasətçisi 1963 — Əli Zülalov, Azərbaycan opera müğənnisi Rene Şmerlinq, Gürcüstan sənət tarixçisi Robert Oppenheymer, ABŞ fiziki 1985 — Əzizağa Qasımov, Azərbaycan aktyoru 2018 — Didye Lokvud, Fransa caz skripkaçısı 2021 — Andrey Myaqkov, Rusiya aktyoru Bayramlar və xüsusi günlər Qambiya — Müstəqillik Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2025
-18 iyul,"18 iyul — Qriqorian təqvimində ilin 199-cu günü. (uzun ildə 200-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 166 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 5 iyul tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1925 — Adolf Hitler ""Mein Kampf"" kitabını nəşr edib. 1968 — Kaliforniya ştatının Mauntin Vyu şəhərində Intel təsis olunub. 1999 — Uruqvay milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. 2013 — 20 milyard dollara qədər borcu olan Detroyt hökuməti ABŞ tarixində ən böyük bələdiyyə iflasını elan edib. Azərbaycana aid hadisələr 1988 — SSRİ Ali Sovetinin Prezidiumu Dağlıq Qarabağın Azərbaycan tərkibində qalmasına qərar verir. 1600-cü ildən əvvəl 1501 — Avstriyalı İzabella, Danimarka, İsveç və Norveç kraliçası 1552 — II Rudolf, Müqəddəs Roma imperatoru 1853 — Hendrik Lorens, Niderland fiziki 1871 — Cakoma Balla, İtaliya boyakarı 1909 — Andrey Qromıko, Sovet diplomatı 1918 — Nelson Mandela, CAR prezidenti 1921 — Con Qlenn, ABŞ kosmonavtı 1922 — Tomas Kun, ABŞ elm fəlsəfəçisi 1923 — Cahangir Kərimov, Rusiya hüquqşünası 1927 — Tokay Məmmədov, Azərbaycan heykəltəraşı 1937 — Səttar Səfərov, Azərbaycan iqtisadşçısı 1939 — Hacımurad Yegizarov, Azərbaycan aktyoru 1959 — Aydınçik, Azərbaycan müğənnisi 1963 — Zamirə Hacıyeva, Azərbaycan cinayətkarı 1967 — Vin Dizel, ABŞ aktyoru 1982 — Priyanka Çopra, Hindistan akrisası 1995 — Uğur İsmayılzadə, Azərbaycan əsgəri 1996 — Rəhim Sadıxov, Azərbaycan futbolçusu 1998 — Hafis Qasımov, Azərbaycan silahlı qüvvələrinin şəhid leytenantı 2002 — Balaş Cəfərov, Azərbaycan əsgəri 2002 — Zeynəb Xanızadə, Miss Azerbaijan 2023 1600-cü ildən əvvəl 924 — Əbülhəsən Əli ibn Fərat, Abbasi vəziri 1194 — Luzuinyalı Qay, Fransa cəngavəri 1610 — Karavacco, İtaliya boyakarı 1721 — Antuan Vatto, Fransa boyakarı 1765 — İnfant Filipp, Parma hersoqu 1769 — Xristof Yakob Trev, Almaniya botaniki 1817 — Ceyn Ostin, İngiltərə yazıçısı 1921 — Behbud xan Cavanşir, Azərbaycan dövlət xadimi 1949 — Vitezslav Novak, Çexiya bəstəkarı 1986 — Stenli Rouz, İngiltərə futbol hakimi 1995 — Hüseyn Həsənov, Azərbaycan fizioloqu 2012 — Raceş Xanna, Hindistan aktyoru 2018 — Əzizxan Tanrıverdi, Azərbaycan dilçisi Bayramlar və xüsusi günlər Uruqvay — Konstitusiya Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2622
-18 iyun,"18 iyun — Qriqorian təqvimində ilin 169-cu günü. (uzun ildə 170-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 196 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 5 iyun tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1815 — Fransa İmperiyası və Böyük Britaniya və müttəfiq qoşunları arasında Vaterlo döyüşü baş verib. 1940 — Şarl de Qoll 18 iyun müraciətini edib. 1972 — Qərbi Almaniya milli futbol komandası UEFA Avropa Çempionatını qazanıb. 1979 — ABŞ və Sovet İttifaqı arasında SSMD-2 tərəfindən imzalanıb. Azərbaycana aid hadisələr 2010 — Azərbaycan və Ermənistan Silahlı Qüvvələri arasında Çaylı döyüşü baş vermişdir. 2020 — ""Qarabağ"" Azərbaycan Premyer Liqası çempionu olmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1521 — Portuqaliyalı Mariya, Portuqaliya infantası 1635 — Robert Huk, İngiltərə təbiətşünası 1838 — Edvard Morze, ABŞ zooloqu 1845 — Şarl Laveran, Fransa həkimi 1868 — Mikloş Horti, Macarıstan admiralı 1874 — Vladimir Obraztsov, Rusiya alimi 1907 — Varlam Şalamov, Rusiya yazıçısı 1917 — Cövdət Hacıyev, Azərbaycan bəstəkarı 1918 — Franko Modilyani, ABŞ və İtaliya iqtisadçısı 1920 — Mario Bekkaria, İtaliya siyasətçisi Pol Makkartni, İngiltərə müğənnisi Tabo Mbeki, Cənubi Afrika Respublikası prezidenti 1949 — Lex Kaçinski, Polşa prezidenti 1952 — Sərxan Sərxan, Azərbaycan müğənnisi 1959 — Babi Bədəlov, Azərbaycan müasir rəssamı 1964 — Udey Hüseyn, İraq deputatı 1967 — Səfiyar Behbudov, Azərbaycan kiçik leytenantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1979 — Elxan Məmmədov, Azərbaycan futbol icraçısı 1985 — Aleks Hirş, ABŞ animasiyaçısı Okaber, Azərbaycan repçisi Sevgil Musayeva, Ukrayna jurnalisti 1600-cü ildən əvvəl 1928 — Roald Amundsen, Norveç səyyahı 1935 — Syuy Syubo, Çin dövlət xadimi 1936 — Maksim Qorki, Rusiya yazıçısı 1937 — Qaston Dumer, Fransa prezidenti 1945 — Sadullah Güney, Türkiyə polkovniki 1964 — Corco Morandi, İtaliya boyakarı 1974 — Georgi Jukov, Sovet generalı 1977 — Əli Şəriəti, İran inqilabçısı və sosioloqu 1980 — Kazimej Kuratovski, Polşa riyaziyyatçısı Qahir Hüseynov, Azərbaycan leytenantı Şirin Mirzəyev, Azərbaycan polkovnik-leytenantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Azər Abdullayev, Azərbaycan qoboyçalanı Joze Saramaqo, Portuqaliya yazıçısı 2018 — XXXTentacion, ABŞ repçisi 2020 — Vera Linn, İngiltərə müğənnisi Bayramlar və xüsusi günlər Azərbaycan — İnsan Hüquqları Günü Seyşel adaları — Konstitusiya Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2102
-18 mart,"18 mart — Qriqorian təqvimində ilin 79-cu günü. Bu tarixdə ilin sonuna 286 gün (uzun ildə 287 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 6 mart tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 37 — Roma senatı Tiberinin vəsiyyətini ləğv edir və Kaliqulanı imperator elan edib. 1571 — Valletta Maltanın paytaxtı olub. 1965 — Sovet kosmonavtı Aleksey Leonov ""Vosxod 2"" kosmik gəmisini 12 dəqiqəyə tərk edərək açıq kosmosa çıxan ilk insan olub. 1984 — Kamerun milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. 2020 — Qırğızıstan, Nikaraqua, Salvador, Uqanda, Yeni Kaledoniya və Zambiyada ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1991 — Xəzər Universiteti təsis edilib. 2010 — Azərbaycan və Fici arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1496 — Mariya Tüdor, Fransa kraliçası 1837 — Qrover Klivlend, ABŞ prezidenti 1844 — Nikolay Rimski-Korsakov, Rusiya bəstəkarı 1869 — Nevill Çemberlen, Böyük Britaniya baş naziri 1906 — Moisey Vaynşteyn, Azərbaycan bəstəkarı 1907 — Yakov Cuqaşvili, Sovet baş leytenantı 1919 — Mişel Arnaud, Fransa müğənnisi 1929 — Krista Volf, Almaniya yazıçısı 1931 — Əli Kərim, Azərbaycan şairi 1945 — Mübariz Zeynalov, Azərbaycan futbolçusu və baş məşqçisi 1952 — Salome Zurabişvili, Gürcüstan prezidenti 1959 — Lük Besson, Fransa kinorejissoru 1961 — Rafiq Nəsrəddinov, Azərbaycan baş leytenantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1963 — Yoko Kanno, Yaponiya bəstəkarı 1968 — Temuri Ketsbaya, Gürcüstan futbolçusu və baş məşqçisi 1979 — Adam Levin, ABŞ müğənnisi 1989 — Min Si, Çin modeli 1600-cü ildən əvvəl 978 — Cəfakeş Eduard, İngiltərə kralı 1703 — Mariya de Dominiçi, Malta boyakarı 1913 — I Georq, Yunanıstan kralı 1946 — Lionel Denstervil, Böyük Britaniya general-mayoru 1965 — I Faruq, Misir və Sudan kralı 1979 — Xan Şuşinski, Azərbaycan xanəndəsi Erix Fromm, Almaniya sosioloqu Yusif Vəliyev, Azərbaycan aktyoru 1982 — Vasili Çuykov, Sovet marşalı 1983 — II Umberto, İtaliya kralı 2008 — Maral Rəhmanzadə, Azərbaycan boyakarı 2017 — Çak Berri, ABŞ müğənnisi 2020 — Xoakin Peyro, İspaniya futbolçusu və baş məşqçisi Bayramlar və xüsusi günlər Aruba — Bayraq Günü Monqolustan — Kişilər və Əsgərlər Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2046
-18 may,"18 may — Qriqorian təqvimində ilin 138-ci günü. (uzun ildə 139-cu) Bu tarixdə ilin sonuna 227 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 5 may tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1804 — Fransa Senatı Napoleon Bonapartı Fransanın imperatoru elan edib. 2009 — Tamil İlamin Azadlıq Pələngləri Şri-Lanka hökuməti tərəfindən məğlub olaraq iki tərəf arasında təxminən 26 illik vətəndaş müharibəsinə son qoydu. 2020 — Kiribati və Mavrikidə ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr Azərbaycan və Moldova arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. Qarabağ müharibəsi: Ermənistan Silahlı Qüvvələri Laçın rayonunu işğal edib. 2013 — 2013 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində Azərbaycanı təmsil edən Fərid Məmmədov ""Hold Me"" mahnısı ilə 2-ci yeri tutmuşdur. 2019 — 2019 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində Azərbaycanı təmsil edən Çingiz Mustafayev ""Truth"" mahnısı ilə 8-ci yeri tutmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1048 — Ömər Xəyyam, İran yazıçısı 1475 — İnfant Afonso, Portuqaliya şahzadəsi 1804 — Jül Düpüi, Fransa mühəndisi 1808 — Venansio Flores, Uruqvay dövlət xadimi 1869 — Süleyman Stalski, Dağıstan şairi 1872 — Bertran Rassel, Böyük Britaniya filosofu 1899 — Edvard Çemberlin, ABŞ iqtisadçısı 1904 — Yi Yuksa, Cənubi Koreya şairi 1920 — II İohann Pavel, Roma papası 1927 — Mirməmməd Cavadzadə, Azərbaycan uroloqu 1928 — Vladimir Babuşkin, Sovet qanuni oğrusu 1936 — Oljas Süleymenov, Qazaxıstan yazıçısı 1955 — Çou Yun-fat, Honkonq aktyoru 1963 — İbrahim Emin, Azərbaycan rok musiqiçisi 1990 — Yuya Osako, Yaponiya futbolçusu 1992 — Eltac Səfərli, Azərbaycan şahmatçısı 2002 — Alina Zahitova, Rusiya fiqurçusu 1600-cü ildən əvvəl 1800 — Aleksandr Suvorov, Rusiya marşalı 1909 — İsaak Albeniz, İspaniya pianoçusu 1910 — Eliza Orjeşkova, Polşa yazıçısı 1911 — Qustav Maler, Avstriya bəstəkarı 1922 — Şarl Laveran, Fransa həkimi 1965 — Əli Kohen, İsrail cəsusu 1980 — Robert Landsburq, ABŞ fotoqrafı 1981 — Vilyam Saroyan, ABŞ yazıçısı 1994 — Güllü Mustafayeva, Azərbaycan boyakarı 2009 — Türkan Saylan, Türkiyə dermatoloqu 2010 — Ofeliya Aslan, Azərbaycan aktrisası 2013 — Aleksey Balabanov, Rusiya kinorejissoru 2020 — Willie K, ABŞ müğənnisi Bayramlar və xüsusi günlər Suriya — Müəllim Günü Beynəlxalq Muzeylər Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2073
-18 noyabr,"18 noyabr — Qriqorian təqvimində ilin 322-ci günü. (uzun ildə 323-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 43 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 5 noyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1883 — ABŞ və Kanada dəmir yolları minlərlə yerli vaxtın çaşqınlığına son qoyaraq beş standart kontinental saat qurşağı təsis edib. 1963 — İlk düyməli telefon fəaliyyətə verilib. 2020 — Samoada ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1992 — Azərbaycan və Gürcüstan arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1993 — Azərbaycan və Zambiya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1647 — Pyer Beyl, Fransa filosofu 1720 — II İrakli, Kaxeti və Kartli çarı 1810 — Eysa Qrey, ABŞ botaniki 1830 — Adam Veishaupt, Almaniya filosofu 1882 — Jak Mariten, Fransa filosofu 1910 — Süleyman Vəzirov, Azərbaycan dövlət xadimi 1927 — Eldar Ryazanov, Rusiya kinorejissoru 1939 — Marqaret Etvud, Kanada şairəsi və yazıçısı 1943 — Osamu Dezaki, Yaponiya anime rejissoru 1951 — David Kipiani, Gürcüstan futbolçusu və baş məşqçisi 1953 — Alan Mur, İngiltərə yazıçısı 1993 — El'man, Rusiya müğənnisi 1600-cü ildən əvvəl 1482 — Gədik Əhməd Paşa, Osmanlı sədrəzəmi 1856 — Mixail Vorontsov, Rusiya feldmarşalı 1922 — Marsel Prust, Fransa yazıçısı 1962 — Nils Bor, Danimarka fiziki 1965 — Teymur Quliyev, Azərbaycan dövlət xadimi 1969 — Cozef Patrik Kennedi, ABŞ iş adamı 1978 — Cim Cons, ABŞ kult rəhbəri 1990 — Əfrasiyab Məmmədov, Azərbaycan aktyoru 2000 — Emin Sabitoğlu, Azərbaycan bəstəkarı 2002 — Ceyms Kobörn, ABŞ aktyoru 2015 — Aza Rəhmanova, Rusiya həkim-infeksionisti Elşən Salayev, Azərbaycan əsgəri Əli İldırımoğlu, Azərbaycan nasiri Bayramlar və xüsusi günlər Haiti — Vertye Döyüşü Günü Mərakeş — Müstəqillik Günü Oman — Milli Gün",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4988
-18 oktyabr,"18 oktyabr — Qriqorian təqvimində ilin 291-ci günü. (uzun ildə 292-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 74 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 5 oktyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1867 — ABŞ Alyaskanı Rusiyadan 7.2 milyon dollara aldıqdan sonra ona sahiblik edir. Azərbaycana aid hadisələr Azərbaycan Dövlət Yuğ Teatrı Həsənağa Turabov və Vaqif İbrahimoğlu tərəfindən təsis edilib. Nasosnu aviabazasından Ukraynaya aparan İl-76 hərbi-nəqliyyat təyyarəsi havaya qalxdıqdan 5 dəqiqə sonra qəzaya uğramışdır. 2012 — Bakıda Azərbaycan Voleybol Mərkəzinin açılış mərasimi olub. İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Xudafərin körpüsünü Ermənistanın işğalından azad etmişdir. İkinci Qarabağ müharibəsi: Moskvada Azərbaycan və Ermənistan arasında ikinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanmışdır. 1600-cü ildən əvvəl 1130 — Çju Si, Çin xəttatı və filosofu 1405 — II Piy, Roma papası 1919 — Pyer Trüdo, Kanada baş naziri 1926 — Çak Berri, ABŞ müğənnisi 1932 — Rene Bliyar, Fransa futbolçusu 1939 — Li Harvi Osvald, ABŞ prezidenti C. F. Kennedinin ehtimal olunan qatili 1949 — Vaqif İbrahimoğlu, Azərbaycan teatr rejissoru 1960 — Jan-Klod Van Damm, ABŞ və Belçika aktyoru 1965 — Zakir Naik, Hindistan televangelisti 1973 — Sergey Bezrukov, Rusiya aktyoru 1982 — Svetlana Loboda, Ukrayna müğənnisi 1983 — Gökhan Saki, Niderland və Türkiyə kikboksçusu 1987 — Zak Efron, ABŞ aktyoru 1988 — Ceyhun Əhmədxanov, Azərbaycan kapitanı 1990 — Levan Kenia, Gürcüstan futbolçusu 1991 — Paster, Azərbaycan repçisi 1996 — Aleksandr Bortnik, Ukrayna şahmatçısı 1600-cü ildən əvvəl 1541 — Marqarita Tüdor, Şotlandiya kraliçası 1558 — Avstriyalı Mariya, Macarıstan və Bohemiya kraliçası 1865 — Lord Palmerston, Böyük Britaniya baş naziri 1871 — Çarlz Bebbic, İngiltərə riyaziyyatçısı 1942 — Qafur Məmmədov, Azərbaycan matrosu, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı 1978 — Ramon Merkader, İspaniya kommunisti və NKVD agenti 1997 — Natalya Maqnat, Rusiya tərcüməçisi Aqşin Qədirzadə, Azərbaycan hərbçisi Anar Mehdiyev, Azərbaycan əsgəri Dostəli Məmmədov, Azərbaycan əsgəri Fərid Adıgözəlov, Azərbaycan əsgəri Nurlan Rzayev, Azərbaycan əsgəri Toğrul Məmmədzadə, Azərbaycan əsgəri Vüsal Salamov, Azərbaycan əsgəri Vüsal Şahmarlı, Azərbaycan əsgəri Bayramlar və xüsusi günlər Azərbaycan — Müstəqilliyin Bərpası Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=5018
-18 sentyabr,"18 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 261-ci günü. (uzun ildə 262-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 104 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 5 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1934 — Sovet İttifaqı Millətlər İttifaqına qəbul edilib. 1947 — ABŞ-də Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi təsis edilib. 2014 — Şotlandiyada ölkənin müstəqilliyi haqqında referendum keçirilmişdir. Azərbaycana aid hadisələr 1992 — Azərbaycan və Livan arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2014 — ""Qarabağ"" futbol klubu UEFA Avropa Liqasında ilk oyununu keçirmişdir. 1600-cü ildən əvvəl 53 — Trayan, Roma imperatoru 1434 — Portuqaliyalı Elyanora, Müqəddəs Roma imperatriçası 1554 — Heydər mirzə Səfəvi, Səfəvi şahzadəsi 1752 — Adrien Mari Lejandr, Fransa riyaziyyatçısı 1765 — XVI Qriqori, Roma papası Müslüm Maqomayev, Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyov, Azərbaycan bəstəkarı 1905 — Qreta Qarbo, ABŞ və İsveç aktrisası 1961 — Ceyms Qandolfini, ABŞ aktyoru 1971 — Anna Netrebko, Rusiya opera müğənnisi 1976 — Yaşar Gülər, Braziliya futbolçusu 1979 — Cuniçi İnamoto, Yaponiya futbolçusu 1994 — Müşfiq Orucov, Azərbaycan hərbçisi 1600-cü ildən əvvəl 96 — Domisian, Roma imperatoru 1598 — Toyotomi Hideyoşi, Yaponiya daimyosu 1783 — Leonard Eyler, İsveçrə riyaziyyatçısı 1911 — Pyotr Stolıpin, Rusiya baş naziri 1919 — Qatır Məmməd, Azərbaycan qaçaq dəstə başçısı 1929 — Əli bəy Zizikski, Azərbaycan deputatı 1961 — Daq Hammarşeld, İsveç iqtisadçısı və diplomatı 1970 — Cimi Hendriks, ABŞ gitara ifaçısı 1978 — Adil İsgəndərov, Azərbaycan kinorejissoru 1988 — Məhəmmədhüseyn Şəhriyar, Azərbaycan şairi 2004 — Klara Rumyanova, Rusiya aktrisası 2013 — Pavlos Fissas, Yunanıstan repçisi 2019 — Fernando Riksen, Niderland futbolçusu 2021 — Mario Kamus, İspaniya kinorejissoru Bayramlar və xüsusi günlər Azərbaycan — Milli Musiqi Günü Xorvatiya — Hərbi Donanma Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4960
-18 yanvar,"18 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 18-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 347 gün (uzun ildə 348 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 5 yanvar tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1919 — Birinci Dünya müharibəsi: Fransanın Versal şəhərində Paris Sülh Konfransı başlamışdır. 1943 — Varşava gettosu üsyanı: Varşava gettosunda yəhudilərin ilk üsyanı. Azərbaycana aid hadisələr 2022 — Bakıda Zeynalabdin Tağıyevin heykəlinin açılışı olmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1869 — Şarl Lui Monteskyö, Fransa vəkili və filosofu 1872 — İvan Bubnov, Rusiya mühəndisi 1876 — Məşədi Əzizbəyov, Azərbaycan inqilabçısı və dövlət xadimi 1904 — Keri Qrant, ABŞ və Böyük Britaniya aktyoru 1925 — Jil Delöz, Fransa filosofu 1933 — Rey Dolbi, ABŞ mühəndisi Con Hyum, Şimali İrlandiya siyasətçisi Yukio Endo, Yaponiya gimnastı 1940 — Səadət Abdullayeva, Azərbaycan musiqişünası Eldar Quliyev, Azərbaycan kinorejissoru Takeşi Kitano, Yaponiya kinorejissoru və aktyoru 1955 — Kevin Kostner, ABŞ aktyoru 1966 — Aleksandr Xalifman, Rusiya şahmatçısı 1971 — Pep Qvardiola, İspaniya futbolçusu və baş məşqçisi 1984 — Makoto Hasebe, Yaponiya futbolçusu 1987 — Janar Duqalova, Qazaxıstan müğənnisi 1988 — Angelik Kerber, Almaniya tennisçisi 1600-cü ildən əvvəl 1213 — Böyük Tamara, Gürcüstan kraliçası 1367 — I Pedro, Portuqaliya kralı 1862 — Con Tayler, ABŞ prezidenti 1870 — Samuel Beyli, İngiltərə filosofu 1906 — İvan Babuşkin, Rusiya inqilabçısı 1936 — Redyard Kiplinq, İngiltərə yazıçısı 1956 — Makbule Atadan, Türkiyə yazıçısı 1982 — Xuan Syanfan, Çin tarixçisi 1983 — Seyfəddin Dağlı, Azərbaycan yazıçısı 1992 — Malik Əsədov, Azərbaycan əsgəri, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 2002 — Cövdət Hacıyev, Azərbaycan bəstəkarı 2014 — Komla Dumor, Qana jurnalisti 2016 — Emil İsrafilbəyov, Azərbaycan boksçusu İon Besoiu, Rumıniya aktyoru Piter Abrahams, Cənubi Afrika Respublikası yazıçısı 2020 — Kazım Ayvaz, Türkiyə güləşçisi Bayramlar və xüsusi günlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1995
-19-cu əsr,"XIX əsr — XVIII əsrdən sonra, yəni 1800-cü ilin son günündən sonra başlayır. İlk günü 1801-ci ilin 1 yanvar tarixi, XIX əsrin son günü isə 1900-cü ilin 31 dekabrıdır. XIX əsrdən sonra isə XX əsr gəlir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=588926
-1900,"1 yanvar - Nigeriyanın Böyük Britaniyaın himayəsinə daxil olması. 1 may - Çar Rusiyası hökuməti tərəfindən ""Cənubi Qafqazda dövlət kəndlilərinin torpaq quruluşu haqqında” qanunun verilməsi. 3 noyabr - Panamanın Kolumbiyanın tərkibindən çıxması Yaponiyada ""Seyyukay"" adlı partiyanın yaradılması. Biləcəri stansiyasını Petrovsk (Mahacqala) ilə birləşdirən dəmiryol xəttinin istifadəyə verilməsi. Vahid Qəhrəmanov Yeva Olenskaya 10 may - Ömər Əliyev, azərbaycanlı xeyriyyəçi. 14 noyabr - Aron Koplend, amerikalı bəstəkar. 1 yanvar - Ernst Buş (aktyor) 19 iyul - Arno Breker, alman heykəltəraşı, qrafik və memar. 30 noyabr - Oskar Vayld, ingilis yazıçı. 25 avqust - Fridrix Nitsşe, Alman psixoloq.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4609
-1900-cü il,"1 yanvar - Nigeriyanın Böyük Britaniyaın himayəsinə daxil olması. 1 may - Çar Rusiyası hökuməti tərəfindən ""Cənubi Qafqazda dövlət kəndlilərinin torpaq quruluşu haqqında” qanunun verilməsi. 3 noyabr - Panamanın Kolumbiyanın tərkibindən çıxması Yaponiyada ""Seyyukay"" adlı partiyanın yaradılması. Biləcəri stansiyasını Petrovsk (Mahacqala) ilə birləşdirən dəmiryol xəttinin istifadəyə verilməsi. Vahid Qəhrəmanov Yeva Olenskaya 10 may - Ömər Əliyev, azərbaycanlı xeyriyyəçi. 14 noyabr - Aron Koplend, amerikalı bəstəkar. 1 yanvar - Ernst Buş (aktyor) 19 iyul - Arno Breker, alman heykəltəraşı, qrafik və memar. 30 noyabr - Oskar Vayld, ingilis yazıçı. 25 avqust - Fridrix Nitsşe, Alman psixoloq.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186154
-1900-cü illər,1900-cü illər — Qriqori təqvimində 1900-cü il yanvarın 1-də başlayan və 1909-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Siyasətçilər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=567908
-1900-cü illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı,"Bakı camaatının həyatı və Velikoknyaz prospekti ilə hərəkəti (film, 1900) (qısametrajlı sənədli film) Bakı əhalisinin şəhər bağında gəzintisi (film, 1900) (qısametrajlı sənədli film) Bakı bazarlarının tipləri (film, 1907) (qısametrajlı sənədli film) Daş-kömür daşınması (film, 1907) (qısametrajlı sənədli film) Dəniz kənarında gəzinti (film, 1907) (qısametrajlı sənədli film) Neft buruqlarında iş (film, 1907) (qısametrajlı sənədli film) Neftin çıxarılması (film, 1907) (qısametrajlı sənədli film) Ağ və qara şəhər (film, 1908) (qısametrajlı sənədli film) Balaxanı (film, 1908) (qısametrajlı sənədli film) Nobelin zavodları (film, 1908) (qısametrajlı sənədli film)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=510718
-"1900-ün əfsanəsi (film, 1998)","""1900-ün əfsanəsi"" (it. La leggenda del pianista sull'oceano) — rejissor Cüzeppe Tornatorenin filmi. Bu film rejissorun ilk ingilisdilli filmidir. Bu, böyük gəmidə bütün zamanı, bütün dünyanı əks etdirən bir film-dastandır. Musiqinin, dostluğun sevginin, əzabın qəribə dünyası uzun illərdir ki, qəhrəmanların gözləri önündə baş verir. Bu, əhvalat dahi pianoçu ilə bağlıdır. O, gəmidə doğulub və bütün ömrünü də orada piano arxasında keçirib. Əhvalat onun musiqiçi dostu, truba ifaçısının dilindən danışılır. Hər şey XX əsrin birinci günü ""Vinciniyalı"" gəmisində körpə uşağın tapılması ilə başlamışdı. Uşaq böyüyür və bütün ömrünü nəhəng okean laynerində keçirir. Bu gəmi Amerika ilə Avropa arasında səyahət edir. Uşaq bir dəfə də olsun bu gəmini tərk etməyib və sahili görməyib. Sirli möcüzə sayəsində royalda ifa etməyi bacaran 1900 – əsl virtuoza çevrilir və restoran orkestrində ifa etməklə ictimaiyyəti özünə cəlb edir. Onunla çox əfsanələr bağlıdır, amma onun həyatı da gözəl bir əfsanəyə çevrildi. Film haqqında Film Alessandro Barikkonun ""Yeni əsr"" əsəri əsasında çəkilmişdir. 1999-cu ilin ""Devid di Donatello"" mükafatı: Ən yaxşı operator işinə görə – Layoş Koltey Ən yaxşı geyim dizaynına görə – Maurisio Millenotti Ən yaxşı rejissor işinə görə – Cüzeppe Tornatore Ən yaxşı musiqiyə görə – Ennio Morrikone Ən yaxşı dizayn işinə görə – Françesko Frigeri 2000-ci ilin ""Qızıl Qlobus"" mükafatı: Ən yaxşı musiqiyə görə – Ennio Morrikone Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Əsərin müəllifi : Alessandro Barikko Ssenari müəllifi : Cüzeppe Tornatore Rejissor : Cüzeppe Tornatore Operator : Layoş Koltey Bəstəkar : Ennio Morrikone Tim Rot – 1900 Pruit Teylor Vins – Maks Tuni Melani Tyerri – qız Bill Nann – Denni Budman III Klorens Vilyams – Celli Roll Morton Piter Voqan – Pops Nayel O'Brayan – liman ustası Qabriel Lavia – fermer Vernon Ners – Fris Hermann Alberto Vazkes Həmçinin bax İtaliya filmlərinin siyahısı Xarici keçidlər Filmi izlə (azərbaycan dilində) The Legend of 1900 — Internet Movie Database saytında.The Legend of 1900 Box Office Mojo-da The Legend of 1900 Rotten Tomatoes saytında (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=256606
-1900 Yay Olimpiya Oyunları,"Müasir dövrdə daha çox II Olimpiya Oyunları kimi tanınan 1900-cü il Yay Olimpiyadası 1900-cü ildə Fransanın Paris şəhərində təşkil olunan beynəlxalq çox idman növlü yarışdır. Açılış və bağlanış mərasimləri keçirilməmişdir. Oyunlar mayın 14-də başlamış və oktyabrın 28-də başa çatmışdır. Oyunlar 1900-cü il Ümumdünya sərgisinin hissəsi kimi keçirilib. 19 idman növündə 997 Olimpiyadaçı iştirak edib. Qadınlar birinci dəfə idi ki , Olimpiya oyunlarında iştirak edirdilər və yelkənli qayıqsürmə idmançısı Elen de Purtale birinci qadın olimpiya ��empionu oldu. Yarışların bazar günü keçirilməsi haqqında qərar bir çox Amerikali idmançılar tərəfindən etirazla qarşılanmışdı. 1895-ci il Sarbonna konfransında Pyer de Kuberten 1900-cü il Yay Olimpiya Oyunlarının Fransada təşkil olunmasını təklif edib. Konfrans nümayəndələri beş il gözləmək istəməyib və birinci Olimpiya oyunlarının 1896-cı ildə keçirilməsini qanun kimi qəbul edib. Qərara əsasən, 1896-cı il Yay Olimpiya Oyunlarının Afinada , ikinci Yay Olimpiya Oyunlarnın isə bundan dörd il sonra Fransada keçirilməsi nəzərdə tutulub. 1900-cü il Oyunlarının qaliblərinin çoxuna medal verilməməsinə baxmayaraq, qaliblərə digər hədiyyələr — kubok və mükafatlar verilib. Peşəkarların mübarizədə apardığı qılıncoynatma yarışlarında qələbə qazanan Albert Jan Lui Ayat 3000 frank ilə mükafatlandırılıb. Bu Yay Olimpiya oyunlarında Olimpiya Oyunlarının tarixində cəmi bir dəfə oyunların proqramına salınan avtomobil və motosiklet yarışları, hava şarında uçuş, kriket, kroket, Bask pelotası, 200 metr məsafəyə maneələrlə və sualtı üzgüçülük yarışları daxil idi. Atıcılıq yarışları zamanı hədəf kimi canlı heyvanlardan (göyərçinlər) istifadə tarixdə yalnız bu Olimpiya Oyunlarında olub. Təşkilatçılıq 1900-cü il Yay Olimpiya oyunları 1900-cü il Ümumdünya sərgisi çərçivəsində keçirilib. Pyer de Kuberten hesab edirdi ki, belə olduqda ictimaiyyət Olimpiyada haqqında daha ətraflı məlumat alacaq və qədim Olimpiya yerinin məbədlər, stadionlar və heykəllərlə tam bərpası üçün yeni planını təqdim etmişdi. Ümumdünya sərgisinin direktoru Alfred Riçard fikirləşdi ki, Ümumdünya sərgisi zamanı qədim idman tədbirinin keçirilməsi ""absurd anaxronizmdir"". Ona görə də , Pyer de Kubertenin bu planından bir şey çıxmadı. O dövrün daha bacarıqlı bəzi idman inzibatçılarından ibarət komitə təşkil olunduqdan sonra, müvəqqəti proqram tərtib olundu. İdman növlərinə yüngül atletika qaçış növləri, üzgüçülük , güləş, idman gimnastikası, qılıncoynatma, fransız və Britaniya boksu, çayda və okeanda yaxta yarışı, velosiped idmanı, qolf, xilasetmə, oxatma, ağır atletika, avarçəkmə, suya tullanma, su polosu daxil idi. Britaniya və İrlandiya idman cəmiyyətləri güclü Amerika universitetləri və idman klubları ilə rəqabət aparmaq istəyini açıqlayıb. Rusiya və Avstraliyadan olan iştirakçılar da yarışlar üçün Parisə gəlmək istəklərini təsdiqləmişdilər. Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi Ümumdünya sərgisi ilə bağlı hər bir idman tədbirinə nəzarət etmək üçün yeni komitəyə Oyunların idarəetmə hüququnu verib. Alfred Riçard 1899-cu ilin fevralında bu təşkiltın prezidenti kimi Fransa Atıcılıq Assosiasiyasının rəhbəri Daniel Mrillonu təyin edib. Mrillon yarışların tamamilə başqa cədvəlini dərc etdirmişdir. 1900-cü ildə may və oktyabr ayları arasında, yeni təşkilat komitəsi Paris Ümumdünya sərgisi ilə yanaşı böyük idman tədbirlərini də keçirmişdir. İdman yarışlarında ""Olimpiya"" termini nadir hallarda istifadə olunurdu. Həqiqətən də, Olimpiya oyunları termini 1900-cü il Ümumdünya sərgisinin idman yarışlarının rəsmi hesabatında da ""Concours internationaux d'exercices physiques et de sport "" (azərb. Beynəlxalq fiziki idman və tədbirlər) ilə əvəz edilmişdi. Mətbuatda ""Beynəlxalq Çempionat"" , ""Beynəlxalq Oyunlar"" , ""Paris çempionatı"", ""Dünya çempionatı"" və ""Ümumdünya səgisi Qran prisi"" kimi müxtəlif adlarla yarışlar barədə məlumat yayımlanıb.Pyer de Kuberten sonralar dostlarına belə şərh edirdi: ""Bu möcüzədir ki, Olimpiya hərəkatı bu bayramda sağ qaldı. "" Əsas hadisələr Elvin Krenzlayn 60 metr məsafəyə , 110 metr məsafəyə maneələrlə, 200 metr məsafəyə maneələrlə qaçış və uzunluğa tullanma yarışlarında qalib gəlmişdi. 2005-ci ilə kimi bu dörd fərdi yarışlarda qazanılan medallar yüngül atletika qaçış növləri üçün rekord göstərici idi. Helen de Pourtales yelkənli qayıq idmanı yarışlarında qalib komandanın heyətində ilk qadın Olimpiya çempionu oldu. Şarlotta Kuper isə tennis yarışlarında qalib gəldikdən sonra, fərdi Olimpiya yarışlarında qalib gələn ilk qadın oldu. O, sonra qoşa yarışlarda da qələbə qazanıb. ABŞ-dən olan üç marafonçu kəsə yolla yarışda iştirak edərək, birinci və ikinci yerləri tutmuş Fransız marafonçuların nəticələri deyilərkən , sübut kimi göstərmişlər ki, yalnız yarış iştirakçıları arasında onların üstü ləkələnməmişdi. İki və səkkiz nəfərlik avarçəkmə yarışlarında komandalar sükandakı böyükləri uşaqlarla əvəz etmişdilər. Bu oğlanların şəxsiyyəti və yaşı qeydə alınmamışdı, ancaq heab edilir ki, onlar bütün Olimpiya iştirakçılarının ən gəncləri arasından seçiliblər. İdman növləri Parisdə Olimpiya proqramının tərkib hissəsinə 19 idman növü üzrə 85 yarış daxil idi. 13 yeni idman növü əlavə olunarkən, 1896-cı il Yay Olimpiya Oyunlarının proqramın daxil olan ağır atletika və güləş proqramdan çıxarılmışdı. Olimpiya kontekstində su idman növlərinin tərkibinə üzgüçülük və su polosu da daxil idi. Aşağıda hər növ üzrə yarışların sayı mötərizədə göstərilib. Parisin VII dairəsi — Atçılıq Bulon meşəsi — Kroket, Kəndirdartma Vincennes meşəsi — Oxatma Bulon- Billankourt — Atıcılıq Kompen — Qolf Croix-Catelan Stadionu — Atletika Le Havr — Yelkənli qayıqsürmə Meulan-en-yvelines — Yelkənli qayıqsürmə Neuilly-sur-seine — Bask pelotası Puteaux — Tennis Satory — Atıcılıq Sena — Avarçəkmə, üzgüçülük və su polosu Tyuilri bağı — Qılıncoynatma Vélodrome de Vincennes — Kriket, Velosiped idmanı, Futbol, İdman gimnstikası və reqbi İdman növlərinin icmalı Oyunlardakı yarışların səviyyəsi müxtəlif idi. Keyfiyyətsiz qaçış zolağına baxmayaraq, yüksək ixtisaslı Amerikalı tələbə idmançıları yüngül atletika yarışlarında yaxşı nəticələr göstərmişlər. Tennis yarışlarında qızıl medalçıların hamısı keçmiş Uimbldon çempionları idi. Üzgüçülük və qılıncoynatma yarışları və hətta polo yüksək səviyyədə təşkil olunmuşdu. Digər idman növləri həm keyfiyyət, həm də intensivlik baxımından nəzərəçarpacaq dərəcədə zəif idi. Yalnız yüngül atletika, üzgüçülük, qılıncoynatmada ondan çox ölkənin idmançıları mübarizə aparırıdılar. Atçılıq idmanı növü Oyunlarda ilk dəfə keçirilməyə başlamışdı və bu yarışlarda üç dəst medal oynanılıb. İtaliyalı çapar Can Corcio Trissino qızıl və gümüş medal qazanıb. O hündürlüyə tullanma yarışlarında iki müxtəlif atla iştirak edirdi və o birinci atla qızıl medal qazandı ikinci atla isə dördüncü yeri tutdu. Güllə atıcılığı üzrə yarışlar doqquz növdə keçirilib. Doqquz ölkədən 75 atıcı bu yarıçlarda iştirak edib. Altı ölkənin idmançıları isə medalçılar siyahısına düşə bilib. Bu idman növündə İsveçrə idmançıları daha yaxşı nəticə göstəriblər. Həm komanda, həm də fərdi şəkildə yarışlar keçirilib. Həmçinin, stend atıcılığı üzrə yarışlar keçirilmişdir. Yarışlar avqust ayının 25–26-da Sen çayında keçirilib. Ümumilikdə 8 ölkənin idmançıları dörd dəst medal uğrunda mübarizə aparmışlar. Yaışlar bir , iki , dörd və səkkiz nəfərlik avarçəkmə qayıqları ilə keçirilib. Dörd nəfərlik avarçəkmə yarışlarında iki final təşkil olunub və iki dəst medal oynanılıb. Bask pelotası Bu yarışlarda iki ölkənin idmançıları iştirak etmişdilər. İspaniyalı Xose de Amesola və Fransisko Villot öz ölkələrinin ilk Olimpiya çempionu oldu. Futbol turniri oktyabrın 20 və 23-də keçirilib. Olimpiya oyunlarında futbol üzrə birinci çempion Londonun həvəskarlardan ibarət Upton Park futbol klubu olub. Bu futbol klubunun Fransız rəqiblərini məğlub etdiyi oyunda 500 tamaşaçı var idi. İkinci yeri Fransa futbolçuları, üçüncü yeri isə Belçika futbolçuları tutub. İdman gimnastikası Gimnastika yarışları iyunun 29 və 30-də keçirilib. Çoxnövçülük üzrə cəmi bir medal dəsti oynanılmışdır. Ümumilikdə yarışlarda 135 gimnast mübarizə aparmışdır. Kəndirdartma Kəndirdartma üzrə yarışlar iyulun 17-də baş tutub. Bu yarışlarda iki komanda bir dəst medal uğrunda mübarizə aparıb. Komandanın birinin üzvlərinin üçü İsveç , üçü Danimarkalı idmançılardan ibarət idi. Digər komanda isə Fransanı təmsil edirdi. Hollandiya və Belçikadan olan komandaları təsnifat mərhələsində yarışlardan uzaqlaşdırdıqdan sonra, yalnız iki komanda kriket turnirində oynayıb. Yarışlarda Böyük Britaniya və Fransa komandaları hər birində on iki idmançı var idi. Yarışlar avqustun 19 və 20 –də keçirilib. Britaniyalılar fransızları 262:104 hesabı ilə məğlub edib. Kkriket yarışları Vélodrome de Vincennes stadionunda təşkil olunub. Kroket yarışları daha çox məşhur idi. Çünki Olimpiya səviyyəsində yarışlarda qadınların ilk çıxışı idi. İki ölkədən yeddi kişi və üç qadın olmaqla on idmançı iştirak edirdi. Bu on iştirakçıdan yalnız biri Belçikadan idi digərləri isə Fransanı təmsil edirdilər. Qılıncoynatma Qılınoynatma yarışlarında on doqquz ölkənin idmançıları mübarizə aparıb. Fransa qılıncotma idmançıları üstünlük təşkil etsə də, Avstriya, Kuba və İtaliya idmançıları da medalçılar sırasına düşə biliblər. Fransa qılıncoynadanları beş qızıl, beş gümüş və beş bürünc medalla qılıncoynatma yarışlarını ümumi sıralamada birinci yerdə bitiriblər. İlk mərhələdə rapira növü üzrə nəticələr məlum olub. Yəni bəzi qılıncoynadanlar digərlərinə məğlub olaraq mübarizəni dayandırıb, ancaq digər növlər üzrə mübarizəni davam etdiriblər. Qolf üzrə yarışlar oktyabrın 2 və 3-də keçirilib. Qolf yarışlarında qadınlar və kişilər fərdi mübarizə aparıb. Kişilərin mübarizəsində dörd ölkədən 12 qolfçu mübarizə aparıb. Qadınların qolf turnirində isə ilk üç yeri ABŞ-lı qolfçular tutublar. 1900 Yay Olimpiya Oyunlarında kamandan oxatma yarışlarının tarixi çox dəyişik salınır. Bu yarışlarda 150-dən çox olimpiyadaçı iştirak etmişdir. Belçikalı Hubert Van İnnis bu olimpiyada da iki qızıl və bir gümüş medal qazanmışdı və bu növdə medal sayını iyirmi il sonra Antverpendə keçiriləcək növbəti olimpiyada da artıracaqdı. Yarışlar 28, 31 may və 2 iyun tarixlərində baş tutub. Polo yarışlarında 4 ölkədən 20 iştirakçı mübarizə aparıb. Beş komandadan üçünün heyətinə müxtəlif ölkələrin idmançıları daxil idi. İlk iki yeri ABŞ və Böyük Britaniyalı poloçulardan ibarət olan komandalar tutub. Üçüncü yerin sahipləri Fransa və Böyük Britaniyadan olan poloçulardan ibarət komanda və Meksika komandası olub. Reqbi yarışlarında Böyük Britaniya, Fransa və Almaniyadan olan üç komanda iştirak edib. İki görüş keçirilib. Birinci oktyabrın 14-də Fransa və Almaniya komandaları qarşlaşıb və fransızlar 27–17 hesabı ilə qələbə qazanıb. İkinci görüş isə oktyabrın 28-də Fransa və Böyük Britaniya komandaları arasında baş tutub. Bu görüşdə də fransızlar 27–8 hesabı ilə qələbə qazanaraq, qızıl medalın sahipi olublar. Almaniya və Böyük Britaniya komandaları arasında baş tutmalı olan üçüncü görüş keçirilməyib, ona görə də gümüş medalın sahipləri hər iki komanda olub. Su polosu üzrə yarışlar avqustun 11 və 12-də keçirilib. Dörd ölkədən yeddi klub iştirak edib. Əvəəlcə avqustun 11-də dörddə bir final avqustun 12-də isə yarımfinal və final mərhələsi keçirilib. Finalda Britaniya və Belçika komandaları görüşüb və Britaniyalılar 7:2 hesabı ilə qələbə qazanıblar. Üçüncü yer uğrunda görüş keçirilməyib ona görə də, məğlub olmuş Fransa komandaları üçüncü yeri tutublar. Tennis yarışları iyunun 6-dan 11-dək keçirilib. Kişilər fərdi və qoşa şəkildə, qadınlar isə yalnız fərdi şəkildə mübarizə aparıb. Tennis yarışlarında ən yaxşı nəticəni Britaniyalı tennisçilər göstərib. Lorens və Reginald Dohert qardaşları və Şarlotta Kuber iki dəfə qızıl medalın sahibi olublar. Şarlotta Kuper bu Olimpiya Oyunlarına kimi artıq üç dəfə Uimbldon tennis turnirinin qalibi olmuşdu. Üzgüçülük yarışları yeddi növ üzrə üzgüçülər mübarizə aparıb. Arxası üstə üzmə ilk dəfə ayrıca olaraq keçirilib. Sərbəst üsulla 200, 1000, 4000 metr məsafələrə yarışlar baş tutub. Britaniyalı Con Artur Carvis, avstraliyalı Frederik Leyn və almaniyalı Ernest Hoppenbeq iki dəfə baş mükafatın sahibi olublar. Frederik Leynə mükafat kimi 50 funt sterlinq dəyərində bürünc heykəl təqdim olunub. Velosiped idmanı Təşkilatçı ölkə olan Fransa idmançıları altı mümkün medaldan beşini qazanıb. Velosiped idmanı üzrə yarışlar sentyabrın 11, 13 və 15-də keçirilib. Yarışlarda altı ölkdən 72 idmançı mübarizə aparıb. Yelkənli qayıqsürmə Yelkənli qayıq idmanı üzrə bütün yarışlar mayın 20-dən avqustun 6-dək keçirilib. Yarışlar müxtəlif tonnajlı qayıqlarla keçirilib. Lakin onlardan bəziləri Olimpiya statusundan məhrum edilib. Hal-hazırda Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi 13 yox 10 komandanı çempion kimi tanıyır. Fransa və Böyük Britaniya komandaları bu yarışlarda daha uğurla çıxış edib. Yüngül atletika Yüngül atletika yarışları Bulon Meşəsində Rasinq Klubunun ev oyunlarını keçirdiyi Croix-Catelan stadionunda baş tutub. Yarışlar ağac qırıntılı nahamar sahədə keçirilib. Peşəkarlar üçün əlavə yarışlarda baş tutub və həmçinin cıdır yarışları da keçirilib. Bunlar rəsmi Olimpiya yarışları sayılmırdı. İştirakçı ölkələr Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin məlumatına görə, 1900 Yay Olimpiya Oyunlarına öz iştirakçılarını göndərmiş ölkələr aşağıdakılardır: Bir çox mənbələrə görə Olimpiya Oyunlarında daha dörd Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinə üzv ölkələr iştirak etmişlər: Medalların hesabatı Qızıl medallar 1900 Yay Olimpiya Oyunlarında verilməyib. Birinci yeri tutmuş idmançıya gümüş, ikinci yeri tutmuş idmançıya isə bürünc medal təqdim olunub. 1900 Yay Olimpiya Oyunlarında medal qazanmış ilk onluqda olan ölkələr:",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=87806
-1900 Yay Olimpiya Oyunları medal sıralanması,1900 Yay Olimpiya Oyunları — 1900-cü ildə Fransanın paytaxtı Parisdə keçirilmişdir. * Ev sahibi (Fransa) Xarici keçidlər Paris 1900–1900 Yay Olimpiya Oyunları medal sıralanması,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=291421
-1900 Yay Olimpiya Oyunlarında bask pelotası,"Bask pelotası 1900-cü il Yay Olimpiya Oyunlarının proqramına daxil idi. Yalnız iki komanda iştirak etdiyinə görə, bir qarşılaşma təşkil olunmuşdu. Yarış zamanı toplanan xallar məlum deyil. Yarış 14 iyun tarixində baş tutmuşdur. Bask pelotası yalnız bu Olimpiyadaya rəsmi idman növü kimi daxil idi. 1924, 1968, 1992-ci il Yay Olimpiya Oyunlarına isə nümayiş idman növü kimi daxil olmuşdu. Komandaların heyətləri və medallar Xose de Amesola Fransisko Villot Moris Durquetty",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410002
-1900 Yay Olimpiya Oyunlarında futbol,"Futbol turniri ilk dəfə 1900 Yay Olimpiya Oyunlarında oynanılıb. Üç klub arasında yalnız iki görüş təşkil olunub. Komandaların heç biri medallarla mükafatlandırılmayıb. Bu yarışlarda Böyük Britaniya, Fransa və Belçika futbol komandaları iştirak edib. Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin keçmiş olimpiyadalar haqqında verdiyi məlumata görə, Böyük Britaniya qızıl, Fransa gümüş , Belçika komandası isə bürünc medalın sahibi olub. Futbol matçları Parisdə Vélodrome de Vincennes stadionunda keçirilib. Medal cədvəli Yekun medal sıralaması Kişilərin futbol turnirinin nəticələri Xarici keçidlər Oyunlar haqqında hesabat (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=368951
-1900 Yay Olimpiya Oyunlarında oxçuluq,"Fransanın Paris şəhərində baş tutmuş 1900 Yay Olimpiya Oyunlarında kamandan oxatma üzrə 6 növdə Olimpiya yarışları keçirilmişdir. Bu yarışlarda 3 ölkədən ümumilikdə 153 iştirakçı mübarizə aparmışdır. Kamandan oxatma yarışları Olimpiyadanın proqramına birinci dəfə idi salınmışdı. Altı növün hər birində kişilər mübarizə aparıb. Kamandan oxatma yarışlarında yalnız Fransa, Belçika və Hollandiyanın olimpiyadaçıları mübarizə aparıb. Hollandiyalı iştirakçılardan hər hansı birinin adı və medal qazanması barədə məlumat yoxdur. Kamandan oxatma yarışlarında iştirak edən ən gənc idmançı 24, ən yaşlı idmançı isə 50 yaşında idi. Medal cədvəli Yekun medal sıralaması İştirakçı ölkələr Bu yarışlarda 3 ölkədən ümumilikdə 153 olimpiyadaçı iştirak etmişdir. Belçika (18) Fransa (129) Niderland (6) Xarici keçidlər 1900 Yay Olimpiya Oyunlarında oxçuluq Arxivləşdirilib 2011-11-28 at the Wayback Machine (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=368972
-1900 Yay Olimpiya Oyunlarında oxçuluq – Kordon Dore 33 metr,Kordon Dore 33 metr yarışları 1900 Yay Olimpiya Oyunlarının kamandan oxatma yarışlarının proqramına daxil idi. Ümumilikdə üç ölkənin olimpiyadaçıları mübarizə aparıb. Yalnız ilk üç yeri tutmuş olimpiyadaçının nəticələri məlumdur. Digər yerlərin sahiplərinin nəticəsi və topladığı xallar haqqında məlumat yoxdur. Xarici keçidlər Kordon Dore 33 metr (ing.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=369030
-1900 Yay Olimpiya Oyunlarında oxçuluq – Kordon Dore 50 metr,Kordon Dore 50 metr yarışları 1900 Yay Olimpiya Oyunlarının kamandan oxatma yarışlarının proqramına daxil idi. Ümumilikdə 3 üç ölkənin olimpiyadaçıları mübarizə aparıb. Təsnifat mərhələsi əvvəlcə keçirilib. Sonra isə səkkiz idmançının iştirakı ilə final mərhələsi təşkil olunub. Xarici keçidlər Kordon Dore 50 metr (ing.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=369029
-1900 Yay Olimpiya Oyunlarında oxçuluq – Sur la Erş,Sur la Erş yarışları 1900 Yay Olimpiya Oyunlarının kamandan oxatma yarışlarının proqramına daxil idi. Ümumilikdə 129 iştirakçı mübarizə aparmışdır. Onlardan yalnız üç iştirakçının nəticələri məlumdur. Xarici keçidlər Sur la Erş (ing.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=369033
-1900 Yay Olimpiya Oyunlarında oxçuluq – Sur la Piramida,Sur la Piramida yarışları 1900 Yay Olimpiya Oyunlarının kamandan oxatma yarışlarının proqramına daxil idi. Ümumilikdə 129 iştirakçı mübarizə aparmışdır. Onlardan yalnız ilk üç yerin sahipləri məlumdur. Xarici keçidlər Sur la Piramida (ing.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=369035
-1900 Yay Olimpiya Oyunlarında oxçuluq – Şapele 33 metr,Şapele 33 metr yarışları 1900 Yay Olimpiya Oyunlarının kamandan oxatma yarışlarının proqramına daxil idi. Yalnız ilk üç yeri tutmuş iştirakçılar məlumdur. Xarici keçidlər Şapele 33 metr (ing.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=369032
-1900 Yay Olimpiya Oyunlarında oxçuluq – Şapele 50 metr,Şapele 50 metr yarışları 1900 Yay Olimpiya Oyunlarının kamandan oxatma yarışlarının proqramına daxil idi. Ümumilikdə üç ölkənin olimpiyadaçıları mübarizə aparıb. Beşinci və altıncı yerləri tutmuş iştirakçıların nəticələri və adları məlum deyil. Xarici keçidlər Şapele 50 metr (ing.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=369031
-1900 Yay Olimpiya Oyunlarında qolf,"1900-cü il Yay Olimpiya oyunları Fransanın Paris şəhərində təşkil olunmuşdu və qolf Olimpiyadanın proqramına birinci dəfə daxil edilmişdi. ABŞ , Yunanıstan, Fransa və Böyük Britaniya daxil olmaqla qolf yarışlarında dörd ölkə iştirak edirdi. Qolf yarışları kişilərin və qadınların fərdi mübarizəsi şəklində təşkil olunmuşdu. Olimpiya oyunları pis təşkil olunduğundan, iştirakçıların çoxunun Olimpiyada da iştirak etdikləri barədə anlayışları belə olmamışdı. Kişi və qadınların qol yarışları Fransanın 30 mil şimalında yerləşən Kompen Klubda təşkil olunmuşdu. Bu qolf meydançası 1896-cı ildə yaradılmışdı və XIX əsrdə yaradılan bir neçə qolf meydançasından biri idi. Qolf meydançası M.W. Freemantle tərəfindən layihələndirilmişdi və Kompen cıdır yarışlarının meydançasının tərkibində yaradılmışdı. Kişilərin turniri 2 oktyabr 1900-cü ildə başladı və onlar ard-arda iki 18 dəlikli mərhələdə mübarizə apardılar. Növbəti gün qadınların turniri başaladı və onlar yalnız bir 9 dəlikli mərhələdə mübarizə apardılar. Kişilərin turniri Kişilərin turnirində Andrews Qolf Klubunun üzvü Çarlz Sands qalib gəlmişdi. Beləki, o, iki mərhələdən ibarət yarışda 82 (birinci mərhələ) -85 (ikinci mərhələ) zərbə ilə rəqibi Valter Rezerfordu məğlub etmişdi. Kişilərin turnirini üçüncü yerdə bitirən David Robertson bürünc medalın sahibi oldu. Çarlz Sands 1895-ci ildə qolf oynamağa başlayıb və üç ay sonra birinci Birləşmiş Ştatlar Həvəskar Çempionatının final mərhələsində yalnız Çarlz MakDonalddan geri qalaraq ikinci yeri tutmuşdu. Qadınların turniri Qadınların yarışı Olimpiya oyunlarında ilk dəfə təşkil olunan yarışlardan biri idi. Qadınların turnirinin qalibi Çikaqo Qolf Klubunun üzvü olan Marqaret Abbotun qələbəsi ilə başa çatıb. Abbot 47 zərbə endirərək, qalib gəlmişdi və o, birinci Olimpiya oyunlarında qızıl medal qazanan ABŞ-lı qadın oldu. O oyunlarda qalib gəlməsinə baxmayaraq, ona heç vaxt qızıl medal təqdim olunmadı onun əvəzinə isə vaza ilə mükafatlandırıldı. Abbotun anası da Olimpiya oyunlarında iştirak edirdi və o 65 zərbə ilə yeddinci yerlə yarışları bitirdi. Marqaret heç vaxt bilmədi ki, o Olimpiya oyunlarında iştirak edib, o sadəcə fikirləşirdi ki, bu adı bir qolf turniridir. Onun uşaqları Florida Universitetinin professoru Paula Valli ilə əlaqə saxlayana qədər analarının ilk qızıl medal qazanan ABŞ-lı qadın olmaları barədə məlumatları yox idi. Yekun medal sıralaması İştirakçı ölkələr 1900-cü il Paris Yay Olimpiya Oyunlarında 4 ölkədən ümumilikdə 22 qolf oyunçusu iştirak etmişdir. Fransa (9) Böyük Britaniya (4) Yunanıstan (1) Medal cədvəli Xarici keçidlər 1900 Olimpiya Qolf Turniri (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=368581
-1900 Yay Olimpiya Oyunlarında qılıncoynatma,1900 Yay Olimpiya Oyunlarında qılıncoynatma yarışları mayın ortalarından iyun ayının sonuna kimi keçirilmişdir. Bu yarışlarda 19 ölkədən 276 qılıncoynadan mübarizə aparırdı. Bu Olimpiya Oyunlarında qılıncoynatma yarışlarındakı iştirakçıların sayı yüngül atletika yarışlarındakı idmançıların sayından çox idi. Qılıncoynatmanın yeddi növü üzrə medallar oynanılıb. Yekun medal sıralaması İştirakçı ölkələr Paris Olimpiadasında 19 ölkədən ümumilikdə 276 qılıncoynadan mübarizə aparıb. Argentina (1) Avstriya (9) Belçika (5) Danimarka (1) Fransa (223) Almaniya (2) Böyük Britaniya (1) Haiti (2) — Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi tərəfindən iştirakı tanınmır Macarıstan (7) İran (1) — Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi tərəfindən iştirakı tanınmır İtaliya (12) Niderland (1) Peru (1) — Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi tərəfindən iştirakı tanınmır Rusiya imperiyası (3) İspaniya (1) İsveçrə (3) Medal cədvəli Xarici keçidlər Rəsmi hesabat Arxivləşdirilib 2018-10-06 at the Wayback Machine səh 165.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=369954
-1900 yay Olimpiya oyunları,"Müasir dövrdə daha çox II Olimpiya Oyunları kimi tanınan 1900-cü il Yay Olimpiyadası 1900-cü ildə Fransanın Paris şəhərində təşkil olunan beynəlxalq çox idman növlü yarışdır. Açılış və bağlanış mərasimləri keçirilməmişdir. Oyunlar mayın 14-də başlamış və oktyabrın 28-də başa çatmışdır. Oyunlar 1900-cü il Ümumdünya sərgisinin hissəsi kimi keçirilib. 19 idman növündə 997 Olimpiyadaçı iştirak edib. Qadınlar birinci dəfə idi ki , Olimpiya oyunlarında iştirak edirdilər və yelkənli qayıqsürmə idmançısı Elen de Purtale birinci qadın olimpiya çempionu oldu. Yarışların bazar günü keçirilməsi haqqında qərar bir çox Amerikali idmançılar tərəfindən etirazla qarşılanmışdı. 1895-ci il Sarbonna konfransında Pyer de Kuberten 1900-cü il Yay Olimpiya Oyunlarının Fransada təşkil olunmasını təklif edib. Konfrans nümayəndələri beş il gözləmək istəməyib və birinci Olimpiya oyunlarının 1896-cı ildə keçirilməsini qanun kimi qəbul edib. Qərara əsasən, 1896-cı il Yay Olimpiya Oyunlarının Afinada , ikinci Yay Olimpiya Oyunlarnın isə bundan dörd il sonra Fransada keçirilməsi nəzərdə tutulub. 1900-cü il Oyunlarının qaliblərinin çoxuna medal verilməməsinə baxmayaraq, qaliblərə digər hədiyyələr — kubok və mükafatlar verilib. Peşəkarların mübarizədə apardığı qılıncoynatma yarışlarında qələbə qazanan Albert Jan Lui Ayat 3000 frank ilə mükafatlandırılıb. Bu Yay Olimpiya oyunlarında Olimpiya Oyunlarının tarixində cəmi bir dəfə oyunların proqramına salınan avtomobil və motosiklet yarışları, hava şarında uçuş, kriket, kroket, Bask pelotası, 200 metr məsafəyə maneələrlə və sualtı üzgüçülük yarışları daxil idi. Atıcılıq yarışları zamanı hədəf kimi canlı heyvanlardan (göyərçinlər) istifadə tarixdə yalnız bu Olimpiya Oyunlarında olub. Təşkilatçılıq 1900-cü il Yay Olimpiya oyunları 1900-cü il Ümumdünya sərgisi çərçivəsində keçirilib. Pyer de Kuberten hesab edirdi ki, belə olduqda ictimaiyyət Olimpiyada haqqında daha ətraflı məlumat alacaq və qədim Olimpiya yerinin məbədlər, stadionlar və heykəllərlə tam bərpası üçün yeni planını təqdim etmişdi. Ümumdünya sərgisinin direktoru Alfred Riçard fikirləşdi ki, Ümumdünya sərgisi zamanı qədim idman tədbirinin keçirilməsi ""absurd anaxronizmdir"". Ona görə də , Pyer de Kubertenin bu planından bir şey çıxmadı. O dövrün daha bacarıqlı bəzi idman inzibatçılarından ibarət komitə təşkil olunduqdan sonra, müvəqqəti proqram tərtib olundu. İdman növlərinə yüngül atletika qaçış növləri, üzgüçülük , güləş, idman gimnastikası, qılıncoynatma, fransız və Britaniya boksu, çayda və okeanda yaxta yarışı, velosiped idmanı, qolf, xilasetmə, oxatma, ağır atletika, avarçəkmə, suya tullanma, su polosu daxil idi. Britaniya və İrlandiya idman cəmiyyətləri güclü Amerika universitetləri və idman klubları ilə rəqabət aparmaq istəyini açıqlayıb. Rusiya və Avstraliyadan olan iştirakçılar da yarışlar üçün Parisə gəlmək istəklərini təsdiqləmişdilər. Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi Ümumdünya sərgisi ilə bağlı hər bir idman tədbirinə nəzarət etmək üçün yeni komitəyə Oyunların idarəetmə hüququnu verib. Alfred Riçard 1899-cu ilin fevralında bu təşkiltın prezidenti kimi Fransa Atıcılıq Assosiasiyasının rəhbəri Daniel Mrillonu təyin edib. Mrillon yarışların tamamilə başqa cədvəlini dərc etdirmişdir. 1900-cü ildə may və oktyabr ayları arasında, yeni təşkilat komitəsi Paris Ümumdünya sərgisi ilə yanaşı böyük idman tədbirlərini də keçirmişdir. İdman yarışlarında ""Olimpiya"" termini nadir hallarda istifadə olunurdu. Həqiqətən də, Olimpiya oyunları termini 1900-cü il Ümumdünya sərgisinin idman yarışlarının rəsmi hesabatında da ""Concours internationaux d'exercices physiques et de sport "" (azərb. Beynəlxalq fiziki idman və tədbirlər) ilə əvəz edilmişdi. Mətbuatda ""Beynəlxalq Çempionat"" , ""Beynəlxalq Oyunlar"" , ""Paris çempionatı"", ""Dünya çempionatı"" və ""Ümumdünya səgisi Qran prisi"" kimi müxtəlif adlarla yarışlar barədə məlumat yayımlanıb.Pyer de Kuberten sonralar dostlarına belə şərh edirdi: ""Bu möcüzədir ki, Olimpiya hərəkatı bu bayramda sağ qaldı. "" Əsas hadisələr Elvin Krenzlayn 60 metr məsafəyə , 110 metr məsafəyə maneələrlə, 200 metr məsafəyə maneələrlə qaçış və uzunluğa tullanma yarışlarında qalib gəlmişdi. 2005-ci ilə kimi bu dörd fərdi yarışlarda qazanılan medallar yüngül atletika qaçış növləri üçün rekord göstərici idi. Helen de Pourtales yelkənli qayıq idmanı yarışlarında qalib komandanın heyətində ilk qadın Olimpiya çempionu oldu. Şarlotta Kuper isə tennis yarışlarında qalib gəldikdən sonra, fərdi Olimpiya yarışlarında qalib gələn ilk qadın oldu. O, sonra qoşa yarışlarda da qələbə qazanıb. ABŞ-dən olan üç marafonçu kəsə yolla yarışda iştirak edərək, birinci və ikinci yerləri tutmuş Fransız marafonçuların nəticələri deyilərkən , sübut kimi göstərmişlər ki, yalnız yarış iştirakçıları arasında onların üstü ləkələnməmişdi. İki və səkkiz nəfərlik avarçəkmə yarışlarında komandalar sükandakı böyükləri uşaqlarla əvəz etmişdilər. Bu oğlanların şəxsiyyəti və yaşı qeydə alınmamışdı, ancaq heab edilir ki, onlar bütün Olimpiya iştirakçılarının ən gəncləri arasından seçiliblər. İdman növləri Parisdə Olimpiya proqramının tərkib hissəsinə 19 idman növü üzrə 85 yarış daxil idi. 13 yeni idman növü əlavə olunarkən, 1896-cı il Yay Olimpiya Oyunlarının proqramın daxil olan ağır atletika və güləş proqramdan çıxarılmışdı. Olimpiya kontekstində su idman növlərinin tərkibinə üzgüçülük və su polosu da daxil idi. Aşağıda hər növ üzrə yarışların sayı mötərizədə göstərilib. Parisin VII dairəsi — Atçılıq Bulon meşəsi — Kroket, Kəndirdartma Vincennes meşəsi — Oxatma Bulon- Billankourt — Atıcılıq Kompen — Qolf Croix-Catelan Stadionu — Atletika Le Havr — Yelkənli qayıqsürmə Meulan-en-yvelines — Yelkənli qayıqsürmə Neuilly-sur-seine — Bask pelotası Puteaux — Tennis Satory — Atıcılıq Sena — Avarçəkmə, üzgüçülük və su polosu Tyuilri bağı — Qılıncoynatma Vélodrome de Vincennes — Kriket, Velosiped idmanı, Futbol, İdman gimnstikası və reqbi İdman növlərinin icmalı Oyunlardakı yarışların səviyyəsi müxtəlif idi. Keyfiyyətsiz qaçış zolağına baxmayaraq, yüksək ixtisaslı Amerikalı tələbə idmançıları yüngül atletika yarışlarında yaxşı nəticələr göstərmişlər. Tennis yarışlarında qızıl medalçıların hamısı keçmiş Uimbldon çempionları idi. Üzgüçülük və qılıncoynatma yarışları və hətta polo yüksək səviyyədə təşkil olunmuşdu. Digər idman növləri həm keyfiyyət, həm də intensivlik baxımından nəzərəçarpacaq dərəcədə zəif idi. Yalnız yüngül atletika, üzgüçülük, qılıncoynatmada ondan çox ölkənin idmançıları mübarizə aparırıdılar. Atçılıq idmanı növü Oyunlarda ilk dəfə keçirilməyə başlamışdı və bu yarışlarda üç dəst medal oynanılıb. İtaliyalı çapar Can Corcio Trissino qızıl və gümüş medal qazanıb. O hündürlüyə tullanma yarışlarında iki müxtəlif atla iştirak edirdi və o birinci atla qızıl medal qazandı ikinci atla isə dördüncü yeri tutdu. Güllə atıcılığı üzrə yarışlar doqquz növdə keçirilib. Doqquz ölkədən 75 atıcı bu yarıçlarda iştirak edib. Altı ölkənin idmançıları isə medalçılar siyahısına düşə bilib. Bu idman növündə İsveçrə idmançıları daha yaxşı nəticə göstəriblər. Həm komanda, həm də fərdi şəkildə yarışlar keçirilib. Həmçinin, stend atıcılığı üzrə yarışlar keçirilmişdir. Yarışlar avqust ayının 25–26-da Sen çayında keçirilib. Ümumilikdə 8 ölkənin idmançıları dörd dəst medal uğrunda mübarizə aparmışlar. Yaışlar bir , iki , dörd və səkkiz nəfərlik avarçəkmə qayıqları ilə keçirilib. Dörd nəfərlik avarçəkmə yarışlarında iki final təşkil olunub və iki dəst medal oynanılıb. Bask pelotası Bu yarışlarda iki ölkənin idmançıları iştirak etmişdilər. İspaniyalı Xose de Amesola və Fransisko Villot öz ölkələrinin ilk Olimpiya çempionu oldu. Futbol turniri oktyabrın 20 və 23-də keçirilib. Olimpiya oyunlarında futbol üzrə birinci çempion Londonun həvəskarlardan ibarət Upton Park futbol klubu olub. Bu futbol klubunun Fransız rəqiblərini məğlub etdiyi oyunda 500 tamaşaçı var idi. İkinci yeri Fransa futbolçuları, üçüncü yeri isə Belçika futbolçuları tutub. İdman gimnastikası Gimnastika yarışları iyunun 29 və 30-də keçirilib. Çoxnövçülük üzrə cəmi bir medal dəsti oynanılmışdır. Ümumilikdə yarışlarda 135 gimnast mübarizə aparmışdır. Kəndirdartma Kəndirdartma üzrə yarışlar iyulun 17-də baş tutub. Bu yarışlarda iki komanda bir dəst medal uğrunda mübarizə aparıb. Komandanın birinin üzvlərinin üçü İsveç , üçü Danimarkalı idmançılardan ibarət idi. Digər komanda isə Fransanı təmsil edirdi. Hollandiya və Belçikadan olan komandaları təsnifat mərhələsində yarışlardan uzaqlaşdırdıqdan sonra, yalnız iki komanda kriket turnirində oynayıb. Yarışlarda Böyük Britaniya və Fransa komandaları hər birində on iki idmançı var idi. Yarışlar avqustun 19 və 20 –də keçirilib. Britaniyalılar fransızları 262:104 hesabı ilə məğlub edib. Kkriket yarışları Vélodrome de Vincennes stadionunda təşkil olunub. Kroket yarışları daha çox məşhur idi. Çünki Olimpiya səviyyəsində yarışlarda qadınların ilk çıxışı idi. İki ölkədən yeddi kişi və üç qadın olmaqla on idmançı iştirak edirdi. Bu on iştirakçıdan yalnız biri Belçikadan idi digərləri isə Fransanı təmsil edirdilər. Qılıncoynatma Qılınoynatma yarışlarında on doqquz ölkənin idmançıları mübarizə aparıb. Fransa qılıncotma idmançıları üstünlük təşkil etsə də, Avstriya, Kuba və İtaliya idmançıları da medalçılar sırasına düşə biliblər. Fransa qılıncoynadanları beş qızıl, beş gümüş və beş bürünc medalla qılıncoynatma yarışlarını ümumi sıralamada birinci yerdə bitiriblər. İlk mərhələdə rapira növü üzrə nəticələr məlum olub. Yəni bəzi qılıncoynadanlar digərlərinə məğlub olaraq mübarizəni dayandırıb, ancaq digər növlər üzrə mübarizəni davam etdiriblər. Qolf üzrə yarışlar oktyabrın 2 və 3-də keçirilib. Qolf yarışlarında qadınlar və kişilər fərdi mübarizə aparıb. Kişilərin mübarizəsində dörd ölkədən 12 qolfçu mübarizə aparıb. Qadınların qolf turnirində isə ilk üç yeri ABŞ-lı qolfçular tutublar. 1900 Yay Olimpiya Oyunlarında kamandan oxatma yarışlarının tarixi çox dəyişik salınır. Bu yarışlarda 150-dən çox olimpiyadaçı iştirak etmişdir. Belçikalı Hubert Van İnnis bu olimpiyada da iki qızıl və bir gümüş medal qazanmışdı və bu növdə medal sayını iyirmi il sonra Antverpendə keçiriləcək növbəti olimpiyada da artıracaqdı. Yarışlar 28, 31 may və 2 iyun tarixlərində baş tutub. Polo yarışlarında 4 ölkədən 20 iştirakçı mübarizə aparıb. Beş komandadan üçünün heyətinə müxtəlif ölkələrin idmançıları daxil idi. İlk iki yeri ABŞ və Böyük Britaniyalı poloçulardan ibarət olan komandalar tutub. Üçüncü yerin sahipləri Fransa və Böyük Britaniyadan olan poloçulardan ibarət komanda və Meksika komandası olub. Reqbi yarışlarında Böyük Britaniya, Fransa və Almaniyadan olan üç komanda iştirak edib. İki görüş keçirilib. Birinci oktyabrın 14-də Fransa və Almaniya komandaları qarşlaşıb və fransızlar 27–17 hesabı ilə qələbə qazanıb. İkinci görüş isə oktyabrın 28-də Fransa və Böyük Britaniya komandaları arasında baş tutub. Bu görüşdə də fransızlar 27–8 hesabı ilə qələbə qazanaraq, qızıl medalın sahipi olublar. Almaniya və Böyük Britaniya komandaları arasında baş tutmalı olan üçüncü görüş keçirilməyib, ona görə də gümüş medalın sahipləri hər iki komanda olub. Su polosu üzrə yarışlar avqustun 11 və 12-də keçirilib. Dörd ölkədən yeddi klub iştirak edib. Əvəəlcə avqustun 11-də dörddə bir final avqustun 12-də isə yarımfinal və final mərhələsi keçirilib. Finalda Britaniya və Belçika komandaları görüşüb və Britaniyalılar 7:2 hesabı ilə qələbə qazanıblar. Üçüncü yer uğrunda görüş keçirilməyib ona görə də, məğlub olmuş Fransa komandaları üçüncü yeri tutublar. Tennis yarışları iyunun 6-dan 11-dək keçirilib. Kişilər fərdi və qoşa şəkildə, qadınlar isə yalnız fərdi şəkildə mübarizə aparıb. Tennis yarışlarında ən yaxşı nəticəni Britaniyalı tennisçilər göstərib. Lorens və Reginald Dohert qardaşları və Şarlotta Kuber iki dəfə qızıl medalın sahibi olublar. Şarlotta Kuper bu Olimpiya Oyunlarına kimi artıq üç dəfə Uimbldon tennis turnirinin qalibi olmuşdu. Üzgüçülük yarışları yeddi növ üzrə üzgüçülər mübarizə aparıb. Arxası üstə üzmə ilk dəfə ayrıca olaraq keçirilib. Sərbəst üsulla 200, 1000, 4000 metr məsafələrə yarışlar baş tutub. Britaniyalı Con Artur Carvis, avstraliyalı Frederik Leyn və almaniyalı Ernest Hoppenbeq iki dəfə baş mükafatın sahibi olublar. Frederik Leynə mükafat kimi 50 funt sterlinq dəyərində bürünc heykəl təqdim olunub. Velosiped idmanı Təşkilatçı ölkə olan Fransa idmançıları altı mümkün medaldan beşini qazanıb. Velosiped idmanı üzrə yarışlar sentyabrın 11, 13 və 15-də keçirilib. Yarışlarda altı ölkdən 72 idmançı mübarizə aparıb. Yelkənli qayıqsürmə Yelkənli qayıq idmanı üzrə bütün yarışlar mayın 20-dən avqustun 6-dək keçirilib. Yarışlar müxtəlif tonnajlı qayıqlarla keçirilib. Lakin onlardan bəziləri Olimpiya statusundan məhrum edilib. Hal-hazırda Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi 13 yox 10 komandanı çempion kimi tanıyır. Fransa və Böyük Britaniya komandaları bu yarışlarda daha uğurla çıxış edib. Yüngül atletika Yüngül atletika yarışları Bulon Meşəsində Rasinq Klubunun ev oyunlarını keçirdiyi Croix-Catelan stadionunda baş tutub. Yarışlar ağac qırıntılı nahamar sahədə keçirilib. Peşəkarlar üçün əlavə yarışlarda baş tutub və həmçinin cıdır yarışları da keçirilib. Bunlar rəsmi Olimpiya yarışları sayılmırdı. İştirakçı ölkələr Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin məlumatına görə, 1900 Yay Olimpiya Oyunlarına öz iştirakçılarını göndərmiş ölkələr aşağıdakılardır: Bir çox mənbələrə görə Olimpiya Oyunlarında daha dörd Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinə üzv ölkələr iştirak etmişlər: Medalların hesabatı Qızıl medallar 1900 Yay Olimpiya Oyunlarında verilməyib. Birinci yeri tutmuş idmançıya gümüş, ikinci yeri tutmuş idmançıya isə bürünc medal təqdim olunub. 1900 Yay Olimpiya Oyunlarında medal qazanmış ilk onluqda olan ölkələr:",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410548
-1901,"10 yanvar - ABŞ-nin Texas ştatında neft yataqlarının kəşf olunması. 23 mart - Filippin-Amerika müharibəsinin gedişində ABŞ qoşunları tərəfindən Filippin prezidenti Emilio Aqinaldo-i-Faminin əsir alınması. 1 aprel - Filippin-Amerika müharibəsinin gedişində Filippin prezidenti Emilio Aqinaldo-i-Faminin ABŞ-yə sadiq qalacağına and içməsi. 19 aprel - Filippin-Amerika müharibəsinin gedişində Filippin prezidenti Emilio Aqinaldo-i-Faminin öz tərəfdarlarını təslim olmağa çağırması. Peterburqda Obuxov zavodunun fəhlələri ilə polis və qoşun arasında toqquşmaların baş verməsi Yaponiyada Sen Katayama tərəfindən Yaponiya Sosial-demokrat partiyasının yaradılması. 24 iyun - Parisdə Barselonadan olan 19 yaşlı rəssamın ilk sərgisinin açılması. 6 avqust - Robert Skottun rəhbərliyi altında Böyük Britaniya Antarktida ekspedisiyasının (1901-1904) başlanması. 5 sentyabr - ABŞ prezidenti U.Makkinlinin anarxist Leon Çolqoş tərəfindən sui-qəsdin həyaya keçirilməsi. 14 sentyabr - ABŞ prezidenti Vilyam Makkinlinin ölümü və Teodor Ruzveltin prezident vəzifəsinin icrasına başlaması. 1 oktyabr - Əfqanıstan əmiri Abdur-Rahmanın vəfat etməsi və taxta onun oğlu Həbubulla xanın çıxması. 7 dekabr - Sudanın sərhədləri haqqında ingilis-italyan sazişinin imzalanması. 27 dekabr - Yapon kimyaçı Takamake və amerikalı fizik Abel tərəfindən adrenalin hormonunun kəşf edilməsi. 18 mart - Nazirlər Komitəsi tərəfindən Rusiyadan Mil və Muğan düzlərinə 40 min nəfərədək kəndli köçürülməsi haqqında qərar qəbul edilməsi. İyul- Bibiheybət elektrik stansiyasının istismara verilməsi. sentyabr -Bakıda gizli «Nina» mətbəəsinin təşkil olunması. 7 oktyabr - H.Z. Tağıyev tərəfindən ilk Bakıda qızlar məktəbinin açılması. Tiflis Poçt Teleqraf Dairəsi İdarəsinin tərkibində Bakı Poçt-Teleqraf kontorunun yaradılması. Kür çayı üzərində ilk suvuran stansiyanın qurulması. RSDFP-nın Bakı Komitəsinin yaradılması Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin rəhbərliyi ilə ""Şərq konserti"" adlı yeni konsert formasının ilk dəfə Şuşada təşkil olunması. 1 fevral — Klark Qeybl — Amerika kinoatyoru. 12 fevral — Yuozas Mikenas — Litva heykəltəraşı, 20 fevral — Luis İsrael Kan, Amerika arxitektoru. 28 fevral — Azərbaycan yazıçısı Əli Vəliyev anadan olmuşdur. 9 mart — Ioahim Hemmerlinq 4 avqust – Lui Armstronq 10 oktyabr – Alberto Cakometti Armand Artsruni 27 yanvar - Cüzeppe Verdi, italyan bəstəkarı. 11 fevral - Milan Obrenoviç, Serbiyanın birinci kralı, 15 mart - N.P.Boqolepov - Rusiyanın maarif naziri, 5 avqust - Viktoriya, Almaniya imperatriçası. Əsədulla bəy Mustafa bəy oğlu Yadigarov, Rusiya ordusunun generalı. Nemətulla bəy Hacı Qasım bəy oğlu Heydərov, Rusiya ordusunun generalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4610
-1901-ci il,"10 yanvar - ABŞ-nin Texas ştatında neft yataqlarının kəşf olunması. 23 mart - Filippin-Amerika müharibəsinin gedişində ABŞ qoşunları tərəfindən Filippin prezidenti Emilio Aqinaldo-i-Faminin əsir alınması. 1 aprel - Filippin-Amerika müharibəsinin gedişində Filippin prezidenti Emilio Aqinaldo-i-Faminin ABŞ-yə sadiq qalacağına and içməsi. 19 aprel - Filippin-Amerika müharibəsinin gedişində Filippin prezidenti Emilio Aqinaldo-i-Faminin öz tərəfdarlarını təslim olmağa çağırması. Peterburqda Obuxov zavodunun fəhlələri ilə polis və qoşun arasında toqquşmaların baş verməsi Yaponiyada Sen Katayama tərəfindən Yaponiya Sosial-demokrat partiyasının yaradılması. 24 iyun - Parisdə Barselonadan olan 19 yaşlı rəssamın ilk sərgisinin açılması. 6 avqust - Robert Skottun rəhbərliyi altında Böyük Britaniya Antarktida ekspedisiyasının (1901-1904) başlanması. 5 sentyabr - ABŞ prezidenti U.Makkinlinin anarxist Leon Çolqoş tərəfindən sui-qəsdin həyaya keçirilməsi. 14 sentyabr - ABŞ prezidenti Vilyam Makkinlinin ölümü və Teodor Ruzveltin prezident vəzifəsinin icrasına başlaması. 1 oktyabr - Əfqanıstan əmiri Abdur-Rahmanın vəfat etməsi və taxta onun oğlu Həbubulla xanın çıxması. 7 dekabr - Sudanın sərhədləri haqqında ingilis-italyan sazişinin imzalanması. 27 dekabr - Yapon kimyaçı Takamake və amerikalı fizik Abel tərəfindən adrenalin hormonunun kəşf edilməsi. 18 mart - Nazirlər Komitəsi tərəfindən Rusiyadan Mil və Muğan düzlərinə 40 min nəfərədək kəndli köçürülməsi haqqında qərar qəbul edilməsi. İyul- Bibiheybət elektrik stansiyasının istismara verilməsi. sentyabr -Bakıda gizli «Nina» mətbəəsinin təşkil olunması. 7 oktyabr - H.Z. Tağıyev tərəfindən ilk Bakıda qızlar məktəbinin açılması. Tiflis Poçt Teleqraf Dairəsi İdarəsinin tərkibində Bakı Poçt-Teleqraf kontorunun yaradılması. Kür çayı üzərində ilk suvuran stansiyanın qurulması. RSDFP-nın Bakı Komitəsinin yaradılması Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin rəhbərliyi ilə ""Şərq konserti"" adlı yeni konsert formasının ilk dəfə Şuşada təşkil olunması. 1 fevral — Klark Qeybl — Amerika kinoatyoru. 12 fevral — Yuozas Mikenas — Litva heykəltəraşı, 20 fevral — Luis İsrael Kan, Amerika arxitektoru. 28 fevral — Azərbaycan yazıçısı Əli Vəliyev anadan olmuşdur. 9 mart — Ioahim Hemmerlinq 4 avqust – Lui Armstronq 10 oktyabr – Alberto Cakometti Armand Artsruni 27 yanvar - Cüzeppe Verdi, italyan bəstəkarı. 11 fevral - Milan Obrenoviç, Serbiyanın birinci kralı, 15 mart - N.P.Boqolepov - Rusiyanın maarif naziri, 5 avqust - Viktoriya, Almaniya imperatriçası. Əsədulla bəy Mustafa bəy oğlu Yadigarov, Rusiya ordusunun generalı. Nemətulla bəy Hacı Qasım bəy oğlu Heydərov, Rusiya ordusunun generalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186155
-1902,"Rusiyada sosialist-inqilabçılar (eserlər) partiyasının yaradılması. Fransada parlament seçkilərində Radikallar Partiyasının qələbəsi. Komb hökumətinin təşkili. Şamaxı şəhərində güclü zəlzələ baş verməsi. Bakıda ilk açıq siyasi nümayiş keçirilməsi. M.Ə.Rəsulzadənin rəhbərliyi altında “Müsəlman Gənclik Təşkilatı“nın yaradılması. Gəncədə ilk qadın məktəbinin açılması. Bakıda Ağ şəhər elektrik stansiyasının istifadəyə verilməsi. Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanının təsis edilməsi. Gəncədə Azərbaycan ipəkçilərinin qurultayının keçirilməsi. Ləkidə ilk və yeganə çiyid yağı istehsal edən zavodun işə düşməsi. Ə.Topçubaşov “Kaspi” qəzeti redaksiyasının nəzdində rus-Azərbaycan kitabxanasının təşkil edilməsi. İlk peşəkar tədris müəssisəsi olan Bakı dənizçilik sinfi uzaq səfərlər üçün mütəxəssis hazırlayan orta dənizçilik məktəbinə çevrilməsi. 15 yanvar – Nazim Hikmət – Türk şairi, yazıçı, rəssam, ssenarist və dramaturq, ictimai xadim. 27 fevral – Con Steynbek – Amerika yazıçısı, 1962-ci il Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (ö. 1968). 10 may – Devid Selznik – ABŞ prodüseri. 26 mart — Azərbaycan ifaçılıq sənətinin görkəmli nümayəndəsi, əməkdar artist Yavər Kələntərli anadan olmuşdur. 12 dekabr – Rafael Alberti – XX əsrin ispan şairi və dramaturqu. Ağaməmməd Dadaşov Böyük bəy Mahmudbəyov Emil Zolya - Fransız yazıçısı. 31 avqust – Səfərəli bəy Vəlibəyov – görkəmli maarif xadimi. Azərbaycan xanəndəsi və tarzanı Mirzə Sadıqcan Balakişi bəy Əli bəy oğlu Ərəblinski, Rusiya ordusunun generalı. Antonio Frilli",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4611
-1902-ci il,"Rusiyada sosialist-inqilabçılar (eserlər) partiyasının yaradılması. Fransada parlament seçkilərində Radikallar Partiyasının qələbəsi. Komb hökumətinin təşkili. Şamaxı şəhərində güclü zəlzələ baş verməsi. Bakıda ilk açıq siyasi nümayiş keçirilməsi. M.Ə.Rəsulzadənin rəhbərliyi altında “Müsəlman Gənclik Təşkilatı“nın yaradılması. Gəncədə ilk qadın məktəbinin açılması. Bakıda Ağ şəhər elektrik stansiyasının istifadəyə verilməsi. Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanının təsis edilməsi. Gəncədə Azərbaycan ipəkçilərinin qurultayının keçirilməsi. Ləkidə ilk və yeganə çiyid yağı istehsal edən zavodun işə düşməsi. Ə.Topçubaşov “Kaspi” qəzeti redaksiyasının nəzdində rus-Azərbaycan kitabxanasının təşkil edilməsi. İlk peşəkar tədris müəssisəsi olan Bakı dənizçilik sinfi uzaq səfərlər üçün mütəxəssis hazırlayan orta dənizçilik məktəbinə çevrilməsi. 15 yanvar – Nazim Hikmət – Türk şairi, yazıçı, rəssam, ssenarist və dramaturq, ictimai xadim. 27 fevral – Con Steynbek – Amerika yazıçısı, 1962-ci il Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (ö. 1968). 10 may – Devid Selznik – ABŞ prodüseri. 26 mart — Azərbaycan ifaçılıq sənətinin görkəmli nümayəndəsi, əməkdar artist Yavər Kələntərli anadan olmuşdur. 12 dekabr – Rafael Alberti – XX əsrin ispan şairi və dramaturqu. Ağaməmməd Dadaşov Böyük bəy Mahmudbəyov Emil Zolya - Fransız yazıçısı. 31 avqust – Səfərəli bəy Vəlibəyov – görkəmli maarif xadimi. Azərbaycan xanəndəsi və tarzanı Mirzə Sadıqcan Balakişi bəy Əli bəy oğlu Ərəblinski, Rusiya ordusunun generalı. Antonio Frilli",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186156
-1902-ci il tətili abidəsi (Rostov-na-Donu),"1902-ci il tətili abidəsi — Rostov-na-Donu şəhəri Jeleznodarojnı rayonu ərazisində yerləşən monumental abidələrdən biri. Abidə 1902-ci ildə gerçəkləşmiş təyillər zamanı baş vermiş mitinqlərin keçirildiyi ərazidə ucaldılmışdır. Memorisl kompleksə qoralyef daxildir ki, oda 1967-ci ildə hazırlanmışdır. Abidənin açılışı isə 1975-ci ilə təsadüf edir. Abidə Rusiya Federasiyasının regional əhəmillətli mədəni irs siyahısına daxil edilmişdir. 1902-ci ilin noyabr ayının əvvəllərində Vladiqafqaz dəmir yolu idarəsinin əsas usraları tətil təşkil edirlər. Kamışev yaşayış məntəqəsinfə isə onlar tərəfindən mitinq və çıxışlar təşkil edilirdi. Burada ustər iqtisadi və siyası tələblər irəli sürülürdü. Toqquşmalar nəticəsində hətta bur neçə işçi güllə yarasından həlak olmuşdur. Tətil 25 noyabr tarixində bitmişdir. Lenin bu haqqda yazırdı: ""Ploteariat özünü ilk dəfə göstərirdi. Bir sinif olaraq özünü həm çar hökumətinə həm də digər siniflərə görtərdi."". 1967-ci ildə mitinqin baş verdiyi təpənin ətəyində 1902-ci il hadisələri şərəfinə 1967-ci ildə qoralyef ucaldılmışdır. Burada sərt baxışlı pəhlələr təsvir edilmişdir. Qoralyefin yanında ""1902"" yazısı vardır. Abidənin açılışı Oktyabr inqilabının 50 illiyi ikə eyvi vaxta açılmışdır. Abudənin müəllifi heykəltaraş E. M. Mirzoev, aritektoru isə Y. S. Zanis və L. Q. Yakonin olmuşdur. Abidə əvvəllər federal əhəmiyyətli mədəni irs siyahısına daxil edilirdi. Ancaq 1997-ci ildə abidənin qoruma statusu yerli səviyyəyə qədər azaldılmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=484534
-1903,"Berlin-Bağdad dəmir yolunun çəkilməsi üçün Almaniya ilə Osmanlı imperiyası arasında müqavilənin imzalanması. 12 aprel - Azərbaycan mətbuatının, ictimai-siyasi fikrinin inkişafında mühüm rol oynamış «Şərqi-Rus» qəzetinin Tiflisdə nəşrə başlaması. 21 aprel- “Cənubi Qafqazın beş quberniyasında pay torpaqlarını müəyyənləşdirmək və torpaq quruluşu işini aparmaq qaydası haqqında Əsasnamə""nin verilməsi. 1-22 iyul- Bakıda ilk ümumi tətilin keçirilməsi. Tiflisdə Qafqazda o zaman Azərbaycan dilində yeganə - “Şərqi-Rus” qəzetinin dərc olunması. Bakı qəbiristanlığında Müqəddəs Xaç kilsəsinin tikilməsi. 13 may - Növrəs İman - el nəğməkarı. Həbib Sahir - Azərbaycan və türk ədəbiyyatı tədqiqatçısı,yazıçı. 22 oktyabr – Corc Bidl, amerikan genetiki. 19 yanvar – Boris Blaxer, alman bəstəkarı, pedaqoq. Nafiə Abid - alban əsilli Azərbaycan şairi və yazıçısı 28 aprel - J. Willard Gibbs - amerikalı alim",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4612
-1903-cü il,"Berlin-Bağdad dəmir yolunun çəkilməsi üçün Almaniya ilə Osmanlı imperiyası arasında müqavilənin imzalanması. 12 aprel - Azərbaycan mətbuatının, ictimai-siyasi fikrinin inkişafında mühüm rol oynamış «Şərqi-Rus» qəzetinin Tiflisdə nəşrə başlaması. 21 aprel- “Cənubi Qafqazın beş quberniyasında pay torpaqlarını müəyyənləşdirmək və torpaq quruluşu işini aparmaq qaydası haqqında Əsasnamə""nin verilməsi. 1-22 iyul- Bakıda ilk ümumi tətilin keçirilməsi. Tiflisdə Qafqazda o zaman Azərbaycan dilində yeganə - “Şərqi-Rus” qəzetinin dərc olunması. Bakı qəbiristanlığında Müqəddəs Xaç kilsəsinin tikilməsi. 13 may - Növrəs İman - el nəğməkarı. Həbib Sahir - Azərbaycan və türk ədəbiyyatı tədqiqatçısı,yazıçı. 22 oktyabr – Corc Bidl, amerikan genetiki. 19 yanvar – Boris Blaxer, alman bəstəkarı, pedaqoq. Nafiə Abid - alban əsilli Azərbaycan şairi və yazıçısı 28 aprel - J. Willard Gibbs - amerikalı alim",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186157
-1903-cü ilin filmləri,"Dünyəvi kino Alisa möcüzələr ölkəsində (film, 1903) Böyük qatar soyğunçuluğu (film, 1903) Personajlar 23 yanvar - sovet rejissoru Qriqori Aleksandrov, aktyor, ssenarist. 30 mart - fransız kameramanı olan Rocer Hubert. 2 may - sovet aktyoru Kamil Yarmatov, rejissor, ssenarist, SSRİ xalq artisti, Sosialist işçi qəhrəmanı (1973). 8 may - Fernandel, fransız aktyoru, komediyaçı. *27 iyul - sovet aktyoru Nikolay Çerkasov. 5 dekabr - Johannes Hesteres, Hollandiya aktyoru, müğənni. 28 dekabr - Mixail Kalatozov, sovet rejissoru.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=450742
-1903 idman gimnastikası üzrə Dünya Çempionatı,İdman gimnastikası üzrə ilk Dünya Çempionatı 1903-cü ildə Belçikanın Antverpen şəhərində keçirilmişdir. İştirakçılar Lüksemburq Kişilər arasında fərdi çıxış Kişilər arasında komanda şəklində hər tərəfli Parallel qollarda (kişilər arasında) Dəstəli at üzərində hərəkətlər (kişilər arasında) Halqalarla hərəkətlər (kişilər arasında) Medal cədvəli,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=624619
-1904,"27 yanvar — Yapon donanması tərəfindən Koreyanın Çemulpo limanında Rusiyaya məxsus ""Varyaq"" kreyserinin və ""Koreyetsk"" gəmisinin məhv edilməsi. İngiltərə ilə Rusiya arasında ""Səmimi saziş"" adlanan müqavilənin imzalanması. Nyu-Yorkda ilk metro xəttinin istifadəyə verilməsi. ABŞ-nin Panama kanalını 99 illiyə icarəyə götürməsi. Azərbaycan tarixçisi Rəşid bəy İsmayılov tərəfindən ""Muxtəsər Qafqaz tarixi"" əsərinin yazılması. Ağdaşda Qafqaz pambıqçılarının birinci quberniyalararası qurultayının çağırılması. ""Müsəlman artistləri cəmiyyəti""nın təşkil edilməsi. Müsəlman sosial-demokrat ""Hümmət"" təşkilatının yaradılması. 30 dekabr — Bakı fəhlələrinin ümumi tətilinin qələbə ilə başa çatması, neft sənayeçiləri ilə fəhlələr arasında ilk ""müştərək imüqavilə""nin imzalanması. 18 yanvar – Keri Qrant – ABŞ və Böyük Britaniya aktyoru. 26 may – Nəcib Fazil Qısakürək – Türkiyə yazıçısı. 28 dekabr – Sergey Yutkeviç – Sovet kinorejissoru. Çimnaz Aslanova — Azərbaycan dövlət və ictimai xadimi, Azərbaycan SSR Ali Sovetinin I çağırış deputatı Əhməd Tövhid Əfəndi Qazax şairi, yazıçısı, ictimai xadim Abay Kunanbayev Məmmədtağı Səfərov (""Sidqi"")",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4613
-1904-cü il,"27 yanvar — Yapon donanması tərəfindən Koreyanın Çemulpo limanında Rusiyaya məxsus ""Varyaq"" kreyserinin və ""Koreyetsk"" gəmisinin məhv edilməsi. İngiltərə ilə Rusiya arasında ""Səmimi saziş"" adlanan müqavilənin imzalanması. Nyu-Yorkda ilk metro xəttinin istifadəyə verilməsi. ABŞ-nin Panama kanalını 99 illiyə icarəyə götürməsi. Azərbaycan tarixçisi Rəşid bəy İsmayılov tərəfindən ""Muxtəsər Qafqaz tarixi"" əsərinin yazılması. Ağdaşda Qafqaz pambıqçılarının birinci quberniyalararası qurultayının çağırılması. ""Müsəlman artistləri cəmiyyəti""nın təşkil edilməsi. Müsəlman sosial-demokrat ""Hümmət"" təşkilatının yaradılması. 30 dekabr — Bakı fəhlələrinin ümumi tətilinin qələbə ilə başa çatması, neft sənayeçiləri ilə fəhlələr arasında ilk ""müştərək imüqavilə""nin imzalanması. 18 yanvar – Keri Qrant – ABŞ və Böyük Britaniya aktyoru. 26 may – Nəcib Fazil Qısakürək – Türkiyə yazıçısı. 28 dekabr – Sergey Yutkeviç – Sovet kinorejissoru. Çimnaz Aslanova — Azərbaycan dövlət və ictimai xadimi, Azərbaycan SSR Ali Sovetinin I çağırış deputatı Əhməd Tövhid Əfəndi Qazax şairi, yazıçısı, ictimai xadim Abay Kunanbayev Məmmədtağı Səfərov (""Sidqi"")",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186158
-1904 Yay Olimpiya Oyunları,1904 Yay Olimpiya Oyunları — ABŞ-nın Sent-Lüis şəhərində keçirilmişdir. Oyunlarda 12 ölkədən 651 idmançı mübarizə aparmışdır. Olimpiadanın açılışı Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı İştirak edən ölkələr Böyük Britaniya Cənubi Afrika,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=87808
-1904 Yay Olimpiya Oyunları medal sıralanması,1904 Yay Olimpiya Oyunları - 1904-cü ildə ABŞ-nin Sent-Luis keçirilmişdir. * Ev sahibi (ABŞ) Xarici keçidlər Sent-Luis 1904 — 1896 Yay Olimpiya Oyunları medal sıralanması,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=291455
-1904 yay Olimpiya oyunları,1904 Yay Olimpiya Oyunları — ABŞ-nın Sent-Lüis şəhərində keçirilmişdir. Oyunlarda 12 ölkədən 651 idmançı mübarizə aparmışdır. Olimpiadanın açılışı Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı İştirak edən ölkələr Böyük Britaniya Cənubi Afrika,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410549
-1905,"Peterburqda ""Qanlı bazar günü"". 1905-1907-ci illər I rus burjua-demokratik inqilabının başlanması oktyabr - Ümumrusiya siyasi tətili, 17 oktyabr - Rusiya çarı II Nikolay tərəfindən demokratik azadlıqlar ""bəxş olunması"" haqqında Manifestin elan edilməsi 20 oktyabr - Qalatasaray idman klubunun yaradılması. 9-19 dekabr - Moskva silshlı üsyanı Almaniyada dənizlər haqqında əlavə qanun qəbul edilməsi. Rusiya çarı II Nikolay tərəfindən Dövlət Dumasına qanunverici hakimiyyətin və liberal azadlığın verilməsi haqqında manifestin imzalanması. Çində ""Birləşmiş İttifaq"" təşkilatının yaradılması. 6–9 fevral — Rusiyanın Çar hakim dairələrinin yaxından köməyi ilə Bakı şəhərində silahlı erməni dəstələri tərəfindən minlərlə azərbaycanlının qarət edilməsi və qətlə yetirilməsi. 26 fevral – Qafqaz canişinliyinin bərpa edilməsi. 22 aprel - Azərbaycanın mətbuat və ictimai-siyasi tarixində mühüm rol oynamış «Həyat» qəzetinin nəşrə başlaması. 5 may — Erməni hərbi birləşmələri tərəfindən Naxçıvanda dinc azərbaycanlı əhaliyə qarşı qırğınlara başlanılması. 24 may — Daşnak silahlı qüvvələri tərəfindən İrəvan şəhərində dinc azərbaycanlı əhaliyə qarşı qırğın törədilməsi . Azərbaycan milli burjuaziyasi tərəfindən Rusiya Nazirlər Komitəsinə ""Ərz-hallar"" adlandırılan sənəd təqdim edilməsi. İyun – Erməni daşnakların;n Qacar kəndi uğrunda döyüşlərdə darmadağın edilməsi. İyun- Ə.Ağayev və Ə.Hüseynzadənin redaktorluğu ilə Azərbaycan dilində ""Həyat"" qəzetinin nəşrə başlaması. 16-21 avqust – Şuşa döyüşlərində erməni quldurlarının ağır məğlubiyyətə düçar olması. 15 avqust –Nijni-Novqorodda Ümumrusiya müsəlmanlarının I qurultayının keçirilməsi. avqust- daşnaklar tərəfindən Bakıda ikinci böyük qırğın törədilməsi. 25 noyabr – Bakı Fəhlə Deputatları Sovetinin yaradılması. ""Müsəlman cəmiyyəti xeyriyyəsi"" və ""Müdafiə və müsəlman kübarları və ziyalılarının ittifaqı cəmiyyəti"" təşkilatlarının yaradılması. noyabr- Naxçıvanda ikinci erməni-müsəlman münaqişəsinin baş verməsi. Noyabrın 20-dən 29-dək Tiflisdə də erməni-müsəlman qırğınının törədilməsi dekabr- kadetlər (konstitusiyalı demokratlar) partiyasının Bakı şöbəsinin yaradılması. 15 fevral- Bakıda müvəqqəti general-qubernator vəzifəsinin təsis edilməsi. C.Məmmədquluzadə və Ö.F.Nemanzadə tərəfindən Tiflisdə ""Qeyrət"" mətbəəsininin yaradılması. 21 iyun – Jan Pol Sartr 18 sentyabr – Abdulla Sabir 12 dekabr - Mülk Rac Anand 30 yanvar - Cümşüd Zülfüqarlı, azərbaycanlı kimyaçı. 24 mart - Jül Vern- fransız yazıçı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4614
-1905-ci il,"Peterburqda ""Qanlı bazar günü"". 1905-1907-ci illər I rus burjua-demokratik inqilabının başlanması oktyabr - Ümumrusiya siyasi tətili, 17 oktyabr - Rusiya çarı II Nikolay tərəfindən demokratik azadlıqlar ""bəxş olunması"" haqqında Manifestin elan edilməsi 20 oktyabr - Qalatasaray idman klubunun yaradılması. 9-19 dekabr - Moskva silshlı üsyanı Almaniyada dənizlər haqqında əlavə qanun qəbul edilməsi. Rusiya çarı II Nikolay tərəfindən Dövlət Dumasına qanunverici hakimiyyətin və liberal azadlığın verilməsi haqqında manifestin imzalanması. Çində ""Birləşmiş İttifaq"" təşkilatının yaradılması. 6–9 fevral — Rusiyanın Çar hakim dairələrinin yaxından köməyi ilə Bakı şəhərində silahlı erməni dəstələri tərəfindən minlərlə azərbaycanlının qarət edilməsi və qətlə yetirilməsi. 26 fevral – Qafqaz canişinliyinin bərpa edilməsi. 22 aprel - Azərbaycanın mətbuat və ictimai-siyasi tarixində mühüm rol oynamış «Həyat» qəzetinin nəşrə başlaması. 5 may — Erməni hərbi birləşmələri tərəfindən Naxçıvanda dinc azərbaycanlı əhaliyə qarşı qırğınlara başlanılması. 24 may — Daşnak silahlı qüvvələri tərəfindən İrəvan şəhərində dinc azərbaycanlı əhaliyə qarşı qırğın törədilməsi . Azərbaycan milli burjuaziyasi tərəfindən Rusiya Nazirlər Komitəsinə ""Ərz-hallar"" adlandırılan sənəd təqdim edilməsi. İyun – Erməni daşnakların;n Qacar kəndi uğrunda döyüşlərdə darmadağın edilməsi. İyun- Ə.Ağayev və Ə.Hüseynzadənin redaktorluğu ilə Azərbaycan dilində ""Həyat"" qəzetinin nəşrə başlaması. 16-21 avqust – Şuşa döyüşlərində erməni quldurlarının ağır məğlubiyyətə düçar olması. 15 avqust –Nijni-Novqorodda Ümumrusiya müsəlmanlarının I qurultayının keçirilməsi. avqust- daşnaklar tərəfindən Bakıda ikinci böyük qırğın törədilməsi. 25 noyabr – Bakı Fəhlə Deputatları Sovetinin yaradılması. ""Müsəlman cəmiyyəti xeyriyyəsi"" və ""Müdafiə və müsəlman kübarları və ziyalılarının ittifaqı cəmiyyəti"" təşkilatlarının yaradılması. noyabr- Naxçıvanda ikinci erməni-müsəlman münaqişəsinin baş verməsi. Noyabrın 20-dən 29-dək Tiflisdə də erməni-müsəlman qırğınının törədilməsi dekabr- kadetlər (konstitusiyalı demokratlar) partiyasının Bakı şöbəsinin yaradılması. 15 fevral- Bakıda müvəqqəti general-qubernator vəzifəsinin təsis edilməsi. C.Məmmədquluzadə və Ö.F.Nemanzadə tərəfindən Tiflisdə ""Qeyrət"" mətbəəsininin yaradılması. 21 iyun – Jan Pol Sartr 18 sentyabr – Abdulla Sabir 12 dekabr - Mülk Rac Anand 30 yanvar - Cümşüd Zülfüqarlı, azərbaycanlı kimyaçı. 24 mart - Jül Vern- fransız yazıçı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186159
-1905-ci il Rusiya inqilabı,"Rusiyada 1905-1907-ci illər inqilabı və ya Birinci rus inqilabı - XX əsrdə, eyni zamanda Rusiyada ilk inqilab. Bu inqilabın qarşısında mütləqiyyətin devrilməsi, təhkimçiliyin qalıqlarının ləğv edilməsi dururdu. İnqilabın ilkin şərtləri Mülkədar torpaq sahibkarlığı təhkimçiliyin qalıqlarının əsası idi. Buna görə aqrar məsələ rus burjua-demokratik inqilabının mərkəzi məsələsi idi və onun milli xüsusiyətini müəyyən edirdi. Öz obyektiv mahiyətinə görə bu inqilab burjua inqilabı idi. Ancaq hərəkətverici qüvvələri baxımından o əvvəlki burjua inqilablarından fərqlənirdi. Bu inqilabın xüsusiyəti daxilində iki sosial ziddiyətin çulğaşmasında idi: 1) Ümumdemokratik hərəkat, çar mütləqiyyətinə qarşı, demokratik təsisatlar, təmsilçilik və başqa siyasi hüquqlar uğrunda mübarizə. 2) Proletariatla burjuaziya arasında yaranmaqda olan kəskin ziddiyətlər.Rusiyanın əhalisinin əksəriyyəti, təhkimçilik qalıqlarından əziyyət çəkən kəndlilər idi. Yaranmaqda olan kənd burjuaziyası, tamamilə mülkədarların əlində olan hakimiyətdə təmsil olunmurdular. Siyasi hakimiyətlərindən istifadə edən mülkədarlar kənddə burjua münasibətlərin yaranmasına ciddi əngəllər törədirdilər. Rus inqilabının xüsusiyəti həm də ondan ibarət idi ki, onun əsas, aparıcı və istiqamətverici qüvvəsi sənaye proletariatı idi. Rus fəhləsinin aparıcılığı ilk növbədə hakimiyətə təzyiq vasitəsi kimi kütləvi tətillərin keçirilməsində idi. İnqilabın başlaması. Qanlı bazar Rus-Yapon müharibəsi ilə əlaqədar, fəhlələrin vəziyyəti olduqca ağırlaşmışdı. 3 yanvar 1905-ci ildə Sankt-Peterburqun Putilov zavodunun fəhlələri tətil keçirdilər. Fəhlələr 8- saatl��q iş vaxtı, minimum əməkhaqqı və əlavə iş saatlarının ləğv edilməsini tələb edirdilər. Putilov zavodunun tətilini başqa zavod və fabriklar da dəstəklədi. Yanvarın 8-də Peterburqda artıq 150 min fəhlə tətil edirdi. ""Sankt-Peterburqun fabrik-zavod fəhlələrinin yığıncağı"" təşkilatının başçısı, gizli polisinin casusu Qapon, fəhlələrin çara müsbət münasibətindən istifadə edərək, Qış sarayına doğru dinc yürüş planını ortaya atdı. Qapon deyirdi ki, fəhlələrin tələbləri qanunidir və çar onları məmnuniyətlə dinləyəcək. Hakimiyətin əsl niyyətini anlayan Qorki və ədəbiyyatçıların nümayəndələri daxili işlər nazirinin qəbulunda getdilər, lakin nazir onları dinləməkdən imtina etdi. Peterburq 8 döyüş sahəsinə bölünmüşdü. Paytaxt qarnizonu Pskov və Reveldən çağırılan qoşunlarla gücləndirilmişdi. Yanvarın 9-da fəhlələr öz ailələri ilə birlikdə, əllərində İsa Məsihin sürətləri və çarın portretləri ilə, Peterburqun kənarlarından Qış sarayına doğru yürüşə başladılar. Lakin Qış sarayının ətrafında polisin və qoşunların sıx səfləri ilə qarşılaşdılar. Peterburqski tərəfdə, Narva darvazaları qarşısında və Qış sarayı meydanında qoşunlar fəhlə kütlələrinə tüfənglərdə yaylım atəşi açdılar. Bundan sonra fəhlələrə süvarilər hucum etdi, və onları tapdalamağa və doğramağa başladı. Müxtəlif mənbələrə görə 200 nəfərdən - 1200 nəfər qədər(rəsmi 88 nəfər) adam öldürüldü, 800-5000 nəfər yaralandı. II Nikolay yanvarın 19-da fəhlə nümayəndələrini qəbul etməyə razı oldu. Lakin artıq ölkəni tətil dalğası bürümüşdü. Ancaq yanvarda fabrika inspeksiyasının məruzəsinə əsasən 440 min fəhlə tətil edirdi. Tətildə ən fəal metallurqlar iştirak edirdi. Potyomkin zirehli gəmisində üsyan Mayın 1-də İvanovo-Voznesenskdə, 12-də İvanovo-Frankovskda tətilllər başladı. Həmin vaxt Baltikyanını, Belarusu, Ukraynanı, Volqaboyunu, Mərkəzi bürüyən, kənd üsyanları başladı. 1905-ci il yayda Ümumrusiya kəndli ittifaqı yaranır. İttifaqın qurultayında torpağın xalqın istifadəsinə verilməsi tələbi irəli sürüldü. Orduda və donanmada üsyan halları çoxaldı. ""Knyaz Potömkin Tavriçeski"" zirehdaşıyan gəmisində üsyan baş verdi. 14 iyun 1905-ci ildə, zirehdaşıyan gəmini ələ keçirən matroslar, onu həmin vaxt üsyan baş verən Odessaya gətirdilər. Lakin matroslar yerə enib fəhlələrə dəstək olmaqdan çəkindilər. Gəmi Rumıniyaya yollandı və orada hökumətə təslim oldu. 17 oktyabr Manifesti İnqilabın genişlənməsi, və müxalifətin fəallaşması çar hökumətini bəzi güzəştlərə getməyə məcbur etdi. Nikolayın sərəncamı ilə daxili işlər naziri Bulıqina Dövlət dumasının çağırılması layihəsini hazırlamaq tapşırıldı. 6 avqust 1905-ci ildə Dumanın çağırılması barədə fərman imzalandı. Lakin bu Dumanın səlahiyətlərinin məhdudluğu, nə onun seçki qaydası inqilabi qüvvələri razı salmadı. Seçkilər üç kuriyaya(mülkədarlar, şəhərlilər, kəndlilər) görə keçirilməli idi, fəhlələr, ziyalılar və xırda burjuaziya seçki hüququ almadı. ""Bulıqin dumasına"", boykot olunması səbəbi ilə, seçkilər baş tutmadı. 1905-ci ilin oktyabr-noyabr aylarında, Xarkov, Kiyev, Varşava, Kronştad və bəzi başqa yerlərdə əskərlərin çıxışları baş verdi. 11 noyabr 1905-ci ildə Sevastopolda leytenant P. Şmitin başçılığı ilə qiyam baş verdi. Matroslar zabitləri tərksilah etdilər. Qiyamın əsas bazası ""Oçakov"" kreyseri oldu. Noyabrın 16-da qiyam yatırıldı, iştirakçıları isə güllələndi. Oktyabrın ortalarında hökumət vəziyətə nəzarəti itirməyə başladı. Hər yerdə məşrutə tələbi ilə nümayiş və yürüşlər baş verirdi. Böhranı dəf etmək üçün çar hökuməti müəyyən güzəştlərə getməyə başladı. 17 oktyabr 1905-ci ildə çar, Rusiya vətəndaşlarına siyasi hüquqlar: şəxsiyətin toxunulmazlığı, vicdan, söz, mətbuat, yığıncaq və ittifaq azadlıqları verən Manifest imzaladı. Dövlət dumasına qanunverici səlahiyətlər verildi. Birləşmiş hökumətin - Nazirlər şurasının - yaradılması bəyan edildi. Manifest hadisələrin sonrakı gedişinə müəyyən təsir etdi, liberalların inqilabi coşqunluğunu səngitdi və sağçı leqal partiyaların(kadetlər və oktyabristlər) yaranmasına təkan verdi. Moskva üsyanı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=385740
-1905-ci il dekabr Moskva üsyanı,"Moskvada dekabr silahlı üsyanı (1905) 1905-1907-ci il Birinci rus inqilabının ən yüksək inkişaf mərhələsi. 1905-ci il inqilabi hərəkatı, işçilərin tətilləri, kəndlilərin çıxışları, ordu və donanmada olan həyəcan çarizmin devrilməsi uğrunda üsyana çevrildi. Tərəflərin hazırlığı Moskva işçiləri ilklərdən oldu. 1905-ci il dekabrın 5-də, RSDFP-nin Moskva konfransı dekabrın 7-də 12 saatlıq ümumi tətilə qərar verdi, tətil sonradan silahlı üsyana çevrilməli idi. Bu qərarı Moskvada keçirilən Moskva Şurasının plenumu, poçt-teleqraf işçilərinin qurultayı və Ümümrusiya dəmiryolçular konfransı dəstəklədi. Moskva Şurasının İzvestiya qəzeti ""Bütün işçilərə, əskərlərə və vətəndaşlara"" mütləqiyətə qarşı barışmaz mübarizəyə çağıran Manifestlə müraciət etdi. Tətil dekabrın 7 günorta saat 12 başladı. 600-dən çox müəssisədə işləyən 100000-dən çox adam işini dayandırdı. Nikolayevskdən başqa, bütün dəmir yollarında qatarların hərəkətləri dayandırıldı. Moskva proletariatının və başqa sosial qüvvələrin üsyanın V.L.Şanzer (Marat) və M.İ. Vasilyev-Yujinin rəhbərliyi ilə Moskva Şurası və RSDFP-nin Moskva komitəsi başçılıq edirdi. Sosial-demokratlar tərəfindən idarə olunaraq, onlar, mübarizəyə xırda-burjua partiya və təşkilatlarının(eser, İttifaqlar ittifaqı və b.) qüvvələri cəlb edərək, solblok taktikasını aparırdılar. Çar hökuməti Moskva və Moskva quberniyasında fövqəladə vəziyət elan etdilər. 1905-ci il dekabrın 8-ə keçən gecə, polis MK və Moskva şurasının aparıcı fiqurlarını həbs etdi, dekabrın 8 isə ""Akvarium"" teatrında olan nümayişin iştirakçılarına divan tutdu. Dekabrın 9-da Fidlerin real peşə məktəbində keçirilən ümummoskva drujinaçılar yığıncaqı darmadağın edildi. Bu hadisə üsyanın başlamasına işarə oldu. Üsyanın başlaması Dekabrın 9 axşam Moskva küçələrində ilk barrikadalar görsənməyə başladı. Dekabrın 10-11 çar qoşunları ilə dolu mərkəz barrikadalar ilə əhatə olundu. Aparılan döyüşlərdə işçilər yeni taktikadan - barrikada mübarizəsinin partizan mübarizəsi ilə üzlaşması - taktikasından istifadə etməyə başladılar. Bu taktikanın əsasları 11 dekabrda ""İzvestiya"" qəzetində dərc edilmiş RSDFP MK-nin yanında, döyüşçü təşkilatının ""Üsyan etmiş işçilərə təlimatlar""ında izah edilmişdir. 2 min silahlı və 4 min silahsız drujinaçılar çar qoşunlarının hucumlarını 10 gün dəf edə bildilər. Lakin mübarizənin ümumi planının və mərkəzləşmiş rəhbərliyinin olmaması, əsasən öz məhəllələrində vuruşan drujinaçıların hərəkətlərinin lokal səciyəsi, üsyanın bütövlükdə bir neçə ayrı-ayrı ocaqlarda, müdafiə səciyəli olduğuna gətirdi. Üsyançılar Moskva qarnizonunun tərəddüdündən də istifadə edə bilmədilər. Üsyanın mərkəzi Presnya oldu. Z.Y. Litvin -Sedoyyun başçılığı ilə rayon şurasının rəhbərlik etdiyi Presnya rayonu üsyanın mərkəzinə çevrildi. Moskva drujinaçıları ilə birlikdə M.V Frunzenin başçılığı ilə şuyalı drujinaçılar da döyüşürdü. Dekabrın 15-də Moskvaya Semyonov qvardiya alayının Peterburqdan, sonra isə Tver və Ladoqa alaylarının gəlişi, vəziyəti çar qoşunlarının tərəfinə dəyişdi. Üsyançılara qarşı 11 piyada və 5 kavaleriya alayı, 12 top batareyası, 3 pulemet rotası və başqa hissələr göndərildi. Dekabrın 17-də Presnyaya qarşı hucum başladı, toplar işə salındı. Moskva Şurası, nizamlı şəkildə geri çəkilmək və gələcək mübarizə üçün öz kadrlarını saxlamaq məqsədi ilə dekabrın 18-dən silahlı üsyanı, 19-dan isə tətili dayandırmağa qərar verdi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=385741
-1905-ci ildə,"1905-ci ildə — 1931-ci ildə Azərbaycan dramaturqu Cəfər Cabbarlının Qafqazda Erməni-Azərbaycan müharibəsi dövründə azərbaycanlı Baxşı və erməni Sonanın məhəbbət hekayəsi üzərində yazdığı pyes. Pyes ilk dəfə səhnədə 1931-ci ildə Bakıda nümayiş olunub. Əsər tarla müşayiət olunan ""Sarı Gəlin"" xalq mahnısının ifası ilə başlayır. Əsəri rus dilinə İqor Peçenev tərcümə edib. Yaranma tarixi Cəfər Cabbarlının 1905-ci ildə Erməni-Azərbaycan müharibəsinin siyasi cəhətdən çox kəskin və kompleks mövzusunu bədii şəkildə əhatə etməsinə səbəb olan həlledici fakt, azərbaycanlı dramaturqunun Maksim Qorki ilə görüşü idi və onun Qorkinin ""Sovetlərin Birliyi haqqında"" kitabı ilə dərin maraqlanması idi.Cəfər Cabbarlı etiraf edirdi ki, ""1905-ci ildə"" pyesini yazarkən, o ""1905-ci ildə Bakıda baş verən bütün inqilabi hadisələri"" əhatə etmək vəzifəsini özü üçün əsas qoymamışdı. Onun sözlərinə görə, ""bu mövzu hələ də bədii həllini gözləyir"". 1929-cu ildə Cabbarlı Zaqafqaziya xalqlarının mədəni birliyi ayı ərzində Gürcüstana və Ermənistana səfər etmişdir. O, bu səfərdən sonra ""1905-ci ildə"" pyesini yazdı. Pyesin yaranma tarixi haqqında Cəfər Cabbarlı Ədəbiyyat qəzetinin 1934-cü il 30 may nəşrində yazırdı: Səhnələşdirilmə tarixi Azərbaycan səhnəsində pyes ilk dəfə 1931-ci ilin oktyabr ayında (1931-1932-ci il mövsümü) nümayiş etdirilib. Pyesin ilk rejissoru Leninqraddan dəvət olunan rejissor V.V. Lyutse, rəssam P. Ryabçikov isə tamaşanın bədii dizaynını qurmuşdu. Tamaşa müəllifin qurucu direktorun iştirakı ilə həyata keçirilmişdir. Tamaşanın musiqisi bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəyli tərəfindən yazılmışdır. Tamaşanın bədii bəzənməsində bir çox konstruktivizm və formalizm elementləri var idi: əsas platformalar üç hissəli kənd evinin şaquli hissəsində yerləşirdi, orada müəyyən hissələr işıqlanırdı. Tamaşada bolşevik Eyvazın təsvirini Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti Abbas Mirzə Şərifzadə tərəfindən yaradılmışdır.Eyni zamanda ""1905-ci ildə"" tamaşası, Lyutse-Cabarlı-Ryabçikovun erməni teatrında eyni olaraq nümayiş etdirilmişdir. Hər iki teatr 1931-1932 mövsümünü bu tamaşa ilə açmışdır. Tamaşanın müvəffəqiyyəti çox böyük idi. Daha sonra tamaşa Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrı və İrəvanın Sundukyan adına Ermənistan Teatrında nümayiş etdirilmişdir. Teatrşünas Cəfər Cəfərov yazırdı ki, 1931-ci il ""1905-ci ildə"" pyesinə görə Azərbaycan sənətinə böyük bir qələbə gətirdi"".1937-ci ildə İsmayıl Hidayətzadənin rejissoru olduğu ""1905-ci ildə"" tamaşası hazırlanmışdır. Teatrşünas Cəfər Cəfərov qeyd edirdi ki, 1937-ci ilin tamaşasında İsmayıl Hidayətzadə bolşevik Volodin və Eyvazın obrazlarını daha artırdı, 1905-ci ildə inqilabi mübarizənin imicini genişləndirdi və bununla tamaşaya xas olan çatışmazlığı aradan qaldırmağa bacardı. Yenə də Eyvaz rolunu artıq Azərbaycan Respublikasının Abbas Mirzə Şərifzadə oynamışdır. Əsərin təhlili 1931-ci ildə oktyabr ayının 6-da ""Kommunist"" qəzetində Xəlil İbrahim, Cəfər Cabbarlının ""1905-ci ildə"" kimi internasional ruhlu yeni əsəri haqqında ""bizcə bu əsər səhnədən götürülməlidir"" – deyə kontrrevolusioner bir nəticəyə gələrkən, qəzetin o zamankı redaktoru Əminbəyli, qəzet əməkdaşlarının etirazına baxmayaraq, məqalənin axırına idarədən bu sözləri əlavə etməyi lazım bilmişdi: ""müəllifin fikri ilə idarəmiz şərikdir"". Şərqşünas Lutsian Klimoviç qeyd edirdi ki, ""1905-ci ildə"", Cabbarlının ""Almas"" pyesi ilə yanaşı, ""yüksək səhnə keyfiyyətləri və aktyorların parlaq dil xüsusiyyətləri ilə"" fərqlənirdi. Ədəbiyyatşünas və tənqidçi Qasım Qasımzadənin sözlərinə görə, ""1905-ci ildə"" pyesinin qəhrəmanları — azərbaycanlı və erməni olması uğurlu idi. Beləliklə, Qasımzadəyə görə, Cəfər Cabbarlı həm sosial məsələləri, həm də iki ailənin taleyini həll edir. Pyesin proloq və epiloqunda Baxşı və Sonanın böyük məhəbbəti, onların uşaqlarının Sovet dövründə köhnə ənənələrinin aradan qaldırılması göstərilir.Buna baxmayaraq, Qasımzadə qeyd edir ki, gənc Sona ilə gənc Baxşı arasındakı əlaqələr pyesdə tamamilə aydın deyil. Qasımzadənin sözlərinə görə, Cabbarlı ""1905-ci ildə"" pyesində proletar beynəlmiləlçilik baxımından ""avtokratik sistemə qarşı mübarizədə millətlərin birliyi, xalqların tarixi dostluğunun böyük əhəmiyyəti olan milli məsələni"" şərh edir. Qasımzadə hesab edir ki, ""1905-ci ildə"" pyresində burjua millətçilərinin saxtakarlıqları ortaya qoyulur, hansılar ki, ""xalqlar arasında milli qarşıdurma yaratmağa çalışırdı və xalqlar arasındakı sarsılmaz dostluq ənənələrini göstərilirdi"". Qasımzadənin sözlərinə görə, Cəfər Cabbarlı ən önə erməni və Azərbaycan xalqlarının birliyini ortaya qoymuşdu.Ədəbiyyatşünas Məmməd Arifin sözlərinə görə, ""1905-ci ildə"" pyesi çoxölçülü bir işdir, harada ki, kütləvi xalq səhnələri duyğulu və lirik səhnələr ilə sıx əlaqədardır. Məmməd Arif qeyd edir ki, çoxmillətli və sənaye şəhəri olan Bakı şəhərindəki inqilabi hərəkatın xüsusiyyətlərini əks etdirmək istəyən, Cabbarlı müxtəlif millətlərin işçilərinin əlaqələrinə diqqət yetirirdi.Bakıya gəlmiş dramaturq Vsevolod Vişnevski 1934-cü ildə Bakı şəhərinin Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrında ""1905-ci ildə"" tamaşası səhnəsinə baxaraq, qeyd edirdi: M. Hüseynova yazırdı ki, həm məzmunu, həm də səhnə quruluşuna görə bu pyes Azərbaycan teatrı üçün yeni idi. Hüseynova və Məmməd Arifin sözlərinə görə, Cabbarlı tamaşada dörd əsas sosial qrupun qarşıdurmasını göstərirdi. Hüseynovanın sözlərinə görə, birinci qrupa ""çar hakimiyyətinin müdafiəçiləri"", o cümlədən Bakı qubernatoru, onun həyat yoldaşı, polismeyster, bələdiyyə başçısı, prokuror, məhkəmə sədri və kazaklar daxil idi. Hüseynovaya görə, ikinci qrupda ""Azərbaycanın inqilabçı qüvvələrini"" təcəssüm etdirən çarizmə qarşı aktiv döyüşçülərdən ibarət idi. Bunlara Volodin, Eyvaz Əsriyan, yeraltı döyüşçülər İsak və Aram, qoca Baxşı və neft işçiləri daxil idi. Üçüncü sosial qrup azərbaycanlı və erməni burjuaziyasının nümayəndələrindən, habelə ən zəngin neft yataqlarının sahibləri — Salamov, Ağamyan, Bahadur bəy və s. ibarət idi. Azərbaycanlıların (Allahverdi, İmamverdi) və ermənilərdən ibarət ən yoxsul kəndlilər dördüncü qrupu təşkil edirdi. Hüseynova və Məmməd Arifin sözlərinə görə, general-qubernatorun obrazında ""çar hakimiyyətinin casuslarından"" biri göstərilir.""Sovet Dram Teatrının tarixi"" kitabının müəllifləri yazırdılar ki, tamaşa 1905-ci ildə ""Azərbaycan və erməni milliyyətçi burjuaziyası tərəfindən rus imperiyasının cənub hissələrindən birində inqilabi mübarizənin gələcək inkişafını zəiflətmək və qarşısını almaq istəyən çarizmin aktual dəstəyi ilə törədilmiş"" erməni-azərbaycanlı qırğınının qanlı hadisələrini canlandırırdı.Vartan Adcemyan, pyesdən danışarkən qeyd edir ki, ""hadisələrin əhatə dairəsi üçün müəllif öz bədii fikirlərini əslində dərinləşdirməyə çalışır"". Adcemyan misal göstərmək üçün, barikada səhnəsinində qeyd edirdidi ki, iki dost olan Allahverdi və İmamverdinin müxalif düşərgələrdə təsadüfən olaraq qalırdılar, əvvəlcə düşmən kimi mübarizə aparırlar, amma bir-birini tanıyaraq, bu qırğını başlayan qüvvələrə lənət edirdilər: Populyar mədəniyyətdə ""1905-ci ildə"" pyesində Sonanın oxuduğu və Baxşının tarda müşayiət etdiyi ""Azad bir quşdum"" mahnısı Azərbaycan xalqı arasında böyük uğur qazanmışdır. Mahnını lentə yazdıran ifaçılardan 1955-ci ildə Sara Qədimova, həmin ildə Şövkət Ələkbərova, 1976-cı ildə Elmira Rəhimova, 1981-ci ildə Səxavət Məmmədov, 1991-ci ildə Gülağa Məmmədov, 2001-ci ildə Yaqut Abdullayevanı qeyd etmək olar. Ədəbiyyatda oxşar mövzular Əsli və Kərəm — azərbaycanlı Kərəm və erməni Əslinin sevgisi haqqında anonim dastan Qırmızı örtük — azərbaycanlının rus zabitinə sevgisi haqqında Aleksandr Bestujev-Marlinskinin hekayəsi Bahadır və Sona — azərbaycanlı tələbə Bahadır və erməni Sonanın sevgisi haqqında Nəriman Nərimanovun romanı Romantik hekayə — azərbaycanlı Əli və erməni Katarinanın sevgisi haqqında Stefan Zoryanın hekayəsi Əli və Nino — azərbaycanlı Əli və gürcü Ninonun sevgisi haqqında Qurban Səidin romanı Artuş və Zaur — erməni Artuş və azərbaycanlı Zaurun faciəvi sevgisi haqqında Əli Əkbərin romanı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=564485
-1905-ci İldə,"1905-ci ildə — 1931-ci ildə Azərbaycan dramaturqu Cəfər Cabbarlının Qafqazda Erməni-Azərbaycan müharibəsi dövründə azərbaycanlı Baxşı və erməni Sonanın məhəbbət hekayəsi üzərində yazdığı pyes. Pyes ilk dəfə səhnədə 1931-ci ildə Bakıda nümayiş olunub. Əsər tarla müşayiət olunan ""Sarı Gəlin"" xalq mahnısının ifası ilə başlayır. Əsəri rus dilinə İqor Peçenev tərcümə edib. Yaranma tarixi Cəfər Cabbarlının 1905-ci ildə Erməni-Azərbaycan müharibəsinin siyasi cəhətdən çox kəskin və kompleks mövzusunu bədii şəkildə əhatə etməsinə səbəb olan həlledici fakt, azərbaycanlı dramaturqunun Maksim Qorki ilə görüşü idi və onun Qorkinin ""Sovetlərin Birliyi haqqında"" kitabı ilə dərin maraqlanması idi.Cəfər Cabbarlı etiraf edirdi ki, ""1905-ci ildə"" pyesini yazarkən, o ""1905-ci ildə Bakıda baş verən bütün inqilabi hadisələri"" əhatə etmək vəzifəsini özü üçün əsas qoymamışdı. Onun sözlərinə görə, ""bu mövzu hələ də bədii həllini gözləyir"". 1929-cu ildə Cabbarlı Zaqafqaziya xalqlarının mədəni birliyi ayı ərzində Gürcüstana və Ermənistana səfər etmişdir. O, bu səfərdən sonra ""1905-ci ildə"" pyesini yazdı. Pyesin yaranma tarixi haqqında Cəfər Cabbarlı Ədəbiyyat qəzetinin 1934-cü il 30 may nəşrində yazırdı: Səhnələşdirilmə tarixi Azərbaycan səhnəsində pyes ilk dəfə 1931-ci ilin oktyabr ayında (1931-1932-ci il mövsümü) nümayiş etdirilib. Pyesin ilk rejissoru Leninqraddan dəvət olunan rejissor V.V. Lyutse, rəssam P. Ryabçikov isə tamaşanın bədii dizaynını qurmuşdu. Tamaşa müəllifin qurucu direktorun iştirakı ilə həyata keçirilmişdir. Tamaşanın musiqisi bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəyli tərəfindən yazılmışdır. Tamaşanın bədii bəzənməsində bir çox konstruktivizm və formalizm elementləri var idi: əsas platformalar üç hissəli kənd evinin şaquli hissəsində yerləşirdi, orada müəyyən hissələr işıqlanırdı. Tamaşada bolşevik Eyvazın təsvirini Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti Abbas Mirzə Şərifzadə tərəfindən yaradılmışdır.Eyni zamanda ""1905-ci ildə"" tamaşası, Lyutse-Cabarlı-Ryabçikovun erməni teatrında eyni olaraq nümayiş etdirilmişdir. Hər iki teatr 1931-1932 mövsümünü bu tamaşa ilə açmışdır. Tamaşanın müvəffəqiyyəti çox böyük idi. Daha sonra tamaşa Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrı və İrəvanın Sundukyan adına Ermənistan Teatrında nümayiş etdirilmişdir. Teatrşünas Cəfər Cəfərov yazırdı ki, 1931-ci il ""1905-ci ildə"" pyesinə görə Azərbaycan sənətinə böyük bir qələbə gətirdi"".1937-ci ildə İsmayıl Hidayətzadənin rejissoru olduğu ""1905-ci ildə"" tamaşası hazırlanmışdır. Teatrşünas Cəfər Cəfərov qeyd edirdi ki, 1937-ci ilin tamaşasında İsmayıl Hidayətzadə bolşevik Volodin və Eyvazın obrazlarını daha artırdı, 1905-ci ildə inqilabi mübarizənin imicini genişləndirdi və bununla tamaşaya xas olan çatışmazlığı aradan qaldırmağa bacardı. Yenə də Eyvaz rolunu artıq Azərbaycan Respublikasının Abbas Mirzə Şərifzadə oynamışdır. Əsərin təhlili 1931-ci ildə oktyabr ayının 6-da ""Kommunist"" qəzetində Xəlil İbrahim, Cəfər Cabbarlının ""1905-ci ildə"" kimi internasional ruhlu yeni əsəri haqqında ""bizcə bu əsər səhnədən götürülməlidir"" – deyə kontrrevolusioner bir nəticəyə gələrkən, qəzetin o zamankı redaktoru Əminbəyli, qəzet əməkdaşlarının etirazına baxmayaraq, məqalənin axırına idarədən bu sözləri əlavə etməyi lazım bilmişdi: ""müəllifin fikri ilə idarəmiz şərikdir"". Şərqşünas Lutsian Klimoviç qeyd edirdi ki, ""1905-ci ildə"", Cabbarlının ""Almas"" pyesi ilə yanaşı, ""yüksək səhnə keyfiyyətləri və aktyorların parlaq dil xüsusiyyətləri ilə"" fərqlənirdi. Ədəbiyyatşünas və tənqidçi Qasım Qasımzadənin sözlərinə görə, ""1905-ci ildə"" pyesinin qəhrəmanları — azərbaycanlı və erməni olması uğurlu idi. Beləliklə, Qasımzadəyə görə, Cəfər Cabbarlı həm sosial məsələləri, həm də iki ailənin taleyini həll edir. Pyesin proloq və epiloqunda Baxşı və Sonanın böyük məhəbbəti, onların uşaqlarının Sovet dövründə köhnə ənənələrinin aradan qaldırılması göstərilir.Buna baxmayaraq, Qasımzadə qeyd edir ki, gənc Sona ilə gənc Baxşı arasındakı əlaqələr pyesdə tamamilə aydın deyil. Qasımzadənin sözlərinə görə, Cabbarlı ""1905-ci ildə"" pyesində proletar beynəlmiləlçilik baxımından ""avtokratik sistemə qarşı mübarizədə millətlərin birliyi, xalqların tarixi dostluğunun böyük əhəmiyyəti olan milli məsələni"" şərh edir. Qasımzadə hesab edir ki, ""1905-ci ildə"" pyresində burjua millətçilərinin saxtakarlıqları ortaya qoyulur, hansılar ki, ""xalqlar arasında milli qarşıdurma yaratmağa çalışırdı və xalqlar arasındakı sarsılmaz dostluq ənənələrini göstərilirdi"". Qasımzadənin sözlərinə görə, Cəfər Cabbarlı ən önə erməni və Azərbaycan xalqlarının birliyini ortaya qoymuşdu.Ədəbiyyatşünas Məmməd Arifin sözlərinə görə, ""1905-ci ildə"" pyesi çoxölçülü bir işdir, harada ki, kütləvi xalq səhnələri duyğulu və lirik səhnələr ilə sıx əlaqədardır. Məmməd Arif qeyd edir ki, çoxmillətli və sənaye şəhəri olan Bakı şəhərindəki inqilabi hərəkatın xüsusiyyətlərini əks etdirmək istəyən, Cabbarlı müxtəlif millətlərin işçilərinin əlaqələrinə diqqət yetirirdi.Bakıya gəlmiş dramaturq Vsevolod Vişnevski 1934-cü ildə Bakı şəhərinin Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrında ""1905-ci ildə"" tamaşası səhnəsinə baxaraq, qeyd edirdi: M. Hüseynova yazırdı ki, həm məzmunu, həm də səhnə quruluşuna görə bu pyes Azərbaycan teatrı üçün yeni idi. Hüseynova və Məmməd Arifin sözlərinə görə, Cabbarlı tamaşada dörd əsas sosial qrupun qarşıdurmasını göstərirdi. Hüseynovanın sözlərinə görə, birinci qrupa ""çar hakimiyyətinin müdafiəçiləri"", o cümlədən Bakı qubernatoru, onun həyat yoldaşı, polismeyster, bələdiyyə başçısı, prokuror, məhkəmə sədri və kazaklar daxil idi. Hüseynovaya görə, ikinci qrupda ""Azərbaycanın inqilabçı qüvvələrini"" təcəssüm etdirən çarizmə qarşı aktiv döyüşçülərdən ibarət idi. Bunlara Volodin, Eyvaz Əsriyan, yeraltı döyüşçülər İsak və Aram, qoca Baxşı və neft işçiləri daxil idi. Üçüncü sosial qrup azərbaycanlı və erməni burjuaziyasının nümayəndələrindən, habelə ən zəngin neft yataqlarının sahibləri — Salamov, Ağamyan, Bahadur bəy və s. ibarət idi. Azərbaycanlıların (Allahverdi, İmamverdi) və ermənilərdən ibarət ən yoxsul kəndlilər dördüncü qrupu təşkil edirdi. Hüseynova və Məmməd Arifin sözlərinə görə, general-qubernatorun obrazında ""çar hakimiyyətinin casuslarından"" biri göstərilir.""Sovet Dram Teatrının tarixi"" kitabının müəllifləri yazırdılar ki, tamaşa 1905-ci ildə ""Azərbaycan və erməni milliyyətçi burjuaziyası tərəfindən rus imperiyasının cənub hissələrindən birində inqilabi mübarizənin gələcək inkişafını zəiflətmək və qarşısını almaq istəyən çarizmin aktual dəstəyi ilə törədilmiş"" erməni-azərbaycanlı qırğınının qanlı hadisələrini canlandırırdı.Vartan Adcemyan, pyesdən danışarkən qeyd edir ki, ""hadisələrin əhatə dairəsi üçün müəllif öz bədii fikirlərini əslində dərinləşdirməyə çalışır"". Adcemyan misal göstərmək üçün, barikada səhnəsinində qeyd edirdidi ki, iki dost olan Allahverdi və İmamverdinin müxalif düşərgələrdə təsadüfən olaraq qalırdılar, əvvəlcə düşmən kimi mübarizə aparırlar, amma bir-birini tanıyaraq, bu qırğını başlayan qüvvələrə lənət edirdilər: Populyar mədəniyyətdə ""1905-ci ildə"" pyesində Sonanın oxuduğu və Baxşının tarda müşayiət etdiyi ""Azad bir quşdum"" mahnısı Azərbaycan xalqı arasında böyük uğur qazanmışdır. Mahnını lentə yazdıran ifaçılardan 1955-ci ildə Sara Qədimova, həmin ildə Şövkət Ələkbərova, 1976-cı ildə Elmira Rəhimova, 1981-ci ildə Səxavət Məmmədov, 1991-ci ildə Gülağa Məmmədov, 2001-ci ildə Yaqut Abdullayevanı qeyd etmək olar. Ədəbiyyatda oxşar mövzular Əsli və Kərəm — azərbaycanlı Kərəm və erməni Əslinin sevgisi haqqında anonim dastan Qırmızı örtük — azərbaycanlının rus zabitinə sevgisi haqqında Aleksandr Bestujev-Marlinskinin hekayəsi Bahadır və Sona — azərbaycanlı tələbə Bahadır və erməni Sonanın sevgisi haqqında Nəriman Nərimanovun romanı Romantik hekayə — azərbaycanlı Əli və erməni Katarinanın sevgisi haqqında Stefan Zoryanın hekayəsi Əli və Nino — azərbaycanlı Əli və gürcü Ninonun sevgisi haqqında Qurban Səidin romanı Artuş və Zaur — erməni Artuş və azərbaycanlı Zaurun faciəvi sevgisi haqqında Əli Əkbərin romanı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=564486
-1905 Moskva üsyanı,"Moskvada dekabr silahlı üsyanı (1905) 1905-1907-ci il Birinci rus inqilabının ən yüksək inkişaf mərhələsi. 1905-ci il inqilabi hərəkatı, işçilərin tətilləri, kəndlilərin çıxışları, ordu və donanmada olan həyəcan çarizmin devrilməsi uğrunda üsyana çevrildi. Tərəflərin hazırlığı Moskva işçiləri ilklərdən oldu. 1905-ci il dekabrın 5-də, RSDFP-nin Moskva konfransı dekabrın 7-də 12 saatlıq ümumi tətilə qərar verdi, tətil sonradan silahlı üsyana çevrilməli idi. Bu qərarı Moskvada keçirilən Moskva Şurasının plenumu, poçt-teleqraf işçilərinin qurultayı və Ümümrusiya dəmiryolçular konfransı dəstəklədi. Moskva Şurasının İzvestiya qəzeti ""Bütün işçilərə, əskərlərə və vətəndaşlara"" mütləqiyətə qarşı barışmaz mübarizəyə çağıran Manifestlə müraciət etdi. Tətil dekabrın 7 günorta saat 12 başladı. 600-dən çox müəssisədə işləyən 100000-dən çox adam işini dayandırdı. Nikolayevskdən başqa, bütün dəmir yollarında qatarların hərəkətləri dayandırıldı. Moskva proletariatının və başqa sosial qüvvələrin üsyanın V.L.Şanzer (Marat) və M.İ. Vasilyev-Yujinin rəhbərliyi ilə Moskva Şurası və RSDFP-nin Moskva komitəsi başçılıq edirdi. Sosial-demokratlar tərəfindən idarə olunaraq, onlar, mübarizəyə xırda-burjua partiya və təşkilatlarının(eser, İttifaqlar ittifaqı və b.) qüvvələri cəlb edərək, solblok taktikasını aparırdılar. Çar hökuməti Moskva və Moskva quberniyasında fövqəladə vəziyət elan etdilər. 1905-ci il dekabrın 8-ə keçən gecə, polis MK və Moskva şurasının aparıcı fiqurlarını həbs etdi, dekabrın 8 isə ""Akvarium"" teatrında olan nümayişin iştirakçılarına divan tutdu. Dekabrın 9-da Fidlerin real peşə məktəbində keçirilən ümummoskva drujinaçılar yığıncaqı darmadağın edildi. Bu hadisə üsyanın başlamasına işarə oldu. Üsyanın başlaması Dekabrın 9 axşam Moskva küçələrində ilk barrikadalar görsənməyə başladı. Dekabrın 10-11 çar qoşunları ilə dolu mərkəz barrikadalar ilə əhatə olundu. Aparılan döyüşlərdə işçilər yeni taktikadan - barrikada mübarizəsinin partizan mübarizəsi ilə üzlaşması - taktikasından istifadə etməyə başladılar. Bu taktikanın əsasları 11 dekabrda ""İzvestiya"" qəzetində dərc edilmiş RSDFP MK-nin yanında, döyüşçü təşkilatının ""Üsyan etmiş işçilərə təlimatlar""ında izah edilmişdir. 2 min silahlı və 4 min silahsız drujinaçılar çar qoşunlarının hucumlarını 10 gün dəf edə bildilər. Lakin mübarizənin ümumi planının və mərkəzləşmiş rəhbərliyinin olmaması, əsasən öz məhəllələrində vuruşan drujinaçıların hərəkətlərinin lokal səciyəsi, üsyanın bütövlükdə bir neçə ayrı-ayrı ocaqlarda, müdafiə səciyəli olduğuna gətirdi. Üsyançılar Moskva qarnizonunun tərəddüdündən də istifadə edə bilmədilər. Üsyanın mərkəzi Presnya oldu. Z.Y. Litvin -Sedoyyun başçılığı ilə rayon şurasının rəhbərlik etdiyi Presnya rayonu üsyanın mərkəzinə çevrildi. Moskva drujinaçıları ilə birlikdə M.V Frunzenin başçılığı ilə şuyalı drujinaçılar da döyüşürdü. Dekabrın 15-də Moskvaya Semyonov qvardiya alayının Peterburqdan, sonra isə Tver və Ladoqa alaylarının gəlişi, vəziyəti çar qoşunlarının tərəfinə dəyişdi. Üsyançılara qarşı 11 piyada və 5 kavaleriya alayı, 12 top batareyası, 3 pulemet rotası və başqa hissələr göndərildi. Dekabrın 17-də Presnyaya qarşı hucum başladı, toplar işə salındı. Moskva Şurası, nizamlı şəkildə geri çəkilmək və gələcək mübarizə üçün öz kadrlarını saxlamaq məqsədi ilə dekabrın 18-dən silahlı üsyanı, 19-dan isə tətili dayandırmağa qərar verdi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=385983
-1905 Rusiya inqilabı,"Rusiyada 1905-1907-ci illər inqilabı və ya Birinci rus inqilabı - XX əsrdə, eyni zamanda Rusiyada ilk inqilab. Bu inqilabın qarşısında mütləqiyyətin devrilməsi, təhkimçiliyin qalıqlarının ləğv edilməsi dururdu. İnqilabın ilkin şərtləri Mülkədar torpaq sahibkarlığı təhkimçiliyin qalıqlarının əsası idi. Buna görə aqrar məsələ rus burjua-demokratik inqilabının mərkəzi məsələsi idi və onun milli xüsusiyətini müəyyən edirdi. Öz obyektiv mahiyətinə görə bu inqilab burjua inqilabı idi. Ancaq hərəkətverici qüvvələri baxımından o əvvəlki burjua inqilablarından fərqlənirdi. Bu inqilabın xüsusiyəti daxilində iki sosial ziddiyətin çulğaşmasında idi: 1) Ümumdemokratik hərəkat, çar mütləqiyyətinə qarşı, demokratik təsisatlar, təmsilçilik və başqa siyasi hüquqlar uğrunda mübarizə. 2) Proletariatla burjuaziya arasında yaranmaqda olan kəskin ziddiyətlər.Rusiyanın əhalisinin əksəriyyəti, təhkimçilik qalıqlarından əziyyət çəkən kəndlilər idi. Yaranmaqda olan kənd burjuaziyası, tamamilə mülkədarların əlində olan hakimiyətdə təmsil olunmurdular. Siyasi hakimiyətlərindən istifadə edən mülkədarlar kənddə burjua münasibətlərin yaranmasına ciddi əngəllər törədirdilər. Rus inqilabının xüsusiyəti həm də ondan ibarət idi ki, onun əsas, aparıcı və istiqamətverici qüvvəsi sənaye proletariatı idi. Rus fəhləsinin aparıcılığı ilk növbədə hakimiyətə təzyiq vasitəsi kimi kütləvi tətillərin keçirilməsində idi. İnqilabın başlaması. Qanlı bazar Rus-Yapon müharibəsi ilə əlaqədar, fəhlələrin vəziyyəti olduqca ağırlaşmışdı. 3 yanvar 1905-ci ildə Sankt-Peterburqun Putilov zavodunun fəhlələri tətil keçirdilər. Fəhlələr 8- saatlıq iş vaxtı, minimum əməkhaqqı və əlavə iş saatlarının ləğv edilməsini tələb edirdilər. Putilov zavodunun tətilini başqa zavod və fabriklar da dəstəklədi. Yanvarın 8-də Peterburqda artıq 150 min fəhlə tətil edirdi. ""Sankt-Peterburqun fabrik-zavod fəhlələrinin yığıncağı"" təşkilatının başçısı, gizli polisinin casusu Qapon, fəhlələrin çara müsbət münasibətindən istifadə edərək, Qış sarayına doğru dinc yürüş planını ortaya atdı. Qapon deyirdi ki, fəhlələrin tələbləri qanunidir və çar onları məmnuniyətlə dinləyəcək. Hakimiyətin əsl niyyətini anlayan Qorki və ədəbiyyatçıların nümayəndələri daxili işlər nazirinin qəbulunda getdilər, lakin nazir onları dinləməkdən imtina etdi. Peterburq 8 döyüş sahəsinə bölünmüşdü. Paytaxt qarnizonu Pskov və Reveldən çağırılan qoşunlarla gücləndirilmişdi. Yanvarın 9-da fəhlələr öz ailələri ilə birlikdə, əllərində İsa Məsihin sürətləri və çarın portretləri ilə, Peterburqun kənarlarından Qış sarayına doğru yürüşə başladılar. Lakin Qış sarayının ətrafında polisin və qoşunların sıx səfləri ilə qarşılaşdılar. Peterburqski tərəfdə, Narva darvazaları qarşısında və Qış sarayı meydanında qoşunlar fəhlə kütlələrinə tüfənglərdə yaylım atəşi açdılar. Bundan sonra fəhlələrə süvarilər hucum etdi, və onları tapdalamağa və doğramağa başladı. Müxtəlif mənbələrə görə 200 nəfərdən - 1200 nəfər qədər(rəsmi 88 nəfər) adam öldürüldü, 800-5000 nəfər yaralandı. II Nikolay yanvarın 19-da fəhlə nümayəndələrini qəbul etməyə razı oldu. Lakin artıq ölkəni tətil dalğası bürümüşdü. Ancaq yanvarda fabrika inspeksiyasının məruzəsinə əsasən 440 min fəhlə tətil edirdi. Tətildə ən fəal metallurqlar iştirak edirdi. Potyomkin zirehli gəmisində üsyan Mayın 1-də İvanovo-Voznesenskdə, 12-də İvanovo-Frankovskda tətilllər başladı. Həmin vaxt Baltikyanını, Belarusu, Ukraynanı, Volqaboyunu, Mərkəzi bürüyən, kənd üsyanları başladı. 1905-ci il yayda Ümumrusiya kəndli ittifaqı yaranır. İttifaqın qurultayında torpağın xalqın istifadəsinə verilməsi tələbi irəli sürüldü. Orduda və donanmada üsyan halları çoxaldı. ""Knyaz Potömkin Tavriçeski"" zirehdaşıyan gəmisində üsyan baş verdi. 14 iyun 1905-ci ildə, zirehdaşıyan gəmini ələ keçirən matroslar, onu həmin vaxt üsyan baş verən Odessaya gətirdilər. Lakin matroslar yerə enib fəhlələrə dəstək olmaqdan çəkindilər. Gəmi Rumıniyaya yollandı və orada hökumətə təslim oldu. 17 oktyabr Manifesti İnqilabın genişlənməsi, və müxalifətin fəallaşması çar hökumətini bəzi güzəştlərə getməyə məcbur etdi. Nikolayın sərəncamı ilə daxili işlər naziri Bulıqina Dövlət dumasının çağırılması layihəsini hazırlamaq tapşırıldı. 6 avqust 1905-ci ildə Dumanın çağırılması barədə fərman imzalandı. Lakin bu Dumanın səlahiyətlərinin məhdudluğu, nə onun seçki qaydası inqilabi qüvvələri razı salmadı. Seçkilər üç kuriyaya(mülkədarlar, şəhərlilər, kəndlilər) görə keçirilməli idi, fəhlələr, ziyalılar və xırda burjuaziya seçki hüququ almadı. ""Bulıqin dumasına"", boykot olunması səbəbi ilə, seçkilər baş tutmadı. 1905-ci ilin oktyabr-noyabr aylarında, Xarkov, Kiyev, Varşava, Kronştad və bəzi başqa yerlərdə əskərlərin çıxışları baş verdi. 11 noyabr 1905-ci ildə Sevastopolda leytenant P. Şmitin başçılığı ilə qiyam baş verdi. Matroslar zabitləri tərksilah etdilər. Qiyamın əsas bazası ""Oçakov"" kreyseri oldu. Noyabrın 16-da qiyam yatırıldı, iştirakçıları isə güllələndi. Oktyabrın ortalarında hökumət vəziyətə nəzarəti itirməyə başladı. Hər yerdə məşrutə tələbi ilə nümayiş və yürüşlər baş verirdi. Böhranı dəf etmək üçün çar hökuməti müəyyən güzəştlərə getməyə başladı. 17 oktyabr 1905-ci ildə çar, Rusiya vətəndaşlarına siyasi hüquqlar: şəxsiyətin toxunulmazlığı, vicdan, söz, mətbuat, yığıncaq və ittifaq azadlıqları verən Manifest imzaladı. Dövlət dumasına qanunverici səlahiyətlər verildi. Birləşmiş hökumətin - Nazirlər şurasının - yaradılması bəyan edildi. Manifest hadisələrin sonrakı gedişinə müəyyən təsir etdi, liberalların inqilabi coşqunluğunu səngitdi və sağçı leqal partiyaların(kadetlər və oktyabristlər) yaranmasına təkan verdi. Moskva üsyanı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=385979
-1905 idman gimnastikası üzrə Dünya Çempionatı,İdman gimnastikası üzrə ilk Dünya Çempionatı 1905-ci ildə Fransanın Bordo şəhərində keçirilmişdir. Kişilər arasında fərdi çıxış Kişilər arasında komanda şəklində hər tərəfli Turnik üzərində hərəkətlər (kişilər arasında) Parallel qollarda (kişilər arasında) Dəstəli at üzərində hərəkətlər (kişilər arasında) Medal cədvəli,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=624621
-1905–1906-cı illərdə Azərbaycan mətbuatı,"1905–1906-cı illər Azərbaycan mətbuatı — XX əsr Azərbaycan mətbuatının mühüm mərhələrindən biri. 1905-ci ildən başlayaraq Bakıda mətbuat sürətlə inkişafa başladı. Şübhəsiz ki, bu işdə çarın 17 oktyabr tarixli manifesti az rol oynamamışdı. Mətbuat sahəsində senzura qismən zəifləmişdi. Bu illərdə Bakıda 63-ə qədər qəzet və jurnal çap olunurdu. Onların arasından yalnız bir neçəsi Bakıdan xaricdə nəşr olunurdu. Qəzetlərdən çoxunun ömrü qısa olsa da, elə qəzetlər var idi ki, istər ölkə daxilində, istərsə də xarici ölkələrdə öz yüksək professionallığı və intellektuallığı ilə özünə çoxlu abunəçilər toplaya bilmişdilər. Məsələn, ""Molla Nəsrəddin"" məcmuəsi Uzaq və Yaxın Şərqdə geniş yayılmışdı. Habelə ""Füyuzat"" məcmuəsi, ""Həyat"" və ""İrşad"" qəzetlərinin də Şərq ölkələrində çoxlu abunəçisi var idi. Savadsız abunəçilər ""Molla Nəsrəddin"" məcmuəsini bəzən onun səhifələrində çap edilən kəskin siyasi karikaturalarına görə alırdılar. Hacı Zeynalabdin Tağıyev ""Kaspi"" qəzetini pulla almış və Türkiyədən çoxlu hürufat gətirdərək qəzetin nəşrini davam etdirmişdi. Bundan başqa, Bakıda iki əsas nəşriyyat yaranmışdı. Bunlardan biri Oruc, Qənbər, Abuzər Orucov qardaşlarının, o biri isə Haşım bəy Vəzirovun nəşriyyatı idi. Hər iki nəşriyyatın özünün xüsusi mətbəəsi vardı. Orucov qardaşlarının elektrik mətbəəsi daha təkmilləşmiş mətbəə idi. Burada hər cür mətbəə maşınları mövcud idi. Qəzetlərdən çoxu Bakı milyonçularının rəhbərliui və dəstəyi ilə buraxılırdı. Məsələn, Tağıyev ""Kaspi"" qəzetindən başqa, ""Füyuzat"" məcmuəsi və ""Tazə həyat"" qəzetinin də rəhbəri idi. İsa bəy Aşurbəyov hümmətçilərin bir neçə mətbuat orqanını, ""İrşad"" qəzetini və ""Şəlalə"" məcmuəsini maliyyələşdirirdi. ""Tərəqqi"" qəzeti milyonçu Murtuza Muxtarovun vəsaiti ilə çap olunurdu. Bir tərəfdən mətbuat azadlığı, digər tərəfdən isə onların nəşri üçün maliyyə vəsaitinin olması Bakıda jurnalistlərin sayını xeyli artırmışdı. Hətta Turkiyədən, İrandan və Krımdan da jurnalistlər gələrək Bakı qəzetlərində fəaliyyət göstərirdilər. Qəzet və məcmuələrdən əlavə mətbəələrdə kiçik tirajlarla da olsa, Azərbaycan yazıçılarının əsərləri kitab şəklində çap edilib yayılırdı. Azərbaycanda çap edilən qəzet və məcmu��lərin siyahısını 1918–1919-cu illərin görkəmli mühərriri Mirzə Bala Məmmədzadə ""Azərbaycan türk mətbuatı"" adlı əsərində çox müxtəsər şəkildə vermişdir. 1905-ci ildə Azərbaycan dilində çıxan ilk qəzet ""Həyat"" oldu. Bu təzetin birinci nömrəsinin nəşri 1905-ci il iyun ayının 7-də reallaşmışdı. Qəzet Topçubaşovun imtiyazı, Əhmədbəy Ağayev və Əlibəy Hüseynzadənin müdirliyi ilə çap olunurdu. Bir müddətdən sonra Əhmədbəy Ağayev qəzetdən gedir və qəzet 1906-cı ilin payızınadək Əlibəy Hüseynzadənin rəhbərliyi altında nəşr edilir. ""Həyat""ın səhifələrində dövrün qabaqcıl ziyalılarından Əhməd bəy Ağayev, Əli bəy Hüseynzadə, Nəcəf bəy Vəzirov, Ə. B. Haqverdiyev, Həsən Səbri Ayvazov, Məhəmməd Hadi, Mehdibəy Hacınski, görkəmli ruhanilərdən Axund Mirzə Abu Turab, Axund Molla Ələkbər və başqaları öz məqalə və yazıları ilə çıxış edirdilər. O dövrlərdə xarici xəbərləri çap etmək bütün yerli türk qəzetlərinə qadağan edilmişdi. Vaxtı ilə ""Əkinçi"" qəzeti səhifələrində də dünya xəbərlərini yayınlamağa Həsən bəy Zərdabiyə icazə verilməmişdi. ""Həyat"" qəzeti isə dünya xəbərlərini müntəzəm olaraq dərc edirdi. Dövrün azərbaycandilli mətbuatı ""İrşad"" qəzeti Əhməd bəy Ağayev ""Həyat"" qəzetindən gedəndən sonra ""İrşad"" adlı yeni bir qəzet çıxarmağa başlayır. ""İrşad"" siyasi, ictimai, iqtisadi və elmi bir qəzet hesab edilirdi. Əhmədbəy Ağayev dövrünun görkəmli ədib və mühərrirlərini qəzet ətrafına toplaya bilmişdi. Bunlardan Haşım bəy Vəzirovu, M.Ə.Rəsulzadəni, Üzeyir bəy Hacıbəyovu, Ə.A.Müznibi və başqalarını göstərmək olar. Qəzet birinci il həftədə üç dəfə, ikinci il həftədə 4 dəfə və bəzi hallarda isə həftədə 5 dəfə olmaqla nəşr edilirdi. İrşad"" qəzetində fəaliyyət göstərən görkəmli mütəfəkkirlər arasında Ü.Hacıbəyov, M.Ə.Rəsulzadə, F.Ağazadə, Ö.F.Nemanzadə, Q.Qarayev, A.Y.Talıbzadə, M.S.Axundov, A.Sur, S.M.Əfəndiyev, M.Hadi, N.Vəzirov, M.Ə.Sabir və başqaları da var idi. 1905–1908-ci illərdə Bakıda nəşr edilmişdir. 1908-ci ildə müvəqqəti redaktoru Məhəmməd Əmin Rəsulzadə olmuşdur. Üzeyir bəy Hacıbəyov ""İrşad""-ın ən fəal əməkdaşlarından idi. Burada işlədiyi müddətdə 100-ə yaxın publisistik məqalə, ""Ordan-burdan"" ümumi başlığı altında 200-dən çox felyeton və satirik miniatür yazmış, ""İrşad""-ın felyetonçusu kimi şöhrət tapmışdı. ""İrşad""-ın nəşri iki dəfə dayandırılmışdı: 1907-ci ildə müvəqqəti, 1908-ci ildə isə həmişəlik. Hər ikisinin ""günahkarı"" Üzeyir bəy Hacıbəyov olmuşdur. Birinci dəfə ""Stolıpinin xəyalı"" felyetonuna, ikinci dəfə isə çar hökumətinin ""İvan"" obrazı ilə ciddi məsxərə olunduğu ""Nağıl"" felyetonuna görə. ""Tərəqqi"" qəzeti ""Tərəqqi"" qəzeti qəzeti ""İrşad"" qəzetinin fəaliyyətinə xitam verildikdən sonra Əhməd bəy Ağayev tərəfindən nəşr etdirilirdi. Birinci nömrəsi 1908-ci il iyun ayının 3-də çıxmışdır. İmtiyaz sahibi M.Muxtarov idi. Qəzetin adı olan ""Tərəqqi"" sözünün aşağı hissəsində ""Hürriyyət, müsavat, ədalət"" sözləri yazılmışdı. Siyasi, ədəbi, ictimai və iqtisadi bir qəzet idi. ""Tərəqqi"" əvvəllər həftədə 5 dəfə, ilin axırına doğru gündəlik çap edilirdi. Əhməd bəy Ağayev İstanbula gedir, bununla qəzet də bir müddətdən sonra bağlanır. Bundan sonra Muxtarov ""Tərəqqi"" mətbəəsini alıb Haşım bəy Vəzirovun sərəncamına vermişdi. ""Füyuzat"" məcmuəsi ""Həyat"" qəzeti bağlandıqdan sonra Əli bəy bu məcmuənin nəşrinə başlamışdı. İlk nömrəsi 1906-cı il 1 noyabrda çıxmışdır. İmtiyaz sahibi H.Z.Tağıyev idi. Ədəbi, siyasi, fənni və ictimai həftəlik məcmuə idi. Onun səhifələrində əsasən Əli bəy Hüseynzadə özü, M.Hadi, Abbas Səhhət, Əhməd Kamal, M.Ə.Rəsulzadə, M.Ə.Sabir, Həsən Səbri Ayvazov və başqaları çıxış edirdilər. Məcmuənin nəşri 1 noyabr 1907-ci ilədək davam etmişdir. ""Füyuzat"" Əli bəy Hüseynzadənin baş redaktorluğu, maarifpərvər, milyonçu-mesenat Hacı Zeynalabdin Tağıyevin maddi vəsaiti hesabına 1906-cı ilin noyabr ayının 1-dən Bakıda nəşr olunmağa başladı. ""Ədəbi, fənni, siyasi, ictimai, müsəvvər həftəlik türkcə məcmuəyi-islamiyyə"" olan Füyuzat redaksiyası Nikolayevski küçəsində Hacı Zeynalabdin Tağıyevin mülkündə yerləşirdi. İllik abunə haqqı 6 manat, 6 aylıq isə 3 manat 50 qəpik idi. ""Füyuzat"" Ə.Hüseynzadənin ""Həyat"" qəzetinin sonuncu sayında ""Vidanamə"" başlıqlı məqaləsində göstərdiyi kimi ""qüdrətli, ədəbi qələm sahiblərinin cəm"" olduğu nəşr kimi diqqəti çəkdi. Bəzi tədqiqatçılar, ədəbiyyatşünaslar 1905–1910-cu illər arasında Azərbaycan ədəbiyyatı barəsindəki fikirlərini cəmləşdirərək bu dövrü ""Əli bəy və ""Füyuzat"" dövrü adlandırırlar. Jurnalist yaradıcı heyətinə daxil olan Abdulla Şaiq ""Füyuzat""ı ""islam aləmində görünməmiş ən möhtəşəm mətbuat orqanı"" kimi dəyərləndirirdi. Mətbuat və ədəbiyyat tarixinin araşdırıcısı, MEA-nın müxbir üzvü, professor Əziz Mirəhmədov XX əsrin əvvəllərində yaranan ictimai, siyasi və mədəni hərəkatı öyrənmək zərurətini lakonik şəkildə belə ifadə edir: ""Füyuzat"" məcmuəsi XX əsrin 30-cu illərinədək Cəlil Məmmədquluzadə, M.Hadi, A.Şaiq, M.S.Ordubadi kimi böyük ədiblər tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdi. Lakin 1930-cu illərdən 1990-cı illərədək mətbuat və ədəbiyyat tariximizə həsr olunan elmi tədqiqatlarda, publisistik yazılarda ""mürtəce mətbu orqan"" kimi təqdim olunmuşdur. 1990-cı illərdən sonra professor Şamil Vəliyev, filologiya elmləri namizədi Ofelya Bayramlı, Rasim Kazımoğlu və b. Füyuzat irsini öyrənmiş, elmi monoqrafiyalar, tədqiqat əsərləri çap etmişlər. O.Bayramlı tərəfindən “Füyuzat”ın çap olunduğu 32 sayı ərəb qrafikasından transleterasiya edilib 492 səhifə həcmində nəşr olunmuşdur. Jurnal Azərbaycanda neoromantizmi yaradan mətbuat orqanı kimi xarakterizə olunur. “Füyuzat”da Əli bəy Hüseynzadənin yazdığı məqalələrdən birində deyilirdi: Bu fikir füyuzatçı mətbuat orqanları tərəfindən təkmilləşdirildi və ""Tazə həyat"", ""İrşad"", ""Yeni füyuzat"", ""Həqiqət"", ""Tərəqqi"", ""İqbal"", ""Sədayi-həqq"", ""Şəlalə2, ""Açıq söz"", ""Bəsirət"", ""Qurtuluş"", ""Dirilik"", ""Azərbaycan"", ""Övraqi-nəfisə"" və s. mətbuat orqanları tərəfindən ""türkləşmək, islamlaşmaq, müasirləşmək bərabərdir azərbaycançılıq"" şəklində formulə edilərək təbliğ olundu. Azərbaycan Xaq Cümhuriyyəti dövründə dövlət bayrağında üç rənglə (mavi, qırmızı, yaşıl) simvollaşan Azərbaycan vətəndaşının ideya-mənəvi dəyərləri Əli bəy Hüseynzadənin həmin tezisi və füyuzatçıların tarixi xidmətləri ilə bağlıdır. ""Füyuzat"" jurnalı füyuzatçılıq jurnalistika məktəbindən əlavə, Azərbaycanda müstəqil dövlətçilik ideyasını, konstitusiyalı azad vətəndaş cəmiyyətini yaratmaqda mühüm rol oynadı. Çar Rusiyasının monarxizmi və müstəmləkəçilik əleyhinə mübarizə aparan ""Füyuzat""çılar rus inqilabçı-demokratları, türk tənzimatçıları, İran məşrutəçiləri və başqalarının yeni cəmiyyət quruculuğu təcrübəsindən istifadə edir, Azərbaycanda demokratizmin qələbəsinə çalışır, ictimai həyatda, milli ədəbiyyat və mədəniyyətdə islahatların-reformaların aparılmasını məqsəd bilirdi. Bu mənada ""Füyuzat"" və füyuzatçıların məşğul olduğu əsas problemləri qısa şəkildə belə təsnif etmək olar: türkləşmək, islamlaşmaq, avropalaşmaq (müasirləşmək), azərbaycançılıq; demokratik axtarışlar; neoromantik ədəbiyyatın yaradılması; füyuzatçı jurnalistika məktəbinin təsisi; dildə, fikirdə, işdə birlik konsepsiyasına əsaslanan ortaq türk dili, ədəbiyyatı və mədəniyyətinin yaradılması. ""İttihad və tərəqqi"" ideyasını yürütmək və Turançılığı təbliğ etmək, ictimai-siyasi şüurda reformaların aparılması, parlament və konstitusiya əsasında özünüidarə formasının yaradılması, yenilikçilik hərəkatını gücləndirmək, söz və mətbuat azadlığını müstəqil dövlət, sivil cəmiyyət və bütöv vətən ideyasına paralel şəkildə inkişaf etdirmək və s. ""Füyuzat"" və füyuzatçıların milli-tarixi və ictimai-siyasi xidmətləri sırasında qeyd etmək vacibdir ki, onlar ənənəvi epiqon-birtipli düşüncə tipindən imtina edir, yalnız ""köhnə müsəlman"" (M.Ə.Sabir) olaraq qalmır, Şərq və Qərb elmi-nəzəri fikri, ədəbiyyat və mədəniyyətləri arasında sərhədlər çəkmir, əksinə, onların dialoquna meydan açırdılar. Bu və digər səbəblərdəndir ki, Ə.Hüseynzadənin irsi və onun formalaşdırdığı füyuzatçılıq hərəkatının tarixi təcrübəsi indiki dünyaya inteqrasiya zamanında mühüm aktuallıq kəsb edir. Ə. Hüseynzadənin hələ ""Füyuzat""ın nəşrindən əvvəl təbliğ və şərh etdiyi ""türklük, müsəlmanlıq və avropaçılıq"" şüarı, mahiyyət etibarı ilə bu gün ictimai həyatımızda özünə yer tapan ""azərbaycançılıq, müsəlmançılıq və müasirlik"" doktrinasının yaranmasında mühüm rol oynadı. Ə.Hüseynzadənin başçılıq etdiyi ""Füyuzat"" jurnalı və eyni adlı ədəbi cərəyan əsrimizin əvvəllərində Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyətinin inkişafında ciddi xidmətlər göstərmişdir. ""Dəbistan"" məcmuəsi Məktəblilər üçün idi. Birinci nömrəsi 1906-cı ildə çıxmışdır. Məcmuənin səhifələrində o dövrun görkəmli müəllimləri iştirak edirdilər. Naşiri Məhəmməd Həsənbəy, mühərriri isə Əlisgəndər Cəfərzadə idi. Məcmuə 1908-ci il martın 10-dək davam etmişdir. Lakin çapa başlandığı gündən məcmuənin sayı ildən-ilə azalırdı. Məsələn, birinci il 18 nömrə, ikinci il, yəni 1907-ci ildə 7 nömrə çıxmışdısa, üçüncü ildə — 1908-ci ildə cəmi 2 nömrə çıxmışdı. Jurnalın fəaliyyətində Ə.İ.Cəfərzadə, Mirzə Ələkbər Sabir, Məhəmməd Hadi, Şeyda, Həsən bəy Zərdabi, Firudin bəy Köçərli, R.Əfəndizadə, Musayev, Fərhad Ağazadə, Abbas Səhhət, Abdulla Şaiq, Ə.Əfəndizadə, Fərəcullazadə, Nəriman Nərimanov və dövrün digər tanınmış ziyalıları iştirak ediblər. Hələ Qori müəllimləri seminariyasında işlədiyi müddətdən mətbuatda müntəzəm çıxış edən Sultan Məcid Qənizadə ən çox ""Dəbistan"" jurnalında çap olunardı. 1906-cı ildə ""Dəbistan"" jurnalında çap edilmiş Sultan Məcid Qənizadənin ""Allah xofu"" hekayəsi onun yaradıcılığında xüsusi yer tutur. Maarifçi-demokratik səciyyəli ""Dəbistan"" jurnalı maddi çətinliklə üzləşəndə onun nəşrini davam etdirmək üçün jurnala xeyriyyəçi Zəkəriyyə bəy Aslanov da köməklik göstərənlər arasında olmuşdur. Bu məcmuə 1908-ci ilin martın 1-nə kimi davam etmişdir. Məcmuə maddi zəiflikdən dolayı qapanmışdır. Son nömrəsində Həsən bəy Zərdabinin şəkli, tərcümeyi-halı, fəaliyyəti, xidməti və mərasimi-dəfni öz əksini tapıb. ""Təkamül"" qəzeti Həftəlik sosialist qəzeti idi. 1906-cı ildən nəşrə başlayıb və həmin ildə də bağlanıb. Qəzetdə iştirak edən mühərrirlər: Sultan Məcid Əfəndizadə, M.Ə.Rəsulzadə, Seyid Musəvi, Əsədulla Axundov və başqaları idi. ""Molla Nəsrəddin"" məcmuəsi 1906-cı ildə Tiflisdə çap olunmağa başlayan siyasi, ictimai, ədəbi, satirik məcmuə idi. Müəyyən olunmuş bu proqrama uyğun şəkildə Cəlil Məmmədquluzadə və Ömər Faiq Nemanzadə jurnalın ilk sayını çapa hazırladılar. Jurnalın ilk nömrəsi 1906-cı il aprelin 7-də çıxdı. Jurnalın 7 aprel tarixli ilk sayında Mirzə Cəlilin ""Molla Nəsrəddin"" imzası ilə ""Tiflis 7 aprel"" sərlövhəli baş məqaləsi,""Məcmuəmizə müştəri olanlara nəsihət"", ""Molla Nəsrəddinin teleqramları"", ""Bilməli xəbərlər"", ""Dəllək"", ""Atalar sözü"" və digər yazılar, həmçinin 4 müxtəlif karikatura və bir neçə elan dərc olundu. Həcmi kiçik formatda olan ""Molla Nəsrəddin""in çapı həftədə bir dəfə nəzərdə tutulmuşdur. Proqram səciyyəvi baş məqalədə isə Molla Nəsrəddin üzünü doğma xalqına tutub söyləyirdi: Molla Nəsrəddinçilər məqalələrini ""türkün ana dilində"", sadə danışıq tərzində, xalqın anlayacağı, başa düşəcəyi dildə yazdılar. C.Məmmədquluzadənin öz dili ilə desək ""Molla Nəsrəddin""i təbiət özü yaratdı, zəmanə özü yaratdı"". C.Məmmədquluzadə jurnalın ilk nömrəsinin işıq üzü görməsi münasibətilə Rusiyanın bir çox yerlərindən təbrik məktubları, teleqramlar aldı. Redaktor bu təbriklərə aprelin 12-də ""Na povorote"" qəzeti, aprelin 14də isə ""Kaspi"" qəzeti vasitəsilə təşəkkürlərini bildirdi. ""Molla Nəsrəddin"" dövrünün mühüm siyasi hadisələrinə səs verir, milli oyanış prosesinə xidmət edirdi. Jurnalın mövzu və təsir dairəsi çox geniş idi. ""Molla Nəsrəddin"" Azərbaycan xalqının mütərəqqi qüvvələrini, demokratik ziyalıları öz ətrafında toplamışdı. Jurnalda Azərbaycanın görkəmli şair, yazıçı və jurnalistləri ilə yanaşı Oskar Şmerlinq, İosif Rotter, Əzim Əzimzadə kimi rəssamlar da fəaliyyət göstərərək Azərbaycanda yeni rəssamlıq məktəbinin təməlini qoydular. ""Molla Nəsrəddin""in müasir ədəbiyyat, maarifləşmə, demokratikləşmə uğrunda mübarizəsi, onun güclü satirası jurnalda əməkdaşlıq edən sair və yazıçıların yaradıcılıq istiqamətini müəyyən etmiş, onların görkəmli sənətkar kimi formalaşmasında həlledici amil olmuş, beləliklə də ""Mollanəsrəddinçilik"" adlı böyük bir ictimai-ədəbi hərəkat yaranmışdı. Mollanəsrəddinçilər klassik Azərbaycan, Şərq, rus və dünya bədii-publisist irsinin ənənələrindən, xalq yumorundan məharətlə bəhrələnərək, milli mətbuat tarixində satirik jurnalistikanın bünövrəsini qoyulmuş, Azərbaycan publisistikasını janr və üslub rəngarəngliyi ilə zənginləşdirərək onun inkişafında misilsiz rol oynamışlar. Məcmuə 1915-ci ilədək müntəzəm çıxmışdır. Ondan sonra məcmuənin nəşri dayandırılmış, sonra təzədən çıxmışdı. 1920-ci ildə Təbriz şəhərində 8 nömrəsi çıxmışdır. Nəşri Sovet hakimiyyəti illərində də davam etmişdir. ""Tazə həyat"" qəzeti Birinci nömrəsi 1907-ci il 1 apreldə çıxmışdır. Naşiri H.Z.Tağıyev, mühərriri isə Haşım bəy Vəzirov idi. Gündəlik ədəbi, siyasi qəzet idi. 1908-ci il 7 oktyabrda hökumət tərəfindən bağlanmışdır. Qəzetin səhifələrində Haşım bəy Vəzirov, Seyid Hüseyn Sadiq, Əliabbas Müznib, Məhəmməd Hadi, Hacı İbrahim Qasımov və başqaları çıxış edirdilər. ""Təzə həyat"" milli burjuaziyanın mənafeyini müdafiə etmiş, fəhlələrin istismarını pərdələməyə çalışmış, qadın azadlığına qarşı çıxmışdır. ""Təzə həyat""-ın ideya istiqaməti, xüsusilə, Sultan Əbdülhəmidə mədhiyələr deməsi, varlılara yarınması Cəlil Məmmədquluzadə tərəfindən kəskin surətdə tənqid olunmuşdur. Bununla da, Cəlil Məmmədquluzadə, mollanəsrəddinçilər və ümumiyyətlə, ""Molla Nəsrəddin"" jurnalı əleyhinə arasıkəsilməz kampaniya başlanmışdır. ""Bəhlul"" məzhəkə məcmuəsi Ömrü çox qısa olmuş məcmuələrdən biridir. ""Bəhlul"" satirik jurnalı 19 may 1907-ci ildə Ələsgər Əliyevin redaktorluğu, Seyid Hüseynin əməkdaşlığı ilə Bakıda nəşrə başlayıb. Jurnal ""Molla Nəsrəddin"" ənənələrini davam etdirən məcmuələrdən biri olub. Jurnalın adı Molla Nəsrəddin kimi xalq arasında məzmunlu lətifələri ilə məşhur olan ədalətpərəst, həqiqətpərəst Bəhlul Danəndənin adından götürülmüşdür. ""Bəhlul""un zəngin ədəbi-bədii tərtibatı var idi. ""Bəhlul"" öz səhifələrində ""Molla Nəsrəddin""ə rəğbət ifadə edən bir sıra yazılar və şəkillər vermişdi. Ələsgər Əliyevin jurnalistlik fəaliyyətində ""Bəhlul"" jurnalı xüsusi yer tutur. Jurnalın ömrü cəmi 6 ay olmuş və 9 nömrəsi işıq üzü görmüşdür. ""Bəhlul""un nəşri 1907-ci ildə noyabr ayının 4-də, 9-cu nömrədən sonra ""zərərli məsləkinə görə"" dayandırılmışdır. Çünki jurnalın səhifələrində zəhmətkeş kütlələrin 1905-1907-ci illərdəki inqilabi mübarizəsi geniş işıqlandırılmışdır. Burada satirik şeirlər, felyetonlar, ""Bilməli xəbərlər"", ""Teleqraf xəbərləri"", ""Lüğət"", ""Tapmaca"" və b. satirik başlıqlar altında yazılar dərc etdirilirdi.Jurnalda ictimai gerilik, dini-fanatizm, ailə və məişətdəki vaxtı keçmiş adət-ənənələr, dövlət idarəçiliyindəki nöqsanlar, varlı-kasıb münasibətləri sadə xalq dilində, satirik üslubda oxucuya çatdırılırdı. ""Bəhlul"" Bakıda fəhlə hərakatına köməkdə, dövrün mühüm məsələlərinin işıqlandırılmasında, xalqın maariflənməsi uğrunda mübarizədə böyük xidmət göstərmişdir.İran və Türkiyədə baş verən milli oyanışla bağlı hadisələr, fəhlələrlə kəndlilərin ittifaqı, fəhlələrin siyasi mübarizəsi məsələsiişıq üzü görmüş, sosial-demokrat fəhlə partiyasına, onun ayrılmaz bir hissəsi olan ""Hümmət""in fəaliyyətinə yüksək qiymət verirdi.Kapitalistlərin nökərləri tərəfindən Xanlar Səfərəliyevin xaincəsinə öldürülməsi ""Bəhlul"" jurnalının mühərrirlərini mütəəssir etmişdi. Bu münasibətlə verilən məqalə jurnal ""Hümmət"" qrupunun üzvlərinə müraciətlə deyirdi ki, bu ağır itki təkcə sizi deyil, bütün fəhlələri kədərləndirir. Jurnalın 8-9 nömrələrində ""Fəhləyə dair"" sərlövhəli bir felyeton dərc edilmişdir. ""İpləmə"" imzası ilə verilmiş bu felyetonda sahibkarla fəhlə arasında gedən söhbət əks etdirilir. Bu söhbətdə kəskin siyasi məsələlərə toxunulur. Fəhlə açıq bildirir ki, ədalətsizlik və zülm davam etdikcə onlar mübarizədən çəkinməyəcəklər. ""İttifaq"" qəzeti Bu qəzet ""Tazə həyat"" qəzeti bağlandıqdan sonra Haşım bəy Vəzirov tərəfindən buraxılmışdır. Qəzet artıq ""Kaspi"" mətbəəsində deyil, yeni təşkil olunmuş Orucov qardaşları mətbəəsində nəşr edilirdi. Qəzetin birinci nömrəsi 1908-ci il dekabrın 1-də çıxmışdı. 1909-cu ildə isə hökumət tərəfindən bağlanmışdı. Qəribə idi ki, qəzetin mühərriri H.Vəzirovu cəzalandırmaq əvəzinə Rəşid bəy Yusifzadə Türküstana sürgün edilmişdi. ""Dəvət-Qoç"" qəzeti — Azərbaycan və erməni dillərində çıxırdı. Qəzet əsas etibarilə erməni-müsəlman qırğınının qarşısını almaq uğrunda mübarizə aparırdı. Qəzet İsabəy Aşurbəylinin müdirliyi altında çıxsa da qəzetin təşkilində mühüm rolu Mir Həsən Mövsümov oynamışdı. Qəzetin səhifələrində onun bir sıra felyetonları dərc edilmişdi. ""Zənbur"" məzhəkə məcmuəsi Həftədə bir dəfə şəkilli çıxırdı. Birinci nömrəsi 1906-cı il 13 martda çıxmışdır. Naşiri Əbdülxalıq Axundov idi. Birinci ilin ikinci yarısında məcmuəyə Əzim Əzimzadə müdirlik etmişdir. 1907-ci ildə Əzimzadəni knyaz Murtuz Palavandov əvəz etmişdir. 1967-ci il iyun ayının 25-dən məcmuənin baş mühərriri Əliabbas Müznib olmuşdur. Jurnal ""Molla Nəsrəddin"" jurnalının satira ənənələrindən bəhrələnirdi. Jurnalın ilk nömrəsi 1909-cü il martın 13 -də cümə günü işıq üzü görüb. Jurnalda Azərbaycan teatrına, səhnə sənəti ustalarına, o cümlədən Ü.Hacıbəyova qarşı haqlı-haqsız hücumlar edilirdi. Ü.Hacıbəyov ""Zənbur"" jurnalı haqqında rəy yazmışdı: O, həm də mətbuatda ""Zənburçu""lara açıq məktubla çıxış etmişdir. ""Zənbur""un sahibi və naşiri həkim, yazıçı, ictimai xadim Mirzə Əbdülxalıq Axundov, birinci ildə 21-ci nömrəyədək məsul müdiri isə Rza bəy Səlimxanov olmuşdur. Jurnala ilin yarısında 22-ci nömrədən sonra Ə.Əzimzadə müdirlik etmişdir. O, həmçinin jurnalın əsas rəssamı idi. Birinci il ""Zənbur"" 42 nömrə nəşr edilmişdir. İkinci ildə birinci nömrədən etibarən ""Zənbur""un müdiri knyaz Murtuza Palavandov, naşiri isə həkim Əbdülxalıq Axundov olmuşdur. İyul ayının 25-dən 1910-cu ildən, ""Zənbur""da (22 - ci nömrədən) Əliabbas Müznib baş mühərrirliyi qəbul etmişdir. 1910-cu il oktyabrın 15-nə kimi 28 nömrəsi çıxmışdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə hökumətin orqanı olub və 24 nömrəsi nəşr edilmişdir. 1918-ci ilin aprel-noyabr aylarında çap olunan ""Zənbur""un təsisçisi ""Türk Nəşriyyat Cəmiyyəti"" idi. ""Rəhbər"" məcmuəsi Birinci nömrəsi 1906-cı ildə buraxılmışdı. Aylıq məcmuə idi. Məcmuənin naşiri və müdiri müəllim Mahmud bəy Mahmudbəyov idi. Cəmi 3-4 nömrə çıxmışdır. Ən fəal müəlliflər Mirzə Ələkbər Sabir ilə Abbas Səhhət idi. ""Rəhbər"" jurnalında təlim-tərbiyəyə, ictimai məsələlərə dair məqalələr, Azərbaycan, rus və dünya ədəbiyyatından nümunələr dərc olunurdu. Jurnalda, həmçinin Rusiya müsəlmanlarının məişətindən, ədəbiyyatdan, üsuli-təlim və tərbiyədən bəhs olunmuşdu. ""Rəhbər"" əsasən demokratik istiqamətli olmuş, siyasi fikirləri, elmi bilikləri təbliğ etmiş, Azərbaycanda pedaqoji və uşaq ədəbiyyatının inkişafında, ümumtəhsil ideyalarının yayılmasında mühüm xidməti olmuşdur. Jurnal ilk nömrəsinin baş məqaləsində gələcək proqramı haqqında danışmışdır. Elmin və maarifin inkişafı məsələlərinə xüsusi əhəmiyyət verən jurnal yazırdı: Sonra jurnal Azərbaycanda belə mənəvi qüvvələrin inkişafına kömək göstərəcəyini bildirir: Jurnal səhifələrində bir sıra ictimai-siyasi məsələlər qaldırmışdır. M.Mahmudbəyov ""Bizə nə lazımdır"" sərlövhəli publisist yazısında 1905-ci ilin inqilabi hadisələrindən sonra Azərbaycanda əmələ gələn dirçəliş və oyanmanın mənzərəsini verməyə çalışmış, qarşıda duran vəzifələri şərh etmişdir. ""Rəhbər""də ədəbiyyata, şeir və sənətə dair məqalələr dərc olunurdu. ""Ədəbiyyatımıza dair"" başlığı ilə verilən məqalələrin müəllifi Firidunbəy Köçərli idi. Birinci nömrədə Seyid Əbülqasım Nəbatinin həyat və yaradıcılığı, ikinci nömrədə ""Durnalar"" şeirləri, beşinci nömrədə ""Molla Vəli Vidadi və onun tərcümeyi-halı"" məqalələri çap olunmuşdur. S.M.Qənizadənin ""Körpə uşaqlar tərbiyəsi"" məqaləsi jurnalın ən maraqlı yazılarındandır. Həmin məqalə jurnalın 4 nömrəsində hissə-hissə verilmişdir. Maddi vəsaitin yoxluğu üzündən jurnalın nəşri dayandığı üçün məqalə də yarımçıq qalmış, ardı dərc olunmamışdır. Məqalədə müəllif əvvəlcə pedaqogika elmindən söz açır, bu elmin vəzifələrini göstərir, sonra isə valideynlərə məsləhət görür ki, bu elmlə tanış olsunlar, ""qərinələr ərzində məşhur pedaqoqların təcrübəsi ilə hasil olmuş tərbiyə qanunlarını yad edib onlara əməl"" etsinlər. S.M.Qənizadə pedaqoji tərbiyənin ictimai mühitdə rolunu yüksək qiymətləndirir, obrazlı şəkildə qeyd edir ki, qiymətli bir əşya naşı ustanın əlində xarab olarsa, o qədər qorxusu yoxdur, lakin naşı müəllimin qeyri-düzgün tərbiyəsi nəticəsində uşağın qəlbi, ruhu, varlığı sarsılarsa, cəmiyyətə böyük ziyan dəyər. ""Övlad həyat səmərəsidir. Hər bir təklifdən övlad tərbiyəsi irəlidir"" deyən müəllif ata anaların tərbiyə işində rolunu geniş şərh edir. Dövrün rusdilli mətbuatı ""Bakinskaya izvestiya"" ""Bakinskaya izvestiya"" adı altında 1876-cı ildən başlayaraq müxtəlif zamanlarda eyni adda üç qəzet çıxmışdır: Rusiya texnika cəmiyyəti Bakı şöbəsinin həftədə iki dəfə çıxan qəzeti (Redaktor və naşiri V. Neruçev idi). 1876–1887-ci illərdə çap edilmişdir. Gündəlik ictimai, siyasi və ədəbi qəzet idi. 1902–1907-ci illərdə çap edilirdi. (Naşiri və redaktoru Qrinyov və başqaları idi). Gundəlik axşam qəzeti idi. 1915-ci ildən çıxırdı. (Redaktoru Koçarov idi).1876-cı ildə Bakıda ""Bakinskiye izvestiya"" adlı nəşrə başlayan bu ikinci rusdilli qəzet Quberniya İdarəsinin rəsmi orqanı idi və general-qubernator D.S. Staroselskinin təşəbbüsü ilə nəşr olunurdu. Onun ""Bakinskiye izvestiya"" qəzetini çıxarmaqda məqsədi Bakı quberniyası haqqında oxuculara geniş məlumat vermək idi. O, hələ qəzet çıxarmazdan xeyli əvvəl Quberniya İdarəsinin nəzdində mətbəə açmışdı, çapçılar dəvət etmişdi. Staroselski 1875-ci ildə ""Əkinçi"" qəzetinin nəşrinə də kömək etmişdi. Həsən bəy Zərdabi də ""Bakinskiye izvestiya"" ilə əməkdaşlıq etmişdir. 1888-ci ildən sonra qəzet ""Bakinski torqovo-promışlennı listok"" adı ilə çıxmışdır. Müxtəlif vaxtlarda qəzetin redaktorları O. de Monfor, St.Gülüşəmbərov, V.Kuzmin, V.Abramoviç, V.Neruçev və başqaları olmuşdur. ""Baku"" qəzeti 1902-ci ildən çıxırdı. 1907-ci il 20 apreldə Bakı qradonaçalniki Konevski tərəfindən bağlanmışdır. Həftəlik dənizçilik, ticarət və sənaye və ədəbi qəzet idi. Gündəlik, ictimai, siyasi ədəbi qəzet idi. Birinci nömrəsi 1906-cı il 1 yanvarda çıxıb. ""Qafqazskoye slovo"" Gündəlik ictimai, siyasi, iqtisadi və ədəbi qəzet idi. ""Bakinskaya jizn"" Gündəlik ictimai, siyasi, ədəbi qəzet idi. Birinci nömrəsi 1906-cı il 13 yanvarda çıxıb. Həmin ilin 12 martında bağlanıb. ""Bakinskiye otqoloski"" Gündəlik qəzet idi. Birinci nömrəsi 1906-cı il 25 yanvarda çıxmışdır. Gündəlik qəzet idi. İlk nömrəsi 1906-cı il 14 apreldə çıxıb. Sənaye və kənd təsərrüfatı fəhlələrinin mənafeyini qorumağı öz qarşısına məqsəd qoymuşdu. ""Trudovaya jizn"" Qəzetin ilk nömrəsi 1906-cı il 11 iyunda, 26-cı nömrəsi isə 12 iyulda çıxmış və sonra general-qubernator Fadeyev tərəfindən bağlanmışdır. Axşam qəzeti idi. Fəhlə sinfinin mənafeyini qorumağı öz qarşısına məqsəd qoymuşdu. İlk nömrəsi 1906-cı il 12 iyunda, 3-cü nömrəsi isə həmin ilin 14 iyulunda çıxmışdır. ""Bakinskaya qazeta"" Gündəlik qəzet idi. Sənaye və kənd təsərrüfatı fəhlələrinin mənafeyini qoruyurdu. İlk nömrəsi 1906-cı ilin 13 iyulunda çıxmış və bununla da qəzet öz fəaliyyətinə son qoymuşdu. ""Bakinets"" qəzeti Həftəlik ictimai, siyasi, ədəbi qəzet idi. 1907-ci ildən çap edilməyə başlamış, 1920-ci ilədək davam etmişdir. ""Bakinski raboçi"" qəzeti Qəzet neft sənayesi fəhlələrinin həftəlik ictimai, siyasi, ədəbi orqanı idi. İlk nömrəsi 1906-cı ildə gizli şəraitdə çap olunmuşdur. Lakin polis təqibləri nəticəsində sonrakı nömrələri çıxmamışdır. 1908-ci ilin 6 sentyabrından həftəlik qəzet kimi təzədən leqal çap edilməyə başlamışdır. 1908-ci ilin oktyabrında hökumət tərəfindən bağlanmışdır. 1917-ci ilin 22 aprelindən RSDFP-nın Bakı komitəsinin orqanı kimi yenidən çap edilməyə başlamışdır. Qəzetin axırıncı 267-ci nömrəsi (Bakıda Sovet hakimiyyəti devrildikdən sonra) 1918-ci ilin 11 avqustunda gizli şəraitdə çap edilmişdir. 1920-ci il iyulun 15-dən ""Azerbaydjanskaya bednota"" adı ilə öz nəşrini davam etdirmişdir. 1920-ci il noyabrın 7-dən təzədən ""Bakinski raboçi"" adı ilə çıxmağa başlamışdır. ""Bakinski dosuq"" 1906-cı il 18 dekabrdan 1907-ci il martın 12-dən çıxan həftəlik menşevik qəzeti idi. Təxminən 1906-cı ilin mart-aprel aylarında cəmi iki nömrə çıxmış tələbə demokrat təşkilatının inqilabi məcmuəsi idi. Lakin onun nüsxələrindən heç biri bizə gəlib çatmamışdır. Həmçinin bax Milli Mətbuat və Jurnalistika Günü Azərbaycan mətbuatı Üzeyir Hacıbəyov Ensiklopediyası. Bakı,2007. səh.213. Vəliyev Akif Abdüləzim oğlu (Aşırlı). ""Azərbaycan mətbuatı tarixi"" (1875-1920), Bakı ""Elm və Təhsil"", 2009 – 130 səh. Kamal Camalov. Mollanəsrəddinçilərin maarifçilik ideyaları. Bakı: Elm və təhsil, 2015. N.N.Zeynalov. ""Azərbaycan mətbuat tarixi"", I hissə. Bakı ""ADU"", 1973. İslam Ağayev. ""Molla Nəsrəddin""in tarıxı hünəri, Bakı-1976, səh.35 Xarici keçidlər 1905-1906-cı illərdə mətbuat",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=570336
-1906,"15-23 yanvar – Sankt-Peterburqda Ümumrusiya müsəlmanlarının II qurultayının keçirilməsi. 5 avqust – İranda Müzəfərəddin şah tərəfindən konstitusiya haqqında fərman verilməsi. 16-23 avqust – Nijni-Novqorodda Ümumrusiya müsəlmanlarının III qurultayının keçirilməsi. 7 oktyabr - İranda Birinci Məclisin Çağrılması, İranın ilk Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 30 dekabr – İranda Müzəfərəddin şah tərəfindən Konstitusiyanın qüvvəyə minməsi haqqında fərman verilməsi. İntellektual Mülkiyyət Müvəkkillərinin Beynəlxalq Federasiyasının təşkil olunması. Orenburq-Daşkənd dəmiryol xəttinin istifadəyə verilməsi. 24 mart - Bakının küçələrinin ilk dəfə olaraq elektriklə işıqlandırılması. 7 aprel — Azərbaycanın ilk satirik jurnalı olan ""Molla Nəsrəddin""in birinci sayının Tbilisidə çapdan çıxması. 16 aprel - ""Dəbistan"" maarifçi jurnalının Bakıda nəşrə başlaması. 27 aprel - Sankt-Peterburqda Rusiya İmperiyasının parlamenti — I Dövlət Dumasının fəaliyyətə başlaması. 31 may – Azərbaycanda I Dövlət Dumasına seçkilərin keçirilməsi. 15 avqust — Azərbaycan müəllimlərinin I qurultayının keçirilməsi. Ləki yağ zavodu əsasında ""Qafqaz ya�� zavodu"" səhmdar cəmiyyətinin təsis edilməsi. Qalakənd mis saflaşdırma zavodunun fəaliyyətinin dayandırılması. ""Nəşri-maarif"" və ""Nicat"" cəmiyyətlərinin yaradılması. Bakının Keşlə kəndi yaxınlığında Cənubi Qafqazda ilk sement zavodunun inşa edilməsi. 1 noyabr Bakıda Əli bəy Hüseynzadənin redaktorluğu ilə ""Füyuzat"" jurnalının (1906-1907) nəşr olunması. Leonid İliç Brejnev. 15 fevral — Musa Cəlil (v. 1944), tatar şairi, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı. Səməd Vurğun — Azərbaycan şairi, Azərbaycan SSR-nin ilk xalq şairi. 7 iyul - Anna Mari Han - alman əsilli amerikalı seriyalı qatil. 22 oktyabr — Pol Sezan, fransız rəssam 12 dekabr — Mixail Konovalov",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4615
-1906-cı il,"15-23 yanvar – Sankt-Peterburqda Ümumrusiya müsəlmanlarının II qurultayının keçirilməsi. 5 avqust – İranda Müzəfərəddin şah tərəfindən konstitusiya haqqında fərman verilməsi. 16-23 avqust – Nijni-Novqorodda Ümumrusiya müsəlmanlarının III qurultayının keçirilməsi. 7 oktyabr - İranda Birinci Məclisin Çağrılması, İranın ilk Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 30 dekabr – İranda Müzəfərəddin şah tərəfindən Konstitusiyanın qüvvəyə minməsi haqqında fərman verilməsi. İntellektual Mülkiyyət Müvəkkillərinin Beynəlxalq Federasiyasının təşkil olunması. Orenburq-Daşkənd dəmiryol xəttinin istifadəyə verilməsi. 24 mart - Bakının küçələrinin ilk dəfə olaraq elektriklə işıqlandırılması. 7 aprel — Azərbaycanın ilk satirik jurnalı olan ""Molla Nəsrəddin""in birinci sayının Tbilisidə çapdan çıxması. 16 aprel - ""Dəbistan"" maarifçi jurnalının Bakıda nəşrə başlaması. 27 aprel - Sankt-Peterburqda Rusiya İmperiyasının parlamenti — I Dövlət Dumasının fəaliyyətə başlaması. 31 may – Azərbaycanda I Dövlət Dumasına seçkilərin keçirilməsi. 15 avqust — Azərbaycan müəllimlərinin I qurultayının keçirilməsi. Ləki yağ zavodu əsasında ""Qafqaz yağ zavodu"" səhmdar cəmiyyətinin təsis edilməsi. Qalakənd mis saflaşdırma zavodunun fəaliyyətinin dayandırılması. ""Nəşri-maarif"" və ""Nicat"" cəmiyyətlərinin yaradılması. Bakının Keşlə kəndi yaxınlığında Cənubi Qafqazda ilk sement zavodunun inşa edilməsi. 1 noyabr Bakıda Əli bəy Hüseynzadənin redaktorluğu ilə ""Füyuzat"" jurnalının (1906-1907) nəşr olunması. Leonid İliç Brejnev. 15 fevral — Musa Cəlil (v. 1944), tatar şairi, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı. Səməd Vurğun — Azərbaycan şairi, Azərbaycan SSR-nin ilk xalq şairi. 7 iyul - Anna Mari Han - alman əsilli amerikalı seriyalı qatil. 22 oktyabr — Pol Sezan, fransız rəssam 12 dekabr — Mixail Konovalov",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186160
-1906 Yay Olimpiya Oyunları,"1906 Yay Olimpiya Oyunları(22 aprel — 2 may) — Yunanıstanın Afina şəhərində təşkil edilmişdir. 20 ölkədən 7-si qadın olmaqla 877 idmançı yarışmışdır. Yunanıstan 1896-cı ildə həyata keçirilən ilk olimpiadalardan sonra Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinə müraciət edərək 10-cu il şərəfinə xüsusi bir olimpiada təşkil etməsini tələb etdi. Yunanıstanın bu tələbi qəbul edildi və 1906-cı ildə ara olimpiadalar edilməsinə qərar verildi. Oyunlar üçün rəsmi olaraq ""Olimpiya"" sözü istifadə edilmir. Çünki 3-cü ilə 4-cü Olimpiya oyunları arasında təşkilat komitəsi reallaşmışdır. Müsabiqələr nəticəsində medal paylandığı halda, bu medallar BOK tərəfindən tanınmır. Olimpiadanın açılışı Olimpiadanı I George açmışdır. İştirak edən ölkələr Alman İmperiyası Böyük Britaniya Osmanlı İmperiyası",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=408172
-1906 növbədənkənar yay Olimpiya oyunları,"1906 Yay Olimpiya Oyunları(22 aprel — 2 may) — Yunanıstanın Afina şəhərində təşkil edilmişdir. 20 ölkədən 7-si qadın olmaqla 877 idmançı yarışmışdır. Yunanıstan 1896-cı ildə həyata keçirilən ilk olimpiadalardan sonra Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinə müraciət edərək 10-cu il şərəfinə xüsusi bir olimpiada təşkil etməsini tələb etdi. Yunanıstanın bu tələbi qəbul edildi və 1906-cı ildə ara olimpiadalar edilməsinə qərar verildi. Oyunlar üçün rəsmi olaraq ""Olimpiya"" sözü istifadə edilmir. Çünki 3-cü ilə 4-cü Olimpiya oyunları arasında təşkilat komitəsi reallaşmışdır. Müsabiqələr nəticəsində medal paylandığı halda, bu medallar BOK tərəfindən tanınmır. Olimpiadanın açılışı Olimpiadanı I George açmışdır. İştirak edən ölkələr Alman İmperiyası Böyük Britaniya Osmanlı İmperiyası",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=87810
-1907,"6 yanvar - İtaliyalı pedaqoq Mariya Montesorri tərəfindən Romada orta təbəqəli ailələrin uşaqları üçün özünün ilk məktəbini və uşaq bağçasını açması. 20 fevral - Çar Rusiyasının ikinci Dövlət Dumasının fəaliyyətə başlaması. 3 iyun - Pusiyada hökumət tərəfindən II Dövlət Dumasının qovulması. Rusiyanın yeddi misəritmə zavodunun birləşərək inhisarçı «Mis» sindikatını yaratması. 8 fevral - Təbrizdə İran şah rejiminə qarşı silahlı xalq üsyanının başlanması. mart - Dünyada ən uzun Bakı-Batum neft kəmərinin çəkilməsi. 829 verst* uzunluğunda olan bu kəmər ildə 60 milyon pud neft nəql etməyə imkan verirdi. may – Gəncədə İ.Ziyadxanov tərəfindən ""Müdafiə"" təşkilatının yaradılması. 25 avqust — Azərbaycan müəllimlərinin II qurultayının keçirilməsi. Bakının Bayıl qəsəbəsində ilk dəfə məktəbəqədər tərbiyə müəssisəsinin açılması. 5 yanvar - Pierre Pflimlin-fransız siyasi xadim Abuzər Rəsulov Həsən bəy Zərdabi Mirzə Əli Ləli",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4616
-1907-ci il,"6 yanvar - İtaliyalı pedaqoq Mariya Montesorri tərəfindən Romada orta təbəqəli ailələrin uşaqları üçün özünün ilk məktəbini və uşaq bağçasını açması. 20 fevral - Çar Rusiyasının ikinci Dövlət Dumasının fəaliyyətə başlaması. 3 iyun - Pusiyada hökumət tərəfindən II Dövlət Dumasının qovulması. Rusiyanın yeddi misəritmə zavodunun birləşərək inhisarçı «Mis» sindikatını yaratması. 8 fevral - Təbrizdə İran şah rejiminə qarşı silahlı xalq üsyanının başlanması. mart - Dünyada ən uzun Bakı-Batum neft kəmərinin çəkilməsi. 829 verst* uzunluğunda olan bu kəmər ildə 60 milyon pud neft nəql etməyə imkan verirdi. may – Gəncədə İ.Ziyadxanov tərəfindən ""Müdafiə"" təşkilatının yaradılması. 25 avqust — Azərbaycan müəllimlərinin II qurultayının keçirilməsi. Bakının Bayıl qəsəbəsində ilk dəfə məktəbəqədər tərbiyə müəssisəsinin açılması. 5 yanvar - Pierre Pflimlin-fransız siyasi xadim Abuzər Rəsulov Həsən bəy Zərdabi Mirzə Əli Ləli",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186161
-1907-ci il panikası,"1907-ci il həyəcanı — ABŞ-nin bank sektorunda 1907-ci ilin oktyabr ayının ortalarında baş verən maliyyə böhranı. Baş vermiş maliyyə böhranı nəticəsində ABŞ-nin Nyu York birjasında səhmlər ötən ilin zirvə dövrü ilə müqayisədə 50% azalma nümayiş etdirdi. 1907-ci ilin sonunda böhran nəticəsində bir çox bank, maliyyə qurumu və siğorta şirkəti iflas etdi. Maliyyə bazarında iqtisadi durğunluq nəticəsində inamın azalması, tələb və təklifdəki balansın pozulması nəticəsində bazarda dalğalanma yaşandı. Bu dövrdə yaşanan maliyyə böhranının nəticəsində pul və maliyyə axışının daha sistemli şəkildə tənzimlənməsi zərurəti meydana çıxdı. Bununla yanaşı dövrün ABŞ prezidenti Teodor Ruzvelt böhranın yaranmasının səbəblərindən biri olan inhisarçılığa qarşı da mübarizənin aparılması üçün təkliflərin hazırlanmasını təsdiqlədi. Proseslər ABŞ Federal Ehtiyat Sisteminin yaranması ilə başa çatdı. Həmçinin bax Dağlaləsi həyəcanı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=635764
-1907 Tiflis bank soyğunu,"Kun, Miklós. Chapter 5: Why Stalin Was Called a 'Mail-Coach Robber' // Stalin: An Unknown Portrait. New York: Central European University Press. 2003. ISBN 978-963-9241-19-0.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=304352
-1907 idman gimnastikası üzrə Dünya Çempionatı,İdman gimnastikası üzrə 3-cü Dünya Çempionatı 1907-ci ilin iyun ayında Bohemiyanın Praqa şəhərində keçirilmişdir. Beynəxalq Gimnastika Federasiyası rəsmiləri Bohemiya idmançılarının qazandıqları medalları sənədləşmələrdə Çexoslovakiyanın xeyrinə yazır. Hər tərəfli Komanda mübarizəsi Turnik üzərində hərəkətlər Parallel qollarda Dəstəli at üzərində hərəkətlər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=624622
-1908,"İstanbul – Mədinə xətti ilə ilk qatar yola düşüb. 12 yanvar – Ü. Hacıbəyovun İlk Azərbaycan operası olan ""Leyli və Məcnun""un tamaşaya qoyulması. 8 iyun - Azərbaycan dilində ictimai – siyasi, iqtisadi, ədəbi «Tərəqqi» qəzetinin ilk nömrəsinin çapdan çıxması. 23 iyun – Tehranda əksinqilabi çevriliş baş verməsi, konstitusiya tərəfdarlarına və demokratik qüvvələrə divan tutulması. 23 iyul — Osmanlı tarixinin ikinci konstitusiyası hesab edilən ikinci məşrutiyyət qəbul edildi. 1 aprel — Abraham Maslau, 5 iyun — Mikayıl Müşfiq, azərbaycanlı şair, repressiya qurbanı. Rəşid Məcidov Huqo Hadviqer 12 mart - Edmondo De Amicis- italyan yazıçı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4617
-1908-ci il,"İstanbul – Mədinə xətti ilə ilk qatar yola düşüb. 12 yanvar – Ü. Hacıbəyovun İlk Azərbaycan operası olan ""Leyli və Məcnun""un tamaşaya qoyulması. 8 iyun - Azərbaycan dilində ictimai – siyasi, iqtisadi, ədəbi «Tərəqqi» qəzetinin ilk nömrəsinin çapdan çıxması. 23 iyun – Tehranda əksinqilabi çevriliş baş verməsi, konstitusiya tərəfdarlarına və demokratik qüvvələrə divan tutulması. 23 iyul — Osmanlı tarixinin ikinci konstitusiyası hesab edilən ikinci məşrutiyyət qəbul edildi. 1 aprel — Abraham Maslau, 5 iyun — Mikayıl Müşfiq, azərbaycanlı şair, repressiya qurbanı. Rəşid Məcidov Huqo Hadviqer 12 mart - Edmondo De Amicis- italyan yazıçı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186162
-1908 Yay Olimpiya Oyunları medal sıralanması,1908 Yay Olimpiya Oyunları - 1908-ci ildə Böyük Britaniyanın paytaxtı Londonda keçirilmişdir. * Ev sahibi (Böyük Britaniya) Xarici keçidlər London 1908 — 1908 Yay Olimpiya Oyunları medal sıralanması,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=291456
-1909,"Böyük Britaniya kəşfiyyat xidməti orqanının - MI5-in yaradılması. 1 yanvar - Böyük Britaniyada ilk dəfə təqaüdlərin verilməsinə başlanılması. 4 mart - ABŞ prezidenti postunda Vilyam Taftın Teodor Ruzvelti əvəz etməsi. 6 aprel - Rusiya ilə Türkiyə arasında Bolqarıstanın müstəqilliyi ilə bağlı müqavilə imzalanması. 13 aprel — Osmanlı İmperiyasında 31 mart hadisələri adlanan Gənc türklər inqilabı baş tutdu. 27 aprel — Osmanlı sultanı II Əbdülhəmid devrilərək yerinə qardaşı V Mehmed Rəşad taxta çıxarıldı. İranda Məhəmmədəli şahın hakimiyyətdən devrilməsi və onun oğlu Əhmədin şah elan edilməsi. Audi kompaniyasının əsasının qoyulması. 19 noyabr - İranda ikinci Məclisin ilk iclasının keçirilməsi. Hindistanda Kəlkəttədə "" Hind elminin inkişaf assosiasiyası"" adlı cəmiyyətin yaradılması. Tel-Əviv şəhərinin əsasının qoyulması. 30 noyabr – Ü.Hacıbəyovun ""Şeyx Sənan"" operasının ilk tamaşası. 20 mart - Mehdi Hüseynov – yazıçı, dramaturq, tənqidçi, ictimai xadim, Azərbaycan xalq yazıçısı (1964), SSRİ Dövlət mükafatı laureatı (1950) 5 aprel - Asəf Zeynallı - Görkəmli bəstəkar. 16 sentyabr - Orucova İzzət Mirzəağa qızı - Görkəmli alim , akademik. Səttar Bəhlulzadə - Görkəmli Azərbaycan rəssamı. Şəmsi Bədəlbəyli - Xalq artisti, rejissor . Mehmed Nizaməddin Əfəndi İsmayıl xan Ehsan xan oğlu Naxçıvanski, rus ordusunda general. German Minkovski",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4618
-1909-cu il,"Böyük Britaniya kəşfiyyat xidməti orqanının - MI5-in yaradılması. 1 yanvar - Böyük Britaniyada ilk dəfə təqaüdlərin verilməsinə başlanılması. 4 mart - ABŞ prezidenti postunda Vilyam Taftın Teodor Ruzvelti əvəz etməsi. 6 aprel - Rusiya ilə Türkiyə arasında Bolqarıstanın müstəqilliyi ilə bağlı müqavilə imzalanması. 13 aprel — Osmanlı İmperiyasında 31 mart hadisələri adlanan Gənc türklər inqilabı baş tutdu. 27 aprel — Osmanlı sultanı II Əbdülhəmid devrilərək yerinə qardaşı V Mehmed Rəşad taxta çıxarıldı. İranda Məhəmmədəli şahın hakimiyyətdən devrilməsi və onun oğlu Əhmədin şah elan edilməsi. Audi kompaniyasının əsasının qoyulması. 19 noyabr - İranda ikinci Məclisin ilk iclasının keçirilməsi. Hindistanda Kəlkəttədə "" Hind elminin inkişaf assosiasiyası"" adlı cəmiyyətin yaradılması. Tel-Əviv şəhərinin əsasının qoyulması. 30 noyabr – Ü.Hacıbəyovun ""Şeyx Sənan"" operasının ilk tamaşası. 20 mart - Mehdi Hüseynov – yazıçı, dramaturq, tənqidçi, ictimai xadim, Azərbaycan xalq yazıçısı (1964), SSRİ Dövlət mükafatı laureatı (1950) 5 aprel - Asəf Zeynallı - Görkəmli bəstəkar. 16 sentyabr - Orucova İzzət Mirzəağa qızı - Görkəmli alim , akademik. Səttar Bəhlulzadə - Görkəmli Azərbaycan rəssamı. Şəmsi Bədəlbəyli - Xalq artisti, rejissor . Mehmed Nizaməddin Əfəndi İsmayıl xan Ehsan xan oğlu Naxçıvanski, rus ordusunda general. German Minkovski",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186163
-1909 idman gimnastikası üzrə Dünya Çempionatı,İdman gimnastikası üzrə 4-cü Dünya Çempionatı 1909-cu ildə Lüksemburqda keçirilmişdir. Medal cədvəli Beynəxalq Gimnastika Federasiyası rəsmiləri Bohemiya idmançılarının qazandıqları medalları sənədləşmələrdə Çexoslovakiyanın xeyrinə yazır. Kişilər arasında fərdi çıxış Kişilər arasında komanda şəklində hər tərəfli Halqalarla hərəkətlər (kişilər arasında) Parallel qollarda (kişilər arasında) Turnik üzərində hərəkətlər (kişilər arasında),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=624634
-190 (dəqiqləşdirmə),"190 (ədəd) (Yüz doxsan) — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz səksən doqquzdan sonra, yüz doxsan birdən əvvəl gəlir. 190 — Dövlət Sosial Müdafiə fondu məlumat telefon nömrəsi 190 — Siyəzən rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 23) E.ə. 190 — il",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155522
-190 (ədəd),"Yüz doxsan — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz səksən doqquzdan sonra, yüz doxsan birdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz doxsan ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=154220
-1910,"15 yanvar - Qabon, Orta Konqo, Ubanqi-Şari və Çad müstəmləkələrinin birləşdirilməsi nəticəsində Fransız Konqosunun Fransız Ekvatorial Afrikası şəklində yenidən təşkil olunması. 22 avqust - Koreyanın Yaponiya protektoratlığına keçməsi. 3 dekabr - Paris avtosalonunda mühəndis Jorj Klod ixtira etdiyi neon lampasının təqdim edilməsi. Cənubi Afrika İttifaqının yaradılması. Albaniyada baş verən üsyanın türk ordusu tərəfindən yatırılması 19 mart - Səttarxanın və Bağırxanın Tehrana yola salınması. 7 avqust - Səttarxan və tərəfdarları üzərinə Tehranda irticaçı qüvvələrin basqın etməsi. Qafur Rəşad Mirzəzadənin ""Qafqaz coğrafiyası haqqında"" əsəri çap olunmuşdur. Azərbaycan səhnəsində Üzeyir Hacıbəyovun ""Ər və arvad"" ilk musiqili komediya tamaşaya qoyulmuşdur. Bakıda yeni müsəlman mədəni-maarif cəmiyyəti - ""Səfa"" yarandı. 22 yanvar — İki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, general-mayor Həzi Əhəd oğlu Aslanov anadan olmuşdur. 13 fevral — Abdulla Vəliyev 19 may — Görkəmli Azərbaycan şairi Rəsul Rza anadan olmuşdur. 28 avqust — Tyallinq Kupmans 19 oktyabr — Hüseyn Seyidzadə – Azərbaycan kino rejissoru və ssenaristi. 30 oktyabr — Jean Henry Dunant- İsveçrəli yazıçı, iş adamı 29 dekabr — Ronald Kouz",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4619
-1910-cu il,"15 yanvar - Qabon, Orta Konqo, Ubanqi-Şari və Çad müstəmləkələrinin birləşdirilməsi nəticəsində Fransız Konqosunun Fransız Ekvatorial Afrikası şəklində yenidən təşkil olunması. 22 avqust - Koreyanın Yaponiya protektoratlığına keçməsi. 3 dekabr - Paris avtosalonunda mühəndis Jorj Klod ixtira etdiyi neon lampasının təqdim edilməsi. Cənubi Afrika İttifaqının yaradılması. Albaniyada baş verən üsyanın türk ordusu tərəfindən yatırılması 19 mart - Səttarxanın və Bağırxanın Tehrana yola salınması. 7 avqust - Səttarxan və tərəfdarları üzərinə Tehranda irticaçı qüvvələrin basqın etməsi. Qafur Rəşad Mirzəzadənin ""Qafqaz coğrafiyası haqqında"" əsəri çap olunmuşdur. Azərbaycan səhnəsində Üzeyir Hacıbəyovun ""Ər və arvad"" ilk musiqili komediya tamaşaya qoyulmuşdur. Bakıda yeni müsəlman mədəni-maarif cəmiyyəti - ""Səfa"" yarandı. 22 yanvar — İki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, general-mayor Həzi Əhəd oğlu Aslanov anadan olmuşdur. 13 fevral — Abdulla Vəliyev 19 may — Görkəmli Azərbaycan şairi Rəsul Rza anadan olmuşdur. 28 avqust — Tyallinq Kupmans 19 oktyabr — Hüseyn Seyidzadə – Azərbaycan kino rejissoru və ssenaristi. 30 oktyabr — Jean Henry Dunant- İsveçrəli yazıçı, iş adamı 29 dekabr — Ronald Kouz",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186164
-1910-cu ilin filmləri,"Dünya kinoları «Kral Lir»/Re Lear, İtaliya (rej. Cerolamo Lo Savo) «Frankenşteyn»/Frakenstein, ABŞ (rej. C.Sirp Douli) Rusiya kinoları «Anna Karenina», (rej. Andre Mert) «Boqdan Xmelniçkiy», (rej. N.Çernevskiy) «Boyarin Orşa», (rej. Pyotr Çardınin) «Gecəyarı qəbirsanlıqda», (rej. Vasili Qonçarov) «Tələbəlilik illəri», (rej. Pyotr Çardınin) «Volqa və Sibir», (rej. Vasili Qonçarov) «İkinci gənclik», (rej. Pyotr Çardınin)«Puşkinin həyat və ölümü» filmi «Puşkinin həyat və ölümü», (rej. Vasili Qonçarov) «Axmaq», (rej. Pyotr Çardınin) «Şahzadə Tarakanova», (rej. Kay Qanzen, Andre Mert) «Fəsillər», (rej. Vasili Qonçarov) «L’Haim/Həyat üçün», (rej. Andre Mert, Kay Qanzen) «Leytenant Erqunov», (rej. Kay Qanzen, Andre Mert) «Qədr üçün sevirəm, ya da həyat üçün həyat», (rej. Pyotr Çardınin) «Böyük maqiya və ya dəli Vasilkinin məktubları», (rej. Pyotr Çardınin) «Napaleon Rusiyada», (rej. Vasili Qonçarov) «Böyük Pyotr/ Pyotrın həyatı və ölmü», (rej. Kay Qanzen, Vasili Qonçarov) «Xizəkçilər Kraliçası», (rej. Pyotr Çardınin) «Duel», (rej. Andre Mert) «Rusalka», (rej. Vasili Qonçarov) «Qaraçılar», (rej. Andre Mert)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=171789
-1910-cu illər,1910-cu illər (bəzən 10-cu illər abreviaturası ilə qeyd olunur) — Qriqori təqvimində 1910-cu il yanvarın 1-də başlayan və 1919-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Kino və televiziya Siyasətçilər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=567909
-1910-cu illərin filmləri,1910-cu ilin filmləri 1911-ci ilin filmləri 1912-ci ilin filmləri 1913-cü ilin filmləri 1914-cü ilin filmləri 1915-ci ilin filmləri 1916-cı ilin filmləri 1917-ci ilin filmləri 1918-ci ilin filmləri 1919-cu ilin filmləri,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=603598
-1910 Albaniya üsyanı,"1910-cu ildəki alban üsyanı (alb. Kryengritja shqiptare e vitit 1910, türk. 1910 Arnavutluk İsyanı) — Albaniyadakı Gənc Türk Osmanlı hökumətinin yeni mərkəziləşdirmə siyasətlərinə bir reaksiya idi. Bir sıra böyük həcmli üsyanların ilki idi. Üsyançılar Serbiya Krallığı tərəfindən dəstəklənmişdi. 1910-cu ilin ilk aylarında alınan yeni vergilər, İsa Boletininin 1909-cu ildə bir üsyana qarışan alban rəhbərləri Osmanlı İmperiyasına qarşı bir üsyan qaldırmaq üçün razı etməsinə yol açdı. Priştine-də (indiki Priştina) və Ferizovik-də (indiki Ferizay) alban hücumlarında, İpek (indiki Peç) şəhərindəki Osmanlı komandirinin öldürülməsində və müqavimətçilərin Kaçanik Keçidindəki Skopyeyə gedən dəmiryolunun bağlaması Osmanlı hökumətinin bölgədə hərbi vəziyyət elan etməsinə səbəb oldu. İki həftədən çox bir vaxtdır gedən şiddətli döyüşdən sonra alban qüvvələri Drenisa bölgəsinə çəkilərkən, Osmanlı ordusu Prizren və Yakova (İndiki Qyakova) şəhərlərini zəbt etdi. Osmanlı əsgərləri 1910-cu ilin İyun ayının 1-də Peç şəhərini yenidən zəbt etmişdir. Bundan iki ay sonra Şkoder şəhərini də zəbt etdilər. Bunun nəticəsində bir çox məktəb bağlandı və iki il əvvəl Monastir Konqresində təsdiq edilən Alban əlifbasındakı nəşrlər qeyri-qanuni elan edildi. 1910-cu ilin ilk aylarında, İsa Boletini, 1909-cu ildəki daha kiçik üsyanın müvəffəqiyyətsizliyindən sonra Monteneqroya qaçan alban klanlarını ziyarət edərək qüvvələri yeni bir üsyan üçün razı etməyə çalışdı. Bu vaxt yeni qubernator Masar Bəy, əmtəələrin üzərinə dərhal sevilməyən yeni bir vergi sistemi gətirdi. Alban rəhbərlər, İpək (indiki Peç) şəhərində və Ferizoviçdə (indiki Ferizay) iki yeni iclas təşkil etdilər və burada yeni Osmanlı hökumətinin mərkəziləşmə siyasətinə qarşı birləşmək üzrə besa andını içdilər. İsa Boletini rəhbərliyindəki qüvvələr Priştina və Ferizoviçdə Osmanlı qüvvələrinə hücum etdilər. Peç şəhərindəki Osmanlı qüvvələrinin komandiri yerli xalq tərəfindən öldürüldü. Osmanlı hökuməti hərbi vəziyyət elan etdi və 1910-cu ilin Aprel ayında Skopyeyə gedən Şövkət Turqut Paşa rəhbərliyindəki 16.000 nəfərlik bir hərbi ekspedisiya göndərdi. Eyni vaxtda İdris Səfərin rəhbərliyindəki 3 min alban Kaçanik Keçidində yerləşən və Skopyeyə gedən dəmiryolunu bağladı. Priştinadan Osmanlı garnizonuna əsgər və hərbi təchizat göndərən bir qatarı tutmuş, əsgərləri silahsızlandırmış və təchizatları özlərinə götürmüşdülər. Osmanlı qüvvələri Kaçanik Keçidinə hücum etdi ancaq orada İdris Səfər rəhbərliyindəki albanlar tərəfindən göstərilinən müqavimət, Osmanlı hökumətinə 16 min əsgərin üsyanı yatırmaq üçün qeyri-kafi olduğunu öyrətdi. Buna görə ordudakı əsgərlərin sayı 40 minə qalxdı. İki həftədən çox vaxtdır ki sərt döyüşən Osmanlı əsgərləri, Kaçanik Keçidini zəbt etdilər və eyni vaxtda Ferazovik-Prizrenin Karraleva Keçidinə olan yolunu bağlayan İsa Boletini və Həsən Budakova rəhbərliyindəki alban qüvvələrinə hücum etdilər. Üç gün davam edən döyüşdən sonra alban qüvvələri Drenisa bölgəsinə çəkildilər. Osmanlı qüvvələri 1910-cu ilin May ayının ortalarında Prizren şəhərini zəbt etdilər. İyun ayının 1-də isə Yakova və İpək şəhərlərini zəbt etdilər. Hökumət əmri ilə, ordunun bir qismi Skutari (indiki Şkoder) şəhərinə, digər qismi isə Debre bölgəsinə (Albaniyada indi Dibare, Makedoniya Respublikasında isə Debar olaraq bilinir) getdi. Skutariyə gedən ilk ordu, Zəhər Xəlil, Abdullah Xoca və Şaban Binaku rəhbərliyindəki, Qaç, Krasnik və Bitiç bölgələrindən gələn alban qüvvələri ilə döyüşərək Morine keçidini zəbt etdi. Osmanlı qüvvələri, Prel Tuli, Mehmet Şupendi və Maraş Deliya rəhbərliyindəki Albaniyanın Salem, Şose, Nikay və Mertur bölgələrindən gələn qüvvələr tərəfindən Aqri Keçidində 20 gündən çox dayandırıldı. 1910-cu ilin İyul ayının 24-də Osmanlı qüvvələri Skutari şəhərini zəbt etdi. Skutari zəbt olunandan sonra üsyan yatırıldı. Osmanlı qüvvələrinin sayı 50 minə qədər yüksəlmiş olmasına baxmayaraq, yalnız ovalıqları və şəhərləri nəzarət altına almışdırlar, amma dağlıq bölgələrin nəzarəti ələ keçirməyi bacara bilməmişdirlər. Osmanlı komandiri Mehmet Şövkət Paşanın tələbi üzərinə Osmanlı hökuməti, alban klanlarının dağlıq qanunu olan ""Leke Dukaqyini Aktı""-ın qaldırıldığını elan etdi. Bəzi alban klanları Monteneqroya qaçdılar, Osmanlı hökumətindən bir əfv tələb edərək üsyandan əvvəl verilən şərtlərin geri gətirilməsini istədilər. Bu, alban əlifbasının və onun içində nəşr olunan kitabların qadağan edilməsini də ehtiva edirdi. Bu şərtlər Osmanlı hökuməti tərəfindən qəbul edilmədi. Alban dil məktəbləri qeyri-qanuni elan edildi və alban hərflərində bir kitab saxlamaq cəza halına gəldi. Sayı və mövqesi ilə güclü olan Osmanlı ekspedisiyaları, Albaniyanın mərkəzində və cənubunda yeni qadağanları əhaliyə çatdırmaq üçün yürüşünə davam etdi. Alban məktəbləri bağlanıldı və Latın qrafikasındakı nəşrlər qeyri-qanuni elan edildi. Alban üsyan yatırılmışdı, amma 1912-ci ildə də yeni bir üsyan baş verdi. Həmçinin Bax İdris Səfər Birinci Balkan müharibəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491489
-1911,"1 iyun — Türk Hava Qüvvələrinin yaradılması. 12 dekabr — Hindistanın paytaxtının Kəlküttədən Dehliyə köçürülməsi. 14 dekabr - Rual Amundsenin ekspedisiyasının ilk dəfə Cənub qütbünə yetişməsi. Bakını Quba və Xaçmazla birləçdirən telefon xəttinin işə salınması. 14 fevral - Bakı və Tiflis şəhərləri arasında birbaşa telefon rabitəsi xəttinin çəkilməsi. 11 may - Görkəmli siyasi xadim və dövlət xadimi, yazıçı Nəriman Nərimanovun ""Nadir şah Əfşar"" pyesinin ilk dəfə general Hüseyn xan Naxçıvanskinin evində tamaşaya qoyulması. Şollar-Bakı su kəmərinin çəkilişinə başlanması. 1916-cı ilin axırında kəmərin çəkilişinin başa çatması. Alekseev adına qızlar gimnaziyası 12 fevral — Bəhram Mansurov, görkəmli Azərbaycan tarzəni, respublikanın xalq artisti (ö.1985). 15 oktyabr — Mirzə İbrahimov, Azərbaycanın xalq yazıçısı (ö.1993). 3 dekabr — Nino Rota, italyan bəstəkar (ö.1979). Ənvər Məmmədquluzadə — Cəlil Məmmədquluzadənin oğlu, həkim Əminə Mukbilə Sultan İslam Krımşamxalov 12 iyul — Mirzə Ələkbər Sabir, görkəmli Azərbaycan şairi, satirik (d.1862). 7 oktyabr – Con Cekson",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4620
-1911-ci il,"1 iyun — Türk Hava Qüvvələrinin yaradılması. 12 dekabr — Hindistanın paytaxtının Kəlküttədən Dehliyə köçürülməsi. 14 dekabr - Rual Amundsenin ekspedisiyasının ilk dəfə Cənub qütbünə yetişməsi. Bakını Quba və Xaçmazla birləçdirən telefon xəttinin işə salınması. 14 fevral - Bakı və Tiflis şəhərləri arasında birbaşa telefon rabitəsi xəttinin çəkilməsi. 11 may - Görkəmli siyasi xadim və dövlət xadimi, yazıçı Nəriman Nərimanovun ""Nadir şah Əfşar"" pyesinin ilk dəfə general Hüseyn xan Naxçıvanskinin evində tamaşaya qoyulması. Şollar-Bakı su kəmərinin çəkilişinə başlanması. 1916-cı ilin axırında kəmərin çəkilişinin başa çatması. Alekseev adına qızlar gimnaziyası 12 fevral — Bəhram Mansurov, görkəmli Azərbaycan tarzəni, respublikanın xalq artisti (ö.1985). 15 oktyabr — Mirzə İbrahimov, Azərbaycanın xalq yazıçısı (ö.1993). 3 dekabr — Nino Rota, italyan bəstəkar (ö.1979). Ənvər Məmmədquluzadə — Cəlil Məmmədquluzadənin oğlu, həkim Əminə Mukbilə Sultan İslam Krımşamxalov 12 iyul — Mirzə Ələkbər Sabir, görkəmli Azərbaycan şairi, satirik (d.1862). 7 oktyabr – Con Cekson",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186165
-"1911-ci il Xinhai İnqilabı (film, 2011)","1911-ci il Xinhai İnqilabı və ya 1911 (ing. 1911 Xinhai Revolution çin. 辛亥革命) — 2011-ci ildə çəkilmiş Çin tarixi dram filmidir. Film Sincan İnqilabının 100 illiyinə bir ziyarətdir. Bu, həmçinin Ceki Çanın karyerasında 100'cü filmidir. Baş rollarda olmaqdan əlavə, Çan filmin də istehsalçı və həmmüəllifidir. Co-ulduzlar arasında Çanın oğlu Ceysi Çan, Li Binbin, Vinston Çao, Con Çen və Hu Qe var. Bu film 24-cü Tokio Beynəlxalq Film Festivalının açılışı üçün seçildi. Filmin premyerası 23 sentyabr 2011-ci ildə baş tutub. Film Çindəki Mançu sülaləsinin devrildiyi və Çin Cümhuriyyətinin qurulduğu dövrlərdən bəhs edir. Hekayə, Huan Sin və Sun Yat-sen mövzularına diqqət yetirməklə, Xinhai İnqilabının əsas hadisələrini yaxından izləyir. 1911-ci il Vuçan üsyanı ilə başlayır və 27 aprel 1911-ci ildə İkinci Quanzou üsyanı, 72 şəhidin ölümü, Sun Yat-senin yeni müvəqqəti Çin Respublikasının müvəqqəti prezidenti seçilməsi, son Qin sülaləsi imperatoru Puyi'nin 12 fevral 1912-ci ildə istefası və Yuan Şikai'nin 10 Mart 1912-ci ildə Pekində yeni müvəqqəti prezident olması. Çəkiliş 29 sentyabr 2010-cu ildə Liaoninin Fuxin şəhərində kamera yayma mərasiminin keçirildiyi yerdə başladı. Yarım illik gərgin çəkilişdən sonra, 20 mart 2011-ci ildə Hainan'ın Sanya şəhərində çəkilişlər tamamlandı tamamlandı. Filmin üzərində işləyənlər Filmin rejissoru Ceki Çan, prodüseri Van Çjzbin, ssenari Van Sindun, operatoru isə Çan Lidir. Film 100 dəqiqədir. Film 23 sentyabr 2011-ci ildə Çində, 29 sentyabr 2011-ci ildə isə Honq Konqda nümayiş olundu. 22 oktyabr 2011-ci ildə 24-cü Tokio Beynəlxalq Film Festivalını açdı. Filmin orijinal versiyası 7 oktyabr 2011-ci ildə Şimali Amerika teatrlarına buraxıldı. Film ümumiyyətlə mənfi rəylər aldı; hazırda Rotten Tomatoes-da 9% ""çürük"" reytinqə sahibdir. Tənqidçilərin rəylərinin orta hesabını istifadə edən Metacritic-də ""ümumiyyətlə əlverişsiz"" rəyləri göstərən məsələn, 37/100 tutur. Filmin imdb səhifəsi Ən yaxşı dəstəkləyici aktyor üçün yüz çiçək mükafatı Ən yaxşı dəstəkləyici aktrisa üçün yüz çiçək mükafatı Treyleri YouTube'da oxudun",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=631595
-1911 Güləş üzrə Avropa Çempionatı,1911-ci ildə Güləş üzrə Avropa Çempionatı Budapeşt şəhərində (Avstriya-Macarıstan) keçirilmişdir. Güləş üzrə ilk Avropa Çempionatı idi. Yarışçılar ancaq Yunan-Roma güləşində mübarizə aparırdılar. Yunan-Roma güləşi FILA Wrestling Database,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=608682
-1912,"1 iyul — Almaniya milli futbol komandası tərəfindən Rusiya milli futbol komandasının 16:0 hesabı ilə məğlub edilməsi. 12 fevral - Çində Tsin monarxiyasının ləğv edilməsi. 1 noyabr — Balkanlarda yaranan hərbi vəziyyət səbəbilə Salonikidə sürgündə olan sabiq Osmanlı sultanı II Əbdülhəmid alman səfirliyinə aid Loreley döyüş gəmisiylə gətirilərək Bəylərbəyi sarayına yerləşdirildi. 3 dekabr — Türkiyə, Bolqarıstan, Serbiya və Monteneqro arasında sülh sazişi imzalanmışı, I Balkan müharibəsinin başa çatması. 20 dekabr - Rusiyada çar tərəfindən Stolıpin aqrar siyasətinin müəyyən məhdudluqla özündə əks etdirən canişin layihəsinin təsdiq edilib qüvvəyə minməsi. İtaliya-Türkiyə müharibəsinə son qoyan Lozanna sazişinin imzalanması. Rusiyanın və xarici ölkələrin yeddi nəhəng bankı tərəfindən ""Oyl"" inhisar birliyinin təşkil edilməsi. Titanik gəmisinin batması. ""Dağıstanda və Zaqatala dairəsində kəndlilərin bəylərdən və keşkəl sahiblərindən asılılıq münasibətlərinin ləğv edilməsi haqqında"" qanun IV Dövlət Duması tərəfindən təsdiq edildi. 16 avqust - Gəncə şəhərində Tiflis kommersiya bankının şöbəsi açıldı. Məhəmməd Qocayev - SSRİ Gürcüstan dövlət xadimi. 3 mart — Manaf Süleymanov - azərbaycanlı yazıçı və tərcüməçi (ö. 2001). 19 mart — Adolf Qaland - alman pilot. 28 may - Patrik Vayt - Avstraliyalı yazıçı. 23 iyun — Alan Turinq - ingilis riyaziyyatçı və kompüter mütəxəssisi və müasir kompüterlərin qurucusu (ö. 1954). 10 avqust — Jorji Amadu və Braziliya yazıçısı və ictima-siyasi xadimi və modernist məktəbin nümayəndəsi. 14 iyul — Vudi Qatri - amerikalı söz yazarı və xalq musiqisi sənətçisi. 17 iyul — Anri Puankare 16 avqust — Virciniya Kristian — 20-ci əsrdə Virciniya əyalətində edam olunan ilk qadın cinayətkar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4621
-1912-1913-cü illər aqrar qanunları,"1912-1913-cü illər aqrar qanunları — Çar Rusiyası tərəfindən Azərbaycanda kəndlilərin torpaq sahiblərindən asılılığından azad olunmasını rəsmiləşdirən qanunlar. Yeni aqrar qanunların qəbul edilməsi zəruriliyi XX əsrin əvvəllərində çarizm vergi siyasətində ancaq dövlət kəndinə aid edilmiş 1900-cü ilin 1 may və 1903-cü ilin 21 aprel əsasnamələrindən sonra heç bir dəyişiklik və tədbir nəzərə çarpmır; verilən qanun və qaydalar isə vergi və mükəlləfiyyət sistemini xəzinə kəndində ağırlaşdıraraq mürəkkəbləşdirdi və əsarəti daha da qüvvətləndirdi. Sahibkar kəndində isə çarizmin vergi siyasəti, kəndlilərlə mülkədarlar arasında mükəlləfiyyətli münasibətlərin ləğv edilməsi məsələsinin meydana çıxması ilə əlaqədar olaraq, torpaq siyasəti elə qarışmışdı ki, onları bir-birindən ayırmaq mümkün deyildi. Bu dövrdə bütün Cənubi Qafqazda, o cümlədən Şimali Azərbaycanda da çarizmin aqrar siyasətinin əsas məqsədi kənddə icmaları dağıtmaq, kənd burjuaziyasının-qolçomaqların şəxsində özünə dayaq yaratmaq idi. Qafqaz ali hakimiyyət orqanları və yerli burjuaziya torpaq məsələsində yeganə çıxış yolunu Stolıpin aqrar siyasətinin tətbiqində görürdülər. Qafqaz canişini Vorontsov-Daşkov və digər çar məmurları hesab edirdilər ki, Stolıpinin aqrar siyasəti kəndlilərin xüsusi torpaq mülkiyyətçilərinə çevrilməsi üçün zəmin yaradır və buna görə də o, təkcə Rusiya üçün deyil, Cənubi Qafqaz üçün də məqsədəuyğun və xeyirxah aktdır. 1907-ci il mayın 10-da Dövlət Dumasında Stolıpinin torpaq məsələsi haqqındakı bəyanatı Cənubi Qafqazda Stolıpin aqrar siyasətinin tərəfdarlarını bir daha ruhlandırdı, çünki bu bəyanat çar hökumətinin təkcə Rusiyanın daxili quberniyaları yox, milli ucqarları üçün də aqrar məsələ məramnaməsi idi. Stolıpin aqrar siyasətinin Cənubi Qafqazda, o cümlədən Azərbaycanda tətbiq edilməsinin tərəfdarlarının səylərinə baxmayaraq, onların arzusu həyata keçmədi. Çünki çar hökuməti bu siyasətin ancaq bütün kəndlilərin 20 faizini təşkil edən sahibkar kəndinə tətbiq olunmasına razılıq vermişdi. Buna görə də 1908-1909-cu illərdə xəzinə k��ndlilərini xüsusi mülkiyyətçilər qrupuna daxil etmək haqqında III Dövlət Dumasının müzakirəsinə çıxarılan layihələr təsdiq edilməmiş, kağız üzərində qalmışdı. Qanun layihəsinin hazırlanması 1909-cu ilin əvvəlində - Stolıpin aqrar siyasətinin həyata keçirilməsinin qızğın dövründə Qafqaz canişini Vorontsov-Daşkov tərəfindən Cənubi Qafqaz quberniyaları, o cümlədən Azərbaycan üçün tərtib edilmiş qanun layihəsi yalnız sahibkar torpaqlarda yaşayan kəndlilərə torpaqlarını ödənclə almaq və xüsusi mülkiyyətçilər qrupuna daxil olmaq hüququ verilməsini, kəndlilərin xüsusi mülkiyyətinə keçmiş pay torpağı üçün mülk sahiblərinə dövlət xəzinəsi tərəfindən ildə ümumi ödənc pulundan 5 faiz ödənməsi nəzərdə tutulurdu. Rusiyada olduğu kimi, bu, nağd pulla deyil, beşfaizli pul təəhhüdü ilə verilməli idi. Kəndlilər isə dövlət tərəfindən torpaq sahiblərinə verilən pulu faizlə birlikdə 28, 41 və 56 il müddətində xəzinəyə qaytarmalı idilər Qanun layihəsinə görə, kəndlilər çəmən, otlaq, meşə yerlərindən və su arxlarından ancaq torpaq sahibinin razılığı ilə istifadə edə bilərdilər. Vorontsov-Daşkov tərəfindən tərtib olunan qanun layihəsi 1909-cu il aprelin 2-də canişin şurasının müzakirəsinə verildi. Müzakirələr 1910-cu il mayın 22-nə qədər davam etdi. Qanun layihəsinin məzmunu ilə tanış olan Azərbaycan torpaq sahiblərinin nümayəndələri canişin idarəsinə öz tənqidi mülahizələrindən ibarət məktublarını göndərmişdilər. Onlar həmin məktublarda kəndlilər tərəfindən torpaqların ödənclə alınması ilə əlaqədar bir çox məsələlərə qarşı çıxırdılar. Yelizavetpol quberniyası torpaq sahiblərinin nümayəndəsi Fərrux bəy Vəzirov məktubunda ödənc pulunun kənd təsərrüfatı məhsulunun keçən əsrin 60-70-ci illərindəki qiymətilə müəyyənləşdirilməsinə etiraz edirdi. Bu, yalnız Fərrux bəy Vəzirovun deyil, bütün Azərbaycan torpaq sahiblərinin tələbi idi. Gündən-günə genişlənən kəndli hərəkatı və kəndlilərin narazılığından ehtiyat edən hökumət bu tələblə razılaşmaqdan çəkinməyə məcbur oldu. 1910-cu il may ayının 22-də qanun layihəsi canişin idarəsi tərəfindən qəbul olunub, yenidən baxılmaq üçün Daxili İşlər Nazirliyi yanında idarələrarası müşavirəyə təqdim edildi. Burada qanun layihəsinin müzakirəsi ilə əlaqədar təkliflərini vermək üçün Azərbaycan torpaq sahibləri özlərinin iki nümayəndəsini - Abbasqulu xanı və Cəfərqulu xanı 1910-cu il dekabrın 1-də Peterburqa göndərdi. Müşavirə torpaq sahiblərinin ehtirasla dolu tələblərindən ancaq birini nəzərə aldı, yəni kəndlilərin mülkiyyətinə veriləcək pay torpağının əvəzinə onlar sahibkarlara, Rusiyada olduğu kimi, pul verməli idilər. Müşavirə 1910-cu il dekabrın 20-da qanun layihəsinə əhəmiyyətsiz düzəlişlər edib, onu Nazirlər Şurasının sərəncamına verdi. Qanun layihəsinin III Dövlət Dumasında müzakirəsi və təsdiqi 1911-ci il martın 17-də Nazirlər Şurası layihəni III Dövlət Dumasına təqdim etdi. Müzakirələrdə III Dövlət Dumasının üzvü, Bakı və Yelizavetpol quberniyaları torpaq sahiblərinin nümayəndəsi Xəlil bəy Xasməmmədov iştirak edirdi. Bütün Zaqafqaziya torpaq sahiblərinin nümayəndələri və millətçi-burjua deputatlar ödəncin xüsusi sahibkarların xeyrinə aparılmasını tələb edir, hətta əkin üçün yararsız yerlərin kəndlilərə pulsuz verilməsinə qarşı çıxırdılar. III Dumada qanun layihəsinin əleyhinə ancaq sosial-demokratlar səs verdilər. Canişinin layihəsi ilə əlaqədar olaraq, sonradan bir deputatın da qoşulduğu 34 deputat hələ 1908-ci ilin dekabrında Zaqafqaziyada kəndlilərin mülkədarlara olan mükəlləfiyyətli münasibətlərini ləğv etmək haqqında özlərinin qanunverici təkliflərini Dumanın müzakirəsinə vermişdilər. Bu təkliflərdə göstərilirdi ki, təhkimçiliyin qalıqları iqtisadi və mədəni inkişafa mane olur, ""kəndli istismarının ən vahid formalarının mühafizə olunmasına və qüvvətlənməsinə imkan yaradır, bütün xalqı səfalətdə, cəhalətdə və hüquqsuz vəziyyətdə saxlayır"". Qeyd edilirdi ki, Cənubi Qafqazda, o cümlədən Azərbaycanda yerli kəndlilərin Rusiyanın daxili quberniya kəndlilərindən iki-üç dəfə az pay torpaqları olmasına baxmayaraq, onlar 3-4 dəfə artıq mükəlləfiyyət daşıyırlar. Kəndliləri ödənc verməyə məcbur etmək onların onsuz da tükənmiş büdcələrinə əlavə və gücçatmaz yük olar, təsərrüfat vəziyyətlərini sarsıdır, bu ""görülən iş ədalətsizlik, ümumxalq və ümumdövlət mənafeyinə açıqcasına zidd gedən bir aktlardı"". Deputatların tələbləri asılı və müvəqqəti mükəlləfiyyətli münasibətlərin təxirəsalınmaz və danışıqsız surətdə ləğv edilməsinə, müvəqqəti mükəlləfiyyətli və asılı kəndlilərdən, həmçinin Dağıstanda və Zaqatala dairəsində olan asılı rəiyyətlərin və keşkəlçilərin torpaq sahibləri üçün icra etdikləri hər cür mükəlləfiyyətlərin aradan qaldırılmasına, bu kəndlilərin istifadəsində olan pay torpaqlarının, torpaq nizamnaməsində göstərilmiş sərhədlərə uyğun olaraq, onların mülkiyyətlərinə çevrilməsinə yönəldilmişdi. Mülkədarların mənafeyini müdafiə edən canişin bu təkliflərin əleyhinə çıxdı. 1911-ci ilin mayında Dövlət Dumasının torpaq komissiyası 35 deputatın təklifini müzakirə edib, kəndlilərin mülkədarlara müvəqqəti mükəlləfiyyətli münasibətləri ləğv etmək mülahizəsi ilə razılaşdı. Lakin komissiya kəndliləri mülkədarlar qarşısında daşımalı olduğu mükəlləfiyyətlərdən əvəzsiz azad etmək haqqında təklifləri rədd edərək, onların öz pay torpaqları müqabilində ödənc ödəmələrini bunun üçün əsas şərt hesab etdi. III Dövlət Dumasında qanun layihəsinə Stolıpin aqrar siyasətinin əsas müddəaları əlavə edilmişdi, bu dəyişiklik və tamamlamalar qanun layihəsinin mətnində deyil, onun əlavələrində öz əksini tapmışdı. Bu əlavələrdən birinin məzmunu belə idi: ""Ayrı-ayrı kəndlilər tərəfindən əldə edilən pay torpağı bəxşiş, yaxud satmaq vasitəsilə başqasının əlinə keçə bilər..."". Lakin pay torpağının sərbəst alınıb-satılmasını məhdudlaşdırmaq üçün əlavələrdə müəyyən şərtlər də qoyulmuşdu. Həmin şərtlərə görə, kəndli xüsusi mülkiyyəti sayılan pay torpağını ancaq kənd icmasının iclasında kəndlilərin 2/3-dən az olmayan hissəsinin razılığı ilə sata bilərdi. Bundan başqa, satılan torpağın qiyməti 500 manatdan baha olduqda, həmin torpaq ancaq maliyyə nazirinin icazəsinə əsasən Daxili İşlər Nazirliyinin sərəncamı ilə alqı-satqı obyekti ola bilərdi. Daha sonrakı müzakirə mərhələlərində qanun layihəsi torpağını ödənclə əldə etmiş kəndliyə xüsusi mülkiyyətçi hüquqi verirdi. Stolıpin aqrar siyasətini müəyyən məhdudluqla özündə əks etdirən canişin layihəsi Dövlət Dumasında təsdiq olunduqdan sonra Dövlət Şurasına təqdim edildi, 1912-ci il dekabrın 19-da Şuranın 36 üzvünün razılığı ilə, heç bir dəyişiklik edilmədən 1912-ci il dekabrın 20-də çar tərəfindən təsdiq edilib qüvvəyə mindi. 1912-ci il 20 dekabr qanunu Azərbaycan ərazisində Bakı və Yelizavetpol quberniyalarını, İrəvan quberniyasında isə Naxçıvan qəzasını da əhatə edirdi. Qanun Zaqatala dairəsinə aid edilmədi. Müstəqil inzibati ərazi sayılan Zaqatala dairəsində asılılıq münasibətlərinin ləğvi haqqında müddəalar isə 1908-ci ildə canişinin tərtib etdiyi ""Dağıstan və Zaqatala dairəsində kəndlilərin bəylərdən və keşkəl sahiblərindən asılılıq münasibətlərinin ləğv edilməsi haqqında"" qanun layihəsində verilmişdi. Bu layihə 1910-1912-ci illərdə canişin idarələrində dəfələrlə müzakirə olunduqdan sonra 1912-ci ildə Daxili İşlər Nazirliyi yanında idarələrarası müşavirəyə təqdim edildi. 1912-ci ildə IV Dövlət Dumasında təsdiq edilən qanun layihəsi 1913-cü il iyulun 7-də çarın sərəncamı ilə qüvvəyə mindi. 1912-1013-cü illər aqrar qanunların əsas məzmunu və mahiyyəti 1912-ci il 20 dekabr qanunu bütün Cənubi Qafqazda olduğu kimi, Azərbaycanda da 1913-cü il yanvarın 1-dən həyata keçirilirdi. Bakı və Yelizavetpol quberniyaları üzrə ödənc 1163 mülkə aid edilmişdi. 1913-cü il yanvarın 1-dən etibarən 403,4 min desyatin. pay torpağı sahibkar kəndlilərin xüsusi mülkiyyəti elan edildi, kəndlilər xüsusi mülkiyyəti olan pay torp ağı üçün xəzinəyə faizlə birlikdə 20755376 rubl pul ödəməli idilər. Zaqatala dairəsində isə ödəncə aid edilmiş 47 kənd 20 il müddətində dövlət xəzinəsinə 284969 rubl ödənc verməli idi. Ödənc əməliyyatına başlamaq üçün 1913-cü ildə Azərbaycanda münsif şöbələrinin sayı xeyli artırıldı. 1912-ci ildə, islahat ərəfəsində, Bakı və Yelizavetpol quberniyalarında 12 münsif şöbəsi yaradıldı və 1913-cü ildə onların sayı 32-yə çatdırıldı. Zaqatala dairəsində isə ödənc əməliyyatını aparmaq üçün üç münsif vəzifəsi təsis edildi, bununla əlaqədar olaraq inzibati dairənin ərazisi 3 barışdırıcı şöbəyə bölündü. Hər barışdıncı şöbənin işinə bir münsif rəhbərlik edirdi. Bakı və Yelizavetpol quberniyalarında 1913-cü il yanvarın 1-dən başlamış ödənc əməliyyatının ayrı-ayrı mərhələlərindən birincisində kəndlilər tərəfindən veriləcək ödəncin hər kənd üzrə hesablanması üçün ilk hesablama siyahılarının tərtib edilməsinə 1913-cü ilin əvvəllərində başlandı və 17 kənd istisna olunmaqla, həmin ilin sonunda qurtardı. 1913-cü ildə hər kənd üzrə ödəncin hesablanıb qurtarması ilə əlaqədar olaraq kəndlilərə çoxlu pul ödəmə vərəqəsi göndərildi. Bakı quberniyasının kəndliləri 1913-cü ildən başlayaraq hər il həmin vərəqələr üzrə xəzinə palatasına 131678 rubl ödənc verməli idilər. Lakin kəndlilər hər il bu qədər pulu verib qurtara bilmir və onların borcu sonrakı illərə keçirdi. İlk hesablama siyahılarının tərtib edilməsilə əlaqədar 1913-cü il yanvarın 1-dən ləğv olunmuş mükəlləfiyyət əvəzində bəylər ödənc almağa başladılar. 1915-ci il yanvarın 1-nə qədər Zaqatala dairəsinin 47 kəndi üzrə 1583 torpaq sahibinə ödənc pulu almaq üçün vəsiqə verildi. Torpaq sahibləri həmin vəsiqələr üzrə 241811 rubl ödənc pulu almışdılar. 1915-ci il yanvarın 1-nə qədər Zaqatala dairəsində ikinci və üçüncü barışdırıcı şöbələrdə torpaq sahiblərinin ödənc pulunu alması başa çatdırılmışdı, ancaq birinci barışdırıcı şöbədə Zaqatala xəzinəsinin bəylərə və keşkəl sahiblərinə 16962 rubl borcu qalmışdı. 1912-ci il qanunu üzrə ödəncə aid edilmiş mülklərdə pay torpaqlarının ölçülməsi ödənc əməliyyatının başqa bir mərhələsi idi. Kəndlilər üçün pay torpağının mərzlənməsi və ödənc pulunun dəqiq hesablanmasının böyük əhəmiyyəti var idi, çünki münsiflər çox vaxt pay torpağının sahəsini əslində olduğundan artıq göstərir, yararsız torpaq üçün də kəndliləri ödənc pulu verməyə məcbur edirdilər. Buna görə də onlar ödənc pulunun dəqiq hesablanması üçün pay torpağının mərzlənməsini və ölçülməsini inadla tələb edirdilər. Lakin bu proses çox ləng gedirdi. 1913-cü ildən 1916-cı ilin axırına qədər keçən 4 ildə Bakı və Yelizavetpol quberniyalarında kəndlilərlə torpaq sahibləri arasında mübahisəyə səbəb olmuş 823 mülkün pay torpağını ölçmək barədə tələblərdən cəmi 298-i yerinə yetirilmişdi. Bakı və Yelizavetpol qubemiyalarında ilk hesablama siyahılarının tərtib edilməsindən sonra münsiflər pay torpağı üzrə mübahisə doğurmayan mülklər üçün ödənc aktı tərtib edirdilər,pay torpağının sahəsi, mərzi ilə əlaqədar mübahisəyə səbəb olmuş mülklər üçün isə ödənc aktının tərtib edilməsi yerin ölçülməsinə qədər təxirə salınırdı. Kəndlilərin xüsusi mülkiyyətçilər qrupuna daxil olması üçün ödənc aktlarının tərtib və təsdiq olunub-olunmamasının əhəmiyyəti yox idi, çünki, yuxarıda göstərildiyi kimi, kəndlilər ödənc aktlarının tərtib və təsdiq edilməsinə qədər artıq ilk hesablama siyahıları üzrə ödənc pulunu ödəməyə başlamışdılar. Ödənc aktlarının tərtib və təsdiq edilməsi ilk hesablama siyahılarında təxmini hesablanmış ödənc pulunun qədərini dəqiqləşdirmək və rəsmiləşdirmək məqsədini daşıyırdı. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, ödənc əməliyyatının bu mərhələsi də olduqca ləng getmiş, başa çatdırılmamışdı. 1917-ci ilə qədər Bakı və Yelizavetpol quberniyalarında ödəncə aid edilmiş 1163 mülkün 450-si üzrə tərtib edilmiş ödənc aktının ancaq 281-ni kəndli məsələsi üzrə quberniya idarələri təsdiq etmişdi. 1912-ci il qanunu tətbiq edilən Bakı və Yelizavetpol quberniyalarından fərqli olaraq, Zaqatala dairəsində ödənc əməliyyatının özünəməxsus cəhətləri var idi. 1912-ci il qanunu üzrə, ödənc əməliyyatı bir neçə mərhələdən ibarət olduğu halda, Zaqatala dairəsində bu mərhələlər yox idi, çünki ödənc əməliyyatının başlanmasına qədər, hələ 1908-ci ildə ödənc pulunun məbləği Zaqatala dairəsinə ezam edilmiş komissiya tərəfindən müəyyən olunmuşdu. Odur ki, ödənc əməliyyatı başlayan zaman münsifin vəzifəsi ödənc pulunu hesablamaq deyil, onu ancaq hər kənd üzrə həyətlər arasında bölmək idi. Buna görə də Zaqatala dairəsində ödənc əməliyyatının sonrakı mərhələlərini həyata keçirməyə ehtiyac qalmamışdı. 1912-1913-cü illər qanunları aqrar məsələni həll edə bilmədi. 1870-ci il islahatından 42 il keçdikdən sonra da mülkədarlar güclə, zorla öz torpaqlarını kəndlilərə satır, onları bu torpaq üçün külli miqdarda pul verməyə məcbur edirdilər. Həmin qanun aktları kəndliləri qarət edir, onları yenə də torpaq sahiblərinin əsarətində saxlayırdı. 1912-1913-cü illərin aqrar qanunları təhkimçilər tərəfindən həyata keçirilməsinə və təhkimçilik aktı olmasına baxmayaraq, öz məzmununa görə burjua xarakteri daşıyırdı. Kəndlilər tərəfindən pay torpaqlarının ödənclə alınması özü də xalis burjua xarakterli hadisə idi. Məhsul mülkiyyətinin ləğv edilməsi, kəndlinin ödənc ödəməyə başlaması sahibkar kəndində kapitalist münasibətlərinin inkişafını, təbəqələşməni daha da sürətləndirirdi, yoxsullaşmış və əmlakdan məhrum olmuş kəndlilərin sayını artırırdı, tavanalı və tavanasız kəndli qrupları özünü daha aydın göstərməyə başlayırdı. Bu qanunlar sahibkar kəndinin iqtisadi həyatında kapitalist münasibətlərin inkişafını daha da sürətləndirirdi. Azərbaycan tarixi (ən qədim zamanlardan XX əsrin əvvəllərinə qədər). (İ. H. Əliyevin redaktorluğu ilə). Bakı, 1993.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=445949
-1912-ci il,"1 iyul — Almaniya milli futbol komandası tərəfindən Rusiya milli futbol komandasının 16:0 hesabı ilə məğlub edilməsi. 12 fevral - Çində Tsin monarxiyasının ləğv edilməsi. 1 noyabr — Balkanlarda yaranan hərbi vəziyyət səbəbilə Salonikidə sürgündə olan sabiq Osmanlı sultanı II Əbdülhəmid alman səfirliyinə aid Loreley döyüş gəmisiylə gətirilərək Bəylərbəyi sarayına yerləşdirildi. 3 dekabr — Türkiyə, Bolqarıstan, Serbiya və Monteneqro arasında sülh sazişi imzalanmışı, I Balkan müharibəsinin başa çatması. 20 dekabr - Rusiyada çar tərəfindən Stolıpin aqrar siyasətinin müəyyən məhdudluqla özündə əks etdirən canişin layihəsinin təsdiq edilib qüvvəyə minməsi. İtaliya-Türkiyə müharibəsinə son qoyan Lozanna sazişinin imzalanması. Rusiyanın və xarici ölkələrin yeddi nəhəng bankı tərəfindən ""Oyl"" inhisar birliyinin təşkil edilməsi. Titanik gəmisinin batması. ""Dağıstanda və Zaqatala dairəsində kəndlilərin bəylərdən və keşkəl sahiblərindən asılılıq münasibətlərinin ləğv edilməsi haqqında"" qanun IV Dövlət Duması tərəfindən təsdiq edildi. 16 avqust - Gəncə şəhərində Tiflis kommersiya bankının şöbəsi açıldı. Məhəmməd Qocayev - SSRİ Gürcüstan dövlət xadimi. 3 mart — Manaf Süleymanov - azərbaycanlı yazıçı və tərcüməçi (ö. 2001). 19 mart — Adolf Qaland - alman pilot. 28 may - Patrik Vayt - Avstraliyalı yazıçı. 23 iyun — Alan Turinq - ingilis riyaziyyatçı və kompüter mütəxəssisi və müasir kompüterlərin qurucusu (ö. 1954). 10 avqust — Jorji Amadu və Braziliya yazıçısı və ictima-siyasi xadimi və modernist məktəbin nümayəndəsi. 14 iyul — Vudi Qatri - amerikalı söz yazarı və xalq musiqisi sənətçisi. 17 iyul — Anri Puankare 16 avqust — Virciniya Kristian — 20-ci əsrdə Virciniya əyalətində edam olunan ilk qadın cinayətkar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186166
-1913,"30 may - Birinci Balkan müharibəsinin yekunu kimi London sülh müqaviləsinin imzalanması. Ford Motor şirkətinin zavodlarında ilk dəfə ilk konveyer xəttinin qurulması. Buenos-Ayresdə ilk metro xəttinin açılması. Bu Cənub yarımkürəsində və Latın Amerikasında açılan ilk metropoliten idi. Hindistanda ilk ekran əsərinin lentə alınması. 7 iyul - Pusiya imperatoru II Nikolayın sərəncamı ilə ""Dağıstanda və Zaqatala dairəsində kəndlilərin bəylərdən və keşkəl sahiblərindən asılılıq münasibətlərinin ləğv edilməsi haqqında"" qanunun qüvvəyə minm'si. 14 mart — Osvaldo Moles, braziliyalı jurnalist 26 mart — Paul Erdös, macar riyaziyyatçı 11 iyun - Hökümə Qurbanova - SSRİ xalq artisti 30 avqust — Riçard Stoun - ingilis iqtisadçı 6 dekabr - Nikolay Amosov - Ukrayna cərrahı, tibb elmləri doktoru (1953), Ukrayna Elmlər Akademiyasının akademiki (1969), SSRİ Tibb Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü (1961). Vsevolod Miller - Rusiya tarixçisi, etnoqrafı, dilçisi vəfat etmişdir. Xurşid xanım Vəzirova - Bakıdakı Xeyriyyəçi qadınlar cəmiyyətinin üzvü, Nəcəf bəy Vəzirovun həyat yoldaşı vəfat etmişdir. Yuxan Liyv - eston şairi, yazıçısı və tərcüməçisi vəfat etmişdir. Şəmsi Əsədullayev - milli burjuaziyanın görkəmli nümayəndəsi vəfat etmişdir. Əbülfət ağa Şahtaxtinski - Çar ordusunun polkovniki vəfat etmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4622
-1913-cü il,"30 may - Birinci Balkan müharibəsinin yekunu kimi London sülh müqaviləsinin imzalanması. Ford Motor şirkətinin zavodlarında ilk dəfə ilk konveyer xəttinin qurulması. Buenos-Ayresdə ilk metro xəttinin açılması. Bu Cənub yarımkürəsində və Latın Amerikasında açılan ilk metropoliten idi. Hindistanda ilk ekran əsərinin lentə alınması. 7 iyul - Pusiya imperatoru II Nikolayın sərəncamı ilə ""Dağıstanda və Zaqatala dairəsində kəndlilərin bəylərdən və keşkəl sahiblərindən asılılıq münasibətlərinin ləğv edilməsi haqqında"" qanunun qüvvəyə minm'si. 14 mart — Osvaldo Moles, braziliyalı jurnalist 26 mart — Paul Erdös, macar riyaziyyatçı 11 iyun - Hökümə Qurbanova - SSRİ xalq artisti 30 avqust — Riçard Stoun - ingilis iqtisadçı 6 dekabr - Nikolay Amosov - Ukrayna cərrahı, tibb elmləri doktoru (1953), Ukrayna Elmlər Akademiyasının akademiki (1969), SSRİ Tibb Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü (1961). Vsevolod Miller - Rusiya tarixçisi, etnoqrafı, dilçisi vəfat etmişdir. Xurşid xanım Vəzirova - Bakıdakı Xeyriyyəçi qadınlar cəmiyyətinin üzvü, Nəcəf bəy Vəzirovun həyat yoldaşı vəfat etmişdir. Yuxan Liyv - eston şairi, yazıçısı və tərcüməçisi vəfat etmişdir. Şəmsi Əsədullayev - milli burjuaziyanın görkəmli nümayəndəsi vəfat etmişdir. Əbülfət ağa Şahtaxtinski - Çar ordusunun polkovniki vəfat etmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186167
-1913 idman gimnastikası üzrə Dünya Çempionatı,İdman gimnastikası üzrə 6-cı Dünya Çempionatı 15-16 noyabr 1909-cu ildə Fransanın paytaxtı Parisdə keçirilmişdir. Medal cədvəli Beynəxalq Gimnastika Federasiyası rəsmiləri Bohemiya idmançılarının qazandıqları medalları sənədləşmələrdə Çexoslovakiyanın xeyrinə yazır. Komanda şəklində çoxnövçülük Fərdi şəkildə çoxnövçülük Dəstəli at üzərində hərəkətlər Halqalarla hərəkətlər Parallel qollarda Turnik üzərində hərəkətlər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=624876
-1914,"4 fevral - Limada Peru ordusu tərəfindən prezident sarayının tutulması. Prezident Qilermo Billinqxerstin devrilməsi və ölkədən sürgün olunması. 8 mart - İspaniyada kortesə seçkilərdə monarxistlər qələbə qazanması. 14 mart - Serbiya ilə Türkiyə arasında sülh müqaviləsinin imzalanması 21 aprel - ABŞ ordusunun Meksikanın Veraskus limanına çıxarılması 28 iyun — Avstriya-Macarıstan taxt-tacının vəliəhdi Frans Ferdinantın Serbiya millətçisi Qavrilo Prinsip tərəfindən öldürülməsi. 23 iyul - Avstriya-Macarıstan vəliəhd Frans Ferdinantın öldürülməsi ilə əlaqədar Serbiyaya ultimatum verməsi. 28 iyul- Avstriya-Macarıstanın Serbiyaya müharibə elan etməsi, I Dünya müharibəsinin başlanması. 1 avqust - Almaniyanın Rusiya imperiyasına müharibə elan etməsi. 2 avqust - Almaniyanın Fransaya müharibə elan etməsi. İtaliyanın öz bitərəfliliyini elan etməsi. 3 avqust - Almaniyanın Belçikaya müharibə elan etməsi 4 avqust - Böyük Britaniya və Avstraliyanın Almaniyaya müharibə elan etməsi Argentinanın öz birtərəfliliyini elan etməsi. 6 avqust - Avstriya-Macarıstanın Rusiya imperiyasına müharibə elan etməsi 15 avqust - Panama kanalının istifadəyə verilməsi 18 dekabr - Misirin Böyük Britaniyanın protektoratlığı elan edilməsi Osmanlı dövlətində Fuat Uzkınay tərəfindən ilk türk filmi sayılan ""San-Stefanodakı rus abidəsinin çöküşü""nün çəkilməsi. yanvar - ""H.Z.Tağıyevin birləşmiş fabriklərinin kontoru""nun təsis edilməsi. 12 aprel - 1914-cü ildə Bakıda Azərbaycan dilində ""Bəsirət"" adlı həftəlik siyasi, ictimai, iqtisadi və ədəbi qəzetin nəşrə başlaması. 15 aprel — H.Z.Tağıyev və Musa Nağıyev tərəfindən ilk milli bank - Bakı Tacir Bankının təşkil edilməsi. 25 iyun - Qarşılıqlı kənd təsərrüfatı kredit cəmiyyətinin açılması. 15 oktyabr - Ə.Müznibin redaktorluğu ilə ""Dirilik"" jurnalının nəşrə başlaması. Bakıda Musa Nağıyevin vəsaiti ilə xəstəxana tikintisinə (1914-1918) başlanılması. ""M.Q.Əlibəyovun məftil-kanat və başqa mexaniki istehsal səhmdar cəmiyyəti""nin təşkil olunması. Gəncədə Müəllimlər Seminariyasının açılması. Tovuzda ikinci sement zavodunun işə düşməsi. Naməlum - Rəssam Ərəbzadə22 mart — Lütfəli Abdullayev, azərbaycanlı aktyor, komik rolların mahir ifaçısı, Azərbaycanın xalq artisti (ö.1973). 26 may - İlyas Əfəndiyev - xalq yazıçısı, nasir, dramaturq 15 sentyabr — Adolfo Bioy Kasares, Argentina yazıçısı. 17 avqust — Xəlil Abbasov — Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1948), Böyük Vətən müharibəsi iştirakçısı. Teymur Bəxtiyari Hüseynqulu xan Əbu Qəddarə",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4623
-1914-cü il,"4 fevral - Limada Peru ordusu tərəfindən prezident sarayının tutulması. Prezident Qilermo Billinqxerstin devrilməsi və ölkədən sürgün olunması. 8 mart - İspaniyada kortesə seçkilərdə monarxistlər qələbə qazanması. 14 mart - Serbiya ilə Türkiyə arasında sülh müqaviləsinin imzalanması 21 aprel - ABŞ ordusunun Meksikanın Veraskus limanına çıxarılması 28 iyun — Avstriya-Macarıstan taxt-tacının vəliəhdi Frans Ferdinantın Serbiya millətçisi Qavrilo Prinsip tərəfindən öldürülməsi. 23 iyul - Avstriya-Macarıstan vəliəhd Frans Ferdinantın öldürülməsi ilə əlaqədar Serbiyaya ultimatum verməsi. 28 iyul- Avstriya-Macarıstanın Serbiyaya müharibə elan etməsi, I Dünya müharibəsinin başlanması. 1 avqust - Almaniyanın Rusiya imperiyasına müharibə elan etməsi. 2 avqust - Almaniyanın Fransaya müharibə elan etməsi. İtaliyanın öz bitərəfliliyini elan etməsi. 3 avqust - Almaniyanın Belçikaya müharibə elan etməsi 4 avqust - Böyük Britaniya və Avstraliyanın Almaniyaya müharibə elan etməsi Argentinanın öz birtərəfliliyini elan etməsi. 6 avqust - Avstriya-Macarıstanın Rusiya imperiyasına müharibə elan etməsi 15 avqust - Panama kanalının istifadəyə verilməsi 18 dekabr - Misirin Böyük Britaniyanın protektoratlığı elan edilməsi Osmanlı dövlətində Fuat Uzkınay tərəfindən ilk türk filmi sayılan ""San-Stefanodakı rus abidəsinin çöküşü""nün çəkilməsi. yanvar - ""H.Z.Tağıyevin birləşmiş fabriklərinin kontoru""nun təsis edilməsi. 12 aprel - 1914-cü ildə Bakıda Azərbaycan dilində ""Bəsirət"" adlı həftəlik siyasi, ictimai, iqtisadi və ədəbi qəzetin nəşrə başlaması. 15 aprel — H.Z.Tağıyev və Musa Nağıyev tərəfindən ilk milli bank - Bakı Tacir Bankının təşkil edilməsi. 25 iyun - Qarşılıqlı kənd təsərrüfatı kredit cəmiyyətinin açılması. 15 oktyabr - Ə.Müznibin redaktorluğu ilə ""Dirilik"" jurnalının nəşrə başlaması. Bakıda Musa Nağıyevin vəsaiti ilə xəstəxana tikintisinə (1914-1918) başlanılması. ""M.Q.Əlibəyovun məftil-kanat və başqa mexaniki istehsal səhmdar cəmiyyəti""nin təşkil olunması. Gəncədə Müəllimlər Seminariyasının açılması. Tovuzda ikinci sement zavodunun işə düşməsi. Naməlum - Rəssam Ərəbzadə22 mart — Lütfəli Abdullayev, azərbaycanlı aktyor, komik rolların mahir ifaçısı, Azərbaycanın xalq artisti (ö.1973). 26 may - İlyas Əfəndiyev - xalq yazıçısı, nasir, dramaturq 15 sentyabr — Adolfo Bioy Kasares, Argentina yazıçısı. 17 avqust — Xəlil Abbasov — Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1948), Böyük Vətən müharibəsi iştirakçısı. Teymur Bəxtiyari Hüseynqulu xan Əbu Qəddarə",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186168
-1915,"18 yanvar - Yaponiyanın ""21 tələb""i Çinə təqdim etməsi. 7 fevral - 8-ci alman ordusunun Sərqi Prussiyada rus ordusuna qarşı hərbi əməliyyatlara başlaması. 15 fevral - Londonda Antanta ölkələrindən olan (Böyük Britaniya, Fransa, Belçika və Rusiya imperyasının, bolşeviklər istisna olmaqla) sosialistlərinin I Konfransının keçirilməsi. 23 may - İtaliya tərəfindən Avstriya-Macarıstana müharibə elan edilməsi. 19 oktyabr - məxsus ""Qanqut"" linkorunda əsgər həyəcanlarının başlanması. 27 oktyabr - Avstraliyanın Baş Naziri, leyborist Endryu Fişerin istefa verməsi və onu Avstraliya Leyborist Partiyasının yeni lideri Vilyam Morris Xyuzin əvəz etməsi. Almaniyanın ilk dəfə sualtı qayıqlardan və zəhərləyici maddələrdən istifadə etməsi. Kokandda H.Həkimzadə tərəfindən həvəskar teatr yaradılması. 21 aprel - Bakıda «Babayi - Əmir» həftəlik satirik jurnalının ilk nömrəsinin çapdan çıxması. 2 oktyabr - ""Açıq söz"" - gündəlik ictimai-siyasi və ədəbi qəzetinin nəşrə başlaması. 18 yanvar — Santyaqo Korilo — İspan siyasi xadimi, İspaniya Kommunist Partiyasının baş katibi. 10 fevral — Vladimir Mixayloviç Zeldin — Rus və sovet teatr və kino aktyoru, SSRİ xalq artisti. 27 fevral — Olavi Virta — Fin müğənnisi, bəstəkar və kino aktyoru. 6 mart — Boris Vasilyeviç İzyumski — Sovet yazıçısı. 8 mart — Tapio Rautavaara — fin müğənnisi, aktyoru və idmançısı. 1 aprel — Georgi Alekseyeviç Kalinkin — Sovet rəssamı. 12 dekabr — Frenk Sinatra, Amerikalı müğənni və aktyor. 19 dekabr — Edit Piaf — fransız müğənnisi. İsmayıl Qəribov — kimya elmləri doktoru (1973), professor (1974) 17 oktyabr — Artur Miller — ABŞ dramaturqu Arçil Gelovani 11 fevral - Polyak rəssamı Yuzef Balzukeviç. çuvaş şairi, çuvaş ədəbiyyatının klassiki Konstantin Vasilyeviş İvanov. Qraf, rus dövlət xadimi Sergey Yulyeviç Vitte. 20 mart - Kilsə tarixçisi və yepiskop Nikodim (Milaş). Aleksandr Skryabin",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4624
-1915-ci il,"18 yanvar - Yaponiyanın ""21 tələb""i Çinə təqdim etməsi. 7 fevral - 8-ci alman ordusunun Sərqi Prussiyada rus ordusuna qarşı hərbi əməliyyatlara başlaması. 15 fevral - Londonda Antanta ölkələrindən olan (Böyük Britaniya, Fransa, Belçika və Rusiya imperyasının, bolşeviklər istisna olmaqla) sosialistlərinin I Konfransının keçirilməsi. 23 may - İtaliya tərəfindən Avstriya-Macarıstana müharibə elan edilməsi. 19 oktyabr - məxsus ""Qanqut"" linkorunda əsgər həyəcanlarının başlanması. 27 oktyabr - Avstraliyanın Baş Naziri, leyborist Endryu Fişerin istefa verməsi və onu Avstraliya Leyborist Partiyasının yeni lideri Vilyam Morris Xyuzin əvəz etməsi. Almaniyanın ilk dəfə sualtı qayıqlardan və zəhərləyici maddələrdən istifadə etməsi. Kokandda H.Həkimzadə tərəfindən həvəskar teatr yaradılması. 21 aprel - Bakıda «Babayi - Əmir» həftəlik satirik jurnalının ilk nömrəsinin çapdan çıxması. 2 oktyabr - ""Açıq söz"" - gündəlik ictimai-siyasi və ədəbi qəzetinin nəşrə başlaması. 18 yanvar — Santyaqo Korilo — İspan siyasi xadimi, İspaniya Kommunist Partiyasının baş katibi. 10 fevral — Vladimir Mixayloviç Zeldin — Rus və sovet teatr və kino aktyoru, SSRİ xalq artisti. 27 fevral — Olavi Virta — Fin müğənnisi, bəstəkar və kino aktyoru. 6 mart — Boris Vasilyeviç İzyumski — Sovet yazıçısı. 8 mart — Tapio Rautavaara — fin m��ğənnisi, aktyoru və idmançısı. 1 aprel — Georgi Alekseyeviç Kalinkin — Sovet rəssamı. 12 dekabr — Frenk Sinatra, Amerikalı müğənni və aktyor. 19 dekabr — Edit Piaf — fransız müğənnisi. İsmayıl Qəribov — kimya elmləri doktoru (1973), professor (1974) 17 oktyabr — Artur Miller — ABŞ dramaturqu Arçil Gelovani 11 fevral - Polyak rəssamı Yuzef Balzukeviç. çuvaş şairi, çuvaş ədəbiyyatının klassiki Konstantin Vasilyeviş İvanov. Qraf, rus dövlət xadimi Sergey Yulyeviç Vitte. 20 mart - Kilsə tarixçisi və yepiskop Nikodim (Milaş). Aleksandr Skryabin",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186169
-1915-ci il erməni saxtakarlığının başlanğıcı,"1915-ci il erməni saxtakarlığının başlanğıcı qısametrajlı sənədli televiziya filmi rejissor Nazim Rza İsrafiloğlu tərəfindən 2009-cu ildə çəkilmişdir. Film Azərbaycan televiziyasında istehsal edilmişdir. Erməni saxtakarlığının başlanğıcı sayılan 1915-ci il hadisələri filmin əsasını təşkil edir. Qondarma erməni soyqırımı iddiası Birinci dünya müharibəsi ərəfəsində Anadoluda yaşayan ermənilərin sistemli şəkildə məhv edildiyini irəli sürən iddiadır. Türkiyə Respublikası hadisələri sadəcə erməni-türk qarşıdurması kimi dəyərləndirməkdə və dövlət göstərişinin olmadığını irəli sürsə də bu gün dünyanın bəzi ölkələri soyqırımın varlığı qəbul ediblər. Amma onu da nəzərə almaq lazımdır ki qərarlar sadəcə tarixə əsaslanaraq yox, bəzi siyasi faktorların təsiri ilə qəbul edilib. 1890-cı ildən etibarən başlayan üsyanlar 1915-ci il Osmanlı hakimiyyətini radikal qərarlar almağa məcbur etmiş və sözü gedən soyqırım iddiası da bu dövrdən etibarən ortaya çıxmışdır. Gerçəkləşdirilən üsyanlar və Birinci dünya müharibəsi ərəfəsində ruslara qoşulan ermənilərin türklərə qarşı savaşması nəticəsində Osmanlı Dövləti 27 may 1915-ci ildə ""Köç"" qərarı çıxartdı. Bu qərar öncəsində isə bu gün ermənilərin soyqırım günü kimi qəbul etdikləri 24 aprel günü 2345 erməni lider həbs edilmişdir. Bunların birçoxu kəndlərə hücum edərək silahsız əhalini qıran cinayətkarlar idi.Köç qərarı Anadoluda yaşayan ermənilərin Osmanlının digər bölgələrinə dağıdılmasını nəzərdə tutsa da praktikada hərşey fərqli cərəyan etdi. Köç karvanlarına edilən hücumlarda ölən ermənilər bir kənara həm də yollarda aclıqdan və xəstəlikdən ölənlər kifayət qədər idi. Yola çıxanların yalnız bir qismi lazımi məntəqələrə yerləşdirilə bildi. Film məhz bu tarixi hadisələrə saxtakar erməni rakursundan deyil, tarixi həqiqətlər rakursundan baxmağa çalışır və əsl həqiqətlər üzə çıxır. Erməni saxtakarlığının başlanğıcı sayılan 1915-ci il hadisələri filmin əsasını təşkil edir. Filmin üzərində işləyənlər Ssenarist: Nazim Rza İsrafiloğlu Rejissor: Nazim Rza İsrafiloğlu Operator: Nəriman Şıxəliyev Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı2009-cu ilin Azərbaycan filmləri2000-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491550
-"1915-ci il erməni saxtakarlığının başlanğıcı (film, 2009)","1915-ci il erməni saxtakarlığının başlanğıcı qısametrajlı sənədli televiziya filmi rejissor Nazim Rza İsrafiloğlu tərəfindən 2009-cu ildə çəkilmişdir. Film Azərbaycan televiziyasında istehsal edilmişdir. Erməni saxtakarlığının başlanğıcı sayılan 1915-ci il hadisələri filmin əsasını təşkil edir. Qondarma erməni soyqırımı iddiası Birinci dünya müharibəsi ərəfəsində Anadoluda yaşayan ermənilərin sistemli şəkildə məhv edildiyini irəli sürən iddiadır. Türkiyə Respublikası hadisələri sadəcə erməni-türk qarşıdurması kimi dəyərləndirməkdə və dövlət göstərişinin olmadığını irəli sürsə də bu gün dünyanın bəzi ölkələri soyqırımın varlığı qəbul ediblər. Amma onu da nəzərə almaq lazımdır ki qərarlar sadəcə tarixə əsaslanaraq yox, bəzi siyasi faktorların təsiri ilə qəbul edilib. 1890-cı ildən etibarən başlayan üsyanlar 1915-ci il Osmanlı hakimiyyətini radikal qərarlar almağa məcbur etmiş və sözü gedən soyqırım iddiası da bu dövrdən etibarən ortaya çıxmışdır. Gerçəkləşdirilən üsyanlar və Birinci dünya müharibəsi ərəfəsində ruslara qoşulan ermənilərin türklərə qarşı savaşması nəticəsində Osmanlı Dövləti 27 may 1915-ci ildə ""Köç"" qərarı çıxartdı. Bu qərar öncəsində isə bu gün ermənilərin soyqırım günü kimi qəbul etdikləri 24 aprel günü 2345 erməni lider həbs edilmişdir. Bunların birçoxu kəndlərə hücum edərək silahsız əhalini qıran cinayətkarlar idi.Köç qərarı Anadoluda yaşayan ermənilərin Osmanlının digər bölgələrinə dağıdılmasını nəzərdə tutsa da praktikada hərşey fərqli cərəyan etdi. Köç karvanlar��na edilən hücumlarda ölən ermənilər bir kənara həm də yollarda aclıqdan və xəstəlikdən ölənlər kifayət qədər idi. Yola çıxanların yalnız bir qismi lazımi məntəqələrə yerləşdirilə bildi. Film məhz bu tarixi hadisələrə saxtakar erməni rakursundan deyil, tarixi həqiqətlər rakursundan baxmağa çalışır və əsl həqiqətlər üzə çıxır. Erməni saxtakarlığının başlanğıcı sayılan 1915-ci il hadisələri filmin əsasını təşkil edir. Filmin üzərində işləyənlər Ssenarist: Nazim Rza İsrafiloğlu Rejissor: Nazim Rza İsrafiloğlu Operator: Nəriman Şıxəliyev Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı2009-cu ilin Azərbaycan filmləri2000-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=811097
-1916,"16 fevral — Birinci Dünya müharibəsinin gedişində Qafqaz cəbhəsində hücumu (1915-ci ilin dekabrından) davam etdirən çar Rusiyasının qoşunları tərəfindən Türkiyənin Ərzurum bölgəsinin işğal olunması. Cənubi Afrikada ilk səssiz bədii filmin – ""Kolonistlər"" filminin istehsal olunması. 14 may — Azərbaycanın ilk tammetrajlı bədii filminin – İbrahim Musabəyovun ""Neft və milyonlar səltənətində"" filminin nümayiş etdirilməsi. 12 sentyabr — Vilnus səmasında qeyri-bərabər döyüşdə ilk azərbaycanlı təyyarəçi F. Qayıbov düşmənin üç təyyarəsini vurdu, özü isə həlak oldu. Zülfüqar Hacıbəyovun ""Aşıq Qərib"" operasının tamaşaya qoyulması. Müslüm Maqomayev ""Şah İsmayıl"" operasını yazdı. 5 aprel – Qreqori Pek – Hollivud aktyoru. 6 fevral – Riçard Dedekind 5 iyun – Mehmet Şükrü Paşa, Osmanlı generalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4625
-1916-cı il,"16 fevral — Birinci Dünya müharibəsinin gedişində Qafqaz cəbhəsində hücumu (1915-ci ilin dekabrından) davam etdirən çar Rusiyasının qoşunları tərəfindən Türkiyənin Ərzurum bölgəsinin işğal olunması. Cənubi Afrikada ilk səssiz bədii filmin – ""Kolonistlər"" filminin istehsal olunması. 14 may — Azərbaycanın ilk tammetrajlı bədii filminin – İbrahim Musabəyovun ""Neft və milyonlar səltənətində"" filminin nümayiş etdirilməsi. 12 sentyabr — Vilnus səmasında qeyri-bərabər döyüşdə ilk azərbaycanlı təyyarəçi F. Qayıbov düşmənin üç təyyarəsini vurdu, özü isə həlak oldu. Zülfüqar Hacıbəyovun ""Aşıq Qərib"" operasının tamaşaya qoyulması. Müslüm Maqomayev ""Şah İsmayıl"" operasını yazdı. 5 aprel – Qreqori Pek – Hollivud aktyoru. 6 fevral – Riçard Dedekind 5 iyun – Mehmet Şükrü Paşa, Osmanlı generalı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186170
-1916 Yay Olimpiya Oyunları,"VI Olimpiya oyunları — BOK-un 27 aprel 1912-ci ildə qəbul etdiyi qərara əsasən 1916-cı ildə Berlində keçirilməsi planlaşdırılan yay olimpiya oyunları. Almaniyanın paytaxtı oyunların keçirilməsi hüququnu Brüssel, İsgəndəriyyə, Amsterdam, Budapeşt və ABŞ-nin Klivlend şəhərlərini üstələyərək əldə etmişdi.Birinci dünya müharibəsinin başlaması səbəbi ilə oyunlar ləğv edildi. Berlinin yeni stadionu oyunlara artıq hazır idi. Altıncı oyunların ləğv edilməsinə baxmayaraq, növbəti oyunlara yeddinci rəqəmi verildi. Vacib təkliflərdən biri 1916-cı ildə Baden-Vürtemberqdə qış olimpiya oyunlarının keçirilməsi idi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=411958
-1916 yay Olimpiya oyunları,"VI Olimpiya oyunları — BOK-un 27 aprel 1912-ci ildə qəbul etdiyi qərara əsasən 1916-cı ildə Berlində keçirilməsi planlaşdırılan yay olimpiya oyunları. Almaniyanın paytaxtı oyunların keçirilməsi hüququnu Brüssel, İsgəndəriyyə, Amsterdam, Budapeşt və ABŞ-nin Klivlend şəhərlərini üstələyərək əldə etmişdi.Birinci dünya müharibəsinin başlaması səbəbi ilə oyunlar ləğv edildi. Berlinin yeni stadionu oyunlara artıq hazır idi. Altıncı oyunların ləğv edilməsinə baxmayaraq, növbəti oyunlara yeddinci rəqəmi verildi. Vacib təkliflərdən biri 1916-cı ildə Baden-Vürtemberqdə qış olimpiya oyunlarının keçirilməsi idi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=411973
-1917,"3 fevral- ABŞ-nin Almaniya ilə bütün diplomatik əlaqələri kəsməsi. 9 mart — Xüsusi Zaqafqaziya (Cənubi Qafqaz) Komitəsinin təsis edilməsi. 2 noyabr — İngiltərənin ""Balfur Bəyənnaməsi"" adlı sənəd qəbul etməsi. 14 noyabr — Zaqafqaziya Komissarlığının yaradılması. 31 dekabr — RSFSR Xalq Komissarları Soveti tərəfindən Finlandiyanın dövlət müstəqilliyinin tanınması haqqında dekret verilməsi. 6 mart — Bakı Sovetinə seçkilərin keçirilməsi. 9 mart — Rusiya imperiyasının Müvəqqəti Hökuməti tərəfindən Qafqazda çar idarəçilik sisteminin — Qafqaz canişinliyininn ləğv edilməsi barədə qərar verilməsi. 17 mart — Müvəqqəti hökumətin Bakıda yerli hakimiyyət orqanı olan ""İctimai Təşkilatların İcraiyyə Komitəsi""nin yaradılması. 27 mart — Bakıda Müsəlman Milli Şurasının Müvəqqəti İcraiyyə Komitəsinin seçilməsi. aprel — Bakıda Qafqaz müsəlmanları qurultaylarının keçirilməsi. aprel — Bakıda sosial-demokrat ""Ədalət"" təşkilatının yaradılması. iyun — Müsavat Partiyası ilə ""Türk Ədəmi Mərkəziyyət"" partiyasının birləşməsi. avqust — ""Birlik"" təşkilatının yaradılması. avqust -Azərbaycan Demokratik firqətinin müstəqil fəaliyyətə başlanması 26 oktyabr — Müsavat Partiyasının I qurultayının keçirilməsi. ""Müsəlman artistləri cəmiyyəti""nin köməyi ilə Naxçıvanda ""El güzgüsü"" adlı yerli teatr cəmiyyətinin yaradılması. Cənubi Azərbaycanda ilk orta məktəbin açılması. 17 yanvar – Ulises Kay, amerikalı bəstəkar. 13 aprel – Arif Nərimanbəyov, operator. 29 may – Con Kennedi, ABŞ-nin 35-ci prezideni. 18 iyun — Cövdət Hacıyev — bəstəkar 7 noyabr – Tofiq Quliyev, bəstəkar. 19 noyabr — İndira Qandi, Hindistanın məşhur siyasi xadimi İbrahim Əbdülqadir Meriçboyu Hacıbaba Əskərov 1 aprel – Skot Coplin, amerikalı bəstəkar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4626
-1917-ci il,"3 fevral- ABŞ-nin Almaniya ilə bütün diplomatik əlaqələri kəsməsi. 9 mart — Xüsusi Zaqafqaziya (Cənubi Qafqaz) Komitəsinin təsis edilməsi. 2 noyabr — İngiltərənin ""Balfur Bəyənnaməsi"" adlı sənəd qəbul etməsi. 14 noyabr — Zaqafqaziya Komissarlığının yaradılması. 31 dekabr — RSFSR Xalq Komissarları Soveti tərəfindən Finlandiyanın dövlət müstəqilliyinin tanınması haqqında dekret verilməsi. 6 mart — Bakı Sovetinə seçkilərin keçirilməsi. 9 mart — Rusiya imperiyasının Müvəqqəti Hökuməti tərəfindən Qafqazda çar idarəçilik sisteminin — Qafqaz canişinliyininn ləğv edilməsi barədə qərar verilməsi. 17 mart — Müvəqqəti hökumətin Bakıda yerli hakimiyyət orqanı olan ""İctimai Təşkilatların İcraiyyə Komitəsi""nin yaradılması. 27 mart — Bakıda Müsəlman Milli Şurasının Müvəqqəti İcraiyyə Komitəsinin seçilməsi. aprel — Bakıda Qafqaz müsəlmanları qurultaylarının keçirilməsi. aprel — Bakıda sosial-demokrat ""Ədalət"" təşkilatının yaradılması. iyun — Müsavat Partiyası ilə ""Türk Ədəmi Mərkəziyyət"" partiyasının birləşməsi. avqust — ""Birlik"" təşkilatının yaradılması. avqust -Azərbaycan Demokratik firqətinin müstəqil fəaliyyətə başlanması 26 oktyabr — Müsavat Partiyasının I qurultayının keçirilməsi. ""Müsəlman artistləri cəmiyyəti""nin köməyi ilə Naxçıvanda ""El güzgüsü"" adlı yerli teatr cəmiyyətinin yaradılması. Cənubi Azərbaycanda ilk orta məktəbin açılması. 17 yanvar – Ulises Kay, amerikalı bəstəkar. 13 aprel – Arif Nərimanbəyov, operator. 29 may – Con Kennedi, ABŞ-nin 35-ci prezideni. 18 iyun — Cövdət Hacıyev — bəstəkar 7 noyabr – Tofiq Quliyev, bəstəkar. 19 noyabr — İndira Qandi, Hindistanın məşhur siyasi xadimi İbrahim Əbdülqadir Meriçboyu Hacıbaba Əskərov 1 aprel – Skot Coplin, amerikalı bəstəkar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186171
-1917-ci il Oktyabr inqilabı,"İnqilab zamanı Vladimir İliç Lenin, Lev Trotski, Yakov Sverdlov, Dıbenko və b. təşkilatçılığı ilə baş vermiş silahlı üsyan nəticəsində Müvəqqəti hökumət devrilmiş, hakimiyyətə bolşeviklər və onların müttəfiqi sol eserlərdən ibarət Fəhlə və əsgər deputatları soveti gəlmişdir. Üsyanları Petroqrad sovetinin hərbi-inqilabi komitəsi istiqamətləndirmişdir. XIX əsrin sonlarında Rusiyada daxili vəziyyət olduqca gərgin idi, belə ki, daxildə maliyyə problemi yaşanırdı və torpaqların geniş olması da rus çarı üçün ölkənin idarəsini çətinləşdirirdi. Ölkədə böhran baş vermişdi. Hökumətdə narazılıq təkcə aşağı sosial təbəqə arasında deyil, həm də varlı təbəqə arasında baş verirdi. O zaman rus hökuməti çarəni həmin vaxt üçün çox da populyar olmayan II Nikolayın qardaşı Mixail ilə əvəzləməyi düşündülər. Lakin bunun üçün çox gec idi. Çünki insanlar 9 yanvar 1905 - ci ildə etiraz məqsədi ilə nümayiş keçirdilər. Nümayişdə əsasən iş saatlarının çoxluğundan və yaşayış standartlarının aşağı olmasından şikayətlənirdilər. Rus əsgərləri hər hansı bir tədbir görmədən nümayişçilərə atəş açdılar. Nəticədə 1000 - dən artıq insan həlak oldu. Bu hadisə Rusiyada çox pis qarşılandı və əlbəttə ki, bu da öz növbəsində Rusiya hakimiyyətinə qarşı çox mənfi bir imic formalaşdırdı. Bu hadisə tarixə ""qanlı bazar"" adı ilə keçdi. Leninin tərafdarları nə qədər boğulmağa çalışılsa da, partiya quruldu. Çoxpartiyalı sistemə keçildi və çar 2 - ci Nikolay 1906 - ci ildə konstitusiyanı qəbul etməli oldu. Milad təqviminə görə 8 mart 1917 - ci ildə Dünya Qadınlar günündə başlanan etirazlar isə son dərəcə sülhsevər başlamışdı. Hökumət maliyyə məsələlərinin ədalətli həllini tələb edən xalqa qarşı çox keçmədən zor tətbiq etməyə başladı. O zaman çar parlamenti buraxacağını söylədi. Parlamentin sədri isə dövlət idarəsinə əl qoyduğunu dedi. Beləliklə, Rusiya liberal idarə sisteminə keçdi. Bu arada İsveçrədə olan Leninə tam dəstək Almaniyadan gəldi. Buna ən başlıca səbəb isə Rusiyanı müharibədən uzaqlaşdırmaq idi. O alim Plexanovun görüşlərindən təsirlənərək Marksizm - Leninizm ideyalarini irəli sürürdü. Rusiyada elə bu dövrdə ümumi bir tətil baş verdi. Belə ki, işçilər öz iş yerlərindən çıxaraq çarın sarayına hücum etdilər. Çarı taxtdan saldılar, Romanovların tərəfdarlarını həbs etdilər. Ölkə cümhuriyyət elan edildi. Keçici hökumət tətbiq edilir və bu hökumətin başçısı əvvəl Milyukov daha sonra Teresenko oldu. Ancaq hökumət yalnız burjualardan ibarət idi. Məqsəd yenə də proletariyat inqilabı səciyyəsi daşıyırdı. Leninin o zaman üçün olan bir şüarı bundan ibarət idi ki, ""bütün iqtidar sovetlərdə cəmlənsin"". Elə bu şüarla da inqilaba başladılar. Lakin üsyandan öncə Petroqrad sovetləri leninistlərə qarşı hücuma başladı və 1917 - ci ilin iyununda baş tutan bu mübarizədə Lenin məğlub şəkildə Finlandiyaya qaçır. 3 aydan sonra Lenin ""bütün iqtidar sovetlərə"" şüarı ilə oktyabrda inqilab etdi və Vladimir Lenin başda olmaqla yeni hökumət quruldu. O zamankı vəziyyətə nəzər salsaq görərik ki, 1917 - ci ildə ki Antanta ittifaqında müharibənin sona qədər davam etdirilməsi ilə bağlı qərar qəbul olunmuşdu. Bu zaman Rusiya ve Fransa isə gizli olaraq Almaniya ilə sərhədlərini müstəqil şəkildə bölməyə qərara gəldilər. Müvəqqəti Hökumət dövründə nazir bəyan etdi ki, bu müharibə almanlar üzərində qələbə ilə yekunlaşmayana qədər davam etməlidir. Ümumiyyətlə isə Rusiya o dövrdə çar Sazanovun hakimiyyətindəki siyasətə bənzər siyasət aparırdı. Daha bir maraqlı məsələlərdən biri ondan ibarətdir ki, Rusiya daxildə baş verən bu narazılıqlar səbəbi ilə tərəfdaşlarından Almaniya üçün nəzərdə tutulan əməliyyatları bir neçə aylıq gecikdirməyi xahiş etsə də, İngiltərə və Fransanın təkidi Almanların şərq sərhədlərində xeyli üstünlük əldə etmələrinə gətirib çıxardı. Bu ölkənin həm daxili, həm də xarici vəziyyətini daha da pisləşdirdi. Bu sovet hakimiyyətinin ilk qərarı Sülh və Torpaq haqqında qanun olmuşdu. Bu qanunla bütün mülkədarların torpaqları müsadirə edilib kəndlilərə paylandı. Onun sosialistik ideyalarına əsasən fəhlə və kəndli cəmiyyətin əsas təbəqəsini təşkil edirdi. Varlı mülkədarlara isə xalq düşməni imici verilmişdi. İnqilabın səbəbi XX əsrin başlanğıcında Rusiyada sosial ziddiyyətlər daha çox kəskinləşmiş, siyasi böhran daha da dərinləşmişdi. 1915-1916-cı illərdə Rusiyada 2 milyona yaxın adam tətil etmişdi. Tətil hərəkatına qarşı görülən tədbirlər heç bir fayda vermədi. IV Dövlət Dumasının sədri M.V.Rodziyankonun ifadəsi ilə vəziyyət ""dərin faciə"" qarşısında idi. Artıq 1917-ci ilin əvvəli üçün Rusiya demokratik inqilab astanasında dayanmışdı. Rusiyada siyasi böhranın başlıca məsələsi olan hakimiyyət problemini əsasən 3 siyasi cəbhənin: çar mütləqiyyətinin, liberal burjuaziyanın və demokratik qüvvələrin mübarizəsi həll edirdi. Mütləqiyyət cəbhəsinə dvoryan-mülkədarlar, ali məmurlar bürokratiyası, yüksək səviyyəli zabitlər daxil idi. Bu cəbhədən olanlar hakimiyyəti dəyişdirmək fikrində olmasalar da, dərin böhran və tənəzzül vəziyyətindən çıxmaq üçün canfəşanlıqla yol axtarırdılar. Kadetlər partiyasının başçılıq etdiyi liberal burjuaziya cəbhəsi hakimiyyətə can atan qüvvələrdən idi. O, çarizmi ləğv etmədən, konstitusiyalı monarxiyaya keçmək yolu ilə mülkədar burjua quruluşunu möhkəmləndirmək fikrində idi. Onlar 1915-ci ilin yay-payız böhranı gedişində öz konstitusiya proqramından müəyyən dərəcə geri çəkilmişdilər: Duma qarşısında məsuliyyət daşıyan hökumət yaratmaq tələbindən əl çəkib onu ""ictimai etimad hökuməti"" tələbi ilə əvəz etmişdilər. Bununla kadetlər mütləqiyyətə güzəştə getmişdilər. Belə ki, ""ictimai etimad hökuməti"" Duma tərəfindən deyil, çar tərəfindən təyin edilməli idi. Kadetlərin fikrincə, mütləqiyyətə bu güzəşt çar II Nikolayı real hakimiyyətdən əl çəkməyə və onu burjuaziyaya verməyə şirnikləndirməli idi. Lakin çar dairələrinin burjua müxalifətinə qarşı hücumları iri burjua nümayəndələrinin qəti əməli addımlar atmağa məcbur etdi. Çarın ətrafındakı bəzi şəxslərin Almaniya ilə birtərəfli sülh bağlamaq cəhdləri və inqilab təhlükəsi liberal burjuaziyanı saray çevrilişi ilə məsələni həll etməyə yönəltdi. Bu işdə ona birtərəfli sülh bağlanmasından ehtiyat edən İngilis-fransız imperialistləri də kömək edirdilər. İri burjua dairələri II Nikolayın yerinə onun azyaşlı oğlu Alekseyi taxt-taca oturtmaq, çarın qardaşı Mixaili isə onun qəyyumu təyin etmək fikrinə düşmüşdülər. Lakin 1917-ci il fevral inqilabı nə saray çevrilişinə, nə də burjua-mülkədar qəsdinin həyata keçirilməsinə imkan vermədi. Xırda burjua mövqeyindən çıxış edən eser-menşeviklər də əsasən iri burjuaziyanın siyasətini, ""ictimai etimad hökuməti"" yaratmaq xəttini müdafiə edirdilər. Demokratik cəbhədən olan qüvvələr öz qarşılarında tamamilə başqa vəzifələr qoymuşdular. Onlar demokratik respublika, 8 saatlıq iş günü, mülkədar torpaqlarının müsadirə edilməsi və s, tələblər irəli sürürdülər. Bu cəbhəyə proletariat, kəndlilər, şəhərin orta təbəqələri və tələbələr də daxil olmaqla demokratik ziyalılar daxil idi, Bu cəbhədə eser və menşeviklərin sol cinahından olan hissələri, ""mejrayonçular"" adlanan qrup və bolşeviklər böyük fəallıq göstərirdilər. 1917-ci ilin əvvəllərində Rusiyada inqilabi demokratik hərəkat daha da gücləndi. ""Rədd olsun müharibə!"", ""Rədd olsun çar!"" şüarları altında tətillər bütün ölkəni bürüdü. Təkcə Petroqradda ""Qanlı bazar"" gününün 12-ci ildönümü münasibətilə 9 (22) yanvarda keçirilən tətildə 150 min adam iştirak etmişdi. Bütün bu etiraz çıxışları göstərirdi ki, Rusiyada artıq ümummilli böhran ən yüksək səviyyəsinə çatıb. Artıq çarizm ilə sazişə girməyə çalışan burjua dairələri də çarın və onun hökumətinin qətiyyətsiz hərəkətlərindən narazılığa başlamışdılar. Dövlət Dumasının sədri M.V.Rodzyankonun Dumanın səlahiyyətini uzatmaq və hökumətin heyətində dəyişikliklər etmək barədəki 1917-ci il fevralın 10-dakı xahişinə cavab olaraq fevralın 13-də çar II Nikolay Dövlət Dumasının buraxılması haqqında fərman imzaladı (Fərman fevralın 26-da elan edilmişdi). 1917-ci il fevralın ortalarında böhran daha da dərinləşdi. Fevralın 14-də Petroqradda ""Rədd olsun müharibə!"", ""Rədd olsun çar hökuməti"", ""Yaşasın ikinci rus inqilabı"" şüarları altında böyük tətil keçirildi. Bundan 10 gün sonra, fevralın 24-də tətil kütləvi xarakter aldı. Həmin gün təkcə Petroqradda tətilçilərin sayı 200 mindən çox idi. Hətta fevralın 25-də bir sıra müəssisələrdə fəhlələr Petroqrad Sovetinə nümayəndələr seçdilər. Tətil ümumsiyasi tətilə çevrildi. Bəzi yerlərdə polis ilə toqquşmalar da baş verdi. 26 fevralda çarın, Ali Baş Komandanın əmri ilə tətilçilər qoşunlar tərəfindən güllə-boran edildilər. Sonrakı gün ümumsiyasi tətil silahlı üsyana çevrilməyə başladı. Fevralın 27-də 67 min əsgər üsyançılar tərəfinə keçdi. Artıq fevralın 28-də üsyançılar tərəfinə keçən əsgərlərin sayı 127 minə çatmışdı. Martın 1-də isə onların sayı 170 min idi. Fevralın 27-də axşam artıq paytaxtın əksər hissəsi üsyançıların əlinə keçmişdi. Lakin həmin günlərdə mütləqiyyət üsyana qalxan xalqla mübarizə aparmaq üçün hələ real qüvvəyə malik idi. Ordunun ali rütbəli zabitləri, polis, jandarm onun tərəfində idilər. Mülkədarlar, sənaye-ticarət burjuaziyasının yuxarı təbəqələri də çarı müdafiə edirdilər. 27 fevral-da, hələ bir gün qabaq çar tərəfindən buraxılması elan edilən Dövlət Dumasının iclasında Petroqradda qayda yaratmaq üçün başda M.V.Rodzyanko olmaqla 12 nəfərdən ibarət Müvəqqəti Komitə yaradılmışdı. Komitənin tərkibinə 6 kadet, 1 nəfər kadetlərə yaxın olan, 2 oktyabrist, 1 menşevik, 1 trudovik və 1 mütərəqqi millətçi daxil idi. Elə həmin gün menşeviklərin, eserlərin və trudoviklərin liderləri menşevik Çxeidze başda olmaqla Petroqrad fəhlə deputatları Sovetinin Müvəqqəti İcraiyyə Komitəsini yaratdılar. Eser-menşeviklərin rəhbərlik etdikləri Petroqrad Soveti İcraiyyə Komitəsinin razılığı ilə 1917-ci il martın 1-dən 2-nə keçən gecə Dövlət Dumasının Müvəqqəti Komitəsi knyaz Q.Y.Lvov başda olmaqla Müvəqqəti hökumət təşkil etdi. Beləliklə, 1917-ci il martın 1-də çar mütləqiyyəti devrildi, martın 2-nə keçən gecə Romanovlar sülaləsindən olan axırıncı çar II Nikolay tac-taxtdan əl çəkmək haqqında akta imza etmək məcburiyyətində qaldı. Rusiyada Fevral inqilabı baş verdi. Fevral inqilabı Rusiya tarixində böyük əhəmiyyət kəsb edən hadisələrdən idi. O, Rusiya monarxiyasını dağıtdı. O Rusiyanın azad demokratiya, liberal-demokratizm yolu ilə inkişafı üçün imkanlar açdı. Liberal burjua nümayəndələri bu inqilabi Rusiyanı respublika və demokratiya yoluna, saf kapitalizm yoluna çıxaran zəmin hesab edirdilər. Onların fikrincə, Rusiya məhz həmin zəmin əsasında Qərb demokratiyasına qoşulmalı idi. Leninin, bolşeviklərin fikrincə isə bu inqilab sinfi qüvvələrin yenidən qruplaşması zəminində, şəraitə müvafiq olaraq ya dinc, ya da silahlı üsyan yolu ilə gözləmədən böyüyüb proletar-sosialist inqilabına keçməli idi. Burada marksistlərin ""cəmiyyətin inkişafının lokomotivi"" sayılan sinfi mübarizə, sinfi qarşıdurma əsas rol oynamalı idi. Doğrudur, Fevral inqilabı bir neçə ay ərzində Rusiyanı siyasi cəhətdən ən qabaqcıl ölkələr səviyyəsinə çatdırdı. Lakin bu siyasi uğurların sosial-iqtisadi cəhətdən möhkəmləndirilməməsi, daxili və xarici siyasətdəki uğursuzluqlar, sinfi qarşıdurmaların daha da kəskinləşməsi həmin nailiyyətləri əldə saxlamağa imkan vermədi. Dünya müharibəsi şəraitində baş vermiş sosial-iqtisadi böhranın təqsirkarı hesab edilən mütləqiyyət devrilsə də, fevral inqilabından sonra da Rusiyada bu proses davam etməkdə idi. Mütləqiyyətin daxili və xarici siyasətini kor-koranə davam etdirən Müvəqqəti hökumət və onu müdafiə edən qüvvələr böhrandan çıxmaq üçün hələ ciddi sosial-iqtisadi tədbirlər görə bilmirdilər. Fevral inqilabı demokratiya və aşkarlıq şəraiti zəminində bütün təbəqələrin sosial-siyasi fəallığına güc imkan versə də, dövlət quruculuğu, iqtisadi dirçəliş, müharibəyə və sülh məsələləri, sosial təminat və s. vacib problemlər həll edilməmiş qalırdı: Xalq təsərrüfatının dağılması davam edir, sənaye müəssisələri bağlanır, təsərrüfatsızlıq baş alıb gedir, işsizlik artır, ərzaq böhranı dərinləşir, sosial təminat heç dərəcəsinə enmişdi. Siyasi qüvvələr, ictimai hərəkatlar, siyasi partiyalar və təşkilatlar, sosial qruplar arasında konsensusun olmaması da ölkədəki bu vəziyyəti daha kəskinləşdirirdi. Fevral inqilabından sonra da Rusiyada ictimai-siyasi qüvvələr üç cəbhədə qruplaşmışdı: burjuaziya və mülkədarlar, xırda burjuaziya (kəndlilər, şəhərin orta təbəqələri) və fəhlə sinfi və kəndin yoxsul təbəqələri. Rusiyanın gələcək inkişafı barədə onların hər birinin özünəməxsus proqramı və məqsədi var idi. Bu dövrdə Rusiyada siniflərin və sosial qrupların mənafeyini təmsil edən 90-a qədər siyasi partiya və təşkilat fəaliyyət göstərirdi. Onlardan ən fəalları kadetlər, eserlər və menşeviklər idi. Bolşeviklərin də fəallığı artmışdı. 1917-ci ilin yayında ""Xalq azadlığı (kadetlər) partiyasının sıralarında 80 minə qədər, eserlərin sıralarında 500 mindən çox, menşeviklərin sıralarında 200 minə qədər, bolşeviklərin sıralarında 220 mindən çox adam birləşmişdi (Fevral inqilabı üçün bolşeviklərin sıralarında 23.6 min adam var idi). Burjua-mülkədar partiyaları qrupuna daxil olan Oktyabristlər (liberal respublikaçılar) Fevral inqilabından əvvəl olduğu kimi hakimiyyəti mülkədarların və iri burjuaziyanın əlində saxlanmasını, konstitusiyalı monarxiya yaradılmasını, sonralar respublika qurulmasını, müharibənin son qələbəyə qədər davam etdirilməsini, torpaq üzərində xüsusi mülkiyyətin saxlanılmasını, mülkədar torpaq sahibliyinin toxunulmazlığını təklif edirdilər. Həmin qrupdan olan kadetlər (""xalq azadlığı"") Fevral inqilabından sonra konstitusiyalı monarxiya ideyasından əl çəkərək respublika strukturlu quruluş yaratmağı müdafiə edirdilər. Bu partiyanın proqramında 8 saatlıq iş günü, kilsə və dövlət torpaqlarının paylanması, azad həmkarlar ittifaqlarının yaradılması tələbləri irəli sürülürdü. Bu partiya inqilabın burjua mərhələsində saxlanılmasına, Müvəqqəti hökumət timsalında təkhakimiyyətliliyin yaradılmasına çalışır, müharibənin davam etdirilməsinə tərəfdar çıxır, bölünməz Rusiya uğrunda mübarizə edirdi. Onların fikrincə, Fevral inqilabı ölkənin uzunmüddətli, sabit kapitalizm inkişaf mərhələsinin başlanğıcıdır, Ölkə əhalisinin əksəriyyətini təmsil edən xırda burjua partiyaları (bu zaman Rusiyada 30-a yaxın belə partiya var idi), o cümlədən eserlər və menşeviklər ölkəni islahatlar yolu ilə burjua demokratik respublikasına çevirmək niyyətində idilər. Onlar milli burjuaziya ilə ingilis-fransız kapitalistləri arasında saziş əsasında müharibəyə son qoymağı, təsərrüfatı bərpa etmək, fəhlə, torpaq və milli münasibət problemlərini həll etmək üçün Müəssislər Məclisini çağırmağı, ölkədə burjua-demokratik qaydaları bərqərar etməyi təklif edirdilər. Onların siyasi-strateji xəttinin mahiyyəti ""orta yol"" olan sazişçilikdən, Sovetlərin köməyinə arxalanan burjua-demokratik respublikası yaratmaqdan ibarət idi. Proletariatın adından çıxış edən bolşeviklər və onlara qoşulan qrup və təşkilatlar burjua demokratik inqilabının gözləmədən böyüyüb sosialist inqilabına keçməsi xəttini irəli sürürdülər. Bu keçid onların fikrincə kəskin sinfi mübarizə və qarşıdurma şəraitində baş verməli idi. Bolşeviklərin fikrincə, Rusiyada guya sosialist inqilabı üçün tam obyektiv və subyektiv şərait var idi; şəraitə uyğun olaraq dinc və ya silahlı üsyan yolu ilə sosialist inqilabı edib sovetlər formasında proletariat diktaturası yaratmaq və sənaye sahəsində — ictimai istehsal və məhzulların bölgüsü üzərində nəzarət qoyulması; ölkənin bütün banklarının vahid milli bank halında dərhal birləşdirilməsi; aqrar sahədə- mülkədar torpaqlarının müsadirə olunması və bunun əsasında ölkədəki bütün torpaqların milliləşdirilməsi kimi sosialist tədbirlərini həyata keçirmək lazım idi. Bolşeviklər müharibəni demokratik sülhlə başa çatdırmaq vəzifəsini irəli sürməklə yanaşı, onu hakimiyyət məsələsi ilə sıx əlaqələndirirdilər. Siyasi partiyalar 1917-ci ilin aprelindən oktyabrınadək həmin strateji məqsədlər uğrunda mübarizə aparırdılar. Liberal və xırda burjua partiyaları Müvəqqəti hökuməti saxlayıb möhkəmləndirməyə, ölkədə etibarlı sabitlik yaratmağa çalışırdılar. Eser-menşevik sovetləri də bu işdə onlara kömək edirdilər. Sol siyasi partiyalar, xüsusilə bolşeviklər hakimiyyətin fəhlə və əsgər deputatları sovetlərinə verilməsi uğrunda mübarizə aparırdılar. Müəyyən dövrlərdə müxtəlif məna kəsb edən (1917-ci ilin aprelindən iyuluna kimi, avqustun 30-dan sentyabrın 1-nə kimi dinc, sentyabrın əvvəllərindən oktyabrın 25-dək silahlı yolla) ""Bütün hakimiyyət sovetlərə!"" taktiki şüarını irəli sürürdülər. 1917-ci il aprel, iyun və iyul siyasi böhranlarından sonra iyulun 8-də Kerenski başda olmaqla burjuaziyanın təkhakimiyyəti yaradıldı. Lakin bu da Rusiyada başlanmış siyasi və iqtisadi böhranı aradan qaldırmadı. Ölkədə iqtisadi tənəzzül gücləndi. Sənaye və nəqliyyatın getdikcə dağılması, ərzaq çətinliyi davam edirdi. Ümumməhsul istehsalı 36.4 faiz azaldı. Ölkədə siyasi böhran da kəskinləşdi. Siniflər, siyasi qüvvələr və partiyalar arasında qarşıdurma daha da gücləndi. Siyasi qüvvələr və siyasi partiyalar ölkəni çıxılmaz vəziyyətdə qoyan fəlakətə qarşı mübarizə etmək üçün, ölkəni böhrandan çıxarmaq üçün yollar axtarmağa başladılar. Burjuaziya və onu müdafiə edən qüvvələr ölkəni fəlakətli böhrandan çıxarmağın başlıca yolunu hərbi diktatura yaratmaqda görürdülər. ABŞ-nin, İngiltərənin və Fransanın hakim dairələri də bu xətti müdafiə edirdilər. 1917-ci il avqustun 12-15-də Moskvada keçirilən Dövlət Müşavirəsi bu məqsədi güdürdü. Hərbi diktaturaya hələ iyulun 18-də Baş Komandan təyin edilmiş general Kornilov başçılıq etməli idi. Fəhlə və kəndlilər adından çıxış edən bolşeviklər və onların tərəfdarları iri burjuaziyanın diktaturasına qarşı inqilabi çevriliş nəticəsində yaradılacaq proletariat diktaturası alternativini irəli sürürdülər. İnqilabın sonu Beləliklə, 1917-ci ilin payızında inqilabi burjua demokratiyası mövqeyindən siyasət yürüdən, lakin ölkəni iqtisadi və siyasi böhrandan qurtarmaq iqtidarında olmayan Müvəqqəti hökumətə qarşı iki siyasi alternativ yaranmışdı: hərbi diktatura və proletariat diktaturası. Artıq avqustun axırı üçün Rusiyada hərbi diktatura yaratmaq təhlükəsi sovuşmuşdu. Kornilovçuluq ləğv olunmuşdu. Qiyam ləğv edildikdən sonra kütlələr arasında bolşeviklərin və onların tərəfdarlarının nüfuzu artmışdı. Onların güclü hökumət yaradılması, hakimiyyətin sosialist partiyalarını təmsil edən Sovetlərə verilməsi təklifləri geniş yayılmışdı.. İmperialist müharibəsi və Müvəqqəti hökumətin qətiyyətsiz daxili siyasəti ölkəni getdikcə uçuruma aparırdı. Ölkədə yaranmış ümummilli böhran getdikcə dərinləşirdi. ""Sülh, torpaq və çörək"" tələblərinin həllinin sonu görünmürdü. Bundan istifadə edən Lenin, bolşeviklər hakimiyyətin hər vasitə ilə bolşevikləmiş Sovetlərə verilməsini tələb edirdilər. 1917-ci il sentyabrın əvvəllərindən etibarən onlar silahlı üsyan yolu ilə dövlət çevrilişi etməyə hazırlaşırdılar. Nəhayət, 1917-ci il oktyabrın 25-də partiya daxilindəki fikir ayrılıqlarına baxmayaraq bolşeviklər kütlələrin Müvəqqəti hökumətin daxili və xarici siyasətdə qətiyyətsiz fəaliyyətindən narazı hissələrinə arxalanaraq ""sülh, torpaq və çörək"" şüarı altında dövlət çevrilişi etdilər. Həmin çevriliş nəticəsində burjua diktaturası devrildi və bolşeviklər başda olmaqla proletariat diktaturası- Sovet hökuməti yaradıldı. Oktyabr inqilabı, doğrudan da, XX əsrin tarixində çox böyük hadisə olmuşdu. Əvvəla, o, dünya miqyasında birinci olaraq yalnız Qərbi Avropada dolaşan ""kommunizm kabusunun"" dünyanın bütün qitələrində dolaşmasına zəmin vermişdi; ikinci o, dünya birliyini iki cəbhəyə- kapitalizm və sosializm cəbhəsinə parçalamış, yer kürəsinin altıda bir hissəsini təşkil edən Rusiya imperiyasında sovet rejimi bərqərar etmişdi; üçüncü, Oktyabr çevrilişi vahid, bölünməz kapitalizm dünyasını parçalayaraq hələ XIX əsrin ortalarında meydana çıxan ideya (burjua və sosialist) qarşıdurmasını ictimai sistemləri müxtəlif olan dövlətlərin 70 ildən çox müddət ərzində əməli qarşıdurmasına gətirib çıxarmışdı. Oktyabr inqilabı Rusiyada ictimai-siyasi inkişafın qanunauyğun nəticəsi deyil, 1917-ci ilin payızında Rusiyada yaranmış ümummilli böhran şəraitindən Leninin, bolşeviklərin istifadə etmək məharətlərinin, hərbi diktatura təhlükəsinə qarşı proletariat diktaturası alternativini irəli sürməyin zəruriliyini gecikmədən qiymətləndirmələrinin, müharibədən, böhran və çətinliklərdən səbri tükənmiş xalq kütlələrinin ümidlərinə cavab verəcək çevik taktika yürütmələrinin nəticəsi idi. O, marksizmi təftiş etmək nümunələrindən olan sosialist inqilabı haqqında Lenin nəzəriyyəsinin kapitalizmin inkişaf səviyyəsi cəhətdən orta səviyyədən də aşağı olan Rusiyada əməli tətbiqinin təzahürü idi. Oktyabr çevrilişi bölünməz, toxunulmaz və tənqid olunmaz vahid ideyalı, vahid siyasi partiyalı totalitar sosializm yaradılmasının başlanğıcını qoymuşdu. Habelə o, ""xalqlar həbsxanası"" adlandırılan keçmiş çar Rusiyası imperiyasının beynəlmiləlçilik şüarı altında mexaniki olaraq Sovet imperiyasına çevrilməsinə təminat vermişdi. İctimai-siyasi və iqtisadi münasibətlər, habelə millətlərarası münasibətlər sahəsində Oktyabrdan keçən 74 ildən sonra özünü kəskin göstərmiş dərin böhran halları, sosial və milli qarşıdurmalar bu çevrilişin uğursuz taleyinin nəticələridir. Böyük Oktyabr sosialist inqilabı özündən əvvəlki inqilablardan köklü surətdə ona görə fərqlənirdi ki, buna qədər olan inqilablar istismarçılığın bir formasını başqası ilə əvəz edirdi, lakin sosialist inqilabı istismar və istismarçılığı tamamilə iflic vəziyyətinə saldı. Bu inqilabı təxminən 65%-ı səfalətdən əziyyət çəkən kəndlilərdən ibarət rusiyalı işçi təbəqəsi etdi. İnqilabın uğurlu olmasına səbəb isə marksist-leninist biliklərlə silahlanmış bolşevik partiyasının başçılığı ilə proletariatın gücü və burjua partiyalarının zəifliyi idi. Qanlar axıdan müharibələrə səbəb olan beynəlxalq imperializm aktiv şəkildə rus inqilabına qarşı çıxa bilmədi. Həmin vaxtda bütün əzilən dünya işçilərinin önündə gələn Rusiya proletariatı beynəlxalq işçi təbəqəsinin də yardımından istifadə etdi. Bütün bunlar sosialist inqilabının uğurlu qələbəsinə təkan verdi. ""Oktyabr Qələbəsi – XX əsrin əsas hadisəsi bütün insanlığın inkişafının gedişatına köklü surətdə təsir etdi"" – ""Böyük Oktyabr sosialist inqilabının 60 illik ildönümü""ndə SSKP MK-in (Sovet Sosialist Partiyasının Mərkəzi Komiteti) qurultayı zamanı söylənilmişdi. Bu qələbənin nəticəsi olaraq, dünyada ilk sosialist hakimiyyət yarandı. Böyük Oktyabr yeni epoxa açdı – dünyanın inqilabı yenilik epoxası, insanlığın kapitalizmdən sosializmə keçid epoxası, xalqların imperializmdən qurtularaq, bir-birilərinə qarşı müharibələrin dayandırılması, kapitalın havadarlıq etdiyi hakimiyyətin sosializmlə əvəz olunması epoxası. Oktyabr sosialist inqilabı sosializm dünyəvi sisteminin qurulmasının ilkin əsasını qoydu. Böyük Oktyabr tezliklə bütün planetin səmasını dəyişəcək sosial inkişafın möhtəşəm gücünü ortaya çıxartdı. İşçilərdən nümunə almaqla yeni cəmiyyət yaradaraq kapitala qarşı mübarizə aparan xalqların imzası məhz Oktyabr oldu. İşçi təbəqəsinin hakim təbəqə olduğunu və cəmiyyətin siyasi əsasının köklü surətdə dəyişməsinin nə dərəcədə mümkün olduğunu Oktyabr sübut etdi. Bütün bu tarixi faktlar göstərdi ki, Vladimir İliç Leninin də söylədiyi kimi, xalqın hakimiyyəti olmadan, sosialist hakimiyyətsiz sosializmə gedən heç bir yol olmayıb və yoxdur. Oktyabr Qələbəsi xüsusi mülkiyyətin aradan qaldırılması və ictimai özünəməxsusluğun əsasını qoyaraq, iqtisadi asılılığın yaratdığı yüzillik istismara son qoymaq imkanları yaratdı. İstehsalatdakı anarxiya öz yerini elmli, planlı təsərrüfata verdi. Oktyabr inqilabı zəhmətkeşlərə mənəvi möhkəmlik verdi. Bir nəslin həyatı müddətində ölkə cəhalətdən uzaq oldu. Zəhmətkeşlər mədəni həyatın üzvünə çevrildi, mənəvi dəyərlərin yaradıcıları oldular. Sosialist inqilabı ölkədəki nasionalist sualları tamamilə həll etdi. Oktyabr qələbəsi həm də milli qurtuluş qələbəsi idi. Böyük Oktyabrın əsas nəticəsi isə Azərbaycanda və qardaş sosialist ölkələrdə olan həqiqi sosializmin yaratdığı cəmiyyətdir. Gələcək insanlığın necə olmasına bariz nümunə olan bu cəmiyyət məhz işçilərin özləri tərəfindən əsası qoyuldu. Sovet xalqının əməyi nəticəsində çox qısa zaman ərzində həyatın hər bir sahəsindən tutmuş, həm elmi, həm də mədəni sahədə inkişaf özünü göstərdi. Oktyabr inqilabı hər bir halı ilə dünyəvilik prinsiplərinin nə dərəcədə önəmli olması ilə yanaşı, işçi təbəqəsinin azadlıq mübarizəsinin əsas göstəricisi oldu. Sovet hakimiyətinin yaradılması ilə proletariatın diktaturası özlüyündə heç zaman görülməyən, inanılmaz sayılan və demokratik kapitalist ölkələrində xülya sayılacaq imkanlar yaratdı zəhmətkeşlər üçün. Çünki, sosialist quruluşu yaradan məhz zəhmətkeşlərin özləridir, burjua dövlətlərindəki kimi istismarçılar yox. Oktyabrın dünyəvi-tarixi qələbəsinin ən əsas əhəmiyyəti ölkədəki zəhmətkeşlərin ümumi maraqlarının cəmiyyətdə özünü göstərməsi idi. Oktyabr dünyəvi inqilab prosesinin gedişatına böyük təkan verməklə dünya inqilabçılarını ruhlandırdı. Avropada, Asiyada və Latın Amerikasında hər bir ardıcıl və uğurlu sosialist inqilabları bir daha Leninin söylədiyi fikirlərdə Oktyabr İnqilabının digər dünya ölkələrində təkrar olacağı barədə etdiyi çıxarışın nə dərəcədə səmimi olduğunu sübuta yetirdi. Oktyabr təcrübəsi ilə sosialist ölkələrinin birləşməsi sosial inkişafın, demokratiyanın və sosializmin əsas faktoru oldu. Böyük Oktyabr əzilən xalqların milli-azadlıq hərəkatı və kolonial sistemin çökdürülməsində yeni perespektivlər yaratdı. 1917-ci ilin Oktyabrından sonra dünya xalqlarının ümumbəşəri inkişafı eyniadlı inqilabın beynəlxalq əhəmiyyəti barəsində onun qiymətləndirməsinin düzgün olduğunu sübuta yetirdi. Lenin yazırdı: ""İnsanlıq tarixi bu günlərdə ən böyük, ən çətin və heç kiçiltmədən söyləmək olar ki, dünyəvi-azadlıq əhəmiyyətli dəyişikliklər edir"". Xarici keçidlər Rusiyada inqilab və vətəndaş müharibəsi Arxivləşdirilib 2009-04-01 at the Wayback Machine (Rusca) İnqilabın səbəbləri(Rusca) Trockiy(Rusca) Qış sarayının alınması Arxivləşdirilib 2008-06-28 at the Wayback Machine (Rusca) Xəritələr(Rusca) Rus inqilabı Arxivləşdirilib 2009-04-01 at the Wayback Machine(Rusca) Həmçinin bax Mart soyqırımı Fevral inqilabı Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=406044
-1917-ci il Putilov tətili,"1917-ci il Putilov tətili 1917-ci ilin fevral-mart ayları arasında St. Petersburgdakı Putilov zavodunda (indiki Leninqrad Kirov zavodu) işçilərin rəhbərliyi ilə keçirilmiş tətildir. Tətil rəsmi olaraq Julian təqviminə görə 18 Fevral 1917-ci ildə başladı və Sankt-peterburqun o zamankı adı olan Petrogradda daha böyük nümayişlərə səbəb oldu. İlk dəfə 1905-ci ildə baş verməklə işçilərinin eyni yerdə çoxsaylı tətilləri baş tutmuş, lakin 1917-ci ildəki bu xüsusi tətil Fevral inqilabı üçün bir başlanğıc olaraq qəbul edilir. 1917-ci il fevralın 18-də Petroqraddakı Putilov fabrikində işləyənlər, ərzaq və əmtəə qiymətlərinin artması səbəbindən yüksək maaş tələb etdilər. Digər bir qrup işçi maaş artımını rədd etmək üçün fabrikdəki səlahiyyətlilərlə razılığa gəldikdə, Petroqraddakı digər fabriklərdən təxminən 20.000 işçi bu hadisəyə kilidləndi. 22 Fevrala qədər 100 mindən çox işçi etiraz etdi. Daha sonra Beynəlxalq Qadınlar Günündə qadınlar bərabər hüquq tələb edən tətillərə və etiraz aksiyalarına qatıldılar və bəziləri tətilçilərə çörək verilməsinə etiraz etdilər. Bu vaxta qədər 500 mindən çox insan müxtəlif səbəblərdən Petroqradda etiraz edirdi. General Xabalova çar tərəfindən etirazçı kütləyə atəş açmaq əmri verildi, lakin əsgərlər bu əmri icra etməkdən imtina etdilər. Qarşıdurmalar zamanı və sonrasında sərt rəftar nəticəsində əsgərlər etirazçılara yaxınlaşdılar və etirazlara qatıldı. Getdikcə daha çox vətəndaş tətillərə qoşulduqdan sonra insanlar iqtisadi və siyasi mövzular ətrafında həmrəy oldular. Müharibə ilə yanaşı, etirazçılar çar rejiminə qarşı olduqlarını da bildirməyə başladılar. Petroqraddakı iş yerlərinin əksəriyyəti şəhərdəki səfərbərlik ilə əlaqədar olaraq gündəlik fəaliyyətlərini dayandıraraq bağlanmışdılar. Kortəbii və vətəndaşlar arasında məşhur olan tətillər 4 Martda dayandı. 22 Fevral - 4 Mart tarixləri arasında davam edən bu iqtisadi və siyasi tətillər Fevral inqilabı olaraq tanınmağa başlandı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=677968
-"1917 (film, 2019)","1917 (ing. 1917) — Britaniya rejissoru Sem Mendesin Kristi Uilnos-Kerns ilə birlikdə yazdığı ssenari əsasında çəkdiyi bədii film. Filmin, ABŞ-də premyerası 25 dekabr 2019-cu ildə oldu, İngiltərədə isə, 10 yanvar 2020-ci ildə yayımlandı. 1917-ci ilin yazında ingilis ordusu Hindenburq xəttinə hücum planlaşdırdı. İki gənc əsgər Bleyk və Skofild hücumu ləğv etmək üçün cəbhə bölgəsinə təhvil verməlidir, əks təqdirdə 1600 əsgərdən ibarət bir batalyon pusquya salınacaq. Bleyk üçün bu missiya xüsusilə şəxsi olur — çünki, onun qardaşı həmin batalyonda xidmət edir. Xarici keçidlər 1917.movie — 1917 rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=618068
-1918,"10 fevral — Zaqafqaziya Seyminin yaradılması. 3 mart — Sovet Rusiyası ilə Almaniya arasında Brest-Litovsk sülh müqaviləsinin imzalanması. 27 mart — Bessarabiya və Moldovanın Rumıniyaya birləşdirilməsi. 11 may — Şimali Qafqaz Dağlı İttifaqının öz müstəqilliyini elan etməsi. 26 may — Gürcüstanın Zaqafqaziya Seymindən çıxaraq öz müstəqilliyini elan etməsi, Seymin buraxılması. iyul — Yekaterinburqda çar II Nikolayın və onun ailə üzvlərinin güllələnməsi. 1 iyul — Göyçay döyüşü 6 iyul — Ağsu döyüşü 10 iyul — Kürdəmirin azad edilməsi 15 iyul — Salyanın azad edilməsi 22 iyul — Şamaxının azad edilməsi 27 iyul — Hacıqabul əməliyyatı və Sınıq körpü döyüşü 30 avqust — Sovet hökumətinin başçısı V.İ.Leninə qarşı sui-qəsd. 15 sentyabr — Dobro cayı rayonunda Antanta ölkələrinin qüvvələri tərəfindən Bolqarıstan ordusunun darmadağın edilməsi. sentyabr- Antanta ilə Avstriya arasında Sen-Jermen sülh müqaviləsinin imzalanması. 28 oktyabr — Çexoslovakiyanın işğal edilməsi. 7 noyabr — Münhendə fəhlə və əsgərlərin güclü nümayişlərinin keçirilməsi. 12 noyabr — Avstriya Respublikasının elan olunması. 22 noyabr — Polşanın respublika elan edilməsi. noyabr — Antanta ilə Bolqarıstan arasında Neyi sülh müqaviləsinin imzalanması. noyabr — Antanta ilə Macarıstan arasında Trianon sülh müqaviləsinin imzalanması. noyabr — Krım Xalq Respublikasının yaradılması, general M.A.Sulkeviçin başçılığı ilə yeni hökumətin təşkil olunması. 1 dekabr — Qars şəhərində Cənub-Qərbi Qafqaz Respublikasının yaradıldığının elan edilməsi. 4 dekabr — Serb-Xorvat-Sloven Krallığının yaradılması. 9 dekabr — Ermənistanla — Gürcüstan arasında müharibənin başlanması 10 fevral — Cənubi Qafqazdan Ümumrusiya parlamentinə — Müəssislər Məclisinə seçilmiş azərbaycanlı (müsəlman), gürcü və erməni deputatlarin Tiflisdə toplaşaraq Cənubi Qafqaz (Zaqafqaziya) Seymini yaratmaları. 7 mart — Bolşevik Rusiyasının xarici işlər naziri Çiçerin tərəfindən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətindən general Denikinlə müharibəyə qoşulmağı tələb edən üçüncü notanın Bakıya göndərilməsi. 17 mart — Cənubi Azərbaycanın Urmiya şəhərində xarici ölkə diplomatlarının (Britaniya, ABŞ, Fransa, Rusiya konsulları) gözü qarşısında erməni quldur dəstələri azərbaycanlı əhaliyə divan tutulması. 18 mart — Erməni quldur dəstələri tərəfindən Şamaxıda azərbaycanlı əhaliyə qarşı kütləvi qırğınlar törədilməsi. 30 mart — Bakıda erməni-daşnak və rus-bolşevik dəstələrinin azərbaycanlı əhaliyə qarşı kütləvi qırğınlarının başlaması. 13 aprel — Trabzon konfransı nəticəsiz bitdikdən sonra Zaqafqaziya Seymi tərəfindən türk qoşunlarının yürüşünü dayandırmaq üçün Osmanlıya müharibə elan etmək barədə qərar qəbul edilməsi. 20 aprel — Fətəli xan Xoyskinin başçılıq etdiyi Bakı şəhər Dumasının buraxılması 22 aprel — Zaqafqaziya Seyminin azərbaycanlı, erməni və gürcü deputatları tərəfindən paytaxtı Tiflis olmaqla Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasının yaradıldığının elan edilməsi. 25 aprel — Bakı Xalq Komissarları Sovetinin yaradılması. 11 may — Batumida Zaqafqaziya Seymi ilə Osmanlı imperiyası arasında yeni danışıqların başlanması. 26 may — Zaqafqaziya Seyminin son iclası Gürcüstanın öz müstəqilliyini elan etməsi. Seymin buraxılması. 27 may — Zaqafqaziya Seyminin süqutundan sonra qurumun azərbaycanlı deputatları tərəfindən Tiflisdə Azərbaycan müvəqqəti Milli Şurasının yaradılması. 28 may — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinın, Şərqdə ilk demokratik cümhuriyyətinin elan edilməsi. 29 may — İrəvanın müvəqqəti Ermənistana verilməsi. 30 may — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılması haqqında dünya parlamentlərinə radioqram göndərilməsi 4 iyun — Batumida aparılan danışıqların yekunu olaraq Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ilə Osmanlı imperiyası arasında ""Sülh və dostluq haqqında"" müqavilənin imzalanması. 10 iyun — Stepan Şaumyanın başçılıq etdiyi ""Bakı Komissarları Soveti""nin qoşunlarının Gəncə istiqamətində yürüşə başlaması. 12 iyun — Kürdəmirin Bakı Xalq Komissarlığının qoşunları tərəfindən işğalı. 16 iyun — Azərbaycan Milli Şurasının və hökumətinin Gəncəyə köçməsi. Gəncədə ilk iclasını keçirən Azərbaycan Milli Şurası tərəfindən ölkədə yaranmış ağır vəziyyəti nəzərə alaraq fəaliyyətini dayandırmaq və yeni parlament (Müəssislər Məclisi) çağırılanadək bütün hakimiyyətin (qanunvericilik və icra) Nazirlər Şurasına vermək barədə qərar qəbul edilməsi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Nazirlər Şurasının tərkibində yeni strukturun — Səhiyyə Nazirliyinin təşkil olunması. 18 iyun — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin 18 iyun tarixli qərarı ilə hökumətin dini məsələlərlə bağlı iclaslarında Şeyxülislama və Müftiyə həlledici səs hüququ ilə iştirak etmək hüququnun verilməsi. 19 iyun — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tərəfindən Azərbaycan ərazisində hərbi vəziyyət elan edilməsi. 21 iyun — Azərbaycan Demokratik Respublikası hökumətinin qərarı ilə dövlət bayrağının təsis edilməsi. 23 iyun — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Nazirlər Şurası tərəfindən ölkə ərazisində hərbi vəziyyətin elan olunması və bütün qüvvələrin daşnak-bolşevik ""Bakı Kommunası""nın ilə mübarizəyə səfərbər edilməsi barədə qərar qəbul edilməsi. 24 iyun — Azərbaycanın üzərində ağ aypara və ağ ulduz.səkkizguşəli əks olunmuş dövlət bayrağının qəbul olunması 26 iyun — Gəncədə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tərəfindən Əlahiddə Azərbaycan korpusunun yaradılması. 27 iyun — Türk dilinin dövlət dili elan edilməsi. 15 iyul — Fövqəladə Tədqiqat Komissiyasının yaradılması haqqında qərar qəbul olunması. 31 iyul — Bakı XKS-nin istefa verməsi 1 avqust — Sentrokaspi Diktaturasının hakimiyyəti ələ keçirməsi 11 avqust — Hərbi mükəlləfiyyət haqqında qərar qəbul olunması. 23 avqust — Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin vətəndaşlığı haqqında qanunun qəbul olunması. 15 sentyabr — Bakının Qafqaz İslam Ordusu tərəfindən azad olunması. 15 sentyabr — Bakının Azərbaycanın paytaxtı elan edilməsi. 17 sentyabr — Azərbaycan hökümətinin Bakıya köçməsi 9 noyabr — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağının qəbul edilməsi. 10 noyabr — Osmanlı ordusunun Bakını tərk etməsi 17 noyabr — İngilis ordusunun Bakıya gəlməsi 20 noyabr — Milli Şura tərəfindən ""Azərbaycan parlamentinin yaradılması haqqında"" qanunun qəbul edilməsi. 7 dekabr — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin parlamentinin fəaliyyətə başlaması. 15 iyun - Hacı Xanməmmədov 18 iyun — Franko Modilyani 18 iyul — Nelson Mandela 23 aprel — Moris Drüon 15 yanvar — Camal Əbdül Nasir 22 mart — Çeddi Caqan 10 fevral — II Əbdülhəmid, 34-cü Osmanlı sultanı və 113-cü İslam xəlifəsi. Mir Möhsün Nəvvab Şair, həkim və müəllim Abbas Səhhət (Abbasqulu Əlabbas oğlu Mehdizadə). Əsədulla xan Əbülfəth xan oğlu Əbülfətzadə, rus ordusunda general.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4627
-1918-20-ci illərdə Azərbaycanın vergi siyasəti,"1918-ci ilin may ayında Şərqin ilk demokratik respublikasının - Azərbaycan Cümhuriyyətinin qarşıya qoyduğu əsas vəzifələrdən biri də iqtisadi müstəqilliyin təmin olunması və müstəqil maliyyə-fiskal-vergi sisteminin qurulması idi. Mövcud olduğu 23 ay müddətində dövlətin iqtisadi siyasətini həyata keçirəcək nazirlik və müvafiq qurumlar təsis edildi, dövlətin iqtisadi tənzimləmə fəaliyyətini təmin etmək və gücləndirmək üçün büdcə-fiskal siyasətinin istiqamətləri müəyyənləşdirildi. Mütəxəssislər Azərbaycan Cümhuriyyətinin fəaliyyət göstərdiyi 23 ay ərzində həyata keçirmək istədiyi maliyyə-vergi siyasətini şərti olaraq 2 hissəyə bölürlər: 1. Cari dövr üçün maliyyə-fiskal siyasət. Bu dövrdə Azərbaycan Cümhuriyyəti özünün mövcud maliyyə resurslarından tam və düzgün istifadə etmək siyasəti yürüdüb.2. Cümhuriyyət özünün imkanlarını müəyyən etdikdən sonra həyata keçirdiyi maliyyə-vergi siyasəti. Bu siyasətin əsas prioritetləri isə vergilərin artırılması deyil, tədiyyə qabiliyyətinin yüksəldilməsi yolu ilə vergilərin tədricən azaldılmasına üstünlük verilməsi idi. Nazirlər Kabineti müstəqil büdcə quruculuğuna və vergi işinin təşkilinə mühüm yer verirdi. 1918-ci ilin sonlarında Azərbaycanda müstəqil dövlətin büdcə quruculuğu təcrübəsinin əsası qoyuldu. Vergi siyasətini həyata keçirmək məqsədilə parlamentin 1919-cu il iyunun 17-də qəbul etdiyi qərarla Maliyyə Nazirliyinin nəzdində Vergi Müfəttişliyi təsis olundu. Yeni quruma vergi müvəkkillərinin və vergi məntəqələrinin fəaliyyətini nəzarətdə saxlamaq və təftiş etmək səlahiyyətləri verildi. Həmin dövrdə Vergi polisinin təsis edilməsi nəzərdə tutulsa da, hökumət bu qurumun fəaliyyətini məqsədəuyğun hesab etməmişdi. Vergi Müfəttişliyinin yaradılması və fəaliyyətə başlaması ilə vergi orqanlarının mərkəzi və yerli şəbəkəsi formalaşdırıldı. Cümhuriyyətin vergi siyasəti ilə bağlı mühüm addımlardan biri həmin dövr üçün xüsusi aktuallıq kəsb edən aksiz vergilərinin toplanmasını təmin etmək idi. Bu məqsədlə aksiz idarələri yaradılmışdı. İdarələr Bakı, Gəncə quberniyaları və Zaqatala dairəsi daxil olmaqla mərkəzləşdirildi, qəza rəislərinin vergi yığmaq funksiyası ləğv olundu. Vergi müfəttişliyi ilə bərabər, şəhər özünüidarəetmə orqanları da bəzi vergilərin toplanmasına kömək edirdi. Hökumətin vergi növləri aşağıdakı tədiyyələr üzrə müəyyənləşdirilmişdi: Müstəqim (birbaşa vergilər) - torpaq, daşınmaz əmlak, sənaye, kapital qoyuluşu, hərbi mükəlləfiyyət, notarial və dövlət gəlir vergiləri; Qeyri-müstəqim (dolayı vergilər) - tütün, papiros kağızları, şəkər, çay, ağ neft, benzin, kerosin, sürtkü yağlarından və digər neft məhsullarından tutulan vergi, gömrük rüsumu və gəlirləri; Möhür haqqı - məhkəmə, kargüzarlıq, sənəd yazışmalarından gəlirlər; Hökumət inhisarlarına aid vergilər - mədən gəliri, poçt gəliri, teleqraf gəliri, meşələrdən, balıq vətəgələrindən, pambıqçılıq təsərrüfatlarından gəlirlər; Dövlət dəmir yolundan gəlirlər - yük daşınmasından gələn gəlirlər.Azərbaycan Cümhuriyyətinin hakimiyyətinin ilk illərində ölkənin maliyyə vəziyyəti qənaətbəxş deyildi. Xəzinənin əsas gəlir mənbəyi olan neft sənayesində durğunluq yaranmış, Batumi limanı ilə xaricə ixracın həcmi xeyli azalmışdı, əsas alıcı ölkə olan Rusiya ilə münasibətlərin gərginləşməsi neft sənayesini ağır vəziyyətə salmışdı. Xəzinənin əsas mənbəyi olan neftdənkənar sahələrin inkişafı da zəif idi. Ölkənin ixracının əsasını təşkil edən neft sənayesi dağılmış, ağırlıq ərzaq-əmtəə məhsullarının üzərinə keçmişdi. Parlamentdə və hökumət strukturlarında neft sənayesinin aksiz vergisinə cəlb edilməsi, yaxud dövlət inhisarına verilməsi məsələsi ətrafında geniş müzakirələr başlandı. Məqsəd Bakı neftindən xəzinəyə daha çox gəlir daxil olmasını təmin etmək idi. Geniş müzakirə və diskussiyalardan sonra liberal iqtisadiyyata üstünlük verilməsi, neft məhsullarının sərbəst satışı yolu ilə (neft məhsullarının aksizlərə cəlb edilməsi) büdcəyə müəyyən məbləğin köçürülməsi məqsədəuyğun hesab olundu. Bununla əlaqədar aksiz rüsumları haqqında nizamnamə qəbul edildi. Neft məhsulları aksizlərinin, gömrük rüsumlarının və dəmir yolu üzrə vergi dərəcələrinin artırılması məqsədəuyğun hesab olundu. Nazirlər Kabineti tərəfindən 1918-ci il oktyabrın 1-də neft sənayesinin özəlləşdirilməsi barədə dekret imzalandı və bu qərar həmin sahədə vergi tənzimlənməsində müsbət rol oynadı. 1919-cu ilin ortalarında dövlət vergi siyasətinin formalaşmasında əsas rol oynayan ən mühüm qanun (""Kapital vergisinin ödəniş möhləti və tarif dərəcələrinin dəyişdirilməsi haqqında"") qəbul olundu ki, bu da ölkənin maliyyə-iqtisadi inkişafı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Qanun birbaşa vergilərin təyin olunmuş vaxt və tarif dərəcələrini müəyyən edirdi. Həmin növ vergilər hər 100 manatdan 30 manat olmaqla ilin başlanğıcında, fevralın 1-dən gec olmayaraq ödənilirdi. Digər vergilər müxtəlif rüblər üzrə, gəlir vergisi isə ilin sonunda, gəlirin həcmi bəlli olandan sonra ödənilirdi. Vergi Müfəttişliyi 1919-cu ilin büdcə zərfinin müzakirələri zamanı dövlət büdcəsinə daxil olan gəlir mənbələrini genişləndirmək məqsədilə əmtəə və xammalın istehsalını artırmaq, digər iqtisadi sahələri canlandırmaq təklifləri ilə hökumətə müraciət etdi. Hökumət gəlir mənbələrinin artırılması təşəbbüsünü yüksək dəyərləndirərək bank fəaliyyətini canlandırmaq və banklara etibarı artırmaq üçün fəaliyyət planı hazırladı. Məqsəd imkanlı şəxslərin əlində cəmləşmiş 100 milyonlarla rubl pulun (həmin dövr əməliyyatlar Çar Rusiyasının ödəniş vasitəsi ilə tənzimlənirdi) milli iqtisadiyyata və ticarətə cəlb edilməsi idi. Hökumətin həyata keçirdiyi siyasət nəticəsində 1919-cu ildə dövlət büdcəsinə ödənilən vergilərin həcmində əvvəlki illə müqayisədə artım qeydə alındı. Büdcədə dolayı və neft mədənlərindən alınan vergilər gəlirlərin 52,3 %-ni təşkil edirdi. Balıqçılıq təsərrüfatından daxil olan vergilər isə ümumi vergi gəlirlərinin təxminən 30 %-nə bərabər idi. Gömrük daxilolmalarının payı vergilərdə 15 % idi. Digər vergilərin ümumi payı isə 4-5 % təşkil edirdi. Vergi siyasətində ən mühüm məqamlardan biri parlamentin 1919-cu il oktyabrın 2-də qəbul etdiyi qanuna əsasən, hərbi verginin ləğv edilməsidir. 1915-ci il aprelin 19-dan hərbi mükəlləfiyyətdən azad olunanlara tətbiq olunan verginin ləğvi hərbçilərdə yaranmış sosial narahatlığı da aradan qaldırdı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=547293
-1918-ci il,"10 fevral — Zaqafqaziya Seyminin yaradılması. 3 mart — Sovet Rusiyası ilə Almaniya arasında Brest-Litovsk sülh müqaviləsinin imzalanması. 27 mart — Bessarabiya və Moldovanın Rumıniyaya birləşdirilməsi. 11 may — Şimali Qafqaz Dağlı İttifaqının öz müstəqilliyini elan etməsi. 26 may — Gürcüstanın Zaqafqaziya Seymindən çıxaraq öz müstəqilliyini elan etməsi, Seymin buraxılması. iyul — Yekaterinburqda çar II Nikolayın və onun ailə üzvlərinin güllələnməsi. 1 iyul — Göyçay döyüşü 6 iyul — Ağsu döyüşü 10 iyul — Kürdəmirin azad edilməsi 15 iyul — Salyanın azad edilməsi 22 iyul — Şamaxının azad edilməsi 27 iyul — Hacıqabul əməliyyatı və Sınıq körpü döyüşü 30 avqust — Sovet hökumətinin başçısı V.İ.Leninə qarşı sui-qəsd. 15 sentyabr — Dobro cayı rayonunda Antanta ölkələrinin qüvvələri tərəfindən Bolqarıstan ordusunun darmadağın edilməsi. sentyabr- Antanta ilə Avstriya arasında Sen-Jermen sülh müqaviləsinin imzalanması. 28 oktyabr — Çexoslovakiyanın işğal edilməsi. 7 noyabr — Münhendə fəhlə və əsgərlərin güclü nümayişlərinin keçirilməsi. 12 noyabr — Avstriya Respublikasının elan olunması. 22 noyabr — Polşanın respublika elan edilməsi. noyabr — Antanta ilə Bolqarıstan arasında Neyi sülh müqaviləsinin imzalanması. noyabr — Antanta ilə Macarıstan arasında Trianon sülh müqaviləsinin imzalanması. noyabr — Krım Xalq Respublikasının yaradılması, general M.A.Sulkeviçin başçılığı ilə yeni hökumətin təşkil olunması. 1 dekabr — Qars şəhərində Cənub-Qərbi Qafqaz Respublikasının yaradıldığının elan edilməsi. 4 dekabr — Serb-Xorvat-Sloven Krallığının yaradılması. 9 dekabr — Ermənistanla — Gürcüstan arasında müharibənin başlanması 10 fevral — Cənubi Qafqazdan Ümumrusiya parlamentinə — Müəssislər Məclisinə seçilmiş azərbaycanlı (müsəlman), gürcü və erməni deputatlarin Tiflisdə toplaşaraq Cənubi Qafqaz (Zaqafqaziya) Seymini yaratmaları. 7 mart — Bolşevik Rusiyasının xarici işlər naziri Çiçerin tərəfindən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətindən general Denikinlə müharibəyə qoşulmağı tələb edən üçüncü notanın Bakıya göndərilməsi. 17 mart — Cənubi Azərbaycanın Urmiya şəhərində xarici ölkə diplomatlarının (Britaniya, ABŞ, Fransa, Rusiya konsulları) gözü qarşısında erməni quldur dəstələri azərbaycanlı əhaliyə divan tutulması. 18 mart — Erməni quldur dəstələri tərəfindən Şamaxıda azərbaycanlı əhaliyə qarşı kütləvi qırğınlar törədilməsi. 30 mart — Bakıda erməni-daşnak və rus-bolşevik dəstələrinin azərbaycanlı əhaliyə qarşı kütləvi qırğınlarının başlaması. 13 aprel — Trabzon konfransı nəticəsiz bitdikdən sonra Zaqafqaziya Seymi tərəfindən türk qoşunlarının yürüşünü dayandırmaq üçün Osmanlıya müharibə elan etmək barədə qərar qəbul edilməsi. 20 aprel — Fətəli xan Xoyskinin başçılıq etdiyi Bakı şəhər Dumasının buraxılması 22 aprel — Zaqafqaziya Seyminin azərbaycanlı, erməni və gürcü deputatları tərəfindən paytaxtı Tiflis olmaqla Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasının yaradıldığının elan edilməsi. 25 aprel — Bakı Xalq Komissarları Sovetinin yaradılması. 11 may — Batumida Zaqafqaziya Seymi ilə Osmanlı imperiyası arasında yeni danışıqların başlanması. 26 may — Zaqafqaziya Seyminin son iclası Gürcüstanın öz müstəqilliyini elan etməsi. Seymin buraxılması. 27 may — Zaqafqaziya Seyminin süqutundan sonra qurumun azərbaycanlı deputatları tərəfindən Tiflisdə Azərbaycan müvəqqəti Milli Şurasının yaradılması. 28 may — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinın, Şərqdə ilk demokratik cümhuriyyətinin elan edilməsi. 29 may — İrəvanın müvəqqəti Ermənistana verilməsi. 30 may — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılması haqqında dünya parlamentlərinə radioqram göndərilməsi 4 iyun — Batumida aparılan danışıqların yekunu olaraq Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ilə Osmanlı imperiyası arasında ""Sülh və dostluq haqqında"" müqavilənin imzalanması. 10 iyun — Stepan Şaumyanın başçılıq etdiyi ""Bakı Komissarları Soveti""nin qoşunlarının Gəncə istiqamətində yürüşə başlaması. 12 iyun — Kürdəmirin Bakı Xalq Komissarlığının qoşunları tərəfindən işğalı. 16 iyun — Azərbaycan Milli Şurasının və hökumətinin Gəncəyə köçməsi. Gəncədə ilk iclasını keçirən Azərbaycan Milli Şurası tərəfindən ölkədə yaranmış ağır vəziyyəti nəzərə alaraq fəaliyyətini dayandırmaq və yeni parlament (Müəssislər Məclisi) çağırılanadək bütün hakimiyyətin (qanunvericilik və icra) Nazirlər Şurasına vermək barədə qərar qəbul edilməsi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Nazirlər Şurasının tərkibində yeni strukturun — Səhiyyə Nazirliyinin təşkil olunması. 18 iyun — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin 18 iyun tarixli qərarı ilə hökumətin dini məsələlərlə bağlı iclaslarında Şeyxülislama və Müftiyə həlledici səs hüququ ilə iştirak etmək hüququnun verilməsi. 19 iyun — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tərəfindən Azərbaycan ərazisində hərbi vəziyyət elan edilməsi. 21 iyun — Azərbaycan Demokratik Respublikası hökumətinin qərarı ilə dövlət bayrağının təsis edilməsi. 23 iyun — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Nazirlər Şurası tərəfindən ölkə ərazisində hərbi vəziyyətin elan olunması və bütün qüvvələrin daşnak-bolşevik ""Bakı Kommunası""nın ilə mübarizəyə səfərbər edilməsi barədə qərar qəbul edilməsi. 24 iyun — Azərbaycanın üzərində ağ aypara və ağ ulduz.səkkizguşəli əks olunmuş dövlət bayrağının qəbul olunması 26 iyun — Gəncədə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tərəfindən Əlahiddə Azərbaycan korpusunun yaradılması. 27 iyun — Türk dilinin dövlət dili elan edilməsi. 15 iyul — Fövqəladə Tədqiqat Komissiyasının yaradılması haqqında qərar qəbul olunması. 31 iyul — Bakı XKS-nin istefa verməsi 1 avqust — Sentrokaspi Diktaturasının hakimiyyəti ələ keçirməsi 11 avqust — Hərbi mükəlləfiyyət haqqında qərar qəbul olunması. 23 avqust — Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin vətəndaşlığı haqqında qanunun qəbul olunması. 15 sentyabr — Bakının Qafqaz İslam Ordusu tərəfindən azad olunması. 15 sentyabr — Bakının Azərbaycanın paytaxtı elan edilməsi. 17 sentyabr — Azərbaycan hökümətinin Bakıya köçməsi 9 noyabr — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağının qəbul edilməsi. 10 noyabr — Osmanlı ordusunun Bakını tərk etməsi 17 noyabr — İngilis ordusunun Bakıya gəlməsi 20 noyabr — Milli Şura tərəfindən ""Azərbaycan parlamentinin yaradılması haqqında"" qanunun qəbul edilməsi. 7 dekabr — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin parlamentinin fəaliyyətə başlaması. 15 iyun - Hacı Xanməmmədov 18 iyun — Franko Modilyani 18 iyul — Nelson Mandela 23 aprel — Moris Drüon 15 yanvar — Camal Əbdül Nasir 22 mart — Çeddi Caqan 10 fevral — II Əbdülhəmid, 34-cü Osmanlı sultanı və 113-cü İslam xəlifəsi. Mir Möhsün Nəvvab Şair, həkim və müəllim Abbas Səhhət (Abbasqulu Əlabbas oğlu Mehdizadə). Əsədulla xan Əbülfəth xan oğlu Əbülfətzadə, rus ordusunda general.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186172
-1918 (dəqiqləşdirmə),"1918 (ədəd) — ədəd 1918 (film, 1957) — 1957-ci ildə istehsal olunmuş Finlandiya filmi. E.ə. 1918 — il",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=171349
-1919,"Qarabağ general-qubernatorluğunun yaradılması və Xosrovpaşa bəy Sultanovun Qarabağ general-qubernatoru təyin edilməsi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Silahlı Qüvvələri Baş Qərargahının təşkil edilməsi. 18 yanvar—28 iyun — Paris Sülh Konfransının keçirilməsi. Əmək Nazirliyinin fəaliyyətə başlaması. 5 fevral — Quba məsələsi 25 fevral — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin parlamentində yaranmış növbəti hökumət böhranı nəticəsində Fətəli xan Xoyskinin başçılıq etdiyi üçüncü kabinetin öz fəaliyyətini dayandırması. 28 fevral — Naxçıvan general-qubernatorluğunun yaradılması. Bakıda türk (Azərbaycan) dilində ilk böyük kitabxananın açılması. Ərəb əlifbasından latın əlifbasına keçmək üçün parlament komissiyasının yaradılması. Milanda faşistlərin ilk toplantısının keçirilməsi. 14 aprel — Nəsib bəy Yusifbəylinin başçılığı ilə Xalq Cümhuriyyətinin 4-cü hökumətinin təşkil edilməsi. 25 aprel — Azərbaycanın cənub bölgəsində bolşeviklər tərəfindən qızışdırılan rus əhalisinin Xalq Cümhuriyyətinə qarşı qiyama başlaması. 2 may — Azərbaycan məsələsinin ilk dəfə Böyük Britaniya, ABŞ, Fransa və İtaliya dövlət başçılarının görüşündə müzakirə edilməsi. 28 may — Azərbaycan Paris sülh konfransında iştirak edən nümayəndə heyətinin ABŞ prezidenti V. Vilson tərəfindən qəbul edilməsi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tərəfindən Arbitrajın yaradılması. 11 iyun — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tərəfindən xüsusi xidmət orqanının - ""Əksinqilab ilə Mübarizə Təşkilatı""nın yaradılması. Azərbaycan ilə Gürcüstan arasında Denikin təhlükəsinə qarşı hərbi-müdafiə müqaviləsinin bağlanması. Azərbaycan Respublikası ilə Rumıniya (ölkəmizin müstəqilliyini 1991-ci il dekabrın 11-də tanıyıb) arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması 26 iyun — Araz-Türk Respublikasının süqutu. 28 iyun — Almaniya ilə Versal sülh müqaviləsinin imzalanması. Azərbaycan Xəzər Donanmasının yaradılması. 23 iyul — Muğan Sovet Respublikasının ləğv olunması. 31 iyul — Xalq Müvəkkillər Şurasının qərarı əsasında Veymar şəhərində Müəssislər Məclisi tərəfindən Almaniya Respublikasının Konstitusiyasının təsdiq edilməsi. 1 avqust — Macarıstan Sovet Respublikasının süqutu. 9 avqust — Böyük Britaniya-İran sazişinin bağlanması. 23 avqust — Lənkəran əməliyyatı 1 sentyabr — Azərbaycan parlamenti tərəfindən Bakı şəhərində Universitet açılması barədə qahuh qəbul edilməsi. Bakı Dövlət Universitetinin yaradılması. 10 sentyabr — Antanta ölkələri ilə Avstriya arasında Sen-Jermen sülh müqaviləsinin imzalanması. 15 sentyabr — Bakı Universitetinin işə salınması 30 sentyabr — Bakıda Dövlət Bankının açılması. 23 noyabr — Tiflisdə Azərbaycan və Ermənistan tərəfdarları arasında baş verən bütün münaqişələrə son qoyulmasını və sərhəd məsələsinin sülh yolu ilə həll edilməsini nəzərdə tutan müqavilənin imzalanması. 27 noyabr — Antanta ölkələri ilə Bolqarıstan arasında Neyi sülh müqaviləsinin imzalanması. Fransada Milli blokun yaradılması. 7 dekabr — ""İstiqlal"" muzeyinin açılışı. 24 dekabr — Nəsib bəy Yusifbəylinin hökumət kabinetinin yaratması. 29 dekabr — ""Müsəlman Şərqini Öyrənən Cəmiyyət""in yaradılması.Almaniyada Nasist (Almaniya nasional-sosialist fəhlə partiyası) partiyasının yaradılması. 7 fevral — Tofiq Tağızadə, Azərbaycan kinorejissoru. 20 fevral — Zahid Vəlibəyov, SSRİ-nin Fəxri Energetiki, Azərbaycan SSR-in Əməkdar Mühəndisi. 3 mart — Hacıbaba Hüseynov, Azərbaycan xanəndəsi. 20 aprel — Əhməd Abasquliyev, psixiatriya sahəsində Azərbaycan alimi, tibb elmlər doktoru (1959), professor (1960), Azərbaycan SSR əməkdar elm xadimi (1990). 7 may — Soltan Hacıbəyov, Azərbaycan bəstəkarı. 20 iyul — Edmund Hillari, Everestin zirvəsini fəth etmiş ilk insan. 26 dekabr — Əminə Dilbazi, Azərbaycan rəqqasəsi 6 yanvar — Teodor Ruzvelt, Amerika Birləşmiş Ştatlarının 26-cı prezidenti 13 mart — İvan Bubnov 20 iyun — Tivadar Kostka Çontvari, Macar rəssamı 15 iyul — Emil Fişer, Alman fiziki Adolf Qurviç",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4628
-1919-cu il,"Qarabağ general-qubernatorluğunun yaradılması və Xosrovpaşa bəy Sultanovun Qarabağ general-qubernatoru təyin edilməsi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Silahlı Qüvvələri Baş Qərargahının təşkil edilməsi. 18 yanvar—28 iyun — Paris Sülh Konfransının keçirilməsi. Əmək Nazirliyinin fəaliyyətə başlaması. 5 fevral — Quba məsələsi 25 fevral — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin parlamentində yaranmış növbəti hökumət böhranı nəticəsində Fətəli xan Xoyskinin başçılıq etdiyi üçüncü kabinetin öz fəaliyyətini dayandırması. 28 fevral — Naxçıvan general-qubernatorluğunun yaradılması. Bakıda türk (Azərbaycan) dilində ilk böyük kitabxananın açılması. Ərəb əlifbasından latın əlifbasına keçmək üçün parlament komissiyasının yaradılması. Milanda faşistlərin ilk toplantısının keçirilməsi. 14 aprel — Nəsib bəy Yusifbəylinin başçılığı ilə Xalq Cümhuriyyətinin 4-cü hökumətinin təşkil edilməsi. 25 aprel — Azərbaycanın cənub bölgəsində bolşeviklər tərəfindən qızışdırılan rus əhalisinin Xalq Cümhuriyyətinə qarşı qiyama başlaması. 2 may — Azərbaycan məsələsinin ilk dəfə Böyük Britaniya, ABŞ, Fransa və İtaliya dövlət başçılarının görüşündə müzakirə edilməsi. 28 may — Azərbaycan Paris sülh konfransında iştirak edən nümayəndə heyətinin ABŞ prezidenti V. Vilson tərəfindən qəbul edilməsi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tərəfindən Arbitrajın yaradılması. 11 iyun — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tərəfindən xüsusi xidmət orqanının - ""Əksinqilab ilə Mübarizə Təşkilatı""nın yaradılması. Azərbaycan ilə Gürcüstan arasında Denikin təhlükəsinə qarşı hərbi-müdafiə müqaviləsinin bağlanması. Azərbaycan Respublikası ilə Rumıniya (ölkəmizin müstəqilliyini 1991-ci il dekabrın 11-də tanıyıb) arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması 26 iyun — Araz-Türk Respublikasının süqutu. 28 iyun — Almaniya ilə Versal sülh müqaviləsinin imzalanması. Azərbaycan Xəzər Donanmasının yaradılması. 23 iyul — Muğan Sovet Respublikasının ləğv olunması. 31 iyul — Xalq Müvəkkillər Şurasının qərarı əsasında Veymar şəhərində Müəssislər Məclisi tərəfindən Almaniya Respublikasının Konstitusiyasının təsdiq edilməsi. 1 avqust — Macarıstan Sovet Respublikasının süqutu. 9 avqust — Böyük Britaniya-İran sazişinin bağlanması. 23 avqust — Lənkəran əməliyyatı 1 sentyabr — Azərbaycan parlamenti tərəfindən Bakı şəhərində Universitet açılması barədə qahuh qəbul edilməsi. Bakı Dövlət Universitetinin yaradılması. 10 sentyabr — Antanta ölkələri ilə Avstriya arasında Sen-Jermen sülh müqaviləsinin imzalanması. 15 sentyabr — Bakı Universitetinin işə salınması 30 sentyabr — Bakıda Dövlət Bankının açılması. 23 noyabr — Tiflisdə Azərbaycan və Ermənistan tərəfdarları arasında baş verən bütün münaqişələrə son qoyulmasını və sərhəd məsələsinin sülh yolu ilə həll edilməsini nəzərdə tutan müqavilənin imzalanması. 27 noyabr — Antanta ölkələri ilə Bolqarıstan arasında Neyi sülh müqaviləsinin imzalanması. Fransada Milli blokun yaradılması. 7 dekabr — ""İstiqlal"" muzeyinin açılışı. 24 dekabr — Nəsib bəy Yusifbəylinin hökumət kabinetinin yaratması. 29 dekabr — ""Müsəlman Şərqini Öyrənən Cəmiyyət""in yaradılması.Almaniyada Nasist (Almaniya nasional-sosialist fəhlə partiyası) partiyasının yaradılması. 7 fevral — Tofiq Tağızadə, Azərbaycan kinorejissoru. 20 fevral — Zahid Vəlibəyov, SSRİ-nin Fəxri Energetiki, Azərbaycan SSR-in Əməkdar Mühəndisi. 3 mart — Hacıbaba Hüseynov, Azərbaycan xanəndəsi. 20 aprel — Əhməd Abasquliyev, psixiatriya sahəsində Azərbaycan alimi, tibb elmlər doktoru (1959), professor (1960), Azərbaycan SSR əməkdar elm xadimi (1990). 7 may — Soltan Hacıbəyov, Azərbaycan bəstəkarı. 20 iyul — Edmund Hillari, Everestin zirvəsini fəth etmiş ilk insan. 26 dekabr — Əminə Dilbazi, Azərbaycan rəqqasəsi 6 yanvar — Teodor Ruzvelt, Amerika Birləşmiş Ştatlarının 26-cı prezidenti 13 mart — İvan Bubnov 20 iyun — Tivadar Kostka Çontvari, Macar rəssamı 15 iyul — Emil Fişer, Alman fiziki Adolf Qurviç",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186173
-1919 (dəqiqləşdirmə),"1919 (ədəd) — ədəd 1919 (film, 1985) — 1985-ci ildə istehsal olunmuş Böyük Britaniya filmi. E.ə. 1919 — il",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=171310
-"1919 (film, 1985)",1919 (ing. 1919) — 1985-ci ildə istehsal olunmuş Böyük Britaniya filmi. Həmçinin bax Böyük Britaniya filmlərinin siyahısı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=171309
-191 (dəqiqləşdirmə),191 (ədəd) — ədəd 191 — Şuşa rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 26) E.ə. 191 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=158312
-191 (ədəd),"Yüz doxsan bir — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz doxsandən sonra, yüz doxsan ikidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz doxsan bir ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda sadə ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=158277
-1920,"Osmanlı deputatlarının Məclisi tərəfindən ""Milli And"" adlı proqram sənədinin qəbul edilməsi. 2 yanvar - RSFSR Xarici İşlər Komissarı Çiçerinin Azərbaycan Xaici İşlər naziri F. Xoyskiyə birinci notası. 10 yanvar - Millətlər Cəmiyyətinin yaradılması. 11 yanvar - Versal sülh konfransında ""Antanta"" Ali Şurasının Kerzonun təklifi ilə Azərbaycanın müstəqilliyinin de-fakto tanıması. 23 yanvar - RSFSR Xarici İşlər Komissarı Çiçerinin Azərbaycan Xarici İşlər naziri F. Xoyskiyə ikinci notası. Maarif Nazirliyi nəzdində Arxeologiya şöbəsinin yaradılması. 9 fevral - Parisdə imzalanan müqavilə ilə Şpitsbergen adasının statusunun müəyyən edilməsi. 11-12 fevral - Bakıda fəhlə klubu binasında Azərbaycan kommunistlərinin I qurultayı, Azərbaycan K(b)P-nın yaradılması. 1 mart - Azərbaycanın ilk dövlət informasiya qurumunun - Azərbaycan Dövlət Teleqraf Agentliyinin (AzərTAc) fəaliyyətə başlaması. 9 mart - Qazaxıstanda Alaş Orda dövlətinin süqutu. 21 mart - İranla Azərbaycan arasında dostluq haqqında müqavilə imzalanması. 17 mart - Bolşevik Rusiyasının rəhbəri Vladimir Lenin Rusiya Vətəndaş Müharibəsində çətin vəziyyətə düşdüyü üçün, Bakını fəth etmək barədə Qafqaz Cəbhəsi Hərbi İnqilab Şurasına teleqram göndərməsi. 20 mart - Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ilə İran arasında «Sülh və dostluq haqqında» müqaviləsinin imzalanması. 21 mart - Qarabağda və Gəncəbasarda erməni silahlılarının Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə qarşı qiyamının başlanması. 23 mart - Azərbaycan və Gürcüstan arasında ticarət müqaviləsinin imzalanması 30 mart - N. Yusifbəylinin beşinci hökumət kabinetinin istefa verməsi. 3 aprel - Əsgəran döyüşü 7 aprel - Şeyx Məhəmməd Xiyabaninin başçılığı ilə Təbrizdə üsyan başlanması. 15 aprel - Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin xarici işlər naziri Fətəli xan Xoyski tərəfindən XI rus ordusunun Azərbaycan sərhədləri yaxınlığında (Dərbənd) toplanmasına aydınlıq gətirilməsi tələbi ilə Rusiya Xarici İşlər Naziri Çiçerinə nota göndərilməsi. 22 aprel - M. Hacınskinin yeni hökumət təşkil etməkdən imtina etməsi. 27-28 aprel - XI Qızıl Ordunun Bakını fəth etməsi və AXC-nin süqutu. 28 aprel - Azərbaycan Müvəqqəti İnqilab Komitəsinin iclasında Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin birinci heyətinin təşkil edilməsi. Azərbaycan Müvəqqəti İnqilab Komitəsinin və Azərbaycan K(b)P MK-nın orqanı ""Kommunist"" qəzetinin ilk sayının çap edilməsi. XI Qızıl Ordu hissələrinin Şamaxı və Salyanı fəth etməsi. 3-4 may - XI Qızıl Ordu hissələrinin Lənkəranı və Astaranı işğal etməsi. 5 may - Azərbaycan İnqilab Komitəsi tərəfindən xanların, bəylərin, mülkədarların, həmçinin monastırların, kilsələrin, məscidlərin bütün torpaqlarının, vəqf yerlərinin müsadirə edilib kəndlilərə paylanması haqqında dekret verilməsi. 7 may - Azərbaycan İnqilab Komitəsi tərəfindən Azərbaycan SSR-in Qızıl Ordu və Qızıl Donanmasının təşkili haqqında dekret verilməsi. 11 may - XI Qızıl Ordu hissələrinin Zaqatalaya soxulması. Azərbaycan İnqilab Komitəsi tərəfindən xalq məhkəmələrinin təşkili haqqında dekret verilməsi. Azərbaycan Daxili İşlər Komissarlığı tərəfindən Azərbaycanda hər cür silki, mülki və vətəndaş rütbələrinin, mənsəblərinin ləğvi haqqında dekret verilməsi. XI Qızıl Ordu hissələrinin Şuşanı işğal etməsi. 15 may - Meşələrin.suların ve yeraltı sərvətlərin milliləşdirilməsi 16 may - N. Nərimanovun Moskvadan Bakıya gəlməsi. 24 may - Azərbaycan İnqilab Komitəsi tərəfindən neft sənayesinin milliləşdirilməsi haqqında dekret verilməsi. 25 may - Gəncədə Azərbaycanın sovetləşməsinə etiraz əlaməti olaraq üsyanın başlanması. 25-31 may - Gəncədə sovet hakimiyyəti əleyhinə üsyan. 27 may - Azərbaycan Fəhlə-Kəndli Müdafiə Şurasının təşkili. 27 may - RSFSR-in tərkibində Tatarıstan MSSR-in yaradılması. 31 may - Sovet hakimiyyətinə qarşı general-mayor Cavad bəy Şıxlinskinin başçılıq etdiyi Gəncə üsyanının amansızcasına yatırılması. Azərbaycan Opera və Balet Teatrının yaradılması. Antanta ölkələri ilə Macarıstan arasında Trianon]] sülh müqaviləsinin imzalanması 1 iyun - teatrların milliləşdirilməsi haqqında dekretin verilməsi. Azərbaycan Dövlət Teatrıının yaradılması 3 iyun - Zəngəzur və Qarabağda bolşevik işğalına müqavimət göstərən Nuru paşanın başçılıq etdiyi Xalq Cümhuriyyətinin ordu hissələri tərəfindən Şuşa şəhərinin ələ keçirilməsi. 5-15 iyun - Nuru paşa və polkovnik Zeynalovun başçılığı ilə Şuşada sovet hakimiyyəti əleyhinə üsyanin baş verməsi. 6 iyun - Azərbaycan İnqilab Komitəsi tərəfindən Xəzər ticarət donanmasının milliləşdirilməsi haqqında dekret verilməsi. 6-20 iyun - Zaqataladavə Qarabağda sovet hakimiyyəti əleyhinə üsyanın baş verməsi. 11 iyun - Azərbaycan İnqilab Komitəsi tərəfindən bankların milliləşdirilməsi haqqında dekret verilməsi. 19 iyun - Aərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurucularından olan Fətəli xan Xoyskinin Tiflisdə erməni terrorçuları Aram Erkayan və Misak Qriqoryan tərəfindən qətlə yetirilməsi. 23 iyun - Təbrizdə Şeyx Məhəmməd Xiyabaninin başçılığı ilə Azərbaycan Milli Hökumətinin yaradılması. 16-19 iyul - Azərbaycan Kommunist Gənclər İttifaqının birinci qurultayının keçirilməsi. 28 iyul - XI Qızıl Ordunun birinci Qafqaz polkunun Naxçıvana daxil olması və Naxçıvanda sovet hakimiyyətinin elan edilməsi. Antanta ölkələri ilə Osmanlı imperiyası arasında Sevr müqaviləsinin imzalanması Beynəlxalq Qızıl Xaç və Qızıl Aypara Hərəkatının ərazi təşkilatı regionda ilk dəfə olaraq Azərbaycanda yaradılmışdir. Belçikada təzminat məsələsinə dair konfransın keçirilməsi. 1-7 sentyabr - Bakıda Şərq xalqlarının birinci qurultayının keçirilməsi. 11 sentyabr - Milli hökumətin süqut etməsi 20 sentyabr - Sarıqamış döyüşü. Türk ordusunun Sarıqamışı azad etməsi 20 sentyabr - Təbrizdə ingilis imperalistləri və şah istibdadı əleyhinə 1920-ci il aprelin 7-də M. Xiyabaninin rəhbərliyi altında başlanmış üsyanın yatırılması, M. Xiyabaninin qətli. 23 sentyabr - Azərbaycan İnqilab Komitəsi tərəfindən kənd yoxsul komitələrinin təşkili haqqında dekret verilməsi. 30 sentyabr - Moskvada RSFSR ilə Azərbaycan SSR arasında hərbi iqtisadi ittifaq haqqında müqavilənin bağlanması. 30 oktyabr - Qars döyüşü. Türk ordusunun Qarsı azad etməsi Krımın Sovet Rusiyası tərəfindən işğal edilməsi. 1-10 noyabr 1920-ci ilin yayında - XI Qızıl Ordunun xüsusi şöbəsi tərəfindən həbs edilmiş M.Ə. Rəsulzadənin İ.V. Stalinin göstərişi ilə həbsdən azad edilməsi və İ.V. Stalinlə bir qatarda Bakıdan Moskvaya aparılması. 4 noyabr Azərbaycanda qadın şöbələrinin yaradılmasına başlanmışdır. 7 noyabr - Gümrü döyüşü. Türk ordusunun Gümrünü azad etməsi 2 dekabr - Gümrüdə Ermənistanla Türkiyə Böyük Millət Məclisi hökuməti arasında müqavilənin imzalanması. 15 dekabr - Azərbaycan İnqilab Komitəsi tərəfindən ""Vahid dövlət arxiv fondunun təşkili və Xalq Maarif Komissarlığı yanında Mərkəzi Dövlət Arxivinin yaradılması haqqında"" dekret verilməsi. 17 dekabr - Albaniyanın Millətlər Cəmiyyətinə qəbul edilməsi. Türkiye və Ermənistan arasında Gümrü müqaviləsinin imzalanması 2 yanvar – İsaak Azimov – ABŞ yazıçısı. 7 fevral — An Vanq 1 aprel – Toşiro Mifune – Yaponiya aktyoru. 22 avqust – Rey Bredberi – ABŞ yazıçısı. 30 sentyabr – Lətif Səfərov – Azərbaycan kino rejissoru. 17 oktyabr – Montqomeri Klift – ABŞ aktyoru. 5 noyabr – Duqlas Nort 20 oktyabr – Canet Caqan – Qayana dövlət və siyasi xadimi 4 dekabr – Nadir Afonzo, portuqaliyalı bir geometrik abstraksiyonist rəssam. 11 mart — Nikolas Blumberqen, Amerika fiziki. Nobel mükafatı laureatı. 6 mart - Ömər Seyfəddin, Türkiyə yazıçısı. 19 iyun - Fətəli xan Xoyski, Azərbaycanlı siyasi xadim Firidun bəy Köçərli, maarifçisi, publisist.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4629
-1920-ci il,"Osmanlı deputatlarının Məclisi tərəfindən ""Milli And"" adlı proqram sənədinin qəbul edilməsi. 2 yanvar - RSFSR Xarici İşlər Komissarı Çiçerinin Azərbaycan Xaici İşlər naziri F. Xoyskiyə birinci notası. 10 yanvar - Millətlər Cəmiyyətinin yaradılması. 11 yanvar - Versal sülh konfransında ""Antanta"" Ali Şurasının Kerzonun təklifi ilə Azərbaycanın müstəqilliyinin de-fakto tanıması. 23 yanvar - RSFSR Xarici İşlər Komissarı Çiçerinin Azərbaycan Xarici İşlər naziri F. Xoyskiyə ikinci notası. Maarif Nazirliyi nəzdində Arxeologiya şöbəsinin yaradılması. 9 fevral - Parisdə imzalanan müqavilə ilə Şpitsbergen adasının statusunun müəyyən edilməsi. 11-12 fevral - Bakıda fəhlə klubu binasında Azərbaycan kommunistlərinin I qurultayı, Azərbaycan K(b)P-nın yaradılması. 1 mart - Azərbaycanın ilk dövlət informasiya qurumunun - Azərbaycan Dövlət Teleqraf Agentliyinin (AzərTAc) fəaliyyətə başlaması. 9 mart - Qazaxıstanda Alaş Orda dövlətinin süqutu. 21 mart - İranla Azərbaycan arasında dostluq haqqında müqavilə imzalanması. 17 mart - Bolşevik Rusiyasının rəhbəri Vladimir Lenin Rusiya Vətəndaş Müharibəsində çətin vəziyyətə düşdüyü üçün, Bakını fəth etmək barədə Qafqaz Cəbhəsi Hərbi İnqilab Şurasına teleqram göndərməsi. 20 mart - Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ilə İran arasında «Sülh və dostluq haqqında» müqaviləsinin imzalanması. 21 mart - Qarabağda və Gəncəbasarda erməni silahlılarının Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə qarşı qiyamının başlanması. 23 mart - Azərbaycan və Gürcüstan arasında ticarət müqaviləsinin imzalanması 30 mart - N. Yusifbəylinin beşinci hökumət kabinetinin istefa verməsi. 3 aprel - Əsgəran döyüşü 7 aprel - Şeyx Məhəmməd Xiyabaninin başçılığı ilə Təbrizdə üsyan başlanması. 15 aprel - Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin xarici işlər naziri Fətəli xan Xoyski tərəfindən XI rus ordusunun Azərbaycan sərhədləri yaxınlığında (Dərbənd) toplanmasına aydınlıq gətirilməsi tələbi ilə Rusiya Xarici İşlər Naziri Çiçerinə nota göndərilməsi. 22 aprel - M. Hacınskinin yeni hökumət təşkil etməkdən imtina etməsi. 27-28 aprel - XI Qızıl Ordunun Bakını fəth etməsi və AXC-nin süqutu. 28 aprel - Azərbaycan Müvəqqəti İnqilab Komitəsinin iclasında Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin birinci heyətinin təşkil edilməsi. Azərbaycan Müvəqqəti İnqilab Komitəsinin və Azərbaycan K(b)P MK-nın orqanı ""Kommunist"" qəzetinin ilk sayının çap edilməsi. XI Qızıl Ordu hissələrinin Şamaxı və Salyanı fəth etməsi. 3-4 may - XI Qızıl Ordu hissələrinin Lənkəranı və Astaranı işğal etməsi. 5 may - Azərbaycan İnqilab Komitəsi tərəfindən xanların, bəylərin, mülkədarların, həmçinin monastırların, kilsələrin, məscidlərin bütün torpaqlarının, vəqf yerlərinin müsadirə edilib kəndlilərə paylanması haqqında dekret verilməsi. 7 may - Azərbaycan İnqilab Komitəsi tərəfindən Azərbaycan SSR-in Qızıl Ordu və Qızıl Donanmasının təşkili haqqında dekret verilməsi. 11 may - XI Qızıl Ordu hissələrinin Zaqatalaya soxulması. Azərbaycan İnqilab Komitəsi tərəfindən xalq məhkəmələrinin təşkili haqqında dekret verilməsi. Azərbaycan Daxili İşlər Komissarlığı tərəfindən Azərbaycanda hər cür silki, mülki və vətəndaş rütbələrinin, mənsəblərinin ləğvi haqqında dekret verilməsi. XI Qızıl Ordu hissələrinin Şuşanı işğal etməsi. 15 may - Meşələrin.suların ve yeraltı sərvətlərin milliləşdirilməsi 16 may - N. Nərimanovun Moskvadan Bakıya gəlməsi. 24 may - Azərbaycan İnqilab Komitəsi tərəfindən neft sənayesinin milliləşdirilməsi haqqında dekret verilməsi. 25 may - Gəncədə Azərbaycanın sovetləşməsinə etiraz əlaməti olaraq üsyanın başlanması. 25-31 may - Gəncədə sovet hakimiyyəti əleyhinə üsyan. 27 may - Azərbaycan Fəhlə-Kəndli Müdafiə Şurasının təşkili. 27 may - RSFSR-in tərkibində Tatarıstan MSSR-in yaradılması. 31 may - Sovet hakimiyyətinə qarşı general-mayor Cavad bəy Şıxlinskinin başçılıq etdiyi Gəncə üsyanının amansızcasına yatırılması. Azərbaycan Opera və Balet Teatrının yaradılması. Antanta ölkələri ilə Macarıstan arasında Trianon]] sülh müqaviləsinin imzalanması 1 iyun - teatrların milliləşdirilməsi haqqında dekretin verilməsi. Azərbaycan Dövlət Teatrıının yaradılması 3 iyun - Zəngəzur və Qarabağda bolşevik işğalına müqavimət göstərən Nuru paşanın başçılıq etdiyi Xalq Cümhuriyyətinin ordu hissələri tərəfindən Şuşa şəhərinin ələ keçirilməsi. 5-15 iyun - Nuru paşa və polkovnik Zeynalovun başçılığı ilə Şuşada sovet hakimiyyəti əleyhinə üsyanin baş verməsi. 6 iyun - Azərbaycan İnqilab Komitəsi tərəfindən Xəzər ticarət donanmasının milliləşdirilməsi haqqında dekret verilməsi. 6-20 iyun - Zaqataladavə Qarabağda sovet hakimiyyəti əleyhinə üsyanın baş verməsi. 11 iyun - Azərbaycan İnqilab Komitəsi tərəfindən bankların milliləşdirilməsi haqqında dekret verilməsi. 19 iyun - Aərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurucularından olan Fətəli xan Xoyskinin Tiflisdə erməni terrorçuları Aram Erkayan və Misak Qriqoryan tərəfindən qətlə yetirilməsi. 23 iyun - Təbrizdə Şeyx Məhəmməd Xiyabaninin başçılığı ilə Azərbaycan Milli Hökumətinin yaradılması. 16-19 iyul - Azərbaycan Kommunist Gənclər İttifaqının birinci qurultayının keçirilməsi. 28 iyul - XI Qızıl Ordunun birinci Qafqaz polkunun Naxçıvana daxil olması və Naxçıvanda sovet hakimiyyətinin elan edilməsi. Antanta ölkələri ilə Osmanlı imperiyası arasında Sevr müqaviləsinin imzalanması Beynəlxalq Qızıl Xaç və Qızıl Aypara Hərəkatının ərazi təşkilatı regionda ilk dəfə olaraq Azərbaycanda yaradılmışdir. Belçikada təzminat məsələsinə dair konfransın keçirilməsi. 1-7 sentyabr - Bakıda Şərq xalqlarının birinci qurultayının keçirilməsi. 11 sentyabr - Milli hökumətin süqut etməsi 20 sentyabr - Sarıqamış döyüşü. Türk ordusunun Sarıqamışı azad etməsi 20 sentyabr - Təbrizdə ingilis imperalistləri və şah istibdadı əleyhinə 1920-ci il aprelin 7-də M. Xiyabaninin rəhbərliyi altında başlanmış üsyanın yatırılması, M. Xiyabaninin qətli. 23 sentyabr - Azərbaycan İnqilab Komitəsi tərəfindən kənd yoxsul komitələrinin təşkili haqqında dekret verilməsi. 30 sentyabr - Moskvada RSFSR ilə Azərbaycan SSR arasında hərbi iqtisadi ittifaq haqqında müqavilənin bağlanması. 30 oktyabr - Qars döyüşü. Türk ordusunun Qarsı azad etməsi Krımın Sovet Rusiyası tərəfindən işğal edilməsi. 1-10 noyabr 1920-ci ilin yayında - XI Qızıl Ordunun xüsusi şöbəsi tərəfindən həbs edilmiş M.Ə. Rəsulzadənin İ.V. Stalinin göstərişi ilə həbsdən azad edilməsi və İ.V. Stalinlə bir qatarda Bakıdan Moskvaya aparılması. 4 noyabr Azərbaycanda qadın şöbələrinin yaradılmasına başlanmışdır. 7 noyabr - Gümrü döyüşü. Türk ordusunun Gümrünü azad etməsi 2 dekabr - Gümrüdə Ermənistanla Türkiyə Böyük Millət Məclisi hökuməti arasında müqavilənin imzalanması. 15 dekabr - Azərbaycan İnqilab Komitəsi tərəfindən ""Vahid dövlət arxiv fondunun təşkili və Xalq Maarif Komissarlığı yanında Mərkəzi Dövlət Arxivinin yaradılması haqqında"" dekret verilməsi. 17 dekabr - Albaniyanın Millətlər Cəmiyyətinə qəbul edilməsi. Türkiye və Ermənistan arasında Gümrü müqaviləsinin imzalanması 2 yanvar – İsaak Azimov – ABŞ yazıçısı. 7 fevral — An Vanq 1 aprel – Toşiro Mifune – Yaponiya aktyoru. 22 avqust – Rey Bredberi – ABŞ yazıçısı. 30 sentyabr – Lətif Səfərov – Azərbaycan kino rejissoru. 17 oktyabr – Montqomeri Klift – ABŞ aktyoru. 5 noyabr – Duqlas Nort 20 oktyabr – Canet Caqan – Qayana dövlət və siyasi xadimi 4 dekabr – Nadir Afonzo, portuqaliyalı bir geometrik abstraksiyonist rəssam. 11 mart — Nikolas Blumberqen, Amerika fiziki. Nobel mükafatı laureatı. 6 mart - Ömər Seyfəddin, Türkiyə yazıçısı. 19 iyun - Fətəli xan Xoyski, Azərbaycanlı siyasi xadim Firidun bəy Köçərli, maarifçisi, publisist.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186174
-1920-ci ildən əvvəlki Azərbaycan filmlərinin siyahısı,"1898-ci il avqustun 4-də Balaxanıda neft fontanı (film, 1898) (qısametrajlı sənədli film) Balaxanı-Sabunçu Polis İdarəsi süvari qorodovoylarının at oynatmaları (film, 1898) (qısametrajlı sənədli film) Bazar küçəsi sübh çağı (film, 1898) (qısametrajlı sənədli film) Bibiheybətdə neft fontanı yanğını (film, 1898) (qısametrajlı sənədli film) Əlahəzrət Buxara əmirinin ""Veliki knyaz Aleksey"" paroxodunda yolasalma mərasimi (film, 1898) (qısametrajlı sənədli film) İlişdin (film, 1898) (qısametrajlı bədii film) Qafqaz rəqsi (film, 1898) (qısametrajlı sənədli film) ""Qafqaz və Merkuri"" Cəmiyyətinə məxsus paroxodun limandan yola düşməsi (film, 1898) (qısametrajlı sənədli film) Qatarın dəmiryol stansiyasına daxil olması (film, 1898) (qısametrajlı sənədli film) Şəhər bağında xalq gəzintisi (film, 1898) (qısametrajlı sənədli film) Bakı camaatının həyatı və Velikoknyaz prospekti ilə hərəkəti (film, 1900) (qısametrajlı sənədli film) Bakı əhalisinin şəhər bağında gəzintisi (film, 1900) (qısametrajlı sənədli film) Bakı bazarlarının tipləri (film, 1907) (qısametrajlı sənədli film) Daş-kömür daşınması (film, 1907) (qısametrajlı sənədli film) Dəniz kənarında gəzinti (film, 1907) (qısametrajlı sənədli film) Neft buruqlarında iş (film, 1907) (qısametrajlı sənədli film) Neftin çıxarılması (film, 1907) (qısametrajlı sənədli film) Ağ və qara şəhər (film, 1908) (qısametrajlı sənədli film) Balaxanı (film, 1908) (qısametrajlı sənədli film) Nobelin zavodları (film, 1908) (qısametrajlı sənədli film) Arvad (film, 1916) (tammetrajlı bədii film) Arvadlar ərlərini mənsəbə necə çatdırırlar (film, 1916) (tammetrajlı bədii film) Ayaqyalın məhəbbət (film, 1916) (qısametrajlı bədii film) Knyaz Dəmir Bulat (film, 1916) (tammetrajlı bədii film) Neft və milyonlar səltənətində (film, 1916) (tammetrajlı bədii film) Ölümünə bir saat qalmış (film, 1916) (tammetrajlı bədii film) Yeni tərzdə köhnə əhvalat (film, 1916) (qısametrajlı bədii film) Arşın mal alan (film, 1917) (tammetrajlı bədii film) Bakı komissarının mitinqdə çıxışı (film, 1917) (qısametrajlı sənədli film) Bakıda xalq azadlığı bayramı (film, 1917) (qısametrajlı sənədli film) Qazma və neft hasilatı (film, 1917) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın müstəqilliyinin ildönümü münasibətilə təntənə (film, 1919) (tammetrajlı sənədli film) Bir alçalmanın tarixi (film, 1919) (tammetrajlı bədii film)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=276129
-1920-ci illər,1920-ci illər (bəzən 20-ci illər abreviaturası ilə qeyd olunur) — Qriqori təqvimində 1920-ci il yanvarın 1-də başlayan və 1929-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Kino və televiziya Siyasətçilər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=567907
-1920-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı,"XI qırmızı ordu hissələrinin Bakıda paradı (film, 1920) (qısametrajlı sənədli film) XI qırmızı ordu hissələrinin Bakıya gəlişi (film, 1920) (qısametrajlı sənədli film) XI qırmızı ordu komandirləri dağlıların qonağıdır (film, 1920) (qısametrajlı sənədli film) 26 Bakı komissarı cənazələrinin dəfni (film, 1920) (qısametrajlı sənədli film) Bakıda şərq xalqlarının I qurultayı (film, 1920) (qısametrajlı sənədli film) Pyotr Meydanında iməcilik (film, 1920) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın şuralaşmasının birinci ildönümü (film, 1921) (Qısametrajlı Sənədli Film) Suraxanı neft mədənlərində yanğın (film, 1922) (sənədli film) IX beynəlxalq gənclər gününün bayram edilməsi (film, 1923) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan Sovet Şura Cümhuriyyətinin üçüncü ildönümü (film, 1923) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanda çəyirtkə ilə mübarizə (film, 1923) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanda ipəkçilik sənayesi (film, 1923) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanda suvarmanın və pambıqçılığın bərpa edilməsi (film, 1923) (qısametrajlı sənədli film) Dağıstanda ""Oktyabr İnqilabı"" kanalı (film, 1923) (sənədli film) Hərbi dənizçilərin həyatı (film, 1923) (sənədli film) Qız qalası əfsanəsi (film, 1923) (tammetrajlı bədii film) M. İ. Kalininin Bakıya səfəri (film, 1923) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycana səyahət (film, 1924) (sənədli film) Bakıda tramvay yolunun salınması və yolun açılışı (film, 1924) (qısametrajlı sənədli film) Bayquş (film, 1924) (tammetrajlı bədii film) Culfa-Bakı yolu (film, 1924) (qısametrajlı sənədli film) Fəhlə məişəti (film, 1924) (sənədli film) Xalq Torpaq Komissarlığı (film, 1924) (sənədli film) Xəzər gəmiçiliyi (film, 1924) (qısametrajlı sənədli film) Mədənçi-neftçi istirahətdə və müalicədə (film, 1924) (tammetrajlı bədii film) Trotskinin Bakıya səfəri (film, 1924) (sənədli film) 1 may 1925-ci il (film, 1925) (qısametrajlı sənədli film) 1925-ci ildə Bakı neftçilərinin istirahəti (film, 1925) (qısametrajlı sənədli film) Almaniya fəhlə nümayəndə heyətinin Bakıya səfəri (film, 1925) (sənədli film) Atəşpərəstlər məbədi (film, 1925) (sənədli film) Azərbaycan balığı (film, 1925) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan Həmkarlar İttifaqı Şurasının V ildönümü (film, 1925) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan Mədən Fəhlələri Həmkarlar İttifaqının IX qurultayı (film, 1925) (qısametrajlı sənədli film) Bakı İşçi Teatrının 5 illiyi (film, 1925) (qısametrajlı sənədli film) Bakı SSRİ-nin incisidir (film, 1925) (qısametrajlı sənədli film) Bibiheybətdə qaz fontanı yanğını (film, 1925) (qısametrajlı sənədli film) Bismillah (film, 1925) (tammetrajlı bədii film) Dördüncü Bakı yarmarkası (film, 1925) (qısametrajlı sənədli film) Əvəz-əvəzə (film, 1925) (tammetrajlı bədii film) Frunzenin iştirakilə Qızıl Ordunun manevri (film, 1925) (qısametrajlı sənədli film) Funtikovun mühakiməsi (film, 1925) (qısametrajlı sənədli film) İngiltərə Parlamenti nümayəndə heyəti Bakıda (film, 1925) (qısametrajlı sənədli film) Nəriman Nərimanovun dəfni (film, 1925) (qısametrajlı sənədli film) Rəhbərlərin Bakıya səfəri (film, 1925) (qısametrajlı sənədli film) Sergey Yeseninin Bakıya səfəri (film, 1925) (sənədli film) Suraxanıda qaz fontanı (film, 1925) (qısametrajlı sənədli film) Şaxsey-vaxsey (film, 1925) (qısametrajlı sənədli film) 1-ci Türkoloji Qurultay (film, 1926) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanda kənd təsərrüfatı (film, 1926) (qısametrajlı sənədli film) Belçika fəhlə nümayəndə heyəti Bakıda (film, 1926) (qısametrajlı sənədli film) Həyat uğrunda mübarizə (film, 1926) (tammetrajlı sənədli film) Müxtəlif sahillərdə (film, 1926) (tammetrajlı bədii film) Azərbaycan Sovetlərinin V qurultayı (film, 1927) (qısametrajlı sənədli film) B. S. Troyanovskinin qastrolları (film, 1927) (qısametrajlı sənədli film) Balıqçılar (film, 1927) (qısametrajlı bədii film) Mədənçilər İttifaqının 20 illiyi (film, 1927) (qısametrajlı sənədli film) Oktyabrın on illiyi (film, 1927) (tammetrajlı sənədli film) Azərbaycanda kinopavilyonun açılışı (film, 1928) (qısametrajlı sənədli film) Bakı Soveti (film, 1928) (qısametrajlı sənədli film) Balıqçılıq sənayesi (film, 1928) (qısametrajlı sənədli film) Bizim əsas yolumuz (film, 1928) (tammetrajlı sənədli film) Əleyhqazla müdafiə (film, 1928) (qısametrajlı sənədli film) Gilan qızı (film, 1928) (tammetrajlı bədii film) İpəkçilik (film, 1928) (tammetrajlı sənədli film) Küləklər şəhəri (film, 1928) (tammetrajlı sənədli film) Qırmızı Ordunun onilliyi (film, 1928) (qısametrajlı sənədli film) Maksim Qorki Bakıda (film, 1928) (qısametrajlı sənədli film) Pambıqçılıq (film, 1928) (qısametrajlı sənədli film) Tütünçülük (film, 1928) (qısametrajlı sənədli film) Üç dəniz ölkəsinin spartakiadası (film, 1928) (qısametrajlı sənədli film) Üzümçülük və şərabçılıq (film, 1928) (qısametrajlı sənədli film) Zəhmətkeşlərin paradı (film, 1928) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Hacı Qara (film, 1929) (tammetrajlı bədii film) Xiffət (film, 1929) (qısametrajlı sənədli film) Kommunist əməyi qalib gəlir (film, 1929) (qısametrajlı sənədli film) Mürsəlli daşqını (film, 1929) (qısametrajlı sənədli film) Neft fontanı (film, 1929) (qısametrajlı sənədli film) Sevil (film, 1929) (tammetrajlı bədii film) Vulkan üzərində ev (film, 1929) (tammetrajlı bədii film) Yaz səpini (film, 1929) (qısametrajlı sənədli film)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=126636
-1920 (dəqiqləşdirmə),"1920 (ədəd) — ədəd 1920 (film, 2008) — 2008-ci ildə istehsal olunmuş Hindistan filmi. E.ə. 1920 — il",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=171707
-1920 Maraşspor,"1920 Maraşspor — Türkiyədə Kahramanmaraş şəhərini təmsil edən köhnə bir futbol klubudur. Liqa mübarizələri 3-cü Liqa: 4 Mövsüm2012–2016 Regional Həvəskarlar Liqası: 6 Mövsüm2010–2012, 2016–2020 Həvəskar Liqası: 34 Mövsüm1976–2010 Regional Həvəskarlar Liqası Pley-off çempionu: 2011–2012",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=296035
-1921,"yanvar — Türkiyə milli-azadlıq hərəkatında dönüş nöqtəsi olan birinci İnönü vuruşması. yanvar — Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin əsasının qoyulması. yanvar — Bakıda Azərbaycan Politexnik İnstitutunun təşkil olunması. yanvar — Azərbaycan Dövlət Arxivinin fəaliyyətə başlaması. 11–18 fevral — Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının III qurultayı. 21 fevral — İran kazak hissələrinin Rza xanın başçılığı ilə dövlət çevrilişi etməsi. ""Qara kabinet"" adlandırılan hökumətin təşkil olunması. 25 fevral — Gürcüstanda Sovet hakimiyyətinin qurulması. mart — İkinci İnönü vuruşması. 26 fevral — Sovet Rusiyası ilə İran arasında diplomatik münasibətlər haqqında müqavilənin imzalanması. 16 mart — Rusiya ilə Türkiyə arasında dostluq və qardaşlıq haqqında Moskva müqaviləsinin bağlanılması. 6 may — I Ümumazərbaycan sovetlər qurultayının (6–19 may) işə başlaması. 19 may — I Ümumazərbaycan Sovetlər qurultayında Azərbaycan SSR-in ilk Konstitusiyasının qəbul edilməsi. iyun — Gürcüstanın Zaqatala dairəsinə iddiasından əl çəkməsi iyul — Azərbaycan SSR XKS tərəfindən Bakıda birinci kişi pedaqoji institutunun yaradılması haqqında dekret verilməsi. 26 avqust — Azərbaycan SSR XKS tərəfindən Konservatoriyanın təşkili haqqında dekret verilməsi. 31 avqust — Faşist partiyası ilə İtaliya Sosialist partiyası arasında ""Sakitləşdirmə paktı""nın bağlanması. 13 sentyabr — Türk ordusunun Sakarya zəfəri. sentyabr — Azərbaycan K(b)P MK və Azərbaycan SSR XKS tərəfindən Azneftkomun müstəqil Azərneft trestinə çevrilməsi haqqında qərar qəbul edilməsi. 13 oktyabr — Qars şəhərində RSFSR-in iştirakı ilə Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan Sovet Sosialist Respublikaları ilə Türkiyə arasında müqavilənin imzalanması. noyabr — Bakıda Ali qadın pedaqoji institutunun açılması. 6 dekabr — Böyük Britaniya-İrlandiya müqaviləsi imzalandı. Bu müqaviləyə əsasən İrlandiya "" Azad İrland dövləti"" adı ilə Böyük Britaniyanın dominionu elan edildi. 4 fevral — Məşhur Azərbaycan alimi Lütfi Zadə (Lotfi Zadeh) 10 iyun — Filip Mauntbetten 4 iyul — Cerard Debre 11 noyabr — Balaş Azəroğlu, şair, ədəbiyyatşünas. 19 noyabr — Geza Anda 29 dekabr — Əzizə Cəfərzadə yazıçı Gəbit Əxmərov 18 aprel — İsmayıl Fazil Paşa, Türk əsgəri və siyasətçisi. 2 avqust — Enriko Karuzo",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4630
-1921-ci il,"yanvar — Türkiyə milli-azadlıq hərəkatında dönüş nöqtəsi olan birinci İnönü vuruşması. yanvar — Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin əsasının qoyulması. yanvar — Bakıda Azərbaycan Politexnik İnstitutunun təşkil olunması. yanvar — Azərbaycan Dövlət Arxivinin fəaliyyətə başlaması. 11–18 fevral — Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının III qurultayı. 21 fevral — İran kazak hissələrinin Rza xanın başçılığı ilə dövlət çevrilişi etməsi. ""Qara kabinet"" adlandırılan hökumətin təşkil olunması. 25 fevral — Gürcüstanda Sovet hakimiyyətinin qurulması. mart — İkinci İnönü vuruşması. 26 fevral — Sovet Rusiyası ilə İran arasında diplomatik münasibətlər haqqında müqavilənin imzalanması. 16 mart — Rusiya ilə Türkiyə arasında dostluq və qardaşlıq haqqında Moskva müqaviləsinin bağlanılması. 6 may — I Ümumazərbaycan sovetlər qurultayının (6–19 may) işə başlaması. 19 may — I Ümumazərbaycan Sovetlər qurultayında Azərbaycan SSR-in ilk Konstitusiyasının qəbul edilməsi. iyun — Gürcüstanın Zaqatala dairəsinə iddiasından əl çəkməsi iyul — Azərbaycan SSR XKS tərəfindən Bakıda birinci kişi pedaqoji institutunun yaradılması haqqında dekret verilməsi. 26 avqust — Azərbaycan SSR XKS tərəfindən Konservatoriyanın təşkili haqqında dekret verilməsi. 31 avqust — Faşist partiyası ilə İtaliya Sosialist partiyası arasında ""Sakitləşdirmə paktı""nın bağlanması. 13 sentyabr — Türk ordusunun Sakarya zəfəri. sentyabr — Azərbaycan K(b)P MK və Azərbaycan SSR XKS tərəfindən Azneftkomun müstəqil Azərneft trestinə çevrilməsi haqqında qərar qəbul edilməsi. 13 oktyabr — Qars şəhərində RSFSR-in iştirakı ilə Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan Sovet Sosialist Respublikaları ilə Türkiyə arasında müqavilənin imzalanması. noyabr — Bakıda Ali qadın pedaqoji institutunun açılması. 6 dekabr — Böyük Britaniya-İrlandiya müqaviləsi imzalandı. Bu müqaviləyə əsasən İrlandiya "" Azad İrland dövləti"" adı ilə Böyük Britaniyanın dominionu elan edildi. 4 fevral — Məşhur Azərbaycan alimi Lütfi Zadə (Lotfi Zadeh) 10 iyun — Filip Mauntbetten 4 iyul — Cerard Debre 11 noyabr — Balaş Azəroğlu, şair, ədəbiyyatşünas. 19 noyabr — Geza Anda 29 dekabr — Əzizə Cəfərzadə yazıçı Gəbit Əxmərov 18 aprel — İsmayıl Fazil Paşa, Türk əsgəri və siyasətçisi. 2 avqust — Enriko Karuzo",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186175
-1921-ci il Monqolustan İnqilabı,1921-ci il Monqolustan İnqilabı — Monqolustanda baş verən kommunist inqilabı idi. Bu inqilab nəticəsində Monqolustan Çindən müstəqilliyini əldə etdi və Monqolustan Xalq Respublikası elan edildi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=833856
-1921 (dəqiqləşdirmə),"1921 (ədəd) — ədəd 1921 (film, 1988) — 1988-ci ildə istehsal olunmuş Hindistan filmi. E.ə. 1921 — il",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=171705
-1921 Güləş üzrə Avropa Çempionatı,1921-ci ildə Güləş üzrə Avropa Çempionatı Almaniyanın Offenbax şəhərində keçirlmişdir. Yarışçılar ancaq Yunan-Roma güləşində mübarizə aparırdılar. Qaliblərin hamısı Almaniya təmsilçiləri oldular. FILA Wrestling Database,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=608683
-1922,"17 yanvar — Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının yaradılması. 25 yanvar — Naxçıvan MSSR-in I Sovetlər qurultayının açılması. 27 yanvar — Azərbaycan Kommunist (b) Partiyasının IV qurultayının keçirilməsi. 15 fevral — Haaqada (Niderland) Beynəlxalq Qanunçuluq Məhkəməsinin ilk sessiyası açılması. II Dünya müharibəsindən sonra Haaqa Beynəlxalq Tribunalı fəaliyyətə başlaması. 28 fevral — İngiltərənin Misir üzərində protektoratlığının ləğv edilməsi. 12 mart — Bolşevik Rusiyasının təşviqi ilə gələcək SSRİ-nin təməli kimi üç Cənubi Qafqaz respublikasının (Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan) ittifaqının - Zaqafqaziya Sovet Sosialist Respublikaları Federativ İttifaqının yaradılması. 16 aprel — Almaniya ilə Sovet Rusiyası arasında Rapallo müqaviləsinin imzalanması. 28 aprel—3 may — II Ümumazərbaycan Sovetlər qurultayının keçirilməsi. 14 iyun — Böyük Başqırdıstan MSSR-in yaradılması. 20 oktyabr — Azərbaycan SSR MİK-i tərəfindən latın əlifbasının əski əlifba ilə bərabər hüquqa malik olması haqqında dekretin verilməsi. 2 noyabr — C. Məmmədquluzadənin redaktorluğu ilə nəşrini davam etdirən ""Molla Nəsrəddin"" satirik jurnalının Bakıda buraxılan ilk sayının çapdan çıxması. 7 noyabr — Bakıda Azərbaycanın satirik şairi M. Ə. Sabirin abidəsinin qoyulması. 30 noyabr — RSFSR-in tərkibində Çeçenistan Muxtar Vilayətinın yaradılması. 10 dekabr — ZSFSR-nin yaradılması. 13 dekabr — I Zaqafqaziya Sovetlər qurultayında ZSFSR Konstitusiyasının qəbulu, Zaqafqaziya Sovet Sosialist Federativ İttifaqının Zaqafqaziya Sovet Federativ Sosialist Respublikası şəklində yenidən təşkil edilməsi. 15 dekabr — İtaliyada B. Mussolini başda olmaqla ""Böyük Faşist Şurası""nın yaradılması. 30 dekabr — SSRİ-nin I Sovetlər qurultayında SSRİ-nin təşkil edilməsi İngilis arxeoloqu Hovard Karter tərəfindən firon Tutanxamonun sərdabəsinin aşkar edilməsi. Aşağı və Orta Volqaboyunu, Cənubi Uralı, Sibirin cənubunu aclıq bürüməsi. Bakıda Bakıxanov adına tikiş fabrikinin fəaliyyətə başlaması. Azərbaycan ərzaq vergisinin tətbiqi. M.Ə. Rəsulzadənin Türkiyəyə mühacirət etməsi. 15 fevral — Möhsün Abbasov, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1950). Böyük Vətən müharibəsi (1941—1945) iştirakçısı. 12 mart — Cek Keruak, Amerikan yazıçı və şair 15 may — Rauf Hacıyev, bəstəkar, xalq artisti 31 may — Sara Qədimova, Görkəmli Azərbaycan müğənnisi. 17 sentyabr — Aqostinyo Neto, Afrikalı yazıçı, şair, siyasətçi. 20 oktyabr — Şövkət Ələkbərova, Azərbaycanın xalq artisti, müğənni. 22 noyabr — Fikrət Əmirov, Azərbaycan bəstəkarı. Bürhan Kərimov — fizika-riyaziyyat elmləri doktoru. 9 iyul — Ocaqqulu Musayev, sovet inqilabçı. 22 avqust — Maykl Kollins, İrlandiya siyasətçisi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4631
-1922-ci il,"17 yanvar — Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının yaradılması. 25 yanvar — Naxçıvan MSSR-in I Sovetlər qurultayının açılması. 27 yanvar — Azərbaycan Kommunist (b) Partiyasının IV qurultayının keçirilməsi. 15 fevral — Haaqada (Niderland) Beynəlxalq Qanunçuluq Məhkəməsinin ilk sessiyası açılması. II Dünya müharibəsindən sonra Haaqa Beynəlxalq Tribunalı fəaliyyətə başlaması. 28 fevral — İngiltərənin Misir üzərində protektoratlığının ləğv edilməsi. 12 mart — Bolşevik Rusiyasının təşviqi ilə gələcək SSRİ-nin təməli kimi üç Cənubi Qafqaz respublikasının (Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan) ittifaqının - Zaqafqaziya Sovet Sosialist Respublikaları Federativ İttifaqının yaradılması. 16 aprel — Almaniya ilə Sovet Rusiyası arasında Rapallo müqaviləsinin imzalanması. 28 aprel—3 may — II Ümumazərbaycan Sovetlər qurultayının keçirilməsi. 14 iyun — Böyük Başqırdıstan MSSR-in yaradılması. 20 oktyabr — Azərbaycan SSR MİK-i tərəfindən latın əlifbasının əski əlifba ilə bərabər hüquqa malik olması haqqında dekretin verilməsi. 2 noyabr — C. Məmmədquluzadənin redaktorluğu ilə nəşrini davam etdirən ""Molla Nəsrəddin"" satirik jurnalının Bakıda buraxılan ilk sayının çapdan çıxması. 7 noyabr — Bakıda Azərbaycanın satirik şairi M. Ə. Sabirin abidəsinin qoyulması. 30 noyabr — RSFSR-in tərkibində Çeçenistan Muxtar Vilayətinın yaradılması. 10 dekabr — ZSFSR-nin yaradılması. 13 dekabr — I Zaqafqaziya Sovetlər qurultayında ZSFSR Konstitusiyasının qəbulu, Zaqafqaziya Sovet Sosialist Federativ İttifaqının Zaqafqaziya Sovet Federativ Sosialist Respublikası şəklində yenidən təşkil edilməsi. 15 dekabr — İtaliyada B. Mussolini başda olmaqla ""Böyük Faşist Şurası""nın yaradılması. 30 dekabr — SSRİ-nin I Sovetlər qurultayında SSRİ-nin təşkil edilməsi İngilis arxeoloqu Hovard Karter tərəfindən firon Tutanxamonun sərdabəsinin aşkar edilməsi. Aşağı və Orta Volqaboyunu, Cənubi Uralı, Sibirin cənubunu aclıq bürüməsi. Bakıda Bakıxanov adına tikiş fabrikinin fəaliyyətə başlaması. Azərbaycan ərzaq vergisinin tətbiqi. M.Ə. Rəsulzadənin Türkiyəyə mühacirət etməsi. 15 fevral — Möhsün Abbasov, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1950). Böyük Vətən müharibəsi (1941—1945) iştirakçısı. 12 mart — Cek Keruak, Amerikan yazıçı və şair 15 may — Rauf Hacıyev, bəstəkar, xalq artisti 31 may — Sara Qədimova, Görkəmli Azərbaycan müğənnisi. 17 sentyabr — Aqostinyo Neto, Afrikalı yazıçı, şair, siyasətçi. 20 oktyabr — Şövkət Ələkbərova, Azərbaycanın xalq artisti, müğənni. 22 noyabr — Fikrət Əmirov, Azərbaycan bəstəkarı. Bürhan Kərimov — fizika-riyaziyyat elmləri doktoru. 9 iyul — Ocaqqulu Musayev, sovet inqilabçı. 22 avqust — Maykl Kollins, İrlandiya siyasətçisi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186176
-1922 (dəqiqləşdirmə),"1922 (ədəd) — ədəd 1922 (film, 1978) — 1978-cü ildə istehsal olunmuş Yunanıstan filmi. E.ə. 1922 — il",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=171904
-1923,"Azərbaycanın ictimai-siyasi və ədəbi fikir tarixində mühüm yer tutan ""Azərbaycan"" jurnalının ilk sayının çapdan çıxması. ""Maarif və mədəniyyət"" jurnalının işıq üzü görməsi. 12–15 mart — Azərbaycan K(b)P V qurultayının keçirilməsi. 18 mart — Azərbaycan XKS və MİK tərəfindən ""Azərbaycan SSR əhalisi içərisində savadsızlığın ləğvi haqqında"" qərar qəbul edilməsi, savadsızlıqla mübarizə üçün Xüsusi Komitənin yaradılması. ""İliç buxtası"" neft mədəninin əsasının qoyulması. 23 may — Azərbaycan Mərkəzi Dövlət kitabxanasının yaradılması. Azərbaycan Arxeologiya Komitəsinin təşkil olunması. 7 iyul — Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin təşkil olunması. 2 avqust — ABŞ-də respublikaçı K. Kuliçin prezident seçilməsi və ""Amerikanın işi biznesdir"" şüarının irəli sürülməsi. 1 sentyabr – Tokionu və Yokohamanı məhv edən Böyük Kanto zəlzələsi baş verir, təxminən 105 000 adam həlak oldu. 20 oktyabr – Azərbaycan SSRin rəsmi olaraq latın qrafikalı əlifbaya keçilməsi, ""Yeni Azərbaycan əlifbasının dövlət əlifbası kimi tanınması haqqında"" dekretin qəbul edilməsi. 29 oktyabr – Türkiyə Respublikası quruldu. 2 noyabr — Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin əsasının qoyulması. ""Şərq qadını"" (indiki ""Azərbaycan qadını"") adlı ədəbi, ictimai, siyasi jurnalının nəşrə başlaması. * 2 dekabr — ABŞ Konqresində prezident Ceums Monronun müraciəti. Monro doktrinası elan edildi. 12 fevral – Franko Zeffirelli, İtaliya kino rejissoru. 28 aprel – Zərifə Əliyeva, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının akademiki. 10 may – Heydər Əliyev, Azərbaycanın görkəmli dövlət xadimi, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti. 31 may – III Renye, Monako knyazı. 4 oktyabr – Çarlton Heston, ABŞ aktyoru 16 oktyabr – Gülhüseyn Hüseynoğlu, Azərbaycan yazıçısı və ədəbiyyatşünası. 16 yanvar — Əbdül Kərim Paşa, Türk əsgəri. 27 dekabr — Qustav Eyfel, Eyfel qülləsinin qurucusu 2 avqust — Uorren Hardinq, ABŞ Prezidenti",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4632
-1923-cü il,"Azərbaycanın ictimai-siyasi və ədəbi fikir tarixində mühüm yer tutan ""Azərbaycan"" jurnalının ilk sayının çapdan çıxması. ""Maarif və mədəniyyət"" jurnalının işıq üzü görməsi. 12–15 mart — Azərbaycan K(b)P V qurultayının keçirilməsi. 18 mart — Azərbaycan XKS və MİK tərəfindən ""Azərbaycan SSR əhalisi içərisində savadsızlığın ləğvi haqqında"" qərar qəbul edilməsi, savadsızlıqla mübarizə üçün Xüsusi Komitənin yaradılması. ""İliç buxtası"" neft mədəninin əsasının qoyulması. 23 may — Azərbaycan Mərkəzi Dövlət kitabxanasının yaradılması. Azərbaycan Arxeologiya Komitəsinin təşkil olunması. 7 iyul — Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin təşkil olunması. 2 avqust — ABŞ-də respublikaçı K. Kuliçin prezident seçilməsi və ""Amerikanın işi biznesdir"" şüarının irəli sürülməsi. 1 sentyabr – Tokionu və Yokohamanı məhv edən Böyük Kanto zəlzələsi baş verir, təxminən 105 000 adam həlak oldu. 20 oktyabr – Azərbaycan SSRin rəsmi olaraq latın qrafikalı əlifbaya keçilməsi, ""Yeni Azərbaycan əlifbasının dövlət əlifbası kimi tanınması haqqında"" dekretin qəbul edilməsi. 29 oktyabr – Türkiyə Respublikası quruldu. 2 noyabr — Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin əsasının qoyulması. ""Şərq qadını"" (indiki ""Azərbaycan qadını"") adlı ədəbi, ictimai, siyasi jurnalının nəşrə başlaması. * 2 dekabr — ABŞ Konqresində prezident Ceums Monronun müraciəti. Monro doktrinası elan edildi. 12 fevral – Franko Zeffirelli, İtaliya kino rejissoru. 28 aprel – Zərifə Əliyeva, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının akademiki. 10 may – Heydər Əliyev, Azərbaycanın görkəmli dövlət xadimi, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti. 31 may – III Renye, Monako knyazı. 4 oktyabr – Çarlton Heston, ABŞ aktyoru 16 oktyabr – Gülhüseyn Hüseynoğlu, Azərbaycan yazıçısı və ədəbiyyatşünası. 16 yanvar — Əbdül Kərim Paşa, Türk əsgəri. 27 dekabr — Qustav Eyfel, Eyfel qülləsinin qurucusu 2 avqust — Uorren Hardinq, ABŞ Prezidenti",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186177
-1924,"24 yanvar — Böyük Britaniya tarixində ilk dəfə Ramsey Makdonaldın başçılığı ilə birinci leyborist hökumətin təşkil edilməsi. 31 yanvar — SSRİ-nin birinci Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 1 fevral — Böyük Britaniya tərəfindən SSRİ-nin tanınması. 3 fevral — Bakıda tramvay nəqliyyatının işə salınması. 9 fevral — Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının (Naxçıvan MSSR) təşkil edilməsi. Çində Milli İnqilabi Ordu tərəfindən Şanxay və Nankinin azad edilməsi. Azərbaycan Xalq Maarif Komissarlığı tərəfindən ""Qədim abidələrin qeydə alınması və onların mühafizəsi"" haqqında qərar qəbul edilməsi. 24 mart — İngilis və amerikan hərbi gəmiləri tərəfindən Nankinin atəşə tutulması. Çan Kayşinin Nankində öz dövlətini yaratması. 5—9 may — Azərbaycan K(b)P VI qurultayının keçirilməsi. 6 oktyabr — Azərbaycan kənd təsərrüfatı kooperasiyası ittifaqının - ""Göybirliyi""nin təşkili. 9 oktyabr — Almaniyada Hökumət tərəfindən parlamentin buraxılması və yeni seçkilər təyin edilməsi. 27 oktyabr — SSRİ-nin tərkibində Özbəkistan SSR-in yaradılması. 29 oktyabr — Almaniyada keçirilən növbədənkənar parlament seçkilərində leyboristlərin məğlub olması. Türkiyədə ""Sənayedə həvəsləndirmə haqqında"" qanunun qəbul edilməsi. Suraxanıda turbobur vasitəsilə ilk neft quyusunun qazılması. 5 yanvar — Məşədixanım Nemətova, Azərbaycanın görkəmli tarixçi alimi. 11 yanvar — Tofiq Abasov, Azərbaycan idmançısı, Azərbaycan SSR əməkdar bədən tərbiyəsi və idman xadimi (1964), SSRİ əməkdar məşqçisi (1960), professor (1988). 29 yanvar — Bianka Mariya Pitçinino, İtaliyalı ictimai xadim. 3 mart — Liz Assia, İsveçrə müğənnisi. 1 may — Viktor Astafyev, rus yazıçısı. 7 iyun — Məlik Dadaşov, aktyor, xalq artisti 21 iyun — Marqa Lopes, Meksika aktrisası 19 iyun — Vasil Bıkov, Belarus yazıçısı. Belarusiya SSR xalq yazıçısı (1980). Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1984), Lenin (1986) və SSRİ Dövlət (1974) mükafatları laureatı. 14 dekabr — Rac Kapur, Hind aktyoru, rejissoru, prodüseri. 21 yanvar — Vladimir İliç Lenin, SSRİ-nin qurucusu 3 fevral — ABŞ-nin siyasi və dövlət xadimi Vilson Tomas Vudro 10 aprel — Rafael İqlesias Kastro, Kosta Rika diplomatı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4633
-1924-cü il,"24 yanvar — Böyük Britaniya tarixində ilk dəfə Ramsey Makdonaldın başçılığı ilə birinci leyborist hökumətin təşkil edilməsi. 31 yanvar — SSRİ-nin birinci Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 1 fevral — Böyük Britaniya tərəfindən SSRİ-nin tanınması. 3 fevral — Bakıda tramvay nəqliyyatının işə salınması. 9 fevral — Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının (Naxçıvan MSSR) təşkil edilməsi. Çində Milli İnqilabi Ordu tərəfindən Şanxay və Nankinin azad edilməsi. Azərbaycan Xalq Maarif Komissarlığı tərəfindən ""Qədim abidələrin qeydə alınması və onların mühafizəsi"" haqqında qərar qəbul edilməsi. 24 mart — İngilis və amerikan hərbi gəmiləri tərəfindən Nankinin atəşə tutulması. Çan Kayşinin Nankində öz dövlətini yaratması. 5—9 may — Azərbaycan K(b)P VI qurultayının keçirilməsi. 6 oktyabr — Azərbaycan kənd təsərrüfatı kooperasiyası ittifaqının - ""Göybirliyi""nin təşkili. 9 oktyabr — Almaniyada Hökumət tərəfindən parlamentin buraxılması və yeni seçkilər təyin edilməsi. 27 oktyabr — SSRİ-nin tərkibində Özbəkistan SSR-in yaradılması. 29 oktyabr — Almaniyada keçirilən növbədənkənar parlament seçkilərində leyboristlərin məğlub olması. Türkiyədə ""Sənayedə həvəsləndirmə haqqında"" qanunun qəbul edilməsi. Suraxanıda turbobur vasitəsilə ilk neft quyusunun qazılması. 5 yanvar — Məşədixanım Nemətova, Azərbaycanın görkəmli tarixçi alimi. 11 yanvar — Tofiq Abasov, Azərbaycan idmançısı, Azərbaycan SSR əməkdar bədən tərbiyəsi və idman xadimi (1964), SSRİ əməkdar məşqçisi (1960), professor (1988). 29 yanvar — Bianka Mariya Pitçinino, İtaliyalı ictimai xadim. 3 mart — Liz Assia, İsveçrə müğənnisi. 1 may — Viktor Astafyev, rus yazıçısı. 7 iyun — Məlik Dadaşov, aktyor, xalq artisti 21 iyun — Marqa Lopes, Meksika aktrisası 19 iyun — Vasil Bıkov, Belarus yazıçısı. Belarusiya SSR xalq yazıçısı (1980). Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1984), Lenin (1986) və SSRİ Dövlət (1974) mükafatları laureatı. 14 dekabr — Rac Kapur, Hind aktyoru, rejissoru, prodüseri. 21 yanvar — Vladimir İliç Lenin, SSRİ-nin qurucusu 3 fevral — ABŞ-nin siyasi və dövlət xadimi Vilson Tomas Vudro 10 aprel — Rafael İqlesias Kastro, Kosta Rika diplomatı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186178
-1924 Güləş üzrə Avropa Çempionatı,1924-cü ildə Güləş üzrə Avropa Çempionatı Almaniyanın Noynkirxen şəhərində keçirlmişdir. Yarışçılar ancaq Yunan-Roma güləşində mübarizə aparırdılar. Qaliblərin hamısı Almaniya təmsilçiləri oldular. FILA Wrestling Database,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=608685
-1924 Qış Olimpiya Oyunları,1924 Qış Olimpiya Oyunları - I Qış Olimpiya Oyunları. 1924-cü ildə Fransanın Şamoni şəhərində keçirilmişdir. Olimpiadanın açılışı Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=87874
-1924 qış Olimpiya oyunları,1924 Qış Olimpiya Oyunları - I Qış Olimpiya Oyunları. 1924-cü ildə Fransanın Şamoni şəhərində keçirilmişdir. Olimpiadanın açılışı Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410579
-1925,"2 yanvar - Tacikistan SSR tərkibində Dağlıq Bədəhşan Muxtar Vilayətinin təçkil edilməsi. 14 fevral - Türkmənistan SSR-in təşkil edilməsi. aprel - Fransada Penlevenin başçılığı ilə sol blokun yeni hökumətinin yaradılması. Yaponiyada yeni seçki qanununun qəbul edilməsi, əmlak senzinin aşağı salınması. iyul - Quançjou hökumətinin özünü bütün Çinin milli hökuməti elan etməsi. 31 oktyabr - Iran Məclsi tərəfindən Qacarlar sülaləsinin hakimiyyətdən kənar elan edilməsi. 8 dekabr - İran Məclisi tərəfindən Rza xanının irsi şah elan edilməsi. İranda Pəhləvi sülaləsinin (1925-1979) hakimiyyətə gəlməsi. 10-16 mart - IV Azərbaycan Sovetlər qurultayının keçirilməsi. 25 may – Azərbaycan müəllimlərinin IV qurultayının keçirilməsi. Göygöl Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Gəncədə mahud fabrikinin yaradılması. 16 avqust — Bəxtiyar Vahabzadə - Azərbaycan şairi 15 iyun — Attila İlhan - Türk şairi, yazıçı, jurnalist və tənqidçi/ 14 fevral – Nazim Əsədulla oğlu Rzayev – Azərbaycan dirijoru, xalq artisti, SSRİ və respublika Dövlət Mükafatları Laureatı 28 may – Bülent Ecevit, Türkiyə Respublikasının baş naziri 10 iyul – Mahathir Məhəmməd, Malayziya Baş naziri 13 oktyabr – Marqaret Tetçer – Böyük Britaniyanın Baş Naziri 28 iyul — Barux Semyuel Blamberq, Amerika həkimi, genetik, Nobel mükafatı laureatı. 19 mart – Nəriman Nərimanov. Firudun bəy Cəlal oğlu Vəzirov, Rusiya ordusunda general.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4634
-1925-ci il,"2 yanvar - Tacikistan SSR tərkibində Dağlıq Bədəhşan Muxtar Vilayətinin təçkil edilməsi. 14 fevral - Türkmənistan SSR-in təşkil edilməsi. aprel - Fransada Penlevenin başçılığı ilə sol blokun yeni hökumətinin yaradılması. Yaponiyada yeni seçki qanununun qəbul edilməsi, əmlak senzinin aşağı salınması. iyul - Quançjou hökumətinin özünü bütün Çinin milli hökuməti elan etməsi. 31 oktyabr - Iran Məclsi tərəfindən Qacarlar sülaləsinin hakimiyyətdən kənar elan edilməsi. 8 dekabr - İran Məclisi tərəfindən Rza xanının irsi şah elan edilməsi. İranda Pəhləvi sülaləsinin (1925-1979) hakimiyyətə gəlməsi. 10-16 mart - IV Azərbaycan Sovetlər qurultayının keçirilməsi. 25 may – Azərbaycan müəllimlərinin IV qurultayının keçirilməsi. Göygöl Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Gəncədə mahud fabrikinin yaradılması. 16 avqust — Bəxtiyar Vahabzadə - Azərbaycan şairi 15 iyun — Attila İlhan - Türk şairi, yazıçı, jurnalist və tənqidçi/ 14 fevral – Nazim Əsədulla oğlu Rzayev – Azərbaycan dirijoru, xalq artisti, SSRİ və respublika Dövlət Mükafatları Laureatı 28 may – Bülent Ecevit, Türkiyə Respublikasının baş naziri 10 iyul – Mahathir Məhəmməd, Malayziya Baş naziri 13 oktyabr – Marqaret Tetçer – Böyük Britaniyanın Baş Naziri 28 iyul — Barux Semyuel Blamberq, Amerika həkimi, genetik, Nobel mükafatı laureatı. 19 mart – Nəriman Nərimanov. Firudun bəy Cəlal oğlu Vəzirov, Rusiya ordusunda general.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186179
-"1925-ci ildə Bakı neftçilərinin istirahəti (film, 1925)","1925-ci ildə Bakı neftçilərinin istirahəti sənədli filmi 1925-ci ildə çəkilmişdir. Film ""Kino-Mədənçi"" studiyasında istehsal edilmişdir. Filmdə Bakı neftçilərinin fədakarlıqla işlədikləri kimi, səmərəli istirahət etməyi də bacardıqlarından bəhs olunur. Filmdə Bakı neftçilərinin fədakarlıqla işlədikləri kimi, səmərəli istirahət etməyi də bacardıqlarından bəhs olunur. Filmin üzərində işləyən Operator: İvan Tartakovski Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 29. Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1925-ci ilin Azərbaycan filmləri1920-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=26285
-1925 Güləş üzrə Avropa Çempionatı,1925-ci ildə Güləş üzrə Avropa Çempionatı İtaliya Krallığının Milan şəhərində keçirilmişdir. Yarışçılar ancaq Yunan-Roma güləşində mübarizə aparırdılar. Yunan-Roma güləşi FILA Wrestling Database,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=608723
-1926,"24 aprel - SSRİ ilə Almaniya arasında dostluq və bitərəflik haqqında müqavilənin imzalanması. İyun - SSRİ-də trotskiçi-zinoyevçi antipartiya blokunun elan edilməsi. İyul - Fransada Puankarenin başçılığı ilə ""Milli birlik"" hökumətinin yaradılması. 31 avqust - SSRİ ilə Əfqanıstan arasında dostluq və bitərəflilik haqqında müqavilənin imzalanması. sentyabr - Almaniyanın Millətlər Cəmiyyətinə daxil olması. noyabr - Braziliyada keçirilən prezident seçkilərində Vaşinqton Luisin qalib gəlməsi. 3 fevral - Azərbaycan SSR-in sənayeləşdirilməsi üzrə komissiya yaradılması. 25 fevral-5 mart - Bakıda I Ümumittifaq türkoloji qurultayının keçirilməsi. iyul - Tiflisdə Azərbaycan dilində ""Dan ulduzu"" adlı aylıq ədəbi-ictimai jurnalının 1-ci sayının çapdan çıxması. 6 iyul - Bakını Balaxanı - Sabunçu rayonu ilə birləşdirən, SSRİ-də ilk elektrik dəmiryol xəttinin istifadəyə verilməsi. 6 noyabr - Efırdə ilk dəfə ""Danışır Bakı"" sözlərinin səslənməsi - Azərbaycanda müntəzəm radio verlişlərinə başlanması. Gəncədə tikiş fabrikinin açılması. Azərbaycanda Fuad İbrahimbəyov tərəfindən ilk psixologiya laboratoriyasının yaradılması. Azərbaycan Kinostudiyasının yaradılması. ""Qızıl qələmlər"" ittifaqının yaradılması. 15 yanvar — Çak Beri – gitarist. 7 may – Cəbrayıl Əzimov – rəssam 1 iyun – Merilin Monro – amerikalı aktrisa. 1 iyul – Robert Fogel 14 fevral - Muxtar Abduyev Bayraməli Abbaszadə – Azəri əsilli mollanəsrəddinçi İran şairi (d.1859). Nəcəf bəy Vəzirov Aşıq Ələsgər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4635
-1926-cı il,"24 aprel - SSRİ ilə Almaniya arasında dostluq və bitərəflik haqqında müqavilənin imzalanması. İyun - SSRİ-də trotskiçi-zinoyevçi antipartiya blokunun elan edilməsi. İyul - Fransada Puankarenin başçılığı ilə ""Milli birlik"" hökumətinin yaradılması. 31 avqust - SSRİ ilə Əfqanıstan arasında dostluq və bitərəflilik haqqında müqavilənin imzalanması. sentyabr - Almaniyanın Millətlər Cəmiyyətinə daxil olması. noyabr - Braziliyada keçirilən prezident seçkilərində Vaşinqton Luisin qalib gəlməsi. 3 fevral - Azərbaycan SSR-in sənayeləşdirilməsi üzrə komissiya yaradılması. 25 fevral-5 mart - Bakıda I Ümumittifaq türkoloji qurultayının keçirilməsi. iyul - Tiflisdə Azərbaycan dilində ""Dan ulduzu"" adlı aylıq ədəbi-ictimai jurnalının 1-ci sayının çapdan çıxması. 6 iyul - Bakını Balaxanı - Sabunçu rayonu ilə birləşdirən, SSRİ-də ilk elektrik dəmiryol xəttinin istifadəyə verilməsi. 6 noyabr - Efırdə ilk dəfə ""Danışır Bakı"" sözlərinin səslənməsi - Azərbaycanda müntəzəm radio verlişlərinə başlanması. Gəncədə tikiş fabrikinin açılması. Azərbaycanda Fuad İbrahimbəyov tərəfindən ilk psixologiya laboratoriyasının yaradılması. Azərbaycan Kinostudiyasının yaradılması. ""Qızıl qələmlər"" ittifaqının yaradılması. 15 yanvar — Çak Beri – gitarist. 7 may – Cəbrayıl Əzimov – rəssam 1 iyun – Merilin Monro – amerikalı aktrisa. 1 iyul – Robert Fogel 14 fevral - Muxtar Abduyev Bayraməli Abbaszadə – Azəri əsilli mollanəsrəddinçi İran şairi (d.1859). Nəcəf bəy Vəzirov Aşıq Ələsgər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186180
-1926-cı il Balfur Bəyannaməsi,"1926-cı il Balfour Bəyannaməsi 1926-cı ildə London da keçirilmiş İmperator Konfransının yekun hesabatıdır. İngilis dövlət xadimlərindən olan əvvəlki baş nazir Arthur J. Balfourun şərəfinə adlandırılmışdır. Birləşmiş Krallıq və Millətlər Birliyinə daxik müstəqil ölkələri (Dominionu) aşağıdakı kimi ifadə edir: İmperatorluq Arası Münasibətlər Komitəsi Balfurun başçılığı ilə toplandı. 15 noyabr 1926-cı ildə imperator baş nazirləri tərəfindən yekdilliklə hazırlıq sənədini hazırladı. Sənəd üçün ilk tövsiyə Cənubi Afrika Baş Naziri J. B. M. Hertzog, eləcə də Kanadanın Baş naziri William Lyon Mackenzie King tərəfindən təklif edilmişdir. Bəyannamə Birinci Dünya müharibəsindən sonra dominionların inkişaf edən siyasi və diplomatik müstəqilliyini qəbul etdi. Sonrakı illərdə Yüksək Nümayəndələr tədricən təyin edildilər. İlk dəfə 1928-ci ildə İngilis Yüksək Nümayəndəsi Ottavaya təyin edildi. 1926-cı il konfransının bəyannaməsi 1930-cu ildə təkrarlandı və nəticədə Balfur Bəyannaməsi 1931-ci ilin noyabr ayında Böyük Britaniya parlamenti tərəfindən qəbul edilən Vestminster Xartiyasına daxil edildi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=630280
-1926 Güləş üzrə Avropa Çempionatı,1926-cı ildə Güləş üzrə Avropa Çempionatı Latviyanın Riqa şəhərində keçirlmişdir. Yarışçılar yalnız Yunan-Roma güləşində mübarizə aparırdılar. Yunan-Roma güləşi FILA Wrestling Database,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=609383
-1927,"7 yanvar - London və Nyu-York arasında ilk birbaşa qitələrarası telefon danışığının baş tutması. 29 yanvar - Almaniyada Vilhelm Marksın kansler təyin edilməsi ilə hökumət böhranına son qoyulması. 30 yanvar - Şattendorfda (Avstriya) fəhlə nümayişçilərlə Avstriya nasional sosialistləri arasında qanlı toqquşmaların baş verməsi. 31 yanvar - Almaniya üzərində müttəfiqlərin hərbi nəzarət müddətinin başa çatması. 3 fevral - Portuqaliyada general Karmonun hərbi diktaturasına qarşı inqilabi çıxışların baş verməsi. 21-23 mart - Çində Nankinin Homindanın silahlı birləşmələri tərəfindən işğal edilməsi. 24 mart - ABŞ və Böyük Britaniya hərbi gəmiləri tərəfindən Nankinin atəşə tutulması. 5 aprel - İtaliya ilə Macarıstan arasında dostluq haqqında müqavilənin imzalanması. 15 aprel - SSRİ ilə İsveçrə arasında diplomatik münasibətlərin bərpa edilməsi. 18 aprel - Nankində Çan Kayşi tərəfindən Milli hökumətin təşkili. 11 may - İngiltərədə Ali Məhkəmə tərəfindən tətil haqqında qanun qəbul edilməsi. Çexoslovakiyada Tomaş Masarikin yenidən ölkənin prezidenti seçilməsi. Yaponiya tərəfindən Çin Milli-inqilabi ordusunun Pekinə doğru hərəkətinə mane olmaq üçün Şandun yarımadasına qoşun göndərilməsi. 3 iyun - Yunanıstanda yeni Konstitusiyanın qəbul edilməsi. 4 iyul - Bandunqda Sukarno tərəfindən İndoneziya Milli partiyasının təsis edilməsi. SSRİ-də Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adının təsis edilməsi. Belçika və Portuqaliya arasında Konqoda sərhədlər haqqında razılığın əldə edilməsi. 1 avqust - SSRİ-də Leninqrad vilayətinin təşkil olunması. 22 avqust -Macarıstandan müttəfiq qoşunlarının çıxarılması. 18 mart - V Ümumazərbaycan sovetlər qurultayında sovet Azərbaycanının ikinci Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 12-18 noyabr - Azərbaycan K(b)P VIII qurultayının keçirilməsi. 17 yanvar – Donald Erb, amerikalı bəstəkar 28 may – Habil Əliyev, Azərbaycanın məşhur kamança ifaçısı 4 iyul – Cina Lollobricida, İtaliya aktrisası 24 avqust – Harri Markovits, amerikalı iqtisadçı 13 oktyabr - Turqut Özal, Türkiyə Respublikasının 8-ci prezidenti 18 noyabr – Eldar Ryazanov, Rusiya və Sovet kinorejissoru 25 dekabr – Ram Narayan, hind musiqiçisi 5 yanvar- Süleyman Nazif, türk şair 5 fevral — İnayət Xan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4636
-1927-ci il,"7 yanvar - London və Nyu-York arasında ilk birbaşa qitələrarası telefon danışığının baş tutması. 29 yanvar - Almaniyada Vilhelm Marksın kansler təyin edilməsi ilə hökumət böhranına son qoyulması. 30 yanvar - Şattendorfda (Avstriya) fəhlə nümayişçilərlə Avstriya nasional sosialistləri arasında qanlı toqquşmaların baş verməsi. 31 yanvar - Almaniya üzərində müttəfiqlərin hərbi nəzarət müddətinin başa çatması. 3 fevral - Portuqaliyada general Karmonun hərbi diktaturasına qarşı inqilabi çıxışların baş verməsi. 21-23 mart - Çində Nankinin Homindanın silahlı birləşmələri tərəfindən işğal edilməsi. 24 mart - ABŞ və Böyük Britaniya hərbi gəmiləri tərəfindən Nankinin atəşə tutulması. 5 aprel - İtaliya ilə Macarıstan arasında dostluq haqqında müqavilənin imzalanması. 15 aprel - SSRİ ilə İsveçrə arasında diplomatik münasibətlərin bərpa edilməsi. 18 aprel - Nankində Çan Kayşi tərəfindən Milli hökumətin təşkili. 11 may - İngiltərədə Ali Məhkəmə tərəfindən tətil haqqında qanun qəbul edilməsi. Çexoslovakiyada Tomaş Masarikin yenidən ölkənin prezidenti seçilməsi. Yaponiya tərəfindən Çin Milli-inqilabi ordusunun Pekinə doğru hərəkətinə mane olmaq üçün Şandun yarımadasına qoşun göndərilməsi. 3 iyun - Yunanıstanda yeni Konstitusiyanın qəbul edilməsi. 4 iyul - Bandunqda Sukarno tərəfindən İndoneziya Milli partiyasının təsis edilməsi. SSRİ-də Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adının təsis edilməsi. Belçika və Portuqaliya arasında Konqoda sərhədlər haqqında razılığın əldə edilməsi. 1 avqust - SSRİ-də Leninqrad vilayətinin təşkil olunması. 22 avqust -Macarıstandan müttəfiq qoşunlarının çıxarılması. 18 mart - V Ümumazərbaycan sovetlər qurultayında sovet Azərbaycanının ikinci Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 12-18 noyabr - Azərbaycan K(b)P VIII qurultayının keçirilməsi. 17 yanvar – Donald Erb, amerikalı bəstəkar 28 may – Habil Əliyev, Azərbaycanın məşhur kamança ifaçısı 4 iyul – Cina Lollobricida, İtaliya aktrisası 24 avqust – Harri Markovits, amerikalı iqtisadçı 13 oktyabr - Turqut Özal, Türkiyə Respublikasının 8-ci prezidenti 18 noyabr – Eldar Ryazanov, Rusiya və Sovet kinorejissoru 25 dekabr – Ram Narayan, hind musiqiçisi 5 yanvar- Süleyman Nazif, türk şair 5 fevral — İnayət Xan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186181
-1927 Güləş üzrə Avropa Çempionatı,1927-ci ildə Güləş üzrə Avropa Çempionatı Macarıstanın Budapeşt şəhərində keçirlmişdir. Yarışçılar yalnız Yunan-Roma güləşində mübarizə aparırdılar. Yunan-Roma güləşi FILA Wrestling Database,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=611276
-1928,"avqust - Brian-Kelloq paktının imzalanması. noyabr - ABŞ-də Respublikaçı Herbert Huverin prezident seçilməsi. Əhməd Zoqunun Albaniyanı monarxiya, özünü kral elan etməsi. Berlin-Bağdad magistralının 1007 kilometrlik Anadolu hissəsinin Türkiyə dövləti tərəfindən xarici inhisarlardan alınması. SSRİ-də Volqaboyu, Ural və Sibirin xam və dincə qoyulmuş torpaqlarında qabaqcıl texnika ilə təchiz edilmiş yeni iri taxılçılıq sovxozlarının yaradılması. Konstitusiya layihəsi hazırlamaq üçün Lord Saymonun başçılığı etdiyi komissiyanın Hindistana gəlməsi. İranda Milli bankın əsasının qoyulması. İranda təslimçilik rejiminin ləğv edilməsi. 24 noyabr - Türkiyə Böyük Millət Məclisi tərəfindən Qazi Mustafa Kamala “Baş müəllim” dərəcəsinin verilməsi. 13-16 yanvar - Azərbaycan proletar yazıçılarının I qurultayı. Azərbaycan proletar yazıçıları Cəmiyyətinin yaranması. 22 iyul - Azərbaycan SSR MİK və Azərbaycan SSR XKS tərəfindən məcburi qaydada yeni - latın qrafıkalı əlifbaya keçilməsi haqqında qərar qəbul edilməsi. dekabr - Bakıda Azərbaycan aşıqlarının I qurultayının keçirilməsi. Bakıda Əli Bayramov adına tikiş fabrikinin fəaliyyətə başlaması. 23 yanvar — Janna Moro, Fransa aktrisası 7 fevral – Aysel Gürel, Türk musiqiçi və teatr oyunçusu 21 fevral – Səid Qurbanov, Dağıstan prezidentinin sabiq müşaviri, Dağıstanda Azərbaycan diasporunun görkəmli nümayəndəsi 13 iyun – Con Neş, 5 avqust – Ramazan Tarverdiyev, coğrafiya elmləri doktoru, professor 25 sentyabr – Arif Babayev, Azərbaycan kinorejissoru 20 noyabr — Aleksey Batalov, Rusiya aktyoru 12 aprel - Zurab Ancaparidze - gürcü opera müğənnisi 28 aprel - Solmaz Musayeva - Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Rəssamı (2007) 23 sentyabr- Rauf Munçayev - tarixçi-alim arxeoloq 8 sentyabr – Tofiq Ağababayev – Azərbaycan xalq rəssamı (2007), Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi (1992) 10 noyabr - Ennio Morrikone — İtaliya bəstəkarı Tamuris Əliyeva — pedaqoq-alim, pedaqoji elmlər doktoru, professor Roald Amundsen – norveçli dəniz səyyahı 17 iyul – Colitti Covanni, dövlət və siyasi xadimi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4637
-1928-ci il,"avqust - Brian-Kelloq paktının imzalanması. noyabr - ABŞ-də Respublikaçı Herbert Huverin prezident seçilməsi. Əhməd Zoqunun Albaniyanı monarxiya, özünü kral elan etməsi. Berlin-Bağdad magistralının 1007 kilometrlik Anadolu hissəsinin Türkiyə dövləti tərəfindən xarici inhisarlardan alınması. SSRİ-də Volqaboyu, Ural və Sibirin xam və dincə qoyulmuş torpaqlarında qabaqcıl texnika ilə təchiz edilmiş yeni iri taxılçılıq sovxozlarının yaradılması. Konstitusiya layihəsi hazırlamaq üçün Lord Saymonun başçılığı etdiyi komissiyanın Hindistana gəlməsi. İranda Milli bankın əsasının qoyulması. İranda təslimçilik rejiminin ləğv edilməsi. 24 noyabr - Türkiyə Böyük Millət Məclisi tərəfindən Qazi Mustafa Kamala “Baş müəllim” dərəcəsinin verilməsi. 13-16 yanvar - Azərbaycan proletar yazıçılarının I qurultayı. Azərbaycan proletar yazıçıları Cəmiyyətinin yaranması. 22 iyul - Azərbaycan SSR MİK və Azərbaycan SSR XKS tərəfindən məcburi qaydada yeni - latın qrafıkalı əlifbaya keçilməsi haqqında qərar qəbul edilməsi. dekabr - Bakıda Azərbaycan aşıqlarının I qurultayının keçirilməsi. Bakıda Əli Bayramov adına tikiş fabrikinin fəaliyyətə başlaması. 23 yanvar — Janna Moro, Fransa aktrisası 7 fevral – Aysel Gürel, Türk musiqiçi və teatr oyunçusu 21 fevral – Səid Qurbanov, Dağıstan prezidentinin sabiq müşaviri, Dağıstanda Azərbaycan diasporunun görkəmli nümayəndəsi 13 iyun – Con Neş, 5 avqust – Ramazan Tarverdiyev, coğrafiya elmləri doktoru, professor 25 sentyabr – Arif Babayev, Azərbaycan kinorejissoru 20 noyabr — Aleksey Batalov, Rusiya aktyoru 12 aprel - Zurab Ancaparidze - gürcü opera müğənnisi 28 aprel - Solmaz Musayeva - Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Rəssamı (2007) 23 sentyabr- Rauf Munçayev - tarixçi-alim arxeoloq 8 sentyabr – Tofiq Ağababayev – Azərbaycan xalq rəssamı (2007), Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi (1992) 10 noyabr - Ennio Morrikone — İtaliya bəstəkarı Tamuris Əliyeva — pedaqoq-alim, pedaqoji elmlər doktoru, professor Roald Amundsen – norveçli dəniz səyyahı 17 iyul – Colitti Covanni, dövlət və siyasi xadimi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186182
-1928 Qış Olimpiya Oyunları,1928 Qış Olimpiya Oyunları — II Qış Olimpiya Oyunları. 1928-cü ildə İsveçrənin Sankt-Morits şəhərində keçirilmişdir. Olimpiadanın açılışı Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=87875
-1928 qış Olimpiya oyunları,1928 Qış Olimpiya Oyunları — II Qış Olimpiya Oyunları. 1928-cü ildə İsveçrənin Sankt-Morits şəhərində keçirilmişdir. Olimpiadanın açılışı Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410580
-1929,"29 noyabr — Amerikan təyyarəçi Riçard Birdin ilk dəfə Cənub Qütbü üzərindən uçması. 4 dekabr — Amerikalı admiral Riçard Bördun tarixdə ilk dəfə Cənub Qütbü üzərindən uçması. İngiltərədə Pamsey Makdonaldın başçılığı ilə ikinci leyborist hökumətinin (1929–1931) təşkili. İtaliyada Benito Mussolini ilə Roma papası arasında demokratik qüvvələrə qarşı sazışın imzalanması. SSRİ-də kollektivləşmənin başlanması. 1 yanvar — Azərbaycan SSR-də ərəb qrafikalı əlifbaya keçidin başa çatdırılması. 6–14 mart — Azərbaycan K(b)P IX qurultayının keçirilməsi. 8 aprel — VI Ümumazərbaycan Sovetlər qurultayının qərarı ilə Azərbaycanda yeni ərazi-inzibati vahidlər — dairələr yaradılması. Qızılağac və Zaqatala qoruqlarının yaradılması. may — Azərbaycan Politexnik institutunun kənd təsərrüfatı fakültəsinin Azərbaycan kənd təsərrüfatı İnstitutuna (AKTİ) çevrilməsi. 22 oktyabr — Azərbaycan MİK yanında Azərbaycan Elmi — Tədqiqat İnstitutunun (Azərbaycan DETİ) təşkil olunması. 3 mart – Fəzilə Səmədova, AMEA-nın həqiqi üzvü 9 mart – Gültəkin Cabbarlı, diktor, əməkdar artist 13 mart — Asəf Nadirov, AMEA-nın həqiqi üzvü 22 mart — P. Ramli, Malayziya müğənnisi 1 may – Sona Bağırova, Azərbaycanın əməkdar jurnalisti 13 may — Hikmət Ziya, şair 17 may — Roza Cəlilova, rəqqasə, baletmeyster, xoreoqraf 30 may — Mahsud Məmmədov — xalq artisti 10 iyul — Əhməd Tsalikov, Azərbaycan heykəltaraşı 20 avqust – Aydın Qaradağlı, diktor, əməkdar artist 21 avqust – Mürşüd Məmmədov, muğam ustası, xanəndə 23 sentyabr – Yusif Yusifov, azərbaycanlı tarixçi, şərqşünas 13 oktyabr – Ədalət Ağaoğlu, türk yazıçı 2 dekabr – Adil Məmmədov (alim), Azərbaycan alimi 29 dekabr – Kamil Nəcəfzadə, Azərbaycanın kino rəssamı 6 fevral — Avstriyalı Mariya Kristina, İspaniya kralı XII Alfonsonun xanımı, İspaniyanın kraliça-konsortu 19 mart – Hans Ferdinand Helmolt, alman tarixçisi və publisisti 1 aprel – Ələsgər Abdullayev, Azərbaycan xanəndəsi 15 iyul – Otto Binsvanger, alman psixiatrı 6 avqust – Jan Batist Mimyaq, Fransa qılıncoynatma idmançısı 24 noyabr – Jorj Klemanso, Fransanın siyasi və dövlət xadimi, baş nazir 2 dekabr – Həsənəli xan Qaradaği, Azərbaycan maarifpərvəri, şair, pedaqoq",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4638
-1929-cu il,"29 noyabr — Amerikan təyyarəçi Riçard Birdin ilk dəfə Cənub Qütbü üzərindən uçması. 4 dekabr — Amerikalı admiral Riçard Bördun tarixdə ilk dəfə Cənub Qütbü üzərindən uçması. İngiltərədə Pamsey Makdonaldın başçılığı ilə ikinci leyborist hökumətinin (1929–1931) təşkili. İtaliyada Benito Mussolini ilə Roma papası arasında demokratik qüvvələrə qarşı sazışın imzalanması. SSRİ-də kollektivləşmənin başlanması. 1 yanvar — Azərbaycan SSR-də ərəb qrafikalı əlifbaya keçidin başa çatdırılması. 6–14 mart — Azərbaycan K(b)P IX qurultayının keçirilməsi. 8 aprel — VI Ümumazərbaycan Sovetlər qurultayının qərarı ilə Azərbaycanda yeni ərazi-inzibati vahidlər — dairələr yaradılması. Qızılağac və Zaqatala qoruqlarının yaradılması. may — Azərbaycan Politexnik institutunun kənd təsərrüfatı fakültəsinin Azərbaycan kənd təsərrüfatı İnstitutuna (AKTİ) çevrilməsi. 22 oktyabr — Azərbaycan MİK yanında Azərbaycan Elmi — Tədqiqat İnstitutunun (Azərbaycan DETİ) təşkil olunması. 3 mart – Fəzilə Səmədova, AMEA-nın həqiqi üzvü 9 mart – Gültəkin Cabbarlı, diktor, əməkdar artist 13 mart — Asəf Nadirov, AMEA-nın həqiqi üzvü 22 mart — P. Ramli, Malayziya müğənnisi 1 may – Sona Bağırova, Azərbaycanın əməkdar jurnalisti 13 may — Hikmət Ziya, şair 17 may — Roza Cəlilova, rəqqasə, baletmeyster, xoreoqraf 30 may — Mahsud Məmmədov — xalq artisti 10 iyul — Əhməd Tsalikov, Azərbaycan heykəltaraşı 20 avqust – Aydın Qaradağlı, diktor, əməkdar artist 21 avqust – Mürşüd Məmmədov, muğam ustası, xanəndə 23 sentyabr – Yusif Yusifov, azərbaycanlı tarixçi, şərqşünas 13 oktyabr – Ədalət Ağaoğlu, türk yazıçı 2 dekabr – Adil Məmmədov (alim), Azərbaycan alimi 29 dekabr – Kamil Nəcəfzadə, Azərbaycanın kino rəssamı 6 fevral — Avstriyalı Mariya Kristina, İspaniya kralı XII Alfonsonun xanımı, İspaniyanın kraliça-konsortu 19 mart – Hans Ferdinand Helmolt, alman tarixçisi və publisisti 1 aprel – Ələsgər Abdullayev, Azərbaycan xanəndəsi 15 iyul – Otto Binsvanger, alman psixiatrı 6 avqust – Jan Batist Mimyaq, Fransa qılıncoynatma idmançısı 24 noyabr – Jorj Klemanso, Fransanın siyasi və dövlət xadimi, baş nazir 2 dekabr – Həsənəli xan Qaradaği, Azərbaycan maarifpərvəri, şair, pedaqoq",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186183
-1929-cu il birja çöküşü,"1929-cu ilin birja çöküşü — 24 oktyabr 1929-cu il Qara Cümə axşamı günü başlayan və Qara Cümə (25 oktyabr), Qara Bazar ertəsi (28 oktyabr) və Qara Çərşənbə axşamı (oktyabr) günlərində fəlakətli nisbətdə olan ABŞ səhmlərinin qiymətlərində kütləvi enişidir. Wall Street Crash kimi tanınan bu birja çökməsi Böyük Depressiyanın başlanğıcı idi. Çöküşdən əvvəl 1920-ci illərin ortalarında spekulyativ bum baş verdi, bu zaman çoxlu sayda adi amerikalı şirkətlərin iqtisadi göstəricilərinə deyil, səhm qiymətlərinin yüksəlməsinə əsaslanaraq səhmlər aldı. Artan tələb qiymətləri şişirdi, bu da səhmlərdə spekulyasiya etməklə varlanmaq istəyən daha çox sakini cəlb etdi. Bu, iqtisadi köpüyün yaranmasına səbəb oldu. Eyni zamanda, bir çox amerikalılar əvvəllər alınmış qiymətli kağızların təminatı qarşılığında banklardan lazımi vəsaiti borc alaraq kreditlə səhmlər alırdılar. 1929-cu il sentyabrın 3-dən başlayaraq 381,17 pik həddinə çatan Dow Jones sənaye orta indeksi düşməyə başladı. Cümə axşamı, 24 oktyabr 1929-cu il, indeks artıq sentyabr ayı ilə müqayisədə təxminən 20% itirdi və 305,85 ətrafında idi. Birjanın açılışından əvvəl də çaxnaşma yaranmışdı, çünki artıq əvvəlki gün indeks 4,6% aşağı düşüb. Açılışla panika daha da gücləndi. Səhmlərini tam dəyərdən düşmədən qurtarmağa çalışan investorlar həmin gün 12,9 milyon qiymətli kağız satdılar[1]. Satışların həcmi o qədər böyük idi ki, Dow Jones indeksi bir gündə 11% düşdü. Sonrakı günlərdə təxminən 30 milyon daha çox səhm satıldı və qiymətlər aşağı düşdü, daha az çevik olanı məhv etdi. Ümumilikdə, birja çaxnaşması həftəsi ərzində bazar 40% azaldı və kapitallaşmada təxminən 30 milyard dollar itirdi - ABŞ hökumətinin bütün Birinci Dünya Müharibəsi zamanı xərclədiyi məbləğdən çox. Əvvəllər analoji səhmlərin təminatı ilə səhmlərin alınmasını maliyyələşdirmiş banklar borclarını ödəyə bilməyiblər və müflis olduqlarını elan ediblər. İnsanlar birjada pullarını itirərkən, müəssisələr bank kredit xətlərini itirir və bağlanır, bu da işsizliyin artmasına səbəb olur. 1929-cu ildə birja böhranı iqtisadiyyata dağıdıcı təsir göstərdi və bəlkə də Böyük Depressiyanın ən böyük səbəbi oldu. ABŞ fond bazarı üçün fond bazarının çökməsinin nəticələrindən biri 1934-cü ildə tənzimləyici orqanın - Qiymətli Kağızlar və Birja Komissiyasının yaradılması oldu ki, bu komissiya belə birja bazarı çökmələrinin qarşısını almaq üçün nəzərdə tutulmuş qaydalar və qaydalar hazırladı. O cümlədən: Əməliyyatı ödəmək üçün kifayət qədər vəsait olmadan səhmlərin alınması qadağan edildi. Birjaların və brokerlərin icbari qeydiyyatı tətbiq edilib. Vəkil tərəfindən biznesin aparılması qaydaları formalaşdırıldı. Komissiya açıq bazarda səhm təklif edən şirkətlərdən özləri haqqında əhəmiyyətli məlumatları açıqlamağı tələb edib. 1929-cu il böhranı maliyyə dünyası üçün yaxşı bir dərs oldu və o vaxtdan bəri bir çox birjalar kotirovkaların çox sürətli düşməsi halında ticarətin dayandırılmasını tətbiq etdilər. Bu təcrübə sayəsində 1987-ci ildə birja çöküşünün təsiri 1929-cu ildəkindən daha yüngül idi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=740899
-192 (dəqiqləşdirmə),192 (ədəd) — ədəd 192 — Dövlət gömrük komitəsi məlumat telefon nömrəsi 192 — Ağdam rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 26) E.ə. 192 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=158313
-192 (ədəd),"Yüz doxsan iki — say sistemində ədədlardən biridir. Yüz doxsan birdən sonra, yüz doxsan üçdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz doxsan iki ədədi — cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=158278
-1930,"1 fevral — Sovet hökuməti (SSRİ Xalq Komissarları Soveti) tərəfindən ""Kütləvi kollektivləşmənin sürətləndirilməsi və qolçomaqlarla mübarizə haqqında"" qərarın qəbul edilməsi. 6 fevral — Avstriya ilə İtaliya arasında dotluq haqqında sazış imzalanması. 12 mart — Hindistanda milli-azadlıq hərəkatının lideri Mahatma Qandinin vətəndaş itaətsizlik kampaniyasına başlaması 31 mart — Efiopiyada üsyanın baş verməsi. 13 iyul—30 iyul — Uruqvayda futbol üzrə I dünya çempionatının keçirilməsi. Çexoslovakiyada ilk səsli filmin — ""Simlər ağlayarkən"" istehsal olunması. fevral — Uzunluğu 822 km olan Bakı-Batum neft kəmərinin istifadəyə verilməsi. 10 mart — Bakı Sənaye Akademiyasının fəaliyyətə başlaması. mart — Bərdə və Qasım İsmayılov rayonlarında respublikada ilk MTS-lər (Maşın-traktor stansiyası)nın təşkil edilməsi. 31 may — 4 iyun — Azərbaycan K(b) P X qurultayının keçirilməsi. 19 iyun — Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin 287\99 saylı qərarı ilə Bakı Dövlət Universiteti tibb fakültəsi əsasında müstəqil, 2 fakültədən ibarət (müalicə-profilaktika və sanitariya-gigiyena) Azərbaycan Tibb İnstitutunin yaradılması. 28 avqust — Azərbaycan K(b)P MK bürosu tərəfindən ""Azərbaycan SSR-də ümumi icbari təhsilə keçilməsi haqqında"" qərar qəbul edilməsi. 21 dekabr. — SSRİ mərkəzi rəhbərliyinin qərarı ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Əldərə, Lehvaz, Astazur, Nüvədi və digər yaşayış məntəqələri Ermənistan SSR-in tərkibinə qatılmışdır və bu torpaqları özündə cəmləyən Mehri rayonu yaradılmışdır. Azərbaycan Tibb Univerşitetinin əsasının qoyulması. 19 iyun — Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin əsasının qoyulması. 30 may — Fikrət Sadıq, azərbaycanlı şair və publisist. 25 avqust — Georgi Daneliya, gürcü rejissoru 26 sentyabr — Seyfəddin Qəndilov — əməkdar elm xadimi, tarix elmləri doktoru, professor 11 iyul — Harold Blum, Amerika ədəbiyyatşünası 1 sentyabr — Oqtay Salamzadə — nasir, dramaturq, ilahiyyatçı-publisist, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü (1963), Jurnalistlər Birliyinin üzvü (1962), Respublika Ziyalılar Cəmiyyətinin fəxri doktoru (2000). 14 aprel — Vladimir Mayakovski — rus şair İsmayıl Tağıyev — Hacı Zeynalabdin Tağıyevin oğlu",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4639
-1930-cu il,"1 fevral — Sovet hökuməti (SSRİ Xalq Komissarları Soveti) tərəfindən ""Kütləvi kollektivləşmənin sürətləndirilməsi və qolçomaqlarla mübarizə haqqında"" qərarın qəbul edilməsi. 6 fevral — Avstriya ilə İtaliya arasında dotluq haqqında sazış imzalanması. 12 mart — Hindistanda milli-azadlıq hərəkatının lideri Mahatma Qandinin vətəndaş itaətsizlik kampaniyasına başlaması 31 mart — Efiopiyada üsyanın baş verməsi. 13 iyul—30 iyul — Uruqvayda futbol üzrə I dünya çempionatının keçirilməsi. Çexoslovakiyada ilk səsli filmin — ""Simlər ağlayarkən"" istehsal olunması. fevral — Uzunluğu 822 km olan Bakı-Batum neft kəmərinin istifadəyə verilməsi. 10 mart — Bakı Sənaye Akademiyasının fəaliyyətə başlaması. mart — Bərdə və Qasım İsmayılov rayonlarında respublikada ilk MTS-lər (Maşın-traktor stansiyası)nın təşkil edilməsi. 31 may — 4 iyun — Azərbaycan K(b) P X qurultayının keçirilməsi. 19 iyun — Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin 287\99 saylı qərarı ilə Bakı Dövlət Universiteti tibb fakültəsi əsasında müstəqil, 2 fakültədən ibarət (müalicə-profilaktika və sanitariya-gigiyena) Azərbaycan Tibb İnstitutunin yaradılması. 28 avqust — Azərbaycan K(b)P MK bürosu tərəfindən ""Azərbaycan SSR-də ümumi icbari təhsilə keçilməsi haqqında"" qərar qəbul edilməsi. 21 dekabr. — SSRİ mərkəzi rəhbərliyinin qərarı ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Əldərə, Lehvaz, Astazur, Nüvədi və digər yaşayış məntəqələri Ermənistan SSR-in tərkibinə qatılmışdır və bu torpaqları özündə cəmləyən Mehri rayonu yaradılmışdır. Azərbaycan Tibb Univerşitetinin əsasının qoyulması. 19 iyun — Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin əsasının qoyulması. 30 may — Fikrət Sadıq, azərbaycanlı şair və publisist. 25 avqust — Georgi Daneliya, gürcü rejissoru 26 sentyabr — Seyfəddin Qəndilov — əməkdar elm xadimi, tarix elmləri doktoru, professor 11 iyul — Harold Blum, Amerika ədəbiyyatşünası 1 sentyabr — Oqtay Salamzadə — nasir, dramaturq, ilahiyyatçı-publisist, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü (1963), Jurnalistlər Birliyinin üzvü (1962), Respublika Ziyalılar Cəmiyyətinin fəxri doktoru (2000). 14 aprel — Vladimir Mayakovski — rus şair İsmayıl Tağıyev — Hacı Zeynalabdin Tağıyevin oğlu",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186184
-1930-cu il Şəki üsyanı (film),"1930-cu il Şəki üsyanı qısametrajlı sənədli-bədii televiziya filmi rejissor Taleh İsmayıl tərəfindən ekranlaşdırılmışdır. Film İctimai televiziyada istehsal edilmişdir. Şəki üsyanı 1930-cu il aprelin 13-də Ş��ki, Qax, Zaqatala, Balakən və Oğuzda Sovet hakimiyyətinə qarşı mülkədarların, burjua ünsürlərinin iştirakı ilə baş vermiş silahlı üsyanın ümumiləşdirilmış adıdır. Film bu tarixi hadisələrdən bəhs edir. Şəki üsyanı 1930-cu il aprelin 13-də Şəki, Qax, Zaqatala, Balakən və Oğuzda Sovet hakimiyyətinə qarşı mülkədarların, burjua ünsürlərinin iştirakı ilə baş vermiş silahlı üsyanın ümumiləşdirilmış adıdır.Əksəriyyəti süvarilərdən ibarət olan yaxşı silahlanmış 200 nəfər üsyançı 1930-cu il aprelin 13-də Göynük (şimal-qərb) və Zəyzid-Bideyiz (cənub-şərq) istiqamətlərindən şəhərə hücum etdilər. Hücum üçün əsas obyektlər həbsxana və rayon partiya komitəsinin binaları seçilmişdi. 20-30-cu illərdə Sovet hökumətinin kollektivləşmə siyasəti “xalqın kəskin narazılğına səbəb oldu”, beləliklə də 1930-cu ildə Şəkidə antisovet üsyan baş verdi. Filmin üzərində işləyənlər Ssenarist: Mahir Qəribov Rejissor: Taleh İsmayıl Operator: Manaf Quliyev Prodüser: Kamil Muradov Xanlar Həşimzadə Nemət AğabalayevAydın Əlibalayev Pərvin İsmayılov Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491558
-1930-cu illər,1930-cu illər (bəzən 30-cu illər abreviaturası ilə qeyd olunur) — Qriqori təqvimində 1930-cu il yanvarın 1-də başlayan və 1939-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Kino və televiziya Siyasətçilər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=567906
-1930-cu illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı,"""Azneft""in onilliyi (film, 1930) (tammetrajlı sənədli film) Həmkarlar İttifaqının 10 illiyi (film, 1930) (qısametrajlı sənədli film) İliç Buxtasında qaz fontanı yanğını və Qara Şəhərdə neft çənlərində yanğın (film, 1930) (qısametrajlı sənədli film) İlk komsomol buruğu (film, 1930) (tammetrajlı bədii film) Qızıl kol (film, 1930) (tammetrajlı bədii film) Lətif (film, 1930) (tammetrajlı bədii film) Milisin onilliyi (film, 1930) (qısametrajlı sənədli film) Raport veririk (film, 1930) (tammetrajlı sənədli film) S. Orconikidze adına Azərbaycan Diviziyasının onilliyi (film, 1930) (qısametrajlı sənədli film) Şərqə doğru (film, 1930) (tammetrajlı sənədli film) Tütünçülük (film, 1930) (qısametrajlı sənədli film) XI çağırış Bakı sovetinin I plenumu (film, 1931) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan (film, 1931) (tammetrajlı sənədli film) Bizim əkinimiz (film, 1931) (tammetrajlı sənədli film) Dənizdə neft yanğını (film, 1931) (qısametrajlı sənədli film) Gözlərinizi qoruyun (film, 1931) (qısametrajlı sənədli film) Xalq komissarı Qəzənfər Musabəyovun nitqi (film, 1931) (qısametrajlı sənədli film) İkinci bolşevik baharı (film, 1931) (qısametrajlı sənədli film) Qaz (film, 1931) (qısametrajlı sənədli film) Qurban Bayramı (film, 1931) (qısametrajlı sənədli film) Neft beşilliyinin bolşevikləri (film, 1931) (tammetrajlı sənədli film) Nikita İvanoviç və sosializm (film, 1931) (tammetrajlı bədii film) Pambıq koluna qulluq edilməsi (film, 1931) (qısametrajlı sənədli film) Taxıldöymə (film, 1931) (qısametrajlı sənədli film) Uşaq baxımsızlığı ilə mübarizə (film, 1931) (qısametrajlı sənədli film) Üzgüçülük (film, 1931) (qısametrajlı sənədli film) Velosiped yürüşü (film, 1931) (qısametrajlı sənədli film) 26 komissar (film, 1932) (tammetrajlı bədii film) Azərbaycan diviziyasının düşərgələrində (film, 1932) (qısametrajlı sənədli film) Direktiv bant (film, 1932) (qısametrajlı bədii film) Əlsiz adamlar (film, 1932) (tammetrajlı bədii film) Komsomol neft cəbhəsində (film, 1932) (qısametrajlı sənədli film) Neft zərbəçiləri (film, 1932) (tammetrajlı sənədli film) Silos yemi (film, 1932) (qısametrajlı sənədli film) 26 Bakı komissarının güllələndiyi yerə yürüş (film, 1933) (qısametrajlı sənədli film) Cat (film, 1933) (cizgi filmi) Köçərilər (film, 1933) (tammetrajlı sənədli film) Lökbatan (film, 1933) (qısametrajlı sənədli film) Milis (film, 1933) (qısametrajlı sənədli film) Neft simfoniyası (film, 1933) (qısametrajlı sənədli film) Pambıq (film, 1933) (qısametrajlı sənədli film) Traxoma (film, 1933) (qısametrajlı sənədli film) I Azərbaycan spartakiadası (film, 1934) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan incəsənəti (film, 1934) (qısametrajlı sənədli film) Bakıda Oktyabrın 17-ci ildönümü (film, 1934) (qısametrajlı sənədli film) Dostlar (film, 1934) (qısametrajlı bədii film) İki yoldaş (film, 1934) (qısametrajlı bədii film) İnqilab tribunu (film, 1934) (qısametrajlı sənədli film) İsmət (film, 1934) (tammetrajlı bədii film) Quş qoruğu (film, 1934) (qısametrajlı sənədli film) Malyariya (film, 1934) (tammetrajlı sənədli film) Proletar Bakısının sovetlərini möhkəmləndirək (film, 1934) (qısametrajlı sənədli film) Abbasın bədbəxtliyi (film, 1935) (cizgi filmi) Altıncı hiss (film, 1935) (tammetrajlı bədii film) Azərbaycan günü (film, 1935) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan SSR-nin 15 illiyi (film, 1935) (qısametrajlı sənədli film) Cəfər Cabbarlının dəfni (film, 1935) (qısametrajlı sənədli film) Gil məhlulu (film, 1935) (qısametrajlı sənədli film) Mavi dənizin sahilində (film, 1935) (tammetrajlı bədii film) Məhəbbət oyunu (film, 1935) (tammetrajlı bədii film) Rəqs edən bağalar (film, 1935) (qısametrajlı bədii film) Sovet subtropikləri (film, 1935) (qısametrajlı sənədli film) Şöhrətli Azərbaycan (film, 1935) (qısametrajlı sənədli film) Almaz (film, 1936) (tammetrajlı bədii film) Bakı İşçi Teatrının 15 illiyi (film, 1936) (qısametrajlı sənədli film) Elektrometriya vasitəsilə axtarış (film, 1936) (qısametrajlı sənədli film) Klim Voroşilov Bakıda (film, 1936) (qısametrajlı sənədli film) Qazma işlərində təhlükəsizlik (film, 1936) (qısametrajlı sənədli film) Staxanov mayı (film, 1936) (qısametrajlı sənədli film) Türk qadınının baharı (film, 1936) (qısametrajlı sənədli film) Yüksək məhsul uğrunda (film, 1936) (qısametrajlı sənədli film) Yüksək mükafat (film, 1936) (qısametrajlı sənədli film) Zərbəçi kolxozçuların I toplanışı (film, 1936) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan atları (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan xilaskarlarının xatirəsinə (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan SSR sovetlərinin VIII fövqəladə qurultayı (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Bədən tərbiyəsi və idman (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Bir gün (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Dağlıq Qarabağda (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Dəcəl dəstə (film, 1937) (tammetrajlı bədii film) Əhalinin siyahıya alınması (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Ərzaq mağazası (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Gümüşü qağayılar (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Hava hücumundan müdafiə (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Xalq Yaradıcılığı Festivalı (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Xəzər dənizinin dibi (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Xınalıqlıların qonağı (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Kosinus F-4 : Enerjiyə qənaət (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Qırmızı Ordu ansamblı (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Mədəni ticarət (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Motosiklet yarışı (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Neft keşikçiləri (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Pambıq yığımı Staxanovçuları (film, 1937)(I) (qısametrajlı sənədli film) Pambıq yığımı Staxanovçuları (film, 1937)(II) (qısametrajlı sənədli film) S. M. Kirova abidə özülünün qoyulması (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) SSRİ Ali Sovetinə seçkilər qarşısında (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Şuşa kurort və istirahət mərkəzidir (film, 1937) (sənədli film) Yeni həyata doğru (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Zaqatalada (film, 1937) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan aşıqları (film, 1938) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan kənd təsərrüfatı sərgisində (film, 1938) (sənədli film) Bakı Oktyabrı bayram edir (film, 1938) (qısametrajlı sənədli film) Bakılılar (film, 1938) (tammetrajlı bədii film) Böyük yazıçı-maarifçi (film, 1938) (qısametrajlı sənədli film) Fəxri keşikdə (film, 1938) (qısametrajlı sənədli film) İstedadlar məktəbi (film, 1938) (qısametrajlı sənədli film) Komsomol nəsli (film, 1938) (qısametrajlı sənədli film) Kürdüstanda (film, 1938) (qısametrajlı sənədli film) Qanköçürmə (film, 1938) (qısametrajlı sənədli film) Malyariya (film, 1938) (qısametrajlı sənədli film) Ordenli Azərbaycan (film, 1938) (tammetrajlı sənədli film) Pambıq (film, 1938) (qısametrajlı sənədli film) Pionerlər (film, 1938) (qısametrajlı sənədli film) Rəhbərin vətənində (film, 1938) (qısametrajlı sənədli film) Sovet gimnastları (film, 1938) (qısametrajlı sənədli film) Ümumxalq təntənəsi (film, 1938) (qısametrajlı sənədli film) Üzümçülük və şərabçılıq (film, 1938) (qısametrajlı sənədli film) Yaşasın Azərbaycan artistləri (film, 1938) (qısametrajlı sənədli film) Yeni muzey (film, 1938) (qısametrajlı sənədli film) Artyom adası (film, 1939) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan SSR Ali Sovetinin II sessiyası (film, 1939) (qısametrajlı sənədli film) Bakıda Beynəlxalq Gənclər Gününün 25 illiyi (film, 1939) (qısametrajlı sənədli film) Əmək bayramı-1 May (film, 1939) (qısametrajlı sənədli film) Hazır ol (film, 1939) (tammetrajlı bədii film) Kəndlilər (film, 1939) (tammetrajlı bədii film) SSRİ-də neft (film, 1939) (qısametrajlı sənədli film) Stalin adına Samur-Dəvəçi kanalı (film, 1939) (qısametrajlı sənədli film) Şərqin astanasında (film, 1939) (qısametrajlı sənədli film) Vətənə and (film, 1939) (qısametrajlı sənədli film) Yanğınsöndürmə komandası (film, 1939) (qısametrajlı sənədli film)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=126637
-1930 FİFA Dünya Kuboku,"I Dünya Çempionatı Uruqvay – 1930 Uruqvaylılar bir neçə məqsəd güdürdülər. Əsası o idi ki, çempionat ölkənin İspaniya müstəmləkəsindən azad olmasının 100 illik yubileyinə həsr edilmiş bayramın tərkib hissəsi olacaqdı. Başqa bir vacib cəhət isə futbolun La-Plata sahillərində böyük şöhrət tapması idi. Olimpiya Oyunlarında iki dəfə qələbə qazanmaları nəticəsində bu kiçik ölkənin ən yaxşı futbolçuları az qala ilahiləşdirilirdi. Təkcə futbol azarkeşlərinin təşəbbüsü ilə uruqvaylılar 400 min dollar toplamış və rekord qısa müddətdə o vaxtlar dünyada ən böyük olan ""Sentenario"" stadionununu tikdirmişdilər. Final Mərhələsi 13 komanda 4 qrupda mübarizə apardıqdan sonra, qrup qalibləri yarımfinala yüksələrək mübarizəni olimpiya sistemi ilə davam etdiriblər. 434 000 tamaşaçı (orta hesabla hər oyunda 24 111) 70 qol (orta hesabla hər oyunda 3,89) Ən yaxşı futbolçu – Andrade (Uruqvay) ""Het-trik"" (bir oyunda üç qol) – Stabile (Argentina), Sea (Uruqvay) Yubiley qolu: 1-ci qol Lüsyen Loren (Fransa), digər fakta görə Makqi (ABŞ) Bombardir: Stabile Gilyermo (Argentina)-5 Qrup mərhələsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=76465
-1931,"sentyabr — Yaponiyanın Vaşinqton müqaviləsini pozaraq Mancuriyaya (Şimal-Şərqi Çinə) hücum etməsi. 7 noyabr Nyu-Yorkda ilk infraqırmızı foto çəkilmişdir. 11 dekabr — Hyufaundlend, Kanada, Avstraliya, Yeni Zellandiya, Cənubi Afrika İttifaqı və İrlandiya ilə birlikdə Britaniya dominionlarının müstəqil assosiasiyası olan Millətlər Birliyində müstəqil dövlətlər oldular. SSRİ ilə ABI arasında diplomatik əlaqələrin yaradılması. Azərbaycan Kukla Teatrının yaradılması. Neftçalada yod-brom zavodunun işə salınması. Suraxanıda yod zavodunun işə salınması. 15 yanvar — Murad Kajlayev, rus bəstəkarı və dirijoru 23 fevral — Telman Qarabağlı, erməni hüquqşünas, filoloq və yazıçı 23 aprel — Abdülrza Əbilov, Azərbaycan alimi, texnika üzrə elmlər doktoru, professor 29 sentyabr – Anita Ekberq, İsveç aktrisası 24 oktyabr — Rimma Abdullayeva, Azərbaycanın əməkdar mədəniyyət işçisi, film direktoru, prodüser 12 fevral – Səməd bəy Mehmandarov, Rusiya İmperator ordusunun generalı, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hərb naziri 18 oktyabr – Tomas Alva Edison, amerikalı ixtiraçı və sahibkar",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4640
-1931-ci il,"sentyabr — Yaponiyanın Vaşinqton müqaviləsini pozaraq Mancuriyaya (Şimal-Şərqi Çinə) hücum etməsi. 7 noyabr Nyu-Yorkda ilk infraqırmızı foto çəkilmişdir. 11 dekabr — Hyufaundlend, Kanada, Avstraliya, Yeni Zellandiya, Cənubi Afrika İttifaqı və İrlandiya ilə birlikdə Britaniya dominionlarının müstəqil assosiasiyası olan Millətlər Birliyində müstəqil dövlətlər oldular. SSRİ ilə ABI arasında diplomatik əlaqələrin yaradılması. Azərbaycan Kukla Teatrının yaradılması. Neftçalada yod-brom zavodunun işə salınması. Suraxanıda yod zavodunun işə salınması. 15 yanvar — Murad Kajlayev, rus bəstəkarı və dirijoru 23 fevral — Telman Qarabağlı, erməni hüquqşünas, filoloq və yazıçı 23 aprel — Abdülrza Əbilov, Azərbaycan alimi, texnika üzrə elmlər doktoru, professor 29 sentyabr – Anita Ekberq, İsveç aktrisası 24 oktyabr — Rimma Abdullayeva, Azərbaycanın əməkdar mədəniyyət işçisi, film direktoru, prodüser 12 fevral – Səməd bəy Mehmandarov, Rusiya İmperator ordusunun generalı, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hərb naziri 18 oktyabr – Tomas Alva Edison, amerikalı ixtiraçı və sahibkar",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186185
-1931-ci il Vestminster Nizamnaməsi,"Vestminster Statusu (İngilis dilində: The Statute of Westminster) Böyük Britaniya parlamenti tərəfindən yaradılan əsasnamə və onun dəyişdirilmiş variantları Avstraliya və Kanada qanunlarında mövcud olduğu halda; Yeni Zelandiya və digər dominionlarda Millətlər Birliyində artıq mövcud olmadığı üçün ləğv edilmişdi. 11 dekabr 1931-ci ildə qəbul edilmiş bu nizamnamə, ya dərhal sonra, ya da təsdiq olunana qədər Britaniya İmperiyası ilə özü-özünü idarə edən dominionlar arasındakı hüquqi münasibətləri tənzimləmişdir. Bundan əlavə, qərarların qəbul edilməsi üçün bir-birlərinin təsdiqlənməsi qaydası tərk edilmiş və monarx ləqəbləri və ya taxtdakı miras sistemi bu razılaşmaya bağlı edilmişdir. Buna görə 1926-cı il Balfur Bəyannaməsində deyildiyi kimi bərabərlik və kral tacına bağlılıq qanuni prinsiplərə çevrildi. Dominionların ayrı-ayrı dövlətlərə çevrilməsində vacib bir addımdır. Vestminster Xartiyasının cari əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, Millətlər Birliyi və Krallıq arasındakı davamlı əlaqələrin təməlini qoymuşdur. Vestminster Nizamnaməsi 1925 və 1926-cı illərdə İmperator konfranslarında qəbul edilmiş siyasi qərarların (xüsusilə 1926 Balfour Bəyannaməsi) icrasını təmin etdi. Bunun əsas nəticəsi İngiltərə hökumətinin Dominionlar adından qərar verməsi və tətbiq edilməsinə mane olmasıdır. Onlardan bəziləri 1865-ci il tarixli Müstəmləkə Qanunlarının Qüvvədə olma Qanununun (Colonial Laws Validity Act) ləğvini tələb etmişdir. Kral V George taxt mirasının bu tənzimləmə ilə əhatə olunmaması barədə fikrini bildirdi. Ancaq sonradan qərara alındı ki, kralın bu istəyi Balfour Bəyannaməsində qoyulmuş bərabərlik prinsipinə ziddir. Kanada və İrlandiya varislik qanununu özləri dəyişdirməyə çalışdılar və 2 (2) hissə (Dominiona qanunlara dəyişiklik və ya ləğv etmək üçün fövqəladə səlahiyyət vermək, məsələn, varislik qanunu Dominion hüququn bir hissəsi olduğu müddət ərzində qüvvədədir) Kanadanın təkidi ilə tənzimləməyə əlavə edilmişdir. Qanun qəbul edildikdən sonra İngiltərə parlamenti artıq Dominionlar üçün qanun qəbul edə bilmədi. Burada dominionların öz istəyi və razılığı və Britaniya parlamentinin qanunlar qəbul etməsi halı istisna olunur. Bu tənzimləmədən əvvəl dominionlar Böyük Britaniyanın özü-özünü idarə edən (self-governing) koloniyaları idi. Lakin tənzimləmə təsdiqləndikdən sonra, dominionlar suveren xalqlar (sovereign nations) halına gəldilər. Qaydaların 4-cü Bölməsi: Bu nizamnamədə göstərilməyibsə (Dominionun bir qanun iddiası və ya razılığı olmadıqda) İngiltərənin qanununun heç birinin müddəti Dominionlarda uzadıla bilməz və ya uzadılmış sayıla da bilməz. Kanada, İrlandiya və Cənubi Afrika Birliyində, bütün qanun təsdiqinə ehtiyac olmadan həyata keçirildi; bu ölkələrin hökumətləri ölkələrinin qanunun icrası ilə bağlı qərarlarına razılıq verdilər. Əsasnamənin 10-cu hissəsinə görə, 2-6-cı hissələr digər dominionlar - Avstraliya, Yeni Zelandiya və Nyufaundlend üçün - yalnız həmin dominantlıq parlamenti qanunu qəbul etdikdən sonra qüvvədədir. 1931-ci ildən bəri, on ikidən çox Millətlər Birliyi bölgəsi yaradıldı, indi hamısı Birləşmiş Krallıq, Avstraliya, Kanada və Yeni Zelandiya ilə monarxiyanı dəyişdirmək üçün Westminsyer Xartiyasına sahib olmadıqlarına baxmayaraq hamısı eyni gücə sahibdirlər. İrlandiya və Cənubi Afrika hal hazırda respublikalardır və Nyufaundlend Kanada əyalətidir. Avstraliya Westminster Nizamnaməsinin Qəbul Qanunu (1942), həmçinin Westminster Nizamnaməsinin 2 və 6-cı qisimlərinə qədərki bölümü qəbul etmişdi. İkinci Dünya Müharibəsi ilə əlaqədar Avstraliya qanunlarının qanuniliyini izah etmək üçün qəbul tarixi 3 sentyabr 1939, müharibənin başlama tarixi olaraq təyin edilmişdi. Əsasnamənin 2-ci hissəsində deyilir ki, parlament Britaniya qanunlarına zidd bir qanun qəbul edə bilər. 3-cü bölmə toxunulmazlıq hüququnun olduğunu təsdiqləyir. 4-cü hissədə isə bildirilir ki, ingilislər Avstraliya qanunlarını yalnız tam şəkildə və Avstraliyanın tələbi və razılığı qədər dəyişə bilər. Buna baxmayaraq, 9-cu bölmə, Böyük Britaniyanın Avstraliya əyalətlərinin qanunlarına tamamilə və ya ayrıca, dövlətin razılığı olmadan düzəliş edə biləcəyini təsdiqləyir. Bu, yalnız nizamnamə başlamazdan əvvəl qəbul edilən Britaniya qanunlarına aiddir. Lakin əslində bu hüquq heç vaxt Böyük Britaniya tərəfindən tətbiq olunmamışdır. İngiltərənin Avstraliya üzərində qanunverici hakimiyyətinin hamısı Avstraliya Aktı (1986) ilə sona çatmışdır. Britaniya tərəfinin fikrincə, bu tənzimləmə Avstraliya parlamentinin öz istəyi və razılığı ilə qəbul edildi və bunun üçün də Avstraliyanın öz əyalətləri arasında ardıcıllıq tələb olunmuşdur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=629566
-1932,"SSRİ Bəstəkarlar İttifaqının yaradılması. sentyabr - SSRİ Elmlər Akademiyasının Zaqafqaziya Filialının Azərbaycan Şöbəsinin yaradılması. 23 aprel - Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının yaradılması. 7 avqust - SSRİ hökumətinin qəbul etdiyi ""Dövlət müəssisələri, kolxoz və kooperativlərin əmlakının qorunması haqqında"" qərarla xalq təsərrüfatında sərt cəza tədbirlərinin əsası qoyulması. 9 noyabr - İsveçrədə hökumət tərəfindən antifaşist nümayişin gülləbaran edilməsi. Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının təşkil edilməsi. Şəkidə baramaaçma və ipək kombinatlarının istifadəyə verilməsi. Ramanada yod zavodunun işə salınması. Səudiyyə Ərəbistanı krallığının yaradılması. 4 aprel – Entoni Perkins – ABŞ aktyoru. 27 may – Kristofer Li – ingilis aktyoru. Huari Bumedyen — Əlcəzair siyasi, dövlət və hərbi xadimi, polkovnik (1957). 12 iyun - Hacıbaba Bağırov - teatr və kino teatrı 25 sentyabr – Adolfo Suarez Leyla Vəkilli — Fransada yaşayan azərbaycan əsilli jurnalist, Fransada türk film festivallarının qurucusu. 24 aprel — Almuk Abbasov — Azərbaycan fizika, fizika-riyaziyyat elmlər doktoru (1989), professor (1990). 29 oktyabr - Velma Barfild - bir qətldə günahlandırılan, lakin nəticədə cəmi altı cinayət olduğunu etiraf edən amerikalı seriyalı qatil. Abebe Bikila 4 yanvar – Cəlil Məmmədquluzadə – Azərbaycan yazıçısı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4641
-1932-ci il,"SSRİ Bəstəkarlar İttifaqının yaradılması. sentyabr - SSRİ Elmlər Akademiyasının Zaqafqaziya Filialının Azərbaycan Şöbəsinin yaradılması. 23 aprel - Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının yaradılması. 7 avqust - SSRİ hökumətinin qəbul etdiyi ""Dövlət müəssisələri, kolxoz və kooperativlərin əmlakının qorunması haqqında"" qərarla xalq təsərrüfatında sərt cəza tədbirlərinin əsası qoyulması. 9 noyabr - İsveçrədə hökumət tərəfindən antifaşist nümayişin gülləbaran edilməsi. Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının təşkil edilməsi. Şəkidə baramaaçma və ipək kombinatlarının istifadəyə verilməsi. Ramanada yod zavodunun işə salınması. Səudiyyə Ərəbistanı krallığının yaradılması. 4 aprel – Entoni Perkins – ABŞ aktyoru. 27 may – Kristofer Li – ingilis aktyoru. Huari Bumedyen — Əlcəzair siyasi, dövlət və hərbi xadimi, polkovnik (1957). 12 iyun - Hacıbaba Bağırov - teatr və kino teatrı 25 sentyabr – Adolfo Suarez Leyla Vəkilli — Fransada yaşayan azərbaycan əsilli jurnalist, Fransada türk film festivallarının qurucusu. 24 aprel — Almuk Abbasov — Azərbaycan fizika, fizika-riyaziyyat elmlər doktoru (1989), professor (1990). 29 oktyabr - Velma Barfild - bir qətldə günahlandırılan, lakin nəticədə cəmi altı cinayət olduğunu etiraf edən amerikalı seriyalı qatil. Abebe Bikila 4 yanvar – Cəlil Məmmədquluzadə – Azərbaycan yazıçısı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186186
-1932 Qış Olimpiya Oyunları,1932 Qış Olimpiya Oyunları — III Qış Olimpiya Oyunları. 1932-cü ildə ABŞ-nin Leyk-Plesid şəhərində keçirilmişdir. Olimpiadanın açılışı Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=87876
-1932 qış Olimpiya oyunları,1932 Qış Olimpiya Oyunları — III Qış Olimpiya Oyunları. 1932-cü ildə ABŞ-nin Leyk-Plesid şəhərində keçirilmişdir. Olimpiadanın açılışı Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410581
-1933,"SSRİ-də 7 saatlıq iş rejiminə keçilməsinin başa çatması. Nikaraqua prezidenti vəzifəsinə Liberallar partiyasından seçilən Xuan Batista Sakasanın təyin edilməsi. 2 yanvar — ABŞ ordusunun sonuncu əsgərinin Nikaraqua ərazisini tərk etməsi. 15 fevral — terrorçu Cüzeppe Zinqara tərəfindən ABŞ-nin yenicə seçilmiş prezidenti Franklin Ruzveltə sui-qəsd cəhdi edilməsi. 16 fevral — Almaniyanın gələcək təcavüzü qarşısında bir araya gələn Çexoslovakiya, Rumıniya və Yuqoslaviya tərəfindən ""Kiçik Antanta"" ittifaqının yaradılması. 28 fevral — Almaniyada şəxsiyyət, söz, mətbuat, yığıncaq və ittifaq azadlığını ləğv edən fövqəladə qanunların qəbul edilməsi. 4 mart — Franklin Ruzveltin ABŞ prezidenti vəzifəsində Herbert Huveri əvəz etməsi. 8 mart — Avstriyada söz və yığıncaq azadlıqlarının ləğv edilməsi. 15 mart — E.Dolfus hökuməti tərəfindən Avstriya parlamentinin buraxılması, avtoritar idarəetmə sisteminin elan edilməsi. 19 mart — Portuqaliyada ölkədə unitar korporativ respublikanın yaradılmasını elan edən yeni konstitusiyanın qəbul edilməsi. 26 aprel — Almaniyada Gestaponun yaradılması. 15 may — SSRİ-də Çelyabinsk Traktor Zavodunun istifadəyə verilməsi. 20 iyun — SSRİ Prokurorluğunun təsis edilməsi. 22 iyun — Almaniyada Almaniya Sosial-Demokrat Partiyasının buraxılması. 4 iyul — Almaniyada Bavariya Katolik Partiyasının, ""Mərkəz"" Partiyasının və Xalq Partiyasının buraxılması. 8 iyul — Maqnitoqorsk Metallurgiya Zavodunda ilk marten peçinin istifadəyə verilməsi. 15 iyul — Ural Ağır Maşınqayırma Zavodunun (Uralmaş) istifadəyə verilməsi. 4 avqust — Kubada ümumi tətilin başlanması. 14 avqust — Kubada ümumi tətilin başa çatması. 21 sentyabr — Almaniyada reyxstaqın yandırılması işi üzrə Leypsiq prosesinin başlanması. 16 noyabr — SSRİ ilə ABŞ arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 5 dekabr — ABŞ-də ""quru qanun""un ləğv edilməsi, spirtli içkilərin leqallaşdırılması. 10 dekabr — M.C.Bağırovun AK(b)P MK-nin birinci katibi seçilməsi. 6 yanvar — Oleq Makarov - rus və sovet kosmonavtı. 7 yanvar — Valdimir Ferapontov - rus və sovet aktyoru. 9 yanvar — Uilbur Smit - CAR yazıçısı. 12 yanvar - Cəlal Tələbani - Keçmiş İraq prezidenti. 17 yanvar — Dalida - İtaliya müğənnisi. 26 yanvar — Musa Mirzəyev, Azərbaycanın xalq artisti, bəstəkar. 10 iyun - Rafiq Mehdiyev - xalq rəssamı, Prezident təqaüdçüsü 11 iyun – Cin Uaylder – ABŞ aktyoru. 17 noyabr — Gülarə Əliyeva - Azərbaycan pianoçusu. 22 noyabr — Rasim Ocaqov - Azərbaycan kinorejissoru və operatoru. 17 dekabr — Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Azərbaycan yazıçısı. 8 dekabr — Con Coli, ingilis geoloqu və geofiziki.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4642
-1933-cü il,"SSRİ-də 7 saatlıq iş rejiminə keçilməsinin başa çatması. Nikaraqua prezidenti vəzifəsinə Liberallar partiyasından seçilən Xuan Batista Sakasanın təyin edilməsi. 2 yanvar — ABŞ ordusunun sonuncu əsgərinin Nikaraqua ərazisini tərk etməsi. 15 fevral — terrorçu Cüzeppe Zinqara tərəfindən ABŞ-nin yenicə seçilmiş prezidenti Franklin Ruzveltə sui-qəsd cəhdi edilməsi. 16 fevral — Almaniyanın gələcək təcavüzü qarşısında bir araya gələn Çexoslovakiya, Rumıniya və Yuqoslaviya tərəfindən ""Kiçik Antanta"" ittifaqının yaradılması. 28 fevral — Almaniyada şəxsiyyət, söz, mətbuat, yığıncaq və ittifaq azadlığını ləğv edən fövqəladə qanunların qəbul edilməsi. 4 mart — Franklin Ruzveltin ABŞ prezidenti vəzifəsində Herbert Huveri əvəz etməsi. 8 mart — Avstriyada söz və yığıncaq azadlıqlarının ləğv edilməsi. 15 mart — E.Dolfus hökuməti tərəfindən Avstriya parlamentinin buraxılması, avtoritar idarəetmə sisteminin elan edilməsi. 19 mart — Portuqaliyada ölkədə unitar korporativ respublikanın yaradılmasını elan edən yeni konstitusiyanın qəbul edilməsi. 26 aprel — Almaniyada Gestaponun yaradılması. 15 may — SSRİ-də Çelyabinsk Traktor Zavodunun istifadəyə verilməsi. 20 iyun — SSRİ Prokurorluğunun təsis edilməsi. 22 iyun — Almaniyada Almaniya Sosial-Demokrat Partiyasının buraxılması. 4 iyul — Almaniyada Bavariya Katolik Partiyasının, ""Mərkəz"" Partiyasının və Xalq Partiyasının buraxılması. 8 iyul — Maqnitoqorsk Metallurgiya Zavodunda ilk marten peçinin istifadəyə verilməsi. 15 iyul — Ural Ağır Maşınqayırma Zavodunun (Uralmaş) istifadəyə verilməsi. 4 avqust — Kubada ümumi tətilin başlanması. 14 avqust — Kubada ümumi tətilin başa çatması. 21 sentyabr — Almaniyada reyxstaqın yandırılması işi üzrə Leypsiq prosesinin başlanması. 16 noyabr — SSRİ ilə ABŞ arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 5 dekabr — ABŞ-də ""quru qanun""un ləğv edilməsi, spirtli içkilərin leqallaşdırılması. 10 dekabr — M.C.Bağırovun AK(b)P MK-nin birinci katibi seçilməsi. 6 yanvar — Oleq Makarov - rus və sovet kosmonavtı. 7 yanvar — Valdimir Ferapontov - rus və sovet aktyoru. 9 yanvar — Uilbur Smit - CAR yazıçısı. 12 yanvar - Cəlal Tələbani - Keçmiş İraq prezidenti. 17 yanvar — Dalida - İtaliya müğənnisi. 26 yanvar — Musa Mirzəyev, Azərbaycanın xalq artisti, bəstəkar. 10 iyun - Rafiq Mehdiyev - xalq rəssamı, Prezident təqaüdçüsü 11 iyun – Cin Uaylder – ABŞ aktyoru. 17 noyabr — Gülarə Əliyeva - Azərbaycan pianoçusu. 22 noyabr — Rasim Ocaqov - Azərbaycan kinorejissoru və operatoru. 17 dekabr — Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Azərbaycan yazıçısı. 8 dekabr — Con Coli, ingilis geoloqu və geofiziki.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186187
-1934,"9 fevral — Türkiyə, Yunanıstan, Rumıniya və Yuqoslaviya arasında Balkan sazişi imzalanmas;. 24 noyabr — Soyad qanunu qəbul edildikdən sonra Türkiyə prezidenti Qazi Mustafa Kamala Atatürk adının verilməsi. İtaliyada II FİFA Dünya Kubokunun keçirilməsi. Çilidə ilk səsli filmin – ""Şimal və Cənub"" istehsal olunması. Rusiyada Kirov, Omsk, Orenburq və Krasnoyarsk diyarlarının təşkil olunması. 1 yanvar — həftəlik ""Ədəbiyyat qəzeti""nin ilk sayının çapdan çıxması. 13 – 17 iyun — Azərbaycan sovet yazıçılarının I qurultayının keçirilməsi. 8 fevral — Qalina Bıstrova — Yüngül atletika üzrə üç qat Avropa çempionu, Əməkdar idman ustası 16 aprel – Ramiz Mirişli – Azərbaycan bəstəkarı 21 may – Qleb Panfilov — Rusiya kinorejissoru 25 may – Eldar Əzimzadə — azərbaycanlı hakim 11 iyul – Corco Armani — İtaliya geyim dizayneri 5 oktyabr — Ancelo Buono — amerikalı seriyalı qatil, oğru, təcavüzkar 9 noyabr — Karl Saqan — Amerikan astronom 8 dekabr – Alisa Freyndlix — Rusiya teatr və kino aktrisası Əlimərdan bəy Topçubaşov Həsən bəy İsrafil bəy oğlu Yadigarov, rus ordusunda general İbrahim ağa Raşa ağa oğlu Vəkilov, rus ordusunda general Appa Janibekov Cəfər Cabbarlı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4643
-1934-cü il,"9 fevral — Türkiyə, Yunanıstan, Rumıniya və Yuqoslaviya arasında Balkan sazişi imzalanmas;. 24 noyabr — Soyad qanunu qəbul edildikdən sonra Türkiyə prezidenti Qazi Mustafa Kamala Atatürk adının verilməsi. İtaliyada II FİFA Dünya Kubokunun keçirilməsi. Çilidə ilk səsli filmin – ""Şimal və Cənub"" istehsal olunması. Rusiyada Kirov, Omsk, Orenburq və Krasnoyarsk diyarlarının təşkil olunması. 1 yanvar — həftəlik ""Ədəbiyyat qəzeti""nin ilk sayının çapdan çıxması. 13 – 17 iyun — Azərbaycan sovet yazıçılarının I qurultayının keçirilməsi. 8 fevral — Qalina Bıstrova — Yüngül atletika üzrə üç qat Avropa çempionu, Əməkdar idman ustası 16 aprel – Ramiz Mirişli – Azərbaycan bəstəkarı 21 may – Qleb Panfilov — Rusiya kinorejissoru 25 may – Eldar Əzimzadə — azərbaycanlı hakim 11 iyul – Corco Armani — İtaliya geyim dizayneri 5 oktyabr — Ancelo Buono — amerikalı seriyalı qatil, oğru, təcavüzkar 9 noyabr — Karl Saqan — Amerikan astronom 8 dekabr – Alisa Freyndlix — Rusiya teatr və kino aktrisası Əlimərdan bəy Topçubaşov Həsən bəy İsrafil bəy oğlu Yadigarov, rus ordusunda general İbrahim ağa Raşa ağa oğlu Vəkilov, rus ordusunda general Appa Janibekov Cəfər Cabbarlı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186188
-1934 FİFA Dünya Kuboku,"II Dünya Çempionatı İtaliya - 1934 Final mərhələsi 27 may - 10 iyun 16 komanda 1/8 finaldan olimpiya sistemi ilə mübarizə aparıblar. 395 000 tamaşaçı (orta hesabla hər oyunda 23 235) 70 qol (orta hesabla hər oyunda 4,12) Ən yaxşı futbolçu - Planiçka (Çexoslovakiya), Meatsa (İtaliya) ""Het-trik"" (bir oyunda üç qol) - Skiavio (İtaliya), Konen (Almaniya), Neyedlı (Çexoslovakiya) Yubiley qolu: 100-cü qol Ensson (İsveç), digər fakta görə Ancelo Skyavio (İtaliya) Bombardirlər: Konen Edmund (Almaniya)-4, Needlı Oldrjix (Çexoslovakiya)-4, Ancelo Skyavio (İtaliya)-4 Bütün oyunlar Təsəlliverici final 1/4 finalda İtaliya-İspaniya oyununun əsas və əlavə vaxtı heç-heçə başa çatdığı üçün turnirin əsasnaməsinə görə əlavə oyun keçirilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82135
-1935,"7 yanvar - Romada Benito Mussolini ilə Fransanın Baş Naziri Pyer Laval arasında Roma paktı adını almış bir sıra müqavilələrin imzalanması. 22 fevral - Gəncə şəhərinin adı dəyişdirilərək Sergey Kirovun adına Kirovabad edilməsi. 16 mart - Almaniyada Adolf Hitler tərəfindən ümumi hərbi mükəlləfiyyətin tətbiqi haqqında qanunun qəbul edilməsi. 2 may - SSRİ ilə Fransa arasında qarşılıqlı yardım haqqında paktın imzalanması. 24 iyun - Gürcüstanda dünyada ilk dəfə olaraq uşaqlar üçün qısa məsafəli qatar yolunun açılması. ABŞ Konqresi tərəfindən ""Birtərəflilik haqqında Qanun""un qəbul edilməsi İngiltərə parlamenti tərəfindən Hindistanın ""Yeni Konstitusiyası""nın təsdiq edilməsi. Moskva Metropoliteninin istifadəyə verilməsi. 20 avqust — Azərbaycan müəllimlərinin V qurultayı keçirilmişdir. oktyabr - SSRİ EA Zaqafqaziya filialının Azərbaycan Bölməsi SSRİ EA Azərbaycan filialına çevrilmlşdir. 4 aprel — Muxtar Maniyev, Azərbaycan kino aktyoru. 11 may – Maqsud İbrahimbəyov – Azərbaycanın xalq yazıçısı. 5 sentyabr – Səyavuş Aslan – Azərbaycan teatr və kino aktyoru. 12 oktyabr – Luçano Pavarotti – İtaliya müğənnisi. 8 yanvar – Elvis Presli – amerikalı müğənni və aktyor. 26 mart - Mahmud Abbas - Fələstin lideri. 1 fevral - Nazim İbrahimov (naşir) - publisist, naşir, jurnalist, ictimai xadim, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü (1996), Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü (1986). Şeyx İbrahim Zəncani",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4644
-1935-ci il,"7 yanvar - Romada Benito Mussolini ilə Fransanın Baş Naziri Pyer Laval arasında Roma paktı adını almış bir sıra müqavilələrin imzalanması. 22 fevral - Gəncə şəhərinin adı dəyişdirilərək Sergey Kirovun adına Kirovabad edilməsi. 16 mart - Almaniyada Adolf Hitler tərəfindən ümumi hərbi mükəlləfiyyətin tətbiqi haqqında qanunun qəbul edilməsi. 2 may - SSRİ ilə Fransa arasında qarşılıqlı yardım haqqında paktın imzalanması. 24 iyun - Gürcüstanda dünyada ilk dəfə olaraq uşaqlar üçün qısa məsafəli qatar yolunun açılması. ABŞ Konqresi tərəfindən ""Birtərəflilik haqqında Qanun""un qəbul edilməsi İngiltərə parlamenti tərəfindən Hindistanın ""Yeni Konstitusiyası""nın təsdiq edilməsi. Moskva Metropoliteninin istifadəyə verilməsi. 20 avqust — Azərbaycan müəllimlərinin V qurultayı keçirilmişdir. oktyabr - SSRİ EA Zaqafqaziya filialının Azərbaycan Bölməsi SSRİ EA Azərbaycan filialına çevrilmlşdir. 4 aprel — Muxtar Maniyev, Azərbaycan kino aktyoru. 11 may – Maqsud İbrahimbəyov – Azərbaycanın xalq yazıçısı. 5 sentyabr – Səyavuş Aslan – Azərbaycan teatr və kino aktyoru. 12 oktyabr – Luçano Pavarotti – İtaliya müğənnisi. 8 yanvar – Elvis Presli – amerikalı müğənni və aktyor. 26 mart - Mahmud Abbas - Fələstin lideri. 1 fevral - Nazim İbrahimov (naşir) - publisist, naşir, jurnalist, ictimai xadim, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü (1996), Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü (1986). Şeyx İbrahim Zəncani",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186189
-1936,"16 fevral – İspaniyada keçirilmiş parlament seçkilərində Xalq Cəhbəsinin qalib gəlməsi. Çexoslovakiyada ilk çex-slovak filminin – ""Yanoşik"" istehsal olunması. Londonda ilk televiziya verilişinin təşkili. 1936-cı ildə qəbul edilmiş SSRİ-nin ikinci Konstitusiyasına görə ZSFSR ləğv edildi. Hirkan Dövlət Qoruğunun təşkil olunması. Azərbaycan Gənc Tamaşaçılar teatrının açılması AzərbaycanSSR-nin ""Müstəqil müttəfiq respublika"" ünvanını alması. 9 iyul – Şamo Arif – Azərbaycan yazıçısı və geoloqu. 21 sentyabr – Yuri Lujkov – Rusiya siyasətçisi. 24 dekabr – Anatoli Ravikoviç – Sovet və Rusiya aktyoru. Vaqif Hüseynov - şair, jurnalist 22 fevral – Con Maykl Bişop - Amerika molekulyar bioloqu, virusoloq, Nobel mükafatı laureatı 18 avqust - Robert Redford - aktyor, rejissor, prodüser, biznesmen",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4645
-1936-cı il,"16 fevral – İspaniyada keçirilmiş parlament seçkilərində Xalq Cəhbəsinin qalib gəlməsi. Çexoslovakiyada ilk çex-slovak filminin – ""Yanoşik"" istehsal olunması. Londonda ilk televiziya verilişinin təşkili. 1936-cı ildə qəbul edilmiş SSRİ-nin ikinci Konstitusiyasına görə ZSFSR ləğv edildi. Hirkan Dövlət Qoruğunun təşkil olunması. Azərbaycan Gənc Tamaşaçılar teatrının açılması AzərbaycanSSR-nin ""Müstəqil müttəfiq respublika"" ünvanını alması. 9 iyul – Şamo Arif – Azərbaycan yazıçısı və geoloqu. 21 sentyabr – Yuri Lujkov – Rusiya siyasətçisi. 24 dekabr – Anatoli Ravikoviç – Sovet və Rusiya aktyoru. Vaqif Hüseynov - şair, jurnalist 22 fevral – Con Maykl Bişop - Amerika molekulyar bioloqu, virusoloq, Nobel mükafatı laureatı 18 avqust - Robert Redford - aktyor, rejissor, prodüser, biznesmen",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186190
-1936-cı il SSRİ Konstitusiyası,"1936-cı il SSRİ Konstitusiyası (qeyri-rəsmi adı: ""Stalin konstitusiyası"", digər qeyri-rəsmi adı — ""Qalib gəlmiş sosializmin konstitusiyası"") — 5 dekabr 1936-cı ildə VIII (fövqalədə) SSRİ Sovetlər Qurulayı tərəfindən qəbul edilmiş və 1977-ci ilədək qüvvədə olmuş SSRİ-nin Əsas Qanunu. 1936-cı il dekabrın 5-də VIII Fövqalədə Ümumrusiya Sovetlər qurultayı tarixə ""Stalin konstitusiyası"" adı ilə düşmüş SSRİ-nin yeni Konstitusiyasını qəbul etdi. Bu Konstitusiya 1924-cü il SSRİ Konstitusiyası qəbul edilən dövrdən sovet ictimai və dövlət quruluşunda baş vermiş dəyişiklikləri əks etdirdi, SSRİ-də sosializmin qələbəsi faktını təsbit etdi. 1937-ci ildə müttəfiq respublikalarda 1936-cı il SSRİ Konstitusiyası əsasında və ona müvafiq olaraq yeni konstitusiyalar qəbul edildi. Azərbaycan SSRİ-in Konstitusiyası 1937-ci il martın 14-də Fövqalədə IX Ümumazərbaycan Sovetlər qurultayında təsdiq edilmişdir. ""Stalin Konstitusiyası""nın əsas xüsusiyyətləri ondan ibarət idi ki, bu Əsas Qanun sosialist tipli konstitusiyasının V. İ. Lenin tərəfindən işlənib hazırlanmış səciyyəvi xüsusiyyətlərini, dövlət quruculuğunun Lenin prinsiplərini qoruyub saxlayır və inkişaf etdirir. O, 1924-cü il Konstitusiyasının ideya və prinsiplərinin varisliyini qoruyub saxlayırdı, ancaq bu varislik həmin müddəaların təkrarlanması deyildi. Bu, onların inkişaf etdirilməsi, həmin dövrün tələblərinə uyğun olan yeni məzmunla zənginləşdirilməsi demək idi. ""Stalin Konstitusiyası""nda sovet siyasi sistemi, SSRİ-nin iqtisadi sistemi, sosial inkişaf və mədəniyyət, xarici siyasət və vətənin müdafiəsi, dövlət və şəxsiyyət, SSRİ-nin milli dövlət qurluşu və s. məsələlər öz konkret əksini tapmışdır. 1976-cı ilə qədər 5 dekabr – həmin gün qeyri iş günü idi və Konstitusiya Günü kimi qeyd edilirdi. Məktəblərin tarix dərsliyində 1936-cı il SSRİ Konstitusiyasının yaradıcısı kimi İ. V. Stalinin adı qeyd olunurdu. 1936-cı il SSRİ Konstitusiyasının 41 ildən artıq qüvvədə olduğu dövrdə sosializm cəmiyyətində dərin dəyişikliklər baş vermiş, inkişaf etmiş sosializm cəmiyyəti qurulmuş və Sovet dövləti ümumxalq dövlətinə çevrilmişdir ki, bu da yeni konstitusiya qəbul edilməsi məsələsini meydana çıxarmışdı. Yeni Əsas Qanun layihəsinin işlənib hazırlanması üzrə konstitusiya komissiyasına Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası və Sovet dövlətinin görkəmli xadimləri, bütün müttəfiq və bir çox muxtar respublikaların nümayəndələri daxil edilmişdi. Konstitusiyanın layihəsinə 1977-ci il mayın 24-də Sov. İKP MK-nın plenumunda və SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1977-ci il 27 may tarixli iclasında baxılmış və o, əsasən bəyənilmişdir. 1977-ci il iyunun 4-də Konstitusiya layihəsi ümumxalq müzakirəsinə verilmişdi. Həmin müzakirələr nəticəsində konstitusiyanın 118 maddəsinə dəyişikliklər edilmiş, 1 maddə əlavə olunmuşdur. 1977-ci il oktyabrın 7-də SSRİ Ali Sovetinin növbədənkənar yeddinci sessiyasında yeni SSRİ Konstitusiyası təsdiq edilmişdir. ""Stalin Konstitusiyası""nın əsas xüsusiyyətləri ondan ibarət idi ki, bu Əsas Qanun sosialist tipli konstitusiyasının V. İ. Lenin tərəfindən işlənib hazırlanmış səciyyəvi xüsusiyyətlərini, dövlət quruculuğunun Lenin prinsiplərini qoruyub saxlayır və inkişaf etdirir. O, 1924-cü il Konstitusiyasının ideya və prinsiplərinin varisliyini qoruyub saxlayırdı, ancaq bu varislik həmin müddəaların təkrarlanması deyil, onların inkişaf etdirilməsi, həmin dövrün tələblərinə uyğun olan yeni məzmunla zənginləşdirilməsi demək idi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=263350
-1936 Yay Olimpiya Oyunları,"1936 Yay Olimpiya Oyunları— 1936-cı ildə Almaniyanın Berlin şəhərində baş tutmuş beynəlxalq çoxnövlü idman yarışıdır. Berlin Barselonada Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin 29-cu sessiyasında-26 aprel 1931-ci ildə oyunlara ev sahibliyi etmək hüququnu əldə edib. 1932-ci il Los Anceles Yay Olimpiya Oyunları geridə qaldıqdan sonra, Almaniya yeni 100000 yerlik yüngül atletika stadionu, altı gimnaziya və bir çox digər kiçik arenalar inşa etdirdi. Almaniya həmçinin bahalı yüksəktexnoloji elektron avadanlığın bir çox digər formaları ilə 41 ölkəni əhatə edən radio şəbəkəsi və video müşahidə sistemini qurdu. Kinorejissor Leni Rifenştal 7 mln. $ qarşılığında oyunları ekranlaşdırmaq üçün Almaniya Olimpiya Komitəsi tərəfindən tapşırıq alıb. Olimpiya adlanan filmdə idman çəkilişlərində ümumi texnikaların çoxu ilk dəfə idi istifadə olunurdu. Reyx Kansler Adolf Hitler oyunları irqi üstünlük idelları və öz dövlətinin irəli çəkilməsi kimi görürdü. Nasist partiyasının rəsmi qəzeti olan Völkischer Beobachter kəskin həddə yazmışdı ki, yəhudilərin və qara dərililərin Olimpiya Oyunlarında iştirakına icazə verilməməlidir. Lakin digər millətlərin oyunları boykot edəcəyi məsələsi ortaya çıxan zaman, bütün etnik qrupların iştirakına icazə verildi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=87823
-1936 yay Olimpiya oyunları,"1936 Yay Olimpiya Oyunları— 1936-cı ildə Almaniyanın Berlin şəhərində baş tutmuş beynəlxalq çoxnövlü idman yarışıdır. Berlin Barselonada Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin 29-cu sessiyasında-26 aprel 1931-ci ildə oyunlara ev sahibliyi etmək hüququnu əldə edib. 1932-ci il Los Anceles Yay Olimpiya Oyunları geridə qaldıqdan sonra, Almaniya yeni 100000 yerlik yüngül atletika stadionu, altı gimnaziya və bir çox digər kiçik arenalar inşa etdirdi. Almaniya həmçinin bahalı yüksəktexnoloji elektron avadanlığın bir çox digər formaları ilə 41 ölkəni əhatə edən radio şəbəkəsi və video müşahidə sistemini qurdu. Kinorejissor Leni Rifenştal 7 mln. $ qarşılığında oyunları ekranlaşdırmaq üçün Almaniya Olimpiya Komitəsi tərəfindən tapşırıq alıb. Olimpiya adlanan filmdə idman çəkilişlərində ümumi texnikaların çoxu ilk dəfə idi istifadə olunurdu. Reyx Kansler Adolf Hitler oyunları irqi üstünlük idelları və öz dövlətinin irəli çəkilməsi kimi görürdü. Nasist partiyasının rəsmi qəzeti olan Völkischer Beobachter kəskin həddə yazmışdı ki, yəhudilərin və qara dərililərin Olimpiya Oyunlarında iştirakına icazə verilməməlidir. Lakin digər millətlərin oyunları boykot edəcəyi məsələsi ortaya çıxan zaman, bütün etnik qrupların iştirakına icazə verildi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410556
-1937,"28 sentyabr - Altay diyarı - Rusiya Federasiyası subyektlərindən biri. Qərbi Sibirin cənub-şərq hissəsindədir. Sibir federal mahalına daxildir. 10 mart - Azərbaycan SSR yeni ikinci konstitusiyasnın qəbul edilməsi. 14 mart - Azərbaycan IX Fövqəladə Sovetlər qurultayında Azərbaycan SSR-in yeni Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 18 mart - NeftçiFutbol Klubu yaradılıb. 17 sentyabr - Naxçıvan MSSR-in yeni Konstitusiyasının qəbul edilməsi. Moskva ilə Bakı arasında müntəzəm hava əlaqəsinin yaradılması. Azərbaycan dövlət rus teatrının açılması. Üzeyir Hacıbəyovun ""Koroğlu"" operasının tamaşaya qoyulması. 3 yanvar — Sabir Qarayev, riyaziyyat-fizika müəllimi, hakim, II dərəcəli hüquqşünas. 16 noyabr — Hüseyn Talıbov, sabiq ali məhkəmənin sədri. 31 yanvar – Filip Qlass, amerikalı bəstəkar. 28 aprel — Səddam Hüseyn — İraqın 5-ci prezidenti. 1 iyun – Morqan Friman, amerikalı aktyor. 2 may – Əbdül Zahı , İran şairi. 24 may – Abbasəli Novruzov — general-mayor, əməkdar hüquqşünas. Böyükkişi Ziyadov Sultan Məcid Qənizadə - Azərbaycanın tanınmış maarif xadimi, yazıçı, tərcüməçi, jurnalist, Rey Yuri - ABŞ idman��ısı, yüngül atletika üzrə Olimpiya çempionu. 13 oktyabr - Azərbaycan şairi Əhməd Cavad. 16 mart – Ostin Çemberlen, Böyük Britaniya dövlət xadimi. 5 sentyabr – Edqar Bloşe, fransız şərqşünası.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4646
-1937-ci il,"28 sentyabr - Altay diyarı - Rusiya Federasiyası subyektlərindən biri. Qərbi Sibirin cənub-şərq hissəsindədir. Sibir federal mahalına daxildir. 10 mart - Azərbaycan SSR yeni ikinci konstitusiyasnın qəbul edilməsi. 14 mart - Azərbaycan IX Fövqəladə Sovetlər qurultayında Azərbaycan SSR-in yeni Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 18 mart - NeftçiFutbol Klubu yaradılıb. 17 sentyabr - Naxçıvan MSSR-in yeni Konstitusiyasının qəbul edilməsi. Moskva ilə Bakı arasında müntəzəm hava əlaqəsinin yaradılması. Azərbaycan dövlət rus teatrının açılması. Üzeyir Hacıbəyovun ""Koroğlu"" operasının tamaşaya qoyulması. 3 yanvar — Sabir Qarayev, riyaziyyat-fizika müəllimi, hakim, II dərəcəli hüquqşünas. 16 noyabr — Hüseyn Talıbov, sabiq ali məhkəmənin sədri. 31 yanvar – Filip Qlass, amerikalı bəstəkar. 28 aprel — Səddam Hüseyn — İraqın 5-ci prezidenti. 1 iyun – Morqan Friman, amerikalı aktyor. 2 may – Əbdül Zahı , İran şairi. 24 may – Abbasəli Novruzov — general-mayor, əməkdar hüquqşünas. Böyükkişi Ziyadov Sultan Məcid Qənizadə - Azərbaycanın tanınmış maarif xadimi, yazıçı, tərcüməçi, jurnalist, Rey Yuri - ABŞ idmanşısı, yüngül atletika üzrə Olimpiya çempionu. 13 oktyabr - Azərbaycan şairi Əhməd Cavad. 16 mart – Ostin Çemberlen, Böyük Britaniya dövlət xadimi. 5 sentyabr – Edqar Bloşe, fransız şərqşünası.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186191
-1938,"Fransada III FİFA Dünya Kuboku keçirilib. 3 mart - Səudiyyə Ərəbistanında neft yataqlarının kəşf olunması. 11 mart - Alman qoşunları Avstriya sərhəddini keçdi, Avstriya Almaniyaya birləşdirilməsi. 13 mart - SSRİ hökuməti tərəfindən bütün müttəfiq respublikaların məktəblərində rus dilinin icbari tədris olunması barədə qərar verilməsi. 17 mart - SSRİ-nin Avstriyanın Almaniyaya birləşdirilməsinə qəti etirazını bildirməsi. 24 aprel - Konstantin Pyatsın Estoniyanın prezidenti seçilməsi. 25 iyun - Duqlas Xaydın İrlandiyanın ilk prezidenti seçilməsi. 29 iyul - Xasan gölü rayonunda yapon qoşunları ilə Sovet qoşunları arasında döyüşlərin başlanması. 6 avqust - Xasan gölü rayonunda döyüşlərin başa çatması. 29 sentyabr - Almaniya, İtaliya, Fransa və Böyük Britaniya arasında Münhen sazişinin imzalanması. sentyabr - Meksikada Latın Amerikası ölkələrinin Konfederasiyasının təşkil edilməsi. oktyabr - Çilidə keçirilən parlament seçkilərində Xalq Cəbhəsinin qələbə qazanması. Şövkət Ələkbərovanın peşəkar səhnə həyatına başlaması. O, Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının Mahnı və rəqs ansamblının solisti olur. Moskva rəhbərliyinin qərarı ilə Naxçıvanın Sədərək və Kərki kəndlərinin bir hissəsi Ermənistana verilir. musiqili komediya teatrının açılması 5 yanvar — İ Xuan Karlos -İspaniya kralı. 6 yanvar – Adriano Çelentano, italyan aktyor, estrada müğənnisi, bəstəkar, rejissor, televiziya aparıcısı. 30 yanvar — İslam Kərimov — Özbəkistanın prezidenti. 14 mart – Anar, Azərbaycan yazıçısı. 5 may — Eyvaz Borçalı, Şair, Tərcüməçi 24 iyun – Əbülfəz Elçibəy, 1992–1993-cü illərdə Azərbaycan Respublikasının ikinci prezidenti. 28 iyul – Alberto Fuximori 6 sentyabr – Con Tauer, amerikalı bəstəkar. 5 may — Yaşar Səlimov, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor. 7 avqust - Konstantin Sergeyeviç Stanislavski - rus teatr xadimi. 25 dekabr - Karel Çapek - çex yazıçısı. Mirkazım xan Mirəli xan oğlu Talışxanov, Rusiya ordusunda general. 6 yanvar -Mikayıl Müşfiq- şair 7 dekabr - Anna Mari Han - alman əsilli amerikalı seriyalı qatil. 24 sentyabr — Co Boll - amerikalı seriyalı qatil.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4647
-1938-ci il,"Fransada III FİFA Dünya Kuboku keçirilib. 3 mart - Səudiyyə Ərəbistanında neft yataqlarının kəşf olunması. 11 mart - Alman qoşunları Avstriya sərhəddini keçdi, Avstriya Almaniyaya birləşdirilməsi. 13 mart - SSRİ hökuməti tərəfindən bütün müttəfiq respublikaların məktəblərində rus dilinin icbari tədris olunması barədə qərar verilməsi. 17 mart - SSRİ-nin Avstriyanın Almaniyaya birləşdirilməsinə qəti etirazını bildirməsi. 24 aprel - Konstantin Pyatsın Estoniyanın prezidenti seçilməsi. 25 iyun - Duqlas Xaydın İrlandiyanın ilk prezidenti seçilməsi. 29 iyul - Xasan gölü rayonunda yapon qoşunları ilə Sovet qoşunları arasında döyüşlərin başlanması. 6 avqust - Xasan gölü rayonunda döyüşlərin başa çatması. 29 sentyabr - Almaniya, İtaliya, Fransa və Böyük Britaniya arasında Münhen sazişinin imzalanması. sentyabr - Meksikada Latın Amerikası ölkələrinin Konfederasiyasının təşkil edilməsi. oktyabr - Çilidə keçirilən parlament seçkilərində Xalq Cəbhəsinin qələbə qazanması. Şövkət Ələkbərovanın peşəkar səhnə həyatına başlaması. O, Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının Mahnı və rəqs ansamblının solisti olur. Moskva rəhbərliyinin qərarı ilə Naxçıvanın Sədərək və Kərki kəndlərinin bir hissəsi Ermənistana verilir. musiqili komediya teatrının açılması 5 yanvar — İ Xuan Karlos -İspaniya kralı. 6 yanvar – Adriano Çelentano, italyan aktyor, estrada müğənnisi, bəstəkar, rejissor, televiziya aparıcısı. 30 yanvar — İslam Kərimov — Özbəkistanın prezidenti. 14 mart – Anar, Azərbaycan yazıçısı. 5 may — Eyvaz Borçalı, Şair, Tərcüməçi 24 iyun – Əbülfəz Elçibəy, 1992–1993-cü illərdə Azərbaycan Respublikasının ikinci prezidenti. 28 iyul – Alberto Fuximori 6 sentyabr – Con Tauer, amerikalı bəstəkar. 5 may — Yaşar Səlimov, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor. 7 avqust - Konstantin Sergeyeviç Stanislavski - rus teatr xadimi. 25 dekabr - Karel Çapek - çex yazıçısı. Mirkazım xan Mirəli xan oğlu Talışxanov, Rusiya ordusunda general. 6 yanvar -Mikayıl Müşfiq- şair 7 dekabr - Anna Mari Han - alman əsilli amerikalı seriyalı qatil. 24 sentyabr — Co Boll - amerikalı seriyalı qatil.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186192
-1938 FİFA Dünya Kuboku,"III Dünya Çempionatı Fransa - 1938 Final mərhələsi 4 - 19 iyun 15 komandanın 14-ü 1/8 finaldan olimpiya sistemi ilə mübarizə aparıblar. İsveç komandası 1/4 finaldan mübarizəyə qoşulub. 483 000 tamaşaçı (orta hesabla hər oyunda 26 833) 84 qol (orta hesabla hər oyunda 4,67) Ən yaxşı futbolçu - Leonidas (Braziliya) ""Het-trik"" (bir oyunda üç qol) - Zengeler (Macarıstan) ""Poker"" (bir oyunda dörd qol) - Leonidas (Braziliya), Vilimovskiy (Polşa), Vetterstrem (İsveç) Yubiley qolu: 200-cü qol Vetterstrem (İsveç) Bombardirlər: Leonidas (Braziliya)-8 Təsəlliverici final 1/8 finalda İsveçrə-Almaniya, Kuba-Rumıniya və 1/4 finalda Braziliya-Çexoslovakiya oyunlarının əsas və əlavə vaxtı heç-heçə başa çatdığı üçün turnirin əsasnaməsinə görə əlavə oyun keçirilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82140
-1939,"13 yanvar - Macarıstanın Antikomintern paktına qoşulması. İspaniya pespublikaçılarının Barselonanı tərk etmələri. Vaşinqtonda fizika nəzəriyyəsinə dair konfransda Nils Bor tərəfindən uranın bölünməsinin kəşf olunduğunun elan edilməsi. 2 fevral - SSRİ-nin Macarıstanla diplomatik əlaqələri kəsməsi. 14 mart - Slovakiya seymi tərəfindən müstəqil Slovakiya dövlətinin yaradıldığının elan edilməsi. 23 mart - Rumıniya ilə Almaniya arasında iqtisadi sazişin imzalanması. 11 aprel - Macarıstanın Millətlər Cəmiyyətindən çıxması. 22 may - Almaniya və İtaliya arasında ""Dəmir Paktı""nın imzalanması. 23 avqust — Moskvada Almaniya və SSRİ arasında bir-birinə hücum etməmək haqqında sazişin imzalanması. 1 sentyabr – Almaniyanın Polşaya hücumu və İkinci dünya müharibəsinin başlanması. 3 sentyabr - İngiltərə və Fransanın Almaniyaya müharibə elan etməsi. 5 sentyabr — ABŞ-nin və Yaponiyanın Avropa müharibəsində öz neytrallığını elan etmələri. 6 sentyabr - Fransada ""Hərbi vəziyyətə uyğun olaraq istehsalın qurulması haqqında"" dekret verilməsi. 17 sentyabr Sovet qoşunlarının Polşaya daxil olması. Qərbi Ukraynanın və Qərbi Belorusiyanın SSRİ-yə qatılması. 23 sentyabr - SSRİ ilə Macarıstan arasında diplomatik əlaqələrin bərpa edilməsi 28 sentyabr Varşava şəhərinın almanlar tərəfindən işğal edilməsi. Almaniya ilə SSRİ arasında dostluq və sərhədlər haqqında müqavilənin imzılanması. 19 oktyabr - Türkiyə, İngiltərə və Fransa arasında qarşılıqlı yardım haqqında müqavilənin imzalanması. 18 noyabr - Fransada "" şübhəlilər haqqında"" dekret verilməsi 30 noyabr — SSRİ-nin Finlandiyaya müharibə elan etməsi. ""Qış müharibəsi"" adını alan bu müharibə 1940-cı ilin mart ayına kimi davam etmişdir. 12 dekabr - SSRİ-Finlandiya müharibəsi (Qış müharibəsi) dövründə baş vermiş Tolvayarvi döyüşündə finlərin qalib gəlməsi. 14 dekabr - Finlandiyaya hücum etdiyinə görə SSRİ-nin Millətlər Cəmiyyətindən qovulması. Televiziyanın ötürücü turubkasının ixtira edilməsi. ""Lənkəran rayonunda meşə qoruğunun təşkili haqqında"" Azərbaycan SSR XKS tərəfindən qərar qəbul edilməsi. Azərbaycanda ilk hərbi məktəbin yaradılması 1 yanvar — Xudu İbrahimoğlu – Azərbaycan ziyalısı, şair, filoloq, jurnalist, mütəfəkkir. 4 fevral — Tariyel Qasımov – Azərbaycan aktyoru. 5 fevral — Rüstəm İbrahimbəyov – yazıçı, kinossenarist, prodüser, kinorejissor, ssenarist, kinodramaturq, nüfuzlu ""Oskar"" mükafatı laureatı, Azərbaycanın xalq yazıçısı, Azərbaycanın və Rusiyanın əməkdar artisti. 10 fevral — Yaqub Mahmudov – tarix elmləri doktoru, AMEA-nın həqiqi üzvü, Azərbaycanın və Dağıstanın əməkdar elm xadimi, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Mükafatı laureatı. 24 iyun — Səməd Behrəngi – İran yazıçısı və sosialist siyasi xadimi. 9 iyul — Firuz Xudaverdiyev – Azərbaycan teatr və kino aktyoru. 10 iyul — Ahmet Taner Kışlalı 14 sentyabr — Aslan Qəhrəmanlı – yazıçı, dramaturq, şair, fizika-riyaziyyat elmləri namizədi, dosent. Həqiqət Cavadova Əhməd Ağaoğlu – ictimai xadim, jurnalist, pedaqoq və yazıçı. Mikayıl Müşfiq — şair, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü (1934). Karl Lindeman",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4648
-1939-cu il,"13 yanvar - Macarıstanın Antikomintern paktına qoşulması. İspaniya pespublikaçılarının Barselonanı tərk etmələri. Vaşinqtonda fizika nəzəriyyəsinə dair konfransda Nils Bor tərəfindən uranın bölünməsinin kəşf olunduğunun elan edilməsi. 2 fevral - SSRİ-nin Macarıstanla diplomatik əlaqələri kəsməsi. 14 mart - Slovakiya seymi tərəfindən müstəqil Slovakiya dövlətinin yaradıldığının elan edilməsi. 23 mart - Rumıniya ilə Almaniya arasında iqtisadi sazişin imzalanması. 11 aprel - Macarıstanın Millətlər Cəmiyyətindən çıxması. 22 may - Almaniya və İtaliya arasında ""Dəmir Paktı""nın imzalanması. 23 avqust — Moskvada Almaniya və SSRİ arasında bir-birinə hücum etməmək haqqında sazişin imzalanması. 1 sentyabr – Almaniyanın Polşaya hücumu və İkinci dünya müharibəsinin başlanması. 3 sentyabr - İngiltərə və Fransanın Almaniyaya müharibə elan etməsi. 5 sentyabr — ABŞ-nin və Yaponiyanın Avropa müharibəsində öz neytrallığını elan etmələri. 6 sentyabr - Fransada ""Hərbi vəziyyətə uyğun olaraq istehsalın qurulması haqqında"" dekret verilməsi. 17 sentyabr Sovet qoşunlarının Polşaya daxil olması. Qərbi Ukraynanın və Qərbi Belorusiyanın SSRİ-yə qatılması. 23 sentyabr - SSRİ ilə Macarıstan arasında diplomatik əlaqələrin bərpa edilməsi 28 sentyabr Varşava şəhərinın almanlar tərəfindən işğal edilməsi. Almaniya ilə SSRİ arasında dostluq və sərhədlər haqqında müqavilənin imzılanması. 19 oktyabr - Türkiyə, İngiltərə və Fransa arasında qarşılıqlı yardım haqqında müqavilənin imzalanması. 18 noyabr - Fransada "" şübhəlilər haqqında"" dekret verilməsi 30 noyabr — SSRİ-nin Finlandiyaya müharibə elan etməsi. ""Qış müharibəsi"" adını alan bu müharibə 1940-cı ilin mart ayına kimi davam etmişdir. 12 dekabr - SSRİ-Finlandiya müharibəsi (Qış müharibəsi) dövründə baş vermiş Tolvayarvi döyüşündə finlərin qalib gəlməsi. 14 dekabr - Finlandiyaya hücum etdiyinə görə SSRİ-nin Millətlər Cəmiyyətindən qovulması. Televiziyanın ötürücü turubkasının ixtira edilməsi. ""Lənkəran rayonunda meşə qoruğunun təşkili haqqında"" Azərbaycan SSR XKS tərəfindən qərar qəbul edilməsi. Azərbaycanda ilk hərbi məktəbin yaradılması 1 yanvar — Xudu İbrahimoğlu – Azərbaycan ziyalısı, şair, filoloq, jurnalist, mütəfəkkir. 4 fevral — Tariyel Qasımov – Azərbaycan aktyoru. 5 fevral — Rüstəm İbrahimbəyov – yazıçı, kinossenarist, prodüser, kinorejissor, ssenarist, kinodramaturq, nüfuzlu ""Oskar"" mükafatı laureatı, Azərbaycanın xalq yazıçısı, Azərbaycanın və Rusiyanın əməkdar artisti. 10 fevral — Yaqub Mahmudov – tarix elmləri doktoru, AMEA-nın həqiqi üzvü, Azərbaycanın və Dağıstanın əməkdar elm xadimi, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Mükafatı laureatı. 24 iyun — Səməd Behrəngi – İran yazıçısı və sosialist siyasi xadimi. 9 iyul — Firuz Xudaverdiyev – Azərbaycan teatr və kino aktyoru. 10 iyul — Ahmet Taner Kışlalı 14 sentyabr — Aslan Qəhrəmanlı – yazıçı, dramaturq, şair, fizika-riyaziyyat elmləri namizədi, dosent. Həqiqət Cavadova Əhməd Ağaoğlu – ictimai xadim, jurnalist, pedaqoq və yazıçı. Mikayıl Müşfiq — şair, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü (1934). Karl Lindeman",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186193
-1939 (dəqiqləşdirmə),"1939 (ədəd) — ədəd 1939 (film, 2009) — 2009-cu ildə istehsal olunmuş Böyük Britaniya filmi. E.ə. 1939 — il",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=171781
-"1939 (film, 2009)",1939 — 2009-cu ildə istehsal olunmuş Böyük Britaniya filmi. Həmçinin bax Böyük Britaniya filmlərinin siyahısı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=171780
-193 (dəqiqləşdirmə),193 (ədəd) — ədəd 193 — Dövlət əmlakın idarə edilməsi komitəsi məlumat telefon nömrəsi 193 — Ağdaş rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 20) E.ə. 193 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=158314
-193 (ədəd),"Yüz doxsan üç — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz doxsan ikidən sonra, yüz doxsan dörddən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz doxsan üç ədədi — tək ədəddir və eyni zamanda sadə ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=158279
-1940,"26 yanvar - Polşada nasistlər tərəfindən yəhudilərə dəmiryol nəqliyyatından istifadə etmələrinin qadağan edilməsi. 10 fevral - ABŞ-də ""Tom və Cerri"" cizgi filminin ilk buraxılışının ekranlara çıxması. 15 fevral - Almaniya tərəfindən bütün ticarət gəmilərinə düşmən hərbi gəmiləri kimi baxılacağının elan edilməsi. 17 fevral - İsveç hökuməti tərəfindən Finlandiyanın hərbi kömək göstərilməsi haqqında xahişinin rədd edilməsi. 20 fevral - SSRİ hökuməti tərəfindən Finlandiyaya yeni sülh danışıqlarına başlanılmasının təklif edilməsi. 24 fevral - İtaliyanın Mussolini hökumətinin Almaniya ilə ticarət müqaviləsini imzalaması. Almaniya və İtaliya qoşunları tərəfindən Rumıniyanın işğal edilməsi. 9 aprel - Alman qoşunlarının Danimarkaya hücumu və Danimarkanın almanlar tərəfindən işğal ediilməsi. 24 aprel - Alman qoşunları tərəfindən Norveçin işğalına başlanılması. Alman qoşunlarının Niderlanda soxulması. Böyük Britaniyanın Baş Naziri Nevill Çemberlenin istefa verməsi, Vinston Çörçillin yeni Baş Nazir seçilməsi. 14 may - Niderlandın danışıqsız təslim olmaq haqqında akt imzalaması. 15 may - Alman qoşunlarının Amsterdama və Şimali Fransaya daxil olması. 28 may - Belçika kralı III Leopold tərəfindən Belçikanın danışıqsız təslim olması haqqında akt imzalaması. İtaliyanın Fransaya müharibə elan etməsi. Kanadanın İtaliyaya müharibə elan etməsi. Moskvada SSRİ ilə Almaniya arasında ""Sərhəd münaqişələrinin və mübahisələrinin nizamlanması qaydaları haqqında Konvensiya"""" imzalanması. 3 avqust - SSRİ Ali Sovetinin Litvanı SSRİ-nin tərkibinə daxil etməsi. 5 avqust - SSRİ Ali Sovetinin Latviyanı SSRİ-nin tərkibinə daxil etməsi. 28 oktyabr - Yunanıstana müharibə elan etdi. 27 noyabr - İsveçrədə Kommunist Partiyasının fəaliyyətinin qadağan edilməsi. 30 noyabr - Tailand ordusunun müharibə elan etmədən fransız Hind-Çininə soxulması. 18 dekabr - Hitler tərəfindən SSRİ-yə qarşı ildırımsürətli ""Barbarossa planı""nın təsdiq edilməsi. 1 yanvar - Azərbaycan latın əlifbası rus qrafikası əsasında yeni əlifbaya keçirildi. 6 may - Samur-Dəvəçi kanalının 1 növbəsi istifadəyə verildi. 15-28 may - Moskvada Azərbaycan ədəbiyyatı ongünlüyü keçirildi. 11 iyun - Yeni Zelandiya, Avstraliya və Cənubi Afrika İttifaqı İtaliyaya müharibə elan etdi. 19 fevral – Saparmurad Niyazov – Türkmənistan prezidenti (Türkmənbaşı) 10 mart - Çak Norris – amerikalı aktyor və döyüş sənəti ustası 16 mart – Vaqif Mustafazadə – Azərbaycan caz ifaçısı, caz-muğamın banisi 3 iyul – Zöhrab Adıgözəlzadə – Azərbaycan pianoçusu 21 mart - Sabir Quliyev - Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin ""Nəzəri mexanika"" kafedrasının professoru, texnika elmləri doktoru 6 iyul - Nursultan Nazarbayev - Qazaxıstan Prezidenti 22 sentyabr – Anna Karina – Danimarka və Fransa teatr və kino aktrisası 14 oktyabr – Kliff Riçard - ingilis müğənnisi və aktyoru 13 noyabr – Abasqulu Quliyev - Azərbaycan MEA-nın müxbir üzvü, Əməkdar elm xadimi 20 may - Alıcan Abbasov − Azərbaycan iqtisadçısı, iqtisad elmlər doktoru, professor, Azərbaycan Respublikasının əməkdar müəllimi 25 yanvar – Selesten Buqle – fransız sosioloqu 27 yanvar – İsaak Babel – rus Sovet yazıçısı 17 mart – Əli bəy Hüseynzadə - Azərbaycan ədibi, filosof və ədəbiyyat tənqidçisi 21 avqust - Lev Trotski - rus siyasi xadimi, inqilabçı 20 noyabr - Keçəçioğlu Məhəmməd - Azərbaycan xanəndəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4649
-1940-cı il,"26 yanvar - Polşada nasistlər tərəfindən yəhudilərə dəmiryol nəqliyyatından istifadə etmələrinin qadağan edilməsi. 10 fevral - ABŞ-də ""Tom və Cerri"" cizgi filminin ilk buraxılışının ekranlara çıxması. 15 fevral - Almaniya tərəfindən bütün ticarət gəmilərinə düşmən hərbi gəmiləri kimi baxılacağının elan edilməsi. 17 fevral - İsveç hökuməti tərəfindən Finlandiyanın hərbi kömək göstərilməsi haqqında xahişinin rədd edilməsi. 20 fevral - SSRİ hökuməti tərəfindən Finlandiyaya yeni sülh danışıqlarına başlanılmasının təklif edilməsi. 24 fevral - İtaliyanın Mussolini hökumətinin Almaniya ilə ticarət müqaviləsini imzalaması. Almaniya və İtaliya qoşunları tərəfindən Rumıniyanın işğal edilməsi. 9 aprel - Alman qoşunlarının Danimarkaya hücumu və Danimarkanın almanlar tərəfindən işğal ediilməsi. 24 aprel - Alman qoşunları tərəfindən Norveçin işğalına başlanılması. Alman qoşunlarının Niderlanda soxulması. Böyük Britaniyanın Baş Naziri Nevill Çemberlenin istefa verməsi, Vinston Çörçillin yeni Baş Nazir seçilməsi. 14 may - Niderlandın danışıqsız təslim olmaq haqqında akt imzalaması. 15 may - Alman qoşunlarının Amsterdama və Şimali Fransaya daxil olması. 28 may - Belçika kralı III Leopold tərəfindən Belçikanın danışıqsız təslim olması haqqında akt imzalaması. İtaliyanın Fransaya müharibə elan etməsi. Kanadanın İtaliyaya müharibə elan etməsi. Moskvada SSRİ ilə Almaniya arasında ""Sərhəd münaqişələrinin və mübahisələrinin nizamlanması qaydaları haqqında Konvensiya"""" imzalanması. 3 avqust - SSRİ Ali Sovetinin Litvanı SSRİ-nin tərkibinə daxil etməsi. 5 avqust - SSRİ Ali Sovetinin Latviyanı SSRİ-nin tərkibinə daxil etməsi. 28 oktyabr - Yunanıstana müharibə elan etdi. 27 noyabr - İsveçrədə Kommunist Partiyasının fəaliyyətinin qadağan edilməsi. 30 noyabr - Tailand ordusunun müharibə elan etmədən fransız Hind-Çininə soxulması. 18 dekabr - Hitler tərəfindən SSRİ-yə qarşı ildırımsürətli ""Barbarossa planı""nın təsdiq edilməsi. 1 yanvar - Azərbaycan latın əlifbası rus qrafikası əsasında yeni əlifbaya keçirildi. 6 may - Samur-Dəvəçi kanalının 1 növbəsi istifadəyə verildi. 15-28 may - Moskvada Azərbaycan ədəbiyyatı ongünlüyü keçirildi. 11 iyun - Yeni Zelandiya, Avstraliya və Cənubi Afrika İttifaqı İtaliyaya müharibə elan etdi. 19 fevral – Saparmurad Niyazov – Türkmənistan prezidenti (Türkmənbaşı) 10 mart - Çak Norris – amerikalı aktyor və döyüş sənəti ustası 16 mart – Vaqif Mustafazadə – Azərbaycan caz ifaçısı, caz-muğamın banisi 3 iyul – Zöhrab Adıgözəlzadə – Azərbaycan pianoçusu 21 mart - Sabir Quliyev - Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin ""Nəzəri mexanika"" kafedrasının professoru, texnika elmləri doktoru 6 iyul - Nursultan Nazarbayev - Qazaxıstan Prezidenti 22 sentyabr – Anna Karina – Danimarka və Fransa teatr və kino aktrisası 14 oktyabr – Kliff Riçard - ingilis müğənnisi və aktyoru 13 noyabr – Abasqulu Quliyev - Azərbaycan MEA-nın müxbir üzvü, Əməkdar elm xadimi 20 may - Alıcan Abbasov − Azərbaycan iqtisadçısı, iqtisad elmlər doktoru, professor, Azərbaycan Respublikasının əməkdar müəllimi 25 yanvar – Selesten Buqle – fransız sosioloqu 27 yanvar – İsaak Babel – rus Sovet yazıçısı 17 mart – Əli bəy Hüseynzadə - Azərbaycan ədibi, filosof və ədəbiyyat tənqidçisi 21 avqust - Lev Trotski - rus siyasi xadimi, inqilabçı 20 noyabr - Keçəçioğlu Məhəmməd - Azərbaycan xanəndəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186194
-1940-cı illər,1940-cı illər (bəzən 40-cı illər abreviaturası ilə qeyd olunur) — Qriqori təqvimində 1940-cı il yanvarın 1-də başlayan və 1949-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Kino və televiziya Siyasətçilər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=567905
-1940-cı illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı,"Ankilostomidoz (film, 1940) (qısametrajlı sənədli film) Azadlıq və sevinc bayramı (film, 1940) (qısametrajlı sənədli film) Bakı bolşevikləri (film, 1940) (qısametrajlı sənədli film) Bakı hazırdır (film, 1940) (qısametrajlı sənədli film) Böyük Oktyabr Sosialist İnqilabının XXIII ildönümü (film, 1940) (qısametrajlı sənədli film) DQMV qabaqcılları Ümumittifaq Kənd Təsərrüfatı Sərgisində (film, 1940) (qısametrajlı sənədli film) Hava həyəcanı siqnalı ilə (film, 1940) (qısametrajlı sənədli film) Hava hücumundan müdafiə (film, 1940) (qısametrajlı sənədli film) İyirminci bahar (film, 1940) (qısametrajlı sənədli film) Qazmada rejim (film, 1940) (qısametrajlı sənədli film) Neft və pambıq respublikasında (film, 1940) (qısametrajlı sənədli film) Samur-Dəvəçi kanalı (film, 1940) (qısametrajlı sənədli film) Yeni həyat vadisi (film, 1940) (qısametrajlı sənədli film) Yeni horizont (film, 1940) (tammetrajlı bədii film) Zaqatala (film, 1940) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan coğrafiyası (film, 1941) (sənədli film) Beş dəqiqəlik konsert (film, 1941) (qısametrajlı sənədli film) Bir May Bakısı (film, 1941) (sənədli film) Cənub sərhədlərinin keşiyində (film, 1941) (qısametrajlı sənədli film) Dəniz səyyahı Sindbadın macəraları (film, 1941) (cizgi filmi) Qayalardan yol (film, 1941) (qısametrajlı sənədli film) Nizami (film, 1941) (qısametrajlı sənədli film) Səbuhi (film, 1941) (tammetrajlı bədii film) Şeirimiz də, nəğməmiz də bir bombadır, bir bayraqdır (film, 1941) (qısametrajlı sənədli film) Vətən oğlu (film, 1941) (qısametrajlı bədii film) Vətən uğrunda! Stalin uğrunda! (film, 1941) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) 416-cı (film, 1942) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan kolxozçusu, tank dəstəsi yaradaq! (film, 1942) (qısametrajlı sənədli film) Bakının müdafiəsi uğrunda (film, 1942) (qısametrajlı sənədli film) Bəxtiyar (film, 1942) (qısametrajlı bədii film) Biz Bakın�� müdafiə edirik (film, 1942) (qısametrajlı sənədli film) İran haqqında oçerk (film, 1942) (qısametrajlı sənədli film) Sovet pəhləvanı (film, 1942) (qısametrajlı bədii film) Sovqat (film, 1942) (qısametrajlı bədii film) Vətənin qüdrətini möhkəmləndirək (film, 1942) (qısametrajlı sənədli film) Yazıçılar konfransı (film, 1942) (qısametrajlı sənədli film) Zaqafqaziya xalqlarının dostluğu (film, 1942) (qısametrajlı sənədli film) Almanların Şimali Qafqazda vəhşilikləri (film, 1943) (qısametrajlı sənədli film) Bir ailə (film, 1943) (tammetrajlı bədii film) Cəbhə arxasında (film, 1943) (qısametrajlı sənədli film) Qayğı (film, 1943) (qısametrajlı sənədli film) SSRİ EA-nın Azərbaycan filialı (film, 1943) (qısametrajlı sənədli film) Sualtı qayıq ""T-9"" (film, 1943) (tammetrajlı bədii film) Vətən uğrunda (film, 1943) (qısametrajlı sənədli film) Bakı döyüşür (film, 1944) (qısametrajlı sənədli film) Bakı neftçiləri (film, 1944) (qısametrajlı sənədli film) Böyük yol haqqında kino hekayəti (film, 1944) (qısametrajlı sənədli film) Cəfər Cabbarlı (film, 1944) (qısametrajlı sənədli film) Dövlət sığortası (film, 1944) (qısametrajlı sənədli film) Xəzər dənizçiləri (film, 1944) (tammetrajlı sənədli film) Qardaşlıq köməyi (film, 1944) (qısametrajlı sənədli film) Qəzvinə kömək (film, 1944) (qısametrajlı sənədli film) Məktuba cavab (film, 1944) (qısametrajlı sənədli film) SSRİ-nin himni (film, 1944) (qısametrajlı sənədli film) Şəfa nəğməsi (film, 1944) (qısametrajlı sənədli film) Təbriz (film, 1944) (qısametrajlı sənədli film) Zaqafqaziya müsəlmanları ruhanilərinin qurultayı (film, 1944) (qısametrajlı sənədli film) Arazın o tayında ərəb şriftidir (film, 1945) (qısametrajlı sənədli film) Arşın mal alan (film, 1945) (tammetrajlı bədii film) Əbədi odlar ölkəsi (film, 1945) (tammetrajlı sənədli film) General Həzi Aslanov (film, 1945) (qısametrajlı sənədli film) İran (film, 1945) (tammetrajlı sənədli film) İran Azərbaycanının paytaxtında (film, 1945) (qısametrajlı sənədli film) Zəfər bayramı (film, 1945) (qısametrajlı sənədli film) Bakıda tikinti (film, 1946) (sənədli film) Daşkəsən (film, 1946) (qısametrajlı sənədli film) Qırmızı Ordu hissələrinin İrandan yola salınması (film, 1946) (qısametrajlı sənədli film) Topçubaşovun aparatı (film, 1946) (qısametrajlı sənədli film) Arazın o tayında (film, 1947) (tammetrajlı sənədli film) Azərbaycan-Özbəkistan (film, 1947) (qısametrajlı sənədli film) Bakıdan Göy-gölədək (film, 1947) (qısametrajlı sənədli film) Çağırışa cavab (film, 1947) (qısametrajlı sənədli film) Fətəli xan (film, 1947) (tammetrajlı bədii film) Xalq şairi (film, 1947) (qısametrajlı sənədli film) Qalib ölkənin bir günü (film, 1947) (tammetrajlı sənədli film) Qaliblər adası (film, 1947) (qısametrajlı sənədli film) Qocaman Həmkarlar İttifaqı (film, 1947) (qısametrajlı sənədli film) Stalin blokunun yeni qələbəsi (film, 1947) (qısametrajlı sənədli film) Üzgüçülük üzrə SSRİ birinciliyi (film, 1947) (qısametrajlı sənədli film) Axşam konserti (film, 1948) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan qurur (film, 1948) (qısametrajlı sənədli film) Dağlıq Qarabağ (film, 1948) (qısametrajlı sənədli film) Xəzər nefti (film, 1948) (qısametrajlı sənədli film) Sovet Azərbaycanı (film, 1948) (tammetrajlı sənədli film) Sovet gənclərinin andı (film, 1948) (qısametrajlı sənədli film) Üzeyir Hacıbəyovun dəfni (film, 1948) (qısametrajlı sənədli film) Yeni kənd (film, 1948) (qısametrajlı sənədli film) 25 il Leninsiz (film, 1949) (qısametrajlı sənədli film) Bakıda Stalinin olduğu yerlər (film, 1949) (qısametrajlı sənədli film) Böyük sərkərdə (film, 1949) (qısametrajlı sənədli film) Böyük yol (film, 1949) (qısametrajlı sənədli film) Hədiyyə xalçası (film, 1949) (qısametrajlı sənədli film) Quba bağlarında və Tərtərçay vadisində (film, 1949) (qısametrajlı sənədli film) Lenin yolu ilə (film, 1949) (qısametrajlı sənədli film) Mingəçevir (film, 1949) (qısametrajlı sənədli film) Rahatdır, əlverişlidir, etibarlıdır (film, 1949) (qısametrajlı sənədli film) Sovet Naxçıvanı-şərqin qapısı (film, 1949) (qısametrajlı sənədli film) Yeni həyat qurucuları (film, 1949) (qısametrajlı sənədli film)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=126638
-1940 Yay Olimpiya Oyunları,"1940 Yay Olimpiya Oyunları — rəsmi adı XII Olimpiada (第十二回オリンピック競技大会 Dai Jūni-kai Orinpikku Kyōgi Taikai) (Fincə: Kesäolympialaiset 1940) və 1940-cı ilin 21 sentyabr-6 oktyabr tarixləri arasında Yaponiyanın paytaxtı Tokio şəhərində keçirilməli idi, lakin İkinci dünya müharibəsinin başlanması ilə təxirə salındı. 1940 Tokio Olimpiya Oyunları 1940 Yay Olimpiya Oyunları üçün ev sahibi olacaq şəhərin seçilməsinə 1932-ci ildə başlanmışdı və namizədlər arasında Barselona, Roma, Helsinki və Tokio şəhərləri var idi. Yaponiyanın Millətlər Liqasından çıxarılmasından sonra Tokio şəhəri rəsmiləri kampaniyanı beynəlxalq diplomatiya vasitəsi kimi təlqin edirdilər. Tokio rəsmiləri və Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi nümayəndələri kampaniyanın arxasında idilər, lakin hərbi məsələlərdə daha çox maraqlı olan milli hökumətin diplomatik jest üçün güclü dəstəkləyənləri yox idi. 1936-cı ildə Tokio sürpriz şəkildə seçildi və ilk dəfə idi ki, ev sahibliyi Şərqdə olan şəhərə verilmişdi. 1930-cu illərdə Yaponiya və beynəlxalq idman yarışları Tokioda keçirilən 1930 Uzaq Şərq Oyunları ərzində hindli idmançılar Britaniya Hindistanının bayrağı əvəzinə, öz müstəqillik hərəkatlarının bayrağını dalğalandırdılar. Bu, Britaniya Olimpiya Komitəsinin narazılığına səbəb oldu. 1934-cü ildə Yaponiya Uzaq Şərq Oyunlarına Avropa müstəmləkələrini dəvət etməyə təşəbbüs göstərdi. Əsas stadion Meiji Jingu stadionu idi, sonra 1964 Yay Olimpiya Oyunlarında istifadə edilmişdi. Olimpiya kəndi Kinuta Park və ya Todoroki Gorge ərazilərində tikilmişdi. Aylıq jurnallar və posterlər hazırlanmışdı. Bir neçə binalarda tikinti işləri başlamış, otellər, səyahət agentlikləri və hava yolları hazır vəziyyətə gətirilmişdi. Oyunların Yaponiyanın əlindən alınması 1937-ci ilin 7 iyulunda İkinci Çin-Yapon müharibəsi başlayanda, Kono İçiro dərhal Olimpiya Oyunlarının təxirə salınmasını xahiş etdi. 1938 Uzaq Şərq Oyunları həmçinin ləğv edildi, lakin Yaponiyanın BOK nümayəndələri müharibənin tezliklə bitəcəyi inamı ilə israr etdilər. Müharibənin intensivləşməsi ilə Yay Olimpiya Oyunları və 1940 Qış Olimpiya oyunlarının mümkünlüyü yarışların müxtəlif yerlərdə keçirilməsini və Yaponiyanın oyunları keçirməsinin boykot edilməsini təklif edən ölkələr üçün sual altında idi.1938-ci ildə yaponlar BOK-un Qahirə şəhərində keçirilmiş konfransında təşkilatı inandırmağa çalışdılar ki, Tokio hələ də ev sahibi şəhər kimi xidmət etməyə qadirdir. Halbuki, Yaponiyada açıq şəkildə Olimpiya Oyunlarına müharibə şəraitində ev sahibliyi edilməsi ilə bağlı şübhələr yaranmışdı və yapon hökuməti şüursuzcasına tələb edirdi ki, təşkilatçılar idman obyektlərini odundan tiksinlər, çünki onların cəbhə üçün metala ehtiyacları var idi. İyulda Yay və Qış Olimpiya Oyunları barədə qanunverici sessiya keçirildi. Yaponiyanın genişlənməkdə olan müharibəni aparmasına görə, Olimpiya Oyunlarının ləğv olunması ilə yarışlar təxirə salındı.Koiçi Kido 1938-ci ilin 16 iyulunda oyunların təxirə salınmasını elan etdi. O, nitqini bitirərkən dedi: ""Sülh yenidən Uzaq Şərqdə bərqərar olacaq, biz oyunları Tokioya gətirə və bu fürsətlə dünya xalqlarına əsl yapon ruhunu sübut edə bilərik."" Bu, 1964-cü ildə baş verdi. 1940 Yay Olimpiya Oyunlarının ləğvinə rəğmən, Tokio təşkilat komitəsi öz büdcəsini oyunlar üçün buraxdı. Ümumi büdcə 20.1 milyon yen idi və Tokio şəhər hökuməti tərəfindən ödənilmişdi. Helsinki və digər yarışlar BOK, oyunları Helsinki şəhərinə həvalə etdi, şəhər seçkilər zamanı 2-ci yer tutmuşdu. Oyunların 1940-cı ilin iyul ayının 20-dən avqust ayının 4-nə qədər keçirilməsi qərara alındı. Olimpiya Oyunları, İkinci dünya müharibəsinin başlaması ilə dayandırıldı və 1948 Yay Olimpiya Oyunlarına qədər keçirilmədi. Olimpiya Oyunlarının ləğvindən sonra, ilin əsas beynəlxalq yüngül atletika tədbiri analoji Finlandiya-İsveç yüngül atletikası kimi Helsinki Olimpiya Stadionunda keçirildi, bundan başqa Finlandiya, İsveç və Almaniya arasında üçlü formatda da baş tutdu. Helsinki, nəhayət 1952 Yay Olimpiya Oyunlarını və Tokio isə 1964 Yay Olimpiya Oyunlarını keçirdi. 1940-cı ilin avqust ayı ərzində, hərbi əsirlər Beynəlxalq hərbi əsir Olimpiya Oyunları adlanan xüsusi olimpiadanı keçirdi. Almaniyanın Nürnberq şəhəri yaxınlığında yerləşən Lanqvasserdə təntənəli surətdə qeyd edildi. Olimpiya bayrağı 29-46 sm uzunluğunda idi, polyak əsirin köynəyindən hazırlanmışdı. Karandaşla çəkilmiş bu bayraq Belçika, Fransa, Böyük Britaniya, Norveç, Polşa və Hollandiya üçün bayraqlara və Olimpiya halqalarına malik idi. 1980-ci ildə rejissor Andrzey Kotkovski tərəfindən əsirlərdən biri olan Teodor Nieviadomski və bu oyunlar barədə ""Olimpiada 40"" bədii filmi çəkilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=408402
-1940 yay Olimpiya oyunları,"1940 Yay Olimpiya Oyunları — rəsmi adı XII Olimpiada (第十二回オリンピック競技大会 Dai Jūni-kai Orinpikku Kyōgi Taikai) (Fincə: Kesäolympialaiset 1940) və 1940-cı ilin 21 sentyabr-6 oktyabr tarixləri arasında Yaponiyanın paytaxtı Tokio şəhərində keçirilməli idi, lakin İkinci dünya müharibəsinin başlanması ilə təxirə salındı. 1940 Tokio Olimpiya Oyunları 1940 Yay Olimpiya Oyunları üçün ev sahibi olacaq şəhərin seçilməsinə 1932-ci ildə başlanmışdı və namizədlər arasında Barselona, Roma, Helsinki və Tokio şəhərləri var idi. Yaponiyanın Millətlər Liqasından çıxarılmasından sonra Tokio şəhəri rəsmiləri kampaniyanı beynəlxalq diplomatiya vasitəsi kimi təlqin edirdilər. Tokio rəsmiləri və Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi nümayəndələri kampaniyanın arxasında idilər, lakin hərbi məsələlərdə daha çox maraqlı olan milli hökumətin diplomatik jest üçün güclü dəstəkləyənləri yox idi. 1936-cı ildə Tokio sürpriz şəkildə seçildi və ilk dəfə idi ki, ev sahibliyi Şərqdə olan şəhərə verilmişdi. 1930-cu illərdə Yaponiya və beynəlxalq idman yarışları Tokioda keçirilən 1930 Uzaq Şərq Oyunları ərzində hindli idmançılar Britaniya Hindistanının bayrağı əvəzinə, öz müstəqillik hərəkatlarının bayrağını dalğalandırdılar. Bu, Britaniya Olimpiya Komitəsinin narazılığına səbəb oldu. 1934-cü ildə Yaponiya Uzaq Şərq Oyunlarına Avropa müstəmləkələrini dəvət etməyə təşəbbüs göstərdi. Əsas stadion Meiji Jingu stadionu idi, sonra 1964 Yay Olimpiya Oyunlarında istifadə edilmişdi. Olimpiya kəndi Kinuta Park və ya Todoroki Gorge ərazilərində tikilmişdi. Aylıq jurnallar və posterlər hazırlanmışdı. Bir neçə binalarda tikinti işləri başlamış, otellər, səyahət agentlikləri və hava yolları hazır vəziyyətə gətirilmişdi. Oyunların Yaponiyanın əlindən alınması 1937-ci ilin 7 iyulunda İkinci Çin-Yapon müharibəsi başlayanda, Kono İçiro dərhal Olimpiya Oyunlarının təxirə salınmasını xahiş etdi. 1938 Uzaq Şərq Oyunları həmçinin ləğv edildi, lakin Yaponiyanın BOK nümayəndələri müharibənin tezliklə bitəcəyi inamı ilə israr etdilər. Müharibənin intensivləşməsi ilə Yay Olimpiya Oyunları və 1940 Qış Olimpiya oyunlarının mümkünlüyü yarışların müxtəlif yerlərdə keçirilməsini və Yaponiyanın oyunları keçirməsinin boykot edilməsini təklif edən ölkələr üçün sual altında idi.1938-ci ildə yaponlar BOK-un Qahirə şəhərində keçirilmiş konfransında təşkilatı inandırmağa çalışdılar ki, Tokio hələ də ev sahibi şəhər kimi xidmət etməyə qadirdir. Halbuki, Yaponiyada açıq şəkildə Olimpiya Oyunlarına müharibə şəraitində ev sahibliyi edilməsi ilə bağlı şübhələr yaranmışdı və yapon hökuməti şüursuzcasına tələb edirdi ki, təşkilatçılar idman obyektlərini odundan tiksinlər, çünki onların cəbhə üçün metala ehtiyacları var idi. İyulda Yay və Qış Olimpiya Oyunları barədə qanunverici sessiya keçirildi. Yaponiyanın genişlənməkdə olan müharibəni aparmasına görə, Olimpiya Oyunlarının ləğv olunması ilə yarışlar təxirə salındı.Koiçi Kido 1938-ci ilin 16 iyulunda oyunların təxirə salınmasını elan etdi. O, nitqini bitirərkən dedi: ""Sülh yenidən Uzaq Şərqdə bərqərar olacaq, biz oyunları Tokioya gətirə və bu fürsətlə dünya xalqlarına əsl yapon ruhunu sübut edə bilərik."" Bu, 1964-cü ildə baş verdi. 1940 Yay Olimpiya Oyunlarının ləğvinə rəğmən, Tokio təşkilat komitəsi öz büdcəsini oyunlar üçün buraxdı. Ümumi büdcə 20.1 milyon yen idi və Tokio şəhər hökuməti tərəfindən ödənilmişdi. Helsinki və digər yarışlar BOK, oyunları Helsinki şəhərinə həvalə etdi, şəhər seçkilər zamanı 2-ci yer tutmuşdu. Oyunların 1940-cı ilin iyul ayının 20-dən avqust ayının 4-nə qədər keçirilməsi qərara alındı. Olimpiya Oyunları, İkinci dünya müharibəsinin başlaması ilə dayandırıldı və 1948 Yay Olimpiya Oyunlarına qədər keçirilmədi. Olimpiya Oyunlarının ləğvindən sonra, ilin əsas beynəlxalq yüngül atletika tədbiri analoji Finlandiya-İsveç yüngül atletikası kimi Helsinki Olimpiya Stadionunda keçirildi, bundan başqa Finlandiya, İsveç və Almaniya arasında üçlü formatda da baş tutdu. Helsinki, nəhayət 1952 Yay Olimpiya Oyunlarını və Tokio isə 1964 Yay Olimpiya Oyunlarını keçirdi. 1940-cı ilin avqust ayı ərzində, hərbi əsirlər Beynəlxalq hərbi əsir Olimpiya Oyunları adlanan xüsusi olimpiadanı keçirdi. Almaniyanın Nürnberq şəhəri yaxınlığında yerləşən Lanqvasserdə təntənəli surətdə qeyd edildi. Olimpiya bayrağı 29-46 sm uzunluğunda idi, polyak əsirin köynəyindən hazırlanmışdı. Karandaşla çəkilmiş bu bayraq Belçika, Fransa, Böyük Britaniya, Norveç, Polşa və Hollandiya üçün bayraqlara və Olimpiya halqalarına malik idi. 1980-ci ildə rejissor Andrzey Kotkovski tərəfindən əsirlərdən biri olan Teodor Nieviadomski və bu oyunlar barədə ""Olimpiada 40"" bədii filmi çəkilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410604
-1941,"10 yanvar — ABŞ Konqresində lend-liz haqqında qanun qəbul olundu. 23 fevral — amerikali fizik Qlenn Siborq plutonium elementini kəşf etdi. 1 mart — Bolqarıstan Berlin paktına qoşulması. 11 mart — ABŞ-də ""Lend-liz"" haqqında qanunun qəbul edilməsi. Almaniyanın Yuqoslaviyaya müharibə elan etməsi, alman qoşunlarının Yuqoslaviyaya və Yunanıstana qarşı hərbi əməliyyatlara başlaması. Yuqoslaviyanın Bolqarıstana müharibə elan etməsi. Yuqoslaviyanın Macarıstana müharibə elan etməsi. Zaqrebdə müstəqil Xorvatiya dövlətinin qurulduğunun elan edilməsi və İtaliya, Almaniya tərəfindən dərhal tanınması. 17 aprel — Yuqoslaviyanın danışıqsız təslim olması haqqında aktın imzalanması. 24 aprel — Bolqarıstannın Yunanıstana və Yuqoslaviyaya müharibə elan etməsi. 27 aprel — Alman qoşunlarının Afinaya daxil olması. 5 aprel — SSRİ ilə Yuqoslaviya arasında dostluq və hücum etməmək haqqında müqavilənin imzalanması. Alman qoşunlarının müharibə elan etmədən SSRİ sərhədlərinə hücum etməsi. Böyük Vətən müharibəsinin başlaması. Gündüz saat 12:00-da SSRİ Xarici İşlər Komissarı V. M. Molotovun radio ilə çıxış edərək müharibənin başlandığını bildirməsi. 28 iyun — Azərbaycan SSR-də bütün işin müharibənin.tələblərinə uyğun qurulması 30 iyun — Alman qoşunları tərəfindən Lvov şəhərinin işğal edilməsi. 1 iyul — Alman qoşunları tərəfindən Riqa şəhərini ələ keçirilməsi. 8 iyul — Alman qoşunlarının bütün Latviya ərazisini işğal etməsi. 14 avqust — ABŞ və İngiltərə arasında ""Atlantik xartiyası"" imzalandı. 15 avqust — Qızıl Ordu Krivoy Roq şəhərini tərk etdi. 25 avqust — Sovet və ingilis qoşunlarının İrana müdaxilə etməsi. 19 sentyabr — Alman qoşunları Kiyev şəhərini işğal etdilər. 10 oktyabr — İraqda Nuri əl-Səid yeni hökumət təşkil etdi. 30 oktyabr — ABŞ Prezidenti F. D. Ruzvelt lend-liz qanununa əsasən SSRİ-yə 1 milyard dollar (2007-ci ilin qiymətlərinə əsasən 13.5 milyard dollar) həcmində hərbi yük daşınması haqqında proqramı təsdiq etdi. 19 noyabr — Kormoran və Sidney HMAS kreyserləri arasında dəniz döyüşü 7 dekabr — Yaponiyanın Havay adalarında Pyorl Harbor hərbi bazasındakı ABŞ donanmasına zərbə endirməsi. ABŞ, Böyük Britaniya, Kanada, Kosta-Rika, Dominikan Respublikası, Qvatemala, Haiti, Salvador, Panama, Holland Ost- Hindi, Cənubi Afrika İttifaqı, Avstraliya, Azad Fransa tərəfindən rəsmi surətdə Yaponiyaya müharibə elan edilməsi. Polşada hitlerçilər ilk dəfə yəhudilərin öldürülməsi üçün zəhərli qazdan istifadə etdilər. Avstraliya Finlandiyaya, Rumıniyaya və Macarıstana müharibə elan etdi. Cənubi Afrika İttifaqı Finlandiya, Rumıniya və Macarıstana müharibə elan etdi. 27 mart — Almaniyanın Kontinental Neft Cəmiyyətinə Bakıda neftin çıxarılması, emalı və daşınması ilə məşğul olması tapşırıldı. avqust — 402-ci Azərbaycan milli diviziyası yaradıldı. oktyabr — Təbrizdə Azərbaycan opera və balet teatrının ilk qastrol tamaşalarının başlanması oktyabr — 223-cü Azərbaycan milli diviziyası yaradıldı. 11 dekabr- SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fərmanı ilə İsrafil Məmmədova Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verildi. O, bu ada layiq görülən ilk azərbaycanlı idi. 23 iyul – Flora Kərimova – Azərbaycan müğənnisi 19 avqust — Camal Yusifzadə, Azərbaycan şairi. 10 fevral — Təyyar Abbasov, Azərbaycan fiziki, fizika-riyaziyyat elmlər doktoru (1991), professor (1994).",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4650
-1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə medalı,"""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" medalı – SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin 9 may 1945-ci il tarixli qərarı ilə təsis edilmişdir. Medalın müəllifləri rəssamlar E. M. Romanov və İ. K. Andrianovdur. SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin 9 may 1945-ci il tarixli Fərmanı ilə təsis edilmişdir. ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" medalı ilə təltif edilsin: II Dünya Müharibəsi cəbhələrində Qırmızı Ordu, Hərbi Dəniz Qüvvələri və NKVD qoşunlarının sıralarında bilavasitə iştirak edən və ya hərbi rayonlardakı işləri ilə qələbəni təmin edən bütün hərbi personal və mülki heyət; Böyük Vətən Müharibəsi dövründə Qırmızı Ordu, Hərbi Dəniz Qüvvələri və NKVD qoşunları sıralarında xidmət etmiş, lakin yaralanma, xəstəlik və xəsarətlər səbəbindən ordunu tərk edən, habelə birbaşa dövlət və partiya təşkilatlarının qərarı ilə verilmiş bütün hərbi personal və ordu xaricində çalışan mülki işçilər;SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin 07.07.1945-ci il tarixli qərarı ilə medal haqqında Əsasnaməyə edilən əlavəyə əsasən, ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" medalı həm də Xalq Daxili İşlər Komissarlığı orqanlarının və SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komissarlığının şəxsi heyətinə verilmişdir. Taxılma qaydası ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" medalı sinənin sol tərəfində, SSRİ-nin digər medallarından ""Sovet Zapolyaryesinin müdafiəsinə görə"" medalından sonra taxılır. Təltif olunanlar ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" medalı ən populyar medal hesab olunur. 1 yanvar 1995-ci ilə qədər təqribən 14.933.000 şəxs ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" medalı ilə təltif olunub. Mükafatlandırılanlar arasında, Alman ordusu və müttəfiqlərinə qarşı döyüşlərdə iştirak edən Bolqarıstan silahlı qüvvələrinin 120 min hərbçisi də var.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=436908
-1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 65 illiyi yubiley medalı,"""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 65 illiyi"" yubiley medalı — 1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsi iştirakçılarının ön və arxa cəbhələrdə göstərdikləri qəhrəmanlığı və fədakarlığı nəzərə alaraq, MDB dövlət başçıları Şurasının 2008-ci il 10 oktyabr tarixli qərarı ilə təsis edilmiş medal. Təltif olunanlar SSRİ Silahlı Qüvvələri sıralarında Böyük Vətən müharibəsi cəbhələrində döyüş əməliyyatlarında iştirak etmiş hərbi qulluqçular və muzdla xidmət etmiş mülki şəxslər; Faşist işğalçılarına qarşı gizli mübarizə aparan şəxslər; Böyük Vətən müharibəsi dövründə SSRİ Silahlı Qüvvələrində xidmət etmiş hərbi qulluqçular və muzdla xidmət etmiş mülki şəxslər; ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə"" və ""Yaponiya üzərində qələbəyə görə"" medalları ilə təltif olunmuş şəxslər; ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbə üçün"" medalının vəsiqəsi, yaxud müharibə iştirakçısı vəsiqəsi olan şəxslər; Böyük Vətən müharibəsi illərində fədakar əməyə görə SSRİ ordenləri, ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə"", ""Əmək igidliyinə görə"", ""Əməkdə fərqlənməyə görə"", ""Leninqradın müdafiəsinə görə"", ""Moskvanın müdafiəsinə görə"", ""Odessanın müdafiəsinə görə"", ""Sevastopolun müdafiəsinə görə"", ""Stalinqradın müdafiəsinə görə"", ""Kiyevin müdafiəsinə görə"", ""Qafqazın müdafiəsinə görə"", ""Sovet Zapolyaryesinin müdafiəsinə görə"" medalları ilə təltif olunmuş şəxslər; ""Blokadada olan Leninqrad sakininə"" nişanı, yaxud ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə"" medalının vəsiqəsi olan şəxslər; Böyük Vətən müharibəsi dövründə altı aydan az olmayaraq əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmuş şəxslər. Azərbaycan Respublikasından olan iştirakçıların ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 65 illiyi"" yubiley medalı ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2 mart 2010-cu il tarixli Sərəncamı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=436907
-1941-1945-ci illər müharibəsi veteranı nişanı,"""1941–1945-ci illər müharibəsi veteranı"" nişanı — 1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 55-ci ildönümü şərəfinə, təsis edilmiş vahid nümunəli xatirə nişanıdır. Təsdiq edilməsi barədə qanun ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 55-ci ildönümü şərəfinə "" 1941–1945-ci illər müharibəsi Veteranı"" Vahid nümunəli xatirə nişanı haqqında"" qərarın təsdiq edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının qanunu ""1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 55-ci ildönümü şərəfinə ""1941–1945-ci illər müharibəsi veteranı"" vahid nümunəli xatirə nişanı haqqında"" 1999-cu il oktyabrın 8-də Yalta şəhərində imzalanmış Qərar təsdiq edilsin.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=436909
-1941-ci il,"10 yanvar — ABŞ Konqresində lend-liz haqqında qanun qəbul olundu. 23 fevral — amerikali fizik Qlenn Siborq plutonium elementini kəşf etdi. 1 mart — Bolqarıstan Berlin paktına qoşulması. 11 mart — ABŞ-də ""Lend-liz"" haqqında qanunun qəbul edilməsi. Almaniyanın Yuqoslaviyaya müharibə elan etməsi, alman qoşunlarının Yuqoslaviyaya və Yunanıstana qarşı hərbi əməliyyatlara başlaması. Yuqoslaviyanın Bolqarıstana müharibə elan etməsi. Yuqoslaviyanın Macarıstana müharibə elan etməsi. Zaqrebdə müstəqil Xorvatiya dövlətinin qurulduğunun elan edilməsi və İtaliya, Almaniya tərəfindən dərhal tanınması. 17 aprel — Yuqoslaviyanın danışıqsız təslim olması haqqında aktın imzalanması. 24 aprel — Bolqarıstannın Yunanıstana və Yuqoslaviyaya müharibə elan etməsi. 27 aprel — Alman qoşunlarının Afinaya daxil olması. 5 aprel — SSRİ ilə Yuqoslaviya arasında dostluq və hücum etməmək haqqında müqavilənin imzalanması. Alman qoşunlarının müharibə elan etmədən SSRİ sərhədlərinə hücum etməsi. Böyük Vətən müharibəsinin başlaması. Gündüz saat 12:00-da SSRİ Xarici İşlər Komissarı V. M. Molotovun radio ilə çıxış edərək müharibənin başlandığını bildirməsi. 28 iyun — Azərbaycan SSR-də bütün işin müharibənin.tələblərinə uyğun qurulması 30 iyun — Alman qoşunları tərəfindən Lvov şəhərinin işğal edilməsi. 1 iyul — Alman qoşunları tərəfindən Riqa şəhərini ələ keçirilməsi. 8 iyul — Alman qoşunlarının bütün Latviya ərazisini işğal etməsi. 14 avqust — ABŞ və İngiltərə arasında ""Atlantik xartiyası"" imzalandı. 15 avqust — Qızıl Ordu Krivoy Roq şəhərini tərk etdi. 25 avqust — Sovet və ingilis qoşunlarının İrana müdaxilə etməsi. 19 sentyabr — Alman qoşunları Kiyev şəhərini işğal etdilər. 10 oktyabr — İraqda Nuri əl-Səid yeni hökumət təşkil etdi. 30 oktyabr — ABŞ Prezidenti F. D. Ruzvelt lend-liz qanununa əsasən SSRİ-yə 1 milyard dollar (2007-ci ilin qiymətlərinə əsasən 13.5 milyard dollar) həcmində hərbi yük daşınması haqqında proqramı təsdiq etdi. 19 noyabr — Kormoran və Sidney HMAS kreyserləri arasında dəniz döyüşü 7 dekabr — Yaponiyanın Havay adalarında Pyorl Harbor hərbi bazasındakı ABŞ donanmasına zərbə endirməsi. ABŞ, Böyük Britaniya, Kanada, Kosta-Rika, Dominikan Respublikası, Qvatemala, Haiti, Salvador, Panama, Holland Ost- Hindi, Cənubi Afrika İttifaqı, Avstraliya, Azad Fransa tərəfindən rəsmi surətdə Yaponiyaya müharibə elan edilməsi. Polşada hitlerçilər ilk dəfə yəhudilərin öldürülməsi üçün zəhərli qazdan istifadə etdilər. Avstraliya Finlandiyaya, Rumıniyaya və Macarıstana müharibə elan etdi. Cənubi Afrika İttifaqı Finlandiya, Rumıniya və Macarıstana müharibə elan etdi. 27 mart — Almaniyanın Kontinental Neft Cəmiyyətinə Bakıda neftin çıxarılması, emalı və daşınması ilə məşğul olması tapşırıldı. avqust — 402-ci Azərbaycan milli diviziyası yaradıldı. oktyabr — Təbrizdə Azərbaycan opera və balet teatrının ilk qastrol tamaşalarının başlanması oktyabr — 223-cü Azərbaycan milli diviziyası yaradıldı. 11 dekabr- SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fərmanı ilə İsrafil Məmmədova Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verildi. O, bu ada layiq görülən ilk azərbaycanlı idi. 23 iyul – Flora Kərimova – Azərbaycan müğənnisi 19 avqust — Camal Yusifzadə, Azərbaycan şairi. 10 fevral — Təyyar Abbasov, Azərbaycan fiziki, fizika-riyaziyyat elmlər doktoru (1991), professor (1994).",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186195
-1942,"1 yanvar - 26 dövlət tərəfindən Atlantika xartiyası prinsiplərinə qoşulmaq haqqında ""Birləşmiş Millətlərin Bəyannaməsi""nin imzalanması. 2 yanvar - İkinci dünya müharibəsi zamanı Filippinin paytaxtı Manilanın Yaponiya tərəfindən işğal olunması. 20 yanvar — Sovet Ordusu tərəfindən Mojaysk şəhərinin azad edilməsi. 25 yanvar - Tailandın ABŞ-yə və Böyük Britaniyaya müharibə elan etməsi. 29 yanvar - SSRİ, Böyük Britaniya və İran arasında müttəfiqlik haqqında müqavilə imzalanması 15 fevral - Yaponiya ordusu tərəfindən Sinqapurun işğal edilməsi. 12 may - Cənub-Qərb cəbhəsinin Xarkov əməliyyatının başlanması. 1 iyul - Alman qoşunları tərəfindən Sevastopolun işğal edilməsi. 2 avqust - Azərbaycan legionu yaradılmışdır. İndoneziyanın paytaxtı Cakarta adlanıb. fevral-mart - 416-cı Azərbaycan milli diviziyası yaradıldı. may - 77-ci Azərbaycan milli diviziyası yenidən komplektləşdirildi. avqust-sentyabr - 271-ci Azərbaycan milli diviziyası yaradıldı. 9 sentyabr - Azərbaycan SSR-də hərbi vəziyyət elan edildi. 8 yanvar — Stiven Hokinq – müasir dövrün ən məşhur və ən nüfuzlu fizik-nəzəriyyəçilərindən biridir 6 fevral — Əhməd-Cabir Əhmədov - texnika üzrə fəlsəfə doktoru (1973), Əməkdar müəllim Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, 25 mart — Areta Franklin – R&B, soul və gospel stilində ifa edən amerikan müğənnisi 30 aprel — Siyavuş Fərhad oğlu Qarayev - Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, kimya elmləri doktoru, professor, əməkdar elm xadimi, Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasının rektoru 6 may — Hicran Hüseynov – Azərbaycan diktoru 25 may — Aleksandr Kalyagin – rus aktyoru 18 iyun — Pol Makkartni – İngiltərə müğənnisi 24 iyun — Mehmet Saray – tarixçi 13 iyul — Harrison Ford – Amerikalı kino aktyoru Yazıçı, dramaturq, etnoqraf, pedaqoq - Rəşid bəy Əfəndiyev Feliks Hausdorf",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4651
-1942-ci il,"1 yanvar - 26 dövlət tərəfindən Atlantika xartiyası prinsiplərinə qoşulmaq haqqında ""Birləşmiş Millətlərin Bəyannaməsi""nin imzalanması. 2 yanvar - İkinci dünya müharibəsi zamanı Filippinin paytaxtı Manilanın Yaponiya tərəfindən işğal olunması. 20 yanvar — Sovet Ordusu tərəfindən Mojaysk şəhərinin azad edilməsi. 25 yanvar - Tailandın ABŞ-yə və Böyük Britaniyaya müharibə elan etməsi. 29 yanvar - SSRİ, Böyük Britaniya və İran arasında müttəfiqlik haqqında müqavilə imzalanması 15 fevral - Yaponiya ordusu tərəfindən Sinqapurun işğal edilməsi. 12 may - Cənub-Qərb cəbhəsinin Xarkov əməliyyatının başlanması. 1 iyul - Alman qoşunları tərəfindən Sevastopolun işğal edilməsi. 2 avqust - Azərbaycan legionu yaradılmışdır. İndoneziyanın paytaxtı Cakarta adlanıb. fevral-mart - 416-cı Azərbaycan milli diviziyası yaradıldı. may - 77-ci Azərbaycan milli diviziyası yenidən komplektləşdirildi. avqust-sentyabr - 271-ci Azərbaycan milli diviziyası yaradıldı. 9 sentyabr - Azərbaycan SSR-də hərbi vəziyyət elan edildi. 8 yanvar — Stiven Hokinq – müasir dövrün ən məşhur və ən nüfuzlu fizik-nəzəriyyəçilərindən biridir 6 fevral — Əhməd-Cabir Əhmədov - texnika üzrə fəlsəfə doktoru (1973), Əməkdar müəllim Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, 25 mart — Areta Franklin – R&B, soul və gospel stilində ifa edən amerikan müğənnisi 30 aprel — Siyavuş Fərhad oğlu Qarayev - Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, kimya elmləri doktoru, professor, əməkdar elm xadimi, Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasının rektoru 6 may — Hicran Hüseynov – Azərbaycan diktoru 25 may — Aleksandr Kalyagin – rus aktyoru 18 iyun — Pol Makkartni – İngiltərə müğənnisi 24 iyun — Mehmet Saray – tarixçi 13 iyul — Harrison Ford – Amerikalı kino aktyoru Yazıçı, dramaturq, etnoqraf, pedaqoq - Rəşid bəy Əfəndiyev Feliks Hausdorf",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186196
-1943,"16 yanvar - Rostov şəhərinin alman faşistlərindən azad edilməsi. 25 yanvar - Voronej şəhərinin alman faşistlərindən azad edilməsi. 9 iyul - Müttəfiq qoşunlarının Siciliyaya çıxarılması üçün Xaski əməliyyatının başlanılması. 16 sentyabr - Novorossiysk şəhərinin alman faşistlərindən azad edilməsi. 17 sentyabr - Bryansk şəhərinin alman faşistlərindən azad edilməsi. 6 noyabr — Sovet Ordusu tərəfindən Kiyevin azad edilməsi. 19 yanvar — Tərlan Seyidov – Azərbaycan musiqişünası, pianoçu, pedaqoq 9 fevral — Cozef Stiqlits – amerikalı iqtisadçı 9 mart — Robert Fişer – ABŞ şahmatçısı 7 iyul — Toto Kutunyo – İtaliya müğənnisi 17 avqust – İlhamə Quliyeva – Azərbaycanın xalq artisti, müğənni 23 sentyabr Xulio İqlesias – İspaniya müğənnisi Yevgeni Şiryayev – sovet və rus bəstəkarı 13 noyabr — Mustafa Əbdülcəmil Qırımoğlu – 1943-cü ilin noyabrın 13-də o zaman Rusiya Federasiyasının tərkibində olan Krım Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Sudak vilayətinin Ay-Serez qəsəbəsində çoxuşaqlı ailədə anadan olub 7 yanvar — Nikola Tesla - serb əsilli ABŞ fiziki, ixtiraçı 14 fevral — David Hilbert - alman riyaziyyatçısı 15 iyun — Əzim Əzimzadə - Azərbaycanın xalq rəssamı Əliağa Hacı İsmayıl ağa oğlu Şıxlınski, rus ordusunda general",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4652
-1943-cü il,"16 yanvar - Rostov şəhərinin alman faşistlərindən azad edilməsi. 25 yanvar - Voronej şəhərinin alman faşistlərindən azad edilməsi. 9 iyul - Müttəfiq qoşunlarının Siciliyaya çıxarılması üçün Xaski əməliyyatının başlanılması. 16 sentyabr - Novorossiysk şəhərinin alman faşistlərindən azad edilməsi. 17 sentyabr - Bryansk şəhərinin alman faşistlərindən azad edilməsi. 6 noyabr — Sovet Ordusu tərəfindən Kiyevin azad edilməsi. 19 yanvar — Tərlan Seyidov – Azərbaycan musiqişünası, pianoçu, pedaqoq 9 fevral — Cozef Stiqlits – amerikalı iqtisadçı 9 mart — Robert Fişer – ABŞ şahmatçısı 7 iyul — Toto Kutunyo – İtaliya müğənnisi 17 avqust – İlhamə Quliyeva – Azərbaycanın xalq artisti, müğənni 23 sentyabr Xulio İqlesias – İspaniya müğənnisi Yevgeni Şiryayev – sovet və rus bəstəkarı 13 noyabr — Mustafa Əbdülcəmil Qırımoğlu – 1943-cü ilin noyabrın 13-də o zaman Rusiya Federasiyasının tərkibində olan Krım Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Sudak vilayətinin Ay-Serez qəsəbəsində çoxuşaqlı ailədə anadan olub 7 yanvar — Nikola Tesla - serb əsilli ABŞ fiziki, ixtiraçı 14 fevral — David Hilbert - alman riyaziyyatçısı 15 iyun — Əzim Əzimzadə - Azərbaycanın xalq rəssamı Əliağa Hacı İsmayıl ağa oğlu Şıxlınski, rus ordusunda general",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186197
-1943-cü ildə Kiyev uğrunda döyüş Milli Muzey-Qoruğu,"Muzey 20 mart 1945-ci il tarixində Ukrayna SSR Xalq Komissarları Sovetinin və Ukrayna K(b)P Mərkəzi Komitəsinin 425 №-li ""Kiyev uğrunda döyüş meydanı muzey-qoruğunun yaradılması haqqında"" qərarı əsasında yaradılmışdır. Muzey Kiyev vilayətinin Vışqorod rayonunun Novı Petrovtsı kəndinin kənarında yerləşir. Direktoru Vladislav Aleksiyoviç Alyoxindir. 14 may 2008-ci ildə Ukrayna Prezidenti Viktor Yuşşenkonun 437/2008 saylı fərmanı ilə 1943-cü ildə Kiyev uğrunda döyüş Milli Muzey-Qoruğuna milli status verilmişdir. Mövcud olduğu müddətdə onu dünyanın 85 ölkəsindən 10 milyondan çox insan ziyarət etmişdir. Muzeydə mütəmadi olaraq stasionar və səyyar sərgilər yaradılır. Muzeyin ərazisində hər il Dnepr uğrunda döyüşün iştirakçılarının xatirəsinə həsr olunmuş bir sıra tədbirlər, mitinqlər, veteranların görüşləri, and içmə mərasimləri və s. keçirilir. Muzey işçiləri Kiyev Polisiyasının, XVII–XVIII əsrlərdə Zaporojya ordusunun əsas monastırı Mejıqorski Spaso-Preobrajenski monastırının tarixi materiallarını öyrənərək müharibə dövrü materialları üzərində tədqiqatlar aparır. Ekspozisiya Tarixi-mədəni kompleksə aşağıdakılar daxildir: 1-ci Ukrayna Cəbhəsinin komandiri, general Nikolay Fedoroviç Vatutinin, 38-ci Ordunun komandiri Kiril Semyonoviç Moskalenkonun, Cəbhə Şurası üzvü, general-leytenant Nikita Sergeyeviç Xruşşovun, 3-cü Qvardiya Tank Ordusunun komandiri Pavel Semyonoviç Rıbalkonun, hərbçilərin 650 metrlik rabitə yollarının, sığınacaqların, komanda və müşahidə məntəqələrinin yerləşdiyi və qorunub saxlanıldığı 8 hektarlıq qorunan ərazi. Açıq havada müharibə zamanı hərbi texnika nümunələri. Kiyevi faşist işğalçılarından azad edənlərə abidə-muzey. Ukrayna SSR hökumətinin 28 mart 1957-ci il qərarı ilə 1958-ci ildə qoruğun ərazisində tikilmişdir. Memarlar Avraam Miletski və V. V. Baklanov, heykəltaraş İvan Perşudçev. Mərmər dirəklərdə ""Kiyev"" adına layiq görülmüş və Kiyevin azad edilməsinə görə ordenlərlə təltif edilmiş bütün bölmə və hissələrin adları göstərilir. ""Kiyev uğrunda döyüş. Lütej əməliyyat meydanı. 1943-cü il"" dioraması. 1980-ci il mayın 5-də kəndin mərkəzindəki Müqəddəs Şəfaət kilsəsində açılmışdır. Yeni Petrivtsi. 1993-cü ildə Diarama Muzeyinin binasına köçürüldü. Kətanın ölçüləri 29x7-dir. Müəllif Nikolay Prisekindir. 1,100 metr sahəsi olan diorama muzeyi. Burada sərgi salonları və dioramaların kətanları mövcuddur. Müəllifi M. Feşçenkodur. Bu, 1993-cü ildə Kiyevin azad edilməsinin 50 illiyi şərəfinə açılmışdır. Almaniya–SSRİ müharibəsində qələbənin 65-ci ildönümü şərəfinə tikilmiş Müqəddəs Georgi Qələbə kilsəsi. Təqdis və təntənəli açılış 17 dekabr 2010-cu ildə baş tutmuşdur. Təqdis ayinini mötəbər mitropolit Vladimir həyata keçirmişdir. Almaniya–SSRİ müharibəsinin motosikletli əsgərlərinə abidə. Rəsmi olaraq 25 iyun 2011-ci ildə açılmışdır. Yaddaş divarı — Vışqorod rayonundan olan 11 Sovet İttifaqı Qəhrəmanlarının relyefi. 2013-cü ildə Kiyevin azad edilməsinin 70-ci ildönümü üçün yaradılmışdır. 28 oktyabr 2014-cü ildə kütləvi məzarlıqda Naməlum əsgər abidəsi qoyulmuşdur.Qoruq muzeyinin ekspozisiyalarında Dneprə hücum zamanı baş tutan hadisələr, 1943-cü ildə Kiyevə hücum əməliyyatının gedişi, Ləyaqət inqilabı iştirakçılarının, Səmavi yüzlüyün nümayəndələri və Donbas müharibəsi iştirakçılarının əşyaları nümayiş etdirilir. Xarici keçidlər Vikianbarda 1943-cü ildə Kiyev uğrunda döyüş Milli Muzey-Qoruğu ilə əlaqəli mediafayllar var.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=791065
-1944,"Tunqsten əməliyyatı Krım tatarlarının Krımdan Orta Asiyaya köçürülməsi. 9 may - IV Ukrayna cəbhəsinin qoşunları tərəfindən Sevastopolun alman faşisstlərindən azad edilməsi. 18 may - Krım türklərinin Özbəkistan ərazisinə sürgün edilməsi. 6 iyun - Avropada ikinci cəbhənin açılması. 17 iyun – İslandiyanın Danimarkadan ayrılması və respublika elan edilməsi. 2 avqust - Türkiyənin Almaniya ilə diplomatik əlaqələri kəsməsi. 19 avqust - Parisin faşistlərdən azad edilməsi. 2 sentyabr - Finlandiya ilə SSRİ arasında barışıq sazişinin imzalanması. 5 sentyabr - SSRİ tərəfindən Bolqarıstana müharibə elan edilməsi. 19 sentyabr - Finlandiyanın SSRİ və Böyük Britaniya ilə saziş bağlayaraq müharibədən çıxması. 11 oktyabr - Tuva Respublikasının müstəqilliyinin elan edilməsi və SSRİ-nin tərkibinə qatılması. dekabr- Ardendə alman ordusunun müttəfiqlərə qarşı son əks-hücuma keçməsi. 31 dekabr - Çernoqoriyanın Yuqoslaviya xalq azadlıq ordusu tərəfindən azad olunması. 24 fevral – Tariyel Vəliyev – Azərbaycanın məşhur televiziya rejissoru 15 may – Əbdül Mahmudbəyov – Azərbaycan kinorejissoru və aktyoru 11 dekabr – Canni Morandi – İtaliya müğənnisi Həmidə Qayıbova Thekla Carola Wied 20 aprel – Cabbar Qaryağdı – Azərbaycan xanəndə və musiqiçisi 27 dekabr – Emi Biç – Amerika bəstəkarı Bilal Əhməd – Türk İşçi Teatrı və Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının ilk baş rejissoru və direktoru, Əməkdar artist, dramaturq, yazıçı, tərcüməçi, teatr və kino xadimi, aktyor",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4653
-1944-cü il,"Tunqsten əməliyyatı Krım tatarlarının Krımdan Orta Asiyaya köçürülməsi. 9 may - IV Ukrayna cəbhəsinin qoşunları tərəfindən Sevastopolun alman faşisstlərindən azad edilməsi. 18 may - Krım türklərinin Özbəkistan ərazisinə sürgün edilməsi. 6 iyun - Avropada ikinci cəbhənin açılması. 17 iyun – İslandiyanın Danimarkadan ayrılması və respublika elan edilməsi. 2 avqust - Türkiyənin Almaniya ilə diplomatik əlaqələri kəsməsi. 19 avqust - Parisin faşistlərdən azad edilməsi. 2 sentyabr - Finlandiya ilə SSRİ arasında barışıq sazişinin imzalanması. 5 sentyabr - SSRİ tərəfindən Bolqarıstana müharibə elan edilməsi. 19 sentyabr - Finlandiyanın SSRİ və Böyük Britaniya ilə saziş bağlayaraq müharibədən çıxması. 11 oktyabr - Tuva Respublikasının müstəqilliyinin elan edilməsi və SSRİ-nin tərkibinə qatılması. dekabr- Ardendə alman ordusunun müttəfiqlərə qarşı son əks-hücuma keçməsi. 31 dekabr - Çernoqoriyanın Yuqoslaviya xalq azadlıq ordusu tərəfindən azad olunması. 24 fevral – Tariyel Vəliyev – Azərbaycanın məşhur televiziya rejissoru 15 may – Əbdül Mahmudbəyov – Azərbaycan kinorejissoru və aktyoru 11 dekabr – Canni Morandi – İtaliya müğənnisi Həmidə Qayıbova Thekla Carola Wied 20 aprel – Cabbar Qaryağdı – Azərbaycan xanəndə və musiqiçisi 27 dekabr – Emi Biç – Amerika bəstəkarı Bilal Əhməd – Türk İşçi Teatrı və Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının ilk baş rejissoru və direktoru, Əməkdar artist, dramaturq, yazıçı, tərcüməçi, teatr və kino xadimi, aktyor",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186198
-1944-cü ilin deportasiya qurbanları memorialı,"1994-1996-ci ildə olan Rusiya-Çeçenistan müharibənin təsiri altında dağıntılar alınmış və müharibədən sonra bərpa olunmuşdu, həmçinin 1999-2000-ci illərdə, Çeçenistana qarşı Rusiyanın hərbi kampaniya zamanı qismən ziyan dəymişdi, və 2008-ci ildə hakimiyyət tərəfindən onun sökülməsinə cəhd göstərərək eybəcərləşmişdi. O zaman hüquq müdafiəçilərinin, hiddət qarşısında belə ""barbarlıq"" və ""vəhşiliklə"" üz-üzə olaraq ""şəhərin yeganə əsl çeçen abidəsini"" sökülməsindən xilas etdilər, heç olmasa memorial, müstəqilliyin qaçılmaz simvolu kimi dərk edilən, və ətrafına başdan-başa hasar çəkilmişdi, tamamilə onu gözlərdən gizlədərək. Buna baxmayaraq, çeçen xalqının deportasiyasının 70-ci ildönümü ərəfəsində, 2014-cü ilin fevralında abidə kompleksi, ""yuxarıdan əmri ilə"" gizli və bu dəfə, tamamilə söküldü. Onun üzərində olan, kompozisiyaya daxil olmuş qəbir daşları, Əhməd Kadırovun meydanına köçürülmüşdü və rusiya hakimiyyəti yerli əməkdaşlarının həlak olanların şərəfinə ucaldılmış abidəsinin yanında quraşdırılmışdı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=399514
-1944 (dəqiqləşdirmə),1944 (ədəd) — ədəd 1944 (mahnı) — Ukraynanın 2016 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsindəki mahnısı - 2016 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin qalibi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=448193
-"1944 (film, 2015)","""1944"" (est. 1944) — rejissor Elmo Nüqanen tərəfindən lentə alınmış Estoniya hərbi dram filmi. Filmin ilk premyerası Estoniyadan və digər şimal ölkələrindən əvvəl 2015-ci ildə Berlində olmuşdur. Film əcnəbi dildə ən yaxşı film kimi Xarici dildə ən yaxşı filmə görə ""Oskar"" mükafatına namizəd olsa da, mükafat qazana bilmədi.Film 1944-cü ildə Tannenberq xətti uğrunda gedən döyüşdən (25 iyul – 10 avqust 1944) Sorve yarımadasında baş vermiş Tehumardi döyüşünədək baş vermiş müharibə səhnələrini əks etdirir. Həmçinin film eston əsgərlərinin gözü ilə müharibənin, eləcə də öz həmyerlisinə qarşı döyüşməyin dəhşətlərini göstərir. Film həm sovet ordusu tərəfindən döyüşən, həm də alman ordusu tərəfindən döyüşən estonların timsalında müharibənin əsl perspektivlərini göstərir. İlk öncə 1939-cu ildə işğalçı sovet ordusu müharibə etmədən Estoniyanı işğal etdi. Bir çox eston kişilər 1939-cu ildə Stalinin əmri ilə Sibirə sürgün edildi. Bu səbəb ilə yerli xalqın Sovet İttifaqına olan münasibəti onları alman ordusu tərəfindən vuruşmağa vadar etdi. Təsadüfi deyil ki, İkinci dünya müharibəsi dövründə sovet ordusu tərəfindən 55.000 eston vuruşduğu halda, alman ordusu tərəfindən bu rəqəm ən azı 72.000 nəfər idi. Seçimlər tək əsgərlər tərəfindən deyil, həmçinin onların yaxınları tərəfindən edilirdi. Tannenberq xətti uğrunda gedən döyüşlər isə Stalinqrad döyüşündən sonra şərq cəbhəsində baş vermiş ikinci ən qanlı döyüş kimi tarixə düşmüşdür. 1944-cü ilin iyul ayında Tannenberq xətti uğrunda başlanan döyüşlər noyabr ayının sonunda sovet ordusunun Sorve yarımadasını tutması ilə yekunlaşdı. Müharibə bitdikdən sonra isə Nürnberqdə baş tutmuş beynəlxalq hərbi məhkəmənin qərarı əsasında SS qüvvələri terrorçu təşkilat elan edilsə də, Baltik SS qüvvələri bəraət qazanaraq günahsız elan edildi. Elmo Nüqanenin çəkdiyi bu film müharibədə baş verən hadisləri həm sovet ordusu tərəfindən, həm də alman ordusu tərəfindən vuruşan eston əsgərinin simasında təsvir edir. Filmdəki hadisələr 1944-cü ildə Estoniyada baş verir. Karl Tammik Uaffen SS könüllüsüdür. Onun 17 yaşı olarkən valideynləri və kiçik bacısı Sibirə sürgün edilmişdir. Bu zaman o evdən qaçmağı bacarmışdır. Repressiya 1940-1941-ci illərdə də davam etmiş və nəticədə yüzlərlə günahsız insanlar həbs edilmiş, sürgün edilmiş və ya öldürülmüşdür. Bu səbəb ilə bir çox estonlar tarixi düşmənlərinə qarşı savaşmaq üçün alman ordusuna könüllü üzv olmuşdur. Karl onlardan biridir. 1944-cü ilin yayından etibarən o, iyirminci eston SS qoşunları qüvvələrinə qoşulmuşdur. Döyüşlərin birində hər iki cəbhədə vuruşan eston əsgərlər üz-üzə gəlir. Bu zaman sovet ordusunda böyük serjant olan Yuri Yoqi Karl ilə üz-üzə gələrək onu qətlə yetirir. Lakin sonradan onun eston olduğunu bilərək qeyd dəftərçəsini götürərək Tallində məskunlaşmış ailəsinə baş çəkir. Bu zaman Yuri Ayno Tammikə aşiq olur. Buna baxmayaraq, dövrün şərtləri buna əks idi. Sonradan o, döyüş komandiri tərəfindən təhdid edilir. Bundan sonra isə döyüşlərin birində o, alman ordusu tərəfindən vuruşan azyaşlı eston uşaqlarını komandirinin əmri ilə öldürməkdən boyun qaçırdığı üçün yerindəcə güllələnir. Döyüş yoldaşı isə onun qeyd dəftərçəsini sevdiyi Aynoya çatdırır. Film real hadisələr əsasında çəkilmişdir və müharibənin dəhşətlərini, insanlarda buraxdığı yaraları əks etdirir. Kaspar Velberq — Karl Tammik Kristyan Yuksküla — Yuri Yoqi Mayken Şmidt — Ayno Tammik Hert Raudsep — Ants Saareste Peter Tammearu — Partorg Mart Pius və Prit Pius — Kaar Qardaşları Hendrik Tompere — Kristian Poder Kristian Sarv — Abram Coff Rayn Simmul — Prohhor Sedoh Martin Mill — Alfred Tul İvo Ukkivi — Rudolf Kask Filmin ilk çəkilişləri 2013-cü il oktyabr ayında olmuşdur. Daha sonra çəkilişlər 2014-cü ilin yayından etibarən Sinimaed təpələrində davam etdirilmişdir.Film Estoniya Film İnstitutu, Estoniya Müdafiə Nazirliyi və şəxsi investorlar tərəfindən maliyyələşdirilmişdir. Nailiyyətlər ""1944"" filmi bir çox film festivallarında da nümayiş etdirildi. Buraya Let’s Cee (Avstriya), Cameraimage (Polşa), Qahirə (Misir) və Arras (Fransa) kimi kino festivalları daxildir. Həmçinin film Osloda ""Baltik film günləri"" çərçivəsində və Vaşinqtonda ""Avropa filmləri proqramı"" çərçivəsində nümayiş olunmuşdur. Film 1005 nəfərin səs verməsi nəticəsində Britaniyanın film toplusu sayılan IMDb saytı tərəfindən mümkün 10 baldan 7.5 bal (orta) ilə qiymətləndirilmişdir. Film Estoniyada böyük uğur qazanmağı bacardı. Estoniyada ilk dəfə 2015-ci ilin 15 fevral tarixində nümayiş olundu. Həftəsonu baş tutmuş ilk seansda 19.030 nəfər tamaşaçı filmi izləmişdir. İlk həftəsində isə 44.879 tamaşaçı tərəfindən izlənilməklə eston film tarixində yeni bir rekorda imza atıldı. Belə ki, bir əvvəlki rekord yenə də Nüqanenin ssenari müllifi olduğu 2002-ci ildə çəkilmiş ""Mərmər üzərində adlar"" filminə məxsus olmuşdur. Bu filmi 15.611 nəfər tamaşaçı izləmişdir. Həmçinin film nümayiş edilən ilk həftəsində 44.879 nəfər tamaşaçı toplamaqla da rekord qırmışdır ki, bu da Estoniyada nümayiş olunan və ən çox tamaşaçı toplayan eston filmi kimi tarixə düşmüşdür. Həmçinin bax Estoniya filmlərinin siyahısı Finlandiya filmlərinin siyahısı Xarici keçidlər 1944 — Internet Movie Database saytında.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=468140
-1944 (mahnı),"1944 — Ukraynanın 2016 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsindəki mahnısı və eyni zamanda müsabiqənin qalibi. Camala ""1944"" mahnısı ilə Ukraynanı İsveçin Stokholm şəhərində keçirilən Avroviziya 2016-da təmsil etmiş və finalda 534 xal toplayaraq qələbə qazanmışdır. Mahnı 1944-cü ildə Krım tatarlarının Mərkəzi Asiyaya deportasiyası zamanı müğənninin nənəsinin itirdiyi qızı haqqındadır və mahnının sözləri Camalanın özü tərəfindən 2014-cü ildə yazılmışdır. Rus şərhçilər mahnının Rusiyanın Krıma hərbi müdaxiləsi və Donbass müharibəsi barəsində olduğunu iddia edərək, bu tip siyasi mövzuda olan mahnının müsabiqənin qaydalarını kobud şəkildə pozduğunu bildirmişdirlər. Lakin mahnıda hansısa birbaşa siyasi ismarış olmaması səbəbindən mahnının Avroviziyanın qaydalarını pozmadığı daha öncə Avropa Yayım İttifaqı tərəfindən təsdiqlənmişdir. Camala da verdiyi müsahibələrdə ifa etdiyi mahnının siyasi mövzuda olmadığını və mahnını yazmaqda əsas məqsədinin 1944-cü ildə nənəsinin yaşadığı acıları, dəhşətli anları dinləyiciyə çatdırmaq olduğunu bildirmiş və mahnının onun üçün yalnız şəxsi anlam daşıdığını vurğulamışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=443650
-1944 Yay Olimpiya Oyunları,"XIII Yay olimpiya oyunları — BOK-un iyun 1939-cu ildə aldığı qərarına əsasən oyunları 1944-də Londonda keçirilməsi planlaşdırılmışdı. London oyunların keçirilməsində Roma, Detroyt, Lozanna, Afina, Budapeşt, Helsinki və Monrealdan daha layiq görüldü. İkinci dünya müharibəsi başlaması səbəbi ilə oyunlar ləğv edildi. London oyunların keçirilməsi hüququnu 1948-ci ildə əldə etdi, üstəlik heç bir seçkisiz. 1944-cü ilin oyunları BOK-un 50 illiliyi münasibətilə keçiriləcəkdi. Müharibənin davam etməsinə baxmayaraq neytral İsveçrədə, BOK-un Lozannada yerləşən baş binasında komitənin yubileyi keçirildi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=411959
-1944 yay Olimpiya oyunları,"XIII Yay olimpiya oyunları — BOK-un iyun 1939-cu ildə aldığı qərarına əsasən oyunları 1944-də Londonda keçirilməsi planlaşdırılmışdı. London oyunların keçirilməsində Roma, Detroyt, Lozanna, Afina, Budapeşt, Helsinki və Monrealdan daha layiq görüldü. İkinci dünya müharibəsi başlaması səbəbi ilə oyunlar ləğv edildi. London oyunların keçirilməsi hüququnu 1948-ci ildə əldə etdi, üstəlik heç bir seçkisiz. 1944-cü ilin oyunları BOK-un 50 illiliyi münasibətilə keçiriləcəkdi. Müharibənin davam etməsinə baxmayaraq neytral İsveçrədə, BOK-un Lozannada yerləşən baş binasında komitənin yubileyi keçirildi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=411974
-1945,"5 yanvar — SSRİnin Polşa Respublikasının müvəqqəti hökumətini tanıması. 12 yanvar — Sovet qoşunlarının irimiqyaslı Visla-Oder əməliyyatına başlaması. 17 yanvar — Sovet qoşunları tərəfindən Varşava şəhərinin azad edilməsi. 19 yanvar — Sovet qoşunları tərəfindən Lodz şəhərinın azad edilməsi. 23 mart — Rumıniyada aqrar islahat haqqında qanunun qəbul olunması. 27 mart — Argentinanın Almaniyaya və Yaponiyaya müharibə elan etməsi. 4 aprel — Macarıstanın azad ediməsinin başa çatması. 12 aprel — ABŞ prezidenti Franklin Ruzveltin vəfat etməsi. 16 aprel — Sovet qoşunlarının Berlin əməliyyatına başlaması. 24 aprel — Müttəfiq qoşunlarının Po çayını keçərək İtaliya ərazisinə daxil olması. San-Fransiskoda Millətlər Birliyinin konfransının açılması. Sovet və Amerika qoşunlarının Elba çayı sahilində Torqau şəhəri yaxınlığında görüşü 3 may — İngilis-hind qoşunları tərəfindən Birmanın paytaxtı Ranqun şəhərini yapon qoşunlarından azad etməsi. 5 may — Danimarkadakı faşist qoşunlarının təslim olması 14 may — Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat Muzeyinin rəsmi fəaliyyətə başlaması. 24 iyun — Moskvada Qızıl Meydanda Alman faşizmi üzərində qələbə münasibətilə parad keçirilməsi. ABŞ tərəfindən Yaponiyanın Xirosima şəhərinə atom bombasının atılması. SSRİ ilə Rumıniya arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 8 avqust — SSRİ tərəfindən Yaponiyaya müharibə elan edilməsi. 9 avqust — ABŞ tərəfindən Yaponiyanın Naqasaki şəhərinə atom bombasının atılması. 19 avqust — Vyetnam kommunistlərinin qüvvələri tərəfindən Hanoy şəhərini ələ keçirməsi. sentyabr — ABŞ prezidenti Harri Trumen tərəfindən ""Ədalətli xətt"" proqramının irəli sürülməsi. BMT Nizamnaməsinin qüvvəyə minməsi. SSRİ ilə Avstriya arasında diplomatik əlaqələrin tamamilə bərpa edilməsi. Suriyanın BMT-yə qəbul olunması. 27 dekabr — 28 dövlətin iştirakı ilə Dünya Bankının yaradılması. 28 noyabr – Ermənistan rəhbəri H. Arutinov Stalinə müraciət edərək etnik Azərbaycan torpağı olan Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsini xahiş edir. 23 mart- SSRİ Xalq Sovetinin qərarı ilə SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycan filialının bazasında Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası yaradıldı. 2 yanvar — Səməndər Rzayev, Azərbaycan SSR Xalq Artisti 14 may – Yohanan Vollax — İsrail futbolçusu. 30 may – Antonino Leftiy, ukraynalı aktrisa, 15 iyun — Amaliya Pənahova — Azərbaycanın xalq artisti, Prezident təqaüdçüsü 25 iyun — Hüseynbala Mirələmov — yazıçı, professor. 18 oktyabr – Yıldo — Türkiyə futbolçusu, şoumen, serial oyunçusu 21 oktyabr – Nikita Mixalkov, rus kino rejissoru. 30 mart — Şəfiqə Məmmədova — aktrisa, Azərbaycan SSR xalq artisti 8 fevral — İtalo Santelli — Qılıncoynatma idmançısı. 12 aprel — Franklin Ruzvelt — ABŞ prezidentı. 28 aprel — Benito Mussolini, Faşist İtaliyasının rəhbəri, duça. 30 aprel — Adolf Hitler, Faşist Almaniyasının rəhbəri, fürer. 25 may — Demyan Bednı — rus və sovet yazıçısı və şairi. Lloyd Corc Devid — Böyük Britaniyanın dövlət və siyasi xadimi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4654
-1945-ci il,"5 yanvar — SSRİnin Polşa Respublikasının müvəqqəti hökumətini tanıması. 12 yanvar — Sovet qoşunlarının irimiqyaslı Visla-Oder əməliyyatına başlaması. 17 yanvar — Sovet qoşunları tərəfindən Varşava şəhərinin azad edilməsi. 19 yanvar — Sovet qoşunları tərəfindən Lodz şəhərinın azad edilməsi. 23 mart — Rumıniyada aqrar islahat haqqında qanunun qəbul olunması. 27 mart — Argentinanın Almaniyaya və Yaponiyaya müharibə elan etməsi. 4 aprel — Macarıstanın azad ediməsinin başa çatması. 12 aprel — ABŞ prezidenti Franklin Ruzveltin vəfat etməsi. 16 aprel — Sovet qoşunlarının Berlin əməliyyatına başlaması. 24 aprel — Müttəfiq qoşunlarının Po çayını keçərək İtaliya ərazisinə daxil olması. San-Fransiskoda Millətlər Birliyinin konfransının açılması. Sovet və Amerika qoşunlarının Elba çayı sahilində Torqau şəhəri yaxınlığında görüşü 3 may — İngilis-hind qoşunları tərəfindən Birmanın paytaxtı Ranqun şəhərini yapon qoşunlarından azad etməsi. 5 may — Danimarkadakı faşist qoşunlarının təslim olması 14 may — Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat Muzeyinin rəsmi fəaliyyətə başlaması. 24 iyun — Moskvada Qızıl Meydanda Alman faşizmi üzərində qələbə münasibətilə parad keçirilməsi. ABŞ tərəfindən Yaponiyanın Xirosima şəhərinə atom bombasının atılması. SSRİ ilə Rumıniya arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 8 avqust — SSRİ tərəfindən Yaponiyaya müharibə elan edilməsi. 9 avqust — ABŞ tərəfindən Yaponiyanın Naqasaki şəhərinə atom bombasının atılması. 19 avqust — Vyetnam kommunistlərinin qüvvələri tərəfindən Hanoy şəhərini ələ keçirməsi. sentyabr — ABŞ prezidenti Harri Trumen tərəfindən ""Ədalətli xətt"" proqramının irəli sürülməsi. BMT Nizamnaməsinin qüvvəyə minməsi. SSRİ ilə Avstriya arasında diplomatik əlaqələrin tamamilə bərpa edilməsi. Suriyanın BMT-yə qəbul olunması. 27 dekabr — 28 dövlətin iştirakı ilə Dünya Bankının yaradılması. 28 noyabr – Ermənistan rəhbəri H. Arutinov Stalinə müraciət edərək etnik Azərbaycan torpağı olan Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsini xahiş edir. 23 mart- SSRİ Xalq Sovetinin qərarı ilə SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycan filialının bazasında Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası yaradıldı. 2 yanvar — Səməndər Rzayev, Azərbaycan SSR Xalq Artisti 14 may – Yohanan Vollax — İsrail futbolçusu. 30 may – Antonino Leftiy, ukraynalı aktrisa, 15 iyun — Amaliya Pənahova — Azərbaycanın xalq artisti, Prezident təqaüdçüsü 25 iyun — Hüseynbala Mirələmov — yazıçı, professor. 18 oktyabr – Yıldo — Türkiyə futbolçusu, şoumen, serial oyunçusu 21 oktyabr – Nikita Mixalkov, rus kino rejissoru. 30 mart — Şəfiqə Məmmədova — aktrisa, Azərbaycan SSR xalq artisti 8 fevral — İtalo Santelli — Qılıncoynatma idmançısı. 12 aprel — Franklin Ruzvelt — ABŞ prezidentı. 28 aprel — Benito Mussolini, Faşist İtaliyasının rəhbəri, duça. 30 aprel — Adolf Hitler, Faşist Almaniyasının rəhbəri, fürer. 25 may — Demyan Bednı — rus və sovet yazıçısı və şairi. Lloyd Corc Devid — Böyük Britaniyanın dövlət və siyasi xadimi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186199
-1945 Berlin Qələbə Paradı,"Berlin Qələbə Paradı — 7 sentyabr 1945-ci ildə İkinci Dünya müharibəsinin başa çatmasından qısa müddət sonra məğlubiyyətə uğramış nasist Almaniyasının paytaxtı Berlində antihitler koalisiyasının iştirakı ilə keçirilmiş parad. Paradda SSRİ, ABŞ, Birləşmiş Krallıq və Fransa iştirak edirdi. 1945-ci ilin iyununda təşkil edilmiş Moskva Qələbə Paradının ardından SSRİ bənzər paradın müttəfiq qoşunları ilə birlikdə keçirilməsini təklif edir. Hələ iyul ayında Berlində Britaniya parad keçirmişdi. Sentyabr paradı Reyxstaq binası və Brandenburq qapısı yaxınlığında baş tutur.Paradda yüksək rütbəli zabitlərdən SSRİ-dən Sovet İttifaqı Marşalı Georgi Jukov, ABŞ-dən General Corc Smit Patton, Birləşmiş Krallıqdan General Brayan Robertson və Fransadan General Mari-Pyer Köniq iştirak edirdi. General Dvayt Eyzenhaver və Feldmarşal Bernard Montqomeri parada az müddət qalmış dəvəti rədd etmiş və Patton və Robertsonu nümayəndə qismində göndərmişdilər. SSRİ, ABŞ, Birləşmiş Krallıq və Fransadan ümumilikdə 5,000 nəfərlik qoşun heyəti iştirak edirdi ki, onların təkcə 2,000 nəfəri Sovetləri təmsil edirdi. Şəxsi heyətin keçidi ilə başlanan parad zirehli texnikaların nümayişi ilə davam etdirildi. Hərbi heyətə SSRİ 248-ci Piyada Diviziyası, Fransanın 2-ci Piyada Diviziyası, İngilis 131-ci Piyada Briqadası və ABŞ-nin 82-ci Hava-desant Diviziyası daxil idi; mövcud qüvvələr ilk növbədə yerli qarnizonlardan gəlirdi. Zirehli kontingent isə Britaniya 7-ci Tank Diviziyası, Fransanın 1-ci Tank Diviziyası və ABŞ-nin 16-cı Mexanikləşdirilmiş Süvari Qrupu ilə təmsil olunurdu. Qızıl Ordu fürsətdən istifadə edərək paradda IS-3 tankının ilk nümayişini reallaşdırır. Sovetlərin zirehli texnikası bununla yanaşı 2-ci Tank Qvardiya Ordusundan 52 tankla təmsil edilmişdi.Qərb mediyasında bu parad çox da işıqlandırılmadığına görə Rusiyada ""unudulmuş parad"" kimi adlandırıldı. Qərbdə parada əhəmiyyət verilməməsi Soyuq müharibənin ilk əlamətlərindən biri hesab edilə bilər. Bu dörd müttəfiq dövlətin qoşunları bir neçə ay sonra başqa bir Berlin paradında da iştirak etdilər. Həmin parad almanların təslim olmasının birinci ildönümündə — 8 may 1946-cı ildə Brandenburq qapısı önündə Şarlottenburq küçəsində keçirildi. Parad Tirqartendə Sovet əsgərlərinin xatirəsinə ucaldılmış memorial abidənin açılış mərasimi ilə əlaqələndirilirdi.Sovet qoşunları 1946-cı ildə Londonda keçirilmiş və daha məşhur olan bir digər qələbə paradında isə iştirak etməmişdilər. Həmçinin bax 1945 Moskva Qələbə Paradı Xarici keçidlər Müttəfiq qoşunların 7 sentyabr 1945-ci il paradı (səssiz film) Unudulmuş parad",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=626576
-1945 Moskva Qələbə Paradı,24 iyun 1945-ci ildə Moskvada Qırmızı Meydanda Qələbə Paradı — Böyük Vətən Müharibəsində SSRİ-nin Almaniya üzərində qələbəsi şərəfinə Moskvada keçirilən tarixi hərbi parad.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=359536
-1945–1949-cu illərdə Almaniya,"""1945–1949-cu illərdə Almaniya"" və ya ""İşğal altındakı Almaniya"" — Almaniyanın İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Müttəfiq Dövlətlər tərəfindən idarə olunduğu dövrdür. Amerika, Böyük Britaniya, Sovet və Fransa qüvvələrindən ibarət olan Müttəfiq Sınaq İdarəsi ölkəni 1945–1949-cu illərdə idarə etdi. Onun ərazisində sonralar Qərbi Almaniya, Şərqi Almaniya, Qərbi Berlin və Saar Protektoratı yaradılmışdır. Almaniyanın işğalı 1945-ci ilin ilk aylarında İngilislər, Kanadalılar, Amerikalılar və Fransızlar Reyndən keçərək Qərbi və Cənubi Almaniyanı işğal etdilər. Sovet ordusu Berlinə Polşa, Macarıstan və Çexoslovakiyanı alaraq daxil oldu. Berlin 16 aprel – 2 may 1945-ci illər arasında olan ağır döyüşlərdən sonra təslim oldu. Bu vaxt Adolf Hitler intihar etdi. Bir neçə gün sonra, 8 may 1945-ci ildə Fransadakı Alman ordusu, general Dvayt Eyzenhaverə təslim oldu. Almaniyanın hamısı müttəfiqlər tərəfindən işğal edildi. İngilislər Reyn bölgəsində, Hannover, Şlezviq-Holşteyn və Hamburqda idi; Amerikalılar Mərkəzi və Cənubi Almaniya və Bremen; Fransızlar Saarland və Yuxarı Reyn; Elba və Köniqsberqdən şərqdəki bölgələri sovet qüvvələri (bu gün Kalininqrad adlanır); Polyaklar Şərqi Prussiyanın, Pomeraniyanın, Brandenburqun qalan hissəsini və Oder və Neisse çaylarının şərqindəki bölgələri işğal etdilər. ABŞ, İngiltərə və Sovet İttifaqının 1945-ci il 17 iyul – 2 avqust tarixləri arasındakı Potsdam konfransında qəbul etdiyi qərara görə, Almaniya vahid bir ölkə kimi idarə ediləcəkdi. Lakin bu qərar heç vaxt yerinə yetirilmədi və Müttəfiqlərin hər biri işğal olunmuş əraziləri öz qaydaları ilə idarə etdi. İngiltərə, ABŞ, Fransa və Sovet İttifaqı arasında fikir ayrılıqları getdikcə kəskinləşməyə başladı. Sonda birlikdə işləmək imkanı tamamilə itirildi. Almaniya şərq və qərbə bölündü. Berlinin bir hissəsi Sovet ərazisində qaldı. İki Almaniya Respublikası İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Almaniya viran qaldı. Milyonlarla insan ac qaldı və milyonlarla alman viran qalmış evlərdə, xarabalıqlarda yaşamağa çalışırdı. Fabriklərin əksəriyyəti dağıdılmışdı. Salamat qalmış fabriklər isə yanacaq çatışmazlığı və ya xammal çatışmazlığı səbəbindən iş görə bilmirdilər. Onları kənardan almaq üçün pul da yox idi. Bir çox körpü, lokomotiv, yük maşını dağıdılmış, dəmir yolları yararsız hala düşmüşdü. Nəticədə ağır işsizlik oldu. Müttəfiqlər bu problemləri həll etməklə məşğul olduqları bir dövrdə, 1948-ci ilin iyun ayında yeni bir böhran baş verdi. Sovet İttifaqı Berlin ilə Qərbi Almaniya arasında nəqliyyat əlaqəsini kəsdi. İngiltərə və ABŞ daha sonra doqquz ay hava yolu ilə Berlin şəhərinin ərzaq və digər ehtiyaclarını qarşılamışdı. Bu vaxt ABŞ, İngiltərə və Fransa Almaniyanın yeni hökumətinin yaradılması üzərində işləməyə başladılar. Qərbi Almaniyanın federal bir respublika olmasına qərar verildi. 1949-cu il avqust seçkilərindən sonra Bonn şəhərində yeni parlament işə başladı. Konrad Adenauer Almaniya Federativ Respublikasının ilk kansleri olur. Sovet İttifaqı da Almaniya Demokratik Respublikasının qurulmasına səbəb oldu. 1954-cü ildə ABŞ, İngiltərə və Fransa bir il ərzində Almaniya Federativ Respublikasının işğalına son qoymağa və ölkənin müdafiə sahəsində əməkdaşlıq müqaviləsi olan Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatına (NATO) üzv olmağa razılıq verdilər. Elə həmin il Sovetlər Almaniya Demokratik Respublikasının müstəqil bir dövlət olduğunu elan etdilər. Nasizmdən təmizlənmə müddəti Almaniyanın işğalı zamanı müttəfiqlər Nasional Sosializmin bütün izlərini ölkədən silmək üçün çalışdılar. Nasional Sosialist Alman Fəhlə Partiyası cinayətkar təşkilat elan edildi və yenidən qurulması qadağan edildi. Nasional sosializmi simvolizə edən hər şey çıxarıldı, svastika ""qadağan simvolu"" kimi elan edildi. Nasistlərin hakimiyyəti dövründə istifadə olunan bayraq ləğv edildi və onu bu gün də istifadə olunan qara-qırmızı-qızılı rənglərdən ibarət bayraq əvəz etdi. Hitlerin adını daşıyan yüzlərlə küçə nişanları çıxarıldı və bu küçələrin adları dəyişdirildi. ""Reyx"" anlayışı, yəni dövlət mexanizminin əsasını təşkil edən ""İmperiya"" ləğv edildi. Müttəfiq qoşunlarının əsgərləri Alman xalqını ölüm düşərgələrinə apararaq öldürülən yəhudilərin cəsədlərini göstərdilər. Bu və buna bənzər digər işlər Almaniya cəmiyyətinin düşüncə baxımdan yenidən təşkilatlanması üçün aparılmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=628247
-1946,"11 yanvar - Albaniya Xalq Respublikasının yaradılması. Fevral - ABŞ-də ""Məşğulluq haqqında"" qanunun qəbul edilməsi. 15 mart - SSRİ-də Stalin dövrünün ən böyük inzibati islahatı keçirildi: Yeni qəbul olunan qanuna əsasən SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin SSRİ Nazirlər Soveti adlandırılması, xalq komissarları sistemi ləğv olundu, onun əvəzində nazirliklərin yaradılması. 18 mart - SSRİ ilə İsveç arasında diplomatik münasibətlərin bərpa edilməsi. 7 aprel — Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının fəaliyyətə başlaması. BMT-nin üzvü olan 26 dövlət təşkilatın nizamnaməsini ratifikasiya edib və sənəd qüvvəyə minib. 7 aprel Dünya səhiyyə günü kimi qeyd olunur. May - ABŞ-də iki il ərzində veteranlar üçün 2,7 milyon mənzil tikilməsini nəzərdə tutan xüsusi fövqəladə qanun qəbul edilməsi. 7 may - Tokioda Soni kompaniyasının əsasının qoyulması. 9 may - İtaliya kralı III Viktor Emmanuilin öz oğlu II Umbertonun xeyrinə taxtdan əl çəkməsi. 18 iyun - Referendumun nəticələrinə əsasən İtaliyanın respublika elan edilməsi. 23 iyun - Fransada Jorj Bidonun başçılığı ilə yeni müvəqqəti hökumətin təşkil olunması. 11 iyul - Rumıniyada aqrar qanunun qəbul edilməsi. 29 iyul - İkinci Dünya müharibəsinin yekunlarına dair Paris sülh konfransının işə başlaması. 1 sentyabr - Yunanıstanda keçirilən plebisitin nəticələrinə əsasən ölkədə monarxiya quruluşunun bərpa olunması. 10 sentyabr - Tokioda Amada kompaniyasının əsasının qoyulması. 1 oktyabr - Misirdə fövqəladə vəziyyətin elan edilməsi. 25 oktyabr - Misirin Baş Naziri İsmail Sidqi Londonda yeni ingilis- misir müqaviləsinin imzalanması. 8 noyabr - Vyetnam Demokratik Respublikasının ilk Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 28 noyabr - Fransada Jorj Bido hökumətinin istefa verməsi. 2 dekabr - ABŞ və Böyük Britaniya arasında Almaniyadakı öz işğal zonalarının birləşdirilməsinə dair sazış imzalanması. Bu sazişə əsasən Bizoniya yaradıldı. 16 dekabr - Fransada Leon Blüm hökumətinin təşkil olunması. 31 dekabr - ABŞ prezidenti Harri Trumen tərəindən hərbi əməliyyatların başa çatmasına dair bəyannamə imzalanması. 6 yanvar - Cənubi Azərbaycan milli hökumətinin qərarı ilə Azərbaycan dilinin dövlət dili elan olunması. İyun - Təbriz Universitetinin açılması. 26 avqust — Azərbaycan müəllimlərinin VI qurultayının keçirilməsi. 2 yanvar - Əli Nəzmi (Əli Məhəmməd oğlu Məmmədzadə) - şair, publisist, tərcüməçi. 9 fevral – Ələsgər Məmmədoğlu – Azərbaycan teatr və kino aktyoru. 23 fevral — Anatoli Banişevski – SSRİ-nin əməkdar məşqçisi. 22 aprel — Allahverdi Bağırov – Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı. 19 may - Mikele Plaçido - italyan aktyoru. 6 iyul - Silvestr Stallone - amerika aktyoru, kinorejissor və ssenarist 20 iyul — Rafiq Dadaşov - Azərbaycan rejissoru. 1 avqust — Afiyəddin Cəlilov – Azərbaycanın dövlət və siyasi xadimi. 5 sentyabr — Freddi Merkuri (Fərrux Bülsara) – Britaniyalı rok ifaçısı, məşhur Kuin (Queen) rok qrupunun ifaçısı və yaradıcısı. 2 dekabr — Canni Versaçe - italiyalı geyim dizayneri. 15 dekabr — Ramiz Rövşən – şair, yazıçı, esseist, kino-dramaturq, tərcüməçi. 20 dekabr — Heybət Hörmət - Azərbaycan aktyoru və rejissoru. 23 may — Məmməd Şirzad - rəssam-boyakar. 10 iyun — Səfa Abasov — Azərbaycan kimyaçısı, kimya üzrə elmlər doktoru (1993), professor (2009). 18 avqust - Kamil Vəli Nərimanoğlu - tənqidçi, ədəbiyyatşünas, türkoloq, filologiya elmləri doktoru (1988), professor (1989), Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Jurnalistlər Birliyinin üzvü (1981), Azərbaycan-Avrasiya Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri. 3 iyun - Kalinin Mixail İvanoviç - sovet dövlət və partiya xadimi. 13 avqust- Herbert Uells - ingilis yazıçısı və publisisti.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4655
-1946-cı il,"11 yanvar - Albaniya Xalq Respublikasının yaradılması. Fevral - ABŞ-də ""Məşğulluq haqqında"" qanunun qəbul edilməsi. 15 mart - SSRİ-də Stalin dövrünün ən böyük inzibati islahatı keçirildi: Yeni qəbul olunan qanuna əsasən SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin SSRİ Nazirlər Soveti adlandırılması, xalq komissarları sistemi ləğv olundu, onun əvəzində nazirliklərin yaradılması. 18 mart - SSRİ ilə İsveç arasında diplomatik münasibətlərin bərpa edilməsi. 7 aprel — Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının fəaliyyətə başlaması. BMT-nin üzvü olan 26 dövlət təşkilatın nizamnaməsini ratifikasiya edib və sənəd qüvvəyə minib. 7 aprel Dünya səhiyyə günü kimi qeyd olunur. May - ABŞ-də iki il ərzində veteranlar üçün 2,7 milyon mənzil tikilməsini nəzərdə tutan xüsusi fövqəladə qanun qəbul edilməsi. 7 may - Tokioda Soni kompaniyasının əsasının qoyulması. 9 may - İtaliya kralı III Viktor Emmanuilin öz oğlu II Umbertonun xeyrinə taxtdan əl çəkməsi. 18 iyun - Referendumun nəticələrinə əsasən İtaliyanın respublika elan edilməsi. 23 iyun - Fransada Jorj Bidonun başçılığı ilə yeni müvəqqəti hökumətin təşkil olunması. 11 iyul - Rumıniyada aqrar qanunun qəbul edilməsi. 29 iyul - İkinci Dünya müharibəsinin yekunlarına dair Paris sülh konfransının işə başlaması. 1 sentyabr - Yunanıstanda keçirilən plebisitin nəticələrinə əsasən ölkədə monarxiya quruluşunun bərpa olunması. 10 sentyabr - Tokioda Amada kompaniyasının əsasının qoyulması. 1 oktyabr - Misirdə fövqəladə vəziyyətin elan edilməsi. 25 oktyabr - Misirin Baş Naziri İsmail Sidqi Londonda yeni ingilis- misir müqaviləsinin imzalanması. 8 noyabr - Vyetnam Demokratik Respublikasının ilk Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 28 noyabr - Fransada Jorj Bido hökumətinin istefa verməsi. 2 dekabr - ABŞ və Böyük Britaniya arasında Almaniyadakı öz işğal zonalarının birləşdirilməsinə dair sazış imzalanması. Bu sazişə əsasən Bizoniya yaradıldı. 16 dekabr - Fransada Leon Blüm hökumətinin təşkil olunması. 31 dekabr - ABŞ prezidenti Harri Trumen tərəindən hərbi əməliyyatların başa çatmasına dair bəyannamə imzalanması. 6 yanvar - Cənubi Azərbaycan milli hökumətinin qərarı ilə Azərbaycan dilinin dövlət dili elan olunması. İyun - Təbriz Universitetinin açılması. 26 avqust — Azərbaycan müəllimlərinin VI qurultayının keçirilməsi. 2 yanvar - Əli Nəzmi (Əli Məhəmməd oğlu Məmmədzadə) - şair, publisist, tərcüməçi. 9 fevral – Ələsgər Məmmədoğlu – Azərbaycan teatr və kino aktyoru. 23 fevral — Anatoli Banişevski – SSRİ-nin əməkdar məşqçisi. 22 aprel — Allahverdi Bağırov – Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı. 19 may - Mikele Plaçido - italyan aktyoru. 6 iyul - Silvestr Stallone - amerika aktyoru, kinorejissor və ssenarist 20 iyul — Rafiq Dadaşov - Azərbaycan rejissoru. 1 avqust — Afiyəddin Cəlilov – Azərbaycanın dövlət və siyasi xadimi. 5 sentyabr — Freddi Merkuri (Fərrux Bülsara) – Britaniyalı rok ifaçısı, məşhur Kuin (Queen) rok qrupunun ifaçısı və yaradıcısı. 2 dekabr — Canni Versaçe - italiyalı geyim dizayneri. 15 dekabr — Ramiz Rövşən – şair, yazıçı, esseist, kino-dramaturq, tərcüməçi. 20 dekabr — Heybət Hörmət - Azərbaycan aktyoru və rejissoru. 23 may — Məmməd Şirzad - rəssam-boyakar. 10 iyun — Səfa Abasov — Azərbaycan kimyaçısı, kimya üzrə elmlər doktoru (1993), professor (2009). 18 avqust - Kamil Vəli Nərimanoğlu - tənqidçi, ədəbiyyatşünas, türkoloq, filologiya elmləri doktoru (1988), professor (1989), Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Jurnalistlər Birliyinin üzvü (1981), Azərbaycan-Avrasiya Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri. 3 iyun - Kalinin Mixail İvanoviç - sovet dövlət və partiya xadimi. 13 avqust- Herbert Uells - ingilis yazıçısı və publisisti.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186200
-1946-cı il İran böhranı,"1946-cı il İran böhranı və ya Azərbaycan böhranı — İkinci Dünya Müharibəsinin bitməsindən dərhal sonra İran ərazisinin işğalının dəyandırılması bəyanatlarına baxmayaraq Sovet İttifaqı tərəfindən başladılmış böhran. İranın işğalı 1941-ci ildə Sovet ordusu tərəfindən şimaldan və Britaniya ordusu tərəfindən mərkəz və cənub hissədən başladılmışdır. İran müharibə dövründə amerikalılar və britaniyalılar tərəfindən Sovet İttifaqının mübarizə apardığı müharibə ilə əlaqədar mühüm ləvazimatların təchizatı üçün daşıma yolu kimi istifadə olunurdu. 1941-ci ilin avqustunda Amerika Birləşmiş Ştatları bu məsələdə neytral mövqedə dəyanırdı və İkinci Dünya Müharibəsinə döyüşən tərəf kimi hələki qoşulmamışdır. Buna görə də müttəfiqlər kimi tanınan blok prinsip olaraq (Polşa və Fransanın 1939-1940 cı illərdə alman ordusu tərəfindən işğalına müvafiq olaraq) Birləşmiş Krallıq və Sovet İttifaqından ibarət idi. Blok 1941-ci ilin iyun ayında SSRİ-nin qərb ərazilərinin almanlar tərəfindən işğalına cavab olaraq yaradılmışdır. İranın işğalı sonrasında müttəfiqlər qarşıdakı 6 ay ərzində bir-birləri ilə müvcud olan düşmənçiliklərinə son verəcəkləriylə bağlı razılığa gəldilər. Amma 1946-cı ildə bu razılaşmanın bitməsinə az qalmış İosif Stalinin rəhbərliyi altında sovet ordusu İranda qaldı və onun İrandakı tərəfdarları Azərbaycan Milli Hökumətini yaratdı.1945-ci ilin sonlarında Azərbaycan Milli Hökumətinin ardınca Mahabad Cümhuriyyəti yarandı. Tezliklə kürd və Azərbaycan Hökuməti qüvvələri birlikdə Sovet İttifaqı tərəfindən dəstək alaraq hərbi təlimlərə başladı. Bu dönəmdə artıq onlar İran qüvvələri ilə döyüşürdülər və nəticədə 2000 nəfər itki verdilər. İranın baş naziri olmuş Əhməd Qəvam ilə aparılan danışıqlar və ABŞ-nin Sovet İttifaqına qarşı etdiyi təzyiqlər nəticəsində SSRİ geri çəkilməyə məcbur qaldı. Bu böhranın qığılcımları görünən Soyuq müharibənin ilk münaqişələrindən biri kimi qəbul edilir. Almanniyanın Sovet İttifaqı ilə mövcud olan müqaviləni pozduqdan və 1941-ci ilin iyununda SSRİ-yə hücumundan sonra avqustun iyirmi beşi Böyük Britaniya və SSRİ profilaktik tədbir kimi İrana hücum edərək onu birlikdə işğal etdilər və bu işğala Lend-liz müqaviləsinə görə SSRİ-yə çatdırılacaq ləvazimatlara qarşı bir müdafiə qapısı olaraq haqq qazandırdılar. Nəticədə Rza şah Pəhləvi öz taxtından geri çəkilərək Mavrikiyə sürgün olundu. Onun oğlu, Məhəmməd Rza Pəhləvi isə yeni monarx kimi taxta çıxdı. 1942-ci ilin yanvar ayında aralarında imzalanan Üçlər paktı sayəsində bəyan edilirdi ki, ordularının İrandakı mövcudluğu heç bir işğal xarakteri daşımır, İran onların müttəfiqi sayılır və müharibə başa çatacağı gündən etibarən yalnız 6 ay burada qalacaqları ilə bağlı söz verirdilər. Müharibənin davam etdiyi müddətdə Böyük Britaniya və SSRİ İranı Üçüncü Reyxə qarşı vuruşan SSRİ-nin lazımi ləvazimatlarla təmin edilməsinə kömək edən xətt olaraq istifadə etdilər. Həmçinin ABŞ-nin otuz üçüncü qeyri-döyüş qoşunları bu ləvazimatların ötürülmsəi üçün İrana çatdı və sonradan bu İran vasitəsi ilə olan tranzit ""Qələbəyə aparan körpü"" kimi adlandırılmağa başladı. 1943-cü ildə baş tutmuş Tehran konfransında böyük üçlük birlikdə İranın gələcək suverenliyi ilə bağlı yeni təminatlar verdilər. Həmçinin savaşdan sonrakı yenidənqurma və inkişafla bağlı öz dəstəklərini vəd etdilər. Baxmayaraq ki Almaniyanın Potsdam konfransında təslim olma aktını imzalamasından sonra İranın işğalı başa çatdı amma Stalin Çörçilin 1943-cü ildə baş tutmuş Tehran konfransında sonra təklif etdiyi, müttəfiqlərin konfransdan sonra İrandan geri çəkilməsi təklifinə qarşı olmuşdur. 1945-ci ilin sentyabr ayında Yaponiya üzərində qələbədən sonra ilk olaraq ABŞ daha sonra isə Böyük Britaniya müqavilədə nəzərdə tutulduğu kimi qoşunlarını geri çəkdi. Sovet İttifaqı anlaşmanın şərtlərinə pozan tək tərəf deyildi; bu zaman onlar qoşunlarını cənuba tərəf yönəltdi. 1945-ci ilin dekabrın ortalarından etibarən qoşunların və gizli polisin xidmətlərindən istifadə edərək İran ərazisində 2 ""Xalqların Demokratik Respublikaları""nın əsasını qoydular. Bunlar Seyid Cəfər Pişəvərinin başçılıq etdiyi Azərbaycan Milli Hökum��ti və Qazi Muhəmmədin başçılıq etdiyi Mahabad Cümhuriyyəti idi. Azərbaycan Milli Hökuməti Azərbaycan Demokratik Firqəsi (ADF) 1945-ci ilin sentyabrında yaradılmış və rəhbəri uzun zaman Gilan bölgəsində inqilabi hərəkatında rəhbəri olmuş Seyid Cəfər Pişəvəri idi. Azərbaycan Demokrat Firqəsi Sovet ordusunun İran hərbi qüvvələrinin müdaxilə etməsinə əngəl yaradaraq Firqənin Cənubi Azərbaycan boyunca genişlənməsinə kömək olmuşdur. 1945-ci il sentyabrın ilk həftəsində Azərbaycan Demokrat Firqəsi özü Cənubi Azərbaycanın idarə edilməsini bəyan etdi liberal demokratik dəyişikliklərlə bağlı vəd verdi və ərazisində fəaliyyət göstərmiş İran kommunist partiyası sayılan İran Tudə Partiyasının fəaliyyətinə son qoydu. 1945-ci ilin sentyabrın sonlarında Azərbaycan Demokratik Partiyası özünün ilk qurultayında kəndlilərdən ibarət milis dəstələri formalaşdırmaqla bağlı səlahiyyət qazandı ki məhz bu dəstələr 1945-ci ilin noyabrın ortalarında bütün hökumət məntəqələrini tutdu və Cənubi Azərbaycan 39 milli üzvdən ibarət və başçıdan ibarət olmayan müstəqil respublikaya çevrildi. Bu qısa ömürlü respublikanın baş naziri Əhməd Kordari olmuşdur. Baxmayaraq ki Sovetlər əvvəlcə yeni muxtar qurumu dəstəklədi və İran ordusuna ərazidə dövlət nəzarətini bərpa etməsinə mane olsada bu vəziyyət çox uzun çəkmədi. SSRİ-nin geri çəkilməsindən sonra İran ordusu 1946-cı ilin dekabr ayında əraziləri işğal etdi Pişəvəri və onun kabineti Sovet İttifaqına qaçmaq məcburiyyətində qaldı. Kürd Mahabad Cümhuriyyəti Mahabad Cümhuriyyəti 1945-ci ilin dekabrınd elan edilmişdir. Yeni yaranmış və sovetlər tərəfindən təsdiqlənmiş kürd respublikanın dini rəhbəri Qazi Muhamməd olmuşdur. Sovetlərin qarşı olmasına rəğmən Mustafa Bərzani Mahabad Cümhuriyyətində Peşmərgə adlanan yeni hərbi qüvvə yaratdı. Bərzaninin təhlükəsizlik dəstəyi ilə 60 kürd lider KDP-nin ilk partiya platformu yaradıldı və Qazi Muhamməd 1946-cı ilin 22 yanvarında onun ilk prezidenti seçildi. Kürd dəstələri Sovet odusunun kapitanı Salahəddin Kazımov tərəfindən təşkil edilir və məlumatlanırdı. Sovetlər ən azı 60 kürdü Sovet Azərbaycanına hərbi təlimlər məqsədiylə göndərməklə öz nüfuzlarını artırdılar. Ümumilikdə isə Mahabad ordusunda 70 fəal zabit 40 çavuş və 1200 alt qrup əsgərlərdən ibarət idi. 29 aprel 1946-cı ildə Mahabad Cümhuriyyətinin Azərbaycan ilə bağladığı hərbi tərəfdaşlıqla bağlı müqaviləsindən 5 gün sonra Qəhrava respublikasının cənub şərqində yerləşən Birinci Kürd Alayı artileriya və süvari dəstələrdən ibarət 600 iranlı əsgərin hücumuna məruz qaldı. Bu döyüşdə Bərzaninin rəhbərliyi altında olan peşmərgə iran qüvvələrinə qarşı uğurla döyüşdü və Qəhravaya çatan ilk iran dəstələrini pusquya salaraq 21 əsgərini öldürmüş 17 əsgəri yaralamış və 40 nəfəri əsir götürməklə Mahabad Cümhuriyyətinin ilk qələbəsinin əsası qoyulmuşdur. Mahabad peşmərgə dəstələrinin həmçinin 1946-cı ilin mayında bölgədə iran kəşfiyyat qüvvələriylə döyüşü baş tutmuşdu. Kürd hücumları həmin ayda sovetlərin təsirinin bölgədə ləğv olmasında rol oynamış Sovet-İran neft anlaşmasından sonra azalmağa başladı. Kürd dəstələri və İran generalı Əli Razmara arasında 3 may 1946-cı ildə imzalanmış atəşkəs müqaviləsi hücumların qarşısını kəsdi, hər iki tərəfin geri çəkilməsini dəstəklədi və bundan başqa hər iki tərəfə bölgədəki dəstələrinin təchiz edilməsinə icazə verdi. 15 İyun 1946-cı ildə hazırlıq dövrü başa çatdıqdan sonra Mamaşahda yerləşən İkinci Kürd Alayı artileriya, tanklar və hərbi təyyarələrlə dəstəklənmiş 2 İran batalyonun hücumuna məruz qaldı. Kürdlərin məğlubiyyəti nəticəsində İran dağlıq əraziləri zəbt etdi dağlıq ərazilərdə hərbi nəzarət qalaları qurdu və bu ərazilərdə hərbi dəstələr saxlamağa başladı. Mamaşah döyüşündən sonra dəstələrin qıtlığı üzündən Mahabad Cümhuriyyətinin vəziyyəti ağırlaşdı. Qazi Muhammədin zəifləmiş hökumətinə qəbilə dəstəyi olaraq Bərzaninin peşmərgə dəstələri Mahabadın hərbi qüvvələri bölgəni kimi tərk etdi. Nəticədə Mahabadın mövqeləri 1946-cı ilin sonlarından başlayaraq ümidsiz qalmağa başladı. Hətta sovetlərin vəd verdikləri köməkdə göndərilə bilmədi. Mahabad Cümhuriyyəti 1946-cı ilin deakbrında Cənubi Azərbaycanın işğalından sonra İran qüvvələrinin yenidən oranı öz tərkibinə qatması planlarının qarşısında olduqca ağır vəziyyətlə üzləşdi. Münaqişələrin qalmasına rəğmən tərəflər nəhayət danışıqlara başladılar. Bərzanilər həmçinin Peşmərgə və onların ailələri 15 dekabr 1946-cı ildə Naqada bölgəsindən geri ��əkildilər və İran ordusu Mahabbada daxil oldu və beləcə 1 il sürən Kürd Respublikasına son qoyuldu. Mahabbad qüvvələrinin tərk silah edilməsi üçün cəhdlər edilsədə Peşmərgə özlərinə aid olan bir çox silahın qaçaqmalçılıq yolu ilə yayındırılmasına nail oldu. 1947-ci ilin martında onlar düşmənləri olan İran qüvvəkləri ilə yenidən üz-üzə gəldilər. Mart boyunca müxtəlif döyüşlərdə Peşmərgə özlərini bir neçə hücumdan qorumağa müvəffəq olsada İran qüvvələrinin davam edən hücumları Bərzanilərə yeni kürd əsgərlərin toplamağını labüd etdi. Peşmərgə hətta bir neçə döyüşdə uğur qazanarkən bunlara Nalos döyüşüdə daxildir ki məhz bu döyüşdə onlar öz artileriyalarını uğurla istifadə edərək bir çox İran əsgərini məhv etdilərki buraya İran komandiri Kolonel Kalaşidə daxil idi. Həmçinin bir çox İran əsgəri əsir götürüldü. İran ordusunun pusquya düşməsi nəticəsində 50 İran əsgəri öldürüldü və İran leytenantı Cahabani və onun oğlu general Cahabani əsir götürüldü. Amma davamlı olaraq ciddi hücum altında qalan Mustafa Bərzani və onun qüvvələri sərhədə doğru qaçaraq İraq Kürdüstanına qaçmağı bacardılar. Peşmərgə və Bərzani rəhbərliyi İraqda iki dalğada, İraq polisinin və jaş qüvvələrinin aradan qaldırılmasına müvəffəq olsa da Barzan yolunda qarşılaşdıqları Şeyx Əhməd Barzani, İraq hökuməti tərəfindən həbs olundu və Mustafa Barzaninin təslim olması tələb edildi. İraqlılar Mustafanın məğlub edilməsi və təslim olması üçün qoşunlarını hazırlamağa başladığı anda o Sovet İttifaqına təxliyə olunması qərarına gəldi. Səyahət 1947-ci ilin Mayında başladı və Bərzaninin qüvvələri İran hərbi birləşmələri ilə qarşıdurmaya girdi. 1947-ci il 9 İyunda Peşmərgə ordunun bir bölməsinə hücum etdi. İkitərəfli qarşıdurma ərzində Mustafa Bərzani və Əsəd Xoşavinin rəhbərliyi ilə Peşmərgə yüzlərlə İran əsgərini öldürdü bir neçə tankını artileriya qurğusunu və 1 təyyarəni məhv etdi. Səyahətləri boyunca İran ordusundan qaçan və ya hücum edən Bərzanilər 500-dən çox Peşmərgə və onların ailəsi ilə birlikdə Araz çayını keçərək 1947-ci ilin 18 iyununda Sovet İttifaqına daxil oldular. Diplomatik təzyiq və dəstək Amerika Birləşmiş Ştatları Qızıl Ordunun İrandan geri çəkilməsi və sovet təsirinin azaltmaq məqsədiylə SSRİ üzərində qüvvətli təzyiqə başladı. Ardıyca ABŞ-nin rəsmi etirazı, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası 1946-cı ilin yanvarın 30-u tarixində 2 qətnamə qəbul etdi; Sovetlərin cavabı 1946-cı il martın 24-də gəldi və dərhal çıxacağı ilə bağlı vəd versə də, amma əslində daha bir neçə həftə daha orada qaldı. Baharın ikinci dövründə, ABŞ İranın SSRİ-nin hərəkətlərinə qarşı olan şikayəti əsasında Təhlükəsizlik Şurasında qəbul edilmiş 3 və 5 saylı qətnamələri dəstəklədi. 1946-cı ilin dekabr ayının üçüncü həftəsində ABŞ şah rejiminin Azərbaycan və Mahabbadı yenidən işğalını nəzərdə tutaraq göndərdiyi hərbi qüvvələri dəstəklədi. İranın Azərbaycan anklavı liderləri Azərbaycan SSR-ə qaçdılar, və Kürd Respublikasının liderləri ölümə məhkum edildilər. Onlar 1947-ci ildə Mahabbadın mərkəzində yerləşən Çahar Çerağ Meydanında asıldılar. Dördüncü mərhələ 1947-ci ildə başladı və Sovetin planları İranın şimal ərazilərindəki neft yataqları məsələsinə yönəldi. Həmin ildə yeni məclis üçün keçirilmiş seçkidə yeni seçilmiş millət vəkilləri SSRİ-İran arasında neft müqaviləsini icra etməkdə həvəssiz idilər hansı ki məhz müqaviləyə əsasən SSRİ tərəfi burada 51% hissəyə və de-fakto nəzarətə sahib idi. 1947-ci ilin 11 sentyabrında ABŞ səfiri Corc.V Allen xarici hökumətlərin hədə ilə həyata keçirdikləri İranda gəlirli imtiyazlarını qorumalarını açıq şəkildə qınadı və İrana öz təbii resurlarından istifadəsilə bağlı azad seçim etməsilə bağlı ABŞ-nin tam dəstək verəcəyini bəyan etdi. Bu qəti formalı cəsarətləndirmə ilə İran hökuməti 1947-ci ilin 22 oktyabr tarixində 102-nin 2-yə fsəs sayı ilə SSRİ ilə imzalanan müqaviləni icra etməkdən imtina etdi. Bu münaqişə Soyuq Müharibənin Avropadan kənar ilk epizodlardan biri idi və İkinci Dünya müharibəsində SSRİ VƏ ABŞ-nin birgə qazandıqları qələbənin ardınca hər iki ölkə arasında inkişaf edən və getdikcə mübahisəli siyasi münasibətlərdə bir faktor olmuşdur. Lenzovskiyə görə ABŞ prezidenti Trumanın hərəkətləri ABŞ ilə İran əlaqələrinin əsasını qoydu və Sovet sisteminin təbiətini və onun genişlənmə proseslərini həmçinin Sovet təhdidləri və təcavüzünü zəruri hallarda güc yolu ilə qarşısının alınmasına əsaslanırdı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=599689
-1947,"17 fevral – ""Amerikanın səsi"" radiosunun dalğalarının keçmiş SSRİ məkanına yayılmağa başlaması. 22 mart - ABŞ prezidenti Harri Trumenin dövlət qulluqçularının loyallığını yoxlamaq haqqında xüsusi qanunun qəbul edilməsinə nail olması. 7 aprel - BƏƏS partiyasının əsası qoyulub. 23 iyun - ABŞ-də senatorlar Taft və Xartli tərəfindən hazırlanmış və onların adı ilə adlanan ""Sənayedə əmək münasibətlərini nizama salmaq haqqında yeni qanunun qəbul edilməsi. iyul - ABŞ-də Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin (MKİ) və Federal Tədqiqat bürosunun (FTB) yaradılması. 26 iyul - ABŞ-də prezident yanında əsasən məşvərətçi funksiya daşıyan Milli Təhlükəsizlik Şurasının yaradılması. 14 avqust - Pakistan dövlətinin yaradılması. 15 avqust - Müstəqil Hindistan dövlətinin yaradılması.Hindistanının İngiltərədən azad olması. 2 sentyabr - ABŞ Latın Amerikası ölkələri ilə ""Qərb yarımkürəsinin müdafiəsi"" paktı adlanan Rio-de-Janeyro paktının imzalaması. 29 noyabr - BMT-nin Baş Məclisi tərəfindən Fələstinin bölünməsi və onun ərazisində iki dövlətin - yəhudi və ərəb dövlətlərinin yaradılması haqqında qərar qəbul edilməsi. dekabr - SSRİ-də pul islahatının keçirilməsi və kartoçka sisteminin ləğv olunması. Yaponiyanın yeni Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 23 dekabr - SSRİ Nazirlər Soveti tərəfindən ""Ermənistan SSR-dən kolxozçuların və başqa azərbaycanlı əhalinin Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi haqqında"" qərar qəbul edilməsi. 1 yanvar - Xalq artisti Mikayıl Mirzə 2 fevral – Farra Fouset – Amerikalı aktrisa 8 mart – Florentino Perez, ispan biznesmen. Real Madrid klubunun prezidenti 13 mart – Aliyə Təhmasib – Azərbaycanın Əməkdar müəllimi 1 may - Rauf Əliyev, Azərbaycan bəstəkarı 14 iyul – Abbas Bayat – İranlı iş adamı 21 oktyabr – Rikkardo Folyi – İtaliya müğənnisi 1 noyabr - Telman Əliyev, Azərbaycan aktyoru 29 noyabr – Mirzə Xəzər – görkəmli jurnalist, publisist, naşir, Bibliyanın tərcüməçisi 10 dekabr – Rəsul Quliyev — Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sabiq sədri, Açıq Cəmiyyət Partiyasının lideri 19 dekabr – Rəhman Əlizadə – Azərbaycan teatr rejissoru Aşıq Mayis Gəncəli, Azərbaycanlı ustad aşıq, Əməkdar mədəniyyət işçisi 11 iyun - Cənubi Azərbaycan İnqilabi hərəkatının görkəmli xadimi, Azərbaycan Demokrat firqəsinin yaradıcısı, publisist Seyid Cəfər Pişəvəri.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4656
-1947-ci il,"17 fevral – ""Amerikanın səsi"" radiosunun dalğalarının keçmiş SSRİ məkanına yayılmağa başlaması. 22 mart - ABŞ prezidenti Harri Trumenin dövlət qulluqçularının loyallığını yoxlamaq haqqında xüsusi qanunun qəbul edilməsinə nail olması. 7 aprel - BƏƏS partiyasının əsası qoyulub. 23 iyun - ABŞ-də senatorlar Taft və Xartli tərəfindən hazırlanmış və onların adı ilə adlanan ""Sənayedə əmək münasibətlərini nizama salmaq haqqında yeni qanunun qəbul edilməsi. iyul - ABŞ-də Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin (MKİ) və Federal Tədqiqat bürosunun (FTB) yaradılması. 26 iyul - ABŞ-də prezident yanında əsasən məşvərətçi funksiya daşıyan Milli Təhlükəsizlik Şurasının yaradılması. 14 avqust - Pakistan dövlətinin yaradılması. 15 avqust - Müstəqil Hindistan dövlətinin yaradılması.Hindistanının İngiltərədən azad olması. 2 sentyabr - ABŞ Latın Amerikası ölkələri ilə ""Qərb yarımkürəsinin müdafiəsi"" paktı adlanan Rio-de-Janeyro paktının imzalaması. 29 noyabr - BMT-nin Baş Məclisi tərəfindən Fələstinin bölünməsi və onun ərazisində iki dövlətin - yəhudi və ərəb dövlətlərinin yaradılması haqqında qərar qəbul edilməsi. dekabr - SSRİ-də pul islahatının keçirilməsi və kartoçka sisteminin ləğv olunması. Yaponiyanın yeni Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 23 dekabr - SSRİ Nazirlər Soveti tərəfindən ""Ermənistan SSR-dən kolxozçuların və başqa azərbaycanlı əhalinin Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi haqqında"" qərar qəbul edilməsi. 1 yanvar - Xalq artisti Mikayıl Mirzə 2 fevral – Farra Fouset – Amerikalı aktrisa 8 mart – Florentino Perez, ispan biznesmen. Real Madrid klubunun prezidenti 13 mart – Aliyə Təhmasib – Azərbaycanın Əməkdar müəllimi 1 may - Rauf Əliyev, Azərbaycan bəstəkarı 14 iyul – Abbas Bayat – İranlı iş adamı 21 oktyabr – Rikkardo Folyi – İtaliya müğənnisi 1 noyabr - Telman Əliyev, Azərbaycan aktyoru 29 noyabr – Mirzə Xəzər – görkəmli jurnalist, publisist, naşir, Bibliyanın tərcüməçisi 10 dekabr – Rəsul Quliyev — Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sabiq sədri, Açıq Cəmiyyət Partiyasının lideri 19 dekabr – Rəhman Əlizadə – Azərbaycan teatr rejissoru Aşıq Mayis Gəncəli, Azərbaycanlı ustad aşıq, Əməkdar mədəniyyət işçisi 11 iyun - Cənubi Azərbaycan İnqilabi hərəkatının görkəmli xadimi, Azərbaycan Demokrat firqəsinin yaradıcısı, publisist Seyid Cəfər Pişəvəri.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186201
-1948,"20 fevral – İkinci dünya müharibəsindən sonra İosif Stalin tərəfindən sosialist düşərgəsinə daxil edilmiş Çexoslovakiyada ilk antikommunist çıxışlarının başlanması. Çexoslovakiyanın hökumət koalisiyasına daxil olan burjua və millətçi partiyaların rəvac verdiyi bu hərəkatın qarşısının Moskvanın hərbi dəstəyi ilə alınması. aprel - 29 dövlətin iştirakı ilə Amerika dövlətləri təşkilatının yaradılması. 14 may - yəhudilər üçün ayrılmış Fələstin ərazisində müstəqil Fələstin dövlətinin yaradılması. 21 dekabr - Irlandiyanın müstəqilliyinin elan edilməsi. Cənubi Koreya Respublikasının yaradılması. 10 mart - SSRİ Nazirlər Soveti tərəfindən ""Kolxozçuların və başqa azərbaycanlı əhalinin Ermənistan SSR-dən Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi üzrə tədbirlər haqqqında"" qərar qəbul edilməsi. 16 mart - Azərbaycanın qərbində “metallurqlar şəhəri” Daşkəsənin əsasının qoyulması. iyun - Bakıda Xarici Dillər İnstitutunun yaradılması. 16 yanvar – Con Karpenter – rejissor. 1 yanvar – Dövlət Bağçalı – Türkiyə Milliyyətçi Hərəkat Partiyası Genel Başqanı. 24 may - Fuad Poladov - kino və teatr aktyoru, xalq artisti 29 iyul – Ramiz Əzizbəyli – aktyor, rejissor, ssenari müəllifi. 30 iyul – Jan Reno – Fransa aktyoru. 8 avqust – Rasim Balayev – Azərbaycan aktyoru, xalq artisti. 25 avqust - Faiq Qasımov - Azərbaycan aktyoru. 30 sentyabr – Semiramis Pekkan – Türkiyə müğənnisi və kinoaktrisası. 18 oktyabr – Mahmud Kərimov – fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, akademik, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti. 17 dekabr – Kamal Kılıçdaroğlu – Cümhuriyyət Xalq Partiyasının (Türkiyə) Genel Başqanı. 27 dekabr – Jerar Depardye – fransız aktyor. 30 yanvar – Mahatma Qandi –Hindistan passifist siyasətçisi və düşüncə adamı. 23 noyabr – Üzeyir Hacıbəyov – dünya şöhrətli Azərbaycan bəstəkarı. 1 sentyabr — Çarlz Ostin Bird, Amerika tarixçisi, politoloq, ABŞ tarixşünaslığında ""iqtisadi"" cərəyanın banisi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4657
-1948-ci il,"20 fevral – İkinci dünya müharibəsindən sonra İosif Stalin tərəfindən sosialist düşərgəsinə daxil edilmiş Çexoslovakiyada ilk antikommunist çıxışlarının başlanması. Çexoslovakiyanın hökumət koalisiyasına daxil olan burjua və millətçi partiyaların rəvac verdiyi bu hərəkatın qarşısının Moskvanın hərbi dəstəyi ilə alınması. aprel - 29 dövlətin iştirakı ilə Amerika dövlətləri təşkilatının yaradılması. 14 may - yəhudilər üçün ayrılmış Fələstin ərazisində müstəqil Fələstin dövlətinin yaradılması. 21 dekabr - Irlandiyanın müstəqilliyinin elan edilməsi. Cənubi Koreya Respublikasının yaradılması. 10 mart - SSRİ Nazirlər Soveti tərəfindən ""Kolxozçuların və başqa azərbaycanlı əhalinin Ermənistan SSR-dən Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi üzrə tədbirlər haqqqında"" qərar qəbul edilməsi. 16 mart - Azərbaycanın qərbində “metallurqlar şəhəri” Daşkəsənin əsasının qoyulması. iyun - Bakıda Xarici Dillər İnstitutunun yaradılması. 16 yanvar – Con Karpenter – rejissor. 1 yanvar – Dövlət Bağçalı – Türkiyə Milliyyətçi Hərəkat Partiyası Genel Başqanı. 24 may - Fuad Poladov - kino və teatr aktyoru, xalq artisti 29 iyul – Ramiz Əzizbəyli – aktyor, rejissor, ssenari müəllifi. 30 iyul – Jan Reno – Fransa aktyoru. 8 avqust – Rasim Balayev – Azərbaycan aktyoru, xalq artisti. 25 avqust - Faiq Qasımov - Azərbaycan aktyoru. 30 sentyabr – Semiramis Pekkan – Türkiyə müğənnisi və kinoaktrisası. 18 oktyabr – Mahmud Kərimov – fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, akademik, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti. 17 dekabr – Kamal Kılıçdaroğlu – Cümhuriyyət Xalq Partiyasının (Türkiyə) Genel Başqanı. 27 dekabr – Jerar Depardye – fransız aktyor. 30 yanvar – Mahatma Qandi –Hindistan passifist siyasətçisi və düşüncə adamı. 23 noyabr – Üzeyir Hacıbəyov – dünya şöhrətli Azərbaycan bəstəkarı. 1 sentyabr — Çarlz Ostin Bird, Amerika tarixçisi, politoloq, ABŞ tarixşünaslığında ""iqtisadi"" cərəyanın banisi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186202
-1949,"1 fevral - Türkiyənin paytaxtı Ankarada ""Azərbaycan Kültür Dərnəyi""nin təsis edilməsi. 4 aprel - Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatının (NATO) yaradılması. 7 aprel – Nyufaundlend əyalətinin Kanadanın tərkibinə daxil olması. 7 oktyabr – Almaniya Demokratik Respublikasının qurulması. İtaliyanın NATO-ya daxil olması. 1 oktyabr - Çin Xalq Respublikasının yaradıldığının elan edilməsi. Argentinada yeni Konstitusiyanın qəbul edilməsi. Sosialist dövlətlərinin iqtisadi əməkdaşlıq təşkilatı olan Qarşılıqlı İqtisadı Yardım Şurasının yaradılması. Avropa Şurasının yaradılması. 6 may - Qafqaz bölgəsində ilk dəfə ən iri suvarma sistemlərindən birinin – Samur-Dəvəçi kanalının işə salınması. Azərbaycan SSR-də icbari yeddilik təhsilə keçilməsi. Akademik Heydər Hüseynovun ""XIX əsr Azərbaycanda ictimai və fəlsəfi fikir tarixindən"" əsərinin nəşr edilməsi. Neft Daşlarının salınması 22 noyabr - Sumqayıtın şəhər statusu alması 10 avqust – Qəndab Quliyeva, Azərbaycan xanəndəsi 29 avqust — Arif Alvi, Pakistanın 5-ci prezidenti 25 sentyabr — Pedro Almodovar, İspaniya kinorejissoru 21 oktyabr – İsa Cəfərov, Kimya üzrə fəlsəfə doktoru Məhəmməd Baqir İrəvani — İraq şiə alimi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4658
-1949-cu il,"1 fevral - Türkiyənin paytaxtı Ankarada ""Azərbaycan Kültür Dərnəyi""nin təsis edilməsi. 4 aprel - Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatının (NATO) yaradılması. 7 aprel – Nyufaundlend əyalətinin Kanadanın tərkibinə daxil olması. 7 oktyabr – Almaniya Demokratik Respublikasının qurulması. İtaliyanın NATO-ya daxil olması. 1 oktyabr - Çin Xalq Respublikasının yaradıldığının elan edilməsi. Argentinada yeni Konstitusiyanın qəbul edilməsi. Sosialist dövlətlərinin iqtisadi əməkdaşlıq təşkilatı olan Qarşılıqlı İqtisadı Yardım Şurasının yaradılması. Avropa Şurasının yaradılması. 6 may - Qafqaz bölgəsində ilk dəfə ən iri suvarma sistemlərindən birinin – Samur-Dəvəçi kanalının işə salınması. Azərbaycan SSR-də icbari yeddilik təhsilə keçilməsi. Akademik Heydər Hüseynovun ""XIX əsr Azərbaycanda ictimai və fəlsəfi fikir tarixindən"" əsərinin nəşr edilməsi. Neft Daşlarının salınması 22 noyabr - Sumqayıtın şəhər statusu alması 10 avqust – Qəndab Quliyeva, Azərbaycan xanəndəsi 29 avqust — Arif Alvi, Pakistanın 5-ci prezidenti 25 sentyabr — Pedro Almodovar, İspaniya kinorejissoru 21 oktyabr – İsa Cəfərov, Kimya üzrə fəlsəfə doktoru Məhəmməd Baqir İrəvani — İraq şiə alimi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186203
-194 (ədəd),"Yüz doxsan dörd — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz doxsan üçdən sonra, yüz doxsan beşdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz oxsan dörd ədədi — cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=158280
-1950,"Şimali Koreya hərbi qüvvələrinin 38-ci paraleldən Cənuba daxil olması. Alabaşlı- Quşçu körpüsü dəmiryolu xəttinin çəkilməsi. 21 yanvar – Zəlimxan Yaqub – Azərbaycanın xalq şairi. 31 yanvar – Akif Hüseynov — texniki elmlər doktoru, professor. 6 fevral — Ağaxan Abdullayev, Azərbaycan xanəndəsi. 28 may – Akif Abbasov, pedaqoji elmlər doktoru, professor. 1 iyun – Tanilə Əhmərova – Azərbaycan kino aktrisası. 26 avqust – Əminə Babayeva – Azərbaycan teatr-kino aktrisası. 14 avqust — Mehman Musayev, professor. 1 sentyabr – Mirdaməd Sadıqov - İqtisad elmləri doktoru, professor, İsmayıllı Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı (2013-cü ildən). 21 sentyabr — Bill Mürrey, amerika akyoru 11 oktyabr — Əli Abasov — Azərbaycan filosofu, fəlsəfə üzrə elmlər doktoru (1998), professor (2007). 12 oktyabr – Çen Şuybyan, Tayvanın eks-prezidenti. 15 noyabr — Mak Uilkins, 1976-cı il amerika olimpiya çempionu, diski ilk dəfə 70 metrdən uzağa tullaya bilib. 8 dekabr — Fazil Abbasov — Azərbaycan kardiocərrahı, tibb elmlər doktoru (1990). 26 dekabr – Nuriyyə Əhmədova – Azərbaycan kino aktrisası. 1 may – Məmməd Səid Ordubadi, nasir, yazıçı, tərcüməçi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4659
-1950-ci il,"Şimali Koreya hərbi qüvvələrinin 38-ci paraleldən Cənuba daxil olması. Alabaşlı- Quşçu körpüsü dəmiryolu xəttinin çəkilməsi. 21 yanvar – Zəlimxan Yaqub – Azərbaycanın xalq şairi. 31 yanvar – Akif Hüseynov — texniki elmlər doktoru, professor. 6 fevral — Ağaxan Abdullayev, Azərbaycan xanəndəsi. 28 may – Akif Abbasov, pedaqoji elmlər doktoru, professor. 1 iyun – Tanilə Əhmərova – Azərbaycan kino aktrisası. 26 avqust – Əminə Babayeva – Azərbaycan teatr-kino aktrisası. 14 avqust — Mehman Musayev, professor. 1 sentyabr – Mirdaməd Sadıqov - İqtisad elmləri doktoru, professor, İsmayıllı Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı (2013-cü ildən). 21 sentyabr — Bill Mürrey, amerika akyoru 11 oktyabr — Əli Abasov — Azərbaycan filosofu, fəlsəfə üzrə elmlər doktoru (1998), professor (2007). 12 oktyabr – Çen Şuybyan, Tayvanın eks-prezidenti. 15 noyabr — Mak Uilkins, 1976-cı il amerika olimpiya çempionu, diski ilk dəfə 70 metrdən uzağa tullaya bilib. 8 dekabr — Fazil Abbasov — Azərbaycan kardiocərrahı, tibb elmlər doktoru (1990). 26 dekabr – Nuriyyə Əhmədova – Azərbaycan kino aktrisası. 1 may – Məmməd Səid Ordubadi, nasir, yazıçı, tərcüməçi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186204
-1950-ci il basketbol üzrə dünya çempionatı,"1950-ci il basketbol üzrə dünya çempionatı — Basketbol üzrə kişilərdən ibarət milli yığma komandalar arasında ilk dünya çempionatı. 1950-ci il 22 oktyabrdan 3 noyabradək Buenos-Ayresdə (Argentina) keçirilmişdir. Basketbol üzrə kişilərdən ibarət milli yığma komandalar arasında dünya çempionatının keçirilməsi barədə Londonda 1948-ci il yay Olimpiya oyunları zamanı FİBA-nın konqresində qərar qəbul edilmişdir. Yalnız iki il sonra Argentinada 10 yığma komandanın iştirakı ilə ilk dünya çempionatı keçirilmiş, ev sahibi olan Argentina komandası bu çempionatda I yeri tutmuşdur. Çempionatın iştirakçıları 1948-ci ildə FİBA-nın Dünya Konqresində müəyyənləşdirilmişdi. Qərara əsasən bu turnirdə çempionatın keçirildiyi ölkə — Argentinanın, 1948-ci il yay Olimpiya oyunlarının basketbol üzrə üç qalibinin (ABŞ, Fransa və Braziliya), basketbol üzrə 1949-cu il Avropa çempionatının qalibi olmuş Misir, basketbol üzrə Cənubi Amerika çempionatının iki ən yaxşı komandasının (Uruqvay və Çili), 1950-ci ilin yanvarında keçirilmiş Avropa təsnifat qrupunun iki ən fəal iştirakçısının (İtaliya və İspaniya) və təşkilatçı ölkələrin birgə qərarı ilə Ekvadorun kişilərdən ibarət yığma komandalarının iştirakı nəzərdə tutulmuşdur. İtaliya maliyyə problemləri ilə əlaqədar çempionatda iştirakdan imtina etdiyinə görə onu Avropa təsnifat turnirində üçüncü yeri tutmuş Yuqoslaviya əvəz etmişdir. Uruqvay siyasi səbəblərə görə təşkilatçı ölkələr tərəfindən yarışlara buraxılmamış və onu Perunun yığma komandası əvəz etmişdir. Avropa qitəsinin ən güclü komandalarından biri olan SSRİ yığması 1949-cu il Avropa çempionatında iştirak etmədiyinə görə dünya çempionatına dəvət olunmamışdır. İspaniya və Fransa yığmaları dünya birinciliyinin yarışa gecikdiklərinə görə açılış mərasimində iştirak etməmişlər. 10 komandanın iştirakı ilə keçirilən bu turnirdə ABŞ yığması üzərində qələbə qazanan Argentina yığması basketbol üzrə ilk dünya çempionatının qalibi olmuşdur. Turnirin reqlamenti İştirakçıların sayı sadə yarış sisteminin təşkili üçün əlverişsiz olduğundan 6 finalçının müəyyənləşdirilməsi üçün ilk və son dəfə Olimpiya sistemi üzrə ilkin oyunlar keçirilmişdir. Nəticədə iki qrup formalaşmışdır:biri 1–6 yerlər üğrunda, ikinci — 7–10-cu yerlər uğrunda. Seçmə oyunlar Əlavə seçmə oyunlar 7–10-cu yerlər uğrunda oyunlar Final raundu Yekun nəticə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=531073
-1950-ci illər,1950-ci illər (bəzən 50-ci illər abreviaturası ilə qeyd olunur) — Qriqori təqvimində 1950-ci il yanvarın 1-də başlayan və 1959-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Kino və televiziya Siyasətçilər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=567904
-1950-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı,"Bakının işıqları (film, 1950) (tammetrajlı bədii film) Əmanət kassası (film, 1950) (qısametrajlı sənədli film) Əməyə eşq olsun (film, 1950) (tammetrajlı sənədli film) Gədəbəyin sərvəti (film, 1950) (qısametrajlı sənədli film) Kolxoz tarlalarının qəhrəmanları (film, 1950) (qısametrajlı sənədli film) Mingəçevir (film, 1950) (qısametrajlı sənədli film) Neft kəşfiyyatçıları (film, 1950) (qısametrajlı sənədli film) Sağlamlığın düşmənləri (film, 1950) (qısametrajlı sənədli film) Sağlamlıq mənbəyi (film, 1950) (qısametrajlı sənədli film) Səhər nəğməsi (film, 1950) (qısametrajlı sənədli film) Sovet Azərbaycanı (film, 1950) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan sərhədçiləri (film, 1951) (qısametrajlı sənədli film-süjet) Azərbaycan zeytunu (film, 1951) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın müalicə ocaqları (film, 1951) (qısametrajlı sənədli film) Elmlə dostluq şəraitində (film, 1951) (qısametrajlı sənədli film) Gənc Leninçilər (film, 1951) (qısametrajlı sənədli film) Xəzər neftçiləri (film, 1951) (qısametrajlı sənədli film) Respublika stadionu (film, 1951) (qısametrajlı sənədli film) Budyonnı Bakıda (film, 1952) (qısametrajlı sənədli film — Ordenli Azərbaycan) Əmək və sülh mahnıları (film, 1952) (qısametrajlı sənədli süjet — Ordenli Azərbaycan) Güllər (film, 1952) (qısametrajlı sənədli film) Heyvanları xəstəlikdən necə qorumalı (film, 1952) (qısametrajlı sənədli film) Heyvanların damazlıq üçün qiymətləndirilməsi və seçilməsi (film, 1952) (qısametrajlı sənədli film) Kolxoz quş fermaları (film, 1952) (qısametrajlı sənədli film) Payız tumu yüksək məhsulun əsasıdır (film, 1952) (qısametrajlı sənədli film) Sovet toxumçuları (film, 1952) (qısametrajlı sənədli film) Torpaq və onun münbitliyi (film, 1952) (qısametrajlı sənədli film) Arazın sahillərində (film, 1953) (tammetrajlı sənədli film) Azərbaycan atları (film, 1953) (qısametrajlı sənədli film) Bitki aləminin rəngarəngliyi (film, 1953) (qısametrajlı sənədli film) Bruselyoz (film, 1953) (qısametrajlı sənədli film) Dəmyə pambıq (film, 1953) (qısametrajlı sənədli film) Ev quşlarının sayını artıraq (film, 1953) (qısametrajlı sənədli film) Əkin bitkilərinin qorunması (film, 1953) (qısametrajlı sənədli film) Faraş tərəvəz (film, 1953) (qısametrajlı sənədli film) Göbələk xəstəliyi (film, 1953) (qısametrajlı sənədli film) Gözlərinizi qoruyun (film, 1953) (qısametrajlı sənədli film) Xərçəngin əmələ gəlməsinə xəbərdarlıq (film, 1953) (qısametrajlı sənədli film) Xəzər neftçiləri haqqında dastan (film, 1953) (tammetrajlı bədii-sənədli film) Qabaqcıl traktor briqadasında (film, 1953) (qısametrajlı sənədli film) Qanlı ishaldan qorunun (film, 1953) (qısametrajlı sənədli film) Quba bağlarında (film, 1953) (qısametrajlı sənədli film) Quduzluqla mübarizə aparın (film, 1953) (qısametrajlı sənədli film) Şopenin qayıdışı (film, 1953) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Toxumun hazırlanması (film, 1953) (qısametrajlı sənədli film) Vərəm sağala bilən xəstəlikdir (film, 1953) (qısametrajlı sənədli film) Yemlərin siloslaşdırılması (film, 1953) (qısametrajlı sənədli film) Balaca uşaqların bədənini möhkəmləndirin (film, 1954) (qısametrajlı sənədli film) Bərəkətli torpaq (film, 1954) (qısametrajlı sənədli film) Çoxillik otlar (film, 1954) (qısametrajlı sənədli film) Dəniz nefti axır (film, 1954) (qısametrajlı sənədli film) Doğma xalqıma (film, 1954) (tammetrajlı musiqili film) Həyata keçmiş arzular (film, 1954) (qısametrajlı sənədli film) İpəkçilik (film, 1954) (tammetrajlı sənədli film) Qrip (film, 1954) (sənədli film) Mahnı bayramı (film, 1954) (qısametrajlı sənədli film) Özünü qoru (film, 1954) (sənədli film) S. M. Kirov adına körfəzdə (film, 1954) (qısametrajlı sənədli film) Alagöz yaylağında (film, 1955) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan pambıqçılığında qabaqcıl aqrotexnikanın tətbiq edilməsi (film, 1955) (qısametrajlı sənədli film) Bəxtiyar (film, 1955) (tammetrajlı bədii film) Görüş (film, 1955) (tammetrajlı bədii film) Qabaqcıl sovxozda (film, 1955) (qısametrajlı sənədli film) Neft ustaları (film, 1955) (qısametrajlı sənədli film) Gənc metallurqlar (film, 1956) (qısametrajlı sənədli film) Keçmişin şahidləri (film, 1956) (qısametrajlı sənədli film) ""Kitab-poçtla""nın xidmətlərindən istifadə edin (film, 1956) (qısametrajlı sənədli film) Qara daşlar (film, 1956) (tammetrajlı bədii film) O olmasın, bu olsun (film, 1956) (tammetrajlı bədii film) Səadət yolu ilə (film, 1956) (tammetrajlı sənədli film) Bakı və bakılılar (film, 1957) (qısametrajlı sənədli film) Bəsləsən atlas olar tut yarpağından (film, 1957) (qısametrajlı sənədli film) Bir məhəllədən iki nəfər (film, 1957) (tammetrajlı bədii film) Xalq hədiyyəsi (film, 1957) (qısametrajlı sənədli film) Qızmar günəş altında (film, 1957) (tammetrajlı bədii film) Mahnı belə yaranır (film, 1957) (tammetrajlı bədii film) Səadət və əmək mahnıları (film, 1957) (qısametrajlı sənədli film) ""Ağ qızıl"" ustaları (film, 1958) (tammetrajlı sənədli film) Bakı bu gün (film, 1958) (qısametrajlı sənədli film) Bizim Bakıda (film, 1958) (qısametrajlı sənədli film) ""Kazbek"" qutusu (film, 1958) (qısametrajlı bədii film) Kölgələr sürünür (film, 1958) (tammetrajlı bədii film) Məhəmməd Füzuli (film, 1958) (qısametrajlı sənədli film) Onun 150 yaşı var (film, 1958) (qısametrajlı sənədli film) Onun böyük ürəyi (film, 1958) (tammetrajlı bədii film) Ögey ana (film, 1958) (tammetrajlı bədii film) Səməd Vurğun (film, 1958) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Təbiətin dostları (film, 1958) (qısametrajlı sənədli film) Uzaq sahillərdə (film, 1958) (tammetrajlı bədii film) Yeni il gecəsində (film, 1958) (qısametrajlı bədii film) Azərbaycan mədəniyyətinin baharı (film, 1959) (tammetrajlı sənədli film) Bir qalanın sirri (film, 1959) (tammetrajlı bədii film) Bizim Azərbaycan (film, 1959) (tammetrajlı sənədli film) Bizim kolxoz (film, 1959) (qısametrajlı sənədli film) ""Bolqarıstan"" kolxozu (film, 1959) (qısametrajlı sənədli film) Dənizi fəth edənlər (film, 1959) (tammetrajlı bədii-sənədli film) DQMV (film, 1959) (qısametrajlı sənədli film) Dostluq dili (film, 1959) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Əsl dost (film, 1959) (tammetrajlı bədii film) Xəzər donanması (film, 1959) (qısametrajlı sənədli film) Mahnı qanadlarında (film, 1959) (tammetrajlı sənədli film) Moskvada Azərbaycan Ongünlüyü (film, 1959) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Naxçıvan MSSR (film, 1959) (qısametrajlı sənədli film) Nizami (film, 1959) (qısametrajlı sənədli film) Onu bağışlamaq olarmı? (film, 1959) (tammetrajlı bədii film)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=126639
-1950 Formula-1 mövsümü,"1950 Formula-1 mövsümü — FİA tərəfindən təşkil edilən Formula 1-də birinci dünya yarışları çempionatı. Çempionat 13 mayda başladı və 113 gün davam edən 3 sentyabrda sona çatdı. Çempionatda 16 komanda iştirak edib, onlardan 5-i zavod və 11-i müstəqil idi. Müsabiqə bir başqa texniki qayda üzrə keçirilmiş olmasına baxmayaraq Dünya Kuboku çempionatına daxil olan altı Avropa Qran Pri və bir ""American Indianapolis 500"" yarışından ibarət idi və yalnız Amerikanın komandaları, dizaynerlər və pilotlar iştirak etdi. Formula 1 qaydalarına uyğun olaraq mövsüm ərzində də qeyri-qazanan bir çox qələbə qazandı. Çempionatın reqlamenti haqqında ümumi məlumat Hər bir yarışın nəticələrinə görə, ilk beşinci yarışçı sırasıyla 8, 6, 4, 3 və 2 bal aldı. Bundan əlavə, bir nöqtə yarışda ən sürətli kubok sahibinə verildi. Hər pilotun göstərdiyi nəticələrdən yalnız çempionat üçün yalnız ən yaxşı 4 nəticə nəzərə alınmışdır. Qaydalar pilotun yarışın gedişində əvəzinə icazə verildi, bu halda bu bolide vuran ballar bu pilotların arasında bərabər paylaşıblar. Konstruktorlar Kuboku oynanılmadı. Çempionatda müəyyən bir gücün yarış avtomobillərinə qatıldı. Mövsümün cədvəli Komandaların siyahısı Qran-pri nəticələri Xarici keçidlər Formula-1 ensiklopediyası Formula 1-də mövsümün ümumi təhlili Arxivləşdirilib 2019-04-04 at the Wayback Machine 1950 • STATS F1",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=753185
-1950 Formula 1 mövsümü,"1950 Formula-1 mövsümü — FİA tərəfindən təşkil edilən Formula 1-də birinci dünya yarışları çempionatı. Çempionat 13 mayda başladı və 113 gün davam edən 3 sentyabrda sona çatdı. Çempionatda 16 komanda iştirak edib, onlardan 5-i zavod və 11-i müstəqil idi. Müsabiqə bir başqa texniki qayda üzrə keçirilmiş olmasına baxmayaraq Dünya Kuboku çempionatına daxil olan altı Avropa Qran Pri və bir ""American Indianapolis 500"" yarışından ibarət idi və yalnız Amerikanın komandaları, dizaynerlər və pilotlar iştirak etdi. Formula 1 qaydalarına uyğun olaraq mövsüm ərzində də qeyri-qazanan bir çox qələbə qazandı. Çempionatın reqlamenti haqqında ümumi məlumat Hər bir yarışın nəticələrinə görə, ilk beşinci yarışçı sırasıyla 8, 6, 4, 3 və 2 bal aldı. Bundan əlavə, bir nöqtə yarışda ən sürətli kubok sahibinə verildi. Hər pilotun göstərdiyi nəticələrdən yalnız çempionat üçün yalnız ən yaxşı 4 nəticə nəzərə alınmışdır. Qaydalar pilotun yarışın gedişində əvəzinə icazə verildi, bu halda bu bolide vuran ballar bu pilotların arasında bərabər paylaşıblar. Konstruktorlar Kuboku oynanılmadı. Çempionatda müəyyən bir gücün yarış avtomobillərinə qatıldı. Mövsümün cədvəli Komandaların siyahısı Qran-pri nəticələri Xarici keçidlər Formula-1 ensiklopediyası Formula 1-də mövsümün ümumi təhlili Arxivləşdirilib 2019-04-04 at the Wayback Machine 1950 • STATS F1",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=586102
-1950 FİFA Dünya Kuboku,"IV Dünya Çempionatı Braziliya – 1950 Final mərhələsi 24 iyun – 16 iyul 13 komanda 4 qrupda mübarizə apardıqdan sonra, qrup qalibləri final qrupuna yüksələrək mübarizəni dairəvi sistem ilə davam etdiriblər. 1 337 000 tamaşaçı (orta hesabla hər oyunda 60 773) 88 qol (orta hesabla hər oyunda 4,00) Ən yaxşı futbolçu – Ademir (Braziliya) ""Het-trik"" (bir oyunda üç qol) – Kremasçi (Çili) ""Poker"" (bir oyunda dörd qol) – Skyaffino (Uruqvay), Ademir (Braziliya) Yubiley qolu: 300-cü qol Çiko (Braziliya) Bombardir: Ademir (Braziliya) – 9 Qrup mərhələsi Final Qrupu",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82340
-1951,"4 yanvar - Çin ilə müttəfiq olan Koreya Xalq Demokratik Respublikası tərəfindən Seulun yenidən tutulması. 19 fevral - Hind-Çin Kommunist Partiyası buraxıldıqdan sonra, sonralar Pol Potun başçılıq etdiyi Kamboca Kommunist Partiyasının yaradılması. İran Məclisi tərəfindən neft sənayesinin milliləşdirilməsi haqqında qərar qəbul edilməsi. Qvatemala prezidenti vəzifəsinə seçkilərdə qalib gəlmiş polkovnik Xakobo Arbensin seçilməsi. 10 aprel - Nepalın ilk Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 18 aprel - Paris müqaviləsinə əsasən, Belçika, Almaniya, Fransa, Niderland, Lüksemburq və İtaliya tərəfindən Avropa Kömür və Polad Birliyinin (AKPB) yaradılması. 21 aprel - SSRİ-də Milli Olimpiya Komitəsinin yaradılması avqust - ABŞ Konstitusiyasına 22-ci əlavə edilməsi, bu əlavəyə görə ABŞ-də hər bir prezident ancaq iki dəfə - 8 il müddətinə seçilə bilərdi. 1 sentyabr - San-Fransiskoda Yeni Zelandiya, Avstraliya və ABŞ arasında Sakit Okean Təhlükəsizlik Paktının (ANZYUS) yaradılması haqqında razılaşmanın imzalanması. 8 sentyabr - ABŞ-nin San-Fransisko şəhərində 48 dövlətin iştirakı ilə Yaponiya ilə sülh müqaviləsinin imzalanması. 7 oktyabr - Liviyada ilk Konstitusiyanın yaradılması haqqında. 14 oktyabr - Tərkibinə Qvatemala, Honduras, Kosta-Rika, Salvador və Nikaraquanın daxil olduğu Mərkəzi Amerika Dövlətləri Təşkilatının yaradılması. 30 dekabr - Marşall planının fəaliyyətinin rəsmi şəkildə dayandırılması. ABŞ ilə Argentina arasında hərbi pakt imzalanması. AFR ərazisində işğal rejiminin ləğv edilməsi. 1 yanvar – Rasim Musabəyov – Azərbaycan şairi, publisist və tərcüməçisi. 30 yanvar – Fil Kollins, İngilis nağaraçı, müğənni və bəstəkar 17 mart – Kurt Rassel, ABŞ aktyoru. 3 iyun – Ənvər Abbasov - Azərbaycan pedaqoq alimi, (1988) pedaqoji elmləri doktoru, (1991) professor. 21 iyul – Robin Vilyams, ABŞ aktyoru 21 avqust – Təvəkkül Əliyev, Azərbaycan aktyoru. 3 sentyabr – Yaşar Nuri – politoloq, millət vəkili.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4660
-1951-ci il,"4 yanvar - Çin ilə müttəfiq olan Koreya Xalq Demokratik Respublikası tərəfindən Seulun yenidən tutulması. 19 fevral - Hind-Çin Kommunist Partiyası buraxıldıqdan sonra, sonralar Pol Potun başçılıq etdiyi Kamboca Kommunist Partiyasının yaradılması. İran Məclisi tərəfindən neft sənayesinin milliləşdirilməsi haqqında qərar qəbul edilməsi. Qvatemala prezidenti vəzifəsinə seçkilərdə qalib gəlmiş polkovnik Xakobo Arbensin seçilməsi. 10 aprel - Nepalın ilk Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 18 aprel - Paris müqaviləsinə əsasən, Belçika, Almaniya, Fransa, Niderland, Lüksemburq və İtaliya tərəfindən Avropa Kömür və Polad Birliyinin (AKPB) yaradılması. 21 aprel - SSRİ-də Milli Olimpiya Komitəsinin yaradılması avqust - ABŞ Konstitusiyasına 22-ci əlavə edilməsi, bu əlavəyə görə ABŞ-də hər bir prezident ancaq iki dəfə - 8 il müddətinə seçilə bilərdi. 1 sentyabr - San-Fransiskoda Yeni Zelandiya, Avstraliya və ABŞ arasında Sakit Okean Təhlükəsizlik Paktının (ANZYUS) yaradılması haqqında razılaşmanın imzalanması. 8 sentyabr - ABŞ-nin San-Fransisko şəhərində 48 dövlətin iştirakı ilə Yaponiya ilə sülh müqaviləsinin imzalanması. 7 oktyabr - Liviyada ilk Konstitusiyanın yaradılması haqqında. 14 oktyabr - Tərkibinə Qvatemala, Honduras, Kosta-Rika, Salvador və Nikaraquanın daxil olduğu Mərkəzi Amerika Dövlətləri Təşkilatının yaradılması. 30 dekabr - Marşall planının fəaliyyətinin rəsmi şəkildə dayandırılması. ABŞ ilə Argentina arasında hərbi pakt imzalanması. AFR ərazisində işğal rejiminin ləğv edilməsi. 1 yanvar – Rasim Musabəyov – Azərbaycan şairi, publisist və tərcüməçisi. 30 yanvar – Fil Kollins, İngilis nağaraçı, müğənni və bəstəkar 17 mart – Kurt Rassel, ABŞ aktyoru. 3 iyun – Ənvər Abbasov - Azərbaycan pedaqoq alimi, (1988) pedaqoji elmləri doktoru, (1991) professor. 21 iyul – Robin Vilyams, ABŞ aktyoru 21 avqust – Təvəkkül Əliyev, Azərbaycan aktyoru. 3 sentyabr – Yaşar Nuri – politoloq, millət vəkili.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186205
-1951 Aralıq dənizi Oyunları,1951 Aralıq dənizi Oyunları — 1951-ci ilin 5–20 oktyabr tarixləri arasında Misirin İsgəndəriyyə şəhərində keçirilmiş ilk Aralıq dənizi Oyunları. Bu oyunlarda 10 ölkədən 734 atlet iştirak etmişdir. Xarici keçidlər Complete 1951 Mediterranean Games Standings Arxivləşdirilib 2013-07-28 at the Wayback Machine Mediterranean Games Athletic results at Gbrathletics.com,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475213
-1951 Formula-1 mövsümü,"1951 Formula-1 mövsümü — FİA tərəfindən təşkil edilən Dünya Formula-1 Dünya Çempionatı. Çempionat 27 mayda əvvəlki dövrə nisbətən daha gec başladı və 28 oktyabrda sona çatdı və 154 gün davam etdi. Əvvəlki mövsümlə müqayisədə Alfa Romeonun üstünlüyü bu qədər təsirli deyildi. Çempion unvanı nəticədə Alfa pilot (Fanxio, unvan üçün beşinci ildir) tərəfindən qazandı, lakin mövsümün ikinci yarısında Ferrari avtomobillərinə üstünlük verildi və ilin sonunda Alfa rəhbərliyi yarışların tamaşasını elan etdi. Çempionatın reqlamenti haqqında ümumi məlumat Ötən mövsümlə müqayisədə, bal sistemi dəyişməmişdir. Əvvəlki kimi, hər yarışın bitməsində beş ilk yarışçı sırasıyla 8, 6, 4, 3 və 2 bal aldı. Bundan əlavə, bir nöqtə yarışda ən sürətli kubok sahibinə verildi. Hər pilotun göstərdiyi nəticələrdən yalnız ən yaxşı 4 şampiyona sıralamasına çıxdı. Qaydalar pilotun yarışın gedişində əvəzinə icazə verildi, bu halda bu bolide vuran ballar bu pilotların arasında bərabər paylaşıblar. Quruluşçuların çempionatı əvvəllər olduğu kimi oynamırdı. Mühərriklər üçün tələblər də dəyişməz olaraq qalmışdır: hər hansı bir konfiqurasiya mühərrikinə icazə verilmişdir, işə salınan həcmi yükləyici olmadan mühərriklər üçün 4,5 litrdən çox və yükləyici ilə 1,5 litrdən çox olmayan məhdud sayda mümkündür. Mövsüm təqvimi, əksinə, dəyişdi. Birincisi, Monakoda keçirilən yarış ləğv edildi. Həm də uzun bir aradan sonra, İspan Qran-prisi (1935-ci ildən etibarən keçirilməmişdir). Uzun bir aradan sonra ikinci dəfə də Almaniya Formula 2 qaydalarına əsasən, 1939-cu ildən yalnız 1950-ci ildə keçirilmiş Qran-pri keçirildi. İngiltərə Qran-prisi maydan iyulunadək ona daha adi bir şəkildə köçürüldü və İsveçrə Qran-prisi bir həftə irəliləyərək, yerləri İndianapolisdə yarışlarla əvəz etdi. Mövsümün cədvəli Komandaların siyahısı Qran-pri nəticələri Xarici keçidlər Formula-1 ensiklopediya Formula 1-də mövsümün ümumi təhlili Arxivləşdirilib 2018-10-07 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=587493
-1951 Formula 1 mövsümü,"1951 Formula-1 mövsümü — FİA tərəfindən təşkil edilən Dünya Formula-1 Dünya Çempionatı. Çempionat 27 mayda əvvəlki dövrə nisbətən daha gec başladı və 28 oktyabrda sona çatdı və 154 gün davam etdi. Əvvəlki mövsümlə müqayisədə Alfa Romeonun üstünlüyü bu qədər təsirli deyildi. Çempion unvanı nəticədə Alfa pilot (Fanxio, unvan üçün beşinci ildir) tərəfindən qazandı, lakin mövsümün ikinci yarısında Ferrari avtomobillərinə üstünlük verildi və ilin sonunda Alfa rəhbərliyi yarışların tamaşasını elan etdi. Çempionatın reqlamenti haqqında ümumi məlumat Ötən mövsümlə müqayisədə, bal sistemi dəyişməmişdir. Əvvəlki kimi, hər yarışın bitməsində beş ilk yarışçı sırasıyla 8, 6, 4, 3 və 2 bal aldı. Bundan əlavə, bir nöqtə yarışda ən sürətli kubok sahibinə verildi. Hər pilotun göstərdiyi nəticələrdən yalnız ən yaxşı 4 şampiyona sıralamasına çıxdı. Qaydalar pilotun yarışın gedişində əvəzinə icazə verildi, bu halda bu bolide vuran ballar bu pilotların arasında bərabər paylaşıblar. Quruluşçuların çempionatı əvvəllər olduğu kimi oynamırdı. Mühərriklər üçün tələblər də dəyişməz olaraq qalmışdır: hər hansı bir konfiqurasiya mühərrikinə icazə verilmişdir, işə salınan həcmi yükləyici olmadan mühərriklər üçün 4,5 litrdən çox və yükləyici ilə 1,5 litrdən çox olmayan məhdud sayda mümkündür. Mövsüm təqvimi, əksinə, dəyişdi. Birincisi, Monakoda keçirilən yarış ləğv edildi. Həm də uzun bir aradan sonra, İspan Qran-prisi (1935-ci ildən etibarən keçirilməmişdir). Uzun bir aradan sonra ikinci dəfə də Almaniya Formula 2 qaydalarına əsasən, 1939-cu ildən yalnız 1950-ci ildə keçirilmiş Qran-pri keçirildi. İngiltərə Qran-prisi maydan iyulunadək ona daha adi bir şəkildə köçürüldü və İsveçrə Qran-prisi bir həftə irəliləyərək, yerləri İndianapolisdə yarışlarla əvəz etdi. Mövsümün cədvəli Komandaların siyahısı Qran-pri nəticələri Xarici keçidlər Formula-1 ensiklopediya Formula 1-də mövsümün ümumi təhlili Arxivləşdirilib 2018-10-07 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=587513
-1952,"6 fevral - II Yelizavetanın Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığı taxt-tacına çıxması. 18 fevral – Türkiyə ilə Yunanıstannın NATO üzvlüyünə qəbul olunması. 12 may - Bolqarıstanda pul islahatının keçirilməsi. 22 iyul - Polşa Xalq Respublikasının yeni Konstitusiyasının qəbul olunması. 24 iyul - Misirdə üsyan və monarxiyanın devrilməsi. 19 sentyabr - Minskdə ilk trolleybusun xəttə buraxılması. Yaponiyada işğal rejiminə son qoyulması. 26 oktyabr - Polşa Seyminə keşirilən seçkilərdə PVFP, PKP və DP-nin birliyi nəticəsində yaranmış Milli Cəbhənin qələbə qazanması. 20 yanvar – Vəliəhd Vəliyev, Azərbaycan kino aktyoru 22 fevral – Səlahəddin Xəlilov, Azərbaycan filosofu 28 fevral – Eldar Mansurov, Azərbaycan bəstəkarı 4 mart – Umberto Totsi, İtaliya müğənnisi 1 may – Müşerref Akay, türk müğənni və aktrisası 1 iyun – Şənol Günəş, türk məşqçisi 7 iyun – Liam Nison, irland aktyoru 25 sentyabr – Kristofer Riv, Amerika aktyoru 5 oktyabr – Emoməli Rəhmon, Tacikistanın prezidenti 7 oktyabr – Vladimir Putin, Rusiya prezidenti 4 iyul – Arif Quliyev (professor), Ukrayna Milli Aviasiya Universiteti Beynəlxalq Əlaqələr İnstitutu Beynəlxalq Hüquq kafedrasının professoru 15 aprel — Əmdulla Mehrabov, fizik, fizika-riyaziyyat elmlər doktoru 1 iyun - Con Dyui, Amerikalı filosof",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4661
-1952-ci il,"6 fevral - II Yelizavetanın Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığı taxt-tacına çıxması. 18 fevral – Türkiyə ilə Yunanıstannın NATO üzvlüyünə qəbul olunması. 12 may - Bolqarıstanda pul islahatının keçirilməsi. 22 iyul - Polşa Xalq Respublikasının yeni Konstitusiyasının qəbul olunması. 24 iyul - Misirdə üsyan və monarxiyanın devrilməsi. 19 sentyabr - Minskdə ilk trolleybusun xəttə buraxılması. Yaponiyada işğal rejiminə son qoyulması. 26 oktyabr - Polşa Seyminə keşirilən seçkilərdə PVFP, PKP və DP-nin birliyi nəticəsində yaranmış Milli Cəbhənin qələbə qazanması. 20 yanvar – Vəliəhd Vəliyev, Azərbaycan kino aktyoru 22 fevral – Səlahəddin Xəlilov, Azərbaycan filosofu 28 fevral – Eldar Mansurov, Azərbaycan bəstəkarı 4 mart – Umberto Totsi, İtaliya müğənnisi 1 may – Müşerref Akay, türk müğənni və aktrisası 1 iyun – Şənol Günəş, türk məşqçisi 7 iyun – Liam Nison, irland aktyoru 25 sentyabr – Kristofer Riv, Amerika aktyoru 5 oktyabr – Emoməli Rəhmon, Tacikistanın prezidenti 7 oktyabr – Vladimir Putin, Rusiya prezidenti 4 iyul – Arif Quliyev (professor), Ukrayna Milli Aviasiya Universiteti Beynəlxalq Əlaqələr İnstitutu Beynəlxalq Hüquq kafedrasının professoru 15 aprel — Əmdulla Mehrabov, fizik, fizika-riyaziyyat elmlər doktoru 1 iyun - Con Dyui, Amerikalı filosof",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186206
-1952 Formula-1 mövsümü,"1952 Formula-1 mövsümü — FİA tərəfindən sponsorlanan 3-cü Formula-1 Dünya Yarışları Çempionatı. Çempionat 18 may - 7 sentyabr tarixləri arasında keçirilib və 8 mərhələdən ibarətdir. Çempionatın reqlamenti haqqında ümumi məlumat Xallar yarışın ilk beş ən yaxşı pilotu tərəfindən qazandı, sırasıyla 8, 6, 4, 3, 2 xal alırlar. Bundan əlavə, pilot yarışın ən sürətlisi üçün əlavə 1 bal topladı. Pilotların fərdi təsnifatında, çempionatın ən yaxşı 4 yarışının nəticələri nəzərə alınır. Yarış əsnasında bir-birlərini əvəz edən bir neçə atlı tərəfindən atılan ballar yarışda qalan sayına görə aralarına bölünür. Mövsümün cədvəli Çempionatın təhlili Qran-pri nəticələri Xarici keçidlər Formula-1 ensiklopediya",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=587515
-1952 Voleybol üzrə qadınlararası Dünya Çempionatı,"Voleybol üzrə qadınlararası dünya çempionatı 1952 — qadınlararası dünya çempionatlarının ilkidir. Turnir 1952-ci ildə avqust ayının 17-də başlamış, 29-da bitmişdir. Yarışlara SSRİ paytaxtı Moskva ilə ev sahibliyi etmişdir. Bolqarıstan (Debüt) Çexoslovakiya (Debüt) Fransa (Debüt) Hindistan (Debüt) Macarıstan (Debüt) Polşa (Debüt) Rumıniya (Debüt) SSRİ (Debüt) Uğur qazananlar Women Volleyball I World Championship 1952 Moskva (URS) — 17–29.08 Dinamo Stadium — Winner Soviet Union (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=362275
-1953,"1 yanvar - referendumun nəticələrinə əsasən Saar Fransadan AFR-ə keçməsi. 19 avqust - İranda general Zahidinin başçılığı ilə hərbi çevrilişin baş verməsi. Misirin respublika elan edilməsi. Bakı 2 nömrəli İstilik Elektrik Mərkəzinin işə salınması. Yeni Bakı Neftayırma zavodunun işə salınması. 30 may — Kolm Mini, irland aktyor. 17 iyul — Telman Adıgözəlov, azərbaycanlı aktyor. 23 oktyabr — Səxavət Məmmədov, azərbaycanlı xanəndə. 23 oktyabr — Baltacı Araz - Şair (ö. 2012) 2 may — Mais Süleymanov, Rusiya Federasiyası Fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, elmi işçi. 16 may — Pirs Brosnan, İrlandiyalı film aktyoru 5 dekabr — Nəcməddin Mürvətov - şair, müəllim, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü (2002). 1 sentyabr — Həsən Çingiz oğlu Hüseynov - Azərbaycan mənşəli sovet və rus filoloqu - Filologiya üzrə elmlər doktoru (2002), AİM -nin professoru (2012). Mədəniyyət tarixi, klassik filologiya, müasir siyasət və ədəbiyyat sahəsində bir neçə kitab və yüzdən artıq məqalə müəllifidi. 5 mart - İosif Vissarionoviç Stalin",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4662
-1953-cü il,"1 yanvar - referendumun nəticələrinə əsasən Saar Fransadan AFR-ə keçməsi. 19 avqust - İranda general Zahidinin başçılığı ilə hərbi çevrilişin baş verməsi. Misirin respublika elan edilməsi. Bakı 2 nömrəli İstilik Elektrik Mərkəzinin işə salınması. Yeni Bakı Neftayırma zavodunun işə salınması. 30 may — Kolm Mini, irland aktyor. 17 iyul — Telman Adıgözəlov, azərbaycanlı aktyor. 23 oktyabr — Səxavət Məmmədov, azərbaycanlı xanəndə. 23 oktyabr — Baltacı Araz - Şair (ö. 2012) 2 may — Mais Süleymanov, Rusiya Federasiyası Fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, elmi işçi. 16 may — Pirs Brosnan, İrlandiyalı film aktyoru 5 dekabr — Nəcməddin Mürvətov - şair, müəllim, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü (2002). 1 sentyabr — Həsən Çingiz oğlu Hüseynov - Azərbaycan mənşəli sovet və rus filoloqu - Filologiya üzrə elmlər doktoru (2002), AİM -nin professoru (2012). Mədəniyyət tarixi, klassik filologiya, müasir siyasət və ədəbiyyat sahəsində bir neçə kitab və yüzdən artıq məqalə müəllifidi. 5 mart - İosif Vissarionoviç Stalin",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186207
-1953 Formula-1 mövsümü,"1953 Formula-1 mövsümü — FİA tərəfindən dəstəklənən 4-cü Formula-1 Yarışları Dünya Çempionatı. Çempionat 18 yanvar - 13 sentyabr tarixləri arasında keçirilib və 9 mərhələdən ibarət idi. Çempionatın reqlamenti haqqında ümumi məlumat Xallar yarışın ilk beş ən yaxşı pilotu tərəfindən qazanılır, sırasıyla 8, 6, 4, 3, 2 xal almışdılar. Bundan əlavə, pilot yarışın ən sürətlisi üçün əlavə 1 xal toplanır. Pilotların fərdi təsnifatında, çempionatın ən yaxşı 4 yarışının nəticələri nəzərə alınır. Yarış əsnasında bir-birlərini əvəz edən bir neçə atlı tərəfindən atılan ballar, başa çatan dövr sayından asılı olmayaraq, aralarında bərabər bölünür.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=587543
-1954,"19 fevral – SSRİ Ali Sovet Rəyasət Heyətinin qərarı ilə Krım vilayətinin Rusiyanın tərkibindən çıxarılaraq Ukraynaya verilməsi. 10 yanvar — Mingəçevir Su Elektrik Stansiyasının işə salınması. Cənubi İran neftinin Beynəlxalq neft konsorsiumuna icarəyə verilməsi haqqında sazış imzalanması və İranda ingilislərin neft inhisarına son qoyulması. Bakıda neftçilərin tətili (1954) Dubin-Conson sindromu 21 yanvar – Rəşid Faxralı – şair, jurnalist, ehtiyatda olan mayor 4 fevral — Andrey Karlov, Rusiya Federasiyasının Türkiyə Respublikasında fövqəladə və səlahiyyətli səfiri. 18 fevral — Con Travolta, ABŞ aktyoru 20 fevral — Abide Pərvin, Pakistanlı sufi müsəlman 20 mart — Əlipənah Abbasov — Azərbaycan geoloqpaleontoloqu, geologiya-mineralogiya elmlər doktoru (1993). 7 aprel — Ceki Çan, Çin Hollivud aktyoru 19 aprel – Rövşən Almuradlı – Azərbaycan teatr və kino rejissoru. 15 may - Suzan Basso - 1998-ci ilin avqustunda həyat siğortası pulu üçün öldürülən əqli qüsurlu Lui “Buddi” Mussonun işğəncə və qətlində mühakimə olunan 6 müttəhimdən biri olan amerikalı qadın. 27 oktyabr – Ramiz Mirzəyev – AFFA-nın keçmiş prezidenti. 4 noyabr – Fərman Şəkili – Azərbaycan aktyoru. 31 dekabr – Möhsün Yazıçıoğlu – türk siyasətçisi. 5 dekabr - Sərdar Kərimov - Əməkdar həkim. 28 dekabr - Denzel Vaşinqton, ABŞ aktyoru Alan Turinq – ingilis riyaziyyatçısı və kompüter mütəxəssisi, müasir kompüterlərin qurucusu (d. 1912). Xasinto Benavente-i-Martines – ""98-ci illər nəsli"" ispan dramaturqu, 1922-ci il ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (d.1866). 19 may – Çarlz Ayvs – amerikalı bəstəkar. Opera artisti - Ağdamski (Bədəlbəyli) Əhməd Bəşir oğlu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4663
-1954-cü il,"19 fevral – SSRİ Ali Sovet Rəyasət Heyətinin qərarı ilə Krım vilayətinin Rusiyanın tərkibindən çıxarılaraq Ukraynaya verilməsi. 10 yanvar — Mingəçevir Su Elektrik Stansiyasının işə salınması. Cənubi İran neftinin Beynəlxalq neft konsorsiumuna icarəyə verilməsi haqqında sazış imzalanması və İranda ingilislərin neft inhisarına son qoyulması. Bakıda neftçilərin tətili (1954) Dubin-Conson sindromu 21 yanvar – Rəşid Faxralı – şair, jurnalist, ehtiyatda olan mayor 4 fevral — Andrey Karlov, Rusiya Federasiyasının Türkiyə Respublikasında fövqəladə və səlahiyyətli səfiri. 18 fevral — Con Travolta, ABŞ aktyoru 20 fevral — Abide Pərvin, Pakistanlı sufi müsəlman 20 mart — Əlipənah Abbasov — Azərbaycan geoloqpaleontoloqu, geologiya-mineralogiya elmlər doktoru (1993). 7 aprel — Ceki Çan, Çin Hollivud aktyoru 19 aprel – Rövşən Almuradlı – Azərbaycan teatr və kino rejissoru. 15 may - Suzan Basso - 1998-ci ilin avqustunda həyat siğortası pulu üçün öldürülən əqli qüsurlu Lui “Buddi” Mussonun işğəncə və qətlində mühakimə olunan 6 müttəhimdən biri olan amerikalı qadın. 27 oktyabr – Ramiz Mirzəyev – AFFA-nın keçmiş prezidenti. 4 noyabr – Fərman Şəkili – Azərbaycan aktyoru. 31 dekabr – Möhsün Yazıçıoğlu – türk siyasətçisi. 5 dekabr - Sərdar Kərimov - Əməkdar həkim. 28 dekabr - Denzel Vaşinqton, ABŞ aktyoru Alan Turinq – ingilis riyaziyyatçısı və kompüter mütəxəssisi, müasir kompüterlərin qurucusu (d. 1912). Xasinto Benavente-i-Martines – ""98-ci illər nəsli"" ispan dramaturqu, 1922-ci il ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (d.1866). 19 may – Çarlz Ayvs – amerikalı bəstəkar. Opera artisti - Ağdamski (Bədəlbəyli) Əhməd Bəşir oğlu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186208
-1954 Formula-1 mövsümü,"1954 Formula-1 mövsümü — FİA tərəfindən keçirilən 5-ci Formula-1 Yarışları Dünya Çempionatı. Çempionat 17 yanvar - 24 oktyabr tarixləri arasında keçirilib və 9 mərhələdən ibarət idi. Çempionatın reqlamenti haqqında ümumi məlumat Xallar, yarışın ilk beş ən yaxşı pilotu tərəfindən qazanılırdı, sırasıyla 8, 6, 4, 3, 2 xal alırdılar. Bundan əlavə, pilot yarışın ən sürətlisi üçün əlavə 1 xal toplayırdı. Fərdi yarışlarda pilotlar çempionatın ilk 5 yarışının nəticələrini nəzərə aldılar. Yarış əsnasında bir-birlərini əvəz edən bir neçə pilot tərəfindən yığılan xallar arasında bərabər şəkildə bölüşdürülürdü.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=587604
-1954 FİFA Dünya Kuboku,"1954-cü ildə İsveçrədə keçirilən V Dünya Çempionatı. Həmin Dünya Çempionatında Almaniya milli komandası ilk dəfə çempion olmuşdur. Bir oyunda ən çox qol vurulması dabu çempionata aiddir. 1/4 finalda Avstriya ev sahibi İsveçrəyə 7:5 hesabı ilə qalib gəldi. İsveçrə – 1954 Final Mərhələsi 16 iyun – 4 iyul 16 komanda 4 qrupda mübarizə apardıqdan sonra, hər qrupdan 2 qalib komanda 1/4 finala yüksələrək mübarizəni olimpiya sistemi ilə davam etdiriblər. 943 000 tamaşaçı (orta hesabla hər oyunda 36 269) 140 qol (orta hesabla hər oyunda 5,38) Ən yaxşı futbolçu – Metyuz (İngiltərə) ""Het-trik"" (bir oyunda üç qol) – Koçiş (Macarıstan), Burxan (Türkiyə), Morlok (Qərbi Almaniya), Probst (Avstriya), Vaqner (Avstriya), Borxes (Uruvay), Xyuq (İsveçrə) ""Poker"" (bir oyunda dörd qol) – Koçiş (Macarıstan) Yubiley qolu: 400-cü qol Lefter (Türkiyə) Bombardir: Şandor Koçiş (Macarıstan) – 11 Qrup mərhələsi Bütün oyunlar Qrup mərhələsində xalları eyni olduğu üçün turnirin əsasnaməsinə görə Qərbi Almaniya-Türkiyə, İsveçrə-İtaliya əlavə oyunları keçirilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82342
-1955,"2 yanvar - Panamanın paytaxt ippodromunda at yarışları zamanı Panama prezidenti polkovnik Xose Permonanın öldürülməsi. 24 fevral - Bağdadda İraq və Türkiyə arasında Bağdad paktı adını almış hərbi əməkdaşlıq haqqında müqavilənin imzalanması. 9 mart - Laosda Kral hökumət qüvvələri ilə Laos Azadlıq Cəbhəsi arasında barışıq sazışının imzalanması. 9 may - AFR-in NATO-ya daxil olması. 14 may - SSRİ, Albaniya, Bolqarıstan, Macarıstan, ADR, Polşa, Rumıniya, Çexoslovakiya tərəfindən Varşava müşavirəsində (11-14 may tarixlərində keçirilmişdir) dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında müqavilə imzalanması nəticəsində ""soyuq müharibə"" dövrünün hərbi-siyasi bloklarından biri olan Varşava Müqaviləsi Təşkilatının əsasının qoyulması. SSRİ, ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa və Avstriya arasında müstəqil və demokratik Avstriyanın bərpası haqqında Dövlət müqaviləsinin imzalanması. Ginnesin Rekordlar Kitabının ilk nəşrinin satışa çıxarılması. 25 avqust - Avstriyadan SSRİ qoşunlarının çıxarılmasının başa çatması. 23 sentyabr - Pakistanın Bağdad paktına qoşulması. 3 noyabr - İranın Bağdad paktına qoşulması. 21 noyabr — İran, Türkiyə, İraq, Pakistan və İngiltərə tərəfindən ""Bağdad paktı"" təçkilatının təsis edilməsi. 9 dekabr - Türkiyədə Adnan Menderesin yeni hökumətin təşkil edilməsi. 6 yanvar — Rouen Atkinson – ingilis aktyor, rejissor və ssenarist 18 yanvar — Kevin Kostner — ABŞ aktyoru 21 fevral — Elxan Mansurov – tarzən 24 fevral — Stiv Cobs – ABŞ sahibkarı və ""Apple"" şirkətinin həmtəsisçisi 19 mart — Brüs Uillis – Amerika aktyoru 31 may — Nilufər (müğənni) – Türkiyə müğənnisi 15 sentyabr — Yusif Mustafayev — Azərbaycan müğənnisi 25 sentyabr — Dzukkero — İtalyan müğənnisi 28 oktyabr — Bill Geyts — Amerikalı biznesmen, milyarder, filantrop 18 aprel — Albert Eynşteyn 6 mart — Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 19 aprel — Məşədi Süleyman bəy Mansurov – Bakı Muğam Mərkəzinin rəhbəri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4664
-1955-ci il,"2 yanvar - Panamanın paytaxt ippodromunda at yarışları zamanı Panama prezidenti polkovnik Xose Permonanın öldürülməsi. 24 fevral - Bağdadda İraq və Türkiyə arasında Bağdad paktı adını almış hərbi əməkdaşlıq haqqında müqavilənin imzalanması. 9 mart - Laosda Kral hökumət qüvvələri ilə Laos Azadlıq Cəbhəsi arasında barışıq sazışının imzalanması. 9 may - AFR-in NATO-ya daxil olması. 14 may - SSRİ, Albaniya, Bolqarıstan, Macarıstan, ADR, Polşa, Rumıniya, Çexoslovakiya tərəfindən Varşava müşavirəsində (11-14 may tarixlərində keçirilmişdir) dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında müqavilə imzalanması nəticəsində ""soyuq müharibə"" dövrünün hərbi-siyasi bloklarından biri olan Varşava Müqaviləsi Təşkilatının əsasının qoyulması. SSRİ, ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa və Avstriya arasında müstəqil və demokratik Avstriyanın bərpası haqqında Dövlət müqaviləsinin imzalanması. Ginnesin Rekordlar Kitabının ilk nəşrinin satışa çıxarılması. 25 avqust - Avstriyadan SSRİ qoşunlarının çıxarılmasının başa çatması. 23 sentyabr - Pakistanın Bağdad paktına qoşulması. 3 noyabr - İranın Bağdad paktına qoşulması. 21 noyabr — İran, Türkiyə, İraq, Pakistan və İngiltərə tərəfindən ""Bağdad paktı"" təçkilatının təsis edilməsi. 9 dekabr - Türkiyədə Adnan Menderesin yeni hökumətin təşkil edilməsi. 6 yanvar — Rouen Atkinson – ingilis aktyor, rejissor və ssenarist 18 yanvar — Kevin Kostner — ABŞ aktyoru 21 fevral — Elxan Mansurov – tarzən 24 fevral — Stiv Cobs – ABŞ sahibkarı və ""Apple"" şirkətinin həmtəsisçisi 19 mart — Brüs Uillis – Amerika aktyoru 31 may — Nilufər (müğənni) – Türkiyə müğənnisi 15 sentyabr — Yusif Mustafayev — Azərbaycan müğənnisi 25 sentyabr — Dzukkero — İtalyan müğənnisi 28 oktyabr — Bill Geyts — Amerikalı biznesmen, milyarder, filantrop 18 aprel — Albert Eynşteyn 6 mart — Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 19 aprel — Məşədi Süleyman bəy Mansurov – Bakı Muğam Mərkəzinin rəhbəri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186209
-1955 Aralıq dənizi Oyunları,1955 Aralıq dənizi Oyunları — 1955-ci ilin 15–25 iyul tarixləri arasında İspaniyanın Barselona şəhərində keçirilmiş ikinci Aralıq dənizi Oyunları. Bu oyunlarda 10 ölkədən 1135 atlet iştirak etmişdir. Xarici keçidlər International Mediterranean Games Committee Arxivləşdirilib 2007-02-03 at the Wayback Machine Mediterranean Games Athletic results at gbrathletics website Arxivləşdirilib 2009-04-12 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475222
-1955 Formula-1 mövsümü,"1955 Formula-1 mövsümü — FİA tərəfindən keçirilmiş Formula 1-də 6 dünya avtomobil yarışları çempionatı. Çempionat 6 yanvar-11 sentyabr tarixləri arasında başladı və yeddi mərhələ ilə müşayiət edildi. Çempionatın reqlamenti haqqında ümumi məlumat Xallar, yarışın ilk beş ən yaxşı pilotu tərəfindən qazanılır, sırasıyla 8, 6, 4, 3, 2 bal aldı. Bundan əlavə, pilot yarışın ən sürətlisi üçün 1 bal topladı. Pilotların fərdi təsnifatında, çempionatın ən yaxşı 5 yarışının nəticələri nəzərə alınır. Yarışda bir-birlərini əvəz edən bir neçə atlı tərəfindən atılan xallar arasında bərabər şəkildə bölünür. Mövsümün cədvəli Çempionatın icmalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=585228
-1955 Formula 1 mövsümü,"1955 Formula-1 mövsümü — FİA tərəfindən keçirilmiş Formula 1-də 6 dünya avtomobil yarışları çempionatı. Çempionat 6 yanvar-11 sentyabr tarixləri arasında başladı və yeddi mərhələ ilə müşayiət edildi. Çempionatın reqlamenti haqqında ümumi məlumat Xallar, yarışın ilk beş ən yaxşı pilotu tərəfindən qazanılır, sırasıyla 8, 6, 4, 3, 2 bal aldı. Bundan əlavə, pilot yarışın ən sürətlisi üçün 1 bal topladı. Pilotların fərdi təsnifatında, çempionatın ən yaxşı 5 yarışının nəticələri nəzərə alınır. Yarışda bir-birlərini əvəz edən bir neçə atlı tərəfindən atılan xallar arasında bərabər şəkildə bölünür. Mövsümün cədvəli Çempionatın icmalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=585211
-1956,"1 yanvar — Sudan Respublikasının müstəqilliyinin elan edilməsi. Moskva — Ulan Bator - Pekin dəmiryol xəttinin açılması. 4 yanvar — İlk Sovet Antarktida ekspediyasının Antarktida sahillərinə çıxması. 21 yanvar — Macarıstanda atom enerjisi üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması. 14 fevral — Sov.İKP-nin XX qurultayı işə başlaması. 16 fevral — Böyük Britaniyada ölüm hökmünün ləğv olunması. 23 mart — Pakistan İslam Respublikasının elan edilməsi. 16 aprel — Avstriyanın Avropa Şurasına qəbul edilməsi. 21 aprel — Ciddədə Səudiyyə Ərəbistanı, Misir və Yəmən arasında hərbi ittifaq haqqında müqavilənin imzalanması. 14 iyun — İngilis qoşunlarının Misirin Süveyş kanalı zonasını tərk etməsi. 17 iyun — Tunisin Milli ordusunun yaradıldığının elan edilməsi. 26 iyul — Misir prezidenti Kamal Əbdül Naser tərəfindən İskəndəriyyədə Süveyş kanalının milliləşdirildiyinin elan edilməsi. Süveyş böhranının başlanması. 27 iyul — AFR-da ümumi hərbi mükəlləfiyyət haqqında qanunun qəbul edilməsi. 1 avqust — Ventyanda Laosun Baş Naziri şahzadə Suvanna Fuma və Laos Vətənpərvərlər Cəbhəsinin rəhbəri şahzadə Sufanuvonq arasında milli barışıq haqqında danışıqların başlanması. 26 oktyabr — SSRİ tərəfindən Atom enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentliyin Nizamnaməsinin imzalanması. 27 oktyabr — Fransa ilə AFR arasında imzalanan Lüksemburq müqaviləsinə əsasən Saar əyalətinin 1 yanvar 1957-ci il tarixdən AFR-nın tərkibinə daxil edilməsi. 29 oktyabr — Süveyş böhranının gedişində İsrail ordusunun Misirə məxsus Sinay yarımadasına soxulması. İmre Nad tərəfindən Macarıstanda tək partiyalılıq sisteminin ləğv edildiyinin elan olunması. Misirdə hərbi səfərbərliyin elan edilməsi. 1 noyabr — İngiltərənin İrana müharibə elan etməsi. 12 noyabr — Mərakeş, Sudan və Tunisin BMT-yə qəbul edilməsi. 18 dekabr — Yaponiyanın BMT-yə qəbul edilməsi. 14 fevral — Azərbaycan televiziyasının fəaliyyətə başlaması. 3 yanvar — Mel Gibson, Avstraliya əsilli ABŞ aktyoru və rejissoru 22 yanvar — Azad Əliyev, Azərbaycan heykəltaraşı 15 mart — Ağaddin Babayev, Azərbaycan jurnalisti, yazıçı, tərcüməçi 27 may – Cüzeppe Tornatore, İtaliya kinorejissoru 18 iyul – Adnan Azar, türk şairi 24 iyul – Gülnar Salmanova, Azərbaycan aktrisası 1 avqust — Həşim Arslanov, Özbəkistan teatr və kino aktyoru 27 noyabr – Əsgər Rəhimov, Azərbaycan teatr və kino aktyoru 8 iyun — Kris Sfiris, yunan mənşəli amerikalı bəstəkar, multi-instrumentalist 9 dekabr — İjon-Piser Sullyet, fransız yazıçı 26 may — Mircəfər Bağırov, azərbaycanlı siyasətçi 27 may – Səməd Vurğun, Azərbaycanın xalq şairi 16 avqust – Bela Luqoşi, Macar teatr oyunçusu və qorxu filmi aktyoru 7 dekabr – Rəşad Nuri Güntəkin, türk yazıçısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4665
-1956-cı il,"1 yanvar — Sudan Respublikasının müstəqilliyinin elan edilməsi. Moskva — Ulan Bator - Pekin dəmiryol xəttinin açılması. 4 yanvar — İlk Sovet Antarktida ekspediyasının Antarktida sahillərinə çıxması. 21 yanvar — Macarıstanda atom enerjisi üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması. 14 fevral — Sov.İKP-nin XX qurultayı işə başlaması. 16 fevral — Böyük Britaniyada ölüm hökmünün ləğv olunması. 23 mart — Pakistan İslam Respublikasının elan edilməsi. 16 aprel — Avstriyanın Avropa Şurasına qəbul edilməsi. 21 aprel — Ciddədə Səudiyyə Ərəbistanı, Misir və Yəmən arasında hərbi ittifaq haqqında müqavilənin imzalanması. 14 iyun — İngilis qoşunlarının Misirin Süveyş kanalı zonasını tərk etməsi. 17 iyun — Tunisin Milli ordusunun yaradıldığının elan edilməsi. 26 iyul — Misir prezidenti Kamal Əbdül Naser tərəfindən İskəndəriyyədə Süveyş kanalının milliləşdirildiyinin elan edilməsi. Süveyş böhranının başlanması. 27 iyul — AFR-da ümumi hərbi mükəlləfiyyət haqqında qanunun qəbul edilməsi. 1 avqust — Ventyanda Laosun Baş Naziri şahzadə Suvanna Fuma və Laos Vətənpərvərlər Cəbhəsinin rəhbəri şahzadə Sufanuvonq arasında milli barışıq haqqında danışıqların başlanması. 26 oktyabr — SSRİ tərəfindən Atom enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentliyin Nizamnaməsinin imzalanması. 27 oktyabr — Fransa ilə AFR arasında imzalanan Lüksemburq müqaviləsinə əsasən Saar əyalətinin 1 yanvar 1957-ci il tarixdən AFR-nın tərkibinə daxil edilməsi. 29 oktyabr — Süveyş böhranının gedişində İsrail ordusunun Misirə məxsus Sinay yarımadasına soxulması. İmre Nad tərəfindən Macarıstanda tək partiyalılıq sisteminin ləğv edildiyinin elan olunması. Misirdə hərbi səfərbərliyin elan edilməsi. 1 noyabr — İngiltərənin İrana müharibə elan etməsi. 12 noyabr — Mərakeş, Sudan və Tunisin BMT-yə qəbul edilməsi. 18 dekabr — Yaponiyanın BMT-yə qəbul edilməsi. 14 fevral — Azərbaycan televiziyasının fəaliyyətə başlaması. 3 yanvar — Mel Gibson, Avstraliya əsilli ABŞ aktyoru və rejissoru 22 yanvar — Azad Əliyev, Azərbaycan heykəltaraşı 15 mart — Ağaddin Babayev, Azərbaycan jurnalisti, yazıçı, tərcüməçi 27 may – Cüzeppe Tornatore, İtaliya kinorejissoru 18 iyul – Adnan Azar, türk şairi 24 iyul – Gülnar Salmanova, Azərbaycan aktrisası 1 avqust — Həşim Arslanov, Özbəkistan teatr və kino aktyoru 27 noyabr – Əsgər Rəhimov, Azərbaycan teatr və kino aktyoru 8 iyun — Kris Sfiris, yunan mənşəli amerikalı bəstəkar, multi-instrumentalist 9 dekabr — İjon-Piser Sullyet, fransız yazıçı 26 may — Mircəfər Bağırov, azərbaycanlı siyasətçi 27 may – Səməd Vurğun, Azərbaycanın xalq şairi 16 avqust – Bela Luqoşi, Macar teatr oyunçusu və qorxu filmi aktyoru 7 dekabr – Rəşad Nuri Güntəkin, türk yazıçısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186210
-1956 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi ilk dəfə 1956-cı ildə mayın 24-ü İsveçrənin Luqano şəhərində keçirilib. Müsabiqənin aparıcısı Loenqrin Filipello olmuşdur. Müsabiqədə 7 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqənin qalibi isə İsveçrəni təmsil edən Liz Assianın oxuduğu Refrain adlı mahnı olmuşdur. Müsabiqənin keçirildiyi zalda kamera olmasına baxmayaraq müsabiqə bir radio proqramını xatırladırdı. Bunun səbəbi o vaxtlar avropalıların çoxunun televizorunun olmaması idi. Bu müsabiqə ondan sonra keçirilən müsabiqələrdən bir çox cəhətdən fərqlənirdi. Belə ki 1956-cı il müsabiqəsində hər ölkə iki mahnı ilə təmsil olunurdu, səsvermə gizli keçirilirdi. Yalnız bir aparıcı var idi. Müsabiqənin tam lent yazısı indiki dövrə gəlib çıxmayıb. 1955-ci ildə Monakoda Avropa Yayım İttifaqı üzvləri İtaliyada keçirilən Sanremo Musiqi Festivalından ilhamlanaraq bütün Avropanı əhatə edən musiqi müsabiqəsi təşkil etmək barədə müzakirələr apardılar. Müzakirələrin gedişində Avroviziya Mahnı Müsabiqəsini keçirmək qərara alındı. Qərara görə, müsabiqə növbəti il İsveçrənin Luqano şəhərində keçirilməli idi. Keçirildiyi yer Müsabiqənin keçirilməsi üçün seçilən yer İtaliya ilə sərhəd italyan dilli əyalətdə, İsveçrənin cənubunda yerləşən Luqano gölünün yerləşdiyi Luqano şəhərindəki Teatro Kursaal zalı idi. Luqano əhalisinə görə İsveçrənin 9-cu böyük şəhəri idi və həmçinin İtaliyadan kənarda yerləşən ən çox italyan dilində danışılan şəhərdir. Müsabiqə italyan dilində keçirildi. 1945-ci ildən 1960-cı illərə kimi İtaliyadan sərmayə axını Luqanonu İsveçrədə üçüncü böyük maliyyə mərkəzinə çevirdi. Şəhər həmçinin 20-ci əsrin birinci yarısında nəqliyyat infastrukturunda inkişafa nail olmuşdu. Otellərdəki inkişaf ilə birlikdə şəhərin turistlərin daha yaxşı qəbul edilməsi arzu edilirdi. Bir saat qırx dəqiqəd davam edən ilk proqram Lohenqrin Filipello tərəfindən təqdim edilib. Müsabiqənin radio proqramı əsasında olmasına baxmayaraq studiyada bəzi avropalıların televizora malik olmasına görə kameralar quraşdırılmışdı.Səhnəyə müğənnilər tək çıxmalı idi və onların mahnısı üç dəqiqədən çox və yarım dəqiqədən az olmamalı idi. Müğənnini Fernando Pagginin rəhbərlik etdiyi 25 nəfərlik musiqi orkestri müşayiət edirdi. Səsvermə prosesinin uzanmasına görə fasilədə Yoeuks Rossingnols tərəfindən vıyıltı səsi eşidilirdi. Bütün iştirakçı ölkələrdən iki münsif Luqanoya gəlmişdi. Yalnız Lüksemburqdan münsiflər heyəti gələ bilməmişdi. Qaydalara görə münsiflərə öz ölkələrinin mahnıları da daxil olmaqla istədikləri mahnıya səs verə bilərdilər. İsveçrəli münsifin Lüksemburqun münsiflərinin əvəzinə səs verə bilməsinə icazə verilmişdi. Bu sistem heç vaxt təkrar olunmadı. İtən kasetlər Müsabiqə keçirilərkən yayımlanırdı və mərkəzi Avropa ölkələrinin rəsmi yayımçıları tərəfindən yazılmışdı. Lakin həmin müsabiqədən Liz Assianın müsabiqənin sonunda təkrar ifasından başqa heç bir görüntü hal-hazırda yoxdur. Yazılmış nüsxələrin heç biri indiki dövrə kimi gəlib çıxmayıb. Bu 1964-cü il müsabiqəsi ilə birlikdə görüntüləri əlimizdə olmayan iki müsabiqədən biridir. 1964-cü il müsabiqəsinin kasetləri yanğında məhv olub. İştirakçı ölkələr İlk müsabiqədə hərəsi iki mahnı ilə təmsil olunan yeddi ölkə iştirak edib. Daha üç ölkə, Avstriya, Danimarka və Böyük Britaniya da müsabiqədə iştirak etmək arzusunda olub, lakin onlar müraciət üçün son tarixdən sonra istəklərini bildirdikləri üçün iştirak edə bilməyiblərə BBC-nin Britaniya Məşhur Mahnısı Festivalı Britaniyanın Avroviziya təmsilçisini seçmək niyyətində idi. Hər çıxışda orkestrə rəhbərlik edən bələdçi var idi. Hollandiya - Fernando Paqqi İsveçrə - Fernando Paqqi Belçika - Leo Suris]] Almaniya - Fernando Paqqi Fransa - Frank Pursel Lüksemburq - Yakez Lasri İtaliya - Qian Stellari Beynəlxalq yayımçılar İştirakçı ölkələrin milli yayımçıları öz dillərində müsabiqəni təsvir etmək üçün müsabiqəyə şərhçilər göndərmişdi. Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi Xarici keçidlər Eurovision Song Contest",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=23576
-1956 Formula-1 mövsümü,"1956 Formula-1 mövsümü — FİA tərəfindən maliyyələşdirilən 7 Formula 1 Dünya Çempionatı. Çempionat 22 yanvar-2 sentyabr tarixləri arasında keçirilib və 8 mərhələdən ibarət idi. Çempionatın reqlamenti haqqında ümumi məlumat Xallar, yarışın ilk beş ən yaxşı pilotu tərəfindən qazandı, sırasıyla 8, 6, 4, 3, 2 bal aldı. Bundan əlavə, pilot yarışın ən sürətlisi üçün 1 bal topladı. Pilotların fərdi təsnifatında, çempionatın ən yaxşı 5 yarışının nəticələri nəzərə alınır. Yarış əsnasında bir-birlərini əvəz edən bir neçə atlı tərəfindən atılan ballar yarışda qalan sayına görə aralarına bölünür. Mövsümün cədvəli Xarici keçidlər Formula-1 ensiklopediyası",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=586046
-1956 Formula 1 mövsümü,"1956 Formula-1 mövsümü — FİA tərəfindən maliyyələşdirilən 7 Formula 1 Dünya Çempionatı. Çempionat 22 yanvar-2 sentyabr tarixləri arasında keçirilib və 8 mərhələdən ibarət idi. Çempionatın reqlamenti haqqında ümumi məlumat Xallar, yarışın ilk beş ən yaxşı pilotu tərəfindən qazandı, sırasıyla 8, 6, 4, 3, 2 bal aldı. Bundan əlavə, pilot yarışın ən s��rətlisi üçün 1 bal topladı. Pilotların fərdi təsnifatında, çempionatın ən yaxşı 5 yarışının nəticələri nəzərə alınır. Yarış əsnasında bir-birlərini əvəz edən bir neçə atlı tərəfindən atılan ballar yarışda qalan sayına görə aralarına bölünür. Mövsümün cədvəli Xarici keçidlər Formula-1 ensiklopediyası",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=585965
-1956 UEFA Çempionlar Kuboku finalı,"1956 UEFA Çempionlar Kuboku finalı pan-Avropa futbol turniri Çempionlar Kubokunun ilk finalı olmuşdur. 13 iyun 1956-cı ildə Parisdəki Park de Prens stadionunda baş tutan oyunda İspaniyanın Real Madrid və Fransanın Reyms klubları qarşılamışdılar. Oyunu 38.000 nəfər izləmişdir. Real Madrid yarımfinalda İtaliya klubu Milanı ümümlikdə 5–4 hesabı ilə üstələyərək finala yüksəlmişdir, Reyms isə ümümlikdə 3–0 hesabı ilə Şotlandiyanın Hibernian klubunu məğlub etmişdir. Qarşılaşma 4–3 hesabı ilə Real Madridin xeyrinə bitmişdir. Sonradan Real Madrid rekord edərək, ard-arda Çempionlar Kubokunun növbəti beş mövsümünü də qazana bilmişdir. Oyun, 10 dəqiqə ərzində Mişel Leblon və Jan Templin tərəfindən vurulan 2 qol sayəsində Reyms üçün uğurlu başlasa da, birinci hissə bitməmiş Alfredo Di Stefano və Ektor Rialın səyləri ilə Real Madrid hesabı bərabərləşdirdi. Reyms Mişel İdalqonun qolu ilə 62-ci dəqiqədə önə keçsə də, Markitos və Rial müvafiq olaraq 67-ci və 79-cu dəqiqələrdə qol vuraraq Reala qələbə gətizdirdilər. Finala gedən yol Real Madrid Real Madrid turnirə La Liqanın 1954–55 mövsümünün qalibi kimi qatılmışdır. O, ilk oyunu İsveçrə çempionu Servett ilə keçirdi. 2-0 hesabı ilə bitən səfər oyununun ardından ev stadionu Santyaqo Bernabeuda Alfredo Di Stefanonun dublü ilə 5-0-lıq qalibiyyət gəldi. 1/4 finalda onların rəqibi son Yuqoslaviya çempionatında beşinci yeri tutan Partizan klubu oldu. Evdə keçirilən ilk oyunun taleyini Eliodoro Kastanyo Pedrosanın dublü və Fransisko Xento və Alfredo Di Stefanonun qolları təyin etdilər. Həmçinin bax UEFA Çempionlar Kuboku 1955/1956 Eyni klubların qarşılaşdığı 1959 UEFA Çempionlar Kuboku finalı Xarici keçidlər UEFA-nın saytında 1956 Çempionlar Kuboku finalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=684811
-1956 Voleybol üzrə qadınlararası Dünya Çempionatı,Voleybol üzrə qadınlararası dünya çempionatı 1956 — qadınlararası dünya çempionatı yarışlarının sayca ikincisidir. Yarışlar 1956-cı ildə avqust ayının 30-u başlayıb sentyabrın 12-i başa çatmışdı. Turnir Fransada təşkil olunmuşdu. SSRİ-də İlk dünya çempionatındakı kimi oyunlar yalnız bir şəhərdə — Parisdə keçirilmişdi. Qrup mərhələsi II mərhələ yarışlarda son mərhələ sayılır. Bu mərhələdə ölkələr iki qrupa bölünür. Birinci qrup əsas qrup sayılır və burada 1-ci 10-cu yer uğrunda mübarizə aparılır. İkinci qrupda isə qruplarda nəticə əldə edə bilməyən yeddi komanda yarışır. Bu mərhələnin əsas qrupunda doqquz matçın hamısında rəqiblərini məğlub edən SSRİ millisi ardıcıl ikinci dəfə dünya çempionu adına layiq görülmüşdü. Women Volleyball II World Championship 1956 Paris (FRA) 30.08-12.09 Winner Soviet Union (ing.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=362317
-1957,"Referendumun nəticələrinə əsasən Saar əyalətinin Fransadan AFR-in tərkibinə keçməsi. Misir tərəfindən 1954-cü il ingilis-Misir müqaviləsinin qüvvədən salınması. 10 yanvar - İngiltərədə Entoni İdenin istefasından sonra Harold Makmillanın Baş Nazir təyin edilməsi. 23 fevral - Kubada Fidel Kastronun başçılığı ilə partizan döyüşünün başlaması. 6 mart - Qananın Böyük Britaniyadan ayrılaraq öz müstəqilliyini elan etməsi. Qananın BMT-yə qəbul edilməsi. İsrail tərəfindən qoşunların 1949-cu il barışıq xətti boyunca çıxarılması prosesinin başa çatdırılması. 25 mart -Avropanın İqtisadi Birliyinin yaradılması haqqında Roma müqaviləsinin imzalanması. Çexoslovakiya ilə Çin Xalq Respublikası arasında dostluq və əməkdaşlıq haqqında müqavilənin imzalanması. İran tərəfindən Eyzenhaver doktrinasının müdafiə edilməsi. 1 aprel - Haiti Respublikasında hərbi çevrilişin baş verməsi. Ölkənin müvəqqəti prezidenti Frank Silvanın silahlı qüvvələrin komandanı general Leon Kantav tərəfindən hakimiyyətdən devrilməsi. 10 may -SSRİ-də Ali Xalq Təsərrüfatı Şurasının yaradılması. 31 avqust - Malayziyanın müstəqilliyinin elan edilməsi. 4 oktyabr - SSRİ dünyanın ilk süni peyki olan ""Sputnik 1""-nin kosmosa buraxılması. 29 oktyabr - AFR-də Konrad Adenauer tərəfindən yeni hökumətin təşkili. 3 noyabr - SSRİ-də göyərtəsində Layka adlı it olan ""Sputnik 2""-nin kosmosa çıxarılması və Laykanın ölümü. 13 dekabr - İranda baş verən zəlzələ nəticəsində 2 min adamın həlak olması. Avropanın Atom Enerjisi birliyinin yaradılması haqqında müqavilə imzalanması. Əfsanəvi partizan Mehdi Hüseynzadə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülməsi. 4 yanvar - Eldar Sabiroğlu, Azərbaycanlı dövlət xadimi 25 fevral - Adnan Yalım, türk rəssamı 10 mart - Üsamə bin Laden, Əl-Qaidə təşkilatının qurucusu 25 aprel – Həmidə Ömərova, Azərbaycan aktrisası 6 iyun - Abbas Əhməd Axundi, İran siyasətçisi, nəqliyyat naziri Georgi Pırvanov, Bolqarıstanın baş naziri Yelmar Məmmədov, Azərbaycanın ilk rəsmi milyarderi 9 noyabr - İlqar Muradov, Azərbaycan müğənnisi 24 dekabr - Hamid Kərzai, Əfqanıstanın prezidenti 19 oktyabr – Qordon Vir Çayld, ingilis arxeoloqu 9 dekabr – Əli İhsan Sabis, Osmanlı İmperiyasının altıncı ordusunun komandiri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4666
-1957-ci il,"Referendumun nəticələrinə əsasən Saar əyalətinin Fransadan AFR-in tərkibinə keçməsi. Misir tərəfindən 1954-cü il ingilis-Misir müqaviləsinin qüvvədən salınması. 10 yanvar - İngiltərədə Entoni İdenin istefasından sonra Harold Makmillanın Baş Nazir təyin edilməsi. 23 fevral - Kubada Fidel Kastronun başçılığı ilə partizan döyüşünün başlaması. 6 mart - Qananın Böyük Britaniyadan ayrılaraq öz müstəqilliyini elan etməsi. Qananın BMT-yə qəbul edilməsi. İsrail tərəfindən qoşunların 1949-cu il barışıq xətti boyunca çıxarılması prosesinin başa çatdırılması. 25 mart -Avropanın İqtisadi Birliyinin yaradılması haqqında Roma müqaviləsinin imzalanması. Çexoslovakiya ilə Çin Xalq Respublikası arasında dostluq və əməkdaşlıq haqqında müqavilənin imzalanması. İran tərəfindən Eyzenhaver doktrinasının müdafiə edilməsi. 1 aprel - Haiti Respublikasında hərbi çevrilişin baş verməsi. Ölkənin müvəqqəti prezidenti Frank Silvanın silahlı qüvvələrin komandanı general Leon Kantav tərəfindən hakimiyyətdən devrilməsi. 10 may -SSRİ-də Ali Xalq Təsərrüfatı Şurasının yaradılması. 31 avqust - Malayziyanın müstəqilliyinin elan edilməsi. 4 oktyabr - SSRİ dünyanın ilk süni peyki olan ""Sputnik 1""-nin kosmosa buraxılması. 29 oktyabr - AFR-də Konrad Adenauer tərəfindən yeni hökumətin təşkili. 3 noyabr - SSRİ-də göyərtəsində Layka adlı it olan ""Sputnik 2""-nin kosmosa çıxarılması və Laykanın ölümü. 13 dekabr - İranda baş verən zəlzələ nəticəsində 2 min adamın həlak olması. Avropanın Atom Enerjisi birliyinin yaradılması haqqında müqavilə imzalanması. Əfsanəvi partizan Mehdi Hüseynzadə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülməsi. 4 yanvar - Eldar Sabiroğlu, Azərbaycanlı dövlət xadimi 25 fevral - Adnan Yalım, türk rəssamı 10 mart - Üsamə bin Laden, Əl-Qaidə təşkilatının qurucusu 25 aprel – Həmidə Ömərova, Azərbaycan aktrisası 6 iyun - Abbas Əhməd Axundi, İran siyasətçisi, nəqliyyat naziri Georgi Pırvanov, Bolqarıstanın baş naziri Yelmar Məmmədov, Azərbaycanın ilk rəsmi milyarderi 9 noyabr - İlqar Muradov, Azərbaycan müğənnisi 24 dekabr - Hamid Kərzai, Əfqanıstanın prezidenti 19 oktyabr – Qordon Vir Çayld, ingilis arxeoloqu 9 dekabr – Əli İhsan Sabis, Osmanlı İmperiyasının altıncı ordusunun komandiri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186211
-1957 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1957 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi — ikinci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Müsabiqə 3 mart 1957-ci ildə Almaniyanın Frankfurt şəhərində təşkil edilmişdir. Bu müsabiqə də ilk Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi kimi radio verilişinə bənzəyirdi. Müsabiqədə İtaliya təmsilçisinin ifa etdiyi mahnının 5 dəqiqədən artıq, Böyük Britaniya təmsilçisinin ifa etdiyi mahnının isə cəmi 1 dəqiqə 30 saniyə olması bundan sonrakı müsabiqələrdə mahnılar üçün 3 dəqiqəlik limitin müəyyənləşdirilməsinə gətirib çıxarmışdır. 1957-ci ildə keçirilən Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin qalibi isə Niderland təmsilçisi olmuşdur. Keçirilən yer Adətən Frankfurt adlandırılan Frankfurt Mayn şəhəri Mayn çayının hər iki sahilində, Taynus dağının cənub-qərb yamacında yerləşir. Frankfurt-Mayn Hessen federasiyasının ən böyük şəhəridir. Şəhərin cənub hissəsinə Almaniyanın şəhərlərindəki ən böyük meşə olan Frankfurt şəhər meşəsi aiddir. Frankfurtun şəhər mərkəzi Mayn çayının şimal tərəfində yerləşir. Frankfurtun İkinci dünya müharibəsində bombalanmasından sonra Frankfurt özünü Avropanın ən nüfuzlu maliyyə mərkəzlərindən birinə çevirdi. 1948-ci ildə Frankfurt Beynəlxalq Ticarət Yarmarkasının yaradılması ilə 1950-ci illərə qədər davam edən şəhərin yenidən qurulması növbəti onilliklərdə şəhər üçün artım dövrü olmasını sübut etdi. Milli və beynəlxalq maliyyə institutlarının investisiyalar qoyması ilə 1957-ci ildə Frankfurtda ilk çoxmərtəbəli biznes binaları görünməyə başladı.İkinci müsabiqənin keçirilməsi üçün seçilmiş yer Großer Sendesaal des hessischen Rundfunks studiyası idi. Studiya Frankfurt Maynda yerləşən keçmiş televiziya studiyası və musiqi zalı idi. Bu Hessen Yayım kompaniyasının keçmiş qərargahı idi. Hal-hazırda bura musiqi zalı kimi istifadə edilir. Bu ilki müsabiqədə İtaliya təmsilçisinin mahnısı 5:09 dəqiqə davam etdiyi halda, Böyük Britaniya təmsiçinin mahnısı cəmi 1:52 dəqiqə davam etmişdir. Buna görə növbəti müsabiqələrdə mahnıların 3 dəqiqədən uzun olmaması şərti qoyulmuşdur, bu qayda hal-hazırda da mövcuddur.Əvvəlki müsabiqədən fərqli olaraq bu ilki müsabiqədə duetlərin iştirak etməsinə icazə verilmişdi. Danimarkalı təmsilçilər Birte Vilke və Qustav Vinkler müsabiqədə çıxış edən ilk duet olub. Öz çıxışlarının sonunda cütlük öpüşüblər, bu öpüş müsabiqə tarixindəki ən uzun müddətli öpüş olub.Bu, münsiflərin telefonla əlaqə saxladığı ilk müsabiqə idi. Həmçinin, bu müsabiqə Niderlandın qalib gəldiyi ilk müsabiqə idi. Başqa əhəmyyətli dəyişiklik münsiflərin öz ölkələrinin nümayəndələrinə səs verə bilməməsi idi. Bu qayda da indiyə kimi mövcuddur. İştirakçı ölkələr Belçika, Fransa, Almaniya, İtaliya, Lüksemburq, Niderland və İsveçrə müsabiqədə ikinci dəfə təmsil olunurdular. Avstriya, Danimarka və Böyük Britaniya müsabiqədə debüt edirdilər. Bu ölkələr 1956-cı ildə də təmsil olunmaq istəsələr də, müraciət etdikləri tarix təyin olunmuş vaxtdan sonra olmuşdu. Hər çıxışda orkestra rəhbərlik edən konduktor olmalı idi. Belçika - Uili Berkinq Lüksemburq - Uili Berkinq Böyük Britaniya - Erik Robinson İtaliya - Armando Trovajoli Avstriya - Karl de Qruf Niderland - Dolf van der Linden Almaniya - Uili Berkinq Fransa - Paul Durand Danimarka - Kay Mortensen İsveçrə - Uili Berkinq Səsvermə cədvəli Beynəlxalq yayımlanma və səsvermə Aşağıdakı siyahıda hər bir ölkənin verdiyi səsləri açıqlayan nümayəndələrin adı ardıcılıqla qeyd olunub. Hər bir yayımlayan kanal həmçinin müsabiqənin öz dillərində şərh edilməsi üçün müsabiqəyə şərhçi göndərmişdi. Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi Xarici keçidlər Eurovision Song Contest",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=56967
-1957 Formula-1 mövsümü,"1957 Formula-1 mövsümü — FİA tərəfindən təşkil edilən 8-ci Formula-1 Dünya Çempionatı. Çempionat 13 yanvar — 8 sentyabr tarixləri arasında keçirilib və 8 mərhələdən ibarət idi. Çempionatın reqlamenti haqqında ümumi məlumat Xallar, yarışın ilk beş ən yaxşı pilotu tərəfindən qazanılır, sırasıyla 8, 6, 4, 3, 2 bal alırdılar. Bundan əlavə, pilot yarışın ən sürətlisi üçün əlavə 1 xal toplanılırdı. Pilotların fərdi təsnifatında, çempionatın ən yaxşı 5 yarışının nəticələri nəzərə alınır. Yarış əsnasında bir-birlərini əvəz edən bir neçə atlı tərəfindən atılan ballar yarışda qalan sayına görə aralarına bölünür.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=587615
-1957 UEFA Çempionlar Kuboku finalı,"1957 UEFA Çempionlar Kuboku finalı ― 30 may 1957-ci ildə Çempionlar Kuboku 1956/1957 mövsümünün qalibini müəyyən etmək üçün İspaniyanın paytaxtı Madrid şəhərinin Santyaqo Bernabeu stadionunda keçirilən futbol oyunu. Matçda İspaniyanın ""Real Madrid"" və İtaliyanın ""Fiorentina"" klubları qarşılaşmışdılar. ""Real Madrid"" 2-ci hissədə Alfredo Di Stefano və Fransisko Xentonun vurduğu qolları sayəsində oyunda 2–0 hesabı ilə qalib gəldi. Komandalardan birinin ev stadionunda oynadığı dörd finaldan (Çempionlar Liqası dövrünü nəzərə almaqla, 1965, 1984 və 2012 finalları) birincisi idi və həmçinin qalib gələn komandanın ev stadionunda oynadığı ilk final idi. ""Real Madrid""in ilk qolu mübahisələrə səbəb oldu ki, Niderlandlı hakim Leo Horn yan xətt hakimin penalti təyin olunmazdan öncə işarə etdiyi ofsayd siqnalına əhəmiyyət vermədi və bundan başqa Mateosa qarşı edilən qayda pozuntusu cərimə meydançasından kənarda edilmişdir. Finala gedən yol Real Madrid ""Real Madrid"" turnirə son qalib kimi qatıldı, klub son mövsümün final oyununda Paris şəhərinin Park de Prens stadionunda 4–3 heabı ilə ""Reyms"" klubuna qalib gəldi. O, son çempion olduğu üçün onlar birbaşa birinci raunda keçdilər ki, bu mərhələdə Avstriya çempionu ""Rapid Vyana"" ilə heç-heçə etdilər. Santyaqo Bernabeu stadionunda keçirilən ilk oyunda Alfredo Di Stefano və Ramon Marsal iki qol vuraraq, klublarına 4–2 hesablı qalibiyyət gətirdilər. İkinci oyunda Ernst Happel het-trik edərək ""Rapid""i 3 qol qabağa saldı, lakin Di Stefanonun qolu hesabı 3–1 etdi. Oyunun ümumi hesabı 5–5 oldu. Səfərdə vurulan qol qaydası 1965-ci ilə qədər tətbiq olunmadığı üçün Bernabeuda təkrar oyun keçirildi, hansında ki Xoseito və Raymon Kopanın qollar�� sayəsində ""Real Madrid"" 2–0 hesablı qələbə qazandı.1/4 finalda madridlilər Fransa çempionu ""Nitsa"" ilə qarşılaşdılar. Xoseito və Enrike Mateosun iki qolu Madrid klubuna 3–0 hesablı qələbə bəxş etdi. Səfərdə keçirilən oyunda Jak Fua Fransa təmsilçisinə ümid versə də, Xoseitonun daha bir qolu və Di Stefanonun iki qolu cütlüyn taleyini həll etdi; oyunun sonunda ""Nitsa"" oyunçusu Ferents Koçurun penalti zərbəsindən vurduğu qol yekun 6–2 hesabını təyin etdi.Yarımfinal mərhələsində ""Real Madrid""in növbəti rəqibi ""Mançester Yunayted"" oldu. Ektor Rial və Di Stefanonun səyləri nəticəsində oyunun başlamasından bir saat sonra hesab artıq 2–0 idi; cavabında Tommi Teylor bir qolun əvəzini çıxsa da, bir dəqiqədən sonra Mateos fərqləndi. Old Traffordun qəbul etdiyi cavab oyunda Kopa və Rial fərqlənərək ""Real Madrid""ə finala vəsiqə qazandıracaq önəmli qolların müəllifləri oldular; Teylor və Bobbi Çarltonun qolları yekun 5–3 hesabını təyin etdilər. Bu nəticə ""Real Madrid""i ard-arda ikinci Avropa kuboku finalına çıxartdı. ""Fiorentina"" turnirə Seria A-nın 1955/1956 mövsümünün son qalib kimi qatıldı. Klub ilkin mərhələ püşkatmasında Cənubi Mərkəzi Avropa qrupuna düşdü, lakin püşkatmadan çıxan ilk dörd komanda sırasına daxil edilmədi və birinci raunda vəsiqə qazandı. Onun rəqibi, birinci raunda avtomatik vəsiqə qazanan digər klub İsveçin ""Norrçöpinq"" komandası oldu. Artemio Françi stadionunda keçirilən ilk oyunda qonaq komanda Hari Bildin sayəsində hesabı açdı, lakin çox keçməmiş Klaudio Bizzarinin qolu oyunun yekun 1–1 hesabını təyin etdi. İkinci oyunda Cuzepe Vircilinin yeganə qolu ümumi 2–1 hesabı ilə İtaliya təmsilçisini növbətə mərhələyə keçirtdi.İsveçrənin ""Qrasshopper"" klubuna qarşı keçirilən yarımfinal oyununda ""Fiorentina"" Armando Seqato və Romano Takkola (2) səyləri nəticəsində tez bir vaxt ərzində hesabı 3–0 etdi, lakin Rober Ballaman səfərdə oynayan komandanın xeyrinə bir qol vurmağı bacardı. İkinci oyunda Julinyo fərqi bir qədər də artırsa da, Ballaman yenidən İsveçrə klubu üçün fərqi azaltdı; buna baxmayaraq Migel Montuori ""Fiorentina""nın ümumlikdə beşinci qolun müəllifi oldu və beləcə hesabı 5–3 edən Branislav Vukosavleviçin qolu daha çox təsəlli rolu aldı.Fiorentinaın yarımfinalda rəqibi Yuqoslaviyanın ""Srvena Zvezda"" klubu oldu. Belqradda keçirilən oyunda yeganə qol oyunun başa çatmasına 2 dəqiqə qalmış italiyalıların xeyrinə Maurilio Prini tərəfindən vuruldu. Cavab oyunu qolsuz keçdi və cütlüyün qalibi Fiorentina olaraq Çempionlar Kuboku finalına çıxan ilk İtaliya təmsilçisi oldu. Final 30 may 1957-ci ildə Santyaqo Bernabeu stadionunda keçirildi. Oyunun baş hakimi Niderlandlı Leo Horn oldu. Di Stefanonun penaltisi və Xentonun bir qolu Madrid klubuna 2-0 hesablı qələbə yaşatdı və çempion titulunu qorudu. Bu klubun Çempionlar Kubokunda ikinci çempionluğu oldu. Həmçinin bax UEFA Çempionlar Kuboku 1956/1957",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=688254
-1958,"20 yanvar - SSRİ tərəfindən Yunanıstana xəbərdarlıq edildi ki, əgər öz ərazisində NATO raketlərinin yerləşdirilməsinə razılıq verərsə, ona qarşı iqtisadi sanksiyalar tətbiq ediləcəkdir. 1 fevral - Misir və Suriyanın vahid bir dövlətdə-Birləşmiş Ərəb Respublikasında birləşməsi. Birləşmiş Ərəb Respublikasının yaradılması ilə əlaqədar Suriyada bütün siyasi partiyaların buraxılması. İndoneziya ordusunun Sumatrada seperatçılara qarşı hərbi əməliyyatlara başlaması. 14 mart - ABŞ-də Qremmi mükafatının təsis edilməsi. Böyük Britaniya tərəfindən Yəmənin köçəri tayfalarının aramsız yürüşlərinin qarşısının alınması üçün Ədəndə fövqəladə vəziyyətin elan edilməsi. Kolumbiyada polis zabitləri tərəfindən uğursuzluqla nəticələnmiş dövlət çevrilişi cəhdi. Seylonda daşqınlar, tətillər və etnik münaqişələrlə əlaqədarfövqəladə vəziyyətin elan edilməsi. Amerikada F-4 ""Fantom"" qırıcı-bombardmançı təyyarənin ilk uçuşunun həyata keçirilməsi. 29 may - ADR-da ərzaq talonlarının ləğv edilməsi. 16 iyun - Macarıstanın eks-prezidenti İmre Nadın edam edilməsi. 20 iyun - İndoneziyada Hollandiyanın ""Shell"" heft kompaniyasının fəaliyyətinin qadağan edilməsi. 14 iyul - İraqda monarxiya rejiminin devrilməsi, İraqın respublika elan edilməsi. 17 iyul]] - Livan böhranı: Böyük Britaniya ordusunun İordaniyaya daxil olması. avqust - Alberto Leras Kamarqonun Kolumbiya prezidenti vəzifəsinə seçilməsi. 9 avqust - Admiral Ameriku di Deuş Rodriqiş Tomaşın Portuqaliya prezidenti vəzifəsinə seçilməsi. 1 sentyabr - Özbəkistanda dünyada uran və qızıl emalı ilə məşğul olan ən iri dağ-mədən metallurgiya kombinatı olan Nəvai kombinatının istifadəyə verilməsi. 6 sentyabr - Oman sultanl��ğı tərəfindən Belucistan sahilindəki Qvadar limanının Pakistana verilməsi. 4 oktyabr - Fransada beşinci respublika dövrünün başlanması. Fransanın müasir Konstitusiyasının qüvvəyə minməsi. Qvineya Respublikasının ilk Konstitusiyasının qəbul edilməsi. Argentinada tətil hərəkatının genişlənməsi ilə əlaqədar fövqəladə vəziyyətin elan edilməsi. 1 dekabr - Mərkəzi Afrika Respublikasının Fransada ayrılaraq öz müstəqilliyini elan etməsi. 21 dekabr - Fransada Şarl de Qollun prezident seçilməsi. Göygöl rayonu ərazisində Eldar şamı Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Ağdaş rayonu ərazisində Türyançay Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. 10 yanvar – Muxtar Qasımov, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 25 fevral - İradə Aşumova, Azərbaycan atıcısı 8 mart - Mahir Həmzəyev, Litva və Azərbaycan ictimai-mədəni xadimi, Azərbaycan - Litva tarixi və ədəbi əlaqələri, 1918 - 1922-ci illər dövlətlərarası münasibətlərinin tədqiqatçısı, publisist və tərcüməçi, Litva Azərbaycanlıları Cəmiyyətinin sədri 7 iyun – Prins, amerikalı müğənni 8 iyul - Tsipi Livni, İsrailin keçmiş ədliyyə naziri, siyasətçi 5 avqust - Firəngiz Rəhimbəyli, Azərbaycan müğənnisi 16 avqust - Madonna, ABŞ müğənnisi, aktrisa 29 avqust – Maykl Cekson, ABŞ müğənnisi, rəqqas 3 sentyabr – İlham Əsgərov, Azərbaycan teatr və kino aktyoru 19 noyabr – Abil İslam, Azərbaycan şairi, jurnalist 2 noyabr - Yəhya Kamal Bəyatlı, türk şairi 7 noyabr - Aka Gündüz, türk yazıçısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4667
-1958-ci il,"20 yanvar - SSRİ tərəfindən Yunanıstana xəbərdarlıq edildi ki, əgər öz ərazisində NATO raketlərinin yerləşdirilməsinə razılıq verərsə, ona qarşı iqtisadi sanksiyalar tətbiq ediləcəkdir. 1 fevral - Misir və Suriyanın vahid bir dövlətdə-Birləşmiş Ərəb Respublikasında birləşməsi. Birləşmiş Ərəb Respublikasının yaradılması ilə əlaqədar Suriyada bütün siyasi partiyaların buraxılması. İndoneziya ordusunun Sumatrada seperatçılara qarşı hərbi əməliyyatlara başlaması. 14 mart - ABŞ-də Qremmi mükafatının təsis edilməsi. Böyük Britaniya tərəfindən Yəmənin köçəri tayfalarının aramsız yürüşlərinin qarşısının alınması üçün Ədəndə fövqəladə vəziyyətin elan edilməsi. Kolumbiyada polis zabitləri tərəfindən uğursuzluqla nəticələnmiş dövlət çevrilişi cəhdi. Seylonda daşqınlar, tətillər və etnik münaqişələrlə əlaqədarfövqəladə vəziyyətin elan edilməsi. Amerikada F-4 ""Fantom"" qırıcı-bombardmançı təyyarənin ilk uçuşunun həyata keçirilməsi. 29 may - ADR-da ərzaq talonlarının ləğv edilməsi. 16 iyun - Macarıstanın eks-prezidenti İmre Nadın edam edilməsi. 20 iyun - İndoneziyada Hollandiyanın ""Shell"" heft kompaniyasının fəaliyyətinin qadağan edilməsi. 14 iyul - İraqda monarxiya rejiminin devrilməsi, İraqın respublika elan edilməsi. 17 iyul]] - Livan böhranı: Böyük Britaniya ordusunun İordaniyaya daxil olması. avqust - Alberto Leras Kamarqonun Kolumbiya prezidenti vəzifəsinə seçilməsi. 9 avqust - Admiral Ameriku di Deuş Rodriqiş Tomaşın Portuqaliya prezidenti vəzifəsinə seçilməsi. 1 sentyabr - Özbəkistanda dünyada uran və qızıl emalı ilə məşğul olan ən iri dağ-mədən metallurgiya kombinatı olan Nəvai kombinatının istifadəyə verilməsi. 6 sentyabr - Oman sultanlığı tərəfindən Belucistan sahilindəki Qvadar limanının Pakistana verilməsi. 4 oktyabr - Fransada beşinci respublika dövrünün başlanması. Fransanın müasir Konstitusiyasının qüvvəyə minməsi. Qvineya Respublikasının ilk Konstitusiyasının qəbul edilməsi. Argentinada tətil hərəkatının genişlənməsi ilə əlaqədar fövqəladə vəziyyətin elan edilməsi. 1 dekabr - Mərkəzi Afrika Respublikasının Fransada ayrılaraq öz müstəqilliyini elan etməsi. 21 dekabr - Fransada Şarl de Qollun prezident seçilməsi. Göygöl rayonu ərazisində Eldar şamı Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Ağdaş rayonu ərazisində Türyançay Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. 10 yanvar – Muxtar Qasımov, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 25 fevral - İradə Aşumova, Azərbaycan atıcısı 8 mart - Mahir Həmzəyev, Litva və Azərbaycan ictimai-mədəni xadimi, Azərbaycan - Litva tarixi və ədəbi əlaqələri, 1918 - 1922-ci illər dövlətlərarası münasibətlərinin tədqiqatçısı, publisist və tərcüməçi, Litva Azərbaycanlıları Cəmiyyətinin sədri 7 iyun – Prins, amerikalı müğənni 8 iyul - Tsipi Livni, İsrailin keçmiş ədliyyə naziri, siyasətçi 5 avqust - Firəngiz Rəhimbəyli, Azərbaycan müğənnisi 16 avqust - Madonna, ABŞ müğənnisi, aktrisa 29 avqust – Maykl Cekson, ABŞ müğənnisi, rəqqas 3 sentyabr – İlham Əsgərov, Azərbaycan teatr və kino aktyoru 19 noyabr – Abil İslam, Azərbaycan şairi, jurnalist 2 noyabr - Yəhya Kamal Bəyatlı, türk ��airi 7 noyabr - Aka Gündüz, türk yazıçısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186212
-1958 Argentina Qran-Prisi,1958-ci il Argentina Qran-Prisi — Formula-1 avtoyarışının 1958-ci il mövsümünün ilk mərhələsi. Yarış 19 yanvar 1958-ci ildə Buenos-Ayres trasında reallaşdı. Stirlinq Moss Rob Walk Racing Team komandasının tərkibində Cooper T43 şassisinndə qələbə qazandı. Bu Formula 1-də şəxsi komandanın ilk qələbəsi idi. Yarışın təsnifatı Təsnifat mərhələsi Qeydlər1 xal sürətli dövrə üçün verilir,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=539721
-1958 Argentina Qran Prisi,1958-ci il Argentina Qran-Prisi — Formula-1 avtoyarışının 1958-ci il mövsümünün ilk mərhələsi. Yarış 19 yanvar 1958-ci ildə Buenos-Ayres trasında reallaşdı. Stirlinq Moss Rob Walk Racing Team komandasının tərkibində Cooper T43 şassisinndə qələbə qazandı. Bu Formula 1-də şəxsi komandanın ilk qələbəsi idi. Yarışın təsnifatı Təsnifat mərhələsi Qeydlər1 xal sürətli dövrə üçün verilir,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=597379
-1958 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1958 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1958; fr. Concours Eurovision de la chanson 1958) — 3-cü Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Kori Brokkenin ""Net als toen"" mahnısı ilə 1957 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1958-ci ildə Niderland müsabiqəyə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə ölkənin Hilversum şəhərində AVRO Studiosda keçirilmişdir. Müsabiqənin 1958-ci ilin 12 mart tarixində baş tutmuşdur. Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi Xarici keçidlər Eurovision Song Contest",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=70763
-1958 FİFA Dünya Kuboku,"VI Dünya Çempionatı İsveç – 1958 Final Mərhələsi 16 komanda 4 qrupda mübarizə apardıqdan sonra, hər qrupdan 2 qalib komanda 1/4 finala yüksələrək mübarizəni olimpiya sistemi ilə davam etdiriblər. 868 000 tamaşaçı (orta hesabla hər oyunda 24 800) 126 qol (orta hesabla hər oyunda 3,60) Ən yaxşı futbolçu – Didi (Braziliya) ""Het-trik"" (bir oyunda üç qol) – Fonten (Fransa), Pele (Braziliya) ""Poker"" (bir oyunda dörd qol) – Fonten (Fransa) Yubiley qolu: 500-cü qol Rann (Qərbi Almaniya) Bombardir: Jüst Fonten (Fransa) – 13 Qeyd: *Qrup mərhələsində xalları eyni olduğu üçün turnirin əsasnaməsinə görə Şimali İrlandiya-Çexoslovakiya, Uels-Macarıstan, SSRİ-İngiltərə əlavə oyunları keçirilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82344
-1958 Livan Krizisi,"1958 Livan böhranı — 1958 Livan böhranı Amerika Birləşmiş Ştatlarının bu ölkəyə hərbi müdaxiləsi ilə nəticələnən siyasi və dini gərginliyin səbəb olduğu siyasi böhran.Bu müdaxilə Prezident Kamil Chamounun kömək tələb etməsi ilə başlamış və prezidentin öz vəzifə səlahiyyətlərinə bitirməsinə qədər-3ay davam etmişdir. Amerika və Livan ordusu birlikdə Beyrut limanını və Beyrut Beynəlxalq hava limanını ələ keçirtmişdi. Böhran birdikdən sonra ABŞ ordusu ölkəni tərk etmişdir. 1958-ci ilin iyulunda Livan Maronet xristianları ilə Müsəlmanlar arasında ola biləcək Vətəndaş müharibəsi ilə üz-üzə idi.1956-cı ilin əvvəllərində qərb yönümlü Xristian prezident Kamil Chamounun Süveyş böhranı zamanı Misirə hücum edən qərb dövlətləri ilə əlaqəsini kəsməməsi prezident Camal Əbdül Nasir başda olmaqla Misir xalqının qəzəbinə səbəb olmuşdu. Chamonun Bağdad paktına olan sadiqliyi isə vəziyyətin daha gərginləşməsinə səbəb olmuşdu.Prezident Nasir Bagdad paktını Ərəb millətinə qarşı təhlükə kimi dəyərləndirirdi. Chamonun etdiklərinə qarşılıq olaraq Misir və Suriya Birləşmiş Ərəb Respublikasını yaratdı. Livanın Sünni Baş naziri Rəşid Kərimi 1956 və 1958 hadisələrində Nasirin tərəfində idi. Bu vaxt Ölkənin müsəlman əhalisi Livanın Birləşmiş Ərəb Respublikasina qoşulmasına, xristian əhali isə ölkənin qərb dövlətləri ilə əlaqəsinin güclənməsinə çalışırdılar. Suriya vasitəsi ilə Birləşmiş Ərəb Respublikasının silahlandırdığı Müsəlman qrupunun törətdiyi üsyandandan sonra prezident Chamoun Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasına bu məsələ barədə şikayət ünvanladı. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı araşdırma üçün bir qrup nümayəndə göndərsədə, sonda Birləşmiş Ərəb Respublikasının bu hadisədə iştirakına dair heç bir sübut tapılmır. İraqdakı 14 iyul çevrilişi, olkədəki qeyri-sabit şərait prezident Chamonu ABŞ-dən kömək istəməyə məcbur edir. ""Mavi Yarasa"" Əməliyyatı Amerika Birləşmiş Ştatları Prezidenti Dvayt Eyzenhaver, 15 İyul 1958-ci ildə Mavi Yarasa Əməliyyatına icazə verdi. Bu, Eisenhower doktrinasının ilk tətbiqi idi, bunun altında ABŞ beynəlxalq kommunizm tərəfindən təhdid edildiyi düşünülən rejimləri qorumaq üçün hərbi müdaxilə edəcəyini açıqladı. Əməliyyatın məqsədi Livan prezidenti Camille Chamounun Suriya və Misirdən gələn daxili müxalifət və təhdidlərə qarşı dəstəklənməsi idi. Plan şəhərdən bir neçə mil cənubda yerləşən Beyrut Beynəlxalq Hava Limanını tutmaq, sonra Beyrut limanınının və eləcə də şəhərin təhlükəsizliyini təmin idi. Mavi Bat Əməliyyatı əmrləri silsiləsi belə idi: Strateji səviyyədə Eyzenhaver rəhbərliyi; Xüsusi Komandanlıq, Yaxın Şərq (SPECCOMME, Baş Komandan, ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələri, Şərqi Atlantik və Aralıq dənizi) üçün əməliyyat səviyyəsində; Altıncı Donanma, təyyarə daşıyıcıları ABŞ Saratoga, ABŞ Essex və ABŞ Wasp, ABŞ Des Moines və ABŞ Boston kreyserləri və iki qırıcı heyət. İyun ayının sonunda Essex və Boston Yunanıstanın Piraeus bölgəsində lövbər saldılar, vitse-admiral Çarlz Braun bayrağını dalğalandıran Des Moines isə Villefranche-sur-Mer'də idi. Quru qüvvələrinə taktiki səviyyədə 2-ci Müvəqqəti Dəniz Qüvvələri (Tapşırıq Gücü 62) və Ordu Tapşırıq Qüvvələri 201 daxildir. Bu üç komponentin hər biri Əməliyyat Planı 215-58 və onun icrasına təsir göstərmişdir. Əməliyyata 14000-dən çox əsgər, o cümlədən 8509 Amerika Birləşmiş Ştatları Ordusunun şəxsi heyəti, 1-ci Hava qüvvələri Döyüş Qrupundan olan bir heyət, 24-cü Piyada Diviziyasından 187-ci Piyada və Birləşmiş Ştatların Dəniz Qüvvələrinin (2-ci Müvəqqəti Dəniz Qüvvələri) 5,670 zabit və əsgəri də daxil idi. (Batalyon General Sidney S. Wade rəhbərliyindəki 1/8 və 2/2 batalyon eniş komandaları). 2-ci Batalyon 8-ci Dəniz Donanması 16 iyulda Şimali Karolinanın Cherry Point-dən 54 saatlıq bir uçuşdan sonra gəldi. Onların heyətinə 40.000 gəmiçi və 70 gəmi daxil idi. 16 İyul 1958-ci ildə, Admiral James L. Holloway, kiçik, CINCNELM və CINCSPECCOMME, Londondan Beyrut hava limanına uçdu və əməliyyatın qalan hissəsini döyüşü idarə etdiyi ABŞ Taconic-də davam etdi.ABŞ 25 oktyabr 1958-ci ildə qüvvələrini geri çəkdi. Prezident Eyzenhaver, diplomat Robert D. Murfini Livana şəxsi nümayəndəsi olaraq göndərdi. Murphy mübahisənin hər iki tərəfinin qarşılıqlı razılıq əldə etməsində əhəmiyyətli bir rol oynadı. Çamounun 22 sentyabra-səlahiyyətlərinin sonuna qədər hakimiyyətdə qalması, general Fuad Çehab'ın gələcək prezident secilməsi qərarı alındı. Baş nazir Rəşid Karami 1958-ci il böhranı bitdikdən sonra Yeni hökuməti qurdu. Həmçinin bax Livan vətəndaş müharibəsi Xarici keçidlər Qlobal təhlükəsizlik – Mavi Yarasa əməliyyatı (ing.) Sürətli yerləşdirmə logistikası: Livan, 1958 Arxivləşdirilib 2018-12-11 at the Wayback Machine (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=620188
-1958 Livan böhranı,"1958 Livan böhranı — 1958 Livan böhranı Amerika Birləşmiş Ştatlarının bu ölkəyə hərbi müdaxiləsi ilə nəticələnən siyasi və dini gərginliyin səbəb olduğu siyasi böhran.Bu müdaxilə Prezident Kamil Chamounun kömək tələb etməsi ilə başlamış və prezidentin öz vəzifə səlahiyyətlərinə bitirməsinə qədər-3ay davam etmişdir. Amerika və Livan ordusu birlikdə Beyrut limanını və Beyrut Beynəlxalq hava limanını ələ keçirtmişdi. Böhran birdikdən sonra ABŞ ordusu ölkəni tərk etmişdir. 1958-ci ilin iyulunda Livan Maronet xristianları ilə Müsəlmanlar arasında ola biləcək Vətəndaş müharibəsi ilə üz-üzə idi.1956-cı ilin əvvəllərində qərb yönümlü Xristian prezident Kamil Chamounun Süveyş böhranı zamanı Misirə hücum edən qərb dövlətləri ilə əlaqəsini kəsməməsi prezident Camal Əbdül Nasir başda olmaqla Misir xalqının qəzəbinə səbəb olmuşdu. Chamonun Bağdad paktına olan sadiqliyi isə vəziyyətin daha gərginləşməsinə səbəb olmuşdu.Prezident Nasir Bagdad paktını Ərəb millətinə qarşı təhlükə kimi dəyərləndirirdi. Chamonun etdiklərinə qarşılıq olaraq Misir və Suriya Birləşmiş Ərəb Respublikasını yaratdı. Livanın Sünni Baş naziri Rəşid Kərimi 1956 və 1958 hadisələrində Nasirin tərəfində idi. Bu vaxt Ölkənin müsəlman əhalisi Livanın Birləşmiş Ərəb Respublikasina qoşulmasına, xristian əhali isə ölkənin qərb dövlətləri ilə əlaqəsinin güclənməsinə çalışırdılar. Suriya vasitəsi ilə Birləşmiş Ərəb Respublikasının silahlandırdığı Müsəlman qrupunun törətdiyi üsyandandan sonra prezident Chamoun Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasına bu məsələ barədə şikayət ünvanladı. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı araşdırma üçün bir qrup nümayəndə göndərsədə, sonda Birləşmiş Ərəb Respublikasının bu hadisədə iştirakına dair heç bir sübut tapılmır. İraqdakı 14 iyul çevrilişi, olkədəki qeyri-sabit şərait prezident Chamonu ABŞ-dən kömək istəməyə məcbur edir. ""Mavi Yarasa"" Əməliyyatı Amerika Birləşmiş Ştatları Prezidenti Dvayt Eyzenhaver, 15 İyul 1958-ci ildə Mavi Yarasa Əməliyyatına icazə verdi. Bu, Eisenhower doktrinasının ilk tətbiqi idi, bunun altında ABŞ beynəlxalq kommunizm tərəfindən təhdid edildiyi düşünülən rejimləri qorumaq üçün hərbi müdaxilə edəcəyini açıqladı. Əməliyyatın məqsədi Livan prezidenti Camille Chamounun Suriya və Misirdən gələn daxili müxalifət və təhdidlərə qarşı dəstəklənməsi idi. Plan şəhərdən bir neçə mil cənubda yerləşən Beyrut Beynəlxalq Hava Limanını tutmaq, sonra Beyrut limanınının və eləcə də şəhərin təhlükəsizliyini təmin idi. Mavi Bat Əməliyyatı əmrləri silsiləsi belə idi: Strateji səviyyədə Eyzenhaver rəhbərliyi; Xüsusi Komandanlıq, Yaxın Şərq (SPECCOMME, Baş Komandan, ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələri, Şərqi Atlantik və Aralıq dənizi) üçün əməliyyat səviyyəsində; Altıncı Donanma, təyyarə daşıyıcıları ABŞ Saratoga, ABŞ Essex və ABŞ Wasp, ABŞ Des Moines və ABŞ Boston kreyserləri və iki qırıcı heyət. İyun ayının sonunda Essex və Boston Yunanıstanın Piraeus bölgəsində lövbər saldılar, vitse-admiral Çarlz Braun bayrağını dalğalandıran Des Moines isə Villefranche-sur-Mer'də idi. Quru qüvvələrinə taktiki səviyyədə 2-ci Müvəqqəti Dəniz Qüvvələri (Tapşırıq Gücü 62) və Ordu Tapşırıq Qüvvələri 201 daxildir. Bu üç komponentin hər biri Əməliyyat Planı 215-58 və onun icrasına təsir göstərmişdir. Əməliyyata 14000-dən çox əsgər, o cümlədən 8509 Amerika Birləşmiş Ştatları Ordusunun şəxsi heyəti, 1-ci Hava qüvvələri Döyüş Qrupundan olan bir heyət, 24-cü Piyada Diviziyasından 187-ci Piyada və Birləşmiş Ştatların Dəniz Qüvvələrinin (2-ci Müvəqqəti Dəniz Qüvvələri) 5,670 zabit və əsgəri də daxil idi. (Batalyon General Sidney S. Wade rəhbərliyindəki 1/8 və 2/2 batalyon eniş komandaları). 2-ci Batalyon 8-ci Dəniz Donanması 16 iyulda Şimali Karolinanın Cherry Point-dən 54 saatlıq bir uçuşdan sonra gəldi. Onların heyətinə 40.000 gəmiçi və 70 gəmi daxil idi. 16 İyul 1958-ci ildə, Admiral James L. Holloway, kiçik, CINCNELM və CINCSPECCOMME, Londondan Beyrut hava limanına uçdu və əməliyyatın qalan hissəsini döyüşü idarə etdiyi ABŞ Taconic-də davam etdi.ABŞ 25 oktyabr 1958-ci ildə qüvvələrini geri çəkdi. Prezident Eyzenhaver, diplomat Robert D. Murfini Livana şəxsi nümayəndəsi olaraq göndərdi. Murphy mübahisənin hər iki tərəfinin qarşılıqlı razılıq əldə etməsində əhəmiyyətli bir rol oynadı. Çamounun 22 sentyabra-səlahiyyətlərinin sonuna qədər hakimiyyətdə qalması, general Fuad Çehab'ın gələcək prezident secilməsi qərarı alındı. Baş nazir Rəşid Karami 1958-ci il böhranı bitdikdən sonra Yeni hökuməti qurdu. Həmçinin bax Livan vətəndaş müharibəsi Xarici keçidlər Qlobal təhlükəsizlik – Mavi Yarasa əməliyyatı (ing.) Sürətli yerləşdirmə logistikası: Livan, 1958 Arxivləşdirilib 2018-12-11 at the Wayback Machine (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=620187
-1958 UEFA Çempionlar Kuboku finalı,"1958 UEFA Çempionlar Kuboku finalı ― 28 may 1958-ci ildə Çempionlar Kuboku 1957/1958 mövsümünün qalibini müəyyən etmək üçün Belçikanın paytaxtı Brüssel şəhərinin Eyzel stadionunda keçirilən futbol oyunu. Matç İspaniyanın ""Real Madrid"" və İtaliyanın ""Milan"" klubları arasında baş tutmuşdur. ""Real Madrid"" əlavə olunmuş vaxtdan sonra oyunda 3–2 hesabı ilə qalib gəldi. Bu, klubun Çempionlar Kubokunda ardıcıl üçüncü uğuru oldu. Oyundan sonra qalib oyunçulara medalları II Albert təqdim etmişdir. Finala gedən yol",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=692568
-1959,"1 yanvar — Fidel Kastro rəhbərliyi ilə Kuba üsyançıları tərəfindən Havananın ələ keçirilməsi, prezident Fulxensio Batistanın Dominikan Respublikasına qaçması. 3 yanvar — Alyaskanın ABŞ-nin 49-cu ştatı kimi təşkil olması. 10 yanvar — SSRİ tərəfindən Kubanın inqilabi hökumətinin yaradılması. 13 fevral — Romulo Betankurun Venesuela prezidenti seçilməsi. 19 fevral – Türkiyə və Yunanıstan arasında Kiprlə bağlı saziş imzalanması. Sazişə əsasən, Ankara və Moskvanın Kiprdə qurulacaq müstəqil dövlətin (ada 1960-cı ildə Böyük Britaniyanın nəzarətindən çıxdı) qarantı qismində çıxış etmələri 19 fevral — Nikita Xruşşovun təşəbbüsü ilə Krım vilayəti Rusiyanın tərkibindən çıxarılaraq Ukraynaya verilmişdir. 24 mart — İraqın Bağdad paktından çıxması. 30 may — Sonuncu Böyük Britaniya ordusunun İraq ərazisini tərk etməsi 2 iyun — General Nasutionun sərəncamına əsasən İndoneziyada hər cür siyasi fəaliyyətin qadağan edilməsi. 16 iyun — Moskvada SSRİ-nin Xalq təsərrüfatı nailiyyətləri sərgisinin açılması. 8 sentyabr — Fransada Şarl de Qollun V Respublikanın prezidenti elan edilməsi, Mişel Debrenin Baş nazir seçilməsi. 1 dekabr — Antarktida haqqında beynəlxalq müqavilənin imzalanması. Uelsin bayrağının qəbul olunması. Mingəçevir ""azərkabel"" zavodunun işə salınması. Toqo Qırmızı Xaç Cəmiyyəti yaradılıb. 3 fevral – Fərzan Özpətək - Türkiyə və İtaliya rejissoru 9 fevral – Anatoli Demyanenko - futbolçu və məşqçi 7 aprel – Çingiz Abdullayev - Azərbaycan yazıçılar birliyinin katibi, detektiv janrında yazan yazıçı 19 may – Yeva Olenskaya - Azərbaycan aktrisası 10 avqust – Rozanna Arkett – amerikalı aktrisa 29 sentyabr – Raf - İtaliya müğənnisi Alpaslan Ceylan 2 avqust – Artur Cefri 24 iyul – Abdulla Şaiq",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4668
-1959-cu il,"1 yanvar — Fidel Kastro rəhbərliyi ilə Kuba üsyançıları tərəfindən Havananın ələ keçirilməsi, prezident Fulxensio Batistanın Dominikan Respublikasına qaçması. 3 yanvar — Alyaskanın ABŞ-nin 49-cu ştatı kimi təşkil olması. 10 yanvar — SSRİ tərəfindən Kubanın inqilabi hökumətinin yaradılması. 13 fevral — Romulo Betankurun Venesuela prezidenti seçilməsi. 19 fevral – Türkiyə və Yunanıstan arasında Kiprlə bağlı saziş imzalanması. Sazişə əsasən, Ankara və Moskvanın Kiprdə qurulacaq müstəqil dövlətin (ada 1960-cı ildə Böyük Britaniyanın nəzarətindən çıxdı) qarantı qismində çıxış etmələri 19 fevral — Nikita Xruşşovun təşəbbüsü ilə Krım vilayəti Rusiyanın tərkibindən çıxarılaraq Ukraynaya verilmişdir. 24 mart — İraqın Bağdad paktından çıxması. 30 may — Sonuncu Böyük Britaniya ordusunun İraq ərazisini tərk etməsi 2 iyun — General Nasutionun sərəncamına əsasən İndoneziyada hər cür siyasi fəaliyyətin qadağan edilməsi. 16 iyun — Moskvada SSRİ-nin Xalq təsərrüfatı nailiyyətləri sərgisinin açılması. 8 sentyabr — Fransada Şarl de Qollun V Respublikanın prezidenti elan edilməsi, Mişel Debrenin Baş nazir seçilməsi. 1 dekabr — Antarktida haqqında beynəlxalq müqavilənin imzalanması. Uelsin bayrağının qəbul olunması. Mingəçevir ""azərkabel"" zavodunun işə salınması. Toqo Qırmızı Xaç Cəmiyyəti yaradılıb. 3 fevral – Fərzan Özpətək - Türkiyə və İtaliya rejissoru 9 fevral – Anatoli Demyanenko - futbolçu və məşqçi 7 aprel – Çingiz Abdullayev - Azərbaycan yazıçılar birliyinin katibi, detektiv janrında yazan yazıçı 19 may – Yeva Olenskaya - Azərbaycan aktrisası 10 avqust – Rozanna Arkett – amerikalı aktrisa 29 sentyabr – Raf - İtaliya müğənnisi Alpaslan Ceylan 2 avqust – Artur Cefri 24 iyul – Abdulla Şaiq",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186213
-1959 Aralıq dənizi Oyunları,1959 Aralıq dənizi Oyunları — 1959-cu ilin 11–23 oktyabr tarixləri arasında Livanın Beyrut şəhərində keçirilmiş üçüncü Aralıq dənizi Oyunları. Bu oyunlarda 11 ölkədən 792 atlet iştirak etmişdir. Xarici keçidlər 1959 - BEYROUTH (LIB) Arxivləşdirilib 2013-07-28 at the Wayback Machine at International Committee of Mediterranean Games official web site Mediterranean Games Athletic results at gbrathletics website Arxivləşdirilib 2009-04-12 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475228
-1959 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1959 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1959; fr. Concours Eurovision de la chanson 1959) — 4-cü Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Andre Klavyönün ""Dors, Mon Amour"" mahnısı ilə 1958 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1959-cu ildə Fransa müsabiqəyə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə ölkənin Kann şəhərində Palais Des Festivals-da keçirilmişdir. Müsabiqə 1959-cu ilin 11 mart tarixində baş tutmuşdur. Xarici keçidlər Eurovision Song Contest",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=70214
-1959 UEFA Çempionlar Kuboku finalı,"1959 UEFA Çempionlar Kuboku finalı ―3 iyun 1959-cu ildə Çempionlar Kuboku 1958/1959 mövsümünün qalibini müəyyən etmək üçün Almaniyanın Ştutqart şəhərinin Nekkarştadion stadionunda keçirilən futbol oyunu. Matç İspaniyanın ""Real Madrid"" və Fransanın ""Reyms"" klubları arasında baş tutmuşdur. Oyun 2–0 ""Real Madrid""in xeyrinə başa çatdı və beləliklə ispan təmsilçisi ard-arda dördüncü Çempionlar Kubokunu qazandı və 1956-cı ildən sonra son dörd il ərzində ikinci dəfə finalda ""Reyms"" klubuna qalib gəldi. ""Real Madrid"" oyunda dominantlıq edərək, Enrike Mateos və Alfredo Di Stefanonun qolları sayəsində qələbə çaldı. Finala gedən yol Təffərrüatlar",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=694153
-195 (dəqiqləşdirmə),195 (ədəd) — ədəd 195 — Vergilər Nazirliyi və İqtisadi İnkişaf nazirliyi məlumat telefon nömrəsi 195 — Astara rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 25) E.ə. 195 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=158318
-195 (ədəd),"Yüz doxsan beş — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz doxsan dörddən sonra, yüz doxsan altıdan əvvəl gəlir. Belə ki, 1, 3, 5, 13, 15, 39, 65 və 195 ədədlərinə qalıqsız bölünür. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz doxsan beş ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=158281
-1960,"Kamerunun öz müstəqilliyini elan etməsi. Vyetnam Demokratik Respublikasının yeni Konstitusiyasının qüvvəyə minməsi. İraq Respublikasının Ali Dövlət Şurası və Nazirlər Şurası tərəfindən ölkədə siyasi partiyaların fəaliyyətinə icazə verilməsi haqqında qanununun təsdiq edilməsi. 31 yanvar - Əlcəzairdə qiyamın yatırılması. 21 aprel - Braziliyanın paytaxtının Pio-de-Janeyrodan Braziliyaya köçürülməsi. 7 avqust - Fil Dişi Sahilinin öz müstəqilliyini elan etməsi. 12 noyabr — Azərbaycan müəllimlərinin VII qurultayı keçirilmişdir. 22 fevral - Rəvan Daşdəmirovun ad günü olmuşdur və qardaşları tərəfdən təbrik edirik 10 avqust – Antonio Banderas, ispan aktyor 17 avqust – Şon Penn, Amerika aktyoru və kinorejissoru 9 sentyabr – Hyu Qrant, britaniyalı aktyor. 10 sentyabr – Kolin Fört, İngiltərə aktyoru 18 oktyabr – Jan-Klod Van Damm, Belçika (flamand) mənşəli amerikan aktyoru, ssenaristi, prodüseri və montajçısı, bodibilder, döyüş sənəti ustası 30 oktyabr – Dieqo Armando Maradona, Argentinalı keçmiş futbolçu və məşqçi 1 noyabr – Tim Kuk, Stiv Jobsun 24 avqust 2011 tarixində Apple-ın CEO-luğundan ayrılmasından sonra təyin olunan CEO-su.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4669
-1960-cı il,"Kamerunun öz müstəqilliyini elan etməsi. Vyetnam Demokratik Respublikasının yeni Konstitusiyasının qüvvəyə minməsi. İraq Respublikasının Ali Dövlət Şurası və Nazirlər Şurası tərəfindən ölkədə siyasi partiyaların fəaliyyətinə icazə verilməsi haqqında qanununun təsdiq edilməsi. 31 yanvar - Əlcəzairdə qiyamın yatırılması. 21 aprel - Braziliyanın paytaxtının Pio-de-Janeyrodan Braziliyaya köçürülməsi. 7 avqust - Fil Dişi Sahilinin öz müstəqilliyini elan etməsi. 12 noyabr — Azərbaycan müəllimlərinin VII qurultayı keçirilmişdir. 22 fevral - Rəvan Daşdəmirovun ad günü olmuşdur və qardaşları tərəfdən təbrik edirik 10 avqust – Antonio Banderas, ispan aktyor 17 avqust – Şon Penn, Amerika aktyoru və kinorejissoru 9 sentyabr – Hyu Qrant, britaniyalı aktyor. 10 sentyabr – Kolin Fört, İngiltərə aktyoru 18 oktyabr – Jan-Klod Van Damm, Belçika (flamand) mənşəli amerikan aktyoru, ssenaristi, prodüseri və montajçısı, bodibilder, döyüş sənəti ustası 30 oktyabr – Dieqo Armando Maradona, Argentinalı keçmiş futbolçu və məşqçi 1 noyabr – Tim Kuk, Stiv Jobsun 24 avqust 2011 tarixində Apple-ın CEO-luğundan ayrılmasından sonra təyin olunan CEO-su.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186214
-1960-cı illər,1960-cı illər (bəzən 60-cı illər abreviaturası ilə qeyd olunur) — Qriqori təqvimində 1960-cı il yanvarın 1-də başlayan və 1969-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Kino və televiziya Siyasətçilər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=567897
-1960-cı illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı,"Ağıllı köməkçilər (film, 1960) (qısametrajlı sənədli film) Akif Cəfərovun briqadası (film, 1960) (qısametrajlı sənədli film) Atom insana xidmət edir (film, 1960) (qısametrajlı sənədli film) Aygün (film, 1960) (tammetrajlı bədii film) (TV) Azərbaycan kino sənəti (film, 1960) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Azərbaycanın suvarma sistemində avtomatika-telemexanika (film, 1960) (qısametrajlı sənədli film) Bizim opera (film, 1960) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Doğma torpaq, Azərbaycan (film, 1960) (tammetrajlı sənədli film) Elektrik enerjisinə qənaət edin (film, 1960) (qısametrajlı sənədli film) Əyri yolla qazanc (film, 1960) (qısametrajlı bədii film) Hava hücumundan müdafiə (film, 1960) (qısametrajlı sənədli film) İlk müjdələr (film, 1960) (qısametrajlı sənədli film) Koroğlu (film, 1960) (tammetrajlı bədii film) Qəribə əhvalat (film, 1960) (qısametrajlı bədii film) Quyunun yeraltı təmiri zamanı təhlükəsizlik texnikası (film, 1960) (qısametrajlı sənədli film) Matteo Falkone (film, 1960) (qısametrajlı bədii film) Mənim Azərbaycanım (film, 1960) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Mollanın sərgüzəşti (film, 1960) (qısametrajlı bədii film) N. S. Xruşşov Bakıda (film, 1960) (qısametrajlı sənədli film) Neft və qaz quyularında yanğının söndürülməsi (film, 1960) (qısametrajlı sənədli film) Odla təkbətək döyüş (film, 1960) (qısametrajlı sənədli film) Pambığın suvarılması texnikası (film, 1960) (qısametrajlı sənədli film) Pambıq tarlalarının mexanizatorları (film, 1960) (qısametrajlı sənədli film) Səhər (film, 1960) (tammetrajlı bədii film) Sonuncu müsahibə (film, 1960) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Süd kombinatında (film, 1960) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Şanlı, qeyri-adi il (film, 1960) (qısametrajlı sənədli film) Şosedə hadisə (film, 1960) (qısametrajlı bədii film) Yeddiilliyin adamları və işləri (film, 1960) (qısametrajlı sənədli film) Afrika görüşləri (film, 1961) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın böyük kimyası (film, 1961) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın kurortlarında (film, 1961) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın təsviri sənəti (film, 1961) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Bakı Hava Hücumundan Müdafiə Dairəsində spartakiada (film, 1961) (qısametrajlı sənədli film) Balıqçılar (film, 1961) (qısametrajlı sənədli film) Bizim Gülbala (film, 1961) (qısametrajlı sənədli film) Bizim küçə (film, 1961) (tammetrajlı bədii film) Bizim mayaklar (film, 1961) (qısametrajlı sənədli film) Bol məhsulun təminatı (film, 1961) (qısametrajlı sənədli film) Boru prokatı zavodunda əməyin təhlükəsizliyi uğrunda (film, 1961) (qısametrajlı sənədli film) Çobanlar (film, 1961) (qısametrajlı sənədli film) Əminə Dilbazinin rəqsləri (film, 1961) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Həyat öyrədir (film, 1961) (qısametrajlı bədii film) Xəzərdə möcüzə (film, 1961) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Konsert (film, 1961) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Korun mahnısı (film, 1961) (qısametrajlı bədii film) (AzTV) Leyli və Məcnun (film, 1961) (tammetrajlı bədii film) Leytenant Şmidt adına zavodda əməyin təhlükəsizliyi (film, 1961) (qısametrajlı sənədli film) Mən Xəzər dənizçisiyəm (film, 1961) (qısametrajlı sənədli film) Pambığın mexanikləşdirilmiş yığımı (film, 1961) (qısametrajlı sənədli film) Sən bunu bilməlisən (film, 1961) (qısametrajlı sənədli film) 150 il. Mirzə Fətəli Axundov (film, 1962) (qısametrajlı sənədli film) Bahar rəqsləri (film, 1962) (qısametrajlı sənədli film) Bizim aşıqlar (film, 1962) (qısametrajlı sənədli film) Böyük dayaq (film, 1962) (tammetrajlı bədii film) Bu, Qum adasında olmuşdur (film, 1962) (qısametrajlı sənədli film) Dağlarda zavod (film, 1962) (qısametrajlı sənədli film) Əmək və qızılgül (film, 1962) (tammetrajlı bədii film) Gedən dənizdən də keçib gedər (film, 1962) (sənədli film) (TV) Xəzər sahilində şəhər (film, 1962) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Körpə (film, 1962) (qısametrajlı bədii film) (TV) Mahnı axşamı (film, 1962) (qısametrajlı sənədli film) Möhtəşəm tikintinin adamları (film, 1962) (qısametrajlı sənədli film) Neft sənayesində ştanqsız nasoslar (film, 1962) (qısametrajlı sənədli film) Paltar fabriki (film, 1962) (qısametrajlı sənədli film) Payız konserti (film, 1962) (qısametrajlı bədii film) Respublikanın panoramı (film, 1962) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Sabir (film, 1962) (qısametrajlı sənədli film) Sərhəd bağlıdır (film, 1962) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Telefonçu qız (film, 1962) (tammetrajlı bədii film) Tofiq Əhmədovun orkestrinin konserti (film, 1962) (sənədli film) (TV) Axırıncı namaz (film, 1963) (qısametrajlı bədii film) Azərbaycanın subtropiklərində (film, 1963) (qısametrajlı sənədli film) Bacarıqlı əllər (film, 1963) (qısametrajlı sənədli film) Əhməd haradadır? (film, 1963) (tammetrajlı bədii film) Ən birinci (film, 1963) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Gecə balıqçıları (film, 1963) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Xalq nəğməkarı (film, 1963) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Xəzər üzərindən körpü (film, 1963)(I) (qısametrajlı sənədli film) Xəzər üzərindən körpü (film, 1963)(II) (qısametrajlı sənədli film) (TV) İşıq və güc (film, 1963) (qısametrajlı sənədli film) (TV) İyirmi ildən sonra (film, 1963) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Kür (film, 1963) (qısametrajlı sənədli film) Mənim dostum (film, 1963) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Möcüzələr adası (film, 1963) (tammetrajlı bədii film) Neft boy maddəsi (film, 1963) (qısametrajlı sənədli film) (TV) ""Nina"" mətbəəsi (film, 1963) (qısametrajlı sənədli film) Romeo mənim qonşumdur (film, 1963) (tammetrajlı bədii film) Sənin tərcümeyi-halın (film, 1963) (qısametrajlı sənədli film) Şən əhvalatlar (film, 1963) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Yeni görüşlərədək, Müslüm! (film, 1963) (tammetrajlı bədii-sənədli film) (TV) Yollar və küçələrlə (film, 1963) (qısametrajlı sənədli film) Abidələr danışır (film, 1964) (qısametrajlı sənədli film) Arzu yolu ilə (film, 1964) (sənədli film) (TV) Cazibə qüvvəsi (film, 1964)(kinoalmanax) Dağıstan konserti (film, 1964) (qısametrajlı sənədli film) Dənizdən keçən alov (film, 1964) (qısametrajlı sənədli film) Dostluq yolu ilə (film, 1964) (qısametrajlı sənədli film) Əsrlər və illər (film, 1964) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Güləş qrosmeysteri (film, 1964) (qısametrajlı sənədli film) (TV) İçəri Şəhər (film, 1964) (sənədli film) Konsert proqramı (film, 1964) (sənədli film) (TV) Qaradağ balladası (film, 1964) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Meşədən evə (film, 1964) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Mənim qızılı Lənkəranım (film, 1964) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Neft-qaz mədənlərində yanğının söndürülməsi (film, 1964) (qısametrajlı sənədli film) Reportaj haqqında reportaj (film, 1964) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Respublikamın adamları (film, 1964) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Sabahın xeyir, Bakı! (film, 1964) (qısametrajlı sənədli film) Sehrli xalat (film, 1964) (tammetrajlı bədii film) Sərdar İmrəliyev məktəbi (film, 1964) (qısametrajlı sənədli film) Sovet Azərbaycanının nailiyyətləri (film, 1964) (qısametrajlı sənədli film) Su ərizəsi (film, 1964) (qısametrajlı bədii film) Sumqayıt gənclik şəhəridir (film, 1964) (qısametrajlı sənədli film) Şəhərimizin uşaqları (film, 1964) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Şəhərin ritmləri (film, 1964) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Ulduz (film, 1964) (tammetrajlı bədii film) Zəncirlənmiş adam (film, 1964) (qısametrajlı bədii film) (TV) 10 dəqiqə poeziya (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) Arşın mal alan (film, 1965) (tammetrajlı bədii film) ""Artek""in bütün qızılı (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Azərbaycanın səhnə ustaları (film, 1965) (tammetrajlı sənədli film) Bahar gəlir (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Bakı qalası (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Bakıya xoş gəlmisiniz (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Biz arzu edənlər nəslindənik (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Bizim qadınlar (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Böyük bostan (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Dağlar oğlu (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Daha iki nəfər (film, 1965) (qısametrajlı bədii film) (TV) Danışan işıqlar (film, 1965) (cizgi filmi) (TV) Dəniz (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) Dəniz neftçilərinin gündəlik işləri (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Dostluq melodiyaları (film, 1965) (tammetrajlı sənədli film) (TV) Dostluq məşəli (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) Əbədi qardaşıq (film, 1965) (tammetrajlı sənədli film) Ən dərin (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Gəmilərin təmiri zamanı texniki təhlükəsizlik (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) ""Gənclik"" məşəl yandırır (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Konsert proqramı (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Qızıl gül olmayaydı... (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Lenin Muğanda (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Mingəçevir (film, 1965) (sənədli film) (TV) Molbertlə dünya ölkələrinə səyahət (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Muğamlar (film, 1965) (sənədli film) (TV) Sağlamlıq zonası (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Şəhər üzərində mahnı (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Şəki (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Şəki sarayı (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) Şirvanneft (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) Uzun ömürlülər diyarı (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Üzeyir Hacıbəyov (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Yenilməz batalyon (film, 1965) (tammetrajlı bədii film) Yun şal (film, 1965) (qısametrajlı bədii film) (TV) Yüksək pambıq-xammal yetişdirilməsi (film, 1965) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan SSR (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) Azəri teatrının ustaları (film, 1966) (tammetrajlı sənədli film) Bakı haqqında 10 dəqiqə (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) Bakının mənzərələri (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Bizim 10 yaşımız var (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Bürünc ""Neftçi"" (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) Camışçılıq (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) Cəlil Məmmədquluzadə (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) Çalır Tamilla Mahmudova (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Dənizdə möcüzə (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) Dostların ölkəsində (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) Əli Bayramlı (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Gənclik şəhəri (film, 1966) (sənədli film) (TV) Göllərin tacı (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) Hakim (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) (TV) İncəsənət veteranı (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) İstintaq davam edir (film, 1966) (tammetrajlı bədii film) İyirmialtılar (film, 1966) (tammetrajlı bədii film) Kirov Azərbaycanda (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) ""Koroğlu"" dənizdə (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) Qaraca qız (film, 1966) (film, kinoalmanax) (qısametrajlı bədii film) Qazax (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Mavi ekranın yolları (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Nəriman Nərimanov (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) Nizaminin vətənində (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) (TV) O geri çəkilməlidir (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) Salam, Azərbaycan! (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) Səməd Vurğun (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) Sən niyə susursan? (film, 1966) (tammetrajlı bədii film) SSRİ Xalqlarının Spartakiadası (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Şirəli dağdan endi (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Toğrul Nərimanbəyov (film, 1966) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Yaşamaq gözəldir, qardaşım! (film, 1966) (tammetrajlı bədii film) Azadlıq adasında (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) Azadlıq məşəli (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan çayı (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan xörəkləri (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Azərbaycan suvenirləri (film, 1967) (sənədli film) (TV) Bakı beş dəniz limanıdır (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Bakı eliksiri (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) (TV) ""Bakılı"" press-avtomatı (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) Biri vardı, biri yoxdu... (film, 1967) (qısametrajlı bədii film) Biz iqtisadçılarıq (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Bizim milis (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) Bizim şən yayımız (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) Bur Xəzərə hücum edir (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Çiçəklənən Abşeron (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) Dağlarda döyüş (film, 1967) (tammetrajlı bədii film) Dənizdə şüa (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Dostların görüşü (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) ""EKSPO-67"" üçün Azərbaycan incəsənət ustalarının konserti (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) (TV) ""EKSPO-67"" üçün estrada konserti (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Əsrlərin yadigarı (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Əzim Əzimzadə (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) Fomka və onun dostları (film, 1967) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Günəşə bir mərtəbə yaxın (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Hanı mənim övladlarım? (film, 1967) (tammetrajlı sənədli film) Heykəltəraş Cəlal Qaryağdı (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Hünər əbədidir (film, 1967) (sənədli film) Xalq istedadları (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) İliçin döyünən qəlbi (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) İnsan məskən salır (film, 1967) (tammetrajlı bədii film) Kimya kombinatlarının optimal layihələşdirilməsi yolları (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) Konsert proqramı (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Küləklər şəhəri (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Qızıl əllər (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) Qobustan (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) Quzu (film, 1967) (qısametrajlı bədii film) (TV) Məhəbbət haqqında əfsanə (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Mənim Mingəçevirim (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Monrealda Azərbaycan günü (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) Naxçıvan (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Odlar torpağı (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Odlar yurdu (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Poçt qutusu (film, 1967) (qısametrajlı bədii film) (TV) Sahil bağı (film, 1967) (qısametrajlı bədii film) (TV) Sirkin yeni mənzili (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Siz Azərbaycan haqqında nə bilirsiniz? (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Şur (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film-Konsert) (TV) Torpaq. Dəniz. Od. Səma (film, 1967) (tammetrajlı bədii film) Tütünün becərilməsi (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) Yeni dəniz mədəni (film, 1967) (qısametrajlı sənədli film) Azadlıq adasının elçiləri Azərbaycanda (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) Bu, həqiqətin səsidir. Bəstəkar Qara Qarayev (film, 1968) (tammetrajlı sənədli film) Bülbül (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) Çalır Kamera Orkestri (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Dəniz sirlərini açır (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Divlər sarayı (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) Hücumçu həmişə irəlidədir (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Xarici tələbələr (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) Qanun naminə (film, 1968) (tammetrajlı bədii film) Qarabağa səyahət (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) Qayıdacağına inanırdı (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) Leninlə görüş (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) Mən ki gözəl deyildim (film, 1968) (tammetrajlı bədii film) Muğanın dastanı (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) Nizami yurdu (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) Oxu, tar (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Salam, Əlcəzair (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) Sevinc (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Sənsiz (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) Şəfalı əllər (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) Şəhərimizin daşları (film, 1968) (qısametrajlı bədii film) (TV) Tayqa qəhrəmanı (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) Tənəklərin əkilməsi və ona qulluq (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) Uşaqlığın son gecəsi (film, 1968) (tammetrajlı bədii film) Üçüncü simfoniya (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Vaqif (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) (AzTV) Yaxşı yol, ""gənc ustalar"" (film, 1968) (qısametrajlı sənədli film) Abşeron mahnıları (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan elmi (film, 1969) (tammetrajlı sənədli film) Azərbaycan haqqında etüd (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan milisinin tarixi (film, 1969) (tammetrajlı sənədli film) Azərbaycanın ağsaqqalları (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) Bakı qalası (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Bəşir Səfəroğlu (film, 1969) (qısametrajlı bədii-sənədli film) (TV) Bir cənub şəhərində (film, 1969) (tammetrajlı bədii film) Biz poliqrafçılarıq (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) Bizim Cəbiş müəllim (film, 1969) (tammetrajlı bədii film) Bizim universitet (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Bu, Səttar Bəhlulzadədir (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Buxta üzərində Günəş (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Cəfər Cabbarlı (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) Cırtdan (film, 1969) (cizgi filmi) Çəmənlik və otlaqların yaxşılaşdırılması (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) Daşqın (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) Dəli Kür (film, 1969) (tammetrajlı bədii film) Diqqət, konsertə başlayırıq! (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Gənclər festivalı (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) Xalq şairi Səməd Vurğun (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) İnsan Xəzəri xilas edir (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) (TV) İntizar (film, 1969) (qısametrajlı bədii film) İthaf (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Kommunist (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Qəhrəmanlar ölmürlər (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) Qəribə görüşlər (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Qırmızılar, qaralar və başqaları (film, 1969) (cizgi filmi) (TV) Mahnıya həsr olunmuş həyat (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) Mehdi Hüseyn (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) (AzTV) Mənim universitetim (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) Mülki müdafiə (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) Naxçıvan-qədim diyar (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Naxçıvanın sovqatları (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Sağlam olun! (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) Sağlamlıq qərargahı (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Suriya görüşləri (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) Şərikli çörək (film, 1969) (tammetrajlı bədii film) Şirvanşahlar sarayı (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) Tatarıstanda Azərbaycan günləri (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) Təsnif (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Umnisə xanım (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) Uşaq arabası (film, 1969) (bədii film) (AzTV) Yırtıcı göbələk (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) Yumşaq tüklü qızıl (film, 1969) (qısametrajlı sənədli film) (TV)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=126640
-1960 Aqadir zəlzələsi,"1960-cı il Aqadir zəlzələsi 29 fevral 1960-cı ildə saat 23:40-da Aqadirdə baş vermiş dağıdıcı zəlzələdir. Mərakeş tarixində ən ölümcül və dağıdıcı zəlzələ Rixter şkalası ilə doqquz səviyyəli 5,7 bal gücündə olub, Təxminən 15.000 nəfər (o vaxt şəhər əhalisinin təxminən üçdə biri) həlak oldu və daha 12.000 nəfər yaralandı. Ən azı 35 min insanı evsiz qoydu və 290 milyon dollar itki verdi. Ölənlərin sayı təxminən 15.000 ölü və 12.000 yaralı idi. Onların arasında 2300 əhalidən təxminən 1500 yəhudi olduğu bildirilir. Aqadir zəlzələ zamanı və baş verəndən bir neçə gün sonra yüksək temperaturun şahidi olub, çünki temperaturun 30–41 dərəcə Selsi arasında olması cəsədlərin parçalanmasını sürətləndirib. Şəhərin əsas məhəllələrinin əksəriyyəti təsirl��ndi: Talburqt, Fonte, İçç və Anza və İnezgane kimi bəzi şəhərlər. Zəlzələ gücünün səbəbləri Ağadirdə baş vermiş zəlzələnin zərərini izah edən bir neçə səbəb var ki, bunlardan ən görkəmlisi Aqadir şəhərinin bilavasitə episentrdə və məhz əhalinin məskunlaşdığı ərazidə olmasıdır. Ağadirin Yüksək Atlas silsiləsi ilə Souss düzənliyinin geoloji təmas nöqtəsində yerləşdiyi və torpağının yumşaq və qaya eroziyasına görə kövrəkliyə məruz qaldığı bölgənin geoloji quruluşu ilə yanaşı, Fransız müstəmləkəçilərinin zəlzələyə tab gətirdiyi binalardan fərqli olaraq, onların asan dağılmasına binaların təbiəti və tikintisində istifadə olunan materiallar da öz töhfəsini verib. Zəlzələdən sonra Epidemiyaların yayılmasının qarşısını almaq üçün şəhər zəlzələdən iki gün sonra boşaldılıb. Bundan sonra Agadir mərhum Kral V Məhəmmədin xahişi ilə orijinal ərazidən 2 kilometr cənubda tikildi və burada dedi: ""Aqadirin xarabalıqlarını taleyi idarə etdiyi üçün onun tikintisi bizim iradəmizə və qətiyyətimizə həvalə olunub"". Yeni şəhərin təməl daşı 1960-cı il iyunun 30-da qoyulmuş və şəhər öz limanını, dənizçilik və turizm kimliyini qoruyub saxlamaqla yenidən qurulmuş və inkişaf etdirilmişdir. Gözəl, geniş prospektləri olan, mağazalar, xidmətlər və müasir mehmanxana infrastrukturu ilə təchiz olunmuş yeni şəhər mərkəzinin yaradılması",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=776113
-1960 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1960 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1960; fr. Concours Eurovision de la chanson 1960) — 5-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Teddi Sxoltenin ifa etdiyi ""Een Beetje"" mahnısı ilə 1959 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1960-cı ildə müsabiqəyə ev sahibliyi etmək hüququ əldə edən Niderland, daha bir il öncə müsabiqəyə ev sahibliyi etdiyini səbəb göstərərək Avroviziya 1960-a ev sahibliyi etməkdən imtina etmişdir. Rəsmi açıqlamanın ardından müsabiqəyə ev sahibliyi hüququ Avroviziya 1959-da ikinci yeri qazanan Böyük Britaniyaya keçmişdir. Müsabiqə ölkənin paytaxtı London şəhərində Royal Festival Hall-da keçirilmişdir. Müsabiqə 1960-cı ilin 29 mart tarixində baş tutmuşdur. Fransanı müsabiqədə təmsil edən Jakline Boye Tom Pillibi adlı mahnı ilə müsabiqənin qalibi olmuşdur. Xarici keçidlər Eurovision Song Contest Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=70765
-1960 UEFA Avropa Çempionatı Finalı,"1960 UEFA Avropa Çempionatı Finalı — 1960-cı il 10 iyul tarixində Fransanın paytaxtı Paris şəhərində yerləşən Park des Prinses stadionunda SSRİ və Yuqoslaviya milli komandaları arasında keçirilmiş UEFA Avropa Çempionatı final matçı. Bu UEFA-nın milli komandalar üçün təşkil etdiyi ilk UEFA Avropa Çempionatı final oyunu idi. Final matçı SSRİ və Yuqoslaviya milli komandaları arasında keçirildi. SSRİ millisi artırılan əlavə vaxtda daha bir dəfə fərqlənməklə turnirin qalibi oldu. Amma oyunda hesabı birinci hissədə Yuqoslaviya millisinin oyunçusu Milan Qaliç açdı. İkinci hissədə isə Slava Metreveli hesabı bərabərləşdirdi. Oyunun əsas vaxtı 1-1 hesabı ilə bitdi, artırılan əlavə vaxtın 113-cü dəqiqəsində isə Viktor Ponedelnik qələbə qolunu vuraraq yekunda SSRİ millisi oyunu 2-1 hesablı qələbə ilə başa vurdu. Oyunun nəticələri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=576581
-1960 UEFA Millətlər Kuboku,"Futbol üzrə 1-ci Avropa çempionatı (və ya Avropa Milllətlər Kuboku) — milli yığma komandalar arasında UEFA bayrağı altında hər dörd ildən bir keçirilən futbol üzrə Avropa çempionatlarının birincisi. Turnirin final mərhələsi dörd komandanın iştirakı ilə Fransada keçirilmişdir. Çempionatın qalibi Parisdəki Park de Prens stadionunda keçirilən final oyununda əlavə vaxtda Yuqoslaviya milli futbol komandasına 2:1 hesabı ilə qalib gəlmiş SSRİ milli futbol komandası olmuşdur. GoldStar, Panasonic və Toyota şirkətləri çempionata sponsorluq etmişlər. Turnir olimpiya sisteminə uyğun şəkildə keçirilmişdir. Ümumilikdə çempionatda 17 komanda iştirak etmişdir. Bu tək rəqəm olduğuna görə turnirdə yeganə seçmə mərhələsi oyunu atılan püşklə Çexoslovakiya və İrlandiya milli futbol komandaları arasında baş tutmuşdur. Oyunun nəticəsinə görə Çexoslovakiya millisi 1/8 finala vəsiqə qazanmışdır. 1/8 və 1/4 final oyunlarında da komandalar iki oyun keçirmişlər: evdə və səfərdə. Yarımfinal oyunları və final Fransada baş tutmuşdur. Çünki turnirin banisi və ideya müəllifi Fransa Futbol Federasiyasının sədri Anri Delone idi. O vaxt ev sahibi komanda üçün avtomatik final mərhələsinə qatılmaq qaydası hələ mövcud deyildi. 13 komanda 1960-cı ildə keçirilən futbol üzrə ilk Avropa çempionatında iştirakdan imtina etmişdi. Bunların arasında İngiltərə, Belçika, AFR, İtaliya, Niderland, İsveç də vardı. Bu komandalar iştirakdan imtinanı futbolçularının klublarda həddən artıq çox yüklənmələri ilə əsaslandırmışlar. Qeyri-rəsmi səbəblər kimi isə çempionatın nüfuzunun aşağı olacağının ehtimal edilməsi və klublararası kubok yarışlarına rəqabət yarada biləcəyi göstərilirdi.. İspaniya milli futbol komandasının oyunçuları 1/4 final oyunu üçün SSRİ-yə gəlməkdən siyasi motivlərə görə imtina etdiklərinə görə komanda turnirdən uzaqlaşdırılmışdır. Beləliklə də dördlər finalına üç Şərqi Avropa komandası - SSRİ, Yuqoslaviya və Çexoslovakiya qatılmışdır. Dördüncü komanda çempionatın ev sahibi Fransa millisi olmuşdur. Yarımfinalda SSRİ millisi çexoslovakiyalıları 3:0 hesabı ilə darmadağın etmiş, yuqoslaviyalılar isə gərgin keçən oyunda fransızlar üzərində 5:4 hesablı qələbə qazanmışlar. 3-cü yer uğrunda oyunda Çexoslovakiya yorulmuş Fransanı 2:0 hesabı ilə məğlub etmişdir. Final oyununda Yuqoslaviya millisi hesabı açsa da, SSRİ yığma komandasının əfsanəvi gürcü hücumçusu Slava Metreveli 49-cu dəqiqədə hesabı bərabərləşdirmişdir. Oyunun əsas vaxtı 1:1 hesabı ilə başa çatmışdır. Əlavə vaxtda Viktor Ponedelnik vaxtın bitməsinə 7 dəqiqə qalmış qələbə topunu rəqib komandanın qapısından keçirmişdir. İştirakçılar Yuqoslaviya Çexoslovakiya Şəhərlər və stadionlar Seçmə mərhələsi oyunları Komandaların heyətləri Final turniri 3-cü yer uğrunda oyun Bombardirlər Valentin İvanov Viktor Ponedelnik Fransua Ett Milan Qaliç Drajan Yerkoviç Simvolik yığma komanda Q Lev Yaşin M Ladislav Novak M Vladimir Durkoviç Ym Yozef Masopust Ym Valentin İvanov Ym İqor Netto H Slava Metreveli H Viktor Ponedelnik H Milan Qaliç H Bora Kostiç H Draqoslav Şekularats Xarici keçidlər RSSSF saytında çempionatın statistikası (ing.) UEFA Avropa çempionatlarının tarixi. 1960. Fransa (rus.) UEFA Avro 1960. Oyunlar, simvolik yığma komanda (rus.) Çempionların siyahısını SSRİ açır (rus.) Birinci UEFA Millətlər Kubokunun tarixi (rus.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82438
-1960 UEFA Millətlər Kuboku Finalı,"1960 UEFA Avropa Çempionatı Finalı — 1960-cı il 10 iyul tarixində Fransanın paytaxtı Paris şəhərində yerləşən Park des Prinses stadionunda SSRİ və Yuqoslaviya milli komandaları arasında keçirilmiş UEFA Avropa Çempionatı final matçı. Bu UEFA-nın milli komandalar üçün təşkil etdiyi ilk UEFA Avropa Çempionatı final oyunu idi. Final matçı SSRİ və Yuqoslaviya milli komandaları arasında keçirildi. SSRİ millisi artırılan əlavə vaxtda daha bir dəfə fərqlənməklə turnirin qalibi oldu. Amma oyunda hesabı birinci hissədə Yuqoslaviya millisinin oyunçusu Milan Qaliç açdı. İkinci hissədə isə Slava Metreveli hesabı bərabərləşdirdi. Oyunun əsas vaxtı 1-1 hesabı ilə bitdi, artırılan əlavə vaxtın 113-cü dəqiqəsində isə Viktor Ponedelnik qələbə qolunu vuraraq yekunda SSRİ millisi oyunu 2-1 hesablı qələbə ilə başa vurdu. Oyunun nəticələri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=575670
-1960 Voleybol üzrə qadınlararası Dünya Çempionatı,"Voleybol üzrə qadınlararası dünya çempionatı 1960 — qadınlararası dünya çempionatı yarışlarının üçüncüsüdür. Turnir 1960-cı il oktyabr ayının 29-u başlamış, noyabr ayının on dördündə başa çatmışdı. Bu baxımdan ilk iki çempionatdan daha çox sürmüşdü. Oyunlar Braziliyada keçirilmişdi. Qalib isə ardıcıl üçüncü dəfə SSRİ milli komandası olmuşdu. Qrup mərhələsi 7-ci — 10-cu yer uğrunda görüşlər Son dörd yeri tutanlar 1-ci — 6-cı yer uğrunda görüşlər İlk altı yeri tutanlar Women Volleyball III World Championship 1960 Rio de Janeiro (BRA) 28.10–15.11 Winner Soviet Union (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=362354
-1960 Yay Paralimpiya Oyunları,1960 Yay Paralampiya Oyunları və ya I Yay Paralimpiya Ouynları ― 1960-cı ilin 18 sentyabrından 25 sentyabrına qədər davam edən İtaliyanın paytaxtı Roma şəhərində baş tutmuş Yay Paralimpiya Oyunları. Rəsmi şəkildə keçirilmiş ilk Yay Paralimpya Oyunları turniridir. Yarışlar Stadio Olimpicoda keçirilmişdir. İdman növləri 1960 Yay Paralampiya Oyunlarında 9 idman növü üzrə yarışlar təşkil olunmuşdur: Masaüstü tennis Təkərli arabada qılıncoynatma Təkərli araba basketbolu Təkərli araba gimnastikası Medal sıralanması (İlk 10-luq) Ev sahibi ölkənin adı tünd rəngli fonda göstərilmişdir. İştirakçı ölkələr ABŞ (23 idmançı) AFR (Qərbi Almaniya) (9 idmançı) Argentina (9 idmançı) Avstraliya (11 idmançı) Avstriya (19 idmançı) Belçika (12 idmançı) Böyük Britaniya (42 idmançı) Finlandiya (1 idmançı) Fransa (11 idmançı) İrlandiya (1 idmançı) İsrail (7 idmançı) İsveç (3 idmançı) İsveçrə (6 idmançı) İtaliya (27 idmançı) Malta (6 idmançı) Niderland (13 idmançı) Norveç (11 idmançı) Rodeziya (1 idmançı) Yunanıstan,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=717659
-1960 Yay Paralimpiya Oyunlarının medal sıralanması,Aşağıdakı siyahıda 1960-cı il Roma Yay Paralimpiya Oyunlarında ölkələrin qazandığı medalların siyahısı verilmişdir: Medal sıralanması Ev sahibi ölkə tünd fonda göstərilmişdir.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=717682
-1961,"19 iyun – Küveyt Böyük Britaniyadan ayrılaraq müstəqilliyini elan edir. 19 dekabr – Fransa Kosmos Agentliyi (CNES) quruldu. Salyan, Neftçala və Bakı şəhərinin Qaradağ rayonları ərazisində Bəndovan Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Göygölvə Goranboy rayonları ərazisində Korçay Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Laçın rayonu ərazisində Laçın Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Qaradağ qaz-benzin zavodunun istifadəyə verilməsi. Tonqa Qırmızı Xaç Cəmiyyəti yaranıb. 17 fevral – Andrey Korotayev — rus iqtisadçısı, tarixçi və şərqşünası. 4 avqust – Barak Obama — Amerika Birləşmiş Ştatlarının 44-cü prezidenti. 24 dekabr – İlham Əliyev – Azərbaycan Respublikasının Prezidenti. 6 may — Luçian Blaqa, rumın filosofu, şair, tərcüməçi. 15 dekabr - Yusif Məmmədəliyev, Azərbaycanlı kimyaçı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4670
-1961-ci il,"19 iyun – Küveyt Böyük Britaniyadan ayrılaraq müstəqilliyini elan edir. 19 dekabr – Fransa Kosmos Agentliyi (CNES) quruldu. Salyan, Neftçala və Bakı şəhərinin Qaradağ rayonları ərazisində Bəndovan Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Göygölvə Goranboy rayonları ərazisində Korçay Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Laçın rayonu ərazisində Laçın Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Qaradağ qaz-benzin zavodunun istifadəyə verilməsi. Tonqa Qırmızı Xaç Cəmiyyəti yaranıb. 17 fevral – Andrey Korotayev — rus iqtisadçısı, tarixçi və şərqşünası. 4 avqust – Barak Obama — Amerika Birləşmiş Ştatlarının 44-cü prezidenti. 24 dekabr – İlham Əliyev – Azərbaycan Respublikasının Prezidenti. 6 may — Luçian Blaqa, rumın filosofu, şair, tərcüməçi. 15 dekabr - Yusif Məmmədəliyev, Azərbaycanlı kimyaçı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186215
-1961 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"'1961 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1961; fr. Concours Eurovision de la chanson 1961) — 6-cı Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Jaklin Boyenin ifa etdiyi ""Tom Pillibi"" mahnısı ilə 1960 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1961-ci ildə Fransa müsabiqəyə ikinci dəfə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə ölkənin Kann şəhərində Festival və konqresslər sarayında keçirilmişdir. Müsabiqə 1961-ci ilin 18 mart tarixində baş tutmuşdur. Lüksemburqu müsabiqədə təmsil edən Jan-Klod Paskal Nous les amoureux adlı mahnı ilə müsabiqənin qalibi olmuşdur. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72074
-1962,"İyun — Kubada Sovet atom silahının yerləşdirilməsi haqqında SSRİ ilə Kuba arasında gizli müqavilə imzalandı. 22 oktyabr — ABŞ Kubanı hərbi-dəniz blokadasına aldı. 16 dekabr — NASA, Explorer 16 peykini kosmosa göndərdi. Peykin vəzifəsi mikrometeoridlərin kosmos gəmiləri üzərindəki təsirlərini araşdırmaq idi. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi nəzdində Təbiəti Mühafizə və Ovçuluq İdarəsinin yaradılması. Siyəzən qaz-benzin zavodunun istifadəyə verilməsi. Yevlax-Bərdə dəmiryol xəttinin çəkilməsi. Akif Məmmədli 12 oktyabr — Luka Karboni, İtaliya müğənnisi 4 noyabr — Oleq Voronin Arif Bərdəli, Tibb Elmləri doktoru, professor Şarl Jan La Valle Pussen",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4671
-1962-ci il,"İyun — Kubada Sovet atom silahının yerləşdirilməsi haqqında SSRİ ilə Kuba arasında gizli müqavilə imzalandı. 22 oktyabr — ABŞ Kubanı hərbi-dəniz blokadasına aldı. 16 dekabr — NASA, Explorer 16 peykini kosmosa göndərdi. Peykin vəzifəsi mikrometeoridlərin kosmos gəmiləri üzərindəki təsirlərini araşdırmaq idi. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi nəzdində Təbiəti Mühafizə və Ovçuluq İdarəsinin yaradılması. Siyəzən qaz-benzin zavodunun istifadəyə verilməsi. Yevlax-Bərdə dəmiryol xəttinin çəkilməsi. Akif Məmmədli 12 oktyabr — Luka Karboni, İtaliya müğənnisi 4 noyabr — Oleq Voronin Arif Bərdəli, Tibb Elmləri doktoru, professor Şarl Jan La Valle Pussen",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186216
-1962/1963 Malta Premyer Liqası,1962/1963 Malta birinci divizionu (malta L-Ewwel Diviżjoni Maltija 1962/1963) — Malta Premyer Liqasının 48-ci mövsümü. Turnir cədvəli Xarici keçidlər Liqanın rəsmi saytı Arxivlə��dirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine (ing.) rsssf.com saytında Malta çempionatı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=624320
-1962/1963 futbol üzrə Malta çempionatı,1962/1963 Malta birinci divizionu (malta L-Ewwel Diviżjoni Maltija 1962/1963) — Malta Premyer Liqasının 48-ci mövsümü. Turnir cədvəli Xarici keçidlər Liqanın rəsmi saytı Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine (ing.) rsssf.com saytında Malta çempionatı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=624321
-1962 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1962 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1962; fr. Concours Eurovision de la chanson 1962) — 7-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Jan-Klod Paskalın ifa etdiyi Nous Les Amoureux mahnısı ilə 1961 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1962-ci ildə Lüksemburq müsabiqəyə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə ölkənin paytaxtı Lüksemburq şəhərində Villa Luvinyidə keçirilmişdir. Müsabiqə 1962-ci ilin 18 mart tarixində baş tutmuşdur. Fransanı müsabiqədə təmsil edən İzabel Obre ifa etdiyi ""Un Premier Amour"" adlı mahnı ilə müsabiqənin qalibi olmuşdur. Bu Fransanın Avroviziyada 7 ildə üçüncü qalibiyyəti idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72075
-1962 FİFA Dünya Kuboku,"VII Dünya Çempionatı Çili – 1962 Final Mərhələsi 30 may – 17 iyun Çilidəki dünya çempionatı ikili təəssürat yaratdı. Bir tərəfdən Pele, Qarrinça, Puşkaş, Albert, Skobar, Masopust, Bobbi Çarlton, Rivera kimi istedadların oynaması mundiala rəng qatdı. Digər tərəfdən, kobudluq, dava-dalaş çox oldu. Turnirin gedişində ağır zədə alan oyunçuların sayı 20-dən çox oldu. Onlardan 12-i evə ""əlavə ayağ2ın kpməyi ilə qayıtmalı oldu. Hətta FİFA mundial zamanı meydandakı vandalizmlə bağlı iclas da keçirdi. DÇ Dittbornun həyatı bahasına başa gəldi DÇ təşkilatçılığının Çiliyə həvalə olunması çoxları üçün sirr olaraq qaldı. Bu ölkənin yığması futbolda ciddi nailiyyətlər qazamamışdı. , iqtisadiyyatı da durğunluqda idi. Hətta Pinoçetin gəlişinə 11 il qalmış Çilidə siyasi vəziyyət stabil deyildi. Cəmiyyət 3 yerə parçalanmışdı: hakimiyyətdə olan Xorxe Alessandri Rodriges mühafizəkarlar idi. Onu isə Eduardo Freyin demxristianları və Salvador Alyendenin kommunistləri sıxırdı. Üstəlik 60-cı ildə Çilidə dəhşətli zəlzələ baş verdi və Argentina mundialı qəbul etməyə hazır olduğunu bildirdi. Çoxsaylı tənqidlərə, baxmayaraq, Çili təşkilatçılıq hüququnu özündə saxlaya bildi. Burada Karlos Alberto Dittborn Pintonun da böyük rolu oldu. Alman kökləri olan bu adam (1956-cı il iyunun 10-da FİFA DÇ-ni Çiliyə verəndə onun 32 yaşı vardı) böyük qəhrəmanlıq göstərərək DÇ-nin Çilidən alınmasına mane olmuşdu. Zəlzələdən sonra turnirin yerinin dəyişdirilməsi ortaya çıxanda Dittborn ""qoyun DÇ bizdə qalsın. Bizim ondan başqa heç nəyimiz yoxdu."" – deyə qışqırdı. Onun səsində o qədərdramatiklik və istək var idi ki, rəqiblər dərhal geri çəkildi. Dittbornun ifadəsi isə tarixə düşdü və sonralar Santyaqodakı milli stadionun tribunalarından birində yazıldı. 6 illik iş təsirsiz ötüşmədi. Mundiala bir ay qalmış Dittborn xəstələndi və vəfat etdi. Tale Di Stefanonu mundialsız qoydu Seçmə mərhələdə yalnız bir sürpriz oldu. Ötən çempionatın bürünc mükafatçısı fransızlar Fonten və Kopanın olmasına baxmayaraq, əlavə oyunda 0:1 uduzaraq yerini Bolqarıstana verdi. İtalyanlar isə xoşagəlməz hadisə ilə üzləşdilər. Onlar Təl-Əvivdə İsraillə oynayırdı. 53-cü dəqiqədə yerli komanda hesabda 2:0 irəlidə olsa da, ""Skaudra Adzurra"" 4 top vurmaqla sensasiyaya mane oldu – 4:2. Düzdü, cavab oyununda Omar Sivorinin pokeri hər şeyi həll etdi – 6:0. İspaniya yığmasnda Di Stefano peyda olmuşdu. 35 yaşında o, DÇ-də oynamaq üçün sonuncu şansını qazanmışdı. Di Stefano daha gənc yaşlarında mundialda oynamamasına Argentina futbolunda baş verən böyük qalmaqal səbəb olmuşdu, Ancaq tale onu yenə DÇ-yə buraxmadı. Ağır zədə alan Di Stefano klub səviyyəsində böyük uğurlar qazasa da yığmanın heyətində mundialda bir dəqiqə belə oynamayan unikal futbolçu oldu. 1-ci qrup: Çislenkonun etirafı DÇ-58-lə müqayisədə SSRİ yığması xeyli dəyişmişdi. Üstəlik 60-da qazanılan Avropa kuboku onları favoritlərdən birinə çevirmişdi. İlk oyunda sovetlərin rəqibi Yuqoslaviya idi. Yuqoslavların kobud oyunu rəqib üçün gözlənilməz oldu. Ponedelnik və İvanov bir neçə dəfə həkim yardımı üçün meydanı tərk etdi. Dubinski xərəkdə xəstəxanaya, ordansa birbaşa Moskvaya yollandı. Həmin an hesab 1:0 SSRİ-nin xeyrinə idi. Azlıqda daha 1 qol vuran İttifaq futbolçuları qələbəyə rəğmən meydanı üzgün tərk edirdi. Dubinskidən başqa Metreveli də çıxışını dayandırmalı oldu. Kolumbiyanın o zaman nüfuzu yüksək deyildi. İlk oyunda Uruqvay kolumbiyalıları 2:1 hesabıyla yenmişdi. Artıq 12-ci dəqiqədə SSRİ kolumbiyalıların qapısına 3 cavabsız top vurmuşdu. Fasiləyəcən Yaşin bir top buraxsa da, ikinci hissədə fərq yenidən üçə yüksəldi, Ancaq kolumbiyalıların künc zərbəsindən birbaşa qol vurması SSRİ yığmasını ""sındırdı"". Rəqib daha 2 top vuraraq hesabı bərabərləşdirdi – 4:4. Son dəqiqələrdə Yaşinin sıçrayışı olmasaydı sovetlər 5-ci topu da buraxacaqdı. Yuqoslavlar Uruqvayı (3:1), sonra Kolumbiyanı (5:0) da yenərək vəsiqəni təmin etdi. SSİ isə son turda ikiqat dünya çempionları ilə oynamalı idi. Mamıkinin qolundan sonra Çislenkonun yaddaqalan zərbəsi baş verdi. Onun qapıya yönəltdiyi top tordan keçsə də, uruqvaylılar qolun olmadığını təkid etdi. Onların dediyinə görə, top dirəyin arxasındakı deşikdən keçmişdi. Hətta Çislenko onun yanına qaçan Nettoya, o isə hakimə qolun olmadığını bildirdi və hakim qərarını dəyişdi. Uruqvaylılar dərhal irəli atılıb. Ikinci hissədə hesabı bərabərləşdirdi, Ancaq İvanov yenidən komandasını irəli çıxardı – 2:1. 2-ci qrup: İtalyanlar almanlardan qorxdu İtalyanların heyətində hələ də ""oriundilər"" var idi, Ancaq öz istedadları – Rivera, Korso, Menikelli də peyda olmuşdu. Potensialına görə bu, müharibədən sonra ölkənin ən güclü komandası idi, Ancaq bu yığma da heç nə edə bilmədi. Komandaya iki nəfər – Covanni Ferrari və Paolo Matsa rəhbərlik edirdi. Futbola fərqli baxışı olan adamların ""Skuadra Adzurra""ya rəhbərlik etməsi işləri korladı. İtalyanlar ilk turda almanlardan əməlli-başlı qorxurdu. Əsləində isə almanlar əvvəlki iki mundialda olduğu qədər güclü deyildi. Firits Valter çoxdan karyerasını bitirmişdi. Frants Bekkenbauer isə hələlik böyük futbolda yox idi. İtaliya yığması müdafiə taktikası seçməsəydi, Almaniyanı yenə bilərdi – 0:0. İsveçrəliləri 3:1 sonra yenən Çili ilk turdan sonra lider oldu. Hər mundialda hakimlər az-çox ""ev"" sahiblərinin tərəfini saxlayır. Çili – İtaliya görüşündə ingilis Astonun hakimliyi əfsanəyə çevrildi. Artıq 7-ci dəqiqədə o, Ferrini meydandan qovdu. Düzdü, müdafiəçi buna layiq idi, Ancaq çilili Sançes də onun dalınca göndərilməli idi. Çünki Sançes boksçu yuçruğu ilə eks-uruqvaylı Maskionun burnunu sındırdı. Sançesin hərəkətini görən David özünü saxlaa bilməyib çılğınlıq etdi. Bu üzdən meydanda italyanların sayı 9 oldu. Üstəlik Almaniya ilə oyundan sonra ""Skuadra Adzurra""nın məşqçiləri gözləinləmədən heyəti dəyişmişdi. Qapıçı Buffon (Canluici Buffonun uzaq qohumu), Maldini (Paolo Maldininin atası) Radiçe, Lozi, Rivera və Sivori ehtiyatda oturmuşdu. Bir sözlə Çili ilə oyuna təcrübəsiz oyunçular çıxmışdı. Kapitan Mora o zaman yığmada cəmi 10 oyun keçirmişdi. Beləcə italyanlar 0:2 hesabıyla uduzdu. Hakimlərin köməyindən başqa, Çili yığmasının uğurunu baş məşqçi Fernando Riera ilə də bağlamaq olar. O, oyunçuların bacarığından maksimum istifadə edə bildi. 3-cü qrup: Nə Pele dözdü, nə də ispanlar Braziliya Çiliyə demək olar 4 il əvvəlki heyətlə gəlmişdi. Jilmar, Nilton və Calma Santoslar, Zito, Didi, Vava, Qarrinça, Zaqallo, və Pele yenə əsas heyətdə idi. Bellini də mundiala gəlmişdi, ancaq ehtiyat oyunçu qismində. Onun mərkəz müdafiəçisi mövqeyində Mauro oynayırdı. Argentinaya yollanan Orlandonun əsas heyətdə yerini Zozimo tutmuşdu. Komandanı yenə Feola hazırlayırdı, Ancaq xəstəlik üzündən Vittorio Potsonun nailiyyətini (məşqçi kimi iki dəfə dünya çempionluğunu (1934, 1938) qazanan yeganə şəxs) təkrarlaya bilmədi. Bu missiyanı Ayomre Moreyra yerinə yetirdi. Braziliyalılar seçmə turnirdən azad olduğundan mundiala yoldaşlıq görüşləriylə hazırlaşmışdı. Portuqaliya ilə oyunun sonunda Pele qasıq nahiyəsindəki ağrılar üzündən meydanı tərk etmişdi. Ağrı sonralar kəsməsə də, mundiala getmək arzusunda olan gənc ulduz uzun müddət onu gizlətmiş və qalan yoxlama oyunlarında canını dişinə tutaraq oynamışdı. Beləliklə, Pele Çiliyə zəif fiziki vəziyyətdə yollandı. Braziliya turnirə zəif Meksika üzərində qələbəylə(2:0) başladı. Qolardan birini Pele vurdu, Amma ağrılar daha da kəskinləşdi. Buna dözməyən futbolçu həkimə müraciət etdi. Qoslinq onun məşqlərdən kənarlaşdırılmasını istədi və ""futbol kral""ı bir daha ona bu barədə ona heç nə deməməyi sadəcə dözmyi qərara aldı. Növbəti oyun Çexoslovakiyayla idi. ""Oyun başlayanda ağrıya fikir verməməyə çalışırdım. Ayağımın zərbəyə necə reaksiya verəcəyini yoxlamaq istəyirdim. Qarrinçadan ötürmə alıb bir neçə müdafiəçini keçdim. Bir fəndlə topu çəkib var gücümlə zərbə endirdim. Top dirəyə dəyib qayıtdı və yenə vurdum. Birdən qasıq nahiyəmdə nəyinsə hərəkət etdiyini hiss etdim. Ayağımı dizimə sıxıb yerə yıxıldım"" – deyə Pele sonralar xatırlayırdı. O zaman əvəzetməyə icazə verilmədyindən futbolçu oyunun qalan vaxtını yarımcan halda keçirməli oldu. Müdafiəçilər – Masopust, Popluxar və Lala alicənablıq edərək ona qarşı sərt oynamırdılar. Düzdü, zərbəyə imkan verməsələr də, Peleyə xəsarət yetirməməyə çalışırdılar. Oyun qolsuz başa çatdı və Pele DÇ-ni unutmalı oldu. Onun yerini Amarildo tutdu. Bu, çempionat boyu Aymore Moreyranın etdiyi yeganə dəyişiklik idi. Ola bilsin ispanlar ilk oyundan sonra (1:0) mənfi təəssürat yaradan Çexoslovakiya Peleyə münasibətdə ətrafdakıların rəyini dəyişmək istəyirdi. Çexlərlə oyundan sonra ispanlar sanki ""ətçəkən maşın""dan keçmişdi. Reyha, Riviliya və Seqarra müxtəlif sınıqlarla meydanı tərk etdi. İspanların əla heyəti vardı: Peyro, Hento, Suares, Santamariya. Vətəndaşlığını dəyişən 35 yaşlı Puşkaş 8 illik fasilədən sonra yenidən mundialsa iştirak etdi. Üstəlik, Elenio Errera kimi məşqçi də ""sükan arxasında"" idi. İkinci turda prineylilər Meksikanı 1:0 məğlub etdi. Beləliklə Braziliya – İspaniya oyunu qalan 1 vəsiqənin taleyini həll etməliydi (digərlərini çexlərin qazanacağına şübhə yox idi). Təəssüf ki, çilili hakim Bustamantenin yararsız idarəçiliyi oyunu korladı. Braziliyalılar bu matçı uduzmalıydı, ancaq Bustamante onların qulağından tutub ¼ finala daşıdı. İlk yarı 1:0 ispanların xeyrinə bitmişdi. İkinci hissə də onların hücumları ilə başladı. İlk qolun müəllifi Adellardo cərimə meydançasında yıxılsa da, hakim penalti vermədi. Sonra Puşkaş tullanaraq başı üzərindən gözəl qol vurdu. Bustamante onun kobud oynadığını bildirərək qolu hesaba almadı. Buna dözməyən ispanlar 2 top buraxdı. 4-cü qrup: Macarların yeni nəsli Macarlar böyük üstünlüklə qrupun qalibi oldu. Onlarda yeni, istedadlı nəsil yetişmişdi. Albert, Tixi, Mesey. İlk turda ingilislərin qapısına həlledici qolu vuran (2:1) Albert bolqarlarla görüşdə (6:1) het-trik etdi. Bu bombardirlərin zəif çıxış etdiyi mundialda yeganə het-trik idi. Fransa üzərində sensasion qələbəylə mundiala çıxan bolqarlar uğuru davam etdirə bilmədi. İngilislərlə qolsuz heç-heçə yeganə nailiyyət oldu. İngilislər aşağı səviyyədə çıxış etdilər. Onlar Argentina ilə bərabər xal toplasa da, yalnız top fərqinə görə növbəti mərhələyə çıxdılar. ¼ final: İtlərin oyunu Braziliya – İngiltərə oyununda təkcə futbolçular yox, meydana qaçan itlər də əyləndi. Artıq 2-ci dəqiqədə ingilislərin qapısı arxasında qaraşın it meydana qaçaraq qapıçı Ron Sprincettə hürməyə başladı. Oyun dayandırıldı. Nə qolkiper, nə də Qarinça iti tuta bildi. Yalnız Cimmi Qrivs bu sahədə ustalıq nümayiş göstərdi: yerə əyilib dörd ayaqlını xatırladan yerişi ilə itin inamını qazandı. İt onu iyləməyə başlayanda Qrivs fürsəti əldən vermədi. Beş dəqiqə keçməmiş sol cinahdan başqa bir it meydana qaçdı. Zaqallo bir müddət onu müşayiət etdi, Ancaq bu dəfə heyvan oyunun davam etməsinə mane olmadı. Qarrinçanın məhəbbəti Braziliya 4 il öncə olduğu kimi qrupdan çətinliklə çıxsa da, pley-offda rəqiblərini rahat yenməyə başladı. Qollar yağış kimi yağırdı. Xüsusən də Qarrinça fəal idi. Braziliyalı estrada ulduzu Elza Suareslə eşq macərası quran kimi futbolçu parlaq oyun göstərməyə başladı. Elza İspaniya üzərində qələbədən sonra yığmanın düşərgəsinə gəlmişdi. Yığma rəbərliyi belə belə gözəl gecədə rejimi unudaraq futbolçulara sərbəstlik vermişdi. Qarrinçaya da elə bu lazım idi. O, gecəni müğənni ilə keçirdi. Onların sevgi romanı elə coşqun idi ki, bütün komanda narahat olmağa başladı. Məşqçilər bilik və nizam-intizamı saxlamaq üçün tədbir görməli idi. Pelenin ardınca Qarrinça da kənarda qalsayı, hər şey dağılardı. Qarrinçanın Braziliyada Nair adlı həyat yoldaşının olması işləri daha da çətinləşdirdi. Rəhbərlik nəyin bahasına olur-olsun bu ilişkini gizli saxlamalıydı. Qarrinçanın gizlincə oteldən getməsini istəməyən yığmanın bossları Elzaya otelə köçməyə icazə verdi. Həyat göstərdi ki, bu doğru addım idi. Mane ruhlanaraq fantastik oyun sərgiləməyə başladı. Qarrinça ingilislərə iki qol vurdu və onlarla qol vəziyyəti yaratdı. Hətta başla oynamaqda usta olmayan futbolçu həmin gün bu cür qol vurdu. Bir dəfə o uşaq vaxtl palçıqlı və yaş topa başla zərbə endirdikdən sonra huşunu itirmiş, ondan sonra kompleksdən yaxa qutara bilməmişdi. Görünür, Elza hər şeyi unutdurmuşdu. SSRİ ¼ finalda yenə ev sahibləriylə düşdü. Çili yığması Yaşinin qapısına iki kuryoz qol vurmaqla qələbə qazandı – 2:1. Yaşin uzun müddət bu məğlubiyyətdə günahkar sayıldı. Digər iki ¼ final oyunlarında Çexoslovakiya Macarıstanı, Yuqoslaviya isə Almaniyanı minimal hesabla məğlub etdi. ½ final: Zarafat Qarrinçaya baha başa gəldi Braziliya – Çili görüşü turnirin ən maraqlılarından oldu. Bir saat ərzində Qarrinça və Vava ingilislərlə oyunun süjetini təkrarladı. Rəqib üç qola biriylə cavab verdi. Perulu hakim Yamasaki sonradan oyuna müdaxilə etdi. Onun təyin etdiyi penaltiylə Sançes fərqi minumuma endirdi. 78-ci dəqiqədə Vava 4-cü topu vurdu. İki dəqiqə keçməmiş Landa meydandan qovuldu, Ancaq Yamasaki Qarrinçanı da onun dalınca göndərərk sayı bərabərləşdirdi. Buna Qarrinçanın rəqibə yüngül təpik vurması səbəb oldu. İş ondadı ki, Rohas kobudluğu ilə onu o qədər bezdirmişdi ki, epizodların birində Mane dözməyərək onun dalınca qaçıb sonda təpik vurdu. Daha çox zarafatla edilən bu hərəkətə hətta ətrafdakılar da güldü. Səbəbkarlar da bir-birinin əlini sıxmağa hazır idi. Bu an Yamasaki gözlənilmədən Qarrinçanın meydanı tərk etməsini istədi. Meydandan çıxarkən tribunadan atılan butulka onun başına dəydi vəyaraya bir neçə tikiş vuruldu. Çexoslovakiya yuqoslavları 3:1 hesabıyla məğlub etdi. Burada da kuryoz hadisə baş verdi. Yerkoviç cavab topunu vuranda çexlərdən biri tullanaraq topu çıxarmaq istəyərkən butsının dişi tora ilişdirildi və tor cırıldı. Uzun müddət xidmətçilər onu bərpa etməli oldu. Final: Günəş Şroyfun gözünü qaraltdı Braziliya və Çexosolovakiya bir qrupdan çıxmışdı. Oyundan öncə nizam-intizam komissiyasının iclası oldu. Qarrinça bəraət qazandı. Çilili azarkeşlər onun meydana çıxmasını sevinclə qarşıladı. Hətta onların həmyerlisi Landa bağışlanmayıb, yuqoslavlarla 3-cü yer uğrunda oyunda (1:0) iştirak etməsə də. Brazilyaya teleyayımı məşhur Leonidas şərh edirdi. O, braziliyalı üçün səslənən Şroyfun adını uzun müddət düzgün söyləyə bilmədiyindən, axırda onu ""qapıçı"" deyə çağırmağa başladı. Sonda məhz Şroyf Braziliyaya yardımçı oldu. İkinci hissədə hesab 1:1 olarkən o, adi vəziyyətdə topu əlindən saldı və özünü yetirən Zito 2-ci qolu vurdu. Oyundan sonra qolikper günəş şüalarının gözünə düşdüyünü söylədi. Sonra Vava 3-cü qolu vurdu. Oyunu idarə edən Latışev isə ilk yarıda çexlərin kapitanı Masopustdan idarlar eşitdi. Onun fikrincə hakim Nilton Santosun əllə oynadığı epizodda penalti təyin etməliydi. 26 aprel, 2002-ci il, Futbol+ qəzeti, Atəş Sultanovun yazısı 16 komanda 4 qrupda mübarizə apardıqdan sonra, hər qrupdan 2 qalib komanda 1/4 finala yüksələrək mübarizəni olimpiya sistemi ilə davam etdiriblər. 776 000 tamaşaçı (orta hesabla hər oyunda 24 250) 89 qol (orta hesabla hər oyunda 2,78) Ən yaxşı futbolçu – Qarrinça (Braziliya), Masopust (Çexoslovakiya) ""Het-trik"" (bir oyunda üç qol) – Albert (Macarıstan) Yubiley qolu: 600-cü qol Yerkoviç (Yuqoslaviya) Bombardir: Florian Albert (Macarıstan), Vava (Braziliya), Qarrinça (Braziliya), Drajen Yerkoviç (Yuqoslaviya), Yerkoviç (Yuqoslaviya), Valentin İvanov (SSRİ), Leonel Sançes (Çili) – 4",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82346
-1962 Voleybol üzrə qadınlararası Dünya Çempionatı,"Voleybol üzrə qadınlararası dünya çempionatı 1962 — hələlik ilk və yeganə çempionatdır ki, özündən əvvəlki analoji turnirdən iki il sonra başlamışdı. 1962-ci ildə oktyabr ayının on üçündə Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqında başqa bir deyimlə, SSRİ-də başlamışdı. Turnirin qapanış matçı isə adı çəkilən ayın iyirmi beşində olmuşdu. Turnirin qalibi böyük sensassiya ilə Yaponiya olmuşdu. Halbuki ev sahibi SSRİ millisi çempionatın açıq-aşkar fovariti sayılırdı. Bu baxımdan SSRİ-dən fərqli ölkənin çempion olduğu ilk dünya çempionatıdır. Qrup mərhələsi 9-cu - 14-cü yer uğrunda görüşlər Son altı yeri tutanlar 1-ci - 8-ci yer uğrunda görüşlər İlk səkkiz yeri tutanlar Women Volleyball IV World Championship 1962 Moscow (URS) 13-25.10 Winner Japan (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=362564
-1962 idman gimnastikası üzrə Dünya Çempionatı,15-ci idman gimnastikası üzrə Dünya Çempionatı 1962-ci ilin iyul ayının 3–8 tarixlərində Praqada (Çexoslovakiya) keçirilmişdir. Kişilər arasında nəticələr Komanda şəklində Qadınlar arasında nəticələr Komanda şəklində Medal cədvəli www.gymn-forum.net( Arxivləşdirilib 2010-01-12 at the Wayback Machine 2009-09-03),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=624514
-1962 idman gimnastikası üzrə dünya çempionatı,15-ci idman gimnastikası üzrə Dünya Çempionatı 1962-ci ilin iyul ayının 3–8 tarixlərində Praqada (Çexoslovakiya) keçirilmişdir. Kişilər arasında nəticələr Komanda şəklində Qadınlar arasında nəticələr Komanda şəklində Medal cədvəli www.gymn-forum.net( Arxivləşdirilib 2010-01-12 at the Wayback Machine 2009-09-03),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=624615
-1963,"3 yanvar - SSRİ-də İl-62 sərnişin təyyarəsinin ilk uçuşunun baş tutması. 4 yanvar - SSRİ ilə Suriya və İraq arasında birbaşa hava əlaqəsinin yaradılması. 30 yanvar - Müstəqil Küveytin ilk müstəqil Konstitusiyasının qüvvəyə minməsi. 7 mart - Seneqalın yeni Konstitusiyasının qüvvəyə minməsi. 3 may - Suriyanın inqilabi komandanlığının Milli Şurası tərəfindən ölkənin bütün banklarının milliləşdirilməsi haqqında dekret verilməsi. 14 may - Küveytin BMT-nın üzvü olması. 16 iyun - İlk qadın kosmonavt-Valentina Tereşkovanı daşıyan “Vostok-6” gəmisinin kosmosa buraxılması. 5 avqust - ABŞ, SSRİ və İngiltərə arasında nüvə silahının atmosferdə, kosmik fəzada və sualtında sınaqlarının qadağan edilməsi haqqında saziş imzalanması 20 sentyabr - BMT-nin sessiyası zaman ABŞ prezidenti Kennedinin SSRİ-yə kosmos sahəsində əməkdaşlığı təklif etməsi. 15 noyabr - Argentinada neft sənayesinin milliləşdirilməsi. 12 dekabr - İngiltərənin keşmiş müstəmləkəsi olan Keniyanın öz istiqlaliyyətini elan etməsi. İranda qadınlara müəyyən şərtlərlə seçki hüququnun verilməsi. 1 mart – Tomas Anders – alman müğənnisi, ""Modern Talking"" qrupunun solisti 13 aprel – Ceyms Montqomeri (iqtisadçı) – ABŞ sosioloqu və iqtisadçısı 25 may – Mayk Mayers – Kanada aktyoru 28 may – Zemfira Meftəhəddinova – Azərbaycan idmançısı 8 iyun – İlham Tahirov – Azərbaycan dilçi alimi 25 iyun – Corc Maykl – Böyük Britaniya müğənnisi 6 avqust – Kevin Mitnik – haker 9 avqust – Vitni Hyuston – ABŞ müğənnisi 9 noyabr – Byaco Antonaççi – İtaliya müğənnisi İqor Viktoroviç – tarix elmləri doktoru 12 dekabr - Lətif Səfərov - Azərbaycan ssenaristi, rejissoru və aktyoru 22 noyabr - Con Kennedi - ABŞ prezidenti 3 iyun - Nazim Hikmət - türk yazıçısı 24 oktyabr – Karl Bühler - Almaniya psixoloqu",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4672
-1963-cü il,"3 yanvar - SSRİ-də İl-62 sərnişin təyyarəsinin ilk uçuşunun baş tutması. 4 yanvar - SSRİ ilə Suriya və İraq arasında birbaşa hava əlaqəsinin yaradılması. 30 yanvar - Müstəqil Küveytin ilk müstəqil Konstitusiyasının qüvvəyə minməsi. 7 mart - Seneqalın yeni Konstitusiyasının qüvvəyə minməsi. 3 may - Suriyanın inqilabi komandanlığının Milli Şurası tərəfindən ölkənin bütün banklarının milliləşdirilməsi haqqında dekret verilməsi. 14 may - Küveytin BMT-nın üzvü olması. 16 iyun - İlk qadın kosmonavt-Valentina Tereşkovanı daşıyan “Vostok-6” gəmisinin kosmosa buraxılması. 5 avqust - ABŞ, SSRİ və İngiltərə arasında nüvə silahının atmosferdə, kosmik fəzada və sualtında sınaqlarının qadağan edilməsi haqqında saziş imzalanması 20 sentyabr - BMT-nin sessiyası zaman ABŞ prezidenti Kennedinin SSRİ-yə kosmos sahəsində əməkdaşlığı təklif etməsi. 15 noyabr - Argentinada neft sənayesinin milliləşdirilməsi. 12 dekabr - İngiltərənin keşmiş müstəmləkəsi olan Keniyanın öz istiqlaliyyətini elan etməsi. İranda qadınlara müəyyən şərtlərlə seçki hüququnun verilməsi. 1 mart – Tomas Anders – alman müğənnisi, ""Modern Talking"" qrupunun solisti 13 aprel – Ceyms Montqomeri (iqtisadçı) – ABŞ sosioloqu və iqtisadçısı 25 may – Mayk Mayers – Kanada aktyoru 28 may – Zemfira Meftəhəddinova – Azərbaycan idmançısı 8 iyun – İlham Tahirov – Azərbaycan dilçi alimi 25 iyun – Corc Maykl – Böyük Britaniya müğənnisi 6 avqust – Kevin Mitnik – haker 9 avqust – Vitni Hyuston – ABŞ müğənnisi 9 noyabr – Byaco Antonaççi – İtaliya müğənnisi İqor Viktoroviç – tarix elmləri doktoru 12 dekabr - Lətif Səfərov - Azərbaycan ssenaristi, rejissoru və aktyoru 22 noyabr - Con Kennedi - ABŞ prezidenti 3 iyun - Nazim Hikmət - türk yazıçısı 24 oktyabr – Karl Bühler - Almaniya psixoloqu",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186217
-1963 Aralıq dənizi Oyunları,1963 Aralıq dənizi Oyunları — 1963-cü ilin 21–29 sentyabr tarixləri arasında İtaliyanın Neapol şəhərində keçirilmiş dördüncü Aralıq dənizi Oyunları. Bu oyunlarda 13 ölkədən 1057 atlet iştirak etmişdir. Xarici keçidlər Serbian Olympic Committee Arxivləşdirilib 2006-10-03 at the Wayback Machine International Mediterranean Games Committee Arxivləşdirilib 2007-02-03 at the Wayback Machine Mediterranean Games Athletic results at gbrathletics website Arxivləşdirilib 2009-04-12 at the Wayback Machine Complete 1963 Mediterranean Games Standings Arxivləşdirilib 2014-06-24 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475238
-1963 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1963 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1963; fr. Concours Eurovision de la chanson 1963) — sayca 8-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. İzabel Obrenin ifa etdiyi Un Premier Amour mahnısı ilə 1962 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca qələbə qazanmasının ardınca Avroviziyaya üçüncü dəfə ev sahibliyi etmək hüququ əldə edən Fransa, maliyyə problemlərini səbəb göstərərək Avroviziya 1963-ə ev sahibliyi etməkdən imtina etmişdir. Müsabiqəyə ev sahibliyini Böyük Britaniya ikinci dəfə öz üzərinə götürmüşdür. Beləliklə Avroviziya 1963 Böyük Britaniyanın paytaxtı London şəhərində BBC televiziya mərkəzində keçirilmişdir. Müsabiqə 1963-cü ilin 23 mart tarixində baş tutmuşdur. Müsabiqədə Danimarka təmsilçiləri Qrete və Yörqen İnqmann dueti ifa etdikləri ""Dansevise"" adlı mahnı ilə qalib gəlmişdir. Səsvermələrdə son ölkə olan Norveçin səsləri əvvəl səhv açıqlanmışdır və İsveçrə qalib olmuşdur. Lakin aparıcı bu səhvini hiss etmiş və Norveç münsifi səsləri təkrar oxumuşdur. Sonda Danimarka müsabiqənin qalibi elan edilmişdir. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72076
-1963 KONKAKAF Çempionatı,1963 KONKAKAF Çempionatı (isp. Campeonato de Naciones de CONCACAF 1963) — 1963-cü ilin 23 mart – 7 aprel tarixləri arasında Salvadorda təşkil olunmuş ilk KONKAKAF Çempionatı. Turnirin qalibi Kosta-Rika milli futbol komandası olmuşdur. Təsnifat turniri Final turniri İlk mərhələ Final mərhələsi Xarici keçidlər 1963 CONCACAF Şampiyonası - RSSSF Mexico - International Results Details 1960-1969,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=479769
-1964,"1 yanvar - Kamerunda ilk dəfə Metr sisteminin tətbiq edilməsi. 5 yanvar - Benin Respublikasında yeni konstitutsiyanın qəbul edilməsi. 16 fevral - Yunanıstanda parlament seçkiləri. 18 fevral - Qabonda leytenant Daniel Mbenenin başçılığı ilə gənc zabitlər tərəfindən prezident Leon Mban'ının hakimiyyətdən devrilməsi. 21 fevral - Baş nazir İsmət İnönüyə Məsud Suna tərəfindən uğursuz sui-qəsd cəhdi. 1 may - Türkiyə Radio Televiziya Qurumunun yaranması və ilk radio kanalı olan TRT-nin fəaliyyətə başlaması. 9 iyul - Afinada Bolqarıstan və Yunanıstan arasında münasibətlərin normallaşdırılması haqqında razılaşma imzalanması. 26 avqust - Parisdə Laosda düşmənçilik edən üç qruplaşma arasında danışıqların başlanması. 28 avqust - Konqo Respublikasının rəsmi olaraq Konqo Demokratik Respublikası adlandırılması. 21 sentyabr - Keçmiş Britaniya müstəmləkəsi olan Maltanın öz müstəqilliyini elan etməsi. 12 dekabr - Keniyanın respublika elan edilməsi. Yasir Ərəfat başda olmaqla Fələstin Azadlıq Təşkilatının yaradılması. Ağstafa rayonunda Qarayazı-Ağstafa Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Şəki rayonu ərazisində Şəki Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Bakı şəhərinin indiki Qaradağ rayonu ərazisində Giladaşı Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Qusar rayonu ərazisində Qusar Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Şəmkir və Göygöl rayonları ərazisində Şəmkir Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. 26 avqust - Mehriban Əliyeva Azərbaycanın birinci xanımı 7 yanvar - Nikolas Keyc, amerikan aktyor. 17 yanvar - Mişel Obama, ABŞ-nin 44-cü Prezidenti Barak Obamanın həyat yoldaşı, vəkil. 6 aprel - David Vudord, Amerikalı Amerikalı dirijor və yazıçı. 22 iyun - Den Braun, yazıçı. 30 sentyabr - Monika Belluççi, italyan aktrisa. 5 oktyabr - Eldar İsgəndərzadə, azərbaycanlı şair-dramaturq, ssenari müəllifi, kino redaktoru. 4 dekabr - Sərtab Ərənər, Türk pop müğənnisi. 18 mart - Norbert Viner, Amerika riyaziyyatçısı. 4 iyul - Samuel Yakovleviç Marşak, Sovet şairi və tərcüməçisi. 7 iyul - Mixail Pavloviç Bobışov, Sovet rəssamı və pedaqoqu, 11 iyul - Moriz Torez, Fransa Kommunist Partiyasının sədri, 29 iyul - Vanda Vasilevskaya, Sovet yazıçısı, şairi və dramaturqu. 1 sentyabr – Corce Corceksu, rumın dirijoru, violonçelçalan. 21 dekabr — Karl van Vexten, Amerikan yazıçısı və fotoqrafı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4673
-1964-cü il,"1 yanvar - Kamerunda ilk dəfə Metr sisteminin tətbiq edilməsi. 5 yanvar - Benin Respublikasında yeni konstitutsiyanın qəbul edilməsi. 16 fevral - Yunanıstanda parlament seçkiləri. 18 fevral - Qabonda leytenant Daniel Mbenenin başçılığı ilə gənc zabitlər tərəfindən prezident Leon Mban'ının hakimiyyətdən devrilməsi. 21 fevral - Baş nazir İsmət İnönüyə Məsud Suna tərəfindən uğursuz sui-qəsd cəhdi. 1 may - Türkiyə Radio Televiziya Qurumunun yaranması və ilk radio kanalı olan TRT-nin fəaliyyətə başlaması. 9 iyul - Afinada Bolqarıstan və Yunanıstan arasında münasibətlərin normallaşdırılması haqqında razılaşma imzalanması. 26 avqust - Parisdə Laosda düşmənçilik edən üç qruplaşma arasında danışıqların başlanması. 28 avqust - Konqo Respublikasının rəsmi olaraq Konqo Demokratik Respublikası adlandırılması. 21 sentyabr - Keçmiş Britaniya müstəmləkəsi olan Maltanın öz müstəqilliyini elan etməsi. 12 dekabr - Keniyanın respublika elan edilməsi. Yasir Ərəfat başda olmaqla Fələstin Azadlıq Təşkilatının yaradılması. Ağstafa rayonunda Qarayazı-Ağstafa Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Şəki rayonu ərazisində Şəki Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Bakı şəhərinin indiki Qaradağ rayonu ərazisində Giladaşı Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Qusar rayonu ərazisində Qusar Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Şəmkir və Göygöl rayonları ərazisində Şəmkir Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. 26 avqust - Mehriban Əliyeva Azərbaycanın birinci xanımı 7 yanvar - Nikolas Keyc, amerikan aktyor. 17 yanvar - Mişel Obama, ABŞ-nin 44-cü Prezidenti Barak Obamanın həyat yoldaşı, vəkil. 6 aprel - David Vudord, Amerikalı Amerikalı dirijor və yazıçı. 22 iyun - Den Braun, yazıçı. 30 sentyabr - Monika Belluççi, italyan aktrisa. 5 oktyabr - Eldar İsgəndərzadə, azərbaycanlı şair-dramaturq, ssenari müəllifi, kino redaktoru. 4 dekabr - Sərtab Ərənər, Türk pop müğənnisi. 18 mart - Norbert Viner, Amerika riyaziyyatçısı. 4 iyul - Samuel Yakovleviç Marşak, Sovet şairi və tərcüməçisi. 7 iyul - Mixail Pavloviç Bobışov, Sovet rəssamı və pedaqoqu, 11 iyul - Moriz Torez, Fransa Kommunist Partiyasının sədri, 29 iyul - Vanda Vasilevskaya, Sovet yazıçısı, şairi və dramaturqu. 1 sentyabr – Corce Corceksu, rumın dirijoru, violonçelçalan. 21 dekabr — Karl van Vexten, Amerikan yazıçısı və fotoqrafı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186218
-1964 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1964 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1964; fr. Concours Eurovision de la chanson 1964) — sayca 9-cu Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Qrete İnqmann və Yörqen İnqmann duetinin ifa etdikləri ""Dansevise"" adlı mahnı ilə 1963 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanan Danimarka 1964-cü ildə müsabiqəyə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə ölkənin paytaxtı Kopenhagen şəhərində Tivolis konsert zalında keçirilmişdir. Müsabiqə 1964-cü ilin 21 mart tarixində baş tutmuşdur. 1964-cü ildə Portuqaliya Avroviziyaya ilk dəfə qoşuldu və İsveç isə müsabiqədə iştirakdan imtina etdi. 16 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə İtaliya təmsilçisi Cilyola Çinkvetti ifa etdiyi ""Non ho l'età"" mahnısı ilə ən çox səs toplayaraq, Avroviziya 1964-ün qalibi olmuşdur. Bu İtaliyanın Avroviziyada ilk qalibiyyəti idi. İtən kasetlər Müsabiqənin lent yazısı günümüzə qədər gəlib çıxmamışdır. Lakin 2022-ci ildə Cilyola Çinkvettinin qalib elan olunduğu və mahnısını yenidən səsləndirdiyinin bir hissəsi olan 3 dəqiqəyə yaxın lent yazısı Finlandiya kanallarının birinin arxivində tapıldı. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72077
-1964 Qış Olimpiya Oyunları,1964 Qış Olimpiya Oyunları — 29 yanvar və 9 fevral tarixləri arasında keçirilmiş tarixdəki IX Qış Olimpiya oyunlarıdır. Avstriyanın İnsbruk şəhərində keçirilmişdir. Olimpiadanın açılışı Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=87882
-1964 UEFA Avropa Çempionatı Finalı,1964 UEFA Avropa Çempionatı Finalı — 1964-cı il 21 iyun tarixində İspaniyanın paytaxtı Madrid şəhərində yerləşən Santyaqo Bernabeu stadionunda SSRİ və İspaniya milli komandaları arasında keçirilmiş UEFA Avropa Çempionatı final matçı. Final matçında İspaniya milli komandası Pereda və Marselinonun qolları ilə yekunda 2-1 hesabı ilə qələbə qazandılar. Oyunun nəticələri,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=576580
-1964 UEFA Millətlər Kuboku,"Futbol üzrə 2-ci Avropa çempionatı — 1964-cü il 17-21 iyun tarixində İspaniyada keçirilən futbol yarışı. Çempionatın qalibi finalda SSRİ yığmasını 2:1 hesabı ilə məğlub edən ev sahibi İspaniya milli futbol komandası olmuşdur. İlk çempionatda 17 olan iştirakçı sayı, bu çempionatda 29-a çıxmışdır. Turnir pley-off sisteminə uyğun keçirilmişdir. 29 komanda çempionatda iştirak etmək üçün ərizə vermişdir (Yunanıstan millisi püşkatmadan sonra iştirakdan imtina etmişdir). SSRİ, Avstriya və Lüksemburq milliləri turnirə birbaşa ikinci mərhələdən başlama hüququ əldə etmişlər. Yarımfinallara qədər komandalar bir-birləri ilə iki oyun keçirmişlər (evdə və səfərdə). Turnirin final mərhələsinə vəsiqə qazanan dörd komanda çempionatın bu mərhələsinin keçiriləcəyi ölkəyə toplaşmışlar. Ev sahibi ölkə isə final mərhələsində iştirak edəcək dörd komanda məlum olandan sonra bu komandaların mənsub olduqları ölkələrin içindən seçilmişdir. Lüksemburq millisi bütün turnirin sensasiyası hesab edilmişdir. 1/8 final mərhələsində lüksemburqlular Niderland milli futbol komandasını iki oyunun nəticələrinə görə (1:1, 2:1) məğlub etmiş, 1/4 finalda isə Danimarka milli futbol komandasına sadəcə əlavə oyunda 0:1 hesabı ilə məğlub olmuşdur. Turnirin final mərhələsinə Danimarka millisi ilə yanaşı SSRİ, İspaniya və Macarıstan milliləri də vəsiqə qazanmışlar. Birinci yarımfinalda SSRİ millisi danimarkalıları Barselonada 3:0, İspaniya millisi isə macarları Madriddə oyuna əlavə olunmuş vaxtda 2:1 hesabı ilə məğlub etmişdir. Madriddəki Santyaqo Bernabeu stadionunda keçirilən final oyununda ev sahibi İspaniya Marselinonun oyunun sonunda vurduğu qol hesabına SSRİ üzərində 2:1 qələbə qazanmışdır. İştirakçılar Macarıstan Şəhərlər və stadionlar Seçmə mərhələsi oyunları Komandaların heyətləri Final turniri 3-cü yer uğrunda oyun Bombardirlər Ferents Bene Dejö Novak Xesus Mariya Pereda Simvolik yığma komanda Q Lev Yaşin M Felisyano Rivilya M Dejö Novak M İqnasio Soko M Ferran Olivelya Ym Amansio Amaro Ym Valentin İvanov Ym Luis Suares Miramontes H Ferents Bene H Xesus mariya Pereda H Florian AlbertMənbə: UEFA Xarici keçidlər UEFA-nın saytı RSSSF saytında çempionatın statistikası (ing.) UEFA Avropa çempionatlarının tarixi. 1964. İspaniya (rus.) İspaniyada biz ikinciyik (rus.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82439
-1964 UEFA Millətlər Kuboku Finalı,1964 UEFA Avropa Çempionatı Finalı — 1964-cı il 21 iyun tarixində İspaniyanın paytaxtı Madrid şəhərində yerləşən Santyaqo Bernabeu stadionunda SSRİ və İspaniya milli komandaları arasında keçirilmiş UEFA Avropa Çempionatı final matçı. Final matçında İspaniya milli komandası Pereda və Marselinonun qolları ilə yekunda 2-1 hesabı ilə qələbə qazandılar. Oyunun nəticələri,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=576156
-1964 Yay Paralimpiya Oyunları medal sıralanması,Aşağıdakı siyahıda 1964-cü il Tokio Yay Paralimpiya Oyunlarında ölkələrin qazandığı medalların siyahısı verilmişdir: Medal sıralanması Ev sahibi ölkə tünd fonda göstərilmişdir.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=717702
-1964 qış Olimpiya oyunları,1964 Qış Olimpiya Oyunları — 29 yanvar və 9 fevral tarixləri arasında keçirilmiş tarixdəki IX Qış Olimpiya oyunlarıdır. Avstriyanın İnsbruk şəhərində keçirilmişdir. Olimpiadanın açılışı Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410587
-1965,"18 fevral – Böyük Britaniyanın Afrikadakı müstəmləkəsi olan Qambiyanın öz dövlət müstəqilliyini elan etməsi. Gəncədə alüminium zavodunun işə salınması. FUMEC Universiteti yaradılıb. 6 yanvar — Vahid Məmmədli, Azərbaycan yazıçısı İlham Xudiyev 31 iyul – Coan Roulinq. 2 noyabr – Şahrux Xan – Hindistanlı kino aktyoru. 1 avqust – Hicran Şərifov – ""Əməkdar Bədən Tərbiyəsi və İdman Xadimi"", Olimpiya kateqoriyalı, Beynəlxalq dərəcəli hakim, idman ustası, əmakdar məşqçisi, polis mayoru. 15 oktyabr - İrəc İsmayıl - Əslən Güney Azərbaycandan olan yazıçı, ədəbiyyatşünas, tərcüməçi, lüğətçi. 29 dekabr -Məsud Aşina- Kopenhagen Universitetinin nevrologiya üzrə professor və baş məsləhətçi, Beynəlxalq Baş ağrıları Cəmiyyətinin rəhbəri və İnsan Miqreni Araşdırma Birliyinin direktoru. 1 yanvar — Fuad Əliyev (həkim) — Əməkdar həkim (2017), professor. 11 sentyabr - Bəşər Əsəd - Suriya prezidenti. 15 sentyabr – Brilliant Dadaşova, müğənni, Azərbaycan Respublikasının xalq artisti. 24 yanvar – Vinston Çörçill – Böyük Britaniyalı görkəmli dövlət xadimi. 22 iyun – Devid Selznik – ABŞ prodüseri. 10 dekabr – Henri Kouel – amerikalı bəstəkar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4674
-1965-ci il,"18 fevral – Böyük Britaniyanın Afrikadakı müstəmləkəsi olan Qambiyanın öz dövlət müstəqilliyini elan etməsi. Gəncədə alüminium zavodunun işə salınması. FUMEC Universiteti yaradılıb. 6 yanvar — Vahid Məmmədli, Azərbaycan yazıçısı İlham Xudiyev 31 iyul – Coan Roulinq. 2 noyabr – Şahrux Xan – Hindistanlı kino aktyoru. 1 avqust – Hicran Şərifov – ""Əməkdar Bədən Tərbiyəsi və İdman Xadimi"", Olimpiya kateqoriyalı, Beynəlxalq dərəcəli hakim, idman ustası, əmakdar məşqçisi, polis mayoru. 15 oktyabr - İrəc İsmayıl - Əslən Güney Azərbaycandan olan yazıçı, ədəbiyyatşünas, tərcüməçi, lüğətçi. 29 dekabr -Məsud Aşina- Kopenhagen Universitetinin nevrologiya üzrə professor və baş məsləhətçi, Beynəlxalq Baş ağrıları Cəmiyyətinin rəhbəri və İnsan Miqreni Araşdırma Birliyinin direktoru. 1 yanvar — Fuad Əliyev (həkim) — Əməkdar həkim (2017), professor. 11 sentyabr - Bəşər Əsəd - Suriya prezidenti. 15 sentyabr – Brilliant Dadaşova, müğənni, Azərbaycan Respublikasının xalq artisti. 24 yanvar – Vinston Çörçill – Böyük Britaniyalı görkəmli dövlət xadimi. 22 iyun – Devid Selznik – ABŞ prodüseri. 10 dekabr – Henri Kouel – amerikalı bəstəkar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186219
-1965 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1965 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1965; fr. Concours Eurovision de la chanson 1965) — sayca 10-cu Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Cilyola Çinkvettenin ifa etdiyi ""Non ho l'età"" adlı mahnı ilə 1964 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanan İtaliya 1965-ci ildə müsabiqəyə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə ölkənin Neapol şəhərində RAI konsert zalında keçirilmişdir. Müsabiqə 1965-ci ilin 20 mart tarixində baş tutmuşdur. 1965-ci ildə İrlandiya Avroviziyaya ilk dəfə qoşuldu və İsveç isə bir illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri döndü. 18 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə Lüksemburq təmsilçisi Frans Qall ifa etdiyi ""Poupée de cire, poupée de son"" mahnısı ilə ən çox səs toplayaraq, Avroviziya 1965-in qalibi olmuşdur. Bu Lüksemburqun Avroviziyada ikinci qalibiyyəti idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72240
-1965 KONKAKAF Çempionatı,"1965 KONKAKAF Çempionatı (isp. Campeonato de Naciones de CONCACAF 1965) — 1965-ci ilin 28 mart – 11 aprel tarixləri arasında Qvatemalada təşkil olunmuş ikinci KONKAKAF Çempionatı. Turnirin qalibi Meksika milli futbol komandası olmuşdur. Təsnifat turniri Karib zonası Yamayka, Trinidad və Tobaqo, Dominikan Respublikası 1966 FİFA Dünya Kubokunun təsnifat oyunları ilə bu turnirin matçlarının üst-üstə düşməsi səbəbindən KONKAKAF Çempionatında iştirakdan imtina etdilər. Kuba millisinə isə turnirin ev sahibi olan Qvatemala viza verməkdən imtina etmişdir. Nəticədə Haiti və Niderland Antil adaları avtomatik olaraq final mərhələsinə vəsiqə qazanırlar. Mərkəzi Amerika zonası Panama təsnifat mərhələsi başlamamış turnirdə iştirakdan imtina edir. Şimal zonası ABŞ təsnifat mərhələsi başlamamış turnirdə iştirakdan imtina edir. Nəticədə Meksika avtomatik olaraq final mərhələsinə vəsiqə qazanır. Turnirin bütün matçları Qvatemala şəhərindəki ""Estadio Mateo Flores"" stadionunda keçirilmişdir. Final mərhələsi Turnirin final mərhələsinə vəsiqə qazanmış 6 komanda tək bir qrupda toplandı. Hər komanda bir-biriylə yalnız 1 matç keçirdi. Qələbəyə görə 2, heç-heçəyə görə isə 1 xal verildi. Qrup sıralamasında ilk sıranı tutan komanda Çempionatın qalibi elan edildi. Son tura qədər xalları bərabər olan ev sahibi Qvatemalanı son qrup matçında 2-1 hesabı ilə məğlub edən Meksika millisi turnirin qalibi oldu. Xarici keçidlər 1965 CONCACAF Şampiyonası - RSSSF Mexico - International Results Details 1960-1969",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=480003
-1966,"26 mart — Pakistanda baş vermiş yeni hərbi çevriliş nəticəsində hakimiyyətə general Yəhya xanın gəlməsi. 18 dekabr — Astronavt Riçard Uoker, Saturnun peyklərindən biri olan Epimeteyi kəşf etdi. 21 dekabr — SSRİ Luna 13 peykini kosmosa göndərdi. Peykin vəzifəsi Ayın səthini araşdırmaq idi. Bərdə və Ağdaş rayonları ərazisində Bərdə Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Mingəçevir futbol klubun təməli olan ""Toxucu"" klubu yaradıldı 18 dekabr – Mehriban Zəki, Azərbaycan aktrisası 11 yanvar – Alberto Cakometti, İsveçrə heykəltaraşı 15 may - Alfred Amtman-Briyedit, latış aktyoru, rejissor və pedaqoq 23 iyul – Montqomeri Klift, ABŞ aktyoru",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4675
-1966-cı il,"26 mart — Pakistanda baş vermiş yeni hərbi çevriliş nəticəsində hakimiyyətə general Yəhya xanın gəlməsi. 18 dekabr — Astronavt Riçard Uoker, Saturnun peyklərindən biri olan Epimeteyi kəşf etdi. 21 dekabr — SSRİ Luna 13 peykini kosmosa göndərdi. Peykin vəzifəsi Ayın səthini araşdırmaq idi. Bərdə və Ağdaş rayonları ərazisində Bərdə Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Mingəçevir futbol klubun təməli olan ""Toxucu"" klubu yaradıldı 18 dekabr – Mehriban Zəki, Azərbaycan aktrisası 11 yanvar – Alberto Cakometti, İsveçrə heykəltaraşı 15 may - Alfred Amtman-Briyedit, latış aktyoru, rejissor və pedaqoq 23 iyul – Montqomeri Klift, ABŞ aktyoru",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186220
-1966-cı il futbol üzrə SSRİ çempionatı,"1966-ci il futbol üzrə SSRİ çempionatı — SSRİ-nin 28-ci futbol çempionatı olmaqla, 1966-ci ilin 10 aprel — 30 noyabr tarixləri arasında keçirilmişdir. Turnirin qalibi Kiyevin ""Dinamo"" komandası olmuşdur. Birinci qrup. Yekun cədvəl Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=406372
-1966 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1966 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1966; fr. Concours Eurovision de la chanson 1966) — sayca 11-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Frans Qallın ifa etdiyi ""Poupée de cire, poupée de son"" mahnısı ilə 1965 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1966-cı ildə Lüksemburq müsabiqəyə ikinci dəfə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə ölkənin paytaxtı Lüksemburq şəhərində Villa Luvinyidə keçirilmişdir. Müsabiqə 1966-cı ilin 5 mart tarixində baş tutmuşdur. 18 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə Avstriya təmsilçisi Udo Yürqens ifa etdiyi ""Merci, Chérie"" mahnısı ilə ən çox səs toplayaraq, Avroviziya 1966-nın qalibi olmuşdur. Müsabiqədə artıq üçüncü dəfə ölkəsini təmsil edən Udo Yürqens Avstriyaya Avroviziyada ilk qalibiyyətini yaşatmışdı. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72241
-1966 FİFA Dünya Kuboku,"FIFA Dünya Çempionatı 1966 — sayca səkkizinci dünya çempionatı olub, 11-30 iyul tarixlərində İngiltərədə keçirilmişdir. Finalda İngiltərə Qərbi Almaniyanı 4-2 məğlub edərək çempionatın qalibi olmuşdur. Bu qələbə İngiltərənin ilk dünya çempionatı qələbəsi olmaqla, çempionata ev sahibliyi edən və qalib olan üçüncü ölkə olmuşdur. İlk ikisi isə 1930-da Uruqvay və 1934-də İtaliya olmuşdu. Final oyunu Uembli stadionunda keçirilmiş və televiziyada ağ-qara yayımlanan sonuncu dünya çempionatı finalı olmuşdur. Həmçinin, bu oyun görüşün yan hakimi Tofiq Bəhramovun İngiltərənin xeyrinə saydığı mübahisəli qol qərarına görə tarixə düşmüşdür. Bu çempionat, oyunları stadionlarda izləyən tamaşaçıların sayı üzrə rekordu 1994-cü il ABŞ-dəki çempionatadək, 28 il qorumuşdur. İngiltərə – 1966 Final Mərhələsi 11 – 30 iyul 16 komanda 4 qrupda mübarizə apardıqdan sonra, hər qrupdan 2 qalib komanda 1/4 finala yüksələrək mübarizəni olimpiya sistemi ilə davam etdiriblər. 1 614 677 tamaşaçı (orta hesabla hər oyunda 50 459) 89 qol (orta hesabla hər oyunda 2,78) Ən yaxşı futbolçu – Çarlton (İngiltərə), Eysebio (Portuqaliya) ""Het-trik"" (bir oyunda üç qol) – Herst (İngiltərə) ""Poker"" (bir oyunda dörd qol) – Eysebio (Portuqaliya) Yubiley qolu: 700-cü qol R. Çarlton (İngiltərə) Bombardir: Eysebio (Portuqaliya) – 9",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82348
-1966 Neftyanik mövsümü,"1966 Neftyanik mövsümü — 1966-cı il futbol üzrə SSRİ çempionatı ""Neftyanik""in turnirdə doqquzuncu, ardıcıl olaraq isə yeddinci iştirakı idi. Komanda çempionatla yanaşı həmçinin SSRİ Kuboku turnirində də çıxış edirdi. 1966-cı il mövsümü Azərbaycan klublarının SSRİ yüksək liqasında ən yaxşı nəticəsi hesab olunur. Belə ki, ""ağ-qaralar"" 19 komandanın yarışdığı turnirdə yekun nəticə olaraq üçüncü yeri tutaraq bürünc medala sahib oldu. Buna qədər komandanın ən yaxşı nəticəsi 1963-cü ildə keçirilmiş çempionatda altıncı yeri tutmaq olmuşdur. Bu mövsüm yalnız çempionatda qalib olan komanda və Kubokun qalibi (və ya finalçısı) Avropa miqyaslı turnirlərə qatıla bildiyindən, ""Neftyanik""in Avropada debütü mümkün olmadı. Klub ev oyunlarını Lenin stadionunda keçirirdi. Fevral ayında SSRİ İdman Cəmiyyətləri və Təşkilatları İttifaqı Mərkəzi Şurasının Rəyasət Heyəti keçən mövsüm son 3 pilləni tutaraq aşağı dəstəyə düşməli olan ""Lokomotiv Moskva"", ""Torpedo Kutaisi"" və Odessanın ""OİK"" klublarını liqada saxlamaq qərarını aldı. 1966-cı il futbol üzrə SSRİ çempionatı əvvəlcədən planlaşdırıldığı kimi aprelin 17-də deyil, 10-da start götürdü və noyabr ayının 30-dək davam etdi. Çempionata hazırlığın həlledici mərhələsi Kislovodskda keçirildi. İyirmi gün davam edən təlim-məşq toplanışında əsas diqqət fiziki hazırlığa, habelə gənclərin sınaqdan keçirilməsinə ayrıldı. Yekunda hücum və müdafiə xəttindən razı qalan məşqçilər yarımmüdafiədə problemlərin olduğunu gördülər. Mövsümün startı ərəfəsində Bakıda təşkil edilən son məşqlərdə məhz bu çatışmazlığın aradan qaldırılması üzərində işlədilər. Mövsüm ərzində keçirilən oyunlarda baş məşqçilər adətən 4–2–4 və ya 4–3–3 taktiki sxeminə üstünlük veriblər. Birinci dövrə Aprel ayının 10-da 19 komandanın iştirakı ilə 28-ci SSRİ futbol çempionatı başladı. ""Neftyanik"" ""A"" qrupunun güclülər dəstəsində mübarizə aparırdı. İlk turda Bakıda Belarus təmsilçisi ""Dinamo Minsk"" ilə keçirilən matç 0:0 bitdi. ""Neftyanik"" ilk qələbəni 3-cü turda evdə ""Dinamo Moskva"" komandası ilə oyunda əldə etdi: ilk hissədə Sergey Melkumovun vurduğu qol ""Neftyanik""ə çempionatda ilk qələbəni qazandırdı. Ardıyca evdə Donetskin ""Şaxtyor""u məğlub edildi. Çempionatın 8-ci turunda ""Neftyanik"" tarixinin ən böyükhesablı qələbələrindən birini qazandı. Evdə ""Torpedo Kutaisi"" ilə oynayan ""Neftyanik"" yekunda 7:0 hesablı qələbə qazandı. Bu oyunda Eduard Markarov het-trikə imza atdı və həmçinin Valeri Hacıyev penalti zərbəsini dəqiq vura bilmədi. Ümumiyyətlə ilk 8 turdan sonra ""Neftyanik"" çempionatda məğlub olmayan 4 komandadan biri idi. Lakin daha sonra komanda ardıcıl olaraq Leninqrad, Alma-Ata və Daşkənd səfərlərindən xalsız döndü və 12-ci turda Bakıda Odessanın ""Çernomorets"" klubu məğlub edildi. Ardıyca səfərdə, Tbilisi və Yerevanda yerli komandalara məğlub olduqdan sonra baş məşqçi Vasili Sokolov istefa ərizəsi yazmadan postundan getdi. 17-ci turdan etibarən ""Neftyanik"" oyunlara Əhməd Ələsgərovun rəhbərliyi altında çıxmağa başladı. İlk dövrənin son ev oyununda ""Torpeda Moskva"" üzərində 2:0 hesablı qələbə qazanılır. Bu turdan sonra ilk dövrə bitir və komandalar növbəti turdan etibarən ikinci dövrəyə başlayırlar. Beləliklə ilk dövrəni ""Neftyanik"" 7 qələbə, 5 heç-heçə və 6 məğlubiyyətlə 7-ci pillədə bitirdi. Topların sayı isə 25–15 komandanın xeyrinə idi. İkinci dövrə Bu dövrənin 4-cü oyununda ""Neftyanik"" çempionatda gümüş medal qazanacaq Rostovun ""OİK"" kollektivini səfərdə 1:3 hesabı ilə məğlub edir. Daha sonra Bakıda növbəti ev oyununda ""Dinamo Tbilisi"" ilk dəfə məğlub edilir. ""Neftyanik""in hücum tandemi — Banişevski, Tuayev və Markarov 3:2 bitən matçda qolların müəllifi olurlar. Daha sonra komanda ardıcıl olaraq 6 oyun qələbə qazanır. Bakıda Gürcüstan təmsilçisi məğlub edildikdən sonra səfərdə növbəti Gürcüstan təmsilçisi, ""Torpedo Kutaisi"" çempionat ərzində ikinci dəfə məğlub edilir. Ardıyca səfərdə məğlub olduğumuz ""Zenit"", ""Kayrat"" və ""Paxtakor"" klubları ardıcıllıqla Bakıda məğlub edilir. Yarışın bitməyinə 3 tur qalmış komanda səfərdə Kiyev ""Dinamo""su ilə qarşılaşırdı. Bu oyunun nəticəsinə əsasən ""Neftyanik"" ilk dəfə Kiyevdə Dinamo üzərində 1:2 hesablı qələbə qazanır. Bu oyunda ""Neftyanik""dən qolları 23 və 37-ci dəqiqələrdə Eduard Markarov və Anatoli Banişevski vurmuşdur. Son iki turda isə komanda rəqiblərini evdə qəbul edəcəkdi. Əvvəlcə Moskvanın ""MOİK"" ilə görüş qolsuz başa çatır, son turda isə rəqib digər Moskva təmsilçisi, ""Spartak"" komandası idi. İkinci dövrənin son oyununda ""Neftyanik"" evdə ""Spartak Moskva"" ilə qarşılaşırdı. Noyabrın 30-u keçirilən matçda bürünc medalı təmin etmək üçün ""Neftyanik""ə heç-heçə belə kifayət edirdi lakin doğma meydan amili və stadiona gələn 45.000 azarkeş ""Neftyanik""in qələbəsində xüsusi rol oynadı. Oyunun keçiriləcəyi saat qəflətən dəyişdirildiyindən ""Neftyanik""in rəisi Şövkət Orduxanovun təşəbbüsü ilə təşkilatçılar Bakı küçələri boyunca səsgücləndiricilər vasitəsilə insanları dəyişiklikdən xəbərdar edirdilər. Oyuna maraq olduqca böyük idi. Matç nəinki Azərbaycan televiziyası ilə canlı yayımlanırdı həmçinin Gürcüstan və Ermənistana da translyasiya edilirdi.Görüşün baş hakimi Estoniyadan Euqen Xyarms idi. Oyunun ilk hissəsində Banişevski dubl edərək ""Neftyanik""i hesabda önə çıxardı. İkinci hissədə isə son nöqtəni Markarov qoydu və yekunda ""ağ-qaralar"" 3:0 hesabıyla qələbə qazanaraq, tarixində ilk dəfə olaraq SSRİ çempionatının medallarını qazandı. Həmçinin bu nəticə ilə futbol üzrə SSRİ yüksək liqasında medal qazanmış ilk Azərbaycan klubu kimi tarixə düşdü. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ""Neftyanik""in 2 əsas oyunçusu, Anatoli Banişevski və Eduard Markarov mövsümün ortasında FİFA Dünya Kubokuna yollanan SSRİ millisinin heyətinə daxil edildikləri üçün komanda 1 ay əsas oyunçularının xidmətindən məhrum olmuşdur. Əks təqdirdə komandanın daha yüksək nəticə qazanma şansı yüksək idi. Əlavə göstəricilər Mövsümü çempion kimi bitirmiş ""Dinamo Kiyev""i səfərdə məğlub edən yeganə komanda ""Neftyanik"" oldu. Hər mövsümün sonu təqdim edilən ""Əzmkar qələbə"" mükafatına ""Neftyanik"" layiq görüldü. ""Ağ-qaralar"" ""Kayrat""la birgə hesabda geri ola-ola ən çox qələbə əldə edən komanda idi. Mövsüm sonu elan edilən SSRİ-nin ""33 ən yaxşı futbolçusu"" siyahısına ""Neftyanik""dən Anatoli Banişevski və Kazbek Tuayev daxil edildi. ""Neftyanik"" Bakıda oynadığı heç bir matçda məğlub olmadı. ""Ağ-qaralar"" ümumilikdə 13 qələbə və 5 heç-heçəyə nail oldular. Mövsüm ərzində Dinamo Kiyev""dən sonra ən çox böyükhesablı qələbə qazanmış komanda ""Neftyanik"" idi. Əhməd Ələsgərovun yetirmələrinin hesabında 6 belə qələbə var idi. Komandanın bombardiri 14 qolla Kazbek Tuayev oldu. Bu nəticə çempionatda 6-cı göstərici idi. Banişevski çempionat oyunlarının yalnız yarısında iştirak etdiyi üçün cəmi 12 dəfə fərqlənməyə imkan tapdı. ""Neftyanik"" Bakıda keçirdiyi matçlarda 30 qol, səfərdə keçirdiyi oyunlarda isə 17 qola imza atmışdır. Buraxılan topların sayına gəldikdə isə Bakıda sadəcə 5 top buraxan komanda səfər matçlarında 23 top buraxdı. Ümumilikdə ""Neftyanik"" keçirdiyi 36 oyunun 18-də qələbə qazanmış, bərabər və məğlubiyyətlə bitən oyunların sayı isə 9-dur. Mövsüm ərzində 55 top vurmuş əvəzində isə 28 top buraxmışdır. Bu göstəricilərə əsasən ""Neftyanik"" mövsümdə ən çox qol vuran üçüncü və ən az top buraxan ikinci komanda oldu. Komanda çempionatın gümüş medalını qazanmış Rostovun ""OIK"" komandasını hər iki oyunda məğlub etməsinə baxmayaraq rəqibdən 2 xal geri qalaraq yekunda bürünc mükafatla kifayətlənməli oldu. ""Neftyanik""in əsas qapıçısı Sergey Kramarenko mövsüm ərzində keçirdiyi 34 matçın 17-də qapısını toxunulmaz saxlaya bildi. SSRİ Kuboku ""Neftyanik"" püşkatmaya əsasən 1965/66 SSRİ Kuboku turnirinə 1/16 finaldan başlayırdı. Rəqib isə Volqoqradın ""Rotor Volqoqrad"" klubu idi. Komandanın əsas qapıçı Sergey Kramarenko həmçinin əsas hücumçular Anatoli Banişevski, Kazbek Tuayev və Eduard Markarov səfər matçına aparılmamışdı. ""Neftyanik""dən kapitan sarğısını Anatoli Qryazev daşıyırdı. Baş hakimi Boris Solovyov olan matçı 8000 azarkeş izləyirdi. Görüşdə əsas vaxt 0:0 hesabı ilə başa çatdı. Əlavə vaxtda isə rəqib komandanın oyunçusu, Valeri Poqorelov 117-ci dəqiqədə fərqlənərək komandasını növbəti mərhələyə çıxardı. Komandanın rəisi vəzifəsini kağız üzərində ikinci məşqçi Valentin Xlıstov icra etsə də, 1966-nın ortalarından sonra bu posta İdman Komitəsində çalışan Şövkət Orduxanov təyin olundu. Məşqçi heyəti 1965-ci ildə baş məşqçi postunda edilmiş dəyişiklikdən sonra baş məşqçi postuna Vasili Sokolov təyin olundu. Onun köməkçisi postuna isə futbolçu karyerasını yenicə bitirmiş Əhməd Ələsgərov təyin edilir. Lakin 1 il sonra, 1966-cı ilin avqust ayında Bakıda Fransanın ""Tuluza"" komandasına qarşı keçirilmiş (2–1) yoldaşlıq oyunundan qısa müddət sonra Vasili Sokolov Moskvaya getmək qərarına gəlir. Bu anda gənc Əhməd Ələsgərov klubun baş məşqçi postuna sahib olur. O, sələfləri tərəfindən yaradılmış bazadan məharətlə istifadə edərək komandanı inamla SSRİ çempionatında medala qədər gətirib çıxarır. Tibbi heyət Klubun baş həkimi Boris Xetaqurov idi. O, kluba 1965-ci ilin aprel ayında təyin edilmiş, 1966-cı ilin yanvar ayından etibarən isə əsas komandada çalışmağa başlamışdı. Xetaqurov həmçinin masajçı vəzifəsini də yerinə yetirirdi. ""Neftyanik"" ev oyunlarını rəsmi açılışı 1951-ci ilin 16 sentyabrında olmuş Lenin adına Respublika stadionunda keçirirdi. Komanda 1966-cı ildə burada 18 çempionat və 2 yoldaşlıq oyunu olmaqla ümumilikdə 20 oyun keçirmişdir. Komandanın heyəti Heyət 25 futbolçudan təşkil edilmişdir ki, burada digər mövqelərə nisbətən yarımüdafiəçilər üstünlük təşkil edirdi. Komandanın 2 əsas oyunçusu, Anatoli Banişevski və Eduard Markarov 1966-cı ildə İngiltərədə keçirilən FİFA Dünya Kubokunda SSRİ milli futbol komandasının heyətinə daxil olunduqları üçün, bu amil onların iştirak etdikləri ümumi oyun sayına təsir göstərmişdir. Komandanın ən gənc üzvü 19 yaşlı yarımmüdafiəçi Anatoli Oqerçuk idi. Transferlər 1965-ci ildə futbol mövsümünün bitməsindən sonra 6 oyunçu komandadan ayrıldı, əvəzində isə yeni 6 oyunçu komandaya cəlb olundu. Komandadan ayrılan futbolçulardan ikisi, növbəti mövsüm komandanın baş məşqçisi olacaq Əhməd Ələsgərov zədə səbəbindən, Yuri Kuznetsov isə yaş səbəbindən futbolçu karyeralarını bitirdilər. Turnir cədvəli Səfərdə keçirilən OİK Rostov — Neftyanik (1:3) matçında rəqib oyunçu avtoqola imza atmışdır. Qol vuran oyunçular Təltifetmə mərasimi Dekabrın 5-i, Konstitusiya günündə Lenin adına Respublika stadionuda bürünc medalların və SSRİ İdman Komitəsinin üçüncü dərəcəli diplomlarının ""Neftyanik"" komandasına təqdim edilməsinə həsr olunmuş mərasim keçirildi. Respublika Kommunist Partiyasının birinci katibi Vəli Axundov mərasimi canlı izləyirdi. Medalların təqdimatından öncə çıxış edənlər arasında komandanın rəisi Şövkət Orduxanovda var idi. Əsasnaməyə görə mövsüm ərzində keçirilən oyunların minimum 50 faizində iştirak etmiş oyunçulara medal təqdim olunurdu. ""Neftyanik""də 18 oyuna çıxaraq bu səddi adlayan 12 futbolçuya medal təqdim edildi. İntizamsızlığa görə klubdan xaric edilmiş Sergey Melkumova medal təqdim olunmayıb. Əvəzində müstəsna hal kimi SSRİ millisində xidmətlərinə görə klubda cəmi 14 oyunda iştirak etməsinə baxmayaraq Anatoli Banişevskinin adı siyahıya salınıb. Respublika stadionunda təşkil edilmiş mərasim ""Neftyanik"" və ""Dinamo Kirovabad"" komandalarının yoldaşlıq görüşü ilə yekunlaşıb. Oyun ""Dinamo""nun 2:1 hesablı qələbəsi ilə yekunlaşıb. Oyunun fasiləsində SSRİ Futbol Federasiyasının sədri Nikolay Ryaşentsev, Azərbaycan Futbol Federasiyasının sədri Adil Eldarov və federasıyanın baş məşqçisi Rauf Adıgözəlov ""Neftyanik""in 12 futbolçusuna medalları təqdim ediblər. Nailiyyətdə böyük xidmətləri olmuş klubun rəisi Şövkət Orduxanov, məşqçilər Əhməd Ələsgərov və Valentin Xlıstov, inzibatçı Aydın İsmayılov və həkim Boris Xetaqurov da diplomla təltif olunublar.Tədbirdən sonra birinci katib Vəli Axundov oyunçuların şərəfinə ziyafət təşkil edib. Görüş zamanı klubun rəisi Şövkət Orduxanov baş katibdən bir futbol bazasının inşası üçün yer ayrılmasına kömək etməsini istəyib. Əvəzində 1967-ci ilin əvvəlində baza tikmək üçün ovçular stendinin ərazisi Respublika İdman Komitəsinin ixtiyarına verilib. Təltif olunan futbolçular Çempionat ərzində ""Neftyanik""in oyununa ən çox azarkeş sonuncu turda — ""Spartak Moskva"" ilə keçirilən qarşılaşmada gəlmişdir. Bu oyunda stadionun gerçək tutumundan daha çox, 45,000 azarkeş oyunu izləmişdir. Nisbətən ən az azarkeş isə 20-ci turda — ""Torpedo Moskva"" ilə oynanılan matçda qeydə alınmışdı (20,000). Ümumilikdə isə Bakıda keçirilən oyunları 647,000 tamaşaçı canlı izləmişdir ki, bu da hər oyuna orta hesabla 35,944 tamaşaçı deməkdir. Oyunlar üzrə azarkeş sayı Yoldaşlıq oyunları ""Neftyanik"" 1966-cı ildə həm çempionat öncəsi hazırlıq dönəmində, həm də çempionatda yaranan fasilə zamanı bir neçə yoldaşlıq oyunları keçirmişdir. Komandanın keçirdiyi yoldaşlıq oyunlarını ölkədaxili və beynəlxalq olaraq iki hissəyə ayırmaq olar. Beynəlxalq yoldaşlıq oyunlarının bir qismi Çexoslovakiya səfərində baş tutub. Bakı təmsilçisi burada keçirdiyi 3 matçı 2 qələbə və 1 məğlubiyyətlə başa vurub. Bakıda isə sonuncu Türkiyə çempionatının üçüncüsü olmuş ""Gənclərbirliyi"" və Fransa liqasını dördüncü pillədə bitirmiş ""Tuluza"" komandaları ilə qarşılaşıb.Bakıda ""Tuluza"" ilə oynanılan matç fransızların idmana yaraşmayacaq tərzdə kobud oynamaları ilə yadda qaldı. Əvvəlcə hesabda önə keçən fransızlar sonradan 2 qol buaraxaraq geri düşdülər. ""Neftyanik""in qollarını Mübariz Zeynalov və Kazbek Tuayev vurdu. ""Neftyanik"" futbolçularının qarşısını ala bilməyən rəqib futbolçular kobud oyuna başladılar və bu oyunçular arasında mübahisəyə səbəb oldu. Artıq ilk hissədə zədələndiyi üçün Semiqlazov və Banişevski ikinci hissədə oyuna davam edə bilmədilər. Nəticədə matç təxminən 20 dəqiqə dəyandırılsa da, sonradan davam etdirildi və yekunda ""ag-qaralar"" qələbə qazandı. Mövsümün sonunda SSRİ-də çap edilən əksər idman dərgiləri medal qazanmış üçlük barədə yazılar dərc etdi. Bunlardan biri Rusiyada nəşr edilən ""Sportivnıye iqrı"" jurnalı idi. Məqalədə ""Neftyanik""in rəhbərlik və heyəti barədə məlumat dərc edilmişdir.2006-cı ildə ""Futbol Dünyası qəzeti ""Neftyanik"" komandasının SSRİ çempionatının bürünc medallarını qazanmasının 40 illiyinə həsr olunmuş ""Bürünc Neftçi-40"" adlı xüsusi buraxılışı çap etmişdir. Buraxılışda keçmiş futbolçular: Yaşar Babayev, Valeri Hacıyev, Sergey Kramarenko, Mübariz Zeynalov və Kazbek Tuayevin xatirələri dərc olunmuşdur. Həmçinin turnir cədvəli və komandanın keçirdiyi bütün oyunlar haqqında statistika məlumatları qeyd edilmişdir. Populyar mədəniyyətdə Bürünc medal qazanıldıqdan sonra Mirzə Mustafayevin rejisorluğu ilə Bürünc ""Neftçi"" adlı sənədli film çəkilib. Filmdə ""Neftyanik""in tarixi, bürüncə gedən yolu əks edilmişdir. Mübahisəli məqamlar Rostov səfərində ""OİK"" ilə qarşılaşmada ""Neftyanik"" 1:3 hesablı qələbə qazandı. Mübahisə doğuran məsələ həmin oyunda ""Neftyanik""dən qolların kimin vurması idi. Oyunun keçirildiyi həftə ""Azərbaycan gəncləri"", ""Azərbaycan bədən tərbiyəçisi"" və ""Bakı"" qəzetləri nəşr etdikləri nömrədə iki dəfə Kazbek Tuayevin bir dəfə isə Anatoli Banişevskinin fərqləndiyini yazsalar da ""Kommunist"" qəzeti Tuayevlə Banişevskinin hərəyə 1 dəfə fərqləndiyini, toplardan birinin isə meydan sahiblərinin avtoqol etdiyini qeyd edir. Oyunun protokolunda da məhz belə göstərildiyindən statistikada belə qeydə alınıb. Donetskdə ""Şaxtyor""la oyundan öncə xoşagəlməz hal yaşandı. Qələbə qazanacaqları halda ""Şaxtyor"" Neftyanik"" ilə aradakı xal fərqini ikiyə endirəcəkdi. Bu səbəbdən təşkilatçılar idmanla bir araya sığmayan üsullara əl atdılar. Qaydaların ziddinə gedən Donetsk şəhər rəhbərliyi ""Neftyanik""i hətta minimum şəraitlədə təmin etmədi. Futbolçular məşqləri kələ-kötür, daş kimi bərkimiş torpaq meydanda keçirməli oldu. Matçqabağı normal məşq prosesi keçə bilməyən komanda yekunda minimal hesabla məğlub oldu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=639082
-1966 Neftçi PFK mövsümü,"1966 Neftyanik mövsümü — 1966-cı il futbol üzrə SSRİ çempionatı ""Neftyanik""in turnirdə doqquzuncu, ardıcıl olaraq isə yeddinci iştirakı idi. Komanda çempionatla yanaşı həmçinin SSRİ Kuboku turnirində də çıxış edirdi. 1966-cı il mövsümü Azərbaycan klublarının SSRİ yüksək liqasında ən yaxşı nəticəsi hesab olunur. Belə ki, ""ağ-qaralar"" 19 komandanın yarışdığı turnirdə yekun nəticə olaraq üçüncü yeri tutaraq bürünc medala sahib oldu. Buna qədər komandanın ən yaxşı nəticəsi 1963-cü ildə keçirilmiş çempionatda altıncı yeri tutmaq olmuşdur. Bu mövsüm yalnız çempionatda qalib olan komanda və Kubokun qalibi (və ya finalçısı) Avropa miqyaslı turnirlərə qatıla bildiyindən, ""Neftyanik""in Avropada debütü mümkün olmadı. Klub ev oyunlarını Lenin stadionunda keçirirdi. Fevral ayında SSRİ İdman Cəmiyyətləri və Təşkilatları İttifaqı Mərkəzi Şurasının Rəyasət Heyəti keçən mövsüm son 3 pilləni tutaraq aşağı dəstəyə düşməli olan ""Lokomotiv Moskva"", ""Torpedo Kutaisi"" və Odessanın ""OİK"" klublarını liqada saxlamaq qərarını aldı. 1966-cı il futbol üzrə SSRİ çempionatı əvvəlcədən planlaşdırıldığı kimi aprelin 17-də deyil, 10-da start götürdü və noyabr ayının 30-dək davam etdi. Çempionata hazırlığın həlledici mərhələsi Kislovodskda keçirildi. İyirmi gün davam edən təlim-məşq toplanışında əsas diqqət fiziki hazırlığa, habelə gənclərin sınaqdan keçirilməsinə ayrıldı. Yekunda hücum və müdafiə xəttindən razı qalan məşqçilər yarımmüdafiədə problemlərin olduğunu gördülər. Mövsümün startı ərəfəsində Bakıda təşkil edilən son məşqlərdə məhz bu çatışmazlığın aradan qaldırılması üzərində işlədilər. Mövsüm ərzində keçirilən oyunlarda baş məşqçilər adətən 4–2–4 və ya 4–3–3 taktiki sxeminə üstünlük veriblər. Birinci dövrə Aprel ayının 10-da 19 komandanın iştirakı ilə 28-ci SSRİ futbol çempionatı başladı. ""Neftyanik"" ""A"" qrupunun güclülər dəstəsində mübarizə aparırdı. İlk turda Bakıda Belarus təmsilçisi ""Dinamo Minsk"" ilə keçirilən matç 0:0 bitdi. ""Neftyanik"" ilk qələbəni 3-cü turda evdə ""Dinamo Moskva"" komandası ilə oyunda əldə etdi: ilk hissədə Sergey Melkumovun vurduğu qol ""Neftyanik""ə çempionatda ilk qələbəni qazandırdı. Ardıyca evdə Donetskin ""Şaxtyor""u məğlub edildi. Çempionatın 8-ci turunda ""Neftyanik"" tarixinin ən böyükhesablı qələbələrindən birini qazandı. Evdə ""Torpedo Kutaisi"" ilə oynayan ""Neftyanik"" yekunda 7:0 hesablı qələbə qazandı. Bu oyunda Eduard Markarov het-trikə imza atdı və həmçinin Valeri Hacıyev penalti zərbəsini dəqiq vura bilmədi. Ümumiyyətlə ilk 8 turdan sonra ""Neftyanik"" çempionatda məğlub olmayan 4 komandadan biri idi. Lakin daha sonra komanda ardıcıl olaraq Leninqrad, Alma-Ata və Daşkənd səfərlərindən xalsız döndü və 12-ci turda Bakıda Odessanın ""Çernomorets"" klubu məğlub edildi. Ardıyca səfərdə, Tbilisi və Yerevanda yerli komandalara məğlub olduqdan sonra baş məşqçi Vasili Sokolov istefa ərizəsi yazmadan postundan getdi. 17-ci turdan etibarən ""Neftyanik"" oyunlara Əhməd Ələsgərovun rəhbərliyi altında çıxmağa başladı. İlk dövrənin son ev oyununda ""Torpeda Moskva"" üzərində 2:0 hesablı qələbə qazanılır. Bu turdan sonra ilk dövrə bitir və komandalar növbəti turdan etibarən ikinci dövrəyə başlayırlar. Beləliklə ilk dövrəni ""Neftyanik"" 7 qələbə, 5 heç-heçə və 6 məğlubiyyətlə 7-ci pillədə bitirdi. Topların sayı isə 25–15 komandanın xeyrinə idi. İkinci dövrə Bu dövrənin 4-cü oyununda ""Neftyanik"" çempionatda gümüş medal qazanacaq Rostovun ""OİK"" kollektivini səfərdə 1:3 hesabı ilə məğlub edir. Daha sonra Bakıda növbəti ev oyununda ""Dinamo Tbilisi"" ilk dəfə məğlub edilir. ""Neftyanik""in hücum tandemi — Banişevski, Tuayev və Markarov 3:2 bitən matçda qolların müəllifi olurlar. Daha sonra komanda ardıcıl olaraq 6 oyun qələbə qazanır. Bakıda Gürcüstan təmsilçisi məğlub edildikdən sonra səfərdə növbəti Gürcüstan təmsilçisi, ""Torpedo Kutaisi"" çempionat ərzində ikinci dəfə məğlub edilir. Ardıyca səfərdə məğlub olduğumuz ""Zenit"", ""Kayrat"" və ""Paxtakor"" klubları ardıcıllıqla Bakıda məğlub edilir. Yarışın bitməyinə 3 tur qalmış komanda səfərdə Kiyev ""Dinamo""su ilə qarşılaşırdı. Bu oyunun nəticəsinə əsasən ""Neftyanik"" ilk dəfə Kiyevdə Dinamo üzərində 1:2 hesablı qələbə qazanır. Bu oyunda ""Neftyanik""dən qolları 23 və 37-ci dəqiqələrdə Eduard Markarov və Anatoli Banişevski vurmuşdur. Son iki turda isə komanda rəqiblərini evdə qəbul edəcəkdi. Əvvəlcə Moskvanın ""MOİK"" ilə görüş qolsuz başa çatır, son turda isə rəqib digər Moskva təmsilçisi, ""Spartak"" komandası idi. İkinci dövrənin son oyununda ""Neftyanik"" evdə ""Spartak Moskva"" ilə qarşılaşırdı. Noyabrın 30-u keçirilən matçda bürünc medalı təmin etmək üçün ""Neftyanik""ə heç-heçə belə kifayət edirdi lakin doğma meydan amili və stadiona gələn 45.000 azarkeş ""Neftyanik""in qələbəsində xüsusi rol oynadı. Oyunun keçiriləcəyi saat qəflətən dəyişdirildiyindən ""Neftyanik""in rəisi Şövkət Orduxanovun təşəbbüsü ilə təşkilatçılar Bakı küçələri boyunca səsgücləndiricilər vasitəsilə insanları dəyişiklikdən xəbərdar edirdilər. Oyuna maraq olduqca böyük idi. Matç nəinki Azərbaycan televiziyası ilə canlı yayımlanırdı həmçinin Gürcüstan və Ermənistana da translyasiya edilirdi.Görüşün baş hakimi Estoniyadan Euqen Xyarms idi. Oyunun ilk hissəsində Banişevski dubl edərək ""Neftyanik""i hesabda önə çıxardı. İkinci hissədə isə son nöqtəni Markarov qoydu və yekunda ""ağ-qaralar"" 3:0 hesabıyla qələbə qazanaraq, tarixində ilk dəfə olaraq SSRİ çempionatının medallarını qazandı. Həmçinin bu nəticə ilə futbol üzrə SSRİ yüksək liqasında medal qazanmış ilk Azərbaycan klubu kimi tarixə düşdü. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ""Neftyanik""in 2 əsas oyunçusu, Anatoli Banişevski və Eduard Markarov mövsümün ortasında FİFA Dünya Kubokuna yollanan SSRİ millisinin heyətinə daxil edildikləri üçün komanda 1 ay əsas oyunçularının xidmətindən məhrum olmuşdur. Əks təqdirdə komandanın daha yüksək nəticə qazanma şansı yüksək idi. Əlavə göstəricilər Mövsümü çempion kimi bitirmiş ""Dinamo Kiyev""i səfərdə məğlub edən yeganə komanda ""Neftyanik"" oldu. Hər mövsümün sonu təqdim edilən ""Əzmkar qələbə"" mükafatına ""Neftyanik"" layiq görüldü. ""Ağ-qaralar"" ""Kayrat""la birgə hesabda geri ola-ola ən çox qələbə əldə edən komanda idi. Mövsüm sonu elan edilən SSRİ-nin ""33 ən yaxşı futbolçusu"" siyahısına ""Neftyanik""dən Anatoli Banişevski və Kazbek Tuayev daxil edildi. ""Neftyanik"" Bakıda oynadığı heç bir matçda məğlub olmadı. ""Ağ-qaralar"" ümumilikdə 13 qələbə və 5 heç-heçəyə nail oldular. Mövsüm ərzində Dinamo Kiyev""dən sonra ən çox böyükhesablı qələbə qazanmış komanda ""Neftyanik"" idi. Əhməd Ələsgərovun yetirmələrinin hesabında 6 belə qələbə var idi. Komandanın bombardiri 14 qolla Kazbek Tuayev oldu. Bu nəticə çempionatda 6-cı göstərici idi. Banişevski çempionat oyunlarının yalnız yarısında iştirak etdiyi üçün cəmi 12 dəfə fərqlənməyə imkan tapdı. ""Neftyanik"" Bakıda keçirdiyi matçlarda 30 qol, səfərdə keçirdiyi oyunlarda isə 17 qola imza atmışdır. Buraxılan topların sayına gəldikdə isə Bakıda sadəcə 5 top buraxan komanda səfər matçlarında 23 top buraxdı. Ümumilikdə ""Neftyanik"" keçirdiyi 36 oyunun 18-də qələbə qazanmış, bərabər və məğlubiyyətlə bitən oyunların sayı isə 9-dur. Mövsüm ərzində 55 top vurmuş əvəzində isə 28 top buraxmışdır. Bu göstəricilərə əsasən ""Neftyanik"" mövsümdə ən çox qol vuran üçüncü və ən az top buraxan ikinci komanda oldu. Komanda çempionatın gümüş medalını qazanmış Rostovun ""OIK"" komandasını hər iki oyunda məğlub etməsinə baxmayaraq rəqibdən 2 xal geri qalaraq yekunda bürünc mükafatla kifayətlənməli oldu. ""Neftyanik""in əsas qapıçısı Sergey Kramarenko mövsüm ərzində keçirdiyi 34 matçın 17-də qapısını toxunulmaz saxlaya bildi. SSRİ Kuboku ""Neftyanik"" püşkatmaya əsasən 1965/66 SSRİ Kuboku turnirinə 1/16 finaldan başlayırdı. Rəqib isə Volqoqradın ""Rotor Volqoqrad"" klubu idi. Komandanın əsas qapıçı Sergey Kramarenko həmçinin əsas hücumçular Anatoli Banişevski, Kazbek Tuayev və Eduard Markarov səfər matçına aparılmamışdı. ""Neftyanik""dən kapitan sarğısını Anatoli Qryazev daşıyırdı. Baş hakimi Boris Solovyov olan matçı 8000 azarkeş izləyirdi. Görüşdə əsas vaxt 0:0 hesabı ilə başa çatdı. Əlavə vaxtda isə rəqib komandanın oyunçusu, Valeri Poqorelov 117-ci dəqiqədə fərqlənərək komandasını növbəti mərhələyə çıxardı. Komandanın rəisi vəzifəsini kağız üzərində ikinci məşqçi Valentin Xlıstov icra etsə də, 1966-nın ortalarından sonra bu posta İdman Komitəsində çalışan Şövkət Orduxanov təyin olundu. Məşqçi heyəti 1965-ci ildə baş məşqçi postunda edilmiş dəyişiklikdən sonra baş məşqçi postuna Vasili Sokolov təyin olundu. Onun köməkçisi postuna isə futbolçu karyerasını yenicə bitirmiş Əhməd Ələsgərov təyin edilir. Lakin 1 il sonra, 1966-cı ilin avqust ayında Bakıda Fransanın ""Tuluza"" komandasına qarşı ke��irilmiş (2–1) yoldaşlıq oyunundan qısa müddət sonra Vasili Sokolov Moskvaya getmək qərarına gəlir. Bu anda gənc Əhməd Ələsgərov klubun baş məşqçi postuna sahib olur. O, sələfləri tərəfindən yaradılmış bazadan məharətlə istifadə edərək komandanı inamla SSRİ çempionatında medala qədər gətirib çıxarır. Tibbi heyət Klubun baş həkimi Boris Xetaqurov idi. O, kluba 1965-ci ilin aprel ayında təyin edilmiş, 1966-cı ilin yanvar ayından etibarən isə əsas komandada çalışmağa başlamışdı. Xetaqurov həmçinin masajçı vəzifəsini də yerinə yetirirdi. ""Neftyanik"" ev oyunlarını rəsmi açılışı 1951-ci ilin 16 sentyabrında olmuş Lenin adına Respublika stadionunda keçirirdi. Komanda 1966-cı ildə burada 18 çempionat və 2 yoldaşlıq oyunu olmaqla ümumilikdə 20 oyun keçirmişdir. Komandanın heyəti Heyət 25 futbolçudan təşkil edilmişdir ki, burada digər mövqelərə nisbətən yarımüdafiəçilər üstünlük təşkil edirdi. Komandanın 2 əsas oyunçusu, Anatoli Banişevski və Eduard Markarov 1966-cı ildə İngiltərədə keçirilən FİFA Dünya Kubokunda SSRİ milli futbol komandasının heyətinə daxil olunduqları üçün, bu amil onların iştirak etdikləri ümumi oyun sayına təsir göstərmişdir. Komandanın ən gənc üzvü 19 yaşlı yarımmüdafiəçi Anatoli Oqerçuk idi. Transferlər 1965-ci ildə futbol mövsümünün bitməsindən sonra 6 oyunçu komandadan ayrıldı, əvəzində isə yeni 6 oyunçu komandaya cəlb olundu. Komandadan ayrılan futbolçulardan ikisi, növbəti mövsüm komandanın baş məşqçisi olacaq Əhməd Ələsgərov zədə səbəbindən, Yuri Kuznetsov isə yaş səbəbindən futbolçu karyeralarını bitirdilər. Turnir cədvəli Səfərdə keçirilən OİK Rostov — Neftyanik (1:3) matçında rəqib oyunçu avtoqola imza atmışdır. Qol vuran oyunçular Təltifetmə mərasimi Dekabrın 5-i, Konstitusiya günündə Lenin adına Respublika stadionuda bürünc medalların və SSRİ İdman Komitəsinin üçüncü dərəcəli diplomlarının ""Neftyanik"" komandasına təqdim edilməsinə həsr olunmuş mərasim keçirildi. Respublika Kommunist Partiyasının birinci katibi Vəli Axundov mərasimi canlı izləyirdi. Medalların təqdimatından öncə çıxış edənlər arasında komandanın rəisi Şövkət Orduxanovda var idi. Əsasnaməyə görə mövsüm ərzində keçirilən oyunların minimum 50 faizində iştirak etmiş oyunçulara medal təqdim olunurdu. ""Neftyanik""də 18 oyuna çıxaraq bu səddi adlayan 12 futbolçuya medal təqdim edildi. İntizamsızlığa görə klubdan xaric edilmiş Sergey Melkumova medal təqdim olunmayıb. Əvəzində müstəsna hal kimi SSRİ millisində xidmətlərinə görə klubda cəmi 14 oyunda iştirak etməsinə baxmayaraq Anatoli Banişevskinin adı siyahıya salınıb. Respublika stadionunda təşkil edilmiş mərasim ""Neftyanik"" və ""Dinamo Kirovabad"" komandalarının yoldaşlıq görüşü ilə yekunlaşıb. Oyun ""Dinamo""nun 2:1 hesablı qələbəsi ilə yekunlaşıb. Oyunun fasiləsində SSRİ Futbol Federasiyasının sədri Nikolay Ryaşentsev, Azərbaycan Futbol Federasiyasının sədri Adil Eldarov və federasıyanın baş məşqçisi Rauf Adıgözəlov ""Neftyanik""in 12 futbolçusuna medalları təqdim ediblər. Nailiyyətdə böyük xidmətləri olmuş klubun rəisi Şövkət Orduxanov, məşqçilər Əhməd Ələsgərov və Valentin Xlıstov, inzibatçı Aydın İsmayılov və həkim Boris Xetaqurov da diplomla təltif olunublar.Tədbirdən sonra birinci katib Vəli Axundov oyunçuların şərəfinə ziyafət təşkil edib. Görüş zamanı klubun rəisi Şövkət Orduxanov baş katibdən bir futbol bazasının inşası üçün yer ayrılmasına kömək etməsini istəyib. Əvəzində 1967-ci ilin əvvəlində baza tikmək üçün ovçular stendinin ərazisi Respublika İdman Komitəsinin ixtiyarına verilib. Təltif olunan futbolçular Çempionat ərzində ""Neftyanik""in oyununa ən çox azarkeş sonuncu turda — ""Spartak Moskva"" ilə keçirilən qarşılaşmada gəlmişdir. Bu oyunda stadionun gerçək tutumundan daha çox, 45,000 azarkeş oyunu izləmişdir. Nisbətən ən az azarkeş isə 20-ci turda — ""Torpedo Moskva"" ilə oynanılan matçda qeydə alınmışdı (20,000). Ümumilikdə isə Bakıda keçirilən oyunları 647,000 tamaşaçı canlı izləmişdir ki, bu da hər oyuna orta hesabla 35,944 tamaşaçı deməkdir. Oyunlar üzrə azarkeş sayı Yoldaşlıq oyunları ""Neftyanik"" 1966-cı ildə həm çempionat öncəsi hazırlıq dönəmində, həm də çempionatda yaranan fasilə zamanı bir neçə yoldaşlıq oyunları keçirmişdir. Komandanın keçirdiyi yoldaşlıq oyunlarını ölkədaxili və beynəlxalq olaraq iki hissəyə ayırmaq olar. Beynəlxalq yoldaşlıq oyunlarının bir qismi Çexoslovakiya səfərində baş tutub. Bakı təmsilçisi burada keçirdiyi 3 matçı 2 qələbə və 1 məğlubiyyətlə başa vurub. Bakıda isə sonuncu Türkiyə çempionatının üçüncüsü olmuş ""Gənclərbirliyi"" və Fransa liqasını dördüncü pillədə bitirmiş ""Tuluza"" komandaları ilə qarşılaşıb.Bakıda ""Tuluza"" ilə oynanılan matç fransızların idmana yaraşmayacaq tərzdə kobud oynamaları ilə yadda qaldı. Əvvəlcə hesabda önə keçən fransızlar sonradan 2 qol buaraxaraq geri düşdülər. ""Neftyanik""in qollarını Mübariz Zeynalov və Kazbek Tuayev vurdu. ""Neftyanik"" futbolçularının qarşısını ala bilməyən rəqib futbolçular kobud oyuna başladılar və bu oyunçular arasında mübahisəyə səbəb oldu. Artıq ilk hissədə zədələndiyi üçün Semiqlazov və Banişevski ikinci hissədə oyuna davam edə bilmədilər. Nəticədə matç təxminən 20 dəqiqə dəyandırılsa da, sonradan davam etdirildi və yekunda ""ag-qaralar"" qələbə qazandı. Mövsümün sonunda SSRİ-də çap edilən əksər idman dərgiləri medal qazanmış üçlük barədə yazılar dərc etdi. Bunlardan biri Rusiyada nəşr edilən ""Sportivnıye iqrı"" jurnalı idi. Məqalədə ""Neftyanik""in rəhbərlik və heyəti barədə məlumat dərc edilmişdir.2006-cı ildə ""Futbol Dünyası qəzeti ""Neftyanik"" komandasının SSRİ çempionatının bürünc medallarını qazanmasının 40 illiyinə həsr olunmuş ""Bürünc Neftçi-40"" adlı xüsusi buraxılışı çap etmişdir. Buraxılışda keçmiş futbolçular: Yaşar Babayev, Valeri Hacıyev, Sergey Kramarenko, Mübariz Zeynalov və Kazbek Tuayevin xatirələri dərc olunmuşdur. Həmçinin turnir cədvəli və komandanın keçirdiyi bütün oyunlar haqqında statistika məlumatları qeyd edilmişdir. Populyar mədəniyyətdə Bürünc medal qazanıldıqdan sonra Mirzə Mustafayevin rejisorluğu ilə Bürünc ""Neftçi"" adlı sənədli film çəkilib. Filmdə ""Neftyanik""in tarixi, bürüncə gedən yolu əks edilmişdir. Mübahisəli məqamlar Rostov səfərində ""OİK"" ilə qarşılaşmada ""Neftyanik"" 1:3 hesablı qələbə qazandı. Mübahisə doğuran məsələ həmin oyunda ""Neftyanik""dən qolların kimin vurması idi. Oyunun keçirildiyi həftə ""Azərbaycan gəncləri"", ""Azərbaycan bədən tərbiyəçisi"" və ""Bakı"" qəzetləri nəşr etdikləri nömrədə iki dəfə Kazbek Tuayevin bir dəfə isə Anatoli Banişevskinin fərqləndiyini yazsalar da ""Kommunist"" qəzeti Tuayevlə Banişevskinin hərəyə 1 dəfə fərqləndiyini, toplardan birinin isə meydan sahiblərinin avtoqol etdiyini qeyd edir. Oyunun protokolunda da məhz belə göstərildiyindən statistikada belə qeydə alınıb. Donetskdə ""Şaxtyor""la oyundan öncə xoşagəlməz hal yaşandı. Qələbə qazanacaqları halda ""Şaxtyor"" Neftyanik"" ilə aradakı xal fərqini ikiyə endirəcəkdi. Bu səbəbdən təşkilatçılar idmanla bir araya sığmayan üsullara əl atdılar. Qaydaların ziddinə gedən Donetsk şəhər rəhbərliyi ""Neftyanik""i hətta minimum şəraitlədə təmin etmədi. Futbolçular məşqləri kələ-kötür, daş kimi bərkimiş torpaq meydanda keçirməli oldu. Matçqabağı normal məşq prosesi keçə bilməyən komanda yekunda minimal hesabla məğlub oldu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=644749
-1966 Tekstilşik FK mövsümü,"1966 Tekstilşik FK mövsümü — Tekstilşik klubunun oynadığı ilk mövsüm. Tekstilşik klubu, hazırda Azərbaycanın birinci liqasında ""Mingəçevir"" adı altında fəaliyyətinə davam edir",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=810818
-1967,"21 aprel - Yunanıstanda mühafizəkar hərbçilərin hakimiyyəti öz əllərinə alması, 1952-ci il Konstitusiyasının ləğv edilməsi. * iyun - İsrailin Misir, Suriya və İordaniya üzərinə hücumu. Altıgünlük müharibədə Ərəb dövlətlərinin məğlub olması. İsrail tərəfindən Qəzzə bölgəsinin, Sinay yarımadasının, Şərqi Qüdsün, İordan çayının qərb sahilinin və Suriyanın Colan təpəliklərinin işğal olunması. SSRİ-yə məxsus ""Venera-4"" avtomatik planetlərarası elmi-tədqiqat kosmik stansiyasının Veneranın səthinə enməsi. 26 yanvar — Azərbaycan müəllimlərinin VIII qurultayının keçirilməsi. 6 noyabr — Bakı metropoliteninin ilk 6 stansiyasının istismara verilməsi. Yevlax-Bərdə-Ağdam dəmiryol xəttinin istifadəyə verilməsi. ""Kirpi"" jurnalının nəşrə başlaması. Heydər Əliyevin Azərbaycan SSR Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri seçilməsi. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi nəzdindəki Təbiəti Mühafizə və Ovçuluq İdarəsi əsasında Azərbaycan SSR Dövlət Təbiəti Mühafizə Komitəsinin təşkil olunması. 12 iyun - Naxçıvan Ədəbiyyat Muzeyi açılmışdır. 5 iyun — Valdis Pelş, latış şoumeni 3 fevral — Yaşar Musayev, mühəndis 20 fevral — Kurt Kobeyn, musiqiçi və ""Nirvana"" qrupunun yaradıcısı 20 iyun — Nikol Kidman, avstraliyalı kino aktrisası 1 iyul — Pamela Anderson, Kanada əsilli ABŞ aktrisası və fotomodel 18 iyul — Vin Dizel, Amerikalı aktyor 25 iyul — Mett LeBlan, Amerikalı aktyor 26 iyul — Ceyson Stethem, ingilis aktyor 8 avqust — Valeh Əhmədov, aktyor 20 avqust — Rövşən İbrahimov, Naftalan şəhər İcra başçısı 21 avqust — Adilcan Süleyman, uyğur basketbolçu 7 oktyabr — Neffa, İtaliya müğənnisi 16 oktyabr — Zülfiyyə Xanbabayeva, Azərbaycan müğənnisi 28 oktyabr — Culiya Roberts, ABŞ aktrisası 22 noyabr — Mark Ruffalo, Amerikalı aktyor 30 iyun — Mirzə Mansur Mansurov, tarzən, pedaqoq 14 may — Osvaldo Moles, braziliyalı jurnalist 30 may — İsmayıl Əfəndiyev, Azərbaycan aktyoru və rejissoru 3 oktyabr — Vudi Qatri, amerikalı söz yazarı və xalq musiqisi sənətçisi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4676
-1967-ci il,"21 aprel - Yunanıstanda mühafizəkar hərbçilərin hakimiyyəti öz əllərinə alması, 1952-ci il Konstitusiyasının ləğv edilməsi. * iyun - İsrailin Misir, Suriya və İordaniya üzərinə hücumu. Altıgünlük müharibədə Ərəb dövlətlərinin məğlub olması. İsrail tərəfindən Qəzzə bölgəsinin, Sinay yarımadasının, Şərqi Qüdsün, İordan çayının qərb sahilinin və Suriyanın Colan təpəliklərinin işğal olunması. SSRİ-yə məxsus ""Venera-4"" avtomatik planetlərarası elmi-tədqiqat kosmik stansiyasının Veneranın səthinə enməsi. 26 yanvar — Azərbaycan müəllimlərinin VIII qurultayının keçirilməsi. 6 noyabr — Bakı metropoliteninin ilk 6 stansiyasının istismara verilməsi. Yevlax-Bərdə-Ağdam dəmiryol xəttinin istifadəyə verilməsi. ""Kirpi"" jurnalının nəşrə başlaması. Heydər Əliyevin Azərbaycan SSR Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri seçilməsi. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi nəzdindəki Təbiəti Mühafizə və Ovçuluq İdarəsi əsasında Azərbaycan SSR Dövlət Təbiəti Mühafizə Komitəsinin təşkil olunması. 12 iyun - Naxçıvan Ədəbiyyat Muzeyi açılmışdır. 5 iyun — Valdis Pelş, latış şoumeni 3 fevral — Yaşar Musayev, mühəndis 20 fevral — Kurt Kobeyn, musiqiçi və ""Nirvana"" qrupunun yaradıcısı 20 iyun — Nikol Kidman, avstraliyalı kino aktrisası 1 iyul — Pamela Anderson, Kanada əsilli ABŞ aktrisası və fotomodel 18 iyul — Vin Dizel, Amerikalı aktyor 25 iyul — Mett LeBlan, Amerikalı aktyor 26 iyul — Ceyson Stethem, ingilis aktyor 8 avqust — Valeh Əhmədov, aktyor 20 avqust — Rövşən İbrahimov, Naftalan şəhər İcra başçısı 21 avqust — Adilcan Süleyman, uyğur basketbolçu 7 oktyabr — Neffa, İtaliya müğənnisi 16 oktyabr — Zülfiyyə Xanbabayeva, Azərbaycan müğənnisi 28 oktyabr — Culiya Roberts, ABŞ aktrisası 22 noyabr — Mark Ruffalo, Amerikalı aktyor 30 iyun — Mirzə Mansur Mansurov, tarzən, pedaqoq 14 may — Osvaldo Moles, braziliyalı jurnalist 30 may — İsmayıl Əfəndiyev, Azərbaycan aktyoru və rejissoru 3 oktyabr — Vudi Qatri, amerikalı söz yazarı və xalq musiqisi sənətçisi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186221
-1967-ci il futbol üzrə SSRİ çempionatı,"1967-ci il futbol üzrə SSRİ çempionatı SSRİ-nin 29-cu futbol çempionatı olmaqla, 1967-ci ilin 2 aprel — 4 dekabr tarixləri arasında keçirilmişdir. Turnirin qalibi Kiyevin «Dinamo» komandası olmuşdur. Birinci qrup. Yekun cədvəl Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=406352
-1967-ci il Ərəb-İsrail müharibəsi,"Altıgünlük müharibə (ivr. מלחמת ששת הימים, translit. Milhemet Şeşet Ha Yamim), Uğursuzluq (ərəb. النكسة, translit. Əl-Nəksa), 1967-ci il müharibəsi (ərəb. حرب 1967, translit. Hərb 1967), İyun müharibəsi, 1967-ci il Ərəb-İsrail müharibəsi və ya Üçüncü Ərəb-İsrail müharibəsi — 1967-ci ilin iyun ayının 5-dən 10-a qədər İsrail ilə qonşuları Misir – o dövrdəki rəsmi adı ilə Birləşmiş Ərəb Respublikası, Suriya və İordaniya arasında baş vermiş hərbi münaqişə. Birinci Ərəb-İsrail müharibəsindən sonra qonşu dövlətlər arasında münasibətlər normallaşmadı. İsrail Misirin 1950-ci ildən bağladığı Tiran boğazını yenidən öz gəmilərinin keçməsinə açmaq üçün 1956-cı ildə Sinay yarımadasını işğal etdi (İngiltərə və Fransanın yardımı ilə). Bir müddət keçdikdən sonra İsrail buradan qoşunlarını geri çəkməyə məcbur oldu, lakin bunun müqabilində Misirlə Tiran boğazının həmişə açıq saxlanılması barədə razılıq əldə edildi. Bölgəyə BMT-nin Sülh Qüvvələri yerləşdirilsə də, silahsızlaşdırma barədə razılığa gəlmək mümkün olmadı. Müharibənin başlanmasına bir neçə ay qalmış münasibətlər xeyli gərginləşmişdi. Misirin Tiran boğazını bağlamaqla bağlı təhdidlərinə İsrail tərəfi 1956-cı ildəki mövqeyinin dəyişmədiyini bildirməklə cavab verdi, yəni Tiran boğazının bağlanılmasını İsrail özünə qarşı müharibə elanı kimi qəbul edəcəkdir (a casus belli). May ayında Misir prezidenti Camal Əbdül Nasir Tiran boğazının bağlanıldığını və qoşunlarını İsraillə sərhədə cəmləşdiriləcəyini elan etdi. Bundan bir qədər sonra İsrail Hərbi Hava Qüvvələri Misir Hərbi Hava Qüvvələrinin və hava limanlarının əksəriyyətinin darmadağın edilməsi ilə nəticələnən hava hücumunu reallaşdırdı. İsrail tərəfi bu hücumun Misirin hücumunu qarşısını almaq üçün olduğunu bildirmişdi. Bu hadisə müharibə ilə bağlı ən çox müzakirə edilən hadisələrdən biridir. Misir Silahlı Qüvvələri hazırlıqsızlıq yaxalanmışdı. İsrailin ilk hücumu nəticəsində Misir Hərbi Hava Qüvvələrinin demək olar ki, bütün bölmələri və texnikası döyüş qabiliyyətindən məhrum edildi. Bunun ardınca yenə misirlilərin gözləmədiyi halda İsrail qüvvələri Qəzzəyə və Sinaya qurudan hücuma keçdilər. Hazırlıqsız Misir qüvvələri geri çəkilməyə başladı və qısa müddət sonra Camal Əbdül Nasir Sinayın boşaldılması barədə əmr verdi. İsrail bu döyüşlərdə az sayda itki versə də, Misir xeyli canlı qüvvə və zirehli texnika itirdi. Müharibənin başlanmasından bir həftə əvvəl Misir ilə İordaniya müdafiə pakti imzalamışdı. Bu razılaşmaya görə İordaniya müharibədə heç bir aktiv rola sahib olmayacaqdı və onun əsas vəzifəsi İsrailin bu regionda yeni torpaq qazanmasına mane olmaq idi. İordaniya Hərbi Qüvvələri Misir Baş Qərərgahına tabe edilmişdi. Misirə ilk hücum reallaşdıqdan sonra İordaniya ordusunun misirli komandanı Qahirədən dərhal İsrail üzərinə hücuma keçmək barədə əmr almışdı. İordaniyalılar Misirin hərbi qüvvələrin darmadağın edib geri dönən İsrail qırıcılarını İsrailin hücumunu dəf edib, əks hücuma keçən Misir qırıcıları olduqlarını düşünmüşdülər. İsrailin əks-hücumu nəticəsində Şərqi Yerusəlim də daxil olmaqla, İordan çayının qərb sahili o cümlədən, Qolan təpələri işğal edildi. 8 iyunda Misir və İordaniya atəşkəsə razılıq verdilər. 9 iyunda Suriya da atəşkəsə razılaşdı. 11 iyunda isə İsrail atəşkəsi imzaladı. Bu müharibə nəticəsində İsrail Misir, İordaniya və Suriyanın hərbi sektoruna çox böyük zərbə vurdu. Ərəb dövlətləri ümumilikdə 20.000 canlı qüvvə itirdi, halbuki İsrailin itkisi cəmi 1000 nəfər olmuşdu. İsrailin bu qədər asan qələbə qazanmasının səbəbi güclü hərbi xadimlərə malik olması, möhtəşəm müharibə planı hazırlaması ilə yanaşı, Ərəb dövlətlərinin hərbi xadimlərinin döyüş bacarığının zəif olması və müharibəyə yaxşı hazırlaşmaması ilə əlaqədar idi. Müharibə nəticəsində İsrail Misirdən Sinay yarımadasını, Qəzzə keçidini, İordaniyadan Şərqi Yerusəlim də daxil olmaqla İordan çayının qərb sahilini, Suriyadan isə Qolan təpələrini ələ keçirdi. Müharibədə əldə edilən uğursuzluqdan sonra Camal Əbdül Nasir bütün məsuliyyəti öz üzərinə götürərək istefa verdi, lakin bütün ölkə boyunca Nasir lehinə mitinqlər başladı və o, yenidən vəzifəsinə geri qayıtdı. Altıgün müharibəsində İsrailin asanlıqla qələbəsi İsrail Silahlı Qüvvələrində həddindən artıq özünəinamın yaranmasına səbəb oldu. Bunun nəticəsində də, Yom Kippur müharibəsinin ilk günlərində İsrail anidən məğlub oldu, lakin bir müddət keçdikdən sonra İsrail qüvvələri yenidən üstünlüyü ələ ala bildilər. Müharibənin yaratdığı ən böyük problemlərdən biri də qaçqınlar məsələsi olmuşdur. Müharibə nəticəsində 300.000 fələstinli İordan çayının qərb sahilindən, təxminən 100.000 suriyalı isə Qolan təpələrindən köçməyə məcbur oldu. Ərəb dövlətlərində yaşayan yəhudilər ya ölkədən qovuldular, ya da ölkəni tərk etməyə məcbur edildilər. Köçənlər daha çox İsrailə və Avropaya köçmüşdür. Ərəb dövlətlərindən Misir, Suriya, İordaniya müharibədə birbaşa iştirak etsə də, onlara İraq və Livan hərbi yardım göstərmiş, demək olar ki, yerdə qalan digər bütün Ərəb dövlətləri iqtisadi və siyasi dəstək vermişdilər. Diplomatik münasibətlər 1948–1949 Ərəb-İsrail müharibəsi İsrailin quruluş müharibəsi idi. 1956-cı il Süveyş böhranı isə Misir ilə Qərbi qarşı-qarşıya gətirən müharibə olmuş və İsrail bu müharibədə bir növ ""yan qüvvə"" rolunu oynamışdır. 1967-ci ildəki Ərəb-İsrail müharibəsi isə İsrail ilə bütün Ərəb dünyasını qarşı-qarşıya gətirən və nəticələri baxımından da Orta Şərqdə təsirlərini indiki dövrə qədər davam etdirəcək yeni bir dövr açmışdır. Süveyş böhranınıdan Altıgünlük müharibəyə qədərki dövrdə regionda xeyli diplomatik hadisələr baş vermiş və bunların nəticəsi də müharibəyə gətirib çıxarmışdır. Dünyada Soyuq müharibənin gərginləşməsi Orta və Yaxın Şərq regionuna da təsirsiz ötüşmədi. Kuba böhranı və Pekin-Moskva toqquşmaları da Ərəb-İsrail münaqişəsinə öz təsirini göstərmişdi. Bundan əlavə Sovet İttifaqı Orta Şərq məsələsində Süveyş böhranı zamanı qazandığı siyasi və diplomatik üstünlüyü itirməmək ��çün Ərəb-İsrail toqquşmalarında Misirdən və ümumilikdə Ərəb dünyası tərəfdən çıxış etmişdir.Süveyş böhranı və Eyzanhauer doktrinasından sonra Orta Şərqin ənənəvi üstün dövlətləri olan İngiltərə və Fransa ABŞ və SSRİ tərəfindən sıxışdırılaraq regiondan çxarıldılar. Bu baxımdan müharibənin baş verməsində SSRİ və ABŞ arasında gedən Soyuq müharibə də əsas amillərdən olmuşdur. Eyzenhauer doktrinası 1956-cı il Süveyş böhranından sonra ABŞ Yaxın Şərqdə daha da fəallaşdı. 1957-ci ilin yanvarın 5-də ABŞ prezidenti D. Eyzenhauer Yaxın və Orta Şərq ölkələrində Birləşmiş Ştatların siyasəti haqqında xüsusi məktubla konqresə müraciət etdi. Eyzenhauerin bu məktubu Sovet İttifaqının və beynəlxalq kommunizmin təcavüzünə qarşı yönəldilmişdi. O, regionda böhranlı vəziyyətin hökm sürdüyünü, həmin dövrdə dünyada neft ehtiyatlarının 2/3-sinin burada cəmləşdiyini və Yaxın Şərqin Avropa, Asiya və Afrika arasında qapı rolu oynamasını və üç səmavi dinin yarandığı yer olduğunu bildirərək, lazım olduğu təqdirdə Yaxın və Orta Şərqdə ABŞ hərbi qüvvələrini tətbiq etməyə icazə verilməsini konqresdən xahiş etdi. Prezident doktrinanın məzmununu konqresə göndərdiyi məktubda izah edirdi: Eyzenhauer öz doktrinasında Sovet təhlükəsini xüsusilə qeyd edirdi. O, göstərirdi ki beynəlxalq kommunizmin təhdid etdiyi istənilən millət öz ərazi bütövlüyünü və siyasi müstəqilliyini təmin etmək üçün hərbi yardıma ehtiyac hiss edərsə ABŞ onlara kömək etməyə hazırdır. Qlobal siyasi səpkidə doktrina irimiqyaslı hərbi münaqişələrə cavab olaraq irəli sürülmüş və SSRİ–nin Süveyş böhranı ilə əlaqədar olaraq Misirə soxulmaq cəhdinin qarşısının alınmasına yönəldilmişdi. Böyük Britaniya və Fransanın uğursuzluğu nəticəsində regiondakı qüvvələr balansında boşluq yaranmışdı. Ona görə də prezident regionda ABŞ-nin təsirinin gücləndirilməsini vacib hesab edirdi. Vəziyyəti mürəkkəbləşdirən amillərdən biri Misir lideri Camal Əbdül Nasirin SSRİ ilə ABŞ-nin maraqlarının toqquşmasına imkan yaradan mövqeyi idi. Camal Əbdül Nasir bu dövrdə kömək aldığı üçün ""müsbət bitərəf"" mövqedə dururdu. Eyzenhauer Konqresə göndərdiyi məktubda yazırdı: Eyzenhauerə görə iki şey edilməli idi: birincisi bölgə dövlətlərinin iqtisadi çətinliklərinin aradan qaldırılmasına yardım etmək, ikincisi isə kommunizm təhlükəsinin nələrə yol açacağını onlara başa salmaq, nəticədə bu ölkələri kommunizmə əks mövqeyə gətirmək. Bu hədəfləri əsas götürən Eyzenhauer 5 yanvar 1957-ci ildə Konqresə göndərdiyi və Eyzenhauer doktrinası adını alan məktubunda bütün bunları açıqladıqdan sonra, Konqresdən aşağıdakı məsələlərdə ona səlahiyyət verməsini xahiş edirdi: Müstəqilliklərini qorumaq üçün iqtisadi inkişaf etməkdə olan Orta Şərq ölkələrinə iqtisadi yardımlar etmək. Bu ölkələr arasından müraciət edən ölkəyə hərbi yardımlar etmək. Beynəlxalq kommunizmin nəzarəti altında olan hər hansı bir dövlətdən gələcək açıq silahlı hücuma qarşı bölgə dövlətləri istədiyi təqdirdə, ABŞ Silahlı Qüvvələrinin istifadəsi.Bu məqsədləri reallaşdırmaq üçün prezident Eyzenhauer 3 il müddətinə, hər il üçün 200 milyon dollar vəsait istəyirdi. Doktrinanın Orta Şərqdə ABŞ ordusundan istifadə bəndi Senatda böyük mübahisələrə səbəb oldu. Buna baxmayaraq, Eyzenhauer istədiyi səlahiyyətləri ala bildi və ""Joint Resolution to Promete Peace and Stability in the Middle East"" adını alan Konqres qərarı 9 martda qüvvəyə mindi. Doktrinanın İsrail parlamentində qəbulu xeyli çətinliklərlə üzləşdi, lakin uzun sürən mübahisələrdən sonra Ben Qurion doktrinanın müharibə şəraitində İsrailin təhlükəsizliyini tam olaraq təmin etmədiyini etiraf etdi, buna baxmayaraq, müharibənin qarşısının alınmasına kömək edəcək bir faktor olduğunu bildirdi. İsrailin doktrinanı qəbul etməsi ilə SSRİ tərəfindən dəstəklənən Ərəb dövlətlərinə qarşı artıq tək olmayacağını söylədi. 1957-ci ilin 4 iyununda İsrail parlamenti Eyzenhauer doktrinasını 39 bitərəf, 5 əleyhinə, 59 nəfər lehinə olmaqla qəbul etdi. 5 əleyhinə səs İsrail Kommunist partiyasının deputatlarından gəldi. Bitərəf səsləri isə sağçı Herut, mərkəzçi Ümumi Sionistlər, Axdut və Mapam partiyaları vermişdi. Doktrina SSRİ-yə hərbi təzyiq göstərmək və Dalles diplomatiyasının əsasını təşkil edən ""mühasirə"" siyasətini reallaşdırmaq üçün bir vasitə idi. Bundan əlavə bəhs olunan regionda ABŞ-nin siyasətinə maneə olan ""neytralizm baryeri""ni aradan qaldırmaq öhdəçiliyini də öz üzərinə götürmüşdü. ABŞ konqresi Eyzenhauerin məktubunu müzakirə etdikdən sonra 1957-ci ilin mart ayında məktubda öz əksini tapan məsələləri yerinə yetirmək üçün dövlət büdcəsindən 200 milyon dollar vəsait ayırdı. Bu vəsait əsasən bu regionda sosial inkişafa və təcavüzkarlara qarşı (İngiltərə, Fransa və İsrail) başlayan milli hərəkatlara qarşı yönəldilmişdi. Eyzenhauerin bu məktubu sonra onu göndərənin adı ilə adlanaraq rəsmi ədəbiyyatlarda ""Eyzenhauer doktrinası"" kimi tanındı, lakin doktrina regionda xoş qarşılanmadı. Buna ilk etiraz edən Orta Şərq ölkələrindən Misir və Suriya oldu. ABŞ hökuməti hələ 1955-ci ildə Suriyada baş verən hərbi çevrilişlər seriyasında özünü Ərəb Sosialist İntibah Partiyası adlandıran (BƏƏS partiyası) hakimiyyətə gələcəyini bilirdi. Bu partiyanın təşkil etdiyi hökumətə kommunistlər də daxil olmuşdu. Misirə qarşı üçlər ittifaqının müdaxiləsi zamanı isə Suriya üç dövlətlə (Fransa, İngiltərə, İsrail) diplomatik əlaqələri kəsib elan etmişdi ki, o Misirə könüllü dəstələr göndərməklə köməklik göstərəcəkdir. ABŞ isə bunun qarşılığında Suriyanı ""beynəlxalq kommunizmin bazası"" adlandırdı. ABŞ 1957-ci ilin avqustunda yerli amerikanpərəst qüvvələrdən istifadə edərək Dəməşqdə siyasi çevriliş etməyə cəhd etdi, lakin bu çevriliş baş tutmadı. Belə olan təqdirdə ABŞ Suriyanın timsalında regiona hərbi müdaxilə təşkil etməyə çalışdı. Hücuma dəstək vermək üçün isə ABŞ-nin Aralıq dənizində olan 6-cı hərbi donanması Suriya sahillərinə doğru hərəkət etdirildi. Müdaxilə təhlükəsi SSRİ-nin məsələyə qarışması nəticəsində aradan qalxdı. 1957-ci ilin oktyabrın 19-da SSRİ elan etdi ki, Suriyaya hər hansı bir müdaxilə təşkil edilərsə, o, BMT-nin bəyannaməsi və özünün təhlükəsizliyini təmin etmək prizmasından çıxış edərək təcavüzün qurbanına hərtərəfli yardım etmək üçün lazımı tədbirlər görəcəkdir. Moskva artıq rəsmi şəkildə Türkiyənin Suriyaya qoşun yeritməsinə cavab olaraq Suriyaya yardım edəcəyini bildirdi. Bununla bərabər SSRİ öz ordusunu Qafqaz sərhədi boyu cəmləmişdi. Bundan sonra Türkiyə ordusunu sərhəddən çəkdi. Suriyaya qarşı olan bu təhlükə onu Misir ilə yaxınlaşdırdı. 1958-ci ilin fevralın 1-də Suriya və Misiri birləşdirən Birləşmiş Ərəb Respublikası yaradıldı və onun ilk prezidenti Misir prezidenti Camal Əbdül Nasir oldu. Bu respublikaya Misir və Suriyanın torpaqları daxil idi. Məhz bundan sonra bütün Ərəb ölkələrində milli-azadlıq hərəkatları güclənməyə başladı. Livanda ""Eyzenhauer doktrinası""nı qəbul etmiş prezident Şumana qarşı etiraz dalğaları başlandı. Ən mühüm tarixi hadisə isə 1958-ci ilin iyulun 14-də İraqda olmuş inqilab idi. Başda 44 yaşlı briqada generalı Əbdül Kərim Qasım olmaqla vətənpərvər zabitlərdən ibarət olan ""azad zabitlər"" xalqın köməkliyi ilə hərbi çevriliş edərək ölkədəki monarxiyanı devirdi. Kral II Feysəl və ingilis agenti olan baş nazir Nuri Səid öldürüldü. İraq respublika elan olundu və onun ilk prezidenti elə general Qasım oldu. Qasım prezident seçildikdən sonra İraqın Bağdad paktından çıxdığını elan etdi. Ölkədən ingilis qoşunlarını çıxardıqdan sonra SSRİ ilə dostluq və qarşılıqlı əməkdaşlıq haqqında müqavilə bağladı. Bu isə Qərbin İraqda eləcə də Yaxın Şərq regionunda həm siyasi nüfuzuna, həm də neft sahəsində olan monopoliyaya qarşı böyük təhlükə törədirdi. Buna cavab olaraq, ABŞ İngiltərə ilə birgə Orta Şərqə hərbi müdaxilə etməyə qərar verdilər. 1958-ci ilin iyulun 15-də Livan sahillərinə ABŞ-nin 6-cı hərbi donanmasının gəmiləri yaxınlaşdılar və quruya hərbi-dəniz süvari ordusu çıxarıldı. Həmin ilin iyulun 17-də isə ingilis hava desant qüvvələri İordaniyanın paytaxtı olan Amman şəhərini tutdu. İngilis-amerikan təcavüzkar bloku Livan və İordaniya ərazisindən İraqa müdaxilə etmək üçün istifadə etmək niyyətində idi, lakin SSRİ-nin yenidən məsələyə müdaxilə etməsi onlara İraqda inqilabı devirməyə və Suriyada amerikansayağı hakimiyyət təşkil etməyə imkan vermədi. Hələ, iyulun 16-da SSRİ rəsmi şəkildə İraq respublikasını tanıdığını elan etmişdi. Sovet İttifaqı dərhal Livandan ABŞ ordusunun və İordaniyadan ingilis ordusunun çıxarılmasını tələb etməklə bərabər, SSRİ, ABŞ, İngiltərə, Fransa və Hindistanın iştirakı ilə Orta Şərq məsələsinin tənzimlənməsinə dair konfransın çağrılmasının təklif etdi.Türkiyə baş verən hadisələrlə əlaqədar olaraq Suriya sərhədində yenidən öz ordusunu cəmləşdirdi, lakin SSRİ Türkiyəyə ciddi şəkildə xəbərdarlıq etdikdən sonra Türkiyə öz fikrindən əl çəkdi. ABŞ tərəfi SSRİ-nin bu təklifini qəbul etmədi. Belə olduqda SSRİ-nin müraciəti əsasında BMT-nin Baş Məclisinin fövqəladə sessiyası ��ağırıldı. Məclis Orta Şərqdə baş verən prosesləri müzakirə edərək yekunda Livan və İordaniyadan tez bir zamanda ingilis və amerikan ordusunun çıxarılması haqqında qərar qəbul etdi. ABŞ və İngiltərə uzun müddət konfransın işini uzatsalar da, sonda öz hərbi qüvvələrini regiondan çıxarmağa başladılar. Bundan sonra Livan hökuməti ""Eyzenhauer doktrinası"" na qoşulmaqdan imtina etdiyini bildirdi və SSRİ ilə yaxınlaşdı. Məhz SSRİ-nin maddi və mənəvi dayağı nəticəsində ABŞ buna qarşı hər hansı tədbir görmədi. Livanın ardınca İraq da bu doktrinadan imtina etdiyini rəsmi şəkildə bildirdi. Beləliklə, Misirə ""3-lər təcavüzü"" kimi bu doktrina da müvəffəqiyyətsizliyə düçar oldu, lakin ABŞ özünün Yaxın Şərq siyasətindən əl çəkmirdi. 1959-cu il martın 24-də İraq Bağdad paktından çıxdığını elan etdi. Paktın digər üzvləri olan İngiltərə, Türkiyə, Pakistan və İran 1959-cu ilin iyulun 25-də SENTO 152 (Mərkəzi Müqavilə Təşkilatı) adlanan hərbi blok təşkil etdilər. Onun baş qərargahı Bağdaddan Ankaraya köçürüldü. Bu hərbi blok vasitəsilə ABŞ bloka daxil olan ölkələrin ərazisində gələcəkdə, lazım gələrsə, hərbi-strateji tədbirlər planı həyata keçirməyi və bu ərazilərdən ""soyuq müharibə"" və Orta Şərq siyasəti ilə əlaqədar olaraq bir plasdarm (meydan) kimi istifadə etməyi planlaşdırırdı. Orta Şərqdə BƏƏS faktoru 1960-cı illərin əvvəllərindən etibarən Orta Şərq regionunun daxili hadisələrində və xarici siyasətində yeni bir ünsür aktiv olaraq rol oynamağa başlamışdır- BƏƏS. Ərəb BƏƏS Sosialist partiyası birinci planda Suriya və İraqın daxili siyasətində hakim olmuş, bunun nəticəsi olaraq da, Nasirin Ərəb dünyasındakı fəaliyyətinə də bəzən güclü təsir göstərə bilmişdir. BƏƏS partiyasının İraq və Suriyadakı fəaliyyətinin bir-birindən böyük fərqləri vardır.BƏƏS partiyası 1943-cü ildə Salah Bitar və Mişel Əflaqın aktiv iştirakı ilə Suriyada yaradılmışdır. 1943-cü ildə partiyanı quranlar bunlardır: Mişel Əflaq, Salah Bitar, Mithət Bitar, Dr. Razzaz, Dr. Əli Cabir, Dr. Abdullah Aldüldaim, Dr. Vəhib əl-Qanim, Dr. Camal əl-Atassi, Dr. Musa Rizik, Bədii əl-Qasım, Sami əd-Drubi və Əbdül Birr İyun əs-Sud. BƏƏS partiyasının bütün ideologiyası Mişel Əflaq və Salah Bitar tərəfindən yaradılmışdır. Mənası Renesans və ya İntibahdır. Partiya yarandığı gündən Suriya millətçiliyini yox, Ərəb millətçiliyini müdafiə etmişdir.Partiyanın ilk konqresi 1947-ci ildə keçirilmişdir. Bu konqresdə partiyanın nizamnaməsi və proqramı qəbul edilmişdir. Qəbul edilən proqrama görə, BƏƏS partiyası Ərəb partiyası olmaqla yanaşı, milli, sosialist, xalqçı və inqilabçıdır. VII maddəyə görə Ərəblərin vətəni Toros dağlarından Bəsrə körfəzinə, Ərəb okeanına (Hind okeanı), Efiopiya dağlarına, Böyük Səhraya, Atlantik okeanına və Aralıq dənizinə qədər uzanan torpaqlardır. Proqram tək bir Ərəb milləti və tək bir Ərəb dövlətindən bəhs edir. Partiyanın xarici siyasətinin təməli Ərəb millətçiliyi olmuşdur. Partiya proqramına görə sosial xidmətlər, təbii qaynaqlar, böyük sənaye müəssisələri, nəqliyyat millətin malıdır və dövlət tərəfindən idarə edilməlidir. Evlənmə milli vəzifədir, təhsil Ərəb millətinin birliyinə inanmış yeni nəslin yaradılması məqasədini həyata keçirəcəkdir.I Ərəb-İsrail müharibəsindən sonra BƏƏS partiyası yaranmış əlverişli şəraitdən istifadə edərək, demək olar ki, bütün Ərəb dövlətlərində şöbələr açdı. 1958-ci ildə Suriya və Misir birləşdiyi zaman onun hökumət kabinetində 4 BƏƏS üzvü nazir və 1 prezident köməkçisi olmuşdur.Lakin Camal Əbdül Nasir ilə BƏƏS partiyasının birliyi çox da uzun çəkmədi. BƏƏS-in daha çox demokratik bir dövlət düşünməsi, Nasirin isə qatı mərkəziyyətçi olması əsas problem idi. Nəticədə hökumət kabinetindəki BƏƏS-çilərin sayı tədricən azaldı.Nəhayət, 28 sentyabr 1961-ci ildə zabitlər və bir qisim siyasətçilər birlikdə çevriliş edərək Birləşmiş Ərəb Cümhuriyyətinə son verdilər. Bu zaman BƏƏS-in Suriya qolunun rəhbəri olan Əkrəm Hourani bu çevrilişi hərarətlə dəstəkləmişdir. Onlara görə Birləşmiş Ərəb Cümhuriyyəti Suriyanın misirləşdirilməsi cəhdi olmuşdur.BƏSS partiyasının əsasən vətəni Suriya olmuşdur. 28 sentyabr çevrilişini bu dəfə birbaşa hərbçilər tərəfindən edilən 28 mart 1962 çevrilişi izlədi. General Zəhrəddin liderliyindəki xunta bütün siyasi partiyaları qadağan etdi. Bundan sonra BƏƏS-in çox güclü olduğu Hama, Hums, Lazkiyə və Banyas kimi şəhərlərdə xalq etirazlara başladı. Bu vəziyyət qarşısında xunta geri addım atdı və mülki hökumətin qurulacağını, azadlıqların veriləcəyini bildirdi.8 fevral 1963-cü ildə İraqda BƏƏS-çilərin etdiyi çevriliş Suriya BƏƏS-çilərini də cəsarətləndirdi və 8 mart 1963-cü ildə baş verən çevriliş ilə BƏƏS-çilər iqtidarı ələ aldılar. Salah Bitar baş nazir oldu, ümumiyyətlə ölkəni İnqilab Komandanlığı idarə edirdi.BƏƏS-çilərin bu çevrilişi BƏƏS ilə Sosialist Birliyi, Ərəb Milli Hərəkatı, Birləşmiş Ərəb Cəbhəsi kimi Nasirçi partiyaların münasibətini son dərəcə kəskinləşdirdi. 8–11 may 1963-cü ildə Hələb və Şamda baş verən qarışıqlıqların ardıyca, 18 iyulda Nasirçilər uğursuz çevriliş cəhdi etdilər. Çevriliş yatırılan zaman minlərlə mülki və hərbçi insan öldürüldü. Salah Bitarın 4 avqustda qurduğu yeni hökumətdə artıq bir nəfər belə Nasirçi yox idi. Ərəblərin birləşmə cəhdləri Sosialist BƏƏS partiyasının 8 fevral 1963-də İraqda, 8 mart 1963-də Suriyada hakimiyyətə gəlməsi və BƏƏS ideologiyasının ölkə fərqi olmadan bütün Ərəbləri bir millət olaraq bir bayraq altına toplamağı məqsəd kimi qəbul etməsi bir müddətlik Ərəb birliyi təşəbbüslərini də ön plana çıxardı. 1963-cü ilin mart ayında Bağdad, Şam və Qahirə arasında bir sıra görüşlər keçirildi. Birləşmiş Ərəb Cümhuriyyətinin süqutunu hələ də qəbul edə bilməyən Camal Əbdül Nasir, bu dəfə Suriya və İraqlıların birləşmə təkliflərinə o qədər də istəkli yanaşmadı, lakin 7–17 aprel 1963-cü il görüşmələrindən sonra yaradılması planlanan dövlətin 13 maddəlik konstitutsiya layihəsi hazırlandı. Bu layihəyə görə federasiyanın bir prezidenti olacaq, üzv dövlətlərin dövlət rəhbərləri isə prezident köməkçisi vəzifəsini daşıyacaqdılar. Federasiya rəhbəri hər üç dövlətin silahlı qüvvələrinin də baş komandanı olacaqdı. Beləliklə, bu 3 dövlət arasında hərbi ittifaqdan daha yuxarı səviyyəli olan hərbi bütünləşmə meydana gəlmiş olurdu. Küveyt və İordaniya da bu federasiyaya maraq göstərsə də, 17 apreldə Qahirədə yayımlanan bəyanatda federasiyanın yalnız sosialist dövlətlər üçün olduğu bildirilirdi. Beləcə, kapitalist və monarxist Ərəb dövlətləri bu ittifaqdan kənarda saxlanılırdı. Lakin, Suriyadakı Sosialist Birliyi, Ərəb Milli Hərəkatı, Birləşmiş Ərəb Cəbhəsi və Ərəb Sosialist Cəbhəsi kimi Nasirçi partiyaların hökumətdə bərabər təmsil edilməyi istəmələri, BƏƏS-in isə buna razı olmaması, 1963-cü ildə Camal Əbdül Nasirin Suriyada baş verən çıxışlara dəstək verməsi və Nasirçilərin uğursuz çevriliş cəhdi Suriya və Misir arasındakı bütün əlaqələrin kəsilməsi ilə nəticələndi.Misir ilə Suriyanın münasibətləri kəsildikdən sonra İraqdakı BƏƏS hakimiyyəti devrildi. Hakimiyyətə gələn General Əbdüssəlam Arifin Suriya ilə münasibətləri yaxşı olmadığı üçün Misir ilə yaxınlaşmağa başladı. Qahirə ziyarəti zamanı birləşmə prosesinin getdiyini bildirdi. Plana görə, bu iki dövlətin iştirakı ilə üst qurum formalaşdırılmalı, dövlət rəhbərləri ilə yanaşı hər dövlətdən 6 nümayəndə də bu qurumda iştirak etməli idi. 1964-cü ilin 26 mayında bu iki dövlət 48 ölkədə ortaq təmsilçilik qurulduğunu elan etdi. 1965-ci ilin may ayında baş tutmuş görüşlərdə General Arif ilə Camal Əbdül Nasir FAT-a maddi və mənəvi dəstək olacaqlarını bildirsələr də, artıq birləşmədən heçnə danışmadılar.Əbdüssəlam Arifin Misir ilə yaxınlaşma siyasəti tamamilə İraqın daxili siyasəti və BƏƏS-çilərdən qurtulma məqsədi daşıyırdı. Bundan əvvəlki təcrübələrə görə Nasirin də İraqla birləşməyə çox da həvəsli olmadığı bilinir. Çünki, İsrailə qarşı mübarizədə Misirin üstünlük verdiyi ölkə İsraillə sərhədi olmayan İraq yox, Suriya idi.Sonda, Nasir Suriya ilə 4 noyabr 1966-cı ildə ittifaq mahiyyətində razılığa gəlməyə nail oldu. Bu razılaşmaya görə, tərəflərdən birinə edilən hücum hər iki tərəfə də edilmiş sayılacaq, tərəflər belə vəziyyətdə bütün gücləri ilə bir-birilərinə yardım edəcəklərdi. Bundan əlavə, hər iki Baş Qərərgah nümayəndələrindən ibarət olan Ortaq Komandanlıq yaradılırdı.İraq prezidenti Abdürrəhman Arif 7 noyabrda verdiyi müsahibədə İraqın hələlik bu müqaviləyə qoşulmayacağını, lakin bu müqavilənin Əlcəzair kimi proqressiv Ərəb ölkələrini də içinə almasının lazım olduğunu, Suriyaya qarşı hər hansı təhlükənin yaranması halında İraqın da öz öhtəsinə düşən vəzifələri yerinə gətirəcəyini bildirdi. Suriya-Misir müqaviləsi ratifikasiya edildikdən sonra 1967-ci ilin mart ayında qüvvəyə mindi. 1966-cı ilin 9 avqustunda İraqda hakimiyyətə Naci Talib gəldi. Naci Talib ""Altıgünlük müharibə""nin başlanmasına az qalmış – 10 may 1967-ci ildə istefa etdi və Əbdürrəhman Arif baş nazirliyə gətirildi. Onun rəhbərliyi altında İraq ""Altıgünlük müharibə""yə girdi. Beləcə ""Altıgünlük müharibə""də iştirak edəcək qüvvələr müəyyən edildi. FAT faktoru 1967-ci il müharibəsindən əvvəl Ərəb dünyasında meydana gələn ən mühüm hadisələrdən biri də, təsirini hal-hazırda da davam etdirən, Ərəb-İsrail mübarizəsinin ən mühüm faktorlarından biri halına gələn və hal-hazırda Fələstin xalqının siyasi varlığının tək təmsilçisi sayılan Fələstin Azadlıq Təşkilatının (FAT) qurulmasıdır.FAT-ın yaradılmasının əsası əl-Fətihin qurulması olmuşdur. Bəzi qaynaqlar əl-Fətihin Yasir Ərafat tərəfindən 1958-ci ildə Küveytdə qurulduğunu bildirsə də, bəzi Avropa tarixçiləri əl-Fətihin 1950-ci illərdə Qərbi Almaniyanın Ştuttqart şəhərində təhsil alan bəzi Fələstinli tələbələr tərəfindən qurulduğunu iddia edir Digər mənbələrə görə isə, Qəzzənin İsrail tərəfindən işğalından sonra bəzi qəzzəli fələstinlilərin İsrailə qarşı necə mübarizə ediləcəyinə dair etdikləri müzakirələrdən sonra yaranmış və daha sonra rəhbərliyinə Yasir Ərafat seçilmişdir.Təşkilatdakı adı Əbu Əmmar olan Yasir Ərafat 1929-cu ildə Qəzzədə anadan olmuşdu. Əsl adı Əbdürrəhman Əbdülrauf Ərafat əl-Qudva əl-Hüseynidir. Ərafat Qüds müftisi Əmin əl-Hüseyni ilə yaxın qohum olduğu üçün əsl adını açıqlamaqdan həmişə qaçmışdır. Ərafat 1951-ci ildə Qahirədə mühəndislik təhsili alırdı. 1953-cü ildə Süveyş kanalı üzərindəki ingilis qoşunlarına basqın edən tələbələrlə birgə olmuşdur. Müsəlman Qardaşlarla münasibətləri olduğuna görə 1957-ci ildə Misirdən qaçmağa məcbur olmuş və 1968-ci ilə qədər qara siyahıda olduğuna görə geri dönə bilməmişdir. Misirdən Küveytə keçən Yasir Ərafat buradakı fələstinli tələbə və biznesmenləri təşkilatlandırdı və Qərbi Almaniyada hücrələr yaratdı. Yasir Ərafat və ətrafı özünü intiqam nəslinin üzvləri kimi görürdülər və onlara görə onlar artıq Fələstin mübarizəsini özlərindən əvvəlki məğlub nəslin əlindən almışdılar. Bunun səbəbi Ərəb dövlətlərinin – Misir, İraq, Suriya və İordaniyanın Fələstin məsələsindən öz mənafeləri üçün istifadə etmələri olmuşdur. Camal Əbdül Nasir ilk vaxtdan əl-Fətihə qarşı olmuşdur. 1961-ci ildə Əlcəzairin Fransadan müstəqillik qazanması fələstinlilər üçün də ilham mənbəyi oldu. Fələstinli qaçqınların ilk konqresi 28 may – 3 iyun 1964-cü ildə Qüdsün Ərəblərə aid hissəsində oldu. Bu konqresdə FAT-ın yaradılmasına qərar verildi və bu təşklatın konstitutsiyası mahiyyətində olması üçün 29 maddəlik Fələstin Milli Misaki (əl-Misak əl-Vatani əl-Filastani) qəbul edildi. Bu Misaka görə Fələstin ingilis mandatı zamanındakı Fələstin torpaqlarıdır, bu torpaqlar Ərəb vətənidir, Fələstin xalqı Ərəb birliyinə inanır və Ərəb birliyi ilə Fələstinin qurtuluşu bir-birini tamamlayan iki təməl hədəfdir. Misaka görə Fələstinin qurtuluşu qanuni müdafiə olub, bu baxımdan da, Fələstinin 1947-ci ildəki bölgüsü ilə, Balfurun 1917-ci ildəki bəyanatı keçərsizdir.FAT və təşkilatın katibi ilk gündən Misirin təsiri altına düşdü. Təşkilatın mərkəzi də Qahirədə idi. Əl-Fətih ilə FAT-ın bu rəqabəti 1967-ci il müharibəsinə qədər davam etmişdir. Bu müharibədən sonra əl-Fətihin üstünlük qazanması və baş katib Şükeyrinin 1967-ci ilin dekabr ayında istefasından sonra FAT-ın idarəsi əl-Fətihin əlinə keçmişdir. Bundan sonra FAT-ın 1964-cü il Misakı 1968-ci ildə əl-Fətihin istəyi ilə daha sərtləşdirilərək dəyişdirilmişdir. Bu Misakın I maddəsində Fələstin, Fələstin xalqının vətənidir deyilirkən, 1964-cü il Misakında olduğu kimi, bu misakın II maddəsində də Fələstin olaraq, ingilis mandatı altındakı Fələstin torpaqları qəbul edilirdi, dolayı yolla İsrailin varlığı rədd edilirdi.Bu misakın qəbul edilməsindən sonra Nasirin də dəstəyi ilə Ərafat 1969-cu ilin fevral ayında FAT-ın rəhbəri olmuşdur. FAT-ın quruluşu əl-Fətihin fədayin fəaliyyətlərini 1965-ci ilin əvvəlindən etibarən birdən birə artırmasına səbəb olmuşdur. 1965-ci ilin ilk 3 ayında əl-Fətih 7-si İordaniya torpaqlarından, 3-ü Qəzzədən olmaqla İsrailə 10 sabotaj hücumu təşkil etmişdi. Bu ilin sonuna qədər ümumilikdə İsrailə 35 belə hücum olmuşdur və bu hücumların 28-i İordaniya torpaqlarından olmuşdur. Həmin ərəfədə fələstinlilərin digər təşkilatı əl-Asifa (Fırtına) da qurulmuşdur. Əl-Fətihin bu fəaliyyətlərinə Misir, Livan və İordaniya qarşı mıxırdı. Misirin müxalifətinin səbəbi Fələstin mübarizəsində öz üstünlüyünü itirmə qorxusu idisə, digər dövlətlər İsraillə müharibənin başlamasından qorxurdular. Yalnız Suriya 1966-cı il çevrilişindən sonra əl-Fətihə böyük dəstək vermiş və İsraillə münasibətlərini daha da sərtləşdirmişdi. Suriya prezidenti Dr. Atassi israilə qarşı sərhədsiz müharibədən bəhs edirdi. Onun müdafiə naziri və gələcək Suriya prezidenti Hafiz Əsəd isə deyirdi: Suriyanın belə siyasəti iki nəticəni meydana çıxardı. Birincisi, İsrailin BMT Təhlükəsizlik Şurasına 16 may 1966-cı il tarixli şikayətində əl-Fətih və əl-Asifa təşkilatlarından ilk dəfə bəhs edilirdi. İkincisi isə, İsrailin bu iki təşkilara qarşı aktiv mübarizə aparmaması Misir, İordaniya və Livanı da cəsarətləndirdi və onlar da bu təşkilata yardımları artırmağa başladılar. 1966-cı il çevrilişindən sonra Suriya-Misir yaxınlaşması da müşahidə edilirdi. Bunun nəticəsində əl-Fətih İsrailə qarşı 1965-ci ildə 35, 1966-cı ildə 41 əməliyyat təşkil etmiş ikən, 1967-ci ilin ilk altı ayındaca 71 əməliyyatı həyata keçirmişdi. Bu əməliyyatlar Suriya, İordaniya və Livan ərazisindən reallaşdırılmışdı. Ordular və silahlar İsrailin quru qüvvələri 60.000-i daimi olmaqla, 250.000–265.000 qədər idi. 1948–1949-cu il müharibəsindən sonra İsraildə kişilərin 49 yaşına qədər və qadınların 39 yaşına qədər hər il bir ay hərbi təlim görməsi məcburiyyəti gətirilmişdi. Buna görə də tərxis yerinə icazə deyimi istifadə olunurdu. Bu sistem sayəsində hücum edilərkən geridəki yaşayış məntəqələrinin əhalisinin həm ehtiyat qüvvələrini təşkil etməsi, həm də strateji müdafiəni təmin etməsi münkün olmuşdur. Cəbhədə birinci xətdə xidmət edəcək 24–26 hissədən mövcud idi. Arxada isə 14 hissəlik ehtiyat qüvvələri var idi. O dövr üçün Misirin hərbi gücü haqqında verilən rəqəmlər 300.000–310.000-dir. Bunun 120.000-ə qədərini Milli Mühafizəçilər və ehtiyat qüvvələr təşkil etməkdə idi. Yerdə qalan hissə isə əsl döyüşə biləcək qüvvə idi, lakin bunun da 30.000-ə qədəri Yəməndə idi. Müharibə başlanan zaman Misirdə 400–500 Sovet hərbi mütəxəsisi var idi. İordaniya silahlı qüvvələri 2-i ədəd zirehli hissə olmaqla, 11 hissə olub, ümumilikdə 50.000–55.000 qədər idi. Ehtiyat hissələr isə 20.000–25.000 nəfərdən ibarət idi. 1967-ci ildə Suriya silahlı qüvvələri 60.000–70.000 nəfər-i daimi, 40.000–45.000 nəfər ehtiyat qüvvədən ibarət idi. İsrail silahlı qüvvələrinin zirehli qüvvələri 900 ədəd orta, 150 yüngül tankdan və 700–800 ədəd hərbi daşıyıcı texnikadan ibarət idi. Bundan başqa İsrail tank əleyhinə raketlərə də sahib idi. Tanklar ABŞ istehsalı Patton, Şerman və İngiltərə istehsalı Senturion tankları idi. Hava qüvvələri isə ən az yarısı Mirage, Mystere və səsdən sürətli Super-Mystere (24 ədəd) olmaqla, 300 təyyarədən ibarət idi. Misir silahlı qüvvələrinin zirehli qüvvələri, əsas etibarilə Sovet istehsalı (T-34, T-54 VƏ T-54B kimi) 1.300-ə qədər tankdan ibarət idi. Hərbi Hava qüvvələri isə 100 ədədi ovçu-bombardmançı olmaqla 360-a qədər təyyarədən ibarət idi. Bu təyyarələrin 55 ədəd Sukhoi-7, 163 dənəsi MİG-21, 40 dənəsi MİG-19 idi ki, bunların hamısı səsli təyyarələr idi.İordaniya silahlı qüvvələrinin zirehli texnikaları 70–80 ədəd Senturion, yerdə qalanı M-48 Patton tankları olmaqla 200 ədəd tankdan ibarət idi. Hərbi hava qüvvələri isə 20 ədəd İngiltərə istehsalı Havker-Hunter təyyarəsindən ibarət idi. Suriya silahlı qüvvələrinin zirehli qüvvələri 400-ə qədər T-34 və T-54 Sovet istehsalı tankdan ibarət idi. 200-ə qədər də canlı qüvvə daşımaq üçün texnikası var idi. Hava qüvvələri isə 26 ədədi MİG-21F və 48 ədədi MİG-17 ovçu təyyarəsi olan 130 təyyarədən ibarət idi. Müharibənin səbəbləri Reallıq bu idi ki, 1967-ci ilin may ayında nə Misir, nə də İsrail müharibə barədə düşünmürdü. Nasir, 1956-cı il müharibəsindən sonra İsraillə hələ müharibə etməmək fikrində qəti idi. O, yaxşı hazırlanmadan, beynəlxalq atmosfer uyğun hala gəlmədən İsrail ilə müharibə etməməyə çox diqqət edirdi. Müharibədən 5 həftə əvvəl, 7 apreldə İsrail təyyarələri Qolan təpələrindəki Suriya mövqelərini bombaladığı və 6 Suriya təyyarəsini vurduğu zaman Misir heç bir reaksiya göstərməmişdi. Həmçinin, bu zaman Misir ordusunun böyük bir hissəsi Yəməndə idi. İsrail Xarici İşlər Naziri Abba Ebanın 1966-cı ildə etdiyi təxminə görə, 1967-ci il nə sülh, nə də müharibə ili olacaqdı. Müharibə yaxınlaşdığı zaman, İsrail Suriya ilə müharibə başlayacağı halda belə Misirin bu müharibəyə girməyəcəyini düşünürdü.Lakin Suriya məsələsi müharibəni başladan qığılcım oldu və 13 maydan etibarən hadisələr tam bir gərginlik halında, böyük sürətlə müharibəyə doğru getməyə başladı. 13 may günü Qahirəyə gələn Sovet nümayəndə heyəti Nasirə İsrailin Suriya sərhədlərinə 11–13 korpusluq qüvvə yığdığını demişdi. Sovetlər bu məlumatları çox güman ki, suriyalılara da demişdilər. Çünki, suriyalılar da Nasira verdiyi məlumatda bunu qeyd etmişdilər. Çox güman ki, Nasir də verilən bu məlumatlara inanmış və mövqeyini dəyişdirmişdir.14 mayda Misir silahlı qüvvələri ən yüksək həyəcan vəziyyətinə gətirildi və Sinay yarımadasına hərbi qüvvələr göndərilməsinə başlandı. Misir mətbuatı da bu tədbirlərin İsrailin Suriyaya hücum edəcəyinə dair inanılır informasiyaların alındığını yazırdılar. Onlar Sinaya qüvvə göndərilməsinin İsrailə siqnal olmasını bildirirdilər. 16 mayda Misir və Suriyada fövqəladə vəziyyət elan edildi. Qahirə radiosu bütün silahlı qüvvələrin müharibə üçün tam hazırlıq vəziyyətinə gətirildiyini bildirərkən, Suriyada da tank və topçu birliklərinin İsrail sərhədlərindəki müdafiə mövqelərinə doğru hərəkət etdikləri açıqlanırdı. İordaniyada da səfərbərlik elan edildi. BMT Baş Katibi vəziyyəti ""çox qorxulu"" olaraq ifadə etmişdi. 18 mayda Misir müharibəyə doğru ikinci və çox mühüm bir addım atdı. Misir hökuməti, BMT Baş Katibinə 18 may günü göndərdiyi teleqramda Misir-İsrail sərhədində olan və Misirin istəyi ilə yerləşdirilmiş BMT Sülh Gücü Qüvvələrinin dərhal geri çağırılmasını istədi. 117 millik sərhəddə 3.393 nəfərlik BMT qüvvəsi xidmət edirdi. 19 mayda bu qüvvələr tamamilə çıxarıldı və boşaldılan ərazilərə Misir ordusu yerləşdi. Misir, Suriya, İordaniyanın ardıyca İraq və Küveyt də səfərbərlik elan etdi. Misir Din İşləri Komitəsi din adamlarına cihad fətvası verməyi əmr etdi. 22 mayda İsrail Baş Naziri Eşkol Knessetdə etdiyi çıxışında son günlərdə Misirin Sinayda hərbi qüvvələrini 35 mindən 80 minə çıxardığını, bu halda İsrailin də buna cavab verəcəyini bildirdi. Həmçinin Misirin əgər Sinayda yerləşən hərbi qüvvələrini azaldarsa, İsrailin də eyni hərəkəti edəcəyini bildirdi. Bu nitq ilə təxminən eyni zamanda Qafqafa hərbi bazasında etdiyi çıxışında Nasir İsrailin Qırmızı dənizə çıxışını təmin edən Tiran boğazını qapadığını elan etdi. Misir hökumətinin əvvəlcə də Süveyş kanalını İsrailə qapadığını nəzərə alsaq, İsrailin Qırmızı dənizə girişi mümkün olmurdu. Nasirin beynəlxalq su yolu sayılan Tiran boğazını qapaması İsrail başda olmaqla bütün qərb dünyasında narazılıqla qarşılandı. İsrail Baş Naziri Eşkol, 23 may günü Knessetdə etdiyi çıxışda Tiran boğazının qapadılmasını İsrailə qarşı hücum kimi qəbul etdiyini bildirirdi. Nasirin bu sərtliyinin arxasında Sovet faktorunun olduğunu düşünən İsrail zabitləri, ona eyni sərtliklə cavab verilməsini istəyirdilər, lakin hökumətin qərarına əsasən böhranın diplomatik yolla həlli üçün Xarici işlər Naziri Abba Eban qərb ölkələrinə səfərə göndərildi. Abba Eban Akabe körfəzində sərbəst səfər etməylə bağlı ABŞ və İngiltərənin dəstəyini almaqla yanaşı, Fransa prezidenti De Qol, Fransaya güvənmələrini və müharibəyə başlamamağı məsləhət gördü.ABŞ prezidenti Conson 23 may günü Amerikan xalqına etdiyi müraciətdə, Amerikanın Akabeyi beynəlxalq su yolu hesab etdiyini, bu su yolunun qapadılmasının hüquqa zidd və sülh üçün vahiməli vəziyyət olacağını bildirərək, Amerikanın bölgədəki bütün dövlətlərin müstəqillik və ərazi bütövlüyünü qorumağa qərarlı olduğunu dedi. Təbii ki, son cümlə ilə prezident Conson Amerikanın, İsrailin müstəqillik və ərazi bütövlüyünü sona qədər dəstəkləyəcəyini bildirmək istəyirdi. Sovet hökumətinin etdiyi açıqlamada isə, Sovetlər açıq-aşkar Ərəbləri dəstəklədiyini elan etdi və bütün olanlarda yalnız İsrailin məsuliyyət daşıdığını bildirdi. İngiltərə hökuməti Aralıq dənizi donanmasını həyəcan vəziyyətinə keçirdi. 3-ü təyyarə daşıyan gəmi olmaqla, 50 gəmidən ibarət ABŞ donanması diplomatik danışıqlara kömək etmək məqsədilə Şərqi Aralıq dənizi hövzəsinə göndərildi. Digər tərəfdən, 24 mayda İordaniya hökumətinin etdiyi açıqlamada, İraq və Səudiyyə Ərəbistanının hərbi qüvvələrinin İordaniya torpaqlarına girməsinə icazə verildiyini və artıq 20 minlik Səud qoşununun İordaniyada yerləşdirildiyi bildirilirdi.Kanada və Danimarkanın səyi nəticəsində toplanan Təhlükəsizlik Şurası, böhranı həll etmək üçün uzun müzakirələr aparsa da, sonda nəticə əldə etmək mümkün olmadı. ABŞ, İngiltərə, Yaponiya qərar layihəsini dəstəklədiyi halda, SSRİ və Bolqarıstan buna qarşı çıxdılar, beləliklə layihə rədd edildi.Getdikcə artan gərginliyi sakitləşdirmək üçün 23–25 mayda Qahirəyə səfər edən U Thant Nasirin mövqeyini dəyişdirə bilmədi. 26 mayda etdiyi açıqlama da, müharibənin olacağı təqdirdə məqsədinin İsraili məhv etmək olduğunu bildirdi və ""bu dəfə 1956-dakı kimi olmayacaqdır"" dedi.Misir Müdafiə Naziri Şəmsəddin Badran da 10 nəfərlik bir heyətlə 26–28 may günlərində Moskvanı ziyarət edərkən, Nasir də 29 may günü özünü ziyarət edən bir parlament heyətinə etdiyi nitqdə, SSRİ-dən şövqlə bəhs edərək SSRİ-nin indiyə qədər Misirdən heç bir şey istəmədiyini, lakin Misirin SSRİ-dən çox şey istədiyini, SSRİ-nin Misirin əsl dostuu olduğunu deyirdi.Yenə 29 may günü, Suriya prezidenti Atassi ilə Xarici İşlər Naziri Makhus Moskvaya gəldi. Müharibənin başlamasına bir həftə qalmış Moskva bəzi Ərəb ölkələrinin istinad nöqtəsi olmuşdu. Türkiyə hökuməti 30 mayda etdiyi açıqlamada, Motro Boğazlar müqaviləsi əsasında, 10 Sovet döyüş gəmisinin boğazlardan Aralıq dənizinə keçişi üçün özünə məlumat verildiyini açıqlayırdı. Həmin gün Vaşinqtonda edilən açıqlamada Amerikan VI Donanmasının Yunanıstan ilə Krit adası/ arasında toplanmaqda olduğu və iki Sovet döyüş gəmisinin də amerikan donanmasını müşahidə etməkdə olduğu bildirilirdi. 30 may günü İordaniya kralı Hüseyn də Qahirəyə gəldi və 6 saat davam edən ziyarət əsnasında Misir ilə hərbi ittifaq bağladı. 5 il müddətinə nəzərdə tutulmuş bu ittifaqa 4 iyunda İraq da qoşuldu. Qahirə radiosu Kral hüseyn əleyhinə olan kampaniyasını dayandırdı. İngiltərədə olanları müzakirə edərkən, həm müxalifət, həm də iqtidar İsraili dəstəklədiyini elan etdi. Fəhlə partiyasından Xarici İşlər Naziri Corc Braun Akabe körfəzinin Misir tərəfindən qapadılmasını müharibə hərəkəti olaraq gördüyün elan etdi.İsrail Xarici İşlər Naziri Abba Ebanın səfərində, prezident Conson ona ABŞ-nin İsrailin müstəqillik və ərazi bütövlüyünü dəstəklədiyini, Nasiri qərarından çəkindirməyə qərarlı olduğunu, lakin İsrailin də səbirli olmasının lazım olduğunu bildirdi. Abba Eban geri dönəndən sonra səbir məsələsi mübahisələrə səbəb oldu. Hərbçilər, Baş Nazir Lev Eşkol və bəzi nazirlər vaxtın Misirin lehinə işlədiyini və vaxt itirmədən müharibəyə başlanmasının lazım olduğunu bildirdilər, lakin son nəticə olaraq qərar qəbul etmək mümkün olmadı. 31 may günü, kommunistlər xaric bütün partiyalar ""divardan divara"" adlı koalisyon hökumətdə birləşdi. Süveyş böhranının qəhrəmanı Moşe Dayan Müdafiə Naziri təyin olundu. Dayan vaxt itirmədən hərəkətə keçilməsinə tərəfdar idi. 3 iyunda hökumət Dayandan hərbi vəziyyət ilə bağlı məruzəyə qulaq asdıqdan sonra, ona hərəkətə keçə bilmə səlahiyyəti verdi. Dayan hərəkətə keçmə vaxtı kimi 5 iyunu seçmişdi. Milli Su Şəbəkəsi layihəsi 1964-cü ilin Ərəb-İsrail münasibətlərinə ən çox təsir edən hadisə İsrailin İordan çayının sularından istifadə edə bilməsi üçün hazırlanan Mili Su Şəbəkəsi (ing. National Water Carrier) layihəsidir.İordan çayının 77 faizi Ərəb torpaqlarından, 23 faizi isə İsrail torpaqlarından keçirdi. Su problemi yarandıqdan sonra İsrail bu çayın sularının yalnız 1/7 hissəsindən istifadə edə bilirdi. İordan çayından ortaq istifadə üçün əvvəllər dəfələrlə layihələr hazırlanmışdı. Bunlardan ən məşhuru Eyzenhauerin şəxsi köməkçisi Erik Conston tərəfindən, 1953-cü ildə ortaya atılan və xərcləri ABŞ-nin qarşılayacağı İsrail-Ərəb İordan Ortaq Layihəsi idi, lakin anlaşmazlıqlara görə bu layihəni həyata keçirmək mümkün olmadı. Bu layihə Təbəriyyə-Neqev su kanalı layihəsi olub, bunun 50 millik qismi boru xətti, 25 millik qismi açıq su kanalı və 5 millik qismi də torpaq altı tuneli olub, arada rezervlər və motor stansiyalarından meydana gəlməkdə idi. Bu layihə ilə İsrail İordan çayından ildə 400 milyon m³ su çəkəcəkdi. Bu miqdar Conston layihəsində İsrail üçün nəzərdə tutulmuş miqdarla eyni idi və İordan çayının 40 faizini təşkil etməkdə idi.İsrailin bu layihəsi Ərəb ölkələrində böyük narazılıqlarla qarşılandı. 1964-cü ildəki I Ərəb Zirvəsi sonunda yayımlanan bəyanatda İsrailin bu layihəsinin Sionist bir işğalçılıq və yeni bir hücum olduğu bildirilir və bu layihənin Ərəb dövlətlərinin təhlükəsizlik və inkişafı ilə birlikdə, dünya sülhünə də bir hücum olduğu bəyan edilirdi. Ərəb Birliyi katibi Əbdülxaliq Hassuna tərəfindən 17 yanvarda təşkil edilən mətbuat toplantısında, Ərəb ölkələrinin də 18 ayda tamamlanmaqla və 160 milyon dollara başa gələcək Ərəb İordan layihəsini reallaşdırma qərarı aldığı açıqlandı.Bundan sonra İsrail Baş Naziri Lev Eşkol da 20 yanvar 1964-cü ildə parlamentdə etdiyi çıxışında, 11 əvvəlki Conston Planını nəzərdə tutaraq, Ərəb dövlətlərinin etiraz etmədiklərini, bu səbəblə də İsrailin bu planda özünə ayrılan miqdarda su alacağını, bu suyu əsas etibarilə Təbəriyyə gölündən çəkəcəyini bildirdikdən demişdi: İsrail ilk suyun axmağa və su şəbəkəsinin sınağının başladığını 1964-cü ilin 5 mayında elan etdi. İsrailin bu açıqlaması ərəblər tərəfindən etirazlarla qarşılansa da və bu zaman Misirdə olan SSRİ rəhbəri Xruşşovun Misir parlamentində çıxışı zamanı bu su kanalının Ərəblərin haqlarını tapdayan imperialist bir plan olduğunu desə də, sonda heç nə dəyişmədi.5–11 sentyabr, 1964-cü ildə İkinci Ərəb Zirvəsi sonunda yayımlanan bəyannamədə isə İsrailin Milli Su Şəbəkəsi layihəsinə ad heç bir maddə yoxdur. Buna qarşılıq, qeyri-rəsmi olaraq açıqlandığına görə toplantıda Hasbani, Banyas, Dan və Yarmuk çayları mövzusunda ortaq bir layihə yaradılması məsələsində Livan, Suriya və İordaniya razılığa gələ bilməmişdilər. Bu dövrdə Suriyadakı BƏƏS rejimi ilə Nasirin münasibətləri yaxşı olmadığı kimi, İsrail münasibətlərində də fikir ayrılıqları var idi. İsrailin Milli Su Şəbəkəsi layihəsinə Suriya daha da sərt münasibət göstərilməsi və Şeria sularının çevrilərək İsrailə gedəcək suyun azaldılması fikrini müdafi edərkən, Nasir buna qarşı çıxmışdır. Çünki, Nasirin bu dövrdəki siyasəti İsraili müharibəyə təhrik etməmək idi. Nasir 1956-cı il müharibəsindən aldığı dərslə, yaxşıca hazırlanmadan və beynəlxalq atmosfer uyğun hala gəlmədən İsrail ilə müharibə etmək istəmirdi. Bu barədə ona sual verilərkən demişdi: Samu hadisəsi 13 noyabrda İsrailin etdiyi Samu hücumu bütün Orta Şərqdə gərginliyin pik həddə çatmasına səbəb oldu. 12 noyabr, 1966-cı ildə İsrail zirehli maşını minaya toxunmuş, nəticədə 3 İsrail əsgəri ölmüşdü. Yola mina yerləşdirmə işinin İordaniya torpaqlarındakı Samu qəsəbəsində yerləşən Əl-Fəth tərəfindən edildiyinə inanan İsrail, İordaniya tərəfinin bildirdiyinə görə, 13 noyabrda havadan Miraj qırıcı təyyarəsi, qurudan 20 tank tərəfindən dəstəklənən bir taborluq heyətlə 4 min nəfərlik Samu qəsəbəsinə hücum etmişdir. BMT Baş Katibinin məruzəsinə görə, İsrail qüvvələri 135 evi, bir məktəbi və bir klinikanı yerlə bir etmişdı. Digər bir kənddə isə 15 ev dağıdılmışdı. İordaniya tərəfindən 37 hərbçi və 17 mülki şəxs öldürülmüşdü.Samu hadisəsi bütün Ərəb dünyasında böyük səs-küylə qarşılanarkən, Təhlükəsizlik Şurası İordaniya məsələsini 9 iclasda müzakirə etdi. 24 noyabrda Nigeriya və Malinin hazırladığı və İsraili ağır şəkildə günahlandıran qərar layihəsi, 1 bitərəf (Yeni Zelandiya) və 10 lehinə səslə qəbul edildi. Təhlükəsizlik Şurasının 228 saylı bu qərarı İsrailin bu geniş çaplı hərbi müdaxiləsi ilə həm BMT müqaviləsini, həm də razılaşma şərtlərini pozduğunu bildirir, belə halların xoş qarşılanmayacağını elan edirdi.Samu hadisəsinin Ərəb dünyasına təsirinə gəlincə, Suriya xaric, bütün Ərəb dövlətləri İordaniyanı müdafiə etdilər və bir toqquşma halında İordaniyanı dəstəkləyəcəklərini bildirdilər. Suriyaya görə isə Samu hadisəsi İsrailin Suriyaya qarşı planladığı hücumdan diqqətləri başqa yerə çəkmək üçün təşkil edilmiş bir oyun idi. Digər tərəfdən Samu hadisəsi qarşısında Ərəb dünyasının İordaniya ilə birliyi çox qısa ömürlü oldu və qısa müddətə Ərəb dünyasını yenı mühafizəkar-modernist qütblərə bölünməsinə səbəb oldu. Belə ki, hadisədə ölənlərin 19 noyabrda edilən cənazə mərasimləri, Nablusdan başlayaraq İordaniyanınn Hebron, Yericho, Cenin, Beytüllahim və Tulkarim kimi şəhərlərində fələstinlilərin izdihamlı mitinqləri ilə müşayət olundu. İsrail əleyhinə başlayan bu mitinqlər qısa müddətdən sonra Kral Hüseyn əleyhdarı mitinqlərə çevrildi. FAT ilə Kral Hüseyn yenidən qarşı-qarşıya gəldilər. Bu qarışıqlıq Dəməşq və Qahirə radioları tərəfindən daha da qızışdırılırdı. FAT lideri Şukeyri, 22 noyabrdakı çıxışında Qahirə radiosundan etdiyi çıxışında İordaniyanın İsrail ilə sərhədinin müdafiəsini FAT-a verməsini tələb edirdi. Kral Hüseynin buna cavabı ""başımı cəllada təslim etmək üçün bir səbəb görmürəm"" şəklində oldu. Bundan sonra Şükeyri yenə Qahirə radiosundan etdiyi çıxışında Kral Hüseyn barədə qatil, imperializmin köləsi, kafir, İslamın və ərəbliyin düşməni ifadələrini işlətdi. Bundan qısa müddət sonra Şukeyri Kral Hüseynin razılığı olmasa belə FAT qüvvələrinin İordaniyaya girəcəyini bildirdi.İordaniyanın Misir və Suriya tərəfindən sıxışdırılmasına cavab olaraq, ABŞ Xarici İşlər Nazirliyi 22 noyabrdakı açıqlamasında İordaniyaya 36 ədəd F-104 hərbi təyyarəsi də daxil olmaqla hərbi yardım ediləcəyini bildirərkən, Səudiyyə Ərəbistanı da lazım olduqda kömək edə bilmək üçün İordaniya ilə sərhəd ərazisi olan Tabuk bölgəsinə 20 minlik hərbi qüvvə topladı. Buna baxmayaraq, dekabr ayından etibarən İordaniya-Suriya münasibətləri daha da gərginləşdi və sərhəddə toqquşmalar başladı. Hər iki tərəfin radioları bir-birləri əleyhinə kampaniyaya başladı, lakin 1967-ci ilin yanvar ayından etibarən İsrail-Suriya sərhədində toqquşmaların artması diqqətləri o tərəfə yönəltdi. 1967-ci ilin yanvar ayının 1, 2, 3, 6, 8, 9, 10 və 11-də Təbəriyyə gölünün şimal və cənub hissələrində İsrail və Suriya əsgərləri arasında toqquşmalar oldu. İsrail BMT-yə şikayət məktubu göndərdi. Bunun ardıyca Suriya tərəfi də şikayət etdi.Bu gərginlik getdikcə daha da artdı. Suriya hökuməti 10 yanvar, 1967-ci ildə etdiyi açıqlamada İsrail hücumu olacağı təqdirdə, Misir-Suriya Müdafiə Paktının qüvvəyə minəcəyini bildirərkən, Misir mətbuatı da Misirin bu paktla öhdəliyini yerinə yetirəcəyini yazırdı. İraq mətbuatı və Bağdad radiosu da Fələstin vətəninin qurtuluş savaşında Suriyanın yanında olmağa tam hazır olduqlarını bəyan etdilər.İsrail-Suriya sərhədlərindəki gərginliyin ciddi olduğu və razılaşma sərhədlərinin hər iki tərəfində böyük qüvvələrin toplanıldığı BMT Razılaşma Müşahidə Təşkilatı tərəfindən də təsdiq olununca, Baş Katib U Thant, 15 yanvarda hər iki tərəfə müraciət edərək, silahlı mübarizədən qaçmalarını istədi. Bundan sonra qısa müddətə də olsa, toqquşmalar bir müddətlik də olsa sakitləşdi, lakin 7 aprel, 1967-ci ildə olan İsrail-Suriya toqquşması, 1956-cı ildən bəri olan ən böyük və ciddi toqquma idi. Çünki bu toqquşmada hərbi hava qüvvələrindən istifadə olunmuşdu. İyun ayının ilk günlərində İsrailin qonşusu olan Ərəb ölkələrində tamamilə müharibə əhvali-ruhiyyəsi hakim idi. Həmçinin ərəblər ilk hücumun İsrailin etməsini gözləyirdilər, beləcə, İsrail yenidən işğalçı kimi təqdim ediləcəkdi. İsrailin qarşılaşdığı ilk məsələ ölkənin kiçik, sərhədlərinin düz ərazidə olması və bunun da strateji müdafiəyə imkan verməməsi idi. Bu səbəblə müdafiə deyil, hücum taktikası seçilmişdi. Hücumun təməl ünsürləri isə hücumun zirehli qüvvələrlə və sürətlə edilməsi, ikincisi bu hücuma hava dəstəyinin təmin edilə bilməsi üçün hava üstünlüyünün əldə tutulması idi. Hava hücumu 1967-ci il Ərəb-İsrail müharibəsi 5 iyun sabahı İsrail təyyarələrinin Misir hava limanlarına etdiyi gözlənilməz basqın ilə başladı. Gözlənilməz idi çünki, normalda hava hücumları gün aydınlanarkən edildiyi halda, İsrailin hava hücumu Qahirə saatı ilə səhər 08:45-də başlamışdır. Bunun da səbəbi Misir radarlarının bu saatlarda artıq bir basqın gözləməyərək ehtiyatsızlıq etmələrinin təsbit edilmiş olması idi.Misir İsrailin hava hücumlarını daima ya şərqdən İsrail tərəfdən, ya da Şimaldan Aralıq dənizi istiqamətindən gözləmişdir, halbuki hücum qərbdən, səhra istiqamətindən gəlmişdir. Bu da bu formada reallaşmışdır: Təyyarələr İsrail hava limanından qalxdıqdan sonra qərbə Aralıq dənizi istiqamətinə yönəlmişlər və sonra radio danışıqları tamamilə kəsərək dənizdən 50 metr hündürlükdə uçmuşlar. Bununda səbəbi 16 ədədi Sinayda olan 26 Misir radarı ilə, İordaniyanın çox qüvvətli olan Markoni 247 radar stansiyasına, Kiprdəki İngilis radarlarına və ABŞ VI Donanmasının radarlarına yaxalanmamaq idi. Təyyarələr Misirin qərbinə keçdikdən sonra, səhra tərəfə enərək, Misirə daxil olmuşlar. İsrail ordusunun Baş Qərərgahı bu hücumu belə planlamışdı: Bir qırıcının Süveyş kanalı üzərindəki hava limanını bombalayıb öz yerinə qayıtması bir saatdan uzun çəkməməli idi. Bir saatlıq hücum da belə planlanmışdı: 22.5 dəqiqə qalxlşdan hədəfə çatmağa qədər lazım olan vaxt, 8 dəqiqə hədəfə hücum və 20 dəqiqə geri dönmək üçün lazım olan vaxt. Qırıcılar hücum zamanı bütün bombalarını atacaqlarına görə yüngülləşəcəkdilər və geri dönüş vaxtı buna görə qısalacaqdı. Öz yerinə döndükdən onra 7.5 dəqiqə ərzində qırıcılara benzin və silah yüklənəcəkdi. 2 dəqiqə də ehtiyatüçün saxlanılırdı. Bu plan hücum zamanı heç bir əskiklik olmadan tədbiq edilmişdi.Misir Baş Qərərgahının 6 iyun günü yayımladığı bəyanatda deyilridi ki, bir gün əvvəl baş vermiş hücum zamanı İsrail hücumlarını ABŞ və İngiltərə gəmilərindən qalxan qırıcılar da dəstəkləmişdir. Bunu əsas gətirərək, Misir ABŞ və İngiltərənin ona hücum etdiyin bildirmiş və Süveyş kanalının qapadıldığını elan etmişdi. Ertəsi günü Misir Xarici İşlər Nazirliyinin də bu məzmunda bəyanat verməsindən sonra ABŞ Xarici İşlər Nazirliyi bu iddianı yalan olduğunu bildirmişdir. Cavab olaraq isə, Misir ABŞ və İngiltərə ilə diplomatik münasibətlərin kəsildiyini bildirmişdir. İsrail hökuməti 8 iyundakı açıqlamasında 6 iyun günü Nasir ilə Kral Hüseyn arasındakı telefon danışığında bu yalan iddianın planlandığını, bu danışığın İsrail kəşfiyyatı tərəfindən qeydə alındığını bildirmiş və qeydə aldığı yazını yayımlamışdır. Daha sonra Misir bu bəyanatlarını geri çəkmiş və İsrailin tək hərəkət etdiyini boynuna almışdır.Hücum nəticəsində Misir 16 mühüm hava limanından və hərbi hava qüvvələri bazasından 10-u bombardman edilmişdir. 280 Misir hərbi təyyarəsi elə yerdəcə, havalanabilən 20 təyyarə isə havada vurularaq, düşürülmüşdür. Həmin taktika ilə 50 Suriya təyyarəsi və 20 İordaniya təyyarəsi vurulmuşdur. Bütün bunları edərkən İsrail sadəcə 19 təyyarə itirmişdir.Beləliklə elə müharibənin ilk günündəcə Ərəb dövlətlərinin hərbi hava qüvvələri tamamilə məhv edilmiş, havada mütləq üstünlük qazanan İsrail dövləti bu üstünlük sayəsində quruda da üstün ola bilmişdir. Sinay və Qəzzə cəbhəsi Sinay cəbhəsində Misir qüvvələri bu yarımadanın topoqrafiyasına görə yayılmışdı. Sinayda İsrail sərhədləri ilə Süveyş kanalı arasında 3 əsas yol var idi. Bunlar: Ən şimalda, köhnə Fələstin sərhədindəki Refahı, Aralıq dənizi sahilindəki əl-Ariş vasitəsilə Süveyş kanalının şimalında və şərq sahilində olan Kantaraya bağlayan yol, Bu yolun cənubunda, ortada, İsrail torpaqları içindəki Nitzanadan başlayıb, Əbu Agheila, Cebel Libni, Bir Hama və Bir Qafqafadan keçib, kanalın şərq sahilinin düz ortasındakı İsmailiyyəyə çatan yol, İsrail-Misir sərhədinin cənub qismində və Misir torpaqları içində olan Kuntilla ilə, daha cənubda Reysül-Naqabda başlayan iki ayrı yolun Thamad ətrafında birləşərək, Nakhldan və Mitla keçidindən keçib, kanalın cənubundakı Süveyşə çatan yol.Misir ordusu Sinayda əsas etibarilə bu üç əsas yolu nəzarət altında tutmaqla və dərinləməsinə müdafiə sistemi İsrailin ilk zərbələrini qarşılayacağı kimi, ardıyca da hücuma da keçə biləcəkdi. İsrail isə atəşkəs üçün beynəlxalq təzyiqin tez müddətə gələcəyini bildiyindən, hücum planlarını sürət ünsürünə dayandırmışlar və Sinayın üç əsas yolunu ələ keçirməyi planlamışlar. İsrail hücumu 5 iyunun səhəri, Qəzzə keçidinin cənubundakı Xan Yunisə hücumla başladı. Xan Yunis ələ keçirildikdən sonra cəbhə komandanı General Tal qüvvələrinin bir qismini Qəzzəyə göndərərkən, bir qismini də Refah üzərinə göndərdi. Qəzzə döyüşləri çox çətin keçdi. Qəzzə ancaq 6 iyun, çox şiddətli küçə və tank müharibələrindən sonra İsrail qüvvələrinin əlinə keçdi. Refah döyüşləri də çox şiddətli keçdi. Misir qüvvələri Refahda çox güclü müqavimət göstərdi, lakin 5 iyunda, gecə vaxtı şəhər tutuldu. Misir cəbhəsinin şimal hissəsi 5 iyunda demək olar ki, çökdürüldü. 20 mil cənubda isə bir başqa İsrail qüvvəsi də Bir Lahfanı ələ keçirmək üçün hərəkətə başladı. Çünki Bir Lafhan, el-Arişe, Əbu Agheliaya gedən yolların qovşaq nöqtəsi idi. Güclü müqavimətə baxmayaraq, 6 iyunda şəhər tutuldu. Daha cənubda isə General Şaron komandanlığındakı İsrail qüvvələri 5 iyun səhəri Nitzanadan hərəkətlə Abu Agheliaya yönəldi. Gecə hücum başladı. 20 saat davam edən toqquşmalardan sonra, şəhər İsrail ordusu tərəfindən tutuldu. Bununla da Misir müdafiəsini demək olar ki, dağıldı.Sinay cəbhəsində, şimaldakı General Tal qüvvələrinin bir hissəsi Qəzzəni nəzarət altına alarkən, General Tal əsas qüvvələrini ikiyə ayırdı. Birinci kalon Aralıq dənizi sahili boyunca irəliləməyə davam edərək, əl-Arişi aldıqdan sonra, Süveyş kanalı sahilindəki Kantaraya doğru irəliləməyə başladı. Bu qüvvələr bir gündə Kantara yolunun yarısını keçdilər. General Tal qüvvələrinin böyük bir qismi Bir Lafhana dönərək, digər İsrail qüvvələri ilə birləşdi və buranı aldı. Sonra da cənuba, Cəbəl Libniyə yönəldi. General Şaron qüvvətləri də 6 iyunda Əbu Aghelianı aldıqdan sonra, daha cənubda Kusseimaya yönələrək Misir mövqelərinə hücuma keçdi. Bütün bu döyüşlər güclü hava dəstəyi ilə edilmişdir.Sinaydakı İsrail qüvvələri 7 iyunda da irəliləməyə sürətlə davam etmişdilər. General Yaffe komandanlığındakı qüvvələr 7 iyun günü Cəbəl Libnini aldıqdan sonra, Misir müdafiəsinin ikinci xəttinin son qüvvətli mərkəzi olan Bir Hassanaya yönəldilər, lakin misirlilərin buranı əvvəlcədən boşaltmış olduqlarına görə bura asanlıqla ələ keçirildi. Cəbəl Libni və Bir Hassananı ələ keçirən İsrail qüvvələri 7 iyun günü ikiyə ayr��laraq qərb istiqamətində, biri Bir Qafqafa, digəri də Mitla keçidinə doğru irəliləməyə başladı. Bu keçidlər Misir müdafiəsinin üçüncü xəttini təşkil edirdi. General Talın qüvvələri 18 saatlıq bir yürüyüşlə və yolda da Bir Hamanı ələ keçirərək, Bir Qafqafaya çatdılar. 6 saatlıq döyüşdən sonra Qafqafa ələ keçirildi.General Yaffe komandanlığındakı ikinci qism qüvvələr də Bir Thamadanı aldıqdan sonra Gidi və Mitla keçidlərinə çatdılar. Mitla keçidi Süveyş kanalına 30 mil uzaqlıqda idi. 15 mil uzunluğundakı Gidi keçidi 7 iyunda ələ keçirildi. 7 iyunun sonlarına doğru, artıq demək olar ki, İsrail qüvvələri 3 əsas yola da tam nəzarət edirdilər. Kuntilladan hərəkət edən bir başqa İsrail ordusu isə Şarm-əl Şeyxə irəliləyərək, paraşütçü hissələrin köməkliyi ilə şəhəri tutudular. Beləcə Tiran boğazı rahatlıqla İsrailin nəzarətinə keçmiş oldu.Sinay cəbhəsinin 8 iyun günü ən mühüm döyüşü Misir generalı Şazlı ilə General Şaron arasında Naxlda baş verdi. Misir qüvvələri əsasən Gidi və Mitla keçidlərinə yığıldığı üçün və Gidi keçidi ələ keçirildikdən sonra ən mühüm nöqtə Mitla keçidi olduğundan Kusseimadakı Şaron qüvvələrinin Mitla keçidinə gəlməsi istəndi, lakin arada olan Naxlda General Şazlı komandanlığında mühüm Misir ordusu var idi. Döyüş 8 iyun günü 10:00-da başladı və İsrail hərbi hava qüvvələrinin Misir mövqelərinə atəş etdiyi döyüş 4 saat davam etdi. Nəticədə Naxl İsrail qüvvələri tərəfindən işğal edildi, Misir ordusu 50 tank, iki topçu alayı, 300 texnika və 1000 nəfər canlı qüvvə itirdi.Naxldan sonra Şaron Mitla keçidində General Yaffenin qüvvələri ilə birləşdi. 8 iyun günü Mitla keçidinə doğru hərəkət edildiyi zaman keçidin 30 Misir tankı tərəfindən qapadıldığı göründü. 3 saatlıq döyüşdən sonra Mitla keçidi də İsrail ordusu tərəfindən tutuldu. Şimaldakı İsrail qüvvələrinin də Kantaraya çatdığı da nəzərə alınardısa, Süveyş kanalına gedən bütün yollar və keçidlər İsrail qüvvələrinə açılması demək idi. Demək olar ki, bütün Sinay yarımadası İsrailin əlində idi. Artıq Misirin edəcəyi bir şey demək olar ki, qalmamışdı. Buna görə də, Misir BMT-yə müraciət edərək İsrailin də qəbul edəcəyi halda, atəşkəsə razı olduğunu bildirdi. 8 iyun axşamı Sinay cəbhəsində atəşkəs qüvvəyə mindi. Misir prezidenti Camal Əbdül Nasirin 23 noyabr 1967-ci ildə etdiyi çıxışa görə, Misir ordusu Sinayda silah və təchizatının 80 faizini itirmişdir ki, bunun da 1/3 hissəsi istifadəyə yararlı halda İsrailin əlinə keçmişdir. Sinayda 10000 əsgər və 1500 zabit olmuş, 5000 əsgər və 500 zabit də əsir düşmüşdür.İsrail tərəfində isə 275 əsgər və zabit ölmüş, 800 nəfər də yaralanmışdır. İsrail 61 tank itkisi vermişdi. İordan çayının qərb cəbhəsi İordaniya cəbhəsində isə İsrail 5 iyun günü İordaniyaya xəbər göndərib, onların torpaqlarında gözü olmadığını bildirdi. İordaniyanın bitərəf qalacağı təqdirdə, ona heç bir ziyan verilməyəcəyini bildirdi, lakin Kral Hüseyn bunu rədd edərək, İsrail yaşayış məskənlərini top atəşinə tutdu.Kral Hüseynin özünün daha sonra dediyinə görə, İsrail təyyaarələrinin Misir hücumuna aid xəbərlərə İsrail hökuməti qarartma tədbiq etdiyindən, Misir Baş Komandanlığının ona göndərdiyi mesajda İsrailin hücum etdiyi, lakin Misir təyyarələrinin İsrail hava qüvvələrinin 75 faizini məhv etdiyi, İsrail hava bazalarına hücumlara davam edildiyi və Misir qüvvələrinin İsrail torpaqlarına girdiyi şəklində xəbərlərə inanmışdır. Bundan başqa, İordaniya radarları Misir hücumundan geri dönən İsrail təyyarələrini müəyyən etdikdə, Misir Baş Komandanlığının danışdığımız mesajı sayəsində, bunların İsrailə hücum edən Misir təyyarələri olduğu düşünülmüşdür. 5 iyun boyunca İsrail-İordaniya toqquşmaları Qüdsdə davam etmişdir. İordaniya cəbhəsində isə Qüds döyüşləri 6 iyun boyunca da davam etdi. Yalnız bu arada Qüdsün şimalındakı Latrun və Ramallahı ələ keçirərək, şimala, Qərbi Şerianın mərkəzinə doğru irəliləməyə başladılar. İsrail Şimal Komandanlığına aid qüvvələr də şərq istiqamətində hərəkətə keçərək Tulkarim, Kalkilya ilə Cenini aldılar və Nablusa yönəldilər. Cenin döyüşlərində İsrail qüvvələri İordaniya qüvvələri qarşısında çox pis vəziyyətə düşsə də, güclü hava bombardımanından sonra yenidən üstünlüyü ələ aldılar. İordaniya cəbhəsində isə şiddətli toqquşmalardan sonra İsrail qüvvələri 7 iyun günü Şərqi Qüdsü almağa nail oldu. Beləcə Qüds tamamilə İsrailin nəzarətinə keçdi. İki min ildən sonra yəhudilər yenidən Qüdsə sahib oldular.Nablus uğrunda çox şiddətli döyüşl��r oldu. İordaniya qüvvələri Nablusu verməmək üçün çox qüvvətli müqavimət göstərdilər. Ancaq İsrail hava qüvvələrinin işə qarışmasından sonra İordaniya ordusu Nablusu boşaltdı. Beləcə Qüdsün ardıyca bütün Qərbi Şəria da İsrailin əlinə keçdi. Bundan sonra İordaniya BMT-nin atəşkəs çağırışını qəbul etdi və 7 iyun axşamı, saat 20:00-dan etibarən İordaniya cəbhəsində atəşkəs qüvvəyə mindi. Üç günlük müharibədə İordaniya 700-ə yaxın itki verdi. Qolan (Suriya) cəbhəsi İsrailın planlarında əsas yer Sinaya verildiyindən və İordaniya cəbhəsi ikinci olduğundan, 5 iyun günü Suriyaya qarşı heç bir tədbir görülməmişdir. Beləliklə Qolan təpələrinə yerləşdirilmiş olan Suriya topları da sərhəddəki İsrail məskənlərinə atəş açmaqdan başqa heçnə etməmişdir.40 millik Suriya sərhədində isə, 6 iyun günü çox da fəaliyyət olmadı. Suriya qüvvələri bəzi yəhudi yaşayış nöqtələrinə kiçik qüvvələr və az miqdarda tankarla hücum etdilər, lakin yəhudi könüllü milisləri tərəfindən geri çəkilməyə məcbur edildilər. 7 iyunda da Suriya cəbhəsində böyük dəyişiklik baş verməmişdi. Suriya hələ də topçu atəşləri edirdi. Yalnız Dəməşq radiosu yalandan İngilis təyyarələrinin Suriya mövqelərini bombaladığını, buna baxmayaraq Suriya ordusunun İsrailin şimalındakı Huleh yaylağını nəzarəti altına aldıqdan sonra, Safad və Nazarethə doğru irəliləməkdə olduğunu bildirirdi.Suriya cəbhəsində topçu atışı 8 iyun günü də davam edirdi. Misirin atəşkəs istəməsi Suriya tərəfindən gözlənilmirdi. Buna cavab olaraq, Dəməşq radiosu etdiyi yayımda Suriyanın İsrail ortadan qaldırılana qədər mübarizəsini davam etdirəcəyini bildirdi.İsrail hava qüvvələri isə ertəsi günü Suriya cəbhəsində hücuma hazırlıq üçün seçilmiş yerləri güclü bombardman etdi. Bununla o həm də Suriyanın hər hansı atəşkəs cəhdinə də mane olmaq istəyirdi. 9 iyunda artıq Misir və İordaniya atəşkəsi qəbul etmişdi. Artıq indi İsrail hərbi hava qüvvələri və quru qüvvələri tam gücü ilə Suriya cəbhəsinə yüklənə bilərdi, lakin Suriya hələki quru aktiv quru əməliyyatlarına qatılmadığı üçün öz gücünü saxlamışdı. İsrail qüvvələri isə xeyli yorğun idi. Buna görə də, İsrail hücumu çox güclü, həm də sürətli olmalı idi. Həmçinin, İsrail Suriya ilə müharibənin uzanacağı halda SSRİ-nin öz müttəfiqinə yardım edəcəyindən qorxurdu.İsrail ordusu Suriya cəbhəsinin şimal qismində 9 iyun sabahı 07:00-dan etibarən 5 kalon halında hücuma keçdilər. Hücum Suriyanın atəşkəsi qəbul etməsindən 4 saat sonra baş vermişdi. İsrail hücumunda əsasən zirehli texnika və hava qüvvələri iştirak edirdi. Döyüşlər şiddətli keçirdi. Suriyalılar topçu mövqelərini xüsusilə möhkəmləndirmişdi. Döyüşlərin ən şiddətlisi Suriyanın ən güclü 13 mövqeyindən biri olan və Kuneitraya 3 mil məsafədəki Zaura ilə Tel Fakfərdə oldu. Zaura günortadan sonra, 3 saatlıq döyüşün sonunda israillilər tərəfindən tutuldu. Tel Fakhər isə 7 saatlıq vuruşmadan sonra İsrail ordusu tərəfindən tutuldu. Artıq 9 iyun axşamı Suriya cəbhəsində bir çox boşluqlar açılmışdı. 10 iyun günü İsrail ordusu sabah tezdən etibarən və bilbaşa Kuneitra istiqamətində hücumlara davam etdilər. Hələ də bilinməyən səbəbdən Dəməşq radiosu sabah 08:45-də Kuneitranın işğal edildiyini elan etdi, halbuki İsrail ordusu Kuneitradan bir xeyli aralı idi. Bunu eşidən Kuneitradakı Suriya ordusu hissələri Dəməşqdən yardım gəlməyəcəyini düşünərək şəhəri boşaltdılar. Beləliklə də, İsrail ordusu heç bir güllə atmadan şəhəri tuta bildi. Dəməşq şəhərinə 40 mil məsafədə olan Kuneitranın tutulması ilə İsrail Suriya torpaqlarının 12 mil içinə girmiş və bütün Qolan təpələrini işğal etmiş olurdu. Qolan təpələrindəki Suriya topçuları 1956-cı ildən etibarən İsrail şəhərlərini topa tuturdu. Artıq bu təklükə aradan qaldırılmışdı. İsrailin onun tələblərinə baxmayaraq, Suriyanın torpaqlarını işğal etməsi SSRİ-nin İsraillə bütün münasibətləri kəsməsi ilə nəticələndi. Beləliklə, 10 iyun günü saat 16:30-da Suriya cəbhəsində də Altıgünlük müharibə sonlandı. Suriyanın rəsmi açıqlamasına görə, iki günlük müharibəödə Suriyanın itkisi 145 ölü və 1645 yaralı idi, lakin daha sonra Dəməşqdən verilən məlumatlr ölü sayının 2500, yaralı sayının isə 5000 nəfər olduğunu göstərmişdir. İsrailin əlində 591 Suriyalı əsir var idi ki, bu əsirlər iki əsir İsrail pilotu ilə dəyişdirilmişdi. Bundan əlavə İsrail 80 Suriya tankını dağıtmış, 40 tankı da əsir almışdı. Suriyanın 18 topçu taborundan 15-i darmadağın edilmişdi. İsrailin itkisi isə 15 ölü və 306 yaralı idi. USS Liberty hadisəsi 8 iyun 1967-ci ildə ABŞ Hərbi Donanmasına məxsus elektronik kəşfiyyat gəmisi USS Liberty Ariş şəhərindən 24 km şimalda (Misir sularından az aralıda) İsrail qırıcı təyyarələri və torpedo gəmiləri tərəfindən təxminən 75 dəqiqə boyunca hücuma məruz qaldı. Gəmi demək olar ki, batırıldı. Hadisə nəticəsində 34 dənizçi öldü, 171 nəfər isə yaralandı.Hadisədən dərhal sonra İsrail tərəfi hadisənin səhvən baş verdiyini, USS Liberty gəmisinin Misirin Əl-Quseyr gəmisi ilə səhv salındığını bildirdi. Səhvə görə İsrail tərəfindən hadisə qurbanlarına və onların ailələrinə təzminat verildi. ABŞ-yə isə gəminin istifadəyə yararsız hala gətirildiyinə görə kompensensiya verildi.ABŞ tərəfindən aparılan araşdırmadan sonra İsrailin verdiyi izahat qəbul edildi və hadisənin səhvən baş verdiyi elan edildi. Bu hadisə 1987-ci ildə qarşılıqlı notalarla bağlandı, lakin ABŞ Dövlət Katibi Dean Raskın və Hərbi Dəniz Əməliyyatları komandanı Tomas Moorerin də daxil olduğu bəzi tanınmış şəxslər hadisə günki siqnalların transkriptləri ilə tanışlıqdan sonra hücumun səhvən baş verdiyi fikrini rədd etdilər. Bu şəxslərin bildirdiyinə görə, İsrail gəminin ABŞ gəmisi olduğunu bilə-bilə hücum etmişdi. Müharibənin sonunda İsrail 8,000 km2 olan torpaqlarına 23, 622 km2 Sinay yarımadası, 0,444 km2 Qolan təpələri, 2,270 km2 Qərbi Şəria, 0,140 km2 Qəzzə keçidi olmaqla 26,475 km2 torpaq qatmışdı. İşğal edilən bu torpaqlar İsrail sərhədləri daxilindəki 300 min Ərəbə 1 milyon daha qatmaqda idi. Bu dövrdə İsrail əhalisinin sayı 2,3 milyon nəfər idi, belə olan halda, Ərəblər İsrail əhalisinin 63/37 nisbətini təşkil edirdi. Bu torpaqları tutmaq İsrailə 750 milyon dollara başa gəlmişdi. Müharibədə İsrailin canlı qüvvə itkisi 776 ilə 983 arasında göstərilir. İsrail ordusundan yaralananların sayı isə 4517 nəfər olmuşdu. 15 İsrail əsgəri isə əsir düşmüşdü. Misirin müharibədəki canlı qüvvə itkisi isə 9800 ilə 15000 nəfər arasında göstərilir. 4338 misirli hərbçi isə əsir düşmüşdü. İordaniya 700 canlı qüvvə itirmiş və 2500 nəfər də yaralanmışdır. Suriya ordusu isə 1000–2500 nəfər arasında canlı qüvvə itirmişdir. 367-591 nəfər isə əsir götürülmüşdür. Camal Əbdül Nasirin istefası Prezident Nasir dörd gün ərzində ağır bir məğlubiyyətlə İsrail qarşısında bütün Sinay yarımadasını itirdi. 9 İyun səhəri radiodan Misir xalqına xitabında bir tərəfdən istefasını açıqlayarkən, digər tərəfdən də, məğlubiyyətin bu üç sürprizin nəticəsi olduğunu ifadə edərək, qərbliləri günahlandırdı tutdu: Düşmən şərqdən və şimaldan gözlənilərkən, qərbdən gəlmişdir. Başqasının köməyi olmadan düşmən buna müvəffəq ola bilməzdi, Düşmən Misirdəki hərbi və mülki hava limanlarınına hücum etmiş və öz hava sahələrinin qorunmasını başqa dövlətlərin öhdəsinə buraxmışdır, İmperializm düşmənlə tam əməkdaşlıq etmiş. Amerikan və İngilis təyyarə daşıyan gəmiləri, düşmənin döyüş qabiliyyətinin artırılmasına kömək etmək üçün, düşmən sahillərinin yaxınlığına gətirilmişdir.Bundan sonra Nasir qəhrəmancasına döyüşdüklərinə görə İordaniya və İraq ilə, ""böyük Suriya xalqına "" və tutduqları mövqelərinə görə isə Sudan, Küveyt, Yəmən, Livan, Tunis və Mərakeş (Səudiyyə Ərəbistanının adı keçmir) təşəkkür etdikdən sonra, bütün bunlara baxmayaraq məsuliyyəti üzərinə götürdüyünü, bu səbəblə də hər cür rəsmi vəzifədən, siyasi fəaliyyətdən tamamilə və yekun olaraq çəkildiyini və xalqın arasına qarışaraq bir vətəndaş kimi öz öhdəliklərini yerinə yetirəcəyini bildirdi. Nasir 1964 tarixli Müvəqqəti Misir konustitusiyasının 110-cu maddəsi çərçivəsində dövlət rəhbərliyini Zəkəriya Mühittinə verdi. Nasirin istefasından sonra bütün Misirdə Nasir lehinə mitinqlər keçirildi. Xalq ""Nasir bizi tərk etmə"" şüarları səsləndirirdi. Bundan sonra Nasir yenidən rəhbərliyə qayıtdı. Buna qarşılıq olaraq Misir silahlı qüvvələri komandanının müavini Marşal Əbdülhəkim Amr 9 iyunda istefa verdi və onun yerinə general Mahmud Fevzi gətirildi. Bundan sonra da iyunun 11-də quru , hava və dəniz qüvvələri komandirləri də istefa verdilər. Mübahisələr Orta Şərqdə və dünyada böyük dəyişikliyə səbəb olmuş Altıgünlük müharibədən sonra bütün dünyada müzakirə olunan bəzi mübahisəli məsələlər meydana çıxdı. Bu mübahsələrin əksəriyyəti öz aktuallığını hal-hazırda da, saxlamaqdadır. Bu mübahisə mövzularına misal olaraq misirli hərbçilərə İsrail hakimiyyəti tərəfindən işğəncə edilməsi iddialarını, önləyici hücum və ya ədalətsiz hücum məsləsini, USS Liberty hadisəsini, döyüşən tərəflərə ABŞ, Birləşmiş Krallıq və SSRİ tərəfindən hərbi dəstək məsələlərini göstərmək olar. Önləyici vuruş və ya ədalətsiz hücum Başlanğıcda həm Misir, həm də İsrail tərəfi elan etdi ki, ölkələri digəri tərəfindən hücuma məruz qalmışdır. İsrailin BMT-dəki səfiri Qideon Rafael İsrail XİN-dən belə bir məktub aldı: 3:10-da Qideon Rafael BMT Təhlükəsizlik Şurasının iyun ayı üçün rəhbəri olan danimarkalı Hans Taboru yuxudan oyatdı və ona Misir ordusunun İsrailə hücum etdiyini, İsrailin Misirin bu qorxaq və xain hücumuna cavab verdiyini bildirdi. BMT Təhlükəsizlik Şurasının 5 iyundakı iclasında Misir və İsrail tərəfləri bir-birlərini hücum etməkdə ittiham etdilər. İclas zamanı İsrail nümayəndələri Eban və Evron ilk atəşin misirlilər tərəfindən açıldığına and içdilər.SSRİ tərəfindən dəstəklənən Misir 5 iyunda müharibənin İsrail tərəfindən başladıldığını bildirdi. İsrail isə ilk atəşin Misir tərəfindən açıldığını bildirirdi. İsrail nümayəndəsi BMT Təhlükəsizlik Şurasına bildirmişdi ki, ""Bu sabahın erkən saatlarında (5 iyun) Misir ordusu kütləvi halda İsrail sərhədinə tərəf göndərilmişdir. Eyni zamanda Misir qırıcıları Sinaydakı hava limanlarından havaya qalxmış və İsrailə tərəf uçmuşdur. Qəzzədəki Misir artilleriyası kissifim, Nahal-Oz və Eyn Haşeloşa adlı İsrail kəndlərini bombalamışdır."" Həqiqətdə isə bu düzgün deyildi. ABŞ Kəşfiyyat Ofisi müəyyən etmişdi ki, ilk atəş İsrail tərəfindən atılmışdır və müharibə İsrailin Misirin quru qoşunlarını havadan müdafiəsiz buraxılması ilə nəticələnən qəfil hava hücumu ilə başlamışdır.İlk o hücum etməsinə baxmayaraq, İsrail ilk əvvəllər özünün birinci hücuma məruz qaldığını bildirirdi. Az sonra isə, özünün ilk hücum etdiyini etiraf etdi, lakin bunun planlanan işğalı önləmək üçün etdiyini bildirdi.İsrail ilk hücum etməsini haqlı olduğunu bildirmək üçün bu arqumentləri göstərmişdi: İqtisadi boğulma. Belə ki, İsrail öz neft ehtiyatının 90 faizini Misirin qapatdığı Tiran boğazından təmin edirdi, Müharibənin 3 cəbhədə olacağı və yüz minlərlə Ərəb ordusunun sərhədlərə yığılması, Müharibənin müddətinin uzanması zamanı İsrailin mülki əhalidən təşkil etməli olduğu ordunun ölkənin sosial və iqtisadi həyatına güclü mənfi təsirinin olacağı.Ərəblərin düşüncələri hücumun İsrail tərəfindən başladıldığınına əsaslanırdı. Misirin BMT-dəki daimi nümayəndəsi M. A. Əl Koni bildirmişdi: Müharibədən sonra bəzi İsrail rəsmiləri etiraf etdilər ki, onlar Misir tərəfindən hücum gözləmirdilər. İyunda İsraildə hökumətə daxil olan Mordeçay Bentov ona verilən ""ektremizm təhlükəsinin olub-olmaması"" haqqında suala cavab olaraq bildirmişdi ki, ""heç bir yox olma təhlükəsiz yox idi, bu yeni Ərəb torpaqları əldə etmək üçün uydurulmuş yalan idi"". ABŞ tərəfi müharibədən əvvəl İsrailə verdiyi kəşfiyyat materiallarında bildirmişdi ki, Misir ordusunun yayılması müdafiə xarakteri daşıyır və İsrailə hücuma hazırlıq hiss edilmir. Müharibə dövründə İsrailin XİN rəhbəri olmuş Abba Eban öz xatirələrində yazırdı ki, Nasir İsrailə hücum etməyi inandırıcı deyildi: İsrailli hərb tarixçisi Martin van Krevelda görə müharibənin əsl səbəbləri hələ də bilinmir, lakin müharibədən əvvəl İsrail hərbi qüvvələrinin müharibə üçün çalışdıqları və digər tərəfi provakasiyaya çəkmək üçün səylə çalışdığı hiss edilir. Ceyms Thuo Qathii bildirir ki, İsrailin hücumu Karolina testinə uyuşmurdu, lakin bu testə ən yaxın hücum idi.Hərhalda, İsrail öz hücumunun haqlı olmasını Misirin Tiran boğazını qapaması ilə əsaslandırırdı. Çünki, bu boğaz 1958-ci ildəki Cenevrə konvensiyasının Dənizlər haqqında qanununa əsasən beynəlxalq su ərazisi hesab edilirdi, lakin bütün bunlara baxmayaraq, bu qanuna nə Misir, nə də onun müttəfiqləri qoşulmamışdı. Misirin mövqeyinə görə, Tiran boğazı açıq dənizin iki beynəlxalq su ərazisi hesab edilə bilməzdi. Çünki, Aqaba körfəzi açıq dənizin iki regionunu birləşdirən beynəlxalq su ərazisi deyil. Buna baxmayarq, Qərbi Avropa ölkələri və BMT Misirin bu qərarı ilə razılaşmırdı. Digər tərəfdən, Misirin mövqeyi III dünya ölkələri tərəfindən dəstəklənirdi. Misirlilərin digər misirliləri öldürməsi iddiası Atəşkəs qüvvəyə mindikdən sonra Misirin 7 diviziyası Sinay yarımadasında İsrail qüvvələrinin əhatəsində qalmışdı. Minlərlə misirli hərbçi və əsgər çaşqnlıq və təlaş içərisində İsrail qüvvələrini yararaq Süveyş kanalına çatmaq üçün hücuma keçdilər. İsrailin bu qədər əsiri saxlamaq üçün təchizatı yox idi, buna görə də misirli qüvvələrin Süveyşə çatması üçün şərait yaratdılar. Süveyş kanalına çata bilən hərbçilər kanalı üzərək Misir tərəfə keçmək niyyətində idilər, lakin hərbçilər təxminən, çayın ortasına çatanda Misir tərəfindən avtomatlardan atəş açıldı.Bəzilərinin iddiasına görə, bu əmri orduya Camal Əbdül Nasir vermişdir. O, qorxurdu ki, bu hərbçilər Misirə daxil olarlarsa, xalq Misirin hansı formada darmadağın edilməsini başa düşə bilər.Sağ qalan şəxslər əvəvlcə Süveyş kanalının Misir tərəfində tikanlı məftillərlə əhatələnmiş düşərgələrdə saxlanıldı, daha sonra isə Qantaraya sürgün edildilər. Məşhur Britaniya baş naziri olan Vinston Çörçilin Randalf Çörçill qeyd etmişdi ki, ""geriyə — Misirə geri dönə bilən Misir əsgərləri onu özlərinə heç vaxt ev edə bilmədilər, əvəzində xalq arasında ruh düşkünlüyünə səbəb olmasınlar deyə düşərgələrdə saxlanıldılar"". İsrail Müdafiə Nazirliyinin misirli əsirləri öldürməsi iddiaları Müharibədən dərhal sonra İsrailin misirli silahsız əsirləri güllələməsi xəbərləri yayılmağa başladı. Xeyli sayda israilli əsgər misirli əsirlərin edamının şahidi olduğunu bildirirdi. Yediot Aharonot (azərb. Ən Yeni Xəbərlər) qəzetinin jurnalisti Qabby Bron bildirmişdi ki, o, özü 5 misirli əsirin edamının şahidi olmuşdur. İsrailli tarixçi, novelist Maykl Bar-Zohar demişdi ki, o, özü şahid olmuşdur ki, 3 misirli əsir israilli aşpaz tərəfindən edam edilmişdir. İsrailli siyasətçi və tarixçi Meir Pa'il demişdir ki, dəfələrlə əsirlərin və Ərəb mülki şəxslərin edamına şahid olmuşdur. Tarixçi Uri Milşteyn isə bildirmişdir ki, 1967-ci il müharibəsi zamanı İsrail əsgərləri dəfələrlə təslim olan Ərəb hərbçilərini öldürmüşdülər. O, əlavə edirdi: İddia olunur ki, öldürülən misirli əsgərlərin hamısı sənədlərdə elə göstərilmişdir ki, guya onlar qaçmağa cəhd edərkən öldürülmüşdürlər. İsrailli tarixçi və jurnalist Tom Segev ""1967"" adlı əsərində bu barədə yazır: 1995-ci ilin 21 sentyabrında New York Times bildirdi ki, Misir hökuməti Sinay yarımadasının Əl Ariş şəhərində çoxda dərində olmayan 2 toplu məzarlıq aşkar etmişdir. Misir hökumətinin iddiasına görə, bu məzarlıqda İsrail tərəfindən 1967-ci il müharibəsi zamanı qanunsuz olaraq güllələnən 30–60 arası misirli əsir dəfn edilmişdir. İsrail isə cavab olaraq, öz XİN nümayəndəsi Eli Dayanı Misirə göndərdi. Eli Dayan bildirdi ki, onlar bu məsələni Misirlə müzakirə etməyə hazırdırlar və ölənlərin ailələrinə təzminat verə bilərlər. Nazir həmçinin, bildirdi ki, hadisənin baş verməsindən 20 il keçdiyi üçün onların bunu edənlər haqqında araşdırma başlatma hüquqları yoxdur. Daha sonra Misirdəki qəzetlərdən biri olan Əl Şaab İsrailin Misirdəki səfiri David Sultanın 100 misirli əsirin öldürülməsində iştirak etdiyini iddia etdi. İsrail səfirliyi və XİN-i bu iddianı rədd etdi və bildirdi ki, David Sultanın o dövrdə orduda olduğu belə aydın deyildir.İsrail Müdafiə Nazirliyi sənədlərinin sinifləndirilməsinə əsasən bilinir ki, İsrail ordusunun Baş Qərərgahının Əməliyyatlar şöbəsi 1967-ci ilin 11 iyununda əsirlər barədə yeni əmrlər imzaladı. Bu əmrin verilməsi o dövrki mövcud əmrlərin bir-biriləri ilə ziddiyət təşkil etdiyinə görə əsaslandırılırdı: Təslim olan hərbçilər və mülki şəxslər heç bir halda ziyan görməməlidirlər Silahlı olan və təslim olmayan hərbçilər və mülki şəxslər öldürülə bilər.İsrail mənbələrinə görə 4338 nəfər misirli hərbçi İsrail ordusu tərəfindən əsir alınmışdı. 11 İsrail hərbçisi isə Misir ordusu tərəfindən əsir alınmışdı. Əsirlərin dəyişdirilməsi 1968-ci ilin 23 yanvarında sonlanmışdır. Döyüş dəstəyi Tarixçi Corc Lenczovskiyə gprə, ABŞ prezidenti Conson may ayının 23-də ABŞ rəsmilərinə İsrailə müxtəlif yollarla silah yardımı etmək üçün icazə vermişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, həmin dövrdə Orta Şərqə silah göndərilməsinə və satılmasına embarqo qoyulmuşdu.Stefen Qrin öz kitabında yazır ki, ABŞ müharibə zamanı İsrailə kəşfiyyat təyyarələri göndərmişdir. Bu təyyarələrin vəzifəsi gecə vaxtı uçuş edərək Misir quru qoşunlarının hərəkətini izləmək və sabahkı hava hücumu üçün material toplamaq olmuşdur. Müəllif buna sübut kimi isə, İsrail Hərbi Hava Qüvvələrinin mükəmməl hücumlarını göstərmişdir.ABŞ XİN rəsmisi və Orta Şərq üzrə ekspert Riçard Parker bu iddianı qəti şəkildə rədd edərək, bunu bekar bir adamn fərziyəsi adlandırmışdı.Müharibənin ikinci günü Ərəb ölkələrinin hökumət yönümlü qəzetləri yazırdılar ki, amerikan və britaniyalı qoşunlar İsrail tərəfdən döyüşürlər. Qahirə radiosu və rəsmi dövlət qəzeti olan Əl-Əhram isə bu iddia ilə yanaşı başqa iddialar da irəli sürürdü. Qəzetin iddiasına görə: İsrail hərbi təyyarələri ABŞ və Britaniya təyyarədaşıyan gəmilərindən uçaraq Misirə hücum etmiş, Eyni zamanda Liviyadakı ABŞ bazası olan Vheelus bazasından ABŞ hərbi qüvvələri Misirə hücum etmiş, ABŞ casus peykləri İsrail ordusuna Misir ordusunun hərəkətini əks etdirən şəkillər göndərmişdir.Camal Əbdül Nasir dövründə Əl-Əhram qəzetinin rəhbəri olan Məhəmməd Həssaneyn Heykal da bu iddiaları Əl-Cəzirə kanalında təkrarlamışdır. Muəmmər Qəddafi Liviyadakı bazasından ABŞ-nin Misirə hücum etməsinin yalan olmasını qəbul etdi və bunun sadəcə 1969-cu ildəki hərbi çevrilişə rəvac vermək üçün ortaya atıldığını bildirmişdi. Həmçinin, ABŞ və Böyük Britaniya dövlətləri də rəsmi şəkildə bu iddiaları rədd etmişdilər. Buna bənzər iddiaları Dəməşq radiosu və Əmman radioları da təkrarlayırdı. Hətta, Misir mətbuatı yazırdı ki, guya İordaniya kralı Kral Hüseyn radarlardan Britaniya qırıcılarının Britaniya təyyarədaşıyan gəmilərindən havalanmasının şahidi olmuşdur. Bütün bu iddialar Ərəb dövlətlərindən başqa heç bir yerdə ciddiyə alınmırdı. ABŞ, Böyük Britaniya və İsrail bütün iddiaları rədd edirdi. Bundan əlavə, 8 iyunda Misirin nüfuzuna xeyli ziyan vuran hadisə baş verdi. İsrail Camal Əbdül Nasir ilə Kral Hüseyn arasında radio-telefon vasitəsilə baş tutmuş telefon danışığının səs qeydlərini mətbuatda yaydı: Müharibənin sonunda Ərəb dövlətləri acınacaqlı şəkildə məğlub oldular. Ərəb müharibələri bu dərəcə ağır dərəcədə baş vermiş məğlubiyyətlərini ABŞ-nin İsrailə dəstək verməsi ilə əsaslandırırdılar. 1967-ci ilin 9 iyununda Camal Əbdül Nasir öz istefa məktubunda (istefası qəbul edilmədi) yazırdı: Kral Hüseyn daha sonra ABŞ dəstəyinin olduğu fikrindən imtina etdi. 30 iyun 1967-ci ildə Nyu-Yorkdakı çıxışında o bildirdi ki, hal-hazırda o əmindir ki, nə ABŞ, nə də Britaniya təyyarəsi müharibədə iştirak etməmişdir.Sentyabr ayında The New York Times məlumat yaydı ki, Nasir Ərəb ölkələri zirvəsində iddialarının real olmadığını bildirmişdir. Bütün bunlara baxmayaraq, Ərəblərin müharibədə təkcə İsrailə qarşı yox, həm ABŞ-yə, həm də Britaniyaya qarşı döyüşməsi fikri bütün Ərəb dünyasına hakim oldu. Böyük Britaniyanın Səudiyyə Ərəbistanının Ciddə şəhərindəki nümayəndəsinin bildirdiyi kimi Misirlə hər hansı müharibə Yəmən müharibəsi kimi nəticələnəcəkdi: Müharibə bitəndən sonra da Misir hökuməti və onun mətbuat orqanları bu iddiaları müdafiə etməyə davam edirdi. Əl-Əhram da daxil olmaqla, Misirin bütün böyük qəzetləri gündəlik bu barədə məqalələr yazırdılar. Məhəmməd Heykal da Qahirə radiosunda bu iddiaları müdafiə etməyə başladı. Onun bildirdiyinə görə, Suriya və Misirə qarşı gizli ABŞ-İsrail müqaviləsi vardır.İsrailli tarixçi Elie Podeh yazır: ABŞ-İsrail tarixçisi Maykl Oren bildirir ki, Ərəb liderlərinin müharibəyə ABŞ və Britaniyanın birbaşa daxil olması iddiasını belə səylə müdafiə etməsinin əsas səbəbi Sovet İttifaqının dəstəyini təmin etmə istəyi olmuşdur. Digər səbəb kimi isə, Ərəb dövlətlərinin İsrailə biabırcasına məğlub olmasından sonra xalqda yarana biləcək nifrəti özlərindən uzaq tutma istəyi olaraq göstərir. Çünki, ABŞ və Britaniyaya qarşı məğlub olduqlarını düşünən xalq öz liderlərini başa düşə bilərdi. Bu iddialardan sonra neft istehsalçısı olan Ərəb dövlətləri ABŞ və Britaniyaya neft ixracına embarqo tədbiq etdi. Bunun nəticəsində də, neftin qiyməti dünyada görünməmiş dərəcədə qalxdı. 6 ərəb ölkəsi ABŞ ilə diplomatik münasibətləri kəsdi, Livan ABŞ-dəki səfirini geri çağırdı. Daha geniş müstəvidə isə, bu müharibə Orta Şərqdə anti-amerikan solçu hərəkatların, dini-funtamentalist qruplaşmaların fəallaşmasına və son nəticədə terrorizmin yüksəlməsinə səbəb oldu. Anti-amerikan əhvali-ruhiyyə tədricən Ərəb dövlətlərini aşaraq İranda, Pakistanda və ümumən III dünya ölkələrində əsasən xalq arasında hakim rol oynamağa başladı. Bu da həmin dövlətlərin BMT-də anti-amerika siyasəti izləmələrinə səbəb oldu.Britaniyalı mütəxəsislərin firincə ""Ərəblər məğlubiyyətin səbəbi ola biləcək bütün versiyaları rədd edirdilər, onlar inanmırdılar ki, İsrail onları kənardan yardım olmadan uda bilər"". Qeyri-döyüş dəstəyi 1993-cü ildə Conson Prezident Kitabxanasına şifahi arxiv müsahibəsi verən və müharibə zamanı ABŞ-nin Müdafiə Naziri olmuş Robert MakNamara bildirmişdi: Sovetlər bunu öyrəndikdən sonra Sovet İttifaqının rəhbərlərindən olan Kosigin Kremldən qırmızı xətlə ABŞ-la əlaqə yaratmış, ABŞ-nin hər hansısa hücumu fonunda onları müharibə ilə hədələmişdi. Sovet İttifaqı öz Ərəb müttəfiqlərini dəstəkləyirdi. 1967-ci ilin may ayında Sovet İttifaqı Şərqi Aralıq dənizi hövzəsinə öz hərbi dəniz donanmasını göndərməyə başladı. Onun donanması ABŞ və Britaniya donanmasını izləyirdi. Buradakı Sovet donanması ABŞ donanması ilə döyüşməyə tam qadir vəziyyətdə idi. Sovetlərin məqsədi isə müharibəyə ABŞ-nin və ya digər Qərb dövlətinin birbaşa müdaxiləsinin qarşısını almaq idi. 1983-cü ildə Boston Globeyə verdiyi müsahibədə o dövrki ABŞ Müdafiə naziri Maknamara demişdi ki, ""biz müharibəyə olduqca yaxın idik və Kosigin bizim gəmilərimizin Aralıq dənizində olmasına hədsiz əsəbləşmişdi"".BBC jurnalisti Ceremi Boven özünün Altı gün kitabında yazır ki, müharibə başlamamışdan əvvəl İsrail gəmisi olan Miryam avtomatları, 1055 mm tank mərmilərini və zirehli texnikanı Felikstovda buraxmış və müharibə başladıqdan sonra isə İsrail yük təyyarələri məkik uçuşları quraraq ABŞ və Britaniya bazalarından silah-sursat daşımışdır. Sonrakı hadisələr və təsirləri Qaçqınlar məsələsi 1967-ci il Ərəb-İsrail müharibəsi qaçqınlar probleminə də yeni ünsürlər gətirdi. Bilindiyi kimi, Fələstin qaçqınları məsələsinin başlanğıcı 1948–1949-cu illərdəki birinci Ərəb-İsrail müharibəsi olmuşdur. BMT 1948-ci ilin sonlarından qaçqınlara yardım problemini müzakirə edərək, BMT Qaçqınlara Yardım Təşkilatını qurmuşdu.}Bu tarixdən etibarən bu təşkilat Fələstin qaçqınlarına kömək etməkdə idi. SSRİ və sosialist ölkələr qaçqınlar məsələsinin yaranmasında qərbliləri günahkar bilmələrinə görə, heç bir zaman yardımlara qatılmamışlar və yardımın yükü başqa ABŞ olmaqla digər ölkələrin üzərinə düşmüşdü. Məsələn, 32 ölkənin 1967-ci il üçün yardım fondu 30.1 milyon dollar olmuşdu. Bunun 22.2 milyon dolları ABŞ tərəfindən verilmişdi. Digər tərəfdən BMT-nin məruzəsinə görə, 1965-ci il sonunda qaçqınların sayı ölkələrə görə belə idi: İordaniya 697.658, Qəzzə 301.879, Livan 162.499 və Suriya 138.081, ümumilikdə isə 1.300.117 nəfər idi.Təhlükəsizlik Şurasının 14 iyun, 1967-ci ildə, işğal edimiş torpaqlarda mülki əhaliyə insani münasibət bəslənməsinə və vətənlərindən ayrılmış olanların evlərinə dönmələrinin asanlaşdırılmasına dair 237 saylı qərarının tədbiqi çərçivəsində BMT mövzu ilə əlaqədar xüsusi nümayəndə təyin etmişdi. Xüsusi nümayəndə Nils G. Qussingin avqust ayında verdiyi məruzəyə görə Qərbi Şərianın 430.000-i əsasən Fələstin qaçqını olan 1.1 milyon nəfər əhalisindən 200.000-i Şəria çayının şərqinə köç etmişdi. Suriyaya görə 110.000, İsrailə görə də 85.000 nəfər İsrail işğalına girən torpaqlardan Suriyaya köç etmişdi. Sinay və Qəzzədən kanalın digər tərəfinə köç edənlərin sayı isə 35.000-ə qədər idi. Həmçinin xüsusi nümayəndə mülki əhaliyə qarşı İsrail tərəfindən pis rəftar edilmədiyini yazırdı.BMt Qaçqınlara Yardım Təşkilatının rəhbəri Baş Katibə verdiyi hesabatda Altı Gün Müharibəsində qaçqınların sayında 350.000–400.000 nəfərlik artım olduğunu və bunun böyük çoxluğunun da Qərbi Şəria köçlərindən qaynaqlandığını deyirdi. Bu hesabat BMT-nin 19 sentyabr, 1967-ci ildə başlayan iclasında müzakirə olundu və bilavasitə BMT-nin qaçqınların vətənlərinə dönmələrini özündə ehtiva edən, 11 dekabr, 1948-ci il tarixli, 194 saylı qərarının hələ də reallaşdırılmaması müzakirələrə səbəb oldu. Nəticədə, BMT 19 dekabr 1967-ci ildə 3 bitərəfə qarşı 98 səslə aldığı, 2341 A saylı qərarında 1948-ci il tarixli 194 saylı qərarın tədbiq edilməmiş olmasından yaranan təəssüf hissini bildirərək, bütün üzvləri bu qərarın tədbiqinə və Qaçqınlar Təşkilatına kömək etməyə dəvət etdi. Qüds məsələsi BMT, 4 iyulda Pakistan tərəfindən təklif edilib, Türkiyə, Mali və İran tərəfindən də dəstəklənən qətnamə layihəsini, 20 bitərəfə qarşı (ABŞ da bitərəf qalmışdır) 99 səslə 2253 saylı qətnamə kimi qəbul etmişdir. Qətnamədə İsrailin Qüds barədə aldığı qərarlardan yaranan narahatlıq bildirilir və bu qərarların qeyri-qanuni sayıldığı vurğulanaraq, İsraildən bu qərarlari geri alması istənirdi. Bu qərardan sonra İsrail XİN rəhbəri Abba Eban, 10 iyulda Baş Katibə göndərdiyi məktubda Qüdsün 7 iyunda İsrailin əlinə keçməsi ilə birlikdə, bütün dinlərin ibadətinə açıldığını, sözü gedən 5727–1967 saylı ""Müqəddəs Yerlərin Qorunması"" qanununun müqəddəs yerləri hər cür hücumdan və ziyarət azadlığının tapdanmasından qorunması məqsədini daşıdığını, şəhərə ərəblərlə Yəhudilərin bir-birləri ilə təmasının nəzarətdə olduğunu, başda su olmaqla, bütün şəhərə bələdiyyə xidmətlərinin verilməkdə olduğunu, bütün tədbirlərin Qüdsün 3 böyük dinə ərz etdiyi böyük əhəmiyyətə görə olduğunu bildirirdi, lakin Eban 4 iyul qətnaməsinin qəbul edildiyinə dair heç bir söz demirdi.İsrailin bu mövqeyindən sonra Türkiyə, Əfqanıstan, İran, Malayziya, Mali və Somali tərəfindən dəstəklənən Pakistan, 12 iyulda BMT-yə İsraildən 4 iyul qərarına əməl etməsini istəyən bir qanun layihəsi təqdim etdi. Bu layihənin 2 gün davam edən müzakirələrində ABŞ yenə də bitərəf qaldı. ABŞ-nin BMT-dəki nümayəndəsi Qoldberq bitərəfliyin səbəbini belə izah edirdi: Səsvermədən sonra qərar layihəsi qəbul edildi. Qərar İsrailin hərəkətlərini qınayaraq, ondan Qüdsün statusunu dəyişdirəcək tədbirlərə yol verməməsini tələb edirdi. Qüdsdəki Ərəblərin vəziyyəti ilə bağlı araşdırmalar etmək üçün İsveçrəli diplomat Ernestp Talman, Baş Katib U Thantın şəxsi nümayəndəsi təyin edildi. Onun hesabatına görə Qərbi Qüdsün əhalisi 200.000 olub, hamısı yəhudilərdən ibarətdir. Buna qarşılıq Şərqi Qüdsün əhalisi qarışıq olub, 81 faizi müsəlman, 8.1 faizi katolik, 6.5 faizi ortodoks, 2.4 faizi erməni və 2 faizi digərləri idi. Bununla belə, İsrailə görə Şərqi Qüdsün Qərbi Qüdslə bütünlənməsinə heçnə mane ola bilməzdi və bu məsələdə İsrail heç kimlə kompromisə getməyəcəkdi. Qüdsdə yaşayan Ərəblər isə İsraildən narazı idilər. Bunun əsas səbəbi Yüksək İslam Konqresinin qərarlarına İsrail hökumət dairələrinin məhəl qoymaması, məktəblərdə İsrail təhsil proqramlarının tədbiq edilməsi və s. idi. Katoliklərə gəlincə, Talmanın hesabatına görə, Papalıq Qüdsün və ətrafının qorunmasından qarantiyasını ancaq şəhərin ayrı bir varlıq, yəni korpus separatum formasına gətirilməsi və beynəlxalq rejimə tabe edilməsi ilə mümkün görməkdə idi. Bu məsələdə də İsrail dövlət ilə danışıqlara başlamışdı. Bu zaman İsrail XİN rəhbəri Abba Eban BMT Baş Katibinə göndərdiyi məktubda Qüdsdə sükunətlə və asayişlə, bütün dinlərin sərbəst ibadəti üçün lazimi şərtlər təmin edilmədikcə beynəlxalq nizamlama düşünülməyəcəyini, İsrailin bu şərtləri təmin etməyə çalışdığını, bu zaman görülən tədbirlərin son həllə təsir etməyəcəyini bildirirdi, lakin bundan sonra BMT-nin aldığı heç bir qərar real olaraq işləmədi. 1978-ci ildə İsrail Qüdsü rəsmi olaraq paytaxtı elan etdi. 1980-ci ildə Şərqi Qüdsün Qərbi Qüdsə birləşdirildiyinin elanı ilə, rəsmi olaraq Şərqi Qüdsü də öz hakimiyyəti altına almış oldu. Ərəb dövlətlərinin münasibəti Müharibəyə ilk reaksiya təbii olaraq Ərəb ölkələrindən gəldi. Müharibə başlamazdan bir gün əvvəl, yəni 4 iyun 1967-ci ildə İraq, Səudiyyə Ərəbistanı, Liviya, Əlcəzair, Küveyt, Bəhreyn, Qətər, Əbu Dabi (bu son üçü qeyd etdiyimiz illərdə İngiltərənin himayəsində olan əmirlikləridi) və Misir nümayəndələri Bağdadda toplanaraq, 5 İyun tarixli qərara əsasən hər hansı bir Ərəb dövlətinə hücum edən və ya İsrailə yardım edən hökumətlərə neft embarqosu tətbiq edəcəklərini bildirdilər. İyunun 6-sı Misirin İsrailin hava basqınına Amerika və İngiltərənin kömək etdiyini iddia etməsi ilə bu iki ölkəyə neft embarqosu tətbiqi qərara alındı. Küveyt, Bəhreyn, Qətər, Əbu-Dabi və Səudiyyə Ərəbistanı Amerika və İngiltərəyə neft ixracını dayandırdı. Əlcəzair, Misir, Sudan, Suriya, Yəmən, Tunis ABŞ və Birləşmiş Krallıq ilə olan diplomatik münasibətlərini kəsdilər. İraq və Livan isə Amerikan və İngilis səfirlərinin 48 saat içində ölkəni tərk etmələrini tələb etdi. Liviya hökuməti o cümlədən Amerika və İngiltərədən Liviyadaki hərbi bazalarını ləğv etmələrini və bütün qüvvələrini geri çəkmələrini istədi. Bütün Ərəb paytaxtlarında ABŞ və Böyük Britaniyaya qarşı geniş nümayişlər təşkil edildi. Lakin ölkələrin reaksiyası daha da alovlanmadan müharibə Ərəb dünyası üçün böyük bir fəlakətlə nəticələndi. İndi Ərəblər üçün məsələ artıq İsrail dövlətinin ləğvi deyil, bu müharibənin nəticələrinin aradan qaldırılması idi. Başqa sözlə, Ərəb ölkələrinin, xüsusilə də Misir, Suriya və İordaniyanın İsrail siyasətinin təməlini 1967-ci il müharibəsində itirilmiş torpaqların geri alınması və ya İsrailin işğal etdiyi Ərəb torpaqlarından çıxarılması təşkil etdi. Bu baxımdan, 1967-ci il müharibəsi Ərəb-İsrail məsələsində və ya Fələstin məsələsində yeni bir mərhələ açdı, ümumi bir proses olaraq, bir dönüş nöqtəsi yaratdı.Beləcə, İsrail 1967 il müharibəsində ələ keçirdiyi torpaqlarını geri verməyəcəyini açıqlamış oldu. İyunun 20-də Şarm-əl Şeyxdəki çıxışında Baş nazir Eşkol, Nasir, Kral Hüseyn və digər Ərəb liderləri ilə harada və nə olursa olsun, sülh danışqları ilə bağlı görüşməyə hazır olduğunu söyləyərək vəziyyətə aydınlıq gətirdi. Yəni, İsrailin bundan sonrakı siyasəti əlində tutduğu torpaqlardan istifadə edərək, Ərəb ölkələrini ikitərəfli danışıqlara məcbur etmək idi. Bu isə Ərəb ölkələrinin İsraili tanıması demək idi ki, ərəb dövlətləri də buna yanaşması o dövr üçün xeyli çətin görünürdü. Məğlubiyyətdən sonra, 10–17 iyul tarixlərində Qahirədə Ərəb dövlətlərinin görüşü keçirildi. Bu zirvədə Nasir, İraq prezidenti Əbdürrahman Arif, Suriya prezidenti Atassi, Əlcəzair prezidenti Bumedyen və Sudan prezidenti İsmail əl-Əzhər iştirak etdi. Bəyanatlara görə, prezidentlər İsrail təcavüzünün nəticələrinin aradan qaldırılması və qeyri-ərəb ölkələrinin gələcəyi ilə bağlı məsələləri müzakirə etdilər. Burada İsraili dəstəkləyən qərb dövlətləri nəzərdə tutulurdu. Bundan başqa, ölkə başçıları bütün bu mövzuların xarici işlər nazirləri ilə Xartumda toplanaraq müzakirə edilməsinə qərar verdilər. Xarici işlər nazirləri 1–6 avqust günlərində Sudanın paytaxtı Xartumda toplandılar. Görüşdə İsraillə hər hansı bir sülhün imzalanması fikri rədd edildi. O cümlədən Amerikanın İsrailə dəstək verməsi, Birləşmiş Krallıq və Almaniya Federativ Respublikasının İsrailə qarşı göstərdiyi səmimi münasibət də şiddətlə tənqid olundu. Suriya, İraq və Əlcəzairin Amerika, Böyük Britaniya və Qərbi Almaniyaya qarşı neft embarqolarının tətbiq edilməsi ideyası Tunis, Səudiyyə Ərəbistanı və Liviya kimi mötədillərin müxalifətilə qarşılaşdı. Digər tərəfdən Tunis, Ərəb ölkələrinin qılıncların əvəzinə effektiv təbliğat və diplomatiyaya üstünlük verməsinin daha məqsədəuyğun olduğunu bildirdi. İsrail dövlətinin ləğv edilməsinindən heç bir söz deyilmirdi. Bu, Ərəb ölkələrinin İsrail həqiqətini qəbul etməyə başladıqlarının bir əlaməti idi.XİN rəhbərlərinin bu iclasında, İsrail tərəfdarı qərb ölkələrinə neft embarqosu tədbiqi məsələsini müzakirə etmək üçün, Ərəb iqtisadiyyat və maliyyə nazirlərinin Bağdadda görüşmələrinə qərar verilmişdi. Bu görüş 15–20 avqust tarixlərində keçirilmişdir. Yığıncağın sonunda nəşr olunan məlumatda, neft ambarqosundan bəhs olunmadı. Çünki İraqın hazırladığı və bütün ölkələrə 3 ay müddətlə neft satılmaması, üç ay sonra isə ancaq dost ölkələrə neft verilməsi məzmunlu plan, Suriya və Əlcəzair tərəfindən hərarətlə dəstəklənsə də, Səudiyyə Ərəbistanı, Küveyt və Liviya embarqonun Ərəb ölkələrinin iqtisadiyyatlarına çox zərər verəcəyini səbəb göstərərək bu plana qarşı çıxdılar. Dövlətlər arasındakı bu fikir ayrılığı avqustun 26-dan 27-dək Xartumda toplanan xarici işlər nazirlərinin toplantı gündəliyindən neft embarqosunun çıxarılması ilə nəticələndi . Beləliklə neftin silah kimi istifadə edilməsi ehtimalı aradan qalxdı.Ərəb zirvəsi, 29 avqust-3 sentyabr, 1967 tarixləri arasında Xartumda keçirildi. Toplantıya 13 ölkənin qatılması nəzərdə tutulmuşdu, lakin 8 dövlət başçısı iştirak etdi. Mərakeş, Liviya, Tunis, Suriya və Əlcəzair dövlət başçıları isə zirvə görüşünə gəlmədilər. Liviya krali İdris es-Sunusi ilə Tunis prezidenti Burqiba xəstə olduqları üçün, radikallıq tərəfdarı Suriya və Əlcəzair dövlət başçıları, mötədillərin əksəriyyəti qarşısında bir şey əldə edə bilməyəcəkləri üçün zirvədə iştirak etmirdilər. Xartum Zirvəsi bu qərarlar qəbul etdi:• Ərəb ölkələri arasında hərbi əməkdaşlığın təmin edilməsi və mümkün hücuma qarşı səylərin gücləndirilməsi üçün zəruri tədbirlər görüləcək. • Ərəb torpaqlarındakı hərbi bazalar ləğv ediləcəkdir. Burada xüsusilə Liviya ilə Səudiyyə Ərəbistandaki Amerikan bazaları nəzərdə tutulurdu.• Səudiyyə Ərəbistanı, Küveyt və Liviya müharibənin iqtisadi zərərini kompensasiya etmək üçün Misir və İordaniyaya 135 milyon dollar yardım etməli idi. Bu məbləğin 55 milyon sterlinqini Küveyt, 50 milyonunu Səudiyyə Ərəbistanı və 30 milyonunu isə Liviya təmin edəcəkdi. Yenə bu pulun 95 milyon sterlinqi Misirə, 40 milyon sterlinqi isə İordaniyaya çatacaqdı. • Zirvə İsrail barədə bu üç əsas qərarı qəbul etdi: İsraili tanımaq, İsrail ilə müzakirələrə girmək, İsrail ilə sülh bağlamaq qadağandır. Xüsusən, bu üçüncü maddədə qəbul edilmiş üç prinsip, uzun illər ərəblərin İsrail siyasətinin üç əsas elementi olacaqdır. İsrailin münasibəti Altıgün müharibəsi Ərəb-İsrail münaqişəsində yeni mərhələ açmış oldu. Bu müharibəyə qədər İsraili coğrafiyadan tamamilə qovmaq üçün mübarizə aparan Ərəblər bu müharibədən sonra artıq mübarizələrinin qayəsini dəyişdirməyə məcbur oldular. Belə ki, onlar açıq formada qəbul etməsələr də, regionda İsrailin varlığını qəbul etdilər və mübarizələrini yalnız İsrail tərəfindən işğal edilmiş torpaqların geri qaytarılması üçün aparmağa başladılar. İsrail isə müharibədən sonra mövqelərini xeyli gücləndirdi.İsrail də yeni bir siyasət tətbiq etməyə başladı. İsrail Baş naziri Levi Eşkol, 12 iyun 1967-ci ildə İsrail parlamentində bütün dünya millətlərinə olan xitabında bunları dedi: Xartum zirvəsinin qərarları İsrail dövlətini qane etmədi , İsrail baş naziri Eşkol 3 sentyabrda verdiyi müsahibəsində bu qərarları saymazlıq qəbul edir və bildirirdi : İsrail hökuməti qərara aldı ki , sentyabrın 10-da , o cümlədən BMT nin 19 sentyabrda baş tutacaq zirvəsində əgər İsrail və ərəblər arasında 2 tərəfli danışıqlar aparılmasa, dolayı yolla olan heç bir görüşdə iştirak etməyəcəklər. Müharibədən qalib çıxan İsrailin xarici siyasəti konkret olaraq işğal etdiyi torpaqları özündə saxlamaq üzərinə köklənmişdi. Beynəlxalq ictimaiyyətin qınağından qorunmaq üçün isə hər hansı Ərəb dövləti ilə birbaşa danışıqlara razı olduğunu bildirirdi, lakin İsrail bilirdi ki, Ərəb dövlətlərinin onunla birbaşa danışıqlara girməsi çox çətin məsələdir, çünki bu İsrailin həmin dövlət tərəfindən tanınması demək olardı. BMT çərçivəsində münaqişəni nizama salmaq üçün görülən tədbirlər də öz faydasını vermirdi. Hazırlanan layihələr gah Ərəb bloku və onların himayəçisi SSRİ, gah da ABŞ tərəfindən bloklanırdı. Qalıcı sülh yaradma cəhdləri Müharibə dövründə Təhlükəsizlik Şurası 5 iyunda, həm İsrailin, həm də Misirin müraciətinə görə toplandı. Təhlükəsizlik Şurası rəhbərinin iclasda dediyinə görə, İsrail nümayəndəsi, Nyu-York saatı ilə 03:10-da ona zəng edərək Misir ordusunun İsrailə hücuma keçdiyini bildirmişdir, halbuki bu vaxt İsrail Misirə hücum etmişdi.İsraillilərin zəngindən sonra Misir nümayəndəsi də zəng edərək, eyni sözləri demişdir. Bununla da, BMT Təhlükəsizlik Şurasında çox mübahisəli dövr başlanmış oldu. SSRİ ilə Təhlükəsizlik Şurası üzvü Bolqarıstan İsrailin dərhal razılaşdırılmış sərhədlərə geri çəkilməsini və Fransa, Kanada, Danimarka kimi qərblilər də dərhal atəşkəsi müdafiə edərkən, İraq və Mərakəş İsrailin məsuliyyət daşıdığını bildirən qərarın qəbul edilməsində israr etdilər. Suriya isə ABŞ və İngiltərənin İsrail ilə ittifaqda olduğunu irəli sürərək, Əlcəzair, İraq və Misir ilə birlikdə ABŞ ilə diplomatik münasibətlərini kəsdi. ABŞ isə atəşkəsin təmin olunmasında SSRİ-nin dəstəyini əldə etmək istədi və Kuba böhranından sonra qurulan qırmızı telfon ilə ilk dəfə Kremlə zəng edərək, ABŞ-nin bu müharibəyə qatılmayacağını, tez müddətdə atəşkəs imzalanması tərəfdarı olduğunu bildirdi, lakin Sovetlərin cavabı başqa cür oldu. Sovetləri narahat edən, uzun müdətdir təlim keçdiyi, silahlandırdığı Suriyanın paytaxtı Dəməşqin İsrail tərəfindən işğal edilmə təhlükəsi idi. Buna görə də ABŞ-yə İsrailə təzyiq edərək, bundan yayındırmasını istədi, əks təqdirdə bunu özünün edəcəyini bildirdi. ABŞ İsraillə bu barədə müzakirələr apararkən, mümkün görünən Sovet müdaxiləsinin qarşısını almaq üçün VI Donanmanı da Suriya sahillərinə göndərdi. ABŞ prezidenti bu barədə daha sonralar, ""bu da mənim Kuba böhranım idi"" demişdi.Belə bir şəraitdə BMT Təhlükəsizlik Şurası 6 iyunda tərəfləri dərhal döyüşləri dayandırmağa çağıran qərar qəbul etdi. Bu qərar İordaniya tərəfindən qəbul edildi, lakin İordaniya ordusunun Misir Baş Komandanlığına tabe olmasna görə, qərarın qüvvəyə minməsinin Misir tərəfinə bağlı olduğunu bildirdi. Qısası, atəşkəs qərarı qüvvəyə minmədi. 7 iyunda İordaniya, 8 iyunda Misir Təhlükəsizlik Şurasının atəşkəs qərarlarını qəbul etdiklərini elan etdilər. Suriya tərəfi isə, BMT-nin 233 və 234 saylı qərarlarının İsrail tərəfindən də qəbul edilməsi şərtilə qəbul etdi, lakin İsrail Suriya torpaqlarında hərbi aktivliyini hələ də saxlamaqda idi. Bu, SSRİ, Bolqarıstan və Hindistanın şiddətli narazılığına səbəb oldu. Çünki BMT müşahidəçiləri də İsrail hərbi qüvvələrinin Suriyanın daxili bölgələrinə doğru irəlilədiklərini doğrulamışdı, halbuki 7 iyunda etdiyi açıqlamada qarşı tərəflərin qəbul edəcəyi halda, özünün də 233 və 234 saylı atəşkəs qərarlarını qəbul edəcəyini demişdi. Bu vəziyyətə görə Təhlükəsizlik Şurası 9 iyunda, Suriya və İsrailin toqquşmaları dayandırmalarını tələb edən 235 saylı q��rarını verdi. Bu qərara rəğmən, İsrail ordusunun 10 iyunda Kuneitranı işğal etməsindən sonra Sovetlər yayımladıqları bəyanatla İsrail ilə diplomatik münasibətləri kəsdiklərini elan etdilər və İsrail bu hərəkətlərini durdurmazsa, digər ölkələrlə birlikdə ona sanksiyalar tədbiq edəcəklərini bildirdilər. Bundan sonra, İsrail 10 iyun saat 16:30-da bütün hərbi əməliyyatlartını dayandırdılar.Altıgünlük müharibə ilə İsrail Qüdsü tamamilə ələ keçirincə vəziyyət İslam dünyası üçün böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Pakistan 16 iyunda Baş Katibə məktub göndərərək, Qüdsün İsrail şəhəri olmasının qarşısının alınmasını istədi. Həmçinin BMT-yə 194 və 303 saylı qətnamələrini xatırladaraq, Qüdsün işğalına qarşı çıxmağa çağırdı. Pakistanın qaldırdığı məsələlərin müzakirəsinə başlanılan zaman, İsrail Şərqi Qüdsü İsrail hakimiyyətinə salan bir sıra tədbirlər gördü. Bu BMT-də olan müzakirələri daha da qızışdırdı. İslam ölkələri qədər Latın Amerikası ölkələri də İsrailə qarşı çıxırdı. Onlar Qüdsün ayrı varlıq – korpus seperatum – qəbul edilərək, beynəlxalq hakimiyyətə tabe edilməsini istəyirdilər. Müharibədən sonra SSRİ-nin istəyi ilə 17 iyunda başlanan BMT fövqəladə iclası SSRİ üçün tam bir güc nümayişi oldu. Sovetlər İsrailə qarşı güclü diplomatik kompaniya başladaraq Ərəb müttəfiqlərini heç olmasa diplomatik sahədə qalib etməyə çalışırdı. Buna görə də, mübahisələr SSRİ-nin rəhbərlik etdiyi sosialist dövlətləri və Ərəb dövlətləri ilə İsrail arasında xeyli gərginləşdi. Bu müharibə barədə müzakirə mövzusu iki məsələ var idi: Müharibənin başlanmasında kimin günahkar olması Müharibənin nəticələrinni necə aradan qaldırlmasıSSRİ və Ərəb dövlətləri müahribənin nəticələrinin silinməsi və sülhün reallaşmasını İsrailin işğal etdiyi torpaqlardan çəkilmsində görərkən, İsrail sülhü prinsip olaraq qəbul etməklə yanaşı, ikili müzakirələr barədə təkid edirdi. O, əlindəki torpaqlardan istifadə edərək Ərəbləri ikili görüşlərə məcbur etməyi planlaşdırırdı. SSRİ BMT iclasına o qədər önəm vermişdi ki, onu iclasda baş nazir Kosigin səviyyəsində təmsil olunurdular. Kosigin 10 iyun günü etdiyi uzun çıxışında müharibənin yeganə günahkarının İsrail olduğunu və ölkəsinin İsrail işğallarını heç vaxt qəbul etməyəcəyini bildirdi. Kosiginə görə, İsrail işğal etdiyi torpaqlrı dərhal boşaltmalı və etmiş olduğu hücuma görə Misir, İordaniya və Suriyaya kompensasiya verməli idi. Qısası bu təməl prinsiplər SSRİ-nin Orta Şərqdə sülh üçün təklif etdiyi layəhinin əsasları idi.SSRİ baş naziri Kosiginin çıxışına cavab olaraq 19 iyunda etdiyi çıxışında İsrail XİN rəhbəri Abba Eban müharibənin məsuliyyətinin başda Misir olmaqla, İsrailin Ərəb qonşularına aid olduğunu dedikdən sonra, 5 iyun əvvəli sərhədlərə qayıtmanın artıq mümkün olmadığını bildirdi. Ardıyca sülhə doğru getmənin lazım olduğunu, atəşkəs razılıqlarının nə sülh, nə də müharibə olduğunu və bu tip razılaşmanı artıq qəbul etməyəcəklərini bildirdi. Kosiginlə Abba Ebanın çıxış etdiyi 19 iyun günü ABŞ prezidenti Conson da Vaşinqtonda etdiyi çıxışda Orta Şərqdə sülh üçün bu 5 prinsipi təklif edirdi: Regiondakı hər dövlət yaşama haqqına sahibdir. Hər dövlət digərlərinin də yaşama haqqına hörmət etməlidir, Qaçqınlar məsələsinə ədalətli həll tapılmalıdır, Beynəlxalq su yollarından hər bir kəsin maneəsiz keçmə hüququ vardır, Regiondakı bütün dövlətlərin siyasi müstəqillik və ərazi bütövlüyünə hörmət göstərilməlidir.ABŞ nümayəndəsi Artur Qoldberq də 20 iyunda etdiyi çıxışında müharibənin başlamasının iki mühüm səbəbi olaraq Misirin istəyi ilə BMT Sülh Qüvvələrinin çıxarılmasını və ikinci olaraq da Aqaba körfəzinin Misir tərəfindən qapadılmasını göstərdi. İsrailin tamamilə məhvə tərk edilməsi kimi qəbul etdiyi SSRİ layihəsinin BMT prinsiplərinə zidd olduğunu bildirərək, ABŞ-nin öz layihəsini təqdim etdi.ABŞ qətnamə layihəsi əvvəlcə bütün tərəfləri atəşkəsə mütləq şəkildə riayət etdikdən sonra əsas məqsədin Orta Şərqdə daimi sülh yaradılması olduğunu vurğulayır və sülhün metodu olaraq da III tərəfin köməkliyi ilə müzakirələrin başladılmasını təklif edirdi. ABŞ-nin irəli sürdüyü III tərəf məsələsi İsrailin birbaşa danışıqlar şərti ilə uyuşmurdu. ABŞ qərar layihəsi ən mühüm qismi isə Orta Şərq sülhünün təməl şərtlərini bildirməsi idi. Buna görə sülh Consonun göstərdiyi 5 şərtlə reallaşa bilərdi. Ərəb ölkələri çoxu ABŞ-nin bu təklifini həmin anda rədd etdilər. Digər dövlətlər isə bu şərtlərin müzakirə edilməsi üçün ilk öncə İsrailin işğal etdiyi torpaqları boşaltmasını istədilər.Varşava paktı üzvləri içində Rumıniya maraqlı mövqe sərgilədi. Rumıniya Baş Naziri Maurer, 23 iyunda etdiyi çıxışda İsrailin işğal etdiyi torpaqlardan çəkilməsini istəyərkən, Ərəb ölkələrinə də məsələləri danışıqlar yolu ilə həll etməyi təklif etmiş və bölgədəki bütün dövlətlərin müstəqil və suveren varlığına hörmət edilməsini istəmişdi. Türkiyə XİN rəhbəri İhsan Sabri Çağlayangil də 22 iyunda etdiyi çıxışında Türkiyənin xarici siyasətinin siyasi müstəqilliyə və ərazi bütünlüyünə əsaslandığını bildirdikdən sonra güc yolu ilə torpaq qazanılmasının əleyhinə olduğunu bildirmişdi.Bütün müzakirə boyünca ortaya atılan layihələrin əksriyyəti İsrailin işğal etdiyi torpaqları boşaltmasını nəzərdə tuturdu, lakin heç bir layihə lazimi səsi toplaya bilmədiyindən qəbul olunmadı. Bu vəziyyətdə BMT Baş Məclisinin kilidləndiyi bəlli idi. Avstriya və Finlandiya tərəfindən dəstəklənən İsveç Baş Məclisə məsələnin Təhlükəsizlik Şurasına transferini nəzərdə tutan layihəsini təqdim etdi. Əksərən müsəlman dövlətlərindən ibarət olan dövlətlər Təhlükəsizlik Şurasının borcunu layiqincə yerinə yetirmədiyini əsas gətirərək buna qarşı çıxdı, lakin layihə qəbul edildi və işğal edilmiş torpaqlar məsələsi Baş Məclisdən Təhlükəsizlik Şurasına keçirildi.Təhlükəsizlik Şurası Orta Şərqdə sülh problemini müzakirə etməsi 7 noyabrda Misirin Şuraya etdiyi müraciətdən sonra oldu. Misir bu müraciətindəə İsrailin 5 iyun 1967-ci ildə Misir, İordaniya və Suriyaya etdiyi hücum sonunda işğal etdiyi torpaqlardan çəkilməməkdə israr etməsinin Orta Şərqdə təhlükəli vəziyyət yaratdığını irəli sürərək, Təhlükəsizlik Şurasının bu məsələni müzakirə etməsini istədi.Şura müzakirələrə başlayanda qarşısında iki layihə var idi. Layihələrdən biri Hindistan, Mali və Nigeriya tərəfindən, digəri isə ABŞ tərəfindən təqdim edilmişdi. Hər iki layihə də ABŞ prezidenti Consonun ortaya atdığı ""sülh üçün 5 şərt"" əsasında hazırlanmışdı, lakin 3 dövlət tərəfindən hazırlanan layihə daha bitərəf olub, hər iki tərəfə təxminən bərabər öhdəliklər verirdi. 242 saylı qətnamə Müzakirələr getdiyi zaman etdiyi çıxışında ABŞ nümayəndəsi xüsusən iki prinsip üzərində durdu. Birincisi İsrailin işğal etdiyi torpaqları boşaltması, digəri isə Ərəb ölkələrinin İsrail ilə sülhə yanaşması idi.SSRİ-də 20 noyabrda bir layihə irəli sürdü. Bu layihə də digərləri kimi görünsə də, bir çox baxımdan İsrailin daha çox əleyhinə idi və İsrailin dərhal işğal etdiyi torpaqları boşaltmasını əsas götürürdü.16 noyabrda İngiltərə Ərəb dövlətləri ilə danışıqlar apardıqdan sonra nəhayət ki, öz layihəsini irəli sürdü. İngiltərənin layihəsi üçlü layihənin giriş hissəsində düzəlişlər aparılmış forması idi. Üçlü layihəni hazırlayan dövlətlər bundan sonra öz layihələrini İngiltərənin layihəsinin lehinə geri çəkdilər. Beləliklə, İngiltərənin hazırladığı layihə 242 saylı qərar adı ilə qəbul edildi.242 saylı qərarın əsasları belə idi: Qərarın əvvəlində müharibə yolu ilə torpaq qazanılmasının qəbul edilməyəcəyi və bölgədəki hər dövlətin təhlükəsizlik içində yaşaya biləcəyi, ədalətli və davamlı sülh ehtiyacı bildirildikdən sonra I paraqrafda belə bir sülhün bu iki təmələ əsaslanmasının lazım olduğu deyilirdi: İsrailin son müharibədə tutduğu torpaqlardan hərbi qüvvələrini geri çəkməsi, müharibə vəziyyətinə son verilməsi. Bölgədəki hər dövlətin suverenlik, ərazi bütövlüyü və siyasi müstəqilliyi ilə, güc təhdidindən və gün tədbiqindən uzaq olaraq, təhlükəsiz və tanınmış sərhədlər içində, sülh şəraitində yaşama haqqının tanınması.Qərarın ikinci paraqrafında beynəlxalq su yollarında sərbəst üzmə haqqının təmin edilməsi, qaçqınlar probleminin ədalətli şəkildə həll edilməsi, bölgədəki hər bir dövlətin tanınmış sərhədləri daxilinə çəkilməsi ehtiyacı vurğulanırdı. Qanuniliyini bu gün belə saxlayan bu qərar müxtəlif şərhlərə məruz qalmışdır. Qərarı şərh edərkən SSRİ nümayəndəsi qərarın tədbiq edilməsi üçün İsrailin işğal etdiyi torpaqları boşaltmasının əsas şərt olmasını bildirdi. Üstüörtülü formada olsa belə Fransa da belə bir bəyanat vermişdi. İsrail XİN rəhbəri Eban isə tamamilə əks fikirdə idi və ona görə qərarın əsas ünsürü sülh müqaviləsinin imzalanması idi. Suriya prezidenti Atassi 23 noyabrda verdiyi müsahibədə 242 saylı qərarı Ərəblərə hücum olduğunu bildirdi. Suriya XİN rəhbəri də 242 saylı qərarı tanımadığını bildirdi. Nasir də 242 saylı qərara qarşı çıxdı. Etdiyi çıxışda o, Misirin İsraili dövlət kimi tanımayacağını, İsrail ilə hər hansı sülh danışığı aparmayacağını, İsrail gəmilərini Süveyş kanalına buraxmayacağını və Fələstin xalqının haqlarını görməzdən gəlməyəcəyini bildirdi. ""Təhlükəsiz və tanınmış sərhədlər"" ifadəsi ilə, ""İsrailin işğal etdiyi torpaqlardan çəkilməsi"" ifadəsindən hansının daha üstün olması sualına heç bir zaman cavab tapılmadı. Beləliklə də, 242 saylı qərar qüvvəyə mindiyi gündən mübahisələrə səbəb oldu. Yarrinq missiyası BMT Təhlükəsizlik Şurasının 22 noyabr 1967-ci il tarixli və 242 saylı qətnaməsində Baş Katibə tərəflər arasında sülhü təmin edəcək vasitəçilik cəhdlərini artırmaqla bağlı xüsusi nümayəndə təyin etməsi vəzifəsi də verilmişdi. U Thant 23 noyabrda İsveçin Moskvadakı səfiri Dr. Qunnar Yarrinqi xüsusi nümayəndə olaraq seçdi. Dr. Yarrınq Nyu-Yorka gəlib tərəflərin BMT-dəki nümayəndələri ilə görüşdü. Bundan sonra Kiprə gedərək, qərargahını burada qurdu. BM Baş Katibinin Yarrinq missiyası ilə bağlı olan və iyun 1967 – dekabr 1970-ci ili əhatə edən məruzəsinə görə Yarrinqin ilk dövr təmasları və onun nəticələri belə olmuşdur:İsrailə görə Yaxın Şərqdə sülh İsrail ilə digər əlaqəli dövlətlər arasında birbaşa müzakirələrdə reallaşa bilərdi. Və belə bir sülh reallaşmadıqca İsrailin işğal etdiyi torpaqlardan çəkilməsi müzakirə mövzusu ola bilməzdi. Hətta, İsrail hökuməti Yarrinqə bu müzakirələrin gündəm maddələrini belə təklif etdi. Bu maddələr İsrailin öz istəklərini ehtiva edirdi. Digər tərəfdən İsrail 242 saylı qərara bağlılığını bildirirdi, lakin bu qərarın məqsədi olan sülhü reallaşdırmanın ən yaxşı yolu olaraq birbaşa müzakirələri gördüyünü deyirdi. İsrailə görə tərəflərlə dolayı yolla da müzakirələr edilə bilərdi, yetər ki bu dolayı müzakirələr birbaşa müzakirələrə gətirib çıxarsın. Yəni İsrail 1967-ci il müharibəsindən sonra qəti şəkildə ortaya qoyduğu birbaşa danışıqlar şərtindən bir qədər güzəştə gedirdi.İsrailin bu təklifləri Misir və İordaniya tərəfindən lap əvvəldən qəbul edilmədi. Misir İsrailin öncə işğal etdiyi torpaqlardan çəkilməsini şərt qoyarkən, İordaniya, İsrailin 242 saylı qərarı tədbiq etməsini istədi. Bundan əlavə hər iki dövlət də İsrail ilə birbaşa danışıqlara getməyəcəklərini bildirdilər.Suriya elə ilk gündən 242 saylı qərarı qəbul etmədiyi üçün Yarrinq Suriya ilə təmasa keçmədi. Bir müddət ara verən Yarrinq, 1968-ci ilin avqust ayından yenidən görüşmələrə başladı. Köhnə fikir ayrılıqları qalmaqla yanaşı, indi yeni bir problem də ortaya çıxmışdı. Beləki, Ərəb ölkələrinə görə İsrailin işğal etdiyi bütün torpaqlardan çəkilməsi məsələsi, 242 saylı qərara görə işğal altındakı bütün torpaqları əhatə etməkdə idi. İsrailə görə isə bütün toraqlar yox, 242 saylı qərarın öngördüyü təhlükəsiz və tanınmış sərhədlərin lazım bildiyi torpaqların xaricində qalan torpaqlardan çəkilməkdən bəhs edilirdi. Bunun qarşsıında Yarrınq öz missiyasını I dövr üçün 1968-ci ilin noyabrında yenidən dondurdu.Yarrinq II dövr görüşmələrinə 1969-cu ilin fevralında Misir, Livan, İordaniya və İsrailə səfər etməklə başladı. Səfərlərə ərzində bu dövlətlərə rəsmi şəkildə bəzi suallarla müraciət etdi. Bu suallar belə idi: Tərəflər 242 saylı qərarı sülhün təməli olaraq qəbul edirlər mi ? Müharibədən əl çəkməyə qərarlıdırlar mı ? Təhlükəsiz və tanınmış sərhədləri necə başa düşürlər ? Tiran boğazı, Aqaba körfəzi və Süveyş kanalı kimi su yollarından sərbəst keçişin təmin edilməsini istəyirlər mi ? Qaçqınlar məsələsindəki fikirləri nədir?Dövlətlərin verdikləri cavablardan göründü ki, əvvəlki mövqelərində heç bir yumşalma və ya dəyişiklik yoxdur. Belə olunca Yarrinq üçün artıq işi davam etmənin mənası qalmamışdı. Bu səbəblə işini saxlayaraq səfir olduğu Moskva şəhərinə geri döndü. Rocers planları Yarrinq missiyasının uğursuzluğundan sonra ABŞ işə qarışdı. ABŞ XİN rəhbəri Vilyam Rocers 28 oktyabr 1969-u ildə Sovet səfiri Dobrininə 3 maddəlik İsrail-Misir razılaşması təklif etdi. Bu planın əsası İsrail ilə Misirin sülhə gətirilməsi, bir-birilərinə qarşı müxtəlif hücumlardan qaçınmaları və buna qarşılıq olaraq İsrailin də özünə həm Sinayda, həm də Şarm əl-Şeyxdə bəzi təhlükəsizlik tədbirlərinin təmin ediməsi şərtilə, işğal etdiyi Sinay torpaqlarından çəkilməsi idi. Plana görə bu şərtlər əsas götürülməklə Yarrinq vasitəçiliyinə davam edəcəkdi. İsrailin bu zaman Misirin yeni bir hücumundan narahat olduğu üçün ABŞ XİN rəhbəri Rocers Misirdən alacağı hücum etməmə sözü qarşılığında İsraildən Sinaydan geri çəkilmə vədini almaq, bunu təmin etmək üçündə İsrailin ABŞ-dən davamlı silah istəklərini təsir vasitəsi kimi istifadə etmək istəyirdi.ABŞ dövləti bu planı elan etməyə məcbur oldu, çünki Yaxın Şərqdəki hadisələr ABŞ-ni hərəkətə keçməyə məcbur edirdi. Nasir isə Rocers planını öyrəndikdən sonra ABŞ-ni bir nömrəli düşmən elan etmişdi. Planın elan olunmasından sonra Misir və SSRİ bu planı dərhal rədd etdilər, lakin ən şiddətli münasibət İsraildən gəldi. 22 dekabrda edilən hökümıt kabineti iclasından sonra Baş Nazir Qolda Meyer verdiyi müsahibədə deyirdi: Rocers planı İsraildə və ümumiyyətlə dünya Sionistləri arasında böyük narazılıqla qarşılandı. İsrailin bu plana digər cavabı da Süveyş cəbhəsindəki hücumlarını artırması oldu. Misir isə bunun cavabını , Nasirin Moskva səfərindən sonra, SSRİ-dən SAM-3 raket qurğularını almaqla verdi. Bütün bunlardan sonra Rocers ikinci plan hazırladı. Rocers, Misir, İsrail və İordaniya hökumət rəhbərlərinə məktub göndərdi. Məktubda tərəflərə ABŞ-nin Yaxın Şərqdə davamlı sülhün qurulmasına çox əhəmiyyət verdiyini, sülhün reallaşmasının ən yaxşı yolunun isə tərəflərin Yarrınqlə əməkdaşlıq etmələri olduğunu, bu əməkdaşlığın bazasının da 242 saylı qərar olduğunu bildirərək, tərəflərin 1 iyuldan 1 oktyabra qədər 90 gün müddətində olduqları yerdə (standstill) atəşi saxlamalarınl və Yarrinqlə müzakirələrə başlamalarını istədi.Bu təkliflər İsrail tərəfindən şərtsiz qəbul edildi, Misir və İordaniya bəzi şərtlər qoşmaqla qəbul etdilər, Fransa, İngiltərə və SSRİ də 242 saylı qərarı əvvəlcədən qəbul etdiklərinə görə II Rocers planını da qəbul etdilər. Misirlə İsrailin atəşkəs bağlaması ilə Süveyş cəbhəsində gücdənsalma müharibəsi də dayanmış oldu. 7 avqustda 90 günlük qüvvəyə minən atəşkəs BMT-nin 4 noyabr 2628 saylı qərarı ilə 90 gün daha uzadıldı.Tərəflər II Rocers planını qəbul etdiklərinə görə Yarrinq missiyasına davam edə bilərdi. Buna görə xüsusi nümayəndə 21 avqustda tərəfləri görüşməyə dəvət etdi, lakin İsrail hökuməti 8 sentyabrda verdiyi cavabda Misirin 7 avqust atəşkəsini pozduğunu, bu pozuntunun fasiləsiz formada davam etdiyini, kanalın qərb sahilinə SAM raketlərinin yerləşdirilməkdə olduğunu, halbuki atəşkəsin standstill olması, yəni 7 avqustdakı vəziyyəti eynən mühafizə etməsinin gərəkdiyini, atəşkəsin ABŞ təşəbbüsünün ana ünsürünü təşkil etməsi səbəbilə İsrailin görüşmələrə qatılmayacağını bildirdi. Beləcə Yarrinq missiyası daha başlamamış kəsilmiş oldu. Buna görə də BMT Baş Katibi Kurt Valdheym 14 sentyabrda BMT-yə təqdim etdiyi illik hesabatda Yaxın Şərqdə sülh cəhdlərinin uğursuzluğa məruz qaldığını deməkdə idi.İsrailin qatılmama vəziyyəti 4 ay davam etdi. Nəticədə İsrail XİN rəhbəri Abba Eban 28 dekabr, 1970-ci ildə Yarrinqə göndərdiyi mesajda mövcud vəziyyətin İsrailin görüşmələrə qatılmasına icazə verdiyini bildirdi. Yəqin ki, İsraili buna getməyə məcbur edən şərtlər ABŞ-nin İsrailə daha çox silah vermək təminatı, Konqresin İsrailə silah satışını tamamilə kreditə bağlamaq qərarı və ABŞ-dən istədiyi qədər konvansional silah satın almaq icazəsi idi.İsrailin bu mövqe dəyişdirməsindən sonra Yarrinq yenidən hərəkətə keçdi, lakin 1971-ci il yanvar ayından mart ayına qədər davam edən görüşlərdən aydın oldu ki, tərəflərin əvvəlki mövqelərində heç bir dəyişiklik yoxdur. Belə ki, Misirə görə sülh yalnız İsrailin işğal etdiyi torpaqları boşaltması ilə mümkün idi, İsrailə görə isə tanınmış və təhlükəsiz sərhədlər müəyyən edilmədikcə İsrailin 5 iyun öncəsi sərhədlərə çəkilməsi müzakirə mövzusu ola bilməzdi. Hadisələr belə cərəyan etdikdən sonra, Yarrinq missiyasını yenidən saxladı və Moskvaya geri döndü.Yarrinq missiyası tam uğursuzluqla sonlanmaqla bərabər, İsraillə Misir arasında bəzi fikir ayrılıqları da yaratdı. Bunlardan birincisi 1971-ci il yanvar ayında İsrail Müdafiə naziri Dayanın ortaya atdığı formul idi. Müvəqqəti razılıq mahiyyətindəki plana görə İsrail qoşunları kanaldan 20 mil geriyə çəkiləcək, buna qarşılıq olaraq Misir də Süveyş kanalını dünya su nəqliyyatına açacaqdı. Misirin yeni lideri Ənvər Sədata görə bu təklif 242 saylı qərarda tutulanın ziddinə, işğal edilmiş torpaqların çox kiçik bir hissəsinin azad edilməsi idi. Buna görə də rədd edildi, halbuki rəsmi Vaşinqton Dayanın təklifini irəliyə doğru addım kimi dəyərləndirmişdi. Onlara görə İsrailin Sinayın bir hissəsindən çəkilməsi tamamilə çəkilmənin başlanğıcı ola bilərdi. Bundan sonra Rocers Sinaydan İsrailin yavaş-yavaş çəkilməsini nəzərdə tutan III Rocers planını hazırlamağa başladı. Bu plan əsasında Rocers və müavini Jozef Siskonun Qüds və Qahirəyə etdiyi səfərlərin məqsədi İsrailin Sinayı tədricən boşaltmağa razı salmaq idi, lakin İsrail geri çəkilməni qəbul etsə belə, burada Misir hərbi qüvvələrinin yerləşməsinə qarşı çıxdı, Misir isə Süveyş kanalını dünya nəqliyatına açsa belə İsrail üçün qapalı saxlayacağını bildirdi.1971-ci ildə Misir SSRİ ilə yeni əməkdaşlıq müqaviləsi imzaladı. Təxminən eyni vaxtda Yarrinq yenidən tərəflərlə görüşdü, lakin yenə də heç bir razılıq əldə etmək mümkün olmadı. Kurt Valdheym isə hesabatında bildirirdi ki, hadisələr belə davam edərsə Yaxın Şərqdə yeni bir müharibənin başlanmasına çox az şübhə var. BMT Yaxın Şərq mövzusunu və Yarrinqin cəhdlərini 3–14 dekabr 1971-ci ildə müzakirə etdi. Bütün dövlətlər 242 saylı qətnamənin qəbulundan bəri dediklərindən başqa yeni heç nə demədilər. Nəticədə, BMT 13 dekabr 1971-ci ildə 36 bitərəf və 7 əleyhinə olmaqla, 76 səslə qəbu etdiyi 2799 (XXV) saylı qətnaməsində kanal bölgəsində atəşkəslə bağlı 2628 saylı qətnamədən bəhs etməyərək, 242 saylı qətnaməni bir daha vurğulayıb, bu qətnamə çərçivəsində xüsusi nümayəndə ilə əməkdaşlığa davam edilməsini istərkən, V başlıqda Yarrinqin təşəbbüslərinə müsbət münasibətinə görə Misirə təşəkkür edir, VI başlıqda isə İsraili Yarrinqlə əməkdaşlığa dəvət edirdi.Yarrinq missiyasının uğursuzluğundan sonra BMT Yaxın Şərq məsələsini 29 noyabr – 8 dekabr 1972-ci ildə yenidən müzakirə etdi. Sonda 31 bitərəf, 7 əleyhinə olmaqla, 86 səslə qəbul etdiyi 2949 saylı qərarında İsrailə sərt münasibət bildirilirdi. Qərar 242 saylı qətnamənin iki təməl maddəsi olan İsrailin işğal etdiyi torpaqlardan çəkilməsi, təhlükəsiz və tanınmış sərhədləri vurğuladıqdan sonra İsraili güc yolu ilə torpaq ilhaq ediləməyəcəyini (nonannexation) prinsipinə qatıldığını bildirməyə, işğal altındakı torpaqlarda etdiyi fiziki və demoqrafik dəyişiklikləri geri almağa və bütün üzv dövlətləri bu dəyişiklikləri tanımamağa dəvət edirdi. Qətnamə fələstinlilərin haqlarına hörmət göstərilməsini, ədalətli və davamlı sülhün zəruri ünsüru olaraq göstərirdi. Beynəlxalq birliyin bütün bu cəhdləri müharibənin qarşısını almaq üçün kifayət etmədi. 1972-ci ilin sonlarında artıq Yaxın Şərq yeni bir müharibnin eşiyində idi. Bu arada Nasir ölmüş və onun yerini alan Ənvər Sadat İsrail ilə razılaşma yolunu axtarıb, bir nəticə əldə edə bilmədikdən sonra, bu dövlətə qarşı son dəfə şansını yoxlamağa qərar verdi. Mədəniyyətdə Sabaton qrupunun ""Counterstrike"" mahnısı Colonel Bagshot(en) qrupunun ""Six Days War"" mahnısı Abdallah Ahmad Hamid al-Qusi. Al-Wisam fi at-Ta'rikh. Qahirə, ""Al-Mu'asasa al-'Arabiya al-Haditha "", 1999. 360 səh. Mansour, Kamil. Beyond alliance: Israel in US foreign policy. New York: Columbia Univ. Press. 1994. ISBN 9780231084925. Hertsog, Ḥayim. Heroes of Israel: profiles of Jewish courage. London: Weidenfeld and Nicolson. ISBN 9780297794547. Hawker Hunter 1951 to 2007 (ingilis). Lulu.com. 2006. ISBN 978-1-4303-0593-4. Elie Podeh. ""The Lie That Won't Die: Collusion, 1967"". Middle East Quarterly. 11 səh. Fahir Armaoğlu. Filistin meselesi ve Arab-İsrail savaşları. İstanbul, ""İş Bankası Kültür Yayınları"", 1989. 580 səh. George W. Gawrych. The Albatross of Decisive Victory: War and Policy Between Egypt and Israel in the 1967 and 1973 Arab-Israeli Wars. Westport, ""Greenwood Press"", 2000. 281 səh. Hedrick Smith. Envoys Say Nasser Now Concedes U. S. Didn't Help Israel. Nyu-York, ""The New York Times"". Michaek Oren. The Six-Day War. ""Greenwood Publishing Group"", 2006. 261 səh. Mohamed Abdel Ghani El-Gamasy. The October War. Qahirə, ""The American University in Cairo Press"", 1993. 430 səh. Randolph Churchill & Winston Churchill (1967). The Six Day War. London, ""Houghton Mifflin Company"", 1967. 258 səh. Richard B. Parker. The Six-day War: A Retrospective. Florida, ""University Press of Florida"", 1996. 365 səh. Spencer Tucker(2004). Tanks: An Illustrated History of Their Impact. Santa-Barbara, ""ABC-CLIO"", 2004. 379 səh. Stephen Green J. Taking Sides: America's Secret Relations With Militant Israel. Nyu-York, ""William Morrow & Co"", 1984. 370 səh. Xarici keçidlər The Photograph: A Search for June 1967. The three soldiers – background to that photograph Six Day War Personal recollections & Timeline Video Clip: Sandhurst military historian analysing how King Hussein became involved in the Six Day War. — YouTube Video Clip: Analysis of Israel's Sinai Campaign in 1967 by Sandhurst military historian. — YouTube Video Clip: Military analysis of the attack on Jerusalem and the Jordanian defence. — YouTube Six-Day War Şərq ensiklopediyası All State Department documents related to the crisis Letters from David Ben-Gurion on the Six-Day War Şapell Əlyazmalar Fondu Shapell Manuscript Foundation UN Resolution 242. The status of Jerusalem, United Nations, New York, 1997 (Prepared for, and under the guidance of, the Committee on the Exercise of the Inalienable Rights of the Palestinian People) Status of Jerusalem: Legal Aspects. Legal Aspects The Six Day War – June 1967 and Its Aftermath – Professor Gerald Adler General Uzi Narkiss Arxivləşdirilib 2017-10-10 at the Wayback Machine – Müharibə başladıqdan 1 gün sonra General Uzi Narkissdən götürülən tarixi müsahib. General Yerusəlimə olan hücum barədə danışır. Liberation of the Temple Mount and Western Wall by Israel Defense Forces – İsrail radiosunun 1967-ci ilin 7 iyunundakı yayımı How The USSR Planned To Destroy Israel in 1967 Position of Arab forces may 1967.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=629292
-1967 Aralıq dənizi Oyunları,1967 Aralıq dənizi Oyunları — 1967-ci ilin 8–17 sentyabr tarixləri arasında Tunisin eyniadlı şəhərində keçirilmiş beşinci Aralıq dənizi Oyunları. Bu oyunlarda 12 ölkədən 1249 atlet iştirak etmişdir. Bu qadınların da iştirak etdiyi ilk Aralıq dənizi Oyunları idi. Xarici keçidlər International Mediterranean Games Committee Arxivləşdirilib 2007-02-03 at the Wayback Machine Mediterranean Games Athletic results at gbrathletics website Arxivləşdirilib 2009-04-12 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475242
-1967 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1967 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1967; fr. Concours Eurovision de la chanson 1967) — sayca 12-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Udo Yürqensin ifa etdiyi ""Merci, Chérie"" mahnısı ilə 1966 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1967-ci ildə Avstriya müsabiqəyə ilk dəfə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə ölkənin paytaxtı Vyana şəhərində Großer Festsaal der Wiener Hofburg-da keçirilmişdir. Müsabiqə 1967-ci ilin 8 aprel tarixində baş tutmuşdur. 1967-ci ildə Danimarka Avroviziyada iştirakdan imtina etdi və dövlət kanalı buna əsas səbəb olaraq maliyyə problemlərini göstərdi. Ölkə müsabiqəyə bir daha 1978-ci ildə qayıtdı. 17 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə Böyük Britaniya təmsilçisi Sendi Şou ifa etdiyi ""Puppet on a String"" mahnısı ilə ən çox səs toplayaraq, Avroviziya 1967-nin qalibi olmuşdur. Bu Avroviziyaya artıq iki dəfə ev sahibliyi etmiş Böyük Britaniyanın müsabiqədə ilk qalibiyyəti idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72242
-1967 KONKAKAF Çempionatı,"1967 KONKAKAF Çempionatı (isp. Campeonato de Naciones de CONCACAF 1967) — 1967-ci ilin 5 – 19 mart tarixləri arasında Hondurasda təşkil olunmuş sayca üçüncü KONKAKAF Çempionatı. Turnirin qalibi Qvatemala milli futbol komandası olmuşdur. Turnirin bütün matçları Tequsiqalpa şəhərindəki ""Estadio Tibursio Karias Andino"" stadionunda keçirilmişdir. Xarici keçidlər RSSSF — III. CONCACAF NATIONS CUP 1967 Source for Mexico matches data (unless otherwise indicated): RSSSF — Mexico — International Results Details 1960–1969",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=480032
-1967 Voleybol üzrə qadınlararası Dünya Çempionatı,"Voleybol üzrə qadınlararası dünya çempionatı 1967 — Yaponiyanın ev sahibliyi altında təşkil edilən, oyunlarından çox qalmaqalları ilə yadda qalan bir turnir idi. Belə ki, turnirə öncədən on bir komandanın üç qrupa bölünərək qatılacağı gözlənilirdi. Amma ev sahibi Yaponiya Qərbi Almaniya və Şimali Koreya himnlərinin səslənməyəcəyini, bayraqlarının qaldırılmaycağını və ən nəhayət adlarının olduğu kimi qeyd edilməyəcəyini bildirmişdi. O zamanlar Sovet bloku olaraq bilinən ölkələrdən yeddisi Şimali Koreya, Çexoslovakiya, SSRİ, Qərbi Almaniya, Çin Xalq Respublikası, Polşa və Macarıstan öz milli komandalarının yarışda iştirakını qadağa etmişlər. Beləliklə sonda dörd komanda ilə asan mübarizəyə girən Yaponiya çətinlik çəkmədən ardıcıl ikinci dəfə dünya çempionu adına layiq görülmüşdü. Maraqlısı budur ki, turnirdə iştirak edən komandalardan yalnız Peru medal qazana bilməmişdi. Sonda hər dörd komanda 1968-ci ilin Yay Olimpiya Oyunlarına vəsiqə qazanmışdı. Cənubi Koreya (Debüt) Bir mərhələdən ibarət oyunlar Women Volleyball V World Championship 1967 Tokyo (JPN) 27–29.01 — Champion Japan (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=362840
-1968,"SSRİ ordusu Çexoslovakiyaya soxulmuşdur. Calvin Klein firması Nyu-Yorkda Barri Şvars və dostu Kelvin Kleyn tərəfindən yaradılıb. 12 oktyabr - Ekvatorial Qvineya İspaniyadan müstəqillik qazanmışdır. 24 aprel - Dünya şöhrətli müğənni Rəşid Behbudovun təşəbbüsü ilə Bakıda mahnı teatrın yaradılması. Azıx mağarasında 350-400 min il bundan əvvəl yaşamış Azıxantropun (""Azıx adamı""nın) alt çənə sümüyünün tapılması. Şamaxı rayonu ərazisində Pirqulu Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Qaradağ qaz-benzin zavodunun bazası əsasında Azərbaycan qaz emalı zavodunun yaradılması. 1 yanvar - Bayram Bayramov (kəşfiyyatçı) - 123-cü alayın kəşfiyyat bölüyünün komandiri. 30 yanvar – VI Flipp, İspaniya kralı 2 mart – Deniel Kreyq, ingilis aktyoru 30 mart – Selin Dion, kanadalı müğənni 28 may – Kayli Minouq, Avstraliyalı pop müğənni 30 iyul – Terri Kryus, ABŞ aktyoru. 5 avqust – Marin Le Pen, Fransız siyasətçisi. 9 avqust - Erik Bana, avstraliyalı aktyor 25 sentyabr – Vill Smit, tanınmış Amerika aktyoru. 28 sentyabr – Naomi Uotts, Britaniyalı aktrisa 12 oktyabr - Hyu Cekman, Avstraliyalı televiziya, kino aktyoru və prodüseri 3 dekabr - Brendan Freyzer, ABŞ aktyoru 8 dekabr - Can Yılmaz - türk aktyoru, ssenarist və yazıçı Con Steynbek – Amerika yazıçısı,1962-ci il Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (d.1902). Behrəng – Azərbaycan əsilli İran yazıçısı və sosialist siyasi xadimi (d.1939). Martin Lüter King - vətəndaş hüquqları müdafiəçisi. 1 iyun – Helen Keller – amerikalı pedaqoq, aktivist, yazıçı, müəllimə və ictimai xadim.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4677
-1968-ci il,"SSRİ ordusu Çexoslovakiyaya soxulmuşdur. Calvin Klein firması Nyu-Yorkda Barri Şvars və dostu Kelvin Kleyn tərəfindən yaradılıb. 12 oktyabr - Ekvatorial Qvineya İspaniyadan müstəqillik qazanmışdır. 24 aprel - Dünya şöhrətli müğənni Rəşid Behbudovun təşəbbüsü ilə Bakıda mahnı teatrın yaradılması. Azıx mağarasında 350-400 min il bundan əvvəl yaşamış Azıxantropun (""Azıx adamı""nın) alt çənə sümüyünün tapılması. Şamaxı rayonu ərazisində Pirqulu Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Qaradağ qaz-benzin zavodunun bazası əsasında Azərbaycan qaz emalı zavodunun yaradılması. 1 yanvar - Bayram Bayramov (kəşfiyyatçı) - 123-cü alayın kəşfiyyat bölüyünün komandiri. 30 yanvar – VI Flipp, İspaniya kralı 2 mart – Deniel Kreyq, ingilis aktyoru 30 mart – Selin Dion, kanadalı müğənni 28 may – Kayli Minouq, Avstraliyalı pop müğənni 30 iyul – Terri Kryus, ABŞ aktyoru. 5 avqust – Marin Le Pen, Fransız siyasətçisi. 9 avqust - Erik Bana, avstraliyalı aktyor 25 sentyabr – Vill Smit, tanınmış Amerika aktyoru. 28 sentyabr – Naomi Uotts, Britaniyalı aktrisa 12 oktyabr - Hyu Cekman, Avstraliyalı televiziya, kino aktyoru və prodüseri 3 dekabr - Brendan Freyzer, ABŞ aktyoru 8 dekabr - Can Yılmaz - türk aktyoru, ssenarist və yazıçı Con Steynbek – Amerika yazıçısı,1962-ci il Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (d.1902). Behrəng – Azərbaycan əsilli İran yazıçısı və sosialist siyasi xadimi (d.1939). Martin Lüter King - vətəndaş hüquqları müdafiəçisi. 1 iyun – Helen Keller – amerikalı pedaqoq, aktivist, yazıçı, müəllimə və ictimai xadim.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186222
-1968-ci il futbol üzrə SSRİ çempionatı,"1968-ci il futbol üzrə SSRİ çempionatı SSRİ-nin 30-cu futbol çempionatı olmaqla, 1968-ci ilin 28 mart — 17 noyabr tarixləri arasında keçirilmişdir. Turnirin qalibi Kiyevin ""Dinamo"" komandası olmuşdur. Birinci qrup. Yekun cədvəl Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=406343
-1968-ci ilin may hadisələri (Fransa),"1968-ci il may hadisələri — Fransa tarixinə aid olan bu sosial böhran məşhur Fransa xadimi prezident Şarl de Qollun istefasına və hökumətin buraxılmasına gətirib çıxardı. Hadisələrdən əvvəlki vəziyyət Qəribədir ki, may böhranı onillərlə davam edən iqtisadi inkişaf fonunda baş verdi. II Dünya müharibəsindən sonra olan bu dövr Şanlı otuzillik adlanır. Həmin dövrdə Fransa həyat səviyyəsinə görə Dünya liderləri sırasında idi. Lakin son aylarda işsizliyin səviyyəsinin artması cəmiyyətdə vəziyyəti dəyişdi. 1968-ci ilin əvvəlində işsizlərin sayı 500 min nəfərə çatmışdı. Hətta o dövrdə ali məktəblərdə təhsil almaq kütləvi hal aldığı üçün tələbələr arasında yataqxana və nəqliyyat problemi kritik həddə çatmışdı. Buna qarşılıq olaraq hökumət ali təhsil müəssisələrinə vakant yerlərin azaldılmasını müzakirəyə çıxardı, bu da tələbələrin etirazlarına səbəb oldu. Hadisələrin inkişafı İlk olaraq tələbə hərəkatı baş vermiş, ikinci mərhələdə işçilər hərəkata dəstək vermiş və son olaraq hadisələrin siyasi nəticələri görünmüşdür. Tələbə hərəkatları İlk olaraq Nanter la Defans Universitetinin tələbələri nümayişlərə başladılar. 3 mayda Sorbonna Universiteti tələbələri də onlara qoşuldular, 6 mayda Fransa Milli Tələbə Birliyinin (fr. UNEF-Union Nationale des Étudiants de France) çağırışı ilə etirazçı tələbələrin sayı 20 minə çatdı. Etirazçıların əsas lideri isə 23 yaşlı Daniel Kon-Bendit idi. Əsasən Marksist-Leninist, anarxist və digər solyönümlü tələbə hərəkatının əsas şüarı Qadağan etmək qadağandır idi. Artıq 13 mayda etirazçıların sayı bir milyon idi. İşçilərin tələbələrə qoşulması 14 mayda fabrik işçiləri etirazlara qoşulur, bir neçə fabrik tətilə çıxır. 16 mayda tətil edən fabriklərin sayı 50-yə çatır. 17 mayda 200 min, 18 mayda isə 2 milyon işçi tətil edir. Bir həftə sonra isə etirazçı fəhlələrin sayı 10 milyona çatır, bu Fransa işçi qüvvəsinin üçdə ikisini təşkil edirdi. Əmək haqlarının artılması vədlərinə baxmayaraq, işçilər meydanları tərk etmədilər. Şarl de Qoll və hökumətin istefasını tələb etdilər. Şarl de Qollun Parisi tərk etməyi və seçkilər 29 mayda Şarl de Qoll kürəkəninə ""Onlara prezident sarayına hücum etmək fürsəti vermək istəmirəm ki, mənə görə qan tökülsün. Getməyə qərar verdim, boş saraya heç kim hücum etməz"" deyərək vertolyotla Parisi tərk etdi. Prezident Almaniyanın Baden-Baden şəhərindəki Fransa hərbi qərargahında General Jak Massyu ilə görüşür. Ordunun hökumətin arxasında olduğundan əmin olduqdan sonra Şarl de Qoll doğulduğu Kolombe le Döz-Eqliz qəsəbəsinə qayıdır. 30 mayda 400-500 min etirazçı Əlvida de Qoll şüarları səsləndirərək Paris küçələrində irəlilədilər. Polis və ordu inqilabın baş verməməsi üçün minimum güc tətbiq etməklə vəziyyətə nəzarət edirdilər, lakin Fransa Kommunist Partiyası da hakimiyyətə keçməyin legitim yolla mümkün olduğunu bəyan edərək inqilaba qarşı olduqlarını bildirdilər. Böhrandan sonra keçirilən ümumxalq sorğusundan da məlum oldu ki, o dövrdə əhalinin 57%-i istənilən silahlı qarşıdurmaya qarşı idi. Həmin gün Şarl de Qoll 23 iyuna seçkilər təyin etdi və postunu tərk etdi. 800 min adam Fransa bayraqları ilə Şanzelize prospektindən keçdi. Hadisələrdən sonra Şarl de Qollun seçkilər təyin edərək postunu tərk etməsindən sonra tələbə və işçi etirazlarının sürəti getdikcə azalır. 16 iyunda polis Sorbonna daxil olur. Şarl de Qollun qorxduğunun əksinə olaraq 23 və 30 iyunda keçirilən seçkilərdə onun partiyası qalib gəlir. Seçkilərin nəticəsinə görə 487 yerlik parlamentdə Respublikanı Qoruma Birliyi (fr. UDR-Union pour la Défense de la République) 354, Sosialistlər 57, Kommunistlər 34 yer qazanır. Buna baxmayaraq Şarl de Qollun siyasi qələbəsi qısamüddətli olur. 27 aprel 1969-cu ildə mərkəzi hakimiyyətin bölgələr arasında bölünməsi və senata üzvlük məsələləri referenduma çıxarılır. 52,41% ""yox"" ilə qalib gəlməsinə baxmayaraq vəzifəsini tərk edir. Siyasi nəticələrindən əlavə may hadisələrinin təsiri mədəniyyət, iqtisadiyyat və s. sahələrdə də hiss olunmaqdadır. Toplumda ənənəvi qanunlardan imtina edilməsi və hakimiyyətin sorğuya çəkilməsinə səbəb olan muxtariyyət, fərdi inkişaf, yaradıcılıq və şəxsiyyətə önəm verilməsi kimi yeni dəyərlər ortaya çıxmışdır. Hadisələrdən sonra 1970-1975-ci illərdə əxlaqi qanunlar müzakirəyə çıxarılır. Cinsi azadlıq və feminizm inkişaf edir. Kilsənin gücündə də hadisələrdən sonra sarsılma hiss olunur. Hadisələrdən sonra dini zərurətləri yerinə yetirənlərin sayında kəskin azalma müşahisə olunmuşdur. Şüar və divar yazıları Hər hakimiyyət pozur. Mütləq hakmiyyət mütləq pozur. Qurumların xalqa xidmət etməyini istəyirik, xalqın qurumlara xidmət etməyini yox. İnqilab komitələrə yox sizə aiddir. İnqilabsız keçən bir həftəsonu, inqilabla keçən bir aydan daha qanlıdır. Get işlə, gəl yat. Qadağan etmək qadağandır. Realist olun. Mümkün olmayanı istəyin. Xoşbəxtliyini əlindən alırlar. Onu yenidən oğurla. Səki daşlarının altında bir çimərlik var. Kapitalizmi qoruyan itlər və ya onun xidmətçiləri olmaq istəmirik. Xəyal qurmayanlar nələrdən məhrum olduqlarını bilməzlər.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=371135
-1968 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1968 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1968; fr. Concours Eurovision de la chanson 1968) — sayca 13-cü Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Sendi Şounun ifa etdiyi ""Puppet on a String"" mahnısı ilə 1967 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1968-ci ildə Böyük Britaniya müsabiqəyə üçüncü dəfə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə ölkənin paytaxtı London şəhərində Royal Albert Hall-da keçirilmişdir. Müsabiqə 1968-ci ilin 6 aprel tarixində baş tutmuşdur. Bu müsabiqə rəngli yayımlanan ilk Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi olaraq tarixə düşmüşdür. 17 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə İspaniya təmsilçisi Massiel ifa etdiyi ""La, la, la"" mahnısı ilə cəmi bir səs fərqi ilə Avroviziya 1968-in qalibi olmuşdur. Bu İspaniyanın Avroviziyada ilk qalibiyyəti idi. Müsabiqədə qalib gələn mahnı ""La, la, la"" Avroviziya səhnəsində əslində tanınmış ispan müğənnisi olan Xuan Manuel Serrat tərəfindən ifa edilməli olduğu halda, Serratın mahnını Katalan dilində ifa etmək istəyi müğənninin İspaniya dövlət kanalı tərəfindən müsabiqədə iştirakdan kənarlaşdırılmasına səbəb olmuşdur. Nəticə olaraq Xuan Manuel Serrat TVE tərəfindən Massiel ilə əvəz edilmişdir. Səsvermənin saxtalaşdırılması iddiaları 2008-ci ilin may ayında İspaniyalı rejissor Montse Fernandes Villa tərəfindən hazırlanan sənədli filmdə mövzü Fransada baş verən 1968-ci ilin may hadisələrinin ""Frankist İspaniya""ya təsiri idi. Sənədli filmdə eyni zamanda İspaniyanın Avroviziya 1968-də qalibiyyətinə toxunan rejissor müsabiqənin nəticələrinin həmin il İspan diktatoru Fransisko Franko tərəfindən saxtalaşdırılmasını iddia etmişdir. İddiaya görə, 1968-ci ildə İspan dövlət kanalının rəsmiləri müsabiqədə iştirak edən müəyyən Avropa ölkələrinə səyahət etmiş və dövlət kanallarına pul qarşılığında İspaniyaya Avroviziyada səs vermələri təklif edilmişdir. Rejissor iddiaya əsas mənbə olaraq, 1968-ci ildə İspan dövlət kanalında çalışan jurnalist Xose Mariya İnyiqonun rejissor ilə müsahibəsini göstərmişdir. Sənədli filmdə əslində Avroviziya 1968-də ikinci yeri qazanan Böyük Britaniya təmsilçisi Kliff Riçardın müsabiqədə qalib gəlməli olduğu bildirilmişdir. Sənədli filmin yayımlanmasından sonra qalib mahnını ifa edən müğənni Massiel iddiaların gerçək olmadığını bildirərək, filmin yayımlandığı kanalın əsl məqsədinin sadəcə skandal yaratmaq olduğunu iddia etmişdir. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72506
-1968 UEFA Avropa Çempionatı Finalı,1968 UEFA Avropa Çempionatı Finalı — 1968-cı il 8 və 10 iyun tarixlərində İtaliyanın paytaxtı Roma şəhərində yerləşən Olimpiko stadionunda İtaliya və Yuqoslaviya milli komandaları arasında keçirilmiş UEFA Avropa Çempionatı final matçı. İlk matç 1-1 hesablı bərabərliklə başa çatdı. Cavab matçında isə İtaliya yığması Luici Riva və Pietro Anastasinin qolları ilə yekunda 2-0 hesabı ilə turnirin qalibi oldular. Oyunun nəticələri Oyunun nəticələri,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=576210
-1968 Yay Paralimpiya Oyunları medal sıralanması,Aşağıdakı siyahıda 1968-cı il Tel-Əviv Yay Paralimpiya Oyunlarında ölkələrin qazandığı medalların siyahısı verilmişdir: Medal sıralanması Ev sahibi ölkə tünd fonda göstərilmişdir.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=717740
-1969,"Laçın rayonunun Qaragöl ərazisinin, Qubadlı rayonunun Çayzəmi ərazilərinin, Qazax rayonunun Kəmərli kənd ərazilərinin, Kəlbəcər rayonunun Zod qızıl yatağı ərazilərinin bir hissəsi Moskva rəhbərliyinin qərarı ilə Ermənistana verilir. Ağstafa su anbarının istismara verilməsi. 14 iyul - Heydər Əlirza oğlu Əliyevin Azərbaycan KP MK-nın I katibi vəzifəsinə seçilməsi. Şirvan Dövlət Qoruğunun yaradılması. Abşeron yasaqlığının təşkil olunması. Kür-Araz ovalığının Cənub-Şərqi Şirvan düzənliyində (Bəndovan Dövlət Təbiət Yasaqlığının əsasında,1961) Şirvan Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Lerik və Yardımlı rayonları ərazisində Zuvand Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. İsmayıllı rayonu ərazisində İsmayıllı Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Qubadlı rayonu ərazisində Qubadlı Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Ordubad və Culfa rayonları ərazisində Ordubad Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Bakı poladtökmı zavodunun işə salınması. 11 fevral – Cennifer Eniston, Amerika aktrisası. 25 aprel – Albert Aqarunov, yəhudi əsilli Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı, Qarabağ müharibəsi iştirakçısı. 14 may – Keyt Blanşet, avstraliyalı kinoaktrisa. 25 may – Enn Heç, amerikalı aktrisa. 26 may – Anjelika Varum, rus müğənnisi. 14 iyun — Elroy Çester, 44 yaşına iki gün qalmış Texasın Hantsvill şəhərindəki Texas Dövlət Həbsxanasında edam olunan bir dustaq. 23 iyun – Achinoam Nini, müğənni. 7 avqust – Aleksey Sultanov, XX əsrin ən görkəmli pianoçularından biri, SSRİ-də və ABŞ-də böyük sənətkar kimi məşhur idi. 21 sentyabr — İlham Abbasov, Azərbaycan idmançısı. 25 sentyabr – Ketrin Zeta-Cons, Böyük Britaniya aktrisası. 24 oktyabr – Adela Noriega, meksikalı aktrisa 19 dekabr – Əzizə Mustafazadə, Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti (2018), dünyada Aziza Mustafa Zadeh olaraq tanınan məşhur azərbaycanlı pianoçu, bəstəkar və caz ifaçısı. 28 dekabr ��� Linus Torvalds, finlandiyalı proqram təminatı mühəndisi. 10 iyul – Cəbrayıl Əzimov, rəssam",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4678
-1969-cu il,"Laçın rayonunun Qaragöl ərazisinin, Qubadlı rayonunun Çayzəmi ərazilərinin, Qazax rayonunun Kəmərli kənd ərazilərinin, Kəlbəcər rayonunun Zod qızıl yatağı ərazilərinin bir hissəsi Moskva rəhbərliyinin qərarı ilə Ermənistana verilir. Ağstafa su anbarının istismara verilməsi. 14 iyul - Heydər Əlirza oğlu Əliyevin Azərbaycan KP MK-nın I katibi vəzifəsinə seçilməsi. Şirvan Dövlət Qoruğunun yaradılması. Abşeron yasaqlığının təşkil olunması. Kür-Araz ovalığının Cənub-Şərqi Şirvan düzənliyində (Bəndovan Dövlət Təbiət Yasaqlığının əsasında,1961) Şirvan Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Lerik və Yardımlı rayonları ərazisində Zuvand Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. İsmayıllı rayonu ərazisində İsmayıllı Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Qubadlı rayonu ərazisində Qubadlı Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Ordubad və Culfa rayonları ərazisində Ordubad Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Bakı poladtökmı zavodunun işə salınması. 11 fevral – Cennifer Eniston, Amerika aktrisası. 25 aprel – Albert Aqarunov, yəhudi əsilli Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı, Qarabağ müharibəsi iştirakçısı. 14 may – Keyt Blanşet, avstraliyalı kinoaktrisa. 25 may – Enn Heç, amerikalı aktrisa. 26 may – Anjelika Varum, rus müğənnisi. 14 iyun — Elroy Çester, 44 yaşına iki gün qalmış Texasın Hantsvill şəhərindəki Texas Dövlət Həbsxanasında edam olunan bir dustaq. 23 iyun – Achinoam Nini, müğənni. 7 avqust – Aleksey Sultanov, XX əsrin ən görkəmli pianoçularından biri, SSRİ-də və ABŞ-də böyük sənətkar kimi məşhur idi. 21 sentyabr — İlham Abbasov, Azərbaycan idmançısı. 25 sentyabr – Ketrin Zeta-Cons, Böyük Britaniya aktrisası. 24 oktyabr – Adela Noriega, meksikalı aktrisa 19 dekabr – Əzizə Mustafazadə, Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti (2018), dünyada Aziza Mustafa Zadeh olaraq tanınan məşhur azərbaycanlı pianoçu, bəstəkar və caz ifaçısı. 28 dekabr – Linus Torvalds, finlandiyalı proqram təminatı mühəndisi. 10 iyul – Cəbrayıl Əzimov, rəssam",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186223
-1969 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1969 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1969; fr. Concours Eurovision de la chanson 1969) — sayca 14-cü Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Massielin ifa etdiyi ""La, la, la"" mahnısı ilə 1968 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1969-cu ildə İspaniya müsabiqəyə ilk dəfə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə ölkənin paytaxtı Madrid şəhərində Teatro Real arenasında keçirilmişdir. Müsabiqə 1969-cu ilin 29 mart tarixində baş tutmuşdur. Həmin dövrdə İspaniyada hökm sürən diktator rejiminə etiraz olaraq Avstriya ölkədə keçirilən müsabiqədə iştirakdan imtina etmişdir. 16 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 1969-da dörd ölkə (Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya, Niderland) hər biri səsvermənin sonunda eyni xalı toplayaraq birinci yerdə qərarlaşmışdırlar. Həmin ilədək Avroviziyada oxşar hadisə ilə rastlaşılmadığı üçün səslərin bərabərliyi vəziyyət ilə bağlı müsabiqədə ümumi qayda yox idi. Nəticə olaraq, gecənin sonunda hər bir dörd ölkənin təmsilçiləri qalib elan edilmişdirlər. Əgər həmin ildə Avroviziyada bərabərlik qaydası olsaydı, yalnız Fransa müsabiqənin qalibi olmalı idi. Bu Fransanın Avroviziyada dördüncü, Niderlandın üçüncü, Böyük Britaniya və ev sahibi İspaniyanın isə Avroviziyada ikinci qalibiyyətləri idi. Avroviziya 1969-un digər yadda qalan məqamlarından biri isə dünyaca məşhur rəssam və heykəltaraş Salvador Dalinin xüsusi ilə müsabiqə üçün hazırladığı metal heykəlin final səhnəsinin bir hissəsi olması idi. Salvador Dali eyni zamanda müsabiqənin reklam işləri ilə də şəxsən məşğul olmuşdur. Müsabiqədə Monakonu təmsil edən müğənni Jan Jakın cəmi 12 yaşı var idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72583
-1969 KONKAKAF Çempionatı,"1969 KONKAKAF Çempionatı (isp. Campeonato de Naciones de CONCACAF 1969) — 1969-cu ilin 23 noyabr – 7 dekabr tarixləri arasında Kosta-Rikada təşkil olunmuş sayca dördüncü KONKAKAF Çempionatı. Turnirin qalibi də elə ev sahibi olan Kosta-Rika milli futbol komandası olmuşdur. Turnirin bütün matçları San-Xose şəhərindəki ""Estadio Nasional"" stadionunda keçirilmişdir. Xarici keçidlər spanish Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=480087
-196 (dəqiqləşdirmə),196 (ədəd) — ədəd 196 — Zəngilan rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 26) E.ə. 196 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=158320
-196 (ədəd),"Yüz doxsan altı — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz doxsan beşdən sonra, yüz doxsan yeddidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz doxsan altı ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=158282
-1970,"Riçard Nikson, Viyetnam müharibəsinə son verəcək beş maddəlik sülh müqaviləsini açıqlamışdır. 9 yanvar – Lara Fabian, fransız dilli müğənni 18 mart – Kuin Latifa, ABŞ müğənnisi və aktrisası. 22 may – Naomi Kempbell, Britaniyalı supermodel 26 aprel – Melanya Tramp, sloveniyalı fotomodel ve ABŞ-nin Prezidenti Donald Tramp həyat yoldaşı. 27 may – Cozef Fayns, ingilis aktyoru. 2 iyun – Gökhan Kırdar, türk müğənnisi. 30 iyul – Kristofor Nolanın, ingilis və ABŞ rejissoru 26 avqust – Melisa Makkarti, ABŞ aktrisası 1 oktyabr – Samuele Bersani, İtaliya müğənnisi 8 oktyabr – Mett Deymon, ABŞ aktyoru 12 dekabr – Cennifer Konnelli, amerikalı aktrisa 17 dekabr – Məzahir Abbasov (şəhid) 28 sentyabr — Camal Əbdül Nasir – Misir hərbi və dövlət xadimi, Misirin ikiinci prezidenti 21 yanvar — Seyid Həsən Tağızadə – siyasi xadim, İranda Məşrutə inqilabının iştirakçısı 3 mart – Çimnaz Aslanova – Azərbaycan dövlət və ictimai xadimi, Azərbaycan SSR Ali Sovetinin I çağırış deputatı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4679
-1970-ci il,"Riçard Nikson, Viyetnam müharibəsinə son verəcək beş maddəlik sülh müqaviləsini açıqlamışdır. 9 yanvar – Lara Fabian, fransız dilli müğənni 18 mart – Kuin Latifa, ABŞ müğənnisi və aktrisası. 22 may – Naomi Kempbell, Britaniyalı supermodel 26 aprel – Melanya Tramp, sloveniyalı fotomodel ve ABŞ-nin Prezidenti Donald Tramp həyat yoldaşı. 27 may – Cozef Fayns, ingilis aktyoru. 2 iyun – Gökhan Kırdar, türk müğənnisi. 30 iyul – Kristofor Nolanın, ingilis və ABŞ rejissoru 26 avqust – Melisa Makkarti, ABŞ aktrisası 1 oktyabr – Samuele Bersani, İtaliya müğənnisi 8 oktyabr – Mett Deymon, ABŞ aktyoru 12 dekabr – Cennifer Konnelli, amerikalı aktrisa 17 dekabr – Məzahir Abbasov (şəhid) 28 sentyabr — Camal Əbdül Nasir – Misir hərbi və dövlət xadimi, Misirin ikiinci prezidenti 21 yanvar — Seyid Həsən Tağızadə – siyasi xadim, İranda Məşrutə inqilabının iştirakçısı 3 mart – Çimnaz Aslanova – Azərbaycan dövlət və ictimai xadimi, Azərbaycan SSR Ali Sovetinin I çağırış deputatı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186224
-1970-ci illər,1970-ci illər (bəzən 70-ci illər abreviaturası ilə qeyd olunur) — Qriqori təqvimində 1970-ci il yanvarın 1-də başlayan və 1979-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Kino və televiziya Siyasətçilər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=567895
-1970-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı,"Abşeron ritmləri (film, 1970) (tammetrajlı musiqili-bədii televiziya filmi) Axtarış həvəsi (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Appassionata (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Aslan və iki öküz (film, 1970) (cizgi filmi) Ayı və siçan (film, 1970) (cizgi filmi) Azərbaycan, Azərbaycan (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan incəsənəti (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın faunası (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın florası (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Bakı haqqında 10 dəqiqə (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Beyləqan əcdadlarımızın torpağıdır (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Biz gələcəyin dərziləriyik (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Bizim 29-cu ordenli (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Bizim 416 (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Cücələrim (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Çörək (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Əgər bütün dünyanın oğlanları... (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Əks-səda (film, 1970) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Fitnə (film, 1970) (cizgi filmi) Foto ""Fantaziya"" (film, 1970) (qısametrajlı bədii film) General (film, 1970) (qısametrajlı film-tamaşa) (AzTV) General Aslanov (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Güləş (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Xəzərin qonaqları (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Xəzinə (film, 1970) (qısametrajlı bədii film) Qardaşlaşmış şəhərlər (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Qurultaydan qurultaya (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Lenin bizimlədir (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Mexanizatorlar ailəsi (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Mən Bakı fəhləsiyəm (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Mənim Xəzərim (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Neftçi Qurban (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Nəsrimizin ağsaqqalı (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Nizami simfoniyası (film, 1970) (sənədli film-Konsert) (AzTV) O qızı tapın (film, 1970) (tammetrajlı bədii film) Oxuyur Şövkət Ələkbərova (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film-Konsert) (TV) Polşada Azərbaycan günləri (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Sevil (film, 1970) (tammetrajlı bədii film) Sevil Qazıyeva (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Sevinc sarayı (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Səhhət (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Sovet Azərbaycanının 50 illiyi (film, 1970) (tammetrajlı sənədli film) Sovet Azərbaycanının yarım əsrlik salnaməsi (film, 1970) (çoxseriyalı sənədli film) (TV) Suriyada (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Şərqdə birinci (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Texniki vasitələr kompleksində (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Toyda görüş (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Ürəkdən-ürəyə (film, 1970) (qısametrajlı sənədli film) Yeddi oğul istərəm... (film, 1970) (tammetrajlı bədii film) Ağır şkaf (film, 1971) (qısametrajlı bədii film) Axırıncı aşırım (film, 1971) (tammetrajlı bədii film) Araz üzərində işıq (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) ATU və ya pa ATU nnan (film, 1971) (qısametrajlı sənədli süjet - Mozalan № 4) Azərbaycan kino sənəti (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan miniatürləri (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan SSR (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın çayları və gölləri (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) Bakı arxipelaqı (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Bizim sərhədçilər (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Çalır Bəhram Mansurov (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Çiçək yağışı (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) Çoban (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Dağlarda ada (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) Dəmir ağac (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Dirçəldilmiş torpaq (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) Dostluq telləri (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) Ədalət (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Əli Bayramlı (film, 1971)(I) (qısametrajlı sənədli film) Əli Bayramlı (film, 1971)(II) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Ən vacib müsahibə (film, 1971) (tammetrajlı bədii film) Fəhlə Gülbala Əliyev (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) Gecə söhbəti (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) Gün keçdi (film, 1971) (tammetrajlı bədii film) Günəş ardınca, sağlamlıq ardınca (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Həyat romansı (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Xəzər oğlu (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) İgidliyin əbədidir sənin (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) Kəndimizin qəhrəmanı (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) Konsert proqramı (film, 1971) (I) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Konsert proqramı (film, 1971) (II) (tammetrajlı sənədli film) (TV) Qırmızı qələm (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Quraqlıq (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) Qurultaydan qurultaya (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Lahıc dağlarında əks-səda (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Leyla və onun dostları (film, 1971) (qısametrajlı bədii film) (TV) Memar (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Mən peşə məktəbinin məzunuyam (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Mənim həyatım (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Mingəçevir (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Nadir metalların ərintisi (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Nəsimi (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) Oxuyur Müslüm Maqomayev (film, 1971) (tammetrajlı musiqili film) Sevilin bacıları (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Sofiya-Bakı (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Sumqayıt (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) Tərbiyəçi (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) Torpaq patriarxları (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Tülkü həccə gedir (film, 1971) (cizgi filmi) Ulduzlar sönmür (film, 1971) (tammetrajlı bədii film) Veteran neftçi (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Yazıçının bir günü (film, 1971) (qısametrajlı sənədli film) ""Ağ qızıl"" ustası (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Arzu (film, 1972) (qısametrajlı bədii süjet - Mozalan № 8) Aşıq Ələsgər (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan ipəyi (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan məktəbi yüksəlişdə (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Bakı-Neapol qardaşdırlar (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Balerinanın yaranması (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Biz şmidçilərik (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Bizim katib (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Bizim layiqli ardıcıllarımız (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Çaqqal oğlu çaqqal (film, 1972) (cizgi filmi) Çempionlar məktəbi (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Çobanbayatı (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Dostluq bayramı (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Gəncə çörəyi (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Gilas ağacı (film, 1972) (qısametrajlı bədii film) Gülüstan bayatı-şiraz (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Həyat bizi sınayır (film, 1972) (tammetrajlı bədii film) Həyat, sən kiminsən? (film, 1972) (qısametrajlı bədii film) (TV) Xatirələr sahili (film, 1972) (tammetrajlı bədii film) İlham (film, 1972) (cizgi filmi) (TV) İntibah (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Kəpəz (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Qeyri-münbit torpaqlarda pambıq bitkisi (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Qızıl qaz (film, 1972) (tammetrajlı bədii film) Qocaman Xəzərin gəncliyi (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Leypsiq yarmarkasında (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Mahnı qanadlarında (film, 1972) (tammetrajlı musiqili film) Mikayıl Abdullayev (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Mirzə Fətəli Axundov (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Muğan qızı (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Nağılvari naxışlar (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Nəriman Nərimanov (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) O, Lenini görmüşdür (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Odla təmasda (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Odlar yurdunun qızları (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Ömrün səhifələri (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Parlaq tale (film, 1972) (sənədli film) Respublikam haqqında həqiqət (film, 1972) (tammetrajlı sənədli film) Skripkanın sərgüzəşti (film, 1972) (tammetrajlı bədii film) Sovet Azərbaycanı (film, 1972) (tammetrajlı sənədli film) (TV) Suvenir (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Usta Aslan (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Ürək dostluğu (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Var olun, qızlar... (film, 1972) (tammetrajlı bədii film) Yaxşı ad uğrunda (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Yenidən səfərə (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Zaqatala (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) Zaqatalanın qızıl gülləri (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Zaman haqqında, özüm haqqında (film, 1972) (tammetrajlı sənədli film) Zirvə buludu (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Zuqulbaya gəlin (film, 1972) (qısametrajlı sənədli film) (TV) At familiyası (film, 1973) (televiziya tamaşası) Azərbaycan energetikləri (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Azərbaycan Pedaqoji İnstitutu-50 (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan SSR (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) Bakı-Çələkən (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Bakı qalası (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Birlik günü (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) Bizim küçənin oğlanları (film, 1973) (tammetrajlı bədii film) Bulud niyə ağlayır? (film, 1973) (cizgi filmi) Cəfər Cabbarlı. Səhnə əsərləri (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) Cırtdanın yeni sərgüzəşti (film, 1973) (cizgi filmi) Dağlarda işıq (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) Daşkəsən (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) Dəniz cəsurları sevir (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) Dənizə çıxmaq qorxuludur (film, 1973) (qısametrajlı bədii film) Dostluqdan yaranmış (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) Etibarlı əllər (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) Göyçək Fatma (film, 1973) (cizgi filmi) (TV) Günəşlə dolu dünya (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Həmid Sultanov (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) İlk traktorçu haqqında hekayə (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) (TV) İmadəddin Nəsimi (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Qubanın ağ alması (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Məndə sığar iki cahan... (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) Muğan qəhrəmanı (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Musaküçə kəndinin sakinləri (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) Mücrü (film, 1973) (qısametrajlı bədii film) (TV) ""Nabran"" Hərbi-İdman Düşərgəsində (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) Naxışların yaddaşı (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) Nəsimi (film, 1973) (tammetrajlı bədii film) Ömrün ilk saatı (film, 1973) (tammetrajlı bədii film) Sağ ol, müəllim! (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Səmt küləyi (film, 1973) (tammetrajlı bədii film) Sürəyya (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) Şamaxı rəsədxanası (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Şamama (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Şəhərin estetikası (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) Şuşa (film, 1973) (sənədli film) Todor Jivkov Bakıda (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) Torpağın eroziyadan qorunması (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) Ülviyyənin mahnıları (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Yunanlar (film, 1973) (qısametrajlı sənədli film) 1001-ci qastrol (film, 1974) (tammetrajlı bədii film) Adi reys (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Ağasadıq Gəraybəyli (film, 1974) (qısametrajlı bədii-sənədli film) Axırıncı maqın sonu (film, 1974) (qısametrajlı bədii süjet - Mozalan № 17) Aktrisanın təbəssümü (film, 1974) (tammetrajlı bədii film) (TV) Aldanmış kəvakib (film, 1974) (televiziya tamaşası) Avtomobildən qorun (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) ""Azərbaycan Elmi-Texniki İnformasiya İnstitutu-74"" sistemi (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan qadını (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan peşə-texniki təhsil günü Moskvada (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Badamlı (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Bahar günəşi (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Bakıda küləklər əsir (film, 1974) (tammetrajlı bədii film) Bakının qonağı-VII Ümumittifaq Kinofestivalı (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Böyük tamaşa (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Burada başlanmışdır (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Buraxılışa hazırdır (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Ceyrançöl (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Cəsurlar kəndi (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Çarvadarların izi ilə (film, 1974) (tammetrajlı bədii film) Dostluğun təntənəsi (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Dostluq himni (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Dostluq yolu ilə (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Döyüş şöhrətli varislər (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Əllər və rənglər (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Həmişə axtarışda (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Xalq istedadları (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Xəzərin polad adaları (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Xınalıq etüdləri (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Xosrov və Lida Abdullayevlər (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) İliç buxtası (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) İsmayıl Osmanlı (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) İşıqlı yol (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Qanadlara yiyələnərək... (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Qatır Məmməd (film, 1974) (tammetrajlı bədii film) Qeyri-adi ov (film, 1974) (qısametrajlı bədii film) Qədim diyarın gəncliyi (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Qız, oğlan və şir (film, 1974) (qısametrajlı bədii film) (TV) Müqəddəs borc (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Neft və qaz çıxarılan rayonlarda qəza-xilasedici və bərpa işləri (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Oktyabrın qələbə addımı ilə (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Onun adı Serafino idi (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Ömrün səhifələri (film, 1974) (kinoalmanax) Pambıq sovkası ilə mübarizə (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Payız melodiyaları (film, 1974) (tammetrajlı sənədli film) (TV) Peşə-Texniki Təhsil Sistemi Şagirdlərinin Texniki Yaradıcılıq Sərgisi (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Peşimançılıq (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Pıspısa xanım və Siçan bəy (film, 1974) (cizgi filmi) Rza Təhmasib (film, 1974)) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Sekundantlar, rinq arxasına! (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Səadət naminə (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Səhnə veteranı (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Sənət yollarında (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Sizin poçt indeksiniz (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Şahzadə-qara qızıl (film, 1974) (cizgi filmi) Şənlik bizə yaraşır (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Şərəfli yol (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Torpağın rəngi (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Uzunömürlü ağaclar (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Üç hekayə (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Üç monoloq (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Üzümlüklərin salınması və becərilməsi (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) Yeddinci horizont (film, 1974) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Abşeronun istirahət ocaqları (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Alma almaya bənzər (film, 1975) (tammetrajlı bədii film) Astara (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Azərbaycan mənzərələri (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan poliqrafiyası respublikanın 50 illiyinə (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanda sovet ədəbiyyatı günləri (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Bakı komissarı Məşədi Əzizbəyov (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Bakı kondisionerləri (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Bir alaydan olanlar (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Bir damla qan (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Biz bu xatirəyə sadiqik (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Cücələrim (film, 1975) (cizgi filmi) Çətin yol (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Danışan məktub (film, 1975) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Daş saat (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Dədə Qorqud (film, 1975) (tammetrajlı bədii film) Dörd bazar günü (film, 1975) (tammetrajlı bədii film) EKSPO-75 (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Elmi mərkəz (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Əbədi qardaşlıq (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Əbədilik yolu ilə (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Əgər bir yerdəyiksə (film, 1975) (tammetrajlı bədii film) Fəhlə vüqarı (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Firəngiz (film, 1975) (tammetrajlı bədii film) Fransa qəhrəmanı (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Gəmilər tarlaya çıxır (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Güllər və adamlar (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Günlərin bir günündə... (film, 1975) (cizgi filmi) Xəzər Atlantidası (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) İki Xəzər (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) İş növbəsi (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Qeyri-adi dəniz (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Qəhrəmanların izi ilə (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Qızıl balıqlar (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Maestro Niyazi (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Mən fəhləyəm (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Mənim iki beşilliyim (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Mənim sevimli oyunum (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Nabran (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Naxçıvan-50 (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Neft Daşlarının 25 illiyi (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Onlar Bakıda dost olublar (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Pambıqçının vüqarı (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Pəhləvanlar (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Polad ada (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Polad dirəklər üzərində şəhər (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Rəşid Behbudov (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Səmaya yönəldilmiş (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Səni tərənnüm edirəm, Vətən! (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Sərsəng (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Sibir sınaqları (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Sumqayıt (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Şanlı partizan (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Şəhər yatanda (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Şəki heyvandarları (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Şəki heyvandarlıq kompleksi (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Torpağa məhəbbətlə (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Tütək səsi (film, 1975) (tammetrajlı bədii film) Uğurlu yol! (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Üzüm tənəyinin xəstəlikləri (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Yaşıl boyunbağı (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Yeraltı əhvalat (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Yüksək etimad (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) Zaqatala qızıl gülü (film, 1975) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Alıcının sərgüzəşti (film, 1976) (qısametrajlı bədii süjet - Mozalan № 31) Azərbaycan elləri (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Azərbaycan kinosunun 60 illiyi (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan məktəbində rus dili (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan tütünü (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) (TV) ""Azərbaycan""da dəniz səyahəti (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın memarlıq abidələri (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Balabas cins qoyunları (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Beləliklə, biz başlayırıq (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Bəstəkar Müslüm Maqomayev (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Bizi dağlarda axtarın (film, 1976) (qısametrajlı bədii film) (TV) Bizim müasir qadınlar (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Çempionların hamisi (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Çətirimiz buludlardır (film, 1976) (tammetrajlı bədii film) ""DAM""da bir gün (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Daşlar danışanda (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Dərviş Parisi partladır (film, 1976) (tammetrajlı bədii film) Dınqıl, sazım, dınqıl (film, 1976) (cizgi filmi) Dünyaya insan gəlir (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Əcəmi Naxçıvani (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Günlərin bir günü... (film, 1976) (kinoalmanax) Həmrəylik günü (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Xoşbəxtlik qayğıları (film, 1976) (tammetrajlı bədii film) Kirov Azərbaycanda (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Körpülər (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Qələbənin yolları (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Mezozoy əhvalatı (film, 1976) (tammetrajlı bədii film) Mən sərhədçiyəm (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Min bir xəzinə (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Muğam (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Müslüm Maqomayev (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Neftayırmanın yeni kompleksi fəaliyyətdədir (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Nə yaxşı ki, dünyada Səməd Vurğun var (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Nəhəngin ilk addımları (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Nizami Gəncəvi (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Odlu burulğanın ram edilməsi (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Ömür-gün sevdası (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Özfəaliyyət Yaradıcılığı Festivalı (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Pəncə... Qulaq... Palaz... Tikan... (film, 1976) (cizgi filmi) Pioner və Məktəblilərin II Respublika Mahnı və Rəqs Bayramı (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Səhhət (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Səməd Vurğun (film, 1976) (sənədli film) Süleyman Rüstəm (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Şah və xidmətçi (film, 1976) (cizgi filmi) Tələbə avtoqrafları (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Torpağın sahibi (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Ustalar-qızıl əllər (film, 1976) (cizgi filmi) (TV) Üç qardaş (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Ürək... Ürək... (film, 1976) (tammetrajlı bədii film) Üzeyir Hacıbəyov (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Yaxşıların ən yaxşısı (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) Yeni sort 3038 istehsalata (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Zəfəran (film, 1976) (qısametrajlı sənədli film) (TV) 60 il keşikdə (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) 1990-cı ilin adamı (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) Ad günü (film, 1977) (tammetrajlı bədii film) Arxadan vurulan zərbə (film, 1977) (tammetrajlı bədii film) Arzunu yarat (film, 1977) (cizgi filmi) Azərbaycan ipəyi (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Azərbaycan kauçuku (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Azərbaycan pambığının yetişdirilməsi texnologiyası (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) Bakı Sovet Azərbaycanının paytaxtıdır (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) Bədbəxtliyin astanasında (film, 1977) (qısametrajlı bədii film) Cənub buxtası (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) Dağlıq Qarabağ (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Daş (film, 1977) (cizgi filmi) Daşın poeziyası (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) (TV) De ki, məni sevirsən! (film, 1977) (tammetrajlı bədii film) Dostların görüşü (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) Dostluq səfəri (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) Forelin məskunlaşdığı yer (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Gənc astronomlar (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Xəzər-problemə nəzər (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Xoruz (film, 1977) (cizgi filmi) Kirovabad (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Kirpi balası və alma (film, 1977) (cizgi filmi) Kommunist haqqında poema (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Qarabağ bülbülləri (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) Qazmada elektrotexnika kompleksləri (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) Qərib cinlər diyarında (film, 1977) (tammetrajlı bədii film) Leninin adı ilə (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) Limançıların briqadası (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Mayılovlar ailəsi (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Mənim ağ tarlam (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Neft laylarına istilik üsullarının təsiri (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) Oktyabrın dalğaları (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Oktyabrın şəfəqləndirdiyi yol (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) Ovçu, vurma məni (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) Sevinc buxtası (film, 1977) (tammetrajlı bədii film) Sovet Azərbaycanı (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Startlar (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Şəfa nöqtələri (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) Şəki (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Şir evdən getdi (film, 1977) (tammetrajlı bədii film) Şirvan qoruğu (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) Toplan və kölgəsi (film, 1977) (cizgi filmi) Turançay vadisində (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) (TV) Uzunömürlülər (film, 1977) (sənədli film) Üzü küləyə (film, 1977) (tammetrajlı bədii film) Vulkana doğru (film, 1977) (üçseriyalı bədii film) Yay günləri (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) Zamanın əsas yolu (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) Zavodun yeni günü (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) Akt və fakt (film, 1978) (qısametrajlı sənədli süjet - Mozalan № 41) Ali neft, qaz və neft-kimya təhsili (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Araşdırın (film, 1978) (qısametrajlı bədii film) Arvadım mənim, uşaqlarım mənim (film, 1978) (kinoalmanax; qısametrajlı bədii film) Atasının vəkili (film, 1978) (televiziya tamaşası) Atayevlər ailəsi (film, 1978) (tammetrajlı televiziya tamaşası) Azərbaycan-77 (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan narı (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan SSR (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın odla mübarizə aparanları (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Bağçada rahat yer (film, 1978) (qısametrajlı bədii film) Baharla birgə (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Bayquş gələndə... (film, 1978) (tammetrajlı bədii film) Bir ailəlik bağ evi (film, 1978) (tammetrajlı bədii film) Dantenin yubileyi (film, 1978) (tammetrajlı bədii film) Dissonans (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Əfsanəvi qüvvə (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Əhalinin siyahıya alınması (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Həyatımızın himni (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Xuraman (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) İçəri şəhər (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) İnsana qayğı (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Komissarın ürəyi (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Qanadlı sehirbazlar (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Qara Qarayev-60 (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Qardaşlaşmış... (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Qayınana (film, 1978) (tammetrajlı bədii film) Qaz-kondensat tədqiqat yataqları üçün avadanlıq (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Qız qalası əfsanəsi (film, 1978) (cizgi filmi) Mikayıl Müşfiq (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Möcüzələr adası (film, 1978) (cizgi filmi) Muğanda bir kənd var (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Od əsgərləri (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Od içində (film, 1978) (tammetrajlı bədii film) Səmaya pilləkən (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Sənə sevinc bağışlayım (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Sirk mənim həyatımdır (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Sonrakı peşmançılıq (film, 1978) (cizgi filmi) Şəhərlərin dostluğu (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Şuşa (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Taxıl istehsalının ehtiyat mənbələri (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Toy (film, 1978) (qısametrajlı bədii film) Ukraynada Azərbaycan mədəniyyəti günləri (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) Üç eskiz (film, 1978) (qısametrajlı bədii-sənədli film) (AzTV) Vahid bayraq altında (film, 1978) (qısametrajlı sənədli film) 777 №-li sexdə (film, 1979) (qısametrajlı bədii süjet - Mozalan № 47) Alov (film, 1979) (tammetrajlı televiziya tamaşası) Azərbaycan iri addımlarla addımlayır (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan müəllimlərinin VI qurultayı (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın palçıq vulkanları (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Babək (film, 1979) (tammetrajlı bədii film) Bakı. Portretə yeni ştrixlər (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Bakının işıqları (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Bəstəkar Qara Qarayev. Opus-78 (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Bir az da Bahar bayramı (film, 1979) (qısametrajlı bədii film) (AzTV) Bizi bağışlayın (film, 1979) (tammetrajlı bədii film) Bizim günlərin mahnıları (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Bizim qayğılarımız (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Boru xətlərində yeni texnika (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Bu torpağın nemətləri (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Çovqan oyunu (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Diplom işi (film, 1979) (qısametrajlı bədii film) Dostların gözü ilə (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Dvorjakın melodiyası (film, 1979) (qısametrajlı bədii film) Ən dərin quyuların qazılmasında BU-6500 qurğusundan istifadə olunması (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Fəhlə dialoqu (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Fəhlə həyatının başlanğıcı (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Futbol, futbol... (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Gənclərin 50 yaşlı teatrı (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Gətirilmə mal-qaradan yüksək məhsuldarlığın alınması (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Həyatın mənası (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Xalq nəğməkarı (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Xəzərin sərt kilometrləri (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Xoşbəxt ailə (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) İnsanlar, atlar, təkərlər (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) İstintaq (film, 1979) (tammetrajlı bədii film) Kamillik (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Qəribə adam (film, 1979) (tammetrajlı bədii film) Qızılağac (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) L. İ. Brejnev Bakıda (film, 1979) (tammetrajlı sənədli film) Lahıc (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Metanolla iş (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Məhsul yığımının yeni üsulu (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Mən mahnı qoşuram (film, 1979) (tammetrajlı bədii film) Pərilərə inanmayın (film, 1979) (qısametrajlı bədii film) Sehrlənmiş küpə (film, 1979) (cizgi filmi) Sənin həyat mövqeyin (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Sirlər xəzinəsi (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Solmaz bir bahar kimi (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Söz əsrlərlə yaşayır (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Sumqayıt (film, 1979) (sənədli film) Toral və Zəri (film, 1979) (cizgi filmi) Uçurum üzərində cığır (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Yarımçıq qalmış mahnı (film, 1979) (tammetrajlı bədii film) Yaşıl möcüzə (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film) Yayın bir günündə (film, 1979) (cizgi filmi) Yoldaş Alyoşa (film, 1979) (qısametrajlı sənədli film)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=126641
-1970 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1970 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1970; fr. Concours Eurovision de la chanson 1970) — sayca 15-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. 1969 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində dörd ölkənin (Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya, Niderland) qələbə qazanmasının ardınca hansı ölkənin növbəti müsabiqəyə ev sahibliyi edəcəyi maraq doğururdu. Belə ki, İspaniyanın 1969-cu ildə, Böyük Britaniyanın isə 1968-ci ildə müsabiqəyə ev sahibliyi etdiyinə görə ortada iki seçim olaraq Fransa və Niderland qalırdı. Nəticə olaraq, Avropa Yayımlar İttifaqının rəsmi açıqlamasında Niderlandın Avroviziyaya ikinci dəfə ev sahibliyi edəcəyi təsdiqlənmişdir. Müsabiqə ölkənin paytaxtı Amsterdam şəhərində “Rai Congrescentrum” arenasında keçirilmişdir. Müsabiqə 1970-ci ilin 21 mart tarixində baş tutmuşdur. Ötən ilki müsabiqənin nəticələrindən narazı olan Finlandiya, İsveç, Norveç və Portuqaliya Avroviziya 1970-də iştirakdan imtina etmişdir. Müsabiqədə cəmi 12 ölkənin iştirak etmişdir və bu iştirakçı sayına görə 1959-cu ildən bəri ən aşağı göstərici idi. Müsabiqədə İrlandiya təmsilçisi Dana ifa etdiyi ""All Kinds of Everything "" mahnısı ilə Avroviziya 1970-in qalibi olmuşdur. Bu İrlandiyanın Avroviziyada ilk qalibiyyəti idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72584
-1970 FİFA Dünya Kuboku,"IX Dünya Çempionatı Meksika – 1970 Final Mərhələsi 31 may – 21 iyun 16 komanda 4 qrupda mübarizə apardıqdan sonra, hər qrupdan 2 qalib komanda 1/4 finala yüksələrək mübarizəni olimpiya sistemi ilə davam etdiriblər. 1 673 975 tamaşaçı (orta hesabla hər oyunda 52 312) 95 qol (orta hesabla hər oyunda 2,97) Ən yaxşı futbolçu – Pele (Braziliya) ""Het-trik"" (bir oyunda üç qol) – Herd Müller (Qərbi Almaniya) – 2 dəfə ""Poker"" (bir oyunda dörd qol) – Eysebio (Portuqaliya) Yubiley qolu: 800-cü qol Jairzinyo (Braziliya) Bombardir: Herd Müller (Qərbi Almaniya) – 10",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82350
-1970 Voleybol üzrə qadınlararası Dünya Çempionatı,"Voleybol üzrə qadınlararası dünya çempionatı 1970 — 1970-ci ildə Bolqarıstanda təşkil olunan turnir. Turnirin əksər oyunları Varna da təşkil olunmuşdu. Bu dünya çempionatına 16 komanda qatılmışdı. Həmçinin ilk və hələlik yeganə qadınlararası dünya çempionatı idi ki, özündən əvvəlki analoji yarışdan üç il sonra baş tutmuşdu. Qalib adına dördüncü dəfə SSRİ yığma komandası layiq görülmüşdü. Turnirdə ikinci və üçüncü yerləri isə uzaq şərqdən müvafiq olaraq Yaponiya və Şimali Koreya milliləri tutmuşlar. Qrup mərhələsi 9-cu - 16-cı yer uğrunda görüşlər Son səkkiz yeri tutanlar 1-ci - 8-ci yer uğrunda görüşlər İlk səkkiz yeri tutanlar Women Volleyball VI World Championship 1970 Varna (BUL) 22.09-02.10 Winner Soviet Union (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=362913
-1971,"5 mart – Pakistan Banqladeşi işğal etdi. 5 avqust – Türkiyə ilə Çin Xalq Respublikası arasında diplomatik əlaqələrin yaradılması.. 10 sentyabr – Boğaziçi Universitetinin əsasının qoyulması. 23 noyabr - Çin Xalq Respublikasının nümayəndələrinin ilk dəfə BMT-nin və onun Təhlükəsizlik Şurasının toplantılarında iştirak etməyə başlaması. 3 dekabr - Pakistan - Hindistan müharibəsinin başlanması. Bakı Slavyan Universitetinin və Azərbaycan Dillər Universitetinin yaradılması Araz su anbarı istifadəyə verilməsi C.Naxşıvanski adına Respublika orta ixtisaslaşdırılmış internat məktəbinin açılması. İran-Astara-Qazıməmməd-Qazax magistral qaz kəmərinin istifadəyə verilməsi. 9 yanvar – İlqar Məmmədov (riyaziyyatçı) – Azərbaycan alimi. 22 yanvar – Elşən Rüstəmov – Azərbaycan aktyoru. 26 yanvar – Aygün Kazımova – müğənni, bəstəkar, pop musiqiçi, aktrisa, Azərbaycan Respublikasının xalq artisti. 13 fevral – Məşədibaba Aydəmirov — Azərbaycanlı qəzəlxan , meyxanaçı. 25 may – Kristina Orbakayte – rus müğənnisi. 5 iyun – Mark Uolberq – amerikalı aktyor. 16 iyun – Tupak Şakur – Hip-hop ifaçısı 28 iyun – İlon Mask – CAR-da doğulmuş ABŞ sahibkarı 21 iyul – Şarlotta Gensbur – Böyük Britaniya və Fransa aktrisası. 10 avqust – Roy Kin – irland futbolçu. 20 avqust – Azad Əsgərov – azərbaycanlı qarışıq döyüş üzrə güləşçidir. 25 avqust – Elxan Şahinoğlu – siyasi analitik 31 avqust – Kris Taker – Amerikalı komik və aktyor. 12 sentyabr – Cesika Senfild – ABŞ-lı yazıçı və xeyriyyəçi 20 oktyabr – Snoop Dogg – Amerikalı repçi 29 oktyabr – Vaynona Rayder – Amerikalı aktrisadır 30 noyabr – Aleksandr Nikitin – aktyor. 26 dekabr – Tatyana Sorokko – rusiyalı Model 6 dekabr – Rayan Vayt – İİV/QİÇS virusuna yoluxduğu üçün oxuduğu məktəbdən çıxarılmasına qarşı apardığı mübarizə ilə Amerika Birləşmiş Ştatlarında milli simvol halına gələn amerikalı gənc. Siyamək Namazi 3 iyul – Cim Morrison – Amerikalı musiqiçi və bəstəkar, The Doors qrupunun bəstə yazarı və solisti. 6 iyul – Lui Armstronq – ABŞ caz musiqiçisi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4680
-1971-ci il,"5 mart – Pakistan Banqladeşi işğal etdi. 5 avqust – Türkiyə ilə Çin Xalq Respublikası arasında diplomatik əlaqələrin yaradılması.. 10 sentyabr – Boğaziçi Universitetinin əsasının qoyulması. 23 noyabr - Çin Xalq Respublikasının nümayəndələrinin ilk dəfə BMT-nin və onun Təhlükəsizlik Şurasının toplantılarında iştirak etməyə başlaması. 3 dekabr - Pakistan - Hindistan müharibəsinin başlanması. Bakı Slavyan Universitetinin və Azərbaycan Dillər Universitetinin yaradılması Araz su anbarı istifadəyə verilməsi C.Naxşıvanski adına Respublika orta ixtisaslaşdırılmış internat məktəbinin açılması. İran-Astara-Qazıməmməd-Qazax magistral qaz kəmərinin istifadəyə verilməsi. 9 yanvar – İlqar Məmmədov (riyaziyyatçı) – Azərbaycan alimi. 22 yanvar – Elşən Rüstəmov – Azərbaycan aktyoru. 26 yanvar – Aygün Kazımova – müğənni, bəstəkar, pop musiqiçi, aktrisa, Azərbaycan Respublikasının xalq artisti. 13 fevral – Məşədibaba Aydəmirov — Azərbaycanlı qəzəlxan , meyxanaçı. 25 may – Kristina Orbakayte – rus müğənnisi. 5 iyun – Mark Uolberq – amerikalı aktyor. 16 iyun – Tupak Şakur – Hip-hop ifaçısı 28 iyun – İlon Mask – CAR-da doğulmuş ABŞ sahibkarı 21 iyul – Şarlotta Gensbur – Böyük Britaniya və Fransa aktrisası. 10 avqust – Roy Kin – irland futbolçu. 20 avqust – Azad Əsgərov – azərbaycanlı qarışıq döyüş üzrə güləşçidir. 25 avqust – Elxan Şahinoğlu – siyasi analitik 31 avqust – Kris Taker – Amerikalı komik və aktyor. 12 sentyabr – Cesika Senfild – ABŞ-lı yazıçı və xeyriyyəçi 20 oktyabr – Snoop Dogg – Amerikalı repçi 29 oktyabr – Vaynona Rayder – Amerikalı aktrisadır 30 noyabr – Aleksandr Nikitin – aktyor. 26 dekabr – Tatyana Sorokko – rusiyalı Model 6 dekabr – Rayan Vayt – İİV/QİÇS virusuna yoluxduğu üçün oxuduğu məktəbdən çıxarılmasına qarşı apardığı mübarizə ilə Amerika Birləşmiş Ştatlarında milli simvol halına gələn amerikalı gənc. Siyamək Namazi 3 iyul – Cim Morrison – Amerikalı musiqiçi və bəstəkar, The Doors qrupunun bəstə yazarı və solisti. 6 iyul – Lui Armstronq – ABŞ caz musiqiçisi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186225
-1971 Aralıq dənizi Oyunları,1971 Aralıq dənizi Oyunları — 1971-ci ilin 6–17 oktyabr tarixləri arasında Türkiyənin İzmir şəhərində keçirilmiş altıncı Aralıq dənizi Oyunları. Bu oyunlarda 14 ölkədən 1362 atlet iştirak etmişdir. Oyunların keçirildiyi əsas məkan İzmir Atatürk stadionu olmuşdur. Xarici keçidlər International Mediterranean Games Committee Arxivləşdirilib 2007-02-03 at the Wayback Machine Mediterranean Games Athletic results at gbrathletics website Arxivləşdirilib 2009-04-12 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475158
-1971 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1971 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1971; fr. Concours Eurovision de la chanson 1971) — sayca 16-cı Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Dananın ifa etdiyi ""All Kinds of Everything"" mahnısı ilə 1970 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1971-ci ildə İrlandiya müsabiqəyə ilk dəfə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə ölkənin paytaxtı Dublin şəhərində Gaiety Theatre arenasında keçirilmişdir. Müsabiqə 1971-ci ilin 3 aprel tarixində baş tutmuşdur. Bu İrlandiya dövlət kanalı RTÉ-nin yayımladığı ilk rəngli proqramm olaraq tarixə düşmüşdür. 1971-ci ildə Malta adası Avroviziyaya ilk dəfə qoşuldu. Eyni zamanda Avstriya iki illik, Finlandiya, İsveç, Norveç və Portuqaliya isə bir illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri döndü. 18 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə Monako təmsilçisi Severin ifa etdiyi ""Un banc, un arbre, une rue"" mahnısı ilə Avroviziya 1971-in qalibi olmuşdur. Bu Avropanın cırtdan ölkələrindən olan Monakonun Avroviziyada ilk və yeganə qalibiyyəti idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72627
-1971 KONKAKAF Çempionatı,"1971 KONKAKAF Çempionatı (isp. Campeonato de Naciones de CONCACAF 1971) — 1971-ci ilin 20 noyabr – 5 dekabr tarixləri arasında Trinidad və Tobaqoda təşkil olunmuş sayca beşinci KONKAKAF Çempionatı. Turnirin qalibi də elə ev sahibi olan Meksika milli futbol komandası olmuşdur. Turnirin bütün matçları Port of Speyn şəhərindəki ""Queen's Park Oval"" stadionunda keçirilmişdir. Xarici keçidlər ""Mexico, Haiti Play To Scoreless Draw | Trinidad & Tobago Football History"". 2009-07-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-06-23.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=480124
-1972,"26 mart — Banqladeşin Pakistandan ayrılaraq öz müstəqilliyini elan etməsi. 19 noyabr — Stenford Universitetində ilk kiberidman turniri təşkil olunmuşdur (""Spacewar!"" oyunu üzrə). Hindistanla Pakistan arasında mübahisəli məsələləri həll etmək üçün saziş imzalanması. Bakı(Hövsan) bioloji təmizləmə qurğusunun əsasının qoyulması. 15 yanvar – Xanlar Fətiyev, Gəncə Futbol Federasiyasının sədri. 2 may – Dueyn Conson, Amerika kino aktyoru və güləşçi 8 may – Shana (ifaçı) 14 iyul — İll Bill, ABŞ-lı repçi, prodüser. 15 avqust — Ben Afflek, ABŞ kinoaktyoru, rejissor və ssenarist 30 avqust – Kameron Diaz, amerikalı kinoaktrisa və model 27 sentyabr — Qvinet Peltrou, ABŞ aktrisası və müğənnisi 17 oktyabr — Eminem, ABŞ-lı repçi, prodüser, aktyor və şou-biznes xadimi. 29 sentyabr — Vahid Aslan, Azərbaycan jurnalisti, yazıçı 20 oktyabr – Səid Aşina, Nyu-York Lanqon tibb mərkəzində nevrologiya tibb dosenti və Nyu-York Lüteran Tibb Mərkəzində Baş ağrısı şöbəsinin rəhbəri.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4681
-1972-ci il,"26 mart — Banqladeşin Pakistandan ayrılaraq öz müstəqilliyini elan etməsi. 19 noyabr — Stenford Universitetində ilk kiberidman turniri təşkil olunmuşdur (""Spacewar!"" oyunu üzrə). Hindistanla Pakistan arasında mübahisəli məsələləri həll etmək üçün saziş imzalanması. Bakı(Hövsan) bioloji təmizləmə qurğusunun əsasının qoyulması. 15 yanvar – Xanlar Fətiyev, Gəncə Futbol Federasiyasının sədri. 2 may – Dueyn Conson, Amerika kino aktyoru və güləşçi 8 may – Shana (ifaçı) 14 iyul — İll Bill, ABŞ-lı repçi, prodüser. 15 avqust — Ben Afflek, ABŞ kinoaktyoru, rejissor və ssenarist 30 avqust – Kameron Diaz, amerikalı kinoaktrisa və model 27 sentyabr — Qvinet Peltrou, ABŞ aktrisası və müğənnisi 17 oktyabr — Eminem, ABŞ-lı repçi, prodüser, aktyor və şou-biznes xadimi. 29 sentyabr — Vahid Aslan, Azərbaycan jurnalisti, yazıçı 20 oktyabr – Səid Aşina, Nyu-York Lanqon tibb mərkəzində nevrologiya tibb dosenti və Nyu-York Lüteran Tibb Mərkəzində Baş ağrısı şöbəsinin rəhbəri.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186226
-1972 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1972 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1972; fr. Concours Eurovision de la chanson 1972) — sayca 17-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. 1971 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində Avropanın cırtdan ölkələrindən biri olan Monako Severinin ifa etdiyi ""Un banc, un arbre, une rue"" mahnısı ilə müsabiqədə ilk dəfə qalib gəlmişdi. Bu qələbənin ardınca 1972-ci ildə müsabiqəyə ilk dəfə ev sahibliyi etməli olan Monako knyazlığının şahzadəsi III Renye Monakonun maliyyə cəhətdən Avroviziya kimi böyük müsabiqəyə ev sahibliyi etməyə hazır olmadığını bəyan edərək, müsabiqəyə ev sahibliyindən imtina etmişdir. Müsabiqəyə ev sahibliyini Birləşmiş Krallıq dördüncü dəfə öz üzərinə götürmüşdür. BBC ev sahibi şəhər olaraq Şotlandiyanın paytaxtı Edinburqu seçmişdir. Beləliklə Avroviziya 1972 Edinburqda yerləşən Usher konsert zalında keçirilmişdir. Müsabiqə 1972-ci ilin 25 mart tarixində baş tutmuşdur. 18 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə Lüksemburq təmsilçisi Viki Leandros ifa etdiyi ""Après toi"" mahnısı ilə Avroviziya 1972-nin qalibi seçilmişdir. Bu Lüksemburqun Avroviziyada üçüncü qalibiyyəti idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72647
-1972 UEFA Avropa Çempionatı Finalı,1972 UEFA Avropa Çempionatı Finalı — 1972-cı il 18 iyun tarixində UEFA Avro 1972 turnirinin qalibini müəyyənləşdirmək üçün keçirilmiş final matçı. Matç Belçikanın paytaxtı Brüssel şəhərində yerləşən Heyzel stadionunda SSRİ və Qərbi Almaniya milli komandaları arasında keçirilmişdir. Almaniya yığması Gerd Müller (dubl) və Herbert Vimmerin qolları ilə yekunda 3-0 hesablı qələbə qazandı. Oyunun nəticələri,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=576363
-1973,"oktyabr - Yeni İsrail-Ərəb müharibəsi, İsrailin məğlub olması. dekabr - Cenevrədə SSRİ və ABŞ nümayəndələrinin sədrliyi ilə Yaxın Şərq üzrə sülh konfransının çağrılması. 24 mart – Cim Personz, ABŞ aktyoru Adam Qarsiya, Avstraliya aktyoru Haydi Klum, alman supermodeli, aktrisası 14 iyul — Xəlil Mutlu, Türkiyə ağır atleti 25 avqust — Fatih Akın, türk əsilli alman kinorejissoru 12 sentyabr — Paul Volker, ABŞ aktyoru 18 oktyabr — Sergey Bezrukov, rus teatr və kino aktyoru 23 oktyabr — Ulyana Lopatkina, rus balet ustası 20 noyabr — Murad Adıgözəlzadə, Azərbaycan pianoçusu 29 may — P. Ramli, Malayziya müğənnisi 20 iyul — Brüs Li, döyüş sənəti üzrə məşhur döyüş ustası, rejissor, ssenarist, prodüser, idmançı və aktyor 11 avqust — Zeynal Xəlil, Azərbaycan şairi, dramaturq 9 dekabr — Lütfəli Abdullayev, Azərbaycan aktyoru",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4682
-1973-cü il,"oktyabr - Yeni İsrail-Ərəb müharibəsi, İsrailin məğlub olması. dekabr - Cenevrədə SSRİ və ABŞ nümayəndələrinin sədrliyi ilə Yaxın Şərq üzrə sülh konfransının çağrılması. 24 mart – Cim Personz, ABŞ aktyoru Adam Qarsiya, Avstraliya aktyoru Haydi Klum, alman supermodeli, aktrisası 14 iyul — Xəlil Mutlu, Türkiyə ağır atleti 25 avqust — Fatih Akın, türk əsilli alman kinorejissoru 12 sentyabr — Paul Volker, ABŞ aktyoru 18 oktyabr — Sergey Bezrukov, rus teatr və kino aktyoru 23 oktyabr — Ulyana Lopatkina, rus balet ustası 20 noyabr — Murad Adıgözəlzadə, Azərbaycan pianoçusu 29 may — P. Ramli, Malayziya müğənnisi 20 iyul — Brüs Li, döyüş sənəti üzrə məşhur döyüş ustası, rejissor, ssenarist, prodüser, idmançı və aktyor 11 avqust — Zeynal Xəlil, Azərbaycan şairi, dramaturq 9 dekabr — Lütfəli Abdullayev, Azərbaycan aktyoru",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186227
-1973-cü il Neft Böhranı,"1973-cü il neft böhranı (""neft embarqosu"" kimi də tanınır) — 1973-cü il oktyabrın 17-də başlamış böhran. Həmin gün bütün Opek-in ərəb üzv ölkələri, eləcə də Misir və Suriya Yom Kippur müharibəsi və Misir və Suriyanın yəhudi dövləti ilə münaqişəsi zamanı İsraili dəstəkləyən ölkələrə (Böyük Britaniya, Kanada, Hollandiya, ABŞ, Yaponiya) neft satmayacaqlarını açıqladılar. Bu, ilk növbədə ABŞ və onun Qərbi Avropadakı müttəfiqlərinə aid idi. Növbəti il ərzində neftin qiyməti bir barel üçün üç dollardan on iki dollara qədər qalxdı. 1974-cü ilin martında embarqo aradan qaldırıldı. 1973-cü ildəki neft böhranı ilk enerji böhranı idi və hələ də bu qəbildən olanların arasında ən böyüyü hesab olunur. OPEC neft hasilatını təkcə dünya bazarlarında qiymətlərin öz xeyrinə dəyişmək üçün azaltmadı. Bu tədbirin əsas məqsədi Qərbin İsrailə dəstəyini azaltmaq üçün dünya birliyinə siyasi təzyiq etmək idi. OPEC-in iqtisadi təzyiqinin nəticəsi ərəblərin mövqeyini dəstəkləyən Ümumi Bazar ölkələrinin Nazirlər Şurasının bəyanatı oldu. Bundan əlavə, demək olar ki, bütün Afrika ölkələri İsrail ilə diplomatik münasibətləri kəsdi. Yaranmış siyasi vəziyyət İsrailin ABŞ-dən asılılığını gücləndirdi və inkişaf etmiş ölkələrin neftin qiymətindən asılılığının həqiqi dərəcəsini aşkara çıxartdı. Sənaye ölkələrində neft qiymətlərinin artması iqtisadi böhrana səbəb oldu. Eyni zamanda, böhran Sovet İttifaqından Qərbə neft ixracının artmasına səbəb oldu. ABŞ-də neft böhranı 1973-cü il noyabrın 7-də ABŞ prezidenti Riçard Nikson enerji mövzusunda Konqresə göndərdiyi xüsusi məktubda amerikalıları qənaət etməyə çağırır. Onlara avtomobillərdən daha az istifadə etmək təklif olunur. Əks halda isə avtomobili yanacağa qənaət etmək üçün aşağı sürətlə idarə etmək tövsiyə olunur. Aviaşirkətlərə uçuşların sayını azaltmaq təklifi edilir. Dövlət orqanlarına enerjiyə qənaət və avtomobil parkını azaltmaq əmri verilir. ABŞ-nin Ətraf Mühitin Mühafizəsi Agentliyi havanı çirkləndirən kömürün istifadəsinə qoyulan məhdudiyyətləri müvəqqəti olaraq aradan qaldırır. Neft və xam neft idxalına qoyulan məhdudiyyətlər qaldırıldı. Təlabatın artması bəhanəsi ilə neft şirkətləri benzin və dizel yanacağının, həmçinin aviasiya kerosinin qiymətlərini əhəmiyyətli dərəcədə artırmağa başladılar. Təbii qaz istehsalçıları Federal Enerji Komissiyasına qiymətləri 73% qaldırmaq üçün müraciət etdilər. Böhranla əlaqədar xüsusi olaraq yaradılan federal komissiya iyulun ortalarında Senata sensasion hesabatını təqdim etdi. Hesabatda neft istehsalı və emalı, habelə neft məhsullarının satışını inhisarında saxlayan iyirmi iri Amerika korporasiyası qiymətləri qaldırmaq üçün benzinin təchizatında süni əngəllər yaratmaqda ittiham edilirdi. Florida ştatının prokuroru neft inhisarçılarına qarşı antiinhisar qanununun tətbiq olunmasını tələb edirdi. Los Ancelesdəki federal mötəbər münsiflər heyəti də öz növbəsində neft şirkətlərini müxtəlif növ saxtakarlıqlarda ittiham etdi. Uzun müddətdə böhran ABŞ avtomobil sənayesinə böyük təsir göstərdi. Əvvəllər Amerika avtomobilləri böyük, ağır və güclü idi. 1971-ci ilə qədər standart bir Şevrolet Kapri modelində səkkiz silindrli mühərrikin həcmi 400 kub düym (6,5 litr) təşkil edirdi. Bir qallon benzinlə bir Şevrolet Impala isə 13–15 mil-dən çox olmayan avtomobil yolu gedirdi. Böhrandan sonra onları bazardan daha az benzin istehlak edən dörd silindrli mühərrikləri olan yapon modelləri vurub çıxardı: Toyota Corona, Toyota Corolla, Nissan Sunny, Honda Accord. Rəqabətə dözə bilməyərək Detroit avtomobil istehsalçıları Ford Pinto, Şevrolet Veqa və digər bu kimi yüngül avtomobilləri istehsal etməyə məcbur oldular. Artıq 1985-ci ilə qədər orta statistik Amerika avtomobili hər 17.4 mil üçün bir qallon benzin istehlak edirdi. Oldsmobile 98 kimi lüks sedan tipli avtomobillərə tələb 1970-ci illərin ortalarında bərpa edildi, lakin onların bazarı əvvəlki kimi kütləvi deyildi. Yeni Ford Thunderbird modelləri ölçü və güc baxımından çox azaldılmışdı. Ford Galaxie modeli isə 1974-cü ildə konveyrdən çıxarılmışdır. Böhrandan sonra 1975-ci ildə Birləşmiş Ştatların Strateji Neft Ehtiyatı yaradıldı. Oxşar neft ehtiyatları fondu (ən azı 3 aylıq idxal həcmi) Beynəlxalq Enerji Agentliyinin beynəlxalq qurumuna daxil olan bir çox İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatına üzv ölkəsində yaradılmışdır. Ehtiyatların mövcudluğu bir neçə sonrakı neft böhranlarının iqtisadiyyata mənfi təsirini xeyli azaltmışdır. Digər ölkələrdə böhrana reaksiya Edvard Qerek tərəfindən təqdim edilən sənayeni modernləşdirmək və istehlak mallarının əldə edilməsini artırmaq proqramı, neft böhranından sonra iflasa uğradı və üç il sonra Polşada istehlak mallarının qiymətləri kəskin şəkildə yüksəlməyə başladı. Neft böhranı və bunun nəticəsində neftin qiymətinin dörd qat yüksəlməsi SSRİ-dən neft tədarükünün kəskin şəkildə artmasına səbəb oldu. Sovet neftinin dünya bazarına böyük tədarükü Sosialist ölkələri və ilk növbədə Polşa vasitəsilə aparılırdı. Fransa iqtisadiyyatının müstəqilliyini təmin etməyə yönəlmiş enerji siyasətinin üç əsas istiqaməti təsdiq edildi: nüvə enerjisinin sürətli inkişafı, kömür istifadəsinə qayıtmaq və enerjinin qorunmasına xüsusi diqqət. Hökumət sərt enerji qənaət edən bir proqram təqdim etdi: müfəttişlər ofislərə, dükanlara və sənaye müəssisələrinə qəfil basqınlar edir, temperaturu ölçür və o, müəyyən edilmiş 20 °C-dən çox olduqda cərimə tətbiq edirdilər. Bundan əlavə, elektrik istehlakını təşviq edən hər hansı bir reklam üçün qadağa tətbiq edilmişdi . Elektrik enerjisi istehsalının və sənaye istehsalının maye yanacaqdan digər daşıyıcılara ötürülməsi. Nüvə enerjisinin inkişafını sürətləndirmək. Kömür və sıxılmış təbii qaz idxalı artırmaq. Sənayedə, xüsusən də neftdən istifadənin azaldılması üçün enerjiyə qənaət proqramının uğurla həyata keçirilməsi.Hələ 1971-ci ildə hökumət ""enerji tələb edən""dən ""bilik tələb edən"" sənayeyə keçməyin zəruriliyi haqqında bir hesabat hazırlamışdı. Hesabat ciddi tənqid edilsə də, 1973-cü il böhranı yeni strategiyanın sürətlə həyata keçirilməsinə məcburiyyət yaratdı. ""Biz yeraltı sərvətləri intellektual ehtiyatlarla əvəz etmək qərarına gəldik — Xarici Ticarət və Sənaye Nazirliyinin keçmiş vitse-naziri Naohironu xatırlayırdı — Bu mənada şok hətta bir xeyir də gətirmişdi, Yaponiya sənayesindəki sürətli dəyişiklikləri stimullaşdırdı"". Blinder, Alan S. (1979). Economic Policy and the Great Stagflation. New York: Academic Press. Eckstein, Otto (1979). The Great Recession. Amsterdam: North-Holland. Frum, David. How We Got Here: The '70s. — New York : Basic Books, 2000. — ISBN 978-0-465-04195-4. Ikenberry, G. John (1986). ""The Irony of State Strength: Comparative Responses to the Oil Shocks in the 1970s"". International Organization. 40 (1): 105–137. DOI:10.1017/S0020818300004495. Lenczowski, George. American Presidents and the Middle East. — Duke University Press, 1990. — ISBN 978-0-8223-0972-7. Licklider, Roy (1988). ""The Power of Oil: The Arab Oil Weapon and the Netherlands, the United Kingdom, Canada, Japan, and the United States"". International Studies Quarterly. 32 (2): 205–226. DOI:10.2307/2600627. JSTOR 2600627. Masouros, Pavlos E. Corporate Law and Economic Stagnation: How Shareholder Value and Short-termism Contribute to the Decline of the Western Economies. — Eleven International Publishing, 2013. Rupert, Mark E.; Rapkin, David P. (1985). ""The Erosion of U.S. Leadership Capabilities"", in Johnson, Paul M.; Thompson, William R., eds. Rhythms in Politics and Economics. New York: Praeger. Yergin, Daniel. The Prize: The Epic Quest for Oil, Money, and Power. — New York : Simon and Schuster, 2008.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=708655
-1973-cü il neft böhranı,"1973-cü il neft böhranı (""neft embarqosu"" kimi də tanınır) — 1973-cü il oktyabrın 17-də başlamış böhran. Həmin gün bütün Opek-in ərəb üzv ölkələri, eləcə də Misir və Suriya Yom Kippur müharibəsi və Misir və Suriyanın yəhudi dövləti ilə münaqişəsi zamanı İsraili dəstəkləyən ölkələrə (Böyük Britaniya, Kanada, Hollandiya, ABŞ, Yaponiya) neft satmayacaqlarını açıqladılar. Bu, ilk növbədə ABŞ və onun Qərbi Avropadakı müttəfiqlərinə aid idi. Növbəti il ərzində neftin qiyməti bir barel üçün üç dollardan on iki dollara qədər qalxdı. 1974-cü ilin martında embarqo aradan qaldırıldı. 1973-cü ildəki neft böhranı ilk enerji böhranı idi və hələ də bu qəbildən olanların arasında ən böyüyü hesab olunur. OPEC neft hasilatını təkcə dünya bazarlarında qiymətlərin öz xeyrinə dəyişmək üçün azaltmadı. Bu tədbirin əsas məqsədi Qərbin İsrailə dəstəyini azaltmaq üçün dünya birliyinə siyasi təzyiq etmək idi. OPEC-in iqtisadi təzyiqinin nəticəsi ərəblərin mövqeyini dəstəkləyən Ümumi Bazar ölkələrinin Nazirlər Şurasının bəyanatı oldu. Bundan əlavə, demək olar ki, bütün Afrika ölkələri İsrail ilə diplomatik münasibətləri kəsdi. Yaranmış siyasi vəziyyət İsrailin ABŞ-dən asılılığını gücləndirdi və inkişaf etmiş ölkələrin neftin qiymətindən asılılığının həqiqi dərəcəsini aşkara çıxartdı. Sənaye ölkələrində neft qiymətlərinin artması iqtisadi böhrana səbəb oldu. Eyni zamanda, böhran Sovet İttifaqından Qərbə neft ixracının artmasına səbəb oldu. ABŞ-də neft böhranı 1973-cü il noyabrın 7-də ABŞ prezidenti Riçard Nikson enerji mövzusunda Konqresə göndərdiyi xüsusi məktubda amerikalıları qənaət etməyə çağırır. Onlara avtomobillərdən daha az istifadə etmək təklif olunur. Əks halda isə avtomobili yanacağa qənaət etmək üçün aşağı sürətlə idarə etmək tövsiyə olunur. Aviaşirkətlərə uçuşların sayını azaltmaq təklifi edilir. Dövlət orqanlarına enerjiyə qənaət və avtomobil parkını azaltmaq əmri verilir. ABŞ-nin Ətraf Mühitin Mühafizəsi Agentliyi havanı çirkləndirən kömürün istifadəsinə qoyulan məhdudiyyətləri müvəqqəti olaraq aradan qaldırır. Neft və xam neft idxalına qoyulan məhdudiyyətlər qaldırıldı. Təlabatın artması bəhanəsi ilə neft şirkətləri benzin və dizel yanacağının, həmçinin aviasiya kerosinin qiymətlərini əhəmiyyətli dərəcədə artırmağa başladılar. Təbii qaz istehsalçıları Federal Enerji Komissiyasına qiymətləri 73% qaldırmaq üçün müraciət etdilər. Böhranla əlaqədar xüsusi olaraq yaradılan federal komissiya iyulun ortalarında Senata sensasion hesabatını təqdim etdi. Hesabatda neft istehsalı və emalı, habelə neft məhsullarının satışını inhisarında saxlayan iyirmi iri Amerika korporasiyası qiymətləri qaldırmaq üçün benzinin təchizatında süni əngəllər yaratmaqda ittiham edilirdi. Florida ştatının prokuroru neft inhisarçılarına qarşı antiinhisar qanununun tətbiq olunmasını tələb edirdi. Los Ancelesdəki federal mötəbər münsiflər heyəti də öz növbəsində neft şirkətlərini müxtəlif növ saxtakarlıqlarda ittiham etdi. Uzun müddətdə böhran ABŞ avtomobil sənayesinə böyük təsir göstərdi. Əvvəllər Amerika avtomobilləri böyük, ağır və güclü idi. 1971-ci ilə qədər standart bir Şevrolet Kapri modelində səkkiz silindrli mühərrikin həcmi 400 kub düym (6,5 litr) təşkil edirdi. Bir qallon benzinlə bir Şevrolet Impala isə 13–15 mil-dən çox olmayan avtomobil yolu gedirdi. Böhrandan sonra onları bazardan daha az benzin istehlak edən dörd silindrli mühərrikləri olan yapon modelləri vurub çıxardı: Toyota Corona, Toyota Corolla, Nissan Sunny, Honda Accord. Rəqabətə dözə bilməyərək Detroit avtomobil istehsalçıları Ford Pinto, Şevrolet Veqa və digər bu kimi yüngül avtomobilləri istehsal etməyə məcbur oldular. Artıq 1985-ci ilə qədər orta statistik Amerika avtomobili hər 17.4 mil üçün bir qallon benzin istehlak edirdi. Oldsmobile 98 kimi lüks sedan tipli avtomobillərə tələb 1970-ci illərin ortalarında bərpa edildi, lakin onların bazarı əvvəlki kimi kütləvi deyildi. Yeni Ford Thunderbird modelləri ölçü və güc baxımından çox azaldılmışdı. Ford Galaxie modeli isə 1974-cü ildə konveyrdən çıxarılmışdır. Böhrandan sonra 1975-ci ildə Birləşmiş Ştatların Strateji Neft Ehtiyatı yaradıldı. Oxşar neft ehtiyatları fondu (ən azı 3 aylıq idxal həcmi) Beynəlxalq Enerji Agentliyinin beynəlxalq qurumuna daxil olan bir çox İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatına üzv ölkəsində yaradılmışdır. Ehtiyatların mövcudluğu bir neçə sonrakı neft böhranlarının iqtisadiyyata mənfi təsirini xeyli azaltmışdır. Digər ölkələrdə böhrana reaksiya Edvard Qerek tərəfindən təqdim edilən sənayeni modernləşdirmək və istehlak mallarının əldə edilməsini artırmaq proqramı, neft böhranından sonra iflasa uğradı və üç il sonra Polşada istehlak mallarının qiymətləri kəskin şəkildə yüksəlməyə başladı. Neft böhranı və bunun nəticəsində neftin qiymətinin dörd qat yüksəlməsi SSRİ-dən neft tədarükünün kəskin şəkildə artmasına səbəb oldu. Sovet neftinin dünya bazarına böyük tədarükü Sosialist ölkələri və ilk növbədə Polşa vasitəsilə aparılırdı. Fransa iqtisadiyyatının müstəqilliyini təmin etməyə yönəlmiş enerji siyasətinin üç əsas istiqaməti təsdiq edildi: nüvə enerjisinin sürətli inkişafı, kömür istifadəsinə qayıtmaq və enerjinin qorunmasına xüsusi diqqət. Hökumət sərt enerji qənaət edən bir proqram təqdim etdi: müfəttişlər ofislərə, dükanlara və sənaye müəssisələrinə qəfil basqınlar edir, temperaturu ölçür və o, müəyyən edilmiş 20 °C-dən çox olduqda cərimə tətbiq edirdilər. Bundan əlavə, elektrik istehlakını təşviq edən hər hansı bir reklam üçün qadağa tətbiq edilmişdi . Elektrik enerjisi istehsalının və sənaye istehsalının maye yanacaqdan digər daşıyıcılara ötürülməsi. Nüvə enerjisinin inkişafını sürətləndirmək. Kömür və sıxılmış təbii qaz idxalı artırmaq. Sənayedə, xüsusən də neftdən istifadənin azaldılması üçün enerjiyə qənaət proqramının uğurla həyata keçirilməsi.Hələ 1971-ci ildə hökumət ""enerji tələb edən""dən ""bilik tələb edən"" sənayeyə keçməyin zəruriliyi haqqında bir hesabat hazırlamışdı. Hesabat ciddi tənqid edilsə də, 1973-cü il böhranı yeni strategiyanın sürətlə həyata keçirilməsinə məcburiyyət yaratdı. ""Biz yeraltı sərvətləri intellektual ehtiyatlarla əvəz etmək qərarına gəldik — Xarici Ticarət və Sənaye Nazirliyinin keçmiş vitse-naziri Naohironu xatırlayırdı — Bu mənada şok hətta bir xeyir də gətirmişdi, Yaponiya sənayesindəki sürətli dəyişiklikləri stimullaşdırdı"". Blinder, Alan S. (1979). Economic Policy and the Great Stagflation. New York: Academic Press. Eckstein, Otto (1979). The Great Recession. Amsterdam: North-Holland. Frum, David. How We Got Here: The '70s. — New York : Basic Books, 2000. — ISBN 978-0-465-04195-4. Ikenberry, G. John (1986). ""The Irony of State Strength: Comparative Responses to the Oil Shocks in the 1970s"". International Organization. 40 (1): 105–137. DOI:10.1017/S0020818300004495. Lenczowski, George. American Presidents and the Middle East. — Duke University Press, 1990. — ISBN 978-0-8223-0972-7. Licklider, Roy (1988). ""The Power of Oil: The Arab Oil Weapon and the Netherlands, the United Kingdom, Canada, Japan, and the United States"". International Studies Quarterly. 32 (2): 205–226. DOI:10.2307/2600627. JSTOR 2600627. Masouros, Pavlos E. Corporate Law and Economic Stagnation: How Shareholder Value and Short-termism Contribute to the Decline of the Western Economies. — Eleven International Publishing, 2013. Rupert, Mark E.; Rapkin, David P. (1985). ""The Erosion of U.S. Leadership Capabilities"", in Johnson, Paul M.; Thompson, William R., eds. Rhythms in Politics and Economics. New York: Praeger. Yergin, Daniel. The Prize: The Epic Quest for Oil, Money, and Power. — New York : Simon and Schuster, 2008.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=609129
-1973-cü ilin neft böhranı,"1973-cü il neft böhranı (""neft embarqosu"" kimi də tanınır) — 1973-cü il oktyabrın 17-də başlamış böhran. Həmin gün bütün Opek-in ərəb üzv ölkələri, eləcə də Misir və Suriya Yom Kippur müharibəsi və Misir və Suriyanın yəhudi dövləti ilə münaqişəsi zamanı İsraili dəstəkləyən ölkələrə (Böyük Britaniya, Kanada, Hollandiya, ABŞ, Yaponiya) neft satmayacaqlarını açıqladılar. Bu, ilk növbədə ABŞ və onun Qərbi Avropadakı müttəfiqlərinə aid idi. Növbəti il ərzində neftin qiyməti bir barel üçün üç dollardan on iki dollara qədər qalxdı. 1974-cü ilin martında embarqo aradan qaldırıldı. 1973-cü ildəki neft böhranı ilk enerji böhranı idi və hələ də bu qəbildən olanların arasında ən böyüyü hesab olunur. OPEC neft hasilatını təkcə dünya bazarlarında qiymətlərin öz xeyrinə dəyişmək üçün azaltmadı. Bu tədbirin əsas məqsədi Qərbin İsrailə dəstəyini azaltmaq üçün dünya birliyinə siyasi təzyiq etmək idi. OPEC-in iqtisadi təzyiqinin nəticəsi ərəblərin mövqeyini dəstəkləyən Ümumi Bazar ölkələrinin Nazirlər Şurasının bəyanatı oldu. Bundan əlavə, demək olar ki, bütün Afrika ölkələri İsrail ilə diplomatik münasibətləri kəsdi. Yaranmış siyasi vəziyyət İsrailin ABŞ-dən asılılığını gücləndirdi və inkişaf etmiş ölkələrin neftin qiymətindən asılılığının həqiqi dərəcəsini aşkara çıxartdı. Sənaye ölkələrində neft qiymətlərinin artması iqtisadi böhrana səbəb oldu. Eyni zamanda, böhran Sovet İttifaqından Qərbə neft ixracının artmasına səbəb oldu. ABŞ-də neft böhranı 1973-cü il noyabrın 7-də ABŞ prezidenti Riçard Nikson enerji mövzusunda Konqresə göndərdiyi xüsusi məktubda amerikalıları qənaət etməyə çağırır. Onlara avtomobillərdən daha az istifadə etmək təklif olunur. Əks halda isə avtomobili yanacağa qənaət etmək üçün aşağı sürətlə idarə etmək tövsiyə olunur. Aviaşirkətlərə uçuşların sayını azaltmaq təklifi edilir. Dövlət orqanlarına enerjiyə qənaət və avtomobil parkını azaltmaq əmri verilir. ABŞ-nin Ətraf Mühitin Mühafizəsi Agentliyi havanı çirkləndirən kömürün istifadəsinə qoyulan məhdudiyyətləri müvəqqəti olaraq aradan qaldırır. Neft və xam neft idxalına qoyulan məhdudiyyətlər qaldırıldı. Təlabatın artması bəhanəsi ilə neft şirkətləri benzin və dizel yanacağının, həmçinin aviasiya kerosinin qiymətlərini əhəmiyyətli dərəcədə artırmağa başladılar. Təbii qaz istehsalçıları Federal Enerji Komissiyasına qiymətləri 73% qaldırmaq üçün müraciət etdilər. Böhranla əlaqədar xüsusi olaraq yaradılan federal komissiya iyulun ortalarında Senata sensasion hesabatını təqdim etdi. Hesabatda neft istehsalı və emalı, habelə neft məhsullarının satışını inhisarında saxlayan iyirmi iri Amerika korporasiyası qiymətləri qaldırmaq üçün benzinin təchizatında süni əngəllər yaratmaqda ittiham edilirdi. Florida ştatının prokuroru neft inhisarçılarına qarşı antiinhisar qanununun tətbiq olunmasını tələb edirdi. Los Ancelesdəki federal mötəbər münsiflər heyəti də öz növbəsində neft şirkətlərini müxtəlif növ saxtakarlıqlarda ittiham etdi. Uzun müddətdə böhran ABŞ avtomobil sənayesinə böyük təsir göstərdi. Əvvəllər Amerika avtomobilləri böyük, ağır və güclü idi. 1971-ci ilə qədər standart bir Şevrolet Kapri modelində səkkiz silindrli mühərrikin həcmi 400 kub düym (6,5 litr) təşkil edirdi. Bir qallon benzinlə bir Şevrolet Impala isə 13–15 mil-dən çox olmayan avtomobil yolu gedirdi. Böhrandan sonra onları bazardan daha az benzin istehlak edən dörd silindrli mühərrikləri olan yapon modelləri vurub çıxardı: Toyota Corona, Toyota Corolla, Nissan Sunny, Honda Accord. Rəqabətə dözə bilməyərək Detroit avtomobil istehsalçıları Ford Pinto, Şevrolet Veqa və digər bu kimi yüngül avtomobilləri istehsal etməyə məcbur oldular. Artıq 1985-ci ilə qədər orta statistik Amerika avtomobili hər 17.4 mil üçün bir qallon benzin istehlak edirdi. Oldsmobile 98 kimi lüks sedan tipli avtomobillərə tələb 1970-ci illərin ortalarında bərpa edildi, lakin onların bazarı əvvəlki kimi kütləvi deyildi. Yeni Ford Thunderbird modelləri ölçü və güc baxımından çox azaldılmışdı. Ford Galaxie modeli isə 1974-cü ildə konveyrdən çıxarılmışdır. Böhrandan sonra 1975-ci ildə Birləşmiş Ştatların Strateji Neft Ehtiyatı yaradıldı. Oxşar neft ehtiyatları fondu (ən azı 3 aylıq idxal həcmi) Beynəlxalq Enerji Agentliyinin beynəlxalq qurumuna daxil olan bir çox İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatına üzv ölkəsində yaradılmışdır. Ehtiyatların mövcudluğu bir neçə sonrakı neft böhranlarının iqtisadiyyata mənfi təsirini xeyli azaltmışdır. Digər ölkələrdə böhrana reaksiya Edvard Qerek tərəfindən təqdim edilən sənayeni modernləşdirmək və istehlak mallarının əldə edilməsini artırmaq proqramı, neft böhranından sonra iflasa uğradı və üç il sonra Polşada istehlak mallarının qiymətləri kəskin şəkildə yüksəlməyə başladı. Neft böhranı və bunun nəticəsində neftin qiymətinin dörd qat yüksəlməsi SSRİ-dən neft tədarükünün kəskin şəkildə artmasına səbəb oldu. Sovet neftinin dünya bazarına böyük tədarükü Sosialist ölkələri və ilk növbədə Polşa vasitəsilə aparılırdı. Fransa iqtisadiyyatının müstəqilliyini təmin etməyə yönəlmiş enerji siyasətinin üç əsas istiqaməti təsdiq edildi: nüvə enerjisinin sürətli inkişafı, kömür istifadəsinə qayıtmaq və enerjinin qorunmasına xüsusi diqqət. Hökumət sərt enerji qənaət edən bir proqram təqdim etdi: müfəttişlər ofislərə, dükanlara və sənaye müəssisələrinə qəfil basqınlar edir, temperaturu ölçür və o, müəyyən edilmiş 20 °C-dən çox olduqda cərimə tətbiq edirdilər. Bundan əlavə, elektrik istehlakını təşviq edən hər hansı bir reklam üçün qadağa tətbiq edilmişdi . Elektrik enerjisi istehsalının və sənaye istehsalının maye yanacaqdan digər daşıyıcılara ötürülməsi. Nüvə enerjisinin inkişafını sürətləndirmək. Kömür və sıxılmış təbii qaz idxalı artırmaq. Sənayedə, xüsusən də neftdən istifadənin azaldılması üçün enerjiyə qənaət proqramının uğurla həyata keçirilməsi.Hələ 1971-ci ildə hökumət ""enerji tələb edən""dən ""bilik tələb edən"" sənayeyə keçməyin zəruriliyi haqqında bir hesabat hazırlamışdı. Hesabat ciddi tənqid edilsə də, 1973-cü il böhranı yeni strategiyanın sürətlə həyata keçirilməsinə məcburiyyət yaratdı. ""Biz yeraltı sərvətləri intellektual ehtiyatlarla əvəz etmək qərarına gəldik — Xarici Ticarət və Sənaye Nazirliyinin keçmiş vitse-naziri Naohironu xatırlayırdı — Bu mənada şok hətta bir xeyir də gətirmişdi, Yaponiya sənayesindəki sürətli dəyişiklikləri stimullaşdırdı"". Blinder, Alan S. (1979). Economic Policy and the Great Stagflation. New York: Academic Press. Eckstein, Otto (1979). The Great Recession. Amsterdam: North-Holland. Frum, David. How We Got Here: The '70s. — New York : Basic Books, 2000. — ISBN 978-0-465-04195-4. Ikenberry, G. John (1986). ""The Irony of State Strength: Comparative Responses to the Oil Shocks in the 1970s"". International Organization. 40 (1): 105–137. DOI:10.1017/S0020818300004495. Lenczowski, George. American Presidents and the Middle East. — Duke University Press, 1990. — ISBN 978-0-8223-0972-7. Licklider, Roy (1988). ""The Power of Oil: The Arab Oil Weapon and the Netherlands, the United Kingdom, Canada, Japan, and the United States"". International Studies Quarterly. 32 (2): 205–226. DOI:10.2307/2600627. JSTOR 2600627. Masouros, Pavlos E. Corporate Law and Economic Stagnation: How Shareholder Value and Short-termism Contribute to the Decline of the Western Economies. — Eleven International Publishing, 2013. Rupert, Mark E.; Rapkin, David P. (1985). ""The Erosion of U.S. Leadership Capabilities"", in Johnson, Paul M.; Thompson, William R., eds. Rhythms in Politics and Economics. New York: Praeger. Yergin, Daniel. The Prize: The Epic Quest for Oil, Money, and Power. — New York : Simon and Schuster, 2008.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=609139
-1973 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1973 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1973; fr. Concours Eurovision de la chanson 1973) — sayca 18-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Viki Leandrosun ifa etdiyi ""Après toi"" mahnısı ilə 1972 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1973-cü ildə Lüksemburq müsabiqəyə üçüncü dəfə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Avroviziya 1973 ölkənin paytaxtı Lüksemburq şəhərində ""Grand Théâtre"" arenasında keçirilmişdir. Müsabiqə 1973-cü ilin 7 aprel tarixində baş tutmuşdur. 1973-cü ildə İsrail Avroviziyaya ilk dəfə qoşuldu. Avstriya və Malta isə müsabiqədə iştirakdan imtina etdi. Ümumilikdə 17 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə ev sahibi olan Lüksemburqun təmsilçisi Ann-Mari David ifa etdiyi ""Tu te reconnaîtras"" mahnısı ilə İspaniya təmsilçisindən cəmi dörd xalla irəli keçərək, Avroviziya 1973-ün qalibi seçilmişdir. Bu Lüksemburqun Avroviziyada dördüncü qalibiyyəti idi. Terror təhlükəsi Almaniyanın Münhen şəhərində keçirilən 1972 Yay Olimpiya Oyunlarında Fələstin terrorist qruplaşması olan ""Qara Sentyabr"" tərəfindən 17 nəfərin həlak olması ilə nəticələnən və əsas hədəfin İsrailin Olimpiya komandası olduğu terrorist hücumlarının ardınca Avropa ölkələrində terror qorxusu səngimək bilmirdi. İsrailin də 1973-cü ildə Avroviziyaya qoşulması ilə birlikdə Avropa Yayımlar Birliyinin xüsusi tapşırığı ilə müsabiqədə ciddi təhlükəsizlik önləmləri alınmışdı. Səsvermə cədvəli Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72763
-1973 Çili hərbi çevrilişi,"1973 Çili hərbi çevrilişi (isp. Golpe de Estado en Chile de 1973) — 1973-cü il 11 sentyabr tarixində Çilidə baş vermiş hərbi çevriliş. Çevriliş nəticəsində Salvador Alyende hakimiyyətdən salınmış və Auqusto Pinoçetin rəhbərliyi altında hərbi xunta yaradılmışdır. Amerika Birləşmiş Ştatlarının icazəsi və dəstəyi ilə həyata keçirilmiş hərbi çevriliş nəticəsində, dünyada seçim yolu ilə hakimiyyətə gəlmiş ilk sosialist hökumət devrilmiş və əvəzində 17 il davam edəcək diktator hakimiyyəti qurulmuşdur. Çilidə Alyende dönəmi Salvador Alyende, 1970-ci ildə keçirilən prezident seçkiləri zamanı səslərin 36,3% toplayaraq prezident seçildi. Alyende prezident seçildikdən sonra genişmiqyaslı reform layihələrinin icrasına başladı. Keçirilməsi nəzərdə tutulan reformlardan ən önəmlisi sənayenin (xüsusən mis sənayesinin) üzərində dövlət nəzarətinin tətbiq edilməsi və torpağların yenidən bölüşdürlüməsi idi. Alyende tərəfindən həyata keçirilən reformlar, ilk illərdən etibarən çox uğurlu alındı və Çili iqtisadiyyatı 8.6% genişəndi. Ancaq bu uğurlu nəticələr növbəti cari ildə təkrarlanmadı və 1972-ci ildəki, 140% infilyasiya ölkə iqtisadiyyatını yararsız hala saldı. Ölkədə ərzaq qıtlığı yaşanmağa başladı və qara bazar şəbəkəsi sürətlə genişləndi. 1971 və 1972-ci illərdə dünya bazarında mis qiymətlərinin aşağı düşmsəi, ixracatının hardasa tamamilə ilə misdən ibarət olan Çili iqtisadiyyatına ağır zərbə vurdu. 1971-ci ildə Kuba dövlət başçısı Fidel Kastro, Çiliyə rəsmi səfər etdi. Dörd həftə davam etmiş səfər zamanı, Amerika Birləşmiş Ştatları başda olmaqla bir çox kapitalist ölkələr Çilinin Kuba kimi sosialist bir ölkə olmasından ehtiyat edirdilər. Ölkə iqtisadiyyatının ağır bir durumda olmasına baxmayaraq 1973-cü ildə keçirilən seçkilər zamanı Salvador Alyende səslərin 43% əldə etdi. Bu nəticə Alyendenin rəqiblərini razı salmadı və mühafizəkarlar, miliyyətçilər və Xristian demokratlar birləşərək Alyendeyə qarşı Demokrat koalisiyası adlı bir birlik yaratdılar. 1973-cü ildə ölkədə müxalifət və iqtidar arasında ki, problemlər daha da dərinləşdi, Çilidə bir çox siyasi krizlər yaşanmağa başladı. 1973-cü ilin 22 avqust tarixində Xristian demokratlar və Mühafizakarların nəzarətlərində olan Çili parlamentində Çili demokratiyasının məhv edilmə təhlükəsi adlı qanun layihəsi qəbul edildi. Parlament tərəfindən qəbul olunan qərarda, göstərilirdi ki, Salvador Alyende konstitusiyadan sui-istifadə edir və ölkədə diktatorluq yaratmaq niyyətindədir. Mövcud problemi həll etmək və Çilidə yenidən demokratik bir hakimiyyət formalaşdırmaq üçün, ordunun məsələyə müdaxilə etməsi parlament tərəfindən tələb olunurdu. Salvador Alyende ölkə parlamentində qəbul edilən bu qanun layihəsinə 2 gündən sonra münasibət bildirdi. Alyende qəbul edilən bu qanunun Ölkənin xaricdəki nüfuzunu zədələmək və ölkə daxilidə ixtilaf yaratmağa hesablandığını bəyan etdi. 1973-cü ilin 11 sentyabr tarixində, səhər saatlarından etibarən Çilinin paytaxtı Santyaqo şəhərində general Avqusto Pinoçet rəhbərliyində hərbi çevriliş başladı. Ölkədə silahlı qüvvələr qiyamçı birliklərə tabe edildi. Çili hava qüvvələri Prezident sarayı La Monedanı bombalamağa başladı və daha sonra əsgərlər prezident sarayına daxil oldular. Hərbi çevriliş zamanı Salvador Alyende intihar etdi. Çevrilişdən sonra Çili ordusunun rəhbəri elan edilən Avqusto Pinoçet hakimiyyətə gəldi. Bununlada Avqusto Pinoçetin 1990-cı ilə qədər davam edəcək, 17 illik diktatorluq dönəmi başladı. ABŞ-nin rolu Rəsmi Vaşinqton sosialist Salvador Alyendenin hakimiyyətə gəlməsindən narazı idi. Alyendenin ABŞ şirkətlərinin nəzarətində olan mis sənayesinin üzərində dövlət nəzarətinin bərpa edilməsi barədə cəhtləri, Amerikanın narazılığını daha da artırırdı. ABŞ prezidenti Riçard Niksonun dövlət katibi Henri Kissincer tərəfindən 1970-ci ilin 5 noyabr tarixində hazırlanan sənəddə Alyendenin hakimiyyətə gəlməsi Cənub yarım kürəsində rastlaşdığımız ən böyük problemlərdən biri kimi qiymətləndirilib. Bu səbəbdən ABŞ Salvador Alyendenin hakimiyyətdən salınması yolunda məxfi planlar hazırlamağa başladı. 1970-ci illər boyunca Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi Salvador Alyendenin siyasi rəqiblərini maliyyə yardımı edərək dəstəkləmişdir. Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin qarşısında dayanan əsas məsələlərdən biridə, Alyendenin prezident seçilməsinin qarşısını almaqdan ibarət olmuşdur. Bu plan baş tutmadıqda, Alyendenin hərbi çevriliş yolu ilə hakimiyyətdən salıması ilə bağlı gizli işlər aparılmışdır. 1970-ci ilin 16 noyabr tarixində Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinə Çilidə hakimiyyətin devilməsi üçün plan hazırlamaq göstərişi verilmişdir. Amerika Birləşmiş Ştatları, 1964-1970-ci illər arasında Çili dövlətinə təxminən 1 milyard dollar həcmində maliyyə yardımı göstərmişdir. 1970-ci ildə Alyendenin hakimiyyətə gəlməsindən sonra bu maliyyə yardımları dayandırılmışdır. 1972 - 1973-cü illərdə dünya üzrə mis məmulatının qiymətinin düşməsi və ABŞ-nin göstərdiyi maliyyə yardımlarının dayandırlması kimi mühüm problemlər üst-üstə gəlincə Çili iqtisadiyyatı iflic vəziyyətinə düşmüşdür. Simon Collier & William F. Sater (1996). A History of Chile: 1808–1994. Cambridge: Cambridge University Press. Julio Faundez (1988). Marxism and democracy in Chile: From 1932 to the fall of Allende, New Haven: Yale University Press. Ignacio González Camus, ed. (1988). El día en que murió Allende (The day that Allende Died), Chilean Institute of Humanistic Studies (ICHEH) / CESOC. Anke Hoogvelt (1997). Globalisation and the postcolonial world, London: Macmillan. Thomas Karamessines (1970). Operating guidance cable on coup plotting in Chile, Washington: National Security Council. Jeane Kirkpatrick (1979). ""Dictatorships and Double Standards"", Commentary, November, pp 34–45. Henry Kissinger (1970). National Security Decision 93: Policy Towards Chile, Washington: National Security Council. Richard Norton-Taylor (1999). ""Truth will out: Unearthing the declassified documents in America which give the lie to Lady Thatcher's outburst"", The Guardian, 8 July 1999, London. Alec Nove (1986). Socialism, Economics and Development, London: Allen & Unwin. James F. Petras & Morris H. Morley (1974). How Allende fell: A study in U.S.–Chilean relations, Nottingham: Spokesman Books. Sigmund, P.E. (1986). ""Development Strategies in Chile, 1964–1983: The Lessons of Failure"", Chapter 6 in I.J. Kim (Ed.), Development and Cultural Change: Cross-Cultural Perspectives, New York: Paragon House Publishers, pp. 159–178. Valenzuela, J.S., & Valenzuela, A. (1993). ""Modernisation and Dependency: Alternative Perspectives in the Study of Latin-American Underdervelopment"", in M.A. Seligson & J.T. Pass-Smith (Eds.), Development and Underdevelopment: The Political Economy of Inequality, Boulder: Lynnes Rienner, pp. 203–216.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=372193
-1974,"7 fevral — Qrenadanın öz müstəqilliyini elan etməsi. 15 fevral — İsrail qüvvələri tərəfindən Suriyanın strateji əhəmiyyətli Qolan təpələrinin işğal edilməsi 18 may — Hindistanda ilk atom bombasının sınaqdan keçirilməsi. 8 avqust — ABŞ prezidenti Riçard Niksonun istefa verməsi. 18 sentyabr — Türkiyənin baş naziri Bülənt Əcəvitinn istefa verməsi. 13 dekabr — Maltada Cümhuriyyətin elan edilməsi. Zəngilan rayonu ərazisində Bəsitçay Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Ağstafa-İcevan dəmiryol xəttinin çəkilməsi. 30 yanvar — Kristian Beyl, İngilis aktyor. 22 fevral — Ceyms Blant, İngilis müğənni və bəstəkar. 27 fevral — Mövlud Mirəliyev, Azərbaycanlı cüdoçu. 31 may — Kənan Doğulu, türk müğənnisi. 1 iyun — Alanis Morissette, Kanadalı müğənni və bəstəkar. 30 iyul — Hilari Suonk, Amerikalı aktrisa. 23 sentyabr — Matt Hardi, Amerikalı peşəkar güləşçi. 7 oktyabr — Şarlotta Perelli, İsveçli müğənni. 28 oktyabr — Xoakin Feniks, Amerika aktyoru 11 noyabr — Leonardo DiKaprio, Amerikalı aktyor və film prodüseri 20 sentyabr — Soltan Hacıbəyov, Azərbaycan bəstəkarı. 24 iyul – Ceyms Çedvik, ingilis fiziki, London Kral Cəmiyyətinin üzvü (1927). Nobel mükafatı laureatı (1935). Ernest Rezerfordun şagirdi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4683
-1974-cü il,"7 fevral — Qrenadanın öz müstəqilliyini elan etməsi. 15 fevral — İsrail qüvvələri tərəfindən Suriyanın strateji əhəmiyyətli Qolan təpələrinin işğal edilməsi 18 may — Hindistanda ilk atom bombasının sınaqdan keçirilməsi. 8 avqust — ABŞ prezidenti Riçard Niksonun istefa verməsi. 18 sentyabr — Türkiyənin baş naziri Bülənt Əcəvitinn istefa verməsi. 13 dekabr — Maltada Cümhuriyyətin elan edilməsi. Zəngilan rayonu ərazisində Bəsitçay Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Ağstafa-İcevan dəmiryol xəttinin çəkilməsi. 30 yanvar — Kristian Beyl, İngilis aktyor. 22 fevral — Ceyms Blant, İngilis müğənni və bəstəkar. 27 fevral — Mövlud Mirəliyev, Azərbaycanlı cüdoçu. 31 may — Kənan Doğulu, türk müğənnisi. 1 iyun — Alanis Morissette, Kanadalı müğənni və bəstəkar. 30 iyul — Hilari Suonk, Amerikalı aktrisa. 23 sentyabr — Matt Hardi, Amerikalı peşəkar güləşçi. 7 oktyabr — Şarlotta Perelli, İsveçli müğənni. 28 oktyabr — Xoakin Feniks, Amerika aktyoru 11 noyabr — Leonardo DiKaprio, Amerikalı aktyor və film prodüseri 20 sentyabr — Soltan Hacıbəyov, Azərbaycan bəstəkarı. 24 iyul – Ceyms Çedvik, ingilis fiziki, London Kral Cəmiyyətinin üzvü (1927). Nobel mükafatı laureatı (1935). Ernest Rezerfordun şagirdi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186228
-1974 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1974 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1974; fr. Concours Eurovision de la chanson 1974) — sayca 19-cu Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Ann-Mari Davidin ifa etdiyi ""Tu te reconnaîtras"" mahnısı ilə 1973 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1974-cü ildə müsabiqəyə dördüncü dəfə ev sahibliyi etmək hüququ əldə edən Lüksemburqun dövlət kanalı ölkənin iki il ard-arda müsabiqəyə ev sahibliyi etməyə maliyyə cəhətdən hazır olmadığını açıqlamışdır. Beləliklə Lüksemburqun Avroviziya 1974-ə ev sahibliyi etməkdən imtina etməsi ilə birlikdə müsabiqəyə ev sahibliyini Böyük Britaniya beşinci dəfə öz üzərinə götürmüşdür. Müsabiqə İngiltərənin Brayton kurortunda Brayton Dome arenasında keçirilmişdir. Müsabiqə 1974-cü ilin 6 aprel tarixində baş tutmuşdur. 1974-cü ildə Yunanıstan Avroviziyaya ilk dəfə qoşuldu. Fransa prezidenti Jorj Pompidunun Avroviziya 1974 ərəfəsində dünyasını dəyişməsi səbəbindən ölkənin dövlət kanalı Braytonda keçirilən müsabiqədə iştirak etməmək qərarına gəldi. Fransanı müsabiqədə Dani ""La vie à vingt-cinq ans"" mahnısı ilə təmsil etməli idi. Ümumilikdə 17 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə İsveç təmsilçiləri qalib gəlmişdir. İsveçə bu müsabiqədə məşhur ABBA qrupunun ifa etdiyi ""Waterloo"" adlı mahnı qalibiyyət gətirmişdir. Bu İsveçin Avroviziyada ilk qalibiyyəti idi. İtaliya təmsilçisi Cilyola Çinkvetti ""Non ho l'età"" adlı mahnı ilə 1964 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində İtaliyaya qələbə qazandırmışdır. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72765
-1974 FİFA Dünya Kuboku,"X Dünya Çempionatı Qərbi Almaniya – 1974 Final Mərhələsi 13 iyun – 7 iyul 16 komanda 4 qrupda mübarizə apardıqdan sonra, hər qrupdan 2 qalib komanda növbəti qrup mərhələsinə yüksələrək mübarizəni dairəvi sistem üzrə davam etdirdikdən sonra, qrup qalibləri finalda, ikinci yeri tutan komandalar isə təsəlliverici finalda qarşılaşıblar. 1 774 022 tamaşaçı (orta hesabla hər oyunda 46 685) 97 qol (orta hesabla hər oyunda 2,55) Ən yaxşı futbolçu – Kruiff (Hollandiya) ""Het-trik"" (bir oyunda üç qol) – Bayeviç (Yuqoslaviya), Şarmax (Polşa) Yubiley qolu: 900-cü qol Yasalde (Argentina) Bombardir: Qjeqoj Lyato (Polşa) – 7 İkinci mərhələ",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82352
-1974 Voleybol üzrə qadınlararası Dünya Çempionatı,"Voleybol üzrə qadınlararası dünya çempionatı 1974 — ilk dəfə 20-dən artıq komandanın qatıldığı dünya çempionatı. Çempionat çərçivəsində 120 qarşılaşma oynanılmışdı. Turnir 1974-cü ilin oktyabr ayının 10-u başlamış, 27-i başa çatmışdı. Qalib adına isə üçüncü səfər Yaponiya layiq görülmüşdü. Qrup mərhələsi 19-cu - 23-cü yer uğrunda görüşlər Son beş yeri tutanlar 13-cü - 18-ci yer uğrunda görüşlər On üçlə on səkkizinci arası yer tutanlar 7-ci - 12-ci yer uğrunda görüşlər Yeddi ilə on ikinci arası yer tutanlar 1-ci - 6-cı yer uğrunda görüşlər İlk altı yeri tutanlar Women Volleyball VII World Championship 1974 Guadalajara (MEX) 12-27.10 Winner Japan (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=363147
-1975,"16 yanvar - Anqolanın Portuqaliyadan ayrılaraq öz müstəqilliyini elan etməsi. 1 fevral - Peruda quru qoşunları diviziyasının Baş Qərargah rəisi Fransisko Morales Burmudesin ölkənin Nazirlər Sovetinin sədri və hərbi naziri təyin edilməsi. 11 mart - Portuqaliyada ölkənin keçmiş prezidenti general Antoniu di Spinolanın hərbi çevrilişə cəhd göstərməsi, məğlub olaraq İspaniyaya qaşması. 4 aprel — Microsoft şirkətinin əsasının qoyulması. 13 aprel — Livan vətəndaş müharibəsinin başlaması. 20 aprel — Türkiyənin Beyrut mətbuat məsləhətçisinin avtomobilinin erməni terroristləri tərəfindən bombalanması. 25 iyun — Mozambikin Portuqaliyadan ayrılaraq öz müstəqilliyini elan etməsi. 5 iyul - Yaşıl Burun adalarının 500 illik Portuqaliya idarəçiliyindən azad olması. 6 iyul - Komor adalarının Fransadan ayrılaraq öz müstəqilliyini elan etməsi. Laos Xalq İnqilab Partiyasının silahlı qüvvələrinin ölkənin paytaxtı Vyentyan şəhərini nəzarət altına alması. Xarkov metropoliteninin istifadəyə verilməsi. sentyabr - ABŞ-nin köməyi ilə Sinayda qoşunları aralamaq haqqında Misir-İsrail sazişinin imzalanması. 30 oktyabr - Şahzadə Xuan Karlosun İspaniya kralı titulu alması. 11 noyabr — Anqolanın Portuqaliyadan ayrılaraq öz müstəqilliyini elan etməsi. 22 noyabr — İspaniyanın monarxiya rejiminə geri qayıtması, Xuan Karlosun kral olması. 25 noyabr — Surinamın Hollandiyadan ayrılaraq öz müstəqilliyini elan etməsi. 7 dekabr - Şərqi Timorun İndoneziya tərəfindən işğalı. 14 dekabr - Kamboca III Milli Konqresi tərəfindən yeni Konstitusiyanın bəyənilməsi. 30 dekabr - Madaqaskar Demokratik Respublikasının elan edilməsi. Bakıda Ü. Hacıbəyovun və S.Vurğunun ev muzeylərinin yaradılması. ""Azərbaycan təbiəti"" jurnalının nəşrə başlaması. Bakıda Məişət Kondisionerləri zavodunun istifadəyə verilməsi. Bakı-Böyük Kəsik (Gürcüstan sərhəddində) və Bakı-Yalama dəmiryol xətlərinin elektrikləşdirilməsinin başa çatması. Yevlax-Naxçıvan qaz kəmərinin istifadəyə verilməsi. Qaradağ əhəng zavodunun işə salınması. Xırdalan 9 saylı dəmir-beton məmulatları zavodunun işə salınması. Qax kərpic zavodunun işə salınması. Qubada teatr tamaşasının təşkil edilməsi. 5 yanvar — Bredli Kuper, ABŞ aktyor 22 fevral — Drü Berrimor, Amerikan (Hollivud) aktrisası 2 may — Devid Bekhem, İngiltərəli futbolçu 27 may — Ceymi Oliver, ingilis aşpaz. 29 may — Melani Braun, ingilis müğənni. 4 iyun — Ancelina Coli, amerikalı aktrisa. 27 iyun —Tobi Maquayr, ABŞ aktyor 6 iyul — 50 Cent, ABŞ-lı repçi, prodüser və aktyor 15 iyul — Abuzər Gülməmmədov 7 avqust — Şarliz Teron, Cənubi Afrika kino aktrisası 3 sentyabr — Redfoo, DJ 6 sentyabr — Silvi Bekar, fransız biatlonisti, 8 sentyabr — Yelena Lixovtseva, Rusiya tennisçisi, 20 sentyabr — Aziya Arcento, İtalyan aktrisası və kino rejissoru, 21 sentyabr — Aleksandr Panov, Rusiya futbolçusu, 25 sentyabr — Mayya Sansa, İtalyan aktisası. 5 oktyabr — Keyt Vinslet, ingilis aktrisası 16 noyabr — Amir Dadon 18 dekabr — Sia, Avstraliyalı müğənni 30 yanvar — Boris Blaxer, alman bəstəkarı, pedaqoq. 7 yanvar — Məmməd Ağpolad, Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin Azərbaycan əsilli polkovniki.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4684
-1975-ci il,"16 yanvar - Anqolanın Portuqaliyadan ayrılaraq öz müstəqilliyini elan etməsi. 1 fevral - Peruda quru qoşunları diviziyasının Baş Qərargah rəisi Fransisko Morales Burmudesin ölkənin Nazirlər Sovetinin sədri və hərbi naziri təyin edilməsi. 11 mart - Portuqaliyada ölkənin keçmiş prezidenti general Antoniu di Spinolanın hərbi çevrilişə cəhd göstərməsi, məğlub olaraq İspaniyaya qaşması. 4 aprel — Microsoft şirkətinin əsasının qoyulması. 13 aprel — Livan vətəndaş müharibəsinin başlaması. 20 aprel — Türkiyənin Beyrut mətbuat məsləhətçisinin avtomobilinin erməni terroristləri tərəfindən bombalanması. 25 iyun — Mozambikin Portuqaliyadan ayrılaraq öz müstəqilliyini elan etməsi. 5 iyul - Yaşıl Burun adalarının 500 illik Portuqaliya idarəçiliyindən azad olması. 6 iyul - Komor adalarının Fransadan ayrılaraq öz müstəqilliyini elan etməsi. Laos Xalq İnqilab Partiyasının silahlı qüvvələrinin ölkənin paytaxtı Vyentyan şəhərini nəzarət altına alması. Xarkov metropoliteninin istifadəyə verilməsi. sentyabr - ABŞ-nin köməyi ilə Sinayda qoşunları aralamaq haqqında Misir-İsrail sazişinin imzalanması. 30 oktyabr - Şahzadə Xuan Karlosun İspaniya kralı titulu alması. 11 noyabr — Anqolanın Portuqaliyadan ayrılaraq öz müstəqilliyini elan etməsi. 22 noyabr — İspaniyanın monarxiya rejiminə geri qayıtması, Xuan Karlosun kral olması. 25 noyabr — Surinamın Hollandiyadan ayrılaraq öz müstəqilliyini elan etməsi. 7 dekabr - Şərqi Timorun İndoneziya tərəfindən işğalı. 14 dekabr - Kamboca III Milli Konqresi tərəfindən yeni Konstitusiyanın bəyənilməsi. 30 dekabr - Madaqaskar Demokratik Respublikasının elan edilməsi. Bakıda Ü. Hacıbəyovun və S.Vurğunun ev muzeylərinin yaradılması. ""Azərbaycan təbiəti"" jurnalının nəşrə başlaması. Bakıda Məişət Kondisionerləri zavodunun istifadəyə verilməsi. Bakı-Böyük Kəsik (Gürcüstan sərhəddində) və Bakı-Yalama dəmiryol xətlərinin elektrikləşdirilməsinin başa çatması. Yevlax-Naxçıvan qaz kəmərinin istifadəyə verilməsi. Qaradağ əhəng zavodunun işə salınması. Xırdalan 9 saylı dəmir-beton məmulatları zavodunun işə salınması. Qax kərpic zavodunun işə salınması. Qubada teatr tamaşasının təşkil edilməsi. 5 yanvar — Bredli Kuper, ABŞ aktyor 22 fevral — Drü Berrimor, Amerikan (Hollivud) aktrisası 2 may — Devid Bekhem, İngiltərəli futbolçu 27 may — Ceymi Oliver, ingilis aşpaz. 29 may — Melani Braun, ingilis müğənni. 4 iyun — Ancelina Coli, amerikalı aktrisa. 27 iyun —Tobi Maquayr, ABŞ aktyor 6 iyul — 50 Cent, ABŞ-lı repçi, prodüser və aktyor 15 iyul — Abuzər Gülməmmədov 7 avqust — Şarliz Teron, Cənubi Afrika kino aktrisası 3 sentyabr — Redfoo, DJ 6 sentyabr — Silvi Bekar, fransız biatlonisti, 8 sentyabr — Yelena Lixovtseva, Rusiya tennisçisi, 20 sentyabr — Aziya Arcento, İtalyan aktrisası və kino rejissoru, 21 sentyabr — Aleksandr Panov, Rusiya futbolçusu, 25 sentyabr — Mayya Sansa, İtalyan aktisası. 5 oktyabr — Keyt Vinslet, ingilis aktrisası 16 noyabr — Amir Dadon 18 dekabr — Sia, Avstraliyalı müğənni 30 yanvar — Boris Blaxer, alman bəstəkarı, pedaqoq. 7 yanvar — Məmməd Ağpolad, Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin Azərbaycan əsilli polkovniki.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186229
-1975 Aralıq dənizi Oyunları,1975 Aralıq dənizi Oyunları — 1975-ci ilin 23 avqust – 6 sentyabr tarixləri arasında Əlcəzairin eyniadlı şəhərində keçirilmiş yeddinci Aralıq dənizi Oyunları. Bu oyunlarda 15 ölkədən 2444 atlet iştirak etmişdir. Xarici keçidlər Official website Arxivləşdirilib 2012-08-15 at the Wayback Machine - CIJM Mediterranean Games Athletic results Arxivləşdirilib 2009-04-12 at the Wayback Machine - GBR Athletics website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475254
-1975 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1975 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1975; fr. Concours Eurovision de la chanson 1975) — sayca 20-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Dünyaca məşhur ABBA qrupunun ifa etdiyi ""Waterloo"" mahnısı ilə 1974 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1975-ci ildə İsveç müsabiqəyə ilk dəfə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə ölkənin paytaxtı Stokholm şəhərində Stockholmsmässan arenasında keçirilmişdir. Müsabiqə 1975-ci ilin 22 mart tarixində baş tutmuşdur. 1975-ci ildə Türkiyə Avroviziyaya ilk dəfə qoşuldu. Yunanıstan isə Türkiyənin müsabiqədəki iştirakına etiraz olaraq Avroviziya 1975-də imtina etmiş və bunu türk ordusunun 1974-cü ildə Kipr adasına hərbi müdaxiləsi ilə əsaslandırmışdır. Eyni zamanda Fransa bir illik, Malta isə iki illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönmüşdür. Ümumilikdə 19 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə Niderland təmsilçiləri olan Teach-In qrupu ifa etdikləri ""Ding-a-Dong"" adlı mahnı qalib gəlmişdirlər. Bu Niderlandın Avroviziyada dördüncü qalibiyyəti idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72766
-1976,"Kama avtomobil zavodunun işə salınması. Çində yeniləşmə-demokratikləşmə xəttinin başlanması. Hindistanla Pakistan arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. Qazax və Ağstafa rayonları ərazisində Qarayazı Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. 2 yanvar — Pas Veqa, İspan aktrisası. 20 mart — Çester Benninqton, Linkin Park qrupunun solisti. 22 mart — Riz Uizerspun, ABŞ aktrisası 25 may — Killian Mörfi, İrlandiya aktyoru 31 may — Kolin Farrel, İrlandiyalı aktyor. 4 iyun — Aleksey Navalnı, Rus hüquqşünas və siyasi fəal 7 iyun — Dürdanə Balakişiyeva — Eksperimental astrofizika sahəsində gənc alim, Florida Universitetinin azərbaycanlı professoru. 24 iyun — David Baqrationi 10 iyul — Nazir Hətəmov — Rusiya Fedarasiyasının Saxalin Vilayətinin Ümumrusiya Azərbaycan Konqresinin sədri. 15 iyul — Dayan Kryuqer, almaniyalı aktrisa 19 iyul — Benedikt Kamberbetç, britaniyalı aktyor 1 avqust — Həsən Şaş, Türk futbolçu. 26 avqust — Zemfira Talqatovna Ramazanova. 22 sentyabr — Ronaldo (braziliyalı futbolçu) 27 sentyabr — Françesko Totti, İtaliyan futbolçu. 29 sentyabr — Andrey Şevçenko, Ukraynalı futbolu. 17 oktyabr — Nil Karaibrahimgil, Türk musiqiçi. 23 oktyabr — Rayan Reynolds, Kanada aktyoru 29 noyabr — Çedvik Bouzman, amerikalı aktyor 26 dekabr — Cared Leto, aktyor, vokalist. 25 dekabr — Entonet Kayeditonun itməsi - 6 aprel 1986-cı ildə Nyu-Meksika ştatının Qallap şəhərindəki evindən itən amerikalı qız. Mao Tszedun",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4685
-1976-cı il,"Kama avtomobil zavodunun işə salınması. Çində yeniləşmə-demokratikləşmə xəttinin başlanması. Hindistanla Pakistan arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. Qazax və Ağstafa rayonları ərazisində Qarayazı Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. 2 yanvar — Pas Veqa, İspan aktrisası. 20 mart — Çester Benninqton, Linkin Park qrupunun solisti. 22 mart — Riz Uizerspun, ABŞ aktrisası 25 may — Killian Mörfi, İrlandiya aktyoru 31 may — Kolin Farrel, İrlandiyalı aktyor. 4 iyun — Aleksey Navalnı, Rus hüquqşünas və siyasi fəal 7 iyun — Dürdanə Balakişiyeva — Eksperimental astrofizika sahəsində gənc alim, Florida Universitetinin azərbaycanlı professoru. 24 iyun — David Baqrationi 10 iyul — Nazir Hətəmov — Rusiya Fedarasiyasının Saxalin Vilayətinin Ümumrusiya Azərbaycan Konqresinin sədri. 15 iyul — Dayan Kryuqer, almaniyalı aktrisa 19 iyul — Benedikt Kamberbetç, britaniyalı aktyor 1 avqust — Həsən Şaş, Türk futbolçu. 26 avqust — Zemfira Talqatovna Ramazanova. 22 sentyabr — Ronaldo (braziliyalı futbolçu) 27 sentyabr — Françesko Totti, İtaliyan futbolçu. 29 sentyabr — Andrey Şevçenko, Ukraynalı futbolu. 17 oktyabr — Nil Karaibrahimgil, Türk musiqiçi. 23 oktyabr — Rayan Reynolds, Kanada aktyoru 29 noyabr — Çedvik Bouzman, amerikalı aktyor 26 dekabr — Cared Leto, aktyor, vokalist. 25 dekabr — Entonet Kayeditonun itməsi - 6 aprel 1986-cı ildə Nyu-Meksika ştatının Qallap şəhərindəki evindən itən amerikalı qız. Mao Tszedun",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186230
-1976 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1976 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1976; fr. Concours Eurovision de la chanson 1976) — sayca 21-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Teach-In qrupunun ifa etdiyi ""Ding-a-Dong"" mahnısı ilə 1975 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1976-cı ildə Niderland müsabiqəyə üçüncü dəfə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə ölkənin üçüncü ən böyük şəhəri olan Haaqada Nederlands Congresgebouw arenasında keçirilmişdir. Müsabiqə 1957 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin qalibi Kori Brokkenin aparıcılığı ilə 1976-cı ilin 3 aprel tarixində baş tutmuşdur. 1976-cı ildə Avstriya üç illik, Yunanıstan isə bir illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönmüşdür. Yunanıstanın müsabiqəyə qayıtması ilə Türkiyə Avroviziya 1976-da iştirakdan imtina etmişdir. Eyni zamanda İsveç və Malta adası maliyyə problemlərini səbəb göstərərək, müsabiqədən iştirakdan imtina etmişdirlər. Malta 1991-ci ilədək Avroviziyaya qayıtmadı. Ümumilikdə 18 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə Böyük Britaniya təmsilçiləri olan Brotherhood of Man qrupu ifa etdikləri ""Save Your Kisses for Me"" adlı mahnı qalib gəlmişdirlər. Bu Böyük Britaniyanın Avroviziyada üçüncü qalibiyyəti idi. Yunanıstan təmsilçisinin ifa etdiyi mahnı Türk ordusunun Kipr adasına hərbi müdaxiləsi haqqında idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72916
-1976 UEFA Avropa Çempionatı Finalı,"1976 UEFA Avropa Çempionatı Finalı — UEFA Avro 1976 turnirinin qalibini müəyyənləşdirmək məqsədilə UEFA tərəfindən milli komandalar üçün təşkil etdiyi beşinci UEFA Avropa Çempionatı turniri. Matç 1976-cı ilin 20 iyun tarixində Serbiyanın paytaxtı Belqrad şəhərində yerləşən Rayko Mitiç stadionunda baş tutdu. Finalda Çexoslovakiya və Almaniya milli komandaları görüşürdü. Bu matç Almaniyada Nacht von Belgrad və ya Belqraddan bir gecə kimi tanınırdı. Əlavə vaxtdan sonra hesab 2-2 idi və beləliklə UEFA Avropa Çempionatı turnirində ilk dəfə 11 metrlik cərimə zərbəsi seriyası baş tutdu. İlk yeddi zərbə qol ilə nəticələndi amma Qərbi Almaniya yığmasından dördüncü zərbəsi Uli Hoeness qapının üzərindən keçdi. Hesab 4-3 olarkən topa yaxınlaşan Antonin Panenka hesabı 5-3 etdi və yekunda Çexoslovakiya qələbə qazandı. Sonuncu 11 metrlik cərimə zərbəsi zamannı Panenka topu torun düz mərkəzinə aşırma formasında göndərərkən alman qapıçı Zepp Mayer sol küncə tullandı. Bu günə qədər onun bu qələbə vuruşu, ən məşhur zərbələrdən biridir və bu formada vurulan 11 metrlik cərimə zərbəsi sinonimi kimi onun adı hallanır. Bu günədək bu oyun Almaniya millisinin sonuncu rəsmi matçıdır ki, 11 metrlik cərimə zərbəsi seriyasından məğlub ayrılır. Oyunun nəticələri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=576728
-1977,"8 yanvar — Moskvada törədilən terror aktları. 27 iyun — Cibutinin öz müstəqilliyini elan etməsi. Tərtər şayı üzərində Sərsəng Su Elektrik Stansiyasının istismara verilməsi. 2 fevral — Şakira, kolumbiyalı musiqiçi 23 aprel — Con Sina 30 iyun — Hacı Quliyev 8 avqust — Ebru Yaşar 16 avqust — Adil Şükürov 14 sentyabr — Fuad Zərbiyev, Beynəlxalq hüquq üzrə fəlsəfə doktoru. 16 avqust — Elvis Presli — amerikalı müğənni və aktyor. Fuad Şıxıyev",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4686
-1977-ci il,"8 yanvar — Moskvada törədilən terror aktları. 27 iyun — Cibutinin öz müstəqilliyini elan etməsi. Tərtər şayı üzərində Sərsəng Su Elektrik Stansiyasının istismara verilməsi. 2 fevral — Şakira, kolumbiyalı musiqiçi 23 aprel — Con Sina 30 iyun — Hacı Quliyev 8 avqust — Ebru Yaşar 16 avqust — Adil Şükürov 14 sentyabr — Fuad Zərbiyev, Beynəlxalq hüquq üzrə fəlsəfə doktoru. 16 avqust — Elvis Presli — amerikalı müğənni və aktyor. Fuad Şıxıyev",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186231
-1977-ci il SSRİ Konstitusiyası,1977-ci il SSRİ Konstitusiyası — 7 oktyabr 1977-ci il tarixində SSRİ Ali Soveti tərəfindən qəbul edilmiş SSRİ-nin əsas qanunu. 1936-cı il SSRİ Konstitusiyasını əvəz etdi. Konstitusiya birpartiyalı siyasi sistemi təsbit etdi və tarixə «inkişaf etmiş sosializm konstitusiyası» kimi düşdü. 1977-ci ildən etibarən bu konstitusiyanın qəbul edildiyi gün olan 7 oktyabr günü Sovet Konstitusiyası Günü kimi qeyd olunur.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=263362
-1977-ci ildə Moskvada törədilən terror aktları,"1977-ci ildə Moskvada törədilən terror aktları 8 yanvar 1977-ci ildə Moskvada bir neçə terror aktı həyata keçirilmişdi: 17:33-də Moskva metrosunun vaqonunda ""İzmaylovskaya"" və ""Pervomayskaya"" stansiyalarının arasında partlayıcı qurğu işə düşmüşdür. 18:05-də SSRİ DTK-sının binası yaxınlığında Derjinskiy küçəsində (indiki Böyük Lubanka) yerləşən 15 saylı ərzaq mağazasında partlayış baş verir. 18:10-da Oktyabrın 25 illiyi (indi Nikolskaya) küçəsində yerləşən ərzaq dükanının yaxınlığında daha bir partlayıcı qurğu işə düşmüşdür.Bu terror aktları nəticəsində 7 nəfər həlak olmuş, 37 nəfər müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri almışdır. Cinayətkarların axtarışı üçün SSRİ prokurorluğunun, daxili işlər nazirliyinin və DTK-nin ən təcrübəli müstəntiqləri cəlb olunmuşdular. 500-dən artıq şahidin ifadələri alınmışdı. Lakin onlardan heç biri terrorçuların zahiri görkəmini dəqiq izah edə bilməmişdir. Partlayıcı qurğunun qalıqlarını yığaraq müstəntiqlər bombaların hazırlanmasında istifadə olunan detalları və materialları müəyyən edirlər. Detallar və materiallar əsasən üç şəhərdə istehsal olunmuşdu bu Xarkov, İrəvan və Rostov-na-Donu şəhərləri idi. Terror aktlarının erməni millətçiləri tərəfindən təşkil oluna biləcəyinin versiyası yarandı. 1977-ci ilin Oktyabr ayının sonunda terrorçular daha bir terror aktının keçirilməsini qərara alırlar və bu məqsədlə Moskva şəhərinə Kursk dəmir yolu vağzalına gəlirlər. Geri qayıtmaq üçün Moskva – İrəvan qatarına bilet alaraq onlar partlayıcı qurğu olan çantanı vağzalın gözləmə zalında qoyaraq zaldan çıxırlar. Bir neçə dəqiqə sonra yiyəsiz çanta sərnişinlərdən birinin diqqətini cəlb edir, sərnişin çantaya baxır və buradakı qəribə qurğunu və naqilləri görərək milisə xəbər verir. İstintaq baxışı zamanı dəyərli maddi sübutlar əldə olunur: İrəvanda istehsal olunmuş göy idman kurtkası və papaq. Papağın içərisində əməliyyatçılar bir neçə qara rənqli insan saçı aşkar edirlər. Dərhal əməliyyat-axtarış tədbirləri başlanır və bir müddətdən sonra Gürcüstanla Ermənistanın sərhəddində Moskva – İrəvan qatarının üçüncü vaqonunda qara saçlı, əynində kurtkası olmayan goy idman şalvarı olan bir nəfər saxlanılır. Saxlanılan şəxsin üzərinə baxış keçirilərkən onun sənədlərinin və baqajının olmaması aşkar olunmuşdur. Saxlanılan şəxs İrəvanda fəhlə işləyən Akop Stepanyan idi (1949-cu il təvəllüdlü). Onunla birgə dostu – rəssam Zaven Baqdasaryan (1954-cü il təvəllüdlü) saxlanılır. Stepanyan və Baqdasaran Moskva şəhərinə səyahətlərinin məqsədini və səbəbini tam aydın izah edə bilmirlər. Saxlanıldıqdan sonra onları İrəvana göndərirlər. Daha sonra Stepanyanın anası bombanın olduğu çantanı tanıyır və o çantanın oğluna məxsus olduğunu təsdiq edir, saxlanılan şəxslərin evində aparılan axtarışlar zamanı digər maddi sübutlar da aşkar olunaraq götürülür. İstintaqın verdiyi məlumata görə terror aktlarının əsas təşkilatçısı və rəhpəri Stepan Zatikyan olmuşdur, Baqdasaryan və Stepanyan isə bu terror aktlarının birbaşa icraçıları idilər. Dindirilmələri zamanı Baqdasaryan və Stepanyan demişdilər ki, onlar Zatikyan tərəfdən hədə-qorxu yolu ilə onun təsiri altına düşüb bu cinayəti törədiblər, onu da vurğulayıblar ki, Zatikyan həbsdə olarkən (antisovet fəaliyyətinə görə) millətçilik ideyalarının əsirinə çevrilmiş və ""ermənləri əzdikləri üçün"" ruslardan intiqam almağa çağırırdı. Stepan Zatikyan və ""Ermənistan birləşmiş milli partiyası"" Stepan Seqobovic Zatikyan məktəbi qızıl medalla bitirmiş, 1966-cı ildə İrəvan Politexnik İnstitutunun tələbəsi olarkən rəssam Aykanuz Xaçatran və tələbə Şaqen Arutunyan ilə birgə qeyri leqal ""Ermənistan birləşmiş milli partiyası""nı təsis edir. Partiya millətçi bir qüvvə olaraq öz məqsədi kimi Türkiyənin şərq vilayətləri və Ermənistan SSR-in ərazisində müstəqil Ermənistan dövlətinin qurulmasını və plebistit yolu ilə Ermənistanın Sovet İttifaqının tərkibindən çıxmasını öz qarşısına məqsəd kimi qoyur. Qrup aktiv gizli fəaliyyətə başlayır və onlara məxsus gizli tipoqrafiyada ""Paros"" qazetini dərc edir. 1968-ci ildə ""partiya"" üzvlərini həbs edirlər, antisovet fəaliyyətinə və təbliğatına görə həbsxana cəzasına layiq görürlər. 1972-ci ildə həbsdən azad olunduqdan sonra Zatikyan İrəvan elektromexanika zavodunda transformator sexində işləməyə başlayır. 1975-ci o, sovet vətəndaşlığından imtina və SSRİ-nı tərk etmək istəyi barədə rəsmi orqanlara müracət edir lakin, onun müraciətinə rədd cavabı verilir. Moskvada terror aktının keçirildiyi zaman, Zatikyan evli və iki uşaq atası idi. Məhkəmə prosesi Məhkəmə prosesi SSRİ Ali Məhkəməsində 16–20 yanvar 1979-cu il tarixlərində keçmişdir. Məhkəmədə Zatikyan öz günahını boynuna almaqdan imtina edirdi, Stepanyan özünü qismən günahkar bilərək Zatikyanın iştrakını təkzib edirdi, Baqdasaryan isə istintaqın bütün ittihamlarını qəbul etmişdi. İttiham olunanların məhkəmədəki çıxışlarının video yazısı mövcuddur, çıxışlardan birində Zatikyan bu sözləri demişdi: ""Mən dəfələrlə demişəm ki, mən sizin qurduğunuz məhkəmədən imtina edirəm və heç bir müdafiəçiyə də ehtiyacım yoxdur. Mən özüm müttəhim yox, ittihamçıyam. Sizin məni mühakimə etmək səlahiyyətiniz yoxdur çünki, rus-yəhudi imperiyası özü hüquqi dövlət deyil. Bunu qəti olaraq bilmək lazımdır"" Zatikyan öz son sözünü erməni dilində çağırış ilə tamamlamışdır: ""Başqalarına deyin ki, bizə qalan yalnız intiqamdır! İntiqam və bir daha intiqam!"". Yanvarın 24-də məhkəmənin qərarı ilə hər üç müttəhim güllələnmə cəzasına layiq görülür. Yanvarın 30-da SSRİ Ali Sovetinin rəyasət heyəti terrorçuların əfv olunma haqda verdiyi xahişi rədd edir və həmin gün məhkəmənin hökmü yerinə yetirilir. Ermənistan rəhbərliyi hər imkandan istifadə edərək bu faktı ictimaiyyətdən gizlətməyə çalışır. DTK-nın 5-ci idarəsinin keçmiş rəisi Filip Bobkovun dediyinə görə ""Ermənistam K. P. birinci katibi Dəmirçyanın göstərişi əsasında erməni dilində çıxan qazetlərdən heç biri bu terror aktı barədə məlumat vermədilər. K. Dəmirçyan istintaqa hər cür maneçilik törədirdi lakin istitaqın təqdim etdiyi təkzibolunmaz sübutlardan sonra istintaq qrupunun qəldiyi qənaətlə razılaşmalı oldu"". Bobkovun fikrinə görə terror aktlarının təşkilində ""ASALA"" təşkilatı da iştrak etmişdir. Bobkov bu barədə deyir: ""Bu mənə Ermənistan DTK-nın sədri Yuzbaşyanın şübhəli hərəkətlərindən məlum oldu. O, hər vəchlə SSRİ DTK-dan Ermənistan SSR-da Asalanın nümayəndələrinin fəaliyyətləri barədə məlumatı gizlətməyə çalışırdı, partlayışların müəllifi məhz bu erməni terror təşkilatıdır"". Rusiyanın NTV telekanalında qöstərilmiş verliş (rus dilində) Həmçinin bax Erməni terrorizmi Xarici keçidlər foto Arxivləşdirilib 2010-05-15 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=125128
-1977 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1977 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1977; fr. Concours Eurovision de la chanson 1977) — sayca 22-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Brotherhood of Man qrupunun ifa etdiyi ""Save Your Kisses for Me"" mahnısı ilə 1976 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1977-ci ildə Böyük Britaniya müsabiqəyə altıncı dəfə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə ölkənin paytaxtı London şəhərində Wembley Conference Center arenasında keçirilmişdir. Müsabiqə 1977-ci ilin 7 may tarixində baş tutmuşdur. 1977-ci ildə bir illik fasilədən sonra İsveç müsabiqəyə geri dönmüşdür. Yuqoslaviya isə maliyyə problemlərini səbəb göstərərək, müsabiqədən iştirakdan imtina etmişdir. Ümumilikdə 18 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə Fransa təmsilçisi Mari Miriam ifa etdiyi ""L'oiseau et l'enfant"" adlı mahnı qalib gəlmişdir. Bu Fransanın Avroviziyada 22 ildə beşinci qalibiyyəti idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72917
-1978,"yanvar - İranın Qum şəhərində nümayişçilərə qarşı silah işlədilməsinin İran inqilabının başlanması üçün siqnala çevrilməsi. 20 fevral — Leonid Brejnev özünün SSRİ-nin ən yüksək hərbi təltifi, ""Qələbə"" ordeninə layiq görülməsi barədə fərman imzalayıb. Fərman müvafiq qanunvericilik pozulmaqla imzalanmışdı. Çünki ""Qələbə"" ordeni yalnız ali hərbi rütbəsi (general, marşal) olan şəxslərə verilirdi. 1989-cu ildə M. Qorbaçov Brejnevin (ölümündən sonra) bu təltifini ləğv etdi. sentyabr - ABŞ-nin vasitəçiliyi ilə Kemp-Deviddə Misir-İsrail sazişinin imzalanması. Sakit okeanda yerləşən Solomon adalarının öz müstəqilliyini elan etməsi. 21 aprel - Azərbaycan SSR Ali Sovetinin sessiyasında Azərbaycanın yeni Konstitusiyasın qəbul edilməsi. 18 may — Azərbaycan müəllimlərinin IX qurultayının keçirilməsi. Ağgöl qoruğunun yaradılması. Lənkəran və Masallı rayonları ərazisində Kişik Qızılağac Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Ağdam-Xankəndi dəmiryol xəttinin istifadəyə verilməsi. 23 fevral – Lalə Məmmədova — Azərbaycan müğənnisi 23 avqust – Vüsal Məmmədov — əməkdar jurnalist 8 noyabr - Namiq Qaraçuxurlu — Azərbaycanlı meyxanaçı, müğənni 18 dekabr - Nigar İbrahimova (stilist) 21 dekabr - Murad Dadaşov — Azərbaycan aktyoru, şoumen 18 sentyabr — Adil İsgəndərov – Azərbaycanın teatr və kino rejissoru, aktyor. Huari Bumedyen — Əlcəzair siyasi, dövlət və hərbi xadimi, polkovnik (1957). 2 avqust – Karlos Çaves, Meksika bəstəkarı, dirijor, pianoçu, pedaqoq və ictimai xadim.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4687
-1978-ci il,"yanvar - İranın Qum şəhərində nümayişçilərə qarşı silah işlədilməsinin İran inqilabının başlanması üçün siqnala çevrilməsi. 20 fevral — Leonid Brejnev özünün SSRİ-nin ən yüksək hərbi təltifi, ""Qələbə"" ordeninə layiq görülməsi barədə fərman imzalayıb. Fərman müvafiq qanunvericilik pozulmaqla imzalanmışdı. Çünki ""Qələbə"" ordeni yalnız ali hərbi rütbəsi (general, marşal) olan şəxslərə verilirdi. 1989-cu ildə M. Qorbaçov Brejnevin (ölümündən sonra) bu təltifini ləğv etdi. sentyabr - ABŞ-nin vasitəçiliyi ilə Kemp-Deviddə Misir-İsrail sazişinin imzalanması. Sakit okeanda yerləşən Solomon adalarının öz müstəqilliyini elan etməsi. 21 aprel - Azərbaycan SSR Ali Sovetinin sessiyasında Azərbaycanın yeni Konstitusiyasın qəbul edilməsi. 18 may — Azərbaycan müəllimlərinin IX qurultayının keçirilməsi. Ağgöl qoruğunun yaradılması. Lənkəran və Masallı rayonları ərazisində Kişik Qızılağac Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Ağdam-Xankəndi dəmiryol xəttinin istifadəyə verilməsi. 23 fevral – Lalə Məmmədova — Azərbaycan müğənnisi 23 avqust – Vüsal Məmmədov — əməkdar jurnalist 8 noyabr - Namiq Qaraçuxurlu — Azərbaycanlı meyxanaçı, müğənni 18 dekabr - Nigar İbrahimova (stilist) 21 dekabr - Murad Dadaşov — Azərbaycan aktyoru, şoumen 18 sentyabr — Adil İsgəndərov – Azərbaycanın teatr və kino rejissoru, aktyor. Huari Bumedyen — Əlcəzair siyasi, dövlət və hərbi xadimi, polkovnik (1957). 2 avqust – Karlos Çaves, Meksika bəstəkarı, dirijor, pianoçu, pedaqoq və ictimai xadim.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186232
-1978 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1978 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1978; fr. Concours Eurovision de la chanson 1978) — sayca 23-cü Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Mari Miriamın ifa etdiyi ""L'oiseau et l'enfant"" mahnısı ilə 1977 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1978-ci ildə Fransa müsabiqəyə üçüncü dəfə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə ölkənin paytaxtı Paris şəhərində ""Palais des Congrès"" sarayında keçirilmişdir. Müsabiqə 1978-ci ilin 22 aprel tarixində baş tutmuşdur. 1978-ci ildə on bir illik fasilədən sonra Danimarka və iki illik fasilədən sonra Türkiyə müsabiqəyə geri dönmüşdür. Bu Yunanıstan ilə Türkiyənin birlikdə iştirak etdiyi ilk Avroviziya idi. Müsabiqədə ümumilikdə 20 ölkə iştirak etmişdir və bu 23 illik müsabiqə tarixində ən yüksək göstərici idi. Avroviziya 1978-də İsrail təmsilçiləri İzhar Kohen və The Alphabeta qrupu ifa etdikləri ""A-Ba-Ni-Bi"" adlı mahnı qalib gəlmişdir. Müsabiqəni canlı yayımlayan Mərakeş və İordaniya İsrailin səsvermədə önə keçdiyi anda yayımı dayandırmışdırlar. Bu İsrailin Avroviziyada ilk qalibiyyəti idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=73038
-1978 FİFA Dünya Kuboku,"1978 FİFA Dünya Kuboku — XI Dünya Kuboku. Final Mərhələsi 1 – 25 iyun 16 komanda 4 qrupda mübarizə apardıqdan sonra, hər qrupdan 2 qalib komanda növbəti qrup mərhələsinə yüksələrək mübarizəni dairəvi sistem üzrə davam etdirdikdən sonra, qrup qalibləri finalda, ikinci yeri tutan komandalar isə təsəlliverici finalda qarşılaşıblar. 1 610 215 tamaşaçı (orta hesabla hər oyunda 42 374) 102 qol (orta hesabla hər oyunda 2,68) Ən yaxşı futbolçu – Mario Kempes (Argentina) ""Het-trik"" (bir oyunda üç qol) – Rensenbrink (Hollandiya), Kubilas (Peru) Yubiley qolu: 1000-ci qol Rensenbrink (Hollandiya) Bombardir: Mario Kempes (Argentina) – 6 İkinci mərhələ",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82354
-1978 Voleybol üzrə qadınlararası Dünya Çempionatı,"Voleybol üzrə qadınlararası dünya çempionatı 1978 — 1978-ci ilin payızında dahaq dəqiq desək, avqustun 25-i və oktyabr 27-i aralığında Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqında keçirilən turnir. Əvvəlki dünya çempionatlarından uzun davam etməsinə görə fərqlənirdi. İki ay davam edən turnirin qalibi Kuba olmuşdur. Yarışda iyirmi dörd komandanın iştirak edəcəyi gözlənilsə də Şimali Koreya son anda imtina etmə qərarı almışdı. Turnirin coğrafiyası da əvvəlkilərdən fərqli olmuşdu. Yarışlara hazırda Rusiya şəhərləri olan Volqoqrad və Leninqradla (indiki Sank-Peterburq) yanaşı müasir dövrümüzdə fərqli-fərqli ölkələrin paytaxtları olan Minsk və Riqa da ev sahibliyi etmişdi. Qrup mərhələsi ""A"" Qrupu - Leninqrad ""B"" Qrupu - Volqoqrad ""C"" Qrupu - Leninqrad ""D"" Qrupu - Minsk ""E"" Qrupu - Riqa ""G"" Qrupu - Leninqrad ""H"" Qrupu - Volqoqrad ""İ"" Qrupu - Minsk ""H"" Qrupu - Riqa Komandaların tutduğu yerləri müəyyən edən qarşılaşmalar Women Volleyball VIII World Championship 1978 Soviet Union 25.08-06.09 Winner Cuba (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=363301
-1979,"7 yanvar — Vyetnam qoşunları tərəfindən Kambocadakı Pol Pot rejiminin devrilməsi. yanvar — Məhəmməd Rza Pəhləvinin İranı tərk etməyə məcbur olması. 11 fevral – İranda İslam İnqilabının qələbə çalması. 17 fevral – Çin qoşunlarının Vyetnam ərazisinə daxil olaraq onun bir hissəsini işğal etməsi. 1 aprel — İran İslam Respublikasının elan edilməsi,Nickelodeon kanalının yaranması. 18 mart – Adam Levin, ABŞ musiqiçisi 2 iyun – Davide Minnella, İtaliya rejissoru və ssenaristi 10 aprel – Nino Rota, İtaliya bəstəkarı 2 iyun – Hüseyn Seyidzadə, azərbaycanlı kinorejissor 10 sentyabr — Aqostinyo Neto, Anqola şairi, Anqolanın ilk prezidenti 17 dekabr – Vaqif Mustafazadə, azərbaycanlı cazmen 16 iyul — Muxtar Abduyev, Azərbaycan alimi, kənd təsərrüfatı elmləri doktoru 11 aprel – Viktor Bunak, Rusiya antropoloqu Ənvər Məmmədquluzadə — Cəlil Məmmədquluzadənin oğlu, həkim",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4688
-1979-cu il,"7 yanvar — Vyetnam qoşunları tərəfindən Kambocadakı Pol Pot rejiminin devrilməsi. yanvar — Məhəmməd Rza Pəhləvinin İranı tərk etməyə məcbur olması. 11 fevral – İranda İslam İnqilabının qələbə çalması. 17 fevral – Çin qoşunlarının Vyetnam ərazisinə daxil olaraq onun bir hissəsini işğal etməsi. 1 aprel — İran İslam Respublikasının elan edilməsi,Nickelodeon kanalının yaranması. 18 mart – Adam Levin, ABŞ musiqiçisi 2 iyun – Davide Minnella, İtaliya rejissoru və ssenaristi 10 aprel – Nino Rota, İtaliya bəstəkarı 2 iyun – Hüseyn Seyidzadə, azərbaycanlı kinorejissor 10 sentyabr — Aqostinyo Neto, Anqola şairi, Anqolanın ilk prezidenti 17 dekabr – Vaqif Mustafazadə, azərbaycanlı cazmen 16 iyul — Muxtar Abduyev, Azərbaycan alimi, kənd təsərrüfatı elmləri doktoru 11 aprel – Viktor Bunak, Rusiya antropoloqu Ənvər Məmmədquluzadə — Cəlil Məmmədquluzadənin oğlu, həkim",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186233
-1979 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1979 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1979; fr. Concours Eurovision de la chanson 1979) — sayca 24-cü Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. İzhar Kohen və The Alphabeta qrupunun ifa etdikləri ""A-Ba-Ni-Bi"" mahnısı ilə 1978 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1979-cu ildə İsrail müsabiqəyə ilk dəfə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə ölkənin paytaxtı Qüds şəhərində Beynəlxalq Konvensiya mərkəzində keçirilmişdir. Müsabiqə 1979-cu ilin 31 mart tarixində baş tutmuşdur. Türkiyə Qüdsdə keçirilən müsabiqədə iştirak etməyə hazırlaşsa da, ərəb ölkələrinin basqısı ilə Türkiyə Radio Televiziya Qurumu iştirakdan imtina etmişdir. Türkiyəni müsabiqədə 11-ci nömrə altında Mariya Rita Epik və 21. Peron rok qrupu ""Seviyorum"" mahnısı ilə təmsil etməli idi. Lakin Türkiyə 20 il sonra İsrailin paytaxtı Qüdsdə keçirilən 1999 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində iştirak etmişdir. Ümumilikdə 19 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 1979-da ev sahibi ölkə İsraili təmsil edən Qali Atari və Milk & Honey qrupu ifa etdikləri ""Hallelujah"" adlı mahnı qalib gəlmişdirlər. Bu İsrailin Avroviziyada ikinci qalibiyyəti idi. Fransa təmsilçisi Ann-Mari David ""Tu te reconnaîtras"" adlı mahnı ilə 1973 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində Lüksemburqa qələbə qazandırmışdır. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=73089
-197 (dəqiqləşdirmə),197 (ədəd) — ədəd 197 — Şirvanın 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 21) E.ə. 197 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=158322
-197 (ədəd),"Yüz doxsan yeddi — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz doxsan altıdan sonra, yüz doxsan səkkizdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz doxsan yeddi ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda sadə ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=158285
-1980,"9 yanvar — Səudiyyə Ərəbistanıda 63 adam, 1979-cu ildə Kəbəyə etdikləri hücum səbəbiylə edam edildilər. 18 aprel — Rodezya, Zimbabve adı altında müstəqilliyini elan etdi. 1 iyun — CNN yayıma başladı. 20 iyul — də sürgündə Mustafa Əbdülcəmil Qırımoğlu illərdən bəri onun yolunu gözləyən Safinar xanımla ailə qurur. 30 iyul — Sakit okeanda İngiltərə-Fransa ortaq idarəçiliyində olan Vanuatu müstəqilliyini elan etdi. 12 sentyabr – Türkiyədəorgeneral Kənan Evren paşanın başçılığı ilə hərbi rejim (darbe) yaradılmışdır. 28 noyabr — ""Mirvari"" əməliyyatı Jdanovskaya stansiyasında qətl Rəşad Rafiqoğlu21 mart — Ronaldinyo -Braziliya futbolçusu 4 may — Vladimirs Kolesniçenko - latış futbolçu. 30 may — Stiven Cerrard - ingilis futbolçusu. 26 avqust — Makaley Kalkin - Amerikan aktyor. 26 avqust — Kris Payn - Amerikan aktyor. 21 oktyabr — Kim Kardaşyan - Amerikalı şou biznes ulduzu 12 noyabr — Rayan Qoslinq - Amerikan aktyor. 18 dekabr — Kristina Aqilera - Amerikalı müğənni, aktrisa və aparıcı 19 dekabr — Ceyk Cillenhol - ABŞ aktyoru və prodüseri 7 yanvar - Camal Həmzəyev 28 yanvar — Aydın Qaradağlı. 15 aprel — Jan Pol Sartr. 25 iyul — Vladimir Vısotski. 5 avqust — Ioahim Hemmerlinq 8 iyun — Ernst Buş (aktyor)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4689
-1980-ci il,"9 yanvar — Səudiyyə Ərəbistanıda 63 adam, 1979-cu ildə Kəbəyə etdikləri hücum səbəbiylə edam edildilər. 18 aprel — Rodezya, Zimbabve adı altında müstəqilliyini elan etdi. 1 iyun — CNN yayıma başladı. 20 iyul — də sürgündə Mustafa Əbdülcəmil Qırımoğlu illərdən bəri onun yolunu gözləyən Safinar xanımla ailə qurur. 30 iyul — Sakit okeanda İngiltərə-Fransa ortaq idarəçiliyində olan Vanuatu müstəqilliyini elan etdi. 12 sentyabr – Türkiyədəorgeneral Kənan Evren paşanın başçılığı ilə hərbi rejim (darbe) yaradılmışdır. 28 noyabr — ""Mirvari"" əməliyyatı Jdanovskaya stansiyasında qətl Rəşad Rafiqoğlu21 mart — Ronaldinyo -Braziliya futbolçusu 4 may — Vladimirs Kolesniçenko - latış futbolçu. 30 may — Stiven Cerrard - ingilis futbolçusu. 26 avqust — Makaley Kalkin - Amerikan aktyor. 26 avqust — Kris Payn - Amerikan aktyor. 21 oktyabr — Kim Kardaşyan - Amerikalı şou biznes ulduzu 12 noyabr — Rayan Qoslinq - Amerikan aktyor. 18 dekabr — Kristina Aqilera - Amerikalı müğənni, aktrisa və aparıcı 19 dekabr — Ceyk Cillenhol - ABŞ aktyoru və prodüseri 7 yanvar - Camal Həmzəyev 28 yanvar — Aydın Qaradağlı. 15 aprel — Jan Pol Sartr. 25 iyul — Vladimir Vısotski. 5 avqust — Ioahim Hemmerlinq 8 iyun — Ernst Buş (aktyor)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186234
-1980-ci illər,"1980-ci illər (bəzən 80-ci illər abreviaturası ilə qeyd olunur) — Qriqori təqvimində 1980-ci il yanvarın 1-də başlayan və 1989-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. 1980-ci illərdə dünyada iqtisadiyyatın beynəlxalq xüsusiyyəti, iki əhəmiyyətli dəyişkənliyin təsiriylə qloballaşma ölçüsünə keçmişdir. 1980-ci illərdə dünya boyu HİV daşıyıcılarının sayı 75 milyona çatmışdı və ölümcül virus bəşəriyyətə hədə yaradan ən böyük təhlükələrdən biri kimi görünürdü. Kino və televiziya Siyasətçilər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=567894
-1980-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı,"Adı sənin, dadı mənim (film, 1980) (tammetrajlı televiziya tamaşası) Axtaran tapar (film, 1980) (qısametrajlı bədii-sənədli süjet - Mozalan № 58) Anaya məktub (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Anda sədaqət (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Anın quruluşu (film, 1980) (tammetrajlı bədii film) Anlamaq istəyirəm (film, 1980) (tammetrajlı bədii film) Astara (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Atamın sənəti (film, 1980) (qısametrajlı bədii süjet - Mozalan № 60) Azərbaycan məktəbinin 60 illiyi (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanda elmi-texniki informasiyanın avtomatlaşdırılmış sistemi (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın əkilən otlaqları (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın xoşbəxt torpağı (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Bulaq başında (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Buta (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Dostlar görüşəndə (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Dostluq körpüləri (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Eldən soruş (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Göz həkimi (film, 1980) (tammetrajlı bədii film) Gözlə məni (film, 1980) (tammetrajlı bədii film) Günəşli salxımlar (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Heyvanlarda bruselyoz və vərəmlə mübarizə (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Həyat naminə (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Xaqani (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Xaldanda görüş (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Xeyir və Şər (film, 1980) (cizgi filmi) Qırmızıbayraqlı Azərbaycan (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Qızıl uçurum (film, 1980) (tammetrajlı bədii film) Meşəyə insan gəlir (film, 1980) (cizgi filmi) Mən Xəzəri görürəm (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Neft çağırır (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Neft və qaz quyularının əsaslı təmiri (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Neft və pambıq magistralı (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Nizami Gəncəvi (film, 1980) (sənədli film) Onun bəlalı sevgisi (film, 1980) (tammetrajlı bədii film) Pambıq toxumçuluğu (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Sağ ol, dostum (film, 1980) (cizgi filmi) Sehrli ağac (film, 1980) (cizgi filmi) Səadət təranələri (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Səmt küləyi (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Taya (film, 1980) (cizgi filmi) Təbiətin qanunları ilə (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Təkcə adanı özünlə apara bilməzsən... (film, 1980) (tammetrajlı bədii film) Tərlan Musayeva (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Torpağın mahnısı (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Ustad (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Uşaq səadəti bayramı (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Vah!.. (film, 1980) (qısametrajlı bədii film) ""Yava""nın dostları Bakıda görüşürlər (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Yol əhvalatı (film, 1980) (tammetrajlı bədii film) Zaqatala (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) Zirvəyə yol (film, 1980) (qısametrajlı sənədli film) 60 il keşikdə (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Ay alan! (film, 1981) (qısametrajlı sənədli süjet - Mozalan № 66) Babamızın babasının babası (film, 1981) (tammetrajlı bədii film) Bağlı qapı (film, 1981) (tammetrajlı bədii film) Bakıda ""Mosfilm"" günləri (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Belə bir kənd var (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Birisigün, gecəyarısı... (film, 1981) (tammetrajlı bədii film) Böyük anda sadiqik (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Cırtdan-""pəhləvan"" (film, 1981) (cizgi filmi) Dəcəl dovşan (film, 1981) (cizgi filmi) Əgər sən romantikanın ünvanını axtarırsansa... (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Əlavə iz (film, 1981) (tammetrajlı bədii film) Faydalı qazıntılar (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Gəmiqaya (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Heyvandarlıq zərbəçi cəbhədir (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Hünər və şöhrət yolu ilə (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) İşıq mənbəyi (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Qan qohumluğundan irəli (film, 1981) (sənədli film) Qəhrəmanlara eşq olsun! (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Qorxma, mən səninləyəm (tammetrajlı bədii film) Nailiyyətlər estafeti (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Nar (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Nəğməkar torpaq (film, 1981) (tammetrajlı musiqili film) Odlu ürək (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Rənglərin melodiyası (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Salam, İordaniya (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Son söz (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Sovet Naxçıvanı (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Şəfa bulağı (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Şəlalə (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Şüvəlan gülləri (film, 1981) (sənədli film) Təsərrüfatlararası birlik (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Üç üstəgəl milyon (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Ürək yaddaşı (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) Üzeyir ömrü (film, 1981) (tammetrajlı bədii film) Yeni, qədim Gəncə (film, 1981) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Azərbaycanda qoyunçuluq (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Başlanğıc (film, 1982) (cizgi filmi) Belə bir şəhər var (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Belə lazımdır (film, 1982) (qısametrajlı bədii film) Bəstəkar Rauf Hacıyev (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Cavidi xatırlarkən (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Cəmşid Naxçıvanski (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Dama-dama göl olar (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Elektron hesablayıcı maşınları istehsalatı idarə edir (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Estafet (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Ev dirəyi-el dirəyi (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Əzablı yollar (film, 1982) (tammetrajlı bədii film) Gələcəyin qurucuları (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Gümüşü furqon (film, 1982) (tammetrajlı bədii film) Hüseyn Ərəblinski (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) İstirahət gecəsi (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) İşgüzar səfər (film, 1982) (tammetrajlı bədii film) Qaladan tapılan mücrü (film, 1982) (tammetrajlı bədii film) Qızılı yamaclar (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Qocalar, qocalar... (film, 1982) (tammetrajlı bədii film) Marş (film, 1982) (qısametrajlı bədii film) Məhərin məktəbi (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Mirzə Fətəli Axundov (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Natəvan (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Nizami (film, 1982) (tammetrajlı bədii film) Odu qoru (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Oğul (film, 1982) (sənədli film) Poeziya bayramı (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Poladın mahnıları (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Portret variantı (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Salam, Zeynəb! (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) (AzTV) Sandıq (film, 1982) (cizgi filmi) Sən belə cımbılısan (film, 1982) (cizgi filmi) Sovet Azərbaycanı (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Uşaq və külək (film, 1982) (cizgi filmi) Üzən-yarı suya salınmış qazma qurğusu-""Şelf"" (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Vahid ailədə (film, 1982) (qısametrajlı sənədli film) Yeddi gözəl (film, 1982) (tammetrajlı bədii film) Abşeron rəngləri (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Akvarium (film, 1983) (cizgi filmi) Altı duru, üstü quru (film, 1983) (qısametrajlı sənədli süjet - Mozalan № 77) Arzuya doğru (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Asif, Vasif, Ağasif (film, 1983) (tammetrajlı bədii film) Aşıqlar (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan kauçuku (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Bağışla (film, 1983) (tammetrajlı film-tamaşa) Balıq günü (film, 1983) (qısametrajlı bədii film) Beşilliyin addımları (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Bu gözəl Tuğay (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Cəh-cəh həsrətində (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Cırtdan və div (film, 1983) (cizgi filmi) Elin sazı, elin sözü (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Eroziyalı yamaclardan istifadə edilməsi (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Evlənmək istəyirəm (film, 1983) (tammetrajlı bədii film) General Aslanov (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Gəmi saatının sirri (film, 1983) (tammetrajlı bədii film) Xalçalar haqqında hekayət (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Xəzər: İnsanlar və neft (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) İlıq dənizdə buz parçası (film, 1983) (tammetrajlı bədii film) İş günündən sonra (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Köç (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Maestro Niyazi (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Mənim arzularım haradadır (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Mirzə Kazım bəy (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Musiqi müəllimi (film, 1983) (tammetrajlı bədii film) Münəccimin şagirdi (film, 1983) (cizgi filmi) Nar haqqında hər şey (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Ordubad (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Ötən ilin son gecəsi (film, 1983) (tammetrajlı bədii film) Özünü onun yerinə qoy (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Park (film, 1983) (tammetrajlı bədii film) Respublikaya üçüncü Lenin ordeni (film, 1983) (tammetrajlı sənədli film) Saatlı eksperimenti (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Sarı çiçək (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Sehrli ləçək (film, 1983) (cizgi filmi) Söz sizindir, şəriklər (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Spartakiadanın startları (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Uçan zürafə (film, 1983) (cizgi filmi) Yeni evlənənlər (film, 1983) (qısametrajlı bədii film) Yüksək məhsuldar zebu hibridləri (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Zireh qalalar (film, 1983) (qısametrajlı sənədli film) Alayarımçıq (film, 1984) (qısametrajlı sənədli süjet - Mozalan № 89) Avqust gələndə (film, 1984) (tammetrajlı bədii film) ""Azərbaycan"" dünyanı gəzir (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Bir dəfə görmək... (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Çoxsahəli pambıq əkini sahələrində balanslaşdırılmış yem bitkiləri (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Doğma ocağım mənim (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Gəmiqaya (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Gümüşgöl əfsanəsi (film, 1984) (tammetrajlı bədii film) Gürzə ilə əlbəyaxa (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Habil Kaman (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Hamı bir nəfər üçün (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Həqiqətin anı (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) İçəri şəhər-əbədi nağıl (film, 1984) (sənədli film) (AzTV) İkinci həyat (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) İvan Fioletov (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Köhnə bərə (film, 1984) (tammetrajlı bədii film) Qara gölün cəngavərləri (film, 1984) (tammetrajlı bədii film) Qəribə əjdaha (film, 1984) (cizgi filmi) Qız qalası (film, 1984) (cizgi filmi) Qoca palıdın nağılı (film, 1984) (tammetrajlı bədii film) Qorki və Azərbaycan (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Möcüzəli ağac (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Musiqili xaş (film, 1984) (qısametrajlı bədii film) Neftayırma və neft-kimyada mikroproseslərdən istifadə olunması (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Nəsirəddin Tusi (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Oğlan (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Sehrli naxışlar (film, 1984) (cizgi filmi) Şeir mənim üçün bir kainatdır (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Tanı gülü, çiçəyi (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Təhlükəsizlik keşiyində (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Təqib (film, 1984) (cizgi filmi) Tənha narın nağılı (film, 1984) (tammetrajlı bədii film) Torpaq-kosmos-qarşılıqlı əlaqə (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Ulu diyar (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Üçüncü növbə (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Vətəndaş, həkim, alim (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Yalnız şəxsi məsələ deyil (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Yatmaq vaxtıdır (film, 1984) (cizgi filmi) Yaz harada, biz orada (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) Yeniləşmiş diyar (film, 1984) (qısametrajlı sənədli film) 100 (film, 1985) (qısametrajlı bədii süjet - Mozalan № 100) Adsız su (film, 1985) (qısametrajlı sənədli süjet - Mozalan № 98) Aran (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Arxalı dağlar (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Arşınmalçı (film, 1985) (qısametrajlı bədii süjet - Mozalan № 93) Ay çox, il çox... (film, 1985) (qısametrajlı sənədli süjet - Mozalan № 96) Bağ mövsümü (film, 1985) (tammetrajlı bədii film) Bakı-42 (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Bakı. Müharibə illəri (film, 1985) (tammetrajlı sənədli film) Balaca çoban (film, 1985) (cizgi filmi) Bayramda yağış (film, 1985) (qısametrajlı bədii film) Bərəkət (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Bəyin oğurlanması (film, 1985) (tammetrajlı bədii film) Bir axşam... (film, 1985) (cizgi filmi) Cin mikrorayonda (film, 1985) (tammetrajlı bədii film) Dağ rayonlarında ətlik heyvandarlıq (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Əbədi iz (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Fikrət Əmirov (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Fransada Azərbaycan günləri (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Geriyə baxmağa dəyər (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Həmkəndlilər (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Həsir (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Həyat yolu (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Humayın yuxusu (film, 1985) (cizgi filmi) Xalça haqqında dastan (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Xəzər gəmiçiliyi-60 (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) İlk hücum (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Kəlbəcər yolları (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Kür – dostluq çayıdır (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Qanlı zəmi (film, 1985) (tammetrajlı bədii film) Qara leylək (film, 1985) (cizgi filmi) Qurultaydan qurultaya (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Neft-kimya maddələri layların neft hasilatını yüksəldir (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Neftayırma müəssisəsinin ümumzavod təsərrüfatı (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) On yeddi yaşlı oğlan (film, 1985) (tammetrajlı bədii film) Polad adalar (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Pomidorun yetişdirilməsi (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Rəşid Behbudov (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Sağ ol, müəllim (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Sakit Yonun macəraları (film, 1985) (cizgi filmi) Səfillər (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Sizi dünyalar qədər sevirdim (film, 1985) (tammetrajlı bədii film) Taca doğru addım (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Təkəlduz (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) Yürüşün sonu varmı? (film, 1985) (qısametrajlı sənədli film) 20+1 (film, 1986) (qısametrajlı bədii süjet - Mozalan № 105) Ağ atlı oğlan haqqında nağıl (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Anam ağaca çıxıb (film, 1986) (cizgi filmi) Arayış (film, 1986) (qısametrajlı bədii süjet - Mozalan № 102) Armudu (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Astana (film, 1986) (tammetrajlı televiziya tamaşası) Astarı üzündən baha (film, 1986) (qısametrajlı sənədli süjet - Mozalan № 102) Aşkarsızlıq şəraitində... (film, 1986) (tammetrajlı bədii film) Atası yandı (film, 1986) (qısametrajlı bədii süjet - Mozalan № 103) Avtoqraf (film, 1986) (qısametrajlı sənədli süjet - Mozalan № 103) Ay müştəri... (film, 1986) (qısametrajlı sənədli süjet - Mozalan № 102) Azərbaycan Oktyabrın 70 illiyinə (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Bakı eyvanları (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Beşilliyin addımları (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Bircəciyim (film, 1986) (tammetrajlı bədii film) Birillik yem bitkilərinin aralıq, təkrar və qarışıq əkini (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Böyük İpək Yolunda (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Burulğan (film, 1986) (tammetrajlı bədii film) Dalğalar dənizə qayıdır (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Daş yaddaş (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Dənizçi ürəyi (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Dundukley (film, 1986) (qısametrajlı bədii film) Gecikmiş gündəlik (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Xeyirxah nağıl (film, 1986) (cizgi filmi) Xüsusi vəziyyət (film, 1986) (tammetrajlı bədii film) İntizar (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) İstək olarsa (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) İşarəni dənizdən gözləyin (film, 1986) (tammetrajlı bədii film) Kənd əhvalatı (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Qəm pəncərəsi (film, 1986) (tammetrajlı bədii film) Metodoloji seminar (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Məişət elektrik cihazlarından yanğın baş verməsi (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Mən Bakıda yaşayıram (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Mən Muğana vurğunam (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Onun taleyinin səhifələri (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Şəhərli biçinçilər (film, 1986) (tammetrajlı bədii film) Talada ev (film, 1986) (cizgi filmi) Torpaq haqqı (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Toyuq yumurtladı (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Uç, mənim atım (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Üzeyir Hacıbəyov (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Yataqda siqaret çəkməyin (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Yay gününün xəzan yarpaqları (film, 1986) (tammetrajlı bədii film) Yeni il əhvalatı (film, 1986) (cizgi filmi) Yolda adamlar (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) Zaman amili (film, 1986) (qısametrajlı sənədli film) XII ümumittifaq vokalçılar müsabiqəsi (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) 1000 il (film, 1987) (tammetrajlı sənədli film) Afroditanın qolları (film, 1987) (qısametrajlı bədii film) Ağ atlar üçün vals (film, 1987) (tammetrajlı televiziya tamaşası) Araqarışdıran (film, 1987) (tammetrajlı bədii film) Arif Məlikov. ""Məhəbbət əfsanəsi"" (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanda müsəlmanların həyat tərzi haqqında (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Bakı sovet Azərbaycanının paytaxtıdır (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Balaban (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Batmış şəhərin axtarışında (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Bəxtiyar Vahabzadə (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Bir sinədə iki ürək (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Bu, Mircavaddır (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Canlı naxışlar (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Daşdan keçən kağız (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Düşüncə (film, 1987) (cizgi filmi) Ev quşlarında çiçək xəstəliyi və onunla mübarizə tədbirləri (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Əbədiyyət yolu (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Əks-səda (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) ...Əks-səda doğuracaq (film, 1987) (cizgi filmi) Ən gənc (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Fərhad (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Harri Qasparov (film, 1987) (tammetrajlı sənədli film) Həvəskarlar və ya peşəkarlar (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Həyat mübarizədir (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) İmtahan (film, 1987) (tammetrajlı bədii film) İsti halvanın dadı (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Kəndlərin harayı (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Kişi sözü (film, 1987) (tammetrajlı bədii film) Koqalımdan xəbərlər (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Kontinental şelfin neftqaz obyektlərində təhlükəsizlik texnikası (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Lovğa fil balası (film, 1987) (cizgi filmi) Mirzə Fətəli Axundov (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Monoloq (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Müsəlmanlar sülh uğrunda mübarizədə (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) ""Neftçi""-87 (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Nəbi Xəzri (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Nərgizlər (film, 1987) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Ocaq (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Oktyabr və Azərbaycan (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Özgə ömür (film, 1987) (tammetrajlı bədii film) Pirverdinin xoruzu (film, 1987) (qısametrajlı bədii film) Sabaha hava haqqında məlumat (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Sehrli çıraq (film, 1987) (cizgi filmi) Söz gəncliyindir (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Sumqayıt yenidənqurma yolu ilə (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Sübh adasında qürub (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Süd dişinin ağrısı (film, 1987) (tammetrajlı bədii film) Sürəyya (film, 1987) (tammetrajlı bədii film) Şeytan göz qabağında (film, 1987) (tammetrajlı bədii film) Təbəssüm (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Uçuş xətti (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Vaxtdır, gəlinin ardınca... (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) ...Və uşaqlar mahnı oxuyurdular (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Vətənin yüksək səması altında (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Yusif Məmmədəliyev (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Yüz ilin bir günü (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) Zeytun (film, 1987) (qısametrajlı sənədli film) 8 № altında (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) 777 №-li müəssisədə (film, 1988) (qısametrajlı bədii süjet - Mozalan № 129) Adalar sahildə yaranır (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) ""Ağ pələng""lə görüş (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Ağlar-güləyən (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Alman klinikasına şəxsi səfər (film, 1988) (tammetrajlı bədii film) Analar (film, 1988) (tammetrajlı televiziya tamaşası) Arzular... Arzular... (film, 1988) (cizgi filmi) Astana (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Ata (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan-88 (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan incəsənəti (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycana səyahət (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Bardaqdan nə tökülə bilər (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Basatın igidliyi (film, 1988) (cizgi filmi) Camışçılıq: süd və ət (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Cansıxıcı əhvalat (film, 1988) (tammetrajlı bədii film) Çat (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Çətin məsələ (film, 1988) (cizgi filmi) Əmbizlərin keşiyində (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Əndazədən çıxanda (film, 1988) (cizgi filmi) Fatimə (film, 1988) (qısametrajlı bədii film) Gəldi kosa (film, 1988) (cizgi filmi) Gənc qadının kişisi (film, 1988) (tammetrajlı bədii film) Göyçək Fatma (film, 1988) (cizgi filmi) Hüseyn Cavid (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Xəzər gəmiçiliyi (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Xəzər üzərində körpü (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) İlk zirvələr (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) İnersiyasız düşünmə (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Kreslo (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Kölgədə 40 dərəcə isti (film, 1988) (tammetrajlı bədii film) Qayıdış (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Qızılağacda (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Maestro (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Meyl (film, 1988) (qısametrajlı bədii film) Murad-Sad (film, 1988) (qısametrajlı bədii film) Ölü zona (film, 1988) (sənədli film) Ramin (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Rüstəm İbrahimbəyov (film, 1988) (tammetrajlı sənədli film) Sabirabad (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Sahibi kimdir? (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Salam, metro! (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Seans (film, 1988) (cizgi filmi) Səs (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Səttar Bəhlulzadə (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Sibir-evdən 8000 km aralı (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Soltan quşunun sorağında (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Şöhrəti necə geri qaytarmalı (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Torpaq (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Varis (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Vətən sərhəddən başlanır (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Vətənin keşiyində (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Yaramaz (film, 1988) (tammetrajlı bədii film) Yaşa, qızıl balıq (film, 1988) (qısametrajlı bədii film) Yeni tərzdə işləyirik (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Yenidənqurmanın işığında... (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Yol ayrıcında (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Yol hərəkətinin təhlükəsizliyi (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film) Abşeron qalaları (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) ""Ağ pambığı becərəndə, yığanda..."" (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Ağrı (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Axırıncı addım (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Axırıncı reys (film, 1989) (qısametrajlı bədii film) Aman, ayrılıq (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Anarla üz-üzə (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Aşkarlıq aynasında (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan-89 (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Bahar əyləncələri (film, 1989) (cizgi filmi) Bahardan sonra gələn qış (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Bir nəfər hamıya görə (film, 1989) (qısametrajlı bədii film) Biznesmen (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Boş yer (film, 1989) (qısametrajlı bədii film) Boşluq (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Dairə (film, 1989) (qısametrajlı bədii film) Dəvətnamə (film, 1989) (qısametrajlı bədii film) Doğma sahillər (film, 1989) (tammetrajlı bədii film) Dünən, bu gün və... (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Dünyada yeganə (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) El bir olsa... (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Əlaqə (film, 1989) (tammetrajlı bədii film) Goranboy – oğuz eli (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Göy qurşağı (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Gözəllik ilahəsi (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Güman (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Həmyerli (film, 1989) (qısametrajlı bədii film) Hücum (film, 1989) (qısametrajlı bədii film) Xalq istehlakı mallarının buraxılışının öyrənilməsinin təşkili (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Xrizantema yarpağı (film, 1989) (cizgi filmi) İmam Mustafayev. Ömürdən səhifələr (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) İribuynuzlu mal-qarada parazitar xəstəlikləri və onunla mübarizə tədbirləri (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Kamandar olimpiya çempionudur (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Kross (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Külək haraya əsir? (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Kürən (film, 1989) (cizgi filmi) Qaravəlli (film, 1989) (cizgi filmi) Qubadlı (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Qurbanəli bəy (film, 1989) (cizgi filmi) Lətifə (film, 1989) (tammetrajlı bədii film) Meydan (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Məhəmməd Füzuli (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Murtuzun tarı (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Nar ağacının nağılı (film, 1989) (cizgi filmi) Novruzun çələngi (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Oxu, tar (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Ölsəm... bağışla (film, 1989) (tammetrajlı bədii film) Peçenyenin fasiləsiz, mexanikləşdirilmiş istehsalı (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Sahilsiz gecə (film, 1989) (tammetrajlı bədii film) Sədrin portreti (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Son tamaşa (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Şerəli və Aybərçin (film, 1989) (tammetrajlı bədii film) Şərəfli yol (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Təxribat (film, 1989) (tammetrajlı bədii film) Unutma... (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Uşaqlar ittiham edir (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Ümumxalq işi (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Ürək nəğməsi (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Ver sözə ehya ki... (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Yaddaş (film, 1989) (tammetrajlı sənədli film) Yanar qəlbin ritmləri (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Yolunuz uğurlu (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film) Yubiley (film, 1989) (qısametrajlı sənədli film)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=126642
-1980 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1980 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1980; fr. Concours Eurovision de la chanson 1980) — sayca 25-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. 1979 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin ev sahibi ölkəsi İsraili təmsil edən Qali Atari və Milk & Honey qrupunun ifa etdikləri ""Hallelujah"" mahnısı ilə müsabiqədə qələbə qazanmalarının ardınca 1980-ci ildə İsrail müsabiqəyə ikinci dəfə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Lakin İsrailin dövlət kanalı (IBA) iki il ard-arda Avroviziyanı təşkil etməyə kanalın maliyyə cəhətdən hazır olmadığını açıqlayaraq, ev sahibliyindən imtina etmişdir. 1980-ci ildə Avroviziyaya ev sahibliyini Niderland dördüncü dəfə öz üzərinə götürmüşdür. Müsabiqə ölkənin üçüncü ən böyük şəhəri olan Haaqada ""Nederlands Congresgebouw"" zalında keçirilmişdir. Müsabiqə 1980-ci ilin 19 aprel tarixində baş tutmuşdur. Avroviziya 1980-nin keçiriləcəyi tarix Avropa Yayımlar Birliyi tərəfindən elan edildiyi gün İsrail həmin müsabiqədə iştirakdan imtina etmişdir. Buna səbəb müsabiqənin keçirildiyi tarixin İsrailin müharibədə həlak olan əsgərləri və eyni zamanda terror qurbanlarını Anım günü ilə üst-üstə düşməsi idi. Monako da maliyyə problemlərini səbəb göstərərək, müsabiqədə iştirakdan imtina etmişdir. Avropanın kiçik ölçülü ölkələrindən olan Monako müsabiqəyə 2004-cü ilədək qayıtmamışdır. 1980-ci ildə Mərakeş ilk dəfə Avroviziyaya qoşuldu və bu Afrika ölkəsinin müsabiqədə yeganə iştirakı olaraq qalmaqdadır. Eyni zamanda 1980-ci ildə Türkiyə bir illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönmüşdür. Ümumilikdə 19 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə İrlandiya təmsilçisi Conni Loqan ifa etdiyi ""What's Another Year"" adlı mahnı qalib gəlmişdir. Bu İrlandiyanın Avroviziyada ikinci qalibiyyəti idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=73294
-1980 UEFA Avropa Çempionatı Finalı,1980 UEFA Avropa Çempionatı Finalı — UEFA Avro 1980 turnirinin qalibini müəyyənləşdirmək məqsədilə 1980-ci il iyunun 22-də İtaliya paytaxtı Romada yerləşən Olimpiko stadionunda keçirilmiş final matçı. Finalda Belçika və bir öncəki turnirdə ikinci yerin sahibi olmuş Almaniya milli komandası qarşılaşırdı. Belçika Rene Vandereykenin qoluna rəğmən Almaniya millisi Horst Hrubeşin dubl etməsilə yekunda 2-1 hesabı ilə turnirin qalibi oldu. Oyunun nəticələri,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=621545
-1980 Yay Olimpiya Oyunları,"1980 Yay Olimpiya Oyunları — SSRİ-nin paytaxtı Moskva şəhərində 19 iyul—1 avqust 1980-ci il tarixləri arasında keçirilmişdir. Bu Olimpiya Oyunları Şərqi Avropada keçirilmiş ilk yarışlar idi. Həmçinin Sosialist ölkələri arasında keçirilmiş ilk Olimpiya Oyunları idi. Bu Olimpiya Oyunlarının əksər hissəsi diğər SSRİ şəhərlərində keçirildi. Yəlkən idmanı yarışları — Tallin, futbol yarışları — Kiyev, Leninqrad və Minsk, Atıcılq yarışları — Mıtişi şəhərində keçirildi. Bu Olimpiya Oyunlarını 50-dən çox ölkə boykot elədi. Buna səbəb 1979-cu ildə SSRİ qoşunlarının Əfqanıstanda hərbi əməliyyatlara başlaması idi. Buna baxmayaraq bir sıra idmançılar SSRİ paytaxtına Olimpiya Bayrağı altında gəlmişdilər. Medal sıralaması",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=87845
-1980 yay Olimpiya oyunları,"1980 Yay Olimpiya Oyunları — SSRİ-nin paytaxtı Moskva şəhərində 19 iyul—1 avqust 1980-ci il tarixləri arasında keçirilmişdir. Bu Olimpiya Oyunları Şərqi Avropada keçirilmiş ilk yarışlar idi. Həmçinin Sosialist ölkələri arasında keçirilmiş ilk Olimpiya Oyunları idi. Bu Olimpiya Oyunlarının əksər hissəsi diğər SSRİ şəhərlərində keçirildi. Yəlkən idmanı yarışları — Tallin, futbol yarışları — Kiyev, Leninqrad və Minsk, Atıcılq yarışları — Mıtişi şəhərində keçirildi. Bu Olimpiya Oyunlarını 50-dən çox ölkə boykot elədi. Buna səbəb 1979-cu ildə SSRİ qoşunlarının Əfqanıstanda hərbi əməliyyatlara başlaması idi. Buna baxmayaraq bir sıra idmançılar SSRİ paytaxtına Olimpiya Bayrağı altında gəlmişdilər. Medal sıralaması",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410565
-1981,"BMT tərəfindən 1981-ci ilin Beynəlxalq Əlillər İli elan edilməsi. Yunanıstanın Avropa İqtisadi Birliyinə üzv olması. İsmayıllı rayonu ərazisində İsmayıllı Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Şuşa rayonu ərazisində Daşaltı Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. 24 yanvar — Samir Piriyev, Azərbaycan müğənnisi 27 may — Özgür Çevik, türk aktyoru 29 may — Andrey Arşavin, rus futbolçusu 7 iyun — Anna Kurnikova, rus tennisçisi 12 iyun — Adriana Lima, Braziliya supermodeli 25 avqust — Ayxan Abbasov 3 oktyabr — Zlatan İbrahimoviç, İsveç futbolçusu 12 oktyabr — Engin Akyürek, Türkiyə aktyoru Aşıq Tural Bağırov Ruhəngiz Əliyeva (şairə) 23 yanvar — Samuel Barber, amerikalı bəstəkar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4690
-1981-ci il,"BMT tərəfindən 1981-ci ilin Beynəlxalq Əlillər İli elan edilməsi. Yunanıstanın Avropa İqtisadi Birliyinə üzv olması. İsmayıllı rayonu ərazisində İsmayıllı Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Şuşa rayonu ərazisində Daşaltı Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. 24 yanvar — Samir Piriyev, Azərbaycan müğənnisi 27 may — Özgür Çevik, türk aktyoru 29 may — Andrey Arşavin, rus futbolçusu 7 iyun — Anna Kurnikova, rus tennisçisi 12 iyun — Adriana Lima, Braziliya supermodeli 25 avqust — Ayxan Abbasov 3 oktyabr — Zlatan İbrahimoviç, İsveç futbolçusu 12 oktyabr — Engin Akyürek, Türkiyə aktyoru Aşıq Tural Bağırov Ruhəngiz Əliyeva (şairə) 23 yanvar — Samuel Barber, amerikalı bəstəkar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186235
-1981-ci il irland aclıq aksiyası,"1981-ci il irland aclıq aksiyası (ing. 1981 Irish hunger strike) — Şimali İrlandiyadakı konflikt zamanı irland respublikaçılar tərəfindən həyata keçirilən 5 illik etirazların kulminasiya nöqtəsidir. Etirazlar 1976-cı ildə ""adyal etirazları"" ilə başladı. Bu zaman Britaniya hakimiyyəti Şimali İrlandiya münaqişəsi zamanı həbs olunmuş şəxslərə əvvəllər tətbiq etdiyi Xüsusi Kateqoriya Statusu (ing. Special Category Status) anlayışını ləğv etmi��di. Bu nəzərdə tutulmuş məhbuslara yarıhərbi, siyasi status təmin edirdi. Bu statusun məhbusların əlindən alınması 1978-ci ildə ""təmizlənməmə etirazları""na səbəb oldu. Etirazçılar yuyunmağa getməyi və öz hücrələrini tərk etməyi rədd edir, öz nəcislərini divarlara sürtürdülər. 1980-ci ildə 7 məhbus ilk aclıq aksiyasına başladı. Bu aksiya 53 gün davam etmişdir.İkinci aclıq aksiyası 1981-ci ildə başladı. Bu aksiya Böyük Britaniyanın baş naziri Marqaret Tetçer ilə məhbuslar arasında güc nümayişinə çevrilmişdi. Aksiyanın iştirakçılarından biri olan Bobbi Sends aksiyanı davam etdirdiyi müddətdə parlamentin üzvlüyünə seçildi və bu hadisə dünyanın dörd bir tərəfindən mətbuatın diqqətini onun üzərinə çəkdi. Aksiya cənazəsinə 100.000 nəfərin qatıldığı Sendsin də daxil olduğu 10 məhbusun özlərinin ölüm aclığı aksiyasına başlamasını elan etmələrinə qədər davam etdi. Aclıq aksiyası irland millətçilərinin siyasətinin radikallaşmasına və Şinn Feyn partiyasının əsas partiyaya çevrilməsinə səbəb oldu. 1917-ci ildən irland respublikaçısı olan məhuslar aclıq aksiyası təşkil edirdilər. Bu aksiyalarda Tomas Aşi, Terens MakSviney, Sean MakKaughi, Maykl Qauqan və Frenk Staqq kimi şəxslər vəfat etmişdi. 1971-ci ildə Böyük Britaniya qüvvələri tərəfindən həyata keçirilən Dimitrius əməliyyatı zamanı heç bir istintaq olmadan, 342 nəfərin həbs edilib Loq Keş və ya sonradan HM Meyz adlandırılan həbsxanaya salındı. Tədricən bu həbsxana ""müharibə əsirləri""nin düşərgəsinə çevrildi. Ümumi yataqxanalarda saxlanılan məhbuslar daxildə intizam və hərbi tabelik sistemi formalaşdırmışdılar. Onlar taxtadan düzəldilmiş silahlarla hərbi təlimlər keçir, gerilla savaşı və siyasəti barədə mühazirələr oxuyurdular.Təqsiri sübut olunmuş məhbuslara 1972-ci ilin iyul ayına qədər bu haqlar verilməmişdi. Buna etiraz olaraq, veteran respublikaçı Billi MakKinin başçılığı ilə 40 nəfər Müvəqqəti İrland Respublikaçı Ordusu üzvü tərəfindən aclıq aksiyasi başladılmış və uğurla sonlandırılmışdı. Xüsusi kateqoriya və ya siyasi status məhbuslarla müharibə əsirləri kimi davranmağı nəzərdə tuturdu. Yəni, onlara məhbus formaları geyindirilmir və həbsxana işlərinə cəlb edilmirdilər.Növbəti aclıq aksiyasi zamanı İRO üzvü Frenk Staqq 1976-cı ilin 12 fevral tarixində vəfat etdi. İrlandiya hakimiyyətinin onun sonuncu arzusu olan Dublindən Ballinaya hərbi mərasimlə gətirilməsi istəyini yerinə yetirməyərək, onun polis tərəfindən gizli formada dəfn edilməsinə dair əmr verməsi bütün dünya mətbuatının diqqətini bu məsələyə çəkdi. 1 mart 1976-cı ildə Vilson hökumətində Şimali İrlandiya üzrə katib olan Merlin Riis artıq terror fəaliyyəti sübut olunmuş şəxslərə Xüsusi Kateqoriya Statusunun verilməyəcəyini bildirdi. Bu qanun 1976-cı ilin 1 mart tarixindən etibarən qüvəyə minirdi və hal-hazırda həbsxanada olanlara aid edilmirdi. Belə bir qərarın qəbul edilməsi hökumətin özü üçün də təhlükəli idi. Çünki həbsxanalardakı liderlər öz yanlarındakı şəxslər üçün bundan propaqanda vasitəsi kimi istifadə edə bilərdilər. Adyal və təmizlənməmə etirazları 1976-cı ilin 14 sentyabrında yeni həbs edilmiş Kieran Nugent ""adyal etirazı""na başladı. Ona qoşulan İRO və İMAO-a mənsub məhbuslar həbsxana formalarını getməyi rədd etdilər. Onlar lüt formada və ya adyallara bürünərək gəzirdilər. Bu etirazlar 1978-ci ildə təmizlənməmə etirazlarına səbəb oldu. Beləki, məhbuslar çimməyi, təbii ehtiyyacı qarşılamaq üçün lazım olan qabların boşaldılmasını və həbsxana otaqlarının təmizlənilməsini rədd edir və otaqlarını tərk etmirdilər. Otaqda yığılıb qalan nəcislərin ağcaqanadların yaranmasına səbəb olmaması üçün onu həbsxana otaqlarının divarlarına sürtürdülər. Bu etirazların məqsədi siyasi statu bərpa edərək, ""5 tələb"" adlandırılan istəklərin yerinə yetirilməsinə nail olmaq idi. 5 tələb bunlar idi: həbsxana geyimini geyinməmək hüququ; həbxsanada iş görməmək hüququ; digər məhbuslarla əlaqə azadlığı, həmçinin də təhsil və əyləncə tədbirlərinin təşkili imkanı; hər həftə bir ziyarət və bir bağlama hüququ; tam əfv hüququ.Başlanğıcda bu etiraz istənilən diqqəti cəlb etmədi. İRO belə bu etirazlara öz hərbi əməliyyatları ilə müqayisədə önəmsiz yanaşdı. Lakin etirazlar Armağın roman katolik arxiyepiskopu Tomas O Fiaixin həbsxananı ziyarət etməsindən və buradakı şəraiti qınamasından sonra diqqətləri özünə cəlb etməyə başladı.. 1979-cu ildə keçmiş baş nazir Bernadette MakAliskey Avropa parlamentinə olan seçkilərdə etirazçı məhbusları dəstələyən platforma ilə qatıldı. O, Şinn Feynin seçkiləri baykot etməsinə baxmayaraq, 5.9 faiz səs toplaya bilmişdi.Bundan qısa müddət sonra geniş əsaslı Milli H-Blok/Armağ Komitəsi yaradıldı. Bu platforma ""5 tələbi"" dəstəkləyirdi. Platfomanın əsas sözçüsü isə MakAliskey oldu. Vəziyyətin bu cür inkişafı aclıq aksiyasının hər iki tərəfi hədəfləyən sui-qəsdlərlə müşayiət olunmasına səbəb oldu. İRO bəzi həbsxana işçilərini öldürdü. Buna cavab olaraq, loyalist yaraqlıları Milli H-Blok/Armağ Komitəsinin bir neçə aktivistini öldürdü və MakAliskeylə həyat yoldaşının ağır yaralanması ilə nəticələnnə sui-qəsd hücumu təşkil etdilər. 1980-ci il aclıq aksiyası 1980-ci ilin 27 oktyabrında HM Meyz həbsxanasında respublikaçı məhbuslar aclıq aksiyasına başladılar. Xeyli sayda məhbusun bu aksiyaya qoşulmaq istəmələrinə baxmayaraq, Pasxa üsyanı zamanı Respublikanı elan edən şəxslərin sayı ilə uyğun gəlsin deyə aksiyaya yalnız 7 nəfər qoşuldu. Bu 7 nəfər İRO üzvü Brendan Haghs, Tommi MakKirniy, Raymond MakKartniy, Tom MakFiliy, Siin MakKenna, Leo Qrin və İMAO üzvü Con Niksondan ibarət idi.1 dekabrda Armağdakı qadın həbsxanasında Mayrid Farrel də daxil olmaqla, 3 məhbus da aclıq aksiyasına qoşuldu. HM Meyz həbsxanasında xeyli sayda insan qısa müddətli aclıq aksiyasına başladı. Britaniya hökuməti ilə İRO rəhbərliyi arasında gedən bu əsəb müharibəsində MakKennanın ölümün bir addımlığına gəlməsi dönüş nöqtəsi oldu. Britaniya hökuməti ""5 tələb""i 30 səhifəlik sənəddə şərh edərək, tələblərin əksəriyyətini qəbul etdi. Sənəd Belfasta göndərildikdən sonra Haghs MaKennanın həyatını xilas etmək qərarına gəldi və aclıq aksiyası 53 gündən sonra 18 dekabrda sonlandırıldı. 1981-ci il aclıq aksiyası 1981-ci ildə aydın oldu ki, hökumət məhbusların tələblərini yerinə yetimək istəmir. Həbsxana rəhbərləri məhbuslara mülki geyimlər verməyə başlamışdı, halbuki tələblərə görə məhbuslar öz paltarlarını geyinməli idilər. 4 fevralda məhbusların liderləri elan etdilər ki, Britaniya hakimiyyəti problemləri həll etmədə uğursuzluqla üzləşmişdir və məhbuslar yenidən aclıq aksiyası başladırlar. İkinci aclıq aksiyası 1 mart tarixində başladı. İRO-nun keçmiş zabiti Bobbi Sends aksiyasını başladan ilk insan oldu. İlk aksiyadan fərqli olaraq, etirazçılar aksiyaya müəyyən intervalla bir-bir qatıldılar. Belə etməklə maksimum ictimai dəstəyi təmin etmək və Marqaret Tetçer üzərində maksimum təzyiq formalaşdırmaq istəyirdilər. Çünki şəxslər müəyyən intervalla aksiyaya qoşulduğuna görə, ölümlər də sıra ilə olacaqdı və hakimiyyət üzərində böyük təzyiq formalaşdıracaqdı. Başlanğıcda respublikaçı hərəkat aksiyaya ictimai dəstəyi təmin etməklə məşğul oldu. Sendsin aksiyaya başlamasından əvvəl Belfastda 3.500 nəfər aksiyaya həsr edilmiş yürüş keçirdi. 4 ay əvvəl, birinci aclıq aksiyası zamanı yürüş edənlərin sayı 10.000 nəfər idi. 1981-ci ilin aprelində ürək tutmasından Friman və Cənubi Tiron rayonundan İrlandiya respublikaçılar partiyasından seçilmiş parlament üzvü Frenk Maquayer vəfat edir. Millətçilərlə respublikaçılar arasında namizədin müəyyən olunması ilə bağlı mübahisələr yaşanırdı. Sosial Demokrat və Leyborist Partiyasından Austin Kurrienin, Bernadette MakAliskeyin və Maquayerin qardaşı Noelin namizədlikləri təklif edildi.Keçirilən danışıqlardan və edilən təhdidlərdən sonra Noel Maquayer millətçilərin səsini bölməmək üçün namizədliyini geri götürdü. Beləliklə, Sends Anti H-Blokunun Olster Unionist Partiyasının namizədi Harri Vestə qarşı namizəd oldu. Yüksək səviyyədə keçirilən seçki kompaniyasından sonra 9 apreldə seçkilər baş tutdu. Nəticədə, Bobbi Sends 30.492 səsə toplayaraq Böyük Britaniya İcmalar Palatasına seçilən ən gənc deputat oldu. Onun rəqibi 29.046 səslə məğlub oldu. Bu uğurdan sonra Britaniya hökuməti bir ildən çox azadlıqdan məhrum edilmə cəzası çəkənlərə namizədliyini irəli sürməyi qadağan etdi. Sendsin seçkilərdə qələbə qazanması yeni bir razılaşmanın əldə edilməsinə olan ümidlərin artmasına səbəb oldu. Lakin Marqaret Tetçer öz əvvəlki barışmaz mövqeyində qalaraq, heç bir güzəştin olmayacağını bildirdi. O, bildirmişdi: Dünya mətbuatının bir çox nümayəndəsi bu bəyanatdan sonra Belfasta axışdı və bəzi vasitəçilər Sendsi ziyarət etdi və onu aksiyanı sonlandırmağa məcbur etməyə çalışdı. Onu ziyarət edənlər arasında vaxtilə İrlandiya azadlıq hərəkatının rəhbərlərindən olan Eamon de Valeranın nəvəsi Sile de Valera, Papa II İohann Pavelin xüsuusi nümayəndəsi Con Maqi, Avropa İnsan Haqları Komissiyasının nümayəndələri var idi. Lakin bütün cəhdlər uğursuz oldu. Sendsin ölümünə yaxın hökumətin mövqeyi dəyişməz olaraq qalırdı. Bu ərəfədə hökumətin Şimali İrlandiya işləri üzrə məsul naziri olan Hamfrey Atkins bildirmişdi: Ölümlər və aksiyanın sonu 5 may tarixində, aksiyasının 66-cı günündə Sends vəfat etdi. Onun ölümü Şimali İrlandiyanın millətçi bölgələrində üsyanlara səbəb oldu. Hamfrey Atkins Sendsin ölümü barədə ""onun ölümünün gərəkli olmasını ona təlqin edənlərin təşkilatçılığı ilə intihar etdi"" sözlərini işlətmişdir. Snedsin dəfn mərasiminə 100.000 insan qatılmışdı. Mərasim İRO-nun hərbi qaydaları əsasında təşkil edilmişdi. Marqaret Tetçer Sendsin ölümünə heç bir müsbət reaksiya göstərmədi. O, İcmalar Palatasındakı çıxışında bu sözləri işlətdi: Sendsin ölümündən sonrakı 2 həftə ərzində daha 3 aksiyaçı da vəfat etdi. Frankis Haghsın 12 may tarixində vəfat etməsi, xüsusilə Derri və Belfastda olmaqla, Şimali İrlandiyanın millətçi bölgələrində üsyanlara səbəb oldu. Raymond MakKreş və Patsi O'Haranın da 21 mayda vəfat etməsindən sonra, bütün irlandların yepiskopu olan Tomas Fiaix Britaniya hakimiyyətini aclıq aksiyasına görə tənqid etdi. Bütün bunlara baxmayaraq, Marqaret Tetçer danışıqları rədd edirdi. O, may ayının sonlarında Belfasta etdiyi səfəri zamanı ""etibarsız səbəblərinin uğursuzluqları ilə qarşılanan şiddət adamları son aylarda əllərində olan son kartlarını oynamağı seçdilər"" sözlərini işlətmişdi.""İyun ayında 9 etirazçı İrlandiya Respublikasındakı ümumi seçkilərdə iştirak etdi. Aclıq aksiyasında iştirak etməyən Kieran Doherti və Paddi Aqnyu Kavan-Monaqan və Lout bölgəsindən seçildilər, Coe MakDonel isə Sliqo-Letrim bölgəsindəki seçkilərdə kiçik fərqlə məğlub oldu. Həmin ərəfədə Şimali İrlandiyada məhəlli seçkilər var idi. Şinn Feynin seçkilərdə iştirak etməməsinə baxmayaraq, aclıq aksiyasını dəstəkləyən bəzi kiçik qruplar və müstəqil namizədlər qələbə qazandılar. İrland İstiqlaliyyət Partiyası 21 oturacaq, İrland Respublikaçı Sosialist Partiyası (İMAO-nun siyasi qolu) və Xalq Demorkatiyası (Trotskist qrup) 2 oturacaq qazandı. Britaniya hakimiyyəti 1981-ci ildə Xalq Nümayəndəliyi Aktına dəyişiklik edərək, Freman və Cənubi Tiron bölgəsindən Sendsin ölümündən sonra ikinci bir seçkidə hər hansısa məhbusun namizəd olmasını qadağan etdi. Coe MakDonnellin və Martin Hursonun ölümündən sonra aclıq aksiyası edənlərin ailəsi 29 iyulda Katolik keşişi Denis Faulla görüş təyin etdilər. Görüşdə ailələr razılaşmanın olmamasında narahatlıqlarını bildirdilər. Görüş zamanı Cerri Adamsla görüş keçirilməsi qərara alındı. Cerri Adamsla görüşdə keşiş Faul ona təzyiq etdi və Cerri İRO rəhbərliyi ilə aclıq aksiyasına son verilməsi barədə əmr verməsi üçün görüşəcəyini bildirdi. Növbəti gün Adams aclıq aksiyasını davam etdirən 6 nəfərlə görüş keçirdi və onlara Britaniya hökumətinin aksiyanı sonlandırmaq üçün təklif etdiyi razılaşmanı təqdim etdi. Aksiyaçılar bu razılaşma təklifini rədd etdilər. Onlar hesab edirdilər ki, ""5 tələb""dən başqa, onlara nisbətən daha az haqlar verən sənədlə razılaşma Bobbi Sends və aksiyada həyatını itirən digər şəxslərə xəyanətdir..31 iyulda Paddi Quinnin anasının onun həyatını xilas etmək üçün tibbi müdaxilə edilməsi barədə israr etməsindən sonra, aksiya bir qədər səngiməyə başladı. Növbəti gün Kevin Linç, 2 avqustda Kieran Dohörti, 8 avqustda Tomas MakElvi, 20 avqustda Maykl Divayn vəfat etdi. Divaynın vəfat etdiyi gün Sendsin seçki nümayəndəsi Oven Karron Freman və Cənubi Tiron rayonlarındakı təkrar seçkilərdə böyük səs fərqi ilə qalib gəldi.6 sentyabrda Maurens MakKeounun ailəsi övladının həyatını qurtarmağa görə tibbi müdaxilə üçün müraciət edən dördüncü ailə oldu. Bundan sonra Kahal Dali respublikaçı məhbuslara aclıq aksiyasına son verməyə dəvət edən müraciət ünvanladı. Bir həftə sonra Ceyms Prior Hamfrey Atkinsi Şimali İrlandiya üzrə məsul olan vəzifədə əvəz etdi. O, aclıq aksiyası keçirən məhbuslarla görüşdə və onları aksiyaya son verməyə çağırdı. Liam MakKoleski 26 sentyabrda ailəsinin təzyiqindən sonra aclıq aksiyasını sonlandırdı. Onun ailəsi Liama bildirmişdi ki, əgər o, şüursuz vəziyyətə düşərsə həyatını xilas etmək üçün tibbi müdaxiləyə müraciət edəcəklər. Hadisələrin belə inkişafından sonra aydın oldu ki, digr ailələr də bu cür düşünürlər.Aclıq aksiyası 3 oktyabr günü, saat 15:15-də sonlandırıldı. Prior məhbusların öz paltarlarını geyinə bilmə istəyi daxil, qismi razılaşmanın əldə edildiyini elan etdi. ""5 tələb""dən yalnız həbsxana işlərində iştirak etməmə istəyi rədd edildi. Lakin sonradan Meyz həbsxanasında baş verən sabotaj və 1983-cü ildə bir qrup məhbusun qaçması iş yerləri qapadıldı. Bununla da ""5 tələb""in hamısı qəbul edildi, lakin bu hökumət tərəfindən hər hansısa siyasi statusla tanınmadı. Həlak olmuşlar 1981-ci ilin yayı boyunca 10 aclıq aksiyası iştirakçısı həyatını itirdi. Onların adları, yarı hərbi təşkilat mənsubiyyətləri, ölüm tarixləri və aclıq aksiyalarının davam etmə müddəti belədir: Patoloqların hesabatlarında ölüm səbəbi kimi ""özü-özünü ac saxlama"" göstərilmişdi. Ölmüş aksiya iştirakçılarının etirazlarından sonra ölüm səbəbi dəyişdirilərək sadəcə ""aclıq"" olaraq göstərildi. Ədliyyə həkimi isə ""ac qalma, özünə qəsd"" hökmlərini qeyd etdi. Digər iştirakçılar Aclıq aksiyası zamanı həyatını itirən 10 nəfərdən əlavə aksiyada 13 nəfər də iştirak edirdi. Lakin bu 13 nəfər ya tibbi səbəblərə görə, ya da ailələrinin müdaxiləsi ilə aclıq aksiyasını dayandırmışdılar. Onların çoxu hələ də aclıq aksiyasının əziyyətini çəkirlər. Aclıq aksiyası onlar görmə qabiliyyətinin zəifləməsi, həzm etmə prosesinin pozulması, fiziki və nevroloji narahatlıqlara səbəb olmuşdur. Aclıq aksiyasının təsiri Britaniya mətbuatı aclıq aksiyasını Tetçer üçün triumf kimi işıqlandırmışdılar. The Guardian qəzeti yazırdı: Eyni zamanda bir çox fikirlərə görə, aclıq aksiyası respublikaçılar üçün məğlubiyyətlə nəticələnmişdi. Bu fikirlə İRO və Şinn Feyn daxilində də razılaşanlar var idi. Lakin Sendsin seçildiyi ərazidən yenidən qalib gəlmək propaqandanın qələbəsi kimi qiymətləndirilirdi. Bəzilərinə görə, bu Britaniya hakimiyyəti və Tetçer üçün Pirr qələbəsi kimi qiymətləndirilirdi. Bundan sonra Tetçer Kromvelian proparsiyasına görə respublikaçıların əsas nifrət nöqtəsi oldu. İrland yazıçı, könüllü və aktivist Danni Morrison onu ""bizim tanıdığımız ən böyük alçaq"" deyə təsvir etmişdi.1971-ci ildə həyata keçirilmiş Dimitrius əməliyyatında və 1972-ci ildə baş vermiş ""Qanlı bazar günü"" hadisəsindən sonra olduğu kimi, aclıq aksiyasından sonra da İRO-nUn yaraqlı toplama göstəriciləri yüksəldi. Bunun təbii nəticəsi olaraq, növbəti illərdə paramilitar aktivlik yüksəldi. Müqayisədə nisbətən sakit keçən 1970-ci illərlə müqayisədə Şimali İrlandiyadakı narahatlıq daha da yüksəldi. 1981-ci ildə təhlükəsizlik qüvvələri 29.695 plastik güllədən istifadə etmiş, nəticədə 7 nəfər ölmüşdü. Bundan əvvəlki 8 il ərzində isə istifadə olunmuş güllə sayı 16.000, ölüm sayı isə 4 idi.İRO aclıq aksiyasının davam etdiyi 7 ay boyunca öz hərbi kompaniyasını davam etdirmiş, nəticədə 13 polis, 13 hərbi qulluqçu, 5 Olster Müdafiə Alayının üzvü və 5 mülki şəxs öldürülmüşdü. Bu 7 aylıq dövr Şimali İrlandiya konfliktinin ən qanlı dövrlərindən biri kimi tarixə düşmüşdür. Ümumilikdə, 34-ü mülki şəxs olmaqla, 61 nəfər həyatını itirmişdi. Aksiyadan 3 il sonra İRO Tetçerdən qısas almağa çalışdı. Onlar Brayton otelində Mühafizəkarlar partiyasının konfransı keçirilən zaman otelə bombalı hücum təşkil etdilər. Hadisə nəticəsində 5 nəfər həyatını itirdi, Tetçer isə canını çox çətinliklə qurtara bildi.Aclıq aksiyası Şinn Feyni seçki siyasətinə də keçməyə məcbur etdi. Sendsin seçkidəki qələbəsi Şimali İrlandiyada və İrlandiya Respublikasında aclıq aksiyasi tərəfdarlarının birləşməsinə və ""Armalayt və bülleten qutusu"" strategiyasının meydana çıxmasına şərait yaratdı. Cerri Adams Sendsin qələbəsinin İRO və bütün respublikaçı hərəkatın uzantısı olan aclıq aksiyası üzvlərinin xalq arasında populyar olmadığı barədə deyilən yalanı ortaya çıxartdığını bildirmişdir. Bu aksiyanın İrlandiya Respublikasına da təsir etdi. Dohörti və Aqnyunun seçkilərdə qalib gəlməsindən sonra onlar Çarlz Haugheyin Fianna Failin təklifini rədd etdilər.1982-ci ildə Şinn Feyn Şimali İrlandiya Məclisinə olan seçkilərdə 5 yer qazandı. 1983-cü ildə Cerri Adams Birləşmiş Krallıq ümumi seçkilərində qələbə qazandı. Aclıq aksiyası zamanı formalaşdırılan seçici kütləsi sayəsində Şinn Feyn növbəti 2 onillik ərzində də böyüməyə davam etdi. 2001-ci il Birləşmiş Krallıq ümumi seçkilərindən sonra Şinn Feyn Şimali İrlandiyanın ən böyük millətçi partiyasına çevrildi. Partiya 2014-cü il məhəlli və sərhədin hər iki tərəfindən keçirilən Avropa seçkilərindən sonra İrlandiyanın ən güclü partiyası olduğunu elan etmişdir.2005-ci ildə Cerri Adams keçmiş məhbus Riçard O'Reyv tərəfindən bəzi ittihamlarla üzləşməli oldu. Riçard həbsdə olduğu müddətdə aksiyanın ictimaiyyətlə münasibətlər üzrə məsul şəxsi idi. O, özünün Blanketmen kitabında Adamsın Şinn Feynə siyasi mənfəət qazandırmaq, Oven Karrona Sendsin seçildiyi bölgədən yenidən seçilmək üçün aksiyanın davam etmə müddətini uzatdığını bildirmişdir. Onun bu iddiaları bir çox aksiya iştirakçısı tərəfindən rədd edilmişdir. Brendan MakFarlan aksiya barədə bildirmişdi: İrlandiyanın Belfast, Derri, Krossmaqlen və s. kimi böyük şəhərlərində və digər yaşayış məskənlərində aclıq aksiyasında həyatını itirənlərə həsr edilmiş memoriallar və xatirə lövhələri mövcuddur. Aclıq aksiyasında həyatını itirən hər bir şəxs üçün bütün İrlandiya boyunca hər il anım mərasimləri və Belfastda onların xatilərinə həsr edilmiş anım yürüşləri təşkil edilir. Bu yürüşlərdə bir qayda olaraq Bobbi Sendsin memorial mühazirəsi oxunur. Paris və Le Mans kimi şəhərlər də daxil olmaqla, Fransa xeyli sayda şəhərdə və bölgədə Bobbi Sendsin şərəfinə adlandırılmış küçələr vardır. İran hökuməti Britaniya səfirliyi binasının yerləşdiyi küçəyə Bobbi Sendsin adı vermişdir. Bu küçə əvvəllər Vinston Çörçillin adını daşımışdır.Avstraliyanın Sidney şəhərinin Veyverli məzarlığında 1798-ci ildə baş vermiş irland üsyanında, Pasxa bayramı üsyanında və aclıq aksiyasında həyatını itirənlərə həsr olunmuş memorial abidə vardır. Həmçinin, Birləşmiş İrlandlar Cəmiyyətinin aktiv üzvü olmuş Maykl Davyerin də məzari bu məzarlıqda yerləşir.. 1997-ci ildə ABŞ irlandlarının cəmiyyəti olan NORAID –in Hartford birliyi ABŞ-da Bobbi Sendsə və digər aclıq aksiyası iştirakçılarına həsr edilmiş abidə düzəltmək qərarına gəlmiş və abidə Qudvin parkının yaxınlığında ucaldılmışdır. Abidə maşın dairəvi yolunun ortasında yerləşir və hal-hazırda bura ""Bobbi Sends dairəsi"" deyilir.2001-ci ildə Şinn Feynin milli sədri Mitçel MakLauqlin Milli Aclıq Aksiyası Anma Komitəsini yaratmış və Belfastın Avropa otelində aksiya barədə sərgi təşkil etmişdir. Bu sərgidə belfastlı rəssamların 3 orijinal incəsənət əsəri də nümayiş etdirilmişdir. Bundan əlavə, Derri şəhərində də sərgi təşkil edilmişdi. Aclıq aksiyasından bəhs edən xeyli sayda film çəkilmişdir. Bunlara misal olaraq Helen Mirren tərəfindən çəkilən ""Bir neçə ananın övladları"", aclıq aksiyası üzvü olan Laurens MakKeounun müəlliflərindən biri olduğu ""H3"" və Stiv MakQuvinin ""Aclıq"" filmlərini göstərmək olar. Həmçinin bax İrlandiya Respublikaçı Ordusu Xarici keçidlər Bobbi Sendsin fəaliyyətinə həsr edilmiş sayt İrlandiya Aclıq Aksiyası Xatirə Layihəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=408782
-1981 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1981 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1981; fr. Concours Eurovision de la chanson 1981) — sayca 26-cı Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Conni Loqanın ifa etdiyi ""What's Another Year"" mahnısı ilə 1980 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1981-ci ildə İrlandiya müsabiqəyə ikinci dəfə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə ölkənin paytaxtı Dublin şəhərində RDS Simmonscourt Pavilion-da keçirilmişdir. Müsabiqə 1981-cu ilin 4 aprel tarixində baş tutmuşdur. 1981-ci ildə Kipr adası Avroviziyaya ilk dəfə qoşulmuşdur. Eyni zamanda Yuqoslaviya dörd illik, İsrail isə bir illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönmüşdür. İsrailin müsabiqəyə geri dönməsi ilə birlikdə Mərakeş etiraz olaraq müsabiqədə iştirakdan imtina etmiş və bir daha Avroviziyaya geri dönməmişdir. Eyni zamanda İtaliya son illərdə ölkədə müsabiqənin reytinqinin aşağı düşməsi səbəbi ilə Avroviziya 1981-də iştirak etməmişdir. Ümumilikdə 20 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə Böyük Britaniya təmsilçiləri Bucks Fizz qrupu ifa etdikləri ""Making Your Mind Up"" adlı mahnı ilə qalib gəlmişdirlər. Bu Böyük Britaniyanın Avroviziyada 26 ildə dördüncü qalibiyyəti idi. Lüksemburq təmsilçisi Jan-Klod Paskal ""Nous les amoureux"" adlı mahnı ilə 1961 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində Lüksemburqa qələbə qazandırmışdır. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=73295
-1982,"(???) – SSRİ Mərkəzi Komitəsinin qərarı ilə Azərbycanın Qazax rayonunun İncədərə yaylası, Kəmərli, Aslanbəyli, Qaymaqlı kəndləri ərazilərinin bir hissəsi Ermənistana verilir. 23 aprel — Vüsal Murtuzəliyev — Azərbaycan aktyoru. 10 may — Fərid Mansurov – Azərbaycan güləşçisi. 2 iyul — Yelizaveta Valdemarovna İvantsiv. 3 sentyabr — Adnan Bərəkət — 13 sentyabr — Soraya Arnelas — müğənni. 8 noyabr — Namiq Qaraçuxurlu — Azərbaycanlı meyxanaçı, müğənni. 29 avqust — Abbas Bağırov — müğənni, Azərbaycanın əməkdar artisti. — Anar Şuşalı (kino sənətçisi) — Prodüser, redaktor Leonid İliç Brejnev Qara Qarayev",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4691
-1982-ci il,"(???) – SSRİ Mərkəzi Komitəsinin qərarı ilə Azərbycanın Qazax rayonunun İncədərə yaylası, Kəmərli, Aslanbəyli, Qaymaqlı kəndləri ərazilərinin bir hissəsi Ermənistana verilir. 23 aprel — Vüsal Murtuzəliyev — Azərbaycan aktyoru. 10 may — Fərid Mansurov – Azərbaycan güləşçisi. 2 iyul — Yelizaveta Valdemarovna İvantsiv. 3 sentyabr — Adnan Bərəkət — 13 sentyabr — Soraya Arnelas — müğənni. 8 noyabr — Namiq Qaraçuxurlu — Azərbaycanlı meyxanaçı, müğənni. 29 avqust — Abbas Bağırov — müğənni, Azərbaycanın əməkdar artisti. — Anar Şuşalı (kino sənətçisi) — Prodüser, redaktor Leonid İliç Brejnev Qara Qarayev",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186236
-1982-ci il Kanada Qanunu,"1982-ci il Kanada Qanunu, Böyük Britaniya parlamentinin Kanadanın tələbi ilə verdiyi bir qanundur. Qanunla Kanada Konstitusiyasına edəcəyi düzəlişlər üçün Böyük Britaniyanın razılığını almaq öhdəliyindən azad olmuşdu. Qanun, eyni zamanda, 1931-ci il tarixli Vestminster Statusunun İngiltərəyə verdiyi qanunvericilik imtiyazlarına (Kanada ilə bağlı hüquqi tənzimləmə və s.) xitam verdi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=629562
-1982 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1982 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1982; fr. Concours Eurovision de la chanson 1982) — sayca 27-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Bucks Fizz qrupunun ifa etdiyi ""Making Your Mind Up"" mahnısı ilə 1981 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1982-ci ildə Böyük Britaniya müsabiqəyə yeddinci dəfə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə Böyük Britaniyada yerləşən Harroqeyt kurortunda Harroqeyt Beynəlxalq mərkəzində keçirilmişdir. Müsabiqə 1982-ci ilin 24 aprel tarixində baş tutmuşdur. Müsabiqənin açılışında əvvəlcə Avropanın xəritəsi, daha sonra isə zalda müsabiqədə iştirak edən ölkələrin dilində ""Where is Harrogate?"" (Harroqeyt haradır?) yazıları görünmüşdür. Fransa son illərdə ölkədə müsabiqənin reytinqinin aşağı düşməsi səbəbi ilə Avroviziya 1982-də iştirakdan imtina etmişdir. Yunanıstan da ilk öncə iştirak etməyi planlaşdırsa da, daha sonra maliyyə çətinliklərini səbəb göstərərək iştirakdan imtina etmişdir. Ümumilikdə 18 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə Almaniya təmsilçisi Nikol ifa etdiyi ""Ein Bißchen Frieden"" adlı mahnı ilə qalib gəlmişdir. Bu Almaniyanın Avroviziyada ilk qalibiyyəti idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=73343
-1982 FİFA Dünya Kuboku,"1982 FİFA Dünya Kuboku — iyunun 13-dən iyulun 11-nə gədər İspaniyada baş tutan sayca 12-ci futbol üzrə FİFA Dünya Çempionatı. 11 iyul 1982-ci ildə Santyaqo Bernabeu stadionunda keçirilən final matçında Qərbi Almaniyanı 3-1 hesabı ilə məğlub edən İtaliya 3-cü dəfə çempion olub və bu qələbə ilə o vaxta qədər 3 dəfə ilə ən çox kuboku qazanan Braziliyaya çatmışdı. İlk dövrədə qrupdakı bütün görüşləri heç-heçə ilə başa vuran İtaliya 1 əlavə qolla növbəti mərhələyə adlaya bildi. Turnirin bombardiri Paolo Rossi ilk turda 3, ikinci turda isə ilk oyununda qol vura bilməyib. Turnirdə komandaların sayı 24-ə yüksəldiyi halda, 4 komanda 6 qrupda mübarizə aparıb. Qruplardan vəsiqə qazanan ilk iki komanda daha sonra üç komandadan ibarət dörd qrupda liqa üslubunda oynadı və liderlər yarımfinala yüksəldi. Birinci tur 1-ci qrupda Kamerun hər üç görüşü heç-heçə başa vurmasına baxmayaraq, İtaliyadan daha az qol vurduğu üçün kubokla vidalaşıb. Kamerun əvvəlcə Peru, sonra isə Polşa ilə qolsuz heç-heçə oynayıb. Qrupun son oyununda güclü İtaliya ilə 1–1 hesablı heç-heçə edən Kamerun 1 qol vura bilmədiyi üçün növbəti tura yüksələ bilməyib. Kubokun digər Afrika ölkəsi Əlcəzair 2-ci qrupdakı ilk oyununda Qərbi Almaniyanı 2:1 hesabı ilə məğlub edib. Çilini də məğlub edən Əlcəzair, danışılan oyunlarda Qərbi Almaniya Avstriyanı 1:0 hesabı ilə məğlub etdikdən sonra mübarizədən kənarda qaldı. Çünki Qərbi Almaniya və Avstriyanın birlikdə çıxa bilməsi üçün 1-0 hesablı qalibiyyət kifayət edirdi və həmçinin hər iki komanda matçda çox istəksiz oynamışdı. İki komanda ilə eyni xala sahib olan Əlcəzair top fərqi ilə kubokla vidalaşıb. Əlcəzair, Qərbi Almaniya–Avstriya matçında danışılmış oyunlarla bağlı etiraz etsə də, cəhdi uğursuz alınıb. 3-cü Qrupda uzun müddətdən sonra ilk dəfə kuboka iddialı olan Macarıstan El Salvadoru 10-1 hesabı ilə məğlub edərək Dünya Kuboku rekordunu yeniləyib. Lakin Argentinaya uduzan və Belçika ilə heç-heçə edən macarlar 1 xal fərqlə qrup üçüncüsü olub və qrup matçlarında turnirlə vidalaşıb. 4-cü qrupun ilk oyununda Çexoslovakiya ilə heç-heçə edən Küveyt sürpriz etsə də, qalan 2 görüşdə məğlub olaraq qrup matçlarında mübarizədən kənarlaşdırılıb. Fransa və İngiltərə bu qrupdan çıxarkən İngiltərə yaxşı start götürərək qrupdakı 3 oyunun hamısında qalib gəlmişdi. İyunun 21-də keçirilən Fransa–Küveyt matçında futbol tarixində bir ilk yaşanıb. Fransa 3–1 öndə olarkən küveytli futbolçular fit səsinə görə dayansalar da, fransız futbolçu Alen Giresse oyunu davam etdirərək hesabı 4–1 edib. Küveytli futbolçular bu fitin hakimdən gəlmədiyini anlayan kimi Küveyt Futbol Federasiyasının prezidenti Şeyx Fahid Əl Əhməd Əl Sabah verilən haqsız qol səbəbindən futbolçulara meydandan çəkilmələrini əmr edib. Şeyx də meydana enib, matçın sovet hakimi Miroslav Stuparla danışıb və qolu ləğv edib. Bununla belə, 89-cu dəqiqədə Maksim Bossisin qolu ilə matç yenə də 4–1 başa çatıb. 5-ci qrupda Şimali İrlandiya Yuqoslaviya ilə ilk oyununda qolsuz heç-heçə edib. Şimali irlandiyalı Norman Vaytsayd bu matçda oynayanda cəmi 17 yaş 42 günlük idi və bu sahədə Pelenin rekordunu qıraraq Dünya Kuboku tarixinin ən gənc futbolçusu oldu. Hondurasla da heç-heçə edən Şimali İrlandiya qrupun son oyununda İspaniyaya qalib gələrək onunla birlikdə növbəti mərhələyə vəsiqə qazanıb. 6-cı qrupda turnirə ilk dəfə qatılan Yeni Zelandiya 3 oyunda 2 qol vuraraq, öz qapısından 12 top keçirərək ölkəsinə xalsız qayıdıb. Qrupda keçirdiyi 3 görüşün hamısında qalib gələn və lider kimi çıxış edən Braziliya ilə eyni xala malik olan Sovet İttifaqı Şotlandiyadan 2 top fərq ilə adını növbəti tura yazdırdı. A qrupunda son kuboklarda uğurlu nəticələri ilə diqqət çəkən Polşa, Boniek, Kupcewicz, Smolarek və Lato kimi ulduzları ilə kuboka damğasını vurmaq istəyib və Belçikanı 3-0 məğlub edərək, Sovet İttifaqı ilə də heç-heçə olmasına baxmayaraq yarımfinala yüksəlib. 3 matçdan 2-si qolsuz başa çatan B qrupunda Qərbi Almaniya İspaniyanı 2:1 hesabı ilə məğlub edərək, yarımfinala yüksəlib. İngiltərə isə bu ikinci turda qrupunda hər iki matçda nə qol vura, nə də buraxa bildi. C qrupunda yer alan İtaliya əvvəlcə Argentinanı, sonra isə Braziliyanı məğlub edərək yarımfinalda Polşanın rəqibi olub. Danışıqlara görə cəzalandırılan Paolo Rossi Braziliya ilə oyunda het-trik edib. D qrupunda Fransa hər iki görüşdə qalib gələrək yarımfinalda Qərbi Almaniyanın rəqibi olub. Yarımfinal, üçüncü yer matçı və final Yarımfinalın ilk oyununda İtaliya Polşanı mübarizədən kənarlaşdıraraq, Paolo Rossinin 22 və 73-cü dəqiqələrdə vurduğu 2 qolla finala yüksəlib. Belə ki, ilk 4 qarşılaşmada səssiz qalan Rossi 2 matçda 5 qol vurmaqla diqqət çəkib. Digər, daha çətin keçən yarımfinalda Qərbi Almaniya ilk hissədə önə keçsə də, Fransa penalti qolu ilə ilk yarını 1-1 hesabı ilə başa vurdu. Matçın 60-cı dəqiqəsində almaniyalı qapıçı Şumaxer cəmi 10 dəqiqə əvvəl oyuna daxil olan Batistona çox sərt müdaxilə edərək onu oyundan kənarlaşdırıb. Şumaxerin bu hərəkəti hakim tərəfindən heç bir şəkildə cəzalandırılmadıqda bu, futbol tarixinin ən şokedici faullarından biri kimi yadda qaldı. Əlavə vaxta gedən matçda Fransa Tresor və Giressenin vurduğu 2 qol ilə hesabı 3-1 etdi və ilk dəfə finala çıxmağa hazırlaşarkən Qərbi Almaniya təslim olmadıqlarını nümayiş etdirdi. 102-ci dəqiqədə əks-hücumdan fərqlənən Rummenigge, 108-ci dəqiqədə Fişer izlədi və ümumilikdə 2 qolla cavab verən Qərbi Almaniya, 3-3 bitən matçı penaltilərə çıxararaq finala yüksəlib. 1-ci qrup mərhələsi Turnir cədvəli",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82356
-1982 FİFA Dünya Çempionatı,"1982 FİFA Dünya Kuboku — iyunun 13-dən iyulun 11-nə gədər İspaniyada baş tutan sayca 12-ci futbol üzrə FİFA Dünya Çempionatı. 11 iyul 1982-ci ildə Santyaqo Bernabeu stadionunda keçirilən final matçında Qərbi Almaniyanı 3-1 hesabı ilə məğlub edən İtaliya 3-cü dəfə çempion olub və bu qələbə ilə o vaxta qədər 3 dəfə ilə ən çox kuboku qazanan Braziliyaya çatmışdı. İlk dövrədə qrupdakı bütün görüşləri heç-heçə ilə başa vuran İtaliya 1 əlavə qolla növbəti mərhələyə adlaya bildi. Turnirin bombardiri Paolo Rossi ilk turda 3, ikinci turda isə ilk oyununda qol vura bilməyib. Turnirdə komandaların sayı 24-ə yüksəldiyi halda, 4 komanda 6 qrupda mübarizə aparıb. Qruplardan vəsiqə qazanan ilk iki komanda daha sonra üç komandadan ibarət dörd qrupda liqa üslubunda oynadı və liderlər yarımfinala yüksəldi. Birinci tur 1-ci qrupda Kamerun hər üç görüşü heç-heçə başa vurmasına baxmayaraq, İtaliyadan daha az qol vurduğu üçün kubokla vidalaşıb. Kamerun əvvəlcə Peru, sonra isə Polşa ilə qolsuz heç-heçə oynayıb. Qrupun son oyununda güclü İtaliya ilə 1–1 hesablı heç-heçə edən Kamerun 1 qol vura bilmədiyi üçün növbəti tura yüksələ bilməyib. Kubokun digər Afrika ölkəsi Əlcəzair 2-ci qrupdakı ilk oyununda Qərbi Almaniyanı 2:1 hesabı ilə məğlub edib. Çilini də məğlub edən Əlcəzair, danışılan oyunlarda Qərbi Almaniya Avstriyanı 1:0 hesabı ilə məğlub etdikdən sonra mübarizədən kənarda qaldı. Çünki Qərbi Almaniya və Avstriyanın birlikdə çıxa bilməsi üçün 1-0 hesablı qalibiyyət kifayət edirdi və həmçinin hər iki komanda matçda çox istəksiz oynamışdı. İki komanda ilə eyni xala sahib olan Əlcəzair top fərqi ilə kubokla vidalaşıb. Əlcəzair, Qərbi Almaniya–Avstriya matçında danışılmış oyunlarla bağlı etiraz etsə də, cəhdi uğursuz alınıb. 3-cü Qrupda uzun müddətdən sonra ilk dəfə kuboka iddialı olan Macarıstan El Salvadoru 10-1 hesabı ilə məğlub edərək Dünya Kuboku rekordunu yeniləyib. Lakin Argentinaya uduzan və Belçika ilə heç-heçə edən macarlar 1 xal fərqlə qrup üçüncüsü olub və qrup matçlarında turnirlə vidalaşıb. 4-cü qrupun ilk oyununda Çexoslovakiya ilə heç-heçə edən Küveyt sürpriz etsə də, qalan 2 görüşdə məğlub olaraq qrup matçlarında mübarizədən kənarlaşdırılıb. Fransa və İngiltərə bu qrupdan çıxarkən İngiltərə yaxşı start götürərək qrupdakı 3 oyunun hamısında qalib gəlmişdi. İyunun 21-də keçirilən Fransa–Küveyt matçında futbol tarixində bir ilk yaşanıb. Fransa 3–1 öndə olarkən küveytli futbolçular fit səsinə görə dayansalar da, fransız futbolçu Alen Giresse oyunu davam etdirərək hesabı 4–1 edib. Küveytli futbolçular bu fitin hakimdən gəlmədiyini anlayan kimi Küveyt Futbol Federasiyasının prezidenti Şeyx Fahid Əl Əhməd Əl Sabah verilən haqsız qol səbəbindən futbolçulara meydandan çəkilmələrini əmr edib. Şeyx də meydana enib, matçın sovet hakimi Miroslav Stuparla danışıb və qolu ləğv edib. Bununla belə, 89-cu dəqiqədə Maksim Bossisin qolu ilə matç yenə də 4–1 başa çatıb. 5-ci qrupda Şimali İrlandiya Yuqoslaviya ilə ilk oyununda qolsuz heç-heçə edib. Şimali irlandiyalı Norman Vaytsayd bu matçda oynayanda cəmi 17 yaş 42 günlük idi və bu sahədə Pelenin rekordunu qıraraq Dünya Kuboku tarixinin ən gənc futbolçusu oldu. Hondurasla da heç-heçə edən Şimali İrlandiya qrupun son oyununda İspaniyaya qalib gələrək onunla birlikdə növbəti mərhələyə vəsiqə qazanıb. 6-cı qrupda turnirə ilk dəfə qatılan Yeni Zelandiya 3 oyunda 2 qol vuraraq, öz qapısından 12 top keçirərək ölkəsinə xalsız qayıdıb. Qrupda keçirdiyi 3 görüşün hamısında qalib gələn və lider kimi çıxış edən Braziliya ilə eyni xala malik olan Sovet İttifaqı Şotlandiyadan 2 top fərq ilə adını növbəti tura yazdırdı. A qrupunda son kuboklarda uğurlu nəticələri ilə diqqət çəkən Polşa, Boniek, Kupcewicz, Smolarek və Lato kimi ulduzları ilə kuboka damğasını vurmaq istəyib və Belçikanı 3-0 məğlub edərək, Sovet İttifaqı ilə də heç-heçə olmasına baxmayaraq yarımfinala yüksəlib. 3 matçdan 2-si qolsuz başa çatan B qrupunda Qərbi Almaniya İspaniyanı 2:1 hesabı ilə məğlub edərək, yarımfinala yüksəlib. İngiltərə isə bu ikinci turda qrupunda hər iki matçda nə qol vura, nə də buraxa bildi. C qrupunda yer alan İtaliya əvvəlcə Argentinanı, sonra isə Braziliyanı məğlub edərək yarımfinalda Polşanın rəqibi olub. Danışıqlara görə cəzalandırılan Paolo Rossi Braziliya ilə oyunda het-trik edib. D qrupunda Fransa hər iki görüşdə qalib gələrək yarımfinalda Qərbi Almaniyanın rəqibi olub. Yarımfinal, üçüncü yer matçı və final Yarımfinalın ilk oyununda İtaliya Polşanı mübarizədən kənarlaşdıraraq, Paolo Rossinin 22 və 73-cü dəqiqələrdə vurduğu 2 qolla finala yüksəlib. Belə ki, ilk 4 qarşılaşmada səssiz qalan Rossi 2 matçda 5 qol vurmaqla diqqət çəkib. Digər, daha çətin keçən yarımfinalda Qərbi Almaniya ilk hissədə önə keçsə də, Fransa penalti qolu ilə ilk yarını 1-1 hesabı ilə başa vurdu. Matçın 60-cı dəqiqəsində almaniyalı qapıçı Şumaxer cəmi 10 dəqiqə əvvəl oyuna daxil olan Batistona çox sərt müdaxilə edərək onu oyundan kənarlaşdırıb. Şumaxerin bu hərəkəti hakim tərəfindən heç bir şəkildə cəzalandırılmadıqda bu, futbol tarixinin ən şokedici faullarından biri kimi yadda qaldı. Əlavə vaxta gedən matçda Fransa Tresor və Giressenin vurduğu 2 qol ilə hesabı 3-1 etdi və ilk dəfə finala çıxmağa hazırlaşarkən Qərbi Almaniya təslim olmadıqlarını nümayiş etdirdi. 102-ci dəqiqədə əks-hücumdan fərqlənən Rummenigge, 108-ci dəqiqədə Fişer izlədi və ümumilikdə 2 qolla cavab verən Qərbi Almaniya, 3-3 bitən matçı penaltilərə çıxararaq finala yüksəlib. 1-ci qrup mərhələsi Turnir cədvəli",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=449649
-1982 Voleybol üzrə qadınlararası Dünya Çempionatı,"Voleybol üzrə qadınlararası dünya çempionatı 1982 — 1982-ci ilin sentyabrında Peruda təşkil olunan turnir. Turnir adı çəkilən ayın 13-ü başlamış, 25-i başa çatmışdır. Bu Voleybol üzrə qadınlararası dünya çempionatı əvvəlkilərdən fərqli olaraq Avstraliya və Okeaniyadan da komanda qatılmışdır. Belə ki, bu regiondan olan Avstraliya millisi tarixində ilk dəfə olaraq mundialda iştirak etmişdi. Turnirdə nə az, nə çox düz 24 komandanın qatılacağı gözlənilirdi. Belə də oldu. Ancaq gözlənilməyən süprizlərlə. Belə ki Şimali Amerika regionundan turnirə vəsiqə qazanan Dominikan Respublikası son anda imtina qərarı almışdı. Belə olan halda isə onun yerinə təsnifat mərhələsində Dominikan Respublikası millisindən sonra ən yaxşı nəticəni əldə etmiş komanda yəni, Puerto Riko millisi ikinci dəfə bu mötəbər turnirə qatılmaq şansı əldə etdi. Dominikan Respublikasından başqa Qərbi Almaniya milli komandası da ölkədaxili problemlər səbəbindən 1982-ci il dünya çempionatına qatılmaqdan imtina etdi. Onun yerinə isə ev sahibi ölkənin ikinci komandası Peru JR (JR — junior yəni; Perunun gənc komandası) qatıldı. Çox maraqlıdır ki, Peru ilə yanaşı ikinci komandası da ilk dövrəni keçə bildi, ancaq gənc komanda növbəti mərhələ iştirak etmədi və beləliklə onun yerinə qrupunda ondan sonrakı pillənin sahibi Avstraliyanın üzünə bəxt yenə üzünə güldü və yoluna davam etdi. Qeyd edək ki, turnirin qalibi Çin olmuşdur. Qrup mərhələsi ""A"" Qrupu - Lima ""B"" Qrupu - Trujilo ""C"" Qrupu - Takna ""D"" Qrupu - İka ""E"" Qrupu - Arekipa ""F"" Qrupu - Çiklayo ""G"" Qrupu - Lima ""H"" Qrupu - Trujilo ""İ"" Qrupu - İka ""J"" Qrupu - Arekipa Komandaların tutduğu yerləri müəyyən edən qarşılaşmalar Women Volleyball IX World Championship 1982 Peru - 13-25.09 Winner China (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=365250
-1982 təvəllüdlü Kim Ci Yon,"Kim Ci Yon — Ço Nam Junun romanıdır. Televiziya proqramları üçün keçmiş ssenarist olan Ço hekayəni yazmaq üçün iki ay sərf edib, onun sözlərinə görə, baş qəhrəman ""Kim Ci-Yonun həyatı mənim yaşadığımdan çox da fərqlənmir. Buna görə də tez yaza bildim. çox hazırlıq olmadan."" Minumsa tərəfindən 2016-cı ilin oktyabrında nəşr edilmiş, 27 noyabr 2018-ci il tarixinə 1 milyondan çox nüsxə satılaraq, 2009-cu ildə Şin Qyonq-Suq ""Anam Sənə Əmanət"" kitabından sonra ilk milyon satan Koreya romanı oldu. Daxili Bölgü Payız, 2015 Uşaqlıq, 1982–1994 Yeniyetməlik, 1995–2000 Erkən Yetkinlik, 2001–2011 Evlilik, 2012–2015 Roman qəribə bir problem yaşayan gənc koreyalı qadınla açılır, Kim Ci Yon tamamilə tanıdığı digər qadınları təqlid edir və özünün fərqində deyil. Əri narahatdır və o, psixiatrik yardım almaq üçün götürülür. Daha sonra hekayə geri çəkilir və bizə Kim Ci Yonun qısa ailə tarixi, doğulması, böyüməsi və yetkin həyatı da daxil olmaqla həyat hekayəsini izah edir. Kitab eyniadlı personajın erkən uşaqlıq illərindən keçdiyi adi, lakin sınaqlı çətinlikləri təqdim etməklə yanaşı, tanıdığı digər qadınların təcrübələrini də əhatə edir. Bu, qadınların üzləşdiyi ayrı-seçkiliyi və sosial mühakiməni, bu barədə düşüncələrini və hisslərini və necə cavab verdiklərini göstərir. Kim Ci Yon iki qız və bir oğlu olan ailənin ikinci qızıdır, ən kiçiyidir. Əsas mövzu, cəmiyyətdə övladlara güclü üstünlük verilməsidir ki, bu, hətta şəxsən qərəzlə qəti şəkildə razılaşmayanlara da toxunur və təsir edir. Ci Yonun anası qayınanalarından bir oğul sahibi olmaq üçün güclü təzyiq altında hiss etdi və oğlu olana qədər uşaq sahibi olmağa davam etdi. O, həmçinin ətrafdakılara özünün və qızlarının bahasına oğluna imtiyaz verməyə icazə verir, hər dəfə daha şüurlu şəkildə bu adətlə razılaşmayaraq. Bu kitabda ana-qız münasibətləri, analar və atalar və bacı-qardaşlar arasındakı münasibətlər dərindən araşdırılır. Ci Yon, evində maliyyə ilə bağlı stressə, məktəbə gedib-gələrkən rastlaşdığı təqib hadisəsinə baxmayaraq, məktəbdə yaxşı oxuyur. O, əvvəlcə jurnalist olmaq arzusundadır, lakin sonra kollecdə oxuyarkən maraqları marketinq sahəsinə çevrilir və o, bu karyera yolunu davam etdirir. Kollecin sonunda hər hansı bir işə düzəlmək üçün mübarizə apararkən, o, özü kimi və ya daha az ixtisaslı kişi tələbələrin necə təşviq edildiyi, dəstəkləndiyi və işə götürüldüyü fərqindən getdikcə daha çox xəbərdar olur. Məzuniyyətdən bir qədər əvvəl o, iş tapmağı bacarır və nəticədən nisbətən razı qalır. İş onun üçün vacib olur və o, yüksək səviyyəli peşəkarlar arasında onu qanadının altına alan və iş yerini qadınlar üçün ilk başladığı vaxtdan daha yaxşı etmək üçün əlindən gələni edən bir qadın mentor tapır. Bir sıra münasibətlərdən sonra Ci Yon evlənir. Hekayə bu şəkildə Ci Yonun həyatdakı çətinlikləri ilə davam edir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=789625
-1983,"16 may – Heavy Metal qrupu Iron Maiden dördüncü albomu Piece of Mind'ı satışa çıxardır. 15 iyul – Parisin Orly Hava limanında olan THY bürosuna, ASALA terror təşkilatı tərəfindən bomba atıldı. 7 nəfər həlak olub, 56 nəfər yaralanıb. 25 iyul – Thrash Metal qrupu Metallica ilk albomu olan Kill'Em All'u satışa çıxardı. 25 oktyabr – Ərzurum və ətrafında meydana gələn 7,1 şiddətindəki zəlzələdə, rəsmi məlumatlara görə; 1400 nəfər həlak oldu, 3000-ə yaxın yaşayış obyektinə ağır ziyan dəydi. 15 noyabr – Şimali Kipr Türk Respublikası öz müstəqilliyini elan etdi. 31 dekabr – Bruney, Böyük Britaniyanın tərkibindən ayrılaraq müstəqilliyini elan etdi. 21 fevralMelani Loran – Fransa aktrisası.24 aprelXetaq Qazyumov – Azərbaycan sərbəst güləşçisi.29 aprelSemih Şəntürk – Türkiyə futbolçusu.24 may 1. Naqif Həmzəyev Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin deputatı, Tarix üzrə fəlsəfə doktoru.20 iyulKanako İto (futbolçu)12 avqustMəryəm Uzərli—türk və Almaniya aktrisası.22avqustBəhruz Məhərrəmov — Azərbaycan siyasətçisi, hüquqşunas alim, VI çağırış Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin deputatı, Hüquq üzrə fəlsəfə doktoru. 27avqust:Camala—Krım-tatar əsilli Ukrayna müğənnisi, Avroviziya 2016 mahnı müsabiqəsinin qalibi 26 may – Nəcib Fazil Qısakürək – müasir türk mütəfəkkiri, şair və yazıçısı. 27 may – Ramazan Tarverdiyev – coğrafiya elmləri doktoru, professor. 26 avqust – Arif Babayev – Azərbaycan kinorejissoru. 19 fevral — Əli Qasımov — Zaqafqaziya (Qori) Müəllimlər Seminariyasının məzunu, pedaqoq, yazıçı, jurnalist, tərcüməçi. 25 dekabr — Joan Miro, ispan rəssamı, heykəltaraş və keramikaçı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4692
-1983-cü il,"16 may – Heavy Metal qrupu Iron Maiden dördüncü albomu Piece of Mind'ı satışa çıxardır. 15 iyul – Parisin Orly Hava limanında olan THY bürosuna, ASALA terror təşkilatı tərəfindən bomba atıldı. 7 nəfər həlak olub, 56 nəfər yaralanıb. 25 iyul – Thrash Metal qrupu Metallica ilk albomu olan Kill'Em All'u satışa çıxardı. 25 oktyabr – Ərzurum və ətrafında meydana gələn 7,1 şiddətindəki zəlzələdə, rəsmi məlumatlara görə; 1400 nəfər həlak oldu, 3000-ə yaxın yaşayış obyektinə ağır ziyan dəydi. 15 noyabr – Şimali Kipr Türk Respublikası öz müstəqilliyini elan etdi. 31 dekabr – Bruney, Böyük Britaniyanın tərkibindən ayrılaraq müstəqilliyini elan etdi. 21 fevralMelani Loran – Fransa aktrisası.24 aprelXetaq Qazyumov – Azərbaycan sərbəst güləşçisi.29 aprelSemih Şəntürk – Türkiyə futbolçusu.24 may 1. Naqif Həmzəyev Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin deputatı, Tarix üzrə fəlsəfə doktoru.20 iyulKanako İto (futbolçu)12 avqustMəryəm Uzərli—türk və Almaniya aktrisası.22avqustBəhruz Məhərrəmov — Azərbaycan siyasətçisi, hüquqşunas alim, VI çağırış Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin deputatı, Hüquq üzrə fəlsəfə doktoru. 27avqust:Camala—Krım-tatar əsilli Ukrayna müğənnisi, Avroviziya 2016 mahnı müsabiqəsinin qalibi 26 may – Nəcib Fazil Qısakürək – müasir türk mütəfəkkiri, şair və yazıçısı. 27 may – Ramazan Tarverdiyev – coğrafiya elmləri doktoru, professor. 26 avqust – Arif Babayev – Azərbaycan kinorejissoru. 19 fevral — Əli Qasımov — Zaqafqaziya (Qori) Müəllimlər Seminariyasının məzunu, pedaqoq, yazıçı, jurnalist, tərcüməçi. 25 dekabr — Joan Miro, ispan rəssamı, heykəltaraş və keramikaçı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186237
-1983 Aralıq dənizi Oyunları,1983 Aralıq dənizi Oyunları — 1983-cü ilin 3–17 sentyabr tarixləri arasında Mərakeşin Kasablanka şəhərində keçirilmiş doqquzuncu Aralıq dənizi Oyunları. Bu oyunlarda 16 ölkədən 2180 atlet iştirak etmişdir. Xarici keçidlər International Mediterranean Games Committee Arxivləşdirilib 2007-02-03 at the Wayback Machine Mediterranean Games Athletic results at gbrathletics website Arxivləşdirilib 2009-04-12 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475262
-1983 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1983 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1983; fr. Concours Eurovision de la chanson 1983) — sayca 28-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Nikolun ifa etdiyi ""Ein Bißchen Frieden"" mahnı ilə 1982 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1983-cü ildə Almaniya ilk dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə Almaniyanın üçüncü ən böyük şəhəri olan Münhendə, Rudi-Sedlmayer-Halle sarayında keçirilmişdir. Müsabiqə 1983-cü ilin 23 aprel tarixində baş tutmuşdur. 1983-cü ildə İtaliya iki illik, Fransa və Yunanıstan isə bir illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönmüşdür. İrlandiyanın dövlət kanalı RTÉ-nin işçilərinin başlatdığı tətil səbəbindən ölkənin Avroviziya 1983-də iştirakı baş tutmamışdır. 2015-ci ildə Avroviziya ailəsinə qoşulan Avstraliya ilk dəfə müsabiqəni məhz 1983-cü ildə canlı olaraq SBS kanalında yayımlamışdır. Ümumilikdə 20 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə Lüksemburq təmsilçisi Korinn Erme ifa etdiyi ""Si la vie est cadeau"" adlı mahnı ilə qalib gəlmişdir. Lüksemburqun müsabiqədəki beşinci qalibiyyəti Fransanın 1977-ci ildəki rekordunu yeniləmişdir. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=73344
-1983 Beyrut kazarma bombalanması,"Beyrut kazarma bombalanması, 23 oktyabr 1983-cü ildə Livan vətəndaş müharibəsi dövründə Beyrutda meydana gələn bombalı hücumudur. Bu hücum nəticəsində 299 Amerika və fransız əsgəri ABŞ və Fransa əsgərlərinin yerləşdirildiyi binaların qarşısında iki bomba yüklü yük maşınının partlaması nəticəsində həyatını itirmişdir. Daha sonra Hizbullah olaraq bilinən İslami Cihad təşkilatı bombalı hücumun məsuliyyətini öz üzərinə götürmüşdür. Nəqliyyat vasitələrindəki partlayıcılar intiharçılar tərəfindən partladılmışdır. ABŞ dəniz piyadaları korpusu kazarmalarına edilən hücumda 220 nəfəri dəniz piyadası, 18 nəfəri dənizçi və 3 nəfəri əsgər olmaqla ümumilikdə 241 Amerika əsgəri öldürüldü, 60-ı yaralandı. ABŞ Dəniz Piyadaları Korpusunun İkinci Dünya Müharibəsindəki İvo Jima döyüşündən bu tərəfə və ABŞ ordusunun Vyetnam müharibəsindəki Tet Hücumunun ilk günündən bu tərəfə bir gün ərzində ən çox əsgər itirdiyi hadisədir. Həmçinin bu hücum İkinci Dünya Müharibəsindən bəri xaricdəki Amerikalılara edilən ən ölümcül hücumdur. Bundan əlavə, binada qapıçı olaraq işləyən yaşlı bir livanlı da ilk partlayışda öldü. İstifadə olunan partlayıcı 5,400 kq ağırlığında TNT-yə bərabər idi. İki dəqiqə sonra, Fransız əsgərlərinin qaldığı səkkiz mərtəbəli binaya (Fransa “Drakkar” paraşütçü kazarması, Ramlet al Baida, Beyrut) edilən hücumda 58 Fransız paraşütçü öldürüldü, 15 əsgər yaralandı. Bu, Əlcəzair müharibəsinin bitməsindən bəri Fransanın ən ağır hərbi itkisidir. Livanlı qapıçının həyat yoldaşı və binada olan dörd uşağı da hadisə nəticəsində öldü. Hücumlar 1982-ci ildə İsrailin Livanı işğal etməsindən və Fələstin Azadlıq Təşkilatının geri çəkilməsindən sonra ölkədə yerləşdirilmiş beynəlxalq sülhməramlı qüvvələrin geri çəkilməsinə səbəb oldu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=639121
-1984,"9 iyun - Naxçıvanda yazıçı-dramaturq Hüseyn Cavidin ev-muzeyinin açılması. Gədəbəy rayonu ərazisində Qızılca Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. 26 fevral:Emmanuel Adebayor—toqolu futbolçu.Beren Saat—türk aktrisası5 fevral — Karlos Teves, argentinalı futbolçu. 19 martBianka Balti—italyan model20 mart — Fernando Torres, ispan futbolçu. 11 may — Andres Iniesta, ispan futbolçu. 20 may — Dilarə Kazımova, azərbaycanlı müğənni. 9 iyun — Uesli Sneyder, holland futbolçu. 20 iyulNəzakət Məmmədli—azərbaycanlı aktrisa26 iyulSabri Sarıoğlu—türk futbolçusu.24 avqustVitali Rəhimov—Azərbaycan güləşçisi.29 avqust — Şölə Səfərəliyeva, azərbaycanlı müğənni. 26 sentyabr:Müjdə Uzman—türk aktrisası27 sentyabrAvril Lavin—kanadalı müğənni.3 oktyabrEşli Simpson—ABŞ müğənnisi.6 oktyabr21 oktyabr:Yağmur Ünal—türk aktrisa, Türkan Şorayın qızı Pelin Karahan—türk aktrisası28 oktyabrObafemi Martins—nigeriyalı futbolçu.30 dekabrLebron Ceyms—ABŞ basketbolçusu.18 oktyabrElçin Cəfərov (müğənni)—azərbaycanlı müğənni.22 dekabrBasshunter—İsveç müğənnisi, prodüseri və DJ.24 dekabrBurak Özçivit—türk aktyor 4 mart — Ernest Buck, kanadalı roman və əhvalat yazıçısı. 2 noyabr - Velma Barfild - bir qətldə günahlandırılan, lakin nəticədə cəmi altı cinayət olduğunu etiraf edən amerikalı seriyalı qatil.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4693
-1984-cü il,"9 iyun - Naxçıvanda yazıçı-dramaturq Hüseyn Cavidin ev-muzeyinin açılması. Gədəbəy rayonu ərazisində Qızılca Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. 26 fevral:Emmanuel Adebayor—toqolu futbolçu.Beren Saat—türk aktrisası5 fevral — Karlos Teves, argentinalı futbolçu. 19 martBianka Balti—italyan model20 mart — Fernando Torres, ispan futbolçu. 11 may — Andres Iniesta, ispan futbolçu. 20 may — Dilarə Kazımova, azərbaycanlı müğənni. 9 iyun — Uesli Sneyder, holland futbolçu. 20 iyulNəzakət Məmmədli—azərbaycanlı aktrisa26 iyulSabri Sarıoğlu—türk futbolçusu.24 avqustVitali Rəhimov—Azərbaycan güləşçisi.29 avqust — Şölə Səfərəliyeva, azərbaycanlı müğənni. 26 sentyabr:Müjdə Uzman—türk aktrisası27 sentyabrAvril Lavin—kanadalı müğənni.3 oktyabrEşli Simpson—ABŞ müğənnisi.6 oktyabr21 oktyabr:Yağmur Ünal—türk aktrisa, Türkan Şorayın qızı Pelin Karahan—türk aktrisası28 oktyabrObafemi Martins—nigeriyalı futbolçu.30 dekabrLebron Ceyms—ABŞ basketbolçusu.18 oktyabrElçin Cəfərov (müğənni)—azərbaycanlı müğənni.22 dekabrBasshunter—İsveç müğənnisi, prodüseri və DJ.24 dekabrBurak Özçivit—türk aktyor 4 mart — Ernest Buck, kanadalı roman və əhvalat yazıçısı. 2 noyabr - Velma Barfild - bir qətldə günahlandırılan, lakin nəticədə cəmi altı cinayət olduğunu etiraf edən amerikalı seriyalı qatil.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186238
-1984 (dəqiqləşdirmə),"E.ə. 1984 — il 1984 (ədəd) — ədəd 1984 (film, 1956) — 1956-cı ildə istehsal olunmuş Böyük Britaniya filmi. 1984 (film, 1984) — 1984 (roman) — Corc Oruellin 1948-ci ildə yazılmış, 1949-cu ildə isə çap olunmuş romanıdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=171312
-"1984 (film, 1956)",1984 (ing. 1984) — 1956-cı ildə istehsal olunmuş Böyük Britaniya filmi. Həmçinin bax ABŞ filmlərinin siyahısı Böyük Britaniya filmlərinin siyahısı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=171311
-"1984 (film, 1984)",1984 — 1984-cü ildə istehsal olunmuş Böyük Britaniya filmi. Həmçinin bax Böyük Britaniya filmlərinin siyahısı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=171783
-1984 (roman),"1984 (ing. Nineteen Eighty-Four) — Corc Oruell tərəfindən 1949-cu ildə yazılmış roman. 2009-cu ildə The Times qəzeti onu son 60 il ərzində yaradılmış 60 ən yaxşı kitab siyahısına daxil etmiş, 1948-ci ilin oktyabrın 22-nə aid olan Fred Uorburqa ünvanladığı məktubunda, Oruell yazıb ki, bu romanı yazmağa fikri ilk dəfə 1943-cü ildə ağlına gəlib. O, həmçinin o vaxt onun adını ya 1984, ya da Avropada son adam (ing. Last Man in Europe) qoymaq istədiyindən yazırdı.Öz nəşr tarixi boyu, 1984 Yevgeni Zamyatinin Biz, Oldos Hakslinin Heyrətamiz yeni dünya, Artur Kostlerin Günorta qaranlığı və Rey Bredberinin 451 Fahrenheyt kimi başqa antiutopiya janrında yazılmış əsərlər kimi də qadağan olunurdu və ya məhkəməyə verilirdi. Bəzilərin fikrincə, Oruell 1984-ü Zamyatinin Biz romanın təsiri altında olaraq yazıb. 1944-cü ilin fevralın 17-də Qleb Struveyə göndərdiyi məktubunda Oruell Biz romanı haqqında belə yazırdı: Mən bu cür kitab ilə maraqlanıram və hətta gec-tez yazıla bilən bir kitab üçün özüm qeydlərimi yazıram Yazı və nəşr London Universitet Kollecindəki Orwell Arxivində min doqquz yüz səksən dördə çevrilən ideyalar haqqında tarixsiz qeydlər var. Qeyd dəftərlərinin ""1944-cü ilin yanvarından gec tamamlanma ehtimalı azdır"" və ""onlarda olan bəzi materialların müharibənin əvvəlinə aid olduğuna dair güclü şübhələr var"".[1] 1948-ci il məktubunda Oruell “[kitab] haqqında ilk dəfə 1943-cü ildə düşündüyünü” iddia edir, digərində isə bu barədə 1944-cü ildə düşündüyünü deyir və 1943-cü il Tehran Konfransından ilham mənbəyi kimi qeyd edir: “Əslində məqsədi dünyanın “Təsir zonalarına” bölünməsinin nəticələrini müzakirə edin (mən bunu 1944-cü ildə Tehran konfransının nəticəsi kimi düşündüm) və əlavə olaraq totalitarizmin intellektual nəticələrini onlara parodiya edərək göstərin”. Oruell 1944-cü ilin mayında Avstriyanı gəzdi və onun fikrincə, Sovet və Müttəfiqlərin ayrı-ayrı işğal zonalarına aparacaq manevrləri müşahidə etdi. 1944-cü ilin yanvarında ədəbiyyat professoru Qleb Struve Oruelli Yevgeni Zamyatinin 1924-cü ildə yazdığı ""Biz"" distopiya romanı ilə tanış etdi. Cavabında Oruell bu janra maraq göstərdiyini bildirdi və Struve məlumat verdi ki, o, öz ideyalarından biri üçün “gec və ya tez yazıla biləcək” ideyalar yazmağa başlayıb. Oruell 1946-cı ildə Aldous Huxley-nin 1931-ci ildə yazdığı distopik romanı ""Azadlıq və Xoşbəxtlik"" adlı məqaləsində Aldous Huxley-nin ""Cəsur Yeni Dünya"" haqqında yazdı və Bizə oxşarlıqları qeyd etdi. Onun profilini yüksəldən Animal Farm. Daha sonra o, öz distopik əsərini yaratmağa qərar verdi. Qəhrəmanlar Baş qəhrəmanlar Vinston Smit (ing. Winston Smith) – baş qəhrəman, 39 yaşı var. Gənc yaşlarından bəri Həqiqət Nazirliyinin Sənədləşmə Bölməsində çalışır. Vəzifəsi sənədlərə dəyişiklik etməklə partiya təbliğatına zidd olan faktları gizlətməkdir. Partiyanın ideyalarına sadiq olduğunu nümayiş etdirsə də, əslində onlara nifrət edir. Culiya (ing. Julia) – baş qəhrəmana aşiq olan qadın, 26 yaşı var. Həqiqət Nazirliyinin Ədəbiyyat Bölməsində çalışır. Özünü partiyanın tərəfdaşı kimi qələmə versə də, partiya qanunlarını tez-tez pozur. O'Brayen (ing. O'Brien) – Daxili Partiyanın yüksək vəzifəli üzvü. Vinston O'Brayenin inqilabçı olduğunu düşündüyü halda o, əslində Fikir Polisinin əməkdaşıdır. İkinci dərəcəli qəhrəmanlar Mister Çarrinqton (ing. Charrington) – antikvar dükanında satıcı, Fikir Polisinin agenti. Vinston və Culiyaya otaq icarəyə verir, sonradan onların həbsinə rəhbərlik edir. Saym (ing. Syme) – Vinstonun savadlı iş yoldaşı, Vinstonun ən çox rəğbət bəslədiyi qəhrəmanlardandır. İxtisasca filoloqdur, Yenidil lüğətinin yaradılmasında iştirak edir. Sonradan Fikir Polisi tərəfindən həbs olunur. Parsons (ing. Parsons) – Vinstonun qonşusu və iş yoldaşı. Vinstonda və Saymda böyük antipatiya doğurur. İdeal partiya üzvüdür: zəhmətkeşdir, müzakirə etməyə meyil göstərmir, partiyanın öyrətdiyi hər şeyə tərəddüd etmədən inanır. Çox axmaqdır. Sonradan qızının verdiyi məlumat əsasında Fikir Polisi tərəfindən həbs olunur. Amplfort (ing. Ampleforth) – Vinstonun iş yoldaşı, Həqiqət Nazirliyinin əməkdaşı. Şairdir, ""kanonik mətnlər"" (klassik şeiriyyət əsərlərinin ingilis dilindən Nyuspikə tərcüməsi) üzrə ən yaxşı mütəxəssislərdən sayılır. Romanın üçüncü hissəsində Vinstonla eyni kameraya düşür, sonradan ""101-ci otaqda"" yoxa çıxır. Martin (ing. Martin) – O'Brayenin qulluqçusu. Tərcümələri 1989-cu ildə kitab artıq 65 dilə tərcümə olunmuşdu. Beləliklə o, həmin vaxta qədər ingilis dilində yazılan, ən çox tərcümə olunan roman idi.Kitab Azərbaycan dilinə ilk dəfə Vilayət Quliyev tərəfindən tərcümə edilmiş və 2011-ci ildə Qanun nəşriyyatı tərəfindən nəşr olunmuşdur. Həmçinin bax XX əsrin 100 kitabı (Le Monde) Xarici keçidlər ""Corc Oruell 1984"" (az.). qanun.az. 2016-03-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-05-06.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=74394
-1984 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1984 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1984; fr. Concours Eurovision de la chanson 1984) — sayca 29-cu Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Korinn Ermenin ifa etdiyi ""Si la vie est cadeau"" mahnısı ilə 1983 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1984-cü ildə Lüksemburq dördüncü dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Avroviziya 1984 ölkənin paytaxtı Lüksemburq şəhərində ""Grand Théâtre"" zalında keçirilmişdir. Müsabiqə 1984-cü ilin 5 may tarixində baş tutmuşdur. 1984-cü ildə İrlandiya bir illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönmüşdür. Müsabiqənin keçirildiyi tarixin İsrailin müharibədə həlak olan əsgərləri və eyni zamanda terror qurbanlarını Anım günü ilə üst-üstə düşməsi səbəbindən İsrailin Lüksemburqda keçirilən müsabiqədə iştirakı baş tutmamışdır. İsrail ilə bərabər Yunanıstanda maliyyə çətinliklərini səbəb göstərərək, müsabiqədə iştirakdan imtina etmişdir. Ümumilikdə 19 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə İsveç təmsilçiləri ""Herreys"" qrupu ifa etdikləri ""Diggi-Loo Diggi-Ley"" adlı mahnı ilə qalib gəlmişdirlər. Bu sonuncu dəfə Avroviziyada 1974-cü ildə məşhur ABBA qrupunun təmsilində qalibiyyət əldə edən İsveçin müsabiqədə ikinci qələbəsi idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=73369
-1984 Monako Qran-prisi,"1984-cü il Monako Qran Prisi — Formula-1 Dünya Çempionatının 1984-cü il mövsümündə 16 mərhələdən altıncısı. Monte-Karloda keçirilib. Avtoyarış 3 iyun 1984-cü ildə reallaşıb. 1981-ci ildən McLaren komandası Ron Dennis nəzərdə tutduğu plan üzrə hərəkət edirdi. 1983-cü ilin sonunda Ron konstruktor şöbəsinə başçı təyin etdi – Qordon Koppakı əvəz etmiş Con Barnard komandaya gələn gündən qarşıdakı mövsüm üçün maşın hazırlamağa başladı. Ron uzun danışıqlardan sonra istefada olan Niki Laudanı çempionata qayıtmağa razı sala bildi və qeyri-stabil çıxışları ilə fərqlənən Andrea de Çezarisi ikiqat dünya çempionu ilə əvəz etdi. Ron daha çətin bir qərar qəbul etmişdi – komandanın sıfırdan yenidən qurulması zamanı komandaya böyük dəstək olmuş təcrübəli Con Uotsona qapını göstərmişdi. Bu addımın səbəbi isə 1983-cü ilin son yarışında titulu əldən verərək komandası ilə dalaşaraq komandadan qovulan Alen Prost idi.İşsiz qalan Alen növbəti gün McLaren-in 1984-cü ildə əsas sürücüsü elan olunmuşdu. Ron Səudiyyə Ərəbistanından olan biznesmen Əkrəm Occeylə Britaniyada keçirilən sərgidə tanış olmuşdu və onu komandaya sponsorluq etməyə ruhlandırmışdı. Əkrəm gənc oğlu Mənsurun adına komandanın səhmlərini alaraq onu komandaya həmsahib etmişdi. Əkrəmin komandada rolu bununla sonlanmadı. Əkrəmin başçılıq etdiyi TAG (Techniques d’Avant Garde) şirkəti Frənk Uilyamsın yenidən qurduğu Williams komandasına sponsorluq edirdi. Ron isə Əkrəmi başqa bir sahəyə cəlb edə bildi. Porsche-nin motor mütəxəssislərinə yeni maşın üçün motor hazırlanması sifariş edildi. V-şəkilli 6 silindrli turbo motor çox yığcam və güclü olmaqla, həm də çox etibarlı alındı. “Xəyalların komandası” həmin mövsümü çox güclü keçirdi. Mövsümün 16 yarışında qazanılmış 12 qələbə komandanı 10 il əvvəlki səviyyəyə qaytardı. Mövsümün əvvəli fransalı sürücü üçün uğurlu oldu amma mövsümün sonu avstriyalı veteran sürücü üçün məhsuldar alındı. Yekunda isə Formula1 tarixinin rekordu müəyyən oldu.Titul uğrunda mübarizədə ən minimal xal fərqi ilə cəmi yarım xal oldu. Və bu yarım xalı mövsümdə Monako Qran Prisi təyin etmişdi. Monako Qran Prisinin digər xallarını isə Ferrari-dən Rene Arnu, Williams-dan Keke Rosberq və Lotus-dan Elio de Ancelis qazandılar. Amma bir neçə ay sonra Ken Tirrellin komandası çempionatdan qovuldu və bundan sonrada Detroytda Martin Brandl ikincilik qazandı. Stüardlar Tyrrell 012-ni təftiş etdilər və motorun yanında gizli rezervuar tapdılar. Bu səbəbdən komandanın sürücülərinin bütün yarışları və nəticələri ləğv olundu. Bununla da Monako Qran Prisində 6-cı yerə Ferrari-nin yeni sürücüsü Mikele Alboreto yüksəldi. Yarışda qələbəyə görə Alen Prostun aktivinə cəmi 4.5 xal yazıldı. Əgər yarış davam etsəydi, Prost ikinci yerə görə 6 xal qazanardı. Həmin il Professor cəmi bir xal üstünlüklə karyerasında ilk titulunu qazanardı. Yarışın icmalı Leysan yağış səbəbindən yarışın başlaması təxirə salınmışdı. Sonradan 77 dövrə planlaşdırılan yarış 31-ci dövrədə başa çatdı. Yarışın belə erkən dayandırılması Ayrton Sennanı debüt mövsümündə ilk qələbəsini qazanmaq şansından məhrum etdi. Yarış marşallarının qərarı çox söz-söhbətə səbəb oldu. Yarışın təsnifatı Təsnifat mərhələsi Həmçinin bax Çempionlar Kubokunu və UEFA Çempionlar Liqasını qazanan məşqçilərin sıyahısı Avropa Çempionlar Kuboku və UEFA Çempionlar Liqası finallarının siyahısı Çempionlar Kuboku və UEFA Çempionlar Liqası finallarının siyahısı Xarici keçidlər Əfsanəvi pilotun ölümündən 20 il ötdü Ən gözəl qələbələr",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=539832
-1984 UEFA Avropa Çempionatı Finalı,1984 UEFA Avropa Çempionatı Finalı UEFA Avro 1984 turnirinin qalibini müəyyənləşdirmək məqsədilə iyunun 27-də Fransanın paytaxtı Parisdə yerləşən Park des Prens stadionunda keçirilmiş final matçı. Finalda turnirin ev sahibi və bir çoxlarına görə Avropanın ən yaxşı komandası olan Fransa ilə turnirə vəsiqə qazanmaq üçün seçmə mərhələnin son matçında Maltanı 12-1 hesabı ilə məğlub edən İspaniya millisi qarşılaşırdı.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=583619
-1985,"""Taxta ayaq"" əməliyyatı 27 iyun—Vlatko Lozanoski, makedoniyalı müğənni 22 avqust — Ruslan Məcidov, azərbaycanlı futbolu. 22 noyabr — Asamoa Qyan, futbolçu 5 fevral-Kriştiano Ronaldo Real Madrid FK futbolçu. 14 may — Bəhram Mansurov, azərbaycan tarzəni, Azərbaycanın xalq artisti (d. 1911). 16 mart — Rocer Seşnz, amerikalı bəstəkar. 15 aprel — Zərifə Əliyeva, görkəmli Oftalmoloq, Azərbaycan Respublikasının əməkdar elm xadimi, tibb elmləri doktoru, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının akademiki. 23 aprel — Sergey Yutkeviç – sovet kinorejissoru.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4694
-1985-ci il,"""Taxta ayaq"" əməliyyatı 27 iyun—Vlatko Lozanoski, makedoniyalı müğənni 22 avqust — Ruslan Məcidov, azərbaycanlı futbolu. 22 noyabr — Asamoa Qyan, futbolçu 5 fevral-Kriştiano Ronaldo Real Madrid FK futbolçu. 14 may — Bəhram Mansurov, azərbaycan tarzəni, Azərbaycanın xalq artisti (d. 1911). 16 mart — Rocer Seşnz, amerikalı bəstəkar. 15 aprel — Zərifə Əliyeva, görkəmli Oftalmoloq, Azərbaycan Respublikasının əməkdar elm xadimi, tibb elmləri doktoru, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının akademiki. 23 aprel — Sergey Yutkeviç – sovet kinorejissoru.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186239
-1985 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1985 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1985; fr. Concours Eurovision de la chanson 1985) — sayca 30-cu Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. ""Herreys"" qrupunun ifa etdikləri ""Diggi-Loo Diggi-Ley"" mahnı ilə 1984 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmalarının ardınca 1985-ci ildə İsveç ikinci dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Avroviziya 1985 ölkənin ikinci ən böyük şəhəri olan Göteborqda ""Scandinavium"" arenasında keçirilmişdir. Müsabiqə 1985-ci ilin 4 may tarixində baş tutmuşdur. 1985-ci ildə İsrail və Yunanıstan bir illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönmüşdürlər. Müsabiqənin keçirildiyi tarixin Niderlandın müharibədə həlak olan əsgərləri Anım günü ilə üst-üstə düşməsi səbəbindən Niderlandın İsveçdə keçirilən müsabiqədə iştirakı baş tutmamışdır. Eyni zamanda Yuqoslaviya müsabiqənin keçirildiyi tarixin Yuqoslaviyanın ilk prezidenti İosip Broz Titonun ildönümü ilə üst-üstə düşməsi səbəbindən Avroviziya 1985-də iştirakdan imtina etmişdir. Ümumilikdə 19 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə Norveç təmsilçiləri ""Bobbysocks!"" dueti ifa etdikləri ""La det swinge"" adlı mahnı ilə qalib gəlmişdirlər. Bu Norveçin Avroviziyada ilk qalibiyyəti idi. İsrail təmsilçisi İzhar Kohen ""A-Ba-Ni-Bi"" adlı mahnı ilə 1978 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində İsrailə qələbə qazandırmışdır. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=75835
-1986,"Portuqaliya Avropa İttifaqına daxil olması. İspaniyanın Avropa İqtisadi Birliyinə üzv olması. 28 fevral – İsveç baş naziri Olof Palmenin öldürülməsi mart - Fransada keçirilən seçkilərdə sağ təmayüllü partiyaların qələbə qazanması və Jak Şirakın yeni hökumət təşkil etməsi. 26 aprel – SSRİ- də Çernobıl atom stansiyasında qəza baş verməsi. ABŞ və SSRİ prezidentlərinin Reykyavik (İslandiya) görüşü. 17-19 dekabr - Alma-Atada qazax gənclərinin SSRİ-nin ruslaşdırma siyasətinə qarşı etiraz nümayişi. Sov.İKP və SSRİ Nazirlər Soveti tərəfindən ölkədə sərxoşluq və alkoqolizmə, zəhmətsiz gəlirlərə qarşı mübarizə haqqında qərarlar qəbul edilməsi. 5 mart – Oksana Stefanivna Hrytsay 9 may - Nicat Nəsibov Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin MAXE hərbi qulluqçusu, Vətən müharibəsinin şəhidi. 13 may – Aleksandr Rıbak – müğənni, aktyor və skripka ifaçısı. 4 iyun – Fəxriyyə Evcen – türk aktyor. 2 iyul – Lindsi Lohan – Amerikalı aktrisa, model, musiqiçisi. 3 iyul – Leyla Əliyeva – Heydər Əliyev Fondunun Rusiya filialının rəhbəri. 12 sentyabr – Emmy Rossum 20 noyabr – Aaron Yan 29 noyabr – Keri Qrant – ABŞ və Böyük Britaniya aktyoru.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4695
-1986-cı il,"Portuqaliya Avropa İttifaqına daxil olması. İspaniyanın Avropa İqtisadi Birliyinə üzv olması. 28 fevral – İsveç baş naziri Olof Palmenin öldürülməsi mart - Fransada keçirilən seçkilərdə sağ təmayüllü partiyaların qələbə qazanması və Jak Şirakın yeni hökumət təşkil etməsi. 26 aprel – SSRİ- də Çernobıl atom stansiyasında qəza baş verməsi. ABŞ və SSRİ prezidentlərinin Reykyavik (İslandiya) görüşü. 17-19 dekabr - Alma-Atada qazax gənclərinin SSRİ-nin ruslaşdırma siyasətinə qarşı etiraz nümayişi. Sov.İKP və SSRİ Nazirlər Soveti tərəfindən ölkədə sərxoşluq və alkoqolizmə, zəhmətsiz gəlirlərə qarşı mübarizə haqqında qərarlar qəbul edilməsi. 5 mart – Oksana Stefanivna Hrytsay 9 may - Nicat Nəsibov Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin MAXE hərbi qulluqçusu, Vətən müharibəsinin şəhidi. 13 may – Aleksandr Rıbak – müğənni, aktyor və skripka ifaçısı. 4 iyun – Fəxriyyə Evcen – türk aktyor. 2 iyul – Lindsi Lohan – Amerikalı aktrisa, model, musiqiçisi. 3 iyul – Leyla Əliyeva – Heydər Əliyev Fondunun Rusiya filialının rəhbəri. 12 sentyabr – Emmy Rossum 20 noyabr – Aaron Yan 29 noyabr – Keri Qrant – ABŞ və Böyük Britaniya aktyoru.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186240
-1986 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1986 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1986; fr. Concours Eurovision de la chanson 1986) — sayca 31-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. ""Bobbysocks!"" duetinin ifa etdiyi ""La det swinge"" mahnısı ilə 1985 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1986-cı ildə Norveç ilk dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Avroviziya 1986 ölkənin ikinci ən böyük şəhəri olan Bergendə ""Grieghallen"" arenasında keçirilmişdir. Müsabiqə 1986-cı ilin 3 may tarixində baş tutmuşdur. 1986-ci ildə İslandiya ilk dəfə Avroviziyaya qoşulmuşdur. Niderland və Yuqoslaviya bir illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönmüşdürlər. Müsabiqənin keçirildiyi tarixin Yunanıstanda qeyd olunan dini bayramla üst-üstə düşməsi səbəbindən Yunanıstanın Norveçdə keçirilən müsabiqədə iştirakı baş tutmamışdır. Eyni zamanda İtaliya son illərdə ölkədə müsabiqəyə marağın azalması səbəbi ilə Avroviziya 1986-ya təmsilçi göndərməmək qərarına gəlmişdir. Ümumilikdə 20 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə Belçika təmsilçisi 13 yaşlı Sandra Kim ifa etdiyi ""J'aime la vie"" adlı mahnı ilə qalib gəlmişdir. Bu Belçikanın Avroviziyada iştirak etdiyi 31 il ərzindəki ilk qalibiyyəti idi. İlk üçlükdə yer alan mahnıların üçüdə fransız dilində səslənmişdir. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=78447
-1986 FİFA Dünya Kuboku,"XIII Dünya Çempionatı Meksika – 1986 Final Mərhələsi 31 may – 29 iyun 24 komanda 6 qrupda mübarizə apardıqdan sonra, 16 ən yaxşı komanda 1/8 finala yüksələrək mübarizəni olimpiya sistemi ilə davam etdiriblər 2 407 431 tamaşaçı (orta hesabla hər oyunda 46 297) 132 qol (orta hesabla hər oyunda 2,54) Ən yaxşı futbolçu – Diyeqo Maradona (Argentina) Yubiley qolları: 1200-cü qol Jan Pyer Papen (Fransa) – 1 iyun; 1300-cü qol Hari Lineker (İngiltərə) – 18 iyun Bombardir: Hari Lineker (İngiltərə) – 6",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82370
-1986 Voleybol üzrə qadınlararası Dünya Çempionatı,Voleybol üzrə qadınlararası dünya çempionatı 1986 — 1986-cı ildə keçmiş Çexoslovakiyanın paytaxtı Praqada təşkil olunmuş turnir. Voleybol üzrə qadınlararası dünya çempionatlarının yubiley yarışları (10-cu) olan mundial sentyabrın ikisi başlamışdır. On bir gün davam edən yarışda 16 qadın milli komanda iştirak etmişdi. Sonda çempion ardıcıl ikinci dəfə bu uğura imza atan Çin milli komandası olmuşdur. Qrup mərhələsi Komandaların tutduğu yerləri müəyyən edən qarşılaşmalar 13-cü — 16-cı yer uğrunda görüşlər Son dörd yeri tutanlar Women Volleyball X World Championship 1986 Praha (TCH) 02–13.09 Champion China (ing.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=365372
-1987,"8 dekabr — Vaşinqtonda SSRİ ilə ABŞ arasında tarixdə ilk dəfə olaraq qısa mənzilli raketlərin məhv edilməsi haqqında saziş imzalanması. 15 may — Azərbaycan müəllimlərinin X qurultayının keçirilməsi. Laçın rayonu ərazisində Qaragöl Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Qax rayonu ərazisində İlisu Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Toshiba — Kongsberg qalmaqalı 9 yanvar — Ana Tatancelo 30 yanvar — Arda Turan, Türk futbolçu. 2 fevral — Jerar Pike, İspaniyalı futbolçu. 5 fevral—Özgə Gürəl, türk aktrisa Poli Genova—Bolqarıstanlı müğənni 11 mart — Kseniya Sokolyanskaya — Rusiya telejurnalisti, aparıcı. 19 aprel — Mariya Şarapova, rus tennisçi. 21 aprel — Anastasiya Prixodko, Ukraynalı müğənni. 4 may — Sesk Fabreqas, İspaniyalı futbolçu. 10 may — İvan Rakitiç 16 may — Can Bonomo, Türk müğənni. 24 iyun — Lionel Messi, Argentinalı futbolçu. 12 oktyabr — Fəxri Qorutürk, Türkiyə Respublikasının 6-cı prezidenti.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4696
-1987-ci il,"8 dekabr — Vaşinqtonda SSRİ ilə ABŞ arasında tarixdə ilk dəfə olaraq qısa mənzilli raketlərin məhv edilməsi haqqında saziş imzalanması. 15 may — Azərbaycan müəllimlərinin X qurultayının keçirilməsi. Laçın rayonu ərazisində Qaragöl Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Qax rayonu ərazisində İlisu Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Toshiba — Kongsberg qalmaqalı 9 yanvar — Ana Tatancelo 30 yanvar — Arda Turan, Türk futbolçu. 2 fevral — Jerar Pike, İspaniyalı futbolçu. 5 fevral—Özgə Gürəl, türk aktrisa Poli Genova—Bolqarıstanlı müğənni 11 mart — Kseniya Sokolyanskaya — Rusiya telejurnalisti, aparıcı. 19 aprel — Mariya Şarapova, rus tennisçi. 21 aprel — Anastasiya Prixodko, Ukraynalı müğənni. 4 may — Sesk Fabreqas, İspaniyalı futbolçu. 10 may — İvan Rakitiç 16 may — Can Bonomo, Türk müğənni. 24 iyun — Lionel Messi, Argentinalı futbolçu. 12 oktyabr — Fəxri Qorutürk, Türkiyə Respublikasının 6-cı prezidenti.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186241
-1987 Aralıq dənizi Oyunları,1987 Aralıq dənizi Oyunları — 1987-ci ilin 11–25 sentyabr tarixləri arasında Suriyanın Latakiya şəhərində keçirilmiş doqquzuncu Aralıq dənizi Oyunları. Bu oyunlarda 18 ölkədən 2180 atlet iştirak etmişdir. Xarici keçidlər International Mediterranean Games Committee Arxivləşdirilib 2007-02-03 at the Wayback Machine Mediterranean Games Athletic results at gbrathletics website Arxivləşdirilib 2009-04-12 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=476263
-1987 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1987 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1987; fr. Concours Eurovision de la chanson 1987) — sayca 32-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. 13 yaşlı Sandra Kimin ifa etdiyi ""J'aime la vie"" mahnısı ilə 1986 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1987-ci ildə Belçika ilk dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə ölkənin paytaxtı Brüssel şəhərində ""Palais du Centenaire"" sarayında keçirilmişdir. Müsabiqə 1987-ci ilin 9 may tarixində baş tutmuşdur. 1987-ci ildə İtaliya və Yunanıstan bir illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönmüşdürlər. Müsabiqədə ümumilikdə 22 ölkə iştirak etmişdir və bu 32 illik müsabiqə tarixində ən yüksək göstərici idi. Avroviziya 1987-də İrlandiyanı müsabiqədə ikinci dəfə təmsil etmək hüququ qazanan Conni Loqan ifa etdiyi ""Hold Me Now"" adlı mahnısı qalib gəlmişdir. Bu sonuncu dəfə Avroviziyada 1980-ci ildə yenə də Conni Loqanın təmsilində qalibiyyət əldə etmiş İrlandiyanın müsabiqədə üçüncü qələbəsi idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=78448
-1988,"18 fevral — Boris Yeltsin Sov.İKP MK Siyasi Bürosu üzvlüyünə namizəd vəzifəsindən azad olunub. Rusiya demokratlarının liderinə çevrilən Yeltsinin Qorbaçovla hakimiyyət uğrunda mübarizəsi başlanıb. 1991-ci ilin sonunda bu mübarizə Yeltsinin xeyrinə (SSRİ-nin süqutu ilə) başa çatdı. 15 mart — Hələbcə şəhərinə zəhərli qaz hücumu 16 mart — Fələstinin müstəqillik qazanması. 15 may — SSRİ birlikləri Əfqanıstandan çəkilməyə başladı. 17 avqust — Pakistan prezidenti Məhəmməd Ziyaülhaqq təşkil edilən təxribat səbəbiylə təyyarə qəzasında öldürüldü. 19 avqust — İran-İraq müharibəsində atəşkəs elan edilməsi. noyabr - Əlcəzairdə toplanmış Fələstin Milli Şurası tərəfindən müstəqil Fələstin dövlətinin yaradıldığının elan edilməsi. 8 noyabr — Amerika Birləşmiş Ştatlarında prezident seçkilərində Corc Herbert Uoker Buş səs çoxluğu ilə rəqibi Demokrat Partiyasının namizədi Maykl Dukakisı arxada qoyaraq Amerika Birləşmiş Ştatlarının 41-ci prezidenti seçilməsi. 2 dekabr — Bənazir Bhuttonun Pakistanda baş nazir seçilməsi. Beləcə bir İslam ölkəsində hökumət başına gələn ilk qadın oldu. 7 dekabr — Ermənistanda baş verən Rixter şkalasına görə 6.9 şiddətindəki zəlzələ nəticəsində 25,000 adam öldü, 400 min adam evsiz qaldı. 19 fevral - Azərbaycanlı əhalinin Ermənistandan deportasiyasına, Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddialarına, Dağlıq Qarabağda başlanan separatçılıq hərəkətlərinə etiraz olaraq Bakıda ilk mitinqin - kütləvi çıxışın baş verməsi. 20 fevral - Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti Xalq Deputataları Sovetinin sessiyasında vilayətin Ermənistana birləşdirilməsi tələbi ilə SSRİ Ali Soveti qarşısında vəsatət qaldırılması. 22 fevral - Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları zəminində başlanan Dağlıq Qarabağ münaqişəsində ilk toqquşmanın baş verməsi. Sumqayıtda erməni ekstremistlərin təşkilatçılığı və bir qrup kriminal elementin iştirakı ilə kütləvi təxribat - erməni əhalinin evlərinə basqınlar törədilməsi. 17 noyabr — Azərbaycanda xalqın Sovet hakimiyyətinə qarşı birlik olub mitinqlərə başlaması. 19 yanvar — Aleksey Vorobyov, Rus müğənnisi və aktyoru. 7 fevral — Mübariz İbrahimov, Azərbaycan Milli Ordusunun giziri, Milli Qəhrəman 5 may — Adel, Britaniya müğənni və söz yazarı 3 iyun — Mariya Stadnik, Azərbaycan güləşçisi. 15 oktyabr — Məsud Özil, Almaniya futbolçusu 11 noyabr — Şərif Şərifov, Azərbaycan güləşçisi. 2 iyun — Rac Kapur, hind aktyoru, rejissoru, prodüseri.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4697
-1988-1989-cu illərdə azərbaycanlıların soyqırımı,"1988–1989-cu illərdə azərbaycanlıların deportasiyası — vahid mərkəzdən idarə olunduğu və həyata keçirildiyi üçün bu deportasiyasının mərhələləri, xarakteri bütün Ermənistan ərazisi üçün eyni idi: ""Hər yanda birinci mərhələdə erməni quldur dəstələri polisin və rayon rəhbərlərinin nəzarəti və iştirakı ilə azərbaycanlı evlərinə basqın edir, onların çıxıb getməsini tələb edirdilər"". 1988–1989-cu illərdə Qərbi Azərbaycanda (Ermənistan) azərbaycanlı işçilər iş yerlərinə, uşaqları isə məktəbə buraxılmır, dükan-bazarda azərbaycanlılara ərzaq və sairə satılmır, azərbaycanlıların işığı, telefonu, suyu, qazı kəsilir, onların həyat şəraiti dözülməz vəziyyətə gətirilirdi. Bu, əsl mənəvi, psixoloyi terror idi ki, tez-tez fiziki terrorla da əvəz olunurdu. Çox vaxt ermənilər azərbaycanlı evlərinə əvvəlcə cüzi qiymət qoyur, sonra hədə-qorxu gəlir, bir şey çıxmayanda ev-eşiyini dağıdır, od vurub yandırırdılar. Beləcə rayonların azərbaycanlı kənd və məhəllələri ev-ev boşaldılır, erməniləşdirilirdi. Xüsusilə ermənilərin qat-qat çoxluq təşkil etdiyi kəndlərdə azərbaycanlıların vəziyyəti dözülməz idi. Adamlar səhərə qədər bel, yaba, balta və s. ilə silahlanır, tonqal yandırıb küçələrdə keşik çəkirdilər. Lakin noyabrın sonlarında ermənilər bütün Ermənistan üzrə azərbaycanlı kəndlərinin üzərinə qəti hücuma keçdilər. Bir həftənin içərisində bütün azərbaycanlı kəndləri boşaldıldı, mal-mülkləri əllərindən alındı, ələ keçənlər qətlə yetirildilər. Azərbaycanlılar ayaqyalın, başıaçıq, qışın şaxtasında, qarında dağlara, meşələrə üz tutdular. Ölən öldü, donan dondu, ürəyi partlayanlar, ağlını itirənlər oldu… Bu, heç bir insanlıq qanununa sığmayan bir müsibət idi. Bu, tarix boyu qul olaraq yaşamış ermənilərin bütün insanlıqdan intiqam alması idi. 1988-ci ildə Qərbi Azərbaycan ərazisində 261 azərbaycanlı kənd və qəsəbəsi boşaldılıb ki, onlardan da xalis azərbaycanlılar yaşayan kənd və qəsəbələrin sayı 172-si, azərbaycanlılarla başqa millətlərin yanaşı yaşadığı qarışıq kənd və qəsəbələrin sayı isə 89-dur. Bundan başqa daha 6 şəhərdə digər millətlərlə yanaşı, azərbaycanlılar da yaşamışlar. Bu yaşayış məntəqələrində isə soydaşlarımızın sayı 49 min 928 ailədə 250 min nəfər olub. Bu yaşayış məntəqələrinin adı və bu məntəqələrin demoqrafik göstəriciləri indiyə kimi heç bir mənbədə tam şəkildə verilməyib. Həmçinin 1988–1989-cu illər soyqırımı zamanı Qərbi Azərbaycanda mövcud məlumatlara görə, 226 soydaşımız ermənilər tərəfindən öldürülüb, (güllələnib, qəsdən avtomobil qəzasına salınıb, dağ yollarında donub və s.) 400 nəfərdən çox adam bədən xəsarəti alıb. Bu da həmin illərdə ermənilər tərəfindən öldürülmüş və yaralanmış soydaşlarımızın tam siyahısı deyil. Əsas qaçqınlıq dövrü 1988-ci ilin noyabr-dekabr aylarına təsadüf etdiyindən soydaşlarımızın kolxozlarda olan illik əmək haqları da ermənilərə qalmış, bir çoxları dövlət banklarında olan əmanətlərini götürə bilməmiş, məcbur olub öz geniş bağ-bağçalarını, xüsusi evlərini Azərbaycanda dövlət binasında yaşayan ermənilərin 2–3 otaqlı mənzilləri ilə dəyişməli olmuşlar. Soydaşlarımızın fərdi təsərrüfatlarındakı əmlak da bütünlüklə ermənilər tərəfindən əvəzi ödənilmədən mənimsənilib. Qaçqın soydaşlarımıza məxsus bu əmlakın dəyəri Azərbaycan Qaçqınlar Cəmiyyətində torlanmış sənədlər əsasında təxmini hesablanaraq müəyyən olunub ki, təxminən ziyan 2,5 milyard ABŞ dolları təşkil edir. Kolxozlarda azərbaycanlılara məxsus olan 43789 baş iribuynuzlu, 454 660 baş xırda buynuzlu mal-qara, çoxsaylı ev quşları, arı ailələri, 170 mədəniyyət evi, 274 məktəb binası, 119 kitabxana, uşaq bağçaları, həkim məntəqələri, məscid binaları, 1381 yardımçı təsərrüfat tikintiləri, 2169 avtomaşın, 1976 traktor, 3132 kənd təsərrüfat texnikası, minlərlə hektar üzüm və meyvə bağları ermənilərə qaldı. Bunların hamısının dəyəri təxmini hesablamalarla 17,5 milyard ABŞ dolları təşkil edir. Qaçqınlara dəyən ümumi maddi ziyan 20 milyard ABŞ dolları təşkil edir. 1988-ci ilə kimi qərbi Azərbaycandakı 261 azərbaycanlı yaşayış məntəqəsinin 500-ə yaxın qəbristanlığı (bu kəndlərin böyük əksəriyyəti qədim yaşayış məskənləri olduğundan onlarda yeni qəbristanlıqlarla yanaşı çox vaxt iki, üç, hətta 4–5 köhnə və qədim qəbristanlıq vardı) erməni tapdağı altında qaldı və həmin qəbristanlıqların əksəriyyəti yer üzündən silinib. Bəzilərinin yerində rark salınıb, bəzilərinin ərazisi şumlanaraq əkin sahəsinə çevrilib. Qədim Urud qəbristanlığının izini itirmək üçün üzərinə 2 metr hündürlüyündə torpaq verilib, həmin ərazi illər ötdükcə kol-kos sahəsinə çevrilib…"" Ermənistan azərbaycanlılarının 1988-ci il soyqırımı Əsasən 1988-ci ilin noyabr-dekabr aylarında Ermənistanın azərbaycanlılar yaşayan kəndlərinin əhalisini sıxışdırması, kəndlərə ərzaq göndərilməməsi, elektrik xətlərinin kəsilməsi və silahlı basqınlar edilməsi nəticəsində Ermənistanı tərk edən ailələrə yollarda divan tutulmuş, əmlakları qarət edilmiş, özləri isə qətlə yetirilmişlər. Soyqırım Ermənistanda milli zəmində baş verən cinayətlərin əksəriyyəti əsasən azərbaycanlı əhalinin öz yaşayış məntəqələrini tərk etməyə məcbur olduqları vaxt baş vermişdi. Soyqırım faktları Müvafiq sənədlər və şahidlərin verdikləri ifadələr əsasında 1990-cı ildə Azərbaycan Qaçqınlar Cəmiyyətində tərtib edilmiş siyahıya əsasən, 1988–1990-cı illər ərzində Ermənistanda 216 nəfər azərbaycanlı vəhşicəsinə qətlə yetirilmiş və ya millətlərarası münaqişə zəminində baş vermiş hadisələr nəticəsində həlak olmuşdur. Həmin siyahıya əsasən, 52 nəfər aldığı xəsarət nəticəsində ölmüş, 34 nəfər işgəncə ilə öldürülmüş, 20 nəfər odlu silahla qətlə yetirilmiş, 15 nəfər yandırılmış, 8 nəfər maşınla vurulmuş, 9 nəfər yollarda qəzaya uğradılmış, 7 nəfər həkim qəsdi nəticəsində, 9 nəfər dəhşətli hisslərdən keçirdiyi infarkt nəticəsində ölmüş, 2 nəfər intihar etmiş, bir nəfər asılmış, 2 nəfər maşın partladılması nəticəsində, bir nəfəri elektrik cərəyanı ilə, bir nəfəri suda boğub öldürmüşdülər, 6 nəfər itkin düşmüş, 20 nəfər xəstəxanadan yoxa çıxmış, 48 nəfər isə dağlarda borana düşüb həlak olmuşlar. SSRİ Prokurorluğunun hadisələrə münasibəti 1990-cı il avqustun 9-da Azərbaycan Respublikası Ali Soveti Qaçqınlar cəmiyyətində tərtib edilən siyahını və digər faktları məktubla SSRİ Prokurorluğuna göndərmiş və Ermənistanda milli münaqişələr zəminində qətlə yetirilmiş azərbaycanlılar haqqında məlumat verməyi xahiş etmişdi. SSRİ Baş Prokurorunun müavini V.İ.Kvartsovun 4 oktyabr 1990-cı il tarixli cavab məktubunda deyilirdi: ""Sizin məktubunuzla əlaqədar olaraq bildirirəm ki, 1988–1989-cu illərdə Ermənistan SSR-də milli zəmində baş verən cinayət faktları üzrə 675 cinayət işi qaldırılmışdır, onlardan 283-ü istintaq aidiyyati üzrə Azərbaycana göndərilmişdir. Eyni zamanda, Azərbaycan SSR-dən Ermənistana təhqiqat üçün 138 cinayət işi daxil olmuşdur. 1989-cu il dekabrın 31-nə olan məlumata görə Ermənistanın hüquq-mühafizə orqanlarının icraatında olan bu qəbildən 530 cinayət işindən 200 iş üzrə cinayət açılmamış və istintaq dayandırılmışdır. 1988-ci ilin noyabr-dekabr aylarında Ermənistan ərazisində milli münasibətlərin kəskinləşməsi üzündən bir sıra rayonlarda qarət, yanğın və ictimai qayda-qanununa zidd olan digər hallarla müşayiət olunan kütləvi iğtişaşlar baş vermişdir… Bu hərəkətlər nəticəsində 21 nəfər öldürülmüş (20 azərbaycanlı və bir erməni), 4 nəfər sonradan ölümlə nəticələnmiş ağır bədən xəsarəti almışdır. Qətl hadisəsi üzrə 8 cinayət işi və zərərçəkənlərin ölümü ilə nəticələnmiş ağır bədən xəsarəti üzrə dörd işin istintaqı başa çatdırılaraq məhkəməyə göndərilmişdir. Əliyevlər barəsindəki cinayət işinə bəraət qazandırıcı əsaslar üzrə xitam verilmişdir, belə ki, istintaq bu qənaətə gəlmişdir ki, onun Mirzoyanı öldürməsi son zəruri müdafiə həddindən baş vermişdir. Bu qəbildən məhkəməyə göndərilən üç qətl və ağır bədən xəsarəti yetirilməsi üzrə iki cinayət işi üzrə günahkarlar müxtəlif müddətlərdə azadlıqdan məhrum edilmişlər. Bir neçə cinayət işi əlavə istintaqa qaytarılmışdır. Ermənistan prokuroruna tapşırılmışdır ki, bu işlər üzrə aparılan istintaqın tamlığını və obyektivliyini yoxlasın, onun başa çatdırılması üçün tədbirlər görsün. Günahkarların müəyyənləşdirilməməsi üzündən istintaqın xitam verilmiş işləri araşdırmaq və istintaqı təzələmək məsələsinin mümkünlüyünü öyrənmək tapşırığı da verilmişdir. Ermənistan məhkəmələrinə milli nifaq zəminində baş vermiş 91 müttəhim barəsində cəmisi 53 cinayət işi göndərilmişdir. 48 iş üzrə 82 nəfər mühakimə olunmuş, onlardan 30 nəfər müxtəlif müddətdə azadlıqdan məhrum edilmişdir. SSRİ Prokurorluğu cinayətlərin açılmasına nəzarət edir və zəruri kömək göstərir"". Ermənistan azərbaycanlılarının 1988-ci il soyqırımı qurbanlarının siyahısı Allahverdi rayonu Əliyev Abbas Xasməmməd oğlu (1912–1988) — işgəncə ilə (Ayrım kənd sakini) Haqverdiyev Haqverdi Hatəm oğlu (1934–1988) — işgəncə ilə (Ayrım kənd sakini) Məmmədov Rəhman Əli oğlu (1985–1988) — həkim qəsdi (Cıl kənd sakini) Məmmədov Tofiq Alik oğlu (1988 – 1988) — ayaq altda (Allahverdi rayonu sakini) Qafan rayonu Cəlaloğlu rayonu Əbdürrəhmanov Vahid Həmid oğlu (1970–1989) — xəsarət nəticəsində (Kuybışev kənd sakini) Əmiraslanov Qədir Nəbi oğlu (1966–1988) — xəstəxanada yoxa çıxıb (Kirov kənd sakini) Əsgərov Həmid Məmməd oğlu (1946–1988) — itkin düşüb (Cəlaloğlu sakini) Xəlilov Şərif Cabbar oğlu (1947–1988) — başı kəsilib (Kuybışev kənd sakini) Xəlilova Gilas Rüstəm qızı (1930–1988) — başı kəsilib (Kuybışev kənd sakini) İsgəndərov Təmraz Yusif oğlu (1928–1988) — güllə ilə (Kuybışev kənd sakini) Mustafayeva Bəsti İsrafil qızı (1934 – 30 dekabr, 1988) — diri-diri yandırılıb (Gərgər kənd sakini) Yusifova Sarıgül Qurban qızı (1968–1988) — işgəncə ilə (Qoğos kənd sakini) Xarici keçidlər Həbib Rəhimoğlu. ""Silinməz adlar, sağalmaz yaralar"" (az.). west-land.az. 2013-12-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13.03.2014. ""DEPORTASİYA: TARİXİN İBRƏT DƏRSLƏRİ"" (az.). contact.az. 2012 Dekabr 08 (Bazar) 13:38:38. 2016-03-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13.03.2014. Mənbələr azərbaycanlıların 1905–1906-cı illər soyqırımı haqqında Azərbaycan Türklərinin Qərbi Azərbaycandan derortasiyası Arxivləşdirilib 2016-03-05 at the Wayback Machine Həmçinin bax Azərbaycanlıların ilkin qaçqınlıq dövrü Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü Ermənistan azərbaycanlıları Azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=78942
-1988-ci il,"18 fevral — Boris Yeltsin Sov.İKP MK Siyasi Bürosu üzvlüyünə namizəd vəzifəsindən azad olunub. Rusiya demokratlarının liderinə çevrilən Yeltsinin Qorbaçovla hakimiyyət uğrunda mübarizəsi başlanıb. 1991-ci ilin sonunda bu mübarizə Yeltsinin xeyrinə (SSRİ-nin süqutu ilə) başa çatdı. 15 mart — Hələbcə şəhərinə zəhərli qaz hücumu 16 mart — Fələstinin müstəqillik qazanması. 15 may — SSRİ birlikləri Əfqanıstandan çəkilməyə başladı. 17 avqust — Pakistan prezidenti Məhəmməd Ziyaülhaqq təşkil edilən təxribat səbəbiylə təyyarə qəzasında öldürüldü. 19 avqust — İran-İraq müharibəsində atəşkəs elan edilməsi. noyabr - Əlcəzairdə toplanmış Fələstin Milli Şurası tərəfindən müstəqil Fələstin dövlətinin yaradıldığının elan edilməsi. 8 noyabr — Amerika Birləşmiş Ştatlarında prezident seçkilərində Corc Herbert Uoker Buş səs çoxluğu ilə rəqibi Demokrat Partiyasının namizədi Maykl Dukakisı arxada qoyaraq Amerika Birləşmiş Ştatlarının 41-ci prezidenti seçilməsi. 2 dekabr — Bənazir Bhuttonun Pakistanda baş nazir seçilməsi. Beləcə bir İslam ölkəsində hökumət başına gələn ilk qadın oldu. 7 dekabr — Ermənistanda baş verən Rixter şkalasına görə 6.9 şiddətindəki zəlzələ nəticəsində 25,000 adam öldü, 400 min adam evsiz qaldı. 19 fevral - Azərbaycanlı əhalinin Ermənistandan deportasiyasına, Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddialarına, Dağlıq Qarabağda başlanan separatçılıq hərəkətlərinə etiraz olaraq Bakıda ilk mitinqin - kütləvi çıxışın baş verməsi. 20 fevral - Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti Xalq Deputataları Sovetinin sessiyasında vilayətin Ermənistana birləşdirilməsi tələbi ilə SSRİ Ali Soveti qarşısında vəsatət qaldırılması. 22 fevral - Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları zəminində başlanan Dağlıq Qarabağ münaqişəsində ilk toqquşmanın baş verməsi. Sumqayıtda erməni ekstremistlərin təşkilatçılığı və bir qrup kriminal elementin iştirakı ilə kütləvi təxribat - erməni əhalinin evlərinə basqınlar törədilməsi. 17 noyabr — Azərbaycanda xalqın Sovet hakimiyyətinə qarşı birlik olub mitinqlərə başlaması. 19 yanvar — Aleksey Vorobyov, Rus müğənnisi və aktyoru. 7 fevral — Mübariz İbrahimov, Azərbaycan Milli Ordusunun giziri, Milli Qəhrəman 5 may — Adel, Britaniya müğənni və söz yazarı 3 iyun — Mariya Stadnik, Azərbaycan güləşçisi. 15 oktyabr — Məsud Özil, Almaniya futbolçusu 11 noyabr — Şərif Şərifov, Azərbaycan güləşçisi. 2 iyun — Rac Kapur, hind aktyoru, rejissoru, prodüseri.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186242
-1988 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1988 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1988; fr. Concours Eurovision de la chanson 1988) — sayca 33-cü Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Conni Loqanın ifa etdiyi ""Hold Me Now"" mahnısı ilə 1987 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1988-ci ildə İrlandiya üçüncü dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə ölkənin paytaxtı Dublin şəhərində ""RDS Simmonscourt Pavilion"" zalında keçirilmişdir. Müsabiqə 1988-ci ilin 30 aprel tarixində baş tutmuşdur. 1988-ci ildə müsabiqədə iştirakı planlaşdıran Kiprin seçdiyi mahnı müsabiqənin qaydalarını pozduğuna görə ölkənin müsabiqədə iştirakı baş tutmamışdır. Belə ki, Kiprin müsabiqə üçün nəzərdə tutduğu mahnı bir neçə il öncə Kipr televiziyasında səslənmişdir və müsabiqənin qaydalarına görə Avroviziyada səslənilən mahnılar yalnız səkkiz ay əvvəl təqdim edilmiş ola bilər. Ümumilikdə 21 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə İsveçrəni təmsil edən dünya şöhrətli müğənni Selin Dion ifa etdiyi ""Ne partez pas sans moi"" adlı mahnı ilə müsabiqənin qalibi seçilmişdir. İkinci yeri qazanan Böyük Britaniya təmsilçisini birincilikdən cəmi bir xal ayırmışdır. Bu sonuncu dəfə Avroviziyada 1956-cı ildə Liz Assianın təmsilində qalibiyyət əldə etmiş İsveçrənin müsabiqədə 32 il sonra ikinci qələbəsi idi. 1988-ci ildə müsabiqənin qalibi olan İsveçrə təmsilçisi Selin Dion ilə bir səhnəni eyni zamanda məşhur müğənni Lara Fabian bölüşmüşdü. Müsabiqədə Lüksemburqu təmsil edən müğənni dördüncü yerdə qərarlaşmışdır. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=78449
-1988 Yay Olimpiya Oyunları,1988 Yay Olimpiya Oyunları — Cənubi Koreyanın paytaxtı Seul şəhərində keçirilmiş XXIV Yay Olimpiya Oyunları. Olimpiadanın açılışı Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=87848
-1988 yay Olimpiya oyunları,1988 Yay Olimpiya Oyunları — Cənubi Koreyanın paytaxtı Seul şəhərində keçirilmiş XXIV Yay Olimpiya Oyunları. Olimpiadanın açılışı Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410567
-1989,"1989 (MCMLXXXIX) — Qriqori təqviminin bazar günündə başlamış olan, bizim eranın və miladi tarixin 1989-cu, II minilliyin 989-cu, XX əsrin 89-cu, 1980-ci illərin 10-cu və sonuncu ili. 1989-cu il siyasət tarixində dönüş nöqtəsi hesab olunur; belə ki, Polşa və Macarıstanda başlayan, noyabrda Berlin divarının açılması və Çexoslovakiyada Məxməri inqilabla zirvəyə çatan, dekabrda Rumıniyada kommunist diktaturasının devrilməsini də əhatə edən və 1991-ci ilin dekabrında Sovet İttifaqının dağılması ilə başa çatan inqilablar dalğası güc bölgüsü təcrübəsi ilə Avropadakı Şərq blokunu ""silib-süpürdü"". Qeyd edilən hadisələr tarixdə 1989-cu il inqilabları adı ilə tanınır. Kommunist hökumətlərə qarşı yönəlmiş inqilabların Şərqi Avropada əsas etibarilə uğurla nəticələndiyi həmin dövrdə kommunist Çinində etirazlar yatırılırdı. Belə etirazlardan ən məşhuru Pekindəki Tyananmen meydanı etirazları idi. Bu, həmin il idi ki, iyirmi ildən çox Braziliyanı idarə edən hərbi diktatura rejiminin 1985-ci ildə başa çatması ilə 29 ildən sonra ilk dəfə Braziliyada prezident seçkiləri keçirilirdi; bu da demokratiyanın yenidən qurulması prosesinin son nöqtəsi oldu. 1989-cu ildə Frederik Villem de Klerk Cənubi Afrika Respublikasının dövlət başçısı seçilmiş və onun hakimiyyətdə olduğu beş ildə aparteid sistemi tədricən dağılmışdır. Bu hadisələrin kulminasiya nöqtəsi isə Afrika Milli Konqresinin həbsdə olan lideri Nelson Mandelanın 1994-cü il seçkiləri ilə hakimiyyətə gəlməsi oldu. İlk özəl internet xidmət provayderi, eləcə də ümumdünya hörümçək toru üçün ilk yazılı təklif və Yeni Zelandiya, Yaponiya və Avstraliyanın ilk internet əlaqələri də 1989-cu ildə yarandı. İlk dəfə məhz 1989-cu ildə tətbiq edilən preimplantasiya genetik diaqnoz metodu nəticəsində növbəti il ilk belə körpələr dünyaya gəlmişdir. 1 yanvar — The New York Times qəzeti alman şirkətləri Imhausen və Salzgitter AG-nin Liviyanın Rabta ərazisində kimyəvi silah zavodu tikməsi ilə bağlı xəbər yayır. 2 yanvar — Baş nazir Ranasinqhe Premadasa Şri-Lankanın üçüncü prezidenti seçilir. 4 yanvar — Sidra körfəzi insidenti: Liviyaya məxsus iki MiQ-23 hədəf alınır və ABŞ Hərbi Donanmasının iki Grumman F-14 Tomcat təyyarəsi tərəfindən vurulur. 7 yanvar — İmperator Hirohito vəfat edir, oğlu Akihito dərhal 125-ci Yaponiya imperatoru elan edilir və beləcə, növbəti gün Şova dövrünü Heysey dövrü əvəz edir. 8 yanvar — Keqvort hava qəzası: BMİ hava yollarının Boeing 737 təyyarəsi Şərqi Midlends Hava Limanına yaxınlaşarkən qəzaya uğrayır və nəticədə 47 nəfər həyatını itirir. 10 yanvar — BMT Təhlükəsizlik Şurasının 626 saylı qətnaməsi və Nyu-York Sazişinə əsasən, Kuba qoşunları Anqoladan geri çəkilməyə başlayır. 11 yanvar — Lexus və Infiniti lüks avtomobil brendləri Detroytda keçirilən Şimali Amerika Beynəlxalq Avtomobil Sərgisində 1990 Lexus LS və Infiniti Q45 sedanlarının tanıtımı ilə ictimaiyyətə təqdim olunur. 12 yanvar — SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyəti tərəfindən ""Azərbaycan SSR-in Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində xüsusi idarəçilik formasının tətbiq edilməsi haqqında"" fərman verilir. Vyanada görüşən 35 Avropa dövləti insan hüquqlarını möhkəmləndirmək və Şərq-Qərb ticarətini inkişaf etdirmək barədə razılığa gəlirlər. ""Palax həftəsi"": Praqada demokratiya tərəfdarı olan nümayiş polisin hücumuna məruz qalır. 17 yanvar — Klivlend orta məktəbinə silahlı hücum: Patrik Edvard Pördi beş uşağı qətlə yetirir, otuz nəfəri yaralayır və daha sonra Stoktonda özünü güllələyir. Polşa Birləşmiş İşçi Partiyası Solidarnostun rəsmiləşdirilməsinə səs verir. Ante Markoviç Yuqoslaviyanın Baş naziri vəzifəsində Branko Mikuliçi əvəz edir. 20 yanvar — ABŞ-nin 41-ci prezidenti Corc Herbert Volker Buşun inaqurasiyası keçirilir. 23 yanvar — Tacikistan Sovet Sosialist Respublikasında baş verən güclü zəlzələ nəticəsində təxminən 275 nəfər dünyasını dəyişir. 23–24 yanvar — Silahlanmış mülki solçular qısa müddət ərzində Buenos-Ayres yaxınlığında Argentina ordusunun bazasına hücum edir və ələ keçirirlər. 24 yanvar — Floridada gənc qadınların qatili Ted Bandi elektrik stulunda edam olunur. 30 yanvar — Kanadanın baş naziri Brayan Malruni altı yeni nazir təyin etməklə və digər on doqquz nazirin səlahiyyətlərini yenidən müəyyənləşdirməklə kabinetin tərkibini dəyişir. Əfqanıstan müharibəsi: SSRİ-nin sonuncu zirehli texnikası 1979-cu ildən bəri doqquz illik hərbi işğala son qoyaraq Kabili tərk edir. Karlos Andres Peres Venesuela prezidenti seçilir. Paraqvayda dövlət çevrilişi: Hərbi çevriliş nəticəsində 1954-cü ildən Paraqvayın diktatoru olan Alfredo Stressner devrilir. İnsult keçirən Cənubi Afrikanın dövlət başçısı Piter Villem Bota Milli Partiyanın sədrliyindən istefa edir. 5 fevral — Avropada bir neçə dildə fəaliyyət göstərən idman yayım stansiyası Eurosport, Fransanın İl-de-Frans vilayətindəki İssi-le-Mulino kommunasından yayımlanmağa başlayır. 6 fevral — Polşa Xalq Respublikası 1981-ci ildən bəri ilk dəfə Solidarnost hərəkatının nümayəndələri ilə rəsmi danışıqlar aparır. 7 fevral — Maykl Menlinin rəhbərlik etdiyi Xalq Milli Partiyası 1989 Yamayka parlament seçkilərində qalib gəlir. Ron Braun Demokratik Milli Komitənin sədri seçilməklə ABŞ-nin mühüm siyasi partiyalarından birinə rəhbərlik edən ilk afroamerikalı olur. Kanadanın Baş naziri Brayan Malruni ilə Ottavada görüşən ABŞ Prezidenti Buş 1991-ci il ""Turşu Yağışı"" Müqaviləsinin təməlini qoyur. ""Union Carbide"" şirkəti 1984-cü ildə 3700-dən çox şəxsin ölümü ilə nəticələnən Bhopal fəlakəti zamanı dəymiş zərərə görə Hindistan hökumətinə 470,000,000 dollar ödəməyə razılaşır. ""Şeytanın ayələri"" mübahisəsi: İranın Ali Rəhbəri Ayətullah Ruhullah Xomeyni (3 iyunda vəfat edir) Hindistanda doğulmuş Britaniyalı müəllif Salman Rüşdinin və onun ""Şeytanın ayələri"" romanını (1988) dərc edən nəşriyyatçıların ölümünə fətva verir. GPS-in 24 süni peykinin birincisi orbitə yerləşdirilir. 15 fevral — Əfqanıstan müharibəsi: SSRİ-nin ""məhdud hərbi kontingenti""nin Əfqanıstandan çıxarılması prosesi başa çatır. 16 fevral — Lokkerbi faciəsi: Təhqiqatçılar 1988-ci ildə baş vermiş bu qəzaya radio-kaset pleyerin içərisində gizlədilmiş bombanın səbəb olduğunu açıqlayırlar. Ərəb Məğrib Birliyi yaradılır. Vinni Mandelanın evində reyd keçirən Cənubi Afrika polisi onun dörd mühafizəçisini həbs edir. 23–27 fevral — Yaponiya, Çin və Cənubi Koreyaya səfər edən ABŞ prezidenti Buş Hirohitonun dəfn mərasimində iştirak edir və daha sonra Çində Den Syaopin, Cənubi Koreyada isə Ro De U ilə görüşür. 160 dövlətin nümayəndəsinin iştirakı ilə Hirohitonun dəfn mərasimi keçirilir. ""Şeytanın ayələri"" mübahisəsi: İran ""Şeytanın ayələri"" əsərinin müəllifi Salman Rüşdinin başı üçün 3,000,000 dollar mükafat müəyyən edir. Nəğməli inqilab: Estoniya bayrağı 44 ildən sonra Tallindəki Pikk Hermann qülləsində dalğalanır. United Airlines Flight 811-ə məxsus Boeing 747 təyyarəsi Honolulu Beynəlxalq Hava Limanından ayrıldıqdan sonra nəzarətsiz dekompressiyaya məruz qalır; nəticədə doqquz sərnişin həlak olur. Mart — Polşa kapitalizmə doğru irəliləyərək valyuta mübadiləsini liberallaşdırmağa başlayır. ABŞ müəlliflik hüququ sahəsində beynəlxalq müqavilə olan Bern Konvensiyasını ratifikasiya edir. Serb azlığının təhdid edildiyi iddiası ilə etirazların davam etdiyi Kosovoda komendant saatı tətbiq edilir. 74 ildən sonra İslandiya pivəyə qoyulmuş qadağanı aradan qaldırır. Həmin vaxtdan ölkədə bu tarix Pivə Günü kimi qeyd olunur. Time Inc. və Warner Communications birləşib Time Warner (indiki WarnerMedia) şirkətini yaratmaq planlarını açıqlayırlar. İlk Avstraliya Paytaxt Ərazisi seçkiləri keçirilir. 7 mart — Salman Rüşdinin ""Şeytanın ayələri"" əsərinə görə İran Birləşmiş Krallıqla diplomatik əlaqələri kəsir. 9 mart — 1989-cu il inqilabları: SSRİ Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin yurisdiksiyasını tanıyır. 13 mart — Tim Berners-Li ümumdünya hörümçək torunun planına çevriləcək təklif sənədini hazırlayır. Silah nəzarəti: ABŞ prezidenti Corc H. V. Buş hücum silahı kimi təsnif edilən bəzi silahların ölkəyə idxalını qadağan edir. Xristian general Mişel Aun Livanı Suriya qüvvələrindən və müttəfiqlərindən qurtarmaq üçün ""Qurtuluş müharibəsi"" elan edir. İsrail yeddi illik ərazi mübahisəsinə son qoyaraq Tabanı Misirə təhvil verir. Macarıstanda demokratiya tələb edən kütləvi nümayişlər keçirilir. 16 mart — Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi fermerlərə dövlət mülkiyyətində olan təsərrüfatları ömürlük icarəyə vermək hüququna imkan yaradan kənd təsərrüfatı islahatlarını təsdiqləyir. 17 mart — Alfredo Kristiani Salvadorun prezidenti seçilir. 20 mart — Avstraliyanın Baş naziri Robert Houk milli televiziya kanalında evlilik xəyanətini etiraf edərkən ağlayır. 22 mart — 4581 Asklepiy asteroidi 700,000 km məsafədə Yerə yaxınlaşır. 23–28 mart — Serbiya Sosialist Respublikası Kosovo Muxtar Sosialist Vilayətinin muxtariyyətini ləğv edən konstitusiya dəyişiklikləri edir. Bu addım Kosovo albanlarının etirazına səbəb olur: altı gün davam edən iğtişaşlar nəticəsində azı 29 nəfər həyatını itirir. 24 mart — Alyaska ştatının cənubunda yerləşən Şahzadə Vilhelm boğazında ""Exxon Valdez"" şirkətinə məxsus neft tankerinin qəzaya uğraması nəticəsində ərazi 240,000 barel (38,000 m3) neftlə çirklənir. 26 mart — 1989-cu il SSRİ Konqres seçkiləri: Sovet parlamenti olan SSRİ Xalq Deputatları Konqresinə ilk (və son) çəkişməli seçkilər keçirilir. Yeni Konqresin ilk iclası mayın sonunda baş tutur. Bu seçkilərin nəticəsində Boris Yeltsin SSRİ Ali Sovetinin üzvü olur. 29 mart — Los-Ancelesdə Şrayn-Auditoriumda keçirilən 61-ci Oskar mükafatı mərasimində ən yaxşı film kateqoriyası üzrə Yağış adamı filmi mükafata layiq görülür, Codi Foster isə ən yaxşı aktrisa nominasiyası üzrə ilk Oskar mükafatını alır. 1 aprel — Marqaret Tetçerin yeni yerli vergi siyasəti (ing. Poll tax) Şotlandiyada təqdim olunur. Bu vergi İngiltərə və Uelsdə hələ növbəti ildən tətbiq olunacaqdı. 2 aprel — BMT Təhlükəsizlik Şurasının 435 saylı qətnaməsinə əsasən atəşkəsin Cənubi Afrika Sərhəd müharibəsinə son qoymalı olduğu gün Cənub-Qərbi Afrikada Cənub-Qərbi Afrika Xalq Təşkilatı qiyamçıları ilə Cənub-Qərbi Afrika Polisi arasında döyüşlər başlayır. 6 aprelə qədər 300-dək adam öldürülür. 4 aprel — Haiti prezidenti Prosper Avrilə qarşı uğursuz çevriliş cəhdi, hökumətin ölkəyə nəzarəti bərpa etməsi ilə birlikdə üsyançı birliklər və hökumət arasında 10 aprel tarixində bitən qarşıdurmaya səbəb olur. 5 aprel — Polşa hökuməti və Solidarnost həmkarlar ittifaqı birliyi Solidarnostun hüquqi statusunun bərpa edilməsi və 4 iyunda demokratik seçkilərin keçirilməsi barədə razılığa gələrək saziş (Polşa Dəyirmi Masa Sazişi) imzalayırlar. 1989-cu il inqilabları tarixində xüsusi önəmi olan 4 iyun günü Mərkəzi Avropada kommunizmin devrilməsinə təkan vermişdi. 7 aprel — SSRİ Hərbi Dəniz Donanmasına məxsus Komsomolets sualtı gəmisi Barens dənizində batır: 41 nəfər həlak olur. Qanlı bazar günü: Sovet Ordusu Tbilisinin mərkəzi meydanında dinc yürüş keçirən Gürcüstan nümayişçilərinə divan tutur; 20 nəfər qətlə yetirilir, əksəriyyət yaralanır. Bu hadisə ölkədə növbəti etirazlara səbəb olur. Otlaq sahələrindən istifadə hüququ ilə bağlı mübahisə Mavritaniya-Seneqal Sərhəd müharibəsinin başlamasına gətirib çıxarır. Çində Hu Yaobanın ölümü Tyananmen meydanı etirazlarının başlamasına səbəb olur. Avropa futbol tarixində ən böyük faciələrdən olan Hillsboro faciəsində 96 Liverpul FK azarkeşi həyatını itirir. 17 aprel — Polşada Solidarnostun fəaliyyəti yenidən rəsmiləşdirilir və 4 iyun seçkilərində iştirakına icazə verilir. 20 aprel — NATO-da qısa mənzilli raketlərin müasirləşdirilməsi ilə bağlı mübahisə: ABŞ və Birləşmiş Krallıq tərəfdar olsalar da, Qərbi Almaniya kansleri Helmut Kol qərarın təxirə salınmasına nail olur. 21 aprel — Pekin, Şanxay, Sian və Nankindən olan tələbələr Pekinin Tyananmen meydanında etirazlara başlayırlar. Noboru Takesita birja ticarət qalmaqalından sonra Yaponiyanın Baş naziri vəzifəsindən istefa edir. Motorola həmin dövrdə dünyanın ən kiçik mobil telefonu olan Motorola MicroTAC fərdi mobil telefonunu təqdim edir. Perak sultanı Sultan Azlan Muhibbuddin Şah Sultan İsgəndərdən sonra Malayziyanın 9-cu Yanq di-Pertuan Aqonqu tituluna sahib olur. Zayd ibn Şakir İordaniyanın Baş naziri vəzifəsində Zayd əl-Rifaini əvəz edir. 27 aprel — Pekində Tyananmen meydanı etirazları gedişində əsas nümayiş gerçəkləşir. 28 aprel — Bakıda Sovet hakimiyyəti dövründə ən sonuncu metrostansiyalar — Xalqlar Dostluğu və Əhmədli metrostansiyası istismara verilir. Transhumanizm: Yetkin insanlarda ilk dəfə genetik modifikasiya sınağı aparılır. Bank sistemini rəqəmsallaşdıran SSRİ özünün ilk Visa kartını buraxır. 1 may — Fevral ayında baş verən hərbi çevriliş zamanı hakimiyyəti ələ keçirən və özünü Paraqvay prezidenti elan edən Andres Rodriges saxtakarlıqla seçkilərdə əzici qələbə qazanır. 2 may — Dəmir pərdədə ilk çat: Macarıstan Avstriya ilə sərhəd boyunca 240 kilometr (150 mil) tikanlı məftili sökür. 3 may — Soyuq müharibə: Yenidənqurma — Moskvada SSRİ-nin ilk McDonald's restoranı tikilməyə başlayır. Restoran 31 yanvar 1990-cı ildə açılacaqdı. 4 may — Oliver Nort İran-Kontras qalmaqalı ilə əlaqədar ittiham olunaraq ABŞ-də məhkum edilir. Toxunulmazlıq məsələsinin qaldırılması ilə edilən apelyasiya şikayəti nəticəsində 1991-ci ildə ona qarşı qaldırılan ittiham rədd olunur. 10 may — Panama prezidenti Manuel Noryeqanın hökuməti Noryeqanın Gilermo Endaraya məğlub olduğu 7 may prezident seçkilərinin nəticələrinin etibarsız olduğunu elan edir. ABŞ prezidenti Buş Panamadakı amerikanları qorumaq məqsədilə 1900 nəfərlik ABŞ qoşununu Panamaya göndərir. Avstraliya Paytaxt Ərazisinin Qanunverici Assambleyası ilk dəfə toplanır. 1960-cı illərdə Nikita Xruşşovdan sonra ilk dəfə SSRİ rəhbəri — Mixail Qorbaçov Çin-Sovet ixtilafına son qoyaraq Çinə səfər edir. Karlos Menem Argentina prezident seçkilərində qalib gəlir. Qold Kostda Avstraliyanın ilk özəl ali məktəbi olan Bond Universiteti açılır. Kosta-Rikada ən sonuncu qızıl qurbağa görülür. Bu növ qurbağa sonradan nəsli kəsilmiş kimi təsnif edilir. 16 may — Efiopiyanın yüksək rütbəli hərbi zabitləri prezident Mengistu Hayle Mariamın Şərqi Almaniyaya səfərə getməsindən bir neçə saat sonra dövlət çevrilişinə cəhd göstərirlər. 17 may — Tyananmen meydanı etirazları: 1 milyondan çox Çinli etirazçı daha böyük demokratiya tələbi ilə Pekində yürüş edərək daha bir təzyiqə səbəb olurlar. Urumçi iğtişaşı: Uyğur və huey müsəlman etirazçıları Çinin Urumçi şəhərində hökumət binası qarşısında qiyam qaldırır. Tyananmen meydanı etirazları: Çjao Szıyan Tyananmen meydanında nümayişçilərlə görüşür. Çiriako De Mita İtaliyanın Baş naziri vəzifəsindən istefa verir. 20 may — Tyananmen meydanı etirazları: Çin hökuməti Pekində hərbi vəziyyət elan edir. 22 may — Leninqrad vilayətində Nurlann günləri açıq elan olunur. Tyananmen meydanı etirazları: Tyananmen meydanında tələbə nümayişçilər tərəfindən 10 metr hündürlüyündəki Demokratiya ilahəsi heykəli açılır. NATO Avropada qısa mənzilli nüvə silahlarının sayının azaldılmasına dair SSRİ ilə danışıqlar aparmağa razılaşır. Medellin Kartelinin üzvləri tərəfindən Kolumbiyanın Boqota şəhərində Kolumbiya Təhlükəsizlik Xidmətinin rəhbəri Migel Maza Markesə sui-qəsd cəhdi həyata keçirilir. Nəticədə dörd nəfər qətlə yetirilir və 37 nəfər yaralanır. 31 may — Perunun inqilabçı Tupak Amaru İnqilab Hərəkatının altı üzvü Tarapoto şəhərində səkkiz gey və transseksualı güllələyir. 1–10 iyun — Papa II İohann Pavel Norveç, İslandiya, Finlandiya, Danimarka və İsveçə səfər edir. 2 iyun — Sosuke Uno Noboru Takesitanı Yaponiyanın Baş naziri vəzifəsində əvəz edir. 3 iyun — Ayətullah Xomeyni vəfat edir. Tyananmen meydanı etirazları: Pekində ordunun meydana yaxınlaşması ilə qarşıdurma baş verir və meydandakı son qarşıdurma televiziya ilə canlı olaraq işıqlandırılır. Polşada Parlament seçkiləri: Birinci mərhələdə Solidarnostun qələbəsi Mərkəzi və Şərqi Avropada 1989-cu ilin bir çox anti-kommunist inqilablarının ilki idi. Dünyanın ilk yüksək dəqiqlikli televiziya (test) kanalları Yaponiyada analoq yayıma başlayır. 5 iyun — Tyananmen meydanı etirazları: ""Tank Adam"" adı ilə bilinən naməlum Çinli etirazçı Pekindəki Çanqan prospektində hərbi tank sırasının qarşısında duraraq onları müvəqqəti dayandırır. Qərb fotoqraflarının çəkdikləri şəkillərlə bu hadisə beynəlxalq səviyyədə ikonik status qazanır. 7 iyun — Surinam Hava Yollarına məxsus təyyarə Surinamın paytaxtı Paramariboda 176 nəfərin ölümü ilə nəticələnən qəzaya uğrayır. 15 iyun — İrlandiya Baş naziri Çarlz Hoginin rəhbərlik etdiyi Fianna Fayl partiyası 1989-cu il İrlandiya parlament seçkilərində yerlərin əksəriyyətini qazana bilmir. 16 iyun — 250 000 nəfər Budapeştin Qəhrəmanlar meydanında İmre Nadın, 1958-ci ildə edam edilmiş Macarıstanın keçmiş baş nazirinin yenidən tarixi dəfni üçün toplaşır. 18 iyun — Yunanıstan parlamentinə seçkilərdə Yunanıstan Baş naziri Andreas Papandreunun rəhbərlik etdiyi PASOK partiyası parlamentə nəzarəti itirir. 22 iyun — 1922-ci ildə müstəqillik qazandıqdan sonra İrlandiyada yaradılan ilk universitetlər — Dublin Şəhər Universiteti və Limerik Universiteti açılır. 24 iyun — Tsyan Tsemin Çin Kommunist Partiyasının Baş Katibi olur. 30 iyun — Sudanda dövlət çevrilişi: Ömər əl-Bəşirin rəhbərlik etdiyi qruplar hərbi çevriliş edərək Sudan Baş naziri Sadiq əl-Mahdinin hökumətini devirir. 2 iyul — Yunanıstan Baş naziri Andreas Papandreu vəzifədən gedir və Dzannis Dzannetakisin rəhbərliyi ilə yeni hökumət qurulur. Cənubi Afrikanın dövlət başçısı Piter Villem Bota həbsdə olan 70 yaşlı Nelson Mandela ilə ilk dəfə üz-üzə görüşür. ABŞ-də Saynfeld sitkomunun ilk bölümü yayımlanır. 6 iyul — Tel-Əviv-Yerusəlim 405 nömrəli avtobusunda intihar hücumu reallaşır. Bununla da ilk dəfə bir fələstinli İsrailə qarşı intihar hücumu etmiş olur. 9–12 iyul — ABŞ prezidenti Corc H. V. Buş Polşa və Macarıstana səfər edərək iqtisadi yardım və sərmayə yatırmaq üçün cəhdlər edir. 10 iyul — Təxminən 300,000 Sibir kömür mədənçisi daha yaxşı yaşayış şəraiti və daha az bürokratiya tələbi ilə tətilə çıxır; bu, 1920-ci illərdən bəri baş verən ən böyük Sovet işçi tətili idi. İrlandiyada Fianna Fayl partiyası Proqressiv Demokratlarla koalisiya qurduqdan sonra baş nazir Çarlz Hogi hakimiyyətə qayıdır. Cənubi Koreyanın Seul şəhərində yerləşən, dünyanın ən böyük əyləncə parkını özündə ehtiva edən Lotte World ictimaiyyətə açıq elan edilir. 14 iyul — Fransa Böyük Fransa inqilabının 200-cü ildönümünü Parisin Şanzelize prospektində fransız dizayner Jan Pol Qudun bədii rəhbəri olduğu monumental bir nümayişlə qeyd edir. Dünya liderlərinin də dəvət olunduğu tədbirdə prezident Fransua Mitteran ev sahibi kimi çıxış edir. 14–16 iyul — 15-ci G7 sammitində liderlər qaz istehsalını məhdudlaşdırmağa çağırırlar. Northrop B-2 Spirit stels təyyarəsi ABŞ-də ilk uçuşunu gerçəkləşdirir. Təxminən əlli ildən sonra Müqəddəs Taxt-Tac və Polşa diplomatik əlaqələri bərpa edir. 19 iyul — Polşa prezident seçkiləri: Polşa Respublikasının Milli Məclisi bərpa edilmiş və güclü Polşa prezidenti vəzifəsinə general Voyçex Yaruzelskini seçir. 20 iyul — Myanmanın müxalif lideri Aun San Su Çji ev dustaqlığına məhkum edilir. O, 2010-cu ildə azadlığa buraxılır. Yaponiya Müşavirlər Palatasına seçkilər: Yaponiyada iqtidarda olan Liberal Demokratik Partiya (LDP) 34 ildə ən pis seçki dövrü keçirərək Yaponiya parlamentinin Müşavirlər Palatasına nəzarəti itirir. Bu hadisə baş nazir Unonun seçkinin nəticələrinə görə məsuliyyəti öz üzərinə götürərək istefa edəcəyini açıqlamasına gətirib çıxarır. Culio Andreotti İtaliyanın Baş naziri olur. İranda keçirilən prezident seçkilərində seçicilər böyük əksəriyyətlə Əli Əkbər Haşimi Rəfsəncanini İran Prezidenti seçirlər və İran İslam Respublikasının Konstitusiyasına dəyişiklikləri dəstəkləyərək prezidentin səlahiyyətlərini artırırlar. İçərişəhərdə Vaqif Mustafazadənin ev-muzeyi yaradılır. 31 iyul — Livanda Hizbullah qrupu, liderləri Əbdül Kərim Ubeydin 28 iyulda İsrail tərəfindən oğurlanmasına görə qisas almaq məqsədilə ABŞ dəniz piyadaları korpusunun polkovnik-leytenantı Vilyam Higginzi asdığını elan edir. Eyni gün Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası 638 saylı Qətnamə qəbul edərək münaqişədə hər iki tərəfin girov götürməsini qınayır. Avqust — Rusiyada enerji istehsalı və satışı ilə məşğul olan Qazprom şirkəti SSRİ Qaz Sənayesi Nazirliyindən ayrılaraq dövlət müəssisəsi olur. 2 avqust — 1972-ci ildə Millətlər Birliyindən ayrılan Pakistan yenidən üzvlüyə qəbul edilir. 5 avqust — Xayme Pas Samora Boliviya prezidenti seçilir və növbəti gün səlahiyyətlərinin icrasına başlayır. 7 avqust — Beş Mərkəzi Amerika ölkəsinin prezidenti Nikaraqua hökumətinə qarşı vuruşan, ABŞ-nin da dəstəklədiyi kontrasın dağıdılması və dekabrın 5-dək Hondurasdakı bazalarından çıxarılması barədə razılığa gəlirlər. Yeni Zelandiyanın Baş naziri Devid Longi səhhəti ilə əlaqədar istefa verir və onu bu vəzifədə Ceffri Palmer əvəz edir. STS-28: Columbia Kosmik Gəmisi beş günlük gizli hərbi tapşırığı yerinə yetirir. 9 avqust — Tosiki Kayfu Yaponiyanın Baş naziri olur. 15 avqust — Piter Villem Bota Cənubi Afrikanın dövlət başçısı vəzifəsindən istefa verir və Frederik Villem de Klerk bu postu tutan yeddinci və sonuncu vəzifəli şəxs olur. 18 avqust — Kolumbiyanın aparıcı prezidentliyə namizədlərindən Luis Karlos Qalan Boqota yaxınlığında qətlə yetirilir. Polşa prezidenti Voyçex Yaruzelski Solidarnostun fəallarından Tadeuş Mazovetskini baş nazir vəzifəsinə namizəd göstərir; bununla da 42 ildə ilk dəfə qeyri-kommunist bu vəzifəni icra etməyə başlayır. Avstriya-Macarıstan sərhədində sülh nümayişi olan Pan-Avropa pikniki keçirilir. 19–21 avqust — Hakim, əyalət polis rəisi və prezidentliyə namizəd Qalanın öldürülməsinə cavab olaraq Kolumbiyanın səlahiyyətli orqanları Kolumbiyada narkotik ticarəti ilə məşğul olan 11 000 şübhəli şəxsi həbs edirlər. 21 avqust — Praqa baharının 21-ci ildönümü şəhərdə keçirilən nümayişlə yad edilir. Nəğməli inqilab: Estoniya, Latviya və Litvanın iki milyon yerli sakini Baltik yolu adlanan 600 km-lik canlı zəncir yaradaraq Sovet işğalından azadlıq və müstəqillik tələbi ilə əl-ələ tuturlar. Macarıstan Avstriya ilə sərhəd qadağasını aradan qaldırır. Kolumbiyada kokain ticarəti ilə məşğul olanlar hökumətə qarşı ""ümumi və mütləq müharibə"" elan edir və bir sıra partlayışlar və yanğınlar törədirlər. Solidarnostun üzvü Tadeuş Mazovetski Polşanın Baş naziri seçilir. 25 avqust — Voyacer 2 Neptuna və onun ən böyük peyki olan Tritona ən yaxın məsafədə yaxınlaşır. 31 avqust — 1978–87-ci illərdəki Çad-Liviya münaqişəsindən sonra Liviya və Çad nümayəndələri, 1973-cü ildən bəri Liviya tərəfindən işğal olunan Auzu zolağına sahibliyin Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi tərəfindən müəyyən edilməsinə razı olurlar. 6 sentyabr — Cənubi Afrikada aparteid sisteminin mövcud olduğu dövrdə keçirilən sonuncu parlament seçkisi ilə Milli Partiya hakimiyyətə qayıdır. 7 sentyabr — Efiopiya hökumətinin və Eritreya separatçılarının nümayəndələri sülh sazişinə vasitəçilik etməyə çalışan sabiq ABŞ prezidenti Cimmi Karterin də iştirakı ilə Atlantada görüşürlər. 10 sentyabr — Macarıstan hökuməti ölkənin (Avstriya ilə) qərb sərhədini Şərqi Almaniya qaçqınlarına açır. 10–11 sentyabr — İqtidarda olan Norveç Fəhlə Partiyası 1945-ci ildən bəri ən pis nəticəsini göstərərək parlament seçkilərində səkkiz yer itirir. 14 sentyabr — Leninqradda sədrlər Lev Kojkolaynen və Siqbyorn Eriksen Leninqrad vilayəti (SSRİ) və Nurlann vilayəti (Norveç) arasında bağlanan əməkdaşlıq sazişinə imza atırlar. 17–22 sentyabr — Hüqo qasırğası Karib hövzəsini və ABŞ-nin cənub-şərqini dağıdaraq ən az 71 insanın ölümünə və 8,000,000,000 dollar ziyan vurulmasına səbəb olur. 19 sentyabr — Roma-Katolik kilsəsi keçmiş Auşvitz həbs düşərgəsinin yaxınlığında yerləşən və bəzi yəhudi liderləri təhqir edən Karmelit monastırının aradan qaldırılmasını tələb edir. 20 sentyabr — Frederik Villem de Klerk Cənubi Afrikanın yeddinci və sonuncu dövlət başçısı olaraq and içir. O, tezliklə Cənubi Afrikanın nüvə silahı proqramını dayandırmaq qərarına gəlir. 23 sentyabr Azərbaycan SSR Ali Sovetinin növbədənkənar sessiyası tərəfindən ""Azərbaycan SSR-in suverenliyi haqqında"" Konstitusiya Qanunu qəbul edilir. Livan vətəndaş müharibəsində atəşkəsin əldə edilməsi mart ayından etibarən 900 nəfərin ölümü ilə müşayiət olunan zorakılıq aktlarının dayanmasına səbəb olur. Nintendo şirkəti 100-cü ilini qeyd edir. 26 sentyabr — Vyetnam on bir illik işğala son qoyaraq Kambocadan ən son qoşunlarını çıxardığını bəyan edir. 30 sentyabr Xüsusi qaçqın qatarları ilə Praqaya gələn təxminən 7000 Şərqi Almaniya vətəndaşının Qərbə getməsinə icazə verilir. Seneqambiya Konfederasiyası sərhəddəki fikir ayrılıqlarına görə ləğv edilir. 1 oktyabr — 7 iyunda qəbul edilmiş qanunla (dünyada ilk belə qanundur) Danimarkada eynicinsli cütlüklərin nikahı leqallaşır. Panamanın hərbi lideri Manuel Noryeqa çevriliş cəhdinin qarşısını alır. Şərqi Almaniya hökuməti Qərbə növbəti immiqrasiyanın qarşısını almaq məqsədilə Çexoslovakiya ilə sərhədini bağlayır. 5 oktyabr — Dalay Lama Nobel sülh mükafatını qazanır. Kommunist Macarıstan Sosialist Fəhlə Partiyası özünü sosialist partiya olaraq yenidən təşkil etməyə və Macarıstan Sosialist Partiyası adlandırılmasına səs verir. ADR-də kommunist rejiminə qarşı ilk kütləvi nümayiş Şərqi Almaniyanın Plauen şəhərində başlayır. Bu, sonralar bütün ADR-i əhatə edən, 1990-cı ildə Almaniyanın yenidən birləşməsi ilə nəticələnən kütləvi nümayişlərin başlanğıcı hesab olunur. SSRİ-nin rəsmi xəbər agentliyi Voronej şəhərində UFO görülməsi barədə xəbər yayımlayır. Şərqi Almaniyanın Leypsiq şəhərində etirazçılar müxalif qrupların qanuniləşdirilməsini və demokratik islahatların aparılmasını tələb edirlər. 13 oktyabr — Norveç Fəhlə Partiyasının lideri Qro Harlem Brundtland Norveçin Baş naziri vəzifəsindən gedir. Oktyabrın 16-da onu bu vəzifədə Norveç Mühafizəkar Partiyasının lideri Yan Peder Syuse əvəz edir. 15 oktyabr — Cənubi Afrikada Volter Sisulu azadlığa buraxılır. 17 oktyabr — 6,9 bal gücündəki Loma Priyeta zəlzələsi San-Fransisko körfəz sahəsində və Mərkəzi Sahildə (Kaliforniya) dağıntılara yol açır. Nəticədə altmış üç nəfər həlak olur və beyzbol üzrə 1989-cu il Dünya Seriyası on gün təxirə salınır. Şərqi Almaniyanın kommunist lideri Erix Honekker səhhətində olan bəzi problemlərdən sonra ölkə başçısı vəzifəsindən getməyə məcbur olur və onu bu vəzifədə Eqon Krens əvəz edir. Macarıstan parlamenti çoxpartiyalı demokratiyanın bərpasına səs verir. NASA, Atlantis missiyası STS-34 vasitəsilə Yupiter planetini araşdırmaq üçün pilotsuz Qalileo orbitini işə salır. 23 oktyabr — 1956-cı il Macar inqilabından düz 33 il sonra Macarıstan, prezident Matyaş Süröş tərəfindən rəsmi olaraq respublika elan olunur (Macarıstan Xalq Respublikasını əvəz edir). Türkiyə Böyük Millət Məclisi Baş nazir Turqut Özalı Türkiyənin səkkizinci prezidenti seçir. Yarım milyon insan Şərqi Almaniyanın Leypsiq şəhərində nümayiş keçirir. Nikaraqua Prezidenti ABŞ-nin dəstəklədiyi kontrasla 1988-ci ilin aprel ayından qüvvədə olan atəşkəs sazişinə son qoyur. Şərqi Almaniya və Çexoslovakiya arasında sərhədlər yenidən açılır. 3 noyabr — Çexoslovakiyadan keçməsinə icazə verilən Şərqi Almaniyalı qaçqınlar Qərbi Almaniyanın Hof qəsəbəsinə çatırlar. 6 noyabr — Asiya-Sakit Okean İqtisadi Əməkdaşlığı yaradılır. Soyuq müharibə: Almaniya Sosialist Birlik Partiyasının lideri Eqon Krens dövlət başçısı olaraq qalsa da, Şərqi Almaniyanın kommunist hökuməti istefa verir. Devid Dinkins Nyu-York şəhərinin ilk afroamerikalı meri olur. Soyuq müharibə və Berlin divarının sökülməsi: Günter Şabovski təsadüfən canlı yayımda mətbuat konfransında Şərqi Almaniyadan Qərbi Almaniyaya səyahət üçün yeni qaydaların ""dərhal"" qüvvəyə minəcəyini bildirir. Həmin axşam Şərqi Almaniya Berlin divarında öz vətəndaşlarının onilliklər ərzində ilk dəfə olaraq Qərbi Almaniyaya sərbəst səyahət etmələrinə imkan verən keçid məntəqələri açır. İlk həftədə Şərqi Almaniya əhalisinin təxminən 25%-nə səyahət vizaları verilir (Almanlar 17 noyabr tarixini divarın sökülməsi kimi qeyd edirlər). Ana Vətən Partiyasından Yıldırım Akbulut Türkiyədə yeni (47-ci) hökuməti formalaşdırır. 10 noyabr — Bolqarıstanda 45 illik kommunist rejiminin hakimiyyətindən sonra Bolqarıstan Kommunist Partiyasının lideri Todor Jivkovu bu vəzifədə xarici işlər naziri Pyotr Mladenov əvəz edir. Mladenovun göstərişi ilə partiyanın adı Bolqarıstan Sosialist Partiyasına dəyişdirilir. 12 noyabr — Braziliya 1960-cı ildən bəri özünün ilk müstəqil prezident seçkilərini keçirir. 13 noyabr — Atası Şahzadə II Frans Yozefin ölümündən sonra II Hans-Adam Lixtenşteyn şahzadəsi olur. 14 noyabr — Namibiyada keçirilən parlament seçkilərində Cənub-Qərbi Afrika Xalq Təşkilatı qələbə qazanır. Polşanın Solidarnost təşkilatının rəhbəri Lex Valensa ABŞ Konqresinin birgə sessiyasına müraciət edir. 29 ildən sonra Braziliyada ilk müstəqil seçkilərin birinci mərhələsi keçirilir; Fernandu Kolor di Melu və Luis İnasiu Lula da Silva gələn ay keçiriləcək ikinci tura yüksəlirlər. 16 noyabr — Estée Lauderin Moskvada satış nöqtəsi açılır. Bununla da SSRİ-də ilk dəfə ABŞ kosmetika mağazası fəaliyyətə başlayır. 17 noyabr — Soyuq müharibə: Məxməri inqilab — Çexoslovakiyanın Praqa şəhərində keçirilən dinc tələbə nümayişi çevik polis qüvvələri tərəfindən ağır şəkildə yatırılır. Bu hadisə kommunist hökumətini devirmək məqsədi daşıyan inqilaba səbəb olur: həmin inqilab isə 29 dekabrda uğur qazanır. 20 noyabr — Soyuq müharibə: Məxməri inqilab — Çexoslovakiyanın Praqa şəhərində toplaşan dinc etirazçıların sayı bir gün ərzində 200 000-dən yarım milyona çatır. 22 noyabr — Qərbi Beyrutda Livan Prezidenti Rene Moavadın motosiklet kortecinin yaxınlığında partlayan bomba onun ölümünə səbəb olur. 24 noyabr — Sərbəst seçkilər və digər islahatlar tələb edən və bir həftə davam edən nümayişlərdən sonra Baş katib Miloş Yakeş və Çexoslovakiya Kommunist Partiyasının digər liderləri istefa verir. Yakeşi vəzifədə Karel Urbanek əvəz edir. 26 noyabr — Luis Alberto Lakalye de Errera Uruqvayın prezidenti seçilir. 27 noyabr — Kolumbiyanın yerli sərnişindaşıma reysi olan Avianka Hava Yolları reys 203 1990-cı il prezident seçkilərinin namizədi Sesar Qavirianı qətlə yetirməyə (uğursuz) cəhd edən Medellin Karteli tərəfindən partladılır. Azərbaycan SSR-in Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində xüsusi idarəçilik forması ləğv edilir. Çexoslovakiya Kommunist Partiyası siyasi hakimiyyətdəki monopoliyadan imtina edəcəklərini elan edir (dekabr ayında keçirilən seçkilər nəticəsində qırx ildən sonra Çexoslovakiyada ilk qeyri-kommunist hökumət hakimiyyətə gəlir). 29 noyabr — Hindistan Milli Konqresi partiyası 1989-cu il parlament seçkilərində yerlərin təxminən yarısını itirdikdən sonra Raciv Qandi Hindistanın Baş naziri vəzifəsindən istefa edir. 30 noyabr — Deutsche Bank İdarə Heyətinin üzvü Alfred Herrhauzen Bad Homburqda bomba partlayışı nəticəsində öldürülür (Qırmızı Ordu Fraksiyası cinayətə görə məsuliyyəti öz üzərinə götürür). Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının Baş katibi Mixail Qorbaçov Papa II İohann Pavel ilə görüşündə Sovet İttifaqı vətəndaşları üçün daha böyük din azadlığı vəd edir. Soyuq müharibə: Şərqi Almaniya parlamenti kommunistlərin üstünlük təşkil etdiyi Almaniya Sosialist Birlik Partiyasına hakimiyyətdə inhisar hüququ verən konstitusiya müddəasını ləğv edir. İki gün sonra Eqon Krens Siyasi Büro və Mərkəzi Komitədən istefa verir. Filippində prezident Korason Akino hökumətinə qarşı hərbi çevriliş cəhdi başlayır. ABŞ-nin müdaxiləsi nəticəsində 9 dekabrda çevriliş yatırılır. 2 dekabr — Çində keçirilən parlament seçkilərində Homindan partiyası səslərin yalnız 53%-ni qazanaraq qırx ilin ən uğursuz seçki ilini yaşamış olur. Eqon Krens də daxil olmaqla, Şərqi Almaniyada hakim Almaniya Sosialist Birlik Partiyasının üzvləri istifa verirlər. Hans Modrov ölkənin de fakto sonuncu lideri olur. Soyuq müharibə: Malta sammiti — Malta sahillərində 2 günlük görüşə yekun vuran ABŞ Prezidenti Corc H. V. Buş və Sovet lideri Mixail Qorbaçov dövlətləri arasında Soyuq müharibənin sona yaxınlaşa biləcəyini ifadə edən açıqlamalar verirlər. Qorbaçov 1968-ci ildə Varşava Paktının Çexoslovakiyaya hücumunu tənqid edir. 4 dekabr — İordaniyanın Baş naziri Zayd ibn Şakiri vəzifədə Mudar Badran əvəz edir. 6 dekabr — Eqon Krens Almaniya Demokratik Respublikası Dövlət Şurasının sədri vəzifəsindən istefa edir və bu vəzifəni tutan ilk qeyri-kommunist Manfred Gerlax ilə əvəzlənir. Ladislav Adamets Çexoslovakiya Baş naziri vəzifəsindən gedir. Dekabrın 10-da onu bu postda Marian Çalfa əvəz edir. Nəğməli inqilab: Litva Sovet Sosialist Respublikası Kommunist Partiyasının təkbaşına hakimiyyətini ləğv edən ilk Sovet sosialist respublikası olur. 9 dekabr — Almaniya Sosialist Birlik Partiyası islahatçı Qreqor Gizini partiyanın sədri seçir. Çexoslovakiya Prezidenti Qustav Qusak yeni qurulan qeyri-kommunist hökumətdə and içdikdən dərhal sonra prezident vəzifəsindən gedir. Tsaxia Elbeqdorj ikinci ən qədim kommunist ölkəni dinc yolla demokratik dövlətə çevirən Monqolustan demokratik hərəkatının qurulduğunu elan edir. 11 dekabr — Altı ölkəni təmsil edən altı tədqiqatçıdan ibarət Beynəlxalq Trans-Antarktida Ekspedisiyası Cənub qütbünə çatır. 14 dekabr — On altı ildən sonra özünün ilk müstəqil seçkilərini keçirən Çili Patrisio Eylvini prezident seçir. Bununla da ilk dəfə olaraq, Kuba istisna olmaqla, bütün İbero-Amerika ölkələri eyni vaxtda konstitusiyalı hökumətlərini seçirlər. 15 dekabr — Narko-baron Xose Qonsalo Rodriges Qaça Kolumbiya polisi tərəfindən qətlə yetirilir. 16 dekabr — Macar azlığın təşəbbüsü ilə Timişoara şəhərində Rumıniya inqilabı başlayır. Timişoarada davam edən Rumıniya inqilabı zamanı qiyamçılar Rumıniya Kommunist Partiyası Rayon Komitəsinin yerləşdiyi binaya daxil olaraq böyük ziyan vururlar. Ordu çağırılsa da, vəziyyətə tam nəzarət edə bilmir. Braziliyada 29 ildən sonra keçirilən ilk müstəqil seçkilərin ikinci mərhələsi baş tutur: Fernandu Kolor di Melu prezident seçilir və 1990-cı ildən səlahiyyətlərinin icrasına başlayır. Fox-da Simpsonlar cizgi serialının ilk bölümü yayımlanır. Rumıniya inqilabı: bir sıra şəhərlərdə işçilər kommunist rejiminə etiraz əlaməti olaraq tətil edirlər. Qərbi Avstraliyada yetkinlik yaşına çatan şəxslər arasında onların razılığı ilə baş tutan homoseksual hərəkətlər sodomiyanın dekriminallaşdırılmasını nəzərdə tutan yeni islahatçı qanunla dekriminallaşdırılır. 20 dekabr — Panamalı diktator Manuel Noryeqanı devirmək məqsədilə ABŞ Just Cause əməliyyatını başladır. 21 dekabr — Nikolae Çauşesku Rumıniya Kommunist Partiyasının Buxarestdəki qərargahının həyətində toplaşan 110 minə yaxın adama müraciət edir. Görünməmiş bir şəkildə kütlənin əksəriyyəti ona qarşı çıxır. Bir həftə davam edən qanlı nümayişlərdən sonra, İon İliesku Rumıniya Prezidenti vəzifəsini icra etməyə başlayır və saray üsyançılar tərəfindən ələ keçirildikdən sonra sarayı vertolyotla tərk edən Nikolae Çauşeskunun kommunist diktaturasına son qoyulur. Ordunun böyük hissəsi Buxarestdəki üsyançılara qoşulur. Berlindəki Brandenburq qapısı yenidən açılır. 23 dekabr — Nikolae və Yelena Çauşesku Tırqovişte şəhərində tutulurlar. Rumıniyanın devrilmiş lideri Nikolae Çauşesku və xanımı Buxarestdən kənarda mühakimə və edam olunurlar. Yaponiya bankının İdarə Heyəti nəhayət iqtisadi köpüyün zirvəyə qalxmasına və düşməsinə səbəb olan böyük faiz artımını elan edir. 28 dekabr — Aleksandr Dubçek Çexoslovakiya Federal Məclisinin (parlamentin) sədri seçilir. Çex yazıçı, filosof və dissident Vatslav Havel Çexoslovakiyanın kommunizm devrildikdən sonra seçilən ilk prezidenti olur. Honkonq Vyetnamlı qaçqınları zorla geri qaytarmaq qərarına gəldikdən sonra üsyanlar başlayır. 30 dekabr — Gəncə şəhərinin tarixi adı bərpa edilir. Naxçıvan MSSR-də Araz çayı boyu Sovet-İran sərhəd qurğuları dağıdılır. Polşa prezidenti Baltseroviç Planını imzalayır; nəticədə Polşada kommunist sistemini kapitalist sistem əvəz edir və Varşava Müqaviləsi Təşkilatından imtina olunur. 1 yanvar — Adel Enel, fransız aktrisa Aleks Devid Lins, amerikan uşaq aktyoru Kohey Utimura, yapon gimnast Kərim Hüseyn, İsveçrəli atlet Labrinth, Britaniyalı musiqiçi Culius Yeqo, Keniyalı cirit atıcısı Endi Kerroll, ingilis futbolçu Niki Romero, holland DJ 7 yanvar — Emiliano İnsua, Argentinalı futbolçu Maykl Bizli, amerikan basketbolçu Nina Dobrev, Kanada aktrisası Emili Mid, amerikan aktrisa Ho Sol-çji, Cənubi Koreyalı müğənni Zuriya Veqa, Meksika aktrisası və müğənnisi 11 yanvar — Naif Hazazi, Səudiyyə Ərəbistanlı futbolçu 15 yanvar — Aleksey Çerepanov, rus buz hokkeyi oyunçusu 16 yanvar — İvonn Zima, amerikan aktrisa 19 yanvar — Kelli Meri Tren, amerikan aktrisa Murilo de Almeida, Braziliya-Şərqi Timur futbolçusu Doğuş Balbay, türk basketbolçu Sergey Fesikov, rus üzgüçü Henrix Mxitaryan, erməni futbolçu 24 yanvar — Qun Licao, Çinli güllə atıcısı 27 yanvar — Rikki van Volfsvinkel, holland futbolçu 28 yanvar — Bruno Masso, Fransa doğumlu alman fiqurçu 2 fevral — İvan Perişiç, xorvat futbolçu Nkosi Conson, Cənubi Afrikalı QİÇS haqqında məlumatlandırma kampaniyasının fəalı Larissa Ramos, Braziliyalı gözəllik yarışması qalibi 5 fevral — Ceremi Sampter, amerikan aktyor Nil Teylor, Uelsli futbolçu Ayzeya Tomas, amerikan basketbolçu 12 fevral — Əfşan Azad, Britaniyalı aktrisa və model 15 fevral — Ayaka Nisivaki, yapon müğənni və rəqqasə 16 fevral — Elizabet Olsen, amerikan aktrisa Rebekka Edlinqton, Britaniyalı üzgüçü Kord Overstrit, amerikan aktyor, müğənni və musiqiçi 20 fevral — Cek Falaxi, amerikan aktyor Korbin Blyu, amerikan aktyor, model, rəqqas, kinoprodüser və müğənni-söz yazarı Skaut Teylor-Kompton, amerikan aktrisa Treys Sayrus, amerikan musiqiçi Deniel Kaluya, ingilis aktyor Kosta Kufos, Yunanıstan doğumlu amerikan basketbolçu Kana Hanadzava, yapon müğənni Li San-hva, Cənubi Koreyalı idmançı 27 fevral — Stiven Kiprotiç, Uqandalı marafonçu Daniella Mone, amerikan aktrisa və müğənni Karlos Vela, Meksikalı futbolçu Jan-Frederik Şapyui, fransız xizəkçi Natali Emmanuel, ingilis aktrisa Tobi Alderveyreld, Belçikalı futbolçu 4 mart — Erin Hiterton, amerikan model Ceyk Lloyd, amerikan aktyor Sterlinq Nayt, amerikan aktyor 6 mart — Aqnyeşka Radvanska, polyak tennisçi 9 mart — Kim Theyon, Cənubi Koreyalı müğənni Daniella Kertes, İsrail aktrisası Anton Yelçin, Rusiya doğumlu amerikan aktyor 12 mart — Tayler Kleri, amerikan üzgüçü Piçes Geldof, Britaniyalı model Pyer Nine, fransız aktyor 14 mart — Kolbi O'Donis, amerikan müğənni Gil Roberts, amerikan atlet Keytlin Ueks, amerikan aktrisa Bleyk Qriffin, amerikan basketbolçu Teo Volkott, ingilis futbolçu Şinci Kaqava, yapon futbolçu Morved Klark, Britaniyalı aktrisa Lili Kollinz, Britaniya doğumlu amerikan aktrisa Kana Nisino, yapon müğənni, söz yazarı 20 mart — Sun Feyfey, Çinli model Xordi Alba, ispan futbolçu Takeru Sato, yapon aktyor 25 mart — Eli Mişalka, amerikan aktrisa və müğənni 29 mart — Arnold Peralta, Honduraslı futbolçu 31 mart — Lyu Tsige, Çinli üzgüçü 4 aprel — Kris Herd, Avstraliya futbolçusu 5 aprel — Lili Ceyms, Britaniyalı aktrisa 7 aprel — Teddi Riner, fransız cüdoçu 8 aprel — Qabriella Vayld, ingilis aktrisa və model Cessika Çon, ABŞ doğumlu Koreyalı müğənni Aliyə Şövkət, amerikan aktrisa Nina Davuluri, amerikan spiker Karlos Valdes, Kolumbiyalı aktyor və müğənni 22 aprel — Luis Smit, Britaniyalı gimnast Anastasiya Baranova, Rusiya doğumlu amerikan aktrisa Nikol Vaydişova, çex tennisçi Emanuela de Paula, Braziliyalı model Maykl van Gerven, holland darts oyunçusu Aysel Teymurzadə, Azərbaycan müğənnisi Lyuk Breysi, Avstraliya aktyoru Kan De-son, Cənubi Koreyalı müğənni Lars Bender, alman futbolçu Sven Bender, alman futbolçu Marta Hant, amerikan model 28 aprel — Kim Sonkyu, Cənubi Koreyalı müğənni və rəqqas 2 may — Sem Tsuy, amerikan müğənni, söz yazarı, prodüser, aktyor 3 may — Katinka Xossu, Macarıstan üzgüçüsü Daniel Dyurta, Macarıstan üzgüçüsü Rori Makilroy, Şimali İrlandiya qolfçusu Ceyms van Rimsdayk, amerikan buz hokkeyçi 5 may — Kris Braun, amerikan müğənni Dominika Sibulkova, Slovakiya tennisçisi Otto Nous, İsveç DJ-i və prodüseri 8 may — Keti Bi, Britaniya müğənnisi 10 may — Lindsi Şou, amerikan aktrisa Kem Nyuton, amerikan futbolçu Prins Roys, amerikan müğənni və söz yazarı Covani dos Santos, Meksika futbolçusu 12 may — Elefteria Elefteriu, Yunanıstan-Kipr müğənnisi və aktrisası Rob Qronkovski, amerikan futbolçu Alina Talay, Belarusiya atleti 15 may — Li Sunqyu, ABŞ doğumlu Koreya müğənnisi 17 may — Tessa Vertyu, Kanada fiqurçusu 21 may — Hel Robson-Kanu, Uels futbolçusu Esekyel Skelotto, İtaliya futbolçusu Cefferi Teylor, İsveç basketbolçusu Tara Korrea-Makmallen, amerikan aktrisa G-Eazy, amerikan hip-hop müğənnisi, prodüser 25 may — Alyona Mun, Moldova pop müğənnisi 26 may — Pak Ye-ın, Koreyalı müğənni 28 may — Aleksey Neqodaylo, Rusiya bobsleyçisi Eytour İngi Qunnleyqsson, İslandiya müğənnisi Rayli Kio, amerikan model Eyli, Koreya-ABŞ müğənnisi və söz yazarı Hyomin, Cənubi Koreya müğənnisi Pablo Alboran, İspaniya müğənnisi Bas Dost, holland futbolçu Daul Kim, Cənubi Koreya modeli Marko Roys, Almaniya futbolçusu 2 iyun — Freddi Adu, amerikan futbolçu 3 iyun — İmogen Pots, Britaniya aktrisası Pavel Faydek, Polşa çəkic atanı Eldar Qasımov, Azərbaycan müğənnisi 5 iyun — Kem Atkinson, amerikan buz hokkeyçisi Timeya Baçinski, İsveçrə tennisçisi Amori Vassili, Fransa opera müğənnisi 14 iyun — Lyusi Heyl, amerikan aktrisa və müğənni 17 iyun — Simon Battl, amerikan aktrisa və müğənni Pyer-Emerik Obameyanq, Fransa doğumlu Qabon futbolçusu Anna Fayt, Avstriya dağ xizəkçisi Rene Olsted, amerikan aktrisa və müğənni 19 iyun — Cakomo Cianniotti, İtaliya-Kanada aktyoru 20 iyun — Kristofer Mins-Plass, amerikan aktyor Loren Bennett, Britaniyalı müğənni, rəqqasə, müğənni, fotoqraf və model Liza Kerrinqton, Yeni Zelandiya kanoesürəni 25 iyun — Kris Broşu, amerikan aktyor, müğənni və söz yazarı 27 iyun — Mettyu Lyuis, Britaniya aktyoru Markiplier, amerikan YouTuber Co Kovaç, amerikan idmançı 30 iyun — Asbel Kiprop, Keniyalı atlet Daniel Rikiardo, Avstraliyalı Formula 1 pilotu Faruk Ben Mustafa, Tunis futbolçusu Dev, amerikan müğənni Aleks Morqan, amerikan futbolçu 4 iyul — Yun Ducun, Koreyalı müğənni 5 iyul — Deyan Lovren, Xorvatiya futbolçusu 7 iyul — Kim Bum, Cənubi Koreya aktyoru 8 iyul — Yarden Cerbi, İsrailin dünya çempionu cüdoçusu 10 iyul — Karlos Sambrano, Peru futbolçusu Devid Henri, amerikan aktyor və rejissor Martin Klijan, Slovakiya tennisçisi 12 iyul — Fibi Tonkin, Avstraliya aktrisası və modeli 13 iyul — Sayumi Mitisige, yapon müğənni 15 iyul — Tristan Vayldz, amerikan aktyor və müğənni Qaret Beyl, Uels futbolçusu Kim U-bin, Cənubi Koreyalı model və aktyor Dmitri Solovyov, Rusiyalı buz rəqqası Ceymi Benn, Kanada buz hokkeyçisi Kris Qanter, Uels futbolçusu Marko Fabian, Meksika futbolçusu Ceymi Veylett, ingilis aktyor Rori Kalkin, amerikan aktyor Kiqen Allen, amerikan aktyor Yon Tumarkin, İsrail aktyoru və müğənnisi 23 iyul — Deniel Redkliff, Britaniya aktyoru 24 iyul — Eko Yuli İravan, İndoneziyalı ağır atlet Felipe Kitaday, Braziliyalı cüdoçu Leyla İsmayılova, Belarus proqramının aparıcısı, model 30 iyul — Aleş Esparqaro, ispan pilot Viktoriya Azarenko, Belarusiya tennisçisi Aleksis Knapp, amerikan aktrisa və müğənni Zelda Vilyams, amerikan aktrisa Medison Bamqarner, amerikan beyzblçu Tiffani Hvan, ABŞ doğumlu Koreya müğənnisi 2 avqust — Naser Şadli, Belçika futbolçusu 3 avqust — Sem Hatçinson, ingilis futbolçu Cessika Mauboy, Avstraliya aktrisası, müğənni və söz yazarı Vanq Hao, Çin şahmatçısı Şanşan Fen, Çin qolfçusu Danitsa Radoyçiç, Serbiya müğənnisi 7 avqust — Demar Derozan, amerikan basketbolçu Ben Sahar, İsrail futbolçusu Brenton Tueytes, Avstraliya aktyoru 11 avqust — Ursula Korbero, ispan aktrisa 14 avqust — Ander Herrera, ispan futbolçu Belinda Pereqrin, Meksika müğənnisi və aktrisası Co Conas, amerikan musiqiçi, aktyor və müğənni Karlos Penaveqa, amerikan aktyor, rəqqas və müğənni 20 avqust — Cadd Tramp, ingilis snukerçi Robert Noks, ingilis aktyor Heyden Panettyer, amerikan aktrisa və müğənni 26 avqust — Ceyms Harden, amerikan basketbolçu Valtteri Bottas, Finlandiyalı Formula 1 pilotu Kessedi Poup, amerikan müğənni, söz yazarı 30 avqust — Bibi Reksa, amerikan müğənni, söz yazarı Bill Kaulits, alman müğənni Cefferson Montero, Ekvadorlu futbolçu Deniel Starric, ingilis futbolçu Aleşandre Pato, Braziliya futbolçusu Zedd, DJ, musiqiçi, söz yazarı Elena Delle Donn, amerikan basketbolçu Katerina Qrehem, İsveçrə doğumlu amerikan aktrisa, model, müğənni və rəqqasə 8 sentyabr — Aviçi, İsveç DJ-i, prodüser 13 sentyabr — Tomas Müller, alman futbolçu 14 sentyabr Cimmi Batler, amerikan basketbolçu Loqan Henderson, amerikan aktyor, rəqqas və müğənni 15 sentyabr — Stelyana Nistor, Rumıniyalı gimnast 17 sentyabr — Danielle Bruks, amerikan aktrisa və müğənni 19 sentyabr — Tayrik Evans, amerikan basketbolçu 20 sentyabr — Andrey Martin, Slovakiyalı tennisçi 21 sentyabr — Ceyson Derulo, amerikan müğənni və aktyor 22 sentyabr Kim Hyoyon, Koreyalı müğənni Sabina Lisiçki, alman tennisçi 23 sentyabr — Brendon Cenninqs, amerikan basketbolçu 24 sentyabr — Pia Vurtsbax, Almaniya-Filippin aktrisası və model 25 sentyabr — Cordan Cavaris, Kanada aktyoru 26 sentyabr — Kiran Gibbs, ingilis futbolçu 27 sentyabr — Park The-hvan, Cənubi Koreyalı üzgüçü 1 oktyabr — Bri Larson, amerikan aktrisa Dakota Conson, amerikan aktrisa Kimmi Mayssner, amerikan fiqurçu Viktoriya Rebensburq, alman dağ xizəkçisi 10 oktyabr — Eymi Tiqarden, amerikan aktrisa 11 oktyabr — Mişel Vi, amerikan qolfçu 12 oktyabr — Paulo Qanso, Braziliyalı futbolçu 13 oktyabr — Aleksandriya Okasio-Kortez, amerikan siyasətçi 15 oktyabr — Entoni Coşua, Britaniyalı boksçu 20 oktyabr — Cess Qlinn, Britaniyalı müğənni Kristian Qamboa, Kosta-Rikalı futbolçu Şeney Qrayms, Kanadalı aktrisa Pyudipay, İsveçli YouTuber, şərhçi Elayza Teylor, Avstraliyalı aktrisa 25 oktyabr — Mia Vasikovska, Avstraliyalı aktrisa 28 oktyabr — Kamil Myuffa, fransız üzgüçü 29 oktyabr — Primoj Roqliç, Sloveniyalı velosipedçi 30 oktyabr — Nastya Lyukin, amerikan gimnast 1 noyabr — Keytlin Tarver, amerikan müğənni, söz yazarı və aktrisa 6 noyabr — Cozi Altidor, amerikan futbolçu 9 noyabr — Canluka Bezzina, Maltalı həkim və müğənni Nik Blekmen, İngiltərə-İsrail futbolçusu Adam Rippon, amerikan fiqurçu Reyna Tanaka, yapon rok ifaçısı 14 noyabr — Ceyk Livermor, ingilis futbolçu 19 noyabr — Tyga, amerikan reper Kodi Linli, amerikan aktyor Sergey Polunin, Ukraynalı balet rəqqası 21 noyabr — Fabian Delf, ingilis futbolçu 22 noyabr — Olden Erenrayk, amerikan aktyor 25 noyabr — Tom Days, Belçikalı müğənni, söz yazarı 5 dekabr — Kvon Yuri, Koreyalı müğənni Nikolas Holt, Britaniyalı aktyor Kaleb Lendri Cons, amerikan aktyor və musiqiçi 9 dekabr — Erik Bledso, amerikan basketbolçu 10 dekabr — Marion Mareşal, fransız siyasətçi Ketrin Şvartsenegger, amerikan müəllif Teylor Svift, amerikan müğənni, söz yazarı 14 dekabr — Onyu, Koreyalı müğənni 17 dekabr — Andre Ayyu, Qanalı futbolçu 18 dekabr — Eşli Benson, amerikan aktrisa Şeyxu Kuyate, Seneqallı futbolçu Tamanna Bhatiya, Hindistanlı aktrisa və model 22 dekabr — Cordin Sparks, amerikan müğənni 26 dekabr — Yohan Bleyk, Yamaykalı atlet 27 dekabr — Yekaterina Laqno, Ukraynalı şahmatçı Cessi Bakli, İrlandiyalı aktrisa və müğənni Salvador Sobral, Portuqaliyalı soul və caz müğənnisi Ceyn Levi, amerikan aktrisa Key Nisikori, yapon tennisçi Rayan Şekler, amerikan skeytbordçu Yun Bora, Cənubi Koreyalı müğənni və aktrisa 7 yanvar — Hirohito, Yaponiya imperatoru 11 yanvar — Xose Bustamante-i-Rivero, Peru siyasətçisi, diplomatı və hüquqşünası, 33-cü Peru prezidenti 13 yanvar — Co Spinell, amerikan aktyor 18 yanvar — Bryus Çatvin, Britaniyalı müəllif Yuzef Sirankeviç, polyak kommunist siyasətçi, Polşanın Baş naziri (2 dəfə) və 15-ci Polşa prezidenti Beatris Lilli, Kanadalı aktrisa 23 yanvar — Salvador Dali, ispan rəssam 24 yanvar — Ted Bandi, amerikan seriyalı qatil 28 yanvar — Halina Konopatska, polyak atlet 2 fevral — Ondrey Nepela, slovak fiqurçu 3 fevral — Con Kassavetis, amerikan aktyor 6 fevral — Barbara Takman, amerikan tarixçi 9 fevral — Osamu Tezuka, yapon rəssam 14 fevral — Ceyms Bond, amerikan ornitoloq 21 fevral — Şandor Marai, macar yazıçı və jurnalist 27 fevral — Konrad Lorens, Avstriya zooloqu, fiziologiya və ya tibb üzrə Nobel mükafatı laureatı 6 mart — Harri Endryus, Britaniyalı aktyor 9 mart — Robert Meppltorp, amerikan fotoqraf 14 mart — Zita Burbon-Parmskaya, Avstriya imperatriçəsi, Macarıstan kraliçası 17 mart — Fərman Kərimzadə, Azərbaycanlı yazıçı 27 mart — Mey Ellison, amerikan aktrisa 29 mart — Bernar Blie, fransız aktyor 1 aprel — Xorxe Robledo, Çilili futbolçu 3 aprel — Mustafa Çağatay, türk siyasətçi, Şimali Kiprin üçüncü Baş naziri Ebbi Hoffman, amerikan siyasi aktivist Şuqar Rey Robinson, amerikan boksçu 15 aprel — Hu Yaoban, Çin Kommunist Partiyasının Baş katibi 19 aprel — Dafna dü Morye, Britaniyalı yazıçı 22 aprel Emilio Gino Segre, italyan fizik, fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı 23 aprel — Amani Diori, Nigerin ilk prezidenti 26 aprel — Lyusil Boll, amerikan aktrisa 27 aprel — Konosuke Matsuşita, yapon iş adamı 30 aprel — Serco Leone, italyan rejissor 1 may — Edvard Oxab, polyak aktivist və siyasətçi, 13-cü Polşa prezidenti 2 may — Cüzeppe Siri, italyan kardinal 3 may — Kristin Yorgensen, Norveçli aktrisa, müğənni və yazıçı Con Hikk, Britaniyalı iqtisadçı, iqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı Gilda Radner, amerikan aktrisa 26 may — Don Revi, ingilis futbolçu 3 iyun — Ruhullah Xomeyni, İran filosofu, siyasətçi, inqilabçı və şiə müsəlmanlarının dini lideri, İranın ilk Ali Rəhbəri Corc Bidl, ABŞ genetiki. Rəşid Behbudov, Azərbaycanlı müğənni və aktyor 10 iyun — Süleyman Rüstəm, Azərbaycanlı şair 23 iyun — Verner Best, alman nasist, hüquqşünas, polis rəisi və SS-Oberqruppenfürer 24 iyun — Misora Hibari, yapon müğənni 27 iyun — Alfred Culs Ayer, Britaniyalı filosof 28 iyun — Yoris İvens, holland kino mütəxəssisi 30 iyun — Hilmar Baunsqor, Danimarkalı siyasətçi, Danimarkanın 34-cü Baş naziri Andrey Qromıko, SSRİ siyasətçisi və diplomatı Franklin Şeffner, amerikan rejissor 4 iyul — Leyla Məmmədbəyova, Azərbaycanlı təyyarəçi 6 iyul — Yanoş Kadar, macar siyasətçi və kommunist lider, Macarıstanın 46-cı Baş naziri 10 iyul — Mel Blank, amerikan dublyaj aktyoru 11 iyul — Lourens Olivye, ingilis aktyor və rejissor 16 iyul — Herbert fon Karayan, Avstriyalı rejissor 18 iyul — Rebekka Şeffer, amerikan aktrisa 23 iyul — Donald Bartelm, amerikan yazıçı 12 avqust — Vilyam Şokli, amerikan fizik, Nobel mükafatı laureatı 15 avqust — Minoru Genda, yapon hərbi pilot və siyasətçi 22 avqust — Hyui Persi Nyuton, afroamerikalı siyasi aktivist 23 avqust — Ronald Devid Leynq, Britaniyalı psixiatr 26 avqust — İrvinq Stoun, amerikan yazıçı Jorj Simenon, Belçikalı yazıçı Ronald Saym, Yeni Zelandiya doğumlu tarixçi 14 sentyabr — Peres Prado, Kubalı musiqiçi 15 sentyabr — Robert Penn Vorren, amerikan yazıçı 22 sentyabr — İrvinq Berlin, amerikan bəstəkar 28 sentyabr — Ferdinand Markos, Filippinli diktator, siyasətçi və dövlət xadimi, Filippinin 10-cu prezidenti 30 sentyabr — Vircil Tomson, amerikan bəstəkar 4 oktyabr — Qrem Çepmen, Britaniyalı komediya aktyoru 6 oktyabr — Bett Deyvis, amerikan aktrisa 16 oktyabr — Kornel Vayld, amerikan aktyor 20 oktyabr — Entoni Kueyl, Britaniyalı aktyor 26 oktyabr — Çarlz Pedersen, amerikan kimyaçı, Nobel mükafatı laureatı 5 noyabr — Vladimir Horovits, Rusiyalı piano ifaçısı Linn Bari, amerikan aktrisa Lonardo Şaşa, italyan yazıçı 22 noyabr — Rene Moavad, Livanlı hüquqşünas və siyasətçi, 13-cü Livan prezidenti 24 noyabr — Abdulla Azzam, Fələstinli teoloq 26 noyabr — Əhməd Abdalla, Komorlu siyasətçi, Komor adalarının ilk prezidenti 27 noyabr — Karlos Arias Navarro, ispan siyasətçi, İspaniyanın 71-ci Baş naziri 30 noyabr — Ahmadu Ahico, Kamerunlu siyasətçi, Kamerunun ilk Baş naziri və ilk prezidenti 1 dekabr — Alvin Eyli, amerikan rəqqas və xoreoqraf 3 dekabr — Suru-Miqan Apiti, Beninli siyasi xadim, Beninin 2-ci prezidenti 6 dekabr — Con Peyn, amerikan aktyor 14 dekabr — Andrey Saxarov, SSRİ fiziki və aktivist, Nobel sülh mükafatı laureatı Silvana Manqano, italyan aktrisa Li Van Klif, amerikan aktyor 21 dekabr — Yan Çikker, slovak bəstəkar 22 dekabr — Semyuel Bekket, İrlandiyalı yazıçı, Nobel mükafatı laureatı Yelena Çauşesku, Rumıniyalı siyasətçi, Rumıniya Baş nazirinin müavini Nikolae Çauşesku, Rumıniyalı siyasətçi, diktator və Kommunist Partiyasının rəhbəri, Rumıniyanın ilk prezidenti 28 dekabr — Herman Obert, Avstriya-Macarıstan doğumlu alman mühəndis, fizik və alim Mixay Lantoş, macar futbolçu Gerhard Şröder, alman siyasətçi Nobel mükafatı laureatları Fizika — Norman Foster Ramzey, Hans Georq Demelt, Volfqanq Paul Kimya — Sidni Oltmen, Tomas Çek Tibb — Con Maykl Bişop, Harold Varmus Ədəbiyyat — Kamilo Xose Sela Sülh — XIV Dalay Lama İqtisadiyyat — Trüqve Hovelmu Xarici keçidlər Avropa 1989-cu ildən sonra",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4698
-1989-cu il,"1989 (MCMLXXXIX) — Qriqori təqviminin bazar günündə başlamış olan, bizim eranın və miladi tarixin 1989-cu, II minilliyin 989-cu, XX əsrin 89-cu, 1980-ci illərin 10-cu və sonuncu ili. 1989-cu il siyasət tarixində dönüş nöqtəsi hesab olunur; belə ki, Polşa və Macarıstanda başlayan, noyabrda Berlin divarının açılması və Çexoslovakiyada Məxməri inqilabla zirvəyə çatan, dekabrda Rumıniyada kommunist diktaturasının devrilməsini də əhatə edən və 1991-ci ilin dekabrında Sovet İttifaqının dağılması ilə başa çatan inqilablar dalğası güc bölgüsü təcrübəsi ilə Avropadakı Şərq blokunu ""silib-süpürdü"". Qeyd edilən hadisələr tarixdə 1989-cu il inqilabları adı ilə tanınır. Kommunist hökumətlərə qarşı yönəlmiş inqilabların Şərqi Avropada əsas etibarilə uğurla nəticələndiyi həmin dövrdə kommunist Çinində etirazlar yatırılırdı. Belə etirazlardan ən məşhuru Pekindəki Tyananmen meydanı etirazları idi. Bu, həmin il idi ki, iyirmi ildən çox Braziliyanı idarə edən hərbi diktatura rejiminin 1985-ci ildə başa çatması ilə 29 ildən sonra ilk dəfə Braziliyada prezident seçkiləri keçirilirdi; bu da demokratiyanın yenidən qurulması prosesinin son nöqtəsi oldu. 1989-cu ildə Frederik Villem de Klerk Cənubi Afrika Respublikasının dövlət başçısı seçilmiş və onun hakimiyyətdə olduğu beş ildə aparteid sistemi tədricən dağılmışdır. Bu hadisələrin kulminasiya nöqtəsi isə Afrika Milli Konqresinin həbsdə olan lideri Nelson Mandelanın 1994-cü il seçkiləri ilə hakimiyyətə gəlməsi oldu. İlk özəl internet xidmət provayderi, eləcə də ümumdünya hörümçək toru üçün ilk yazılı təklif və Yeni Zelandiya, Yaponiya və Avstraliyanın ilk internet əlaqələri də 1989-cu ildə yarandı. İlk dəfə məhz 1989-cu ildə tətbiq edilən preimplantasiya genetik diaqnoz metodu nəticəsində növbəti il ilk belə körpələr dünyaya gəlmişdir. 1 yanvar — The New York Times qəzeti alman şirkətləri Imhausen və Salzgitter AG-nin Liviyanın Rabta ərazisində kimyəvi silah zavodu tikməsi ilə bağlı xəbər yayır. 2 yanvar — Baş nazir Ranasinqhe Premadasa Şri-Lankanın üçüncü prezidenti seçilir. 4 yanvar — Sidra körfəzi insidenti: Liviyaya məxsus iki MiQ-23 hədəf alınır və ABŞ Hərbi Donanmasının iki Grumman F-14 Tomcat təyyarəsi tərəfindən vurulur. 7 yanvar — İmperator Hirohito vəfat edir, oğlu Akihito dərhal 125-ci Yaponiya imperatoru elan edilir və beləcə, növbəti gün Şova dövrünü Heysey dövrü əvəz edir. 8 yanvar — Keqvort hava qəzası: BMİ hava yollarının Boeing 737 təyyarəsi Şərqi Midlends Hava Limanına yaxınlaşarkən qəzaya uğrayır və nəticədə 47 nəfər həyatını itirir. 10 yanvar — BMT Təhlükəsizlik Şurasının 626 saylı qətnaməsi və Nyu-York Sazişinə əsasən, Kuba qoşunları Anqoladan geri çəkilməyə başlayır. 11 yanvar — Lexus və Infiniti lüks avtomobil brendləri Detroytda keçirilən Şimali Amerika Beynəlxalq Avtomobil Sərgisində 1990 Lexus LS və Infiniti Q45 sedanlarının tanıtımı ilə ictimaiyyətə təqdim olunur. 12 yanvar — SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyəti tərəfindən ""Azərbaycan SSR-in Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində xüsusi idarəçilik formasının tətbiq edilməsi haqqında"" fərman verilir. Vyanada görüşən 35 Avropa dövləti insan hüquqlarını möhkəmləndirmək və Şərq-Qərb ticarətini inkişaf etdirmək barədə razılığa gəlirlər. ""Palax həftəsi"": Praqada demokratiya tərəfdarı olan nümayiş polisin hücumuna məruz qalır. 17 yanvar — Klivlend orta məktəbinə silahlı hücum: Patrik Edvard Pördi beş uşağı qətlə yetirir, otuz nəfəri yaralayır və daha sonra Stoktonda özünü güllələyir. Polşa Birləşmiş İşçi Partiyası Solidarnostun rəsmiləşdirilməsinə səs verir. Ante Markoviç Yuqoslaviyanın Baş naziri vəzifəsində Branko Mikuliçi əvəz edir. 20 yanvar — ABŞ-nin 41-ci prezidenti Corc Herbert Volker Buşun inaqurasiyası keçirilir. 23 yanvar — Tacikistan Sovet Sosialist Respublikasında baş verən güclü zəlzələ nəticəsində təxminən 275 nəfər dünyasını dəyişir. 23–24 yanvar — Silahlanmış mülki solçular qısa müddət ərzində Buenos-Ayres yaxınlığında Argentina ordusunun bazasına hücum edir və ələ keçirirlər. 24 yanvar — Floridada gənc qadınların qatili Ted Bandi elektrik stulunda edam olunur. 30 yanvar — Kanadanın baş naziri Brayan Malruni altı yeni nazir təyin etməklə və digər on doqquz nazirin səlahiyyətlərini yenidən müəyyənləşdirməklə kabinetin tərkibini dəyişir. Əfqanıstan müharibəsi: SSRİ-nin sonuncu zirehli texnikası 1979-cu ildən bəri doqquz illik hərbi işğala son qoyaraq Kabili tərk edir. Karlos Andres Peres Venesuela prezidenti seçilir. Paraqvayda dövlət çevrilişi: Hərbi çevriliş nəticəsində 1954-cü ildən Paraqvayın diktatoru olan Alfredo Stressner devrilir. İnsult keçirən Cənubi Afrikanın dövlət başçısı Piter Villem Bota Milli Partiyanın sədrliyindən istefa edir. 5 fevral — Avropada bir neçə dildə fəaliyyət göstərən idman yayım stansiyası Eurosport, Fransanın İl-de-Frans vilayətindəki İssi-le-Mulino kommunasından yayımlanmağa başlayır. 6 fevral — Polşa Xalq Respublikası 1981-ci ildən bəri ilk dəfə Solidarnost hərəkatının nümayəndələri ilə rəsmi danışıqlar aparır. 7 fevral — Maykl Menlinin rəhbərlik etdiyi Xalq Milli Partiyası 1989 Yamayka parlament seçkilərində qalib gəlir. Ron Braun Demokratik Milli Komitənin sədri seçilməklə ABŞ-nin mühüm siyasi partiyalarından birinə rəhbərlik edən ilk afroamerikalı olur. Kanadanın Baş naziri Brayan Malruni ilə Ottavada görüşən ABŞ Prezidenti Buş 1991-ci il ""Turşu Yağışı"" Müqaviləsinin təməlini qoyur. ""Union Carbide"" şirkəti 1984-cü ildə 3700-dən çox şəxsin ölümü ilə nəticələnən Bhopal fəlakəti zamanı dəymiş zərərə görə Hindistan hökumətinə 470,000,000 dollar ödəməyə razılaşır. ""Şeytanın ayələri"" mübahisəsi: İranın Ali Rəhbəri Ayətullah Ruhullah Xomeyni (3 iyunda vəfat edir) Hindistanda doğulmuş Britaniyalı müəllif Salman Rüşdinin və onun ""Şeytanın ayələri"" romanını (1988) dərc edən nəşriyyatçıların ölümünə fətva verir. GPS-in 24 süni peykinin birincisi orbitə yerləşdirilir. 15 fevral — Əfqanıstan müharibəsi: SSRİ-nin ""məhdud hərbi kontingenti""nin Əfqanıstandan çıxarılması prosesi başa çatır. 16 fevral — Lokkerbi faciəsi: Təhqiqatçılar 1988-ci ildə baş vermiş bu qəzaya radio-kaset pleyerin içərisində gizlədilmiş bombanın səbəb olduğunu açıqlayırlar. Ərəb Məğrib Birliyi yaradılır. Vinni Mandelanın evində reyd keçirən Cənubi Afrika polisi onun dörd mühafizəçisini həbs edir. 23–27 fevral — Yaponiya, Çin və Cənubi Koreyaya səfər edən ABŞ prezidenti Buş Hirohitonun dəfn mərasimində iştirak edir və daha sonra Çində Den Syaopin, Cənubi Koreyada isə Ro De U ilə görüşür. 160 dövlətin nümayəndəsinin iştirakı ilə Hirohitonun dəfn mərasimi keçirilir. ""Şeytanın ayələri"" mübahisəsi: İran ""Şeytanın ayələri"" əsərinin müəllifi Salman Rüşdinin başı üçün 3,000,000 dollar mükafat müəyyən edir. Nəğməli inqilab: Estoniya bayrağı 44 ildən sonra Tallindəki Pikk Hermann qülləsində dalğalanır. United Airlines Flight 811-ə məxsus Boeing 747 təyyarəsi Honolulu Beynəlxalq Hava Limanından ayrıldıqdan sonra nəzarətsiz dekompressiyaya məruz qalır; nəticədə doqquz sərnişin həlak olur. Mart — Polşa kapitalizmə doğru irəliləyərək valyuta mübadiləsini liberallaşdırmağa başlayır. ABŞ müəlliflik hüququ sahəsində beynəlxalq müqavilə olan Bern Konvensiyasını ratifikasiya edir. Serb azlığının təhdid edildiyi iddiası ilə etirazların davam etdiyi Kosovoda komendant saatı tətbiq edilir. 74 ildən sonra İslandiya pivəyə qoyulmuş qadağanı aradan qaldırır. Həmin vaxtdan ölkədə bu tarix Pivə Günü kimi qeyd olunur. Time Inc. və Warner Communications birləşib Time Warner (indiki WarnerMedia) şirkətini yaratmaq planlarını açıqlayırlar. İlk Avstraliya Paytaxt Ərazisi seçkiləri keçirilir. 7 mart — Salman Rüşdinin ""Şeytanın ayələri"" əsərinə görə İran Birləşmiş Krallıqla diplomatik əlaqələri kəsir. 9 mart — 1989-cu il inqilabları: SSRİ Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin yurisdiksiyasını tanıyır. 13 mart — Tim Berners-Li ümumdünya hörümçək torunun planına çevriləcək təklif sənədini hazırlayır. Silah nəzarəti: ABŞ prezidenti Corc H. V. Buş hücum silahı kimi təsnif edilən bəzi silahların ölkəyə idxalını qadağan edir. Xristian general Mişel Aun Livanı Suriya qüvvələrindən və müttəfiqlərindən qurtarmaq üçün ""Qurtuluş müharibəsi"" elan edir. İsrail yeddi illik ərazi mübahisəsinə son qoyaraq Tabanı Misirə təhvil verir. Macarıstanda demokratiya tələb edən kütləvi nümayişlər keçirilir. 16 mart — Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi fermerlərə dövlət mülkiyyətində olan təsərrüfatları ömürlük icarəyə vermək hüququna imkan yaradan kənd təsərrüfatı islahatlarını təsdiqləyir. 17 mart — Alfredo Kristiani Salvadorun prezidenti seçilir. 20 mart — Avstraliyanın Baş naziri Robert Houk milli televiziya kanalında evlilik xəyanətini etiraf edərkən ağlayır. 22 mart — 4581 Asklepiy asteroidi 700,000 km məsafədə Yerə yaxınlaşır. 23–28 mart — Serbiya Sosialist Respublikası Kosovo Muxtar Sosialist Vilayətinin muxtariyyətini ləğv edən konstitusiya dəyişiklikləri edir. Bu addım Kosovo albanlarının etirazına səbəb olur: altı gün davam edən iğtişaşlar nəticəsində azı 29 nəfər həyatını itirir. 24 mart — Alyaska ştatının cənubunda yerləşən Şahzadə Vilhelm boğazında ""Exxon Valdez"" şirkətinə məxsus neft tankerinin qəzaya uğraması nəticəsində ərazi 240,000 barel (38,000 m3) neftlə çirklənir. 26 mart — 1989-cu il SSRİ Konqres seçkiləri: Sovet parlamenti olan SSRİ Xalq Deputatları Konqresinə ilk (və son) çəkişməli seçkilər keçirilir. Yeni Konqresin ilk iclası mayın sonunda baş tutur. Bu seçkilərin nəticəsində Boris Yeltsin SSRİ Ali Sovetinin üzvü olur. 29 mart — Los-Ancelesdə Şrayn-Auditoriumda keçirilən 61-ci Oskar mükafatı mərasimində ən yaxşı film kateqoriyası üzrə Yağış adamı filmi mükafata layiq görülür, Codi Foster isə ən yaxşı aktrisa nominasiyası üzrə ilk Oskar mükafatını alır. 1 aprel — Marqaret Tetçerin yeni yerli vergi siyasəti (ing. Poll tax) Şotlandiyada təqdim olunur. Bu vergi İngiltərə və Uelsdə hələ növbəti ildən tətbiq olunacaqdı. 2 aprel — BMT Təhlükəsizlik Şurasının 435 saylı qətnaməsinə əsasən atəşkəsin Cənubi Afrika Sərhəd müharibəsinə son qoymalı olduğu gün Cənub-Qərbi Afrikada Cənub-Qərbi Afrika Xalq Təşkilatı qiyamçıları ilə Cənub-Qərbi Afrika Polisi arasında döyüşlər başlayır. 6 aprelə qədər 300-dək adam öldürülür. 4 aprel — Haiti prezidenti Prosper Avrilə qarşı uğursuz çevriliş cəhdi, hökumətin ölkəyə nəzarəti bərpa etməsi ilə birlikdə üsyançı birliklər və hökumət arasında 10 aprel tarixində bitən qarşıdurmaya səbəb olur. 5 aprel — Polşa hökuməti və Solidarnost həmkarlar ittifaqı birliyi Solidarnostun hüquqi statusunun bərpa edilməsi və 4 iyunda demokratik seçkilərin keçirilməsi barədə razılığa gələrək saziş (Polşa Dəyirmi Masa Sazişi) imzalayırlar. 1989-cu il inqilabları tarixində xüsusi önəmi olan 4 iyun günü Mərkəzi Avropada kommunizmin devrilməsinə təkan vermişdi. 7 aprel — SSRİ Hərbi Dəniz Donanmasına məxsus Komsomolets sualtı gəmisi Barens dənizində batır: 41 nəfər həlak olur. Qanlı bazar günü: Sovet Ordusu Tbilisinin mərkəzi meydanında dinc yürüş keçirən Gürcüstan nümayişçilərinə divan tutur; 20 nəfər qətlə yetirilir, əksəriyyət yaralanır. Bu hadisə ölkədə növbəti etirazlara səbəb olur. Otlaq sahələrindən istifadə hüququ ilə bağlı mübahisə Mavritaniya-Seneqal Sərhəd müharibəsinin başlamasına gətirib çıxarır. Çində Hu Yaobanın ölümü Tyananmen meydanı etirazlarının başlamasına s��bəb olur. Avropa futbol tarixində ən böyük faciələrdən olan Hillsboro faciəsində 96 Liverpul FK azarkeşi həyatını itirir. 17 aprel — Polşada Solidarnostun fəaliyyəti yenidən rəsmiləşdirilir və 4 iyun seçkilərində iştirakına icazə verilir. 20 aprel — NATO-da qısa mənzilli raketlərin müasirləşdirilməsi ilə bağlı mübahisə: ABŞ və Birləşmiş Krallıq tərəfdar olsalar da, Qərbi Almaniya kansleri Helmut Kol qərarın təxirə salınmasına nail olur. 21 aprel — Pekin, Şanxay, Sian və Nankindən olan tələbələr Pekinin Tyananmen meydanında etirazlara başlayırlar. Noboru Takesita birja ticarət qalmaqalından sonra Yaponiyanın Baş naziri vəzifəsindən istefa edir. Motorola həmin dövrdə dünyanın ən kiçik mobil telefonu olan Motorola MicroTAC fərdi mobil telefonunu təqdim edir. Perak sultanı Sultan Azlan Muhibbuddin Şah Sultan İsgəndərdən sonra Malayziyanın 9-cu Yanq di-Pertuan Aqonqu tituluna sahib olur. Zayd ibn Şakir İordaniyanın Baş naziri vəzifəsində Zayd əl-Rifaini əvəz edir. 27 aprel — Pekində Tyananmen meydanı etirazları gedişində əsas nümayiş gerçəkləşir. 28 aprel — Bakıda Sovet hakimiyyəti dövründə ən sonuncu metrostansiyalar — Xalqlar Dostluğu və Əhmədli metrostansiyası istismara verilir. Transhumanizm: Yetkin insanlarda ilk dəfə genetik modifikasiya sınağı aparılır. Bank sistemini rəqəmsallaşdıran SSRİ özünün ilk Visa kartını buraxır. 1 may — Fevral ayında baş verən hərbi çevriliş zamanı hakimiyyəti ələ keçirən və özünü Paraqvay prezidenti elan edən Andres Rodriges saxtakarlıqla seçkilərdə əzici qələbə qazanır. 2 may — Dəmir pərdədə ilk çat: Macarıstan Avstriya ilə sərhəd boyunca 240 kilometr (150 mil) tikanlı məftili sökür. 3 may — Soyuq müharibə: Yenidənqurma — Moskvada SSRİ-nin ilk McDonald's restoranı tikilməyə başlayır. Restoran 31 yanvar 1990-cı ildə açılacaqdı. 4 may — Oliver Nort İran-Kontras qalmaqalı ilə əlaqədar ittiham olunaraq ABŞ-də məhkum edilir. Toxunulmazlıq məsələsinin qaldırılması ilə edilən apelyasiya şikayəti nəticəsində 1991-ci ildə ona qarşı qaldırılan ittiham rədd olunur. 10 may — Panama prezidenti Manuel Noryeqanın hökuməti Noryeqanın Gilermo Endaraya məğlub olduğu 7 may prezident seçkilərinin nəticələrinin etibarsız olduğunu elan edir. ABŞ prezidenti Buş Panamadakı amerikanları qorumaq məqsədilə 1900 nəfərlik ABŞ qoşununu Panamaya göndərir. Avstraliya Paytaxt Ərazisinin Qanunverici Assambleyası ilk dəfə toplanır. 1960-cı illərdə Nikita Xruşşovdan sonra ilk dəfə SSRİ rəhbəri — Mixail Qorbaçov Çin-Sovet ixtilafına son qoyaraq Çinə səfər edir. Karlos Menem Argentina prezident seçkilərində qalib gəlir. Qold Kostda Avstraliyanın ilk özəl ali məktəbi olan Bond Universiteti açılır. Kosta-Rikada ən sonuncu qızıl qurbağa görülür. Bu növ qurbağa sonradan nəsli kəsilmiş kimi təsnif edilir. 16 may — Efiopiyanın yüksək rütbəli hərbi zabitləri prezident Mengistu Hayle Mariamın Şərqi Almaniyaya səfərə getməsindən bir neçə saat sonra dövlət çevrilişinə cəhd göstərirlər. 17 may — Tyananmen meydanı etirazları: 1 milyondan çox Çinli etirazçı daha böyük demokratiya tələbi ilə Pekində yürüş edərək daha bir təzyiqə səbəb olurlar. Urumçi iğtişaşı: Uyğur və huey müsəlman etirazçıları Çinin Urumçi şəhərində hökumət binası qarşısında qiyam qaldırır. Tyananmen meydanı etirazları: Çjao Szıyan Tyananmen meydanında nümayişçilərlə görüşür. Çiriako De Mita İtaliyanın Baş naziri vəzifəsindən istefa verir. 20 may — Tyananmen meydanı etirazları: Çin hökuməti Pekində hərbi vəziyyət elan edir. 22 may — Leninqrad vilayətində Nurlann günləri açıq elan olunur. Tyananmen meydanı etirazları: Tyananmen meydanında tələbə nümayişçilər tərəfindən 10 metr hündürlüyündəki Demokratiya ilahəsi heykəli açılır. NATO Avropada qısa mənzilli nüvə silahlarının sayının azaldılmasına dair SSRİ ilə danışıqlar aparmağa razılaşır. Medellin Kartelinin üzvləri tərəfindən Kolumbiyanın Boqota şəhərində Kolumbiya Təhlükəsizlik Xidmətinin rəhbəri Migel Maza Markesə sui-qəsd cəhdi həyata keçirilir. Nəticədə dörd nəfər qətlə yetirilir və 37 nəfər yaralanır. 31 may — Perunun inqilabçı Tupak Amaru İnqilab Hərəkatının altı üzvü Tarapoto şəhərində səkkiz gey və transseksualı güllələyir. 1–10 iyun — Papa II İohann Pavel Norveç, İslandiya, Finlandiya, Danimarka və İsveçə səfər edir. 2 iyun — Sosuke Uno Noboru Takesitanı Yaponiyanın Baş naziri vəzifəsində əvəz edir. 3 iyun — Ayətullah Xomeyni vəfat edir. Tyananmen meydanı etirazları: Pekində ordunun meydana yaxınlaşması ilə qarşıdurma baş verir və meydandakı son qarşıdurma televiziya ilə canlı olaraq işıqlandırılır. Polşada Parlament seçkiləri: Birinci mərhələdə Solidarnostun qələbəsi Mərkəzi və Şərqi Avropada 1989-cu ilin bir çox anti-kommunist inqilablarının ilki idi. Dünyanın ilk yüksək dəqiqlikli televiziya (test) kanalları Yaponiyada analoq yayıma başlayır. 5 iyun — Tyananmen meydanı etirazları: ""Tank Adam"" adı ilə bilinən naməlum Çinli etirazçı Pekindəki Çanqan prospektində hərbi tank sırasının qarşısında duraraq onları müvəqqəti dayandırır. Qərb fotoqraflarının çəkdikləri şəkillərlə bu hadisə beynəlxalq səviyyədə ikonik status qazanır. 7 iyun — Surinam Hava Yollarına məxsus təyyarə Surinamın paytaxtı Paramariboda 176 nəfərin ölümü ilə nəticələnən qəzaya uğrayır. 15 iyun — İrlandiya Baş naziri Çarlz Hoginin rəhbərlik etdiyi Fianna Fayl partiyası 1989-cu il İrlandiya parlament seçkilərində yerlərin əksəriyyətini qazana bilmir. 16 iyun — 250 000 nəfər Budapeştin Qəhrəmanlar meydanında İmre Nadın, 1958-ci ildə edam edilmiş Macarıstanın keçmiş baş nazirinin yenidən tarixi dəfni üçün toplaşır. 18 iyun — Yunanıstan parlamentinə seçkilərdə Yunanıstan Baş naziri Andreas Papandreunun rəhbərlik etdiyi PASOK partiyası parlamentə nəzarəti itirir. 22 iyun — 1922-ci ildə müstəqillik qazandıqdan sonra İrlandiyada yaradılan ilk universitetlər — Dublin Şəhər Universiteti və Limerik Universiteti açılır. 24 iyun — Tsyan Tsemin Çin Kommunist Partiyasının Baş Katibi olur. 30 iyun — Sudanda dövlət çevrilişi: Ömər əl-Bəşirin rəhbərlik etdiyi qruplar hərbi çevriliş edərək Sudan Baş naziri Sadiq əl-Mahdinin hökumətini devirir. 2 iyul — Yunanıstan Baş naziri Andreas Papandreu vəzifədən gedir və Dzannis Dzannetakisin rəhbərliyi ilə yeni hökumət qurulur. Cənubi Afrikanın dövlət başçısı Piter Villem Bota həbsdə olan 70 yaşlı Nelson Mandela ilə ilk dəfə üz-üzə görüşür. ABŞ-də Saynfeld sitkomunun ilk bölümü yayımlanır. 6 iyul — Tel-Əviv-Yerusəlim 405 nömrəli avtobusunda intihar hücumu reallaşır. Bununla da ilk dəfə bir fələstinli İsrailə qarşı intihar hücumu etmiş olur. 9–12 iyul — ABŞ prezidenti Corc H. V. Buş Polşa və Macarıstana səfər edərək iqtisadi yardım və sərmayə yatırmaq üçün cəhdlər edir. 10 iyul — Təxminən 300,000 Sibir kömür mədənçisi daha yaxşı yaşayış şəraiti və daha az bürokratiya tələbi ilə tətilə çıxır; bu, 1920-ci illərdən bəri baş verən ən böyük Sovet işçi tətili idi. İrlandiyada Fianna Fayl partiyası Proqressiv Demokratlarla koalisiya qurduqdan sonra baş nazir Çarlz Hogi hakimiyyətə qayıdır. Cənubi Koreyanın Seul şəhərində yerləşən, dünyanın ən böyük əyləncə parkını özündə ehtiva edən Lotte World ictimaiyyətə açıq elan edilir. 14 iyul — Fransa Böyük Fransa inqilabının 200-cü ildönümünü Parisin Şanzelize prospektində fransız dizayner Jan Pol Qudun bədii rəhbəri olduğu monumental bir nümayişlə qeyd edir. Dünya liderlərinin də dəvət olunduğu tədbirdə prezident Fransua Mitteran ev sahibi kimi çıxış edir. 14–16 iyul — 15-ci G7 sammitində liderlər qaz istehsalını məhdudlaşdırmağa çağırırlar. Northrop B-2 Spirit stels təyyarəsi ABŞ-də ilk uçuşunu gerçəkləşdirir. Təxminən əlli ildən sonra Müqəddəs Taxt-Tac və Polşa diplomatik əlaqələri bərpa edir. 19 iyul — Polşa prezident seçkiləri: Polşa Respublikasının Milli Məclisi bərpa edilmiş və güclü Polşa prezidenti vəzifəsinə general Voyçex Yaruzelskini seçir. 20 iyul — Myanmanın müxalif lideri Aun San Su Çji ev dustaqlığına məhkum edilir. O, 2010-cu ildə azadlığa buraxılır. Yaponiya Müşavirlər Palatasına seçkilər: Yaponiyada iqtidarda olan Liberal Demokratik Partiya (LDP) 34 ildə ən pis seçki dövrü keçirərək Yaponiya parlamentinin Müşavirlər Palatasına nəzarəti itirir. Bu hadisə baş nazir Unonun seçkinin nəticələrinə görə məsuliyyəti öz üzərinə götürərək istefa edəcəyini açıqlamasına gətirib çıxarır. Culio Andreotti İtaliyanın Baş naziri olur. İranda keçirilən prezident seçkilərində seçicilər böyük əksəriyyətlə Əli Əkbər Haşimi Rəfsəncanini İran Prezidenti seçirlər və İran İslam Respublikasının Konstitusiyasına dəyişiklikləri dəstəkləyərək prezidentin səlahiyyətlərini artırırlar. İçərişəhərdə Vaqif Mustafazadənin ev-muzeyi yaradılır. 31 iyul — Livanda Hizbullah qrupu, liderləri Əbdül Kərim Ubeydin 28 iyulda İsrail tərəfindən oğurlanmasına görə qisas almaq məqsədilə ABŞ dəniz piyadaları korpusunun polkovnik-leytenantı Vilyam Higginzi asdığını elan edir. Eyni gün Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası 638 saylı Qətnamə qəbul edərək münaqişədə hər iki tərəfin girov götürməsini qınayır. Avqust — Rusiyada enerji istehsalı və satışı ilə məşğul olan Qazprom şirkəti SSRİ Qaz Sənayesi Nazirliyindən ayrılaraq dövlət müəssisəsi olur. 2 avqust — 1972-ci ildə Millətlər Birliyindən ayrılan Pakistan yenidən üzvlüyə qəbul edilir. 5 avqust — Xayme Pas Samora Boliviya prezidenti seçilir və növbəti gün səlahiyyətlərinin icrasına başlayır. 7 avqust — Beş Mərkəzi Amerika ölkəsinin prezidenti Nikaraqua hökumətinə qarşı vuruşan, ABŞ-nin da dəstəklədiyi kontrasın dağıdılması və dekabrın 5-dək Hondurasdakı bazalarından çıxarılması barədə razılığa gəlirlər. Yeni Zelandiyanın Baş naziri Devid Longi səhhəti ilə əlaqədar istefa verir və onu bu vəzifədə Ceffri Palmer əvəz edir. STS-28: Columbia Kosmik Gəmisi beş günlük gizli hərbi tapşırığı yerinə yetirir. 9 avqust — Tosiki Kayfu Yaponiyanın Baş naziri olur. 15 avqust — Piter Villem Bota Cənubi Afrikanın dövlət başçısı vəzifəsindən istefa verir və Frederik Villem de Klerk bu postu tutan yeddinci və sonuncu vəzifəli şəxs olur. 18 avqust — Kolumbiyanın aparıcı prezidentliyə namizədlərindən Luis Karlos Qalan Boqota yaxınlığında qətlə yetirilir. Polşa prezidenti Voyçex Yaruzelski Solidarnostun fəallarından Tadeuş Mazovetskini baş nazir vəzifəsinə namizəd göstərir; bununla da 42 ildə ilk dəfə qeyri-kommunist bu vəzifəni icra etməyə başlayır. Avstriya-Macarıstan sərhədində sülh nümayişi olan Pan-Avropa pikniki keçirilir. 19–21 avqust — Hakim, əyalət polis rəisi və prezidentliyə namizəd Qalanın öldürülməsinə cavab olaraq Kolumbiyanın səlahiyyətli orqanları Kolumbiyada narkotik ticarəti ilə məşğul olan 11 000 şübhəli şəxsi həbs edirlər. 21 avqust — Praqa baharının 21-ci ildönümü şəhərdə keçirilən nümayişlə yad edilir. Nəğməli inqilab: Estoniya, Latviya və Litvanın iki milyon yerli sakini Baltik yolu adlanan 600 km-lik canlı zəncir yaradaraq Sovet işğalından azadlıq və müstəqillik tələbi ilə əl-ələ tuturlar. Macarıstan Avstriya ilə sərhəd qadağasını aradan qaldırır. Kolumbiyada kokain ticarəti ilə məşğul olanlar hökumətə qarşı ""ümumi və mütləq müharibə"" elan edir və bir sıra partlayışlar və yanğınlar törədirlər. Solidarnostun üzvü Tadeuş Mazovetski Polşanın Baş naziri seçilir. 25 avqust — Voyacer 2 Neptuna və onun ən böyük peyki olan Tritona ən yaxın məsafədə yaxınlaşır. 31 avqust — 1978–87-ci illərdəki Çad-Liviya münaqişəsindən sonra Liviya və Çad nümayəndələri, 1973-cü ildən bəri Liviya tərəfindən işğal olunan Auzu zolağına sahibliyin Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi tərəfindən müəyyən edilməsinə razı olurlar. 6 sentyabr — Cənubi Afrikada aparteid sisteminin mövcud olduğu dövrdə keçirilən sonuncu parlament seçkisi ilə Milli Partiya hakimiyyətə qayıdır. 7 sentyabr — Efiopiya hökumətinin və Eritreya separatçılarının nümayəndələri sülh sazişinə vasitəçilik etməyə çalışan sabiq ABŞ prezidenti Cimmi Karterin də iştirakı ilə Atlantada görüşürlər. 10 sentyabr — Macarıstan hökuməti ölkənin (Avstriya ilə) qərb sərhədini Şərqi Almaniya qaçqınlarına açır. 10–11 sentyabr — İqtidarda olan Norveç Fəhlə Partiyası 1945-ci ildən bəri ən pis nəticəsini göstərərək parlament seçkilərində səkkiz yer itirir. 14 sentyabr — Leninqradda sədrlər Lev Kojkolaynen və Siqbyorn Eriksen Leninqrad vilayəti (SSRİ) və Nurlann vilayəti (Norveç) arasında bağlanan əməkdaşlıq sazişinə imza atırlar. 17–22 sentyabr — Hüqo qasırğası Karib hövzəsini və ABŞ-nin cənub-şərqini dağıdaraq ən az 71 insanın ölümünə və 8,000,000,000 dollar ziyan vurulmasına səbəb olur. 19 sentyabr — Roma-Katolik kilsəsi keçmiş Auşvitz həbs düşərgəsinin yaxınlığında yerləşən və bəzi yəhudi liderləri təhqir edən Karmelit monastırının aradan qaldırılmasını tələb edir. 20 sentyabr — Frederik Villem de Klerk Cənubi Afrikanın yeddinci və sonuncu dövlət başçısı olaraq and içir. O, tezliklə Cənubi Afrikanın nüvə silahı proqramını dayandırmaq qərarına gəlir. 23 sentyabr Azərbaycan SSR Ali Sovetinin növbədənkənar sessiyası tərəfindən ""Azərbaycan SSR-in suverenliyi haqqında"" Konstitusiya Qanunu qəbul edilir. Livan vətəndaş müharibəsində atəşkəsin əldə edilməsi mart ayından etibarən 900 nəfərin ölümü ilə müşayiət olunan zorakılıq aktlarının dayanmasına səbəb olur. Nintendo şirkəti 100-cü ilini qeyd edir. 26 sentyabr — Vyetnam on bir illik işğala son qoyaraq Kambocadan ən son qoşunlarını çıxardığını bəyan edir. 30 sentyabr Xüsusi qaçqın qatarları ilə Praqaya gələn təxminən 7000 Şərqi Almaniya vətəndaşının Qərbə getməsinə icazə verilir. Seneqambiya Konfederasiyası sərhəddəki fikir ayrılıqlarına görə ləğv edilir. 1 oktyabr — 7 iyunda qəbul edilmiş qanunla (dünyada ilk belə qanundur) Danimarkada eynicinsli cütlüklərin nikahı leqallaşır. Panamanın hərbi lideri Manuel Noryeqa çevriliş cəhdinin qarşısını alır. Şərqi Almaniya hökuməti Qərbə növbəti immiqrasiyanın qarşısını almaq məqsədilə Çexoslovakiya ilə sərhədini bağlayır. 5 oktyabr — Dalay Lama Nobel sülh mükafatını qazanır. Kommunist Macarıstan Sosialist Fəhlə Partiyası özünü sosialist partiya olaraq yenidən təşkil etməyə və Macarıstan Sosialist Partiyası adlandırılmasına səs verir. ADR-də kommunist rejiminə qarşı ilk kütləvi nümayiş Şərqi Almaniyanın Plauen şəhərində başlayır. Bu, sonralar bütün ADR-i əhatə edən, 1990-cı ildə Almaniyanın yenidən birləşməsi ilə nəticələnən kütləvi nümayişlərin başlanğıcı hesab olunur. SSRİ-nin rəsmi xəbər agentliyi Voronej şəhərində UFO görülməsi barədə xəbər yayımlayır. Şərqi Almaniyanın Leypsiq şəhərində etirazçılar müxalif qrupların qanuniləşdirilməsini və demokratik islahatların aparılmasını tələb edirlər. 13 oktyabr — Norveç Fəhlə Partiyasının lideri Qro Harlem Brundtland Norveçin Baş naziri vəzifəsindən gedir. Oktyabrın 16-da onu bu vəzifədə Norveç Mühafizəkar Partiyasının lideri Yan Peder Syuse əvəz edir. 15 oktyabr — Cənubi Afrikada Volter Sisulu azadlığa buraxılır. 17 oktyabr — 6,9 bal gücündəki Loma Priyeta zəlzələsi San-Fransisko körfəz sahəsində və Mərkəzi Sahildə (Kaliforniya) dağıntılara yol açır. Nəticədə altmış üç nəfər həlak olur və beyzbol üzrə 1989-cu il Dünya Seriyası on gün təxirə salınır. Şərqi Almaniyanın kommunist lideri Erix Honekker səhhətində olan bəzi problemlərdən sonra ölkə başçısı vəzifəsindən getməyə məcbur olur və onu bu vəzifədə Eqon Krens əvəz edir. Macarıstan parlamenti çoxpartiyalı demokratiyanın bərpasına səs verir. NASA, Atlantis missiyası STS-34 vasitəsilə Yupiter planetini araşdırmaq üçün pilotsuz Qalileo orbitini işə salır. 23 oktyabr — 1956-cı il Macar inqilabından düz 33 il sonra Macarıstan, prezident Matyaş Süröş tərəfindən rəsmi olaraq respublika elan olunur (Macarıstan Xalq Respublikasını əvəz edir). Türkiyə Böyük Millət Məclisi Baş nazir Turqut Özalı Türkiyənin səkkizinci prezidenti seçir. Yarım milyon insan Şərqi Almaniyanın Leypsiq şəhərində nümayiş keçirir. Nikaraqua Prezidenti ABŞ-nin dəstəklədiyi kontrasla 1988-ci ilin aprel ayından qüvvədə olan atəşkəs sazişinə son qoyur. Şərqi Almaniya və Çexoslovakiya arasında sərhədlər yenidən açılır. 3 noyabr — Çexoslovakiyadan keçməsinə icazə verilən Şərqi Almaniyalı qaçqınlar Qərbi Almaniyanın Hof qəsəbəsinə çatırlar. 6 noyabr — Asiya-Sakit Okean İqtisadi Əməkdaşlığı yaradılır. Soyuq müharibə: Almaniya Sosialist Birlik Partiyasının lideri Eqon Krens dövlət başçısı olaraq qalsa da, Şərqi Almaniyanın kommunist hökuməti istefa verir. Devid Dinkins Nyu-York şəhərinin ilk afroamerikalı meri olur. Soyuq müharibə və Berlin divarının sökülməsi: Günter Şabovski təsadüfən canlı yayımda mətbuat konfransında Şərqi Almaniyadan Qərbi Almaniyaya səyahət üçün yeni qaydaların ""dərhal"" qüvvəyə minəcəyini bildirir. Həmin axşam Şərqi Almaniya Berlin divarında öz vətəndaşlarının onilliklər ərzində ilk dəfə olaraq Qərbi Almaniyaya sərbəst səyahət etmələrinə imkan verən keçid məntəqələri açır. İlk həftədə Şərqi Almaniya əhalisinin təxminən 25%-nə səyahət vizaları verilir (Almanlar 17 noyabr tarixini divarın sökülməsi kimi qeyd edirlər). Ana Vətən Partiyasından Yıldırım Akbulut Türkiyədə yeni (47-ci) hökuməti formalaşdırır. 10 noyabr — Bolqarıstanda 45 illik kommunist rejiminin hakimiyyətindən sonra Bolqarıstan Kommunist Partiyasının lideri Todor Jivkovu bu vəzifədə xarici işlər naziri Pyotr Mladenov əvəz edir. Mladenovun göstərişi ilə partiyanın adı Bolqarıstan Sosialist Partiyasına dəyişdirilir. 12 noyabr — Braziliya 1960-cı ildən bəri özünün ilk müstəqil prezident seçkilərini keçirir. 13 noyabr — Atası Şahzadə II Frans Yozefin ölümündən sonra II Hans-Adam Lixtenşteyn şahzadəsi olur. 14 noyabr — Namibiyada keçirilən parlament seçkilərində Cənub-Qərbi Afrika Xalq Təşkilatı qələbə qazanır. Polşanın Solidarnost təşkilatının rəhbəri Lex Valensa ABŞ Konqresinin birgə sessiyasına müraciət edir. 29 ildən sonra Braziliyada ilk müstəqil seçkilərin birinci mərhələsi keçirilir; Fernandu Kolor di Melu və Luis İnasiu Lula da Silva gələn ay keçiriləcək ikinci tura yüksəlirlər. 16 noyabr — Estée Lauderin Moskvada satış nöqtəsi açılır. Bununla da SSRİ-də ilk dəfə ABŞ kosmetika mağazası fəaliyyətə başlayır. 17 noyabr — Soyuq müharibə: Məxməri inqilab — Çexoslovakiyanın Praqa şəhərində keçirilən dinc tələbə nümayişi çevik polis qüvvələri tərəfindən ağır şəkildə yatırılır. Bu hadisə kommunist hökumətini devirmək məqsədi daşıyan inqilaba səbəb olur: həmin inqilab isə 29 dekabrda uğur qazanır. 20 noyabr — Soyuq müharibə: Məxməri inqilab — Çexoslovakiyanın Praqa şəhərində toplaşan dinc etirazçıların sayı bir gün ərzində 200 000-dən yarım milyona çatır. 22 noyabr — Qərbi Beyrutda Livan Prezidenti Rene Moavadın motosiklet kortecinin yaxınlığında partlayan bomba onun ölümünə səbəb olur. 24 noyabr — Sərbəst seçkilər və digər islahatlar tələb edən və bir həftə davam edən nümayişlərdən sonra Baş katib Miloş Yakeş və Çexoslovakiya Kommunist Partiyasının digər liderləri istefa verir. Yakeşi vəzifədə Karel Urbanek əvəz edir. 26 noyabr — Luis Alberto Lakalye de Errera Uruqvayın prezidenti seçilir. 27 noyabr — Kolumbiyanın yerli sərnişindaşıma reysi olan Avianka Hava Yolları reys 203 1990-cı il prezident seçkilərinin namizədi Sesar Qavirianı qətlə yetirməyə (uğursuz) cəhd edən Medellin Karteli tərəfindən partladılır. Azərbaycan SSR-in Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində xüsusi idarəçilik forması ləğv edilir. Çexoslovakiya Kommunist Partiyası siyasi hakimiyyətdəki monopoliyadan imtina edəcəklərini elan edir (dekabr ayında keçirilən seçkilər nəticəsində qırx ildən sonra Çexoslovakiyada ilk qeyri-kommunist hökumət hakimiyyətə gəlir). 29 noyabr — Hindistan Milli Konqresi partiyası 1989-cu il parlament seçkilərində yerlərin təxminən yarısını itirdikdən sonra Raciv Qandi Hindistanın Baş naziri vəzifəsindən istefa edir. 30 noyabr — Deutsche Bank İdarə Heyətinin üzvü Alfred Herrhauzen Bad Homburqda bomba partlayışı nəticəsində öldürülür (Qırmızı Ordu Fraksiyası cinayətə görə məsuliyyəti öz üzərinə götürür). Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının Baş katibi Mixail Qorbaçov Papa II İohann Pavel ilə görüşündə Sovet İttifaqı vətəndaşları üçün daha böyük din azadlığı vəd edir. Soyuq müharibə: Şərqi Almaniya parlamenti kommunistlərin üstünlük təşkil etdiyi Almaniya Sosialist Birlik Partiyasına hakimiyyətdə inhisar hüququ verən konstitusiya müddəasını ləğv edir. İki gün sonra Eqon Krens Siyasi Büro və Mərkəzi Komitədən istefa verir. Filippində prezident Korason Akino hökumətinə qarşı hərbi çevriliş cəhdi başlayır. ABŞ-nin müdaxiləsi nəticəsində 9 dekabrda çevriliş yatırılır. 2 dekabr — Çində keçirilən parlament seçkilərində Homindan partiyası səslərin yalnız 53%-ni qazanaraq qırx ilin ən uğursuz seçki ilini yaşamış olur. Eqon Krens də daxil olmaqla, Şərqi Almaniyada hakim Almaniya Sosialist Birlik Partiyasının üzvləri istifa verirlər. Hans Modrov ölkənin de fakto sonuncu lideri olur. Soyuq müharibə: Malta sammiti — Malta sahillərində 2 günlük görüşə yekun vuran ABŞ Prezidenti Corc H. V. Buş və Sovet lideri Mixail Qorbaçov dövlətləri arasında Soyuq müharibənin sona yaxınlaşa biləcəyini ifadə edən açıqlamalar verirlər. Qorbaçov 1968-ci ildə Varşava Paktının Çexoslovakiyaya hücumunu tənqid edir. 4 dekabr — İordaniyanın Baş naziri Zayd ibn Şakiri vəzifədə Mudar Badran əvəz edir. 6 dekabr — Eqon Krens Almaniya Demokratik Respublikası Dövlət Şurasının sədri vəzifəsindən istefa edir və bu vəzifəni tutan ilk qeyri-kommunist Manfred Gerlax ilə əvəzlənir. Ladislav Adamets Çexoslovakiya Baş naziri vəzifəsindən gedir. Dekabrın 10-da onu bu postda Marian Çalfa əvəz edir. Nəğməli inqilab: Litva Sovet Sosialist Respublikası Kommunist Partiyasının təkbaşına hakimiyyətini ləğv edən ilk Sovet sosialist respublikası olur. 9 dekabr — Almaniya Sosialist Birlik Partiyası islahatçı Qreqor Gizini partiyanın sədri seçir. Çexoslovakiya Prezidenti Qustav Qusak yeni qurulan qeyri-kommunist hökumətdə and içdikdən dərhal sonra prezident vəzifəsindən gedir. Tsaxia Elbeqdorj ikinci ən qədim kommunist ölkəni dinc yolla demokratik dövlətə çevirən Monqolustan demokratik hərəkatının qurulduğunu elan edir. 11 dekabr — Altı ölkəni təmsil edən altı tədqiqatçıdan ibarət Beynəlxalq Trans-Antarktida Ekspedisiyası Cənub qütbünə çatır. 14 dekabr — On altı ildən sonra özünün ilk müstəqil seçkilərini keçirən Çili Patrisio Eylvini prezident seçir. Bununla da ilk dəfə olaraq, Kuba istisna olmaqla, bütün İbero-Amerika ölkələri eyni vaxtda konstitusiyalı hökumətlərini seçirlər. 15 dekabr — Narko-baron Xose Qonsalo Rodriges Qaça Kolumbiya polisi tərəfindən qətlə yetirilir. 16 dekabr — Macar azlığın təşəbbüsü ilə Timişoara şəhərində Rumıniya inqilabı başlayır. Timişoarada davam edən Rumıniya inqilabı zamanı qiyamçılar Rumıniya Kommunist Partiyası Rayon Komitəsinin yerləşdiyi binaya daxil olaraq böyük ziyan vururlar. Ordu çağırılsa da, vəziyyətə tam nəzarət edə bilmir. Braziliyada 29 ildən sonra keçirilən ilk müstəqil seçkilərin ikinci mərhələsi baş tutur: Fernandu Kolor di Melu prezident seçilir və 1990-cı ildən səlahiyyətlərinin icrasına başlayır. Fox-da Simpsonlar cizgi serialının ilk bölümü yayımlanır. Rumıniya inqilabı: bir sıra şəhərlərdə işçilər kommunist rejiminə etiraz əlaməti olaraq tətil edirlər. Qərbi Avstraliyada yetkinlik yaşına çatan şəxslər arasında onların razılığı ilə baş tutan homoseksual hərəkətlər sodomiyanın dekriminallaşdırılmasını nəzərdə tutan yeni islahatçı qanunla dekriminallaşdırılır. 20 dekabr — Panamalı diktator Manuel Noryeqanı devirmək məqsədilə ABŞ Just Cause əməliyyatını başladır. 21 dekabr — Nikolae Çauşesku Rumıniya Kommunist Partiyasının Buxarestdəki qərargahının həyətində toplaşan 110 minə yaxın adama müraciət edir. Görünməmiş bir şəkildə kütlənin əksəriyyəti ona qarşı çıxır. Bir həftə davam edən qanlı nümayişlərdən sonra, İon İliesku Rumıniya Prezidenti vəzifəsini icra etməyə başlayır və saray üsyançılar tərəfindən ələ keçirildikdən sonra sarayı vertolyotla tərk edən Nikolae Çauşeskunun kommunist diktaturasına son qoyulur. Ordunun böyük hissəsi Buxarestdəki üsyançılara qoşulur. Berlindəki Brandenburq qapısı yenidən açılır. 23 dekabr — Nikolae və Yelena Çauşesku Tırqovişte şəhərində tutulurlar. Rumıniyanın devrilmiş lideri Nikolae Çauşesku və xanımı Buxarestdən kənarda mühakimə və edam olunurlar. Yaponiya bankının İdarə Heyəti nəhayət iqtisadi köpüyün zirvəyə qalxmasına və düşməsinə səbəb olan böyük faiz artımını elan edir. 28 dekabr — Aleksandr Dubçek Çexoslovakiya Federal Məclisinin (parlamentin) sədri seçilir. Çex yazıçı, filosof və dissident Vatslav Havel Çexoslovakiyanın kommunizm devrildikdən sonra seçilən ilk prezidenti olur. Honkonq Vyetnamlı qaçqınları zorla geri qaytarmaq qərarına gəldikdən sonra üsyanlar başlayır. 30 dekabr — Gəncə şəhərinin tarixi adı bərpa edilir. Naxçıvan MSSR-də Araz çayı boyu Sovet-İran sərhəd qurğuları dağıdılır. Polşa prezidenti Baltseroviç Planını imzalayır; nəticədə Polşada kommunist sistemini kapitalist sistem əvəz edir və Varşava Müqaviləsi Təşkilatından imtina olunur. 1 yanvar — Adel Enel, fransız aktrisa Aleks Devid Lins, amerikan uşaq aktyoru Kohey Utimura, yapon gimnast Kərim Hüseyn, İsveçrəli atlet Labrinth, Britaniyalı musiqiçi Culius Yeqo, Keniyalı cirit atıcısı Endi Kerroll, ingilis futbolçu Niki Romero, holland DJ 7 yanvar — Emiliano İnsua, Argentinalı futbolçu Maykl Bizli, amerikan basketbolçu Nina Dobrev, Kanada aktrisası Emili Mid, amerikan aktrisa Ho Sol-çji, Cənubi Koreyalı müğənni Zuriya Veqa, Meksika aktrisası və müğənnisi 11 yanvar — Naif Hazazi, Səudiyyə Ərəbistanlı futbolçu 15 yanvar — Aleksey Çerepanov, rus buz hokkeyi oyunçusu 16 yanvar — İvonn Zima, amerikan aktrisa 19 yanvar — Kelli Meri Tren, amerikan aktrisa Murilo de Almeida, Braziliya-Şərqi Timur futbolçusu Doğuş Balbay, türk basketbolçu Sergey Fesikov, rus üzgüçü Henrix Mxitaryan, erməni futbolçu 24 yanvar — Qun Licao, Çinli güllə atıcısı 27 yanvar — Rikki van Volfsvinkel, holland futbolçu 28 yanvar — Bruno Masso, Fransa doğumlu alman fiqurçu 2 fevral — İvan Perişiç, xorvat futbolçu Nkosi Conson, Cənubi Afrikalı QİÇS haqqında məlumatlandırma kampaniyasının fəalı Larissa Ramos, Braziliyalı gözəllik yarışması qalibi 5 fevral — Ceremi Sampter, amerikan aktyor Nil Teylor, Uelsli futbolçu Ayzeya Tomas, amerikan basketbolçu 12 fevral — Əfşan Azad, Britaniyalı aktrisa və model 15 fevral — Ayaka Nisivaki, yapon müğənni və rəqqasə 16 fevral — Elizabet Olsen, amerikan aktrisa Rebekka Edlinqton, Britaniyalı üzgüçü Kord Overstrit, amerikan aktyor, müğənni və musiqiçi 20 fevral — Cek Falaxi, amerikan aktyor Korbin Blyu, amerikan aktyor, model, rəqqas, kinoprodüser və müğənni-söz yazarı Skaut Teylor-Kompton, amerikan aktrisa Treys Sayrus, amerikan musiqiçi Deniel Kaluya, ingilis aktyor Kosta Kufos, Yunanıstan doğumlu amerikan basketbolçu Kana Hanadzava, yapon müğənni Li San-hva, Cənubi Koreyalı idmançı 27 fevral — Stiven Kiprotiç, Uqandalı marafonçu Daniella Mone, amerikan aktrisa və müğənni Karlos Vela, Meksikalı futbolçu Jan-Frederik Şapyui, fransız xizəkçi Natali Emmanuel, ingilis aktrisa Tobi Alderveyreld, Belçikalı futbolçu 4 mart — Erin Hiterton, amerikan model Ceyk Lloyd, amerikan aktyor Sterlinq Nayt, amerikan aktyor 6 mart — Aqnyeşka Radvanska, polyak tennisçi 9 mart — Kim Theyon, Cənubi Koreyalı müğənni Daniella Kertes, İsrail aktrisası Anton Yelçin, Rusiya doğumlu amerikan aktyor 12 mart — Tayler Kleri, amerikan üzgüçü Piçes Geldof, Britaniyalı model Pyer Nine, fransız aktyor 14 mart — Kolbi O'Donis, amerikan müğənni Gil Roberts, amerikan atlet Keytlin Ueks, amerikan aktrisa Bleyk Qriffin, amerikan basketbolçu Teo Volkott, ingilis futbolçu Şinci Kaqava, yapon futbolçu Morved Klark, Britaniyalı aktrisa Lili Kollinz, Britaniya doğumlu amerikan aktrisa Kana Nisino, yapon müğənni, söz yazarı 20 mart — Sun Feyfey, Çinli model Xordi Alba, ispan futbolçu Takeru Sato, yapon aktyor 25 mart — Eli Mişalka, amerikan aktrisa və müğənni 29 mart — Arnold Peralta, Honduraslı futbolçu 31 mart — Lyu Tsige, Çinli üzgüçü 4 aprel — Kris Herd, Avstraliya futbolçusu 5 aprel — Lili Ceyms, Britaniyalı aktrisa 7 aprel — Teddi Riner, fransız cüdoçu 8 aprel — Qabriella Vayld, ingilis aktrisa və model Cessika Çon, ABŞ doğumlu Koreyalı müğənni Aliyə Şövkət, amerikan aktrisa Nina Davuluri, amerikan spiker Karlos Valdes, Kolumbiyalı aktyor və müğənni 22 aprel — Luis Smit, Britaniyalı gimnast Anastasiya Baranova, Rusiya doğumlu amerikan aktrisa Nikol Vaydişova, çex tennisçi Emanuela de Paula, Braziliyalı model Maykl van Gerven, holland darts oyunçusu Aysel Teymurzadə, Azərbaycan müğənnisi Lyuk Breysi, Avstraliya aktyoru Kan De-son, Cənubi Koreyalı müğənni Lars Bender, alman futbolçu Sven Bender, alman futbolçu Marta Hant, amerikan model 28 aprel — Kim Sonkyu, Cənubi Koreyalı müğənni və rəqqas 2 may — Sem Tsuy, amerikan müğənni, söz yazarı, prodüser, aktyor 3 may — Katinka Xossu, Macarıstan üzgüçüsü Daniel Dyurta, Macarıstan üzgüçüsü Rori Makilroy, Şimali İrlandiya qolfçusu Ceyms van Rimsdayk, amerikan buz hokkeyçi 5 may — Kris Braun, amerikan müğənni Dominika Sibulkova, Slovakiya tennisçisi Otto Nous, İsveç DJ-i və prodüseri 8 may — Keti Bi, Britaniya müğənnisi 10 may — Lindsi Şou, amerikan aktrisa Kem Nyuton, amerikan futbolçu Prins Roys, amerikan müğənni və söz yazarı Covani dos Santos, Meksika futbolçusu 12 may — Elefteria Elefteriu, Yunanıstan-Kipr müğənnisi və aktrisası Rob Qronkovski, amerikan futbolçu Alina Talay, Belarusiya atleti 15 may — Li Sunqyu, ABŞ doğumlu Koreya müğənnisi 17 may — Tessa Vertyu, Kanada fiqurçusu 21 may — Hel Robson-Kanu, Uels futbolçusu Esekyel Skelotto, İtaliya futbolçusu Cefferi Teylor, İsveç basketbolçusu Tara Korrea-Makmallen, amerikan aktrisa G-Eazy, amerikan hip-hop müğənnisi, prodüser 25 may — Alyona Mun, Moldova pop müğənnisi 26 may — Pak Ye-ın, Koreyalı müğənni 28 may — Aleksey Neqodaylo, Rusiya bobsleyçisi Eytour İngi Qunnleyqsson, İslandiya müğənnisi Rayli Kio, amerikan model Eyli, Koreya-ABŞ müğənnisi və söz yazarı Hyomin, Cənubi Koreya müğənnisi Pablo Alboran, İspaniya müğənnisi Bas Dost, holland futbolçu Daul Kim, Cənubi Koreya modeli Marko Roys, Almaniya futbolçusu 2 iyun — Freddi Adu, amerikan futbolçu 3 iyun — İmogen Pots, Britaniya aktrisası Pavel Faydek, Polşa çəkic atanı Eldar Qasımov, Azərbaycan müğənnisi 5 iyun — Kem Atkinson, amerikan buz hokkeyçisi Timeya Baçinski, İsveçrə tennisçisi Amori Vassili, Fransa opera müğənnisi 14 iyun — Lyusi Heyl, amerikan aktrisa və müğənni 17 iyun — Simon Battl, amerikan aktrisa və müğənni Pyer-Emerik Obameyanq, Fransa doğumlu Qabon futbolçusu Anna Fayt, Avstriya dağ xizəkçisi Rene Olsted, amerikan aktrisa və müğənni 19 iyun — Cakomo Cianniotti, İtaliya-Kanada aktyoru 20 iyun — Kristofer Mins-Plass, amerikan aktyor Loren Bennett, Britaniyalı müğənni, rəqqasə, müğənni, fotoqraf və model Liza Kerrinqton, Yeni Zelandiya kanoesürəni 25 iyun — Kris Broşu, amerikan aktyor, müğənni və söz yazarı 27 iyun — Mettyu Lyuis, Britaniya aktyoru Markiplier, amerikan YouTuber Co Kovaç, amerikan idmançı 30 iyun — Asbel Kiprop, Keniyalı atlet Daniel Rikiardo, Avstraliyalı Formula 1 pilotu Faruk Ben Mustafa, Tunis futbolçusu Dev, amerikan müğənni Aleks Morqan, amerikan futbolçu 4 iyul — Yun Ducun, Koreyalı müğənni 5 iyul — Deyan Lovren, Xorvatiya futbolçusu 7 iyul — Kim Bum, Cənubi Koreya aktyoru 8 iyul — Yarden Cerbi, İsrailin dünya çempionu cüdoçusu 10 iyul — Karlos Sambrano, Peru futbolçusu Devid Henri, amerikan aktyor və rejissor Martin Klijan, Slovakiya tennisçisi 12 iyul — Fibi Tonkin, Avstraliya aktrisası və modeli 13 iyul — Sayumi Mitisige, yapon müğənni 15 iyul — Tristan Vayldz, amerikan aktyor və müğənni Qaret Beyl, Uels futbolçusu Kim U-bin, Cənubi Koreyalı model və aktyor Dmitri Solovyov, Rusiyalı buz rəqqası Ceymi Benn, Kanada buz hokkeyçisi Kris Qanter, Uels futbolçusu Marko Fabian, Meksika futbolçusu Ceymi Veylett, ingilis aktyor Rori Kalkin, amerikan aktyor Kiqen Allen, amerikan aktyor Yon Tumarkin, İsrail aktyoru və müğənnisi 23 iyul — Deniel Redkliff, Britaniya aktyoru 24 iyul — Eko Yuli İravan, İndoneziyalı ağır atlet Felipe Kitaday, Braziliyalı cüdoçu Leyla İsmayılova, Belarus proqramının aparıcısı, model 30 iyul — Aleş Esparqaro, ispan pilot Viktoriya Azarenko, Belarusiya tennisçisi Aleksis Knapp, amerikan aktrisa və müğənni Zelda Vilyams, amerikan aktrisa Medison Bamqarner, amerikan beyzblçu Tiffani Hvan, ABŞ doğumlu Koreya müğənnisi 2 avqust — Naser Şadli, Belçika futbolçusu 3 avqust — Sem Hatçinson, ingilis futbolçu Cessika Mauboy, Avstraliya aktrisası, müğənni və söz yazarı Vanq Hao, Çin şahmatçısı Şanşan Fen, Çin qolfçusu Danitsa Radoyçiç, Serbiya müğənnisi 7 avqust — Demar Derozan, amerikan basketbolçu Ben Sahar, İsrail futbolçusu Brenton Tueytes, Avstraliya aktyoru 11 avqust — Ursula Korbero, ispan aktrisa 14 avqust — Ander Herrera, ispan futbolçu Belinda Pereqrin, Meksika müğənnisi və aktrisası Co Conas, amerikan musiqiçi, aktyor və müğənni Karlos Penaveqa, amerikan aktyor, rəqqas və müğənni 20 avqust — Cadd Tramp, ingilis snukerçi Robert Noks, ingilis aktyor Heyden Panettyer, amerikan aktrisa və müğənni 26 avqust — Ceyms Harden, amerikan basketbolçu Valtteri Bottas, Finlandiyalı Formula 1 pilotu Kessedi Poup, amerikan müğənni, söz yazarı 30 avqust — Bibi Reksa, amerikan müğənni, söz yazarı Bill Kaulits, alman müğənni Cefferson Montero, Ekvadorlu futbolçu Deniel Starric, ingilis futbolçu Aleşandre Pato, Braziliya futbolçusu Zedd, DJ, musiqiçi, söz yazarı Elena Delle Donn, amerikan basketbolçu Katerina Qrehem, İsveçrə doğumlu amerikan aktrisa, model, müğənni və rəqqasə 8 sentyabr — Aviçi, İsveç DJ-i, prodüser 13 sentyabr — Tomas Müller, alman futbolçu 14 sentyabr Cimmi Batler, amerikan basketbolçu Loqan Henderson, amerikan aktyor, rəqqas və müğənni 15 sentyabr — Stelyana Nistor, Rumıniyalı gimnast 17 sentyabr — Danielle Bruks, amerikan aktrisa və müğənni 19 sentyabr — Tayrik Evans, amerikan basketbolçu 20 sentyabr — Andrey Martin, Slovakiyalı tennisçi 21 sentyabr — Ceyson Derulo, amerikan müğənni və aktyor 22 sentyabr Kim Hyoyon, Koreyalı müğənni Sabina Lisiçki, alman tennisçi 23 sentyabr — Brendon Cenninqs, amerikan basketbolçu 24 sentyabr — Pia Vurtsbax, Almaniya-Filippin aktrisası və model 25 sentyabr — Cordan Cavaris, Kanada aktyoru 26 sentyabr — Kiran Gibbs, ingilis futbolçu 27 sentyabr — Park The-hvan, Cənubi Koreyalı üzgüçü 1 oktyabr — Bri Larson, amerikan aktrisa Dakota Conson, amerikan aktrisa Kimmi Mayssner, amerikan fiqurçu Viktoriya Rebensburq, alman dağ xizəkçisi 10 oktyabr — Eymi Tiqarden, amerikan aktrisa 11 oktyabr — Mişel Vi, amerikan qolfçu 12 oktyabr — Paulo Qanso, Braziliyalı futbolçu 13 oktyabr — Aleksandriya Okasio-Kortez, amerikan siyasətçi 15 oktyabr — Entoni Coşua, Britaniyalı boksçu 20 oktyabr — Cess Qlinn, Britaniyalı müğənni Kristian Qamboa, Kosta-Rikalı futbolçu Şeney Qrayms, Kanadalı aktrisa Pyudipay, İsveçli YouTuber, şərhçi Elayza Teylor, Avstraliyalı aktrisa 25 oktyabr — Mia Vasikovska, Avstraliyalı aktrisa 28 oktyabr — Kamil Myuffa, fransız üzgüçü 29 oktyabr — Primoj Roqliç, Sloveniyalı velosipedçi 30 oktyabr — Nastya Lyukin, amerikan gimnast 1 noyabr — Keytlin Tarver, amerikan müğənni, söz yazarı və aktrisa 6 noyabr — Cozi Altidor, amerikan futbolçu 9 noyabr — Canluka Bezzina, Maltalı həkim və müğənni Nik Blekmen, İngiltərə-İsrail futbolçusu Adam Rippon, amerikan fiqurçu Reyna Tanaka, yapon rok ifaçısı 14 noyabr — Ceyk Livermor, ingilis futbolçu 19 noyabr — Tyga, amerikan reper Kodi Linli, amerikan aktyor Sergey Polunin, Ukraynalı balet rəqqası 21 noyabr — Fabian Delf, ingilis futbolçu 22 noyabr — Olden Erenrayk, amerikan aktyor 25 noyabr — Tom Days, Belçikalı müğənni, söz yazarı 5 dekabr — Kvon Yuri, Koreyalı müğənni Nikolas Holt, Britaniyalı aktyor Kaleb Lendri Cons, amerikan aktyor və musiqiçi 9 dekabr — Erik Bledso, amerikan basketbolçu 10 dekabr — Marion Mareşal, fransız siyasətçi Ketrin Şvartsenegger, amerikan müəllif Teylor Svift, amerikan müğənni, söz yazarı 14 dekabr — Onyu, Koreyalı müğənni 17 dekabr — Andre Ayyu, Qanalı futbolçu 18 dekabr — Eşli Benson, amerikan aktrisa Şeyxu Kuyate, Seneqallı futbolçu Tamanna Bhatiya, Hindistanlı aktrisa və model 22 dekabr — Cordin Sparks, amerikan müğənni 26 dekabr — Yohan Bleyk, Yamaykalı atlet 27 dekabr — Yekaterina Laqno, Ukraynalı şahmatçı Cessi Bakli, İrlandiyalı aktrisa və müğənni Salvador Sobral, Portuqaliyalı soul və caz müğənnisi Ceyn Levi, amerikan aktrisa Key Nisikori, yapon tennisçi Rayan Şekler, amerikan skeytbordçu Yun Bora, Cənubi Koreyalı müğənni və aktrisa 7 yanvar — Hirohito, Yaponiya imperatoru 11 yanvar — Xose Bustamante-i-Rivero, Peru siyasətçisi, diplomatı və hüquqşünası, 33-cü Peru prezidenti 13 yanvar — Co Spinell, amerikan aktyor 18 yanvar — Bryus Çatvin, Britaniyalı müəllif Yuzef Sirankeviç, polyak kommunist siyasətçi, Polşanın Baş naziri (2 dəfə) və 15-ci Polşa prezidenti Beatris Lilli, Kanadalı aktrisa 23 yanvar — Salvador Dali, ispan rəssam 24 yanvar — Ted Bandi, amerikan seriyalı qatil 28 yanvar — Halina Konopatska, polyak atlet 2 fevral — Ondrey Nepela, slovak fiqurçu 3 fevral — Con Kassavetis, amerikan aktyor 6 fevral — Barbara Takman, amerikan tarixçi 9 fevral — Osamu Tezuka, yapon rəssam 14 fevral — Ceyms Bond, amerikan ornitoloq 21 fevral — Şandor Marai, macar yazıçı və jurnalist 27 fevral — Konrad Lorens, Avstriya zooloqu, fiziologiya və ya tibb üzrə Nobel mükafatı laureatı 6 mart — Harri Endryus, Britaniyalı aktyor 9 mart — Robert Meppltorp, amerikan fotoqraf 14 mart — Zita Burbon-Parmskaya, Avstriya imperatriçəsi, Macarıstan kraliçası 17 mart — Fərman Kərimzadə, Azərbaycanlı yazıçı 27 mart — Mey Ellison, amerikan aktrisa 29 mart — Bernar Blie, fransız aktyor 1 aprel — Xorxe Robledo, Çilili futbolçu 3 aprel — Mustafa Çağatay, türk siyasətçi, Şimali Kiprin üçüncü Baş naziri Ebbi Hoffman, amerikan siyasi aktivist Şuqar Rey Robinson, amerikan boksçu 15 aprel — Hu Yaoban, Çin Kommunist Partiyasının Baş katibi 19 aprel — Dafna dü Morye, Britaniyalı yazıçı 22 aprel Emilio Gino Segre, italyan fizik, fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı 23 aprel — Amani Diori, Nigerin ilk prezidenti 26 aprel — Lyusil Boll, amerikan aktrisa 27 aprel — Konosuke Matsuşita, yapon iş adamı 30 aprel — Serco Leone, italyan rejissor 1 may — Edvard Oxab, polyak aktivist və siyasətçi, 13-cü Polşa prezidenti 2 may — Cüzeppe Siri, italyan kardinal 3 may — Kristin Yorgensen, Norveçli aktrisa, müğənni və yazıçı Con Hikk, Britaniyalı iqtisadçı, iqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı Gilda Radner, amerikan aktrisa 26 may — Don Revi, ingilis futbolçu 3 iyun — Ruhullah Xomeyni, İran filosofu, siyasətçi, inqilabçı və şiə müsəlmanlarının dini lideri, İranın ilk Ali Rəhbəri Corc Bidl, ABŞ genetiki. Rəşid Behbudov, Azərbaycanlı müğənni və aktyor 10 iyun — Süleyman Rüstəm, Azərbaycanlı şair 23 iyun — Verner Best, alman nasist, hüquqşünas, polis rəisi və SS-Oberqruppenfürer 24 iyun — Misora Hibari, yapon müğənni 27 iyun — Alfred Culs Ayer, Britaniyalı filosof 28 iyun — Yoris İvens, holland kino mütəxəssisi 30 iyun — Hilmar Baunsqor, Danimarkalı siyasətçi, Danimarkanın 34-cü Baş naziri Andrey Qromıko, SSRİ siyasətçisi və diplomatı Franklin Şeffner, amerikan rejissor 4 iyul — Leyla Məmmədbəyova, Azərbaycanlı təyyarəçi 6 iyul — Yanoş Kadar, macar siyasətçi və kommunist lider, Macarıstanın 46-cı Baş naziri 10 iyul — Mel Blank, amerikan dublyaj aktyoru 11 iyul — Lourens Olivye, ingilis aktyor və rejissor 16 iyul — Herbert fon Karayan, Avstriyalı rejissor 18 iyul — Rebekka Şeffer, amerikan aktrisa 23 iyul — Donald Bartelm, amerikan yazıçı 12 avqust — Vilyam Şokli, amerikan fizik, Nobel mükafatı laureatı 15 avqust — Minoru Genda, yapon hərbi pilot və siyasətçi 22 avqust — Hyui Persi Nyuton, afroamerikalı siyasi aktivist 23 avqust — Ronald Devid Leynq, Britaniyalı psixiatr 26 avqust — İrvinq Stoun, amerikan yazıçı Jorj Simenon, Belçikalı yazıçı Ronald Saym, Yeni Zelandiya doğumlu tarixçi 14 sentyabr — Peres Prado, Kubalı musiqiçi 15 sentyabr — Robert Penn Vorren, amerikan yazıçı 22 sentyabr — İrvinq Berlin, amerikan bəstəkar 28 sentyabr — Ferdinand Markos, Filippinli diktator, siyasətçi və dövlət xadimi, Filippinin 10-cu prezidenti 30 sentyabr — Vircil Tomson, amerikan bəstəkar 4 oktyabr — Qrem Çepmen, Britaniyalı komediya aktyoru 6 oktyabr — Bett Deyvis, amerikan aktrisa 16 oktyabr — Kornel Vayld, amerikan aktyor 20 oktyabr — Entoni Kueyl, Britaniyalı aktyor 26 oktyabr — Çarlz Pedersen, amerikan kimyaçı, Nobel mükafatı laureatı 5 noyabr — Vladimir Horovits, Rusiyalı piano ifaçısı Linn Bari, amerikan aktrisa Lonardo Şaşa, italyan yazıçı 22 noyabr — Rene Moavad, Livanlı hüquqşünas və siyasətçi, 13-cü Livan prezidenti 24 noyabr — Abdulla Azzam, Fələstinli teoloq 26 noyabr — Əhməd Abdalla, Komorlu siyasətçi, Komor adalarının ilk prezidenti 27 noyabr — Karlos Arias Navarro, ispan siyasətçi, İspaniyanın 71-ci Baş naziri 30 noyabr — Ahmadu Ahico, Kamerunlu siyasətçi, Kamerunun ilk Baş naziri və ilk prezidenti 1 dekabr — Alvin Eyli, amerikan rəqqas və xoreoqraf 3 dekabr — Suru-Miqan Apiti, Beninli siyasi xadim, Beninin 2-ci prezidenti 6 dekabr — Con Peyn, amerikan aktyor 14 dekabr — Andrey Saxarov, SSRİ fiziki və aktivist, Nobel sülh mükafatı laureatı Silvana Manqano, italyan aktrisa Li Van Klif, amerikan aktyor 21 dekabr — Yan Çikker, slovak bəstəkar 22 dekabr — Semyuel Bekket, İrlandiyalı yazıçı, Nobel mükafatı laureatı Yelena Çauşesku, Rumıniyalı siyasətçi, Rumıniya Baş nazirinin müavini Nikolae Çauşesku, Rumıniyalı siyasətçi, diktator və Kommunist Partiyasının rəhbəri, Rumıniyanın ilk prezidenti 28 dekabr — Herman Obert, Avstriya-Macarıstan doğumlu alman mühəndis, fizik və alim Mixay Lantoş, macar futbolçu Gerhard Şröder, alman siyasətçi Nobel mükafatı laureatları Fizika — Norman Foster Ramzey, Hans Georq Demelt, Volfqanq Paul Kimya — Sidni Oltmen, Tomas Çek Tibb — Con Maykl Bişop, Harold Varmus Ədəbiyyat — Kamilo Xose Sela Sülh — XIV Dalay Lama İqtisadiyyat — Trüqve Hovelmu Xarici keçidlər Avropa 1989-cu ildən sonra",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186243
-1989 (Taylor's Version),"1989 (Taylor's Version) — amerikalı müğənni Teylor Sviftin yenidən yazdığı dördüncü albom. Bu onun 2014-cü ildə buraxdığı beşinci albomu olan ""1989""un yenidən yazılmış versiyasıdır. Albom 27 oktyabr 2023-cü ildə Republic Records tərəfindəm buraxılıb.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=832985
-1989 (albom),1989 — amerikall müğənni Teylor Sviftin beşinci studiya albomu. 27 oktyabr 2014-cü ildə Big Machine Records tərəfindən buraxılıb.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=812246
-1989 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1989 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1989; fr. Concours Eurovision de la chanson 1989) — sayca 34-cü Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Dünya şöhrətli müğənni Selin Dionun ifa etdiyi ""Ne partez pas sans moi"" mahnısı ilə 1988 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1989-cu ildə İsveçrə 32 il sonra ikinci dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə ölkənin Lozanna şəhərində ""Palais de Beaulieu"" sarayında keçirilmişdir. Müsabiqə 1989-cu ilin 6 may tarixində baş tutmuşdur. 1989-cu ildə Kipr bir illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönmüşdür. Ümumilikdə 22 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə Yuqoslaviya təmsilçiləri olan ""Riva"" qrupu ifa etdikləri ""Rock Me"" adlı mahnı ilə qalib gəlmişdir. İkinci yeri qazanan Böyük Britaniya təmsilçisini birincilikdən cəmi yeddi xal ayırmışdır. Bu Yuqoslaviyanın Avroviziyada iştirak etdiyi illər ərzindəki ilk qalibiyyəti idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=78450
-1989 Frankofoniya Oyunları,1989 Frankofoniya Oyunları (fr. Iers Jeux de la Francophonie) — 1989-cu ilin 8–22 iyul tarixləri arasında Mərakeşin Kasablanka və Rabat şəhərlərində keçirilmiş ilk Frankofoniya Oyunları. Bu oyunlarda 39 ölkədən 1700 atlet iştirak etmişdir. Xarici keçidlər Medal winners 1989 at jeux.francophonie.org Arxivləşdirilib 2013-12-24 at the Wayback Machine (fr.) Medal tables at jeux.francophonie.org Arxivləşdirilib 2015-10-06 at the Wayback Machine (fr.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475035
-198 (dəqiqləşdirmə),198 (ədəd) — ədəd 198 — Ağsu rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 20) E.ə. 198 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=158324
-198 (ədəd),"Yüz doxsan səkkiz — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz doxsan yeddidən sonra, yüz doxsan doqquzdan əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz doxsan səkkiz ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=158286
-1990,"20 yanvar — SSRİ prezidenti Mixail Qorbaçovun göstərişi ilə Sovet Ordusu hissələri həm quru, həm dəniz yolu ilə Bakı şəhərinə həmlə edərək 100-dən artıq silahsız insanı qətlə yetirdi. Bax: Qara Yanvar. 27 yanvar — Belarus dili Belarusiya Sovet Sosialist Respublikasının rəsmi dili elan edildi. 31 yanvar — SSRİ-tarixində ilk dəfə olaraq Moskva şəhərində McDonald's fəst fud şəbəkəsi açılır. Fevral — ABŞ-nin bütün uçuş reyslərində siqaret çəkmək qadağan olunur. 7 fevral — Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının ümumi səsverməsinin qərarı ilə kommunistlərin hakimiyyətdəki siyasi monopoliyaları təxirə salınır. 11 fevral — Nelson Mandela CAR-ın Viktor Versten Həbsxanasında 27-illik həbs cəzasından sonra azadlığa buraxılır. 15 fevral — 8 illik fasilədən sonra Böyük Britaniya və Argentina arasında diplomatik əlaqələr bərpa edilir. 2 ölkə arasında yaranmış münaqişəyə səbəb isə Argentinanın 1982-ci ildə Böyük Britaniyanın dəniz ərazilərindən biri hesab edilən Folklend adalarını işğal etməyə cəhd etməsi olmuşdur. 5 mart — SSRİ Ali Soveti “Azərbaycan SSR və Ermənistan SSR-də vəziyyəti sahmanlamaq tədbirləri haqqında” qərar qəbul edib. 11 mart —Mahnı İnqilabı:Litva Sovet Sosialist Respublikası SSRİ-nin tərkibindən ayrıldığını və müstəqil dövlət olduğunu bəyan etdi. 13 mart —SSRİ Ali Soveti 5 illik prezident seçilmək haqqında SSRİ Konstitusiyasında dəyişikliklər etdi. 15 mart — Mixail Qarbaçov tarixdə ilk və son dəfə olaraq SSRİ prezidenti seçildi. 15 mart — SSRİ Ali Soveti Litvanın müstəqil dövlət olması bəyanatının qanunsuz olduğunu elan etdi. 21 mart — Namibiya 75 illik asılılıqdan sonra CAR-ın tərkibindən ayrılaraq müstəqil dövlətə çevrilir. 24 mart — Hindistan öz ordusunu Şri Lanka ərizisindən çıxarır. 25 mart — Litvanın SSRİ-nin tərkibindən çıxmasını tələb edən tərəfdarların zərərsizləşdirilm��si üçün Sovet hökuməti Vilnüs şəhərinə tanklar göndərir. 28 mart —Cessi Ouens ABŞ prezidenti Corc Buş (ata) tərəfindən Konqres qızıl medalına layiq görüldü. 2 aprel -— Çində kompüter və kompüter ləvazimatları istehsal edən ASUS şirkətinin əsası qoyulur. 2 avqust -— İraqın Küveytə təcavüz etməsi. Qeyri-adi ""Hanq Nqa"" mehmanxanasının əsası qoyulmuşdur. 13 yanvar - Bakının “Azadlıq” meydanındakı izdihamlı mitinqdə Azərbaycan Xalq Cəbhəsi tərəfindən “Milli Müdafiə Şurası”nın yaradıldığının elan olunması. 14 yanvar - Ermənilərin torpaq iddiaları ilə bağlı təhdidlərinə biganə münasibətilə əlaqədar Bakıda kütləvi etiraz aksiyalarının başlanması. 15 yanvar - SSRİ Ali Soveti tərəfindən Azərbaycan və Ermənistanın sərhədyanı rayonlarında, Dağlıq Qarabağı əhatə edən şəhərlərdə fövqəladə vəziyyətin elan edilməsi;Dağlıq Qarabağ bölgəsində etnik qarşıdurmaların qarşısını almaq üçün əraziyə Sovet ordusu yeridilir. 18 yanvar - Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin binası qarşısında etiraz aksiyasiyasının başlanması. Naxçıvan Ali Soveti tərəfindən muxtar respublikanın SSRİ tərkibindən çıxması barədə qərar qəbul edilməsi. Azərbaycan Respublikasının dövlət gerbinin təsdiq olunması. Azərbaycanla Qazaxıstan arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. Sovet Ordusu tərəfindən Bakıda “Qanlı Yanvar” qırğınının həyata keçirilməsi. 6 mart - Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyəti tərəfindən «Ermənistan SSR-in ərazi iddialarının yolverilməzliyi haqqında» qərar qəbul edilməsi. 11 iyul — ""Tərtər-Kəlbəcər"" sərnişin avtobusunun erməni quldurları tərəfindən partladılması, 10 avqust — ""Tiflis-Ağdam"" marşrutu ilə hərəkət edən sərnişin avtobusu partladıldı, 20 nəfər həlak oldu, 30 nəfər yaralandı. Bu cinayətin təşkilatçıları, millətcə erməni olan A.Avanesyan və M.Tatevosyan cinayət məsuliyyətinə cəlb olundular. Altıağac Dövlət Qoruğunun təşkil olunması. 9 aprel — Kristen Stüart, amerikan aktrisa. 15 aprel — Emma Uotson, ingilis aktrisa. 29 may — Ramil Quliyev – Azərbaycan atleti. 23 oktyabr — Aksel Enström. Karma (oxatan) 2 dekabr — Aron Koplend, amerikalı bəstəkar. 8 aprel – Rayan Vayt – İİV/QİÇS virusuna yoluxduğu üçün oxuduğu məktəbdən çıxarılmasına qarşı apardığı mübarizə ilə Amerika Birləşmiş Ştatlarında milli simvol halına gələn amerikalı gənc. 27 may — Möhsün Abbasov — Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1950). Böyük Vətən müharibəsi (1941–45) iştirakçısı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4699
-1990-cı il,"20 yanvar — SSRİ prezidenti Mixail Qorbaçovun göstərişi ilə Sovet Ordusu hissələri həm quru, həm dəniz yolu ilə Bakı şəhərinə həmlə edərək 100-dən artıq silahsız insanı qətlə yetirdi. Bax: Qara Yanvar. 27 yanvar — Belarus dili Belarusiya Sovet Sosialist Respublikasının rəsmi dili elan edildi. 31 yanvar — SSRİ-tarixində ilk dəfə olaraq Moskva şəhərində McDonald's fəst fud şəbəkəsi açılır. Fevral — ABŞ-nin bütün uçuş reyslərində siqaret çəkmək qadağan olunur. 7 fevral — Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının ümumi səsverməsinin qərarı ilə kommunistlərin hakimiyyətdəki siyasi monopoliyaları təxirə salınır. 11 fevral — Nelson Mandela CAR-ın Viktor Versten Həbsxanasında 27-illik həbs cəzasından sonra azadlığa buraxılır. 15 fevral — 8 illik fasilədən sonra Böyük Britaniya və Argentina arasında diplomatik əlaqələr bərpa edilir. 2 ölkə arasında yaranmış münaqişəyə səbəb isə Argentinanın 1982-ci ildə Böyük Britaniyanın dəniz ərazilərindən biri hesab edilən Folklend adalarını işğal etməyə cəhd etməsi olmuşdur. 5 mart — SSRİ Ali Soveti “Azərbaycan SSR və Ermənistan SSR-də vəziyyəti sahmanlamaq tədbirləri haqqında” qərar qəbul edib. 11 mart —Mahnı İnqilabı:Litva Sovet Sosialist Respublikası SSRİ-nin tərkibindən ayrıldığını və müstəqil dövlət olduğunu bəyan etdi. 13 mart —SSRİ Ali Soveti 5 illik prezident seçilmək haqqında SSRİ Konstitusiyasında dəyişikliklər etdi. 15 mart — Mixail Qarbaçov tarixdə ilk və son dəfə olaraq SSRİ prezidenti seçildi. 15 mart — SSRİ Ali Soveti Litvanın müstəqil dövlət olması bəyanatının qanunsuz olduğunu elan etdi. 21 mart — Namibiya 75 illik asılılıqdan sonra CAR-ın tərkibindən ayrılaraq müstəqil dövlətə çevrilir. 24 mart — Hindistan öz ordusunu Şri Lanka ərizisindən çıxarır. 25 mart — Litvanın SSRİ-nin tərkibindən çıxmasını tələb edən tərəfdarların zərərsizləşdirilməsi üçün Sovet hökuməti Vilnüs şəhərinə tanklar göndərir. 28 mart —Cessi Ouens ABŞ prezidenti Corc Buş (ata) tərəfindən Konqres qızıl medalına layiq görüldü. 2 aprel -— Çində kompüter və kompüter ləvazimatları istehsal edən ASUS şirkətinin əsası qoyulur. 2 avqust -— İraqın Küveytə təcavüz etməsi. Qeyri-adi ""Hanq Nqa"" mehmanxanasının əsası qoyulmuşdur. 13 yanvar - Bakının “Azadlıq” meydanındakı izdihamlı mitinqdə Azərbaycan Xalq Cəbhəsi tərəfindən “Milli Müdafiə Şurası”nın yaradıldığının elan olunması. 14 yanvar - Ermənilərin torpaq iddiaları ilə bağlı təhdidlərinə biganə münasibətilə əlaqədar Bakıda kütləvi etiraz aksiyalarının başlanması. 15 yanvar - SSRİ Ali Soveti tərəfindən Azərbaycan və Ermənistanın sərhədyanı rayonlarında, Dağlıq Qarabağı əhatə edən şəhərlərdə fövqəladə vəziyyətin elan edilməsi;Dağlıq Qarabağ bölgəsində etnik qarşıdurmaların qarşısını almaq üçün əraziyə Sovet ordusu yeridilir. 18 yanvar - Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin binası qarşısında etiraz aksiyasiyasının başlanması. Naxçıvan Ali Soveti tərəfindən muxtar respublikanın SSRİ tərkibindən çıxması barədə qərar qəbul edilməsi. Azərbaycan Respublikasının dövlət gerbinin təsdiq olunması. Azərbaycanla Qazaxıstan arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. Sovet Ordusu tərəfindən Bakıda “Qanlı Yanvar” qırğınının həyata keçirilməsi. 6 mart - Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyəti tərəfindən «Ermənistan SSR-in ərazi iddialarının yolverilməzliyi haqqında» qərar qəbul edilməsi. 11 iyul — ""Tərtər-Kəlbəcər"" sərnişin avtobusunun erməni quldurları tərəfindən partladılması, 10 avqust — ""Tiflis-Ağdam"" marşrutu ilə hərəkət edən sərnişin avtobusu partladıldı, 20 nəfər həlak oldu, 30 nəfər yaralandı. Bu cinayətin təşkilatçıları, millətcə erməni olan A.Avanesyan və M.Tatevosyan cinayət məsuliyyətinə cəlb olundular. Altıağac Dövlət Qoruğunun təşkil olunması. 9 aprel — Kristen Stüart, amerikan aktrisa. 15 aprel — Emma Uotson, ingilis aktrisa. 29 may — Ramil Quliyev – Azərbaycan atleti. 23 oktyabr — Aksel Enström. Karma (oxatan) 2 dekabr — Aron Koplend, amerikalı bəstəkar. 8 aprel – Rayan Vayt – İİV/QİÇS virusuna yoluxduğu üçün oxuduğu məktəbdən çıxarılmasına qarşı apardığı mübarizə ilə Amerika Birləşmiş Ştatlarında milli simvol halına gələn amerikalı gənc. 27 may — Möhsün Abbasov — Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1950). Böyük Vətən müharibəsi (1941–45) iştirakçısı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186244
-"1990-cı ilin adamı (film, 1977)","1990-cı ilin adamı filmi rejissor Musa Bağırov tərəfindən 1977-ci ildə çəkilmişdir. Film ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyasında istehsal edilmişdir. Adından göründüyü kimi, film günləri qabaqlayan, bir beşillikdə iki beşillik planı yerinə yetirən, qəlbi yenilik eşqi ilə döyünən əmək adamlarından birinə-ÜİLKGİ-nin 50 illiyi adına Mingəçevir toxuculuq kombinatının usta köməkçisi, eyni zamanda 112 dəzgaha xidmət edən Yaqub Rüstəmova, onun qazandığı nailiyyətlərə, şərəfli əmək yoluna həsr olunmuşdur. Adından göründüyü kimi, film günləri qabaqlayan, bir beşillikdə iki beşillik planı yerinə yetirən, qəlbi yenilik eşqi ilə döyünən əmək adamlarından birinə-ÜİLKGİ-nin 50 illiyi adına Mingəçevir toxuculuq kombinatının usta köməkçisi, eyni zamanda 112 dəzgaha xidmət edən Yaqub Rüstəmova, onun qazandığı nailiyyətlərə, şərəfli əmək yoluna həsr olunmuşdur. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Sabir Məmmədov, Sabir Rüstəmxanlı Rejissor: Musa Bağırov Operator: Sərdar Vəliyev Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1977-ci ilin Azərbaycan filmləri1970-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=32260
-1990-cı illər,"1990-cı illər (bəzən 90-cı illər abreviaturası ilə qeyd olunur) — Qriqori təqvimində 1990-cı il yanvarın 1-də başlayan və 1999-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. 1990-cı illərdə texnologiyanın yüksək inkişafı baş vermişdir: Ümumdünya hörümçək toru, ilk gen terapiyası sınaqları on il ərzində yaranmış və təkmilləşdirilmişdir. 1990-cı illərdə Afrikada, Balkan yarımadasında və Qafqazda yeni etnik müharibələr başlamış və Ruanda soyqırımı, Xocalı soyqırımı kimi cinayətlər törədilmişdir. Kino və televiziya Siyasətçilər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=567883
-1990-cı illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı,"20 yanvar (film, 1990) (sənədli film) Abşeron lövhələri (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Ağdam bu gün, sabah (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Analar yanar ağlar (film, 1990) (televiziya tamaşası) Ayna və Həmid (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Azadlığa gedən yollar (film, 1990) (tammetrajlı sənədli film) Balıqların harayı (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Bəxtəvər (film, 1990) (qısametrajlı bədii film) Bir daha yüksələn bayraq (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Bir dəfə (film, 1990) (cizgi filmi) Biznes konqresi (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Çempion (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Çiçinin çiçəyi (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Didərginlər (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Dünya bir pəncərədir (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Əbədi sərvət (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Fövqəladə vəziyyət (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Gecə qatarında qətl (film, 1990) (tammetrajlı bədii film) Girişmə, öldürər! (film, 1990) (tammetrajlı bədii film) Güzgü (cizgi filmi, 1990) (cizgi filmi) Güzgü (film, 1990) (qısametrajlı bədii film) Haray (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Xudafərin-dərdi dərin (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) İcarədarlar (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) İstiqlal yollarında (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) İşığını əsirgəmə (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) İthaf (film, 1990) (cizgi filmi) Keşikçi (film, 1990) (cizgi filmi) Kitabi Dədə Qorqud. Səkrəyin dastanı (film, 1990) (cizgi filmi) Qanadlı şəfavericilər (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Qara qızılın qara üzü (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Qəhrəman ana (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Qəm karvanı (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) ""Qərənfil""-uşaq bağçası (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Qəsd (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Qətl günü (film, 1990) (tammetrajlı bədii film) Qəyyur (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Matəm (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Mədrəsə (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Molla Pənah Vaqif (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Neft Daşları (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Nümunəvi məktəb (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Ocaq başı (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) (AzTV) Oda (film, 1990) (cizgi filmi) Ruslar müharibə istəyirmi? (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Sağlamlıq mərkəzi (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Sərhəd (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Şahid qız (film, 1990) (tammetrajlı bədii film) Şəhidlərdən şəhidlərə (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Tələ (film, 1990) (tammetrajlı bədii film) Ulu yurd (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) ""Yapon"" və yaponiyalı (film, 1990) (qısametrajlı bədii film) Yaramaz kral (film, 1990) (cizgi filmi) Yol maşınları yola çıxır (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Yubiley (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Yurdumun zümrüd tacı (film, 1990) (qısametrajlı sənədli film) Zirzəmi (film, 1990) (tammetrajlı bədii film) Abşeronda subtropik bitkilər (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Adi əhvalat (film, 1991) (qısametrajlı bədii süjet - Mozalan № 161) Ağ-qara dünya (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Ağdam nemətləri (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Almas İldırım (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Analar və laylalar (film, 1991) (cizgi filmi) Azərbaycan idmanı dünən, bu gün... (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan və Nobel qardaşları (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Bakıda insan ovu (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Bəxt üzüyü (film, 1991) (tammetrajlı bədii film) Bizim Bakı teatrı (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Bizim Nəsibə xanım... (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Boz qurdun harayı (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Cərrahiyyə (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Dərnəgül dəyirmanı (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Dirilik suyu (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Divar (film, 1991) (qısametrajlı bədii film) Dözümlü minarələr (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Haqqın dərgahı (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Həcc ziyarəti (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Hikmətli miniatürlər (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Xaraba Gilan (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Xəzər köməyə çağırır (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Xəzərim mənim, taleyim mənim (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) İlk tamaşa (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Qara daşların sakinləri (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Qətldən yeddi gün sonra (film, 1991) (tammetrajlı bədii film) Qəzəlxan (film, 1991) (tammetrajlı bədii film) Qisas (film, 1991) (qısametrajlı bədii film) Qobustan (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) ""Lalə"" qızlar ansamblı (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Mənim çörəkli dünyam (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Müqəddəs oda yanaram (film, 1991) (tammetrajlı bədii film) Nakəs (film, 1991) (tammetrajlı bədii film) O dünyadan salam (film, 1991) (tammetrajlı bədii film) Onun taleyi (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Ordubad (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Ömür qatarı (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Özüm və zaman haqqında (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Pambığın yanğından qorunması (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Pəncərə (film, 1991) (tammetrajlı bədii film) Sabaha ümidlə baxanlar (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Səhnədə keçən həyat (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Sənsiz (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Sürüşmə (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Şahzadə qız (film, 1991) (cizgi filmi) Şəhidlər və qazilər (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Şərabçıyam, şərabçı (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Şirbalanın məhəbbəti (film, 1991) (tammetrajlı bədii film) Şirvan şikəstəsi (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Veteran (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Yalançı çoban (film, 1991) (cizgi filmi) Zirvəyə doğru (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) Ziya ocağı (film, 1991) (qısametrajlı sənədli film) 100 ilin astanasında (film, 1992)(I) (qısametrajlı sənədli film) 100 ilin astanasında (film, 1992)(II) (qısametrajlı sənədli film) 777 №-li iş (film, 1992) (tammetrajlı bədii film) Ad günü (film, 1992) (cizgi filmi) Adı Günəşlidir... (film, 1992) (qısametrajlı sənədli süjet - Mozalan № 162) Ağstafa şərabçıları (film, 1992) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın böyük energetikası (film, 1992) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın dəniz qapısı (film, 1992) (qısametrajlı sənədli film) Azərelektromaş (film, 1992) (qısametrajlı sənədli film) Baba zeytun diyarında (film, 1992) (qısametrajlı sənədli film) Bakı metrosu (film, 1992) (qısametrajlı sənədli film) Banqladeş qonaqları (film, 1992) (qısametrajlı sənədli film) Biz şinçilərik (film, 1992) (qısametrajlı sənədli film) Dəniz səyahəti (film, 1992) (cizgi filmi) Dostuma məktub (film, 1992) (tammetrajlı sənədli film) Etiraf (film, 1992) (tammetrajlı bədii film) Fövqəldünya və ya qəsdsiz məntiqi səhv (film, 1992) (tammetrajlı sənədli film) Həsənbəy Zərdabi (film, 1992) (qısametrajlı sənədli film) Xoş gördük, Tovuz (film, 1992) (qısametrajlı sənədli film) İfritə Meymunə (film, 1992) (cizgi filmi) İnama qayıdış (film, 1992) (qısametrajlı sənədli film) Kənar adamlar (film, 1992) (tammetrajlı bədii film) Qaravəlli-2 (film, 1992) (cizgi filmi) Qayıdış (film, 1992) (qısametrajlı sənədli film) Qonaq-qaralı ev (film, 1992) (qısametrajlı sənədli film) Qovlar (film, 1992) (qısametrajlı sənədli film) Quba dastanı (film, 1992) (qısametrajlı sənədli film) Lal (film, 1992) (qısametrajlı bədii film) Müqəddəs torpaq (film, 1992) (tammetrajlı bədii film) Naməlum torpaq (film, 1992) (tammetrajlı sənədli film) Neft maşınqayırmasının flaqmanı (film, 1992) (qısametrajlı sənədli film) Salam, Salyan (film, 1992) (qısametrajlı sənədli film) Sumqayıtın əks-sədası (film, 1992) (tammetrajlı sənədli film) Təbəssüm (film, 1992) (qısametrajlı bədii film) Ümid (film, 1992) (cizgi filmi) Ac həriflər (film, 1993) (tammetrajlı film-tamaşa) Adəmin yaranması (film, 1993) (tammetrajlı bədii film) Ağ saçların işığı (film, 1993) (qısametrajlı sənədli film) Ağa, cəddinə qurban (film, 1993) (qısametrajlı sənədli film) Anam Kür (film, 1993) (qısametrajlı sənədli film) At ilinin birinci ayı (film, 1993) (tammetrajlı televiziya tamaşası) Azadlıq elçisi (film, 1993) (qısametrajlı sənədli film) Bakı, məhəbbətim mənim... (film, 1993) (tammetrajlı musiqili film) Fəryad (film, 1993) (tammetrajlı bədii film) Haray (film, 1993) (tammetrajlı bədii film) Qarabağ düyünü (film, 1993) (qısametrajlı sənədli film) Qədirin sorağında (film, 1993) (qısametrajlı sənədli film) Qırmızı qatar (film, 1993) (tammetrajlı bədii film) Qoca əsgər (film, 1993) (qısametrajlı sənədli film) Lağım (film, 1993) (cizgi filmi) Mənim ağ şəhərim (film, 1993) (tammetrajlı bədii film) Miras (film, 1993) (qısametrajlı sənədli film) Müqəddəs torpaq (film, 1993) (qısametrajlı sənədli film) Nurlu qəbirlər. Qaspralı İsmayıl bəy (film, 1993) (qısametrajlı sənədli film) Səs (film, 1993) (qısametrajlı sənədli film) Simenslər Azərbaycanda (film, 1993) (qısametrajlı sənədli film) Şəbi-hicran (film, 1993) (qısametrajlı sənədli film) Təhminə (film, 1993) (tammetrajlı bədii film) Udi xalqı (film, 1993) (qısametrajlı sənədli film) Ulu diyarın harayı (film, 1993) (qısametrajlı sənədli film) Ümid qapısı (film, 1993) (qısametrajlı sənədli film) Altı nömrəli palata (film, 1994) (tammetrajlı televiziya tamaşası) Anamın kitabı (film, 1994) (televiziya tamaşası) ""Atikva"" ümid deməkdir (film, 1994) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan vətənimdir. Nisim Nisimov (film, 1994) (qısametrajlı sənədli film) Hökm (film, 1994) (tammetrajlı bədii film) Köpək (film, 1994) (tammetrajlı bədii film) Qaçqınlar (film, 1994) (qısametrajlı sənədli film) Qara ""Volqa"" (film, 1994) (tammetrajlı bədii film) Prima (film, 1994) (qısametrajlı sənədli film) Söhbətül-əsmar (film, 1994) (cizgi filmi) Şirvanda izim qaldı (film, 1994) (qısametrajlı sənədli film) Şüalə (film, 1994) (cizgi filmi) Ağ atlı oğlan (film, 1995) (tammetrajlı bədii film) Ağ dünya (film, 1995) (tammetrajlı bədii film) Ağrılı yaddaş (film, 1995) (qısametrajlı sənədli film) Ayrılıq (film, 1995) (qısametrajlı bədii film) Əzablı yollar (film, 1995) (tammetrajlı sənədli film) ""Fransız"" (film, 1995) (qısametrajlı bədii film) Gözəlliklər diyarı (film, 1995) (qısametrajlı sənədli film) Həm ziyarət, həm ticarət... (film, 1995) (tammetrajlı bədii film) Xudafərin olan yerdə (film, 1995) (qısametrajlı sənədli film) Karvan (film, 1995) (cizgi filmi) Ümid (film, 1995) (tammetrajlı bədii film) Yarasa (film, 1995) (tammetrajlı bədii film) Yük (film, 1995) (tammetrajlı bədii film)) Zəng (film, 1995) (qısametrajlı sənədli film) Zirvəyə gedən yol (film, 1995) (qısametrajlı sənədli film) 36 kadr (film, 1996) (qısametrajlı bədii film) Ağ-qara payız (film, 1996) (qısametrajlı sənədli-bədii film) Apardı sellər Saranı (film, 1996) (televiziya tamaşası) Artilleriyanın allahı sayılırdı (film, 1996) (qısametrajlı sənədli film) Avşarlar (film, 1996) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan kapriççiosu (film, 1996) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan kinosu-80 (film, 1996) (qısametrajlı sənədli film) Çalışan adam (film, 1996) (qısametrajlı bədii film) Dağıdılmış körpülər (film, 1996) (tammetrajlı bədii film) Əsrin kontraktı (film, 1996) (qısametrajlı sənədli film) Müstəqilliyin keşiyində (film, 1996) (qısametrajlı sənədli film) Özgə vaxt (film, 1996) (tammetrajlı bədii film) Parlament (film, 1996) (qısametrajlı sənədli film) Son döyüş (film, 1996) (tammetrajlı bədii film) Suya səyahət (film, 1996) (qısametrajlı sənədli film) Vətən mənə oğul desə (film, 1996) (qısametrajlı sənədli film) Zəka yatarsa... (film, 1996) (cizgi filmi) Ah, ədalət! (qısametrajlı televiziya tamaşası) Ayrılan yollar (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan xalçası (film, 1997) (qısametrajlı sənədli film) Bakı metrosu-30 (film) (qısametrajlı sənədli film) Bakı oğrusu (tammetrajlı bədii film) Bir həsrətin nəğməsi (film, 1997) (qısametrajlı sənədli film) Elegiya (film, 1997) (sənədli film) Füzuli-500 (qısametrajlı sənədli film) Hər şey yaxşılığa doğru (qısametrajlı bədii film) Ləqəbi ""İKA""dır (tammetrajlı bədii film) Sən həmişə bizimləsən (film, 1997) (qısametrajlı sənədli film) Şeytanbazar (film) (qısametrajlı sənədli film) Adam cinsi arasında cins adam (qısametrajlı sənədli film) Ailə (film) (tammetrajlı bədii film) Ana (film, 1999) (sənədli film) Aysel (film, 1998) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanda rabitənin inkişaf yolları və tərəqqisi (film, 1998) (qısametrajlı sənədli film) General Hüseyn Rəsulbəyov (film, 1998) (qısametrajlı sənədli film) Heydər Əliyev. Dövr və şəxsiyyət (film, 1998) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Kədərimiz... Vüqarımız... (qısametrajlı sənədli film) Hotel otağı (film, 1998) (tammetrajlı bədii film) Sarı gəlin (film, 1998) (tammetrajlı bədii film) (Filmi izlə) Şopenin qayıtması (film, 1998) (qısametrajlı sənədli film) Vahimə (film, 1998) (qısametrajlı bədii film) 9 dəqiqə (film, 1999) (qısametrajlı sənədli film) Nə gözəldir bu dünya... (film, 1999) (tammetrajlı bədii film) Nəsrulla Nəsrullayev (film, 1999) (qısametrajlı sənədli film) Təsadüfi görüş (film, 1999) (qısametrajlı bədii film) Yerlə göy arasında (film, 1999) (tammetrajlı bədii film)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=126643
-1990 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1990 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1990; fr. Concours Eurovision de la chanson 1990) — sayca 35-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. ""Riva"" qrupunun ifa etdiyi ""Rock Me"" mahnısı ilə 1989 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1990-cı ildə Yuqoslaviya ilk dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə Xorvatiyanın paytaxtı Zaqreb şəhərində Vatroslav Lisinski konsert zalında keçirilmişdir. Müsabiqə 1990-cı ilin 5 may tarixində baş tutmuşdur. Ümumilikdə 22 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə İtaliyanı təmsil edən dünya şöhrətli müğənni Toto Kutunyo ifa etdiyi ""Insieme: 1992"" adlı mahnı ilə müsabiqənin qalibi seçilmişdir. Bu sonuncu dəfə Avroviziyada 1964-cü ildə Cilyola Çinkvettinin təmsilində qalibiyyət əldə etmiş İtaliyanın müsabiqədə 26 il sonra ikinci qələbəsi idi. 1990-cı ildə Avroviziyada səslənilən mahnıların bir çoxunun sözləri mərkəzi və şərqi Avropada həmin illərdə yeni başlayan demokratik çevrilişlərə həsr olunmuşdu. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=78451
-1990 FİFA Dünya Kuboku,"1990 FİFA Dünya Kuboku (ita. Campionato mondiale di calcio 1990) — iyunun 8-dən iyulun 8-nə gədər İtaliyada baş tutan sayca 14-cü futbol üzrə FİFA Dünya Çempionatı. 1988-ci ilin aprel ayından FİFA-ya üzv olan 116 yığma yarışın final mərhələsinə qatılmağ üçün mübarizə apardı. Nəticədə ev sahibi İtaliya və son Dünya çempionu Argentina yığmasıda daxil olmağla 22 yığma final mərhələsində mübarizə aparmaq hüququ qazandı. Yarışın qalibi finalda son Dünya çempionu Argentina yığmasını Andreas Brehmenin 85-ci dəqiqədə vurduğu penalti qolu ilə 1:0 məğlub edən və üçüncü dəfə Dünya çempionu olan Qərbi Almaniya yığması oldu. Ev sahibi İtaliya yığması üçüncü yeri, yarım-finalda qərbi almanlara uduzan İngiltərə futbolçuları isə dördüncü yeri tutdu. Bu mundial həmdə çempion olan Qərbi Almaniya yığması üçün sonuncu yarış oldu; Bir müddət sonra, 1990-cı ildə Qərbi və Şərqi Almaniya dövlətləri vahid Almaniya adı altında birləşdi. BƏƏ, İrlandiya, Kosta-Rika yığmaları Dünya Çempionatlarında debüt etdi. Mundialın rəsmi topu ""Adidas Etrusco Union"" idi. 1990-cı ilin Dünya Çempionatı mundiallar tarixinin ən aşağı məhsuldarlığ qeydə alınan yarışı oldu. 52 oyunda futbolçular 115 dəfə qapılara yol tapdı; oyun başına orta hesabla 2.21 qol. Ev sahibinin seçimi 1990-cı ilin Dünya Çempionatının baş tutacağı dövlətin adı, 1984-cü ildə İsveçrənin Sürix şəhərində yerləşən FİFA-nın İcraiyyə Komitəsinin inzibati binasında baş tutan iclasda açıqlandı. Məhfi səsvermənin sonunda 5 səs alan Sovet İttifaqını 11 səs ilə arxada qoyan İtaliyanın mundiala ev sahibliyi edəcəyi qərara alındı. Birinci dəfə 1934-cü ildə Dünya Çempionatına ev sahibliyi edən İtaliya həmdə 1970 və 1986-cı illərdə yarışlara ev sahibliyi edən Meksikadan sonra iki dəfə mundialı qəbul edən ikinci dövlət oldu. Seçmə mərhələ Qrup mərhələsi Püşk atma mərasimi Yarışın A qrupunda ev sahibi İtaliya ilə yanaşı Avstriya, Birləşmiş Ştatlar və Çexoslovakiya yığmaları qərarlaşdı. Mundialın açılış görüşündə, Romanın Olimpiya Stadionunda ev sahibi yığma Avstriya futbolçularını 1:0 hesabı ilə məğlub etdi. Görüşdə yeganə qolun müəllifi 76-cı dəqiqədə meydana daxil olan və 78-ci dəqiqədə qapıya yol tapan Salvatore Sçillaçi oldu. Ertəsi gün isə Florensiyada Birləşmiş Ştatların yığması Çexoslovakiyaya darmadağın oldu, 1:5. I turdan sonra 2 xalla Çexoslovakiya və İtaliya futbolçuları birinci pillədə qərarlaşdı. Növbəti turda ev sahibi, Birləşmiş Ştatlar futbolçuları ilə üz-üzə gəldi və yenə minimal hesablı qələbə qazandı. Qarşılaşmada yeganə qolu 11-ci dəqiqədə ""Roma""-nın yarımmüdafiəçisi Cuzeppe Cannini vurdu. Turun digər oyununda isə Çexoslovakiya yığması Avstriya futbolçularını Mixal Bilekin qolu ilə məğlub etdi. II turda qrup liderlərinin qələbə qazanması ilə İtaliya və Çexoslovakiya yığmaları növbəti mərhələyə vəsiqə qazandı. İyunun 19-unda Florensiyada bütün görüşlərdə uduzan Avstriya və Birləşmiş Ştatlar yığması qrup üçüncülüyü üçün meydana çıxdı. 33-cü dəqiqədən etibarən meydanda bir nəfər azlığda mübarizə aparan Avstriya futbolçuları 52 və 65-ci dəqiqələrdə vurduğu qolllarla qələbə qazandı. 4 xal toplayan İtaliya və Çexoslovakiya futbolçuları isə sonuncu turda qrup liderliyi uğrunda görüşə çıxdı. Romanın Olimpiya Stadionunda baş tutan görüşdə meydan sahibləri artıq 9-cu dəqiqədə Salvatore Sçillaçi ilə hesab açdı. Görüş boyu üstün tərəf olan İtalyanlar 78-ci dəqiqədə ""Fiorentina""-nın ulduzu Roberto Baccio ilə görüşdə son nöqtəni qoydu; 2:0. Qrupda üç görüşün hamısında qələbə qazanan İtaliya yığması və ancaq bir görüşdə məğlub olan Çexoslovakiya futbolçuları 1/8 final mərhələsinə adladı. 1990 mundialının B qrupunda son Dünya çempionu Argentina yığması ilə yanaşı son Afrika çempionu Kamerun, habelə Rumıniya və Sovet İttifaqı yığmaları yer aldı. I turda Milanın San Siro Stadionunda Argentina və Kamerun futbolçuları üz-üzə gəldi. Həmin görüşdə, azlığda mübarizə aparmalarına baxmayaraq Kamerun yığması 67-ci dəqiqədə François Omam-Biyikin başla vurduğu qolla son Dünya çempionlarını məğlub etdi. Həmin dövrdə son Dünya çempionunun birinci görüşdəcə məğlub olması mətbuatda bir mənalı qarşılanmadı. Qrupun digər oyununda isə Rumıniya Marius Lacatuşun Rinat Dasayevin qapısına vurduğu qollarla Sovet İttifaqı yığmasını 2:0 hesabı ilə məğlub etdi. I turdan sonra hərəyə 2 xal toplayan Rumıniya və Kamerun yığmaları qrup liderləri oldu. II turda Argentina yığması Sovet İttifaqı futbolçularını 2:0 hesabı ilə məğlub etdi və mundialda birinci qələbəsini qazandı. Kamerun futbolçuları isə Rumıniya yığması ilə görüşdə 76 və 86-cı dəqiqələrdə Roje Millanın atdığı qollarla qələbə qazandı; 2:1. II turdan sonra 4 xal toplayana Kamerun futbolçuları pley-off mərhələsinə adladı. Sonuncu turda artıq növbəti mərhələyə vəsiqəni təmin edən Kamerun yığması formal oyunda Sovet İttifaqı futbolçuları ilə qarşılaşdı. Əsas heyət üzvlərinin mübarizə aparmadığı görüşdə Kamerun sovet futbolçularına 0:4 hesabı ilə uduzdu. Bəzi iddialara görə Kamerun yığmasının baş məşqçisinin Rusiyalı Valeri Nepomnyaşiy olması, Kamerunun məğlub olması və sovet futbolçularının qələbə qazanmasında başlıca rol oynadı. Amma qələbəyə baxmayaraq Sovet İttifaqı yığması pley-offa adlaya bilmədi. Argentina yığmasının Rumıniya futbolçuları ilə görüşdə 1:1 hesablı heç-heçə oynaması Kamerun, Rumıniya və ən yaxşı qrup üçüncüləri sırasında birinci yerdə qərarlaşan Argentina yığmalarını növbəti mərhələyə adlaması ilə başa çatdı.Cədvəl Dünya Çempionatının C qrupunda yarışın üç qat çempionları Braziliya, debütant Kosta-Rika, habelə İsveç və Şotlandiya yığmaları mübarizə apardı. I turda Braziliya yığması İsveç futbolçuları üzərində Karekanın dublu sayəsində 2:1 hesablı qələbə qazandı. Mundialların debütantı Kosta-Rika isə Şotlandiya yığmasını gözlənilmədən 1:0 hesabı ilə məğlub etdi. I turda sonra Braziliya və Kosta-Rika futbolçuları 2 xalla birinci pillədə yer aldı. II turda, Turində üç qat Dünya çempionları Kosta-Rika futbolçularını Müllerin yeganə qolu ilə məğlub etdi. Şotlandiya yığması isə İsveç futbolçularını 2:1 hesabı ilə məğlub etdi. II turdan sonra Braziliya 4 xalla növbəti mərhələyə vəsiqəni təmin etdi. III turda Braziliyalılar Şotlandiya yığmasını yenə Müllerin yeganə qolu ilə məğlub etdi və bütün üç görüşdəcə qələbə qazanaraq qrup lideri oldu. Kosta-Rika yığması isə İsveç futbolçularını 87-ci dəqiqədə Hernan Medfordun vurduğu qolla 2:1 hesabı ilə məğlub etdi və debüt mundialındaca Braziliyanın ardından qrupda ikinci pillənin sahibi oldu. Qrup üçüncülərinin cədvəli Pley-off mərhələsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82373
-1990 Voleybol üzrə qadınlararası Dünya Çempionatı,"Voleybol üzrə qadınlararası dünya çempionatı 1990 — 1990-cı ildə Çində təşkil edilən, SSRİ-nin çempionluğu ilə bitən turnir. Avqust ayının səkkizində başlayan dünya çempionatı sentyabrın birində yekunlaşmışdır. Yarışda ilk dəfə olaraq Çin Taybeyinin milli komandası iştirak etmişdir. Onlarla yanaşı Misirin də debüt turniri olmuşdur. Qrup mərhələsi ""A"" Qrupu — Pekin ""B"" Qrupu — Şanxay ""C"" Qrupu — Şanxay ""D"" Qrupu — Şenyan Pley-off mərhələsi Komandaların tutduğu yerləri müəyyən edən qarşılaşmalar Women Volleyball XI World Championship 1990 Beijing (CHN) — 22.08–01.09 Winner Soviet Union (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=365428
-1991,"17 yanvar - 28 fevral - ""Körfəz müharibəsi"". İraqın Küveyt ərazisini tərk etməsi. 21 avqust – Latviyanın müstəqilliyinin elan edilməsi. 8 dekabr - Müstəqil Dövlətlər Birliyinin (MDB) yaradılması. 26 dekabr- SSRİ-nin dağılması 13 yanvar - Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanı ilə Şaumyan (kənd) rayonu inzibati-ərazi vahidinin ləğv edilməsi və onun ərazisinin Goranboy rayonuna birləşdirilməsi. Azərbaycan SSR-in adının dəyişdirilərək Azərbaycan Respublikası adlandırılması. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağının Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı kimi təsdiq edilməsi. 18 mart – Azərbaycanda özəl Xəzər Universitetinin yaradılması. 17 mart - SSRİ-də ittifaqın saxlanılması məsələsi ilə bağlı referendum keçirilməsi. 19 aprel - Bakı şəhərində 1990-cı ilin 20 yanvarından qüvvədə olan qadağan (komendant) saatı rejiminin ləğv edilməsi. 21 iyun - SSRİ prezidenti Mixail Qorbaçov tərəfindən Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, general-mayor Həzi Aslanovun Lenin ordeni və ikinci ""Qızıl ulduz"" medalı ilə təltif olunması (ölümündən sonra) barədə fərman imzalanması. 9 avqust - Başkəndin azad edilməsi 30 avqust - ""Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyini bərpa etmək haqqında Bəyannamə""nin qəbul edilməsi/ 3 sentyabr - Heydər Əliyevin Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri seçilməsi/ 9 oktyabr - Azərbaycan milli özünümüdafiə qüvvələri haqqında qanunun qəbul edilməsi 18 oktyabr: Azərbaycan Respublikasının Dövlət Müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktının qəbul edilməsi. rayonlarda, şəhərlərdə və şəhər rayonlarında icra hakimiyyəti başçısı vəzifəsinin yaradılması. Prezident idarəsinin yaradılması. Dövlət katibi və dövlət müşavirləri vəzifələrinin yaradılması. DQMV-nin statusunun ləğv edilməsi. Milli Şuranın yaradılması Post-sovet məkanında ilk müstəqil televiziya - ANS TV ilk dəfə efirə çıxdı. 28 dekabr - İordaniya və Sudan tərəfindən Azərbaycan Respublikasının müstəqillinin tanınması. Azərbaycan Respublikasının İslam Konfransı Təşkilatına üzv seçilməsi dekabr - Latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasının bərpa olunması haqqında qanun qəbul edildi. 29 dekabr - Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi məsələsi üzrə referendum keçirilməsi. 25 aprel — Aleks Şibutani 9 sentyabr - Aleksandar Kukoly 15 sentyabr — Aleks Florea 29 sentyabr — Adem Lyaiç 30 noyabr — Bredli Vinsent 5 dekabr — Abdullah Zubir 24 noyabr – Freddi Merkuri (Fərrux Bülsara), Britaniyalı rok ifaçı, məşhur Kuin (Queen) rok qrupunun ifaçısı və yaradıcısı. 30 sentyabr – Səxavət Məmmədov azərbaycanlı xanəndə. 24 iyun — Rufino Tamayo, Sapoteki irsinə mənsub olan Meksikalı rəssam. 13 fevral — Arno Breker, alman heykəltəraşı, qrafik və memar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4700
-1991-ci il,"17 yanvar - 28 fevral - ""Körfəz müharibəsi"". İraqın Küveyt ərazisini tərk etməsi. 21 avqust – Latviyanın müstəqilliyinin elan edilməsi. 8 dekabr - Müstəqil Dövlətlər Birliyinin (MDB) yaradılması. 26 dekabr- SSRİ-nin dağılması 13 yanvar - Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanı ilə Şaumyan (kənd) rayonu inzibati-ərazi vahidinin ləğv edilməsi və onun ərazisinin Goranboy rayonuna birləşdirilməsi. Azərbaycan SSR-in adının dəyişdirilərək Azərbaycan Respublikası adlandırılması. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağının Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı kimi təsdiq edilməsi. 18 mart – Azərbaycanda özəl Xəzər Universitetinin yaradılması. 17 mart - SSRİ-də ittifaqın saxlanılması məsələsi ilə bağlı referendum keçirilməsi. 19 aprel - Bakı şəhərində 1990-cı ilin 20 yanvarından qüvvədə olan qadağan (komendant) saatı rejiminin ləğv edilməsi. 21 iyun - SSRİ prezidenti Mixail Qorbaçov tərəfindən Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, general-mayor Həzi Aslanovun Lenin ordeni və ikinci ""Qızıl ulduz"" medalı ilə təltif olunması (ölümündən sonra) barədə fərman imzalanması. 9 avqust - Başkəndin azad edilməsi 30 avqust - ""Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyini bərpa etmək haqqında Bəyannamə""nin qəbul edilməsi/ 3 sentyabr - Heydər Əliyevin Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri seçilməsi/ 9 oktyabr - Azərbaycan milli özünümüdafiə qüvvələri haqqında qanunun qəbul edilməsi 18 oktyabr: Azərbaycan Respublikasının Dövlət Müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktının qəbul edilməsi. rayonlarda, şəhərlərdə və şəhər rayonlarında icra hakimiyyəti başçısı vəzifəsinin yaradılması. Prezident idarəsinin yaradılması. Dövlət katibi və dövlət müşavirləri vəzifələrinin yaradılması. DQMV-nin statusunun ləğv edilməsi. Milli Şuranın yaradılması Post-sovet məkanında ilk müstəqil televiziya - ANS TV ilk dəfə efirə çıxdı. 28 dekabr - İordaniya və Sudan tərəfindən Azərbaycan Respublikasının müstəqillinin tanınması. Azərbaycan Respublikasının İslam Konfransı Təşkilatına üzv seçilməsi dekabr - Latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasının bərpa olunması haqqında qanun qəbul edildi. 29 dekabr - Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi məsələsi üzrə referendum keçirilməsi. 25 aprel — Aleks Şibutani 9 sentyabr - Aleksandar Kukoly 15 sentyabr — Aleks Florea 29 sentyabr — Adem Lyaiç 30 noyabr — Bredli Vinsent 5 dekabr — Abdullah Zubir 24 noyabr – Freddi Merkuri (Fərrux Bülsara), Britaniyalı rok ifaçı, məşhur Kuin (Queen) rok qrupunun ifaçısı və yaradıcısı. 30 sentyabr – Səxavət Məmmədov azərbaycanlı xanəndə. 24 iyun — Rufino Tamayo, Sapoteki irsinə mənsub olan Meksikalı rəssam. 13 fevral — Arno Breker, alman heykəltəraşı, qrafik və memar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186245
-1991 Aralıq dənizi Oyunları,"1991 Aralıq dənizi Oyunları — 1991-ci ilin 28 iyun – 12 iyul tarixləri arasında Yunanıstanın Afina şəhərində keçirilmiş on birinci Aralıq dənizi Oyunları. Bu oyunlarda 18 ölkədən 2762 atlet iştirak etmişdir. Xarici keçidlər XI Mediterranean Games, video footage at the Hellenic National Audiovisual Archive Olympic Council of Serbia 1991 Mediterranean Games results Arxivləşdirilib 2007-09-27 at the Wayback Machine International Mediterranean Games Committee Mediterranean Games Athletic results at gbrathletics website Arxivləşdirilib 2009-04-12 at the Wayback Machine - Athens (GRE) Arxivləşdirilib 2013-07-28 at the Wayback Machine at CIJM web site",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475326
-1991 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1991 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1991; fr. Concours Eurovision de la chanson 1991) — sayca 36-cı Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Dünya şöhrətli müğənni Toto Kutunyonun ifa etdiyi ""Insieme: 1992"" mahnısı ilə 1990 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1991-ci ildə İtaliya 26 il sonra ikinci dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə İtaliyanın paytaxtı Roma şəhərində ""Cinecittà"" zalında keçirilmişdir. Avroviziya 1991-in aparıcıları müsabiqədə İtaliyaya qələbə qazandırmış Cilyola Çinkvetti və Toto Kutunyo idi. Müsabiqə 1991-ci ilin 4 may tarixində baş tutmuşdur. 1991-ci ildə Malta adası 15 illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönmüşdür. Müsabiqənin keçirildiyi tarixin Niderlandın müharibədə həlak olan əsgərləri Anım günü ilə üst-üstə düşməsi səbəbindən Niderlandın Romada keçirilən müsabiqədə iştirakı baş tutmamışdır. Ümumilikdə 22 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə İsveçi ikinci dəfə təmsil etmək hüququ qazanan Karola ifa etdiyi ""Fångad av en stormvind"" adlı mahnı ilə müsabiqənin qalibi seçilmişdir. Müsabiqənin maraqlı məqamlarından biri səsvermənin sonunda İsveç və Fransa təmsilçilərinin bərabər səslə birinci yerdə qərarlaşmaları olmuşdur. Bənzər hal sonuncu dəfə Avroviziyada 1969-cu ildə baş vermişdir. Həmin il Avroviziyada səslərin bərabərliyi halında müsabiqədə ümumi qayda olmadığı üçün birinci yerdə qərarlaşan dörd ölkə müsabiqənin qalibi elan edilmişdir, lakin 1991-ci ildə qalibin seçilməsi üçün xüsusi hesablama aparılmışdı. Belə ki, hər iki ölkə bərabər sayda 12 xal qazansa da, Fransa təmsilçisi dörd 10 xal, İsveç təmsilçisi isə beş 10 xal qazanmışdı. Nəticə olaraq, İsveç təmsilçisi Karola müsabiqənin qalibi elan edilmişdir. Bu sonuncu dəfə Avroviziyada 1984-cü ildə ""Herreys"" qrupunun təmsilində qalibiyyət əldə etmiş İsveçin müsabiqədə ümumilikdə üçüncü qələbəsi idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=78452
-1991 KONKAKAF Qızıl Kuboku,1991 KONKAKAF Qızıl Kuboku (ing. 1991 CONCACAF Gold Cup) — 1991-ci ilin 28 iyun – 7 iyul tarixləri arasında ABŞ-də təşkil olunmuş ilk KONKAKAF Qızıl Kuboku. Turnirin qalibi əsas və əlavə vaxtı 0–0 hesabı ilə başa çatan final matçında Honduras milli futbol komandasını 4–3 hesabı ilə başa çatan penalti seriyasından sonra məğlub etmiş ABŞ milli futbol komandası olmuşdur. Komandaların statistikası Xarici keçidlər Lineups/Squads,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=478532
-1992,"7 fevral - Avropa İttifaqının yaranmasına zəmin olan əsas müqavilələrdən biri - Maastrix müqaviləsinin imzalanması. 14 fevral – MDB dövlət başçılarının Moskva görüşündə Birliyin əsas prinsipləri barədə Bəyannamə və MDB ölkələrinin strateji qüvvələri haqqında sazişin imzalanması. 31 mart - Rusiya Federasiyası ilə Federasiya subyektləri arasında federativ müqavilələrin imzalanması. 17 yanvar - Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin daimi fəaliyyət göstərən işçi orqanı – Milli Şura tərəfindən 20 Yanvarın “Şəhidlər günü” elan olunması haqqında"" qanun qəbul edilməsi. 19 yanvar - İslandiya dövləti tərəfindən Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin tanınması. Azərbaycan Respublikası ilə Koreya Xalq Demokratik Respublikası arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması Azərbaycan Respublikasında gömrük xidmətinin yaradılması. Praqada Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Müşavirəsinin (1995-ci il 1 yanvardən ATƏT) üzvü olan ölkələrin Xarici İşlər Nazirləri Şurasının toplantısının keçirilməsi. 31 yanvar - Azərbaycan Respublikası ilə Ukrayna arasında diplomatik münasibətlərin qurulması. 10 fevral - Azərbaycanla Meksika arasında diplomatik münasibətlərin qurulması. 11 fevral - Erməni silahlı qüvvələri tərəfindən Şuşa rayonunun Malıbəyli və Quşçular kəndlərinin işğal edilməsi. 16 fevral - Azərbaycan Respublikasının İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatına (ECO - Economic Cooperation Organization) üzv olması. 17 fevral – Erməni silahlı qüvvələri tərəfindən Xocavənd rayonunda azərbaycanlıların yaşadığı Qaradağlı kəndinin işğal edilməsi. 20 fevral - Azərbaycan Respublikası ilə Almaniya və Avstriya arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 21 fevral - Azərbaycan Respublikası ilə Fransa və Polşa arasında diplomatik əlaqələrin bünövrəsinin qoyulması. 25 fevral - Azərbaycan Respublikası ilə Yəmən Ərəb Respublikası arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. Ermənilərin azərbaycanlılara qarşı Xocalı soyqırımını törətmələri. Azərbaycan Respublikası ilə Banqladeş arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. Azərbaycanın Qarabağ bölgəsindəki silahlı qüvvələrinin vahid komandanlıq altında birləşdirilməsi barədə fərman verilməsi. Azərbaycan Respublikası ilə Amerika Birləşmiş Ştatları və Hindistan arasında (bu ölkələr Azərbaycanın müstəqilliyini 1991-ci il dekabrın 25-də və 26-da tanımışdı) diplomatik münasibətlərin yaradılması. 29 fevral - Ermənistan silahlı qüvvələrinin Rusiyanın (keçmiş SSRİ-nin) respublika ərazisindəki 7-ci ordusunun köməyi ilə Laçın rayonuna ilk dəfə genişmiqyaslı hücuma keçməsi. MDB-nin Birləşmiş Silahlı Qüvvələrinin baş komandanı, marşal Yevgeni Şapoşnikovun əmri ilə keçmiş Sovet Ordusunun 366-cı motoatıcı alayının Xankəndi (Stepanakert) şəhərindən çıxarılmasına başlanılması. Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Müşavirəsinin Praqadakı rəhbər toplantısında təşkilatın 1992-ci il fevralında Azərbaycan və Ermənistanda səfərdə olmuş ilk missiyanın hazırladığı hesabat əsasında Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı bəyanat qəbul olunması. Azərbaycan Respublikası ilə Misir Ərəb Respublikası arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 2 mart - Azərbaycan Respublikasının dünyanın ən nüfuzlu beynəlxalq qurumlarından olan BMT-yə üzv qəbul olunması. 6 mart - Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin fövqəladə sessiyasında hakimiyyət dəyişikliyinin baş verməsi. 9 mart - Argentina dövləti tərəfindən Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin tanınması barədə bəyanat verilməsi. Avropa Şurası Nazirlər Komitəsi tərəfindən erməni qüvvələrinin Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı əhalisinə qarşı zorakılıq və hücumlarını pisləyən bəyanat qəbul edilməsi. Azərbaycan Respublikası ilə Böyük Britaniya və Qvineya Respublikası arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 12 mart - Azərbaycan Respublikası Daxili Qoşunlarının yaradılması. 14 mart - Azərbaycan Respublikası ilə Liviya arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 23 mart - Azərbaycan Respublikası il' Koreya Respublikası, Salvador və Somali dövlətləri ilə diplomatik münasibətlərin yaradılması. 30 mart - Azərbaycan Respublikası ilə İraq arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 1 aprel - Azərbaycan Respublikası ilə Niderland Krallığı arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. (Niderland Azərbaycanın müstəqilliyini 1991-ci il dekabrın 31-də tanımışdı). 2 aprel - Azərbaycan Respublikası ilə Çin Xalq Respublikası (ölkəmizin müstəqilliyini 1991-ci il dekabrın 27-də tanıyıb), Danimarka və Yunanıstan arasında (hər ikisi ülkəmizin müstəqilliyini 1991-ci il dekabrın 31-də tanıyıb) diplomatik münasibətlərin yaradılması. 4 aprel - Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası və Misir arasında diplomatik münasibətlərin qurulmasına dair protokol imzalanması. 7 aprel - Azərbaycan Respublikası ilə İsrail dövləti arasında diplomatik əlaqalərin yaradılması. 8 aprel - Prezident səlahiyyətlərinin icraçısı Yaqub Məmmədovun fərmanı ilə Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ ətrafındakı rayonlarında və Ermənistanla sərhəd bölgələrdə birbaşa prezident üsul-idarəsinin tətbiq edilməsi. 16 aprel - Azərbaycan Respublikası ilə Monqolustan (ölkəmizin müstəqilliyini 1991-ci il dekabrın 20-də tanımışdı) arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 20 aprel - Azərbaycan Respublikası ilə Estoniya arasında diplomatik əlaqələrin yaradılması. 27 aprel - Azərbaycan Respublikası ilə Macarıstan arasında diplomatik əlaqələrin yaradılması. 29 aprel - Azərbaycan Respublikası ilə Cənubi Afrika Respublikası arasında diplomatik əlaqələrin yaradılması. Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən Azərbaycanın Dağlıq Qarabağdakı ən böyük yaşayış məntəqəsi olan Şuşa şəhərinin işğal edilməsi. Azərbaycan Respublikası ilə İsveç və İtaliya arasında diplomatik əlaqələrin yaradılması. 14 may - Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin növbədənkənar sessiyasında A.Mütəllibovun yenidən hakimiyyətə gətirilməsi. Laçın rayonunun Ermənistan Respublikası tərəfindən işğal edilməsi. Azərbaycan Respublikası ilə Moldova arasında diplomatik münasibətlərin qurulması barədə protokolun imzalanması. 23 may - Vatikan dövləti tərəfindən Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinin tanınması. 27 may - Azərbaycan Respublikasının parlamenti tərəfindən “Azərbaycan Respublikasının Dövlət himni haqqında"" qanunun qəbul edilməsi. 28 may - Sədərək-Dilucu körpüsünün (Ümid körpüsünün) açılması. 29 may - Azərbaycan Respublikası ilə Tacikistan arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 1 iyun - Azərbaycan Respublikası ilə Lüksemburq (ölk��mizin müstəqilliyini 1991-ci il dekabrın 31-də tanıyıb) arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 3 iyun - Azərbaycan Respublikasının UNESCO-ya üzv qəbul edilməsi. 7 iyun – Əbülfəz Elçibəy Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilməsi. 9 iyun - Azərbaycan Respublikası ilə Pakistan İslam Respublikası və Türkmənistan arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 12-16 iyun - Azərbaycan ordusunun Goranboy və Ağdam rayonları istiqamətindən irimiqyaslı hücumu. Goranboy rayonunun (keçmiş Şaumyan) Ağcakənd, Buzluq, Erkəç, Mənəşli, Rus borisi və s., Xocalı rayonunun Naxçıvanlı, Pircamal, Dəhraz, Ağbulaq kəndlərinin geri alınması. 17 iyun-9 iyul - Azərbaycan ordusunun cəbhənin bütün istiqamətlərindən hücumu. Ağdərə şəhəri və onun ətrafındakı kəndlərin, həmçinin Cəbrayıl və Füzuli rayonları istiqamətindən edilən hücum nəticəsində Xocavənd (keçmiş Hadrut) rayonunun 20-yədək kəndinin geri alınması. Azərbaycan Respublikası ilə Belçika Krallığı (ölkəmizin müstəqilliyini 1991-ci il dekabrın 31-də tanıyıb) arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. Azərbaycan Respublikasının prezidenti seçilmiş Əbülfəz Elçibəy and içərək səlahiyyətlərinin icrasına başlaması. 19 iyun - Azərbaycan Respublikası ilə Avstraliya arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 20 iyun - Azərbaycan Respublikası ilə Estoniya (ölkəmizin müstəqilliyini 1992-ci il fevralın 20-də tanıyıb) arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 21 iyun – Azərbaycan Respublikası BMT-nin Uşaq Hüquqları Konvensiyasına qoşulması. 25 iyun - İstanbulda Türkiyə prezidenti Turqut Özalın təşəbbüsü ilə keçirilən konfransda Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının təsis edilməsi. 26 iyun - Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hökuməti tərəfindən Azərbaycanın ilk Milli Ordu hissəsinin - əlahiddə diviziyanın yaradılması barədə qərar qəbul edilməsi. 29 iyun - Azərbaycan Respublikası ilə Yeni Zelandiya arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 9 iyul - Qarabağ ərazisində 1 aylıq müddətə atəşkəsin elan edilməsi. 6 avqust - Ermənistan ordusunun atəşkəsi pozması, buna cavab olaraq Azərbaycan ordusunun Ağdərə, Kəlbəcər və Ağdam istiqamətlərindən hərbi əməliyyatlara başlaması. Avqustun sonları, sentyabr ayının əvvəlləri - Keçmiş Ağdərə rayonunun Aterk, Heyvalı (Drmbon) və s. kəndlərinin işğaldan azad edilməsi ilə Tərtər-Kəlbəcər yolunun açılması. 15 avqust - Azərbaycan Respublikasının milli pul vahidi olan manatın dövriyyəyə buraxılması. 13 sentyabr – Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin yaradılması. 26 sentyabr – Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasının təsis edilməsi. 2 oktyabr – Xocavənd rayonunun Ermənistan Respublikası tərəfindən işğal edilməsi. 3 oktyabr - Azərbaycan ordusunun Laçın şəhərinin 3 km-nə çatması. 3 noyabr – Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasının rəsmi dövlət qeydiyyatına alınması. (Şəhadətnamə-7). ATƏM-in Minsk qrupunun yaradılması. ""Dini etiqad azadlığı haqqında"" Azərbaycan Respublikası Qanununun qəbul edilməsi. 1 yanvar:Hazal Ərgüclü—Şimali Kipr və Türkiyə aktrisası26 fevral:Demet Özdemir—türk aktrisası 20 aprel:Bəstəmsu Özdəmir—türk aktrisası Nəslihan Atagül—türk aktrisası 25 oktyabr:Ayça Ayşin Turan—türk aktrisası 1 aprel — Xəlil Abbasov — Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1948), Böyük Vətən müharibəsi iştirakçısı. 6 aprel – İsaak Azimov – ABŞ yazıçısı. 16 may – Arif Nərimanbəyov – Azərbaycan kinooperatoru. 12 iyun – Allahverdi Bağırov – Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı. 15 iyun - Çingiz Mustafayev – Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı, jurnalist. 18 iyun – Şirin Mirzəyev – Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı. 16 iyul – Muxtar Qasımov – Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı. 19 iyul — Gültəkin Əsgərova, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı; Qarabağ müharibəsi şəhidi. 12 avqust – Con Keyc – amerikalı bəstəkar. 12 sentyabr – Entoni Perkins – ABŞ aktyoru.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4701
-1992-93 Türkiyə 1-ci Futbol Liqası,"Türkiyə 1. Futbol Liqası 1992–1993 Mövsümü , Türkiyə 1-ci Futbol Liqasının 35-ci mövsümüdür. 23 avqust 1992-ci ildə oynanılan ilk həftə matçları ilə başlayan liqa, 30 may 1993-cü ildə keçirilən 30-cu həftə matçları ilə tamamlandı. Mövsümün sonunda 66 xal toplayan Qalatasaray orta liqa ilə çempion olarkən, liqanı son üç pillədə tamamlayan Bakırköyspor, Aydınspor və Konyaspor aşağı liqaya düşdü. Qapıçılara komanda yoldaşları tərəfindən verilən ötürmələri tutmaq qadağandır. ""Geri keçid qadağası"" kimi tanınan qayda bu mövsümdən bəri ilk dəfə tətbiq edilir. Turnir Cədvəli",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798540
-1992-93 Türkiyə 1. Futbol Liqası,"Türkiyə 1. Futbol Liqası 1992–1993 Mövsümü , Türkiyə 1-ci Futbol Liqasının 35-ci mövsümüdür. 23 avqust 1992-ci ildə oynanılan ilk həftə matçları ilə başlayan liqa, 30 may 1993-cü ildə keçirilən 30-cu həftə matçları ilə tamamlandı. Mövsümün sonunda 66 xal toplayan Qalatasaray orta liqa ilə çempion olarkən, liqanı son üç pillədə tamamlayan Bakırköyspor, Aydınspor və Konyaspor aşağı liqaya düşdü. Qapıçılara komanda yoldaşları tərəfindən verilən ötürmələri tutmaq qadağandır. ""Geri keçid qadağası"" kimi tanınan qayda bu mövsümdən bəri ilk dəfə tətbiq edilir. Turnir Cədvəli",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798471
-1992-ci il,"7 fevral - Avropa İttifaqının yaranmasına zəmin olan əsas müqavilələrdən biri - Maastrix müqaviləsinin imzalanması. 14 fevral – MDB dövlət başçılarının Moskva görüşündə Birliyin əsas prinsipləri barədə Bəyannamə və MDB ölkələrinin strateji qüvvələri haqqında sazişin imzalanması. 31 mart - Rusiya Federasiyası ilə Federasiya subyektləri arasında federativ müqavilələrin imzalanması. 17 yanvar - Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin daimi fəaliyyət göstərən işçi orqanı – Milli Şura tərəfindən 20 Yanvarın “Şəhidlər günü” elan olunması haqqında"" qanun qəbul edilməsi. 19 yanvar - İslandiya dövləti tərəfindən Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin tanınması. Azərbaycan Respublikası ilə Koreya Xalq Demokratik Respublikası arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması Azərbaycan Respublikasında gömrük xidmətinin yaradılması. Praqada Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Müşavirəsinin (1995-ci il 1 yanvardən ATƏT) üzvü olan ölkələrin Xarici İşlər Nazirləri Şurasının toplantısının keçirilməsi. 31 yanvar - Azərbaycan Respublikası ilə Ukrayna arasında diplomatik münasibətlərin qurulması. 10 fevral - Azərbaycanla Meksika arasında diplomatik münasibətlərin qurulması. 11 fevral - Erməni silahlı qüvvələri tərəfindən Şuşa rayonunun Malıbəyli və Quşçular kəndlərinin işğal edilməsi. 16 fevral - Azərbaycan Respublikasının İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatına (ECO - Economic Cooperation Organization) üzv olması. 17 fevral – Erməni silahlı qüvvələri tərəfindən Xocavənd rayonunda azərbaycanlıların yaşadığı Qaradağlı kəndinin işğal edilməsi. 20 fevral - Azərbaycan Respublikası ilə Almaniya və Avstriya arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 21 fevral - Azərbaycan Respublikası ilə Fransa və Polşa arasında diplomatik əlaqələrin bünövrəsinin qoyulması. 25 fevral - Azərbaycan Respublikası ilə Yəmən Ərəb Respublikası arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. Ermənilərin azərbaycanlılara qarşı Xocalı soyqırımını törətmələri. Azərbaycan Respublikası ilə Banqladeş arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. Azərbaycanın Qarabağ bölgəsindəki silahlı qüvvələrinin vahid komandanlıq altında birləşdirilməsi barədə fərman verilməsi. Azərbaycan Respublikası ilə Amerika Birləşmiş Ştatları və Hindistan arasında (bu ölkələr Azərbaycanın müstəqilliyini 1991-ci il dekabrın 25-də və 26-da tanımışdı) diplomatik münasibətlərin yaradılması. 29 fevral - Ermənistan silahlı qüvvələrinin Rusiyanın (keçmiş SSRİ-nin) respublika ərazisindəki 7-ci ordusunun köməyi ilə Laçın rayonuna ilk dəfə genişmiqyaslı hücuma keçməsi. MDB-nin Birləşmiş Silahlı Qüvvələrinin baş komandanı, marşal Yevgeni Şapoşnikovun əmri ilə keçmiş Sovet Ordusunun 366-cı motoatıcı alayının Xankəndi (Stepanakert) şəhərindən çıxarılmasına başlanılması. Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Müşavirəsinin Praqadakı rəhbər toplantısında təşkilatın 1992-ci il fevralında Azərbaycan və Ermənistanda səfərdə olmuş ilk missiyanın hazırladığı hesabat əsasında Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı bəyanat qəbul olunması. Azərbaycan Respublikası ilə Misir Ərəb Respublikası arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 2 mart - Azərbaycan Respublikasının dünyanın ən nüfuzlu beynəlxalq qurumlarından olan BMT-yə üzv qəbul olunması. 6 mart - Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin fövqəladə sessiyasında hakimiyyət dəyişikliyinin baş verməsi. 9 mart - Argentina dövləti tərəfindən Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin tanınması barədə bəyanat verilməsi. Avropa Şurası Nazirlər Komitəsi tərəfindən erməni qüvvələrinin Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı əhalisinə qarşı zorakılıq və hücumlarını pisləyən bəyanat qəbul edilməsi. Azərbaycan Respublikası ilə Böyük Britaniya və Qvineya Respublikası arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 12 mart - Azərbaycan Respublikası Daxili Qoşunlarının yaradılması. 14 mart - Azərbaycan Respublikası ilə Liviya arasında diplomatik münasibətl��rin yaradılması. 23 mart - Azərbaycan Respublikası il' Koreya Respublikası, Salvador və Somali dövlətləri ilə diplomatik münasibətlərin yaradılması. 30 mart - Azərbaycan Respublikası ilə İraq arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 1 aprel - Azərbaycan Respublikası ilə Niderland Krallığı arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. (Niderland Azərbaycanın müstəqilliyini 1991-ci il dekabrın 31-də tanımışdı). 2 aprel - Azərbaycan Respublikası ilə Çin Xalq Respublikası (ölkəmizin müstəqilliyini 1991-ci il dekabrın 27-də tanıyıb), Danimarka və Yunanıstan arasında (hər ikisi ülkəmizin müstəqilliyini 1991-ci il dekabrın 31-də tanıyıb) diplomatik münasibətlərin yaradılması. 4 aprel - Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası və Misir arasında diplomatik münasibətlərin qurulmasına dair protokol imzalanması. 7 aprel - Azərbaycan Respublikası ilə İsrail dövləti arasında diplomatik əlaqalərin yaradılması. 8 aprel - Prezident səlahiyyətlərinin icraçısı Yaqub Məmmədovun fərmanı ilə Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ ətrafındakı rayonlarında və Ermənistanla sərhəd bölgələrdə birbaşa prezident üsul-idarəsinin tətbiq edilməsi. 16 aprel - Azərbaycan Respublikası ilə Monqolustan (ölkəmizin müstəqilliyini 1991-ci il dekabrın 20-də tanımışdı) arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 20 aprel - Azərbaycan Respublikası ilə Estoniya arasında diplomatik əlaqələrin yaradılması. 27 aprel - Azərbaycan Respublikası ilə Macarıstan arasında diplomatik əlaqələrin yaradılması. 29 aprel - Azərbaycan Respublikası ilə Cənubi Afrika Respublikası arasında diplomatik əlaqələrin yaradılması. Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən Azərbaycanın Dağlıq Qarabağdakı ən böyük yaşayış məntəqəsi olan Şuşa şəhərinin işğal edilməsi. Azərbaycan Respublikası ilə İsveç və İtaliya arasında diplomatik əlaqələrin yaradılması. 14 may - Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin növbədənkənar sessiyasında A.Mütəllibovun yenidən hakimiyyətə gətirilməsi. Laçın rayonunun Ermənistan Respublikası tərəfindən işğal edilməsi. Azərbaycan Respublikası ilə Moldova arasında diplomatik münasibətlərin qurulması barədə protokolun imzalanması. 23 may - Vatikan dövləti tərəfindən Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinin tanınması. 27 may - Azərbaycan Respublikasının parlamenti tərəfindən “Azərbaycan Respublikasının Dövlət himni haqqında"" qanunun qəbul edilməsi. 28 may - Sədərək-Dilucu körpüsünün (Ümid körpüsünün) açılması. 29 may - Azərbaycan Respublikası ilə Tacikistan arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 1 iyun - Azərbaycan Respublikası ilə Lüksemburq (ölkəmizin müstəqilliyini 1991-ci il dekabrın 31-də tanıyıb) arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 3 iyun - Azərbaycan Respublikasının UNESCO-ya üzv qəbul edilməsi. 7 iyun – Əbülfəz Elçibəy Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilməsi. 9 iyun - Azərbaycan Respublikası ilə Pakistan İslam Respublikası və Türkmənistan arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 12-16 iyun - Azərbaycan ordusunun Goranboy və Ağdam rayonları istiqamətindən irimiqyaslı hücumu. Goranboy rayonunun (keçmiş Şaumyan) Ağcakənd, Buzluq, Erkəç, Mənəşli, Rus borisi və s., Xocalı rayonunun Naxçıvanlı, Pircamal, Dəhraz, Ağbulaq kəndlərinin geri alınması. 17 iyun-9 iyul - Azərbaycan ordusunun cəbhənin bütün istiqamətlərindən hücumu. Ağdərə şəhəri və onun ətrafındakı kəndlərin, həmçinin Cəbrayıl və Füzuli rayonları istiqamətindən edilən hücum nəticəsində Xocavənd (keçmiş Hadrut) rayonunun 20-yədək kəndinin geri alınması. Azərbaycan Respublikası ilə Belçika Krallığı (ölkəmizin müstəqilliyini 1991-ci il dekabrın 31-də tanıyıb) arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. Azərbaycan Respublikasının prezidenti seçilmiş Əbülfəz Elçibəy and içərək səlahiyyətlərinin icrasına başlaması. 19 iyun - Azərbaycan Respublikası ilə Avstraliya arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 20 iyun - Azərbaycan Respublikası ilə Estoniya (ölkəmizin müstəqilliyini 1992-ci il fevralın 20-də tanıyıb) arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 21 iyun – Azərbaycan Respublikası BMT-nin Uşaq Hüquqları Konvensiyasına qoşulması. 25 iyun - İstanbulda Türkiyə prezidenti Turqut Özalın təşəbbüsü ilə keçirilən konfransda Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının təsis edilməsi. 26 iyun - Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hökuməti tərəfindən Azərbaycanın ilk Milli Ordu hissəsinin - əlahiddə diviziyanın yaradılması barədə qərar qəbul edilməsi. 29 iyun - Azərbaycan Respublikası ilə Yeni Zelandiya arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 9 iyul - Qarabağ ərazisində 1 aylıq müddətə atəşkəsin elan edilməsi. 6 avqust - Ermənistan ordusunun atəşkəsi pozması, buna cavab olaraq Azərbaycan ordusunun Ağdərə, Kəlbəcər və Ağdam istiqamətlərindən hərbi əməliyyatlara başlaması. Avqustun sonları, sentyabr ayının əvvəlləri - Keçmiş Ağdərə rayonunun Aterk, Heyvalı (Drmbon) və s. kəndlərinin işğaldan azad edilməsi ilə Tərtər-Kəlbəcər yolunun açılması. 15 avqust - Azərbaycan Respublikasının milli pul vahidi olan manatın dövriyyəyə buraxılması. 13 sentyabr – Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin yaradılması. 26 sentyabr – Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasının təsis edilməsi. 2 oktyabr – Xocavənd rayonunun Ermənistan Respublikası tərəfindən işğal edilməsi. 3 oktyabr - Azərbaycan ordusunun Laçın şəhərinin 3 km-nə çatması. 3 noyabr – Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasının rəsmi dövlət qeydiyyatına alınması. (Şəhadətnamə-7). ATƏM-in Minsk qrupunun yaradılması. ""Dini etiqad azadlığı haqqında"" Azərbaycan Respublikası Qanununun qəbul edilməsi. 1 yanvar:Hazal Ərgüclü—Şimali Kipr və Türkiyə aktrisası26 fevral:Demet Özdemir—türk aktrisası 20 aprel:Bəstəmsu Özdəmir—türk aktrisası Nəslihan Atagül—türk aktrisası 25 oktyabr:Ayça Ayşin Turan—türk aktrisası 1 aprel — Xəlil Abbasov — Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1948), Böyük Vətən müharibəsi iştirakçısı. 6 aprel – İsaak Azimov – ABŞ yazıçısı. 16 may – Arif Nərimanbəyov – Azərbaycan kinooperatoru. 12 iyun – Allahverdi Bağırov – Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı. 15 iyun - Çingiz Mustafayev – Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı, jurnalist. 18 iyun – Şirin Mirzəyev – Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı. 16 iyul – Muxtar Qasımov – Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı. 19 iyul — Gültəkin Əsgərova, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı; Qarabağ müharibəsi şəhidi. 12 avqust – Con Keyc – amerikalı bəstəkar. 12 sentyabr – Entoni Perkins – ABŞ aktyoru.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186246
-1992-ci il Azərbaycan Respublikası prezidenti seçkiləri,"Azərbaycanda Prezident seçimləri — 1992-ci il iyunun 7-də Azərbaycan ərazisində baş tutdu. Seçimlərdə beş namizəd mübarizə apardı. Əbülfəz Elçibəy, səslərin 60.90 % topladı və Azərbaycan Prezidenti seçildi. Seçkidən əvvəl 29 aprel 1992-ci ildə Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin qərargahında Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin Azərbaycan prezidentliyinə seçkilər üzrə Mərkəzi Seçki Qərargahı mətbuat konfransı keçirmişdir. 1992-ci il iyunun 7-də keçirilmiş seçkilərdə Əliyev Əbülfəz Elçibəy Qədirqulu oğlu Prezident seçilmişdir. Seçici siyahılarına daxil edilmiş seçicilərin ümumi sayınm 76,3 faizi səsvermədə iştirak etmişdir.Lehinə seçicilərin 59,4 faizi səs vermişdir. Əlehinə səs vermişdir 38,0 faiz. Azərbaycan Konstitusiyası hələ qəbul olunmadığı üçün o, qeyri müəyyən müddətə Prezident seçildi. Seçimdən sonra Müxtəlif dövrlərdə, sözügedən seçkilər ərəfəsində və sonrasında Azərbaycan Xalq Cəbhəsi funksionerləri tərəfindən verilən bəyənatların fonunda, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi lehinə seçki saxtakarlığına yol verildiyinə dair iddialar səsləndirilmişdir. Xarici keçidlər “Elçibəy rayonda başçı kimi prezident seçkisinə qarışmamağımı yüksək dəyərləndirmişdi…”",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=308539
-1992/1993 Türkiyə 1-ci Futbol Liqası,"Türkiyə 1. Futbol Liqası 1992–1993 Mövsümü , Türkiyə 1-ci Futbol Liqasının 35-ci mövsümüdür. 23 avqust 1992-ci ildə oynanılan ilk həftə matçları ilə başlayan liqa, 30 may 1993-cü ildə keçirilən 30-cu həftə matçları ilə tamamlandı. Mövsümün sonunda 66 xal toplayan Qalatasaray orta liqa ilə çempion olarkən, liqanı son üç pillədə tamamlayan Bakırköyspor, Aydınspor və Konyaspor aşağı liqaya düşdü. Qapıçılara komanda yoldaşları tərəfindən verilən ötürmələri tutmaq qadağandır. ""Geri keçid qadağası"" kimi tanınan qayda bu mövsümdən bəri ilk dəfə tətbiq edilir. Turnir Cədvəli",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798470
-1992 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1992 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1992; fr. Concours Eurovision de la chanson 1992) — sayca 37-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Karolanın ifa etdiyi ""Fångad av en stormvind"" adlı mahnı ilə 1991 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1992-ci ildə İsveç üçüncü dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə İsveçin üçüncü ən böyük şəhəri olan Malmödə ""Malmömässan"" arenasında keçirilmişdir. Müsabiqə 1992-ci ilin 9 may tarixində baş tutmuşdur. 1992-ci ildə Niderland bir illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönmüşdür. Ümumilikdə 23 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə İrlandiyanı ikinci dəfə təmsil etmək hüququ qazanan Linda Martin ifa etdiyi ""Why Me?"" adlı mahnı ilə müsabiqənin qalibi seçilmişdir. Bu sonuncu dəfə Avroviziyada 1987-ci ildə Conni Loqanın təmsilində qalibiyyət əldə etmiş İrlandiyanın müsabiqədə ümumilikdə dördüncü qələbəsi idi. Avroviziya 1992 eyni zamanda daha sonra beş müstəqil dövlətlərə parçalanan Yuqoslaviyanın müsabiqədə son iştirakı ilə yadda qalmışdır. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=78453
-1992 Azərbaycan Kuboku,"Futbol üzrə Azərbaycan Kuboku 1992 — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun ilk mövsümüdür. ""İnşaatçı""(Bakı) finalda ""Kür""(Mingəçevir) klubunu məğlub edərək ilk turnirin qalibi kimi tarixə düşüb. 1-ci Azərbaycan kuboku cəmi 12 komandanın iştirakı ilə baş tutmuş və hər mərhələnin duelləri bir matçdan ibarət olmuşdur. 4 cüt 1/8 finalda qarşılaşıb, növbəti mərhələdə gözləyən 4 iştirakçının rəqiblərini müəyyənləşdirməli idi. 2 birinci liqa klubunun da mübarizə apardığı, iştirakçılarından 5-nin paytaxtı təmsil etdiyi yarışın diqqətçəkən məqamlarından biri çempionatda iddialılardan sayılan ""Qarabağ""ın ilk kuboka qatılmamasıdı. Turnirə gəlincə, Neftçala ""Pambıqçı""sının futbolçusu Elnur Əsgərov ""Nicat""la görüşdə hesabı açaraq, ölkə kuboku tarixinə ilk qolun müəllifi kimi düşüb. Final oyunu 29 avqust 1992-ci ildə keçirilmişdir. Bakıda, Tofiq Bəhramov adına Respublika Stadionunda baş tutan qarşılaşmada ""İnşaatçı"" (Bakı) ""Kür"" (Mingəçevir) komandasına əlavə vaxtda 2:1 hesabı ilə qalib gələrək ilk kubokun sahibi olmuşdur. Həmin qarşılaşmanı 4 min tamaşaçı izləmişdir. Oyunun baş hakimi Gülağa Cabbarov olmuşdur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=234762
-1992 Kral Fəhd Kuboku,Səudiyyə Ərəbistanı — 1988 Asiya Kubokunun Çempionu (AFC) Argentina — 1991 Amerika Kubokunun Çempionu (CONMEBOL) ABŞ — 1991 KONKAKAF Qızıl Kubokunun qalibi (KONKAKAF) Fildişi sahili — 1992 Afrika Kubokunun Çempionu (CAF),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82064
-1992 Kral Fəhd Kuboku Finalı,"1992 Kral Fəhd Kuboku Finalı — 1992-ci il Kral Fəhd Kubokunun qalibini müəyyənləşdirmək üçün keçirilmiş futbol matçı idi. Matç 1992-ci ilin 20 oktyabr tarixində, Səudiyyə Ərəbistanın Ər-Riyad şəhərində yerləşən Kral Fəhd Stadionunda, futbol üzrə Argentina və Səudiyyə Ərəbistan milli komandaları arasında keçirilmişdir. Matç Argentina yığmasının 3-1 hesablə qələbəsi ilə başa çatmışdır. Oyunun nəticələri Xarici keçidlər Match report",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=550877
-1992 Qış Olimpiya Oyunları,"XVI Qış Olimpiya Oyunları (fr. XVIes Jeux olympiques d’hiver; ing. XVI Olympic Winter Games) 8 - 23 fevral 1992-ci ildə Albervil şəhərində (Fransa) keçirilmişdir. Fransa, Şamoni-1924 və Qrenobl-1968 sonra üçüncü dəfə Qış Oyunlarına ev sahibliyi etdi. Şəhərin seçilməsi Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=87889
-1992 Yay Olimpiya Oyunları,1992 Yay Olimpiya Oyunları - XXV Yay Olimpiya Oyunları. Olimpiadanın açılışı Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=87849
-1992 qış Olimpiya oyunları,"XVI Qış Olimpiya Oyunları (fr. XVIes Jeux olympiques d’hiver; ing. XVI Olympic Winter Games) 8 - 23 fevral 1992-ci ildə Albervil şəhərində (Fransa) keçirilmişdir. Fransa, Şamoni-1924 və Qrenobl-1968 sonra üçüncü dəfə Qış Oyunlarına ev sahibliyi etdi. Şəhərin seçilməsi Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410594
-1992 yay Olimpiya oyunları,1992 Yay Olimpiya Oyunları - XXV Yay Olimpiya Oyunları. Olimpiadanın açılışı Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410568
-1993,"3 yanvar — ABŞ prezidenti Corc Buş və Rusiya prezidenti Boris Yeltsin tərəfindən ilk nüvə silah müqaviləsinin imzalanması. 3 fevral - Azərbaycanla Gürcüstan arasında strateji tərəfdaşlıq yönündə ilk sənədin - «Dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı təhlükəsizlik haqqında» müqavilənin imzalanması. 13 fevral - Azərbaycan Respublikası ilə İordaniya (ölkəmizin müstəqilliyini 1991-ci il 28 dekabrda tanıyıb) arasında diplomatik münasibətlər yaradılması. 13 fevral - Azərbaycan Respublikası ilə Sudan (ölkəmizin müstəqilliyini 1991-ci il 28 dekabrda tanıyıb) arasında diplomatik münasibətlər yaradılması. 2 aprel — Kəlbəcər rayonunun Ermənistan ordusu tərəfindən işğal olunması. 5 aprel - Azərbaycan Respublikası ilə Malayziya arasında diplomatik əlaqələrin yaradılması. 30 aprel - BMT Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən Azərbaycanın Kəlbəcər rayonunun erməni silahlı qüvvələri tərəfindən işğalı ilə bağlı 822 nömrəli qətnamə qəbul edilməsi. 26 may - Azərbaycan Respublikası ilə Madaqaskar Demokratik Respublikası arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 4 iyun - Gəncədə Azərbaycan ordusunun keçmiş korpus komandiri Surət Hüseynovun başçılıq etdiyi hərbi qüvvələrlə hökumət qüvvələri arasında silahlı toqquşmanın baş verməsi. 10 iyun - NATO-ya üzv və tərəfdaş ölkələrin məşvərət qurumu olan Şimali Atlantika Əməkdaşlıq Şurası tərəfindən BMT Təhlükəsizlik Şurasının 822 saylı qətnaməsini (30 aprel 1993) dəstəkləyən bəyanat qəbul edilməsi. 11 iyun - Azərbaycan Respublikası ilə Belarus Respublikası arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 15 iyun - Heydər Əliyevin Azərbaycan Respublikasının Ali Sovetinin sədri seçilməsi. 23 iyul — Ağdam rayonunun Ermənistan ordusu tərəfindən işğal olunması. 3 avqust - Bakıda ilk beynəlxalq peyk rabitə sisteminin açılışı. 23 avqust — Füzuli rayonunun Ermənistan ordusu tərəfindən işğal olunması. 23 avqust — Cəbrayıl rayonunun Ermənistan ordusu tərəfindən işğal olunması. 23 avqust — Talış-Muğan Muxtar Respublikasının süqutu 29 avqust - Prezident Ə.Elçibəyə etimad haqqında referendum keçirilməsi. 31 avqust — Qubadlı rayonunun Ermənistan ordusu tərəfindən işğal olunması. 24 sentyabr - Azərbaycan Respublikasının Müstəqil Dövlətlər Birliyinə (MDB) daxil olması. 29 oktyabr — Zəngilan rayonu Ermənistan ordusu tərəfindən işğal olunması. 1 noyabr - Dövlət Müdafiə Şurasının yaradılması. Zəngilan rayonu ərazisində Arazboyu Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Qəbələ rayonu ərazisində Qəbələ Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. AMEA -nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun təsis edilməsi. Netta Barzilay—İsrailli müğənni; Eurovision 2018 Mahnı Müsabiqəsinin İsrail təmsilçisi və qalibiOktyabr: Omer Adam—İsrailli müğənni (22 okt) Sevda Erginci—türk aktrisasıNoyabr: Hande Erçel — türk aktrisası Janil OkoyevaDekabr: Melis Sezen—türk aktrisası 17 aprel — Turqut Özal, Türkiyə Respublikasının 8-ci prezidenti. 7 fevral — Şövkət Ələkbərova, Azərbaycanın xalq artisti,müğənni. 27 fevral — Lillian Qiş 17 dekabr — Mirzə İbrahimov, Azərbaycanın xalq yazıçısı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4702
-1993-94 Azərbaycan Kuboku,"1993-94 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun üçüncü mövsümüdür. 1993-94 mövsümündə 45 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır ki, bu göstərici kubokun bütün tarixi üçün rekorddur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798727
-1993-cü il,"3 yanvar — ABŞ prezidenti Corc Buş və Rusiya prezidenti Boris Yeltsin tərəfindən ilk nüvə silah müqaviləsinin imzalanması. 3 fevral - Azərbaycanla Gürcüstan arasında strateji tərəfdaşlıq yönündə ilk sənədin - «Dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı təhlükəsizlik haqqında» müqavilənin imzalanması. 13 fevral - Azərbaycan Respublikası ilə İordaniya (ölkəmizin müstəqilliyini 1991-ci il 28 dekabrda tanıyıb) arasında diplomatik münasibətlər yaradılması. 13 fevral - Azərbaycan Respublikası ilə Sudan (ölkəmizin müstəqilliyini 1991-ci il 28 dekabrda tanıyıb) arasında diplomatik münasibətlər yaradılması. 2 aprel — Kəlbəcər rayonunun Ermənistan ordusu tərəfindən işğal olunması. 5 aprel - Azərbaycan Respublikası ilə Malayziya arasında diplomatik əlaqələrin yaradılması. 30 aprel - BMT Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən Azərbaycanın Kəlbəcər rayonunun erməni silahlı qüvvələri tərəfindən işğalı ilə bağlı 822 nömrəli qətnamə qəbul edilməsi. 26 may - Azərbaycan Respublikası ilə Madaqaskar Demokratik Respublikası arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 4 iyun - Gəncədə Azərbaycan ordusunun keçmiş korpus komandiri Surət Hüseynovun başçılıq etdiyi hərbi qüvvələrlə hökumət qüvvələri arasında silahlı toqquşmanın baş verməsi. 10 iyun - NATO-ya üzv və tərəfdaş ölkələrin məşvərət qurumu olan Şimali Atlantika Əməkdaşlıq Şurası tərəfindən BMT Təhlükəsizlik Şurasının 822 saylı qətnaməsini (30 aprel 1993) dəstəkləyən bəyanat qəbul edilməsi. 11 iyun - Azərbaycan Respublikası ilə Belarus Respublikası arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 15 iyun - Heydər Əliyevin Azərbaycan Respublikasının Ali Sovetinin sədri seçilməsi. 23 iyul — Ağdam rayonunun Ermənistan ordusu tərəfindən işğal olunması. 3 avqust - Bakıda ilk beynəlxalq peyk rabitə sisteminin açılışı. 23 avqust — Füzuli rayonunun Ermənistan ordusu tərəfindən işğal olunması. 23 avqust — Cəbrayıl rayonunun Ermənistan ordusu tərəfindən işğal olunması. 23 avqust — Talış-Muğan Muxtar Respublikasının süqutu 29 avqust - Prezident Ə.Elçibəyə etimad haqqında referendum keçirilməsi. 31 avqust — Qubadlı rayonunun Ermənistan ordusu tərəfindən işğal olunması. 24 sentyabr - Azərbaycan Respublikasının Müstəqil Dövlətlər Birliyinə (MDB) daxil olması. 29 oktyabr — Zəngilan rayonu Ermənistan ordusu tərəfindən işğal olunması. 1 noyabr - Dövlət Müdafiə Şurasının yaradılması. Zəngilan rayonu ərazisində Arazboyu Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. Qəbələ rayonu ərazisində Qəbələ Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılması. AMEA -nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun təsis edilməsi. Netta Barzilay—İsrailli müğənni; Eurovision 2018 Mahnı Müsabiqəsinin İsrail təmsilçisi və qalibiOktyabr: Omer Adam—İsrailli müğənni (22 okt) Sevda Erginci—türk aktrisasıNoyabr: Hande Erçel — türk aktrisası Janil OkoyevaDekabr: Melis Sezen—türk aktrisası 17 aprel — Turqut Özal, Türkiyə Respublikasının 8-ci prezidenti. 7 fevral — Şövkət Ələkbərova, Azərbaycanın xalq artisti,müğənni. 27 fevral — Lillian Qiş 17 dekabr — Mirzə İbrahimov, Azərbaycanın xalq yazıçısı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186247
-1993-cü il Azərbaycan Respublikası prezidenti seçkiləri,"Azərbaycanda Prezident seçimləri — 1993-cü ildə Azərbaycan ərazisində baş tutdu. Seçimlərdə üç namizəd mübarizə apardı. Heydər Əliyev, səslərin 98.80 % topladı və Azərbaycan Prezidenti seçildi. Seçimdən əvvəl Seçici fəallığının 97.60 % olduğu seçimdə, Heydər Əliyev səslərin 98.80 % topladı və 5 il müddətinə Azərbaycan Prezidenti seçildi. Seçimdən sonra",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=308540
-1993/1994 Azərbaycan Kuboku,"1993-94 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun üçüncü mövsümüdür. 1993-94 mövsümündə 45 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır ki, bu göstərici kubokun bütün tarixi üçün rekorddur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798543
-"1993 ""Səhər"" qəzetinin Superkuboku","Azərbaycan Superkuboku 1993 — futbol üzrə Azərbaycan Superkubokunun ilk mövsümü. 1993-cü ilin 21 fevral tarixində Sumqayıt şəhərində keçirilən matçda çempion ""Neftçi"" ilə kubokun qalibi ""İnşaatçı"" qarşılaşmış və matç ""Neftçi"" 4:1 hesablı qələbəsi ilə başa çatmışdır. Futbol üzrə Azərbaycan Superkuboku ilk dəfə ""Səhər"" qəzetinin təşəbbüsü ilə baş tutmuşdur. Bu Futbol üzrə Azərbaycan Çempionatının 1992-ci il mövsümünün ardından baş vermiş və ""Səhər"" qəzetinin Superkuboku təsis olunmuşdur. Beləliklə növbəti mövsüm də bu matçla start götürmüşdür. Ölkə çempionu ""Neftçi"" ölkə kubokun qalibi ""İnşaatçı""nı 4:1 hesabı ilə darmadağın edərək ilk Superkubokun qalibi olmuşdur. Həmçinin bu turnirdə ilk qol, ilk dubl, ilk böyükhesablı nəticə də ""Neftçi""nin aktivinə yazılmışdır. Oyunun nəticələri Barometr, yoxsa Superkubok? — LAYİHƏ. apasport.az, 30.07.2016 (az.) Həmçinin bax 1995 ""Səhər"" qəzetinin Superkuboku",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=777176
-1993 Aralıq dənizi Oyunları,1993 Aralıq dənizi Oyunları — 1993-cü ilin 16–27 iyun tarixləri arasında Fransanın Langedok-Russilyon regionunda keçirilmiş on ikinci Aralıq dənizi Oyunları. Bu oyunlarda 20 ölkədən 2598 atlet iştirak etmişdir. Xarici keçidlər International Mediterranean Games Committee Arxivləşdirilib 2007-02-03 at the Wayback Machine All results at gbrathletics website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475338
-1993 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1993 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1993; fr. Concours Eurovision de la chanson 1993) — sayca 38-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Linda Martinin ifa etdiyi ""Why Me?"" adlı mahnı ilə 1992 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1993-cü ildə İrlandiya dördüncü dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə İrlandiyanın Kork qraflığında yerləşən Milstrit şəhərində Green Glens Arenada keçirilmişdir. Müsabiqə 1993-cü ilin 15 may tarixində baş tutmuşdur. 1993-cü ildə Yuqoslaviya Sosialist Federativ Respublikasının parçalanmasının ardınca müstəqillik əldə edən Bosniya və Herseqovina, Sloveniya və Xorvatiya ilk dəfə Avroviziyaya qoşuldular. Həmin illərdə Avroviziyanın ildə cəmi bir gün keçirildiyinə görə müsabiqənin yayım vaxtı 25 ölkədən artıq iştirakçının olmasına şərait yaratmırdı. 1993-cü ildə müsabiqəyə ilk dəfə qoşulmaq istəyən ölkələrin çoxluğunu nəzərə alan Avropa Yayımlar Birliyi müsabiqədə iştirak üçün Sloveniyanın paytaxtı Lyublyanada ""Kvalifikacija za Milstreet"" adlı seçim turu təşkil etmişdir. 7 ölkənin iştirak etdiyi seçim turunda Bosniya və Herseqovina, Sloveniya və Xorvatiya ilk üçlükdə yer alaraq, Avroviziya 1993-də iştirak hüququ əldə etmişdirlər. Estoniya, Macarıstan, Rumıniya və Slovakiyanın isə müsabiqədə iştirakı baş tutmamışdır. Ümumilikdə 25 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 1993-də ev sahibi İrlandiyanı təmsil edən Niv Kavana ifa etdiyi ""In Your Eyes"" adlı mahnı ilə müsabiqənin qalibi seçilmişdir. İrlandiyanın müsabiqədəki beşinci qalibiyyəti Fransanın 1977-ci ildəki, Lüksemburqun isə 1983-cü ildəki rekordunu yeniləmişdir. Müsabiqənin qaydalarına görə son beşlikdə yer alan ölkələr növbəti il başqa ölkələrlə əvəz edilir. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=78454
-1993 Azərbaycan Kuboku,1993 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun ikinci mövsümüdür. 1993-cü il mövsümündə 40 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır. 1-ci tur cavab qarşılaşmaları 2-ci tur ev sahibi oyunları 2-ci tur cavab qarşılaşmaları 3-cü tur ev sahibi oyunları 3-cü tur cavab qarşılaşmaları 4-cü tura vəsiqə qazanan klublar 4-cü tur ev sahibi oyunları 4-cü tur cavab qarşılaşmaları Yarımfinala vəsiqə qazanan klublar Yarımfinal ev sahibi oyunları Yarımfinal cavab qarşılaşmaları,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=248565
-1993 Futbol üzrə Azərbaycan Superkuboku,"Azərbaycan Superkuboku 1993 — futbol üzrə Azərbaycan Superkubokunun ilk mövsümü. 1993-cü ilin 21 fevral tarixində Sumqayıt şəhərində keçirilən matçda çempion ""Neftçi"" ilə kubokun qalibi ""İnşaatçı"" qarşılaşmış və matç ""Neftçi"" 4:1 hesablı qələbəsi ilə başa çatmışdır. Futbol üzrə Azərbaycan Superkuboku ilk dəfə ""Səhər"" qəzetinin təşəbbüsü ilə baş tutmuşdur. Bu Futbol üzrə Azərbaycan Çempionatının 1992-ci il mövsümünün ardından baş vermiş və ""Səhər"" qəzetinin Superkuboku təsis olunmuşdur. Beləliklə növbəti mövsüm də bu matçla start götürmüşdür. Ölkə çempionu ""Neftçi"" ölkə kubokun qalibi ""İnşaatçı""nı 4:1 hesabı ilə darmadağın edərək ilk Superkubokun qalibi olmuşdur. Həmçinin bu turnirdə ilk qol, ilk dubl, ilk böyükhesablı nəticə də ""Neftçi""nin aktivinə yazılmışdır. Oyunun nəticələri Barometr, yoxsa Superkubok? — LAYİHƏ. apasport.az, 30.07.2016 (az.) Həmçinin bax 1995 ""Səhər"" qəzetinin Superkuboku",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=812403
-1993 KONKAKAF Qızıl Kuboku,1993 KONKAKAF Qızıl Kuboku (ing. 1993 CONCACAF Gold Cup) — 1993-cü ilin 10 – 25 iyul tarixləri arasında ABŞ və Meksikada təşkil olunmuş sayca ikinci KONKAKAF Qızıl Kuboku. Turnirin qalibi təşkilatçı olkələrin iştirakı ilə keçən final matçında ABŞ milli futbol komandasını 4–0 hesabı ilə məğlub etmiş Meksika milli futbol komandası olmuşdur. Komandaların statistikası Xarici keçidlər Lineups/Squads,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=478618
-1993 Qadınlar arasında İslam Oyunları,"Qadınlar arasında İslam Oyunları ilk dəfə 1993-cü ildə İranın Tehran və Rəşt şəhərlərində keçirilmişdi. Oyunlarda 10 ölkədən 407 idmançı, 46 komanda, 190 hakim və 2 beynəlxalq müşahidəçi iştirak etmişdilər.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=470926
-1993 Qadınların İslam Oyunları,"Qadınlar arasında İslam Oyunları ilk dəfə 1993-cü ildə İranın Tehran və Rəşt şəhərlərində keçirilmişdi. Oyunlarda 10 ölkədən 407 idmançı, 46 komanda, 190 hakim və 2 beynəlxalq müşahidəçi iştirak etmişdilər.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=625884
-1993 Yay əməliyyatları,"1993 Yay əməliyyatları və ya 1993-cü ilin Yay hücumları — Birinci Qarabağ müharibəsi gedişində 1993-cü ilin iyun ayından oktyabr ayına qədər baş vermiş olan bir sıra döyüşlərdən sonra Azərbaycanın bir neçə rayonunun erməni hərbi birləşmələri tərəfindən ələ keçirilməsi hadisəsidir. 1993-cü ilin yayında Ağdam rayonu hər iki tərəfdən artilleriya mübadiləsi səhnəsinə çevrilmişdir. İyulun 4-də Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən Ağdam şəhərinin artilleriyadan bombardmanına başlanılmışdır. Mülki əhali şəhəri boşaltmağa başladıqdan sonra, əsgərlər də şəhəri tərk etməyə başlamışdırlar. Rayon uğrunda küçə-küçə, ev-ev döyüşlərin getdiyi ərəfədə azərbaycanlıların sürətlə şəhəri tərk etməsi, onun müdafiəsi işində ciddi problemlərin meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. İyul ayının sonunda erməni qüvvələri Ağdamı ələ keçirdi və təxminən 120.000 mülki azərbaycanlı regionu tərk etmək məcburiyyətində qaldılar. İyulun 29-da BMT Təhlükəsizlik Şurasının 853 nömrəli ikinci qətnaməsi qəbul edildi və bu qətnamədə də əvvəlki qətnamədə olduğu kimi hücum pislənilmiş və əvvəlki qətnamədə mövcud olan məqamlar bir daha təsdiqlənmişdir. Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin və Qarabağ ermənilərinin irəliləyişlərini dayandırmaq çağırışlarına baxmayaraq, Ermənistan hökuməti hücumu dayandırmaq üçün anklavın hərbi rəhbərləri üzərində heç bir nəzarətlərinin olmadığını bildirmişdir. Hərbi çöküşlə üzləşən Əliyev faktiki Dağlıq Qarabağ hökuməti və Minsk Qrupunun rəsmiləri ilə vasitəçilik etməyə cəhdlər etmişdir. İyulun 26-dan başlayaraq hər iki hökumət tərəfindən üç günlük atəşkəs elan edilmişdir. Lakin bir neçə gündən sonra hər iki tərəf üçün də çox tanış bir mənzərə olan bir hadisə baş verdi, yəni atəşkəs yenidən pozuldu və hər iki tərəfdə döyüşlərə qaldıqları yerdən davam etdilər. Avqustun ortalarında ermənilər Azərbaycanın nəzarəti altında olan və DQMV-nin cənubunda yerləşən Füzuli və Cəbrayılı ələ keçirmək üçün qoşun yığmağa başladılar. Azərbaycan tərəfi Ermənistan Silahlı Qüvvələrini artıq adları çəkilən rayonların kəndlərini bombalamağa başlamaqda ittiham etmiş, erməni tərəfi isə bunu təkzib edərək, “anklavın cənub sərhədlərini azərbaycanlıların hücumlarından müdafiə etdiklərini” iddia etmişdirlər. Hər iki halda da erməni qüvvələri cənub sərhəddini keçərək cənub istiqamətində İran sərhəddinə doğru, yəni Füzuli rayonu istiqamətində irəliyə doğru hərəkət etmişdir. İran hökumətinin yeni hücumlar ilə bağlı olan bir neçə xəbərdarlığına, eyni zamanda da, yeni sülh danışıqlarının məsuliyyətini yenidən öhdəsinə götürməsini bildirməsinə baxmayaraq, ermənilər ağır zirehli qoşunların dəstəyini alaraq regionu ələ keçirməyə başlamışdılar. Regionda 30-50.000 arasında azərbaycanlı yaşayırdı və onların çoxu sağ qalmaq üçün qaçıb İrana sığınmağa məcbur olmuşdurlar. Bundan sonra Azərbaycan ard-arda olaraq yeni rayonlar itirməyə başladı. İlk növbədə avqustun 23-də Cəbrayıl rayonuna nəzarət itirildi. Onu ardıcıl olaraq 25 avqust 1993-cü ildə Füzuli, 31 avqust 1993-cü ildə Qubadlı və 29 oktyabr 1993-cü ildə Zəngilan rayonlarının itirilməsi izlədi. Nəticə etibarı ilə Dağlıq Qarabağ anklavını əhatə edən və Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş Azərbaycan əraziləri formalaşdırıldı. Bu hərbi əməliyyatlar zamanı “Hizb-e-İslami Gülbəddin”dən olan əfqan mücahidləri Azərbaycan tərəfdən döyüşlərdə iştirak etmişdirlər. Həmçinin bax Goranboy əməliyyatı Ağdam uğrunda döyüş Arazboyu əməliyyatlar Gəncə qiyamı Ağdam uğrunda döyüşlər (1993) Füzuli və Cəbrayılın işğalı (1993) Zəngilanın işğalı (1993) – I hissə Zəngilanın işğalı (1993) – II hissə",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=773493
-1993–2016-cı illərdə Azərbaycanda hərbi islahatlar,"Qarabağ müharibəsi və ondan sonrakı dövr ərzində Azərbaycan üçün hərbi sahənin təkmilləşdirilməsi istiqamətində tədbirlərin görülməsi son dərəcə əhəmiyyətli bir məsələ hesab olunurdu. Heydər Əliyevin hakimiyyətdə olduğu dövr ərzində hökumətin əsas hədəfi hərbi infrastrukturun yenidən formalaşdırılması və möhkəmləndirilməsi idi. Azərbaycan müstəqilliyini 1991-ci ildə, Ermənistanla artıq müharibə vəziyyətində olanda əldə etmişdi. Müstəqil Azərbaycanın ilk milli ordusu, o cümlədən ordu, donanma və hərbi hava qüvvələri də elə həmin ildə yaradılmışdı. Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi 1991-ci il sentyabrın 5-də yaradılmışdır. Həmin il ordu strukturu sistemi və ilk briqadalar yaradılmış, hərbi qüvvələr üçün milli kadrların formalaşdırılması prosesinə başlanılmışdır. Bu dövrdə hərbi qüvvələr Azərbaycanda aparıcı güc strukturu idi. Azərbaycanda silah və texnikanın, ordunun zirehli maşınlarının təkmilləşdirilməsi ilə silahlı qüvvələrin modernləşdirilməsi istiqamətində ilk addımlar atılmağa başlandı. Azərbaycan strateji müttəfiqlər seçməyə və milli təhlükəsizlik üçün prioritetlər müəyyən etməyə başlaması da həmin dövrə təsadüf edir. 1992-ci ilin iyulunda Azərbaycan Avropada Silahlı Qüvvələr haqqında müqaviləni təsdiqlədi və bu müqaviləyə əsasən adi hərbi texnikaya məhdudiyyətlər yaradıldı. 1993-cü ildə Azərbaycan Prezidenti seçildikdən sonra Heydər Əliyev hökuməti vahid və mərkəzləşmiş ordu yaratmağa başladı. 1993-cü ilin noyabrında Azərbaycan parlamenti ""Müdafiə haqqında"" qanun qəbul etdi. 1994-cü ildə Ermənistanla atəşkəs imzalandıqdan sonra Azərbaycan Silahlı Qüvvələrdə islahatlar aparmaq imkanları əldə etdi. Silahlı Qüvvələrdə aparılan quruculuq işləri və struktur islahatları döyüşlə bağlı vəzifələrin vahid mərkəzləşdirilmiş idarəetmə altında planlaşdırılmasına, hərbi hissələrin düzgün hərbi elmin tələbləri əsasında idarə olunmasına, şəxsi heyətin təkmilləşdirilməsinə təkan verdi. 2005-ci ilin mayında Azərbaycan və NATO arasında Fərdi Tərəfdaşlıq üzrə Fəaliyyət Planı (IPAP) imzalandıqdan sonra Azərbaycan hökumətinin müdafiə və təhlükəsizliklə bağlı məqsədləri konkret konturlar aldı. İPAP çərçivəsində Azərbaycan öz üzərinə çoxsaylı öhdəliklər götürdü.Ölkənin hərbi büdcəsi 2009-cu ildəki 2,46 milyard dollar təşkil edirdisə, 2015-ci ildə bu rəqəm 4,2 milyard dollara yüksəldi. Ümumi silahlı qüvvələrin sayı quru qoşunlarında 56.840 nəfər, hava qüvvələrində 7.900 nəfər və donanmada 2.200 nəfərdir. Milli Qvardiyada, Dövlət Sərhəd Xidmətində və Daxili Qoşunlarda 19500 şəxsi heyət xidmət edir. Bundan əlavə, son 15 ildə hərbi xidmət keçmiş 300 min keçmiş hərbi qulluqçu var. Azərbaycanın hərbi texnikası 300-dən çox əsas döyüş tankı, 595 zirehli döyüş maşını və 270 artilleriya sistemindən ibarətdir. Hərbi Hava Qüvvələrində 106 təyyarə və 35 helikopter mövcuddur. Hərbi sənaye Uzun illər bütün hərbi silahları və texnikanı başqa ölkələrdən aldıqdan sonra, 2000-ci illərin əvvəllərində Azərbaycan öz hərbi texnika və maşınlarını istehsal edərək öz ehtiyaclarını qarşılamaq qərarına gəldi. Bu məqsədlə 2005-ci il dekabrın 16-da prezidentin sərəncamı ilə Azərbaycanın Müdafiə Sənayesi Nazirliyi yaradıldı. Azərbaycan Rusiyanın T-55 tankının şassisi əsasında zirehli maşının istehsalı üzrə İsrailin müdafiə firmaları və iki türk şirkəti ilə əməkdaşlıq etməyə başladı. Hazırda Azərbaycan İsrail istehsalı olan casus təyyarələri, o cümlədən lisenziyalı pilotsuz casus təyyarəsi Orbiter-2M və Aerostarı da istehsal edir. Hər ikisi Bakı yaxınlığındakı Azad Systems Company zavodunda istehsal olunur. Hərbi akademiyalar Təhsilin birinci mərhələsi Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Liseydə və Heydər Əliyev adına Hərbi Liseydə həyata keçirilir. Silahlı Qüvvələrin Hərbi Kolleci, Silahlı Qüvvələrin Təlim və Tədris Mərkəzi, Azərbaycan Ali Hərbi Akademiyası kimi ali hərbi təhsil müəssisələrində bakalavr və magistr səviyyəli tam peşəkar hərbi kadrlar hazırlanır. Hərbi elmi biliklərlə bağlı tədris müəssisələrinə Azərbaycan Orta Hərbi Tibb Məktəbi və Azərbaycan Tibb Universitetinin Hərbi Tibb Fakültəsi də daxildir. Beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq NATO ilə əməkdaşlıq Azərbaycan 1994-cü ildən NATO-nun hərbi təlim və təhsil proqramlarına qoşuldu. NATO-nun hərbi təhsil sistemi standartları 1997-ci ildən Azərbaycan Ali Hərbi Akademiyasında, 2000-ci ildən Silahlı Qüvvələrin Hərbi Texnikumunda, 2001-ci ildən isə Silahlı Qüvvələrin Tədris və Tədris Mərkəzində tətbiq olunmağa başlandı. Fərdi Tərəfdaşlıq Proqramı (İPP) çərçivəsində beynəlxalq sülhməramlı və humanitar əməliyyatlarda iştirak etmək üçün xüsusi təyinatlılar hazırlandı. Proqramın həyata keçirilməsi sahələrinə müdafiə siyasəti və strategiyası, dil hazırlığı; hərbi təlimlər və müvafiq təlimlər; hərbi təhsil və s. aiddir. NATO ilə əməkdaşlıq çərçivəsində Hərbi Kollecin tərkibində Simulyasiya və Modelləşdirmə Mərkəzi yaradıldı. Komanda məntəqəsi və səhra təlimlərində istifadə olunan əməliyyat planları, sənədlər, xəritələr və terminologiya NATO standartlarına uyğun tətbiq edildi. Silahlı qüvvələrdəki bütün qoşun növlərinin ştat strukturu NATO standartlarına uyğunlaşdırıldı. Azərbaycan 2004-cü ilin martında NATO-nun Əməliyyat İmkanı Konsepsiyasının Qiymətləndirilməsi və Əlaqə proqramına qoşuldu. Bu tərəfdaşlıq NATO-nun rəhbərlik etdiyi əməliyyatlarda birbaşa iştirak etməyə imkan verirdi. Ölkədə 1997-ci ildə sülhməramlı taqım, 2001-ci ildə sülhməramlı batalyon yaradıldı. NATO Milli Təhlükəsizlik Konsepsiyası (MTK), Hərbi Doktrina (MD) və Strateji Müdafiə İcmalı (SDR) kimi əsas milli strateji sənədlərin hazırlanması prosesinə dəstək verdi. Milli Təhlükəsizlik Konsepsiyası (MTK) 2007-ci il mayın 23-də Azərbaycan Prezidenti tərəfindən təsdiq edilmişdir. Hərbi Doktrina Azərbaycan Milli Məclisinə 2010-cu ilin iyununda qəbul edilib. Azərbaycanın müdafiə strukturları ilə NATO arasında əməkdaşlıq çərçivəsində Azərbaycan Avro-Atlantik təhlükəsizlik institutları ilə sıx əməkdaşlığa nail oldu, sülhə dəstək əməliyyatlarında iştirak etməklə beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyə töhfə verdi, NATO-nun Əməliyyat İmkanı Konsepsiyasının Qiymətləndirilməsi və Əlaqə proqramı çərçivəsində operativ qarşılıqlı fəaliyyət səviyyəsinin yüksəldilməsi, tətbiqi Azərbaycan ordusunda NATO standartları, Azərbaycanın hərbi təhsil və təlim sisteminin təkmilləşdirilməsi, strateji konseptual sənədlərin işlənib hazırlanması, əməkdaşlığa uyğun sahələrdə peşəkar kadrların hazırlanması, əməliyyat imkanlarının artırılması sahəsində mühüm nailiyyətlərin əldə edilməsinə gətirib çıxardı. BQXK ilə əməkdaşlıq Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsi 1992-ci ildə Ermənistanla Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə əlaqədar Azərbaycanda fəaliyyətə başlayıb. Əsas diqqət itkin düşmüş şəxslərin və münaqişə zəminində və ya təhlükəsizlik səbəbi ilə saxlanılan məhbusların problemlərinə yönəlib. BQXK Ermənistanla təmas xəttinə və beynəlxalq sərhədə yaxın yaşayan əhalini qorumaq və onlara kömək etmək üçün çalışır.2017-ci ilin fevralında Azərbaycan əsgərinin nəşi BQXK-nın təşkilatçılığı ilə Ermənistandan Azərbaycana qaytarılıb. Və 2016-cı ilin aprel döyüşləri zamanı təşkilat döyüşdə həlak olanların cəsədlərinin axtarışı və çıxarılmasında tərəflərə humanitar yardım göstərib. Azərbaycanın sülhməramlı qüvvələri Azərbaycan sərhədlərini qorumaqla yanaşı, 1997-ci ildə sülhməramlı qoşunlarını formalaşdırıb və əsasən NATO-nun Əfqanıstanda Beynəlxalq Təhlükəsizliyə Yardım Qüvvələrinin (ISAF) həyata keçirdiyi əməliyyatlara qoşulub. Əlaqədar qüvvələrə Azərbaycan Milli Qvardiyası, Azərbaycanın Daxili Qoşunları və Dövlət Sərhəd Xidməti daxildir ki, onlar müəyyən şəraitdə dövlətin müdafiəsinə cəlb oluna bilər. Azərbaycan sülhməramlı qüvvələri ABŞ dəniz piyadaları batalyonunda birgə xidmət edir.İraqda Azərbaycan sülhməramlılarından ibarət hərbçilərdən təşkil olunmuş hərbi birliklər ölkənin kritik elektrik enerjisi mənbələrindən biri olan Hədisə bəndi ərazisində mühafizə xidmətinə rəhbərlik edir.Azərbaycan Əfqanıstana təkcə sülhməramlı kontingentlə deyil, həm tibb sahəsində, həm də minaların təmizlənməsi prosesində dəstək verib. Bu, əfqan hərbçilərinin Azərbaycanın hərbi məktəblərində təhsil alması və təlim keçməsi üçün imkanlar yaratdı. Azərbaycan parlamenti 2009-cu ilin oktyabrında Əfqanıstandakı sülhməramlıların sayını iki dəfə artıraraq 90 nəfərə çatdırmaq barədə qərar qəbul edib. Azərbaycan hərbçiləri İSAF-da Türkiyə kontingentinin tərkibində xidmət edir. Dəstənin şəxsi heyəti Kabildəki teleqülləni və İSAF-ın sursat anbarını mühafizə edir, patrul xidməti həyata keçirir. Azərbaycan sülhməramlı taqımı 1999-cu ilin sentyabrından 2008-ci ilə qədər Kosovoda sülhyaratma və sülhə dəstək əməliyyatlarında iştirak edib. Beynəlxalq Koalisiya Qüvvələrinin tərkibində Azərbaycandan olan sülhməramlı kontingent 2003-cü ilin avqustundan 2008-ci ilə qədər İraqda xidmət edib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=818267
-1994,"İsraillə Fələstin arasında ""Qəzzə-Əriha"" adlanan saziş imzalanması. 10 yanvar - NATO-nun Brüsseldə keçirilən sammitində “Sülh Naminə Tərəfdaşlıq” proqramının qəbul olunması. 31 dekabr - Birinci Çeçen-rus müharibəsinin başlanması 5 yanvar - Azərbaycan Ordusunun uğurlu əməliyyatlar nəticəsində Füzuli rayonunun strateji əhəmiyyətli Horadiz qəsəbəsinin və 22 kəndi, Cəbrayıl və Kəlbəcər rayonlarının ərazilərinin bir hissəsinin azad edilməsi. 6 yanvar - Qarabağda Ermənistan qoşunları ilə müharibədə əks-hücuma keçən Azərbaycan Milli Ordusunun birləşmələrinin 1993-cü ilin ağır məğlubiyyətlərindən sonra ilk hərbi uğurunu qazanması. 9 yanvar - Azərbaycan Respublikası ilə Vatikan dövləti (Azərbaycanın müstəqilliyini 1992-ci il mayın 23-də tanıyıb) arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 11 yanvar - Azərbaycan Respublikası ilə Latviya və Slovakiya arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 17 yanvar - Azərbaycan Ordusunun hissələri tərəfindən Qarabağ cəbhəsinin Füzuli rayonu istiqamətində Ermənistan silahlı qüvvələrinin yenidən hücuma keçmək cəhdinin qarşısının alınması. 1 fevral - Bakı dəmiryol vağzalında «Kislovodsk-Bakı» qatarında ermənilər tərəfindən terror aktının törədilməsi. 2 fevral - Bakıda Azərbaycan gənclərinin birinci forumunun keçirilməsi. 24 fevral - Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən ""Xocalı soyqırımı günü haqqında"" qərar qəbul edilməsi. 17 mart - C-130 İran təyyarəsi ermənilər tərəfindən vurulmuşdur 4 may - Azərbaycan Respublikasının NATO-nun ""Sülh naminə tərəfdaşlıq"" Proqramına qoşulması. 12 may - ATƏM-in Minsk qrupu və Rusiyanın vasitəçiliyi ilə Ermənistan və Azərbaycan arasında atəşkəs sazişinin (Bişkek protokolunun) imzalanması. 29 sentyabr – Azərbaycanın dövlət və siyasi xadimi Afiyəddin Cəlilovun qətlə yetirilməsi. Bakıda lüteran icmasının yenidən fəaliyyətə başlaması. 18 fevral - Jung Hoseok 1 mart - Castin Biber 6 sentyabr - Elif Doğan 12 sentyabr - RM 14 oktyabr - Rəşad Cəfərzadə 25 noyabr – Məmməd Bürcəliyev – Azərbaycan teatr və kino aktyoru.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4703
-1994-95 Azərbaycan Kuboku,1994-95 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun dördüncü mövsümüdür. 1994-95 mövsümündə 28 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798728
-1994-cü il,"İsraillə Fələstin arasında ""Qəzzə-Əriha"" adlanan saziş imzalanması. 10 yanvar - NATO-nun Brüsseldə keçirilən sammitində “Sülh Naminə Tərəfdaşlıq” proqramının qəbul olunması. 31 dekabr - Birinci Çeçen-rus müharibəsinin başlanması 5 yanvar - Azərbaycan Ordusunun uğurlu əməliyyatlar nəticəsində Füzuli rayonunun strateji əhəmiyyətli Horadiz qəsəbəsinin və 22 kəndi, Cəbrayıl və Kəlbəcər rayonlarının ərazilərinin bir hissəsinin azad edilməsi. 6 yanvar - Qarabağda Ermənistan qoşunları ilə müharibədə əks-hücuma keçən Azərbaycan Milli Ordusunun birləşmələrinin 1993-cü ilin ağır məğlubiyyətlərindən sonra ilk hərbi uğurunu qazanması. 9 yanvar - Azərbaycan Respublikası ilə Vatikan dövləti (Azərbaycanın müstəqilliyini 1992-ci il mayın 23-də tanıyıb) arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 11 yanvar - Azərbaycan Respublikası ilə Latviya və Slovakiya arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 17 yanvar - Azərbaycan Ordusunun hissələri tərəfindən Qarabağ cəbhəsinin Füzuli rayonu istiqamətində Ermənistan silahlı qüvvələrinin yenidən hücuma keçmək cəhdinin qarşısının alınması. 1 fevral - Bakı dəmiryol vağzalında «Kislovodsk-Bakı» qatarında ermənilər tərəfindən terror aktının törədilməsi. 2 fevral - Bakıda Azərbaycan gənclərinin birinci forumunun keçirilməsi. 24 fevral - Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən ""Xocalı soyqırımı günü haqqında"" qərar qəbul edilməsi. 17 mart - C-130 İran təyyarəsi ermənilər tərəfindən vurulmuşdur 4 may - Azərbaycan Respublikasının NATO-nun ""Sülh naminə tərəfdaşlıq"" Proqramına qoşulması. 12 may - ATƏM-in Minsk qrupu və Rusiyanın vasitəçiliyi ilə Ermənistan və Azərbaycan arasında atəşkəs sazişinin (Bişkek protokolunun) imzalanması. 29 sentyabr – Azərbaycanın dövlət və siyasi xadimi Afiyəddin Cəlilovun qətlə yetirilməsi. Bakıda lüteran icmasının yenidən fəaliyyətə başlaması. 18 fevral - Jung Hoseok 1 mart - Castin Biber 6 sentyabr - Elif Doğan 12 sentyabr - RM 14 oktyabr - Rəşad Cəfərzadə 25 noyabr – Məmməd Bürcəliyev – Azərbaycan teatr və kino aktyoru.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186248
-1994-cü il futbol üzrə dünya çempionatının final oyunu,"FİFA Dünya Kuboku 1994 finalı — final oyunu 1994-cü ilin 17 iyulunda Pasadena, Amerika Birləşmiş Ştatları «Rouz Boul» stadionunda keçirilib. Finalda Braziliya və İtaliya qarşılaşıb.İlk dəfə olaraq dünya çempionatları tarixində final oyunu qolsuz bərabərliklə bitmiş və qalib oyun sonrası penaltilərə müəyyən edilmişdi. Penaltilərdə 3:2 hesabı ilə qalib gələn Braziliya yığması 4-cü dəfə dünya çempionu oldular. Qalibiyyəti onlar 1 mayda dünyasını dəyişmiş məşhur Formula 1 pilotu Ayrton Sennaya həsr etmişdilər.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=812404
-1994/1995 Azərbaycan Kuboku,1994-95 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun dördüncü mövsümüdür. 1994-95 mövsümündə 28 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798542
-1994 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1994 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1994; fr. Concours Eurovision de la chanson 1994) — sayca 39-cu Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. 1993 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin ev sahibi ölkəsi İrlandiyanı təmsil edən Niv Kavana ifa etdiyi ""In Your Eyes"" adlı mahnı ilə müsabiqədə qələbə qazanmasının ardınca 1994-cü ildə İrlandiya ikinci il ard-arda və ümumilikdə isə beşinci dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə İrlandiyanın paytaxtı Dublin şəhərində ""Point Theatre"" zalında keçirilmişdir. Müsabiqə 1994-cü ilin 30 aprel tarixində baş tutmuşdur. Avroviziya 1993-də son beşlikdə qərarlaşan Belçika, Danimarka, İsrail, Türkiyə və Sloveniya 1994-cü ildə müsabiqədən kənarlaşdırılmışdır. Müsabiqədən kənarlaşdırılan ölkələri Estoniya, Litva, Macarıstan, Polşa, Rumıniya, Rusiya və Slovakiya əvəz etmişdir. İtaliya və Lüksemburq isə könüllü şəkildə müsabiqədə iştirakdan imtina etmişdir. İtaliya bununla bağlı heç bir açıqlama verməsə də, Lüksemburqun dövlət kanalı müsabiqədə iştirakdan imtina etmələrinə əsas səbəbin son illərdəki aşağı nəticələr olduğunu açıqlamışdır. Lüksemburq 1993-cü ildən sonra bir daha Avroviziyada iştirak etməyib. Ümumilikdə 25 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 1994-də ev sahibi İrlandiyanı təmsil edən Pol Harrinqton və Çarli MakQettiqan duetinin ifa etdiyi ""Rock 'n' Roll Kids"" mahnısı müsabiqənin qalibi seçilmişdir. İrlandiya müsabiqədəki altıncı qələbəsi ilə Avroviziyadakı qalibiyyət rekordunu yeniləmişdir. Müsabiqənin qaydalarına görə son yeddilikdə qərarlaşan ölkələr növbəti il başqa ölkələrlə əvəz edilir. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=78455
-1994 Azərbaycanda dövlət çevrilişinə cəhd,"1994-cü il Azərbaycanda hərbi çevrilişə cəhd – 1994-cü il oktyabrın 2-də Azərbaycanda Baş nazir Surət Hüseynovun rəhbərliyi ilə baş vermiş qiyam cəhdidir. Bu, Surət Hüseynovun artıq ikinci qiyamı idi. Birinci dəfə 1993-cü il iyunun 4-də Gəncədə qiyama başlayan polkovnik, 709-cu hərbi hissənin komandiri, Prezidentin Qarabağ üzrə səlahiyyətli nümayəndəsi, ""Yun"" zavodunun direktoru və nəhayət, Milli Qəhrəman Surət Hüseynov Elçibəy hakimiyyətinin süqutuna səbəb olmuşdu. Surət Hüseynov ilk dəfə 1993-cü ildə, Elçibəy komandasının neft müqavilələri bağlamaq üçün iyunun 30-da Böyük Britaniyaya səfəri ərəfəsində qiyam qaldırmışdı. Bu dəfə də S.Hüseynov növbəti dəfə Heydər Əliyevin başçılığı ilə 20 sentyabr 1994-cü ildə imzalanan neft kontraktları – ""Əsrin Müqaviləsi""ndən dərhal sonra qiyama başladı. Heydər Əliyev də 1999-cu ildə Washington Post qəzetinə verdiyi müsahibədə bu qiyamın Azərbaycanın neft lahiyələrinə mane olmaq üçün Rusiya tərəfindən təşkil edildiyini deyib. 1994-cü ildə Qarabağ müharibəsinin dayandırılması üçün Bişkek protokolu imzalandıqdan sonra Heydər Əliyev ilə Surət Hüseynov, həmçinin Cavadov qardaşları arasında müharibənin dayandırılması, neft müqavilələri və iqtisadiyyatın idarəolunması barəsində ziddiyyətlər getdikcə dərinləşməyə başladı. 1994-cü ilin yayı H.Əliyev və S.Hüseynov arasında açıq qarşıdurmalarla keçir. Surət Hüseynov Əliyevin getdikcə Qərbpərəst mövqeyindən, Qərb şirkətləri ilə neft müqavilələri imzalamasından və Əliyevin yaxınlarının və uzun müddətdir ortağı olan spiker Rəsul Quliyevin əsas rol oynadığı özəlləşdirmədən narazılığını gizlətmir. Xarici neft şirkətləri, BVF və Dünya Bankı fəal hərbi əməliyyatlar gedən ölkələrə investisiya yatırmadıqları üçün onlar neft müqaviləsinin imzalanması üçün Qarabağda atəşkəs imzalanmasını istəyirdilər. Atəşkəslə bağlı H. Əliyevə hakimiyyətdaxili müxalifət yarandı. Bu müxalifətin aparıcı fiqurları Şəmsi Rəhimov və Afiyəddin Cəlilov idi. BVF-n investisiya şərtlərindən biri enerji daşıyıcılarına və əsas qida məhsullarına daxili bazarda qiymətlərin azad buraxılması (liberallaşdırılması) idi. 1994-cü ilin avqustunda S. Hüseynov Respublika qəzetində Nazirlər Kabinetinin alternativ iqtisadi siyasət paketini açıqlamış və qiymətlərin liberallaşdırılmasına qarşı çıxmışdı. Buna etiraz edən H. Əliyev o zaman televiziya vasitəsilə çıxış edərək, ""Baş nazirə Prezidentə müxalif olmaq yaramaz"" dedi. Bu zamandan etibarən Prezidentlə Baş nazir arasındakı gərginlik getdikcə artmağa başladı.1994-cü ildə bağlanan ""Əsrin Müqaviləsi""nin danışıqları məxfilik şəraitində aparılmış və Rusiya KQB-si bundan vaxtında xəbər tuta bilməmişdi. Sabiq dövlət müşaviri Vəfa Quluzadə qiyamın niyə neft kontraktlarından əvvəl deyil, sonraya təsadüf etməsini bununla əsaslandırırdı. Həmin müqavilənin imzalanmasından sonra Azərbaycanda bir neçə fövqəladə hadisə baş verir. Sentyabrın 21-dən 22-nə keçən gecə dövləti cinayətlərdə təqsirləndirilən 4 nəfər Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin təcridxanasından qaçırılır. Bunlar 1993-cü ilin iyununda Azərbaycanda Talış-Muğan Muxtar Respublikasının yaradılmasına çağırış edən, əvvəllər müdafiə nazirinin müavini olmuş Əlikram Hümbətov, həmçinin keçmiş müdafiə naziri Rəhim Qazıyev, Baba Nəzərli və Arif Paşayev idi. H.Əliyev televiziyada çıxışında bu hadisəni bir gün əvvəl Qərb konsorsiumu ilə müqavilənin imzalanması ilə əlaqələndirir. O vaxt Dövlət Təhlükəsizliyi Naziri olan Nəriman İmranov və bu nazirliyin bir neçə əməkdaşı bu qaçışa imkan yaratmaq ittihamı ilə həbs olundu. Sentyabrın 29-da axşam vaxtı evinin astanasında Milli Məclisin sədr müavini Afiyəddin Cəlilov və Prezident yanında Xüsusi İdarənin rəisi Şəmsi Rəhimov qətlə yetirilir. Onların öldürülməsinə görə məsuliyyət Mahir Cavadovun üzərinə qoyulur. Sentyabrın 30-da baş prokurorun xidməti avtomobili partladılır. Qiyamın başlanması və yatırılması Surət Hüseynovun qanunsuz yaratdığı Gəncədə yerləşən silahlı dəstələr, onun göstərişi əsasında oktyabrın 2-də silahlı basqın yolu ilə Gəncə şəhərində icra hakimiyyətini, hüquq mühafizə orqanlarını, dövlət əhəmiyyətli obyektləri ələ keçirdilər və bunu digər rayonlarda davam etdirməyə çalışdılar. Həmin vaxt Amerikada səfərdə olan Heydər Əliyev s��fərini yarımçıq qoyaraq dərhal Bakıya qayıtdı. Rövşən Cavadovun qardaşı Mahir Cavadov və onun nəzarətində olan 8 nəfər silahlı şəxs isə Respublika Prokurorluğunun inzibati binasına basqın edir. Burada OMON-un komandiri Elçin Əmiraslanov və onun 5 nəfərlik silahlı dəstəsi də ona qoşulur. Baş Prokuror Əli Ömərov qiyamçılar tərəfindən əsir alınaraq döyülür, lakin Rövşən Cavadovun məsələyə qarışmasından sonra azad edilir. M.Cavadovun əsas tələbi Afiyəddin Cəlilov və Şəmsi Rəhimovun ölümündə təqsirli bilinən şəxslərin azad edilməsi və ölkə rəhbərliyinin istefaya getməsi olur. Bu zaman paytaxtda iki hərbi hissənin əsgərləri artilleriya qurğularını Prezident sarayı, Ali Sovet və Müdafiə Nazirliyi binalarına tuşlayıb əmrə müntəzir dayanmışdılar.Qiyam başladıqdan az sonra Azərbaycanın şimal sərhədlərində, Dağıstan ərazisində Rusiya qoşunlarının cəmləşməsi xəbərləri yayılmağa başlandı. Heydər Əliyev qiyamla və Rusiya qoşunlarının Azərbaycana mümkün müdaxiləsi ilə bağlı xalqa müraciət etdi. Oktyabrın 4-də Bakıda fövqəladə vəziyyət elan edildi. Oktyabrın 4–5-də minlərlə insan Prezident Aparatının qarşısına toplandı və hakimiyyətə dəstək nümayiş etdirdi. H. Əliyev Baş nazir Sürət Hüseynov və daxili işlər nazirinin müavini Rövşən Cavadovu çevrilişdə ittiham edir. Lakin R.Cavadov Prezident Aparatına gəlir və onunla danışıqlardan sonra H.Əliyev tonunu dəyişir. ""XTPD üzvləri səhv ediblər və indi günahlarını etiraf edərək tövbə edirlər"" dedi. R.Cavadovun vəzifədən kənarlaşdırılması ilə bağlı fərman, eləcə də prokurorla baş verən hadisə unudulur. Döyüləndən sonra sağalan baş prokuror Əli Ömərov ""sağlamlıq səbəblərinə görə"" işdən çıxarılır.Polkovnik-leytenant Nazim Bayramov 2013-cü ildə verdiyi müsahibədə o vaxtkı hadisələrin gedişatını ətraflı şəkildə belə təsvir edir: Oktyabrın 2-si gecədən OMON 8 km bazasında cəmləşib həbs olunan yoldaşlarının azad olunmasını tələb edirdi. H.Əliyev ölkənin başqa iri şəhər və rayonlarında OMON bölmələrinin və Rövşən Cavadova dəstək ola biləcək qüvvələrin qiyam qaldırmasından ehtiyatlanaraq və sabitliyi qorumaq üçün 3 oktyabrda Sürət Hüseynovdan Gəncəyə bir-iki nüfuzlu şəxs göndərməsini xahiş etdi. Sürət Hüseynov məsələ ilə bağlı keçirilən ilk dövlət müşavirəsində və sonrakı müzakirələrdə OMON-u və Rövşən Cavadovu Qarabağ döyüşçüləri kimi müdafiə edib, onlara qarşı silah işlətməyə imkan verməyəcəyini qəti bildirmişdi. Sürət Hüseynov H.Əliyevdən OMON-a qarşı məsələni silah işlətmədən, dinc yolla həll olunacağına vəd alandan sonra Gəncəyə İnterpolun Azərbaycan şöbəsinin rəisi polkovnik İlqar Səfixanovu və hərbçi polkovnik Vahid Tacibovu göndərmək qərarına gəlir. Bu haqda H.Əliyevi də məlumatlandırır. İlqar Səfixanov Rövşən Cavadovla dost olduqlarından, Gəncəyə getməmiş, OMON-un bazasına gedib və Rövşəndən onun gedən proseslər haqqında fikirini öyrənib. Rövşən İlqara deyib ki, Heydər Əliyevi hakimiyyətdən yıxana kimi gedəcək və bu yolda ""öldü var döndü yoxdur"". İlqar Səfixanov Rövşənə bildirir ki, onu Sürət Hüseynov Gəncəyə sabitliyi qorumaq üçün göndərib, lakin əgər Rövşənin H.Əliyevə qarşı getmək fikri qətidirsə, o, öz Gəncədəki nüfuzundan istifadə edərək, şəhərdəki narazı qüvvələri OMON-a dəstək üçün qaldıra bilər. Rövşən fikrində qəti olduğunu İlqar Səfixanovu inandırmaq üçün sona qədər gedəcəyinə Qurana əl basaraq and içir. İlqar Səfixanov Rövşənin yanından Gəncəyə yola düşür, yolda Yevlaxı qaldırır, sonra Gəncəni qaldırır. İlqar Səfixanovun rəhbərliyi ilə Gəncədəki OMON bölməsi və onlara dəstək verən Sürət Hüseynovun qohumu Kəramət Kərimovun başına yığışmış bir dəstə adam bir neçə dövlət binalarını zəbt edirlər, Gəncənin icra hakimiyyətinin başçısını tuturlar. Bu zaman, yəni 4 oktyabr axşam saatlarında yaranmış vəziyətlə bağlı H.Əliyev Prezident Apparatının qarşısında mitinq çağırışı edir. O, özünün və Rəsul Quliyevin mitinqə gedəcəyini bildirir, Sürət Hüseynova isə iş otağında qalıb bölgələrlə əlaqə saxlamağı tapşırır. Eyni zamanda H.Əliyev Süleyman Dəmirəllə əlaqə saxlayaraq, Rövşənə bu yoldan qayıtmaq üçün təsir etməyi xahiş edir və Demirəlin qarantiyası ilə Rövşən Cavadova, OMON bazanı tərk etsə və onu dəstəkləsə Prokurorluğa basqına görə cinayət işinin xətm olunacağına söz verir. 4-dən 5-nə keçən gecə Rövşən Cavadov Prezident Aparatının qarşısına gəlir və H.Əliyevin yanında dayanaraq, mitinqdə çıxış edir, H.Əliyevi dəstəklədiyini bildirir. Rövşən Cavadovun çıxışından dərhal sonra H.Əliyev çıxış edir və ""Budur, Sürət Hüseynov dövlət çevrilişi edir. Mən onu tapa bilmirəm. Bilirsiniz ki, Gəncədə Sürət Hüseynova məxsus silahlı dəstələr var. Bizdə olan məlumatlara görə o, Gəncədədir və Bakıya silahlı yürüşə başlayıb"". Sürət Hüseynov bu zaman özünün (Baş nazirin) iş otağından bu çıxışı televiziya ilə görür. Rövşən Cavadovun da gəlib mitinqdə çıxış etməsi, H.Əliyevi dəstəkləməsi qiyamçıları ruhdan saldı və onlar geri çəkildilər. Mahir Cavadovun dəstəsi, OMON-çuların Bakı şəhərinin 8 km qəsəbəsində yerləşən qərargahına (qardaşı Rövşən Cavadovun tabeliyində olan dəstələrin yerləşdiyi qərargah) gedir. Ali Sovetin sədri Rəsul Quliyev qiyamın məğlubiyyətini həm də onunla əlaqələndirirdi ki, qiyamın başçıları Surət Hüseynov və Mahir Cavadov bir-birləri ilə lazımi səviyyədə dil tapa bilmirdilər. Həmçinin Rəsul Quliyev Prezident Aparatının qarşısına yığışan və Heydər Əliyevi dəstəkləyən kütlənin bir neçə gün əvvəldən hazırlandığını iddia edib. Qiyamla əlaqəli baş verən qarşıdurmalarda ümumilikdə 3 nəfər həyatını itirir, daha bir neçə nəfər isə yaralanır. Sürət Hüseynov 1994-cü il oktyabrın 6-da Milli Məclis üzvlüyündən, oktyabrın 7-də isə baş nazir vəzifəsindən uzaqlaşdırıldı. S.Hüseynov parlamentin iclasında özünə haqq qazandırmağa çalışaraq deyir: ""Əgər çevriliş etmək istəsəydim, bunu Gəncədə yox, Bakıda həyata edərdim, çünki ofisim prezident aparatından cəmi yüz metr məsafədədir"". Cəmi bir həftə sonra parlament keçmiş baş nazirə qarşı cinayət işinin qaldırılması, barəsində həbs qətimkan tədbiri seçilməsinə razılıq verilməsi və Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adından məhrum edilməsinin tövsiyə olunması haqqında qərar qəbul etdi. Oktyabrın 30-da Sürət Hüseynovun əlindən ""Azərbaycan Milli Qəhrəmanı"" adı alındı. Həbs olunan Hüseynov az sonra naməlum şəxslər tərəfindən qaçırıldı. Tezliklə o, Rusiyada peyda oldu. 1997-ci ildə Rusiyada saxlanılaraq Azərbaycana gətirilib və 1999-cu ilin fevral ayında məhkəmənin qərarı ilə ömürlük həbs cəzasına məhkum edilib. Sürət Hüseynov 2004-cü ilin martında Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə əfv edildi. Qiyamdan sonra Heydər Əliyev hakimiyyətdə öz mövqelərini daha da möhkəmləndirdi. Qiyamdan sonra 4 oktyabr 1994-cü il hadisələri ilə bağlı həbslər başlayır, Azərbaycanın Qarabağ müharibəsini keçmiş bir çox zabit və bir neçə generalı, bütövlükdə 800-dən artıq adam müxtəlif ittihamlarla həbs olunur. R.Cavadov daha sonra öz hərəkətləri ilə Baş nazir Surət Hüseynovun hazırladığı iddia edilən ""əsl çevrilişin"" qarşısını aldığını bildirdi. R.Cavadov nəinki vəzifəsini qorudu, həm də XTPD-nin irəli sürdüyü bir sıra tələblərin yerinə yetirilməsinə nail oldu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=717407
-1994 Frankofoniya Oyunları,1994 Frankofoniya Oyunları (fr. IIes Jeux de la Francophonie) — 1994-cü ilin 5–13 iyul tarixləri arasında Fransanın Paris şəhərində keçirilmiş ikinci Frankofoniya Oyunları. Bu oyunlarda 45 ölkədən 2700 atlet iştirak etmişdir. Xarici keçidlər Medal winners 1994 at jeux.francophonie.org Arxivləşdirilib 2013-12-24 at the Wayback Machine (fr.) Medal tables at jeux.francophonie.org Arxivləşdirilib 2015-10-06 at the Wayback Machine (fr.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475048
-1994 FİFA Dünya Kuboku,"XV Dünya Çempionatı Final Mərhələsi 17 iyun – 17 iyul 24 komanda 6 qrupda mübarizə apardıqdan sonra, 16 ən yaxşı komanda 1/8 finala yüksələrək mübarizəni olimpiya sistemi ilə davam etdiriblər 3 587 538 tamaşaçı (orta hesabla hər oyunda 68 991) 141 qol (orta hesabla hər oyunda 2,71) Ən yaxşı futbolçu – Romario (Braziliya) Ən yaxşı qapıçı (Lev Yaşin adına mükafat) – M.Pryudom (Belçika) ""FAİR PLAY"" (ədalətli oyun) kubokunun qalibi – Braziliya ""Het-trik"" (bir oyunda üç qol) – Q.Batistuta (Argentina) ""Penta-trik"" (bir oyunda beş qol) – O.Salenko (Rusiya) Yubiley qolu: 1500-cü qol Klaudio Kanica (Argentina) – 25 iyun Bombardir: O.Salenko (Rusiya), Hristo Stoiçkov (Bolqarıstan) – 6",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82376
-1994 Nortrid zəlzələsi,"1994 Nortrid zəlzələsi ― 17 yanvar 1994 tarixində Sakit standart saatı ilə yerli vaxtla saat 04:31-də Amerika Birləşmiş Ştatları, Kaliforniya, Los Anceles şəhərində meydana gələn zəlzələ. Zəlzələnin San Fernando Vadisində ki Nortrid bölgəsində sıx olmasından dolayı və həmçinin KİV-in bu adı istifadə etməsindən dolayı Nortrid Zəlzələsi olaraq adlandırılır. Zəlzələnin əsas episentri Resedada olub. 10-20 saniyə aralığında davam edən zəlzələnin moment maqnitudu 6,7 bal gücündə olub. Zəlzələdə ölçülən 1,7g-lik (16,7 m/s2) güclü yer sarsıntısının dəyəri Şimali Amerikanın yaşayış yerlərində o günə qədər ölçülmüş ən yüksək dəyər olmuşdur . Zəlzələnin episentri 360 km (220 mil) uzaqlıqda olan Las Veqasdada hiss edilib. Rinaldi stansiyasında qeydə alınan 183 sm/s-lik (6.59 km/saat və ya 4.09 mil/saat) o günə qədər qeydə alınan ən sürətli pik yer sürəti (PGV) dəyəridir. Zəlzələdə 57 nəfər ölmüş, 8700-dən çox insan yaralanmışdır. Təxminən $20 milyard dollar zərərə səbəb olan zəlzələ, o günə qədər ABŞ tarixinin ən çox maddi zərərə səbəb olan təbii fəlakətlərdən biridir. Zəlzələnin episentri Zəlzələ Los Anceles şəhər mərkəzindən 31 km (20 mil) şimal-qərbdə, Nortrid bölgəsi yaxınlığında San Fernando Vadisində baş verdi. Əsas episentr Resedada, Reseda Bulvarı ilə Strathern küçəsinin kəsişdiyi yerə düşür. Zəlzələnin Nortrid Zəlzələsi adlandırılmasının səbəbi, episentrinin dəqiq yeri müəyyənləşdirməsi uzun müddət çəkdiyindən, zərərin Nortriddə olması və KİV-in Nortrid adını qeyd etməsidir. ABŞ Milli Geofizik Məlumat Mərkəzi zəlzələnin hiposentrinin coğrafi koordinatlarını 34°12′47″K 118°32′13″B və dərinliyini 17 km (10.56 mil) hesabladı. Bölgənin San Andreas layına yaxın olmasına baxmayaraq zəlzələ bu layın üzərində baş vermədi. Zəlzələyə səbəb olan lay, əvvəllər kəşf edilməmiş, Nortrid hiss edilməyən zələlə layıdır (Pico hiss edilməyən lay olaraq da bilinir).",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=708294
-1994 Voleybol üzrə qadınlararası Dünya Çempionatı,"Voleybol üzrə qadınlararası dünya çempionatı 1994 — 1994-cü ilin oktyabr ayında ikinci dəfə Braziliyada təşkil olunan turnir. Sonda Kubanın zəfər çaldığı on ikinci mundialda gümüş medalın sahibi ev sahibləri olmuşdur. Bürünc medalı isə SSRİ-nin dağılmasından sonra ilk dünya çempionatında iştirak edən Rusiya milli voleybol komandası olmuşdur. Turnirə həmçinin tarixdə ilk dəfə olaraq Azərbaycan milli komandası da qatılmışdır. Azərbaycan müstəqil olduqdan sonra komanda idman növlərində ilk dünya çempionatını və ən böyük idman yarışı məhz bu turnir olmuşdur. Turnirdə qazanılan onunculuq hələ də top, həmçinin komanda idman növlərindəki ən böyük uğurumuzdur. Qrup mərhələsi ""A"" Qrupu - Belu-Orizonti ""B"" Qrupu - San Paulo ""C"" Qrupu - Belu-Orizonti ""D"" Qrupu - San Paulo Pley-off mərhələsi Komandaların tutduğu yerləri müəyyən edən qarşılaşmalar Women Volleyball XII World Championship 1994 Sao Paulo (BRA) 17-30.10 Winner Cuba Arxivləşdirilib 2015-06-27 at the Wayback Machine (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=365776
-1995,"İsveç, Avstriya və Finlandiyanın Avropa Birliyinə qəbul olunması. Ümumdünya Ticarət Təşkilatının yaradılması. 1 mart – Yahoonun əsasının qoyulması. 26 mart – Şengen razılaşmasının imzalanması. 19 aprel – ABŞ-nin Oklahoma-Siti şəhərində federal binada bomba partlayışı təşkil olunur. Partlayış nəticəsində 168 nəfər həlak olur. 1 may – Jak Şirakın Fransa prezidenti seçilməsi. 11 iyul – Bosniya serbləri müsəlmanların yaşadığı Srebrenitsa şəhərinə daxil olurlar. Müsəlmanlara qarşı törədilmiş soyqırımda 8.000 mülki müsəlman öldürülür. 24 avqust – Microsoft şirkəti Windows 95 əməliyyat sistemini istifadəyə buraxır. 29 avqust – Gürcüstan prezidenti Eduard Şevardnadzeyə qarşı Tbilisi şəhərində sui-qəsd təşkil olunur. Sentyabr – DVD formatlı disklərin ictimaiyyətə təqdim olunması. 4 noyabr – İsrail baş naziri İzhak Rabinin sui-qəsd nəticəsində öldürülməsi. 14 dekabr – Parisdə Deyton sazişinin imzalanması. 12 yanvar - Azərbaycan Respublikası ilə Uruqvay arasıında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 3 fevral - Avropa Şurası Parlament Assambleyasının Bürosunun Azərbaycanın təşkilatda “xüsusi dəvət edilmiş qonaq” statusu almaq barədə müraciətinin nəzərdən keçirilməsi təşəbbüsü ilə çıxış etməsi. 28 fevral - Azərbaycan Respublikası ilə Nepal arasında diplomatik əlaqələrin yaradılması. 2 mart - Azərbaycan Respublikası ilə Burundi Respublikası arasında diplomatik münasibətlərin təməlinin qoyulması. 13 mart - Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsi tərəfindən Ağstafa və Qazax rayonlarında dövlət idarələrinin ələ keçirilməsi. 15 mart - Bakıda Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsinin qiyamının başlanması. XTPD qüvvələrinin Bakının 8-ci km qəsəbəsindəki qərargahda istehkam quraraq ölkə rəhbərliyinin istefasını tələb etməsi. 16 mart - Prezident Heydər Əliyev tərəfindən XTPD qiyamını dinc yolla aradan qaldırmaq üçün daha bir addım ataraq qiyamçıların silahı könüllü təhvil verəcəkləri təqdirdə cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmayacaqları barədə fərman imzalanması. 17 mart - Bakıda Xüsusi Təyiatlı Polis Dəstəsinin qaldırdığı qiyamın zəruri güc tətbiq edilməsi ilə yatırılması. mart - Dövlət Aqrar islahatı komissiyasının yaradılması. 3 may - Türkiyənin xarici işlər naziri Ərdal İnönünün Bakıya səfəri gedişində qardaş ölkənin yardımı ilə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında ilk internet şəbəkəsinin istifadəyə verilməsi. 22 may - Azərbaycan Respublikası ilə Laos Demokratik Respublikası (ölkəmizin müstəqilliyini 1992-ci il yanvarın 2-də tanıyıb) arasında diplomatik əlaqələrin yaradılması. 12 noyabr – Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 12 noyabr – Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə birinci seçkilərin keçirilməsi. Azərbaycan Respublikasının BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Cenevrə Konvensiyasına qoşulması. 5 Dekabr — Naxçıvan-Bakı marşrutu ilə hərəkət edən TU134 təyyarəsinin qəzaya uğraması nəticəsində 49 nəfər həlak oldu. 5 may – Rövşən Qasımov – tennisçi. 20 may – Ulises Kay – amerikalı bəstəkar. 24 iyun – Rəşad Tağıyev – tennisçi. 24 iyun – Zemfira Ağabəyova – tennisçi. 12 aprel — Yelmar Məmmədov – Azərbaycanın ilk rəsmi milyarderi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4704
-1995-96 Azərbaycan Kuboku,1995-96 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun beşinci mövsümüdür. 1995-96 il mövsümündə 38 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798545
-1995-ci il,"İsveç, Avstriya və Finlandiyanın Avropa Birliyinə qəbul olunması. Ümumdünya Ticarət Təşkilatının yaradılması. 1 mart – Yahoonun əsasının qoyulması. 26 mart – Şengen razılaşmasının imzalanması. 19 aprel – ABŞ-nin Oklahoma-Siti şəhərində federal binada bomba partlayışı təşkil olunur. Partlayış nəticəsində 168 nəfər həlak olur. 1 may – Jak Şirakın Fransa prezidenti seçilməsi. 11 iyul – Bosniya serbləri müsəlmanların yaşadığı Srebrenitsa şəhərinə daxil olurlar. Müsəlmanlara qarşı törədilmiş soyqırımda 8.000 mülki müsəlman öldürülür. 24 avqust – Microsoft şirkəti Windows 95 əməliyyat sistemini istifadəyə buraxır. 29 avqust – Gürcüstan prezidenti Eduard Şevardnadzeyə qarşı Tbilisi şəhərində sui-qəsd təşkil olunur. Sentyabr – DVD formatlı disklərin ictimaiyyətə təqdim olunması. 4 noyabr – İsrail baş naziri İzhak Rabinin sui-qəsd nəticəsində öldürülməsi. 14 dekabr – Parisdə Deyton sazişinin imzalanması. 12 yanvar - Azərbaycan Respublikası ilə Uruqvay arasıında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 3 fevral - Avropa Şurası Parlament Assambleyasının Bürosunun Azərbaycanın təşkilatda “xüsusi dəvət edilmiş qonaq” statusu almaq barədə müraciətinin nəzərdən keçirilməsi təşəbbüsü ilə çıxış etməsi. 28 fevral - Azərbaycan Respublikası ilə Nepal arasında diplomatik əlaqələrin yaradılması. 2 mart - Azərbaycan Respublikası ilə Burundi Respublikası arasında diplomatik münasibətlərin təməlinin qoyulması. 13 mart - Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsi tərəfindən Ağstafa və Qazax rayonlarında dövlət idarələrinin ələ keçirilməsi. 15 mart - Bakıda Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsinin qiyamının başlanması. XTPD qüvvələrinin Bakının 8-ci km qəsəbəsindəki qərargahda istehkam quraraq ölkə rəhbərliyinin istefasını tələb etməsi. 16 mart - Prezident Heydər Əliyev tərəfindən XTPD qiyamını dinc yolla aradan qaldırmaq üçün daha bir addım ataraq qiyamçıların silahı könüllü təhvil verəcəkləri təqdirdə cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmayacaqları barədə fərman imzalanması. 17 mart - Bakıda Xüsusi Təyiatlı Polis Dəstəsinin qaldırdığı qiyamın zəruri güc tətbiq edilməsi ilə yatırılması. mart - Dövlət Aqrar islahatı komissiyasının yaradılması. 3 may - Türkiyənin xarici işlər naziri Ərdal İnönünün Bakıya səfəri gedişində qardaş ölkənin yardımı ilə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında ilk internet şəbəkəsinin istifadəyə verilməsi. 22 may - Azərbaycan Respublikası ilə Laos Demokratik Respublikası (ölkəmizin müstəqilliyini 1992-ci il yanvarın 2-də tanıyıb) arasında diplomatik əlaqələrin yaradılması. 12 noyabr – Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının qəbul edilməsi. 12 noyabr – Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə birinci seçkilərin keçirilməsi. Azərbaycan Respublikasının BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Cenevrə Konvensiyasına qoşulması. 5 Dekabr — Naxçıvan-Bakı marşrutu ilə hərəkət edən TU134 təyyarəsinin qəzaya uğraması nəticəsində 49 nəfər həlak oldu. 5 may – Rövşən Qasımov – tennisçi. 20 may – Ulises Kay – amerikalı bəstəkar. 24 iyun – Rəşad Tağıyev – tennisçi. 24 iyun – Zemfira Ağabəyova – tennisçi. 12 aprel — Yelmar Məmmədov – Azərbaycanın ilk rəsmi milyarderi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186249
-1995-ci il Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilər,"1995-ci il Azərbaycan parlament seçkilər — Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 1-ci çağırış seçkiləri. Seçkilərdən öncə proporsional seçki üzrə vahid deputat siyahılarında adı olan bir sıra Müsavat Partiyası və Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası üzvü müxtəlif cinayət işləri üzrə həbs olunmuşdur. İqtidar cinahı bu həbslərin hüquqi səbəbdən olduğunu iddia etsə də, Müsavat Partiyası və Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası rəhbərliyi bu həbslərin siyasi motivlər əsasında olduğunu iddia etmişdir. 19 sentyabr 1995-ci il tarixində sabiq xarici işlər naziri, istiqlalçı deputat, fizik, Müsavat Partiyasının proporsional seçki üzrə deputatlığa vahid namizədlər siyahısında 2-ci sırada olan Tofiq Qasımov həbs olunmuşdur. O, vətənə xəyanətdə və 1995-ci mart hadisələrində dövlət əleyhinə fəaliyyətdə günahlandırılırdı. Həmçinin sabiq millət vəkili, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının deputatlığa vahid namizədlər siyahısında 4-cü yerdə olan Fərəc Quliyev və hərbçi, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının deputatlığa vahid namizədlər siyahısında 6-cı yerdə olan Arif Paşayev də həbsdə idilər. Fərəc Quliyev dövrün Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri Heydər Əliyevi qeyri-qanuni yolla hakimiyyətdən uzaqlaşdırma, Arif Paşayev isə xüsusi xidmət orqanı həbsxanasından qaçma üzrə həbs olunmuşdur. Müsavat Partiyası və Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası xaricində siyasi fəallardan rəsmi dövlət qeydiyyatında olmayan Azərbaycan İşçi Partiyası sədri Sabutay Hacıyev vətənə xəyanətdə və dövlət əleyhinə silahlı qiyamda günahlandırılaraq həbs edilmişdi. Onun rəhbərlik etdiyi partiya cəmiyyətdə sabiq prezident Ayaz Mütəllibov ilə əlaqələndirilirdi. 1995-il noyabrın 12-də Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə deputat seçkiləri keçirilmişdir. Seçici siyahılarma daxll edilmiş 4.132.600 nəfər vətəndaşdan 3.556.277-si və ya 86,05 faizi seçkilərdə iştirak etmişdir. Noyabrın 26-da birmandatlı 20 seçki dairəsində təkrar səsvermə, 1996-cı il fevralın 4-də 15 seçki dalrəsində təkrar seçkilər və nəhayət fevralın 18-də 1 seçki dairəsində təkrar səsvermə ilə parlament seçkiləri başa çatdırıldı. Milli Məclisə cəmi 124 deputat seçilmişdi. Bunlardan 99-u birrnandatlı seçki seçki dairələri üzrə, 25-i isə siyasi partiyaların siyahıları üzrə vahid çoxmandatlı seçki dairəsindən. Seçkilərdə 8 siyasi partiya iştirak edirdi. Onlardan Yeni Azərbaycan Partiyası ölkə parlamentinə 19, Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası və Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının hər biri 3 mandat almışdı.Seçkilər birpalatalı parlamentə majoritar və proporsional seçki sistemləri üzrə keçirilirdi. Majoritar seçki sistemi ilə 100, proporsional seçki sistemi üzrə isə 25 deputat seçilməli idi. Məntəqə seçki komissiyalarının üzvlərinin 13.851 nəfəri, yaxud 30 faizi siyasi partiyaların, 9.234 nəfəri və ya 20 faizi deputatlığa müstəqil namizədlərin nümayəndələri idi. Milli Məclis deputatlığına namizədlərin irəli sürülməsi prosesində birmandatlı seçki dairələri üzrə 1.094 nəfər namizəd göstərilmişdi. Mərkəzi Seçki Komissiyası daxil olmuş ərizə və şikayətlərin araşdırılmasının nəticələrinə görə, 175 vətəndaşı deputatlığa namizəd kimi qeydə almaqdan imtina etmək barədə 66 dairə seçki komissiyasının qərarlarını qüvvədə saxlamış, 98 nəfərin isə namizədlər siyahısına salınmasına dair həmin komissiyaların qərarlarını ləğv etmişdi. Toplanmış seçici imzalarının həqiqiliyini yoxlamaq üçün Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər üzrə Mərkəzi Seçki Komissiyasında xüsusi ekspertlər qrupu işləyirdi. Seçici imzaları yoxlanıldıqdan sonra namizədlər siyahısına birmandatlı seçki dairələri üzrə 392 nəfərin, vahid çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə isə 8 siyasi partiyanın nümayəndələrinin adları daxil edildi. Seçkilər ərəfəsində birmandatlı seçki dairələri üzrə 11 nəfər namizədliyini geri götürmüşdü. Nəticədə, seçki bülletenlərində 99 seçki dairəsi üzrə deputatlığa 378 namizədin adı vardı. Azərbaycanda qeydə alınmış 32 siyasi partiyadan 18-i seçkilərdə iştirak etmək niyyətində olduğunu bildirmişdi. Lakin onlardan yalnız 12-si namizədlər göstərilməsinə dair bildiriş sənədlərini Mərkəzi Seçki Komissiyasına təqdim etdi. Seçki qanununun şərtlərini pozduqlarına görə 4 siyasi partiya (Müsavat Partiyası, Azərbaycan Xalq Demokratik Partiyası, Azərbaycan Kommunist Partiyası və Ümid Partiyası) Mərkəzi Seçki Komissiyası tərəfindən seçkilərə buraxılmadı. Bu siyasi partiyalar Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinə şikayətlə m��raciət etdilər. Ali Məhkəmə şikayətlərə baxaraq, Mərkəzi Seçki Komissiyasının qərarlarını qüvvədə saxladı. Ölkədəki birmandatlı seçki dairələrinin 93-də seçki namizədlərin alternativliyi qaydasında keçirdi. 30 seçki dairəsi üzrə seçki bülletenlərindəki deputatlığa namizədlərin sayı 5–9 nəfər, 2 seçki dairəsində isə hətta 11–12 nəfər idi. Səsə qoyulan 378 namizədin 165 nəfəri müxtəlif siyasi partiyaların üzvləri idi 1995-ci il noyabrın 12-də 4.591 seçki məntəqəsində səsvermənin gedişini deputatlığa 378 namizədin, 8 siyasi partiyanın nümayəndələri, vəkil edilmiş şəxslər, eləcə də yerli və 20 əcnəbi ölkənin, nüfuzlu beynəlxalq qurumların – BMT-nin, ATƏT-in, Avropa İttifaqının və digər müvafiq xarici təşkilatların müşahidəçiləri izləmişlər. Leyla Yunusun Azərbaycan Müstəqil Demokratlar Partiyası, Karrar Əbilovun Vahid Azərbaycan Partiyası və Fəzail Ağamalının Ana Vətən Partiyası Yeni Azərbaycan Partiyası ilə əməkdaşlıq edərəq, müttəfiqlik edərək seçkilərə qatılmışdır. Onlardan sadəcə Ana Vətən mandat (1 nəfər-Fəzail Ağamalı) qazana bilmişdir. Proporsional siyahılar Çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə seçki bülleteninə aşağıdakı siyasi partiyaların adları daxil edilmişdi: Azərbaycan Demokratik İstiqlal Partiyası Azərbaycan Demokratik Sahibkarlar Partiyası Azərbaycan Milli Dövlətçilik Partiyası Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası Azərbaycan Naminə Alyans Partiyası Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası Ana Vətən Partiyası Yeni Azərbaycan Partiyası Ana Vətən Partiyası Proporsional seçki üzrə Ana Vətən Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi: Azərbaycan Demokratik İstiqlal Partiyası Proporsional seçki üzrə Azərbaycan Demokratik İstiqlal Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi: Azərbaycan Demokratik Sahibkarlar Partiyası Proporsional seçki üzrə Azərbaycan Demokratik Sahibkarlar Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi: Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası Proporsional seçki üzrə Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi: Azərbaycan Milli Dövlətçilik Partiyası Proporsional seçki üzrə Azərbaycan Milli Dövlətçilik Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi: Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası Proporsional seçki üzrə Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi: Azərbaycan Naminə Alyans Partiyası Proporsional seçki üzrə Azərbaycan Naminə Alyans Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi: Yeni Azərbaycan Partiyası Proporsional seçki üzrə Yeni Azərbaycan Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi: Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının açıqladığı nəticələrə əsasən seçici fəallığı 79.5% olmuşdur. 22 noyabr 1995-ci il tarixində açıqlanan məlumata əsasən 25 çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə keçirilmiş proporsional seçkiləri Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin sədrlik etdiyi Yeni Azərbaycan Partiyası birinci sırada tamamlayaraq 19, sabiq dövlət katibi Əli Kərimlinin sədr vəzifələrini icra etdiyi Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası ikinci sırada tamamlayaraq 3, sabiq millət vəkili Etibar Məmmədovun sədrlik etdiyi Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası isə üçüncü sırada tamamlayaraq 3 deputat mandatı qazana bilmişdir. Bu Azərbaycanda keçirilmiş son proporsional seçki olmuşdur. Digər 100 birmandatlı seçki dairəsindən 99-da seçkilər keçirilmişdir. Həmin dövrdə qüvvədə olan qanunlara görə birmandatlı seçki dairələri üzrə keçirilən seçkilərdə lider namizəd mövcud səslərin 50+1%-ni toplamalı və iştirakçılıq ən az 50+1% olmalı idi, lakin 20 seçki dairəsi üzrə bu reallaşmadığı üçün 26 noyabr 1995-ci il tarixinə, digər 8 seçki dairəsindən 4-ündə seçki aktivliyi 50+1% şərtini ödəməmiş, 3-ündə seçki qanunu pozuntuları aşkarlandığı üçün, 1-ində isə (Gəncə şəhərində) seçki materialları silahlı maskalı şəxslər tərəfindən oğurlandığı üçün 4 fevral 1996-cı il tarixinə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyası tərəfindən 2 fərqli təkrar seçkilər təyin olunmuşdur. Nəticələri ləğv olunan 8 seçki dairəsindəki namizədlər eyni seçki dairəsindən yox, nəticəsi ləğv olunan başqa seçki dairələrindən namizəd olma haqqına sahib idilər. İkinci tura qalan seçki dairələrində isə seçkilər ən çox səs alan iki namizəd arasında keçirildi .26 noyabr 1995-ci il tarixində 20 seçki dairəsi üzrə təkrar seçkilər keçirilmişdir. Rəsmi şəxslərə əsasən seçici fəallığı 61% olmuşdur. 5 seçki dairəsində bu seçkilərdə də lazım olan seçki aktivliyi 50+1% müddəasını yerinə yetirməmiş və 2 seçki dairəsi üzrə seçki qanunu pozuntuları səbəbi ilə seçki nəticələri ləğv edilmişdir. Bu 7 seçki dairəsi və 12 noyabr 1995-ci il tarixində keçirilmiş seçkilərdə nəticələri ləğv olunmuş 8 seçki dairəsi ilə birgə 1996-cı ilin fevral ayına təkrar seçkilər təyin olunmuşdur. Həmçinin bax",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=305035
-1995-ci il Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər,"1995-ci il Azərbaycan parlament seçkilər — Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 1-ci çağırış seçkiləri. Seçkilərdən öncə proporsional seçki üzrə vahid deputat siyahılarında adı olan bir sıra Müsavat Partiyası və Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası üzvü müxtəlif cinayət işləri üzrə həbs olunmuşdur. İqtidar cinahı bu həbslərin hüquqi səbəbdən olduğunu iddia etsə də, Müsavat Partiyası və Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası rəhbərliyi bu həbslərin siyasi motivlər əsasında olduğunu iddia etmişdir. 19 sentyabr 1995-ci il tarixində sabiq xarici işlər naziri, istiqlalçı deputat, fizik, Müsavat Partiyasının proporsional seçki üzrə deputatlığa vahid namizədlər siyahısında 2-ci sırada olan Tofiq Qasımov həbs olunmuşdur. O, vətənə xəyanətdə və 1995-ci mart hadisələrində dövlət əleyhinə fəaliyyətdə günahlandırılırdı. Həmçinin sabiq millət vəkili, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının deputatlığa vahid namizədlər siyahısında 4-cü yerdə olan Fərəc Quliyev və hərbçi, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının deputatlığa vahid namizədlər siyahısında 6-cı yerdə olan Arif Paşayev də həbsdə idilər. Fərəc Quliyev dövrün Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri Heydər Əliyevi qeyri-qanuni yolla hakimiyyətdən uzaqlaşdırma, Arif Paşayev isə xüsusi xidmət orqanı həbsxanasından qaçma üzrə həbs olunmuşdur. Müsavat Partiyası və Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası xaricində siyasi fəallardan rəsmi dövlət qeydiyyatında olmayan Azərbaycan İşçi Partiyası sədri Sabutay Hacıyev vətənə xəyanətdə və dövlət əleyhinə silahlı qiyamda günahlandırılaraq həbs edilmişdi. Onun rəhbərlik etdiyi partiya cəmiyyətdə sabiq prezident Ayaz Mütəllibov ilə əlaqələndirilirdi. 1995-il noyabrın 12-də Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə deputat seçkiləri keçirilmişdir. Seçici siyahılarma daxll edilmiş 4.132.600 nəfər vətəndaşdan 3.556.277-si və ya 86,05 faizi seçkilərdə iştirak etmişdir. Noyabrın 26-da birmandatlı 20 seçki dairəsində təkrar səsvermə, 1996-cı il fevralın 4-də 15 seçki dalrəsində təkrar seçkilər və nəhayət fevralın 18-də 1 seçki dairəsində təkrar səsvermə ilə parlament seçkiləri başa çatdırıldı. Milli Məclisə cəmi 124 deputat seçilmişdi. Bunlardan 99-u birrnandatlı seçki seçki dairələri üzrə, 25-i isə siyasi partiyaların siyahıları üzrə vahid çoxmandatlı seçki dairəsindən. Seçkilərdə 8 siyasi partiya iştirak edirdi. Onlardan Yeni Azərbaycan Partiyası ölkə parlamentinə 19, Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası və Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının hər biri 3 mandat almışdı.Seçkilər birpalatalı parlamentə majoritar və proporsional seçki sistemləri üzrə keçirilirdi. Majoritar seçki sistemi ilə 100, proporsional seçki sistemi üzrə isə 25 deputat seçilməli idi. Məntəqə seçki komissiyalarının üzvlərinin 13.851 nəfəri, yaxud 30 faizi siyasi partiyaların, 9.234 nəfəri və ya 20 faizi deputatlığa müstəqil namizədlərin nümayəndələri idi. Milli Məclis deputatlığına namizədlərin irəli sürülməsi prosesində birmandatlı seçki dairələri üzrə 1.094 nəfər namizəd göstərilmişdi. Mərkəzi Seçki Komissiyası daxil olmuş ərizə və şikayətlərin araşdırılmasının nəticələrinə görə, 175 vətəndaşı deputatlığa namizəd kimi qeydə almaqdan imtina etmək barədə 66 dairə seçki komissiyasının qərarlarını qüvvədə saxlamış, 98 nəfərin isə namizədlər siyahısına salınmasına dair həmin komissiyaların qərarlarını ləğv etmişdi. Toplanmış seçici imzalarının həqiqiliyini yoxlamaq üçün Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər üzrə Mərkəzi Seçki Komissiyasında xüsusi ekspertlər qrupu işləyirdi. Seçici imzaları yoxlanıldıqdan sonra namizədlər siyahısına birmandatlı seçki dairələri üzrə 392 nəfərin, vahid çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə isə 8 siyasi partiyanın nümayəndələrinin adları daxil edildi. Seçkilər ərəfəsində birmandatlı seçki dairələri üzrə 11 nəfər namizədliyini geri götürmüşdü. Nəticədə, seçki bülletenlərində 99 seçki dairəsi üzrə deputatlığa 378 namizədin adı vardı. Azərbaycanda qeydə alınmış 32 siyasi partiyadan 18-i seçkilərdə iştirak etmək niyyətində olduğunu bildirmişdi. Lakin onlardan yalnız 12-si namizədlər göstərilməsinə dair bildiriş sənədlərini Mərkəzi Seçki Komissiyasına təqdim etdi. Seçki qanununun şərtlərini pozduqlarına görə 4 siyasi partiya (Müsavat Partiyası, Azərbaycan Xalq Demokratik Partiyası, Azərbaycan Kommunist Partiyası və Ümid Partiyası) Mərkəzi Seçki Komissiyası tərəfindən seçkilərə buraxılmadı. Bu siyasi partiyalar Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinə şikayətlə müraciət etdilər. Ali Məhkəmə şikayətlərə baxaraq, Mərkəzi Seçki Komissiyasının qərarlarını qüvvədə saxladı. Ölkədəki birmandatlı seçki dairələrinin 93-də seçki namizədlərin alternativliyi qaydasında keçirdi. 30 seçki dairəsi üzrə seçki bülletenlərindəki deputatlığa namizədlərin sayı 5–9 nəfər, 2 seçki dairəsində isə hətta 11–12 nəfər idi. Səsə qoyulan 378 namizədin 165 nəfəri müxtəlif siyasi partiyaların üzvləri idi 1995-ci il noyabrın 12-də 4.591 seçki məntəqəsində səsvermənin gedişini deputatlığa 378 namizədin, 8 siyasi partiyanın nümayəndələri, vəkil edilmiş şəxslər, eləcə də yerli və 20 əcnəbi ölkənin, nüfuzlu beynəlxalq qurumların – BMT-nin, ATƏT-in, Avropa İttifaqının və digər müvafiq xarici təşkilatların müşahidəçiləri izləmişlər. Leyla Yunusun Azərbaycan Müstəqil Demokratlar Partiyası, Karrar Əbilovun Vahid Azərbaycan Partiyası və Fəzail Ağamalının Ana Vətən Partiyası Yeni Azərbaycan Partiyası ilə əməkdaşlıq edərəq, müttəfiqlik edərək seçkilərə qatılmışdır. Onlardan sadəcə Ana Vətən mandat (1 nəfər-Fəzail Ağamalı) qazana bilmişdir. Proporsional siyahılar Çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə seçki bülleteninə aşağıdakı siyasi partiyaların adları daxil edilmişdi: Azərbaycan Demokratik İstiqlal Partiyası Azərbaycan Demokratik Sahibkarlar Partiyası Azərbaycan Milli Dövlətçilik Partiyası Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası Azərbaycan Naminə Alyans Partiyası Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası Ana Vətən Partiyası Yeni Azərbaycan Partiyası Ana Vətən Partiyası Proporsional seçki üzrə Ana Vətən Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi: Azərbaycan Demokratik İstiqlal Partiyası Proporsional seçki üzrə Azərbaycan Demokratik İstiqlal Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi: Azərbaycan Demokratik Sahibkarlar Partiyası Proporsional seçki üzrə Azərbaycan Demokratik Sahibkarlar Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi: Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası Proporsional seçki üzrə Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi: Azərbaycan Milli Dövlətçilik Partiyası Proporsional seçki üzrə Azərbaycan Milli Dövlətçilik Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi: Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası Proporsional seçki üzrə Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi: Azərbaycan Naminə Alyans Partiyası Proporsional seçki üzrə Azərbaycan Naminə Alyans Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi: Yeni Azərbaycan Partiyası Proporsional seçki üzrə Yeni Azərbaycan Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi: Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının açıqladığı nəticələrə əsasən seçici fəallığı 79.5% olmuşdur. 22 noyabr 1995-ci il tarixində açıqlanan məlumata əsasən 25 çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə keçirilmiş proporsional seçkiləri Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin sədrlik etdiyi Yeni Azərbaycan Partiyası birinci sırada tamamlayaraq 19, sabiq dövlət katibi Əli Kərimlinin sədr vəzifələrini icra etdiyi Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası ikinci sırada tamamlayaraq 3, sabiq millət vəkili Etibar Məmmədovun sədrlik etdiyi Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası isə üçüncü sırada tamamlayaraq 3 deputat mandatı qazana bilmişdir. Bu Azərbaycanda keçirilmiş son proporsional seçki olmuşdur. Digər 100 birmandatlı seçki dairəsindən 99-da seçkilər keçirilmişdir. Həmin dövrdə qüvvədə olan qanunlara görə birmandatlı seçki dairələri üzrə keçirilən seçkilərdə lider namizəd mövcud səslərin 50+1%-ni toplamalı və iştirakçılıq ən az 50+1% olmalı idi, lakin 20 seçki dairəsi üzrə bu reallaşmadığı üçün 26 noyabr 1995-ci il tarixinə, digər 8 seçki dairəsindən 4-ündə seçki aktivliyi 50+1% şərtini ödəməmiş, 3-ündə seçki qanunu pozuntuları aşkarlandığı üçün, 1-ində isə (Gəncə şəhərində) seçki materialları silahlı maskalı şəxslər tərəfindən oğurlandığı üçün 4 fevral 1996-cı il tarixinə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyası tərəfindən 2 fərqli təkrar seçkilər təyin olunmuşdur. Nəticələri ləğv olunan 8 seçki dairəsindəki namizədlər eyni seçki dairəsindən yox, nəticəsi ləğv olunan başqa seçki dairələrindən namizəd olma haqqına sahib idilər. İkinci tura qalan seçki dairələrində isə seçkilər ən çox səs alan iki namizəd arasında keçirildi .26 noyabr 1995-ci il tarixində 20 seçki dairəsi üzrə təkrar seçkilər keçirilmişdir. Rəsmi şəxslərə əsasən seçici fəallığı 61% olmuşdur. 5 seçki dairəsində bu seçkilərdə də lazım olan seçki aktivliyi 50+1% müddəasını yerinə yetirməmiş və 2 seçki dairəsi üzrə seçki qanunu pozuntuları səbəbi ilə seçki nəticələri ləğv edilmişdir. Bu 7 seçki dairəsi və 12 noyabr 1995-ci il tarixində keçirilmiş seçkilərdə nəticələri ləğv olunmuş 8 seçki dairəsi ilə birgə 1996-cı ilin fevral ayına təkrar seçkilər təyin olunmuşdur. Həmçinin bax",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=308559
-1995-ci il Azərbaycanda dövlət çevrilişinə cəhd,"1995 Azərbaycanda hərbi çevrilişə cəhd — 1995-ci ildə Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsinin komandiri polkovnik Rövşən Cavadov rəhbərliyində Azərbaycan hərbçiləri tərəfindən edilən hərbi çevriliş cəhdidir. Məqsəd prezident Heydər Əliyevdən ölkə hakimiyyətini almaq və əvvəlki prezident Əbülfəz Elçibəyi hakimiyyətə gətirmək idi. Türkiyə prezidenti Süleyman Dəmirəl Türkiyədə çevrilişi dəstəkləyən ünsürlərdən xəbərdar olanda xəbərdar etmək üçün Əliyevə zəng elədi. 17 mart 1995-ci ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin dəstələri üsyançıların düşərgəsini mühasirəyə aldı və hücum edərək Cavadovu öldürdü. 1996-cı il Susurluq qəzasından sonra Türkiyədə ortaya çıxan məlumatlar bəzi Türkiyə kəşfiyyatçılarının çevrilişi dəstəklədiyini və rol oynadığını üzə çıxardı. 1990 -cı ilin avqustunda Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanı ilə Azərbaycan Daxili İşlər Nazirliyinə tabe olan Xüsusi Təyinatlı Milis Dəstəsi (OMON) yaradıldı. 1991-ci ildə Azərbaycan müstəqilliyini elan etdikdən sonra bu birlik Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsi (XTPD) adlandırıldı. XTPD ilk dəfə 1994-cü ilin oktyabr ayında dövlət çevrilişinə cəhd hadisələrində iştirak etmişdi. Lakin sonradan XTPD Heydər Əliyevə dəstək göstərdiyi üçün birləşmə ləğv edilmədi, qiyamın digər rəhbəri Surət Hüseynov isə baş nazir postundan istefaya göndərilərək həbs edildi. Buna baxmayaraq XTPD dövlətin birbaşa nəzarətində olmayan silahlı birlik olaraq qalmağa davam edirdi. Həmin dövrdə parlamentin spikeri olan Rəsul Quliyev hökumət üzvlərinin 90%-nin XTPD-dən və onun rəhbəri Cavadov qardaşlarından fiziki olaraq qorxduğunu qeyd edirdi. 12 dekabr 1994-cü ildə Korkut Eken (Türkiyənin Milli Kəşfiyyat Təşkilatı), İbrahim Şahin və Ayxan Çarxın (Türkiyənin Özəl Hərəkat Dairəsi Başkanlığı) və Abdullah Çatlının daxil olduğu qrup Türkiyədən Azərbaycana gəldi. Onların məqsədi 60 OMON polis məmurunu çevriliş üçün hazırlamaq idi. Onlar OMON komandiri Rövşən Cavadov tərəfindən dəvət edilmişdilər. Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidməti və ABŞ-nin Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi hadisələri izləyirdi.Rövşən Cavadov Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlməsində çox böyük rol oynamışdı, üstəlik bir müddət şəxsən özü XTPD üzvləri ilə birlikdə H.Əliyevi qoruyurdu. Lakin sonradan onların arasındakı ziddiyyətlər artmağa başladı. 1995-ci il martın 13-də xarici səfərdən qayıdan H.Əliyev Pakistana səfərə hazırlaşsa da, Türkiyə prezidenti Süleyman Dəmirəl ona Azərbaycanda Cavadov qardaşlarının çevriliş etməyə hazırlaşdığı xəbərini ötürməsindən sonra səfərini ləğv etdi. Qazax-Ağstafa zonasında 12 mart 1995-ci ildə Azərbaycanın hüquq-mühafizə orqanlarına Tovuz bölgəsinin ərazisində, Gürcüstana doğru gedən yolda Dövlət Yol Polisi (DYP) işçilərinin dayanma tələblərinə baxmayaraq, içərisində silahlı adamlar olan 4 avtomobilin DYP postunun yanından keçməsi barədə məlumat daxil oldu. Hüquq-mühafizə orqanları XTPD zabitlərinin müşayiəti ilə içərisində 150 ton mis daşınan avtomobilləri saxlaya bilib. Buna cavab olaraq Qazax rayonu XTPD üzvləri və onlara qoşulmuş silahlı mülki şəxslər Qazax şəhər polis idarəsini və bir hərbi hissəni ələ keçirdilər, burada bir neçə zirehli texnikanı ələ keçirərək Ağstafa rayonuna doğru hərəkət etdi. Onlar səhər saat 4:40-da, Ağstafa yaxınlığında yol polisi postuna atəş açdılar, sonra onu tutaraq tərksilah etdilər. Şəhər istiqamətində hərəkətə davam edən qiyamçılar saat 5:20-də şəhər polis idarəsinə hücuma keçdilər və səhər 6.30-da XTPD üzvləri Ağstafa Polis Şöbəsini ələ keçirərək tərksilah etdilər. Daha sonra onlar Tovuz bölgəsindəki hərbçilərə hücum etmək istəsələr də məğlub olaraq geri çəkildilər. Martın 15-də hökumət qüvvələri Ağstafa bölgəsindəki OPON mövqelərinə hücum etdilər və qiyamçıları Ağstafa rayonundan çıxardılar. TURAN agentliyinin məlumatına görə, döyüş zamanı hökumət qüvvələri Qrad qurğularından istifadə edib. Məğlub olan qiyamçıların bir hissəsi Gürcüstana qaçdı. Martın 14 -də Azərbaycanın daxili işlər naziri Ramil Usubovun XTPD-nin ləğv edilməsi ilə bağlı əmri televiziyada elan etdi. Bu qərar XTPD-nin ""demək olar ki, idarə olunmayan bir vahid halına gəlməsi, nazirliyin tabeliyindən tamamilə çıxması və kriminal aləmlə işbirliyi qurması"" səbəbiylə qəbul edilmişdi. XTPD komandiri Rövşən Cavadova və döyüşçülərinə, 17 Mart 00:00-a qədər üç gün ərzində dəstədəki bütün texniki vasitələri və silahları təhvil vermə əmri verildi. Əmrə görə, silahı könüllü təhvil verənlər törətdikləri əməllərə görə cəzalandırılmayacaq və DİN sistemində müvafiq işlə təmin ediləcəkdilər. Lakin XTPD-nin başçısı Rövşən Cavadov Xətai rayonunun o vaxtkı prokuroru, qardaşı Mahir Cavadovla birlikdə dövlət başçısı qarşısında müəyyən şərtlər qoydular. Ertəsi gün Prezident Heydər Əliyev XTPD komandiri Rövşən Cavadovu daxili işlər nazirinin müavini vəzifəsindən azad etdi. 17 mart 1995-ci ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin dəstələri üsyançıların düşərgəsini mühasirəyə aldı və hücum edərək Cavadovu öldürdü. 1996-cı il Milli İstihbarat Təşkilatı məlumatlarına görə Türkiyənin baş naziri Tansu Çillər nazir Ayvaz Gökdemir, polis müdiri Mehmet Ağar, İbrahim Şahin və Korkut Ekenə Elçibəyi prezident etmək üçün yaşıl işıq yandırmışdı. Elçibəy Türkiyənin Milliyətçi Hərəkat Partiyasının lideri Alparslan Türkeşin ideolojik müttəfiqi idi. Alparslan Türkeş Qafqaza qədər uzanan bir türk dövləti yaratmaq arzusunda idi. Türkeşin çevrilişə verdiyi dəstək Türkiyə və Azərbaycan arasında diplomatik böhrana səbəb oldu. Azərbaycan dövlət çevrilişi cəhdi ilə bağlı məruzə hissəsinin təkzib edilməsi barədə bəyanat tələb etdi.1996-cı il Susurluq Qəzasından sonra Türkiyədə ortaya çıxan məlumatlar göstərir ki, baş nazir Tansu Çillərin baş məsləhətçiləri Acar Okan və Süleyman Kamil Yüceoral çevriliş cəhdi ilə əlaqədar idilər. Susurluq Kommissiyası üzvü Fikri Sağlara görə məqsəd Əfqanıstandan başlayan narkotik marşrutu qorumaq idi. Sağlar qeyd edir ki, Yüceoral Əfqanıstanda general Əbdül Rəşid Dostuma pul ödəyib.Sonrakı məlumatlar iddia edir ki, Veli Küçükün üzvü olması ehtimal edilən Ergenekon bu çevrilişdən məsul idi. Bu da Susurluq ilə Ergenekon arasındakı əlaqəni göstərir. Həmin dövrdə Azərbaycanın baş prokuroru işləmiş Eldar Həsənov 2021-ci ildə məhkəmədə dindirilərkən 1995-ci il çevriliş cəhdində Türkiyənin iştirakı ilə bağlı aşağıdakı sözləri deyib: 1995-ci ildə dövlət çevrilişinə cəhd ittihamıyla iki nəfər türk saxlanmışdı. Onlardan biri Türkiyə, digəri isə Avstriya vətəndaşı idi. Həmin vaxt prezident olan Heydər Əliyev baş prokuror kimi mənə və Ali Məhkəmənin sədri Xanlar Hacıyevə deyib ki, onların türk olması qabardılmasın. Dedi ki, biz hamımız gəldi-gedərik, amma bu iş uzun illər arxivdə qalacaq. Sabah türk adına xələl gəlməsin. Türkiyə vətəndaşı bütün Türkiyə deyil, bütün türk xalqı deyil. Biz 11 gün işlədik, onu təmizlədik, bu gün arxivlərdə qalan materiallarda iz buraxmadıq. Videoqrafiya ""Rovsen Cavadov - 1"" ( (az.) və (rus.)). YouTube. 2011-07-03. İstifadə tarixi: 2015-01-17. ""Rovsen Cavadov - 2"" ( (az.) və (rus.)). YouTube. 2011-07-03. İstifadə tarixi: 2015-01-17. ANS TV, Heç kim və heç nə unudulmayacaq — ""OMON qiyamı"", 1995-03-17, YouTube-da izlə ANS TV, Dərs — ""1994-ün oktyabr hadisələri"", 1995-10-04, YouTube-da izlə ANS TV, Ən Yeni Tarix — ""Mart hadisələri"", 2000-03-18, YouTube-da izlə ANS TV, Ən Yeni Tarix — ""1994-cü il oktyabr hadisələri"", YouTube-da izlə Meydan TV, Sevinc Osmanqızı ilə — ""Qiyam - Rövşən Cavadov Heydər Əliyevə qarşı"", 25 mart 2017, YouTube-da izlə de Waal, Thomas. Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. New York: New York University Press. 2003. ISBN 978-0-8147-1945-9. ""1998 Report"" (PDF). Ankara: Human Rights Foundation of Turkey. 2000. 2009-02-05 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-06-21. (contains the Susurluk reports in the annex, and material on the Counter-Guerrilla) (ing.) ""Azərbaycan Respublikasında dövlət çevrilişi cəhdinin qarşısının alınması və Azərbaycan dövlətçiliyinin möhkəmləndirilməsi tədbirləri haqqında"". e-qanun.az. 20 fevral 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 fevral 2017. Ferman Demirkol, ""Diktatörleri Uyku Tutmaz"", DER YAYINLARI, 2002, ISBN 9753532555 Həmçinin bax 4 iyun Gəncə qiyamı 1994 Azərbaycanda dövlət çevrilişinə cəhd Xarici keçidlər Azerbaycanlı darbeciler: 'Çiller ve Gökdemir'le yemekte buluştuk' Arxivləşdirilib 2019-09-06 at the Wayback Machine Q Ə S D (1995-ci il 13-17 mart) Darbeden haberim vardı Bir darbe girişiminin perde arkası İşte Bakü darbesi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=508532
-1995-ci il Bakı metrosu yanğını,"1995-ci il Bakı metrosu yanğını — 28 oktyabr 1995-ci ildə Bakı metropolitenində baş vermiş metro qəzası. Rəsmi mənbələrə görə, yanğında 289 nəfər həlak olmuşdur. Bunların 286-sı sərnişin (28-i uşaq olmaqla), 3-ü isə xilasedici idi. Qəzada 270 nəfər yaralanmışdır. Yanğının səbəbi elektrik nasazlığı hesab olunur, ancaq sabotaj ehtimalı da var. Qatarı tərk edənlərin çoxu sağ qalsa da, yanğın tarixin ən ölümcül qatar fəlakəti hesab olunur. Sərnişinlərdən biri olan Çingiz Babayev digər sərnişinləri xilas etdiyinə görə Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı fəxri adına layiq görülmüşdür. ""Ulduz"" və ""Nərimanov"" stansiyaları arasındakı tuneldə (200 metr) qatarın alışması nəticəsində 289 nəfər (126 qadın, 28 uşaq, 3 xilasedici) həlak olmuş, 270 nəfər yaralanmışdı. Tələfatın böyük olması qatarın tuneldə alışması və xilasetmə əməliyyatının yetərsizliyi ilə bağlı idi. Elə qəzanın əsas səbəbi kimi də köhnə avadanlıqlarla təchiz olunmuş qatarın nasazlığı, habelə maşinistin səhv qərar verməsi göstərilir. Hadisədə terror əməli aşkarlanmadı və o, texniki qəza kimi qiymətləndirildi. Belə ki, uzun müddət məsələni araşdıran istintaq qrupu qəzanın baş verməsinin terror aktı olduğunu istisna edib. Qəzanın sırf səhlənkarlıqdan baş verdiyini açıqlanıb. Maşinist qatarı tuneldə saxlayıb, insanlar isə təşviş içində vaqonlardan çıxıb qaçmağa başlayıblar. Havaçəkmə sistemi pis olduğundan tuneldəkilər hava çatışmazlığından və ayaq altında qalaraq ölüblər. Aparılan araşdırma nəticəsində maşinistin qatarı tuneldə saxlamaq qərarı səhv sayılmışdı. Təhlükəsizlik qaydalarına riayət edilməməkdə günahlandırılan qatarın maşinisti və dispetçeri 10 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin sərəncamı ilə ölkədə 3 gün matəm elan edilmiş; qəzada həlak olanların dövlət hesabına dəfn olunması və ailələrinə bir milyon manatlıq yardım verilməsi təmin olunmuşdur. Bu qəza ""Ginnesin rekordlar kitabı"" redaksiyasını ən dəhşətli metro qəzaları siyahısına yenidən baxmağa vadar etdi və ""birincilik"" Azərbaycana keçdi. Dünya ölkələrindəki heç bir metropolitendə indiyədək bu qədər genişmiqyaslı itki ilə nəticələnən qəza olmadığına görə, Bakı metrosundakı 28 oktyabr qəzası ""Ginnesin rekordlar kitabı""na düşmüşdür. Baş nazirin müavini Abbas Abbasov o zaman mətbuata açıqlamasında qəzanın sırf texniki səbəbdən – avadanlığın köhnəlməsi ucbatından baş verdiyini bildirib: ""Bakı metrosunda bəzi vaqonlar elə bərbad gündədir ki, adam hətta oturmağa qorxur."" Metro faciəsi Vahlstrom, B. The Baku underground railway/metro fire. Proceedings of the 1st International Conference on Tunnel Incident Management, Korsor, Denmark. 13–15 may 1996. Xarici keçidlər ""Baku's Metro Accident: A Challenge to Strategize"""". Azerbaijan International. Ulduz metrostansiyasında baş verən faciədən 26 il ötür",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=744181
-1995/1996 Azərbaycan Kuboku,1995-96 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun beşinci mövsümüdür. 1995-96 il mövsümündə 38 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=248569
-"1995 ""Səhər"" qəzetinin Superkuboku","1995 Azərbaycan Superkuboku — futbol üzrə Azərbaycan Superkubokunun üçüncü mövsümü. 1995-ci ildə keçirilən bu oyunla Superkubok oyunu 2-ci dəfə və bu dəfə də ""Səhər"" qəzetinin təşəbbüsü ilə baş tutdu. Bu dəfə də qarşılaşma Sumqayıtda keçirildi. Amma 3 il əvvəlki ilə müqayisədə bu dəfə çempionla kubokun qalibi üz-üzə gəlmirdi. 1994/95 mövsümündə qızıl medal qazanan ""Kəpəz"" bu turnirdə oynamaqdan boyun qaçırdığından, Sumqayıta 2-ci yerin sahibi ""Turan"" gəlmişdi. ""Neftçi"" isə bu dəfə ölkə kubokunun qalibi kimi meydana çıxırdı. Gərgin mübarizə 90 dəqiqənin qollu heç-heçəsi ilə başa çatdı. ""Turan"" penaltidən bərabərlik qolunu vurdusa, ""Neftçi"" matçın taleyini həll edəcək 11 metrlik zərbəni qaçırdı. Əlavə vaxtın olmadığı görüşün sonunda bakılıların baş məşqçisi Vaqif Sadıqov sonradan başqa həmkarlarının da əl atdığı fənddən yararlanıb, qapıçını dəyişdi. Penaltilər seriyasına hesablanan bu addım özünü doğrultdu. Ümumiyyətlə, bu seriya Nizami Sadıqovla Rauf Salamovun şousu ilə nəticələndi. Komandalar hərəyə 13 zərbə vurmalı oldu. Bakılılar 5, Tovuz təmsilçisi 6 imkanı qaçırdı. Oyunun nəticələri Barometr, yoxsa Superkubok? - LAYİHƏ. apasport.az, 30.07.2016 (az.) Həmçinin bax 1993 ""Səhər"" qəzetinin Superkuboku",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=777175
-1995 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1995 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1995; fr. Concours Eurovision de la chanson 1995) — sayca 40-cı Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. 1994 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin ev sahibi ölkəsi İrlandiyanı təmsil edən Pol Harrinqton və Çarli MakQettiqan duetinin ifa etdiyi ""Rock 'n' Roll Kids"" adlı mahnı ilə müsabiqədə qələbə qazanmasının ardınca 1995-ci ildə İrlandiya üçüncü il ard-arda və ümumilikdə isə altıncı dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə İrlandiyanın paytaxtı Dublin şəhərində ""Point Theatre"" zalında keçirilmişdir. Müsabiqə 1995-ci ilin 13 may tarixində baş tutmuşdur. 1995-ci ildə Avropa Yayımlar Birliyi müsabiqənin yayım vaxtının 3 saatı keçməməsi məqsədi ilə iştirakçı sayını 25-dən 23-ə endirmişdir. Belə ki, Avroviziya 1994-də son yeddilikdə qərarlaşan Estoniya, Finlandiya, İsveçrə, Litva, Niderland, Rumıniya və Slovakiya 1995-ci ildə müsabiqədən kənarlaşdırılmışdır. Müsabiqədən kənarlaşdırılan ölkələri isə ötən il müsabiqədən uzaqlaşdırılan Belçika, Danimarka, İsrail, Türkiyə və Sloveniya əvəz etmişdir. 23 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə Norveç təmsilçiləri olan ""Secret Garden"" qrupu ifa etdikləri ""Nocturne"" adlı mahnı ilə qalib gəlmişdir. Bu sonuncu dəfə Avroviziyada 1985-ci ildə ""Bobbysocks"" qrupunun təmsilində qalibiyyət əldə etmiş Norveçin müsabiqədə ikinci qələbəsi idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=78456
-1995 Azərbaycanda dövlət çevrilişinə cəhd,"1995 Azərbaycanda hərbi çevrilişə cəhd — 1995-ci ildə Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsinin komandiri polkovnik Rövşən Cavadov rəhbərliyində Azərbaycan hərbçiləri tərəfindən edilən hərbi çevriliş cəhdidir. Məqsəd prezident Heydər Əliyevdən ölkə hakimiyyətini almaq və əvvəlki prezident Əbülfəz Elçibəyi hakimiyyətə gətirmək idi. Türkiyə prezidenti Süleyman Dəmirəl Türkiyədə çevrilişi dəstəkləyən ünsürlərdən xəbərdar olanda xəbərdar etmək üçün Əliyevə zəng elədi. 17 mart 1995-ci ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin dəstələri üsyançıların düşərgəsini mühasirəyə aldı və hücum edərək Cavadovu öldürdü. 1996-cı il Susurluq qəzasından sonra Türkiyədə ortaya çıxan məlumatlar bəzi Türkiyə kəşfiyyatçılarının çevrilişi dəstəklədiyini və rol oynadığını üzə çıxardı. 1990 -cı ilin avqustunda Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanı ilə Azərbaycan Daxili İşlər Nazirliyinə tabe olan Xüsusi Təyinatlı Milis Dəstəsi (OMON) yaradıldı. 1991-ci ildə Azərbaycan müstəqilliyini elan etdikdən sonra bu birlik Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsi (XTPD) adlandırıldı. XTPD ilk dəfə 1994-cü ilin oktyabr ayında dövlət çevrilişinə cəhd hadisələrində iştirak etmişdi. Lakin sonradan XTPD Heydər Əliyevə dəstək göstərdiyi üçün birləşmə ləğv edilmədi, qiyamın digər rəhbəri Surət Hüseynov isə baş nazir postundan istefaya göndərilərək həbs edildi. Buna baxmayaraq XTPD dövlətin birbaşa nəzarətində olmayan silahlı birlik olaraq qalmağa davam edirdi. Həmin dövrdə parlamentin spikeri olan Rəsul Quliyev hökumət üzvlərinin 90%-nin XTPD-dən və onun rəhbəri Cavadov qardaşlarından fiziki olaraq qorxduğunu qeyd edirdi. 12 dekabr 1994-cü ildə Korkut Eken (Türkiyənin Milli Kəşfiyyat Təşkilatı), İbrahim Şahin və Ayxan Çarxın (Türkiyənin Özəl Hərəkat Dairəsi Başkanlığı) və Abdullah Çatlının daxil olduğu qrup Türkiyədən Azərbaycana gəldi. Onların məqsədi 60 OMON polis məmurunu çevriliş üçün hazırlamaq idi. Onlar OMON komandiri Rövşən Cavadov tərəfindən dəvət edilmişdilər. Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidməti və ABŞ-nin Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi hadisələri izləyirdi.Rövşən Cavadov Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlməsində çox böyük rol oynamışdı, üstəlik bir müddət şəxsən özü XTPD üzvləri ilə birlikdə H.Əliyevi qoruyurdu. Lakin sonradan onların arasındakı ziddiyyətlər artmağa başladı. 1995-ci il martın 13-də xarici səfərdən qayıdan H.Əliyev Pakistana səfərə hazırlaşsa da, Türkiyə prezidenti Süleyman Dəmirəl ona Azərbaycanda Cavadov qardaşlarının çevriliş etməyə hazırlaşdığı xəbərini ötürməsindən sonra səfərini ləğv etdi. Qazax-Ağstafa zonasında 12 mart 1995-ci ildə Azərbaycanın hüquq-mühafizə orqanlarına Tovuz bölgəsinin ərazisində, Gürcüstana doğru gedən yolda Dövlət Yol Polisi (DYP) işçilərinin dayanma tələblərinə baxmayaraq, içərisində silahlı adamlar olan 4 avtomobilin DYP postunun yanından keçməsi barədə məlumat daxil oldu. Hüquq-mühafizə orqanları XTPD zabitlərinin müşayiəti ilə içərisində 150 ton mis daşınan avtomobilləri saxlaya bilib. Buna cavab olaraq Qazax rayonu XTPD üzvləri və onlara qoşulmuş silahlı mülki şəxslər Qazax şəhər polis idarəsini və bir hərbi hissəni ələ keçirdilər, burada bir neçə zirehli texnikanı ələ keçirərək Ağstafa rayonuna doğru hərəkət etdi. Onlar səhər saat 4:40-da, Ağstafa yaxınlığında yol polisi postuna atəş açdılar, sonra onu tutaraq tərksilah etdilər. Şəhər istiqamətində hərəkətə davam edən qiyamçılar saat 5:20-də şəhər polis idarəsinə hücuma keçdilər və səhər 6.30-da XTPD üzvləri Ağstafa Polis Şöbəsini ələ keçirərək tərksilah etdilər. Daha sonra onlar Tovuz bölgəsindəki hərbçilərə hücum etmək istəsələr də məğlub olaraq geri çəkildilər. Martın 15-də hökumət qüvvələri Ağstafa bölgəsindəki OPON mövqelərinə hücum etdilər və qiyamçıları Ağstafa rayonundan çıxardılar. TURAN agentliyinin məlumatına görə, döyüş zamanı hökumət qüvvələri Qrad qurğularından istifadə edib. Məğlub olan qiyamçıların bir hissəsi Gürcüstana qaçdı. Martın 14 -də Azərbaycanın daxili işlər naziri Ramil Usubovun XTPD-nin ləğv edilməsi ilə bağlı əmri televiziyada elan etdi. Bu qərar XTPD-nin ""demək olar ki, idarə olunmayan bir vahid halına gəlməsi, nazirliyin tabeliyindən tamamilə çıxması və kriminal aləmlə işbirliyi qurması"" səbəbiylə qəbul edilmişdi. XTPD komandiri Rövşən Cavadova və döyüşçülərinə, 17 Mart 00:00-a qədər üç gün ərzində dəstədəki bütün texniki vasitələri və silahları təhvil vermə əmri verildi. Əmrə görə, silahı könüllü təhvil verənlər törətdikləri əməllərə görə cəzalandırılmayacaq və DİN sistemində müvafiq işlə təmin ediləcəkdilər. Lakin XTPD-nin başçısı Rövşən Cavadov Xətai rayonunun o vaxtkı prokuroru, qardaşı Mahir Cavadovla birlikdə dövlət başçısı qarşısında müəyyən şərtlər qoydular. Ertəsi gün Prezident Heydər Əliyev XTPD komandiri Rövşən Cavadovu daxili işlər nazirinin müavini vəzifəsindən azad etdi. 17 mart 1995-ci ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin dəstələri üsyançıların düşərgəsini mühasirəyə aldı və hücum edərək Cavadovu öldürdü. 1996-cı il Milli İstihbarat Təşkilatı məlumatlarına görə Türkiyənin baş naziri Tansu Çillər nazir Ayvaz Gökdemir, polis müdiri Mehmet Ağar, İbrahim Şahin və Korkut Ekenə Elçibəyi prezident etmək üçün yaşıl işıq yandırmışdı. Elçibəy Türkiyənin Milliyətçi Hərəkat Partiyasının lideri Alparslan Türkeşin ideolojik müttəfiqi idi. Alparslan Türkeş Qafqaza qədər uzanan bir türk dövləti yaratmaq arzusunda idi. Türkeşin çevrilişə verdiyi dəstək Türkiyə və Azərbaycan arasında diplomatik böhrana səbəb oldu. Azərbaycan dövlət çevrilişi cəhdi ilə bağlı məruzə hissəsinin təkzib edilməsi barədə bəyanat tələb etdi.1996-cı il Susurluq Qəzasından sonra Türkiyədə ortaya çıxan məlumatlar göstərir ki, baş nazir Tansu Çillərin baş məsləhətçiləri Acar Okan və Süleyman Kamil Yüceoral çevriliş cəhdi ilə əlaqədar idilər. Susurluq Kommissiyası üzvü Fikri Sağlara görə məqsəd Əfqanıstandan başlayan narkotik marşrutu qorumaq idi. Sağlar qeyd edir ki, Yüceoral Əfqanıstanda general Əbdül Rəşid Dostuma pul ödəyib.Sonrakı məlumatlar iddia edir ki, Veli Küçükün üzvü olması ehtimal edilən Ergenekon bu çevrilişdən məsul idi. Bu da Susurluq ilə Ergenekon arasındakı əlaqəni göstərir. Həmin dövrdə Azərbaycanın baş prokuroru işləmiş Eldar Həsənov 2021-ci ildə məhkəmədə dindirilərkən 1995-ci il çevriliş cəhdində Türkiyənin iştirakı ilə bağlı aşağıdakı sözləri deyib: 1995-ci ildə dövlət çevrilişinə cəhd ittihamıyla iki nəfər türk saxlanmışdı. Onlardan biri Türkiyə, digəri isə Avstriya vətəndaşı idi. Həmin vaxt prezident olan Heydər Əliyev baş prokuror kimi mənə və Ali Məhkəmənin sədri Xanlar Hacıyevə deyib ki, onların türk olması qabardılmasın. Dedi ki, biz hamımız gəldi-gedərik, amma bu iş uzun illər arxivdə qalacaq. Sabah türk adına xələl gəlməsin. Türkiyə vətəndaşı bütün Türkiyə deyil, bütün türk xalqı deyil. Biz 11 gün işlədik, onu təmizlədik, bu gün arxivlərdə qalan materiallarda iz buraxmadıq. Videoqrafiya ""Rovsen Cavadov - 1"" ( (az.) və (rus.)). YouTube. 2011-07-03. İstifadə tarixi: 2015-01-17. ""Rovsen Cavadov - 2"" ( (az.) və (rus.)). YouTube. 2011-07-03. İstifadə tarixi: 2015-01-17. ANS TV, Heç kim və heç nə unudulmayacaq — ""OMON qiyamı"", 1995-03-17, YouTube-da izlə ANS TV, Dərs — ""1994-ün oktyabr hadisələri"", 1995-10-04, YouTube-da izlə ANS TV, Ən Yeni Tarix — ""Mart hadisələri"", 2000-03-18, YouTube-da izlə ANS TV, Ən Yeni Tarix — ""1994-cü il oktyabr hadisələri"", YouTube-da izlə Meydan TV, Sevinc Osmanqızı ilə — ""Qiyam - Rövşən Cavadov Heydər Əliyevə qarşı"", 25 mart 2017, YouTube-da izlə de Waal, Thomas. Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. New York: New York University Press. 2003. ISBN 978-0-8147-1945-9. ""1998 Report"" (PDF). Ankara: Human Rights Foundation of Turkey. 2000. 2009-02-05 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-06-21. (contains the Susurluk reports in the annex, and material on the Counter-Guerrilla) (ing.) ""Azərbaycan Respublikasında dövlət çevrilişi cəhdinin qarşısının alınması və Azərbaycan dövlətçiliyinin möhkəmləndirilməsi tədbirləri haqqında"". e-qanun.az. 20 fevral 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 fevral 2017. Ferman Demirkol, ""Diktatörleri Uyku Tutmaz"", DER YAYINLARI, 2002, ISBN 9753532555 Həmçinin bax 4 iyun Gəncə qiyamı 1994 Azərbaycanda dövlət çevrilişinə cəhd Xarici keçidlər Azerbaycanlı darbeciler: 'Çiller ve Gökdemir'le yemekte buluştuk' Arxivləşdirilib 2019-09-06 at the Wayback Machine Q Ə S D (1995-ci il 13-17 mart) Darbeden haberim vardı Bir darbe girişiminin perde arkası İşte Bakü darbesi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=717408
-1995 Futbol üzrə Azərbaycan Superkuboku,"1995 Azərbaycan Superkuboku — futbol üzrə Azərbaycan Superkubokunun üçüncü mövsümü. 1995-ci ildə keçirilən bu oyunla Superkubok oyunu 2-ci dəfə və bu dəfə də ""Səhər"" qəzetinin təşəbbüsü ilə baş tutdu. Bu dəfə də qarşılaşma Sumqayıtda keçirildi. Amma 3 il əvvəlki ilə müqayisədə bu dəfə çempionla kubokun qalibi üz-üzə gəlmirdi. 1994/95 mövsümündə qızıl medal qazanan ""Kəpəz"" bu turnirdə oynamaqdan boyun qaçırdığından, Sumqayıta 2-ci yerin sahibi ""Turan"" gəlmişdi. ""Neftçi"" isə bu dəfə ölkə kubokunun qalibi kimi meydana çıxırdı. Gərgin mübarizə 90 dəqiqənin qollu heç-heçəsi ilə başa çatdı. ""Turan"" penaltidən bərabərlik qolunu vurdusa, ""Neftçi"" matçın taleyini həll edəcək 11 metrlik zərbəni qaçırdı. Əlavə vaxtın olmadığı görüşün sonunda bakılıların baş məşqçisi Vaqif Sadıqov sonradan başqa həmkarlarının da əl atdığı fənddən yararlanıb, qapıçını dəyişdi. Penaltilər seriyasına hesablanan bu addım özünü doğrultdu. Ümumiyyətlə, bu seriya Nizami Sadıqovla Rauf Salamovun şousu ilə nəticələndi. Komandalar hərəyə 13 zərbə vurmalı oldu. Bakılılar 5, Tovuz təmsilçisi 6 imkanı qaçırdı. Oyunun nəticələri Barometr, yoxsa Superkubok? - LAYİHƏ. apasport.az, 30.07.2016 (az.) Həmçinin bax 1993 ""Səhər"" qəzetinin Superkuboku",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=460110
-1995 Kral Fəhd Kuboku,Səudiyyə Ərəbistanı — ev sahibi Argentina — 1993 Amerika Kubokunun Çempionu (CONMEBOL) Danimarka — 1992 Avropa Kubokunun Çempionu (UEFA) Yaponiya — 1992 Asiya Kubokunun Çempionu (AFC) Meksika — 1993 CONCACAF Qızıl Kubok Çempionu (CONCACAF) Nigeriya — 1994 Afrika Kubokunun Çempionu (CAF),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82065
-1995 Kral Fəhd Kuboku Finalı,"1995 Kral Fəhd Kuboku Final — 1995-ci il Kral Fəhd Kubokunun qalibini müəyyənləşdirmək üçün keçirilmiş futbol matçı idi. Matç 1995-ci ilin 13 yanvar tarixində Səudiyyə Ərəbistanın Ər-Riyad şəhərində yerləşən Kral Fəhd Stadionunda, futbol üzrə Argentina və Danimarka milli komandaları arasında keçirilmişdir. Matç Danimarka yığmasının 2-0 hesablə qələbəsi ilə başa çatmışdır. Oyunun nəticələri Xarici keçidlər Match reportArxivləşdirilib 2012-08-17 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=550879
-1996,"21 fevral - Prezident Heydər Əliyevin sərəncamı ilə Azərbaycanda Hüquq İslahatları Komissiyasının yaradılması. UNESCO və Azərbaycan arasında əməkdaşlıq haqqında memorandum imzalanması. 12 aprel — Adriana Martin, İspaniyalı oxatan 13 sentyabr – Tupak Şakur, Amerikan hip-hop ifaçısı 3 oktyabr – İlyas Əfəndiyev, Azərbaycanın xalq yazıçısı 15 oktyabr – Gültəkin Cabbarlı, Azərbaycan diktoru",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4705
-1996-97 Azərbaycan Kuboku,1996-97 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun altıncı mövsümüdür. 1996-97 mövsümündə 34 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798546
-1996-cı il,"21 fevral - Prezident Heydər Əliyevin sərəncamı ilə Azərbaycanda Hüquq İslahatları Komissiyasının yaradılması. UNESCO və Azərbaycan arasında əməkdaşlıq haqqında memorandum imzalanması. 12 aprel — Adriana Martin, İspaniyalı oxatan 13 sentyabr – Tupak Şakur, Amerikan hip-hop ifaçısı 3 oktyabr – İlyas Əfəndiyev, Azərbaycanın xalq yazıçısı 15 oktyabr – Gültəkin Cabbarlı, Azərbaycan diktoru",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186250
-1996/1997 Azərbaycan Kuboku,1996-97 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun altıncı mövsümüdür. 1996-97 mövsümündə 34 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=248570
-1996 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1996 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1996; fr. Concours Eurovision de la chanson 1996) — sayca 41-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. ""Secret Garden"" qrupunun ifa etdikləri ""Nocturne"" adlı mahnı ilə 1995 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1996-cı ildə Norveç ikinci dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə Norveçin paytaxtı Oslo şəhərində ""Oslo Spektrum"" arenasında keçirilmişdir. Müsabiqə 1996-cı ilin 18 may tarixində baş tutmuşdur. 1996-cı ildə Avroviziyada iştiraka maraqlı 29 ölkənin (ev sahibini çıxmaq şərti ilə) olmasına baxmayaraq, müsabiqənin yayım vaxtı sadəcə 23 ölkənin iştirakına imkan verirdi. Avropa Yayımlar Birliyi uyğun sayda ölkənin iştirakını təmin etmək məqsədi ilə müsabiqədən öncə seçim turu təşkil etmişdi. Müsabiqədə iştirak etmək üçün 29 ölkə öz mahnılarını Avropa Yayımlar Birliyinə audio şəklində təqdim etmişdi və AYB Osloda keçirilən müsabiqədə iştirak üçün 22 mahnı seçmişdir. Geriyə qalan 7 ölkənin (Almaniya, Danimarka, İsrail, Macarıstan, Makedoniya, Rumıniya və Rusiya) isə müsabiqədə iştirakı baş tutmamışdır. Keçirilən seçim turu nəticəsində bir illik fasilədən sonra Estoniya, Finlandiya, İsveçrə, Niderland və Slovakiyanın müsabiqəyə geri dönüşünə şərait yaradılmışdır. Bənzər seçim turu sonuncu dəfə 1993-cü ildə 7 ölkə arasında keçirilmişdir. 23 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 1996-da İrlandiya təmsilçisi Eymar Kuinn ifa etdiyi ""The Voice"" adlı mahnı ilə qalib gəlmişdir. Bu sonuncu dəfə Avroviziyada 1994-cü ildə Pol Harrinqton və Çarli MakQettiqan duetinin təmsilində qalibiyyət əldə etmiş İrlandiyanın müsabiqədə ümumilikdə yeddinci qələbəsi idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=78457
-1996 KONKAKAF Qızıl Kuboku,1996 KONKAKAF Qızıl Kuboku (ing. 1996 CONCACAF Gold Cup) — 1996-cı ilin 10 – 21 yanvar tarixləri arasında ABŞ-də təşkil olunmuş üçüncü KONKAKAF Qızıl Kuboku. Turnirin qalibi final matçında Braziliya milli futbol komandasını 2–0 hesabı ilə məğlub etmiş Meksika milli futbol komandası olmuşdur. Komandaların statistikası Xarici keçidlər Lineups/Squads,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=478623
-1996 Yay Olimpiya Oyunları,"19 iyul – 04 avqust 1996 İştirak etmiş ölkələrin sayı -197 idman növləri – 26 Yarışların sayı – 271 İdmançıların sayı -10320 (6797 – kişi, 3523 – qadın)XXVI Yay Olimpiya Oyunlarının Amerika Birləşmiş Ştatlarının Atlanta şəhərində keçirilməsi haqqında qərar Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin 1990-ci il Tokiodaki sessiyasında qəbul olunmuşdu. Atlanta Oyunları müasir Olimpiya Oyunlarının 100 illik yubileyinə təsədüf etdi. Bu, Atlanta Oyunlarının emblemində də əksini tapmışdır. 100 rəqəminin üzərində yerləşdirilmiş Olimpiya simvolikası ilə yuxarıda çakilmiş xəttin yaratdığı ümumi kompozisiya klassik yunan üslubundakı sütunu əks etdirməklə yanaşı, Olimpiya Oyunlarının möhtəşəmliyini göstərirdi. Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı Atlanta Arxivləşdirilib 2008-05-13 at the Wayback Machine Xarici keçidlər Azərbaycan Milli Olimpiya Komitəsinin saytı Arxivləşdirilib 2009-05-01 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=80376
-1996 Yay Paralimpiya Oyunları,"1996 Yay Paralimpiya Oyunları və ya rəsmi adı ilə X Yay Paralimpiya Oyunları — 1996-cı il avqustun 16-dan 25-nə qədər Birləşmiş Ştatların Atlatna şəhərində baş tutan Yay Paralimpiya Oyunları. Atlanta Paralimpiadasının medal sıralanmasında birinci yeri, 47 qızıl, 46 gümüş və 66 bürünc medal qazanan Birləşmiş Ştatlar yığması tutdu. Medal sıralanması (top-10)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=431086
-1996 yay Olimpiya oyunları,"19 iyul – 04 avqust 1996 İştirak etmiş ölkələrin sayı -197 idman növləri – 26 Yarışların sayı – 271 İdmançıların sayı -10320 (6797 – kişi, 3523 – qadın)XXVI Yay Olimpiya Oyunlarının Amerika Birləşmiş Ştatlarının Atlanta şəhərində keçirilməsi haqqında qərar Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin 1990-ci il Tokiodaki sessiyasında qəbul olunmuşdu. Atlanta Oyunları müasir Olimpiya Oyunlarının 100 illik yubileyinə təsədüf etdi. Bu, Atlanta Oyunlarının emblemində də əksini tapmışdır. 100 rəqəminin üzərində yerləşdirilmiş Olimpiya simvolikası ilə yuxarıda çakilmiş xəttin yaratdığı ümumi kompozisiya klassik yunan üslubundakı sütunu əks etdirməklə yanaşı, Olimpiya Oyunlarının möhtəşəmliyini g��stərirdi. Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı Atlanta Arxivləşdirilib 2008-05-13 at the Wayback Machine Xarici keçidlər Azərbaycan Milli Olimpiya Komitəsinin saytı Arxivləşdirilib 2009-05-01 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410569
-1997,"16 fevral — Lissabon sammitinin yekunları ilə bağlı təxminən 2 ay sürən mübahisələrdən sonra ATƏT-in Minsk qrupunda daimi üçlü həmsədrlik institutunun yaradılması rəsmiləşib. Rusiya, ABŞ və Fransa nümayəndələri həmsədrlik formatında fəaliyyətə başlayıblar. may - Seyid Məhəmməd Hatəminin İran İslam Respublikasının Prezidenti seçilməsi. 1 fevral - Azərbaycan gənclərinin birinci forumunun ildönümü münasibətilə Azərbaycan Resspublikasının Prezidenti tərəfindən ""2 fevral – Azərbaycan gəncləri gününün elan edilməsi haqqında"" sərəncam imzalaması. 15 fevral - Amerika Birləşmiş Ştatlarının Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması üzrə ATƏT-in Minsk Qrupuna 3-cü (Rusiya və Fransadan sonra) həmsədr olaraq qəbul olunması. 20 aprel - Prezident Heydər Əliyev tərəfindən “Kitabi Dədə Qorqud” dastanının 1300 illik yubileyinin geniş şəkildə qeyd olunması haqqında fərman imzalanması. 25 aprel - Azərbaycan Respublikasının Avropa Mədəniyyət Konvensiyasına qoşulması. 19 iyun - Prezident Heydər Əliyevin Özbəkistana rəsmi səfəri zamanı Azərbaycanın Orta Asiyadakı ilk səfirliyinin Daşkənddə açılması. Azərbaycan Respublikasının Kioto Protokoluna qoşulması. noyabr - Mədəniyyət haqqında qanunun qəbul olunması. noyabr - Azərbaycan yazıçılarının X qurultayının keçirilməsi. 18 dekabr - Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən ""1948-53-cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistan SSR ərazisindəki tarixi-etnik torpaqlarından kütləvi surətdə deportasiyası haqqında"" Fərman imzalanması. Gürcüstan, Ukrayna, Azərbaycan və Moldava tərəfindən GUAM adlı təşkilatın yaradılması. İlham Əliyev in Milli Olimpiya Komitəsinin sədri seçilməsi. 11 fevral — Roseanne Park, Cənubi Koreya müğənnisi 1 sentyabr — Con Conquk, Cənubi Koreya müğənnisi, ""BTS"" qrupunun üzvü Bella Torn, ABŞ aktrisası Matteo Boçelli, İtaliya müğənnisi Əlipənah Abbasov, Azərbaycan geoloqu, paleontoloq, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru Ziya Bünyadov, Azərbaycan şərqşünası, tarixçi 6 mart – Çeddi Caqan, Qayana prezidenti, dövlət və siyasi xadimi 27 mart – Nərminə Məmmədova, Azərbaycan müğənnisi 12 aprel - Zurab Ancaparidze, gürcü opera müğənnisi 15 iyul – Canni Versaçe, İtaliya geyim dizayneri 21 avqust – Yuri Nikulin, Sovet aktyoru və klounu 10 dekabr – Anatoli Banişevski, Azərbaycan futbolçusu və məşqçisi 24 dekabr – Toşiro Mifune, Yaponiya aktyoru",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4706
-1997-98 Azərbaycan Kuboku,1997-98 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun yeddinci mövsümüdür. 1997-98 mövsümündə 28 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798547
-1997-ci il,"16 fevral — Lissabon sammitinin yekunları ilə bağlı təxminən 2 ay sürən mübahisələrdən sonra ATƏT-in Minsk qrupunda daimi üçlü həmsədrlik institutunun yaradılması rəsmiləşib. Rusiya, ABŞ və Fransa nümayəndələri həmsədrlik formatında fəaliyyətə başlayıblar. may - Seyid Məhəmməd Hatəminin İran İslam Respublikasının Prezidenti seçilməsi. 1 fevral - Azərbaycan gənclərinin birinci forumunun ildönümü münasibətilə Azərbaycan Resspublikasının Prezidenti tərəfindən ""2 fevral – Azərbaycan gəncləri gününün elan edilməsi haqqında"" sərəncam imzalaması. 15 fevral - Amerika Birləşmiş Ştatlarının Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması üzrə ATƏT-in Minsk Qrupuna 3-cü (Rusiya və Fransadan sonra) həmsədr olaraq qəbul olunması. 20 aprel - Prezident Heydər Əliyev tərəfindən “Kitabi Dədə Qorqud” dastanının 1300 illik yubileyinin geniş şəkildə qeyd olunması haqqında fərman imzalanması. 25 aprel - Azərbaycan Respublikasının Avropa Mədəniyyət Konvensiyasına qoşulması. 19 iyun - Prezident Heydər Əliyevin Özbəkistana rəsmi səfəri zamanı Azərbaycanın Orta Asiyadakı ilk səfirliyinin Daşkənddə açılması. Azərbaycan Respublikasının Kioto Protokoluna qoşulması. noyabr - Mədəniyyət haqqında qanunun qəbul olunması. noyabr - Azərbaycan yazıçılarının X qurultayının keçirilməsi. 18 dekabr - Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən ""1948-53-cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistan SSR ərazisindəki tarixi-etnik torpaqlarından kütləvi surətdə deportasiyası haqqında"" Fərman imzalanması. Gürcüstan, Ukrayna, Azərbaycan və Moldava tərəfindən GUAM adlı təşkilatın yaradılması. İlham Əliyev in Milli Olimpiya Komitəsinin sədri seçilməsi. 11 fevral — Roseanne Park, Cənubi Koreya müğənnisi 1 sentyabr — Con Conquk, Cənubi Koreya müğənnisi, ""BTS"" qrupunun üzvü Bella Torn, ABŞ aktrisası Matteo Boçelli, İtaliya müğənnisi Əlipənah Abbasov, Azərbaycan geoloqu, paleontoloq, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru Ziya Bünyadov, Azərbaycan şərqşünası, tarixçi 6 mart – Çeddi Caqan, Qayana prezidenti, dövlət və siyasi xadimi 27 mart – Nərminə Məmmədova, Azərbaycan müğənnisi 12 aprel - Zurab Ancaparidze, gürcü opera müğənnisi 15 iyul – Canni Versaçe, İtaliya geyim dizayneri 21 avqust – Yuri Nikulin, Sovet aktyoru və klounu 10 dekabr – Anatoli Banişevski, Azərbaycan futbolçusu və məşqçisi 24 dekabr – Toşiro Mifune, Yaponiya aktyoru",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186251
-1997/1998 Azərbaycan Kuboku,1997-98 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun yeddinci mövsümüdür. 1997-98 mövsümündə 28 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=248572
-1997 Aralıq dənizi Oyunları,1997 Aralıq dənizi Oyunları — 1997-ci ilin 13–25 iyun tarixləri arasında İtaliyanın Bari şəhərində keçirilmiş on üçüncü Aralıq dənizi Oyunları. Bu oyunlar İtaliyada 1963-cü ildən sonra ikinci dəfə keçirilmişdir. Bu oyunlarda 21 ölkədən 2999 atlet iştirak etmişdir. Xarici keçidlər Mediterranean Games Athletics results at Gbrathletics.com 1997 - BARI (ITA) Arxivləşdirilib 2014-06-23 at the Wayback Machine at CIJM web site,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475342
-1997 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1997 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1997; fr. Concours Eurovision de la chanson 1997) — sayca 42-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Eymar Kuinnin ifa etdiyi ""The Voice"" adlı mahnının 1996 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1997-ci ildə İrlandiya yeddinci dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə İrlandiyanın paytaxtı Dublin şəhərində ""Point Theatre"" zalında keçirilmişdir. Müsabiqə 1997-ci ilin 3 may tarixində baş tutmuşdur. Avroviziya 1996-da müsabiqədə iştirak üçün keçirilən seçim turu bir neçə ölkənin etirazına səbəb olduğu üçün 1997-ci ildə Avropa Yayımlar Birliyi həmin seçim turunun təşkil edilməməsi qərarına gəldi. Belə ki, Avroviziyada son dörd ildə ən aşağı nəticə göstərən üç ölkə Belçika, Finlandiya və Slovakiya AYB-nin qərarı ilə Dublində keçirilən müsabiqədən kənarlaşdırıldı. Bu ölkələri müsabiqədə Almaniya, Danimarka, Macarıstan və Rusiya əvəz etdi. Eyni zamanda İtaliya üç illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri döndü. Ümumilikdə 25 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 1997-də Böyük Britaniya təmsilçiləri Katrina and The Waves pop-rok qrupu ifa etdikləri ""Love Shine a Light"" adlı mahnı ilə müsabiqənin qalibi seçildilər. Bu sonuncu dəfə Avroviziyada 1981-ci ildə Bucks Fizz qrupunun təmsilində qalibiyyət əldə etmiş Böyük Britaniyanın müsabiqədə ümumilikdə beşinci qələbəsi idi. 1997-ci ildə Avroviziyada ilk dəfə SMS səsverməsi tətbiq olunmuşdu. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=78458
-1997 Frankofoniya Oyunları,1997 Frankofoniya Oyunları (fr. IIIes Jeux de la Francophonie) — 1997-ci ilin 27 avqust – 6 sentyabr tarixləri arasında Madaqaskarın Antananarivu şəhərində keçirilmiş üçüncü Frankofoniya Oyunları. Bu oyunlarda 38 ölkədən 2300 atlet iştirak etmişdir. Xarici keçidlər Medal winners 1997 at jeux.francophonie.org Arxivləşdirilib 2021-11-17 at the Wayback Machine (fr.) Medal tables at jeux.francophonie.org Arxivləşdirilib 2015-10-06 at the Wayback Machine (fr.) Videoclip about the Games with dates at www.canal-insep.fr (fr.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475053
-1997 FİFA Konfederasiyalar Kuboku,"Səudiyyə Ərəbistanı — ev sahibi və 1996 Asiya Kubokunun Çempionu (AFC) Braziliya — 1994 Dünya Kubokunun Çempionu Uruqvay — 1995 Amerika Kubokunun Çempionu (CONMEBOL) Çexiya — 1996 Avropa Kubokunun finalçısı, Almaniyanın yerinə qatıldı (UEFA) Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri — 1996 Asya Kubokunun finalçısı, Səudiyyə Ərəbistanının yerinə qatıldı (AFC) Meksika — 1996 CONCACAF Qızıl Kubok Çempionu (CONCACAF) Cənubi Afrika — 1996 Afrika Kubokunun Çempionu (CAF) Avstraliya — Okeaniya təmsilçisi kimi qatıldı (OFC)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82067
-1997 FİFA Konfederasiyalar Kuboku Finalı,"1997 FİFA Konfederasyalar Kuboku Finalı — 1997-ci il FİFA Konfederasiyalar Kubokunun qalibini müəyyənləşdirmək üçün keçirilmiş futbol matçı idi. Matç 1997-ci ilin 21 dekabr tarixində Səudiyyə Ərəbistanın Ər-Riyad şəhərində yerləşən Kral Fəhd Stadionunda, futbol üzrə Braziliya və Avstraliya milli komandaları arasında keçirilmişdir. Matç Braziliya millisinin 6-0 hesablı qələbəsi ilə bitmişdir. Finala gedən yol Oyunun nəticələri Match report Arxivləşdirilib 2019-06-18 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=551032
-1997 FİFA Konfederasiyalar Kuboku finalı,"1997 FİFA Konfederasyalar Kuboku Finalı — 1997-ci il FİFA Konfederasiyalar Kubokunun qalibini müəyyənləşdirmək üçün keçirilmiş futbol matçı idi. Matç 1997-ci ilin 21 dekabr tarixində Səudiyyə Ərəbistanın Ər-Riyad şəhərində yerləşən Kral Fəhd Stadionunda, futbol üzrə Braziliya və Avstraliya milli komandaları arasında keçirilmişdir. Matç Braziliya millisinin 6-0 hesablı qələbəsi ilə bitmişdir. Finala gedən yol Oyunun nəticələri Match report Arxivləşdirilib 2019-06-18 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=551036
-1997 Qadınlar arasında İslam Oyunları,"Qadınlar arasında İslam Oyunları ikinci dəfə 1997-ci ildə İranın Tehran şəhərlərində keçirilmişdi. Oyunlarda 21 ölkədən 748 idmançı, 95 komanda, 290 hakim və 8 beynəlxalq müşahidəçi iştirak etmişdilər. Ən çox medal qazanan ev sahibi İran komandası oldu. İştirakçılar İdman növləri Oyunlarda keçirilən idman növləri arasında atletika, badminton, qılıncoynatma, həndbol, cüdo, üzgüçülük və voleybol var idi. Medal cədvəli * Ev sahibi ölkə ( İran)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=625887
-1997 Sambo üzrə Avropa Çempionatı,"XVI Sambo üzrə Avropa Cempionatı — kişilər arasında 1–4 may Bakıda (Azərbaycan), qadınlar arasında 27–30 mart Panavejisdə (Litva) keçirilmişdir. Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=559251
-1998,"7 fevral - Yaponiyanın Naqano şəhərində XVIII Qış Olimpiya Oyunlarının açılışı. 19 yanvar - Prezident Heydər Əliyev tərəfindən “Azərbaycan Respublikası ilə Avropa Şurası arasında əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi və Azərbaycan Respublikasının Avropada mənafelərinin müdafiə edilməsi sahəsində tədbirlər haqqında” sərəncam imzalanması. 30 yanvar - Prezident Heydər Əliyev tərəfindən Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin yaradılmasının 80 illiyinin keçirilməsi haqqında sərəncam imzalanması. 10 fevral - Milli Məclis tərəfindən prezident Heydər Əliyevin qanunvericilik təşəbbüsü ilə Azərbaycanda ölüm hökmünün ləğv edilməsi haqqında qanunun qəbul edilməsi. 27 fevral - Azərbaycan Respublikası ilə İslandiya (ölkəmizin müstəqilliyini 1992-ci il yanvarın 19-da tanıyıb) arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 26 mart - Prezident Heydər Əliyev tərəfindən “Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında” fərman imzalanması. 30 iyun - Naxçıvan Muxtar Respublikasının yeni Konstitusiyasının qəbul edilməsi. ""Vətəndaş Cəmiyyətində Debat"" İctimai Birliyinin yaradılması. 8 sentyabr - Bakıda İpək yolunun bərpası üzrə beynəlxalq konfransın keçirilməsi. 24 sentyabr — Azərbaycan müəllimlərinin XI qurultayının keçirilməsi. Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkiyə, Özbəkistan və Gürcüstan prezidentləri tərəfindən Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas neft kəməri haqqında Ankara Bəyannaməsinin imzalanması. Kilian Mbappe 4 yanvar — Yusif Yusifov — azərbaycanlı tarixçi, şərqşünas. 14 may — Frenk Sinatra, Amerikalı müğənni və aktyor. 27 iyun — Kərim Təkin, Türk pop müğənnisi. 27 avqust — Tofiq Tağızadə, Azərbaycan kinorejissoru. 30 mart — Cudias Buenoano — əri Ceyms Qudiyerin 1971-ci ildə öldürülməsinə görə edama məhkum olunan amerikalı bir qatil.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4707
-1998-99 Azərbaycan Kuboku,1998-99 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun səkkizinci mövsümüdür. 1998-99 mövsümündə 25 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798548
-1998-ci il,"7 fevral - Yaponiyanın Naqano şəhərində XVIII Qış Olimpiya Oyunlarının açılışı. 19 yanvar - Prezident Heydər Əliyev tərəfindən “Azərbaycan Respublikası ilə Avropa Şurası arasında əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi və Azərbaycan Respublikasının Avropada mənafelərinin müdafiə edilməsi sahəsində tədbirlər haqqında” sərəncam imzalanması. 30 yanvar - Prezident Heydər Əliyev tərəfindən Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin yaradılmasının 80 illiyinin keçirilməsi haqqında sərəncam imzalanması. 10 fevral - Milli Məclis tərəfindən prezident Heydər Əliyevin qanunvericilik təşəbbüsü ilə Azərbaycanda ölüm hökmünün ləğv edilməsi haqqında qanunun qəbul edilməsi. 27 fevral - Azərbaycan Respublikası ilə İslandiya (ölkəmizin müstəqilliyini 1992-ci il yanvarın 19-da tanıyıb) arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 26 mart - Prezident Heydər Əliyev tərəfindən “Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında” fərman imzalanması. 30 iyun - Naxçıvan Muxtar Respublikasının yeni Konstitusiyasının qəbul edilməsi. ""Vətəndaş Cəmiyyətində Debat"" İctimai Birliyinin yaradılması. 8 sentyabr - Bakıda İpək yolunun bərpası üzrə beynəlxalq konfransın keçirilməsi. 24 sentyabr — Azərbaycan müəllimlərinin XI qurultayının keçirilməsi. Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkiyə, Özbəkistan və Gürcüstan prezidentləri tərəfindən Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas neft kəməri haqqında Ankara Bəyannaməsinin imzalanması. Kilian Mbappe 4 yanvar — Yusif Yusifov — azərbaycanlı tarixçi, şərqşünas. 14 may — Frenk Sinatra, Amerikalı müğənni və aktyor. 27 iyun — Kərim Təkin, Türk pop müğənnisi. 27 avqust — Tofiq Tağızadə, Azərbaycan kinorejissoru. 30 mart — Cudias Buenoano — əri Ceyms Qudiyerin 1971-ci ildə öldürülməsinə görə edama məhkum olunan amerikalı bir qatil.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186252
-1998/1999 Azərbaycan Kuboku,1998-99 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun səkkizinci mövsümüdür. 1998-99 mövsümündə 25 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=248573
-1998 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1998 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1998; fr. Concours Eurovision de la chanson 1998) — sayca 43-cü Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Katrina and The Waves pop-rok qrupunun ifa etdiyi ""Love Shine a Light"" adlı mahnı ilə 1997 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1998-ci ildə Böyük Britaniya səkkizinci dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə Böyük Britaniyanın Birminhem şəhərində Birminhem arenada keçirilmişdir. Müsabiqə 1998-ci ilin 9 may tarixində baş tutmuşdur. 1998-ci ildə Avroviziyada son dörd ildə ən aşağı nəticələr göstərmiş beş ölkə Avstriya, Bosniya və Herseqovina, Danimarka, İslandiya və Rusiya müsabiqədən kənarlaşdırılmışdır. İtaliya isə könüllü şəkildə Birminhemdə keçirilən müsabiqədə iştirakdan imtina etmişdir. Bu qərarla bağlı heç bir əlavə açıqlama verməyən İtaliya 2011-ci ilədək Avroviziyada iştirak etməmişdir. 1998-ci ildə müsabiqədən kənarlaşdırılan ölkələri isə Belçika, Finlandiya, İsrail, Makedoniya, Rumıniya və Slovakiya əvəz etmişdir. Bu Makedoniyanın Avroviziyada ilk iştirakı idi. Belçika, Finlandiya və Slovakiya bir illik, İsrail iki illik, Rumıniya isə üç illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri qaytarılmışdır. Ümumilikdə 25 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 1998-də İsrail təmsilçisi Dana International ifa etdiyi ""Diva"" adlı mahnı ilə müsabiqənin qalibi seçilmişdir. Dana International yalnız müsabiqənin qalibi kimi deyil, eyni zamanda ilk transseksual iştirakçı kimi də Avroviziya tarixində izini qoymuşdur. Bu İsrailin Avroviziyada ümumilikdə üçüncü qələbəsi idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=51916
-1998 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı,1998 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı — 1998-ci il 10 noyabr və 15 noyabr aralığında Finlandiyanın Lahti şəhərində keçirilən dünya çempionatıdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=470881
-1998 FİFA Dünya Kuboku,"Final mərhələsi 10 iyun – 12 iyul 32 komanda 8 qrupda mübarizə apardıqdan sonra, 16 ən yaxşı komanda 1/8 finala yüksələrək mübarizəni olimpiya sistemi ilə davam etdiriblər 2 785 100 tamaşaçı (orta hesabla hər oyunda 43 517) 171 qol (orta hesabla hər oyunda 2,67) Ən yaxşı futbolçu – Zinəddin Zidan (Fransa) Ən yaxşı qapıçı (Lev Yaşin adına mükafat) – F.Bartez (Fransa) ""FAİR PLAY"" (ədalətli oyun) kubokunun qalibi – Fransa və İngiltərə ""Het-trik"" (bir oyunda üç qol) – Q.Batistuta (Argentina) Yubiley qolu: 1600-cü qol Pyer İssa (CAR-avtoqol, 77`) – 12 iyun; 1700-cü qol Rikardo Pelaes (Meksika, 75`) – 25 iyun Bombardir: Şuker (Xorvatiya) – 6",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82379
-1998 KONKAKAF Qızıl Kuboku,1998 KONKAKAF Qızıl Kuboku (ing. 1998 CONCACAF Gold Cup) — 1998-ci ilin 1 – 15 fevral tarixləri arasında ABŞ-də təşkil olunmuş sayca dördüncü KONKAKAF Qızıl Kuboku. Turnirin qalibi final matçında ABŞ milli futbol komandasını 1–0 hesabı ilə məğlub etmiş Meksika milli futbol komandası olmuşdur. Komandaların statistikası Xarici keçidlər Official tournament results Arxivləşdirilib 2012-03-05 at the Wayback Machine 1998 CONCACAF Gold Cup at RSSSF,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=478628
-1998 Voleybol üzrə qadınlararası Dünya Çempionatı,"Voleybol üzrə qadınlararası dünya çempionatı 1998 — 1998-ci ildə keçirilmiş voleybol dünya çempionatı. Turnir həmin il Qış Olimpiya Oyunlarını da keçirən Yaponiyada təşkil olunmuşdu. Qalib adına ardıcıl ikinci dəfə (ümumilikdə üçüncü dəfə) Şimali Amerikadan Kuba layiq görülmüşdü. Qrup mərhələsi ""A"" Qrupu - Tokio ""B"" Qrupu - Tokuyama ""C"" Qrupu - Motsumoto ""D"" Qrupu - Kaqoşima ""E"" Qrupu - Naqoya ""F"" Qrupu - Fukuoka Komandaların tutduğu yerləri müəyyən edən qarşılaşmalar Women Volleyball XIII World Championship 1998 Japan - 03-12.11 Winner Cuba (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=365881
-1999,"12 mart — Polşa, Macarıstan və Çexiyanın NATO-ya daxil olmaları. 1 may — Süngər Bob Kvadrat Şalvar cizgi filminin yayıma başlaması. 17 may — Ehud Barakın İsrailin Baş Naziri seçilməsi. 19 may — Rusiya Federasiyasının Dövlət Duması tərəfindən Novqorod şəhərinin adının dəyişdirilərək Böyük Novqorod adlandırılması haqqında qanun qəbul edilməsi. 30 sentyabr — Rusiyanın Çeçenistana yenidən təcavüz etməsi. İkinci Çeçenistan müharibəsinin başlaması. 20 dekabr — Portuqaliya tərəfindən Makao adasının Çinə verilməsi. 31 dekabr — ABŞ tərəfindən Panama kanalı üzərində nəzarətin Panama hökumətinə verilməsi. NATO-nun Yuqoslaviyaya qarşı hərbi əməliyyatlara başlaması. Avstriyanın Qaltur şəhərində son 400 il ərzində müşahidə olunan qar uçqunu nəticəsində 31 nəfər həlak olmuşdur. 11 mart — Avropa Parlamenti tərəfindən ""Qafqazda sülh prosesinə dəstək"" adlı qətnamə qəbul edilməsi. 2 aprel — Azərbaycan, Gürcüstan və Özbəkistanın kollektiv təhlükəsizlik haqqında Müqavilədən çıxmaları 17 aprel — Bakı-Supsa (Gürcüstan, Qara dəniz) neft kəmərinin istismara verilməsi. 29 iyul — ""Dövlət Gənclər siyasəti haqqında"" Proqramın qəbul edilməsi. 3 avqust — Azərbaycanla Myanma (Birma) dövləti arasında diplomatik münasibətlərin qurulması haqqında protokol imzalanması. 12 dekabr — Azərbaycan Respublikasında ilk bələdiyyə seçkilərinin keçirilməsi. 28 dekabr — Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun təsis edilməsi. ""Ətraf mühitin mühafizəsi haqqında"" Azərbaycan Respublikası Qanununun qəbul edilməsi. ""Heyvanlar aləmi haqqında"" Azərbaycan Respublikası Qanununun qəbul edilməsi. Bakıda Roma — katolik icmasının yenidən bərpa edilməsi. Azərbaycanda Sahibkarlar Konfederasiyasının yaradılması. Cani Atanasov 1 fevral – Barış Manço – məşhur türk müğənnisi və aparıcısı. 7 mart –Stenli Kubrik – amerikalı kinorejissor, ssenarist, prodüser, kinematoqraf, redaktor və fotoqraf 19 sentyabr – Rauf Hacıyev – Azərbaycan bəstəkarı. 22 oktyabr – Telman Qarabağlı – erməni hüquqşünas, filoloq və yazıçı; SSRİ Yazıçılar İttifaqının üzvü (11 yanvar 1962); ""Azərbaycan SSR əməkdar mədəniyyət işçisi"" (d. 23 fevral 1931). 11 oktyabr - Qalina Bıstrova - Yüngül atletika üzrə üç qat Avropa çempionu, Əməkdar idman ustası. 8 mart — Adolfo Bioy Kasares, Argentina yazıçısı. 28 oktyabr – Rafael Alberti – XX əsrin ispan şairi və dramaturqu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4708
-1999-00 Azərbaycan Kuboku,1999-2000 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun doqquzuncu mövsümüdür. 1999-2000 mövsümündə 19 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798549
-1999-cu il,"12 mart — Polşa, Macarıstan və Çexiyanın NATO-ya daxil olmaları. 1 may — Süngər Bob Kvadrat Şalvar cizgi filminin yayıma başlaması. 17 may — Ehud Barakın İsrailin Baş Naziri seçilməsi. 19 may — Rusiya Federasiyasının Dövlət Duması tərəfindən Novqorod şəhərinin adının dəyişdirilərək Böyük Novqorod adlandırılması haqqında qanun qəbul edilməsi. 30 sentyabr — Rusiyanın Çeçenistana yenidən təcavüz etməsi. İkinci Çeçenistan müharibəsinin başlaması. 20 dekabr — Portuqaliya tərəfindən Makao adasının Çinə verilməsi. 31 dekabr — ABŞ tərəfindən Panama kanalı üzərində nəzarətin Panama hökumətinə verilməsi. NATO-nun Yuqoslaviyaya qarşı hərbi əməliyyatlara başlaması. Avstriyanın Qaltur şəhərində son 400 il ərzində müşahidə olunan qar uçqunu nəticəsində 31 nəfər həlak olmuşdur. 11 mart — Avropa Parlamenti tərəfindən ""Qafqazda sülh prosesinə dəstək"" adlı qətnamə qəbul edilməsi. 2 aprel — Azərbaycan, Gürcüstan və Özbəkistanın kollektiv təhlükəsizlik haqqında Müqavilədən çıxmaları 17 aprel — Bakı-Supsa (Gürcüstan, Qara dəniz) neft kəmərinin istismara verilməsi. 29 iyul — ""Dövlət Gənclər siyasəti haqqında"" Proqramın qəbul edilməsi. 3 avqust — Azərbaycanla Myanma (Birma) dövləti arasında diplomatik münasibətlərin qurulması haqqında protokol imzalanması. 12 dekabr — Azərbaycan Respublikasında ilk bələdiyyə seçkilərinin keçirilməsi. 28 dekabr — Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun təsis edilməsi. ""Ətraf mühitin mühafizəsi haqqında"" Azərbaycan Respublikası Qanununun qəbul edilməsi. ""Heyvanlar aləmi haqqında"" Azərbaycan Respublikası Qanununun qəbul edilməsi. Bakıda Roma — katolik icmasının yenidən bərpa edilməsi. Azərbaycanda Sahibkarlar Konfederasiyasının yaradılması. Cani Atanasov 1 fevral – Barış Manço – məşhur türk müğənnisi və aparıcısı. 7 mart –Stenli Kubrik – amerikalı kinorejissor, ssenarist, prodüser, kinematoqraf, redaktor və fotoqraf 19 sentyabr – Rauf Hacıyev – Azərbaycan bəstəkarı. 22 oktyabr – Telman Qarabağlı – erməni hüquqşünas, filoloq və yazıçı; SSRİ Yazıçılar İttifaqının üzvü (11 yanvar 1962); ""Azərbaycan SSR əməkdar mədəniyyət işçisi"" (d. 23 fevral 1931). 11 oktyabr - Qalina Bıstrova - Yüngül atletika üzrə üç qat Avropa çempionu, Əməkdar idman ustası. 8 mart — Adolfo Bioy Kasares, Argentina yazıçısı. 28 oktyabr – Rafael Alberti – XX əsrin ispan şairi və dramaturqu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186253
-1999/2000 Azərbaycan Kuboku,1999-2000 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun doqquzuncu mövsümüdür. 1999-2000 mövsümündə 19 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=248574
-"1999 (film, 2009)",1999 (ing. 1999) — 2009-cu ildə istehsal olunmuş Kanada filmi. Həmçinin bax Kanada filmlərinin siyahısı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=171326
-1999 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"1999 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 1999; fr. Concours Eurovision de la chanson 1999) — sayca 44-cü Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Dana International-ın ifa etdiyi ""Diva"" adlı mahnı ilə 1998 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 1999-cu ildə İsrail ikinci dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə İsrailin paytaxtı Qüds şəhərində Beynəlxalq Konvensiya mərkəzində keçirilmişdir. Müsabiqə 1999-cu ilin 29 may tarixində baş tutmuşdur. Şounun sonunda 1979 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində ev sahibi İsraili təmsil edən Qali Atari ""Hallelujah"" mahnısının ingilis versiyasını Balkan müharibəsi qurbanlarını yad etmək məqsədi ilə ifa etmişdir. Balkan regionunda baş verən hadisələrə görə həmin illərdə Serbiya və Monteneqronun Avroviziyada iştirakına icazə verilmirdi. 1999-cu ildə Avroviziyada son beş ildə ən aşağı nəticələr göstərmiş yeddi ölkə Finlandiya, İsveçrə, Macarıstan, Makedoniya, Rumıniya, Slovakiya və Yunanıstan müsabiqədən kənarlaşdırılmışdır. Müsabiqədən kənarlaşdırılan ölkələri isə Avstriya, Bosniya və Herseqovina, Danimarka, İslandiya və Litva əvəz etmişdir. Bu dörd illik fasilədən sonra müsabiqəyə dönən Litvanın Avroviziyada ikinci iştirakı idi. Avstriya, Bosniya və Herseqovina, Danimarka və İslandiya isə bir illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri qaytarılmışdır. Ümumilikdə 23 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 1999-da İsveç təmsilçisi Şarlotta Nilsson ifa etdiyi ""Take Me to Your Heaven"" adlı mahnı ilə müsabiqənin qalibi seçilmişdir. Bu sonuncu dəfə Avroviziyada 1991-ci ildə Karolanın təmsilində qalibiyyət əldə etmiş İsveçin müsabiqədə ümumilikdə dördüncü qələbəsi idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=51603
-1999 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı – Kişilər 62 kq,"1999 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı – Kişilər 62 kq — Kişilərin ağır atletikadakı çəki dərəcəsində ikinci müsabiqəsi olub, maksimum bədən çəkisi 62 kiloqram olaraq təyin edilmişdir. Turnir 22 noyabr 1999-cu ildə 1999 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatının baş tutduğu Yunanıstanın Afina şəhərində keçirilmişdir. Hər bir ağırlıqqaldıran atletin ən yaxşı nəticəsi iki hərəkətin — birdən və təkanla qaldırma hərəkətlərinin cəmi ilə hesablanır. İdmançı hər iki hərəkətdə üç cəhddən istifadə edir. Seçilmiş çəkini idmançı uğurla qaldırarsa, həmin çəki qaldırılmış hesab olunur. Bu yarışadək, mövcud dünya rekordları aşağıdakı kimi olmuşdur. Yeni rekordlar Xarici keçidlər Weightlifting Databank Weightlifting World Championships Seniors Statistics, Pages 24–25 Arxivləşdirilib 2011-05-27 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=465195
-1999 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı – Kişilər 77 kq,"1999 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı – Kişilər 77 kq — Kişilərin ağır atletikadakı çəki dərəcəsində dördüncü müsabiqəsi olub, maksimum bədən çəkisi 77 kiloqram olaraq təyin edilmişdir. Turnir 25 noyabr 1999-cu ildə 1999 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatının baş tutduğu Yunanıstanın Afina şəhərində keçirilmişdir. Hər bir ağırlıqqaldıran atletin ən yaxşı nəticəsi iki hərəkətin — birdən və təkanla qaldırma hərəkətlərinin cəmi ilə hesablanır. İdmançı hər iki hərəkətdə üç cəhddən istifadə edir. Seçilmiş çəkini idmançı uğurla qaldırarsa, həmin çəki qaldırılmış hesab olunur. Bu yarışadək, mövcud dünya rekordları aşağıdakı kimi olmuşdur. Yeni rekordlar Xarici keçidlər Weightlifting Databank Weightlifting World Championships Seniors Statistics, Pages 26–27 Arxivləşdirilib 2011-05-27 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=465110
-1999 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı – Qadınlar 58 kq,"1999 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı – Qadınlar 58 kq — Qadınların ağır atletikadakı çəki dərəcəsində üçüncü müsabiqəsi olub, maksimum bədən çəkisi 58 kiloqram olaraq təyin edilmişdir. Turnir 22 noyabr 1999-cu ildə 1999 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatının baş tutduğu Yunanıstanın Afina şəhərində keçirilmişdir. Hər bir ağırlıqqaldıran atletin ən yaxşı nəticəsi iki hərəkətin — birdən və təkanla qaldırma hərəkətlərinin cəmi ilə hesablanır. İdmançı hər iki hərəkətdə üç cəhddən istifadə edir. Seçilmiş çəkini idmançı uğurla qaldırarsa, həmin çəki qaldırılmış hesab olunur. Bu yarışadək, mövcud dünya rekordları aşağıdakı kimi olmuşdur. Yeni rekordlar Weightlifting World Championships Seniors Statistics, Page 20 Arxivləşdirilib 2011-05-27 at the Wayback Machine Xarici keçidlər Weightlifting Databank",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=462325
-1999 FİFA Konfederasiyalar Kuboku,"Meksika — ev sahibi və 1998 CONCACAF Qızıl Kubok Çempionu Almaniya — 1996 Avropa Kubokunun Çempionu, 1998 Dünya Kubokunun Çempionu, Fransanın yerinə qatıldı (UEFA) ABŞ — 1998 CONCACAF Qızıl Kubok finalçısı, Meksikanın yerinə qatıldı (CONCACAF) Braziliya — 1997 Konfederasiya Kuboku Çempionu və eyni zamanda 1997 Amerika Kubokunun Çempionu Boliviya — 1997 Amerika Kubokunun finalçısı, Braziliyanın yerinə qatıldı Misir — 1998 Afrika Kubokunun Çempionu (CAF) Səudiyyə — Ərəbistanı 1996 Asiya Kubokunun Çempionu (AFC) Yeni Zenlandiya — 1998 Okeaniya Kubokunun Çempionu (OFC)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82069
-1999 FİFA Konfederasiyalar Kuboku Finalı,"1999 FİFA Konfederasyalar Kuboku Finalı — 1999-cu il FİFA Konfederasiyalar Kubokunun qalibini müəyyənləşdirmək üçün Meksika və Braziliya yığmaları arasında keçirilmiş futbol matçı idi. Matç 1999-cu ilin avqusutun 4-də Mexiko şəhərində yerləşən, Azteka stadionunda keçirilmişdir. Meksika yığması matçı 4-3 hesablı qələbə ilə bitirərək turnirin qalibi olmuş ilk KONKAKAF komandası olmuşdur. İlk dəfə idi ki, FİFA bayrağı altında Meksika millisi finalda Braziliya millisi ilə qarşılaşırdı və bu vaxta qədər Meksika millisi heç bir FİFA turnirini qələbə ilə bitirməmişdi. Amma turnir 1995-ci ildə sonuncu dəfə Kral Fəhd Kuboku adlandığı mövsümündə Meksika millisi Danimarka və Argentina millilərinin ardıyca turniri üçüncü pillədə başa vurmuşdur. Braziliya millisi üçün isə 1997-ci ildə finalda Avstraliya yığmasına qalib gəldikdən sonra bu turnirdə ardıcıl ikinci final matçı idi. Meksika millisi tarixində ilk dəfə bu turnirin finalına vəsiqə qazanmışdı və həmçinin turnirin qalibi olmuş ilk KONKAKAF komandası sayılırdı. Turnirin debüt matçında Meksika Səudiyyə Ərəbistan millisini 5-1 hesabı ilə məğlub etdi. Daha sonra onlar Misir millisi ilə 2-2 hesablı bərabərə qaldılar ki, xüsusilə bu matçın son 10 dəqiqəsində Meksika qapısından 2 top buraxdı. Qrupun son matçında isə onların rəqibi Boliviya yığması idi və bu oyunda onlar 1-0 hesablı qələbə qazanaraq yekunda qrup mərhələsini 7 xal ilə bitirdilər. Daha sonra yarımfinal matçında rəqib ABŞ millisi idi və bu matçda 97-ci dəqiqədə vurduqları qızıl qol sayəsində tarixlərində ilk dəfə turnirin finalına vəsiqə əldə etdilər. Eyni zamanda bu turnirdə Braziliya millisnin ardıcıl ikinci final matçı idi. Onlar 1997-ci ildə olduğu kimi yenidən turniri qazanmaq arzusunda idilər. Braziliya turnirin debüt matçında Almaniya yığmamasını inanılmaz şəkildə 4-0 hesablı məğlubiyyətə uğratdı. Sonra ABŞ millisi 1-0 məğlub edildi. Ardıyca Yeni Zelandiya yığmasını 2-0 hesabı ilə məğlub edərək qrup mərhələsini ilk pillədə bitirdi. Yarımfinal mərhələsində onlar heyrət verici şəkildə Səudiyyə Ərəbistan millisini 8-2 hesablı məğlubiyyətə uğradaraq ikinci dəfə turnirin finalına vəsiqə qazandılar. Finala gedən yol Oyunun nəticələri Match report Arxivləşdirilib 2011-07-22 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=551097
-199 (dəqiqləşdirmə),199 (ədəd) — ədəd 199 — Bakı elektrik şəbəkəsi məlumat telefon nömrəsi 199 — Xızı rayonunun 1 aprel 2013-cü ilə qədərki telefon kodu. (yeni kod: 23) E.ə. 199 — il,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=158326
-199 (ədəd),"Yüz doxsan doqquz — say sistemində natural ədədlərdən biri. Yüz doxsan səkkizdən sonra, iki yüzdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Yüz oxsan doqquz ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda sadə ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=158287
-19 (dəqiqləşdirmə),"19 (On doqquzuncu il) — Çərşənbə axşamıdan başlayan uzun olmayan il. 19 (ədəd) (On doqquz) — say sistemində ədədlərdən biridir. On səkkizdən sonra, iyirmidən əvvəl gəlir. 19 — Füzuli rayonunun avtomobil seriya nömrəsi. E.ə. 19 — il",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146168
-19 (say),"On doqquz — say sistemində ədədlərdən biridir. On səkkizdən sonra, iyirmidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemində On doqquz ədədi — sadə ədəd olmaqla yanaşı həm də tək ədəddir. 19 ədədi gizli şəkildə Qurani-Kərimin ayələri və ümumiyyətlə, mətninin strukturunda yer alır. Quranda ""RƏHİM VƏ RƏHMAN ALLAHIN ADI İLƏ"" ifadəsi orijinal, yəni ərəb variantında 19 hərfdən ibarətdir. Bu ifadənin tərkibindəki 4 söz Quranda 1919 ayədə istifadə olunur və onlarin hər birinin işlədilmə sayı 19-a tam bölünən ədədlərdir. Quranda 114 surə var, yəni 19x6. Quranda ilk nazil olan 96-ci surənin (Əl-Ələq) Quranın son surəsindən hesablamağa başlasaq 19-cu surədir. Surədə 19 ayə var. Ayələrdə isə 285 hərf var, yəni 19x15. Quranın son nazil olan 110-cu surəsi (Ən-Nəsr) 19 sözdən ibarətdir. İlk ayəsi isə 19 hərfdən ibarətdir. Quranda ""Bismillah"" ifadəsi 114 dəfə istifadə olunub, yəni 19x6. Quranda ""Vahid"" (tək) kəlməsi 25 dəfə istifadə olunsa da, yalnız 19 dəfə bu söz Allahın sifəti kimi işlədilir. Eyni zamanda ""RƏHMAN VƏ RƏHİM OLAN ALLAHIN ADI İLƏ"" vahid kəlməsinin 19 dəfə Allahın sifəti kimi istifadə olunduğu surə və ayələrin nömrələrinin cəmi 361 edir, yəni 19x19. İnam və etiqadlarda Qurani-Kərimdə Cəhənnəm (Səqər) gözətçilərinin sayının da 19 olduğu qeyd olunur Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146109
-19 (ədəd),"On doqquz — say sistemində ədədlərdən biridir. On səkkizdən sonra, iyirmidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemində On doqquz ədədi — sadə ədəd olmaqla yanaşı həm də tək ədəddir. 19 ədədi gizli şəkildə Qurani-Kərimin ayələri və ümumiyyətlə, mətninin strukturunda yer alır. Quranda ""RƏHİM VƏ RƏHMAN ALLAHIN ADI İLƏ"" ifadəsi orijinal, yəni ərəb variantında 19 hərfdən ibarətdir. Bu ifadənin tərkibindəki 4 söz Quranda 1919 ayədə istifadə olunur və onlarin hər birinin işlədilmə sayı 19-a tam bölünən ədədlərdir. Quranda 114 surə var, yəni 19x6. Quranda ilk nazil olan 96-ci surənin (Əl-Ələq) Quranın son surəsindən hesablamağa başlasaq 19-cu surədir. Surədə 19 ayə var. Ayələrdə isə 285 hərf var, yəni 19x15. Quranın son nazil olan 110-cu surəsi (Ən-Nəsr) 19 sözdən ibarətdir. İlk ayəsi isə 19 hərfdən ibarətdir. Quranda ""Bismillah"" ifadəsi 114 dəfə istifadə olunub, yəni 19x6. Quranda ""Vahid"" (tək) kəlməsi 25 dəfə istifadə olunsa da, yalnız 19 dəfə bu söz Allahın sifəti kimi işlədilir. Eyni zamanda ""RƏHMAN VƏ RƏHİM OLAN ALLAHIN ADI İLƏ"" vahid kəlməsinin 19 dəfə Allahın sifəti kimi istifadə olunduğu surə və ayələrin nömrələrinin cəmi 361 edir, yəni 19x19. İnam və etiqadlarda Qurani-Kərimdə Cəhənnəm (Səqər) gözətçilərinin sayının da 19 olduğu qeyd olunur Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=143503
-19 Puppis,"19 Puppis, Yeni Baş Kataloqda qeydə alınmış ulduzdur. Göy üzündə Göyərtə bürcü istiqamətində yerləşir. * tipli qalaktikadır. İngilis astronomu Con Herşel tərəfindən 1836-cı ildə 47.5 sm (18.7 inç) ölçülü reflektor vasitəsilə kəşf edilmişdir. Xarici keçidlər WikiSky-da 19 Puppis: DSS2, SDSS, GALEX, IRAS, Hidrogen α, X-Ray, Astrofoto, Göy xəritəsi, Məqalələr və şəkillər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=205480
-19 aprel,"19 aprel — Qriqorian təqvimində ilin 109-cu günü. (uzun ildə 110-cu) Bu tarixdə ilin sonuna 256 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 6 aprel tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1770 — Mariya Antuanetta və Fransa kralı XVI Lüdovikin etibarnamə ilə nikahı olub. 1971 — İlk kosmik stansiya olan Salyut 1-in orbitə buraxılışı. Azərbaycana aid hadisələr 2002 — Azərbaycan və San-Marino arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2014 — Şəmkir Beynəlxalq Şahmat Turnirinin açılışı olmuşdur. 2016 — Bakıda Avtovağzal və Memar Əcəmi-2 metrostansiyasının açılışı olmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1759 — Avqust İfland, Almaniya aktyoru 1793 — I Ferdinand, Avstriya imperatoru 1850 — Firudin bəy Vəzirov, Azərbaycan general-mayoru 1887 — Qasım İsmayılov, Azərbaycan siyasi xadimi 1905 — Mikayıl Useynov, Azərbaycan memarı 1907 — Əfrasiyab Bədəlbəyli, Azərbaycan bəstəkarı 1939 — Əli Xamenei, İran ali rəhbəri 1954 — Tofiq Hüseynov, Azərbaycan baş leytenantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1969 — Süzen Polqar, ABŞ və Macarıstan şahmatçısı 1972 — Rivaldo, Braziliya futbolçusu Co Hart, İngiltərə futbolçusu Mariya Şarapova, Rusiya tennisçisi 1992 — Tərlan Quliyev, Azərbaycan futbolçusu 1997 — Qurban Hacıyev, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1013 — II Hişam, Kordova xəlifəsi 1588 — Paolo Veroneze, İtaliya boyakarı 1824 — Corc Bayron, İngiltərə şairi 1881 — Benjamin Dizraeli, Böyük Britaniya baş naziri 1882 — Çarlz Darvin, İngiltərə naturalisti 1909 — Hovard Baskervil, ABŞ missioneri 1967 — Konrad Adenauer, Almaniya siyasətçisi 1989 — Dafna dü Morye, İngiltərə yazıçısı 1990 — Sergey Filippov, Rusiya aktyoru 1991 — Tofiq Bayram, Azərbaycan şairi 1998 — Oktavio Pas, Meksika şairi 2015 — Oqtay Sinanoğlu, Türkiyə kimyaçısı 2021 — Volter Mondeyl, ABŞ dövlət xadimi Bayramlar və xüsusi günlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1967
-19 avqust,"19 avqust — Qriqorian təqvimində ilin 231-ci günü. (uzun ildə 232-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 134 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 6 avqust tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 2004 — Google Inc NASDAQ-da ilkin kütləvi təklifini həyata keçirib. Azərbaycana aid hadisələr 1995 — Azərbaycan və Uqanda arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2004 — Afinada keçən 2004 Yay Olimpiya Oyunlarında stend atıcıcı Zemfira Meftahətdinova bürünc medal qazanıb. 2016 — Rio-de-Janeyroda keçən 2016 Yay Olimpiya Oyunlarında taekvonduçu Milad Beygi və güləşçilər Cəbrayıl Həsənov və Hacı Əliyev bürünc medal qazanıb. 1600-cü ildən əvvəl 1596 — Elizabet Stüart, Bohemiya kraliçası 1631 — Con Drayden, İngiltərə şairi 1848 — Qüstav Kaybott, Fransa boyakarı 1878 — Vladimir Adoratski, Rusiya inqilabçısı 1881 — Corce Enesku, Rumıniya bəstəkarı 1883 — Koko Şanel, Fransa modelyeri 1889 — Artur Veyli, İngiltərə şərqşünası 1912 — Mirvarid Dilbazi, Azərbaycan şairəsi 1946 — Bill Klinton, ABŞ prezidenti Metyu Perri, ABŞ və Kanada aktyoru Nate Dogg, ABŞ müğənnisi 1970 — Hidayət Rüstəmov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1996 — Vitali Skakun, Ukrayna hərbçisi 1600-cü ildən əvvəl E.ə. 14 — Oktavian Avqust, Roma imperatoru 1580 — Andrea Palladio, İtaliya memarı 1662 — Blez Paskal, Fransa riyaziyyatçısı 1905 — Vilyam Buqro, Fransa boyakarı 1954 — Alçide De Qasperi, İtaliya baş naziri İlham Əliyev, Azərbaycan leytenantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Şamoy Çobanov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Laynus Polinq, ABŞ kimyaçısı Robert Rojdestvenski, Rusiya şairi 1999 — Faiq Cəfərov, Azərbaycan giziri, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 2011 — Rövşən Behcət, Azərbaycan xanəndəsi 2017 — Pyotr Deynekin, Rusiya generalı 2018 — Rafiq Hüseynov, Azərbaycan aktyoru Bayramlar və xüsusi günlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Ümumdünya Humanitar Yardım Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2653
-19 dekabr,"19 dekabr — Qriqorian təqvimində ilin 353-cü günü. (uzun ildə 354-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 12 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 6 dekabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1154 — Vestminster abbatlığında II Henri Plantagenetin tacqoyma mərasimi keçirilib. 1972 — Apollon proqramı: Cin Kernan, Ronald Evans və Harrison Şmitti daşıyan Apollon 17 Yerə qayıdıb. 2012 — Pak Kın He Cənubi Koreyanın ilk qadın prezidenti seçilib. Azərbaycana aid hadisələr Azərbaycan və Monako arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. ""Baku"" jurnalı ilk dəfə nəşr olunub. 1600-cü ildən əvvəl 1683 — V Filipp, İspaniya kralı 1819 — Yakov Polonski, Rusiya şairi 1852 — Albert Maykelson, ABŞ fiziki 1861 — İtalo Svevo, İtaliya yazıçısı 1878 — Əhməd Nuri Əfəndi, Osmanlı şahzadəsi 1906 — Leonid Brejnev, Sovet dövlət rəhbəri 1915 — Edit Piaf, Fransa müğənnisi 1921 — Mikayıl Abdullayev, Azərbaycan boyakarı 1923 — Monir Vəkili, İran müğənnisi 1943 — Fərəc Qarayev, Azərbaycan bəstəkarı 1950 — Gülşən Qurbanova, Azərbaycan aktrisası 1969 — Əzizə Mustafazadə, Azərbaycan müğənnisi və pianoçusu 1980 — Ceyk Cillenhol, ABŞ aktyoru 1982 — Oksana Rəsulova, Azərbaycan rəqqası 1986 — Rayan Babel, Niderland futbolçusu 1987 — Kərim Benzema, Fransa futbolçusu Aleksis Sançez, Çili futbolçusu Surxay Noçuyev, Azərbaycan kapitanı, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1600-cü ildən əvvəl 1111 — Əbu Hamid əl-Qəzali, İran filosofu 1741 — Vitus Berinq, Danimarka kartoqrafı və səyahətçisi 1932 — Yun Bon-qil, Cənubi Koreya fəalı 1941 — Lev Dovator, Sovet general-mayoru 1953 — Robert Milliken, ABŞ fiziki 1954 — Viktor Abakumov, Sovet general-polkovniki 1990 — Ənvər Məmmədxanlı, Azərbaycan yazıçısı 1996 — Marçello Mastroyanni, İtaliya aktyoru 2002 — Kote Maxaradze, Gürcüstan idman şərhçisi 2004 — Herbert Braun, ABŞ kimyaçısı 2009 — Zəki Ögtən, Türkiyə kinorejissoru 2016 — Andrey Karlov, Rusiya diplomatı 2021 — Karlos Marin, İspaniya opera müğənnisi Bayramlar və xüsusi günlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4884
-19 fevral,"19 fevral — Qriqorian təqvimində ilin 50-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 315 gün (uzun ildə 316 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 6 fevral tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1878 — Tomas Edison fonoqrafı patentləşdirib. 1945 — İkinci Dünya Müharibəsi: İoşima döyüşü: Amerika Birləşmiş Ştatlarının təxminən 30 min dəniz piyadası İoşima adasına eniş edib. 2020 — İran və Şotlandiyada ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1473 — Nikolay Kopernik, Polşa astronomu 1743 — Luici Bokkerini, İtaliya bəstəkarı 1833 — Eli Dükommen, İsveçrə fəalı 1856 — Rudolf Ştammler, Almaniya filosofu 1869 — Hovannes Tumanyan, Ermənistan şairi 1921 — Məmmədağa Muradov, Azərbaycan tarzəni 1940 — Saparmurat Niyazov, Türkmənistan prezidenti 1949 — Rafiq Əlizadə, Azərbaycan futbolçusu və baş məşqçisi 1952 — Ryu Murakami, Yaponiya yazıçısı Anatoli Demyanenko, Ukrayna futbolçusu və baş məşqçisi Tatyana Çaladze, Azərbaycan və Latviya jurnalisti 1977 — Cianluka Zambrotta, İtaliya futbolçusu və baş məşqçisi 1978 — Immortal Technique, ABŞ repçisi 1979 — İqor Mitreski, Şimali Makedoniya futbolçusu 1986 — Marta, Braziliya futbolçusu 1993 — Mauro İkardi, Argentina futbolçusu 1996 — Aşnikko, ABŞ müğənnisi 2002 — Röyal İbrahimov, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1605 — Orasio Vekki, İtaliya bəstəkarı 1837 — Georq Büxner, Almaniya yazıçısı 1841 — Dioqo Alves, Portuqaliya seriyalı qatili 1868 — Venansio Flores, Uruqvay dövlət xadimi 1916 — Ernst Max, Avstriya fiziki 1937 — Orasio Kiroqa, Uruqvay dramaturqu 1951 — Andre Jid, Fransa yazıçısı 1952 — Knut Hamsun, Norveç yazıçısı Yusif Mirzəyev, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Vəzir Sədiyev, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1997 — Den Syaopin, Çin dövlət xadimi 2016 — Umberto Eko, İtaliya yazıçısı 2019 — Karl Lagerfeld, Almaniya modelyeri Bayramlar və xüsusi günlər Meksika — Silahlı Qüvvələr Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2026
-19 iyul,"19 iyul — Qriqorian təqvimində ilin 200-cü günü. (uzun ildə 201-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 165 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 6 iyul tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1870 — İkinci Fransa imperiyası və Prussiya arasında Fransa–Prussiya müharibəsi başlamışdır. 1900 — Paris metrosunun ilk xətti fəaliyyətə başlayıb. 1952 — XV Yay Olimpiya Oyunları Helsinkidə keçirilib. 1980 — XXII Yay Olimpiya Oyunları Moskvada keçirilib. 1996 — XXVI Yay Olimpiya Oyunları Atlantada keçirilib. 2019 — Əlcəzair milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. Azərbaycana aid hadisələr 1996 — Azərbaycan və Mavriki arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1999 — ABA TV təsis edilib. 1600-cü ildən əvvəl 1223 — I Baybars, Məmlük sultanı 1814 — Samuel Kolt, ABŞ mühəndisi və ixtiraçısı 1834 — Edqar Deqa, Fransa boyakarı 1893 — Vladimir Mayakovski, Rusiya şairi 1894 — Xoca Nəzməddin, Pakistan baş naziri 1900 — Arno Breker, Almaniya heykəltəraşı 1920 — Moris Bukay, Fransa həkimi 1946 — Asif Azərelli, Azərbaycan boyakarı Aynur Sofiyeva, Azərbaycan şahmatçısı Nikola Stercen, Şotlandiya birinci naziri 1971 — Vitali Kliçko, Ukrayna boksçucu 1976 — Benedikt Kamberbetç, İngiltərə aktyoru 1982 — Babək Qurbanov, Azərbaycan polkovniki, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1996 — Cəbrayıl Qasımov, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1374 — Françesko Petrarka, İtaliya alimi və şairi 1415 — Lankasterli Filipa, Portuqaliya kraliçası 1543 — Mariya Boleyn, İngiltərə kraliçası 1920 — Həsən bəy Ağayev, Azərbaycan həkimi və dövlət xadimi 1940 — Rüstəm Mustafayev, Azərbaycan boyakarı 1976 — Aşıq Oruc, Azərbaycan aşığı 1983 — Tofiq Səfərəliyev, Azərbaycan dövlət xadimi 1984 — Faina Ranevskaya, Rusiya aktrisası 1992 — Gültəkin Əsgərova, Azərbaycan həkimi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 2012 — Ömər Süleyman, Misir vitse-prezidenti və generalı 2014 — Azər Mirzəyev, Azərbaycan aktyoru Patrik Vinston, ABŞ alimi Rutger Hauer, Niderland aktyoru Bayramlar və xüsusi günlər ABŞ — Milli Daiquiri Günü ABŞ — Milli Futbol Günü Nikaraqua — Qurtuluş Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2623
-19 iyun,"19 iyun — Qriqorian təqvimində ilin 170-ci günü. (uzun ildə 171-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 195 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 6 iyun tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1938 — İtaliya milli futbol komandası 1938 FİFA Dünya Kubokunu qazanıb. 1944 — Yaponiya İmperiyası və ABŞ arasında Filippin dəniz döyüşü baş verib. 1979 — Əvvəlcə 1976-cı ildə ""Con"" kimi nəşr olunan ""Qarfild""-in ilk komiksləri ümummilli sindikasiyaya daxil olub. Azərbaycana aid hadisələr 1992 — Azərbaycan, Avstraliya və Rumıniya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2016 — Azərbaycanda ilk dəfə Formula-1 qran-prisi keçirilib və qran-prinin qalibi Niko Rosberq olub. 1600-cü ildən əvvəl 1566 — I Ceyms, İngiltərə, İrlandiya və Şotlandiya kralı 1595 — Har Qobind, Sikx qurusu 1623 — Blez Paskal, Fransa riyaziyyatçısı 1861 — Xose Rizal, Filippin yazıçısı 1885 — Adela Pankhörst, Böyük Britaniya sufrajisti 1893 — Madlen Astor, ABŞ zadəganı 1900 — Möhsün Sənani, Azərbaycan aktyoru 1909 — Osamu Dazay, Yaponiya yazıçısı 1947 — Salman Rüşdi, ABŞ və Böyük Britaniya yazıçısı 1964 — Boris Conson, Böyük Britaniya siyasətçisi və keçmiş baş naziri 1974 — Elnur Əşrəfoğlu, Azərbaycan jurnalisti 1976 — Alişan, Türkiyə müğənnisi 1984 — Pol Dano, ABŞ aktyoru 1997 — Qüdrət Əzizov, Azərbaycan əsgəri 2000 — Günay Məmmədzadə, Azərbaycan şahmatçısı 1600-cü ildən əvvəl 1517 — Luka Paçoli, İtaliya riyaziyyatçısı 1608 — Alberiko Centili, İtaliya hüquqşünası 1899 — Oygen Lommel, Almaniya fiziki 1915 — Sergey Taneyev, Rusiya bəstəkarı 1920 — Fətəli xan Xoyski, Azərbaycan dövlət xadimi 1978 — İbrahim Qaradağlı, Azərbaycan aktyoru 1981 — Ağahüseyn Cavadov, Azərbaycan aktyoru 1989 — Betti Alver, Estoniya şairəsi Manute Bol, ABŞ və Sudan basketbolçusu Mübariz İbrahimov, Azərbaycan giziri, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 2013 — Ceyms Qandolfini, ABŞ aktyoru 2016 — Anton Yelçin, ABŞ aktyoru 2019 — Kamil Akimov, Azərbaycan dövlət xadimi 2020 — Karlos Ruis Safon, İspaniya yazıçısı Bayramlar və xüsusi günlər Trinidad və Tobaqo — Əmək Günü Uruqvay — Artiqasın Doğulması Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2103
-19 mart,"19 mart — Qriqorian təqvimində ilin 80-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 285 gün (uzun ildə 286 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 7 mart tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1895 — Lümyer qardaşları yeni patentləşdirilmiş kinematoqraflarından istifadə edərək ilk kadrlarını çəkirlər. 1945 — İkinci Dünya müharibəsi: Adolf Hitler Almaniyadakı bütün sənaye sahələri, hərbi qurğular, mağazalar, nəqliyyat vasitələri və rabitə vasitələrinin məhv edilməsini əmr edən ""Nero Fərmanı"" verib. 1982 — Qana milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. 2020 — Çad, Fici, Haiti və Nigerdə ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1994 — Bakı metropolitenində terror aktı baş vermişdir. 1600-cü ildən əvvəl 1206 — Güyük xan, Monqol imperiyasının böyük xanı 1629 — I Aleksey, Rusiya çarı 1801 — Salvador Kammarano, İtaliya dramaturqu 1813 — Devid Livinqston, Böyük Britaniya həkimi 1837 — Oygen Lommel, Almaniya fiziki 1905 — Albert Şpeer, Almaniya memarı 1906 — Adolf Eyxman, Almaniya zabiti 1919 — Piter Abrahams, Cənubi Afrika Respublikası yazıçısı 1922 — Hiroo Onoda, Yaponiya kiçik leytenantı 1928 — Əfrasiyab Məmmədov, Azərbaycan aktyoru 1933 — Filip Rot, ABŞ yazıçısı 1949 — Valeri Leontyev, Rusiya müğənnisi 1955 — Brüs Uillis, ABŞ aktyoru 1956 — Yeqor Qaydar, Rusiya dövlət xadimi 1960 — Novruz Əzimov, Azərbaycan futbolçusu və baş məşqçisi 1962 — Arzu Rzayev, Azərbaycan müğənnisi 1996 — Qəzənfər Ağayev, Azərbaycan baş leytenantı, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1998 — Xanzadə Sultan, Osmanlı şahzadəsi 1600-cü ildən əvvəl 1194 — III Toğrul, Böyük Səlcuq imperiyası sultanı 1637 — Peter Pazman, Macarıstan filosofu 1916 — Vasili Surikov, Rusiya boyakarı 1925 — Nəriman Nərimanov, Azərbaycan bolşevik inqilabçısı, ictimai-siyasi xadimi və yazıçısı 1930 — Artur Balfur, Böyük Britaniya baş naziri 1941 — Nikolay Kurnakov, Rusiya kimyaçısı 1950 — Mixail Çxakaya, Gürcüstan inqilabçısı 1955 — Mixael Karoli, Macarıstan prezidenti 1962 — Vasili Stalin, Rusiya pilotu 1994 — Rafiq Babayev, Azərbaycan bəstəkarı 2008 — Artur Klark, İngiltərə yazıçısı 2011 — Knut, Berlin zooparkında doğulmuş ağ ayı 2018 — Həsən Cəlal Gözəl, Türkiyə dövlət xadimi Bayramlar və xüsusi günlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4924
-19 may,"19 may — Qriqorian təqvimində ilin 139-cu günü. (uzun ildə 140-cı) Bu tarixdə ilin sonuna 226 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 6 may tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1900 — Böyük Britaniya Tonqa adasını ilhaq edib. 1919 — Mustafa Kamal Atatürk Samsunda enərək, Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsini başlatdı. 1968 — İran milli futbol komandası Asiya Kubokunu qazanıb. 1972 — İran milli futbol komandası Asiya Kubokunu qazanıb. Azərbaycana aid hadisələr 2007 — İsrafil Aşurlı Everest dağının zirvəsinə çıxan ilk azərbaycanlı olmuşdur. 2015 — Bakının Binəqədi rayonunda yaşayış binasında yanğın nəticəsində 15 nəfər həlak olmuş, 63 nəfər yaralnmışdır. 2019 — ""Qəbələ"" Azərbaycan Kubokunu qazanıb. 2021 — ""Neftçi"" Azərbaycan Premyer Liqası çempionu olmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1738 — Mixail Kamenski, Rusiya feldmarşalı 1795 — Cons Hopkins, ABŞ sahibkarı 1797 — Mariya İzabella Braqanza, İspaniya kraliçası 1870 — Albert Fiş, ABŞ seriyalı qatili 1879 — Nensi Astor, Böyük Britaniya deputatı 1890 — Xo Şi Min, Vyetnam inqilabçısı Hüseynağa Hacıbababəyov, Azərbaycan opera müğənnisi Yulius Evola, İtaliya filosofu 1910 — Rəsul Rza, Azərbaycan şairi Malkolm X, ABŞ insan hüquqları müdafiəçisi Pol Pot, Kamboca siyasi xadimi 1945 — Cəmil bəy Vəzirov, Azərbaycan dövlət xadimi 1949 — Əşrəf Qəni, Əfqanıstan prezidenti 1964 — Fikrət Hacıyev, Azərbaycan əsgəri, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1972 — Özcan Dəniz, Türkiyə aktyoru Andrea Pirlo, İtaliya futbolçusu və baş məşqçisi Dieqo Forlan, Uruqvay futbolçusu və baş məşqçisi Sem Smit, İngiltərə müğənnisi Eleanor Tomlinson, İngiltərə aktrisası 1999 — Vüsal Muradov, Azərbaycan kiçik leytenantı 1600-cü ildən əvvəl 1389 — Dmitri Donskoy, Böyük Moskva knyazlığının knyazı 1536 — Anna Boleyn, İngiltərə kraliçası 1895 — Xose Marti, Kuba şairi 1898 — Vilyam Qladston, Böyük Britaniya baş naziri 1928 — Maks Şeler, Almaniya filosofu 1939 — Əhməd bəy Ağaoğlu, Azərbaycan və Türkiyə siyasətçisi 1948 — İbrahim bəy Cahangirzadə, Azərbaycan və Türkiyə dövlət xadimi 1973 — Osman Fuad Əfəndi, Osmanlı şahzadəsi 1994 — Jaklin Kennedi, ABŞ birinci xanımı 2008 — Rimma Kazakova, Rusiya şairəsi 2009 — Robert Furxqott, ABŞ biokimyaçısı 2015 — Əhməd Ələsgərov, Azərbaycan futbolçusu və baş məşqçisi 2017 — Stanislav Petrov, Sovet general-leytenantı 2022 — Vaqif Əsədov, Azərbaycan teatr rejissoru Bayramlar və xüsusi günlər Qırğızıstan — Analar Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4932
-19 noyabr,"19 noyabr — Qriqorian təqvimində ilin 323-cü günü. (uzun ildə 324-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 42 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 6 noyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1969 — Braziliya futbolçusu Pele 1000-ci qolunu vurmuşdur. Azərbaycana aid hadisələr 1996 — Azərbaycan və Kot-d'İvuar arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1600 — I Karl, İngiltərə, Şotlandiya və İrlandiya kralı 1700 — Jan-Antuan Nolle, Fransa keşişi və fiziki 1831 — Ceyms Qarfild, ABŞ prezidenti və general-mayoru 1888 — Xose Raul Kapablanka, Kuba şahmatçısı Aleksandr Novikov, Sovet marşalı Anna Zegers, Almaniya yazıçısı 1909 — Piter Druker, ABŞ və Avstriya iqtisadçısı 1907 — Kseniya Babiçeva, Azərbaycan aktrisası 1917 — İndira Qandi, Hindistan baş naziri 1921 — Ayşət Maqomayeva, Rusiya aktrisası 1933 — Larri Kinq, ABŞ jurnalisti 1946 — Hüseynağa Hadıyev, Azərbaycan müğənnisi 1951 — Zinət Aman, Hindistan aktrisası 1954 — Əbdül Fəttah əs-Sisi, Misir prezidenti 1956 — Aydın Balayev, Azərbaycan tarixçisi 1958 — Çarli Kaufman, ABŞ kinorejissoru və ssenari müəllifi 1961 — Meq Rayan, ABŞ aktrisası 1965 — Loran Blan, Fransa futbolçusu və baş məşqçisi 1989 — Tyga, ABŞ repçisi 1999 — Yevgeniya Medvedyeva, Rusiya firuqçusu 1600-cü ildən əvvəl 1092 — I Məlikşah, Səlcuq sultanı 1665 — Nikola Pussen, Fransa boyakarı 1828 — Frans Şubert, Avstriya bəstəkarı 1850 — Riçard Conson, ABŞ vitse-prezidenti 1925 — Anri Fayol, Fransa mühəndisi 1972 — Nadir Mansurov, Azərbaycan tarzəni 1970 — Andrey Yeryomenko, Sovet marşalı 1982 — İrvinq Hofman, ABŞ və Kanada sosioloqu 1993 — Leonid Qayday, Sovet kinorejissoru 2003 — Davud Axundov, Azərbaycan memarı 2013 — Frederik Senger, İngiltərə biokimyaçısı 2016 — Nəriman Əzimov, Azərbaycan dirijoru 2017 — Çarlz Menson, ABŞ cinayətkarı və musiqiçisi 2020 — Afərin Qulamzadə, Azərbaycan əsgəri Bayramlar və xüsusi günlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Ümumdünya Tualet Günü Boliviya — Qarifunaların Məskənləşmə Günü Braziliya — Bayraq Günü Monako — Milli Gün Beynəlxalq Kişilər Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4989
-19 oktyabr,"19 oktyabr — Qriqorian təqvimində ilin 292-ci günü. (uzun ildə 293-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 73 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 6 oktyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl Azərbaycana aid hadisələr 2020 — İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Cəbrayıl rayonunun Soltanlı, Əmirvarlı, Maşanlı, Həsənli, Əlikeyxanlı, Qumlaq, Hacılı, Göyərçinveysəlli, Niyazqullar, Keçəl Məmmədli, Şahvəlli, Hacı İsmayıllı, İsaqlı kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etmişdir. 1600-cü ildən əvvəl 1862 — Ogüst Lümyer, Fransa mühəndisi 1899 — Migel Anhel Asturias, Qvatemala şairi və diplomatı 1921 — Qunnar Nordal, İsveç futbolçusu və baş məşqçisi 1930 — Rəhim Babayev, Azərbaycan fleyta ifaçısı 1931 — Con le Karre, Böyük Britaniya yazıçısı 1932 — Hüseyn Həsənov, Azərbaycan fizioloqu Rövşən Cavadov, Azərbaycan hərbçisi Veronika Kastro, Meksika aktrisası 1983 — Vladimir Qabulov, Rusiya futbolçusu 1986 — Yun Ven Ma, Çin voleybolçusu 1987 — Lesya Nikityuk, Ukrayna televiziya aparıcısı 1989 — Miroslav Stoh, Slovakiya futbolçusu 1991 — Sərdar Dursun, Türkiyə futbolçusu 1992 — Kim Çi-Von, Cənubi Koreya aktrisası 1600-cü ildən əvvəl 1216 — I Con, İngiltərə kralı 1936 — Lu Sin, Çin yazıçısı 1943 — Kamilla Klodel, Fransa heykəltəraşı 1972 — Fatma Muxtarova, Azərbaycan opera müğənnisi 2003 — Aliya İzzetbeqoviç, Bosniya və Herseqovina siyasətçisi Elyar Vəliyev, Azərbaycan giziri, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı Xəyal Əsgərzadə, Azərbaycan əsgəri Nuran Mirzəyev, Azərbaycan əsgəri Ramiq Ağayev, Azərbaycan əsgəri Rasim Ramazanov, Azərbaycan əsgəri Sənan Ələsgərzadə, Azərbaycan çavuşu Surxay Mehdiyev, Azərbaycan baş çavuşu Sübhan Cəbrayılov, Azərbaycan baş giziri, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı Şixamir Qaflanov, Azərbaycan mayoru, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 2021 — Elnur Əşrəfoğlu, Azərbaycan jurnalisti Bayramlar və xüsusi günlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=5019
-19 oktyabr mitinqi,"2019-cu il Bakı etirazları — 8, 19 və 20 oktyabrda keçirilmiş dinc mitinqlər. 8 və 19 oktyabrda Demokratik Qüvvələrin Milli Şurası (DQMŞ) tərəfindən təşkil edilmiş etirazların tələbləri arasında siyasi məhbusların azad olunması, azad və ədalətli seçkilərin keçirilməsi vardı. Etirazlar həmçinin işsizlik və iqtisadi bərabərsizliyin əleyhinə idi. Oktyabrın 19-da həbs olunmuş şəxslər arasında AXCP sədri Əli Kərimli də vardı. Oktyabrın 20-də qadınlar ailə daxili şiddətə qarşı etiraz keçirdi. Əvvəlki tarixi Azərbaycan Konstitusiyası müvafiq dövlət orqanını əvvəlcədən xəbərdar etdikdən sonra sərbəst toplaşmaq azadlığını nəzərdə tutsa da, praktikada Azərbaycan hökuməti belə toplaşmaların yerli bələdiyyələrdən icazə almasını tələb edir. Qadınların mitinq iddiası təklif olunmuş yerdə çoxsaylı dükan və restoran olduğuna görə hökumət tərəfindən rədd edildi. Oktyabrın 8-də DQMŞ sərbəst toplaşmaq azadlığına dəstək üzrə mitinq təşkil etdi. İştirakçılar Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin binası qarşısında toplaşaraq hakimiyyətin Məhsul stadionunda mitinqə icazə verilməməsinə dair qərarına etiraz etdilər. Etirazçılara əvəzinə Bakıdan 20 km məsafədəki Lökbatan ərazisi təklif olunub. Əlli nəfərə məkanda etiraz aksiyası keçirməyə icazə verildi, etiraza qatılanlardan daha çoxu polis kordonundan keçməyə çalışdı. Onlar qovulmuşdular və bəziləri həbs olundu. Polisin bildirdiyinə görə, yeddi etirazçıya ""kütləvi nümayişlər qanununu"" pozduğuna görə töhmət verildi, dörd nəfər eyni səbəbdən inzibati protokol aldı.19 oktyabr etirazı əvvəl polis Bakı mərkəzində bir neçə küçəni bağlamışdır, üç metro stansiyasının (28 May, Cəfər Cabbarlı və Xətai) fəaliyyəti dayandırılmış və internet məhdudlaşdırılmışdır. Bakı şəhər Baş Polis İdarəsi 19 oktyabr etirazı ""qanunsuz"" elan etdi. Çevik Polis Alayının bir neçə yüz əməkdaşı istifadə olunub. Həmin gün Əli Kərimli Bakı mərkəzindəki etiraza qoşularkən polislər tərəfindən saxlanıldı. Axşam saatlarında sərbəst buraxıldı. Polisin bildirdiyinə görə, altmış etirazçı həbs olunub, onlardan qırx ikisi ""xəbərdarlıq"" edilərək sərbəst buraxıldı. Oktyabrın 20-də etiraz edən qadınlar Xurşidbanu Natəvanın heykəli qarşısında toplaşaraq ərazini tərk etmələrini tələb edən polislərə rast gəldilər. Plakatlarının polis tərəfindən cırılmasından qorxaraq qadınlar eyni şüarları öz paltarları üstündə də yazdılar. Bir neçə etirazçı Bakıda məktəb zorbalığı səbəbindən intihar etmiş Elina Hacıyevanın xatirəsinə şüarlar aparırdı. Reaksiyalar Oktyabrın 19-da verdiyi bəyanatda Avropa İttifaqı Azərbaycan hökumətini ""həbsdə qalan dinc etirazçıları azad etməyə"" çağırıb. O, eyni zamanda qeyd etdi ki, ""sərbəst toplaşmaq azadlığı əsas insan hüququdur və onun Azərbaycandan beynəlxalq öhdəliklərə uyğun olaraq tam şəkildə təmin edəcəyini"" gözləyir. Avropa Parlamentinin üzvü Kati Piri ""zorakılıq, müxalifətçilərə və vətəndaş cəmiyyəti fəallarına qarşı dövlət qarayaxma kampaniyası, o cümlədən peşə vəzifələrini yerinə yetirən Aİ diplomatlarına qarşı görünməmiş hücum olunduğunu"" bildirdi.ABŞ-nin Bakıdakı səfirliyi ""hökuməti polis zorakılığı barədə məlumatları etibarlı şəkildə araşdırmağa, cavabdeh olanları məsuliyyətə cəlb etməyə və həbsdə qalanları sürətli şəkildə azad etməyə"" çağırıb.Azərbaycanın Benilüksdəki keçmiş səfiri Arif Məmmədov 19 oktyabr etirazı zorakılıqla yatırıldığına görə Azərbaycan hökumətini sərt tənqid etdi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=801414
-19 sentyabr,"19 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 262-ci günü. (uzun ildə 263-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 103 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 6 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1944 — İkinci Dünya müharibəsi: Finlandiya və Sovet İttifaqı arasında davam edən müharibəni rəsmi olaraq başa vuran Moskva Atəşkəs Müqaviləsi imzalanıb. 1983 — Sent-Kits və Nevis müstəqilliyini elan edib. Azərbaycana aid hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 86 — Antonin Piy, Roma imperatoru 1551 — III Henri, Fransa kralı 1754 — Pavel Sisianov, Rusiya generalı 1802 — Layoş Koşut, Macarıstan qubernatoru 1885 — Ağaxan Talışınski, Azərbaycan travmatoloqu 1911 — Vilyam Qoldinq, Böyük Britaniya yazıçısı 1919 — Əli Naxçıvani, Azərbaycan din xadimi 1923 — Xanzadə Sultan, Osmanlı şahzadəsi 1926 — Masatoşi Koşiba, Yaponiya fiziki 1963 — Aqil Quliyev, Azərbaycan baş leytenantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1967 — Aleksandr Karelin, Rusiya güləşçisi və deputatı 1976 — Mikayıl Cabbarov, Azərbaycan dövlət xadimi 1977 — Emil Sutovski, İsrail şahmatçısı 1980 — Ceyhun Zeynalov, Azərbaycan repçisi 1987 — Fərid Mövsümov, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1719 — II Cahan Şah, Böyük Moğol imperatoru 1812 — Mayer Amşel Rotşild, Almaniya bankiri 1881 — Ceyms Qarfild, ABŞ prezidenti və general-mayoru 1903 — Aliyə Sultan, Osmanlı şahzadəsi 1935 — Konstantin Siolkovski, Rusiya raket alimi 1968 — Çester Karlson, ABŞ fiziki 1973 — Cəfər Cəfərov, Azərbaycan teatrşünası 1974 — Soltan Hacıbəyov, Azərbaycan bəstəkarı 1992 — Aida İmanquliyeva, Azərbaycan şərqşünası 1995 — Rauf Hacıyev, Azərbaycan bəstəkarı 2010 — Jozef Kruskal, ABŞ riyaziyyatçısı 2019 — Zeynalabdin bin Əli, Tunis prezidenti 2020 — Li Kersleyk, İngiltərə musiqiçisi Bayramlar və xüsusi günlər Çili — Silahlı Qüvvələr Günü Sent-Kits və Nevis — Müstəqillik Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4961
-19 yanvar,"19 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 19-cu günü. Bu tarixdə ilin sonuna 346 gün (uzun ildə 347 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 6 yanvar tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1419 — Yüzillik müharibə: Ruan şəhəri İngiltərə kralı V Henriyə təslim olur və o, Normandiyanın yenidən fəthini tamamlayır. 1983 — Nasist müharibə cinayətkarı Klaus Barbi Boliviyada həbs edilib. 2012 — Honqkonqda yerləşən Megaupload fayl paylaşım saytı Federal Təhqiqat Bürosu tərəfindən bağlanmışdır. Azərbaycana aid hadisələr 1990 — Sovet İttifaqının qoşun hissələri Bakı və Azərbaycanın digər ərazilərində dinc əhaliyə qarşı şiddətlı basqın edib. 1992 — İslandiya Azərbaycanın müstəqilliyini tanımışdır. 1993 — Azərbaycan və Qırğızıstan arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2019 — Bakıda siyasi məhbuslara dəstək etirazı keçmişdir. 1600-cü ildən əvvəl 1544 — II Fransisk, Fransa kralı 1736 — Ceyms Vatt, Şotlandiya ixtiraçısı 1798 — Ogüst Kont, Fransa filosofu 1807 — Robert Li, ABŞ generalı 1809 — Edqar Allan Po, ABŞ yazıçısı və şairi 1813 — Henri Bessemer, İngiltərə ixtiraçısı 1839 — Pol Sezan, Fransa boyakarı 1868 — Qustav Meyrink, Avstriya yazıçısı 1873 — Həmidə Məmmədquluzadə, Azərbaycan maarifçisi 1880 — Henrix Minkeviç, Polşa siyasətçisi və generalı 1895 — İsamu Ço, Yaponiya hərbi sərkədəsi 1903 — Boris Blaxer, Almaniya bəstəkarı 1922 — Miqel Munyos, İspaniya futbolçusu və baş məşqçisi 1923 — Cavad Mircavadov, Azərbaycan boyakarı 1931 — Aydın Şahsuvarov, Azərbaycan aktyoru 1934 — Rita Renuar, Fransa aktrisası Cenis Coplin, ABŞ müğənnisi Tərlan Seyidov, Azərbaycan musiqişünası, pianoçu, pedaqoq 1965 — Şamoy Çobanov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhr��manı 1984 — İlqar Orucov, Azərbaycan mayoru, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1985 — Demyen Şazel, ABŞ kinorejissoru 1990 — Teo Luis Uiks, Liberiya futbolçusu 2001 — Ziya Gözəlov, Azərbaycan əsgəri 2002 — Araz Mirzəyev, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1526 — Avstriyalı İzabella, Danimarka, İsveç və Norveç kraliçası 1629 — I Abbas, Səfəvilər dövlətinin hökmdarı 1865 — Pyer-Jozef Prudon, Fransa siyasətçisi və filosofu 1887 — Semyon Nadson, Rusiya şairi 1969 — Yan Palax, Çexiya tələbəsi 1980 — Səməd bəy Rəfibəyli, Azərbaycan və Türkiyə generalı 1982 — Semyon Sviqun, Sovet dövlət xadimi 1990 — Oşo, Hindistan mistiki Kəbir Azəri, Azərbaycan meyxanaçısı Nizami Rəmzi, Azərbaycan meyxanaçısı 2000 — Hedi Lamarr, ABŞ aktrisası 2002 — Vava, Braziliya futbolçusu Hrant Dink, Türkiyə jurnalisti Murat Nasırov, Qazaxıstan müğənnisi Bayramlar və xüsusi günlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1996
-19 yanvar mitinqi,"19 yanvar mitinqi — 2019-cu il yanvarın 19-da Bakının Məhsul stadionunda Milli Şuranın təşkil etdiyi etiraz aksiyası. Mitinqin keçirilmə məqsədi bloqqer Mehman Hüseynov və beynəlxalq təşkilatların siyasi məhbus kimi tanıdığı digər insanlara azadlıq tələbi olub. 2019-cu il yanvarın 19-da Bakının Məhsul stadionunda Milli Şuranın təşkil etdiyi etiraz aksiyada 20,000 nəfər iştirak edib. Mitinqin keçirilmə məqsədi bloqqer Mehman Hüseynov və beynəlxalq təşkilatların siyasi məhbus kimi tanıdığı digər insanlara azadlıq tələbi olub.Polis stadiona girişi mitinqin başlanmasından 15 dəqiqə sonra bağlayıb, stadionun ərazisində isə mobil internet söndürülmüşdü ki, heç kim sosial şəbəkələrdə canlı efirə qoşula bilməsin. Polis girişdə bəzi mitinq iştirakçılarının əlindən onların gətirdiyi siyasi məhbusların portretlərini alıb.Aksiya iştirakçıları ""Siyasi məhbuslara azadlıq"", ""Mehman Hüseynova azadlıq"", ""Bu vətən bizimdir"", ""Biz qalib gələcəyik"" və başqa şüarlar səsləndiriblər.Tribunada müxalif Müsavat, Respublikaçı Alternativ və Azərbaycan Xalq Cəbhəsi partiyalarının nümayəndələri, həmçinin siyasi fəallar olublar. Mitinqdə Müsavat Partiyasının üzvü Tofiq Yaqublu, ReAL Partiyasının sədri İlqar Məmmədov, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının sədri Əli Kərimli çıxış ediblər. Öz çıxışlarında onlar ölkə hakimiyyətini tənqid edərək, korrupsiyadan, pis iqtisadi vəziyyətdən və insan haqlarının pozulmasından danışıblar. Bundan əlavə, Dağlıq Qarabağ mövzusunda Azərbaycan hökumətinin sülhsüvər mövqeyi onları hiddətləndirən səbəblərdən olub.İctimai asayişin və hüquq qaydasının kobud şəkildə pozulması halları qeydə alınmayıb. İştirakçı sayı Təşkilatçıların iddialarına görə mitinqdə təxminən 20,000 nəfər iştirak edib. Bakı şəhər Baş Polis İdarəsinin məlumatına görə isə iştirakçı sayı 2,800 nəfər olub. Reaksiyalar Etiraz aksiyasının nəticəsində 2019-cu il yanvarın 21-də Azərbaycan Prezidenti məhkum Mehman Hüseynovun işinin obyektiv və ədalətli araşdırılması ilə bağlı tapşırıq verib. 2019-cu il yanvarın 22-də Azərbaycan Respublikası Baş Prokurorluğu məhbus həyatı yaşayan bloger Mehman Hüseynov barəsində açılan yeni cinayət işinə xitam verildiyi barədə məlumatla çıxış edib.2019-cu il yanvarın 23-də müxalifətin siyasi məhbuslara dəstək məqsədilə yanvarın 19-da Bakıda keçirdiyi mitinqin iştirakçıları polisin onlarla maraqlanmasından şikayətlənirlər. Onları müxtəlif bəhanələrlə polis şöbələrinə dəvət ediblər. Bəzilərinə isə telefonda bir neçə sual veriblər. Suallar əsasən pasport məlumatları ilə bağlı olub – ad, soyad, ünvan və telefonlar dəqiqləşdirilib. Bəzilərindən məşğuliyyəti və siyasi mənsubiyyəti haqda soruşublar. Hansısa xüsusi şöbədən yox, yaşayış yeri üzrə yerli şöbələrdən zəng vurublar. Həmçinin bax Bakı etirazları (2019)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=601974
-"19 yanvar mitinqi (Azərbaycan, 2019)","19 yanvar mitinqi — 2019-cu il yanvarın 19-da Bakının Məhsul stadionunda Milli Şuranın təşkil etdiyi etiraz aksiyası. Mitinqin keçirilmə məqsədi bloqqer Mehman Hüseynov və beynəlxalq təşkilatların siyasi məhbus kimi tanıdığı digər insanlara azadlıq tələbi olub. 2019-cu il yanvarın 19-da Bakının Məhsul stadionunda Milli Şuranın təşkil etdiyi etiraz aksiyada 20,000 nəfər iştirak edib. Mitinqin keçirilmə məqsədi bloqqer Mehman Hüseynov və beynəlxalq təşkilatların siyasi məhbus kimi tanıdığı digər insanlara azadlıq tələbi olub.Polis stadiona girişi mitinqin başlanmasından 15 dəqiqə sonra bağlayıb, stadionun ərazisində isə mobil internet söndürülmüşdü ki, heç kim sosial şəbəkələrdə canlı efirə qoşula bilməsin. Polis girişdə bəzi mitinq i��tirakçılarının əlindən onların gətirdiyi siyasi məhbusların portretlərini alıb.Aksiya iştirakçıları ""Siyasi məhbuslara azadlıq"", ""Mehman Hüseynova azadlıq"", ""Bu vətən bizimdir"", ""Biz qalib gələcəyik"" və başqa şüarlar səsləndiriblər.Tribunada müxalif Müsavat, Respublikaçı Alternativ və Azərbaycan Xalq Cəbhəsi partiyalarının nümayəndələri, həmçinin siyasi fəallar olublar. Mitinqdə Müsavat Partiyasının üzvü Tofiq Yaqublu, ReAL Partiyasının sədri İlqar Məmmədov, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının sədri Əli Kərimli çıxış ediblər. Öz çıxışlarında onlar ölkə hakimiyyətini tənqid edərək, korrupsiyadan, pis iqtisadi vəziyyətdən və insan haqlarının pozulmasından danışıblar. Bundan əlavə, Dağlıq Qarabağ mövzusunda Azərbaycan hökumətinin sülhsüvər mövqeyi onları hiddətləndirən səbəblərdən olub.İctimai asayişin və hüquq qaydasının kobud şəkildə pozulması halları qeydə alınmayıb. İştirakçı sayı Təşkilatçıların iddialarına görə mitinqdə təxminən 20,000 nəfər iştirak edib. Bakı şəhər Baş Polis İdarəsinin məlumatına görə isə iştirakçı sayı 2,800 nəfər olub. Reaksiyalar Etiraz aksiyasının nəticəsində 2019-cu il yanvarın 21-də Azərbaycan Prezidenti məhkum Mehman Hüseynovun işinin obyektiv və ədalətli araşdırılması ilə bağlı tapşırıq verib. 2019-cu il yanvarın 22-də Azərbaycan Respublikası Baş Prokurorluğu məhbus həyatı yaşayan bloger Mehman Hüseynov barəsində açılan yeni cinayət işinə xitam verildiyi barədə məlumatla çıxış edib.2019-cu il yanvarın 23-də müxalifətin siyasi məhbuslara dəstək məqsədilə yanvarın 19-da Bakıda keçirdiyi mitinqin iştirakçıları polisin onlarla maraqlanmasından şikayətlənirlər. Onları müxtəlif bəhanələrlə polis şöbələrinə dəvət ediblər. Bəzilərinə isə telefonda bir neçə sual veriblər. Suallar əsasən pasport məlumatları ilə bağlı olub – ad, soyad, ünvan və telefonlar dəqiqləşdirilib. Bəzilərindən məşğuliyyəti və siyasi mənsubiyyəti haqda soruşublar. Hansısa xüsusi şöbədən yox, yaşayış yeri üzrə yerli şöbələrdən zəng vurublar. Həmçinin bax Bakı etirazları (2019)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=576346
-19 yaşadək qızlardan ibarət milli komanda (futbol),"İndiyədək qatıldığı 5 Avropa çempionatında yalnız birinci mərhələ keçən millimiz bu müddətdə keçirdiyi 18 qarşılaşmada 6 qələbə qazanıb, 2 heç-heçə edib və 10 dəfə uduzub. Beş ildə 16 top vuran qızlarımız 61 dəfə topu öz qapısında görüb. Qeyd edək ki, Azərbaycan yığması iki dəfə birinci seçmə mərhələyə ev sahibliyi edib. Azərbaycan yığması Avropa çempionatlarının seçmə mərhələlərində 2004/05 (oyunlar Litvada keçirilib) 28.09.2004 Danimarka 0:20 30.09.2004 Fransa 0:10 02.10.2004 Litva 2:1 27.09.2005 Polşa 0:7 29.09.2005 Çexiya 0:3 01.10.2005 Sloveniya 0:1 2006/07 (Azərbaycan) 03.10.2006 Serbiya 0:2 05.10.2006 Danimarka 1:3 08.10.2006 Şimali İrlandiya 3:1 2007/08 (Ukrayna) 27.09.2007 Ukrayna 0:3 29.09.2007 Şotlandiya 0:3 02.10.2007 Ermənistan 2:2 2008/09 (Azərbaycan) 25.09.2008 Çexiya 2:1 27.09.2008 Finlandiya 1:0 30.09.2008 Şimali İrlandiya 1:0(Portuqaliya)23.04.2009 Portuqaliya 2:0 25.04.2009 Uels 2:2 28.04.2009 Fransa 0:2 2009/10 (Azərbaycan) 19.09.2009 İspaniya 0:2 21.09.2009 Ukrayna 1:0 24.09.2009 Kipr 8:0 Elit raund (Belçika) 2010 Bosniya və Herseqovina 2010 Belçika 2010 İtaliya Azərbaycan yığmasının altıncı cəhdi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=684838
-1C: Müəssisə,"1C: Müəssisə — Rusiyanın ""1C"" şirkəti tərəfindən yaradılmış proqram məhsuludur. Müəssisənin fəaliyyətini avtomatlaşdırmaq üçün nəzərdə tutulmuş proqram müxtəlif fəaliyyət təyinatlı və istənilən sahibkar forması olan müəssisə və təşkilatların uçot prosesinin avtomatlaşdırılmasında geniş imkanlar verir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=533261
-1G,"1G — mobil şəbəkə (simsiz) texnologiyasının birinci nəslinin mobil rabitə standartı. Bu, 1980-ci illərdə tətbiq edilmiş və 2G ilə əvəz edilmiş mobil telekommunikasiya standartıdır. Bu iki mobil şəbəkə və mobil nəsil arasındakı əsas fərq ondan ibarətdir ki, 1G audio ötürmə şəbəkəsi analoq, 2G isə tamamilə rəqəmsaldır. Müxtəlif ölkələrdə bir çox fərqli 1G mobil standartları hazırlanmış və istifadə edilmişdir. Amma dünya miqyasında ən geniş qəbul edilən standartlar Qabaqcıl Mobil Rabitə Sistemləri (ing. Advanced Mobile Phone System) və Nordik Mobil Telefon (ing. Nordic Mobile Telephone) sistemləri olub. Rəqəmsal texnologiyanın analoqdan üstün olması 2G-nin tamamilə əvəz edilməsilə yekunlaşdı. İnkişaf etmiş ölkələrdə 2000-ci illərdə bir çox 1G şəbəkələri söndürüldü. Amma bəzi yerlərdə şəbəkələrin 2010-cu illərin sonlarına qədər fəaliyyəti davam etdirildi. Ümumi baxış 1G texnologiyasının əvvəli mobil radio telefon (""0G"") olub. Burada portativ telefonlar mərkəzi bir operatora qoşulurdu. 1G isə mobil şəbəkələrin ilk nəslidir. Bu texnologiya coğrafi sahəni əhatə edən aşağı tezlikli güclü radio ötürücülərdən istifadə edərək mobil şəbəkəni yaradır. 1G standartları İstifadə olunan analoq mobil texnologiyalar bunlardır: Qabaqcıl mobil rabitə sistemi Nordik Mobil Telefon (NMT) Birləşmiş Krallıqda və dünyanın bir sıra digər yerlərində inkişaf etdirilən rabitə paylaşım sistemi (TACS) C-450 — Qərbi Almaniyada hazırlanmış və Portuqaliya ilə Cənubi Afrikada (CAR) da qəbul edilmişdir Radiocom 2000 (yalnız France Telecom üçün) İtaliyada RTMI Yaponiyada MCS-L1 və MCSL2 (NTT tərəfindən hazırlanmışdır) Yaponiyada Jtacs (Daini Denden Planning Inc. (DDI) tərəfindən idarə olunan tankların bir variantı). Həmçinin bax Simsiz tətbiqi proqram protokolu Simsiz cihazların radiasiyası və sağlamlığı Xarici keçidlər Glossary: 1G - First Generation wireless technology Glossary: Detailed Description on 1G Technology",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=809078
-1UP.com,1UP.com — kompüter oyunları haqqında rəylər toplayan veb-saytdır. Əsası Ziff Deyvis tərəfindən 2003-cü ildə qoyulmuşdur. Bu saytın digər resenziya saytlardan fərqi istifadəçilərin oyunlar haqqında çit-kodları və skrinşotları bura yazmasıdır. Sayt bununla bir çox istifadəçilərə kömək edir. Xarici keçidlər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=303733
-1 (Nyu-York metropoliteni marşrutu),"Xidmət qrafiki 1 hər dəfə dayanmaqla eyni qrafik ilə xidmət göstərərək aşağıdakı xətləri istifadə edir. Stansiyalar Xarici keçidlər MTA NYC Transit – 1 Broadway – Seventh Avenue Local MTA Subway Time – 1 Train ""1 Subway Timetable, Effective June 25, 2017"" (PDF). Metropolitan Transportation Authority. İstifadə tarixi: 25 iyun, 2017.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=508640
-1 (dəqiqləşdirmə),"1 (ədəd) — ədəd. 1 (film, 2008) — 2008-ci ildə istehsal olunmuş Macarıstan filmi. +1 — ABŞ-nin beynəlxalq telefon kodu. +1 — Kanadanın beynəlxalq telefon kodu. E.ə. 1 — il. 1 — Qriqori təqvimində istənilən ayın ilk günü. NGC 1 — Yeni Baş Kataloqda qeydə alınmış qalaktika.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146155
-"1 (film, 2008)",1 — 2009-cu ildə istehsal olunmuş Macarıstan filmi. Xarici keçidlər 1 — Internet Movie Database saytında.Rəsmi treyler,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=438735
-"1 (film, 2009)",1 — 2009-cu ildə istehsal olunmuş Macarıstan filmi. Xarici keçidlər 1 — Internet Movie Database saytında.Rəsmi treyler,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=171697
-1 (say),"Bir — say sistemində rəqəm və eyni zamanda ədədlərdən biridir. Saymağa birdən başlayırıq. Bir ikidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Bir ədədi riyaziyyatda bir çox hallarda vahid adlanır. Vahidin aşağıdakı xassələri var: İstənilən ədədi vahidə vurduqda həmin ədəd özü alınar. Vahidi istənilən ədədə vurduqda həmin ədəd özü alınar. İstənilən ədədi vahidə böldükdə həmin ədəd özü alınar. Vahid tək ədəd hesab edilir. 1 ədədi nə sadə ədəd, nə də ki, mürəkkəb ədəddir. İnam və etiqadlarda Mənəvi və maddi mədəniyyətin tərkib hissələrindən bilinən ümumsay kompleksində həm də ""tək"", ""vahid"" adları daşıyan çoxmənalı bir sayı mifoloji dünya modelində ""Tanrı"", ""Kosmos"" anlayışı ilə hər hansı hadisə və işin, əşyanın ilkliyi, başlanğıcı təsəvvürünü yaratmaqla düşüncəyə, məişətə daxil olmuşdur. Bu daxilolma təfəkkürdə Tanrının birliyi, vahidliyi, təkliyi, şəriksizliyi formulunu yaratmış və sabitləşdirmişdir.[mənbə göstərin]Dünya mədəniyyəti kontekstində bir sayı, həmçinin, ilin, fəsillərin, ayların, həftələrin başlanğıcını, ilk gününü bildirmişdir. Özündən sonrakı saylarla müqayisədə az işlənən bir sayı, eyni zamanda, həm müəyyənlik, həm də qeyri-müəyyənlik bildirir. Azərbaycan dastanlarındakı ustadnamələri ustadlar bir deməyib (bir başlanğıcdır), iki deyib?, iki deməyib, üç deyib, nağıllardakı padşahların çox vaxt aman-zaman bir övladı olması və s. bir sayının müəyyənlik bildirməsini göstərir. ""İllərin birində"", ""ayların birində"", ""günlərin birində"", ""bir gün"", ""biri varmış, biri yoxmuş"" və s. deyimlərdə bir bir olaraq qalsa belə, qeyri-müəyyənlik bildirir. Bu məqamlarda bir sayının elə bir mənası da olmur. Olsa-olsa o, təyinedici əlamət olaraq qalır.[mənbə göstərin]Tale rəqəmi bir olan uşaqlar dünyaya gələn andan xarakter göstərirlər. Beş yaşında bunlar artıq enerji topası olur. Həddən artıq müstəqil olan bu uşaqlar valideynlərini elə od qoyurlar ki, onlar vaxtından əvvəl qocalır. ""Bir""lərə diş batırmaq çətindir. Daim diqqət tələb edirlər. Əks təqdirdə evin altını üstünə çevirərlər. Sərt davrananda, nəyisə qadağan edəndə özlərindən çıxırlar. Qapalı məkanda qalmağı sevmirlər. Ətraf aləmlə çox ciddi maraqlanırlar. Uğurlarını stimullaşdırmaq lazımdır. Onları liderliyə həvəsləndirin. Səbrli olub onları məhəbbətlə əhatə etsəniz, əvəzini görəcəksiniz. Bütün xalqaların inancında 1 rəqəmi həm də birincilik, liderlik deməkdir.[mənbə göstərin] (Ya Rəsulum!) Onlar səni tələsdirib əzabın tez gəlməsini istəyirlər. Allah Öz vədinə əsla xilaf çıxmaz! Rəbbinin dərgahında bir gün sizin saydığınızın (hesabladığınız vaxtın) min ili kimidir! Əgər bəndəmizə (Məhəmmədə) nazil etdiyimizə (Qurana) şəkkiniz varsa, siz də (fəsahətdə və bəlağətdə) ona bənzər bir surə gətirin və əgər (""bu, bəşər kəlamıdır"" sözünü) doğru deyirsinizsə, onda Allahdan savayı (bütün) şahidlərinizi (bütlərinizi, şair və alimlərinizi bu işdə köməyə) çağırın!",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146097
-1 (ədəd),"Bir — say sistemində rəqəm və eyni zamanda ədədlərdən biridir. Saymağa birdən başlayırıq. Bir ikidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Bir ədədi riyaziyyatda bir çox hallarda vahid adlanır. Vahidin aşağıdakı xassələri var: İstənilən ədədi vahidə vurduqda həmin ədəd özü alınar. Vahidi istənilən ədədə vurduqda həmin ədəd özü alınar. İstənilən ədədi vahidə böldükdə həmin ədəd özü alınar. Vahid tək ədəd hesab edilir. 1 ədədi nə sadə ədəd, nə də ki, mürəkkəb ədəddir. İnam və etiqadlarda Mənəvi və maddi mədəniyyətin tərkib hissələrindən bilinən ümumsay kompleksində həm də ""tək"", ""vahid"" adları daşıyan çoxmənalı bir sayı mifoloji dünya modelində ""Tanrı"", ""Kosmos"" anlayışı ilə hər hansı hadisə və işin, əşyanın ilkliyi, başlanğıcı təsəvvürünü yaratmaqla düşüncəyə, məişətə daxil olmuşdur. Bu daxilolma təfəkkürdə Tanrının birliyi, vahidliyi, təkliyi, şəriksizliyi formulunu yaratmış və sabitləşdirmişdir.[mənbə göstərin]Dünya mədəniyyəti kontekstində bir sayı, həmçinin, ilin, fəsillərin, ayların, həftələrin başlanğıcını, ilk gününü bildirmişdir. Özündən sonrakı saylarla müqayisədə az işlənən bir sayı, eyni zamanda, həm müəyyənlik, həm də qeyri-müəyyənlik bildirir. Azərbaycan dastanlarındakı ustadnamələri ustadlar bir deməyib (bir başlanğıcdır), iki deyib?, iki deməyib, üç deyib, nağıllardakı padşahların çox vaxt aman-zaman bir övladı olması və s. bir sayının müəyyənlik bildirməsini göstərir. ""İllərin birində"", ""ayların birində"", ""günlərin birində"", ""bir gün"", ""biri varmış, biri yoxmuş"" və s. deyimlərdə bir bir olaraq qalsa belə, qeyri-müəyyənlik bildirir. Bu məqamlarda bir sayının elə bir mənası da olmur. Olsa-olsa o, təyinedici əlamət olaraq qalır.[mənbə göstərin]Tale rəqəmi bir olan uşaqlar dünyaya gələn andan xarakter göstərirlər. Beş yaşında bunlar artıq enerji topası olur. Həddən artıq müstəqil olan bu uşaqlar valideynlərini elə od qoyurlar ki, onlar vaxtından əvvəl qocalır. ""Bir""lərə diş batırmaq çətindir. Daim diqqət tələb edirlər. Əks təqdirdə evin altını üstünə çevirərlər. Sərt davrananda, nəyisə qadağan edəndə özlərindən çıxırlar. Qapalı məkanda qalmağı sevmirlər. Ətraf aləmlə çox ciddi maraqlanırlar. Uğurlarını stimullaşdırmaq lazımdır. Onları liderliyə həvəsləndirin. Səbrli olub onları məhəbbətlə əhatə etsəniz, əvəzini görəcəksiniz. Bütün xalqaların inancında 1 rəqəmi həm də birincilik, liderlik deməkdir.[mənbə göstərin] (Ya Rəsulum!) Onlar səni tələsdirib əzabın tez gəlməsini istəyirlər. Allah Öz vədinə əsla xilaf çıxmaz! Rəbbinin dərgahında bir gün sizin saydığınızın (hesabladığınız vaxtın) min ili kimidir! Əgər bəndəmizə (Məhəmmədə) nazil etdiyimizə (Qurana) şəkkiniz varsa, siz də (fəsahətdə və bəlağətdə) ona bənzər bir surə gətirin və əgər (""bu, bəşər kəlamıdır"" sözünü) doğru deyirsinizsə, onda Allahdan savayı (bütün) şahidlərinizi (bütlərinizi, şair və alimlərinizi bu işdə köməyə) çağırın!",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=30005
-1 + 2 + 3 + 4 + · · ·,1 + 2 + 3 + 4 + · · · — bütün natural ədədlərin cəmini bildirən və ∑ n 1 ∞ şəklində də yazıla bilən dağılan ardıcıllıq. Ardıcıllığın ilk n həddinin cəmi n ( n + 1 ) 2 {\displaystyle {\frac {n(n+1)}{2}}} düsturu ilə hesablanır. Həmçinin bax 1 − 2 + 3 − 4 + · · · Qrandi silsiləsi (1–1 + 1–1 + …),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=326899
-1 Avqust (aerobatika eskadronu),1 Avqust (çin. 八一飞行表演队) Çin Xalq Azadlıq Ordusu Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus aerobatika eskadronudur. 1962-ci ildə yaradılmışdır və ��in Xalq Azadlıq Ordusunun yaradıldığı tarix şərəfinə 1 Avqust adlandırılmışdır. Komanda dünyanın 166 ölkə və regionunda beş yüzdən çox çıxış edib. Uçuşlar üçün 6 ədəd Chengdu J-10 təyyarəsi istifadə olunur.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=759981
-1 May nümayişi (1919),"Bir May Nümayişi (1919) — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti siyasi xadimlərinin iştirakı ilə 1 May bayramının Bakıda qeyd olunması. ""Müsavat"" partiyasının 1919 il aprelin 29-da təşkil etdiyi fəhlə konfransında 1 May nümayişinə ""Yaşasın müstəqil Azərbaycan!"" şüarı ilə çıxmaq qərara alındı. Konfrans nümayəndələri dünya demokratik qüvvələrinin səsinə səs vermək əzmi göstərdilər. Azərbaycanın siyasi xadimlərinin 1 May bayramında iştirak etmək arzusu, bu münasibətlə azərbaycanlı fəhlələrə müraciəti bolşeviklər üçün gözlənilməz oldu. Azərbaycanlı fəhlələr mütəşəkkil surətdə nümayişə çıxdılar. Bolşeviklərin ""Yaşasın Sovet Rusiyası"" şüarına qarşı azərbaycanlı fəhlələrin ""Yaşasın istiqlalı qoruyan millət və partiya"" şüarı nümayişdə alqışlarla qarşılandı. 1 May bayramının təntənəli qeyd olunması rəsmi dövlət qəzeti olan ""Azərbaycan""da da işıqlandırıldı. Mayın 1-də səhər tezdən küçələrdə əmək təşkilatlarının qırmızı bayraqları ilə yanaşı, müsəlman təşkilatlarının üçrəngli bayraqları da dalğalanırdı. Şəhərin müsəlman fəhlələrinin nümayəndələri zurna sədaları altında rəqs edir, müsəlman natiqlərin çıxışları sürəkli alqışlarla qarşılanırdı. Dövlət opera teatrının xoru orkestrin müşayiəti ilə inqilabi mahnılar ifa edərək, bayram şənliyini daha da rövnəqləndirirdi. Həmin gün bolşeviklerin təşkilatçılığı ilı Bakı Fəhlə Konfransının rəyasət heyəti, Bakı Həmkarlar İttifaqları Şurası 1 May münasibətilə Bakı fəhlələrinə müraciət edərək, onları işğalçılar və daxili əksinqilab əleyhinə barışmaz mübarizəyə çağırdılar, ""Rədd olsun ingilis işğalçıları"", ""Yaşasın Azərbaycanda sovet hakimiyyəti"" şüarları ilə çıxış etdilər. Məqsəd 1 May nümayişini ümumi siyasi tətilə çevirmək olsa da, bolşeviklərin bu niyyəti baş tutmadı. Azərbaycan siyasi xadimlərinin səyi nəticəsində 1 May Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin paytaxtı olan Bakı şəhərində beynəlxalq bayram kimi qeyd olundu. 1918–1920 rr., B"" 1998; Azərbaycan tarixi, 3 cilddə, c.3, B., 1973; Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5, B., 2001.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=332740
-1 aprel,"1 aprel — Qriqorian təqvimində ilin 91-ci günü. (uzun ildə 92-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 274 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 19 mart tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 527 — Konstantinopoldakı Ayasofiya kilsəsində I Yustinian və Teodoranın tacqoyma mərasimi keçirilmişdir. 1939 — İspaniya vətəndaş müharibəsi: İspaniya generallisimusu Fransisko Franko respublikaçı qüvvələrin sonuncusu təslim olunduğunu və İspaniya vətəndaş müharibəsinin başa çatdığını elan edib. 1948 — Farer adaları Danimarkadan muxtariyyət alıb. 1953 — Paraqvay milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. 1977 — Apple şirkəti Stiv Cobs və Stiv Voznyak tərəfindən təsis edilib. Niderlandda eynicinslilərin nikahı qanuni olmuşdur. Yuqoslaviyanın keçmiş prezidenti Slobodan Miloşeviç müharibə cinayətlərində ittiham olunaraq mühakimə olunmaq üçün xüsusi polis təyinatlılarına təslim olub. 2022 — Nauruda ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1992 — Azərbaycan və Niderland arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2012 — ""Lokomotiv Bakı"" Avropa Qadınlar CEV Çağırış Kubokunu qazanıb. 2016 — Azərbaycan və Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasının hərbi birləşmələri arasında Aprel döyüşləri başlamışdır. 1600-cü ildən əvvəl 1548 — I Sigizmund, Polşa kralı və Litva böyük dükü 1647 — Con Vilmot, İngiltərə şairi 1815 — Otto fon Bismark, Almaniya dövlət xadimi 1831 — Albert Anker, İsveçrə boyakarı 1873 — Sergey Raxmaninov, Rusiya bəstəkarı 1905 — Əsgər İsmayılov, Azərbaycan kinooperatoru 1908 — Abraham Maslov, ABŞ psixoloqu 1919 — Cozef Mürrey, ABŞ cərrahı Ferents Puşkaş, Macarıstan futbolçusu və baş məşqçisi Jak Mayol, Fransa dalğıcı 1934 — Vladimir Pozner, ABŞ, Fransa və Rusiya jurnalisti Vladimir Salkov, Rusiya futbolçusu və baş məşqçisi Yılmaz Güney, Türkiyə kinorejissoru 1953 — Aqil Abbas, Azərbaycan yazıçısı və deputatı Qəşəm Nəcəfzadə, Azərbaycan şairi Vaqif Sadıqov, Azərbaycan futbolçusu və baş məşqçisi 1967 — Qorxmaz Eyvazov, Azərbaycan polis starşinası, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1975 — Şükür Həmidov, Azərbaycan polkovniki, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1983 — Sergey Lazarev, Rusiya müğənnisi 1985 — Pərviz Bülbülə, Azərbaycan meyxanaçısı 1987 — Makkenzi Devis, Kanada aktrisası 1995 — Vüqar Poladov, Azərbaycan əsgəri 1996 — Rüfət Mehtizadə, Azərbaycan əsgəri 1997 — Fəqan Zalov, Azərbaycan kiçik miçmanı, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1600-cü ildən əvvəl 1548 — I Sigizmund, Polşa kralı və Litva Böyük Dükü 1621 — Kristafano Allori, İtaliya boyakarı 1929 — Ələsgər Abdullayev, Azərbaycan xanəndəsi 1954 — Əhməd Ağdamski, Azərbaycan opera müğənnisi 1968 — Lev Landau, Sovet fiziki 1980 — İsmayıl Dağıstanlı, Azərbaycan aktyoru 1981 — Rəsul Rza, Azərbaycan şairi 1984 — Marvin Gey, ABŞ müğənnisi 2002 — Simo Hayha, Finlandiya snayperi 2012 — Corco Kinalya, İtaliya futbolçusu 2014 — İsa Muğanna, Azərbaycan yazıçısı 2017 — Yevgeni Yevtuşenko, Rusiya şairi 2020 — Adam Şlesinqer, ABŞ müğənnisi Bayramlar və xüsusi günlər Ümumdünya gülüş günü Kipr — Kipr Milli Günü Tanzaniya — Ağac əkilməsi günü Tailand — Dövlət Qulluğu Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1949
-1 avqust,"1 avqust — Qriqorian təqvimində ilin 213-cü günü. (uzun ildə 214-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 152 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 19 iyul tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1834 — Böyük Britaniyada köləlik ləğv olunub. 1876 — Kolorado ABŞ-nin 38-ci ştatı olub. 1936 — Adolf Hitler Berlin şəhərində 1936 Yay Olimpiya Oyunlarını açmışdır. 1980 — Viqdis Finboqadouttir İslandiyanın prezidenti olur və dünyanın ilk demokratik yolla seçilmiş qadın prezidenti olmuşdur. 1981 — ABŞ-də MTV musiqi kanalı təsis edilib. 2021 — ABŞ milli futbol komandası KONKAKAF Qızıl Kubokunu qazanıb. Azərbaycana aid hadisələr 1996 — Atlantada keçən 1996 Yay Olimpiya Oyunlarında güləşçi Namiq Abdullayev gümüş medal qazanıb. 2020 — Tokioda keçən 2020 Yay Olimpiya Oyunlarında boksçu Loren Alfonso bürünc medal qazanıb. 1600-cü ildən əvvəl E.ə. 10 — Klavdi, Roma imperatoru 126 — Pertinaks, Roma imperatoru 1313 — Koqon, Yaponiya imperatoru 1744 — Jan-Batist Lamark, Fransa təbiətşünası 1770 — Vilyam Klark, ABŞ səyyahı 1835 — Aleksandr Levitov, Rusiya yazıçısı 1863 — Qaston Dumer, Fransa prezidenti 1865 — Eugen Bernadot, İsveç boyakarı 1871 — Frid Oskar, Almaniya bəstəkarı 1896 — Həsənağa Mustafayev, Azərbaycan boyakarı 1914 — Qriqol Abaşidze, Gürcüstan şairi 1918 — Cəlil Cavadov, Azərbaycan kontra-admiralı 1923 — Şimon Peres, İsrail baş naziri və prezidenti 1929 — Leyla Abaşidze, Gürcüstan aktrisası 1930 — Pyer Burdye, Fransa sosioloqu 1936 — İv Sen Loran, Fransa modelyeri 1946 — Afiyəddin Cəlilov, Azərbaycan dövlət xadimi 1948 — Ələkbər Muradov, Azərbaycan aktyoru Ələsgər Novruzov, Azərbaycan hərbiçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Gülbəddin Hikmətyar, Əfqanıstan siyasətçisi 1956 — Həşim Arslanov — Özbəkistan teatr və kino aktyoru. 1960 — Ayaz Salayev, Azərbaycan kinorejissoru 1963 — Coolio, ABŞ repçisi 1970 — Sibel Can, Türkiyə müğənnisi 1973 — Eduardo Norieqa, İspaniya aktyoru 1979 — Ceyson Momoa, ABŞ aktyoru 1984 — Bastian Şvaynştayger, Almaniya futbolçusu 1990 — Həmid Cəfərli, Azərbaycan kapitanı 1991 — Əlixan Rəcəbov, Azərbaycan aktyoru 1992 — Qaryağdı Əhmədov, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1402 — Edmond Lanqli, York hersoqu 1876 — Mixail Bakunin, Rusiya anarxisti 1913 — Lesya Ukrainka, Ukrayna şairi 1959 — Artaşes Babalyan, Ermənistan dövlət xadimi Elmira Qafarova, Azərbaycan dövlət xadimi Viktor Polyaniçko, Sovet dövlət xadimi 2009 — Korason Akino, Filippin prezidenti 2013 — Ələkbər Muradov, Azərbaycan aktyoru Əli Rəhimov, Azərbaycan əsgəri Qaryağdı Əhmədov, Azərbaycan əsgəri Mustafa Coşqunov, Azərbaycan əsgəri Səftər Məmmədov, Azərbaycan əsgəri Sənan Quliyev, Azərbaycan əsgəri Vüqar Poladov, Azərbaycan əsgəri 2018 — Həsənağa Sadıqov, Azərbaycan musiqiçisi Bayramlar və xüsusi günlər Azərbaycan — Azərbaycan Dili və Əlifbası Günü İsveçrə — İsveçrə Milli Günü Livan — Silahlı Qüvvələr Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2635
-1 dekabr,"1 dekabr — Qriqorian təqvimində ilin 335-ci günü. (uzun ildə 336-cı) Bu tarixdə ilin sonuna 30 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 18 noyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1918 — İslandiya suveren dövlət olur, lakin Danimarka krallığının bir hissəsi olaraq qalır. 1963 — Qana milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. 2019 — Çinin Uhan şəhərində ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1920 — Azərbaycan rəhbəri Nəriman Nərimanov Qarabağın Ermənistanın tərkibinə verilməsini elan edir. 1994 — Azərbaycan və Anqola arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2020 — Laçın rayonu Azərbaycana rəsmi olaraq geri qaytarılmışdır. 1600-cü ildən əvvəl 1761 — Mariya Tüsso, Fransa rəssamı 1792 — Nikolay Lobaçevski, Rusiya riyaziyyatçısı 1826 — Sereno Vatson, ABŞ botaniki 1885 — Dimitri Şevardnadze, Gürcüstan boyakarı 1891 — Slavko Kolar, Xorvatiya yazıçısı 1896 — Georgi Jukov, Sovet generalı 1902 — Rudolf Loo, Estoniya güləşçisi 1945 — Gennadi Xazanov, Rusiya komediyaçısı və aktyoru 1947 — Yinpaçi Nezu, Yaponiya aktyoru 1949 — Pablo Eskobar, Kolumbiya narkobaronu və narkoterrorçu 1978 — Cen Psaki, ABŞ dövlət xadimi 1985 — Könül Nurullayeva, Azərbaycan deputatı Elbrus Bayramov, Azərbaycan mayoru, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı Elnur Rüstəmov, Azərbaycan əsgəri 2000 — Tofiq Ağaquliyev, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1335 — Əbu Səid Bahadur xan, Elxani hökmdarı 1483 — Savoyyalı Şarlotta, Fransa kraliçası 1859 — Con Ostin, İngiltərə hüquqşünası 1934 — Sergey Kirov, Sovet dövlət xadimi Alister Krouli, İngiltərə okkultisti Qodfri Hardi, İngiltərə riyaziyyatçısı 1952 — Rajden Qvetadze, Gürcüstan yazıçısı 1962 — Anri Vallon, Fransa filosofu 1973 — David Ben-Qurion, İsrail baş naziri 1982 — Hüseyn Sadağiani, İran futbolçusu və baş məşqçisi 1991 — Corc Stiqler, ABŞ iqtisadçısı 2004 — Məmməd Araz, Azərbaycan şairi 2010 — Kujuqet Şoyqu, Sovet dövlət xadimi 2011 — Krista Volf, Almaniya yazıçısı Bayramlar və xüsusi günlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Ümümdünya QİÇS Günü Mərkəzi Afrika Respublikası — Respublika Günü Panama — Müəllim Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4866
-1 dollarlıq əməkhaqqı,"1 dollarlıq əməkhaqqı (ing. One-dollar salary) — ABŞ-də ölkənin böhran yaşadığı dövrlərdə həyata keçirilən iqtisadi konsepsiya.ABŞ-də ölkənin böhran yaşadığı bir neçə dövr olmuşdur. Bu dövrlərin əksəriyyəti isə son vaxtlara təsadüf edir. Birinci və İkinci dünya müharibələri, Koreya müharibəsi ölkəni bərbad vəziyyətə gətirib çıxarmışdı və hökumət öz gücünün köməkliyi ilə bu vəziyyətdən çıxa bilmirdi. Bu zaman, yəni XX əsrin əvvəlində ""One-dollar salary"" konsepsiyasını yaratmaq qərarına gəlirlər. Bu ideya çərçivəsində ölkə rəhbərliyi məşhur biznesmen və sahibkarları məsləhətçi qismində dəvət edirdi və onlar da öz növbəsində səfərbər olmalı, ölkə iqtisadiyyatını idarə etməli idilər. Dəvət edilmiş sahibkarlar müxtəlif vəzifələri tutur, məsləhətçi qismində fəaliyyətə başlayaraq nazir olaraq bitirirdilər. Onları birləşdirən ümumi cəhət isə 1 dollarlıq əməkhaqqı idi. Belə düşünülürdü ki, hər bir sahibkar artıq sərvətə sahibdir və buna görə də göstərdikləri xidmət qarşılığında əmək haqqı almağa ehtiyacları yoxdur. Dövlət onların hər birinə eyni – 1 dollar əməkhaqqı təyin etmişdi və bununla da əlaqədar olaraq ""Dollar-a-year men"" ifadəsi yaranmışdır. İkinci dünya müharibəsi zamanı Kanada da bu konsepsiyadan istifadə edir. ABŞ qanunlarına görə dövlət qulluqçusu pulsuz işləyə bilməzdi. Kanada da isə belə bir qanun mövcud olmadığına görə uğurlu sahibkarlar dövlət iqtisadiyyatını ayağa qaldırmağa görə 1 dollar qarşılığında deyil, pulsuz olaraq çalışırdılar. 1 dollara çalışan məşhurlar Bu konsepsiyanın ilk iştirakçılarından biri 1920-ci illərdə ABŞ-də ən varlı insanlardan hesab edilən Alvan Fuller idi. O, 1925-ci ildə Massaçusets ştatının qubernatoru olur və 4 il ərzində 1 dollar əməkhaqqı alır. ""Kentucky’s Ashland Oil"" neft emal edən şirkətin yaradıcısı Pol Bleyzer də eyni məbləğdə əməkhaqqı əldə edirdi. O, iki dəfə prezident Ruzveltin administrasiyasının məsləhətçisi olmuşdur. ""1 dollarlıq əməkhaqqı"" konsepsiyası ABŞ-də hələ də aktualdır. Məsələn, Arnold Şvartsenegger Kaliforniya ştatının qubernatoru vəzifəsinə görə 1 dollar əməkhaqqı alırdı. Nyu-York şəhərinin meri Maykl Blumberqdə belə şəxslərdən biridir. Biznes mühitdə isə 1 dollarlıq əməkhaqqını özlərinə şirkət rəhbərləri təyin edirlər. Məsələn, ""Oracle"" şirkətinin rəhbəri Larri Ellison, məşhur dahi Stiv Cobs, ""Google"" şirkətinin direktorlar şurasının sədri Erik Şmidt, ""Facebook""un qurucusu Mark Zukerberq, ABŞ-nin 45-ci prezidenti Donald Tramp 1 dollar əməkhaqqı alan sahibkarlardandır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=435655
-1 fevral,"1 fevral — Qriqorian təqvimində ilin 32-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 333 gün (uzun ildə 334 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 19 yanvar tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1327 — III Eduardın tacqoyma mərasimi keçirildi. 1410 — Birinci Torun müqaviləsi imzalandı. 1553 — Osmanlı imperiyası və Fransa krallığı arasında İstanbul müqaviləsi imzalandı. 1662 — Çin generalı Çjen Çenqun 9 aylıq mühasirədən sonra Tayvan adasını ələ keçirdi. 1793 — Fransa İngiltərə və Niderlanda müharibə elan etdi. 1812 — Sultanbud döyüşü baş verdi. 1814 — Fiippindəki Mayon vulkanı püskürdü; təxminən 1200 nəfər həlak oldu. 1835 — Mavrikidə köləlik ləğv edilib. 1884 — Oksford ingilis dili lüğətinin birinci cildi (A-dan qarışqaya) nəşr olunub. 1895 — Lümyer qardaşları kinoteatrı icad etdilər. 1908 — Portuqaliya regisidi: Portuqaliya kralı I Karluş və şahzadə Luiş Filipe Lissabonda güllələnib. 1915 — 20th Century Studios şirkəti quruldu. 1918 — Rusiya Qriqorian təqviminə keçdi. 1923 — Almaniyada inflyasiya yüksəldi; 1 sterqlin 200 min mark oldu. 1924 — Birləşmiş Krallıq SSRİ-ni rəsmi olaraq tanıdı. 1935 — Ayasofiya muzey olaraq ziyarət edilməyə başlandı. 1937 — Argentina milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. 1944 — Gərədə, Bolu və Çanqırıda zəlzələ baş verdi; 4611 nəfər həlak oldu. 1958 — Misir və Suriya Birləşmiş Ərəb Respublikası adı altında birləşdi; 1961-ci ilə qədər. 1974 — San-Pauluda (Braziliya) yerləşən iş yerində 189 ölü, 293 yaralı ilə nəticələnən yanğın baş verdi. 1978 — Roman Polanski 13 yaşlı qıza təcavüz etdiyinə görə həbs ediləcəkdi, amma Fransaya qaçdı. 1979 — İranlı Ayətullah Ruhullah Xomeyni təxminən 15 illik sürgündən sonra Tehrana qayıdıb. 1990 — Yuqoslaviya ordusu Kosovoya daxil oldu. 2005 — Kanada eyni cinsli evlilikləri qanuniləşdirən 4-cü ölkə oldu. 2013 — Türkiyənin Ankara şəhərində ABŞ səfirliyində partlayış oldu; 2 nəfər həlak oldu. 2019 — Qətər milli futbol komandası Asiya Kubokunu qazanıb. 2021 — Myanmada Min Aun Hlayn tərəfindən dövlət çevrilişi baş tutdu. Azərbaycana aid hadisələr 1958 — ""Gənc müəllim"" qəzeti nəşr olunmağa başlayıb.1994 — Bakı Dəmir Yolu Vağzalında ""Kislovodsk-Bakı"" sərnişin qatarında terror aktı törədilmişdir. 1600-cü ildən əvvəl 1435 — IX Amadeus, Savoya hersoqu 1761 — Xristian Henrix Person, Niderland botaniki 1818 — Frederik Duqlas, ABŞ abolisionisti 1827 — Alfons Rotşild, Fransa maliyyəçisi 1878 — Alfred Hayoş, Macarıstan üzgüçüsü 1884 — Yevgeni Zamyatin, Rusiya yazıçısı 1886 — Aleksandr Yakubovski, Rusiya şərqşünası 1894 — Con Ford, ABŞ kinorejissoru Klark Qeybl, ABŞ aktyoru Lenston Hyuz, ABŞ şairi 1914 — Jalə İnan, Türkiyə arxeoloqu 1918 — Muriyel Spark, Şotlandiya yazıçısı 1926 — Vivian Mayer, ABŞ fotoqrafı 1930 — Ağasəlim Çildağ, Azərbaycan meyxanaçısı Boris Yeltsin, Rusiya prezidenti Yacuddin Əhməd, Banqladeş prezidenti 1933 — Svetlana Velmar-Yankoviç, Serbiya yazıçısı 1936 — Seyid Məhəmmədsəid Təbatəbai, İraq din xadimi 1952 — Məhəmmədsəid Ubaydulloyev, Taciksitan siyasətçisi 1957 — Ceki Şrof, Hindistan aktyoru 1959 — Fatmaxanım Əliyeva, Azərbaycan alimi Brendon Li, ABŞ aktyoru Yunis Hüseynov, Azərbaycan futbolçusu və baş məşqçisi 1965 — Qabriel Batistuta, Argentina futbolçusu 1967 — Azər Bülbül, Türkiyə müğənnisi 1969 — Endrü Breytbart, ABŞ jurnalisti 1977 — Zülfü Ağayev, Azərbaycan baş giziri 1979 — Kürşat Duymuş, Türkiyə futbolçusu 1983 — DJ Fateh, Azərbaycan radio aparıcısı 1986 — Kifayət Qasımova, Azərbaycan cüdoçusu 1987 — Ronda Rauzi, ABŞ peşəkar güləşçisi və aktrisası 1994 — Harri Stayls, İngiltərə müğənnisi Elton Qənbərli, Azərbaycan leytenantı Faiq Vəlizadə, Azərbaycan giziri Malek Salama, Misir karateçisi 1999 — Əzizağa Hüseynov, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1851 — Meri Şelli, İngiltərə yazıçısı 1916 — Yusif İzzəddin Əfəndi, Osmanlı şahzadəsi 1920 — Vladimir Purişkeviç, Rusiya dövlət xadimi 1957 — Fridrix Paulus, Almaniya feldmarşalı 1966 — Baster Kiton, ABŞ aktyoru 1979 — Abdi İpəkçi, Türkiyə jurnalisti 1986 — Alva Mürdal, İsveç sosioloqu və diplomat 1999 — Barış Manço, Türkiyə rok musiqiçisi Aslanbek İsmayılov, Çeçenistan dövlət xadimi Xunkar-Paşa İsrapilov, Çeçenistan səhra komandiri 2003 — İlan Ramon, İsrail kosmonavtı 2011 — Rüfət Mehdiyev, Azərbaycan müğənnisi 2014 — Luis Araqones, İspaniya futbolçusu və baş məşqçisi 2015 — Valeriya Kiselyova, Rusiya aktrisası 2020 — Lev Mayorov, Azərbaycan futbolçusu və baş məşqçisi Bayramlar və xüsusi günlər Mavriki — Köləliyin Ləğv Edilməsi Günü Ruanda — Qəhrəmanlar Günü Nikaraqua — Hərbi Hava Qüvvələri Günü Meksika — Konstitusiya Günü Macarıstan — Respublika Günü ABŞ — Milli Azadlıq Günü Kanada — Qara tarix ayı başlayır",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2008
-1 iyul,"1600-cü ildən əvvəl 1903 — İlk Tur de Frans velosiped yarışı keçirilib. 1904 — III Yay Olimpiya Oyunları Sent-Luisdə keçirilib. 1908 — SOS beynəlxalq təhlükə siqnalı kimi qəbul edilib. 1979 — Sony Walkman-ı təqdim edib. 1991 — Soyuq müharibə: Varşava müqaviləsi Praqada keçirilən iclasda rəsmi olaraq ləğv edilib. 2002 — Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi fərdləri soyqırım, insanlıq əleyhinə cinayətlər, müharibə cinayətləri və təcavüz cinayətlərinə görə mühakimə etmək üçün yaradılıb. 2012 — İspaniya milli futbol komandası UEFA Avropa Çempionatını qazanıb. Azərbaycana aid hadisələr 1996 — Azərbaycan və İrlandiya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1998 — Azərbaycan və Tunis arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1481 — II Xristian, Danimarka və Norveç kralı 1506 — II Layoş, Macarıstan və Xorvatiya kralı 1534 — II Frederik, Danimarka və Norveç kralı 1646 — Qotfrid Leybnits, Almaniya riyaziyyatçısı 1767 — XII David, Gürcüstan şahzadəsi 1788 — Jan Viktor Ponsele, Fransa mühəndisi və riyaziyyatçısı 1804 — Jorj Sand, Fransa yazıçısı 1879 — Leon Juo, Fransa həkmarlar ittifaqı rəhbəri 1889 — Vera Muxina, Sovet heykəltəraşı 1893 — Pinxos Sabsay, Azərbaycan heykəltəraşı 1921 — Mixalina Vislotskaya, Polşa ginekoloqu və seksoloqu 1926 — Robert Fogel, ABŞ iqtisadçısı 1930 — Mustafa Akkad, ABŞ və Suriya kinoprodüseri 1942 — Nandi Yellayiya, Hindistan deputatı 1961 — Diana, Böyük Britaniya şahzadəsi 1967 — Pamela Anderson, ABŞ və Kanada aktrisası 1972 — David Bakradze, Gürcüstan dövlət xadimi 1976 — Patrik Klüvert, Niderland futbolçusu və baş məşqçisi 1989 — Elçin Tağıyev, Azərbaycan kapitanı 1991 — Ezhel, Türkiyə repçisi 1992 — Serenay Sarıkaya, Türkiyə aktrisası və modeli 1996 — Adelina Sotnikova, Rusiya fiqurçusu 1997 — Mahir Emreli, Azərbaycan futbolçusu 1944 — Lətifə Əliyeva, Azərbaycan aktrisası 1600-cü ildən əvvəl 1277 — I Baybars, Məmlük sultanı 1896 — Harriyet Biçer-Stou, ABŞ yazıçısı 1934 — Ernst Röm, Almaniya hərbi zabiti 1974 — Xuan Dominqo Peron, Argentina prezidenti 1987 — Tələt Şıxəliyev, Azərbaycan boyakarı 1993 — Şamil Rasizadə, Azərbaycan deputatı 1994 — Asif Məhərrəmov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 2004 — Marlon Brando, ABŞ aktyoru Karl Molden, ABŞ aktyoru Lüdmila Zıkina, Rusiya müğənnisi 2019 — Ələkbər Həsənzadə, Azərbaycan və Rusiya səs rejissoru 2020 — İda Qendel, Böyük Britaniya və Polşa skripkaçısı 2021 — Kartal Tibet, Türkiyə aktyoru Bayramlar və xüsusi günlər Botsvana — Sir Seretse Xama Günü Burundi — Müstəqillik Günü Pakistan — Uşaqlar Günü Ruanda — Müstəqillik Günü Somali — Müstəqillik Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2605
-1 iyun,"1 iyun — Qriqorian təqvimində ilin 152-ci günü. (uzun ildə 153-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 213 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 19 may tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1792 — Kentukki ABŞ-nin 15-ci ştatı olub. 1796 — Tennessi ABŞ-nin 16-cı ştatı olub. 1831 — Ceyms Klark Ross Şimal maqnit qütbünə çatan ilk avropalı olur. 1980 — Atlanta şəhərində CNN televiziya kanalı təsis edilib. 2009 — Air France şirkətinə məxsus A-330 təyyarəsi Atlantik okean üzərində qəzaya uğramışdır. Azərbaycana aid hadisələr 1981 — Bakıda Respublika Gözdən Əlillər Kitabxanası təsis edilib. 1992 — Azərbaycan və Lüksemburq arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1996 — Azərbaycan deputatı Əli Ansuxski Bakının 28 May küçəsində yaşadığı evin qarşısında odlu silahla qətlə yetirilib. 2020 — Bakıda Dəniz Mall ticarət mərkəzinin açılışı olub. 1600-cü ildən əvvəl 1804 — Mixail Qlinka, Rusiya bəstəkarı 1920 — Rahilə Ginzburq, Azərbaycan aktrisası 1926 — Merilin Monro, ABŞ aktrisası 1929 — Nərgiz, Hindistan aktrisası 1930 — Yevgeni Ptiçkin, Rusiya bəstəkarı 1935 — Norman Foster, İngiltərə memarı 1936 — Nəriman Əzimov, Azərbaycan dirijoru 1937 — Morqan Friman, ABŞ aktyoru Sevil Qazıyeva, Azərbaycan mexanizatoru Niyaməddin Musayev, Azərbaycan müğənnisi 1946 — Əli Ansuxski, Azərbaycan deputatı 1950 — Tanilə Əhmərova, Azərbaycan aktrisası 1952 — Şənol Günəş, Türkiyə futbolçusu və baş məşqçisi 1953 — Ömür Nağıyev, Azərbaycan aktyoru 1960 — Araz Səlimov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1973 — Adam Qarsiya, ABŞ aktyoru 1975 — Nikol Paşinyan, Ermənistan dövlət xadimi 1988 — Asif Mədədov, Azərbaycan əsgəri 1994 — Sevinc Cəfərzadə, Azərbaycan futbolçusu 1996 — Tom Holland, İngiltərə aktyoru 1997 — Yaqub Yaqubov, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1434 — Yaqaylo, Polşa kralı 1815 — Lui Aleksandr Bertye, Fransa marşalı 1823 — Lui Davu, Fransa marşalı 1846 — XVI Qriqori, Roma papası 1920 — Xudadat bəy Rəfibəyli, Azərbaycan siyasətçisi 1946 — Yon Antonesku, Rumıniya marşalı 1962 — Adolf Eyxman, Almaniya zabiti 1968 — Helen Keller, ABŞ yazıçısı 1983 — Anna Zegers, Almaniya yazıçısı 1988 — Əziz Şərif, Azərbaycan tənqidçisi İv Sen Loran, Fransa modelyeri Tommi Lapid, İsrail radio və televiziya aparıcısı 2010 — Andrey Voznesenski, Rusiya şairi 2021 — Səmədağa Şıxlarov, Azərbaycan futbolçusu və məşqçisi Bayramlar və xüsusi günlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Uşaqların Beynəlxalq Müdafiəsi Günü Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Ümumdünya Süd Günü İndoneziya — Pançasila Günü Keniya — Madaraka Günü Palau — Prezident Günü Tunis — Qələbə Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2085
-1 manatlıq əsginas,"Bu məqalə Azərbaycanda istifadə olunan manat haqqındadır. Türkmənistan manatı üçün baxın: 1 manatlıq əsginas (Türkmənistan) 1 manatlıq əsginas — Azərbaycanda işlədilən milli əsginaslardan biri. Bu əsginas Azərbaycanın digər əsginasları ilə müqayisədə ən aşağı nominal dəyərə malikdir və dövriyyəyə ən çox — 4 dəfə (1992, 1993, 2005 , 2009-cu illərdə) buraxılmış əsginasdır. 1 manat 100 qəpiyə bərabərdir. 1 manatlıq əsginaslar ilk dəfə 1992-ci ilin avqust ayında Azərbaycan Milli Bankı tərəfindən dövriyyəyə buraxılmışdır. Belə ki, Azərbaycan manatının hazırlanmasına Ayaz Mütəllibovun prezidentliyi dövründə başlanılmış, Əbülfəz Elçibəyin prezidentliyi dövründə isə bu reallaşmışdır. İlk Azərbaycan manatı dövriyyəyə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 15 iyul 1992-ci il tarixli ""Azərbaycan Respublikası milli valyutasının dövriyyəyə buraxılması haqqında"" Fərmanına müvafiq olaraq 15 avqust 1992-ci ildə buraxılmışdır ki, həmin əsginaslardan biri 1 manatlıq əsginas idi. Bu əsginaslar Fransa Mərkəzi Bankı tərəfindən çap edilmişdir. 1 manatlıq əsginasın ilk eskizlərinin müəllifi azərbaycanlı xalçaçı-rəssam Eldar Mikayılzadədir. O, buna görə almalı olduğu qonorarı Dövlət Müdafiə Fonduna keçirmişdir. 1993-cü ildə Azərbaycan Milli Bankı tərəfindən bir qədər fərqli təsvirdə yeni 1 manatlıq əsginaslar dövriyyəyə buraxıldı. Amma ilk 1 manatlıq əsginaslar da dövriyyədə qaldı. Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən 7 fevral 2005-ci il tarixdə imzalanmış ""Azərbaycan Respublikasında pul nişanlarının nominal dəyərinin və qiymətlər miqyasının dəyişdirilməsi (denominasiyası) haqqında"" Fərmanla 1992–2001-ci illərdə dövriyyəyə buraxılmış əsginaslar — eyni zamanda 1992 və 1993-cü illərdə dövriyyəyə buraxılmış 1 manatlıq əsginaslar 2006-cı ildən başlayaraq dövriyyədən çıxarılmış, 2005-ci ildə yeni 1 manatlıq əsginaslar çap olunmuşdur. 28 dekabr 2005-ci ildə ölkə ictimaiyyətinə təqdim olunmuş yeni nəsil pul nişanları, həmçinin yeni 1 manatlıq əsginaslar 2006-cı il yanvarın 1-dən etibarən dövriyyəyə buraxılmışdır. Pulun yeni dizaynı dünyada ən yeni cərəyanları və ""vahid ailə"" prinsipi nəzərə alınmaqla hazırlanmışdır. Müsabiqədə iştirak edən şirkətlərdən Avstriyanın ""OeBS"" şirkətinin dizayneri, Avro əsginaslarının dizayn müsabiqəsinin qalibi və Avronun müəllifi Robert Kalinanın hazırladığı eskizlər tələb və gözləntilərə cavab verdiyindən qalib seçilmişdir. Hazırda dövriyyədə olan 1 manatlıq əsginaslar 2005 və 2009-cu illərdə Azərbaycan Mərkəzi Bankı tərəfindən buraxılmışdır. Bu əsginaslar mədəniyyət mövzusuna həsr olunmuşdur. İlk 1 manatlıq əsginas sadə dizayna malik olmuş, ön tərəfində Qız qalası təsvir olunmuşdur. Əsginasların arxa tərəfi isə milli ornamentlərlə haşiyələnmiş və üzərində ""Azərbaycan Milli Bankı"" sözləri çap olunmuşdur. İkinci 1 manatlıq əsginas çap olunarkən həmin vaxt dövriyyədə olan 5, 50 və 100 manatlıq əsginaslarla uyğunlaşdırılmışdır. Onun ön tərəfinə Qız qalasının təsvirindən əlavə arxa fon təsvirləri də əlavə edilmişdir. Bu əsginasın arxa tərəfində isə əlavə olaraq nominalın adı sözlə verilmişdir. Ağ kağızda, əsas rəngi boz olmaqla 2005 və 2009-cu illərdə çap olunmuş əsginasların ön tərəfində Azərbaycanın milli musiqi alətlərinin – muğam üçlüyündə istifadə olunan tar, kamança və dəfin qrafik təsvirləri verilmişdir. Əsginas üzərindəki musiqi alətləri Azərbaycan Mərkəzi Bankının sədri Elman Rüstəmovun imzası da bu əsginasların ön tərəfdədir. 18 sentyabr 2023-cü il tarixindən Taleh Kazımovun imzasının əks olunduğu yenilənmiş 1 manatlıq kağız pul nişanları dövriyyəyə buraxılıb.Bu əsginasların arxa fonunda isə qədim Azərbaycan xalçasının naxışları vardır. Həmçinin əsginasın arxa tərəfində Azərbaycanın Avropaya inteqrasiyasının xəritələrlə təsviri və Azərbaycanın milli ornamentləri verilmişdir. Son iki əsginasın əsas fərqi belədir: 2005 buraxılışının ön tərəfində ""Azərbaycan Milli Bankı"", 2009 buraxılışının ön tərəfində isə ""Azərbaycan Mərkəzi Bankı"" yazılmışdır. 2009-cu ildə bu əsginasların yenidən buraxılmasının əsas səbəbi elə həmin il Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına edilən dəyişikliklər olmuşdur. Belə ki, 2009-cu il martın 18-də ümumxalq səsverməsində (referendumda) qəbul edilmiş əlavələr və dəyişikliklərlə bağlı olaraq, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 19-cu maddənin II hissəsində ""Milli"" sözü ""Mərkəzi"" sözü ilə əvəz edilmişdir. Hansı ki, bu Azərbaycan Milli Bankının adının dəyişdirilərək Azərbaycan Mərkəzi Bankı adlandırılması deməkdir. İlk iki 1 manatlıq əsginasların ölçüləri 125×63 mm idi. 2005 və 2009-cu illərdə dövriyyəyə buraxılmış 1 manatlıq əsginasların ölçüləri isə 120×70 mm-dir. Mühafizə elementləri Saxta əsginasların dövriyyəyə buraxılmasının qarşısını almaq üçün bu əsginasa bir çox təhlükəsizlik ünsürləri daxil edilmişdir. İlk 1 manatlıq əsginasda su nişanı — üç alov təsvir olunmuşdu. 2005 və 2009-cu illərdə çap olunmuş yeni nəsil pul nişanlarının texniki parametrləri İsveçrə Milli Bankının texniki dəstəyi ilə, mühafizə sistemi də xüsusi ""mühafizə fəlsəfəsinə"" uyğun həmin bank ilə əməkdaşlıq nəticəsində hazırlanmışdır. Bu pul nişanlarının keyfiyyəti ən yüksək beynəlxalq standartlara müvafiq və aparıcı ölkələrin pul vahidləri ilə müqayisə olunan səviyyədə müəyyən edilmişdir. Belə ki, pul nişanlarının istehsalı İSO tələblərinə uyğun olaraq həyata keçirilmiş, həm istehsal, həm də istehsaldan sonra əsginasların keyfiyyəti xüsusi avtomatik avadanlıqlarla tək-tək yoxlanılmışdır. Bu əsginasların üz tərəfində üzərində nominalın gizli rəqəmi, nominalın işıqda görünən rəqəmi və dizaynı (su nişanı), işıqda görünən ""MANAT"", möcüzəli rəqəm (yaşıldan tünd qırmızıya), xüsusi dəqiq cizgilər, relyefli nominal, ultrabənövşəyi işıqda görünən elementlər, arxa tərəfində isə metal sap, sehirli xətlər vardır. Yeni nəsil əsginaslar 4 pilləli mühafizə sisteminə malikdir: 1-ci dərəcəli mühafizə sistemi xüsusi avadanlıq tələb olunmadan əhali tərəfindən; 2-ci dərəcəli mühafizə sistemi ticarət müəssisələri tərəfindən sadə cihazlarla; 3-cü dərəcəli mühafizə sistemi banklar tərəfindən xüsusi avadanlıqlarla; 4-cü dərəcəli mühafizə sistemi yalnız bank-emitent (Mərkəzi Bank) tərəfindən müəyyən edilir.Burada əsas məqsəd əhali tərəfindən yeni əskinasların həqiqiliyini xüsusi bilik və səriştə olmadan müəyyən edilməsini mümkün etməkdir. Həmçinin bax Azərbaycan manatı Xarici keçidlər cbar.az — Azərbaycan Mərkəzi Bankının rəsmi saytı Pul. preslib.az (az.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=459414
-1 mart,"1 mart — Qriqorian təqvimində ilin 62-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 303 gün (uzun ildə 304 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 18 fevral tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 834 — İmperator I Lüdovik Frank krallığının yeganə hökmdarı olaraq yenidən hakimiyyətə gəlib. 1803 — Ohayo ABŞ-nin 17-ci ştatı olub. 1867 — Nebraska ABŞ-nin 37-ci ştatı olub. 1867 — Antuan Anri Bekkerel radioaktiv parçalanmanı aşkar edib. 1947 — Beynəlxalq Valyuta Fondu təsis edilib. 1980 — Avstraliya milli futbol komandası OFK Millətlər Kubokunu qazanıb. 1998 — ""Titanik"" dünya üzrə 1 milyard dollardan çox gəlir əldə edən ilk film olub. 2020 — Çexiya, Dominikan Respublikası və Ermənistanda ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. Azərbaycana aid hadisələr 1928 — ""Vışka"" qəzeti ilk dəfə nəşr olunub. 1992 — Azərbaycan Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının üzvlüyünə qəbul edilib. 2012 — Quba rayonunun icra başçısı Rauf Həbibov keçirilən iclasların birində Quba sakinlərinə qarşı təhqiredici ifadələrdən sonra şəhərdə iğtişaşlar baş verib. 1600-cü ildən əvvəl 1432 — Koimbralı İzabella, Portuqaliya kraliçası 1810 — Frederik Şopen, Polşa bəstəkarı 1886 — Oskar Kokoşka, Avstriya boyakarı 1922 — İshaq Rabin, İsrail baş naziri 1933 — Spiro Quberina, Xorvatiya aktyoru 1934 — Elmira Qafarova, Azərbaycan dövlət xadimi 1938 — Kamil Cəlilov, Azərbaycan qoboyçusu 1948 — Hamlet İsaxanlı, Azərbaycan riyaziyyatçısı 1956 — Dalya Qribauskayte, Litva prezidenti Tomas Anders, Almaniya müğənnisi Aydan Şənər, Türkiyə aktrisası və modeli 1969 — Xaviyer Bardem, İspaniya aktyoru 1974 — Timur Vaynşteyn, Rusiya televiziya prodüseri 1975 — Valentina Monetta, San-Marino müğənnisi 1987 — Keşa, ABŞ müğənnisi Milad Beygi, Azərbaycan taekvondoçusu Rahil Əkbərov, Azərbaycan kiçik çavuşu 1992 — Tamerlan Süleymanov, Azərbaycan kiçik giziri Castin Biber, Kanada müğənnisi Zabil Ağayev, Azərbaycan kiçik çavuşu 1998 — İntiqam Ağayev, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1697 — Françesko Redi, İtaliya həkimi 1958 — Cakoma Balla, İtaliya boyakarı 1967 — Cahan Talışinskaya, Azərbaycan xanəndəsi 1981 — Qəzənfər Xalıqov, Azərbaycan boyakarı 1983 — Artur Kostler, Böyük Britaniya və Macarıstan yazıçısı 1995 — Vladislav Listyev, Rusiya jurnalisti 1998 — Aleksandr Puzanov, Sovet dövlət xadimi 2005 — Kamil Əliyev, Azərbaycan xalçaçı-rəssamı 2010 — Lütviyyə Səfərova, Azərbaycan aktrisası 2012 — Endrü Breytbart, ABŞ jurnalisti 2013 — Hicran Hüseynov, Azərbaycan diktoru 2015 — Dadaş Adna, Azərbaycan fotoqrafı 2018 — Dayana Ter-Hovanesyan, ABŞ şairəsi 2019 — Jores Alfyorov, Rusiya fiziki Bayramlar və xüsusi günlər Marşall adaları — Xatirə Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2034
-1 may,"1 may — Qriqorian təqvimində ilin 121-ci günü. (uzun ildə 122-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 244 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 18 aprel tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1840 — İlk rəsmi yapışqanlı poçt markası olan ""Qara penni"" Birləşmiş Krallıqda buraxılmışdır. 1931 — ABŞ-də Empayr Steyt Bildinqin açılışı olub. 1961 — Kubanın baş naziri Fidel Kastro Kubanı sosialist ölkəsi elan edir və seçkiləri ləğv edir. Azərbaycana aid hadisələr 1955 — Gəncə trolleybusu təsis edilib. 2016 — ""Qarabağ"" Azərbaycan Premyer Liqası çempionu olmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1245 — III Filip, Fransa kralı 1868 — Fridrix Karl, Finlandiya kralı 1887 — Pinşas Rosen, İsrail dövlət xadimi 1893 — Nestor Lakoba, Abxaziya dövlət xadimi 1894 — Mariya Restituta Kafka, Avstriya tibb bacısı 1895 — Nikolay Yejov, Sovet NKVD komissarı 1901 — Aşıq Bəhmən Göyçəli, Azərbaycan aşığı 1910 — Sürəyya Qacar, Azərbaycan opera müğənnisi 1918 — Başir Rameev, Sovet ixtiraçısı 1922 — Əhməd Süleymanov, Çeçenistan diyarşünası 1928 — Tələt Şıxəliyev, Azərbaycan boyakarı 1929 — Firuddin Babayev, Azərbaycan fitopatoloqu 1934 — İsi Məlikzadə, Azərbaycan yazıçısı 1940 — Ənvər Əsgərov, Azərbaycan boyakarı 1947 — Rauf Əliyev, Azərbaycan bəstəkarı 1952 — Müşerref Akay, türk müğənni və aktrisası 1959 — Firəngiz Mütəllimova, Azərbaycan aktrisası 1965 — Zabit Nəbizadə, Azərbaycan xanəndəsi 1966 — Məhərrəm Seyidov, Azərbaycan mayoru 1969 — Ves Anderson, ABŞ kinorejissoru Gülyaz Məmmədova, Azərbaycan xanəndəsi Mais Əsədov, Azərbaycan hərbçisi 1974 — Faiq Cəfərov, Azərbaycan giziri, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1987 — Leonardo Bonuççi, İtaliya futbolçusu 1991 — Xaqani Nəsibov, Azərbaycan əsgəri 1994 — Vüqar Rüstəmov, Azərbaycan əsgəri 1995 — Elmar Mirzəyev, Azərbaycan baş leytenantı 1996 — Tural Cuvarov, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 1539 — Portuqaliyalı İzabella, Müqəddəs Roma impperatriçası 1870 — Qabriel Lame, Fransa riyaziyyatçısı 1873 — Devid Livinqston, Böyük Britaniya həkimi 1896 — Nasirəddin şah Qacar, İran şahı 1904 — Antonin Dvorjak, Çexiya bəstəkarı 1945 — Yozef Gebbels, Almaniya siyasətçisi 1950 — Məmməd Səid Ordubadi, Azərbaycan yazıçısı 1968 — Harold Nikolson, Böyük Britaniya siyasətçisi 1978 — Aram Xaçaturyan, Ermənistan bəstəkarı 1999 — Əliş Ləmbəranski, Azərbaycan dövlət xadimi 2011 — Henri Kuper, Böyük Britaniya boksçusu 2014 — Muazzez Bora, Türkiyə aktrisası 2015 — Vəfa Quluzadə, Azərbaycan dövlət xadimi 2018 — Pavel Perql, Çexiya futbolçusu Bayramlar və xüsusi günlər Beynəlxalq Əmək Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2056
-"1 may 1925-ci il (film, 1925)","1 may 1925-ci il — Pavel Velski tərəfindən 1925-ci ildə çəkilmiş film. Film ""Kino-Mədənçi"" studiyasında istehsal edilmişdir. Kinoreportajdır. Burada türk qadınının 1 may nümayişi və fəhlə qəsəbəsinin salınması münasibətilə Stepan Razin dağında təntənəli təməlqoyma mərasimi əks etdirilir. Kinoreportajda əsasən iki mövzu öz əksini tapmışdır: birincisi, türk qadını 1 may nümayişində; ikincisi, fəhlə qəsəbəsinin salınması münasibətilə Stepan Razin dağında təntənəli təməlqoyma mərasimi. Filmin üzərində işləyənlər Rejissor: Pavel Velski Operator: İvan Tartakovski Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1925-ci ilin filmləri1920-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına ""Azərbaycanfilm"" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim ""Azərbaycanfilm"". 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 29.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=145929
-"1 mətbuat konfransının tarixi (film, 2015)","1 mətbuat konfransının tarixi — qısametrajlı sənədli film. Film Qulp studioda istehsal edilmişdir. Film tariximizdə önəm daşıyan bir mətbuat konfransından bəhs edir. 1990-cı il 20 yanvar faciəsindən bir gün sonra o vaxtlar Moskvada yaşayan Heydər Əliyev Azərbaycanın Moskvadakı nümayəndəliyinə gələrək Rusiya rəhbərliyini bu faciənin baş verməsində ittiham etdi. Məhz bu tarixi mətbuat konfransı şahidlərin xatirələri ilə filmin əsasını təşkil edir. 1990-cı il 20 yanvar faciəsindən bir gün sonra o vaxtlar Moskvada yaşayan Heydər Əliyev Azərbaycanın Moskvadakı nümayəndəliyinə gələrək Rusiya rəhbərliyini bu faciənin baş verməsində ittiham etdi. Məhz bu tarixi mətbuat konfransı şahidlərin xatirələri ilə filmin əsasını təşkil edir. 1990-cı il yanvar ayının 19-dan 20-ə keçən gecə Bakıya qoşun yeridiləndə həmin anların dəhşətini Moskvada yaşayan və təhsil alan azərbaycanlılar da yaşadı. Onlar dərhal Azərbaycanın Moskvadakı daimi nümayəndəliyinə gələrək nümayəndəliyin qapısını sındırıb içəri girdilər. Azərbaycanlı həmvətənlər tanıdıqları bütün qurumlara bu hadisə barədə məlumat verməyə başladılar. Artıq səhər saatlarında nümayəndəliyin önü adamlarla dolmuşdu. Beləliklə, burada məbuat konfransı təşkil edildi və Heydər Əliyev bu konfransda sərt nitqilə baş verən faciədə birbaşa o vaxtki rəhbərliyi günahlandırdı. Bu çıxışdan sonra ona qarşı təzyiqlər edilməyə başlandı. Həmçinin, 1990-cı ilin yanvarında baş verən hadisəylə bağlı Moskvada azərbaycanlıların etiraz yürüşü keçirildi.Heydər Əliyev Moskvada mətbuat konfransında faciəyə ilk dəfə siyasi qiymət verdi. Nəticədə 20 Yanvar faciəsi barədə əsl həqiqətlər dünya ictimaiyyətinə çatdırıldı. Film haqqında 19 yanvar 2017-ci ildə Bakı Beynəlxalq Mətbuat Mərkəzində filmin təqdimatı keçirilmişdir. Filmin üzərində işləyənlər Müəllif: Mübariz Əsgərov Rejissor : Ruslan Mollayev Operator: Ramil Əzizov, Müşfiq Əliyev, Elçin Məmmədov, Andrey İvanov Prodüser: Anar Həsənov Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı2015-ci ilin Azərbaycan filmləri2010-cu illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491064
-1 noyabr,"1 noyabr — Qriqorian təqvimində ilin 305-ci günü. (uzun ildə 306-cı) Bu tarixdə ilin sonuna 60 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 19 oktyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1926 — Uruqvay milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. 1993 — Maastrixt sazişi qüvvəyə minir və rəsmi olaraq Avropa İttifaqını təsis edir. 1996 — Avstraliya milli futbol komandası OFK Millətlər Kubokunu qazanıb. Azərbaycana aid hadisələr 1906 — ""Füyuzat"" jurnalı ilk dəfə nəşr olunub. 1994 — Azərbaycan və Qvatemala arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2015 — Azərbaycanda Parlament seçkiləri keçirilib. 2017 — ""Metafizika"" jurnalı təsdiq edilib. 1600-cü ildən əvvəl 1288 — İvan Kalita, Böyük Moskva knyazı 1661 — Burbonlu Lüdovik, Fransa dofeni 1810 — Eymos Eno, ABŞ daşınmaz əmlak investoru 1895 — Qriqori Kaminski, Sovet dövlət xadimi 1911 — Anri Truaya, Fransa yazıçısı 1918 — Abbas Qarabaği, İran dövlət xadimi və generalı 1924 — Süleyman Dəmirəl, Türkiyə prezidenti 1940 — Elmira Şabanova, Azərbaycan aktrisası 1944 — Rəfiq Həriri, Livan baş naziri 1946 — Rais Rəsulzadə, Azərbaycan boyakarı 1947 — Telman Əliyev, Azərbaycan aktyoru 1959 — Tofiq Zülfüqarov, Azərbaycan dövlət xadimi 1960 — Tim Kuk, ABŞ biznes meneceri 1971 — Namiq Məna, Azərbaycan meyxanaçısı 1973 — Ayşvariya Ray, Hindistan aktrisası 1984 — Miloş Krasiç, Serbiya futbolçusu Fuad Tağıyev, Azərbaycan kiçik giziri Lil Peep, ABŞ və İsveç repçisi 1997 — Qəşəm Səfərov, Azərbaycan hərbçisi 1999 — Yaşar Xudayev, Azərbaycan əsgəri 2002 — NLE Choppa, ABŞ repçisi 1600-cü ildən əvvəl 1700 — II Karl, İspaniya kralı 1894 — III Aleksandr, Rusiya imperatoru 1965 — Seyid Şuşinski, Azərbaycan xanəndəsi 2005 — Bürcəli Əsgərov, Azərbaycan aktyoru 2008 — Jak Pikkar, İsveçrə okeanoloqu 2017 — Nizami Quliyev, Azərbaycan deputatı Alim Quliyev, Azərbaycan əsgəri Bəhram Məmmədzadə, Azərbaycan əsgəri Əlisahib Ələkbərov, Azərbaycan baş leytenantı Nəzir Osmanov, Azərbaycan əsgəri Orxan Cumayev, Azərbaycan əsgəri Orxan Cümşüdov, Azərbaycan əsgəri Kənan Şirəliyev, Azərbaycan əsgəri Nurlan Quliyev, Azərbaycan əsgəri Şahin Allahyarov, Azərbaycan baş giziri, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı Vüqar Ağayev, Azərbaycan mayoru, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı Bayramlar və xüsusi günlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1977
-1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci,1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci (əvvəlki adı: 1 nömrəli Bakı Tibb Məktəbi) — Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin tabeliyində olan orta-ixtisas təhsili müəssisəsi Əvvəlki adı 1 nömrəli Bakı Tibb Məktəbi olmuş və 16 iyun 2010-cu ildən Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin Qərarına əsasən hazırkı ad ilə adlandırılmışdır. Kollecdə aşağıdakı ixtisaslar üzrə mütəxəssislər hazırlanır: Müalicə işi; Mamalıq işi; Tibb bacısı işi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=295371
-1 nömrəli Bakı Tibb Məktəbi,1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci (əvvəlki adı: 1 nömrəli Bakı Tibb Məktəbi) — Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin tabeliyində olan orta-ixtisas təhsili müəssisəsi Əvvəlki adı 1 nömrəli Bakı Tibb Məktəbi olmuş və 16 iyun 2010-cu ildən Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin Qərarına əsasən hazırkı ad ilə adlandırılmışdır. Kollecdə aşağıdakı ixtisaslar üzrə mütəxəssislər hazırlanır: Müalicə işi; Mamalıq işi; Tibb bacısı işi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=295378
-1 oktyabr,"1 oktyabr — Qriqorian təqvimində ilin 274-cü günü. (uzun ildə 275-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 91 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 18 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1946 — Nasist liderlərinə Nürnberq prosesində hökm oxunub. 1949 — Çin Xalq Respublikası təsis olunub. 1961 — Şərqi və Qərbi Kamerun birləşərək Kamerun Federal Respublikasını yaradır. Azərbaycana aid hadisələr 1996 — Azərbaycan və Qabon arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2018 — Bakıda Qara Qarayevin Ev Muzeyi açılıb. 1600-cü ildən əvvəl 1207 — III Henri, İngiltərə kralı 1541 — El Qreko, Yunanıstan boyakarı 1685 — VI Karl, Müqəddəs Roma imperatoru 1754 — I Pavel, Rusiya imperatoru 1865 — Pol Düka, Fransa bəstəkarı 1880 — Rajden Arsenidze, Gürcüstan hüquqşünası 1890 — Stenli Hollouey, İngiltərə aktyoru 1893 — İp Man, Çin döyüş ustası 1903 — Vladimir Horovits, ABŞ və Rusiya pianoçusu 1912 — Lev Qumilyov, Rusiya tarixçisi 1918 — Bob Akri, ABŞ pianoçusu 1927 — Oleq Yefremov, Rusiya aktyoru 1932 — Əkbər Fərzəliyev, Azərbaycan aktyoru 1956 — Tereza Mey, Böyük Britaniya baş naziri 1960 — Mənsum İbrahimov, Azərbaycan xanəndəsi 1966 — Əfqan Nağıyev, Azərbaycan general-leytenantı 1969 — Kazım Məmmədov, Azərbaycan hərbçisi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1970 — Samuele Bersani, İtaliya müğənnisi 1980 — Elnarə Xəlilova, Azərbaycan müğənnisi 1990 — Fuad Nəcəfov, Azərbaycan miçmanı Meyson Qrinvud, İngiltərə futbolçusu Toğrul Məmmədzadə, Azərbaycan əsgəri 1600-cü ildən əvvəl 959 — Edviq, İngiltərə kralı 1627 — Əbdürrəhim xan Baharlı, Böyük Moğol şairi 1929 — Antuan Burdel, Fransa heykəltəraşı 1965 — Əliağa Vahid, Azərbaycan şairi 1985 — Anatollu Qəniyev, Azərbaycan müğənnisi 1987 — Nüsrət Fətullayev, Azərbaycan boyakarı 1992 — Əli Məmmədov, Azərbaycan kapitanı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 2004 — Riçard Avedon, ABŞ fotoqrafı 2009 — Otar Çiladze, Gürcüstan yazıçısı 2013 — Tom Klensi, ABŞ yazıçısı Karlos Ezquerra, İspaniya komiks rəssamı Şarl Aznavur, Fransa müğənnisi Elçin Tağıyev, Azərbaycan kapitanı Elvin Qurbanlı, Azərbaycan əsgəri Qurbani Əlizadə, Azərbaycan çavuşu Ramil Balabəyov, Azərbaycan əsgəri Rauf Babayev, Azərbaycan əsgəri Bayramlar və xüsusi günlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı — Beynəlxalq Ahıllar Günü Prokurorluq İşçilərinin Peşə Bayramı Günü Kamerun — Birlik Günü Kipr — Müstəqillik Günü Nigeriya — Müstəqillik Günü Özbəkistan — Müəllim Günü Palau — Müstəqillik Günü Tuvalu — Müstəqillik Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=5001
-1 qəpiklik sikkə,"1 qəpiklik sikkə — Azərbaycanda işlədilən qəpik sikkələrindən biri. 2006-cı ildən dövriyyədədir. Bu sikkə Azərbaycanın digər sikkələri ilə müqayisədə ən aşağı nominal dəyərə malikdir. Hazırda dövriyyədə olan 1 qəpiklik sikkələr mədəniyyət mövzusuna həsr olunmuşdur. Dövriyyədə olan 1 qəpiklik sikkələr mislə örtülmüş qırmızı rəngdədir. Yan tərəfləri individual üsulla hazırlanmışdır. Ölçüsü və kütləsi 2006-cı ildə dövriyyəyə buraxılmış 1 qəpiklik sikkələrin ölçüsi isə 16,25 mm, kütləsi isə 2,8 qramdır. Xarici keçidlər cbar.az — Azərbaycan Mərkəzi Bankının rəsmi saytı Pul. preslib.az (az.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=459642
-1 sentyabr,"1 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 244-cü günü. (uzun ildə 245-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 121 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 19 avqust tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1923 — Yaponiyada Böyük Kanto zəlzələsi baş verib. 1952 — Ernest Heminqueyin ""Qoca və dəniz"" povesti ilk dəfə nəşr olunub. 1969 — Muəmmər Qəddafinin başçılıq etdiyi ""Azad Zabitlərin Yunonist-Sosialist Təşkilatı"" adlı gizli ordu təşkilatı Liviyada inqilab edib. 1985 — Amerika-Fransa birgə ekspedisiyası RMS Titanic buxar gəmisinin qalıqlarını tapıb. 2004 — Rusiya Federasiyasının Şimali Osetiya Respublikasında yerləşən Beslan şəhərində terror aktı törədilib. Azərbaycana aid hadisələr 1919 — Bakı Dövlət Universiteti təsis edilib. 1992 — Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Sırxavənd kəndini azad edir və Dağlıq Qarabağın təxminən yarısına nəzarəti qaytarmışdır. 2000 — Lider TV təsis edilib. 2010 — Bakı şəhərində Dövlət Bayrağı Meydanının açılışı keçirilmişdir. 2016 — Bakıda 42-ci Şahmat Olimpiadasının açılışı olmuşdur. 1600-cü ildən əvvəl 1692 — Egid Kvirin Azam, Almaniya suvaqçısı və heykəltəraşı 1835 — Vilyam Stenli Cevons, İngiltərə iqtisadçısı 1873 — Dinko Şimunoviç, Xorvatiya yazıçısı 1896 — Yusif Qasımov, Azərbaycan dövlət xadimi 1901 — İsmayıl Hidayətzadə, Azərbaycan aktyoru 1909 — Fateh Fətullayev, Azərbaycan aktyoru 1918 — Məhəmməd Osmani, Banqladeş generalı 1923 — Rokki Marçiano, ABŞ boksçusu 1931 — Fazil Salayev, Azərbaycan aktyoru 1937 — Səyavuş Şəfiyev, Azərbaycan aktyoru 1938 — Alan Derşovitz, ABŞ vəkili 1940 — Yaşar Böyükanıt, Türkiyə generalı No Mu Hyon, Cənubi Koreya prezidenti Berri Qibb, İngiltərə müğənnisi və mahnı müəllifi 1950 — Vahid Ələkbərov, Rusiya iş adamı 1951 — Kazımağa Kərimov, Azərbaycan baş leytenantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1957 — Qloriya Estefan, Kuba əsilli ABŞ müğənnisi və mahnı müəllifi 1962 — Ruud Qullit, Niderland futbolçusu və baş məşqçisi 1968 — Məhəmməd Atta, Misir terrorçusu 1971 — Hakan Şükür, Türkiyə futbolçusu və deputatı 1978 — Zaur Nudirəliyev, Azərbaycan polkovniki, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı 1979 — Rizvan Fərzəliyev, Azərbaycan futzalçısı 1987 — Sevdaliza, Niderland müğənnisi Mahir Dadaşzadə, Azərbaycan baş leytenantı, Şəhid Orxan Cümşüdov, Azərbaycan əsgəri 1996 — Zendaya, ABŞ aktrisası 1996 — Firdovsi Bağırzadə, Azərbaycan əsgəri, Şəhid 1600-cü ildən əvvəl 870 — Buxari, İran İslam alimi 1159 — IV Adrian, Roma papası 1557 — Jak Kartye, Fransa səyahətçisi 1574 — Amar Das, Sikx qurusu 1581 — Ram Das Ci, Sikx qurusu 1648 — Maren Mersenn, Fransa riyaziyyatçısı 1715 — XIV Lüdovik, Fransa kralı 1838 — Vilyam Klark, ABŞ səyyahı 1924 — Hacı Zeynalabdin Tağıyev, Azərbaycan iş adamı və xeyriyyəçi 1964 — Corce Corceksu, Rumıniya dirijoru 1970 — Fransua Moriak, Fransa yazıçısı 1981 — Albert Şpeer, Almaniya memarı 1988 — Luis Alvares, ABŞ fiziki 1993 — Həsən Abdullayev, Azərbaycan fiziki 2009 — Yusif Hüseynov, Azərbaycan boyakarı Bayramlar və xüsusi günlər Özbəkistan — Müstəqillik Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4943
-1 yanvar,"1 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 1-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 364 gün (uzun ildə 365 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 19 dekabr tarixinə uyğun gəlir. Əhəmiyyətli hadisələr 1600-cü ildən əvvəl 1502 — Braziliyanın Rio de Janeiro şəhərinin indiki yeri, ilk olaraq Portuqallar tərəfindən araşdırılıb. 1600 — Şotlandiya 25 mart əvəzinə, yanvarın 1-ni ilin başlanğıcı kimi tanıyıb. 1651 — II Karl Şotlandiyanın kralı olub. 1912 — Çin Respublikası qurulub. 1942 — Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Bəyannaməsi iyirmi altı ölkə tərəfindən imzalanmışdır. 1971 — ABŞ televiziyasında siqaret reklamı qadağan edilib. 1984 — Bruney Birləşmiş Krallıqdan müstəqil olub. 2007 — Bolqarıstan və Rumıniya Avropa Birliyinə üzv olub. 2017 — İstanbulun Beşiktaş rayonu ərazisində yerləşən ""Reina"" gecə klubunda İraq Şam İslam Dövləti tərəfində törədilmiş terror aktında 39 nəfər həlak olub. Azərbaycana aid hadisələr 1992 — İtaliya Azərbaycanın müstəqilliyini tanımışdır. 2009 — İdman TV təsis edilib. 1600-cü ildən əvvəl 766 — Rza, İslam imamı 1431 — VI Aleksandr, Roma papası 1449 — Lorenso Mediçi, İtaliya siyasətçisi 1467 — I Sigizmund, Polşa kralı və Litva böyük dükü 1484 — Ulrix Svinqli, İsveçrə kilsə reformatoru və filosofu 1714 — Kristionas Donelaytis, Prusiya şairi 1823 — Şandor Petöfi, Macarıstan şairi 1854 — Ceyms Freyzer, Şotlandiya antropoloqu 1863 — Pyer de Kuberten, Fransa maarifçisi 1864 — Alfred Stiqlitz, ABŞ fotoqrafı 1878 — Abdullah Alpdoğan, Türkiyə əsgəri və siyasətçisi 1883 — Abdulla bəy Divanbəyoğlu, Azərbaycan nasiri və pedaqoqu 1885 — Mithəd Camal Küntay, Türkiyə şairi 1886 — Qaregin Njde, Ermənistan hərbi komandiri 1887 — Vilhelm Kanaris, Almaniya admiralı 1895 — Con Edqar Huver, ABŞ dövlət xadimi 1900 — Çiune Suqihara, Yaponiya diplomatı 1901 — Eldəniz Zeynalov, Azərbaycan aktyoru 1903 — Hüseyn Sadağiani, İran futbolçusu və baş məşqçisi 1904 — Fəzəl İlahi Çaudhri, Pakistan prezidenti 1907 — Hüseyn Nəcəfov, Azərbaycan dövlət xadimi Həsən İzzəddin Dinamo, Türkiyə şairi Stepan Bandera, Ukrayna siyasətçisi 1910 — Abdulla Qarayev, Azərbaycan həkimi 1912 — Hənifə Ələsgərov, Azərbaycan memarı Abbas Əli Çətin, Türkiyə siyasətçisi Nur İnayət Xan, Böyük Britaniya müqavimət agenti 1919 — Cerom Selincer, ABŞ yazıçısı 1924 — Məryəm Aydəmirova, Çeçenistan müğənnisi 1927 — Vernon Smit, ABŞ iqtisadçısı 1928 — Tələt Şıxəliyev, Azərbaycan boyakarı 1930 — Adonis, Suriya şairi 1931 — Canuario Karta, İtaliya siyasətçisi 1932 — Tofiq Səfərəliyev, Azərbaycan dövlət xadimi 1933 — Abbas Hacıyev, Azərbaycan tənqidçisi və ədəbiyyatşünası 1937 — Eldəniz Zeynalov, Azərbaycan aktyoru 1938 — Frenk Lancella, ABŞ aktyoru 1941 — Vyaçeslav Semiqlazov, Azərbaycan futbolçusu Adil Əbdül Mehdi, İraq baş naziri Alassan Uattara, Kot-d'İvuar prezidenti 1944 — Ömər əl-Bəşir, Sudan prezidenti Mikayıl Mirzə, Azərbaycan aktyoru Sadiq Əhməd, Yunanıstan həkimi və deputatı Dövlət Baxçalı, Türkiyə deputatı Pavel Qraçov, Rusiya generalı 1951 — Rasim Musabəyov, Azərbaycan deputatı 1952 — İbrahim Tatlısəs, Türkiyə müğənnisi Əli Abbasov, Azərbaycan dövlət xadimi 1956 — Abbas Kazımov, Azərbaycan rəssamı 1957 — Ramaz Şengeliya, Gürcüstan futbolçusu Əzəli Əssumani, Komor adaları prezidenti Əzizxan Tanrıverdi, Azərbaycan dilçisi 1960 — Mehdi Abbasov, Azərbaycan baş leytenantı, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1963 — Mübariz Əhmədov, Azərbaycan komandiri, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı 1971 — Əmrah, Türkiyə aktyoru və müğənnisi 1972 — Murad Aşurlı, Azərbaycan alpinisti 1975 — Eyiçiro Oda, Yaponiya manqakası 1982 — David Nalbandyan, Argentina tennisçisi 1987 — Meril Devis, ABŞ fiqurçusu 1995 — Sərdar Azmun, İran futbolçusu 1996 — Ülvin Məmmədov, Azərbaycan əsgəri 1998 — Nəzir Osmanov, Azərbaycan əsgəri 2000 — Ice Spice, ABŞ repçisi 1600-cü ildən əvvəl 400 — Qay Yuli Solin, Roma yazıçısı və coğrafiyaçısı 1515 — XII Lüdovik, Fransa kralı 1559 — III Xristian, Danimarka və Norveç kralı 1716 — Vilyam Viçerli, İngiltərə dramaturqu 1748 — İohann Bernulli, İsveçrə riyaziyyatçı 1782 — İohan Kristian Bax, Almaniya bəstəkarı 1817 — Martin Haynriş Klaprot, Almaniya kimyaçısı 1851 — Henrix Fridrix Link, Almaniya təbiətşünası və botaniki Mixail Ostroqradski, Rusiya və Ukrayna riyaziyyatçısı və mexaniki Şayan Qadınəfəndi, Osmanlı sultanı xanımı 1870 — Karl Ebermayer, Almaniya həkimi və yazıçısı 1881 — Lui Oqüst Blanki, Fransa inqilabçısı 1894 — Henrix Hers, Almaniya fiziki 1927 — Henri Ottman, Fransa rəssamı və qravürçüsü 1931 — Martin Beyerink, Niderland mikrobioloqu və botaniki 1943 — Yenö Reytyö, Macarıstan yazıçısı Harald von Loudon, Almaniya ornitoloqu Tağı Rzayev, Azərbaycan siyasətçisi 1961 — Luis Bes, Fransa velosiped yarışçısı 1966 — Vensan Oriol, Fransa prezidenti 1971 — Nubarəli Nubari, Azərbaycan üzümçüsü, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı 1977 — Nadir İbrahimov, Azərbaycan astronomu və astrofiziki 1980 — Müzəffər Nəsirli, Azərbaycanın şairi 1982 — Boris Zeydman, Özbəkistan bəstəkarı Hiroaki Sato, Yaponiya futbolçusu Şahmar Hüseynov, Azərbaycan yazıçısı 1992 — Qreys Mürrey Hopper, ABŞ hərbçisi Natiq Novruzov, Azərbaycan əsgəri Sezar Romero, ABŞ aktyoru Kərim Rizayev, Azərbaycan metallurqu, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı Yucin Viqner, ABŞ və Macarıstan fiziki 2001 — Cəlal Qaryağdı, Azərbaycan heykəltəraşı 2004 — Qəhrəman Binnətli, Azərbaycan fiziki 2006 — Zlata Tkaç, Moldova bəstəkarı 2012 — Kiro Qliqorov, Şimali Makedoniya prezidenti 2015 — Siyavuş Qarayev, Azərbaycan kimyaçısı 2016 — Fazu Əliyeva, Dağıstan şairəsi Aleksandr Çuçelov, Estoniya yelkənli qayıqçısı Corc Miller, Şotlandiya kriketçisi Derek Parfit, Böyük Britaniya filosofu və yazıçısı Emmanuel Niyonkuru, Burundi dövlət xadimi Karl Gerstner, İsveçrə dizayneri Talat Tunçalp, Türkiyə peşəkar velosiped yarışçısı Yaakov Neman, İsrail dövlət xadimi 2018 — İbrahim Nafa, Misir jurnalisti 2019 — Raymond Ramazani Baya, Konqo DR dövlət xadimi 2020 — Devid Stern, ABŞ idman adamı Corc Uaytmor, ABŞ alpinisti Məmməd Fətəliyev, Azərbaycan tarixçisi Misbah Yəzdi, İran din xadimi Vasif Məhərrəmov, Azərbaycan giziri 2022 — Ramiz Abutalıbov, Azərbaycan diplomatı Bayramlar və xüsusi günlər Yeni il günü (Qriqori təqvimi) Azərbaycan — Yeni il bayramı Litva — Litva Bayrağı Günü",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=1980
-1 №-li Mayak,"1 №-li Mayak — Azərbaycan Respublikasının Neftçala rayonunun Yenikənd kənd inzibati ərazi dairəsində kənd. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 1 sentyabr 2004-cü il tarixli, 727-IIQ saylı Qərarı ilə Neftçala rayonunun Yenikənd kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki 1 №-li Mayak qəsəbəsinə kənd statusu verilmiş və bu qəsəbə 1 №-li Mayak kəndi adlandırılmışdır. Toponimikası 1 №-li Mayak kəndi əvvəllər Neftçala rayonunun Bankə qəsəbə inzibati ərazi dairəsi tərkibində qəsəbə statusuna malik olmuşdur. Yaşayış məntəqəsi Bankə Balıq Kombinatının əsas vətəgəsi yerləşən 1 №-li Mayak yaxınlığında 1966-cı ildə salındığı üçün belə adlandırılmışdır. Coğrafiyası və iqlimi Kənd cənub-şərqi Şirvan düzündə yerləşir. Əhalisi 1015 nəfərdir. Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti tərəfindən Neftçala rayonunun 1 №-li Mayak kəndində 100 şagird yerlik məktəb inşa edilmiş və məktəb binası yerli icra hakimiyyəti orqanının balansına verilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=86942
-1 №-li Qayıdış qəsəbəsi,"1 №-li Qayıdış qəsəbəsi — Füzuli rayonunun eyniadlı inzibati ərazi dairəsi tərkibində qəsəbə. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 1 sentyabr 2004-cü il tarixli, 727-IIQ saylı Qərarı ilə Füzuli rayon inzibati ərazi vahidi tərkibində faktik mövcud olan Haramı sahəsində yeni salınmış 1 №-li Qayıdış qəsəbəsi rayonun ərazi vahidləri siyahısına daxil edilmişdir. Mərkəzi 1 №-li Qayıdış qəsəbəsi olmaqla, 1 №-li Qayıdış, 2 №-li Qayıdış, 3 №-li Qayıdış, 4 №-li Qayıdış və 5 №-li Qayıdış qəsəbələrindən ibarət Birinci Haramı qəsəbə inzibati ərazi dairəsi yaradılmışdır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 19 iyun 2009-cu il tarixli, 837-IIIQ saylı Qərarı ilə Füzuli rayonunun Birinci Haramı qəsəbə inzibati ərazi dairəsi 1 №-li Qayıdış qəsəbə inzibati ərazi dairəsi adlandırılmışdır. Qəsəbədə Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı evlərini tərk etmiş məcburi köçkünlər məskunlaşdırılıb. Dövlətyarlı Poçt Şöbəsi 1 saylı Qayıdış qəsəbəsində yerləşir. Poçt indeksi: AZ1919. 1 saylı Qayıdış qəsəbəsində 135 şagird yerlik məktəb binası tikilib istifadəyə verilmişdir.Qəsəbədə ""Qayıdış qəsəbə 1 № li tam orta məktəb"" fəaliyyət göstərir. Xarici keçidlər Füzuli rayon bələdiyyələrinin siyahısı Azərbaycan Respublikasının Füzuli rayonunun inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Azərbaycan. — 2009. — 31 iyul. — S. 1. Azərbaycan Respublikasında bələdiyyələrin birləşməsi yolu ilə yeni bələdiyyələrin yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu """"Bələdiyyələrin əraziləri və torpaqları haqqında"" Azərbaycan Respublikasının Qanununa əlavə edilmiş ""Azərbaycan Respublikasında bələdiyyələrin siyahısı""nda dəyişikliklər edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının 30 may 2014-cü il tarixli Qanunu"" (az.). president.az. 2014-05-30. 2020-04-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-16. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. ""İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı"" (PDF) (az.). stat.gov.az. 2019. 2020-04-16 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-04-16.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=626869
-1 − 2 + 3 − 4 + · · ·,"1 - 2 + 3 - 4 + ... — riyaziyyatda hədlərinin işarələri sırayla dəyişən, ardıcıl, müsbət ədədlərin əmələ gətirdiyi sonsuz silsilədir. Bu ardıcıllığın ilk m hədlərinin cəmi Siqma cəm düsturu istifadə edilərək aşağıdakı şəkildə ifadə edilə bilər: ∑ n 1 m ) n − 1 Bu sonsuz ardıcıllıq dağılandır, çünki hədlərinin məhdud (müəyyən həddə qədər olan) cəmləri (1, -1, 2, -2, ...) ixtiyari bir limit qiymətinə yaxınlaşa bilmir. Amma 18-ci əsrin ortalarında Leonard Eyler bir paradoks olduğunu qəbul etdiyi aşağıdakı bərabərliyi təqdim etmişdir: 1 4 Buna müvafiq əhatəli bir izah çox sonralar verilə bilmişdir. 1890-cu ildən etibarən Ernesto Sezaro , Emil Borel və başqaları Eylerin cəhdlərinə yeni şərhlər verərək, dağılan ardıcıllıqların cəmləmə yolları üçün yaxşı formalaşdırılmış metodlar axtarışına başladılar. Bu cəmlənəbilmə üsullarının bir çoxu 1 - 2 + 3 - 4 + ... ardıcıllığının 1⁄4-ə bərabər olduğunu asanlıqla göstərə bilir. Sezaro cəmi isə bu ardıcıllığa bir qiymət aid etməyən azsaylı üsullardan biridir. Bu səbəblə də, bu ardıcıllıq Abel cəmi kimi daha qüvvətli bir üsulun istifadə olunmasına ehtiyac duyulan ardıcıllıqlara nümunədir. 1 - 2 + 3 - 4 + ... ardıcıllığı ilə Qrandi silsiləsi (1 - 1 + 1 - 1 + …) yaxın əlaqəlidir və Eyler tərəfindən ixtiyari bir n ��çün 1 - 2n + 3n - 4n + ... ardıcıllığının xüsusi halları olaraq təyin edilmişlər. Bu münasibət Eylerin Bazel problemi üzərindəki tədqiqatlarını genişləndirən və həmçinin bu gün Dirixlet eta funksiyası ilə Rieman zeta funksiyası olaraq bilinən funksional bərabərliklərə istiqamətləndirən bir araşdırma sahəsi olmuşdur. Dağılan ardıcıllıqlar Ardıcıllığın hədləri (1, −2, 3, −4, …) həm + həm də − istiqamətdə 0-dan uzaqlaşdığı üçün, 1 − 2 + 3 − 4 + ... ardıcıllığı hədd testinə müvafiq olaraq dağılandır. Növbəti mövzular zamanı aydın olması baxımından, dağılan ardıcıllığa aid əsas anlayışlardan söz açmaq faydalı olardı. Riyazi baxımdan sonsuz bir ardıcıllığın yığılması və ya dağılma cəhətini, o ardıcıllığın məhdud (müəyyən həddə qədər olan) cəmləri sırasını yığılması və ya dağılması müəyyənləşdirir. 1 − 2 + 3 − 4 + ...-nin məhdud cəmləri isə belədir: ...Bu məhdud cəm sıraları ixtiyari bir qiymətə yaxınlaşa bilmədiyini aydın şəkildə nümayiş etdirir, çünki təqdim oluna biləcək hər hansı bir x limiti üçün müəyyən bir nöqtədən sonra məhdud sıralardakı cəmlərin hamısının [x-1, x+1] intervalının xaricində olduğunu müəyyənləşdirə bilərik. Beləliklə, 1 − 2 + 3 − 4 + ... ardıcıllığı dağılandır. Bu məhdud cəmlər sırasının hər bir tam ədədi əhatə etməsi də diqqətəlayiqdir, çünki bu hal Z {\displaystyle \mathbb {Z} } tam ədədlər çoxluğunun sayıla bilən olduğunu göstərir. Cəmin tapılması üçün təcrübi üsullar Stabillik və xəttilik Koşi (ing. Cauchy) hasili Onun cəm metodunun xüsusiyyətləri aşağıda təqdim edilmişdir; əsas fikir isə 1 − 2 + 3 − 4 + … ardıcıllığının 1 − 1 + 1 − 1 + … və 1 − 1 + 1 − 1 + …-nin Kauçi hasilinə bərabər olduğudur. İki sonsuz ardıcıllığın Kauçi hasili hər iki ardıcıllıq da dağılan olsa belə keçərli və doğru qəbul ediləndir. c n ∑ k 0 n a k b n − k ∑ k 0 n ( − 1 ) k ( − 1 ) n − k ∑ k 0 n ( − 1 ) n ( − 1 ) n ( n + 1 ) Beləliklə hasil ardıcıllığı ∑ n 0 ∞ ) n şəklində yazıla bilər. 1 − 1 + 1 − 1 + … ardıcıllığı Sezaro metodunun ən ilkin forması ilə cəmlənəbiləndir və ""(C, 1)-cəmlənəbilən"" olaraq adlandırılır. 1 − 2 + 3 − 4 + … üçün isə bu teoremin daha güclü bir formasının tətbiq olunması lazım olduğu üçün ""(C, 2)-cəmlənəbilən"" olaraq qəbul edilir. Sezaro teoreminin bütün formaları xətti və stabil olduğundan, əldə edilən cəmlər yuxarda hesablandığı kimidir. Xüsusi üsullar Sezaro ve Hölder Əgər mövcuddursa, 1 − 2 + 3 − 4 + … ifadəsinin (C, 1) Sezaro cəmini tapmaq üçün ardıcıllığın məhdud cəmlərinin ədədi ortalarını hesablamaq lazımdır. Məhdud cəmlər 1, −1, 2, −2, 3, −3, …olduğu halda, bu məhdud cəmlərin ədədi ortaları isə belədir: 1, 0, 2⁄3, 0, 3⁄5, 0, 4⁄7, …Bu ardıcıllıq yığılan olmadığı üçün, 1 − 2 + 3 − 4 + … Sezaro metodu ilə toplana bilməz. Sezaro cəminin daha yaxşı bilinən iki ümumiləşdirilməsi vardır. Bunların anlama baxımından daha sadə n natural ədədləri üçün istifadə edilən (H, n) üsullar sırasıdır. (H, 1), Sezaro cəmini ifadə edir; daha yuxarı səviyyəli metodlarda da ədədi orta hesabları təkrarlanır. Yuxarıda əldə edilən ədədi ortalar silsiləsində cüt sıra nömrəli olanlar 1⁄2-yə yığıldığı halda, tək sıra nömrəli olanların hamısı sıfırdır. Beləliklə, ortalamaların ortalaması, 0 və 1⁄2-nin ədədi ortası olan 1⁄4-ə yığılır.Nəticə etibarı ilə 1 − 2 + 3 − 4 + …, (H, 2) üsulu ilə 1⁄4 olaraq cəmlənə bilir. ""H"", Otto Hölder mənasına gəlir. Hölder riyaziyyatçıların bu gün Abel cəmi və (H, n) toplamı arasındakı əlaqə olaraq düşündükləri münasibəti 1882-ci ildə ilk dəfə sübut etmiş şəxsdir və 1 − 2 + 3 − 4 + …-ni də ilk nümunə olaraq təqdim etmişdir.1 − 2 + 3 − 4 + …in (H, 2) cəminin 1⁄4-ə bərabər olması, bunun bir Abel cəmi olmasına da zəmanət verir. Bu münasibət aşağıda isbat ediləcəkdir. Sezaro cəminin digər ümumiləşdirilməsi isə (C, n) üsullar silsiləsidir. (C, n) və (H, n) cəmlərinin eyni nəticə verdiyi sübuta yetirilmişdir, ancaq bu iki metod fərqli tarixi köklərə sahibdir. Sezaro 1887-ci ildə (C, n) cəmini müəyyənləşdirməyə çox yaxınlaşmış, amma məhdud sayda nümunələr göstərə bilmişdir. Onun reallaşdırdığı bu gün (C, n) olaraq adlandırıla biləcək, ancaq o zaman bu şəkildə təsdiq olunmamış bir üsulla 1 − 2 + 3 − 4 + … cəmini 1⁄4 olaraq hesablamaq olmuşdur. (C, n) üsullarını 1890-cu ildə normalara uyğun şəkildə təyin edən Sezaro (C, n) cəmlənəbilən ardıcıllıq ilə (C, m) cəmlənəbilən ardıcıllığının Kauçi hasilinin (C, m + n + 1) cəmlənəbilən olduğunu iddia edən teoremini bu müəyyənləşdirməyə əsaslandırmışdır. Leonard Eyler 1749-cu il tarixli bir yazısında bu ardıcıllığın dağılan olduğunu qəbul etsə də, onun cəmini hesablamağa çalışmışdır: ""1 − 2 + 3 − 4 + 5 - 6 + ... ardıcıllığı cəminin 1⁄4 olduğu iddia olunarsa, bu hal bir paradoks sayıla bilər. Çünki ardıcıllığın ilk 100 həddini toplasaq -50 nəticəsi alarıq, ilk 101 həddinin toplamı isə 1⁄4-dən olduqca fərqli olan +51-i verir və toplanan hədd sayı artdıqca da böyüyür. Daha öncəki tədqiqatlarımda da gördüm ki, cəm sözünə daha geniş bir məna qazandırmağımız lazımdır...""Eyler, ""cəm"" sözünün bir ümumiləşdirilməsini bir çox dəfə məsləhət bilmişdir. Onun 1 − 2 + 3 − 4 + … ardıcıllığına dair baxışları bu gün Abel ortalaması olaraq bilinən anlayışa çox oxşardır: Ən azından |x|<1 olan mütləq qiymətlər üçün Eylerin Bərabərliyin sağ tərəfinin Teylor açılımı alına və ya polinomlar üçün uzun bölmə əməli tətbiq edilə bilər. Sol tərəfdən başlandığında, yuxarıda danışılan ümumi üsullar əsasında polinom (1+x) ilə iki dəfə vurula bilər ya da 1 − x + x2 − …. həndəsi silsiləsinin kvadratı hesablana bilər. lim x → 1 − ∑ n 1 ∞ ) n − 1 lim x → 1 − 1 ( 1 + x ) 2 1 4 Eyler və Borel Eyler özü yaratdığı bir üsul olan Eyler çevrilməsini də bu ardıcıllığa tətbiq etmişdir. Eyler çevirməsini hesablamağa ardıcıllığı əmələ gətirən müsbət tam ədədlərin ardıcıllığı olan 1, 2, 3, 4, …-dən başlanılır; ardıcıllığın ilk elementi a0 olaraq adlandırılır. Sonra, 1, 2, 3, 4, …-ün elementləri arasındakı irəli fərqlərin ardıcıllığı hesablanmalıdır. Nəticə 1, 1, 1, 1, …-ə bərabərdir və bu ardıcıllığın ilk elementi isə Δa0 olaraq adlandırılır. Eyler çevirməsi, fərqlərin fərqləri və bənzər daha yüksək təkrarlara da əsaslanır, amma 1, 1, 1, 1, …-in bütün növbəti fərqləri sıfıra bərabərdir. Nəticə etibarı ilə, 1 − 2 + 3 − 4 + …-nın Eyler çevirməsi belə təyin edilir: 1 2 a 0 1 4 a 0 1 8 Δ 2 a 0 1 2 1 4 .Beləliklə, müasir dövrün terminologiyası ilə 1 − 2 + 3 − 4 + … ardıcıllığının Eyler cəminin 1⁄4 olduğu ifadə edilir. Eyler cəmlənəbilərliyi, fərqli bir digər cəmlənə bilməyə də işarə edə bilir. 1 − 2 + 3 − 4 + … ardıcıllığının ∑ k 0 ∞ a k ∑ k 0 ∞ ) k formasında ifadə edilməsi ilə, tamamilə yığılan olan ∑ k 0 ∞ ( − 1 ) k ( k + 1 ) x k k ! e − x ardıcıllığı əldə edilir. Beləliklə, 1 − 2 + 3 − 4 + … üçün Borel cəmi ∫ 0 ∞ e − x ∫ 0 ∞ e − 2 x 1 2 1 4 olaraq hesablanır. Miqyasların ayrılması φ(x), ilk və ikinci törəməsi daimi olan və (0, ∞) aralığında inteqralı təyin edilmiş bir funksiya isə və φ(x) ilə xφ(x)'in +∞'dakı limitləri sıfıra bərabərdirsə, lim δ → 0 ∑ m 0 ∞ ) m 1 4 nəticəsi əldə edilir. Bu nəticə, φ(x) əvəzinə exp(-x) (1⁄ex) qoyularaq əldə edilə bilən Abel cəminin ümumiləşdirilməsidir. Ümumi ifadə ardıcıllığın hədlərinin m üzərində eyniləşdirilməsi və ifadənin Rieman inteqralına çevrilməsi ilə isbat edilə bilər. Sonrakı addımda 1 − 1 + 1 − 1 + … ardıcıllığının ümumi sübutu üçün için orta qiymət teoremi tətbiq edilir. Amma bu əməliyyat Teylor teoreminin daha güclü halı olan Laqranj formasına ehtiyac duyur. Ümumiləşdirmələr 1 − 1 + 1 − 1 + …-in üç qatlı Kauçi hasili olan 1 − 3 + 6 − 10 + …, üçbucaq ədədlərinin alternativ ardıcıllığıdır. Bu ardıcıllığın Abel və Eyler toplamı 1⁄8-dir.1 − 1 + 1 − 1 + …-in dört qatlı Kauçi hasili 1 − 4 + 10 − 20 + … isə tetraedik ədədlərin alternativ ardıcıllığıdır və Abel cəmi 1⁄16-dır. 1 − 2 + 3 − 4 + …-in bir az daha fərqli bir ümumiləşdirilməsi isə, n-in fərqli qiymətləri üçün 1 − 2n + 3n − 4n + … ardıcıllığıdır. Müsbətn tam ədədləri üçün bu ardıcıllığın Abel cəmi aşağıdakı kimidir: formuldakı Bn, Bernulli ədədlərini ifadə edir: 2 n 3 n 2 n + 1 − 1 n + 1 B n + 1 n-in cüt qiymətləri üçün, 2 2 k 3 2 k ifadəsinə sadələşən bu cəm, Nils Abelə 1826-cı ildə belə rişxənd bəhsi olmuşdur: ""Dağılan ardıcıllıqlar tamamən şeytan işidir və birinin bu ardıcıllıqlara sübut axtarması utanc vericidir. Bunlardan istəniləni əldə etmək heç asan deyildir, amma bu günə qədər qarşılaşılan bir çox bədbəxtliyin və paradoksun səbəbkarı da bu ardıcıllıqlardır. n bir müsbət ədəd olmaq şərti ilə, Eylerin 1 − 2 + 3 − 4 + … ilə əlaqəli ardıcıllıqlar üzərində tədqiqatlara yönəlməsinin bir səbəbi, eta funskiyasının birbaşa Rieman zeta funksiyası funksional bərabərliyinə yönləndirən bir funksional bərabərlik olmasıdır. Eyler, bu funksiyaların müsbət cüt tam ədədlər çoxluğundakı qiymətlərini Bazel problemini də daxil edə biləcək şəkildə tapması səbəbi ilə onsuz da məşhurlaşmışdı və eyni nailiyyəti Aperi sabitini də tərkibinə daxil edə biləcək şəkildə, müsbət tək tam ədədlər çoxluğu üçün də təkrar etməyə çalışırdı. Bu problem müasir dövrdə hələ də həll edilməmişdir. Eta funksiyası üzərində Eyler metodları ilə araşdırma aparmaq daha asandır, çünki bu funksiyanın Dirixlet seriyasını hər hansı bir kompleks ədəd üçün olan Abel üsulu ilə toplamaq mümkündür. Zeta funksiyasının Dirixlet seriyası isə dağılmağa başladığı nöqtədən etibarən daha çətin toplanır. Məsələn, 1 − 2 + 3 − 4 + … ardıcıllığının zeta funksiyasındakı qarşılığı, işarələri ardıcıl dəyişkənlik göstərməyən 1 + 2 + 3 + 4 + … ardıcıllığıdır. Bu ardıcıllığın müasir fizikada önəmli tətbiq sahələri olsa da cəmlənməsi üçün daha güclü üsullara ehtiyac vardır. Həmçinin bax Qrandi silsiləsi (1 - 1 + 1 - 1 + ...) 1 + 2 + 3 + 4 + · · · Beals, Richard (2004). Analysis: an introduction. Cambridge UP. ISBN 0-521-60047-2. Davis, Harry F. (may 1989). Fourier Series and Orthogonal Functions. Dover. ISBN 0-486-65973-9. Euler, Leonhard; Willis, Lucas; Osler, Thomas J. (2006). Translation with notes of Euler's paper: Remarks on a beautiful relation between direct as well as reciprocal power series. The Euler Archive. (Orjinal yayım: Euler, Leonhard (1768). ""Remarques sur un beau rapport entre les séries des puissances tant directes que réciproques"". Memoires de l'academie des sciences de Berlin, 17:83–106) Ferraro, Giovanni (iyun 1999). ""The First Modern Definition of the Sum of a Divergent Series: An Aspect of the Rise of 20th Century Mathematics"". Archive for History of Exact Sciences, 54(2): 101–135. DOI 10.1007/s004070050036. Grattan-Guinness, Ivor (1970). The development of the foundations of mathematical analysis from Euler to Riemann. MIT Press. ISBN 0-262-07034-0. Hardy, G.H. (1949). Divergent Series, s. 8. Clarendon Press. Amerikan Konqresi Kitabxanası yoxlama nömrəsi 91-75377. Kline, Morris (noyabr 1983). ""Euler and Infinite Series"". Mathematics Magazine, 56(5):307-314. Lavine, Shaughan (1994). Understanding the Infinite. Harvard UP. ISBN 0674920961. Markushevich, A.I. (1967). Series: fundamental concepts with historical exposition. Hindustan Pub. Corp. Amerikan Konqresi Kitabxanası yoxlama nömrəsi 68-17528. Saichev, A.I. ve Woyczyński, W.A. (1996). Distributions in the physical and engineering sciences, Volume 1. Birkhaüser. ISBN 0-8176-3924-1 Tucciarone, John (Yanvar 1973). ""The development of the theory of summable divergent series from 1880 to 1925"". Archive for History of Exact Sciences, 10(1-2): 1-40. DOI 10.1007/BF00343405. Vretblad, Anders (2003). Fourier Analysis and Its Applications. Springer. ISBN 0387008365. Weidlich, John E. (İyun 1950). Summability methods for divergent series. Stanford Master of Science dissertasiyası. Online kompüter kitabxanası mərkəzi: 38624384.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=326321
-2,2 il (İkinci il) — Çərşənbə axşamıdən başlayan uzun olmayan il. Denq yu -Çin generalı Qay Markus Kensor-Roma konsulu,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2714
-2-Aminotiazol,"2-Aminotiazol — kimyəvi formulu C3H4N2S olan üzvi birləşmədir. Norsulfazolun sintezi üçün tədbiq olunur. Tiomoçevina ilə α, β-dixloretil efirin qarşılıqlı təsiri nəticəsində alınır. Fiziki xassələri Toksiki təsiri 0.2 q/m3 konsentrasiyada 43 gün ərzində gündə 7 saat tozu ilə nəfəs alan dovşanlarda heç bir gözəçarpıcı dəyişiklik hiss olunmur, 5 dəniz donuzundan 2-si 0.025 q/m3 konsentrasiyada eyni şəraitdə ölmüşdür. Yarılma nəticəsində bronxların qıcıqlanması, pnevmoniya, şişmə, çiyərlərin emfizeması, qara ciyərin yağ degenerasiyası, ürək və böyrəklərdə dəyişikliklər müşahidə olunmuşdur. Dəriyə nüfuz etmə əlamətləri də müşahidə olunmuşdur (Deichman et.al.) 0.036–0.11 mq/l konsentrasiyada 2 — aminotiazolun tozu ilə nəfəs aldıqda insanda iştahanın itməsi, ürəkbulanma, qusma əmələ gəlir. 2-Aminotiazolun ekstraktlaşması ilə məşgül olan fəhlələrdə əsas mübadılənin aşağı düşməsi, zobun əmələ gəlməsi baş verir. Tireotoksikoz xəstəsi olan fəhlədə 2-aminotiazolla işlədikdə bu xəstəliyin simptomları yox olmuşdur. 2-Aminotiazol qalxanabənzər vəzlərin hormon məhsullarının inkişafının qarşısını alır. Ondan dərman kimi istifadə etmək istənilib, fəqət o zəhərli olduğu üçün dayandırılıb. Tək-tək hallarda o dəri xəstəlikləri də əmələ gətirir. Orqanizmdə çevrilmə Tez parçalanır, dovşanlarda qlukuron turşusunun ifrazatını artırmır (Perrault, Bovet; Deichman, Thomas). İndividual qoruma. Qarşısının alınması. Nəfəs alma orqanlarının (respiratorlar) və dərinin qorunması. Tozun əmələ gəldiyi yerdə onun yox edilməsi. 6-Metil-2-(p-aminofenil)benzotiazol(dehidrotio-p-toluidin)lə işləyənlərdə ağır dermatitlər əmələ gətirir. Çoxlu sayda içi rəngsiz maye (Hunter) ilə dolu qabarcıqlar əmələ gətirir. Eynilə dehydrotio-o-ksilidin də bu cur təsir göstərir. Alınması metodları Ədəbiyyatda 2-aminotiazolun və onun xlorhidratının alınmasının, tiomoçevinanın su mühitində xlorasetallar, xlorasilallarla, α,β-di-xloretil efirlərlə, α-xlor-β-oksietil efirlərlə kondensasiyasına əsaslanan metodları məlumdur. Əsasən 2-aminotiazolun sintezi üçün etil spirtinin, etil efirinin, vinilasetatın, asetaldehidin xlorlaşmasından istifadə edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=524232
-2-Kamal məzarı,İki Kamal türbəsi və ya İki Kamal məzarı — Təbrizdə Abbasi və Beylankı küçələrində yerləşir. Abidə təsadüfən tapılıb və restavrasiya olunaraq ətrafında park salınıb. Türbədə Kamal adlı 2 şəxsiyyətin şair Kamal Xocəndi və miniatürist Kəmaləddin Behzadın yanbayan məzarı var. Məzarlar zirzəmidə yerləşir onları görmək üçün 10 pillə aşağı enmək lazımdır. Türbənin ətrafındakı parkda bu 2 şəxsiyyətin heykəlləri də qoyulub. Həmçinin bax Möminə Xatun türbəsi Qırmızı Günbəz türbəsi Üç Günbəz türbəsi Xarici keçidlər Türbə haqqında hazırlanmış sənədli film. fars.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=599430
-2-Metilpiridin,"2 — metilpiridin və ya 2-pikolin — üzvi maddə. Fiziki-kimyəvi xassələri 2-metilpiridin və ya 2-pikolin ümumi formulu C6H7N olan heterotsiklik birləşmə, üzvi maddədir. Piridin iyinə oxşar xoşagəlməz iyli rəngsiz mayedir, zəhərlidir. 2-metilpiridinin reaksiyalarının böyük hissəsi metil qrupunda gedir. Məsələn 2-metilpiridindən 2-vinilpiridin alırlar. Reaksiya 2-metilpiridinin formaldehidlə qarşılıqlı təsiri zamanı gedir. 2-pikolin piridinin təmiz halda alınan ilk törəməsidir. T. Anderson 2-pikolini 1846-cı ildə kömürdən ayırmışdır. Hal-hazırda 2-pikolin 2 əsas üsulla alınır: Sirkə aldehidinin kondensasiyası və ya formaldehidin amonyakla reaksiyasından və nitril və asetilendən iibarət tsiklin əmələ gəlməsilə alınır. 2-pikolin vinilpiridin və nitropirin istehsalı üçün istifadə olunur. 2-vinilpiridin, butadien və stirol polimeri avtomobil şinlərinin istehsalında tətbiq olunur. Həmçinin nitropiridinin alınması üçün istifadə olunur ki, o da ammonyakın gübrədən itkisnin qarşısını alır. Kalium permanqanatla oksidləşməsi pikolin turşusunu almağa imkan verir. The EdinbuurqNew Philosofical Journal.-A. and C. Black, 1846.- 510p Shinkichi Shimuzu, Nanao Watanabe, Toshiaki Kataoka, Takayuki Shoji, Nobuyuki Abe Pyridine and Pyridine Derivatives. Ullman`s Encyclopedia of IndustrialChemistry.- Wiley-VCH Verlag Gmbh Co",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=551354
-2- metilpiridin və ya 2-pikolin,"2 — metilpiridin və ya 2-pikolin — üzvi maddə. Fiziki-kimyəvi xassələri 2-metilpiridin və ya 2-pikolin ümumi formulu C6H7N olan heterotsiklik birləşmə, üzvi maddədir. Piridin iyinə oxşar xoşagəlməz iyli rəngsiz mayedir, zəhərlidir. 2-metilpiridinin reaksiyalarının böyük hissəsi metil qrupunda gedir. Məsələn 2-metilpiridindən 2-vinilpiridin alırlar. Reaksiya 2-metilpiridinin formaldehidlə qarşılıqlı təsiri zamanı gedir. 2-pikolin piridinin təmiz halda alınan ilk törəməsidir. T. Anderson 2-pikolini 1846-cı ildə kömürdən ayırmışdır. Hal-hazırda 2-pikolin 2 əsas üsulla alınır: Sirkə aldehidinin kondensasiyası və ya formaldehidin amonyakla reaksiyasından və nitril və asetilendən iibarət tsiklin əmələ gəlməsilə alınır. 2-pikolin vinilpiridin və nitropirin istehsalı üçün istifadə olunur. 2-vinilpiridin, butadien və stirol polimeri avtomobil şinlərinin istehsalında tətbiq olunur. Həmçinin nitropiridinin alınması üçün istifadə olunur ki, o da ammonyakın gübrədən itkisnin qarşısını alır. Kalium permanqanatla oksidləşməsi pikolin turşusunu almağa imkan verir. The EdinbuurqNew Philosofical Journal.-A. and C. Black, 1846.- 510p Shinkichi Shimuzu, Nanao Watanabe, Toshiaki Kataoka, Takayuki Shoji, Nobuyuki Abe Pyridine and Pyridine Derivatives. Ullman`s Encyclopedia of IndustrialChemistry.- Wiley-VCH Verlag Gmbh Co",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=551358
-2-ci Etkol (Baymak),"Coğrafi yerləşməsi Kənd Talkas gölünün sahilində yerləşir. rayon mərkəzindən (Baymak): 37 km, ən yaxın dəmiryol stansiyasından (Sibay stansiyası): 84 km. Milli tərkibi 2002-ci ildə keçirilən Ümumrusiya əhalinin siyahıya alınmasına əsasən kənddə başqırdlar (99%) üstünlük təşkil edir. Tanınmış şəxsləri Şaqarqazi Şaqibaloviç Qabdiyev (1898-1979) - başqırd şairi. Hamit Xujiaxmetoviç Almuxametov - improvizator. Xarici keçid asmo-rb.ru — Başqırdıstan Respublikası Bələdiyyələr Şurasının rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=521976
-2-ci Mokas (Baymak),"Coğrafi yerləşməsi rayon mərkəzindən (Baymak): 49 km, kənd sovetliyindən (1-ci Türkmən): 16 km. ən yaxın dəmiryol stansiyasından (Sibay stansiyası): 8 km. Milli tərkibi 2002-ci ildə keçirilən Ümumrusiya əhalinin siyahıya alınmasına əsasən kənddə başqırdlar (100%) üstünlük təşkil edir. Xarici keçidlər asmo-rb.ru — Başqırdıstan Respublikası Bələdiyyələr Şurasının rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=522409
-2-ci Ordu Korpusu (Azərbaycan),"2-ci Ordu Korpusu — Beyləqan korpusu olaraq da adlandırılan Azərbaycan Quru Qoşunlarının regional bir hərbi birləşməsi. Bölmələrinin əksəriyyəti Ermənistanın uzun illər işğal atında saxladığı Qarabağla təmas xəttində, xüsusən də Xocavənd rayonu və qismən Azərbaycan-İran sərhədində yerləşirdi. Hal-hazırda korpusa general-leytenant Mais Bərxudarov rəhbərlik edir. Diqqət çəkən hərbçiləri arasında Xocavənd Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Eyvaz Hüseynov da var. Korpus 3 mart 1992-ci ildə o dövrdə Azərbaycanın Müdafiə naziri general-mayor Tahir Əliyevin müvafiq əmri ilə qurulmuşdur. 90-cı illərdə sıralarında olan bölmələr arasında 161-ci motoatıcı briqadası da var idi. Qurulduqdan qısa müddət sonra cəbhəyə göndərilən hərbi hissə Birinci Dağlıq Qarabağ müharibəsi zamanı Füzuli rayonunun, eləcə də Qırmızı Bazar, Şişkaya və Qacarın müdafiəsində əsas zərbə qüvvəsi rolunu oynamışdı. Füzulidəki Babı, Arayatlı, Mollaməhərrəmli, Əhmədalılar, Şükürbəyli və digərlərini ermənilərdən almağa müvəffəq olur. 2013-cü ildə Müdafiə naziri Zakir Həsənov keçmiş nazir Səfər Əbiyevin ""qalası"" sayılan korpusa baş çəkir, bir çox rəhbərlik strukturlarında dəyişikliklər olduğunu, o cümlədən Əbiyevin dövründə vəzifədən kənarlaşdırılmayan 50-yə yaxın zabitin vəzifələndirildiyini elan edir. Korpus 2016-cı ildə Aprel döyüşləri zamanı strateji yüksəkliklərin ələ keçirilməsində böyük rol oynayır. 2020-ci ildə İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı korpus Xocavənd rayonunda Ermənistan Silahlı Qüvvələrinə qarşı əməliyyatlarda iştirak edir. Arazboyu əməliyyatlar və Laçın döyüşlərində iştirak edir. 9 oktyabrda Hadrutun və səkkiz kəndin korpus tərəfindən geri alındığı elan edilir. 20 oktyabr tarixinə qədər bölgədəki on üç kənd daha korpusun nəzarətinə keçir. 23 oktyabrda Prezident İlham Əliyev 2-ci Ordu Korpusunun 706-cı motoatıcı briqadasının komandiri Şükür Həmidovun Qubadlı rayonundakı əməliyyatlar zamanı şəhid olması münasibətilə valideynlərinə baş sağlığı diləyir. Qərargahı (Beyləqan) 2-ci Motoatıcı briqada 4-cü motoatıcı briqada 6-cı motoatıcı briqada 8-i motoatıcı briqada 13-cü motoatıcı briqada 14-cü motoatıcı briqada 18-ci motoatıcı briqada Döyüş əməliyyatları zamanı hərbi hissənin bir sıra hərbi qulluqçularına fəxri adlar, orden və medallar verilib. Dörd nəfər Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görülənlərdir. Orden və medallarla təltif olunanlar: ""Azərbaycan Bayrağı"" ordeni - 15 ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni - 9 ""Vətən uğrunda"" medalı - 1 ""Şücaətə görə"" medalı- 2 ""Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə"" 3-cü dərəcəli medalı - 1 Komandanları General-mayor: Ayaz Həsənov (2014-ci il oktyabra qədər) General-mayor: Mais Bərxudarov (2014-h.h)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=685739
-2-ci Ordu Korpusu (Ermənistan),"2-ci Ordu Korpusu (erm. 2-ին բանակային կորպուս) — Ermənistan ordusunun Geğarkunik vilayətinin Çaxırlı məntəqəsində yerləşən regional hərbi birləşməsi. 2-ci Ordu Korpusu Birinci dərəcəli ""Döyüş xaçı"" ordeni ilə təltif edilmişdir. Birinci Qarabağ müharibəsində Ağdam döyüşü zamanı digər əlavə qüvvələrlə yanaşı, 2-ci Ordu Korpusu da şəhərin ələ keçirilməsində iştirak etmişdir. 29 sentyabr 2015-ci ildə korpusu Ermənistanın müdafiə naziri Seyran Ohanyan ziyarət etmişdir.İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Azərbaycan KİV-ləri məlumat yaymışdılar ki, korpusun şəxsi heyəti xeyli canlı qüvvə və texnika itkisi səbəbindən Kəlbəcərdən geri çəkilməyə məcbur olmuşdur.19 yanvar 2023-cü ildə Ağkilsə kəndində hərbi kazarmada baş vermiş yanğın nəticəsində korpusun 15 hərbçisi həlak olmuş, 7-si yaralanmışdır. Bu, Ermənistan Silahlı Qüvvələri tarixində ən ölümcül qeyri-döyüş hadisəsi idi və nəticədə komandir Vahram Qriqoryan istefaya göndərilmişdir. Komandirlər General-mayor Seyran Saroyan (1993–???) General-mayor Ovik Oqanyan (–12 iyun 2013) General-mayor Poqos Poqosyan (12 iyun 2013 – 7 iyul 2016) Polkovnik David Manukyan (7 iyul 2016) General-mayor Arayik Arutyunyan (19 dekabr 2019 – 9 avqust 2021) General-mayor Vahram Qriqoryan (9 avqust 2021 – 19 yanvar 2023) General-mayor Qaregin Poqosyan (19 yanvar 2023-cü ildən)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=818411
-2-ci Qarabağ müharibəsi,"İkinci Qarabağ müharibəsi, Vətən müharibəsi, 44 günlük müharibə və ya ""Dəmir Yumruq"" əməliyyatı — Azərbaycan Silahlı Qüvvələri və Ermənistan Silahlı Qüvvələri arasında Dağlıq Qarabağda davam edən silahlı qarşıdurma. Atəşkəsdən sonra müşahidə olunan ən gərgin və uzunmüddətli döyüşdür. Beynəlxalq səviyyədə Azərbaycanın bir hissəsi kimi tanınan, lakin Ermənistan hökumətinin idarəetməsi altında yaradılan Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası ilə bağlı həll olunmamış münaqişənin son gərginləşməsidir. Qarşıdurmalar 27 sentyabr 2020-ci il səhər saat 06:00-da Qarabağ müharibəsindən sonra yaradılmış təmas xətti boyunca başladı. Bunun ardınca Ermənistanda hərbi vəziyyət və ümumi səfərbərlik, Azərbaycan isə hərbi vəziyyət, komendant saatı və qismən səfərbərlik elan etdi. Türkiyə, bu dəstəyin dərəcəsi mübahisəli olsa da, Azərbaycana hərbi dəstək verdi. Türkiyənin iştirakının, münaqişədə Azərbaycanın mövqeyini artırmaqla və Rusiyanın bölgədəki təsirini kənarlaşdırmaqla təsir dairəsini genişləndirmək cəhdi olduğu düşünülür.Beynəlxalq ekspertlər müharibənin Azərbaycanın hücumu ilə başladığını və əsas məqsədin bölgənin müdafiəsi zəif olan cənub bölgələrini işğaldan azad etmək olduğunu iddia edirlər. Müharibə, pilotsuz təyyarələrin, sensorların, ağır artilleriyanın və raket zərbələrinin istifadəsi, habelə dövlət təbliğatının və onlayn informasiya müharibəsində rəsmi sosial media hesablarının istifadəsi ilə yadda qalan oldu. Çoxsaylı ölkələr və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı döyüşləri kəskin şəkildə qınadı və hər iki tərəfi gərginliyi azaltmağa və mənalı danışıqları təxirə salmadan davam etdirməyə çağırdı. Rusiya, Fransa və ABŞ-nin vasitəçiliyi ilə əldə olunan üç atəşkəs də müharibəni dayandıra bilmədi.Dağlıq Qarabağdakı ən böyük ikinci şəhər olan Şuşanın azad edilməsindən sonra İlham Əliyev, Vladimir Putin və Nikol Paşinyan arasında 10 noyabr 2020-ci il, saat 00:00-dan (UTC+3) etibarən bütün döyüş əməliyyatlarını dayandıran atəşkəs bəyanatı imzalandı. Müqaviləyə əsasən, Azərbaycan müharibə zamanı işğaldan azad etdiyi ərazilərə nəzarəti əlində saxladı. Ermənistan isə işğal altındakı keçmiş DQMV ətrafı əraziləri Azərbaycana qaytardı. Azərbaycan, həmçinin Türkiyə və İranla həmsərhəd olan Naxçıvana dəhliz əldə etdi. Təxminən 2000 rus əsgəri Ermənistan və Dağlıq Qarabağ arasındakı Laçın dəhlizi boyunca və keçmiş DQMV-nin Azərbaycanın nəzarətində olmayan hissəsində ən azı 5 il müddətinə sülhməramlı qüvvələr olaraq yerləşdirildi. Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin əsasında Dağlıq Qarabağ ərazisinin statusu ilə bağlı faktiki olaraq həll olunmayan məsələ dayanır. Ermənilər üçün Qarabağ müasir dövrdə ermənilərin çoxluq təşkil etdiyi, lakin 1921-ci ildə bolşeviklər tərəfindən nahaq yerə Sovet Azərbaycanına verilmiş və erməni kilsələrinin olduğu iddia etdikləri tarixi erməni ərazisidir. Azərbaycanlılar üçün isə Qarabağ əsrlər boyu müsəlman Qarabağ xanlığı ərazisi kimi, mərkəzi Şuşa şəhərinin ətrafında yerləşən və bir çox Azərbaycan musiqiçilərinin və rəssamlarının doğulduğu yer kimi böyük mədəni əhəmiyyətə malik bir yer hesab olunur. Azərbaycanlılar Qarabağı iqtisadiyyat və coğrafiyas baxımından öz ölkələrinin bir hissəsi olduğunu və beynəlxalq aləmdə belə tanındığını bildirirlər. Bu münaqişə postsovet məkanındakı digərlərindən bir neçə mühüm cəhətlərinə görə fərqlənir. Bu, iki milli dövləti bir-birinə qarşı qoyur. Lorens Broers 2019-cu ildə yazdığı ""Ermənistan və Azərbaycan, Rəqabətin Anatomiyası"" kitabında iddia edir ki, bu münaqişə ""davamlı rəqabətdir"" və bir çox cəhətdən digər postsovet münaqişələrindən daha çox Hindistan və Pakistan arasındakı münaqişəyə bənzəyir. Nəhayət, münaqişə postsovet məkanında digərlərindən qat-qat toksikdir. Ermənilər və azərbaycanlılar bir-biri ilə təkcə siyasi və diplomatik əlaqələrdən imtina etmirlər; qarşı millətin mədəni və tarixi hüquqlarını da fəal şəkildə inkar edir və silirlər. Sovet dövrü Sovet dövründə, ermənilərin yaşadığı Qarabağ bölgəsinin Dağlıq hissəsi Azərbaycan SSR tərkibində muxtar vilayət kimi idarə olunurdu. Sovet İttifaqı 1980-ci illərin sonlarında dağılmağa başlayarkən, Dağlıq Qarabağın statusu məsələsi yenidən gündəmə gəldi və 20 fevral 1988-ci ildə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin parlamenti bölgənin Azərbaycan SSR-dən Ermənistan SSR-ə verilməsini tələb edən bir qərar qəbul etdi. Azərbaycan bu tələbi bir neçə dəfə rədd etdi. Qısa müddət sonra 1988–1990-cı illər arasında Sumqayıt, Gəncə və Bakıdakı ermənilərə, Quqark və Xankəndindəki azərbaycanlılara qarşı edilən poqromlardan sonra etnik zorakılıq başladı. Dağlıq Qarabağın muxtariyyəti ləğv edildikdən sonra, 10 dekabr 1991-ci il tarixində bölgədə müstəqillik referendumu keçirildi. Referendum bölgə əhalisinin 22,8%-ni təşkil edən azərbaycanlılar tərəfindən boykot edildi. Səs verənlərin 99,8%-i lehinə səs verdi. 1992-ci ilin əvvəllərində Sovet İttifaqının dağılmasından sonra bölgədə birbaşa müharibəyə başladı. Qarabağ müharibəsi Qarabağ Müharibəsi Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərindən və Ermənistandan təxminən 725.000 azərbaycanlının və Azərbaycandan 300.000–500.000 erməninin qovulması ilə nəticələndi. Ermənistan Dağlıq Qarabağ və ətrafındakı 7 rayonu; Ağdam, Cəbrayıl, Füzuli, Kəlbəcər, Qubadlı, Laçın və Zəngilan rayonlarını işğal etdi. Müharibə dövründə Jeleznovodsk və Tehran kommünikeləri kimi təmaslar baş tutsa da, onlar sülhü təmin edə bilmədi. Ardınca, Bişkek protokolu döyüşləri yekunlaşdırdı və münaqişə passiv fazaya qədəm qoydu. Atəşkəs dövrü və sülh danışıqları Qarabağ müharibəsi nəticəsində öz torpaqlarının 20 faizini itirən Azərbaycan Respublikası əsasən 1994-cü ildə imzalanmış Bişkek protokolundan sonra Ermənistan Respublikası ilə BMT Təhlükəsizlik Şurasının işğalçı qüvvələrin qeyd-şərtsiz Azərbaycan torpaqlarından çıxarılmasını nəzərdə tutan 4 qətnaməsinin icrası üçün müxtəlif beynəlxalq qurumlar çərçivəsində uzunmüddətli diplomatik danışıqlar apardı. 2008-ci ildə Baş Assambleya erməni işğalçı qüvvələrinin dərhal geri çəkilməsini tələb edən bir qərar qəbul etdi. Buna baxmayaraq, ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrləri Rusiya, Fransa və ABŞ buna əleyhinə səs verdilər. Beynəxalq təşkilatların sülh platformaları ilə yanaşı, Azərbaycan region ölkələrinin də münaqişənin həlli istiqamətindəki təşəbbüslərində yaxından iştirak edirdi. 2011-ci ildə Rusiyanın təşəbbüsü iə Kazanda keçirilən sammitdə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev Ermənistanın işğal etdiyi 7 rayonu Azərbaycana qaytarmağa hazır olduğunu bildirən Kazan sənədini imzalamaqdan imtina etdi. Bunun səbəbi isə Azərbaycanın ətraf rayonlarla yanaşı, Dağlıq Qarabağ bölgəsinin də, Azərbaycandan kənarda istənilən statusunu qəbul etməməsi idi. Formal olaraq, 2016-cı ildən sonra Madrid prinsipləri, yaxud konfiqurasiyaları əsasında davam edən sülh danışıqları prosesi, 2018-ci ildə Ermənistan inqilabı nəticəsində hakimiyyətə gəlmiş Nikol Paşinyanın ""Qarabağ Ermənistandır və nöqtə"" kimi populist bəyanatları və Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərinə ardıcıl qanunsuz səfərləri kimi təxribatçı xarakter daşıyan hərəkətləri ilə ciddi ölçüdə sarsıldı.Təxribatçı əməllərin davamı qismində, 2019-cu ilin mart ayında Ermənistanın müdafiə naziri David Tonoyan ABŞ-də rəsmi səfərdə olarkən, ""yeni torpaqları üçün yeni müharibə"" çağırışı etdi. Tonoyanın bəyanatı təmas xəttində bir sıra hərbi təxribatlarla müşayiət olundu. Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri 2020-ci ilin iyul ayında Azərbaycan-Ermənistan dövlət sərhədinin Tovuz istiqamətində əlverişli mövqeləri ələ keçirmək məqsədilə artilleriya atəşindən istifadə edərək hücuma keçməyə cəhd göstərsə də, müvəffəq ola bilmədi. 23 iyulda isə Ermənistan Silahlı Qüvvələri, Rusiya ilə ortaq hava hücumundan müdafiə sistemi təlimlərinə başladığını elan etdi. Bunun ardınca, Azərbaycan ərazisində, Azərbaycan Silahlı Qüvvələri və Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin birgə iştirakı ilə sentyabr ayının əvvəlinə qədər davam edən bir sıra hərbi təlimlər keçirildi. Avqust ayında təmas xəttinin Goranboy rayonu istiqamətində Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin diversiya-kəşfiyyat qrupu təxribat törətməyə cəhd göstərmiş, lakin görülən tədbirlər nəticəsində diversiya qrupu itki verərək geri çəkilmiş və qrupunun komandiri baş leytenant Qurgin Alberyan əsir götürülmüşdür.Birbaşa hərbi təxribatlarla yanaşı, Ermənistan tərəfindən beynəlxalq hüquqi prinsiplərə zidd olaraq Azərbaycan Respublikasının işğal altındakı ərazilərinə çox sayda YPG, PKK terrorçularının, o cümlədən Beyrut limanında baş tutan partlayışlardan sonra minlərlə Livan ermənilərinin köçürülməsi münaqişəni daha da alovlandırdı. Situasiyanın gərginliyi 2020-ci ilin avqust ayının sonlarında Ermənistanın baş nazirinin həyat yoldaşı Anna Hakobyanın Azərbaycanın işğal altındakı ərazilərində qeyri-leqal olaraq təşkil olunmuş hərbi təlimdə iştirakını ictimailəşdirməsi ilə pik həddə çatdı. Ermənistan tərəfinin bu qəbildən olan səmərəsiz və təhrikedici bəyanatları və hərəkətləri bir sıra tədqiqatçılar tərəfindən danışıqlar prosesindən tamamilə imtina olaraq qiymətləndirilmişdir.25 sentyabr 2020-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin BMT Baş Assambleyasının 75-ci sessiyasının ümumi debatlarında videoformatda çıxışında Ermənistanın təxribatları nəticəsində azərbaycanlı hərbçilərin və 76 yaşlı mülki vətəndaşın həlak olması, habelə mülki infrastruktura vurulan ciddi ziyan qeyd olunmuşdur. O cümlədən, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iyulun 17-dən etibarən sentyabr ayına qədər hərbi yük təyyarələri ilə Ermənistana min tondan artıq hərbi avadanlığın daşındığını bildirmişdir. Sözügedən tədbirdə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan, Azərbaycan və Gürcüstanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyən çıxışlar etmişdir.Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin köməkçisi, Prezident Administrasiyasının xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyev sentyabrın 27-də saat 06:00 radələrində Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin atəşkəs rejimini kobud şəkildə pozması ilə bağlı bəyanat yaymışdır. Həmin gün Azərbaycan Silahlı Qüvvələri erməni təxribatlarının qarşısını almaq üçün əks-həmlə əməliyyatlarına başlamış və respublika ərazisində hərbi vəziyyət elan olunmuşdur. Döyüşlərin gedişi Bu döyüşlərdə Azərbaycan xeyli az itki ilə böyük irəliləyişlərə imza atdı. 4 oktyabrda Cəbrayıl azad edildikdən sonra Ermənistan ordusu cəbhənin cənub istiqamətində sonrakı döyüşlərin də gedişatına təsir edən uğursuz həmləyə, Azərbaycan ordusunun 2016-cı ilin aprelində azad etdiyi ""Lələtəpə"" yüksəkliyini geri almağa cəhd etdi. Lakin Azərbaycan ordusunun kəşfiyyat bölmələri erməni tərəfinin hücumu barədə əvvəlcədən məlumat topladığı üçün Azərbaycan tərəfi döyüş üçün lazımi tədbirləri aldı. Əks-hücum cəhdi nəticəsində Ermənistan ordusunun bir tank polku darmadağın edilib, 800-dən çox hərbçisi məhv olunub (ümumilikdə yaralılarla birlikdə 1500–2000-ə qədər itki verildi) və həmin uğursuz əks-hücum cəhdindən sonra Ermənistan qüvvələri cəbhənin cənub istiqamətində salamat qalan texnikanı da atıb qaçmağa üz tutdular. Başlanğıcda bir sıra kəndləri və strateji körpüləri işğaldan azad etdikdən sonra Azərbaycan Silahlı Qüvvələri oktyabrın 22-də Qarabağın İranla cənub sərhədini tamamilə azad etdi və 23 oktyabrda Laçın Dəhlizinə doğru irəliləməyə başladı. Laçın Dəhlizi Qarabağdakı qondarma qurumla Ermənistanı birləşdirən yeganə böyük (digərləri ilə müqayisədə) magistral yol idi. Ən yaxın coğrafi yeniləmələr göstərirdi ki, həmin gün Azərbaycan qüvvələri Laçın magistral yolunu kəsmək üçün yalnız 10 km məsafədə idi. Magistral yola nəzarət Ermənistandan yanacaq, döyüş sursatı və hərbi möhkəmlətmə ehtiyatlarının qarşısını alacaqdı. Azərbaycan ənənəvi olaraq gün ərzində hərbi karvanların qarşısını almaq üçün artilleriya, minaatan və hətta birbaşa atəş və ya idarə olunan raketlərlə Ermənistan ordusuna zərbələr endirirdi.Davam edən müharibə ərzində 4 oktyabrda Cəbrayıl, 17 oktyabrda Füzuli, 20 oktyabrda Zəngilan, 25 oktyabrda Qubadlı və 8 noyabrda Şuşa şəhəri işğaldan azad edilmişdir. Moskvada imzalanan müqaviləyə əsasən, noyabrın 10-u Bakı vaxtı ilə saat 00:00-dan etibarən Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zonasında atəşin və hərbi əməliyyatların tam dayandırılması, 1 dekabradək Ermənistan qüvvələrinin Dağlıq Qarabağın ətrafında Ermənistan nəzarətindəki Azərbaycan ərazilərindən çıxarılması və Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə Azərbaycanın qərb rayonlarını birləşdirən yeni nəqliyyat kommunikasiyalarının inşasının təmin edilməsi elan edilmişdir. 11 dekabrda Dağlıq Qarabağda hərbi əməliyyatların başa çatması və Rusiya Federasiyasının sülhməramlı əməliyyatlarının başladığı andan etibarən ilk dəfə atəşkəs pozulub. Hadrutda atəşkəs rejiminin pozulması ilə bağlı bir hal qeydə alınıb. Nəticədə Azərbaycan ordusunun bir hərbçisi yaralanıb. Atəşkəs danışıqları Hərbi əməliyyatlar zamanı tərəflər arasında Qarabağla bağlı danışıqlar davam edib. Oktyabrın 19-da ""dqr"" in rəhbəri Araik Arutyunyan Paşinyana zəng edib. O, nəinki öz fikrini, həm də Qarabağ separatçılarının sabiq liderləri Arkadi Qukasyan və Bako Saakyanın, həmçinin Ermənistanın sabiq prezidentləri Levon Ter-Petrosyan, Robert Koçaryan və Serj Sarqsyanın mövqelərini çatdırıb. Bundan sonra Paşinyan, Rusiyanın təkliflərinin məntiqinə uyğun olaraq, hərbi əməliyyatların dayandırılmalı olduğunu deyən Rusiya Prezidenti Vladimir Putinə zəng edib. Təklifə görə Qarabağın statusu məsələsinin həllini təxirə salınır, keçmiş DQMV ətrafındakı rayonlar Azərbaycana təhvil verilir və o vaxt səslənən təklifə görə, keçmiş DQMV-nin sərhədləri boyu və Laçın dəhlizində Rusiya sülhməramlıları yerləşdirilir. Baş nazir Paşinyan bu variantı Qarabağ separatçılarının başçısına çatdırıb və Araik Arutyunyan razılaşdığını bildirib. Bundan sonra Paşinyan parlamentdənkənar qüvvələrin nümayəndələrinin iştirakı ilə müşavirə çağırıb və qəbul etdiyi qərarı təqdim edib. Görüşün bir çox iştirakçıları narazılıqla reaksiya veriblər, müşavirədən sonra isə bəziləri sosial şəbəkələrdə yazıblar ki, Qarabağ uğrunda ümumxalq mübarizəsini əngəlləyənlər xəyanətkardırlar, başqa adları yoxdur. Elə həmin gün Paşinyan parlament fraksiyalarının nümayəndələrinin iştirakı ilə Təhlükəsizlik Şurasının (TŞ) iclasını da toplayıb. İclasda respublikanın prezidenti və bütün ermənilərin katolikosu da iştirak ediblər. TŞ-nin iclasından sonra Paşinyan Putinə zəng edib və bu təklifə razı olduğunu bildirib. Putin cavab verib ki, bu məsələləri səhərə qədər İlham Əliyevlə müzakirə edib nəticəsini Paşinyana deyəcək. Növbəti gün səhər Bako Saakyan və Arkadi Qukasyan Paşinyanla görüşdə bildiriblər ki, Qarabağın statusu dəqiqləşdirilmədən hər hansı Sazişə qarşı çıxırlar. Paşinyanın fikrincə onlar bunu həm də Ermənistanın keçmiş prezidentlərinin adından bəyan ediblər. Oktyabrın 20-də Rusiya Prezidenti, şərtləşdikləri kimi, zəng edib. O bildirib ki, Əliyev atəşkəsə razıdır, lakin sülhməramlılar keçmiş DQMV — nin sərhədləri boyu deyil, faktiki təmas xəttinin uzunluğu boyu yerləşdirilməlidir, çünki Hadrut və Talış Azərbaycanın nəzarəti altındadır və onlar tutduqları mövqedən geri çəkilməyə razı deyillər. Bundan başqa, Ermənistan tərəfi öhdəlik götürməlidir ki, azərbaycanlılar Şuşaya qayıdacaqlar. Paşinyan bundan imtina edib. O deyib ki, Hadrutla razılaşsa belə, Şuşanın verilməsini təsəvvür edə bilmir. Rusiya Prezidenti təəccübləndi ki, Paşinyan nə üçün azərbaycanlıların qayıtmasının əleyhinədir. Paşinyan öz arqumentlərini təqdim etdi. Onun fikrincə bu halda şəhər əhalisinin əksəriyyəti azərbaycanlılar olardı və Azərbaycan tərəfi Xankəndinə yolu kimin və necə idarə etməsi məsələsini qaldırardı. Paşinyan əmin olduğunu bildirib ki, əgər Şuşa ilə bağlı bu ssenariyə razılıq versəydi, Azərbaycan yeni şərt irəli sürərdi – Şuşadan Qırmızı Bazar kəndinə gedən yola nəzarətlə bağlı. Bununla da atəşkəsə nail olunmadı.9 noyabr 2020-ci il tarixində Azərbaycan, Rusiya və Ermənistanın dövlət başçıları tərəfindən atəşkəs bəyanat imzalanır. Bəyanatda 10 noyabr 2020-ci il tarixində Moskva vaxtı ilə 00:00-dan etibarən tam bir atəşkəs və Dağlıq Qarabağ münaqişəsi bölgəsindəki bütün hərbi əməliyyatların dayandırılması elan edilir. Tərəflərin taktikası Müharibənin əvvəlində erməni tərəfinin əhval-ruhiyyəsi daha yüksək idi, lakin tez bir zamanda pisləşməyə başladı. Ermənilər və münaqişəni izləyən bir çox beynəlxalq ekspertlər elə güman edirdilər ki, erməni qüvvələrinin hündürlükdə olmaları və uzun illər ərzində qurulmuş müdafiə səddlərinə nəzarəti onları Azərbaycanın yeni hücumundan qoruyacaq. Bunun illüziya olduğu tezliklə sübut edildi. Azərbaycanın döyüş taktikası tezliklə nəticə verdi. Erməni tərəfi nəinki itirdiyi əraziləri geri ala bilmirdi, həmçinin erməni ordusunda düzgün rotasiyanı da həyata keçirmək mümkün olmurdu. Azərbaycan ordusu 44 günlük müharibə ərzində ""Harop"" zərbə pilotsuz aparatlarından, o cümlədən İsraillə birgə Azərbaycanda istehsal olunan ""Zərbə"" dronlarından və digər PUA-lardan, o cümlədən ""Bayraktar TB2"" zərbə pilotsuz təyyarələrindən geniş istifadə edib. Təkcə Bayraktar TB2 dronları vasitəsilə Azərbaycan Ermənistanın bir milyard dollar dəyərində hərbi texnikasını məhv edib. Azərbaycan pilotsuz An-2 təyyarələrini Ermənistanın hava hücumundan müdafiə sistemlərinin mövqe rayonlarını aşkarlamaq üçün fəal şəkildə tətbiq edirdi. Azərbaycan Ordusunun bu unikal fəndi dünya hərb tarixində yenilik kimi qəbul edilir. Döyüş əməliyyatlarının gedişində Ermənistan Müdafiə Nazirliyi az qala hər gün ""Azərbaycan qırıcı-bombardmançılarının vurulduğu"" haqda raportlar verirdi. Hərbi əməliyyatların ilk 2–3 həftəsindən sonra onların ""vurduqları hərbi təyyarələrin"" sayı onlarla ölçülürdü. Lakin daha sonra üzə çıxdı ki, Ermənistanın hava hücumundan müdafiə sistemləri Azərbaycanın pilotsuz An-2 təyyarələrini vurur və nəticədə öz mövqe rayonunu üzə çıxarır. Ardınca Azərbaycan Ordusu həmin hava hücumundan müdafiə sistemini məhv edir.Dronlar həm düşmənin texnikasına və canlı qüvvəsinə dəqiq zərbələrin endirilməsi, həm artilleriya atəşini korreksiya etmək və kəşfiyyat aparmaq məqsədləri ilə tətbiq olunub. Azərbaycan ordusu pilotsuz aparatlardan müxtəlif məqsədlər üçün istifadə edirdi. Onlar üç-dörd növ olurdu. Biriləri artilleriya atəşlərini yönləndirirdi, PUA-lar gəlirdi və 4 dəqiqə sonra artileriya ermənilərin mövqelərinə dəqiq zərbələr endirirdi. Rus hərbi ekspert Pavel Felqenhauer qeyd edir ki, təxminən bərabər hərbi vəziyyətlərə baxmayaraq, Azərbaycan ordusu qəti keyfiyyət texnoloji üstünlüyünə sahib idi. Bəzi mütəxəssislər isə Ermənistanın məğlub olmasında PUA-ların rolunun çox olmadığını, Ermənistanın itkilərinin əsasən ""sehrli texnologiya"" deyil, düzgün olmayan təlim və pis ərazi səbəbindən baş verdiyini iddia edirlər. Atəşkəs sonrası toqquşmalar Birgə bəyanatın imzalanmasından bir ay keçdikdən sonra Ermənistan silahlı qüvvələrinin Xocavənd rayonu ərazisində diversiya-təxribat fəaliyyəti baş verib. Azərbaycanın müvafiq qurumları tərəfindən aparılan antiterror əməliyyatı nəticəsində Ermənistan vətəndaşları olan 62 nəfərdən ibarət diversiya qrupunun üzvlərinin saxlanılıb. Azərbaycan tərəfi Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin yaydığı məlumata əsasən Vətən müharibəsində Silahlı Qüvvələrimizin 2895 nəfər hərbi qulluqçusu həlak olmuşdur. 19 nəfərdən artıq hərbi qulluqçumuz isə itkin düşmüş hesab olunur. Onların tapılıb ailələrinə məlumat verilməsi üçün zəruri təbdirlər görülür. Hazırda 1245 nəfər hərbi qulluqçunun tibb müəssisələrində müalicəsi davam edir. Ermənistan tərəfi Oktyabrın 6-na Ermənistan tərəfinin məlumatlarına əsasən döyüşlərdə 1120 hərbçi həlak olmuşdur. İkinci Qarabağ müharibəsində Azərbaycan ordusunun məhv etdiyi və ya qənimət kimi götürdüyü Ermənistana məxsus hərbi texnikanın dəyəri minimum qiymətləndirmə ssenarisi əsasında ən azı 3,8 milyard ABŞ dolları dəyərindədir. 44 gün davam edən müharibə nəticəsində Ermənistan 10 ədəd S-300 və onun taktiki-döyüş vasitələri, 366 tank, 352 müxtəlif çaplı top, 22 ədəd Pilotsuz Uçuş Aparatı, 5 Su-25 təyyarəsi, 50 Tor, Osa, Kub, Kruq modelli zenit-raket kompleksindən məhrum olunub. Eyni zamanda döyüş əməliyyatları çərçivəsində xüsusi əhəmiyyətə malik 97 ədəd Qrad, 4 ədəd Smerç, 2 Uraqan, 1 Tos odsaçan, 2 Uraqan, 1 ədəd Yars, Toçka-U, ballistik raketlər, Elbrus raket kompleksləri də məhv edilib. Xüsusi müdafiə qabiliyyəti üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən radiolokasiya stansiya və vasitələri, xüsusi döyüş qərargahları və silah- sursat anbarları da yox edilməklə Ermənistanın müharibə qabiliyyəti tamamilə məhv olunub. Məhv edilən hərbi texnikanın içərisində iqtisadi gücünün, hərbi imkanlarının və beynəlxalq qanunvericiliyin Ermənistanın əldə etməsinə heç bir halda imkan vermədiyi silah kompleksləri mövcuddur. Belə silahlara örnək olaraq, dəyəri yüz milyonlarla dollarla ölçülən S-300 sistemləri, satışı və istifadəsi qadağan olunan ballistik sistemləri, ""Elbrus"" raket kompleksləri xüsusi qeyd olunmalıdır. Bu baxımdan, hərbi xərcləmələr üzrə hesablamalar və iqtisadi göstəricilər Ermənistanın hazırkı hərbi büdcəsinin xərc istiqamətləri vasitəsilə hərbi infrastrukturu bərpa etməyə təxminən 38 il vaxt lazım olduğunu göstərir. Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin coğrafiyası, tarixi və həssaslığı səbəbilə üçüncü tərəf və beynəlxalq aparıcı ölkələr tərəfindən, o cümlədən Suriya İnsan Haqları Monitorinq mərkəzi də daxil olmaqla çox sayda media təşkilatları müxtəlif ittihamlar, iddialar və ifadələr irəli sürmüşdür. İran və Rusiyanın iştirakı Münaqişə əsnasında Azərbaycan və İran mətbuatı Rusiya silah-sursat və hərbi texnikasının İran üzərindən Ermənistana daşındığını bildirdi. 29 sentyabrda İran Xarici İşlər Nazirliyi bu iddiaları rədd etdi. Ertəsi gün Azərbaycan hökumətinə bağlı KİV-lər hərbi texnikanın İran üzərindən Ermənistana aparıldığını göstərən videogörüntüləri paylaşdı. Azərbaycanlı millət vəkili Sabir Rüstəmxanlı İranın müxtəlif ölkələrdən Ermənistana silah daşınması ilə məşğul olduğunu bildirdi. Bundan sonra Sabir Rüstəmxanlı Azərbaycan parlamentində İsraildə Azərbaycan səfirliyinin açılmasını təklif etdi. İran Prezidentinin İşlər İdarəsinin rəisi Mahmud Vaezi, Azərbaycan baş nazirinin müavini Şahin Mustafayevlə telefon danışığında iddiaları rədd etdi və bu şayiələrin iki ölkə arasındaki münasibətləri pozmağa yönəldiyini bildirdi. Əlavə olaraq, İran dövlətinə bağlı KİV-lər kadrlarda əks olunan yük maşınlarının Ermənistan h��kumətinin əvvəllər Rusiyadan aldığı Kamaz yük maşınlarının daşınmalarından ibarət olduğunu bildirdi. Əcnəbilərin, muzdluların və terror qruplaşmalarının iştirakı Münaqişədən əvvəl türk mənbələri İraq və Suriyadan bir çox YPG və PKK üzvünün Azərbaycana qarşı erməni milisləri yetişdirmək üçün Dağlıq Qarabağa köçürüldüyünü iddia etmişdir. 30 sentyabrda Türkiyə mənbələri 300-ə yaxın PKK döyüşçüsünün İran vasitəsilə Dağlıq Qarabağa köçürüldüyünü iddia etdi. 28 sentyabrda Azərbaycan Silahlı Qüvvələrindən verilən məlumata görə, erməni itkiləri arasında Suriyadan və Yaxın Şərqin müxtəlif ölkələrindən olan erməni mənşəli muzdlular var. 30 sentyabr tarixində Hikmət Hacıyev ""beynəlxalq ictimaiyyətin Ermənistanın terrorçu qüvvələrini Azərbaycana qarşı istifadə etməsinə adekvat reaksiya verməli"" olduğunu bildirdi. Lakin Washington Post qəzetinin şərhçisinə görə, Türkiyənin keçmişdə PKK və YPG-nin fəaliyyəti ilə bağlı şübhəli açıqlamaları bu iddiaları da şübhə altında salıb. The Jerusalem Post isə Daily Sabah qəzetinin PKK və YPG-nin Qarabağdakı müdaxiləsinə dair xəbərlərin bəhanə olmasını və Türkiyənin bu bəhanədən istifadə edərək Şimali İraqı və Suriyanı bombalayaraq ""zərərsizləşdirəcəyini"" iddia etdi. Erməni diasporu könüllüləri Müharibənin ilk günlərindən etibarən, bir sıra beynəlxalq mətbuat orqanlarında, dünyanın müxtəlif ölkələrinin vətəndaşları olan ermənilərin Qarabağdakı döyüşlərdə iştirak etmək üçün Ermənistana yollandığına dair məqalələr dərc olundu. Əsasən Livan, Suriya, Fransa və bəzi Latın Amerikası ölkələrində yaşayan erməni əsilli vətəndaşların erməni diasporunun çağırışları ilə beynəlxalq hüquq prinsiplərinə zidd olaraq, döyüşlərdə iştirakı məlum olmuşdur. Bundan əlavə, 1 oktyabr tarixində Suriya İnsan Haqları Monitorinq mərkəzi erməni əsilli suriyalı döyüşçülərin Suriyadan Ermənistana aparıldığını təsdiqləyib. Kiber hücumlar Ermənistan və Azərbaycan, eləcə də onların müttəfiq ölkələrindən olan hakerlər kibermüharibə aparıblar, azərbaycanlı hakerlər erməni saytlarını hədəfə alıb, Əliyevin bəyanatlarını dərc ediblər, və Yunan hakerlər Azərbaycanın hökumət saytlarını hədəfə alıblar. Hər iki tərəfdən koordinasiyalı mesajlar göndərilib. Yanlış məlumat və köhnə hadisələrin və digər münaqişələrin videoları yeni kimi paylaşılıb. Ermənistan və Azərbaycanla bağlı yeni sosial media hesabları çoxalıb, onların çoxu həqiqi istifadəçilərdir, lakin bir çoxu da qeyri-müəyyəndir. Daxili vəziyyət 27 sentyabr səhər saatlarında Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi tərəfindən verilən məlumatlara görə Ermənistanın törədə biləcəyi təxribatların qarşısını almaq üçün ölkə üzrə internetin verilişində bir sıra məhdudiyyətlər tətbiq olunmuşdur. Həmçinin Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi xaricdə yaşayan azərbaycanlılara müraciət edərək, sosial şəbəkədə, elektron media və digər kütləvi informasiya vasitələrində rəsmi olmayan, dəqiqləşdirilməmiş və qeyri-obyektiv məlumatlardan istifadə etməməyə çağırmışdır. Hərbi vəziyyətlə əlaqədar Milli Məclisdə keçirilən iclasda 27 sentyabr 00:00-dan etibarən Bakı, Gəncə, Göygöl, Yevlax və bir sıra rayonlarda komendant saatı elan olunması qərarı qəbul olunmuşdur. Verilmiş sərəncama əsasən, Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlər naziri Vilayət Eyvazov hərbi vəziyyət dövründə komendant saatının tətbiq edildiyi ərazilərin komendantı təyin edilmişdir. Həmçinin, Azərbaycan Hava Yollarının mətbuat xidməti 30 sentyabr tarixinədək Azərbaycan Respublikasının bütün hava limanlarının müntəzəm sərnişin reysləri üçün bağlanacağını açıqladı. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Azərbaycan Respublikasında qismən səfərbərlik elan edilməsi haqqında sərəncam imzalayıb və Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinə təsdiq edilmiş planlara uyğun olaraq hərbi vəzifəlilərin səfərbərlik üzrə hərbi xidmətə çağırılmasını və hərbi-nəqliyyat vəzifəsindən irəli gələn tədbirlərin həyata keçirilməsini təmin etmək tapşırılıb. Sərəncam 28 sentyabr qüvvəyə minib. Azərbaycan Ordusunun Ermənistan silahlı qüvvələrinin hərbi təxribatlarının qarşısını uğurla alması, düşmənə sarsıdıcı zərbələr endirməklə cəbhədə əldə etdiyi qələbələr Azərbaycan xalqı tərəfindən böyük sevinclə və ruh-yüksəkliyi ilə qarşılanır. Azərbaycan vətəndaşları, xaricdə yaşayan azərbaycanlılar, eləcə də Türkiyə vətəndaşları bu nailiyyətlərə görə Prezident, Ali Baş Komandan İlham Əliyevə çoxsaylı təbrik və minnətdarlıq məktubları göndərib. Azərbaycan Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin ünvanına ""ermənilərə qarşı döyüş əmri"" gözləyən minlərlə Türkiyə vətəndaşı məktub göndərib, qardaş ölkənin işğalçılardan azad olunması üçün daim hazır olduqlarını bildirib. Həmçinin, 27 sentyabrdan etibarən, Bakı şəhərinin küçələrində, yaşayış binalarının eyvanlarında, mağaza və digər obyektlərin fasadlarında üç rəngli Azərbaycan bayrağı dalğalanır. Əhali, cəbhədə qazanılan uğurlar və bəzi ərazilərin işğaldan azad edilməsinin şərəfinə evlərini bayraqlarla bəzəyir. Eyni zamanda avtomobillərdən də kiçik bayraqlar asılır.30 sentyabr tarixində Gənclər və İdman Nazirliyi, AFFA ilə birlikdə ""Biz birlikdə güclüyük"" adlı bayraq aksiyası təşkil edib. Aksiya könüllüləri paytaxt Bakı şəhərinin 3 fərqli hissəsində yüzlərlə bayraq paylayıb. Müdafiə Nazirliyi tərəfindən verilən məlumatlara görə sentyabrın 1-dən oktyabrın 1-dək Silahlı Qüvvələrə Yardım Fonduna 6.691.593 AZN və 5102 ABŞ dolları vəsait daxil olub. Ermənistan Mülki Aviasiya Komitəsi 27 sentyabr 2020-ci il tarixdə qəbul edilmiş 1585N qərara uyğun olaraq 55 yaşdan aşağı şəxslər üçün çağırış elan edib. Bu çağırışlarla əlaqədər olaraq Ermənistanda 18 yaşdan 55 yaşınadək kişilər ölkəni yalnız ərazi hərbi komissarlıqlarının yazılı icazəsi ilə tərk edə bilərlər. 29 sentyabr tarixində, Ermənistanın keçmiş müdafiə naziri Seyran Ohanyanın cəbhə xəttinə getməsi ilə əlaqədər olaraq, Ermənistanın keçmiş prezidenti Robert Köçəryan və 2008-ci il seçki sonrası iğtişaş iddiasında ittiham olunan digər keçmiş məmurların məhkəməsini təxirə salındı. 1 oktyabr tarixində Ermənistanda TikTok proqramına giriş qadağan edilib. Elə həmin gün, Ermənistan Milli Təhlükəsizlik Xidməti keçmiş yüksək rütbəli Ermənistan hərbi məmurunu Azərbaycan kəşfiyyat orqanlarına casusluq etməkdə şübhəli bilinərək həbs olunduğunu və xəyanətdə ittiham olunduğunu bildirdi. 2 oktyabr tarixində Ermənistan Dağlıq Qarabağa gedən bütün avtomobil yollarını bağlamışdır. Yollar sadəcə hərbi yerdəyişmə məqsədilə istifadə ediləcək. Ermənistan silahlı qüvvələrinin bir sıra ön xətt bölmələrinin şəxsi heyətinin demoralizə olunması, bir çox hərbi qulluqçunun isə ümumiyyətlə döyüşdən imtina etməsi səbəbilə Ermənistan Müdafiə Nazirliyi ölkə qadınlarına müraciət etməyə başlayıb. 2 oktyabr tarixində Ermənistan Müdafiə Nazirliyi tərəfindən qadın batalyonu yaradılıb və komplektləşdirilməyə başlanılıb.9 oktyabr tarixindən etibarən Ermənistanda səlahiyyətlilər Dağlıq Qarabağdakı münaqişənin artması səbəbindən sentyabrın 27-də tətbiq olunan hərbi vəziyyəti sərtləşdiriblər və məhdudiyyətlər əlavə ediblər. Ermənistan Nazirlər Kabinetinin qərarına görə, ölkənin müdafiə qabiliyyətinə şübhə yaradan verilişlərin yayımlanması qadağandır. Dövlət və yerli idarəetmə orqanlarının vəzifəli şəxslərinə çıxışlar və nəşrlər də daxil olmaqla hərbi vəziyyətin və dövlət təhlükəsizliyinin qanuni rejiminin təmin edilməsi ilə bağlı fəaliyyətləri tənqid edən, təkzib edən, effektivliyini şübhə ilə qarşılayan və ya hər hansı bir şəkildə dəyərdən salan proqramları yayımlamaq qadağan edilib. Reaksiyalar Mədəniyyətdə 2021-ci il mayın 29-da Zəfər Günü münasibətilə ilə Bakı metropoliteninin ""8 Noyabr metrostansiyası"" istifadəyə verilib. Aydın Mirzəzadə, Vətən müharibəsinin tarixi-siyasi dərsləri, Bakı, I nəşr — Qərbi Kaspi Universitetinin nəşriyyatı, II nəşr — ""Azərbaycan"" nəşriyyatı, səh. 282, 2022.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=677852
-2-ci Saturn mükafatı,"2-ci Saturn mükafatı — Elmi Fantastika, Fentezi və Qorxulu Filmlər Akademiyası tərəfindən 1973-cü ilin ən yaxşı elmi fantastika,fentezi, qorxu filmi janrında olan filmlərə və orda iştirak etmiş sənətçilərə verilmiş mükafatdır. Mərasim 7 yanvar 1975-ci ildə baş tutumuşdu. Qaliblər və nominasiyalar Xarici keçidlər Elmi Fantastika, Fentezi və Qorxulu Filmlər Akademiyası Saturn Mükafatı: 1975 (IMDb) Arxivləşdirilib 2015-09-30 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=422752
-2-ci Türkmən (Baymak),"Coğrafi yerləşməsi rayon mərkəzindən (Baymak): 68 km, kənd sovetliyindən (1-ci Türkmən): 2 km. ən yaxın dəmiryol stansiyasından (Sibay stansiyası): 27 km. Milli tərkibi 2002-ci ildə keçirilən Ümumrusiya əhalinin siyahıya alınmasına əsasən kənddə başqırdlar (100%) üstünlük təşkil edir. Xarici keçidlər asmo-rb.ru — Başqırdıstan Respublikası Bələdiyyələr Şurasının rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=522819
-"2-ci dərəc��li ""Qüsursuz xidmətə görə"" medalı (SSRİ)","""Qüsursuz xidmətə görə"" medalı — SSRİ Müdafiə Naziri, Daxili İşlər Naziri və Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədrinin 1958-ci il 25 yanvar tarixli birgə sərəncamı ilə yaradılmış medal. ""Qüsursuz xidmətə görə"" medalı üç dərəcədən ibarətdir: I dərəcəli (20 il qüsursuz xidmət üçün) II dərəcəli (15 il qüsursuz xidmət üçün) III dərəcəli (10 il qüsursuz xidmət üçün)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=772380
-"2-ci dərəcəli ""Rəşadət"" ordeni","""Rəşadət"" ordeni — Azərbaycan Respublikasının ordenlərindən biri.""Rəşadət"" ordeni ilə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları Azərbaycanın müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün və təhlükəsizliyinin təmin edilməsində xüsusi xidmətlərinə; əhəmiyyətli və ya strateji ərazinin, yaşayış məntəqəsinin, rayonun və ya şəhərin düşmən işğalından azad olunması ilə nəticələnmiş döyüş əməliyyatları zamanı hərbi hissə və birləşmələrə yüksək peşəkarlıqla rəhbərlik etdiklərinə; Vətənin müdafiəsi zamanı düşmən hücumunun qarşısının alınmasında, işğal edilmiş ərazilərin azad olunmasında, düşmənin canlı qüvvəsinin və döyüş texnikasının məhv edilməsində igidlik və mərdlik nümunəsi göstərdiklərinə; həyat və sağlamlıq üçün real təhlükə şəraitində xidməti borcu və hərbi qulluq vəzifəsini yerinə yetirərkən mərd və qətiyyətli hərəkətlərinə; fövqəladə hallarda və ya ekstremal şəraitdə insanların xilas edilməsində xüsusi xidmətlərinə; həmçinin dövlət sərhədinin mühafizəsinin təmin edilməsində xüsusi xidmətlərinə görə təltif edilirlər.""Rəşadət"" ordeninin 3 dərəcəsi var. Orden döşün sol tərəfinə, Azərbaycanın digər ordenləri olduqda ""Azərbaycan bayrağı"" ordenindən sonra taxılır. Həmçinin bax ""Rəşadət"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı Xarici keçidlər Prezident üç general-leytenantı ""Rəşadət"" ordeni ilə təltif etdi, istefaya buraxdı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=681414
-"2-ci dərəcəli ""Stalin"" mükafatı","Stalin mükafatı (Stalin adına mükafat) — SSRİ vətəndaşlarının elm və texnika, hərbi biliklər, ədəbiyyat və incəsənət, istehsalat işlərində metodların köklü təkmilləşməsi sahəsində əlmətdar fəaliyyətinə görə 1940–1954-cü illərdə həvəsləndirmə forması.20 dekabr 1939-cu ildə təsis edilib. Sonradan 1966-cı ildə təsis edilmiş SSRİ dövlət mükafatına bərabər tutuldu. Təsis edilməsi Stalin mükafatları (ilk variantda Stalin adına mükafat adlanırdı) SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin iki qərarı ilə təsis edilib : "" Stalin adına mükafat və təqaüd təsis edilməsi barəsində"" — 20 dekabr 1939-cu ildə Stalinin 60 illik yubileyi münasibətilə qərar.. ""Ədəbiyyat sahəsində Stalin adına mükafatın təsis edilməsi barəsində"" — 1 fevral 1940 -cı il tarixli qərar..Təltif edilənlərin və mükafatın məbləği hər dəfə dəyişilirdi.. 1949-cu ildə ""Xalqlar arasında sülhü möhkəmləndirməyə görə "" Beynəlxalq Stalin mükafatı təsis edildi. Ləğv edilməsi Stalinin şəxsiyyətinə pərəstişinə qarşı kampaniya zamanı Stalin mükafatları müvafiq olaraq SSRİ Dövlət Mükafatları ilə əvəz edildi. Hətta tarix kitablarında belə "" Stalin Mükafatı ""sözü əvəzinə "" Dövlət Mükafatı "" yazılırdı. Həmçinin bax İosif Stalin",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=708731
-"2-ci dərəcəli ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni","""Vətənə xidmətə görə"" ordeni — 7 noyabr 2003-cü ildə təsis edilmiş Azərbaycan Respublikasının ordeni. Azərbaycan Respublikasının üç dərəcədə ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni aşağıdakılara görə verilir: — Azərbaycan Respublikasına sadiqliyə görə, vəzifə borcunu ləyaqətlə və vicdanla yerinə yetirməyə görə; — dövlət qulluğunda səmərəli fəaliyyətə, yüksək peşəkarlığa və xüsusi nailiyyətlərə görə; — milli dövlət quruculuğu işlərində xüsusi xidmətlərə görə.""Vətənə xidmətə görə"" ordeninin yüksək dərəcəsi birinci dərəcə sayılır. ""Vətənə xidmətə görə"" ordeninin hər üç dərəcəsi ardıcıllıqla verilir. ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər ordenləri olduqda, onlardan sonra taxılır. ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni hər tərəfə şüalar saçan səkkizguşəli ulduzəsasında tərtib edilmiş kompozisiyadan ibarətdir. Lövhənin çökək mərkəzində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gerbi təsvir edilmişdir. Orden üç səviyyədən ibarətdir, səkkizguşəli ulduzun yığılması iki kvadrat təşkil edir, onun mərkəzində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gerbi təsvir olunmuşdur. Gerbin üst hissəsində dairənin yarımçevrəsi boyunca ""Vətənə xidmətə görə"" sözləri yazılmışdır. Bütün yazılar və təsvirlər qabarıqdır. ""Vətənə xidmətə görə"" ordeninin üç dərəcəsi vardır: Onun birinci dərəcəsi qızıldan, ikinci dərəcəsi gümüşdən, üçüncü dərəcəsi bürüncdəndir. Ordenin qabarit ölçüləri 35 mm x 35 mm-dir. Ordenin arxa tərəfi hamar səthlidir, ortasında ordenin nömrəsi həkk olunmuşdur. Orden paltara bərkidilmək üçün elementi olan 27 mm x 47,5 mm mm ölçüdə müvafiq olaraq qırmızı-qara, tünd göy-mavi və çəhrayışabalıdı çalarlı beşbucaqlı xara lentə halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. ""Vətənə xidmətə görə"" ordeni poçt markası üzərində 2011-ci ilin sentyabr ayının 5-də Bakı şəhərində Azərbaycan Respublikası Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin ""Azərmarka"" şirkəti tərəfindən Azərbaycan ordenlərinə həsr olunmuş yeni poçt markaları təqdim edilmişdir. Qiyməti 60 qəpik, tirajı isə 5000 ədəd olan həmin markalardan biri ""Vətənə xidmətə görə"" ordeninə həsr olunmuşdur Təltif edilənlər Tam kavalerlər Bəylər Həsən oğlu Eyyubov Nazim Xeyrulla oğlu Məmmədov Rəsul Afiq oğlu Tağıyev Səfər Məmməd oğlu Mehdiyev Rəşad Heydər oğlu Sadıqov Novruzəli Davud oğlu Aslanov ""Azərbaycan Respublikasının ""Vətənə xidmətə görə"" ordeninin Statutu"", Azərbaycan Respublikasının 2003-cü il 7 noyabr tarixli 514-IIQ saylı Qanunu. ""Azərbaycan Respublikasının ""Vətənə xidmətə görə"" ordeninin Təsviri"", Azərbaycan Respublikasının 2003-cü il 7 noyabr tarixli 514-IIQ saylı Qanunu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=667987
-"2-ci dərəcəli ""Əmək"" ordeni","""Əmək"" ordeni — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi (ordeni). 2017-ci il 25 yanvarda Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin fərmanı ilə təsis edilib. Azərbaycan Respublikasının ""Əmək"" ordeni ilə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər istənilən fəaliyyət sahəsində Azərbaycan Respublikasının inkişafına və rifahının təmin olunmasına yönəlmiş müstəsna əmək nailiyyətlərinə görə, o cümlədən:sənaye, kənd təsərrüfatı, tikinti, nəqliyyat, ticarət, sənətkarlıq, xidmət və digər sahədə uzunmüddətli məhsuldar əməyə, elm, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, bədən tərbiyəsi, idman və digər sahələrdə fərqlənən əmək nailiyyətlərinə, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalında (emalında) kənd təsərrüfatının inkişafına təsir edən yüksək göstəricilərə, istehsalatda əməyin məhsuldarlığına və məhsulun (əmtəənin) keyfiyyətinin yaxşılaşmasına, ölkə iqtisadiyyatının rəqabət qabiliyyətinin artmasına təsir edən yüksək göstəricilərə; yüksəkkeyfiyyətli məhsul istehsalına (hazırlanmasına, yetişdirilməsinə), yeni texnikanın, texnologiyanın, qabaqcıl təcrübənin, ixtiranın və səmərələşdirici təklifin istehsalatda davamlı, nəticəli tətbiqinə görə təltif edilirlər. Taxılma qaydası Azərbaycan Respublikasının ""Əmək"" ordeni döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, ""Vətənə xidmətə görə"" ordenindən sonra taxılır. Azərbaycan Respublikasının ""Əmək"" ordeni (bundan sonra – orden) daxili diametrinin içərisində hər bir guşəsi alov simvolunu əks etdirən səkkizguşəli ulduz yerləşən bütöv ayparadan ibarətdir. Ordenin 1-ci dərəcəsi qızıldan, 2-ci dərəcəsi gümüşdən, 3-cü dərəcəsi bürüncdəndir. Ordenin ön tərəfi Ayparanın xarici diametri 38 mm, daxili diametri 30 mm-dir. Ayparanın aşağı hissəsinin mərkəzində dairə boyunca ""ƏMƏK"" sözü yazılmışdır. ""ƏMƏK"" sözü basma üsulu ilə ayparanın daxilində həkk olunmuşdur. Hər bir guşəsi alov simvolunu əks etdirən səkkizguşəli ulduzun üzərində milli ornamentləri əks etdirən naxışlar həkk olunmuşdur. Səkkizguşəli ulduzun üzərində həkk olunmuş naxışlar relyeflidir. Səkkizguşəli ulduzun üz səthi qabarıqdır. Ordenin qalınlığı 4 mm-dir. Ordenin arxa tərəfi Ordenin arxa tərəfi hamar səthlidir, səkkizguşəli ulduzun mərkəzində ordenin seriyası və nömrəsi həkk olunmuşdur. Ordenin elementləri Orden paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, üst və alt hissəsi 30 mm x 3,5 mm ölçüdə metal lövhədən, orta hissəsi 25 mm x 45 mm ölçüdə xara lentdən ibarət düzbucaqlı lövhəyə iki halqa və ilgək vasitəsilə birləşdirilir. Xara lent Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun mavi, qırmızı və yaşıl rəngli bərabər şaquli zolağa bölünmüşdür. Ordenə paltarın yaxasına bərkidilmək üçün elementi olan, eyni xara lentdən üz çəkilmiş 25 mm x 9 mm ölçüdə qəlib əlavə edilir. Qəlibin üzərinə hər bir guşəsi alov simvolunu əks etdirən səkkizguşəli ulduz şəklində kiçik metal lövhə bərkidilir. ""Əmək"" ordeninin dərəcələri Azərbaycan Respublikasının ""Əmək"" ordeninin üç dərəcəsi vardır. Azərbaycan Respublikasının 1-ci dərəcəli ""Əmək"" ordeni ən yüksək dərəcəlidir. Azərbaycan Respublikasının ""Əmək"" ordeninin dərəcələri ardıcıllıqla verilir. İlk laureat İlk dəfə Cocuq Mərcanlı sakini Oqtay Həziyev bu mükafatla təltif edilib. Azərbaycanın ""Əmək"" ordeni ilə təltif edilənlərin siyahısı Həmçinin bax Şablon:I dərəcəli ""Əmək"" ordeni Şablon:II dərəcəli ""Əmək"" ordeni Şablon:III dərəcəli ""Əmək"" ordeni",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=668032
-2-ci il,2 il (İkinci il) — Çərşənbə axşamıdən başlayan uzun olmayan il. Denq yu -Çin generalı Qay Markus Kensor-Roma konsulu,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=183967
-2-ci xətt (Bakı metropoliteni),"Bakı metrosunun 2-ci xətti 22 fevral 1968-ci ildən fəaliyyətdədir. 2-ci xəttin ümumi uzunluğu 16,3 km və 10 stansiyadan ibarətdir. Metro stansiyaları Xronologiya Xarici keçidlər Bakı Metropoliteninin rəsmi saytı Həmçinin bax Bakı metrostansiyalarının siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=744177
-2-ci xətt (Bakı metrosu),"Bakı metrosunun 2-ci xətti 22 fevral 1968-ci ildən fəaliyyətdədir. 2-ci xəttin ümumi uzunluğu 16,3 km və 10 stansiyadan ibarətdir. Metro stansiyaları Xronologiya Xarici keçidlər Bakı Metropoliteninin rəsmi saytı Həmçinin bax Bakı metrostansiyalarının siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=431285
-2-metrlik teleskop,"2-metrlik teleskop və ya Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının 2 m-lik teleskopu 2-metrlik teleskop haqqında ümumi məlumat Almaniyanın “Carl Zeiss JENA” firmasının istehsalıdır və 1966-cı ildə istifadəyə verilmişdir. Əsas güzgü parabolikdir, diametri 2080 mm, fokus məsafəsi 9000 mm-dir. 2-metrlik teleskop 3 müxtəlif optik sistemi özündə birləşdirir və əsasən spektral müşahidələr üçün nəzərdə tutulmuşdur: • Baş fokus. İşıq qüvvəsi-1:4.5. Fokal səthdə miqyas 23″/mm. Cihazları: fotoqrafik müşahidələr üçün korrektor tədbiq etməklə faydalı sahəsi 21′x21′ olan baş fokus kasset qurğusu, zəif obyektlərin spektrlərinin alınması üçün istifadə olunan 2 difraksiya qəfəsi və 3 kamera ilə təchiz olunmuş baş fokus spektroqrafı; Teleskopun texniki xarakteristikası Teleskop qurğusu (Montirovka): alman, ekvatorial Koordinat sistemi: 2-ci ekvatorial (α-düz doğuş, δ-meyl) Teleskopun çəkisi: 85 t. Kupolun diametri: 20 m. Kupolun yarığının eni: 5 m Kupolun çəkisi: 195 t Binanın hündürlüyü: 29 m. Tam diametri: 2080 mm Effektiv diametri: 2000 mm Fokus məsafəsi: 9 m. Tipi: paraboloid Çəkisi: 2340 kg Qalınlığı: 300 mm Ortasındakı dəliyin diametri: 200 mm Kasseqren və kude güzgüləri Diametri: 580 mm Kasseqren güzgüsünün fokus məsafəsi: -3600 mm Kude güzgüsünün fokus məsafəsi: -2850 mm Çəkisi: 100 kg Tipi: qabarıq hiperbolik 2-metrlik teleskopun əsas borusuna dimetral əks tərəflərdə 1 cüt Axtarıcı (obyektivin diametri -110 mm, fokus məsafəsi -1130 mm, görüş sahəsi-1°) və 1 cüt Bələdçi teleskoplar (obyektivin diametri–300 mm, focus məsafəsi–7500 mm, görüş sahəsi – 15') bərkidilmişdir. 2 m-lik teleskopun optik xarakteristikası 2 m-lik teleskop üç müxtəlif optik sistemi özündə birləşdirir və əsasən spektral müşahidələr üçün nəzərdə tutulmuşdur: 2 m-lik teleskopun optik sxemi 2-metrlik teleskopun modernizasiyası Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 2008-ci ilin sentyabrında və 2009-cu ilin iyulunda imzaladığı sərəncamlarla rəsədxananın maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi çərçivəsində 2012-2013-cü illərdə Çexiya Respublikasının “Project Soft” firması tərəfindən 2 m-lik teleskopun hidravlik, elektrik sistemləri yenidən qurulmuş və idarəetmə sistemi avtomatlaşdırılmışdır. 2 m-lik güzgünün alüminiumlaşdırılması 2013-cü il iyun ayında teleskopa texniki xidmətin ağır bir hissəsi, 2 m-lik güzgünün yenidən alüminiumlaşdırılması, rəsədxanada fəaliyyət göstərən B-240 vakuum qurğusunda uğurla həyata keçirilmişdir. Axırıncı dəfə güzgünün səth örtüyünün yenilənməsi 1978-ci ildə Karl Zeiss Jenada (Almaniya) yerinə yetirilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=581408
-2.02 (Buran sinifli kosmik gəmi),"2.02 Sovetlər tərəfindən inşa edilmiş təkrar istifadə edilə bilən kosmik gəmilərin dördüncüsü idi. 1993-cü ildə Sovet Space Shuttle proqramı dayandırılmışdır, bu zaman 2.02 tikinti mərhələsinin hələ başlanğıc mərhələsində idi (10–20%). Natamam 2.02 sonradan istehsal binasında söküldü, bu və Moskva yaxınlığındakı Tushino Machine Buildin zavodundan çölə çıxarıldı. Shutlee 2.02-nin bəzi hissələri internetdə onlayn olaraq hərraca çıxarılaraq satılmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=701064
-2.03 (Buran sinifli kosmik gəmi),"2.03 Sovetlər tərəfindən istehsal edilmiş təkrar istifadə edilə bilən kosmik gəmilərin beşincisi idi. 2.03, 2-ci seriyanın kosmik gəmilərindən biri idi. Beləliklə də, ""2"" rəqəmi ilə qeyd olunur. 1993-cü ildə Sovet kosmik gəmi proqramı dayandırılmazdan əvvəl 2.03-ün istehsalı demək olar ki, yeni başlanıldığı üçün kosmik gəminin çox az bir hissəsi hazır vəziyyətdə idi. Hazırlanan parçalar proqram dayandırıldıqdan qısa bir müddət sonra sökülmüşdür. 1995-ci ildə isə heç bir şey dəyişilməz qalmamışdı. Çox az yaşadığı üçün 2.03 şəkilləri demək olar ki, mövcud deyildir. Ancaq görünüşü demək olar ki, ikinci seriyanın kosmik gəmilərinə bənzəyir. Və ilk seriyadakı nümunələrlə də oxşar cəhətləri mövcuddur. 2.02. və 2.03 heç vaxt adlandırılmamışdırlar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=701065
-2.03 (Buran sinifli kosmik gəmi)),"2.03 Sovetlər tərəfindən istehsal edilmiş təkrar istifadə edilə bilən kosmik gəmilərin beşincisi idi. 2.03, 2-ci seriyanın kosmik gəmilərindən biri idi. Beləliklə də, ""2"" rəqəmi ilə qeyd olunur. 1993-cü ildə Sovet kosmik gəmi proqramı dayandırılmazdan əvvəl 2.03-ün istehsalı demək olar ki, yeni başlanıldığı üçün kosmik gəminin çox az bir hissəsi hazır vəziyyətdə idi. Hazırlanan parçalar proqram dayandırıldıqdan qısa bir müddət sonra sökülmüşdür. 1995-ci ildə isə heç bir şey dəyişilməz qalmamışdı. Çox az yaşadığı üçün 2.03 şəkilləri demək olar ki, mövcud deyildir. Ancaq görünüşü demək olar ki, ikinci seriyanın kosmik gəmilərinə bənzəyir. Və ilk seriyadakı nümunələrlə də oxşar cəhətləri mövcuddur. 2.02. və 2.03 heç vaxt adlandırılmamışdırlar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=701066
-2. Bundesliqa,2. Bundesliqa - (alm. 2. Fußball-Bundesliga) - Almaniyanın əhəmiyyətinə görə ikinci futbol liqası. II Bundesliqa olaraq adlandırılan çempionatda ilk iki yeri tutan komandalar Bundesliqaya vəsiqə qazanırlar. Çempionat 1974-cü ildən etibarən keçirlməkdədir və son sezoda 18 klub çıxış edib. 2. Bundesliqanın son çempionu FK İnqolştadt 04 komandası olub. 2014-2015-ci il mövsümü 2015-16 mövsümü Sonuncu dəfə 8 iyun 2015 tarixində yenilənmişdir.Mənbə: Kicker.de (alm.)Sıralama qaydaları:,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=409313
-20,20 il (İyirminci il) — Çərşənbədən başlayan uzun il. Atropatenada Parfiya Arşakiləri sülaləsi hakimiyyətə gəldi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2731
-"20+1 (film, 1986)","20+1 bədii süjeti rejissor Şamil Mahmudbəyov tərəfindən 1986-cı ildə çəkilmişdir. Film ""Mozalan"" studiyasında istehsal edilmişdir. Filmdə tərbiyəçi-uşaq münasibətlərinə toxunulur. Filmdə Afaq Bəşirqızı çəkilmişdir. Filmdə tərbiyəçi-uşaq münasibətlərinə toxunulur. Filmin üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Sirus Zindadel Rejissor: Şamil Mahmudbəyov Operator: Teyyub Axundov Rəssam: X. Mirzəyev Afaq Bəşirqızı — tərbiyəçi Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı1986-cı ilin Azərbaycan filmləri1980-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=32261
-20-ci il,20 il (İyirminci il) — Çərşənbədən başlayan uzun il. Atropatenada Parfiya Arşakiləri sülaləsi hakimiyyətə gəldi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=183987
-2000,"17 may — Qalatasaray 2000 UEFA Kuboku finalını qazandı. 11 fevral — Prezident Heydər Əliyev tərəfindən Baş Dövlәt Vergi Müfәttişliyinin lәğv edilməsi, onun bazasında Vergilәr Nazirliyinin yaradılması barədə fərman verilməsi. Bakıda türkdilli dövlət başçılarının 6-cı zirvə görüşünün keçirilməsi. Bakıda ""Kitabi Dədə Qorqud dastanı""nın 1300 illik yubileyinin keçirilməsi. 25 iyul — Parisdə təyyarə qəzası. 5 noyabr — Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilər keçirilməsi. ""Xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri və obyektləri haqqında"" Azərbaycan Respublikası Qanununun qəbul edilməsi. ""Qurtuluş"" müasir qazma qurğusunun istifadəyə verilməsi. 14 sentyabr — Han Çison — Gənc Koreyalı Kpop grupu Stray Kidsin Rapper/Vokalisti 22 avqust — Əbülfəz Elçibəy, Azərbaycan Respublikasının prezidenti (1992-1993). 4 oktyabr — Tofiq Quliyev, bəstəkar. 3 iyul — Kamal Sunal, Türkiyənin məşhur teatr və kino aktyoru.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4709
-2000-01 Azərbaycan Kuboku,2000-01 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun onuncu mövsümüdür. 2000-01 mövsümündə 24 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798550
-2000-ci il,"17 may — Qalatasaray 2000 UEFA Kuboku finalını qazandı. 11 fevral — Prezident Heydər Əliyev tərəfindən Baş Dövlәt Vergi Müfәttişliyinin lәğv edilməsi, onun bazasında Vergilәr Nazirliyinin yaradılması barədə fərman verilməsi. Bakıda türkdilli dövlət başçılarının 6-cı zirvə görüşünün keçirilməsi. Bakıda ""Kitabi Dədə Qorqud dastanı""nın 1300 illik yubileyinin keçirilməsi. 25 iyul — Parisdə təyyarə qəzası. 5 noyabr — Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilər keçirilməsi. ""Xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri və obyektləri haqqında"" Azərbaycan Respublikası Qanununun qəbul edilməsi. ""Qurtuluş"" müasir qazma qurğusunun istifadəyə verilməsi. 14 sentyabr — Han Çison — Gənc Koreyalı Kpop grupu Stray Kidsin Rapper/Vokalisti 22 avqust — Əbülfəz Elçibəy, Azərbaycan Respublikasının prezidenti (1992-1993). 4 oktyabr — Tofiq Quliyev, bəstəkar. 3 iyul — Kamal Sunal, Türkiyənin məşhur teatr və kino aktyoru.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186254
-2000-ci il Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər,"2000-ci il Azərbaycan parlament seçkiləri — Milli Məclisə II çağırış seçkiləri. II çağırış Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər 2000-ci il noyabrın 5-nə təyin olunmuşdu. İyulun 18-də Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Qərarı ilə ölkədə əsas siyasi qüvvələri təmsil edən 17 nəfərdən ibarət Mərkəzi Seçki Komissiyası təşkil olundu. Tərkibinin 1/3 prinsipi ilə formalaşdırılması nəzərdə tutulan Komissiyanın 6 üzvü vahid çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə seçilmiş deputatları Milli Məclisdə çoxluq təşkil edən və onların namizədliklərini təqdim edən siyasi partiyanı (Yeni Azərbaycan Partiyasını), 6 üzvü vahid çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə seçilmiş deputatları Milli Məclisdə azlıq təşkil edən və onların namizədliklərini təqdim edən siyasi partiyaları, qalan 5 nəfəri isə heç bir siyasi partiyaya mənsub olmayan və onların namizədliklərini təqdim edən deputatları təmsil edirdi. ""Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər haqqında"" Qanunun 12-ci maddəsinin 5-ci bəndinə uyğun olaraq seçkilərə 110 gün qalmış, yəni 2000-ci il iyulun 18-dən gec olmayaraq birmandatlı seçki dairələrinin yaradılması sxemi və qrafik təsviri Mərkəzi Seçki Komissiyası tərəfindən təsdiq olunmalı idi, lakin seçkilərə hazırlığın başlanğıc mərhələsində yaranmış müəmmalı vəziyyət MSK-nın yeni tərkibdə fəaliyyətə başlamasına imkan vermirdi. Mərkəzi Seçki Komissiyasının Azərbaycan Milli İstiqlal və Azərbaycan Xalq Cəbhəsi partiyalarını təmsil edən 6 üzvü dönə-dönə edilən xəbərdarlığa rəğmən, iclasa gəlmir və yetərsay olmadığına görə Komissiya öz səlahiyyətlərini icra edə bilmirdi. İyulun 19-da Mərkəzi Seçki Komissiyasının təkrarən iclası çağırılmış və təyin edilmiş bütün üzvlərin hər biri bu barədə məlumatlandırılmışdı. Komissiyanın yuxarıda göstərilən 6 üzvü bu dəfə də iclasa gəlməmiş və MSK-nın formalaşması baş tutmamışdı. Yaranmış gərgin vəziyyətdən çıxmaq üçün Komissiyanın qalan üzvləri ölkə Prezidentinə xahişlə müraciət etdilər. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sədrinə və ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosunun rəhbərinə də belə müraciətlər olundu. İyulun 22-də Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə MSK-ya namizədliyi Milli Məclisin heç bir siyasi partiyaya mənsub olmayan deputatları tərəfindən irəli sürülmüş 18-ci üzvü təyin edildi. İyulun 24-də Komissiya üzvlərinin 2/3 hissəsinin iştirakı ilə yetərsay olan birinci səlahiyyətli iclasını keçirdi. Həmin iclasda Məzahir Məhəmməd oğlu Pənahov yenidən Mərkəzi Seçki Komissiyasının sədri, həmçinin sədrin müavini və Komissiyanın katibi seçildi. Gündəlikdəki məsələlər üzrə müvafiq qərarlar qəbul olundu. Milli Məclisdə nümayəndələri azlıq təşkil edən siyasi partiyalar tərəfindən MSK-nın tərkibinə irəli sürülmüş 6 nəfər bu dəfə də iclasda iştirak etmirdi. Mərkəzi Seçki Komissiyasının 2000-ci il iyulun 24-də elan olunmuş bəyanatında göstərilirdi ki, həmin gün MSK-nın yeni tərkibdə iclası keçirilib, iclasda üzvlərin 2/3 hissəsi iştirak etdiyinə və yetərsay olduğuna görə Komissiya formalaşdırılaraq, onun sədri, sədrin müavini və qurumun katibi seçilmiş, gündəliyə çıxarılan məsələlər müzakirə edilmiş və müvafiq qərarlar qəbul olunmuşdur. Sentyabrın 16-nadək – səsvermə gününə 50 gün qalmış dairə seçki komissiyalarına müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarının və bələdiyyə qurumlarının başçıları ilə razılaşdırılmaqla seçki məntəqələrinin yaradılması işi başa çatdırıldı. Azərbaycanın qaçqın vətəndaşlarının seçki hüquqlarını təmin etmək üçün onların yığcam yaşadıqları ərazilərdə, əvvəllər olduğu kimi, ayrıca seçki məntəqələri yaradılmışdı. Səsvermə gününə azı 30 gün qalanadək, yəni oktyabrın 6-na kimi, əcnəbi dövlətlərdə olan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının səs verməsi üçün ölkənin xaricdəki səfirliklərində və diplomatik nümayəndəliklərində də seçki məntəqələri, eləcə də məntəqə seçki komissiyaları təşkil edilmişdi. Ölkədə cəmi 4.976 seçki məntəqəsi yaradılmışdı. Partiyalardakı vəziyyət Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyev seçkilərə bir ay qalmış – oktyabrın 6-da qarşıdakı parlament seçkilərində siyasi partiyaların proporsional seçki sistemi üzrə iştirakı məsələlərinə yenidən baxmaq imkanının müzakirə olunması barədə Mərkəzi Seçki Komissiyasına müraciət etdi. Mərkəzi Seçki Komissiyası oktyabrın 7–8-də keçirilmiş iclasında Prezident Heydər Əliyevin müraciətini müzakirə edərək belə nəticəyə gəldi ki, seçkilərdə iştirak etmək niyyətində olan bütün siyasi partiyaların deputat mandatı uğrunda mübarizəsinə şərait yaradılması ölkədə azad və ədalətli seçkilər keçirilməsinə xidmət etmiş olar. Mərkəzi Seçki Komissiyası yuxarıda göstərilənləri nəzərə alaraq və ""Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Seçki Komissiyası haqqında"" Qanunun 2.2-ci maddəsinin 10-cu bəndini rəhbər tutaraq, Komissiyada əvvəllər qeydiyyatdan keçmiş Yeni Azərbaycan Partiyasının, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının, Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyasının, Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasının və Azərbaycan Kommunist Partiyasının vahid namizədlər siyahısı ilə yanaşı, Müsavat Partiyasının, Azərbaycan Demokrat Partiyasının, Azərbaycan Xalq Demokratik Partiyasının, Milli Konqres Partiyasının, Azərbaycan Naminə Alyans Partiyasının, Demokratik Azərbaycan Dünyası Partiyasının, Azərbaycan Liberal Partiyasının vahid namizədlər siyahısının da qeydə alınması barədə müvafiq qərar qəbul etdi. Mərkəzi Seçki Komissiyasında qeydiyyatdan keçmiş Azərbaycan Milli Dövlətçilik, Azərbaycan Milli Hərəkat və Azərbaycan Demokratik Maarifçilik partiyaları seçkilərdə partiyalar bloku halında çıxış etməyi qərara aldılar və ölkənin parlament seçkiləri praktikasında ilk dəfə olaraq ""Demokratik Azərbaycan"" siyasi partiyalar bloku qeydiyyatdan keçirildi. Qanunvericiliyə uyğun surətdə Mərkəzi Seçki Komissiyasında qeydiyyatdan keçmiş siyasi partiyalar və siyasi partiyalar bloku iyulun 7-dən etibarən vahid çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə namizədlərinin siyahılarını təqdim etdilər. İyulun 23-dən isə Azərbaycan vətəndaşları, siyasi partiyalar və siyasi partiyalar bloku tərəfindən deputatlığa namizədlərin birmandatlı seçki dairələri üzrə irəli sürülməsi prosesinə start verildi. Birmandatlı seçki dairələri üzrə namizədlər siyahısına bitərəflərlə yanaşı, 33 siyasi partiyanı təmsil edən vətəndaşlar da daxil edilmişdi. Bu dairələr üzrə irəli sürülmüş namizədlərin 63,3%-ni siyasi partiyaların üzvləri, 36,7%-ni bitərəflər təşkil edirdi. Azərbaycanda qanunvericiliyə uyğun surətdə fəaliyyət göstərən siyasi partiyalardan 14-ü seçkilərdə proporsional sistem üzrə iştirak etmək üçün Mərkəzi Seçki Komissiyasına müraciət etmişdi. Onlardan 9-u seçici imzalarının toplanmasında ciddi pozuntulara yol verdiklərinə və qeyri-düzgün məlumatlar təqdim etdiklərinə görə vahid namizədlər siyahılarını qeydiyyatdan keçirməyə nail olmamış, yalnız 5-i bildiriş sənədlərini qanunun tələblərinə uyğun tərtib və təqdim edərək seçkiyə buraxılmışdı. Proporsional seçki sistemi üzrə seçkilərdə iştirak edən siyasi partiyaların və siyasi partiyalar blokunun əsas namizədlər siyahılarında olan nümayəndələri 25 deputat mandatı uğrunda rəqabət aparırdılar. Proporsional seçki üzrə bülletendə sıralama belə olmuşdur: Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası Proporsional seçki üzrə Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi: Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası Proporsional seçki üzrə Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi: Müsavat Partiyası Proporsional seçki üzrə Müsavat Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi: Yeni Azərbaycan Partiyası Proporsional seçki üzrə Yeni Azərbaycan Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi: Beləliklə, 5 noyabr 2000-ci il tarixində ikinci çağırış Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər keçirildi. Nəticələr belə idi: Seçki dairələrinin seçki məntəqələri üzrə seçici siyahılarındakı seçicilərin ümumi sayı – 4.212.915 Seçki günü seçicilərə verilmiş seçki bülletenlərinin sayı – 3.000.198 Etibarlı hesab edilmiş seçki bülletenlərinin sayı – 2.897.864Birmandatlı seçki dairələri üzrə Milli Məclisə 88 deputat seçilmişdir. Vahid çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə isə seçkilərin nəticələri və siyasi partiyalar, siyasi partiyalar bloku arasında deputat mandatlarının bölüşdürülməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının 2000-ci il 17 noyabr tarixli protokolu ilə digər göstəricilərlə birlikdə deputat mandatlarının bölüşdürülməsində iştirak edən siyasi partiyaların hər birinin vahid namizədlər siyahısının lehinə verilmiş səslərin sayı belə idi: Yeni Azərbaycan Partiyası – 1.809.801 Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası – 313.059 Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası – 182.777 Azərbaycan Kommunist Partiyası – 182.029Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə vahid çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə Yeni Azərbaycan Partiyasından – 16, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasından – 4, Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasından – 3 və Azərbaycan Kommunist Partiyasından 2 deputat seçilmişdi. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi vahid çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə noyabrın 5-də keçirilmiş seçkilərə dair Mərkəzi Seçki Komissiyası tərəfindən müəyyənləşdirilmiş nəticələri təsdiq etdi. Təkrar seçki günü, yəni yanvarın 7-də 163 beynəlxalq müşahidəçi 400-dən artıq seçki məntəqəsində seçkiləri müşahidə etmişdi. Müşahidəçilər arasında Avropa Şurası Parlament Assambleyasının 13 və ATƏT-in Parlament Assambleyasının 5 nümayəndəsi, ""Aqo"" qrupunun 5 üzvü vardı. Təkrar seçkilərdə adları seçki bülletenlərinə daxil edilmiş 76 namizəddən 37-si doqquz siyasi partiyanın nümayəndəsi idi. Ümumiyyətlə, ikinci çağırış Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə birmandatlı 99 seçki dairəsi üzrə 5 noyabr 2000-ci il seçkilərində və 7 yanvar 2001-ci ildə keçirilmiş təkrar seçkilərdə 4.964 seçki məntəqəsinin seçici siyahılarında olan seçicilərin 68,93%-i iştirak etmişdi. 2.926.904 seçki bülleteni etibarlı hesab olunmuş, adları seçki bülletenlərində olan namizədlərin lehinə 2.888.813 nəfər, əleyhinə isə 38.091 nəfər səs vermişdi. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçilmiş deputatların siyasi partiyalar üzrə təmsilçiliyi belə idi: Seçilmiş deputatların 61-nin namizədliyi siyasi partiyalar, 52-si özləri və 11-i seçicilərin təşəbbüs qrupları tərəfindən irəli sürülmüşdü. 2000-ci il seçkilərində 11 seçki dairəsində seçki nəticələri ləğv edilmişdir. 7 yanvar 2001 tarixində bu seçki dairələrində təkrar seçkilər keçirilmişdir. Boşalan yerlər üçün 16 noyabr 2001-ci, 2002-ci, 5 mart 2003-cü, 19 oktyabr 2004-cü illərdə əlavə və ya yeni seçkilər keçirilmiş sırasıyla 2, 3, 3, 3 millət vəkili seçilmişdir. Qanun pozuntuları Seçkilər zamanı seçki prosesinə qanuna zidd müdaxilə etdiklərinə, seçicilərin öz iradəsini azad və sərbəst ifadə etməsinə maneçilik törətdiklərinə və seçki komissiyalarının fəaliyyətinə təzyiq göstərdiklərinə görə Bakı şəhərinin Yasamal rayonu İcra hakimiyyətinin başçısı Arif Ağayev, Hacıqabul rayonu İcra hakimiyyətinin başçısı Ağababa Qasımov və İmişli rayonu İcra hakimiyyətinin başçısı Əli Məmmədov Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 27 noyabr 2000-ci il tarixli Sərəncamı ilə tutduqları vəzifədən azad edilmişdirlər. Azərbaycan müxalifəti: AXCP islahatçılar qanadı lideri Əli Kərimli, AXCP klassiklər qanadı lideri Mirmahmud Fəttayev, ALP lideri Lalə Şövkət, Müsavat lideri İsa Qəmbər, AXP lideri Pənah Hüseyn, ADP-nin sədr müavini Sərdar Cəlaloğlu, Çingiz Qənizadə və başqaları toplanaraq seçki nəticələrinin qəbul olunmadığı haqqında 14 noyabr 2000-ci il tarixində protokol imzalandı. Daha sonra mitinqlər keçirildi. Xarici keçidlər lalashevket.az",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=308547
-2000-ci il problemi,"Y2K problemi, Y2K qorxusu, minillik səhvi, Y2K xətası, Y2K səhvi, və ya sadəcə Y2K kimi tanınan 2000-ci il problemi — 2000-ci ildən sonra təqvim məlumatlarının formatlanması və saxlanması ilə bağlı ortaya çıxmış kompüter xətası. Bir çox proqramlar dörd rəqəmli illəri yalnız son iki rəqəmlə göstərirdi və bu da onu 2000-ci ili 1900-cü ildən fərqləndirməz hala gətirirdi. Kompüter sistemlərinin tarixləri düzgün ayırd edə bilməməsi kompüterdən asılı sənayelər üçün dünya miqyasında infrastrukturu çökdürmək potensialına malik idi. Əsrin əvvəlinə (minilliyə) gedən illərdə ictimaiyyət tədricən Y2K xətasından xəbərdar oldu və ayrı-ayrı şirkətlər səhvin vurduğu qlobal zərərin aradan qaldırılması üçün 400 milyon ilə 600 milyard dollar arasında bir şeyin lazım olacağını proqnozlaşdırdılar. Səhvlərin potensial təhlükələri ilə bağlı aydınlığın olmaması bəzilərini qida, su və odlu silah ehtiyatı toplamağa, ehtiyat generatorlar almağa və kompüterin yaratdığı apokalipsis ərəfəsində böyük məbləğdə pul çıxarmağa səbəb oldu.Yayılmış məlumatların əksinə olaraq, 2000-ci ildə bir neçə böyük səhv baş verdi. Y2K remediasiya səyinin tərəfdarları bunun ilk növbədə bir çox kompüter proqramçılarının və informasiya texnologiyaları mütəxəssislərinin qabaqlayıcı hərəkətləri ilə bağlı olduğunu müdafiə etdilər. Bəzi ölkələrdəki bəzi şirkətlər və təşkilatlar, problemi həll etmək üçün kompüter sistemlərini yoxlamış, təmir etmiş və təkmilləşdirmişdilər. Birləşmiş Ştatlarda zərəri minimuma endirmək üçün səylər təşkil edən ABŞ prezidenti Bill Klinton Y2K-nı ""21-ci əsrin ilk çağırışı uğurla qarşılandı"" kimi qeyd etdi və hadisə ilə bağlı retrospektivlər, adətən, gözlənilən fəlakətin qarşısını almaq üçün çalışan proqramçıları təriflədi. Xarici keçidlər Center for Y2K and Society Records, International Y2K Cooperation Center Records, 1998–2000 Preparing for an Apocalypse: Y2K BBC: Y2K coverage In The Beginning there Was the Nerd The Surprising Legacy of Y2K The Yawn of a New Millennium CBC Digital Archives – The Eve of the Millennium How the UK coped with the millennium bug ""Time running out for PCs at big companies""—CNN",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=495518
-2000-ci ildə (rəsm seriyası),"2000-ci ildə (fr. En L'An 2000) - Fransada XX əsrdə yaranmış mədəni fikir cərəyanı. XX əsr Fransasında yaşayan insanlar 100 il sonra yaşadıqları ölkədə hansı yenilik və dəyişikliklərin ola biləcəyi ilə maraqlanırdılar. İnsanları əsasən texniki sahədə baş verə biləcək yeniliklər maraqlandırırdı. Bu barədə olan fikirlər dönəmin müxtəlif rəssamları tərəfindən təsvir edilmişdir. Fransız rəssamı (fr. Jean-Marc Côté) tərəfindən 1899, 1900 və 1901-ci illərdə dərc edilən şəkillər XX əsr Fransız insanın 100 il sonrakı həyat barədə olan düşüncələrini daha açıq bir formada izah edir. XXI əsrdə təsvir edilən Fransa",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=379600
-2000-ci illər,"2000-ci illər — Qriqori təqvimində 2000-ci il yanvarın 1-də başlayan və 2009-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Vacib hadisələr Dotkom köpüyü Rəngli inqilablar Qızılgül inqilabı Narıncı inqilab Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı. Avrasiya İqtisadi Qrupu Əfqanıstan müharibəsi (2001-2014) İraq müharibəsi (2003-2011) Donuz qripi pandemiyası (2009) Livan müharibəsi (2006) Rusiya-Gürcüstan müharibəsi (2008) Azərbaycanda Bakı zəlzələsi (2000) ""Merkuri-2"" bərəsinin qəzaya uğraması Heydər Əliyevin ölümü və dəfni Qara kəmər (əməliyyat) An-140 qəzası (2005) Bakıdakı Əbu Bəkr məscidində terror Qartal (əməliyyat) Birinci Azərbaycan Antarktida ekspedisiyası Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasında terror hadisəsi Kino və televiziya Siyasətçilər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=567898
-2000-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı,"102 an (film, 2000) (sənədli film) Abbas və Gülgəz (film, 2000) (sənədli-bədii serial) Adi əhvalatlar (film, 2000) (tammetrajlı bədii film) Ağ kətandakı adam (film, 2000) (tammetrajlı sənədli film) Asəf Zeynallı (film, 2000) (qısametrajlı sənədli film) Ayna (film, 2000) (qısametrajlı bədii film) Azərbaycan çinisi (film, 2000) (qısametrajlı sənədli film) Bağdada putyovka var... (film, 2000) (tammetrajlı film-tamaşa) Çalalar (film, 2000) (cizgi filmi) Dədə Qorqud dünyası (film, 2000) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Əshabi-Kəhf (film, 2000) (qısametrajlı sənədli film) Kinorejissor Arif Babayev (film, 2000) (qısametrajlı sənədli film) Sifarişçi (film, 2000) (qısametrajlı bədii film) Ağdamlı günlərimiz (film, 2001) (qısametrajlı sənədli film) Aləmdə qalan səs (film, 2001) (sənədli film) Ana duasından başlanan yol (film, 2001) (qısametrajlı sənədli film) Apreldən əvvəl may... Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (film, 2001) (tammetrajlı sənədli film) Aşıq Veysəl (film, 2001) (qısametrajlı sənədli film) Atəşgah (film, 2001) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (film, 2001) (qısametrajlı sənədli film) Etimad telefonu (film, 2001) (tammetrajlı bədii film) Şəhidlik zirvəsi (film, 2001) (qısametrajlı sənədli film) Yuxu (film, 2001) (tammetrajlı bədii film) 80 kilometr yerin altı ilə (film, 2002) (qısametrajlı sənədli film) 130-cu mövsüm (film, 2002) (qısametrajlı sənədli film) Addım, addım (film, 2002) (qısametrajlı sənədli film) Adi iş günü (film, 2002) (qısametrajlı sənədli film) Axırıncı aşırıma qədər (film, 2002) (qısametrajlı sənədli film) Ali məqam (film, 2002) (qısametrajlı sənədli film) Ali sevgi (film, 2002-2003) (ikiseriyalı sənədli film) Altay Məmmədov (film, 2002) (sənədli film) Altıncı hiss (film, 2002) (qısametrajlı sənədli film) And (film, 2002) (qısametrajlı sənədli film) At igidin qardaşıdır (film, 2002) (qısametrajlı sənədli film) Ata arzusu (film, 2002) (sənədli film) Atillanın atlıları (film, 2002) (tammetrajlı film-tamaşa) Ay duman, gəl get... (film, 2002) (qısametrajlı sənədli film) Ayrılıq bir dənizmiş... (film, 2002) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan faunası: Qafqaz gürzəsi (film, 2002) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan mətbəxi (film, 2002) (sənədli film) Azərbaycan üzümü (film, 2002) (qısametrajlı sənədli film) Cavanşir (film, 2002) (cizgi filmi) Dağın nəvəsi (film, 2002) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Hacı Qara (film, 2002) (tammetrajlı bədii film) Gəlinlər (film, 2002) (tammetrajlı bədii televiziya filmi) Güllələnmə təxirə salınır!... (film, 2002) (tammetrajlı bədii film) Kinorejissor Həsən Seyidbəyli (film, 2002) (qısametrajlı sənədli film) Odla qol-boyun (film, 2002) (qısametrajlı bədii film) Ovsunçu (film, 2002) (tammetrajlı bədii film) Torpaq (film, 2002) (cizgi filmi) 40-cı qapının qıfılı (film, 2003) (qısametrajlı sənədli film) 63-ün tutqun payızı (film, 2003) (qısametrajlı sənədli film) Ağ rəngin musiqisi (film, 2003) (qısametrajlı sənədli film) Ağ rəngin simfoniyası (film, 2003) (qısametrajlı sənədli film) Amerika-Gürcüstan hərbi yolu (film, 2003) (sənədli film) Aşıq Məhəmməd Sadaxlı (film, 2003) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan çayı (film, 2003) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan müasir tətbiqi sənət ustaları (film, 2003) (sənədli film) Bahar ömürlü insan (film, 2003) (qısametrajlı sənədli film) Doğma diyar (film, 2003) (sənədli film) Erməni terroru (film, 2003) (qısametrajlı sənədli film) Kitabi Dədə Qorqud. Basat və Təpəgöz (film, 2003) (cizgi filmi) Neft (film, 2003) (qısametrajlı sənədli film) Səma şairi (film, 2003) (sənədli film) 70-dən 1-ə... 1-dən 70-ə (film, 2004) (qısametrajlı sənədli film) 100 gün sonra (film, 2004) (sənədli film) 106 nömrəli avtobusda partlayış (film, 2004) (qısametrajlı sənədli film) Abşeron lövhələri (film, 2004) (qısametrajlı sənədli film) Ağ adam (film, 2004) (qısametrajlı sənədli film) Almas Yıldırım (film, 2004) (tammetrajlı sənədli-bədii film) Altıncı (film, 2004) (qısametrajlı sənədli film) Arxada qalmış gələcək (film, 2004) (tammetrajlı bədii film) Azərbaycan naminə! (film, 2004) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycana xoş gəlmisiniz! (film, 2004) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanda pravoslavlıq (film, 2004) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın gücü (film, 2004) (qısametrajlı sənədli film) Bahar oğlu (film, 2004) (tammetrajlı sənədli film) Fikrət Əmirov (film, 2004) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Haray (film, 2004) (qısametrajlı sənədli film) Küçələrə su səpmişəm (film, 2004) (tammetrajlı bədii film) Qızıl (film, 2004) (cizgi filmi) Məkanın melodiyası (film, 2004) (tammetrajlı bədii film) Milli bomba (film, 2004) (tammetrajlı bədii film) Adam ol! (film, 2005) (tammetrajlı bədii film) Akademik Heydər Hüseynov (film, 2005) (qısametrajlı sənədli film) Akademik Yusif Məmmədəliyev (film, 2005) (qısametrajlı sənədli-bədii film) Alovlardan keçən ömür (film, 2005) (qısametrajlı sənədli film) Ana qaz (film, 2005) (qısametrajlı bədii film) Azərbaycan faşizmlə üz-üzə (film, 2005) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan naminə (film, 2005) (qısametrajlı sənədli film) Bakı bağları (film, 2005-2007) (sənədli serial) Bakı Xoreoqrafiya Məktəbi 2005 (film, 2005) (qısametrajlı sənədli film) Ərazi (film, 2005) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Girov (film, 2005) (tammetrajlı bədii film) Xəzər gəlini (film, 2005) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Keçid (film, 2005) (qısametrajlı sənədli film) Qarğa balası və özgə yuvası (film, 2005) (cizgi filmi) (Filmi izlə) Qədim Azərbaycan abidələri (film, 2005) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Qobustan (film, 2005) (sənədli film) Narahat adam (film, 2005) (tammetrajlı sənədli film) Unudulmuş qəhrəman (film, 2005) (qısametrajlı sənədli film) Üç qız (film, 2005) (tammetrajlı bədii film) Yalan (film, 2005) (tammetrajlı bədii film) 102 haqqında 13 (film, 2006) (qısametrajlı sənədli film) Adam ol! 2 (film, 2006) (tammetrajlı bədii film) Adsız məzar (film, 2006) (qısametrajlı sənədli film) Ağ-qara reportaj (film, 2006) (qısametrajlı sənədli film) Ağaxan (film, 2006) (qısametrajlı sənədli film) Ailəm (film, 2006) (üçseriyalı bədii film) Arpaçay (film, 2006) (qısametrajlı sənədli film) Atama deyərəm (film, 2006) (qısametrajlı bədii süjet - ""Məzməzə"") Ayna (film, 2006) (cizgi filmi) Azərbaycan... Əbədiyyət yolu (film, 2006) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan xəritəsi (film, 2006) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan Respublikasının mayakları (film, 2006) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycana namus və sevgiylə (film, 2006) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanda rus icmaları (film, 2006) (qısametrajlı sənədli film) Babadağ (film, 2006) (qısametrajlı sənədli film) Çalış, nəfəs alma (film, 2006) (qısametrajlı bədii film) Çıxış (film, 2006) (qısametrajlı sənədli film) Əlvida, cənub şəhəri (film, 2006) (tammetrajlı bədii film) Günəş şəhəri (film, 2006) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Heydər Əliyev. Dünyaya pəncərə (film, 2006) (qısametrajlı sənədli film) Lal çinar (film, 2006) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Mərhəmət məqamı (film, 2006) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Rəssam ömrünün palitrası. Xalq rəssamı Böyükağa Mirzəzadə (film, 2006) (qısametrajlı sənədli film) 0:1... (film, 2007) (qısametrajlı bədii film) 7 il sizinlə (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) 9 nömrəli oyunçu (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) Abbas Səhhət (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) Adam ol! 3 (film, 2007) (bədii serial) Afurca nağılı (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) Akademik Adilə Namazova (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) Aqil Əliyev. Böyük alim, böyük insan (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) Alim (film, 2007) (tammetrajlı sənədli film) Anamın duaları (film, 2007) (tammetrajlı sənədli film) Arzularını çəkən rəssam (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) Aşıq Pənah (film, 2007) (qısametrajlı sənədli-bədii film) Avqust sazağı (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan metrosu 40 (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın mədəni irsinə qarşı müharibə (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) Bağ yerində (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) Biz qayıdacağıq (film, 2007) (tammetrajlı bədii film) Cavid ömrü (film, 2007) (tammetrajlı bədii film) Ev (film, 2007) (qısametrajlı bədii film) Heydər Əliyev. Azərbaycan mədəniyyətinin hamisi (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Heydər Əliyev. Vətənin keşiyində (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) İstanbul tətili (film, 2007) (tammetrajlı bədii film) Qafqaz (film, 2007) (tammetrajlı bədii film) Qobustana qayıdış (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Qrinviç meridianından... kənarda (film, 2007) (qısametrajlı bədii film) Məhkumlar (film, 2007) (tammetrajlı bədii film) Mərhəmətin dadı (film, 2007) (qısametrajlı cizgi filmi) Monoloq (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Nəfəs (film, 2007) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) ""Ömrümdə izlər"". İsa Muğanlı (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Ömrün rəngləri. Xalq rəssamı Oqtay Sadıqzadə (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) Pəri qala (film, 2007) (qısametrajlı bədii film) Rənglərin sehrli dünyası (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) Səhra gülü (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Sirat körpüsü (film, 2007) (tammetrajlı bədii film) Şəki. Tarixin naxışları (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) 40-cı qapı (film, 2008) (tammetrajlı bədii film) 125 illik yol (qısametrajlı sənədli film) 125 yaşlı sənət məbədi (qısametrajlı sənədli film) Abşeron gizlinləri (film, 2008) (qısametrajlı sənədli film) Axıska türkləri (film, 2008) (tammetrajlı sənədli film) Akademik Validə Tutayuq (film, 2008) (qısametrajlı sənədli film) Aktyor təbəssümü (film, 2008) (qısametrajlı sənədli film) Anarın anları (film, 2008) (tammetrajlı sənədli film) Anlama... (film, 2008) (qısametrajlı bədii film) Aşiqlər (film, 2008) (qısametrajlı sənədli-bədii film) Ayrılıq imiş (film, 2008) (tammetrajlı bədii film) Azarkeş (film, 2008) (tammetrajlı bədii film) Azərbaycan qalaları (film, 2008-2010) (sənədli serial) Azərbaycan motivləri (film, 2008) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan: Tarixdən səhifələr (film, 2008) (üçseriyalı sənədli film) Bakı milyonçuları. Ağa Musa Nağıyev (film, 2008) (qısametrajlı sənədli film) Cabbar Qaryağdıoğlu (film, 2008) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Dua (film, 2008) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Düyün (film, 2008) (qısametrajlı bədii film) Günaydın, mələyim! (film, 2008) (tammetrajlı bədii film) Həqiqətin özü (film, 2008) (tammetrajlı sənədli film) Hökmdarın taleyi (film, 2008) (tammetrajlı bədii film) Qala (film, 2008) (tammetrajlı bədii film) Qanadlarıma sığal çək (film, 2008) (qısametrajlı bədii film) Qocalar (film, 2008) (qısametrajlı bədii film) Lahıc ritmləri (film, 2008) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Milli kitabxana (film, 2008) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Nəğməli ömür (film, 2008) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Nuş olsun! (film, 2008) (cizgi filmi) (Filmi izlə) Seçilən (film, 2008) (tammetrajlı bədii film) Siçan və pişik (film, 2008) (cizgi filmi) Sofya (film, 2008) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Təxəllüsü ""Mixaylo"" (film, 2008) (qısametrajlı sənədli film) Üçüncü zəng (film, 2008) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Yalançılar (film, 2008) (qısametrajlı bədii film) 2 (film, 2009) (qısametrajlı bədii film) 1915-ci il erməni saxtakarlığının başlanğıcı (film, 2009) (qısametrajlı sənədli film) 100000 AZN (film, 2009) (tammetrajlı bədii film) Abşeron abidəsi (film, 2009) (qısametrajlı sənədli film) Acılar bitməz (film, 2009) (tammetrajlı bədii film) Allaha şükür (film, 2009) (tammetrajlı sənədli film) Aran nağılı (film, 2009) (qısametrajlı sənədli film) Arxası qibləyə (film, 2009) (qısametrajlı bədii film) Azərbaycan xalçası (film, 2009) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan memarlığı (film, 2009) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan mətbəxinin rəngləri (film, 2009) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan muğamı (film, 2009) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan musiqisi (film, 2009) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan – odlar yurdu (film, 2009) (tammetrajlı sənədli film) Azərbaycan rəngkarlığının kraliçası (film, 2009) (qısametrajlı sənədli film) Bacanaqlar (film, 2009) (bədii serial) Bir addım (film, 2009) (qısametrajlı bədii film) Cavad xan (film, 2009) (tammetrajlı bədii film) Cəsur təyyarə (film, 2009) (cizgi filmi) (Filmi izlə) Daşatan (film, 2009) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Dədələr yolu (film, 2009) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Dünən qəfildən gəldi (film, 2009) (qısametrajlı bədii film) Ey həyat, sən nə qəribəsən (film, 2009) (tammetrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Əsrlərin daş kitabəsi (film, 2009) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Xeyirxah kirpi (film, 2009) (cizgi filmi) (Filmi izlə) İkinci ömür (film, 2009) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Kazım Qarabəkir paşa (film, 2009) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Koramal (film, 2009) (qısametrajlı bədii film) Kuklalar (film, 2009) (tammetrajlı bədii film) Qarabağdır Azərbaycan (film, 2009) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Laplandiyalı qonaq (film, 2009) (tammetrajlı televiziya film-tamaşası) Leninə məktub (film, 2009) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Ölüm növbəsi (film, 2009) (tammetrajlı bədii film) Parisli azərbaycanlı. Ramiz Abutalıbov (film, 2009) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Pillələr (film, 2009) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Psixiatr (film, 2009) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Saat (film, 2009) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=126645
-2000/2001 Azərbaycan Kuboku,2000-01 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun onuncu mövsümüdür. 2000-01 mövsümündə 24 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=248575
-20000 (ədəd),"İyirmi min — say sistemində ədədlərdən biridir. On doqquz min doqquz yüz doxsan doqquzdan sonra, iyirmi min birdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=154000
-2000 (ədəd),"İki min — say sistemində ədədlərdən biridir. Min doqquz yüz doxsan doqquzdan sonra, iki min birdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=153987
-2000 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2000 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2000; fr. Concours Eurovision de la chanson 2000) — sayca 45-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Şarlotta Nilssonun ifa etdiyi ""Take Me to Your Heaven"" adlı mahnı ilə 1999 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2000-ci ildə İsveç dördüncü dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə İsveçin paytaxtı Stokholm şəhərində Ericsson Globe arenasında keçirilmişdir. Müsabiqə 2000-ci ilin 13 may tarixində baş tutmuşdur. 2000-ci ildə Avroviziyada son beş ildə ən aşağı nəticələr göstərmiş beş ölkə Bosniya və Herseqovina, Litva, Polşa, Portuqaliya və Sloveniya müsabiqədən kənarlaşdırılmışdır. Müsabiqədən kənarlaşdırılan ölkələri isə Finlandiya, İsveçrə, Makedoniya, Rumıniya və Rusiya əvəz etmişdir. Rusiya iki illik, Finlandiya, İsveçrə, Makedoniya və Rumıniya isə bir illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri qaytarılmışdır. 2000-ci ildə eyni zamanda Latviya ilk dəfə Avroviziyaya qoşulmuşdur. Ümumilikdə 24 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2000-də Danimarka təmsilçiləri Olsen Brothers dueti ifa etdikləri ""Fly on the Wings of Love"" adlı mahnı ilə müsabiqənin qalibi seçilmişdir. Bu sonuncu dəfə Avroviziyada 1963-cü ildə Qrete və Yörqen İnqmann duetinin təmsilində qalibiyyət əldə etmiş Danimarkanın müsabiqədə ikinci qələbəsi idi. Avroviziya 2000-in yadda qalan məqamlarından biri İsrail təmsilçilərinin ifası idi. Ölkəni təmsil edən ""PingPong"" qrupu səhnədə İsrail və Suriya bayraqlarını birlikdə dalğalandırmış və performansın sonunda qrupun iki kişi üzvü öpüşmüşdürlər. Qrupun üzvləri həmin performansın əsas məqsədinin dünyaya barış və bərabərlik mesajı vermək olduğunu bildirmişdirlər. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=51602
-2000 Formula-1 mövsümü,"Formula 1-in 51-ci mövsümü — 17-ci qran-pri idi və martın 12-dən 22-dək davam etmişdir. Mixael Şumaxer dünya çempionu olmuş, Konstruktorlar Kubokunu Ferrari komandası qazanmışdı. Xarici keçidlər formula1.com – 2000 official driver standings (archived) formula1.com – 2000 official team standings (archived) 2000 Formula One Sporting Regulations Retrieved from web.archive.org on 4 June 2012 2000 Formula One Technical Regulations Retrieved from web.archive.org on 4 June 2012",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=587612
-2000 KONKAKAF Qızıl Kuboku,2000 KONKAKAF Qızıl Kuboku (ing. 2000 CONCACAF Gold Cup) — 2000-ci ilin 12 – 27 fevral tarixləri arasında ABŞ-də təşkil olunmuş sayca beşinci KONKAKAF Qızıl Kuboku. Turnirin qalibi final matçında Kolumbiya milli futbol komandasını 2–0 hesabı ilə məğlub etmiş Kanada milli futbol komandası olmuşdur. Komandaların statistikası Xarici keçidlər Award Winners Arxivləşdirilib 2005-03-15 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=478666
-2000 Yay Olimpiya Oyunları,"Olimpiadanın açılışı Rekord olaraq 199 ölkə stadiona girdi, Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin üzvü olan Əfqanıstan iştirak etmirdi. Ən yadda qalan səhnə, ağ arxa plan üzərində mavi bir Koreya yarımadası xəritəsi olan formada hazırlanmış birlik bayrağı ilə,Şimali Koreya və Cənubi Koreya bir komanda olaraq səhnəyə girmələri idi. Şərqi Timordan 4 atlet ölkələrinin keçid mərasimində yer aldılar. Ölkənin beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin olmamağına baxmayaraq, onların da Olimpiya Bayrağı altında yarışmaqlarına icazə verildi. Ümumi qubernator Sir William Dearner oyunların açılışını etdi. Olimpiya bayrağını meydanda səkkiz rəsmi avstraliyalı Olimpiya çempionları tərəfindən daşıdı:Bill Roycroft, Murray Rose, Liane Tooth, Gillian Rolton, Marjorie Jackson, Lorraine Crapp, Michael Wenden və Nick Green Olimpiya Bayrağının daşınması boyunca Olimpiya Marşı səsləndi. Açılış mərasimi Olimpiya Məşəlinin yandırılması ilə qurtardı. Rəsmi Avstraliya Olimpiya Çempionu Herb Elliott Olimpiya məşəlini stadiona gətirdi. Sonra qadınların Olimpiya Oyunlarının işitirakının 100 ilinin tama olması münasibətilə rəsmi avstraliya qadın Olimpiya çempionları: Betty Cuthbert, Raelene Boyle, Dawn Fraser, Shirley Strickland , Shane Gould ve Debbie Flintoff-King məşəli stadiona gətirdi və məşəli yandıracaq Cathy Freemana verdilər, o da məşəli qazanın içindəki alov çəmbərinə tutuşdurdu. Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı Həmçinin bax Batut gimnastikası 2000 Yay Olimpiya Oyunlarında — (Qadınlar, fərdi)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=87852
-2000 Yay Paralimpiya Oyunları,"2000 Yay Paralimpiya Oyunları 2000-ci il oktyabrın 18-dən 29-dək keçirilib. 18 idmanda yarışaraq, 561 mükafat seti oynanıb. Talisman - kərtənkələdir. Bunlar cənub yarımkürəsində ilk Paralimpiya oyunları idi. İştirakçı ölkələr Müsabiqələrə 122 ölkədən 3879 idmançı (2889 kişi, 990 qadın) gəldi. Həmçinin bax 2000 Yay Olimpiya Oyunları Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=517058
-2000 yay Olimpiya oyunları,"Olimpiadanın açılışı Rekord olaraq 199 ölkə stadiona girdi, Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin üzvü olan Əfqanıstan iştirak etmirdi. Ən yadda qalan səhnə, ağ arxa plan üzərində mavi bir Koreya yarımadası xəritəsi olan formada hazırlanmış birlik bayrağı ilə,Şimali Koreya və Cənubi Koreya bir komanda olaraq səhnəyə girmələri idi. Şərqi Timordan 4 atlet ölkələrinin keçid mərasimində yer aldılar. Ölkənin beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin olmamağına baxmayaraq, onların da Olimpiya Bayrağı altında yarışmaqlarına icazə verildi. Ümumi qubernator Sir William Dearner oyunların açılışını etdi. Olimpiya bayrağını meydanda səkkiz rəsmi avstraliyalı Olimpiya çempionları tərəfindən daşıdı:Bill Roycroft, Murray Rose, Liane Tooth, Gillian Rolton, Marjorie Jackson, Lorraine Crapp, Michael Wenden və Nick Green Olimpiya Bayrağının daşınması boyunca Olimpiya Marşı səsləndi. Açılış mərasimi Olimpiya Məşəlinin yandırılması ilə qurtardı. Rəsmi Avstraliya Olimpiya Çempionu Herb Elliott Olimpiya məşəlini stadiona gətirdi. Sonra qadınların Olimpiya Oyunlarının işitirakının 100 ilinin tama olması münasibətilə rəsmi avstraliya qadın Olimpiya çempionları: Betty Cuthbert, Raelene Boyle, Dawn Fraser, Shirley Strickland , Shane Gould ve Debbie Flintoff-King məşəli stadiona gətirdi və məşəli yandıracaq Cathy Freemana verdilər, o da məşəli qazanın içindəki alov çəmbərinə tutuşdurdu. Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı Həmçinin bax Batut gimnastikası 2000 Yay Olimpiya Oyunlarında — (Qadınlar, fərdi)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410570
-2001,"5–20 yanvar — Filippində ikinci xalq inqilabının baş verməsi. Cozef Estradanın hakimiyyətdən devrilməsi. 15 yanvar — Onlayn ensiklopediya olan Vikipediyanın fəaliyyətə başlaması. 22 yanvar — Makedoniyada müharibənin başlanması. (12 noyabr 2001-ci ilədək davam etmişdir). 26–27 aprel — İstanbulda türkdilli ölkə başçılarının VII zirvə toplantısı 28 aprel — Uçuş heyəti T. A. Musabayevdən, Y. M. Baturindən və ilk kosmik turist Dennis Titodan (ABŞ) ibarət Soyuz TM-32 kosmik gəmisinin kosmosa buraxılması. 11 sentyabr — Nyu-Yorkdakı Ümumdünya Ticarət Təşkilatının yerləşdiyi Əkiz Binalara Terrorçulara məxsus təyyarələrin çırpılması. 7 oktyabr — ABŞ-nin Əfqanıstanda hərbi əməliyyatlara başlaması. 3 noyabr — 2001 Nyu-York marafonu 27 noyabr — Hubble teleskopu vasitəsilə ilk dəfə Günəş sistemindən kənarda atmosferin aşkar edilməsi. 17 yanvar — Avropa Şurasının Nazirlər Komitəsi tərəfindən Azərbaycanın təşkilata tamhüquqlu üzv qəbul olunması haqqında qərar qəbul edilməsi. 16 fevral — Azərbaycan Respublikasının BMT-nin ""Təhlükəli (radioaktiv) tullantıların sərhədlərarası daşınmasına və kənarlaşdırılmasına nəzarət haqqında Bazel Konvensiyası""na (1989-cu il martın 22-də qəbul olunub) qoşulması. 25 yanvar – Azərbaycan Respublikasının Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul edilməsi. 17 iyul — ABA televiziya şirkətinin fəaliyyətini dayandırması. 1 avqust — Azərbaycan Respublikası ərazisində bütün idarə və müəssisələrin, dövlət və qeyri-dövlət qurumlarının, Azərbaycan dilində olan bütün nəşrlərin latın qrafikalı əlifbaya keçməsi. 18 avqust — Almaxanım Əhmədli — Aztv-nin solisti, VI Muğam Müsabiqəsinin qalibi, gənc xanəndə. Danilo Mitroviç 18 fevral – Elçin Məmmədov, aktyor və rəssam. 10 may – Sona Bağırova, Azərbaycanın əməkdar jurnalisti. 12 sentyabr- Manaf Süleymanov, yazıçı, tərcüməçi. 29 noyabr — Viktor Astafyev, rus yazıçısı. 22 dekabr - Bürhanəddin Rəbbani - tacik əsilli Əfqanıstan prezidenti.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4710
-2001-02 Azərbaycan Kuboku,2001-02 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun 11-ci mövsümüdür. 2001-02 mövsümündə 19 komanda mükafat üçün mübarizə aparmışdır. Lakin AFFA və klublar arasaında yaranan münaqişəyə görə ölkə kuboku yarımçıq dayandırılmış və klubların qeyri rəsmi oyunları ilə davam etmişdir. Buna baxmayaraq nəticələr rəsmi olaraq hesaba alınmamaqdadır..,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798551
-2001-ci il,"5–20 yanvar — Filippində ikinci xalq inqilabının baş verməsi. Cozef Estradanın hakimiyyətdən devrilməsi. 15 yanvar — Onlayn ensiklopediya olan Vikipediyanın fəaliyyətə başlaması. 22 yanvar — Makedoniyada müharibənin başlanması. (12 noyabr 2001-ci ilədək davam etmişdir). 26–27 aprel — İstanbulda türkdilli ölkə başçılarının VII zirvə toplantısı 28 aprel — Uçuş heyəti T. A. Musabayevdən, Y. M. Baturindən və ilk kosmik turist Dennis Titodan (ABŞ) ibarət Soyuz TM-32 kosmik gəmisinin kosmosa buraxılması. 11 sentyabr — Nyu-Yorkdakı Ümumdünya Ticarət Təşkilatının yerləşdiyi Əkiz Binalara Terrorçulara məxsus təyyarələrin çırpılması. 7 oktyabr — ABŞ-nin Əfqanıstanda hərbi əməliyyatlara başlaması. 3 noyabr — 2001 Nyu-York marafonu 27 noyabr — Hubble teleskopu vasitəsilə ilk dəfə Günəş sistemindən kənarda atmosferin aşkar edilməsi. 17 yanvar — Avropa Şurasının Nazirlər Komitəsi tərəfindən Azərbaycanın təşkilata tamhüquqlu üzv qəbul olunması haqqında qərar qəbul edilməsi. 16 fevral — Azərbaycan Respublikasının BMT-nin ""Təhlükəli (radioaktiv) tullantıların sərhədlərarası daşınmasına və kənarlaşdırılmasına nəzarət haqqında Bazel Konvensiyası""na (1989-cu il martın 22-də qəbul olunub) qoşulması. 25 yanvar – Azərbaycan Respublikasının Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul edilməsi. 17 iyul — ABA televiziya şirkətinin fəaliyyətini dayandırması. 1 avqust — Azərbaycan Respublikası ərazisində bütün idarə və müəssisələrin, dövlət və qeyri-dövlət qurumlarının, Azərbaycan dilində olan bütün nəşrlərin latın qrafikalı əlifbaya keçməsi. 18 avqust — Almaxanım Əhmədli — Aztv-nin solisti, VI Muğam Müsabiqəsinin qalibi, gənc xanəndə. Danilo Mitroviç 18 fevral – Elçin Məmmədov, aktyor və rəssam. 10 may – Sona Bağırova, Azərbaycanın əməkdar jurnalisti. 12 sentyabr- Manaf Süleymanov, yazıçı, tərcüməçi. 29 noyabr — Viktor Astafyev, rus yazıçısı. 22 dekabr - Bürhanəddin Rəbbani - tacik əsilli Əfqanıstan prezidenti.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186255
-2001/2002 Azərbaycan Kuboku,2001-02 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun 11-ci mövsümüdür. 2001-02 mövsümündə 19 komanda mükafat üçün mübarizə aparmışdır. Lakin AFFA və klublar arasaında yaranan münaqişəyə görə ölkə kuboku yarımçıq dayandırılmış və klubların qeyri rəsmi oyunları ilə davam etmişdir. Buna baxmayaraq nəticələr rəsmi olaraq hesaba alınmamaqdadır..,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=295822
-2001: A Space Odyssey (film),"2001: Kosmik Odissey 1968-ci ildə Amerikalı rejissor Stenli Kubrik tərəfindən çəkilmiş elmi-fantastika filmidir. Ssenarisi Artur Klarkın qısa hekayələrindən ilhamlanan film yadplanetlilər tərəfindən yerləşdirilən və insanlıq tarixinə təsir edən bir qayanın kəşfindən sonra 5 kosmonavtın şüurlu kompüter HAL ilə Yupiterə səyahətindən bəhs edir. Film insan təkamülü, ekzistensializm, texnologiya, süni intellekt, və yerdənkənar həyat kimi mövzulara toxunur. Filmdə kosmik səyahətin elmi cəhətdən dəqiq təsviri və misli görülməmiş vizual effektlər xüsusilə diqqət çəkir. Kubrik filmin hekayəsini dialoqdan daha çox görüntülərlə nəql edir. Filmdə Rixard Ştraus, İohan Ştraus, və Aram Xaçaturyan kimi bəstəkarların klassik musiqisi geniş yer alır. 2001 çoxları tərəfindən dünya tarixinin ən önəmli və nüfuzlu filmlərindən biri hesab olunur. Bəziləri filmi müəmmalı və apokaliptik olaraq şərh etsə də, digərləri filmin insanlığa optimist nöqteyi-nəzərdən baxdığını irəli sürüb. 4 kateqoriyada Oskar nominasiyası alan film Vizual Effektlər kateqoriyasında mükafata layiq görülmüşdür. 1991-ci ildə ABŞ Konqres Kitabxanası tərəfindən ""mədəni, tarixi, və ya estetik cəhətdən əhəmiyyətli"" hesab edilən film ABŞ Milli Film Arxivində qorunub saxlanılır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=670393
-2001: Kosmik Odissey,"2001: Kosmik Odissey 1968-ci ildə Amerikalı rejissor Stenli Kubrik tərəfindən çəkilmiş elmi-fantastika filmidir. Ssenarisi Artur Klarkın qısa hekayələrindən ilhamlanan film yadplanetlilər tərəfindən yerləşdirilən və insanlıq tarixinə təsir edən bir qayanın kəşfindən sonra 5 kosmonavtın şüurlu kompüter HAL ilə Yupiterə səyahətindən bəhs edir. Film insan təkamülü, ekzistensializm, texnologiya, süni intellekt, və yerdənkənar həyat kimi mövzulara toxunur. Filmdə kosmik səyahətin elmi cəhətdən dəqiq təsviri və misli görülməmiş vizual effektlər xüsusilə diqqət çəkir. Kubrik filmin hekayəsini dialoqdan daha çox görüntülərlə nəql edir. Filmdə Rixard Ştraus, İohan Ştraus, və Aram Xaçaturyan kimi bəstəkarların klassik musiqisi geniş yer alır. 2001 çoxları tərəfindən dünya tarixinin ən önəmli və nüfuzlu filmlərindən biri hesab olunur. Bəziləri filmi müəmmalı və apokaliptik olaraq şərh etsə də, digərləri filmin insanlığa optimist nöqteyi-nəzərdən baxdığını irəli sürüb. 4 kateqoriyada Oskar nominasiyası alan film Vizual Effektlər kateqoriyasında mükafata layiq görülmüşdür. 1991-ci ildə ABŞ Konqres Kitabxanası tərəfindən ""mədəni, tarixi, və ya estetik cəhətdən əhəmiyyətli"" hesab edilən film ABŞ Milli Film Arxivində qorunub saxlanılır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=657638
-"2001: Kosmik Odissey (film, 1968)","2001: Kosmik Odissey 1968-ci ildə Amerikalı rejissor Stenli Kubrik tərəfindən çəkilmiş elmi-fantastika filmidir. Ssenarisi Artur Klarkın qısa hekayələrindən ilhamlanan film yadplanetlilər tərəfindən yerləşdirilən və insanlıq tarixinə təsir edən bir qayanın kəşfindən sonra 5 kosmonavtın şüurlu kompüter HAL ilə Yupiterə səyahətindən bəhs edir. Film insan təkamülü, ekzistensializm, texnologiya, süni intellekt, və yerdənkənar həyat kimi mövzulara toxunur. Filmdə kosmik səyahətin elmi cəhətdən dəqiq təsviri və misli görülməmiş vizual effektlər xüsusilə diqqət çəkir. Kubrik filmin hekayəsini dialoqdan daha çox görüntülərlə nəql edir. Filmdə Rixard Ştraus, İohan Ştraus, və Aram Xaçaturyan kimi bəstəkarların klassik musiqisi geniş yer alır. 2001 çoxları tərəfindən dünya tarixinin ən önəmli və nüfuzlu filmlərindən biri hesab olunur. Bəziləri filmi müəmmalı və apokaliptik olaraq şərh etsə də, digərləri filmin insanlığa optimist nöqteyi-nəzərdən baxdığını irəli sürüb. 4 kateqoriyada Oskar nominasiyası alan film Vizual Effektlər kateqoriyasında mükafata layiq görülmüşdür. 1991-ci ildə ABŞ Konqres Kitabxanası tərəfindən ""mədəni, tarixi, və ya estetik cəhətdən əhəmiyyətli"" hesab edilən film ABŞ Milli Film Arxivində qorunub saxlanılır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=808973
-2001 Aralıq dənizi Oyunları,"2001 Aralıq dənizi Oyunları — 2001-ci ilin 2–15 sentyabr tarixləri arasında Tunisin eyniadlı şəhərində keçirilmiş on dördüncü Aralıq dənizi Oyunları. Bu oyunlarda 23 ölkədən 3041 atlet iştirak etmişdir. Bu oyunlar Tunisdə, həm də eyni şəhərdə 1967-ci ildən sonra ikinci dəfə keçirilmişdir. Beləliklə də Tunis şəhəri Aralıq dənizi Oyunlarına iki dəfə ev sahibliyi etmiş ilk və hələlik yeganə şəhər tituluna sahib olmuşdur. Xarici keçidlər International Mediterranean Games Committee Results Arxivləşdirilib 2014-06-24 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475266
-2001 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2001 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2001; fr. Concours Eurovision de la chanson 2001) — sayca 46-cı Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Olsen Brothers duetinin ifa etdiyi ""Fly on the Wings of Love"" adlı mahnı ilə 2000 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2001-ci ildə Danimarka ikinci dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə Danimarkanın paytaxtı Kopenhagen şəhərində Parken Stadiumda keçirilmişdir. Müsabiqə 2001-ci ilin 12 may tarixində baş tutmuşdur. 2001-ci ildə Avroviziyada son beş ildə ən aşağı nəticələr göstərmiş yeddi ölkə Avstriya, Belçika, Finlandiya, İsveçrə, Kipr, Makedoniya və Rumıniya müsabiqədən kənarlaşdırılmışdır. Müsabiqədən kənarlaşdırılan ölkələri isə Bosniya və Herseqovina, Litva, Polşa, Portuqaliya, Sloveniya və Yunanıstan əvəz etmişdir. Bu ölkələrdən Yunanıstan iki illik, Bosniya və Herseqovina, Litva, Polşa, Portuqaliya və Sloveniya isə bir illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri qaytarılmışdır. Ümumilikdə 23 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2001-də Estoniya təmsilçiləri Tanel Padar, Deyv Benton və 2XL qrupu ifa etdikləri ""Everybody"" adlı mahnı ilə müsabiqənin qalibi seçilmişdirlər. Bu 1994-cü ildən etibarən Avroviziyada iştirak edən Estoniyanın müsabiqədə ilk qələbəsi idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=51601
-2001 Frankofoniya Oyunları,2001 Frankofoniya Oyunları (fr. IVes Jeux de la Francophonie) — 2001-ci ilin 14–24 iyul tarixləri arasında Kanadanın Ottava və Qatineau şəhərlərində keçirilmiş dördüncü Frankofoniya Oyunları. Bu oyunlarda 51 ölkədən 2400 atlet iştirak etmişdir. Xarici keçidlər Medal winners 2001 at jeux.francophonie.org Arxivləşdirilib 2013-12-24 at the Wayback Machine (fr.) Medal tables at jeux.francophonie.org Arxivləşdirilib 2015-10-06 at the Wayback Machine (fr.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475066
-2001 FİFA Konfederasiyalar Kuboku,"Yaponiya — ev sahibi, 2000 Asiya Kubokunun Çempionu Cənubi Koreya — ev sahibi Meksika — 1999 Konfederasiya Kuboku Çempionu Fransa — 1998 Dünya Kubokunun Çempionu ve 2000 Avropa Kubokunun Çempionu (UEFA) Kanada — 2000 CONCACAF Qızıl Kubok Çempionu (CONCACAF) Braziliya — 1999 Amerika Kubokunun Çempionu (CONMEBOL) Kamerun — 2000 Afrika Kubokunun Çempionu (CAF) Avstraliya — 2000 Okeaniya Kubokunun Çempionu (OFC)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82070
-2001 FİFA Konfederasiyalar Kuboku Finalı,"2001 FİFA Konfederasyalar Kuboku Finalı matçı — 2001-ci il FİFA Konfederasiyalar Kubokunun qalibini müəyyənləşdirmək üçün Yaponiya və Fransa yığmaları arasında keçirilmiş futbol matçı idi. Matç 2001-ci ilin 10 iyun tarixində futbol üzrə Yaponiya və Fransa milli komandaları arasında Yaponiyanın Yokohama şəhərində yerləşən Nissan stadionunda baş tutmuşdur. Matç 30-cu dəqiqədə Frank Leböfin uzun ötürməsindən sonra, qapıçı Yoşikatsu Kavaquçinin xeyli irəli çıxmasından faydalanan Patrik Vieyranın vurduğu qol sayəsində 1-0 hesabı ilə Fransa millisinin xeyrinə bitmişdir. Finala gedən yol Oyunun nəticələri Xarici keçidlər Official Match report Arxivləşdirilib 2012-05-08 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=551485
-2001 Kunlun zəlzələsi,"Kokoxili zəlzələsi olaraq da bilinən Kunlun zəlzələsi, 14 noyabr 2001-ci il tarixində saat 09: 26-da (yerli vaxtla saat 17: 26-da) episentri Kokoxili yaxınlığında, ucqar bir dağlıq bölgədəki Qingay ilə Sincan sərhədinə yaxın bir yerdə meydana gəldi. 7.8 gücündə baş verən bu zəlzələ Çində son on il ərzində ən güclü zəlzələ hesab edilir. Ehtimal olunur ki, əhali sıxlığının çox aşağı olması və çoxmərtəbəli binaların olmaması səbəbindən itki yoxdur. Bu zəlzələ quruda qeydə alınan ən uzun səth qırılması ilə əlaqələndirildi, təxminən 450 km təşkil edir. Tektonik quruluşu Kunlun səth qırılması Tibet yaylasının Avrasiya plitəsindən nisbətən şərqə doğru hərəkətini təmin edən ən böyük sinistral zərbə-sürüşmə quruluşlarından biridir. Bu hərəkət, Hindistan və Avrasiya plitəsi arasında toqquşma ilə əlaqəli qalınlaşmış qabığın zonasının yana yayılması nəticəsində meydana gəlir. Zəlzələ qopması, Bukadaban Feng dağının bölgəsindəki Kunlun fayının qərb ucundakı nisbətən kiçik bir sürüşmə yarıq seqmentində başladı. Qırılma Kunlun fayının əsas zolağı genişlənmiş pilləkən forması ilə şərqə yayılmışdır. Seysmik deformasiyanın bölgəsi (yəni zəlzələ zamanı baş vermişdir) qeyri-adi dərəcədə böyükdür və əsas qırılma izindən 60 km-ə qədər əhəmiyyətli çatlar müşahidə olunur. Bu deformasiya təqribən iki yerdə baş verir. Əsas fay izindən 20 və 60 km təşkil edir. Əvvəlcədən mövcud olan xətlər və geomorfoloji xüsusiyyətlər zəlzələyə səbəb olan yerdəyişmənin mövcud çatlarda meydana gəldiyini göstərir. Seysmik səth qırılması 400 km-dən çox uzanmış və indiyə qədər müşahidə edilən ən uzun kokeysmik səth qırılma zonasına çevrilmişdir. Yayılma sürətinin təhlili göstərir ki, qırılma orijinal seqment boyunca normal bir sürətlə yayılmışdır, lakin genişlənmə pilləkənindən sonra sürətdə S dalğa sürətinin üstünə yüksəlmiş və yayılma dayanana qədər bu sürətlə davam etmişdir. Dəymiş ziyan Bölgənin uzaqlığı səbəbindən ziyan barədə ən çox məlumat zəlzələnin mərkəzindən yüzlərlə kilometr aralıdakı ərazilərdən gəldi. Ən yaxın yaşayış məntəqəsi olan Golmud şəhəri şiddətli bir sarsıntı yaşadığını, ancaq binaların çökmədiyini bildirdi. Qingzang dəmir yolu (Qingay-Tibet dəmir yolu) üçün tikinti sahəsindəki və Qingay-Tibet şossesi boyunca bəzi zərərlərin olduğu bildirildi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=706695
-2001 Nyu-York marafonu,"2001-ci il Nyu-York marafonu (ing. 2001 New York City Marathon) — bazar günü, noyabrın 3-də ABŞ-ın Nyu-York şəhərində sayca 32-ci dəfə keçirilən illik marafon yarışı. Kişilərin elit yarışında efiopiyalı Tesfaye Cifar 2:07:43, qadınların yarışında isə 2:24:21 nəticə ilə keniyalı Marqaret Okayo qalib gəldi. Hər iki nəticə turnir üçün rekord nəticələr oldu. Tesfaye Cifar Nyu-Yorkda qalib gələn ilk efiopiyalı, Okayo isə qadınlar arasında qalib gələn ikinci keniyalı (Teqla Lorupedən sonra) oldu.Əlil arabası yarışlarında kişilər arasında amerikalı Saul Mendoza (1:39:25) və qadınlar arasında italiyalı Françeska Porçellato (2:11:57) qalib gəldilər. Əl velosipedi yarışında israilli Ziv Bar-Şira (1:27:49) və amerikalı Helene Hayns (1:46:22) qalib oldular. Yarışı 16,810 kişi və 6,838 qadın olmaqla 23,648 idmançı başa vurdu.Yarış 11 sentyabr terror aktlarından sonra keçirildi, buna görə də yarışın istiqamət nöqtələri dəyişdirildi, bundan başqa kütləvi iştirak əvvəlki illərlə müqayisədə xeyli azalmışdı. Təhlükəsizliyi təmin etmək üçün 2,800-ə yaxın polis əməkdaşı iş başında idi, yarış yolları üstündə uçuş qadağası zonası yaradılmış və yarış iştirakçılarına yol boyu dayanan tamaşaçılardan su qəbul etməmək tövsiyəsi verilmişdir. Yarışın şüarı ""Biz Birləşik Qaçırıq"" (ing. United We Run) elan olunmuşdur və şəhərin meri Rudolf Culianiyə adətən kişilər arasında son çempion üçün nəzərdə tutulan 1 nömrəli önlük verilmişdir. Kişilər arasında Qadınlar arasında",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=830305
-2001 Qadınlar arasında İslam Oyunları,"Qadınların İslam Oyunları üçüncü 2001-ci il noyabr ayının 2–8 tarixlərində İranın Tehran və Rəşt şəhərlərində keçirilmişdir. Oyunlarda 23 ölkədən 795 idmançı və 84 komanda 15 fərqli idman növündə iştirak etmişdilər. Yarışda 34 ölkə iştirak edirdi, lakin ABŞ-də 11 sentyabr hücumları və Əfqanıstan müharibəsi səbəbiylə beynəlxalq müşahidəçilərin sayı kimi ölkələrin sayı da azaldı. Yarışa 389 hakim və 9 beynəlxalq müşahidəçi nəzarət edirdilər. Ən çox medal qazanan 185 medalla ev sahibi İran oldu, bu da oyunlarda təqdim olunan medalların təxminən yarısı qədər idi. İştirakçılar İdman növləri Yarışda idmançılar 15 müxtəlif idman növündə mübarizə aparırdılar: badminton, basketbol, şahmat, qılıncoynatma, futzal, gimnastika, həndbol, karate, atıcılıq, üzgüçülük, stolüstü tennis, taekvondo, tennis və voleybol. Medal cədvəli",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=625892
-2001 UEFA Superkuboku,"2001 UEFA Superkuboku (ing. 2001 UEFA Super Cup) — 24 avqust 2001-ci ildə Monakodakı II Lui stadionunda keçirilmiş sayca 26-cı UEFA Superkuboku matçı. Superkubok uğrunda 2000/01-ci il mövsümündə ��empionlar Liqasının qalibi olmuş Almaniyanın ""Bayern"" klubu ilə 2000/01-ci il mövsümündə UEFA Kubokunun sahibi olmuş İngiltərənin ""Liverpul"" klubu üz-üzə gəlib. ""Bayern"" Superkubok uğrunda matçda üçüncü dəfə iştirak edirdi, Münhen təmsilçisi buna qədər 1975-ci və 1976-cı illərdə iki dəfə məğlubiyyətlə üzləşmişdi. ""Liverpul"" Superkubokda dördüncü dəfə iştirak edirdi, komanda 1977-ci ildə kuboku qazanmış, 1978-ci və 1984-cü illərdə isə məğlub olmuşdu. Klublar Avropanın iki mövsümi turnirlərində qalib gələrək yarışda çıxış etmək hüququ qazanıblar. Superkubokun hər iki iştirakçısı öz yarışlarının finalında İspaniya komandalarına qalib gəliblər. ""Bayern"" Çempionlar Liqasının finalında ""Valensiya""nı penaltilər seriyasında məğlub edərək qalib olub. ""Liverpul"" isə UEFA Kubokunun finalında ""Deportivo Alaves""i əlavə vaxtda məğlub edərək qələbə qazanıb. Superkubok uğrunda görüş Monakoda yerləşən və 18.523 tamaşaçı tutumuna malik olan II Lui stadionunda oynanılıb. Görüşü stadiondan canlı olaraq, 13.824 tamaşaçı izləyib.""Liverpul"" birinci hissənin 23-cü dəqiqəsində norveçli Yon Arne Riisenin vurduğu qol sayəsində hesabda önə keçib. ""Mersisaydlar"" fasiləyədək üstünlüyünü artıra biliblər — hücumçu Emil Heski fərqlənə bilib. 46-cı dəqiqədə Maykl Ouen hesabı 3:0-a çatdırıb. İkinci hissənin ortalarında ""Bayern"" təşəbbüsə yiyələnməyi bacarıb. 57-ci dəqiqədə yarımmüdafiəçi Hasan Salihamidziç vurulan qollardan birinin əvəzini çıxa bilib, 82-ci dəqiqədə isə Karsten Yanker hesab arasındakı fərqi minimuma endirib. Bununla belə, qalan vaxt ərzində ""Liverpul"" üstünlüyünü əldən verməyərək, tarixdə özünün ikinci Superkubokunu qazanıb. ""Bayern"" 2000/01-ci il mövsümündə Çempionlar Liqasının qalibi olaraq, UEFA Superkubokunda iştirak etmək hüququ qazanıb. Münhen təmsilçisi final görüşündə İspaniyanın ""Valensiya"" klubunu məğlub edib. Milanın ""San Siro"" stadionunda keçirilmiş oyunda hesabı 2-ci dəqiqədə ""Valensiya""nın futbolçusu Qaizka Mendieta açıb. Almanlar qarşılaşmanın 50-ci dəqiqəsində Ştefan Effenberqin penaltidən vurduğu qolla oyunda ""status-kvo""nu bərpa ediblər. Görüşün əsas və əlavə vaxtı 1:1 hesabı ilə başa çatdığından oyunun taleyi penaltilər seriyasında həll olunub. Zərbələri daha dəqiq yerinə yetirən ""Bayern""li futbolçular 5:4 hesabı ilə qalib gəliblər. Bununla da ""Bayern Münhen"" Çempionlar Liqasının dördqat qalibi adını qazanıb. ""Bayern"" Superkubok uğrunda matçda üçüncü dəfə iştirak edirdi, Münhen təmsilçisi buna qədər 1975-ci və 1976-cı illərdə müvafiq olaraq, Kiyev ""Dinamo""suna və ""Anderlext""ə məğlub olmuşdu. Bu görüş alman komandalarının UEFA Superkubokunu qazana bilmələri üçün yeddinci cəhd olub: buna qədər ""Bayern""in iki məğlubiyyətdən savayı, 1992-ci ildə ""Verder Bremen"", 1997-ci ildə ""Borussiya Dortmund"", 1977-ci və 1983-cü illərdə isə ""Hamburq"" məğlubiyyətlə üzləşmişdi.""Liverpul"" isə öz növbəsində UEFA Kubokunun 2000/01-ci il mövsümünün qalibi kimi Superkubokda oynamaq hüququ qazanıb. Dortmunddakı ""Siqnal İduna Park"" stadionunda keçirilmiş final görüşündə İspaniyanın ""Deportivo Alaves"" klubu ilə qarşılaşan ""qırmızılar"" matçın əlavə vaxtında vurulan ""qızıl qol""un hesabına meydandan 5:4 hesablı qələbə ilə ayrılıblar. Bununla da ""mersisaydlılar"" UEFA Kubokunun üçqat qalibi adını qazanıblar. ""Liverpul"" UEFA Superkubokunda dördüncü dəfə çıxış edirdi. Onlar buna qədər 1977-ci ildə ""Hamburq""u məğlub etmiş, 1978-ci və 1984-cü illərdə isə müvafiq olaraq, ""Anderlext"" və ""Yuventus""a məğlub olmuşdular.""Bayern"" və ""Liverpul"" bu oyuna qədər altı dəfə üz-üzə gəlmişdilər: keçirilən altı görüşdə tərəflər hərəyə bir dəfə qələbə qazanmış, dörd oyun isə heç-heçə başa çatmışdı. Klublar ilk dəfə Yarmarkalar Kubokunun 1970/71-ci il mövsümünün dörddəbir final mərhələsində qarşılaşıblar, o zaman ""Liverpul"" Almaniya klubunu ""Enfild""də 3:0 hesabı ilə məğlub etmiş, səfər oyununda isə 1:1 hesablı heç-heçə edərək turnirin yarımfinalına yüksəlmişdi. Klublar növbəti dəfə UEFA Kuboklar Kuboku çərçivəsində qarşılaşıblar. 1971/1972-ci il mövsümünün ikinci mərhələsinin ilk görüşündə tərəflərin heç biri fərqlənə bilməyib, Münhendə keçirilən oyunda isə ""Bayern"" rəqibini 3:1 hesabı ilə məğlub edərək turnirin dörddə bir finalına yüksəlib. Klublar 1974-cü ildən 1978-ci ilədək olan dövr ərzində ikilikdə beş Avropa Çempionlar Kuboku qazanmışdılar. Ona görə də Avropa Çempionlar Kubokunun 1980/81-ci il mövsümünün yarımfinal oyunları xüsusi diqqət mərkəzində idi. ""Enfild""dəki qolsuz heç-heçədən sonra ""Bayern"" cavab matçının favoriti sayılırdı, lakin Münhendə 1:1 hesabı qeydə alınıb, və ""Liverpul"" səfərdə vurduğu qolun hesabına turnirin finalına vəsiqə qazanıb.2001-ci ilin yayında hər iki komandanın heyətində dəyişikliklər baş verib. ""Bayern"" üçün əsas itkilər komandanı tərk edən müdafiəçi Patrik Andersonla yarımmüdafiəçi Mixail Veysinger olub. Münhen təmsilçisi yay ərzində heyətini qvineyalı Pablo Tiam, xorvatiyalı Niko və Robert Kovaç qardaşları və ""Verder Bremen""dən 5 milyon funt sterlinqə alınmış perulu hücumçu Klaudio Pisarro ilə gücləndirib. ""Liverpul"" ""Tottenhem""ə keçən sol cinah müdafiəçisi Kristian Sigenin xidmətlərindən məhrum olub. İngiltərə klubu heyətini iki qapıçı — İrji Dudek və Kris Kirklandla, həmçinin ""Monako""dan alınan norveçli Yon Arne Riise ilə gücləndirib.Hər iki komanda superkubok oyunu öncəsi yeni mövsümdə bir neçə oyun keçirmişdi. ""Bayern"" futbol üzrə Almaniya çempionatı çərçivəsində dörd oyun keçirmişdi. Komanda iki qələbə, bir heç-heçə və bir məğlubiyyətdən sonra turnir cədvəlinin beşinci yerində qərarlaşmışdı. ""Liverpul"" isə mövsümün əvvəlində İngiltərə Superkuboku çərçivəsində ""Mançester Yunayted""lə qarşılaşmış və rəqibini 2:1 hesabı ilə məğlub etmişdi. ""Mersisaydlılar"" eyni hesabla, həmçinin futbol üzrə İngiltərə çempionatının birinci turu çərçivəsində ""Vest Hem Yunayted"" üzərində qələbə qazanmışdılar. Liverpul təmsilçisi bunlardan başqa, 1985-ci ildən bəri ilk dəfə olaraq, Çempionlar Liqasında iştirak etmişdi. ""Liverpul"" üçüncü təsnifat mərhələsi çərçivəsində Finlandiyanın ""Haka"" klubunu iki oyunun nəticəsinə görə 9:1 hesabı ilə darmadağın edərək, turnirin qrup mərhələsinə vəsiqə qazanmışdı. Bu qarşıdurmanın ""Enfild""də baş tutmuş cavab oyunu ""Bayern""lə oyuna üç gün qalmış keçirilmişdi. Matçdan əvvəl 2001-ci il UEFA superkuboku matçı ingilis-alman futbol qarşıdurması şəraitində keçirilirdi: ""Bayern"" və ""Liverpul""un görüşündən bir həftə sonra, 2002 FİFA Dünya Kubokunun seçmə mərhələsi çərçivəsində Almaniya və İngiltərə milli komandaları qarşılaşmalı idilər. Bu oyun ərəfəsində superkubok matçını İngiltərənin o vaxtkı baş məşqçisi Sven-Yoran Eriksson stadiondan canlı izləyib. Hər iki klubun heyətində bu yığmaların təmsilçiləri olub, ""Liverpul""un heyətində Almaniya yığmasının oyunçuları Ditmar Hamann və Markus Babbel, ""Bayern""in heyətində isə superkubok oyununa bir həftə qalmış İngiltərə yığmasının heyətində Niderland yığması ilə yoldaşlıq görüşündə iştirak etmiş Ouen Harqrivz çıxış edirdi. Ditmar Hamann və Markus Babbel üçün bu oyun xüsusi əhəmiyyət daşıyırdı: hər iki futbolçu vaxtilə ""Bayern""in heyətində çıxış etmişdi — Hamann Münhen təmsilçisinin heyətində Almaniya çempionatında 105 oyunda, Babbel isə 182 oyunda forma geyinmişdi. Babbelin sözlərinə görə o, ""Bayern""i tərk etdiyinə görə təəssüflənməyib, çünki inanırdı ki, gənc oyunçulardan ibarət olan və ildən-ilə inkişaf edən ""Liverpul"" komandası daha böyük uğurlara nail ola biləcək.Superkubok matçından əvvəl hər iki komandanın heyətində zədəli futbolçular var idi. ""Bayern""in dörd futbolçusu — Mehmet Şoll, Ştefan Effenberq, Paulo Sercio və Yens Yeremis zədə səbəbindən görüşdə iştirak edə bilməyiblər. ""Liverpul""un heyətində isə dizindən əməliyyat keçirmiş yarımmüdafiəçi Patrik Berger görüşü buraxmalı olub. Axilles vətərindən zədə almış Stiven Cerrardın isə bu qarşılaşmada iştirakı sual altında idi, ancaq ""Liverpul""un yarımmüdafiəçisi yekunda görüşdə iştirak edə bilib. Bundan başqa, komandanın qapıçısı Sander Vesterfeld zədəsini sağaldaraq heyətə qayıdıb.""Bayern"" superkubok matçı öncəsi son görüşünü Bundesliqa çərçivəsində ""Sankt-Pauli"" komandasına qarşı keçirmiş və 2:0 hesabı ilə qalib gəlmişdi. Son görüşlə müqayisədə Münhen təmsilçisinin heyətində bəzi dəyişikliklər baş verib: start heyətində müdafiəçi Samuel Kuffurun əvəzinə Robert Kovaç, hücumçu Karsten Yankerin əvəzinə isə Klaudio Pisarro meydana çıxıb. Həsan Salihamidziç isə zədəli Paulo Sercionu əvəzləyib. Dayaq yarımmüdafiəçisi rolunu Ouen Harqrivz öz üzərinə götürüb. ""Bayern""in start heyəti Çempionlar Liqasının finalı ilə müqayisədə də bir az dəyişib — ""Valensiya""ya qarşı matçda ilk dəqiqələrdən oynayan yalnız 7 futbolçu superkubok oyununa start heyətində çıxıb. ""Liverpul"" 4-4-2 sxemi ilə oynayırdı. Qapını Sander Vesterfeld qoruyurdu. Xətti müdafiənin mərkəzində Sami Hyupyala Stefan Anşo, cinahlarda isə Ceymi Karragerlə Markus Babbel yer almışdı. Yarımmüdafiənin mərkəzində oynayan Ditmar Hamann ehtiyac olduğu halda müdafiəçilərə, Hari Makallister isə hücumçulara kömək etməli idi. Hücumda yer alan Emil Heski - Maykl Ouen cütlüyünə cinahlardan Stiven Cerrardla klubun əsas heyətində ilk rəsmi görüşünə çıxan Yon Arne Riise dəstək verirdi. Jerar Ulyenin komandası ""Bayern""lə müqayisədə daha az dəyişikliklərə məruz qalıb — Denni Mörfini əvəzləmiş Yon Arne Riise, ""mersisaydların"" əsas heyətində UEFA Kubokunun finalında ""Deportivo Alaves"" komandasına qarşı oyunda meydana çıxmayan yeganə oyunçu olub.Superkubok uğrunda görüş Monakoda yerləşən və 18.523 tamaşaçı tutumuna malik olan II Lui stadionunda oynanılıb. Görüşü stadiondan canlı olaraq 13.824 tamaşaçı izləyib. ""Bayern""i təmsil edən azarkeşlər stadionda böyük əksəriyyəti təşkil edirdi. Oyun cümə günü avqustun 24-də yerli vaxtla saat 20:45-də başlayıb. ""Liverpul""u meydana kapitan sarğısıyla müdafiəçi Sami Hyupya, ""Bayern""i isə oyundan bir neçə gün əvvəl UEFA versiyası üzrə Avropanın ən yaxşı qapıçısı mükafatını almış Oliver Kan çıxarıb. Birinci hissə Matçın əvvəlində ""Bayern"" təşəbbüsə yiyələnib, lakin oyunda hesabı açmaq üçün ilk qol şansını İngiltərə komandası yaradıb. Maykl Ouen sağ cinahdan cərimə meydançasında olan Emil Heskiyə ötürmə verib, onun endirdiyi zərbə isə müdafiəçi Tomas Linkeyə tuş gəlib. Tezliklə ""Bayern""in cavab hücumu gəlib, amma Ouen Harqrivzin zərbəsindən sonra top qapı tirinin üstündən keçib. 9-cu dəqiqədə Robert Kovaç Maykl Ouenə qarşı kobud oynadığına görə, hakim cərimə zərbəsi təyin edib. Markus Babbel Hari Makkalisterin cərimə zərbəsindən ötürdüyü topu qəbul edərək zərbə endirib, lakin top qapıdan yan keçib. Oyun tələsik tempdə keçirdi, heç bir komandanın yarımmüdafiəçiləri meydanın mərkəzində üstünlüyü ələ ala bilmirdi. Get-gedə qayda pozuntularının sayı artırdı. 14-cü dəqiqədə portuqaliyalı hakim Vitor Pereyra Hasan Salihamidziç ilə mübarizədə qaydanı pozduğu üçün ""Liverpul""un yarımmüdafiəçisi Ditmar Hamannı sarı vərəqə ilə cəzalandırıb. Birinci hissənin ortalarına doğru ""Bayern""li futbolçular daha inamlı oynamağa başlayıblar və meydanın mərkəzini öz nəzarəti altına ala biliblər. Ancaq Münhenlilər üstünlüyünü qola çevirə bilməyiblər. Əvəzində ""Liverpul"" hesabı açıb. 23-cü dəqiqədə Stiven Cerrard ""Bayern""in müdafiəçilərindən yayınan Maykl Ouenə ötürmə verib, o isə cərimə meydanının daxilinədək irəliləyib və qapı önünə ötürmə verib. Ouenin ötürməsini Yon Arne Riise məhsuldar sonluqla tamamlayaraq, komandasını hesabda önə çıxarıb - 1:0. Bu qol norveçli futbolçunun mersisaydlıların heyətində vurduğu ilk qol kimi tarixə düşüb. Qol epizodu zamanı ""Bayern""in müdafiəsindəki səhv, alman klubunun müdafiə xəttindəki oyunçularının bir yerdə az oynamaqlarından irəli gəlirdi — komandaya yeni gəlmiş Robert Kovaçla Pablo Tiam hələ komandaya tam uyğunlaşa bilməmişdilər.""Liverpul"" vurulmuş qoldan sonra təşəbbüsü ""Bayern""ə verərək əks-hücum taktikası seçib. Qarşılaşmanın 26-cı dəqiqəsində Stiven Cerrard ""Liverpul""un cərimə meydançasının on metr sol tərəfində münhenlilərin müdafiəçisi Biksant Lizarazyuya qarşı kobud oynayıb. Çiriako Sforsanın ötürməsindən sonra ""Bayern""in müdafiəçisi Pablo Tiam zərbə vursa da, top qapının üstündən keçdi. ""Mersisaydların"" cavab hücumu az qala ""Bayern""in qapısına vurulmuş ikinci qolla yekunlaşacaqdı: 31-ci dəqiqədə Emil Heskidən ötürmə alan Maykl Ouen zərbə mövqeyinə çıxaraq qapını yoxlayıb, lakin Oliver Kan təhlükəli zərbəni dəf edə bilib. Oyunun bu məqamına qədər alman klubu ""Liverpul""un qapısı qarşısında yüz faizlik qol vəziyyəti yarada bilməmişdi, ""Liverpul""un müdafiəçiləri münhenlilərin hücumlarının qarşısını ala bilirdilər, müdafiəçilərin arasında xüsusilə Sami Hyupya öz oyunu ilə seçilirdi. ""Liverpul""un qapısı qarşısında ilk qol vəziyyəti görüşün 32-ci dəqiqəsində yarandı. Sağ cinahdan qurulan hücumda münhenlilərin müdafiəçisi Uilli Sanyol Riiseni keçərək topu cərimə meydançasında olan Covanni Elberə ötürdü, lakin sonuncunun zərbəsi qapıdan aralı keçdi. İlk hissənin sonunda ""Liverpul"" daha bir dəfə fərqləndi. Ditmar Hamannın məhsuldar ötürməsindən sonra Emil Heski hesab arasındakı fərqi ikiyə çatdırdı. Bu, birinci hissədə vurulan son qol olduğundan komandalar fasiləyə ""Liverpul""un 2-0 hesablı üstünlüyü ilə yollandılar. İkinci hissə Fasilədə tərəflərin heç biri heyətində dəyişiklik etmədi. Fasilədən sonra oyunun xarakteri dəyişməyib. Münhenlilərin müdafiə xətti birinci hissədə olduğu kimi yenə də rəqibin sürətli hücumçuları ilə mübarizə zamanı səhvlər buraxmağa davam edirdi. Ouen Harqrivz və Uilli Sanyoldan başqa ""Bayern""in əksər oyunçuları meydanda həvəssiz hərəkət edirdilər. Müdafiədə diqqətsiz oyun, həmçinin fərdi səhvlər, ikinci hissənin başlamasından cəmi 13 saniyə sonra ""Bayern""in qapısına vurulmuş üçüncü qolla yekunlaşdı. Müdafiəçi Ceymi Karragerdən meydanın mərkəzindən ötürmə alan Maykl Ouen, topu ram edə bilməyən münhenlilərin müdafiəçisi Pablo Tiamın səhvindən istifadə edib və topu ustalıqla sol ayağı ilə Oliver Kanın qoruduğu qapıdan keçirib. ""Liverpul"" üçüncü qolu vurduqdan sonra müdafiəyə çəkilib. Bu ana qədər mersisaydların qapı çərçivəsinə bir zərbə belə vura bilməmiş Almaniya komandası bundan istifadə edib. ""Bayern"" 57-ci dəqiqədə hesab arasındakı fərqi 2-yə endirməyi bacarıb. Ouen Harqrivzin yerinə yetirdiyi künc zərbəsindən sonra Hasan Salihamidziç topu başla qapıdan keçirib. İkinci hissənin ortalarında hər iki komandanın heyətində futbolçu dəyişiklikləri gerçəkləşib. ""Liverpul""un heyətində İqor Bişçan Stiven Cerrardı, Denni Mörfi isə Yon Arne Riiseni əvəzləyib. ""Bayern""in baş məşqçisi Ottmar Hitsfeld, Çiriako Sforsa, Klaudio Pisarro və Həsən Salihamidziçin yerinə müvafiq olaraq, Niko Kovaçı, Karsten Yankeri və Roke Santa Krusu meydana buraxıb. ""Liverpul""un futbolçuları öz aralarında paslaşaraq vaxtı uzatmağa çalışırdı.Görüşün 66-cı dəqiqəsində Klaudio Pisarronun əvəzinə meydana Karsten Yanker daxil oldu. Bu dəyişiklikdən sonra ""Bayern""in hücum xəttində canlanma yarandı. 82-ci dəqiqədə Roke Santa Krus sağ cinahdan rəqibin cərimə meydançasında olan Covanni Elberə ötürmə verdi, o isə topu bir toxunuşla Yankerə ötürdü. Sonuncu başla dəqiq oynayaraq, hesab arasındakı fərqi minimuma endirdi - 2:3. Bu qoldan cəmi bir dəqiqə sonra mersisaydların baş məşqçisi Jerar Ulye Maykl Oueni Robbi Faulerlə əvəzləyib. İkinci buraxılan qoldan sonra, ""Liverpul"" müdafiəyə çəkilib. Tezliklə ""Bayern"" hesabı bərabərləşdirmək üçün şans əldə etdi, lakin Biksant Lizarazyunun zərbəsindən sonra ""Liverpul""un qapıçısı Sander Vesterfeld topun qapıya girməsinə mane oldu. ""Bayern""in təzyiqinə və öz oyunçularının yorğunluğuna baxmayaraq, ingilis komandası sona qədər üstünlüyünü qoruya bilib. Matçın əsas vaxtı başa çatandan sonra görüşün portuqaliyalı hakimi Vitor Melo Pereyra ""Liverpul""un 3:2 hesablı qələbəsini qeydə alıb. İngiltərə klubu Çempionlar Liqasına qayıdışını Avropanın əsas klub turnirinin hazırkı sahibi üzərində qələbə ilə qeyd edib. Oyunun detalları Matçdan sonra 2001 UEFA superkuboku ""Liverpul""un tarixində qazandığı sayca doqquzuncu avrokubok olub. Bu kubok eyni zamanda ""Liverpul""un 2001-ci ilin altı ayı ərzində qazandığı sayca beşinci mükafat idi. İngilis klubu buna qədər İngiltərə Federasiya Kubokunu, İngiltərə Liqa Kubokunu, UEFA Kubokunu və İngiltərə Milli Futbol Superkubokunu qazanmşıdı. Beləliklə, ""Liverpul"" təqvim ili ərzində beş mükafat qazana bilmiş ilk İngiltərə komandası kimi tarixə düşdü. ""Liverpul""un baş məşqçisi Jerar Ulye qələbə münasibətilə oyunçularını təbrik edib: ""Liverpul""un qazandığı uğurlarda komandanın fransız baş məşqçisi Jerar Ulyenin böyük rolu olub. Çempionlar Liqasının hazırkı qalibi ""Bayern Münhen"" üzərində qələbə, ""Liverpul""un Avropanın əsas klub turnirində maksimum uğurlu çıxış etməkdə iddialı olduğunu bir daha təstiqləyib. Jerar Ulye komandası haqda fikirlərini bildirib: ""Bayern""in qapısına qələbə topunu vurmuş Maykl Ouen matçın ən yaxşı oyunçusu seçilib. Bu qol Ouenin yeni mövsümdə vurduğu yeddinci qol idi. Ouenə oyunun sponsoru olan Carlsberg şirkəti tərəfindən 10.000 funt sterlinq dəyərində qəbz verilib. Pullar xeyriyyəçiliyə sərf olunub. Hücumçu ""Liverpul"" ilə birlikdə İngiltərə Premyer Liqasını və Çempionlar Liqasını qazanmaq arzusunda olduğunu söyləyib. O vurğulayıb ki, UEFA Kubokunda qazanılmış təcrübə və ""Bayern"" üzərindəki qələbə Çempionlar Liqasında ""Liverpul""a kömək edəcək. Superkubok oyunundan bir həftə sonra İngiltərə yığmasının heyətində Ouenin və ""Liverpul""un digər oyunçularının əla formada olması, 2002-ci il futbol üzrə dünya çempionatının seçmə mərhələsinin cavab matçında ingilislərə Almaniyanı 5:1 hesabı ilə darmadağın etməyə imkan yaradacaqdı. Həmin görüşdə İngiltərənin bütün qollarını ""Liverpul""un oyunçuları vuracaq, Maykl Ouen isə Oliver Kanın qoruduğu qapıdan 3 top keçirəcəkdi.""Bayern""in məğlubiyyəti Çempionlar Liqasının qalibinin Superkubok oyununda ardıcıl beşinci, alman komandalarının isə bu turnirdə yeddinci məğlubiyyəti oldu. ""Bayern""in baş məşqçisi Ottmar Hitsfeld etiraf edib ki, müdafiəçilərin komandaya uyğunlaşması üçün vaxta ehtiyac var: ""Özümüzü hazırlamaq üçün vaxta ehtiyacımız var. Əgər siz ""Liverpul"" kimi komandalara qarşı ləng oynayırsınızsa, o zaman rəqib sizi mütləq cəzalandıracaq."" Hitsfeld futbolçularının fərdi səhvlər buraxdıqlarını və müdafiədə pis oynadıqlarını qeyd edərək, yetirmələrini tənqid edib. Almaniyalı məşqçi həmçinin matçın ən yaxşı oyunçusunu seçilmiş Maykl Oueni yüksək qiymətləndirib: Bəzi səhvlərinə baxmayaraq, iyirmi yaşlı Ouen Harqrivzin oyunu ""Bayern"" klubunun prezidenti Frans Bekkenbauer tərəfindən qeyd olunub: ""Harqrivzin böyük istedadı var, ancaq ona vaxt lazımdır. Yaxşı olar ki, o hələ gənclər yığmasında oynamağa davam etsin"".Almaniyanın idman jurnalı ""Kicker"", ""Bayern""in lazımi səy göstərmədiyini və intizamlı, taktiki cəhətdən hazırlıqlı və əks-hücumlarda yaxşı oynayan ""Liverpul"" tərəfindən məğlub edildiyini vurğulayıb.Hər iki komanda Avrokuboklardakı sonrakı çıxışını 2001-02 Çempionlar Liqasının dörddəbir final mərhələsində gələcək finalçılara uduzaraq dayandırıb. ""Liverpul"" iki oyunun nəticəsinə görə, Almaniyanın ""Bayer 04"" klubuna, ""Bayern"" isə turnirin gələcək qalibinə, Madridin ""Real"" komandasına məğlub olub. Xarici keçidlər UEFA Superkubokunun rəsmi saytı (ing.) Görüşdə vurulmuş qollar (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=470864
-2002,"1 yanvar – Avropa Birliyinin pul vahidi olan avro nağd əskinaslar şəklində Avropa Mərkəzi Bankı tərəfindən dövriyyəyə buraxılmışdır. Fevral – ABŞ-nin Solt-Leyk-Siti şəhərində XIX Qış Olimpiya Oyunları oyunları keçirildi. Azərbaycanı burada 1 azərbaycanlı, 1 amerikalı və 2 rus idmançı təmsil edilsə də, onların heç biri medal qazana bilmədilər. 28 yanvar - ABŞ prezidentinin Azərbaycana dövlət səviyyəsində hər cür, o cümlədən humanitaryardım göstərilməsinə şərti məhdudiyyətlər qoyan 907-ci əlavəni müvəqqəti olaraq dayandırması 30 mart - ABŞ-nin Azərbaycana silah satışı üzərinə qoyduğu qadağanın ləğv olunması. 11 aprel - Bakıda Azərbaycan Respublikası ilə Gürcüstan arasında hərbi əməkdaşlıq barədə protokol imzalanması 22-23 may - Roma katolik kilsəsinin başçısı papa İoann II Pavelin Bakıda rəsmi səfərdə olması. 9 iyun - Sankt-Peterburqda Nizami Gəncəvinin heykəlinin açılışı 2 iyul - Azərbaycan Respublikasının ilk Ombudsmanının (İnsan Hüquqları Müvəkkilinin) seçilməsi. 7 avqust - Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan bölməsinin yaradılması. 18 sentyabr – Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəmərinin təməlinin qoyulması. Azərbaycan Respublikasının Abidələrin Bərpası Konserbasiyası və Tədqiqi Beynəlxalq Mərkəzinə üzv qəbul olunması. Azərbaycan Respublikasının ""Havanın böyük məsafələrdə transsərhəd çirkləndirilməsi üzrə"" Beynəlxalq Konvensiyaya qoşulması. 22 oktyabr — ""Merkuri-2"" bərəsinin qəzaya uğraması 18 noyabr - Azərbaycan Respublikasının Praqa Sammitində NATO Parlament Azzambleyasının assosiativ üzvlüyünə qəbul olunması. ""Atmosfer havasının mühafizəsi haqqında"" Azərbaycan Respublikası Qanununun qəbul edilməsi. 10 dekabr – Məmməd Cavadov – Azərbaycan bəstəkarı. 12 dekabr - Nikolay Amosov - Ukrayna cərrahı, tibb elmləri doktoru (1953), Ukrayna Elmlər Akademiyasının akademiki (1969), SSRİ Tibb Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü (1961). 21 sentyabr - Ancelo Buono - amerikalı seriyalı qatil, oğru, təcavüzkar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4711
-2002-ci il,"1 yanvar – Avropa Birliyinin pul vahidi olan avro nağd əskinaslar şəklində Avropa Mərkəzi Bankı tərəfindən dövriyyəyə buraxılmışdır. Fevral – ABŞ-nin Solt-Leyk-Siti şəhərində XIX Qış Olimpiya Oyunları oyunları keçirildi. Azərbaycanı burada 1 azərbaycanlı, 1 amerikalı və 2 rus idmançı təmsil edilsə də, onların heç biri medal qazana bilmədilər. 28 yanvar - ABŞ prezidentinin Azərbaycana dövlət səviyyəsində hər cür, o cümlədən humanitaryardım göstərilməsinə şərti məhdudiyyətlər qoyan 907-ci əlavəni müvəqqəti olaraq dayandırması 30 mart - ABŞ-nin Azərbaycana silah satışı üzərinə qoyduğu qadağanın ləğv olunması. 11 aprel - Bakıda Azərbaycan Respublikası ilə Gürcüstan arasında hərbi əməkdaşlıq barədə protokol imzalanması 22-23 may - Roma katolik kilsəsinin başçısı papa İoann II Pavelin Bakıda rəsmi səfərdə olması. 9 iyun - Sankt-Peterburqda Nizami Gəncəvinin heykəlinin açılışı 2 iyul - Azərbaycan Respublikasının ilk Ombudsmanının (İnsan Hüquqları Müvəkkilinin) seçilməsi. 7 avqust - Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan bölməsinin yaradılması. 18 sentyabr – Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəmərinin təməlinin qoyulması. Azərbaycan Respublikasının Abidələrin Bərpası Konserbasiyası və Tədqiqi Beynəlxalq Mərkəzinə üzv qəbul olunması. Azərbaycan Respublikasının ""Havanın böyük məsafələrdə transsərhəd çirkləndirilməsi üzrə"" Beynəlxalq Konvensiyaya qoşulması. 22 oktyabr — ""Merkuri-2"" bərəsinin qəzaya uğraması 18 noyabr - Azərbaycan Respublikasının Praqa Sammitində NATO Parlament Azzambleyasının assosiativ üzvlüyünə qəbul olunması. ""Atmosfer havasının mühafizəsi haqqında"" Azərbaycan Respublikası Qanununun qəbul edilməsi. 10 dekabr – Məmməd Cavadov – Azərbaycan bəstəkarı. 12 dekabr - Nikolay Amosov - Ukrayna cərrahı, tibb elmləri doktoru (1953), Ukrayna Elmlər Akademiyasının akademiki (1969), SSRİ Tibb Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü (1961). 21 sentyabr - Ancelo Buono - amerikalı seriyalı qatil, oğru, təcavüzkar.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186256
-2002-ci il Polşa siyahıyaalması,"2002-ci il Polşa siyahıyaalması — (Polyakca: Narodowy Spis Powszechny 2002) 21 may - 8 iyun 2002-ci il tarixləri arasında Polşada bir siyahıyaalma edildi. Sorğuda iştirak edənlərin 96% -i Polşa etnik mənsubiyyətini elan etdi; 1,23% digər, 2,03% isə cavab vermədi. Əhəmiyyətli etnik azlıqlar Polyaklardan əlavə, 25.000 nəfərdən çox insanın etnik qrupları aşağıdakıları təşkil edir:",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=613067
-2002 (dəqiqləşdirmə),"2002 (ədəd) — ədəd 2002 (film, 2001) — 2001-ci ildə istehsal olunmuş Honq Konq filmi. E.ə. 2002 — il",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=171909
-2002 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2002 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2002; fr. Concours Eurovision de la chanson 2002) — sayca 47-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Tanel Padar, Deyv Benton və 2XL qrupunun ifa etdikləri ""Everybody"" adlı mahnı ilə 2001 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2002-ci ildə Estoniya ilk dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə Estoniyanın paytaxtı Tallin şəhərində Saku Suurhall arenasında keçirilmişdir. Müsabiqə 2002-ci ilin 25 may tarixində baş tutmuşdur. 2002-ci ildə Avroviziyada son beş ildə ən aşağı nəticələr göstərmiş altı ölkə İrlandiya, İslandiya, Niderland, Norveç, Polşa və Portuqaliya müsabiqədən kənarlaşdırılmışdır. Müsabiqədən kənarlaşdırılan ölkələri isə Avstriya, Belçika, Finlandiya, İsveçrə, Kipr, Makedoniya və Rumıniya əvəz etmişdir. Bu ölkələrin hər biri bir illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri qaytarılmışdır. Ümumilikdə 24 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2002-də Latviya təmsilçisi Marie N ifa etdiyi ""I Wanna"" adlı mahnı ilə müsabiqənin qalibi seçilmişdir. Bu 2000-ci ildən etibarən Avroviziyada iştirak edən Latviyanın müsabiqədə ilk qələbəsi idi. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=51600
-2002 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı,"2002 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı — 18-26 noyabr 2002-ci ildə Polşanın paytaxtı Varşava şəhərində keçirilən ağır atletika üzrə kişilər arasında 75-ci, qadınlar arasında isə 15-ci dünya çempionatı. Çempionatda 54 ölkədən 285 atlet iştirak etmişdir. ^ DR — dünya rekordları Komanda hesabı Cəminə görə medallar üzrə Bütün medallar üzrə Xarici keçidlər Bütün nəticələr Ağır Atletika üzrə Beynəlxalq Federasiyanın saytında Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=461940
-2002 FİFA Dünya Kuboku,"2002-ci il futbol üzrə dünya çempionatı — futbol üzrə 17-ci dünya çempionatıdır. 2002-ci il 31 may - 30 iyun tarixlərində Cənubi Koreya və Yaponiyada keçirilib. Üçüncü yer uğrunda oyunda Hakan Şükürün Cənubi Korea komandasının qapısına vurduğu qol bütün çempionatların tarixində vurulmuş ən erkən qol oldu. Final oyunu isə braziliyalıların 2-0 hesablı qələbəsi ilə başa çatdı. Cənubi Koreya Big Bird Stadium, Suwon - 43,188 May 2001 Daegu World Cup Stadium, Daegu - 68,014 May 2001 Seoul Sangam Stadium, Seoul - 63,961 Dekabr 2001 Busan Asiad Stadium, Busan - 55,982 İyul 2001 Incheon Munhak Stadium, Incheon - 52,179 Dekabr 2001 Munsu Stadium, Ulsan - 43,550 May 2001 Gwangju World Cup Stadium, Gwangju - 42,880 Sentyabr 2001 (Dünya Kubokundan sonra adı dəyişildi. Guus Hiddink Stadium oldu.) Jeonju Castle, Jeonju - 42,391 Sentyabr 2001 Jeju World Cup Stadium, Seogwipo World Cup Stadium, Jeju - 42,256 Dekabr 2001 Purple Arena, Daejeon - 40,407 Sentyabr 2001 International Stadium, Yokohama - 70,000 Oktyabr 1997 Saitama Stadium, Saitama - 63,000 İyul 2001 Ecopa Stadium, Shizuoka - 50,600 Mart 2001 Nagai Stadium, Osaka - 50,000 May 1996 Miyagi Stadium, Miyagi - 49,000 Mart 2000 Stadium Big Eye, Oita - 43,000 Mart 2001 Stadium Big Swan, Niigata - 42,300 Mart 2001 Sapporo Dome, Sapporo - 42,000 May 2001 Kashima Stadium, Ibaraki - 42,000 May 2001 Wing Stadium, Kobe - 42,000 Oktyabr 2001 Bombardirlər Ronaldo, 7 oyunda Rivaldo, 7 oyunda Miroslav Kloze, 7 oyunda Jon Dahl Tomasson, 4 oyunda Kristian Vyeri, 4 oyunda İlhan Mansız, 7 oyunda Michael Ballack, 6 oyunda Papa Bouba Diop, 5 oyunda Fernando Morientes, 5 oyunda Marc Wilmots, 4 oyunda Robbie Keane, 4 oyunda Raul Qonsales, 4 oyunda Henrik Larsson, 4 oyunda Pauleta, 3 oyunda Rónald Gómez Maykl Ouen Junichi Inamoto Jared Borgetti Henri Kamara Ahn Jung-Hwan Fernando Yerro Brian McBride Lendon Donovan Xarici keçidlər 2002 FİFA Dünya Kuboku rəsmi saytı Arxivləşdirilib 2004-08-04 at the Wayback Machine 2002 FİFA Dünya Kuboku stadion siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=7087
-2002 Güləş üzrə Avropa Çempionatı,"2002-ci ildə kişilər arasında Yunan-Roma güləşi üzrə Avropa Çempionatı və qadınlar arasında sərbəst güləş üzrə Avropa Çempionatı Finlandiyanın Seynayoki şəhərində keçirilmişdir, kişilər arasında sərbəst güləş üzrə Avropa Çempionatı isə Bakıda təşkil olunmuşdur. Kişilər arasında Yunan-Roma güləşi Kişilər arasında sərbəst güləş Qadınlar arasında sərbəst güləş Wrestling Database Arxivləşdirilib 2011-07-27 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=525155
-2002 KONKAKAF Qızıl Kuboku,2002 KONKAKAF Qızıl Kuboku (ing. 2002 CONCACAF Gold Cup) — 2002-ci ilin 18 yanvar – 2 fevral tarixləri arasında ABŞ-də təşkil olunmuş sayca altıncı KONKAKAF Qızıl Kuboku. Turnirin qalibi final matçında Kosta-Rika milli futbol komandasını 2–0 hesabı ilə məğlub etmiş ABŞ milli futbol komandası olmuşdur. Komandaların statistikası Xarici keçidlər Official Recap Arxivləşdirilib 2005-03-07 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=478672
-2002 Qış Paralimpiya Oyunları,Qış paralimpiya oyunları 2002 (ing. 2002 Winter Paralympics) — 7-16 mart tarixlərində ABŞ-nin Solt Leyk Siti şəhərində keçirilmişdir. 36 ölkədən 416 atlet iştirak etmişdir. İştirakçılar Hər bir ölkədən gələn idmançıların sayı mörtərzədə verilib. Həmçinin bax 2002 Qış Olimpiya Oyunları Paralimpiya Oyunları Xarici keçidlər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=549938
-2002 Tiflis zəlzələsi,"Tbilisi zəlzələsi — 25 aprel 2022-ci il tarixində Gürcüstanda baş verdi. Amerika Birləşmiş Ştatlarının Milli Zəlzələ Məlumat Mərkəzi (NEIC) ölçüsünün 4.3 Ms və 4.8 Mb olduğunu bildirdi. Bu orta miqyaslı hadisə VII (Çox güclü) ilə VIII (Zədələnmə) arasında maksimum MSK intensivliyi ilə nəticələndi. Müstəqil bir araşdırma nəticəsində ümumi itkilər 160 milyon dollar olaraq qiymətləndirildi, Fəlakətlər Epidemiologiyası Araşdırmalar Mərkəzi isə ümumi itkiləri 350 milyon olaraq qiymətləndirdi. Beş ilə yeddi arasında öldü, 52–70 nəfər yaralandı və 1000-dən çox şəxs evsiz qaldı. Tbilisi Ərəb plitəsi ilə Avrasiya plitəsi arasında davam edən toqquşma ilə əlaqəli kompleks deformasiya zonasının şimal sərhədinin yaxınlığında yerləşir. Cənubdakı Kiçik Qafqaz dağları da aktiv təkan tektonikasının nəticəsidir. Tblisinin özü nisbətən zəif seysmikliyə malikdir, baxmayaraq ki, 1896-cı ildə baş verən hadisə kimi zədələnən zəlzələlərin tarixi qeydlər mövcuddur. Təxminən VII şiddətə sahib olan, Tbilisinin tarixi dövrlərdə təsir altına alan ən güclü zəlzələ. Bütün Qafqaz bölgəsi bu zəlzələlərdən təsirləndi. Tbilisinin özünün seysmikliyi nisbətən aşağı olsa da, 1896-cı ildə olduğu kimi şəhəri təsir edən güclü zəlzələlər tarixi qeydlərdə qeyd edilmişdir. Zəlzələdən əvvəl ən böyük olanı 11 apreldə M 3.5 olan bir sıra önzəlzələ baş verdi. Şəbəkə təqribən 4.7 mb gücündə idi və təxmini hipokentral dərinliyi 10 km idi. Tezlik qeyri-adi dərəcədə yüksək idi (maksimum 5 Hz) və müddət qısa idi. Böyük binalara və ya dəmir-beton istifadə edərək tikilənlərə az ziyan dəydi. Ən çox təsirlənən binalar, şəhərin köhnə hissəsində cəmlənmiş azmərtəbəli kərpic və ya daş evlər idi. Şiddət əsnasında təsirlənən binalar, bəzi təkanlardan sonra daha da ziyan gördü. Ümumilikdə 18.000 ailənin təsiri pis oldu və 69.000 insan evsiz qaldı. Bəzi məktəb və xəstəxanalara da ciddi ziyan dəydi. Gabrichidze, G.; Lomidze, G.; Mukhadze, T.; Odisharia, A.; Timchenko, I., April 2002 epicentral earthquake in Tbilisi, Georgia (PDF), Paper No. 1063, Vancouver, B.C., Canada, August 1–6, 2004 Javakhishvili, Z.; Godoladze, T. G.; Elashvili, M.; Timchenko, I., ""The Tbilisi earthquake of April 25, 2002 in the context of the seismic hazard of the Tbilisi urban area"", Bollettino di Geofisica Teorica e Applicata, 43 (3), 2004: 169–185 Triep, E.G.; Abers, G.A.; Lerner-Lahm, A.L.; Mishatkin, V.; Zakharchenko, N., Starovoit, O. ""Active thrust front of the Greater Caucasus: The April 29, 1991, Racha earthquake sequence and its tectonic implications"" (PDF). Journal of Geophysical Research. 100 (B3). 1995: 4011–4033. Bibcode:1995JGR...100.4011T. doi:10.1029/94JB02597. 22 June 2011 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 August 2010. Xarici linklər M 4.8 — Georgia (Sak'art'velo) – United States Geological Survey Two Armenian Churches Damaged in Tbilisi Earthquake",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=773393
-2002 Voleybol üzrə qadınlararası Dünya Çempionatı,"Voleybol üzrə qadınlararası dünya çempionatı 2002 — 2002-ci ildə İtaliyada təşkil edilən dünya çempionatı. Sentyabr ayının 30-u başlayıb oktyabr ayının 15-i başa çatmışdır. Qalib adına ilk dəfə olaraq İtaliyanın layiq görüldüyü turnirdə ikinci yerin sahibi ABŞ, üçüncü yerin sahibi isə Rusiya olmuşdur. Turnir setlərin 25 xaldan oynanıldığı ilk dünya çempionatı olmuşdur. Belə ki, bundan əvvəlki dünya çempionatlarında hər bir set 15 xaldan oynanılırdı. Mundial səkkiz fərqli şəhərin səkkiz fərqli arenasında keçirilmişdir: Qrup mərhələsi ""A"" Qrupu - Bremen ""B"" Qrupu - Şverin ""C"" Qrupu - Riza və Drezden ""D"" Qrupu - Leypsiq ""E"" Qrupu - Bremen və Münster ""F"" Qrupu - Ştutqart ""G"" Qrupu - Riza Pley-off mərhələsi Komandaların tutduğu yerləri müəyyən edən qarşılaşmalar Mükafatlandırılan voleybolçular Women Volleyball XIV World Championship 2002 Germany 30.08-15.09 Winner Italy (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=366002
-2003,"16 noyabr — İlham Əliyevin Azərbaycan prezidenti seçilməsi. 27 yanvar - Azərbaycanın AŞPA-dakı nümayəndə heyətinin başçısı İlham Əliyevin Avropa Şurası Parlament Assambleyasının vitse-prezidenti və Büro üzvü seçilməsi. 30 yanvar - Bakıda Azərbaycan və Ukrayna arasında hərbi əməkdaşlıq sazişinin imzalanması. mart - ABŞ-nin İraqa hərbi müdaxiləsinin başlanması. 9 mart Bakıda yeni yəhudi sinoqoqunun açılması. 15 mart - Azərbaycanda Mətbuat Şurasının yaradılması. 8 aprel - Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəmərinin Azərbaycan hissəsinin çəkilişinə başlanılması. 4 oktyabr Azərbaycan müəllimlərinin XII qurultayının keçirilməsi. 31 oktyabr — Malayziya baş naziri Mahathir Məhəmməd rəsmən istefa verərək 22 illik öz müddətini başa çatdırır. Naxçıvan MR-in Ordubad rayonu ərazisində akademik Həsən Əliyev adına Ordubad Milli Parkının yaradılması Qaradağ (Bakı şəhəri), Salyan, Neftçala rayonları ərazisində Şirvan Milli Parkının (Şirvan Dövlət Qoruğu əsasında, 1969) yaradılması. Ağcabədi və Beyləqan rayonları ərazisində Ağgöl Milli Parkının (Ağgöl yasaqlığı əsasında,1978) yaradılması. Şahbuz rayonu ərazisində Şahbuz Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Qax rayonu ərazisində İlisu Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Qreta Tunberq 20 yanvar – Eldar Əzimzadə – azərbaycanlı hakim. 2 mart – Zakir Məmmədov – fəlsəfə elmləri doktoru, professor, AMEA-nın müxbir üzvü. 4 sentyabr Əzizə Cəfərzadə- yazıçı 12 dekabr – Heydər Əliyev – Azərbaycan Respublikasının Üçüncü Prezidenti. 22 iyun – Vasil Bıkov – Belarus yazıçısı. Belarusiya SSR xalq yazıçısı (1980). Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1984), Lenin (1986) və SSRİ Dövlət (1974) mükafatları laureatı . 23 dekabr - Sərdar Kərimov - Əməkdar həkim.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4712
-2003-04 Azərbaycan Kuboku,2003-04 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun 12-ci mövsümüdür. 2003-04 mövsümündə 21 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798552
-2003-cü il,"16 noyabr — İlham Əliyevin Azərbaycan prezidenti seçilməsi. 27 yanvar - Azərbaycanın AŞPA-dakı nümayəndə heyətinin başçısı İlham Əliyevin Avropa Şurası Parlament Assambleyasının vitse-prezidenti və Büro üzvü seçilməsi. 30 yanvar - Bakıda Azərbaycan və Ukrayna arasında hərbi əməkdaşlıq sazişinin imzalanması. mart - ABŞ-nin İraqa hərbi müdaxiləsinin başlanması. 9 mart Bakıda yeni yəhudi sinoqoqunun açılması. 15 mart - Azərbaycanda Mətbuat Şurasının yaradılması. 8 aprel - Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəmərinin Azərbaycan hissəsinin çəkilişinə başlanılması. 4 oktyabr Azərbaycan müəllimlərinin XII qurultayının keçirilməsi. 31 oktyabr — Malayziya baş naziri Mahathir Məhəmməd rəsmən istefa verərək 22 illik öz müddətini başa çatdırır. Naxçıvan MR-in Ordubad rayonu ərazisində akademik Həsən Əliyev adına Ordubad Milli Parkının yaradılması Qaradağ (Bakı şəhəri), Salyan, Neftçala rayonları ərazisində Şirvan Milli Parkının (Şirvan Dövlət Qoruğu əsasında, 1969) yaradılması. Ağcabədi və Beyləqan rayonları ərazisində Ağgöl Milli Parkının (Ağgöl yasaqlığı əsasında,1978) yaradılması. Şahbuz rayonu ərazisində Şahbuz Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Qax rayonu ərazisində İlisu Dövlət Təbiət Qoruğunun yaradılması. Qreta Tunberq 20 yanvar – Eldar Əzimzadə – azərbaycanlı hakim. 2 mart – Zakir Məmmədov – fəlsəfə elmləri doktoru, professor, AMEA-nın müxbir üzvü. 4 sentyabr Əzizə Cəfərzadə- yazıçı 12 dekabr – Heydər Əliyev – Azərbaycan Respublikasının Üçüncü Prezidenti. 22 iyun – Vasil Bıkov – Belarus yazıçısı. Belarusiya SSR xalq yazıçısı (1980). Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1984), Lenin (1986) və SSRİ Dövlət (1974) mükafatları laureatı . 23 dekabr - Sərdar Kərimov - Əməkdar həkim.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186257
-2003-cü il Azərbaycan Respublikası prezidenti seçkiləri,"2003-cü il Azərbaycanda Prezident seçkiləri — Azərbaycan ərazisində baş tutan növbəti (beşinci) Prezident seçkiləri. Prezident seçkiləri oktyabrın ayının üçüncü çərşənbə gününə, yəni oktyabrın 15-nə təyin edildi. Prezident seçkilərində 11 nəfərin namizədliyi qeydə alındı — Azərbaycan Naminə Alyans Partiyasının (ANAP) namizədi Abutalıb Səmədov, Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyasının (AMİP) namizədi Etibar Məmmədov, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının (AXCP) namizədi Əli Kərimli, Müasir Müsavat Partiyasının (MMP) namizədi Hafiz Hacıyev, Yeni Azərbaycan Partiyasının (YAP) namizədi İlham Əliyev, Ədalət Partiyasının ""ƏDALƏT"" namizədi İlyas İsmayılov, Milli Vəhdət Partiyasının (MVP) namizədi Yunus Oğuz, Müsavat Partiyasının ""MÜSAVAT"" namizədi İsa Qəmbər, Azərbaycan Liberal Partiyasının (ALP) namizədi Lalə Hacıyeva, bitərəf namizəd Qüdrət Həsənquliyev, Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasının (VHP) namizədi Sabir Rüstəmxanlı. Prezident seçkilərindən əvvəl AXCP namizədi Əli Kərimli AMİP namizədi Etibar Məmmədovun xeyrinə, ANAP namizədi Abutalıb Səmədov və MVP namizədi Yunis Oğuz isə YAP namizədi İlham Əliyevin xeyrinə namizədliyini geri götürdü. Eyni zamanda AMİP namizədi Etibar Məmmədovun namizədliyi Azərbaycan Liberal Demokrat Partiyası tərəfindən də dəstklənmişdir. Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin səhhətində olan problemlərə görə Prezident seçkilərində mübarizə aparmağdan imtina etdi və namizədliyini oğlu — Milli Məclisin deputatı, avqustun 4-dən isə Azərbaycanın Baş naziri olan İlham Əliyevin xeyrinə geri götürdü. Prezident seçkilərinin rəsmi nəticələrinə əsasən İlham Əliyev 76,84 % səslə Prezident seçildi. Onun əsas rəqibi hesab olunan İsa Qəmbər isə 13,97 % səs topladı, amma sıralarında İsa Qəmbərin sədri olduğu Müsavat Partiyası, digər müxalif siyasi partiyalar və bitərəf seçicilərindən olduğu insanlar Prezident seçkilərinin rəsmi nəticələrindən razı deyildilər. Prezident seçkilərinin rəsmi nəticələrinin elan edilməsindən sonra insanlar Müsavat Partiyasının Qərargahının qarşısına toplaşdı, bir gün sonra isə yüz minlərlərlə insan ""Azadlıq"" meydanına toplaşdı. Oktyabrın 16-da ""Azadlıq"" meydanının insanlardan ""təmizlənməsi"" üçün başlanılan və Daxili İşlər Nazirliyinin, Daxili Qoşunların cəlb olunduğu proses, polis qəddarlığı ilə yadda qaldı. Nəticədə 1-i uşaq olmaqla 2 nəfər öldürüldü, yüzlərlə insan yaralandı. ""Azadlıq"" meydanının ətrafına, nəqliyyat vasitələrinə ciddi maddi ziyan dəydi. Həmin hadisələrdən sonra Azərbaycan boyu həbslər dalğası başlandı. 850-dən çox insan həbs edildi. Onların 400-dən çoxu inzibati həbs cəzası aldılar. ""Müsavat"" Partiyasının rəhbərliyində təmsil olunan Rauf Arifoğlu, Sülhəddin Əkbər, Arif Hacıyev, İbrahim İbrahimov, Azərbaycan Demokrat Partiyası (ADP) sədrinin müavini Sərdar Cəlaloğlu, Azərbaycan Xalq Partiyası (AXP)nın sədri Pənah Hüseynov və ""Ümid"" Partiyasının sədri İqbal Ağazadə də daxil olmağla 130 nəfərə cinayət işi açıldı. Azərbaycan Konstitusiyasına əsasən 2003-cü ildə Azərbaycan ərazisində növbəti Prezident seçkiləri baş tutmalı idi. Prezident seçkiləri oktyabrın ayının üçüncü çərşənbə gününə, yəni oktyabrın 15-nə təyin edildi idi. Namizədlərin qeydə alınması mərhələsi İyunun 27-də baş tutan MSK-nın iclasında Heydər Əliyevin namizədliyinin irəli sürülməsinin təsdiq edilməsi haqqında Qərar qəbul edildi: MSK-nın 4/20 nömrəli Qərarına əsasən namizədliyi Yeni Azərbaycan Partiyası (YAP) tərəfindən irəli sürülən Heydər Əlirza oğlu Əliyevin namizədliyinin irəli sürülməsi təsdiq edildi. Həmin Qərara əsasən Əli Əhmədov, Bahar Muradova və Mübariz Qurbanlı Yeni Azərbaycan Partiyasının ümumi məsələlər üzrə səlahiyyətli nümayəndəsi, Siyavuş Novruzov isə maliyyə məsələləri üzrə nümayəndəsi olaraq qeydə alındı.İyunun 2-də baş tutan MSK-nın növbəti iclasında isə Lalə Hacıyevanın və Etibar Məmmədovun namizədliyinin qeydə alınması haqqında, beş nəfərin isə namizədliyinin irəli sürülməsinin təsdiq edilməməsi haqqında Qərarlar qəbul edildi: MSK-nın 3/45 nömrəli Qərarına əsasən namizədliyi ""Milli Birlik"" seçicilərin təşəbbüs qrupu tərəfindən ilə irəli sürülən Lalə Şövkət qızı Hacıyevain namizəd olaraq qeydə alınndı. Həmin Qərara əsasən Elman Məmmədzadə təşəbbüs qrupunun ümumi məsələlər üzrə səlahiyyətli nümayəndəsi, Əbil Əsgərov isə maliyyə məsələləri üzrə nümayəndəsi olaraq qeydə alındı. MSK-nın 3/46 nömrəli Qərarına əsasən namizədliyi ""Böyük Azərbaycan"" seçicilərin təşəbbüs qrupu tərəfindən irəli sürülən Elşad Nəbi oğlu Musayevin namizədliyinin irəli sürülməsinin təsdiq edilmədi. MSK-nın 3/47 nömrəli Qərarına əsasən namizədliyi Azərbaycan Milli İstiqlal Partyası (AMİP) tərəfindən ilə irəli sürülən Etibar Səlidar oğlu Məmmədovun namizəd olaraq qeydə alınndı. Həmin Qərara əsasən Rəşad Bayramov Azərbaycan Milli İstiqlal Partyasının ümumi məsələlər üzrə səlahiyyətli nümayəndəsi, Vaqif Məmmədov isə maliyyə məsələləri üzrə nümayəndəsi olaraq qeydə alındı. MSK-nın 3/41 nömrəli Qərarına əsasən namizədliyi öz təşəbbüsü ilə irəli sürülən Zakir Mahmud oğlu Tağıyevin namizədliyinin irəli sürülməsinin təsdiq edilmədi. MSK-nın 3/42 nömrəli Qərarına əsasən namizədliyi öz təşəbbüsü ilə irəli sürülən Nemət Əhəd oğlu Pənahlının namizədliyinin irəli sürülməsinin təsdiq edilmədi. MSK-nın 3/43 nömrəli Qərarına əsasən namizədliyi ""Milli Demokratlar"" seçicilərin təşəbbüs qrupu tərəfindən irəli sürülən İsgəndər Məcid oğlu Həmidovun namizədliyinin irəli sürülməsinin təsdiq edilmədi. MSK-nın 3/44 nömrəli Qərarına əsasən namizədliyi Azərbaycan Demokrat Partiyası (ADP) tərəfindən irəli sürülən Rəsul Bayram oğlu Quliyevin namizədliyinin irəli sürülməsinin təsdiq edilmədi.İyulun 6-da baş tutan MSK-nın iclasında Çingiz Sadıxovun namizədliyinin qeydə alınması haqqında, Rufat Ağayevin isə namizədliyinin irəli sürülməsinin təsdiq edilməməsi haqqında Qərarlar qəbul edildi: MSK-nın 3/51 nömrəli Qərarına əsasən namizədliyi Vahid Azərbaycan Partyası (VAP) tərəfindən ilə irəli sürülən Çingiz Dəmir oğlu Sadıxovun namizəd olaraq qeydə alınndı. Həmin Qərara əsasən Cahangir Nəcəfov Vahid Azərbaycan Partyasının ümumi məsələlər üzrə səlahiyyətli nümayəndəsi, Xanlar İsmayılov isə maliyyə məsələləri üzrə nümayəndəsi olaraq qeydə alındı. MSK-nın 3/52 nömrəli Qərarına əsasən namizədliyi öz təşəbbüsü ilə irəli sürülən Rufat Ağa Baba oğlu Ağayevin namizədliyinin irəli sürülməsinin təsdiq edilmədi.İyunun 12-də baş tutan MSK-nın növbəti iclasında isə Tahir Kərimlinin namizədliyinin qeydə alınması haqqında, Eldar Namazovun isə namizədliyinin irəli sürülməsinin təsdiq edilməməsi haqqında Qərarlar qəbul edildi: MSK-nın 3/66 nömrəli Qərarına əsasən namizədliyi Vəhdət Partiyası tərəfindən ilə irəli sürülən Tahir Zayıdağa oğlu Kərimlinin namizəd olaraq qeydə alınndı. Həmin Qərara əsasən İntiqam Həsənov və Abdul Manafov Vəhdət Partiyasının ümumi məsələlər üzrə səlahiyyətli nümayəndəsi, Vidadi Fərəcov isə maliyyə məsələləri üzrə nümayəndəsi olaraq qeydə alındı. MSK-nın 3/68 nömrəli Qərarına əsasən namizədliyi öz təşəbbüsü irəli sürülən Eldar Saqif oğlu Namazovun namizədliyinin irəli sürülməsinin təsdiq edilmədi.İyulun 13-də baş tutan MSK-nın iclasında daha bir nəfərin — Kamran Rüstəmovun namizədliyinin irəli sürülməsinin təsdiq edilməməsi haqqında Qərar qəbul edildi: MSK-nın 3/72 nömrəli Qərarına əsasən namizədliyi öz təşəbbüsü irəli sürülən Kamran Ənvər oğlu Rüstəmovun namizədliyinin irəli sürülməsinin təsdiq edilmədi. Qeydə alınan namizədlər Reaksiyalar Namizədlərin reaksiyaları Seçkilərdə II yeri tutmuş Bizim Azərbaycan blokunun namizədi İsa Qəmbər seçkilərin nəticələrini tanımadığını açıqlayıb. Seçkilərdə IV yeri tutmuş AMİP-AXCP koalisiyasının namizədi Etibar Məmmədov seçkilərin nəticələrini tanımadığını açıqlayıb. Beynəlxalq reaksiyalar ATƏT seçkini qeyri-qənaətbəxş qiymətləndirib, seçki nəticələrini tanımayıb. Avropa Şurası seçkini qənaətbəxş qiymətləndirib, seçki nəticələrini tanımışdır. 16 oktyabr 2003-cü ildə seçkilərin nəticələri açıqlandıqdan dərhal sonra Bizim Azərbaycan SB-nin dəstəkçiləri başda olmaqla müxalif seçicilər tərəfindən Bakıda Azadlıq meydanında və Müsavat Partiyasının qərargahının qarşısında icazəsiz etiraz aksiyaları keçirilmişdir. Polis hadisələrə sərt müdaxilə etmiş və nəticədə 1-i uşaq 2 nəfər ölmüşdür. [1] (ing.) Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı AZƏRBAYCANDA PREZİDENT SEÇKİLƏRİ: 1990, 1991, 1992, 1993, 1998, 2003. mediaforum.az (az.) ""Elections: Azerbaijan Presedential Oct 15 2003"" ( (ing.)). electionguide.org. 2015-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-01-21. Həmçinin bax 2003-cü il Azərbaycan etirazları Xarici keçidlər Azerbaijan: Presidential Elections 2003 Sərdar Cəlaloğlu 2003-cü ilin gizlinlərini açdı 15.10.2003 prezident seçkiləri MSK Ayaz Mütəllibovun prezident seçkilərində namizədliyini təsdiq etmədi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=308542
-2003-cü il Azərbaycan etirazları,"2003-cü il Azərbaycan etirazları — 2003-cü il Azərbaycan Respublikası prezidenti seçkiləri ərəfəsində baş tutan etiraz aksiyaları. Seçkidən əvvəl ən genişmiqyaslı etiraz aksiyası icazəli şəkildə Bizim Azərbaycan bloku tərəfindən 12 oktyabr 2003-cü ildə Bakı şəhəri, Yasamal rayonu ərazisindəki Qələbə meydanında baş tutmuşdur. Seçkidən, seçkilərin nəticələri açıqlandıqdan sonra 16 oktyabr 2003-cü ildə yenə Bizim Azərbaycan blokunun dəstəkçiləri başda olmaqla müxalif seçicilər tərəfindən Bakıda Azadlıq meydanında və Müsavat Partiyasının baş qərargahının qarşısında prezident seçkilərinin nəticələrinə etiraz aksiyaları keçirilmişdir. Polis hadisələrə sərt müdaxilə etmiş, 100-dən çox fəal həbs edilmiş və nəticədə 1-i uşaq 2 nəfər ölmüşdür. Həmçinin bax Azərbaycan Respublikası Prezident seçkiləri (2003) Bizim Azərbaycan Bloku Xarici keçidlər ""10 il bundan öncəki Azərbaycan - həbslərdə qazananlar"" ( (az.)). musavat.com. İstifadə tarixi: 2015-01-04. ""Pənah Hüseyn 15-16 oktyabr hadisələri ilə bağlı gizlinləri açıqladı"" ( (az.)). musavat.com. İstifadə tarixi: 2015-01-04. Vüsalə Əlibəyli. ""15-16 oktyabr hadisələri yaddaşlarda necə qalıb?"" ( (az.)). youtube.com/Azadlıq Radiosu. 2012-10-16. İstifadə tarixi: 2015-01-04.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=556229
-2003/2004 Azərbaycan Kuboku,2003-04 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun 12-ci mövsümüdür. 2003-04 mövsümündə 21 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=248576
-2003UB313,"Erida (simvolı: ; q.yun. Ἔρις, lat. Eris, əvvəllər 2003 UB|313) şərti adı istifadə edilirdi — cırtdan planet, 5 yanvar 2005-ci ildə astronomlardan ibarət qrup tərəfindən kəşf edildi. Qrupa Maykl Braun (Kaliforniya texnologiya institutu), Devid Rabinovic, Cedvik Truxilo (Cemini rəsədxanası) daxil idi. Qrup Palomar rəsədxanasındakı 122 sm-lik teleskopdan istifadə etmişdir. 29 iyul 2005-ci ildə kəşf haqqında artıq ictimaiyyətə məlumat verildi. Perihelisi 5.7 milyard km, afelisi 14,6 milyard km-dir. Orta radiusu 1163 km-dir. Səthində temperatur −231S dir. Günəş ətrafında 1 dövrü 557 ildir. son məlumatlara görə, Plutondan bir qədər kiçikdir. 24 avqust 2006-cı ilə qədər planet statusuna iddia edirdi. Hesab edilirdi ki, Merkuridən böyükdür. 6 iyun 2010-cu ildə aparılan ölçü onun diametrini 10 km dəqiqliyə qədər ölçməyə imkan verdi. O qədər parlaqdır ki, albedosu 1-dirsə ölçüsü 2300 km-dən kiçik deyil. 1 peyki var- Disnomiya İlk kəşf edənlər və NASA onu Günəş sisteminin onuncu planeti elan etdilər. Ancaq 24 avqust 2006-cı ildə Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı planetlərin yeni qaydalarını təsdiq etdi və onlara görə 2003 UB|313 planet statusu almadı. 11 iyun 2008-ci ildə BAİ plutoid anlayışı elan etdi. Bu kateqoriyaya Erida və Pluton aid edildilər. Erida pluton və Tritondan rənginə görə fərqlənir. Pluton və Triton qırmızımtıldır, Erida isə bozumtul. Tarixi metodlar Terminalogiya Ənənəvi olaraq Günəşdəki orbitdəki kiçik quyruqlu ulduzlar, planet və ya meteoroidlər olaraq təsnif və meteoroid olaraq adlandırılanların sayı 10 metrdən kiçikdir (Beech və Steel-in 1995 qəzetində olduğu kimi). Yunan ""ulduzlu"" sözü ""asteroid"" heç bir rəsmi təsvirə malik olmamışdır; kiçik sayda kiçik planet Beynəlxalq Astronomiya Birliyi tərəfindən seçildi. Digər dillərdə ""planetoid"" (yunanca ""planet kimi"") üstünlük təşkil edir və bu müddət ""planetar"" termini üstün edir. Bəzən ingilis dilində asteroidlər üçün alternativ olaraq istifadə olunur, xüsusilə kiçik planetlərin, məsələn, cırtdan planetlərin olduğu kimi daha azdır. ""Planetimal"" sözü bənzər bir mənaya malikdir, ancaq Günəş sistemi meydana gəldiyində mövcud planetlərin kiçik struktur bloklarına aiddir. ""Planet"" termini geoloq William Daniel Conybeare tərəfindən kiçik planetlərin təsvir edilməsi üçün istifadə edilmişdir, lakin ümumi istifadədə deyil. Ceres, Pallas və Vesta meteor kəmərinin üç böyük obyekti protoplanet mərhələsinə gəldi. Ceres, iç günəş sistemindəki tək dwarf planet. Cırtdan planetlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=196432
-2003 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2003 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2003; fr. Concours Eurovision de la chanson 2003) — sayca 48-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Marie N-in ifa etdiyi ""I Wanna"" adlı mahnı ilə 2002 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2003-cü ildə Latviya ilk dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə Latviyanın paytaxtı Riqa şəhərində Skonto Hall arenasında keçirilmişdir. Müsabiqə 2003-cü ilin 24 may tarixində baş tutmuşdur. Latviyaya Avroviziya 2002-də qalibiyyət gətirən Marie N müsabiqəyə aparıcılıq etmişdir. 2003-cü ildə Avroviziyada son beş ildə ən aşağı nəticələr göstərmiş beş ölkə Danimarka, Finlandiya, İsveçrə, Litva və Makedoniya müsabiqədən kənarlaşdırılmışdır. Müsabiqədən kənarlaşdırılan ölkələri isə İrlandiya, İslandiya, Niderland, Norveç, Polşa və Portuqaliya əvəz etmişdir. Bu ölkələrin hər biri bir illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri qaytarılmışdır. 2003-cü ildə eyni zamanda Ukrayna ilk dəfə Avroviziyaya qoşulmuşdur. Ümumilikdə 26 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2003-də Türkiyə təmsilçisi Sərtab Ərənər ifa etdiyi ""Everyway That I Can"" adlı mahnı ilə müsabiqənin qalibi seçilmişdir. İkinci yerdə qərarlaşan Belçika təmsilçilərini qalibiyyətdən cəmi iki xal ayırmışdı. Bu 1975-ci ildən etibarən Avroviziyada iştirak edən Türkiyənin müsabiqədə ilk qələbəsi idi. Müsabiqə formatında dəyişiklik Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin qaydalarına görə şounun yayım vaxtının 3 saatı keçməməsi məqsədi ilə hər il müsabiqədə yalnız 23-26 ölkənin iştirak etməsinə icazə var idi. Lakin son illərdə müsabiqəyə artan maraq və bir çox ölkələrin müsabiqədə iştirak etmək istəyi Avroviziyanın genişləndirilərək, iki gün keçirilməsi fikrini önə sürürdü. 29 yanvar 2003-cü il tarixində Avropa Yayımlar Birliyi növbəti 2004 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində şounun yeni formatda təşkil olunacağını açıqlamışdır. Belə ki, yeni qaydalara görə müsabiqənin finalında ilk onluğa girən ölkələr və eyni zamanda ""Böyük dördlük"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa və İspaniya) növbəti müsabiqədə birbaşa olaraq final mərhələsinə vəsiqə qazanmış olurlar. Digər iştirakçı ölkələr isə müsabiqənin ilk günündə final uğrunda mübarizə aparmalı idilər. Yeni format ilə 2004 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin finalına birbaşa vəsiqə qazanan ölkələr Türkiyə, Belçika, Rusiya, Norveç, İsveç, Avstriya, Polşa, İspaniya, İslandiya, Rumıniya, İrlandiya, Almaniya, Böyük Britaniya və Fransa idi. Qalın hərflərlə yazılmış ölkələr 2004 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin finalına birbaşa vəsiqə qazanmışdır. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=51599
-2003 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi,"2003 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi – ilk Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi idi. Müsabiqə 15 noyabr 2003-cü ildə Danimarkanın paytaxtı Kopenhagenin Forum Kopenhagen arenasında təşkil olundu. Uşaq müğənnilər 8-15 yaş arasında idi. Müsabiqənin aparıcısı Camilla Ottesen və Remee olmuşdur. Müsabiqədə 16 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqənin qalibi 11 yaşı olan Dino Jelusić oldu.O, Ti Si Moja Prva Ljubav(Sən mənim ilk və tək eşqimsən) mahnısı ilə Xorvatiyanı təmsil edirdi. Müsabiqənin qalibi olan ölkənin növbəti il müsabiqəni təşkil edə bilməyəcəyi qərara alındı. Beləliklə ilk dəfə təşkil olunan Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi başa çatdı. Qiymətləndirilməsi Xarici keçidlər JuniorEurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72505
-2003 FİFA Konfederasiyalar Kuboku,"Fransa — ev sahibi, 2000 Avropa Kubokunun Çempionu və 2001 Konfederasiya Kuboku Çempionu (UEFA) Braziliya — 2002 Dünya Kubokunun Çempionu ABŞ — 2002 CONCACAF Qızıl Kubok Çempionu (CONCACAF) Kolumbiya — 2001 Amerika Kubokunun Çempionu (CONMEBOL) Kamerun — 2002 Afrika Kubokunun Çempionu (CAF) Yeni Zelandiya — 2002 Okeaniya Kubokunun Çempionu (OFC) Yaponiya — 2000 Asiya Kubokunun Çempionu (AFC) Türkiyə — 2002 Dünya Kubokunun finalçısı Almaniyanın yerinə qatıldı (UEFA)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82072
-2003 FİFA Konfederasiyalar Kuboku Finalı,"2003 FİFA Konfederasiyalar Kuboku Finalı — 2003-cü il FİFA Konfederasiyalar Kubokunun qalibini müəyyənləşdirmək üçün keçirilmiş futbol matçı idi. Matç 2003-cü ilin 29 iyun tarixində Stad de Frans stadionunda, Kamerun və Fransa yığmaları arasında baş tutdu. Oyunun 97-ci dəqiqəsində vurulan qızıl qol sayəsində Fransa millisi matçı qalib tərəf kimi başa vurdu. Final matçında Kamerun yığması meydana üzərində, Kolumbiya millisinə qarşı keçirdikləri yarımfinal matçı zamanı ürək tutmasından meydandaca həyatını itirmiş komanda üzvü olan Mark Vivyen Foe-nin adı, döğum və vəfat tarixləri yazılmış forma ilə çıxmışdı. Medal və mükafatların təqdimatı zamanı Kamerun millisinin iki üzvü əllərində Foenin böyük şəkillərini tutmuşdur ki, məhz ikincilik medalı onun üzərində asılmışdı. Fransa millisinin kapitanı Marsel Desailliyə medal təqdim edilərkən o, bu medalı Kamerun millisinin kapitanı Riqobert Sonq ilə birgə nümayiş etdirdi. Finala gedən yol Oyunun nəticələri Xarici keçidlər Match report Arxivləşdirilib 2013-10-16 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=551558
-2003 KONKAKAF Qızıl Kuboku,2003 KONKAKAF Qızıl Kuboku (ing. 2003 CONCACAF Gold Cup) — 2003-cü ilin 12 – 27 iyul tarixləri arasında ABŞ və Meksikada təşkil olunmuş sayca yeddinci KONKAKAF Qızıl Kuboku. Turnirin qalibi final matçında qızıl qol ilə Braziliya milli futbol komandasını 1–0 hesabı ilə məğlub etmiş Meksika milli futbol komandası olmuşdur. Komandaların statistikası Xarici keçidlər Official Gold Cup Technical Report Arxivləşdirilib 2011-06-10 at the Wayback Machine Results and line-ups at rsssf.com,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=478700
-2004,"1 may — Estoniyanın Avropa İttifaqı üzvlüyünə daxil olması. 3 yanvar — Bakıda Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti və ABŞ Müdafiə Nazirliyi arasında “Kütləvi qırğın silahlarının yayılmasının qarşısının alınmasında əməkdaşlıq haqqında saziş” imzalanması. 12 yanvar — Prezident İlham Əliyev tərəfindən Azərbaycan Milli Ensiklopediyasının nəşri haqqında və Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında sərəncamların imzalanması. 3 fevral — Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə ""Gülüstan"" sarayında Bakı-Tbilisi-Ceyhan layihəsinin maliyyələşdirilməsi üzrə son sənədlərin təntənəli imzalanma mərasiminin keçirilməsi. 11 fevral — Prezident İlham Əliyev tərəfindən ""Azərbaycan Respublikasının regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramınının (2004—2008-ci illər) təsdiq edilməsi haqqında"" fərman imzalanması. 5 aprel — Azərbaycan Respublikası ilə Çad və Şərqi Timor dövlətləri arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 20 aprel — Azərbaycan Respublikası ilə Paraqvay arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 10 may — Heydər Əliyevin ictimai-siyasi və dövlətçilik irsinin öyrənilməsi və təbliği, bu irsdən bəhrələnərək sosial, xeyriyyə və maarifçilik layihələrı keçirmək məqsədilə yaradılan Heydər Əliyev Fondunun fəaliyyətə başlaması. 19 may — Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasında yeni ərazi-inzibati vahid — Kəngərli rayonunun təşkil olunması. 28 may - Azərbaycan Respublikası ilə Keniya arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 11 iyun — ""Azərsu"" Səhmdar Cəmiyyətinin yaradılması. Lənkəran və Astara rayonlarının ərazisində (Hirkan Dövlət Qoruğu əsasında,1936) Hirkan Milli Parkının təşkil olunması. Xızı və Siyəzən rayonları ərazisində (Altıağac Dövlət Qoruğu əsasında, 1990) Altıağac Milli Parkının təşkil olunması. ""Ovçuluq haqqında"" Azərbaycan Respublikası Qanununun qəbul edilməsi. 1 fevral — Lütfi Məmmədbəyli, Azərbaycan aktyoru və rejissoru. 8 iyun — Ömər Əliyev, azərbaycanlı uzunömürlü. 28 sentyabr — Mülk Rac Anand, Hind yazıçısı, alim, ictimai xadim",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4713
-2004-cü il,"1 may — Estoniyanın Avropa İttifaqı üzvlüyünə daxil olması. 3 yanvar — Bakıda Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti və ABŞ Müdafiə Nazirliyi arasında “Kütləvi qırğın silahlarının yayılmasının qarşısının alınmasında əməkdaşlıq haqqında saziş” imzalanması. 12 yanvar — Prezident İlham Əliyev tərəfindən Azərbaycan Milli Ensiklopediyasının nəşri haqqında və Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında sərəncamların imzalanması. 3 fevral — Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə ""Gülüstan"" sarayında Bakı-Tbilisi-Ceyhan layihəsinin maliyyələşdirilməsi üzrə son sənədlərin təntənəli imzalanma mərasiminin keçirilməsi. 11 fevral — Prezident İlham Əliyev tərəfindən ""Azərbaycan Respublikasının regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramınının (2004—2008-ci illər) təsdiq edilməsi haqqında"" fərman imzalanması. 5 aprel — Azərbaycan Respublikası ilə Çad və Şərqi Timor dövlətləri arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 20 aprel — Azərbaycan Respublikası ilə Paraqvay arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 10 may — Heydər Əliyevin ictimai-siyasi və dövlətçilik irsinin öyrənilməsi və təbliği, bu irsdən bəhrəl��nərək sosial, xeyriyyə və maarifçilik layihələrı keçirmək məqsədilə yaradılan Heydər Əliyev Fondunun fəaliyyətə başlaması. 19 may — Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasında yeni ərazi-inzibati vahid — Kəngərli rayonunun təşkil olunması. 28 may - Azərbaycan Respublikası ilə Keniya arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması. 11 iyun — ""Azərsu"" Səhmdar Cəmiyyətinin yaradılması. Lənkəran və Astara rayonlarının ərazisində (Hirkan Dövlət Qoruğu əsasında,1936) Hirkan Milli Parkının təşkil olunması. Xızı və Siyəzən rayonları ərazisində (Altıağac Dövlət Qoruğu əsasında, 1990) Altıağac Milli Parkının təşkil olunması. ""Ovçuluq haqqında"" Azərbaycan Respublikası Qanununun qəbul edilməsi. 1 fevral — Lütfi Məmmədbəyli, Azərbaycan aktyoru və rejissoru. 8 iyun — Ömər Əliyev, azərbaycanlı uzunömürlü. 28 sentyabr — Mülk Rac Anand, Hind yazıçısı, alim, ictimai xadim",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186258
-2004 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2004 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2004; fr. Concours Eurovision de la chanson 2004) — sayca 49-cu Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Sərtab Ərənərin ifa etdiyi ""Everyway That I Can"" adlı mahnı ilə 2003 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2004-cü ildə Türkiyə ilk dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə Türkiyənin İstanbul şəhərində Abdi İpekçi Arenasında keçirilmişdir. İştirak etmək istəyən ölkələrin çoxluğu səbəbindən bu ildən etibarən Avroviziyada yarımfinal mərhələsi təşkil olunmuşdur. Müsabiqənin yarımfinalı 2004-cü ilin 12 may, final isə 15 may tarixində baş tutmuşdur. 2004-cü ildə Avroviziyada yarımfinal mərhələsinin təşkil olunması ilə birlikdə bir çox ölkələr müsabiqəyə qoşulmuşdur. Bu Albaniya, Andorra, Belarus və Serbiya və Monteneqronun Avroviziyada ilk iştirakları idi. Eyni zamanda Danimarka, Finlandiya, İsveçrə, Litva və Makedoniya bir illik, Monako isə iyirmi beş illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönmüşdür. Müsabiqədə ümumilikdə 36 ölkə iştirak etmişdir və bu Avroviziya tarixindəki ən yüksək göstərici idi. Avroviziya 2004-ün qalibi ""Wild Dances"" mahnısı ilə Ukrayna təmsilçisi Ruslana seçilmişdir. Ukrayna müsabiqənin yarımfinal mərhələsində ikinci yerdə qərarlaşsa da, finalda ölkə ən çox səs toplayaraq, müsabiqənin qalibi elan edilmişdir. Bu Ukraynanın Avroviziyada ilk qalibiyyəti idi. Kipr-Türkiyə münasibətləri 2004-cü ilə kimi Kipr və Türkiyə Avroviziyada heç vaxt bir-birlərinə səs verməmişdirlər. Müsabiqə tarixində ilk dəfə İstanbulda keçirilən Avroviziya 2004-də iki ölkə səsvermədə bir-birinə xal vermişdir: Kipr Türkiyəyə 4 xal, Türkiyə isə Kiprə 1 xal vermişdir. Lakin bir neçə ölkənin etirazına səbəb olan məqam səsvermənin gedişatında bütün səsverən ölkələr öz səslərini açıqlamazdan əvvəl ölkə xəritələri ekranda nümayiş etdirildiyi halda Kipr nümayəndəsi səsləri açıqlayarkən Kiprin xəritəsinin göstərilməməsi idi. Buna səbəb Türkiyənin Kiprin şimal hissəsini müstəqil ölkə kimi tanıması idi. Xəritənin nümayiş etdirilməsi Kiprin ərazisinin bütöv şəkildə göstərilməsi demək idi və bu türk izləyicilərin etirazına səbəb ola bilərdi. İştirakçı ölkələr 36 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2004 iyirmi iki ölkənin final uğrunda mübarizə apardığı yarımfinal mərhələsindən və iyirmi dörd ölkənin qalibiyyət uğrunda mübarizə apardığı final mərhələsindən təşkil olunmuşdur. 2003-cü ildə müsabiqədə ilk onluğa daxil olan ölkələr və eyni zamanda ""Böyük dördlük"" ölkələri (Türkiyə, Belçika, Rusiya, Norveç, İsveç, Avstriya, Polşa, İspaniya, İslandiya, Rumıniya, İrlandiya, Almaniya, Böyük Britaniya və Fransa) müsabiqənin finalında birbaşa iştirak etmək hüququ qazanmışdılar. 12 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 22 ölkə iştirak etmişdir. Fransa, Polşa və Rusiyadan başqa bütün müsabiqədə iştirak edən ölkələrin yarımfinalda mübarizə aparan ölkələrə səs vermək hüququ var idi. Yarımfinal mərhələsi Fransa, Polşa və Rusiya telekanallarında yayımlanmamışdı. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. Finalçılar: ""Böyük dördlük"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa və İspaniya); Avroviziya 2003-də ilk onluğa daxil olan ölkələr; Avroviziya 2004-ün yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr.15 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 24 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqədə iştirak edən bütün ölkələr səsvermədə iştirak etmişdir və Ukrayna təmsilçisi ən çox səs toplayaraq müsabiqənin qalibi elan edilmişdir. Qalın hərflərlə yazılmış ölkələr 2005 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin finalına birbaşa vəsiqə qazanmışdır. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=22433
-2004 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi,"2004 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi – uşaqlar üçün keçirilən ikinci Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsidir. 20 noyabr 2004-cü ildə, Håkons Hall, Lillehammer, Norveçdə keçirilmişdir və 2 saat 15 dəqiqə ərzində müsabiqə yekunlaşmışdır. Müsabiqənin aparıcısı Stian Barsnes Simonsen və Nadia Hasnaoui olmuşdur, 20 ölkədə də yayımlanmışdır, bundan əlavə 100 milyon insan tərəfindən izlənmişdir. 18 ölkə iştirak etmişdir, Fransa və İsveçrə, ilk dəfə iştirak etmişdir. Müsabiqəni İspaniyanı təmsil edən 9 yaşındakı María Isabelin ox Antes Muerta Que Sencilla qazandı. 2003-cü ildəki qalib Dino Jelusić Maríaya mükafatı təqdim etdi. Qiymətləndirilməsi Həmçinin bax Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi Xarici keçidlər JuniorEurovision.tv",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72243
-2004 Yay Olimpiya Oyunları,"XXVIII Yay Olimpiya Oyunları — 2004-cü ilin 13–29 avqust tarixlərində Yunanıstanın paytaxtı Afina şəhərində keçirilmişdir. Bu yarışda 201 ölkədən 10 625 idmançı iştirtak etmişdir. 28 idman növündə 301 medal paylanmışdır. Bu olimpiya oyununda 3 875 479 nəfər tamaşaçı iştirak edib. Olimpiadanın açılışı 2004-cü il Olimpiadanın Vətəninə dönüş ili oldu. Antik dövrdə Olimpiya Oyunlarının əsasını qoymuş Yunanıstan 1896-cı ildə keçirilmiş ilk müasir Olimpiya Oyunlarına da ev sahibliyi etmişdi. Bundan bir əsrdən çox keçəndən sonra olimpiada üzünü Yunanıstana çevirdi. Uzun ayrılıqdan sonra ""Olimpiada evinə xoş gəldin!"" ifadəsi Afina Olimpiya Oyunlarınınən təsirli şüarı oldu.Afina Olimpiadanın gəlişini avqustun 13-də keçirilən açılış mərasimi ilə rəsmi şəkildə qeyd etdi. Bu mərasimi izləyən saysız-hesabsız insan yunanların qədim tarixini bir daha yada saldı, olimpiadanın necə böyük və möhtəşəm tədbir olduğunu hiss etdi. Olimpiyadanı 202 ölkə təmsil edirdi. Afina 20 gün bütün dünyanın diqqət mərkəzinə çevrildi. Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı Ölkələr üzrə nəticələr (kəmiyyətə görə)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=63433
-2004 yay Olimpiya oyunları,"XXVIII Yay Olimpiya Oyunları — 2004-cü ilin 13–29 avqust tarixlərində Yunanıstanın paytaxtı Afina şəhərində keçirilmişdir. Bu yarışda 201 ölkədən 10 625 idmançı iştirtak etmişdir. 28 idman növündə 301 medal paylanmışdır. Bu olimpiya oyununda 3 875 479 nəfər tamaşaçı iştirak edib. Olimpiadanın açılışı 2004-cü il Olimpiadanın Vətəninə dönüş ili oldu. Antik dövrdə Olimpiya Oyunlarının əsasını qoymuş Yunanıstan 1896-cı ildə keçirilmiş ilk müasir Olimpiya Oyunlarına da ev sahibliyi etmişdi. Bundan bir əsrdən çox keçəndən sonra olimpiada üzünü Yunanıstana çevirdi. Uzun ayrılıqdan sonra ""Olimpiada evinə xoş gəldin!"" ifadəsi Afina Olimpiya Oyunlarınınən təsirli şüarı oldu.Afina Olimpiadanın gəlişini avqustun 13-də keçirilən açılış mərasimi ilə rəsmi şəkildə qeyd etdi. Bu mərasimi izləyən saysız-hesabsız insan yunanların qədim tarixini bir daha yada saldı, olimpiadanın necə böyük və möhtəşəm tədbir olduğunu hiss etdi. Olimpiyadanı 202 ölkə təmsil edirdi. Afina 20 gün bütün dünyanın diqqət mərkəzinə çevrildi. Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı Ölkələr üzrə nəticələr (kəmiyyətə görə)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410571
-2005,"Bakı şəhərinin Xəzər rayonu ərazisində (Abşeron yasaqlığı əsasında, 1969) Abşeron Milli Parkının yaradılması. 23 dekabr – saat 22:19-da havaya qalxan Bakı aeroportundan havaya qalxan AN-140 tipli sərnişin təyyarəsi təxminən 7 dəqiqədən sonra beynəlxalq hava limanından 18 kilometr aralıda, Nardaran qəsəbəsi yaxınlığında yerə düşmüş, təyyarədə olan 18 sərnişin və 5 heyət üzvü həlak olmuşdur. 29 mart — Xələc kəndi Alışar kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla, Xələc kənd inzibati ərazi vahidi yaradılmışdır. Oslo Sindromu 24 sentyabr — Riyal Mustafazadə — Azərbaycanlı 12 may – Sara Qədimova – Azərbaycan müğənnisi. 4 iyul — Marqa Lopes — Meksika teatr və kino aktrisası 11 oktyabr — Attila İlhan 5 dekabr — Şəfa Hüseynova — müğənni 21 fevral — Tofiq Abasov — Azərbaycan idmançısı, Azərbaycan SSR əməkdar bədən tərbiyəsi və idman xadimi (1964), SSRİ əməkdar məşqçisi (1960), professor (1988) 30 oktyabr – Məmmədbağır Bağırzadə",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4714
-2005-06 Azərbaycan Kuboku,"(24 Sentyabr, 15 Oktyabr 2005) ABN Bərdə [D2] - Gənclərbirliyi Sumqayıt 0:2 / 1:2 Simurq Zaqatala - Turan Tovuz 1:1 / 1:2 Viləş Masallı [D2] - Qarabağ 0:5 / 1:1 Energetik Mingəçevir [D2] - Olimpik Bakı 1:3 / 1:3 Anşad Petrol Neftçala [D2] - Xəzər Lənkəran-2 [D2] 0:3 / 0:0 Göy-Göl Xanlar [D2] - Moik Bakı 2:0 / 4:0 Şərur Bakı [D2] - Xəzər Lənkəran 0:5 / 0:9 Şahdağ-2 Qusar [D2] - MKT Araz İmişli 0:3 / 2:4 Ədliyyə Bakı [D2] - Karvan 0:3 / 0:3 Rote Fahne [D2] - Göyəzən Qazax 0:1 / 0:2 Gənclərbirliyi-2 Sumqayıt [D2] - Şagdağ Qusar 2:5 / 0:3 Yeni Yevlax [D2] - Bakılı Bakı [D2] 1:3 / 1:1 Neftçi-2 Bakı [D2] - FK Gəncə 0:2 / 1:3 (4 Noyabr, 19 Noyabr 2005) Neftçi Bakı - Gənclərbirliyi Sumqayıt 1:2 / 2:0 Göy-göl Xanlar [D2] - Turan Tovuz 0:0 / 0:1 Xäzär Länkäran-2 [D2] - Qarabağ 0:0 / 1:2 Olimpik Bakı - FK Bakı 0:0 / 0:3 MKT Araz İmişli - Bakılı Bakı [D2] 5:1 / 2:0 Şahdağ Qusar - Xəzər Lənkəran 0:2 / 0:1 FK Gəncə - Karvan 1:3 / 1:1 Gğyəzən Qazax - İnter Bakı 1:1 / 0:1 (4 Mart, 18 Mart 2006) Neftçi Bakı - Turan Tovuz 3:0 / 0:0 Qarabağ - FK Bakı 3:2 / 0:0 MKT Araz İmişli - Xəzər Lənkəran 0:0 / 0:1 Karvan - İnter Bakı 1:1 / 4:1 (25 Aprel, 3 May 2006) Neftçi Bakı - Qarabağ 0:0 / 0:1 Xəzər Lənkəran - Karvan 1:0 / 0:3",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798553
-2005-06 Qəbələ FK mövsümü,"2005-06 mövsümü Qəbələ FK-nın Göygöldən Qəbələyə köçəndən sonra birinci mövsümüdür. Onlar Azərbaycan Birinci Diviziyasında Faiq Cabbarovun rəhbərliyində oynayırdılar və mövsümün birinci dövrəsi və kubok oyunlarında Göy Göl adı altında çıxış etmişdilər. Mövsümün ikinci dövrəsində Gilan adı ilə çıxış etmiş, mövsümün sonunda isə adını Qəbələ FK olaraq dəyişmişdir. Azərbaycan Birinci Divizionu Nəticələrin icmalı Mənbə: Qəbələ FK Tur nəticələri Liqa cədvəli Sonuncu dəfə 26 sentyabr 2018 tarixində yenilənmişdir.Mənbə: PFLSıralama qaydaları: 11 klub və müsabiqədənkənar çıxış edən U-17 ilə müsabiqədənkənar çıxış edən 4 əvəzedici komanda mübarizə aparıb. “Bakılı” və “Ədliyyə” yüksək liqadan düşənlərdir. 2 komanda Premyer Liqaya yüksəlir. Lakin 2-ci yer əvəzedici komandaya nəsib olduğundan bu vəsiqə 3-cü yerə verilib. Qələbəyə görə 3 xal verilir. Azərbaycan Kuboku Heyət statistikası Qol hesabları Xarici keçidlər gabalafc.az/az/ — Qəbələ İK rəsmi saytı Qəbələ FK UEFA.com-da",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=516705
-2005-ci il,"Bakı şəhərinin Xəzər rayonu ərazisində (Abşeron yasaqlığı əsasında, 1969) Abşeron Milli Parkının yaradılması. 23 dekabr – saat 22:19-da havaya qalxan Bakı aeroportundan havaya qalxan AN-140 tipli sərnişin təyyarəsi təxminən 7 dəqiqədən sonra beynəlxalq hava limanından 18 kilometr aralıda, Nardaran qəsəbəsi yaxınlığında yerə düşmüş, təyyarədə olan 18 sərnişin və 5 heyət üzvü həlak olmuşdur. 29 mart — Xələc kəndi Alışar kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla, Xələc kənd inzibati ərazi vahidi yaradılmışdır. Oslo Sindromu 24 sentyabr — Riyal Mustafazadə — Azərbaycanlı 12 may – Sara Qədimova – Azərbaycan müğənnisi. 4 iyul — Marqa Lopes — Meksika teatr və kino aktrisası 11 oktyabr — Attila İlhan 5 dekabr — Şəfa Hüseynova — müğənni 21 fevral — Tofiq Abasov — Azərbaycan idmançısı, Azərbaycan SSR əməkdar bədən tərbiyəsi və idman xadimi (1964), SSRİ əməkdar məşqçisi (1960), professor (1988) 30 oktyabr – Məmmədbağır Bağırzadə",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186259
-2005-ci il Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilər,"2005-ci il Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər — Milli Məclisə 3-çağırış seçkilər 2005-ci il 6 noyabrda keçirilmişdir. Mərkəzi Seçki Komissiyası Azərbaycan Respublikasının 27 may 2003-cü il tarixli Qanununun 3.5-ci və 3.6-cı maddələrinə uyğun olaraq, 2005-ci il noyabrın 6-da Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə keçiriləcək seçkilərlə əlaqədar özünün qərarları ilə 2005-ci ildə: Demokratik Azərbaycan Dünyası Partiyası, Azərbaycan Azad Respublikaçılar Partiyası, Azərbaycan Demokratik Maarifçilik Partiyası və Azərbaycan Respublikaçılar Partiyası tərəfindən 21 iyulda yaradılmış ""İslahat"" ; Müsavat Partiyası, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası və Azərbaycan Demokrat Partiyası tərəfindən 21 iyulda yaradılmış ""Azadlıq""; Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası, Azərbaycan Sosial Demokrat Partiyası və Azərbaycan Milli Hərəkat Partiyası tərəfindən 21 iyulda yaradılmış ""Yeni Siyasət-yeS""; Vəhdət və Birlik partiyaları tərəfindən 24 iyulda yaradılmış ""Azərbaycançı Qüvvələr""; Ədalət Partiyası, Vahid Azərbaycan Milli Birlik Partiyası və Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası tərəfindən 24 iyulda yaradılmış ""Demokratik Azərbaycan""; Azərbaycan Xalq Demokratik Partiyası və Vahid Azərbaycan Partiyası tərəfindən 24 iyulda yaradılmış ""Azərbaycan Naminə Seçki Bloku""; Qorqud Partiyası, Azərbaycan Dirçəliş və Tərəqqi Partiyası tərəfindən 27 iyulda yaradılmış ""Azərbaycan Tərəqqi Alyansı""; Azərbaycan Mübarizlər Partiyası və Azərbaycan Milli Dövlətçilik Partiyası tərəfindən 15 avqustda yaradılmış ""Birlik"" siyasi partiyalar bloklarını qeydə aldı. Azərbaycan Respublikasının Seçki Məcəlləsinə uyğun olaraq 2005-ci il sentyabrın 7-dən etibarən ölkədə seçkiqabağı təşviqat başlanmış və seçkilərə 24 saat qalmış, yəni noyabrın 5-i saat 8.00-a kimi davam etdirilmişdir. MSK-nın iclasında ödənişsiz efir vaxtının adları çəkilən seçki subyektləri arasında bölgüsü məqsədilə püşkatma keçirildi və seçkiqabağı təşviqat dövründə onlara ayrılan ödənişsiz efir vaxtı bölgüsünün nəticələrini əks etdirən cədvəllər təsdiq olundu. Seçki günündə – 2005-ci il noyabrın 6-da ölkənin 125 seçki dairəsində səsvermə keçirildi. Dairə seçki komissiyalarının qərarları ilə 37 seçki məntəqəsi üzrə səsvermənin nəticələri etibarsız sayılmışdı. Əvvəlkilərdən fərqli olaraq Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları yalnız majoritar seçki sistemi üzrə seçilirdi. İlk dəfə idi ki, Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ ərazisi üzrə yaradılmış 122 saylı Xankəndi seçki dairəsində də səsvermə təşkil olunmuşdu. 2005-ci il noyabrın 23-də Mərkəzi Seçki Komissiyası noyabrın 6-da Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə keçirilmiş seçkilərin nəticələrinin yoxlanılması və təsdiq edilməsinə baxılması üçün səsvermənin ümumi yekunları haqqında MSK-nın protokolunu, eləcə də dairə seçki komissiyalarının protokollarını onlara əlavə edilən sənədlərlə birlikdə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə təqdim etdi. Məcəllənin tələblərinə cavab vermədiyindən 6 dairə seçki komissiyasının protokolları təsdiq edilmədi. 115 seçki dairəsi üzrə deputatlar seçilmişdi. 2005-ci il noyabrın 6-da keçirilmiş seçkilərdə 17 saylı Yasamal üçüncü seçki dairəsindən Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı seçilmiş Lalə Şövkət Hacıyeva Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 89-cu maddəsinin I hissəsinin 5-ci bəndinə əsasən Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının 19 yanvar 2006-cı il tarixli 2/3 saylı Qərarı ilə deputat mandatından məhrum edildi. 14 iyun 2006 tarixində təəkrar seçkilərdə seçki dairələri üzrə səsvermənin nəticələri haqqında dairə seçki komissiyaları protokollarının məlumatlarına əsasən Milli Məclisə 10 yeni deputat seçildi. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin tərkibinə seçilmiş 124 nəfərin 9-u seçicilərin təşəbbüs qrupları, 50 — si ölkədə fəaliyyət göstərən siyasi partiyalar, 6-sı siyasi partiyaların blokları və 59-u özləri tərəfindən deputatlığa namizəd irəli sürülmüşdü. Seçki sonrası Azadlıq Bloku mətbuat konfransı keçirmişdir. 17 saylı Yasamal üçüncü seçki dairəsindən deputat seçilmiş Lalə Şövkət total saxtakarlıq səbəbiylə seçki nəticələrini tanımadığını, mandatından imtina etdiyini elan etmiş və 17 yanvar 2006-cı ildə mətbuat konfransı keçirmişdir. Azadlıq Blokuna üzv olan siyasi partiyalar mitinq keçirdi, partiyaların sədrləri Əli Kərimli (AXCP), İsa Qəmbər (Müsavat), Lalə Şövkət (ALP) və Sərdar Cəlaloğlunun (ADP) çıxış etdiyi mitinq başa çatandan sonra, seçkilərin nəticələrinə etiraz edən 2 000 yaxın etirazçı oturaq seçkilərin nəticələrinə etirazlarını bildirdi. Etirazlar axşam saatlarına yaxın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunları tərəfindən dağıdıldı, nəticədə 500 yaxın etirazçı yaralandı.[mənbə göstərin] Daha sonra 9 noyabr, 13 noyabr və 23 noyabr tarixində mitinqlər keçirildi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=131182
-2005-ci il Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər,"2005-ci il Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər — Milli Məclisə 3-çağırış seçkilər 2005-ci il 6 noyabrda keçirilmişdir. Mərkəzi Seçki Komissiyası Azərbaycan Respublikasının 27 may 2003-cü il tarixli Qanununun 3.5-ci və 3.6-cı maddələrinə uyğun olaraq, 2005-ci il noyabrın 6-da Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə keçiriləcək seçkilərlə əlaqədar özünün qərarları ilə 2005-ci ildə: Demokratik Azərbaycan Dünyası Partiyası, Azərbaycan Azad Respublikaçılar Partiyası, Azərbaycan Demokratik Maarifçilik Partiyası və Azərbaycan Respublikaçılar Partiyası tərəfindən 21 iyulda yaradılmış ""İslahat"" ; Müsavat Partiyası, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası və Azərbaycan Demokrat Partiyası tərəfindən 21 iyulda yaradılmış ""Azadlıq""; Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası, Azərbaycan Sosial Demokrat Partiyası və Azərbaycan Milli Hərəkat Partiyası tərəfindən 21 iyulda yaradılmış ""Yeni Siyasət-yeS""; Vəhdət və Birlik partiyaları tərəfindən 24 iyulda yaradılmış ""Azərbaycançı Qüvvələr""; Ədalət Partiyası, Vahid Azərbaycan Milli Birlik Partiyası və Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası tərəfindən 24 iyulda yaradılmış ""Demokratik Azərbaycan""; Azərbaycan Xalq Demokratik Partiyası və Vahid Azərbaycan Partiyası tərəfindən 24 iyulda yaradılmış ""Azərbaycan Naminə Seçki Bloku""; Qorqud Partiyası, Azərbaycan Dirçəliş və Tərəqqi Partiyası tərəfindən 27 iyulda yaradılmış ""Azərbaycan Tərəqqi Alyansı""; Azərbaycan Mübarizlər Partiyası və Azərbaycan Milli Dövlətçilik Partiyası tərəfindən 15 avqustda yaradılmış ""Birlik"" siyasi partiyalar bloklarını qeydə aldı. Azərbaycan Respublikasının Seçki Məcəlləsinə uyğun olaraq 2005-ci il sentyabrın 7-dən etibarən ölkədə seçkiqabağı təşviqat başlanmış və seçkilərə 24 saat qalmış, yəni noyabrın 5-i saat 8.00-a kimi davam etdirilmişdir. MSK-nın iclasında ödənişsiz efir vaxtının adları çəkilən seçki subyektləri arasında bölgüsü məqsədilə püşkatma keçirildi və seçkiqabağı təşviqat dövründə onlara ayrılan ödənişsiz efir vaxtı bölgüsünün nəticələrini əks etdirən cədvəllər təsdiq olundu. Seçki günündə – 2005-ci il noyabrın 6-da ölkənin 125 seçki dairəsində səsvermə keçirildi. Dairə seçki komissiyalarının qərarları ilə 37 seçki məntəqəsi üzrə səsvermənin nəticələri etibarsız sayılmışdı. Əvvəlkilərdən fərqli olaraq Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları yalnız majoritar seçki sistemi üzrə seçilirdi. İlk dəfə idi ki, Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ ərazisi üzrə yaradılmış 122 saylı Xankəndi seçki dairəsində də səsvermə təşkil olunmuşdu. 2005-ci il noyabrın 23-də Mərkəzi Seçki Komissiyası noyabrın 6-da Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə keçirilmiş seçkilərin nəticələrinin yoxlanılması və təsdiq edilməsinə baxılması üçün səsvermənin ümumi yekunları haqqında MSK-nın protokolunu, eləcə də dairə seçki komissiyalarının protokollarını onlara əlavə edilən sənədlərlə birlikdə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə təqdim etdi. Məcəllənin tələblərinə cavab vermədiyindən 6 dairə seçki komissiyasının protokolları təsdiq edilmədi. 115 seçki dairəsi üzrə deputatlar seçilmişdi. 2005-ci il noyabrın 6-da keçirilmiş seçkilərdə 17 saylı Yasamal üçüncü seçki dairəsindən Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı seçilmiş Lalə Şövkət Hacıyeva Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 89-cu maddəsinin I hissəsinin 5-ci bəndinə əsasən Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının 19 yanvar 2006-cı il tarixli 2/3 saylı Qərarı ilə deputat mandatından məhrum edildi. 14 iyun 2006 tarixində təəkrar seçkilərdə seçki dairələri üzrə səsvermənin nəticələri haqqında dairə seçki komissiyaları protokollarının məlumatlarına əsasən Milli Məclisə 10 yeni deputat seçildi. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin tərkibinə seçilmiş 124 nəfərin 9-u seçicilərin təşəbbüs qrupları, 50 — si ölkədə fəaliyyət göstərən siyasi partiyalar, 6-sı siyasi partiyaların blokları və 59-u özləri tərəfindən deputatlığa namizəd irəli sürülmüşdü. Seçki sonrası Azadlıq Bloku mətbuat konfransı keçirmişdir. 17 saylı Yasamal üçüncü seçki dairəsindən deputat seçilmiş Lalə Şövkət total saxtakarlıq səbəbiylə seçki nəticələrini tanımadığını, mandatından imtina etdiyini elan etmiş və 17 yanvar 2006-cı ildə mətbuat konfransı keçirmişdir. Azadlıq Blokuna üzv olan siyasi partiyalar mitinq keçirdi, partiyaların sədrləri Əli Kərimli (AXCP), İsa Qəmbər (Müsavat), Lalə Şövkət (ALP) və Sərdar Cəlaloğlunun (ADP) çıxış etdiyi mitinq başa çatandan sonra, seçkilərin nəticələrinə etiraz edən 2 000 yaxın etirazçı oturaq seçkilərin nəticələrinə etirazlarını bildirdi. Etirazlar axşam saatlarına yaxın Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunları tərəfindən dağıdıldı, nəticədə 500 yaxın etirazçı yaralandı.[mənbə göstərin] Daha sonra 9 noyabr, 13 noyabr və 23 noyabr tarixində mitinqlər keçirildi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=308546
-2005/2006 Azərbaycan Kuboku,"(24 Sentyabr, 15 Oktyabr 2005) ABN Bərdə [D2] - Gənclərbirliyi Sumqayıt 0:2 / 1:2 Simurq Zaqatala - Turan Tovuz 1:1 / 1:2 Viləş Masallı [D2] - Qarabağ 0:5 / 1:1 Energetik Mingəçevir [D2] - Olimpik Bakı 1:3 / 1:3 Anşad Petrol Neftçala [D2] - Xəzər Lənkəran-2 [D2] 0:3 / 0:0 Göy-Göl Xanlar [D2] - Moik Bakı 2:0 / 4:0 Şərur Bakı [D2] - Xəzər Lənkəran 0:5 / 0:9 Şahdağ-2 Qusar [D2] - MKT Araz İmişli 0:3 / 2:4 Ədliyyə Bakı [D2] - Karvan 0:3 / 0:3 Rote Fahne [D2] - Göyəzən Qazax 0:1 / 0:2 Gənclərbirliyi-2 Sumqayıt [D2] - Şagdağ Qusar 2:5 / 0:3 Yeni Yevlax [D2] - Bakılı Bakı [D2] 1:3 / 1:1 Neftçi-2 Bakı [D2] - FK Gəncə 0:2 / 1:3 (4 Noyabr, 19 Noyabr 2005) Neftçi Bakı - Gənclərbirliyi Sumqayıt 1:2 / 2:0 Göy-göl Xanlar [D2] - Turan Tovuz 0:0 / 0:1 Xäzär Länkäran-2 [D2] - Qarabağ 0:0 / 1:2 Olimpik Bakı - FK Bakı 0:0 / 0:3 MKT Araz İmişli - Bakılı Bakı [D2] 5:1 / 2:0 Şahdağ Qusar - Xəzər Lənkəran 0:2 / 0:1 FK Gəncə - Karvan 1:3 / 1:1 Gğyəzən Qazax - İnter Bakı 1:1 / 0:1 (4 Mart, 18 Mart 2006) Neftçi Bakı - Turan Tovuz 3:0 / 0:0 Qarabağ - FK Bakı 3:2 / 0:0 MKT Araz İmişli - Xəzər Lənkəran 0:0 / 0:1 Karvan - İnter Bakı 1:1 / 4:1 (25 Aprel, 3 May 2006) Neftçi Bakı - Qarabağ 0:0 / 0:1 Xəzər Lənkəran - Karvan 1:0 / 0:3",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=248578
-2005 Aralıq dənizi Oyunları,2005 Aralıq dənizi Oyunları — 2005-ci ilin 24 iyun – 3 iyul tarixləri arasında İspaniyanın Almeriya şəhərində keçirilmiş on beşinci Aralıq dənizi Oyunları. Bu oyunlar İspaniyada 1955-ci ildən sonra ikinci dəfə keçirilmişdir. Bu oyunlarda 21 ölkədən 3214 atlet iştirak etmişdir. Xarici keçidlər Almeria 2005 official website Mediterranean Games Athletic results at gbrathletics website Arxivləşdirilib 2009-04-12 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475331
-2005 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2005 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2005; fr. Concours Eurovision de la chanson 2005) — sayca 50-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Ruslananın ifa etdiyi ""Wild Dances"" adlı mahnı ilə 2004 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2005-ci ildə Ukrayna ilk dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə Ukraynanın paytaxtı Kiyev şəhərində Kiyev İdman saraında keçirilmişdir. Müsabiqənin yarımfinalı 2005-ci ilin 19 may, final isə 21 may tarixində baş tutmuşdur. 2005-ci ildə Bolqarıstan və Moldova ilk dəfə Avroviziyaya qoşulmuşdurlar. Livanın da müsabiqədə debüt edəcəyi gözlənilsə də, ölkə Avropa Yayım Birliyi ilə İsrailin Avroviziya çıxışının Livan telekanalında yayımlanmaması ilə bağlı razılığa gələ bilmədiyi üçün Livanın müsabiqədə iştirakı baş tutmamışdır. 2005-ci ildə eyni zamanda Macarıstan beş illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönmüşdür. Müsabiqədə ümumilikdə 39 ölkə iştirak etmişdir və bu Avroviziya tarixindəki ən yüksək göstərici idi. Avroviziya 2005-in qalibi ""My Number One"" mahnısı ilə Yunanıstan təmsilçisi Elena Paparizu seçilmişdir. Bu 1974-cü ildən bəri Avroviziyada iştirak edən Yunanıstanın müsabiqədə ilk qalibiyyəti olmuşdur. İştirakçı ölkələr 39 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2005 iyirmi beş ölkənin final uğrunda mübarizə apardığı yarımfinal mərhələsindən və iyirmi dörd ölkənin qalibiyyət uğrunda mübarizə apardığı final mərhələsindən təşkil olunmuşdur. 2003-cü ildə müsabiqədə ilk onluğa daxil olan ölkələr və eyni zamanda ""Böyük dördlük"" ölkələri (Ukrayna, Serbiya və Monteneqro, Yunanıstan, Türkiyə, Kipr, İsveç, Albaniya, Almaniya, Bosniya və Herseqovina, İspaniya, Rusiya, Malta, Böyük Britaniya və Fransa) müsabiqənin finalında birbaşa iştirak etmək hüququ qazanmışdılar. 19 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 25 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqədə iştirak edən bütün ölkələr səsvermədə iştirak etmişdir Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. Finalçılar: ""Böyük dördlük"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa və İspaniya); Avroviziya 2004-də ilk onluğa daxil olan ölkələr; Avroviziya 2005-in yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr.21 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 24 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqədə iştirak edən bütün ölkələr səsvermədə iştirak etmişdir və Yunanıstan təmsilçisi ən çox səs toplayaraq müsabiqənin qalibi elan edilmişdir. Qalın hərflərlə yazılmış ölkələr 2006 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin finalına birbaşa vəsiqə qazanmışdır. *Serbiya və Monteneqronun 7-ci yeri tutmasına baxmayaraq ölkə 2006-cı ildə müsabiqədə iştirak etməmiş və beləliklə birbaşa finalda iştirak hüququ 11-ci yerdə qərarlaşan Xorvatiyaya keçmişdir. Xarici keçidlərEurovision.tv",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=23314
-2005 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi,"2005 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi – üçüncü Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsidir. 26 noyabr 2005-ci ildə, Belçikanın Ethias Arenasında təşkil olundu. Müsabiqənin aparıcıları Marcel Vanthilt ve Maureen Louys oldu. Kipr müsabiqədə mahnılarının oğurluq olduğu iddiaları səbəbiylə çəkildi. Bu hadisə, Kiprin səsvermədə iştirak etməsini çətinləşdirmədi və çəkilmələrinə rəğmən səsvermədə iştirak etdilər. Litva və Ukrayna iştirak etmələrini planlaşdırmışdılar, ancaq iqtisadi səbəblərdən çəkildilər. Gürcüstan da müsabiqədə iştirak etmək istədi, lakin müsabiqəyə son iştirak tarixi çoxdan keçmişdi. Həmin ilin mükafatını Belarusu təmsil edən 10 yaşındakı iştirakçı Kseniya Sitnik My Vmeste (""Biz bir yerdəyik"") mahnısı ilə qazandı. Qiymətləndirilməsi Həmçinin bax Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi Xarici keçidlər JuniorEurovision.tv",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=71676
-2005 Frankofoniya Oyunları,2005 Frankofoniya Oyunları (fr. Ves Jeux de la Francophonie) — 2005-ci ilin 7–17 dekabr tarixləri arasında Nigerin Niamey şəhərində keçirilmiş beşinci Frankofoniya Oyunları. Bu oyunlarda 44 ölkədən 2500 atlet iştirak etmişdir. Xarici keçidlər Medal winners 2005 at jeux.francophonie.org Arxivləşdirilib 2013-12-25 at the Wayback Machine (fr.) Medal tables at jeux.francophonie.org Arxivləşdirilib 2015-10-06 at the Wayback Machine (fr.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475072
-2005 FİFA Konfederasiyalar Kuboku,"Almaniya — ev sahibi Braziliya — 2004 Amerika Kubokunun Çempionu (CONMEBOL) Yunanıstan — 2004 Avropa Kubokunun Çempionu (UEFA) Meksika — 2003 CONCACAF Qızıl Kubok Çempionu (CONCACAF) Tunis — 2004 Afrika Kubokunun Çempionu (CAF) Avstraliya — 2004 Okeaniya Kubokunun Çempionu (OFC) Yaponiya — 2004 Asiya Kubokunun Çempionu (AFC) Argentina — 2004 Amerika Kubokunun ikincisi (Braziliyanın ardından), FIFA Dəvətlisi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82073
-2005 FİFA Konfederasiyalar Kuboku Finalı,"2005 FİFA Konfederasiyalar Kuboku Finalı — 2005-ci il FİFA Konfederasiyalar Kubokunun qalibini müəyyənləşdirmək üçün keçirilmiş futbol matçı idi. Matç 2005-cü ilin 29 iyun tarixində, Almaniyanın Frankfurt-Mayn şəhərində yerləşən Valdştadion stadionunda, Braziliya və Argentina milli komandaları arasında keçirildi. Matç Braziliya millisinin 4-1 hesablı qələbəsi ilə yekunlaşdı. Finala gedən yol Oyunun nəticələri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=551813
-2005 KONKAKAF Qızıl Kuboku,2005 KONKAKAF Qızıl Kuboku (ing. 2005 CONCACAF Gold Cup) — 2005-ci ilin 6 – 24 iyul tarixləri arasında ABŞ-də təşkil olunmuş sayca səkkizinci KONKAKAF Qızıl Kuboku. Turnirin qalibi əsas və əlavə vaxtı 0–0 hesabı ilə başa çatan final matçında Panama milli futbol komandasını 3–1 hesabı ilə başa çatan penalti seriyasından sonra məğlub etmiş ABŞ milli futbol komandası olmuşdur. Komandaların statistikası Xarici keçidlər Official site Arxivləşdirilib 2005-06-29 at the Wayback Machine Gold Cup 2005 at RSSSF,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=478707
-2005 Para-cüdo üzrə Avropa Çempionatı,2005 Para-cüdo üzrə Avropa Çempionatı və ya rəsmi adı ilə I Para-cüdo üzrə Avropa Çempionatı — 2005-ci il aprelin 2-dən 6-na qədər Niderlandın Vlardinqen şəhərində baş tutan para-cüdo üzrə Avropa Çempionatı.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=510320
-2005 Qadınlar arasında İslam Oyunları,"Qadınlar arasında İslam Oyunları dördüncü dəfə 2005-ci il sentyabr ayında İranın Tehran və Rəşt şəhərlərində keçirilmişdir. Oyunlarda 45 ölkədən 1316 idmançı və 200 komanda 15 fərqli idman növündə iştirak etmişdilər. Yarışa 12 ölkədən olan 516 hakim və 15 beynəlxalq müşahidəçi nəzarət edirdilər. Bir çox ölkə budəfəki yarışa ilk dəfə qatılmışdır, o cümlədən ABŞ, Şərqi Asiya, Avropa və Afrikadan olan ölkələr. Ən çox medal qazanan 102 medalla ev sahibi İran oldu. İştirakçı ölkələr İdman növləri Yarışda idmançılar 15 müxtəlif idman növündə mübarizə aparırdılar: atletika, badminton, basketbol, qılıncoynatma, futzal, qolf, gimnastika, həndbol, cüdo, karate, skvoş, üzgüçülük, stolüstü tennis, taekvondo, tennis və voleybol. Medal cədvəli",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=625950
-2005 İslam Həmrəyliyi Oyunları,2005 İslam Həmrəyliyi Oyunları və ya I İslam Həmrəyliyi Oyunları — Səudiyyə Ərəbistanının Məkkə şəhərində baş tutmuş olan idman oyunlarıdır. 8-20 aprel tarixləri arasında baş tutmuş olan oyunlarda 6000-ə idmançı iştirak etmişdir. 55 dövlətin iştirakı ilə bu oyunlar baş tutmuşdur. Əbdülməcid bin Əbdüləziz tərəfindən rəsmi açılışı edilib. Oyunlar Kral Əbdüləziz Stadionunda baş tutmuşdur. Medal sıralaması Ev sahibi ölkə,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=589167
-2005 İslam Həmrəyliyi oyunları,2005 İslam Həmrəyliyi Oyunları və ya I İslam Həmrəyliyi Oyunları — Səudiyyə Ərəbistanının Məkkə şəhərində baş tutmuş olan idman oyunlarıdır. 8-20 aprel tarixləri arasında baş tutmuş olan oyunlarda 6000-ə idmançı iştirak etmişdir. 55 dövlətin iştirakı ilə bu oyunlar baş tutmuşdur. Əbdülməcid bin Əbdüləziz tərəfindən rəsmi açıl��şı edilib. Oyunlar Kral Əbdüləziz Stadionunda baş tutmuşdur. Medal sıralaması Ev sahibi ölkə,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=589174
-2006,"30 dekabr — İraqın keçmiş dövlət başçısı Səddam Hüseynnin edam edilməsi. 30 yanvar — Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin fərmanı ilə Azərbaycan Respublikasının Gənclər, İdman və Turizm Nazirliyinin əsasında Azərbaycan Respublikası Gənclər və İdman Nazirliyinin yaradılması. 16 mart — Bakıda dünya azərbaycanlılarının II qurultayının keçirilməsi. 3 iyun — Ceyhan limanındakı Heydər Əliyev adına terminaldan Azərbaycan nefti yüklənmiş ilk tankerin (""The British Hawtharne"") yola salınması. 25 iyul — Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamına əsasən ""Azərbaycan Respublikasının Dövlət Miqrasiya Proqramı""nın (2006–2008-ci illər) təsdiq edilməsi. 11 avqust — ""Xəzər Lənkəran"" futbol klubuna məxsus Xəzər Lənkəran Mərkəzi Stadionu istifadəyə verildi. 24 noyabr — ANS TV və ANS ÇM-in fəaliyyətinin dayandırılması. 12 dekabr — 17 gün fəaliyyət göstərməyən ANS TV-nin efirə qayıtması. 30 oktyabr — Xudu İbrahimoğlu — Azərbaycan ziyalısı, şair, filoloq, jurnalist, mütəfəkkir. 11 iyul — Rasim Ocaqov — Azərbaycan kino rejissoru və operatoru. 24 avqust — Viktor Pavlov — Rusiya aktyoru. 30 dekabr — Səddam Hüseyn — İraqın keçmiş dövlət başçısı. 30 dekabr — Məmmədsadıq Abdullayev — anatom, histoloq, professor, Əməkdar elm xadimi, ""Qızıl qələm"" mükafatı mükafatı laureatı 7 oktyabr — Təyyar Abbasov — Azərbaycan fiziki, fizika-riyaziyyat elmlər doktoru (1991), professor (1994).",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4715
-2006-07 Qəbələ FK mövsümü,"2006–07 mövsümü Qəbələ FK-nın Azərbaycan Premyer Liqasında və Ramiz Məmmədovun məşqçilik etdiyi birinci mövsümüdür. Onlar mövsümü on birinci yerdə başa vurdular, həmçinin 2006-07 Azərbaycan Kubokunda iştirak etdilər və 1/16 finalda Bakı tərəfindən kənarlaşdırıldılar. Transferlər Azərbaycan Çempionatı Nəticələrin icmalı Son yeniləmə: 13 avqust 2011. Mənbə: Soccerway Tur nəticələri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=518295
-2006-cı il,"30 dekabr — İraqın keçmiş dövlət başçısı Səddam Hüseynnin edam edilməsi. 30 yanvar — Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin fərmanı ilə Azərbaycan Respublikasının Gənclər, İdman və Turizm Nazirliyinin əsasında Azərbaycan Respublikası Gənclər və İdman Nazirliyinin yaradılması. 16 mart — Bakıda dünya azərbaycanlılarının II qurultayının keçirilməsi. 3 iyun — Ceyhan limanındakı Heydər Əliyev adına terminaldan Azərbaycan nefti yüklənmiş ilk tankerin (""The British Hawtharne"") yola salınması. 25 iyul — Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamına əsasən ""Azərbaycan Respublikasının Dövlət Miqrasiya Proqramı""nın (2006–2008-ci illər) təsdiq edilməsi. 11 avqust — ""Xəzər Lənkəran"" futbol klubuna məxsus Xəzər Lənkəran Mərkəzi Stadionu istifadəyə verildi. 24 noyabr — ANS TV və ANS ÇM-in fəaliyyətinin dayandırılması. 12 dekabr — 17 gün fəaliyyət göstərməyən ANS TV-nin efirə qayıtması. 30 oktyabr — Xudu İbrahimoğlu — Azərbaycan ziyalısı, şair, filoloq, jurnalist, mütəfəkkir. 11 iyul — Rasim Ocaqov — Azərbaycan kino rejissoru və operatoru. 24 avqust — Viktor Pavlov — Rusiya aktyoru. 30 dekabr — Səddam Hüseyn — İraqın keçmiş dövlət başçısı. 30 dekabr — Məmmədsadıq Abdullayev — anatom, histoloq, professor, Əməkdar elm xadimi, ""Qızıl qələm"" mükafatı mükafatı laureatı 7 oktyabr — Təyyar Abbasov — Azərbaycan fiziki, fizika-riyaziyyat elmlər doktoru (1991), professor (1994).",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186260
-2006 Amsterdam turniri,"2006 Amsterdam turniri — 4 avqust ilə 5 avqust 2006-cı il tarixləri arasında Ayaks klubunun ev sahibliyi ilə Portu FK, İnter Milan FK və Mançester Yunayted FK komandalarının iştirakı ilə təşkil olunmuşdur. Turnirin qalibi Mançester Yunayted FK komandası olmuşdur. Turnir cədvəli NB: Vurulan hər qol üçün komandalara əlavə xallar verilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=461913
-2006 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2006 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2006; fr. Concours Eurovision de la chanson 2006) — sayca 51-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Elena Paparizunun ifa etdiyi ""My Number One"" adlı mahnı ilə 2005 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2006-cı ildə Yunanıstan ilk dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə Yunanıstanın paytaxtı Afina şəhərində Nikos Qalis Olimpik zalında keçirilmişdir. Müsabiqənin yarımfinalı 2006-cı ilin 18 may, final isə 20 may tarixində baş tutmuşdur. 2006-cı ildə Ermənistan ilk dəfə Avroviziyaya qoşulmuşdur. Avstriya və Macarıstan isə maliyyə problemlərini səbəb kimi göstərərək müsabiqədə iştirakdan imtina etmişdirlər. Serbiya və Monteneqro ilkin olaraq müsabiqədə iştirak etməyi planlaşdırsa da, ölkənin müsabiqə üçün hazırladığı seçim turunda baş verən qalmaqal Serbiya və Monteneqronun müsabiqədən kənarlaşdırılması ilə nəticələnmişdi. Belə ki, seçim turunda qalib gələn qrupa etiraz olaraq, zalda əyləşən izləyicilər qrupun üzərinə müxtəlif əşyalar atmağa başlamış və qrupu səhnədən qovmuşdurlar. Bunun ardınca Avropa Yayım Birliyi Serbiya və Monteneqronu müsabiqədən uzaqlaşdırsa da, ölkəyə Avroviziya 2006-da yalnız səsvermədə iştirak hüququ verilmişdir. Ümumilikdə 37 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə Finlandiya təmsilçiləri olan ""Lordi"" rok qrupu ifa etdikləri ""Hard Rock Hallelujah"" adlı mahnı ilə qalib gəlmişdirlər. Bu 1961-ci ildən bəri Avroviziyada iştirak edən Finlandiyanın müsabiqədə ilk qalibiyyəti olmuşdur. İştirakçı ölkələr 37 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2006 iyirmi üç ölkənin final uğrunda mübarizə apardığı yarımfinal mərhələsindən və iyirmi dörd ölkənin qalibiyyət uğrunda mübarizə apardığı final mərhələsindən təşkil olunmuşdur. 2005-ci ildə müsabiqədə ilk onluğa daxil olan ölkələr və eyni zamanda ""Böyük dördlük"" ölkələri (Yunanıstan, Malta, Rumıniya, İsrail, Latviya, Moldova, İsveçrə, Danimarka, Norveç, Xorvatiya, Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa və İspaniya) müsabiqənin finalında birbaşa iştirak etmək hüququ qazanmışdılar. Serbiya və Monteneqro da Avroviziya 2005-də ilk onluqda qərarlaşan ölkələrdən biri olsa da, 2006-cı ildə müsabiqədə iştirak etmədikləri üçün birbaşa finalda iştirak hüququ Serbia və Monteneqrodan Xorvatiyaya keçmişdir. 18 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 23 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqədə iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Serbia və Monteneqro səsvermədə iştirak etmişdir. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. Finalçılar: ""Böyük dördlük"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa və İspaniya); Avroviziya 2005-də ilk onluğa daxil olan ölkələr; Avroviziya 2006-nın yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr.20 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 24 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqədə iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Serbiya və Monteneqro səsvermədə iştirak etmişdir və Finlandiya təmsilçiləri ən çox səs toplayaraq müsabiqənin qalibi elan edilmişdir. Qalın hərflərlə yazılmış ölkələr 2007 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin finalına birbaşa vəsiqə qazanmışdır. Bütün ölkələr xalları ölkələrdə keçirilən SMS səsverməsinə görə təqdim etsə də, Albaniya və Monako səslərin azlığı səbəbindən münsif səsverməsindən istifadə etmişdir. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=21760
-2006 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi,"2006 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi - uşaqlar üçün təşkil olunan 4-cü müsabiqə idi.Bu dəfəki yer Rumıniyanın paytaxtı Buxarest idi. Müsabiqənin təşkil olunduğu stadionun adı 'Sala Polivalentă' idi. Bu il müsabiqədə 15 ölkə iştirak etdi. Portuqaliya, Serbiya və Ukrayna bu il müsabiqədə ilk dəfə iştirak edirdilər. Ötən il mahnısını seçsə də iştirak edə bilməyən Kipr bu il yenidən iştirak etdi. Keçən il müsabiqədə iştirak etmiş Danimarka, Litva və Norveç bu il müsabiqədə iştirak etmədilər. Böyük Britaniya da bu il müsabiqədə iştirak etməyəcəyini açıqladı. Bu ilki müsabiqəni Rusiyanı təmsil edən The Tolmaçevi Tvins 154 xal yığaraq qalib oldu. Mahnılarının adı Vesna idi (Azərbaycanca:Bahar Cazı). Keçən ilin qalibi Belorusu təmsil edən Ksenia Sitnik bu ilin qalibinə mükafatı təqdim etməsiylə budəfəki müsabiqə sona çatdı. Qiymətləndirilməsi Həmçinin bax Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi Xarici keçidlər JuniorEurovision.tv",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=71628
-2006 FİFA Dünya Kuboku,"2006 FİFA Dünya Kuboku — 2006-cı il 9 iyun-da Münhendə yerli Almaniyanın Kosta Rikaya qarşı oyunu ilə başlamış, 2006-cı il 9 iyul-da Berlindəki final matçı ilə sona yetən sayca XVIII Dünya Kuboku turniri. Almaniya turniri keçirmə haqqını 2000-ci ildə FİFA tərəfindən keçirilən səsvermədə İngiltərə, Cənubi Afrika Respublikası, Braziliya və Mərakeşi geridə qoyaraq qazanmışdır. Səsvermə Almaniya tərəfindən hiylə işlədildiyi iddiası ilə qalmaqallı bitmiş, nəticədə FİFA növbəti turnirin CAR-da keçirilməsinə qərar vermişdir. Səkkiz komanda çempionatda ilk dəfə olaraq iştirak etdi. Bu komandalar Anqola, Qana, Kot-d’İvuar, Serbiya və Monteneqro, Toqo, Trinidad və Tobaqo, Ukrayna, Çexiya milli komandaları idi. Dünya çempionatları tarixində ikinci dəfə oyunsonrası penaltilər təyin olundu. İtaliya komandası çempion adına layiq görüldü. Dünya Kubokunun final mərhələsində iştirak edən komandalar aşağıdakılardır. Mötərizədə komandaların püşkatma üçün sıralamaları göstərilmişdir. Bu sıralama iki faktora görə müəyyən olunmuşdur: Komandaların son iki Dünya Kubokundakı nəticələri və; Son illərdə FİFA reytinq cədvəlindəki yeri. Xal Sistemi Komandalara qrup mərhələsindəki hər qələbəyə görə 3 xal, heç-heçə nəticəsinə 1 xal, məğlubiyyətə görə isə 0 xal verilir. Qrup mərhələsinin oyunlarıCədvəllərdə aşağıdakı qısaltmalardan istifadə olunmuşdur: Xal – Qazanılmış xalların cəmi O – Oynanmış oyunların sayı Q – Qələbələrin cəmi H – Heç-heçə oyunların cəmi M – Məğlubiyyətlərin cəmi VQ – Vurulmuş qolların sayı BQ – Buraxılmış qolların sayı QF – Qol fərqi (VQ-BQ)Bütün vaxtlar yerli vaxtla göstərilmişdir. (Qrinviç+1 saat) Final mərhələsi Bombardirlər Turnirin sonunda ən çox qol vurmuş futbolçuya Adidas Qızıl Ayaqqabı Mükafatı təqdim ediləcək. 5 Qol - Miroslav Kloze Miroslav Kloze -5 qol David Vilya -3 Fernando Torres - 3 Ernan Krespo -3 Lukas Podolski -3 Maksi Rodrigez -3 Ronaldo - 3 Tieri Anri - 3 Zinətdin Zidan - 3 Agustin Delgado -2 Həmçinin bax Xarici keçidlər 2006 FİFA Dünya Kuboku rəsmi saytı Arxivləşdirilib 2006-06-15 at the Wayback Machine 2006 FİFA Dünya Kuboku stadion siyahısı Arxivləşdirilib 2006-06-16 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=7018
-2006 FİFA Dünya Kuboku F qrupu,"2006 FİFA Dünya Kuboku — F qrupu — 2006 FİFA Dünya Kuboku turnirinin 6-cı qrupu. Qrupa dünya çempionu Braziliya, Xorvatiya, Yaponiya və Avstraliya daxil idi. Braziliyanın asanlıqla birinci olduğu qrupda ikincilik uğrunda mübarizədən Avstraliya qalib çıxaraq 1/8 Finalda İtaliya ilə oynamaq haqqı əldə etmişdir. Cümə axşamı 22 iyun 2006",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=8023
-2006 Qış Olimpiya Oyunları medal sıralanması,"2006 Qış Olimpiya Oyunları və ya rəsmi adı ilə XX Qış Olimpiya Oyunları qış idman növləri üzrə fevralın 10-dan 26-na gədər İtaliyanın Turin şəhərində baş tutdu. Ümumi olaraq 80 dövlətin 2 508 idmançısı 7 müxtəlif idman növü üzrə 15 yarışda mübarizə apardı. Turin Olimpiadasında Kanadalı konkisürən Kindi Klassen hamıdan çox, 5 medal (1 qızıl, 2 gümüş və 2 bürünc) qazandı. Cənubi Koreyalı şort-trekçi An Hyun-Soo və Jin Sun-Yu, Almaniyalı biatlonçu Mixail Qreis isə hərəyə üç qızıl medal qazandı. Medal sıralanması * — ev sahibi dövlət (İtaliya) Üç və daha artıq medal qazanan idmançılar Həmçinin bax 2006 Qış Paralimpiya Oyunları medal sıralanması",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=472791
-2006 Voleybol üzrə qadınlararası Dünya Çempionatı,"Voleybol uzrə qadınlararası dünya cempionatı 2006 — 2006-cı ildə Yaponiyada təşkil edilən turnir. Rusiyanın çempionluğu ilə bitən munidal oktyabrın 31-i başlamış, noyabr ayının 16-da sonlanmışdır. Mundial beş fərqli şəhərin altı fərqli arenasında keçirilmişdir: Qrup mərhələsi ""A"" Qrupu - Tokio ""B"" Qrupu - Sapporo ""C"" Qrupu - Kobe ""D"" Qrupu - Naqoya ""E"" Qrupu - Naqoya ""F"" Qrupu - Osaka Komandaların tutduğu yerləri müəyyən edən qarşılaşmalar Mükafatlandırılan voleybolçular Women Volleyball XV World Championship 2006 Japan - 31.10-16.11 Winner Russia (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=366099
-2007,"Azərbaycan Respublikasında ""Gənclər ili"". 1 fevral — Cənubi Azərbaycanın BMT-də Təmsil Olunmayan Millətlər və Xalqlar Təşkilatının – UNPO-nun üzvlüyünə qəbul olunması. 13 fevral — Rep qrupu H.O.S.T. Alliance fəaliyyətə başlayır. 9 mart — Bakıda Azərbaycan və Türkiyə diaspor təşkilatları rəhbərlərinin I forumunun keçirilməsi. 12 iyun — Azərbaycan Respublikası Dövlət Sərhəd Xidməti Akademiyasının yaradılması. Qobustan Dövlət Tarixi-Bədii Qoruğunun Ümumdünya irsi siyahısına salınması. Bolqarıstan və Rumıniya Avropa İttifaqının üzvü olur. 31 mart – Fərman Salmanov – Azərbaycan geoloqu. 23 aprel – Boris Yeltsin – Rusiyanın ilk prezidenti. 6 oktyabr – Luçano Pavarotti – İtaliya müğənnisi. 30 oktyabr – Ramiz Mirzəyev – AFFA-nın keçmiş prezidenti. 27 dekabr – Bənazir Bhutto – Pakistan siyasətçisi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4716
-2007-ci il,"Azərbaycan Respublikasında ""Gənclər ili"". 1 fevral — Cənubi Azərbaycanın BMT-də Təmsil Olunmayan Millətlər və Xalqlar Təşkilatının – UNPO-nun üzvlüyünə qəbul olunması. 13 fevral — Rep qrupu H.O.S.T. Alliance fəaliyyətə başlayır. 9 mart — Bakıda Azərbaycan və Türkiyə diaspor təşkilatları rəhbərlərinin I forumunun keçirilməsi. 12 iyun — Azərbaycan Respublikası Dövlət Sərhəd Xidməti Akademiyasının yaradılması. Qobustan Dövlət Tarixi-Bədii Qoruğunun Ümumdünya irsi siyahısına salınması. Bolqarıstan və Rumıniya Avropa İttifaqının üzvü olur. 31 mart – Fərman Salmanov – Azərbaycan geoloqu. 23 aprel – Boris Yeltsin – Rusiyanın ilk prezidenti. 6 oktyabr – Luçano Pavarotti – İtaliya müğənnisi. 30 oktyabr – Ramiz Mirzəyev – AFFA-nın keçmiş prezidenti. 27 dekabr – Bənazir Bhutto – Pakistan siyasətçisi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186261
-2007-ci il Bakı terror planı,"2007-ci il Bakı terror planı, Bakıda bir neçə hədəfə yönəlmiş və Azərbaycan tərəfindən qarşısı alınmış terror planı idi. Bu hadisə təhlükəsizlik tədbirləri səbəbi ilə Amerika və Britaniya səfirliklərinin müvəqqəti bağlanmasına səbəb oldu. Norveçin Statoil və Amerikanın McDermott neft şirkətləri kimi bəzi qurumlar fəaliyyətini məhdudlaşdırdı.2007-ci il oktyabrın 29-da Azərbaycanın hüquq-mühafizə orqanları ABŞ və Böyük Britaniya səfirlikləri yaxınlığında hücuma hazırlaşan qumbaraatanlarla silahlanmış bir qrup sələfinin saxlanılması barədə ictimaiyyətə məlumat yaydı. Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi sözçünün açıqlamasına görə, qruplaşmada dörd Kalaşnikov avtomatı, bir Kalaşnikov qumbaraatan, 20 qumbara, döyüş sursatı və avtomat silah hissələri olduğu aşkarlandı. Qrupun bir sıra dövlət binalarına və özəl şirkətlərin nümayəndələrinə hücum etməyi planlaşdırdığı da bildirildi. 2007-ci il oktyabrın 25-də Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi ordu zabitlərindən birinin hərbi bazadan dörd Kalaşnikov avtomatı və bir pulemyot götürərək öz alayını tərk etməsi barədə məlumat yayıb. Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi həmin zabitin sələfi qruplaşmalarla əlaqəli şəxs olduğunu və oğurlanan silahların terror hücumlarında istifadə olunması üçün nəzərdə tutulduğunu iddia edib. Leytenant Kamran Əsədovun rəhbərlik etdiyi hərbi hissədən dörd pulemyot, bir minaatan və 20 qumbara götürərək yaraqlıların hücumu üçün şəhərdə gizlətdiyi iddia edilib.Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin İctimaiyyətlə Əlaqələr Şöbəsinin noyabrın 6-da verdiyi məlumata görə, milliyyətcə ərəb, ""Əl-Qaidə"" və ""Əl-Cihad"" qruplaşmasına bağlı Əbu Cəfər və digərləri Azərbaycana gələrək əvvəllər qanunsuz fəaliyyətdə iştirak etmiş şəxslərdən silahlı dəstə yaradıblar. Sentyabrın 26-da Qusar rayonunda hüquq-mühafizə orqanlarının birgə keçirdikləri tədbirlər zamanı qrupun üzvlərindən biri, Qusar rayon sakini, 1975-ci il təvəllüdlü Telman Abdullayev silahlı müqavimət göstərərək, 2 polis əməkdaşını odlu silahla yaralayıb və hadisə yerindən qaçmağa cəhd edib. Bundan başqa, qrupun digər üzvləri Vidadi Kərimov, Adil Carayxanov, Vitali Ağaməmmədov, Asəf Nəzərov və Danial Abuyev də saxlanılıb. Məlum olub ki, qruplaşma Əbu Cəfərə Azərbaycandan qaçmaq üçün kömək etmək niyyətində olub. Sumqayıt şəhərində Əbu Cəfərin gizləndiyi mənzil nəzarətə götürülüb. Oktyabrın 10-da mənzildə keçirilən əməliyyat zamanı Əbdül Məlik və Hacı ləqəbli Elçin Əlimirzəyev həbs edilsə də, Əbu Cəfər zabitlərə atəş açaraq qaça bilib. Noyabrın 2–3-də keçirilən xüsusi əməliyyat tədbirləri nəticəsində Əbu Cəfər və qrupun digər üzvləri — Mirzə Babayev, Qədir Hacıyev, Vüqar Əliyev, Emin Cami, Loğman Muradov, Habil Məsmalıyev və Pərviz Kərimov saxlanılıblar. Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin ""Qartal"" (""Qartal"") xüsusi təyinatlı dəstəsinin peşəkar həyata keçirilmiş tədbirləri nəticəsində Əbu Cəfər heç bir zərər görmədən saxlanılıb. 1 AKMS avtomatı, 3 tapança, 1 tüfəng, 12 əl qumbarası, 11 xüsusi alışqan, 1,075 qram partlayıcı maddə, 4 metr uzunluğunda Bickford qoruyucusu, 91 detonator, 4 tapança maqazin, 4 avtomat maqazin, təxminən 60 avtomat patron, 3 ədəd xüsusi fənər, 2 ədəd kompas, 1 ədəd siqnal atəşfəşanlığı, 1 ədəd elektrik keçirici qurğu, xəritə və digər ləvazimatlar aşkar edilib. Faktla bağlı Azərbaycan Cinayət Məcəlləsinin 279.2, 315.2 və 228.2.1-ci maddələri ilə cinayət işi başlanıb. 2009-cu il iyunun 18-də Ağır Cinayətlərə Dair İşlər üzrə Məhkəmənin hökmü ilə Kamran Əsədov, Bəxtiyar Orucov, Fərid Cabbarov, Kamran Babayev və Samir Mehrəliyev 15 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib. Məhkəmə qrupun digər üzvlərinə də hökm çıxarıb; Elşən Məmmədov, Vüqar Əliyev və İlkin İsmayılov 14 yaşa Tərlan Kərimov — 13 il Yaşar Məhərrəmov və Rövşən Abduləliyev 12 il 6 ay müddətinə azadlıqdan məhrum ediliblər Ramil Kərimov və Samir Əliyev 12 yaşa Ramin Cəlilov — 11 il Orxan Əlizadə — 10 il 6 ay Şirvani Babayev və azərbaycanlı İbadov — 10 il Edqar Əliyev — 6 il 6 ay Hacıbala Hüseynov — 6 il üç ay Şəhriyar Məhərrəmov — 2 ilMəhkəmə qərardad qəbul edərək, Əsədovdan leytenant rütbəsinin ləğv edilməsi ilə bağlı Müdafiə Nazirliyinə bildiriş göndərib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=818268
-2007 Amsterdam turniri,"2007 Amsterdam turniri — 2 avqust ilə 4 avqust 2007-cu il tarixləri arasında Ayaks klubunun ev sahibliyi ilə Arsenal FK, Latsio FK və Atletiko Madrid komandalarının iştirakı ilə təşkil olunmuşdur. Turnirin qalibi Arsenal FK komandası olmuşdur. Turnir cədvəli NB: Vurulan hər qol üçün komandalara əlavə xallar verilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=461911
-2007 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2007 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2007; fr. Concours Eurovision de la chanson 2007) — sayca 52-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. ""Lordi"" rok qrupunun ifa etdiyi ""Hard Rock Hallelujah"" adlı mahnı ilə 2006 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2007-ci ildə Finlandiya ilk dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə Finlandiyanın paytaxtı Helsinki şəhərində Hartwall Arenada keçirilmişdir. Müsabiqənin yarımfinalı 2007-ci ilin 10 may, final isə 12 may tarixində baş tutmuşdur. 2006-cı ildə Serbiya və Monteneqro dövlətinin iki müstəqil ölkələrə parçalanmasından sonra Monteneqro və Serbiya müstəqil olaraq ilk dəfə Avroviziyaya 2007-ci ildə qoşulmuşdurlar. 2007-ci ildə eyni zamanda Çexiya və Gürcüstan da ilk dəfə müsabiqəyə qoşulmuşdur. Avstriya və Macarıstan isə bir illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönmüşdür. Monako maliyyə problemlərini və müsabiqədəki uğursuz nəticələrini səbəb kimi göstərərək Avroviziya 2007-də iştirakdan imtina etmişdir. Müsabiqədə ümumilikdə 42 ölkə iştirak etmişdir və bu Avroviziya tarixindəki ən yüksək göstərici idi. Avroviziya 2007-in qalibi ""Molitva"" mahnısı ilə Avroviziyaya müstəqil ölkə kimi ilk dəfə qatılan Serbiya təmsilçisi Mariya Şerifoviç seçilmişdir. İştirakçı ölkələr 42 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2007 iyirmi səkkiz ölkənin final uğrunda mübarizə apardığı yarımfinal mərhələsindən və iyirmi dörd ölkənin qalibiyyət uğrunda mübarizə apardığı final mərhələsindən təşkil olunmuşdur. 2006-cı ildə müsabiqədə ilk onluğa daxil olan ölkələr və eyni zamanda ""Böyük dördlük"" ölkələri (Finlandiya, Rusiya, Bosniya və Herseqovina, Rumıniya, İsveç, Litva, Ukrayna, Ermənistan, Yunanıstan, İrlandiya, Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa və İspaniya) müsabiqənin finalında birbaşa iştirak etmək hüququ qazanmışdılar. 10 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 28 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqədə iştirak edən bütün ölkələr səsvermədə iştirak etmişdir. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. Finalçılar: ""Böyük dördlük"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa və İspaniya); Avroviziya 2006-da ilk onluğa daxil olan ölkələr; Avroviziya 2007-nin yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr.12 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 24 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqədə iştirak edən bütün ölkələr səsvermədə iştirak etmişdir və Serbiya təmsilçisi ən çox səs toplayaraq müsabiqənin qalibi elan edilmişdir. Bütün ölkələr xalları ölkələrdə keçirilən SMS səsverməsinə görə təqdim etsə də, Albaniya və Andorra səslərin azlığı səbəbindən münsif səsverməsindən istifadə etmişdir. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=21757
-2007 Avroviziya Rəqs Müsabiqəsi,2007 Avroviziya Rəqs Müsabiqəsi (ing. Eurovision Dance Contest 2007) — ilk dəfə təşkil olunan Avroviziya Rəqs Müsabiqəsi. Bu müsabiqə sentyabrın 1-i Londonda təşkil olundu. Müsabiqədə 16 ölkə iştirak etdi. Bu ölkələrdən İsveçrəyə heç bir ölkə xal vermədi və nəticədə İsveçrə müsabiqəni xalsız yekunlaşdırdı. Müsabiqənin qalibi isə Finlandiya oldu. Müsabiqədə 12 xal alan ölkələr aşağıdakılardır: Xarici keçidlər Eurovisiondance.tv İctimai TV Arxivləşdirilib 2009-10-02 at the Wayback Machine Həmçinin bax Avroviziya Rəqs Müsabiqəsi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=71501
-2007 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi,"2007 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi − 5-ci Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsidir. 8 dekabr 2007-ci il tarixində Niderlandın Rotterdam şəhərinin ""Ahoy"" arenasında təşkil olunmuşdur. Bu il müsabiqədə ilk dəfə olaraq Bolqarıstan, Ermənistan, Gürcüstan və Litva iştirak etmişdir. Ötən il iştirak edən və ilk iki müsabiqənin qalibləri Xorvatiya və İspaniya isə müsabiqədə iştirak etməyəcəklərini bildirmişlər. Bu ilki müsabiqənin qalibi 2005-ci ildəki müsabiqənin də qalibi olmuş Belarus olmuşdur. Belarusu Aleksey Jiqalkoviç S Druz'yami mahnısı ilə qalib etmişdir. 1-ci olan mahnı ilə 2-ci olan mahnı arasında cəmi 1 xal fərq vardı. Belarus 137 xalla 1-ci, Ermənistan 136 xalla 2-ci olmuşdur. Qiymətləndirilmə Xarici keçidlər JuniorEurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=71626
-2007 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı,2007 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı — 2007-ci il 17 sentyabr və 26 sentyabr aralığında Tailandın Çianqmay şəhərində keçirilən dünya çempionatıdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=462499
-2007 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı – Kişilər 62 kq,"2007 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı – Kişilər 62 kq — Kişilərin ağır atletikadakı çəki dərəcəsində ikinci müsabiqəsi olub, maksimum bədən çəkisi 62 kiloqram olaraq təyin edilmişdir. Turnir 18-19 sentyabr 2007-ci ildə 2007 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatının baş tutduğu Tailandın Çianqmey şəhərində keçirilmişdir. Bu yarışadək, mövcud dünya rekordları aşağıdakı kimi olmuşdur. Results Arxivləşdirilib 2016-10-24 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=462514
-2007 Bədii gimnastika üzrə Avropa Çempionatı,"Bədii gimnastika üzrə 23-cü Avropa çempionatı — 28 iyun 2007-ci ildə Azərbaycan respublikası Bakı şəhərindəki Heydər Əliyev adına İdman-Konsert Kompleksində keçirilmişdir. Yarışda 33 ölkənin 200-dən artıq idmançısı mübarizə aparıb. Fərdi mübarizəyə 31 ölkənin 80 gimnastı qatılıb. Yeniyetmələrin komanda yarışında isə 25 kollektivin iştirak edib. Bu gimnastlar 6 dəst medal uğrunda mübarizə aparıblar Qitə birinciliyinin ilk günündə daha aşağı reytinqə malik gimnastların yer aldığı C və B qruplarında fərdi yarışlar olub. İştirak edən dövlətlər Azərbaycan Finlandiya Birləşmiş Krallıq Yunanıstan Macarıstan Portuqaliya Böyüklər: GİMATOVA Dinarə, QURBANOVA Anna, QARAYEVA Aliyə, CAVADLI Zeynəb Yeniyetmələrdən ibarət qrup komandası: MİRZƏYEVA Nigar, QULIYEVA Ceyla, ORUCOVA Esmira, SƏLIMBƏYOVA Əzizə, HÜSEYNOVA Cəmilə, XƏLƏFOVA Aelita Avstriya Böyüklər: VEBER Karolina, PÖSTINGER Selina, RAYTGRUBER Katarina Yeniyetmələr: ELLEBERQER Nina, QASSLER Liza, LANTSER Barbara, RUPEXT Nicol, VERTANÇİK Lena Ehtiyat:VEQŞNAYDER Nataşa Böyüklər: MASSET Manon, QERONTITIS Katerina Belarus Böyüklər: ÇERKAŞİNA Lyubov, RUDALOVA Svetlana, YÜŞKEVIÇ Mariya Yeniyetmələr: BIÇUN Yuliya, XARİTONOVA Anastasiya, STANİUTA Melitina, ARLOVSKAYA Xana, XLADKAYA Anqelina Ehtiyat: OSİPOVA Alesiya Bolqarıstan Böyüklər: PEYÇHEVA Simona, MİNÇEVA Monika, SIDEROVA Filipa Yeniyetmələr: BOJİLOVA Romina, TRAYANOVA Stefaniya, İLİYEVA Kristina, DİMİTROVA Maqika, KIROVA Qabriela Ehtiyat: TODOROVA Elena Xorvatiya Böyüklər: MAKAROVA Aleksandra, ZELİMORSKİ Anamarij, STOYAKOVIÇ Mateya Kipr Böyüklər: PANAQİYOTU Rayisa-Sula, TRİKOMİTİ Luçiya Çexiya Böyüklər: MENDLİKOVA İva, MİÇKOVA Monika, RADİMERSKA Nelya Yeniyetmələr: MARKOVA Nikol, DOSTALOVA Xana, DOPPLEROVA Barbara, KUMPREXTOVA Lüsi, ZAMORSKA Vendula, Ehtiyat: ZEMANOVA Monika İspaniya Böyüklər: SİD Almudena, RODRIQES Karolina Yeniyetmələr: REDONDO Lidiya, QONSALES Silviya, QARSIYA Rebeka, QARVIN Sara, AQİLER Sandra Ehtiyat: VAN RAVESTAYN Barbara Estoniya Böyüklər: KİKKAS İrina, LUKYANOVA Jana Yeniyetmələr: KUKK Karina, MAKUSİNA Yuliya, PUÇKİNA Tatyana, MOTSMEES Ariyel, BOQOMOLOVA Anna Ehtiyat: AKULINITSEVA Liza Finlandiya Böyüklər: RINQINEN Mariya, XUUXTANEN Yuliya, SARESVİRTA Marlena Yeniyetmələr: KİİXKİNEN Xaydi, XIYETAPAKKA Diana, ROMANJUK Yuliya, PURONLİNNA Emiliya,RİSTİKANGAS Rebekka Ehtiyat: RİSTIKANGAS Viktoriya Fransa Böyüklər: LEDU Delfin Birləşmiş Krallıq Böyüklər: CONS Françeska, MANN Xizer Gürcüstan Böyüklər:SAMLİKAŞVİLİ Mzevinari, XATİAŞVİLİ Ketevan, DONADZE Tatiya Yeniyetmələr: KURDADZE Nino, NAVAİDZE Natia, YANTETS Miriam, BALAXAŞVİLİ Meqi,TVİLDİANİ Tamara Ehtiyat:ÇARQEYŞVİLİ Tekla Almaniya Böyüklər: İNGİLDEYEVA Liza, VİTMAN Klaudiya, STOLBİN Darya Yeniyetmələr:QRAF Kristina, MANSUR Janin, MARKS Laura-Tabeya, NIKEL Yuliya, ULBRİX Liza Ehtiyat: DİTRİX Daniyela Yunanıstan Böyüklər: ANDRİYOLA Eleni, GKOUNTROUMPI Evangeliya, Yeniyetmələr: TAMPAKİ Eleni, PAPAİOANNU Antoniya, KONSTANTINU Mariya, MANIU Vasiliki, QEORQOVASILI Aleksandra Ehtiyat: BOTSİ Qeorqiya Macarıstan Böyüklər: VASS Dora, BENYO Frujina Yeniyetmələr: MİJER Aleksa, BOLDİJAR Ester, XORÇER Noemi, MARTON Fransiska, DUDİNSKY Mariya Ehtiyat: JOKE Kinqa İsrail Böyüklər:RIZENSON İrina, RİVKİN Neta Yeniyetmələr:BUZOVSKI Moran, KADOŞ Noa, KREMER Koral, SLUSER Elena, ZAKALUZKY Polina Ehtiyat: LEVIN Aleksandra İtaliya Böyüklər: LAURİTO Romina, ZANKANARO Beatris, KANTALUPPI Cülyetta Yeniyetmələr: ANTİNUÇÇİ Federika, FRANTSİNİ Paola, QALLİ Alisa, PLOTSER Valentina, ZUKKA Marqarita Ehtiyat: KOLOMBO Karlotta Latviya Böyüklər: KİSLUXİNA Marina, MEYERSONE Yelena, İSAKOVA Yana Yeniyetmələr: ROMANOVA Veronika, NAXİMOVA Nataliya, BEBRE Valda, MİÇULE Alina,YEFREMOVA Anna Ehtiyat: NESKROMNAYA Anna Litva Böyüklər: PAPARTİTE Lina, ABROMAVIÇUTE Qiedre Yeniyetmələr: LİONQİNAVİÇYUTE Yurqita, SILEYKİTE Eqle, LIEPAYTE Aqne, MARKEVIÇYUTE Uqne, PAPARTİTE Rasa Ehtiyat: KONÇEVIÇYUTE Qoda Moldova Böyüklər: TANURKOVA Anastasiya, ÇEBAN Karina, LEVKO Yelena Norveç Böyüklər: BOQETVEYT Xanna Kristina, QRAM Marte Yeniyetmələr:TORKILDSEN Mari, TORKILDSEN Tea, SANDVOLD Rikke, ÇHUDİ Daniela, TUYE Sara Bronnum Ehtiyat: QRAVDAL Tea Polşa Böyüklər: MİTROŞ Coanna, JDUN Anna Yeniyetmələr: JAMALEK Marta, ZUXLİNSKA Katarjina, KLAJMAN Süzanna, NAROLSKA Coanna,KOJİRA Karolina Ehtiyat:TRJONKOVSKA Karolina Portuqaliya Böyüklər: QOMEŞ İnes, KAETANO Sara, QERALDES Katarina Yeniyetmələr: SARAYVA Coana, DİAS Coana, JARDİM Cessika, ROSA Daniela, RORITS Vanessa Ehtiyat: MAÇADO Diana Rumıniya Yeniyetmələr: FAUR Kristina Teodora, MOLDOVAN Malina Florina, MARSİUS İonela,TOÇU Alis Viviyana, ÇAYA Monika Florina Ehtiyat: MARGINEYAN İoanna Aleksandra Rusiya Böyüklər: SESINA Vera, KAPRANOVA Olga, KANAYEVA Evqeniya Ehtiyat: STRUÇKOVA Olqa Yeniyetmələr: ANDRONOVA Darya, XAYRETDINOVA Karina, DONSKOVA Ulyana, ELYUTINA Aleksandra, NEXOJINA Nataliya Ehtiyat: YAKIMENKO Mariya Sloveniya Böyüklər: RODE Moyça, SEME Tyaşa İsveçrə Yeniyetmələr: ROXATÇ Karol, FRİDRİX Janin, ŞMİD Lara, STUÇKI Nadin, YAKOUB Suxeliya Ehtiyat: BÜSSER Rebekka Slovakiya Böyüklər: MIÇİKOVA Mixala, VARQOVA Katarina, MAÇALOVA Petra Yeniyetmələr: KOMPELOVA Jujana, QUBRIKOVA Darina, BARANOVA Yaroslava, PODLUÇKA Marianna, POKORNA Aleksandra Ehtiyat: DERMEKOVA İvana İsveç Böyüklər: LARSON Tereza Türkiyə Böyüklər: SÜTCÜ Berfin Serdil, ÖYLÜMLÜ Qizem Yeniyetmələr: AKILVEREN Pinar, DEVEÇİ Nevin Sevinc, AKILVEREN Pelin, ÇELEP Elif Zeynep,TAŞ Asya Nur Ehtiyat: AKALIN Yağmur Ukrayna Böyüklər: BESSONOVA Anna, QODUNKO Nataliya, Ehtiyat: KOVALÇUK İrina Yeniyetmələr: ŞURXAL Valeriya, BELKİNA Irina, SLOBODYAN Yuliya, YESKOVA Svetlana, RIZƏTDİNOVA Anna Ehtiyat: SUBBOTİNA Anna Şəxsi nəticələr Şəxsi birincilikdə Aliyə Qarayeva iplə hərəkətlərdə 18,150 xal toplayaraq, Avropa çempionu tituluna sahib çıxmışdır. Rusiyalı gimnastlar Vera Sessina (18,050) gümüş, Olqa Kapranova (17,750) isə bürünc medala layiq görülmüşdür. Halqa ilə hərəkətlərdə isə Olqa Kapranova (18,325) ukraynalı Anna Bessonova (18,050) və Vera Sessina (17,600) ilk üç yeri tutmuşlar. Gürzlə hərəkətlərdə Vera Sessina (18,000) daha güclü çıxış edərək fəxri kürsünün ən yüksək pilləsinə qalxmışdır. Olqa Kapranova onunla eyni xalı yığsa da, cərimə xalı onun ikinci yeri tutmasına səbəb olmuşdur. Gürzlərlə hərəkətlərdə üçüncü yerə Ukraynalı Anna Bessonova (17,850) çıxmışdır. Nəhayət, lentlə hərəkətlərdə rusiyalı Yevgeniya Kanayeva (18,275) qızıl medala layiq görülmüşdür. Anna Bessonova (18,100) ikinci, rusiyalı Vera Sessina (17,825) isə üçüncü yeri tutmuşlar. Xarici keçidr Bədii Gimnastika üzrə 23-cü Avropa çempionatının rəsmi saytı Arxivləşdirilib 2010-01-11 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=27662
-2007 Güləş üzrə Dünya Çempionatı,"Güləş üzrə dünya çempionatı 2007-ci il, sentyabrın 23-dən 17-dək Bakıda, Azərbaycanın paytaxtında keçirilib. Yarış Heydər Əliyev adına İdman-konsert kompleksində keçirilmiş, həmçinin 2008-ci il Pekin Olimpiadasına təsnifat turunun hissəsi idi. Belə ki, bütün çəki dərəcələri üzrə ilk 8 yeri tutmuş idmançılar olimpiya oyunlarına vəsiqə aldılar. Bu dünya çempionatında 92 ölkədən 810 idmançı çıxış edib, 25-dan çox ölkədən 130-yə yaxın jurnalist isə çempionatın gedişini izləyib. Açılış mərasimi Çempionatın açılış mərasimində həmçinin Azərbaycan Milli Olimpiya Komitəsinin və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev, Heydər Əliyev adına Fondun prezidenti, YUNESKO-nun və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Mehriban Əliyeva iştirak etmişlər. Açılış mərasimində çıxış edən Azərbaycan Respublikası gənclər və idman naziri Azad Rəhimov və Azərbaycan güləş Federasiyasının prezidenti Fazil Məmmədov beynəlxalq idman yarışlarında, son 10 ildə Azərbaycanda keçirilən olimpiya oyunlarında azərbaycan güləşçilərinin və nailiyyətləri haqqında məlumat vermişlər. Beynəlxalq güləş assosiasiyaları federasiyasının prezidenti (FILA) Rafael Martinetti çıxış etmişdir.Daha sonra Azərbaycan Prezidenti, Milli Olimpiya Komitəsinin prezidenti İlham Əliyev, Azərbaycanın həyata keçirdiyi işləri qeyd edib. Sonra Rafael Martinetti Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevə FILA ali mükafatını — ""idman Əfsanəsi"" medalını təqdim edib. İştirakçılar Çempionatda dünyanın 92 ölkəsinin nümayəndələri iştirak edib. Sərbəst güləş üzrə 313, qadın 198, yunan-roma növündə isə 299 idmançı iştirak edib. Çempionatda cəmi 810 atlet iştirak edib. Medal Sıralnması Komanda reytinqi Yarışların nəticələri Yunan-roma güləşi üzrə mübarizədə ABŞ komandası birinci,Rusiya ikinci, Gürcüstan isə üçüncü olmuşdur.Azərbaycan komandası 11 xal toplayaraq, 16-ci yeri tutub.İran güləşçisi Həmid Sariyal üç qat və Kuba Mizhain Lopez — iki qat dünya çempionu oldular. Sərbəst güləş növündə 68 xal toplayan Rusiya komandası birinci, Türkiyə komandası isə 40 xalla ikinci Kuba (34 xal) isə üçüncü yeri tutmuşdur. Azərbaycan komandası 12 xalla 9-cu yeri tutşdur. Rusiya güləşçisi Hacımurad Qatsalov üçqat dünya çempionu olmuşdur. Rusiyadan başqa 66 kq çəki dərəcəsində Türkiyəli güləşçi Ramzan Şahin qalib olmuşdur. Qadın güləşi üzrə birinci yeri Yaponiya, ikinci yeri Qazaxıstan , üçüncü yeri isə Ukrayna, komandaları tutmuşlar.Azərbaycan komandası 11-ci yerə layiq görülmüşdür. Bundan başqa Yapon idmançıları Saori Yosida və Kaori Ityo beşqat dünya çempionu oldular.Çempionat sahiblərinin komandası bir qızıl və bir bürünc (Fərid Mansurov) (Çamsulvara Çamsulvarayev), 2 medal aldı.Fərid Mansurov müstəqil Azərbaycandan dünya çempionatlarında qızıl medal alan ilk yunan-roma güləşçisi oldu.2008-ci il Olimpiya Oyunlarına qalan 3 lisenziyanı isə Mariya Stadnik Yuliya Ratkeviç və Olesya Zamula əldə etdilər. Çempionatın təşkilinə görə Azərbaycan Milli olimpiya komitəsinin vitse-prezidenti Xəzər İsayev, Azərbaycan güləş Federasiyasının Prezidenti Fazil Məmmədov və federasiyanın vitse-prezidenti Namiq Əliyev yüksək səviyyədə və güləşin inkişafı qarşısında xidmətlərinə görə FILA ali mükafatı ilə təltif olundular. Sərbəst güləş (kişilər)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=559414
-2007 KONKAKAF Qızıl Kuboku,2007 KONKAKAF Qızıl Kuboku (ing. 2007 CONCACAF Gold Cup) — 2007-ci ilin 6 – 24 iyun tarixləri arasında ABŞ-də təşkil olunmuş sayca doqquzuncu KONKAKAF Qızıl Kuboku. Turnirin qalibi final matçında Meksika milli futbol komandasını 2–1 hesabı ilə məğlub etmiş ABŞ milli futbol komandası olmuşdur. Komandaların statistikası Xarici keçidlər 2007 CONCACAF Gold Cup Dates Announced Arxivləşdirilib 2008-03-02 at the Wayback Machine 2007 CONCACAF Gold Cup (with all matchreports) Arxivləşdirilib 2008-03-21 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=478740
-2008,"17 fevral — AFR tərəfindən Kosovanın müstəqilliyinin tanınması. 2008 Yay Olimpiya Oyunları Pekində keçirilməsi 14 fevral — BMT Baş Assambleyasının 62-ci sessiyasında ""Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində vəziyyət haqqında"" qətnamə qəbul olunması. 15 fevral — Prezident İlham Əliyev tərəfindən ""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 90 illik yubileyi haqqında"" sərəncam imzalanması. 17 fevral — AFR tərəfindən Kosovanın müstəqilliyinin tanınması. 2 iyun — Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin Akademiyasının yaradılması. 22 sentyabr — Azərbaycan müəllimlərinin XIII qurultayının keçirilməsi. 19 noyabr — Haaqada ""Azərbaycanın Holland dostları"" cəmiyyətinin təsis edilməsi, 26 yanvar — İslam Rzayev, muğənni və xanəndə.(d.1934). 27 yanvar — Suxarto, 1968-1998-ci illərdə İndoneziya prezidenti. 17 yanvar — Robert Fişer, şahmatçı. 17 fevral — Aysel Gürel, Türk musiqiçi və teatr oyunçusu. 10 iyun — Çingiz Aytmatov, Qırğız Ədəbiyyatçı, siyasətçi və jurnalist. 12 avqust — Donald Erb, amerikalı bəstəkar. 25 oktyabr — Müslüm Maqomayev Sovet, Azərbaycan və rus opera və pop müğənnisi,SSRİ xalq artisti (d.1942). 24 dekabr — Harold Pinter, 2005-ci ilin Nobel Ədəbiyyat Mükafatı sahibi İngilis yazıçı. 20 iyun — Əhməd Abasquliyev, psixiatriya sahəsində Azərbaycan alimi, tibb elmlər doktoru (1959), professor (1960), Azərbaycan SSR əməkdar elm xadimi (1990). 4 fevral — Tamuris Əliyeva, pedaqoq-alim, pedaqoji elmlər doktoru, professor.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4717
-2008-ci il,"17 fevral — AFR tərəfindən Kosovanın müstəqilliyinin tanınması. 2008 Yay Olimpiya Oyunları Pekində keçirilməsi 14 fevral — BMT Baş Assambleyasının 62-ci sessiyasında ""Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində vəziyyət haqqında"" qətnamə qəbul olunması. 15 fevral — Prezident İlham Əliyev tərəfindən ""Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 90 illik yubileyi haqqında"" sərəncam imzalanması. 17 fevral — AFR tərəfindən Kosovanın müstəqilliyinin tanınması. 2 iyun — Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin Akademiyasının yaradılması. 22 sentyabr — Azərbaycan müəllimlərinin XIII qurultayının keçirilməsi. 19 noyabr — Haaqada ""Azərbaycanın Holland dostları"" cəmiyyətinin təsis edilməsi, 26 yanvar — İslam Rzayev, muğənni və xanəndə.(d.1934). 27 yanvar — Suxarto, 1968-1998-ci illərdə İndoneziya prezidenti. 17 yanvar — Robert Fişer, şahmatçı. 17 fevral — Aysel Gürel, Türk musiqiçi və teatr oyunçusu. 10 iyun — Çingiz Aytmatov, Qırğız Ədəbiyyatçı, siyasətçi və jurnalist. 12 avqust — Donald Erb, amerikalı bəstəkar. 25 oktyabr — Müslüm Maqomayev Sovet, Azərbaycan və rus opera və pop müğənnisi,SSRİ xalq artisti (d.1942). 24 dekabr — Harold Pinter, 2005-ci ilin Nobel Ədəbiyyat Mükafatı sahibi İngilis yazıçı. 20 iyun — Əhməd Abasquliyev, psixiatriya sahəsində Azərbaycan alimi, tibb elmlər doktoru (1959), professor (1960), Azərbaycan SSR əməkdar elm xadimi (1990). 4 fevral — Tamuris Əliyeva, pedaqoq-alim, pedaqoji elmlər doktoru, professor.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186262
-2008-ci il Azərbaycan Respublikası prezidenti seçkiləri,"2008-ci il Azərbaycan Respublikası prezidenti seçkiləri — Azərbaycan Respublikası Prezidenti postuna keçirilən 6-cı rəsmi seçkilərdir. Seçkilər 15 oktyabr 2008-ci ildə keçirilib. Seçkilərdə səsvermə hüququna malik olan vətəndaşların 75,64%-i (3,700,634 vətəndaş) iştirak edib. Seçkilərdə prezident İlham Əliyev ikinci dəfə qalib gələrək ikinci müddətə prezident səlahiyyətlərinin icrasına başlayıb. Maliyyələşmə Bu prezident seçkiləri üçün dövlət büdcəsindən 21,7 milyon manat ayrılmışdır. Səsvermənin nəticələri haqqında Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının protokolu. msk.gov.az (az.) Seçkilər, Prezidnet, 15 oktyabr 2008. infocenter.gov.az (az.) Xarici keçidlər Mərkəzi seçki komissiyası",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=308543
-2008 Amsterdam turniri,"2008 Amsterdam turniri — 8 avqust və 9 avqust 2008-ci il tarixləri arasında Ayaks komandasının ev sahibliyi ilə, Arsenal FK, İnter Milan FK və Sevilya FK komandlarının iştirakı ilə təşkil edilən turnirdir. Turnirin qalibi 8 xalla Arsenal FK olmuşdur. Turnir cədvəli NB: Vurulan hər qol üçün komandalara əlavə xallar verilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=447065
-2008 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2008 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2008; fr. Concours Eurovision de la chanson 2008) — sayca 53-cü Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Mariya Şerifoviçin ifa etdiyi ""Molitva"" mahısı ilə 2007 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2008-ci ildə Serbiya ilk dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə Serbiyanın paytaxtı Belqrad şəhərində Belqrad Arenada keçirilmişdir. Müsabiqənin yarımfinalları 2008-ci ilin 20 və 22 may, final isə 24 may tarixində baş tutmuşdur. 2008-ci ildə Azərbaycan və San-Marino ilk dəfə Avroviziyaya qoşulmuşdur. Avstriya isə sonuncu müsabiqədəki nəticələrə narazılığını bildirərək, Avroviziya 2008-də iştirakdan imtina etmişdir. Müsabiqədə ümumilikdə 43 ölkə iştirak etmişdir və bu Avroviziya tarixindəki ən yüksək göstərici idi. Avroviziya 2008-in qalibi ""Believe"" mahnısı ilə Rusiya təmsilçisi Dima Bilan seçilmişdir. Bu 1994-cü ildən etibarən Avroviziyada iştirak edən Rusiyanın müsabiqədə ilk qələbəsi idi. 2007-ci ilin may ayında keçirilən mətbuat konfransında Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin icraçı direktoru Svante Stokselius müsabiqədə iştirak edən ölkələrin çoxluğunu nəzərə alaraq, 2008 və ya 2009-cu ildə Avroviziyada iki yarımfinal mərhələsinin tətbiq oluna biləcəyini açıqlamışdır. Bu açıqlamanın ardınca 28 sentyabrda Avropa Yayım Birliyi Belqradda keçirilən müsabiqədə iki yarımfinal mərhələsinin keçiriləcəyini təsdiqləmişdir. Müsabiqənin yeni formatına əsasən hər bir yarımfinaldan ən çox səs toplayan on ölkə finala vəsiqə qazanmış hesab olunurdu. ""Böyük dördlük"" ölkələrinin (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa və İspaniya) birbaşa finalda iştirak etmək hüquqları dəyişməz olaraq saxlanılmışdır. Hər bir ölkənin yalnız öz iştirak etdiyi yarımfinalda səvermə hüququ var idi. ""Böyük dördlük"" ölkələri üçün keçirilən püşkatma da isə həmin ölkələrin hansı yarımfinalda səs verəcəyi məlum olurdu. Müsabiqənin səsvermə üzrə rəsmi sponsoru olan Digame-nin apardığı hesablamalar nəticəsində 2008-ci ilə kimi bir-birinə çox səs verən ölkələrin fərqli yarımfinallarda iştirak etməsi üçün ölkələr altı səbətə ayrılmışdır. Hər bir səbətdə fərqli səsvermə qruplaşmaları yer almışdır (Balkan ölkələri bir səbətdə, Keçmiş Sovet ölkələri bir səbətdə, Skandinaviya ölkələri bir səbətdə və s.). Həmin bu üsul yarımfinal püşkatması zamanı eyni səbətdə yer alan altı və ya yeddi ölkənin eyni yarımfinalda iştirak etməməsinə şərait yaradırdı. Yarımfinallara bölünmə səbətləri 24 yanvar 2008-ci il tarixində yarımfinallarda iştirak edən 38 ölkə müsabiqədəki səsvermə tarixçələri nəzərə alınaraq, püşkatma üçün fərqli altı səbətlərə ayrılmışdır. İştirakçı ölkələr 21 dekabr 2007-ci il tarixdə Avropa Yayım Birliyi Avroviziya 2008-də 43 ölkənin iştirak edəcəyini rəsmi olaraq açıqlamışdır. 43 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2008 otuz səkkiz ölkənin final uğrunda mübarizə apardığı iki yarımfinal mərhələsindən (hər yarımfinalda on doqquz ölkə) və iyirmi beş ölkənin qalibiyyət uğrunda mübarizə apardığı final mərhələsindən təşkil olunmuşdur. ""Böyük dördlük"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa və İspaniya) və ev sahibi Serbiya müsabiqənin finalında birbaşa iştirak etmək hüququ qazanmışdırlar. 1-ci yarımfinal 20 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 19 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Almaniya və İspaniya səsvermədə iştirak etmişdir. Yeni qaydaya əsasən səsvermədə ən çox səs toplayan 9 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazandığı halda 10-cu finalçı isə peşəkar münsif heyətinin qərarı ilə seçilirdi. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. 2-ci yarımfinal 22 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 19 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Böyük Britaniya, Fransa və ev sahibi Serbiya səsvermədə iştirak etmişdir. Yeni qaydaya əsasən səsvermədə ən çox səs toplayan 9 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazandığı halda 10-cu finalçı isə peşəkar münsif heyətinin qərarı ilə seçilirdi. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. Finalçılar: ""Böyük dördlük"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa və İspaniya); Ev sahibi ölkə (Serbiya); Birinci yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr; İkinci yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr.24 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 25 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqədə iştirak edən bütün ölkələr səsvermədə iştirak etmişdir və Rusiya təmsilçisi ən çox səs toplayaraq müsabiqənin qalibi elan edilmişdir. 1-ci yarımfinal 2-ci yarımfinal Finalda 12 xal alan ölkələr Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax 2008 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi 2008 Avroviziya Rəqs Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=22314
-2008 Avroviziya Rəqs Müsabiqəsi,"2008 Avroviziya Rəqs Müsabiqəsi (ing. Eurovision Dance Contest 2008) — sentyabrın 6-sında Şotlandiyanın Qlazqov şəhərində keçirildi. Bu il müsabiqədə 14 ölkə iştirak etdi. Bu ölkələrdən Azərbaycan müsabiqədə ilk dəfə iştirak edirdi. Səsvermədə telesəsvermə ilə bərabər münsif xalları da hesablanırdı. Müsabiqə iştirakçısı olmayan 4 ölkə hərəsi 1 münsif göndərmişdi. Hər münsif rəqqaslara ən azı 1 ən çoxu 12 xal verə bilərdi. Müsabiqənin qalibi Polşa oldu. Polşa Avroviziyalarda ilk dəfə qalib olurdu. 12 xal alan ölkələr Münsif xalları hesablanmadan Səsvermə cədvəli SWE-İsveç, AUT-Avstriya, DEN-Danimarka, AZE-Azərbaycan, IRL-İrlandiya, FIN-Finlandiya, NED-Niderland, LIT-Litva, GB-Böyük Britaniya, RUS-Rusiya, GRE-Yunanıstan, POR-Portuqaliya, POL-Polşa, UKR-Ukrayna Xarici keçidlər Eurovision.tv İctimai TV Arxivləşdirilib 2009-10-02 at the Wayback Machine Həmçinin bax Avroviziya Rəqs Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=66252
-2008 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi,"2008 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi 6-cı baş tutan ənənəvi Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsidir. Müsabiqə 22 noyabr 2008-ci il tarixində Kiprin Limasol şəhərində keçirilmişdir. Kipr müsabiqəyə ilk dəfə ev sahibliyi etmişdir. Müsabiqədə 15 ölkə iştirak etmişdir. 2007-ci ildə müsabiqədə iştirak edən İsveç və Portuqaliya 2008 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində iştirakdan imtina etmişdir. Azərbaycan müsabiqədə iştirak etməyi planlaşdırsa da, son anda iştirak etməyəcəyini bildirmişdir. Limasolda keçirilən 2008 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində ""Bzz..."" mahnısı ilə Gürcüstan təmsilçiləri Bzikebi qrupu qalib gəlmişdir. İştirakçı ölkələr Xarici keçidlər JuniorEurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=66177
-2008 Ağdərə toqquşması,"Ağdərə toqquşması və ya Tərtər hərbi təxribatı, 4 mart 2008-ci il tarixində Ermənistan və Azərbaycan arasında baş vermiş olan toqquşmadır. 1994-cü ildə Ermənistanla Azərbaycan arasında imzalanan atəşkəs müqaviləsindən sonra müxtəlif miqyaslı bir çox qarşılıqlı hücumlar baş vermişdir. Bunlardan ən böyüyü 2008-ci ildə Ermənistanda keçirilən prezident seçkilərindən dərhal sonra Ağdərədə baş verdi. Azərbaycanın verdiyi açıqlamaya görə, Ermənistan diqqəti Ermənistandakı prezident seçkilərindən sonra martın 1-də baş vermiş insan haqları pozuntularından yayındırmaq üçün atəşkəsi pozmuşdur. Ermənistanın verdiyi açıqlamaya görə, Ermənistanda seçkilərdən sonrakı daxili qarışıqlığı bir fürsət olaraq görən Azərbaycan, Ağdərə bölgəsinə ağır toplardan istifadə edərək gecə əməliyyatı həyata keçirdi. Ermənistan Müdafiə Nazirliyi gecə yarısı bir açıqlama verərək Ağdərə bölgəsinin sərhəd xəttinin 3-4 saat ərzində Azərbaycanın nəzarətində olduğunu elan etdi və davam edən qarşıdurmalardan sonra bölgədə nəzarətin bərpa edildiyini bildirdi. Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyi və Müdafiə Nazirliyinin mənbələrinə görə, münaqişə nəticəsində 2 erməni əsgəri yaralanmış və 8 Azərbaycan əsgəri öldürülmüşdür. Digər tərəfdən, Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi, ölkədəki qurumlara məlumat verdi ki, Ermənistandakı seçkilərdən sonra gündəmi dəyişdirməyə çalışan erməni tərəfi, Azərbaycan ilə sərhəd bölgəsinə hücum etdi və başlayan qarşıdurmada 4 azərbaycanlı əsgər şəhid olmuş və 12 erməni əsgəri öldürülmüşdür. Beynəlxalq Qırmızı Xaç təşkilatı isə Ermənistan tərəfdən 5 Azərbaycan əsgərinin cəsədini götürüb Azərbaycan tərəfinə təhvil vermişdir. Bu qarşıdurmadan sonra Rusiya və ABŞ Xarici İşlər Nazirliyi tərəfləri atəşkəs qaydalarına riayət etmələri barədə xəbərdar etdi, Ermənistan və Azərbaycan arasında vasitəçilik edən ATƏT-in Minsk qrupu isə münaqişəni pislədi. Həmçinin bax 2009 Ağdam toqquşması",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=757994
-2008 Bakı Qran-prisi (şahmat),Kateqoriya: 19 (seriya reytinqi 2717) Yarışmanın reqlamenti Sofiya qaydaları İştirakçılar 2008-ci il aprel ayına olan reytinq Tur üzrə gedişat Rəsmi səhifə ChessPro.ru,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=558782
-2008 Sıçuan zəlzələsi,"Sıçuan zəlzələsi (Çin. 四川 大 地震) 12 may 2008-ci il tarixində Çinin Sıçuan əyalətində Pekin vaxtı ilə (saat 06: 28) saat 14: 28 radələrində baş verən dağıdıcı bir zəlzələdir. Zəlzələnin gücü Çin Seysmoloji Bürosunun məlumatlarına görə 8 Mw, ABŞ Geoloji Xidmətinə görə 7.9 Mw (Rixterə görə) ballıq şkala ilə qiymətləndirilir. Zəlzələnin episentri Siçuanın paytaxtı Chengdudan 75 km məsafədə, 19 km dərinlikdə qeydə alınıb. Bu zəlzələ Venchuan (Çin. 汶川 大 地震) zəlzələsi olaraq da bilinir, çünki zəlzələnin episentri Venchuan əyalətindədir. Zəlzələ Pekində (məsafə 1500 km) və Şanxayda (1700 km) hiss edildi, burada ofis binaları sarsıldı və evakuasiya başladı. Həmçinin qonşu ölkələrdə də hiss olunmuşdu Hindistan, Pakistan, Tayland, Vyetnam, Banqladeş, Nepal, Monqolustan və Rusiyada. Rəsmi mənbələr 4 Avqust 2008-ci il tarixinə 69.197 nəfərin öldüyünü, təxminən 18 min insanın itkin düşdüyünü, 288.431 nəfərin yaralandığını söylədi. Zəlzələ, Çin-Tibet dağlarından ayıraraq Sıçuan hövzəsinin qərb kənarı boyunca uzanan seysmik cəhətdən aktiv olan Longmenşan fayında meydana gəldi. Rəssam Ai Veivei qurbanlar haqqında rəsmi statistikaya düşməyən məlumatları yayımladığı üçün, habelə zəlzələyə meylli binaların inşasına səbəb olan yerli hakimiyyət orqanlarındakı korrupsiyanı araşdırdığı üçün həbs cəzası aldı. 2008 Olimpiya oyunları fəlakətdə ölən insanların xatirəsinə dayandırıldı və 2008 Sıçuan zəlzələsindən sonra iki yoldaşını dağıntılar altından qurtaran məktəbli Lin Hao açılış mərasimində Çin bayrağını daşımaq hüququ qazandı. Maddi ziyan Zəlzələ ən azı 5 milyon insanı evsiz qoyub, baxmayaraq ki, sayı 11 milyona qədər ola bilər. Əsasən quşlar olmaqla 12,5 milyon heyvan daxil olmaqla milyonlarla heyvandarlıq və xeyli miqdarda kənd təsərrüfatı məhv oldu. Sıçuan əyalətində 60 milyon cəmi bir milyon donuz həlak oldu. Fəlakətdən sonrakı günlərdə zədələnmiş binalarda ətraflı ilkin araşdırma aparmaq üçün bölgəyə beynəlxalq bir kəşfiyyat mühəndis qrupu göndərildi. Onların tapıntıları bir çox tikintinin zəlzələyə tab gətirməməsinin müxtəlif səbəblərini göstərir. Xəbərlərdə ən çox kasıb olan kəndlərin zərbə aldığı bildirildi. Kaliforniya Texnologiya İnstitutunun mülki mühəndislik və geofizika kafedrasının dosenti Svaminathan Krishnan dedi: ""Zəlzələ Çinin kənd hissəsində meydana gəldi. Ehtimal olunur ki, binaların çoxu yeni tikilib; belə deyək, dizayn edilməyib."" Svaminathan Krishnan daha sonra əlavə etdi: ""Çində zəlzələ və seysmik dizayn məsələləri ilə məşğul olan çox güclü bina kodları var. Ancaq bu binaların bir çoxunun olduqca köhnə olduğu ehtimal olunur və yəqin ki, bunlara nəzarət edən qaydalar tətbiq edilməmişdir."" Dövlət məlumatları İcra qubernatorunun müavini Vei Hong 21 Noyabr 2008-ci ildə zəlzələ nəticəsində ümumilikdə 90 mindən çox insanın öldüyünü və ya itkin düşdüyünü təsdiqlədi. 685.000 evin yenidən qurulduğunu, ancaq 1.94 milyon evin hələ də daimi sığınacaqsız qaldığını bildirdi. 1300 məktəb yenidən qurulmuşdu, ən dağılmış bölgələrdən olan Beichuan və Venchuan da daxil olmaqla 25 qəsəbənin ilkin köçürülməsi ilə hökumət yardım və yenidənqurma işlərinə 441 milyard dollar xərclədi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=706964
-2008 Yay Olimpiya Oyunları,"XXIX Olimpiya Oyunları və ya 2008 Yay Olimpiya Oyunları (ing. 2008 Summer Olympics, fr. Jeux Olympiques d'été de 2008, çin. 2008年夏季奥林匹克运动会) — 8–24 avqust 2008-ci il tarixlərində Çinin paytaxtı Pekin şəhərində keçirilmişdir. Bu şəhərdə keçirilməsi barədə qərar Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin 13 iyul 2001-ci ildə Moskvada toplanan 112-ci sessiyasında verilmişdi. Keçirilmiş səsvermənin nəticəsinə əsasən Çin paytaxtı Toronto, Paris, İstanbul və Osakanı qabaqlamışdı. Pekinlə yanaşı bəzi oyun növləri üzrə yarışlar Honkonq, Tyançzin, Çzindao, Çzinhuandao, Şanxay və Şenyan şəhərlərində keçirilmişdir. Oyunların açılış mərasimi Çin standart vaxtına görə 08.08.08-ci il tarixində saat 08:08:08-də Pekin milli stadionunda baş tutdu. 28 idman növü üzrə keçirilən 302 yarışda 204 ölkədən 11 000-dən artıq atlet iştirak edirdi. Monteneqro, Marşall adaları və Tuvalu komandaları ilk dəfə bu Olimpiya oyunlarında debüt etmişdilər. Oyunların Təşkilat komitəsi 2003-cü ilin martında Çin Olimpiya Komitəsinə 1985-ci ildən bəri göndərilən eskizlər arasından 30 layihəni seçərək Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinə göndərdi. Həmin layihələr arasından seçilən emblemin tanıtımı 3 avqust 2003-cü ildə Pekindəki Səma məbədində keçirildi. Bu emblem ""Rəqs edən Pekin"" adını almışdır. O, 3 hissədən ibarətdir: Olimpiya həlqələri, ingilis dilində ""Beijing 2008"" yazısı və idmançı fiquruna bənzəyən kalliqrafik üsulla yazılmış ""çzin"" (京, paytaxt) heroqlifi. Oyunların tilsimləri Olimpiadanın başlamasına 1000 gün qalmış, 2005-ci il noyabrın 11-də elan edilmiş Uğur uşaqlarıdır (çin. 福娃 [fuva]). Çin fəlsəfəsinə görə onların sayı 5-ə bərabərdir: balıq, nəhəng panda, od, Tibet antilopu və qaranquş. Adları isə müvafiq olaraq Bey-bey, Çzin-çzin, Huan-huan, İn-in və Ni-nidir. Əgər bu adların birinci hissələrini ard-arda oxusaq onda ""Bey-çzin huan-in ni"" (北京欢迎你), yəni ""Pekin sizi salamlayır"" ifadəsi alınacaq. 26 iyun 2005-ci ildə Çin Olimpiya Komitəsi oyunların şüarının ""Bir dünya, bir arzu"" (ing. One World, One Dream; çin. 同一个世界同一个梦想) ifadəsi olacağını elan etdi. Bu şüar 210 000 variant arasından seçilmişdir. Televiziya yayımı XXIX Olimpiya Oyunları HD texnologiyası ilə yayımlanan ilk Olimpiada olmuşdur və ekran başında 4 milyard tamaşaçı topladığı hesab olunur. Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı Xarici keçidlər The Official Website of the Beijing 2008 Olympic Games",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=50960
-2008 Yay Olimpiya Oyunları medal sıralanması,"2008 Yay Olimpiya Oyunlarının mükafatları Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi tərəfindən verilmişdir. 2008 Yay Olimpiya Oyunları Çinin paytaxtı Pekin şəhərində 8 avqust - 24 avqust tarixləri arasında keçirilmişdi. 2008 Yay Olimpiya Oyunlarında 11.028 idmançı 28 idman növündə 302 ədəd medal uğrunda mübarizə aparmışdlr. Marşall adaları, Monteneqro və Tuvalu ilk dəfə Olimpiya Oyunlarında iştirak etmiş; Tacikistan və Toqo isə ilk Olimpiya medallarını qazanmışdılar. Monqolustan 2008 Yay Olimpiya Oyunlarına qədər Olimpiyadalarda gümüş və bürünc medallar almış, tarixinin ilk qızıl medalını isə bu olimpiya oyunlarında əldə etmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=290863
-2008 yay Olimpiya oyunları,"XXIX Olimpiya Oyunları və ya 2008 Yay Olimpiya Oyunları (ing. 2008 Summer Olympics, fr. Jeux Olympiques d'été de 2008, çin. 2008年夏季奥林匹克运动会) — 8–24 avqust 2008-ci il tarixlərində Çinin paytaxtı Pekin şəhərində keçirilmişdir. Bu şəhərdə keçirilməsi barədə qərar Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin 13 iyul 2001-ci ildə Moskvada toplanan 112-ci sessiyasında verilmişdi. Keçirilmiş səsvermənin nəticəsinə əsasən Çin paytaxtı Toronto, Paris, İstanbul və Osakanı qabaqlamışdı. Pekinlə yanaşı bəzi oyun növləri üzrə yarışlar Honkonq, Tyançzin, Çzindao, Çzinhuandao, Şanxay və Şenyan şəhərlərində keçirilmişdir. Oyunların açılış mərasimi Çin standart vaxtına görə 08.08.08-ci il tarixində saat 08:08:08-də Pekin milli stadionunda baş tutdu. 28 idman növü üzrə keçirilən 302 yarışda 204 ölkədən 11 000-dən artıq atlet iştirak edirdi. Monteneqro, Marşall adaları və Tuvalu komandaları ilk dəfə bu Olimpiya oyunlarında debüt etmişdilər. Oyunların Təşkilat komitəsi 2003-cü ilin martında Çin Olimpiya Komitəsinə 1985-ci ildən bəri göndərilən eskizlər arasından 30 layihəni seçərək Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinə göndərdi. Həmin layihələr arasından seçilən emblemin tanıtımı 3 avqust 2003-cü ildə Pekindəki Səma məbədində keçirildi. Bu emblem ""Rəqs edən Pekin"" adını almışdır. O, 3 hissədən ibarətdir: Olimpiya həlqələri, ingilis dilində ""Beijing 2008"" yazısı və idmançı fiquruna bənzəyən kalliqrafik üsulla yazılmış ""çzin"" (京, paytaxt) heroqlifi. Oyunların tilsimləri Olimpiadanın başlamasına 1000 gün qalmış, 2005-ci il noyabrın 11-də elan edilmiş Uğur uşaqlarıdır (çin. 福娃 [fuva]). Çin fəlsəfəsinə görə onların sayı 5-ə bərabərdir: balıq, nəhəng panda, od, Tibet antilopu və qaranquş. Adları isə müvafiq olaraq Bey-bey, Çzin-çzin, Huan-huan, İn-in və Ni-nidir. Əgər bu adların birinci hissələrini ard-arda oxusaq onda ""Bey-çzin huan-in ni"" (北京欢迎你), yəni ""Pekin sizi salamlayır"" ifadəsi alınacaq. 26 iyun 2005-ci ildə Çin Olimpiya Komitəsi oyunların şüarının ""Bir dünya, bir arzu"" (ing. One World, One Dream; çin. 同一个世界同一个梦想) ifadəsi olacağını elan etdi. Bu şüar 210 000 variant arasından seçilmişdir. Televiziya yayımı XXIX Olimpiya Oyunları HD texnologiyası ilə yayımlanan ilk Olimpiada olmuşdur və ekran başında 4 milyard tamaşaçı topladığı hesab olunur. Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı Xarici keçidlər The Official Website of the Beijing 2008 Olympic Games",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410572
-2008 Çimərlik futbolu üzrə Avropa kuboku,"2008 Çimərlik futbolu üzrə Avropa kuboku — çimərlik futbolu üzrə 9-cü Avropa çempionatı. Yarışma 2008-ci il 18–21 sentyabr aralığında Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərindəda keçirilmişdi. Çempionatda 6 komanda iştirak edirdi. Halbuki 8 komanda iştirak etməli idi. Səbəb isə gürcü-rus münaqişəsi səbəbindən Portuqaliya və Fransa milliləri Azərbaycana gəlməkdən imtina etmişlər. İştirakçı komandalar — Çimərlik futbolu üzrə Azərbaycan milli komandası — Çimərlik futbolu üzrə Yunanıstan milli komandası — Çimərlik futbolu üzrə İspaniya milli komandası — Çimərlik futbolu üzrə İtaliya milli komandası — Çimərlik futbolu üzrə Norveç milli komandası — Çimərlik futbolu üzrə İsveçrə milli komandası Qrup yarışması Qrupun birincisi olan komandalar Avropa kubokunun finalında oynamaq hüququ əldə edir. Qrupda ikinci yeri tutan komanda 3-cülük, 3-cü yeri tutanlar isə 5-cilik uğrunda yarışmaya qatılırlar. Bütün oyunlar Bakı vaxtı ilə başlayır (UTC+05:00). 5-ci yer uğrunda oyun 3-cü yer uğrunda oyun RSSSF Arxiv",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=558705
-2009,"Azərbaycan Respublikasında ""Uşaq ili"". 1 aprel - Xorvatiya və Albaniyanın NATO-ya qəbul edilməsi. 21 iyun — Danimarkanın keçmiş müstəmləkəsi Qrenlandiyanın öz müstəqilliyini elan etməsi. A-Team adlı rep-qrupu yaradılmışdır. 18 fevral - ""Bakı İslam mədəniyyətinin paytaxtı – 2009"" tədbirlərinin təntənəli açılışı . 18 mart - Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavə və dəyişikliklər haqqında əlavə və dəyişikliklər edilməsinə dair referendum keçirilməsi. 18-24 mart - Bakıda ""Muğam aləmi"" Beynəlxalq musiqi festivalının keçirilməsi. 30 aprel — Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasında terror hadisəsi 4 may - Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən ""Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiya""nın və ""Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı Dövlət Proqramı""nın təsdiq edilməsi haqqında sərəncamın imzalanması. 9 sentyabr — Azərbaycan və Tuvalu dövlətləri arasında diplomatik əlaqələrin qurulması haqqında Birgə Kommünike imzalanması. 6 dekabr — Bakı şəhərində Azərbaycan Vikipediyası istifadəçilərinin ilk görüşünün keçirilməsi. 30 dekabr — Azadlıq prospekti metrostansiyasının istifadəyə verilməsi. Azərelektronika 13 fevral — Bəxtiyar Vahabzadə – Azərbaycan xalq şairi (d.1925). 17 fevral — Saim Qəzənfər Özcan – türk teatr aktyoru. 20 fevral — Rövşən Mustafayev – Azərbaycanın ilk siyasi elmlər doktoru. 11 mart — Səid Qurbanov – Dağıstan prezidentinin sabiq müşaviri, Dağıstanda Azərbaycan diasporunun görkəmli nümayəndəsi. 25 mart — Möhsün Yazıçıoğlu – türk siyasətçisi. 14 aprel — Moris Drüon – Fransa yazıçısı. 17 aprel — Sabir Əhmədli – Azərbaycan xalq yazıçısı. 24 aprel — Əşrəf Mehdiyev. 19 avqust — Akif Rüstəmov (alpinist) 18 sentyabr — Elman Həbib – Azərbaycanın Əməkdar İncəsənət xadimi, şair 26 sentyabr — Afad Qurbanov – Azərbaycanın görkəmli alim, professor, filologiya elmləri doktoru, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü (d. 1929). 6 noyabr — Qılman İlkin – Azərbaycan yazıçısı və ssenaristi. 28 mart — Canet Caqan – Qayana dövlət və siyasi xadimi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=4718
-2009-10 Azərbaycan Kuboku,"Azərbaycan Kubokunun 2009/2010 mövsümündə mübarizəyə 20 klub qoşulacaq. Sentyabrın 4-də saat 15.00-da keçiriləcək yeni mövsümün püşkatma mərasimində 20 komanda iştirak edəcək. Peşəkar Futbol Liqasının yaydığı məlumata görə, Premyer-Liqa klublarının hamısı kubok uğrunda mübarizəyə qoşulacaq. I diviziondan isə yalnız 8 komanda oynamaq istəyindədir. Dörd klub - ABN, ""Energetik"", ""Ədliyyə"" və ""Göyəzən"" isə mübarizədən imtina edib. Qeyd edək ki, Azərbaycan Kubokunun 1/16 mərhələsinin ilk oyunları 16-17 sentyabrda, cavab qarşılaşmaları 23-24 sentyabrda baş tutacaq. 2009/2010 mövsümündə bu komandalar iştirak edəcək: Premyer-Liqa: Bakı, İnter, Simurq, Xəzər Lənkəran, Qarabağ, Olimpik-Şüvəlan, Standard, Neftçi, Karvan, Qəbələ, Turan, Muğan. I divizion: Bakılı, MOİK, Şahdağ, Anşad-Petrol, Gəncə, MKT-Araz, Neftçi İSM, Rəvan. (15-17, 23-24 sentyabr 2009) 1. Gəncə - Rəvan 1:1 / 2:0 2. Anşad Petrol - Şahdağ 1:1 / 2:3 3. MKT-Araz - Bakılı 1:3 / 1:2 4. MOİK - Neftçi İSM 2:1 / 0:2 (4, 11-12 noyabr 2009) 5. Simurq - Gəncə 2:0 / 1:0 6. Olimpik-Şüvəlan - Qəbələ 2:0 / 0:1 7. Qarabağ - Şahdağ 4:0 / 0:0 8. Xəzər Lənkəran - Muğan 3:1 / 1:0 9. Bakı - Bakılı 6:0 / 0:0 10. Standard - Turan 3:1 / 0:0 11. Neftçi - Neftçi İSM 5:0 / 2:0 12. İnter - Karvan 4:0 / 3:2 (6-7, 17-18 mart 2010) 13. Simurq - Olimpik-Şüvəlan 0:0 / 0:0 (P 2/4) 14. Qarabağ - Xəzər Lənkəran 2:1 / 0:1 15. Bakı - Standard 1:1 / 3:1 16. Neftçi - İnter Bakı 0:3 / 1:2 (28-29 aprel, 5-6 may 2010) 17. Olimpik-Şüvəlan - Xəzər Lənkəran 1:1 / 1:2 18. Bakı - İnter Bakı 0:1 / 3:1 (23 may 2010) Xəzər Lənkəran - Bakı 1:2",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798555
-2009-cu il,"Azərbaycan Respublikasında ""Uşaq ili"". 1 aprel - Xorvatiya və Albaniyanın NATO-ya qəbul edilməsi. 21 iyun — Danimarkanın keçmiş müstəmləkəsi Qrenlandiyanın öz müstəqilliyini elan etməsi. A-Team adlı rep-qrupu yaradılmışdır. 18 fevral - ""Bakı İslam mədəniyyətinin paytaxtı – 2009"" tədbirlərinin təntənəli açılışı . 18 mart - Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavə və dəyişikliklər haqqında əlavə və dəyişikliklər edilməsinə dair referendum keçirilməsi. 18-24 mart - Bakıda ""Muğam aləmi"" Beynəlxalq musiqi festivalının keçirilməsi. 30 aprel — Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasında terror hadisəsi 4 may - Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən ""Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiya""nın və ""Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı Dövlət Proqramı""nın təsdiq edilməsi haqqında sərəncamın imzalanması. 9 sentyabr — Azərbaycan və Tuvalu dövlətləri arasında diplomatik əlaqələrin qurulması haqqında Birgə Kommünike imzalanması. 6 dekabr — Bakı şəhərində Azərbaycan Vikipediyası istifadəçilərinin ilk görüşünün keçirilməsi. 30 dekabr — Azadlıq prospekti metrostansiyasının istifadəyə verilməsi. Azərelektronika 13 fevral — Bəxtiyar Vahabzadə – Azərbaycan xalq şairi (d.1925). 17 fevral — Saim Qəzənfər Özcan – türk teatr aktyoru. 20 fevral — Rövşən Mustafayev – Azərbaycanın ilk siyasi elmlər doktoru. 11 mart — Səid Qurbanov – Dağıstan prezidentinin sabiq müşaviri, Dağıstanda Azərbaycan diasporunun görkəmli nümayəndəsi. 25 mart — Möhsün Yazıçıoğlu – türk siyasətçisi. 14 aprel — Moris Drüon – Fransa yazıçısı. 17 aprel — Sabir Əhmədli – Azərbaycan xalq yazıçısı. 24 aprel — Əşrəf Mehdiyev. 19 avqust — Akif Rüstəmov (alpinist) 18 sentyabr — Elman Həbib – Azərbaycanın Əməkdar İncəsənət xadimi, şair 26 sentyabr — Afad Qurbanov – Azərbaycanın görkəmli alim, professor, filologiya elmləri doktoru, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü (d. 1929). 6 noyabr — Qılman İlkin – Azərbaycan yazıçısı və ssenaristi. 28 mart — Canet Caqan – Qayana dövlət və siyasi xadimi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186263
-2009-cu il Urumçi iğtişaşları,"2009-cu il iyul Urumçi iğtişaşları və ya Urumçi qarşıdurması — Çinin şimal-qərbində yerləşən Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonunda başlayan və qarşıdurmalarla, iğtişaşlarla müşayiət olunaraq bir müddət davam edən hadisələr zənciri. İğtişaşlara səbəb Quanqdonqda yayılmış əsassız şayiələrdən sonra etnik hanlar tərəfindən iki uyğurun öldürülməsi və qatillərin həbs edilməməsi oldu. İğtişaşlar təxminən 1000 nəfər uyğurun etirazları ilə başladı. Lakin hadisələr tədricən başqa məcraya doğru inkişaf etdi və hanları hədəfləyən hücumlar həyata keçirildi. Çin Xalqının Silahlı Polisi hazır vəziyyətə gətirildi və 2 gün sonra yüzlərlə han həm polislərlə, həm də uyğurlarla döyüşməyə başladı. Çin Xalq Respublikası rəsmilərinin açıqladığı rəqəmə görə əksəriyyəti hanlardan olmaqla, ümumilik 197 nəfər həyatını itirmiş, 1721 nəfər yaralanmış, xeyli sayda maşın və bina dağıdılmışdı. İğtişaş günlərindəki polis axtarışları zamanı yoxlanılan bir çox uyğur yoxa çıxdı. Human Rights Watch-un bildirdiyi məlumata görə, belə halların sayı 43 nəfərdir. Real rəqəmlərin isə daha yüksək olması ehtimal edilir.Etirazlar Çinin cənubunda yerləşən Şaoquanda baş vermiş hadisəyə etiraz üçün başlanmışdı. Həmin hadisə zamanı iki uyğur qətlə yetirilmişdi. Polis isə məsələ barədə araşdırma başlatmışdı. Hər halda, müşahidəçilər etirazların iğtişaşlara çevrilməsinin səbəbi məsələsində qəti fikrə sahib deyillər. Mərkəzi Çin hakimiyyəti iddia edir ki, iğtişaşlar xaricdən, daha dəqiq desək Dünya Uyğur Konqresi və onun rəhbəri Rəbiyyə Qədir tərəfindən təşkil edilmişdir. Rəbiyyə Qədir iddiaları rədd edərək bildirmişdir ki, o, Çin uyğurlarının öz müqəddaratını təyin etmə yolunda şiddətə müraciəti qəbul etmir.Çin mətbuatı hadisələri geniş şəkildə işıqlandırmış və 2008-ci ildə baş vermiş Tibet hadisələri ilə müqayisə etmişdi. İğtişaşlar başlayan zaman Sintszyanda telefon və internet əlaqəsi kəsildi. Qarşıdakı bir neçə həftə ərzində isə mindən çox uyğur həbs edildi. Uyğur məscidləri müvəqqəti olaraq bağlanıldı. Kommunikasiyanın məhdudlaşdırılması və güclü polis nəzarəti 2010-cu ilin yanvar ayına qədər davam etdi. 2009-cu ilin noyabrından etibarən 400 nəfər iğtişaşlar zamanı törətdikləri əməllərə görə həbs edildi. Həmçinin, eyni vaxtda 9 nəfərə ölüm hökmü oxundu və 2010-cu ilin fevralında daha 26 nəfərə də ölüm hökmü oxundu. Sintszyan Çin Xalq Respublikasına daxil olan və Mərkəzi Asiyada yerləşən böyük regiondur. Əyalətdə müxtəlif etnik qruplar yaşayır. Əhalinin 45 faizi uyğur, 40 faizi isə handır. Yüksək şəkildə sənayeləşdirilmiş paytaxt Urumçidə 2.3 milyondan çox insan yaşayır. Paytaxt sakinlərinin 75 faizi hanlar, 12.8 faizi uyğurlar, 10 faizi isə digər etnik qruplardır. Ümumilikdə, uyğurlarla han hökuməti arasında Sintszyan bölgəsinə tarixi haqq iddiası baxımından mübahisələr mövcuddur. Uyğurlar inanırlar ki, onlar bu bölgənin yerli sakinləridirlər. Hökumət siyasətinə görə isə, Sintszyan ən azı e.ə. 200-cü ildən hanlara aiddir. ÇXR uyğurları yerli əhalidən daha çox milli azlıq kimi sinifləndirmişdi və hanlar onlardan daha üstün və daha yerli əhali hesab edilirdi. ÇXR milyonlarla hanın Sintszyana miqrasiyasını təşkil etmiş, onların siyasi və iqtisadi olaraq hakim olmalarına şərait yaratmışdı.XIX əsrin başlanğıcında – Tzin sülaləsinin bölgəni yenidən ələ keçirməsindən 40 il sonra Sintszyanın şimalında han və hueylərin sayı 155.000 min idi. Bu bölgənin cənubunda yaşayan uyğurların sayından təxminən 2 dəfə çox idi. Tzin sülaləsi zamanı XIX əsrdə həyata keçirilən əhalinin siyahıyaalınması zamanı bölgənin etnik göstəriciləri də əks etdirilmişdi. Bu dövrdə bölgədə yaşayanların 30 faizi han, 60 faizi isə türk kimi göstərilmişdi. 1953-cü ildə isə göstəricilər dramatik formada dəyişmişdi. Əhalinin 6 faizi han, 75 faizi uyğur idi. 2000-ci ildə də əhalinin faiz nisbəti yenidən kəskin dəyişmişdi – 40.57 faiz han və 45.21 faiz uyğur. Professor Stenli V. Tups bildirir ki, Sintszyanın bugünkü demoqrafik göstəriciləri Tzin hakimiyyətinin erkən dövrü ilə bənzərdir. Tzinlər Sintszyanın şimalındakı monqolları (çunqar-oyratları) köçürdükdən sonra onların yerinə hueyləri, hanları, uyğurları, xibeləri və qazaxları köçürdülər. Bu zaman Sintszyanın 1/3-ni təşkil edən şimalı hueylərdən və hanlardan, 2/3-i təşkil edən və Tarim Basin adlanan cənub hissəsi isə uyğurlardan ibarət idi.ÇXR-nin etnik azlıq siyasətinin han əhalisindən ayrı olaraq uyğur etnik kimliyini gücləndirməsinə baxmayaraq, bəzi alimlər iddia edir ki, rəsmi Pekin qeyri-rəsmi formada çalışır ki, monolinqual, monokültürəl və əhalinin əksəriyyətini təşkil edən kimliyə əsaslanan modeli dəstəkləyir. Eyni zamanda, rəsmi dairələr hər hansısa separatizm hallarının meydana çıxmaması üçün də əllərindən gələni edirlər. Mədəni fərqliliklərə əlavə olaraq, hökumətin bu siyasəti zaman-zaman uyğurlarla hanlar arasında toqquşmalara səbəb olmuşdur. Digər tərəfdən, miqrasiyanın nəticəsi və hökumətin siyasəti uyğurların dini azadlıqlarının və hərəkət etmə sərbəstliyinin məhdudlaşması ilə nəticələnmişdir. Bir çox uyğur iddia edir ki, hökumət onların tarixlərini və ənənəvi mədəniyyətlərini məhv etmək istəyir. Digər tərəfdən bəzi hanlar uyğurların ""bir uşaq siyasəti""ndən azad olmalarını, universitetlərə daha rahat qəbul olmalarını və separatizmə daha meylli olmalarına vurğu edirlər.Hanlarla uyğurlar arasındakı bu gərginliklər son illərdə müxtəlif etiraz dalğalarına səbəb olmuşdur. Sintszyanda baş vermiş etnik və kültürəl toqquşmalara misal olaraq 1997-ci il Gülcə hadisələrini, 2008-ci il Qaşqar hücumunu, 2008 Yay Olimpiya Oyunlarından əvvəlki narahatlıqları və digər içik həcmli hücumları göstərmək olar. Bilavasitə səbəblər İğtişaşlar Quanqdonq əyalətinin Şaoquan şəhərində baş vermiş şiddət hadisələrindən günlər sonra baş verdi. Burada xeyli sayda miqrant işçi qıtlığını ortadan qaldırmaq üçün işə götürülmüşdü. Dövlət mətbuatına görə, bundan narazı qalan keçmiş işçi 6 uyğur kişi tərəfindən 2 han qadına təcavüz edildiyi barədə şayiələr yaymışdı. Rəsmi dairələrin bildirdiyinə görə, sonradan bu iddianı doğrulayacaq heç bir sübut tapılmamışdır. Bu şayiələr Quanqdonq zavodunda etnik əsaslı toqquşmalara səbəb oldu və 25–26 iyun tarixində baş vermiş hadisələr zamanı iki uyğur qətlə yetirildi. Sürgündə olan uyğur liderləri öldürülənlərin sayının çox olduğunu bildirmişdilər. Rəsmi dövlət agentliyi olan Xinhua Xəbər Agentliyi isə şayiəni yayan şəxsin həbs edildiyi barədə məlumat yaydı. Uyğurlarsa hakimiyyətin uyğur işçiləri müdafiə etmədiyini və uyğurların qətlə yetirilməsinə görə heç bir hanın həbs edilmədiyini iddia edirdilər. Buna etiraz etmək üçün 5 iyulda Urumçidə etiraz yürüşü təşkil edildi. Etirazçıların məqsədi hadisələri ətraflı araşdırmaq üçün hökuməti təşviq etmək idi.Bir anda nümayiş zorakılığa çevrildi. Hökumət bəyanatında iğtişaşları ""əvvəlcədən qurulmuş, mütəşəkkil zorakılıq… xaricdən təhrik edilmiş və qanunsuz olaraq həyata keçirilmiş"" adlandırdı. Sintszyan regional hökumətinin katibi Nur Bəkri 6 iyulda Şaoquan hadisələrindən separatçıların istifadə etdiyini, bazar günü hadisələrinin xarici qüvvələr tərəfindən etnik və sosial stabilliyi pozmaq üçün təşkil edildiyini bildirdi. Hökumət sürgündə olan azadlıq qrupunu Dünya Uyğur Konqresini (DUK) iğtişaşları internet üzərindən qızışdırmaqda və təhrik etməkdə günahlandırdı. Hökumət mənbələri, Tibetdəki iğtişaşlardan sonra etdiyi nitqlərə və Urumçidə bir şey olacağını söylədiyi telefon yazılarına istinadən xüsusilə Rəbiyyə Qədiri günahlandırdı. Çinli dövlət məmurları DUK-i üzvü olduğu iddia edilən və video yaymaqla etnik münaqişəni qızışdırmaqda ittiham olunan bir şəxsi həbs etdi. Həmin şəxs uyğurları hanlara qarşı vuruşmağa çağırırdı. Urumçi şəhərinin bələdiyyə sədri Cirla İsaməddin isə etirazçıların QQ qrupları üzərindən onlayn formada təşkilatlandığını bildirmişdi. ""Gündəlik Çin"" qəzeti hadisələr zamanı etirazların Orta Şərqin terrorçu təşkilatlarına yardım etmək və separatizmi dəstəkləmək üçün təşkil edildiyini yazmışdı. Rəbiyyə Qədir bu iddiaları rədd edirdi və etirazlarla əlaqəsinin olduğunu rədd edərək, əsas səbəb kimi ağır polis zülmünü, Şaoquan hadisələri zamanı meydana çıxan narahatlığı və uzun illərdir davam edən Çin zülmünü göstərirdi. O, həmçinin etirazların heç bir terrorçu və separatçı təşkilatla əlaqəsinin olmadığını da bildirirdi. DUK üzvləri hadisələrin belə gərginləşməsinə səbəb kimi isə polisin kütləni dağıdarkən sərt gücdən istifadə etməsini göstərirdilər. Zamanla bütün partiyalar etirazların əvvəlcədən planlanlaşdırıldığı firkində həmfikir oldu, əsas müzakirə məsələsi isə şiddətin əvvəlcədən planlaşdırıldığımı yoxsa spontan formada ortaya çıxdığı məsələsi idi. Digər müzakirə edilən məsələ isə etirazların sepraratçı arzularla ya sosial ədalətsizliklə bağlı olduğu idi. İlk nümayişlər Nümayişlər 5 iyulda əsas turist küçəsi olan Böyük Bazarda başladı və insanlar tədricən Xalq Meydanında toplandı. Nümayişlər dinc formada başlamışdı və rəsmi dairələrin, şahidlərin bildirdiyinə görə, iştirakçıların sayı təxminən 1000 idi. Lakin DUK iştirakçıların sayının 10.000 olduğunu bildirib.6 iyul tarixində Nur Bəkri ötən günün rəsmi vaxt göstəricilərini elan etdi. Bu hesabata görə, təxminən yerli vaxtla 17:00-da 200 etirazçı Xalq Meydanın toplanmış və onlrın 70 nəfəri həbs edilmişdir. Bundan sonra kütlə əsasən uyğurların yaşadığı Cənubi Ciefanq yolu üzərində, Erdaoqiaoda və Şanxi keçidində toplaşmışdır. Təxminən 19:40-da min nəfərdən çox etirazçı Şanxi keçidindəki xəstəxananın qarşısına toplaşmış və 300 nəfərdən çox şəxs Renmin yolunu və Nanmen bölgəsini bloklamışdır. Bəkrinin bildirdiyinə görə, etirazçılar polisin 20:18-də kütləyə müdaxilə etməsindən sonra ərazidəki avtobusları yandırmağa başlamışdır.Nümayişlər necə nəzarətdən çıxması dəqiq bilinmir. Bəziləri buna səbəb kimi polisin davranışlarını göstərir. Polisin kütləyə qarşı sərt gücdən istifadə etməsi əsas gətirilir. Dünya Uyğur Konqresi hadisələr başlayan zaman cəld formada bəyanat yayımladı və etirazlar zamanı polisin etirazçılara qarşı ölümcül müdaxilə göstərdiyini, çox sayıda şəxsin həyatını itirdiyini bildirdi. Rəbiyyə Qədir etirazçılar arasında provakatorların olduğunu iddia edirdi. Bəziləri isə şiddətdən ilk dəfə etirazçıların istifadə etdiyini bildirmişdir. Hökumətin rəsmi mövqeyi bu zorakılığın yalnız etirazçıların təşəbbüsü ilə başlamaması, xaricdəki Uyğur separatçıları tərəfindən əvvəlcədən düşünülmüş və əlaqələndirilmiş olması idi. Yerli ictimai təhlükəsizlik bürolarının bildirdiyinə görə, xeyli sayda uyğur iğtişaşlarda iştirak etmək üçün başqa şəhərlərdən Urumçiyə gəlmiş və 2–3 gün əvvəldən silahlar hazırlamağa başlamışlar. Lakin bu iddialar heç vaxt sübut olunmadı. Eskalasiya və yayılma Polislə qarşıdurmadan sonra etirazlar daha da şiddətləndi. Etirazçılar polisə daş atmağa, maşınları yandırmağa və dükanlara daxil olmağa başladı. Başlanğıcda iğtişaşlarda 1.000 uyğur iştirak edirdisə, sonradan bu say 3.000-ə çatdı. Xarici jurnalistlər isə hər iki dindən və etnosdan olan qrupların bir-birilərinə hücum edə biləcəklərini bildirmişdilər. Hər halda, iğtişaşlar zamanı hər iki etnosun bir-birinə hücumları reallaşmışdı. Etirazçıların əksəriyyətinin uyğurlardan ibarət olmasına baxmayaraq, şiddət göstərənlərin hamısı heç də uyğurlar deyildi. Etirazlar zamanı bir çox hanın və uyğurun bir-birilərinə kömək etdiyi, canını xilas etdiyi müşahidə edilmişdi. Şəhərə 1.000 polis yeridildi. Polislər göz yaşardıcı qazlardan, su sırnaqlarından, dəyənəklərdən və s.-dən istifadə edirdi. Şəhərdəki barrikadalar təmizlənildi və şəhərə zirehli texnika yeridildi.Mətbuat konfransı zamanı bələdiyyə sədri Cirla İsaməddin bildirdi ki, 20:15-dən etibarən etirazçılar döyüşməyə və dağıtdılar törətməyə başlamış, polis maşınlarını devirmiş və yandırmışdırlar. 20:30-dan isə Cənubi Ciefanq yolunda toqquşmalar daha da gərginləşmiş və etirazçılar hücumlarını daha da kəskinləşdi. Tezliklə 700–800 etirazçı Xalq Meydanından Dximen və Xiaoximen bölgəsinə getmiş və burada polislə toqquşmağa başladı. Hadisələr zamanı 6 nəfər həyatını itirmiş, 6-ı polis olmaqla, 26 nəfər yaralandı. Qaynar nöqtəlrə olan Renmin yoluna, Nanmenı, Tuanjie yoluna, Yanan yoluna və Cənubi Xinhua yoluna əlavə polis qüvvələri göndərildi. Polis 22:00-da kommersiya küçələrində və yollarda nəzarəti ələ ala bildi. Lakin uyğurların çinlilərlə toqquşması və etirazları digər küçələrdə davam edirdi. Bələdiyyə sədrinin bildirdiyinə görə, bundan sonra polis kiçik qruplara bölünmüş və küçələri təmizləməyə başladı. Həmçinin, küçələrdə maın sıxlığının və xaosun qarşısını almaq üçün təxminən 12 saatlıq nəqliyyata məhdudiyyət gətirildi.Rəsmi xəbər agentliyi olan Xinhua agentliyi hökumətin digər yerlərdə də iğtişaşlar təşkil edilməsinə inandığını yazmışdı. Bu yerlərə misal olaraq isə, Ağsu və Yili prefekturaları göstərilirdi. Etiraz nümayişləri Sintszyanın cənubunda yerləşən Qaşqara da sıçramışdı. Cənubi Çin Səhər Postası qəzeti Qaşqarda dükanların bağlı olmasını, əsas məscidin Çin ordusu tərəfindən mühasirəyə alınıb qapadıldığını yazırdı. Yerli uyğurlar polis qüvvələrini sərtgüc tətbiq etməkdə ittiham edirdilər. Onların bildirdiyinə görə, polis dinc nümayişə müdaxilə edib, güc tətbiq edərək 50 uyğuru həbs etmişdi. Bir digər toqquşma xəbəri 7 iyulda gəldi. Məscidin yaxınlığında 50-dən çox uyöur həbs edilmişdi. Qaşqar Müəllimlər İnistitutunda 12.000-dən çox tələbə universitet şəhərciyinə qapadılmışdı. Gümanki, onlardan bəziləri etiraz nümayişlərində iştirak etmək üçün Urumçiyə getmişdi. Yaralananlar və dəymiş ziyan İğtişaşların ilk saatlarında dövlət mətbuatı ölənlərin sayınnı 3 olduğunu elan etmişdi, lakin ilk gecəki toqquşmalardan sonra ölənlərin sayı sürətli formada yüksəldi. 6 iyulda Xinhua agentliyi 129 nəfərin öldüyünü elan etdi. Növbəti günlərdə də həm dövlət mətbuatı, həm də partiya mənsubları ölü sayı barədə müxtəlif rəqəmləri dilə gətirdilər. Nəhayət, 18 iyul tarixində ölü sayının 197, yaralı sayının isə 1.721 olduğu elan edildi. 1,721 injured. Dünya Uyğur Konqresi isə ölülərin sayının 600 cıvarında olduğunu idda edirdi. Xinhua ölənlərin və yaralananların etnik göstəricilərini verməkdə tələsmirdi. Lakin The Times və The Daily Telegraph kimi qəzetlərin bildirdiyən görə həyatını itirənlərin əksəri han idi. 10 iyul tarixində Xinhua nəhayətki, ölülərin etnik mənsubiyyətini elan etdi. Həyatını itirən 184 şəxsdən 137-i han, 46-ı uyğur və 1-i huey idi. Şahidlərin bildirdiyinə görə, 12 nəfərlik uyğur etirazçı qrupu polis tərəfindən güllələnmişdi. Yaralananların da sayı təxminən buna uyğun idi. Xəstəxanaların verdiyi məlumata əsasən yaralıların 2/3-ü hanlar təşkil edirdi. Dünya Uyğur Təşkilatı isə qətlə yetirilən əksər uyğurun hesabatlarda yer almadığını bildirirdi. 2009-cu ilin avqustunda Çin hökuməti tərəfindən bəyan edilmiş hesabata görə, həyatını itirmiş 156 mülki şəxsdən 123-ü han, 10-u uyğur və 1-i mancurdur. Uyğurlar isə bunu qəbul etmir və rəqəmlərin həqiqəti əks etdirmədiyini bildirirlər. Xinhua həmçinin, 627 maşının yandırıdığını və 633 konstruksiyanın ziyan gördüyünü də bildirmişdi.Urumçi bələdiyyə sədri hər ölən günahsız şəxsin ailəsinə ¥200.000, dəfn xərclərinə görə isə, ¥10.00 verildiyini bildirdi. Bu rəqəmlər sonradan iki qat artırıldı. Bəldiyyə sədri kompensasiya xərclərinin ümumilikdə ¥100 milyon tutacağını təxmin etdiyini bildirmişdi. 5 iyuldan sonra Şəhərdəki vəziyyət hələ gərgin olarkən, xarici jurnalistlər şəhərə dəvət edildilər. Onlar şəhərdə olarkən Çin ordusu mənsubları ilə uyğur ailələri arasında aqressiv mübahisələrin şahidi olmuşdular. Ailələr övladlarının heç bir əsas olmadan həbs edildiyini bildirirdilər. Uyğur qadın The Daily Telegraph jurnalistinə bildirmişdi ki, 6 iyul gecəsində Çin ordusu onlar yaşayan məhəlləyə daxil olmuş, qapılarını qırmış və heç bir əsas olmadan bütün kişiləri həbs etmişdir. 7 iyul tarixində rəsmi dairələr 1.434 nəfərin həbs edildiyini bildirdi. 200–300 nəfərlik uyğur qadın qrupu əsassız həbs edilənlərin azad edilməsi üçün etirazlara başladılar. Nümayiş zamanı vəziyyət gərginləşsə də, polislə toqquşma baş tutmadı. Rəbiyyə Qədir 10.000-ə yaxın şəxsin bir gecədə yoxa çıxdığını bildirmişdir. Human Rights Watch isə, 6–7 iyul tarixlərində 43 uyğur kişinin Çin təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən aparıldığını bildirmişdir. Onlar həmçinin, bunun ayzberqin sadəcə görünən tərəfi olduğunu da əlavə etmişdirlər. Human Rights Watch idda edir ki, 20-i yaşlarında olan və polis tərəfindən aparılan uyğurlardan 20 oktyabr 2009-cu il tarixindən etibarən heç bir xəbər alınmamışdır. 7 iyul tarixində Urumçidə hanların silahlarla müşayiət olunan böyük ölçülü nümayişləri başladı. İştirakçıların sayı barədə qərb mətbuatında müxtəlif iddialar var idi. Göstərilnə say yüzlərlədən 10.000-ə qədər dəyişirdi. The Times uyğurlarla hanlar arasında toqquşmaların olduğunu və hanların uyğurlardan intiqam almaq üçün silahlandığını yazmışdı. Nümayişi dağıtmaq üçün polis gözyaşardıcı qazdan istifadə etdi. Meqafonla ıhaliyə müraciət edilərək evlərinə getmələri istənilirdi. Urumçinin partiya təşkilatının sədri Li Zhi maşının damından meqafonla insanları dağılışmağa səsləyirdi. Kütləvi etirazlar 8 iyulda tamamilə başa çatdı. Şəhər boyunca tək-tük hadisələr baş versə də, ümumi olaraq hadisələr normal axarına geri dönürdü. İğtişaşlardan sonrakı günlərdə minlərlə insan şəhəri tərk etməyə başladı və avtobus qiymətləri 5 dəfə bahalaşdı.10 iyulda çəhər rəhbərliyi ""ictimai təhlükəsizliyə"" görə şəhər məscidlərinin ibadət üçün qapadıldığını elan etdi. Həmçinin, çox sayda insanların bir yerə toplanmasının, ənənəvi cümə ibadəti olan cümə namazlarının toplu formada qılınmasının təhlükəli olduğu deyildi. Lakin uyğurlar kütlələr halında toplanaraq, cümə namazlarını qılırdılar. Hər hansısa hadisəyə səbəb olmamaq üçün rəhbərlik iki məscidin ibadətə açılmasına icazə verdi. Cümə namazından sonra insanlar hələ də həbsdə saxlanılanların azadlığa buraxılması üçün etiraz etmələrinə baxmayaraq, nümayiş dağıdıldı və 5–6 nəfər həbs edildi.Avqust ayının əvvəllərində 300 nəfərdən çox insan həbs edildi. BBC-ə görə, iğtişaşlar səbəbi ilə həbs edilənlərin ümumilikdə sayı 1.500 nəfərdən çox idi. The Financial Times isə həbs edilənlərin sayının təxminən 4.000 nəfər olduğunu təxmin edirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, bu zaman Urumçi həbsxanaları artıq dolmuşdu. Buna görə də, məhbusların ordunun anbarlarında saxlanılmasına başlanmışdı. Uyğur-Amerikan Assosiasiyası görə, xeyli sayda uyğur jurnalist və bloqqer də iğtişaşlardan sonra həbs edilmişdir. Onlardan biri olan jurnalist Qeyrət Niyaz xarici mətbuata müsahibə verdiyi üçün 15 il həbsə məhkum edilmişdi. Digər səs-küylü həbs isə İlham Tohti ilə baş verdi. Minzu Universitetində iqtisadiyyat müəllimi olan Tohti də Sintszyan hakimiyyətini tənqid etdiyi üçün iğtişaşlardan iki gün sonra həbs edilmişdi. Reaksiyalar və cavablar Daxili reaksiya Kommunikasiya kəsintiləri Mobil telefon və internet xidmətləri iğtişaşlar zamanı və ondan sonra bir müddət məhdudlaşdırılmışdı. Çin mobil telefon xidməti ""hadisələrin daha da böyüməməsi"" üçün mobil zəngləri kəsdiyini bildirmişdi. Həmçinin, Sintszyana edilən və ya buradan edilən beynəlxalq zənglər da bloklanmışdı. Regiona internet verilişi ya tamamilə dayandırılmış, ya da bəzi yerli saytlar qapadılmışdı. 9 iyul tarixində Urumçinin Hot Tak otelində qalan Əl-Cəzirə jurnalisti bildirmişdi ki, onların oteli şəhərdə internetə giriş mümkün olan yeganə yer idi, lakin onlar öz mesajlarını və ya beynəlxalq zənglərini reallaşdıra bilmirdilər. Yerli saytların əksəriyyəti və google senzuraya məruz qaldı. Tez bir zamanda etirazlardan çəkilmiş görüntülər Twitterdə, YouTubeda və Flickrdə yayımlandı. Əksər dünyanın digər yerlərindən Sintszyan saytlarına giriş qadağan edildi. 14 may 2010-cu il tarixinə qədər, yəni təxminən bir il Sintszyanda internet məhdud şərtlər altına verildi. Çinin dövlət tərəfindən idarə olunan televiziyaları etirazçıların maşınları yandırması videolarını durmadan yayımlayırdılar. Rəsmilər isə partiyanın verdiyi reaksiyanı təkrarlayırdılar. Bələdiyyə sədri Nur Bəkri verdiyi müsahibəsində Şaoquan hadisəsini barədə danışmış və Quanqdonq, Sintszyan hadisələrinin hökumət tərəfindən ədalətli və ətraflı formada araşdırıldığını bildirmişdi. Bəkri hadisələrinin əvvəlcədən planlanmış və düşünülmüş olduğunu bildirmişdi. Sintszyan Regional Xalq Konqresinin Daimi Komitəsinin katibi Eligen İmibaxi 5 iyul iğtişaşlarını ""ekstremizm, separatizm və terrorizm"" nümunəsi adlandırmışdı.Çin mətbuatı öz fəaliyyətində iğtişaşları ətraflı formada əks etdirmişdi. İğtişaşlar və qarşıdurmalar sakitləşdirildikdən sonra, Çin dövləti xarici jurnalistləri bölgəyə dəvət etdi. Bu hadisə əvvəllər görülməmişdi. Təxminən 100 mətbu orqandan olan jurnalistlər tez bir zamanda Sintszyana gəldilər. Hoy Tak otelində yerləşdirilən jurnalistlərlə 30 internet əlaqəsi paylaşılmmışdı. The Financial Times Çinin bu siyasətini 2008-ci il Tibet hadisələri zamanı baş vermiş ""ictimai münasibətlər fəlakəti""ndən sonra alınmış qərar olaraq qiymətləndirmişdi.İğtişaşlar yatırıldıqdan sonra Çin mətbuatı geniş həcmli propaqandaya başladı. Propaqandada Sintszyandakı etnik harmoniya təbliğ edilirdi. Yerli televiziyalarda uyğur və han musiqiçilərdən təşkil edilmiş xor ""Biz eyni ailənin üzvləriyik"" mahnısını oxuyurdu. İğtişaşlar zamanı ""qəhrəmancasına hərəkət edən"" uyğurlar barədəproqramlar çəkilirdi. Yük maşınları küçələrdə gəzərək şüarlar səsləndirirdi. Əsas şüar insanları ""3 qüvvəyə – terrorizmə, separatizmə və ekstremizmə"" qarşı xəbərdar etmək idi.Çin prezidenti və Kommunist Partiyasının baş katibi Hu Cintao İtaliyadakı Böyük Səkkizlər görüşlərimi yarımcıq qoyaraq, ölkəsinə geri döndü. Təcili Siyasi Büronu iclasa çağıran Cintao, Daimi Komitənin üzvü Zhou Yonqkanqı təhlükəsizliyi və nizami təmin etmək üçün Sintszyana göndərdi. Cənubi Çin Gündəlik Postası qəzeti hökumətdəki mənbəsinə istinadən bildirirdi ki, Urumçi hadisələri hakimiyyətin inqilabın 60 illiyi ilə bağlı planladığı tədbirlər planına da təsir etmişdir. Quanqdonq Əyalət Komitəsinin katibi Vanq Yanq hökumətin etnik azlıqlara olan siyasətində dəyişikliklərə getməsinin vacib olduğunu bildirmiş, əks halda müəyyən problemlərlə qarşılaşa biləcəyini demişdi. Bir təhlükəsizlik planlayıcısı inqilabın 60 illiyi münasibətilə Sintszyana qonşu bölgələrdən də qoşun göndəriləcəyini, bölgədəki ümumi təhlükəsizlik qüvvələri sayının 130.000-ə çatdırılacağını demişdi. İğtişaşlardan sonra Çin hökuməti Rəbiyyə Qədirin səfər etdiyi ölkələrə diplomatik təzyiqlər etməyə başladı. İyulun sonlarında Hindistan ""Çinin məsləhəti"" ilə Rəbiyyə Qədirin viza müraciətini rədd etdi. Rəbiyyə Qədirin Yaponiya səfərindən sonra Çindəki yapon səfiri XİN-ə çağırıldı və ona bu bməsələ barədə Çinin narazılığı bildirildi. Rəbiyyə Qədirin öz həyatı barədə çəkilmiş filmin təqdimatı üçün Avstraliyaya getməsindən sonra Çin Avstraliyaya da etiraz etmiş və filmin təqdim edilməməsini istəmişdi. İnternetdəki münasibət Çin internetində qarşıdurmalara münasibət rəsmi dövlət münasibətindən fərqli oldu. İnternetdəki bloklamalara və senzuraya baxmayaraq, internet istifadəçiləri qarşıdurmalar barədə öz fikirlərini yazmağa davam etdilər. Müzakirəçilər arasında hökumət tərəfindən çıxış edənlər olsa da, uyğurların niyə bunu etdiklərini öyrənməyə çalışanlar da az deyildi. Hökumət nümayəndələri tez bir zamanda müxtəlif şərhləri və yazıları silsələr də, günahkarların tapılıb cəzalandırılması ümumi tələb idi. Bəzi postlarda həm hanlar, həm də zlıqlar tərəfindən sevilən general Vanq Zhenə həsr edilirdi. Bir çox uyğur Sintszyanda kommunist hakimiyyətinin yenidən möhkəmlənməsindən sonra repressiyaya məruz qalacaqlarından qorxurdu. Beynəlxalq reaksiyalar Hökumətlərarası təşkilatlar BMT: Baş katib Pan Gi Mun bütün tərəfləri təmkinli olmağa çağırdı və Çini mülki əhalini, vətəndaşlarını qorumağa çağırdı. Həmçinin, o, Çini insanların sərbəst toplaşma, söz azadlıqlarına hörmət etməyə çağırdı. İnsan hüquqları aktivisti Navi Pilley ölənlərin sayından təşvişə düşdüyünü və iğtişaşların yalnız bir gün olduğunu nəzərə alsaq, ölü sayının həddindən artıq çox olduğunu bildirdi. O, həmçinin bildirmişdi ki, Çin məhbuslarla beynəlxalq normalara uyğun formada davranmalıdır. Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı: Bu təşkilat rəsmi bəyanat yayımlayaraq hadisələr zamanı həyatını itirən günahsız şəxslərin ailələrinə başsağlığı verdiklərini bildirdi. Həmçinin, təşkilat Sintszyanın Çinin ayrılmaz hissəsi olduğunu, buna görə də, hadisələri Çinin daxili işi olduğununa inandıqlarını əlavə etdi. Rusiya XİN rəhbəri Sergey Lavrov etirazçıları etnik dözümsüzlük yayan şüarlar səsləndirdiklərinə görə qınadı. Çinin qonşuları olan Qazaxıstan və Qırğızıstan qaçqın axınları üçün hazırlaşdıqlarını və sərhəddə nəzarətin gücləndirildiyini bildirdilər. Qazaxıstan dövlətinin Çini dəstəkləməsinə baxmayaraq, paytaxt Almatıda 5 min uyğur Sintiszyanda uyğurlara qarşı sərt güc tədbiq edilməsinə etiraz etdi. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı: Çini sərt və lazım olandan daha çox güc tətbiq etdiyinə görə qınayan təşkilat Çini məsuliyyət daşıyanların tapmağa çağırdı. Həmçinin, Çin etirazlara səbəb olan məsələləri həll etməyə çağırılırdı. Avropa İttifaqı: liderlər narahatlıqlarını dilə gətirdilər və Çini etirazçılarla ortaq məxrəcə gəlməyə səslədilər. Almaniyanın kansleri Angela Merkel etnik azlıqların hüquqlarına hörmətlə yanaşılmasının lazım olduğunu vurğuladı. İtaliya Prezidenti Giorgio Napolitano, Hu Cintao ilə keçirdiyi mətbuat konfransında insan haqları mövzusunda xüsusilə dayandı və dedi ki, ""Çində əldə olunan iqtisadi və sosial tərəqqi insan hüquqları baxımından yeni tələblər qoyur."" Uyğurlarında yaşadığı və əsas əhalisi türk mənşəli olan Türkiyə rəsmi formada ""dərin təssüf "" hissi keçirdiyini bildirmiş və Çini günahkarları ələ keçirməyə çağırmışdı. Baş nazir Rəcəb Tayyib Ərdoğan hadisəni ""soyqırım kimi"" adlandırmışdı. Ticarət və sənaye naziri Nihat Ərgün Çin mallarını boykot etməyə çağırmışdı, lakin onun bu çağırışı uğursuz oldu. Çində uyğur əhaliyə qarşı təzyiqlərə etiraz olaraq xeyli sayda türk vətəndaş ölkədəki Çin səfirlikləri və konsulluqları qarşısında etiraz nümayişləri keçirdilər. Türkiyədə belə bir münasibətin göstərilməsi Çin mətbuatında da geniş formada əks etdirildi. Rəbiyyə Qədir isə Türkiyənin uyğurlarla bağlı məsələdə məhdudiyyətlərlə qarşılaşdığını bildirdi, çünki Türkiyənin uyğur məsələsinə müdaxiləsi Çinin də Türkiyənin problemi olan kürd məsələsinə müdaxiləsi ilə nəticələnə bilərdi.İslam Əməkdaşlıq Təşkilatındakı ərəb ölkələri siyasi olaraq Çini dəstəkləyirdilər. Səudiyyə Ərəbistanı və Misir bu işdə xüsusilə fərqlənirdilər. Onlar təşkilatda anti-Çin hərəkatın böyüməməsi üçün əllərindən gələni etdilər. Misir Çinin problemini özünün məzhəbçi problemi ilə oxşarlıq təşkil etdiyinə görə bu cür addım atırdı. Sudan da Çinə qarşı çıxmaqla öz daxili probleminə xarici müdaxilənin olmasına zəmin yarada biləcəyindən çəkinirdi. İndoneziya isə öz daxilində olan islamçı qruplaşmaları sakitləşdirmək üçün ictiamiyyətə Sintszyan hadisələrinin dini yox, etnik əsaslı olduğunu bildirdi. Pakistan, Səudiyyə ərəbistanı və Misir Çinin təşkilatda hadisələrlə bağlı məlumat verməsinə şərait yaratdı. Ərəb Liqası, Səudiyyə Ərəbistanı və İran məsələ ilə bağlı heç bir mövqe sərgiləmədilər. Sonradan Çin İran və Səudiyyə Ərəbistanla münasibətlərini daha da inkişaf etdirdi. Onun bunda məqsədi bu ölkələr vasitəsiylə İslam dünyasına daha çox təsir edə bilmək istəyi idi.Əfqanıstan, Kamboca və Vyetnam çinin ""lazımı tədbirləri gördüyünə inandıqlarını"" və Çinin ""ərazi bütövlüyünü və suverenliyini dəstəklədiklərini"" bildirdilər. Mikroneziyanı vite-prezidenti Alik Alik isə hadisələri ""terror hərəkəti"" adlandırdı.İran isə Türkiyə və İƏT-nın narahatlığını paylaşdıqlarını və Çinin Sintszyanda yaşayan müsəlmanların hüquqlarına hörmətlə yanaşmasının vacibliyi vurğuladı.Yapon hökuməti hadisələri narahatlıqla izlədiklərini bildirdi. Sinqapur hökuməti isə tərəfləri diaoloqa çağırdı. Tayvan hökuməti isə toqquşmaları şiddətləndirilənlərin məsuliyyətə cəlb edilməsinə səslədi. Baş nazir Liu Çiao-şiuan tərəfləri təmkinli olmağa çağırmaqla, Çinin gələcəkdə etnik azlıqların hüquqları məsələsinə daha həssas yanaşaçağına inandığını bildirdi. Tayvan 2009-cu ilin sentyabr ayında Rəbiyyə Qədirə viza verməkdən imtina etdi. Tayvan bu hərəkətini Rəbiyyə Qədirin BMT tərəfindən terror təşkilatı kimi tanınan Şərqi Türküstan İslami Hərəkatı ilə əlaqələrinin olması iddiaları ilə əsaslandırmışdı.İsveçrə təmkinli olmağa çağırış etdi və həyatını itirənlərin ailələrinə başsağlığı bildirdikdən sonra çinin mətbuat və ifadə azadlığına hörmət etməyə çağırdı. Avstraliyanın baş naziri Kevin Rudd ""çətinliklərin sülh yolu ilə həllinə inandığını"" bildirdi. Serbiya separatizmə qarşı olduğunu və bütün ""problemlərin sülh yolu ilə həll ediləcəyinə inandığını"" bildirdi. Belarus ölmüş insan sayına və regiona dəymiş ziyana görə təəssüf hiss keçirdiyini və vəziyyətin yaxın vaxtda normala dönəcəyinə ümid etdiyini bildirdi.Norveç və Niderlandda vəziyyət fərqli oldu. Niderlanddakı Çin səfirliyinə uyğur aktivistlər tərəfindən hücum oldu. Aktivistlər səfirliyin şüşələrini, pəncərələrini sındırdı və Çin bayrağını yandırdı. 142 nəfər həbs edildi və Çin bir günlük səfirliyini bağladı. Norveç səfirliyi qarşısında təxminən 100 nəfər uyğur nümayiş təşkil etdi. Onlardan 11 nəhər həbs edilsə də, sonradan azadlığa buraxıldılar.İndoneziyanın islamçı qruplarından olan etirazçı koalisiya Cakartadakı Çin səfirliyinin mühafizəçilərinə hücum edib, Çin əleyhinə cihad elan etdilər. Pakistan ortada Çin-Pakistan əlaqələrinin pozulmasına rəvac verəcək heç bir problemin olmadığını bildirdi. Şri-Lanka iğtişaşların Çinin daxili problemi olduğunu və Çinin hərəkətləri sayəsində tez bir zamanda vəziyyətin normala qayıdacağına inandığını bildirdi.Kanadanın baş naziri Laurens Kannon hadisələrin daha da pis məcraya getməməsi üçün ""diaoloqun və xoş niyyətin"" lazımlı olduğunu bildirdi. Obama admisntrasiyanın sözçüsü ABŞ-nin Sintszyandakı insan itkisinə görə dərin təssüf keçirdiyini və bütün tərəfləri təhdidləri dayandırmağa, uyğun yol tapmağa səslədiyini bildirdi. ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü İan Kelli ""Çin rəsmi dairələrinin vəziyyəti düzəltmək və daha çox güc tədbiqinin qarşısını almaq üçün işə başlamarının vacibliyini"" vurğuladı. ABŞ-nin Beynəlxalq Dini Azadlıqlar Komissiyası dərin naahatlığını ifadə etdi və Çini repressiyanı dayandırmağa çağırdı. Komissiya həmçinin, qarşıdurmanı araşdırmaq üçün müstəqil tədqiqat komitənin qurulmasının və Çinə sansksiya tədbiqinin vacibliyini vurğuladı. Qeyri-hökumət təşkilatları Amnesty International: hadisələrin tərəfsiz və müstəqil araşdıra biləcək qrupun yaradılmasının vacibliyini bildirdi. Həmçinin, həbs edilənlərin ifadə, sərbəst toplaşma azadlığı əsas gətirilərək azadlığa buraxılmalı olduğunu bildirdi. Həmçinin, digər həbsdə olanların da ədalətli mühakimə edilməsini tələb etdi. Human Rights Watch: Çini təmkinli olmağa və bölgədəki siyasətlə əlaqəli olaraq uyğur problemlərini həll etməyi özündə ehtiva edən hadisələrlə əlaqədar müstəqil araşdırma aparmağa çağırdı. Bundan əlavə Çinin etirazlara cavab verərkən beynəlxalq normalara hörmət etməli və yalnız mütənasib olaraq güc tətbiq etməli olduğu da vurğulandı. Məğrib əl-Qaidəsi: Londonda fəaliyyət göstərən ""Stirling Assynt"" risk analizi firmasına görə, Əlcəzairdə fəaliyyət göstərən Məğrib əl-Qaidəsi, Şimali Afrikadakı Çin işçilərinə hücum çağırışı etmişdir. Mətbuatda işıqlandırma BBC World Service-nin Çin üzrə əməkdaşı Çen Şironq Xinhuanın onun yaxşı mənada təəccüblənməsinə səbəb olduğunu bildirdi: Daily Telegraph-dan Peter Fosteri çinli jurnalistlərin işləmə sürəti yaxşı mənada təəccübləndirmişdi: Kaliforniya Berkli Universitetindən olan alimlər razılaşırlar ki, Çin rəsmi dairələri xeyli təcrübəli davranmışdır. The New York Times və AFP Çinin ""siyasi etirazlar barədəki dərsini yaxşı hazırladığını aşkarlamışdır."" Onlar Ukraynada, Gürcüstanda baş verən rəngli inqilablar və 2009-cu il İrandakı seçki etirazlarını ətraflı araşdırmış, etirazçıların təşkilatlanması, dünyaya səslərini eşitdirmə məsələsindəki metodlarını öyrənmiş və buna qarşı xüsusi üsullar işləmişdirlər. Lakin Ceymstaun Fondunun alimi Villi Lam Çinin sadəcə sosial olaraq test keçirdiyini bildirmişdir. O, inanırdı ki, bu açıqlığın nəticəsi zəif olarsa, 2008-ci ildəki Siçuan zəlzələsindən sonra etdikləri kimi ""əyləcləri"" basacaqdılar. Bir müddət sonra xarici jurnalistlərin polis tərəfindən nəzarətə alınması halları oldu, lakin qısa müddət sonra sərbəst buraxıldılar. 10 iyulda dövlət rəsmiləri xarici jurnalistlərdən ""öz can təhlükəsizlikləri"" üçün şəhəri tərk etmələrini istədilər. Xinhuanın yuxarı vəzifəli şəxslərindən olan Xia Lin daha sonra qarşıdurma zamanı hər iki tərəfin itkilərini və baş vermiş hadisələri açıqladı. Bunu etirazların digər şəhərlərə yayılacağı qorxusu altında etmişdilər.Xalq Gündəliyi qəzeti qərb mətbuatını ""ikili standart tətbiq etməkdə, tərəfli şərh və fikir"" səsləndirməkdə ittiham etdi. Qəzet yazırdı ki, müəyyən xarici siyasətinə görə Çin əməyinin qarşılığını almaqda uğursuzluğa uğramışdır. Xarici fiqurlar və mətbuat orqanları onnu açıqlılığını və əməkdaşlıq etmək istəyini görməzdən gəlmişdir. Onların yazdığına görə əksər qərb mətbuatı üzvləri hələ də, bilərəkdən ya bilməyərəkdən etirazçıların etdiklərini azaldır və ortada irqi konflikt olduğu fikrinə köklənir. Hər halda, Frans Pressdən Darci Doran açıqlılığına görə Çin hökumətindən razı qaldığını bildirirdi, lakin onun hadisələr barədə düşündüyü Çininkindən xeyli fərqlənirdi. Çin mətbuatı əsasən ziyan görmüş hanlara köklənmişdi, ""uyğur hekayəsi""ni, münaqişəyə gətirib çıxaran səbəblər isə işıqlandırılmırdı.İğtışaşlar hələ təzə başlayarkən Reutersdən bir jurnalis ötən günki qarşidurmanı əks etdirmək üçün bir şəkildən istifadə etdi. Şəkildə Xalq Meydanında xeyli sayda Çin ordusu əks olunmuşdu. Lakin sonradan məlum oldu ki, bu şəkil 2009-cu il Şişou hadisələrinə aiddir və orijinalı 26 iyunda Həftəlik Cənubi Metropoliya tərəfindən paylaşılmışdır. Bu şəkil səhvliklə digər agentliklər tərəfindən də istifadə edildi. Lakin sonra bu agentliklər öz nöqsanlarını düzəltdilər.7 iyulda Əl-Cəzirəyə müsahibəsi zamanı Dünya Uyğur Konsresi sədri Rəbiyyə Qədir də Urumçi hadisələrindən bəhs edərkən bu fotonu göstərdi. Lakin DÜK üzvləri sonradan bu nöqsana görə üzr istədilər və bu şəklin yüzlərlə şəkil içərisindən sadəcə keyfiyyətinə görə seçildiyini bildirdilər. 3 avqustda Xinhua Rəbiyyə Qədirin uşaqlarına aid olduğunu iddia etdiyi yazı dərc etdirdi. Yazıya görə Rəbiyyə Qədirin uşaqları onu iğtişaşları təşkil etməkdə ittiham edirdi. Almaniya mərkəzli DUK bu iddanı rədd etdi. Human Rights Watch araşdırmaçısı isə mətni analiz etdikdən sonra verdiyi bəyanatda bəzi şübhəli məqamların olduğunu bildirdi. Ona görə mətndə iğtişaşların təsviri və qiymətləndirilməsi Çin rəsmi dairələrinin etdiyi ilə çox oxşar idi. Bu da uşaqların bunu yazacağına dair şübhələri artırır. Nəticə və uzunmüddətli təsiri Həbslər və məhkəmələr Avqustun əvvəllərində Urumçi hökuməti iğtişaşlarla əlaqəsi olan 83 şəxsin rəsmi olaraq həbs edildiyini elan etdi. Gündəlik Çin qəzeti avqustun sonlarında yazırdı ki, 200 nəfər həbs edilmişdir və yaxın müddətdə onların məhkəməsi başlayacaqdır. Lakin bu iddia yerli partiya orqanı və əyalət rəhbərliyi tərəfindən inkar edildi. Sintszyan rəhbərliyi sonradan elan etdi ki, 196 nəfər həbs edilmiş, onların 51 nəfəri barədə isə artıq həbs qərarı çıxmışdır. Gündəlik Çin qəzeti həmçinin, polisin prokurorluğu daha 239 nəfəri həbs etmək və 825 nəfəri nəzarətə götürmək üçün razı salmağa çalışırdığını da yazmışdı. Dekabrın əvvəllərində 94 ""qaçaq"" həbs edildi.Dövlət ilk dəfə sentyabr ayının sonlarında həbs edilənlərə qarşı ittihamlar irəli sürdüy��nü və 21 nəfərin qətlə, soyğuna və başqasının şəxsi əmlakına ziyan verməsinə görə həbs etdiyini elan etdi. 11 oktyabrda 14.000 təhlükəsizlik qüvvəsi Urumçiyə gətirildi və növbəti gün Sintszyan məhkəməsinin qərarı ilə iğtişaşlardakı rollarına görə 6 nəfər ölümə və 1 nəfər isə ömürlük həbsə məhkum edildi. Ölümə məhkum edilənlərin hamısı uyğur idi və onlar adam öldürmədə, soyğun törətməkdə və talanda ittiham edilirdilər. Xarici mətbuat bu məhkəmə qərarları ilə Çin hakimiyyətinin incik hanların könülünü almağı hədəflədiyini yazırdı. DUK isə bu qərarları qınamış və ədalətsiz adlandırmışdı. Human Rights Watch iyul etirazları ilə əlaqədar 21 müttəhimin məhkəməsində ""ciddi qanun pozuntularının"" olduğunu, məhkəmələrin ""lazımi prosedurların və ədalətli məhkəmə araşdırmalarının minimum beynəlxalq standartlarına cavab vermədiyini"" –konkret olaraq, məhkəmələrin əvvəlcədən xəbərdarlıq edilmədən bir gündə edildiyini, müttəhimlərin vəkil seçiminin məhdudlaşdırıldığını və buna görə də məhkəmələr tərəfindən məhkəmə proseslərinin ədalətsiz keçirildiyini bildirdi. Digər tərəfdən Xinhua agentliyi məhkəmə proseslərinin həm Çin, həm də uyğur dillərində aparıldığını, hər hansı bir qərar verilmədən əvvəl dəlilin diqqətlə toplanaraq yoxlanıldığını qeyd etmişdi. 2010-cu ilin fevral ayına qədər edam hökmü verilmiş şəxslərdən ən az 26 nəfər edam edildi. 26 nəfərin biri han olmaqla, digərləri uyğur idi. Həmçinin edam edilənlərin sırasına bir uyğur qadın da daxil idi. 2009-cu ilin noyabr ayında edama məhkum edilən 9 nəfərin isə 8-i uyğur və 1-i han idi. Sonrakı narahatlıqlar və təhlükəsizlik tədbirləri Avqustun ortalarından başlayaraq, 476 nəfərin hipoderma iynələri ilə bıçaqlandığı bir hücum baş verdi. Rəsmilər hücumların Han vətəndaşlarını hədəf aldıqlarına və Uyğur separatçıları tərəfindən edildiyinə inanırdılar. Həm hücumlara görə yaranmış narahatlığa, həm də digər problemlərin həll edilməsində hökumətin xeyli ləng davranması hanların kütləvi formada etirazlara başlamasına səbəb oldu. 3 sentyabrda 5 etirazçı nümayişlər zamanı həyatını itirdi, 14 nəfər isə yaralandı. Növəti gün Kommunist Partiyasının Urumçi üzrə rəhbəri Li Zhi polis rəisi Liu Yaohua ilə birlikdə vəzifələrindən göndərildilər. 2010-cu ilin aprelində isə Kommunist partiyasının əyalət üzrə rəhbəri olan Vanq Lequan da öz vəzifəsindən azad edilir.Şəhərdə həyatın normala dönməsini insanlara göstərmək üçün əlindən gələni edirdi, amma şəhərə gətirilmiş hərbçilər hələ də saxlanılırdı. Verilən məlumata görə, 2010-cu ilin yanvar ayından etibarən hər gün 5–6 dəfə patrul təşkil edilirmiş və bu patrulların sayı gecə vaxtları daha da artırılırmış. İğtişaşın birinci ildönümünə az qalmış hakimiyyət orqanları ""əsas ictimai yerlərdə təhlükəsizliyi təmin etmək"" üçün Ürümqi ətrafında 40 mindən çox müşahidə kamerası quraşdırmışdı. Qanunvericilik və təhqiqat Avqust ayının sonlarında mərkəzi hökumət ""üsyan, iğtişaşlar, genişmiqyaslı ciddi cinayət zorakılığı, terror hücumları və digər sosial təhlükəsizlik hadisələri zamanı silahlı polisin yerləşdirilməsinə dair standartları açıqlayan bir qanun qəbul etdi. Sentyabrın əvvəlindəki etirazlardan sonra hökumət bütün ""icazəsiz yürüşləri, nümayişləri və kütləvi etiraz aksiyalarını"" qadağan edildiyini elan etdi. Vilayət hökuməti, həmçinin etnik separatizmi qızışdırmaq üçün internetdən istifadəni qadağan edən qanun qəbul etdi. Noyabrda mərkəzi Çin hökuməti 400 dövlət rəsmisini Sintszyana göndərdi. Göndərilənlər arasında rəhbər şəxslərdən Dövlət Şurasının katibi Ma Kay, propaqanda departamentinin rəhbəri Liu Yunşan, Birləşmiş Cəbhənin rəhbəri Du Qinqlin var idi. Bu şəxslər Sintszyan hadisələrini araşdırmaq üçün komitə qurmalı idilər. Məqsəd isə etirazlardan sonra bu bölgədə yeridilməsi planlanan siyasətin müəyyən olunması idi. 2010-cu ilin aprel ayında sərt insan olan Vanq Lequan partiya daha uzlaşdırıcı şəxs olan Zhanq Çunxianla əvəzləndi. Hökumət, əyalətin iqtisadi inkişafına kömək etmək üçün şərq əyalətlərindən Sintszyan bölgəsinə təxminən 15 milyard ABŞ dolları məbləğində pul köçürmələrini təsdiq etdi və Qaşqarda xüsusi bir iqtisadi bölgə qurmağı planladığını bildirdi.Çin şimal-qərb sərhədi olan və əsasən müsəlmanlar tərəfindən məskunlaşdırılan Sintszyanda sosial riskləri həll etmək və iğtişaşların erkən əlamətlərini aşkar etmək üçün əhalinin köçürülmə siyasətini tətbiq etdi. Yüzlərlə kadr geridəqalmış cənub torpaqlarından Urumçinin qeyri-sabit bölgələrinə köçürüldü. Həmçinin, yeni sosial layihə ilə əgər ailədə hamı işsiz idisə, onlardan birinə dövlət iş tapmalı idi. Tələbələr də bu proqrama üzv ola bilərdilər. Şəhərin ətrafındakı gecəqondu məhəlləri yenidən işlənilir və yeni evlər tikilirdi. Bunda məqsəd bölgədəki sosial riski azaltmaq idi. Ancaq müstəqil müşahidəçilər hesab edirlər ki, uğur qazanmaq üçün fundamental bərabərsizliklər aradan qaldırılmalı və düşüncə tərzi dəyişməlidir; İlham Tohti yeni siyasətin daha çox han mühacirətini cəlb edə biləcəyini və uyğur əhalisini daha da uzaqlaşdıracağını güman etdiyini bildirmişdir. İctimai xidmətlər və internetə giriş Şəhərdəki nəqliyyat sistemi demək olar ki, avqust ayının əvvəllərinə qədər bərpa edildi. Xinhua agentliyinin bildirdiyinə görə, 267 avtobus iğtişaşlar zamanı ziyan görmüşdü, bu avtobusların çoxu 12 avqustda yenidən xidmətə başladı. Dövlət avtobus şirkətlərinə ümumilikdə ¥5.2 milyon kompensasiya ödədi. Nəqliyyat xidmətlərinin bərpa edilməsinə və hökumətin bölgəyə gələnləri təşviq etmək səylərinə baxmayaraq, iğtişaşlardan sonra turizm kəskin şəkildə aşağı düşdü; oktyabrda Milli Gün tətilində Sintizsyana 2008-ci ildəki ilə müqayisədə 25% daha az turist gəldi.Urumçi ictimai məktəbləri sentyabr ayında cədvəl üzrə payız semestri üçün açıldı. Lakin bu açılışlar silahlı qüvvələrin nəzarəti altında baş verdi. Bir çox məktəblərdə ilk dərs günləri vətənpərvərliyə həsr edilmişdi.Digər tərəfdən Urumçidə internet və beynəlxalq telefon zəngləri hələ də məhdud səviyyədə saxlanılırdı. Bu iğtişaşlardan sonra təxminən 1 il belə davam etdi. Noyabr ayında internet məzmunlarının əksəriyyətinə girmək olmurdu və beynəlxalq telefon zəngləri isə qeyri-mümkün idi. Dekabr ayının sonuna qədər muxtar bölgədən kənarda yerləşdirilən əksər veb məzmuna bir neçə jurnalistdən başqa heç kim girə bilmirdi. Sakinlər normal formada internetə girmək üçün 14 saatlıq məsafədə olan Dunhuanqa getməli idilər. Şəhərdə yalnız 100 yerli internet saytı fəaliyyətini davam etdirirdi. Bu saytlar isə bankların yerli filiallarının saytı, dövlət orqanlarının saytları idi. Xaricə zəng etmək və ya xaricdən gələn zəngi qəbul etmək qeyri-mümkün idi. Sakinlər xariclə yalnız Çinin digər şəhərlərində yaşayan vasitəçilər vasitəsiylə əlaqə saxlaya bilirdilər. Kommunikasiya vasitələrinin bloklanması Çinin özündə belə mübahisələrə səbəb oldu. Zhejianq Universitetindən Yu Xiaofenq hökuməti bu addımına görə tənqid etdi. Bir çox Urumçu sakini bu bloklamaların onların bizneslərinə külli miqdarda ziyan vurduğunu və iğtişaşlardan sonra özlərini bərpa edə bilməmələrinə səbəb olduğunu bildirirdi. Avro-Çin formunun rəhbəri David Qosset isə sosial stabilliyə görə bütün bunlara dözülməli olduğunu bildirmişdi. Bəzi sakinlər isə internetin bloklanması ilə daha keyfiyyətli həyat yaşadıqlarını bildirirdilər. Dekabrın sonlarında hökumət xidmətləri yavaş-yavaş bərpa etməyə başladı. İki dövlət tərəfindən nəzarət edilən Xinhua və Gündəlik Xalq saytları bloklanmadan xaric edildi. 28 dekabrda Sina.com və 10 yanvar 2010-cu ildə isə Sohu.com bloklanmadan çıxarıldı. 6 fevral tarixində isə daha 27 sayt da çıxarıldı, lakin bu saytlarda fəaliyyət hələ də məhdudlaşdırılmış formada saxlanılırdı. Məsələn, istifadəçilər portallarda yazılanları oxuya bilər, fəqət nəsə yaza bilməzdi. Gündəlik Çin qəzeti e-mail xidmətinin 8 fevraldan artıq işlədiyini elan etsə də, BBC-nin müxbirinin bildiyi məlumata görə, bu yalan xəbər idi. Telefon mesajlaşmaları limitlər qoyulsa da, 17 yanvarda bloklanmadan çıxarıldı. Hər bir insana göndərilən gündəlik mesaj sayına görə limit qoyulmuşdu. 2010-cu ilin may ayında internet tamamilə insanların istifadəsinə verildi. Xarici keçidlər Hadisə barədə xəbərlərXinhua News Agency coverage CCTV special coverage (çin.) Timeline: Xinjiang unrest, BBCFotolarOutrage in China After Riot Deaths Arxivləşdirilib 2011-08-07 at the Wayback Machine, Life Race Riots Continue in China's Far West Arxivləşdirilib 2012-11-05 at the Wayback Machine, Time Ethnic clashes in Urumqi, China, The Boston Globe",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=784489
-2009-cu il Urumçi qarşıdurması,"2009-cu il iyul Urumçi iğtişaşları və ya Urumçi qarşıdurması — Çinin şimal-qərbində yerləşən Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonunda başlayan və qarşıdurmalarla, iğtişaşlarla müşayiət olunaraq bir müddət davam edən hadisələr zənciri. İğtişaşlara səbəb Quanqdonqda yayılmış əsassız şayiələrdən sonra etnik hanlar tərəfindən iki uyğurun öldürülməsi və qatillərin həbs edilməməsi oldu. İğtişaşlar təxminən 1000 nəfər uyğurun etirazları ilə başladı. Lakin hadisələr tədricən başqa məcraya doğru inkişaf etdi və hanları hədəfləyən hücumlar həyata keçirildi. Çin Xalqının Silahlı Polisi hazır vəziyyətə gətirildi və 2 gün sonra yüzlərlə han həm polislərlə, həm də uyğurlarla döyüşməyə başladı. Çin Xalq Respublikası rəsmilərinin açıqladığı rəqəmə görə əksəriyyəti hanlardan olmaqla, ümumilik 197 nəfər həyatını itirmiş, 1721 nəfər yaralanmış, xeyli sayda maşın və bina dağıdılmışdı. İğtişaş günlərindəki polis axtarışları zamanı yoxlanılan bir çox uyğur yoxa çıxdı. Human Rights Watch-un bildirdiyi məlumata görə, belə halların sayı 43 nəfərdir. Real rəqəmlərin isə daha yüksək olması ehtimal edilir.Etirazlar Çinin cənubunda yerləşən Şaoquanda baş vermiş hadisəyə etiraz üçün başlanmışdı. Həmin hadisə zamanı iki uyğur qətlə yetirilmişdi. Polis isə məsələ barədə araşdırma başlatmışdı. Hər halda, müşahidəçilər etirazların iğtişaşlara çevrilməsinin səbəbi məsələsində qəti fikrə sahib deyillər. Mərkəzi Çin hakimiyyəti iddia edir ki, iğtişaşlar xaricdən, daha dəqiq desək Dünya Uyğur Konqresi və onun rəhbəri Rəbiyyə Qədir tərəfindən təşkil edilmişdir. Rəbiyyə Qədir iddiaları rədd edərək bildirmişdir ki, o, Çin uyğurlarının öz müqəddaratını təyin etmə yolunda şiddətə müraciəti qəbul etmir.Çin mətbuatı hadisələri geniş şəkildə işıqlandırmış və 2008-ci ildə baş vermiş Tibet hadisələri ilə müqayisə etmişdi. İğtişaşlar başlayan zaman Sintszyanda telefon və internet əlaqəsi kəsildi. Qarşıdakı bir neçə həftə ərzində isə mindən çox uyğur həbs edildi. Uyğur məscidləri müvəqqəti olaraq bağlanıldı. Kommunikasiyanın məhdudlaşdırılması və güclü polis nəzarəti 2010-cu ilin yanvar ayına qədər davam etdi. 2009-cu ilin noyabrından etibarən 400 nəfər iğtişaşlar zamanı törətdikləri əməllərə görə həbs edildi. Həmçinin, eyni vaxtda 9 nəfərə ölüm hökmü oxundu və 2010-cu ilin fevralında daha 26 nəfərə də ölüm hökmü oxundu. Sintszyan Çin Xalq Respublikasına daxil olan və Mərkəzi Asiyada yerləşən böyük regiondur. Əyalətdə müxtəlif etnik qruplar yaşayır. Əhalinin 45 faizi uyğur, 40 faizi isə handır. Yüksək şəkildə sənayeləşdirilmiş paytaxt Urumçidə 2.3 milyondan çox insan yaşayır. Paytaxt sakinlərinin 75 faizi hanlar, 12.8 faizi uyğurlar, 10 faizi isə digər etnik qruplardır. Ümumilikdə, uyğurlarla han hökuməti arasında Sintszyan bölgəsinə tarixi haqq iddiası baxımından mübahisələr mövcuddur. Uyğurlar inanırlar ki, onlar bu bölgənin yerli sakinləridirlər. Hökumət siyasətinə görə isə, Sintszyan ən azı e.ə. 200-cü ildən hanlara aiddir. ÇXR uyğurları yerli əhalidən daha çox milli azlıq kimi sinifləndirmişdi və hanlar onlardan daha üstün və daha yerli əhali hesab edilirdi. ÇXR milyonlarla hanın Sintszyana miqrasiyasını təşkil etmiş, onların siyasi və iqtisadi olaraq hakim olmalarına şərait yaratmışdı.XIX əsrin başlanğıcında – Tzin sülaləsinin bölgəni yenidən ələ keçirməsindən 40 il sonra Sintszyanın şimalında han və hueylərin sayı 155.000 min idi. Bu bölgənin cənubunda yaşayan uyğurların sayından təxminən 2 dəfə çox idi. Tzin sülaləsi zamanı XIX əsrdə həyata keçirilən əhalinin siyahıyaalınması zamanı bölgənin etnik göstəriciləri də əks etdirilmişdi. Bu dövrdə bölgədə yaşayanların 30 faizi han, 60 faizi isə türk kimi göstərilmişdi. 1953-cü ildə isə göstəricilər dramatik formada dəyişmişdi. Əhalinin 6 faizi han, 75 faizi uyğur idi. 2000-ci ildə də əhalinin faiz nisbəti yenidən kəskin dəyişmişdi – 40.57 faiz han və 45.21 faiz uyğur. Professor Stenli V. Tups bildirir ki, Sintszyanın bugünkü demoqrafik göstəriciləri Tzin hakimiyyətinin erkən dövrü ilə bənzərdir. Tzinlər Sintszyanın şimalındakı monqolları (çunqar-oyratları) köçürdükdən sonra onların yerinə hueyləri, hanları, uyğurları, xibeləri və qazaxları köçürdülər. Bu zaman Sintszyanın 1/3-ni təşkil edən şimalı hueylərdən və hanlardan, 2/3-i təşkil edən və Tarim Basin adlanan cənub hissəsi isə uyğurlardan ibarət idi.ÇXR-nin etnik azlıq siyasətinin han əhalisindən ayrı olaraq uyğur etnik kimliyini gücləndirməsinə baxmayaraq, bəzi alimlər iddia edir ki, rəsmi Pekin qeyri-rəsmi formada çalışır ki, monolinqual, monokültürəl və əhalinin əksəriyyətini təşkil edən kimliyə əsaslanan modeli dəstəkləyir. Eyni zamanda, rəsmi dairələr hər hansısa separatizm hallarının meydana çıxmaması üçün də əllərindən gələni edirlər. Mədəni fərqliliklərə əlavə olaraq, hökumətin bu siyasəti zaman-zaman uyğurlarla hanlar arasında toqquşmalara səbəb olmuşdur. Digər tərəfdən, miqrasiyanın nəticəsi və hökumətin siyasəti uyğurların dini azadlıqlarının və hərəkət etmə sərbəstliyinin məhdudlaşması ilə nəticələnmişdir. Bir çox uyğur iddia edir ki, hökumət onların tarixlərini və ənənəvi mədəniyyətlərini məhv etmək istəyir. Digər tərəfdən bəzi hanlar uyğurların ""bir uşaq siyasəti""ndən azad olmalarını, universitetlərə daha rahat qəbul olmalarını və separatizmə daha meylli olmalarına vurğu edirlər.Hanlarla uyğurlar arasındakı bu gərginliklər son illərdə müxtəlif etiraz dalğalarına səbəb olmuşdur. Sintszyanda baş vermiş etnik və kültürəl toqquşmalara misal olaraq 1997-ci il Gülcə hadisələrini, 2008-ci il Qaşqar hücumunu, 2008 Yay Olimpiya Oyunlarından əvvəlki narahatlıqları və digər içik həcmli hücumları göstərmək olar. Bilavasitə səbəblər İğtişaşlar Quanqdonq əyalətinin Şaoquan şəhərində baş vermiş şiddət hadisələrindən günlər sonra baş verdi. Burada xeyli sayda miqrant işçi qıtlığını ortadan qaldırmaq üçün işə götürülmüşdü. Dövlət mətbuatına görə, bundan narazı qalan keçmiş işçi 6 uyğur kişi tərəfindən 2 han qadına təcavüz edildiyi barədə şayiələr yaymışdı. Rəsmi dairələrin bildirdiyinə görə, sonradan bu iddianı doğrulayacaq heç bir sübut tapılmamışdır. Bu şayiələr Quanqdonq zavodunda etnik əsaslı toqquşmalara səbəb oldu və 25–26 iyun tarixində baş vermiş hadisələr zamanı iki uyğur qətlə yetirildi. Sürgündə olan uyğur liderləri öldürülənlərin sayının çox olduğunu bildirmişdilər. Rəsmi dövlət agentliyi olan Xinhua Xəbər Agentliyi isə şayiəni yayan şəxsin həbs edildiyi barədə məlumat yaydı. Uyğurlarsa hakimiyyətin uyğur işçiləri müdafiə etmədiyini və uyğurların qətlə yetirilməsinə görə heç bir hanın həbs edilmədiyini iddia edirdilər. Buna etiraz etmək üçün 5 iyulda Urumçidə etiraz yürüşü təşkil edildi. Etirazçıların məqsədi hadisələri ətraflı araşdırmaq üçün hökuməti təşviq etmək idi.Bir anda nümayiş zorakılığa çevrildi. Hökumət bəyanatında iğtişaşları ""əvvəlcədən qurulmuş, mütəşəkkil zorakılıq… xaricdən təhrik edilmiş və qanunsuz olaraq həyata keçirilmiş"" adlandırdı. Sintszyan regional hökumətinin katibi Nur Bəkri 6 iyulda Şaoquan hadisələrindən separatçıların istifadə etdiyini, bazar günü hadisələrinin xarici qüvvələr tərəfindən etnik və sosial stabilliyi pozmaq üçün təşkil edildiyini bildirdi. Hökumət sürgündə olan azadlıq qrupunu Dünya Uyğur Konqresini (DUK) iğtişaşları internet üzərindən qızışdırmaqda və təhrik etməkdə günahlandırdı. Hökumət mənbələri, Tibetdəki iğtişaşlardan sonra etdiyi nitqlərə və Urumçidə bir şey olacağını söylədiyi telefon yazılarına istinadən xüsusilə Rəbiyyə Qədiri günahlandırdı. Çinli dövlət məmurları DUK-i üzvü olduğu iddia edilən və video yaymaqla etnik münaqişəni qızışdırmaqda ittiham olunan bir şəxsi həbs etdi. Həmin şəxs uyğurları hanlara qarşı vuruşmağa çağırırdı. Urumçi şəhərinin bələdiyyə sədri Cirla İsaməddin isə etirazçıların QQ qrupları üzərindən onlayn formada təşkilatlandığını bildirmişdi. ""Gündəlik Çin"" qəzeti hadisələr zamanı etirazların Orta Şərqin terrorçu təşkilatlarına yardım etmək və separatizmi dəstəkləmək üçün təşkil edildiyini yazmışdı. Rəbiyyə Qədir bu iddiaları rədd edirdi və etirazlarla əlaqəsinin olduğunu rədd edərək, əsas səbəb kimi ağır polis zülmünü, Şaoquan hadisələri zamanı meydana çıxan narahatlığı və uzun illərdir davam edən Çin zülmünü göstərirdi. O, həmçinin etirazların heç bir terrorçu və separatçı təşkilatla əlaqəsinin olmadığını da bildirirdi. DUK üzvləri hadisələrin belə gərginləşməsinə səbəb kimi isə polisin kütləni dağıdarkən sərt gücdən istifadə etməsini göstərirdilər. Zamanla bütün partiyalar etirazların əvvəlcədən planlanlaşdırıldığı firkində həmfikir oldu, əsas müzakirə məsələsi isə şiddətin əvvəlcədən planlaşdırıldığımı yoxsa spontan formada ortaya çıxdığı məsələsi idi. Digər müzakirə edilən məsələ isə etirazların sepraratçı arzularla ya sosial ədalətsizliklə bağlı olduğu idi. İlk nümayişlər Nümayişlər 5 iyulda əsas turist küçəsi olan Böyük Bazarda başladı və insanlar tədricən Xalq Meydanında toplandı. Nümayişlər dinc formada başlamışdı və rəsmi dairələrin, şahidlərin bildirdiyinə görə, iştirakçıların sayı təxminən 1000 idi. Lakin DUK iştirakçıların sayının 10.000 olduğunu bildirib.6 iyul tarixində Nur Bəkri ötən günün rəsmi vaxt göstəricilərini elan etdi. Bu hesabata görə, təxminən yerli vaxtla 17:00-da 200 etirazçı Xalq Meydanın toplanmış və onlrın 70 nəfəri həbs edilmişdir. Bundan sonra kütlə əsasən uyğurların yaşadığı Cənubi Ciefanq yolu üzərində, Erdaoqiaoda və Şanxi keçidində toplaşmışdır. Təxminən 19:40-da min nəfərdən çox etirazçı Şanxi keçidindəki xəstəxananın qarşısına toplaşmış və 300 nəfərdən çox şəxs Renmin yolunu və Nanmen bölgəsini bloklamışdır. Bəkrinin bildirdiyinə görə, etirazçılar polisin 20:18-də kütləyə müdaxilə etməsindən sonra ərazidəki avtobusları yandırmağa başlamışdır.Nümayişlər necə nəzarətdən çıxması dəqiq bilinmir. Bəziləri buna səbəb kimi polisin davranışlarını göstərir. Polisin kütləyə qarşı sərt gücdən istifadə etməsi əsas gətirilir. Dünya Uyğur Konqresi hadisələr başlayan zaman cəld formada bəyanat yayımladı və etirazlar zamanı polisin etirazçılara qarşı ölümcül müdaxilə göstərdiyini, çox sayıda şəxsin həyatını itirdiyini bildirdi. Rəbiyyə Qədir etirazçılar arasında provakatorların olduğunu iddia edirdi. Bəziləri isə şiddətdən ilk dəfə etirazçıların istifadə etdiyini bildirmişdir. Hökumətin rəsmi mövqeyi bu zorakılığın yalnız etirazçıların təşəbbüsü ilə başlamaması, xaricdəki Uyğur separatçıları tərəfindən əvvəlcədən düşünülmüş və əlaqələndirilmiş olması idi. Yerli ictimai təhlükəsizlik bürolarının bildirdiyinə görə, xeyli sayda uyğur iğtişaşlarda iştirak etmək üçün başqa şəhərlərdən Urumçiyə gəlmiş və 2–3 gün əvvəldən silahlar hazırlamağa başlamışlar. Lakin bu iddialar heç vaxt sübut olunmadı. Eskalasiya və yayılma Polislə qarşıdurmadan sonra etirazlar daha da şiddətləndi. Etirazçılar polisə daş atmağa, maşınları yandırmağa və dükanlara daxil olmağa başladı. Başlanğıcda iğtişaşlarda 1.000 uyğur iştirak edirdisə, sonradan bu say 3.000-ə çatdı. Xarici jurnalistlər isə hər iki dindən və etnosdan olan qrupların bir-birilərinə hücum edə biləcəklərini bildirmişdilər. Hər halda, iğtişaşlar zamanı hər iki etnosun bir-birinə hücumları reallaşmışdı. Etirazçıların əksəriyyətinin uyğurlardan ibarət olmasına baxmayaraq, şiddət göstərənlərin hamısı heç də uyğurlar deyildi. Etirazlar zamanı bir çox hanın və uyğurun bir-birilərinə kömək etdiyi, canını xilas etdiyi müşahidə edilmişdi. Şəhərə 1.000 polis yeridildi. Polislər göz yaşardıcı qazlardan, su sırnaqlarından, dəyənəklərdən və s.-dən istifadə edirdi. Şəhərdəki barrikadalar təmizlənildi və şəhərə zirehli texnika yeridildi.Mətbuat konfransı zamanı bələdiyyə sədri Cirla İsaməddin bildirdi ki, 20:15-dən etibarən etirazçılar döyüşməyə və dağıtdılar törətməyə başlamış, polis maşınlarını devirmiş və yandırmışdırlar. 20:30-dan isə Cənubi Ciefanq yolunda toqquşmalar daha da gərginləşmiş və etirazçılar hücumlarını daha da kəskinləşdi. Tezliklə 700–800 etirazçı Xalq Meydanından Dximen və Xiaoximen bölgəsinə getmiş və burada polislə toqquşmağa başladı. Hadisələr zamanı 6 nəfər həyatını itirmiş, 6-ı polis olmaqla, 26 nəfər yaralandı. Qaynar nöqtəlrə olan Renmin yoluna, Nanmenı, Tuanjie yoluna, Yanan yoluna və Cənubi Xinhua yoluna əlavə polis qüvvələri göndərildi. Polis 22:00-da kommersiya küçələrində və yollarda nəzarəti ələ ala bildi. Lakin uyğurların çinlilərlə toqquşması və etirazları digər küçələrdə davam edirdi. Bələdiyyə sədrinin bildirdiyinə görə, bundan sonra polis kiçik qruplara bölünmüş və küçələri təmizləməyə başladı. Həmçinin, küçələrdə maın sıxlığının və xaosun qarşısını almaq üçün təxminən 12 saatlıq nəqliyyata məhdudiyyət gətirildi.Rəsmi xəbər agentliyi olan Xinhua agentliyi hökumətin digər yerlərdə də iğtişaşlar təşkil edilməsinə inandığını yazmışdı. Bu yerlərə misal olaraq isə, Ağsu və Yili prefekturaları göstərilirdi. Etiraz nümayişləri Sintszyanın cənubunda yerləşən Qaşqara da sıçramışdı. Cənubi Çin Səhər Postası qəzeti Qaşqarda dükanların bağlı olmasını, əsas məscidin Çin ordusu tərəfindən mühasirəyə alınıb qapadıldığını yazırdı. Yerli uyğurlar polis qüvvələrini sərtgüc tətbiq etməkdə ittiham edirdilər. Onların bildirdiyinə görə, polis dinc nümayişə müdaxilə edib, güc tətbiq edərək 50 uyğuru həbs etmişdi. Bir digər toqquşma xəbəri 7 iyulda gəldi. Məscidin yaxınlığında 50-dən çox uyöur həbs edilmişdi. Qaşqar Müəllimlər İnistitutunda 12.000-dən çox tələbə universitet şəhərciyinə qapadılmışdı. Gümanki, onlardan bəziləri etiraz nümayişlərində iştirak etmək üçün Urumçiyə getmişdi. Yaralananlar və dəymiş ziyan İğtişaşların ilk saatlarında dövlət mətbuatı ölənlərin sayınnı 3 olduğunu elan etmişdi, lakin ilk gecəki toqquşmalardan sonra ölənlərin sayı sürətli formada yüksəldi. 6 iyulda Xinhua agentliyi 129 nəfərin öldüyünü elan etdi. Növbəti günlərdə də həm dövlət mətbuatı, həm də partiya mənsubları ölü sayı barədə müxtəlif rəqəmləri dilə gətirdilər. Nəhayət, 18 iyul tarixində ölü sayının 197, yaralı sayının isə 1.721 olduğu elan edildi. 1,721 injured. Dünya Uyğur Konqresi isə ölülərin sayının 600 cıvarında olduğunu idda edirdi. Xinhua ölənlərin və yaralananların etnik göstəricilərini verməkdə tələsmirdi. Lakin The Times və The Daily Telegraph kimi qəzetlərin bildirdiyən görə həyatını itirənlərin əksəri han idi. 10 iyul tarixində Xinhua nəhayətki, ölülərin etnik mənsubiyyətini elan etdi. Həyatını itirən 184 şəxsdən 137-i han, 46-ı uyğur və 1-i huey idi. Şahidlərin bildirdiyinə görə, 12 nəfərlik uyğur etirazçı qrupu polis tərəfindən güllələnmişdi. Yaralananların da sayı təxminən buna uyğun idi. Xəstəxanaların verdiyi məlumata əsasən yaralıların 2/3-ü hanlar təşkil edirdi. Dünya Uyğur Təşkilatı isə qətlə yetirilən əksər uyğurun hesabatlarda yer almadığını bildirirdi. 2009-cu ilin avqustunda Çin hökuməti tərəfindən bəyan edilmiş hesabata görə, həyatını itirmiş 156 mülki şəxsdən 123-ü han, 10-u uyğur və 1-i mancurdur. Uyğurlar isə bunu qəbul etmir və rəqəmlərin həqiqəti əks etdirmədiyini bildirirlər. Xinhua həmçinin, 627 maşının yandırıdığını və 633 konstruksiyanın ziyan gördüyünü də bildirmişdi.Urumçi bələdiyyə sədri hər ölən günahsız şəxsin ailəsinə ¥200.000, dəfn xərclərinə görə isə, ¥10.00 verildiyini bildirdi. Bu rəqəmlər sonradan iki qat artırıldı. Bəldiyyə sədri kompensasiya xərclərinin ümumilikdə ¥100 milyon tutacağını təxmin etdiyini bildirmişdi. 5 iyuldan sonra Şəhərdəki vəziyyət hələ gərgin olarkən, xarici jurnalistlər şəhərə dəvət edildilər. Onlar şəhərdə olarkən Çin ordusu mənsubları ilə uyğur ailələri arasında aqressiv mübahisələrin şahidi olmuşdular. Ailələr övladlarının heç bir əsas olmadan həbs edildiyini bildirirdilər. Uyğur qadın The Daily Telegraph jurnalistinə bildirmişdi ki, 6 iyul gecəsində Çin ordusu onlar yaşayan məhəlləyə daxil olmuş, qapılarını qırmış və heç bir əsas olmadan bütün kişiləri həbs etmişdir. 7 iyul tarixində rəsmi dairələr 1.434 nəfərin həbs edildiyini bildirdi. 200–300 nəfərlik uyğur qadın qrupu əsassız həbs edilənlərin azad edilməsi üçün etirazlara başladılar. Nümayiş zamanı vəziyyət gərginləşsə də, polislə toqquşma baş tutmadı. Rəbiyyə Qədir 10.000-ə yaxın şəxsin bir gecədə yoxa çıxdığını bildirmişdir. Human Rights Watch isə, 6–7 iyul tarixlərində 43 uyğur kişinin Çin təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən aparıldığını bildirmişdir. Onlar həmçinin, bunun ayzberqin sadəcə görünən tərəfi olduğunu da əlavə etmişdirlər. Human Rights Watch idda edir ki, 20-i yaşlarında olan və polis tərəfindən aparılan uyğurlardan 20 oktyabr 2009-cu il tarixindən etibarən heç bir xəbər alınmamışdır. 7 iyul tarixində Urumçidə hanların silahlarla müşayiət olunan böyük ölçülü nümayişləri başladı. İştirakçıların sayı barədə qərb mətbuatında müxtəlif iddialar var idi. Göstərilnə say yüzlərlədən 10.000-ə qədər dəyişirdi. The Times uyğurlarla hanlar arasında toqquşmaların olduğunu və hanların uyğurlardan intiqam almaq üçün silahlandığını yazmışdı. Nümayişi dağıtmaq üçün polis gözyaşardıcı qazdan istifadə etdi. Meqafonla ıhaliyə müraciət edilərək evlərinə getmələri istənilirdi. Urumçinin partiya təşkilatının sədri Li Zhi maşının damından meqafonla insanları dağılışmağa səsləyirdi. Kütləvi etirazlar 8 iyulda tamamilə başa çatdı. Şəhər boyunca tək-tük hadisələr baş versə də, ümumi olaraq hadisələr normal axarına geri dönürdü. İğtişaşlardan sonrakı günlərdə minlərlə insan şəhəri tərk etməyə başladı və avtobus qiymətləri 5 dəfə bahalaşdı.10 iyulda çəhər rəhbərliyi ""ictimai təhlükəsizliyə"" görə şəhər məscidlərinin ibadət üçün qapadıldığını elan etdi. Həmçinin, çox sayda insanların bir yerə toplanmasının, ənənəvi cümə ibadəti olan cümə namazlarının toplu formada qılınmasının təhlükəli olduğu deyildi. Lakin uyğurlar kütlələr halında toplanaraq, cümə namazlarını qılırdılar. Hər hansısa hadisəyə səbəb olmamaq üçün rəhbərlik iki məscidin ibadətə açılmasına icazə verdi. Cümə namazından sonra insanlar hələ də həbsdə saxlanılanların azadlığa buraxılması üçün etiraz etmələrinə baxmayaraq, nümayiş dağıdıldı və 5–6 nəfər həbs edildi.Avqust ayının əvvəllərində 300 nəfərdən çox insan həbs edildi. BBC-ə görə, iğtişaşlar səbəbi ilə həbs edilənlərin ümumilikdə sayı 1.500 nəfərdən çox idi. The Financial Times isə həbs edilənlərin sayının təxminən 4.000 nəfər olduğunu təxmin edirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, bu zaman Urumçi həbsxanaları artıq dolmuşdu. Buna görə də, məhbusların ordunun anbarlarında saxlanılmasına başlanmışdı. Uyğur-Amerikan Assosiasiyası görə, xeyli sayda uyğur jurnalist və bloqqer də iğtişaşlardan sonra həbs edilmişdir. Onlardan biri olan jurnalist Qeyrət Niyaz xarici mətbuata müsahibə verdiyi üçün 15 il həbsə məhkum edilmişdi. Digər səs-küylü həbs isə İlham Tohti ilə baş verdi. Minzu Universitetində iqtisadiyyat müəllimi olan Tohti də Sintszyan hakimiyyətini tənqid etdiyi üçün iğtişaşlardan iki gün sonra həbs edilmişdi. Reaksiyalar və cavablar Daxili reaksiya Kommunikasiya kəsintiləri Mobil telefon və internet xidmətləri iğtişaşlar zamanı və ondan sonra bir müddət məhdudlaşdırılmışdı. Çin mobil telefon xidməti ""hadisələrin daha da böyüməməsi"" üçün mobil zəngləri kəsdiyini bildirmişdi. Həmçinin, Sintszyana edilən və ya buradan edilən beynəlxalq zənglər da bloklanmışdı. Regiona internet verilişi ya tamamilə dayandırılmış, ya da bəzi yerli saytlar qapadılmışdı. 9 iyul tarixində Urumçinin Hot Tak otelində qalan Əl-Cəzirə jurnalisti bildirmişdi ki, onların oteli şəhərdə internetə giriş mümkün olan yeganə yer idi, lakin onlar öz mesajlarını və ya beynəlxalq zənglərini reallaşdıra bilmirdilər. Yerli saytların əksəriyyəti və google senzuraya məruz qaldı. Tez bir zamanda etirazlardan çəkilmiş görüntülər Twitterdə, YouTubeda və Flickrdə yayımlandı. Əksər dünyanın digər yerlərindən Sintszyan saytlarına giriş qadağan edildi. 14 may 2010-cu il tarixinə qədər, yəni təxminən bir il Sintszyanda internet məhdud şərtlər altına verildi. Çinin dövlət tərəfindən idarə olunan televiziyaları etirazçıların maşınları yandırması videolarını durmadan yayımlayırdılar. Rəsmilər isə partiyanın verdiyi reaksiyanı təkrarlayırdılar. Bələdiyyə sədri Nur Bəkri verdiyi müsahibəsində Şaoquan hadisəsini barədə danışmış və Quanqdonq, Sintszyan hadisələrinin hökumət tərəfindən ədalətli və ətraflı formada araşdırıldığını bildirmişdi. Bəkri hadisələrinin əvvəlcədən planlanmış və düşünülmüş olduğunu bildirmişdi. Sintszyan Regional Xalq Konqresinin Daimi Komitəsinin katibi Eligen İmibaxi 5 iyul iğtişaşlarını ""ekstremizm, separatizm və terrorizm"" nümunəsi adlandırmışdı.Çin mətbuatı öz fəaliyyətində iğtişaşları ətraflı formada əks etdirmişdi. İğtişaşlar və qarşıdurmalar sakitləşdirildikdən sonra, Çin dövləti xarici jurnalistləri bölgəyə dəvət etdi. Bu hadisə əvvəllər görülməmişdi. Təxminən 100 mətbu orqandan olan jurnalistlər tez bir zamanda Sintszyana gəldilər. Hoy Tak otelində yerləşdirilən jurnalistlərlə 30 internet əlaqəsi paylaşılmmışdı. The Financial Times Çinin bu siyasətini 2008-ci il Tibet hadisələri zamanı baş vermiş ""ictimai münasibətlər fəlakəti""ndən sonra alınmış qərar olaraq qiymətləndirmişdi.İğtişaşlar yatırıldıqdan sonra Çin mətbuatı geniş həcmli propaqandaya başladı. Propaqandada Sintszyandakı etnik harmoniya təbliğ edilirdi. Yerli televiziyalarda uyğur və han musiqiçilərdən təşkil edilmiş xor ""Biz eyni ailənin üzvləriyik"" mahnısını oxuyurdu. İğtişaşlar zamanı ""qəhrəmancasına hərəkət edən"" uyğurlar barədəproqramlar çəkilirdi. Yük maşınları küçələrdə gəzərək şüarlar səsləndirirdi. Əsas şüar insanları ""3 qüvvəyə – terrorizmə, separatizmə və ekstremizmə"" qarşı xəbərdar etmək idi.Çin prezidenti və Kommunist Partiyasının baş katibi Hu Cintao İtaliyadakı Böyük Səkkizlər görüşlərimi yarımcıq qoyaraq, ölkəsinə geri döndü. Təcili Siyasi Büronu iclasa çağıran Cintao, Daimi Komitənin üzvü Zhou Yonqkanqı təhlükəsizliyi və nizami təmin etmək üçün Sintszyana göndərdi. Cənubi Çin Gündəlik Postası qəzeti hökumətdəki mənbəsinə istinadən bildirirdi ki, Urumçi hadisələri hakimiyyətin inqilabın 60 illiyi ilə bağlı planladığı tədbirlər planına da təsir etmişdir. Quanqdonq Əyalət Komitəsinin katibi Vanq Yanq hökumətin etnik azlıqlara olan siyasətində dəyişikliklərə getməsinin vacib olduğunu bildirmiş, əks halda müəyyən problemlərlə qarşılaşa biləcəyini demişdi. Bir təhlükəsizlik planlayıcısı inqilabın 60 illiyi münasibətilə Sintszyana qonşu bölgələrdən də qoşun göndəriləcəyini, bölgədəki ümumi təhlükəsizlik qüvvələri sayının 130.000-ə çatdırılacağını demişdi. İğtişaşlardan sonra Çin hökuməti Rəbiyyə Qədirin səfər etdiyi ölkələrə diplomatik təzyiqlər etməyə başladı. İyulun sonlarında Hindistan ""Çinin məsləhəti"" ilə Rəbiyyə Qədirin viza müraciətini rədd etdi. Rəbiyyə Qədirin Yaponiya səfərindən sonra Çindəki yapon səfiri XİN-ə çağırıldı və ona bu bməsələ barədə Çinin narazılığı bildirildi. Rəbiyyə Qədirin öz həyatı barədə çəkilmiş filmin təqdimatı üçün Avstraliyaya getməsindən sonra Çin Avstraliyaya da etiraz etmiş və filmin təqdim edilməməsini istəmişdi. İnternetdəki münasibət Çin internetində qarşıdurmalara münasibət rəsmi dövlət münasibətindən fərqli oldu. İnternetdəki bloklamalara və senzuraya baxmayaraq, internet istifadəçiləri qarşıdurmalar barədə öz fikirlərini yazmağa davam etdilər. Müzakirəçilər arasında hökumət tərəfindən çıxış edənlər olsa da, uyğurların niyə bunu etdiklərini öyrənməyə çalışanlar da az deyildi. Hökumət nümayəndələri tez bir zamanda müxtəlif şərhləri və yazıları silsələr də, günahkarların tapılıb cəzalandırılması ümumi tələb idi. Bəzi postlarda həm hanlar, həm də zlıqlar tərəfindən sevilən general Vanq Zhenə həsr edilirdi. Bir çox uyğur Sintszyanda kommunist hakimiyyətinin yenidən möhkəmlənməsindən sonra repressiyaya məruz qalacaqlarından qorxurdu. Beynəlxalq reaksiyalar Hökumətlərarası təşkilatlar BMT: Baş katib Pan Gi Mun bütün tərəfləri təmkinli olmağa çağırdı və Çini mülki əhalini, vətəndaşlarını qorumağa çağırdı. Həmçinin, o, Çini insanların sərbəst toplaşma, söz azadlıqlarına hörmət etməyə çağırdı. İnsan hüquqları aktivisti Navi Pilley ölənlərin sayından təşvişə düşdüyünü və iğtişaşların yalnız bir gün olduğunu nəzərə alsaq, ölü sayının həddindən artıq çox olduğunu bildirdi. O, həmçinin bildirmişdi ki, Çin məhbuslarla beynəlxalq normalara uyğun formada davranmalıdır. Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı: Bu təşkilat rəsmi bəyanat yayımlayaraq hadisələr zamanı həyatını itirən günahsız şəxslərin ailələrinə başsağlığı verdiklərini bildirdi. Həmçinin, təşkilat Sintszyanın Çinin ayrılmaz hissəsi olduğunu, buna görə də, hadisələri Çinin daxili işi olduğununa inandıqlarını əlavə etdi. Rusiya XİN rəhbəri Sergey Lavrov etirazçıları etnik dözümsüzlük yayan şüarlar səsləndirdiklərinə görə qınadı. Çinin qonşuları olan Qazaxıstan və Qırğızıstan qaçqın axınları üçün hazırlaşdıqlarını və sərhəddə nəzarətin gücləndirildiyini bildirdilər. Qazaxıstan dövlətinin Çini dəstəkləməsinə baxmayaraq, paytaxt Almatıda 5 min uyğur Sintiszyanda uyğurlara qarşı sərt güc tədbiq edilməsinə etiraz etdi. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı: Çini sərt və lazım olandan daha çox güc tətbiq etdiyinə görə qınayan təşkilat Çini məsuliyyət daşıyanların tapmağa çağırdı. Həmçinin, Çin etirazlara səbəb olan məsələləri həll etməyə çağırılırdı. Avropa İttifaqı: liderlər narahatlıqlarını dilə gətirdilər və Çini etirazçılarla ortaq məxrəcə gəlməyə səslədilər. Almaniyanın kansleri Angela Merkel etnik azlıqların hüquqlarına hörmətlə yanaşılmasının lazım olduğunu vurğuladı. İtaliya Prezidenti Giorgio Napolitano, Hu Cintao ilə keçirdiyi mətbuat konfransında insan haqları mövzusunda xüsusilə dayandı və dedi ki, ""Çində əldə olunan iqtisadi və sosial tərəqqi insan hüquqları baxımından yeni tələblər qoyur."" Uyğurlarında yaşadığı və əsas əhalisi türk mənşəli olan Türkiyə rəsmi formada ""dərin təssüf "" hissi keçirdiyini bildirmiş və Çini günahkarları ələ keçirməyə çağırmışdı. Baş nazir Rəcəb Tayyib Ərdoğan hadisəni ""soyqırım kimi"" adlandırmışdı. Ticarət və sənaye naziri Nihat Ərgün Çin mallarını boykot etməyə çağırmışdı, lakin onun bu çağırışı uğursuz oldu. Çində uyğur əhaliyə qarşı təzyiqlərə etiraz olaraq xeyli sayda türk vətəndaş ölkədəki Çin səfirlikləri və konsulluqları qarşısında etiraz nümayişləri keçirdilər. Türkiyədə belə bir münasibətin göstərilməsi Çin mətbuatında da geniş formada əks etdirildi. Rəbiyyə Qədir isə Türkiyənin uyğurlarla bağlı məsələdə məhdudiyyətlərlə qarşılaşdığını bildirdi, çünki Türkiyənin uyğur məsələsinə müdaxiləsi Çinin də Türkiyənin problemi olan kürd məsələsinə müdaxiləsi ilə nəticələnə bilərdi.İslam Əməkdaşlıq Təşkilatındakı ərəb ölkələri siyasi olaraq Çini dəstəkləyirdilər. Səudiyyə Ərəbistanı və Misir bu işdə xüsusilə fərqlənirdilər. Onlar təşkilatda anti-Çin hərəkatın böyüməməsi üçün əllərindən gələni etdilər. Misir Çinin problemini özünün məzhəbçi problemi ilə oxşarlıq təşkil etdiyinə görə bu cür addım atırdı. Sudan da Çinə qarşı çıxmaqla öz daxili probleminə xarici müdaxilənin olmasına zəmin yarada biləcəyindən çəkinirdi. İndoneziya isə öz daxilində olan islamçı qruplaşmaları sakitləşdirmək üçün ictiamiyyətə Sintszyan hadisələrinin dini yox, etnik əsaslı olduğunu bildirdi. Pakistan, Səudiyyə ərəbistanı və Misir Çinin təşkilatda hadisələrlə bağlı məlumat verməsinə şərait yaratdı. Ərəb Liqası, Səudiyyə Ərəbistanı və İran məsələ ilə bağlı heç bir mövqe sərgiləmədilər. Sonradan Çin İran və Səudiyyə Ərəbistanla münasibətlərini daha da inkişaf etdirdi. Onun bunda məqsədi bu ölkələr vasitəsiylə İslam dünyasına daha çox təsir edə bilmək istəyi idi.Əfqanıstan, Kamboca və Vyetnam çinin ""lazımı tədbirləri gördüyünə inandıqlarını"" və Çinin ""ərazi bütövlüyünü və suverenliyini dəstəklədiklərini"" bildirdilər. Mikroneziyanı vite-prezidenti Alik Alik isə hadisələri ""terror hərəkəti"" adlandırdı.İran isə Türkiyə və İƏT-nın narahatlığını paylaşdıqlarını və Çinin Sintszyanda yaşayan müsəlmanların hüquqlarına hörmətlə yanaşmasının vacibliyi vurğuladı.Yapon hökuməti hadisələri narahatlıqla izlədiklərini bildirdi. Sinqapur hökuməti isə tərəfləri diaoloqa çağırdı. Tayvan hökuməti isə toqquşmaları şiddətləndirilənlərin məsuliyyətə cəlb edilməsinə səslədi. Baş nazir Liu Çiao-şiuan tərəfləri təmkinli olmağa çağırmaqla, Çinin gələcəkdə etnik azlıqların hüquqları məsələsinə daha həssas yanaşaçağına inandığını bildirdi. Tayvan 2009-cu ilin sentyabr ayında Rəbiyyə Qədirə viza verməkdən imtina etdi. Tayvan bu hərəkətini Rəbiyyə Qədirin BMT tərəfindən terror təşkilatı kimi tanınan Şərqi Türküstan İslami Hərəkatı ilə əlaqələrinin olması iddiaları ilə əsaslandırmışdı.İsveçrə təmkinli olmağa çağırış etdi və həyatını itirənlərin ailələrinə başsağlığı bildirdikdən sonra çinin mətbuat və ifadə azadlığına hörmət etməyə çağırdı. Avstraliyanın baş naziri Kevin Rudd ""çətinliklərin sülh yolu ilə həllinə inandığını"" bildirdi. Serbiya separatizmə qarşı olduğunu və bütün ""problemlərin sülh yolu ilə həll ediləcəyinə inandığını"" bildirdi. Belarus ölmüş insan sayına və regiona dəymiş ziyana görə təəssüf hiss keçirdiyini və vəziyyətin yaxın vaxtda normala dönəcəyinə ümid etdiyini bildirdi.Norveç və Niderlandda vəziyyət fərqli oldu. Niderlanddakı Çin səfirliyinə uyğur aktivistlər tərəfindən hücum oldu. Aktivistlər səfirliyin şüşələrini, pəncərələrini sındırdı və Çin bayrağını yandırdı. 142 nəfər həbs edildi və Çin bir günlük səfirliyini bağladı. Norveç səfirliyi qarşısında təxminən 100 nəfər uyğur nümayiş təşkil etdi. Onlardan 11 nəhər həbs edilsə də, sonradan azadlığa buraxıldılar.İndoneziyanın islamçı qruplarından olan etirazçı koalisiya Cakartadakı Çin səfirliyinin mühafizəçilərinə hücum edib, Çin əleyhinə cihad elan etdilər. Pakistan ortada Çin-Pakistan əlaqələrinin pozulmasına rəvac verəcək heç bir problemin olmadığını bildirdi. Şri-Lanka iğtişaşların Çinin daxili problemi olduğunu və Çinin hərəkətləri sayəsində tez bir zamanda vəziyyətin normala qayıdacağına inandığını bildirdi.Kanadanın baş naziri Laurens Kannon hadisələrin daha da pis məcraya getməməsi üçün ""diaoloqun və xoş niyyətin"" lazımlı olduğunu bildirdi. Obama admisntrasiyanın sözçüsü ABŞ-nin Sintszyandakı insan itkisinə görə dərin təssüf keçirdiyini və bütün tərəfləri təhdidləri dayandırmağa, uyğun yol tapmağa səslədiyini bildirdi. ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü İan Kelli ""Çin rəsmi dairələrinin vəziyyəti düzəltmək və daha çox güc tədbiqinin qarşısını almaq üçün işə başlamarının vacibliyini"" vurğuladı. ABŞ-nin Beynəlxalq Dini Azadlıqlar Komissiyası dərin naahatlığını ifadə etdi və Çini repressiyanı dayandırmağa çağırdı. Komissiya həmçinin, qarşıdurmanı araşdırmaq üçün müstəqil tədqiqat komitənin qurulmasının və Çinə sansksiya tədbiqinin vacibliyini vurğuladı. Qeyri-hökumət təşkilatları Amnesty International: hadisələrin tərəfsiz və müstəqil araşdıra biləcək qrupun yaradılmasının vacibliyini bildirdi. Həmçinin, həbs edilənlərin ifadə, sərbəst toplaşma azadlığı əsas gətirilərək azadlığa buraxılmalı olduğunu bildirdi. Həmçinin, digər həbsdə olanların da ədalətli mühakimə edilməsini tələb etdi. Human Rights Watch: Çini təmkinli olmağa və bölgədəki siyasətlə əlaqəli olaraq uyğur problemlərini həll etməyi özündə ehtiva edən hadisələrlə əlaqədar müstəqil araşdırma aparmağa çağırdı. Bundan əlavə Çinin etirazlara cavab verərkən beynəlxalq normalara hörmət etməli və yalnız mütənasib olaraq güc tətbiq etməli olduğu da vurğulandı. Məğrib əl-Qaidəsi: Londonda fəaliyyət göstərən ""Stirling Assynt"" risk analizi firmasına görə, Əlcəzairdə fəaliyyət göstərən Məğrib əl-Qaidəsi, Şimali Afrikadakı Çin işçilərinə hücum çağırışı etmişdir. Mətbuatda işıqlandırma BBC World Service-nin Çin üzrə əməkdaşı Çen Şironq Xinhuanın onun yaxşı mənada təəccüblənməsinə səbəb olduğunu bildirdi: Daily Telegraph-dan Peter Fosteri çinli jurnalistlərin işləmə sürəti yaxşı mənada təəccübləndirmişdi: Kaliforniya Berkli Universitetindən olan alimlər razılaşırlar ki, Çin rəsmi dairələri xeyli təcrübəli davranmışdır. The New York Times və AFP Çinin ""siyasi etirazlar barədəki dərsini yaxşı hazırladığını aşkarlamışdır."" Onlar Ukraynada, Gürcüstanda baş verən rəngli inqilablar və 2009-cu il İrandakı seçki etirazlarını ətraflı araşdırmış, etirazçıların təşkilatlanması, dünyaya səslərini eşitdirmə məsələsindəki metodlarını öyrənmiş və buna qarşı xüsusi üsullar işləmişdirlər. Lakin Ceymstaun Fondunun alimi Villi Lam Çinin sadəcə sosial olaraq test keçirdiyini bildirmişdir. O, inanırdı ki, bu açıqlığın nəticəsi zəif olarsa, 2008-ci ildəki Siçuan zəlzələsindən sonra etdikləri kimi ""əyləcləri"" basacaqdılar. Bir müddət sonra xarici jurnalistlərin polis tərəfindən nəzarətə alınması halları oldu, lakin qısa müddət sonra sərbəst buraxıldılar. 10 iyulda dövlət rəsmiləri xarici jurnalistlərdən ""öz can təhlükəsizlikləri"" üçün şəhəri tərk etmələrini istədilər. Xinhuanın yuxarı vəzifəli şəxslərindən olan Xia Lin daha sonra qarşıdurma zamanı hər iki tərəfin itkilərini və baş vermiş hadisələri açıqladı. Bunu etirazların digər şəhərlərə yayılacağı qorxusu altında etmişdilər.Xalq Gündəliyi qəzeti qərb mətbuatını ""ikili standart tətbiq etməkdə, tərəfli şərh və fikir"" səsləndirməkdə ittiham etdi. Qəzet yazırdı ki, müəyyən xarici siyasətinə görə Çin əməyinin qarşılığını almaqda uğursuzluğa uğramışdır. Xarici fiqurlar və mətbuat orqanları onnu açıqlılığını və əməkdaşlıq etmək istəyini görməzdən gəlmişdir. Onların yazdığına görə əksər qərb mətbuatı üzvləri hələ də, bilərəkdən ya bilməyərəkdən etirazçıların etdiklərini azaldır və ortada irqi konflikt olduğu fikrinə köklənir. Hər halda, Frans Pressdən Darci Doran açıqlılığına görə Çin hökumətindən razı qaldığını bildirirdi, lakin onun hadisələr barədə düşündüyü Çininkindən xeyli fərqlənirdi. Çin mətbuatı əsasən ziyan görmüş hanlara köklənmişdi, ""uyğur hekayəsi""ni, münaqişəyə gətirib çıxaran səbəblər isə işıqlandırılmırdı.İğtışaşlar hələ təzə başlayarkən Reutersdən bir jurnalis ötən günki qarşidurmanı əks etdirmək üçün bir şəkildən istifadə etdi. Şəkildə Xalq Meydanında xeyli sayda Çin ordusu əks olunmuşdu. Lakin sonradan məlum oldu ki, bu şəkil 2009-cu il Şişou hadisələrinə aiddir və orijinalı 26 iyunda Həftəlik Cənubi Metropoliya tərəfindən paylaşılmışdır. Bu şəkil səhvliklə digər agentliklər tərəfindən də istifadə edildi. Lakin sonra bu agentliklər öz nöqsanlarını düzəltdilər.7 iyulda Əl-Cəzirəyə müsahibəsi zamanı Dünya Uyğur Konsresi sədri Rəbiyyə Qədir də Urumçi hadisələrindən bəhs edərkən bu fotonu göstərdi. Lakin DÜK üzvləri sonradan bu nöqsana görə üzr istədilər və bu şəklin yüzlərlə şəkil içərisindən sadəcə keyfiyyətinə görə seçildiyini bildirdilər. 3 avqustda Xinhua Rəbiyyə Qədirin uşaqlarına aid olduğunu iddia etdiyi yazı dərc etdirdi. Yazıya görə Rəbiyyə Qədirin uşaqları onu iğtişaşları təşkil etməkdə ittiham edirdi. Almaniya mərkəzli DUK bu iddanı rədd etdi. Human Rights Watch araşdırmaçısı isə mətni analiz etdikdən sonra verdiyi bəyanatda bəzi şübhəli məqamların olduğunu bildirdi. Ona görə mətndə iğtişaşların təsviri və qiymətləndirilməsi Çin rəsmi dairələrinin etdiyi ilə çox oxşar idi. Bu da uşaqların bunu yazacağına dair şübhələri artırır. Nəticə və uzunmüddətli təsiri Həbslər və məhkəmələr Avqustun əvvəllərində Urumçi hökuməti iğtişaşlarla əlaqəsi olan 83 şəxsin rəsmi olaraq həbs edildiyini elan etdi. Gündəlik Çin qəzeti avqustun sonlarında yazırdı ki, 200 nəfər həbs edilmişdir və yaxın müddətdə onların məhkəməsi başlayacaqdır. Lakin bu iddia yerli partiya orqanı və əyalət rəhbərliyi tərəfindən inkar edildi. Sintszyan rəhbərliyi sonradan elan etdi ki, 196 nəfər həbs edilmiş, onların 51 nəfəri barədə isə artıq həbs qərarı çıxmışdır. Gündəlik Çin qəzeti həmçinin, polisin prokurorluğu daha 239 nəfəri həbs etmək və 825 nəfəri nəzarətə götürmək üçün razı salmağa çalışırdığını da yazmışdı. Dekabrın əvvəllərində 94 ""qaçaq"" həbs edildi.Dövlət ilk dəfə sentyabr ayının sonlarında həbs edilənlərə qarşı ittihamlar irəli sürdüyünü və 21 nəfərin qətlə, soyğuna və başqasının şəxsi əmlakına ziyan verməsinə görə həbs etdiyini elan etdi. 11 oktyabrda 14.000 təhlükəsizlik qüvvəsi Urumçiyə gətirildi və növbəti gün Sintszyan məhkəməsinin qərarı ilə iğtişaşlardakı rollarına görə 6 nəfər ölümə və 1 nəfər isə ömürlük həbsə məhkum edildi. Ölümə məhkum edilənlərin hamısı uyğur idi və onlar adam öldürmədə, soyğun törətməkdə və talanda ittiham edilirdilər. Xarici mətbuat bu məhkəmə qərarları ilə Çin hakimiyyətinin incik hanların könülünü almağı hədəflədiyini yazırdı. DUK isə bu qərarları qınamış və ədalətsiz adlandırmışdı. Human Rights Watch iyul etirazları ilə əlaqədar 21 müttəhimin məhkəməsində ""ciddi qanun pozuntularının"" olduğunu, məhkəmələrin ""lazımi prosedurların və ədalətli məhkəmə araşdırmalarının minimum beynəlxalq standartlarına cavab vermədiyini"" –konkret olaraq, məhkəmələrin əvvəlcədən xəbərdarlıq edilmədən bir gündə edildiyini, müttəhimlərin vəkil seçiminin məhdudlaşdırıldığını və buna görə də məhkəmələr tərəfindən məhkəmə proseslərinin ədalətsiz keçirildiyini bildirdi. Digər tərəfdən Xinhua agentliyi məhkəmə proseslərinin həm Çin, həm də uyğur dillərində aparıldığını, hər hansı bir qərar verilmədən əvvəl dəlilin diqqətlə toplanaraq yoxlanıldığını qeyd etmişdi. 2010-cu ilin fevral ayına qədər edam hökmü verilmiş şəxslərdən ən az 26 nəfər edam edildi. 26 nəfərin biri han olmaqla, digərləri uyğur idi. Həmçinin edam edilənlərin sırasına bir uyğur qadın da daxil idi. 2009-cu ilin noyabr ayında edama məhkum edilən 9 nəfərin isə 8-i uyğur və 1-i han idi. Sonrakı narahatlıqlar və təhlükəsizlik tədbirləri Avqustun ortalarından başlayaraq, 476 nəfərin hipoderma iynələri ilə bıçaqlandığı bir hücum baş verdi. Rəsmilər hücumların Han vətəndaşlarını hədəf aldıqlarına və Uyğur separatçıları tərəfindən edildiyinə inanırdılar. Həm hücumlara görə yaranmış narahatlığa, həm də digər problemlərin həll edilməsində hökumətin xeyli ləng davranması hanların kütləvi formada etirazlara başlamasına səbəb oldu. 3 sentyabrda 5 etirazçı nümayişlər zamanı həyatını itirdi, 14 nəfər isə yaralandı. Növəti gün Kommunist Partiyasının Urumçi üzrə rəhbəri Li Zhi polis rəisi Liu Yaohua ilə birlikdə vəzifələrindən göndərildilər. 2010-cu ilin aprelində isə Kommunist partiyasının əyalət üzrə rəhbəri olan Vanq Lequan da öz vəzifəsindən azad edilir.Şəhərdə həyatın normala dönməsini insanlara göstərmək üçün əlindən gələni edirdi, amma şəhərə gətirilmiş hərbçilər hələ də saxlanılırdı. Verilən məlumata görə, 2010-cu ilin yanvar ayından etibarən hər gün 5–6 dəfə patrul təşkil edilirmiş və bu patrulların sayı gecə vaxtları daha da artırılırmış. İğtişaşın birinci ildönümünə az qalmış hakimiyyət orqanları ""əsas ictimai yerlərdə təhlükəsizliyi təmin etmək"" üçün Ürümqi ətrafında 40 mindən çox müşahidə kamerası quraşdırmışdı. Qanunvericilik və təhqiqat Avqust ayının sonlarında mərkəzi hökumət ""üsyan, iğtişaşlar, genişmiqyaslı ciddi cinayət zorakılığı, terror hücumları və digər sosial təhlükəsizlik hadisələri zamanı silahlı polisin yerləşdirilməsinə dair standartları açıqlayan bir qanun qəbul etdi. Sentyabrın əvvəlindəki etirazlardan sonra hökumət bütün ""icazəsiz yürüşləri, nümayişləri və kütləvi etiraz aksiyalarını"" qadağan edildiyini elan etdi. Vilayət hökuməti, həmçinin etnik separatizmi qızışdırmaq üçün internetdən istifadəni qadağan edən qanun qəbul etdi. Noyabrda mərkəzi Çin hökuməti 400 dövlət rəsmisini Sintszyana göndərdi. Göndərilənlər arasında rəhbər şəxslərdən Dövlət Şurasının katibi Ma Kay, propaqanda departamentinin rəhbəri Liu Yunşan, Birləşmiş Cəbhənin rəhbəri Du Qinqlin var idi. Bu şəxslər Sintszyan hadisələrini araşdırmaq üçün komitə qurmalı idilər. Məqsəd isə etirazlardan sonra bu bölgədə yeridilməsi planlanan siyasətin müəyyən olunması idi. 2010-cu ilin aprel ayında sərt insan olan Vanq Lequan partiya daha uzlaşdırıcı şəxs olan Zhanq Çunxianla əvəzləndi. Hökumət, əyalətin iqtisadi inkişafına kömək etmək üçün şərq əyalətlərindən Sintszyan bölgəsinə təxminən 15 milyard ABŞ dolları məbləğində pul köçürmələrini təsdiq etdi və Qaşqarda xüsusi bir iqtisadi bölgə qurmağı planladığını bildirdi.Çin şimal-qərb sərhədi olan və əsasən müsəlmanlar tərəfindən məskunlaşdırılan Sintszyanda sosial riskləri həll etmək və iğtişaşların erkən əlamətlərini aşkar etmək üçün əhalinin köçürülmə siyasətini tətbiq etdi. Yüzlərlə kadr geridəqalmış cənub torpaqlarından Urumçinin qeyri-sabit bölgələrinə köçürüldü. Həmçinin, yeni sosial layihə ilə əgər ailədə hamı işsiz idisə, onlardan birinə dövlət iş tapmalı idi. Tələbələr də bu proqrama üzv ola bilərdilər. Şəhərin ətrafındakı gecəqondu məhəlləri yenidən işlənilir və yeni evlər tikilirdi. Bunda məqsəd bölgədəki sosial riski azaltmaq idi. Ancaq müstəqil müşahidəçilər hesab edirlər ki, uğur qazanmaq üçün fundamental bərabərsizliklər aradan qaldırılmalı və düşüncə tərzi dəyişməlidir; İlham Tohti yeni siyasətin daha çox han mühacirətini cəlb edə biləcəyini və uyğur əhalisini daha da uzaqlaşdıracağını güman etdiyini bildirmişdir. İctimai xidmətlər və internetə giriş Şəhərdəki nəqliyyat sistemi demək olar ki, avqust ayının əvvəllərinə qədər bərpa edildi. Xinhua agentliyinin bildirdiyinə görə, 267 avtobus iğtişaşlar zamanı ziyan görmüşdü, bu avtobusların çoxu 12 avqustda yenidən xidmətə başladı. Dövlət avtobus şirkətlərinə ümumilikdə ¥5.2 milyon kompensasiya ödədi. Nəqliyyat xidmətlərinin bərpa edilməsinə və hökumətin bölgəyə gələnləri təşviq etmək səylərinə baxmayaraq, iğtişaşlardan sonra turizm kəskin şəkildə aşağı düşdü; oktyabrda Milli Gün tətilində Sintizsyana 2008-ci ildəki ilə müqayisədə 25% daha az turist gəldi.Urumçi ictimai məktəbləri sentyabr ayında cədvəl üzrə payız semestri üçün açıldı. Lakin bu açılışlar silahlı qüvvələrin nəzarəti altında baş verdi. Bir çox məktəblərdə ilk dərs günləri vətənpərvərliyə həsr edilmişdi.Digər tərəfdən Urumçidə internet və beynəlxalq telefon zəngləri hələ də məhdud səviyyədə saxlanılırdı. Bu iğtişaşlardan sonra təxminən 1 il belə davam etdi. Noyabr ayında internet məzmunlarının əksəriyyətinə girmək olmurdu və beynəlxalq telefon zəngləri isə qeyri-mümkün idi. Dekabr ayının sonuna qədər muxtar bölgədən kənarda yerləşdirilən əksər veb məzmuna bir neçə jurnalistdən başqa heç kim girə bilmirdi. Sakinlər normal formada internetə girmək üçün 14 saatlıq məsafədə olan Dunhuanqa getməli idilər. Şəhərdə yalnız 100 yerli internet saytı fəaliyyətini davam etdirirdi. Bu saytlar isə bankların yerli filiallarının saytı, dövlət orqanlarının saytları idi. Xaricə zəng etmək və ya xaricdən gələn zəngi qəbul etmək qeyri-mümkün idi. Sakinlər xariclə yalnız Çinin digər şəhərlərində yaşayan vasitəçilər vasitəsiylə əlaqə saxlaya bilirdilər. Kommunikasiya vasitələrinin bloklanması Çinin özündə belə mübahisələrə səbəb oldu. Zhejianq Universitetindən Yu Xiaofenq hökuməti bu addımına görə tənqid etdi. Bir çox Urumçu sakini bu bloklamaların onların bizneslərinə külli miqdarda ziyan vurduğunu və iğtişaşlardan sonra özlərini bərpa edə bilməmələrinə səbəb olduğunu bildirirdi. Avro-Çin formunun rəhbəri David Qosset isə sosial stabilliyə görə bütün bunlara dözülməli olduğunu bildirmişdi. Bəzi sakinlər isə internetin bloklanması ilə daha keyfiyyətli həyat yaşadıqlarını bildirirdilər. Dekabrın sonlarında hökumət xidmətləri yavaş-yavaş bərpa etməyə başladı. İki dövlət tərəfindən nəzarət edilən Xinhua və Gündəlik Xalq saytları bloklanmadan xaric edildi. 28 dekabrda Sina.com və 10 yanvar 2010-cu ildə isə Sohu.com bloklanmadan çıxarıldı. 6 fevral tarixində isə daha 27 sayt da çıxarıldı, lakin bu saytlarda fəaliyyət hələ də məhdudlaşdırılmış formada saxlanılırdı. Məsələn, istifadəçilər portallarda yazılanları oxuya bilər, fəqət nəsə yaza bilməzdi. Gündəlik Çin qəzeti e-mail xidmətinin 8 fevraldan artıq işlədiyini elan etsə də, BBC-nin müxbirinin bildiyi məlumata görə, bu yalan xəbər idi. Telefon mesajlaşmaları limitlər qoyulsa da, 17 yanvarda bloklanmadan çıxarıldı. Hər bir insana göndərilən gündəlik mesaj sayına görə limit qoyulmuşdu. 2010-cu ilin may ayında internet tamamilə insanların istifadəsinə verildi. Xarici keçidlər Hadisə barədə xəbərlərXinhua News Agency coverage CCTV special coverage (çin.) Timeline: Xinjiang unrest, BBCFotolarOutrage in China After Riot Deaths Arxivləşdirilib 2011-08-07 at the Wayback Machine, Life Race Riots Continue in China's Far West Arxivləşdirilib 2012-11-05 at the Wayback Machine, Time Ethnic clashes in Urumqi, China, The Boston Globe",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=611640
-2009/2010 Azərbaycan Kuboku,"Azərbaycan Kubokunun 2009/2010 mövsümündə mübarizəyə 20 klub qoşulacaq. Sentyabrın 4-də saat 15.00-da keçiriləcək yeni mövsümün püşkatma mərasimində 20 komanda iştirak edəcək. Peşəkar Futbol Liqasının yaydığı məlumata görə, Premyer-Liqa klublarının hamısı kubok uğrunda mübarizəyə qoşulacaq. I diviziondan isə yalnız 8 komanda oynamaq istəyindədir. Dörd klub - ABN, ""Energetik"", ""Ədliyyə"" və ""Göyəzən"" isə mübarizədən imtina edib. Qeyd edək ki, Azərbaycan Kubokunun 1/16 mərhələsinin ilk oyunları 16-17 sentyabrda, cavab qarşılaşmaları 23-24 sentyabrda baş tutacaq. 2009/2010 mövsümündə bu komandalar iştirak edəcək: Premyer-Liqa: Bakı, İnter, Simurq, Xəzər Lənkəran, Qarabağ, Olimpik-Şüvəlan, Standard, Neftçi, Karvan, Qəbələ, Turan, Muğan. I divizion: Bakılı, MOİK, Şahdağ, Anşad-Petrol, Gəncə, MKT-Araz, Neftçi İSM, Rəvan. (15-17, 23-24 sentyabr 2009) 1. Gəncə - Rəvan 1:1 / 2:0 2. Anşad Petrol - Şahdağ 1:1 / 2:3 3. MKT-Araz - Bakılı 1:3 / 1:2 4. MOİK - Neftçi İSM 2:1 / 0:2 (4, 11-12 noyabr 2009) 5. Simurq - Gəncə 2:0 / 1:0 6. Olimpik-Şüvəlan - Qəbələ 2:0 / 0:1 7. Qarabağ - Şahdağ 4:0 / 0:0 8. Xəzər Lənkəran - Muğan 3:1 / 1:0 9. Bakı - Bakılı 6:0 / 0:0 10. Standard - Turan 3:1 / 0:0 11. Neftçi - Neftçi İSM 5:0 / 2:0 12. İnter - Karvan 4:0 / 3:2 (6-7, 17-18 mart 2010) 13. Simurq - Olimpik-Şüvəlan 0:0 / 0:0 (P 2/4) 14. Qarabağ - Xəzər Lənkəran 2:1 / 0:1 15. Bakı - Standard 1:1 / 3:1 16. Neftçi - İnter Bakı 0:3 / 1:2 (28-29 aprel, 5-6 may 2010) 17. Olimpik-Şüvəlan - Xəzər Lənkəran 1:1 / 1:2 18. Bakı - İnter Bakı 0:1 / 3:1 (23 may 2010) Xəzər Lənkəran - Bakı 1:2",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=89099
-2009 Amsterdam turniri,"2009 Amsterdam turniri — 24 iyul ilə 26 iyul 2009-cu il tarixləri arasında Ayaks klubunun ev sahibliyi ilə Sanderlend AFK, Benfika FK və Atletiko Madrid komandalarının iştirakı ilə təşkil olunmuşdur. Turnirin qalibi Benfika FK komandası olmuşdur. Turnir cədvəli NB: Vurulan hər qol üçün komandalara əlavə xallar verilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=447062
-2009 Aralıq dənizi Oyunları,2009 Aralıq dənizi Oyunları — 2009-cu ilin 25 iyun – 5 iyul tarixləri arasında İtaliyanın Peskara şəhərində keçirilmiş on altıncı Aralıq dənizi Oyunları. Bu oyunlar İtaliyada 1963 və 1997-ci ildən sonra üçüncü dəfə keçirilmişdir. Bu oyunlarda 23 ölkədən 3368 atlet iştirak etmişdir. Xarici keçidlər Official website of the 2009 Mediterranean Games (Wayback Machine archive) International Mediterranean Games Committee Villaggio Mediterraneo Arxivləşdirilib 2010-12-31 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475348
-2009 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2009 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2009; fr. Concours Eurovision de la chanson 2009) — sayca 54-cü Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Dima Bilannın ifa etdiyi ""Believe"" mahnısı ilə 2008 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2009-cu ildə Rusiya ilk dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə Rusiyanın paytaxtı Moskva şəhərində Olimpiyski Arenada keçirilmişdir. Müsabiqənin yarımfinalları 2009-cu ilin 12 və 14 may, final isə 16 may tarixində baş tutmuşdur. 2009-cu ildə Slovakiya 11 illik fasilədən sonra Avroviziyaya geri dönmüşdür. San-Marino maliyyə çətinlikləri səbəbindən müsabiqədə iştirakdan imtina etmişdir. Latviya və Gürcüstan da ilkin olaraq Moskvada keçirilən müsabiqədə iştirak etməyəcəklərini açıqlasalar da, Avropa Yayım Birliyi daha sonra hər iki ölkənin Avroviziya 2009-da iştirak edəcəyini bildirmişdir. Lakin, Gürcüstanın müsabiqə üçün nəzərdə tutduğu mahnı müsabiqənin qaydalarına zidd olduğu üçün ölkənin müsabiqədə iştirakı baş tutmamışdır. Ümumilikdə 42 ölkənin iştirak etdiyi müsabiqədə Norveç təmsilçisi olan ""Aleksandr Rıbak"" ifa etdiyi ""Fairytale"" adlı mahnı ilə 387 xal toplayaraq qalib gəlmişdir. İkinci yerdə 218 xalla İslandiya, üçüncü yerdə isə 207 xalla Azərbaycan qərarlaşmışdır. Bu sonuncu dəfə 1995-ci ildə ""Nocturne"" qrupunun təmsilində müsabiqədə qələbə qazanan Norveçin Avroviziyada ümumilikdə üçüncü qalibiyyəti idi. 2009-cu ildə müsabiqəni televiziya vasitəsilə 122 milyon tamaşaçı izləmişdir. 2009 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin mayın 12-si və mayın 14-ü keçirilən yarımfinallara Andrey Malaxov və Natalya Vodyanova aparıcılıq etmişdir. Alsu Abramova və İvan Urqant isə 16 mayda keçirilən final mərhələsinin aparıcılığını etmişdirlər. Müsabiqədə ümumilikdə dörd aparıcının olması Avroviziya tarixində bir ilk idi. Səhnə layihəsi Con Keysi tərəfindən hazırlanmışdır. Keysi daha əvvəl 1997-ci ildə Dublində təşkil olunan 1997 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin səhnəsini də layihələndirmiş və 1994 – 1995–ci illərdə də səhnə layihəsi işinin içində yer almışdı. Səhnə, demək olar ki, bütünlüklə LED ekranlarının fərqli növlərindən təşkil olunmuşdur. Müsabiqə üçün bir teatr proyekti də olub. Həmçinin, səhnənin böyük hissəsindək LED ekranlar hər tərəfdə hərəkət edir və hər bir mahnı üçün fərqli hiss etdirmək üçün düzəldilən dairəvi orta bölümü də daxil olmaqla bir çox dəyişiklik gözə dəyir. 2009 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin biletlərinin qiyməti 300 rubldan 30 min rubla qədər idi. Ən ucuz biletlər (300–1800 rubl) müsabiqə çərçivəsində keçirilən səhər və axşam konsertləri üçün olan biletlər idi. Yarımfinalı izləmək istəyənlər 800��20 min arası pul ödəmişdirlər. Final üçün ən ucuz bilet 1000 rubl, ən bahalısı isə 30 min rubl idi. Təşkilatçıların sözlərinə görə, hələ fevral ayında internetdə müsabiqəyə ilk biletlərin satışa çıxarılması barədə məlumatlar yayılsa da, bu biletlər saxta olub. Əsl biletlər bir neçə qoruyucu qatdan ibarət idi. Onlarda xüsusi holoqram və məlumatlar olan ştrix kod əks etdirilmişdir. Biletlər konsertə giriş zamanı xüsusi elektron cihazla yoxlanılmışdır. Biletlər Moskvadakı Olimpiya İdman Kompleksinin kassasında satılmışdır. Şounu Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin ilk qalibi, İsveçrəli müğənni Liz Assia açmışdır. Müğənni 1956 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində ona qələbə qazandırmış ""Refrain"" mahnısını ifa etmişdir. Bundan başqa açılış mərasimində müxtəlif illərdə keçirilmiş Avroviziya Mahnı Müsabiqələrinin qalibləri – 1979-cu ildə Almaniyanı təmsil edən Dschinghis Khan qrupu, 2004-ci ildə Ukraynaya müsabiqədə qalibiyyət gətirən müğənni Ruslana, 2007 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin qalibi Serbiyalı Mariya Şerifoviç və ötən ilin qalibi Dima Bilan da iştirak etmişdir. Yarımfinallara bölünmə səbətləri Yanvarın 30-u 2009-cu ildə Avroviziya 2009-da iştirak edəcək ölkələrin yarımfinallara bölünməsi mərasimi keçirilmişdir. Tədbirin aparıcısı Yana Çurikova idi. Tədbirdən əvvəl də məlum idi ki, iştirakçı ölkələrdən beşi; Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya və ev sahibi Rusiya birbaşa finalda iştirak edəcək. Müsabiqənin səsvermə üzrə rəsmi sponsoru olan Digame-nin apardığı hesablamalar nəticəsində 2009-cu ilə kimi bir-birinə çox səs verən ölkələrin fərqli yarımfinallarda iştirak etməsi üçün ölkələr altı səbətə ayrılmışdır. Hər bir səbətdə fərqli səsvermə qruplaşmaları yer almışdır (Balkan ölkələri bir səbətdə, Keçmiş Sovet ölkələri bir səbətdə, Skandinaviya ölkələri bir səbətdə və s.). Həmin bu üsul yarımfinal püşkatması zamanı eyni səbətdə yer alan altı və ya yeddi ölkənin eyni yarımfinalda iştirak etməməsinə şərait yaradırdı. Qalmaqallar Gürcüstan: We Don't Wanna Put In Gürcüstan 2008-ci ilin avqustunda baş vermiş müharibə səbəbi ilə müsabiqədə iştirak etməyəcəyini bildirmişdir. Lakin 2008 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində Rusiyanın Gürcüstana 12 xal verərək qalib olmasında kömək etdiyi üçün iştirak etmək qərarına gəlmişdir. Gürcüstanı təmsil etməli olan Stefane və 3G qrupunun ifa etməli olduğu ""We Don't Wanna Put In"" mahnısında Rusiya prezidenti Vladimir Putini tənqid xarakterli sözlərdən istifadə edilmişdir. İngilis dilində səslənən mahnının adının digər tərcüməsi ""Biz Putini İstəmirik"" idi. Mahnı Rusiya mətbuatı tərəfindən narazılıqla qarşılanmışdır. Avroviziyanın qaydalarına əsasən özündə hər hansısa bir siyasi xarakter daşıyan mahnının müsabiqədə iştirakına icazə verilmirdi və Avropa Yayım Birliyi Gürcüstan televiziyasından ya mahnını tamamən dəyişmək, ya da sözlərində düzəlişlər aparmağı tələb etmişdir. Lakin Gürcüstan nəticə olaraq Moskvada keçirilən müsabiqədə iştirakdan imtina etmək qərarına gəlmişdir. Erməni təxribatı Ermənistan ilkin olaraq Avroviziya 2009-da qondarma erməni soyqırımına aid mahnı ilə təmsil olunmaq istəyirdi. Mahnını System of a Down adlı erməni qrupu ifa edəcəkdi. Hətta mahnının klipi də çəkilmişdi. Lakin bu mahnıda Atatürkü və Türk millətini təhqir edən sözlər olduğu üçün Türkiyənin etirazlarını nəzərə alaraq Avropa Yayım İttifaqı Ermənistanın bu mahnı ilə təmsil olunmasına icazə verməmişdir. Ermənistanın müsabiqədə səsləndiriyi ""Jan Jan"" mahnısı isə Azərbaycan ictimaiyyətində etirazla qarşılanmışdır. Belə ki, ermənilərin müsabiqədə təqdim etdikləri mahnının musiqisi görkəmli Azərbaycan bəstəkarı Tofiq Quliyevin bəstələdiyi ""Naxçivani"" rəqsinin musiqisi idi. Buna baxmayaraq, Ermənistan həmin mahnı ilə müsabiqədə təmsil olunmuş və müsabiqədə 10-cu yerdə qərarlaşmışdır. Dağlıq Qarabağda yerləşən Biz və bizim dağlar abidəsinin müsabiqədə Ermənistan üçün hazırlanmış reklam çarxında yer alması Azərbaycan XİN-in etirazına səbəb olmuşdur. Bununla bağlı Avropa Yayım Birliyinə daxil olan şikayətdən sonra final mərhələsində Azərbaycan ərazisindəki abidənin təsviri Ermənistanın reklam çarxından çıxarılmışdır. Lakin müsabiqənin final səsverməsinin gedişatında Ermənistanın səsləri açıqlanan zaman arxa fondakı monitorda və eyni zamanda səsləri açıqlayan müğənni Siruşonun əlində tutduğu kartın arxasında həmin abidə təsvir olunmuşdur. Moskvada LGBT iğtişaşları Rusiyanın LGBT hüquqları üzrə fəalı Nikolay Alekseyev Avroviziyanın Rusiyada keçirilməsindən istifadə edərək, Avropaya Rusiyada LGBT hüquqlarının hansı səviyyədə olduğunu çatdırmaq üçün və Moskvanın meri Yuri Lujkovun homoseksuallığın şeytan əməli olması ilə bağlı açıqlamasına etiraz olaraq, Avroviziyanın final günündə, 16 mayda ""gey parad"" keçiriləcəyini bəyan etmişdir. Avropadakı bütün slavyan xalqalarını parada cəlb etmək üçün parad ""Slavyan paradı"" adlandırılmışdır. Lakin nəzərdə tutulan parad ""bu cür hərəkətlər cəmiyyətə əxlaqsızlıq yayır"" düşüncəsi əsasında Moskva rəsmiləri tərəfindən etiraza səbəb olmuşdur. Rəsmilər parada qoşulan hər bir kəsə sərt davranılacağını xəbərdar etmişdir. Parad Nikolay Alekseyev və Britaniyanın insan hüquqları üzrə fəalı Piter Tetçel də daxil olmaqla, 20 nəfərin Moskva polisi tərəfindən həbsi ilə nəticələnmişdir. Baş verən hadisə müsabiqədə iştirak edən müğənnilər başda olmaqla bir çox insanların narazıçılığına səbəb olmuşdur. İsveç təmsilçisi Malena Ernman paradda iştirak edən insanlara öz dəstəyini bildirərək, Moskva rəsmilərinin etdiyi hərəkəti ""Sevgiyə qarşı cinayət"" adlandıraraq, çox kədərli olduğunu bildirmişdir. Müsabiqənin qalibi Aleksandr Rıbak da hadisəyə etirazını bildirərək, Avroviziya kimi böyük bir müsabiqəyə ev sahibliyi edən ölkənin bu vəziyyətdə olmasının acınacaqlı olduğunu bildirmiş və müsabiqənin özünün əsl ""gey parad"" olduğunu vurğulamışdır. Eyni zamanda Yunanıstan, Macarıstan, İsrail, Danimarka və Niderland təmsilçiləri də Rusiyanın hərəkətini qınamışdırlar. İştirak edən ölkələr 42 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2009 otuz yeddi ölkənin final uğrunda mübarizə apardığı iki yarımfinal mərhələsindən (birinci yarımfinalda 18 ölkə, ikinci yarımfinalda 19 ölkə) və iyirmi beş ölkənin qalibiyyət uğrunda mübarizə apardığı final mərhələsindən təşkil olunmuşdur. ""Böyük dördlük"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa və İspaniya) və ev sahibi Rusiya müsabiqənin finalında birbaşa iştirak etmək hüququ qazanmışdırlar. 1-ci yarımfinal 12 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 18 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Almaniya və Böyük Britaniya səsvermədə iştirak etmişdir. Ən çox səs toplayan 9 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazandığı halda 10-cu finalçı isə peşəkar münsif heyətinin qərarı ilə seçilmişdir. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. 2-ci yarımfinal 14 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 19 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Fransa, İspaniya və ev sahibi Rusiya səsvermədə iştirak etmişdir. Ən çox səs toplayan 9 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazandığı halda 10-cu finalçı isə peşəkar münsif heyətinin qərarı ilə seçilmişdir. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. Finalçılar: ""Böyük dördlük"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa və İspaniya); Ev sahibi ölkə (Rusiya); Birinci yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr; İkinci yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr.16 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 25 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqədə iştirak edən bütün ölkələr səsvermədə iştirak etmişdir və Norveç təmsilçisi ən çox səs toplayaraq müsabiqənin qalibi elan edilmişdir. Səsvermə cədvəlləri I yarımfinal II yarımfinal Finalda ən çox 12 xal alan ölkələr: Təkrar iştirak edən müğənnilər Beynəlxalq yayımlanma Avstraliya kanalı Birinci yarımfinalı cümə 15 may 2009-cu ildə məhəlli vaxtla saat 19:30-da (09:30 UTC), ikinci yarımfinalı şənbə 16 may 2009-cu ildə məhəlli vaxtla saat 19:30-da (09:30 UTC), finalı isə bazar 17 may 2009-cu ildə məhəlli vaxtla saat 19:30-da (09:30 UTC) yayımlandı. Avstriya Avstriya 2009 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində iştirak etməsə də müsabiqəni yayımladı. Avstriyada müsabiqəni ORF kanalı hər iki yarımfinalı və finalı yayımladı. Müsabiqəni şərh edən isə Ö3 radiosunda çalışan Benny Hörtnagl oldu. Yeni Zelandiya Yeni Zellandiyada müsabiqəni Triangle TV yayımladı. Dünya Dünyada bu müsabiqəni iştirakçı ölkə kanalları ilə yanaşı bir neçə kanal da yayımladı: BVN (Belçika, Hollandiya), LTV, TVR international, ERT World, Ermənistanın İctimai Televiziyası (ARMTV), TVE İnternacional, TRT İnternational, TVP Polonia, RTP Internacional, RTS Sat və SVT World. Həmçinin Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi Rəsmi saytında müsabiqə yayımladı. Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax 2009 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=51647
-2009 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi,"2009 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi 7-ci baş tutan ənənəvi Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsidir. Müsabiqə 21 noyabr 2009-cu il tarixində Ukraynanın paytaxtı Kiyev şəhərində keçirilmişdir. Ukrayna müsabiqəyə ilk dəfə ev sahibliyi etmişdir. Müsabiqədə 13 ölkə iştirak etmişdir. Bu ölkələrdən İsveç 1 illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönmüşdür. Lakin 2008-ci ildə müsabiqədə iştirak edən Bolqarıstan, Litva və Yunanıstan 2009 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində iştirakdan imtina etmişdir. Kiyevdə keçirilən 2009 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində ""Click Clack"" mahnısı ilə Niderland təmsilçiləri Ralf Makenbax qalib gəlmişdir. İştirakçılar Səsvermə cədvəli Müsabiqədə 12 xal alan ölkələr: Xarici keçidlər JuniorEurovision.tv İctimai TV Arxivləşdirilib 2009-10-02 at the Wayback Machine Həmçinin bax Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=69608
-2009 Ağdam toqquşması,"Ağdam hərbi təxribatı — 2009-cu ildə Ağdamda baş vermiş silahlı toqquşmalar. 2009-ci ilin yanvar ayında Qarabağda baş vermiş silahlı toqquşma. 1994-cü ildə imzalanmış Bişkek protokolundan sonra Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən ən şiddətli atəşkəs pozuntularından biridir. 2009-ci ilin yanvarın 26-da saat 17:00 radələrində Ermənistan Silahlı Qüvvələri Ağdam rayonunun işğal altındakı Cəvahirli kəndi və Gülçülük sovxozu adlanan ərazidən Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin mövqelərinə doğru hücuma keçməyə cəhd göstərdilər. Azərbaycan ordusunun mövqelərini ələ keçirtmək niyyətində olan erməni silahlıları itki verərək geri çəkilməyə məcbur oldular. Azərbaycan Silahlı Qüvvələri heç bir itkiyə məruz qalmamışdır. 2009-ci ilin sentyabr ayında Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən 1994-cü ildə imzalanmış Ermənistan-Azərbaycan atəşkəsin ən şiddətli pozuntularından biridir. 2009-cu ilin sentyabrın 10-da saat 9:23 radələrində Ermənistan silahlı qüvvələri Ağdamın işğal altındakı olan ərazilərindən Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin mövqelərinə doğru hücuma cəhd göstərmişdilər. Milli Ordumuzun mövqelərini ələ keçirtmək istəyən ermənilərin qarşısı alınmışdır. Silahlı müdaxilənin qarşısını alan Azərbaycan Silahlı Qüvvələri ilə Ermənistan Silahlı Qüvvələri arasında şiddətli döyüş olub. Düşmən hücumunun qarşısını alan Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgərləri 5 erməni əsgərini məhv edib, 3 əsgərini ağır yaralayıb.Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin yalnız bir əsgəri, 2008-ci ilin iyul ayında Quba rayon Hərbi Komissarlığından hərbi xidmətə çağırılan, 1990-cı il təvəllüdlü Yusubov Pərviz Gülbala oğlu isə kürək nahiyəsindən güllə yarası almışdır. Hərbi hospitala yerləşdirilmişdir və vəziyyətinin orta-ağır olduğu bildirilib.Türkiyə xarici işlər naziri Əhməd Davudoğlu sentyabrın 10-da İordaniyaya səfəri sırasında Azərbaycanın xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarova zəng edərək cəbhə xəttində baş vermiş və 5 erməni əsgərinin ölümü ilə nəticələnmiş insident barədə məlumat aldığını deyib. E. Məmmədyarov hadisənin bütün detallarını ona danışıb. Həmçinin bax Azərbaycan Silahlı Qüvvələri 2008 Ağdərə toqquşması",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=757996
-2009 Basketbol üzrə Avropa çempionatı,"2009 Basketbol üzrə Avropa çempionatı, 2009-cu il 8-20 sentyabr arasında FIBA tərəfindən Polşada 36-cı dəfə təşkil olunan turnirdir. Polşa 1963-cü ildən sonra, bu turnirə ikinci dəfə ev sahibliyi edəcəkdir. Ev sahibi olan ölkə Polşa2007 Avropa Basketbol Çempionatıında ilk 7-ə girən ölkələr Yunanıstan SloveniyaƏləmələrdən gələn 8 ölkə Bolqarıstan Makedoniya Birləşmiş Krallıq Qrup oyunları 1. Turun oyunları 2. Turun oyunları Final Oyunları Bütün oyunlar Katovice'də oynanacaq. 5.-8. sıralama oyunları Çempionatın rəsmi veb-saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=403403
-2009 Bədii gimnastika üzrə Avropa Çempionatı,"Bədii gimnastika üzrə 25-ci Avropa çempionatı — 2009-cu ildə Bakıdakı Heydər Əliyev adına İdman-Konsert Kompleksində keçirilmişdir. İştirakçılar Yarışa 32 ölkədən 186 gimnast qatımışdır. Fərdi yarışların qəhrəmanı rusiyalı Yevgeniya Kanayeva olub. O, hər 4 növdə qızıl medal qazanıb. Komanda hesabında da Rusiyanın birinci yer tutduğunu nəzərə alsaq, Kanayeva Bakıdan 5 qızıl medal apardı. Yeniyetmələrdən ibarət milli komandalar arasında da Rusiya yığması ilk pilləyə sahib çıxıb. Ev sahibinin nəticələri Azərbaycan yığması qitə birinciliyində 3 medal qazanıb. Aliyə Qarayeva və Anna Qurbanovanın çıxış etdiyi komanda 2-ci yeri tutub. Fərdi yarışlarda isə Qurbanova fəxri kürsüyə yüksəlməyi bacarıb. O, topla çıxışında 27.850 bal toplayaraq, bürünc medala yiyələnib. İki il öncə Bakıda Avropa çempionu olmuş Qarayeva fərdi yarışlarda medalsız qalıb. Aliyə 4-cü (halqa və lent), 5-ci (top) və 8-ci (ip) pillədə qərarlaşıb. Yeniyetmələrdən ibarət milli komanda da uğurla mübarizə aparıb. Səbinə Abbasova, Nigar Əbdüsəlimova, Yevgeniya Jidkova, Ayelita Xələfova, Kamilə Məmmədova və Lalə Məhərrəmovadan ibarət kollektiv gümüş medala yiyələnib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=80393
-2009 Frankofoniya Oyunları,2009 Frankofoniya Oyunları (fr. VIèmes Jeux de la Francophonie) — 2009-cu ilin 27 sentyabr – 6 oktyabr tarixləri arasında Livanın Beyrut şəhərində keçirilmiş altıncı Frankofoniya Oyunları. Bu oyunlarda 40 ölkədən 2500 atlet iştirak etmişdir. Xarici keçidlər Official website (fr.) Medal winners 2009 at jeux.francophonie.org Arxivləşdirilib 2016-01-21 at the Wayback Machine (fr.) Medal tables at jeux.francophonie.org Arxivləşdirilib 2015-10-06 at the Wayback Machine (fr.) Opening ceremony video 1 (fr.) Opening ceremony video 2 (fr.) Opening ceremony video 4 (fr.) Opening ceremony video 6 (fr.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475082
-2009 FİFA Konfederasiyalar Kuboku,"CAR-da təşkil olunan turnirdə 8 komanda mübarizə aparacaq. Meydan sahibləri, həmçinin, yığmalar səviyyəsində planetin ən nüfuzlu 7 yarışının qalibi öz aralarında ənənəvi kubokun qalibini müəyyənləşdirəcək. Belə ki, FİFA-ya daxil olan regional konfederasiyaların ən yaxşısı ilə yanaşı, dünya çempionu da mükafat iddiasındadır. Turnir artıq üçüncü dəfədir qarşıdakı dünya çempionatının təşkilatçısına tapşırılıb. Həm 2002, həm də 2006-cı il dünya birinciliklərinin meydan sahibi bir il əvvəl nisbətən kiçik məsul yarış keçirməklə hazırlığını yoxlamışdı. Əslində isə 8-ci dəfə baş tutacaq Konfederasiyalar Kuboku sonradan dünya tərəfindən belə tanınıb. Əvvəl ərəb şeyxlərinin ""oyuncağı""nı xatırladan ""Kral Fəhd"" Kuboku daim Səudiyyə Ərəbistanında keçirilmək üçün təsis edilmişdi. Qitə çempionlarını bir araya gətirən ərəblərin turniri o qədər maraqlı alındı ki, sonda FİFA bu ""oyuncağı"" tanıyıb ələ keçirdi və adını dəyişməklə ""özəlləşdirdi"". Ümumiyyətlə, Konfederasiyalar Kuboku ilk növbədə faciə ilə yaddaşlara həkk olunub. Çünki məhz 2003-cü ildə keçirilən turnir zamanı Kamerun yığmasının oyunçusu Mark Vivyen Foe elə meydanda yıxılaraq ölmüşdü. Sonradan ürəyində ciddi problemlər olduğu aşkarlanan afrikalı yarışın tarixinə qara, amma əbədi həkk olundu. İştirakçılar Meydan sahibi – CAR 2008-ci ilin Avropa çempionu – İspaniya 2008-ci il Okeaniyanın Millətlər Kuboku – Yeni Zelandiya 2007-ci il Asiya Kuboku – İraq 2006-cı il dünya çempionu – İtaliya 2007-ci il Amerika kuboku – Braziliya 2008-ci il Afrika Millətlər kuboku – Misir 2007-ci il KONKAKAF Qızıl kuboku – ABŞ Bütün oyunlar 14 iyun. 19:00. Yohannesburq. CAR – İraq 0:0 14 iyun. 23:30. Rustenburq. Yeni Zelandiya – İspaniya 0:5 15 iyun. 19:00. Blumfonten. Braziliya – Misir 4:3 15 iyun. 23:30. Pretoriya. ABŞ – İtaliya 1:3 17 iyun. 19:00. Blumfonten. İspaniya – İraq 1:0 17 iyun. 23:30. Rustenburq. CAR – Yeni Zelandiya 2:0 18 iyun. 19:00. Pretoriya. ABŞ – Braziliya 0:3 18 iyun. 23:30. Yohannesburq. Misir – İtaliya 1:0 20 iyun. 23:30. Yohannesburq. İraq – Yeni Zelandiya 0:0 20 iyun. 23:30. Blumfonten. İspaniya – CAR 2:0 21 iyun. 23:30. Pretoriya. İtaliya – Braziliya 0:3 21 iyun. 23:30. Rustenburq. Misir – ABŞ 0:3 24 iyun. 23:30. Blumfonten. İspaniya – ABŞ 0:2 25 iyun. 23:30. Yohannesburq. Braziliya – CAR 1:0 3-cü yer uğrunda 28 iyun. 18:00. Rustenburq. İspaniya – CAR 3:2 ə.v. 28 iyun. 23:30. Yohannesburq. ABŞ – Braziliya 2:3 Matçların başlama vaxtı Bakı vaxtı ilə göstərilib. Oyunlar 2009-cu il iyunun 14-dən 28-nə kimi Cənubi Afrikanın dörd şəhərində – Yohannesburq, Blomfonteyn, Pretoriya və Rustenburqda keçirilib. Xüsusi qeydlər Bu turnirdə FİFA Konfederasiyalar Kuboku tarixində 100-cü oyun keçirilmişdir. Həmin oyunda Misir İtaliyanı 1:0 hesabı ilə məğlub etmişdir. Turnirin ənləri Turnirin ən yaxşısı Braziliya yığmasının üzvü Kaka seçilib. 27 yaşlı yarımmüdafiəçiyə ""Qızıl top"" mükafatı verilib. ""Ən yaxşı futbolçu"" nominasiyasında sonrakı yerləri Luis Fabiano (Braziliya) və Klint Dempsi (ABŞ) tutub. Onlara müvafiq olaraq, ""Gümüş top"" və ""Bürünc top"" təqdim olunub. Fabiano, həmçinin 5 qolla turnirin bombardiri olub və ""Qızıl buts""a sahib çıxıb. ""Gümüş buts"" və ""Bürünc buts"" isə ispan futbolçulara – Fernando Torres və David Vilyaya verilib. Onların hər ikisi rəqib qapılarından 3 top keçiriblər. Yarışın ən yaxşı qapıçısı ABŞ milli komandasının üzvü Tim Hovard seçilib. Beş oyunda 9 qol buraxan və gümüş medala yiyələn qapıçı ""Qızıl əlcək"" mükafatına sahib çıxıb. Bundan başqa, ədalət prinsiplərini qoruduğu üçün Braziliya yığması ""Fair play"" mükafatına layiq görülüb.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82391
-2009 FİFA Konfederasiyalar Kuboku Finalı,"2009 FİFA Konfederasiyalar Kuboku Finalı — 2009-ci il FİFA Konfederasiyalar Kubokunun qalibini müəyyənləşdirmək üçün keçirilmiş futbol matçı idi. Matç 2009-cü ilin 28 iyun tarixində, CAR-ın Yohannesburq şəhərində yerləşən Ellis Park stadionunda, Braziliya və ABŞ milli komandaları arasında keçirildi. Matçın ilk hissəsində ABŞ millisi 2-0 hesabı ilə irəlidə olsa da moyunun bitməsinə 6 dəqiqə qalmış Lusionun qolu ilə yekunda Braziliya millisi 2-3 hesabı ilə qələbə qazandı.İlk dəfə kişilərdən ibarət ABŞ milli futbol komandası FİFA-nın keçirdiyi yarışın finalına vəsiqə qazanırdı. Braziliya yığması isə dördüncü dəfə Konfederasiyalar Kubokunun finalına vəsiqə qazanırdı (1997, 1999 və 2005-ci ildən sonra). Matçdan öncə FİFA 2003 FİFA Konfederasiyalar Kuboku Finalı matçında oyun zamanı həyatını itirmiş Kamerun millisinin yarımüdafiəçisi, Mark Vivyen Foenin adını şərəfləndirdi. Üstəlik onun 3 övladından biri olan Mark-Skot, atasının xatirinə xatirə ismarıcı oxudu. Finala gedən yol Oyunun nəticələri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=552226
-2009 Güləş üzrə Dünya Çempionatı,"21-27 sentyabr 2009-cu il tarixində Danimarkanın Herninq şəhərində keçirilib. Azərbaycan komandası Sərbəst güləş üzrə Azərbaycan komandasının heyətində Namiq Sevdimov (55 kq), Zəlimxan Hüseynov (60 kq), Cəbrayıl Həsənov (66 kq), Çamsulvara Çamsulvarayev (74 kq), Şərif Şərifov (84 kq), Xetaq Qazyumov (96 kq) və Əli İsayev (120 kq) iştirak ediblər. Qadınlardan ibarət Azərbaycan yığma komandasında Mariya Stadnik (48 kq), Sona Əhmədli (55 kq), Yuliya Radkeviç (59 kq), Olesya Zamula (63 kq), Zümrüd Qurbanhacıyeva (67 kq) və Dina İvanovanın (72 kq) olublar. Yunan-Roma güləşi üzrə Azərbaycan yığmasını Rövşən Bayramov (55 kq), Vitali Rəhimov (60 kq), Fərid Mansurov (66 kq), Rafiq Hüseynov (74 kq), Şalva Qadabadze (84 kq) və Denis Mişin (96 kq) təmsil ediblər. Sərbəst güləş (kişilər): 55 kq66 kq96 kq Sərbəst güləş (kişilər): 60 kq84 kq120 kq Sərbəst güləş (kişilər): 74 kqSərbəst güləş (qadınlar): Sərbəst güləş (qadınlar): 55 kq59 kq63 kq25. 09. 09 Sərbəst güləş (qadınlar) 72 kqYunan-Roma güləşi (kişilər): 55 kq26. 09. 09 Yunan-Roma güləşi (kişilər): 96 kq27. 09. 09 Yunan-Roma güləşi (kişilər): Medal alan ölkələr Komandaların reytinqi Rəsmi veb-sayt Arxivləşdirilib 2009-12-15 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=91410
-2009 Güləş üzrə Dünya çempionatı,"21-27 sentyabr 2009-cu il tarixində Danimarkanın Herninq şəhərində keçirilib. Azərbaycan komandası Sərbəst güləş üzrə Azərbaycan komandasının heyətində Namiq Sevdimov (55 kq), Zəlimxan Hüseynov (60 kq), Cəbrayıl Həsənov (66 kq), Çamsulvara Çamsulvarayev (74 kq), Şərif Şərifov (84 kq), Xetaq Qazyumov (96 kq) və Əli İsayev (120 kq) iştirak ediblər. Qadınlardan ibarət Azərbaycan yığma komandasında Mariya Stadnik (48 kq), Sona Əhmədli (55 kq), Yuliya Radkeviç (59 kq), Olesya Zamula (63 kq), Zümrüd Qurbanhacıyeva (67 kq) və Dina İvanovanın (72 kq) olublar. Yunan-Roma güləşi üzrə Azərbaycan yığmasını Rövşən Bayramov (55 kq), Vitali Rəhimov (60 kq), Fərid Mansurov (66 kq), Rafiq Hüseynov (74 kq), Şalva Qadabadze (84 kq) və Denis Mişin (96 kq) təmsil ediblər. Sərbəst güləş (kişilər): 55 kq66 kq96 kq Sərbəst güləş (kişilər): 60 kq84 kq120 kq Sərbəst güləş (kişilər): 74 kqSərbəst güləş (qadınlar): Sərbəst güləş (qadınlar): 55 kq59 kq63 kq25. 09. 09 Sərbəst güləş (qadınlar) 72 kqYunan-Roma güləşi (kişilər): 55 kq26. 09. 09 Yunan-Roma güləşi (kişilər): 96 kq27. 09. 09 Yunan-Roma güləşi (kişilər): Medal alan ölkələr Komandaların reytinqi Rəsmi veb-sayt Arxivləşdirilib 2009-12-15 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=458701
-2009 KONKAKAF Qızıl Kuboku,2009 KONKAKAF Qızıl Kuboku (ing. 2009 CONCACAF Gold Cup) — 2009-cu ilin 3 – 26 iyul tarixləri arasında ABŞ-də təşkil olunmuş sayca onuncu KONKAKAF Qızıl Kuboku. Turnirin qalibi final matçında ABŞ milli futbol komandasını 5–0 hesabı ilə məğlub etmiş Meksika milli futbol komandası olmuşdur. Komandaların statistikası Xarici keçidlər CONCACAF Gold Cup 2009 – Official Website for CONCACAF CONCACAF Gold Cup 2009 – Official Website for Gold Cup,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=478751
-2009 Medair Bell 206 qəzası,"2009 Medair Bell 206 qəzası — 25 mart 2009-cu ildə Möhsün Yazıçıoğlunun da olduğu quyruq nömrəsi ""TC-HEK"" olan ""Bell 206L-4 LongRanger"" tipli helikopterin Qəhrəmanmaraşdakı Keş dağında qəzaya uğrayaraq 6 nəfərin ölümü ilə nəticələnən aviasiya hadisəsi. Uçuş məlumatları Böyük Birlik Partiyasının (BBP) lideri Möhsün Yazıçıoğlu 29 mart 2009-cu il yerli seçki kampaniyası üçün kirayəlik helikopterlə saat 13.00-da Qəhrəmanmaraş mitinqi üçün Çağlayancerit rayonuna gəlib. Çağlayanceritdə 1500 nəfərin qatıldığı mitinqdə BBP tərəfindən Medairdən icarəyə götürülmüş ""TC-HEK"" qeydiyyat nişanlı ""Bell Long Ranger 206L-4"" tipli helikopter saat 13.30-da Qəhrəmanmaraş Hava Limanında yanacaq doldurdu.Çağlayancerit mitinqi sona çatdıqdan sonra Pilot Qaya İstitəpənin istifadə etdiyi helikopter BBP-nin Yozqatın Yerköy səmtindəki mitinqinə getmək üçün saat 14:42-də havaya qalxıb. 18 fevral 2010-cu il tarixində Cümhuriyyət Xalq Partiyası qrup sədr müavini, Ankara Millət vəkili Hakkı Suha Okay adından; Ədalət və İnkişaf Partiyası qrupu adından qrup sədrinin müavini Kocaeli Millət vəkili Nihat Ergün, Kayseri Millət vəkili Mustafa Elitaş, Giresun Millət vəkili Nurettin Canikli, Hatay Millət vəkili Sadullah Ergin və Yozqat Millət vəkili Bəkir Bozdağ; Milliyyətçi Hərəkat Partiyası qrupu adından qrupun sədr müavini Mersin Millət vəkili Mehmet Şandır və İzmir Millət vəkili Oktay Vuralın təklifi ilə 10 / 333.334.335–3/1090 sayı ilə TBMM araşdırma komissiyası yaradılıb və komissiyanı 4 aprel 2011-ci ildə ictimaiyyət ilə paylaşdı. Davam edən iddialar və prezident Abdullah Gülün jurnalistlərlə söhbətində ""Helikopterin beynini keçilər çıxarmadı"" deməsi üzərinə prezident Abdullah Gül, o zamankı Böyük Birlik Partiyasının sədri Yalçın Topçu və Muhsin Yazıcıoğlunun həyat yoldaşı Gülefer Yazıcıoğlunun təşəbbüsü ilə, prezident Abdullah Gülün göstərişi ilə ""Dövlət Müşahidə Şurası"" qəza və iddiaların araşdırılması üçün işə başlayıb. Qəza zamanı və sonrasında irəli sürülən iddialar hələ də Qəhrəmanmaraş Xüsusi Səlahiyyətli Prokurorluğu tərəfindən araşdırılır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=799875
-2009 Para-cüdo üzrə Avropa Çempionatı,2009 Para-cüdo üzrə Avropa Çempionatı və ya rəsmi adı ilə III Para-cüdo üzrə Avropa Çempionatı — 2009-cu il iyulun 3-dən 5-nə qədər Macarıstanın Debreçen şəhərində baş tutan para-cüdo üzrə Avropa Çempionatı. Medal sıralanması (top-5),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=510322
-2009 Voleybol üzrə Avopa çempionatı (qadınlar),Qadınlar arasında voleybol üzrə XXVI Avropa çempionatının final mərhələsi 2009-cu il 25 sentyabr-4 oktyabr tarixində Polşanın dörd şəhərində keçirilmişdir. Bu yarış Avropa qadınlar voleybol çempionatının iyirmi altıncısıdır. Ardarda ikinci dəfə İtaliya yığması çempion adını qazanmışdır. Ev sahibi olan ölkə PolşaAvropa qadınlar voleybol çempionatı 2007də ilk 6-ya girən ölkələr BelçikaTəsnifat mərhələsindən gələn 9 ölkə Azərbaycan Bolqarıstan 1. Turun oyunları 2. Turun oyunları,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=360566
-2009 Voleybol üzrə qadınlararası Avropa Çempionatı,Qadınlar arasında voleybol üzrə XXVI Avropa çempionatının final mərhələsi 2009-cu il 25 sentyabr-4 oktyabr tarixində Polşanın dörd şəhərində keçirilmişdir. Bu yarış Avropa qadınlar voleybol çempionatının iyirmi altıncısıdır. Ardarda ikinci dəfə İtaliya yığması çempion adını qazanmışdır. Ev sahibi olan ölkə PolşaAvropa qadınlar voleybol çempionatı 2007də ilk 6-ya girən ölkələr BelçikaTəsnifat mərhələsindən gələn 9 ölkə Azərbaycan Bolqarıstan 1. Turun oyunları 2. Turun oyunları,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=91525
-2009 İspaniya Superkuboku,"İspaniya Super Kuboku 2009 — Kubokun qalibi ""Barselona"" olmuşdur. Oyun detalları Birinci oyun İkinci oyun",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=294996
-2009 год,"Azərbaycan Respublikasında ""Uşaq ili"". 1 aprel - Xorvatiya və Albaniyanın NATO-ya qəbul edilməsi. 21 iyun — Danimarkanın keçmiş müstəmləkəsi Qrenlandiyanın öz müstəqilliyini elan etməsi. A-Team adlı rep-qrupu yaradılmışdır. 18 fevral - ""Bakı İslam mədəniyyətinin paytaxtı – 2009"" tədbirlərinin təntənəli açılışı . 18 mart - Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavə və dəyişikliklər haqqında əlavə və dəyişikliklər edilməsinə dair referendum keçirilməsi. 18-24 mart - Bakıda ""Muğam aləmi"" Beynəlxalq musiqi festivalının keçirilməsi. 30 aprel — Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasında terror hadisəsi 4 may - Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən ""Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiya""nın və ""Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı Dövlət Proqramı""nın təsdiq edilməsi haqqında sərəncamın imzalanması. 9 sentyabr — Azərbaycan və Tuvalu dövlətləri arasında diplomatik əlaqələrin qurulması haqqında Birgə Kommünike imzalanması. 6 dekabr — Bakı şəhərində Azərbaycan Vikipediyası istifadəçilərinin ilk görüşünün keçirilməsi. 30 dekabr — Azadlıq prospekti metrostansiyasının istifadəyə verilməsi. Azərelektronika 13 fevral — Bəxtiyar Vahabzadə – Azərbaycan xalq şairi (d.1925). 17 fevral — Saim Qəzənfər Özcan – türk teatr aktyoru. 20 fevral — Rövşən Mustafayev – Azərbaycanın ilk siyasi elmlər doktoru. 11 mart — Səid Qurbanov – Dağıstan prezidentinin sabiq müşaviri, Dağıstanda Azərbaycan diasporunun görkəmli nümayəndəsi. 25 mart — Möhsün Yazıçıoğlu – türk siyasətçisi. 14 aprel — Moris Drüon – Fransa yazıçısı. 17 aprel — Sabir Əhmədli – Azərbaycan xalq yazıçısı. 24 aprel — Əşrəf Mehdiyev. 19 avqust — Akif Rüstəmov (alpinist) 18 sentyabr — Elman Həbib – Azərbaycanın Əməkdar İncəsənət xadimi, şair 26 sentyabr — Afad Qurbanov – Azərbaycanın görkəmli alim, professor, filologiya elmləri doktoru, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü (d. 1929). 6 noyabr — Qılman İlkin – Azərbaycan yazıçısı və ssenaristi. 28 mart — Canet Caqan – Qayana dövlət və siyasi xadimi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=502679
-200 (dəqiqləşdirmə),"200 (ədəd) (İki yüz) — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz doxsan doqquzdan sonra, iki yüz birdən əvvəl gəlir. E.ə. 200 — il AZ0200 — Ağdamda poçt indeksi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146982
-200 (ədəd),"İki yüz — say sistemində ədədlərdən biridir. Yüz doxsan doqquzdan sonra, iki yüz birdən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda İki yüz ədədi —cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Belə ki, 1, 2, 4, 5, 10, 20, 40, 50, 100 və 200 ədədlərinə qalıqsız bölünür. Say sistemində Qurani-Kərimdə Ya Peyğəmbər! Möminləri döyüşə həvəsləndir (təşviq et). İçərinizdə iyirmi səbirli kişi olsa, iki yüz kafirə, yüz səbirli kişi olsa, min kafirə qalib gələr. Çünki onlar (həqiqətən, Allahın möminlərə olan köməyini) anlamayan bir tayfadır! İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər Həmçinin bax",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=146943
-200 manatlıq əsginas,"200 manatlıq əsginas — Azərbaycanda buraxılan milli əsginaslardan biri. Bu əsginas Azərbaycanın digər əsginasları ilə müqayisədə ən yuxarı nominal dəyərə malikdir və dövriyyəyə ən son (2018) buraxılmış əsginasdır. 200 manat 20000 qəpiyə bərabərdir. Əsginasın buraxılması haqqında qanun nağd pul sferasında səmərəliliyin yüksəldilməsinin təmin edilməsi məqsədilə qəbul edilmişdir. Yeni əsginasın buraxılması haqqında ilk fikirlər hələ 2017-ci ildə səsləndirilmişdi. Yeni pul nişanının dizaynı hazırlanarkən müsabiqədə ABŞ şirkəti olan ""Crane Currency"" tərəfindən təqdim olunan dizayn qalib seçilmişdir. Bu dizayna bir sıra şirkətlərin təqdim etdiyi mütərəqqi mühafizə sistemləri inteqrasiya edilməklə pul nişanı Giesecke+Devrient şirkətində istehsal olunmuşdur. 200 manatlıq əsginas 2018-ci ilin 24 mayından dövriyyədədir. Bu əsginasa qədər Azərbaycanda işlədilən ən böyük nominala malik əsginas 100 manatlıq əsginas olmuşdur. Dövriyyəyə 200.000.000 milyon manat çap edilib. 200 manatlıq əsginaslar müasir memarlıq mövzusuna həsr olunmuşdur. Əsginasın əsas rəngi göydür. Ön tərəfində 2012-ci ildə tikilmiş Heydər Əliyev Mərkəzinin təsviri yer alıb. Həmçinin Azərbaycan Mərkəzi Bankının sədri Elman Rüstəmovun imzası da ön tərəfdədir. Həmçinin bax Azərbaycan manatı Xarici keçidlər cbar.az — Azərbaycan Mərkəzi Bankının rəsmi saytı Pul. preslib.az (az.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=547724
-2010,"15 yanvar – saat 5.10 dəqiqədə Azərbaycanın 9 milyonuncu sakini dünyaya gəlib. 20 yanvar – Bakıda 20 Yanvar abidə-kompleksinin açılışı. 1 fevral – Azərbaycan Respublikasının BMT yanında Daimi Nümayəndəliyində Azərbaycan Respublikası və Komor Adaları Birliyi arasında diplomatik əlaqələrin qurulması haqqında Birgə Kommünike imzalanmışdır. 3 sentyabr - Üryanoba/Palıdlı 23 oktyabr – ""Xan Sarayı"" Dövlət Tarix-Memarlıq Muzeyinin yaradılması. 4 yanvar – Tsutomu Yamaquçi – 1945-ci ilin yayında ABŞ tərəfindən Xirosima və Naqasaki şəhərlərinə atılan atom bombalarından sonra sağ qalmış yeganə şəxs. 30 mart – Morris Cepson – 1945-ci il avqustun 6-da Yaponiyanın Xirosima şəhərinə atom bombası atan ""B-29"" təyyarəçinin pilotlarından biri 10 aprel – Lex Kaçinski – Polşa prezidenti 15 aprel – Telman Adıgözəlov – Azərbaycan aktyoru, xalq artisti 26 aprel – Yusif Muxtarov – aktyor, xalq artisti 30 aprel – Əminə Dilbazi – rəqqasə, Azərbaycanın xalq artisti 18 may – Ofeliya Aslan – Azərbaycan aktrisası. 10 iyun – Bəhram Nərimanov – Əməkdar bədən tərbiyəsi və idman xadimi 12 iyun – Mailə Muradxanlı – əməkdar jurnalist, tərcüməçi, dramaturq, publisist, aparıcı, redaktor 19 iyun – Mübariz İbrahimov – milli qəhrəman 20 iyul – Seyfəddin Qəndilov – əməkdar elm xadimi, tarix elmləri doktoru, professor 9 oktyabr – Zaxariya Sitçin – Azərbaycan əsilli şumerşünas. 15 dekabr – Bleyk Edvards – Amerika rejissoru və ssenaristi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=5382
-2010-11 Avropa Qadınlar CEV Challenge Kuboku,"2010-11 Avropa Qadınlar CEV Çağırış Kuboku (ing. Women's CEV Challenge Cup 2010/2011) — Avropa Voleybol Konfederasiyası (CEV) tərəfindən keçirilən turnir. Kubokun başlaması Voleybol üzrə Avropa Qadınlar CEV Challenge Kuboku yarışlarına 14.10.2010-cü il tarixdə start veriləcək. Qitə miqyaslı bu turnirdə Azərbaycan 3 komanda ilə təmsil olunur ki, onlardan da ilk imtahanı Super Liqanı dördüncü pillədə başa vuran ""Azərreyl"" verəcək. Vüqar Əliyevin yetirmələri ilkin təsnifat mərhələsinin birinci oyununu səfərdə Maltanın Paola Hibs klubuna qarşı keçirəcəklər. Daha sonra qitə miqyaslı turnirdə ""İqtisadçı"" qüvvəsini sınayacaq. O, Bosniya və Herseqovinanın ""Kula"" komandasını mübarizədən kənarlaşdırmağa çalışacaq. Qeyd edək ki, paytaxtın ""Lokomotiv"" klubu isə Çelenc Kubokunda mübarizəyə II təsnifat mərhələsindən başlayacaq. Birinci mərhələ Oyunların tarixi: 10.2010-17.10.2010 Qeyd: Oyunlarda bərabərlik olarsa (1 oyun qələbə - 1 oyun məğlubiyyət) oyunlarda qeydə alınan nəticələrdən asılı olmayaraq ""Qızıl Set"" oynanılır. Növbəti mərhələyə də ""Qızıl Set""in qalibi çıxır. İkinci mərhələ Oyunların tarixi: 07.12.2010-16.12.2010 Qeyd: Oyunlarda bərabərlik olarsa (1 oyun qələbə - 1 oyun məğlubiyyət) oyunlarda qeydə alınan nəticələrdən asılı olmayaraq ""Qızıl Set"" oynanılır. Növbəti mərhələyə də ""Qızıl Set""in qalibi çıxır. Oyunların tarixi: 04.01.2011-13.01.2011 Qeyd: Oyunlarda bərabərlik olarsa (1 oyun qələbə - 1 oyun məğlubiyyət) oyunlarda qeydə alınan nəticələrdən asılı olmayaraq ""Qızıl Set"" oynanılır. Növbəti mərhələyə də ""Qızıl Set""in qalibi çıxır. Şveğina (Almaniya) Oyunların tarixi: 01.02.2011-10.02.2011 Qeyd: Oyunlarda bərabərlik olarsa (1 oyun qələbə - 1 oyun məğlubiyyət) oyunlarda qeydə alınan nəticələrdən asılı olmayaraq ""Qızıl Set"" oynanılır. Növbəti mərhələyə də ""Qızıl Set""in qalibi çıxır. Oyunların tarixi: Qeyd: Oyunlarda bərabərlik olarsa (1 oyun qələbə - 1 oyun məğlubiyyət) oyunlarda qeydə alınan nəticələrdən asılı olmayaraq ""Qızıl Set"" oynanılır. Növbəti mərhələyə də ""Qızıl Set""in qalibi çıxır. Dördlər finalı Tarix: 15/16.03.2011 - 19/20.03.2011Qeyd: Oyunlarda bərabərlik olarsa (1 oyun qələbə - 1 oyun məğlubiyyət) oyunlarda qeydə alınan nəticələrdən asılı olmayaraq ""Qızıl Set"" oynanılır. Növbəti mərhələyə də ""Qızıl Set""in qalibi çıxır. Tarix: 29.03.2011 - 02.04.2011 Həmçinin bax Voleybol üzrə Çempionlar Liqası (qadınlar) 2010/2011",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=352029
-2010-11 Avropa Qadınlar CEV Çağırış Kuboku,"2010-11 Avropa Qadınlar CEV Çağırış Kuboku (ing. Women's CEV Challenge Cup 2010/2011) — Avropa Voleybol Konfederasiyası (CEV) tərəfindən keçirilən turnir. Kubokun başlaması Voleybol üzrə Avropa Qadınlar CEV Challenge Kuboku yarışlarına 14.10.2010-cü il tarixdə start veriləcək. Qitə miqyaslı bu turnirdə Azərbaycan 3 komanda ilə təmsil olunur ki, onlardan da ilk imtahanı Super Liqanı dördüncü pillədə başa vuran ""Azərreyl"" verəcək. Vüqar Əliyevin yetirmələri ilkin təsnifat mərhələsinin birinci oyununu səfərdə Maltanın Paola Hibs klubuna qarşı keçirəcəklər. Daha sonra qitə miqyaslı turnirdə ""İqtisadçı"" qüvvəsini sınayacaq. O, Bosniya və Herseqovinanın ""Kula"" komandasını mübarizədən kənarlaşdırmağa çalışacaq. Qeyd edək ki, paytaxtın ""Lokomotiv"" klubu isə Çelenc Kubokunda mübarizəyə II təsnifat mərhələsindən başlayacaq. Birinci mərhələ Oyunların tarixi: 10.2010-17.10.2010 Qeyd: Oyunlarda bərabərlik olarsa (1 oyun qələbə - 1 oyun məğlubiyyət) oyunlarda qeydə alınan nəticələrdən asılı olmayaraq ""Qızıl Set"" oynanılır. Növbəti mərhələyə də ""Qızıl Set""in qalibi çıxır. İkinci mərhələ Oyunların tarixi: 07.12.2010-16.12.2010 Qeyd: Oyunlarda bərabərlik olarsa (1 oyun qələbə - 1 oyun məğlubiyyət) oyunlarda qeydə alınan nəticələrdən asılı olmayaraq ""Qızıl Set"" oynanılır. Növbəti mərhələyə də ""Qızıl Set""in qalibi çıxır. Oyunların tarixi: 04.01.2011-13.01.2011 Qeyd: Oyunlarda bərabərlik olarsa (1 oyun qələbə - 1 oyun məğlubiyyət) oyunlarda qeydə alınan nəticələrdən asılı olmayaraq ""Qızıl Set"" oynanılır. Növbəti mərhələyə də ""Qızıl Set""in qalibi çıxır. Şveğina (Almaniya) Oyunların tarixi: 01.02.2011-10.02.2011 Qeyd: Oyunlarda bərabərlik olarsa (1 oyun qələbə - 1 oyun məğlubiyyət) oyunlarda qeydə alınan nəticələrdən asılı olmayaraq ""Qızıl Set"" oynanılır. Növbəti mərhələyə də ""Qızıl Set""in qalibi çıxır. Oyunların tarixi: Qeyd: Oyunlarda bərabərlik olarsa (1 oyun qələbə - 1 oyun məğlubiyyət) oyunlarda qeydə alınan nəticələrdən asılı olmayaraq ""Qızıl Set"" oynanılır. Növbəti mərhələyə də ""Qızıl Set""in qalibi çıxır. Dördlər finalı Tarix: 15/16.03.2011 - 19/20.03.2011Qeyd: Oyunlarda bərabərlik olarsa (1 oyun qələbə - 1 oyun məğlubiyyət) oyunlarda qeydə alınan nəticələrdən asılı olmayaraq ""Qızıl Set"" oynanılır. Növbəti mərhələyə də ""Qızıl Set""in qalibi çıxır. Tarix: 29.03.2011 - 02.04.2011 Həmçinin bax Voleybol üzrə Çempionlar Liqası (qadınlar) 2010/2011",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=168024
-2010-11 Avropa Qadınlar CEV Çelenc Kuboku,"2010-11 Avropa Qadınlar CEV Çağırış Kuboku (ing. Women's CEV Challenge Cup 2010/2011) — Avropa Voleybol Konfederasiyası (CEV) tərəfindən keçirilən turnir. Kubokun başlaması Voleybol üzrə Avropa Qadınlar CEV Challenge Kuboku yarışlarına 14.10.2010-cü il tarixdə start veriləcək. Qitə miqyaslı bu turnirdə Azərbaycan 3 komanda ilə təmsil olunur ki, onlardan da ilk imtahanı Super Liqanı dördüncü pillədə başa vuran ""Azərreyl"" verəcək. Vüqar Əliyevin yetirmələri ilkin təsnifat mərhələsinin birinci oyununu səfərdə Maltanın Paola Hibs klubuna qarşı keçirəcəklər. Daha sonra qitə miqyaslı turnirdə ""İqtisadçı"" qüvvəsini sınayacaq. O, Bosniya və Herseqovinanın ""Kula"" komandasını mübarizədən kənarlaşdırmağa çalışacaq. Qeyd edək ki, paytaxtın ""Lokomotiv"" klubu isə Çelenc Kubokunda mübarizəyə II təsnifat mərhələsindən başlayacaq. Birinci mərhələ Oyunların tarixi: 10.2010-17.10.2010 Qeyd: Oyunlarda bərabərlik olarsa (1 oyun qələbə - 1 oyun məğlubiyyət) oyunlarda qeydə alınan nəticələrdən asılı olmayaraq ""Qızıl Set"" oynanılır. Növbəti mərhələyə də ""Qızıl Set""in qalibi çıxır. İkinci mərhələ Oyunların tarixi: 07.12.2010-16.12.2010 Qeyd: Oyunlarda bərabərlik olarsa (1 oyun qələbə - 1 oyun məğlubiyyət) oyunlarda qeydə alınan nəticələrdən asılı olmayaraq ""Qızıl Set"" oynanılır. Növbəti mərhələyə də ""Qızıl Set""in qalibi çıxır. Oyunların tarixi: 04.01.2011-13.01.2011 Qeyd: Oyunlarda bərabərlik olarsa (1 oyun qələbə - 1 oyun məğlubiyyət) oyunlarda qeydə alınan nəticələrdən asılı olmayaraq ""Qızıl Set"" oynanılır. Növbəti mərhələyə də ""Qızıl Set""in qalibi çıxır. Şveğina (Almaniya) Oyunların tarixi: 01.02.2011-10.02.2011 Qeyd: Oyunlarda bərabərlik olarsa (1 oyun qələbə - 1 oyun məğlubiyyət) oyunlarda qeydə alınan nəticələrdən asılı olmayaraq ""Qızıl Set"" oynanılır. Növbəti mərhələyə də ""Qızıl Set""in qalibi çıxır. Oyunların tarixi: Qeyd: Oyunlarda bərabərlik olarsa (1 oyun qələbə - 1 oyun məğlubiyyət) oyunlarda qeydə alınan nəticələrdən asılı olmayaraq ""Qızıl Set"" oynanılır. Növbəti mərhələyə də ""Qızıl Set""in qalibi çıxır. Dördlər finalı Tarix: 15/16.03.2011 - 19/20.03.2011Qeyd: Oyunlarda bərabərlik olarsa (1 oyun qələbə - 1 oyun məğlubiyyət) oyunlarda qeydə alınan nəticələrdən asılı olmayaraq ""Qızıl Set"" oynanılır. Növbəti mərhələyə də ""Qızıl Set""in qalibi çıxır. Tarix: 29.03.2011 - 02.04.2011 Həmçinin bax Voleybol üzrə Çempionlar Liqası (qadınlar) 2010/2011",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=352879
-2010-11 CEV Qadınlar Çempionlar Liqası,"2010-11 CEV Qadınlar Çempionlar Liqası — Çempionlar Liqası Voleybol üzrə Çempionlar Liqası (qadınlar) 2010/2011 Voleybolçulardan ibarət komandalar arasında Avropa Çempionlar Liqasına qatılacaq klublar müəyyənləşib. Azərbaycan çempionu ""Rabitə"" ilə yanaşı, Avropa Voleybol Konfederasiyasının (CEV) bir nömrəli klub turnirində 20 klub iştirak edir. Azərbaycanın bir klubla mübarizə aparacağı yarışa Türkiyə, İtaliya və Polşadan üç klub qatılacaq. Fransa və Rusiyadan iki, Xorvatiya, Rumıniya, Serbiya, İspaniya, İsveçrə və Çexiyanın bir klubu qalib adı uğrunda yarışır. Turnirin püşkatma mərasimi iyunun 25-də Avstriyanın Vyana şəhərində keçirilmişdir. Çempionlar Liqasında mübarizə aparacaq klublar Rabitə (Azərbaycan), Fənərbaxça (Türkiyə), Vakıfbank (Türkiyə), Eczaçıbaşı (Türkiyə), Skavolini (İtaliya), Karnagi Villa (İtaliya), Berqamo (İtaliya), Bielsko-Biala (Polşa), Budovlani Lodz (Polşa), Bank BPS Fakro (Polşa), Kann (Fransa), ASPTT (Fransa), Zareçye (Rusiya), Dinamo (Moskva, Rusiya), Zok Split (Xorvatiya), Dinamo (Buxarest, Rumıniya), Srvena Zvezda (Serbiya), Aguera (İspaniya), Volero (İsveçrə), Modranska (Çexiya) Yarışın reqlamenti 20 komanda hərəsində 4 komanda olmaqla 5 qrupa bölünür. 1 və 2-ci yeri tutan komandalar və iki ən yaxşı nəticə göstərən 3-cü yeri tutan komandalar ,12 komandanın iştirak etdiyi Pley-Of mərhələsində oynamaq hüququ qazanır. ""Dördlər finalı""-na ev sahibliyi edəcək şəhər təsnifat mərhələsi başa çatdıqdan sonra müəyyən edilir. ""Dördlər finalı""-nı təşkil edən şəhərin komandası qrup mərhələsində ən yaxşı 3-cü yeri tutan komanda ilə əvəz olunur. Qrup mərhələsində 3-cü yeri tutan son 3 komanda və 4-cü yeri tutan ən yaxşı 2 komanda CEV Kuboku turnirinə qatılmaq hüququ qazanır. Digər komandalar yarışda mübarizəni dayandırır. 23 noyabr 2010 – 11 yanvar 2011",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=811527
-2010-11 Voleybol üzrə Qadınlar Çempionlar Liqası,"2010-11 CEV Qadınlar Çempionlar Liqası — Çempionlar Liqası Voleybol üzrə Çempionlar Liqası (qadınlar) 2010/2011 Voleybolçulardan ibarət komandalar arasında Avropa Çempionlar Liqasına qatılacaq klublar müəyyənləşib. Azərbaycan çempionu ""Rabitə"" ilə yanaşı, Avropa Voleybol Konfederasiyasının (CEV) bir nömrəli klub turnirində 20 klub iştirak edir. Azərbaycanın bir klubla mübarizə aparacağı yarışa Türkiyə, İtaliya və Polşadan üç klub qatılacaq. Fransa və Rusiyadan iki, Xorvatiya, Rumıniya, Serbiya, İspaniya, İsveçrə və Çexiyanın bir klubu qalib adı uğrunda yarışır. Turnirin püşkatma mərasimi iyunun 25-də Avstriyanın Vyana şəhərində keçirilmişdir. Çempionlar Liqasında mübarizə aparacaq klublar Rabitə (Azərbaycan), Fənərbaxça (Türkiyə), Vakıfbank (Türkiyə), Eczaçıbaşı (Türkiyə), Skavolini (İtaliya), Karnagi Villa (İtaliya), Berqamo (İtaliya), Bielsko-Biala (Polşa), Budovlani Lodz (Polşa), Bank BPS Fakro (Polşa), Kann (Fransa), ASPTT (Fransa), Zareçye (Rusiya), Dinamo (Moskva, Rusiya), Zok Split (Xorvatiya), Dinamo (Buxarest, Rumıniya), Srvena Zvezda (Serbiya), Aguera (İspaniya), Volero (İsveçrə), Modranska (Çexiya) Yarışın reqlamenti 20 komanda hərəsində 4 komanda olmaqla 5 qrupa bölünür. 1 və 2-ci yeri tutan komandalar və iki ən yaxşı nəticə göstərən 3-cü yeri tutan komandalar ,12 komandanın iştirak etdiyi Pley-Of mərhələsində oynamaq hüququ qazanır. ""Dördlər finalı""-na ev sahibliyi edəcək şəhər təsnifat mərhələsi başa çatdıqdan sonra müəyyən edilir. ""Dördlər finalı""-nı təşkil edən şəhərin komandası qrup mərhələsində ən yaxşı 3-cü yeri tutan komanda ilə əvəz olunur. Qrup mərhələsində 3-cü yeri tutan son 3 komanda və 4-cü yeri tutan ən yaxşı 2 komanda CEV Kuboku turnirinə qatılmaq hüququ qazanır. Digər komandalar yarışda mübarizəni dayandırır. 23 noyabr 2010 – 11 yanvar 2011",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=357075
-2010-2015 seçmələri (Ənvər Sadıqov albomu,"2010-2015 seçmələri – Azərbaycan Respublikasının xalq artisti, musiqiçi Ənvər Sadıqovun üçüncü studiya albomu. Alboma 17 musiqi nömrəsi daxildir. Albom haqqında Albomda xalq rəqslərindən tutmuş, Ramiz Mirişli, Elza İbrahimova, Süleyman Ələsgərov, Telman Hacıyev, Tofiq Quliyev, Rafiq Babayev, Adil Bəbirov, Elçin İmanov və Emin Sabitoğlu kimi bəstəkarların əsərləri yer almışdır. Musiqilərin siyahısı Xarici keçidlər Spotify-da dinlə Deezer-də dinlə",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=670146
-2010-2015 seçmələri (Ənvər Sadıqov albomu),"2010-2015 seçmələri – Azərbaycan Respublikasının xalq artisti, musiqiçi Ənvər Sadıqovun üçüncü studiya albomu. Alboma 17 musiqi nömrəsi daxildir. Albom haqqında Albomda xalq rəqslərindən tutmuş, Ramiz Mirişli, Elza İbrahimova, Süleyman Ələsgərov, Telman Hacıyev, Tofiq Quliyev, Rafiq Babayev, Adil Bəbirov, Elçin İmanov və Emin Sabitoğlu kimi bəstəkarların əsərləri yer almışdır. Musiqilərin siyahısı Xarici keçidlər Spotify-da dinlə Deezer-də dinlə",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=670145
-2010-cu il,"15 yanvar – saat 5.10 dəqiqədə Azərbaycanın 9 milyonuncu sakini dünyaya gəlib. 20 yanvar – Bakıda 20 Yanvar abidə-kompleksinin açılışı. 1 fevral – Azərbaycan Respublikasının BMT yanında Daimi Nümayəndəliyində Azərbaycan Respublikası və Komor Adaları Birliyi arasında diplomatik əlaqələrin qurulması haqqında Birgə Kommünike imzalanmışdır. 3 sentyabr - Üryanoba/Palıdlı 23 oktyabr – ""Xan Sarayı"" Dövlət Tarix-Memarlıq Muzeyinin yaradılması. 4 yanvar – Tsutomu Yamaquçi – 1945-ci ilin yayında ABŞ tərəfindən Xirosima və Naqasaki şəhərlərinə atılan atom bombalarından sonra sağ qalmış yeganə şəxs. 30 mart – Morris Cepson – 1945-ci il avqustun 6-da Yaponiyanın Xirosima şəhərinə atom bombası atan ""B-29"" təyyarəçinin pilotlarından biri 10 aprel – Lex Kaçinski – Polşa prezidenti 15 aprel – Telman Adıgözəlov – Azərbaycan aktyoru, xalq artisti 26 aprel – Yusif Muxtarov – aktyor, xalq artisti 30 aprel – Əminə Dilbazi – rəqqasə, Azərbaycanın xalq artisti 18 may – Ofeliya Aslan – Azərbaycan aktrisası. 10 iyun – Bəhram Nərimanov – Əməkdar bədən tərbiyəsi və idman xadimi 12 iyun – Mailə Muradxanlı – əməkdar jurnalist, tərcüməçi, dramaturq, publisist, aparıcı, redaktor 19 iyun – Mübariz İbrahimov – milli qəhrəman 20 iyul – Seyfəddin Qəndilov – əməkdar elm xadimi, tarix elmləri doktoru, professor 9 oktyabr – Zaxariya Sitçin – Azərbaycan əsilli şumerşünas. 15 dekabr – Bleyk Edvards – Amerika rejissoru və ssenaristi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186264
-2010-cu il Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilər,"Azərbaycanda parlament seçkiləri (2010) — 7 noyabr 2010-cu il tarixində Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin IV çağırışı üçün keçirilmiş parlament seçkilər. Seçkilərdə 33 siyasi partiya və 5 seçki bloku iştirak etmişdir. Seçkilər 125 tək mandatlı seçki dairə üzrə keçirilmişdir. Hər seçki dairəsi üzrə ən çox səs almış şəxs deputat seçilmişdir. Bu səbəbdən seçkiləri səs sayına görə 2-ci sırada bitirmiş Müsavat Partiyası (2.01%) mandat qazana bilməmişdir. Eyni zamanda Azərbaycan Demokratik İslahatlar Siyasi Partiyası və Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasının daxil olduğu Demokratiya Seçki Bloku 3,27% səs alaraq 4 mandat, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası və Müsavat Partiyasından ibarət AXCP-Müsavat Seçki Bloku isə 3,14% səs alaraq 0 mandat qazanmışdır. Milli Məclisin 4-cü çağırışının seçkiləri 7 noyabr tarixində keçirildi. Seçkilərdən əvvəl Milli Məclisin 3-cü çağırışının 25 deputatı yeni seçkilərdə iştirak etməyəcəklərini bildirmişdilər. Seçkilər xarici nəzarətçilər tərəfindən nəzarət edilirdi. Seçkilərin nəticələrinə əsasən Yeni Azərbaycan Partiyası səsvermədə üstünlük qazanaraq 125 mandatdan 72-sini qazandı. Qalan mandatlardan 41-ini partiyasız namizədlər, 3-ünü Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası, 2-sini isə Ana Vətən Partiyası qazandı. Daha 7 partiya isə hərəyə 1 mandatla qazandı. Yeni Azərbaycan Partiyası bu seçkilərdə ""Güclü dövlət, yüksək rifah"" şüarından istifadə etmişdir. Partiyalar üzrə Bloklar üzrə Milli Məclisin 4-cü çağırışının deputatları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=263941
-2010-cu il Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər,"Azərbaycanda parlament seçkiləri (2010) — 7 noyabr 2010-cu il tarixində Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin IV çağırışı üçün keçirilmiş parlament seçkilər. Seçkilərdə 33 siyasi partiya və 5 seçki bloku iştirak etmişdir. Seçkilər 125 tək mandatlı seçki dairə üzrə keçirilmişdir. Hər seçki dairəsi üzrə ən çox səs almış şəxs deputat seçilmişdir. Bu səbəbdən seçkiləri səs sayına görə 2-ci sırada bitirmiş Müsavat Partiyası (2.01%) mandat qazana bilməmişdir. Eyni zamanda Azərbaycan Demokratik İslahatlar Siyasi Partiyası və Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasının daxil olduğu Demokratiya Seçki Bloku 3,27% səs alaraq 4 mandat, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası və Müsavat Partiyasından ibarət AXCP-Müsavat Seçki Bloku isə 3,14% səs alaraq 0 mandat qazanmışdır. Milli Məclisin 4-cü çağırışının seçkiləri 7 noyabr tarixində keçirildi. Seçkilərdən əvvəl Milli Məclisin 3-cü çağırışının 25 deputatı yeni seçkilərdə iştirak etməyəcəklərini bildirmişdilər. Seçkilər xarici nəzarətçilər tərəfindən nəzarət edilirdi. Seçkilərin nəticələrinə əsasən Yeni Azərbaycan Partiyası səsvermədə üstünlük qazanaraq 125 mandatdan 72-sini qazandı. Qalan mandatlardan 41-ini partiyasız namizədlər, 3-ünü Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası, 2-sini isə Ana Vətən Partiyası qazandı. Daha 7 partiya isə hərəyə 1 mandatla qazandı. Yeni Azərbaycan Partiyası bu seçkilərdə ""Güclü dövlət, yüksək rifah"" şüarından istifadə etmişdir. Partiyalar üzrə Bloklar üzrə Milli Məclisin 4-cü çağırışının deputatları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=308548
-2010-cu illər,"2010-cu illər — Qriqori təqvimində 2010-cu il yanvarın 1-də başlayan və 2019-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Onilliyə İkinci Soyuq müharibə — ABŞ və müttəfiqlərinin Rusiya və Çin ilə siyasi qarşıdurması, həmçinin mühafizəkarlıq və liberalizm arasındakı ziddiyyətlərin kəskinləşməsi, Yaxın Şərqdə və Ukraynadakı inqilablar və vətəndaş müharibələri, ""üçüncü dünya"" ölkələrindən kütləvi miqrasiya və bununla mübarizə cəhdləri daxildir. Mədəniyyətdə əsas yeri internet tutur: İnternet məşhurları, bloqqerlər və strimerlər. 2010-cu illər dünyada maliyyə böhranı və 2000-ci illərin sonlarından başlayan beynəlxalq tənəzzül dövründə başladı. Vacib hadisələr Dünya maliyyə böhranı (2008-2012) Şotlandiyanın müstəqilliyi haqqında referendum (2014) Ərəb baharı Yasəmən inqilabı 2011-ci il Əlcəzair iğtişaşları Misir inqilabı (2011) 2011-ci il Bəhreyn iğtişaşları Yəmən inqilabı Suriyada vətəndaş müharibəsi Avropa miqrant böhranı 2013-cü il Gəzi parkı etirazları. Türkiyədə dövlət çevrilişinə cəhd (2016) Ermənistanda etirazlar. 2015 Ermənistan etirazları. Ermənistan inqilabı (2018) Paris İqlim Sazişi Panama sənədləri Katalan böhranı. Kataloniya müstəqillik referendumu (2017) Azərbaycanda Türkiyə-Azərbaycan Strateji Əməkdaşlıq Sazişi Azərbaycan etirazları (2011) Quba hadisələri (2012) 2012 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi Gülər Əhmədova olayı Dilqəm Əsgərov və Şahbaz Quliyevin girov götürülməsi Erməni helikopterinin vurulması (2014) Aytac Babayeva cinayəti 2015 Avropa Oyunları Nardaran hadisələri (2015) Günəşli neft yatağında yanğın (2015) Azərbaycan etirazları (2016) Aprel döyüşləri 2017 İslam Həmrəyliyi Oyunları Alxanlı faciəsi Tufandağda alpinistlərin itkin düşməsi Respublika Narkoloji Mərkəzində yanğın Günnüt əməliyyatı Azərbaycanda işıq böhranı Gəncə iğtişaşları (2018) Siyasi məhbuslara dəstək etirazı Elina Hacıyevanın ölümü MiQ-29 təyyarəsinin qəzası (2019) Kino və televiziya Qida trendləri İçki trendləri Siyasətçilər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=567902
-2010-cu illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı,"220 №-li otaq (film, 2010) (qısametrajlı bədii film) 416-cı diviziya. Biz qalib gəldik (film, 2010) (qısametrajlı sənədli film) Adam (film, 2010) (qısametrajlı bədii film) Adın sirri və tale. Qurban Səid (film, 2010) (qısametrajlı sənədli film) ADıNA günü (film, 2010) (qısametrajlı sənədli film) Ağ-qara notlar (film, 2010) (qısametrajlı sənədli film) Akademik (film, 2010) (qısametrajlı sənədli film) Akademik İmam Mustafayev (film, 2010) (qısametrajlı sənədli film) Akademik Ziyad Səmədzadə (film, 2010) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan xalçaları (film, 2010-2011) (sənədli serial) Azərbaycan milli qəhrəmanları (film, 2010) (sənədli serial) Azərbaycan silahı (film, 2010) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın milli qəhrəmanları (film, 2010) (sənədli serial) Azərbaycanın neft tarixi (film, 2010) (sənədli serial) Azərbaycanın və dünyanın neft akademiyası (film, 2010) (qısametrajlı sənədli film) Əlavə təsir (film, 2010) (tammetrajlı bədii film) Əsrə sığmayan həyat (film, 2010) (qısametrajlı sənədli film) İstanbul reysi (film, 2010) (tammetrajlı bədii film) İt sərgisi (film, 2010)(cizgi filmi) (Filmi izlə) İz... (film, 2010) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Kabusun gözüylə (film, 2010) (tammetrajlı bədii film) Qafqaz qartalının uçuşu (film, 2010) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Qardaşımdan yaxşısı yox idi (film, 2010) (tammetrajlı bədii film) Qəlbin rəngləri (film, 2010) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Muğam və başqaları (film, 2010) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Nisgil (film, 2010) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Niyyət (film, 2010) (tammetrajlı bədii film) Onun ürəyi (film, 2010) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Sahə (film, 2010) (tammetrajlı bədii film) Sirk səmasının cazibəsi (film, 2010) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Sizi çox sevirəm (film, 2010) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Tar (film, 2010) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Tarixin yaddaşı. Bakı sammiti (film, 2010) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Tırtılın arzusu (film, 2010) (cizgi filmi) (Filmi izlə) Usta Yusifin kamançası (film, 2010) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Ürəyi ilə çəkən rəssam (film, 2010) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Yaddaş (film, 2010) (tammetrajlı bədii film) 20 il. Müstəqillik (film, 2011) (sənədli serial) 20 müstəqil il (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) 21-ci əsrin güclü lideri — Azərbaycanın həqiqi müstəqilliyi (film, 2011) (sənədli serial) 21-ci ilin payızı (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) 50 (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) Aktrisa (film, 2011) (tammetrajlı bədii film) Aqşin Əlizadə (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) ANS AMBL. Dəqiq, vicdanlı, qərəzsiz! (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) Aramızda qalsın (film, 2011-2013) (bədii serial) Avroviziyanın Azərbaycan ulduzları (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanda Qurban bayramı (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) Baharın sorağında (film, 2011) (tammetrajlı bədii film) Bəşəriyyətin beşiyi (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) Biz birlikdə qalib gələcəyik (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) Boş yerə təbil vurma (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) Buta (film, 2011) (tammetrajlı b��dii film) Çapıqlı adam (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Fırtınalar qoynunda keçəcək bir ömür. Fuad Səmədov (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Xəzərdən Dunaya (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) İlahi məxluq (film, 2011) (tammetrajlı bədii film) İlbizin evi (film, 2011) (cizgi filmi) (Filmi izlə) Kaman (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Qala (film, 2011) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Qədim yurdun daş kitabəsi (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Qəlbi ilə çəkən rəssam (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) Maestro. Özüm və zaman haqqında. Bəstəkar Xəyyam Mirzəzadə (film, 2011) (sənədli film) Mart hadisələri... və yaxud qara oyunlar (film, 2011) (üçseriyalı sənədli film) (Filmi izlə (1-ci seriya), Filmi izlə (2-ci seriya), Filmi izlə (3-cü seriya)) Medo Hollandiyadadır (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Mustafa Topçubaşov. Əsrin fonunda portret (film, 2011) (tammetrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Şəbəkə (film, 2011) (qısametrajlı bədii film) Təmiz, natəmiz və biz (film, 2011) (cizgi filmi) (Filmi izlə) Tərsinə çevrilən dünya (film, 2011) (tammetrajlı bədii film) Top həm düşər, həm qalxar (film, 2011) (sənədli film) Üfüqü ötənlər (film, 2011) (sənədli-bədii film) Vəkil hanı? (film, 2011) (tammetrajlı bədii film) Vəsiyyət (film, 2011) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Yarımçıq gündəlik (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Yol (film, 2011) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) 3 bacı (film, 2012-2014) (bədii serial) IX korpus (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) 16+ (film, 2012) (qısametrajlı bədii film) 50 ilin sahibi (film, 2012) (sənədli film) 54 gün mühasirədə (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) 416-nın yolu ilə (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) 4062-ci metr (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Abşeron incisi (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Ağ qan (film, 2012) (qısametrajlı bədii film) Ağabəyovlar (film, 2012-2014) (bədii serial) Ağın qardaşı (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Akademik Bünyadovun missiyası (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Alman yadigarları... (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Alnımızın Qarabağı. Amerikadan oxunanlar (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Amerika etüdləri. Vaşinqtondan görünən Azərbaycan (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Avroviziyanın billur ili (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan futbolunun əfsanələri. Anatoli Banişevski (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın milli qəhrəmanları (film, 2012) (sənədli serial) Babam və mən (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Babanın nağılı (film, 2012) (tammetrajlı bədii film) Balaca ev (film, 2012) (cizgi filmi) Cənubda şimal küləyi (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Cırtdan və Təpəgöz (film, 2012) (cizgi filmi) (Filmi izlə) Çölçü (film, 2012) (tammetrajlı bədii film) Daş plastikası (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Doğma ocaq (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Dolu (film, 2012) (tammetrajlı bədii film) Xoca (film, 2012) (tammetrajlı bədii film) İşığa doğru (film, 2012) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Maqomayev haqqında üç novella (film, 2012) (üçseriyalı sənədli film) (Filmi izlə (1-ci seriya), Filmi izlə (2-ci seriya), Filmi izlə (3-cü seriya)) Mayak (film, 2012) (qısametrajlı bədii film) Nizami (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Səmada şəkil (film, 2012) (cizgi filmi) (Filmi izlə) Sübhün səfiri (film, 2012) (tammetrajlı bədii film) Tabutçunun yelləncəyi (film, 2012) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Unudulmuş partizan (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Yaddaşın rəmzi (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Yuva (film, 2012) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) 9x9 (film, 2013) (qısametrajlı bədii film) 37-ci ilin ""Koroğlu""su (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Adına yaraşan ömür... (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) ""Ağ-qara"" gecələr (film, 2013) (tammetrajlı bədii film) Ağabacı Rzayeva. Notlarda yaşanan ömür... (film, 2013) (qısametrajlı sənədli-bədii film) Ağarza Quliyev. Kino tarixində imzası olan... (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Ailəmiz (film, 2013) (bədii serial) Aktyor ömrü (2013-2016) (sənədli serial) Alınmaz qalanın qəhrəmanları (film, 2013) (qısametrajlı sənədli-bədii film) Allahın adı ilə (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Almanax (film, 2013) (qısametrajlı bədii film) Alo, bu mənəm (film, 2013) (qısametrajlı bədii film) Ana üçün ağla (film, 2013) (qısametrajlı bədii film) Araz şairi (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Avroviziya eyforiyası (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Ayasofya sirləri (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Ayrıldıq ki, qovuşaq (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Ayrılıqdan o yana... (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Azadlıq döyüşü: Horadiz əməliyyatı (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan xalçaları (film, 2013) (sənədli serial) Azərbaycan kinosunun salnaməsi (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan – unudulmaz ölkə (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanfilm (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Çay bir aləm (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Çövkən (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Dərvişin qeydləri (film, 2013) (tammetrajlı bədii film) Əriyən ada (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Qəlbin monoloqu (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Qisas almadan ölmə. Keçmişdən məktublar (film, 2013) (tammetrajlı bədii film) Qorxma, mən səninləyəm! 1919 (film, 2013) (tammetrajlı bədii film) Mahmud və Məryəm (film, 2013) (tammetrajlı bədii film) Sirli bənövşə (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Sonuncu (film, 2013) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Tarın sədaları. Mansurovlar (film, 2013) (tammetrajlı sənədli film) Üç tarix (film, 2013)(kinoalmanax) (Filmi izlə (Köhnə Bakı ölməyib), Filmi izlə (Yara), Treyleri izlə (Tanrıya məktub)) 3 bacı. Film haqqında film (film, 2014) (tammetrajlı sənədli film) 5+ (film, 2014-2015) (bədii serial) 9 il sizinlə (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) 12 (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) 12 əsr sonra (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) 20 il. Əsrin müqaviləsi (film, 2014) (tammetrajlı sənədli film) 31 mart soyqırımı (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) 72 km (film, 2014) (qısametrajlı bədii film) 92-ci ilin qarı (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) 258 №-li piyada döyüş maşınının ekipajı (film, 2014) (tammetrajlı sənədli film) Adım Ələsgərdir, Göyçə mahalım... (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Adi və qeyri-adi Səttar Bəhlulzadə (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Ağ kətanın sehri... Kamil Nəcəfzadə (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Ağrılı və qürurlu yaddaş, yaxud Azərbaycanın Ağ damı... (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Axınla aşağı (film, 2014) (tammetrajlı bədii film) Axırıncı dayanacaq (film, 2014) (tammetrajlı bədii film) Aləmdə səsim var mənim. Seyid Əzim Şirvani (film, 2014) (qısametrajlı sənədli-bədii film) Almanın günahı (film, 2014) (tammetrajlı sənədli film) Aşiqi sadiq (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Atəş və qar... (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Azər Rzazadə. Zirvəyə aparan yol (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan incəsənəti minilliklər boyunca (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan incəsənəti minillikləri... (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan müəllimi (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan pəhləvanları (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın şəhadəti (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Bakı döyüşü (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Eliza (film, 2014) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Gəlin birgə öyrənək. Rənglər (film, 2014) (cizgi filmi) (Filmi izlə) Gözümün işığı və ya qəribə heykəltaraş ömrü (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Xəlvətdə qalmış müdrik (film, 2014) (sənədli film) Keçmişdən gələn zəng (film, 2014) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Köhnə saat (film, 2014) (cizgi filmi) (Filmi izlə) Qafqazdan Appeninə (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Qalib (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Mən Bakını sevirəm (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Mən evə qayıdıram (film, 2014) (tammetrajlı bədii film) Məryəm (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Nabat (film, 2014) (tammetrajlı bədii film) Parisdən məktublar (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Rast. Niyazi (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Zəng (film, 2014) (tammetrajlı bədii film) 1 mətbuat konfransının tarixi (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) 4.1 şəhər motivləri (film, 2015) (kinoalmanax) 100 kağız (film, 2015) (tammetrajlı bədii film) 2014 Azərbaycanda ""sənaye ili"" (film, 2015) (tammetrajlı sənədli film) Adı bükmə. Quba paxlavası (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Adil Babayev. Ata olsam belə, ata istərəm (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Akademik Əlisöhbət Sumbatzadə (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Alovlan, doğma məşəlim (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Altmış dörd xananın sirri (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Amerikanın səsi (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Arif Hüseynov. Taleyimin cizgiləri (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Artilleriya allahı (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Arzuların ardınca... (film, 2015) (tammetrajlı bədii film) Avropanın ""oğurlanması"" (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Ay brilliant (film, 2015) (tammetrajlı bədii film) Aysel (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Azərbaycan mayakları (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan mənzərələri rəssamlarımızın əsərlərində (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan mətbəxi: Dadsonrası dad (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan miniatürəsi dünya muzeylərində (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın milli qəhrəmanları (film, 2015) (sənədli serial) Aziya (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Bağışla, gələ bilmədim (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Bakı gecələri (film, 2015)(kinoalmanax) Bakı qalaları (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Bakı, mən səni sevirəm (film, 2015) (kinoalmanax) Beş dəqiqə (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Bəhram Gur (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Buludlar (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Dərs (film, 2015) Dmitrov küçəsi 86 (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Əli və Nino (film, 2015) (tammetrajlı bədii film) Gəlin birgə öyrənək. Rəqəmlər (film, 2015) (cizgi filmi) Görüş (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Hədəf Bakıdır (film, 2015) (sənədli film) Həyət (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Xeyirlə şərin rəqsi (film, 2015) (tammetrajlı bədii film) Xəzər Atlantidası (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) İşıq yolu (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Kədərim (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Kənddə sonuncu yəhudi (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Qanlı Yanvar (film, 2015) (tammetrajlı bədii film) Qatil (film, 2015) (tammetrajlı bədii film) Qonşu qadın (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Lotereya bileti (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Mənim tanıdığım Vaqif (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Polkovnik (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Rəssam (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Sarılar – Qarabağ atının izi ilə (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Sevgi haqqında (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Səhra almazı (film, 2015) (tammetrajlı bədii film) Skripkaçı (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Sübhdən başlanan həyat (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Şanxay, Bakı (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Təsadüf (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Toy 2 (film, 2015) (tammetrajlı bədii film) Yarımçıq xatirələr (film, 2015) (tammetrajlı bədii film) Yeraltı keçid (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Yuxarıda və aşağıda (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Yüksəliş (film, 2015) (tammetrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Zabit şərəfi (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) 2 ömür (film, 2016-2017) (bədii serial) 11 teldə simfoniya. Hacı Xanməmmədov (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) 20 yanvar rəssamlarımızın əsərlərində (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) 25 ilin akkordları (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) 28 iyun (film, 2016) (bədii serial) 40-cı paraleldə (film, 2016) (kinoalmanax) Ağ adam (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Ağaxan Abdullayev (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Ağıllılar və dəlillər (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Axırıncı yol (film, 2016) (tammetrajlı bədii film) Akkordlar... Tofiq Mirzəyev (film, 2016) (qısametrajlı sənədli-bədii film) Astara abidələri (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Ayaqqabı əməliyyatı (film, 2016) (qısametrajlı bədii film) Aydın Ziyadlı: Aydın və ziyalı (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Azadlığın təntənəsi (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan almanları (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan qadını (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın folklor paytaxtı Qusar 2016 (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın tarixi miniatürlərdə (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Bakı kəndləri. Bilgəh (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Batalyon (film, 2016) (tammetrajlı sənədli film) Əbədi ezamiyyət (film, 2016) (tammetrajlı sənədli film) Həddən artıq uyğunluq (film, 2016) (tammetrajlı bədii film) Hədiyyə (film, 2016) (qısametrajlı bədii film) Xüsusi təyinatlı İbad (film, 2016) (tammetrajlı bədii film) İçəri şəhər (film, 2016) (tammetrajlı bədii film) (Treyleri izlə) Ölülər XXI əsr (film, 2016) Qara bağ (film, 2016) (qısametrajlı bədii film) Qırmızı bağ (film, 2016) (tammetrajlı bədii film) Melodiyan��n sehri. Əyyub Quliyev (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Onun atası (film, 2016) (qısametrajlı bədii film) Palata 106 (film, 2016) (bədii serial) Postskriptum (film, 2016) (qısametrajlı bədii film) Uçmaq istəyirəm (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) 21 sual (film, 2017) (tammetrajlı bədii film) 3 badam 1 qoz (film, 2017) (tammetrajlı bədii film) Afaq Məlikova. Rəqs dünyam mənim (film, 2017) (qısametrajlı sənədli film) Ağanatiq (film, 2017) (tammetrajlı bədii film) Akademik Zemfira Səfərova (film, 2017) (tammetrajlı sənədli film) Ata ocağı (film, 2017) (bədii serial) Atadan oğula (film, 2017) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın meliorasiya və suvarma kompleksi (film, 2017) (tammetrajlı sənədli film) Bir zamanlar Şəkidə (film, 2017) Dəniz suyu içən it (film, 2017) (qısametrajlı bədiii film) (Treyleri izlə) İkinci güllə (film, 2017) (qısametrajlı bədii film) (Fraqmenti izlə) Kəklikotu (film, 2017) (tammetrajlı bədii film) Qürbətdə qalmış məzar (film, 2017) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Nar bağı (film, 2017) (tammetrajlı bədii film) Toydan sonra nağara (film, 2017) (tammetrajlı bədii film) Üçüncü günün adamı (film, 2017) (tammetrajlı bədii film) (Treyleri izlə) Yoxdur belə söhbət (film, 2017) (tammetrajlı bədii film) Xənnas (Tammetrajlı bədii film) Oyun (film, 2018) (bədii serial) İkinci fincan (2018) (qısametrajlı film) Cırtdan və sehrli xalat – 2-ci hissə (film, 2019) (cizgi filmi) Əlvida, Şmidt! (film, 2019) Kömür (film, 2019) Məhəllə 3 (film, 2019) Mənim balaca Şahzadəm (film, 2019) Naməlum dahi (film, 2019) Qız qalası. Bir məhəbbət əfsanəsi (film, 2019) Sonuncu (film, 2019) Həmçinin bax 2000-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı 2020-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=126644
-2010 Afrika Millətlər Kuboku,Afrika Millətlər Kuboku 2010 — 2010-cu ilin yanvarında Anqolada keçirilib. Final mərhələdə 160 ölkə iştirak edib. Qrup mərhələsi Kot d`İvuar Burkina-Faso,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=96420
-2010 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2010 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2010; fr. Concours Eurovision de la chanson 2010) — sayca 55-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Aleksandr Rıbakın ifa etdiyi ""Fairytale"" mahnısı ilə 2009 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2010-cu ildə Norveç üçüncü dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə Norveçin paytaxtı Oslo şəhərində Telenor Arenada keçirilmişdir. Müsabiqənin yarımfinalları 2010-cu ilin 25 və 27 may, final isə 29 may tarixində baş tutmuşdur. Qlobal maliyyə böhranı 2010-cu ildə Avroviziyaya da öz təsirini göstərmişdir. Maliyyə çətinliklərini səbəb göstərərək, bir neçə ölkə müsabiqədə iştirak edə bilməyəcəklərini açıqlamışdır. Bu ölkələr Andorra, Çexiya, Macarıstan və Monteneqro idi. Litvanın da ilk öncə Avroviziya 2010-da iştirak etməyəcəyi barədə açıqlama verilsə də, daha sonra ölkənin adı iştirakçılar siyahısına əlavə edilmişdir. 2009-cu ildə müsabiqəyə göndərdiyi mahnının siyasi xarakterli olması səbəbindən müsabiqədə iştirak etməyən Gürcüstan isə bir illik fasilədən sonra 2010-cu ildə Avroviziyaya geri dönmüşdür. 2010-cu ildə eyni zamanda 2010 FİFA Dünya Kubokuna ev sahibliyi edən Norveç maliyyə problemlərini də nəzərə alaraq Avroviziyanın hazırlıqları üçün nəzərdə tutulan məbləği müəyyən qədər azaltmışdır. Nəticədə müsabiqə üçün 17 milyon avro ayrılmışdır. Ümumilikdə 39 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2010-da Almaniya təmsilçisi Lena Meyer-Landrut ifa etdiyi ""Satellite"" adlı mahnı ilə 246 xal toplayaraq qalib gəlmişdir. Bu sonuncu dəfə 1982-ci ildə Nikolun təmsilində müsabiqədə qələbə qazanan Almaniyanın Avroviziyada ikinci qalibiyyəti idi. 2009-cu ildən yalnız final mərhələsində müsabiqə iştirakçılarına səs vermək hüququ qazanan münsiflər heyəti, 2010-cu ildən etibarən yarımfinallarda da səs verə bilmişdirlər. Avroviziya 2010 müsabiqəsinin hər iki yarımfinal və bir final mərhələsində təyin olunmuş münsiflər heyəti 50 faiz səs vermə hüququna malik oldular. Bu qaydanın yarımfinal mərhələsinə də aid edilməsi tamaşaçıların və media mənsublarının AYİ-ya çoxsaylı müraciətləri səbəb olub.Avropa Yayım İttifaqının (EBU) qərarına əsasən 2010-cu ildən artıq tamaşaçılar səs vermək üçün çıxışların başa çatmasını gözləmək məcburiyyətində qalmamışdırlar və müsabiqənin gedişində bəyəndikləri, dəstəklədikləri təmsilçilərin sms nömrəsinə səs göndərə bilmişdirlər. Avroviziya müsabiqəsinin icraçı direktoru Svante Stokselius açıqlamasında yeni səsvermə qaydası daha məntiqli olduğunu bildirmişdir: ""Düşünürük ki, ifanı dinləyə-dinləyə səs verə bilmək daha yaxşıdır. Bir çox milli seçimlərdə bu təcrübədən istifadə edilir və təcrübə göstərir ki, bu tip səsvermə daha uğurla həyata keçirilə bilər. Eyni zamanda yeni qayda səsvermə zamanı sistemin yüklənməsinin qarşısını alacaq"". Müsabiqə büdcəsi Müsabiqə büdcəsi Norveçin NRK televiziyası tərəfindən aparılan hesablamalar nəticəsində ortaya çıxıb. NRK-nın direktorunun sözlərinə görə, bir müddət əvvəl aparılan ilkin hesablamalarda müsabiqəyə 17 milyon avro (150 milyon kroun) sərf olunacağı proqnozlaşdırılsa da, bu rəqəm sonradan xeyli artıb: ""Biz bu büdcəni Helsinkidə keçirilən müsabiqə əsasında hesablamışıq. Müsabiqə ərəfəsində bu büdcənin artacağı da istisna olunmur. ""Eurovision"" müsabiqəsinin keçiriləcəyi tarixlər Norveçin dövlət bayramları günlərinə düşür. Bu səbəbdən də həmin günlər işə çıxan işçilərə əlavə maaşlar verilməlidir. Bu da büdcənin artmasına zəmin yaradacaq"". Telekanalın hesablamalarına görə, 2010 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinə sahiblik edəcək Norveç müsabiqədən 75 milyon Norveç krounu – 9 milyon avro gəlir əldə edəcək. Bu gəlir bilet satışı və Avropa Yayım İttifaqı tərəfindən Norveçə ayrılacaq 3,5 milyon avroluq qrant hesabına əldə olunacaq. Yarımfinallara bölünmə səbətləri 7 fevral 2010-cu il tarixdı Avroviziya 2009-da iştirak edəcək ölkələrin yarımfinallara bölünməsi üçün püşkatma mərasimi keçirilmişdir. Tədbirdən əvvəl də məlum idi ki, iştirakçı ölkələrdən beşi; Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya və ev sahibi Norveç birbaşa finalda iştirak edəcək. Müsabiqənin səsvermə üzrə rəsmi sponsoru olan Digame-nin apardığı hesablamalar nəticəsində 2010-cu ilə kimi bir-birinə çox səs verən ölkələrin fərqli yarımfinallarda iştirak etməsi üçün ölkələr beş səbətə ayrılmışdır. Hər bir səbətdə fərqli səsvermə qruplaşmaları yer almışdır (Balkan ölkələri bir səbətdə, Keçmiş Sovet ölkələri bir səbətdə, Skandinaviya ölkələri bir səbətdə və s.). Həmin bu üsul yarımfinal püşkatması zamanı eyni səbətdə yer alan altı və ya yeddi ölkənin eyni yarımfinalda iştirak etməməsinə şərait yaradırdı. İştirak edən ölkələr 39 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2010 otuz dörd ölkənin final uğrunda mübarizə apardığı iki yarımfinal mərhələsindən (hər yarımfinalda on yeddi ölkə) və iyirmi beş ölkənin qalibiyyət uğrunda mübarizə apardığı final mərhələsindən təşkil olunmuşdur. ""Böyük dördlük"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa və İspaniya) və ev sahibi Norveç müsabiqənin finalında birbaşa iştirak etmək hüququ qazanmışdırlar. 1-ci yarımfinal 25 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 17 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Almaniya, Fransa və İspaniya səsvermədə iştirak etmişdir. 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərinin tətbir olunduğu yeni səsvermə metodu ilə ən çox səs toplayan 10 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazanmışdır. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. 2-ci yarımfinal 27 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 17 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Böyük Britaniya və ev sahibi Norveç səsvermədə iştirak etmişdir. 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərinin tətbir olunduğu yeni səsvermə metodu ilə ən çox səs toplayan 10 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazanmışdır. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. Finalçılar: ""Böyük dördlük"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa və İspaniya); Ev sahibi ölkə (Norveç); Birinci yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr; İkinci yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr.29 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 25 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqədə iştirak edən bütün ölkələr səsvermədə iştirak etmişdir və Almaniya təmsilçisi ən çox səs toplayaraq müsabiqənin qalibi elan edilmişdir. 1-ci yarımfinal 2-ci yarımfinal Yenidən iştirak edən müğənnilər Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax 2010 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=79792
-2010 Avroviziya Rəqs Müsabiqəsi,2010 Avroviziya Rəqs Müsabiqəsi — Avropa Yayım İttifaqının qərarı ilə Azərbaycanın paytaxtı Bakıda - Heydər Əliyev adına İdman Konsert Kompleksində keçirilməli olan müsabiqə. Əvvəlcə müsabiqənin sentyabr ayında təşkil olunacağı gözlənilirdi. Bu Avroviziya Rəqs Müsabiqəsi təşkil olunan 3-cü Avroviziya Rəqs Müsabiqəsi olacaqdı. Müsabiqə ilk dəfə 2010-cu ildə Böyük Britaniyadan kənarda təşkil olunmalıydı. Lakin 2009-cu ildə olduğu kimi 2010-cu ildə də onun keçirilməsi təxirə salındı. İştirakı dəqiqləşən ölkələr Azərbaycan Ev sahibi Belarus ilk dəfə iştirak edəcək. Yulia Raskina & Denis Moryasin Rusiya Sergey Konovaltsev & Olga Konovaltseva Xarici keçidlər İctimai TV Arxivləşdirilib 2009-10-02 at the Wayback Machine Eurovisiondance.tv Həmçinin bax Avroviziya Rəqs Müsabiqəsi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=306465
-2010 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi,"2010 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi 8-ci baş tutan ənənəvi Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsidir. Müsabiqə 20 noyabr 2010-cu il tarixində Belarusun paytaxtı Minsk şəhərində keçirilmişdir. Bu Belarusun müsabiqəyə ikinci (2005) ev sahibliyi olmuşdur. Müsabiqədə 14 ölkə iştirak etmişdir. Bu ölkələrdən Moldova müsabiqəyə ilk dəfə qatılmışdır. Latviya 4 illik və Litva isə 1 illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönmüşdür. Lakin 2009-cu ildə müsabiqədə iştirak edən Kipr və Rumıniya 2010 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində iştirakdan imtina etmişdir. Minskdə keçirilən 2010 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində ""Mama"" mahnısı ilə Ermənistan təmsilçisi Vladimir Arzumanyan qalib gəlmişdir. Həmçinin bax Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi Xarici keçidlər JuniorEurovision.tv",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=81312
-2010 FİBA Dünya Kubokunun finalı,"2010 FİBA Dünya Kuboku finalı — 12 sentyabr 2010 tarixində Türkiyə və ABŞ milli basketbol komandaları arasında oynanılan basketbol qarşılaşması. Sinan Erdem Arenasında oynanılan qarşılaşma Türkiyə və ABŞ basketbol komandalarını ilk dəfə bir rəsmi matçda qarşı-qarşıya gətirdi. Ən son edilən hazırlıq qarşılaşmasını ABŞ 114-82 qazanmışdı, ancaq 2008-ci ildə oynanılan bu matçda Türk milli ulduz Hidayət Türkoğlu forma geyinməmişdi. Finala gedən yol",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=530188
-2010 FİFA Dünya Kuboku,"FİFA Dünya Kuboku 2010 — sayca 19-cu FİFA Dünya Kuboku. Turnir Cənubi Afrikada keçirilmişdir. Dünyanın əsas futbol turniri ilk dəfə idi ki, Afrika qitəsində təşkil olunurdu. 2004-cü ilin may ayında seçim prosesində Mərakeşi və Misiri qabaqlayarag, 2010 FİFA Dünya Kubokunun sahibi oldu. Final qrup mərhələsi 11 iyunda başladı, hansında ki 32 komandaların ixtisas dərəcəsini təyin etmək nöqtələr üçün, hər qrup keçidində top iki komandaları ilə dörd komandanın kollektiv məktub qruplarında oynadı. Bu 16 komanda 26 iyunda başlayan pley-off mərhələsinə irəli getdi, hansında ki, oyunlar hamarlanır, normal vaxt əlavə vaxtdan istifadə etmək yoluna qoyulandan sonra qədər və ya Dünya Kuboku Finalı daxil olmaqla cəza atışması Yohannesburqda Futbol Şəhəri stadionunda 11 iyul ərzində nəzərdə tutdu. Bu turnirin final oyunu heç vaxt Dünya Kubokunu qazanmayan Niderland və İspaniya arasında olmuşdur ki, əvvəllər heç vaxt Avropadan kənarda keçirilən mundiallarda 2 UEFA təmsilçisi finalda iştirak etməmişdir. Final oyununda İspaniya millisi əlavə vaxtda Andres İniestanın vurduğu yeganə qol sayəsində Niderland millisini məğlub etdi. Bununla da bu komanda tarixində ilk dəfə futbol üzrə dünya çempionatının qalibi titulunu qazandı. Görüş yerinin seçimi Son futbol çempionatın sahibini seçməkdə kontinental fırlanma siyasətinə müvafiq olaraq, çempionat 2010-cu ildə Afrikanı saxlanmalı idi. Turniri qəbul etmək üçün onun təklifi 5 Afrika ölkəsinə xidmət etdilər. Liviya və Tunis (birgə ərizə) Cənubi AfrikaFİFA İcra Komitəsi qərara gəldilər ki, iki ölkədə turnir keçirilməyəcək. Bu qərardan sonra 2004-cü ilin may ayında Tunis bu namizədliyini geri götürdü. Komitə həmçinin qərara aldı ki, ayrı tətbiqi Liviya namizəd ölkələri üçün formal tələbləri qarşılamır. 15 may 2004-cü ildə səsvermənin birinci raundundan sonra Boşboğazlıq elan edildi və Cənubi Afrika Mərakeşin və Misirin ətraflarına getdi və çempionatı götürdü. 2006-cı və 2007-ci ildə, başqa ölkədə çempionatın mümkün ötürməsi haqqında şayiələr var idi. Görkəmli futbol aktivistlər, bəzi FİFA başçıları daxil olmaqla Cənubi Afrika sakinlərinin öyrətməyinin təşkilatı və tempi ilə bədbəxt idi. Buna baxmayaraq, FİFA-nın rəsmi vəziyyəti dəyişməz qaldı. Final mərhələsi 2005-ci ildə təşkilatçılar Cənubi Afrikada çempionatı ötürən 12 şəhərdən ilkin siyahını elan etmişdir: Durban, Keyptaun, Yohannesburq (2 stadion: Sokker Siti və Koka-Kola Park), Pretoriya, Blumfonteyn, Port Elizabet, Polokvane, Rustenburq, Nelsprut, Kimberli və Orkni. Cənubi Afrikada futbolda Dünya çempionatı dəniz səviyyəsi yerlərdə keçmək son 24 il ərzində birinci oldu. On stadionun altısı yuxarıda dəniz səviyyəsi hündürlük 1200 metrdən çoxdadır. 2 dekabrda FİFA tərəfindən püşkatma üçün səbətlər elan etmişdir. Səbətlərdə, əvvəlki Dünya çempionatında, milli komandaların məhsulları coğrafi prinsip ilə edilmişdir. Turnirin püşkatması isə Keyptaunda 4 dekabr 2009-cu ildə keçirilmişdir. Birinci səbət modul Cənubi Afrika Respublikasını etmişdir, ölkə təşkilatçı kimi və 2009 oktyabr üzrə FİFA-nı qiymətləndirməyə müvafiq olaraq dünyada 7 ən güclü modullardan hesab olunub. Həmçinin, püşkatma qaydalarına müvafiq olaraq, bir konfederasiyadan iki əmr bir qrupa çata bilmir. Beləliklə, CAR milli futbol komandası başqa Afrika milli komandadan bir qrupa, Braziliyaya və Argentinaya çata bilmədi. CAR milli futbol komandası çempionatın sahibi A qrupda birinci say almışdır. Onda B-dən H-ə qruplarda səbət qabaqdan əmrləri ardıcıl surətdə yaymışdır; onların hamısı qruplarda birinci sayı almışdır. İkinci səbətin əmrləri həmçinin bütün 8 qrupda ardıcıl sürətdə yerləşdirilmişdir. Üçüncü səbətdən əmrlər coğrafi vəziyyət hesabı ilə qruplarda yerləşdi: əvvəl iki Afrika vətəndaşı səbətdən (Nigeriya və Kot-d'İvuar) uzanılan komandada birləşir, Argentina və Braziliya milli futbol komandaıarı qabaqdan Cənubi Amerika əmrlərinə qruplara getdi. Üçüncü səbətdən Uruqvay milli komandası CAR milli futbol komandası qrupa malikdir. Üçüncü səbətin başqa əmrləri artma qaydası ilə qruplarda qalınan boş yerləri doldurdu. Dördüncü səbət yayılmışdır, saniyəyə oxşardır. Qrup mərhələsi Qruplarda ilk iki yeri tutan milli komandalar növbəti mərhələyə adlayacaqlar. Xal sistemi Komandalara qrup mərhələsindəki hər qələbəyə görə 3 xal, heç-heçə nəticəsinə 1 xal, məğlubiyyətə görə isə 0 xal verilir. Qrup mərhələsinin oyunları Cədvəllərdə aşağıdakı qısaltmalardan istifadə olunmuşdur: Xal – Qazanılmış xalların cəmi O – Oynanmış oyunların sayı Q – Qələbələrin cəmi H – Heç-heçə oyunların cəmi M – Məğlubiyyətlərin cəmi T – Vurulmuş qolların sayı Pley-off mərhələsi Üçüncülük oyunu Mükafatçılar Bombardirlər Turnirin sonunda ən çox qol vurmuş futbolçuya Qızıl Buts Mükafatı təqdim ediləcək. Vuvezelalar Vuvuzelalar Dünya Çempionatında çox diqqəti cəlb etdi. FİFA Dünya Kuboku 2010-da vuvuzelaların istifadəsini qadağan etmək ilə hədələdi, izah edərək ki, xuliqanlar silahlar kimi onlardan istifadə edə bildi, müxtəlif şirkətlərin vuvuzelalarda elan verən reklamı yerləşdirmək üçün imkanı olduğu fakt idi. Buna baxmayaraq, Cənubi Afrika Futbol Assosiasiyası dedi ki, vuvuzelalar Cənubi Afrika futbolunun mədəniyyətinin ayrılmaz tərkibidir, və FİFA 2008-inci ilin iyul ayında qadağanı qaldırdı. Vuvuzelaları 2009-cu ildə Konfederasiyalar Kubokununda bütün matçlarında imkan verildi, və 2019-cu ildən qadağan edilmir. Bəzi futbol şərhçi, oyunçu və tamaşaçıların bəzi futbol beynəlxalq auditoriyası FİFA-nın himayəsi altında keçirilən beynəlxalq yarışlarda vuvuzelalara qarşı çıxırlar. FİFA Dünya Kuboku 2010-cu il ərzində vuvuzela qadağanı dəstəkləmiş bir neçə Avropa diktorundan şikayətləri aldı, çünki səs onların şərhçilərini batırır. Portuqaliya yarımmüdafiəçisi Kristiano Ronaldo dedi ki, səs oyunçular qarışır. Dünya Çempionatın topu Xüsusilə Adidas şirkəti 2010 Dünya Kuboku üçün rəsmi top buraxmışdır. Topun daxili çərçivəsini əhatə edən səkkiz üçölçülü formalı YEVADAN və TPU panellərindən ibarət olunur. Yeni top bəzi tanınmış futbol oyunçuları öyrətməkdə artıq sınaqdan keçirilir: ""Çelsi"", ""Real"" Madrid və ""Bayern"" Münhen. Həmçinin, Adidas Cabulani topu klublar arasında 2010-cu ildə Dünya Kubokunun matçlarında istifadə edilir. Çox oyunçu topun keyfiyyətləri ilə kifayətləndi. İnkişaf məqsədlərinə həqiqətən yaxşı aerodinamik keyfiyyətlər idiyən əvvəlki top oyunçularında mənfi əks əlaqə diqqət yetirildi. Layihənin onun apardığı çempionatın və ölkənin müəyyən məqsədlərini vurğulamaq niyyətində olunur: 11 müxtəlif rəng ""Cabulani"" ""Adidas""ında istifadə etdi. Bu 11 rəng hər komandada 11 oyunçudur, Cənubi Afrikada 11 rəsmi dil bu ölkəni Afrika qitəsində ən etnik müxtəlif ölkələrdən biri edən 11 Cənubi Afrika cəmiyyətidir. Topun təqdimatı 4 dekabr 2009-cu ildə Keyptaunda keçirildi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82382
-2010 FİFA Dünya Kuboku Finalı,"2010 FİFA Dünya Kuboku finalı — 11 avqust 2010-cu ildə Cənubi Afrika Respublikasının Yohannesburq şəhərində yerləşən Sokker siti stadionunda qazanan komandanı təyin etmək üçün oynanılan matç. 0-0 olan hesab uzatma dəqiqələrinin 116-cı dəqiqəsində Andres İnyestanın vurduğu qolla dəyişdi. Hesab 1-0 oldu və İspaniya kubokun sahibi oldu. Niderlandın sarı kartlarının sayı və sərt oyunu tənqid olundu. 1950-ci ildə dördüncü yeri tutaraq FİFA Dünya Kubokunda ən böyük müvəffəqiyyətə imza atan İspaniya bu çempionatda ilk dəfə kuboku qazandı. 1974 və 1978-ci illərdə məğlub olduğu son matçlardan sonra Niderland, bu matçda da məğlub olaraq, bu sahədə rekorda imza atdı. Matçdan sonra ilk dəfə Avropa komandası, öz qitəsi xaricində təşkil edilən Dünya Kubokunu qazanmış oldu. Finalçı komanda olan Niderland və İspaniya daha əvvəl heç bir Dünya Kuboku və ya Avropa Çempionatında qarşılaşmamışdı. İlk dəfə 1920 Yay Olimpiya Oyunlarında qarşılaşan iki komanda arasında ümumi 9 matç oynandı. Hər iki komanda dörd oyun qazandı və bir matç bərabərliklə sona çatdı.Hər iki komanda daha əvvəl Dünya Kubokunu qazanmamışdı. Niderland iki dəfə finala yüksəlmiş və məğlub olmuşdu. 1974 Dünya Kuboku finalında Almaniyaya 2-1, 1978 Dünya Kuboku finalında isə Argentinaya 3-1 hesabı ilə məğlub olaraq hər iki turnirdə ikinci oldu. İspaniya üçün finala qədər yüksəlmək FİFA Dünya Kuboku tarixində ən böyük müvəffəqiyyət oldu. 1950 Dünya Kubokunda dördüncü yeri tutan İspaniya; 1934, 1986, 1994 və 2002-ci illərdə isə dörddəbir finala yüksəldi. İspaniya, Dünya Kuboku finalında oynayan 12-ci fərqli komanda oldu.Matçın sonunda Niderland yüksəldiyi finalların dördünü məğlub olan Almaniyanın arxasından, finalda ən çox məğlub olan ikinci komanda oldu. İspaniya isə qazandığı kubokla Dünya Kubokunu qazanan 8-ci ölkə olaraq, kubok baxımından İngiltərə və Fransaya bərabər oldu. Finala gedən yol 2010 Dünya Kubokuna İspaniya sonuncu Avropa Çempionatı olan 2008 Avropa Çempionatının çempionu və 2007-ci ildən 2009-cu ilə qədər oynadığı 35 matçda məğlub olmayaraq, (Həmçinin seçmə mərhələsində oynadığı 10 matçın hamsını qazanaraq) bu sahədə rekorda imza atan komanda kimi qatıldı. Digər tərəfdən Niderland seçmə mərhələsində oynadığı 8 matçın hamsını qazanmış və mərhələnin lideri olaraq, turnirdə iştirak etmək haqqı qazandı.Niderland turnirin əvvəllərində oynadığı matçlarda Meksikanı 2-1, Qananı 4-1, Macarıstanı 6-1 hesabı ilə məğlub edərək, 6 iyun tarixində Cənubi Afrika Respublikasına gəldi. Macarıstan matçının ikinci hissəsində zədələnən Aryen Robben isə qəfildən 6 gündən sonra, 12 iyun tarixində Cənubi Afrika Respublikasına gəldi. İspaniya da, Niderland kimi turnirdən əvvəl oynadığı üç qarşılaşmanı qazandı. Səudiyyə Ərəbistanı 3-2, Cənubi Koreyanı 1-0, Polşanı 6-0 hesabı ilə məğlub edən İspaniya turnir başladığı gün (11 iyun) Cənubi Afrika Respublikasına gələrək 32 komanda arasından ölkəyə daxil olan sonuncu komanda oldu.Nəticədə Niderland E qrupunda Danimarkanı 2-0, Yaponiyanı 1-0, Kamerunu 2-1 hesabı ilə məğlub edərək bütün matçları qazandı. Qapısına sadəcə bir qol vurulan Niderland, 9 xal ilə turnirdə ilk sıraya yüksəlib. Turnirin iki mərhələsində Slovakiyanı 2-1 hesabı ilə məğlub edən komanda dörddəbir finalda kuboku ən çox qazanan komanda olan Braziliya ilə qarşılaşdı. İlk dəqiqələrdə 1-0 məğlub olduqları matçı 2-1 qalib olan Niderland yarımfinalda keçmiş çempion komandalarından biri olan Uruqvaya rəqib oldu. 3-2 hesabı ilə Uruqvayı məğlub edən Niderland 2008-ci ilin oktyabr ayından bu yana oynadığı 14-cü matçını qazandı. H qrupunda mübarizə aparan İspaniya isə, İsveçrə ilə oynadığı ilk matçında 1-0 məğlub oldu. Digər oynadığı matçlarda Hondurası 2-0, Çilini 2-1 hesabı ilə məğlub edərək 6 xalla qrupun lideri oldu. II mərhələdə Portuqaliyanı, dörddəbir finalda Paraqvayı, yarımfinalda isə keçmiş çempionlardan biri olan Almaniyanı 1-0 hesabı ilə məğlub edərək finalda Niderlandın rəqibi oldu.Finala gedən yolda oynanılan 6 matçda Niderland 12 qol vurdu. Qapısına 5 qol vuruldu. İspaniya isə 7 qol vurdu. Qapısına 2 qol vuruldu. Matçdan əvvəl Niderlandlı Uesli Sneyder və İspaniyalı David Vilya, Alman Tomas Müller və Uruqvaylı Dieqo Forlan ilə birlikdə vurduqları beş qolla bombardir mövqeyində idilər. Tomas Müller və Dieqo Forlan komandalarında birdən çox qol vuran tək oyunçulardır. Final bütün turnirdə istifadə olunan top Cabulaninin qızıl rəngli modeli olan Cobulani ilə oynanıldı. Topun adı matçın oynanılacağı yer Sokker siti stadionunun yerləşdiyi Yohannesburqun ləqəbi ""Yoburq""-dan götürülmüşdür. Topun qızıl rəngdə olması, kubokun rəngi ilə birlikdə, şəhərin ləqəbi olan ""Qızıl şəhəri"" yada salır. 2006 FİFA Dünya Kubokunda istifadə edilən Timqeyst topundan sonra Cobulani, Dünya Kuboku finalı üçün xüsusi olaraq istehsal edilən ikinci top olmuşdur. İngiltərə Futbol Federasiyasına bağlı olan Hovard Uebb final matçının hakimi olaraq təyin edildi. Köməkçi hakimlik vəzifəsi Darren Kann və Mayk Mullarkiyə dördüncü və beşinci hakimlik vəzifəsi isə sıra ilə yapon Yuiti Nişumura və Toru Saqaraya verildi. 1950 Dünya Kuboku finalı hakimi Corc Riderdən, 1954 Dünya Kuboku finalı hakimi Uilyam Linqdən və 1974 Dünya Kuboku finalı hakimi Cek Teylordan sonra, Hovard Uebb Dünya Kuboku final matçına hakim olaraq təyin edilən dördüncü ingilis hakim oldu. Cənubi Yorkşirin Roterem şəhərində polis, 1971-ci ildə doğulmuş (46 yaş) Uebb, 2003-cü ildən Premyer Liqa matçlarına hakim təyin edilirdi. 2005-ci ildə FİFA-da hakim olan Uebb, 2010 UEFA Çempionlar Liqası finalı və 2009 İngiltərə Kuboku finalında iştirak etmişdir. Kann və Mullarki 2010 Dünya Kubokunda üç matçı idarə edən Uebbin bütün matçlarında ona kömək etmişdir. Uebb qrup müsabiqələrində İspaniya-İsveçrə və Slovakiya-İtaliya matçlarını, I mərhələdə isə Braziliya-Çili matçını idarə etdi. Bu üç matçın heç birində qırmızı vərəqə istifadə etməyən və penalti qərarı verməməsinə baxmayaraq, Uebb, orta hesabla 5.67 sarı vərəqə göstərdi və turnirdə ən çox sarı vərəqə istifadə edən ikinci hakim oldu. Finalda göstərdiyi 14 sarı (Con Heytinqaya iki sarı ardı ilə qırmızı) vərəqə ilə, 1986-cı ildə keçirilən finaldakı 6 sarı vərəqəlik rekordu geridə buraxaraq 2010-cu ildə keçirilən Dünya Kuboku finalının ən çox sarı vərəqə verilən Dünya Kuboku finalı olmasına gətirib çıxarmışdır. Sarı vərəqələrin doqquzu matçın normal zamanında gəlmişdi. Final matçından sonra Uebbin turnir ərzində göstərdiyi sarı vərəqələrin sayı 31-ə yüksəldi və matçda göstərdiyi sarı vərəqələrin sayı orta hesabla 7.75 oldu. İspaniya heyətindəki üç futbolçu İngiltərə klublarında, digər bütün futbolçular İspaniya liqalarında forma geyinirdi. Niderland heyətindəki futbolçuların doqquzu öz ölkəsinin liqasında, altısı Almaniyada, beşi İngiltərədə, ikisi İtaliyada, biri İspaniyada öz karyerasına davam edirdi. Matçdan əvvəl 2010 FİFA Dünya Kuboku matçları ərzində Almaniyanın bütün matçlarını doğru olaraq proqnoz verən İlbiz Paul, final matçı proqnozunda da müvəffəqiyyətli oldu.Matçdan əvvəl Kolumbiyalı müğənni Şakira səhnəyə çıxaraq, Dünya Kuboku üçün xüsusi olaraq yazılan ""Waka Waka"" mahnısını ifa etdi. Şakiraya atəşfəşanlıq və işıq nümayişləri yoldaşlıq etdi. Şakiradan sonra səhnəyə Ladysmith Black Mambazo çıxdı. Turnirdə iştirak edən 32 ölkənin bayraqlarının işıq köməyi ilə meydana gətirdiyi sahədə rəqs nümayişləri təşkil edildi.Matçı stadionda izləməyə gələn insanlar arasında Niderland və İspan kral ailələri ilə ev sahibi Cənubi Afrika Respublikasının prezidenti Ceykob Zuma (kubok mərasimində stadionda olmuşdur.) keçmiş prezident Nelson Mandela, Nobel mükafatı laureatı Desmond Tutu və Cənubi Afrikalı aktrisa Şarliz Teron var idi. İspaniya tribunalarında Rafael Nadal və Pau Qasol yer alırdı. Zimbabve prezidenti Robert Muqabe, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının keçmiş baş katibi Kofi Annan, Morqan Friman, Naomi Kempbell və Paris Hilton matçı izləyənlərin arasında idi. 11 avqust 2010-cu il tarixində Yohannesburqun Sokker siti stadionunda Niderlandla İspaniya matçının 116-cı dəqiqəsində Andres İnyestanın vurduğu qol hesabı 1-0 dəyişdi. İspaniya ilk dəfə Dünya Kubokunu qazanma sevincini yaşadı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=708911
-2010 FİFA Dünya Kuboku finalı,"2010 FİFA Dünya Kuboku finalı — 11 avqust 2010-cu ildə Cənubi Afrika Respublikasının Yohannesburq şəhərində yerləşən Sokker siti stadionunda qazanan komandanı təyin etmək üçün oynanılan matç. 0-0 olan hesab uzatma dəqiqələrinin 116-cı dəqiqəsində Andres İnyestanın vurduğu qolla dəyişdi. Hesab 1-0 oldu və İspaniya kubokun sahibi oldu. Niderlandın sarı kartlarının sayı və sərt oyunu tənqid olundu. 1950-ci ildə dördüncü yeri tutaraq FİFA Dünya Kubokunda ən böyük müvəffəqiyyətə imza atan İspaniya bu çempionatda ilk dəfə kuboku qazandı. 1974 və 1978-ci illərdə məğlub olduğu son matçlardan sonra Niderland, bu matçda da məğlub olaraq, bu sahədə rekorda imza atdı. Matçdan sonra ilk dəfə Avropa komandası, öz qitəsi xaricində təşkil edilən Dünya Kubokunu qazanmış oldu. Finalçı komanda olan Niderland və İspaniya daha əvvəl heç bir Dünya Kuboku və ya Avropa Çempionatında qarşılaşmamışdı. İlk dəfə 1920 Yay Olimpiya Oyunlarında qarşılaşan iki komanda arasında ümumi 9 matç oynandı. Hər iki komanda dörd oyun qazandı və bir matç bərabərliklə sona çatdı.Hər iki komanda daha əvvəl Dünya Kubokunu qazanmamışdı. Niderland iki dəfə finala yüksəlmiş və məğlub olmuşdu. 1974 Dünya Kuboku finalında Almaniyaya 2-1, 1978 Dünya Kuboku finalında isə Argentinaya 3-1 hesabı ilə məğlub olaraq hər iki turnirdə ikinci oldu. İspaniya üçün finala qədər yüksəlmək FİFA Dünya Kuboku tarixində ən böyük müvəffəqiyyət oldu. 1950 Dünya Kubokunda dördüncü yeri tutan İspaniya; 1934, 1986, 1994 və 2002-ci illərdə isə dörddəbir finala yüksəldi. İspaniya, Dünya Kuboku finalında oynayan 12-ci fərqli komanda oldu.Matçın sonunda Niderland yüksəldiyi finalların dördünü məğlub olan Almaniyanın arxasından, finalda ən çox məğlub olan ikinci komanda oldu. İspaniya isə qazandığı kubokla Dünya Kubokunu qazanan 8-ci ölkə olaraq, kubok baxımından İngiltərə və Fransaya bərabər oldu. Finala gedən yol 2010 Dünya Kubokuna İspaniya sonuncu Avropa Çempionatı olan 2008 Avropa Çempionatının çempionu və 2007-ci ildən 2009-cu ilə qədər oynadığı 35 matçda məğlub olmayaraq, (Həmçinin seçmə mərhələsində oynadığı 10 matçın hamsını qazanaraq) bu sahədə rekorda imza atan komanda kimi qatıldı. Digər tərəfdən Niderland seçmə mərhələsində oynadığı 8 matçın hamsını qazanmış və mərhələnin lideri olaraq, turnirdə iştirak etmək haqqı qazandı.Niderland turnirin əvvəllərində oynadığı matçlarda Meksikanı 2-1, Qananı 4-1, Macarıstanı 6-1 hesabı ilə məğlub edərək, 6 iyun tarixində Cənubi Afrika Respublikasına gəldi. Macarıstan matçının ikinci hissəsində zədələnən Aryen Robben isə qəfildən 6 gündən sonra, 12 iyun tarixində Cənubi Afrika Respublikasına gəldi. İspaniya da, Niderland kimi turnirdən əvvəl oynadığı üç qarşılaşmanı qazandı. Səudiyyə Ərəbistanı 3-2, Cənubi Koreyanı 1-0, Polşanı 6-0 hesabı ilə məğlub edən İspaniya turnir başladığı gün (11 iyun) Cənubi Afrika Respublikasına gələrək 32 komanda arasından ölkəyə daxil olan sonuncu komanda oldu.Nəticədə Niderland E qrupunda Danimarkanı 2-0, Yaponiyanı 1-0, Kamerunu 2-1 hesabı ilə məğlub edərək bütün matçları qazandı. Qapısına sadəcə bir qol vurulan Niderland, 9 xal ilə turnirdə ilk sıraya yüksəlib. Turnirin iki mərhələsində Slovakiyanı 2-1 hesabı ilə məğlub edən komanda dörddəbir finalda kuboku ən çox qazanan komanda olan Braziliya ilə qarşılaşdı. İlk dəqiqələrdə 1-0 məğlub olduqları matçı 2-1 qalib olan Niderland yarımfinalda keçmiş çempion komandalarından biri olan Uruqvaya rəqib oldu. 3-2 hesabı ilə Uruqvayı məğlub edən Niderland 2008-ci ilin oktyabr ayından bu yana oynadığı 14-cü matçını qazandı. H qrupunda mübarizə aparan İspaniya isə, İsveçrə ilə oynadığı ilk matçında 1-0 məğlub oldu. Digər oynadığı matçlarda Hondurası 2-0, Çilini 2-1 hesabı ilə məğlub edərək 6 xalla qrupun lideri oldu. II mərhələdə Portuqaliyanı, dörddəbir finalda Paraqvayı, yarımfinalda isə keçmiş çempionlardan biri olan Almaniyanı 1-0 hesabı ilə məğlub edərək finalda Niderlandın rəqibi oldu.Finala gedən yolda oynanılan 6 matçda Niderland 12 qol vurdu. Qapısına 5 qol vuruldu. İspaniya isə 7 qol vurdu. Qapısına 2 qol vuruldu. Matçdan əvvəl Niderlandlı Uesli Sneyder və İspaniyalı David Vilya, Alman Tomas Müller və Uruqvaylı Dieqo Forlan ilə birlikdə vurduqları beş qolla bombardir mövqeyində idilər. Tomas Müller və Dieqo Forlan komandalarında birdən çox qol vuran tək oyunçulardır. Final bütün turnirdə istifadə olunan top Cabulaninin qızıl rəngli modeli olan Cobulani ilə oynanıldı. Topun adı matçın oynanılacağı yer Sokker siti stadionunun yerləşdiyi Yohannesburqun ləqəbi ""Yoburq""-dan götürülmüşdür. Topun qızıl rəngdə olması, kubokun rəngi ilə birlikdə, şəhərin ləqəbi olan ""Qızıl şəhəri"" yada salır. 2006 FİFA Dünya Kubokunda istifadə edilən Timqeyst topundan sonra Cobulani, Dünya Kuboku finalı üçün xüsusi olaraq istehsal edilən ikinci top olmuşdur. İngiltərə Futbol Federasiyasına bağlı olan Hovard Uebb final matçının hakimi olaraq təyin edildi. Köməkçi hakimlik vəzifəsi Darren Kann və Mayk Mullarkiyə dördüncü və beşinci hakimlik vəzifəsi isə sıra ilə yapon Yuiti Nişumura və Toru Saqaraya verildi. 1950 Dünya Kuboku finalı hakimi Corc Riderdən, 1954 Dünya Kuboku finalı hakimi Uilyam Linqdən və 1974 Dünya Kuboku finalı hakimi Cek Teylordan sonra, Hovard Uebb Dünya Kuboku final matçına hakim olaraq təyin edilən dördüncü ingilis hakim oldu. Cənubi Yorkşirin Roterem şəhərində polis, 1971-ci ildə doğulmuş (46 yaş) Uebb, 2003-cü ildən Premyer Liqa matçlarına hakim təyin edilirdi. 2005-ci ildə FİFA-da hakim olan Uebb, 2010 UEFA Çempionlar Liqası finalı və 2009 İngiltərə Kuboku finalında iştirak etmişdir. Kann və Mullarki 2010 Dünya Kubokunda üç matçı idarə edən Uebbin bütün matçlarında ona kömək etmişdir. Uebb qrup müsabiqələrində İspaniya-İsveçrə və Slovakiya-İtaliya matçlarını, I mərhələdə isə Braziliya-Çili matçını idarə etdi. Bu üç matçın heç birində qırmızı vərəqə istifadə etməyən və penalti qərarı verməməsinə baxmayaraq, Uebb, orta hesabla 5.67 sarı vərəqə göstərdi və turnirdə ən çox sarı vərəqə istifadə edən ikinci hakim oldu. Finalda göstərdiyi 14 sarı (Con Heytinqaya iki sarı ardı ilə qırmızı) vərəqə ilə, 1986-cı ildə keçirilən finaldakı 6 sarı vərəqəlik rekordu geridə buraxaraq 2010-cu ildə keçirilən Dünya Kuboku finalının ən çox sarı vərəqə verilən Dünya Kuboku finalı olmasına gətirib çıxarmışdır. Sarı vərəqələrin doqquzu matçın normal zamanında gəlmişdi. Final matçından sonra Uebbin turnir ərzində göstərdiyi sarı vərəqələrin sayı 31-ə yüksəldi və matçda göstərdiyi sarı vərəqələrin sayı orta hesabla 7.75 oldu. İspaniya heyətindəki üç futbolçu İngiltərə klublarında, digər bütün futbolçular İspaniya liqalarında forma geyinirdi. Niderland heyətindəki futbolçuların doqquzu öz ölkəsinin liqasında, altısı Almaniyada, beşi İngiltərədə, ikisi İtaliyada, biri İspaniyada öz karyerasına davam edirdi. Matçdan əvvəl 2010 FİFA Dünya Kuboku matçları ərzində Almaniyanın bütün matçlarını doğru olaraq proqnoz verən İlbiz Paul, final matçı proqnozunda da müvəffəqiyyətli oldu.Matçdan əvvəl Kolumbiyalı müğənni Şakira səhnəyə çıxaraq, Dünya Kuboku üçün xüsusi olaraq yazılan ""Waka Waka"" mahnısını ifa etdi. Şakiraya atəşfəşanlıq və işıq nümayişləri yoldaşlıq etdi. Şakiradan sonra səhnəyə Ladysmith Black Mambazo çıxdı. Turnirdə iştirak edən 32 ölkənin bayraqlarının işıq köməyi ilə meydana gətirdiyi sahədə rəqs nümayişləri təşkil edildi.Matçı stadionda izləməyə gələn insanlar arasında Niderland və İspan kral ailələri ilə ev sahibi Cənubi Afrika Respublikasının prezidenti Ceykob Zuma (kubok mərasimində stadionda olmuşdur.) keçmiş prezident Nelson Mandela, Nobel mükafatı laureatı Desmond Tutu və Cənubi Afrikalı aktrisa Şarliz Teron var idi. İspaniya tribunalarında Rafael Nadal və Pau Qasol yer alırdı. Zimbabve prezidenti Robert Muqabe, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının keçmiş baş katibi Kofi Annan, Morqan Friman, Naomi Kempbell və Paris Hilton matçı izləyənlərin arasında idi. 11 avqust 2010-cu il tarixində Yohannesburqun Sokker siti stadionunda Niderlandla İspaniya matçının 116-cı dəqiqəsində Andres İnyestanın vurduğu qol hesabı 1-0 dəyişdi. İspaniya ilk dəfə Dünya Kubokunu qazanma sevincini yaşadı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=547189
-2010 Lissabon sammiti,"2010 Lissabon sammiti — NATO-ya üzv dövlətlərin dövlət və hökumət başçılarının 2010-cu il 19–20 noyabr tarixlərində Portuqaliyanın paytaxtı Lissabonda keçirilən toplantısı. Üzv dövlətlər 1999-cu ildə Vaşinqton sammitində qəbul edilmiş əvvəlki planın başa çatmasından sonra ittifaqın yeni onillik planı olan yeni ""Strateji Konsepsiya""nı qəbul etdilər. İttifaqın terrorizm və kiberhücumlar kimi müasir çağırışlarına cavab verən Strateji Konsepsiyasını qəbul etməklə yanaşı, üzvlər raketdən müdafiə sistemini birgə inkişaf etdirmək barədə razılığa gəliblər. Üzvlər təşkilatın bu ölkədəki əməliyyatları ilə bağlı Əfqanıstan prezidenti Həmid Kərzai ilə görüşüb. Onlar 2014-cü ilə qədər qoşunların tədricən ölkədən çıxarılması barədə razılığa gəliblər. NATO Əfqanıstan qüvvələrinə və polisinə təlim və məsləhət vermək üçün Əfqanıstanda qalmaq öhdəliyini təkrarlayıb. Sammit Millətlər Parkı (Parque das Nações) ərazisindəki Lissabon Beynəlxalq Sərgi Salonunda (Feira Internacional de Lisboa) baş tutub. Bu, 2009-cu ilin avqustunda NATO-nun baş katibi vəzifəsinə başlayan Anders Foq Rasmussenin sədrliyi ilə keçirilən ilk sammit idi. Strateji Konsepsiya Sammitə daxil olan üzv dövlətlərin 1999-cu ildən bəri ilk dəfə olaraq yeni Strateji Konsepsiya qəbul edəcəyi gözlənilirdi. Sammitdən əvvəl baş katib Rasmussen özü planın layihəsini hazırlayıb. Rasmussen bildirib ki, yeni Strateji Konsepsiyanın məqsədi ""NATO-nun ərazi müdafiəsi üzrə əsas missiyasını bir daha təsdiq etməli, lakin kibermüdafiə və raketdən müdafiə də daxil olmaqla, bizim bunu necə edəcəyimizi modernləşdirməli"". ABŞ-nin keçmiş dövlət katibi Madleninin rəhbərlik etdiyi ekspertlər qrupu. Olbrayt planın hazırlanmasına kömək etmək üçün bir hesabat hazırladı. Sammitdən əvvəl keçirilən görüşlərdə rəsmilər planın ""98% orada"" olduğunu və əlavə fikir ayrılıqlarının sammitdə müzakirə ediləcəyini bildiriblər. Layihədə etiraf edilir ki, ittifaqın üzvlərinə qarşı müasir təhdidlər terrorizm, kütləvi qırğın silahlarına sahib olmaq və enerji infrastrukturunu poza biləcək kiberhücumlar kimi qeyri-ənənəvi formalarda olur.Cümə günü, noyabrın 19-da keçirilən sammitin ilk günündə üzv dövlətlər ittifaqının növbəti 10 il üçün missiya planı kimi xidmət edəcək yeni Strateji Konsepsiya üzərində razılığa gəldilər. Sənəd beynəlxalq təhlükəsizliyə yaranan təhdidlərin vacibliyini vurğuladı və ittifaqın gələcək üzvlər və Rusiya ilə əməkdaşlığa sadiqliyini bir daha təsdiq etdi. 11 səhifəlik sənədin adı ""Fəal iştirak, müasir müdafiə""dir. Əfqanıstan prezidenti Həmid Kərzai şənbə günü, noyabrın 20-də sammitdə çıxış edib. Karzay bildirib ki, o, NATO-nun 2014-cü ilin sonuna qədər ölkəyə nəzarəti geri qaytarmasını istəyir. Sammitdən əvvəl Böyük Britaniyanın Baş naziri Devid Kemeron demişdi ki, ""NATO-nun Lissabon sammiti təhlükəsizlik məsuliyyətinin tədricən əfqan qüvvələrinə təhvil verilməsi üçün başlanğıc nöqtəsi olacaq"". Kərzai ilə görüşən üzvlər 2014-cü ilə qədər döyüş əməliyyatlarının mərhələli şəkildə dayandırılması barədə razılığa gəliblər. Bu tarixdən sonra NATO ölkələri Əfqanıstan Milli Ordusunun təlim və məsləhətlərinə töhfə verməyə davam edəcək. Baş katib Rasmussen, ""Biz Əfqanıstan hökumətinin ölkə daxilində, bölgədən-regionda təhlükəsizlik üzrə liderliyi öz üzərinə götürəcəyi prosesə başlayacağıq"" dedi. 2010-cu ilin oktyabrında Rasmussen Rusiya prezidenti Dmitri Medvedevin sammitdə iştirak edəcəyini bildirdi. Medvedev Fransa prezidenti Nikola Sarkozi və Almaniya kansleri Angela Merkel ilə görüşdən sonra iştirak etməyə razılıq verib. Sammitdə NATO-Rusiya Şurasının 2002-ci ildə yaradılmasından bəri ilk iclası keçirilib. Rusiya ilə ittifaq arasında münasibətlər 2008-ci il Cənubi Osetiya müharibəsindən sonra gərginləşib, Rusiyanın Gürcüstandakı separatçı Cənubi Osetiya və Abxaziya regionlarını dəstəklədiyi və tanıdığı bildirilir. . Sammitdən əvvəl The Economist-də dərc olunan məqalədə deyilirdi ki, Rusiya NATO məsələlərində əməkdaşlığa daha çox həvəsli ola bilər və Əfqanıstana qoşun göndərəcəyini vəd edə bilər. Görüşdə Rusiya NATO-nun inkişaf etdirməyə çalışdığı raketdən müdafiə proqramı üzrə əməkdaşlığa razılaşıb. Rusiya həmçinin daha çox yükün Rusiya üzərindən daşınmasına icazə verməklə və Əfqanıstan qüvvələrini Mil Mi-17 helikopterləri ilə təmin etməklə NATO-nun Əfqanıstandakı əməliyyatlarını daha da dəstəkləməyi öhdəsinə götürüb. Raketdən müdafiə Sammitin ilk günündə liderlər Avropadakı bütün üzv dövlətləri, eləcə də ABŞ və Kanadanı əhatə edə biləcək raketdən müdafiə sistemi qurmaq qərarına gəldilər. Təklif olunan sistem əvvəllər NATO və Rusiya arasında müzakirə mövzusu olub, lakin sammitdə iştirak edən Rusiya prezidenti Dmitri Medvedev bu məsələdə İttifaqla əməkdaşlığa daha çox hazır olduğunu bəyan edib. İştirakçılar Üzv dövlətlər Üzv olmayan dövlətlər Əfqanıstan — Prezident Həmid Kərzai noyabrın 20-də sammitdə çıxış edib. Ermənistan — xarici işlər naziri Eduard Nalbandyan Avstraliya — Baş nazir Culiya Gillard və müdafiə naziri Stiven Smit Avstriya — Prezident Haynts Fişer Azərbaycan — Prezident İlham Əliyev Bosniya və Herseqovina — Rəyasət Heyəti Finlandiya — Prezident Tarya Halonen Gürcüstan — Prezident Mixail Saakaşvili. Gürcüstan 2006-cı ildən NATO-ya daxil olmaq üçün Gücləndirilmiş Dialoq mərhələsindədir. İrlandiya — Prezident Meri Makaliz İordaniya — Baş nazir Samir Rifai Şimali Makedoniya — Prezident Gyorge İvanov Malayziya — Baş nazir Nacib Tun Razak Monqolustan — Prezident Tsaxiaqiyn Elbeqdorj Yeni Zelandiya — Xarici işlər naziri Murray McCully Rusiya — Prezident Dmitri Medvedyev, 2008-ci ildəki Rusiya-Gürcüstan müharibəsindən sonra iştirak edən ilk rus rəsmisi idi. Sinqapur — Cənubi Koreya — İsveç — Baş nazir Yon Fredrik Raynfeldt BƏƏ — Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri BMT — BMT-nin Baş katibi Pan Gi Mun Həmçinin bax Budapeşt sammiti",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=748934
-2010 Qırğızıstan qiyamı,"Qırğızıstanda kütləvi iğtişaşlar başlayıb, bəzi vilayətlərdə hökumət binaları ələ keçirilib. Ölkənin rayonlarında da kütləvi etirazlar baş verib. Narın və Çuy vilayətlərinin, eləcə də Moskva rayon administrasiyasının binaları ələ keçirilib. Talas vilayət mərkəzində də etiraz aksiyasının keçirildiyi təhmin edilir.Qırğızıstanda yaranan qarşıdurmalarda həlak olanların sayı barədə hələ dəqiq məlumat yoxdur. Bununla bağlı müxtəlif versiyalar səsləndirilir. Müxalifət 100-ə yaxın insanın öldüyünü iddia edir. Yüzlərlə insanın isə yaralandığı bildirilir. Səhiyyə nazirliyin məlumatına görə, həlak olanların əksəriyyətinə odlu silahlardan atəş açılıb. Xatırladaq ki, dünən Qırğızıstanın baş naziri Daniyar Usenov istefaya gedib. Bununla da Qırğızıstan hökuməti fəaliyyətini dayandırıb. Müxalifət qüvvələri vəziyyətə nəzarəti ələ almağa çalışaraq keçmiş xarici işlər naziri Roza Otunbayeva başda olmaqla xalq etimadı hökumətini formalaşdırıb. Qırğızıstan müxalifətinin lideri, keçmiş Müdafiə naziri və ölkənin təhlükəsizlik şurasının katibi İsmayil İsakov nümayişçilərin tələbi ilə azadlığa buraxılıb. Məlumatlara görə ölkə milisi də yeni hökumətin tərəfinə keçdiyini bildirib. Qırğızıstanın ""Ak Şumkar"" partiyasını lideri Temir Sariyev deyib ki, Qırğızıstan xüsusi xidmət orqanına Keneşbek Duşebayev, DİN-ə isə Bolot Şerniyazov başçılıq edəcəklər. Onun sözlərinə görə, milli etimad hökumətində bütün postlar yaxın saatlarda bölüşdürüləcək. Yayılan məlumatlara görə dövlət başçısı Kurmanbek Bakiyev və müdafiə naziri Oş şəhərinə uçublar. Hazırda onların ölkə prezidentinin cənub iqamətgahında olduğu bildirilir. Beynəlxalq reaksiyalar BMT baş katibi Pan Gi Mun Qırğızıstanda müxalifətlə hökumət qüvvələri arasında baş verən toqquşmalarda insanların həlak olmasından dəhşətə gəldiyini bildirib və tərəfləri qan tökülməsinə yol verməmək üçün təcili dialoqa çağırıb. Birləşmiş Ştatlar Qırğızıstanda baş verənlərdən narahatlığını ifadə edib. Amerikanın Qırğızıstanın Manas hava limanındakı hərbi bazası isə müvəqqəti olaraq fəaliyyətini dayandırıb. Rusiya prezidenti Qırğızıstandakı son hadisələri ölkənin daxili işi hesab edir. Qazaxıstan vətəndaşlarına Qırğızıstana getməyi qadağan edib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=106383
-2010 Qış Olimpiya Oyunları,Sayca XXI dəfə keçiriləcək Qış Olimpiya Oyunları fevralın 12-də Kanadanın Vankuver şəhərində start götürdü. 17 gün davam edəcək olimpiadada 15 növ üzrə 86 dəst medal sahibini tapacaq. Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=87893
-2010 Qış Olimpiya Oyunları medal sıralanmadı,"2010 Qış Olimpiya Oyunları və ya rəsmi adı ilə XXI Qış Olimpiya Oyunları qış idman növləri üzrə fevralın 12-dən 28-nə gədər Kanadanın Vankuver şəhərində baş tutdu. Ümumi olaraq 82 dövlətin 2 632 idmançısı 7 müxtəlif idman növü üzrə 15 yarışda mübarizə apardı. Vankuver Olimpiadasında 86 medal dəsti uğrunda mübarizə getdi.Vankuver Olimpiadasında 26 ölkənin idmançıları ən azı bir medal qazandı, həmin ölkələrdən 19-u ən azı bir qızıl medal qazandı. Kanada ilk dəfə ev sahibi olduğu Olimpiya Oyunlarında qızıl medal qazandı; buna gədər Kanada 1976-cı ildə Monrealda və 1988-ci ildə Kalqaridə qızıl medal qazana bilmədi. Həmçinin Kanada idmançıları tarixində ilk dəfə medal sıralanmasında birinci yeri tutdu, bundan savayı Kanada Qış Olimpiya Oyunlarında ən çox qızıl medal qazanan ölkə oldu, (14). Buna gədər SSRİ 1976-cı ildə və Norveç 2002-ci ildə 13 qızıl medal qazandı. Amerika Birləşmiş Ştatları isə Qış Olimpiya Oyunlarında ən çox medal qazanan ölkə olaraq yeni rekorda imza atdı, (37). Keçmiş rekord 2002-ci ildə Almaniya tərəfindən qeydə alındı, (36). Belarus və Slovakiyanın idmançıları tarixində ilk dəfə olaraq Qış Olimpiya Oyunlarında qızıl medal qazandı.Norveç xizəkçisi Marit Börgen Vankuver Olimpiadasında ən çox medal qazanan idmançı oldu, beş medal (üç qızıl, bir gümüş və bir bürünc) və həmçinin Çinli şort-trekçi Van Men üç qızıl medal qazanaraq, ən çox qızıl medal qazanan idmançıdan biri oldu. Medal sıralanması Vankuver Olimpiadasında kişilərin fərdi biatlon yarışlarında qızıl medal Norveç qazandı. Gümüş medal isə iki idmançıya təqdim olundu, Norveç və Belarus idmançılarına. Bürünc medal isə təqdim olunmadı. * — ev sahibi (Kanada) Həmçinin bax 2010 Qış Olimpiya Oyunları Xarici keçidlər 2010 Olimpiya Oyunlarının rəsmi saytında medal sıralanması",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=456557
-2010 Qış Olimpiya Oyunları medal sıralanması,"2010 Qış Olimpiya Oyunları və ya rəsmi adı ilə XXI Qış Olimpiya Oyunları qış idman növləri üzrə fevralın 12-dən 28-nə gədər Kanadanın Vankuver şəhərində baş tutdu. Ümumi olaraq 82 dövlətin 2 632 idmançısı 7 müxtəlif idman növü üzrə 15 yarışda mübarizə apardı. Vankuver Olimpiadasında 86 medal dəsti uğrunda mübarizə getdi.Vankuver Olimpiadasında 26 ölkənin idmançıları ən azı bir medal qazandı, həmin ölkələrdən 19-u ən azı bir qızıl medal qazandı. Kanada ilk dəfə ev sahibi olduğu Olimpiya Oyunlarında qızıl medal qazandı; buna gədər Kanada 1976-cı ildə Monrealda və 1988-ci ildə Kalqaridə qızıl medal qazana bilmədi. Həmçinin Kanada idmançıları tarixində ilk dəfə medal sıralanmasında birinci yeri tutdu, bundan savayı Kanada Qış Olimpiya Oyunlarında ən çox qızıl medal qazanan ölkə oldu, (14). Buna gədər SSRİ 1976-cı ildə və Norveç 2002-ci ildə 13 qızıl medal qazandı. Amerika Birləşmiş Ştatları isə Qış Olimpiya Oyunlarında ən ��ox medal qazanan ölkə olaraq yeni rekorda imza atdı, (37). Keçmiş rekord 2002-ci ildə Almaniya tərəfindən qeydə alındı, (36). Belarus və Slovakiyanın idmançıları tarixində ilk dəfə olaraq Qış Olimpiya Oyunlarında qızıl medal qazandı.Norveç xizəkçisi Marit Börgen Vankuver Olimpiadasında ən çox medal qazanan idmançı oldu, beş medal (üç qızıl, bir gümüş və bir bürünc) və həmçinin Çinli şort-trekçi Van Men üç qızıl medal qazanaraq, ən çox qızıl medal qazanan idmançıdan biri oldu. Medal sıralanması Vankuver Olimpiadasında kişilərin fərdi biatlon yarışlarında qızıl medal Norveç qazandı. Gümüş medal isə iki idmançıya təqdim olundu, Norveç və Belarus idmançılarına. Bürünc medal isə təqdim olunmadı. * — ev sahibi (Kanada) Həmçinin bax 2010 Qış Olimpiya Oyunları Xarici keçidlər 2010 Olimpiya Oyunlarının rəsmi saytında medal sıralanması",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=456556
-2010 Voleybol üzrə qadınlararası Dünya Çempionatı,"Voleybol üzrə qadınlararası dünya çempionatı 2010 — 2010-cu ildə oktyabr ayının 29-u Yaponiyada başlayan dünya çempionatı. Noyabr ayının 14-ü Braziliya Rusiya finalı ilə başa çatan turnirdə Şimali Asiyalılarının ard-arda ikinci qələbəsi qeydə alınmışdır. Belə ki, onlar finalda Cənubi Amerika təmsilçisini 3-2 hesabı ilə məğlub etmişdi. Turnirin Ən Dəyərli Oyunçusu isə məşhur rusiyalı voleybolçu Yekaterina Qamova seçilmişdi. Mundial beş şəhərin beş fərqli arenasında keçirilmişdir: Qrup mərhələsi ""A"" Qrupu - Tokio ""B"" Qrupu - Hamamatsu ""C"" Qrupu - Matsumoto ""D"" Qrupu - Osaka ""E"" Qrupu - Tokio ""F"" Qrupu - Naqoya Komandaların tutduğu yerləri müəyyən edən qarşılaşmalar Mükafatlandırılan voleybolçular Women Volleyball XIV World Championship 2010 Japan - 28.10-13.11 - Winner Brazil (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=366408
-2010 Yeniyetmələrin Yay Olimpiya Oyunları,2010 Yeniyetmələrin Yay Olimpiya Oyunları — Yeniyetmə idmançılar arasında keçirilən ən mötəbər turnirlərdən biri. İlk dəfə 2010-cu il 14–26 avqust tarixləri aralasında Sinqapurda keçirilmişdir.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=105624
-2010 İslam Həmrəyliyi Oyunları,"II İslam Həmrəyliyi Oyunları — 2010-cu ildə keçiriliməsi nəzərdə tutulan idman oyunları. İdman oyunu baş tutmamış, təxirə salınmışdır. II İslam Həmrəyliyi Oyunlarının 2009-cu ilin oktyabrında Tehranda (İran) keçirilməsi planlaşdırılırdı. Lakin 2009-cu ilin mayında məlum oldu ki, Fars körfəzinin adı ilə bağlı mübahisə yarandığından İran onların keçirilməsini 2010-cu ilin aprel ayına qədər təxirə salmağa məcbur olub. Belə ki, oyunlar barədə çap məhsullarında ""Fars körfəzi"" sözunun işlədilməsindən sonra, Səudiyyə Ərəbistanı və bir sıra digər ərəb ölkələri bu ifadənin istifadəsinə etiraz ediblər. Onlar bunun əvəzinə “Ərəb körfəzi” və ya sadəcə “Körfəz” ifadəsinin işlədilməsini təkid edirdilər. Tərəflər razılığa gəlmədiyi üçün 2010-cu il yanvarın 17-də II İslam Həmrəyliyi Oyunlarının keçirilməyəcəyi açıqlandı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=426220
-2010–11 CEV Qadınlar Çempionlar Liqası,"2010-11 CEV Qadınlar Çempionlar Liqası — Çempionlar Liqası Voleybol üzrə Çempionlar Liqası (qadınlar) 2010/2011 Voleybolçulardan ibarət komandalar arasında Avropa Çempionlar Liqasına qatılacaq klublar müəyyənləşib. Azərbaycan çempionu ""Rabitə"" ilə yanaşı, Avropa Voleybol Konfederasiyasının (CEV) bir nömrəli klub turnirində 20 klub iştirak edir. Azərbaycanın bir klubla mübarizə aparacağı yarışa Türkiyə, İtaliya və Polşadan üç klub qatılacaq. Fransa və Rusiyadan iki, Xorvatiya, Rumıniya, Serbiya, İspaniya, İsveçrə və Çexiyanın bir klubu qalib adı uğrunda yarışır. Turnirin püşkatma mərasimi iyunun 25-də Avstriyanın Vyana şəhərində keçirilmişdir. Çempionlar Liqasında mübarizə aparacaq klublar Rabitə (Azərbaycan), Fənərbaxça (Türkiyə), Vakıfbank (Türkiyə), Eczaçıbaşı (Türkiyə), Skavolini (İtaliya), Karnagi Villa (İtaliya), Berqamo (İtaliya), Bielsko-Biala (Polşa), Budovlani Lodz (Polşa), Bank BPS Fakro (Polşa), Kann (Fransa), ASPTT (Fransa), Zareçye (Rusiya), Dinamo (Moskva, Rusiya), Zok Split (Xorvatiya), Dinamo (Buxarest, Rumıniya), Srvena Zvezda (Serbiya), Aguera (İspaniya), Volero (İsveçrə), Modranska (Çexiya) Yarışın reqlamenti 20 komanda hərəsində 4 komanda olmaqla 5 qrupa bölünür. 1 və 2-ci yeri tutan komandalar və iki ən yaxşı nəticə göstərən 3-cü yeri tutan komandalar ,12 komandanın iştirak etdiyi Pley-Of mərhələsində oynamaq hüququ qazanır. ""Dördlər finalı""-na ev sahibliyi edəcək şəhər təsnifat mərhələsi başa çatdıqdan sonra müəyyən edilir. ""Dördlər finalı""-nı təşkil edən şəhərin komandası qrup mərhələsində ən yaxşı 3-cü yeri tutan komanda ilə əvəz olunur. Qrup mərhələsində 3-cü yeri tutan son 3 komanda və 4-cü yeri tutan ən yaxşı 2 komanda CEV Kuboku turnirinə qatılmaq hüququ qazanır. Digər komandalar yarışda mübarizəni dayandırır. 23 noyabr 2010 – 11 yanvar 2011",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=167508
-2011,"Azərbaycan Respublikasında ""Turizm ili"". Estoniya avro pul vahidinə keçir, Avro Bölgəsinin 17-ci üzvü olur. Macarıstan Avropa Birliyi Şurasının sədri oldu. Arnold Şvartsenegger Kaliforniya ştatın qubernator yerini buraxıb. 4 aprel — Cartoon Network (Türkiyə) Loqosunu dəyişmişdir. 11 fevral – Misirdə uzun sürən etirazlardan sonra ölkə prezidenti Hüsnü Mübarək istefa verir. 11 mart – Yaponiyada 8.9 bal gücündə dağıdıcı zəlzələ baş verir. Zəlzələ nəticəsində sunami fəlakəti yaşanır, Fukusima atom stansiyasında qəza baş verir. 15 sentyabr — Moskvada Müslüm Maqomayevin Mədəni-Musiqi İrsi Fondunun dəstəyilə hazırlanmış Müslüm Maqomayevin abidəsinin təntənəli açılış mərasimi olmuşdur 24 oktyabr — Azərbaycan Respublikası ilk dəfə BMT Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-daimi üzvü seçilmişdir. 31 oktyabr — Dünya əhalisinin sayı 7 milyard olmuşdur. 14 fevral – saat 21:00-da Azərbaycanın yeni televiziya kanalı olan ""Mədəniyyət"" kanalı işə başlamışdır. Azərbaycan Respublikası ilə Avropa İttifaqı arasında strateji enerji əməkdaşlığına dair memorandum imzalanması. 23 yanvar – Valid Sənani – jurnalist 1 fevral – Rüfət Mehdiyev – müğənni 10 yanvar- Məşədibaba-Azərbaycanlı qəzəlxan,meyxanaçı 4 mart – Elçin Həmidov – Azərbaycan aktyoru. 23 mart – Elizabet Teylor – məşhur Hollivud aktrisası. 30 mart – Lüdmila Qurçenko – Sovet və rus aktrisası, estrada müğənnisi. 9 aprel – Sidni Lümet – Hollivud kino rejissoru, ssenarist, prodüser, aktyor. 11 aprel – Yakov Kostyukovski – Sovet dramaturqu və ssenaristi. 23 aprel – Anar Məmmədxanov – Azərbaycanın ictimai xadimi, millət vəkili. 3 may – Ceki Kuper – Amerika aktyoru, televiziya rejissoru və prodüseri. 12 may – Vaqif İbrahimoğlu – Azərbaycanın novator teatr rejissoru. 9 iyun – Pavel Vinnik – Sovet və Rusiya aktyoru. 23 iyun – Piter Falk – Amerika aktyoru. 29 iyun – Kamil Nəcəfzadə – Azərbaycan kino rəssamı. 23 iyul – Emi Vaynhauz – britaniyalı musiqiçi və bəstəkar. 29 sentyabr – Tatyana Lioznova – Sovet və Rusiya kinorejissoru. 24 noyabr – Elxan Qurbanov – Azərbaycan aktyoru. 14 dekabr – Qədir Rüstəmov – Azərbaycanın xalq artisti, xanəndə. 16 dekabr – Firəngiz Əhmədova – Azərbaycan müğənnisi. 24 dekabr – Yohannes Hesters – tanınmış aktyor və estrada müğənnisi. 13 iyul - Yaşar Səlimov - fizika-riyaziyyat elmləri doktoru (1988), professor (1989). 5 aprel — Barux Semyuel Blamberq, Amerika həkimi, genetik, Nobel mükafatı laureatı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=120402
-2011-12 Estoniya Kuboku,"2011-12 Estoniya Kuboku — Estoniya Futbol Federasiyası tərəfindən təşkil edilən, Estoniyanın mərhələli futbol turnirinin iyirmi ikinci mövsümüdür. Kubokun qalibi 2012-13 UEFA Avropa Liqası turnirinin birinci təsnifat mərhələsinə vəsiqə qazanmışdır. Heç-heçə iyunun 15-də Estoniya Futbol Federasiyası tərəfindən keçirilmişdir. 1 Luunya 1-0 hesabı ilə qalib gəlməsinə baxmayaraq, qeyri-münasib oyunçudan istifadə etdiyinə görə Elvaya 1-x kimi götürülmüşdür. Heç-heç oyunu 21 iyulda keçirilmişdir. Heç-heçə oyunu 4 avqustda keçirilmişdir. Heç-heçə 6 sentyabrda baş tutmuşdur. Heç-heçə oyunu 8 mart — yeni sezonun açılışında baş tutmuşdur. Oyunlar 24-25 apreldə baş tutmuşdur. Yarımfinal oyunları 8 may 2012-ci ildə baş tutmuşdur. Final 26 may 2012-ci ildə A. Le Coq Arenada keçirilmişdir. Xarici keçidlər Official website",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=448860
-2011-ci il,"Azərbaycan Respublikasında ""Turizm ili"". Estoniya avro pul vahidinə keçir, Avro Bölgəsinin 17-ci üzvü olur. Macarıstan Avropa Birliyi Şurasının sədri oldu. Arnold Şvartsenegger Kaliforniya ştatın qubernator yerini buraxıb. 4 aprel — Cartoon Network (Türkiyə) Loqosunu dəyişmişdir. 11 fevral – Misirdə uzun sürən etirazlardan sonra ölkə prezidenti Hüsnü Mübarək istefa verir. 11 mart – Yaponiyada 8.9 bal gücündə dağıdıcı zəlzələ baş verir. Zəlzələ nəticəsində sunami fəlakəti yaşanır, Fukusima atom stansiyasında qəza baş verir. 15 sentyabr — Moskvada Müslüm Maqomayevin Mədəni-Musiqi İrsi Fondunun dəstəyilə hazırlanmış Müslüm Maqomayevin abidəsinin təntənəli açılış mərasimi olmuşdur 24 oktyabr — Azərbaycan Respublikası ilk dəfə BMT Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-daimi üzvü seçilmişdir. 31 oktyabr — Dünya əhalisinin sayı 7 milyard olmuşdur. 14 fevral – saat 21:00-da Azərbaycanın yeni televiziya kanalı olan ""Mədəniyyət"" kanalı işə başlamışdır. Azərbaycan Respublikası ilə Avropa İttifaqı arasında strateji enerji əməkdaşlığına dair memorandum imzalanması. 23 yanvar – Valid Sənani – jurnalist 1 fevral – Rüfət Mehdiyev – müğənni 10 yanvar- Məşədibaba-Azərbaycanlı qəzəlxan,meyxanaçı 4 mart – Elçin Həmidov – Azərbaycan aktyoru. 23 mart – Elizabet Teylor – məşhur Hollivud aktrisası. 30 mart – Lüdmila Qurçenko – Sovet və rus aktrisası, estrada müğənnisi. 9 aprel – Sidni Lümet – Hollivud kino rejissoru, ssenarist, prodüser, aktyor. 11 aprel – Yakov Kostyukovski – Sovet dramaturqu və ssenaristi. 23 aprel – Anar Məmmədxanov – Azərbaycanın ictimai xadimi, millət vəkili. 3 may – Ceki Kuper – Amerika aktyoru, televiziya rejissoru və prodüseri. 12 may – Vaqif İbrahimoğlu – Azərbaycanın novator teatr rejissoru. 9 iyun – Pavel Vinnik – Sovet və Rusiya aktyoru. 23 iyun – Piter Falk – Amerika aktyoru. 29 iyun – Kamil Nəcəfzadə – Azərbaycan kino rəssamı. 23 iyul – Emi Vaynhauz – britaniyalı musiqiçi və bəstəkar. 29 sentyabr – Tatyana Lioznova – Sovet və Rusiya kinorejissoru. 24 noyabr – Elxan Qurbanov – Azərbaycan aktyoru. 14 dekabr – Qədir Rüstəmov – Azərbaycanın xalq artisti, xanəndə. 16 dekabr – Firəngiz Əhmədova – Azərbaycan müğənnisi. 24 dekabr – Yohannes Hesters – tanınmış aktyor və estrada müğənnisi. 13 iyul - Yaşar Səlimov - fizika-riyaziyyat elmləri doktoru (1988), professor (1989). 5 aprel — Barux Semyuel Blamberq, Amerika həkimi, genetik, Nobel mükafatı laureatı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186265
-2011-ci il Bəhreyn iğtişaşları,"Bəhreyndə müxalifətin çağırışı ilə ""Qəzəb günü"" aksiyası planlaşdırılır. Aksiyadan öncə polislə nümayişçilər arasında toqquşma olub. Təhlükəsizlik qüvvələri ölkənin cənub-qərbindəki Karzakan şəhərindəki bir şiə kəndində baş verən toqquşmada gözyaşardıcı qaz və plastik güllədən istifadə edib. Olayda yaralananların olduğu bildirilir. Qeyd edək ki, Bəhreyndə çoxluqdakı şiələr iqtidardakı sünni ailəsini onlara qarşı sistemli ayrı-seçkilik etməkdə suçlayırlar. Bəhreyn Kralı Həmad bin İsa Əl Xəlifə gərginliyi azaltmaq üçün hər ailəyə 2650 dollar verəcəyini açıqlayıb, hökumət isə keçən ilki təhlükəsizlik əməliyyatlarında həbs edilən, yaşı 18-dən az olan uşaqların azadlığa buraxılacağını vəd edib.Bəhreyndə kütləvi etiraz aksiyaları davam edir. Müxalifətdəki şiə ""İslam Milli Birlik Assosiasiyası"" Partiyası (""Vəfaq"") ölkə parlamentindəki fəaliyyətini müvəqqəti dondurmaq qərarına gəlib. Vəfaq"" bu minvalla paytaxt Manamada polisin dinc nümayişçilərə atəş açmasına və vətəndaşların güllələnərək öldürülməsinə etiraz edir. Partiya 40 yerlik Bəhreyn parlamentində 18 mandata malikdir. ""Əl Misri əl Yəum"" bildirir ki, Bəhreyndə xalqın etiraz aksiyaları səngimir. Manamanın cənubundakı Karkəzan kəndində polislə xalqın toqquşması nəticəsində 2 bəhreynli qətlə yetirilib, 60 nəfər yaralanıb. Manamanın cənub həndəvərindəki Dəyhada nümayişlər davam edir. Oradakı şiə ərəblər polisin 22 yaşlı gənci güllələməsinə etiraz edirlər. Eyni zamanda, Sitra adasındakı Nuvaydrət kəndində də nümayişlər davam edir. Bəhreyn kralı şeyx Həmad bin İssa əl Xəlifə bu gün dövlət televiziyası ilə xalqa müraciət edərək ""islahatlar və dəyişikliklərin bundan sonra da davam edəcəyini"" bildirib. ""Nümayişlər zamanı iki nəfərin həlak olması ilə bağlı dərin təəssüf hiss keçirdiyimi bildirirəm. Hadisənin araşdırılması üçün müvafiq komissiya yaradılıb. Qoy hamı bilsin ki, həqiqət yerini tapacaq, günahkarlar cəzasız qalmayacaq. Komissiyanın işinə baş nazirin müavini Cavad bin Səlam əl Əarid başçılıq edir"", – kral bildirib. Bəhreynin paytaxtı Manamanın mərkəzindəki Mirvari meydanında hazırda 10 min nəfərə yaxın nümayişçi var. Müxalifətçi deputat, 34 yaşlı İbrahim Mətar Mətar ""Əl Ərəbiyyə""yə bildirib ki, ölkənin 500 min nəfərlik əhalisinin 70 faizi şiələr olsalar da, onların hüquqları pozulur: ""İş yerləri, mənzil və təhsil problemlərimiz çox ağırdır. Üstəlik, siyasi tələblərimiz də yerinə yetirilmir"". Tunis və Misirdə olduğu kimi, Bəhreyndə də nümayişçilər aksiyalarını Twitter və Facebook sosial şəbəkələrindən yararlanaraq tənzimləyirlər. Nümayişlər zamanı güllələnmiş 21 yaşlı Əli Muşamiə və 31 yaşlı Fadel Mətruqun bu gün anım mərasimi keçiriləcək. Onların dəfn olunduqları ""Jidi Haffiz"" qəbiristanlığını polis və hərbçilər mühasirəyə alıb. Bəhreynin tanınmış siyasətçisi, 40 yaşlı Əbd əl Əmir əl Cəvri MBC-yə bildirib ki, kral Xəlifə xalqın etiraz aksiyalarını yatırmaq üçün əlavə hərbi qüvvə almaq məqsədilə qonşu Səudiyyə Ərəbistanına müraciət edib.ABŞ Fars körfəzindəki 5-ci donanmasının mənzil-qərargahının yerləşdiyi Bəhreyndə baş verənlərdən ciddi narahatdır. Çünki dünən axşama qədər sünni kral ailəsinin hakimiyyətdən uzaqlaşmasını yalnız ölkədəki şiə çoxluq tələb edirdisə, artıq sünnilər də kral hakimiyyətinə qarşı başlanan aksiyalara qoşulublar. Sünni yaşayış məntəqələrində keçirilən aksiyalarda kral Hamad İsa əl-Xəlifənin istefası tələb olunur. ""DebkaFile"" saytı yazıb ki, Bəhreyn kralı hakimiyyətini qorumaq üçün artıq Səudiyyə Ərəbistanının kralı Abdullaya müraciət edib və Səudiyyə Ərəbistanın ordusunun sərhədi keçərək ona yardım etməsini istəyib. Səudiyyə Ərəbistanı hakimiyyəti isə Bəhreyndə baş verən kütləvi iğtişaşların bu ölkənin ərazisində də yayılacağından qorxur. Şiələr yaşayan rayonlarda, o cümlədən neft yataqları və limanlar ətrafında təhlükəsizlik tədbirləri gücləndirilib.Bəhreynin paytaxtı Manamada İnci Qovşağı meydanına keçirilən etiraz aksiyası dağıdılıb. Polis aksiyaçıları gecə saatlarından sıxışdırmağa başlayıb. Meydanının ətrafındakı işıq sistemləri dağıdılıb. Aksiyanı dağıtmaq üçün gözyaşardıcı qazdan və rezin güllələrdən istifadə olunub. Ən azı 2 nəfər ölüb, 50 nəfər yaralanıb. Qeyd edək ki, Bəhreyndə 4 gündür, davam edən aksiyalarda baş nazirin istefası, hökumətin formalaşmasında müxalifətin iştirakı, ölkənin konstitusiyalı monarxiya sisteminə keçidi, siyasi məhbusların azadlığa buraxılması, yeni iş yerlərinin yaradılması, mənzil probleminin həlli tələb olunur. İlk günlərdə Bəhreyndə aksiyaları şiələr keçirirdisə, bir gün əvvəl sünnilər də aksiyalara qoşulublar.İğtişaş geyimlərində olan polis falanqasının geri çəkilməsi və etirazçıların meydana doluşması bircə an çəkib. Meydanın otu üzərində hələ də Cümə Axşamı keçirilmiş hücum əməliyyatı zamanı tökülmüş qan vardı. Lakin buna baxmayaraq ordu da, polis də çıxıb gedib və meydan etirazçıların əlindədir. Onların bəzilərinin əllərində gül-çiçək və sülhü simvolizə edən ağ bayraqlar var. Meydanda bir təntənə hiss olunur, şüarlarda isə hakim ailənin çıxıb getməsi tələb edilir. Vəliəhd şahzadə Salman bin Həməd əl Xəlifə bundan bir qədər əvvəl siyasi partiyalar, o cümlədən əsas şiə partiyası olan əl Vefaqla əlaqə saxlayıb. O deyib ki, krallığın təhlükəsizliyi onun başlıca vəzifəsidir. O həmçinin ölənlər üçün milli matəm elan edib. Bundan bir qədər əvvəl Bəhreyndən alınan rəsmi xəbərlərə görə ordu komandanları əsgərlərə paytaxt Manamanın mərkəzi küçələrindən çəkilməyi əmr ediblər. Bu əmr müxalifət hökumətin dialoq barədə təklifini rədd etdikdən sonra verilib. Xəbər verilir ki, əsgərlərin yerlərini polis tutmalıdır. Son günlər baş verən hadisələrdə ordu olduqca sərt mövqe tutaraq paytaxt Manamanın mərkəzi meydanını zəbt etmişdi. İndi isə qəflətən hərbiyyənin mövqeyi dəyişib. Ölkənin əsas şiə müxalifəti ordunun şəhərdə qalacağı müddətdə hökumətlə heç bir danışığa gedilməyəcəyi barədə bəyanat verdikdən az sonra tanklar və əsgərlər Sədəf Meydanını tərk ediblər. Bununla belə, Bəhreyndə qəzəb və ehtirasların coşduğu bir vaxtda hökumətinin bu jestinin fayda verib-verməyəcəyi bilinmir. Bu da bəllidir ki, ordunun qışlaları etiraz meydanı olan Sədəfdən çox da uzaq deyil.BMT-nin baş katibi Pan Ki Mun Bəhreyndə nümayişçilərə qarşı aşırı güc tətbiqindən narahatlığını ifadə edib. Baş katib həm Bəhreyndə, həm də nümayişlərin keçirildiyi digər ərəb ölkələrində sakitlik çağırışı edib. Ban Ki Mun Bəhreyn hökumətini mülki vətəndaşlara və jurnalistlətə güc tətbiq etməməyə çağırıb. Baş katib dövlətin dinc aksiyalar keçirən insanların haqlarına sayğı göstərməsinin vacibliyini vurğulayıb və hökumətin bu istiqamətdəki öhədliklərini yerinə yetiməli olduğunu deyib. BMT-nin xüsusilə dinc aksiyalar keçirmə və toplanma haqqı ilə söz və mətbuat azadlığına böyük önəm verdiyii vurğulayan Ban Ki Mun bölgədəki bütün liderlərin xalqlarını diqqətlə dinləmələrini və onların legitim istəklərinə cavab vermələrini istəyib. Hazırda təzyiqə deyil, ciddi islahatlara ehtiyac olduğunu söyləyən baş katib qeyd edib ki, tələb olarsa, BMT bölgə ölkələrində azad və şəffaf seçkilərin keçirilməsinə yardım edə bilər.Bəhreyndə də hökumət əleyhinə nümayişlər səngimir. BBC xəbər verir ki, nümayişçilər yenidən paytaxt Manamanın mərkəzindəki Sədəf Meydanını ələ keçiriblər. Bildirilir ki, polis falanqasının geri çəkilməsi və etirazçıların meydana doluşması bircə an çəkib. Meydanın otu üzərind�� hələ də cümə axşamı keçirilmiş hücum əməliyyatı zamanı tökülmüş qan izləri olub. Lakin buna baxmayaraq ordu da, polis də geri çəkilib və meydan etirazçıların əlindədir. Onların bəzilərinin əllərində gül-çiçək və sülhü simvolizə edən ağ bayraqlar var. Meydanda bir təntənə hiss olunur, şüarlarda isə hakim ailənin çıxıb getməsi tələb edilir. Vəliəhd şahzadə Salman bin Həməd əl Xəlifə siyasi partiyalar, o cümlədən əsas şiə partiyası olan əl Vefaqla əlaqə saxlayıb. O deyib ki, krallığın təhlükəsizliyi onun başlıca vəzifəsidir. O həmçinin ölənlər üçün milli matəm elan edib. Bəhreyndən alınan rəsmi xəbərlərə görə, ordu komandanları əsgərlərə paytaxt Manamanın mərkəzi küçələrindən çəkilməyi əmr ediblər. Bu əmr müxalifət hökumətin dialoq barədə təklifini rədd etdikdən sonra verilib. Son günlər baş verən hadisələrdə ordu olduqca sərt mövqe tutaraq paytaxt Manamanın mərkəzi meydanını zəbt etmişdi. İndi isə qəflətən hərbiyyənin mövqeyi dəyişib. Ölkənin əsas şiə müxalifəti ordunun şəhərdə qalacağı müddətdə hökumətlə heç bir danışığa gedilməyəcəyi barədə bəyanat verdikdən az sonra tanklar və əsgərlər Sədəf Meydanını tərk ediblər. Bununla belə, Bəhreyndə qəzəb və ehtirasların coşduğu bir vaxtda hökumətinin bu jestinin fayda verib-verməyəcəyi bilinmir. Bu da bəllidir ki, ordunun kazarmaları etiraz meydanı olan Sədəfdən çox da uzaq deyil. Meydanda nümayişlər bütün gecəni də davam edib. Ölkədə misli görünməmiş etirazları başladan nümayişçilər siyasi islahatların aparılmasını, kralın səlahiyyətlərinin məhdudlaşdırılmasını, hökumətin dəyişməsini tələb edirlər. Təhlilçilərə görə, Bəhreyndə baş qaldıran bu etirazlar kralın taxt-tacını möhkəm silkələyir.Bəhreyn paytaxtında on minlərlə insanın iştirakı ilə nümayiş keçirilir. Cümə namazından çıxan şiələr hakimiyyətin istefası tələbilə yürüşə başlayıb. Hazırda paytaxtın iki yerində yürüş davam edir. Hələlik polis aksiyaya müdaxilə etmir. Yeni mərhələ 25 fevral 2011-ci ildə kral Həməd ben İsa əl-Xəlifə hökumətdən üç naziri "" böhran yaradn situasiya yaratdlqlarına görə"" istefaya göndərdi. Nazirlərin adı açıqlanmadı. 26 fevral tarixində on minllərlə insan , əsasən islamın şiə cərəyanına aid olanlar Manamanın mərkəzi meydanına, hökumət binasının yanına toplaşaraq bu addımın az olduğunu və köklü dəyişiklik istdiklərini bildirdilər. Bu aksiya zamanı polis və ordu hissələri nümayiş yaxınlığında görünmürdülər. Hərəkarın nümayəndəsi Abbas Bəhrəmi bildirdi ki, "" biz situasiyanı yenidən gərginlikdə saxlayaraq bütün hökumətin istefaya getməsini tələb edirik"".Bu gün minlərlə aksiyaçı Bəhreynin paytaxtı Manamada parlament binasını mühasirəyə alıb. Binanın mühasirəyə alınması nəticəsində parlamentin yuxarı palatasının kral tərəfindən təyin edilmiş üzvləri parlamentə daxil ola bilməyiblər və bu günə təyin olunmuş iclas baş tutmayıb. Radikallığı ilə seçilən Azadlıq və Demokratiya Uğrunda Hərəkatın liderlərindən olan Hasan Mşaym deyib ki, son iki həftədə baş verən toqquşmalarda 7 nəfər həlak olub. Aksiyalarda məqsəd Bəhreyndə kral hakimiyyətinin devrilməsinə, ya da minimum konstitusiyalı monarxiya rejiminə keçidə nail olmaqdır. Qeyd edək ki, ölkədə əsas müxalif qüvvə olan Əl-Vəqf Partiyasının deputatları parlamenti boykot edirlər. Əl-Vəqf Partiyasının rəsmi nümayəndəsi Xəlil əl-Marzuki deyib ki, kral Xamad ben İsa əl-Xəlifə 5 naziri dəyişməklə manevr edir: ""Biz Nazirlər Kabinetinin bütün tərkibdə istefaya göndərilməsini və Milli Xilas Hökumətinin qurulmasını tələb edirik"".Səudiyyə Ərəbistanı Bəhreynə 30 tank göndərib. Bu barədə Misirin ""Al-Masry Al-Youm"" qəzeti məlumat verib. Qəzetin məlumatına görə, şahidlər hər birində 2 tank olan 15 avtoplatformanın 25 kilometrlik Kral Fəhd körpüsü ilə ölkəyə daxil olduğunu görüblər. Kral Fəhd körpüsü Səudiyyə Ərəbistanını bu ada dövləti ilə birləşdirir. Xatırladaq ki, artıq bir neçə həftədir ki, Bəhreyndə hökumət əleyhinə çoxminlik mitinqlər keçirilir. Etirazçıların əsas hissəsi ölkə əhalisinin 75%-ni təşkil edən şiələrdən ibarətdir. Onlar şiələrin hüquqlarının artırılmasını, ölkədə konstitusiyalı monarxiya qurulmasını tələb edirlər. Qarşıdurmalarda 6 nəfər həlak olub.Bəhreyndə bu gün İnci Meydanını dolduran nümayişçilər iqtisadi vəziyyətin yaxşılaşdırılmasını və islahatların həyata keçirilməsini tələb ediblər. Hökumət əleyhdarı olan minlərlə şiə meydanda bayraqlarla dolaşaraq mühacirlər əleyhinə şüarlar səsləndiriblər. Nümayişçilər Daxili İşlər Nazirliyinə yürüş edərək siyasi məhbusların azadlığa buraxılmasını istəyiblər.Bəhreyndə hökumət əleyhdarı minlərlə nümayişçi baş nazirin ofisi qarşısında mitinq keçirib. Nümayişçilər ölkədə siyasi islahatlara nail olmaq məqsədilə bir həftədir mitinqlər keçirir. Mitinqdə hakim ailə əleyhinə şüarlar bağırıb. Baş nazir Şeyx Xəlifə bin Salman əl-Xəlifə 40 ildir hakimiyyətdədir. O, kral Həməd bin İssa əl-Xəlifənin əmisidir. Şiələrin başçılığı ilə müxalifət qüvvələri əsas etibarilə əl-Xəlifə ailəsinin üzvlərindən ibarət olan hökumətin bütünlüklə istefaya getməsini tələb edir. Onlar sünni monarxiyanın körfəz ölkəsinin əhalisinin böyük hissəsini təşkil edən şiələrin də təmsil olunduğu seçkili hökumətlə əvəz edilməsini istəyir.Kral Hamad Al-Xəlifə martın 15-i Bəhreyndə üç ay müddətinə fövqəladə vəziyyət elan edib. Fövqəladə vəziyyət rejimini yerli hüquq mühafizə qüvvələri və martın 14-də Səudiyyə Ərəbistanından, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərindən gətirilən hərbçilər və polis əməkdaşları gerçəkləşdirəcək.Bəhreyndə yüzlərlə polis hökumət əleyhinə nümayiş keçirən kütləyə hücum çəkib. Toqquşmada ən azı 5 nəfərin öldüyü, yüzlərlə nümayişçinin yaralandığı məlum olub. ""Bu, insanların məhv edilməsinə yönəlmiş müharibə idi. Bu, yolverilməzdir"", – deyə hökumət qüvvələrinin nümayişçilərin çadır şəhərciyi yaradarkən yol verdikləri zorakılığa münasibət bildirən müxalifətçi Abdel Calip Xəlil bildirib. O, ordunun yalnız çadır şəhərciyini dağıtmaqla məşğul olmadığını, bütünlükdə paytaxt küçələrinə səpələndiyini söyləyib: ""Hərbçilər qarşısına çıxanı güllələyirdi"". Bəzi məlumatlara görə, toqquşma nəticəsində 2 polis də dünyasını dəyişib. Toqquşmalar nəticəsində ölənlər var. Lakin onların sayı açıqlanmır. Bəhreyn kralı ölkədə 3 aylıq fövqəladə vəziyyət elan edib. Hətta Səudiyyə Ərəbistanı ordusu hakimiyyətə kömək etmək üçün Bəhreynə yeridilib. Gecə saatlarından etibarən, paytaxt Manamada müxalifətçilərin gecələdiyi çadırların sökülməsinə başlanıb.Bəhreyndə Fars Körfəzi Ərəb Dövlətləri Əməkdaşlıq Şurasına üzv dövlətlərinin hərbi birləşmələri, xüsusi ilə Səudiyyə Ərəbistanının hərbçiləri ilə qanlı qarşıdurma başlayıb. martın 16-da Səudiyyə Ərəbistanının 1 hərbçisi, Bəhreyn təhlükəsizlik qüvvələrinin 2 əməkdaşı öldürülüb. Təsdiqlənməmiş məlumatlara görə, şiələrin yaşadığı Sitra kəndində yüz nəfərə yaxın insan güllələnib. Rəsmi məlumatlara görə isə dünən Bəhreyndə 4 əsgər və 3 aksiyaçı öldürülüb. Qarşıdurmalar bu gün də davam edir. Bu arada Avropa Birliyinin rəhbərliyində olan, adının açıqlanmasını istəməyən diplomat ""EU Observer"" nəşrinə açıqlamasında bildirib ki, Körfəzi Ərəb Dövlətləri Əməkdaşlıq Şurasına üzv dövlətlərinin hərbi birləşmələrinin Bəhreyn kralına kömək məqsədilə martın 14-də ölkəyə daxil olması çox təhlükəlidir və Bəhreyndə Liviyada da olduğundan təhlükəli vətəndaş müharibəsi başlaya bilər. Diplomat vurğulayıb ki, Bəhreyndə nə baş verdiyi artıq çılpaqlığı ilə üzə çıxır: Bəhreynlə şiə və sünnilər açıq toqquşma şəraitindədirlər. Bu, əslində İranla Səudiyyə Ərəbistanının üz-üzə gəlməsidir. Bu, partlayış doğuracaq bir durumdur. Tək biz yox, ABŞ və Rusiya da narahatdır. Bəhreyndə baş verənlər, Fars Körfəzi Ərəb Dövlətləri Əməkdaşlıq Şurasına üzv dövlətlərinin hərbi birləşmələrinin şiələrə qarşı sərt davranışları İran və İraqda da narazılıqlara yol açıb. Şiələrin müqəddəs şəhəri Kərbəlada bu gün kütləvi aksiya keçirilib. Aksiyada Səudiyyə Ərəbistanının Bəhreyni işğal etməsi əleyhinə şüarlar səsləndirilib. İranda keçirilən aksiyada tələbələr Bəhreynə könüllü döyüşçü kimi getmək istədiklərini bəyan ediblər. İsveç xarici işlər naziri Karl Bild bu gün öz bloqunda yazıb ki, Bəhreyndə öncə proseslərə İranın hər hansı müdaxiləsi olmayıb: ""Ancaq İranın Bəhreyndəki proseslərə müdaxilə ehtimalı işğal və davam edən aksiyalar fonunda hər gün artır"".Bəhreynin paytaxtı Manamada mitinq edənləri dağıdandan sonra bütün ölkədə 16.00-dan 04.00-a qədər komendant saatı rejimini tətbiq edib. Bütün mitinq, yürüş, etiraz aksiyaları və toplantılar qadağan olunub. Bu gün isə ölkə müxalifətinin 6 lideri həbs olunub. Onlarla bağlı sabah rəsmi ittihamın səsləndiriləcəyi gözlənilir. Bəhreyndə müxalifətçilərin həbslərinə etiraz əlaməti olaraq İran bu ölkədəki səfirini geri çağırıb, ""xalq etirazlarının iştirakçılarının hakimiyyət tərəfindən qətlə yetirilməsi""nə sərt etirazını bildirib. Xatırladaq ki, Bəhreyndəki müxalifətçilərin tam əksəriyyəti şiələrdir.Günorta saatlarında polis paytaxt Manama yaxınlarında sünni kral hakimiyyətinə qarşı çıxan şiə aksiyaçılara atəş açıb. Bəhreyn İnsan Haqları Dərnəyinin rəhbəri Nebil Recep Manamanın qərbindəki Şiə Deyh bölgəsində polisin aksiyaçılara atəş açdığını bildirib. Çoxlu sayda polis avtomobili Cidafs bölgəsini Deyhə bağlayan yolu qapadıb.Bəhreyndə həftələrdir davam edən mitinqin dağıdılmasından sonra kütləvi həbslər başlayıb. Xəstəxanalara hücum edən təhlükəsizlik qüvvələri indiyə qədər 7 nəfəri komendant saatını pozaraq mitinq keçirmək və iqtidarı devirməyə cəhd göstərməkdə günahlandıraraq həbs ediblər. Manama küçələrində isə tanklar növbə çəkir. Eyni zamanda vertolyotlarla da şəhər nəzarətdə saxlanılır. Ölkənin şiə əsilli səhiyyə naziri Nizar Baharna xəstəxanalara basqınlara etiraz əlaməti olaraq istefa verib. BMT-nin insan haqları üzrə komissarı Navi Pilley isə Bəhreyndə təhlükəsizlik qüvvələrinin xəstəxana və klinikaları dərhal tərk etmələrini tələb edib. Beynəlxalq Amnistiya Təşkilatı polisin yaralı müxalifətçilərin xəstəxanalara getmələrinə mane olduğunu açıqlayıb. Daha öncə Körfəz ölkələrinin Bəhreynə hərbi qüvvə göndərməsini qınayan iran isə Manamadakı səfirini geri çağırıb.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=173997
-2011-ci il Hindistan iğtişaşları,"2011-ci il Hindistan iğtişaşları — Şərq ölkələrinin əksəriyyətini bürümüş etiraz hərəkatının tərkib hissəsidir. 2011-ci ilin fevral ayında Hindistanın paytaxtı Yeni Dehli şəhərinin küçələrinə 100 mindən çox insan axışıb. Onlar işsizliyin və ərzaq məhsullarının qiymətinin artırılmasının qarşısının alınmasını tələb edirlər. Bu, yüksək vəzifəli hökumət məmurlarının korrupsiya qalmaqalında adlarının hallanması fonunda son illər Hindistanda hökumət əleyhinə keçirilən ən böyük kütləvi aksiyadır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=175903
-2011-ci il Küveyt iğtişaşları,"Toqquşma nəticəsində ən azı 30 nəfər yaralanıb. Əl-Cahar şəhərində keçirilən aksiyada mindən çox insan iştirak edib. Onlar əsasən köçəri həyat tərzi keçirən sakinlərdir. Nümayişçilər iş, pulsuz təhsil, tibbi xidmət tələb edib, Küveytin digər vətəndaşlarından fərqli olaraq, onlara bu imkanların yaradılmamasının ədalətsizlik olduğunu bildiriblər. Polis 50-dək nümayişçini həbs edib.Əmirliyin vətəndaşları bütün kommunal xərclərdən azad edildi, onların maaşları 2 dəfə artırıldı. Bundan başqa, hər kəsə pulsuz yemək və ayda 3500 dollar verilir... Ərəb ölkələrində kütləvi narazılıqlar və nümayişlər başlanandan sonra Küveyt əmirliyinin rəhbərliyi yaşananlardan nəticə çıxarmağa çalışıb. Əmirliyi idarə edən əs Səbah ailəsi dünyada indiyədək misli görünməmiş iş görüb və bir gecənin içində təəbələrini feodalizmdən kommunizmə keçirib. Prinsip etibarilə Küveytin yerli əhalisi olan 1 milyon ərəb indiyə qədər də pis yaşamırdı. Dünya neft ehtiyatlarının 9 faizinə malik olan əmirliyin yerli əhalisi bütün işləri mühacirlərin boynuna qoyub. Belə ki, 360 min nəfər işləyən küveytlinin təxminən 80 faizi dövlət sektorunda çalışır. Onların orta hesabla 4-5 min olan maaşlarından heç bir vergi tutulmur. Küveyt əmirliyinin rəhbərliyi fevralın 25-ni Küveytin müstəqilliyinin 50 illiyi, fevralın 26-nı İraq işğalından azad olma, fevralın 29-nu isə əmir Sabah əs Sabahın hakimiyyətinin 5 illiyinin bayramı günləri elan edib. Təbii ki, bu günlərdə küveytlilər çalışmayacaq. Ölkə parlamenti subay tələbələrin təqaüdlərini 2 dəfə artıraraq 700 dollara, evli tələbələrin təqaüdlərini isə 1200 dollara çatdırıb. Bu gün orta və ali təhsil müəssisələrinin müəllimlərinin maaşlarının da 2 dəfə artırılması gözlənilir. Sabah təqaüdlərin 700 dollara qədər artırılması barədə qərar qəbul olunmalıdır. Xatırladaq ki, ötən həftə Küveytdə hərbçilər, polislər və yanğınsöndürənlərin maaşları 70-115 faiz artırılmışdı. Bütün bunlarla yanaşı, dövlət qulluqçularının hamısının aylıq maaşlarının 100 faiz artırılması barədə də qanun layihəsi hazırlanıb. Küveyt baş nazirinin müavini ölkənin bütün vətəndaşlarının elektroenerji, su və telefon rabitəsi ilə bağlı ödənişlərdən azad edilməsini təklif edib. Küveytlilərə əsas hədiyyəni əmir Sabah əs Sabah verdi. Hakimiyyətin 5 illik yubileyi münasibətilə o, təəbələrinə ""Amiri grant"" adlı müavinətin ödənməsi barədə fərman imzalayıb. 3500 dollarlıq birdəfəlik aylıq müavinəti küveytlilər 14 ay ərzində alacaqlar. Üstəlik, onlara 2012-ci ilin martın sonuna qədər hər gün pulsuz yemək veriləcək. Müavinət Küveytin istisnasız olaraq bütün vətəndaşlarına şamil edilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=175294
-2011-ci il Liviya iğtişaşları,"Liviya vətəndaş müharibəsi — 1969-cu ildən hakimiyyətdə olan Müəmmər Qəddafi və Ərəb Liqası, Avropa Birliyi, NATO və digər beynəlxalq təşkilatlar və dövlətlər tərfindən dəstəklənən Liviya Milli Keçid Şurası arasında baş vermiş hərbi münaqişə. Beynəlxalq ictimaiyyət bir neçə ölkəni çıxmaq şərti ilə Qəddafi və ona sadiq qoşunların hərəkətlərini tənqid etmişdi. Beynəlxalq Cinayətlərə dair Məhkəmənin rəyinə əsasən, Qəddafi bəşəriyyətə qarşı cinayət törətməkdə ittiham edilə bilərdi. 2011-ci ilin fevralın 26-da BMT Təhlükəsizlik Şurası Qəddafi və ona sadiq insanlara qarşı olan 1970 saylı qətnamə qəbul etdi. Daha sonra martın 18-də qəbul edilmiş 1973 saylı qətnamə ilə Liviya üzərində uçuşsuz bölgə yaradılır və silahsız xalqın müdafiəsi üçün ""beynəlxalq işqal güclərinin hansısa formada istınilən Liviya ərazisində mövcudluğu"" istisna olmaqla, istənilən addıma yol verdirdi. Bundan sonra, Qəddafi qüvvələrinin nəzarət etdiyi obyektlər bombalamalara məruz qalmışdı. Beynəlxalq qüvvələrin işə qarışması müharibənin gedişini dəyişdirdi. Avqustun sonu üsyançılar paytaxt Tripolini, oktyabrın 23-ü isə hökumətin son istinadgahı olan Sirt şəhərini ələ keçirdi. Qəddafiyə ünvanlanmış müraciəti 213 professor, vəkil, həkim, mühəndis, sabiq diplomat və hərbçi imzalayıb. Onlar prezidenti ""hakimiyyətdən imtinaya və hakimiyyətin dinc yolla keçidini təmin etməyə"" çağırıb. Qeyd edək ki, Liviyada fevralın 17-nə kütləvi etiraz aksiyası təyin olunub. Qəddafiyə müraciət edən ziyalılar ondan bu aksiyaya maneə yaradılmamasını da istəyib: ""Qəddafi və onun ailə üzvləri hakimiyyəti xalqın təmsilçilərinə güzəştə getməli, ölkədə liberalizmə, plüralizmə yönəlmiş hərəkata mane olmamalıdır. Tunis və Misirdə baş verənlərin təsirilə bu proses digər ölkələrdə də başlayıb"".Benqazi şəhərində küçələrə çıxan minlərlə insan Liviya Ərəb Cəmahiriyyəsinin lideri, polkovnik Müəmmər Qəzzafinin istefasını tələb edirlər. Bundan başqa, onlar həbsdə olan siyasi məhbusların azad edilməsini istəyirlər. Liviya dövlət televiziyası səhər saatlarından bəri Qəzzafinin dəstəkləyənlərin mitinq və yürüşlərindən görüntülər nümayiş etdirir. Liviya lideri Müəmmər Əl-Qəzzafi Misir prezidenti Hüsni Mübarək devrilməzdən bir həftə əvvəl xalqa müraciət edərək bildirmişdi ki, ""qanuni hakimiyyətə qarşı etiraz aksiyalarına dözmək niyyətində deyil"". ""Əl Qəmaa əl Ərəbi"" bildirir ki, Benqazi küçələrindəki minlərlə liviyalı dağılmaq fikrində deyillər. Hüquq müdafiəçisi Əbu Səlimin azad edilməsini tələb edən nümayişçilərlə polis arasında toqquşma olub. Polis nümayişçilərə qarşı gözyaşardıcı qaz tətbiq edəndən sonra aksiya iştirakçıları onları daşa basıb.Əl-Bayda şəhərində keçirilən nümayişdə yüzlərlə adam iştirak edib və bir neçə polis məntəqəsi yandırılıb. Əz-Zintan şəhərində də etiraz aksiyası keçirilib. Burada da bəzi polis məntəqələri yandırılıb. Liviya lideri Müəmmər Qəddafinin istefasını tələb edən nümayişçilər şəhərin mərkəzində çadırlar qurublar.Benqazi və Əl-Bayda şəhərində polis kütləyə qarşı odlu silahdan istifadə edib. Benqazidə şiddətli qarşıdurmanın baş verdiyi bildirilir. Qəzəblənmiş kütlə şəhər administrasiyası və polis binalarını daşa tutub. Hökumət əleyhinə aksiyalarla yanaşı, Tripoli, Benqazi və Liviya lideri Müəmmər Qəddafinin doğulduğu Sirt şəhərində hakimiyyətə dəstək xarakterli aksiyalar da keçirilib.Müxalifətçilər Liviyanın şərqindəki Əl-Bayda şəhərini ələ keçiriblər. Şəhər polisi də onlara qoşulub. Bu barədə Liviyanın ""Solideriti"" hüquq-müdafiə qrupunun nümayəndəsi Cuma əl-Omami məlumat verib. Beləliklə, artıq Liviyanın 4 şəhərini etiraz dalğası bürüyüb. Bir neçə günlük etiraz aksiyaları zamanı həlak olanların sayı 24-ə çatıb. Hökumət cavab tədbiri olaraq dövlət məmurlarının maaşlarını 2 dəfə artırıb və həbsdə olan 110 islamçını azad edib.Liviyanın ikinci ən böyük şəhəri olan Benqazidə vəziyyət nəzarətdən çıxır. APA bu barədə ""Əl-Cəzirə"" telekanalına istinadən məlumat verir. Hazırda üsyan etmiş əhali polis məntəqələrini ələ keçirərək yandırır. Bəzi yerlərdə silahsız kütlə tankların yolunu kəsərək hərbçiləri öz tərəfinə keçməyə məcbur edib. Şəhərdə soyğun və talan başlayıb. Bir qədər öncə ölkənin şərqindəki Əl-Bayda şəhəri nümayişçilərin əlinə keçib. Hazırda şəhər təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən mühasirəyə alınıb. Nümayişçilər onlara hücum edən iki polis nəfərini tutaraq asıblar. Liviya polis nümayişçiləri dağıtmaq üçün odlu silahdan istifadə edir. Nəticədə 41 nəfər həlak olub.Səhər saatlarından etibarən Liviya ərazisində İnternet şəbəkəsinə çıxış bağlanıb. APA-nın məlumatına görə, bu barədə internet trafikini izləmə qurumu olan Arbor Networks açıqlama yayıb. Qurumu bildirib ki, səhər saatlarından etibarən Liviya ərazisində internetə daxil olma trafiki sürətlə azalmaqdadır. Hazırda Liviya hökumətinin rəsmi saytına giriş mümkün deyil. Xatırladaq ki, fevralından 17-dən başlayaraq Liviyada kütləvi aksiyalar keçirilir. Aksiya iştirakçıları 1969-cu ildən ölkəni idarə edən Müəmmər Qəddafinin istefasını tələb edirlər Liviya silahlı qüvvələrinin elit briqadası ölkənin ikinci ən böyük şəhəri olan Benqaziya qumbaraatanlardan istifadə edərək daxıl olub. APA-nın vz.ru saytına istinadən verdiyi xəbərə görə, şahidlərin sözlərinə görə, ordu şəhəri raket atəşinə tutub. Bildirilir ki, ordu ilə toqquşmalarda azı 40 nəfər həlak olub.Qətərin ""Al Jazeera"" telekanalının birbaşa efirində Liviyanın Çindəki səfiri Hüseyn Sadiq əl-Müsrəti bildirib. Onun sözlərinə görə, Qəddafinin oğlanları arasında atışma olub. Səfir birbaşa efirdə istefa verdiyini də açıqlayıb. Qeyd edək ki, Liviyada etiraz aksiyaları 1 həftədir davam edir. Aksiyaçılar 42 ildir, Liviyaya rəhbərlik edən Qəddafinin istefasını tələbə edilər. Hökumət qüvvələri ilə baş verən toqquşmalarda 233 nəfərin həlak olduğu bildirilir.Liviya dövlət televiziyası ilə çıxış edən prezident Müəmməd Qəddafinin oğlu bəyan edib ki, dövlət başçısı ölkədədir və ordu onu tam müdafiə edir. APA-nın məlumatına görə, Liviya liderinin oğlu bildirib ki, ordu Qəddafini müdafiə etmək üçün son gülləyədək döyüşəcək: ""Mən vətəndaş müharibəsindən ehtiyatlanıram, bu müharibə neft səltənətini məhv edə bilər. Bəziləri Benqazidə hökumət yaratmaq, digərləri isə Əl-Baydada islam əmirliyi təsis etmək istəyir. Hər kəsin öz çevriliş planı var"". Ölkədə etiraz aksiyaları davam edir. Tripolinin mərkəzində yerləşən Yaşıl meydanda polislə nümayişçilər arasında toqquşmalar davam edir. Mənbələr şəhərdən aramsız atəş səsləri gəldiyini bildirir. Benqazidə təhlükəsizlik qüvvələrinin aksiya iştirakçılarına atəş açması nəticəsində ölənlərin sayı 233 nəfərə çatıb.Liviyanın Benqazi şəhərində kütləvi etiraz aksiyası keçirən vətəndaşlarla polisin toqquşması nəticəsində 200 nəfər həlak olub, 800 nəfər yaralanıb. Şəhər xəstəxanasının həkimlərinin dediklərinə görə, binada yaralılar üçün yer qalmasa da, adamları gətirməyə davam edirlər. Onların tam əksəriyyətinin vəziyyəti çox ağırdır. Liviya lideri Müəmmər Əl-Qəzzafinin əmri ilə şəhərə yeridilmiş hərbçilər nümayişçiləri zirehli avtomobillərlə əzir, pulemyotlardan atəşə tutur, helikopterlərdən açılan atəşlərlə vururlar. Nümayişçilərə snayperlər də atəş açır. Liviyanın JANA dövlət informasiya agentlyii ölkədəki ""stabilliyi pozmaq üçün gəlmiş onlarla əcnəbi cəsuslardan ibarət şəbəkənin zərərsizləşdirildiyi"" barədə məlumat yayıb. Ölkədə müxtəlif ərəb ölkələrindən olan onlarla şəxs tutulub.Tutulanlar arasında Türkiyə vətəndaşları da var.Liviyanın uzun müddətdir hakimiyyətdə olan lideri Müəmmar Qəddafinin hökuməti vaxtilə onu devirmək cəhdində günahlandırılan qrupun 110-dək döyüşçüsünü həbsdən azad etməklə ölkədə baş qaldırmış narazılığı yatırmağa çalışıb. Vaxtilə ""Əl-Qaidə"" qruplaşması ilə əlaqələrdə şübhəli bilinən Liviya İslam Döyüşçü Qrupunun cəmi 30 nəfəri həbsdə qalıb. Liviya liderinin oğlu Seyf əl-İslam Qəddafinin irəli sürdüyü bu təşəbbüs sülh planının bir hissəsidir. Hökumət, həmçinin dövlət sektorunda çalışan işçilərin əmək haqqlarının 100 faizədək artırılmasını təklif edib. Anti-hökumət fəalları isə ""Facebook"" və ""Twitter"" sosial şəbəkələri ilə xalqı bu gün Müəmmar Qəddafinin istefası, Konstitusiyanın yaradılması, əsaslı siyasi və iqtisadi islahatların keçirilməsi tələbləri ilə nümayişlərə çağırıb. Liviya paytaxtında minlərlə etirazçı ilə hökumət qüvvələri arasında toqquşmalar baş verir, şəhərdə ilk dəfə atəş səsləri eşidilib. Milli.Az xəbər portalı BBC-yə istinadən bildirir ki, bu barədə ""Əl Cəzirə"" telekanalı xəbər verir. Reuter agentliyi isə Tripoli mərkəzindəki, otel işçilərinin birinə istinadən yazır ki, paytaxtın Yaşıl Meydanına yaxın ərazidə polis toplaşan kütləni dağıtmağa çalışaraq, göz yaşardıcı qazdan istifadə edir. ""Human Rights Watch"" təşkilatı zorakılıq nəticəsində ölənlərin sayının 230-dan artıq olduğunu bildirib. Bu məlumatları dövlət televizyası ilə çıxış edən Liviya liderinin oğlu Səif Qəzzafi təkzib edib. O xarici medianı şişirtmələrdə təqsirləndirib. Səif Qəzzafi nümayişçilərə qarşı buraxılan səhvlərlə yanaşı müxalifəti ölkəni parçalamaqda ittiham edib. Avropa İttifaqı Liviyanı təxirə salmadan etirazçılara qarşı zorakılığa son qoymağa çağırıb. İttifaqın Xarici siyasət üzrə baş rəsmisi deyib ki, iqtidarla nümayişçilər arasında geniş əsaslı dialoq yaradılmalıdır. ""Avropa İttifaqı Liviyada baş verənlər və nümayişçilər arasında ölüm hallarının yüksək olduğu barədə xəbərlərdən olduqca narahatdır "", – deyib Catherine Ashton. 27 ölkə adından danışan xanım Ashton deyib ki, Liviya vətəndaşlarının məlumat almaq haqqına hörmətlə yanaşaraq, ""internet və mobil telefon şəbəkələrinə tətbiq edilən məhdudiyyətləri"" ləğv etməlidir. Avropa İttifaqı Liviyada baş verən hadisələr və nümayişçilər arasında ölüm hallarının yüksək olduğu barədə xəbərlərdən olduqca narahatdır. Tripolidə ""Allahu Əkbər"" qışqıran nümayişçilər Müəmmər Qəzzafinin posterlərini daşa basıblar. Paytaxt Tripoli yaxınlığındakı Əz Zaviya şəhərində etirazçılar Müəmmər Qəzzafi administrasiyasına məxsus qonaq evinə od vurublar. Dövlət televiziyası ilə Əl-Bayda şəhərindəki, talançılıq səhnələri nümayiş etdirilirb. Tobruk şəhərində minlərlə adam küçələrə çıxaraq hökumət əleyhinə şüarlar qışqırıb. Bir müddət sükut saxlayan dövlət televiziyası olayların işqılandırılmasına başlayıb. TV Kanalı əsasən çıxışlar nəticəsində vurulan ziyanının miqyasından bəhs edib: ""Şəxsi evlərlə yanaşı bir çox xəstəxana, bank, məhkəmə, polis və digər idarələrin binalarına od vurulub"", – deyilir xəbərdə. Bununla bərabər Böyük Respublika TV Kanalında ötən Çərşənbə Axşamından bəri Liviya şəhərlərinin vandalizmə məruz qaldığı qeyd olunub. Hökumət baş verənləri təxribat kimi dəyərləndirirək, bildirir ki, qarışıqlıqda Liviyanın sabitliyini pozmaqda maraqlı olan xarici qüvvələrin əli var.Milli.Az xəbər portalının ""Əl-Ərəbiyyə"" telekanalına istinadən verdiyi məlumata görə, o, Venesuelaya qaçıb. Xatırladaq ki, Liviyanı bir neçə gündür hökumət əleyhinə aksiyalar bürüyüb. Hökumət qüvvələrilə müxalifət tərəfdarları arasında baş vermiş toqquşmalarda ölənlərin sayı durmadan artır. ""Human Rights Watch"" təşkilatının məlumatına görə, ölənlərin sayı 233 nəfərə çatıb. Müxalifət liderlərindən olan Muhamed Şallyuf Qəddafiyə və onun ""quldur dəstəsinə"" qarşı məhkəmə başlanmasının vacibliyini bəyan edib.Liviya Dövlət Televiziyası aksiyaçıların nəzarətinə keçdi, bir neçə hökumət binası yandırılıb Liviyanın paytaxtı Tripolidə aksiyaçılar nəzarəti ələ keçirməkdədirlər. Lent.az-ın ""Associated Press"" agentliyinə istinadən verdiyi məlumata görə, artıq Liviya Dövlət Televiziyasının binası ələ keçirilib. Ölkə rəhbəri Müəmmər Qəzzafi rejiminə son qoyulmasını tələb edən aksiyaçılar bir neçə hökumət binasını da yandırıblar.Liviyanın paytaxtı Tripolidə hökumət binası yanır. Yanğınsöndürənlər yanğını söndürməyə çalışırlar. Yanğının səbəbləri barədə məlumat verilmir.Fevralın 21-də Liviyanın ikinci böyük şəhəri Benqazidə polis etirazçıların tərəfinə keçib. ""Media forum"" saytı ""Əl-Cəzirə"" telekanalına istinadla xəbər verir ki, indi Benqazi nümayişçilərin nəzarətindədir. Fevralın 15-dən Liviyada xalq hərəkatı başlayıb. Nümayişçilər 1969-cu ildən hakimiyyətdə olan dövlət başçısı Müəmmər Qəzzafinin istefasını tələb edirlər. İndiyə qədər təkcə Benqazidə nümayişçilərlə təhlükəsizlik qüvvələri arasında qarşıdurmalarda 300 nəfərin həlak olduğu bildirilir. Fevralın 21-də hökumətin təhlükəsizlik qüvvələri paytaxt Tripolini tərk edib. Rejim əleyhdarları Liviya hökumətinin binasını yandırıb. Paytaxtın beynəlxalq hava limanı müxalifətçilərin əlinə keçib. Şəhərdəki 21 fevral toqquşmalarında 65 nəfər həlak olub.Liviya Hərbi Hava Qüvvələri hökumətin nəzarətindən çıxmış Benqazi şəhərində nümayişçilərə raket zərbələri endirib. BBC xəbər verir ki, aviasiya zərbələri şəxsi heyəti nümayişçilərin tərəfinə keçmiş hərbi bazaya endirilib. Nəticədə ölənlərin olub-olmadığı açıqlanmır. ""İTAR-TASS"" xəbər verir ki, bu saatlarda nümayişçilər Tripoli Beynəlxalq aeroportunu da ələ keçirib. Nəticədə Liviyadakı türkləri Türkiyəyə aparmaq üçün Tripoliyə gələn təyyarə paytaxta eniş edə bilməyib. Hava limanının binası tamamilə nümayişçilərin nəzarətindədir. Liviyanın Çindəki səfiri Sadiq əl Müsrəti ölkə başçısı Qəzzafinin siyasətinə etiraz əlaməti olaraq istefa verib. ""Reuters"" bildirir ki, Liviya şəhərlərinin tam əksəriyyəti müxalifətçilərin əlindədir. Müxalifətçilər artıq silahlanıblar. Onlar polis və hərbçilərlə atışaraq paytaxt Tripolinin 4 məhəlləsini ələ keçiriblər. Hakimiyyət dairələri isə etiraz aksiyalarına çıxan və müxalifətçilərə dəstək verənlərə qarşı çox sərt cəzalar tətbiq edir. Belə ki, müxalifətçilərə atəş açmaqdan imtina edən və aksiya iştirakçılarının tərəfinə keçən 150 əsgər tutulub. Onları güllələnmə gözləyir. Müəmmər Qəzzafinin Benqazi şəhərindəki sarayını ələ keçirmək istəyən müxalifətçilərə prezidentə sadiq qalmış hərbçildər tank və toplardan atəş açıblar. Benqazidə nümayişçilərlə döyüşən polis və hərbçilərə Qəzzafinin oğulları Həmislə Səadi başçılıq edir. Onların Afrikanın müxtəlif ölkələrindən, xüsusilə də Çad və Zambiyadan muzdlu hərbçiləri köməyə çağırdıqları bildirilir. ""Əl Ərəbiyyə"" bildirir ki, paytaxt Tripolinin cənubunda məskunlaşmış əl vərfalla tayfasının şeyxi Əkrəm əl Vərfalli də Qəzzafiyə qarşı çıxdığını bəyan edib. Milli.Az xəbər portalı ""Əl Cəzirə""yə istinadən bildirir ki, Liviyada əsl xaosdur. Paytaxt Tripolidə küçə döyüşləri gedir, ən azı 200 nəfər həlak olub. Hökumət və dövlət televiziyasının binasına hücum edilib. Küçələrdəki yüz minlərlə nümayişçinin qarşısını ordu hissələri kəsib. Liviya Ərəb Cəmahiriyyəsinin lideri Muəmmər Qəzzafinin harada olduğu dəqiq bəlli deyil. ""Əl Ərəbiyyə"" bildirir ki, müxalifətlə danışıqları onun oğlu, Seyf ül İslam Qəzzafi aparır. O, vətəndaşlara yeni liberal qanunlar və Konstitusiyaya dəyişikliklər vəd edib. Tripoli küçələrindəki toqquşmalarda Cənubi Koreya vətəndaşları da yaralanıblar. Seyf ül İslam Qəzzafi bu gün dövlət televiziyası ilə çıxış edərək bildirib ki, ölkədə baş verən hadisələr Liviyanı bir neçə dövlətə parçalamaq istəyən qüvvələrin səylərinin nəticəsidir. ""Baş verən hadisələrdə nümayişçilər və ordu səhvlər etdi. Polis, ordu, qəzəblənmiş insanlar və mövqelərini müdafiə edən əsgərlər yanlışlıqlara yol verdilər. Təbii ki, vətəndaşların narazılıq üçün əsasları vardı"", – oğul Qəzzafi deyib. Onun dediyinə görə, atası, ölkəni 41 ildən bəri idarə edən Müəmmər Qəzzafi diktator və müstəbid deyil: ""Atamla Tunis və ya Misirin sabiq prezidentlərini müqayisə etmək olmaz"". Hakimiyyət daixilində isə ciddi çaxnaşma başlanıb. Liviyanın Ərəb Dövlətləri Liqası və Hindistandakı səfirləri Əbdülmunim əl Huni və Əli əs Əssaui Müəmmər Qəzzafinin yürütdüyü siyasətə etiraz əlaməti olaraq istefa verilblər. Ölkənin ən nüfuzlu tayfalarından olan əz Zauriyyə bəyan edib ki, Müəmmər Qəzzafi istefa verməsə, Qərb ölkələrinə neft satışını dayandıracaq. Tayfanın başçısı, şeyx Fərah əz Zaur ""Əl Ərəbiyyə""yə bildirib: ""Qəzzafi artıq qardaşımız deyil. O, ölkəni tərk etməlidir"". Milli.Az xəbər portalının Rusiya KİV-nə istinadən verdiyi məlumata görə, prezident Müəmmər Qəzzafinin istefasını tələb edən kütlə ordu hissələrilə döyüşür. Xüsusilə paytaxt Tripoli küçələri əsl döyüş meydanına çevrilib. Hər tərəfdə qan ləkələri görmək mümkündür. Mobil rabitə, internet kəsilib. Ölən və yaralananlarla bağlı ziddiyyətli məlumatlar var. Bəzi mənbələr nəhəng şəhərlərdən olan Benqazidə 200-dən artıq insanın həlak olduğunu bildirir. Deyilənə görə, artıq orada ordu nümayişçilərin tərəfinə keçib. Qəzzafinin harada olduğu dəqiq bilinmir. Bəzi məlumatlara görə, o, Venesuelaya qaçıb. Son məlumatlara görə, ölənlər arasında prezidentin bacısı oğlu da var.Bu gecə Liviya rəhbəri Müəmmər Qəzzafi Liviya Dövlət Televiziyasının efirində peyda olub. 20 saniyə davam edən çıxışı zamanı Müəmmər Qəzzafi paytaxt Tripolini tərk etməsi barədə yayılan xəbərləri təkzib edib. O deyib ki, bu gün Yaşıl Meydanda yağış yağmasına baxmayaraq gənclər qarşısında çıxış etməsindən məmnun qalıb: ""Mən hamının nəzərinə çatdırmaq istəyirəm ki, Tripolidəyəm. Venesuelaya getməmişəm. Bu itlərə – telekanallara inanmayın. Hələlik"". Daha sonra Müəmmər Qəzzafi avtomobilin arxa oturacağına əyləşib. Milli paltarda olan Liviya prezidentinin əlində çətir olub. Bu arada Liviya ordusunda hərbçilərin bir hissəsinin Müəmmər Qəzzafi əleyhdarlarının tərəfinə keçdiyi barədə xəbərlər yayılıb. Ümumdünya Müsəlman ittifaqının rəhbəri Şeyx Yusif əl-Kardavi də Liviya ordusunu öz xalqına qarşı silah çəkən Müəmmər Qəzzafiyə tabe olmamağa, onu fiziki cəhətdən məhv etməyə çağırıb. Eyni zamanda Liviyanın xarici ölkələrdəki səfirlərinə də Müəmmər Qəzzafi rejimini müdafiə etməməyə səsləyib. Bu gecə Misirin Tripolidəki səfirliyində avtomobil partladılıb. Şahidlərin sözlərinə görə, avtomobildə olan səfirlik əməkdaşları xilas ola bilməyiblər.Dünya İslam Alimləri Birliyinin sədri, məşhur imam şeyx Yusif əl Qərdavi Liviya ordusunun hərbçilərinə müraciət edib. ""Liviyada hər əsgəri, hər insanı əlinə kiçicik imkan düşən kimi tətiyi çəkərək Müəmmər Qəzzafini öldürməyə çağırıram"", – Qərdavi deyib. O, Liviyadakı məscidlərin bütün imamlarından da müxalifətçiləri dəstəkləməyi istəyib. ""Əl Cəzirə"" bildirir ki, Liviya Silahlı Qüvvələrinin 6 generalı müxalifətçilərin tərəfinə keçiblər. Onlar bütün hərbçiləri nümayişçilərə atəş açmamağa, xalqı dəstəkləməyə çağırıblar. Bu arada ""Africa Online""nin yaydığı məlumatda vurğulanır ki, Nigeriya və Qvineyada yayılan vərəqələrdə muzdlu hərbçilərə gündə 2 min dolların müqabilində Liviyaya yollanaraq Müəmmər Qəzzafi rejimini müdafiə etmək təklif edilir. Liviyanın lideri polkovnik Müəmmər Qəzzafi isə xalqa müraciətində bildirib ki, heç yerə geğtməyib və ölkədədir. ""Liviyadan çıxaraq Venesuelaya getməyim barədə quduz itlərin dediklərinə inanmayın"", – maşında oturan, əlində çətir tutmuş Qəzzafi 22 saniyəlik müraciətində deyib. Qəzzafiyə sadiq hərbi hissələrin təyyarə və helikopterləri Tripolinin müxalifətçilərin nəzarət etdi yi məhəllələrinə raket-bomba zərbələri endirirlər. BMT-nin baş katibi Pan Gi Mun Liviya lideri Müəmmar Qəzzafini dinc insanların bombardman edilməsini dayandırmağa çağırsa da, Tripoli bu gün 20 dəqiqə ərzində bombalanıb. Son məlumatlara görə, Liviyada həlak olanların sayı 470-ə, yaralıların sayı 820-ə çatıb. Müxalifətçilərin Qəzzafinin sarayını ələ almaq cəhdləri uğurla başa çatmayıb. Hərbçilər 60 nümayişçini güllələyiblər. Liviya Xalqlar Sarayının (ölkə parlamenti) binasındakı yanğın da söndürülüb. ""Əs Şərq əl Əvsət"" bildirir ki, hazırda Liviya ərazisinin əksər hissəsinə hakimiyyət faktiki olaraq nəzarət etmir. Ölkənin şərqindəki Benqazi, Misrat, Sirt, Tarxun, Tobruk, qərbində isə Zuvara və Əz Zaviya şəhərləri müxalifətin əlindədir. Şərqdə, Kirenaika bölgəsində hökumətə sadiq yalnız 2 briqada qalıb ki, onlara Müəmmər Qəzzafinin oğulları Həmis və Səadi başçılıq edirlər. Etiraz nümayişlərini əl züvəyyə və əl vəfalla tayfaları dəstəkləyib. Arxaik Liviya cəmiyyətində isə bu, ordunun əksər hissəsinin xalqın tərəfinə keçməsinə yetər.Liviya Ərəb Cəmahiriyyəsinin lideri Müəmmər Qəddafi az öncə dövlət televiziyası ilə xalqa müraciət edib. O, bildirib ki, ölkədəki yerli idarəetmə orqanlarının səlahiyyətləri artırılacaq, dövlət büdcəsindən xərcləmələrə nəzarət gücləndirildəcək. ""Liviyada baş verənlər ""Əl Qaidə"" kimi terror təşkilatları və Qərbin idarə etdiyi bəzi dəstələrin işləridir. Şəhərlərimizi xarabazara, xalqımızı zəlil insanlara, dövlətimizi isə parçalanmış ölkəyə çevirmək istəyən bu adamların məqsədləri xain, çirkin və murdardır. Bu murdar köpəklər, əlləri qana batmış cəlladlar bilməlidir ki, Liviya xalqı müstəqilliyi və stabilliyi uğrunda verdiyi qurbanları unutmayacaq. Şəhidlərin qanı yerdə qalmayacaq"", – Qəddafi deyib. Dağıdılmış iqamətgahından danışan Qəddafi daha sonra bildirib ki, istefa vermək niyyətində deyil. ""Mən Liviya inqilabının lideriyəm. İnqilab lideri isə prezident deyil ki, istefa versin. Hazırda Qərbin media vasitələri ölkəmizin dünyadakı imicini korlamağa çalışırlar. Lakin bu insanlar və qüvvələr bilməlidir ki, xaricdən təzyiqlərə boyun əyən, geri çəkilən deyiləm. Amerikaya və Böyuk Britaniyaya müqavimət göstərən biz liviyalılar təslim olmayacağıq"", – Qəddafi söyləyib.Qəddafi daha sonra deyib: ""Liviya inqilab istəmir. Muzdlu köpəklərin idarə etdiyi insanlar Liviyaya yox, İblisə xidmət edirlər. Mən ölkəni tərk edən deyiləm və burada şəhid kimi dünyamı dəyişəcəyəm"". Son məlumata görə, toqquşmalar nəticəsində ölənlərin sayı 700 nəfəri ötüb. ""Əl-Cəzirə"" telekanalının məlumatına görə, minlərlə yaralı var. Bəzi mənbələr 1400-dək insanın itkin düşdüyünü bildirir.Liviyanın paytaxtı Tripolidə təhlükəsizlik qüvvələri ilə toqquşmalar zamanı ölənlərin sayı 800 nəfərə çatıb. Bu barədə Haaqa tribunalının adı çəkilməyən üzvü bildirib. Qeyd edək ki, bundan əvvəl ""əl-Ərəbiyyə"" ölkədə 600 nəfərin öldürüldüyünü xəbər verirdi. ""Human Rights Watch"" isə fevralın 21-nə kimi 360 nəfərin öldürüldüyünü qeyd edirdi.Liviya prezidenti Müəmmər Qəddafi ölkənin neft kəmərlərinin partladılmasına hazırlıqla bağlı əmr verib. Bu barədə ""Time"" jurnalı Liviya hökumətinə yaxın mənbəyə istinadən məlumat yayıb. Neft kəmərlərinin və neft emalı zavodlarının partladılması Müəmmər Qəddafinin aksiya iştirakçılarına ""Ya mən, ya xaos!"" xarakterli mesajı olacaq. Neft kəmərləri və neft emalı zavodlarının partladılmasından sonra Müəmmər Qəddafi həbsxanalardakı radikal islamçı terrorçuları da azadlığa buraxmaq və bununla da ölkənin xaosa sürüklənməsini sürətləndirmək niyyətindədir. ""Time"" yazıb ki, hazırda Liviya prezidenti özünü kütləvi informasiya vasitələri və Qərb siyasətçiləri tərəfindən satılmış hesab edir. Jurnala məlumat verən mənbə onu da bildirib ki, hazırda Müəmmər Qəddafi öz tayfasına və ordunun 5 minlik personalına güvənir.Liviyada Müəmmər Qəddafi əleyhdarları Tobruk şəhərinə nəzarəti tam ələ keçiriblər. Şəhərdə Müəmmər Qəddafinin şərəfinə qoyulmuş heykəl götürülüb. Şəhərdəki hərbi qarnizon da aksiyaçılar tərəfə keçib. Qarnizonun rəisi, general Soliman Mahmud əl-Obeyli deyib ki, Müəmmər Qəddafi xalqın etimadını itirib və Benqazi şəhərində hakimiyyətin dinc kütləyə atəş açılması barədə əmr verdiyini eşidəndən sonra xalqın tərəfinə keçib. General bildirib ki, Müəmmər Qəddafinin yaxın bir neçə gündə hakimiyyəti itirəcəyinə əmindir.Liviya lideri Müəmmər Qəddafinin tərəfdarları paytaxt Tripolinin Yaşıl meydanına toplaşmağa başlayıblar. İnsanlar qaval çalaraq şəhər küçələrində avtomobillərlə gəzir, yaşıl bayraq yelləyir, Müəmmər Qəddafinin portretlərini gəzdirir, ""Xalqın iqtidarı, ya da ölüm!"" şüarı səsləndirirlər. Tripolidə mağazaların çoxu bağlıdır, ancaq çörək mağazaları və yanacaqdoldurma məntəqələrinin önündə böyük növbələr var. Bu arada Liviyanın qərbindəki Misurata şəhərinə nəzarətin Müəmmər Qəddafi əleyhdarlarının əlinə keçdiyi barədə xəbər gəlib. Bu, hökumət əleyhdarlarının ölkənin qərbində ələ keçirdikləri ilk şəhərdir. Liviyanın şərqində isə ordunun böyük hissəsi Müəmmər Qəddafi əleyhdarlarının tərəfinə keçib.Hazırda Liviyanın bütün dəniz və hava limanları açıqdır, ölkədə həyat tədricən normala dönür"". Liviya lideri Müəmmər Qəzzafinin böyük oğlu Seyf ül-İslam belə bəyan edib. Tripoli aeroportu əcnəbilərlə doludur. Onlar ölkəni tərk etməyə çalışsalar da, hələ ki buna nail ola bilmir.prezident Müammər Qəddafi paytaxt Tripolidə müqaviməti davam etdirir. Atışmaların davam etdiyi Mısrata şəhərində nümayişçilərin bir hərbi təyyarəni yerə endirdiyi və pilotları girov götürdüyü açıqlanıb. Benqazinin bir həftə öncə nümayişçilərin əlinə keçməsindən bəri isə şəhərdə bir çox iş yeri bağlıdır. Şəhərdə qida problemi yaşandığı, qiymətlərin iki dəfə artdığı, nümayişçilərin ən çox 2-3 həftə müqavimət göstərə biləcəyi, sonra qıtlıq başlayacağı bildirilir. Bununla yanaşı, Müəmmər Qəddafini devirmək istəyən nümayişçilər arasında da ziddiyyətlər yaşanır. Benqazidə keçmiş ədliyyə nazirinin müvəqqəti hökumət qurduğunu açıqlamasından sonra bir qrup başqa nümayişçi Milli Liviya Şurasının yaradıldığını elan edib. Hər iki tərəf də nümayişçilərin onları təmsil etdiyini bildirir. Nümayişçilərin əlində olan Zaviyə şəhərində isə hər an Müəmmər Qəddafi tərəfdarlarının əks hücuma keçməsi təhlükəsi yaşanır. Tripolinin 50 kilometrliyində yerləşən şəhər Müəmmər Qəddafiyə bağlı iki min nəfərlik polis və muzdlu tərəfindən mühasirədə saxlanır. Son məlumatlara görə, Tripolinin bir hissəsi isə nümayişçilərin əlindədir. Bu səmtlərə hökumət qüvvələrinin girməsini əngəlləmək üçün yollarda barrikadalar qurulur. Müəmmər Qəddafi isə öz nəzarətində olan səmtlərdə xalqa pul paylayır. Ailə başına 400 dolları almaq üçün xalq bankların qarşısında növbədə dayanır.Liviya güc strukturlarının əməkdaşları paytaxt Tripolidə hökumət əleyhinə nümayiş keçirən şəxslərə atəş açıblar. Bu barədə Liviyanın ""Qureyna"" qəzeti məlumat verir. ""Nümayişçilər Cümə bazar meydanına yaxınlaşdıqda mülki geyimdə olan Qəzzafinin adamları onları yaxınlaşaraq atəş açıblar. Nəticədə nümayişçilərin bir qrupu həlak olub və yaralanıb"", deyə qəzet bildirir Paytaxt Tripoli yaxınlığındakı 2 şəhər uğrunda döyüş müxalifətçilərin qələbəsi ilə bitib. Beləliklə, Əz-Zaviyə və Misrat şəhərlərinə nəzarət tamamilə nümayişçilərin əlinə keçib. Əz-Zaviyə sakinlərindən biri ""Associated Press""ə bildirib ki, ötən gecə hava qaraldıqdan sonra Qəzzafinin qüvvələri şəhərə iki istiqamətdən hücum edib. Lakin nümayişçilər tankları qumbaraatanlardan atəşə tutmaqla hücumları dəf edib. Məğlubiyyətilə barışan ordu tam geri çəkilib. Bununla yanaşı, şəhər ətrafında Qəzzafini dəstəkləyən çoxlu sayda hərbçi və muzdlular toplaşıb. Odur ki, yerli sakinlər hər an qanlı döyüşlərin başlaya biləcəyini söyləyir.ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələri dünyanın ən uzun aviadaşıyıcısı olan ""USS Enterprise""si Liviya sahillərinə göndərib. Aviadaşıyıcı Liviyadakı vətəndaş müharibəsi ilə əlaqədar, Somali quldurları ilə mübarizə tapşırığından geri çağırılıb. Penntaqon fevralın 28-də Şimali Afrika sahillərində Hərbi Hava və Hərbi Dəniz qüvvələrinin yenidən qruplaşdırılacağını bildirib. ABŞ və Böyük Britaniya liderləri isə Liviyada müxalifəti qorumaq üçün hərbi gücə əl atacaqlarını istisna etməyiblər. Məsələn, Britaniyanın baş naziri Devid Kemeron Müəmmər Qəddafinin nümayişçilərə qarşı təyyarə və vertolyotlardan istifadə etdiyi təqdirdə, onun özünə qarşı da hava zərbələrindən istifadə olunacağını bəyan edib.2 mart günü Liviyanın paytaxtı Tripolidə güclü partlayış baş verib Liviya lideri Müəmmər Qəddafiyə sadiq hərbi qüvvələr ölkənin şərqində qiyamçıların nəzarət etdiyi bir neçə şəhərə hücuma keçib. Hökumət qüvvələri artıq Benqazidən 200 kilometr qərbdə, Aralıq dənizi sahilində yerləşən Marsa-əl-Breq şəhərində nəzarəti təmin ediblər. Şahidlərin bildirdiklərinə görə, küçə döyüşlərində ən azı 14 nəfər ölüb. Marsa-əl-Breq Liviyanın neft ixracı sahəsində vacib liman şəhəridir və şəhərin yaxınlığında beynəlxalq aeroport yerləşir. Şəhərdə böyük neft emalı, eyni zamanda maye qaz zavodu var. ""Əl-Cəzirə"" telekanalı isə Müəmmər Qəddafiyə sadiq qüvvələrin hazırda Acdabiya şəhərinə havadan zərbə endirdiyi barədə məlumat yayıb. Bu şəhərdə qiyamçılar hərbi baza və silah anbarını ələ keçiriblər. Qeyd edək ki, dünən Müəmmər Qəddafiyə sadiq hərbi qüvvələrin strateji əhəmiyyətə malik olan və paytaxt Tripolidən 50 kilometr qərbdə yerləşən Zaviy a şəhərini geri almaq cəhdlərinin nəticə verməyib. Ümumilikdə, Qəddafinin artıq 4 şəhərə nəzarəti bərpa etdiyi bildirilir.Qəzzafini dəstəkləyən ordu hissələri müxalifətin nəzarətində olan bir sıra bölgələrə hücuma keçib. ""RBK"" xəbər verir ki, Tripolidən 800 kilometr şərqdə yerləşən Breqa limanı artıq prezident tərəfdarlarının nəzarətinə qayıdıb. Məlumata görə, limana nəzarəti ələ almaq üçün keçirilən əməliyyatda nümayişçilərə yenidən hava zərbələri endirilib. Liviya ordusunun Quru Qoşunlarının komandanı müxalifətin tərəfinə keçib. ""RBK"" xəbər verir ki, o, 40 ildən artıqdır ölkəyə rəhbərlik edən Qəzzafiyə qarşı üsyana qalxmış xalqı dəstəklədiyini bəyan edib. ""Yeganə hədəfimiz Liviyanı bu rejimdən xilas etməkdir. İnsanlar özləri özlərinə hökumət seçə bilməlidir"", – deyə komandan Abdel Cəlil istefa qərarını açıqlayarkən bildirib. Pakistan mətbuatı isə ABŞ, Britaniya və Fransanın xüsusi təyinatlılarını Liviyaya yeritdiyinə dair məlumat yayıb. Deyilənə görə, bu 3 ölkənin xüsusi təyinatlıları artıq Liviyanın şərq rayonlarındadır. Onların ABŞ və Fransanın hərbi gəmilərilə, daha sonra isə qayıqlarla Liviya ərazisinə gətirildiyi bildirilir. ""Onların sayı yüzlərlədir. Məqsəd müxalifətin yaratdığı silahlı qüvvələrə təlim keçməkdir"", – deyə məlumatda qeyd olunur. ""Sky News"" bu saatlarla Tripolidə bir neçə güclü partlayışın baş verdiyinə dair məlumat yayıb. Partlayışlar nəticəsində ölən və ya yaralananların olub-olmadığı açıqlanmır. Partlayışların şəhərin müxtəlif hissələrində baş verdiyi və onların terror aktı olduğu bildirilir. Partlayışlar prezident Müəmmar Qəzzafinin yüzlərlə tərəfdarının toplaşdığı yerlərdə törədilib. Tripolinin bir neçə kilometrliyində isə müxalifət tərəfdarları ilə ordu arasında şiddətli döyüşlər davam edir. Bu gün səhərdən indiyədək döyüşdə ən azı 5 müxalifət tərəfdarının öldüyü bildirilir. Tripolidə bu günlərdə yaradılmış ""Tripolinin qiyamçı gəncləri"" təşkilatı yaxın vaxtlarda prezident Müəmmar Qəzzafiyə qarşı silahlı qiyama başlamağa hazırlaşır. Paytaxt sakinləri adından bəyanat verən qurum sabiq ədliyyə naziri Mustafa Abdel Calilin rəhbərliyilə yaradılmış müvəqqəti hökuməti dəstəklədiklərini açıqlayıb. Ölkənin böyük bir hissəsinə nəzarəti itirmiş Qəzzafi isə hələ ki Tripolini nəzarətdə saxlaya bilir. Bu gecə də paytaxt ətrafında nümayişçilərlə Qəzzafi tərəfdarları arasında toqquşlmalar olub. Müxalifətin yeni hökumət qurduğu Benqazi şəhərinin isə hər an aviasiya tərəfindən bombardman edilməsi təhlükəsi var. Bunu önləmək üçün ş��hərdə Ali Hərbi Şura yaradılıb. Onun 15 üzvü var. Elə bu gecə Liviyanın daha 2 qərb şəhəri – Uceylan və Cumeyldə Liviyanın Qəzzafi hakimiyyətindən əvvəlki bayrağı qaldırılıb. Bu, şəhərlərin müxalifəti dəstəklədiyinin göstəricisidir.Liviya lideri Müəmmər Qəddafi NATO və ABŞ-ni hədələyib. Lent.az-ın ""Reuters"" agentliyinə istinadən verdiyi məlumata görə, Müəmmər Qəddafi NATO və ABŞ Liviyaya müdaxilə edərsə, onları ""İkinci Vyetnam"" gözlədiyini bildirib. Liviya lideri qeyd edib ki, milyonlarla tərəfdarına silah paylamağa hazırdır: ""Biz 1 milyon, 2 milyon, 3 milyon insana silah paylayacağıq və ""ikinci Vyetnam"" başlayacaq. Bu, bizim üçün vacib deyil. Bundan sonra biz hamıya tüpürəcəyik"". Haaqadakı Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi bu gün Liviyada insanlıq əleyhinə cinayətlə bağlı daxil olan faktların rəsmi araşdırılmasına başladığını elan edib. Məhkəmənin prokuroru Luis Moren-Okamp deyib ki, gələn ilk informasiyaların öyrənilməsindən sonra belə qərar verilib. Liviya İnsan Hüquqlarının Müdafiə Liqasının təmsilçisi Əli Zeidan isə deyib ki, Liviyada qiyam zamanı ölənlərin sayı 6 minə çata bilər. Onun sözlərinə görə, təkcə paytaxt Tripolidə ölənlərin sayı 3 minə çatıb. ""Əl-Cəzirə"" telekanalı isə Müəmmər Qəddafiyə sadiq qüvvələrin artıq Liviyanın şimal-qərbindəki Qasr-Qarian və Sabrat şəhərlərində nəzarəti ələ keçirdiyi barədə məlumat yayıb. Hazırda ölkənin şərqində olan və bir neçə xarici neft şirkətinin mənzil-qərargahının yerləşdiyi Marsa-Breqa şəhəri uğrunda döyüşlər gedir. Liviyada müxalifətçilər könüllü birliklərə silah təlimi keçir. Benqazi şəhərində toplaşan gənclərə silahdan necə istifadə edilməsi öyrədilir. Onlar Tripolini ələ keçirmək hazırlaşırlar.Liviya Hərbi Hava Qüvvələrinin müxalifətçilərin nəzarətində olan Breqa şəhərini yenidən bombardman etməyə başladığı məlum olub. Qeyd edək ki, bu liman şəhəri artıq bir neçə gündür nümayişçilərin nəzarətindədir və Qəzzafini dəstəkləyən qüvvələr onu geri qaytarmaq üçün əlindən gələni edir. Qəzzafinin oğlu Saif əl-İslam şəhərə aviasiya zərbələrinin endirildiyini təsdiqləyib. Bununla yanaşı o, iddia edib ki, bombardmanda məqsəd ""insanları öldürmək yox, qorxutmaqdır"". Şəhər sakinləri hələ dünən həyata keçirilmiş bombardmanın 12 nəfərin həyatına son qoyduğunu bildirir.Liviya ordusu ölkənin qərbində nümayişçilərə qarşı genişmiqyaslı əməliyyatlara başlayıb. Nümayişçilərin nəzarətində olan şəhərləri geri qaytarmağa çalışan ordu onlara qarşı ""son dərəcə amansız davranır"". Nümayişçlər gülləbaran edilir, ordu bu zaman qumbaraatanlardan da istifadə edir. Xüsusilə paytaxt Tripoli yaxınlığındakı Əz-Zaviyə şəhəri uğrunda qanlı döyüşlər gedir. Artıq ən azı 10 nümayişçi həlak olub. Əməliyyatda 2 minədək əsgər və muzdlu döyüşçü, həmçinin 80-dək tank iştirak edir. Nümayişçilər isə ""son damla qanlarınadək"" vuruşacaqlarını bildirir. Nümayişçilər Qəzzafi tərəfdarlarının nəzarətində olan daha 2 şəhəri ələ keçirməyə hazırlaşır. İsrail radiosunun şahidlərə istinadən verdiyi məlumata görə, bir sıra şəhərlərə nəzarət edən nümayişçilər hazırda Ras-Lanuf və Sirt şəhərləri uğrunda döyüşə hazırlaşır. Tripolinin 50 kilometrliyində yerləşən Əz-Haviyə şəhərinə nəzarət edən müxalifətçilər isə istənilən hücuma hazır olduqlarını, şəhəri hökumət qüvvələrinə verməyəcəklərini bildirir. Şəhər yaxınlığında hökumət qüvvələrinə məxsus zirehli maşınların, tankların, hərbi qüvvələrin toplandığı bildirilir.Martın 4-də Liviyanın paytaxtı Tripolinin Tacura məhəlləsində yüzlərlə insan bir araya gələrək Liviya prezidenti Müəmmar Qəddafinin istefasını tələb edib. Etirazçılar ""Qəddafi Allahın düşmənidir!"", ""Xalq hakimiyyətin devrilməsini istəyir!"" kimi şüarlar səsləndirib. Liviya lideri Müəmmər Qəddafinin qoşunları tankların dəstəyi ilə üsyançıların işğal etdiyi əz-Zəviyə şəhərinə girib. Şəhərə 15 tank və döyüş maşını girib, küçə döyüşləri gedir. Şahidlər bildirirlər ki, Qəddafinin qoşunları üsyançıların mövqelərini yararaq şəhərə daxil olsalar da, hələlik əsas obyektlərə üsyançılar nəzarət edirlər. Onlar Tripolidən 60 kilometr aralıda yerləşən bu şəhəri paytaxta hücum üçün platsdarm kimi istifadə etməyi planlaşdırırlarmış. Döyüşlərdə 50-yə kimi adam ölüb. z-Zaviyə şəhəri uğrunda döyüş gedir. ""Əl-Ərəbiyyə"" telekanalının məlumatına görə, şəhərə daxil olmuş tanklar yaşayış evlərini bombalayır. ""Burada baş verənlər heç İraqda da görünməyib. Qəzzafinin tərəfdarları bütün növ artilleriyadan istifadə edir: tanklar, zirehli maşınlar… Bu, total soyqırımdır"", – deyə şahidlərdən biri bildirir. Ordu və prezident Müəmmar Qəzzafini dəstəkləyən muzdlu döyüşçülərlə nümayişçilər arasında toqquşmalar isə davam edir. Son olaraq aviasiya günlərdir müxalifətin nəzarətində olan Benqaziyə daha bir neçə zərbə endirib. Nəticədə ən azı 17 nəfər həlak olub. Paytaxt Tripolidə küçələrə çıxan kütlə Qəzzafinin istefasını tələb edir. Liviyanın vacib neft ixracı limanı olan Ras-Lanuf şəhərinin isə gah hökumət qüvvələrinin, gah da müxalifət tərəfdarlarının nəzarətinə keçidiyinə dair xəbərlər yayılır.. Səhər saatlarından Liviya ordusu ilə əl-Zaviyə şəhəri uğrunda döyüşən nümayişçilər qələbə qazanıb. ""Sky News"" xəbər verir ki, tankların, pulemyotların istifadəsi ilə gedən döyüşlərin sonunda orrdu geri çəkilməli olub və şəhəri tərk edib. 2 nəfərin həlak olduğu rəsmən təsdiqlənib. ""Ordu insanları güllələyirdi. Nümayişçilərin başına, sinəsinə atəş açılırdı. Onlar bizi qorxutmur, qətlə yetirir"", – deyə şahidlərdən biri bildirir. O, toqquşmada ən azı 100 nəfərin öldüyünü, 500-dək yaralının olduğunu söyləyib. . Liviyada hökumət qoşunları Aralıq dənizi sahilində yerləşən iki iri şəhəri – Əz-Zəviyə və Misuratanı ələ keçiriblər. Hər iki şəhər fevralın sonlarında üsyançıların əlinə keçib. Fevralın 15-dən başlayaraq Liviya şəhərlərində dövlət başçısı Müəmmər Qəddafinin istefası tələbilə etiraz aksiyaları davam edir. Beynəlxalq təşkilatlarının fikrinə görə, hökumət nümayişləri amansızcasına yatırdır, təhlükəsizlik qüvvələri və xarici muzdlu əsgərlərlə toqquşmalarda altı min nəfərəcən insan həlak olub. Martın 6-sı boyunca Liviyada prezident Müəmmar Qəzzafini dəstəkləyən ordu ilə nümayişçilər arasında toqquşmalar davam edib. Hökumət qüvvələri paytaxt Tripolinin 200 kilometrliyində olan Misrat şəhərinə girsə də, bir qədər sonra yenidən şəhəri tərk etməli olub. Nümayişçilərin ciddi müqavimətilə üzləşən ordu şəhərdə duruş gətirə bilməyib. Ras-Lanuf şəhərində isə hökumət qüvvələrinin nümayişçiləri üstələdiyi bildirilir. Ötən gün ərzində bir neçə şəhərə nəzarətin Qəzzafi tərəfdarlarının əlinə keçdiyi qeyd olunur. Döyüşlər hazırda da davam edir. Bu zaman ordu tanklardan, artilleriyadan, hərbi vertolyot və təyyarələrdən fəal şəkildə istifadə edir. Son sutkada yalnız Misratda 20 nəfər həlak olub, 100-dək insan yaralanıb.Liviya lideri Müəmmər Qəddafiyə sadiq qüvvələr Ras-Lanuf portundan 50 kilometr şimal-qərbdə yerləşən Bin Cavad şəhərini qiyamçılardan geri alıb. LentLiviyanın şərqində bir neçə şəhər uğrunda Liviya ordusu və silahlılar arasında qanlı döyüşlər davam edir. Bu arada qiyamçılar Müəmmər Qəddafiyə sadiq qüvvələrin nəzarət etdiyi Sirt şəhərini ələ keçirmək üçün hücuma başlayıblar. Hücumun qarşısını almaq üçün Liviya liderinin əmri ilə təyyarələr Ras-Lanuf şəhərini atəşə tuturlar. Qiyamçılar paytaxt Tripoliyə doğru hərəkət etməyə çalışırlar. Liviyanın sabiq baş naziri Azus əl-Talhi dövlət televiziyasının efirilə qiyamçılara müraciət edib və onları hökumətlə danışıqlara çağırıb. Sabiq hökumət başçısı qan tökülməsinə son qoyulması üçün bunun vacib olduğunu bildirib. Dövlət televiziyası prezident Müəmmar Qəzzafinin tam nəzarətində olduğundan danışıqlara çağırışın sırf hökumətin istəyi olduğu şübhə doğurmur. Müraciəti edən sabiq baş nazir hazırda Liviyanın BMT-dəki səfiridir.. Liviya lideri Müəmmar Qəzzafinin istefa verməyə razı olduğuna dair məlumat yayılıb. Londonda nəşr olunan ərəbdilli ""Asharq Al-Awsat"" qəzeti yazıb. Qəzetin iddiasına görə, Qəzzafi müxalifətin Benqazidə qurduğu hökumətə təqdim etdiyi məktubunda istefa verməsi üçün öz şərtlərini irəl sürüb. Başlıca şərt onun və ailəsinin təhlükəsizliyinə təminatın verilməsidir.Zaviye və Misuratadakı qanlı döyüşlər hələdə davam edir. Bundan başqa Bin Cavad şəhərində baş verən silahlı münaqişə nəticəsində 7 nəfər ölüb, 50 nəfər isə yaralanıb. Bununla yanaşı Liviya hərbi hava qüvvələrinə məxsus təyyarələr Ras Lanuf şəhərini bombalyıb. Hökmət tərəfdarları ilə müxalifət arasında daha bir şiddətli döyüş Qəddafinin doğma şəhəri Sitredə gedir. Qəddafi ordusu ötən gündən bu şəhəri müxalifətçilərdən azad eləməyə çalışır.. Qəzzafinin qüvvələri şərqdəki Ras Lanuf şəhərinə həmlələrini davam etdirirlər. >əhər artilleriya atəşinə tutulur. Xəbərlərdə bölgəyə ağır silahların gətirildiyi bildirilir. Qəzzafipərəst qüvvələr şəhər ətrafındakı yol kəsişmələrindən silahlı müxalifəti sıxışdırib-çıxramağa səy göstərirlər. BBC müxbiri Liviya təayyrəsindən endirilən 4 bomba zərbəsindən birisi ilə evin darmadağın edildiyini xəbər verir. Qərbi Liviyada müxlifətin nəzarəti altında olan Zaviya və Misrata şəhərləri Qəzzafi qüvvələri tərəfindən mühasirəyə alınıb. Bu arada NATO bölgəyə havadan nəzarətini artırır. Alyansa məxsus radar təyyarələri vasitsə ilə hava məkanına 24 saatlıq keşik çəkilir.. Tripolidə ötən gecə tərəfdarları qarşısında çıxış edən Qəzzafi ""Liviyanın düşmələrini ölkənin əsarət altına salınmasına çalışmaqda"" təqsirləndirib. Qəzzafi əmindir ki, Qərb Liviyanı Böyük Britaniya, Fransa və ya ABŞ-nin müstəmləkəsinə çevirmək istəyir. O, Avropa ölkələrinin artıq ""Fars körfəzi və İraqın neft yataqlarına nəzarət etdiyini"" söyləyib. Benqazi şəhərində qurulmuş müvəqqəti hökumətin üzvlərini ""bir dəstə satqın"" adlandıran Liviya prezidenti iddia edib ki, onlar ölkənin böyüklüyünə görə ikinci şəhərini ""Böyük Britaniyanın nəzarətinə verməyə çalışır"". Qəzzafi xalqın hələ də onu dəstəklədiyini bəyan edib. Liviya lideri Müəmmər Qəddafiyə sadiq qüvvələr çətin döyüşlərdən sonra paytaxt Tripolidən 50 kilometr qərbdə yerləşən Al-Zaviya şəhərini alıb. Liviya Dövlət Televiziyası məlumat yayıb. Məlumatda bildirilir ki, şəhər ""əl-Qaidə"" terrorçularından tam azad olunub. Qeyd edək ki, Al-Zaviya şəhərinə hücum martın 8-də başlayıb. Hücumda hökumət qüvvələri 50 tankdan istifadə edib. Şahidlər bildiriblər ki, şəhər tamam dağıdılıb.. Liviyanın paytaxt Tripolinin 50 kilometrliyində yerləşən Əl-Zaviyə şəhərində küçələr tamam boşalıb. Səbəb günlərdir vətəndaş müharibəsinin getdiyi şəhərdə hökumətin binaların damına snayperlər yerləşdirməsidir. Onlar evlərini tərk edən hər kəsi dərhal vurur. Şahidlər bildirir ki, küçəyə çıxan insanın nümayişçi, yoxsa adi vətəndaş olmasından asılı olmayaraq, snayperlər onu dərhal öldürür. Odur ki, hazırda şəhərdə ""ölü sükut"" var. ""Əl-Zaviyə donub. İnsanlar ölüləri basdıra bilmir. Heç kim küçəyə çıxmağa cəsarət etmir. Hətta səmada quş belə, uçmur"", – deyə şahidlərdən biri bildirir.Liviya lideri ilə bağlı çaşqınlıq doğuran məlumatlar yayıldı. Yunanıstan Müdafiə Nazirliyi bu gün Liviya lideri Müəmmər Qəddafinin təyyarəsinin Yunanıstanın hava sahəsinə daxil olduğu və Misir istiqamətinə uçduğu barədə məlumat yayıb. Yunanıstan Müdafiə Nazirliyi bildirib ki, ""Libyan Airlines"" şirkətinə məxsus ""Faclon 900"" markalı təyyarə Kirit adasının cənub-qərbində hava məkanına daxil olub. ""RİA Novosti"" isə Yunanıstan Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargahına istinadən yazıb ki, söhbət ""Learjet"" markalı təyyarədən gedir və təyyarə Malta adası üzərində uçub. Agentlik artıq təyyarənin Qahirəyə endiyini də yazıb. Tripolidən Qahirəyə uçan təyyarənin göyərtəsində kim olduğu barədə məlumat verilmir. ""BBC"" isə xəbər verir ki, bu, Müəmmər Qəddafiyə məxsus təyyarələrdən biridir.Ras-Lanuf neft limanı başda olmaqla, bir sıra əraziləri nümayişçilərin nəzarətindən geri almış ordu növbəti genişmiqyaslı əməliyyata hazırlaşır. Məqsəd ölkənin şərq hissəsini tamamilə hökumətin nəzarətinə qaytarmaqdır. Liviya lideri Müəmmar Qəzzafinin oğlu Saif əl-İslam ABŞ və NATO-ya müraciət edərək, onları baş verənlərə müdaxilə etməməyə çağırıb. Oğul Qəzzafi bu halda liviyalıların ""Amerika və NATO-ya qarşı vuruşacağını"" bəyan edib. Qəzzafini dəstəkləyən qüvvələr Ras-Lanufun 40 kilometrliyində yerləşən Sidra şəhərini də ələ keçirib. Liviyanın Qəzzafiyə sadiq qüvvələri ölkənin qərb və şərq bölgələrinin nəzarətini ələ keçirməyə çalışır. Mistara və Ras Lanuf şəhərləri havadan hücumlara məruz qalıb. Hər iki şəhər rəqib döyüşçülərin nəzarəti altındadır. Dünən xarici jurnalistlərə Zaviya şəhərində tur keçirməyə icazə verilmişdi. Şəhərdəki Qəzzafi tərəfdarları şüarlarla ölkə liderinə dəstəklərini bildiriblər.. Müəmmar Qəzzafiyə sadiq qoşunlar üsyançıların nəzarətindəki Breqa şəhərini ələ keçiriblər. Qəzzafinin hərbçiləri qərbdən hücuma keçərək Uqayla şəhəri və Breqadan 12 km aralıda olan Bişer kəndini də tutublar. Üsyançılar maşınlarla Acabiyya şəhərinə doğru geri çəkiiblər. Onlar həmin şəhərdən müxalifətin əsas müqavimət mərkəzləri olan Tobruk və Benqaziyə yollana bilərlər.. Qiyamçılar Breqa şəhərini yenidən ələ keçirdiklərini bəyan edib. Qəzzafini dəstəkləyən qüvvələr şəhəri tərk edib. Məlumata görə, döyüş zamanı hökumət qüvvələrinə məxsus çoxlu sayda zirehli maşın məhv edilib, 20 hərbçi girov götürülüb. Daha 25 hərbçinin öldürüldüyü bildirilir. Hökumət qüvvələri günlərdir nümayişçilərin nəzarətində olan Breqi şəhərini də geri qaytarıb. Beləliklə də son bir neçə sutkada müxalifət daha bir şəhərə nəzarəti əldən verib. Nümayişçilərin nəzərəçarpacaq dərəcədə zəiflədiyi bildirilir. Onların mövqelərinə yerdən və havadan zərbələr endirilir. Qiyamçılar Benqazini yanacaqla təmin edən limana daxil olub, Qəddafiyə sadiq qüvvələr Misurata şəhərini mühasirəyə alıb Liviyada qiyamçılar prezident Müəmmər Qəddafiyə sadiq qüvvələr üzərində ilk ciddi uğur qazanıblar. Liviya Milli Keçid Şurasının qüvvələri Benqazini yanacaq və enerji ilə təmin edən limana daxil olublar. Qiyamçıların dəstələri uğurlu manevr edərək Müəmmər Qəddafiyə sadiq taboru aldadıb və onu mühasirəyə alıb. 25 hərbçi əsir götürülüb. Müəmmər Qəddafiyə sadiq qüvvələr Marsa-əl-Breqa şəhərindən 20 kilometr kənarlaşdırılıb. Müəmmər Qəddafiyə sadiq qüvvələrin hücuma keçdiyi Misurata şəhərində isə vəziyyət gərgin olaraq qalır. Şəhərdə su və ərzaq məhsulları çatışmır. Bu arada Müəmmər Qəddafi Rusiya, Çin və Hindistan şirkətlərini Liviyanın nefti-qaz sektoruna sərmayə qoymağa dəvət edib. Müəmmər Qəddafi bu təklifi həmin ölkələrin Tripolidəki səfirləri ilə görüş zamanı səsləndirib. Səfirlərlə görüşün Liviyada böhranlı vəziyyətin davam etdiyi dövrdə baş tutması diqqət çəkib.Şiddətli döyüşlərdən sonra müxalifət tərəfdarları yenidən Marsa əl Breqa limanını ələ keçiriblər. Hökumət qüvvələri geri çəkilməli olub. Qiyamçılar bu zaman ələ keçirdikləri zirehli texnika və silah-sursatdan istifadə etməklə, mövqelərini bir qədər möhkəmlədib. Məlumata görə, döyüş zamanı Qəzzafini dəstəkləyən onlar hərbçi mühasirəyə düşüb və qiyamçılara təslim olub. Nümayişçilər Ras-Lanuf şəhərini yenidən ələ keçirmək üçün hücuma hazırlaşır. Tripolinin 40 kilometrliyində yerləşən Əz-Zaviyə şəhəri uğrunda da şiddətli döyüş gedir. Müəmmar Qəzzafini dəstəkləyən qüvvələr müxalifəti getdikcə sıxışdırmaqdadır. Bu gün səhər saatlarında hökumət qüvvələri Tunislə sərhəddə yerləşən və bir müddətdir qiyamçıların nəzarətində olan Zuvara şəhərinə girib. Şəhərə zirehli texnika yeridilib. Qəzzafini dəstəkləyən qüvvələrin ölkənin şərqində də nümayişçilərə hücumu davam edir. Onlar Marsa-əl-Breqa şəhərini tam nəzarətə götürüb.Liviya prezidenti Müəmmər Qəddafiyə sadiq qüvvələr qiyamçıların son dayağı olan Benqazi şəhərinə hücuma başlayıb. LentLiviya Dövlət Televiziyası dünən 1 həftədir ki, döyüşlərin getdiyi Adcabiya şəhərinin hökumət qüvvələrinin nəzarətinə keçdiyi barədə məlumat yayıb. Bu arada Müəmmər Qəddafi Qərbi də hədələyib. O deyib ki, Qərbin neft şirkətlərinə artıq etibar etmirlər: ""Onlar bizə qarşı olaylarda iştirak etdilər. Yalnız Almaniya gələcəkdə Liviya ilə neft müqaviləsi bağlaya bilər. Biz əsasən Rusiya, Çin və Hindistanın neft şirkətləri ilə müqavilə bağlayacağıq"".Qiyamçıların son qalası olan Benqaziyə hücumların başladığı bir vaxtda Liviya prezidenti Müəmmər Qəddafi Qərb dövlətlərini açıq hədələyib. LentMüəmmər Qəddafi İtaliyanın ""İl Giornale"" qəzetinə açıqlamasında deyib ki, Liviyaya hava hücumu təklifi ilə çıxış edən Fransa prezidenti Nikola Sarkozinin psixikasında pozğunluq var. Liviya prezidenti Nikola Sarkozinin söylədiklərini yalnız bir dəlinin söyləyə biləcəyini vurğulayıb. O, İtaliyanın baş naziri Silvio Berluskonin davranışı qarşısında da şoka düşdüyünü dilə gətirib: ""Özümü xəyanətə uğramış hiss etdim. Artıq heç bir şəkildə İtaliya və Silvio Berluskoni ilə əlaqəm yoxdur. İtaliyada hökumət dəyişəndən sonra bu ölkə ilə yenidən dialoqa başlaya bilərəm"". Benqaziyə hücumun başladığını nəzərə çatdıran Müəmmər Qəddafi bu şəhərdəki silahlıların əl-Qaidə terror təşkilatının lideri Üsamə bin Ladenin tərəfdarı olduğunu vurğulayıb: ""Onlar sadəcə hücum etməyi və öldürməyi düşünürlər. Xalq onlardan qorxur və mənim xilas etməyimi istəyir. Üsyançıların heç bir ümidi yoxdur. Ya qaçacaq, ya da təslim olacaqlar. Qiyamçıların qurduğu Şuranın heç bir əhəmiyyəti yoxdur, ""əl-Qaidə"" onlardan istifadə edir. Bəzi hərbçilər də onlarla birgə idilər və bizə heç bir alternativləri olmadıqlarını açıqladılar. O hərbçilər ya qaçacaq, ya da boğazları kəsiləcəkdi. Ona görə də qiyamçıların yanında yer almaq məcburiyyətində qalıblar. Silahlarını endirərlərsə, onlar əvf ediləcəklər"". Liviya lideri onu da deyib ki, əgər Qərb dövlətləri onlara qarşı İraqdakı kimi davranarlarsa, bu gün savaşdıqları ""əl-Qaidə"" ilə ittifaqa daxil olar və cihad elan edər.Liviya prezidenti Müəmmər Qəddafiyə sadiq qüvvələr paytaxt Tripolidən 200 kilometr şərqdə yerləşən Misrata şəhərinə daxil olub. Ölkənin üçüncü böyük şəhərinin bütün kommunikasiyası sıradan çıxarılıb. Hücum saat 06:00 radələrində şəhərin güclü artilleriya atəşinə tutulmasından sonra başlayıb. Şəhərə tanklarla 3 istiqamətdən hücum olub. Müşahidələr Müəmmər Qəddafiyə sadiq qüvvələrin yaxın günlərdə müxalifətin əsas qalası olan Benqazi şəhərini də ələ keçirməsini qaçılmaz sayırlar.Liviya lideri Müəmmər Qəddafinin oğlu Seyf əl-İslam ordunun qiyamçıların mərkəzi sayılan Benqazi şəhərinə yaxınlaşdığını söyləyib. Seyf əl-İslam deyib ki, 48 saatdan sonra hər şey sona çatacaq, qiyamçıların işi bitəcək. Liviya səmasında uçuşlara qadağa qoyulması barədə mümkün qərara gəlincə, Seyf əl-İslam qeyd edib ki, bununla bağlı istənilən qərar gecikib, çünki artıq hərbi əməliyyatlar başa çatır. Bu arada Liviyada müxalifət də özünü itirib. Qiyamçıların liderlərindən biri bildirib ki, Qərb köməkdən imtina etməklə onları satdı. Xatırladaq ki, martın 15-də qiyamçılar ciddi məğlubiyyətə uğrayıblar. Onlar yalnız neft mərkəzi sayılan Marsa əl-Breqanı deyil, 100 min əhalisi olan Adcabiya şəhərinə də nəzarəti itiriblər. Qiyamçılar son güllələrinə qədər döyüşəcəklərini bəyan etsələr də, Adcabiyanı almaq üçün Müəmmər Qəddafiyə sadiq qüvvələrə bir neçə saat yetərli olub. Bu şəhərin alınması hökumət qüvvələri üçün Benqazi və Tobruk şəhərlərinə yolu açıb. Hazırda Müəmmər Qəddafiyə sadiq qüvvələr Misrata şəhəri uğrunda döyüşlər aparır. Diqqət çəkən digər məqam odur ki, bu şəhərlərdə xalq kütlələri hökumət qüvvələrini alqışlarla və bayraqlarla qarşılayır.Liviya lideri Müammar Qəzzafiyə bağlı qüvvələrin zirehli birliklərlə hava və dəniz qüvvələrinin dəstəyi ilə bəzi şəhərləri ələ keçirməsi müxalifəti çətin vəziyyətə salıb. Qəzzaafiyə bağlı qüvvələrin Zuvaraya yönəlik hava hücumunda dörd nəfərin öldüyü bildirilir. Təhlükəsizlik qüvvələri irəliləməyə davam edərkən müxalifətin qalası olan Binqazi şəhərində həyəcan siqnalı verilib. Qəzzafiyə bağlı qüvvələr xüsusilə Binqazinin qarşısında önəmli strateji nöqtə olan Əjdəbiyə şəhərini havadan bombardman edir. Əjdəbiyyə təslim olacağı təqdirdə Qəzzafiyə bağlı qüvvələrin Binqaziyə girməsinin an məsələsi olduğu bildirilir. Liviya Milli Şurasının sözçüsü Abdulcəlil Qərbə üz tutaraq ""Liviya hava sahəsi uçuşa yasaq bölgə elan edilməzsə və Suriyadan silah gətirdiyi iddia edilən Qəzzafi gəmiləri yoxlamadan keçirilməzsə, Liviyada böyük bir fəlakət yaşanacaq"" deyib. İngiltərə xarici işlər naziri Uilyan Hague isə Qəzzafinin ölkəyə nəzarəti ələ keçirməsinin liviyalılar üçün kabus olacağını deyib. Rusiya isə Qəzzafi və ailəsinin bu ölkənin torpaqlarına girməsini qadağan edib.Liviyada müxalifətin son və əsas qalası olan Benqazidə yaşayan 2 əsas tayfa prezident Müəmmər Qəddafini dəstəkləyir. Liviya Dövlət Televiziyasının yaydığı informasiyada qeyd olunur ki, Tarxulla və Varfalla tayfalarının təmsilçiləri telekanala zəng açaraq Müəmmər Qəddafini dəstəklədiklərini bəyan ediblər. Hökumət qüvvələri isə Benqazi istiqamətində irəliləməkdə davam edir.hökumət qüvvələri Benqazinin girişinə çatıb. Müxalifət isə ""lazımi səviyyədə silahlandıqlarını və şəhərin müdafiəsi üçün ölümə hazır olduqlarını"" bəyan edib. Artıq Benqazi aeroportunu bombalayan 2 qırıcı qiyamçılar tərəfindən vurulub. Hər iki pilot həlak olub. Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi Benqazidəki heyətini oradan çıxarıb. Qurum döyüşlər zamanı əməkdaşlarının həlak olacağından ehtiyatlanır. Gecədən səhərədək Acdabiya şəhəri uğrunda getmiş döyüşlərdə isə ən azı 30 nəfər həlak olub, 100-dək müxalifət tərəfdarı yaralanıb. Liviya aviasiyası Benqazi aeroportunu bombalamağa başlayıb. Qeyd edək ki, aeroport şəhərin 10 kilometrliyində yerləşir. Bundan əvvəl şəhər sakinləri əməliyyata başlanacağı haqda xəbərdar olunub və onlardan şəhəri tərk etmələri istənilib. Lakin müxalifəti dəstəkləyən əhali Benqazidən çıxmaqdan imtina edib. Bunun ardınca aviasiya aeroporta zərbələr endirməyə başlayıb. Liviya lideri Müəmmar Qəzzafi bu gün Misrat şəhərinin qiyamçıların əlindən alınması üçün həlledici döyüşün olacağını bəyan edib. Milli.Az xəbər portalının ""RBK""ya istinadən verdiyi məlumata görə, o, ölkənin qərbində nümayişçilərin nəzarətində qalmış yeganə şəhər olan Misratın ələ keçirilməsindən sonra Benqazi uğrunda əməliyyata başlanacağını söyləyib.Qəzzafi hədəfin rəqiblərin tərksilah edilməsi olduğunu bildirib. ""Biz güc tətbiq etsəydik, bütün ölkə ərazisinə nəzarəti bircə günə ələ ala bilərdik"", – deyə Qəzzafi qeyd edib: ""Məqsədimiz silahlı qruplaşmaları tədricən tərksilah etməkdir"".Liviya lideri Müəmmar Qəzzafini dəstəkləyən ordu müxalifətin nəzarətində olan Benqazini ələ keçirmək üçün əməliyyata başlayıb. Qəzzafini dəstəkləyən qüvvələr Benqaziyə 3 tərəfdən hücuma keçib. Şahidlər bildirir ki, qiyamçılar şəhərdə yaratdıqları müvəqqəti hökumətin binasına gedən yola beton maneələr yığır. Toqquşmalarda artıq 9 nəfərin həlak olduğu bildirilir.Ordu şəhərin qərbinə bitişik qəsəbəyə girib. ""Reuters"" isə qiyamçıların Benqazi üzərində hökumət qüvvələrinə məxsus 1 hərbi vertolyotu vurduğunu yazır. Benqazinin mərkəzinin artilleriya atəşinə tutulduğu bildirilir.Liviya lideri Müəmmar Qəzzafinin qüvvələri üsyançıların Tunis sərhədi yaxınlığında tutduğu Zintan şəhərini hücum etməklə ələ keçirməyə çalışırlar. Şəhər ağır silahlardan atəşə tutulub. Ötən günlər ərzində Qəzzaafi rejimi iki dəfə atəşkəs haqqında elan edib, lakin hər dəfə polkovnikə sadiq qoşunlar müvəqqəti barışığı pozublar.Liviya müxalifəti bildirib ki, onlar ölkənin şərqə yerləşən Marsa el-Breqa şəhərini ələ keçiriblər. Üsyançılar geri çəkilən Liviya lideri Müəmmar Qəddafinin qüvvələrini izləyirlər. İki həftə əvvəl, Qəddafi qoşunları üsyançıların mühüm neft limanı olan Marsa el-Breqadan çıxarmışdılar.Müəmmər Qəddafinin rəhbərlik etdiyi Liviya hökuməti Afrika Birliyinin ötən gün Efiopiyanın paytaxtı Ədis-Əbəbə şəhərində keçirilən iclasında belə bir təkliflə çıxış edib. İclasa qatılan Liviya heyətinin üzvü, keçmiş baş nazir Abdulati Əl-Übeydi Qəddafi hökumətinin böhranın həlli üçün Afrika Birliyinin təklif etdiyi ""yol xəritəsi""ni həyata keçirməyə hazır olduğunu ifadə edib. O, həmçinin Afrika Birliyini demokratik seçkilərin keçirilməsi üçün keçid dövrünün müəyyənləşdirilməsinə yardımçı olmağa çağırıb.Liviyada üsyançılar Ras-Lanuf limanı və neft terminalını ələ keçirərək Müəmmar Qəzzafiyə sadiq qoşunları oradan vurub çıxarıblar.Üsyançılar uzun sürən döyüşlərdən sonra Əcabiyyə şəhəri və Breqa limanını da alıblar. Onların dediklərinə görə, həmin şəhərlər müxalitfətin tam nəzarətindədir. Qəzzafiyə sadiq qüvvələr Liviya liderinin doğulduğu şəhər olan Sirtə tərəf geri çəkilib.Liviyadakı müxalifət qüvvələri ölkə lideri Müəmmar Qəzzafinin doğma şəhəri Sirti ələ keçiriblər. Beynəlxalq koalisiya qüvvələri Sirt şəhərinə aviazərbələr endiribdlər. Qəzzafiyə sadiq qoşunların hava hücumundan müdafiə qüvvələri cavab atəşi açmayıblar.Liviyada üsyançılar Müəmmər Qəzzafiyə sadiq ordunun neftlə zəngin liman şəhəri Ras-Lanufa yaxınlaşdıqca oranı tərk etməli oldublar. Hökumətpərəst qüvvələrin üsyançılara qarşı raket və qumbaralardan istifadə edərək, ağır zərbələr endirdikləri və çox sayda üsyançının maşınlarda ölkənin şərqinə doğru qaçdıqları deyilir. Qəzzafi ordusu tank və artilleriyanın köməyi ilə sürətlə qərbə doğru irəliləyən qiyamçıların hücumunu dayandırmağa nail oldu. Geri çəkilən müxalifət döyüşçüləri müttəfiqlərdən havadan dəstək istəyiblər. Loyalist qüvvələr həmçinin ölkənin qərbində sonuncu müxalifət dayağı olan Misratanı mühasirədə saxlamaqda davam edirlər. Müxalifətçilər hökumət qüvvələrinin şəhər mərkəzində mülki vətəndaşlara arabir atəş açdıqlarını xəbər verir.Liviya lideri Müəmmar Qəzzafiyə loyal qüvvələr qiyamçıların nəzarətində olan Misurat şəhərini bombardman edir. şəhər səhər saatlarından başlayaraq artilleriya atəşinə tutulur və bombardman hazırda da davam edir. Lakin ordu şəhərə girə bilmir. Qiyamçılar Misuratın bombalanması nəticəsində 20 dinc sakinin öldüyünü bildirir.Liviyada dövlət lideri Müəmmar Qəzzafiyə sadiq qoşunlar əks-hücuma keçiblər. Onlar Aralıq dənizinin sahilindəki strateji önəmə malik Ras Lanuf şəhərini və neft terminalını ələ keçirəndən sonra Bin Cavad və Breqa şəhərlərini də üsyançılardan alıblar. Bununla belə, ""Reuters"" bildirir ki, Ras Lanuf və Breqa şəhərlərində üsyançılarla hökumət qoşunları arasında döyüşlər davam edir. Ölkə müxalifətini birləşdirən Milli Şura isə bəyan edib ki, Müəmmar Qəzzafi hakimiyyətinin ""cəmi bir neçə gün ömrü qalıb"". Müvəqqəti hökumətin qurulması Liviyanın ""Kurina"" qəzetinin internet-versiyasının məlumatına görə Liviyanın keçmiş ədliyyə naziri Mustafa Mohammad Abdel Cəlil Benqazidə alternativ müvəqqəti hökumət qurulmasına başlaması barəsində məlumar verib. Cəlil ədliyyə naziri postundan fevralın 21-də istefa verərək Müəmmar Qəzzafi tərəfindən etiraz iştirakçılarına qəddar reaksiya verməsinə etiraz etmişdi. Abdel Cəlil xarici köməyə də ümid etdiyini bildirir. Liviyanın ABŞ-dəki səfiri Əli Audcili artıq müvəqqəti hökuməti dəstəklədiyini elan edib. O bir müddət əvvəl Qəzzafi rejimi ilə bütün əlaqələri kəsdiyini elan etmişdi. Beynəlxalq münasibət İttifaqın Xarici İşlər Nazirləri görüşü ilə bağlı Finlandiyanın baş diplomatı açıqlama verib. Alexander Stubb deyib ki, Liviya olayları İttifaqın ardıcıl siyasətə malik olmadığını nümayiş etdirib: ""Dünya boyu və xüsusilə də qərbdə bu olayların yenidən dəyərləndirilməsi baş verir. Biz burada maraqlar və dəyərlər arasında balans müəyyən etməyə çalışırıq. Şimali afrika olayları neft, maliyyə və eyni zamanda qeyri qanuni qaçqınların qəfil axını ilə bağlıdır. Eyni zamanda biz demokratiya, azadlıqlar və insan haqları haqqında danışırıq. Bu mənada olayların geniş dəyərləndirilməsi aparılır"" Fevralın 23-də Liviya iğtişaşları ilə bağlı ilk dəfə şərh verən Obama deyib ki, Liviya hakimiyyəti Müəmmər Qəddafi rejimi əleyhinə etiraz edənlərə qarşı zorakılıq işlədilməsinə görə məsuliyyət daşımalıdır. Barak Obama deyib ki, onlar beynəlxalq qurumlarla birlikdə Liviya böhranına qarşı ümumi cavab yolunu axtarmağı planlaşdırıblar. ABŞ prezidenti göstəriş verib ki, onun milli təhlükəsizlik komandası Liviyada seçkilər üzrə təkliflər hazırlasın. Həmin gün Avropa Birliyinin rəsmiləri də Qəddafi rejiminə mümkün cavab tədbirləri kimi sanksiyalar təklif ediblər.ABŞ ""Liviya ilə diplomatik əlaqələri kəsməyib"". Bu barədə dövlət katibinin köməkçisinin müavini Canet Sanderson bəyan edib.Birləşmiş Ştatlar Liviya lideri Müəmmər Qəddafinin öz xalqının inamını itirdiyini hesab edirlər və Liviya hökumətinə qarşı sanksiyalar paketi hazırlayırlar. Bu barədə Ağ Evin mətbuat katibi Cey Karni bəyan edib. ""Belə görünür ki, Qəddafi xalqının etimadını itirib. O vətəndaşlara qarşı zorakılıq tətbiq olunmasına sakit baxır, liviyalıların nəzərində onun hakimiyyətinin qanuniliyi sıfıra enib"", deyə Karni bildirib.ABŞ prezidenti Barak Obama Liviya lideri Müəmmər Qəddafiyə, onun ailə üzvləri və hökumətinə qarşı birtərəfli qaydada maliyyə sanksiyalarının tətbiq olunması barədə fərman imzalayıb. ""Mən ABŞ prezidenti Barak Obama hesab edirəm ki, polkovnik Müəmmər Qəddafi, onun hökuməti və ən yaxın silahdaşları silahdan, muzdlu əsgərlərdən və əsassız zorakılıqdan istifadə edərək Liviya xalqına qarşı yolverilməz addımlar atıblar. Mən həmçinin hesab edirəm ki, Qəddafi, onun ailəsinin, hökumətinin üzvləri və ən yaxın silahdaşları Liviyanın dövlət əmlakı qorunmasa, onu ələ keçirə bilərlər"", deyə prezidentin əmrində bildirilir. Fərmana əsasən, Qəddafi, onun hökuməti və dörd qohumunun bütün əmlakı və bank hesabları dondurulur, Liviya hökuməti ilə bütün bank əməliyyatlarına qadağa qoyulur. ""Bundan əlavə, ABŞ dövlət katibi Liviyaya müdafiə sənayesi mallarının idxalına və bu ölkəyə müdafiə sahəsində xidmət göstərməyə icazə verən bütün mövcud lisenziyaları dondurur"", deyə Obamanın əmrində vurğulanır.ABŞ prezidenti Barak Obama Türkiyənin baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğanla telefon söhbətində dinc əhaliyə qarşı silah tətbiq etdiyinə görə Liviya hökumətini məsuliyyətə cəlb etmək istiqamətində birgə addımları müzakirə edib. Bu barədə Ağ Evin mətbuat xidməti məlumat yayıb. Məlumatda bildirilir ki, Obama və Ərdoğan Liviya hökumətinin öz xalqına qarşı zorakılığa əl atması faktını pisləyiblər və belə vəziyyəti dözülməz adlandırıblar. ""Onlar Liviyadakı vətəndaşlarının təhlükəsizliyini təmin etmək və Liviya hökumətini məsuliyyətə cəlb etmək üçün ABŞ və Türkiyənin əlində olan imkanları müzakirə ediblər. Söhbətdə həmçinin Liviya xalqına humanitar yardım göstərilməsinin vacibliyi qeyd olunub"", deyə məlumatda vurğulanır. BMT baş katibi Pan Gi Mun BMT Təhlükəsizlik Şurasını Liviyada zorakılığına son qoymaq üçün konkret tədbirlər görməyə çağırıb. ""Mən sizi geniş tədbirlər spektrini nəzərdən keçirməyə çağırıram"", deyə o bildirib. Pan Gi Munun sözlərinə görə, BMT TŞ üzvü olan ölkələrin bəzi təklifləri ticarət sanksiyalarının tətbiqini, ayrı-ayrı şəxslərinin hərəkətinin qadağan olunmasını və onların bank hesablarının dondurulmasını nəzərdə tutur.BMT Təhlükəsizlik Şurası 26 fevral 2011-ci il tarixində Liviya rəhbərliyinə qarşı sanksiya tətbiqi təklifi barəsində qətnamə edib. Qətnamədə Liviyaya qarşı hərbi embarqonun tətbiqi, ölkə rəhbərlərinin xaricdəki hesablarının dondurulması və onların xaricə səfərlərinə qadağa qoyulması təklif edilir. Qərarda göstərilir ki, dinc Liviya vətəndaşlarına qarşı hücumlar ""bəşəriyyətə qarşı cinayət kimi qiymətləndirilə bilər"". Bu hal isə Haaqadakı Beynəlxalq Məhkəmə tərəfindən baxıla bilər.Avropa Birliyi Liviyada dinc nümayişçilərə qarşı əsassız güc tətbiqinə görə məsuliyyət daşıyan Müəmmar Qəddafi və onun ailə üzvlərinə qarşı sanksiyalar paketini razılaşdırıb. Məlumatı ""Frans Press"" agentliyi Brüsseldəki diplomatik mənbəyə istinadən yayıb. Məlumata görə, sanksiyalar Liviyaya silah və xüsusi vasitələrin satışına embarqo qoyulmasını, eləcə də Qəddafi klanının nümayəndələrinin Avropa Birliyi ölkələrinə səfərlərinin qadağan edilməsini, onları Avropa ölkələrindəki bank hesablarının dondurulmasını nəzərdə tutur. Hazırda ekspertlər qrupu sanksiya razılaşmasının ayrı-ayrı detalları üzərində işləyir. Almaniya hökumətindəki mənbə bildirib ki, sanksiyaların gələn həftənin əvvəlindən qüvvəyə minəcək. Fevralın 24-də BMT-nin baş katibi Pan Gi Mun bildirmişdi ki, Təhlükəsizlik Şurası Liviyadakı vəziyyətə reaksiya verəcək. O, Liviyaya qarşı beynəlxalq sanksiyaların tətbiqinin mümkünlüyü ilə bağlı suala cavab verməkdən yayınıb. Qəddafi rejiminə qarşı sərt münasibəti Çexiya da dəstəkləyib. Praqa Liviyadakı zorakılıqları qətiyyətlə pisləyib və bəyan edib ki, Çexiya sanksiyalar məsələsində Avropa Birliyinin qərarlarına əməl edəcək. ""Qəddafinin davranışı yolverilməzdir və cəzalandırılmalıdır"", – deyə Çexiya baş nazirinin birinci müavini, xarici işlər naziri Karel Şvartsberq bildirib.ABŞ NATO-dakı tərəfdaşları ilə Liviyada Müəmmar Qəzzafi rejiminin hərbi müdaxilə ilə devrilməsi imkanlarını müzakirə edir. ABŞ-nin hərbi gəmiləri Liviya sahillərinə yaxınlaşmaqdadır. Birləşmiş Ştatların BMT-dəki nümayəndəsi Syuzan Rays Vaşinqtonun Liviya müxalifəti ilə əlaqələr qurduğunu bildirib. ABŞ-nin BMT-dəki səfiri Syuzan Rays bildirib. ""Biz problemin həlli üçün bütün mümkün variantları müttəfiqlərimizlə müzakirə edirik"", – deyə diplomat qeyd edib. Qəzzafinin ölkəyə rəhbərlik etmək iqtidarında olmadığını bildirən Rays Liviya liderinin reallıqdan uzaq düşdüyünü söyləyib.Avropa Komissiyasının prezidenti Joze Manuel Barrozu Liviya lideri Müəmmar Qəddafini istefaya çağırıb. Onun sözlərinə görə, Qəddafi həll yolunun bir hissəsi deyil, əksinə problemin bir hissəsidir: ""Artıq Qəddafinin getmək vaxtı çatıb"". Avropa Komissarı Qəddafini dinc əhaliyə qarşı silah tətbiqini isə tamamilə yolverilməz olduğunu deyib.ABŞ prezidenti Barak Obama yenidən Liviyadakı vəziyyət haqda danışıb. O, Qəzzafini hakimiyyətdən imtinaya çağırıb. ""Zorakılığa son qoyulmalıdır. Müəmmar Qəzzafi legitimliyini itirib və hakimiyyətdən getməlidir"", – deyə Ağ Ev sahibi qeyd edib: ""Liviya xalqına qarşı zorakılıq edənlər buna görə məsuliyyət daşıyır"". Obama Vaşinqtonun diqqətini böhranın humanitar tərəfinə yönəltdiyini deyib. Lakin o, böhranan aradan qaldırılması üçün hərbi müdaxilə variantını da istisna etməyib: ""ABŞ humanitar böhranlara dərhal reaksiya vermək üçün bütün imkanlara malik olmalıdır"".Liviyanın Benqazi şəhərində müxalifət tərəfindən formalaşdırılmış Milli Keçid Şurası Paris tərəfindən rəsmən Liviya hökuməti kimi tanınıb. Fransa prezidenti Nikola Sarkozi bəyan edib. Paris Liviya ilə bağlı bu qərarı vermiş ilk ölkədir. Fransa bununla da, faktiki olaraq, rəsmi Tripoli ilə bütün əlaqələri kəsib.. Fransa prezidenti Nikola Sarkozi ilə Böyük Britaniyanın baş naziri Devid Kemeron Avropa Birliyinə üzv olan bütün dövlətləri bu addımı atmağa çağırıblar. Qeyd edək ki, bundan neçə saat əvvəl Fars körfəzi ərəb dövlətlərinin əməkdaşlıq şurası Müəmmar Qəzzafi rejimini legitimliyini itirmiş hakimiyyət kimi tanıyıb. ABŞ-nin Liviya müxalifətinin qurduğu Milli Şuranı hökumət kimi tanımağa hazır olduğunu isə Birləşmiş Ştatların dövlət katibi Hillari Klinton bəyan edib. Eyni mövqeni İtaliyanın xarici işlər naziri Franko Frattini də ortaya qoyub.Avropa Birliyi (AB) artıq Liviyanın Müəmmar Qəzzafi rejimini tərəfdaşı saymır və qiyamçıları ölkənin yeni hökuməti kimi tanıyır. AB prezidenti Herman van Rompey bəyan edib. ""Zorakılıqda günahı olan hər kəs bunun ciddi nəticələrinə hazır olmalıdır"", – deyə o, qeyd edib. Rompey bəyan edib ki, AB artıq Liviyada müxalifətin formalaşdırdığı Milli Şuranı özünün qanuni tərəfdaşı sayır: ""Rejim azadlıq tələb edən xalqa qarşı çıxıb. Problemin bir adı var: Qəzzafi! O, getməlidir. AB yekdilliklə bu qərarı d��stəkləyir. Biz Liviyanın hazırkı rejiminin getməsi üçün təzyiqləri artırmalıyıq"". Ərəb liqası bu gün Qahirədə toplantı keçirib, Liviyadakı durumu nəzərdən keçirib. Qurum Qəzzafi ordusunun rəqib döyüşçülərə havadan hücumuna mane olmaq üçün uçuşlara yasaq zona yaradılması məsələsini müzakirə edib. Liviyanın təmsilçisi yığıncaqdan kənarlaşdırılıb. Dünən Liviyadakı durumla bağlı ABŞ dövlət baçısı Barak Obama bildirib ki, Amerika müttəfiqləri ilə bərabər Liviya lideri Müəmmar Qəzzafini cilovlamağa çalışır. Prezident Qəzzafinin opponentlərinə qarşı hücumlarına cavab vermək üçün bütün variantların nəzərdən keçirildiyini bəyan edib.BMT-nin İnsan Hüquqları Şurası Liviyada insan hüquqları sahəsində pozuntuların araşdırılması üçün 3 nəfərdən ibarət komissiya təşkil edib. Bunu şuranın prezidenti Siasak Fuangkekeou bəyan edib. Şura bundan əlavə Liviyanın şuradakı üzvlüyünü ləvğ edib. Liviyanın müxalifət qüvvələri Liviya lideri Müəmmər Qəzzafinin insanları işgəncələr, uzunmüddətli cəzalar və digər zorakılıqlara məruz qoyduğunu iddia edir. Bu iddiaların araşdırılması üçün Misirin insan hüquqları eksperti Şərif Bassioni, Çikaqodan professor Asma Xader və kanadalı vəkil Filip Kirş təyin edilib. Komissiya işinə gələn iki həftə ərzində başlamalı, iyun ayında İnsan Hüquqları Şurasına hesabat təqdim etməlidır.BMT-nin Təhlükəsizlik Şurası Liviya üzərində uçuşsuz zonanın yaradılmasına və Liviya rəhbərliyinə qarşı daha sərt sanksiyalara çağırıb. Şura bunun Ərəb Liqasının belə bir zonanın yaradılması barədə xahişi ilə əlaqədar etdiyini vurğulayıb. Bununla belə, Təhlükəsizlik Şurasının daxilində Liviyaya hərbi müdaxilə məsələsində ciddi fikir ayrılığı qalır. BMT diplomatları deyirlər ki, qətnamə Liviya üzərində bütün uçuşları qadağan etməli və üzv ölkələr Tripolinin qətnamənin tələbini yerinə yetirməsini təmin etməlidirlər. Onlar deyirlər ki, ilk növbədə belə bir zonanın yaradılmasında ərəb ölkələrinin iştirakı məqsəduyğun sayılır. Məhz bu məqamı vurğulamaq üçün əsasən Britaniya və Fransa tərəfindən cizgilənmiş qətnamə layihəsinin tərtibində Livan da iştirak edib. Buna baxmayaraq Liviyaya hərbi müdaxiləyə müxalif olanlar var və bunlar heç də təkcə Rusiya və Çin deyil. Almaniya da bildirir ki, uçuşsuz zona barəsində bir çox suallar açıq qalıb. Amerikalılar isə hələlik öz mövqelərini açıqlamayıblar. Vaxtsa gedir. Alınan son xəbərlərə görə Qəzzafi qüvvələri ilə üsyançılar arasında döyüşlər hazırda üsyançıların son istehkamı olan Benqazi şəhərinin yaxınlığında baş verir.BMT Təhlükəsizlik Şurası Liviyada qeyri-uçuş zonasının tətbiqini müzakirə etmək üçün bir araya gəlib. Müəmmər Qəzzafiyə sadiq qüvvələr üsyançı istehkamlarına hücumları davam etdirirlər. ABŞ dövlət katibi Hillari Klinton deyib ki, o, günün sonunadək qətnamənin qəbul olunacağını güman edir. Ərəb Liqasının dəstəyi ilə qətnaməni Britaniya, Fransa və Livan təqdim ediblər. Bəzi Qərb dövlətləri qətnamənin tezliklə qəbul edilməsi istiqamətində çalışır və qeyri-uçuş zonasından əlavə üsyançılara yardım göstərmək üçün başqa ölçüləri nəzərdən keçirirlər. Son günlərdə yüngül silahlanmış dağınıq müxalifət qüvvələri təyyarələr, tanklar və ağır texnika ilə silahlanmış Qəzzafi ordusunun qarşısında dəfələrlə geri çəkiliblər. Beynəlxalq müdaxilə BMT-nin Təhlükəsizlik Şurası Liviya hava məkanında uçuşlara qadağan olunan zonanın yaradılması barədə qərar qəbul edib. BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnaməsində hərbi əməliyyatların mümkünlüyü və Liviya Mərkəzi Bankının və neft şirkətinin hesablarının dondurulması imkanları qeyd olunub. Bu tədbirlər müxalifətin nəzarəti altında olan şəhərin bombardman olmasının və yerli dinc əhalinin qətlə yetirilməsinin qarşının alınmasına yönəlib.Təhlükəsizlik Şurasının 15 üzvündən 10-u qətnamənin lehinə səs verib.Pilotsuz təyyarələr vasitəsilə həyata keçiriləcək ilk reydlərin yaxın saatlarda başlaması istisna olunmur. Qəzetin mənbəsi bildirir ki, Müəmmar Qəzzafinin tərəfdarları müxalifətin nəzarətində olan Benqazidə əməliyyatlara başlayarsa, Qərb dövlətləri BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnaməsinin icrasına başlaya bilər. Xatırladaq ki, dünən BMT TŞ Liviyaya qarşı hərbi əməliyyatlara başlanmasına icazə verən qətnamə qəbul edib. ""Axşam saatlarında Britaniya Hərbi Hava Qüvvələrinin Liviyanı bombalaması mümkündür. İlkin mərhələdə ona Qətər və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri aviasiyasının da dəstək verməsi gözlənilir"", – deyə məlumatda bildirilir.ABŞ aviasiyası Liviyanın Hava Hücumundan Müdafiə sistemini sıradan çıxarıb. ABŞ Milli Təhlükəsizlik Xidmətinin nümayəndəsi bəyan edib: ""Müəmmar Qəzzafinin HHM quvvələri qismən iflic vəziyyətinə salınıb. Amma hələ Liviyanın quru qoşunlarının bunun əvəzində nə edəcəyini söyləmək çətindir"". ABŞ-yə məxsus ""B-2"" qırıcıları Liviyanın əsas aerodromuna 40-dək bomba atıb. Amerika və Britaniyanın gəmiləri və sualtı qayıqları isə Liviyadakı hədəflərə 100-dən artıq zərbə endirib.Liviya lideri Müzmmar Qəzzafi ölkəsini bombardman edən Qərbə ""alov püskürüb"". o, Qərbə ""uzun-uzadı müharibə"" vəd edib. ""Biz torpaqlarımızı tərk etməyəcəyik. Biz onları azad edəcəyik"", – deyə Qəzzafi bildirib. Əhaliyə silah paylamağa başladıqlarını deyən Qəzzafi deyib: ""İşğalçıların məğlubiyyəti qaçılmazdır. Qərb Hitler və Mussolini kimi çökəcək"".Liviya səmasının blokadaya alınması məqsədilə yaradılmış beynəlxalq koalisiya qüvvələrinin birgə əməliyyatı zamanı nəzərdə tutulmuş 22 hədəfdən 20-i vurulub. Liviyanın səmasının blokadaya alınması barədə BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1973 saylı qətnaməni qəbul etməsindən sonra ABŞ, Fransa, İtaliya, Kanada və s. ölkələr koalisiya yaradıblar. Fransızlar, amerikalılar və ingilislərin Liviyaya zərbələrinə Səudiyyə Ərəbistanı və Qətər də qoşula biləcəklərini bəyan ediblər. Afrika İttifaqı, Türkiyə, Rusiya, Çin, Hindistan, Ərəb Dövlətləri Liqası bombardmanları qətiyyətlə pisləyib. Liviya lideri Muəmmar Qəzzafiyə sadiq qüvvələr isə Misurata şəhərinə hücumu davam etdirirlər. Üsyançıların əlində olan şəhərin mərkəzində Qəzzafinin tankları peyda olub. ABŞ Hərbi-Hava Qüvvələrinin 3 ""Stealth B-2"" bombardmançı təyyarəsi Liviyadakı Əl Məhran aviabazasına 40 bomba atıb. ""Gözəgörünməz"" adlandırılan həmin təyyarələrin bu günün sonunadək Liviyadakı daha bir bazanı bombalayacaqları gözlənilir. Fransanın xarici işlər naziri Alen Jüppe bildirib ki, Liviya lideri Müəmmar Qəzzafi dinc əhaliyə hücumlara son qoymayınca, qoşunlarını üsyançılara qarşı mövqelərdən çıxarmayınca bombardmanlar davam etdiriləcək. Kanada, İspaniya və Danimarkanın hərbi təyyarələri Liviyaya qarşı yeni zərbələrdə iştirak etmək üçün Aralıq dənizindəki aviabazalara gətirilir. Qəzzafi rejimi hərbi bazalar və nəqliyyyat qovşaqlarının yanında mülki əhalini yerləşdirərək ""canlı qalxan""lar yaradır. Qəzzafinin komanda məntəqəsinin yerləşdiyi Bab əl Əziziyyə bunkerinin yanında indi yüzlərlə liviyalı var. Liviyanın kütləvi informasiya vasitələri bildirirlər ki, Qəzzafi rejminə qarşı beynəlxalq əməliyyat başlanandan bəri bombardmanlarda ən azı 48 nəfər həlak olub. Qəzzafi rejiminə qarşı hazırlanmış ""Odisseya. Sübh"" əməliyyatı ABŞ-nin 1991-ci ildən bəri qatıldığı ən mühüm hərbi əməliyyatların ssenarisi üzrə keçirilir. ""Bloomberg"" bildirir ki, əməliyyyatın əvvəlində ""Tomahawk"" qanadlı raketlərindən istifadə edilərək aviasiyaya ""yol"" açılıb. Liviyadakı 20 hədəfə 110 belə raket buraxılıb. Beynəlxalq koalisiyanın başlıca hədəfi Qəzzafiyə sadiq qoşunların əlində olan və 300 km məsafədəki hədəfləri vura bilən ""SA-5"" raket sistemləri olub. Bundan başqa, Qərbin təyyarələrinin hədəfləri arasında Liviyanın 50 ""SA-6"" raket sistemləri, 30 ""hava-torpaq"" sistemi və 15 radar sistemi var. Bu sistemlər Aralıq dənizi sahillərindədir. Liviyanın Hava Hücumundan Müdafəi Qüvvələrində 5 zenit-raket alayı və 3 zenit-raket briqadası var. Onlar S-200 ""Anqara"", S-75 ""Dvina"", ""Osa"" və ""Kvadrat"" zenit-raket kompleksləri ilə təchiz olunublar. ""Reuters"" bildirir ki, əməliyyatın növbəti mərhələlərində Liviyanın hava səmasında patrul uçuşlarında olan qırıcıların elə səmada yanacaqla təmiantı, pilotsuz təyyarələrlə nəzarət və müşahidənin təminatı, kəşfiyyatçı təyyarələrin uçuşları, radar qurğularının məhv edilməsi nəzərdə tutulub. Bütün bunlar BMT Təhlükəsizlik Şurasının qərarı ilə Liviyanın qapadılmış səmasının patrul nəzarəti üçündür. Liviyaya qarşı əməliyyatlarda ABŞ, Böyük Britaniya, Kanada, Fransa və İtaliya iştirak edir. Liviyadakı mövqelərə ilk zərbələri Fransa Hərbi-Hava Qüvvələrinin ""Miraj"" təyyarələri endirib. Bundan başqa, Liviyanın səmasında uçuşsuz zonanın təminatı üçün Siciliyadakı aviabazada Norveç və Danimarkannın hərbi təyyarələri yerləşdirilib. ""Əl Cəzirə"" bildirir ki, Müəmmar Qəzzafi isə Tunisə nümayəndə heyəti yollayıb. Qəzzafi, onun ailə üzvləri və ölkə rəhbərliyi hazırda gizli yeraltı bunkerlərdədir. AFP bildirir ki, Liviyaya qarşı hərbi aksiyanı həyata keçirən koalisiya ölkələri bu gün səhər ölkəni hərbi-dəniz blokadasına alıblar. Blokadanın təminatında 20 döyüş gəmisi və sualtı qayıq iştirak edir. Təxminən 2 saatdan sonra həmin gəmilərə Fransanın aviadaşıyıcı gəmisi və 3 freqatı da qatılacaq.Milli.Az xəbər portalı ""Əl Cəzirə""yə istinadən bildirir ki, beynəlxalq koalisiyanın hava zərbələri nəticəsində Liviyanın paytaxtı Tripolidə Muəmmar Qəzzafinin iqamətgahıının ərazisindəki ən iri bina dağıdılıb. Bu bina Qəzzafiyə sadiq qüvvələrin komanda mərkəzi və qərargahı idi. Bina Qəzzafinin fəxri qonaqları qəbul etdiyi çadırdan 50 metr aralıdadır. Üçmərtəbəli binanın yerindən qara tüstülər qalxır. Binanın yanına Muəmmar Qəzzafinin tərəfdarları toplanıblar. Qəzzafinin özünün harada olduğu isə bilinmir. AFP bildirir ki, ABŞ Silahlı Qüüvvələrinin Birləşmiş Qərargah Rəisləri Komitəsi Qəzzafinin hədəfə alınmadığını bəyan edib. Vise-admiral Bill Qortninin sözlərinə görə, Qəzzafinin iqamətgahı və sarayı ""koalisiya qüvvələrinin zərərsizləşdirməyi nəzərdə tutduğu obyektlər arasında deyil"". Dünən axşam və bu gün səhər Tripolinin bombardmanı davam edib. Liviya Hava Hücumundan Müdafiə Qüvvələri şəhər səmasını koalisiya qüvvələrinin təyyarələrindən qorumaq üçün sürəkli atəş açıblar. ABŞ, Britaniya, Fransa, İtaliya, Kanada və s. ölkələrdən ibarət koalisiyanın qüvvələri Qəzzafinin Benqazi şəhəri yaxınığında toplaşmış zirehli texnikasına zərbələr endirib. Koalisiya qüvvələri Liviyanın HHM obyektlərinə artıq 124 qanadlı raket buraxıb. Böyük Britaniya Hərbi-Dəniz Qüvvələrinin sualtı qayığı da Liviyaya zərbələr endirir. Britaniya Müdafiə Nazirliyinin rəsmimi general-mayor Con Lorimer BBC-yə bildirib ki, Aralıq dənizindəki ""Trafalqar"" sualtı qayığından Liviyaya ""Tomahawk"" qanadlı raketləri buraxılıb. ""Əl Ərəbiyyə"" bildirir ki, Liviyada vətəndaş müharibəsi başlayandan bəri 8 min insan həlak olub. Ekspertlər isə beynəlxalq koalisiyanın Liviyaya hərbi müdaxilə ilə bağlı dəqiq planının olmadığını bildirir. Hələlik ""Odissey. Şəfəq"" planının üç mərhələsi müəyyənləşib. İlkin mərhələdə əsasən hava hücumundan müdafiə obyektləri olmaqla 31 hədəf bombalanıb. İkinci mərhələnin hədəfləri Liviyada iki hərbi-hava bazası və Qəzzafinin Tripolidəki iqamətgahıdır. Son mərhələdə isə koalisiya qüvələri Qəzzafiyə sadiq qoşunlara zərbələr endirməyi planlaşdırır.Liviyaya qarşı əməliyyatlarda 3 ""B-2"" bombardmançı, 56 qırıcı-bombardmançı təyyarələrdən istifadə olunur. Hava zərbələri F-16, F-18, ""Rafale"", ""Tayfun"", ""Tornado"", ""Mirage 2000"" təyyarələri ilə endirilir. Kosovo və Bosniya-Hersoqovina mediasında yer alan xəbərlərə görə, Müəmmar Qəzzafini indi 1500-ə yaxın serb muzdludan ibarət xüsusi dəstə qoruyur. Həmin serblərə general Ratko Mladiçin rəhbərlik etdiyi vurğulanır. Kosovoda və Bosniyada insanlara divan tutmuş Mladiçin dəstələri çoxsaylı qətliamlar törədiblər. Mladiçlə yanaşı, onun ""çetnik"" deyilən muzdlularının əksəriyyəti beynəlxalq axtarışdadır.Avropa ölkələri arasında BMT-nin tətbiq etdiyi uçuşa qadağa zonasının təmin olunması məqsədilə ABŞ-nin başçılığı ilə koalisiya qüvvələrinin Liviyaya hava və raket hücumları ilə bağlı fikri ayrılıqları yaranıb. Uşuşa qadağa zonasında əməliyyatlara nəzarətin ələ alınması ilə bağlı gün Brüsseldə keçirilən müzakirələ zamanı NATO-nun 28 üzvü konsensus əldə edə bilməyib. NATO üzvü Türkiyə bildirib ki, Ankara hərbi əməliyyatlarda iştirak etmək üçün bir sıra irəli sürüb. Səudiyyə Ərəbistanında səfərdə olan Rəcəp Tayyib Ərdoğan deyib ki, NATO-nun əməliyyatı işöala çevrilməməlidir. Rusiyanın Baş naziri Vladimir Putin uçuşa qadağa zonasını kəskin tənqid edib. Rusiya prezidenti Dmitri Medvedev isə baş nazirini tənqid edərək, onun şərhlərini qəbuledilməz adlandırıb. NATO üzvü Almaniya koalisiyada iştirak etməmək qərarını müdafiə edib.NATO artıq Liviyaya silah tədarükünə dair embarqonun əməl olunması ilə bağlı əməliyyat aparır. NATO-nun Avropadakı Birləşmiş Silahlı Qüvvələr Komandanlığı yanında strateji planlaşdırma üzrə direktoru briqada generalı Pyer Sen-Aman bildirib. ""NATO artıq əməliyyat aparır"", – o, Brüsseldə jurnalistlərə deyib. Çərşənbə axşamı NATO-nun baş katibi Anders foq Rasmusen Şimali Atlantika Alyansının BMT Təhlükəsizlik Şurasının Liviyaya silah tədarükünə dair embarqoya nəzarətlə bağlı qətnaməsinin icrasının təmin olunmasına dair qərar qəbul etməsi haqqında məlumatı verib. NATO generalı onu da bildirib ki, ""Birləşmiş müdafiəçi"" kodu ilə əməliyyat aparılan zaman NATO dənizçiləri Mərkəzi Aralıq dənizindən keçəcək və göyərtələrində silah və muzdluların olması ilə bağlı şübhəli gəmiləri yoxlayacaqlar. Sen-Aman deyib ki, ümumilikdə əməliyyat 10 freqat (Kanada, İspaniya, Böyük Britaniya, Yunanıstan, İtaliya və ABŞ-dən bir, Türkiyədən dörd), üç sualtı gəmi (İspaniya, İtaliya və Türkiyədən bir), iki köməkçi gəmi (İtaliya və Türkiyə), eləcə də bir komanda gəmisi (İtaliya) ilə həyata keçiriləcək. Liviya lideri Müəmmar Qəzzafinin Tripolidəki iqamətgahı növbəti dəfə koalisiya qüvvələrinin bombardmanına məruz qalıb.Liviya hərbi hava qüvvələri və havadan müdafiə qoşunları müstəqil döyüş qüvvəsi kimi daha mövcud deyil. Bunu Böyük Britaniyanın aviasiya vitse-marşalı Qreq Baquell (Greg Bagwell) bilidirib. Onun sözlərinə görə, artıq koalisiya təyyarələri praktiki olaraq maneəsiz Liviya səmasında uça bilər.Liviyada həyata keçirdiyi hərbi əməliyyatlara komandanlığı NATO öz üzərinə götürüb. Bunu NATO-nun baş katibi Anders Foq Rasmussen bəyan edib.Müttəfiqlər fəal surətdə Liviyaya quru hücumu planının üzərində işləyirlər. Bu barədə ""RİA Novosti""yə Rusiya kəşfiyyatındakı yüksək rütbəli mənbə məlumat verib. ""Müxtəlif kanallardan aldığımız məlumat onu göstərir ki, NATO ölkələri Böyük Britaniya və ABŞ-nin fəal iştirakı ilə Liviya ərazisində quru əməliyyatı planının üzərində işləyirlər. Belə görünür ki, quru əməliyyatı hava bombardmanları və raket zərbələrinin Qəzzafi rejimini süqut etməyə məcbur edə bilmədiyi təqdirdə başlayacaq"", deyə mənbə bildirib. Onun sözlərinə görə, əgər Liviyadakı hadisələr məhz bu ssenari üzrə inkişaf etsə, quru əməliyyatının aprelin sonları – mayın əvvəllərində başlanması planlaşdırılır.Müəmmar Qəzzafi ölkəsinə qarşı aparılan hərbi əməliyyatları pisləyərək Liviyaya dair Londonda keçirilmiş konfransın iştirakçılarını hərbi əməliyyatlara xitam verməyə səsləyib. ""Liviyaya qarşı aparılan barbar və şərəf gətirməyən hücumu dayandırın, Liviyanı liviyaylıların ixtiyarına verin. Siz hər an insan itkisini artıran, insan qırğını ilə nəticələnən əməliyyatlarla məşğulsunuz"", – Qəzzafi deyib. Daha sonra o, ölkəsinin hazırkı vəziyyətini İkinci Dünya müharibə illərində Hitlerin Londonu bombalaması ilə müqayisə edib: ""Siz, Avropa və ABŞ bilmirsiniz ki, bu barbarlıqla dolu və məşum müharibə Hitlerin Avropaya işğalçılıq hücumunu və Böyük Britaniyanı bombalamsını xatırladır?!"" Liviya lideri söyləyib: ""Nə üçün siz ""Əl-Qaidə"" kimi beynəlxalq terrorçuluqla məşğul olan qruplaşmaları bombardman etmirsiniz?! Qoyun, Liviya ilə bağlı böhranla Afrika Şurası məşğul olsun. Liviya bu Şuranın bütün qərarlarını qəbul edir"". Maliyyə sanksiyaları ABŞ-nin Maliyyə Nazirliyi Liviya dövlətinə və ölkə başçısı Müəmmər Qəzzafiyə məxsus 30 milyard dollarlıq vəsaiti – nağd pulu və qiymətli kağızı dondurub. ""Media forum"" saytının məlumatına görə, nazirliyin nümayəndəsi Devid Koen deyib ki, bu, ABŞ tarixində misli görünməmiş iri həcmdə dondurmadır. Fevralın 27-də BMT Təhlükəsizlik Şurası Qəzzafi, ailə üzvləri və yaxın silahdaşlarının ölkədən çıxmasını yasaqlayan qətnamə qəbul edib. Sanksiyanın başqa bəndlərinə görə, Qəzzafi və qohumlarının xaricdəki bütün hesabları dondurulur, Liviyaya bütün növ silahların satışı yasaqlanır, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinə dinc sakinlərin öldürülməsini araşdırmaq tapşırılır. Avropa Birliyi də fevralın 28-də Qazzafiyə, onun ailə üzvlərinə və ətrafındakı şəxslərə sanksiyalar tətbiq edib. Sanksiyalar Liviyaya silahın və xüsisi vasitələrin satışına embarqonu, Qəzzafi klanı təmsilçilərinin Avropa Birliyi ölkələrinə səfərinə yasağı, onların hesablarının dondurulmasını nəzərdə tutur.Müəmmar Qəzzafi rejiminin nümayişçilərə qarşı amansız davranışına etiraz olaraq, Qəzzafi, onun ailəsinin 5 üzvü də daxil olmaqla, 26 nəfərin birlik ölkələrinə səfərləri qadağan olunub. Onların Avropa ölkələrindəki aktivlərinə isə həbs qoyulub. Avropa Birliyi Liviyaya silah-sursat satışını da qadağan edib.NATO alyansda Liviya lideri Müəmmar Qəzzafiyə qarşı beynəlxalq hərbi kampaniyaya nəzarətlə bağlı fikir ayrılıqlarına baxmayaraq, BMT-nin Liviyaya qarşı tətbiq etdiyi silah embarqosuna əmək etməyə razı olub. NATO-nun Baş katibi general Anders Foq Rasmussen deyib ki, Liviyaya qeyri-qanuni silah daşımaqda şübhəli bilinən gəmilərin ələ keçirilməsi məqsədilə alyansın Aralıq dənizində gəmiləri və təyyarələri fəaliyyətə keçir. Rasmussenin sözlərinə görə, NATO üzrə müttəfiqlər BMT-nin Liviya üzərində sanksiyalaşdırığı uçuşlara qadağa zonasının təmin edilməsinə yardım etmək üçün hazırlanan planları yekunlaşdırıb.İsveç hakimiyyəti Liviya lideri Müəmmar Qəzzafiyə məxsus olduğu bildirilən 1,6 milyard dollar həcmində aktivlərin dondurulması barədə qərar qəbul edib. Lakin ""Al Jazeera"" telekanalının məlumatına görə, İsveçdə Qəzzafiyə bağlı daha böyük aktivlər ola bilər. Bundan əvvəl ABŞ, Avstriya, Almaniya və digər Qərb ölkələri şəxsən Qəzzafiyə, eləcə də Liviyaya məxsus pul vəsaitlərinin dondurulması barədə qərar qəbul etdiklərini açıqlayıblar. Bu ölkələr Liviya liderinə qarşı nəzərdə tutulan digər sanksiyaların, o cümlədən, Müəmmar Qəzzafiyə səfər qadağasının qoyulmasına başlayıblar.Avropa İttifaqının rəhbərləri Liviya məmurları və müəssisələr, o cümlədən iri neft şirkətləri haqqında yeni sanksiyalar tətbiq etmək niyyətindədir. Sanksiyaların tətbiqi barədə qərarın yaxın saatlarda qəbul olunacağı gözlənilir. Martın 24-dən etibarən isə sözügedən sanksiyalar qüvvəyə minəcək. Humanitar böhran BMT bildirir ki, son 10 gündə Liviyanı 75 min adam tərk etməyə məcbur olub. Zorakılıqdan xilas olmaq məqsədilə Tunis sərhədinə üz tutan bu adamların axını humanitar böhran yaradıb. BMT-nin Qaçqınlar üzrə Baş Komissarlığının sözçüsü Melissa Fleming deyib ki, martın 1-də daha 10-15 min nəfərin sərhədi keçməsi gözlənilir.Günlərdir davam edən vətəndaş müharibəsi üzündən ölkəni tərk etmiş qaçqınların sayı 140 minə çatıb. ""Əl-Cəzirə"" xəbər verir ki, onların təxminən yarısı Tunisə üz tutub. Humanitar təşkilatlardan bildirirlər ki, ölkədən axın durmadan davam edir. Tunis hökuməti son 2 sutkada Liviyadan bu ölkəyə 75 minədək qaçqının gəldiyini açıqlayıb.Liviyada Qəddafiyə sadiq qüvvələrlə üsyançılar arasındakı toqquşmalardan qaçaraq Tunisə keçən və ümumilikdə Misirli olan minlərlə insan səhiyyə, yaşayış yeri və yeyinti-ərzaq problemləri ilə qarşılaşıb. İnsanlar gecələri küçələrdə yatır. Qadın və uşaqların böyük hissəsi isə əsgərlər tərəfindən qurulan çadırlarda yerləşdirilib. Keçid məntəqəsində gərginlik hökm sürür. Xalq keçid məntəqəsindəki problemlərə etiraz edərkən, əsgərlər də tez-tez kütləni dağıtmaq üçün havaya atəş açır. Məlumatlara görə martın 2-dək Liviyanı 180 min insan tərk edib. İnsan hüquqları pozuntuları Muəmmər Qəddafiyə sadiq qüvvələr digər vətəndaşlarla bərabər 540 tələbəni oğurlayıb. Universitet tələbələri Misratada yerləşən tələbə şəhərciyindəki yataqxanalardan oğurlanıb. Tələbələrlə yanaşı, hökumət əleyhinə olan etirazçılar da Qəddafinin qüvvələri tərəfindən oğurlanmışdır. Oğurlanmış insanların taleləri naməlum olaraq qalır. Liviyanın ""Əl-Rəqib"" insan haqları təşkilatı insan haqlarının rejim tərəfindən pozulmasını kəskin pisləmiş və xəbərdarlıq etdib ki, Qəddafi oğurlanmış insanları ona hücum olan təqdirdə canlı sədd kimi istifadə edə bilər.Liviya lideri Müəmmar Qəzzafini dəstəkləyən ordu dinc sakinlərə qarşı zorakılıq edir, onları ələ salır və alçaldır. Rejimə qarşı çıxan şəxslərə qarşı seksual zorakılıq da adət halını alıb. Yayılmış videogörüntülərdən birində Qəzzafi hərbçilərinin əl-qolunu bağlayaraq yük maşınına doldurduğu müxalifət tərəfdarları ilə necə davrandığı açıq şəkildə görünür… Azərbaycanın Liviyadakı səfirliyi bu gün 12 soydaşımızı vətənə göndərməyə hazırlaşır. Bu barədə APA-ya Azərbaycanın Liviyadakı səfiri Ağasəlim Şükürov məlumat verib. Onun sözlərinə görə, ölkədə vəziyyət gərgin olaraq qalmaqdadır: ""Bir çoxları ölkəni tərk etməyə çalışır, buna görə də Tripoli hava limanı gərgin iş rejimində çalışır. Hələlik Liviyada olan Azərbaycan vətəndaşlarından baş verən hadisələrdə zərər çəkən yoxdur. Səfirlik ölkədən çıxmaq istəyən bütün soydaşlarımızı Vətənə göndərmək üçün lazımi səylər göstərir"".Qeyd edək ki, səfirliyimizin əməkdaşlarının ailə üzvləri də daxil olmaqla Liviyada cəmi 20 Azərbaycan vətəndaşı var: ""Biz vətəndaşlarımızı çıxarmaq üçün səylərimizi əsirgəmirik. Lakin aeroportda ölkədən getmək istəyən 4-5 min nəfər toplaşıb. Heç də bütün təyyarələrə uçuş icazəsi verilmir, hətta çarter reyslərinin hamısı həyata keçirilmir. Liviyadakı MDB ölkələrinin səfirlikləri ilə belə razılığa gəlmişik ki, vətəndaşlarımızın Liviyadan çıxarılması prosesini birlikdə həyata keçirək. Əgər təyyarələrin havaya qalxmasına icazə verilsə, bəlkə bu gün 12 Azərbaycan vətəndaşını ölkəmizə göndərə bildik"".Azərbaycanın 10 vətəndaşı Ukrayna Müdafiə Nazirliyinin təyyarəsi ilə Liviyadan Kiyevə evakuasiya olunub.Daha 14 Azərbaycan vətəndaşı Ukraynaya məxsus təyyarə ilə Liviyadan evakuasiya olunub. Digər bəzi səbəblər Daxili fərqliliklər Ölkə 3 əsas vahiddən ibarətdir: Kirenaika, Triplotaniya və Fəssan. Onların birləşməsindən yaranan Liviya dövləti çox vaxt “süni dövlət” də adlandırılır. İkinci Dünya Savaşı ərəfəsində Kirenaika və Tripolitaniya ingilis, Fəssan isə fransız təsir dairəsində idi. Liviya olaylarında qəbilələrin rolu. Mütəxəssislərin fikirləri Qəbilələrin arealı və Neft amili Liviya qəbilələrinin hər biri fərqli xüsusiyyətlərə malikdir. Qəddafinin 42 illik diktaturası ölkənin qərbində dövründə 3 əsas qəbilə önə çıxırdı. 1. Varfalla - ən böyük qəbilə. 2. Qəddaf – Qəddafinin qəbiləsi. 3. Maqarxa. Mayns Coğrafiya İnstitutunun rəhbəri, Ərəb Dünyasını Araşdırma Mərkəzinin sədri, Ərəb Şərqi üzrə mütəxəssis Günter Mayer əsas qarşıdurmanın Tripolitaniya və Kirenaika arasında əsas ixrac qüvvəsi uğrunda olduğunu bildirir. Qərbi qəbilələr Qəddafinin dəstəkçiləri olmuş, şərqə isə yad münasibət bəslənmişdir. Əsas neft potensialı Şərqdə olsa da, kapitalın mənimsənməsi qərbə gedirdi. Üsyanın vektoru isə paysız Şərqdən, hakim Qərbə uzanırdı. Qəddafinin qəbiləsi qərbdə yaşayır və ölkə zənginliklərinin əsas sahibi idi. Gəlirlərin bölüşdürülməsindəki qeyri-bərabərlik qəbilələrarası zidiyyətləri dərinləşdirirdi. Mayer qəbilələrin sayının 130-140 olduğunu bildirir. Diktatura yenidən qayıda bilərmi? İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Qərbi Almaniyada həyata keçirilən islahatlar olardı. Diktaturadan qurtulmuş Qərbi Almaniyada DeNatsifikasiya həyata keçirildi. Keçmiş rejimin bütün qalıqları büsbütün məhv edildi. Gələcəyə doğru irəliləmək üçün keçmişlə hesablaşmaq mühüm amildir. Xalqa qarşı törədilən cinayətlərdə iştirak etmiş və cəmiyyətdə kök atmış zümrənin ictimai həyatdan yığışdırılmaması demokratiyanın gələcyinə böyük təhlükə törədir. Keçmiş Sovet məkanında baş verənlər inqilab dövrü yaşayan liviyalılar üçün bir ibrət dərsi olmaldır. Bu məkanda sabiq kommunistlərin ictimai-siyasi həyatdan yığışdırılmaması onlara siyasətə, az sonra isə hakimiyyətə qayıtmağa yardım etdi. Milli siyasi elita yenidən formalaşmayınca köhnə əllərin yeni hakimiyyətə qayıtması təhlükəsi kifayət qədər realdır. Bu mənada İraqda həyata keçirilən DeBəəsifikasiya da optimal nümunədir. Qəddafi hakimiyyətini təmsil edən zümrənin üzvləri qanuna müvafiq şəkildə siyasətdən tamamilə təcrid olunmayınca Liviyada diktaturanın bərpa olma şansları güclü olaraq qalacaq. Əlbəttə, bütün bunlardan öncə xalqa qarşı saysız-hesabsız cinayətlər törətmiş Qəddafinin yaxın çevrəsi yeni demokratik hökumət tərəfindən sərt cəzalandırılmalıdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=176509
-2011-ci il Mavritaniya iğtişaşları,"Yaxın Şərqdə baş qaldıran etiraz dalğası Mavritaniyaya da çatdı. Ölkədə islahatların aparılması tələbi ilə mitinq keçirilib. Bu barədə yerli polis nümayəndələri məlumat yayıb. Məlumata görə, mitinq dinc mahiyyət daşıyıb. Onların sözlərinə görə, mindən artıq insan paytaxt Nuakşotda sosial ədalətsizliyin aradan qaldırılması, həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması və işsizlik səviyyəsinin aşağı salınmasını tələb edib. Mitinqçilərin əksəriyyəti tələbələr və gənc insanlar olublar. Xatırladaq ki, fevralın 24-də Mavritaniyanın baş naziri Mulay uld Məhəmməd Laqdaf bəyan edib ki, hakimiyyət siyasi söz və nümayiş azadlığına zəmanət verir. O həmçinin qeyd edib ki, hökumət sosial problemlərin həllinə də səy göstərir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=176332
-2011-ci il Misir inqilabı,"Misir inqilabı — ərəb ölkələrindəki ümumi antihökumət nümayişlərinin mühüm tərkib hissəsi. Nümayişlər və aksiyalar Qahirə, İsgəndəriyyə və bir sıra digər mühüm şəhərlərdə keçirilmişdir. Nümayişçilərin ən fəal olduğu yer Qahirənin mərkəzindəki Təhrir meydanı olmuşdur. Onlar Misiri 30 ildən artıq bir müddətdə idarə edən Məhəmməd Hüsnü Mübarəkin hakimiyyətdən getməsini və ciddi konstitusiya islahatlarının keçirilməsini tələb etmişlər. 17 günlük etiraz nümayişlərindən və qarşıdurmalardan sonra Hüsnü Mübarək istefa verdi, konstitutsiyanın fəaliyyəti dayandırıldı, parlament buraxıldı. Hakimiyyət Ali Hərbi Şuraya keçdi. Hüsnü Mübarəkin hakimiyyəti Fövqəladə vəziyyət 1981-ci ilin 6 oktyabrında prezident Ənvər Sadatın islamçı Xalid əl-İslambuli və tərəfdaşları tərəfindən qətlə yetirilməsindən sonra Misirdə fövqəladə vəziyyət elan olundu. Sui-qəsddə iştirak edən altı nəfərə ölüm hökmü verildi. Ənvər Sadat qətlə yetirilərkən onun yanında olan Hüsnü Mübarək əlindən yaralandı. Hüsnü Mübarək 14 oktyabr 1981-ci ildə Misir prezidenti seçildi. Prezident seçiləndən sonra o üç mind��n çox islamçını həbsxanadan azad etsə də, bir neçə islam partiyasının fəaliyyətinə qadağa qoydu. Hüsnü Mübarək 1984-cü ildə SSRİ ilə Misir arasındakı münasibətlərin normallaşmasına nail ola bildi.. O həmçinin 1985-ci il yanvarın 2-də Ənvər Sadat tərəfindən sürgün edilmiş Pravoslav Kilsəsinin patriarxı II Senofiosu geri qaytardı.Hüsnü Mübarək daxili siyasətdə sələflərindən fərqli tək bir addım atdı: dövlətin aparıcı vəzifələrinə, xüsusilə hərbi struktura Amerikada təhsil görmüş şəxsləri təyin etdi. Misir ordusu Rusiyanın hərbi təsir dairəsindən çıxıb ""amerikalaşdı"".. İqtisadi vəziyyət Misir həm XX əsrdə, həm də XXI əsrin əvvəllərində regionda mühüm rol oynayıb. Geostrateji mövqeyinə, iqtisadi potensialı görə bu ölkə daim xarici ölkələrin marağını özünə cəlb edib. İkinci dünya müharibəsindən sonra Misirdə baş verən hadisələr zamanı hakimiyyətə gələn Camal Əbdül Nasir ərəb millətçiliyi ideologiyasının tərəfdarı olub. Onun ölümündən sonra hakimiyyətə gələn Ənvər Sadat İsraillə sülh müqaviləsi bağladı. Amma digər ərəb dövlətləri bu razılaşmanı qəbul etmədilər. Nəticədə həmin dövrdən etibarən Misirin ərəb dövlətləri arasında münasibət gərginləşmişdi. Daxildə də qəbul olunan qərarlara ciddi etirazlar var idi. Xüsusilə də daxildəki Müsəlman qardaşlar qruplaşması İsraillə imzalanan razılaşmadan ciddi şəkildə narazı idi. Çoxları Misirin həmin vaxtlardakı siyasətinin təslimçi siyasət kimi qiymətləndirirdilər. 1981-ci ildə hakimiyyətə gələn Hüsnü Mübarək də bu siyasəti davam etdirdi. Onun hakimiyyəti illərində ABŞ-nin Misirə təsir imkanları xeyli artdı. 1980-ci ildən bu günə kimi ABŞ hər il Hüsnü Mübarək hökumətinə 1,3 milyard dollar təmənnasız hərbi yardım edir. Bu illər ərzində Misirlə ABŞ arasında çox isti münasibətlər formalaşmışdı. Bu illər ərzində ABŞ və Misir arasında müttəfiqlik prosesi getdi. Ölkə böyük iqtisadi potensiala malik olsa da, Hüsnü Mübarəkin hakimiyyəti illərində bu problemlər həllini tapmadı. Ölkədəki işsizliyin səviyyəsi də getdikcə artırdı. Hökumət isə büdcəni doldurmaq üçün vergiləri artırırdı. Əhalinin aztəminatlı təbəqələrinin həyat səviyyəsi isə getdikcə pisləşirdi. Əhalinin təbəqələşməsi də sürətlə gedirdi. Mübarəkin apardığı iqtisadi islahatlar Misiri Səudiyyə Ərəbistanından sonra bölgənin ən qüdrətli dövlətinə çevirdi. Təkcə 2004-2008-ci il islahatları Misirin ümumdaxili məhsulunun iki dəfədən də çox artmasına səbəb oldu. Hüsnü Mübarək işsizliyin aradan qaldırılması üçün dövlət idarələrində lazım olduğundan da artıq işçi götürülməsinə də qərar verdi. Ancaq işsizliyi nəzərəçarpacaq dərəcədə azalda bilmədi. İnsan hüquqları Siyasi hüquqlar da xeyli məhdudlaşdırılmışdı. Yadfikirlilik qəbul olunmurdu. Hüsnü Mübarəkə qarşı çıxanlar təqib olunurdular. Bütün bunlar əhalinin hakim rejimə qarşı nifrətini artırırdı.. Bir sıra mütəxəssislərin rəyinə əsasən Misirdə başlamış iğtişaşaların əsas səbəbi Mübarəkin 30 illik aramsız hakimiyyətə malik olması, işsizlik, əhalinin sosial haqqlarının qorunmamamsı olmuşdur. Misirdə baş vermiş hadisələr bir sıra adlar qoyulmuşdur. Məsələn Tvitter inqilabı, Gənclər inqilabı, Xardal inqilabı, Kurort inqilabı və Xurma inqilabı. WikiLeaks saytının hələ dekabrda açıqladığı diplomatik məktublarda yazılmışdı ki, Misirdə nəinki müxalifətə söz deməyə imkan verilmir, hətta hakim partiyadan olanlar da 30 ildir ki, boş qalan vitse-prezident vəzifəsinə yaxın buraxılmırlar. ""Hüsni Mübarək özünə vitse-prezident götürmür. Buna imkan verməyən şəxs - onun xanımı Suzan Mübarəkdir. Suzan Mübarək oğlu Camala alternativ ola biləcək adamların hamısının qabağını alır. Qamalı prezidentliyə aparan başlıca qüvvə onun anası Suzan Mübarəkdir. Suzan Mübarəkin hakimiyyəti və nüfuzu Qamal üçün həlledici rol oynayır"". ABŞın Christian Science Monitor qəzeti yazır ki, 2006-cı ildə Misirdəki Amerika səfiri Frank Riccardione Vaşinqtona məktubunda bildirmişdi: ""Prezident Hüsni Mübarəkin ətrafındakı köhnə qvardiya prezidentin varisi kimi ordudan çıxmış şəxsi görmək istərdi. Prezidentin oğlu Qamal isə investisiya-bank dairələrindəndir. Qamalın öz ətrafına yığdığı yeni komanda köhnə qvardiyanı sıxışdırıb çıxarmaq istəyir"". WikiLeaks-in açıqladığı ABŞ teleqramlarına görə, ""ordunun orta və aşağı rütbəli zabitləri müdafiə nazirindən kəskin narazıdırlar. Zabitlər 30 il əvvəlki kimi elita hesab olunmurlar. Misirin müdafiə naziri o biri nazirlər kimi şəxsi sadiqliyi bilik və bacarıqdan yuxarı qoyulur"". 1952-cü ildən bəri ölkəni 3 əsas siyasi figur idarə etmişdir. Camal Abdülnasır, Ənvər Sadat və indiki Misir prezidenti Hüsnü Mübarək, Misir Ordusunda yüksələrək siyasətə keçmiş və gərək indiki prezident Mübarək, istərsə də Camal Əbdül Nasır və Ənvər Sadat, ölkəni dəmir yumruqla idarə etmiş və müxalifətin güclənməsinə imkan verməməyə çalışmışdılar. Misir, Ərəb Dövlətləri içərisində ən güclü orduya sahib olan ölkə olaraq tanınsa da, bu ordu siyasətlə birgə yaşamağa alışdığı üçün Ərəb-İsrail müharibələri ndə təsirsiz qalmış və Fələstin Probleminin ərəblərin lehinə həll edərək Ərəb dövlətlərinin bayraqdarlığınıı etməyə çalışan Misir Siyasətinə kifayət qədər dəstək verə bilməmişdir. Misir, İsraillə müharibədən məğlub ayrılandan sonra özünü qorumaq və Sinay yarımadasının şərqindən Süveyş Kanalına yönələn İsrail təhdidini ləğv edə bilmək məqsədilə bu ölkə ilə sülh bağladı . Ənvər Sadatın bu addımı Ərəblər arasında böyük bir etirazla qarşılansa da, İsrail və Qərb Dünyasından dəstək görmüş və xüsusilə də ABŞ Misirə böyük maliyyə və hərbi yardım edərək ölkənin Ərəblər arasındakı nüfuzunu yenidən qazanmasına kömək olmağa çalışmışdır. ABŞ Misir-İordaniya-Səudiyyə Ərəbistanı üçbucağına çox böyük əhəmiyyət vermişdi. Misir, Osmanlı dövründən bəri Ərəb Siyasi Düşüncəsi yetişdirdiyi, çox sayda etnik, dini qrupun bir arada yaşadığı bir ölkədir. Ərəb, İslam, Helenistik mədəniyyəti, Xristianlıq və Mistisizmi bir arada yaşadığı Qahirə və İsgəndəriyyə kimi şəhərlər çoxlu sayda müxalif fikirli insanlara və sənətçilərə də ev sahibliyi etməkdədir. Misirdə etnik mənada çox böyük bir müxtəliflik olmasa da, dini mənada vahid bir quruluş mövcud deyildir. Misir əhalisinin 90% yaxını müsəlmandır. Müsəlmanların böyük bir qismini sünnilər olsa da sufi təlimləri və şiəliyi qəbul edənlər də kifayət qədərdir. Bununla yanaşı, əhalinin təxminən 10%-ini xristianlar təşkil edir. Misir xristiyanlarının 90%-i İsgəndəriyyə də olan Qibti Pravoslav Kilsəsinə bağlı olsada, qalanları isə Qibti Katolik və protestantdırlar. Xristianların böyük bir qismi İsgəndəriyyə və Qahirədə yaşayırlar. Ölkə içərisində fəaliyyəti getdikcə artan təşkilatlardan olan Müsəlman qardaşlar və ona bağlı olaraq hərəkət edən qruplar, Hüsnü Mübarək və rəhbərliyinə qarşı duyduqları qəzəbi xristianlara qarşı yönəldirlər. Çünki Müsəlman Qardaşlar Təşkilatı, Hüsnü Mübarəyin Xristian Qərbin Misirdəki nümayəndəsi olaraq görürlər. 2006-cı ildə baş tutmuş parlament seçkisinin nəticəsində Müsəlman qardaşlar Təşkilatı Misir Məclisiə girmədi, liberal Vəfd Partiyası ancaq 6 deputat mandatı qazandı. 1 yanvar 2011-ci ildə İsgəndəriyyədə kilsəyə təşkil edilən bombalı hücum və ardından Qahirə küçələrində baş verən Xristian-Müsəlman qarşıdurması Misirdə çox böyük narahatlıq törətmişdi.. Hərəkatın aprıcı qüvvələri Əl-Ğad Partiyası 2004-cü ildə Misir rəhbərliyi tərəfindən rəsmi qeydiyyata alınsa da, təşkilatın lideri Əymən Nur 2005-ci ilin yanvarında həbs olunub və bir qədər sonra ABŞ hökumətinin Qahirəyə təzyiqlərindən sonra azadlığa buraxılıb. Partiya ölkədə konstitusiya dəyişikliyi tələbini irəli sürür. 2005-ci ildəki parlament seçkilərində partiya rəsmi rəqəmlərə görə, 7 faiz səs qazanıb. Ancaq bir qədər sonra partiyadan bir qrup ayrılaraq ""Sabah"" adlı yeni partiya yaradıb. ""Sabah""ın hökumətin partiyası olduğu iddia edilir. Kifayə hərəkatı Misirin xristian qibti tayfalarının nümayəndəsi Corc İshaq tərəfindən yaradılıb. Kifayə əsas hədəfinin Mübarəkin istefaya göndərilməsi və hakimiyyətin atadan oğula keçməsinin qarşısını almaq olduğunu elan edib. Yeni Vəfd Partiyası. Misirin əsas siyasi təşkilatlarından biridir, 1919-cu ildə yaradılıb. Partiya 1953-cü ildə o zamankı dövlət başçısı Camal Əbdülnasir tərəfindən bağlansa da, 1983-cü ildə yenidən bərpa olunub. hazırda Vəfdin Misir parlamentində 6 deputatı var. Sağçı partiya hesab olunan Vəfdin liderlərindən olan Numan Goma Misirdə fövqəladə vəziyyətin ləğv olunması, siyasi məhbusların azadlığa buraxılmasını tələb edir. Eyni zamanda ingilislərə qarşı sərt münasibəti və İranla dostluq (1981-ci ildən sonra İranla Misir arasında münasibətlər düşmənçilik səviyyəsindədir) əlaqələrinin qurulmasının tərəfdarıdır. Müsəlman qardaşlar. Misirin ən böyük və güclü müxalif islamçı hərəkatıdır, XX əsrin əvvəllərində müsəlman dünyasında başlayan müstəmləkə əleyhinə islamçı müqavimət hərəkatı dalğasında yaranıb. Qısa zamanda böyük sayda tərəfdarlar toplayan və demək olar ki, dünyanın bütün ölkələrinə yayılan, xüsusən də ərəb ölkələrində təşkilatlanan ""qardaşlar"" Misirdə hər zaman ağır basqılarla üzləşib, hərəkatın liderləri, xüsusən də Camal Əbdül Nasir və Ənvər Sadat zamanında həbsxanalara salınıb, bir çoxları öldürülüb. Bundan sonra təşkilat daxilində parçalanma yaranıb, hərəkat radikallar və nisbətən mötədil xəttə bölünüblər. Təşkilatın fəaliyyəti rəsmən qadağan olunsa da, üzvləri müstəqil olaraq Misir parlamentində təmsil olunublar. 2005-ci il seçkilərində Misir parlamentinə 80-ə yaxın ""ixvançı"" deputat düşmüşdü. Milli Dəyişiklik Cəmiyyəti Misir müxalifətinin hazırkı lideri, Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin sabiq direktoru Məhəmməd Əl-Baradei tərəfindən yaradılıb. 2009-cu ildə BAEA direktoru vəzifəsindən gedən əl-Baradei Misirdə siyasi fəaliyyətə başlayacağını bəyan etdi. Az bir vaxtda Misirin tanınmış jurnalistləri, yazıçılar, siyasətçilər, sənətçilər və başqa tanınmış şəxslər əl-Baradeinin yaratdığı hərəkata qoşuldular. Qeyd edək ki, hələ iki il əvvəl əl-Baradey Misirdə həm parlament (2010-cu ildə keçirildi), həm də prezident (bu il keçirilməsi planlaşdırılır) seçkilərində iştirak edəcəyini bəyan etdi. Ancaq əsas şərt kimi, ölkənin seçki qanunvericiliyinin dəyişməsini tələb edirdi. Liberal Partiyası Misirin əsas dünyəvi siyasi partiyalarındandır. Daha əvvəl sağ yönümlü olsa da, Liberal Partiya indi daha çox mərkəzçi xətti müdafiə edir. ""6 aprel"" Hərəkatı 2008-ci il aprelin 6-da misirli gənc fəallar tərəfindən yaradılıb. Hərəkat bütün siyasi qüvvələrlə yaxın münasibət saxlayır. Eyni zamanda hərəkatda müxtəlif siyasi baxışların daşıyıcıları, eləcə də neytral gənclər var. Yanvarın 17-də Qahirə şəhərində Parlament binası qarşısında bir vətəndaş özünü yandırmağa cəhd göstərmişdir. Ağır yaralanan vətəndaşın həyatı xilas olunmuşdur.. Sonrakı gün bir nəfər Qahirədə hökumət binası qarşısında, 25 yaşlı işsiz bir nəfər isə İsgəndəriyyədə özünü yandırmağa cəhd etmişdir. Hər iki şəxs xəstəxanaya çatdırılmışlar və həyatları xilas olunmuşdur. Xronologiya 25 yanvar - Qəzəb günü Yanvarın 25-də Misirin paytaxtı Qahirədə və digər şəhərlərdə ilk nümayişlər baş verdi. Aksiya iştirakçıları ölkədə iqtisadi və siyasi islahatlar tələb edirdilər. Qahirədə nümayişə çıxanlar Təhrir Meydanına, Ali Məhkəmənin qarşısına toplaşıb, ""Əsas çıxış yolu Tunisin yoludur!"" yazılan şüarlar tutmuşdular. Onların bir qismi Daxili İşlər Nazirliyinin binası qarşısında da toplaşmağa cəhd etsələr də, polis bu istiqamətdə yolları bağlamışdı. Polis aksiya iştirakçılarını dağıtmaq üçün gözyaşardan qazdan və su şırnaqlarından istifadə etsə də, məqsədlərinə nail ola bilmədi.. Həmin gün aksiyalarda bir polis əməkdaşı da həlak oldu.. Hakimiyyət orqanları kütləvi aksiyaların keçirilməsinə qadağa qoysa da, nümayişlər Qahirə, İsgəndəriyyə və Süveyş şəhərlərində davam etdi. Müxtəlif məlumatlara görə, nümayişlərdə on minlərlə insan iştirak etdi. Etirazçılar Facebook və Tvitterdən koordinasiya mərkəzi kimi istifadə etdiklərindən, hakimiyyət orqanları Tvitteri, az sonra isə Facebooku bağldı.. Aksiyalar zamanı 70 nəfər xəsarət almışdır. Misir prezidentinin oğlu Camal Mübarəkin Londona qaçması barəsində xəbər yayılsa da,, Misirdəki ABŞ səfirliyi məlumatı təkzib etdi.. Misir fond birjası yaranmış gərgin vəziyyətlə əlaqədar işini dayandırdı. Aksiyalarda həbs olunanların ümumi sayının min nəfərdən artıq olması barəsində məlumat yayıldı. 28 yanvar - Qəzəb cüməsi Yanvarın 28-də Misir prezidenti Hüsnü Mübarək televiziya ilə xalqa müraciət etdi. O həmişə ölkə əhalisinin əsas təbəqəsinin - yoxsul insanların tərəfində olduğunu bəyan etdi: ""Biz işsizilklə mübarizəni davam etdirəcəyik. Biz hazırkı vəziyyətin - talançılıq və yanğın törədilməsinin öhdəsindən gələcəyik. Mən misirliləri ölkənin ümumi maraqlarına xidmət etməyə, hökumət binalarını yandırmamağa çağırıram"". Misir prezidenti həmvətənlərini əmin edib ki, iqtisadi və siyasi islahatları davam etdirəcək. ""Bu Misirə qarşı sövdələşmədir"", - deyən Hüsnü Mübarək insan tələfatına kədərləndiyini bildirdi. Hüsnü Mübarək hökuməti istefaya göndərdiyini elan etdi.. Keçmiş mülki aviasiya naziri Əhməd Şəfəqi ölkənin baş naziri təyin edilib. Bütün bunlara baxmayaraq, aksiyalar bir sıra şəhərlərdə davam etdirildi. Nümayişlər zamanı xəsarət alanların sayının 870 nəfərə çatdı. Misirin əsas müxalif fiqurlarından biri Məhəmməd Əl-Baradei nümayişə qoşulmaq üçün Misirə qayıtdı. O, cümə günü kütləvi etirazlarda iştirak etmək və daha yaxşı güzaran üçün xalqın tələblərinə dəstək vermək üçün gəldiyini dedi: ""Mən gəlmişəm ki, onlarla birgə olum. Mən həmişə demişəm ki, məni bu dəyişikliyin simvolu kimi görmək istəsələr, məqbuldur, lakin dəyişiklik onlar bir araya gəlməyincə, baş verməyəcək. Onlar indi bir araya gəliblər və mən də siyasi və mənəvi dəstək vermək üçün onlarla birlikdə olmağa borcluyam. Onların adından danışmağa və onlarla birlikdə olmağa hazıram. Mən bunu elə etmək istəyirəm ki, keçid yumşaq olsun"".Bəzi polislərin nümayişçilərin tərəfinə keçməsi xəbərləri yayıldı.. Qahirə şəhərində ordu birləşmələrinin artırılması haqqında xəbər verildi.. Həmçinin internet tam bağlandı. Ölkə prezidentinin, hökumət qurumlarının saytları da bağlandı. Bundan əvvəl Misirdə Facebook sosial şəbəkəsinin və Tvitter xidmətinin fəaliyyəti də dayanmışdı.. Ölkədəki etiraz aksiyalarından təşvişə düşən Misir prezidenti Hüsnü Mübarək oğlanlarını Londona göndərdi. Lakin Misirin dövlət televiziyası təkidlə məlumatı təkzib etdi.. Qahirənin (Misir) mərkəzi meydanı sayılan Təhrir meydanında müxalifət tərəfdarlarının etiraz aksiyası davam edirdi. Meydanda azı 50 min nümayişçinin toplaşması barədə məlumat verildi. Hərbçilərlə nümayişçilər arasında hər hansı qarşıdurma baş tutmadı. Misir Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi ABŞ-dən Qahirəyə qayıtdı. Artıq ordunun son hadisələrlə bağlı mövqeyinin aydın olduğu və xalqa qarşı silah işlətməyəcəyi bildirildi. Bu xüsusda hərbi komandanlıq və Prezident Administrasiyası arasında ciddi gərginlik yarandığı məlum oldu. İğtişaşlar nəticəsində ölənlərin sayı 100 nəfərə çatdı. Qahirədə min nəfərə yaxın nümayişçi Hüsnü Mübarək rejiminin simvolu sayılan və xalq tərəfindən ""işgəncə evi"" adlandırılan Daxili İşlər Nazirliyinin binasına hücum etməyə cəhd etdi. Məhəmməd əl-Baradei də Hüsnü Mübarəki istefa verməyə və hakimiyyətin təhvil verilməsi üzrə planı razılaşdırmağa çağırdı. O, ""əl-Cəzirə"" telekanalına telefonla müsahibəsində bildirib ki, yalnız prezidentin istefası ölkədəki iğtişaşlara son qoya bilər: ""Mübarəkin sistemi Misir xalqının siyasi, iqtisadi və sosial tələblərinə cavab verə bilmədi. Biz azadlıq, demokratiya və sosial ədalətə əsaslanan yeni Misir qurmaq istəyirik"". Qahirədə baş verən iğtişaşlar zamanı Misirin baş arxeoloqu Zahi Xəvasın bildirdiyinə görə qarətçilər Misir Muzeyindəki iki mumiyanı məhv edib. Qarətçilər muzeyin kassasını da soyublar. İğtişaşlarla əlaqədar ordu təhlükəsizlik məqsədilə turistlərin Misir piramidalarına girişinə də qadağa qoydu.. Səhər saatlarında Misirdə Əl-Cəzirə telekanalının yayımı Misir hökuməti tərəfindən dayandırıldı. Bu haqda Əl-Cəzirə telekanalı məlumat verdi. Telekanalın verdiyi məlumata görə, telekanalının bütün əməkdaşlarının qeydiyyatı ləğv edildi.Misir müxalifət lideri, Məhəmməd Əl-Baradei həbs edilərək ev dustağı edildi.. Hüsnü Mübarək Misir kəşfiyyatının rəhbəri Ömər Süleymanı ölkənin vitse-prezidenti təyin edib. Misirdə vitse-prezident vəzifəsi 1981-ci ildə Misir prezidenti Ənvər Sadatın öldürülməsindən sonra onun yerinə keçən Hüsnü Mübarək hakimiyyətə gələndən 30 ildir ki, boş qalmışdı.Beni-Sueyf şəhərində nümayişçilərlə polislər arasındakı toqquşmada on iki nəfər həlak oldu. Yanvarın 30-u Misirdə mövcud olan fövqəladə vəziyyət Qahirə, İsgəndəriyyə və Süveyş şəhərlərində uzadıldı. Daha əvvəl yanvarın 28-i və 29-u axşam saat 6 və 4 olan komendant saatının vaxtı 15:00-dak artırıldı. Həmin gün Prezident Mübarək ordu rəhbərliyi ilə görüşlər keçirdi. Misirdə çıxan Əş-Şuruk qəzetinin məlumatına görə Vitse-prezident Ömər Süleyman Hüsnü Mübarəkə hakimiyyətdən əl çəkməyi məsləhət gördüyünü yazdı. Misir prezidenti Hüsnü Mübarək ölkə paytaxtında əhalinin etiraz aksiyalarının güclənməsi fonunda bu şəhəri tərk edib və nisbətən sabitliyin müşahidə edildiyi Şarm əl-Şeyxə gəlib. O, burada özünə məxsus bir hotelə sığınıb. Eyni zamanda bu səhərdən etibarən Şarm əl-Şeyxə ordu yeridilib.Misir prezidenti Hüsnü Mübarək bazar günü yeni hökumətə ölkədə sakitlik və sabitliyin yaradılması, işsizliklə mübarizə aparılması və yeni iş yerlərinin yaradılması ilə bağlı tapşırıq verib. Bu haqda Misirin milli televiziyası xəbər verib. Misir lideri həmçinin korrupsiya ilə daha fəal mübarizə aparmaq əmri verib. Keçən həftənin cümə günü Mübarək ardı-arası kəsilməyən xalq narahatçılıqları fonunda hakimiyyəti istefaya gödərib. O, yeni nazirlər kabinetinin yaradılmasını keçmiş mülki aviasiya naziri Əhməd Şafiqə tapşırıb.Qahirə həbsxanasında baş vermiş iğtişaşlar nəticəsində onlarla insan həlak olub. Minə yaxın məhbus isə qaçmağa müvəffəq olub.. Həmçinin Misirdə əl-Cəzirə kanalının yayımı dayandırılıb. 1 fevral - Miyonların yürüşü Misir hakimiyyəti bütün sərnişin qatarlarının hərəkətinə müvəqqəti qadağa qoydu. Milli aviasiya xidməti ""EgyptAir"" isə komendant saatının qüvvədə olduğu müddət üçün bütün daxili və xarici reyslərini təxirə saldı. Saat 15:00-dan 8:00-dək heç bir uçuş olmadı.Misir ordusu nümayişçilərə qarşı gücdən istifadə etməyəcək. Bu barədə ölkənin güc strukrutlarının rəsmi məlumatında bildirilir. Yayılan bəyanatda ""Sülh şəraitində söz azadlığına hamı üçün təminat verilir"", deyə qeyd olunub. Qeyd edək ki, əvvəl Misirin Müdafiə Nazirliyinin nümayəndəsi prezident Hüsnü Mübarəkin istefası tələbi ilə çıxış edən nümayişçilərə qarşı gücdən istifadə ediləcəyini bildirmişdi.Hüsnü Mübarək yeni formalaşdırdığı hökumət üzvlərinə müxalifətlə danışıqlara başlamağı tapşırıb. Misir prezidenti Hüsnü Mübarək öz müavini Ömər Süleymanı müxalifətlə dərhal danışıqlar aparmaq üçün nümayəndə təyin edib. ""Prezident mənə bütün probelmlərlə bağlı dialoqun başlanması üçün siyasi qüvvələrlə danışıq aparmağı tapşırıb"", deyə vitse-prezident televiziya ilə xalqa müraciət etdi. Danışıqlar müxalifətin məhdud müddət ərzində konstitusion islahatların keçirilməsi ilə bağlı əsas tələblərini əhatə edəcək. Bundan başqa, birinci dərəcəli məsələlər arasında işsizlik, yoxsulluq və korrupsiya ilə mübarizə müzakirə ediləcək. Müxalifətin hakimiyyətlə dialoqa razı olub-olmayacağı isə bəlli deyil. Müxalifət bəyan edib ki, Ömər Süleymanın təkoifinə bu gün aydın cavab veriləcək. Xatırladaq ki, Misir müxalifəti əlahini ümumxalq tətilinə və ""milyonların etiraz marşı""na çağırdı. Bu müraciət Qahirənin əsgərlər və zirehli texnika ilə əhatə olunan mərkəzi Təhrir meydanında səsləndi. Müxalifət ""Ordu, Misir və Mübarək arasında seçim et!"" şüarını irəli sürmüşdü. Həmin gün aksiya ilə əlaqədar ölkədə dəmir yolu rabitəsi tam dayandırılmışdı.TBMM-də çıxış edən Rəcəb Tayyib Ərdoğanın çıxışı Təhrir meydanına yığışan nümayişçilərdə ruh yüksəkliyi yaradıb, Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Ədalət və İnkişaf partiyasının qrup yığıncağında Hüsnü Mübarəkə, ""Xalqı qane edən addımlar atın"", - deməsinə Misir meydanlarından cavab gəldi. Nümayişçilər, ""Baş nazir Ərdoğan!"", - deyə şüarlar səsləndirərək Türkiyə baş naziri Ərdoğana təşəkkür ediblər. Misir paytaxtı Qahirədə müxtəlif hesablamalara görə bir nüçə yüz mindən 2 milyona qədər adam keçələrə çıxıb prezident Mubarəkin istefasını tələb edir. Təhrir meydanında toplaşan etirazçılar artıq küçələrə də yayılıb. Bu arada Misirin ən yaşlı partiyası , Wafd bəyanat yayıb. Bəyanatda deyilir ki, müxalifət qrupları arasında vəziyyətə nəzarət etmək üçün ""xalq cəbhəsi"" yaratmaqla bağlı razılıq əldə edilib. Wafd bəyan edir ki, prezident Hüsnü Mübarəkin hakimiyyəti artıq legitimliyini itirib. Bir qədər əvvəl qadağan edilən ""Müsəlman Qardaşlığı"" təşkilatı da bəyanat yayaraq bildirib ki, ""heç bir halda Mübarək hakimiyyəti ilə danışıqlara getməyəcəklər. Daha öncə bir neçə müxalifət partiyası prezident Mübarəki hakimiyyəti yeni təyin etdiyi vitse-prezident Ömər Süleymana təhvil verməyə çağırmışdılar. Və Süleymanla danışıqlara hazırlaşdıqlarını bildirmişdilər. Yüz minlərlə insan Qahirədə, Təhrir meydanına toplaşıb prezident Hüsnü Mübarəkin istefasını tələb edir. Misirin Aleksandriyada və digər şəhərlərdə də etiraz mitinqləri gedir. Müxalifət lideri, Nobel mükafatı lauratı Məhəmməd Əl Baradei Misir prezidentini cümə gününə kimi istefa verməyə çağrıb ki, qan tökülməsinin qarşısını alsın.Baradei Mübarəkdən sonrakı dövrlə bağlı müzakirələrə ehtiyac olduğunu da deyib. Qahirədə Mübarək tərəfdarlarının da nümayişi keçir. Eskpertlər bu əks-tərəfllərin toqquşmasından narahatdırlar. Qahirədə Təhrir meydanında 100 minlərlə adam toplaşıb Hal hazırda Qahirədə Təhrir meydanın 100 mindən insan toplaşıb. Etirazçılar Misir prezidenti Mübarəkin istefasını tələb edir. Şəhərin hər yerindən minlərlə adam meydana gəlir. Qahirədə həyat donub, insanlar mitinqə axışır. Aksiyada Misirin bütün müxalif qüvvələri, o cümlədən ""Müsəlman Qardaşlığı"" təşkilatının fəalları da iştirak edir. Ordu aksiyaya mane olmur. Fevralın 1-də səhər tezdən başlayaraq 10 minlərlə insan Qahirədəki Təhrir meydanına yığışmağa başlayıb. Dünəndən müxalifət Prezident Hüsnü Mübarəkin istefası tələbiylə ""milyonların yürüşü""nü keçirəcəyini bildirmişdi. Təhrir meydanının bütün girişləri etirazçıların özləri və ordu tərəfindən qorunur. Etirazçılar özləri meydana silah gətirilməyəcəyinə əmin olmağa çalışır. Meydana gedən yollar müasir amerikan və köhnə sovet tanklarıyla doludur. Qahirə səmalarında hərbi vertolyotlar dövrə vurur. Ordu dinc əhaliyə atəş açmayacağını bəyan edib. Hərbçilərin sözçüsü İsmail Etman bildirmişdi ki, ""Silahlı qüvvələr heç vaxt xalqa qarşı istifadə olunmayub və bundan sonra da olmayacaq. Çünki hər kəsin dinc etiraz hüququ var"". Fevralın 1-də keçirilən milyonluq mitinqdə adamlar daha nizmalıdırlar.Bəzi könüllülər ""xalq təhlükəslizyi"" yazısı olan geyimlər geyib, onlar deyirlər ki, hökumətin təxribatçılarının aralarına qarışmasının qarşısını almağa çalışacaqlar. Qahirədən başqa İsgəndəriyyə, Süvey., Mansura və Fayum kimi etirazların çox güclü olduğu şəhərələrə gedən yollar da bağlanıb.Misir prezidenti Hüsnü Mübarək Misir xalqına müraciət edib. Onun sözlərinə görə, Misirdə xalq iğtişaşlarının baş verməsi bəzi qrupların siyasi maraqlarına xidmət edir. O, baş vermiş hadisələrdən sonra yeni hökumət qurduğunu, bu hökumətin gənclərin tələblərini nəzərə alacağını, bir çox təbəqənin etirazına səbəb olan problemləri həll edəcəyini, xüsusilə demokratiya məsələsinə həssas yanaşılacağını söyləyib. Mübarək Konstitusiya dəyişiklikləri də vəd edib.O, müxalifətə yeni hökumətlə işbirliyi üçün dialoq təklif etdiklərini, lakin bunun müxalifət tərəfindən qəbul olunmadığını bildirib. Mübarək ""Mən heç vaxt iqtidar ardınca qaçmadım. Mən həm də ordunun təmsilçisiyəm. Bu gün ilk vəzifəm ölkədə sabitliyi yenidən təmin etməkdir"" deyib.Misir prezidenti bütün hallarda qarşıdakı seçkilərdə iştirak etməyəcəyini söyləyib. Amma o, indiki halda vəzifəsindən istefa vermək fikrində olmadığını da, Misiri yeni hökumətə və başçıya sabitlik şəraitində və qanuni yollarla təhvil vermək istədiyini söyləyib: "" Bir neçə ay boyunca vəzifəmin başında olacam və bu müddət ərzində sabitliyi qorumağa çalışacam"". O, Məclisdən seçim müddətini sürətləndirməyi də xahiş etdiyini söyləyib. H. Mübarək polisə müraciət edib, vətəndaşları dogru və qanuni qorumalarını istəyib, senzura yetkililərindən isə rüşvətə bulaşanları, həmçinin son hadisələrdə yanğın törədənləri tapıb cəzalandırmağa çağırıb. Hüsnü Mübarək Misir xalqın önündə keçirdiyi xidmətdən qürur duyduğunu bildirib: ""Mən burda doğuldum, bu ölkəyə xidmət etdim, burda da öləcəyəm. Buraxın, mənim də, digərlərinin də fəaliyyətinə tarix qiymət versin"" deyən Mübarək çıxışını bitirib. Misir müxalifətinin liderlərindən olan Məhəmməd Əl-Baradei ""Əl-Ərəbiyyə"" telekanalına müsahibəsində prezident Hüsnü Mübarəkə ultimatum verib: ""Mübarək cümə gününə qədər hakimiyyəti tərk etməlidir"".Prezidentin çıxışı bitəndən az sonra - fevralın 2-nə keçən gecə ölkənin ikinci böyük şəhəri olan İsgəndəriyyədə Hüsnü Mübarək əleyhdarları ilə tərəfdarlarının toqquşması olub. Avtomat silahlardan atəş açan ordu birləşmələri insidentin böyüməsinə imkan verməyiblər. Paytaxt Qahirənin Təhrir (Azadlıq) meydanında isə fasiləsiz aksiya davam edir. Nümayişçilər Hüsnü Mübarəkin dərhal istefa verməsini tələb edirlərMisir prezidenti Hüsnü Mübarəkin televiziya çıxışından sonra İsgəndəriyyə şəhərində prezident tərəfdarları ilə etirazçılar arasında şiddətli toqquşmalar baş verib. Toqquşmalarda onlarla adam iştirak edib və ən azı 12 nəfər xəsarət alıb. Hadisə yerinə hərbi bölmələr və texnikalar göndərilib. Bu gün Prezident Hüsnü Mübarəkin minlərlə tərəfdarları Təhrir meydanına hücum təşkil etdilər. Onlar ""Yaşasın bizim prezident"" şüarları səsləndirirdilər. Digər qrup isə Təhrir meydanına başqa istiqamətdən hücum etmişdi. Ərəb telekanallarının yaydığı xəbərə əsasən, Misirin bir necə şəhərlərində Mübarək hakimiyyətinin tərəfdarları və əleyhdarları arasında toqquşmalar baş vermişdi.. Həmçinin prezident tərəfdarları atlarla və dəvələrlə Təhrir Meydanına soxularaq, nümayişçiləri oradan çıxarmağa cəhd etmişlər. Cəhd uğursuz alınmışdır. Xeyli yaralanan və ölənlər olmuşdur.. Qarşıdurma İsgəndəriyyə şəhərində də baş vermişdir.. Bu gün Misir parlamentinin aşağı və yuxarı palataları – Xalq Yığıncağı və Şura fəaliyyətini dayandırıb. Parlamentin hər iki palatası keçən ilin noyabrında keçirilmiş mübahisəli parlament seçkilərinin nəticələrinə yenidən baxıldıqdan sonra fəaliyyətini bərpa edəcək. Müxalifət parlament seçkilərinin nəticələrinin saxtalaşdırıldığını bəyan edir. Misir Silahlı Qüvvələri xalqa müraciət edib. Müraciətdə aksiya keçirən vətəndaşlardan evlərinə qayıtmaq xahiş olunur.Müraciətdə qeyd edilir ki, vətəndaşlar öz tələblərini ifadə etmək üçün küçələrə çıxıb: ""İndi də normal həyatı yalnız siz bərpa edə bilərsiniz. Bu sözü hamı eşitməlidir"". Misir Silahlı Qüvvələrinin müraciəti prezident Hüsnü Mübarəkin onun istefasını tələb edən insanlara növbəti seçkilərdə iştirak etməyəcəyi barədə söz verdikdən sonra yayılıb. Ancaq 9 gündür ki, bir çox Misir şəhərlərində küçələrə çıxan insanlar bəyan ediblər ki, Hüsnü Mübarəkə inanmırlar və o, dərhal istefa verməlidir.Misirdə fəaliyyət göstərən 3 əsas və ənənəvi müxalifət partiyası prezident Hüsnü Mübarəkin təcili dialoqa başlamaqla bağlı çağırışına müsbət cavab vermişdilər. Liberal yönümlü Yeni Vafd Partiyası, millətçi At-Taqamm Partiyası və Nasirçilər Partiyası ölkədə tezliklə islahatların aparılması istiqamətində milli dialoqun başlamasını dəstəkləyib. Müsəlman Qardaşları Hərəkatı və bu Hərəkatla koalisiya yaratdığını elan edən MAQATE-nin keçmiş rəhbəri Məhəmməd əl-Baradei isə hələ də Hüsnü Mübarəkin istefası tələbi ilə kütləvi aksiyaların keçirilməsinə tərəfdardır. Onlar Hüsnü Mübarəkin istefa verməsindən sonra vitse-prezident Omar Süleymanla danışıqlara hazır olduqlarını bəyan ediblərMəşhur Misir ehramları uzun illərdən sonra ilk dəfə bu gün bağlandı. Misirə giriş məhdudlaşdırıldı. Hakimiyyət ölkənin müxtəlif bölgələrindən paytaxta nəqliyyatın hərəkəti məhdudlaşdırdı. Qahirəyə yeni hərbi hissələr yeridildi, Təhrir meydanını tanklar mühasirəyə aldı, prezident Hüsnü Mübarəkin əleyhdarları və tərəfdarları arasında qarşıdurma davam etdi. Misir prezidentinin istefasını tələb edən müxaliflər hakimiyyətin çağırışına və komendant saatı tətbiq olunmasına baxmayaraq meydandan çıxmadı. Hüsnü Mübarək tərəfdarları və əleyhdarları arasında baş verən qarşıdurmada ən azı 10 nəfər ölüb, 500 nəfərə yaxın şəxs yaralanıb.Qahirənin mərkəzindəki ""Təhrir"" meydanına Hüsnü Mübarəkin minlərlə tərəfdarı çıxdı. Onlar meydana at və dəvələrlə hücum etdi. Hakimiyyət tərəfdarları rejimin əleyhdarlarını daşqalaq ediblər. Hava qaralandan sonra yandırıcı maye ilə dolu butulkalardan istifadə edildi. Butulkalardan birinin ""Təhrir"" meydanında yerləşən məşhur Qahirə muzeyinə düşməsi barədə məlumatlar var. hakim rejiminin əleyhdarları olan üç nümayişçini güllələyərək öldürüblər, Etiraz aksiyalarının təşkilatçılarından biri Mustafa al-Naqqar bildirib ki, atəş avtomatik silahlardan üç müxtəlif nöqtədən açılıb. Hərbçilər baş verənlərə qarışmayıb. Çərşənbə günü meydanın mərkəzinə prezident Hüsni Mübarəkin tərəfdarları atlarla daxil olublar və müxalifətlə onlar arasında toqquşma baş verib. Səhiyyə Nazirliyinin məlumatına görə, nəticədə üç nəfər həlak olub, 600 nəfərdən çox insan xəsarət alıb. Reuters xəbər agentliyinin məlumatına əsasən isə, dünənki toqquşmalar nəticəsində 1,5 minə yaxın insan yaralanıbMüxalifət tərəfdarları isə hakimiyyət tərəfdarlarını tutaraq Sadat metrostansiyasına doldurur Qahirənin Təhrir meydanında prezident Hüsnü Mübarəkin tərəfdarları və əleyhdarları arasında dünəndən başlayan və gecə ərzində davam edən qarşıdurmaya artıq ordu müdaxilə edib. Aksiyaçılar həbs olunurlar. Saxlananların sayı, onların Hüsnü Mübarəkin tərəfdarı, yoxsa əleyhdarları olduğu barədə də məlumat verilmir. Bu arada ""Associated Press"" agentliyi Hüsnü Mübarək əleyhdarlarının meydanın yaxınlığındakı ""Sadat"" metrostansiyasına nəzarəti ələ aldıqları və qarşı tərəfdən saxladıqları şəxsləri bu metrostansiyaya doldurduqları barədə məlumat yayıb. Qeyd edək ki, Təhrir meydanında baş verən qarşıdurmada 8 nəfər ölüb, 800-dən artıq insan yaralanıb.Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkin silahlı tərəfdarları Qahirənin Təhrir meydanında ordunun yaratdığı sipəri aşıblar. Onlar meydanda Hüsnü Mübarəkin istefasını tələb edən aksiyaçıların üzərinə hücuma keçiblər. Qeyd edək ki, bu gün səhərdən başlayaraq ordu Təhiir meydanında prezidentin tərəfdarları və əleyhdarları arasında növbəti toqquşmalara yol verilməməsi üçün hərəkətə keçib və bufer zona yaradılıb. Hərbçilər Qahirənin bir sıra rayonlarında aksiya iştirakçılarının həbsinə də başlayıblar.Qahirənin Təhrir meydanında prezident Hüsnü Mübarəkin tərəfdarları və əleyhdarları arasında növbəti qarşıdurma başlayıb. Tərəflər Təhiir meydanı yaxınlığında yerləşən körpü istiqamətində bir-birlərinə daş atırlar. Qeyd edək ki, bu gün səhər saatlarında da tərəflər məhz körpü yaxınlığında qarşılaşmış, ordu müdaxilə edərək tərəfləri ayıran bufer zona yaratmışdı. Orda bu dəqiqələrdə başlayan qarşıdurmaya isə müdaxilə etmir. Hərbçilər müşahidə aparmaqla kifayətlənirlər. Qətərin ""Əl-Cəzirə"" telekanalı isə hərbçilərin artıq jurnalistləri meydandan uzaqlaşdırmağa başladığını və bunun aksiyaya müdaxiləyə bir hazırlıq ola biləcəyi barədə xəbər yayıb. 4 fevral - Yolasalma günü Müsəlman Qardaşları Hərəkatı cümə namazından sonra Prezident Sarayına yürüşün başlaması çağırışı ilə çıxış edib. Gecə ərzində Təhrir meydanında olan aksiyaçılar da Hüsnü Mübarəkin taleyinə qəti aydınlıq gətirəcək bu yürüşə hazırlıq məqsədilə qurduqları çadırları sökməyə başlayıblar. Bu arada ABŞ Senatı Hüsnü Mübarəki hakimiyyəti müvəqqəti bir hökumətə təhvil verməyə çağıran qanun layihəsini qəbul edib. Hüsnü Mübarək də kritik gün öncəsi ABŞ-nin ABC telekanalına müsahibə verib. O deyib ki, əgər istefa verərsə, Misirdə radikal Müsəlman qardaşları Hərəkatının hakimiyyətə gələcəyindən qorxur: ""62 ildir ki, xalqa xidmət etməkdən yoruldum. Hakimiyyətdən artıq getmək istəyirəm. Oğlum Camal Mübarəki də xələfim olaraq, hakimiyyətə gətirmək niyyətim yoxdur və o, bu ilin sentyabrında keçiriləcək prezident seçkilərində iştirak etməyəcək. Ancaq indiki məqamda istefa versəm, radikal Müsəlman Qardaşları Hərəkatı hakimiyyətə gələ bilər"". Hüsnü Mübarək Təhrir meydanında baş verən qanlı toqquşmanın onun tərəfdarları tərəfindən törədildiyi barədə ittihamlarla da razılaşmayıb: ""Qan tökülməsinin səbəbkarı Müsəlman Qardaşları Hərəkatıdır"". Misirin vitse-prezidenti Ömər Süleyman da bu günə qədər dost saydıqları ölkələrdən gələn açıqlamaların qəribə olduğunu söyləyib: ""Bizim işlərimizə burunlarını soxurlar. Biz belə müdaxilələrə icazə verməyəcəyik"". O, Müsəlman Qardaşları Hərəkatını dialoqa dəvət etdiklərini, ancaq onların buna rədd cavabı verdiyini də vurğulayıb. Bu arada bölgə ölkələrinin, ABŞ başda olmaqla, Qərb dövlətlərinin istefaya çağırdığı Hüsnü Mübarəkə İsraildən sonra ikinci sürpriz dəstək Fələstin Muxtariyyətindən gəlib. Ramallah şəhərində əleyhdarlarının aksiyası dağıdılsa da, onun tərəfdarlarının yürüş keçirməsinə icazə verilib.Hüsnü Mübarəkə qarşı etirazlarda mühüm rol oynamış Müsəlman qardaşlar təşkilatı Misirdə baş tutacaq prezident seçkilərində iştirak etməkdən imtina etmişlər. Onlar həmçinin hakimiyyətlə danışıqlarda iştirak etməyəcəklərini də bildirmişlər. Verilən xəbərlərə görə prezident Hüsnü Mübarəkin oğlu Camal Mübarək də prezidentliyə namziəd olmayacaq.Qahirənin mərkəzindəki Təhrir meydanına bütün giriş yollarını tanklar və zirehli texnika kəsib. Buna rəğmən, prezident Hüsni Mübarəkin istefasını tələb edənlərlə yanaşı, dövlət başçısını dəstəkləyən on minlərlə misirli meydana axışır. ""Əl Cəzirə""nin məlumatına görə, Qahirə küçələrində silahlı gənc banditlər cövlan edir. Onlar dəyənək, bıçaq və hətta qılınclarla silahlanaraq yolları kəsir, maşın sahiblərindən pul alırlar. ""Əl Məsri əl Yəum"" qəzeti bildirir ki, sabiq DİN başçısı və onun üç müavini ev dustaqlarıdır. Onlara qarşı istintaq aparılır. Misirin Daxili İşlər Nazirliyi polisin işə qayıtdığını bəyan etsə də, asayiş keşikçilərinin işi gözə dəymir. Fevralın 5-də gecəyarısı Misirin vitse prezidenti Ömər Süleymana qarşı sui-qəsd edildiyi barədə xəbər yayılmışdır. Xəbərə əsasən, o, zərər çəkməsə də, iki mühafizəçisi həlak olub. Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkin oğlu Camal Mübarək hakim Milli Demokrat Partiyasının sədrliyindən istefa verdi. Hakim partiyaya yeni seçilən Baş katib Hossam Badravi partiyada liberal qanadın təmsilçisi sayıldı. Müsəlman Qardaşları təşkilatı hakimiyyətlə danışıqlara getməyə razılıq vermişdir. Bu Misirdə fəaliyyəti qadağan olunmuş təşkilatın hökumətlə ilk danışıqlarıdır. Danışıqlarda hakimiyyəti vitse-prezident Ömər Süleyman təmsil etmişdir. Misirdə nümayişlərin davam etdiyi bir vaxtda qadağan olunmuş Müsəlman qardaşlar təşkilatı elan edib ki, hökumətlə danışıqlar prosesinə qoşulmağa hazır olsa da, yalnız bir məsələni müzakirə edəcək. Bu da prezident Mübarəkin necə və nə vaxt kreslosunu tərk edəcəyi məsələsidir. Ekspertlər qeyd edirlər ki, təşkilat danışıqlara razılıq verməklə çox böyük bir sövdələşməyə girir. Onları artıq indidən son iki nümayişə başçılıq etməkdə astagəl olmaqda günahlandırırlar. Digər müxalifət partiyaları elan ediblər ki, Hüsnü Mübarək getmədən heç bir danışıqlara girməyəcəklər. Hökumətin vəzifəliləri iddia edirlər ki, azad və ədalətli seçkilər üçün keçid tədbirləri yalnız prezident Mübarəkin nəzarəti altında mümkündür. İdeyalardan biri prezidenti bir növ kənara itələyib, lakin hakimiyyətini formal olaraq saxlamaqdır. ABŞ-nin elçisi Frank Uizner demişdi ki, prezident Mübarək hələlik vəzifəsində qala bilər. Misirlilərin bir hissəsi bu gün iş yerlərinə qayıtdı. Banklar işlərini bərpa etdi. Misirin yeni maliyyə naziri Samir Radvanın bildirdiyinə görə büdcədən maaş alan işçilərin və pensiyaların məbləği 15% artırıldı. Bunun üçün 960 milyon ABŞ dolları həcmində vəsait ayrıldı. Misirdə iqtidarla müxalifət arasında baş tutan danışıqlar zamanı konstitusiyaya dəyişiklik edilməsi ilə bağlı tərəflər arasında razılıq əldə olunub. Hökumət sözçüsü Maqdi Radi bildirib ki, gələn ayın ilk həftəsinə kimi konstitusiyaya lazımi dəyişikliklərin edilməsi üçün komitə yaradılacaq. Komitə məhkəmə hakimiyyəti və bəzi siyasətçiləri əhatə edəcək. Konstitusiyaya ediləcək dəyişiklikləri hazırlayan komitə əvvəlcə prezident seçkisinə daha çox namizədin iştirakına zəmin yaradacaq, bundan əlavə prezidentin neçə dəfə seçilə biləcəyini müəyən edən dəyişikliklər üzərində işləyəcək. Komitə bu və ya digər dəyişikliklərlə bağlı işlərini mart ayının ilk həftəsinə qədər yekunlaşdıracaq. Bundan əlavə, iqtidar mətbuat azadlığını məhdudlaşdırmamağı, SMS vasitəsilə mesajlaşmağa mane olmamağa, internetə məhdudiyyətlər qoymamağa razılıq verib. Hər iki tərəf hökumətin siyasi məhkumların şikayəti və tələblərini dəyərləndirəcək blok yaradılması sahəsində də razılıq əldə edib. Razılığa görə, nümayişlər başlayandan bəri saxlanılanlar sərbəst buraxılacaq. Hökumət korrupsiya ilə mübarizə, onun arxasındakıların müəyyən edilməsi üçün iş aparacaq. Vitse-prezident Ömər Süleyman prezident Hüsnü Mübarəkin səlahiyətlərini icra etmək barədə müxalifətin təklifini rədd edib. Ancaq görüşün nəticələri Müsəlman qardaşlarını razı salmayıb. Təşkilatın rəsmilərindən olan Abdülmanem Abdülfatuh görüşdən sonra verdiyi açıqlamada müsbət fikirlərin olduğunu, ancaq bunların köklü dəyişikliklər olmadığını bildirib. Abdülfatuh Hüsnü Mübarəkin prezidentlik qərarnaməsi yayaraq konstitusiyanın 76 və 77-ci maddələrinin dəyişdirilməsini, parlamenti buraxmasını, bütün siyasi məhbusları azad etməsini və fövqəladə vəziyyəti aradan qaldırmasını tələb etdiklərini bildirib. Kontitusiyanın adıçəkilən maddələri prezident seçkisi ilə bağlıdır. Bu maddələr Mübarəkin lideri olduğu iqtidar partiyasının növbəti prezidentin kim olacağını təyin etməsinə imkan verir, seçilən şəxsin növbəti seçkidə yenidən namizəd olmasına heç bir məhdudiyyət qoymur. Muxalifət liderlərindən olan Məhəmməd Əl Baradeinin təmsilçisi Mustafa Naqqar toplantının müsbət hal olduğunu, ancaq bunun sadəcə bir başlanğıc olduğunu deyibTəhrir meydanında iki nəfər etirazçının toyu baş tutdu. Misir prezidenti Hüsnü Mübarək Qahirənin Təhrir meydanında nümayişçilərin arasında baş vermiş və 11 nəfərin ölümü ilə nəticələnmiş qarşıdurmanın araşdırılması üçün müstəqil komissiya yaratmağı tapşırıb. Prezidentin sözlərinə görə, komissiya ""tamamilə müstəqil olmalı və Misir cəmiyyətində ləyaqət və vicdanları ilə tanınan şəxslərdən təşkil olunmalıdır"". O komissiyanı ""nümayişçilərə qarşı yol verilmiş yolverilməz qanun pozuntularını araşdırmağa"" çağırıb.Misirdə hakimiyyət və müxalifət arasında dialoqun başlandığına dair xəbər yayıldı. Google şirkətinin Yaxın Şərq bölməsinin top-meneceri Vael Qonim azadlığa çıxdıqdan sonra Misirdə baş verən etiraz aksiyalarına yardım göstərdiyini etiraf etdi. O, yanvarın sonunda həbs edildi və on iki gün həbsdə qaldıqdan sonra azadlığa buraxıldı.""Biz öz ölkəmizin azadlığını istəyirik. Amma xahiş edirəm məni qəhrəmana çevirməyin. Qəhrəmanlar meydandakılardır, mən isə 12 gün hədsdə yatmışam. Biz ölkəmiz dəyişməyincə buranı tərk etməyəcəyik.""Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkin müəyyən zaman çərçivəsində hakimiyyətin sülh yolu ilə ötürülməsinin dəqiq qrafikinin hazırlanması barədə sərəncam verdiyi barədə vitse-prezident Ömər Süleyman bəyan etdi. Ömər Süleyman prezidentin istefasını tələb edən aksiyaçıların da təqib olunmayacağını bildirib: ""Prezident milli konsensusu alqışlayır və böhranı aradan qaldırmaq üçün hazırda bizim düzgün yolla getdiyimizi təsdiqləyir"".lakin, əsas müxalifət təşkilatı olanMüsəlman qardaşlar təşkilatının rəsmisi Əssam əl-Ərian prezident Hüsnü Mübarəkə vəzufədən getmək üçün bir həftə vaxt verildiyini bildirdi. Onun sözlərinə görə, təşkilat hakimiyyətlə heç bir kompromisə getmək niyyətində deyil. O, həmçinin Mübarəkin istefa edəcəyi halda Misirdə təkbaşına hakimiyyətə gələcəyini deyil, geniş parlament koalisiyası tərkibində hərəkət edəcəyini qeyd etdi. ""Biz dinc təşkilatıq, konstitutsiya və qanunlar çərçivəsində hərəkət edirik""Fevralın 8-də Misirdə kütləvi etirazlar davam edib. Yüz minlərlə insan Qahirənin ""Təhrir"" meydanına toplaşaraq prezident Mübarəkin istefasını tələb ediblər. Bundan başqa bir qrup etirazçı meydandakı kütlədən ayrılaraq parlament binasının qarşısına yollanıb. Onlar narazıdırlar ki, Təhrir meydanında iki həftədən çox tələblərini səsləndirsələr də, hökumətdən kimsə gəlib onların dərdini dinləmir. Amma həmin qrup parlamentin binasına hücum etmək niyyəti nümayiş etdirmir. Onlar dinc şəkildə binanın qarşısında dayanıblar. Kütləvi etirazlar Misirin ikinci böyük şəhəri – İsgəndəriyyədə də təşkil edilib. Etirazçılar prezident istefa verməyincə evlərinə dağılışmayacaqlarını deyirlər.Baxmayaraq ki, hökumət kütləvi aksiyaların dayandırılmasına çağırır və bir-birinin ardınca etirazçılara güzəştlər edir. Fevralın 8-də prezident Mübarək özünün islahatlar üçün ""yol xəritəsi""ni açıqlayıb. Bu plan üç komitənin yaradılmasını nəzərdə tutur. Bu komitələrdən biri Konstitusiyaya hansı dəyişikliklərin edilməsinin zəruriliyini araşdıracaq. Digər komitə kütləvi etirazlar zamanı aksiyaçılara qarşı güc tətbiqinin nəticələrini, ölümləri araşdıracaq. Üçüncü komitə isə siyasi dialoqa mümkün qədər çox partiyanı cəlb etməyə çalışacaq. Bundan başqa hökumət əhalinin dolanışığını yaxşılaşdırmaq niyyətində olduğunu göstərmək istəyir. Fevralın 8-də Misir hökuməti bəyan edib ki, dövlət sektorunda işləyənlərin maaşlarını, eləcə də pensiyaları 15 faiz qaldırır. Misir həbsxanalarından 30-dan çox siyasi məhbus buraxılıb. Onların son aksiyalar zamanı tutulan yox, Mübarək hakimiyyətinin uzun müddətdir həbsxanada saxladığı şəxslər olduğu deyilir.Misirin paytaxtı Qahirədə daha bir kütləvi aksiya keçirilib. Fevralın 8-də Təhrir meydanına toplaşan yüz minlərlə aksiyaçı prezident Hüsnü Mübarəkin istefasını tələb edib. Prezident Hüsnü Mübarək fevralın 8-də konstitusiya islahatları aparacaq komissiya formalaşdırdı. Konstitusiyada əsas islahatların prezidentin səlahiyyət müddətinin 6 ildən 4 ilə endirilməsi və iki dəfədən artıq dalbadal seçilməyin yasaqlanması olacağı bildirilir. Misir hökuməti isə 34 siyasi məhbusun azadlığa buraxıldığını açıqlayıb. ""Human Rayts Votç"" beynəlxalq insan hüquqları təşkilatının 7 fevral hesabatına görə, yanvarın 25-dən başlayan xalq hərəkatında ən azı 297 nəfər həlak olub. Ancaq etirazçılar başlıca tələblərinə - 1981-ci ildən ölkəni idarə edən prezidentin istefasına nail ola bilmirlər. Səlahiyyət müddəti 2011-ci ilin sentyabr ayında bitən Hüsnü Mübarək vaxtından əvvəl getməkdən imtina edir. Port-Səid şəhərində icra hakimiyyətinin binası yandırıldı. Bir neçə min insan hücum çəkərək binaya daş və butulkalarda yandırıcı maddələr atıb. İnsanlar 3 min nəfərin məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı şəhər administrasiyasına müraciətinin zibil qutularına atılmasından xəbər tutandan sonra küçələrə çıxmışlar. Paytaxt Qahirədən cənub-qərbdə yerləşən El-Vadi əl-Qadid əyalətinin inzibati mərkəzi El-Xarqa şəhərində 60-dan çox insan polislə qarşıdurmada xəsarət alıb. Əyalət sakinləri yerli əhali ilə mehriban münasibət saxlamayan polis rəisinin şəhərə qayıtmasından sonra küçələrə çıxıblar. Polislə qarşıdurmalarda 1 nəfər ölüb, onlarla insan xəsarət alıb. Polis aksiyaçılara qarşı gözyaşardıcı qaz, təzyiqli su və döyüş güllələrindən istifadə edib.Qahirənin Təhrir meydanında da minlərlə insanın iştirak etdiyi aksiya davam edir. Cümə günü günorta namazından sonra böyük kütləvi aksiyanın keçirildi.Müsəlman qardaşlar Mübarəkə istefa verməsi üçün ultimatum verdi. Təşkilatın rəsmisi Hissəm Əl-Aryan prezident Hüsnü Mübarəkə istefa verməsi üçün 1 həftə şans verdiklərini bildirdi. Əl-Aryam deyib ki, Mübarəklə bərabər hökumət də tam formada istefa verməlidir. O, çıxışı zamanı, həmçinin Hüsnü Mübarəkin şərəfli bir şəkildə getməsini istədiklərini bildirmişdir. Yəni onlar Mübarəkə qarşı onun şəxsiyyətinin alçaldılması istiqamətində hər hansısa bir şey etmək istəmirlər. Təhrir meydanında meydanda təcili tibbi yardım göstərilmək üçün tibb məntəqəsi və məktəbə gedə bilməyən şagirdlər üçün tədris kursları da fəaliyyətə başladı. Misirin cənub-qərbində təhlükəsizlik qüvvələri ilə nümayişçilər arasında baş verən toqquşmada azı üç nümayişçi həlak oldu, bir neçə nəfər isə yaralandı.. Qahirənin mərkəzində prezidentin istefası tələbi ilə mitinqlər davam edir. Hökumətlə dialoqu gedən Ağsaqqallar Şurasının nümayəndəsi Diaa Raşvan danışıqlar prosesinin sona yetdiyini söylədiyinə görə vitse-prezident Ömər Süleyman Hüsnü Mübarəkin formal olaraq seçkiyə qədər hakimiyyətdə qalması və hakimiyyəti keçid hökumətinə verməsi barədə nümayişçilərin təklifini qəbul etməyib: ""Kompromis axtarmaq əvəzinə vitse-prezident vaxtı uzatmağa və bizi dövlət çevrilişi təhlükəsi ilə qorxutmağa çalışdı"". Misir Silahlı Qüvvələrinin Baş Komandanlığı ölkə prezidenti Hüsni Mübarəkin varisi qismində vitse-prezident Ömər Süleymanı təyin etməsinə mane oldu. Ordunun rəsmi nümayəndəsi çıxış edərək dedi: ""Müxalifətin bütün tələblərini yerinə yetirməyə hazırıq"".Son məlumatlara görə, Hüsni Mübarək bu axşam istefa verdiyi barədə bəyanatla çıxış edəcək. Lakin xəbərin rəsmi təsdiqi yoxdur. Mübarəkin yerinə prezidentin kim olacağı bəlli deyil. Misir Konstitusiyasına görə, hakimiyyət ölkə parlamentinin spikeri Fəthi Soruraya verilməlidir. Lakin sözügedən məsələ ilə bağlı danışıqlar davam edir. Soruranın müvəqqəti dövlət başçısı təyin edilməsi müxalifətçilərin narazılığına səbəb ola bilər, çünki onlar parlament seçkilərinin çoxsaylı qanunsuzluqlar və pozuntularla keçirildiyi, bu səbəbdən də ali qanunverici orqanın qeyri-legitim olduğunu söyləyirlər. Buna görə də Misirin yeni rəhbərinin müxalifətçiləri razı sala biləcək neytral fiqur olacağı istisna edilmir.Misir Silahlı Qüvvələrinin Ali Komandanlığı xalqı müraciətlə çıxış edib. Komandanlıq ölkədəki böhranın həll edilməsinə qarışmaq niyyətini açıqlayıb. Silahlı Qüvvələrin nümayəndəsi bildirib ki, bu qərar prezident Hüsnü Mübarəkin iştirakı olmadan keçirilən iclasın yekunu əsasında qəbul edilib. Hərbçilər müntəzəm toplaşaraq vəziyyəti müzakirə etmək, ölkədə sülh və qayda-qanunu dəstəkləmək qərarına gəliblər. Bundan əlavə, hərbçilər ən yaxın vaxtda xüsusi kommünike dərc etməyi planlaşdırırlar. Bu kommunikedə Misir şəhərlərində toplaşan nümayişçilərin bütün tələbləri əks olunacaq. Təhrir meydanında toplaşan yüz minlərlə insan bu xəbəri alqışla qarşılayaraq, ""Ordu və xalq birdir!"" şüarı səsləndiriblər. Qeyd edək ki, bundan əvvəl Mübarəkin fevralın 10-da axşam səlahiyyətlərini vitse-prezident Ömər Süleymana təhvil verəcəyi barədə şayiələr dolaşıb. Bundan dərhal sonra prezidentin istefasını tələb edən aksiya iştirakçıları bütün ali məmurların istefasını tələb ediblər. Onlar hökumət və parlamentin buraxılmasını da istəyirlər. Qeyd edək ki, fevralın 11-nə ən böyük etiraz aksiyası təyin olunub. Bu aksiyada 20 milyon adamın iştirak edəcəyi gözlənilir.Bu gün Misir prezidenti Hüsnü Mübarək növbəti dəfə xalqa müraciət edib. H. Mübarək bundan əvvəlki açıqlamasını demək olar ki, təkrarlayıb. ""Misirlilər öz gələcəklərini özləri həll edərlər"" ifadəsi ilə müraciətinə başlayan H. Mübarək bir daha növbəti prezident seçkilərinə qatılmayacağını, lakin növbəti seçkilərə qədər də hakimiyyəti təhvil verməyəcəyini bildirib. O, hakimiyyəti sentyabr ayında təhvil verəcəyini deyib.Buna qədər isə səlahiyyətlərinin bir hissəsini yardımçısı Ömər Süleymana dövr etdiyini vurğulayıb. Mübarək kütləvi aksiyalarda ölənlərin olmasından üzüldüyünü, bu ölümlərin səbəbkarlarının tapılmasına çalışdıqlarını bildirib. Misir prezidenti ölkədə siyasi və iqtisadi islahatlar aparacağını, Konstitusiya dəyişiklikləri edəcəyini vəd verib. Xarici sərmayənin ölkəyə gətiriləcəyini, xarici iş adamlarına etibarlı şərait yaradacağını da bildirib. O, müxalifəti yenidən dialoqa dəvət edib. H. Mübarək ona xarici təzyiqlərin olduğunu da söyləyib və ""biz heç kimsənin oyuncağı deyilik"" deyib. H. Mübarək çıxışını Misirdən getməyəcəyini ifadə edən sözlərlə bitirib: "" Həyatımın başlanğıcı da burdaydı, sonu da burda olacaq. Torpağın altına girənə qədər, ondan sonra da bu ölkədə olacağam. Allah Misiri qorusun!""Qahirənin Təhrir meydanında toplaşan mitinq iştirakçıları dövlət televiziyasının qərargahına tərəf hərəkət edirlər. Nümayişçilərin niyyətləri hələ məlum deyil.. Aksiya iştirakçıları yalnız Mübarəkin deyil, bütün hakimiyyətin istefasını tələb edir. 11 fevral - Son gün Misir müxalifət liderlərindən biri, MAQATE-nin keçmiş başçısı Məhəmməd Əl Baradei Hüsnü Mübarəkin dərhal istefaya getməkdən imtina etməsindən sonra Misirdə ""partlayış"" təhlükəsi haqqında Tvitterdəki öz microblogunda ""Misir sosial partlayış qarşısındadır. Ordu dərhal ölkəni xilas etməlidir"" şəklində açıqlama yazıb.Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkdən sonra köməkçisi və səlahiyyətlərinin bir hissəsini təhvil verdiyi Ömər Süleyman xalqa müraciət edib. Ö. Süleyman H. Mübarəkin xalqa müraciətində söylədiyi bəzi fikirləri təkrarlayıb. O, Konstitusiya dəyişikliklərini həyata keçirmək üçün şura yaratdıqlarını bildirib. Ö. Süleyman da islahatlar keçiriləcəyini, iqtisadiyyatın inkişafı ilə bağlı işlər görüləcəyini vəd edib. O, müxalifəti dialoqa çağırıb. Ö. Süleyman xalqın kütləvi aksiyalara son qoymağa çağırıb: ""Təhrir meydanında toplaşan xalqı evlərinə, işlərinin başlarına dönməyə çağırıram"". Ö. Süleyman misirliləri xarici təzyiqlərə qarşı güclü olmağa, ""əcnəbi medianın yönləndirmələrinə uymamağa"" çağırıb.Mübarəkin istefa verməkdən imtina etməsindən qəzəblənmiş kütlə prezident iqamətgahına yürüş edib, Hüsnü Mubarəkin iqamətgahını mühasirəyə alıb. İnsanlar arasında artıq prezidentin qaçdığına dair şayiələr yayılmağa başlayıb. Bəzi dairələr hətta onun dünən gecə xalqa etdiyi müraciətin də əvvəlcədən yazıldığını, müraciətin yayımlandığı vaxt prezidentin artıq Misirdə olmadığını bildirir. Bu dəqiqələrdə yüz minlərlə insan Qahirədə Prezident Sarayına doğru yürüş edir. Kütlənin Prezident Sarayının yerləşdiyi Masr əl-Qadid kvartalında qarşısını almaq səyləri nəticə vermir. Kütlənin məqsədi Prezident Sarayını ələ keçirməkdir. Ordu rəhbərliyinin də bu saatlarda yeni bəyanatla çıxış edəcəyi gözlənilir.Misir Silahlı Qüvvələrinin Ali Şurası ölkədə vəziyyətlə bağlı bəyanat verib. Ordu ölkənin milli təhlükəsizliyinə qarşı hər hansı hədələrə yol verilməməsi ilə bağlı xəbərdarlıq edib. Ali Şura ölkədə azad və ədalətli seçkinin keçiriləcəyinə vəd verib və fövqəladə vəziyyətin aradan qaldırılmasının mümkünlüyünü vurğulayıb. Ancaq seçkinin tarixi açıqlanmayıb. Bir sıra etirazçının prezident sarayı və mərkəzi televiziyanın binasına qarşı hərəkət etdiyi xəbəri alınmışdı. Bəzi hesablamalara görə aksiyalarda 20 milyonadək insan iştirak etmişdi. Misir prezidentinin əleyhdarları paytaxt Qahirənin altı bölgəsində eyni zamanda kütləvi aksiyalar keçirməyə hazırlaşırdılar. Mübarək əleyhdarları prezident səlahiyyətlərinin bir qisminin vitse-prezident Ömər Süleymana verilməsini də qəbul etmir, Mübarəkin dərhal istefaya getməsini və ölkəni tərk etməsini tələb edirlər. Əl-Ərəbiyyə telekanalının məlumatına görə, Misirin ordu rəhbərliyi təcili iclas keçirmişdi, ordunun bu gün mühüm bir bəyanatla çıxış edəcəyi gözlənilirdi.Axşam saatlarında ""Əl-Ərəbiyyə"" telekanalı Hüsnü Mübarəkin ailəsilə birlikdə Qahirəni tərk etdiyini bildirdi. Bir sıra mənbələrdə onun Şərm əş-Şeyx şəhərinə, digər mənbələrdə isə BƏƏ-yə getdiyi bildirilirdi Prezident sarayı yaxınlığında atışma səsləri eşidilir. Qahirədə Prezident Sarayı qarşısında aksiya keçirən 400 nəfərlik qrupa qoşulmaq üçün yüz minlərlə insan yürüşə başlayıb. Prezident Sarayı ətrafında atışma səsləri eşidildiyi barədə xəbər verilmişdi.Misirdə iqtidarda olan Milli-demokrat partiyasının (MDP) baş katibi Hosam Bədrəvi bir həftə əvvəl təyin olunduğu vəzifədən istefa verib.Bədrəvi həmçinin Hüsni Mübarəkin başçılıq etdiyi partiyadan birdəfəlik çıxdığını da bildirib.Mübarək istefaya yollandı. Jurnalistlər İngiltərənin ""The Guardian"" qəzetinin bir əməkdaşı fiziki təzyiqə məruz qalıb. Yunanıstandan olan 3 jurnalist döyülərək video-kameraları əllərindən alınıb. Bundan bir qədər əvvəl İspaniyanın TV E1 telekanalının jurnalisti hücuma məruz qalmışdır.Eyni zamanda, Mübarəkin əleyhdarları jurnalistləri müdafiə etməyə çalışırlar. İspaniya Xarici İşlər Nazirliyi Misir hökumətinin xarici jurnalistlərin təhlükəsizliyini təmin etməyə çağırıb. Misirdə polis əməkdaşları beynəlxalq insan hüquqları və xeyriyyə təşkilatlarının üzvlərini həbs ediblər. Amnesty International təşkilatın nümayəndələri bildiriblər ki ""30-dan çox insan hüquqları müdafiəçiləri, o cümlədən Amnesty International əməkdaşları Qahirədə polisi tərəfindən həbs edilib"". Polis onları oteldə görüş keçirən zamanı həbs edib və naməlum istiqamətə aparıb. Eyni zamanda, gərarqahı Londonda yerləşən beynəlxalq xeyriyyə təşkilatı Oxfamın Misir bölməsinin səkkiz üzvü həbs olunub. Misirdə xarici jurnalistlərə qarşı təqiblər davam edir. Polis BBC, İTAR-TASS jurnalistlərinin kamera və noutbuklarını müsadirə edib. Fransanın TF-1 telekanalının üç müxbiri və İsveçin SVT telekanalın reportyoru Bert Sundström itkin düşüb.. Fevralın 2-də Təhrir Meydanında baş verən toqquşmada bir neçə rus jurnalistin xəsarət aldığı məlum oldu. Sərhədsiz Reportyorlar birliyi Misirdə xalq nümayişləri başlanandan indiyə qədər nümayişləri yayımlamağa çalışan 72 jurnalistin həbs olunduğunu, 75 jurnalistin isə müxtəlif dərəcəli xəsarətlər aldığını açıqlayıb. Təşkilatın yaydığı açıqlamada bildirilir ki, daha 7 jurnalist də nümayişlərin davam etdiyi 15 gün ərzində vəzifə borclarını icra edərkən Mübarək rejimi tərəfdarları tərəfindən qaçırılıb. Bundan əlavə, onlarla qəzet və televiziya əməkdaşlarının cihaz və avadanlıqları hakimiyyət dairələri tərəfindən müsadirə olunub.Misir təhlükəsizlik qüvvələrinin əməkdaşları Qətərin Əl-Cəzirə telekanalının Qahirə bürosunun rəhbəri Əbdül Fəttah Faid və kanalın müxbiri Əhməd Yusifi həbs ediblər. Bu barədə telekanalın özü məlumat yayıb. Telekanalın Qahirə bürosu hücuma məruz qalıb. Son bir neçə gün ərzində ikinci dəfə hücuma məruz qalan büroda avadanlıq sındırılıb, ofisin özü isə yandırılıb. Aksiyalar başlananda Misir hakimiyyəti Əl-Cəzirənin lisenziyasını alıb və təcili ölkədəki müxbir məntəqələrini yığışdırmağı tələb edib. Buna baxmayaraq telekanal Misirdəki fəaliyyətini davam etdirib.Misirin ""Əl-Əhram"" qəzetinin əməkdaşı Əhməd Məhəmməd Mahmud Qahirənin mərkəzində prezident tərəfdarları və əleyhdarları arasında baş verən toqquşmalarda aldığı güllə yarasından dünyasını dəyişib. İğtişaşları lentə alan jurnalist başından güllə yarası alıb. O, Misirdə prezidentin istefası tələbi ilə aksiyalar başladıqdan bəri həlak olan ilk jurnalistdir.Misirdə ABŞ-nin CBS televiziyasının müxbiri Lara Lohan döyülüb və zorlanıb. Aqressiv insanlardan ibarət qrup Lohanı çəkiliş qrupunun digər üzvlərindən ayıraraq kənara aparıb, nəticədə həmkarları ona kömək edə bilməyib. Sonda jurnalisti 20-dək hərbçi xilas edib. Vətəndaşlar Beynəlxalq ""Human Rights Watch"" hüquq-müdafiə təşkilatı bildirmişdir ki, Misirdə kütləvi etiraz aksiyaları zamanı tutulmuş şəxslərə həbsxanalarda ağır işgəncələr verilir. ""The Guardian""ın məlumatına görə isə, hərbçilərin tutduqları dinc vətəndaşların tam əksəriyyəti həbsdən azad olmamışdır. Prezident Məhəmməd Hüsnü Mübarək vəzifəsindən istefa verdi. Hakimiyyətə müdafiə naziri Məhəmməd Hüseyn Təntavi gəldi.Misir Parlamenti buraxıldı. Konstitutsiya ləğv olundu. Hakimiyyət Silahlı Qüvvələrin Ali Şurasına keçdi. Yeni parlament seçkilərinin 2011-ci ilin sentyabrında keçirilməsi qərara aıındı.Ərəb dövlətləri liqasının baş katibi Əmr Musa 2001-ci ildən bəri tutduğu vəzifəni bir neçə həftəyə tərk edəcəyini bildirib. Misirli olan Musanı bir çox analitiklər Misirin gələcək prezidenti kimi görürlər. ƏDL baş katibi ""Misirdəki tarixi dəyişikliklərə görə xalqı və ordunu"" alqışlayıb. O vətəndaşları ""milli konsensusa əsaslanan sağlam sistemin qurulması istiqamətində hərəkət etməyə"" çağırıb. Musa həmçinin ""Misir və misirlilərin demokratiyaya doğru hərəkət etdiklərinə"" əmin olduğunu bildirib.Fevralın 17-si Misirin 3 sabiq naziri həbs olundu. Bunlar sabiq daxili işlər naziri Həbib əl-Adli, eks-turizm naziri Zuheyr Harranax və mənzil təminatı naziri Əhməd əl-Maqrabidir. Onlar yanvarın 28-də sabiq prezident Hüsnü Mübarəkin hökuməti buraxmasınadək nazir postunu tutublar. Elə dünən Mübarəkin partiyadaşı olan milyarder və maqnat Əhməd Ezz də həbs olunub. Saxlanılmış şəxslərin hamısına qarşı çirkli pulların yuyulması, səlahiyyətləri aşma, dövlət əmlakının talanması maddələrilə ittiham irəli sürülüb.Misir hökuməti keçmiş prezident Hüsnü Mübarək və onun ailəsinin xarici banklarda hesablarını dondurmağa çalışır. Baş prokuror Əbdül Məcid Mahmud xarici işlər nazirliyinə xarici ölkələrdən cənab Mübarəkin hesablarının dondurulmasını istəməsi haqda müraciət edib. Mübarəkin xanımı Süzan və onların iki oğlu və onların həyat yoldaşlarının da hesabları dondurulur. İsveçrə artıq cənab Mübarəkin ölkədəki hesablarını dondurub. Misirin keçmiş liderinin milyardlarla dollar varidatı olduğu haqda məlumatlar verilib. İqtisadi təsiri Fevralın 2-si Moodys beynəlxalq reytinq agentliyi beş ən böyük Misir bankının reytinq dərəcəsini aşağı saldı.. Credit Agricole"" bankının apardığı təhlillərə əsasən, 2011-ci ildə Misirdə ÜDM-in artım tempinin əvvəllər proqnozlaşdırılan 5,3% deyil, 3,7% olacağı gözlənilir. Misirdə banklar və fond birjası 10 gün ərzində işləmədi. Eyni zamanda, ölkənin iri şəhərlərində zavod və fabriklər f��aliyyətini dayandırdı. Bir çox turizm şirkətləri turistlərin Misirə göndərilməsini dayandırdı. Turistlərin Misirə gəlməməsi ölkə iqtisadiyyatına ciddi təsir göstərəcək. Bundan başqa, Misirdə ərzaq məhsulları üzrə ciddi qiymət artımı gözlənilir.. Həmçinin, neftin qiyməti Misirdə baş verən hadisələrin nəticəsində qalxdı. Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkin istefası barədə xəbər dünya bazarında neftin qiyməti ucuzlaşdırıb. Kütləvi etiraz aksiyaları başlayandan bu yana ölkə iqtisadiyyatına 3.1 milyard dollar ziyan dəydi .Etiraz aksiyaları Misir iqtisadiyyatını iflic vəziyyətinə saldı. Ölkədə ""çörək qiyamları"" baş verdi, qaz balonlarına olan növbələrdə insanların həlak olması halları müşahidə olunub. Misirlilərin tam əksəriyyətinin gündəlik rasionunun əsasını təşkil edən və qiyməti dövlət tərəfindən subsidiyalaşdırılan çörək uğrunda növbələrdə kütləvi davalar nəticəsində onlarla insan yaralanıb. Yerli əhali arasında populyar olan ""rəqif"" adlı çörəyin qiyməti iki dəfə bahalaşdı. Qahirənin İmbaba səmtində qaz balonları satılan dövlət məntəqələrindəki növbələrdəki davalarda 3 nəfər həlak oldu. Misirdə vahid qazpaylama və təminat şəbəkəsi olmadan Qahirə ilə yanaşı, bütün ölkədə istifadə edilən qaz balonlarının qiymətini alverçilər dəfələrlə qaldırmışdı. Qahirədə qəzəblənmiş kütlə belə alverçilərdən birini öldürdü. İnqilabın baş verdiyi əsas yerlər Beynəlxalq münasibət Yanvarın 29-da Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkin televiziya ilə xalqa müraciətindən sonra onunla ABŞ prezidenti Barak Obama arasında telefon danışığı olub. Telefon danışığını kimin təşəbbüsü ilə baş tutması barədə məlumat verməyən B.Obama Misir xalqının yanında olduqlarını bəyan edib. Ağ Ev başçısı misirli həmkarını xalqa verdiyi vədləri yerinə yetirməyə çağırdığını və ona xalq qarşısındakı öhdəliklərini xatırlatdığını bildirib: ""Misirdə iqtisadi, sosial və siyasi islahatlar həyata keçirilməlidir"". Ağ Evin sözçüsü Robert Gibbs həm nümayişçiləri, həm də Misir hökumətini zorakılıqdan imtina etməyə çağırıb: ""Daha çox azadlıq tələblərinə veriləcək cavab zorakılıq deyil, dialoq olmalıdır. Misirdə köklü islahatlara ehtiyac var"". R.Gibbs Misirdə baş verən son hadisələrlə bağlı ABŞ prezidenti Barak Obama üçün 40 səhifəlik xülasə hazırlandığını vurğulayıb: ""Həm ABŞ-nin Müdafiə və Xarici İşlər nazirlikləri, həm də Qahirədəki səfirimiz Marqaret Skobi Misir hökuməti ilə sıx təmasdadırlar. Misir hökumətini Məhəmməd əl-Baradeini ev dustaqlığından azad etməyə çağırırıq"". ABŞ dövlət katibi Hillari Klinton isə açıq şəkildə Hüsnü Mübarəkə ""Xalqını dinlə!"" mesajını göndərib. O, ""əl-Cəzirə"" telekanalı ilə canlı yayınlanan müraciətində bildirib ki, dinc nümayişlərə icazə verilməli və kəsilmiş rabitə əlaqələri bərpa olunmalıdır: ""Bu nümayişlər Misir cəmiyyətində ciddi problemlər olduğunu göstərir. Misir hökuməti zorakılığın bu problemləri aradan qaldırmayacağını anlamalı, nümayişçilərin tələblərini qəbul edərək vəziyyətin gərginləşməməsi üçün islahatlara razılaşmalıdır"". H.Klinton bəyan edib ki, ABŞ nümayişçilərin tələblərini anlayır və insanların öz hüquqlarını müdafiə etməsinə hörmət edir: ""Həbs olunmuş nümayişçilər dərhal və qeyd-şərtsiz azadlığa buraxılmalıdır"". Birləşmiş Ştatlar Misirdə azad və ədalətli seçkilər keçirilməsi və dinc, mütəşəkkil qaydada demokratiyaya keçidin tərəfdarıdır. Bunu Birləşmiş Ştatların dövlət katibi Hillari Klinton Fox News televiziyasına müsahibəsində deyib. O, ölkə prezidenti Hüsnü Mübarəki azad seçkilər keçirməyə və İranın aqibətindən qaçmaq üçün köklü islahatlar aparmağa çağırıb.Hillari Klinton həmçinin qeyd edib ki, Vaşinqton belə bir vəziyyətdə Qahirəyə köməyi kəsmək fikrində deyil. Barak Obama administrasiyası və Misir hökumətinin nümayəndələri prezident Hüsnü Mübarəkin dərhal istefasını və vitse-prezident Ömər Süleymanın rəhbərliyi, hərbiçilərin və digər ərəb dövlətlərin dəstəyi altında keçid hökumətin formalaşması barədə danışıqlar aparırlar. ABŞ rəsmiləri Ömər Süleyman və Misir ordusunun rəhbəri Enan Sami və müdafiə naziri Məhəməd Tantavi konstitusiya islahatlarının başlaması prosesini müzakirə edirlər. ABŞ-nin bu təklifi Müsəlman qardaşlar daxil olmaqla geniş koalisiya hökumətinin yaranması və tez 2011-ci ilin sentyabr ayında azad seçkilərin keçirilməsi nəzərdə tutur. Buna baxmayaq qəzet yazır ki, Misirin vitse-prezidenti və ordu komandanlığın bu təkliflərlə razılaşacağına heç bir əsas yoxdur.ABŞ prezidenti Barak Obama misirli həmkarı Hüsnü Mübarəkdən mümkün qədər tez hakimiyyətin ötürülməsi prosesinə başlamağı tələb edib. ABŞ prezidenti həmçinin Misirdə jurnalistlərə hücumları pisləyib. ""Misirin gələcəyini bu ölkənin xalqı müəyyən edəcək"", deyə o vurğulayıbABŞ-nin dövlət katibi Hillari Klinton Misirin vitse-prezidenti Ömər Süleymana zəng edib, Hüsnü Mübarək tərəfdarları və əleyhdarları arasında baş verən olayların hər kəsi şoka saldığını söyləyib. Hillari Klinton bu olaya görə məsuliyyət daşıyanların tapılması üçün araşdırılma aparılmasını istəyib. Vaşinqtonun artıq Hüsnü Mübarəkin tezliklə hakimiyyətdən getməsini istədiyi də məlum olub. Hillari Klinton Misirdə keçid dövrünün dərhal başlamasını zəruri sayıb. Ağ Evin sözçüsü Robert Gibbs də deyib ki, demokratiyaya yönəlik dəyişiklik dərhal həyata keçirilməlidir. Fransa prezidenti Nikolas Sarkozi də analoji bəyanat verib. Misir Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Hüsam Zeki isə bu çağırışlara sərt cavab verib. O, Misirdə hakimiyyət dəyişikliyi ilə bağlı məsələni qəbul etmədiklərini, bu çağırışların Misirdəki olayları qızışdırmağa yönəldiyini vurğulayıb: ""ABŞ, İngiltərə, Fransa kimi Qərb ölkələrinin, hətta Türkiyənin bu durumda rol oynamağa çalışması, Misirdəki proseslərə burunlarını soxması çox üzücüdür. Bu dövlətlər öz işləri ilə məşğul olsunlar. Bu ölkələrin bütün sərhədləri keçərək Misir xalqı adından danışmaları Misir xalqı və hökuməti tərəfindən rədd edilir"".ABŞ Dövlət katibi Hillari Klinton Misir hakimiyyətini dərhal demokratiyaya dinc keçidlə bağlı müxalifətlə danışıqlara başlamağa çağırıb. Klinton Misirin vitse-prezidenti Ömər Süleymanın müxalifət qüvvələri ilə dialoqa hazır olduğu barədə verdiyi bəyanatı kifayət olmayan vədlər kimi qiymətləndirib. Klinton bir daha Misiri jurnalistlərə qarşı daxil olmaqla zorakılığı pisləyib.Misirdəki siyasi vəziyyət müsbət istiqamətdə dəyişməyə başlayıb. ABŞ prezidenti Barak Obama belə hesab edir. ""Misirdə siyasi proseslərin gedişinin müzakirəyə ehtiyacı olduğu gözə qabağındadır. Misirlilər də məhz bu sahədə uğurlara nail olurlar"", deyə Ticarət palatasında çıxış edən Obama bildirib. Obama Misirdə hakimiyyətin nizamlı ötürülməsinə və müxtəlif siyasi spektrləri təmsil edən şəxslərin hökumətdə iştirakına tərəfdar olduğunu bildirib. ""Misirlilər azadlıq, azad və ədalətli seçkilər, onları təmsil edən və dinləyən hökumət istəyirlər. Biz onlara (Misir hakimiyyətinə) dedik ki, onlar dərhal hakimiyyətin nizamlı ötürülməsinə başlamalıdırlar"", deyə ABŞ prezidenti bildirib. Misirin xarici işlər naziri Əhməd Əbül-Geyt ölkədə təcili islahatlar keçirilməsini tələb edən ABŞ-ni Misirə öz iradəsini yeritməkdə günahlandırıb. ""Siz (amerikalılar) Misir kimi böyük ölkədə təcili dəyişikliklər barədə danışanda, bizə zorla öz iradənizi qəbul etdirirsiniz"". Nazir bildirib ki, amerikalıların Misirdəki nümayişlərə ilk reaksiyaları onu qəzəbləndirib. O amerikalılara ""misirlilərin həssasiyyətini başa düşməyi"" məsləhət görüb. Ağ Ev isə bəyan edib ki, Barak Obama administrasiyası Misirlə danışıqları bu ölkənin daxili işlərinə qarışmaq hesab etmirABŞ prezidenti Barak Obama öz müşavirləri ilə Misirdəki vəziyyətlə bağlı məsləhətləşmələr aparıb. Gibbs deyib ki, müşavirənin keçirilməsi barədə qərar Misir prezidentinin öz səlahiyyətinin bir hissəsini Ömər Süleymana verməsindən sonra qəbul olunub. O eyni zamanda bildirib ki, prezident Obama Mübarəkin çıxışına Vaşinqtondan Miçiqana gedərkən təyyarədə baxıb. ABŞ prezidenti milli təhlükəsizliyə məsul olan komandası ilə görüşü Ağ Evdə keçirəcək.Misirdəki hadisələr Birləşmiş Ştatlar prezidenti Barak Obamanın televiziya müraciətində də əsas yer tutub. Barak Obama Misirin çox mühüm dəyişiklər ərəfəsində olduğunu bəyan edib. O televiziya müraciəti zamanı köklü demokratik dəyişikliklər tələb edən Misir gənclərinə öz heyranlığını gizlətməyib. Obama Misirin keçid dövründə ABŞ-nin bu ölkəyə hər cür köməklik göstərməyə hazır olduğunu bildirib. Qeyd edək ki, onun günün ikinci yarısında Ağ Evdə öz müşavirləri ilə Misirlə bağlı məsləhətləşmələr aparacağı gözlənilir. ""Biz bu gün Misirdə baş verənləri diqqətlə izləyirik. Bir şey məlumdur ki, biz tarixi bir dəyişikliyin şahidi oluruq. Bu bir dəyişiklik, keçid anıdır və bu an ona görə baş verir ki, bunu Misir xalqı belə istəyir. Bu dəyişiklikdə Misir xalqının yaşından asılı olmayaraq bütün təbəqələri iştirak edir, lakin ön cəbhədə isə gənc nəsildir. Yeni bir nəsil. Sizin gəncləriniz səslərinin eşidilməsini istəyir. Biz də istəyirik ki, həmin insanlar, ümumilikdə bütün misirlilər bilsinlər ki, Amerika Misirdə hüquqi və ədalətli bir keçidə dəstək nümayiş etdirmək üçün hər şeyi edəcək. İndi isə baş verənləri izlədikdə anlayırıq ki, biz bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan bir dünyada yaşayırıq"".Misirdə hakimiyyətin Hüsni Mübarəkdən Silahlı qüvvələrin Ali şurasına keçməsi Misir xalqının ümidlərinin ancaq birinci hissəsinin doğrulmasıdır. ABŞ prezidenti Barak Obama öz çıxışında belə deyib. ""Hər gün tarixi hadisələrin şahidi olmaq olmur. Misir artıq heç vaxt əvvəlki kimi olmayacaq"", deyə ABŞ lideri bildirib.Onun sözlərinə görə, təkcə istefalar kifayət deyil. ""Misirlilər aydın şəkildə bildiriblər ki, əsl demokratiyadan başqa heç nəylə razılaşmayacaqlar. Hərbçilər əsl vətənpərvər kimi və məsuliyyətlə hərəkət etməlidirlər. Onlar elə etməlidirlər ki, hakimiyyətin ötürülməsi xalqın nəzərində özünü doğrultsun. Söhbət əhalinin hüquqlarının müdafiəsindən, fövqəladə vəziyyət barədə sərəncamın ləğvindən, konstitusiyanın dəyişdirilməsindən, dəyişikliklərin dönməz olmasından, ədalətli və azad seçkilər üçün özül yaradılmasından gedir"", deyə Obama izah edib. Rusiya prezidenti Dimitri Medvedev Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkə zəng vurub. Rusiya mətbuatının yaydığı məlumata görə, Medvedev Mübarəkdən siyasi böhranın sülh yolu ilə və sürətlə həllini tələb edib. Böhranın hüquqi yollarla həl olunmasını arzuladığını deyən Medvedev Rusiya səfirliyi və vətəndaşlarının təhlükəsizliyinin təminat altına alınması üçün göstərilən fəaliyyətlərin əhəmiyyətini vurğulayıb. Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrov isə verdiyi açıqlamada Misirin istiqrarı və bu ölkədə demokratiyanın inkişafı üçün maraqlı olduqlarını bildirib: ""Misir Rusiyanın strateji ortağı və Yaxın Şərqin kilid ölkəsidir. O ölkədə baş verənlərə etinasız qala bilmərik. Misirin istiqrarı və demokratik ölkə olmasında biz də maraqlıyıq. Mövcud olan ictimai, iqtisadi və siyasi problemlərin sülh yolu ilə həllini istəyirik"".Rusiya prezidentinin Yaxın Şərq üzrə xüsusi nümayəndəsi Aleksandr Saltanov Dmitri Medvedevin məktubunu Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkə çatdırıb, - ""RİA Novosti"" xəbər verir. ""Rusiya Federasiyasının Yaxın Şərq üzrə xüsusi nümayəndəsi Aleksandr Saltanov Misirdə olub və Rusiya prezidentinin müraciətini Hüsnü Mübarəkə çatdırıb. Hüsnü Mübarək onunla görüşüb və məktubun bir sıra detalları barədə müzakirələr aparıblar"", - deyə Rusiya Xarici İşlər Nazirliyindən bildirilib. Rusiya nümayəndəsi eyni zamanda Misirin XİN rəhbəri Abul Qeyt və vitse-prezident Ömər Süleyman ilə də görüşüb. Məktubun detalları açıqlanmasa da, məlumata görə, məktubda Rusiya prezidenti misirli həmkarını xəbərdar edib ki, əgər xalqın tələbləri yerinə yetirilməsə, həmin rejim üçün böyük çətinliklər yaranacaq. Avropa Birliyi Aİ-nin xarici siyasət üzrə Ali nümayəndəsi Ketrin Eşton Misir hakimiyyət orqanları ilə müxalifət arasında danışıqlar aparılmasının zəruri olduğunu bildirmişdi. 5 fevralda Almaniya kansleri Angela Merkel Misirdə növbədənkənar seçkilərin keçirilməsinin əleyhinə olduğunu bildirmişdi. O, bunu hakimiyyət vakuumunun yaranacağı ilə bağlı duyduğu narahatlıqla ifadə etmişdi. Yunanıstanın Baş naziri George Papandreou bildirib ki, bazar günü Qahirəyə gedib Avropa Birliyi adından Mübarəklə danışıqlara başlayacağını deyib.Böyük Britaniyanın baş naziri Devid Kemeron da Misir hakimiyyətini islahatlara çağıraraq, demokratik və hüquqi dövlətin bərqərar olması üçün islahatları dəstəklədiklərini bəyan edib.Fransa prezidenti Nikolya Sarkozi və Almaniya kansleri Angela Merkel ilə birgə bəyanatla çıxış ediblər. Onlar Hüsnü Mübarəki silahlı nümayşçilərə qarşı güc tətbiqini dayandırmağa, azad və ədalətli seçkilərin keçirilməsi üçün şərait yaratmaq üzərində işləməyə çağırıblar. Almaniya prezident Mübarəki ölkədəki klinikaların birində müalicə almaq üçün ölkəyə girməsinə icazə verəcək. Bu barədə hakimiyyətdə olan Xristian-demokrat partiyasının baş katibi Ruprext Polens məlumat verib. Bir sıra analitiklərin fikrincə, bu Mübarəkin hakimiyyətdən əl çəkməsi ssenarilərindən biri idi. Daha əvvəl Nyu-York Tayms qəzeti hadisələrin belə axarda olacağını yazmışdı.Avropa İttifaqının Beynəlxalq işlər və siyasi təhlükəsizlik üzrə ali komissarı Ketrin Eşton Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkin prezidentlik postundan istefaya getməməsindən məyusluqlarını ifadə edib. Eşton təəssüflənir ki, Mübarək hələ də demokratiyaya keçid yolunu tutmayıb və dəyişikliklər üçün yol açmayıb, - ""RİA Novosti"" xəbər verir. ""Dəyişikliklər vaxt�� artıq yetişib. Biz yaxın saatlar ərzində Misir xalqının reaksiyasını izləyəcəyik"", - deyə Eşton bildirib. Onun sözlərinə görə, Aİ Misir hakimiyyəti ilə əlaqə saxlayaraq onları tez bir zamanda demokratiya yoluna keçid almağa çağıracaq.Almaniyanın kansler Angela Merkel Mübarəki istefa verməyə çağırdı. Danimarkanın xarici işlər naziri Avropa Birliyi ölkələrinə müraciət edərək Misir prezidenti Hüsni Mübarəkdən dərhal istefanı tələb etmək üçün birgə bəyanatın hazırlanmasını təklif edib. Türkiyə Xarici İşlər naziri Əhməd Davudoğlu bəyan edib ki, Türkiyə Misirdəki hadisələri diqqətlə izləyir. ""Bu dəqiqəyə, hər hansı bir vətəndaşımıza hücum edildiyi barədə məlumat yoxdur, ancaq biz hadisələri diqqətlə izləyirik"". Ə.Davudoğlu Sarayevoda bildirib. Davudoğlu qeyd edib ki, türk xalqı misir xalqına qardaşlıq hissləri bəsləyir və hadisələr zamanı dünyasını dəyişmiş insanlara görə məyus olduğunu ifadə edib. ""Biz öz vətəndaşlarımıza təhlükəsiz ərazilərdə olmağı və hər hansı bir təhlükə törəyəcək ərazilərdən uzaq durmağı tövsiyə edirik. Hələki əlimizdə türk vətəndaşlarına hücum barədə, yaxud vətəndaşlarımızın hansısa bir aksiyada iştirak etməsiylə bağlı məlumat yoxdur. Biz ümid edirik ki, Misirdə baş verənlər Misir xalqının gələcəyi üçün uğurlu olacaq. Həmçinin, türk vətəndaşlarımızı da sakitçiliyə çağırırıq"".Türkiyə Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan Misir preidenti Hüsnü Mübarəki xalqa qulaq asmağa çağırıb. Ədalət və İnkişaf Partiyasının toplantısında çıxış (bu çıxış Al-Jazzera telekanalı ilə canlı yayımlanıb) edən Ərdoğan bildirib ki, xalqın gözünü, könlünü, qulağını qapadan iqtidarlar uzunömürlü ola bilməz. Xalqa qarşı olan heç bir iqtidar ayaqda qala bilməz. Biz özüçmüz üçün nə istəyiriksə, dostlarımız-qardaşlarımız üçün də bunu istəyirik"". Ərdoğan birbaşa Mübarəkə mürciət edərək deyib: ""Biz insanıq, biz faniyik. Daimi deyilik. Hər birimiz öləcəyik və o dünyada arxada buraxdıqlarımza görə sorğu-sual edilcəyik. Hamımız gəldi-gedərik. Ən yaxşısı özümüzdən sonra xoş şeylər qoyub getməkdir. Hörmətlə xatırlanaq, rəhmətlə yad edilək. Bu dünyadan bircə kəfəndə gedəcəyik. Odur ki, kəfənin qədir-qiymətini bilək. Həm vicdanımızın, həm xalqımızın səsinə, onların xeyir-duasına və ya bəd duasına hazır olaq. Xalqın hayqırtısına qulaq verək. Ərdoğan Misirdəki etirazçılara da müraciət edib. Deyib ki. ""Demokratioya və azadlıq hər kəsə verilən bir haqdır. Silahdan uzuq durun, amma mədəniyyətinizə sahib çıxın. Hüquqlarınız üçün mübarizə aparın. Layiqli mübarizə aparın. Misridə istər əsgər, istər polis, istərsə də adi cammatdan heç kimin xəsarət almasını istəmirik. İran, baş verən hadisələrdə etirazçıların istəklərinə qulaq asılması lazım olduğunu söyləyib.Fevralın 4-də Tehran cümə namazına rəhbərlik edən Əli Xamneyi Tunis və Misir olaylarından danışıb: ""Tunis, Misirdə baş verən hadisələr İran xalqı üçün xüsusi məna daşıyır. Bu, İrandakı inqilabla başlanan islami oyanışdır. Tunis və Misirdə baş verən olaylar həqiqi mənada bir zəlzələdir. Daha doğrusu, baş verənlər İran xalqının səsinin inikasıdır"".. Misirdə ən güclü islamçı qruplardan sayılan ""Müsəlman qardaşlar"" cəmiyyətinin rəhbəri Məhəmməd Bədi fevralın 4-də İranın dini rəhbəri ayətullah Əli Xamneyinin bəyanatına reaksiya verib.""Media forum"" saytının məlumatına görə, ""Müsəlman qardaşlar""ın rəhbəri Məhəmməd Bədi buna cavab olaraq deyib: ""Cənab Xamneyi bilməlidir ki, Misir inqilabı islami yox, xalq inqilabıdır. Çünki bu inqilabda və etiraz aksiyalarında müsəlman əhali ilə yanaşı, ölkə əhalisinin digər təbəqə və zümrələri, o cümlədən xristianlar da fəal iştirak edirlər"". Ərəb ölkələri Səudiyyə Ərəbistanı kralı Abdulla ABŞ prezidenti Obamadan Hüsnü Mübarəki müdafiə etməsini tələb edib. O, ABŞ-nin Misirə yardımı kəsməsi halında ora hər il Səudiyyə büdcəsindən 1,5 milyard dollar vəsait ayıracağını da qeyd edib.Liviya Ərəb Cəmahiriyyəsinin lideri Müəmmər Qəzzafi ""Əl Məsri əl Yəum""a verdiyi açıqlamasında bildirib ki, prezident Hüsni Mübarəki dəstəkləyir.Hizbullah Ümumi Başçısı Seyid Həsən Nasrullah; ""Bizlər, Misirdəki inqilabı gerçək bir inqilab olaraq görür və bu ölkə içərisində inqilabı dəstəkləyən bütün qrupların arxasında olduğumuzu bildiririk. ""dedi. Bu gün Camp David anlaşmasına qarşı və Misir xalqına dəstək adı altında reallaşdırılan simpoziumda bir danışma edən Seyid Həsən Nasrullah; ""Bilinməlidir ki; Misir və Tunisdə inkişaf edən hadisələrdə Hizbullahın cəbhəsi, heç şübhəsiz məzlum xalqların arxasındadır. ""dedi. Ayrıca Nasrullah; ""Misir və Tunisdəki qiyamlar üçün etməmiz lazım olan şərhin gecikməsindən ötəri Misir və Tunis xalqından üzr diləyərik. ""dedi. Kənar yandan Hizbullah Ümumi Başçısı Seyid Həsən Nasrullah, Misir həbsxanalarında olan Hizbullah əsgərlərinin vəziyyətinə də toxunaraq bunları söylədi; ""Tək hədəfləri Qəzzədəki qardaşlarına qida və dərman köməyi üçün Misirə keçmiş igidlərin, bəzi ətraflar tərəfindən hadisələrin yaxşıca sapdırılması və böyüdülməsi üzündən sanki Hizbullah, Misirdə Şiəliyi yayma səyindəymiş kimi göstərilərək, qardaşlarımız həbsxanalara atılmışdır."" Sözlərinə Misirdə baş verən inqilabın gerçək bir inqilab olduğunu vurğulayaraq davam edən Nasrullah; ""Xristianların və digər azlıqların da Müsəlmanların yanında bu hərəkətlənməyə qatılması, kiçik böyük, yaşlı və xüsusilə də gənclərin bu əzmli səylərinin arxasındayıq."" dedi. Dünyanın bir çox ölkələrində də misirlilər prezident Hüsnü Mübarəkin istefasını bayram ediblər. Vitse- prezident Ömər Süleymanın Hüsnü Mübarəkin qərarı ilə bağlı qısa açıqlamasından dərhal sonra Livanın paytaxtı Beyrutda atəşfəşanlıq başlayıb. İordaniyanın paytaxtı Əmmanın mərkəzi küçələrinə də insanlar axışıb. Qəzzə zolağında da atəşfəşanlıq müşahidə edilib. ""Həmas"" qruplaşmasının sözçüsü Sami Əbu Zühri Misir xalqının qərarını dəstəklədiklərini deyib. İordan çayının qərb sahilindəki Rəmallah şəhərində də yüzlərlə insan Misir bayraqlarını dalğalandırıb, bu xəbəri bayram ediblər. Amerika Birləşmiş Ştatların paytaxtı Vaşinqtondakı misirlilər isə Hüsnü Mübarəkə qarşı 18 günlük etirazın uğurlu nəticələrini misir səfirlyi qarşısına toplaşaraq baryam ediblər.Səudiyyə Ərəbistanı Misirdə hakimiyyətin dinc yolla dəyişməsini alqışlayır. Bu barədə Səudiyyə Ərəbistanının rəsmi agentliyi məlumat yayıb. Agentliyin məlumatında deyilir: ""Krallıq ümid edir ki, Misir ordusu ölkədə sabitliyi və təhlükəsizliyi bərpa edəcək və Misir xalqının istək və maraqlarını təmin edə biləcək hökumətin yaranması yolunda öz səylərini əsirgəməyəcək. Səudiyyə Krallığı ümid etdiyi bildirib ki, Misir İslam, ərəb dünyasında və beynəlxalq arenada öz aparıcı rolunu saxlayacaq. İsrail yaşananlardan çox narahat olmuşdur. Ancaq səssizliyini qorumuşdur. İsrail prezidenti Şimon Peres Hüsnü Mübarəkin Yaxın Şərq Sülh prosesindəki xidmətlərinin danılmaz olduğunu qeyd etmişdir. Baş nazir Benyamin Netanyahu isə Misirdə islamçıların hakimiyyətə gəlməsinin mümkünlüyü barəsində narahatlıqlarını bildirmişdir. Azərbaycan Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyi Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarına Misir Ərəb Respublikasında baş verən son hadisələrlə bağlı xəbərdarlıq edib. Nazirliyin rəsmi saytında yerləşdirilən xəbərdarlıqda yanvar ayının sonlarından başlayaraq Misir Ərəb Respublikasında hökumət əleyhinə kütləvi nümayişlər və iğtişaşlar başlandığı qeyd edilir. Qahirə, Əsvan və əl-Üqsür şəhərlərinə səyahətlər vacib olmadıqca təxirə salınmalıdır. Misir Ərəb Respublikasında daimi, müvəqqəti yaşayan və olan Azərbaycan vətəndaşlarının ölkədə elan olunmuş mövcud qaydalara əməl etmələri və iğtişaşlara qarışmamaları və yaranmış hər hansı problemlə əlaqədar onlara yardım göstərilməsi üçün Azərbaycan Respublikasının Misir Ərəb Respublikasındakı Səfirliyinə müraciət etmələri tövsiyə olunur.Azərbaycanın müxalif Liberal Partiyasının lideri Lalə Şövkət Hacıyeva Misir hadisələri ilə bağlı bəyanat yayıb. ""Bu gün dünya ictimaiyyətinə illərlə təlqin edilən mif - guya müsəlman ölkələrində əsas müxalifət qüvvələri radikal islamçılardır - darmadağın oldu. Küçələrdə etiraz edən yüz minlərlə insanlar təhsilli gənclərdir. Onlar demokratiya və azadlıq istəyirlər"", - bəyanatda bildirilib. O, öz bəyanatında Misir xalqını dəstəklədiyini deyib.2011-ci ilin 25 yanvar tarixindən etibarən Misirdə başlayan kütləvi iğtişaş və etiraz aksiyalarının daha da kəskinləşməsini, insan həyatına təhlükə yaradan halların meydana çıxmasını nəzərə alaraq, Azərbaycan Prezidentinin göstərişi əsasında Misirdəki azərbaycanlıların təxliyəsi təşkil olunub. Misirdə vəziyyət tədricən stabilləşir, bununla əlaqədar Azərbaycanın bu ölkədəki səfirliyində yaradılmış ""qaynar xətt""ə müraciətlərin sayı azalmaqdadır. Bu barədə APA-ya səfirliyin birinci katibi Elnur İsmayılov məlumat verib. Onun sözlərinə görə, ölkədəki kütləvi iğtişaşlar zamanı ümumilikdə 171 azərbaycanlı Misirdən evakuasiya olunub: ""İndi ölkədə vəziyyət stabilləşməyə doğru gedir, məktəblər işləyir. ""Qaynar xətt""ə müraciət edən Azərbaycan vətəndaşların sayı azalıb"". ""Səfirliyin əməkdaşı Nicat Qocayevin öldürülməsi faktının təhqiqatı necə gedir"" sualını cavablandıran Elnur İsmayılov bildirib ki, səfir Şahin Abdullayev bu məsələ ilə bağlı müvafiq qurumlarla daim əlaqə saxlayır, amma hələlik heç bir irəliləyiş yoxdur.Azərbaycanın Misirdəki səfirliyinin birinci katibi Elnur İsmayılov fevralın 4-də Misir olayları, eləcə də Azərbaycan səfirliyindəki vəziyyətlə bağlı məlumat verib. Misirdə vəziyyət gərgin olaraq qalır. Bu anlarda paytaxt Qahirədəki Təhrir meydanına Hüsnü Mübarək tərəfdarları və əleyhdarları axışırlar. Böyük ehtimalla bu gün hansısa ciddi hadisə baş verəcək. Əleyhdarlar tələb edirlər ki, bu gün Mübarək hakimiyyətdən getməlidir. Biz də burada prosesləri izləyirik. Hər an burada vəziyyət dəyişir. Proqnoz vermək çox çətindir. Yəni bilmək olmur bir saatdan sonra nə baş verəcək... Hadisələr şəhərin mərkəzində, Təhrir meydanında baş verir. Səfirliyin binası isə Maadi rayonunda yerləşir. Bu rayonda xarici vətəndaşlar yaşayırlar. Hazırda Misir həbsxanalarından çoxlu məhbus qaçıb. Mütəmadi olaraq bu rayonda yerləşən evlərə qaçqın məhbuslar basqın edir, xaricilərin evlərindən oğurluq edirlər. Yəni bu rayon təhlükədən uzaq deyil. Misir polisi səfirliyimizi mühafizə etmir, təhlükəsizliyimizi özümüz qoruyuruq. Buna görə də hər an bir yerdə olmağa çalışırıq. Burada komendant saatı var, ona əməl edirik. Düzdür, Misir əhalisi komendant saatına riayət etmir. Hamı küçədə, mitinqdədir. Bizim burada misirli tanışlarımız var və onlarla əlaqə saxlayırıq. Hazırda onlar işləmirlər. Misirdə bazar günü iş günüdür. Onlara xəbər göndərilib ki, bazar günü işə çıxsınlar. Böyük ehtimalla bazar günü işə başlayacaqlar.E. İsmayılovun sözlərinə görə, H. Mübarəkin istefası ilə əlaqədar milyonlarla adam gecəni Qahirənin Təhrir meydanında keçirib, bu hadisəni bayram edib. Qahirədə hazırkı vəziyyətə toxunan diplomat bildirib ki, bir müddət əvvəl kütləvi hal almış talanlar artıq səngiyib. Səfirlikdə yaradılmış ""Qaynar xətt"" isə fəaliyyətini davam etdirir. Lakin son 2-3 gündə ""Qaynar xətt""ə müraciət olmayıb. ""Bununla belə, biz buradakı vətəndaşlarımızın vəziyyətini diqqətdə saxlamaqda davam edir, Qahirədə olan üç azərbaycanlı tələbə ilə daim əlaqə saxlayırıq"", - deyə diplomat bildirib. Qeyd edək ki, Misirdə etiraz aksiyaları yanvarın 25-də başlanıb. Baş verən toqquşmalarda azı 300 nəfər həlak olub, 5 mindən çox insan yaralanıb. Azərbaycanın Misirdəki səfirliyinin əməkdaşı Nicat Qocayev də iğtişaşlarda aldığı güllə yarasından ölüb. Prezident İlham Əliyevin göstərişi ilə yanvarın 30-dan Azərbaycan vətəndaşlarının Qahirədən xüsusi təyyarələrlə evakuasiyasına başlanılıb. İndiyədək ümumilikdə Misirdən 171 Azərbaycan vətəndaşı çıxarılıb. Həmçinin bax Çörək qiyamları Ərəb ölkələrində etiraz dalğası (2010-2011) Müsəlman qardaşlar",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=173282
-2011-ci il Mərakeş iğtişaşları,"2011-ci il Mərakeş iğtişaşları - Mərakeşdə kral VI Məhəmmədin hakimiyyətinə son qoyulması tələbi ilə keçirilən aksiyalar faciəvi hadisələrə yol açmışdır. Əl-Xoseym şəhərində aksiyaçılar bir bankın şöbəsini yandırıblar. Həmin vaxt binada olan 5 bank işçisi diri-diri yanıb. Mərakeş hakimiyyəti hadisə ilə bağlı araşdırma başladığını bəyan edib. Ümumiyyətlə, aksiyalar zamanı 128 nəfər yaralanıb, 120 nəfər saxlanılıb. Rabat və Kasablanka şəhərlərində keçirilən aksiyalar dinc xarakter daşısa da, mağazaları talan edən qruplar meydana gəlmişdi. Qeyd edək ki, Mərakeşdə 20 Fevral Hərəkatı “Facebook” sosial şəbəkəsi vasitəsi ilə ölkədə kral hakimiyyətinə, korrupsiyaya son qoymaq, həyat şəraitini yaxşılaşdırmaq tələbləri ilə aksiya təşkil edir.Mərakeşdə minlərlə nümayişçi paytaxt Rabatın küçələrinə çıxaraq kralın səlahiyyətlərinin azaldılmasını, korrupsiya ilə mübarizənin aparılmasını və siyasi islahatlar tələb ediblər. Nümayişlərə polis müdaxilə etməyib, etirazçılar əllərində Tunis və Misir bayraqları tutublar. Nümayişlərin təşkilatçısı olaraq “20 fevral hərəkatı” adlanan, Facebook səhifələrində qurulan hərəkat çıxış edir. Hərəkatın Facebook səhifəsində 19 mindən çox davamçısı qeydiyyatdan keçib. Tunis və Misirdə inqilabların əsas hərəkətverici qüvvəsi Facebook və Twitter sosial şəbəkələri olmuşdu.Mərakeşdə keçirilən mitinq də 5 nəfər ölüb, 128 nəfər yaralanıb. Tanca, Naraş, Mərakeş, Kasablanka və Tetuan kimi böyük şəhərlərdə toplanan müxalifətçilər Kral Məhəmmədin səlahiyyətlərinin bəzilərini təhvil verməsini, korrupsiya ilə mübarzə aparılmasını, hökumətin buraxılmasını və demokratik islahatların keçirilməsini tələb ediblər. Ölkənin şimalındakı liman qəsəbəsi Laraşda mağazalar, bank şöbələri və dövlət qurumlarının binaları talan edilib. Ölkənin daxili işlər naziri Taib Şerkavuy nümayişlər zamanı 6 şəhərdə 120 nəfərin həbs edildiyini açıqlayıb. Hadisələrin Xronikası",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=175428
-2011-ci il Oman iğtişaşları,"Qadınlar da daxil olmaqla, yüzlərlə insan paytaxt küçələrinə çıxıb. Onlar hökumətdən siyasət, iqtisadiyyat, təhsil sahələrində dəyişikliklər tələb edir. Nümayişçilər korrupsiya, qiymətlərin artımı halları ilə mübarizəyə səsləyən şüarlar da səsləndirib. Polis aksiyaya müdaxiə etməyib və o, tam dinc şəraitdə keçib. Nümayişin təşkilatçıları haqda məlumat verilmir. Aksiyada daha çox gənclərin iştirak etdiyi bildirilir.Omanın Sohar və cənubdakı Salah şəhərlərində küçələrə çıxmış nümayişçilərlə polis və hərbçilər arasındakı toqquşmalarda 2 nəfər həlak olub, 8 nəfər yaralanıb. Etiraz aksiyası keçirən müxalifətçilər ölkədə siyasi islahatların keçirilməsini tələb edirlər. Polis Soharda nümayişi dağıtmaq üçün əvvəlcə rezin güllələr və gözyaşardıcı qazdan istifadə edib, sonra isə vətəndaşlara atəş açıb. Şəhərə qoşun yeridilib.Omanda hökumət əleyhinə keçirilən nümayişlərdən qorxuya düşən Oman sultanı Sultan Kabus Bin Səid təcili sürətdə 50 min insana yeni iş yerinin açılması barədə əmr verib.(dunyabulteni) Sultanın verdiyi digər bir əmrlə hazırda dövlət qeydiyyatında işsiz olaraq düşən şəxslərə hər ay 390 dollar yardım ayrılacaq. Sultan həmçinin Sohar şəhərinə nümayişçilərlə danışıqlar aparılması üçün Kral Məhkəməsi Divanının başçısı Seyid Əli Bin Hamid Əl Buseydini göndərib. Sultan həmçinin Buseydiyə əlavə səlahiyyətlər də verib. Misirdə xalq hərəkatının qələbə qazanmasından bir qədər sonra Omanda da hökumət əleyhinə nümayişlər keçirilməyə başlayıb. Sultan isə nümayişləri yatızdırmaq üçün bu ayın ortasında əmək haqqını 43% artırıb. Həmçinin hökumətdə xırda dəyişiklik edib.Fevralın 28-də Omanın Salala şəhərində etiraz aksiyası başlayıb. Oman sultanının 6 naziri dəyişməsini və tələbələr üçün güzəştləri artırmasını kifayət saymayan aksiyaçılar geniş islahatlar tələb edir. Ölkədə fevralın 27-dən qarışıqlıq yaranıb. Siyasi islahatlar tələb edən nümayişçilərlə polis arasında baş verən toqquşmalar Sohar şəhərində 2 nəfər həlak olmasına, ən azı 5 nəfərin yaralanmasına gətirib.Omanda işsizliyin və yoxsulluğun aradan qaldırılması, siyasi islahatların aparılması tələb ilə aksiyalar keçirilir. Ölkənin şimalında liman şəhəri olan Soharda keçirilən aksiyanın dağıdılması üçün havaya atəş açılıb. Hərbçilərin açdığı atəş nəticəsində ölənlər olub. Ancaq ölənlərin sayı barədə dəqiq məlumat yoxdur. Belə ki, şahidlər 6 nəfərin öldüyünü bildirsə də, Səhiyyə Nazirliyi 1 nəfər həlak olduğunu açıqlayıb.Məsqət şəhərində isə səssiz mitinq keçirilib. Yüzlərlə nümayişçi istəklərini iş və islahat tələblərinin yer aldığı plakatlarla ifadə edib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=175295
-2011-ci il Suriya iğtişaşları,"Suriyada vətəndaş müharibəsi – Suriyada 2011-ci ilin mart ayından bəri davam edən, hökumət qüvvələri və ABŞ, Avropa Birliyi ölkələri, Səudiyyə Ərəbistanı və Qətər tərəfindən dəstəklənən silahlı terrorçu qruplar arasında gedən silahlı qarşıdurmadır. Suriyada hökumət əleyhinə etiraz aksiyaları 2011-ci il martın 15-də başlayıb. Ən geniş aksiyalar ölkənin cənubunda, Deraa şəhərində keçirilib. İlk öncə nümayişlər dinc xarakterli olsa da, daha sonradan nümayişçilər arasında peyda olan təxribatçılar tərəfindən polisə və nümayişçilərə atəş açılıb. Burada polis və etiraz aksiyası iştirakçıları arasında baş vermiş toqquşmalar zamanı rəsmi 43 nəfər, qeyri rəsmi isə 100 nəfər həlak olub. Artıq 9 ilə yaxındır ki, davam edən toqquşmalarda milyonlarca insanın həlak olduğu qeyd edilir. Hal hazırda Suriyada əsas qüvvələr müxalif qüvvvələrin dəstəkçisi Türkiyə ilə Rejim qüvvələrinin dəstəkçisi Rusiyadır. Fevral ayının 29-da İdlibdə Rusiya Hərbi Hava Qüvvələri tərəfindən Türk Silahlı Qüvvələri mövqeyinə açılan raket zərbələri nəticəsində rəsmi 33, qeyri-rəsmi isə 100dən çox Mehmetçik şəhid olmuşdur. Hal hazırda Türk Silahlı Qüvvələrinin dəstəyi ilə Müxalif Qüvvələr Saraqib yaxınlığında Rejim qüvvələriylə şiddətli atışmalara girmişdir. Etiraz nümayişləri Suriyanın Dəraa şəhərində polis və hərbçilərə küçələrə çıxmış nümayişçilər arasındakı təxribatçılar tərəfindən atəş açılıb. Gülləbaranda 5 nəfər həlak olub, onlarla insan yaralanıb. Öməri məscidinin yanında nümayiş keçirənlərə qarşı isə gözyaşardıcı qazdan istifadə olunub. Paytaxt Dəməşqdən 100 kilometr cənubda yerləşən Dəraa şəhərində prezident Bəşər Əsədə qarşı etiraz nümayişləri ötən həftənin cümə günü başlanıb. Nümayişçilərə qarşı polis rezin güllələr və gözyaşardıcı qazdan istifadə edib. Nümayişin dağıdılması nəticəsində həmin gün 6 nəfər həlak olmuşdu. 11 yaşlı oğlan isə gözyaşardıcı qazdan zəhərlənib ölmüşdü. Suriyada müxalifətçilərə qarşı güc tətbiqini ABŞ və Avropa Birliyi qətiyyətlə pisləyib.Daraa şəhərində hökumət əleyhinə keçirilən aksiyanın iştirakçıları martın 21-də dövlət hakimiyyətinin əsas simvollarından sayılan keçmiş prezident, hazırkı prezident Bəşər Əsədin atası Hafiz Əsədin heykəlini dağıdıblar. Aksiyaçılar şəhərdə qubernatorun iqamətgahını, hakim partiyanın mənzil-qərargahını, məhkəmənin binasını yandırıblar. Aksiyanı yatırmaq üçün şəhərə elitar tank qoşunlarının 4-cü diviziyası göndərilib. Martın 22-də hökumət qüvvələrin açdığı atəş nəticəsində 5 nəfər ölüb, 6 nəfər yaralanıb. Qeyri-rəsmi məlumatlara görə isə 20 nəfər ölüb. 300 nəfərdən çox insan yaralanıb.Suriyada azadlıq tələbilə paytaxt Dəməşq və ölkənin cənubunda Deraa şəhərində etiraz nümayişləri keçirilib. Dəməşqdə cümə namazından sonra təxminən 200 adam Deraa şəhərinin sakinlərinə dəstək məqsədilə nümayiş keçirib. Röyters xəbər agentliyinin məlumatına görə, onlarla adam həbs edilib.2011-cil martın 26-da Suriya hökuməti Saydnaya həbsxanasında saxlanılan 260 siyasi məhbusu azad edib. Həbsdən buraxılanların böyük əksəriyyəti radikal dini birliklərin üzvləridir. Bundan əlavə, 14 kürd də azad edilib. Hüquq müdafiəçiləri bildirirlər ki, hökumət məhbusları ölkənin liberallaşdırılması ilə bağlı kurs çərçivəsində azad ediblər. Rəsmi Dəməşq ərəb ölkələrində başlayan etiraz aksiyalarının Suriyaya keçməsindən sonra bu addımı atmağa məcbur olub. Hökumətin güzəştlərlə bağlı vədlərinə baxmayaraq, ölkədə etiraz aksiyaları dayanmır.“Əl-Ərəbiyyə” telekanalı bildirib ki, martın 29-da Suriya hökuməti istefaya göndəriləcək. Müşahidəçilərin fikrincə, nazirləri istefaya göndərməklə prezident Bəşər Əsəd ölkədəki etiraz aksiyalarına son veriləcəyinə ümid edir. Bundan başqa, Suriyanın Ana Yasasının 8-ci maddəsi də dəyişdirilir. Həmin müddəada bildirilirdi ki, hakim BƏƏS partiyası dövlətin və cəmiyyətin əsas partiyasıdır. Ötən gün Suriya prezidenti 1963-cü ildən bəri tətbiq edilən fövqəladə rejim də ləğv edib.Suriya hökuməti istefa verib. “Əl-Cəzirə” telekanalı prezident Bəşər Əsədin hökumətin istefasını qəbul etdiyi barədə məlumat yayıb. Müharibənin güclənməsi Qərb dövlətləri və Fars körfəzindəki monarxiyalar Suriyadakı müxalifətə çoxlu miqdarda silah və pul yardımı edir. Müxalifətin tərəfinə keçmiş suriyalılar və xaricdən göndərilən muzdlu terrorçular Türkiyə ərazisində qurulmuş xüsusi hərbi bazalarda təlim keçdikdən sonra Suriya ərazisinə göndərilir. 2011-ci ilin sonundan etibarən Türkiyə ərazisindən Suriyaya keçən silahlıların sayı çoxalmağa başladı. Onlar Suriya şəhərlərində dağıntılar törədir, əhalini pul qarşılığında girov qaçırdır, hərbi və polis məntəqələrinə hücumlar təşkil edirdilər. 2012-ci ilin iyun ayında Suriyadakı BMT müşahidəçilər missiyasının başçısı Erve Ladsus bildirib ki, Suriyadakı hazırkı vəziyyəti vətəndaş müharibəsi adlandırmaq olar. 2012-ci ilin dekabrın sonlarında müxalif silahlı qruplar və onlarla birlikdə olan Türkiyə Hərbi Hava Qüvvələrinin dörd pilotu Hələb şəhəri yaxınlığındakı aviabazaya hücum edərək qırıcı təyyarələri ələ keçirməyə cəhd edib. Lakin Suriya ordusu hücum edən terrorçuların bir çoxunu öldürüb, türkiyəli pilotlar da daxil olmaqla onların bir neçəsini həbs edib. Hadisələrin qısa xronikası 15 mart — Dəməşqdə hökumətdən islahatlar tələbi ilə nümayiş təşkil olunur. 6 nəfər həbs olunub.. 18 mart — Son on ildə ən ciddi qarışıqlıq başlandı. Minlərlə etirazçı küçələrə çıxdılar və «Allah, Suriya, Azadlıq» və antikorrupsiya şüarları səsləndirməyə başladılar.. Deraa şəhərində nümayiş başladı, nümayiş zorla dağıdıldı, 2 nəfər öldürüldü. Mitinq Baniyas limanında və Xoms şəhərində də keçirildi.. Başqa məlumata görə 3 və ya 4 , yaxud 5 nəfər həlak olub. 27 mart - hakimiyyət Latakidə 12 nəfərin öldüyü haqda m��lumat verir. Hökumət 1963-cü ildən fövqəladə vəziyyət haqqında qanunun ləğv olunacağını elan edirlər. 29 mart - KİV-in proqnozlarına görə Suriyada hökumət istefaya gedəcək. Axşam prezidentin televiziyada çıxışı gözlənilir. 30 mart - Prezidentin parlament qarşısında çıxışı gözlənilir. 15 may 2011-ci il. Suriya. Rejimin təhlükəsizlik qüvvələri 20 nəfəri öldürmüşlər. 25 may 2011-ci il. Suriya. Rejimin təhlükəsizlik qüvvələri 55 nəfəri öldürmüşlər. 8 aprel 2011-ci il. Suriya. Rejimin təhlükəsizlik qüvəvləri 27 nümayişçini öldürmüşlər. 12 aprel 2011-ci il. Suriya. Rejimin təhlükəsizlik qüvvələri kənd sakinlərini atəşə tutmuşlar. 23 aprel 2011-ci il. Suriya. Rejimin təhlükəsizlik qüvvələri 75 nəfəri öldürmüşlər. 17 may 2011-ci il. Suriya. Rejim qoşunları 27 nəfəri öldürmüşlər. 20 may 2011-ci il. Suriya. Rejim qoşunları 34 nəfəri öldürmüşlər. 21 may 2011-ci il. Suriya. Rejim qoşunları 10 nəfəri öldürmüşlər. 27 mart 2011-ci il. Lazkiya. Suriya. Rejimin təhlükəsizlik qüvvələri 12 nəfəri öldürmüşlər. 10 aprel 2011-ci il. Dərra. Suriya. Rejimin təhlükəsizlik qüvvələri 26 nəfəri öldürmüşlər. 14 aprel 2011-ci il. Hələp. Suriya. Rejim polisi şagirdləri həbs etmişlər. Həmçinin bax Yaxın Şərq və Şimali Afrika ölkələrində etiraz dalğası (2010-2011) Suriya Milli Şurası",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=289289
-2011-ci il Səudiyyə Ərəbistanı iğtişaşları,"Hökumət əleyhinə nümayişə çıxmış kütlə ilə polis arasında toqquşma başlayıb. Qətif şəhərində başlanmış toqquşmada polis səs qumbaralarından, rezin dəyənəklərdən istifadə edir. Bunun nəticə vermədiyini görən asayiş keşikçiləri havaya atəş açmağa başlayıb. Ən azı 1 nəfərin güllə yarası aldığı bildirilir. . Səudiyyə Ərəbistanın iqtidarın istefasını tələb edən qüvvələrlə polis arasında toqquşma olub. Ölkənin cənubunda əhalinin böyük hissəsini şiələrin təşkil etdiyi zəngin neft ehtiyatlarına malik Qətif bölgəsində keçirilən mitinqə polis sərt şəkildə müdaxilə edib. Polis öncə nümayişçilərə dağılışmağı əmr edib, sonra isə havaya atəş açıb. Daha sonra toqquşmalar başlayıb və 15 nəfər yaralanıb. Polisin aksiyanı dağıtmaq üçün həqiqi güllələrdən istifadə etdiyi bildirilir. Səudiyyə Ərəbistanı hökuməti şiələri İranın qızışdırdığını iddia edir. Xarici işlər naziri Səud əl-Feysəl Qətifdəki olaylara görə ad çəkmədən Tehranı ittiham edib. Səudiyyə Ərəbistanı xalqının istədiyi istiqamətdə islahatların həyata keçiriləcəyini deyən nazir nümayişçilərin məqsədinin ölkəni xaosa sürükləmək olduğunu bildirib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=179157
-2011-ci il Yəmən iğtişaşları,"Yəmənin paytaxtı Sana şəhərində 30 ildən çoxdur ölkəni idarə edən prezident Əli Abdulla Salehin istefası tələbi ilə kütləvi aksiyalar başlayıb. Nümayişlərdə minlərlə adam iştirak edir. Mitinqlər Sana Universiteti də daxil olmaqla şəhərin 4 nöqtəsində başlayıb. Nümayişçilər hökumət əleyhinə şüarlar qışqırır. Qeyd edək ki, yanvarın 26-da Yəmənin cənubundakı şəhərlərin birində Fuad Sultan adlı sakin özünə od vurub. O, ağır dərəcəli yanıqlar alıb. İntihar cəhdinin səbəbi taksi sürücüsü işləyən F. Sultanın ailəsinin ehtiyaclarını ödəməkdə çətinlik çəkməsidir. Xatırladaq ki, Tunisdə icazəsiz ticarətlə məşğul olan gənc satdığı meyvə-tərəvəz polis tərəfindən müsadirə edildikdən sonra özünü yandırmış, bundan sonra ölkədə kütləvi etirazlar başlamışdı. Daha sonra Misirdə işsizlik, korrupsiya və qiymətlərin yüksək olmasına etiraz edən bir neçə nəfər özünü yandırıb və bu ölkədə də hakimiyyətə qarşı kütləvi aksiyalar başlayıb.Tunis və Misirdə baş verənlərdən həvəslənən yəmənlilər prezident və hökumətin istefasını tələb edir. ""Xalq başqa prezident istəyir"", – deyə nümayişçilərdən biri bildirir. Aksiya iştirakçılarının qaldırdığı plakatlardan birinin üzərində yazılıb: ""Korrupsiyaya son! Yoxsullarla zənginlər arasındakı uçuruma baxın!"" Aksiyada iştirak edən tələbələrin şüarı isə onların nədən həvəsləndiyini açıq şəkildə göstərir: ""Baxın Tunis xalqı nələr etdi! Yəmən xalqı daha güclüdür!"" Yəmən hökuməti müxalifətlə dialoqa hazır olduğunu bildirib. Tunisdə baş verən inqilabdan və diktator Ben Əlinin devrilməsindən sonra Yəmən müxalifəti də küçələrə çıxaraq hakimiyyət dəyişikliyinə çağırmışdı. On minlərlə mitinqçi ölkədə korrupsiyaya, yarıtmaz iqtisadi siyasətə qarşı çıxırdı.Bu saatlarda Yəmənin paytaxtı Səna şəhərində prezident Əli Abdal Salehin tərəfdarları və əleyhdarları aksiya keçirirlər. Onların aksiya keçirdikləri yerlər arasında 100 metr məsafə var. Prezidentin istefasını tələb edənlər universitet binası önünə, prezidenti müdafiə edənlər isə Təhrir meydanına toplaşıblar. Hələ ki, polis iki tərəf arasındakı qarşıdurmanın baş verməsinin qarşısını ala bilir.On minlərlə hökumət tərəfdarları və əleyhdarları Yəmən paytaxtı Sənanın bir neçə bölgəsində nümayiş keçiriblər. Nümayişlərin zorakılıq hərəkətləri baş vermədən dinc şəkildə sona çatıb. Bu nümayişlər prezidentin hakimiyyəti 2013-cü ildə tərk etməyə söz verməsindən sonraya təsadüf edir. Müxalifət tərəfdarları bu günü ""qəzəb günü"" elan ediblər və keçirdikləri nümayişdə ölkə başçısını istefaya çağırıblar. Prezident Əli Abdullah Salehin əleyhdarları Səna Universitetində nümayiş keçiriblər. Bu nümayiş, yanvar ayının ortalarından indiyədək Salehə qarşı təşkil edilən ən irimiqyaslı nümayiş olub. Həftələrlə davam edən nümayişlərin ən izdihamlısının təşkilatçıları Tunis və Misirdəki nümayişlərdən ilham aldıqlarını deyib. Salehin tərəfdarları hökumət əleyhinə nümayişçilərin ölkədə stabilliyi pozduqlarını deyərək Səna şəhərinin mərkəzində əllərində bayraqlarla nümayiş keçirib. 32 il Yəmənə rəhbərlik etmiş Saleh nümayişlərə artıq son qoyulmasına çağırıb. Yəmənin Ədən şəhərindən şahid ifadələrinə əsasən verilən xəbərlərdə isə zorakılıqların baş verdiyi, polisin hökumət əleyhinə nümayişçilərə qarşı göz yaşardıcı qazdan istifadə etdiyi və nəticədə iki adamın yaralandığını bildirilib.Nümayişçilər prezident Əli Abdullah Salehin istefasını tələb edirlər. Bu gün polislə bir neçə yüz universitet tələbəsi arasında toqquşma baş verib. Nümayişçilər prezident sarayına doqru yürüş etməyə çalışırdılar. Onlardan bəziləri dəyənəklərlə vurulub. Nümayişlər habelə Yəmənin Taiz şəhərində baş qaldırıb. Burada 120 nümayşçi həbsə alınıb. Misirdə baş verən nümayişlər ki, Yəməndə də nümayişçilərin hədəfi ölkəni 30 ildən çox idarə etmiş Salehi devirməkdir.Yəməndə isə mindən çox müxalifətçi baş nazir Əli Abdullah Salehin istefası və islahatların həyata keçirilməsi tələbi ilə aksiya keçirib. Universitet tələbələri, insan haqları müdafiəçiləri və vəkillər paytaxt Sənada yürüşə çıxıblar.Yəmən prezidenti Əli Abdulla Saleh fevralın 21-də mətbuat konfransı keçirib. ""Media forum"" saytı xəbər verir ki, Əli Abdulla Saleh müxalifətin təzyiqlərinə baxmayaraq istefaya getməyəcəyini bildirib: ""Mən ancaq seçkidə uduzsam, gedəcəm"". Fevralın 2-də Əli Abdulla Saleh xalqa müraciət edərək 2013-cü ildə keçiriləcək prezident seçkisinə qatılmayacağına və dövlət başçısı postunu oğluna ötürməyəcəyinə söz vermişdi. 68 yaşlı Əli Abdulla Saleh 1978-ci ildən Şimali Yəmənin prezidenti olub, 1990-cı ildən vahid Yəmənə rəhbərlik edir.Fevralın 22-də Yəməndə prezident Əli Abdull Salehin tərəfdarları və prezidentin istefasını tələb edən aksiyaçılar arasında baş verən qarşıdurmada ən azı 2 nəfər həyatını itirib.Prezident tərəfdarları Səna Universiteti qarşısında yığılmış aksiyaçılara atəş açıblar. Aksiyalar bu gün də davam edir.Yəməndə etiraz aksiyaları davam edir. Paytaxt Sənada nümayişlərə qadın tələbələr də qoşulub. Lau-Dar şəhərində nümayişçilərin yaxınlığında partlayış baş verib, 1 nəfər ölüb, 2-si yaralanıb. Prezident Əli Abdullah Saleh isə bu səhər güc strukturlarına nümayişçilərə qarşı zorakılığa qətiyyən yol verməməyi əmr edib. Yəməndə bu günədək keçirilən nümayişlərdəki toqquşmalar zamanı 15 nəfər həlak olub.Yəməndə hökumətin nümayişçilərə qarşı güc tətbiq etməsinə etiraz olaraq, 8 millət vəkili istefa verdi. Millət vəkilləri prezident Əli Abdullah Salihin istefa tələbi ilə paytaxtda oturaq aksiya keçirən nümayişçilərə qarşı polisin güc tətbiq etməsinə etiraz olaraq 24 fevral tarixində istefa verdiklərini bəyan ediblər. Daha 59 millət vəkilinin hökumətə etiraz olaraq istefa verəcəyi haqda məlumat yayılıb.25 fevralda polislə nümayişçilər arasındakı toqquşmada 4 aksiya iştirakçısı həyatını itirib. Onlar polislər tərəfindən öldürülüb.Yəmən prezidenti Əli Abdullah Saleh ABŞ və İsraili Yaxın Şərqdə münaqişə yaratmaqda günahlandıraraq deyib: ""Tunisdən Omanadək ərəb dünyasında baş qaldırmış təlatümlər Vaşinqtonun rəhbərliyi ilə Təl-Əviv tərəfindən hazırlanıb"".Yəməndə hökumət əleyhinə nümayiş keçirən kütlə ilə polis arasında növbəti toqquşma baş verib. Toqquşma Sədr şəhəri küçələrində baş verib. Polis nümayişçilərə qarşı gözyaşardıcı qazdan istifadə edib. Aksiya iştirakçıları isə polis maşınlarını yandırıb. Ölkənin bir sıra digər şəhərlərində də nümayişlər keçirilib. Toqquşmalarda bir neçə nəfərin həlak olduğu bildirilsə də, onların dəqiq sayı açıqlanmır.Yəmən prezidenti Əli Abdulla Saleh yaxın 9 ay ərzində postunu tərk etməyə razılaşıb. Əli Abdulla Saleh postunu 2011-ci ilin sonunda tərk edəcək və hakimiyyəti demokratik partiyalara verəcək. Hazırda isə Yəmən prezidentinin istefası tələbi ilə keçirilən mitinqlərdə iştirak edən aksiyaçılara hücumla bağlı halların araşdırılması üçün komissiya formalaşdırılacaq. Bu mitinqlər zamanı 27 nəfər öldürülüb. Zərər çəkənlərin hamısının ailəsi dövlət hesabına kompensasiya alacaq.Yəməndə müxalifət paytaxt Sənada istefa tələblərini davam etdirir. Ölkənin cənubunda keçirilən aksiyada daha iki nəfər ölüb. Yəmənin şimalında prezident Əli Abdullah Salehinin istiefası tələbi ilə keçirilən mitinqin dağıdılması üçün sərt tədbirlərə əl atılıb. Ordu aksiya iştirakçılarını atəşə tutub. Müxalifətçilər bildirir ki, onlara tərəf 2 reaktiv raket də atılıb. Ən azı 2 nəfər həlak olub, 10-dək yaralı var.Yəməndə yenidən minlərlə nümayişçi hökumət əleyhinə yürüş keçirib. Yəməndə hökumət qüvvələri ilə qarşıdurma zamanı 4 nəfərin öldürülməsindən sonra bu gün yenidən minlərlə hökumət əleyhinə nümayişçi yürüş keçirib. Nümayişçilər prezident Əli Abdulla Salehin istefasını tələb edib. Təhlükəsizlik qüvvələri havaya xəbərdarlıq atəşi açıb, nümayişçilərə qarşı gözyaşardıcı qazdan istifadə edib. Prezident Saleh isə bir daha hakimiyyəti tərk etməyəcəyini və 2013-cü il prezidentlik müddəti başa çatanadək vəzifəsində qalacağını bəyan edib. Martın 8-də Yəmənin paytaxtı Səna şəhərində polis aksiyaçılara atəş açıb. Azı 50 nəfər yaralanıb. Yaralıların 3-ün vəziyyəti ağırdır. Qeyd edək ki, yanvarın 27-dən Sənada prezident Əli Abdull Salehin istefası tələbi ilə aksiyalar keçirilir. Bu günə qədər 27 aksiyaçı həyatını itirib. Aksiyalar artıq Atak və Ədən şəhərlərində də keçirilir.Yəmənin dövlət başçısı Əli Abdullah Saleh müxalifətə milli birlik hökumətinin yaradılmasını təklif edib. O, müxalifət nümayəndələrinin də daxil olduğu hökumətin yeni konstitusiya layihəsini hazırlamasını təklif edib. Prezident məhz milli birlik hökumətinin hazırladığı yeni konstitusiya layihəsi əsasında ölkənin parlament üsul-idarəçiliyinə keçməsi təklifini irəli sürüb. Müxalifət isə prezidentin təklifini rədd edib və nümayişlərin davam etdiriləcəyini bildirib. ""Bu, gecikmiş təklifdir. Bizim tələblərimiz daha genişdir"", – deyə müxalifət təmsilçisi Məhəmməd Kahtan bildirib.. Yəmən prezidenti Əli Abdulla Saleh elan edib ki, ölkə yeni konstitusiya qəbul edəcək və parlament sistemi ilə idarə olunacaq. Saleh deyib ki, yeni konstitusiyaya dair ümumxalq referendumu keçiriləcək və hakimiyyət parlament tərəfindən seçiləcək hökumətə ilin sonuna kimi ötürüləcək. Yəmən müxalifətinin lideri Yassin Səid Numan deyib ki, prezident öz təşəbbüsü ilə ləngiyib. Amma o təkliflə tanış olacağını söz verib.prezident Əli Abdullah Salehinin istefası tələbləri ilə gecədən səhərədək küçələrdə olan nümayişçilərlə polis arasında toqquşma ən azı 1 nəfərin həyatına son qoyub. 300-dən artıq yaralı var. Polis nümayişi dağıtmaq üçün gözyaşardıcı qazdan, odlu silahdan istifadə edib. ABŞ prezidenti Barak Obama Yəmən hakimiyyətini zorakılığa yol verməməyə, müxalifətlə danışıqlara getməyə çağırıb.Yəməndə hökumət əleyhinə nümayişlər davam edir. Paytaxtla yanaşı, digər şəhərlərdə də izdihamlı mitinqlər keçirilir. Bu gün səhər saatlarında hökumət paytaxt Sanaya ordu və zirehli texnika yeridib. Ordu həftələrdir nümayişçilərin çadırlarda gecələdiyi ərazini mühasirəyə alıb. Şahidlər Taiz şəhərində atışma səslərinin eşidildiyini bildirir.Yəməndə polisin prezident Ali Abdulla Salehin hakimiyyətdən getməsini tələb edən aksiya iştirakçılarına atəş açması və gözyaşardıcı qazlardan istifadə etməsi nəticəsində 14 nəfər yaralanıb.Yəmən hərbçiləri paytaxt Səna şəhərində prezident Ali Abdullah Salihin istefasını tələb edən aksiya iştirakçılarına atəş açıb. Hərbçilər cümə namazından sonra paytaxtın mərkəzi meydanına gedərək aksiya keçirmək istəyən insanların qarşısını almaq üçün atəş açıblar. Ən azı 30 nəfər ölüb, 100 nəfər yaralanıb.Yəməndə prezident Əli Abdalla Salehə sadiq Milli Qvardiya hissələri müxalifətin tərəfinə keçmiş hərbi hissələrlə döyüşləri davam etdirir. Martın 24-ü ölkənin şərqindəki Hadramaut vilayətindəki Mukalla şəhərində qanlı toqquşmalar olub. Döyüşlərdə bir polkovnik həlak olub. Müxalifətçilər prezidentin təcili istefasını tələb edirlər. Əli Abdalla Saleh 1978-ci ildə Şimali Yəmənin prezidenti olub. 1990-cu ildə Şimal və Cənubi Yəmənin birləşməsindən sonra isə o, yeni yaranmış Yəmən Respublikasına başçılıq edib. Həmçinin bax Yaxın Şərq və Şimali Afrika ölkələrində etiraz dalğası (2010-2011)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=301059
-2011-ci il İordaniya iğtişaşları,"İordaniya paytaxtında hökumət tərəfdarları ilə islahat tələb edən nümayişçilərin toqquşması ilə etiraz aksiyaları zorakı xarakter alıb. Şahidlər hökumət tərəfdarlarının nümayişçilərə hücum etməsi nəticəsində səkkiz adamın yaralandığını deyirlər.Yüzlərlə adam bu gün paytaxt Əmmanda islahatlar tələbi ilə nümayişə çıxıb. Bu nümayişlər ərəb dünyasında baş qaldıran inqilab dalğası fonunda keçirilir. İordaniyalılar konstitutsional islahatlar və Kral Abdullahın səlahiyyətlərinə məhdudiyyətlər qoyulmasını tələb edirlər.İordaniya kralı Abdulla ölkədə ümumi narazılıq fonunda xalqın hökumətdə rolunun artırılmasına imkan vermək üçün ən tez zamanda əsl siyasi islahatlar keçirilməsinə çağırıb. Kral Abdulla hökumət rəsmiləri, hakimlər və qanunvericilərə deyib ki, o, korrupsiyaya qarşı mübarizə səylərinin artırılmasını istəyir. İordaniyada yanvar ayından siyasi və iqtisadi dəyişikliklərin edilməsi məqsədilə nümayişlər keçirilir.İordaniyada minlərlə adam hökumətdə islahatlar və parlament seçkiləri tələbi ilə etiraz aksiya keçirib. Bu ölkədə etirazlar həftələrdir ki, səngimək bilmir. Amerikanın səsinin Əmmandakı müxbirinin bildirdiyinə görə, nümayişçilər ""insanlar seçilmiş parlament tələb edir"" şüarı səsləndirib. Etirazçılar minlərlə polis tərəfindən mühasirəyə alınıb. Aksiya iştirakçıları kral Abdullanın təyin etdiyi keçmiş və bu yaxınlarda vəzifəsindən kənarlaşdırılan baş nazirləri pisləyib. Onlar yüksək ərzaq qiymətləri , vergi və nepotizmə etirazlarını bildirib.İordaniya polisi suvuran maşınlardan istifadə edərək bir-birini daşa basan hökumət loyalistlərini və islahatpərəst nümayilşçiləri dağıdıb. Kral Abdullahın bir neçə yüz tərəfdarı daha böyük izdihama hücum çəkərək onları daşa basdıqdan sonra paytaxt Əmmanda toqquşma baş verib. Fransa Xəbər Agentliyi təhlükəsizlik rəsmisinə istinadən 100-dən çox adamın xəsarət aldığını bildirib. Dünən bir neçə yüz nümayişçi oturaq aksiyaya başlayaraq parlamentin buraxılmasını və baş nazir Maruf əl Baxitin istefasını tələb ediblər. Fəallar özlərini ""24 Mart Gəncliyi"" qrupu adlandırır. Onların aksiyası bu günədək davam etdikdən sonra Kral Abdullahın tərəfdarları toplaşaraq hökumətə dəstəklərini ifadə ediblər. Müxalifət koalisiyası hər cümə günü aksiyalar keçirərək ölkədə siyasi və iqtisadi islahatlar tələb edir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=176335
-2011-ci il İran iğtişaşları,"İran müxalifətinin liderləri Mirhüseyn Musəvi və Mehdi Kərrubi Daxili İşlər Nazirliyinə müraciət edərək Misir və Tunis xalqlarına dəstək vermək üçün fevralın 14-də paytaxt Tehranda kütləvi yürüş keçirməyə icazə verilməsini istəyiblər.Nazir Mustafa Məhəmməd Nəccara müraciətdə deyilir: ""Möhtərəm daxili işlər naziri cənab Nəccar! Bölgədəki xalq hərəkatlarına, o sıradan da hakim istibdada qarşı qiyama başlamış Misir və Tunis xalqlarına dəstək vermək üçün ölkə konstitusiyasının toplantıların keçirilməsinin azad olması ilə bağlı 27-ci bəndini nəzərə alaraq fevralın 14-ü İmam Hüseyn meydanından Azadlıq meydanı istiqamətində xalq yürüşünün keçirilməsinə icazə verilməsini tələb edirik"".Misir və Tunisdə hökumət əleyhinə nümayişlərlərlə həmrəylik nümayiş etdirmək üç yürüşə çağırdığına görə müxalifət lideri Mehdi Kərrubini ev dustağı ediblər. Veb səhifədə deyilir ki, Kərrubinin evinin qarşısında dayana təhlükəsizlik qüvvələri onun ailə üzvlərinin evdən çıxmasına icazə verməyib. Dünən İranın baş prokuroru bildirib ki, Kərrubi və digər müxalifət lideri Mir Hüseyn Musəvinin bazar ertəsi nümayiş keçirmək üçün etdikləri müraciət istədiyi iranlılar arasında parçalanma yaratmaq məqsədi güdür.İran İnqilab Keşikçiləri Korpusunun (""Sepah"") üzvü, Tehranın ""Məhəmməd Rəsulullah"" ordusunun komandanı Hüseyn Həmədani fevralın 9-da jurnalistlərə açıqlamasında Tunis və Misir xalqlarının qiyamına dəstək verməyə hazırlaşan müxalifətə qarşı sərt bəyanatlar səsləndirib. Müxalifət liderləri Mirhüseyn Musəvi və Mehdi Kərrubi fevralın 7-də Daxili İşlər Nazirliyinə müraciət edərək Misir və Tunis xalqlarına dəstək vermək üçün fevralın 14-də paytaxt Tehranda kütləvi yürüş keçirməyə icazə verilməsini istəyiblər. ""Media forum"" saytının məlumatına görə, müxalifət rəhbərlərini ""cənazə"" adlandıran Hüseyn Həmədani onları casusluqda günahlandırıb: ""Fitnəçilər cənazədən başqa bir şey deyillər. Biz onların hər hansı bir hərəkətini yerindəcə şiddətlə əzəcəyik. Fitnəçilər bilməlidir ki, biz onları əks-inqilabçı və casus hesab edirik, onlarla çox kəskin davranacağıq"".İranın müxtəlif şəhərlərində minlərlə insan küçə və meydanlara çıxaraq ""25 bəhmən hərəkatı"" adlı etiraz nümayişlərinə başlayıblar. İran müxalifətinin liderləri Mirhüseyn Musəvi və Mehdi Kərrubi iranlıları bazar ertəsi küçələrə çıxaraq nümayiş keçirməyə çağırmışdılar.Hazırda İran paytaxtı Tehran küçələrində həddən ziyadə polis və xüsusi təyinatlı birləşmələrəin əməkdaşları var. Motosikletlərdə hərəkət edən polis əməkdaşları və ""Bəsic"" korpusunun mənsubları müxalifətçilərin küçələrə yığışmasına yol verməməyə çalışırlar. ""İndi Azadi və Enqelab küçələri ilə yüzlərlə insan hərəkət edir. Onların qarşısını polislər kəsməyə çalışırlar. Hələlik heç bir toqquşma yoxdur. Tələbimiz İranda azadlıq və demokratiyadır"", - İran müxalifətinin saytlarından olan ""Kaleme.com"" bildirir. İsfəhanda da kütləvi etiraz aksiyaları başlanıb. İran müxalifətinin liderləri Mirhüseyn Musəvi, onun xanımı Rəhnavərd və Mehdi Kərrubi evlərindədir. Onlar ev dustağı edilib, evləri də polislərin mühasirəsindədir. Mirhüseyn Musəvi Mirhüseyn Musəvinin hüquq müşaviri Ərdəşir Əmirərcümənd BBC-yə verdiyi açıqlamasında bildirib ki, hazırda İranda rəsmi səfərdə olan Türkiyə prezidenti Abdulla Gülü də etiraz aksiyalarına qatılaraq müxalifətçilərə dəstək verməyə dəvət ediblər. Tehrandakı ""Şəhre Recai"" həbsxanasında məhbuslar da müxalifətçilərə dəstək aksiyası qismində aclığa başlayıblar. Tehrandakı Sadeqe küçəsi ilə hərəkət edən müxalifətçilər isə ""Rədd olsun diktator!"" qışqırırlar. ""Facebook"" sosial şəbəkəsindəki ""25 bəhmən"" qrupuna qoşulmuş 57 mindən artıq iranlı aksiyalarını təşkilatlanmış şəkildə həyata keçirmək üçün internetdən istifadə etməyə çalışırlar. Tehranın mərkəzi küçələrindən birində qaldırıcı krana dırmaşan gənc ötən prezident seçkilərindən sonrakı etiraz aksiyaları zamanı polislə toqquşmalarda həlak olmuş iki müxalifətçinin portretini kranın qülləsindən asıb.İran parlamentinin deputatları iki gündür ölkədə baş qaldırmış nümayişlərə görə, müxalifət liderlərinin cəzalandırılmasını tələb edir. Parlamentin bu gün səhər təşkil olunmuş iclası kifayət qədər coşğulu keçib. Spiker Əli Laricaninin çıxışı bir neçə dəfə deputatların ""Musəviyə ölüm!"", ""Kərrubiyə ölüm!"", ""Amerikaya ölüm!"", ""İsrailə ölüm!"" şüarları ilə yarımçıq kəsilib. Müxalifət liderləri Mirhüseyn Musəvi və Mehdi Kərrubi faktiki olaraq, ev dustağıdırlar. Polis onların evini mühasirəyə alaraq, liderlərin evdən çıxmasına və nümayişlərə qatılmasına imkan vermir.İran müxalifətinin lideri Mirhüseyn Musəvi xalqa müraciət edib. O, tərəfdarlarının fevralın 14-dəki antihökumət nümayişinin yüksək səviyyədə keçdiyini söyləyib. ""Sizin iki tərəfdən qorxutmağa çalışırlar: həm vəzifə və varidata göz qoymuş avtoritar rejim, həm də öz məqsədlərinə çatmağa çalışan xarici qüvvələr tərəfindən. Onların hər ikisi hərəkatı ABŞ və İsraillə əlaqələndirməyə çalışır"", - deyə Musəvi bildirib: ""Amma ""Yaşıl hərəkat"" həmişə müstəqil olub, azadlıq və ədalətin bərpası üçün dinc yolla mübarizə aparıb. İtaətli xidmətçiniz kimi, sizi güc və iradə nümayiş etdirdiyinizə görə təbrik edirəm"".İranda hazırkı hakimiyyətin tərəfdarları ilə əleyhdarları arasında toqquşma başlayıb. Toqquşma bu günlərdə keçirilən mitinq zamanı həlak olmuş müxalifət tərəfdarı Sani Salehin dəfn mərasimində baş verib. Dəfnə toplaşmış tələbələrlə hakimiyyət tərəfdarları arasında toqquşma bu dəqiqələrdə davam edir.Qeyd edək ki, müxalifət mərhumun İran polisi tərəfindən qətlə yetirildiyini bildirir.Fevralın 28-i gecə saatlarında paytaxt Tehranda və İranın bir sıra digər şəhərlərində bəzi evlərin damlarında şüar aksiyası keçirilib. Bu aksiyada martın 1-nə nəzərdə tutulmuş kütləvi aksiyaya çağırış səsləndirilib. Martın 1-də müxalifət liderləri Mirhüsen Musəvinin və Mehdi Kərrubinin həbsinə etiraz bildirmək məqsədilə geniş aksiya keçirilməsi nəzərdə tutulur. Damlara çıxan İran vətəndaşları Musəvi və Kərrubinin lehinə, hakimiyyətin əleyhinə şüarlar səsləndiriblər. Şüar aksiyasının bir saatdan çox sürdüyü bildirilir. Şüar aksiyasının Tehranın Qərb şəhərciyində, Səadətabad, Punək, Vənək, Baği-Firdos, Seyid Xəndan məhəllələrində, Afrika, Səttarxan, Sohrəvərdi, Yusifabad, Niyavəran, Zəfəraniyyə, Qolhək, Kargər, Mahmudiyyə, Təvanir, Gişa, Təcriş, Taliqani, Apadana küçələrində, eləcə də Vəliəsr, Sadiqiyyə, Fatimi meydanlarında çox qızğın keçdiyi vurğulanır.İranda müxalifət liderləri Mehdi Kərrubi və Mirhüseyn Musəvinin həbsdən azad olunması tələbi ilə Tehranın müxtəlif xiyabanlarında aksiya keçirən xalq ilə polis arasında qarşıdurma olub. Musəviyə yaxın olan Kalame saytının (kaleme.com) məlumatına əsasən, polis aksiyaları dağırtmaq üçün gözyaşardıcı qazdan istifadə edib və aksiyaçıları dubinka ilə dağırdıb. Hələlik İranın rəsmi mediaları aksiyalara münasibət bildirməyib. Tehranın Enqelab xiyabanında güllə səsi eşidilib, lakin, kimsənin yaralanması barədə məlumat yoxdur.Bu gün İranda müxalifət tərəfdarları liderləri Mir Hüseyn Musəvi və Mehdi Kərrubinin həbsinə etiraz əlaməti olaraq küçələrə axışıblar. Paytaxt Tehranda və bir neçə bölgədə keçirilən kütləvi aksiyalara güc strukturları müdaxilə ediblər. Tehranda 200 nəfər saxlanılıb. İsfahan şəhərində keçirilən aksiyaya müdaxilə də sərt olub və 40 nəfər saxlanılıb.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=176340
-2011-ci il İraq iğtişaşları,"2011-ci il İraq iğtişaşları Tunis və Misir inqilablarının ardınca baş verdi. Onlar ən az 45 nəfərin ölümü, hansı ki, ən 29-u 25 fevral 2011-ci ildə ölmüşdü, ilə nəticələndi. 25 fevral ""Qəzəb Günü"" kimi yadda qalmışdı. Mart ayında Bəhreynə Səudiyyənin müdaxiləsinə qarşı bir neçə etiraz baş tutdu.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=176334
-2011-ci il Əlcəzair iğtişaşları,"12 fevral Əlcəzairin paytaxtı Əlcəzair şəhərində aksiyaçılarla polislər arasında qarşıdurma gedir. Lent.az-ın ""France 24"" telekanalına istinadən verdiyi məlumata görə, aksiyaçılar Əlcəzair prezidenti Abdelaziz Buteflikanın istefasını tələb edir, ""Buteflika-rədd ol!"" şüarları səsləndirirlər. Polis indiyə qədər 20 nəfəri saxlayıb. ""France Presse"" agentliyi isə artıq 2 min nəfərin polis səddini yardığı barədə məlumat yayıb. Misir ssenarisinin təkrarlanacağından qorxan Əlcəzair hakimiyyəti müxalifətə demokratik azadlıqların genişlənməsi, iş yerlərinin açılması və hökumət dəyişikliyi tələbi ilə kütləvi aksiya keçirməyə icazə verməsə də, insanlar küçələrə çıxıblar.Etiraz aksiyalarını müxalifət partiyalarının koalisiyası, sivil təşkilatlar və qeyri-rəsmi həmkarlar ittifaqları təşkil edəcək. Bundan öncə müxalifət dünən paytaxtda keçirilən nadir nümayişin iştirakçılarını alqışlamışdı. Həmin bu nümayiş küçələrə on minlərlə polisin çıxarılmasına baxmayaraq baş tutmuşdu. Tunis və Misirdə baş verən xalq üsyanlarından ruhlanan 2000-ə yaxın fəal paytaxtın 1 May meydanında toplaşaraq prezident Əbdüləziz Butelfikanın istefasını tələb ediblər. Bir çox fəallar polis barrikadalarını yararaq meydana çata bilmişlər. Əlcəzair hökuməti müxalifətin nümayişinin qarşısını almaq üçün küçəyə 30 min polis çıxarmışdı. Polislər meydana daxil olan nümayişçilərin şəhərin içərisi ilə yürüş keçirməsinin qarşısını alıblar.Əlcəzairdə isə 30 ildən çoxdur hakimiyyətdə olan Əbdüləziz Buteflikanın istefasını tələb edən nümayişçilər polisin müqavimətini qıraraq paytaxtın mərkəzi meydanını tutub. Polis şəhərin mərkəzi meydanına gedən yolları bağlasa da, bir qrup aksiyaçı səddi yararaq meydana girib. Əlcəzair müxalifəti ölkədə islahatlar aparılmasını tələb edir. Hakimiyyət 19 ildir ki, ölkədə tətbiq olunmuş fövqəladə vəziyyət rejiminin ayın sonunda ləğv ediləcəyini vəd verib.Əlcəzair hökuməti ölkədə 19 ildir ki, davam edən fövqəladə vəziyyət rejimini ləğv edib. Qeyd edək ki, yanvarın sonlarından başlayaraq müxalif ""Mədəniyyət və Demokratiya Uğrunda Yığıncaq"" Partiyası tərəfindən paytaxt Əlcəzairdə kütləvi aksiyalar təşkil olunmağa başlanılıb. Aksiya iştirakçıları 1992-ci il fevralın 9-dan prezidentin əmri ilə tətbiq olunan və 1993-cü il fevralın 6-da parlament tərəfindən müddəti uzadılan fövqəladə vəziyyət rejiminin ləğv edilməsini, aksiya iştirakçılarının azadlığa buraxılmasını, bahalıq və işsizlik probleminin həllini tapmasın, kütləvi informasiya vasitələri üçün azad şəraitin yaradılmasını tələb edirlər. Fevralın əvvəlində prezident Əbdüləziz Buteflika bəyan edib ki, Əlcəzair hakimiyyəti yaxın vaxtlarda fövqəladə vəziyyət rejimini ləğv edəcək, paytaxt istisna olmaqla, ölkənin bütün ərazisində mitinq və yürüşlərin keçirilməsinə icazə verəcək. O, dövlət televiziya və radio kanallarında bütün siyasi partiyalara efir vaxtı ayrılacağını da bildirib. Qənd və yağın qiymətinin 41 faiz aşağı salınacağı da verilən vədlər sırasındadır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=173296
-2011-ci ilin Azərbaycan filmləri,"20 il. Müstəqillik (film, 2011) (sənədli serial) 20 müstəqil il (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) 21-ci əsrin güclü lideri-Azərbaycanın həqiqi müstəqilliyi (film, 2011) (sənədli serial) 21-ci ilin payızı (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) 50 (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) Aktrisa (film, 2011) (tammetrajlı bədii film) Aqşin Əlizadə (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) ANS AMBL. Dəqiq, vicdanlı, qərəzsiz! (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) Aramızda qalsın (film, 2011-2013) (bədii serial) Avroviziyanın Azərbaycan ulduzları (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanda Qurban bayramı (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) Baharın sorağında (film, 2011) (tammetrajlı bədii film) Bəşəriyyətin beşiyi (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) Biz birlikdə qalib gələcəyik (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) Boş yerə təbil vurma (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) Buta (film, 2011) (tammetrajlı bədii film) Çapıqlı adam (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Fırtınalar qoynunda keçəcək bir ömür. Fuad Səmədov (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Xəzərdən Dunaya (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) İlahi məxluq (film, 2011) (tammetrajlı bədii film) İlbizin evi (film, 2011) (cizgi filmi) (Filmi izlə) Kaman (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Qala (film, 2011) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Qədim yurdun daş kitabəsi (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Qəlbi ilə çəkən rəssam (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) Maestro. Özüm və zaman haqqında. Bəstəkar Xəyyam Mirzəzadə (film, 2011) (sənədli film) Mart hadisələri... və yaxud qara oyunlar (film, 2011) (üçseriyalı sənədli film) (Filmi izlə (1-ci seriya), Filmi izlə (2-ci seriya), Filmi izlə (3-cü seriya)) Medo Hollandiyadadır (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Mustafa Topçubaşov. Əsrin fonunda portret (film, 2011) (tammetrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Şəbəkə (film, 2011) (qısametrajlı bədii film) Təmiz, natəmiz və biz (film, 2011) (cizgi filmi) (Filmi izlə) Tərsinə çevrilən dünya (film, 2011) (tammetrajlı bədii film) Top həm düşər, həm qalxar (film, 2011) (sənədli film) Üfüqü ötənlər (film, 2011) (sənədli-bədii film) Vəkil hanı? (film, 2011) (tammetrajlı bədii film) Vəsiyyət (film, 2011) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Yarımçıq gündəlik (film, 2011) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Yol (film, 2011) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=201495
-2011 Asiya Qış Oyunları,"2011 Asiya Qış Oyunları — Qazaxıstanın Astana və Almatı şəhərlərində təşkil edilən idman yarışı. 2011-ci ilin Yanvar ayının 20-dən Fevral ayının 6-a qədər keçirilən müsabiqələr, Asiya Qış Oyunları tarixində 7-ci yarış olmuşdur. Qazaxıstan, SSRİ-dən ayrıldıqdan sonra ilk dəfə bu miqyasda bir yarışa ev sahibliyi etdi. Ev sahibi şəhərin seçimi Yarışa ev sahibliyi edəcək ölkə, 2006-cı ilin Mart ayının 4-də Küveytdə açıqlandı. İştirakçı ölkələr Yarışa 26 ölkə iştirak etmişdir. Bəhreyn, Qətər və Sinqapur ilk dəfə iştirak edərkən, 2007-ci ildə iştirak etmiş Makao və Pakistan bu dəfə iştirak etmədi. Mötərizə içində verilən məlumatı, hər idman üçün medal paylanan kateqoriyaların sayını göstərir. İdman qurğuları Medal Cədvəli Qazaxıstan medal cədvəlinizirvədə tamamladı. İran ve Qırğızıstan Asiya Qış Oyunlarındaki ilk medallarını qazandılar. Ev sahibi ölkə Xarici Keçidlər Rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=490690
-2011 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2011 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2011; fr. Concours Eurovision de la chanson 2011) — sayca 56-cı Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Lena Meyer-Landrutun ifa etdiyi ""Satellite"" mahnısı ilə 2010 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2011-ci ildə Almaniya üçüncü dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə Almaniyanın Düsseldorf şəhərində Esprit arenada keçirilmişdir. Müsabiqənin yarımfinalları 2011-ci ilin 10 və 12 may, final isə 14 may tarixində baş tutmuşdur. 2011-ci ildə 13 illik fasilədən sonra İtaliya, üç illik fasilədən sonra Avstriya, iki illik fasilədən sonra San-Marino və bir illik fasilədən sonra Macarıstan Avroviziyaya geri dönmüşdür. Ümumilikdə 43 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2011-də Azərbaycan təmsilçiləri olan Eldar Qasımov və Nigar Camal ifa etdikləri ""Running Scared"" adlı mahnı ilə 221 xal toplayaraq qalib gəlmişdirlər. Bu müsabiqəyə ilk dəfə 2008-ci ildə qoşulan Azərbaycanın Avroviziyada ilk qalibiyyəti idi. Yarımfinallara bölünmə səbətləri 17 yanvar 2011-ci il tarixdə Avroviziya 2011-də iştirak edəcək ölkələrin yarımfinallara bölünməsi üçün püşkatma mərasimi keçirilmişdir. Tədbirdən əvvəl də məlum idi ki, iştirakçı ölkələrdən beşi; Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya İtaliya və ev sahibi Almaniya birbaşa finalda iştirak edəcək. Müsabiqənin səsvermə üzrə rəsmi sponsoru olan Digame-nin apardığı hesablamalar nəticəsində 2011-ci ilə kimi bir-birinə çox səs verən ölkələrin fərqli yarımfinallarda iştirak etməsi üçün ölkələr beş səbətə ayrılmışdır. Hər bir səbətdə fərqli səsvermə qruplaşmaları yer almışdır (Balkan ölkələri bir səbətdə, Keçmiş Sovet ölkələri bir səbətdə, Skandinaviya ölkələri bir səbətdə və s.). Həmin bu üsul yarımfinal püşkatması zamanı eyni səbətdə yer alan altı və ya yeddi ölkənin eyni yarımfinalda iştirak etməməsinə şərait yaradırdı. Müsabiqənin birinci yarımfinal tarixinin İsrailin müharibədə həlak olan əsgərləri və eyni zamanda terror qurbanlarını Anım günü ilə üst-üstə düşməsi səbəbindən İsrailin dövlət kanalı IBA bu barədə Avropa Yayım İttifaqına müraciət etmiş və ölkənin püşkatmadan kənar ikinci yarımfinalda iştirak etməsinə qərar verilmişdir. İştirakçı ölkələr 43 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2011 otuz səkkiz ölkənin final uğrunda mübarizə apardığı iki yarımfinal mərhələsindən (hər yarımfinalda on doqquz ölkə) və iyirmi beş ölkənin qalibiyyət uğrunda mübarizə apardığı final mərhələsindən təşkil olunmuşdur. ""Böyük Beşlik"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya və İtaliya) müsabiqənin finalında birbaşa iştirak etmək hüququ qazanmışdırlar. 1-ci yarımfinal 10 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 19 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Böyük Britaniya və İspaniya səsvermədə iştirak etmişdir. 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərinin tətbir olunduğu yeni səsvermə metodu ilə ən çox səs toplayan 10 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazanmışdır. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. 2-ci yarımfinal 12 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 19 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Fransa, İtaliya və ev sahibi Almaniya səsvermədə iştirak etmişdir. 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərinin tətbir olunduğu yeni səsvermə metodu ilə ən çox səs toplayan 10 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazanmışdır. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. Finalçılar: ""Böyük Beşlik"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya və İtaliya); Birinci yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr; İkinci yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr.14 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 25 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqədə iştirak edən bütün ölkələr səsvermədə iştirak etmişdir və Azərbaycan təmsilçiləri ən çox səs toplayaraq müsabiqənin qalibi elan edilmişdirlər. Yenidən iştirak edən müğənnilər 1-ci yarımfinal 2-ci yarımfinal Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=97192
-2011 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi,"2011 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi 9-cu baş tutan ənənəvi Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsidir. Müsabiqə 3 dekabr 2011-ci il tarixində Ermənistanın paytaxtı İrəvan şəhərində keçirilmişdir. Ermənistan müsabiqəyə ilk dəfə ev sahibliyi etmişdir. Müsabiqədə 13 ölkə iştirak etmişdir. Bu ölkələrdən Bolqarıstan 2 illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönmüşdür. Lakin 2010-cu ildə müsabiqədə iştirak edən Malta və Serbiya 2011 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində iştirakdan imtina etmişdir. İrəvandə keçirilən 2011 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində ""Candy Music"" mahnısı ilə Gürcüstan təmsilçiləri ""Candy"" qrupu qalib gəlmişdir. Yenidən iştirak edən ifaçılar Rusiya:Yekaterina Ryabova (2009 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi) Xarici keçidlər JuniorEurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=156225
-2011 Azərbaycan etirazları,"2011 Azərbaycan etirazları — Azərbaycanda 2011-ci ilin mart ayının 11-dən başlamış aksiya və mitinqlər. Aksiyaçılar İlham Əliyevın istefasını və siyasi məhbusların azadlığını tələb edirlər. Keçirilmi�� aksiyalar polis qüvvələri tərəfindən dağıdılmış və 469-dan çox aksiyaçı həbs olunmuşdur. Avropa Şurası, ABŞ Dövlət Departamenti, Amnesty International və digər qurumlar Azərbaycan Hakimiyyətini siyasi məhbusları azad etmək və azad toplaşmaq hüququnu təmin etməyi tələb edib Siyasi məhbuslar Potensial siyasi məhbusların siyahısı: Gənc fəallar: Cabbar Savalan (AXCP gənclər təşkilatının fəalı) AR CM-in 234.1-ci (qanunsuz narkotik saxlamaq) maddəsi ilə ittiham olunur; Bəxtiyar Hacıyev (keçmiş deputatlığa namizəd) CM-in 321.1-ci (hərbi xidmətdən yayınma) maddəsi ilə ittiham olunur.Azərbaycan islam partiyasının liderləri və üzvləri: Mövsüm Səmədov (AİP lideri); Vaqif Abdullayev (AİP sədr müavini); Dəyanət Səmədov; Firdovsi Məmmədrzayev; Ruhulla Axundzadə (AİP Astara təşkilatının sədri); Yusif Fəxrəddin oğlu Ələkbərov (AİP Gəncə təşkilatının sədri, barəsində axtarış elan olunub); Fəramiz Abbasov - Masallı rayonunun Hil kəndinin axundu; Zülfüqar Mikayılzadə.2 aprel mitinqının iştirakçıları: Arif Hacılı (Müsavat Partiyasının sədr müavini); Fuad Qəhrəmanlı (AXCP sədr müavini, azadlıqda olsa da, hələ polisin nəzarəti altındadır); Tural Abbaslı (Müsavat Partiyası gənclər təşkilatının rəhbəri); Məhəmməd Məcidli (AXCP sədr müavini); Sahib Kərimov (AXCP); Babək Həsənov (AXCP); Elşən Həsənov (Müsavat); Ülvi Quliyev (bitərəf); Zülfüqar Eyvazov (AXCP); Arif Alışlı (AXCP); Əhəd Məmmədli (Müsavat) Rüfət Hacıbəyli (Müsavat)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=556228
-2011 Belarus etirazları,"Belarusda 2011-ci ildə baş verən etirazlar, 1994-cü ildən bəri prezident olan indiki Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenkonun istefasını tələb edən nümayişçilər tərəfindən bir sıra dinc etirazlar idi. Belarus avtoritar bir dövlətdir və 2011-ci ilin mayında prezidentliyə namizəd Andrey Sannikov 2010-cu il dekabr seçkilərində iştirak etdiyi üçün 5 il həbs cəzasına məhkum edildi. Lukaşenko, bu seçkidə təxminən 80% səslə qalib gəldiyini iddia edir. Lukaşenko ""Avropanın son diktatoru"" kimi tanınır. 29 iyun 2011-ci ildə yüzlərlə insan Belarusun paytaxtı Minskdə Aleksandr Lukaşenkonun hakimiyyətinə etiraz olaraq toplandı. Bu nümayişin baş tutmasına ilham verən Belarusda başlayan ağır iqtisadi böhran idi. Əvvəlki nümayişlərdən fərqli olaraq etirazçılar bu dəfə sadəcə alqışladılar. Çox keçmədi ki, insanları polis avtobuslarına mindirdilər və təxminən 40 nəfər tutuldu. 8 iyun etirazları 8 iyun tarixində ilk aksiya keçirildi. Gecə saat 7-də Minsk şəhərinin mərkəzi Kastruçnitskaya meydanında, 400-ə yaxın insan, şəhərlərin əsas meydanlarına İnternetdə səssiz etiraz aksiyasında iştirak etmək üçün toplaşmaq müraciətinə cavab olaraq toplandı. Aksiyanın əvvəlində iştirakçılar meydanın əhəmiyyətli bir hissəsini tutaraq kiçik qruplarda nizamsız şəkildə dayandılar. Gecə saat 7:10-da iştirakçılar kortəbii şəkildə alqışlamağa başladılar, ardınca meydanın mərkəzində etirazçı və jurnalistlərin sıx bir halqası meydana gəldi. Mərkəzdə dayanan insanlar mahnı oxuyur və gitara çalırdılar.Aksiyanı xüsusi təyinatlı polis alayının üzvləri, habelə mülki şəxslər izləyir. Xüsusi təyinatlılar izdihamdan azacıq uzaqda, xüsusi geyimli zabitlər isə dinc aksiyanın gedişatına müdaxilə etmədən daim tədbirin mərkəzində olurdular. Saat 7: 45-də iştirakçılar dağılışmağa başladılar. Meydanda cəmi bir neçə adam qaldı.Mogilyovda, Sovetlər Evinin yaxınlığındakı Lenin meydanında, çağırışa təxminən 80 nəfər toplaşdı. Aksiya iştirakçıları arasında gənclər üstünlük təşkil etdi. Bəzi aksiya iştirakçıları, bir gün əvvəl Minskdə keçirilən ""Stop Petrol"" aksiyasından ilham aldılar.Brestdəki Lenin meydanına təxminən 200 nəfər toplaşdı. Aksiya iştirakçıları şüarlar qışqırmadılar və aksiya pankart olmadan keçirdi. Yalnız söhbət edirdilər. Maşınlarla keçənlərin bəziləri iştirakçıların aksiyasına dəstək olaraq siqnal verirdi. Aksiyanı polis formasında olan iki nəfər, həmçinin DTK əməkdaşları müşahidə edirdi. Aksiya saat 18: 50-dən 19: 30-a qədər davam etdi və alqışlarla başa çatdı. Etirazlar və münasibət 3 İyul, Belarusun müstəqillik günündə, 3000-ə yaxın nümayişçi, Minsk şəhərinin əsas meydanında şüarlar səsləndirmək əvəzinə ""alqışlarla etiraz""da iştirak etdi. Daha sonra xüsusi geyimli polis gəldi və bir çox etirazçını həbs etdilər. Lukaşenko və yerli polis bu hərəkətlərinə görə 2013 İqnobel mükafatına layiq görüldü. Hökumət Twitter və Facebook kimi sosial şəbəkələrin də bloklanmasına başladı. Etiraz edənlərin bir çoxu, etirazlardan bir neçə ay əvvəl Belarusun üzləşdiyi sürətli deqradasiyaya uğramış iqtisadiyyatdan qaynaqlanırdı. 3 İyul 2011-ci il etirazından sonra aktivistlər polis vəhşiliyinin videoçarxlarını yaydılar. İyulun 29-da hökumət məclis və toplantıları qadağan etdi, onları qanunsuz etdi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=629498
-2011 Boks üzrə dünya çempionatı,"Boks üzrə 16-cı dünya Çempionatı 2011-ci ilin sentyabrın 22-dən oktyabrın 10-dək Bakıda Heydər Əliyev adına İdman-konsert kompleksində keçirilmişdir.. AIBA himayəsi altında təşkil edilən həvəskar boks üzrə dünya çempionatı ilk dəfə olaraq çox sayda iştirakçı toplayıb.Dünya çempionatlarında əvvəlki rekord 2009-ci ildə Milanda (İtaliya) qeydə alınmışdır.Bu turnir 2012 Olimpiya Oyunlarının təsnifatı idi. 127 ölkədən 685 boksçu lisenziyalar üçün mübarizə apardı.. Seçmə oyunlar sentyabrın 26-da başlayıb, final oyunları oktyabrın 8-də keçirilib. Medal cədvəli Əsas medallar İştirakçı ölkələr 127 ölkədən 685 iştirakçı. Digər keçidlər aiba.org/en-US/2011/2011WorldBoxingChampionships.aspx — 2011 Boks üzrə dünya çempionatının rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=556860
-2011 Dünya Buzüstü Xokkey Çempionatı,"2011 Dünya Buzüstü Hokkey Çempionatı — 29 Aprel ilə 15 May 2011 tarixləri arasında Slovakiyada təşkil edilən və ölkələrin milli kişi buzüstü hokkey komandalarının yarışdığı 75-ci Dünya Buzüstü Hokkey Çempionatı idi. Müsabiqələr Bratislava şəhərində yerləşən Ondrey Nepela Arenada və Koşitsedə yerləşən Ladislav Troyak Stadion-da keçirilmişdir. Slovakiya, müstəqillik qazandıqdan sonra ilk dəfə bir Dünya Buzüstü Hokkey Çempionatına ev sahibliyi etdi. Ancaq, bu turnirlə birlikdə Bratislava şəhəri bu yarışa üçüncü dəfə ev sahibliyi etmişdir. Çexoslovakiyanın bir parçası ikən 1959-cu və 1992-ci illərdə Praqa şəhəri bu yarışa ev sahibliyi etmişdi. Finlandiya, finalda 6–1 qalib gələrək qızıl medal qazandı. Bu, Finlandiyanın yarışın tarixindəki ikinci çempionluğu olmuşdur. Ev sahibi şəhərin seçimi Avropada yeləşən dörd ölkə, 2011 Dünya Buzüstü Hokkey Çempionatına ev sahibliyi etmək üçün rəsmi təklif verdi. Həmin ölkələr bunlardır: Macarıstan FinlandiyaBir raund davam edən səsvermənin ardından, ev sahibliyi qazanan ölkə BBXF-nın (Beynəlxalq Buzüstü Hokkey Federasiyası) prezidenti Rene Fasel tərəfindən 2006-cı ilin May ayının 19-da, Latviyanın Riqa şəhəindəki Beynəlxalq Buzüstü Hokkey Federasiyası nümayəndələri konqresində açıqlandı. Slovakiya 70 bal qazanaraq ev sahibliyi hüququnu əldə etdi. Digər namizəd ölkələr, İsveç (20 bal) və Macarıstan (14 bal) idi. Slovakiyanın qazanıla bilən balların 50%-dən çoxunu aldığı üçün səsvermə ilk raundda nəticələndi. Səsvermənin nəticələri Finlandiya Konqresin başlamasından əvvəl səsvermədən ayrıldı. Rəsmi mahnı Slovakiya müğənnisi Kristina Pelakova tərəfindən yazılan Life is a Game (azərb. Həyat Bir Oyundur) mahnısı rəsmi olaraq 18 Martda açıqlandı. Goooly (Quuli) turnirin rəsmi maskotu idi. Goooly, boz rəngli bir canavardır. 2011 BBXF Dünya Çempionatı ümumi direktoru İqor Nemetsek; ""Qurdların meşələri və kəndləri xatırlatdığını və tipik Slovakiya heyvanı olduğunu"" demişdir. Radio Expres və Slovakiya Buzüstü Hokkeyi Federasiyası tərəfindən maskotu adlandırmaq üçün ölkə səviyyəsində müsabiqə təşkil edildi. Müsabiqə çərçivəsində 14 mindən çox ad təklifi gəldi. Maskotun adı qapı (Buzüstü hokkey qapısı) sözünə isnad verməkdədir. Slovak dilində olan gól və góly sözlərindən ilhamlanmışdır. Turnirin şüarı ""Slovenská republika. Hokejová republika""-dır (azərb. Slovakiya Respublikası. Hokkey Respublikası). 2011 Dünya Buzüstü Hokkey Çempionatı Slovakiya rəsmi səfirləri, Slovakiya hokkeyçiləri Pitr Bondra, Zdeno Çara, Mariya Qaborik, Lubomir Vişnovski, Pavol Demitra, Cozef Stümpel, Mariyan Hossa, Miroslav Şatan və dövrün Slovakiya prezidenti İvan Qaşparoviç idi. İdman qurğuları Bratislavadakı Ondrey Nepela Arena, BBXF Slovakiya və beynəlxalq spesifikasiyalara uyğun olaraq çempionat üçün əhəmiyyətli ölçüdə inkişaf etdirildi. Slovakiya hökuməti tərəfindən böyük ölçüdə maliyyə edildi. İnşaat 2009-cu ilin Aprel ayının 23-də başlamış və 2010-cu ilin Noyabr ayının 30-da tamamlanmışdır. Salonun bitişdiyi yerdə iki yeni məşq sahəsi inşa edildi. Həmçinin, tamaşaçı tutumu 8,350-dən 10,000-ə yüksəldildi. Bu və başqa inkişaflar üçün cəmi 65 milyon € (90 milyon $) xərclənib. Ladislav Troyan Arena 2006-cı ildə inşa edildi. Bitişdiyi yerdə isə 11 milyon € xərclə, aprel 2009 ilə fevral 2010 tarixləri arasında bir məşq meydançası inşa edildi. Stadionun adı 2011 Dünya Buzüstü Hokkey Çempionatında (2011-ci ilin Aprel ayının 29-dan 2011-ci ilin May ayının 15-ə qədər) Orange Arena olmuşdur. İştirakçı ölkələr Xarici keçidlər Rəsmi saytı 2011 BBXF Dünya Buzüstü Hokkey Çempionatının Rəsmi YouTube Kanalı (Slovak dilində)/(İngilis dilində) Slovakiya Hokkey Federasiyası Rəsmi Saytı (2011) (Slovak dilində)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=490903
-2011 KONKAKAF Qızıl Kuboku,2011 KONKAKAF Qızıl Kuboku (ing. 2011 CONCACAF Gold Cup) — 2011-ci ilin 5 – 25 iyun tarixləri arasında ABŞ-də təşkil olunmuş sayca on birinci KONKAKAF Qızıl Kuboku. Turnirin qalibi final matçında ABŞ milli futbol komandasını 4–2 hesabı ilə məğlub etmiş Meksika milli futbol komandası olmuşdur. Xarici keçidlər goldcup.org/page/GoldCup — 2011 KONKAKAF Qızıl Kubokunun rəsmi saytı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=478755
-2011 Para-cüdo üzrə Avropa Çempionatı,2011 Para-cüdo üzrə Avropa Çempionatı və ya rəsmi adı ilə IV Para-cüdo üzrə Avropa Çempionatı — 2011-ci il noyabrın 17-dən 20-nə qədər Birləşmiş Krallıqın Kroli şəhərində baş tutan para-cüdo üzrə Avropa Çempionatı. Medal sıralanması (top-5),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=510324
-2011 год,"Azərbaycan Respublikasında ""Turizm ili"". Estoniya avro pul vahidinə keçir, Avro Bölgəsinin 17-ci üzvü olur. Macarıstan Avropa Birliyi Şurasının sədri oldu. Arnold Şvartsenegger Kaliforniya ştatın qubernator yerini buraxıb. 4 aprel — Cartoon Network (Türkiyə) Loqosunu dəyişmişdir. 11 fevral – Misirdə uzun sürən etirazlardan sonra ölkə prezidenti Hüsnü Mübarək istefa verir. 11 mart – Yaponiyada 8.9 bal gücündə dağıdıcı zəlzələ baş verir. Zəlzələ nəticəsində sunami fəlakəti yaşanır, Fukusima atom stansiyasında qəza baş verir. 15 sentyabr — Moskvada Müslüm Maqomayevin Mədəni-Musiqi İrsi Fondunun dəstəyilə hazırlanmış Müslüm Maqomayevin abidəsinin təntənəli açılış mərasimi olmuşdur 24 oktyabr — Azərbaycan Respublikası ilk dəfə BMT Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-daimi üzvü seçilmişdir. 31 oktyabr — Dünya əhalisinin sayı 7 milyard olmuşdur. 14 fevral – saat 21:00-da Azərbaycanın yeni televiziya kanalı olan ""Mədəniyyət"" kanalı işə başlamışdır. Azərbaycan Respublikası ilə Avropa İttifaqı arasında strateji enerji əməkdaşlığına dair memorandum imzalanması. 23 yanvar – Valid Sənani – jurnalist 1 fevral – Rüfət Mehdiyev – müğənni 10 yanvar- Məşədibaba-Azərbaycanlı qəzəlxan,meyxanaçı 4 mart – Elçin Həmidov – Azərbaycan aktyoru. 23 mart – Elizabet Teylor – məşhur Hollivud aktrisası. 30 mart – Lüdmila Qurçenko – Sovet və rus aktrisası, estrada müğənnisi. 9 aprel – Sidni Lümet – Hollivud kino rejissoru, ssenarist, prodüser, aktyor. 11 aprel – Yakov Kostyukovski – Sovet dramaturqu və ssenaristi. 23 aprel – Anar Məmmədxanov – Azərbaycanın ictimai xadimi, millət vəkili. 3 may – Ceki Kuper – Amerika aktyoru, televiziya rejissoru və prodüseri. 12 may – Vaqif İbrahimoğlu – Azərbaycanın novator teatr rejissoru. 9 iyun – Pavel Vinnik – Sovet və Rusiya aktyoru. 23 iyun – Piter Falk – Amerika aktyoru. 29 iyun – Kamil Nəcəfzadə – Azərbaycan kino rəssamı. 23 iyul – Emi Vaynhauz – britaniyalı musiqiçi və bəstəkar. 29 sentyabr – Tatyana Lioznova – Sovet və Rusiya kinorejissoru. 24 noyabr – Elxan Qurbanov – Azərbaycan aktyoru. 14 dekabr – Qədir Rüstəmov – Azərbaycanın xalq artisti, xanəndə. 16 dekabr – Firəngiz Əhmədova – Azərbaycan müğənnisi. 24 dekabr – Yohannes Hesters – tanınmış aktyor və estrada müğənnisi. 13 iyul - Yaşar Səlimov - fizika-riyaziyyat elmləri doktoru (1988), professor (1989). 5 aprel — Barux Semyuel Blamberq, Amerika həkimi, genetik, Nobel mükafatı laureatı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=501985
-2012,"Azərbaycan Respublikasında ""İdman ili"". 1 yanvar - Yeni il. 1 yanvar - Dünya Sülh Günü – Dünyaya sülh duaları günü (1969). 21 dekabr Mayya qiyaməti 8 yanvar - Bobbi Fişerin 14 yaşında şahmat üzrə ABŞ çempionu olmasının 55 illiyi. Azərbaycan Respublikası ilə Türkiyə arasında Trans-Anadolu (TANAP) qaz layihəsinə dair sazişin imzalanması. 13 fevral - Rep qrupu H.O.S.T. Alliance fəaliyyəti dayandırır. 9 dekabr - Qəbələ RLSin fəaliyyətinin dayandırılması 7 yanvar – Azər Bülbül – Azərbaycan əsilli Türkiyə müğənnisi. 13 yanvar – Rauf Denktaş – Şimali Kipr Türk Respublikasının banisi və ilk prezidenti. 28 yanvar – Keriman Xalis – Ubıx əsilli Türkiyə top-modeli. Türkiyə və dünya gözəli. 29 yanvar – Miryusif Mirnəsiroğlu – Azərbaycan şair-dramaturqu. 30 yanvar – Oqtay Şıxəliyev – Azərbaycanın xalq rəssamı. 1 fevral – Vislava Şimborska – Polşa şairəsi. 11 fevral – Elza İbrahimova – Azərbaycan bəstəkarı. 11 fevral – Vitni Hyuston – ABŞ müğənnisi. 15 mart – Bəkir Nəbiyev – Azərbaycan ədəbiyyatşünası. 21 mart – Tonino Querra – İtaliya yazıçısı və ssenaristi. 8 aprel – Anatoli Ravikoviç – Sovet və Rusiya aktyoru. 24 aprel – Tariyel Vəliyev – Azərbaycanın məşhur televiziya rejissoru. 24 may – Zöhrab Adıgözəlzadə – Azərbaycan pianoçusu. 5 iyun – Rey Bredberi – Amerika yazıçısı. 16 iyun – Şamo Arif – Azərbaycan yazıçısı və geoloqu. 25 iyun – Baltacı Araz – şair. 25 avqust – Nil Armstronq – ABŞ kosmonavtı, Aya ayaq basan ilk insan. 31 avqust – Sergey Sokolov – Qızıl Ordunun komandirlərindən biri, Sovet marşalı. 25 sentyabr – Neşet Ertaş – Türkiyə ozanı. 21 oktyabr – Yaş Çopra – Hindistan kino rejissoru və ssenaristi. 1 noyabr – Budaq Budaqov – Azərbaycan coğrafiyaşünası, coğrafiya elmləri doktoru, professor. 11 noyabr – İlya Oleynikov – Rusiya Federasiyasın xalq artisti, Soviet-Rus aktyoru, rejissor. 22 noyabr – Yaşar Nuri – Azərbaycanın xalq artisti, Azərbaycan teatr və kino aktyoru. 27 dekabr – Norman Şvartskopf – ABŞ generalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155545
-2012-13 Azərbaycan Kuboku,"Azərbaycanın Kubokunun bütün mərhələlərində cütlüklərin qalibləri iki matçın (1/16-dan, 1/8-dən və finaldan başqa) nəticələrinə görə təyin edilirdilər. Əgər kubok matçı əsas vaxta heç-heçə bitdisə, onda əlavə vaxt (hər biri 15 dəqiqə olmaqla 2 əlavə hissə, fasiləsiz) təyin olunurdu. Amma əgər əlavə vaxtda da qalib təyin olunmursa, o zaman 11 metrlik zərbələr seriyası təyin edilirdi. Birinci mərhələ 22 oktyabr 2012-ci ildə oynanılıb. 28 noyabr 2012-ci ildə oynanılıb. 27 fevral və 7 mart 2013 17 və 24 aprel 2013",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798364
-2012-13 CEV Qadınlar Çempionlar Liqası,2012-13 CEV Qadınlar Çempionlar Liqası — CEV Çempionlar Liqasının 54-cü yarışlarıdır. Turnir 2013-cü il 22 oktyabr tarixində başlayıb 2014-cü il 11 mart tarixində sonlanmışdı.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=811526
-2012-ci il,"Azərbaycan Respublikasında ""İdman ili"". 1 yanvar - Yeni il. 1 yanvar - Dünya Sülh Günü – Dünyaya sülh duaları günü (1969). 21 dekabr Mayya qiyaməti 8 yanvar - Bobbi Fişerin 14 yaşında şahmat üzrə ABŞ çempionu olmasının 55 illiyi. Azərbaycan Respublikası ilə Türkiyə arasında Trans-Anadolu (TANAP) qaz layihəsinə dair sazişin imzalanması. 13 fevral - Rep qrupu H.O.S.T. Alliance fəaliyyəti dayandırır. 9 dekabr - Qəbələ RLSin fəaliyyətinin dayandırılması 7 yanvar – Azər Bülbül – Azərbaycan əsilli Türkiyə müğənnisi. 13 yanvar – Rauf Denktaş – Şimali Kipr Türk Respublikasının banisi və ilk prezidenti. 28 yanvar – Keriman Xalis – Ubıx əsilli Türkiyə top-modeli. Türkiyə və dünya gözəli. 29 yanvar – Miryusif Mirnəsiroğlu – Azərbaycan şair-dramaturqu. 30 yanvar – Oqtay Şıxəliyev – Azərbaycanın xalq rəssamı. 1 fevral – Vislava Şimborska – Polşa şairəsi. 11 fevral – Elza İbrahimova – Azərbaycan bəstəkarı. 11 fevral – Vitni Hyuston – ABŞ müğənnisi. 15 mart – Bəkir Nəbiyev – Azərbaycan ədəbiyyatşünası. 21 mart – Tonino Querra – İtaliya yazıçısı və ssenaristi. 8 aprel – Anatoli Ravikoviç – Sovet və Rusiya aktyoru. 24 aprel – Tariyel Vəliyev – Azərbaycanın məşhur televiziya rejissoru. 24 may – Zöhrab Adıgözəlzadə – Azərbaycan pianoçusu. 5 iyun – Rey Bredberi – Amerika yazıçısı. 16 iyun – Şamo Arif – Azərbaycan yazıçısı və geoloqu. 25 iyun – Baltacı Araz – şair. 25 avqust – Nil Armstronq – ABŞ kosmonavtı, Aya ayaq basan ilk insan. 31 avqust – Sergey Sokolov – Qızıl Ordunun komandirlərindən biri, Sovet marşalı. 25 sentyabr – Neşet Ertaş – Türkiyə ozanı. 21 oktyabr – Yaş Çopra – Hindistan kino rejissoru və ssenaristi. 1 noyabr – Budaq Budaqov – Azərbaycan coğrafiyaşünası, coğrafiya elmləri doktoru, professor. 11 noyabr – İlya Oleynikov – Rusiya Federasiyasın xalq artisti, Soviet-Rus aktyoru, rejissor. 22 noyabr – Yaşar Nuri – Azərbaycanın xalq artisti, Azərbaycan teatr və kino aktyoru. 27 dekabr – Norman Şvartskopf – ABŞ generalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186266
-2012-ci il fenomeni,2012-ci il fenomeni — 21 dekabr 2012-ci ildə planetlərin paradı olacağı və dünyanın qaranlıq olacağı və ya dağılacağı iddia olunurdu. Dünyanın bir çox alimləri bu iddiaları rədd etsələr də kütləvi informasiya vasitələrinin ardıcıl təbliğatı nəticəsində müəyyən cəmiyyətlər bu iddialara inanmağa başlamışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=305953
-2012-ci ildə Azərbaycan-Ermənistan münaqişələri,"Ermənistan və Azərbaycan silahlı qüvvələri arasında 2012-ci il sərhəd toqquşmaları iyun ayının əvvəllərində baş verdi. Qarşıdurmalar hər iki tərəfin itkilər verməsi ilə nəticələndi. İki ölkə 1990-cı illərin əvvəllərindən Dağlıq Qarabağ anklavı uğrunda müharibə aparırdı, gərginlik isə son vaxtlar daha artdı. 2011-ci ilin əvvəllərindən bəri Ermənistanla Azərbaycan arasında baş verən atışmalarda 63 nəfər həlak olmuşdur.Ən son gərginlik Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin Tavuş vilayəti ilə Qazax rayonu arasında keçən hissəsində gücləndi və aprel ayında mənşəyi bilinməyən sərhədyanı atışmalara çevrildi.Bundan əvvəl Azərbaycan digər silah bazarlarından kənarda qaldıqdan sonra İsraildən 1,6 milyard ABŞ dolları dəyərində hərbi texnika almasından sonra Dağlıq Qarabağın işğalına son qoymaq məqsədi ilə müdafiə xərclərini artırdığı qeyd edilmişdi. Ermənistan-Rusiya əlaqələri və Ermənistan-Amerika münasibətləri də Azərbaycanın silah əldə etmək səylərinə maneə törədir.İyunun 2-də, ATƏT-in planlaşdırılan monitorinq səfərindən bir neçə saat sonra Azərbaycandan gələn atışla Nerkin Karmirarghbyur sakininin odlu silahdan yaralandığına dair məlumatlara cavab olaraq, ATƏT-in monitorinq rəsmiləri Tavuş bölgəsində təmas xətti boyunca baş verən son hadisələri araşdırmaq üçün birtərəfli sahə monitorinqi missiyası həyata keçirdi. Aygepar, Musa və Nerkin Karmiraghbyur kəndlərində bombardman və atəş izlərinə aid foto və video qeydlər aparmağa başladılar. İlk qarşıdurmalar iyunun 4-də erkən saatlarda baş verdi və Tavuş vilayətinin Berdavan və Çinari kəndləri yaxınlığında üç erməni əsgərinin öldürülməsi və altısının yaralanması ilə başladı. Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin həmin gün yayımladığı açıqlamada Azərbaycan qüvvələrinin Tavuş bölgəsinin şimal tərəfinə təşkil etdikləri hücumları dəf edərkən Ermənistan əsgərlərinin öldüyünü və eyni zamanda ""düşmənin də hücum zamanı itkilər verdiyi və hücumun da dəf edildiyi"" bildirildi.Ertəsi gün Azərbaycanın qərbində yerləşən Qazax rayonundakı Aşağı Əskipara yaxınlığında dörd azərbaycanlı əsgər öldürüldü. Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin açıqlamasında, Tavuş vilayətinin Voskepar kəndi yaxınlığındakı erməni mövqelərinə soxulmağa cəhd göstərən 15–20 əsgərdən ibarət bir birliyin bir hissəsi olduqları bildirilirdi. Eyni regionda ayrı bir silahlı hücum nəticəsində beşinci Azərbaycan əsgəri öldürüldü.Başlanğıcda, Azərbaycan sərhəddəki atışma və ya hər hansı bir azərbaycanlının ölümü ilə bağlı iddiaları rədd etdi və üç erməni əsgərinin ölümü ilə bağlı hadisəni ""Ermənistan ordusundakı daxili fikir ayrılıqları"" nəticəsində baş verdiyini bildirdi. Daha sonra Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi 5 iyun atışmasını təsdiqlədi və baş vermiş qarşıdurma zamanı dörd Azərbaycanlı əsgərin öldüyünü, həlak olan beşinci azərbaycanlı əsgərin isə sonra öldürüldüyü və onun uzaqdan atılan atəş nəticəsində vurulduğu bildirilmişdir. Azərbaycan döyüşlərin Ermənistandan olan təxribatçı qrupun Asağı Əskipara kəndindəki mövqelərdən Azərbaycan ərazisinə nüfuz etməyə çalışması nəticəsində baş verdiyini bildirmişdir.Dağlıq Qarabağ Müdafiə Nazirliyinin yaydığı məlumata görə 6 iyunda Azərbaycan əsgərləri Horadiz yaxınlığındakı mövqelərdən Dağlıq Qarabağa sızmağa cəhd etmişdirlər. Bu hücum nəticəsində bir Qarabağ əsgəri öldürülmüş, ikisi yaralanmışdır. Panorama ertəsi gün Azərbaycan tərəfdən atışmanın başladıldığını bildirmişdir. Reaksiyalar Hadisələrin başlanğıcında ABŞ Dövlət Katibi Hillari Klinton üç Cənubi Qafqaz dövlətinə səfəri çərçivəsində Ermənistanda idi. Hər iki tərəf bir-birlərini onun Qafqaz səfəri ilə üst-üstə düşən hərbi təxribatlarda günahlandırdı. 4 iyunda Ermənistanda olarkən və 4 iyun ölümlərini eşitdikdən sonra Klinton bir mətbuat konfransında ""Gərginliyin artması və gənc əsgərlərin və günahsız mülki şəxslərin mənasız ölümü təhlükəsi məni çox narahat edir. Zor tətbiq etmək Dağlıq Qarabağ münaqişəsini həlli yolu deyildir və bu səbəbdən güc tətbiq edilməməlidir"" demişdir. Prezident Serj Sarkisyana da bu fikirlərini Bakıda olarkən bildirəcəyini demişdir. Həmin mətbuat konfransında çıxış edən Ermənistanın xarici işlər naziri Edvard Nalbandyan ""Hər gün Azərbaycan və Dağlıq Qarabağın təmas xəttində azərbaycanlılar tərəfindən pozuntuların olması ilə Azərbaycan kifayətlənmir. Gərginliyi artırmağa, bununla da gərginliyi ən yüksək səviyyədə saxlamağa çalışırlar. Ermənistanla Azərbaycan arasındakı sərhəddəki vəziyyət, danışıqlar prosesini xeyli pozur, eyni zamanda regional sabitliyi də təhdid edir. Bu cür fəaliyyətlərin bütün mümkün nəticələrinə görə məsuliyyət Azərbaycan tərəfindədir"" demişdir.İyunun 6-da Bakıda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə danışıqlardan sonra Klinton ""şiddət və qisas dövrü bitməlidir"" demişdir.İyunun 8-də Azərbaycan Baş nazirinin müavini Əli Həsənov Azərbaycan qüvvələrinin ""Dağlıq Qarabağı erməni işğalçılarından təmizləməyə hazır olduqlarını"" bildirmişdir.ATƏT-in Minsk Qrupuna həmsədrlik edən ABŞ, Rusiya və Fransa diplomatlar belə dedilər; Beynəlxalq təşkilatların zorakılığı hansı tərəf başlatmışdırsa həmin tərəfi ""adlandırma və utandırma"" açıqlamaları verməməsindən bəhs edən Thomas de Waal, sahədəki ATƏT-in nəzarətçilərinin azlığı (altı) və hər iki tərəfdəki əsgərlərin 20.000 nəfər olduğu üçün güc tətbiqinin birinci hansı tərəfdən tətbiqinin də müəyyənləşdirilməsinin çətin olduğunu bildirmişdir.Ermənistan mətbuatı Azərbaycanın məqsədinin sərhəd boyu gərginliyi artırmaq, bununla da Azərbaycanın ATƏT-in Minsk qrupunu vəziyyəti idarə edə bilməməkdə və sülhə zəmanət verməməkdə ittiham edə bilməsi olduğunu irəli sürdü. Bundan sonra Azərbaycan Qarabağ məsələsini ATƏT-dən Birləşmiş Millətlər Təşkilatına təhvil verməyə çalışacaq, çünki bu təşkilat Azərbaycanın Sovet ərazilərində çəkilmiş sərhədləri daxilində ərazi bütövlüyünü tanıyır. Həmçinin, 2012-ci ildə Azərbaycan BMT Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-daimi üzvlüyünə seçilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=705286
-2012-ci ildə Azərbaycan-Ermənistan sərhəd münaqişələri,"Ermənistan və Azərbaycan silahlı qüvvələri arasında 2012-ci il sərhəd toqquşmaları iyun ayının əvvəllərində baş verdi. Qarşıdurmalar hər iki tərəfin itkilər verməsi ilə nəticələndi. İki ölkə 1990-cı illərin əvvəllərindən Dağlıq Qarabağ anklavı uğrunda müharibə aparırdı, gərginlik isə son vaxtlar daha artdı. 2011-ci ilin əvvəllərindən bəri Ermənistanla Azərbaycan arasında baş verən atışmalarda 63 nəfər həlak olmuşdur.Ən son gərginlik Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin Tavuş vilayəti ilə Qazax rayonu arasında keçən hissəsində gücləndi və aprel ayında mənşəyi bilinməyən sərhədyanı atışmalara çevrildi.Bundan əvvəl Azərbaycan digər silah bazarlarından kənarda qaldıqdan sonra İsraildən 1,6 milyard ABŞ dolları dəyərində hərbi texnika almasından sonra Dağlıq Qarabağın işğalına son qoymaq məqsədi ilə müdafiə xərclərini artırdığı qeyd edilmişdi. Ermənistan-Rusiya əlaqələri və Ermənistan-Amerika münasibətləri də Azərbaycanın silah əldə etmək səylərinə maneə törədir.İyunun 2-də, ATƏT-in planlaşdırılan monitorinq səfərindən bir neçə saat sonra Azərbaycandan gələn atışla Nerkin Karmirarghbyur sakininin odlu silahdan yaralandığına dair məlumatlara cavab olaraq, ATƏT-in monitorinq rəsmiləri Tavuş bölgəsində təmas xətti boyunca baş verən son hadisələri araşdırmaq üçün birtərəfli sahə monitorinqi missiyası həyata keçirdi. Aygepar, Musa və Nerkin Karmiraghbyur kəndlərində bombardman və atəş izlərinə aid foto və video qeydlər aparmağa başladılar. İlk qarşıdurmalar iyunun 4-də erkən saatlarda baş verdi və Tavuş vilayətinin Berdavan və Çinari kəndləri yaxınlığında üç erməni əsgərinin öldürülməsi və altısının yaralanması ilə başladı. Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin həmin gün yayımladığı açıqlamada Azərbaycan qüvvələrinin Tavuş bölgəsinin şimal tərəfinə təşkil etdikləri hücumları dəf edərkən Ermənistan əsgərlərinin öldüyünü və eyni zamanda ""düşmənin də hücum zamanı itkilər verdiyi və hücumun da dəf edildiyi"" bildirildi.Ertəsi gün Azərbaycanın qərbində yerləşən Qazax rayonundakı Aşağı Əskipara yaxınlığında dörd azərbaycanlı əsgər öldürüldü. Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin açıqlamasında, Tavuş vilayətinin Voskepar kəndi yaxınlığındakı erməni mövqelərinə soxulmağa cəhd göstərən 15–20 əsgərdən ibarət bir birliyin bir hissəsi olduqları bildirilirdi. Eyni regionda ayrı bir silahlı hücum nəticəsində beşinci Azərbaycan əsgəri öldürüldü.Başlanğıcda, Azərbaycan sərhəddəki atışma və ya hər hansı bir azərbaycanlının ölümü ilə bağlı iddiaları rədd etdi və üç erməni əsgərinin ölümü ilə bağlı hadisəni ""Ermənistan ordusundakı daxili fikir ayrılıqları"" nəticəsində baş verdiyini bildirdi. Daha sonra Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi 5 iyun atışmasını təsdiqlədi və baş vermiş qarşıdurma zamanı dörd Azərbaycanlı əsgərin öldüyünü, həlak olan beşinci azərbaycanlı əsgərin isə sonra öldürüldüyü və onun uzaqdan atılan atəş nəticəsində vurulduğu bildirilmişdir. Azərbaycan döyüşlərin Ermənistandan olan təxribatçı qrupun Asağı Əskipara kəndindəki mövqelərdən Azərbaycan ərazisinə nüfuz etməyə çalışması nəticəsində baş verdiyini bildirmişdir.Dağlıq Qarabağ Müdafiə Nazirliyinin yaydığı məlumata görə 6 iyunda Azərbaycan əsgərləri Horadiz yaxınlığındakı mövqel��rdən Dağlıq Qarabağa sızmağa cəhd etmişdirlər. Bu hücum nəticəsində bir Qarabağ əsgəri öldürülmüş, ikisi yaralanmışdır. Panorama ertəsi gün Azərbaycan tərəfdən atışmanın başladıldığını bildirmişdir. Reaksiyalar Hadisələrin başlanğıcında ABŞ Dövlət Katibi Hillari Klinton üç Cənubi Qafqaz dövlətinə səfəri çərçivəsində Ermənistanda idi. Hər iki tərəf bir-birlərini onun Qafqaz səfəri ilə üst-üstə düşən hərbi təxribatlarda günahlandırdı. 4 iyunda Ermənistanda olarkən və 4 iyun ölümlərini eşitdikdən sonra Klinton bir mətbuat konfransında ""Gərginliyin artması və gənc əsgərlərin və günahsız mülki şəxslərin mənasız ölümü təhlükəsi məni çox narahat edir. Zor tətbiq etmək Dağlıq Qarabağ münaqişəsini həlli yolu deyildir və bu səbəbdən güc tətbiq edilməməlidir"" demişdir. Prezident Serj Sarkisyana da bu fikirlərini Bakıda olarkən bildirəcəyini demişdir. Həmin mətbuat konfransında çıxış edən Ermənistanın xarici işlər naziri Edvard Nalbandyan ""Hər gün Azərbaycan və Dağlıq Qarabağın təmas xəttində azərbaycanlılar tərəfindən pozuntuların olması ilə Azərbaycan kifayətlənmir. Gərginliyi artırmağa, bununla da gərginliyi ən yüksək səviyyədə saxlamağa çalışırlar. Ermənistanla Azərbaycan arasındakı sərhəddəki vəziyyət, danışıqlar prosesini xeyli pozur, eyni zamanda regional sabitliyi də təhdid edir. Bu cür fəaliyyətlərin bütün mümkün nəticələrinə görə məsuliyyət Azərbaycan tərəfindədir"" demişdir.İyunun 6-da Bakıda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə danışıqlardan sonra Klinton ""şiddət və qisas dövrü bitməlidir"" demişdir.İyunun 8-də Azərbaycan Baş nazirinin müavini Əli Həsənov Azərbaycan qüvvələrinin ""Dağlıq Qarabağı erməni işğalçılarından təmizləməyə hazır olduqlarını"" bildirmişdir.ATƏT-in Minsk Qrupuna həmsədrlik edən ABŞ, Rusiya və Fransa diplomatlar belə dedilər; Beynəlxalq təşkilatların zorakılığı hansı tərəf başlatmışdırsa həmin tərəfi ""adlandırma və utandırma"" açıqlamaları verməməsindən bəhs edən Thomas de Waal, sahədəki ATƏT-in nəzarətçilərinin azlığı (altı) və hər iki tərəfdəki əsgərlərin 20.000 nəfər olduğu üçün güc tətbiqinin birinci hansı tərəfdən tətbiqinin də müəyyənləşdirilməsinin çətin olduğunu bildirmişdir.Ermənistan mətbuatı Azərbaycanın məqsədinin sərhəd boyu gərginliyi artırmaq, bununla da Azərbaycanın ATƏT-in Minsk qrupunu vəziyyəti idarə edə bilməməkdə və sülhə zəmanət verməməkdə ittiham edə bilməsi olduğunu irəli sürdü. Bundan sonra Azərbaycan Qarabağ məsələsini ATƏT-dən Birləşmiş Millətlər Təşkilatına təhvil verməyə çalışacaq, çünki bu təşkilat Azərbaycanın Sovet ərazilərində çəkilmiş sərhədləri daxilində ərazi bütövlüyünü tanıyır. Həmçinin, 2012-ci ildə Azərbaycan BMT Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-daimi üzvlüyünə seçilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=757995
-2012-ci ilin Azərbaycan filmləri,"3 bacı (film, 2012-2014) (bədii serial) IX korpus (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) 16+ (film, 2012) (qısametrajlı bədii film) 50 ilin sahibi (film, 2012) (sənədli film) 54 gün mühasirədə (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) 416-nın yolu ilə (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) 4062-ci metr (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Abşeron incisi (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Ağ qan (film, 2012) (qısametrajlı bədii film) Ağabəyovlar (film, 2012-2014) (bədii serial) Ağın qardaşı (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Akademik Bünyadovun missiyası (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Alman yadigarları... (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Alnımızın Qarabağı. Amerikadan oxunanlar (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Amerika etüdləri. Vaşinqtondan görünən Azərbaycan (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Avroviziyanın billur ili (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan futbolunun əfsanələri. Anatoli Banişevski (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın milli qəhrəmanları (film, 2012) (sənədli serial) Babam və mən (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Babanın nağılı (film, 2012) (tammetrajlı bədii film) Balaca ev (film, 2012) (cizgi filmi) Cənubda şimal küləyi (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Cırtdan və Təpəgöz (film, 2012) (cizgi filmi) (Filmi izlə) Çölçü (film, 2012) (tammetrajlı bədii film) Daş plastikası (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Doğma ocaq (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) Dolu (film, 2012) (tammetrajlı bədii film) İşığa doğru (film, 2012) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Maqomayev haqqında üç novella (film, 2012) (üçseriyalı sənədli film) (Filmi izlə (1-ci seriya), Filmi izlə (2-ci seriya), Filmi izlə (3-cü seriya)) Mayak (film, 2012) (qısametrajlı bədii film) Nizami (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Səmada şəkil (film, 2012) (cizgi filmi) (Filmi izlə) Sübhün səfiri (film, 2012) (tammetrajlı bədii film) Tabutçunun yelləncəyi (film, 2012) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Unudulmuş partizan (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Yaddaşın rəmzi (film, 2012) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Yuva (film, 2012) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=276449
-2012/2013 Azərbaycan Kuboku,"Azərbaycanın Kubokunun bütün mərhələlərində cütlüklərin qalibləri iki matçın (1/16-dan, 1/8-dən və finaldan başqa) nəticələrinə görə təyin edilirdilər. Əgər kubok matçı əsas vaxta heç-heçə bitdisə, onda əlavə vaxt (hər biri 15 dəqiqə olmaqla 2 əlavə hissə, fasiləsiz) təyin olunurdu. Amma əgər əlavə vaxtda da qalib təyin olunmursa, o zaman 11 metrlik zərbələr seriyası təyin edilirdi. Birinci mərhələ 22 oktyabr 2012-ci ildə oynanılıb. 28 noyabr 2012-ci ildə oynanılıb. 27 fevral və 7 mart 2013 17 və 24 aprel 2013",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=342011
-2012 (film),"2012 (ing. 2012) — Roland Emmerixin rejissorluğu ilə 2009-cu ildə çəkilmiş amerikan elmi fantastika, fəlakət filmi. Film 2012-ci il fenomeninə əsaslanır. Filmə görə, dünyanın sonunu günəş enerjisindəki dəyişikliklər səbəb olacaq. Qədim maya tayfasının təqviminə əsaslanaraq dünyanın dağılacağına aid bu filmi Hollivud çəkib. Ekranlara yeni çıxan film o qədər populyarlıq qazanıb ki, ABŞ kosmik agentliyi NASA açıqlama yaymaq məcburiyyətində qalıb. NASA-nın internet səhifəsində yayımlanan açıqlamada deyilir: ""2012-nin fəlakət ili olacağı haqda deyilənlərin heç bir elmi əsası yoxdur. Dünyamız ən azı 4 milyard ildir varlığını sürdürür və heç bir ciddi elm adamı yaxın illərdə nəsə fövqəladə hadisənin baş verəcəyini proqnozlaşdırmır"". Həmçinin bax ABŞ filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=95653
-"2012 (film, 2009)","2012 (ing. 2012) — Roland Emmerixin rejissorluğu ilə 2009-cu ildə çəkilmiş amerikan elmi fantastika, fəlakət filmi. Film 2012-ci il fenomeninə əsaslanır. Filmə görə, dünyanın sonunu günəş enerjisindəki dəyişikliklər səbəb olacaq. Qədim maya tayfasının təqviminə əsaslanaraq dünyanın dağılacağına aid bu filmi Hollivud çəkib. Ekranlara yeni çıxan film o qədər populyarlıq qazanıb ki, ABŞ kosmik agentliyi NASA açıqlama yaymaq məcburiyyətində qalıb. NASA-nın internet səhifəsində yayımlanan açıqlamada deyilir: ""2012-nin fəlakət ili olacağı haqda deyilənlərin heç bir elmi əsası yoxdur. Dünyamız ən azı 4 milyard ildir varlığını sürdürür və heç bir ciddi elm adamı yaxın illərdə nəsə fövqəladə hadisənin baş verəcəyini proqnozlaşdırmır"". Həmçinin bax ABŞ filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=807728
-2012 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2012 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2012; fr. Concours Eurovision de la chanson 2012) — sayca 57-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Eldar Qasımov və Nigar Camalın ifa etdikləri ""Running Scared"" mahnısı ilə 2011 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2012-ci ildə Azərbaycan ilk dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə paytaxt Bakı şəhərində, Bakı Kristal Zalında keçirilmişdir. Müsabiqənin yarımfinalları 2012-ci ilin 22 və 24 may, final isə 26 may tarixində baş tutmuşdur. 2012-ci ildə iki illik fasilədən sonra Monteneqro Avroviziyaya geri dönmüşdür. Polşanın dövlət kanalı TVP teleefirin digər vacib proqramlarla yüklənməsini səbəb göstərərək müsabiqədə iştirakdan imtina etmişdir. Ermənistan isə ilk öncə Bakıda keçiriləcək müsabiqədə iştirak edəcəyini elan etsə də, daha sonra ölkənin dövlət televiziyası Avroviziya 2012-də iştirak etməyəcəklərini bəyan etmişdir. Ümumilikdə 42 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2012-də İsveç təmsilçisi Lorin ifa etdiyi ""Euphoria"" adlı mahnı ilə 372 xal toplayaraq qalib gəlmişdirlər. Bu sonuncu dəfə Avroviziyada 1999-cu ildə Şarlotta Perellinin təmsilində qalibiyyət əldə etmiş İsveçin müsabiqədə ümumilikdə beşinci qələbəsi idi. Təşkilat komitəsi 2012-ci ilin may ayında Bakı şəhərində Avroviziya 2012 mahnı müsabiqəsinin keçirilməsi üzrə Təşkilat Komitəsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 19 may 2011-ci il tarixli Sərəncamı ilə yaradılmışdır. Təşkilat Komitəsinin sədriMehriban Əliyeva – YUNESKO-nun xoşməramlı səfiri, Heydər Əliyev Fondunun prezidentiTəşkilat Komitəsinin üzvləriElmar Məmmədyarov – Azərbaycan Respublikasının xarici işlər naziri Ramil Usubov – Azərbaycan Respublikasının daxili işlər naziri Şahin Mustafayev – Azərbaycan Respublikasının iqtisadi inkişaf naziri Əbülfəs Qarayev – Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət və turizm naziri Əli Abbasov – Azərbaycan Respublikasının rabitə və informasiya texnologiyaları naziri Azad Rəhimov – Azərbaycan Respublikasının gənclər və idman naziri Hacıbala Abutalıbov – Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Cahangir Əsgərov – ""Azərbaycan Hava Yolları"" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin prezidenti Etibar Pirverdiyev – ""Azərenerji"" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin prezidenti Baba Rzayev – ""Bakıelektrikşəbəkə"" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin sədri İsmayıl Ömərov – Azərbaycan Respublikasının İctimai Televiziya və Radio Yayımları Şirkətinin baş direktoru Əli Əsədov – Azərbaycan Respublikası Prezidentinin iqtisadi məsələlər üzrə köməkçisi Fatma Abdullazadə – Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyasının Humanitar siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Maliyyələşdirilmə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 6 fevral 2012-ci il tarixli, 21 s nömrəli Sərəncamı ilə 2012-ci il Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin keçirilməsi ilə bağlı xərclərin maliyyələşdirilməsi üçün dövlət büdcəsindən 50 milyon manat vəsait ayrılmışdır. Ümumilikdə isə tədbirə 3 milyard dollar vəsaitin xərcləndiyi iddia olunur. Keçirildiyi yer Azərbaycanda müsabiqənin hansı məkanda keçiriləcəyi ilə bağlı müxtəlif versiyalar səslənirdi. Əsas namizəd kimi Tofiq Bəhramov adına Respublika Stadionu göstərilsə də, müsabiqənin keçiriləcəyi yer haqqında qərar 2012-ci ilin yanvar ayında təşkilat komitəsinin iclasında verildi və tikilməkdə olan ""Bakı Kristal Zalı"" məkan kimi seçildi. Avropa Yayım İttifaqı da bu seçimi dəstəklədi. ""Bakı Kristal Zalı"" təxminən 26 min tamaşaçı tutur. 2012 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində 2010-cu ilə qədər istifadə olunan səsvermə sistemi tətbiq olunub. Belə ki, səsvermə ancaq şou bitəndən sonra 15 dəqiqə ərzində həyata keçirilib. Avropa Yayım İttifaqından bildirilib ki, bütün şou ərzində həyata keçirilən səsvermə zamanı əsas səslər iştirakçılara şounun sonunda gəlib və bu durumdan dolayı AYİ belə bir dəyişiklik etmək qərarı verib. Yeni qərara görə SMS nömrələri ekranda daha kiçik ölçüdə verilib. Buna kimi sms nömrələri ekranın 25 faizini tuturdu, lakin bundan sonra daha kiçik ölçüdə olacağı bildirilmişdir. AYİ hesab edir ki, bu yazıların böyüklüyü tamaşaçıların diqqətini ifadan yayındırır. Konsepsiya və vizual dizayn Bakıda baş tutan 2012 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi ""Öz məşəlini alovlandır"""" (ing. Light your fire!) şüarı altında keçirilib. Bu onunla əlaqədardır ki, Azərbaycanı çox vaxt ""Odlar Yurdu"" adlandırırlar və bu günün özündə də Azərbaycanda simvol kimi od və alovdan geniş istifadə olunur; azərbaycanlılar bu assosiasiya ilə fəxr edirlər. Bu səbəbdən müsabiqənin loqotipi kimi də alov-gül seçilmişdir. Müsabiqənin mövzusunu fikirləşib tapanlar özlərinin vizual dizayn ideyalarını belə izah edirlər: ""Qədim zamanlardan insanlar hekayət danışmaq, mahnı oxumaq, rəqs etmək üçün od ətrafına toplaşmışlar. Avroviziya isə insanların bayram etmək, mahnı və rəqs vasitəsilə ünsiyyət qurmaq üçün bir araya gəldiyi yerdir"" İştirakçı ölkələr 42 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2012 otuz altı ölkənin final uğrunda mübarizə apardığı iki yarımfinal mərhələsindən (hər yarımfinalda on səkkiz ölkə) və iyirmi altı ölkənin qalibiyyət uğrunda mübarizə apardığı final mərhələsindən təşkil olunmuşdur. ""Böyük Beşlik"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya, İtaliya) və ev sahibi Azərbaycan müsabiqənin finalında birbaşa iştirak etmək hüququ qazanmışdırlar. Yarımfinallara bölünmə səbətləri 25 yanvar 2012-ci il tarixdə Avroviziya 2012-də iştirak edəcək ölkələrin yarımfinallara bölünməsi üçün püşkatma mərasimi keçirilmişdir. Tədbirdən əvvəl də məlum idi ki, iştirakçı ölkələrdən altısı; Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya İtaliya və ev sahibi Azərbaycan birbaşa finalda iştirak edəcək. Müsabiqənin səsvermə üzrə rəsmi sponsoru olan Digame-nin apardığı hesablamalar nəticəsində 2012-ci ilə kimi bir-birinə çox səs verən ölkələrin fərqli yarımfinallarda iştirak etməsi üçün ölkələr beş səbətə ayrılmışdır. Hər bir səbətdə fərqli səsvermə qruplaşmaları yer almışdır (Balkan ölkələri bir səbətdə, Keçmiş Sovet ölkələri bir səbətdə, Skandinaviya ölkələri bir səbətdə və s.). Həmin bu üsul yarımfinal püşkatması zamanı eyni səbətdə yer alan altı və ya yeddi ölkənin eyni yarımfinalda iştirak etməməsinə şərait yaradırdı. Mərasimin kuliminasiya nöqtəsi müsabiqədə müxtəlif illərdə iştirak etmiş və eləcə də qalib gəlmiş müğənnilərin çıxışları oldu. Onların arasında Ruslana, Aysel Teymurzadə, Aleksandr Rıbak, Safura Əlizadə, Lena Meyer-Landrut və Eldar Qasımovla Nigar Camal dueti də vardı.. Konsert proqramında Alim Qasımov, İsfar Sarabski, Teymur Geokçayevin rəhbərlik etdiyi kamera teatrı, Aygün İsmayılova, Samir Cəfərov, Murad Hüseynov və Azərbaycan xalq rəqsləri dövlət ansamblı da çıxış etmişdirlər. Yarımfinallar 1-ci yarımfinal 22 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 18 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda İspaniya, İtaliya ev sahibi Azərbaycan səsvermədə iştirak etmişdir. 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərinin tətbir olunduğu yeni səsvermə metodu ilə ən çox səs toplayan 10 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazanmışdır. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. 2-ci yarımfinal 24 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 18 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Almaniya, Böyük Britaniya və Fransa səsvermədə iştirak etmişdir. 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərinin tətbir olunduğu yeni səsvermə metodu ilə ən çox səs toplayan 10 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazanmışdır. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. Finalçılar: ""Böyük Beşlik"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya və İtaliya); Ev sahibi ölkə (Azərbaycan); Birinci yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr; İkinci yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr.26 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 26 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqədə iştirak edən bütün ölkələr səsvermədə iştirak etmişdir və İsveç təmsilçisi ən çox səs toplayaraq müsabiqənin qalibi elan edilmişdirlər. Digər ölkələr Andorra — Andorranın RTVA kanalı ölkənin 2012-ci ildə də müsabiqəyə qayıtmayacağını rəsmi olaraq açıqlamışdır. Andorra Avroviziyada son dəfə Moskvada keçirilən müsabiqədə 2009-cu ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 15-ci yeri tutmuşdur. Çexiya — Çexiya 2010-cu ildə keçirilən Avroviziyadan sonra ölkənin göstərdiyi pis nəticələrə və müsabiqənin özünün ölkədə aşağı reytinqi olduğuna görə Avroviziyada iştirak etmir. Çexiya Avroviziyada son dəfə Moskvada keçirilən müsabiqədə 2009-cu ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində sıfır xalla sonuncu yerdə qərarlaşmışdır. Ermənistan — Əvvəlcə Ermənistanın müsabiqədə iştirak edəcəyi təsdiqini tapsa da və bu ölkə mayın 24-də keçiriləcək 2-ci yarımfinalda iştirak etməli olsa da, sonradan Ermənistan İctimai Televiziyası Avroviziya-2012 mahnı müsabiqəsində iştirakdan imtina etmişdir. Əsas səbəb bır sıra Ermənistan ifaçılarının EİT-yə müsabiqədə iştirakdan imtina etmək tələbləri hesab olunur. Lüksemburq — Lüksemburq Teleradio Şirkəti 2012-ci ildə keçiriləcək Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində iştirakdan rəsmən imtina etmişdir. Lüksemburq Avroviziyada son dəfə İrlandiyada keçirilən müsabiqədə 1993-cü ildə iştirak etmiş və 20-ci yeri tutmuşdur. Mərakeş — Azərbaycan KİV-də Mərakeşin 2M TV teleradio şirkətinin müsabiqəyə qayıtmaqda israrlı olması ilə bağlı məlumatlar yayılsa da (bunun üçün əsas Fransa nümayəndə heyətinin müsahibəsi olmuşdur), AYB-nin təqdim etdiyi yekun iştirakçılar siyahısında bu ölkənin adı olmamışdır. Mərakeşin müsabiqədə iştirak etməməsinə əsas səbəb kimi İsrailin Avroviziyada iştirak etməsi düşünülür. Monako — Monakonun 2012-ci ildə keçiriləcək Avroviziyada iştirakı ehtimal olunsa da, bu cırtdan ölkə maliyyə problemləri ilə əlaqədar müsabiqədə iştirakdan imtina etmiş və yaxın illərdə iştirakla bağlı planlarının olmadığını bildirmişdir. Monako Avroviziyada son dəfə Afinada keçirilən müsabiqədə 2006-cı ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 21-ci yeri tutmuşdur. Polşa — Polşanın dövlət kanalı TVP teleefirin digər vacib proqramlarla yüklənməsini səbəb göstərərək Avroviziya 2012-də iştirakdan imtina etmişdir. Yerli teleradio şirkəti əsas diqqəti yay olimpiya oyunlarına və futbol üzrə 2012-ci il Avropa çempionatına yönəltməyi qərara almışdır. Avropa Yayım Birliyi Polşaya teleyayım və maliyyələşdirmə ilə bağlı öz köməklərini təklif etmişdir, amma 2012-ci il yanvarın 17-də yerli teleradio şirkəti müsabiqədən imtinanı təsdiqləmişdir. Yenidən iştirak edən müğənnilər 1-ci yarımfinal 2-ci yarımfinal Müsabiqəni canlı yayımlayan ölkələr Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=187238
-2012 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi,"2012 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi − 10-cu Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsidir. Müsabiqə 1 dekabr 2012-ci il tarixində Niderlandın paytaxtı Amsterdamda Heineken Music Halldə, ""Break the Ice"" (""Buzu Sındır"") devizi altında keçirilib. Daha öncə Niderland 2007-ci ildə Rotterdam şəhərində Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsinə ev sahibliyi etmişdir. Albaniya, Azərbaycan və İsrail müsabiqədə ilk dəfə iştirak edib. 2011-ci ildə müsabiqədə iştirak edən Bolqarıstan, Latviya, Litva və Makedoniya isə maliyyə problemləri səbəbindən iştirakdan imtina edib. Amsterdamda keçirilən ""Junior Eurovision-2012"" mahnı yarışmasında ""Nebo"" mahnısı ilə Ukrayna təmsilçisi Anastasiya Petrık qalib gəlib. İştirakçılar Qiymətləndirilməsi İştirakdan imtina edən ölkələr Bolqarıstan - 11 İyun 2012-ci ildə, Bolqarıstanın BNT kanalı ölkənin 2012 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində iştirak etməyəcəyini təsdiqlədi. Latviya - 27 İyun 2012-ci ildə, Latviyanın LTV kanalı ölkənin 2012-ci ildə müsabiqədə iştirakdan imtina etdiyini təsdiqlədi. İmtinanın səbəbi maliyyə problemləri və son illərdə Latviyanın yarışmada əldə etdiyi zəif nəticələr olduğu düşünülür. Litva - 27 İyun 2012-ci ildə, Litvanın LRT kanalı ölkənin 2012-ci ildə müsabiqədə iştirak etməyəcəyini açıqladı. Buna səbəb maliyyə problemidir. Şimali Makedoniya - 13 İyul 2012-ci ildə, Makedoniyanın MKRTV kanalı 2012 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində iştirakdan imtina etdiyini təsdiqlədi. Buna səbəb kimi kanal müsabiqənin sesvermə sistemindən razı qalmamasını və maliyyə problemlərini göstərmişdir. Həmçinin bax 2012 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi Xarici keçidlər JuniorEurovision.tv",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=283009
-2012 Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsi,"Ermənistan və Azərbaycan silahlı qüvvələri arasında 2012-ci il sərhəd toqquşmaları iyun ayının əvvəllərində baş verdi. Qarşıdurmalar hər iki tərəfin itkilər verməsi ilə nəticələndi. İki ölkə 1990-cı illərin əvvəllərindən Dağlıq Qarabağ anklavı uğrunda müharibə aparırdı, gərginlik isə son vaxtlar daha artdı. 2011-ci ilin əvvəllərindən bəri Ermənistanla Azərbaycan arasında baş verən atışmalarda 63 nəfər həlak olmuşdur.Ən son gərginlik Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin Tavuş vilayəti ilə Qazax rayonu arasında keçən hissəsində gücləndi və aprel ayında mənşəyi bilinməyən sərhədyanı atışmalara çevrildi.Bundan əvvəl Azərbaycan digər silah bazarlarından kənarda qaldıqdan sonra İsraildən 1,6 milyard ABŞ dolları dəyərində hərbi texnika almasından sonra Dağlıq Qarabağın işğalına son qoymaq məqsədi ilə müdafiə xərclərini artırdığı qeyd edilmişdi. Ermənistan-Rusiya əlaqələri və Ermənistan-Amerika münasibətləri də Azərbaycanın silah əldə etmək səylərinə maneə törədir.İyunun 2-də, ATƏT-in planlaşdırılan monitorinq səfərindən bir neçə saat sonra Azərbaycandan gələn atışla Nerkin Karmirarghbyur sakininin odlu silahdan yaralandığına dair məlumatlara cavab olaraq, ATƏT-in monitorinq rəsmiləri Tavuş bölgəsində təmas xətti boyunca baş verən son hadisələri araşdırmaq üçün birtərəfli sahə monitorinqi missiyası həyata keçirdi. Aygepar, Musa və Nerkin Karmiraghbyur kəndlərində bombardman və atəş izlərinə aid foto və video qeydlər aparmağa başladılar. İlk qarşıdurmalar iyunun 4-də erkən saatlarda baş verdi və Tavuş vilayətinin Berdavan və Çinari kəndləri yaxınlığında üç erməni əsgərinin öldürülməsi və altısının yaralanması ilə başladı. Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin həmin gün yayımladığı açıqlamada Azərbaycan qüvvələrinin Tavuş bölgəsinin şimal tərəfinə təşkil etdikləri hücumları dəf edərkən Ermənistan əsgərlərinin öldüyünü və eyni zamanda ""düşmənin də hücum zamanı itkilər verdiyi və hücumun da dəf edildiyi"" bildirildi.Ertəsi gün Azərbaycanın qərbində yerləşən Qazax rayonundakı Aşağı Əskipara yaxınlığında dörd azərbaycanlı əsgər öldürüldü. Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin açıqlamasında, Tavuş vilayətinin Voskepar kəndi yaxınlığındakı erməni mövqelərinə soxulmağa cəhd göstərən 15–20 əsgərdən ibarət bir birliyin bir hissəsi olduqları bildirilirdi. Eyni regionda ayrı bir silahlı hücum nəticəsində beşinci Azərbaycan əsgəri öldürüldü.Başlanğıcda, Azərbaycan sərhəddəki atışma və ya hər hansı bir azərbaycanlının ölümü ilə bağlı iddiaları rədd etdi və üç erməni əsgərinin ölümü ilə bağlı hadisəni ""Ermənistan ordusundakı daxili fikir ayrılıqları"" nəticəsində baş verdiyini bildirdi. Daha sonra Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi 5 iyun atışmasını təsdiqlədi və baş vermiş qarşıdurma zamanı dörd Azərbaycanlı əsgərin öldüyünü, həlak olan beşinci azərbaycanlı əsgərin isə sonra öldürüldüyü və onun uzaqdan atılan atəş nəticəsində vurulduğu bildirilmişdir. Azərbaycan döyüşlərin Ermənistandan olan təxribatçı qrupun Asağı Əskipara kəndindəki mövqelərdən Azərbaycan ərazisinə nüfuz etməyə çalışması nəticəsində baş verdiyini bildirmişdir.Dağlıq Qarabağ Müdafiə Nazirliyinin yaydığı məlumata görə 6 iyunda Azərbaycan əsgərləri Horadiz yaxınlığındakı mövqelərdən Dağlıq Qarabağa sızmağa cəhd etmişdirlər. Bu hücum nəticəsində bir Qarabağ əsgəri öldürülmüş, ikisi yaralanmışdır. Panorama ertəsi gün Azərbaycan tərəfdən atışmanın başladıldığını bildirmişdir. Reaksiyalar Hadisələrin başlanğıcında ABŞ Dövlət Katibi Hillari Klinton üç Cənubi Qafqaz dövlətinə səfəri çərçivəsində Ermənistanda idi. Hər iki tərəf bir-birlərini onun Qafqaz səfəri ilə üst-üstə düşən hərbi təxribatlarda günahlandırdı. 4 iyunda Ermənistanda olarkən və 4 iyun ölümlərini eşitdikdən sonra Klinton bir mətbuat konfransında ""Gərginliyin artması və gənc əsgərlərin və günahsız mülki şəxslərin mənasız ölümü təhlükəsi məni çox narahat edir. Zor tətbiq etmək Dağlıq Qarabağ münaqişəsini həlli yolu deyildir və bu səbəbdən güc tətbiq edilməməlidir"" demişdir. Prezident Serj Sarkisyana da bu fikirlərini Bakıda olarkən bildirəcəyini demişdir. Həmin mətbuat konfransında çıxış edən Ermənistanın xarici işlər naziri Edvard Nalbandyan ""Hər gün Azərbaycan və Dağlıq Qarabağın təmas xəttində azərbaycanlılar tərəfindən pozuntuların olması ilə Azərbaycan kifayətlənmir. Gərginliyi artırmağa, bununla da gərginliyi ən yüksək səviyyədə saxlamağa çalışırlar. Ermənistanla Azərbaycan arasındakı sərhəddəki vəziyyət, danışıqlar prosesini xeyli pozur, eyni zamanda regional sabitliyi də təhdid edir. Bu cür fəaliyyətlərin bütün mümkün nəticələrinə görə məsuliyyət Azərbaycan tərəfindədir"" demişdir.İyunun 6-da Bakıda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə danışıqlardan sonra Klinton ""şiddət və qisas dövrü bitməlidir"" demişdir.İyunun 8-də Azərbaycan Baş nazirinin müavini Əli Həsənov Azərbaycan qüvvələrinin ""Dağlıq Qarabağı erməni işğalçılarından təmizləməyə hazır olduqlarını"" bildirmişdir.ATƏT-in Minsk Qrupuna həmsədrlik edən ABŞ, Rusiya və Fransa diplomatlar belə dedilər; Beynəlxalq təşkilatların zorakılığı hansı tərəf başlatmışdırsa həmin tərəfi ""adlandırma və utandırma"" açıqlamaları verməməsindən bəhs edən Thomas de Waal, sahədəki ATƏT-in nəzarətçilərinin azlığı (altı) və hər iki tərəfdəki əsgərlərin 20.000 nəfər olduğu üçün güc tətbiqinin birinci hansı tərəfdən tətbiqinin də müəyyənləşdirilməsinin çətin olduğunu bildirmişdir.Ermənistan mətbuatı Azərbaycanın məqsədinin sərhəd boyu gərginliyi artırmaq, bununla da Azərbaycanın ATƏT-in Minsk qrupunu vəziyyəti idarə edə bilməməkdə və sülhə zəmanət verməməkdə ittiham edə bilməsi olduğunu irəli sürdü. Bundan sonra Azərbaycan Qarabağ məsələsini ATƏT-dən Birləşmiş Millətlər Təşkilatına təhvil verməyə çalışacaq, çünki bu təşkilat Azərbaycanın Sovet ərazilərində çəkilmiş sərhədləri daxilində ərazi bütövlüyünü tanıyır. Həmçinin, 2012-ci ildə Azərbaycan BMT Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-daimi üzvlüyünə seçilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=674543
-2012 Ermənistan-Azərbaycan sərhəd atışmaları,"Ermənistan və Azərbaycan silahlı qüvvələri arasında 2012-ci il sərhəd toqquşmaları iyun ayının əvvəllərində baş verdi. Qarşıdurmalar hər iki tərəfin itkilər verməsi ilə nəticələndi. İki ölkə 1990-cı illərin əvvəllərindən Dağlıq Qarabağ anklavı uğrunda müharibə aparırdı, gərginlik isə son vaxtlar daha artdı. 2011-ci ilin əvvəllərindən bəri Ermənistanla Azərbaycan arasında baş verən atışmalarda 63 nəfər həlak olmuşdur.Ən son gərginlik Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin Tavuş vilayəti ilə Qazax rayonu arasında keçən hissəsində gücləndi və aprel ayında mənşəyi bilinməyən sərhədyanı atışmalara çevrildi.Bundan əvvəl Azərbaycan digər silah bazarlarından kənarda qaldıqdan sonra İsraildən 1,6 milyard ABŞ dolları dəyərində hərbi texnika almasından sonra Dağlıq Qarabağın işğalına son qoymaq məqsədi ilə müdafiə xərclərini artırdığı qeyd edilmişdi. Ermənistan-Rusiya əlaqələri və Ermənistan-Amerika münasibətləri də Azərbaycanın silah əldə etmək səylərinə maneə törədir.İyunun 2-də, ATƏT-in planlaşdırılan monitorinq səfərindən bir neçə saat sonra Azərbaycandan gələn atışla Nerkin Karmirarghbyur sakininin odlu silahdan yaralandığına dair m��lumatlara cavab olaraq, ATƏT-in monitorinq rəsmiləri Tavuş bölgəsində təmas xətti boyunca baş verən son hadisələri araşdırmaq üçün birtərəfli sahə monitorinqi missiyası həyata keçirdi. Aygepar, Musa və Nerkin Karmiraghbyur kəndlərində bombardman və atəş izlərinə aid foto və video qeydlər aparmağa başladılar. İlk qarşıdurmalar iyunun 4-də erkən saatlarda baş verdi və Tavuş vilayətinin Berdavan və Çinari kəndləri yaxınlığında üç erməni əsgərinin öldürülməsi və altısının yaralanması ilə başladı. Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin həmin gün yayımladığı açıqlamada Azərbaycan qüvvələrinin Tavuş bölgəsinin şimal tərəfinə təşkil etdikləri hücumları dəf edərkən Ermənistan əsgərlərinin öldüyünü və eyni zamanda ""düşmənin də hücum zamanı itkilər verdiyi və hücumun da dəf edildiyi"" bildirildi.Ertəsi gün Azərbaycanın qərbində yerləşən Qazax rayonundakı Aşağı Əskipara yaxınlığında dörd azərbaycanlı əsgər öldürüldü. Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin açıqlamasında, Tavuş vilayətinin Voskepar kəndi yaxınlığındakı erməni mövqelərinə soxulmağa cəhd göstərən 15–20 əsgərdən ibarət bir birliyin bir hissəsi olduqları bildirilirdi. Eyni regionda ayrı bir silahlı hücum nəticəsində beşinci Azərbaycan əsgəri öldürüldü.Başlanğıcda, Azərbaycan sərhəddəki atışma və ya hər hansı bir azərbaycanlının ölümü ilə bağlı iddiaları rədd etdi və üç erməni əsgərinin ölümü ilə bağlı hadisəni ""Ermənistan ordusundakı daxili fikir ayrılıqları"" nəticəsində baş verdiyini bildirdi. Daha sonra Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi 5 iyun atışmasını təsdiqlədi və baş vermiş qarşıdurma zamanı dörd Azərbaycanlı əsgərin öldüyünü, həlak olan beşinci azərbaycanlı əsgərin isə sonra öldürüldüyü və onun uzaqdan atılan atəş nəticəsində vurulduğu bildirilmişdir. Azərbaycan döyüşlərin Ermənistandan olan təxribatçı qrupun Asağı Əskipara kəndindəki mövqelərdən Azərbaycan ərazisinə nüfuz etməyə çalışması nəticəsində baş verdiyini bildirmişdir.Dağlıq Qarabağ Müdafiə Nazirliyinin yaydığı məlumata görə 6 iyunda Azərbaycan əsgərləri Horadiz yaxınlığındakı mövqelərdən Dağlıq Qarabağa sızmağa cəhd etmişdirlər. Bu hücum nəticəsində bir Qarabağ əsgəri öldürülmüş, ikisi yaralanmışdır. Panorama ertəsi gün Azərbaycan tərəfdən atışmanın başladıldığını bildirmişdir. Reaksiyalar Hadisələrin başlanğıcında ABŞ Dövlət Katibi Hillari Klinton üç Cənubi Qafqaz dövlətinə səfəri çərçivəsində Ermənistanda idi. Hər iki tərəf bir-birlərini onun Qafqaz səfəri ilə üst-üstə düşən hərbi təxribatlarda günahlandırdı. 4 iyunda Ermənistanda olarkən və 4 iyun ölümlərini eşitdikdən sonra Klinton bir mətbuat konfransında ""Gərginliyin artması və gənc əsgərlərin və günahsız mülki şəxslərin mənasız ölümü təhlükəsi məni çox narahat edir. Zor tətbiq etmək Dağlıq Qarabağ münaqişəsini həlli yolu deyildir və bu səbəbdən güc tətbiq edilməməlidir"" demişdir. Prezident Serj Sarkisyana da bu fikirlərini Bakıda olarkən bildirəcəyini demişdir. Həmin mətbuat konfransında çıxış edən Ermənistanın xarici işlər naziri Edvard Nalbandyan ""Hər gün Azərbaycan və Dağlıq Qarabağın təmas xəttində azərbaycanlılar tərəfindən pozuntuların olması ilə Azərbaycan kifayətlənmir. Gərginliyi artırmağa, bununla da gərginliyi ən yüksək səviyyədə saxlamağa çalışırlar. Ermənistanla Azərbaycan arasındakı sərhəddəki vəziyyət, danışıqlar prosesini xeyli pozur, eyni zamanda regional sabitliyi də təhdid edir. Bu cür fəaliyyətlərin bütün mümkün nəticələrinə görə məsuliyyət Azərbaycan tərəfindədir"" demişdir.İyunun 6-da Bakıda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə danışıqlardan sonra Klinton ""şiddət və qisas dövrü bitməlidir"" demişdir.İyunun 8-də Azərbaycan Baş nazirinin müavini Əli Həsənov Azərbaycan qüvvələrinin ""Dağlıq Qarabağı erməni işğalçılarından təmizləməyə hazır olduqlarını"" bildirmişdir.ATƏT-in Minsk Qrupuna həmsədrlik edən ABŞ, Rusiya və Fransa diplomatlar belə dedilər; Beynəlxalq təşkilatların zorakılığı hansı tərəf başlatmışdırsa həmin tərəfi ""adlandırma və utandırma"" açıqlamaları verməməsindən bəhs edən Thomas de Waal, sahədəki ATƏT-in nəzarətçilərinin azlığı (altı) və hər iki tərəfdəki əsgərlərin 20.000 nəfər olduğu üçün güc tətbiqinin birinci hansı tərəfdən tətbiqinin də müəyyənləşdirilməsinin çətin olduğunu bildirmişdir.Ermənistan mətbuatı Azərbaycanın məqsədinin sərhəd boyu gərginliyi artırmaq, bununla da Azərbaycanın ATƏT-in Minsk qrupunu vəziyyəti idarə edə bilməməkdə və sülhə zəmanət verməməkdə ittiham edə bilməsi olduğunu irəli sürdü. Bundan sonra Azərbaycan Qarabağ məsələsini ATƏT-dən Birləşmiş Millətlər Təşkilatına təhvil verməyə çalışacaq, çünki bu təşkilat Azərbaycanın Sovet ərazilərində çəkilmiş sərhədləri daxilində ərazi bütövlüyünü tanıyır. Həmçinin, 2012-ci ildə Azərbaycan BMT Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-daimi üzvlüyünə seçilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=674542
-2012 Türkiyə Superkuboku,"2012 Türkiyə Superkuboku — 2011-12 sezonu Super Liqa çempionu Qalatasaray ilə Türkiyə Kuboku qalibi Fənərbaxça arasında keçirilən Super Kubok qarşılaşmasıdır. Finalın təşkil ediləcəyi şəhər Ərzurum olaraq təyin olunmuşdur. Qarşılaşma 12 avqust 2012-ci il bazar günü tarixində Kazım Karabəkir Stadionunda keçirilmişdir. Final oyununda Qalatasaray Fənərbaxçanı 3-2 hesabı ilə məğlub edərək kuboka sahib çıxmışdır. Super Kubok 2012-də Türkiyənin bir-biriylə ən çox matç keçirən 2 komandası arasında adı 2006-ci ildə dəyişdirildikdən sonra keçirdiyi ilk matçı olmuşdur. Kubok mübarizəsi ilk dəfə İstanbul xaricinə çıxarkən əlavə hakim tətbiqidə ilk dəfə olaraq bu matçda edildi. Onuda qeyd edək ki, bu derbi 372-ci dəfə üz-üzə gəlmişlər. Oyundan əvvəl Oyunun biletləri Oyunun biletləri qarşılaşmadan 3 gün əvvəl satışa çıxarıldı. Bir qala arxasına Fənərbaxça tərəfdarı yerləşdirilərkən, digər qala arxasına isə Qalatasaray tərəfdarları yerləşdirildi. Oturma planı iki komandanın tərəfdarların bir-birinə çata bilməyəcəyi şəkildə nizamlandı. Oyunun hakimləri Qarşılaşmanı hakim Cüneyt Çakır idarə etmişdir. Çakır'ın yardımçıları Bahattin Duran ve Tarık Ongun, dördüncü hakim isə Süleyman Abay seçilmişdir. Matç barədə Bu 2 komanda 2011-12 sezonunda 4 dəfə üz-üzə gəlmişlərki bunların 1-ində Qalatasaray, digərində Fənərbaxça qalib gəlmişdir. Digər 2 oyun isə heç-heçə başa çatmışdır. Sezonun ardından Qalatasaray Super Liqa, Fənərbaxça isə Türkiyə Kubokunun sahibi oldu. Ona görə də bu komandalar yenidən üz-üzə gəldilər. Fənərbaxçada Sərdar Kesimal və Gökhan Gönül zədələri səbəbiylə oyunda yer almadı. Qalatasarayda isə Felipe Melo komandaya gec qatılması, Tomas Uyfaluji və yeni transfer Burak Yılmaz kart cəzaları səbəbiylə oyunda yer ala bilmədi. Matçın adamı Qalatasarayın Fənərbaxçanı 3-2 hesabı ilə məğlub etdiyi Super Kubok matçında oyunun 2 qoluna imza atan Umid Bulut mətbuat nümayəndələrinin səsverməsiylə kubokun ən qiymətli oyunçusu seçildi və mükafatını aldı. Oyunun detalları Həmçinin bax Super Liqa 2011–12 Türkiyə Kuboku 2011–12",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=297147
-2012 UEFA Çempionlar Liqası finalı,"2012 UEFA Çempionlar Liqası finalı (alm. UEFA-Champions-League-Finale 2012, ing. 2012 UEFA Champions League Final) — UEFA Çempionlar Liqası turnirinin 2011/12 mövsümünün final oyunu, Avropa Çempionlar Kubokunun 57-ci və UEFA Çempionlar Liqası tarixində 20-ci mövsüm finalı idi. Oyunun keçirələcəyi stadion 2009-cu ilin yanvarında seçilmişdir. Oyunun biletləri matçda 2,5 ay qalmış martın 1-dən satış çıxarıldı, o tarixlərdə finalçılar hələ məlum deyil idilər. 2012-ci il aprelin 25-də finalçılar müəyyənləşdi, onlardan biri Londonun Çelsi klubu, digəri isə Münhenin Bayern klubu idi. Turnir tarixində ilk dəfə idi ki, bir komanda final oynunu öz meydanında keçirirdi. Buna görə 2012-ci ilin Çempionlar Liqasının final oyununu Bavariyada ""ev finalı"" (bav. Finale dahoam) adlandırırdılar. Futbol oyunu şənbə günü, 19 may 2012-ci ildə Münhendə yerləşən Allianz Arena stadionunda keçirilmişdir. Əsas vaxtda qalib müəyyənləşmədi, Tomas Müller və Didye Droqbanın qollarından sonra hesab bərabər idi. Əlavə vaxt da bu hesabla bitdi. Oyun sonrası penalti zərbələrində Çelsi qalib gəldi və tarixində ilk Avropa Çempionlar Kubokunu qazandı. Çelsi həmçinin bu kuboka yiyələn ilk London klubu oldu. Bayernin məğlubiyyəti ağır qarşılandı, Almaniya mətbuatı və ekspertlər nəticəni haqsız hesab edirdilər. Eyni zamanda istər İngiltərə, istər bütün dünyada Çelsi oyunçularının bəxtləri gətirdiyi etiraf olunurdu, bəzən oyunu ""xilas"" edən və penaltilər seriyasında həlledici zərbəni vuran Didye Droqba ayrıca fərqləndirilirdi. Ertəsi gün Londonda Çelsinin turnirdə qələbəsi şərəfinə on minlərlə azarkeşin iştirak etdiyi parad təşkil olunmuşdur. Çempionlar Liqasının qalibi kimi Çelsi həmçinin Avropa Liqasının cari mövsümünün qalibi Atletiko Madrid ilə UEFA Superkubok oyununu keçirməli idi, bundan əlavə FİFA Klublararası Dünya Kubokunun yarımfinalında iştirak etməli idi. Keçirilmə yeri Yer seçiminin keçirilməsi UEFA Icraiyyə Komitəsi 2009-cu ilin yanvarında elan etdi ki, 2012-ci il Çempionlar Liqasının finalı Münhendə Allianz Arena stadionunda keçiriləcək. Almaniya sığorta şirkəti olan Allianz UEFA Çempionlar Liqasının sponsoru olmadığı üçün məkanın rəsmi adı ""Münhen Arena"" (alm. Fußball Arena München) kimi qəbul edilmişdir. Bundan öncə Münhendə final 1979, 1993 və 1997-ci illərdə keçirilmişdir, qaliblər müvafiq olaraq İngiltərənin Nottingem Forest, Fransanın Olimpik Marsel və Almaniyanın Borussiya Dortmund klubları olmuşdular. Üç oyunun hamısı 1972 Yay Olimpiya Oyunları üçün tikilən ""Olimpiyaştadion"" stadionunda baş tutmuşdur, lakin 2005-ci ildən bəri şəhərin əsas stadionu sıfırdan inşa edilən Allianz Arenadır. Münhen hökuməti UEFA ilə final oyununun keçirilməsi xərclərinin 76,9% -nı ödəyəcəyinə razılaşmışdı. Beləliklə, UEFA cəmi 300 000 avro xərclədi. Turnirin səfiri 1972-ci ilin Avropa Çempionu və 1974-cü il Dünya Çempionu Paul Braytner təyin olundu. Oyun öncəsi ajiotaj və bilet satışı Oyuna biletlər 2012-ci il martın 1-də, Mərkəzi Avropa vaxtı ilə gündüz saat 12-də satışa buraxıldı. Geniş ictimaiyyətə 42 000 bilet paylanıldı ki, bu da stadion tutumunun üçdə ikisini təşkil edirdi. Daha 17,5 min bilet finala gedəcək klub azerkeşləri üçün saxlanıldı, üstəlik 7 000 sayda bilet dünyanın müxtəlif yerlərindən gələn azarkeşlər üçün nəzərdə tutuldu. Qalan biletlər 53 milli assosiasiya və tərəfdaşlar arasında bölüşdürdürüldü. UEFA-nın verdiyi məlumata görə, 2012-ci ildə biletlərin qiyməti daha aşağı oldu, bu da 70 avro dəyərində olan dördüncü kateqoriyanın yaranmasına səbəb oldu, eynizamanda üçüncü kateqoriya 160 avro, ikinci isə 260 avro dəyərində idi, ən bahalı biletlərin nominalı 370 avroya bərabər idi. Həmçinin, dördüncü kateqoriyalı biletlər əlillər üçün də nəzərdə tutulmuşdur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=293081
-2012 Yay Olimpiya Oyunları,XXX Yay Olimpiya Oyunları (ing. 2012 Summer Olympics) — Londonda keçirilmiş otuzuncu Yay Olimpiya Oyunu. İdman qurğuları Medal sıralanması,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=87931
-2012 Yay Olimpiya Oyunları medal sıralanması,"2012 Yay Olimpiya Oyunlarının mükafatları Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi tərəfindən yarışlarda ilk üç yeri tutan idmançıya verilir. 2012 Yay Olimpiya Oyunları Böyük Britaniyanın paytaxtı London şəhərində 27 iyul — 12 avqust tarixləri arasında keçirilmişdir. 204 ölkədən 10.500 idmançı 26 idman növündə 302 ədəd medal uğrunda mübarizə aparmışdır.Azərbaycan London Olimpiadasında 26 idman növünün 16 növündə idmançısı ilə iştirak edirdi. 2004-cü il Afina Olimpiadasında medal təsnifatına görə Azərbaycan ümumkomanda hesabında 50-ci, 2008-ci il Pekin Olimpiadasında 40-cı, 2012 London Yay Olimpiya Oyunlarında isə 29–30-cu yerlə başa vurdu. Yekun nəticə * Ev sahibi — Böyük Britaniya Milli olimpiya komandalarının çıxışlarının nəticə analizi Qızıl nəticə əmsalı — Qızıl medalların sayı / İdmançıların ümumi sayı x 100% Ümumi nəticə əmsalı — (Qızıl x 3 xal + Gümüş x 2 xal + Bürünc x 1 xal) / İdmançıların ümumi sayı x 100% Həmçinin bax Azərbaycan 2012 Yay Olimpiya Oyunlarında Xarici keçidlər London 2012 – Official website London 2012 Olympics – Official Medal Standings",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=290938
-2012 Yay Olimpiya Oyunlarında futbol,"2012 Yay Olimpiya Oyunlarında futbol — 2012-ci ildə Böyük Britaniyada baş tutmuş Yay Olimpiya Oyunlarının futbol turniri. 25 iyul-11 avqust tarixləri arasında baş tutmuşdur. Yeganə idman növü olmuşdur ki, rəsmi 2012 Yay Olimpiya Oyunlarının açılış mərasimi baş tutmamışdan 2 gün əvvəl başlamışdır. Həmçinin London xaricində keçirilən yeganə idman növü olmuşdur. Oyunlar London, Kardiff, Qlazqo, Nyukasl, Mançester və Koventri şəhərlərində keçirilmişdir. Final oyunu Londonda Uembli stadionunda baş tutmuşdur. Turnirdə iştirak etmək üçün FİFA-ya bağlı olan federasiyalara göndərilən dəvətlər əsasında federasiyalar U-23 kişi millilərini və əsas qadın millilərini göndərmişlər. Turnirdə ümumilikdə 504 futbolçu iştirak etmişdir.Kişilərin turniri 16 komanda, qadınların turniri 12 komanda ilə keçirilmişdir. Turnirin püşkü 24 aprel 2012-ci ildə atılmışdır. Oyunlar ümumlikdə 6 stadionda keçirilmişdir. Stadionlar İngiltərənin müxtəlif bölgələrində, həmçinin Şotlandiya və Uelsdə yerləşirdilər. Qeyd: Turnir müddətində Rikox Arena kommersiya məqsədli ada sahib olduğu üçün Koventri Şəhər stadionu adı ilə tanınmışdır. Oyun proqramı İştirakçı komandalar",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=408268
-2012 Yay Paralimpiya Oyunları,2012-ci il Yay Paralimpiya Oyunları — Böyük Britaniyanın London şəhərində 29 avqust — 9 sentyabr 2012-ci il tarixində keçirilib. İştirakçı ölkələr 2012-ci il Yay Paralimpiya Oyunlarında 166 ölkədən idmançılar iştirak edir. İlk 10 komandanın uğurları: Oyunların rəsmi saytı (ing.) (Yoxlanılıb 8 iyul 2012),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=295425
-2012 yay Olimpiya oyunları,XXX Yay Olimpiya Oyunları (ing. 2012 Summer Olympics) — Londonda keçirilmiş otuzuncu Yay Olimpiya Oyunu. İdman qurğuları Medal sıralanması,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410573
-2012 İspaniya Superkuboku,"2012 İspaniya Super Kuboku 23 və 29 avqust tarixlərində oynalınan 2 oyunla keçirildi. Turnirin finalında La Liqa 2011-12 çempionu Real Madrid ilə İspaniya Kral Kuboku 2011-12 qalibi Barselona qarşılaşdı. 2 oyundan sonra nəticə 4-4 olmasına baxmayaraq, qalib səfərdə vurduğu qol sayına görə Real Madrid oldu. Beləliklə Real Madrid 9-cu dəfə Super Kubokun sahibi oldu. Birinci oyun İkinci oyun Həmçinin bax El Klassiko",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=293823
-2012–13 CEV Qadınlar Çempionlar Liqası,2012-13 CEV Qadınlar Çempionlar Liqası — CEV Çempionlar Liqasının 54-cü yarışlarıdır. Turnir 2013-cü il 22 oktyabr tarixində başlayıb 2014-cü il 11 mart tarixində sonlanmışdı.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=359271
-2013,"Azərbaycan Respublikasında ""İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları ili"". 5 noyabr — Məşhur repçi Eminemin The Marshall Mathers LP 2 albomu yayımlanır. 8 fevral — Fransız Qvianasında yerləşən Kuru kosmodromundan Azərbaycanın ilk peyki ""Azərspace"" orbitə buraxılıb. 26 iyun — Bakıda hərbi parad keçirilib. Paradda 6 min şəxsi heyət, 400-ə qədər hərbi texnika, Azərbaycanda istehsal olunmuş 60-a yaxın silah, 14 yerli istehsal olan texnika, 22 təyyarə çoxlu sayda helikopter, hərbi gəmilər nümayiş olunub. 9 oktyabr — Prezident seçkiləri keçirilmişdir. İlham Əliyev 84,55 % səslə üçüncü dəfə ölkə prezidenti seçilib. 17 dekabr — Bakıda ""Şahdəniz"" layihəsinin ikinci mərhələsi üzrə yekun investisiya sazişinin imzalanması mərasimi keçirilib və ""Cənubi qaz dəhlizi"" barədə anlaşma memorandumu da imzalanıb. Qərbi Birulyovo iğtişaşları 1 fevral — Hüseyn Talıbov - Azərbaycan Ali Məhkəməsinin sədri. 6 yanvar - Murad Babayev - Azərbaycan Baş Prokuroru. 17 yanvar – Məmməd Əli Birand – Türkiyə jurnalisti, yazıçısı və diktoru. 5 fevral - Zakir Sadatlı - yazıçı-publisist 6 fevral – Şaiq Vəli – Azərbaycan şairi. 10 fevral – Mahmud Kərimov – fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, akademik, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti. 21 fevral – Aleksey German – Sovet və rus kinorejissoru, ssenari müəllifi, aktyor və prodüser. 1 mart – Hicran Hüseynov – Azərbaycan diktoru. Fərman Şəkili – Azərbaycan aktyoru. Uqo Çaves – Venesuela prezidenti 7 mart – Hikmət Atayev - Azərbaycan Milli Məclisinin deputatı. 12 mart - Dinçer Çekmez - Türk aktyoru. 16 mart – Rəhman Əlizadə – Azərbaycan teatr rejissoru. 23 mart – Boris Berezovski – Rusiya dövlət məmuru və sabiq riyaziyyatçı. 30 mart – Valeri Zolotuxin – Sovet və Rusiya aktyoru. 8 aprel – Marqaret Tetçer – Böyük Britaniyanın Baş Naziri. 12 aprel – Nodar Şaşıqoğlu – Azərbaycan teatr və kino aktyoru, Azərbaycan və Rusiyanın xalq artisti. 31 may – Fikrət Əsgərov – Azərbaycan kino operatoru. 2 iyun – Toğrul Nərimanbəyov – Azərbaycan rəssamı. 27 iyun – Səyavuş Aslan – Azərbaycan teatr və kino aktyoru. 8 iyul – Gülhüseyn Hüseynoğlu – Azərbaycan yazıçısı və ədəbiyyatşünası. 17 iyul – Brayoni MakRoberts – Böyük Britaniya aktrisası. 26 iyul – Şəfiqə Axundova – Azərbaycan bəstəkarı, Şərqdə ilk opera yazan bəstəkar qadın. 28 iyul – Tələt Qasımov – Azərbaycan xanəndəsi. 1 avqust – Ələkbər Muradov – Azərbaycan kino rejissoru. 23 avqust – Vadim Yusov – Sovet və Rusiya kino operatoru. 1 sentyabr - Ələkbər Salahzadə - azərbaycanlı şair. 7 sentyabr - Sirus Təbrizli - jurnalist, ictimai-siyasi xadim. 30 sentyabr – Ədalət Əsgəroğlu - Azərbaycan şairi. 26 oktyabr – Tofiq Qarayev – Azərbaycan aktyoru. 18 noyabr – Nejat Uygur – Türkiyə aktyoru. 6 dekabr - Nelson Mandela - Afrika azadlıq hərəkatının lideri. 13 dekabr - Çabua Amirecibi - gürcü yazıçı, ictimai xadim 14 dekabr – Piter O'Tul – Böyük Britaniya aktyoru. 15 dekabr – Coan Fonteyn – ABŞ aktrisası. 23 dekabr – Mixail Kalaşnikov – Rusiya mühəndisi, Kalaşnikov avtomatının yaradıcısı, general-polkovnik. 31 dekabr – Ömür Nağıyev – Azərbaycan aktyoru. 11 dekabr – Nadir Afonzo, portuqaliyalı bir geometrik abstraksiyonist rəssam 12 iyun - Elroy Çester - 44 yaşına iki gün qalmış Texasın Hantsvill şəhərindəki Texas Dövlət Həbsxanasında edam olunan bir dustaq.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186268
-2013-14 Azərbaycan Kuboku,Şuşa 4-2 Şahdağ Moik 1-3 Qaradağ Lökbatan Mil-Muğan 4-2 Lokomotiv Araz Naxçıvan 1-0 Ağsu İnter 7-0 Şuşa Neftçi 1-0 Kəpəz Qarada�� lökbatan 2-5 Rəvan Bakı 2-1 Sumqayıt Mil-Muğan 1-2 Qəbələ Qarabağ 1-0 Azal Araz Naxçıvan 2(4)-2(2) Simurq Xəzər Lənkəran 4-0 Neftçala İnter 1-1 Neftçi Neftçi 0-0 İnter Rəvan 0-1 Bakı Bakı 0(8)-1(9) Rəvan Qəbələ 0-0 Qarabağ Qarabağ 1-2 Qəbələ Araz Naxçıvan 1-1 Xəzər Lənkəran Xəzər Lənkəran 1-0 Araz Naxçıvan Neftçi 1-1 Rəvan Rəvan 1-3 Neftçi Qəbələ 3-0 Xəzər Lənkəran Xəzər Lənkəran 1-1 Qəbələ Qəbələ 1(3)-1(4) Neftçi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798363
-2013-14 CEV Qadınlar Çempionlar Liqası,"2013–14 CEV Qadınlar Çempionlar Liqası — CEV Çempionlar Liqasının 55-ci yarışlarıdır. Turnir 2013-cü il 22 oktyabr tarixində başlayıb 2014-cü il 16 mart tarixində sonlanmışdı. Əsas qaydalar Finalda və qrup mərhələsində eyni ölkədən iki komandas yer ala bilməz. Turnirin keçirildiyi məkan tələb olunan standartlara cavab verməli və gur işıq sisteminə sahib olmalıdır. Dördlər finalına qədər bütün oyunlar evdə-səfərdə, bu mərhələdə isə vahid məkanda keçirilməlidir Qrup mərhələsi Qrup mərhələsində iştirak edən 24 komanda 6 qrupa hərəsində 4 komanda olmaqla bölünürlər. Bu mərhələnin oyunları hər bir komanda digəri ilə həm evdə, həm də səfərdə oynamaq şərti ilə 6 tur çərçivəsində keçirilir. Hər qrupda ilk iki yeri tutan komandalar Pley-off mərhələsinə vəsiqə qazanırlar. Dördlər finalına ev sahibliyi edən komanda birbaşa yarımfinal mərhələsindən başlayır. (Qruplarda mübarizə aparmaq şərti ilə) Əgər Dördlər finalının ev sahibi qrupunda ilk iki yerdən birini tutmuşsa onun Pley-off biletinə qrup üçüncüləri namizəd olurlar. Qrup üçüncüləri içində ən yaxşısı isə bu titula sahib çıxır. Qrup üçüncülərindən 6 (əgər Dördlər finalının ev sahibi qrupunda dördüncü yeri tutmuşsa) və ya 5 və birdə altı qrup içində ən yaxşı dördüncü yer (əgər Dördlər finalının ev sahibi qrupunda üçüncü yeri tutmuşsa) və yaxud da 5 komanda (əgər Dördlər finalının ev sahibi qrupunda ilk iki yerdən birini tutmuşsa) birbaşa CEV Kubokunun Çelenc raunduna qatılırlar. Qrup dördüncüləri turniri birbaşa tərk edirlər. Pley-off oyunları evdə-səfərdə olmaq üzrə 2 oyundan ibarət olur və iki oyunun nəticəsində rəqibini üştələmiş komanda növbəti mərhələyə vəsiqə qazanır. Əgər iki oyun nəticəsində hər komandanın bir qələbəsi olarsa sonuncu maç dayandırılmır və 15 xaldan ibarət Qızıl set oynanılır. Qızıl setin qalibi isə matçın məğlubu olsa belə növbəti mərhələyə yüksəlir. Bu mərhələ evdə-səfərdə olmaq üzrə 2 oyundan ibarət 1/6 mərhələsi ilə başlayır. 12 -li pley-off da adlanan ilk mərhələ də qrup liderləri və qrup ikinciləri (və ya yuxarıdakı şərtlər əsasında qrup ikincisi kimi tanınan qrup üçüncüsü) ayrı-ayrı səbətlərdə yer alırlar. 1/6 final mərhələsinə qədər əgər bir ölkədən üç komanda çıxmışsa yaxarıdakı əsas qaydaya—""finalda iki komanda iştirak edə bilməz""ə tabe olunaraq bu komandalardan ikisi məcburi bir-biri ilə cütləşdirilir Dördlər finalı Bu mərhələni yarımfinal, üçüncülük və final matçları əhatə edir. Mərhələ ""CEV""ə göndərilən namizədlər içindən seçilən şəhərdə keçirilir. Dördlər finalının ev sahibi qrup mərhələsindən sonra birbaşa bu mərhələyə keçir və püşqatma sonrası seçilən rəqibini gözləyir. Komandalar Avropa Voleybol Konfederasiyasınnın 2013-cü il üçün reytinqində ölkələrinin sırasına görə yarışa qatılıblar. Bunun üçün onlar ölkə çempionatlarında müvafiq lisenziyanı əldə etməli idilər. Qrup mərhələsi ""Pley-off""dakı son vəsiqəyə namizədlərin reytinqi 12 komandalı Pleyoff Xarici keçidlər 2014 CEV DenizBank Volleyball Champions League - Women Arxivləşdirilib 2013-10-14 at the Wayback Machine (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=359805
-2013-cü il,"Azərbaycan Respublikasında ""İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları ili"". 5 noyabr — Məşhur repçi Eminemin The Marshall Mathers LP 2 albomu yayımlanır. 8 fevral — Fransız Qvianasında yerləşən Kuru kosmodromundan Azərbaycanın ilk peyki ""Azərspace"" orbitə buraxılıb. 26 iyun — Bakıda hərbi parad keçirilib. Paradda 6 min şəxsi heyət, 400-ə qədər hərbi texnika, Azərbaycanda istehsal olunmuş 60-a yaxın silah, 14 yerli istehsal olan texnika, 22 təyyarə çoxlu sayda helikopter, hərbi gəmilər nümayiş olunub. 9 oktyabr — Prezident seçkiləri keçirilmişdir. İlham Əliyev 84,55 % səslə üçüncü dəfə ölkə prezidenti seçilib. 17 dekabr — Bakıda ""Şahdəniz"" layihəsinin ikinci mərhələsi üzrə yekun investisiya sazişinin imzalanması mərasimi keçirilib və ""Cənubi qaz dəhlizi"" barədə anlaşma memorandumu da imzalanıb. Qərbi Birulyovo iğtişaşları 1 fevral — Hüseyn Talıbov - Azərbaycan Ali Məhkəməsinin sədri. 6 yanvar - Murad Babayev - Azərbaycan Baş Prokuroru. 17 yanvar – Məmməd Əli Birand – Türkiyə jurnalisti, yazıçısı və diktoru. 5 fevral - Zakir Sadatlı - yazıçı-publisist 6 fevral – Şaiq Vəli – Azərbaycan şairi. 10 fevral – Mahmud Kərimov – fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, akademik, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti. 21 fevral – Aleksey German – Sovet və rus kinorejissoru, ssenari müəllifi, aktyor və prodüser. 1 mart – Hicran Hüseynov – Azərbaycan diktoru. Fərman Şəkili – Azərbaycan aktyoru. Uqo Çaves – Venesuela prezidenti 7 mart – Hikmət Atayev - Azərbaycan Milli Məclisinin deputatı. 12 mart - Dinçer Çekmez - Türk aktyoru. 16 mart – Rəhman Əlizadə – Azərbaycan teatr rejissoru. 23 mart – Boris Berezovski – Rusiya dövlət məmuru və sabiq riyaziyyatçı. 30 mart – Valeri Zolotuxin – Sovet və Rusiya aktyoru. 8 aprel – Marqaret Tetçer – Böyük Britaniyanın Baş Naziri. 12 aprel – Nodar Şaşıqoğlu – Azərbaycan teatr və kino aktyoru, Azərbaycan və Rusiyanın xalq artisti. 31 may – Fikrət Əsgərov – Azərbaycan kino operatoru. 2 iyun – Toğrul Nərimanbəyov – Azərbaycan rəssamı. 27 iyun – Səyavuş Aslan – Azərbaycan teatr və kino aktyoru. 8 iyul – Gülhüseyn Hüseynoğlu – Azərbaycan yazıçısı və ədəbiyyatşünası. 17 iyul – Brayoni MakRoberts – Böyük Britaniya aktrisası. 26 iyul – Şəfiqə Axundova – Azərbaycan bəstəkarı, Şərqdə ilk opera yazan bəstəkar qadın. 28 iyul – Tələt Qasımov – Azərbaycan xanəndəsi. 1 avqust – Ələkbər Muradov – Azərbaycan kino rejissoru. 23 avqust – Vadim Yusov – Sovet və Rusiya kino operatoru. 1 sentyabr - Ələkbər Salahzadə - azərbaycanlı şair. 7 sentyabr - Sirus Təbrizli - jurnalist, ictimai-siyasi xadim. 30 sentyabr – Ədalət Əsgəroğlu - Azərbaycan şairi. 26 oktyabr – Tofiq Qarayev – Azərbaycan aktyoru. 18 noyabr – Nejat Uygur – Türkiyə aktyoru. 6 dekabr - Nelson Mandela - Afrika azadlıq hərəkatının lideri. 13 dekabr - Çabua Amirecibi - gürcü yazıçı, ictimai xadim 14 dekabr – Piter O'Tul – Böyük Britaniya aktyoru. 15 dekabr – Coan Fonteyn – ABŞ aktrisası. 23 dekabr – Mixail Kalaşnikov – Rusiya mühəndisi, Kalaşnikov avtomatının yaradıcısı, general-polkovnik. 31 dekabr – Ömür Nağıyev – Azərbaycan aktyoru. 11 dekabr – Nadir Afonzo, portuqaliyalı bir geometrik abstraksiyonist rəssam 12 iyun - Elroy Çester - 44 yaşına iki gün qalmış Texasın Hantsvill şəhərindəki Texas Dövlət Həbsxanasında edam olunan bir dustaq.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=186267
-2013-cü il Azərbaycan Respublikası prezidenti seçkiləri,"2013-cü il Azərbaycan Respublikası prezidenti seçkiləri — Azərbaycan Respublikası Prezidenti postuna keçirilən VII rəsmi ümumilli seçkilər. Seçkilər 2013-cü ilin oktyabr ayının 9-da keçirilib. 10 namizəd seçkidə iştirak edib. Seçici fəallığı 72,31 % olub. İlham Əliyev 3-cü dəfə seçkilərin qalibi olub. Seçki qaydaları Mərkəzi Seçki Komissiyası oktyabrın 9-da keçiriləcək prezident seçkisinin təqvim planını təsdiqləyib. Təqvimə görə, seçkiqabağı təşviqat sentyabrın 16-da başlanacaq və oktyabrın 8-dək davam edəcək. Prezidentliyə namizədlərin qeydiyyatı üçün zəruri sənədlərin təqdim olunması avqustun 20-dən başlanır və sentyabrın 9-da başa çatır. Seçkilərin monitorinqinin aparılması ilə bağlı vətəndaşlardan, namizədin nümayəndələrindən, QHT-lərdən, beynəlxalq müşahidəçilərdən (qanunda nəzərdə tutulmuş qaydada dəvətlə gələn və MSK-da qeydiyyatdan keçən) müraciətlər sentyabrın 29-dək qəbul olunur. Exit-poll-un keçirilməsi ilə bağlı müraciətlər sentyabrın 19-dan qəbul olunur və sentyabrın 29-dək baxılır. Təqvim planına görə, MSK oktyabrın 19-dək seçkilərin yekunları haqda protokolları Konstitusiya Məhkəməsinə verir. Konstitusiya Məhkəməsi səsvermədən 14 gün sonra seçkilərin rəsmi yekunlarını elan etməlidir. Seçilmiş prezident 3 gün ərzində and içir və vəzifəsinin icrasına başlayır. Maliyyələşmə Bu prezident seçkiləri müstəqil Azərbaycanın tarixində ""ən bahalı seçkidir"". Belə ki, dövlət büdcəsindən bu prezident seçkisinə təxminən 42,5 milyon manat (42 450 176 manat) vəsait ayrılmışdır. Bu xərclər müxtəlif istiqamətlər üzrə (o cümlədən, əməyin ödənişi üçün 10 339 450 manat, əməkhaqqı üzrə 10 339 450 manat, maşın və avadanlıqlar üçün 1 631 300 manat, digər seçki tədbirləri üçün 9 656 239 manat, həmçinin digər xərclər üçün) olub. Qeydiyyat prosesi Rəsmən 22 nəfər prezident seçkilərində iştirak etmək üçün rəsmən Mərkəzi Seçki Komissiyasına müraciət edib. Onlardan 21-i namizəd kimi qeydiyyata alınıb, Rüstəm İbrahimbəyovun namizədliyinin təsdiqlənməsindən isə imtina olunub. Prezident seçkiləri üçün Mərkəzi Se��ki Komissiyasına müraciət edib, təsdiq olunan namizədlər daha sonra 40 min imza ilə namizədliklərini qeydə almalı idilər. 14 sentyabr tarixinə qədər qeydə alınmış 21 nəfərdən yalnız 10 nəfər 40 min imzanı toplaya bilmiş və namizədliyi MSK tərəfindən qeydə alınmışdı. Namizədliyi qeydə alınanlar Namizədliyi qeydə alınmanyanlar Ümumi sorğu Namizədlər arasında İlkin nəticələr MSK tərəfindən seçki gününün sonunda elan edilmişdir. Reaksiyalar Namizədlərin reaksiyaları Seçkilərdə II yeri tutmuş Milli Şuranın namizədi Cəmil Həsənli seçkilərin nəticələrini tanımadığını açıqlayıb. Seçkilərdə VI yeri tutmuş Ədalət Partiyasının namizədi İlyas İsmayılov da seçkini tanımadığını bildirib. Beynəlxalq reaksiyalar Türkiyə Prezidenti Abdullah Gül: Oktyabrın 9-u saat 23.40-da Türkiyə Prezidenti Abdullah Gül seçkilərdə qalib gələn İlham Əliyevə telefonla zəng etmişdir. Abdullah Gül prezident seçkilərində böyük qələbə qazanması münasibətilə İlham Əliyevi təbrik etmiş, Azərbaycan xalqının rifahı və əmin-amanlığı naminə prezidentlik fəaliyyətində ona uğurlar arzulamışdır. Ukrayna Prezidenti Viktor Yanukoviç: Oktyabrın 9-u saat 23.45-də Ukrayna Prezidenti Viktor Yanukoviç seçkilərdə qalib gələn İlham Əliyevə telefonla zəng etmişdir. Viktor Yanukoviç İlham Əliyevi prezident seçkilərində inamlı qələbə münasibətilə təbrik etmiş, Azərbaycan xalqının firavanlığı naminə ona ali dövləti fəaliyyətində uğurlar arzulamışdır. Türkiyə Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan: Oktyabrın 9-u saat 23.50-də Türkiyə Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan seçkilərdə qalib gələn İlham Əliyevə telefonla zəng etmişdir. Rəcəb Tayyib Ərdoğan prezident seçkilərində əldə etdiyi inamlı qələbə münasibətilə İlham Əliyevi təbrik etmiş, xalqımızın və dövlətimizin gələcək inkişafı naminə ona ali dövləti fəaliyyətində yeni-yeni uğurlar arzulamışdır. Rusiya Prezidenti Vladimir Putin: Oktyabrın 10-nu saat 14.00-da Rusiya Prezidenti Vladimir Putin seçkilərdə qalib gələn İlham Əliyevə telefonla zəng etmişdir. Vladimir Putin prezident seçkilərində qazandığı inamlı qələbə qazanması münasibətilə İlham Əliyevi təbrik etmiş, xalqımızın rifahı naminə prezidentlik fəaliyyətində ona uğurlar arzulamışdır. Gürcüstan Prezidenti Mixeil Saakaşvili: Oktyabrın 10-nu saat 14.30-da Gürcüstan Prezidenti Mixeil Saakaşvili seçkilərdə qalib gələn İlham Əliyevə telefonla zəng etmişdir. Mixeil Saakaşvili prezident seçkilərində əldə etdiyi inamlı qələbə qazanması münasibətilə İlham Əliyevi təbrik etmiş, xalqımızın rifahı və dövlətimizin gələcək inkişafı naminə ona ali dövlətçilik fəaliyyətində uğurlar arzulamışdır. Təşkilatlar ATƏT seçkinin nəticələrini tanımayıb: ""Məntəqələrin 58 faizində səslər pis və ya çox pis sayılıb. Bundan başqa, seçki məntəqələri açılarkən onların 19 faizində baş verənlər də pis ya çox pis kimi qiymətləndirilib."" Avropa Parlamenti: ""1. Azərbaycanda keçirilən prezident seçkilərinin beynəlxalq standartlara uyğun olmamasından təəssüflənirik. 2. Bütün müxalif siyasətçilərin, jurnalistlərin və insan haqları müdafəçilərinin, o cümlədən İlqar Məmmədov və Tofiq Yaqublunun heç bir şərt irəli sürmədən azadlığa buraxılmasına çağrırıq. 3. Avropa Birliyi ilə Azərbaycan arasında danışıqların baş tutmasından ötrü bütün siyasi məhbusların azad edilməsi, siyasi fəallara, jurnalistlərə və insan haqları müdafiəçilərinə hücumların dayandırılmasını şərt kimi qəbul edirik."" 12 oktyabr 2013-cü ildə Milli Şura seçkilərin saxtalaşdırılması iddiası ilə Məhsul stadionunda ""BƏSDİR"" adlı ilk seçkisonrası mitinqini keçirmişdir. Mitinqlə əlaqədar Facebook sosial şəbəkəsi üzərindən təşkil edilmiş dəvəti 5500-dən artıq insan qəbul etmişdir. Reutersin xəbərinə görə isə mitinqdə 4000-dən artıq adam iştirak etmişdir.27 oktyabr 2013-cü ildə Milli Şura seçkilərin saxtalaşdırılması iddiası ilə Məhsul stadionunda ""Tələb edirik!"" adlı növbəti, ikinci seçkisonrası mitinqini keçirmişdir. Mitinqlə əlaqədar Facebook sosial şəbəkəsi üzərindən təşkil edilmiş dəvəti 5000-dən artıq insan qəbul etmişdir. Bakı Şəhər Baş Polis İdarəsindən verilmiş açıqlamaya görə isə mitinqdə 1000 nəfər adam iştirak etmişdir. Xarici keçidlər Mərkəzi Seçki Komissiyasının rəsmi saytı (az.) MSK Seçkilər İnformasiya Mərkəzinin rəsmi saytı Arxivləşdirilib 2008-10-13 at the Wayback Machine (az.) Azərbaycanda seçkilər Arxivləşdirilib 2013-11-20 at the Wayback Machine (az.) Seçki-2013 Arxivləşdirilib 2013-05-22 at the Wayback Machine (az.) Səs ver (az.) Azərbaycanda seçkilər (ing.) Azərbaycanda seçkilər Arxivləşdirilib 2013-10-11 at the Wayback Machine (az.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=308545
-2013-cü il Gəzi parkı etirazlar,"Taksim Gəzi Parkı etirazları, 61-ci Türkiyə Cümhuriyyəti Hökumətinin, İstanbulun Bəyoğlu rayonunda yerləşən və sadəcə ümumi xidmətdə işlədilmək qaydası ilə İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsinə verilmiş Taksim Gəzi Parkına İstanbul 6-cı İdarə Məhkəməsi və 2 Nömrəli Mədəniyyət və Təbiət Varlıqlarını Qoruma Qurulu qərarı olduğu halda Topçu Qışlasını Taksim Piyadalaşdırma Proyekti çərçivəsində tikinti icazəsi olmadan yenidən inşa etməsini əngələmə aksiyası olaraq başlamışdır. 27 May 2013 tarixində iş aparatlarının parka girməsindən sonra bu xəbərin sosial şəbəkə vasitəsi ilə qısa müddətdə yayılması nəticəsində bəzi aktivistlərin parka gedib çalışmaları durdurmağa çalışmasına polis həddindən artıq təzyiqli güclə müdaxilə etmişdir. Bu müdaxilələr və dövrün baş naziri Ərdoğanın tikinti işində israrlı açıqlamaları ilə aksiyalar hökumət əleyhinə yürüşlərə çevrilmiş və başda Ankara, İzmir kimi böyük şəhərlər olmaqla Türkiyənin digər vilayətlərinə də yayılmışdır. 1 İyun tarixində polis qüvvətləri Taksim meydanından çəkilmişdir və etirazçılar Gəzi Parkında böyük bir kamp qurmuşdular. Kampda könüllülərin çalışdığı kitabxana, mətbəx kimi təsislər qurulmuşdu. 15 İyun axşamındakı polis müdaxiləsindən sonra Gəzi Kampı dağıdılmışdır. Bu hadisədən sonra Türkiyənin müxtəlif vilayətlərindəki parklarda forumlar düzəldilməyə başlanmışdır. Biblioqrafiya Gokay, Bulent and Xypolia, Ilia (eds.) (2013) Reflections on Taksim -Gezi Park Protests in Turkey. Keele European Research Centre: Keele, UK.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=403093
-2013-cü il Gəzi parkı etirazları,"Taksim Gəzi Parkı etirazları, 61-ci Türkiyə Cümhuriyyəti Hökumətinin, İstanbulun Bəyoğlu rayonunda yerləşən və sadəcə ümumi xidmətdə işlədilmək qaydası ilə İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsinə verilmiş Taksim Gəzi Parkına İstanbul 6-cı İdarə Məhkəməsi və 2 Nömrəli Mədəniyyət və Təbiət Varlıqlarını Qoruma Qurulu qərarı olduğu halda Topçu Qışlasını Taksim Piyadalaşdırma Proyekti çərçivəsində tikinti icazəsi olmadan yenidən inşa etməsini əngələmə aksiyası olaraq başlamışdır. 27 May 2013 tarixində iş aparatlarının parka girməsindən sonra bu xəbərin sosial şəbəkə vasitəsi ilə qısa müddətdə yayılması nəticəsində bəzi aktivistlərin parka gedib çalışmaları durdurmağa çalışmasına polis həddindən artıq təzyiqli güclə müdaxilə etmişdir. Bu müdaxilələr və dövrün baş naziri Ərdoğanın tikinti işində israrlı açıqlamaları ilə aksiyalar hökumət əleyhinə yürüşlərə çevrilmiş və başda Ankara, İzmir kimi böyük şəhərlər olmaqla Türkiyənin digər vilayətlərinə də yayılmışdır. 1 İyun tarixində polis qüvvətləri Taksim meydanından çəkilmişdir və etirazçılar Gəzi Parkında böyük bir kamp qurmuşdular. Kampda könüllülərin çalışdığı kitabxana, mətbəx kimi təsislər qurulmuşdu. 15 İyun axşamındakı polis müdaxiləsindən sonra Gəzi Kampı dağıdılmışdır. Bu hadisədən sonra Türkiyənin müxtəlif vilayətlərindəki parklarda forumlar düzəldilməyə başlanmışdır. Biblioqrafiya Gokay, Bulent and Xypolia, Ilia (eds.) (2013) Reflections on Taksim -Gezi Park Protests in Turkey. Keele European Research Centre: Keele, UK.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=770705
-2013-cü il Türkiyə etirazları,"Taksim Gəzi Parkı etirazları, 61-ci Türkiyə Cümhuriyyəti Hökumətinin, İstanbulun Bəyoğlu rayonunda yerləşən və sadəcə ümumi xidmətdə işlədilmək qaydası ilə İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsinə verilmiş Taksim Gəzi Parkına İstanbul 6-cı İdarə Məhkəməsi və 2 Nömrəli Mədəniyyət və Təbiət Varlıqlarını Qoruma Qurulu qərarı olduğu halda Topçu Qışlasını Taksim Piyadalaşdırma Proyekti çərçivəsində tikinti icazəsi olmadan yenidən inşa etməsini əngələmə aksiyası olaraq başlamışdır. 27 May 2013 tarixində iş aparatlarının parka girməsindən sonra bu xəbərin sosial şəbəkə vasitəsi ilə qısa müddətdə yayılması nəticəsində bəzi aktivistlərin parka gedib çalışmaları durdurmağa çalışmasına polis həddindən artıq təzyiqli güclə müdaxilə etmişdir. Bu müdaxilələr və dövrün baş naziri Ərdoğanın tikinti işində israrlı açıqlamaları ilə aksiyalar hökumət əleyhinə yürüşlərə çevrilmiş və başda Ankara, İzmir kimi böyük şəhərlər olmaqla Türkiyənin digər vilayətlərinə də yayılmışdır. 1 İyun tarixində polis qüvvətləri Taksim meydanından çəkilmişdir və etirazçılar Gəzi Parkında böyük bir kamp qurmuşdular. Kampda könüllülərin çalışdığı kitabxana, mətbəx kimi təsislər qurulmuşdu. 15 İyun axşamındakı polis müdaxiləsindən sonra Gəzi Kampı dağıdılmışdır. Bu hadisədən sonra Türkiyənin müxtəlif vilayətlərindəki parklarda forumlar düzəldilməyə başlanmışdır. Biblioqrafiya Gokay, Bulent and Xypolia, Ilia (eds.) (2013) Reflections on Taksim -Gezi Park Protests in Turkey. Keele European Research Centre: Keele, UK.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=403039
-2013-cü ilin Azərbaycan filmləri,"9x9 (film, 2013) (qısametrajlı bədii film) 37-ci ilin ""Koroğlu""su (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Adına yaraşan ömür... (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) ""Ağ-qara"" gecələr (film, 2013) (tammetrajlı bədii film) Ağabacı Rzayeva. Notlarda yaşanan ömür... (film, 2013) (qısametrajlı sənədli-bədii film) Ağarza Quliyev. Kino tarixində imzası olan... (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Ailəmiz (film, 2013) (bədii serial) Aktyor ömrü (2013-2016) (sənədli serial) Alınmaz qalanın qəhrəmanları (film, 2013) (qısametrajlı sənədli-bədii film) Allahın adı ilə (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Almanax (film, 2013) (qısametrajlı bədii film) Alo, bu mənəm (film, 2013) (qısametrajlı bədii film) Ana üçün ağla (film, 2013) (qısametrajlı bədii film) Araz şairi (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Avroviziya eyforiyası (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Ayasofya sirləri (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Ayrıldıq ki, qovuşaq (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Ayrılıqdan o yana... (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Azadlıq döyüşü: Horadiz əməliyyatı (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan xalçaları (film, 2013) (sənədli serial) Azərbaycan kinosunun salnaməsi (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan – unudulmaz ölkə (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanfilm (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Çay bir aləm (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Çövkən (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Dərvişin qeydləri (film, 2013) (tammetrajlı bədii film) Əriyən ada (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) Qəlbin monoloqu (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Qisas almadan ölmə. Keçmişdən məktublar (film, 2013) (tammetrajlı bədii film) Qorxma, mən səninləyəm! 1919 (film, 2013) (tammetrajlı bədii film) Mahmud və Məryəm (film, 2013) (tammetrajlı bədii film) Sirli bənövşə (film, 2013) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Sonuncu (film, 2013) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Tarın sədaları. Mansurovlar (film, 2013) (tammetrajlı sənədli film) Üç tarix (film, 2013)(kinoalmanax) (Filmi izlə (Köhnə Bakı ölməyib), Filmi izlə (Yara), Treyleri izlə (Tanrıya məktub))",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=306895
-2013/2014 Azərbaycan Kuboku,Şuşa 4-2 Şahdağ Moik 1-3 Qaradağ Lökbatan Mil-Muğan 4-2 Lokomotiv Araz Naxçıvan 1-0 Ağsu İnter 7-0 Şuşa Neftçi 1-0 Kəpəz Qaradağ lökbatan 2-5 Rəvan Bakı 2-1 Sumqayıt Mil-Muğan 1-2 Qəbələ Qarabağ 1-0 Azal Araz Naxçıvan 2(4)-2(2) Simurq Xəzər Lənkəran 4-0 Neftçala İnter 1-1 Neftçi Neftçi 0-0 İnter Rəvan 0-1 Bakı Bakı 0(8)-1(9) Rəvan Qəbələ 0-0 Qarabağ Qarabağ 1-2 Qəbələ Araz Naxçıvan 1-1 Xəzər Lənkəran Xəzər Lənkəran 1-0 Araz Naxçıvan Neftçi 1-1 Rəvan Rəvan 1-3 Neftçi Qəbələ 3-0 Xəzər Lənkəran Xəzər Lənkəran 1-1 Qəbələ Qəbələ 1(3)-1(4) Neftçi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=342014
-2013 Afrika Millətlər Kuboku,Afrika Millətlər Kuboku 2013 — 2013-cü il 19 yanvar – 10 fevral tarixlərində CAR-da keçirilmişdir. Sonuncu qalib Zambiya milli komandasıdır (2012). Afrika çempionu adını isə ən çox (7 dəfə) Misir futbolçuları qazanıblar. Cənubi Afrika Respublikasının ev sahibliyi edəcəyi builki turnir 29-cudur. Final mərhələsinə 16 komanda vəsiqə əldə edib: Kabo-Verde Burkina Faso Kot-d’İvuar,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=308343
-2013 Aralıq dənizi Oyunları,2013 Aralıq dənizi Oyunları — 2013-cü ilin 20–30 iyun tarixləri arasında Türkiyənin Mersin şəhərində keçirilmiş on yeddinci Aralıq dənizi Oyunları. Bu oyunlar Türkiyədə 1971-ci ildən sonra ikinci dəfə keçirilmişdir. Bu oyunlarda 24 ölkədən 3064 atlet iştirak etmişdir. Xarici keçidlər mersin2013.gov.tr — 2013 Aralıq dənizi Oyunlarının rəsmi saytı International Mediterranean Games Committee Arxivləşdirilib 2007-02-03 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475154
-2013 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2013 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2013; fr. Concours Eurovision de la chanson 2013) — sayca 58-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Lorinin ifa etdiyi ""Euphoria"" mahnısı ilə 2012 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2013-cü ildə İsveç beşinci dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə İsveçin üçüncü böyük şəhəri olan Malmödə, Malmö Arenada keçirilmişdir. Müsabiqənin yarımfinalları 2013-cü ilin 14 və 16 may, final isə 18 may tarixində baş tutmuşdur. 2012-ci ildə müsabiqəyə ev sahibliyi edən Azərbaycanla siyasi problemlər səbəbindən müsabiqədə iştirak etməyən Ermənistan bir illik fasilədən sonra 2013-cü ildə Avroviziyaya geri dönmüşdür. Bosniya və Herseqovina, Portuqaliya və Slovakiya isə maliyyə problemlərini səbəb göstərərək, Malmödə keçirilən müsabiqədə iştirakdan imtina etmişdirlər. Eyni zamanda Türkiyənin dövlət kanalı TRT müsabiqənin müəyyən qaydalarına narazaçılığını bildirərək, müsabiqədə iştirakdan imtina etmişdir. Ümumilikdə 39 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2013-də Danimarka təmsilçisi Emmili de Forest ifa etdiyi ""Only Teardrops"" adlı mahnı ilə 281 xal toplayaraq qalib gəlmişdir. Bu sonuncu dəfə Avroviziyada 2000-ci ildə Olsen Brothers-in təmsilində qalibiyyət əldə etmiş Danimarkanın müsabiqədə ümumilikdə üçüncü qələbəsi idi. Keçirildiyi yer 2013-cü ildə İsveçdə keçiriləcək Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinə ev sahibliyi etmək üçün üç şəhərin namizədliyi irəli sürülmüşdür. Malmö Stokholm və Göteborq şəhərlərini geridə qoyaraq bu şansı əldə etmişdir. Təşkilatçılar infrastrukturunun əlverişli olmasına görə üstünlüyü Malmöyə vermişdirlər. Bu şəhərdə hər il “Melodifestivalen” mahnı müsabiqəsi keçirilir. Həmçinin Avroviziyaya seçmələr də bu şəhərdə aparılır. Malmödə 664 min nəfər yaşayır. Avroviziya daha öncə 1992-ci ildə də Malmödə keçirilmişdir. Namizəd şəhərlər İştirakçılar 39 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2013 otuz üçü ölkənin final uğrunda mübarizə apardığı iki yarımfinal mərhələsindən (birinci yarımfinalda 16 ölkə, ikinci yarımfinalda 17 ölkə) və iyirmi altı ölkənin qalibiyyət uğrunda mübarizə apardığı final mərhələsindən təşkil olunmuşdur. ""Böyük Beşlik"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya, İtaliya) və ev sahibi İsveç müsabiqənin finalında birbaşa iştirak etmək hüququ qazanmışdırlar. Yarımfinallara bölünmə səbətləri 17 yanvar 2013-cü il tarixdə Avroviziya 2013-də iştirak edəcək ölkələrin yarımfinallara bölünməsi üçün püşkatma mərasimi keçirilmişdir. Tədbirdən əvvəl də məlum idi ki, iştirakçı ölkələrdən altısı; Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya İtaliya və ev sahibi İsveç birbaşa finalda iştirak edəcək. Müsabiqənin səsvermə üzrə rəsmi sponsoru olan Digame-nin apardığı hesablamalar nəticəsində 2013-cü ilə kimi bir-birinə çox səs verən ölkələrin fərqli yarımfinallarda iştirak etməsi üçün ölkələr beş səbətə ayrılmışdır. Hər bir səbətdə fərqli səsvermə qruplaşmaları yer almışdır (Balkan ölkələri bir səbətdə, Keçmiş Sovet ölkələri bir səbətdə, Skandinaviya ölkələri bir səbətdə və s.). Həmin bu üsul yarımfinal püşkatması zamanı eyni səbətdə yer alan altı və ya yeddi ölkənin eyni yarımfinalda iştirak etməməsinə şərait yaradırdı. İsrail, Danimarka və Norveç püşkatmada iştirak etməmişdir. Belə ki, müsabiqənin ən çox izləyici kütləsinin olduğu düşünülən və biletlərin ən çox satıldığı iki ölkə Danimarka və Norveç Avropa Yayım İttifaqının qərarı ilə püşkatmadan öncə fərqli yarımfinallara ayrılmışdırlar. Hər iki ölkənin eyni yarımfinalda iştirak etməsi halında həmin yarımfinalda arenanın 2/3 hissəsini yalnız Danimarka və Norveçdən gələn izləyicilərin təşkil edəcəyi və digər ölkələrdən bilet satışlarının az olacağı gözlənilirdi. Eyni zamanda İsrail Avropa Yayım İttifaqının qərarı ilə püşkatmadan azad edilmişdi. Müsabiqənin birinci yarımfinal tarixinin İsrailin müharibədə həlak olan əsgərləri və eyni zamanda terror qurbanlarını Anım günü ilə üst-üstə düşməsi səbəbindən İsrailin dövlət kanalı IBA bu barədə Avropa Yayım İttifaqına müraciət etmiş və ölkənin püşkatmadan kənar ikinci yarımfinalda iştirak etməsinə qərar verilmişdir. Yarımfinallar 1-ci yarımfinal 14 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 16 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Böyük Britaniya, İtaliya və ev sahibi İsveç səsvermədə iştirak etmişdir. 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərinin tətbir olunduğu yeni səsvermə metodu ilə ən çox səs toplayan 10 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazanmışdır. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. 2-ci yarımfinal 16 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 17 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Almaniya, Fransa və İspaniya səsvermədə iştirak etmişdir. 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərinin tətbir olunduğu yeni səsvermə metodu ilə ən çox səs toplayan 10 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazanmışdır. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. Finalçılar: ""Böyük Beşlik"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya və İtaliya); Ev sahibi ölkə (İsveç); Birinci yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr; İkinci yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr.18 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 26 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqədə iştirak edən bütün ölkələr səsvermədə iştirak etmişdir və Danimarka təmsilçisi ən çox səs toplayaraq müsabiqənin qalibi elan edilmişdirlər. 1-ci yarımfinal 2-ci yarımfinal 12 xallar (Finalda) Digər ölkələr Andorra - Andorranın RTVA kanalı ölkənin 2013-cü ildə müsabiqədə təmsil olunmayacağını rəsmi olaraq açıqlamışdır. Buna səbəb dövlət tərəfindən telekanalın büdcəsinə olan yatırımların azaldılmasıdır. Andorra Avroviziyada son dəfə Moskvada keçirilən müsabiqədə 2009-cu ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 15-ci yeri tutmuşdur. Bosniya və Herseqovina - 14 dekabr 2012-ci ildə Bosniya və Herseqovinanın BHRT kanalı ciddi maliyyə problemi səbəbindən ölkənin Malmödə keçiriləcək Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır. Çexiya - Çex telekanalı olan CT Çexiyanın 2013-cü ildə Avroviziya müsabiqəsinə qayıtmaq niyyətində olmadığını bildirmişdir. Buna səbəb ölkədə yarışmaya olan marağın az olmasıdır. Ölkənin 2014-cü ildə müsabiqəyə qayıtması mümkündür. Çexiya Avroviziyada son dəfə Moskvada keçirilən müsabiqədə 2009-cu ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində sıfır xalla sonuncu yerdə qərarlaşmışdır. Lixtenşteyn - Lixtenşteynin 1FLTV kanalının başçısı Peter Kölbel bildirib ki, maliyyə problemləri səbəbindən 2013-cü ildə Lixtenşteynin Avroviziyada iştirakı qeyri-mümkündür. Bu kiçik knyazlıq 2010-cu ildən bəri müsabiqədə debüt etməyə çalışır. Lüksemburq - 13 sentyabr 2012-ci ildə Lüksemburqun RTL kanalı Lüksemburqun 2013-cü ildə müsabiqəyə geri dönməyəcəyini bildirmişdir. Buna səbəb ölkədə yarışmaya olan marağın az olması və iştirak üçün lazım olan məbləğin yüksək olmasıdır. Lüksemburq Avroviziyada son dəfə İrlandiyada keçirilən müsabiqədə 1993-cü ildə iştirak etmiş və 20-ci yeri tutmuşdur. Mərakeş - Mərakeşin SNRT kanalı Mərakeşin 2013 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır. Mərakeş Avroviziyada ilk və son dəfə Niderlandda keçirilən müsabiqədə 1980-ci ildə iştirak etmiş və sonuncu yerdə qərarlaşmışdır. Monako - Monakonun TMC kanalı Monakonun 2013-cü ildə Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinə qayıtmayacağını təsdiqləmişdir. Bununla bağlı əlavə açıqlama verilməmişdir. Monako Avroviziyada son dəfə Afinada keçirilən müsabiqədə 2006-cı ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 21-ci yeri tutmuşdur. Polşa - 22 noyabr 2012-ci ildə Polşanın TVP kanalı Polşanın Avroviziya 2013-də iştirak etməyəcəyini elan etmişdir. Polşa Avroviziyada son dəfə Düsseldorfda keçirilən müsabiqədə 2011-ci ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində sonuncu yerdə qərarlaşmışdır. Portuqaliya - 22 noyabr 2012-ci ildə Portuqaliyanın RTP kanalı ölkənin ""Avroviziya 2013""də iştirakdan imtina etdiyini açıqladı. Buna səbəb ölkədə olan maliyyə problemidir. Ölkənin 2014-cü ildə müsabiqəyə geri dönməsi mümkündür. Slovakiya - 4 dekabr 2012-ci ildə Slovakiyanın STV kanalı Slovakiyanın 2013-cü ildə müsabiqədə iştirak etməyəcəyini açıqladı. Bunun maliyyə problemi səbəbindən olduğu düşünülür. Türkiyə - 14 dekabr 2012-ci ildə Türkiyənin dövlət kanalı TRT müsabiqənin müəyyən qaydalarına narazaçılığını bildirərək, ölkənin 58-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır. Yenidən iştirak edən müğənnilər Müsabiqəni canlı yayımlayan ölkələr Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=237039
-2013 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi,"2013 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi — 11-ci Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsidir. Müsabiqə 30 noyabr 2013-cü il tarixində Ukraynanın paytaxtı Kiyevdə Ukrayna Milli İncəsənət Sarayında ""Be Creative"" devizi altında keçiriləcək. Daha öncə 2009-cu ildə Kiyev şəhəri Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsinə ev sahibliyi etmişdir. Həm də bu il ikinci il olacaq ki, müsabiqəyə ev sahibliyini son dəfə müsabiqədə qalib olan ölkə edəcək. 2013 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində 12 ölkə iştirak edəcək. Bu ölkələrdən San-Marino ilk dəfə olaraq müsabiqədə iştirak edəcək. Malta 2 illik, Makedoniya isə 1 illik fasilədən sonra müsabiqəyə qayıdıb. 2012-ci ildə müsabiqədə iştirak etmiş Albaniya, Belçika və İsrail isə 2013 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində iştirakdan imtina edib. Kiyevdə keçirilən 2013 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində ""The Start"" mahnısı ilə Malta təmsilçisi Qayya Kauki qalib gəlib. Bu Maltanın müsabiqədəki ilk qalibiyyəti oldu. İştirakçılar Səslər açıqlandıqdan sonra ilk üçlüyü qazanan ölkələr mükafatlandırılıb. Qiymətləndirilməsi Digər Ölkələr Albaniya - Albaniyanın RTSH telekanalı maliyyə problemləri səbəbindən Albaniyanın 2013 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində iştirak etməyəcəyini açıqladı. Albaniyanın 2014-cü ildə müsabiqəyə qayıtması mümkündür. Belçika - Belçikanın ictimai telekanalı VRT elan etdi ki, ölkə 2013 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində iştirak etməyəcək. Belçika indiyədək hər il bu müsabiqədə iştirak etmişdi. İsrail - 21 oktyabr 2013-də rəsmi olaraq İsrailin 2013 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində iştirak etməyəcəyi öz təsdiqini tapdı. Həmçinin bax 2013 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi Xarici keçidlər JuniorEurovision.tv",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=298685
-2013 Azərbaycan Prezident seçkiləri,"2013-cü il Azərbaycan Respublikası prezidenti seçkiləri — Azərbaycan Respublikası Prezidenti postuna keçirilən VII rəsmi ümumilli seçkilər. Seçkilər 2013-cü ilin oktyabr ayının 9-da keçirilib. 10 namizəd seçkidə iştirak edib. Seçici fəallığı 72,31 % olub. İlham Əliyev 3-cü dəfə seçkilərin qalibi olub. Seçki qaydaları Mərkəzi Seçki Komissiyası oktyabrın 9-da keçiriləcək prezident seçkisinin təqvim planını təsdiqləyib. Təqvimə görə, seçkiqabağı təşviqat sentyabrın 16-da başlanacaq və oktyabrın 8-dək davam edəcək. Prezidentliyə namizədlərin qeydiyyatı üçün zəruri sənədlərin təqdim olunması avqustun 20-dən başlanır və sentyabrın 9-da başa çatır. Seçkilərin monitorinqinin aparılması ilə bağlı vətəndaşlardan, namizədin nümayəndələrindən, QHT-lərdən, beynəlxalq müşahidəçilərdən (qanunda nəzərdə tutulmuş qaydada dəvətlə gələn və MSK-da qeydiyyatdan keçən) müraciətlər sentyabrın 29-dək qəbul olunur. Exit-poll-un keçirilməsi ilə bağlı müraciətlər sentyabrın 19-dan qəbul olunur və sentyabrın 29-dək baxılır. Təqvim planına görə, MSK oktyabrın 19-dək seçkilərin yekunları haqda protokolları Konstitusiya Məhkəməsinə verir. Konstitusiya Məhkəməsi səsvermədən 14 gün sonra seçkilərin rəsmi yekunlarını elan etməlidir. Seçilmiş prezident 3 gün ərzində and içir və vəzifəsinin icrasına başlayır. Maliyyələşmə Bu prezident seçkiləri müstəqil Azərbaycanın tarixində ""ən bahalı seçkidir"". Belə ki, dövlət büdcəsindən bu prezident seçkisinə təxminən 42,5 milyon manat (42 450 176 manat) vəsait ayrılmışdır. Bu xərclər müxtəlif istiqamətlər üzrə (o cümlədən, əməyin ödənişi üçün 10 339 450 manat, əməkhaqqı üzrə 10 339 450 manat, maşın və avadanlıqlar üçün 1 631 300 manat, digər seçki tədbirləri üçün 9 656 239 manat, həmçinin digər xərclər üçün) olub. Qeydiyyat prosesi Rəsmən 22 nəfər prezident seçkilərində iştirak etmək üçün rəsmən Mərkəzi Seçki Komissiyasına müraciət edib. Onlardan 21-i namizəd kimi qeydiyyata alınıb, Rüstəm İbrahimbəyovun namizədliyinin təsdiqlənməsindən isə imtina olunub. Prezident seçkiləri üçün Mərkəzi Seçki Komissiyasına müraciət edib, təsdiq olunan namizədlər daha sonra 40 min imza ilə namizədliklərini qeydə almalı idilər. 14 sentyabr tarixinə qədər qeydə alınmış 21 nəfərdən yalnız 10 nəfər 40 min imzanı toplaya bilmiş və namizədliyi MSK tərəfindən qeydə alınmışdı. Namizədliyi qeydə alınanlar Namizədliyi qeydə alınmanyanlar Ümumi sorğu Namizədlər arasında İlkin nəticələr MSK tərəfindən seçki gününün sonunda elan edilmişdir. Reaksiyalar Namizədlərin reaksiyaları Seçkilərdə II yeri tutmuş Milli Şuranın namizədi Cəmil Həsənli seçkilərin nəticələrini tanımadığını açıqlayıb. Seçkilərdə VI yeri tutmuş Ədalət Partiyasının namizədi İlyas İsmayılov da seçkini tanımadığını bildirib. Beynəlxalq reaksiyalar Türkiyə Prezidenti Abdullah Gül: Oktyabrın 9-u saat 23.40-da Türkiyə Prezidenti Abdullah Gül seçkilərdə qalib gələn İlham Əliyevə telefonla zəng etmişdir. Abdullah Gül prezident seçkilərində böyük qələbə qazanması münasibətilə İlham Əliyevi təbrik etmiş, Azərbaycan xalqının rifahı və əmin-amanlığı naminə prezidentlik fəaliyyətində ona uğurlar arzulamışdır. Ukrayna Prezidenti Viktor Yanukoviç: Oktyabrın 9-u saat 23.45-də Ukrayna Prezidenti Viktor Yanukoviç seçkilərdə qalib gələn İlham Əliyevə telefonla zəng etmişdir. Viktor Yanukoviç İlham Əliyevi prezident seçkilərində inamlı qələbə münasibətilə təbrik etmiş, Azərbaycan xalqının firavanlığı naminə ona ali dövləti fəaliyyətində uğurlar arzulamışdır. Türkiyə Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan: Oktyabrın 9-u saat 23.50-də Türkiyə Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan seçkilərdə qalib gələn İlham Əliyevə telefonla zəng etmişdir. Rəcəb Tayyib Ərdoğan prezident seçkilərində əldə etdiyi inamlı qələbə münasibətilə İlham Əliyevi təbrik etmiş, xalqımızın və dövlətimizin gələcək inkişafı naminə ona ali dövləti fəaliyyətində yeni-yeni uğurlar arzulamışdır. Rusiya Prezidenti Vladimir Putin: Oktyabrın 10-nu saat 14.00-da Rusiya Prezidenti Vladimir Putin seçkilərdə qalib gələn İlham Əliyevə telefonla zəng etmişdir. Vladimir Putin prezident seçkilərində qazandığı inamlı qələbə qazanması münasibətilə İlham Əliyevi təbrik etmiş, xalqımızın rifahı naminə prezidentlik fəaliyyətində ona uğurlar arzulamışdır. Gürcüstan Prezidenti Mixeil Saakaşvili: Oktyabrın 10-nu saat 14.30-da Gürcüstan Prezidenti Mixeil Saakaşvili seçkilərdə qalib gələn İlham Əliyevə telefonla zəng etmişdir. Mixeil Saakaşvili prezident seçkilərində əldə etdiyi inamlı qələbə qazanması münasibətilə İlham Əliyevi təbrik etmiş, xalqımızın rifahı və dövlətimizin gələcək inkişafı naminə ona ali dövlətçilik fəaliyyətində uğurlar arzulamışdır. Təşkilatlar ATƏT seçkinin nəticələrini tanımayıb: ""Məntəqələrin 58 faizində səslər pis və ya çox pis sayılıb. Bundan başqa, seçki məntəqələri açılarkən onların 19 faizində baş verənlər də pis ya çox pis kimi qiymətləndirilib."" Avropa Parlamenti: ""1. Azərbaycanda keçirilən prezident seçkilərinin beynəlxalq standartlara uyğun olmamasından təəssüflənirik. 2. Bütün müxalif siyasətçilərin, jurnalistlərin və insan haqları müdafəçilərinin, o cümlədən İlqar Məmmədov və Tofiq Yaqublunun heç bir şərt irəli sürmədən azadlığa buraxılmasına çağrırıq. 3. Avropa Birliyi ilə Azərbaycan arasında danışıqların baş tutmasından ötrü bütün siyasi məhbusların azad edilməsi, siyasi fəallara, jurnalistlərə və insan haqları müdafiəçilərinə hücumların dayandırılmasını şərt kimi qəbul edirik."" 12 oktyabr 2013-cü ildə Milli Şura seçkilərin saxtalaşdırılması iddiası ilə Məhsul stadionunda ""BƏSDİR"" adlı ilk seçkisonrası mitinqini keçirmişdir. Mitinqlə əlaqədar Facebook sosial şəbəkəsi üzərindən təşkil edilmiş dəvəti 5500-dən artıq insan qəbul etmişdir. Reutersin xəbərinə görə isə mitinqdə 4000-dən artıq adam iştirak etmişdir.27 oktyabr 2013-cü ildə Milli Şura seçkilərin saxtalaşdırılması iddiası ilə Məhsul stadionunda ""Tələb edirik!"" adlı növbəti, ikinci seçkisonrası mitinqini keçirmişdir. Mitinqlə əlaqədar Facebook sosial şəbəkəsi üzərindən təşkil edilmiş dəvəti 5000-dən artıq insan qəbul etmişdir. Bakı Şəhər Baş Polis İdarəsindən verilmiş açıqlamaya görə isə mitinqdə 1000 nəfər adam iştirak etmişdir. Xarici keçidlər Mərkəzi Seçki Komissiyasının rəsmi saytı (az.) MSK Seçkilər İnformasiya Mərkəzinin rəsmi saytı Arxivləşdirilib 2008-10-13 at the Wayback Machine (az.) Azərbaycanda seçkilər Arxivləşdirilib 2013-11-20 at the Wayback Machine (az.) Seçki-2013 Arxivləşdirilib 2013-05-22 at the Wayback Machine (az.) Səs ver (az.) Azərbaycanda seçkilər (ing.) Azərbaycanda seçkilər Arxivləşdirilib 2013-10-11 at the Wayback Machine (az.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=617056
-2013 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı,2013 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı — 2013-cü il 20 oktyabr və 27 noyabr aralığında Polşaın Vrotslav şəhərində keçirilən dünya çempionatıdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=465395
-2013 Frankofoniya Oyunları,2013 Frankofoniya Oyunları (fr. VIIèmes Jeux de la Francophonie) — 2013-cü ilin 6–15 sentyabr tarixləri arasında Fransanın Nitsa şəhərində keçirilmiş yeddinci Frankofoniya Oyunları. Bu oyunlarda 54 ölkədən 2700 atlet iştirak etmişdir. Xarici keçidlər Official site Arxivləşdirilib 2016-10-15 at the Wayback Machine (fr.) Official site (time keeper) (fr.) Games 2013 at jeux.francophonie.org Arxivləşdirilib 2015-04-04 at the Wayback Machine (fr.) Livre de resultats,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475087
-2013 Futbol üzrə Azərbaycan Superkuboku,"2013 Futbol üzrə Azərbaycan Superkuboku — Azərbaycan Superkuboku uğrunda baş tutnuş hesab olunan sayca 4-cü turnir. Oyun 23 oktyabr 2013-cü ildə İbrahimxəlil Axundlu adına Naxçıvan Muxtar Respublika stadionunda keçirilmişdir. Superkubok oyununda Topaz Premyer Liqasının qalibi ""Neftçi"" və Azərbaycan kubokunun finalçısı ""Xəzər-Lənkəran"" komandaları üz-üzə gəlmiş və oyun ""Xəzər-Lənkəran""ın 2:1 hesablı qələbəsi ilə başa çatmışdır. 18 il sonra Futbol üzrə Azərbaycan Superkuboku bu adla ilk dəfə keçirilsə də, bundan hələ 18 il əvvəl – 1995-ci ildə sonuncu Superkubok matçı ""Səhər"" qəzetinin təşəbbüsü ilə baş tutmuşdur. 2013-cü ildəki bu oyun Azərbaycan Superkuboku uğrunda baş tutnuş hesab olunan sayca 4-cü turnir olsa da, əslində 1993 ""Səhər"" qəzetinin Superkuboku və 1995 ""Səhər"" qəzetinin Superkuboku matçlarından sonra üçüncü oyun idi. Maraqlısı odur ki, baş tutan hər üç matçda da rəqiblərdən biri Bakının ""Neftçi"" komandası olmuşdur. 1994-cü ildə isə ""qızıl dubl"" müəllifi olan ""Qarabağ"" klubu ""het-trik""i rəsmiləşdirmişdir. Rəhim Həsənovun baş hakim olduğu oyunun birinci hissəsində ""Xəzər-Lənkəran"" Etame Mbillanın 28-ci dəqiqədə vurduğu qolla 1:0 hesabı ilə irəli çıxmışdır. Oyunun ikinci hissəsində Sadio Tounkara 64-cü dəqiqədə aldığı ikinci sarı vərəqədən sonra qızmızı kart görmüş və ""Xəzər-Lənkəran"" oyunu 10 nəfərlə davam etdirmişdir. 4 dəqiqə sonra – 68-ci dəqiqədə ""Neftçi"" Karlos Kardosonun qolu ilə hesabı bərabərləşdirsə də bir nəfər azlıqda oynayan ""Xəzər-Lənkəran"" Rasim Ramaldanovun 90-cı dəqiqədə vurduğu qolla matçdan 2:1 hesablı qələbə ilə ayrılaraq ilk dəfə Azərbaycan Superkubokunun sahibi olmuşdur. Oyunun nəticələri Mükafatlandırma Oyundan sonra təntənəli mükafatlandırma mərasimi keçirilmişdir. Mükafatları Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Vasif Talıbov, Azərbaycan Peşəkar Futbol Liqasının prezidenti Ramin Musayev və Azərbaycan Futbol Federasiyaları Assosiasiyasının baş katibi Elxan Məmmədov təqdim etmişlər. ""Neftçi"" komandası gümüş medallarla mükafatlandırılmış; ""Xəzər-Lənkəran"" komandasının üzvlərinə isə qızıl medallar və kubok təqdim olunmuşdur. Oyun ""İdman Azərbaycan"" kanalı və Naxçıvan Dövlət Televiziyası ilə canlı yayımlanmışdır. Həmçinin bax 1993 ""Səhər"" qəzetinin Superkuboku 1995 ""Səhər"" qəzetinin Superkuboku",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=500703
-2013 FİFA Konfederasiyalar Kuboku,"FİFA Konfederasiyalar Kuboku 2013 — 2013-cü ildə Braziliyada keçirilmiş yarış Kubok 15–30 iyun tarixlərində keçirilib. 2013-cü ilin futbol üzrə əsas yarışıdır. Turnir 2014-cü il dünya çempionatının keçiriləcəyi Braziliyada təşkil olunub. Qələbə uğrunda 8 milli komanda mübarizə apardı. Bunlar meydan sahibi Braziliya, dünya və Avropa çempionu İspaniya, AVRO-2012-nin finalçısı İtaliya, həmçinin Yaponiya, Meksika, Uruqvay, Taiti və Afrika Millətlər Kuboku-2013-ün qalibi olacaq komandadır. Qrup Mərhələsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=117197
-2013 FİFA Konfederasiyalar Kuboku Finalı,"2013 FİFA Konfederasiyalar Kuboku Finalı — 2013-ci il FİFA Konfederasiyalar Kubokunun qalibini müəyyənləşdirmək üçün keçirilmiş futbol matçı idi. Matç 2013-cü ilin 30 iyun tarixində, Braziliyanın Rio-de-Janeyro şəhərində yerləşən Marakana stadionunda, Braziliya və İspaniya milli komandaları arasında keçirilmişdir. Braziliya millisi rəqibini 3-0 hesablı yenərək, İspaniyanın 29 oyunluq məğlubiyyətsizlik seriyasına son qoydu.Matç Braziliya üçün turnirdə beşinci final oyunu idi (1997, 1999, 2005 and 2009). İspaniya millisi isə ilk dəfə Konfederasiyalar Kubokunun finalına vəsiqə qazanırdı. Qələbə sayəsində Braziliya millisi ardıcıl olaraq üçüncü dəfə turniri qalib kimi bitirmişdir.Finaldan öncə Braziliya və İspaniya milliləri 8 dəfə qarşılaşmışdılar və bu matçların dördündə Braziliya millisi, 2 matçda İspaniya millisi qalib bitirmiş digər iki matç isə heç-heçə qurtarmışdır. Adidas tərəfindən hazırlanmış olan Adidas Kafusa topu turnirin rəsmi topu sayılırdı. Həmçinin bu top FİFA Klublararası Dünya Kuboku 2012 turnirində də istifadə edilmişdir. Finala gedən yol Oyunun nəticələri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=552369
-2013 Hərbiçilər arasında Futbol üzrə Dünya Kuboku,"2013 Hərbiçilər arasında Futbol üzrə Dünya Kuboku — hərbiçilər arasında keçirilən ilk futbol üzrə dünya çempionatı. Yarışma 2013-cü il 2 — 14 iyul aralığında Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərində keçirilmişdir. Yarışmanın şuarı ""idman vastəsi ilə dostluq"" olmuşdur. Yarışmanın qalibi İraq millisi olmuşdur. Dünya Kubokunun füşk atma mərazimi 29 aprel 2013-cü ioldə Bakıda keçirilmişdir. Pükş atmanın sonusuna görə 16 komanda 4 qrupda yarışmalı olacaqdır. Oyunlar Bakının dörd stadionunda keçirilmişdir: ""Dalğa Arena"" (6700 ziyarətçi tutumlu), ""Şəfa"" (7600 ziyarətçi tutumlu), ""Bayıl"" (3500 ziyarətçi tutumlu) və ""Zirə"" (2000 ziyarətçi tutumlu). Komandaların tərkibi Azərbaycan millisi Azərbaycan millisi aşağıdakı tərkibdə mübarizə aparmışdır: Oman və İraq millisi arasındakı görüşdən sonra 5 nominasiya üzrə mükafatlandırma keçirilmişdir. Mükafatları Azərbaycan Müdafiə Nazirlirinin müavini Çingiz Məmmədov, Beynəlxalq Hərbiçilər arasında idman Cəmiyyətinin sədri Hamad Kalkaba Malbun, Azərbaycan Milli Olimpiya Komitəsinin vitse-prezidenti Xəzər İsayev, AFFA İcrayə Komitəsinin müavini Elxan Mədətov vəı digərləri iştirak etmişdir. Yarışmanın oyunları 15 iyul 2013-cü ildə Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin təlim-tədris mərkəzində qalibə ilk yarışmanın keçiçi kuboku İraq millisinə verilir Yarışmanımn rəısmi saytı CISM World Football Trophy (ing.) 2013 World Men's Military Cup Draw (ing.) 2013 World Men's Military Cup Matches (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=559416
-2013 KONKAKAF Qızıl Kuboku,2013 KONKAKAF Qızıl Kuboku (ing. 2013 CONCACAF Gold Cup) — 2013-cü ilin 7 – 28 iyul tarixləri arasında ABŞ-də təşkil olunmuş sayca on ikinci KONKAKAF Qızıl Kuboku. Turnirin qalibi final matçında Panama milli futbol komandasını 1–0 hesabı ilə məğlub etmiş ABŞ milli futbol komandası olmuşdur. Xarici keçidlər Official website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=478782
-2013 Reyhanlı partlayışları,2013 Reyhanlı partlayışları (türk. 2013 Reyhanlı saldırıları) - 2015-ci ilin 11 may tarixində Türkiyənin Hatay vilayətinin Reyhanlı mahalında yerli vaxtla saat 13:55-da baş vermiş bombalı intihar hücumu. Terror aktı nəticəsində 52 nəfərin həlak olduğu və 146 nəfərdən çox şəxsin yaralandığı bildirilir.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=426265
-2013 Taksim Gəzi parkı etirazları,"Taksim Gəzi Parkı etirazları, 61-ci Türkiyə Cümhuriyyəti Hökumətinin, İstanbulun Bəyoğlu rayonunda yerləşən və sadəcə ümumi xidmətdə işlədilmək qaydası ilə İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsinə verilmiş Taksim Gəzi Parkına İstanbul 6-cı İdarə Məhkəməsi və 2 Nömrəli Mədəniyyət və Təbiət Varlıqlarını Qoruma Qurulu qərarı olduğu halda Topçu Qışlasını Taksim Piyadalaşdırma Proyekti çərçivəsində tikinti icazəsi olmadan yenidən inşa etməsini əngələmə aksiyası olaraq başlamışdır. 27 May 2013 tarixində iş aparatlarının parka girməsindən sonra bu xəbərin sosial şəbəkə vasitəsi ilə qısa müddətdə yayılması nəticəsində bəzi aktivistlərin parka gedib çalışmaları durdurmağa çalışmasına polis həddindən artıq təzyiqli güclə müdaxilə etmişdir. Bu müdaxilələr və dövrün baş naziri Ərdoğanın tikinti işində israrlı açıqlamaları ilə aksiyalar hökumət əleyhinə yürüşlərə çevrilmiş və başda Ankara, İzmir kimi böyük şəhərlər olmaqla Türkiyənin digər vilayətlərinə də yayılmışdır. 1 İyun tarixində polis qüvvətləri Taksim meydanından çəkilmişdir və etirazçılar Gəzi Parkında böyük bir kamp qurmuşdular. Kampda könüllülərin çalışdığı kitabxana, mətbəx kimi təsislər qurulmuşdu. 15 İyun axşamındakı polis müdaxiləsindən sonra Gəzi Kampı dağıdılmışdır. Bu hadisədən sonra Türkiyənin müxtəlif vilayətlərindəki parklarda forumlar düzəldilməyə başlanmışdır. Biblioqrafiya Gokay, Bulent and Xypolia, Ilia (eds.) (2013) Reflections on Taksim -Gezi Park Protests in Turkey. Keele European Research Centre: Keele, UK.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=321966
-2013 Türkviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2013 Türkviziya Mahnı Müsabiqəsi — (türk. 2013 Türkvizyon Şarkı Yarışması) ilk dəfə 2013-cü ilin dekabr ayında keçiriləcək. İlk müsabiqə Türkiyənin Əskişəhər şəhərində keçiriləcək. Müsabiqədə 23 ölkə iştrak edəcək. Keçiriləcəyi yer Müsabiqə Türkiyənin Əskişəhər şəhərində keçiriləcək. Müsabiqənin yarımfinal mərhələsi dekabrın 17-19-da, final mərhələsi dekabrın 21-də təşkil olunacaq. İştirakçılar Müsabiqədə 24 ölkə iştrak edəcək. Sıra Ülke Dil Şarkıcı Şarkı Türkçe aktarma/çevirisi 02 Azerbaycan Azerice Farid Hasanov ""Yaşa"" — 03 Başkurdistan Başkurtça Diana Ishniyazova ""Kuray Şarkısı"" — 04 Beyaz Rusya Türkçe Güneş Abbasova ""Son Hatıralar""[6] — 05 Bosna-Hersek Boşnakça Emir & Frozen Camels[7] ""Ters Bosanka""[8] Huysuz Boşnak kızı 06 Gagavuzya Gagavuzca Ludmila Turkan[9] ""Vernis Lubov"" Aşkım geri dön 07 Gürcistan Azerice Eynar Balakişiyev & Afik Novruzov ""Kalbini Saf Tut"" — 08 Hakasya Hakasça Vladimir Dorju ""Tus Çirinde"" Düş yerinde 09 Irak Irak Türkçesi Ahmed Duzlu ""Kerkük'ten Yola Çıkak"" Kerkük'ten yola çıkalım 12 Kemerovo Şorca Çıldız Tannakeşeva ""Şoriya'nın Ünü Şoriya'nın sesi 14 Kırım Kırım Tatarcası Elvira Sarıhalil ""Dağların Elları"" Dağların yolları 15 Kosova Türkçe Ergin Karahasan ""Şu Prizren"" Sonraki çıkış 16 Kuzey Kıbrıs Türkçe Grup Gommalar [13] ""Havalanıyor""[13] — 17 Makedonya Türkçe İkay Yusuf ""Düşlerde Yaşamak"" — 18 ��zbekistan Özbekçe Nilufar Usmonova ""Unutgin""[14] Unut 19 Romanya [15] Türkçe Genghiz Erhan Cutcalai [11] ""Ay Ak Şatır"" Ey ak çadır 20 Yakutistan Yakutça Olga Spiridonova (Nika) ""Sulus Uonna Tuun"" Yıldız ve gece 22 Tuva Cumhuriyeti Tuvaca Sailyk Ommun[16] ""Çavıdak"" Eyersiz at 23 Türkiye (ev sahibi) Türkçe[17] Manevra[17] ""Sen, Ben, Biz""[17] — 24 Ukrayna Türkçe Fazile Ibraimova[18] ""Elmalım"" — Müsabiqəni Canlı Yayımlayan Ölkələr Altay Respublikası - Altay tv Azərbaycan - Azad Azərbaycan TV Başqırdıstan - Kuray Televizyon Belarus - Belarus tv Bosniya və Herseqovina - Hayat TV Çuvaşıstan - Çuvaş tv Krım - Kırım Cumhuriyeti Radyo ve Televizyon Gürcüstan - Kumea Kartlia Televizyon Qazaxıstan - Adam Medya Grubu Qırğızıstan - Piramida TV Makedoniya Respublikası - MRT 2 Moldova - Mtv Moldova Şimali Kipr Türk Respublikası - Kıbrıs Genç TV Rusiya - TMB TV Tatarıstan - Meydan Televizyon Türkiyə - TRT Avaz,TRT Muzik,TRT Anadolu Türkmənistan - Aşqabat tv Ukrayna - Perşiy Özbəkistan - Samarqənd tv Xarici keçidlər Rəsmi sayt ingilis dilində Arxivləşdirilib 2015-09-21 at the Wayback Machine Rəsmi sayt türk dilində Arxivləşdirilib 2015-07-03 at the Wayback Machine Rəsmi sayt qazax dilində Arxivləşdirilib 2015-10-28 at the Wayback Machine 2013 Yarışmacıları ve Şarkıları All You Need To Know Türkvizyon 2013 (Eurovoix.com) APA-nı 24-09-2013 tarixində verdiyi xəbər Arxivləşdirilib 2016-03-05 at the Wayback Machine www.day.az 24.09.2013 tarixində verdiyi xəbər Arxivləşdirilib 2013-09-28 at the Wayback Machine Həftə İçi-nin 07.10.2013 tarixində verdiyi xəbər www.1news.az 26.11.2013 tarixində verdiyi xəbər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=338693
-2013 İslam Həmrəyliyi Oyunları,İslam Həmrəyliyi Oyunları — 2013-cü ildə İndoneziyada keçirilən idman oyunları. İştirakçı ölkələr 2013 İslam Həmrəylik Oyunlarında 41 ölkə iştirak etmişdir. Medal sıralaması Ev sahibi olan ölkə Həmçinin bax İslam Həmrəyliyi Oyunları 2013 — Yüngül atletika,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=413962
-2013–14 CEV Qadınlar Çempionlar Liqası,"2013–14 CEV Qadınlar Çempionlar Liqası — CEV Çempionlar Liqasının 55-ci yarışlarıdır. Turnir 2013-cü il 22 oktyabr tarixində başlayıb 2014-cü il 16 mart tarixində sonlanmışdı. Əsas qaydalar Finalda və qrup mərhələsində eyni ölkədən iki komandas yer ala bilməz. Turnirin keçirildiyi məkan tələb olunan standartlara cavab verməli və gur işıq sisteminə sahib olmalıdır. Dördlər finalına qədər bütün oyunlar evdə-səfərdə, bu mərhələdə isə vahid məkanda keçirilməlidir Qrup mərhələsi Qrup mərhələsində iştirak edən 24 komanda 6 qrupa hərəsində 4 komanda olmaqla bölünürlər. Bu mərhələnin oyunları hər bir komanda digəri ilə həm evdə, həm də səfərdə oynamaq şərti ilə 6 tur çərçivəsində keçirilir. Hər qrupda ilk iki yeri tutan komandalar Pley-off mərhələsinə vəsiqə qazanırlar. Dördlər finalına ev sahibliyi edən komanda birbaşa yarımfinal mərhələsindən başlayır. (Qruplarda mübarizə aparmaq şərti ilə) Əgər Dördlər finalının ev sahibi qrupunda ilk iki yerdən birini tutmuşsa onun Pley-off biletinə qrup üçüncüləri namizəd olurlar. Qrup üçüncüləri içində ən yaxşısı isə bu titula sahib çıxır. Qrup üçüncülərindən 6 (əgər Dördlər finalının ev sahibi qrupunda dördüncü yeri tutmuşsa) və ya 5 və birdə altı qrup içində ən yaxşı dördüncü yer (əgər Dördlər finalının ev sahibi qrupunda üçüncü yeri tutmuşsa) və yaxud da 5 komanda (əgər Dördlər finalının ev sahibi qrupunda ilk iki yerdən birini tutmuşsa) birbaşa CEV Kubokunun Çelenc raunduna qatılırlar. Qrup dördüncüləri turniri birbaşa tərk edirlər. Pley-off oyunları evdə-səfərdə olmaq üzrə 2 oyundan ibarət olur və iki oyunun nəticəsində rəqibini üştələmiş komanda növbəti mərhələyə vəsiqə qazanır. Əgər iki oyun nəticəsində hər komandanın bir qələbəsi olarsa sonuncu maç dayandırılmır və 15 xaldan ibarət Qızıl set oynanılır. Qızıl setin qalibi isə matçın məğlubu olsa belə növbəti mərhələyə yüksəlir. Bu mərhələ evdə-səfərdə olmaq üzrə 2 oyundan ibarət 1/6 mərhələsi ilə başlayır. 12 -li pley-off da adlanan ilk mərhələ də qrup liderləri və qrup ikinciləri (və ya yuxarıdakı şərtlər əsasında qrup ikincisi kimi tanınan qrup üçüncüsü) ayrı-ayrı səbətlərdə yer alırlar. 1/6 final mərhələsinə qədər əgər bir ölkədən üç komanda çıxmışsa yaxarıdakı əsas qaydaya—""finalda iki komanda iştirak edə bilməz""ə tabe olunaraq bu komandalardan ikisi məcburi bir-biri ilə cütləşdirilir Dördlər finalı Bu mərhələni yarımfinal, üçüncülük və final matçları əhatə edir. Mərhələ ""CEV""ə göndərilən namizədlər içindən seçilən şəhərdə keçirilir. Dördlər finalının ev sahibi qrup mərhələsindən sonra birbaşa bu mərhələyə keçir və püşqatma sonrası seçilən rəqibini gözləyir. Komandalar Avropa Voleybol Konfederasiyasınnın 2013-cü il üçün reytinqində ölkələrinin sırasına görə yarışa qatılıblar. Bunun üçün onlar ölkə çempionatlarında müvafiq lisenziyanı əldə etməli idilər. Qrup mərhələsi ""Pley-off""dakı son vəsiqəyə namizədlərin reytinqi 12 komandalı Pleyoff Xarici keçidlər 2014 CEV DenizBank Volleyball Champions League - Women Arxivləşdirilib 2013-10-14 at the Wayback Machine (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=357037
-2014,"Azərbaycan Respublikasında ""Sənaye ili"". 1 yanvar — Latviya rəsmi Avro valyutası qəbul edir və XVIII Avrozona ölkəyə çevrilir. 7 fevral — 23 fevral — 2014 Qış Olimpiya Oyunları Rusiyanın Soçi şəhərində keçirilir. 13 fevral — Belçika hər hansı bir yaş məhdudiyyətlər olmadan euthanasia qanuniləşdirmək üçün dünyada ilk ölkə olur Kəlağayının UNESCO-un qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilməsi. 19 dekabr — Azərbaycan alimlərinin I Qurultayı keçirilmişdir 23 dekabr — Azərbaycanda yeni bələdiyyə seçkilərinin keçirilməsi. 26 dekabr — Bakıda Cənubi Qafqazda ən iri məscidin — Heydər məscidinin istifadəyə verilməsi 5 yanvar – Eysebio – Portuqaliya futbolçusu. 7 yanvar – Ran Ran Şou – Honq-Konq kinorejissoru və sahibkar (d.1907) Amiri Baraka – Amerika şairi (d.1934) Deyl Mortensen – Amerika Nobel iqtisadçısı (d.1939) 10 yanvar – Zbiqnev Messner – Polşa Xalq Respublikasının 9-cu baş naziri (d.1929) Vüqar Həşimov – Azərbaycan şahmatçısı. Ariel Şaron – İsrail siyasətçisi. 14 yanvar – Mae Yanq – Amerika professional güləşçisi (d.1923) 15 yanvar – Con Dobson – Amerikalı həvəskar astronom (d.1915) 16 yanvar – Hiroo Onoda – Yapon ordusu zabiti (d.1922) 19 yanvar – Aslan Qəhrəmanlı – Azərbaycan yazıçısı. 20 yanvar – Klaudio Abbado – İtalyan dirijoru (d.1933) 23 yanvar – Ris Ortolani – İtaliya kino bəstəkarı (d.1926) 25 yanvar – Dyula Saks – Macarıstanın şahmat qrossmeysteri (d.1951) 26 yanvar – Xose Emilio Paçeko – Meksika şairi və yazıçısı (d.1939) 27 yanvar – Pit Siger – Amerika müğənnisi, söz yazarı və musiqiçi (d.1919) 27 yanvar – Məhəbbət Kazımov – Azərbaycanın əməkdar artisti. 31 yanvar – Mikloş Yanço – Macarıstanın rejissoru (d.1921) 1 fevral – Luis Araqones – İspaniya futbolçusu və məşqçisi. Maksimilian Şell – Avstriya-İsveçrə aktyoru (d.1930) 2 fevral – Filip Seymur Hoffman – Amerikan aktyoru (d.1967) Luiza Bro – Amerikalı tennisçi (d.1923) Fil Everli – Amerika müğənnisi (d.1939) 10 fevral – Şirli Templ – ABŞ aktrisası. Stüart Holl – Yamayka ingilis sosioloq (d.1932) 12 fevral – Sid Sizar – Amerika aktyoru (d.1922) 13 fevral – Ralf Ueyt – ABŞ aktyoru. 20 fevral – Firəngiz Şərifova – Azərbaycan aktrisası. 24 fevral – Tofiq Abdin – Azərbaycan şairi, publisist və tərcüməçisi. 15 mart – Hüseyn Dərya – Azərbaycan repçisi. 17 aprel – Qabriel Qarsiya Markes – kolumbiyalı yazıçı, jurnalist və siyasi xadim. 25 aprel – Tito Vilanova – Barselona Futbol Klubunun futbolçusu və məşqçisi. 3 may – Aqşin Əlizadə – görkəmli Azərbaycan bəstəkar (d.1937) 4 may – Tatyana Samoylova – Sovet aktrisası. 20 may – Nəriman Quliyev – Azərbaycanın görkəmli fiziki, akademik. 14 mart — Asəf Nadirov — AMEA-nın həqiqi üzvü. 28 aprel — Bayram Bayramov (kəşfiyyatçı) — 123-cü alayın kəşfiyyat bölüyünün komandiri. 5 fevral — Suzan Basso — 1998-ci ilin avqustunda həyat siğortası pulu üçün öldürülən əqli qüsurlu Lui ""Buddi"" Mussonun işğəncə və qətlində mühakimə olunan 6 müttəhimdən biri olan amerikalı qadın.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=211310
-2014-15 Azərbaycan Kuboku,"MOİK (Bakı) 1-0 Lokomotiv (Bakı) Qaradağ Lökbatan 1-0 Zirə Xəzər Lənkəran - Araz Naxçıvan Simurq (Zaqatala) 6-0 Rəvan (Bakı) Netfçala 1-2 Azal (Bakı) Qarabağ (Ağdam) 4-2 MOİK (Bakı) Şahdağ (Qusar) 0-3 İnter (Bakı) Qəbələ 3-0 Ağsu Neftçi (Bakı) 3-0 Qaradağ (Lökbatan) Sumqayıt 0-0 pen 3-4 Bakı - ""Araz Naxçıvan"" yarışlardan kənarlaşdırıldığı üçün ""Xəzər Lənkəran"" 1/4 finalmərhələsinə adlayıb. Neftçi (Bakı) 0-0, 1-0 Azal (Bakı) İnter (Bakı) 2-0, 3-0 Xəzər Lənkəran Qarabağ (Ağdam) 3-0, 4-1 Bakı Qəbələ 0-3 0-0 Simurq (Zaqatala) Neftçi (Bakı) 2-0, 1-2 İnter (Bakı) Qarabağ (Ağdam) 1-0, 0-0 Simurq (Zaqatala) Qarabağ 3-1 Neftçi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798361
-2014-cü il,"Azərbaycan Respublikasında ""Sənaye ili"". 1 yanvar — Latviya rəsmi Avro valyutası qəbul edir və XVIII Avrozona ölkəyə çevrilir. 7 fevral — 23 fevral — 2014 Qış Olimpiya Oyunları Rusiyanın Soçi şəhərində keçirilir. 13 fevral — Belçika hər hansı bir yaş məhdudiyyətlər olmadan euthanasia qanuniləşdirmək üçün dünyada ilk ölkə olur Kəlağayının UNESCO-un qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilməsi. 19 dekabr — Azərbaycan alimlərinin I Qurultayı keçirilmişdir 23 dekabr — Azərbaycanda yeni bələdiyyə seçkilərinin keçirilməsi. 26 dekabr — Bakıda Cənubi Qafqazda ən iri məscidin — Heydər məscidinin istifadəyə verilməsi 5 yanvar – Eysebio – Portuqaliya futbolçusu. 7 yanvar – Ran Ran Şou – Honq-Konq kinorejissoru və sahibkar (d.1907) Amiri Baraka – Amerika şairi (d.1934) Deyl Mortensen – Amerika Nobel iqtisadçısı (d.1939) 10 yanvar – Zbiqnev Messner – Polşa Xalq Respublikasının 9-cu baş naziri (d.1929) Vüqar Həşimov – Azərbaycan şahmatçısı. Ariel Şaron – İsrail siyasətçisi. 14 yanvar – Mae Yanq – Amerika professional güləşçisi (d.1923) 15 yanvar – Con Dobson – Amerikalı həvəskar astronom (d.1915) 16 yanvar – Hiroo Onoda – Yapon ordusu zabiti (d.1922) 19 yanvar – Aslan Qəhrəmanlı – Azərbaycan yazıçısı. 20 yanvar – Klaudio Abbado – İtalyan dirijoru (d.1933) 23 yanvar – Ris Ortolani – İtaliya kino bəstəkarı (d.1926) 25 yanvar – Dyula Saks – Macarıstanın şahmat qrossmeysteri (d.1951) 26 yanvar – Xose Emilio Paçeko – Meksika şairi və yazıçısı (d.1939) 27 yanvar – Pit Siger – Amerika müğənnisi, söz yazarı və musiqiçi (d.1919) 27 yanvar – Məhəbbət Kazımov – Azərbaycanın əməkdar artisti. 31 yanvar – Mikloş Yanço – Macarıstanın rejissoru (d.1921) 1 fevral – Luis Araqones – İspaniya futbolçusu və məşqçisi. Maksimilian Şell – Avstriya-İsveçrə aktyoru (d.1930) 2 fevral – Filip Seymur Hoffman – Amerikan aktyoru (d.1967) Luiza Bro – Amerikalı tennisçi (d.1923) Fil Everli – Amerika müğənnisi (d.1939) 10 fevral – Şirli Templ – ABŞ aktrisası. Stüart Holl – Yamayka ingilis sosioloq (d.1932) 12 fevral – Sid Sizar – Amerika aktyoru (d.1922) 13 fevral – Ralf Ueyt – ABŞ aktyoru. 20 fevral – Firəngiz Şərifova – Azərbaycan aktrisası. 24 fevral – Tofiq Abdin – Azərbaycan şairi, publisist və tərcüməçisi. 15 mart – Hüseyn Dərya – Azərbaycan repçisi. 17 aprel – Qabriel Qarsiya Markes – kolumbiyalı yazıçı, jurnalist və siyasi xadim. 25 aprel – Tito Vilanova – Barselona Futbol Klubunun futbolçusu və məşqçisi. 3 may – Aqşin Əlizadə – görkəmli Azərbaycan bəstəkar (d.1937) 4 may – Tatyana Samoylova – Sovet aktrisası. 20 may – Nəriman Quliyev – Azərbaycanın görkəmli fiziki, akademik. 14 mart — Asəf Nadirov — AMEA-nın həqiqi üzvü. 28 aprel — Bayram Bayramov (kəşfiyyatçı) — 123-cü alayın kəşfiyyat bölüyünün komandiri. 5 fevral — Suzan Basso — 1998-ci ilin avqustunda həyat siğortası pulu üçün öldürülən əqli qüsurlu Lui ""Buddi"" Mussonun işğəncə və qətlində mühakimə olunan 6 müttəhimdən biri olan amerikalı qadın.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=341873
-2014-cü il avqust ayında vəfat edənlər,Məmməd Alim — 65 yaşında vəfat edib Lord Riçard — 90 yaşında vəfat edib Albert Ebosse — 24 yaşında öldürülüb. Ələddin Əhmədov — 62 yaşında vəfat edib. Elman Araslı — Cavad Heyət — 89 yaşında vəfat edib. Robin Vilyams — 63 yaşında intihar edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=388758
-2014-cü il avqust döyüşləri,"2014-cü il avqust döyüşləri — Azərbaycan və Ermənistan arasında 2014-cü ildə baş vermişdir. İtkilərin sayına görə 1994-cü il Atəşkəs müqaviləsindən sonra ən diqqət çəkənlərdən biridir. Reaksiyalar ErmənistanErmənistanın baş naziri Hovik Abrahamyan bildirdi ki, Serj Sarkisyan yaxında İlham Əliyevlə Soçidə vəziyyəti sakitləşdirmək üçün görüşəcək. Azərbaycan Qənirə Paşayeva beynəlxalq təşkilatları Azərbaycan və Ermənistan arasında baş verən son hadisələrdə laqeydliklərinə görə tənqid etdi. Qarabağ FK komandasının oyunçuları Rəşad Sadıqov, Ansi Aqolli, Reynaldo, Qara Qarayev, keçmiş türk futbolçu Hakan Şükür, Fənərbaxça PFK komandasının azarkeşləri, Azərbaycan qadın milli voleybol komandasıın oyunçuları Oksana Parxomenko, Valeriya Korotenko, Kseniya Kovalenko, Ayşən Əbdülməzimova və baş məşqçi Onat Kurt, Türkiyəli müğənni Sibel Can ölən insanların ailələrinə öz baş sağlıqlarını ifadə etdilər. Rusiyalı Serebro qrupu hadisələrdən əziyyət çəkən ailələrə hörmət əlaməti olaraq Bakıdakı konsertlərini təxirə saldı. Azərbaycanlı futbolçu Rauf Əliyev Futbol üzrə Azərbaycan çempionatı 2014/2015də ilk qolunu müharibənin qurbanlarına təzim edərək qeyd etdi. Həmçinin bax Aprel döyüşləri Tovuz döyüşləri Xarici keçidlər Yenidən şiddətli atışma başlandı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678089
-2014-cü il dekabr ayında vəfat edənlər,Co Koker — 70 yaşında vəfat edib. Nurəngiz Gün — 76 yaşında vəfat edib. Abbas Göyçə — 87 yaşında vəfat edib. Oqtay Sadıqzadə — 93 yaşında vəfat edib. Dərviş Cavanşir — 60 yaşında vəfat edib. Nazim İsmayılov — 70 yaşında vəfat edib. Dimitr Atanasov — 61 yaşında vəfat edib. Cüzeppe Manqo — 60 yaşında vəfat edib. Kraliça Fabiola — Belçika Kraliçası 86 yaşında vəfat edib. Aşıq Aslan Kosalı — 85 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=389719
-2014-cü il oktyabr ayında vəfat edənlər,Cənnət Əliyev — 60 yaşında vəfat edib İlya Rutberq — 82 yaşında vəfat edib Cəmil Əlibəyov — 86 yaşında vəfat edib Senzo Meyiva — 27 yaşında öldürülüb Reyhanə Cabbari — 26 yaşında öldürülüb. Çopur Ələsgər — 84 yaşında vəfat edib. Murad Aşurlu — 42 yaşında vəfat edib. Rüstəm Rüstəmzadə (folklorşünas) — 84 yaşında vəfat edib. Kristof de Marjeri — 63 yaşında vəfat edib. Oqtay Sadıqzadə — 93 yaşında vəfat edib. Elburus Muradov — 75 yaşında vəfat edib. Con Spenser-Çörçill (XI Malboro hersoqu) — 88 yaşında vəfat edib. Cem Qəriboğlu — vəfat edib. İslam Ələsgər — 89 yaşında vəfat edib. Dağlar Abdullayev — 75 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=389718
-2014-cü il sentyabr ayında vəfat edənlər,İradə Rövşən — vəfat edib. 20 sentyabr Şərəf Taşlıova — 76 yaşında Ankarada vəfat edib. 17 sentyabr Qədir Süleymanov — 97 yaşında Fransada vəfat edib. Eldar Axundov — 65 yaşında Bakıda vəfat edib. 12 sentyabr Tamilla Mahmudova — 83 yaşında vəfat edib. 10 sentyabr Riçard Kil — 74 yaşında vəfat edib. Əlfəddin Abdullayev — 85 yaşında vəfat edib. Coan Riverz — 81 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=388760
-2014-cü il Şotlandiyanın müstəqilliyi haqqında referendumda tərəfdarların siyahısı,Bu siyahıda 2014-cü ildə keçirilən Şotlandiyanın müstəqilliyi haqqında referendumda ictimaiyyətə açıq bir fikir bildirən şəxslər və təşkilatlar sıralanmışdır. Siyahıya daxil olan şəxslərin hamısı referendumda səs veməyib. Müstəqilliyi əleyhinə Siyasi partiyalar Kampaniya qrupları və şəxslər Həmkarlar ittifaqları Digər təşkilatlar Siyasətçilər Britaniyanın digər ölkələrinin siyasətçiləri Beynəlxalq siyasətçilər İş adamları Aktyorlar və aktrisalar Musiqiçilər Şairlər və yazıçılar Akademiklər Digər ictimai şəxslər Müstəqilliyi lehinə Siyasi partiyalar Kampaniya qrupları və şəxslər Həmkarlar ittifaqları Digər təşkilatlar Siyasətçilər Britaniyanın digər ölkələrinin siyasətçiləri Beynəlxalq siyasətçilər İş adamları Aktyorlar və aktrisalar Musiqiçilər Şairlər və yazıçılar Akademiklər Digər ictimai şəxslər Siyasi partiyalar Həmkarlar ittifaqları Digər təşkilatlar Siyasətçilər Beynəlxalq siyasətçilər İş adamları Aktyorlar və aktrisalar Musiqiçilər Şairlər və yazıçılar Akademiklər Digər ictimai şəxslər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=588123
-2014-cü ildə vəfat edənlərin siyahısı,2014-cü ildə vəfat edənlərin siyahısı — 2014-cü ildə vəfat edən ensiklopedik şəxslərin siyahısı. Həmçinin bax 2015-ci ildə vəfat edənlərin siyahısı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=374157
-2014-cü ilin Azərbaycan filmləri,"3 bacı. Film haqqında film (film, 2014) (tammetrajlı sənədli film) 5+ (film, 2014-2015) (bədii serial) 9 il sizinlə (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) 12 (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) 12 əsr sonra (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) 20 il. Əsrin müqaviləsi (film, 2014) (tammetrajlı sənədli film) 31 mart soyqırımı (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) 72 km (film, 2014) (qısametrajlı bədii film) 92-ci ilin qarı (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) 258 №-li piyada döyüş maşınının ekipajı (film, 2014) (tammetrajlı sənədli film) Adım Ələsgərdir, Göyçə mahalım... (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Adi və qeyri-adi Səttar Bəhlulzadə (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Ağ kətanın sehri... Kamil Nəcəfzadə (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Ağrılı və qürurlu yaddaş, yaxud Azərbaycanın Ağ damı... (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Axınla aşağı (film, 2014) (tammetrajlı bədii film) Axırıncı dayanacaq (film, 2014) (tammetrajlı bədii film) Aləmdə səsim var mənim. Seyid Əzim Şirvani (film, 2014) (qısametrajlı sənədli-bədii film) Almanın günahı (film, 2014) (tammetrajlı sənədli film) Aşiqi sadiq (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Atəş və qar... (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Azər Rzazadə. Zirvəyə aparan yol (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan incəsənəti minilliklər boyunca (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan incəsənəti minillikləri... (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan müəllimi (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan pəhləvanları (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın şəhadəti (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Bakı döyüşü (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Eliza (film, 2014) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Gəlin birgə öyrənək. Rənglər (film, 2014) (cizgi filmi) (Filmi izlə) Gözümün işığı və ya qəribə heykəltaraş ömrü (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Xəlvətdə qalmış müdrik (film, 2014) (sənədli film) Keçmişdən gələn zəng (film, 2014) (qısametrajlı bədii film) (Filmi izlə) Köhnə saat (film, 2014) (cizgi filmi) (Filmi izlə) Qafqazdan Appeninə (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Qalib (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Mən Bakını sevirəm (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Mən evə qayıdıram (film, 2014) (tammetrajlı bədii film) Məryəm (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Nabat (film, 2014) (tammetrajlı bədii film) Parisdən məktublar (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Rast. Niyazi (film, 2014) (qısametrajlı sənədli film) Zəng (film, 2014) (tammetrajlı bədii film)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=417580
-2014/2015 Azərbaycan Kuboku,"MOİK (Bakı) 1-0 Lokomotiv (Bakı) Qaradağ Lökbatan 1-0 Zirə Xəzər Lənkəran - Araz Naxçıvan Simurq (Zaqatala) 6-0 Rəvan (Bakı) Netfçala 1-2 Azal (Bakı) Qarabağ (Ağdam) 4-2 MOİK (Bakı) Şahdağ (Qusar) 0-3 İnter (Bakı) Qəbələ 3-0 Ağsu Neftçi (Bakı) 3-0 Qaradağ (Lökbatan) Sumqayıt 0-0 pen 3-4 Bakı - ""Araz Naxçıvan"" yarışlardan kənarlaşdırıldığı üçün ""Xəzər Lənkəran"" 1/4 finalmərhələsinə adlayıb. Neftçi (Bakı) 0-0, 1-0 Azal (Bakı) İnter (Bakı) 2-0, 3-0 Xəzər Lənkəran Qarabağ (Ağdam) 3-0, 4-1 Bakı Qəbələ 0-3 0-0 Simurq (Zaqatala) Neftçi (Bakı) 2-0, 1-2 İnter (Bakı) Qarabağ (Ağdam) 1-0, 0-0 Simurq (Zaqatala) Qarabağ 3-1 Neftçi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=411985
-2014 (rəqəm),"2014 (iki min on dörd) — say sistemində ədədlərdən biridir. 2013 ədədindən sonra, 2015 ədədindən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda İki min on dörd ədədi — cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Rəqəmlərinin cəmi — 7 Rəqəmlərinin hasili — 0 Rərəmin kvadratı — Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=341667
-2014 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2014 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2014; fr. Concours Eurovision de la chanson 2014) — sayca 59-cu Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Emmili de Forestin ifa etdiyi ""Only Teardrops"" mahnısı ilə 2013 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2014-cü ildə Danimarka üçüncü dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə Danimarkanın paytaxtı Kopenhagen şəhərində, B&W Hallerne arenasında keçirilmişdir. Müsabiqənin yarımfinalları 2014-cü ilin 6 və 8 may, final isə 10 may tarixində baş tutmuşdur. 2014-cü ildə iki illik fasilədən sonra Polşa və bir illik fasilədən sonra Portuqaliya Avroviziyaya geri dönmüşdür. Bolqarıstan, Kipr, Serbiya və Xorvatiya isə maliyyə problemlərini səbəb göstərərək, Kopenhagendə keçirilən müsabiqədə iştirakdan imtina etmişdirlər. Müsabiqədə ümumilikdə 37 ölkə iştirak etmişdir və bu iştirakçı sayına görə son 8 ilin ən aşağı göstəricisi idi. Avroviziya 2014-də ""Rise Like a Phoenix"" mahnısı ilə 290 xal toplayaraq, Avstriya təmsilçisi Konçita Vurst qələbə qazanmışdır. Bu sonuncu dəfə Avroviziyada 1966-cı ildə Udo Yürqensin təmsilində qələbə qazanmış Avstriyanın müsabiqədə ikinci qalibiyyəti idi. Keçirilmə yeri 2014-cü ilin mayında Danimarkada keçirilmiş 2014 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinə ev sahibliyi etməyə Danimarkanın beş şəhəri - Kopenhagen, Herninq, Olborq, Frederisiya, Horsens iddialı olmuşdur. Onlardan Olborq şəhərdəki otellərin həcminə görə bu siyahını erkən tərk etmişdir. Frederisiya isə Danimarka Radioyayımının şounun sütunsuz məkanda keçirilməsi tələbinə cavab verə bilməyəcəyindən iddiasından əl çəkmişdir. 2 sentyabr 2013-cü ildə Danimarka namizəd şəhərlər içindən Kopenhagenin 2014 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinə ev sahibliyi edəcəyəni elan etmişdir. Müsabiqə ""#Join Us"" (Bizə qoşulun) şüarı altında B&W Hallerne arenasında keçirilmişdir. Bundan öncə də Kopenhagen artıq iki dəfə - 1964 və 2001-ci illərdə də Avroviziyaya ev sahibliyi etmişdir. Həmçinin 2005-ci ildə yarışmanın 50 illiyinə həsr olunmuş konsert proqramı da bu şəhərdə baş tutmuşdu. İştirakçılar 37 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2014 otuz bir ölkənin final uğrunda mübarizə apardığı iki yarımfinal mərhələsindən (birinci yarımfinalda 16 ölkə, ikinci yarımfinalda 15 ölkə) və iyirmi altı ölkənin qalibiyyət uğrunda mübarizə apardığı final mərhələsindən təşkil olunmuşdur. ""Böyük Beşlik"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya, İtaliya) və ev sahibi Danimarka müsabiqənin finalında birbaşa iştirak etmək hüququ qazanmışdırlar. Yarımfinallara bölünmə səbətləri 20 yanvar 2014-cü il tarixdə Avroviziya 2014-də iştirak edəcək ölkələrin yarımfinallara bölünməsi üçün püşkatma mərasimi keçirilmişdir. Tədbirdən əvvəl də məlum idi ki, iştirakçı ölkələrdən altısı; Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya İtaliya və ev sahibi Danimarka birbaşa finalda iştirak edəcək. Müsabiqənin səsvermə üzrə rəsmi sponsoru olan Digame-nin apardığı hesablamalar nəticəsində 2014-cü ilə kimi bir-birinə çox səs verən ölkələrin fərqli yarımfinallarda iştirak etməsi üçün ölkələr altı səbətə ayrılmışdır. Hər bir səbətdə fərqli səsvermə qruplaşmaları yer almışdır (Balkan ölkələri bir səbətdə, Keçmiş Sovet ölkələri bir səbətdə, Skandinaviya ölkələri bir səbətdə və s.). Həmin bu üsul yarımfinal püşkatması zamanı eyni səbətdə yer alan beş və ya dörd ölkənin eyni yarımfinalda iştirak etməməsinə şərait yaradırdı. İsrail, İsveç və Norveç püşkatmada iştirak etməmişdir. Belə ki, müsabiqənin ən çox izləyici kütləsinin olduğu düşünülən və biletlərin ən çox satıldığı iki ölkə İsveç və Norveç Avropa Yayım İttifaqının qərarı ilə püşkatmadan öncə fərqli yarımfinallara ayrılmışdırlar. Hər iki ölkənin eyni yarımfinalda iştirak etməsi halında həmin yarımfinalda arenanın 2/3 hissəsini yalnız İsveç və Norveçdən gələn izləyicilərin təşkil edəcəyi və digər ölkələrdən bilet satışlarının az olacağı gözlənilirdi. Eyni zamanda İsrail Avropa Yayım İttifaqının qərarı ilə püşkatmadan azad edilmişdi. Müsabiqənin ikinci yarımfinal tarixinin İsrailin müharibədə həlak olan əsgərləri və eyni zamanda terror qurbanlarını Anım günü ilə üst-üstə düşməsi səbəbindən İsrailin dövlət kanalı IBA bu barədə Avropa Yayım İttifaqına müraciət etmiş və ölkənin püşkatmadan kənar birinci yarımfinalda iştirak etməsinə qərar verilmişdir. Yarımfinallar 1-ci yarımfinal 6 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 16 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Fransa, İspaniya və ev sahibi Danimarka səsvermədə iştirak etmişdir. 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərinin tətbir olunduğu yeni səsvermə metodu ilə ən çox səs toplayan 10 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazanmışdır. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. 2-ci yarımfinal 8 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 15 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Almaniya, Böyük Britaniya və İtaliya səsvermədə iştirak etmişdir. 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərinin tətbir olunduğu yeni səsvermə metodu ilə ən çox səs toplayan 10 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazanmışdır. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. Finalçılar: ""Böyük Beşlik"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya və İtaliya); Ev sahibi ölkə (Danimarka); Birinci yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr; İkinci yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr.10 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 26 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqədə iştirak edən bütün ölkələr səsvermədə iştirak etmişdir və Avstriya təmsilçisi ən çox səs toplayaraq müsabiqənin qalibi elan edilmişdirlər. 1-ci yarımfinal Aşağıdakı siyahı 1-ci yarımfinalda səs verən ölkələrin 12 xallarını hansı ölkələrə verdikləri göstərilir: 2-ci yarımfinal Aşağıdakı siyahı 2-ci yarımfinalda səs verən ölkələrin 12 xallarını hansı ölkələrə verdikləri göstərilir: Aşağıdakı list, qatılan ölkələrin finalda 12 xallarını hansı ölkələrə verdikləri göstərilir: Digər ölkələr Andorra - Andorranın RTVA kanalı ölkənin 2014-cü ildə müsabiqədə təmsil olunmayacağını rəsmi olaraq açıqlamışdır. Buna səbəb dövlət tərəfindən telekanalın büdcəsinə olan yatırımların azaldılmasıdır. Andorra Avroviziyada son dəfə Moskvada keçirilən müsabiqədə 2009-cu ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 15-ci yeri tutmuşdur. Bolqarıstan - Bolqarıstan dövlət kanalı olan BNT 22 noyabr 2013-cü il tarixində Bolqarıstanın Kopenhagendə keçirilən Avroviziyada iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır. Buna səbəb olaraq maliyyə böhranı və eyni zamanda ölkənin son illərdə müsabiqədə əldə etdiyi uğursuz nəticələr göstərilmişdir. Bosniya və Herseqovina - 18 dekabr 2013-cü ildə Bosniya və Herseqovinanın BHRT kanalı ciddi maliyyə problemi səbəbindən ölkənin Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinə geri dönməyəcəyini açıqlamışdır. Bosniya və Herseqovina Avroviziyada son dəfə Bakıda keçirilən müsabiqədə 2012-ci ildə iştirak etmiş və final mərhələsində 18-ci yeri tutmuşdur. Çexiya - Çex telekanalı olan CT Çexiyanın 2013-cü ildə Avroviziya müsabiqəsinə qayıtmaq niyyətində olmadığını bildirmişdir. Buna səbəb ölkədə yarışmaya olan marağın az olmasıdır. Çexiya Avroviziyada son dəfə Moskvada keçirilən müsabiqədə 2009-cu ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində sıfır xalla sonuncu yerdə qərarlaşmışdır. Kipr - Kiprin dövlət kanalı olan CYBC 3 oktyabr 2013-cü il tarixində Kiprin ölkədəki maliyyə böhranı səbəbindən Kopenhagendə keçirilən Avroviziyada iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır. Lüksemburq - 24 iyul 2013-cü ildə Lüksemburqun RTL kanalı Lüksemburqun 2014-cü ildə müsabiqəyə geri dönməyəcəyini bildirmişdir. Buna səbəb ölkədə yarışmaya olan marağın az olması və iştirak üçün lazım olan məbləğin yüksək olmasıdır. Lüksemburq Avroviziyada son dəfə İrlandiyada keçirilən müsabiqədə 1993-cü ildə iştirak etmiş və 20-ci yeri tutmuşdur. Mərakeş - Mərakeşin SNRT kanalı Mərakeşin 2014 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır. Mərakeş Avroviziyada ilk və son dəfə Niderlandda keçirilən müsabiqədə 1980-ci ildə iştirak etmiş və sonuncu yerdə qərarlaşmışdır. Monako - Monakonun TMC kanalı Monakonun 2013-cü ildə Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinə qayıtmayacağını təsdiqləmişdir. Bununla bağlı əlavə açıqlama verilməmişdir. Monako Avroviziyada son dəfə Afinada keçirilən müsabiqədə 2006-cı ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 21-ci yeri tutmuşdur. Serbiya - Serbiyanın dövlət kanalı olan RTS 22 noyabr 2013-cü il tarixində maliyyə böhranı səbəbindən Serbiyanın Kopenhagendə keçirilən Avroviziyada iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır. Slovakiya - 9 sentyabr 2013-cü ildə Slovakiyanın STV kanalı Slovakiyanın 2014-cü ildə müsabiqədə iştirak etməyəcəyini açıqladı. Bunun maliyyə problemi səbəbindən olduğu düşünülür. Slovakiya Avroviziyada son dəfə Bakıda keçirilən müsabiqədə 2012-ci ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində sonuncu yeri tutmuşdur. Türkiyə - 14 sentyabr 2013-ci ildə Türkiyənin dövlət kanalı TRT müsabiqənin müəyyən qaydalarına narazaçılığını bildirərək, ölkənin 59-cu Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır. Türkiyə Avroviziyada son dəfə Bakıda keçirilən müsabiqədə 2012-ci ildə iştirak etmiş və final mərhələsində 7-ci yeri tutmuşdur. Xorvatiya - Xorvatiyanın dövlət kanalı olan HRT 19 sentyabr 2013-cü il tarixində Xorvatiyanın Kopenhagendə keçirilən Avroviziyada iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır. Buna səbəb olaraq maliyyə böhranı və eyni zamanda ölkənin son illərdə müsabiqədə əldə etdiyi uğursuz nəticələr göstərilmişdir. Yenidən iştirak edən müğənnilər Müsabiqəni canlı yayımlayan ölkələr Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=212535
-2014 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi,"2014 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi — 12-ci ənənəvi Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsidir. Müsabiqə 15 noyabr 2014-cü il tarixində Maltada Malta Gəmiqurucuculuğu Sarayında ""#together"" devizi altında keçirilmişdir. Malta müsabiqəyə ilk dəfə ev sahibliyi etmişdir. Həm də bu il üçüncü il olmuşdur ki, müsabiqəyə ev sahibliyini son dəfə müsabiqədə qalib olan ölkə etmişdir. 2014 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində 16 ölkə iştirak etmişdir. Bu ölkələrdən İtaliya, Monteneqro və Sloveniya ilk dəfə olaraq müsabiqədə iştirak etmişdir. Eyni zamanda Xorvatiya 7 illik, Kipr 4 illik, Serbiya 3 illik və Bolqarıstan isə 2 illik fasilədən sonra müsabiqəyə qayıdıb. 2013-cü ildə müsabiqədə iştirak etmiş Azərbaycan, Makedoniya və Moldova isə 2014 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində iştirakdan imtina etmişdir. Maltada keçirilən 2014 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində ""Tu primo grande amore"" mahnısı ilə İtaliya təmsilçisi Vinçentso Kantyello qalib gəlib. Müsabiqədə ilk dəfə iştirak edən İtaliyanın bu müsabiqədəki ilk qalibiyyəti oldu. İştirakçılar Səslər açıqlandıqdan sonra ilk üçlüyü qazanan ölkələr mükafatlandırılıb. Qiymətləndirilməsi Həmçinin bax Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi Xarici keçidlər JuniorEurovision.tv Arxivləşdirilib 2013-10-18 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=339756
-"2014 Azərbaycanda ""sənaye ili"" (film, 2015)","2014 Azərbaycanda ""sənaye ili"" tammetrajlı sənədli televiziya filmi rejissor Arzu Məhərrəmov tərəfindən 2015-ci ildə çəkilmişdir. Film Azərbaycan televiziyasında istehsal edilmişdir. Filmdə 2014-cü ilin Azərbayanda ""sənaye ili"" elan olunmasından sonra ölkədə sənaye sayəsində görülən işlərdən, texnoparklar, yeni sənaye müəssisələri, ixrac yönümlü sənaye məhsullarının istehsalı, emal müəssisələrinin, böyük sənaye komplekslərinin yaranmasından bəhs edilir. Filmdə 2014-cü ilin Azərbayanda ""sənaye ili"" elan olunmasından sonra ölkədə sənaye sayəsində görülən işlərdən, texnoparklar, yeni sənaye müəssisələri, ixrac yönümlü sənaye məhsullarının istehsalı, emal müəssisələrinin, böyük sənaye komplekslərinin yaranmasından bəhs edilir. Filmin üzərində işləyənlər Ssenarist: Arif Alışanov Rejissor: Arzu Məhərrəmov Operator: Fazil Hadıyev Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı2015-ci ilin Azərbaycan filmləri2010-cu illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=491721
-2014 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı,2014 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı — 2014-cü il 8 noyabr və 16 noyabr aralığında Qazaxıstanın Almatı şəhərində keçirilən dünya çempionatıdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=462675
-2014 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı – Qadınlar 69 kq,"2014 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı – Qadınlar 69 kq — Qadınların ağır atletikadakı çəki dərəcəsində beşinci müsabiqəsi olub, maksimum bədən çəkisi 69 kiloqram olaraq təyin edilmişdir. Turnir 13-14 noyabr 2014-cü ildə 2014 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatının baş tutduğu Qazaxıstanın Almatı şəhərində keçirilmişdir. Bu yarışadək, mövcud dünya rekordları aşağıdakı kimi olmuşdur. Xarici keçidlər Results Arxivləşdirilib 2020-09-21 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=462684
-2014 Bakı Qran-prisi (şahmat),"2014 Bakı Qran-prisi — 2014–2015-ci illərdə ilk qran-pri seriyalı yarışma 1–15 oktyabr aralığında Bakıda keçirilmişdir. Kateqoriya: 21 (seriya reytinqi 2751,83) Yarışmanın reqlamenti Vaxt nəzarəti: 2 saata 40 gediş, sonra 1 saata 20 gediş və 15 dəqiqə sonuncu partiyada, 61-ci gedişdən sonra hər gedişə 30 saniyə. Yarışma günləri: 2–5, 7–10, 12–14 oktyabr. İstirahət günləri: 6, 11 oktyabr. İştirakçılar 2014-cü ilə olan reytinq Tur üzrə gedişat Rəsmi səhifə Arxivləşdirilib 2015-04-29 at the Wayback Machine The Week In Chess",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=558734
-2014 Dünya Güləş Çempionatı,2014 Dünya Güləş Çempionatı — FİLA-nın sərbəst və yunan-roma stili çempionlarını eyni şəhər və zaman dilimində təşkil etdiyi 10-cu Dünya Çempionatıdır. Turnir 8-14 sentyabr aralığında Özbəkistanın paytaxtı Daşkənd şəhərində təşkil olunmuşdur. Medal cədvəli Komanda reytinqi Medalların sıralanması İştirak edən ölkələr Turnirdə 81 ölkədən 692 idmançı iştirak etmişdir. Xarici keçidlər Wrestling Database Arxivləşdirilib 2009-03-13 at the Wayback Machine 2014 World Championships Special Section on USA Wrestling Arxivləşdirilib 2014-09-20 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=458704
-2014 FİFA Dünya Kuboku,"2014 FİFA Dünya Kuboku (ing. 2014 FIFA World Cup) — 2014-cü ildə Braziliyada kişilər arasında təşkil olunmuş sayca 20-ci FİFA Dünya Kuboku turniri. Turnirin Cənubi Amerikada təşkil olunmasına qərar verildikdən sonra, 30 oktyabr 2007-ci ildə Braziliyanın ev sahibliyi etməsi FİFA tərəfindən təsdiq edilmişdir. Bu, Braziliyada 1950-ci ildə keçirilmiş Dünya kuboku yarışmasından sonra sayca ikinci, 1978-ci ildən sonra isə Cənubi Amerikada təşkil edilmiş ilk mundial olmuşdur. 31 ölkənin milli komandaları Dünya Kubokuna vəsiqə qazanmaq üçün 2011-ci ilin iyun ayında başlayan təsnifat mərhələsində mübarizəyə qoşulmuşdular. 20 noyabr 2013-cü ildə isə seçmə qrupları tamamlanmış və qrup mərhələsinə qatılan ölkələr müəyyən olunmuşdur. Oyunlar yeni inşa edilmiş və yeniləşdirilmiş 12 fərqli şəhərdə olan 12 stadionda oynadılmışdır. Ev sahibi ölkə ilə yanaşı 1930-cu ildə keçirilən ilk Dünya Kubokundan bəri Dünya çempionu titulunu qazanmış bütün ölkələr (Uruqvay, İtaliya, Almaniya, İngiltərə, Argentina, Fransa və İspaniya) turnirdə mübarizə etmə hüququ qazanmışdılar. Dünya Kubokunun tarixində ilk dəfə ""goal-line"" texnologiyası tətbiq olunmuşdur. Həmin texnologiya mübahisəli məqamlarda topun qapı xəttini keçib-keçməməsini müəyyən edir.Final görüşü Braziliyanın Rio de Janeyro şəhərində yerləşən Marakana stadionunda keçirilmişdir. Həmin oyunda Almaniya millisi əlavə vaxtda Mario Götzenin vurduğu yeganə qol sayəsində Argentina millisini məğlub edərək, tarixində dördüncü dəfə dünya çempionat��nın qalibi titulunu qazandı. Bir oyunda vurulmuş qolların sayına görə, çempionatın ən böyük nəticəsi yarımfinal mərhələsində keçirilmiş Braziliya — Almaniya oyununda qeydə alınmışdır. Həmin qarşılaşmada Almaniya Braziliyanı 7 : 1 hesabı ilə məğlub edərək, tarixdə ən böyuk hesablı qələbərdən birinə nail olmuşdur. Ev sahibinin əvvəlcədən bu turnirdə uğurla çıxış edərək, çempionatın favoritlər sırasına daxil olmasına baxmayaraq, Braziliya yığma komandasının baş məşqçısi Luis Felipe Skolari istefa üçün müraciət etmış və bu istefa Braziliya — Niderland oyunundan sonra qəbul edilmişdir. İlkin hazırlıq Turnirin təşkilatçısı Dünya Çempionatının keçiriləcəyi ölkənin şeçilməsində kontinentlərin rotasiya prinsipi nəzərə alındığına görə, 2014-cü ildə futbol üzrə Dünya Kuboku Cənubi Amerikada keçirilməli idi. Braziliya isə yeganə favorit namizəd idi. 2003-cü ildə Cənubi Amerikanın digər ölkələri Braziliyanın namizədliyini dəstəkləməyə razılıq verdilər. Buna baxmayaraq, Dünya çempionatının keçirilməsinə Braziliya ilə yanaşı bir neçə dövlət iddialı idi. Belə ki, çempionatın keçirilməsi üçün Kolumbiya da öz iddiasını irəli sürmüşdü, lakin 1986-cı ildə dünya çempionatının keçirilməsi məqsədi ilə Kolumbiyanın üzərinə düşən öhtəlikləri yerinə yetirməməsini nəzərə alaraq, onun namizədliyi ""qeyri ciddi"" kimi qəbul edilmişdi. Bu səbəbdən 1986-cı ildə turnir ikinci dəfə Meksikada müvəffəqiyyətlə keçirilmişdir. 2003-cü ilin mart ayında FIFA bəyan etmişdir ki, 1978-ci ildən sonra turnir ilk dəfə Cənubi Amerikada keçiriləcək. Həmin il 3 iyun tarixində CONMEBOL Argentina, Braziliya və Kolumbiya 2014-cü ilin Dünya Kubokuna sahiblik etmək üçün öz ərizələrini təqdim edəcəklərini bildirmişlər. Braziliya öz ərizəsini rəsmən 2006-cı ilin dekabr ayında təqdim etmişdir. 11 aprel 2007-ci ildə keçirilmiş səsvermənin nəticəsinə görə, Braziliya çempionatda ev sahibliyi etmək hüququnu qazandı. Beləliklə, Meksika, İtaliya, Fransa və Almaniyadan sonra Braziliya da ikinci dəfə Dünya Kubokuna ev sahibliyi etmişdir. 2014-cü ilin Dünya çempionatın rəsmi topun adını təyin etmək məqsədi ilə, Adidas şirkəti tərəfindən tarixdə ilk dəfə olaraq internet vasitəsi ilə GloboEspote.com saytında səsvermə prosesi keçirilmişdir. Səsvermədə topun adı məhz azarkeşlərin sayəsində şeçilmişdir. 2012-ci ilin 2 sentyabr tarixində FİFA-nın baş katibi Jerom Valk bəyan etmişdir ki, səsvermənin nəticəsinə görə, Dünya Çempionatının rəsmi topu olaraq Adidas şirkətinin Brazuca adlı topu seçilmişdir.4 dekabr 2013-cü ildə isə Brazuca Rio de Janeyro şəhərində rəsmi olaraq təqdim edilmişdir. FİFA-nın məlumatına görə, Brazuca braziliyalıların milli fəxrini, onların həyat tərzini, emosiyalarını, habelə insanlara xeyrixahlıqını təsvir edir. 2010-cu ilin Dünya Çempionatı ərzində Yohannesburq şəhərində keçirilən mərasimdə turnirin rəsmi emblemi təqdim edilmişdi. Emblemin seçilməsi üzrə komitəyə memar Oskar Nimeyer, tərtibatçı Hans Donner, modelçi Jizel Bündhen, yazıçı Paulo Koelyo, müğənni İveti Sanqalu, 2014-cü ilin Dünya Çempionatı təşkilat komitəsinin sədri Rikardo Teyşeyra və FİFA-nın baş katib Jerom Valk daxil idilər. Komitə üzvləri tərəfindən seçilmiş emblem ""Ruhlanma"" (port. Inspiração) adını daşıyır. Həmin emblem Braziliyanın ""Afrika"" agentliyi tərəfindən tətbiq edilib. Talismanın seçimi FİFA-nın qərarı ilə 2012-ci ilin mart ayında keçirilmişdir. Qalib uğrunda Arara, Saci, Fuleco Yaquar və Armadilo mübarizəyə qoşulmuşdur. 16 sentyabr 2012-ci ildə turnirin rəsmi talismanı ictimaiyyətə təqdim edilmiş və müsabiqənin nəticələrinə görə, qalibiyyət Fuleko adını daşıyan armadil tərəfindən əldə olunmuşdur. Onun visual siması Braziliya bayrağına daxil olan rənglərdən (göy, yaşıl və sarı) ibarət olan üç diapasonları, ağ rəngli koynəyi və yaşıl rəngli şortiki ifadə edir. Beynəlxalq Təbiətin və Təbii Sərvətlərin Mühafizəsi Birliyinə müvafiq olaraq, armadillərin Braziliyada məhv olma təhlükəsi var. Buna görə də FİFA-nın təşkilat komitəsi, heyvanların və ətraf mühitin qayğısına qalaraq, talisman qismində məhz bu heyvanı seçmişdir.Talismanin prezentasiya zamanı FİFA-nın baş katibi Jerom Valk bəyan etmişdir ki, üç diapasonlardan ibarət olan armadil talisman kimi çox mükəmməldir. Onun sözlərinə görə, çempionatın əsas məqsədlərdən biri ətraf mühitin və ekologiyanın qorunması məsələlərində diqqət ayırılmasında olmasıdır. Rəmsi mahnı 23 yanvar 2013-cü ildə FİFA və Sony Music tərəfindən turnirin rəsmi mahnısı təqdim edildi. Bu mahnı amerikalı musiqiçi Pitbull, braziliyalı Klaudiya Leytte və pop-estrada müğənnisi Cennifer Lopesin ifa etdiyi ""We are one(Ole Ola)"" kompozisiyası oldu. Seçmə mərhələsi Dünya Çempionatının seçmə mərhələsi 15 iyun 2011-ci il 20 noyabr 2013-cü ilə qədər keçirilmişdir. 2011-ci ilin 3 mart tarixində FİFA final mərhələsində regional konfederasiyalar üzrə yerləri bölüşdürmüşdür. Bölüşdürmə əvvəlki iki dünya çempionatdaki kimi qalmışdır. Həmin yerlərdən biri ev sahibi, 29 final mərhələsində təmin olumnuş yerlər konfederasiyalar, daha 2 yerlər isə kontinental pley-off mərhələsinin qalibləri arasında bölüşdürülmüşdür. İştirakçı cütliklərin tərkibi 29 iyul 2011-ci ildə keçirilmiş püşk atma mərasimində müəyyən olunmuşdur. Turnirin iştirakçıları Milli komandalar Final mərhələsində turnirin ev sahibi Braziliya ilə birlikdə 32 komanda iştirak edib. İştirakçılar seçmə mərhələləri çərçivəsində final mərhələsinə vəsiqə qazanmaq uğrunda mübarizə aparmışdılar (bundan başqa iki iştirakçı kontinentlərarası pley-off məhlələlərində oynayıblar). Onların arasında vaxtıilə çempion titulunu qazanmış bütün 8 komanda iştirak edib. Bosniya və Herseqovina dünya çempionatlarının final mərhələsində debut edən yeqanə ölkə idi. Rəsmi ərizəni təqdim etməkdən əvvəl, 13 may 2014-cü ilə qədər milli komandalar 30 oyunçudan ibarət olan ilkin heyətləri açıqlamalı idilər. Sonuncu təqdim edilmiş ərizəyə əsasən, hər milli komandanın heyətinə 3 qapıçı ilə birlildə 23 oyunçu qatılmalı idi. Ərizə 2 iyun 2014-cü ilə qədər təqdim edilməlii idi. 2013-cü ilin mart ayında FIFA futbol konfederasiyalardan olan 52 potensial hakimlərin və onların köməkçiləri adlarından ibarət olan siyahını dərc etdirmişdi. Yekun siyahı 14 yanvar 2014-cü ildə dərc edilmişdi. 31 may 2009-cu ildə dünya çempionatın final mərhələsinin oyunları üçün 12 stadion seçilmişdi. 16 iyun 2010-cu ildə FIFA bəyan etmişdir ki, San Paulo şəhərinin hakimiyyəti təyinolunmuş müddətə maliyyə zəmanətlərini təmin etməyib; ona görə də ""Morumbi"" stadionu siyahıdan çıxarılıb. Buna baxmayaraq, danışıqlar San Pauluda davam etdirilmişdir. Bir müddət öncə Braziliya Futbol Federasiyası bəyan edib ki, San Paulu şəhərində ""Korintias"" futbol klubu üçün və xüsüsi ilə dünya kuboku turnirin qarşılaşmalarını üçün yeni stadion inşa ediləcək. Final Mərhələsi Püşk atma mərasimi 6 dekabr 2013-cü ildə yerli vaxt ilə saat 13:00-da Braziliyanın Mara-di-San-Juan şəhərində keçirilmişdir. Mərasim CAR prezidenti Nelson Mandelanın xatirəsi və onun barəsində qısa videomaterial və fotoşəkillər ilə başlanmışdir. Mərasimdə çıxış etmiş Braziliya prezidenti Dilma Rusef öz çixışında braziliya futbolunun ənənələri qeyd etdi. O bildirmişdir ki, Braziliya bütün Dünya çempionatlarında iştikar etmiş və 5 titulu qazanmış yeqanə ölkədir: 32 ölkənin milli komandalanın adı olan şarlar 4 səbətdə yerləşdirilmişdi. Birinci səbətə ev sahibi Braziliya ilə yanaşı 2013-cü ilin oktyabr ayı üçün FİFA reytinqinə daxil olan 7 ən yaxşı komandalar müəyyən edilmişdir — İspaniya (1), Almaniya (2), Argentina (3), Kolumbiya (4), Belçika (5), Uruqvay (6) və İsveçrə (7). Qalan ölkələr o biri səbətlərə coğrafi və idman kriteriyalarına uyğun olaraq yerləşdirilmişlər: ikinci səbətə Asiya və Şimali Amerika ölkələri, üçüncü səbətə — Afrika və Cənubi Amerika ölkələri, dördüncü səbətə isə Avropa ölkələri yerləşdirilmişdir. Püşk atmanın nəticələri Qrup mərhələsi Xal Sistemi Komandalara qrup mərhələsindəki hər qələbəyə görə 3 xal, heç-heçə nəticəsinə 1 xal, məğlubiyyətə görə isə 0 xal verilir. Qup mərhələsi iyunun 12-dən 26-na gədər Braziliyada baş tutmuşdur: qrupun hər komandası 3 oyun keçirmişdir. Qrup mərhələsi qol və heç-heçə oyunların çatışmazlığı ilə diqqətəlayiq idi. İlk heç-heçə oyunu məhz sayca 13-cü qarşılaşmada (İran və Nigeriya arasında) qeyd olunub. Mərhələdə vurulmuş qolların sayı 136-ya bərabərdir (2.83 qol oyun başına). Hazırkı Dünya Çempionatı kubokun sahibi İspaniya millsi 2 dalbadal qarşılaşmalardan sonra mərhədən kənarlaşdırılmışdır. Pley-off mərhələsi 1/8 final oyunları 1986-cı ildə pley-off mərhələsinin daxil olması anından ilk dəfə olaraq bütün öz qrupların qalibləri 1/8 final mərhələsinə addımlayıblar. Onlardan dörd ölkə UEFA, üçü CONMEBOL və biri CONCACAF-a daxildir. Mərhələdə səkkiz qarşılaşmaların beşində əlavə vaxt, iki qarşılaşmada isə penalti seriyası təyin edilmişdir. Dünya çempionatı tarixində ilk dəfə pley-off mərhələsində penalti seriyası bir oyundan çox qarşılaşmalarda təyin edilmişdir. Hər oyuna orta hesabla 2,25 qol vurulmuşdur (qrup mərhələsində — 0,58 qol). 1/8 final mərhələsinə addımlayan komandalardan dördü Kubokun çempionları (Braziliya, Almaniya, Argentina və Fransa), üçqat finalçı (Niderland) və iki komanda ilk dəfə (Kolumbiya və Kosta-Rika) növbəti raunda keçiblər. Belçika 1986-cı ildə ilk dəfə 1/8 final mərhələsinə vəsiqə qazanıb. 1/4 final oyunları Almaniya milli yığması, Fransa milli yığmasını 1–0 hesabı ilə məğlub edərək və 1/2 final mərhələsinə 4-cü dəfə ardıcıl vəsiqə qazanaraq, dünya çempionatın rekordunu qurdu. Braziliya Kolumbiyanı 2–1 hesabı ilə məğlub edib. Braziliyalı oyunçu Neymar oyun zamanı ciddi zədə aldığına görə sonrakı oyunları buraxmağ məcburiyyətində idi. Argentina yığması Belçikanı məğlub edərək ilk dəfə 1990-cı ildən yarımfinal mərhələsinə addımlayıb. Niderland Kosta-Rikanı oyunsonrası penalti seriyasında qət edərək 2-ci dəfə ardıcıl yarımfinal mərhələsinə addımlayıb. Yarımfinal oyunları Yarımfinal mərhələsində Almaniya Braziliyanı 7–1 hesabı ilə sarsıdıcıllığla məğlub edib. Bu, 1920-ci ildən ilk dəfə Braziliya futbolunun ən böyük məğlubiyyətidir. Alman oyunçusu Miroslav Kloze turnirdə 16-cı qolu vuraraq braziliyalı Ronaldonun rekordunu qırdı. Bundan başqa, Kloze daha da bir rekordu qurdu: o, dünya çempionatlarının yarımfinal mərhələsində 4-dü dəfə ardıcıl iştirak edən birinci oyunçudur. Argentina milli yığması 1990-cı ildən ilk dəfə finala vəsiqə qazanmışdır. Üçüncülük oyunu Braziliyanı 3–0 hesabı ilə məğlub edərək, Niderland ilk dəfə olaraq dünya çempionatın bürünc medallarını qazanıb. Braziliya milli yığması isə mundialların sahibləri arasında buraxılmış qollar sayəsində antirekordu qurub (11 qol vurub və 14 qol buraxmışdır). Əvvəlki rekord 60 il saxlanılmışdır: həmin vaxt İsveçrə milli yığması 11 vurulmuş qol nəzdində 11 qol buraxmışdır. Almaniya və Argentina milli yığma komandaları bütövlükdə 20 dəfə qarşılaşmışdır. Həmin qarşılaşmalarda almanlar 6 dəfə, argentinalallar 9 dəfə qalib gəlmişdir; 5 dəfə isə nəticə heç-heçə hesabı ilə qurtarmışdır. Argentina finala ilk dəfə 1990-cı ildən addımlayıb. Dünya çempionatı çərçivəsində komandalar 6 dəfə görüşüb (2 dəfə final oyunlarında). Argentinanı alman hücumçusu Mario Götzenin vurduğu yeganə qol sayəsində qalib gələrək, Almaniya Amerikada keçirilmiş dünya çempionatı turnirində ilk qalib gələn avropa ölkəsi oldu. Bombardirlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=82384
-2014 FİFA Dünya Kuboku finalı,"2014 FİFA Dünya Kubokunun finalı — FİFA-nın milli futbol komandaları üçün 20-ci yarışı olan 2014 Dünya Çempionatının final oyunu olmuşdur. Qarşılaşma 13 iyul 2014-cü il tarixində Braziliyanın Rio-de-Janeyro şəhərindəki Marakana stadionunda baş tutmuş və Almaniya ilə Argentina milli komandaları arasında gərgin mübarizə ilə yadda qalmışdır. Tədbirdə ona ev sahibliyi edən Braziliya və altı FİFA konfederasiyası tərəfindən təşkil olunmuş təsnifat mərhələsindən çıxmış 31 digər komanda iştirak etmişdi. Qrup mərhələsində 32 komanda mübarizə aparmış, onlardan 16-sı pley-off mərhələsinə vəsiqə qazanmışdı. Finala gedən Almaniya iki qələbə və heç-heçə ilə G qrupunda birinci olmuş, bundan sonra 1/8 finalda Əlcəzairi, 1/4 finalda Fransanı və yarımfinalda Braziliyanı 7–1 hesabı ilə məğlub etmişdi. Argentina isə F qrupunu üç qələbə ilə başa vuraraq 1/8 finalda İsveçrəni, 1/4 finalda Belçikanı və yarımfinalda Hollandiyanı penaltilər seriyasında məğlub etmişdi. Final 74738 azarkeş, eləcə də televiziya üzərindən bir milyarddan çox izləyicinin gözü qarşısında baş tutmuş və onu italiyalı hakim Nikola Ritsoli idarə etmişdi. Qonsalo Hiquain ilk hissədə Almaniya yığmasının qapıçısı Manuel Noyerlə təkbətək olarkən Argentina yığmasına qol vurmaq şansını əldən verdi və Benedikt Hövedesin zərbəsi qapı dirəyinə dəydikdə fasiləyə az qalmış Almaniya önə keçə bilmədi. Lionel Messi ilk hissədən az sonra Noyerlə təkbətək olarkən qol vurmaq imkanı qazandı, lakin onun zərbəsi qapıdan yan keçdi. 71-ci dəqiqədə almanlar Tomas Müller, Andre Şürrle və Mesut Özilin iştirakı ilə qol vəziyyətinə yaxınlaşsalar da top qapıdan keçdi, bütün zərbələr Argentinanın qapıçısı Serxio Romero tərəfindən dəf edildi. Qarşılaşmanın 90-cı dəqiqəsində oyun qolsuz bərabərliklə əlavə vaxta getdi, ikinci hissədə Almaniya hesabı açdı. Belə ki, əlavə vaxtın bitməsinə az qalmış əvəzləyici oyunçu kimi meydana çıxan Mario Götze Şürrlenin soldan ötürməsini sinəsi ilə qəbul edərək sol ayağı ilə topu qapıya doğru yönlətdi və beləcə, Almaniyanın 1–0 hesablı qələbəsini təmin etdi. Almaniyanın bu finalda qələbəsi onların dördüncü Dünya Kuboku tituludur və Almaniyanın yenidən birləşməsindən sonra ilk, həmçinin Avropa komandasının Amerika qitəsində keçirilən ilk Dünya Kubokunun qalibidir. Götze matçın adamı seçildi, Messi isə FİFA turnirinin ən yaxşı oyunçusu kimi ""Qızıl top""a layiq görüldü. Almaniyanın baş məşqçisi Yoahim Löv komandasının qələbəsini sələfi Yurgen Klinsmanın rəhbərliyi altında on il əvvəl başlamış layihənin kulminasiya nöqtəsi adlandırdı və komandasının oyun əzmini yüksək qiymətləndirdi. Onun argentinalı həmkarı Alexandro Sabelya məğlubiyyətə görə məyus olduqlarını bildirdi və futbolçularını ""döyüşçülər"" adlandırdı. Almaniya millisi növbəti — Rusiyada keçirilən 2018-ci il Dünya Çempionatında titulunu qoruya bilmədi. Onlar Meksika və Cənubi Koreyaya məğlub olduqdan sonra qrup mərhələsində mübarizədən kənarlaşdırılan ardıcıl üçüncü Dünya çempionu oldular. 2014 FİFA Dünya Kuboku finalı FİFA-nın milli futbol komandaları üçün 20-ci yarışı olan 2014 Dünya Çempionatının final oyunu olmuşdur. Qarşılaşma 13 iyul 2014-cü il tarixində Braziliyanın Rio-de-Janeyro şəhərindəki Marakana stadionunda baş tutdu və Almaniya ilə Argentina milli komandaları arasında gərgin mübarizə ilə yadda qaldı. Tədbirdə ona ev sahibliyi edən Braziliya və altı FİFA konfederasiyası tərəfindən təşkil olunmuş təsnifat mərhələsindən çıxmış 31 digər komanda iştirak etmişdi. Qrup mərhələsində 32 komanda mübarizə aparmış, onlardan 16-sı pley-off mərhələsinə vəsiqə qazanmışdı. Finala gedən Almaniya iki qələbə və heç-heçə ilə G qrupunda birinci olmuş, bundan sonra 1/8 finalda Əlcəzairi, 1/4 finalda Fransanı və yarımfinalda Braziliyanı 7–1 hesabı ilə məğlub etmişdi. Argentina isə F qrupunu üç qələbə ilə başa vuraraq 1/8 finalda İsveçrəni, 1/4 finalda Belçikanı və yarımfinalda Hollandiyanı penaltilər seriyasında məğlub etmişdi. Final 74738 azarkeş, eləcə də televiziya üzərindən bir milyarddan çox izləyicinin gözü qarşısında baş tutmuş və onu italiyalı hakim Nikola Ritsoli idarə etmişdi. Almaniya daha əvvəl Qərbi Almaniya kimi üç dəfə — 1954, 1974 və 1990-cı illərdə çempionluğu qazanmışdı. Argentina 1978 və 1986-cı illərdə iki titul qazanmışdır. Argentinanın 3–2hesabı ilə qalib gəldiyi 1986-cı ilin finalı və Qərbi Almaniyanın 1–0 hesabı ilə qalib gəldiyi 1990-cı ilin finalı da daxil olmaqla hər iki tərəf daha əvvəl Dünya Kubokunda altı dəfə qarşılaşmışdılar. Ən son iki Dünya Kubokunun hər ikisinin dörddəbir final mərhələsində qarşılaşmış, Almaniya millisi hər ikisində qalib gəlmişdi — 2006-cı ildə penaltilər seriyasında və 2010-cu ildə qalib olmuşdu. Lakin, Almaniya millisi hər iki çempionatın yarımfinalında məğlub olaraq mübarizəni dayandırmışdı. 2014-cü il Dünya Kuboku öncəsi iki komanda arasında ən son görüş 15 avqust 2012-ci ildə Frankfurtdakı Commerzbank-Arenada keçirilmiş yoldaşlıq oyunu olmuş və Argentina 3–1 ilə qalib gəlmişdi.Finalın keçiriləcəyi yer 2011-ci ildə Rio de Janeyroda yerləşən və adətən Marakana stadionu kimi tanınan Estádio Jornalista Mário Filho kimi elan edilmişdi. Bu stadion, 1950-ci il FİFA Dünya Kubokuna hazırlıqlar zamanı tikilmişdi və Uruqvayın Braziliyanı 2–1 ilə məğlub edərək kuboku qazandığı həmin turnirin final matçı 2021 (2021) tarixinə olan məlumata əsasən, tarixdə ən çox izlənən futbol matçı kimi rekord qırmışdı. Marakana həmçinin 1989, 2019 və 2021-ci illərdə Amerika Kubokunun finallarına, o cümlədən 2013 FIFA Konfederasiyalar Kubokunun finalına və 2016-cı il Yay Olimpiya Oyunlarında həm kişilər, həm də qadınlar arasında futbol finallarına ev sahibliyi etmişdi. Stadion 2014-cü il Dünya Kubokundan əvvəl əsaslı şəkildə yenidən qurulmuş, bundan sonra onun tutumu 78838 nəfərlik olmuşdu.29 may 2014-cü ildə elan edilmiş 2014 FIFA Dünya Kuboku Finalı üçün matç topu Adidas Brazuca Final Rio adlı Adidas Brazuca-nın bir variantı olmuşdu. Topun texniki parametrləri eyni olsa da, dizayn baxımından qrup mərhələsində və əvvəlki oyunlarında istifadə edilən Brazuca toplarından yaşıl, qızıl və qara rənglərlə fərqlənirdi. Bu, Teamgeist Berlin (2006) və Cabulanidən (2010) sonra xüsusi olaraq FIFA Dünya Kubokunun final matçları üçün hazırlanan üçüncü topdur. Finala gedən yol Almaniya millisi Qana, Portuqaliya və ABŞ millilərinin qatıldığı dünya çempionatının G qrupunda yer aldı. Almanların ilk oyunu 16 iyun 2014-cü ildə Salvadordakı Itaipava Arena Fonte Nova stadionunda Portuqaliyaya qarşı oldu. Almaniya millisi 10-cu dəqiqədə Juan Pereyranın Mario Götzeyə qarşı kobudluq etməsinə görə penalti qazandı. Tomas Müller zərbəni dəqiq yerinə yetirərək Almaniyanı hesabda önə keçirdi. Mats Hummels 32-ci dəqiqədə baş zərbəsi ilə ikinci qolu hesaba əlavə etdi. Portuqaliyalı Pepe isə Müllerə vurduğu baş zərbəsindən beş dəqiqə sonra qırmızı vərəqə alaraq oyundan kənarlaşdırıldı. Müller daha sonra zədəli halda özünün ikinci qolunu vuraraq Almaniya millisini 3–0 hesabı ilə önə keçirdi. Müller ikinci hissədə yaxın məsafədən qapıya doğru zərbə endirərkən, qapıçı Rui Patrisio Andre Şürrlenin qapıya yönləndirdiyi topu tuta bilmədi və nəticədə Almaniya millisi 4–0 hesablı inamlı qələbə qazandı. Almaniya millisinin ikinci oyunu Fortalezadakı Kastelao stadionunda Qana ilə baş tutdu. Qolsuz keçən ilk hissədən sonra, 51-ci dəqiqədə Müllerin ötürməsi ilə Götzenin zərbə endirməsindən sonra Qana millisinin qapıçısı Fatau Dauda yerində qaldı və hesabı açıldı. Lakin Qana millisi qısa müddət sonra, Andre Ayunun baş zərbəsi ilə hesabı bərabərləşdirdi. Daha sonra Salli Muntarinin Asamoa Qyana ötürməsi və Manuel Noyerin səhvindən sonra Qana millisi hesabda önə keçdi. 71-ci dəqiqədə əvəzedici kimi heyətə daxil olan Miroslav Kloze yaxın məsafədən Benedikt Hövedesin başla ötürməsini uğurla qapıya doğru yönəldərək oyunda hesabı yenidən bərabərləşdirdi. Kloze öz qolu ilə braziliyalı Ronaldonun Dünya Kuboku rekordunu — 15 qolla təkrarladı və oyun 2–2 hesabı ilə başa çatdı. Almaniya millisinin qrupdakı son oyunu Resifidəki ""Itaipava Arena Pernambuco""da ABŞ millisinə qarşı oldu. Burada qalibiyyət və ya heç-heçə hesab Almaniya millisi üçün 8/1 mərhələsinə vəsiqəni təmin etmək üçün lazım idi. Yağışlı hava şəraitində qapıçı Tim Hovard Per Mertezakerin başla vurduğu zərbəsini dəf etdikdən sonra, Müller cərimə meydançasında olarkən endirdiyi zərbə ilə oyunun yeganə qolunu vurmuş oldu. Beləliklə, Almaniya millisi qrup mərhələsinin qalibi kimi 8/1 mərhələsinə vəsiqə qazandı.Almaniya millisinin 8/1 mərhələsindəki rəqibi Əlcəzair millisi oldu və iki komanda 30 iyunda Portu-Aleqridəki Beyra-Rio stadionunda qarşılaşdı 90 dəqiqədən sonra oyun 0–0 bərabərliklə başa çatdı. Almaniya millisi BBC Sport-un müxbiri David Ornsteyn tərəfindən ""Əlcəzair ilə həyəcanlı qarşılaşmada ardıcıl şansları əldən verən"" komanda kimi tez-tez ""cingilti"" şəkildə təsvir edildi. Lakin, Almaniya millisi əlavə vaxtın əvvəlində hesabda önə keçdi, Müller soldan ötürmə etməsindən sonra Şürrle yaxın məsafədən qol vurdu. Mesut Özil əlavə vaxtın son dəqiqəsində Almaniyanın xeyrinə ikinci qolu əlavə etdi. Abdelmumen Djabu zədəli halda vurduğu qolla Əlcəzairi hesabda irəli aparsa da, Almaniya 2–1 hesablı qələbə qazandı. Daha sonra almanlar iyulun 4-də Marakana stadionunda 1/4 final mərhələsində Fransa millisi ilə qarşılaşdılar. Toni Krosun cərimə zərbəsindən sonra Hummels Almaniyanı 12-ci dəqiqədə baş zərbəsi ilə önə keçirdi və bu, Ornşteynin adlandırdığı kimi Almaniyanın ""rahat"" qələbəsinin yeganə səbəbi oldu. İyulun 8-də Belo Horizontedə Almaniya yarımfinal mərhələsində turnirin ev sahibi Braziliya ilə qarşılaşdı. 2019-cu ildə BBC Sport-un müxbiri Fil Maknaltinin ""bunun şahidi olan hər kəs tərəfindən heç vaxt unudulmayacaq bir dram…"" kimi təsvir etdiyi yarımfinal oyunu nəticəsində Almaniya 7–1 hesabı ilə qalib gəldi və Braziliyaya 39 il ərzində öz meydanında ilk böyük hesablı məğlubiyyətini yaşatdı. 10-cu dəqiqədə Müllerin heç bir braziliyalı oyunçunun nəzər yetirmədiyi küncdən qol vurması ilə Almaniya hesabı açdı. 22-ci dəqiqədə Kloze Dünya Kubokunda rekord qıran 16-cı qolu ilə fərqi almanların xeyrinə ikiyə çatdırdı. Kros 25-ci dəqiqədə sol ayaqla vurduğu zərbə ilə hesabı 3–0 etdi. Kros bundan 179 saniyə sonra Sami Xediranın ötürməsi ilə yenidən qol vurdu. Bundan əvvəl isə, Xedira özü də qol vurdu və beləcə almanlar hesabı birinci hissənin sonuna kimi 5–0 etdilər. İkinci hissədə Şürrle iki qol vuraraq dubl etdi və hesabı 7–0-a çatdırdı, Oskar matçın sonlarına az qalmış Braziliyanın yeganə qolunu vurdu. The Guardian müxbiri Simon Burnton daha sonra Almaniyanın oyununu ""turnir tarixində əhəmiyyətli bir rəqibə qarşı görünməmiş bir amansızlıq"" kimi təsvir etdi. Almaniya səkkizinci dəfə finala yüksəldi və bu, Almaniyanın yenidən birləşməsindən sonra ikinci belə hadisə oldu. Argentina millisi Bosniya və Herseqovina, İran və Nigeriya milliləri ilə birlikdə F qrupunda yer aldı. Onların açılış oyunu 2014-cü il iyunun 15-də mundialda debüt edən Bosniya və Herseqovina millisi ilə baş tutdu. Bu, turnirin Marakana stadionunda keçirilən ilk oyunu idi. Bosniyalı müdafiəçi Sead Kolaşinac Lionel Messinin cərimə zərbəsini yerinə yetirən Markos Roxo tərəfindən qapıya yönəldilən topu uzaqlaşdırmağa çalışarkən avtoqol vurdu və Argentina millisi 3-cü dəqiqədə hesabda önə keçdi. İkinci hissədə Messi Qonsalo Hiquain ilə paslaşaraq qapıya doğru güclü bir zərbə endirdi və Argentinanın hesabda üstünlüyünü ikiqat artırdı. Vedad İbişeviç matçın sonuna 6 dəqiqə qalmış Bosniya və Herseqovina millisinin yeganə qolunu vurdu, lakin qələbəni Argentina millisi 2–1 hesabı ilə qazandı. Argentinalıların ikinci oyunu iyunun 21-də Belo Orizontidəki Mineyrao stadionunda İran millisinə qarşı oldu. The Guardian müxbiri Barni Roni İran millisini ""bütün hücumçuları istedadlılardan ibarət Argentina komandasına qarşı həyəcanlı çıxış edən"" komanda kimi təsvir etdi və matç 90-cı dəqiqəyə qədər qolsuz keçdi. Argentina əlavə vaxtda - 90+1-ci dəqiqədə qələbə qazandı, Messi qolsuz keçən oyunda növbəti mərhələyə vəsiqəni təmin etmək üçün cərimə meydançasının kənarından küncə zərbəsini dəqiq yerinə yetirdi və beləcə Argentina millisi 1–0 hesablı qələbə qazandı. Argentinalıların qrup mərhələsində son oyunu iyunun 25-də Porto Aleqridə Nigeriya ilə oldu. Anxel Di Mariyanın zərbəsi qapı dirəyinə dəydikdən sonra Messi 3-cü dəqiqədə Argentinanı hesabda önə keçirdi. Əhməd Musa bir dəqiqə sonra sağ ayağı ilə endirdiyi zərbəsi ilə Nigeriyanın xeyrinə hesabı bərabərləşdirdi, lakin Messi fasiləyə az qalmış daha bir qol vurdu. Musa ikinci hissənin 2-ci dəqiqəsində Emmanuel Emenike ilə paslaşmadan sonra topu qapıçı Serxio Romeronun yanından keçirərək hesabı yenidən bərabərləşdirdi, lakin Roxo bundan düz 3 dəqiqə sonra dizi ilə qol vurdu və beləcə Argentina 3–2 hesablı qələbə qazanaraq öz qrupunu birinci yerdə başa vurdu.Argentina millisinin 1/8 finaldakı rəqibi iyulun 1-də San-Pauludakı Arena Korintians stadionunda İsveçrə millisi oldu. Oyun zamanı topa daha çox Argentina millisi sahib oldu, lakin BBC Sport müxbiri Conatan Yureyko müdafiədə oynayan İsveçrə tərəfini parçalaya bilmədiklərini əsas gətirərək, argentinalıların oyununu ""qeyri-inandırıcı"" adlandırdı. Normal vaxtda qol olmadı. Messi və Di Maria isveçrəli qapıçı Dieqo Benaqlionu keçərək əlavə vaxtın bitməsinə 2 dəqiqə qalmış şans qazansalar da, onlar bu fürsəti qola çevirə bilmədilər hesab 0–0 başa çatdı. Ehtiyat oyunçu Blerim Dzemaili dərhal sonra qapı dirəyinə dəyən zərbə ilə İsveçrənin xeyrinə hesabı bərabərləşdirməyə yaxın olsa da, Argentina millisi Di Mariyanın 118-ci dəqiqədə vurduğu qolu ilə 1–0 qalib gəldi. Argentinanın 1/4 final matçı iyulun 5-də Braziliyanın Mane Qarrinça adına Braziliya Milli stadionunda Belçika millisinə qarşı oldu. 8-ci dəqiqədə Di Mariyanın ötürməsini belçikalı Yan Vertonqendən kənarlaşdırdıqdan sonra cərimə meydançasının kənarından vuran Hiquainin qolu Argentina millisinin matçda yeganə qolu oldu. Argentina iyulun 9-da yarımfinalda Niderland millisi ilə qarşılaşdı. Oyunda, istər normal vaxtda, istərsə də əlavə vaxtda qol olmadı və Maknaltinin ""120 yorucu dəqiqə"" adlandırdığı bu matç ""bir gün əvvəl Braziliya millisi ilə Almaniya millisi arasında keçirilən yarımfinal matçının möhtəşəm şoku ilə tamamilə ziddiyyət təşkil edən dəqiqələr"" kimi keçdi. Niderlandlı Ron Vlaar ilk penaltini uğursuz yerinə yetirdi, sağa vurulan zərbəni Romero dəf etdi. Sonrakı üç zərbə, Messi, Aryen Robben və Esekyel Qaray tərəfindən vuruldu, Romero Uesli Sneyderin penalti zərbəsini saxlamaq üçün sağa doğru tullanaraq daha bir seyv etdi. Serxio Aqüero, Dirk Kuyt və Maksi Rodriges penaltiləri vurdurdan sonra Argentina penaltilər seriyasında 4–2 hesablı qələbə qazanaraq finala vəsiqə qazandı Argentina mətbuatı Romeronun iki xilasetməsini ""Tanrının əlləri"" adlandırdı ki, bu da Dieqo Maradonanın 1986-cı ildə vurduğu ""Tanrının əli"" qoluna istinad edirdi. Argentina millisi öz tarixində beşinci dəfə finala yüksəldi ki, bu da 1990-cı ildən bəri bir ilk idi. Matç öncəsi Finalın baş hakimi italiyalı Nikola Ritsoli, köməkçi hakimlər onun italiyalı həmkarları Renato Faverani və Andrea Stefani, dördüncü və beşinci hakimlər isə ekvadorlu Karlos Vera və Kristian Leskano oldular. 2014-cü il Dünya Kubokunun əvvəlində Ritsoli qrup mərhələsində İspaniya-Niderland, Nigeriya-Argentina oyunlarını və Argentina-Belçika 1/4 final oyununu idarə etmişdi. O, əvvəllər 2010-cu il UEFA Avropa Liqasının finalını və 2013-cü il UEFA Çempionlar Liqasının finalını idarə etmişdi. O, həmçinin 2011 FİFA Klublararası Dünya Çempionatı, UEFA Avro 2012 və 2013 FIFA U-20 Dünya Çempionatındakı hakimlərdən biri olmuşdu. Ritsoli bu finalı idarə etməklə 1978-ci ildə Serxio Qonella və 2002-ci ildə Pyerluici Kollinadan sonra dünya çempionatının finalını idarə edən üçüncü italiyalı hakim oldu.Finala təxminən bir saat qırx dəqiqə qalmış dünya çempionatının bağlanış mərasimi baş tutdu. İki pərdəlik bir performans təxminən 20 dəqiqə davam etdi. Birinci səhnədə 22 samba rəqqası və bir sıra digər ifaçılar iştirak edirdilər, rəqqaslardan 32-si iştirakçı komandaların hər birinin rənglərində bəzədilmiş paltar geyinmişdi. İkinci pərdədə kolumbiyalı müğənni Şakiranın başçılıq etdiyi musiqili çıxışlar oldu, o cümlədən müğənnilər Karlinyos Braun, Vayklef Jan, Aleksandra Payres və İveti Sanqalu, hablə gitaraçı Karlos Santana burada iştirak etdi. Braziliyalı supermodel Jizel Bündhen və 2010-cu ildə İspaniyanın qalib komandasının üzvü Karles Puyol FIFA Dünya Kubokunu təqdim etdilər.Finalda Braziliya prezidenti Dilma Russeff, növbəti dünya çempionatına ev sahibliyi edəcək Rusiyanın prezidenti Vladimir Putin və əvvəlki ev sahibi Cənubi Afrika Respublikasının prezidenti Ceykob Zuma birlikdə iştirak etdi. Finalçıları təmsil edən Almaniya prezidenti Yoahim Qauk və kansler Angela Merkel matçda iştirak etsələr də, Argentina prezidenti Kristina Fernandes de Kirşner həm nəvəsinin doğum günü, səbəbindən həm də farinqo-laringit xəstəliyinə görə matçda iştirak edə bilmədi. Digər dünya liderləri arasında Macarıstandan Viktor Orban, Qabondan Əli Bonqo Ondimba və Antiqua və Barbudadan Qaston Braun da var idi. Finala Rihanna, Daniel Kreyq, Mik Caqqer, Eşton Katçer, Devid Bekhem, Tom Bredi, Olivye Dakurt, Lebron Ceyms və Kristian Vyeri də daxil olmaqla matça bir neçə məşhur insanlar və idmançılar qatıldı. Fabio Cannavaro, Lotar Matteus, Daniel Passarella, Marko Materatsi və Pele kimi keçmiş Dünya Kubokunun qalibləri də finalda iştirak etdilər. Oyundakı braziliyalı tamaşaçılar, komandalarının yarımfinaldakı ağır məğlubiyyətinə baxmayaraq, tarixi Argentina-Braziliya futbol rəqabəti səbəbindən almanlara böyük dəstək verdilər.Xedira matçdan əvvəl isinmə zamanı baldırından zədə aldığı üçün Almaniya öz heyətində dəyişiklik etmək məcburiyyətində qaldı, onu Kristof Kramer əvəz etdi. Almaniya millisi yarımfinalda Braziliya üzərində qələbə ilə başladığı matçdan fərqli olaraq oyuna başladı . Argentina millisi isə, yarımfinalda Niderland ilə oynadığı eyni heyət ilə başladı. Birinci hissə Almaniya millisi matçı yerli vaxtla günorta saat 4-də (7 pm UTC), 65% rütubətli, 23 °C (73 °F) temperaturda, 74738 nəfərlik tamaşaçı və 1,013 milyard təxmin edilən qlobal televiziya auditoriyası qarşısında başladı. Stadiondan 6,5 kilometr aralıda yerləşən Santos Dyumon hava limanında hava şəraiti oyunun başlanğıcında əlverişli olaraq qeydə alındı, günortadan sonra dəyişkən buludlu oldu. Almaniya millisi oyunun 3-cü dəqiqəsində Roxonun Müllerə qarşı Argentinanın qapısından 25 yard (23 m) məsafədə kobudluq etməsinə görə almanlar cərimə zərbəsi qazandı. Cərimə zərbəsi yerinə yetirilərkən top qapı dirəyinə dəydi və Argentina geri dönüşdən əks hücuma keçdi. Pablo Zabaleta cərimə meydançasının kənarında Hiquainin ötürmə etməsindən əvvəl sağ cinahdan aşağıya doğru qaçdı. O, yaxın küncdən zərbə endirsə də, top Noyerin qapısının sol dirəyindən yan keçdi. 9-cu dəqiqədə Messi Argentinanın sağ cinahında Hummelsi qabaqlayaraq cərimə meydançasına qaçdı. O, Esekyel Lavetseyə ötürmə etməyə çalışdı, lakin Şvaynştayger ona çatdı və təhlükəni aradan qaldırdı. Almaniya millisi daha çox topa sahib idi, lakin 20-ci dəqiqədə Almaniyanın müdafiə xətası Argentina üçün CBS Sports müxbiri Cerri Hinnenin indiyə qədər ""hər iki tərəf üçün ən yaxşı fürsət"" adlandırdığı bir vəziyyətin yaranmasına gətirib çıxardı. Belə ki, Kroos baş zərbəsini səhv yerinə yetirdi və nəticədə Hiquain Noyerlə təkbətək qaldı, lakin sonuncunun cərimə meydançasının kənarından endirdiyi zərbə qapıdan aralı keçdi. 23-cü dəqiqədə Filipp Lamın ötürməsindən sonra Kloze qol vurmaq şansı əldə etdi, lakin Zabaleta ona imkan vermədi. 30-cu dəqiqədə Lavetsi sağ cinahda Argentinanın meydanına yer tapdı və cərimə meydançasına keçdi. Hiquain topu ələ keçirdi və onu Noyerin yanından keçirərək qapıya doğru göndərdi. Hiquain bir neçə saniyə sonra qolu vursa da, ofsayd vəziyyətində olduğu üçün qol qeydə alınmadı. Almaniya 14-cü dəqiqədə aldığı kəllə-beyin travması səbəbindənKrameri oyundan çıxararaq əvəzləmə etdi. Onu Şürrle əvəz etdi. Hövedes 33-cü dəqiqədə Zabaletanın baldırına zərbə ilə toxunduğu üçün sarı vərəqə aldı, Messi 20 yard (18 m) məsafədə Almaniyanın qapısına doğru Şvaynştayger tərəfindən bloklanan zərbə yerinə yetirdi. Bir dəqiqə sonra Almaniya millisi Şürrleyə ötürmə edən Müllerin vasitəsilə sol cinahdan hücuma keçdi. Qapının yuxarı sol tərəfinə zərbə endirdi, lakin Romero Özilin görmə xəttini kəsməsinə baxmayaraq, onu xilas etmək üçün özünün tam şəkildə topun üzərinə atdı. Daha sonra Messi yeni bir fürsət tapdı, topla Almaniyanın cərimə meydançasına qaçdı və topu qapıya doğru qovdu. Jerom Boatenq Argentinanın qapı xəttini təmizləyərək onun önə doğru keçməsinə mane oldu. Fasiləyə az qalmış Hövedes cərimə meydançasında Krosun künc zərbəsi aldı, UEFA müxbirləri bunu ""birinci hissənin ən yaxşı şansı"" adlandırdılar, lakin onun başla zərbəsi qapı dirəyinə dəydi və fasiləyə kimi hesab 0–0 qaldı. İkinci hissə Argentina millisi ikinci hissəyə Lavetsinin yerinə Aqüero ilə başladı. Hiquain sağ cinahdan aşağı qaçdıqdan sonra hissənin ilk dəqiqəsində zərbə vurdu, lakin top Noyerin qapısından aralı keçdi. Bundan sonra Messi bir dəqiqə sonra qapıçı ilə təkbətək olarkən qol vurmaq imkanı qazandı, lakin onun qapıya alçaqdan endirdiyi zərbəsi də yan keçdi. Argentina millisi hissənin ilk 10 dəqiqəsində Almaniyadan daha çox topa sahib oldu və 50-ci dəqiqədə Hiquain cərimə meydançasında topu qəbul etdikdə daha bir şans əldə etdi, lakin tezliklə topu itirdi. İkinci hissədə Almaniya millisinin qapıya doğru ilk zərbəsini 59-cu dəqiqədə Kloze vurdu, lakin onun zərbəsi qüvvətli olmadı və qapıçı Romero tərəfindən tutuldu. Argentina dörd dəqiqə sonra Martin Demiçelisin baş zərbəsi ilə qol vurmaq imkanı qazandı, lakin Kloze müdaxilə etdi. Az sonra Xavier Maskerano topu itirdikdən sonra Klozeni yıxdı və sarı vərəqə aldı. Onun komanda yoldaşı Aqüero da bir dəqiqə sonra Şvaynştaygerə qarşı kobud oyununa görə cəzalandırıldı. İkinci hissənin ortasında The Guardian müxbiri Skott Murrey şərh etdi ki, birinci hissə ""qolsuz və parlaq"" keçib, lakin ikinci hissə ' qolsuz və …o qədər də çox yaxşı olmadı"", baxmayaraq ki, o, açıq oyun getdiyini qeyd etdi.Almaniya millisinin 71-ci dəqiqədə şansı var idi, Müller, Şürrle və Özil, Murreyin ""tiki-taka"" kimi şərh etdiyi vəziyyətdə yığmaya qarışdılar, lakin Müller sonda cərimə meydançasına çatanda yalnız Romero ilə üz-üzə qaldı, lakin topa nəzarət edə bilmədi. Messi 75-ci dəqiqədə Almaniyanın cərimə meydançasının kənarından keçərək qapının yuxarı sol küncünə zərbə endirdi, lakin hədəfi qaçırdı. Lamın ötürməsindən sonra Argentinanın qapı dirəyinə yaxın mübahisədən sonra Almaniya matçın sonuna 10 dəqiqə qalmış penalti üçün müraciət etdi, lakin hakim Argentinaya cərimə zərbəsi təyin etdi. Daha sonra Özilin ötürməsindən sonra Kros Almaniya üçün daha bir şans qazandı, lakin o, yenə hədəfi qaçırdı. Son 5 dəqiqədə hər iki tərəf əvəzləmələr etdi — Argentina millisində Entso Peresi Fernando Qaqo əvəz etdi, Almaniyada isə Klozenin yerinə Götze meydana çıxdı. Bu, Klozenin Almaniya millisində son çıxışı oldu və o 2021 (2021) tarixinə olan məlumata əsasən, Dünya Kuboku tarixində istənilən bir ölkə üçün ən çox qol vuran oyunçu oldu. Final 90 dəqiqədən sonra qolsuz qaldı və əlavə vaxt oynanıldı. Əlavə vaxtın ilk hissəsinin əvvəlində Şürrle Götzedən qapı önünə ötürmə aldı, lakin onun yaxın məsafədən zərbəsinin qarşısı Romero tərəfindən alındı. Bunun ardınca Messi və Aqüero Almaniyanın qapısına doğru irəlilədi, lakin Boatenq təhlükəni qabaqlayaraq onu aradan qaldıra bildi. Beş dəqiqə sonra Almaniyanın cərimə meydançasında Hummels tərəfindən edilən səhv nəticəsində Rodriqo Palasionun Noyer üzərindən zərbəsi bir qədər qapıdan aralı keçdi. Əlavə vaxtın ilk yarısında Murrey Argentinanın bir çox oyunçusunun ""artıq penaltilər haqqında düşünə biləcəyini"" söylədi. The Daily Telegraph müxbiri Alan Tyers qeyd etdi ki, Messi ""biletlərin qiymətinə tam uyğun görünmür"" və fasilədən bəri yaxşı oynamır. Əlavə vaxtın ikinci yarısında Almaniya millisi 113-cü dəqiqədə Götzenin qol vurması ilə nəhayət hesabı açdı. Şürrle cərimə meydançasına keçməzdən əvvəl soldakı iki müdafiəçinin yanından keçdi, burada Götze sinəsi ilə topu ələ keçirdi və daha sonra sol ayağı ilə toru silkələdi. Müller iki müdafiəçinin yanından keçərək qısa müddət sonra Almaniyanın üstünlüyünü ikiyə çatdırmağa çox yaxın oldu, lakin onun zərbəsi tordan yan keçdi. Əlavə vaxtın sonunda Messi qol vuran məsafədə cərimə zərbəsindən hesabı bərabərləşdirmək imkanı əldə etdi, lakin onun cəhdi dirəyin üstündən keçdi. Bundan sonra, Almaniyanın 1–0 hesablı qələbəsini təsdiqləyən final fiti çalındı və matç başa çatdı. Təfərrüatlar Matç sonrası Almaniya millisinin qələbəsi bir Avropa komandasının Amerika qitəsində ilk Dünya Kubokunda qalib gəlməsi, həmçinin İtaliya və İspaniyanın 2006 və 2010-cu illərdəki qələbələrindən sonra ardıcıl üçüncü Avropa millisinin zəfəri oldu. Braziliya prezidenti Rusef tribunada keçirilən mükafatlandırma mərasimində Almaniya millisinin kapitanı Filipp Lama kuboku təqdim etdi. Kubokun təhvil verilməsi zamanı onunla yanaşı FİFA prezidenti Yozef Blatter də var idi. Lam kuboku qaldırarkən, turnirin rəsmi mahnısı olan "" We Are One (Ole Ola) "" mahnısını səsləndirildi. Qolun sahibi Götze normal vaxtın yalnız son iki dəqiqəsini və əlavə vaxtın otuz dəqiqəsini oynamasına baxmayaraq, final matçının rəsmi adamı seçildi. Messi turnirin ən yaxşı oyunçusu hesab edildiyi üçün FİFA-nın mükafatı olan Qızıl top ilə, Noyer isə ən yaxşı qapıçı kimi Qızıl əlcək ilə mükafatlandırıldı. Almaniya millisinin baş məşqçisi Yoahim Löv, komandasının qələbəsini sələfi Yurgen Klinsmanın rəhbərliyi altında on il əvvəl başlayan layihənin kulminasiya nöqtəsi adlandırdı. Oyundan sonra danışan Löv dedi: ""Biz bu son addımı əvvəllər atmamışdıq, amma çempionlar nə edəcəklərini edirlər. Bu komanda inanılmaz bir ruh nümayiş etdirdi."" Onun argentinalı həmkarı Alexandro Sabella oyunçularını tərifləyərək onları ""döyüşçülər"" kimi təsvir etdi və onların məğlubiyyətə görə üzgün olduqlarını bildirdi. O, komandasının daha yaxşı şanslara sahib olduğunu söylədi, ""lakin biz onları götürmədik və penaltiləri vurmaq üçün cəmi beş dəqiqəyə qədər dayanmalı olduq. Ağrı böyükdür."" Götze, turnirin çox hissəsində oynamaq imkanı olmadığı üçün qələbə qolunu vura biləcəyinə dair inamsızlıq hissini ifadə etdi. O, dedi: ""Sən qolu vurursan və həqiqətən nə baş verdiyini bilmirsən. Bu, mənim üçün sadəcə bir turnir və ya il olmadı, ailəmə və həmişə mənə inanan sevgilimə çox şey borcluyam. Ancaq burada bir yuxu əsl həqiqətə çevrildi.""Alman mətbuatı millini turnirdəki ümumi çıxışına görə tərifləyərək, komandanın on il əvvəlki zəif forması ilə ziddiyyət təşkil etdiyini bildirdi. Der Spiegel-də Kristian Gödeke yazır: ""İndi Almaniya dünya çempionudur və alman futbolu demək olar ki, bütün dünyada tanınır. Bu, fəzilət və sehrin, sevinc səslərinin mükəmməl qarışığıdır."" ""Süddeutsche Zeitung "" qəzetinin yazarları final qolunu turnirə ""uyğun zərbə"" kimi səciyyələndirərək, qeyd etdilər ki, ""1990-cı ildə Andreas Bremenin 1:0 hesablı qələbə üçün vurduğu penalti Romada olduğu kimi argentinalılar arasında FİFA-ya qarşı mübahisəli sui-qəsd nəzəriyyələri mübahisələr yaratmayacaq"". Argentinada mətbuat narazı idi, lakin eyni zamanda komandanın nailiyyəti ilə qürur duyduqlarını bildirdi, bir çox qəzetlər Messinin matçdan sonra təkbaşına və ya komanda yoldaşları ilə birlikdə şəklinin birinci səhifəsində yer aldı. Clarín qəzeti komandanın əldən verdiyi şanslardan və onların penalti şikayətindən təəssüfləndi. La Nacional qəzetində Esekyel Fernandez Moores Almaniyanı layiqli qalib hesab etdi və hakimin Hiquainin penalti qərarını rədd etməsində haqlı olduğunu hesab etdi. Ev sahibi ölkənin Argentina ilə rəqabəti oyundan sonra Braziliya mətbuatında yer almağa davam etdi, Lance! idman qəzeti Argentina millisinin turnir boyu Braziliya millisinə lağ etməsinə cavab olaraq ""Mənə indi özünü necə hiss etdiyini söylə"" başlığı altında məqalə yazdı. Televiziya şousunda çıxış edən Maradona buna Argentinanın bir qolluq məğlubiyyətini Braziliyanın 7–1 hesablı uduzması ilə müqayisə etməklə cavab verdi. Chengdu Economic Daily qəzetinin çinli fotoqrafı Bao Tailianq tərəfindən çəkilən, məğlubiyyətdən sonra Dünya Kubokuna baxan Messini əks etdirən fotoşəkil 2015-ci ildə World Press Photo müsabiqəsində Tək İdman Mükafatını qazandı.Almaniya millisinin növbəti böyük turniri UEFA Avro 2016 oldu və bu turnirdə yarımfinala kimi yüksəldi, orada Fransaya 2–0 hesabı ilə məğlub oldu. Sonrakı 2018-ci ildə Rusiyada keçirilən Dünya Çempionatında Almaniya millisi qrup mərhələsindən çıxa bilmədi, İsveç, Meksika və Cənubi Koreya millilərindən sonra qrup sonuncusu oldu. Almaniya millisi turnirdə İsveç üzərində yalnız bir qələbə qazandı və Meksikaya, Cənubi Koreyaya məğlub olaraq, pley-off mərhələsinə çata bilməyən ardıcıl üçüncü dünya çempionu oldu. Argentina millisinin növbəti böyük turniri 2015-ci ildə Amerika Kuboku oldu, burada finala yüksəldilər, lakin penaltilər seriyasında Çiliyə məğlub oldular. DÇ-2018-də isə, Argentina millisi Fransaya 1/8 finalda məğlub olmamışdan əvvəl Xorvatiyadan sonra qrupda ikinci yerdə qərarlaşmışdılar. Xarici keçidlər Vikianbarda 2014 FİFA Dünya Kuboku finalı ilə əlaqəli mediafayllar var.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=779642
-2014 Güləş üzrə Dünya Çempionatı,2014 Dünya Güləş Çempionatı — FİLA-nın sərbəst və yunan-roma stili çempionlarını eyni şəhər və zaman dilimində təşkil etdiyi 10-cu Dünya Çempionatıdır. Turnir 8-14 sentyabr aralığında Özbəkistanın paytaxtı Daşkənd şəhərində təşkil olunmuşdur. Medal cədvəli Komanda reytinqi Medalların sıralanması İştirak edən ölkələr Turnirdə 81 ölkədən 692 idmançı iştirak etmişdir. Xarici keçidlər Wrestling Database Arxivləşdirilib 2009-03-13 at the Wayback Machine 2014 World Championships Special Section on USA Wrestling Arxivləşdirilib 2014-09-20 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=457872
-2014 Honkonq etirazları,"2014 Honkonq etirazları, Çətir hərəkatı və ya Çətir inqilabı - 2014-cü ildə Honkonqda demokratiya tərəfdarlarının Çinin seçki sistemindəki dəyişikliklərə kütləvi şəkildə toplaşaraq etdikləri etirazlar. 2014-cü ilin sentyabrında Honkonqda demokratiya tərəfdarları Mərkəzi Hökumət Kompleksinin ətrafında aksiya keçirtdilər və Yerli İnsanların Konqresi Komissiyasının 2017-ci il Honkonq İcraedici seçkiləri üçün təklif edilən seçki reformuna aid verdiyi qərarın əleyhinə bir sıra ərazilərdə toplaşdılar.Yerli İnsanların Konqresi Komissiyasının qərarına görə, 2017-ci il Honkonq İcraedici seçkilərinə girəcək üç namizəd xüsusi komissiya tərəfindən bəyənilməlidir. Seçkidən sonra isə İcraedici vəzifəsinin başına keçməzdən əvvəl mərkəzi hökumət tərəfindən tanınmalıdır. Qərar həm də diktə edir ki, ""Baş İcraedici ölkəni sevən və Honkonqu sevən bir adam olmalıdır "". Bu qərar demokratiya tərəfdarları tərəfindən Çin-Britaniya İkili Bəyannaməsinin və Honkonq Əsas qanununun pozulması kimi hesab edilir. Çin-Britaniya İkili Bəyannaməsində Baş İcraedicinin seçkilər yolu ilə seçilməsini, Honkonq Əsas qanunu isə bu seçkilərin beynəlxalq seçki standartlarına uyğun seçilməsini ifadə edir. Şagird qrupları 2014-cü ilin 22 sentyabrında Mərkəzi Hökumət Kompleksi ətrafında aksiya keçirtdilər. 26 sentyabr 2014-cü ildə bir neçə yüz insan təhlükəsizlik bariyerini aşaraq Mərkəzi Hökumət Kompleksinin qarşısındakı binaya daxil oldular. Etirazçılar polis tərfindən mühasirəyə alındılar. Bu isə daha çox adamın toplanmasına səbəb oldu. Sevgi və Sülhlə Mərkəzi İşğal et sivil itaətsizliyə başladıqlarını elan etdilər.28 sentyabrda etirazçılar Harcourt yoluna yayıldılar və Şimali Honkonq adasındakı şərq-qərb yolları tutaraq Kvinsveyi də işğal etməyə çalışdılar. Saatlarca davam edən danışıqlar nəticə verməyəndə polis gözyaşardıcı qaz, su şırnaqları və bibər spreylərindən istifadə etdi. Hökumət 6 oktyabrı aksiyaların son günü olmasını elan etdi. Ancaq aksiyaçılar tutduqları ofislərə polisləri buraxsalar da, aksiyaları bitirmədilər. Dövlət idarəli Çin medyası Qərbin aksiyalarda önəmli rola malik olduğunu iddia etdi və əgər aksiyalar davam edərsə, ölü və yaralılar və daha ciddi nəticələr olacağı barədə xəbərdarlıq etdi. Xarici keçidlər Digital Lennon Wall (link) History and Timeline of Events Bloomberg Caring Hong Kong Power Arxivləşdirilib 2014-10-31 at the Wayback Machine South China Morning Post October 11 Open letter to Xi Jinping Arxivləşdirilib 2014-10-12 at the Wayback Machine Umbrella Revolution on YouTube Umbrella Revolution Photo Gallery Arxivləşdirilib 2014-10-20 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=378703
-2014 Nepal qar tufanı fəlakəti,2014 Nepal qar çovğunu fəlakəti (nep. नेपाल हिमपात) — 2014-cü ilin 14 oktyabrdan mərkəzi Nepalın Annapurna və Dhaulagiri dağlarında və ya ətrafında baş verən və müxtəlif millətlərdən ən azı 43 insanın öldüyü fəlakətdir. Ölənlər va yaralanlar mövsümə uyğun olmayan və son 10 ildə Nepalda baş vermiş qar çovğunlarının ən şiddətlisi hesab edilən qar çovğununa tutulublar. Bu hadisə Nepalda indiyə qədər səyyahların başına gələn ən böyük fəlakət hesab edilir.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=381117
-2014 Nepal qar çovğunu fəlakəti,2014 Nepal qar çovğunu fəlakəti (nep. नेपाल हिमपात) — 2014-cü ilin 14 oktyabrdan mərkəzi Nepalın Annapurna və Dhaulagiri dağlarında və ya ətrafında baş verən və müxtəlif millətlərdən ən azı 43 insanın öldüyü fəlakətdir. Ölənlər va yaralanlar mövsümə uyğun olmayan və son 10 ildə Nepalda baş vermiş qar çovğunlarının ən şiddətlisi hesab edilən qar çovğununa tutulublar. Bu hadisə Nepalda indiyə qədər səyyahların başına gələn ən böyük fəlakət hesab edilir.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=381105
-2014 Qış Olimpiya Oyunları,"Bu, Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin (BOK) Tomas Baxın sədrliyi ilə keçirilən ilk Olimpiya Oyunları idi. Həm Olimpiada, həm də Paralimpiya oyunları Soçi Təşkilat Komitəsi (STK) tərəfindən təşkil edilib. Soçi 2007-ci ilin iyulunda Qvatemala şəhərində keçirilən BOK-un 119-cu Sessiyası zamanı ev sahibi ş��hər kimi seçilib. Bu, 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılmasından sonra MDB dövlətində keçirilən ilk Olimpiada idi. Sovet İttifaqı əvvəllər 1980-ci ildə Moskvada Yay Olimpiya Oyunlarına ev sahibliyi edən ölkə idi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=739310
-2014 Qış Olimpiya Oyunları medal sıralanması,"2014 Qış Olimpiya Oyunları və ya rəsmi adı ilə XXII Qış Olimpiya Oyunları qış idman növləri üzrə fevralın 7-dən 23-nə gədər Rusiya Federasiyasının Soçi şəhərində baş tutdu. Ümumi olaraq 88 dövlətin 2 873 idmançısı 7 müxtəlif idman növü üzrə 15 yarışda mübarizə apardı. Soçi Olimpiadasında Niderland konkisürmə idman növü üzrə dörd yarışda podiuma qalxdı (bütün üç əyarlı medalı Niderland qazandı) və yeni rekord müəyyənləşdirdi; kişilərin 500 metr, 5 000 metr, 10 000 metr və qadınların 1 500 metr məsafəyə yarışlarda.Soçi Olimpiadasında Sloveniya tarixində birinci dəfə Qış Olimpiya Oyunlarının qızıl medalını qazandı. Həmdə bu uğuru qazanan dağ xizəkçisi Tina Maze Soçi Olimpiadasını iki qızıl medalla baş vurdu. İtaliyalı sanoçsu Armini Zöggeler isə Soçi Olimpiadasında da medal qazanmağ ilə ardıcıl 6 Olimpiya Oyunlarında , həmdə bir yarışda medal qazanan birinci idmançı oldu.Soçi Olimpiadasında Niderlandlı konkisürən İreen Vüst hamıdan çox, 5 medal (2 qızıl və 3 gümüş) qazandı. Rusiyalı şort-trekçi Viktor An, Norveçli xizəkçi Marit Bjorgen və Belaruslu biatlonçu Darya Domraçeva isə hərəyə üç qızıl medal qazandı. Medal sıralanması Medal sıralanması Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin (BOK) məlumatına əsasən hazırlanıb. BOK-un standartlarına görə medal sıralanmasında ən əsas qızıl medalların sayı üstün tutulur. Daha sonra diqqətə gümüş medalların sayı, sonda isə bürünc medalların sayı diqqətə alınır. XXII Qış Olimpiya Oyunlarında 98 qızıl, 98 gümüş və 98 bürünc medalın təqdim edilməsi nəzərdə tutuldu. Amma qadınların dağ xizəki üzrə yarışlarda qızıl medalı iki nəfər, Sloveniyalı Tina Maze və İsveçrəli Dominique Qisin qazandığı üçün həmin yarışın gümüş medalı heç idmançıya təqdim olunmadı. Kişilərin mübarizəsində da bənzər hal yaşandı; super-G yarışlarında bürünc medalı iki idmançı qazandı, Kanadalı Jan Hudeç və Birləşmiş Ştatları təmsil edən Bode Miller.2016-cı ilin 18 iyulunda Rusiya dövləti idmançılarının 2014 Qış Olimpiya Oyunlarında dopinqdən istifadə etmədiyini bildirdi. Dekabrın 9-u isə Ümumdünya Antidopinq Agentliyinin məruzəsindən Rusiya idmançılarından götürülən 44 qan testinin analizinin yenidən yoxlanılacağı bildirildi. * — ev sahibi dövlət (Rusiya) Üç və daha artıq medal qazanan idmançılar Həmçinin bax 2014 Qış Paralimpiya Oyunları medal sıralanması Xarici keçidlər ""Soçi 2014 Medal sıralanması"" Soçi 2014 Qış Olimpiadası (Soçi Təşkilat Komitəsi). İstifadə tarixi: 25 avqust 2015.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=456603
-2014 Qış Paralimpiya Oyunlarında xizək yarışları — 15 km (kişilər),"2014 Qış Paralimpiya Oyunlarında kişilər arasında 15 km məsafəlik xizək yarışları 9 mart tarixində baş tutdu. Yarışlarda 9 ölkədən 21 idmançı iştirak etmişdir. Yarışlar oturma növündə keçirildi. Yarışların keçirldiyi məkan ""Laura"" adlı xizək və biatlon kompleksi idi. Yarış yerli vaxtla saat 10:00-da (UTC+4) başladı. Xarici keçidlər Nəticələr Qış Olimpiya Oyunlarının rəsmi saytında",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=638945
-2014 Qəzza qırğını,"Qoruyucu Sərhəd əməliyyatı — 8 iyul 2014-cü ildə İsrail ordusunun Qəzzəyə qarşı başladığı hücum əməliyyatıdır. İsrail ordu spikeri etdiyi şərhdə Qəzzədən İsrailin cənubuna atılan raketləri maneə törətmək məqsədiylə əməliyyat başladıldığını bildirib. İyunun 12-də Fələstinin Hebron şəhərində 3 israilli yeniyetmə itkin düşür. İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu əsassız olaraq faktla əlaqədar Fələstin rəhbərliyinin məsuliyyət daşıdığını bildirir. İordan çayının Qərb Sahilində yoxa çıxmış üç yəhudi yeniyetmənin axtarışını davam etdirən İsrail qoşunları ilə fələstinlilər arasında toqquşmalar baş verir, fələstinlilər arasında çoxlu sayda həbs olunanlar var. Axtarış səylərini intensivləşdirən İsrail hərbiyyəsi 150 fələstinlinin həbs olunduğunu bildirib. Ramallah məntəqəsi yaxınlığında baş vermiş toqquşmada 19 yaşlı fələstinli gənc həlak olub. Yəhudi yeniyetmələrin oğurlanmasında İsrail Həması təqsirləndirib, lakin Həmas təşkilatı bu ittihamları rədd edir. Cəsədləri bir neçə gün sonra İordan çayının Qərb Sahilində aşkar edilən yeniyetmələrin dəfn mərasimində on minlərlə insan iştirak edib. Gənclərin üçü də İsrailin Modiin şəhərində dəfn edilib. İsrail hərbi qüvvələri itkin düşən yeniyetmələrin cəsədlərinin tapılmasından sonra onların oğurlanmasında şübhəli bilinən iki nəfərin evində reyd keçirib.Qüds şəhərində yəhudilər fələstinli yeniyetməni qaçırıb və daha sonra diri-diri yandırıb. Yeniyetmə ərəbin üç yahudi gəncin öldürülməsinə cavab olaraq qaçırıldığı bildirilir. Hadisə şahidlərinin sözlərinə görə, naməlum şəxslər gənc oğlanı zorla maşına mindirərək hadisə yerindən sürətlə uzaqlaşıb. Bir neçə saat sonra qaçırılan şəxsin yandırılmış cəsədi şəhərin digər hissəsində tapılıb. Xronologiyası İyulun 7-də Qəzzədən buraxılan onlarla raket İsrailin cənub ərazilərinə düşüb. İsrailin müdafiə ordusunun rəsmi saytında gün ərzində ölkənin cənubuna Qəzzədən 80 raketin buraxıldığı bildirir. 2014-cü ilin əvvəlindən isə İsrail ərazisi 450 dəfə raket zərbələrinə məruz qalıb. İsrail ərazisinin raket atəşinə tutulmasına görə məsuliyyəti HƏMAS-ın silahlı qanadı ""İzzəddin əl-Qəssam"" öz üzərinə götürüb. Qüdsdə fələstinli yeniyetmə Muhəmməd əbu-Hideyrin qətlə yetirilməsi İsrail-Fələstin sərhədində vəziyyəti son dərəcə gərginləşdirib. İsrail ordusu ölkənin cənubuna olan hücumlara cavab olaraq iyulun 7-də Qəzzədə yerləşən ""HƏMAS"" qruplaşmasına qarşı hərbi əməliyyatlara başladığını açıqlamışdı. Eyni zamanda İslami Cihad Hərəkatı İsrailə qarşı ""Bunyanun Mersus"" adlı hərbi əməliyyata başlayıb. İsrailin Qəzzə zolağına hava zərbəsi endirməsi nəticəsində 51 fələstinli ölüb. Əməliyyat hələlik hava zərbələr şəklində həyata keçirilsə də, ordu tam döyüş vəziyyətinə gətirilib və istənilən an genişmiqyaslı yerüstü hücumun başlanması gözlənilir. Bunun qarşılığında Qəzzə zolağından İsrailin Dimona şəhərinə cəmi üç raket atılıb, heç bir ziyan dəyməyib. Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri İsrailin Fələstinə hava zərbələrini kəskin pisləyib. Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri Fələstin Dövlətinə 25 milyon dollar həcmində yardım ayırmağa qərar verib. Müvafiq fərman BƏƏ prezidenti şeyx Xəlif bin Zaid əl Nəhayən tərəfindən imzalanıb. HƏMAS lideri, Fələstinin keçmiş baş naziri İsmayıl Həniyənin bacısı oğlu İsrailin hava qüvvələrinin Qəzzəyə endirdiyi hava zərbəsi nəticəsində şəhid olub. İsmayıl Həniyənin bacısı oğlu Nidal əl Maleş Qəzzə şəhərinin Şeyx Raduan rayonuna endirilən hava zərbəsi nəticəsində həlak olan 7 nəfərdən biridir. Həmin günün nəticələrinə əsasən İsrail ordusunun 5 gündür davam edən əməliyyatı zamanı artıq 128 fələstinli həlak olub, 940-dan çox insan yaralanıb. İsrail ordusunun bugünkü zərbələri nəticəsində 22 fələstinlinin öldüyü bildirilir. Həmas təşkilatı İsrailin bu hücumunlarını cavabsız qoymayıb. Ancaq İsrailə atılan raketlər Tel-Əvivdə havadaykən vurulub. Həmasın hücumu ilə bağlı paytaxtda ""Həyəcan siqnalı"" verilib. Raketlə vurulması güman edilən yerlərdə əhali sığınacaqlara yerləşib. Amma önləyici tədbirlərə baxmayaraq Həmas İsrailin Aşdod şəhərində yanacaqdoldurma məntəqəsini vurub. Partlayış zamanı 3 nəfər yaralanıb. İyulun 12-də axşam saatlarında İsrail aviasiyası Qəzzənin şərq ətrafında yerləşən məscid və evə zərbə endirib, nəticədə azı 15 fələstinli həlak olub. Hadisə yerinə cəlb olunan təcili yardım həkimləri aralarında qadınlar və uşaqlar da olmaqla 15 meyit aşkarlayıb. İsrail ordusunun 5 gündür davam edən əməliyyatı zamanı artıq 150 fələstinli həlak olub, 1000-dən çox insan yaralanıb. ""Dəmir Günbəz"" raketdən müdafiə batareyası 400 min əhalisi olan Təl Əviv şəhəri üzərində Qəzzə zolağından atılan 3 reaktiv raketi vurub. İsrailin raketdən müdafiə sistemi bundan əvvəl də Təl-Əvivə atılan raketləri vura bilib. Təl-Əvivdən başqa hava həyəcanı İsrailin bir neçə şəhərlərində elan olunub. İsrail itkilər və ya dağıntılar barədə məlumatı gizli saxlayır. İsrail ordusunun Qəzzə zolağına hava zərbələri endirməsi nəticəsində iyulun 7-dən bu günə qədər 172 nəfər ölüb, 1267 nəfər yaralanıb. Bu barədə Fələstin Dövlətinin Səhiyyə Nazirliyindən bildirilib. Gecə olan hava hücumları nəticəsində Qəzzənin cənubundakı Han Yunus şəhərində 3, Qəzzənin mərkəzi hissəsində yerləşən Dəyr-el-Belah şəhərində isə 5 mülki şəxs ölüb. 13 iyulda olan hücumlar nəticəsində yaralanan fələstinlilərin sayı 73 nəfərdir. Dəyr-əl-Belah şəhərinə olan hava hücumu nəticəsində bu şəhərdəki ""Nur"" məscidinin tamamilə dağıldığı, ətrafdakı evlərin də ciddi xəsarət aldığı xəbər verilir. ""HAMAS"" isə İnternetdə yayımladığı məlumatda bu gün İsrailin Təl-Əviv, Hayfa, Qüds, Aşkalon və Aşdot şəhərlərini 2 mindən çox mərmi ilə vuracağını bəyan edib. İsrail ordusu artıq qurudan da həmlələrə başlayıb. Ötən gün ""HAMAS"" silahlı birləşmələri ilə baş verən toqquşmadan sonra axşama doğru quru əməliyyatları dayandırılıb. Toqquşma nəticəsində 4 İsrail hərbçisinin yaralandığı bildirilir. İyulun 14-də Misirin xarici işlər nazirliyi Fələstin-Israil münaqişəsi üzrə müvəqqəti atəşkəs planını irəli sürüb. Həmasla İsrail arasında danışqlar gedir, tərəflər atəşkəsin detallarını müəyyənləşdirirlər. ""Atəşkəsə nail olmaq üçün bütün səylər göstərilsə də, hələ ki yekun nəticə əldə edilməyib"", Həmas nümayəndəsi qeyd edib. Tərəflər danışıqlarda bir sıra şərtlər irəli sürüblər. İsrail HƏMAS-dan 2012-ci ilin noyabrında imzalanmış atəşkəs müqaviləsinin şərtlərinə əməl etməyi tələb edir. Bundan başqa, rəsmi Təl-Əviv HƏMAS-ın tam tərksilah edilməsini, eləcə də, raketlərin buraxılması üçün tunel və şaxtaların məhvini istəyir. HƏMAS isə ""İslami müqavimət hərəkatı""nın bu ilin yayında həbs edilmiş 55 fəalının azadlığa buraxılmasını, Misirlə sərhəddəki Rəfah sərhər keçidinin açılmasını tələb edir. ""Əl Cəzirə"" telekanalının məlumatına görə, tərəflər Misirin atəşkəs təklifi ilə bağlı prinsipial razılığa gəliblər və bu gündən atəş dayandırıla bilər. Son məlumata görə, İsrailin Qəzzəyə hücumları nəticəsində ölənlərin sayı 184-ə çatıb. 1385 adamın yaralandığı bildirilir. İsrail tərəfi isə məlumat yayıb ki, Qəzzədən atılan raketlər 3 israillinini yaralanmasına səbəb olub. İsrail ordusu İordan çayının Qərb sahilində 8 fələstinli deputatı həbs edib. Saxlanılanların hamısı HƏMAS təşkilatına bağlı deputatlardır. Həmçinin İsrail hərbçiləri keçirdikləri reydlərin birində 21 yaşlı fələstinlini güllələyiblər. Məlumata görə, Hevron şəhəri ətrafında keçirilən genişmiqyaslı axtarış əməliyyatı yerli gənclərin etirazına səbəb olub və toqquşma baş verib. İsrailin Qəzzəyə hücumları nəticəsində ölənlərin sayı 200-ə çatıb. Həmin gün ""Həmas"" lideri Mahmud Əl-Zaharın evi İsrail aviasiyası tərəfindən bombardman edilərək dağıdılıb. Şahidlər bombardman zamanı evdə heç kimin olmadığını bildiriblər. İsrail atəşin dayandırılması ilə bağlı Misirin təşəbbüsünə müsbət cavab verib. HƏMAS isə atəşkəsi qəbul etməyəcəyini və hərtərəfli bir müqavilə istədiklərini açıqlayıb. Məsələ ilə əlaqədar HƏMAS-ın silahlı qolu olan olan Kassam Tuqayları ""Mətbuatda gördüyümüz atəşkəs xəbərləri məsələsində heç kim bizə rəsmi və ya qeyri-rəsmi bir təklif irəli sürməyib. Amma təklif doğrudursa, bu diz çökmək və təslim olmaq mənası verir ki, biz bunu qətiyyən qəbul etmirik"", — deyib.İslami Cihad Hərəkatının lideri Ramazan Abdullah Şallah ""Əl-Cəzirə"" kanalına müsahibəsində döyüşün nə vaxt bitəcəyini onların müəyyənləşdirəcəyini deyib: ""Bundan sonra biz 2012-ci ildə əldə olunan atəşkəs razılaşmasının şərtlərini qəbul etmirik. Sionist rejim Qəzzəyə qarşı tətbiq etdiyi embarqonu qaldıracaq və sərhədləri açacaq. İsrailin başqa yolu yoxdur"". İsrail baş naziri Benyamin Netanyahu atəşkəs təklifinin rədd olunacağı halda HƏMAS və İslami Cihad Hərəkatına qarşı sərt addımlar atacağını bildirib. İsrailin Qəzzə zolağına zərbələr endirməsi nəticəsində 4-ü uşaq olmaqla 16 fələstinli həlak olub, 10 nəfər yaralanıb. İsrail ordusunun Qəzzəyə endirdiyi raket zərbələri nəticəsində 12 fələstinli həlak olub, 10 nəfər yaralanıb. Daha 4 uşaq isə İsrail hərbçiləri tərəfindən Qəzzə zolağının sahilində güllələnərək qətlə yetirilib. İsrail hökuməti Qəzzə zolağının şimalında yaşayan 100 mindən çox fələstinlini evlərini tərk etməyə çağırıb. Bu çağırış quru əməliyyatların başlaması ilə əlaqədar edilib. Bir çox fələstinli bu barədə telefon zəngi vasitəsi ilə xəbərdar edilib. Həmçinin havadan ""terroçuların dislokasiyası ilə bağlı xəbərdarlıq"" yazılmış vərəqələr atılıb. Vərəqələrdə sakinlərə təcili şəkildə yaşadıqları ərazini tərk etmək tövsiyə olunur. Öz növbəsində HƏMAS rəhbərliyi fələstinliləri öz evlərində qalmağa çağırıb. İyulun 7-dən bəri İsrailin Qəzzə zolağına hücumu nəticəsində 260 fələstinli ölüb, 1980 nəfər yaralanıb. Bunu Fələstinin Səhiyyə Nazirliyinin sözçüsü Əşrəf əl-Kudra deyib. Təcili yardım dəstələri İsrailin gecə bombaladığı Rəfah və Han Yunus şəhərlərində dağıntılar altından 10 cəsəd çıxarıblar. Onlar arasında 5 aylıq uşaq da var. İsrail ordusu Qəzzə zolağında ""Müdafiə səddi"" əməliyyatının növbəti mərhələsinə keçib. Qoşunların yeridilməsindən öncə Qəzzə zolağı intensiv artilleriya və hava zərbələrinə məruz qalıb. Hücum əmrini İsrailin baş naziri Binyamin Netanyahu verib. Netanyahunun kabinetinin bəyanatında deyilir ki, əməliyyatın məqsədi fələstinli döyüşçülər tərəfindən qazılmış tunellərin məhv edilməsidir. ""Həmas"" hərəkatı xəbərdar edib ki, İsrail ordusunun başladığı quru əməliyyatının dəhşətli nəticələri olacaq. İsrail ordusuna məxsus çoxlu sayda tank və zirehli texnika Qəzzənin cənubundakı Rəfah və Xan Yunis şəhərlərindən Fələstinə girib. Daha sonra Qəzzə və Rəfah şəhərləri bombardman edilib. Təcili yardım briqadaları və ambulanslar bombardman edilən bölgəyə yaxınlaşa bilməyiblər. İsrail ordusunun qərargahından mətbuata verilən açıqlamada isə 143 hədəfin vurulduğu qeyd olunur. İsrail ordusunun rəsmiləri iddia ediblər ki, Qəzzə sərhədində baş verən qarşıdurmada 14 nəfər Fələstin əsgəri öldürülüb. Öz növbəsində HAMAS təşkilatı bəyan edib ki, ötən gün İsrailin 4 şəhərinə 98 M-75 raketi atılıb, snayperlər tərəfindən bir İsrail hərbçisi öldürülüb. Qəzzə zolağına üç fərqli istiqamətdən girməyə çalışan İsrail xüsusi təyinatlıları fələstinlilərlə qarşıdurmadan sonra geri çəkiliblər. Nəticədə bir İsrail əsgəri öldürülüb, iki əsgər yaralanıb. Qəzzə bölgəsində yaranmış vəziyyətlə əlaqədar Azərbaycanın Misirdəki səfirliyinin səyləri ilə bu bölgədən 11 Azərbaycan vətəndaşı təxliyə edilib. Təxliyə edilmiş vətəndaşlar hal-hazırda Azərbaycandadır.Fələstinin Səhiyyə Nazirliyi İsrailin iki günlük quru əməliyyatı nəticəsində 44 nəfərin öldüyünü, 410 adamın yaralandığını açıqlayıb. Son 12 gün ərzində isə Qəzzənin müxtəlif bölgələrinə endirilən zərbələr nəticəsində 270 adamın öldüyü, 2210 nəfərin yaralandığı bildirilir. Ölənlərdən 66-sı uşaq, 27-si qadındır.İsrail ordusu isə mılumat yayıb ki, həyata keçirilən əməliyyatların 12 günü ərzində Qəzzədə 1600-dan çox nöqtəyə zərbə endirilib. Vurulan hədəflər arasında fələstinli döyüşçülərin tunel və bunkerləri, gizli raket qurğuları, məşq bazaları, silah-sursat anbarları var. İsrail tərəfi ötən axşam Qəzzənin şimalındakı döyüşlərdə üç israilli əsgərin yaralandığını da açıqlayıb. BMT-nin baş katibi Pan Gi Mun Qəzzədə gərginliyin artması ilə əlaqədar bu gün bölgəyə səfər edəcək. HƏMAS-ın hərbi qanadı bəyan edib ki, müharibə uzun çəkəcək və fələstinlilər buna hazır olmalıdırlar. HƏMAS lideri Xalid Məşəl bildirib ki, Qəzzədə sülh yalnız onlarln bütün tələbləri yerinə yetirildikdən sonra mümkündür. İsrailin hərbi əməliyyatının başlanmasından 13 gün ərzində Qəzzə sektorunda 400 fələstinli həlak olub, onlardan təxminən 60 nəfəri bazar günü ölüb. Bu gün ərzində 60 nəfər həlak olan daxil olub, onların əksəriyyəti Şicayədən olub. Yaralıların sayı üç min nəfəri ötüb. İsrail ordusu bəyanat verib ki, İsrail Qəzzə sektorunda bazar günündən əməliyyatların quru fazasını genişləndirir. Həmin gün səhər saatlarında İsrail hərbçiləri Qəzzənin şərqində pusquya düşüb. Həmasın yaydığı bəyanatda bildirilir: ""Bu gün səhər Qəzzənin şərqində ət-Tuffah məhəlləsində irəliləyən İsrail əsgərləri minalanmış əraziyə daxil olub. Nəticədə 14 İsrail əsgəri ölüb"". Sutka ərzində Qəzzə zolağında 100-dən çox insan həlak olub. Bu barədə Fələstinlilərə Yardım Agentliyi (UNRWA) məlumat yayıb. Məlumata əsasən, həlak olan 107 nəfərin 23-ü qadın, 35-i uşaqdır. UNRWA qeyd edir ki, Qəzzə zolağında vəziyyətin gərginləşdiyi dövrdə, ümumilikdə, 100-dən çox uşaq ölüb. Son sutka ərzində, həmçinin, 13 israilli hərbçinin öldüyü bildirilir. İsrail ordusu quru əməliyyatı zamanı Qəzzə zolağında 23 gizli tunelin aşkarlandığını bəyan edib. İyulun 17-dən bəri aşkarlanmış 23 tuneldə 66 girişin nöqtəsinin olduğu deyilir. Tunellərdən 6-sı dağıdılıb. İsrail ordusu iyulun 7-dən bəri 2925 hədəfi vurduğunu bildirib. Quru əməliyyatlarında isə İsrail silahlı qüvvələri tərəfindən 388 obyekt məhv olunub. Bunlardan 310-una zərbə son 24 saat içində endirilib. Bəyanatda əlavə olunub ki, HAMAS-a aid 40 raket kompleksi, 50 idarəetmə mərkəzi məhv edilib. Fələstin tərəfi bu hücumlar nəticəsində 600-ə yaxın dinc sakinin öldüyünü, 4 minə yaxın insanın yaralandığını bildirib. Fələstin ərazisindən atılan raketin Tel-Əviv aeroportu yaxınlığına düşməsindən sonra ABŞ, Almaniya, Fransa, Avstriya, İsveçrə və Rusiya aviaşirkətləri İsrailə uçuşları qeyri-müəyyən müddətə dayandırıb. BMT-nin İnsan Haqları üzrə Şurası İsrailin Qəzzə zolağında apardığı əməliyyatın araşdırılması üzrə müstəqil komissiya təsis edib. Bu qərar Fələstinin BMT-yə rəsmi müraciəti əsasında qəbul edilib. HƏMAS hərəkatının hərbi qanadı olan ""İzzəddin əl Qəssam dəstələri""nin döyüşçüləri İsrail Hərbi-Hava Qüvvələrinin F-16 qırıcı-bombardmançı təyyarəsini vurduqlarını bildiriblər. İsrail təyyarəsi Qəzzənin mərkəzindəki Deyr əl Bəlah bölgəsinin səmasında olarkən vurulub. HƏMAS-in açıqlamasına görə, İsrailin Qəzzədə hərbi əməliyyatlara başladığı iyulun 8-dən bəri israillilərin 3 pilotsuz təyyarəsini də vurublar. İsrail Müdafiə Nazirliyi olayla bağlı açıqlama ilə çıxış etməyib. İsrail ordusundan verilən xəbərə görə, Qəzzəyə quru hərəkatının başlamasından sonra qarşı tərəfdən İsrailə 2 min 160 raket atılıb. Bunlardan 1700 raketin havada vurulduğu bildirilir. Dünən isə İsrailə 87 raket atılıb və bunlardan 67-si raketdən müdafiə sistemini aşaraq İsrailə çatıb. Xəbərdə əməliyyatın başlanğıcından indiyə qədər, HƏMAS-a aid 1800 hədəfin vurulduğu ifadə edilir. Gün içində isə HƏMAS-a aid 260 mərkəzin hədəfə götürüldüyü, hədəflər arasında hərbi bazalar, gizlədilmiş raket nöqtələri və silah istehsalat mərkəzləri olduğu qeyd olunur. Bundan əlavə İsrail ordusunun indiyə qədər təxminən 30 hücum tunelini aşkar edildiyi də bildirilir. HƏMAS, öz növbəsində, verdiyi xəbərdə Qəzzədən İsrailin müxtəlif bölgələrinə 38 raketin atıldığını deyir. Qeyd edək ki, ""Qoruyucu xətt"" adı altında 7 iyulda Qəzzəni havadan vurmağa başlayan İsrail ordusu 17 iyulda qurudan hücuma keçib. Hücumların başladığı gündən bu yana Qəzzədə 635 adam həyatını itirib, 4 min nəfər yaralanıb. Ölənlərdən 162-nin uşaq, 78-nin isə qadın olduğu bildirilir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=371143
-2014 Taekvondo üzrə Avropa Çempionatı,2014 Taekvondo üzrə Avropa Çempionatı — Yarışma 2014 1 — 4 may aralığında Bakıda keçirilmişdir. Yarışma Rio-de-Janeyroda keçirilən 2016 Yay Olimpiya Oyunlarına vəsiqə baxımından əhəmiyyətli sayılırdı Medal əyyarına görə ölkələrin sıralaması,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=559444
-2014 Türkiyə prezident seçkiləri,"2014 Türkiyə Prezident Seçkisi (türk. 2014 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçimi) — Görevdeki prezidenti Abdullah Gülün səlahiyyət müddətinin 28 avqust 2014-cü sona çatması və yerinə gələcək 12. prezidentini müəyyən etmək üçün ediləcək olan seçki. Seçki tarixi, Türkiyə Yüksək Seçim Kurulu tərəfindən ilk turu 10 avqust 2014 Bazar günü, seçkinin ikinci tura qalması vəziyyətində isə ikinci səsvermə 24 avqust 2014 Bazar günü olaraq təyin olundu. Yurd xaricində yaşayan Türklər üçün olduqları ölkədə səs istifadə etmə tarixləri ilk tur üçün 31 İyul - 3 Avqust 2014, ikinci dövr seçimi isə 17-20 Avqust 2014 olaraq açıqlandı. Ədalət və İnkişaf Partiyasının ən real, yeganə namizədi və Türkiyə Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğandır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=696061
-2014 Türkviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2014 Türkviziya — əsasən Türkdilli ölkələrin qatıldığı mahnı müsabiqəsi. ""Türk Dünyasının Mədəniyyət paytaxtı"" Tatarıstanın paytaxtı Qazan seçildiyi üçün ev sahibliyi və keçirilmə yeri məhz bu şəhərdədir. Müsabiqə yarımfinaldan və finaldan ibarətdir. Yarımfinalda ilk 15 ölkə final müsabiqədə iştirak etmək haqqı qazanır. Müsabiqəni qazanan ölkənin müğənnisi qızıl heykəlcik, 2-ci və 3-cü yerləri tutan müğənnilərə pul mükafatı ilə mükafatlandırır. Yarımfinal 19 noyabr 2014-cü ildə TatNeft Arenada keçirilmişdir. Müsabiqəni canlı yayımlayan ölkələr Azərbaycan - Azad Azerbaycan TV (ATV) Türkiyə - TMB TV & 360 Türkmənistan - Altyn Asyr TV (AATV) Ukrayna - Odessa Radyo Televizyon Kurumu (ODRTK) Almaniya - TürkShow & Düğün TV Albaniya - Arnavutluk Devlet Radyo ve Televizyonu (RTSH) Başqırdıstan - Kuray TV (KTV) Bosniya və Herseqovina - NTV Hayat Bolqarıstan - Alfa Media (AMTV) Qaqauziya - Gagavuz Radyo Televizyonu (GRT) Gürcüstan - Kvemo Kartli TV (KKTV) Türkmanlar - Türkmeneli TV (TTV) Qazaxıstan - Khabar TV & MuzZone TV Qırğızıstan - Kırgızistan Devlet Radyo Televizyon Kurumu (KTRK) Şimali Makedoniya - Makedonya Radyo ve Televizyonu 2 (MRT2) Şimali Kipr Türk Respublikası - Kıbrıs Genç TV (KGTV) Rumıniya - Alpha TV Rusiya - Tvoy Mir Vostok TV (TMB RU) Xakasiya - Gladiyator TV (GTV) Tatarıstan Tataristan - Maydan TV (MTV)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=368239
-2014 Voleybol üzrə qadınlararası Dünya Çempionatı,"Voleybol uzrə qadınlararası dünya cempionatı 2014 — 2014-cü ildə İtaliyada təşkil edilən turnir. Munidal sentyabrın 23-də başlayıb, oktyabr ayının 12-də başa çatıb. Seçmə mərhələ Xarici keçidlər italy2014.fivb.org — 2014 Voleybol üzrə qadınlararası Dünya Çempionat��nın rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=366511
-2014 Yeniyetmələrin Yay Olimpiya Oyunları,2014 Yeniyetmələrin Yay Olimpiya Oyunları — 16–28 avqust tarixlərində Çinin Nankin şəhərində baş tutdu.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=448819
-2014 Çimərlik futbolu üzrə Avropa kuboku,"2014 Çimərlik futbolu üzrə Avropa kuboku — çimərlik futbolu üzrə 14-cü Avropa cempionatı. Yarışma 2014-cü il 28–31 avqust aralığında Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərindəda keçirilmişdi. Çempionatda 6 komanda iştirak edirdi. İştirakçı komandalar — Çimərlik futbolu üzrə Azərbaycan milli komandası — Çimərlik futbolu üzrə Macarıstan milli komandası — Çimərlik futbolu üzrə Yunanıstan milli komandası — Çimərlik futbolu üzrə İspaniya milli komandası — Çimərlik futbolu üzrə Rusiya milli komandası — Çimərlik futbolu üzrə İsveçrə milli komandası Qrup yarışması Qrup birincisi olan komandalar Avropa kubokunun finalında oynamaq hüququ əldə edir. Qrupda ikinci yeri tutan komanda üçüncülük, 3-cü yeri tutanlar isə beşincilik uğrunda yarışmaya qatılır. Bütün oyunlar Bakı vaxtı ilə başlayır (UTC+05:00). 5-ci yer uğrunda oyun 3-cü yer uğrunda oyun İspaniya — Çimərlik futbolu üzrə İspaniya milli komandası Fərdi mükafatlar Beach Soccer Russia Arxivləşdirilib 2014-09-03 at the Wayback Machine beachsoccer.ru Beach Soccer Worldwide Arxivləşdirilib 2014-08-11 at the Wayback Machine (ing.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=558639
-2014 İquala kütlə oğurluğu,"2014 İquala kütlə oğurluğu — 24 sentyabr 2014-cü ildə Ayotzinapanın Raúl Isidro Burgos Kənd Müəllimlər Kollecindən 43 şagird Meksikanın Querrero ştatının İquala şəhərində itiblər. Rəsmi araşdırma qəbul edir ki, onlar böyük ehtimalla öldürülüb.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=383746
-2015,"1 yanvar — Litvanın avro pul vahidinə keçərək 19-cu Avrozona ölkəsi olması. 2 aprel — Keniyanın Qarissa Universitetinin Kollecində baş verən terror hadisəsində terrorçular istisna olmaqla 148 nəfər həlak oldu. 25 aprel — Nepalda 7.8 bal gücündə baş verən zəlzələdə 8675 nəfərdən çox insan həlak oldu. 12 may — Nepalda 7.3 bal gücündə baş verən zəlzələdə 200-dən çox insan həlak oldu. 30 may — Gürcüstanın keçmiş prezidenti Mixail Saakaşvili Ukraynanın Odessa vilayətinin qubernatoru təyin edildi. 2 iyun — FİFA-da rüşvət qalmaqalı. ""Mustafa"" mükafatı 26 iyun - ABŞ-də Ali Məhkəmənin qərarı ilə eynicinsli nigahlar bütün dövlət ərazisində leqallaşdırılıb. 21 fevral - Dollar rekord 0.75 qalxaraq 1.05 Azn olub 20 fevral - Yunan-Roma güləşi üzrə Azərbaycan yığması ilk dəfə Dünya Kubokunun qalibi oldu. 17 may - Qarabağ FK tarixində 3-cü dəfə Azərbaycan Premyer Liqasının qalibi oldu. 19 may - Bakının Binəqədi rayonundakı yaşayış binasında baş verən yanğında 16 nəfər həlak olmuşdur. 3 iyun - Qarabağ FK tarixində 4-cü dəfə Azərbaycan Kubokunun sahibi oldu. 12-28 iyun - Bakıda Birinci Avropa Oyunları (2015 Avropa Oyunları) keçirildi. 4 dekabr - Neft daşları Günəşli yatağında güclü külək nəticəsində yanğın baş verib. 2 may - Uels Şahzadəsi Vilyam ilə Ketrin Midltonun Çarlotte Mountbaten-Uindsor adında 2-ci övladlarının dünyaya gəlməsi. 2 yanvar - Siyavuş Qarayev, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, kimya elmləri doktoru, professor 7 yanvar - Zahid Qaralov, Azərbaycan ictimai-siyasi xadimi, pedaqoq, Yeni Azərbaycan Partiyası yaradıcılarından biri, pedaqoji elmlər doktoru, professor 11 yanvar – Anita Ekberq – İsveç aktrisası. 20 yanvar - Hafiz Fətullayev, Azərbaycan kinorejissoru, aktyor və ssenarist 23 yanvar - Abdullah bin Əbdüləziz Əl Səud, Səudiyyə Ərəbistanının 6-cı kralı. 25 yanvar - Demis Russos, Yunanıstan müğənnisi 28 yanvar - Vaqif Səmədoğlu, Azərbaycan şairi, dramaturq, publisist 3 fevral - Akif Hacıyev, AMEA-nın vitse-prezidenti, Fizika-Riyaziyyat və Texnika Elmləri Bölməsinin akademik-katibi,fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, akademik, Əməkdar elm xadimi. 13 fevral - Özgəcan Aslan, türk tələbəsi. 14 fevral – Lui Jurdan – Fransa aktyoru. 27 fevral - Boris Nemtsov, Rusiya dövlət xadimi və siyasətçisi. 28 fevral - Yaşar Kamal, türkiyəli yazıçı. 1 mart - Dadaş Adna, Azərbaycanlı fotoqraf və yazıçı. 1 aprel – Sintiya Lennon – Con Lennonun ilk həyat yoldaşı. 3 aprel - Kayahan – Türkiyə pop müğənnisi və bəstəkarı. 17 aprel – Ramiz Mirişli – Azərbaycan bəstəkarı. 30 aprel - Aytac Babayeva, 11-ci sinif şagirdi. 1 may - Vəfa Quluzadə, Azərbaycan dövlət xadimi, politoloq 8 may - Zəki Alasya, Türk aktyoru. 9 may - Kənan Evrən, Türkiyə Respublikasının 7-ci prezidenti. 4 avqust – Tanilə Əhmərova – Azərbaycan kino aktrisası. 6 sentyabr – İlham Əsgərov – Azərbaycan teatr və kino aktyoru. 8 sentyabr – Habil Əliyev – Azərbaycanın məşhur kamança ifaçısı. 10 sentyabr – Vəliəhd Vəliyev – Azərbaycan kino aktyoru. 10 oktyabr – Nuriyyə Əhmədova – Azərbaycan kino aktrisası. 24 oktyabr – Gülnar Salmanova – Azərbaycan aktrisası. 30 noyabr – Eldar Ryazanov – Rusiya və Sovet kinorejissoru. 21 dekabr – Ələsgər Məmmədoğlu – Azərbaycan teatr və kino aktyoru.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=211311
-2015-16 Azərbaycan Kuboku,2015–16 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun 24-cü mövsümü. 2015–16 mövsümündə 19 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır. Birinci mərhələ Bombardirlər Ruslan Qurbanov — Neftçi4 qol: Aleksey Qay — Qəbələ Miçel — Neftçi3 qol: Ermin Zec — Qəbələ Samuel Armenteros — Qarabağ Nelson Bonilla — Zirə2 qol: César Meza — İnter Elshan Abdullayev — Neftçi Rəhman Hacıyev — Neftçi Muarem Muarem — Qarabağ Sabir Allahquliyev — Qaradağ Lökbatan Rahman Musayev — Şərurspor1 qol: Aleksandre Guruli — AZAL Fakundo Pereyra — Qəbələ Rəşad Eyyubov — Qəbələ Vaqif Cavadov — Qəbələ Asif Məmmədov — Qəbələ Rəşad Sadiqov — Qəbələ Samir Zərgərov — Qəbələ Dodô — Qəbələ Rikardinyo — Qəbələ David Meza — Qəbələ Abbas Hüseynov — İnter Vüqar Nadirov — İnter Laşa Kasradze — İnter Nika Kvekveskiri — İnter Kamran Abdullazadə — Xəzər Lənkəran FK İbrahim Qədirzadə — Xəzər Lənkəran FK Vaguf Gulaliyev — Xəzər Lənkəran FK Tural Qürbətov — Xəzər Lənkəran FK Rəfael Qəvami — MOİK (Bakı) Araz Abdullayev — Neftçi Cavid İmamverdiyev — Neftçi Magomed Kurbanov — Neftçi Fəhmin Muradbəyli — Neftçi Cauê — Neftçi Cavid Tağıyev — Qarabağ Mahir Mədətov — Qarabağ Reynaldo — Qarabağ Richard — Qarabağ Dani Kintana — Qarabağ Ramazan Abbasov — Rəvan Vugar Baybalayev — Rəvan Nuran Gurbanov — Rəvan Fariz Najafov — Şərurspor Aziz Huseynov — Şəmkir Bahruz Teymurov — Şəmkir Igrar Semedov — Şahdağ Pərdis Fərcad-Azad — Sumqayıt Khayal Najafov — Sumqayıt Tugay Alhüseynli — Turan Tovuz Vusal Garaev — Turan Tovuz Azerbaijanr Mammadov — Turan Tovuz Nurlan Novruzov — ZirəAvtoqol: Şıxqayıb Şıxqayıbov (14 oktyabr 2015 Şəmkir) Rahman Musayev (14 oktyabr 2015 Qaradağ Lökbatan) Säbayıl Bağırov (2 dekabr 2015 İnter),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798357
-2015-ci il,"1 yanvar — Litvanın avro pul vahidinə keçərək 19-cu Avrozona ölkəsi olması. 2 aprel — Keniyanın Qarissa Universitetinin Kollecində baş verən terror hadisəsində terrorçular istisna olmaqla 148 nəfər həlak oldu. 25 aprel — Nepalda 7.8 bal gücündə baş verən zəlzələdə 8675 nəfərdən çox insan həlak oldu. 12 may — Nepalda 7.3 bal gücündə baş verən zəlzələdə 200-dən çox insan həlak oldu. 30 may — Gürcüstanın keçmiş prezidenti Mixail Saakaşvili Ukraynanın Odessa vilayətinin qubernatoru təyin edildi. 2 iyun — FİFA-da rüşvət qalmaqalı. ""Mustafa"" mükafatı 26 iyun - ABŞ-də Ali Məhkəmənin qərarı ilə eynicinsli nigahlar bütün dövlət ərazisində leqallaşdırılıb. 21 fevral - Dollar rekord 0.75 qalxaraq 1.05 Azn olub 20 fevral - Yunan-Roma güləşi üzrə Azərbaycan yığması ilk dəfə Dünya Kubokunun qalibi oldu. 17 may - Qarabağ FK tarixində 3-cü dəfə Azərbaycan Premyer Liqasının qalibi oldu. 19 may - Bakının Binəqədi rayonundakı yaşayış binasında baş verən yanğında 16 nəfər həlak olmuşdur. 3 iyun - Qarabağ FK tarixində 4-cü dəfə Azərbaycan Kubokunun sahibi oldu. 12-28 iyun - Bakıda Birinci Avropa Oyunları (2015 Avropa Oyunları) keçirildi. 4 dekabr - Neft daşları Günəşli yatağında güclü külək nəticəsində yanğın baş verib. 2 may - Uels Şahzadəsi Vilyam ilə Ketrin Midltonun Çarlotte Mountbaten-Uindsor adında 2-ci övladlarının dünyaya gəlməsi. 2 yanvar - Siyavuş Qarayev, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, kimya elmləri doktoru, professor 7 yanvar - Zahid Qaralov, Azərbaycan ictimai-siyasi xadimi, pedaqoq, Yeni Azərbaycan Partiyası yaradıcılarından biri, pedaqoji elmlər doktoru, professor 11 yanvar – Anita Ekberq – İsveç aktrisası. 20 yanvar - Hafiz Fətullayev, Azərbaycan kinorejissoru, aktyor və ssenarist 23 yanvar - Abdullah bin Əbdüləziz Əl Səud, Səudiyyə Ərəbistanının 6-cı kralı. 25 yanvar - Demis Russos, Yunanıstan müğənnisi 28 yanvar - Vaqif Səmədoğlu, Azərbaycan şairi, dramaturq, publisist 3 fevral - Akif Hacıyev, AMEA-nın vitse-prezidenti, Fizika-Riyaziyyat və Texnika Elmləri Bölməsinin akademik-katibi,fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, akademik, Əməkdar elm xadimi. 13 fevral - Özgəcan Aslan, türk tələbəsi. 14 fevral – Lui Jurdan – Fransa aktyoru. 27 fevral - Boris Nemtsov, Rusiya dövlət xadimi və siyasətçisi. 28 fevral - Yaşar Kamal, türkiyəli yazıçı. 1 mart - Dadaş Adna, Azərbaycanlı fotoqraf və yazıçı. 1 aprel – Sintiya Lennon – Con Lennonun ilk həyat yoldaşı. 3 aprel - Kayahan – Türkiyə pop müğənnisi və bəstəkarı. 17 aprel – Ramiz Mirişli – Azərbaycan bəstəkarı. 30 aprel - Aytac Babayeva, 11-ci sinif şagirdi. 1 may - Vəfa Quluzadə, Azərbaycan dövlət xadimi, politoloq 8 may - Zəki Alasya, Türk aktyoru. 9 may - Kənan Evrən, Türkiyə Respublikasının 7-ci prezidenti. 4 avqust – Tanilə Əhmərova – Azərbaycan kino aktrisası. 6 sentyabr – İlham Əsgərov – Azərbaycan teatr və kino aktyoru. 8 sentyabr – Habil Əliyev – Azərbaycanın məşhur kamança ifaçısı. 10 sentyabr – Vəliəhd Vəliyev – Azərbaycan kino aktyoru. 10 oktyabr – Nuriyyə Əhmədova – Azərbaycan kino aktrisası. 24 oktyabr – Gülnar Salmanova – Azərbaycan aktrisası. 30 noyabr – Eldar Ryazanov – Rusiya və Sovet kinorejissoru. 21 dekabr – Ələsgər Məmmədoğlu – Azərbaycan teatr və kino aktyoru.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=380164
-2015-ci il Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilər,"Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə V çağırış seçkiləri — 1 noyabr 2015-ci ildə Azərbaycanın 125 Seçki dairəsi üzrə keçirilmiş parlament seçkiləridir. Seçkidə seçicilərin 55,7%-i (2,897,188 nəfər) iştirak edib. Seçkilərin nəticələrinə əsasən İlham Əliyevin sədri olduğu Yeni Azərbaycan Partiyası əksər seçki dairələrində qalib gələrək seçkilərdə qələbə qazandı . Sonuncu seçkilər 2010-cu ildə Milli Məclisə keçirilmiş son seçkilərdə Yeni Azərbaycan Partiyası 72 dairədə daha çox səs toplayaraq qalib gəlmişdir. 41 dairədə bitərəf namizədlər, 12 seçki dairəsində isə digər partiya nümayəndələri qalib olmuşdur. 2013-cü il prezident seçkilərində İlham Əliyev qələbə qazanmışdır. Seçki Öncəsi Azərbaycan Xalq Partiyası, Azadlıq Partiyası, Klassik Xalq Cəbhəsi Partiyası, Aydınlar Partiyası, Azad Demokratlar Partiyası, Böyük Azərbaycan Partiyası, Vətəndaş və İnkişaf Partiyası, Azərbaycan Liberal Demokrat Partiyası tərəfindən Azadlıq-2015 Seçki Bloku təsis olundu. Saat 08:00-da başlayan seçkilər saat 19:00-da başa çatıb. Seçkilərdə 15 siyasi partiya və daha 7 partiyadan ibarət olan bir seçki bloku iştirak edib. Ümumilikdə 125 mandat üzrə 767 namizəd mübarizə aparıb. Saat 17:00-a olan məlumata əsasən, Milli Məclisə seçkilərdə 2 605 948 seçici (seçici fəallığı 50,1 faiz) səs verib. Seçkiləri 40 təşkilatdan 503 beynəlxalq və 66 mindən çox yerli müşahidəçi izləyib. Seçkilərdə ""ELS"" Müstəqil Araşdırmalar Mərkəzi, ""RƏY"" Monitorinq Mərkəzi, o cümlədən Azərbaycan Gənclərinin Hüquqlarının Müdafiə Mərkəzi Fransanın ""Opinion Way"" Sosioloji Tədqiqatlar İnstitutu ilə birgə, Vətəndaşların Əmək Hüquqlarını Müdafiə Liqası ABŞ-nin ""AJF&Associates İnc."" təşkilatı ilə birgə ""exit-poll"" keçirib. Bütün exit-poll nəticələri YAP-ın qələbəsini qeyd edib. Seçkilərdə müşahidə üçün 119 seçki dairəsi üzrə 1000 seçki məntəqəsində veb-kameralar quraşdırılıb. Noyabrın 1-də Azərbaycanda keçirilən parlament seçkilərinin respublika üzrə saat 19:00-a olan seçici fəallığı ilə bağlı yekun məlumat açıqlanıb. Mərkəzi Seçki Komissiyasının ""Seçkilər"" İnformasiya Mərkəzinin direktoru Rüfət Gülməmmədov məlumat verib ki, ölkə üzrə ümumilikdə seçicilərin 2 milyon 897 min 188-i səsvermədə iştirak edib. Bu isə 55,7 faiz seçici fəallığı deməkdir. Partiyalar üzrə Seçilmiş deputatlar Mərkəzi Seçki Komissiyası Xarici keçidlər İlhamiyyə Rza: ""125-lər Siyasi Klubu"" missiyasını başa vurub""",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=421552
-2015-ci il Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər,"Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə V çağırış seçkiləri — 1 noyabr 2015-ci ildə Azərbaycanın 125 Seçki dairəsi üzrə keçirilmiş parlament seçkiləridir. Seçkidə seçicilərin 55,7%-i (2,897,188 nəfər) iştirak edib. Seçkilərin nəticələrinə əsasən İlham Əliyevin sədri olduğu Yeni Azərbaycan Partiyası əksər seçki dairələrində qalib gələrək seçkilərdə qələbə qazandı . Sonuncu seçkilər 2010-cu ildə Milli Məclisə keçirilmiş son seçkilərdə Yeni Azərbaycan Partiyası 72 dairədə daha çox səs toplayaraq qalib gəlmişdir. 41 dairədə bitərəf namizədlər, 12 seçki dairəsində isə digər partiya nümayəndələri qalib olmuşdur. 2013-cü il prezident seçkilərində İlham Əliyev qələbə qazanmışdır. Seçki Öncəsi Azərbaycan Xalq Partiyası, Azadlıq Partiyası, Klassik Xalq Cəbhəsi Partiyası, Aydınlar Partiyası, Azad Demokratlar Partiyası, Böyük Azərbaycan Partiyası, Vətəndaş və İnkişaf Partiyası, Azərbaycan Liberal Demokrat Partiyası tərəfindən Azadlıq-2015 Seçki Bloku təsis olundu. Saat 08:00-da başlayan seçkilər saat 19:00-da başa çatıb. Seçkilərdə 15 siyasi partiya və daha 7 partiyadan ibarət olan bir seçki bloku iştirak edib. Ümumilikdə 125 mandat üzrə 767 namizəd mübarizə aparıb. Saat 17:00-a olan məlumata əsasən, Milli Məclisə seçkilərdə 2 605 948 seçici (seçici fəallığı 50,1 faiz) səs verib. Seçkiləri 40 təşkilatdan 503 beynəlxalq və 66 mindən çox yerli müşahidəçi izləyib. Seçkilərdə ""ELS"" Müstəqil Araşdırmalar Mərkəzi, ""RƏY"" Monitorinq Mərkəzi, o cümlədən Azərbaycan Gənclərinin Hüquqlarının Müdafiə Mərkəzi Fransanın ""Opinion Way"" Sosioloji Tədqiqatlar İnstitutu ilə birgə, Vətəndaşların Əmək Hüquqlarını Müdafiə Liqası ABŞ-nin ""AJF&Associates İnc."" təşkilatı ilə birgə ""exit-poll"" keçirib. Bütün exit-poll nəticələri YAP-ın qələbəsini qeyd edib. Seçkilərdə müşahidə üçün 119 seçki dairəsi üzrə 1000 seçki məntəqəsində veb-kameralar quraşdırılıb. Noyabrın 1-də Azərbaycanda keçirilən parlament seçkilərinin respublika üzrə saat 19:00-a olan seçici fəallığı ilə bağlı yekun məlumat açıqlanıb. Mərkəzi Seçki Komissiyasının ""Seçkilər"" İnformasiya Mərkəzinin direktoru Rüfət Gülməmmədov məlumat verib ki, ölkə üzrə ümumilikdə seçicilərin 2 milyon 897 min 188-i səsvermədə iştirak edib. Bu isə 55,7 faiz seçici fəallığı deməkdir. Partiyalar üzrə Seçilmiş deputatlar Mərkəzi Seçki Komissiyası Xarici keçidlər İlhamiyyə Rza: ""125-lər Siyasi Klubu"" missiyasını başa vurub""",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=421722
-2015-ci il aprel ayında vəfat edənlər,Qreqori Mertens — 24 yaşında həyatını itirib. Adelaida Məmmədova — 93 yaşında vəfat edib. Ramiz Mirişli — 81 yaşında vəfat edib. Günter Qrass — 87 yaşında vəfat edib. Əfrand Daşdəmirov — 73 yaşında vəfat edib. Nəriman Məmmədov — 87 yaşında vəfat edib. Hardis Baumanis — 47 yaşında vəfat edib. Ərəstun Məmmədov — 93 yaşında vəfat edib. Kayahan — 66 yaşında vəfat edib. Şmuel Vozner — 101 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=415587
-2015-ci il avqust ayında vəfat edənlər,Mahal İsmayıloğlu — 58 yaşında vəfat edib. Vəfadar Rzayev — 82 yaşında vəfat edib. Rasim Əliyev — 31 yaşında vəfat edib. Mübariz Zeynalov — 70 yaşında vəfat edib. Seyidnisə Seyidrzayeva — 67 yaşında vəfat edib. Tanilə Əhmərova — 65 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=451557
-2015-ci il dekabr ayında vəfat edənlər,Ramiz Axundov —78 yaşında vəfat edib. Ələsgər Məmmədoğlu — 69 yaşında vəfat edib. Fərhad Cəfərov. Sərraf Şiruyə — 73 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=451553
-2015-ci il fevral ayında vəfat edənlər,Yaşar Kamal — 91 yaşında vəfat edib. Boris Nemtsov — 55 yaşında vəfat edib. Leonard Nimoy — 83 yaşında vəfat edib. Həsən Mirzəyev — 87 yaşında vəfat edib. Cahangir Kərimov — 91 yaşında vəfat edib. Mişel Ferrero — 89 yaşında vəfat edib. Davud Kazımov — 89 yaşında vəfat edib. Hüseyn Axundov — 93 yaşında vəfat edib. Akif Hacıyev — 77 yaşında vəfat edib. Aldo Ciccolini(en) — 89 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=415581
-2015-ci il iyun ayında vəfat edənlər,Yevgeni Primakov — 85 yaşında vəfat edib. Zivər Ağayeva — 81 yaşında vəfat edib. Süleyman Dəmirəl — 90 yaşında vəfat edib. Kirk Kirkoryan — 98 yaşında vəfat edib. Janna Friske — 40 yaşında vəfat edib. Həsənəli Qədimov — 73 yaşında vəfat edib. Tariq Əziz — 79 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=415586
-2015-ci il mart ayında vəfat edənlər,Fikrət İsmayılov — 80 yaşında vəfat edib. Elməddin Əlibəyzadə — 89 yaşında vəfat edib. Tumas Tranströmer — 83 yaşında vəfat edib. Li Kuan Yu — 91 yaşında vəfat edib. Nauli Canaşia — 68 yaşında vəfat edib. Ruslan Nəsirov — 41 yaşında vəfat edib. Dadaş Adna — 37 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=415582
-2015-ci il may ayında vəfat edənlər,Abdulla Mehrabov — 77 yaşında vəfat edib. Bo Bayden — 46 yaşında vəfat edib. Con Neş — 86 yaşında vəfat edib. Sadıq Bağırov — 74 yaşında vəfat edib. Əhməd Ələsgərov — 79 yaşında vəfat edib. Kənan Evrən — 97 yaşında vəfat edib. Zəki Alasya — 72 yaşında vəfat edib. Nicat Feyzullayev — 69 yaşında vəfat edib. Vəfa Quluzadə — 74 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=415588
-2015-ci il noyabr ayında vəfat edənlər,Tofiq Hacıyev — 79 yaşında vəfat edib. İsmayıl Tağıyev — 38 yaşında vəfat edib. Vüqar Nəsibov — 40 yaşında vəfat edib. Marton Fülop — 32 yaşında vəfat edib. Əhməd Çələbi — 71 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=451554
-2015-ci il oktyabr ayında vəfat edənlər,Gülnar Salmanova — 59 yaşında vəfat edib. Nuriyyə Əhmədova — 64 ya��ında vəfat edib. Nadir Seyidov — 83 yaşında vəfat edib. Tomris İncer — 67 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=451555
-2015-ci il sentyabr ayında vəfat edənlər,Ziya Yusifzadə — 86 yaşında vəfat edib. 24 sentyabr Davud Əhmədov — 74 yaşında vəfat edib. 23 sentyabr Məmməd Aslan — 75 yaşında vəfat edib. 22 sentyabr Qalib Ağayev — 74 yaşında vəfat edib. 10 sentyabr Vəliəhd Vəliyev — 63 yaşında vəfat edib. İlham Əsgərov — 57 yaşında vəfat edib. Ağamusa Axundov — 83 yaşında vəfat edib. Rasim Musayev — 55 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=451556
-2015-ci il yanvar ayında vəfat edənlər,Hakkı Kıvanç — 83 yaşında vəfat edib. Jelyu Jelev — 79 yaşında vəfat edib. Vaqif Səmədoğlu — 75 yaşında vəfat edib. Demis Russos — 68 yaşında vəfat edib. Abdullah bin Əbdüləziz Əl Səud — 90 yaşında vəfat edib. Hafiz Fətullayev — 70 yaşında vəfat edib. Faten Hamama — 84 yaşında vəfat edib. Gülşən Lətifxan — 53 yaşında vəfat edib. Anita Ekberq — 83 yaşında vəfat edib. Zahid Qaralov — 80 yaşında vəfat edib. Jan Kabu — 76 yaşında öldürülüb. Stefan Şarbonye — 47 yaşında öldürülüb. Jorj Volinski — 80 yaşında öldürülüb. Bernar Verlak — 58 yaşında öldürülüb. Qaneş Patro — 69 yaşında vəfat edib. Aleksandr Balbekin — 71 yaşında vəfat edib. Upendra Trivedi — 79 yaşında vəfat edib. Yaşar Şamilov — 69 yaşında vəfat edib. Viktor Prudnikov — 75 yaşında vəfat edib.. Siyavuş Qarayev — 72 yaşında vəfat edib. Aleksandr Bednov — 45 yaşında öldürülüb. Boris Morukov — 64 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=415580
-2015-ci ildə Azərbaycan,"2015 — Azərbaycanda ""Kənd təsərrüfatı İli"" 12 Yanvar — 2015-ci il ""Kənd təsərrüfatı İli"" elan edildi 29 Aprel — Bakı şəhəri, Xətai rayonunda yerləşən 58№-li məktəbin XI sinif şagirdi Aytac Babayeva qətlə yetirildi. Hadisə nəticəsində 8 bıçaq zərbəsi alan Aytac Babayeva yerindəcə keçindi 19 May — Bakı şəhəri, Binəqədi rayonunda yaşayış binasında yanğın oldu. Hadisə nəticəsində 15 nəfər öldü, 64 nəfər yaralandı 12 — 28 İyun — I Avropa Oyunları (Bakı) Medal sayı: 56 Bürünc - 20 4 Dekabr — Xəzər dənizində ""Günəşli"" neft yatağında yanğın baş verdi. Hadisə nəticəsində 16 nəfər vəfat etdi, 17 nəfər itkin düşdü. 1 Yanvar — Siyavuş Qarayev, kimya elmləri doktoru, professor, alim (d. 1942) 2 Yanvar — Gülağa Zeynalov, tarzən (d. 1956) 3 Yanvar — Yaşar Şamilov, Əməkdar məşqçi (d. 1945) 7 Yanvar — Zahid Qaralov, pedaqoji elmlər doktoru, professor, Əməkdar müəllim (d. 1934) 11 Yanvar — Gülşən Lətifxan, yazıçı, tərcüməçi, Əməkdar mədəniyyət işçisi (d. 1961) 20 Yanvar — Hafiz Fətullayev, kinorejissor, ssenarist, aktyor (d. 1944) Çingiz Dəmiroğlu, deputat, ictimai-siyasi xadim (d. 1944) Bəxtiyar Yaqubov, professor (d. 1941) 28 Yanvar — Vaqif Səmədoğlu, şair, dramaturq, Əməkdar incəsənət xadimi, Xalq şairi (d. 1939) 29 Yanvar — Zəfər Quliyev, siyasi ekspert, analitik, politoloq (d. 1951) 3 Fevral — Akif Hacıyev, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi (d. 1937) 6 Fevral — Hüseyn Axundov, rəssam (d. 1921) 14 Fevral — Davud Kazımov, boyakar, Xalq rəssamı (d. 1926) 18 Fevral — Tehran Vəliyev, tərcüməçi, jurnalist, redaktor (d. 1954) 22 Fevral — Əbdül Əlizadə, psixologiya elmləri doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi (d. 1932) 23 Fevral — Oruc İbadlı, biologiya elmləri doktoru, alim (d. 1938) 25 Fevral — Həsən Mirzəyev, filologiya elmləri doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi (d. 1927) 1 Mart — Dadaş Adna, fotoqraf, yazıçı (d. 1978) 6 Mart — Ruslan Nəsirov, aktyor (d. 1974) Rövşən Ağayev, kinossenarist, dramaturq, musiqiçi (d. 1949) Şamil Fətullayev, memarlıq elmləri doktoru, professor (d. 1928) 10 Mart — Abdulla Babayev, müğənni, Xalq artisti (d. 1924) 21 Mart — Bəybala Xankişiyev, Azərbaycanın ilk maliyyə müəllimi, professor, Əməkdar iqtisadçı (d. 1939) 26 Mart — Elməddin Əlibəyzadə, filologiya ellmləri doktoru, professor, türkoloq (d. 1925) 30 Mart — Ənvər Bayramov, professor (d. 1939) Ağasəlim Ələsgərov, fəlsəfə elmləri doktoru, iqtisadçı alim (d. 1928) Fikrət İsmayılov, deputat (d. 1935) Ərəstun Məmmədov, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (d. 1922) Nəriman Məmmədov, bəstəkar, Xalq artisti (d. 1927) 7 Aprel — Əfrand Daşdəmirov, fəlsəfə elmləri doktoru, professor (d. 1942) 17 Aprel — Ramiz Mirişli, bəstəkar, Əməkdar incəsənət xadimi, Xalq artisti (d. 1934) 25 Aprel — Adelaida Məmmədova, musiqiçi alim, pedaqoq, ictimai xadim (d. 1922) 28 Aprel — Böyükkişi Heydərli, yazıçı, jurnalist (d. 1950) 1 May — Vəfa Quluzadə, dövlət xadimi, politoloq (d. 1940) 4 May — Nicat Feyzullayev, kinorejissor, ssenarist (d. 1945) 19 May — Əhməd Ələsgərov, futbolçu, Əməkdar məşqçi (d. 1935) 20 May — Sadıq Bağırov, Əməkdar rəssam (d. 1940) 26 May — Maarif Məmmədov, yazıçı, dramatuq (d. 1960) 28 May — Əhliman Muradov, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor (d. 1951) 30 May — Abdulla Mehrabov, texnika elmləri doktoru, professor (d. 1938) 6 İyun — Həsənəli Qədimov, dövlət xadimi (d. 1942) 7 İyun — Rauf İsmayılzadə, sənətşünas, alim (d. 1936) 8 İyun — Sahib Qarayev, mühəndis-mexanik (d. 1941) 11 İyun — Şövkət Tağıyeva, tarixçi-şərqşünas alim, professor (d. 1926) Cavad Cavadlı, Azərbaycan dissident ədəbiyyatının banisi, yazıçı, jurnalist (d. 1926) Zivər Ağayeva, şairə, yazıçı (d. 1934) 30 İyun — Xanoğlan Şıxəliyev, dövlət xadimi, yazıçı (d. 1957) 1 İyul — Vaqif Hüseynov, dövlət xadimi (d. 1940) 12 İyul — Rəhman Mustafayev, dövlət xadimi, polkovnik (d. 1937) 30 İyul — Sofiya Hüseynova, aktrisa, Xalq artisti (d. 1926) 4 Avqust — Tanilə Əhmərova, aktrisa, Əməkdar artist (d. 1950) 6 Avqust — Seyidnisə Seyidrzayeva, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru (d. 1947) 8 Avqust — Mübariz Zeynalov, futbolçu (d. 1945) 9 Avqust — Rasim Əliyev, jurnalist (d. 1984) 21 Avqust — Vəfadar Rzayev, maliyyə işçisi, Əməkdar iqtisadçı (d. 1933) 25 Avqust — Nazim Ağayev, texnika elmləri doktoru, professor (d. 1937) 28 Avqust — Mahal İsmayıloğlu, jurnalist (d. 1957) 3 Sentyabr — Rasim Musayev, polis general-mayoru, dövlət xadimi (d. 1960) Ağamusa Axundov, ədəbiyyatşünas, filologiya elmləri doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi (d. 1932) Məhərrəm Əliyev, tütünçü, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (d. 1931) 6 Sentyabr — İlham Əsgərov, aktyor, Xalq artisti (d. 1958) 8 Sentyabr — Habil Əliyev, kamança ifaçısı, Xalq artisti (d. 1927) 10 Sentyabr Altay Səidov, teatr rəssamı, Əməkdar rəssam (d. 1926) Vəliəhd Vəliyev, aktyor (d. 1952) 15 Sentyabr — Vaqif Məmmədov, ssenarist, redaktor, Əməkdar mədəniyyət işçisi (d. 1939) 22 Sentyabr — Qalib Ağayev, Əməkdar iqtisadçı (d. 1941) 23 Sentyabr — Məmməd Aslan, şair, tərcüməçi, Əməkdar mədəniyyət işçisi (d. 1939) 24 Sentyabr — Davud Əhmədov, aktyor, redaktor (d. 1941) 28 Sentyabr — Rüstəm Rüstəmov, tibb elmləri doktoru, professor (d. 1947) 29 Sentyabr — Ziya Yusifzadə, dövlət xadimi (d. 1929) 1 Oktyabr — Zeynalabdin Mövsümov, kənd təsərrüfatı elmləri doktoru, professor (d. 1925) 2 Oktyabr — İslam Qarayev, iqtisad elmləri doktoru, professor, alim (d. 1940) 5 Oktyabr — Nadir Seyidov, kimya elmləri doktoru, professor, akademik (d. 1932) 10 Oktyabr — Nuriyyə Əhmədova, aktrisa, Xalq artisti (d. 1950) 12 Oktyabr — Sakit Əliyev, futbolçu (d. 1965) 14 Oktyabr — Fuad Xəlilov, Əməkdar rəssam (d. 1923) 19 Oktyabr — Səyyarə Mollazadə, filologiya elmləri doktoru, professor (d. 1933) Gülnar Salmanova, aktrisa, Əməkdar artist (d. 1956) Marat Allahverdiyev, siyasi xadim, Azərbaycan SSR Ali Soveti deputatı (d. 1941) 10 Noyabr — İdris Mehdiyev, müğənni, solist, Əməkdar artist (d. 1940) 16 Noyabr — Fərhad Əhmədbəyli, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor (d. 1923) Həsən Kərimov, dövlət xadimi (d. 1954) Sabir Hüseynov, idmançı, Əməkdar məşqçi (d. 1928) 24 Noyabr — Kazım Həsənov, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor, Əməkdar müəllim (d. 1934) 27 Noyabr — Tofiq Hacıyev, dilçi, türkoloq-alim, filologiya elmləri doktoru, Maarif naziri (d. 1936) 8 Dekabr — Sərraf Şiruyə, şair (d. 1942) 11 Dekabr — Əvəzağa Məlikov, Əməkdar həkim (d. 1932) 12 Dekabr — Şahin Təhməzov, dövlət xadimi (d. 1968) 14 Dekabr — Azər Rzayev, bəstəkar, Xalq artisti (d. 1930) 16 Dekabr — Elton Quliyev, hüquqşünas, vəkil (d. 1956) 21 Dekabr — Əsgər Məmmədoğlu, aktyor, Əməkdar artist (d. 1946) 25 Dekabr — Məmməd Dəmirçioğlu, rəssam, şair, heykəltaraş, memar (d. 1951) 26 Dekabr — Ramiz Axundov, kinorejissor (d. 1937) Tarixi məlum deyil Ləman Atakişiyeva, dirijor, xormeyster, Əməkdar artist (d. 1933) Həmçinin bax",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=582685
-2015-ci ildə vəfat edənlərin siyahısı,2015-ci ildə vəfat edənlərin siyahısı — 2015-ci ildə vəfat edən ensiklopedik şəxslərin siyahısı. Həmçinin bax 2014-cü ildə vəfat edənlərin siyahısı 2016-cı ildə vəfat edənlərin siyahısı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=389721
-2015-ci ilin Azərbaycan filmləri,"1 mətbuat konfransının tarixi (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) 4.1 şəhər motivləri (film, 2015) (kinoalmanax) 100 kağız (film, 2015) (tammetrajlı bədii film) 2014 Azərbaycanda ""sənaye ili"" (film, 2015) (tammetrajlı sənədli film) Adı bükmə. Quba paxlavası (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Adil Babayev. Ata olsam belə, ata istərəm (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Akademik Əlisöhbət Sumbatzadə (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Alovlan, doğma məşəlim (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Altmış dörd xananın sirri (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Amerikanın səsi (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Arif Hüseynov. Taleyimin cizgiləri (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Artilleriya allahı (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Arzuların ardınca... (film, 2015) (tammetrajlı bədii film) Avropanın ""oğurlanması"" (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Ay brilliant (film, 2015) (tammetrajlı bədii film) Aysel (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Azərbaycan mayakları (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan mənzərələri rəssamlarımızın əsərlərində (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan mətbəxi: Dadsonrası dad (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan miniatürəsi dünya muzeylərində (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın milli qəhrəmanları (film, 2015) (sənədli serial) Aziya (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Bağışla, gələ bilmədim (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Bakı gecələri (film, 2015)(kinoalmanax) Bakı qalaları (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) Bakı, mən səni sevirəm (film, 2015) (kinoalmanax) Beş dəqiqə (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Bəhram Gur (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Buludlar (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Dərs (film, 2015) Dmitrov küçəsi 86 (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Əli və Nino (film, 2015) (tammetrajlı bədii film) Gəlin birgə öyrənək. Rəqəmlər (film, 2015) (cizgi filmi) (Filmi izlə (1-ci hissə), Filmi izlə (2-ci hissə)) Görüş (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Hədəf Bakıdır (film, 2015) (sənədli film) Həyət (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Xeyirlə şərin rəqsi (film, 2015) (tammetrajlı bədii film) Xəzər Atlantidası (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) İşıq yolu (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Kədərim (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Kənddə sonuncu yəhudi (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Qatil (film, 2015) (tammetrajlı bədii film) Qonşu qadın (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Lotereya bileti (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Mənim tanıdığım Vaqif (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Polkovnik (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Rəssam (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Sarılar – Qarabağ atının izi ilə (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Sevgi haqqında (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Skripkaçı (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Sübhdən başlanan həyat (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Şanxay, Bakı (film, 2015) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Təsadüf (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Yarımçıq xatirələr (film, 2015) (tammetrajlı bədii film) Yeraltı keçid (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Yuxarıda və aşağıda (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Yüksəliş (film, 2015) (tammetrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Zabit şərəfi (film, 2015) (qısametrajlı bədii film)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=417568
-2015/2016 Azərbaycan Kuboku,2015–16 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun 24-cü mövsümü. 2015–16 mövsümündə 19 komanda mükafat üçün mübarizəyə aparmışdır. Birinci mərhələ Bombardirlər Ruslan Qurbanov — Neftçi4 qol: Aleksey Qay — Qəbələ Miçel — Neftçi3 qol: Ermin Zec — Qəbələ Samuel Armenteros — Qarabağ Nelson Bonilla — Zirə2 qol: César Meza — İnter Elshan Abdullayev — Neftçi Rəhman Hacıyev — Neftçi Muarem Muarem — Qarabağ Sabir Allahquliyev — Qaradağ Lökbatan Rahman Musayev — Şərurspor1 qol: Aleksandre Guruli — AZAL Fakundo Pereyra — Qəbələ Rəşad Eyyubov — Qəbələ Vaqif Cavadov — Qəbələ Asif Məmmədov — Qəbələ Rəşad Sadiqov — Qəbələ Samir Zərgərov — Qəbələ Dodô — Qəbələ Rikardinyo — Qəbələ David Meza — Qəbələ Abbas Hüseynov — İnter Vüqar Nadirov — İnter Laşa Kasradze — İnter Nika Kvekveskiri — İnter Kamran Abdullazadə — Xəzər Lənkəran FK İbrahim Qədirzadə — Xəzər Lənkəran FK Vaguf Gulaliyev — Xəzər Lənkəran FK Tural Qürbətov — Xəzər Lənkəran FK Rəfael Qəvami — MOİK (Bakı) Araz Abdullayev — Neftçi Cavid İmamverdiyev — Neftçi Magomed Kurbanov — Neftçi Fəhmin Muradbəyli — Neftçi Cauê — Neftçi Cavid Tağıyev — Qarabağ Mahir Mədətov — Qarabağ Reynaldo — Qarabağ Richard — Qarabağ Dani Kintana — Qarabağ Ramazan Abbasov — Rəvan Vugar Baybalayev — Rəvan Nuran Gurbanov — Rəvan Fariz Najafov — Şərurspor Aziz Huseynov — Şəmkir Bahruz Teymurov — Şəmkir Igrar Semedov — Şahdağ Pərdis Fərcad-Azad — Sumqayıt Khayal Najafov — Sumqayıt Tugay Alhüseynli — Turan Tovuz Vusal Garaev — Turan Tovuz Azerbaijanr Mammadov — Turan Tovuz Nurlan Novruzov — ZirəAvtoqol: Şıxqayıb Şıxqayıbov (14 oktyabr 2015 Şəmkir) Rahman Musayev (14 oktyabr 2015 Qaradağ Lökbatan) Säbayıl Bağırov (2 dekabr 2015 İnter),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=429628
-2015 Ankara partlayışları,2015 Ankara partlayışları (türk. 2015 Ankara saldırısı) - 2015-ci ilin 10 oktyabr tarixində Türkiyənin paytaxtı Ankara vilayətinin Ulus səmtində yerli vaxtla saat 10:04-da baş vermiş bombalı intihar hücumu. Terror aktı nəticəsində ən azı 80 nəfərin həlak olduğu və 126 nəfərdən çox şəxsin yaralandığı bildirilir. Həmçinin bax 2016 Ankara hücumu,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=421733
-2015 Ankara terror aktı,2015 Ankara partlayışları (türk. 2015 Ankara saldırısı) - 2015-ci ilin 10 oktyabr tarixində Türkiyənin paytaxtı Ankara vilayətinin Ulus səmtində yerli vaxtla saat 10:04-da baş vermiş bombalı intihar hücumu. Terror aktı nəticəsində ən azı 80 nəfərin həlak olduğu və 126 nəfərdən çox şəxsin yaralandığı bildirilir. Həmçinin bax 2016 Ankara hücumu,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=421864
-2015 Avropa Olimpiya Oyunları,"2015 Avropa Oyunları — 12 iyundan 28 iyuna qədər Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərində keçirilən idman yarışı. 2015 Avropa Oyunları tarixdə ilk dəfə keçirilən idman yarışıdır. Yarışlarda 50 Avropa ölkəsindən 6000-dən çox idmançı mübarizə aparıb. Yarışlarda Bakının 11, Mingəçevirin isə 1 idman qurğusundan istifadə olunub. 2015 Avropa Oyunlarının təqviminə 30 idman növü daxil edildi. Onlardan 24-ü Olimpiya, 6-sı isə qeyri-Olimpiya idman növüdür. Yarışlarda idmançılar 253 dəst medal uğrunda yarışıb. Avropa Oyunlarının açılış mərasimi 12 iyun tarixində Bakının Olimpiya Stadionunda baş tutub. Açılış mərasimində Avropa Oyunlarını rəsmi olaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev açıq elan edib. Avropa Oyunlarının məşəlini isə Bakı Olimpiya Stadionuna 2 qat Paralimpiya Çempionu, Qarabağ qazisi cüdoçu İlham Zəkiyev gətirib.Yarışlarda 50 ölkənin 6000-dən çox idmançısı 30 idman növündə mübarizə aparıb. 17 gün davam edən yarışlar 28 iyun tarixində Bakı Olimpiya Stadionunda yekunlaşıb. Yarışlarda qeyri-rəsmi medal cədvəlində ilk sıranı Rusiya Federasiyasının idmançıları tutub. Onlar I Avropa Oyunlarında 79 qızıl, 40 gümüş və 45 bürünc, ümumilikdə 164 medal qazanıb. İkinci sıranı isə ev sahibi Azərbaycan idmançıları tutdu. Yarışlara 289 idmançı ilə qatılan Azərbaycan 21 qızıl, 15 gümüş və 20 bürünc, ümumilikdə 56 medal qazanıb. Üçüncü sıra isə Böyük Britaniya idmançılarına nəsib olub. Onlar 18 qızıl, 10 gümüş və 19 bürünc medal qazandı və I Avropa Oyunlarını 47 medalla başa vurublar.2015 Avropa Oyunlarının rəsmi büdcəsi 1.12 milyard Amerika Birləşmiş Ştatları dolları təşkil edib. Satışa 600 000 bilet çıxarılıb. Avropa Oyunlarının təşkili üçün 15 000 könüllü səfərbər olub. Ev sahibi şəhərin seçimi Bakı, 8 dekabr 2012-ci ildə İtaliyanın paytaxtı Romada keçirilən Avropa Olimpiya Komitəsinin (AOK) 41-ci Baş Assambleyasında birinci Avropa Oyunlarına ev sahibliyi etmək hüququ qazanıb. Avropa Oyunlarının bu tarixdən etibarən dörd ildən bir keçirilməsi qərara alınıb və növbəti yarışlar, 2019-cu ildə Belarusun Minsk şəhərində, 2023-cü ildə isə Polşanın Krakov şəhərində təşkil olunub. Qərar gizli səsvermə nəticəsində qəbul edilib, 48 səsdən 38-i tədbirin yeganə iddiaçısının lehinə olub. Səkkiz səs əleyhinə digər ikisi isə bitərəf qalıb. Ermənistan nümayəndələri səsvermədə iştirakdan imtina ediblər. Təşkilat məsələləri Təşkilat Komitəsi 2015 Avropa Oyunlarının təşkili üçün Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 17 yanvar 2013-cü ildə imzaladığı Sərəncamla təşkilat komitəsi yaradılmışdır. Qərara əsasən təşkilat komitəsinin sədri UNESCO və İSESCO-nun xoş məramlı səfiri, Azərbaycanın Birinci xanımı Mehriban Əliyeva təyin edilmişdir. Təşkilat komitəsi Maliyyə məsələləri İnfrastruktur İdman qurğuları Bakı Olimpiya Stadionu Bakı Olimpiya Stadionunun inşasına 2011-ci ilin 6 iyun tarixində başlanılıb. Stadionun təməl qoyma mərasimdə Prezident İlham Əliyev, FİFA Prezidenti Yozef Blatter və UEFA Prezidenti Mişel Platini iştirak etmişdilər. 18 mart 2015-ci ildə Prezident İlham Əliyev və xanımı Mehriban Əliyeva Bakı Olimpiya Stadionunun açılış mərasimində iştirak etmişdilər. Gənclər və İdman Naziri Azad Rəhimov görülən işlərlə bağlı İlham Əliyevə məlumat vermişdir. Qeyd edildi ki, təxminən 50 hektar ərazidə tikilən stadionun hündürlüyü 62 metrdir və 6 mərtəbədən ibarətdir. Stadionun sahəsinə 4, tribunalara isə 26 qapıdan giriş var. 68 000 tamaşaçı tutumlu stadiona Olimpiya normativlərinə əsasən insanların daha çox piyada və ictimai nəqliyyatla gəlməsi nəzərdə tutulub ki, bunun üçün də ərazidə 3 100 yerlik avtomobil parkı inşa edilib. Milli Gimnastika Arenası Milli Gimnastika Arenasının açılış mərasimi 16 aprel 2014-cü ilə təsadüf edir. Həmin gün Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və xanımı Mehriban Əliyeva Milli Gimnastika Arenasına təşrif buyurmuşdular və görülən işlər ilə yaxından tanış olmuşdurlar. Gənclər və İdman naziri Azad Rəhimov görülən işlərlə bağlı Prezident İlham Əliyevə məlumat vermişdir. Kompleksin fasadı xüsusi formada işlənmişdir. Burada maraqlı illüminasiya elementləri təqdim edən ekranlar quraşdırılmışdır. Əsasən gimnastika yarışları üçün nəzərdə tutulan arenanın əhəmiyyətini artıran mühüm amillərdən biri də buranın digər idman tədbirlərinin və yarışlarının da keçirilməsi üçün uyğunlaşdırılmasıdır. Gimnastika zalı əsas yarış və köməkçi məşq hissələrindən ibarətdir. Yarışların miqyasından asılı olaraq, arenanın əsas hissəsində oturacaq yerlərinin sayını 5 000-dən 10 000-ə qədər artırmaq mümkündür. Dünya standartlarına uyğun inşa olunan kompleksdə mətbuat mərkəzi, ilk tibbi yardım məntəqəsi, xoreoqrafiya, trenajor zalları, dopinq nəzarəti, inzibati otaqlar, mağazalar, kafelər və digər yardımçı sahələr yerləşir. Dünyanın ən yaxşı gimnastika komplekslərindən biri olacaq bu idman qurğusunda hotel də yaradılmışdır. Heydər Əliyev Arenası 26 dekabr 2014-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezident İlham Əliyev və 2015 Avropa Oyunları Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban Əliyeva Heydər Əliyev adına İdman-Konsert Kompleksində aparılan əsaslı təmir işlərinin gedişi ilə tanış olublar. Gənclər və İdman naziri Azad Rəhimov Prezident İlham Əliyevə burada görülən işlər barədə məlumat vermişdir. Layihəyə əsasən binanın daxili kommunikasiya sistemlərinin yenidən qurulması, havalandırma sisteminin təmiri, yumşaq dam örtüyünün izolyasiyasının, həmçinin yer döşəməsinin daha keyfiyyətli örtüklərlə əvəzlənməsi, qapı, pəncərə və vitrajların yenilənməsi, zalların döşəmələrinə idman təyinatlı xüsusi örtüklərin dəyişdirilməsinə başlanılmışdır. Kompleksdə müasir yarış zalları, suvenir satışı mağazası, mətbuat işçiləri üçün xüsusi sahələr, VİP otaqlar, teleyayım mərkəzi, kafe-barlar və digər lazımi otaqlar yaradılmışdır. Məşq zalı ən müasir səviyyədə qurulmuşdur. Burada saunalar, masaj, püşkatma, dopinq-yoxlama, tibb, hakimlər üçün istirahət, beynəlxalq federasiyaların işçi otaqları, yarış mərkəzi, 40 nəfərlik iclas zalı, 250 yerlik yeməkxana, mətbəx və digər köməkçi otaqlar olacaqdır. Ümumi sahəsi 55 000 kvadratmetrə yaxın olan binada tamaşaçı yeri təmirdən əvvəl 7587 idisə, təmirdən sonra bu rəqəm 7682 olub. Burada, eyni zamanda, 142 VİP oturacaq quraşdırılmışdır. Bakı Su idmanı Mərkəzi Bakı Kristal Zalı 8 iyun 2015-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezident İlham Əliyev, 2015 Avropa Oyunları Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban Əliyeva və Heydər Əliyev Fondunun Vitse-Prezidenti Leyla Əliyeva Avropa Oyunları zamanı idmanın bir neçə növü üzrə yarışların keçiriləcəyi Bakı Kristal Zalında yaradılan şəraitlə tanış olublar. Gənclər və İdman naziri Azad Rəhimov Prezident İlham Əliyevə burada görülən işlər barədə məlumat vermişdir. Bakı Kristal Zalında Avropa Oyunları zamanı idmanın voleybol, boks, qılıncoynatma, taekvondo və karate növləri üzrə yarışlar keçiriləcək. Bakı Kristal Zalında voleybol meydançası yüksək səviyyədə yaradılıb. 4 000 tamaşaçı yerlik bu meydança beynəlxalq tələblərə cavab verən ən müasir texniki avadanlıqla təchiz edilib. Meydançada Oyunlar zamanı həm kişi, həm də qadın idmançılar mübarizə aparacaqlar. Ümumilikdə, I Avropa Oyunlarında Azərbaycan ilə yanaşı, Belçika, Bolqarıstan, Finlandiya, Almaniya, Fransa, İtaliya, Polşa, Rusiya, Serbiya, Slovakiya, Türkiyə, Xorvatiya, Rumıniya, Hollandiya komandaları iştirak edəcəklər. Bakı Kristal Zalında boks meydançasında yaradılan şərait də I Avropa Oyunları zamanı idmanın bu növü üzrə də yarışların ən yüksək səviyyədə baş tutmasına geniş imkan yaradır. Burada 2 600 tamaşaçı yerlik tribuna qurulub. Zalın yaradılması zamanı beynəlxalq idman qurumları, o cümlədən 2015 Avropa Oyunlarının Əməliyyat Komitəsinin tələbləri yüksək səviyyədə yerinə yetirilib. Burada həm idmançıların, həm məşqçilərin, həm də tamaşaçıların rahatlığı üçün mühüm işlər görülüb. I Avropa Oyunlarında boks üzrə kişilər 10 çəki dərəcəsində, qadınlar isə 5 çəki dərəcəsində qüvvələrini sınayacaqlar. Voleybol və boks meydançaların��n Bakı Kristal Zalının əsas hissəsində yerləşməsi səbəbindən onların arasında xüsusi akustik divar qurulub. Bu isə öz növbəsində yarışlar zamanı idmançılar, məşqçilər və tamaşaçıların rahatlığını təmin etməyə və bir-birinə mane olmamağa imkan verir. Bu cür akustik divarın qurulması beynəlxalq idman federasiyalarının tələblərinə daxildir. Zalda yaradılan media mərkəzi də ən müasir səviyyədədir. Burada media nümayəndələrinin normal işləməsi üçün bütün şərait yaradılıb. Bakı Kristal Zalında ""Eurovision"" mahnı müsabiqəsi zamanı şərhçilər üçün nəzərdə tutulan otaqlar genişləndirilərək Avropa Oyunları Ailəsi üçün xüsusi istirahət zonalarına çevrilib. Bina yanğın əleyhinə, həmçinin mərkəzləşdirilmiş havalandırma sistemləri ilə təchiz olunub. Görülən işlər zamanı binanın intellektual idarəetmə sistemi də tamamilə yenilənib. Bakı Kristal Zalında ilə qılıncoynatma, taekvondo və karate növləri üzrə yarışların olacağı zalı birləşdirmək üçün burada funksional keçid zonası inşa olunub. İkimərtəbəli və 4 500 kvadratmetr sahəsi olan bu zonada protokol, Avropa Oyunları Ailəsi, federasiyaların nümayəndə heyətlərinin üzvləri üçün otaqlar və istirahət zonaları yaradılıb. Dopinq yoxlama, tibbi xidmət, idmançıların soyunub-geyinmə, yarışlara hazırlıq və digər xidməti otaqlar da funksional keçiddə yerləşir. Bakı İdman Sarayı Bakı Atıcılıq Mərkəzi Təqdimat mərasimləri Baku Prepares Medallar və məşəl Mükafatlandırılma mərasimi Məşəl estafeti Məşəl estafeti (Bakı) 7 iyun tarixində 2015 Avropa Oyunlarının məşəli uzun sürən səyahətdən sonra Bakıya qayıtdı. Məşəl 7 iyunda Ağ şəhər Bulvarından Bakıya gətirildi və Dövlət Bayrağı Meydanına gədər aparıldı. Ertəsi günü isə 8 iyunda məşəl 2015 Avropa Oyunlarının keçiriləcəyi idman qurğularına aparıldı. Bunlar Heydər Əliyev Arenası, Milli Gimnastika Arenası, Bakı Kristal Zal, Bakı Su İdmanı Mərkəzi, Tofiq Bəhramov adına Respublika Stadionu, Avropa Oyunları Parkı, BMX Veloparkı və Dağ Velosiped Veloparkıdır.9 iyun tarixində məşəl bir çox tarixi önəmli binalara aparılaraq UNESCO-nun Dünya Mədəni İrsi siyahısına daxil edilən qədim İçərişəhərə səyahət etdi. Məşəl UNESCO-nun Azərbaycan arxitekturasının mirvarilərindən biri kimi adlandırdığı məşhur Şirvanşahlar Sarayında da oldu. Məşəlin növbəti səfəri çərşənbə günü iyunun 10-da Bakının mədəniyyət və memarlıq obyektlərinə — Nizami küçəsinə, Fəvvarələr meydanına, Mərkəzi Parka (Qış Parkı), Filarmoniya Parkına və nəhayət, Funikulyorun yuxarı hissəsində yerləşən Dağüstü Parka edildi. Bakı 2015 məşəli cümə axşamı iyunun 11-də final üçün Qız Qalasından götürüləcək və iyunun 12-də açılış mərasiminin keçiriləcəyi Milli Olimpiya Stadionuna aparılmazdan əvvəl Xəzər dənizinin sahilində yerləşən Sadko limanına aparıldı. 7 iyun tarixində Məşəli Bakının Dənizkənarı Milli Parkındakı ""Sadko"" limanında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev qəbul edib. Burada şəhər ictimaiyyətinin nümayəndələri, Bakının qonaqları, idmançılar, Avropa Oyunlarının könüllüləri dövlətimizin başçısını hərarətlə qarşıladılar. Məşəli Neft Daşlarından Bakıya gətirən kater limana yan aldı. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev neftçi Nahid Nuriyevdən məşəli qəbul etdi. Azərbaycan Prezidenti 2015 Avropa Oyunlarının məşəlini Böyük Vətən Müharibəsinin veteranı Fatma Səttarovaya təqdim etdi. Bununla da 2015 Avropa Oyunlarının məşəlinin Bakı estafeti başladı. Paytaxtın Neftçilər prospekti daha izdihamlı idi. ""Bakı-2015""-in məşəlçisi şərəfinə layiq görülmüş xalq artisti Arif Babayev burada məşəli Azərbaycanın birinci xanımı, 2015 Avropa Oyunları Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban Əliyevaya təqdim etdi. Süvarilərin müşayiəti, bu unudulmaz anların sevincini yaşayan çoxsaylı insanların sürəkli alqışları altında birinci xanım Mehriban Əliyeva məşəli Montröy Beynəlxalq caz festivalının qalibi, əməkdar artist, ""Zirvə"" dövlət mükafatı laureatı, pianoçu və bəstəkar İsfar Sarabskiyə ötürdü. Sonra məşəli Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyeva daşıdı. Sərbəst güləş üzrə Avropa çempionu, yeniyetmələrin II Yay Olimpiya Oyunlarının qızıl medalçısı İqbal Hacızadədən ""Bakı-2015""-in məşəlini Arzu Əliyeva qəbul etdi. Sərbəst güləş üzrə dünya və Avropa çempionatlarının qalibi Hacı Əliyev məşəli növbəti estafetçiyə — Heydər Əliyevə təqdim etdi. ""Bakı-2015""-in məşəlini bir-birinə ötürən məşəlçilərin estafeti Dövlət Bayrağı Meydanından və ""Baku Crystal Hall""dan keçərək açılış mərasiminə qədər gecələr saxlanılacaq məkana – Qız Qalasına gətirildi. Burada məşəli sonuncu estafetçi — Azərbaycan Güləş Federasiyasının vitse-prezidenti, Olimpiya çempionu Namiq Abdullayevdən qəbul etdilər. Ümumilikdə şəhər boyunca məşəl 16 kilometr məsafədə 100 məşəlçi tərəfindən daşındı. Məşəli daşıyan məhşurlar sırasında xalq artistləri Arif Babayev, Alim Qasımov, Mənsum İbrahimov, Səkinə İsmayılova, Aygün Bayramova, Nəzakət Teymurova, Amaliya Pənahova, Fidan və Xuraman Qasımovalar, İlhamə Quliyeva, Aygün Kazımova, ""Eurovision"" mahnı müsabiqəsindəki təmsilçilərimiz Səbinə Babayeva, Dilarə Kazımova, Eldar Qasımov, Avropa Oyunlarının Ulduz Elçiləri aparıcı Hacı Nuran, ""Parni İz Baku"" komandasının üzvü Cabir İmanov yer alıb.8 iyun Bilet satışı Biletlərin qiyməti 2015 Avropa Oyunlarının biletləri 3 aprel 2015-ci ildə satışa çıxarıldı. Biletlər 12 satış məntəqəsində satışa çıxarıldı. Satışa ümumi olaraq 600 000 bilet çıxarıldı. Açılış mərasiminə biletlərin qiyməti 20–200, bağlanış mərasiminə isə 10–100 manat arasında dəyişir. İdman yarışları üçün isə biletlərin qiyməti 2–5 manat arasında dəyişir. Açılış və bağlanış mərasimləri istisna olmaq ilə fiziki qüsurlu şəxslər üçün bilet pulsuzdur. Biletlər Bakının 12 məntəqəsində satışa çıxarıldı. İlk məntəqələr 3 apreldə açıldı. Həmin gün 8 məntəqə istifadəyə verildi. 18 aprel tarixində isə daha 3 məntəqə biletlərin satışına başladı. Sonuncu 12-ci məntəqə isə 15 may tarixində açıldı. Həmin gündən başlayaraq Bakı sakinləri biletləri Tofiq Bəhramov adına Respublika Stadionunun Kassalarından əldə etməyə başladı. Biletləri əldə etmək üçün 16 yaşdan yuxarı şəxslər üçün etibarlı Şəxsiyyət vəsiqəsi tələb olunur. Əcnəbi şəxslər üçün isə etibarlı səyahət sənədləri tələb olunur. Qiymətlər manat ilə qeyd olunub Satış məntəqələri 2015 Avropa Oyunlarının biletləri 12 məntəqədə satışa çıxarıldı. Avropa Oyunlarına marağ Bakı sakinləri tərəfindən çox böyük idi. Bakı sakinləri biletləri məntəqələrə gəlmək ilə yanaşı ""online"" şəkildədə əldə edirdilər. Artıq Avropa Oyunlarının gedişində bir çox idman növlərinin final yarışlarında biletlər tükənmişdi. Biletlərə təlabat Bakı ilə yanaşı Mingəçevirdədə yüksək idi. Bu şəhərdə 2 gün keçirilən kanoe-sprint yarışlarında stadion daim azarkeşlər tərəfindən dolurdu. Açılış mərasimi 2015 Avropa Oyunlarının açılış mərasimi xanəndə Alim Qasımov canlı muğam ifası ilə başladı. Sonra ritmik nağara sədaları altında 24-dən sıfıra doğru geriyə sayım başladı. Bu, 1991-ci ildə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpasının 24 ilini əks etdirirdi. Stadiona daxil olan minədək rəqqasə səhnənin əsas hissəsini ətəkləri ilə örtürdü. Onların ətəkləri Azərbaycan xalçalarındakı həndəsi fiqurlarla, dekorativ naxışlarla işlənmişdi. Rəqqasələrin ətəklərinin son yellənişində Azərbaycanın dövlət bayrağının obrazı yarandı. Səhnədən səmaya fişənglər atıldı. Şeypurçular Dmitri Şostakoviçin ""Bayram uvertürası""ndan bir parça səsləndirdilər. Diqqət VİP-lojalara yönəldi və salamlama başladı. Mərasim iştirakçıları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevi, Birinci xanım, ""Bakı-2015"" I Avropa Oyunlarının Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban Əliyevanı və Avropa Olimpiya Komitəsinin prezidenti Patrik Hikkini salamladılar.Daha sonra, simfonik orkestrin ifasında Azərbaycan Himni səsləndirildi. Azərbaycan Respublikasının dövlət bayrağı stadiona gətirildi. Stadionda quraşdırılan elektron tablolarda Azərbaycanı dolaşmış məşəlin səyahət marşrutu nümayiş etdirildi. Son məşəlçi, Paralimpiya Oyunları Çempionu İlham Zəkiyev Yan Sibeliusun ""5-ci Simfoniya""sının sədaları altında 2015 Avropa Oyunlarının məşəlini stadiona gətirdi. Yeniyetmələrin Yay Olimpiya Oyunlarında taekvondo yarışlarının qızıl medalçısı Səid Quliyev onunla yanaşı addımlayırdı. Onlar mərkəzə doğru hərəkət etdikləri zaman ayaqları altında cadar-cadar olan torpaq görünürdü. Bu mənzərə palçıq vulkanları ətrafında Azərbaycan təbiətini göz önündə canlandırırdı. Səid Quliyev stadionun mərkəzində qaya parçasını götürdü və onun yerində çökək yarandı. İlham Zəkiyev tərəfindən ora yaxınlaşdırılan məşəl söndü, çökək doldu. Torpaq üzərindəki çatlardan çıxan alov qığılcımlarının axını lavanı xatırladırdı. Stadionun ortasından qaya parçası götürüldü və birinci məşəl gələcəkdə görüləcək işlərə işıq salmaq üçün torpağa basdırıldı. Bağlanış mərasimi 2015 Avropa Oyunlarının bağlanış mərasimi 28 iyun tarixində Bakı Olimpiya Stadionunda baş tutdu. Mərasimin keçirildiyi, birinci Avropa Oyunlarının yadigarı olan Bakı Olimpiya Stadionu yenə də izdihamlı idi. Bağlanış mərasiminə olan hədsiz maraq Oyunların böyük uğurundan xəbər verirdi. İdman mütəxəssisləri, analitiklər hesab edirlər ki, ""Bakı-2015"" gözlənildiyindən, təsəvvür edildiyindən də möhtəşəm alındı. ""Bir çox ev sahibi şəhərlər bu cür tədbirlərə hazırlıq üçün beş-yeddi il sərf edir. Bakı isə cəmi otuz aylıq qısa zaman kəsiyində bu cür möhtəşəm qitə miqyaslı Oyunlara yüksək səviyyədə ev sahibliyi etməklə Avropa Olimpiya hərəkatını şərəfləndirdi"" — Avropa Olimpiya Komitəsinin prezidenti Patrik Hikkinin bu sözləri həqiqətən qürurvericidir. Onun qeyd etdiyi kimi, iyunun 17 günü möhtəşəm idman bayramı və birinci Avropa Oyunlarına layiq tədbir kimi yadda qaldı. İştirakçı ölkələr 2015 Avropa Oyunları üçün Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərinə 50 ölkənin 10 000 idmançısı təşrif buyurmuşdu. Medal cədvəli Əsas məqalə — 2015 Avropa Oyunları medal sıralanması Qalmaqallar Atletlər kəndindəki qəza İyunun 10-u Atletlər kəndində xoşagəlməz hadisə baş verdi. 2015 Avropa Oyunları ilə əlaqədar paytaxta gəlmiş əcnəbiləri daşıyan avtobus qəzaya uğrayıb. Qəza nəticəsində 3 idmançı yaralanıb. Avstriya Olimpiya Komitəsi 3 sinxron üzgüçü atletlərin qəzaya düşməsini təsdiqləyib. Qızlar səkidə piyada gəzərkən xidməti avtobus tərəfindən vurulub.Avstriya Olimpiya Komitəsinin rəsmi saytının yazdığına görə, xəsarət alanlar Verena Breit, Vanessa Sahinoviç və Luna Paxerdir. Hər üçü sinxron üzgüçüdür, 15 yaşları var. Tərəfdaşlar 2014-cü ilin 24 sentyabr tarixində Azərbaycan Hava Yolları 2015 Avropa Oyunlarının 6-cı rəsmi tərəfaşı oldu. Bu saziş əsasında Bakı 2015-in brendini daşıyacaq və həmçinin, ölkəyə uçuşlar zamanı təqdim edilən filmlərdə və jurnallarda Avropa Oyunları barədə təsvirlər verəcək. Eyni zamanda, bu müqavilə gələn yay möhtəşəm idman yarışlarına gələn qonaqların qarşılanmasında Heydər Əliyev Beynəlxalq Hava Limanında yetərli səviyyədə təbliğatın aparılmasını təmin edəcəkdir. 2015 Avropa Oyunları digər sahələrdə Avropa Oyunlarının loqosu 26 noyabr 2013-cü ildə 2015 Avropa Oyunlarının rəsmi loqosu təqdim olundu. 35 yaşlı azərbaycanlı dizayner Adəm Yunisov tərəfindən tərtib edilmiş bu yeni loqo alov, su, əfsanəvi simurq quşu, xalı və nar da daxil olmaqla, ev sahibi ölkənin qədim və müasir mədəniyyətini əks etdirən beş başlıca elementi bir araya gətirmişdir. A.Yunisovun açıq ictimai müsabiqə nəticəsində seçilmiş loqo tərtibatı ölkənin təbii gözəlliklərini, mədəniyyət və irsini, o cümlədən Avropanın ən sürətlə inkişaf edən şəhərlərindən biri kimi Bakının assosiasiyasını təsvir edir. Loqo təqdimatı Roma ilə yanaşı, eyni vaxtda Bakıda və Madriddə də nümayiş olunmuşdur. Bakıda keçirilmiş təqdimat mərasimində Azərbaycan atletləri yeni loqonu dərhal qəbul etmişlər. 2014-cü ilin 25 noyabr tarixində Bakı 2015 Avropa Oyunları Ceyran və Narı ilk dəfə olaraq keçiriləcək idman tədbirinin rəsmi simvolları kimi təqdim edib. Oyunların Əməliyyat Komitəsi Azərbaycanın təbiətindən və irsindən ruhlanaraq, Ceyran və Nar ölkənin qürurlu tarixini və ümidverici gələcəyini əks etdirir. Bu cütlük Bakı 2015-in təbliğatında brend rolunda çıxış edərək bütün dünyada birinci Avropa Oyunlarının simvoluna çevriləcək. Azərbaycanın Gənclər və İdman naziri, Bakı 2015-in baş icraçı direktoru Azad Rəhimov deyib: ""Bütün dünyaya Ceyran və Narı təqdim etməyə olduqca şadıq və ümid edirik ki, onlar birinci Avropa Oyunları həyəcanını özlərində əks etdirə biləcəklər. Bakı 2015-in simvolları kimi onlar Azərbaycanda yeni nəsil idman azarkeşlərini ruhlandıracaq, həyəcanlandıracaq və əyləndirəcəklər. Onlar qarşıdan gələn aylar ərzində şəhərimizdə və ölkə ərazisində son dərəcə aydın şəkildə görünəcəklər"". Ceyran qonaqlara Azərbaycanın zəngin irsinə nəzər salmağı təklif etməklə Oyunların mədəniyyət elçisi olacaq. Qafqaz dağlarından tutmuş Xəzər dənizinin sahillərinədək Ceyran qonaqlara ölkə boyu bələdçilik edəcək və onlara Azərbaycanın gözəlliklərini nümayiş etdirəcək. Ceyran ölkədə təbii gözəlliyin, zərifliyin və saflığın simvolu və Azərbaycanda qorunan heyvan növlərindən biridir. Nar günəşi sevən, Göyçay şəhərində bitən meyvədir. Həyat eşqi və enerji ilə aşıb-daşan Nar yeni idman növlərində iştirak etməyi sevir və Avropa Oyunları tədbirinə qoşulacaq. Nar Azərbaycan folklorunda birliyi tərənnüm edir və rəngarəng Bakı 2015 brendində əks olunaraq artıq şəhərimizdə geniş şəkildə nümayiş etdirilib. Bakı 2015-in əməliyyatlar üzrə baş direktoru Saymon Kleq deyib: ""Bizim simvollar ilk Avropa Oyunları üçün çox əhəmiyyətlidir və onları Bakı 2015 ailəsində salamlamağa çox şadıq. Ceyran Oyunların və Azərbaycanın zəngin irsinin zərif mədəniyyət elçisi olacaq. Nar Oyunların enerjisini, həyəcanını və əyləncəsini təmsil edir və idman sahələrində keçirilən yarışlarda iştirak edəcək"". Yubiley günlər Avropa Oyunlarına 700 gün qaldı 2013-cü ilin 12 iyul tarixində Avropa Oyunlarına 700 gün qalması münasibətilə 2015 Avropa Oyunlarının rəsmi internet səhifəsi istifadəyə verildi. ""Bakı Avropa Oyunları 2015"" Təşkilat Komitəsi bu tədbirin rəsmi xəbərlər mənbəyi olacaq www.baku2015.com internet səhifəsini açıb. 12 iyulda təqdim edilən internet səhifəsi 12 iyul 2015-ci il tarixində Bakı Avropa Oyunlarının ilk gününə qalan ""700 gün"" hesabına start verildiyi olduqca xüsusi tarixə həsr olunur. Açıldığı tarixdən etibarən rəsmi internet səhifəsi dünyanın bütün yerlərində olan insanlara ilk Avropa Oyunlarının məramı, keçirildiyi yeri və miqyası, idman növləri və yerləri haqqında məlumat almaq, Azərbaycan Respublikasının coğrafiyası, tarixi, iqtisadiyyatı, idmanı, mədəniyyəti və bir çox digər mühüm sahələri ilə tanış olmaq və Bakı şəhərinin tarixi, sosial həyatı, nəqliyyatı və internet səhifəsinə daxil olanların marağına səbəb olacaq digər mühüm təfərrüatları öyrənmək imkanını yaratdı. Avropa Oyunlarına 365 gün qaldı 2014-cü ilin 12 iyun tarixində Avropa Oyunlarına 1 il qalması münasibətilə möhtəşəm şou təşkil olundu. Dənizkənarı Milli Parkda təşkil olunan möhtəşəm şouda konsert oldu. Parkın ərazisində xüsusi stend yaradılmışdı. Stend üzərində oyunlarala bağlı xüsusi xareoqrafiyaların nümayişi ilə yanaşı, Azərbaycan mədəniyyətini özündə əks etdirən milli ornametlər də göstərildi. Gecəyə gözəllik qatan sü üzərində lazer və alov şouları oldu. Bu effektlər isə Avropa ölkələrindən gələn peşəkər mütəxəsislər tərəfindən hazırlanmışdı. Mərasimi izləmək üçün Bulvara paytaxt sakinləri ilə yanaşı Azərbaycanda olan əcnəbi qonaqlar da gəlmişdi. Açıq havada təşkil olunan diskoteka paytaxt sakinlərinin ürəyincə olub. Ümumilikdə dünyanın 48 ölkəsində canlı yayımlanan tədbirin pik nöqtəsi isə saatın əqrəblərinin gecə 12-ni göstərməsi oldu. Alov qüllələrinin üzərində göstərilən rəqəmlərin mənası isə geriyə sayımın başlanması idi. Sonra 10-a yaxın gəmidən atılan fişənglərlə, möhtəşəm atəşfəşanlıq oldu.Avropa Oyunlarına 200 gün qaldı 2014-cü ilin 26 noyabr tarixində 2015 Avropa Oyunlarına 200 gün qalması ilə əlaqədər olaraq İçərişəhərdə keçirilən tədbirdə lazer effektləri ilə Qız qalasının üzərində ""Bakı-2015""in loqosu, rəsmi rəmzləri – ceyran və nar, eləcə də Oyunlarla bağlı videoçarx nümayiş olunub. Videoçarxda 2015 Avropa Oyunlarının proqramına daxil olan idman növləri ilə bağlı görüntülər yer alıb. Poçt markaları 2015 Avropa Oyunları üçün Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi və Azərmarka şirkəti tərəfindən 2014-ci ili 20 noyabr tarixində poçt markaları satışa buraxıldı. Poçt markasında yarışların keçiriləcəyi idman qurğularının təsviri əks olundu. Bakı Olimpiya Stadionu, Tofiq Bəhramov adına Respublika Stadionu, Bakı Kristal Zalı, Heydər Əliyev Arenası, Bakı Su İdmanı Mərkəzi və Milli Gimnastika Arenası poçt markasının təsvirində yer aldı.Rabitə və Yüksək Texnologiyalar nazirinin müavini İltimas Məmmədov deyib: ""Bu gözəl markalar gələn ilin yayında Bakıda elit idman növləri üzrə yarışların keçiriləcəyi bir sıra dünya səviyyəli obyektləri nümayiş etdirir. Onlar gələn ilin yayında keçiriləcək və bütün Avropanı bir arada birləşdirəcək möhtəşəm idman tədbirindən gözəl xatirə olaraq bütün Azərbaycanda tanınacaq"".Hər bir markanın dəyəri 60 qəpikdir. Gələn il keçiriləcək 2015 Avropa Oyunlarına daxil edilən hər bir iyirmi idman növünü əks etdirən təsvirlərin ikinci buraxılışı hazırlanacaq. Gələcəkdə 26 markanın hər birini bir arada əks etdirən üçüncü xatirə kitabı da buraxılacaq. Gənclər və İdman naziri, 2015 Avropa Oyunları Əməliyyat Komitəsinin baş icraçı direktoru Azad Rəhimov deyib: ""Markalar I Avropa Oyunları ilə əlaqədar olaraq buraxılacaq kolleksiya əşyalarının geniş hissəsini təşkil edir. Əminəm ki, markalar gələcəkdə yalnız möhtəşəm idman obyektlərimizi əks etdirən valehedici görünüşlərinə görə deyil, həm də bütün ölkənin 2015 Avropa Oyunlarına göstərdiyi dəstəyi əks etdirərək yaddaşlarda qalacaq"". 2015-ci ilin 23 aprel tarixində 2015 Avropa Oyunlarına həsr olunmuş növbəti poçt markasının təqdimat mərasimi oldu. Markaların üzərində ""Bakı-2015""in brendi olan nar və 2015 Avropa Oyunlarına proqramına daxil olan idman növləri təsvir edildi. Poçt markası Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi və Azərmarka şirkəti tərəfindən çap olundu. Markaların qiyməti 20 qəpik təşkil etdi.10 iyul 2015-ci ildə 2015 Avropa Oyunları üçün növbəti poçt markası Ukraynada çap olundu. ""UKRPOCHT"" şirkəti 2015 Avropa Oyunları üçün 130 000 ədəd poçt markası çap etdi. Ukrayna Azərbaycanlıları Birləşmiş Diasporunun sədri Hikmət Cavadov deyib ""Belə markalar əvvəl də buraxılmışdı. Artıq yeni marka da Ukrayna poçtlarında satışdadır. Bakı — 2015-lə bağlı markaların konvertləri bəzədiyini görəndə adam qürurlanır"". Xatirə sikkələri 3 iyun 2015-ci ildə Azərbaycan Mərkəzi Bankı Avropa Oyunları ilə əlaqədar xatirə sikkələri buraxıb. Mərkəzi Bankın məlumatına görə, sikkələr Böyük Britaniyanın ""The Royal Mint"" Kral Sikkə Sarayında kəsilib.Sikkələrin üst tərəfində 5 idman növünün təsviri, alt tərəfində isə Azərbaycan gerbi, aypara və milli ornament var. Bakı 2015 mağazası 11 may 2015-ci ildə Bakıda Dəniz kənarı Milli Parkda Bakı 2015 mağazasının açılış mərasimi oldu. Açılış mərasimində Bakı-2015 əməliyyatlar üzrə baş direktoru Saymon Kleq və Azərsun Holdinqin ictimaiyyətlə əlaqələr və biznesin inkişafına dəstək şöbəsinin müdiri Afiq Səfərov iştirak edib. O, mərasimdə çıxış edərkən bildirib ki, görülən işlər həyəcanın daha da artırılmasına xidmət edir. ""Mən əminəm ki, Bakı əhalisinin əksəriyyəti bu möhtəşəm tədbirin bir hissəsinə çevriləcək. Bu möhtəşəm tədbirin Bakıda uğurla keçiriləcəyinə tam əminəm"", — deyə Saymon Kleq bildirib. Mağazada Bakı-2015 brendli mallar, geyimlər, aksesuarlar, suvenirlər daxildir. Saymon Kleq həmçinin qeyd edib ki, ""Bazarstore"" mağazalar şəbəkəsinin satışa çıxardığı məhsullar Azərbaycanda, eləcə də bütün Avropada yaşanacaq bu idman həyəcanını hər bir kəsin hiss etməsinə imkan yaradacaq. Məhsulların satış dizaynları xüsusi olaraq Bakı-2015 üçün yaradılıb və onlar öz orijinallığını təsdiqləyəcək holoqramla təmin olunub. Ulduz səfirlər 13 yanvar 2015-ci ildə 2015 Avropa Oyunlarının Ulduz Elçilərinin adı məlum oldu. Muğam Mərkəzində keçirilən təqdimat tədbirində musiqi, televiziya və incəsənət dünyasından 13 nəfər ulduzun adı açıqlanıb. Sözügedən tanınmışların sırasına müğənnilər Tünzalə Ağayeva, Röya, Eldar Qasımov, Nigar Camal, Miri Yusif, aktyorlar Bəhram Bağırzadə, Rafael İsgəndərov, Coşqun Rəhimov, Tahir və Cabir İmanov qardaşları, aparıcılar Murad Dadaşov, İlkin Həsəni və musiqiçilərdən DJ Shock daxildir. Gənclər və İdman naziri və ""Bakı 2015"" Avropa Oyunları Əməliyyat Komitəsinin Baş icraçı direktoru Azad Rəhimov deyib: ""Əminəm ki, bizim Ulduz Elçilərimiz azərbaycanlı gənclər arasında böyük həyəcan yaradacaq və daha çox insanı oyunlara cəlb edəcək"". Adı çəkilən proqram Ulduz Elçilərin iyunun 12-də başlayacaq idman tədbiri haqqında müraciətlərini və mesajlarını bölüşmək məharətindən istifadə etməklə ""Bakı 2015"" Avropa Oyunlarının Azərbaycan və Avropada geniş tamaşaçı kütləsinə çatdırılmasına imkan yaradacaq. İştirakçılar ""Bakı 2015""in obyektlərinə baş çəkmək, gerisayım tədbirlərində iştirak etmək, kampaniyaları dəstəkləmək və öz sosial media kanallarından istifadə etməklə milyonlarla pərəstişkarları arasında oyunların təbliğ olunmasına kömək göstərəcəklər. 2015 Avropa Oyunlarında sonra Həmçinin bax 2017 İslam Həmrəyliyi Oyunları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=305004
-2015 Avropa Oyunları,"2015 Avropa Oyunları — 12 iyundan 28 iyuna qədər Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərində keçirilən idman yarışı. 2015 Avropa Oyunları tarixdə ilk dəfə keçirilən idman yarışıdır. Yarışlarda 50 Avropa ölkəsindən 6000-dən çox idmançı mübarizə aparıb. Yarışlarda Bakının 11, Mingəçevirin isə 1 idman qurğusundan istifadə olunub. 2015 Avropa Oyunlarının təqviminə 30 idman növü daxil edildi. Onlardan 24-ü Olimpiya, 6-sı isə qeyri-Olimpiya idman növüdür. Yarışlarda idmançılar 253 dəst medal uğrunda yarışıb. Avropa Oyunlarının açılış mərasimi 12 iyun tarixində Bakının Olimpiya Stadionunda baş tutub. Açılış mərasimində Avropa Oyunlarını rəsmi olaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev açıq elan edib. Avropa Oyunlarının məşəlini isə Bakı Olimpiya Stadionuna 2 qat Paralimpiya Çempionu, Qarabağ qazisi cüdoçu İlham Zəkiyev gətirib.Yarışlarda 50 ölkənin 6000-dən çox idmançısı 30 idman növündə mübarizə aparıb. 17 gün davam edən yarışlar 28 iyun tarixində Bakı Olimpiya Stadionunda yekunlaşıb. Yarışlarda qeyri-rəsmi medal cədvəlində ilk sıranı Rusiya Federasiyasının idmançıları tutub. Onlar I Avropa Oyunlarında 79 qızıl, 40 gümüş və 45 bürünc, ümumilikdə 164 medal qazanıb. İkinci sıranı isə ev sahibi Azərbaycan idmançıları tutdu. Yarışlara 289 idmançı ilə qatılan Azərbaycan 21 qızıl, 15 gümüş və 20 bürünc, ümumilikdə 56 medal qazanıb. Üçüncü sıra isə Böyük Britaniya idmançılarına nəsib olub. Onlar 18 qızıl, 10 gümüş və 19 bürünc medal qazandı və I Avropa Oyunlarını 47 medalla başa vurublar.2015 Avropa Oyunlarının rəsmi büdcəsi 1.12 milyard Amerika Birləşmiş Ştatları dolları təşkil edib. Satışa 600 000 bilet çıxarılıb. Avropa Oyunlarının təşkili üçün 15 000 könüllü səfərbər olub. Ev sahibi şəhərin seçimi Bakı, 8 dekabr 2012-ci ildə İtaliyanın paytaxtı Romada keçirilən Avropa Olimpiya Komitəsinin (AOK) 41-ci Baş Assambleyasında birinci Avropa Oyunlarına ev sahibliyi etmək hüququ qazanıb. Avropa Oyunlarının bu tarixdən etibarən dörd ildən bir keçirilməsi qərara alınıb və növbəti yarışlar, 2019-cu ildə Belarusun Minsk şəhərində, 2023-cü ildə isə Polşanın Krakov şəhərində təşkil olunub. Qərar gizli səsvermə nəticəsində qəbul edilib, 48 səsdən 38-i tədbirin yeganə iddiaçısının lehinə olub. Səkkiz səs əleyhinə digər ikisi isə bitərəf qalıb. Ermənistan nümayəndələri səsvermədə iştirakdan imtina ediblər. Təşkilat məsələləri Təşkilat Komitəsi 2015 Avropa Oyunlarının təşkili üçün Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 17 yanvar 2013-cü ildə imzaladığı Sərəncamla təşkilat komitəsi yaradılmışdır. Qərara əsasən təşkilat komitəsinin sədri UNESCO və İSESCO-nun xoş məramlı səfiri, Azərbaycanın Birinci xanımı Mehriban Əliyeva təyin edilmişdir. Təşkilat komitəsi Maliyyə məsələləri İnfrastruktur İdman qurğuları Bakı Olimpiya Stadionu Bakı Olimpiya Stadionunun inşasına 2011-ci ilin 6 iyun tarixində başlanılıb. Stadionun təməl qoyma mərasimdə Prezident İlham Əliyev, FİFA Prezidenti Yozef Blatter və UEFA Prezidenti Mişel Platini iştirak etmişdilər. 18 mart 2015-ci ildə Prezident İlham Əliyev və xanımı Mehriban Əliyeva Bakı Olimpiya Stadionunun açılış mərasimində iştirak etmişdilər. Gənclər və İdman Naziri Azad Rəhimov görülən işlərlə bağlı İlham Əliyevə məlumat vermişdir. Qeyd edildi ki, təxminən 50 hektar ərazidə tikilən stadionun hündürlüyü 62 metrdir və 6 mərtəbədən ibarətdir. Stadionun sahəsinə 4, tribunalara isə 26 qapıdan giriş var. 68 000 tamaşaçı tutumlu stadiona Olimpiya normativlərinə əsasən insanların daha çox piyada və ictimai nəqliyyatla gəlməsi nəzərdə tutulub ki, bunun üçün də ərazidə 3 100 yerlik avtomobil parkı inşa edilib. Milli Gimnastika Arenası Milli Gimnastika Arenasının açılış mərasimi 16 aprel 2014-cü ilə təsadüf edir. Həmin gün Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və xanımı Mehriban Əliyeva Milli Gimnastika Arenasına təşrif buyurmuşdular və görülən işlər ilə yaxından tanış olmuşdurlar. Gənclər və İdman naziri Azad Rəhimov görülən işlərlə bağlı Prezident İlham Əliyevə məlumat vermişdir. Kompleksin fasadı xüsusi formada işlənmişdir. Burada maraqlı illüminasiya elementləri təqdim edən ekranlar quraşdırılmışdır. Əsasən gimnastika yarışları üçün nəzərdə tutulan arenanın əhəmiyyətini artıran mühüm amillərdən biri də buranın digər idman tədbirlərinin və yarışlarının da keçirilməsi üçün uyğunlaşdırılmasıdır. Gimnastika zalı əsas yarış və köməkçi məşq hissələrindən ibarətdir. Yarışların miqyasından asılı olaraq, arenanın əsas hissəsində oturacaq yerlərinin sayını 5 000-dən 10 000-ə qədər artırmaq mümkündür. Dünya standartlarına uyğun inşa olunan kompleksdə mətbuat mərkəzi, ilk tibbi yardım məntəqəsi, xoreoqrafiya, trenajor zalları, dopinq nəzarəti, inzibati otaqlar, mağazalar, kafelər və digər yardımçı sahələr yerləşir. Dünyanın ən yaxşı gimnastika komplekslərindən biri olacaq bu idman qurğusunda hotel də yaradılmışdır. Heydər Əliyev Arenası 26 dekabr 2014-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezident İlham Əliyev və 2015 Avropa Oyunları Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban Əliyeva Heydər Əliyev adına İdman-Konsert Kompleksində aparılan əsaslı təmir işlərinin gedişi ilə tanış olublar. Gənclər və İdman naziri Azad Rəhimov Prezident İlham Əliyevə burada görülən işlər barədə məlumat vermişdir. Layihəyə əsasən binanın daxili kommunikasiya sistemlərinin yenidən qurulması, havalandırma sisteminin təmiri, yumşaq dam örtüyünün izolyasiyasının, həmçinin yer döşəməsinin daha keyfiyyətli örtüklərlə əvəzlənməsi, qapı, pəncərə və vitrajların yenilənməsi, zalların döşəmələrinə idman təyinatlı xüsusi örtüklərin dəyişdirilməsinə başlanılmışdır. Kompleksdə müasir yarış zalları, suvenir satışı mağazası, mətbuat işçiləri üçün xüsusi sahələr, VİP otaqlar, teleyayım mərkəzi, kafe-barlar və digər lazımi otaqlar yaradılmışdır. Məşq zalı ən müasir səviyyədə qurulmuşdur. Burada saunalar, masaj, püşkatma, dopinq-yoxlama, tibb, hakimlər üçün istirahət, beynəlxalq federasiyaların işçi otaqları, yarış mərkəzi, 40 nəfərlik iclas zalı, 250 yerlik yeməkxana, mətbəx və digər köməkçi otaqlar olacaqdır. Ümumi sahəsi 55 000 kvadratmetrə yaxın olan binada tamaşaçı yeri təmirdən əvvəl 7587 idisə, təmirdən sonra bu rəqəm 7682 olub. Burada, eyni zamanda, 142 VİP oturacaq quraşdırılmışdır. Bakı Su idmanı Mərkəzi Bakı Kristal Zalı 8 iyun 2015-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezident İlham Əliyev, 2015 Avropa Oyunları Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban Əliyeva və Heydər Əliyev Fondunun Vitse-Prezidenti Leyla Əliyeva Avropa Oyunları zamanı idmanın bir neçə növü üzrə yarışların keçiriləcəyi Bakı Kristal Zalında yaradılan şəraitlə tanış olublar. Gənclər və İdman naziri Azad Rəhimov Prezident İlham Əliyevə burada görülən işlər barədə məlumat vermişdir. Bakı Kristal Zalında Avropa Oyunları zamanı idmanın voleybol, boks, qılıncoynatma, taekvondo və karate növləri üzrə yarışlar keçiriləcək. Bakı Kristal Zalında voleybol meydançası yüksək səviyyədə yaradılıb. 4 000 tamaşaçı yerlik bu meydança beynəlxalq tələblərə cavab verən ən müasir texniki avadanlıqla təchiz edilib. Meydançada Oyunlar zamanı həm kişi, həm də qadın idmançılar mübarizə aparacaqlar. Ümumilikdə, I Avropa Oyunlarında Azərbaycan ilə yanaşı, Belçika, Bolqarıstan, Finlandiya, Almaniya, Fransa, İtaliya, Polşa, Rusiya, Serbiya, Slovakiya, Türkiyə, Xorvatiya, Rumıniya, Hollandiya komandaları iştirak edəcəklər. Bakı Kristal Zalında boks meydançasında yaradılan şərait də I Avropa Oyunları zamanı idmanın bu növü üzrə də yarışların ən yüksək səviyyədə baş tutmasına geniş imkan yaradır. Burada 2 600 tamaşaçı yerlik tribuna qurulub. Zalın yaradılması zamanı beynəlxalq idman qurumları, o cümlədən 2015 Avropa Oyunlarının Əməliyyat Komitəsinin tələbləri yüksək səviyyədə yerinə yetirilib. Burada həm idmançıların, həm məşqçilərin, həm də tamaşaçıların rahatlığı üçün mühüm işlər görülüb. I Avropa Oyunlarında boks üzrə kişilər 10 çəki dərəcəsində, qadınlar isə 5 çəki dərəcəsində qüvvələrini sınayacaqlar. Voleybol və boks meydançalarının Bakı Kristal Zalının əsas hissəsində yerləşməsi səbəbindən onların arasında xüsusi akustik divar qurulub. Bu isə öz növbəsində yarışlar zamanı idmançılar, məşqçilər və tamaşaçıların rahatlığını təmin etməyə və bir-birinə mane olmamağa imkan verir. Bu cür akustik divarın qurulması beynəlxalq idman federasiyalarının tələblərinə daxildir. Zalda yaradılan media mərkəzi də ən müasir səviyyədədir. Burada media nümayəndələrinin normal işləməsi üçün bütün şərait yaradılıb. Bakı Kristal Zalında ""Eurovision"" mahnı müsabiqəsi zamanı şərhçilər üçün nəzərdə tutulan otaqlar genişləndirilərək Avropa Oyunları Ailəsi üçün xüsusi istirahət zonalarına çevrilib. Bina yanğın əleyhinə, həmçinin mərkəzləşdirilmiş havalandırma sistemləri ilə təchiz olunub. Görülən işlər zamanı binanın intellektual idarəetmə sistemi də tamamilə yenilənib. Bakı Kristal Zalında ilə qılıncoynatma, taekvondo və karate növləri üzrə yarışların olacağı zalı birləşdirmək üçün burada funksional keçid zonası inşa olunub. İkimərtəbəli və 4 500 kvadratmetr sahəsi olan bu zonada protokol, Avropa Oyunları Ailəsi, federasiyaların nümayəndə heyətlərinin üzvləri üçün otaqlar və istirahət zonaları yaradılıb. Dopinq yoxlama, tibbi xidmət, idmançıların soyunub-geyinmə, yarışlara hazırlıq və digər xidməti otaqlar da funksional keçiddə yerləşir. Bakı İdman Sarayı Bakı Atıcılıq Mərkəzi Təqdimat mərasimləri Baku Prepares Medallar və məşəl Mükafatlandırılma mərasimi Məşəl estafeti Məşəl estafeti (Bakı) 7 iyun tarixində 2015 Avropa Oyunlarının məşəli uzun sürən səyahətdən sonra Bakıya qayıtdı. Məşəl 7 iyunda Ağ şəhər Bulvarından Bakıya gətirildi və Dövlət Bayrağı Meydanına gədər aparıldı. Ertəsi günü isə 8 iyunda məşəl 2015 Avropa Oyunlarının keçiriləcəyi idman qurğularına aparıldı. Bunlar Heydər Əliyev Arenası, Milli Gimnastika Arenası, Bakı Kristal Zal, Bakı Su İdmanı Mərkəzi, Tofiq Bəhramov adına Respublika Stadionu, Avropa Oyunları Parkı, BMX Veloparkı və Dağ Velosiped Veloparkıdır.9 iyun tarixində məşəl bir çox tarixi önəmli binalara aparılaraq UNESCO-nun Dünya Mədəni İrsi siyahısına daxil edilən qədim İçərişəhərə səyahət etdi. Məşəl UNESCO-nun Azərbaycan arxitekturasının mirvarilərindən biri kimi adlandırdığı məşhur Şirvanşahlar Sarayında da oldu. Məşəlin növbəti səfəri çərşənbə günü iyunun 10-da Bakının mədəniyyət və memarlıq obyektlərinə — Nizami küçəsinə, Fəvvarələr meydanına, Mərkəzi Parka (Qış Parkı), Filarmoniya Parkına və nəhayət, Funikulyorun yuxarı hissəsində yerləşən Dağüstü Parka edildi. Bakı 2015 məşəli cümə axşamı iyunun 11-də final üçün Qız Qalasından götürüləcək və iyunun 12-də açılış mərasiminin keçiriləcəyi Milli Olimpiya Stadionuna aparılmazdan əvvəl Xəzər dənizinin sahilində yerləşən Sadko limanına aparıldı. 7 iyun tarixində Məşəli Bakının Dənizkənarı Milli Parkındakı ""Sadko"" limanında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev qəbul edib. Burada şəhər ictimaiyyətinin nümayəndələri, Bakının qonaqları, idmançılar, Avropa Oyunlarının könüllüləri dövlətimizin başçısını hərarətlə qarşıladılar. Məşəli Neft Daşlarından Bakıya gətirən kater limana yan aldı. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev neftçi Nahid Nuriyevdən məşəli qəbul etdi. Azərbaycan Prezidenti 2015 Avropa Oyunlarının məşəlini Böyük Vətən Müharibəsinin veteranı Fatma Səttarovaya təqdim etdi. Bununla da 2015 Avropa Oyunlarının məşəlinin Bakı estafeti başladı. Paytaxtın Neftçilər prospekti daha izdihamlı idi. ""Bakı-2015""-in məşəlçisi şərəfinə layiq görülmüş xalq artisti Arif Babayev burada məşəli Azərbaycanın birinci xanımı, 2015 Avropa Oyunları Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban Əliyevaya təqdim etdi. Süvarilərin müşayiəti, bu unudulmaz anların sevincini yaşayan çoxsaylı insanların sürəkli alqışları altında birinci xanım Mehriban Əliyeva məşəli Montröy Beynəlxalq caz festivalının qalibi, əməkdar artist, ""Zirvə"" dövlət mükafatı laureatı, pianoçu və bəstəkar İsfar Sarabskiyə ötürdü. Sonra məşəli Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyeva daşıdı. Sərbəst güləş üzrə Avropa çempionu, yeniyetmələrin II Yay Olimpiya Oyunlarının qızıl medalçısı İqbal Hacızadədən ""Bakı-2015""-in məşəlini Arzu Əliyeva qəbul etdi. Sərbəst güləş üzrə dünya və Avropa çempionatlarının qalibi Hacı Əliyev məşəli növbəti estafetçiyə — Heydər Əliyevə təqdim etdi. ""Bakı-2015""-in məşəlini bir-birinə ötürən məşəlçilərin estafeti Dövlət Bayrağı Meydanından və ""Baku Crystal Hall""dan keçərək açılış mərasiminə qədər gecələr saxlanılacaq məkana – Qız Qalasına gətirildi. Burada məşəli sonuncu estafetçi — Azərbaycan Güləş Federasiyasının vitse-prezidenti, Olimpiya çempionu Namiq Abdullayevdən qəbul etdilər. Ümumilikdə şəhər boyunca məşəl 16 kilometr məsafədə 100 məşəlçi tərəfindən daşındı. Məşəli daşıyan məhşurlar sırasında xalq artistləri Arif Babayev, Alim Qasımov, Mənsum İbrahimov, Səkinə İsmayılova, Aygün Bayramova, Nəzakət Teymurova, Amaliya Pənahova, Fidan və Xuraman Qasımovalar, İlhamə Quliyeva, Aygün Kazımova, ""Eurovision"" mahnı müsabiqəsindəki təmsilçilərimiz Səbinə Babayeva, Dilarə Kazımova, Eldar Qasımov, Avropa Oyunlarının Ulduz Elçiləri aparıcı Hacı Nuran, ""Parni İz Baku"" komandasının üzvü Cabir İmanov yer alıb.8 iyun Bilet satışı Biletlərin qiyməti 2015 Avropa Oyunlarının biletləri 3 aprel 2015-ci ildə satışa çıxarıldı. Biletlər 12 satış məntəqəsində satışa çıxarıldı. Satışa ümumi olaraq 600 000 bilet çıxarıldı. Açılış mərasiminə biletlərin qiyməti 20–200, bağlanış mərasiminə isə 10–100 manat arasında dəyişir. İdman yarışları üçün isə biletlərin qiyməti 2–5 manat arasında dəyişir. Açılış və bağlanış mərasimləri istisna olmaq ilə fiziki qüsurlu şəxslər üçün bilet pulsuzdur. Biletlər Bakının 12 məntəqəsində satışa çıxarıldı. İlk məntəqələr 3 apreldə açıldı. Həmin gün 8 məntəqə istifadəyə verildi. 18 aprel tarixində isə daha 3 məntəqə biletlərin satışına başladı. Sonuncu 12-ci məntəqə isə 15 may tarixində açıldı. Həmin gündən başlayaraq Bakı sakinləri biletləri Tofiq Bəhramov adına Respublika Stadionunun Kassalarından əldə etməyə başladı. Biletləri əldə etmək üçün 16 yaşdan yuxarı şəxslər üçün etibarlı Şəxsiyyət vəsiqəsi tələb olunur. Əcnəbi şəxslər üçün isə etibarlı səyahət sənədləri tələb olunur. Qiymətlər manat ilə qeyd olunub Satış məntəqələri 2015 Avropa Oyunlarının biletləri 12 məntəqədə satışa çıxarıldı. Avropa Oyunlarına marağ Bakı sakinləri tərəfindən çox böyük idi. Bakı sakinləri biletləri məntəqələrə gəlmək ilə yanaşı ""online"" şəkildədə əldə edirdilər. Artıq Avropa Oyunlarının gedişində bir çox idman növlərinin final yarışlarında biletlər tükənmişdi. Biletlərə təlabat Bakı ilə yanaşı Mingəçevirdədə yüksək idi. Bu şəhərdə 2 gün keçirilən kanoe-sprint yarışlarında stadion daim azarkeşlər tərəfindən dolurdu. Açılış mərasimi 2015 Avropa Oyunlarının açılış mərasimi xanəndə Alim Qasımov canlı muğam ifası ilə başladı. Sonra ritmik nağara sədaları altında 24-dən sıfıra doğru geriyə sayım başladı. Bu, 1991-ci ildə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpasının 24 ilini əks etdirirdi. Stadiona daxil olan minədək rəqqasə səhnənin əsas hissəsini ətəkləri ilə örtürdü. Onların ətəkləri Azərbaycan xalçalarındakı həndəsi fiqurlarla, dekorativ naxışlarla işlənmişdi. Rəqqasələrin ətəklərinin son yellənişində Azərbaycanın dövlət bayrağının obrazı yarandı. Səhnədən səmaya fişənglər atıldı. Şeypurçular Dmitri Şostakoviçin ""Bayram uvertürası""ndan bir parça səsləndirdilər. Diqqət VİP-lojalara yönəldi və salamlama başladı. Mərasim iştirakçıları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevi, Birinci xanım, ""Bakı-2015"" I Avropa Oyunlarının Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban Əliyevanı və Avropa Olimpiya Komitəsinin prezidenti Patrik Hikkini salamladılar.Daha sonra, simfonik orkestrin ifasında Azərbaycan Himni səsləndirildi. Azərbaycan Respublikasının dövlət bayrağı stadiona gətirildi. Stadionda quraşdırılan elektron tablolarda Azərbaycanı dolaşmış məşəlin səyahət marşrutu nümayiş etdirildi. Son məşəlçi, Paralimpiya Oyunları Çempionu İlham Zəkiyev Yan Sibeliusun ""5-ci Simfoniya""sının sədaları altında 2015 Avropa Oyunlarının məşəlini stadiona gətirdi. Yeniyetmələrin Yay Olimpiya Oyunlarında taekvondo yarışlarının qızıl medalçısı Səid Quliyev onunla yanaşı addımlayırdı. Onlar mərkəzə doğru hərəkət etdikləri zaman ayaqları altında cadar-cadar olan torpaq görünürdü. Bu mənzərə palçıq vulkanları ətrafında Azərbaycan təbiətini göz önündə canlandırırdı. Səid Quliyev stadionun mərkəzində qaya parçasını götürdü və onun yerində çökək yarandı. İlham Zəkiyev tərəfindən ora yaxınlaşdırılan məşəl söndü, çökək doldu. Torpaq üzərindəki çatlardan çıxan alov qığılcımlarının axını lavanı xatırladırdı. Stadionun ortasından qaya parçası götürüldü və birinci məşəl gələcəkdə görüləcək işlərə işıq salmaq üçün torpağa basdırıldı. Bağlanış mərasimi 2015 Avropa Oyunlarının bağlanış mərasimi 28 iyun tarixində Bakı Olimpiya Stadionunda baş tutdu. Mərasimin keçirildiyi, birinci Avropa Oyunlarının yadigarı olan Bakı Olimpiya Stadionu yenə də izdihamlı idi. Bağlanış mərasiminə olan hədsiz maraq Oyunların böyük uğurundan xəbər verirdi. İdman mütəxəssisləri, analitiklər hesab edirlər ki, ""Bakı-2015"" gözlənildiyindən, təsəvvür edildiyindən də möhtəşəm alındı. ""Bir çox ev sahibi şəhərlər bu cür tədbirlərə hazırlıq üçün beş-yeddi il sərf edir. Bakı isə cəmi otuz aylıq qısa zaman kəsiyində bu cür möhtəşəm qitə miqyaslı Oyunlara yüksək səviyyədə ev sahibliyi etməklə Avropa Olimpiya hərəkatını şərəfləndirdi"" — Avropa Olimpiya Komitəsinin prezidenti Patrik Hikkinin bu sözləri həqiqətən qürurvericidir. Onun qeyd etdiyi kimi, iyunun 17 günü möhtəşəm idman bayramı və birinci Avropa Oyunlarına layiq tədbir kimi yadda qaldı. İştirakçı ölkələr 2015 Avropa Oyunları üçün Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərinə 50 ölkənin 10 000 idmançısı təşrif buyurmuşdu. Medal cədvəli Əsas məqalə — 2015 Avropa Oyunları medal sıralanması Qalmaqallar Atletlər kəndindəki qəza İyunun 10-u Atletlər kəndində xoşagəlməz hadisə baş verdi. 2015 Avropa Oyunları ilə əlaqədar paytaxta gəlmiş əcnəbiləri daşıyan avtobus qəzaya uğrayıb. Qəza nəticəsində 3 idmançı yaralanıb. Avstriya Olimpiya Komitəsi 3 sinxron üzgüçü atletlərin qəzaya düşməsini təsdiqləyib. Qızlar səkidə piyada gəzərkən xidməti avtobus tərəfindən vurulub.Avstriya Olimpiya Komitəsinin rəsmi saytının yazdığına görə, xəsarət alanlar Verena Breit, Vanessa Sahinoviç və Luna Paxerdir. Hər üçü sinxron üzgüçüdür, 15 yaşları var. Tərəfdaşlar 2014-cü ilin 24 sentyabr tarixində Azərbaycan Hava Yolları 2015 Avropa Oyunlarının 6-cı rəsmi tərəfaşı oldu. Bu saziş əsasında Bakı 2015-in brendini daşıyacaq və həmçinin, ölkəyə uçuşlar zamanı təqdim edilən filmlərdə və jurnallarda Avropa Oyunları barədə təsvirlər verəcək. Eyni zamanda, bu müqavilə gələn yay möhtəşəm idman yarışlarına gələn qonaqların qarşılanmasında Heydər Əliyev Beynəlxalq Hava Limanında yetərli səviyyədə təbliğatın aparılmasını təmin edəcəkdir. 2015 Avropa Oyunları digər sahələrdə Avropa Oyunlarının loqosu 26 noyabr 2013-cü ildə 2015 Avropa Oyunlarının rəsmi loqosu təqdim olundu. 35 yaşlı azərbaycanlı dizayner Adəm Yunisov tərəfindən tərtib edilmiş bu yeni loqo alov, su, əfsanəvi simurq quşu, xalı və nar da daxil olmaqla, ev sahibi ölkənin qədim və müasir mədəniyyətini əks etdirən beş başlıca elementi bir araya gətirmişdir. A.Yunisovun açıq ictimai müsabiqə nəticəsində seçilmiş loqo tərtibatı ölkənin təbii gözəlliklərini, mədəniyyət və irsini, o cümlədən Avropanın ən sürətlə inkişaf edən şəhərlərindən biri kimi Bakının assosiasiyasını təsvir edir. Loqo təqdimatı Roma ilə yanaşı, eyni vaxtda Bakıda və Madriddə də nümayiş olunmuşdur. Bakıda keçirilmiş təqdimat mərasimində Azərbaycan atletləri yeni loqonu dərhal qəbul etmişlər. 2014-cü ilin 25 noyabr tarixində Bakı 2015 Avropa Oyunları Ceyran və Narı ilk dəfə olaraq keçiriləcək idman tədbirinin rəsmi simvolları kimi təqdim edib. Oyunların Əməliyyat Komitəsi Azərbaycanın təbiətindən və irsindən ruhlanaraq, Ceyran və Nar ölkənin qürurlu tarixini və ümidverici gələcəyini əks etdirir. Bu cütlük Bakı 2015-in təbliğatında brend rolunda çıxış edərək bütün dünyada birinci Avropa Oyunlarının simvoluna çevriləcək. Azərbaycanın Gənclər və İdman naziri, Bakı 2015-in baş icraçı direktoru Azad Rəhimov deyib: ""Bütün dünyaya Ceyran və Narı təqdim etməyə olduqca şadıq və ümid edirik ki, onlar birinci Avropa Oyunları həyəcanını özlərində əks etdirə biləcəklər. Bakı 2015-in simvolları kimi onlar Azərbaycanda yeni nəsil idman azarkeşlərini ruhlandıracaq, həyəcanlandıracaq və əyləndirəcəklər. Onlar qarşıdan gələn aylar ərzində şəhərimizdə və ölkə ərazisində son dərəcə aydın şəkildə görünəcəklər"". Ceyran qonaqlara Azərbaycanın zəngin irsinə nəzər salmağı təklif etməklə Oyunların mədəniyyət elçisi olacaq. Qafqaz dağlarından tutmuş Xəzər dənizinin sahillərinədək Ceyran qonaqlara ölkə boyu bələdçilik edəcək və onlara Azərbaycanın gözəlliklərini nümayiş etdirəcək. Ceyran ölkədə təbii gözəlliyin, zərifliyin və saflığın simvolu və Azərbaycanda qorunan heyvan növlərindən biridir. Nar günəşi sevən, Göyçay şəhərində bitən meyvədir. Həyat eşqi və enerji ilə aşıb-daşan Nar yeni idman növlərində iştirak etməyi sevir və Avropa Oyunları tədbirinə qoşulacaq. Nar Azərbaycan folklorunda birliyi tərənnüm edir və rəngarəng Bakı 2015 brendində əks olunaraq artıq şəhərimizdə geniş şəkildə nümayiş etdirilib. Bakı 2015-in əməliyyatlar üzrə baş direktoru Saymon Kleq deyib: ""Bizim simvollar ilk Avropa Oyunları üçün çox əhəmiyyətlidir və onları Bakı 2015 ailəsində salamlamağa çox şadıq. Ceyran Oyunların və Azərbaycanın zəngin irsinin zərif mədəniyyət elçisi olacaq. Nar Oyunların enerjisini, həyəcanını və əyləncəsini təmsil edir və idman sahələrində keçirilən yarışlarda iştirak edəcək"". Yubiley günlər Avropa Oyunlarına 700 gün qaldı 2013-cü ilin 12 iyul tarixində Avropa Oyunlarına 700 gün qalması münasibətilə 2015 Avropa Oyunlarının rəsmi internet səhifəsi istifadəyə verildi. ""Bakı Avropa Oyunları 2015"" Təşkilat Komitəsi bu tədbirin rəsmi xəbərlər mənbəyi olacaq www.baku2015.com internet səhifəsini açıb. 12 iyulda təqdim edilən internet səhifəsi 12 iyul 2015-ci il tarixində Bakı Avropa Oyunlarının ilk gününə qalan ""700 gün"" hesabına start verildiyi olduqca xüsusi tarixə həsr olunur. Açıldığı tarixdən etibarən rəsmi internet səhifəsi dünyanın bütün yerlərində olan insanlara ilk Avropa Oyunlarının məramı, keçirildiyi yeri və miqyası, idman növləri və yerləri haqqında məlumat almaq, Azərbaycan Respublikasının coğrafiyası, tarixi, iqtisadiyyatı, idmanı, mədəniyyəti və bir çox digər mühüm sahələri ilə tanış olmaq və Bakı şəhərinin tarixi, sosial həyatı, nəqliyyatı və internet səhifəsinə daxil olanların marağına səbəb olacaq digər mühüm təfərrüatları öyrənmək imkanını yaratdı. Avropa Oyunlarına 365 gün qaldı 2014-cü ilin 12 iyun tarixində Avropa Oyunlarına 1 il qalması münasibətilə möhtəşəm şou təşkil olundu. Dənizkənarı Milli Parkda təşkil olunan möhtəşəm şouda konsert oldu. Parkın ərazisində xüsusi stend yaradılmışdı. Stend üzərində oyunlarala bağlı xüsusi xareoqrafiyaların nümayişi ilə yanaşı, Azərbaycan mədəniyyətini özündə əks etdirən milli ornametlər də göstərildi. Gecəyə gözəllik qatan sü üzərində lazer və alov şouları oldu. Bu effektlər isə Avropa ölkələrindən gələn peşəkər mütəxəsislər tərəfindən hazırlanmışdı. Mərasimi izləmək üçün Bulvara paytaxt sakinləri ilə yanaşı Azərbaycanda olan əcnəbi qonaqlar da gəlmişdi. Açıq havada təşkil olunan diskoteka paytaxt sakinlərinin ürəyincə olub. Ümumilikdə dünyanın 48 ölkəsində canlı yayımlanan tədbirin pik nöqtəsi isə saatın əqrəblərinin gecə 12-ni göstərməsi oldu. Alov qüllələrinin üzərində göstərilən rəqəmlərin mənası isə geriyə sayımın başlanması idi. Sonra 10-a yaxın gəmidən atılan fişənglərlə, möhtəşəm atəşfəşanlıq oldu.Avropa Oyunlarına 200 gün qaldı 2014-cü ilin 26 noyabr tarixində 2015 Avropa Oyunlarına 200 gün qalması ilə əlaqədər olaraq İçərişəhərdə keçirilən tədbirdə lazer effektləri ilə Qız qalasının üzərində ""Bakı-2015""in loqosu, rəsmi rəmzləri – ceyran və nar, eləcə də Oyunlarla bağlı videoçarx nümayiş olunub. Videoçarxda 2015 Avropa Oyunlarının proqramına daxil olan idman növləri ilə bağlı görüntülər yer alıb. Poçt markaları 2015 Avropa Oyunları üçün Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi və Azərmarka şirkəti tərəfindən 2014-ci ili 20 noyabr tarixində poçt markaları satışa buraxıldı. Poçt markasında yarışların keçiriləcəyi idman qurğularının təsviri əks olundu. Bakı Olimpiya Stadionu, Tofiq Bəhramov adına Respublika Stadionu, Bakı Kristal Zalı, Heydər Əliyev Arenası, Bakı Su İdmanı Mərkəzi və Milli Gimnastika Arenası poçt markasının təsvirində yer aldı.Rabitə və Yüksək Texnologiyalar nazirinin müavini İltimas Məmmədov deyib: ""Bu gözəl markalar gələn ilin yayında Bakıda elit idman növləri üzrə yarışların keçiriləcəyi bir sıra dünya səviyyəli obyektləri nümayiş etdirir. Onlar gələn ilin yayında keçiriləcək və bütün Avropanı bir arada birləşdirəcək möhtəşəm idman tədbirindən gözəl xatirə olaraq bütün Azərbaycanda tanınacaq"".Hər bir markanın dəyəri 60 qəpikdir. Gələn il keçiriləcək 2015 Avropa Oyunlarına daxil edilən hər bir iyirmi idman növünü əks etdirən təsvirlərin ikinci buraxılışı hazırlanacaq. Gələcəkdə 26 markanın hər birini bir arada əks etdirən üçüncü xatirə kitabı da buraxılacaq. Gənclər və İdman naziri, 2015 Avropa Oyunları Əməliyyat Komitəsinin baş icraçı direktoru Azad Rəhimov deyib: ""Markalar I Avropa Oyunları ilə əlaqədar olaraq buraxılacaq kolleksiya əşyalarının geniş hissəsini təşkil edir. Əminəm ki, markalar gələcəkdə yalnız möhtəşəm idman obyektlərimizi əks etdirən valehedici görünüşlərinə görə deyil, həm də bütün ölkənin 2015 Avropa Oyunlarına göstərdiyi dəstəyi əks etdirərək yaddaşlarda qalacaq"". 2015-ci ilin 23 aprel tarixində 2015 Avropa Oyunlarına həsr olunmuş növbəti poçt markasının təqdimat mərasimi oldu. Markaların üzərində ""Bakı-2015""in brendi olan nar və 2015 Avropa Oyunlarına proqramına daxil olan idman növləri təsvir edildi. Poçt markası Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi və Azərmarka şirkəti tərəfindən çap olundu. Markaların qiyməti 20 qəpik təşkil etdi.10 iyul 2015-ci ildə 2015 Avropa Oyunları üçün növbəti poçt markası Ukraynada çap olundu. ""UKRPOCHT"" şirkəti 2015 Avropa Oyunları üçün 130 000 ədəd poçt markası çap etdi. Ukrayna Azərbaycanlıları Birləşmiş Diasporunun sədri Hikmət Cavadov deyib ""Belə markalar əvvəl də buraxılmışdı. Artıq yeni marka da Ukrayna poçtlarında satışdadır. Bakı — 2015-lə bağlı markaların konvertləri bəzədiyini görəndə adam qürurlanır"". Xatirə sikkələri 3 iyun 2015-ci ildə Azərbaycan Mərkəzi Bankı Avropa Oyunları ilə əlaqədar xatirə sikkələri buraxıb. Mərkəzi Bankın məlumatına görə, sikkələr Böyük Britaniyanın ""The Royal Mint"" Kral Sikkə Sarayında kəsilib.Sikkələrin üst tərəfində 5 idman növünün təsviri, alt tərəfində isə Azərbaycan gerbi, aypara və milli ornament var. Bakı 2015 mağazası 11 may 2015-ci ildə Bakıda Dəniz kənarı Milli Parkda Bakı 2015 mağazasının açılış mərasimi oldu. Açılış mərasimində Bakı-2015 əməliyyatlar üzrə baş direktoru Saymon Kleq və Azərsun Holdinqin ictimaiyyətlə əlaqələr və biznesin inkişafına dəstək şöbəsinin müdiri Afiq Səfərov iştirak edib. O, mərasimdə çıxış edərkən bildirib ki, görülən işlər həyəcanın daha da artırılmasına xidmət edir. ""Mən əminəm ki, Bakı əhalisinin əksəriyyəti bu möhtəşəm tədbirin bir hissəsinə çevriləcək. Bu möhtəşəm tədbirin Bakıda uğurla keçiriləcəyinə tam əminəm"", — deyə Saymon Kleq bildirib. Mağazada Bakı-2015 brendli mallar, geyimlər, aksesuarlar, suvenirlər daxildir. Saymon Kleq həmçinin qeyd edib ki, ""Bazarstore"" mağazalar şəbəkəsinin satışa çıxardığı məhsullar Azərbaycanda, eləcə də bütün Avropada yaşanacaq bu idman həyəcanını hər bir kəsin hiss etməsinə imkan yaradacaq. Məhsulların satış dizaynları xüsusi olaraq Bakı-2015 üçün yaradılıb və onlar öz orijinallığını təsdiqləyəcək holoqramla təmin olunub. Ulduz səfirlər 13 yanvar 2015-ci ildə 2015 Avropa Oyunlarının Ulduz Elçilərinin adı məlum oldu. Muğam Mərkəzində keçirilən təqdimat tədbirində musiqi, televiziya və inc��sənət dünyasından 13 nəfər ulduzun adı açıqlanıb. Sözügedən tanınmışların sırasına müğənnilər Tünzalə Ağayeva, Röya, Eldar Qasımov, Nigar Camal, Miri Yusif, aktyorlar Bəhram Bağırzadə, Rafael İsgəndərov, Coşqun Rəhimov, Tahir və Cabir İmanov qardaşları, aparıcılar Murad Dadaşov, İlkin Həsəni və musiqiçilərdən DJ Shock daxildir. Gənclər və İdman naziri və ""Bakı 2015"" Avropa Oyunları Əməliyyat Komitəsinin Baş icraçı direktoru Azad Rəhimov deyib: ""Əminəm ki, bizim Ulduz Elçilərimiz azərbaycanlı gənclər arasında böyük həyəcan yaradacaq və daha çox insanı oyunlara cəlb edəcək"". Adı çəkilən proqram Ulduz Elçilərin iyunun 12-də başlayacaq idman tədbiri haqqında müraciətlərini və mesajlarını bölüşmək məharətindən istifadə etməklə ""Bakı 2015"" Avropa Oyunlarının Azərbaycan və Avropada geniş tamaşaçı kütləsinə çatdırılmasına imkan yaradacaq. İştirakçılar ""Bakı 2015""in obyektlərinə baş çəkmək, gerisayım tədbirlərində iştirak etmək, kampaniyaları dəstəkləmək və öz sosial media kanallarından istifadə etməklə milyonlarla pərəstişkarları arasında oyunların təbliğ olunmasına kömək göstərəcəklər. 2015 Avropa Oyunlarında sonra Həmçinin bax 2017 İslam Həmrəyliyi Oyunları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=304982
-2015 Avropa Oyunları medal sıralanması,"I Avropa Oyunlarında Rusiyalı üzgüçü Marina Kameneva hamıdan çox 9 medal (6 qızıl, 1 gümüş və 2 bürünc) qazandı. Digər Rusiyalı üzgüçü Arina Openışeva isə 7 qızıl və 1 gümüş medal qazandı. Medal sıralanması Medal sıralanması Avropa Olimpiya Komitəsinin məlumatına əsasən hazırlanıb. Komitənin standartlarına görə medal sıralanmasında ən əsas qızıl medalların sayı üstün tutulur. Daha sonra diqqətə gümüş medalların sayı, sonda isə bürünc medalların sayı diqqətə alınır. * — ev sahibi dövlət (Azərbaycan) Beş və daha artıq medal qazanan idmançılar",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=836765
-2015 Avropa Oyunlarında akrobatika,"Akrobatika Gimnastikası 2015 Avropa Oyunlarında — I Avropa Oyunlarında akrobatika gimnastikası idman növü üzrə yarışlar 17, 19 və 21 iyun tarixləri arasında baş tutdu. Yarışlar 5 407 tamaşaçı tutumu olan Milli Gimnastika Arenası keçirildi. İdmançılar 6 dəst medal uğrunda mübarizə apardı. Qadınların çöxnövçülük, balans və temp hərəkətləri üzrə yarışlarında qızıl medalı Belçika gimnastları qazandı. Gümüş medala Rusiya nümayəndələri, bürünc medala isə Belarus gimnastları layiq görüldü. Qarışıq yarışlarda isə Rusiyalı Marina Çernova və Georgi Pataraya I Avropa Oyunlarının çempionu oldu. Belçika gimnastları Yana Vastavel və Solano Kassamayor gümüş medal, Böyük Britaniyalı Anna Baun və Ryan Bartlett isə bürünc medal qazandı. Ümumi yekunda, medal sıralanmasında Belçika və Rusiya Federasiyasının idmançıları 3 qızıl, 3 gümüş medalla 1-ci, 2-ci yeri tutdu. Ümumi məlumat Medal sıralanması",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=769010
-2015 Avropa Oyunlarında atıcılıq idmanı,Kişilər arasında 50 metrdən 3 vəziyyətdə tüfəng ilə atəş Final Qadınlar arasında 10 metrdən hava tüfəngi ilə atəş Final Kişilər arasında 50 metrdən uzanaraq tüfəng ilə atəş Final,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=411828
-2015 Avropa Oyunlarında avarçəkmə və kanoe,"2015 Avropa Oyunlarında avarçəkmə və kanoe yarışları iyun ayının 15 və 16-da Azərbaycan Respublikasının Mingəçevir şəhərində yerləşən ""Kür"" Olimpiya Təlim və İdman Mərkəzində keçirildi. Yarış çərçivəsində 15 dəst medal oynanıldı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=769008
-2015 Avropa Oyunlarında avarçəkmə və kanoe yarışları,"2015 Avropa Oyunlarında avarçəkmə və kanoe yarışları iyun ayının 15 və 16-da Azərbaycan Respublikasının Mingəçevir şəhərində yerləşən ""Kür"" Olimpiya Təlim və İdman Mərkəzində keçirildi. Yarış çərçivəsində 15 dəst medal oynanıldı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=620902
-2015 Avropa Oyunlarında dağ velosipedi,"Dağ velosipedi 2015 Avropa Oyunlarında — Kişilər və qadınlar arasında keçirilən idman növü. Dağ velosipedi 2015 Avropa Oyunlarında 13 iyun tarixində keçirildi. Yarışlar Bakı şəhərinin Binəqədi rayonunda yerləşən MTB Veloparkda baş tutmuşdur. Dağ velosipedində Kişilərin yarışında 43 idmançı, Qadınların yarışında isə 26 idmançı qüvvəsini sınadı. Kişilərin yarışında qızıl, gümüş və bürünc medalı İsveçrə idmançıları qazandı. 2012 Yay Olimpiya Oyunlarının gümüş medalçısı Nino Şurter Avropa Oyunlarının Çempionu adını qazandı. Qadınların yarışında isə qızıl və gümüş medalı İsveçrə, bürünc medalı isə Polşa idmançıları qazandılar. 22 yaşlı Yolanda Neff Avropa Oyunlarının Çempionu adını qazandı. Medal sıralanması Həmçinin bax Velosiped idmanı Velosiped sürmə 2015 Avropa Oyunlarında Triatlon 2015 Avropa Oyunlarında BMX velosipedi 2015 Avropa Oyunlarında",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=769007
-2015 Avropa Oyunlarında dağ velosipedi idmanı,"Dağ velosipedi 2015 Avropa Oyunlarında — Kişilər və qadınlar arasında keçirilən idman növü. Dağ velosipedi 2015 Avropa Oyunlarında 13 iyun tarixində keçirildi. Yarışlar Bakı şəhərinin Binəqədi rayonunda yerləşən MTB Veloparkda baş tutmuşdur. Dağ velosipedində Kişilərin yarışında 43 idmançı, Qadınların yarışında isə 26 idmançı qüvvəsini sınadı. Kişilərin yarışında qızıl, gümüş və bürünc medalı İsveçrə idmançıları qazandı. 2012 Yay Olimpiya Oyunlarının gümüş medalçısı Nino Şurter Avropa Oyunlarının Çempionu adını qazandı. Qadınların yarışında isə qızıl və gümüş medalı İsveçrə, bürünc medalı isə Polşa idmançıları qazandılar. 22 yaşlı Yolanda Neff Avropa Oyunlarının Çempionu adını qazandı. Medal sıralanması Həmçinin bax Velosiped idmanı Velosiped sürmə 2015 Avropa Oyunlarında Triatlon 2015 Avropa Oyunlarında BMX velosipedi 2015 Avropa Oyunlarında",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=432848
-2015 Avropa Oyunlarında güləş,Medal sıralanması Güləş idman növünün nəticələri www.az.baku2015.com saytında Arxivləşdirilib 2017-04-26 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=769006
-2015 Avropa Oyunlarının açılış mərasimi,"2015 Avropa Oyunlarının açılış mərasimi 12 iyun 2015-ci ildə Bakının Olimpiya stadionunda baş tutmuş təntənəli açılış tədbiridir. Mərasim Bakı vaxtı ilə 21:00-da başlamış və iki saata yaxın davam etmişdir. Mərasimin təşkilinə 28 ölkədən 300-dən çox yaradıcı heyət və 34 ölkədən 1000 nəfər mütəxəssis cəlb olunmuşdu. Açılış mərasiminin bədii rəhbəri 2004-cü ildə Afina Olimpiya Oyunlarında mərasimlərin qurucusu olmuş rejissor Dimitris Papaioannoudur. Musiqi rəhbəri Teodor Currentzis 2014-cü ildə ""Operaların lentə alınması üzrə ECHO mükafatı"" laureatıdır. Quruluşçu rəssamlar isə Thanassis və Eva memarlıq, dizayn və səhnə quruculuğunun kreativ məkanı olan ""Flux Ofis"" şirkətinin memar və yaradıcıları — Tanassis Demiris və Eva Manikadakidir.Ümumilikdə oyunların işıqlandırılması üçün 5000-ə yaxın jurnalist akkreditasiyadan keçib. Dağlıq Qarabağ ərazisində Azərbaycandan icazəsiz səfər etmiş jurnalistlərin akkreditasiyası qəbul edilməyib. Azərbaycan Respublikasının Gənclər və İdman Naziri Azad Rəhimov açılış mərasiminin təşkilinə 100 milyon manatdan artıq xərc çəkildiyini açıqlayıb. Bədii məzmunu Mərasimi xanəndə Alim Qasımov canlı muğam ifası ilə açdı. Sonra ritmik nağara sədaları altında 24-dən sıfıra doğru geriyə sayım başladı. Bu, 1991-ci ildə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpasının 24 ilini əks etdirirdi. Stadiona daxil olan minədək rəqqasə səhnənin əsas hissəsini ətəkləri ilə örtürdü. Onların ətəkləri Azərbaycan xalçalarındakı həndəsi fiqurlarla, dekorativ naxışlarla işlənmişdi. Rəqqasələrin ətəklərinin son yellənişində Azərbaycanın dövlət bayrağının obrazı yarandı. Səhnədən səmaya fişənglər atıldı. Şeypurçular Dmitri Şostakoviçin ""Bayram uvertürası""ndan bir parça səsləndirdilər. Diqqət VİP-lojalara yönəldi və salamlama başladı. Mərasim iştirakçıları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevi, birinci xanım, ""Bakı-2015"" ilk Avropa Oyunlarının Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban Əliyevanı və Avropa Olimpiya Komitəsinin prezidenti Patrik Hikkini salamladılar.Daha sonra, simfonik orkestrin ifasında Azərbaycan himni səsləndirildi. Azərbaycan Respublikasının dövlət bayrağı stadiona gətirildi. Stadionda quraşdırılan elektron tablolarda Azərbaycanı dolaşmış məşəlin səyahət marşrutu nümayiş etdirildi. Son məşəlçi, iki dəfə paralimpiya oyunları çempionu, ikiqat dünya çempionu, beşqat Avropa çempionu İlham Zəkiyev Yan Sibeliusun ""5-ci Simfoniya""sının sədaları altında birinci Avropa Oyunlarının məşəlini stadiona gətirdi. Gənclərin Olimpiya Oyunlarında taekvondo üzrə qızıl medala layiq görülmüş Səid Quliyev onunla yanaşı addımlayırdı. Onlar mərkəzə doğru hərəkət etdikləri zaman ayaqları altında cadar-cadar olan torpaq görünürdü. Bu mənzərə palçıq vulkanları ətrafında Azərbaycan təbiətini göz önündə canlandırırdı. Səid Quliyev stadionun mərkəzində qaya parçasını götürdü və onun yerində çökək yarandı. İlham Zəkiyev tərəfindən ora yaxınlaşdırılan məşəl söndü, çökək doldu. Torpaq üzərindəki çatlardan çıxan alov qığılcımlarının axını lavanı xatırladırdı. Stadionun ortasından qaya parçası götürüldü və birinci məşəl gələcəkdə görüləcək işlərə işıq salmaq üçün torpağa basdırıldı. Torpağın çatlarından çıxan alov səhnənin kənarında dayanmış adama tərəf irəlilədi, ruh və ya holoqram kimi onu bürüyüb cana gətirib oyatdı. Həmin adam şair Nizami Gəncəvi olması elan edildi. Şairin əlində tutduğu tərəzinin bir gözündə qadın, digər gözündə kişi fiquru vardı. Daha sonra, stadionun mərkəzində havadan asılmış iri tərəzi göründü. Nizami əlindəki tərəzini fırlatdıqca iri tərəzi də fırlanırdı. Havadan asılmış iri tərəzinin gümüşü rəngli gözündə qadın (Ay), qızılı rəngli gözündə isə kişi (Günəş) rəqs edirdi. Nizaminin qəhrəmanları Leyli və Məcnunun rəmzləri olan kişi və qadın dövrə vura-vura rəqs edir, qovuşmağa çalışır, lakin birləşə bilmirdilər. Səhnə ətrafındakı halqada üç yüzədək ifaçı göründü. Qədim tarixə malik miniatür sənətinin yaratdığı obrazlar səhnədə göründükcə halqanın ətrafı rənglə dolurdu. Halqa fırlandıqca adamlar sanki miniatür rəsmlərdə təsvir olunan obrazları canlandırırdılar. Nizami tamaşaçını yaradıcılığının doqquz mövzusu ətrafında səhnədən-səhnəyə aparırdı. Evlər, saray və məktəblər, şahzadələr, əjdahalar, atlar, digər real və əfsanəvi varlıqlar görünürdü. Halqa tam dövrə vurduqdan sonra yerdən nar ağacı boy verib qalxdı. Nizami ağacdan bir nar dərdi. Nizaminin ətrafındakı miniatürlər dünyası torpağa bataraq yoxa çıxdı, tərəzi uzaqlaşdı və ifaçılar səhnəni tərk etdilər. Stadionun mərkəzinə doğru uçan, bolluq, oyanış, sevgi, uğur mücəssəməsi olan və Azərbaycanı rəmzləşdirən nəhəng bir nar göründü. Nar paralandı və onun dənələri — qırmızı rəngli yüzlərlə şar tribunaların üzərində uçdu.Sonra komandaların paradı başladı. İlk olaraq Olimpiya Oyunlarını dünyaya bəxş etmiş ölkənin — Yunanıstanın idmançıları səhnəyə daxil oldular. Digər ölkələrin komandaları onun arxasınca əlifba sırası ilə keçdilər. İdmançıların keçidini ev sahibi — Azərbaycan atletləri tamamladılar. Onların keçidi Mənsum İbrahimovun ifasında ""Qarabağ şikəstəsi"" muğamı ilə müşayiət olunurdu. Digər ölkə idmançılarının keçidi zamanı isə Üzeyir Hacıbəyov, Fikrət Əmirov və Qara Qarayevin müxtəlif əsərlərinin texno musiqi üslubunda işlənmiş versiyaları səsləndirildi. İdmançılar mərkəzi səhnə ətrafında təntənəli şəkildə addımlayaraq parad zamanı 50 bayrağın yerləşdirildiyi platformaya aparan pillələrdə toplaşaraq tribunalarda yerlərini tutdular. Daha sonra bayraqların rəqsi başladı. Aaron Koplendin ""Adi adam üçün şeypur"" əsərindən musiqi parçası ilə başlanan 50 bayrağın rəqsi Natiq Şirinovla 50 nağaraçının ifasında zərb alətlərinin sədası altında davam etdi. Daha sonra səhnəyə Ledi Qaqa dəvət edildi. O, piano arxasında əyləşərək Con Lennonun ""Imagine"" (""Xəyal et"") mahnısını ifa etdi. Stadiona Avropa Olimpiya Komitəsinin bayrağı gətirildi. Onu səhnəyə Avropanın müxtəlif ölkələrindən olan səkkiz Olimpiya çempionu — Namiq Abdullayev (Azərbaycan), Lüsi Dekosse (Fransa), Servet Tazegül (Türkiyə), Nikkolo Kampriani (İtaliya), Keti Teylor (İrlandiya), Tomas Bimis (Yunanıstan), Kristina Fazekas Zur (Macarıstan), Yelena Zamolodçikova (Rusiya) gətirdilər. Stadionda Uilyam Uoltonun ""İmperiya tacı"" marşı səsləndi. AOK-un bayrağı Azərbaycan bayrağı ilə yanaşı ucaldıldı. Stadiondakı tablolarda Avropa Nüvə Tədqiqatları Təşkilatının və orada çalışmış alimlərin videogörüntüsü, həmçinin ixtiraları yayımlandı. Onların arasında Bakıda doğulmuş Nobel mükafatı laureatı Lev Landau da vardı. Böyük adron sürətləndiricisi 100-dən çox xalqı təmsil edən 10 mindən artıq fizik və mühəndisin cəmləşdiyi qurumun — Avropa Nüvə Tədqiqatları Təşkilatının əsas məhsuludur. O, dünyanın ən böyük maşınıdır və Avropanın mərkəzində, yerin dərinliklərində saxlanılır. Yanıb-sönən LED lampalar stadion boyu zərrəciklərin sürətlə dövrə vurması böyük adron sürətləndiricisi effektini yaratdı. Daha sonra stadionda Avropa haqqında Qədim Yunan əfsanəsi canlandırıldı. Stadionun üzərində iri ağ buğa və qız, onların arxasınca sayrışan ulduzlar kəhkəşanı göründü. Bu, Avropa qitəsinin gecə vaxtı kosmosdan görünən silueti idi. Əfsanəyə görə, Avropa Finikiya şahzadəsi idi. Avropanın gözəlliyinə məftun olmuş yunan tanrısı Zevs çimərlikdə onun qarşısında əzəmətli ağ buğa cildində peyda olur. Heyran qalmış Avropa buğanın tərkinə minir. Zevs dərhal onu oğurlayır və dənizdən keçirib Avropanın cənub sahillərində yerləşən yunan adası Kritə gətirir. Burada Avropanın Zevsdən üç oğlu dünyaya gəlir. Oğullardan biri Avropanın ilk maarifçi sivilizasiyasının əfsanəvi banisi Minos idi. Avropa bu əfsanəvi Şərq şahzadəsinin şərəfinə adlandırılıb və onun buğanın belindəki təsviri qitənin rəmzidir. Avropa və buğa stadionun üzərində uçduqda Leoş Yanaçekin ""Ot basmış cığırlarla"" əsəri Hokon Eustbönün ifasında səsləndi. Bu bölmə birinci Avropa Oyunlarının rəsmi açılışını ifadə etdi. Avropa Olimpiya Komitəsinin prezidenti Patrik Hikki və Azərbaycanın birinci xanımı, ""Bakı-2015"" Avropa Oyunları Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban Əliyeva səhnəyə gəldilər. İlk Avropa Oyunları Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban Əliyeva və Patrik Hikki mərasimdə çıxış etdilər. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev birinci Avropa Oyunlarını açıq elan etdi. Stadionun ətrafında atəşfəşanlıq başlandı. Daha sonra, stadionun işıqları söndürüldü. Qaranlıqda uçan xalça üzərində Alim Qasımov muğam oxudu. Çat-çat olmuş torpaq üzərində bir qadın dolaşırdı. Onun əlində yazın gəlişini bildirən, Novruzun rəmzi olan səməni vardı. Ayaqları altında isə ot və bu yerlərdə bitən gül-çiçəklər cücərirdi. O, səhnənin ortasına çatdıqda qabı birinci Avropa Oyunlarının məşəlinin basdırıldığı yerə qoydu. Yerdən su çıxmağa başladı, qadının qarşısında nəhəng su hövzəsi — Xəzər dənizinin rəmzi canlandı. O, suda doğru addımladı, sonra çevrilib arxasında yaranmış mənzərəyə baxdı. Bu vaxt yerdən üst-başı toz-torpağa, palçığa batmış 100 kişi çıxdı. Onlar 50 nağaraçının səsləndirdiyi ahənglə ayaqlarını yerə vuraraq ritualı xatırladan Azərbaycan milli rəqsini ifa etdilər. Rəqsin ən qızğın anında sanki zəlzələ baş verirmiş kimi yer yarılmağa və qabarmağa başladı. Yerdən iri qaya parçaları çıxdı və birləşərək nəhəng dağa çevrildi. Onun kənarlarında alovla yazılmış sadə insan və heyvan fiqurları, qayıqlar göründü. Bunlar Qobustanın qədim qayaüstü təsvirləri idi. Torpağın yarığından çıxan kişi dağın zirvəsində göründü. Stadiona çökmüş sükutu balabanda ifa olunan ""Sarı gəlin""in sədaları pozdu. Kişi ayağı altında yanan daşı götürdü. Bu səhnələr Fikrət Əmirovun ""Min bir gecə"" baletinin uvertürası ilə müşayiət olunurdu. Kişi qarşıda — Xəzər dənizinin sahilində dayanmış qadına baxır və ona tərəf gedirdi. Qadının arxasındakı parıldayan dairəvi qara lövhə yavaş-yavaş suyun üzərindən qalxaraq, Ay kimi göyə ucaldı. Dağ yavaş-yavaş yerə endi və yerə batıb yoxa çıxdı. Onlar açılış mərasiminin əvvəlində təsvir olunan Leyli və Məcnunu xatırladırdı. Kişi yolda daşı daha iki dəfə yerə qoydu. Onun arxasınca çatlardan çıxaraq yayılan alov dilimləri yerdə nəhəng insan fiqurunun təsvirinə çevrildi. Bu, nəhəng petroqlif formasına düşmüş lava axınlarına, Yanardağın heç vaxt sönməyən alovlarına bənzəyirdi. Petroqlif get-gedə daha dolğun insan forması aldı. Daha sonra Leyli və Məcnun yerdən daş götürüb, onu parıldayan qara dairəvi lövhəyə tərəf tulladılar. Yanan daş lövhənin ortasına dəyib, onu parçaladı. Lövhə alışaraq alov dairəsinə çevrildi. Bu, ilk Avropa Oyunlarının məşəli idi. Yanan lövhə Yer, Günəş və Ayın bir araya gəldiyi möhtəşəm kosmik mənzərəni — tam Günəş tutulmasını xatırladırdı. Birlik və sülh rəmzi olan ilk Avropa Oyunlarının məşəli stadiondan səmaya ucaldı. Bundan sonra səhnədəki mənzərə tamaşaçını Bakı sahilinə apardı, qarşıda Xəzər dənizi üzərində tədricən yaranan şaquli alov dairəsi canlandı və atəşfəşanlıq başladı. Rəngbərəng fişənglər Xəzərin və Bakı Olimpiya Stadionunun üzərində səmanı bəzədi və möhtəşəm bayram mənzərəsi yaratdı. Atəşfəşanlığın qızğın vaxtında ifaçılar səhnə boyunca düzüldülər. Onlar əl-ələ verib ""Yallı"" oynadılar. Nar dənəsi rəngində 20 min şar tamaşaçıların üzərinə səpələndi və 2015 Avropa Oyunlarının açılış mərasimi başa çatdı. İştirakçılar Mərasimdə iştirak edənlər arasında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, birinci xanım, ""Bakı-2015"" ilk Avropa Oyunları Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban Əliyeva, Avropa Olimpiya Komitəsinin prezidenti Patrik Hikki, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan, Rusiya Prezidenti Vladimir Putin, Belarus Prezidenti Aleksandr Lukaşenko, Serbiya Prezidenti Tomislav Nikoliç, Türkmənistan Prezidenti Qurbanqulu Berdiməhəmmədov, Tacikistan Prezidenti Emoməli Rəhmon, Monteneqro Prezidenti Filip Vuyanoviç, Bosniya və Herseqovinanın Rəyasət Heyətinin Sədri Mladen İvaniç, Monako Şahzadəsi II Albert, Lüksemburqun Böyük Hersoqu Anri, Gürcüstanın Baş naziri İrakli Qaribaşvili, Qazaxıstanın Baş naziri Kərim Məsimov, Rumıniyanın Baş naziri Viktor Ponta, Bolqarıstanın Baş naziri Boyko Borisov, Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının şahzadəsi Abdullah Bin Musaad Bin Əbdüləziz, Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin prezidenti Tomas Bax, Milli Olimpiya Komitələri Assosiasiyasının prezidenti şeyx Əhməd əl-Fahad Əl-Sabah, ISESCO-nun baş direktoru Əbdüləziz bin Osman əl-Tüveycri, eləcə də San-Marino, İsveçrə, Böyük Britaniya, Slovakiya, Çexiya, İran, Ukrayna, Oman, Küveyt, Qətər və digər ölkələrin yüksək səviyyəli rəsmi şəxsləri, tanınmış ictimai-siyasi xadimlər, dünya idman ictimaiyyətinin görkəmli nümayəndələri vardı. Xarici keçidlər Bakı 2015 rəsmi sayt Arxivləşdirilib 2015-02-07 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410081
-2015 Avropa Oyunlarının medal sıralanması,"I Avropa Oyunlarında Rusiyalı üzgüçü Marina Kameneva hamıdan çox 9 medal (6 qızıl, 1 gümüş və 2 bürünc) qazandı. Digər Rusiyalı üzgüçü Arina Openışeva isə 7 qızıl və 1 gümüş medal qazandı. Medal sıralanması Medal sıralanması Avropa Olimpiya Komitəsinin məlumatına əsasən hazırlanıb. Komitənin standartlarına görə medal sıralanmasında ən əsas qızıl medalların sayı üstün tutulur. Daha sonra diqqətə gümüş medalların sayı, sonda isə bürünc medalların sayı diqqətə alınır. * — ev sahibi dövlət (Azərbaycan) Beş və daha artıq medal qazanan idmançılar",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=412095
-2015 Avropa Yeniyetmələrinin Yay Olimpiya Festivalı,2015 Avropa Yeniyetmələrinin Yay Olimpiya Festivalı və ya rəsmi adı ilə XIII Avropa Yeniyetmələrinin Yay Olimpiya Festivalı — 2015-ci il iyulun 26-dan avqustun 1-nə qədər Gürcüstanın paytaxtı Tbilisi şəhərində baş tutan Avropa Yeniyetmələrinin Yay Olimpiya Festivalı. Ümumi məlumat İdman növləri Medal sıralanması,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=506376
-2015 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2015 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2015; fr. Concours Eurovision de la chanson 2015) — sayca 60-cı Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Konçita Vurstun ifa etdiyi ""Rise Like a Phoenix"" mahnısı ilə 2014 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2015-ci ildə Avstriya ikinci dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə Avstriyanın paytaxtı Vyana şəhərində, Wiener Stadthalle arenasında, ""Körpülər salaraq"" (ing. ""Building Bridges"") şüarı altında keçirilmişdir. Müsabiqənin yarımfinalları 2015-ci ilin 19 və 21 may, final isə 23 may tarixində baş tutmuşdur. 10 fevral 2015-ci il tarixdə Avropa Yayım İttifaqı rəsmi olaraq 2015 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində 40 ölkənin iştirak edəcəyəni açıqlamışdır. 2015-ci ildə müsabiqə tarixində ilk dəfə Avstraliya Avroviziyada iştirak hüququ qazanmışdır. Okeaniya ərazisindən olan nəhəng ölkə-qitə 1983-cü ildən bəri müsabiqəni ölkə ərazisində yayımlamışdır və müsabiqə Avstraliyada böyük izləyici kütləsinə malikdir. Eyni zamanda 2015-ci ildə beş illik fasilədən sonra Çexiya, bir illik fasilədən sonra Kipr və Serbiya müsabiqəyə geri dönmüşdür. Ukrayna isə ölkədə yaşanan ciddi siyasi böhran səbəbindən müsabiqədə iştirakdan imtina etmişdir. Ümumilikdə 40 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2015-də İsveç təmsilçisi Mons Selmerlöv ifa etdiyi ""Heroes"" adlı mahnı ilə 365 xal toplayaraq qalib gəlmişdir. Bu sonuncu dəfə Avroviziyada 2012-ci ildə Lorinin təmsilində qalibiyyət əldə etmiş İsveçin müsabiqədə ümumilikdə altıncı qələbəsi idi. Müsabiqənin finalında tamaşaçıların səsverməsində İtaliya birinci, Rusiya ikinci, İsveç isə üçüncü yerə layiq görülmüşdür. Münsiflər heyətinin səsverməsində isə İsveç birincilik qazanmış, Latviya ikinci, Rusiya üçüncü olmuşdur. 2009-cu ildən bəri ilk dəfə idi ki, qalib ölkə tamaşaçı səsverməsində birinci yeri qazanmamışdır. Müsabiqəyə ev sahibliyi edən Avstriya ev sahibi kimi heç bir xal toplamayan ilk ölkə olaraq tarixə düşmüşdür. İştirakçı ölkələr 40 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2015 otuz üç ölkənin final uğrunda mübarizə apardığı iki yarımfinal mərhələsindən (birinci yarımfinalda 16 ölkə, ikinci yarımfinalda 17 ölkə) və iyirmi yeddi ölkənin qalibiyyət uğrunda mübarizə apardığı final mərhələsindən təşkil olunmuşdur. ""Böyük Beşlik"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya, İtaliya), Avstraliya və ev sahibi Avstriya müsabiqənin finalında birbaşa iştirak etmək hüququ qazanmışdırlar. Yarımfinallara bölünmə səbətləri 26 yanvar 2015-ci il tarixdə Avroviziya 2015-də iştirak edəcək ölkələrin yarımfinallara bölünməsi üçün püşkatma mərasimi keçirilmişdir. Tədbirdən əvvəl də məlum idi ki, iştirakçı ölkələrdən yeddisi; Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya, İtaliya, Avstraliya və ev sahibi Avstriya birbaşa finalda iştirak edəcək. Müsabiqənin səsvermə üzrə rəsmi sponsoru olan Digame-nin apardığı hesablamalar nəticəsində 2015-ci ilə kimi bir-birinə çox səs verən ölkələrin fərqli yarımfinallarda iştirak etməsi üçün ölkələr beş səbətə ayrılmışdır. Hər bir səbətdə fərqli səsvermə qruplaşmaları yer almışdır (Balkan ölkələri bir səbətdə, Keçmiş Sovet ölkələri bir səbətdə, Skandinaviya ölkələri bir səbətdə və s.). Həmin bu üsul yarımfinal püşkatması zamanı eyni səbətdə yer alan altı və ya yeddi ölkənin eyni yarımfinalda iştirak etməməsinə şərait yaradırdı. Yarımfinallar 1-ci yarımfinal 19 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 16 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Avstraliya, Fransa, İspaniya və ev sahibi Avstriya səsvermədə iştirak etmişdir. 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərinin tətbir olunduğu yeni səsvermə metodu ilə ən çox səs toplayan 10 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazanmışdır. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. 2-ci yarımfinal 21 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 17 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Avstraliya, Almaniya, Böyük Britaniya və İtaliya səsvermədə iştirak etmişdir. 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərinin tətbir olunduğu yeni səsvermə metodu ilə ən çox səs toplayan 10 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazanmışdır. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. Finalçılar: ""Böyük Beşlik"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya və İtaliya); Avstraliya; Ev sahibi ölkə (Avstriya); Birinci yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr; İkinci yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr.23 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 26 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqədə iştirak edən bütün ölkələr səsvermədə iştirak etmişdir və İsveç təmsilçisi ən çox səs toplayaraq müsabiqənin qalibi elan edilmişdirlər. 1-ci yarımfinal 1-ci yarımfinalda səsverən bütün ölkələr 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərindən istifadə etdiyi halda yalnız Gürcüstan 100% münsif səslərindən istifadə etmişdir. 2-ci yarımfinal 2-ci yarımfinalda səsverən bütün ölkələr 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərindən istifadə etdiyi halda, Azərbaycan, Monteneqro və San-Marino 100% münsif səslərindən istifadə etmişdir. Finalda səsverən bütün ölkələr 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərindən istifadə etdiyi halda, Makedoniya və Monteneqro 100% telesəsvermədən və San-Marino isə 100% münsif səslərindən istifadə etmişdir. Digər ölkələr Andorra — Andorranın RTVA kanalı ölkənin 2015-ci ildə müsabiqədə təmsil olunmayacağını rəsmi olaraq açıqlamışdır. Buna səbəb dövlət tərəfindən telekanalın büdcəsinə olan yatırımların azaldılmasıdır. Andorra Avroviziyada son dəfə Moskvada keçirilən müsabiqədə 2009-cu ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 15-ci yeri tutmuşdur. Bolqarıstan — Ölkə bir illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönməyi planlaşdırsa da, maliyyə çətinlikləri səbəbindən Bolqarıstanın müsabiqədə iştirakı baş tutmamışdır. Bolqarıstan Avroviziyada son dəfə Malmödə keçirilən müsabiqədə 2013-cü ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 12-ci yeri tutmuşdur. Bosniya və Herseqovina — Ölkə 2015-ci ildə iki illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönməyi planlaşdırsa da, 17 noyabr 2014-cü il tarixdə Bosniya Bosniya və Herseqovinanın BHRT kanalı maliyyə problemləri səbəbindən ölkənin Vyanada keçirilən müsabiqədə iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır. Bosniya və Herseqovina Avroviziyada son dəfə Bakıda keçirilən müsabiqədə 2012-ci ildə iştirak etmiş və final mərhələsində 18-ci yeri tutmuşdur. Lüksemburq — 31 iyul 2014-cü ildə Lüksemburqun RTL kanalı Lüksemburqun 2015-ci ildə müsabiqəyə geri dönməyəcəyini bildirmişdir. Buna səbəb ölkədə yarışmaya olan marağın az olması və iştirak üçün lazım olan məbləğin yüksək olmasıdır. Lüksemburq Avroviziyada son dəfə İrlandiyada keçirilən müsabiqədə 1993-cü ildə iştirak etmiş və 20-ci yeri tutmuşdur. Mərakeş — Mərakeşin SNRT kanalı Mərakeşin 2015 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır. Mərakeş Avroviziyada ilk və son dəfə Niderlandda keçirilən müsabiqədə 1980-ci ildə iştirak etmiş və sonuncu yerdə qərarlaşmışdır. Monako — Monakonun TMC kanalı Monakonun 2015-ci ildə Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinə qayıtmayacağını təsdiqləmişdir. Bununla bağlı əlavə açıqlama verilməmişdir. Monako Avroviziyada son dəfə Afinada keçirilən müsabiqədə 2006-cı ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 21-ci yeri tutmuşdur. Slovakiya — 26 avqust 2014-cü il tarixində Slovakiyanın RTVS kanalı Slovakiyanın maliyyə çətinlikləri səbəbindən 2015-ci ildə müsabiqədə iştirak etməyəcəyini açıqladı. Slovakiya Avroviziyada son dəfə Bakıda keçirilən müsabiqədə 2012-ci ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində sonuncu yeri tutmuşdur. Türkiyə — 5 sentyabr 2014-cü ildə Türkiyənin dövlət kanalı TRT müsabiqənin müəyyən qaydalarına narazaçılığını bildirərək, ölkənin 60-cı Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır. Türkiyə Avroviziyada son dəfə Bakıda keçirilən müsabiqədə 2012-ci ildə iştirak etmiş və final mərhələsində 7-ci yeri tutmuşdur. Ukrayna — Ukraynanın dövlət kanalı olan NTU 19 sentyabr 2014-cü il tarixində ölkədə baş verən siyasi böhran səbəbindən Ukraynanın Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır. Xorvatiya — Xorvatiyanın dövlət kanalı olan HRT 26 sentyabr 2014-cü il tarixində Xorvatiyanın Vyanada keçirilən Avroviziyada iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır. Buna səbəb olaraq maliyyə böhranı və eyni zamanda ölkənin son illərdə müsabiqədə əldə etdiyi uğursuz nəticələr göstərilmişdir. Xorvatiya Avroviziyada son dəfə Malmödə keçirilən müsabiqədə 2013-cü ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 13-cü yeri tutmuşdur. Yenidən iştirak edən müğənnilər Müsabiqəni canlı yayımlayan ölkələr Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=320984
-2015 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi,"2015 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi — 13-cü ənənəvi Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsidir. Müsabiqə 21 noyabr 2015-ci il tarixində Bolqarıstanın paytaxtı Sofiyada, Armeec Arenasında keçirilmişdir. Bolqarıstan müsabiqəyə ilk dəfə ev sahibliyi etmişdir. 2015 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində 17 ölkə iştirak etmişdir. Bu ölkələrdən Avstraliya və İrlandiya ilk dəfə olaraq müsabiqədə iştirak etmişdir. Eyni zamanda Albaniya 2 illik və Makedoniya isə 1 illik fasilədən sonra müsabiqəyə qayıdıb. 2014-cü ildə müsabiqədə iştirak etmiş İsveç, Kipr və Xorvatiya isə 2015 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində iştirakdan imtina etmişdir. Sofiyada keçirilən 2015 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində ""Not My Soul"" mahnısı ilə Malta təmsilçisi Destini Çukunyere qalib gəlib. Bu Maltanın müsabiqədə ikinci qalibiyyəti oldu. İştirakçılar Səslər açıqlandıqdan sonra ilk üçlüyü qazanan ölkələr mükafatlandırılıb. Həmçinin bax Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi Xarici keçidlər JuniorEurovision.tv Arxivləşdirilib 2013-10-18 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=385064
-2015 Ağır atletika üzrə Avropa Çempionatı,"2015 Ağır atletika üzrə Avropa Çempionatı — 10-18 aprel tarixlərində Gürcüstanın Tbilisi şəhərində keçirildi, kişilərdə 8 çəki kateqoriyaları, qadınlarda isə 7 çəki kateqoriyalarıda mükafatlar oynanmışdı. Çempionatdan öncə 24 mart 2015-ci il məlum oldu ki, ağır atletika üzrə Bolqarıstan yığması tam heyətdə diskvalifikasiya edilmişdir. Bunun səbəbi yığmanın 11 üzvü dopinq testdən keçə bilməməsi idi, idmançıların anabolik steroidi stanozolol aşkar edilmişdir. Diskvalifikasiya edilmiş idmançıların siyahısına həmçinin dünya çempionatlarının mükafatçısı və 2014-cü il 85 kq-a qədər çəki kateqoriyasında Avropa çempionu İvan Markov düşmüşdür. Çempionlar və mükafatçılar Diskvalifikasiya olunmuş idmançılar 94 kq-a qədər (kişilər). 4-cü yeri tutmuş Anatoli Kırıku (Moldaviya) 105 kq-a qədər (kişilər). Andrian Zbirnyanın (Moldaviya) gümüş medalı ləğv olunmuşdur. 9-cu yeri tutmuş David Qogiya (Gürcüstan). 105 kq-dan yuxarı (kişilər). Oleq Proşakın (Ukrayna) qızıl medalı ləğv olunmuşdur. Medal hesabatı Medalların dəyərinə görə Medalların ümumi cəminə görə Xarici keçidlər iwf saytında nəticələr Arxivləşdirilib 2017-03-22 at the Wayback Machine Çempionatın səhifəsi. Çempionat iştirakçılarının siyahısı Arxivləşdirilib 2017-06-28 at the Wayback Machine.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=422904
-2015 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı,2015 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı — 19 noyabr 28 noyabr tarixləri arasında ABŞ-nin Hyuston şəhərində keçirildi.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=430576
-2015 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı – Kişilər 85 kq,"2015 Ağır atletika üzrə Dünya Çempionatı – Kişilər 85 kq — Kişilərin ağır atletikadakı çəki dərəcəsində beşinci müsabiqəsi olub, maksimum bədən çəkisi 85 kiloqram olaraq təyin edilmişdir. Turnir 24-25 noyabr 2015-ci ildə 2015 Ağır atletika üzrə D��nya Çempionatının baş tutduğu ABŞ-nin Hyuston şəhərində keçirilmişdir. Bu yarışadək, mövcud dünya rekordları aşağıdakı kimi olmuşdur. Xarici keçidlər Results Arxivləşdirilib 2018-09-03 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=465332
-2015 Baltimor etirazları,2015 Baltimor etirazları ABŞ-nin Maryland əyalətinin ən böyük şəhəri Baltimorda reallaşan etiraz və qiyamlar. 19 aprel 2015 tarixində Freddie Graydan ölümü üzərinə başlamışdır. Şəhər sakinlərindən 25 yaşındakı afroamerikan Freddie Gray həbs olunduqdan bir həftə sonra öldü. Tutuklandığında sağlam olan Grey daha sonra onurğa və qırtlağından yaralanıb. Yaralanma səbəbi və şəraiti rəsmi olaraq açıqlanmayıb. 25 aprel 2015-ci ildə başlayan etirazlar əsnasında 20 polis məmuru yaralandı. Bölgədə fövqəladə hal elan edilərkən həbslər minimum 200 rəqəminə çatdı.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=442271
-2015 Bilderberq konfransı,"2015 Bilderberq konfransı (ing. 2015 Bilderberg Conference) — Bilderberq klubun 2015-ci ildə təşkil olunan toplantısı. Toplantı məkanı Toplantı 2015-ci il 11-14 iyun tarixləri arasında Avstriyanın Tirol əyalətinin Telfs-Buhen qəsəbəsindəki ""İnteralpen"" otelində keçirilir. Bu toplantıya 22 ölkədən 140-a yaxın şəxs dəvət alıb. Eyni məkanda Bilderberq klubun 1988-ci ildə təşkil olunan toplantısı da keçirilmişdir. Konfransın gündəliyi Konfransda müzakirə olunan əsas mövzuların siyahısı toplantıdan əvvəl klubun saytında dərc olunub. Konfransın gündəliyinə bu mövzular daxildir: Süni İntellekt; Kibertəhlükəsizlik; Kimyəvi silahlarla bağlı təhlükələr; Cari iqtisadi məsələlər; Avropa strategiyası; Qloballaşma; Yunanıstan; Yaxın Şərq; Birləşmiş Krallıq; ABŞ-dəki seçkilər. Xarici keçidlər bilderbergmeetings.org — 2015 Bilderberq konfransının rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410246
-2015 Dünya Oxatma Çempionatı,2015 Dünya Oxatma Çempionatı — 48-ci Dünya Oxatma Çempionatıdır. Xarici keçidlər Official website Arxivləşdirilib 2015-01-04 at the Wayback Machine Championships details Championships results,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=460882
-2015 Ermənistan etirazları,"2015 Ermənistan etirazları — 17 iyun 2015-ci ildə Ermənistanda başlayan etirazlardır. Etirazların əsas səbəbi elektrik tarifinin artımıdır. Etirazçılar hökumətdən avqustun 1-dən evlərə verilən elektrik enerjisi qiymətlərinin 17-22 faiz artırılması qərarını dəyişməyi tələb etdilər. Ermənistanın elektrik şəbəkəsinin sahibi Rusiya şirkətidir. Şirkət deyir ki, qiymətlərin qalxması zəruridir, çünki Ermənistan milli valyutası olan dramın dəyəri aşağı düşüb.Şəhər meydanlarına toplaşan yerli əhali Rusiyanın Ermənistan ərazisində olan çoxsaylı sülhməramlı bazalarını ""işğal"" adlandırıblar. Ermənilər həmçinin Rusiyanın atom stansiyası, dəmir yolları, bir neçə elektrik stansiyası və digər strateji mühüm obyektlərə nəzarət etməsinin də ""işğal"" olduğunu hesab edirlər. Küçələrə çıxan insanlar əllərində ""Biz erməniyik, öz ölkəmizin sahibi!"" şüarının yazıldığı plakatlar tutublar. Həmçinin bax Xarici keçidlər Armenians resume energy price protests, defying police",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=411697
-2015 G-20 Antalya sammiti,2015 G-20 Antalya sammiti - G-20 dövlətlərinin 10-cu toplantısıdır. İştirakçılar Avstraliya Braziliya İndoneziya Səudiyyə Ərəbistanı Cənubi Koreya Böyük Britaniya Avropa Birliyi Azərbaycan,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=632207
-2015 G20 Antalya sammiti,2015 G-20 Antalya sammiti - G-20 dövlətlərinin 10-cu toplantısıdır. İştirakçılar Avstraliya Braziliya İndoneziya Səudiyyə Ərəbistanı Cənubi Koreya Böyük Britaniya Avropa Birliyi Azərbaycan,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=386110
-2015 KONKAKAF Qızıl Kuboku,"2015 KONKAKAF Qızıl Kuboku (ing. 2015 CONCACAF Gold Cup) — 2015-ci ilin 7 – 26 iyul tarixləri arasında ABŞ və Kanadada təşkil olunmuş sayca on üçüncü KONKAKAF Qızıl Kuboku. Turnirin qalibi final matçında Yamayka milli futbol komandasını 3–1 hesabı ilə məğlub etmiş Meksika milli futbol komandası olmuşdur. Xarici keçidlər CONCACAF Gold Cup Arxivləşdirilib 2015-07-25 at the Wayback Machine, CONCACAF.com",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=478786
-2015 Kopa Amerika,"Amerika Kuboku 2015 (isp. 2015 Copa América) — 11 iyun-4 iyul 2015-ci il tarixləri arasında Çilidə keçirilən sayca 44-cü Amerika Kuboku. Turnir Cənubi Amerikanın ali futbol qurumu CONMEBOL tərəfindən təşkil olunmuşdur Uruqvay turnirə son çempion kimi qatılmışdır. Turnirdə 10-u CONMEBOL, 2-si CONCACAF (Meksika və Yamayka) üzvü olmaqla 12 komanda iştirak etmişdir. Yamayka ilk dəfə turnirə qatılmışdır. Turnirin qalibi olan Çili millisi 2017-ci ildə Rusiyada keçiriləcək Konfederasiyalar Kubokunda iştirak etmək haqqı qazanmışdır. Ev sahibi ölkə Əslində turnirə ev sahibliyi etmək üçün 2011-ci ilin fevralında Braziliya Futbol Federasiyası namizədlik vermişdi və CONMEBOL qaydalarına görə ev sahibi ölkə əlifba ardıcıllığı ilə müəyyən olunurdu. Çilidə isə 2019-cu ildə bu turnir baş tutmalı idi. Amma 2013-cü ildəki Konfederasiyalar Kubokuna, 2014-cü ildəki Futbol üzrə Dünya çempionatına və 2016-cı ildəki Yay Olimpiya oyunlarına görə Braziliya namizədliyini geri çəkmişdir. CONMEBOL prezidenti Nikolas Leoz turnirin Meksika Futbol Federasiyasının 100 illiyi münasibətilə Meksikada keçirilməsini təklif etmişdir. Braziliya və Çili Futbol Federasiyaları ev sahibliyi edəcəyi turnirləri dəyişdirmək qərarına gəlmişdirlər. Rəsmi qərar 2012-ci ilin mayında verilmişdir. Çili 2015-ci ildəki turniri öz boynuna almış, 2019-cu ildəki turniri Braziliyaya vermişdir. Meksika və Yaponiyaya turnirdə iştirak etmək üçün dəvət göndərilmişdir. Yaponiya dəvəti rədd etmiş, əvəzinə Çin dəvət edilmişdir. Amma 2018-ci ildə baş tutacaq Dünya çempionatı üçün keçirilən püşkatma mərasimindən sonra Çin də dəvəti geri çəvirmişdir. 2014-cü ilin mayında Yamaykanın təklifi qəbul etdiyi açıqlanmışdır. Turnirin püşkü 27 oktyabr 2014-cü ildə Vina del Marda atılmalı idi, lakin 24 noyabr tarixinə təxirə salınmışdır. Püşk ərəfəsində komandalar hərəsində 3 olmaqla 4 səbətdə yer almışdırlar.CONMEBOL səbətlərin tərkibini 10 noyabr 2014-cü ildə açıqlamışdır. Birinci səbətdə ev sahibi olduğundan Çili, Argentina və Braziliya yer almışdır. Digər doqquz komandanın səbətləri 24 oktyabr 2014-cü ildə açıqlanmış FİFA reytinqinə əsasən müəyyən olunmuşdur. Hər komandanın heyəti 23 futbolçudan (3-cü qapıçı) ibarətdir və heyətlər 1 iyun 2015-ci il tarixinə qədər təsdiqlənmişdir. UEFA Çempionlar Liqasının finalının 6 iyulda keçirilməsi Yuventus və Barselona komandalarında çıxış edən cənubi amerikalı oyunçular üçün problem yaratmışdır. FIFA qaydalarına görə beynəlxalq turnirin başlamasına 14 gün qalmış klub oyunçunu buraxmalıdır, lakin oyunçular finala önəm verdiyindən finalda iştirak etmiş, turnirə 5 gün qalmış komandaya qoşulmuşdurlar.Uruqvay milli futbol komandasının hücumçusu Luis Suarez Futbol üzrə dünya çempionatı 2014-də İtaliya ilə keçirilən qrup oyununda Corco Kyellinini dişlədiyindən 9 oyunluq cəza almış və turnirdə iştirak edə bilməmişdir.Qeyd: Mötərizələrdə komandaların püşk ərəfəsində FIFA reytinqində tutduğu yer göstərilmişdir. Hakimlər briqadası Mənbə:CONMEBOL-un rəsmi saytı Arxivləşdirilib 2018-07-25 at the Wayback Machine Qrup mərhələsi Oyun proqramı 11 noyabr 2014-cü ildə açıqlanmışdır. İlkin mərhələdə (qrup mərhələsi) 12 komanda hərəsində 4 komanda olmaqla 3 qrupa bölünür. Hər qrupda 6 oyun keçirilir, hər komanda isə 3 oyun oynayır. Qələbə üçün 3 xal, heç-heçə 1 xal, məğlubiyyət üçün 0 xal verilir. Qrup mərhələsində ilk iki yeri tutan komanda və 3-cü yeri tutan komandalar arasında ən yaxşı nəticə göstərmiş 2 komanda ¼ final mərhələsinə adlayır. Sıralama kriteriyaları Ən yaxşı top-fərqi Daha çox qol İki komanda arasında nəticə Penaltilər seriyası (ancaq son oyunda) 3-cü yeri tutmuş komandaların nəticələri Pley-off Mərhələsi Pley-off 1/4 final mərhələsi başlayıb bu qaydaları əhatə edir: 1/4 final, yarımfinal oyunları və üçüncülük uğrunda oyunda əgər qalib əsas vaxtda müəyyənləşməsə, penaltilər seriyasından istifadə olunur. (Əlavə vaxt yoxdur) Final oyununda əgər əsas vaxtda qalib müəyyənləşməsə, əlavə vaxt təyin olunur, bu zaman da qalib çıxmasa penaltilər seriyasından istifadə olunur. 3-cü yer uğrunda Bombardirlər Ronald Raldes (Çiliyə qarşı) Qari Medel (Peruya qarşı) Oyunlara görə tamaşaçı sayı Statistikalar Ən yaxşı oyunçu: Mükafat verilməmişdir. Mükafatı Argentinadan Lionel Messi qazanmış, amma Argentina finalda Çiliyə məğlub olandan sonra Messi mükafatdan imtina etmişdir. Bombardir: Paolo Querreo, Eduardo Varqas Ən yaxşı gənc oyunçu: Ceyson Murilyo Ən yaxşı qapıçı: Kladio Bravo Fair-play mükafatı: Peru Turnirin rəmzi 11-liyi Turnir sıralaması Cədvəldə pley-off mərhələsində 90 və ya 120 dəqiqə ərzində bitən oyunlar qalibiyyət ya da məğlubiyyət, penaltilərlə bitən oyunlar heç-heçə sayılmışdır. Turnirin rəmzləri 16 noyabr 2014-cü ildə Nasional stadionunda turnirin rəsmi topu açıqlanmışdır. Turnirin rəsmi topu Nike Kaçanadır. Kaçana Çilidə driblinqlə bağlı işlədilən bir jarqon sözdür. Topun təqdimatında Çili milli komandasının hücumçusu Arturu Vidal iştirak etmişdir. Top ağ fon üzərində göy və qırmızı zolaqla əhatə olunmuşdur və bu ev sahibinin Çili olduğunu göstərir. Qırmızı rəng insanları, göy rəng səmanı, ağ rəng ölkənin coğrafiyasını öyrənən Andreası təmsil edir. Turnirin talismanı 17 noyabr 2014-cü ildə açıqlanmış və kiçik And tülküsü olması müəyyənləşdirilmişdir. Talismanın adı üçün ""Andi"" və ""Kul"" kimi adlar namizəd olsa da, ictimaiyyət arasında keçirilən səsvermə nəticəsində talismanın adı ""Zinça"" seçilmişdir. Rəsmi mahnı Çili musiqi qrupu ""La Noche de Brujas"" tərəfindən bəstələnən ""Al Sur de Mundo"" mahnısı turnirin rəsmi mahnısıdır. 11 iyun 2015-ci ildə turnirin açılış mərasımında bu mahnı oxunmuşdur. Mahnı özündə turnirdə iştirak edən 12 millinin mədəniyyətini birləşdirir. Xarici keçidlər ca2015.com/en — Amerika Kuboku 2015 rəsmi saytı Copa América 2015, CONMEBOL.com",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=719272
-2015 Olimpiya Oyunları,"2015 Avropa Oyunları — 12 iyundan 28 iyuna qədər Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərində keçirilən idman yarışı. 2015 Avropa Oyunları tarixdə ilk dəfə keçirilən idman yarışıdır. Yarışlarda 50 Avropa ölkəsindən 6000-dən çox idmançı mübarizə aparıb. Yarışlarda Bakının 11, Mingəçevirin isə 1 idman qurğusundan istifadə olunub. 2015 Avropa Oyunlarının təqviminə 30 idman növü daxil edildi. Onlardan 24-ü Olimpiya, 6-sı isə qeyri-Olimpiya idman növüdür. Yarışlarda idmançılar 253 dəst medal uğrunda yarışıb. Avropa Oyunlarının açılış mərasimi 12 iyun tarixində Bakının Olimpiya Stadionunda baş tutub. Açılış mərasimində Avropa Oyunlarını rəsmi olaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev açıq elan edib. Avropa Oyunlarının məşəlini isə Bakı Olimpiya Stadionuna 2 qat Paralimpiya Çempionu, Qarabağ qazisi cüdoçu İlham Zəkiyev gətirib.Yarışlarda 50 ölkənin 6000-dən çox idmançısı 30 idman növündə mübarizə aparıb. 17 gün davam edən yarışlar 28 iyun tarixində Bakı Olimpiya Stadionunda yekunlaşıb. Yarışlarda qeyri-rəsmi medal cədvəlində ilk sıranı Rusiya Federasiyasının idmançıları tutub. Onlar I Avropa Oyunlarında 79 qızıl, 40 gümüş və 45 bürünc, ümumilikdə 164 medal qazanıb. İkinci sıranı isə ev sahibi Azərbaycan idmançıları tutdu. Yarışlara 289 idmançı ilə qatılan Azərbaycan 21 qızıl, 15 gümüş və 20 bürünc, ümumilikdə 56 medal qazanıb. Üçüncü sıra isə Böyük Britaniya idmançılarına nəsib olub. Onlar 18 qızıl, 10 gümüş və 19 bürünc medal qazandı və I Avropa Oyunlarını 47 medalla başa vurublar.2015 Avropa Oyunlarının rəsmi büdcəsi 1.12 milyard Amerika Birləşmiş Ştatları dolları təşkil edib. Satışa 600 000 bilet çıxarılıb. Avropa Oyunlarının təşkili üçün 15 000 könüllü səfərbər olub. Ev sahibi şəhərin seçimi Bakı, 8 dekabr 2012-ci ildə İtaliyanın paytaxtı Romada keçirilən Avropa Olimpiya Komitəsinin (AOK) 41-ci Baş Assambleyasında birinci Avropa Oyunlarına ev sahibliyi etmək hüququ qazanıb. Avropa Oyunlarının bu tarixdən etibarən dörd ildən bir keçirilməsi qərara alınıb və növbəti yarışlar, 2019-cu ildə Belarusun Minsk şəhərində, 2023-cü ildə isə Polşanın Krakov şəhərində təşkil olunub. Qərar gizli səsvermə nəticəsində qəbul edilib, 48 səsdən 38-i tədbirin yeganə iddiaçısının lehinə olub. Səkkiz səs əleyhinə digər ikisi isə bitərəf qalıb. Ermənistan nümayəndələri səsvermədə iştirakdan imtina ediblər. Təşkilat məsələləri Təşkilat Komitəsi 2015 Avropa Oyunlarının təşkili üçün Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 17 yanvar 2013-cü ildə imzaladığı Sərəncamla təşkilat komitəsi yaradılmışdır. Qərara əsasən təşkilat komitəsinin sədri UNESCO və İSESCO-nun xoş məramlı səfiri, Azərbaycanın Birinci xanımı Mehriban Əliyeva təyin edilmişdir. Təşkilat komitəsi Maliyyə məsələləri İnfrastruktur İdman qurğuları Bakı Olimpiya Stadionu Bakı Olimpiya Stadionunun inşasına 2011-ci ilin 6 iyun tarixində başlanılıb. Stadionun təməl qoyma mərasimdə Prezident İlham Əliyev, FİFA Prezidenti Yozef Blatter və UEFA Prezidenti Mişel Platini iştirak etmişdilər. 18 mart 2015-ci ildə Prezident İlham Əliyev və xanımı Mehriban Əliyeva Bakı Olimpiya Stadionunun açılış mərasimində iştirak etmişdilər. Gənclər və İdman Naziri Azad Rəhimov görülən işlərlə bağlı İlham Əliyevə məlumat vermişdir. Qeyd edildi ki, təxminən 50 hektar ərazidə tikilən stadionun hündürlüyü 62 metrdir və 6 mərtəbədən ibarətdir. Stadionun sahəsinə 4, tribunalara isə 26 qapıdan giriş var. 68 000 tamaşaçı tutumlu stadiona Olimpiya normativlərinə əsasən insanların daha çox piyada və ictimai nəqliyyatla gəlməsi nəzərdə tutulub ki, bunun üçün də ərazidə 3 100 yerlik avtomobil parkı inşa edilib. Milli Gimnastika Arenası Milli Gimnastika Arenasının açılış mərasimi 16 aprel 2014-cü ilə təsadüf edir. Həmin gün Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və xanımı Mehriban Əliyeva Milli Gimnastika Arenasına təşrif buyurmuşdular və görülən işlər ilə yaxından tanış olmuşdurlar. Gənclər və İdman naziri Azad Rəhimov görülən işlərlə bağlı Prezident İlham Əliyevə məlumat vermişdir. Kompleksin fasadı xüsusi formada işlənmişdir. Burada maraqlı illüminasiya elementləri təqdim edən ekranlar quraşdırılmışdır. Əsasən gimnastika yarışları üçün nəzərdə tutulan arenanın əhəmiyyətini artıran mühüm amillərdən biri də buranın digər idman tədbirlərinin və yarışlarının da keçirilməsi üçün uyğunlaşdırılmasıdır. Gimnastika zalı əsas yarış və köməkçi məşq hissələrindən ibarətdir. Yarışların miqyasından asılı olaraq, arenanın əsas hissəsində oturacaq yerlərinin sayını 5 000-dən 10 000-ə qədər artırmaq mümkündür. Dünya standartlarına uyğun inşa olunan kompleksdə mətbuat mərkəzi, ilk tibbi yardım məntəqəsi, xoreoqrafiya, trenajor zalları, dopinq nəzarəti, inzibati otaqlar, mağazalar, kafelər və digər yardımçı sahələr yerləşir. Dünyanın ən yaxşı gimnastika komplekslərindən biri olacaq bu idman qurğusunda hotel də yaradılmışdır. Heydər Əliyev Arenası 26 dekabr 2014-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezident İlham Əliyev və 2015 Avropa Oyunları Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban Əliyeva Heydər Əliyev adına İdman-Konsert Kompleksində aparılan əsaslı təmir işlərinin gedişi ilə tanış olublar. Gənclər və İdman naziri Azad Rəhimov Prezident İlham Əliyevə burada görülən işlər barədə məlumat vermişdir. Layihəyə əsasən binanın daxili kommunikasiya sistemlərinin yenidən qurulması, havalandırma sisteminin təmiri, yumşaq dam örtüyünün izolyasiyasının, həmçinin yer döşəməsinin daha keyfiyyətli örtüklərlə əvəzlənməsi, qapı, pəncərə və vitrajların yenilənməsi, zalların döşəmələrinə idman təyinatlı xüsusi örtüklərin dəyişdirilməsinə başlanılmışdır. Kompleksdə müasir yarış zalları, suvenir satışı mağazası, mətbuat işçiləri üçün xüsusi sahələr, VİP otaqlar, teleyayım mərkəzi, kafe-barlar və digər lazımi otaqlar yaradılmışdır. Məşq zalı ən müasir səviyyədə qurulmuşdur. Burada saunalar, masaj, püşkatma, dopinq-yoxlama, tibb, hakimlər üçün istirahət, beynəlxalq federasiyaların işçi otaqları, yarış mərkəzi, 40 nəfərlik iclas zalı, 250 yerlik yeməkxana, mətbəx və digər köməkçi otaqlar olacaqdır. Ümumi sahəsi 55 000 kvadratmetrə yaxın olan binada tamaşaçı yeri təmirdən əvvəl 7587 idisə, təmirdən sonra bu rəqəm 7682 olub. Burada, eyni zamanda, 142 VİP oturacaq quraşdırılmışdır. Bakı Su idmanı Mərkəzi Bakı Kristal Zalı 8 iyun 2015-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezident İlham Əliyev, 2015 Avropa Oyunları Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban Əliyeva və Heydər Əliyev Fondunun Vitse-Prezidenti Leyla Əliyeva Avropa Oyunları zamanı idmanın bir neçə növü üzrə yarışların keçiriləcəyi Bakı Kristal Zalında yaradılan şəraitlə tanış olublar. Gənclər və İdman naziri Azad Rəhimov Prezident İlham Əliyevə burada görülən işlər barədə məlumat vermişdir. Bakı Kristal Zalında Avropa Oyunları zamanı idmanın voleybol, boks, qılıncoynatma, taekvondo və karate növləri üzrə yarışlar keçiriləcək. Bakı Kristal Zalında voleybol meydançası yüksək səviyyədə yaradılıb. 4 000 tamaşaçı yerlik bu meydança beynəlxalq tələblərə cavab verən ən müasir texniki avadanlıqla təchiz edilib. Meydançada Oyunlar zamanı həm kişi, həm də qadın idmançılar mübarizə aparacaqlar. Ümumilikdə, I Avropa Oyunlarında Azərbaycan ilə yanaşı, Belçika, Bolqarıstan, Finlandiya, Almaniya, Fransa, İtaliya, Polşa, Rusiya, Serbiya, Slovakiya, Türkiyə, Xorvatiya, Rumıniya, Hollandiya komandaları iştirak edəcəklər. Bakı Kristal Zalında boks meydançasında yaradılan şərait də I Avropa Oyunları zamanı idmanın bu növü üzrə də yarışların ən yüksək səviyyədə baş tutmasına geniş imkan yaradır. Burada 2 600 tamaşaçı yerlik tribuna qurulub. Zalın yaradılması zamanı beynəlxalq idman qurumları, o cümlədən 2015 Avropa Oyunlarının Əməliyyat Komitəsinin tələbləri yüksək səviyyədə yerinə yetirilib. Burada həm idmançıların, həm məşqçilərin, həm də tamaşaçıların rahatlığı üçün mühüm işlər görülüb. I Avropa Oyunlarında boks üzrə kişilər 10 çəki dərəcəsində, qadınlar isə 5 çəki dərəcəsində qüvvələrini sınayacaqlar. Voleybol və boks meydançalarının Bakı Kristal Zalının əsas hissəsində yerləşməsi səbəbindən onların arasında xüsusi akustik divar qurulub. Bu isə öz növbəsində yarışlar zamanı idmançılar, məşqçilər və tamaşaçıların rahatlığını təmin etməyə və bir-birinə mane olmamağa imkan verir. Bu cür akustik divarın qurulması beynəlxalq idman federasiyalarının tələblərinə daxildir. Zalda yaradılan media mərkəzi də ən müasir səviyyədədir. Burada media nümayəndələrinin normal işləməsi üçün bütün şərait yaradılıb. Bakı Kristal Zalında ""Eurovision"" mahnı müsabiqəsi zamanı şərhçilər üçün nəzərdə tutulan otaqlar genişləndirilərək Avropa Oyunları Ailəsi üçün xüsusi istirahət zonalarına çevrilib. Bina yanğın əleyhinə, həmçinin mərkəzləşdirilmiş havalandırma sistemləri ilə təchiz olunub. Görülən işlər zamanı binanın intellektual idarəetmə sistemi də tamamilə yenilənib. Bakı Kristal Zalında ilə qılıncoynatma, taekvondo və karate növləri üzrə yarışların olacağı zalı birləşdirmək üçün burada funksional keçid zonası inşa olunub. İkimərtəbəli və 4 500 kvadratmetr sahəsi olan bu zonada protokol, Avropa Oyunları Ailəsi, federasiyaların nümayəndə heyətlərinin üzvləri üçün otaqlar və istirahət zonaları yaradılıb. Dopinq yoxlama, tibbi xidmət, idmançıların soyunub-geyinmə, yarışlara hazırlıq və digər xidməti otaqlar da funksional keçiddə yerləşir. Bakı İdman Sarayı Bakı Atıcılıq Mərkəzi Təqdimat mərasimləri Baku Prepares Medallar və məşəl Mükafatlandırılma mərasimi Məşəl estafeti Məşəl estafeti (Bakı) 7 iyun tarixində 2015 Avropa Oyunlarının məşəli uzun sürən səyahətdən sonra Bakıya qayıtdı. Məşəl 7 iyunda Ağ şəhər Bulvarından Bakıya gətirildi və Dövlət Bayrağı Meydanına gədər aparıldı. Ertəsi günü isə 8 iyunda məşəl 2015 Avropa Oyunlarının keçiriləcəyi idman qurğularına aparıldı. Bunlar Heydər Əliyev Arenası, Milli Gimnastika Arenası, Bakı Kristal Zal, Bakı Su İdmanı Mərkəzi, Tofiq Bəhramov adına Respublika Stadionu, Avropa Oyunları Parkı, BMX Veloparkı və Dağ Velosiped Veloparkıdır.9 iyun tarixində məşəl bir çox tarixi önəmli binalara aparılaraq UNESCO-nun Dünya Mədəni İrsi siyahısına daxil edilən qədim İçərişəhərə səyahət etdi. Məşəl UNESCO-nun Azərbaycan arxitekturasının mirvarilərindən biri kimi adlandırdığı məşhur Şirvanşahlar Sarayında da oldu. Məşəlin növbəti səfəri çərşənbə günü iyunun 10-da Bakının mədəniyyət və memarlıq obyektlərinə — Nizami küçəsinə, Fəvvarələr meydanına, Mərkəzi Parka (Qış Parkı), Filarmoniya Parkına və nəhayət, Funikulyorun yuxarı hissəsində yerləşən Dağüstü Parka edildi. Bakı 2015 məşəli cümə axşamı iyunun 11-də final üçün Qız Qalasından götürüləcək və iyunun 12-də açılış mərasiminin keçiriləcəyi Milli Olimpiya Stadionuna aparılmazdan əvvəl Xəzər dənizinin sahilində yerləşən Sadko limanına aparıldı. 7 iyun tarixində Məşəli Bakının Dənizkənarı Milli Parkındakı ""Sadko"" limanında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev qəbul edib. Burada şəhər ictimaiyyətinin nümayəndələri, Bakının qonaqları, idmançılar, Avropa Oyunlarının könüllüləri dövlətimizin başçısını hərarətlə qarşıladılar. Məşəli Neft Daşlarından Bakıya gətirən kater limana yan aldı. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev neftçi Nahid Nuriyevdən məşəli qəbul etdi. Azərbaycan Prezidenti 2015 Avropa Oyunlarının məşəlini Böyük Vətən Müharibəsinin veteranı Fatma Səttarovaya təqdim etdi. Bununla da 2015 Avropa Oyunlarının məşəlinin Bakı estafeti başladı. Paytaxtın Neftçilər prospekti daha izdihamlı idi. ""Bakı-2015""-in məşəlçisi şərəfinə layiq görülmüş xalq artisti Arif Babayev burada məşəli Azərbaycanın birinci xanımı, 2015 Avropa Oyunları Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban Əliyevaya təqdim etdi. Süvarilərin müşayiəti, bu unudulmaz anların sevincini yaşayan çoxsaylı insanların sürəkli alqışları altında birinci xanım Mehriban Əliyeva məşəli Montröy Beynəlxalq caz festivalının qalibi, əməkdar artist, ""Zirvə"" dövlət mükafatı laureatı, pianoçu və bəstəkar İsfar Sarabskiyə ötürdü. Sonra məşəli Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyeva daşıdı. Sərbəst güləş üzrə Avropa çempionu, yeniyetmələrin II Yay Olimpiya Oyunlarının qızıl medalçısı İqbal Hacızadədən ""Bakı-2015""-in məşəlini Arzu Əliyeva qəbul etdi. Sərbəst güləş üzrə dünya və Avropa çempionatlarının qalibi Hacı Əliyev məşəli növbəti estafetçiyə — Heydər Əliyevə təqdim etdi. ""Bakı-2015""-in məşəlini bir-birinə ötürən məşəlçilərin estafeti Dövlət Bayrağı Meydanından və ""Baku Crystal Hall""dan keçərək açılış mərasiminə qədər gecələr saxlanılacaq məkana – Qız Qalasına gətirildi. Burada məşəli sonuncu estafetçi — Azərbaycan Güləş Federasiyasının vitse-prezidenti, Olimpiya çempionu Namiq Abdullayevdən qəbul etdilər. Ümumilikdə şəhər boyunca məşəl 16 kilometr məsafədə 100 məşəlçi tərəfindən daşındı. Məşəli daşıyan məhşurlar sırasında xalq artistləri Arif Babayev, Alim Qasımov, Mənsum İbrahimov, Səkinə İsmayılova, Aygün Bayramova, Nəzakət Teymurova, Amaliya Pənahova, Fidan və Xuraman Qasımovalar, İlhamə Quliyeva, Aygün Kazımova, ""Eurovision"" mahnı müsabiqəsindəki təmsilçilərimiz Səbinə Babayeva, Dilarə Kazımova, Eldar Qasımov, Avropa Oyunlarının Ulduz Elçiləri aparıcı Hacı Nuran, ""Parni İz Baku"" komandasının üzvü Cabir İmanov yer alıb.8 iyun Bilet satışı Biletlərin qiyməti 2015 Avropa Oyunlarının biletləri 3 aprel 2015-ci ildə satışa çıxarıldı. Biletlər 12 satış məntəqəsində satışa çıxarıldı. Satışa ümumi olaraq 600 000 bilet çıxarıldı. Açılış mərasiminə biletlərin qiyməti 20–200, bağlanış mərasiminə isə 10–100 manat arasında dəyişir. İdman yarışları üçün isə biletlərin qiyməti 2–5 manat arasında dəyişir. Açılış və bağlanış mərasimləri istisna olmaq ilə fiziki qüsurlu şəxslər üçün bilet pulsuzdur. Biletlər Bakının 12 məntəqəsində satışa çıxarıldı. İlk məntəqələr 3 apreldə açıldı. Həmin gün 8 məntəqə istifadəyə verildi. 18 aprel tarixində isə daha 3 məntəqə biletlərin satışına başladı. Sonuncu 12-ci məntəqə isə 15 may tarixində açıldı. Həmin gündən başlayaraq Bakı sakinləri biletləri Tofiq Bəhramov adına Respublika Stadionunun Kassalarından əldə etməyə başladı. Biletləri əldə etmək üçün 16 yaşdan yuxarı şəxslər üçün etibarlı Şəxsiyyət vəsiqəsi tələb olunur. Əcnəbi şəxslər üçün isə etibarlı səyahət sənədləri tələb olunur. Qiymətlər manat ilə qeyd olunub Satış məntəqələri 2015 Avropa Oyunlarının biletləri 12 məntəqədə satışa çıxarıldı. Avropa Oyunlarına marağ Bakı sakinləri tərəfindən çox böyük idi. Bakı sakinləri biletləri məntəqələrə gəlmək ilə yanaşı ""online"" şəkildədə əldə edirdilər. Artıq Avropa Oyunlarının gedişində bir çox idman növlərinin final yarışlarında biletlər tükənmişdi. Biletlərə təlabat Bakı ilə yanaşı Mingəçevirdədə yüksək idi. Bu şəhərdə 2 gün keçirilən kanoe-sprint yarışlarında stadion daim azarkeşlər tərəfindən dolurdu. Açılış mərasimi 2015 Avropa Oyunlarının açılış mərasimi xanəndə Alim Qasımov canlı muğam ifası ilə başladı. Sonra ritmik nağara sədaları altında 24-dən sıfıra doğru geriyə sayım başladı. Bu, 1991-ci ildə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpasının 24 ilini əks etdirirdi. Stadiona daxil olan minədək rəqqasə səhnənin əsas hissəsini ətəkləri ilə örtürdü. Onların ətəkləri Azərbaycan xalçalarındakı həndəsi fiqurlarla, dekorativ naxışlarla işlənmişdi. Rəqqasələrin ətəklərinin son yellənişində Azərbaycanın dövlət bayrağının obrazı yarandı. Səhnədən səmaya fişənglər atıldı. Şeypurçular Dmitri Şostakoviçin ""Bayram uvertürası""ndan bir parça səsləndirdilər. Diqqət VİP-lojalara yönəldi və salamlama başladı. Mərasim iştirakçıları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevi, Birinci xanım, ""Bakı-2015"" I Avropa Oyunlarının Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban Əliyevanı və Avropa Olimpiya Komitəsinin prezidenti Patrik Hikkini salamladılar.Daha sonra, simfonik orkestrin ifasında Azərbaycan Himni səsləndirildi. Azərbaycan Respublikasının dövlət bayrağı stadiona gətirildi. Stadionda quraşdırılan elektron tablolarda Azərbaycanı dolaşmış məşəlin səyahət marşrutu nümayiş etdirildi. Son məşəlçi, Paralimpiya Oyunları Çempionu İlham Zəkiyev Yan Sibeliusun ""5-ci Simfoniya""sının sədaları altında 2015 Avropa Oyunlarının məşəlini stadiona gətirdi. Yeniyetmələrin Yay Olimpiya Oyunlarında taekvondo yarışlarının qızıl medalçısı Səid Quliyev onunla yanaşı addımlayırdı. Onlar mərkəzə doğru hərəkət etdikləri zaman ayaqları altında cadar-cadar olan torpaq görünürdü. Bu mənzərə palçıq vulkanları ətrafında Azərbaycan təbiətini göz önündə canlandırırdı. Səid Quliyev stadionun mərkəzində qaya parçasını götürdü və onun yerində çökək yarandı. İlham Zəkiyev tərəfindən ora yaxınlaşdırılan məşəl söndü, çökək doldu. Torpaq üzərindəki çatlardan çıxan alov qığılcımlarının axını lavanı xatırladırdı. Stadionun ortasından qaya parçası götürüldü və birinci məşəl gələcəkdə görüləcək işlərə işıq salmaq üçün torpağa basdırıldı. Bağlanış mərasimi 2015 Avropa Oyunlarının bağlanış mərasimi 28 iyun tarixində Bakı Olimpiya Stadionunda baş tutdu. Mərasimin keçirildiyi, birinci Avropa Oyunlarının yadigarı olan Bakı Olimpiya Stadionu yenə də izdihamlı idi. Bağlanış mərasiminə olan hədsiz maraq Oyunların böyük uğurundan xəbər verirdi. İdman mütəxəssisləri, analitiklər hesab edirlər ki, ""Bakı-2015"" gözlənildiyindən, təsəvvür edildiyindən də möhtəşəm alındı. ""Bir çox ev sahibi şəhərlər bu cür tədbirlərə hazırlıq üçün beş-yeddi il sərf edir. Bakı isə cəmi otuz aylıq qısa zaman kəsiyində bu cür möhtəşəm qitə miqyaslı Oyunlara yüksək səviyyədə ev sahibliyi etməklə Avropa Olimpiya hərəkatını şərəfləndirdi"" — Avropa Olimpiya Komitəsinin prezidenti Patrik Hikkinin bu sözləri həqiqətən qürurvericidir. Onun qeyd etdiyi kimi, iyunun 17 günü möhtəşəm idman bayramı və birinci Avropa Oyunlarına layiq tədbir kimi yadda qaldı. İştirakçı ölkələr 2015 Avropa Oyunları üçün Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərinə 50 ölkənin 10 000 idmançısı təşrif buyurmuşdu. Medal cədvəli Əsas məqalə — 2015 Avropa Oyunları medal sıralanması Qalmaqallar Atletlər kəndindəki qəza İyunun 10-u Atletlər kəndində xoşagəlməz hadisə baş verdi. 2015 Avropa Oyunları ilə əlaqədar paytaxta gəlmiş əcnəbiləri daşıyan avtobus qəzaya uğrayıb. Qəza nəticəsində 3 idmançı yaralanıb. Avstriya Olimpiya Komitəsi 3 sinxron üzgüçü atletlərin qəzaya düşməsini təsdiqləyib. Qızlar səkidə piyada gəzərkən xidməti avtobus tərəfindən vurulub.Avstriya Olimpiya Komitəsinin rəsmi saytının yazdığına görə, xəsarət alanlar Verena Breit, Vanessa Sahinoviç və Luna Paxerdir. Hər üçü sinxron üzgüçüdür, 15 yaşları var. Tərəfdaşlar 2014-cü ilin 24 sentyabr tarixində Azərbaycan Hava Yolları 2015 Avropa Oyunlarının 6-cı rəsmi tərəfaşı oldu. Bu saziş əsasında Bakı 2015-in brendini daşıyacaq və həmçinin, ölkəyə uçuşlar zamanı təqdim edilən filmlərdə və jurnallarda Avropa Oyunları barədə təsvirlər verəcək. Eyni zamanda, bu müqavilə gələn yay möhtəşəm idman yarışlarına gələn qonaqların qarşılanmasında Heydər Əliyev Beynəlxalq Hava Limanında yetərli səviyyədə təbliğatın aparılmasını təmin edəcəkdir. 2015 Avropa Oyunları digər sahələrdə Avropa Oyunlarının loqosu 26 noyabr 2013-cü ildə 2015 Avropa Oyunlarının rəsmi loqosu təqdim olundu. 35 yaşlı azərbaycanlı dizayner Adəm Yunisov tərəfindən tərtib edilmiş bu yeni loqo alov, su, əfsanəvi simurq quşu, xalı və nar da daxil olmaqla, ev sahibi ölkənin qədim və müasir mədəniyyətini əks etdirən beş başlıca elementi bir araya gətirmişdir. A.Yunisovun açıq ictimai müsabiqə nəticəsində seçilmiş loqo tərtibatı ölkənin təbii gözəlliklərini, mədəniyyət və irsini, o cümlədən Avropanın ən sürətlə inkişaf edən şəhərlərindən biri kimi Bakının assosiasiyasını təsvir edir. Loqo təqdimatı Roma ilə yanaşı, eyni vaxtda Bakıda və Madriddə də nümayiş olunmuşdur. Bakıda keçirilmiş təqdimat mərasimində Azərbaycan atletləri yeni loqonu dərhal qəbul etmişlər. 2014-cü ilin 25 noyabr tarixində Bakı 2015 Avropa Oyunları Ceyran və Narı ilk dəfə olaraq keçiriləcək idman tədbirinin rəsmi simvolları kimi təqdim edib. Oyunların Əməliyyat Komitəsi Azərbaycanın təbiətindən və irsindən ruhlanaraq, Ceyran və Nar ölkənin qürurlu tarixini və ümidverici gələcəyini əks etdirir. Bu cütlük Bakı 2015-in təbliğatında brend rolunda çıxış edərək bütün dünyada birinci Avropa Oyunlarının simvoluna çevriləcək. Azərbaycanın Gənclər və İdman naziri, Bakı 2015-in baş icraçı direktoru Azad Rəhimov deyib: ""Bütün dünyaya Ceyran və Narı təqdim etməyə olduqca şadıq və ümid edirik ki, onlar birinci Avropa Oyunları həyəcanını özlərində əks etdirə biləcəklər. Bakı 2015-in simvolları kimi onlar Azərbaycanda yeni nəsil idman azarkeşlərini ruhlandıracaq, həyəcanlandıracaq və əyləndirəcəklər. Onlar qarşıdan gələn aylar ərzində şəhərimizdə və ölkə ərazisində son dərəcə aydın şəkildə görünəcəklər"". Ceyran qonaqlara Azərbaycanın zəngin irsinə nəzər salmağı təklif etməklə Oyunların mədəniyyət elçisi olacaq. Qafqaz dağlarından tutmuş Xəzər dənizinin sahillərinədək Ceyran qonaqlara ölkə boyu bələdçilik edəcək və onlara Azərbaycanın gözəlliklərini nümayiş etdirəcək. Ceyran ölkədə təbii gözəlliyin, zərifliyin və saflığın simvolu və Azərbaycanda qorunan heyvan növlərindən biridir. Nar günəşi sevən, Göyçay şəhərində bitən meyvədir. Həyat eşqi və enerji ilə aşıb-daşan Nar yeni idman növlərində iştirak etməyi sevir və Avropa Oyunları tədbirinə qoşulacaq. Nar Azərbaycan folklorunda birliyi tərənnüm edir və rəngarəng Bakı 2015 brendində əks olunaraq artıq şəhərimizdə geniş şəkildə nümayiş etdirilib. Bakı 2015-in əməliyyatlar üzrə baş direktoru Saymon Kleq deyib: ""Bizim simvollar ilk Avropa Oyunları üçün çox əhəmiyyətlidir və onları Bakı 2015 ailəsində salamlamağa çox şadıq. Ceyran Oyunların və Azərbaycanın zəngin irsinin zərif mədəniyyət elçisi olacaq. Nar Oyunların enerjisini, həyəcanını və əyləncəsini t��msil edir və idman sahələrində keçirilən yarışlarda iştirak edəcək"". Yubiley günlər Avropa Oyunlarına 700 gün qaldı 2013-cü ilin 12 iyul tarixində Avropa Oyunlarına 700 gün qalması münasibətilə 2015 Avropa Oyunlarının rəsmi internet səhifəsi istifadəyə verildi. ""Bakı Avropa Oyunları 2015"" Təşkilat Komitəsi bu tədbirin rəsmi xəbərlər mənbəyi olacaq www.baku2015.com internet səhifəsini açıb. 12 iyulda təqdim edilən internet səhifəsi 12 iyul 2015-ci il tarixində Bakı Avropa Oyunlarının ilk gününə qalan ""700 gün"" hesabına start verildiyi olduqca xüsusi tarixə həsr olunur. Açıldığı tarixdən etibarən rəsmi internet səhifəsi dünyanın bütün yerlərində olan insanlara ilk Avropa Oyunlarının məramı, keçirildiyi yeri və miqyası, idman növləri və yerləri haqqında məlumat almaq, Azərbaycan Respublikasının coğrafiyası, tarixi, iqtisadiyyatı, idmanı, mədəniyyəti və bir çox digər mühüm sahələri ilə tanış olmaq və Bakı şəhərinin tarixi, sosial həyatı, nəqliyyatı və internet səhifəsinə daxil olanların marağına səbəb olacaq digər mühüm təfərrüatları öyrənmək imkanını yaratdı. Avropa Oyunlarına 365 gün qaldı 2014-cü ilin 12 iyun tarixində Avropa Oyunlarına 1 il qalması münasibətilə möhtəşəm şou təşkil olundu. Dənizkənarı Milli Parkda təşkil olunan möhtəşəm şouda konsert oldu. Parkın ərazisində xüsusi stend yaradılmışdı. Stend üzərində oyunlarala bağlı xüsusi xareoqrafiyaların nümayişi ilə yanaşı, Azərbaycan mədəniyyətini özündə əks etdirən milli ornametlər də göstərildi. Gecəyə gözəllik qatan sü üzərində lazer və alov şouları oldu. Bu effektlər isə Avropa ölkələrindən gələn peşəkər mütəxəsislər tərəfindən hazırlanmışdı. Mərasimi izləmək üçün Bulvara paytaxt sakinləri ilə yanaşı Azərbaycanda olan əcnəbi qonaqlar da gəlmişdi. Açıq havada təşkil olunan diskoteka paytaxt sakinlərinin ürəyincə olub. Ümumilikdə dünyanın 48 ölkəsində canlı yayımlanan tədbirin pik nöqtəsi isə saatın əqrəblərinin gecə 12-ni göstərməsi oldu. Alov qüllələrinin üzərində göstərilən rəqəmlərin mənası isə geriyə sayımın başlanması idi. Sonra 10-a yaxın gəmidən atılan fişənglərlə, möhtəşəm atəşfəşanlıq oldu.Avropa Oyunlarına 200 gün qaldı 2014-cü ilin 26 noyabr tarixində 2015 Avropa Oyunlarına 200 gün qalması ilə əlaqədər olaraq İçərişəhərdə keçirilən tədbirdə lazer effektləri ilə Qız qalasının üzərində ""Bakı-2015""in loqosu, rəsmi rəmzləri – ceyran və nar, eləcə də Oyunlarla bağlı videoçarx nümayiş olunub. Videoçarxda 2015 Avropa Oyunlarının proqramına daxil olan idman növləri ilə bağlı görüntülər yer alıb. Poçt markaları 2015 Avropa Oyunları üçün Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi və Azərmarka şirkəti tərəfindən 2014-ci ili 20 noyabr tarixində poçt markaları satışa buraxıldı. Poçt markasında yarışların keçiriləcəyi idman qurğularının təsviri əks olundu. Bakı Olimpiya Stadionu, Tofiq Bəhramov adına Respublika Stadionu, Bakı Kristal Zalı, Heydər Əliyev Arenası, Bakı Su İdmanı Mərkəzi və Milli Gimnastika Arenası poçt markasının təsvirində yer aldı.Rabitə və Yüksək Texnologiyalar nazirinin müavini İltimas Məmmədov deyib: ""Bu gözəl markalar gələn ilin yayında Bakıda elit idman növləri üzrə yarışların keçiriləcəyi bir sıra dünya səviyyəli obyektləri nümayiş etdirir. Onlar gələn ilin yayında keçiriləcək və bütün Avropanı bir arada birləşdirəcək möhtəşəm idman tədbirindən gözəl xatirə olaraq bütün Azərbaycanda tanınacaq"".Hər bir markanın dəyəri 60 qəpikdir. Gələn il keçiriləcək 2015 Avropa Oyunlarına daxil edilən hər bir iyirmi idman növünü əks etdirən təsvirlərin ikinci buraxılışı hazırlanacaq. Gələcəkdə 26 markanın hər birini bir arada əks etdirən üçüncü xatirə kitabı da buraxılacaq. Gənclər və İdman naziri, 2015 Avropa Oyunları Əməliyyat Komitəsinin baş icraçı direktoru Azad Rəhimov deyib: ""Markalar I Avropa Oyunları ilə əlaqədar olaraq buraxılacaq kolleksiya əşyalarının geniş hissəsini təşkil edir. Əminəm ki, markalar gələcəkdə yalnız möhtəşəm idman obyektlərimizi əks etdirən valehedici görünüşlərinə görə deyil, həm də bütün ölkənin 2015 Avropa Oyunlarına göstərdiyi dəstəyi əks etdirərək yaddaşlarda qalacaq"". 2015-ci ilin 23 aprel tarixində 2015 Avropa Oyunlarına həsr olunmuş növbəti poçt markasının təqdimat mərasimi oldu. Markaların üzərində ""Bakı-2015""in brendi olan nar və 2015 Avropa Oyunlarına proqramına daxil olan idman növləri təsvir edildi. Poçt markası Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi və Azərmarka şirkəti tərəfindən çap olundu. Markaların qiyməti 20 qəpik təşkil etdi.10 iyul 2015-ci ildə 2015 Avropa Oyunları üçün növbəti poçt markası Ukraynada çap olundu. ""UKRPOCHT"" şirkəti 2015 Avropa Oyunları üçün 130 000 ədəd poçt markası çap etdi. Ukrayna Azərbaycanlıları Birləşmiş Diasporunun sədri Hikmət Cavadov deyib ""Belə markalar əvvəl də buraxılmışdı. Artıq yeni marka da Ukrayna poçtlarında satışdadır. Bakı — 2015-lə bağlı markaların konvertləri bəzədiyini görəndə adam qürurlanır"". Xatirə sikkələri 3 iyun 2015-ci ildə Azərbaycan Mərkəzi Bankı Avropa Oyunları ilə əlaqədar xatirə sikkələri buraxıb. Mərkəzi Bankın məlumatına görə, sikkələr Böyük Britaniyanın ""The Royal Mint"" Kral Sikkə Sarayında kəsilib.Sikkələrin üst tərəfində 5 idman növünün təsviri, alt tərəfində isə Azərbaycan gerbi, aypara və milli ornament var. Bakı 2015 mağazası 11 may 2015-ci ildə Bakıda Dəniz kənarı Milli Parkda Bakı 2015 mağazasının açılış mərasimi oldu. Açılış mərasimində Bakı-2015 əməliyyatlar üzrə baş direktoru Saymon Kleq və Azərsun Holdinqin ictimaiyyətlə əlaqələr və biznesin inkişafına dəstək şöbəsinin müdiri Afiq Səfərov iştirak edib. O, mərasimdə çıxış edərkən bildirib ki, görülən işlər həyəcanın daha da artırılmasına xidmət edir. ""Mən əminəm ki, Bakı əhalisinin əksəriyyəti bu möhtəşəm tədbirin bir hissəsinə çevriləcək. Bu möhtəşəm tədbirin Bakıda uğurla keçiriləcəyinə tam əminəm"", — deyə Saymon Kleq bildirib. Mağazada Bakı-2015 brendli mallar, geyimlər, aksesuarlar, suvenirlər daxildir. Saymon Kleq həmçinin qeyd edib ki, ""Bazarstore"" mağazalar şəbəkəsinin satışa çıxardığı məhsullar Azərbaycanda, eləcə də bütün Avropada yaşanacaq bu idman həyəcanını hər bir kəsin hiss etməsinə imkan yaradacaq. Məhsulların satış dizaynları xüsusi olaraq Bakı-2015 üçün yaradılıb və onlar öz orijinallığını təsdiqləyəcək holoqramla təmin olunub. Ulduz səfirlər 13 yanvar 2015-ci ildə 2015 Avropa Oyunlarının Ulduz Elçilərinin adı məlum oldu. Muğam Mərkəzində keçirilən təqdimat tədbirində musiqi, televiziya və incəsənət dünyasından 13 nəfər ulduzun adı açıqlanıb. Sözügedən tanınmışların sırasına müğənnilər Tünzalə Ağayeva, Röya, Eldar Qasımov, Nigar Camal, Miri Yusif, aktyorlar Bəhram Bağırzadə, Rafael İsgəndərov, Coşqun Rəhimov, Tahir və Cabir İmanov qardaşları, aparıcılar Murad Dadaşov, İlkin Həsəni və musiqiçilərdən DJ Shock daxildir. Gənclər və İdman naziri və ""Bakı 2015"" Avropa Oyunları Əməliyyat Komitəsinin Baş icraçı direktoru Azad Rəhimov deyib: ""Əminəm ki, bizim Ulduz Elçilərimiz azərbaycanlı gənclər arasında böyük həyəcan yaradacaq və daha çox insanı oyunlara cəlb edəcək"". Adı çəkilən proqram Ulduz Elçilərin iyunun 12-də başlayacaq idman tədbiri haqqında müraciətlərini və mesajlarını bölüşmək məharətindən istifadə etməklə ""Bakı 2015"" Avropa Oyunlarının Azərbaycan və Avropada geniş tamaşaçı kütləsinə çatdırılmasına imkan yaradacaq. İştirakçılar ""Bakı 2015""in obyektlərinə baş çəkmək, gerisayım tədbirlərində iştirak etmək, kampaniyaları dəstəkləmək və öz sosial media kanallarından istifadə etməklə milyonlarla pərəstişkarları arasında oyunların təbliğ olunmasına kömək göstərəcəklər. 2015 Avropa Oyunlarında sonra Həmçinin bax 2017 İslam Həmrəyliyi Oyunları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=407872
-2015 Para-cüdo üzrə Avropa Çempionatı,2015 Para-cüdo üzrə Avropa Çempionatı və ya rəsmi adı ilə VI Para-cüdo üzrə Avropa Çempionatı — 2015-ci il noyabrın 25-dən 30-na qədər Portuqaliyanın paytaxtı Lissabon şəhərində baş tutan para-cüdo üzrə Avropa Çempionatı. Medal sıralanması,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=510327
-2015 Rusiya Su-24 təyyarəsinin vurulması,"Suriyada Rusiyanın Su-24 təyyarəsinin vurulması — 24 noyabr 2015-ci il tarixində Türkiyə ilə Suriya sərhədinin yaxınlığlnda Türkiyə hərbi hava qüvvələrinin F-16 qırıcı təyyarəsi tərəfindən Rusiyanın Su-24 bombardmançı təyyarəsinin vurulması. Hadisənin məzmunu Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin açıqladığı radar analizinə görə, Rusiyaya məxsus təyyarə Türkiyə hava sərhədini pozaraq Türkiyə üçün təhlükə yaradıb. Türkiyə silahlı qüvvələri Su-24 təyyarəsi tərəfindən hava sərhədinin pozulduğu vaxt 5 dəqiqə ərzində 10 dəfə xəbərdarlıq edildiyini bildirib. Rusiya Müdafiə Nazirliyi isə Su-24 təyyarəsinin Suriya hava sərhədi daxilində uçduğunu bildirib. Pilotlar paraşütlə tullanaraq təyyarədən evakuasiya olunsalar da, onlardan biri – Su-24 təyyarəsinin pilotu polkovnik-leytenant Oleq Peşkov yerli türkmanların yerdən açdıqları atəşlə havada öldürülüb. Kapitan Konstantin Muraxtin isə sağ tapılaraq Suriyadakı Rusiya hərbi bazasına aparılıb. Rusiya prezidenti Vladimir Putin Oleq Peşkova ölümündən sonra Rusiya Qəhrəmanı adını verib. Ertəsi gün Rusiyanın Su-24 təyyarəsinin vurulması ilə bağlı Türkiyənin Moskvadakı diplomatik missiyasının qarşısına toplaşan yüzlərlə aksiya iştirakçısı səfirlik binasına yumurta, daş, butulka və boya qutuları atıblar. Səfirliyin bir neçə pəncərəsi sındırılıb. Polis aksiyaya müdaxilə etməyib və iştirakçılar arasında saxlanılan olmayıb. Təyyarənin vurulması Türkiə ilə Rusiya arasında münasibətlərin pisləşməsinə səbəb olub. Noyabrın 27-si Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyev Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlunu qəbul edərkən bildirib ki, ""Azərbaycan tərəfi Türkiyə-Rusiya münasibətlərindəki gərginliyin azaldılması və aradan qaldırılması istiqamətində səylərini göstərməyə hazırdır"". Hadisədən sonra 2015-ci ilin dekabr ayında Rusiya xarici işlər nazirinin müavini Aleksey Meşkov iki ölkə arasında münasibətlərin normallaşması üçün Rusiyanın iki şərti olduğunu açıqlayıb: Türkiyənin belə hadisənin təkrarlanmayacağına dair təminat verməsi və dəyən ziyana görə Rusiyaya təzminat ödəməsi. Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Tanju Bilgiç Rusiyanın bir daha belə bir böhran yaşanmayacağına dair təminat verilməsi tələbinə cavab olaraq deyib ki, bundan sonra dövlət sərhədi pozulmasa, problem yaranmayacaq: ""Türkiyənin təzminat ödəməsi isə heç bir şəkildə mümkün deyil"". Hadisəyə münasibət Rusiya prezidenti Vladimir Putin: """"Su-24"" təyyarəsinin vurulması arxadan vurulan zərbə idi. Bu zərbə Rusiyaya terrorçuların əlbirləri ilə vurulub. Baş verənləri mən başqa cür dəyərləndirə bilmərəm"". Rusiya Baş naziri Dmitri Medvedyev: ""Rusiya təyyarəsini vuran Türkiyə iqtidarının törətdiyi cinayət 3 nəticəyə gətirib çıxardı. İlk olaraq bu hadisə sərhədlərin qorunması daxil heç bir milli maraqla izah olunmayacaq şəkildə Rusiya-NATO əlaqələrində təhlükəli bir vəziyyətə yol açdı. İkincisi, Türkiyə bu addımı ilə İŞİD terrorçularını qorumaq istədiyini göstərdi. Üçüncüsü isə Rusiya ilə Türkiyə arasındakı iqtisadi-siyasi, yaxın qonşuluq əlaqələrinə ziyan dəydi. Bu ziyanı kompensasiya etmək çətin olacaq. Bu addımın mühüm layihələrin ləğv edilməsi və Türkiyə şirkətlərinin Rusiya bazarındakı mövqelərini itirməsi kimi birbaşa nəticələri ola bilər"" Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan: ""Təyyarənin Rusiyaya məxsus olduğu bizə məlum olsaydı, biz Türkiyənin hava məkanının pozulmasının qarşısını başqa cür alardıq"". Türkiyə Baş naziri Əhməd Davudoğlu: ""Dünən hava məkanımıza girən qırıcı bütün xəbərdarlığa baxmayaraq, sərhədlərimizi pozmağa davam etdi. Keçirdiyimiz toplantıda nə edəcəyimizlə bağlı qərar Türkiyə Silahlı Qüvvələrinə mənim tərəfimdən verilib. Vurulan qırıcının Rusiyaya məxsus olmasını rəsmi Moskvanın açıqlamasından sonra öyrəndik. Su-24 Türkiyə sərhədlərini pozduğu üçün vurulub. Bu hadisənin baş verməsini heç arzulamırdıq. Hadisədən sonra lazım olan bütün diplomatik addımları atmışıq. Pozulan sərhədlər eyni zamanda NATO-nun hava məkanıdır. Rusiya rəsmilərinə hadisənin detalları barədə məlumat vermişik. Bizim Rusiya ilə siyasi-iqtisadi əlaqələrimiz olduqca güclüdür. Rusiya ilə vəziyyəti gərginləşdirmək istəmirik. Rusiya bizim dostumuzdur"". ABŞ prezidenti Barak Obama: ""Biz hadisənin təfərrüatları ilə bağlı məlumatları almaqda davam edirik. Türkiyə, hər bir ölkə kimi, öz sərhədlərini və hava məkanını qorumaq hüququna malikdir. Hesab edirəm ki, yaxın vaxtda Türkiyə və Rusiya arasında dialoq olmalıdır"". Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayev: ""Rusiya ilə Türkiyə arasında baş verənlərdən çox məyus oldum. Hələlik baş verən hadisənin incəlikləri bizə aydın deyil. Ancaq fakt budur ki, Rusiya təyyarəsi Türkiyəyə hücum etməyib, Türkiyə sərhəddini keçməyib, terrorçularla savaşmağa gedib. Nə qədər çətin olsada, hesab edirəm ki, birgə komissiya yaradılmalı, araşdırma aparılıb tez başa çatdırılmalı, günahkarlar müəyyənləşdirilməli, səhvlər etiraf olunmalı və münasibətlər bərpa edilməlidir. Mən dostlarımızı-Rusiya və Türkiyəni buna çağırıram"". İran prezidenti Həsən Ruhani: İran lideri hər iki ölkəni soyuqqanlı olmağa çağıraraq, Türkiyə rəhbərliyinə təyyarə və raketlərin oyuncaq olmadığını vurğulayıb: ""Türkiyə tərəfi deyir ki, Rusiyaya məxsus təyyarələr sərhədi keçdiyi üçün vurulub. Lakin, bu, sadəcə bir ehtimaldır. Türkiyə bunu sübut etməlidir. Ümumiyyətlə, Yaxın Şərqdə xaos hökm sürür. Bu da müxtəlif təhlükələrə gətirib çıxarır"".",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=429860
-2015 Su idman növləri üzrə Dünya Çempionatı,"Şəhər seçimi 2011-ci il iyulun 15-də Şanxayda FİNA-nın Ümumi qurultayı baş tutdu. Bu zaman Kazan şəhəri Quadalaxara(Meksika), Honkonq(Çin) və Monrealı(Kanada) qabaqlayaraq 2015-ci ildə yarışın keçiriləcəyi şəhər seçildi. Son iki şəhər isə öz təkliflərini geri götürdü.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=596454
-2015 Türkiyə Superkuboku,"Türkiyə Superkuboku 2015 — 8 avqust 2015 tarixində 2014-15 Super Liqa çempionu Qalatasaray və 2014-15 Türkiyə Kuboku finalçısı Bursaspor arasında oynalınan 42-ci Super Kubok matçı. Rəqibini 1-0 məğlub edən Qalatasaray, kuboku on dördüncü dəfə öz muzeyinə apardı. Qalatasaray bu qarşılaşma ilə birlikdə ardıcıl dördüncü dəfə, ümumi isə iyirmi ikinci dəfə Super Kubokda mübarizə apardı. Qalatasaray əldə etdiyi bu çempionluqla birlikdə, 2006-cı ildən kuboku ən çox əldən komanda adını qazanıb. Bursaspor isə komanda tarixində üçüncü dəfə Super Liqa təşkilatındada iştirak etdi, ancaq yenə çempionluq sevinci yaşaya bilmədi. Matç Türkiyənin ATV kanalında canlı olaraq ekranlaşdırıldı. Qalatasaray baş məşqçisi Hamza Hamzaoğlu sarı-qırmızılı forma ilə futbolçu olaraq çempion olmuşdur. O, düz iyirmi il sonra Qalatasaray baş məşqçisi olaraq yenə həmin təşkilarda çempion olmuşdur. Beləliklə həm futbolçu, həm də baş məşqçi olaraq Qalatasarayda bir mövsümdə üç kubok qazanma müvəffəqiyyətinə çatdı. Qalatasarayda iki oyunçu, Bursasporda isə ümumi dörd oyunçu bu matçla birlikdə komandaları ilə ilk dəfə rəsmi mübarizəyə çıxmış oldu. 1966-cı ildə təşkilat ilk dəfə ""Prezident kuboku"" adı ilə olaraq təşkil edilməyə başladı. 2006-cı ildə adı ""Türkiyə Super Kuboku"" olaraq dəyişdirildi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=545620
-2015 Türkviziya Mahnı Müsabiqəsi,2015 Türkviziya Mahnı Müsabiqəsi — (türk. 2015 Türkvizyon Şarkı Yarışması) 2015-ci ilin noyabr ayında keçiriləcək. Müsabiqə Türkiyənin ən böyük şəhəri Istanbul'da keçiriləcək. Müsabiqə ilk dəfə 2013'cü ildə Türkiyə'nin Əskişəhər şəhərində keçirilib. Müsabiqə hər il növbəli şəkildə TÜRKSOY tərəfindən seçilən Türk Dünyası Mədəniyyət Paytaxtı'nda keçirilir. Keçiriləcəyi yer Müsabiqə Türkiyənin ən böyük şəhəri olan İstanbulda baş tutacaq. Müsabiqə hər il Türk Dünyasının Mədəniyyət Paytaxtı Marı şəhərində keçirilməsi nəzərdə tutulsada Marı'da müsabiqənin keçiləcəyi yer olmaması səbəbindən müsabiqə 20 Fevral 2015 tarixində TMB TV tərəfindən Aşqabad şəhərinə verilmişdi. Ancaq Türkmənistandaki yarışmanın çətin olacağı və texniki problem hallarının tez olacağı səbəbiylə yarışma Türkiyənin İstanbul şəhərində keçiriləcək. Müsabiqə 1 yarımfinal və 1 finaldan ibarətdir. Bütün ölkələrin yarım finalda yarışması məcburidir. Yarım final'dan finala tam 15 ölkə yüksəlir. Yarışmaya qatılan ölkələrin hər biri ölkə adından yarışmaya 1 münsif göndərməlidirlər. Peşəkar Münsiflər heyətinin qərarı ilə yarışma birincisi müəyyənləşir. Eyni zamanda Türkviziya Rəhbərliyi 2015'ci ildə 50-50 (SMS/Münsif) səsverməsi ola biləcəyi bildirirmişdir. İştirakçılar Müsabiqəyə hələlik 6 ölkə iştirak edəcəyini təsdiqləyib. Azərbaycan Başqırdıstan Bosniya və Herseqovina Qaraçay Çərkəz Qazaxıstan Tatarıstan Türkmənistan Xarici keçidlər Rəsmi sayt ingilis dilində Arxivləşdirilib 2015-09-21 at the Wayback Machine Rəsmi sayt türk dilində Rəsmi sayt qazax dilində Arxivləşdirilib 2015-10-28 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=385474
-2015 UCI BMX Dünya Çempionatı,2015 UCI BMX Dünya Çempionatı — 20-ci dəfə təşkil edilən UCI BMX Dünya Çempionatıdır. Dünya Çempionatı velosiped idman növünə daxil olan BMX idman növü üzrə Belçikanın Heysden-Zolder şəhərində keçirilmişdir. Medal cədvəli Əsas yarışlar Kiçiklərin yarışı Medal cədvəli Xarici keçidlər Official event website,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=466001
-2015 UCI BMX Dünya Çempionatı – Kişilər zaman yarışı,2015 UCI BMX Dünya Çempionatı – Kişilər zaman yarışı — 2015 UCI BMX Dünya Çempionatında təşkil olunan və 25 iyul 2015-ci il tarixində baş tutan yarışdır. Super final,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=466004
-2015 Valais kuboku,2015 Valais kuboku — Valais Yay Futbol Kubokunun bir hissəsi olan beynəlxalq futbol turniridir. Oyunlar iyul ayında İsveçrə və Fransada keçirilir. Bu turnir 2014-cü ildəki müsabiqədən sonra üçüncü turnir olmuşdur. Turnir 5 komandanın iştirakı ilə 8 gün ərzində keçirilmişdir. İştirakçılar Turnirdə Avropanın top komandaları iştirak etmişdir: PSV Eyndhoven FK Şaxtyor Donetsk,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=447069
-2015 Yay Universiada Oyunları,Tələbələrin XXVIII Ümumdünya Yay Universiadası — 3–14 iyul 2015-ci il tarixində keçirilən XXVIII Ümumdünya idman yarışı. Yarış Cənubi Koreyanın Kvanju şəhərində keçirilmişdir.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=414803
-2015 Yüngül atletika üzrə Dünya çempionatı,2015 Yüngül atletika üzrə Dünya çempionatı — Çinin paytaxtı Pekin şəhərində keçirilən XV Yüngül atletika üzrə Dünya çempionatıdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=460338
-2015 Yüngül atletika üzrə Dünya çempionatı – kişilər arasında 50 km yürüşü,2015 Yüngül atletika üzrə Dünya çempionatında kişilər arasında 50 km yürüşü avqustun 29-u Pekin Milli Stadionunnda keçirilmişdir. Yarışdan əvvəl rekordlar aşağıdaki kimi idi: Kvalifikasiya standartları Bütün vaxtlar yerli vaxt ilə göstərilib (UTC+8) Yarış saat 07: 30-da başladı.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=637899
-2016,"2016 Yay Olimpiya Oyunları UEFA Avropa Kuboku 2016 1 aprel - Aprel döyüşləri baş vermişdir. 17-19 iyun — Azərbaycanda ilk dəfə Bakı Şəhər Halqasında Formula-1 yarışı keçirilmişdir. 18 iyul — ANS televiziyası və ANS ÇM radiosunun fəaliyyətinin dayandırılması. 26 sentyabr — Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında dəyişikliklər edilməsi haqqında Referendum 3 sentyabr — Azərbaycanın əlilliyi olan və olmayan aktyorlardan ibarət ilk inklüziv teatrı yaradılıb - ƏSA Teatrı 9 yanvar — Zəlimxan Yaqub, Azərbaycanın xalq şairi. 10 yanvar — Devid Boui, ""Qlam Rokun Kralı"" ləqəbli ingilis müğənni, bəstəkar, aktyor və prodüser. 14 yanvar — Alan Rikman, ingilis aktyor. 29 yanvar — Musa Mirzəyev, Azərbaycanın xalq artisti, bəstəkar. 25 fevral —İlhamə Quliyeva, Azərbaycanın xalq artisti, müğənni. 27 fevral — Fərəcullah Sələhşur, İran kinorejissoru. 7 mart — Arif Qasımov, Azərbaycan aktyoru. 8 mart — Fikrət Əliyev, Azərbaycan kinorejissoru. 22 mart — Maqsud İbrahimbəyov, Azərbaycanın xalq yazıçısı. 25 mart — Tofiq İsmayılov, Azərbaycan kinorejissoru. 25 mart — Aşıq Məhəmməd Sadaxlı, Azərbaycan aşığı. 2 aprel — Adil Adilzadə, 2016-cı il Aprel döyüşləri şəhidi. 2 aprel — Altun Dəmirli, 2016-cı il Aprel döyüşləri şəhidi. 4 may — Söhrab Tahir, Azərbaycanın xalq şairi. 4 iyun — Aleksandr Qlezer, tanınmış yazıçı və kolleksiyaçı. 5 iyun — Aleksey Jarkov, Sovet, Rusiya teatr və kino aktyoru. 19 iyun — Anton Yelçin, yəhudi əsilli amerika aktyoru. 5 iyul — Abbas Kiarostami, İranlı rejissor və ssenarist. 29 avqust — Cin Uaylder, ABŞ aktyoru. 31 avqust — Oqtay Zülfüqarov, Azərbaycan bəstəkarı. 9 oktyabr — Anje Vayda, Polşanın tanınmış kino və teatr rejissoru. 13 oktyabr — Bhumibol Adulyadey, 1950-ci ildən (faktiki 1946-cı ildən) Tailand kralı. 14 oktyabr — Aleksandr Syomin, Sovet futbolçusu. 25 oktyabr — Karlos Alberto Torres, keçmiş Braziliya futbolçusu, mərkəz müdafiəçisi. 26 noyabr — Fidel Kastro, Kuba inqilabçısı. 19 dekabr — Andrey Karlov, Rusiya Federasiyasının Türkiyə Respublikasında fövqəladə və səlahiyyətli səfiri. 22 dekabr — Muxtar Maniyev, Azərbaycan kino aktyoru. 25 dekabr — Ağaxan Abdullayev, Azərbaycan xanəndəsi. 25 dekabr — İlyas Tapdıq, Azərbaycan şairi. 25 dekabr — Corc Maykl, Böyük Britaniya müğənnisi. 26 dekabr — Məşədixanım Nemətova, Azərbaycanın görkəmli tarixçi alimi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=211312
-2016-17 Azərbaycan Kuboku,2016-17 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun 25-ci mövsümüdür. Kubokun final oyunu 5 may 2017-ci ildə baş tutacaq. İlk mərhələ İlk mərhələ oyunlarının püşkü 6 oktyabr 2015-ci ildə atılmışdır. İkinci mərhələ Birinci mərhələnin iki qalibi ikinci mərhələdə mübarizə aparır. Bu mərhələnin oyunları 8 oktyabr 2015-ci il püşkünə əsasən tərtib edilib. İkinci mərhədə qalib gələn 8 komanda iki mərhələli şəkildə 1/4 finalda mübarizə aparacaq. Yarımfinallar 1/4 finalın dörd qalibi iki mərhələli şəkildə yarımfinalda mübarizə aparacaq. Bombardirlər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798358
-2016-17 Qarabağ FK mövsümü,"2016-17 Qarabağ FK mövsümü — Qarabağ 25-ci dəfə Azərbaycan Premyer Liqasında mübarizə aparacaqlar və onlar öz çempionluqlarını qorumağa çalışacaqlar. Bu onların Qurban Qurbanovun baş məşqçiliyi altında doqquzuncu mövsümü olacaq. Onlar Liqada, Azərbaycan Kubokunda və 2016-17 Çempionlar Liqasının ikinci təsnifat mərhələsində iştirak edəcəklər. 14 iyul 2016-cı il Transferlər Yoldaşlıq oyunları Azərbaycan Premyer Liqası Azərbaycan Kuboku UEFA Çempionlar Liqası Təsnifat mərhələsi Heyət statistikası 12 iyul 2016-cı il məlumatlarına əsasən. Bombardirlər İntizam rekordları Xarici keçidlər Official Website",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=454088
-2016-17 Qəbələ FK mövsümü,2016–17 mövsümü Qəbələ FK-nın 12-ci və Azərbaycan Premyer Liqasında 11-ci mövsümüdür. Azərbaycan Premyer Liqasından əlavə Qəbələ Azərbaycan Kuboku və UEFA Avropa Liqasında da iştirak edir. Transferlər Yoxlama oyunları Azərbaycan Premyer Liqası Nəticələrin xülasəsi Son yeniləmə: 17 dekabr 2016. Mənbə: Nəticələrə baxın,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=471751
-2016-cı il,"2016 Yay Olimpiya Oyunları UEFA Avropa Kuboku 2016 1 aprel - Aprel döyüşləri baş vermişdir. 17-19 iyun — Azərbaycanda ilk dəfə Bakı Şəhər Halqasında Formula-1 yarışı keçirilmişdir. 18 iyul — ANS televiziyası və ANS ÇM radiosunun fəaliyyətinin dayandırılması. 26 sentyabr — Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında dəyişikliklər edilməsi haqqında Referendum 3 sentyabr — Azərbaycanın əlilliyi olan və olmayan aktyorlardan ibarət ilk inklüziv teatrı yaradılıb - ƏSA Teatrı 9 yanvar — Zəlimxan Yaqub, Azərbaycanın xalq şairi. 10 yanvar — Devid Boui, ""Qlam Rokun Kralı"" ləqəbli ingilis müğənni, bəstəkar, aktyor və prodüser. 14 yanvar — Alan Rikman, ingilis aktyor. 29 yanvar — Musa Mirzəyev, Azərbaycanın xalq artisti, bəstəkar. 25 fevral —İlhamə Quliyeva, Azərbaycanın xalq artisti, müğənni. 27 fevral — Fərəcullah Sələhşur, İran kinorejissoru. 7 mart — Arif Qasımov, Azərbaycan aktyoru. 8 mart — Fikrət Əliyev, Azərbaycan kinorejissoru. 22 mart — Maqsud İbrahimbəyov, Azərbaycanın xalq yazıçısı. 25 mart — Tofiq İsmayılov, Azərbaycan kinorejissoru. 25 mart — Aşıq Məhəmməd Sadaxlı, Azərbaycan aşığı. 2 aprel — Adil Adilzadə, 2016-cı il Aprel döyüşləri şəhidi. 2 aprel — Altun Dəmirli, 2016-cı il Aprel döyüşləri şəhidi. 4 may — Söhrab Tahir, Azərbaycanın xalq şairi. 4 iyun — Aleksandr Qlezer, tanınmış yazıçı və kolleksiyaçı. 5 iyun — Aleksey Jarkov, Sovet, Rusiya teatr və kino aktyoru. 19 iyun — Anton Yelçin, yəhudi əsilli amerika aktyoru. 5 iyul — Abbas Kiarostami, İranlı rejissor və ssenarist. 29 avqust — Cin Uaylder, ABŞ aktyoru. 31 avqust — Oqtay Zülfüqarov, Azərbaycan bəstəkarı. 9 oktyabr — Anje Vayda, Polşanın tanınmış kino və teatr rejissoru. 13 oktyabr — Bhumibol Adulyadey, 1950-ci ildən (faktiki 1946-cı ildən) Tailand kralı. 14 oktyabr — Aleksandr Syomin, Sovet futbolçusu. 25 oktyabr — Karlos Alberto Torres, keçmiş Braziliya futbolçusu, mərkəz müdafiəçisi. 26 noyabr — Fidel Kastro, Kuba inqilabçısı. 19 dekabr — Andrey Karlov, Rusiya Federasiyasının Türkiyə Respublikasında fövqəladə və səlahiyyətli səfiri. 22 dekabr — Muxtar Maniyev, Azərbaycan kino aktyoru. 25 dekabr — Ağaxan Abdullayev, Azərbaycan xanəndəsi. 25 dekabr — İlyas Tapdıq, Azərbaycan şairi. 25 dekabr — Corc Maykl, Böyük Britaniya müğənnisi. 26 dekabr — Məşədixanım Nemətova, Azərbaycanın görkəmli tarixçi alimi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=398494
-2016-cı il Fransa etirazları,"2016-cı il Fransa etirazları — Fransada içərisində ""Yeni İş Aktı"" adlı işçi hüquqlarını məhdudlaşdıran qanunu qəbul edən Fransa Hökumətinə qarşı 31 Mart 2016-cı ildə başladılan, bütün Fransaya yayılan, həmkarlar ittifaqlarının dəstəklədiyi ""Nuit debout"" etirazları olaraq bilinən xalq qiyamı. Ölkə daxilində davam edən etirazlara qarşı polis müdaxiləsi davam etmiş, nümayiş iştirakçıları ilə təhlükəsizlik qüvvələri tez-tez qarşı-qarşıya gəlmiş, polis nümayişçilərə tez-tez bibər qazı, gözyaşardıcı qaz, plastik güllə və jop ilə hücumlar etmişdir. Şəkil qalereyası",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=450172
-2016-cı il aprel ayında vəfat edənlər,Əli Əliyev (professor) — 82 yaşında vəfat edib. Prins — 57 yaşında vəfat edib. Fərəh Şəkinskaya — 86 yaşında vəfat edib. Məcid Dadaşov — ? yaşında vəfat edib. İbrahim Köçkün — 79 yaşında vəfat edib. İmamverdi Əbilov — 89 yaşında vəfat edib. Merl Haqqard — 79 yaşında vəfat edib. Elnur Əliyev — 40 yaşında vəfat edib. Konstantin Triandafelidze — 88 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=469635
-2016-cı il avqust ayında vəfat edənlər,Oqtay Zülfüqarov — 87 yaşında vəfat edib. Qocaman Qocamanov — 93 yaşında vəfat edib. Cin Uaylder — 83 yaşında vəfat edib. Mişel Butor — 89 yaşında vəfat edib. Reynhard Zelten — 85 yaşında vəfat edib. Rövşən Lənkəranski — 41 yaşında vəfat edib. Joao Avelanj — 100 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=473223
-2016-cı il dekabr ayında vəfat edənlər,Yinpaçi Nezu — 69 yaşında vəfat edib. Məşədixanım Nemətova — 92 yaşında vəfat edib. Ağaxan Abdullayev — 66 yaşında vəfat edib. İlyas Tapdıq — 82 yaşında vəfat edib. Maqsud Əliyev — 92 yaşında vəfat edib. Ja Ja Qabor — 99 yaşında vəfat edib. Beki İkala Erikli — 48 yaşında vəfat edib. Con Qlenn — 95 yaşında vəfat edib. Heydər Camal — 69 yaşında vəfat edib. Nizami Süleymanov — 71 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=473219
-2016-cı il fevral ayında vəfat edənlər,Fərəcullah Sələhşur — 64 yaşında vəfat edib. İlhamə Quliyeva — 72 yaşında vəfat edib. Umberto Eko — 84 yaşında vəfat edib. Zahid Quliyev — 79 yaşında vəfat edib Butros Butros Qali — 93 yaşında vəfat edib. Gülrux Əlibəyli — 88 yaşında vəfat edib. Corc Heyns — 98 yaşında vəfat edib. Elmir Zeynalov — 22 yaşında vəfat edib. Vaqif Məmmədov (yazıçı) — 67 yaşında vəfat edib. Cəlal Əliyev — 87 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=460748
-2016-cı il iyul ayında vəfat edənlər,Fazil İsgəndər — 87 yaşında vəfat edib. Seymur Peypert — 88 yaşında vəfat edib. Xəlil İnalcık — 100 yaşında vəfat edib. İsmayıl İbrahimov — 100 yaşında vəfat edib. Əbdül Səttar Ədhi — 88 yaşında vəfat edib. Fazil Osmanov — 80 yaşında vəfat edib. Abbas Kiarostami — 76 yaşında vəfat edib. Mişel Rokar — 85 yaşında vəfat edib. Eli Vizel — 88 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=469640
-2016-cı il iyun ayında vəfat edənlər,Bəxtiyar Şərifzadə — 54 yaşında vəfat edib. Anton Yelçin — 27 yaşında vəfat edib. Viktor Korçnoy — 85 yaşında vəfat edib. Aleksey Jarkov — 69 yaşında vəfat edib. Aleksandr Qlezer — 82 yaşında vəfat edib. Məhəmməd Əli — 74 yaşında vəfat edib. Kori Brokken — 83 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=469638
-2016-cı il mart ayında vəfat edənlər,Zaha Hadid — 65 yaşında vəfat edib. İmre Kertes — 86 yaşında vəfat edib. Daan Maynqheer — 22 yaşında vəfat edib. Fərman Qasımov (alim) — 77 yaşında vəfat edib. Qalib Zülfüqarlı — 24 yaşında vəfat edib. Tofiq İsmayılov — 76 yaşında vəfat edib. Aşıq Məhəmməd Sadaxlı — 85 yaşında vəfat edib. Elşad Abbaszadə — ? yaşında vəfat edib. Yohan Kroyff — 68 yaşında vəfat edib. Maqsud İbrahimbəyov — 80 yaşında vəfat edib. Qido Vestervelle — 54 yaşında vəfat edib. Əbu Ömər əl-Şişani — 30 yaşında vəfat edib. Lloyd Şepli — 92 yaşında vəfat edib. Fikrət Əliyev — 76 yaşında vəfat edib. Arif Qasımov (aktyor) — 65 yaşında vəfat edib. Nensi Reyqan — 95 yaşında vəfat edib. Rey Tomlinson — 75 yaşında vəfat edib. Yuri Kuznetsov — 84 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=469633
-2016-cı il may ayında vəfat edənlər,Erkin Vahidov — 79 yaşında vəfat edib. Zahid Bağırov — 51 yaşında vəfat edib. Feliks Məmmədov — 80 yaşında vəfat edib. Rita Renuar — 78 yaşında vəfat edib. Söhrab Tahir — 89 yaşında vəfat edib. Xanlar Cəfərov — 68 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=469637
-2016-cı il noyabr ayında vəfat edənlər,Fidel Kastro — 90 yaşında vəfat edib. Konstantinos Stefanopulos — 90 yaşında vəfat edib. Fikrət Sadıq — 86 yaşında vəfat edib. Taleh Həmid — 65 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=473220
-2016-cı il oktyabr ayında vəfat edənlər,Pentti Siimes — 87 yaşında vəfat edib. Brayn Hill — 75 yaşında vəfat edib. Nelson Pinedo — 88 yaşında vəfat edib. Ray Bequm — 89 yaşında vəfat edib. Kreşo Omerzel — 59 yaşında vəfat edib. Margit Bara — 88 yaşında vəfat edib. Karlos Alberto Torres — 72 yaşında vəfat edib. Yohan Stolan — 77 yaşında vəfat edib. Antoon Postma — 87 yaşında vəfat edib. Konstantin Fratila — 74 yaşında vəfat edib. Safet Berişa — 66 yaşında vəfat edib. Sergey Lixaçev — 76 yaşında vəfat edib. George Peebles — 80 yaşında vəfat edib. Remi Vogel — 55 yaşında vəfat edib. Marsel Berger — 89 yaşında vəfat edib. Teodor Laço — 80 yaşında vəfat edib. Aleksandr Syomin — 73 yaşında vəfat edib. Eddi O'Hara — 80 yaşında vəfat edib. Primo Sentimenti — 89 yaşında vəfat edib. Qüdrət Əbdülsəlimzadə — vəfat edib. Dario Fo — 90 yaşında vəfat edib. Bhumibol Adulyadey — 88 yaşında vəfat edib. Pietro Diana — 84 yaşında vəfat edib. Qonzalo Veqa — 69 yaşında vəfat edib. Anje Vayda — 90 yaşında vəfat edib. Peter Denton — 70 yaşında vəfat edib. Marta Rot — 84 yaşında vəfat edib. David Abdulai — 65 yaşında vəfat edib. Erol Keskin — 89 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=473221
-2016-cı il sentyabr ayında vəfat edənlər,Şimon Peres — 93 yaşında vəfat edib. 17 sentyabr Bəhman Gülbarnəjad — 48 yaşında vəfat edib. 16 sentyabr Tarık Akan — 66 yaşında vəfat edib. İslam Kərimov — 78 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=473222
-2016-cı il yanvar ayında vəfat edənlər,Cəlal Əliyev — 87 yaşında vəfat edib. Xalid Əlimirzəyev — 84 yaşında vəfat edib. Musa Mirzəyev — 83 yaşında vəfat edib. Nahid Səfərov — 20 yaşında vəfat edib. Nahidə-Leyla Məmmədova — 81 yaşında vəfat edib. Mustafa Qoç — 56 yaşında vəfat edib. Emil İsrafilbəyov — 43 yaşında vəfat edib. Alan Rikman — 69 yaşında vəfat edib. Devid Boui — 69 yaşında vəfat edib. Zəlimxan Yaqub — 65 yaşında vəfat edib. Georq Hazai — 83 yaşında vəfat edib. Əşrəf Pəhləvi — 96 yaşında vəfat edib. Qurbanov Şabər Şəmşir oğlu — ? yaşında vəfat edib. Əliqulu Həsənoğlu — 71 yaşında vəfat edib. Nimr əl-Nimr — 57 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=459807
-2016-cı ildə Azərbaycan,"2016 — Azərbaycanda ""Multikulturalizm İli"" 11 Yanvar — 2016-cı il ""Multikulturalizm İli"" elan edildi 1 — 5 Aprel — Aprel döyüşləri 3 — 4 İyun — Dünya Azərbaycanlılarının IV Qurultayı (Bakı) Həmçinin bax 2010-cu illər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=443672
-2016-cı ildə vəfat edənlərin siyahısı,2016-cı ildə vəfat edənlərin siyahısı — 2016-ci ildə vəfat edən ensiklopedik şəxslərin siyahısı. Həmçinin bax 2015-ci ildə vəfat edənlərin siyahısı 2017-ci ildə vəfat edənlərin siyahısı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=433124
-2016-cı ilin Azərbaycan filmləri,"2 ömür (film, 2016-2017) (bədii serial) 11 teldə simfoniya. Hacı Xanməmmədov (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) 20 yanvar rəssamlarımızın əsərlərində (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) 25 ilin akkordları (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) 28 iyun (film, 2016) (bədii serial) 40-cı paraleldə (film, 2016) (kinoalmanax) Ağ adam (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Ağaxan Abdullayev (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Ağıllılar və dəlillər (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Axırıncı yol (film, 2016) (tammetrajlı bədii film) Akkordlar... Tofiq Mirzəyev (film, 2016) (qısametrajlı sənədli-bədii film) Astara abidələri (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Ayaqqabı əməliyyatı (film, 2016) (qısametrajlı bədii film) Aydın Ziyadlı: Aydın və ziyalı (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Azadlığın təntənəsi (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan almanları (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycan qadını (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın folklor paytaxtı Qusar 2016 (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Azərbaycanın tarixi miniatürlərdə (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Bakı kəndləri. Bilgəh (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) Batalyon (film, 2016) (tammetrajlı sənədli film Əbədi ezamiyyət (film, 2016) (tammetrajlı sənədli film) Həddən artıq uyğunluq (film, 2016) (tammetrajlı bədii film) Hədiyyə (film, 2016) (qısametrajlı bədii film) Xüsusi təyinatlı İbad (film, 2016) (tammetrajlı bədii film) İçəri şəhər (film, 2016) (tammetrajlı bədii film) (Treyleri izlə) Qara bağ (film, 2016) (qısametrajlı bədii film) Qırmızı bağ (film, 2016) (tammetrajlı bədii film) Melodiyanın sehri. Əyyub Quliyev (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə) Məzməzə (kinojurnal) Onun atası (film, 2016) (qısametrajlı bədii film) Palata 106 (film, 2016) (bədii serial) Postskriptum (film, 2016) (qısametrajlı bədii film) Uçmaq istəyirəm (film, 2016) (qısametrajlı sənədli film) (Filmi izlə)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=437169
-2016/2017 Azərbaycan Kuboku,2016-17 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan kubokunun 25-ci mövsümüdür. Kubokun final oyunu 5 may 2017-ci ildə baş tutacaq. İlk mərhələ İlk mərhələ oyunlarının püşkü 6 oktyabr 2015-ci ildə atılmışdır. İkinci mərhələ Birinci mərhələnin iki qalibi ikinci mərhələdə mübarizə aparır. Bu mərhələnin oyunları 8 oktyabr 2015-ci il püşkünə əsasən tərtib edilib. İkinci mərhədə qalib gələn 8 komanda iki mərhələli şəkildə 1/4 finalda mübarizə aparacaq. Yarımfinallar 1/4 finalın dörd qalibi iki mərhələli şəkildə yarımfinalda mübarizə aparacaq. Bombardirlər,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=471195
-2016 Ankara hücumu,2016 Ankara hücumu (türk. 2016 Ankara saldırısı) — 2016-cı ilin 17 fevral tarixində Türkiyənin paytaxtı Ankara vilayətinin Kızılay səmtində yerli vaxtla saat 18:30-da baş vermiş bombalı hücumu. Terror aktı nəticəsində ən azı 28 nəfərin həlak olduğu və 61 nəfərdən çox şəxsin yaralandığı bildirilir. Həmçinin bax 2015 Ankara partlayışları Şəkil qalereyası,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=442383
-2016 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2016 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2016; fr. Concours Eurovision de la chanson 2016) — sayca 61-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Mons Selmerlövün ifa etdiyi ""Heroes"" mahnısı ilə 2015 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2016-cı ildə İsveç altıncı dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdı. Müsabiqə İsveçin paytaxtı Stokholm şəhərində, Ericsson Globe arenasında, ""Bir araya gələk"" (ing. ""Come Together"") şüarı altında keçirilmişdir. Müsabiqənin yarımfinalları 2016-cı ilin 10 və 12 may, final isə 14 may tarixində baş tutmuşdur. Müsabiqənin aparıcıları 2015 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin qalibi Mons Selmerlöv və Malmödə keçirilən 2013 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin aparıcısı Petra Mede olmuşdur. 2016-cı ildə üç illik fasilədən sonra Bosniya və Herseqovina, iki illik fasilədən sonra Bolqarıstan və Xorvatiya və bir illik fasilədən sonra Ukrayna müsabiqəyə geri dönmüşdür. Eyni zamanda 2015-ci ildə ilk dəfə Avroviziyada debut edən Avstraliya da ikinci dəfə müsabiqədə iştirak etmiş, lakin bu dəfə Avstraliya avtomatik finalçı kimi deyil, digər ölkələr kimi yarımfinalda iştirak edərək final uğrunda mübarizə aparmışdır. Portuqaliya isə son illərdə ölkənin müsabiqədə qazandığı uğursuz nəticələr səbəbi ilə Stokholmda keçirilən Avroviziyada iştirakdan imtina etmişdir. Rumıniya müsabiqədə iştirak etməyi planlaşdırsa da, Avropa Yayım İttifaqı üst-üstə yığılan borclar səbəbi ilə ölkəni müsabiqənin keçirilməsinə 20 gün qalmış iştirakdan azad etmişdir. Ümumilikdə 42 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2016-da Ukrayna təmsilçisi Camala ifa etdiyi ""1944"" mahnısı ilə 534 xal toplayaraq qalib gəlmişdir. Bu sonuncu dəfə Avroviziyada 2004-cü ildə Ruslananın təmsilində qalibiyyət əldə etmiş Ukraynanın müsabiqədə ikinci qələbəsi idi. Müsabiqənin finalında tamaşaçıların səsverməsində Rusiya birinci, Ukrayna ikinci, Polşa isə üçüncü yerə layiq görülmüşdür. Münsiflər heyətinin səsverməsində isə Avstraliya birincilik qazanmış, Ukrayna ikinci, Fransa üçüncü olmuşdur. Müsabiqəni televiziya vasitəsi ilə 204 milyon tamaşaçı izləmişdir. Keçirildiyi yer 2015-ci ildə Mons Selmerlövün ""Heroes"" mahnısı ilə İsveçə qələbə qazandırmasının ardınca müsabiqə İsveçin paytaxtı Stokholmda, Ericsson Globe arenasında keçirilmişdir. Ericsson Globe eyni anda 16,000 nəfərlik izləyicini qəbul edə biləcək şəraitə malikdir. Tender mərhələsi Ev sahibi televiziya Sveriges Television (SVT) 2015-ci ildə qələbə qazanmaqlarının ardınca 24 may tarixində arena üçün onların ilk seçimi Stokholmda yerləşən Tele2 Arena olduğunu elan etmişdir. Lakin eyni zamanda İsveçin digər şəhərləridə müsabiqəni keçirmək üçün 3 həftə ərzində namizədliklərini irəli sürmüşdülər. 1 iyun 2015 tarixində SVT ev sahibi olacaq arenanın və şəhərin malik olması lazım olan özəllikləri elan etmişdir. Səhnəni lazımi qaydada quraşdırmaq, arenanı işıqlandırma və texnoloji qurğularla təmin etmək üçün SVT-nin müsabiqədən əvvəl 4-6 həftə ərzində arenaya girişə icazəsi olmalıdır. Arenada uyğun böyüklüyə sahib mətbuat mərkəzi istifadəyə verilməlidir. Arenanın yaxınlığında uyğun sayda və böyüklüyə malik otellər olmalıdır. Ev sahibi şəhər ölkənin əsas aeroportuna yaxın olmalıdır. Müsabiqənin keçirilmə tarixləri Vyanada 16 mart 2015 tarixində edilən konfransı nəticəsində təyin olunmuşdur. Yarımfinallar 10 və 12, final isə 14 may 2016 tarixində keçirilmişdir. SVT müsabiqə üçün maksimum büdcənin 125 milyon İsveç kronu (Sentyabr 2015 tarixi etibarilə € 13.3) olduğunu açıqlamışdır. Səsvermə metodu Avropa Yayım İttifaqı (AYİ), 18 fevral 2016 tarixində, 1975-ci ildən bu yana istifadə edilən səsvermə sistemini dəyişdirdiyini açıqlamışdır. Yeni səsvermə sistemi İsveçin Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi üçün milli seçim turu olaraq keçirdiyi ənənəvi Melodifestivalendən ilham alınaraq yaradılmış olub, iki mərhələdən ibarətdir: İlk olaraq hər ölkənin münsiflər heyəti səsləriylə 1-8, 10 və 12 ballar və hər ölkədən toplanmış olan SMS səsləri müsabiqənin birincisini müəyyən etmişdir. Serverlər tək-tək ölkələrə bağlanaraq peşəkar münsiflərin verdiyi səsləri 1-8, 10 və 12 bal şəklində qəbul etmiş və hər ölkədən gələn SMS səsləri kombinə edilərək toplu bir şəkildə açıqlanmışdır. Bu yeni səsvermə sistemi ilə birlikdə xalq səsləri və münsif səsləri bərabərlənmiş olub daha ədalətli bir sistem yaradılmağa cəhd edilmişdir. Eyni şəkildə bir ölkənin tele səsverməsi etibarsız sayılsa belə istinad üzvləri tərəfindən verilən xallar ilə bu problem aradan qalxacaqdır. Lakin San Marino dövlət kanalı Radiotelevisione della Repubblica di San Marino (SMRTV) müdiri Karlo Romeo, 23 fevral tarixində bu tətbiqin San Marino kimi kiçik ölkələrə qarşı bir ayrı-seçkilik olduğunu bildirmişdir. Belə ki, San Marino müsabiqədə iştirak etdiyi illər ərzində yalnız münsif səsverməsindən istifadə etmişdir, buna səbəb isə San Marinoda yaşayan əhalinin İtalyan nömrələrindən istifadə etmələridir. Göndərilən səslər yalnız İtaliyada keçərli sayılır. Yeni qayda ilə San Marino telesəsverməsi qanuni sayılmadığından ölkənin səslərini istinad üzvlərinin verdiyi xallar təyin edəcək. Açılış and interval aktlar 1 May 2016-cı il tarixində 1-ci yarımfinalda 2015 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin qalibi Mons Selmerlöv ""Heroes"" mahnısı ilə açılış edəcəyi elan edildi, 2-ci yarımfinalda isə açılış aktı olaraq şounun aparıcıları Petra Mede və Mons Selmerlöv ""The story of Eurovision"" adlı səhnəcikdə ifa etmişdirlər. 9 may tarixində isə Avropa Yayım İttifaqı (AYİ) final şousunun əsas interval aktının dünyanın tanınmış ulduzu olan Castin Timberleykin ifa edəcəyi ""Can't Stop the Feeling"" mahnısının olacağını açıqlamışdır. Qalmaqallar Erməni təxribatı 29 aprel 2016-cı il tarixində Avropa Yayım İttifaqı bəzi tanınmayan qurumların bayraqlarının müsabiqə arenasına gətirilməsinə icazə verilməyəcəyini bəyan etmişdir. Bu siyahıya Fələstin, İŞİD və s. bayraqlar ilə birlikdə Azərbaycanın Ermənistan tərəfindən işğal edilən torpaqlarında Ermənistanın yaratdığı qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasının da bayrağı düşmüşdür. Buna baxmayaraq, birinci yarımfinal zamanı nəticələri gözləyərkən Ermənistanı müsabiqədə təmsil edən İveta Mukuçyan separatçı rejimin bayrağını canlı yayımda dalğalandıraraq müsabiqənin qaydalarını pozmuşdur. Hadisə Azərbaycan mediyasında böyük etiraza səbəb olmuş və finala vəsiqə qazanan ölkələr üçün keçirilən mətbuat konfransında Azərbaycanlı jurnalist Ermənistan təmsilçisinin hərəkətinə etirazını bildirmişdir.. Ermənistan təmsilçisi İveta jurnalistə cavabında ""Mənim düşüncələrim ana vətənimin yanındadır və mən hər yerdə sülh olmasını istəyirəm"" demişdir. Azərbaycan təmsilçisi Səmra Rəhimli isə öz çıxışında ""Avroviziya mahnı müsabiqəsidir və bu sadəcə musiqi barədədir"" deyərək, müsabiqənin siyasi maraqlar üçün istifadəsinə etirazını bildirmişdir. Nəticədə Avroviziya müsabiqəsinin təşkilatçıları Mukuçyanın hərəkətini pisləyərək, bunu Avroviziyanın siyasi çıxışlara qarşı olan mövqeyinin ""ciddi pozuntusu"" adlandırmışdır. Ermənistanın Avroviziyanı birbaşa yayımlama hüququ olan AMPTV telekanalına isə bənzər halın bir daha təkrarlanacağı halda ölkənin müsabiqədən kənarlaşdırılacağı ilə bağlı xəbərdarlıq edilib. Almaniya təmsilçisinin dəyişdirilməsi 19 noyabr 2015-ci il tarixdə Almaniyanın NDR telekanalı ölkəni 2016 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində Xavier Naidunun təmsil edəcəyini açıqlamışdır. Lakin bu qərar Almaniya və Avropa mətbuatında etiraza səbəb olmuşdur. Belə ki, müğənni bundan öncə bir neçə dəfə irqçi, antisemitist və homofobik açıqlamalar etmişdir və bir çox alman vətəndaş ölkələrinin belə bir şəxs tərəfindən təmsil olunmasına qarşı olduqlarını bildirmişdirlər. Nəticədə 21 noyabr tarixində NDR telekanalı Almaniyanı Stokholmda keçiriləcək müsabiqədə təmsil edəcək müğənninin seçilməsi üçün milli seçim turundan istifadə olunacağını elan etmişdir və beləliklə Xavierin müsabiqədə iştirakı baş tutmamışdır. Rumıniyanın müsabiqədən kənarlaşdırılması Rumıniya Ovidiu Antonun ifa etməli olduğu ""Moment of Silence"" adlı mahnı ilə 12 may tarixində keçirilən 2016 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin 2-ci yarımfinalında təmsil olunmalı idi. Lakin 19 aprel 2016-cı il tarixində Rumıniyanın dövlət kanalı TVR-nin Avropa Yayım İttifaqına 2007-ci ilin yanvar ayından bəri üst-üstə yığılan və toplamda 14.56 milyon€ təşkil edən borc səbəbi ilə ölkənin son anda müsabiqədən uzaqlaşdırıla biləcəyinin mümkün olduğu açıqlanmışdır. AYİ Rumıniya dövlətinə 20 aprel tarixinə qədər borcun ödənilməsi ilə bağlı müraciət etsə də, heç bir nəticə görülməmişdir və 22 aprel tarixində ölkə rəsmi olaraq 2016 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində iştirakdan azad olunmuşdur. Avropa Yayım İttifaqının direktoru açıqlamasında ""Ölkəni müsabiqədən kənarlaşdırmağa məcbur qaldığımıza görə çox təəssüf edirik. Lakin Rumıniyanın üst-üstə yığılan borcları AYİ-nin maliyyə sabitliyini təhlükəyə atdığını"" bildirmişdir. Yarımfinallara bölünmə səbətləri İştirakçı ölkələrin hansı yarımfinallarda iştirak edəcəyini müəyyən etmək məqsədi ilə 25 yanvar 2016 tarixində Aleksandra Pasxalidu və Yovan Radomir aparıcılığında Stockholm City Hall-da püşk çəkilişi keçirilmişdir. Çəkilişin ilk mərhələsində ev sahibi ölkə İsveç və ''Böyük beşlik'' ölkələrinin hansı yarımfinallarda səs verəcəkləri və ifa edəcəkləri müəyyən edildi. İkinci mərhələdə ölkələrin hansı yarımfinallarda işitirak edəcəkləri və yarımfinalların neçənci hissəsində (birinci və ya ikinci) ifa edəcəkləri püşkatma ilə təyin olundu, Mart ayında ediləcək qrup konfransı ölkələrin səhnəyə çıxış sıraları müəyyən edir. İlk yarı finalda 18, ikinci yarı finalda 19 ölkə finala çıxmaq üzrə mübarizə aparacaq. Hər yarı finalda ilk ona daxil olan ölkələr, ev sahibi ölkə və 'Böyük beşlik' daxil cəmdə 26 ölkə finala qalacaq. AYİ, 21 yanvar 2016 tarixində yarışmanın rəsmi tele səsvermə sponsoru Digame-nin apardığı hesablamalar nəticəsində 37 ölkədən müsabiqənin tarixində ənənəvi olaraq bir-birlərinə səs verənləri təyin edərək, 6 səbətə ayırmışdır. Qeyd: Rumıniya 2016 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində iştirak etməyi planlaşdırsa da Avropa Yayım İttifaqı üst-üstə yığılan borclar səbəbi ilə ölkəni müsabiqənin keçirilməsinə 20 gün qalmış iştirakdan azad etmişdir. İştirakçı ölkələr 42 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2016 otuz altı ölkənin final uğrunda mübarizə apardığı iki yarımfinal mərhələsindən (hər yarımfinalda on səkkiz ölkə) və iyirmi altı ölkənin qalibiyyət uğrunda mübarizə apardığı final mərhələsindən təşkil olunmuşdur. ""Böyük Beşlik"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya, İtaliya) və ev sahibi İsveç müsabiqənin finalında birbaşa iştirak etmək hüququ qazanmışdırlar. 2015-ci ildə ilk dəfə Avroviziyada debut edən Avstraliya da ikinci dəfə müsabiqədə iştirak etmiş, lakin bu dəfə Avstraliya avtomatik finalçı kimi deyil, digər ölkələr kimi yarımfinalda iştirak edərək final uğrunda mübarizə aparmışdır. Yarımfinallar 1-ci yarımfinal 10 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 18 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Fransa, İspaniya və ev sahibi İsveç səsvermədə iştirak etmişdir. 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərinin tətbir olunduğu yeni səsvermə metodu ilə ən çox səs toplayan 10 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazanmışdır. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. 2-ci yarımfinal 12 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 18 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Almaniya, Böyük Britaniya və İtaliya səsvermədə iştirak etmişdir. 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərinin tətbir olunduğu yeni səsvermə metodu ilə ən çox səs toplayan 10 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazanmışdır. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. Finalçılar: ""Böyük Beşlik"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya və İtaliya); Ev sahibi ölkə (İsveç); Birinci yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr; İkinci yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr.14 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 26 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqədə iştirak edən bütün ölkələr səsvermədə iştirak etmişdir və Ukrayna təmsilçisi ən çox səs toplayaraq müsabiqənin qalibi elan edilmişdirlər. 1-ci yarımfinal Aşağıdakı cədvəldə 1-ci yarımfinalda iştirak edən ölkələrin peşəkar münsiflər heyətinin verdiyi maksimum 12 xallar göstərilmişdir: SMS səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə 1-ci yarımfinalda iştirak edən ölkələrin SMS səsverməsindən gələn maksimum 12 xallar göstərilmişdir: 2-ci yarımfinal Aşağıdakı cədvəldə 2-ci yarımfinalda iştirak edən ölkələrin peşəkar münsiflər heyətinin verdiyi maksimum 12 xallar göstərilmişdir: SMS səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə 2-ci yarımfinalda iştirak edən ölkələrin SMS səsverməsindən gələn maksimum 12 xallar göstərilmişdir: Aşağıdakı cədvəldə iştirak edən bütün ölkələrin peşəkar münsiflər heyətinin finala vəsiqə qazanan ölkələrə verdiyi maksimum 12 xallar göstərilmişdir: SMS səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə iştirak edən bütün ölkələrdən gələn SMS səsverməsinin nəticəsi olaraq finala vəsiqə qazanan ölkələrə göndərilən maksimum 12 xallar göstərilmişdir: Digər ölkələr Aşağıda qeyd olunan ölkələrin Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində iştirak etmək haqları olduqlarına baxmayaraq, 61-ci keçiriləcək müsabiqədə müəyyən səbəblərə görə iştirakdan imtina etmişlər. Andorra – 2 sentyabr 2015-ci il tarixdə Andorranın RTVA kanalı ölkənin 2016-cı ildə də müsabiqədə təmsil olunmayacağını rəsmi olaraq açıqlayıb. Lüksemburq – 4 sentyabr 2015-ci il tarixdə Lüksemburqun RTL kanalı Lüksemburqun 2016-cı ildə müsabiqəyə geri dönməyəcəyini bildirdi. Buna səbəb ölkədə yarışmaya olan marağın az olması və iştirak üçün lazım olan büdcənin aşağı olmasıdır. Monako – 21 iyul 2015-ci il tarixdə Monakonun TMC kanalı Monakonun 2016-cı ildə Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinə qayıtmayacağını təsdiqləyib. Qayıtmamanın səbəbləri ilə bağlı açıqlama verilməyib. Portuqaliya – 7 oktyabr 2015-ci il tarixdə 5 illik (2010-2015) uğursuz nəticələrin ardınca Portuqaliyanın RTP kanalı ölkənin 2016-cı ildə müsabiqəyə təmsilçi göndərməyəcəyini rəsmi olaraq açıqlayıb. Portuqaliyanın 2017-ci ildə yeni seçilmiş milli seçim turu prosesi ilə Avroviziyaya qayıdacağı gözlənilir. Rumıniya – Rumıniya əslində Ovidiu Antonun ifa etməli olduğu ""Moment of Silence"" adlı mahnı ilə 12 may tarixində keçiriləcək 2-ci yarımfinalda 12-ci nömrə altında təmsil olunmalı idi. Lakin 19 aprel 2016 tarixində dövlət-yayımçı kanalının (TVR) AYİ-nə 2007-ci ilin yanvar ayından bəri üst-üstə yığılan və toplamda 14.56 milyon€ təşkil edən borc səbəbi ilə ölkənin son anda müsabiqədən uzaqlaşdırıla biləcəyinin mümkün olduğu açıqlandı. AYİ Rumıniya dövlətinə 20 aprel tarixinə qədər borcun ödənilməsi ilə bağlı müraciət etsə də, heç bir nəticə görülməmişdir və 22 aprel tarixində ölkə rəsmi olaraq 2016 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində iştirakdan azad olunmuşdur. Slovakiya – 28 sentyabr 2015-ci il tarixdə Slovakiyanın RTVS kanalı ölkənin 2016-cı ildə Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinə qayıtmayacağını təsdiqləyib. Türkiyə – 3 noyabr 2015-ci il tarixdə Türkiyənin TRT kanalı ölkənin 2016-cı ildə Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində iştirak etməyəcəyini açıqlayıb və səbəb olaraq ""Böyük Beşlik"" ölkələrinin avtomatik olaraq finala keçmələri göstərilib. Təkrar iştirak edən müğənnilər Müsabiqəni canlı yayımlayan ölkələr Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=434046
-2016 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi,"2016 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi (ing. Junior Eurovision Song Contest 2016) — 14-cü ənənəvi Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsidir. Müsabiqə 20 noyabr 2016-ci il tarixində ""Embrace"" (azərb. Qucaqla) devizi altında Maltanın paytaxtı Valletta şəhərində keçiriləcəkdir. Bu Maltanın müsabiqəyə ikinci (2014) ev sahibliyidir. 28 sentyabr 2016-cı il tarixdə Avropa Yayım İttifaqı 17 ölkənin müsabiqədə iştirak edəcəyini təsdiqləmişdir. Bu ölkələrdən İsrail 3 illik, Kipr 1 illik, Polşa isə 11 illik fasilədən sonra müsabiqəyə qayıdır. 2015-ci ildə müsabiqədə iştirak etmiş Monteneqro, San-Marino və Sloveniya isə 2016 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində iştirakdan imtina etmişdir. Vallettada keçirilən 2016 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində ""Mzeo"" mahnısı ilə Gürcüstan təmsilçisi Mariam Mamadaşvili qalib gəlib. Bu Gürcüstanın müsabiqədə üçüncü (2008, 2011) qalibiyyəti oldu. 2016 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi üçün keçirilən mətbuat konfransında Təşkilatçı Qurum 2016-cı ildə müsabiqənin səsvermə formatında böyük dəyişikliklər ediləcəyini bildirmişdir. Səsvermə proseduru artıq ötən illərdəki kimi 50% münsif səsverməsi və 50% SMS səsverməsi deyil, yalnız peşəkar münsif və gənc münsiflər heyətinin qərarı ilə nəticələr müəyyənləşdiriləcək. Bu müsabiqədə ilk dəfədir ki, SMS səsverməsi istifadə olunmayacaq. İştirakçılar Həmçinin bax Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi Xarici keçidlər JuniorEurovision.tv Arxivləşdirilib 2013-10-18 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=450684
-2016 Azərbaycan etirazları,"2016 Azərbaycan etirazları — 2016-cı il 12 yanvardan başlayan Azərbaycanda qiymət artımına, işsizliyə qarşı və sosial vəziyyətlə əlaqədar etirazlar. 2016-cı il yanvarın 12-də Lənkəran, Füzuli və Siyəzəndə sosial vəziyyətlə əlaqədar etiraz aksiyaları keçirilib. Lənkəranın Liman qəsəbə sakinləri Ələt-Astara yolunu bağlayıblar. Sakinlər qiymətlərin bahalaşmasına və işsizliyə etirazlarını bildiriblər. Azadlıq Radiosunun məlumatına görə, aksiyanın qarşısını almaq üçün əraziyə polis qüvvələri cəlb olunub.Siyəzəndə isə bahalaşmaya etiraz edən sakinlər Rayon İcra Hakimiyyətinin qarşısına toplaşıblar. Sakinlər mövcud şərtlərlə yaşamağın qeyri-mümkün olduğunu bildiriblər.Daha bir etiraz aksiyası Ağcabədidə keçirilib. Sakinlər bahalaşmaya etiraz ediblər. Bundan başqa, məlumatlara görə, 3 Ağcabədi sakini binanın başına çıxaraq intihar etməyə cəhd göstərib. Bahalaşma və işsizlik Hindarx kəndində də etirazlara səbəb olduğu bildirilir. BBC-inin məlumatına görə, günorta saatlarında 200-ə yaxın sakin bir araya gələrək Ağdaş-Bərdə yolunu bağlayıblar. Görüş kənddə yerləşən stadionda keçirilib.Füzuli rayonunun Bala Bəhmənli kəndində də sakinlər bahalaşmaya görə etiraz aksiyası keçirib. Füzuli rayon İcra Hakimiyyəti başçıs��nın birinci müavini Bağır Aslanov Füzulidə baş verən etiraz aksiyasına qiymət artımının səbəb olduğunu təsdiqləyib.Azərbaycanda bahalaşan ərzaq qiymətlərinə etirazlardan bir gün sonra, hökumət buğda idxalı və satışı, buğda ununun və çörəyin istehsalı və satışına əlavə dəyər vergisini aşağı salıb. Sosial şəbəkələrdə Bəzi sosial şəbəkə istifadəçiləri Facebook və Twitter şəbəkələrində əsgərlərin cümləsini #etiraz heşteqilə şərh ediblər. Xarici keçidlər Etirazçı rayonlar interaktiv xəritədə (İnfoqrafika)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=556231
-2016 Ağır atletika üzrə Avropa Çempionatı,2016 Ağır atletika üzrə Avropa Çempionatı — 10 aprel və 16 aprel 2016-cı il tarixləri arasında Norveçdə keçirilən Avropa Çempionatıdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=468259
-2016 Brüssel partlayışları,2016 Brüssel partlayışları (ing. 2016 Brussels bombings) — 2016-cı ilin 22 mart tarixində Belçikanın paytaxtı Brüssel şəhərində yerli vaxtla saat 08:00-da və 09:11-də baş vermiş terror aktları. Terror aktları nəticəsində 34 nəfərin həlak olduğu və 230 dan çox şəxsin yaralandığı bildirilir.Hadisədən sonra Belçikada 3 günlük matəm başladı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=442331
-2016 Cüdo üzrə Böyük Dəbilqə turniri,Cüdo üzrə Böyük Dəbilqə turniri 6-8 may tarixləri arasında Heydər Əliyev adına İdman Arenasında baş tutdu. Kişilərin yarışı Qadınların yarışı İdmançıların sayı Bakı şəhərində baş tutan 2016 Böyük Dəbilqə turniriə 75 ölkənin 447 idmançısı qatıldı. Həmçinin bax 2015 Cüdo üzrə Böyük Dəbilqə turniri,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=447483
-2016 Eseka qatar qəzası,"2016 Eseka qatar qəzası — 21 oktyabr 2016-cı ildə Kamrail şəhərlərarası sərnişin qatarının Kamerunun paytaxtı olan Yaunde şəhərindən Kamerunun ən böyük şəhərlərindən biri olan Duala şəhərinə gedən relsinin Mərkəzi Regionun Eseka şəhəri yaxınlığında relsdən çıxıb qəzaya uğradığı qatar qəzasıdır. Qatar qəzası nəticəsində 79 nəfər həlak olub, 551 nəfər isə yaralanıb. Bəzi şəxslər hələ də qatar vaqonları nömrələrində qalıblar.Bu qəza 2007-ci ilin avqust ayında baş verən Benaleka qatar qəzasından bəri Afrika qitəsində baş verən ən dəhşətli dəmir yolu qəzası hesab olunur. Arxa planda Fransanın Bollor şirkətinin öhdəliyində olan Kamrail Sitarail, həmçinin Fransanın keçmiş müstəmləkələri olan Burkina-Faso və Kot-d’İvuarın dəmir yolu xidmətlərini yerinə yetirən müəssisə kimi fəaliyyət göstərir. 2016-cı ilin sentyabr ayında Sitaraildə körpü dağılandan sonra Sitarail qatarlarının qəzaya uğraması böyük diqqətə səbəb olmuşdur. Hadisə Qərbi Afrika ölkələri arasında beynəlxalq qatar sisteminin bağlanmasına səbəb olub. Bollor şirkətinin rəhbərlik qrupuna Fransalı məşhur milyarder Vinsent Bollor başçılıq edir. (Siril Bollorun oğludur, Bollor Nəqliyyat və Logistika şirkətinin direktoru və 2016-ci ilin yanvar ayından etibarən Kamrail şirkətinin sahibi) Həmçinin Bollor Qərbi Afrika Regional Dəmiryolu xəttinin tərtib edilməsi çərçivəsində Fransanın Qərbi Afrikada əlavə dəmir yolu xətlərinin inşası və istismarı ilə bağlı planlarının yaradıcısıdır. Hadisə iştirakçılarının yer aldığı və Kamrailə məxsus sərnişin qatarı paytaxt Yaundedən ölkənin ən böyük iqtisadi şəhəri olan Duala şəhərinə gedirmiş. Son leysan yağışları ilə əlaqədar olaraq baş verən torpaq sürüşməsi iki şəhəri birləşdirən magistral yoldakı körpünü dağıtmışdır. İnsanla dolu qatar da məhz bu körpüdən keçmişdir. Qatarla gedən 1300 sərnişindən 600-ü müəyyən səbəblərdən qatara gecikmişdir. Nəticədə qatar bir az gecikəcək yerli vaxtla 11:00-da Yaunde şəhərini tərk edib. Qatarda gedən Reuters xəbər agentliyinin jurnalisti məlumat verir ki, paytaxtdan 120 km qərbdə — Eseka şəhərində yerli vaxtla 12:00-da (11:00 QMV) qatar vaqonları relsdən çıxaraq tüstülənməyə başlamışdır.Zərərçəkənlər Dualadakı xidmət vasitələri ilə Esekada yerləşən yerli xəstəxanaya göndərilmişdir. Sosial mediyada bir neçə vaqonun dəmir yolu xəttinin yanındakı yamacda aşması görüntüləri və yüzlərlə sərnişinin xilası görüntüləri yayımlanmışdır. Qəzadan əvvəl körpünün uçması ilə əlaqədar olaraq Kamerunun əsas nəqliyyat oxu bir müddətə bağlanmışdır. Qəzadan dərhal sonra Kamrail hadisə yerinə istintaq komandası göndərəcəklərini elan ediblər. Şirkət həm də özlərinin rəsmi Feysbuk səhifəsində statusda həlak olanların ailələrinə başsağlığı veriblər. Dəmir yolu rəsmiləri bildirib ki, əvvəl Yaundedən qatar çıxanda qatar səkkiz vaqondan ibarət olmuşdur. Lakin sonradan sərnişinlərin qatara yerləşdirilməsi üçün qatara əlavə bir vaqon da qoşulmuşdur. Güman olunur ki, qatarın qəzaya uğrama səbəbi artıq yüklənməyə məruz qalmasıdır.Qəzadan sonra çərşənbə axşamı Kamerun məhkəməsi elan etdi ki, qəzanı törədənlər günahkar hesab olunurlar, onlar haqqında istintaq başlayacaq və onlar cinayət məsuliyyətinə cəlb olunacaqlar. Növbəti gün Bollor şirkətinin Afrika Sədri bildirib ki, qəzaya səbəb qatarın sürət həddini aşması olmuşdur. Xarici keçidlər CamRail Official website",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=465547
-2016 Formula-1 mövsümü,2016 Formula-1 sezonu — Formula-1 yarışlarının 67-ci sezonudur. Qeydiyyatdan keçmiş komandalar və sürücülər Aşağıdakı komandalar və sürücülər 2016 Formula-1 Dünya Çempionatında iştirak etmək üçün qeydiyyatdan keçiblər: Xarici keçidlər formula1.com — 2016 Formula-1 mövsümünün rəsmi saytı Fédération Internationale de l'Automobile,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=386100
-2016 Formula-1 sezonu,2016 Formula-1 sezonu — Formula-1 yarışlarının 67-ci sezonudur. Qeydiyyatdan keçmiş komandalar və sürücülər Aşağıdakı komandalar və sürücülər 2016 Formula-1 Dünya Çempionatında iştirak etmək üçün qeydiyyatdan keçiblər: Xarici keçidlər formula1.com — 2016 Formula-1 mövsümünün rəsmi saytı Fédération Internationale de l'Automobile,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=588217
-2016 Futzal üzrə Dünya Çempionatı,"2016 Futzal üzrə FİFA Dünya Kuboku (ing. 2016 FIFA Futsal World Cup, isp. Copa Mundial de fútbol sala de la FIFA Colombia 2016) — 2016-cı il sentyabr ayının 10-dan oktyabrın 1-dək Kolumbiyada keçirilən turnir. Sayca 8-ci olan bu turnirdə 24 milli komanda mübarizə aparır. Oyunlar Kolumbiyanın 3 şəhərində və 3 arenasında keçirilir. Azərbaycan milli futzal komandası tarixində ilk dəfə Futzal üzrə FİFA Dünya Kubokunun final mərhələsində iştirak etmək hüququ qazanmışdır. Qruplardakı nəticələr gündəlik müntəzəm olaraq yenilənir. 6 qrupda mübarizə aparan komandalar arasında 4 ən yaxşı üçüncü yerin sahibi də pley-off mərhələsinə vəsiqə qazanacaq. O - oyun, Q - qələbə, H/H - heç-heçə, M - məğlubiyyət, Q - qollar, X - xal. Dünya Kubokunda iştirak edən 28 komanda FİFA-nın reytinq cədvəlinə əsasən müvafiq olaraq 1, 2, 3 və 4-cü səbətlərdə yer alır. Çempionatın final mərhələsində 4 qrupda 4 komanda olaraq mübarizə davam edəcək. Qruplara hər səbətdən yalnız 1 iştirakçı düşə bilər. Qrup mərhələsi oyunları Oyunların başlanma saatı Bakı vaxtı ilə göstərilmişdir. 10 sentyabr Kuba 1-7 Misir Tailand 4-6 Rusiya Özbəkistan 1-3 Panama Kolumbiya 1-1 Portuqaliya 11 sentyabr Mozambik 2-3 Avstraliya Ukrayna 1-3 Braziliya Paraqvay 2-4 İtaliya Vyetnam 4-2 Qvatemala 12 sentyabr Solomon adaları 2-4 Kosta Rika Mərakeş 0-5 Azərbaycan Argentina 1-0 Qazaxıstan İran 1-5 İspaniya 13 sentyabr Panama 0-9 Portuqaliya Misir 1-6 Rusiya Kolumbiya 3-3 Özbəkistan Tailand 8-5 Kuba 14 sentyabr Qvatemala 1-5 İtaliya Avstraliya 1-11 Braziliya Paraqvay 7-1 Vyetnam Ukrayna 4-2 Mozambik 15 sentyabr Kosta-Rika 1-3 Qazaxıstan Azərbaycan 2-4 İspaniya Argentina 7-3 Solomon adaları İran 5-3 Mərakeş 16 sentyabr Misir 1-2 Tailand Rusiya 7-1 Kuba Panama 3-4 Kolumbiya Portuqaliya 5-1 Özbəkistan 17 sentyabr Avstraliya 1-3 Ukrayna Braziliya 15-3 Mozambik Qvatemala 4-8 Paraqvay İtaliya 2-0 Vyetnam 18 sentyabr Kosta-Rika 2-2 Argentina Qazaxıstan 10-0 Solomon adaları Azərbaycan 3-3 İran İspaniya 4-3 Mərakeş Pley-off qarşılaşmalarına 6 qrupdan ilk iki yeri tutan və 4 ən yaxşı üçüncü yerin sahibi 16 komanda olaraq qatılacaq. Mərhələ şəklində davam edəcək yarış 1/8 finaldan start götürəcək. Azərbaycan millisinin heyəti N - nömrə, M - mövqe Q - qapıçı, M(2) - Müdafiəçi, H - hücumçu. Azərbaycan millisi 1/8 finalda Azərbaycanın milli futzal komandası tarixində ilk dəfə qatıldığı Dünya Kuboku yarışlarında növbəti uğurunu da qazandı. Hər müsbət nəticənin uğur olduğu bu turnirdə milli komandamız qrup mərhələsini adlamağı bacardı. Hər qrupda ilk iki yeri tutan komanda pley-off mərhələsinə vəsiqəni təmin edirdi. 6 qrupun 4-dən 4 ən yaxşı üçüncü yerin sahibi də növbəti mərhələyə yüksəlmə şansı qazannırdı. Millimiz bu şansı üçüncülüyə buraxmadı və son görüşdə İranla keçirilən oyundan 3-3 hesablı bərabərliklə ayrıldı. F qrupunda mübarizə aparan komandamızla yanaşı İran seçməsinin də 4 xalı oldu. Lakin vurulan qolların nisbətində millimiz daha üstün olduğu üçün 2-ci pillənin, İran isə üçüncü pillənin sahibi kimi pley-off mərhələsinə yüksəldi. Yarışlar başlamamışdan öncə mütəxəssislər bu turnirdə Azərbaycan seçməsinin qrupda qalacağını gözləyirdi. Çünki Mərakeş seçməsi Afrikanın, İspaniya millisi Avropanın, İran isə Asiyanın çempionları idi. Komandamız yalnız ispanlardan zəif oldu. İspaniya seçməsi nəinki Avropada hətta dünyada da ən güclü 2 komandadan biridir (Braziliya, İspaniya). Seçmə komandamız 1/8 final mərhələsində B qrupunda 2-ci pillənin sahibi Tailandın rəqibi oldu. Tailanda 13:8 hesabıyla qalib gələn millimiz 1/4 finala adladı.Portuqaliya seçməsi ilə qarşılaşan millimiz Millimizin oyunları İlk qolumuzun müəllifi Futzal üzrə milli komandamız tarixində ilk dəfə olaraq FİFA Dünya Kubokunda iştirak edir. Komandamızın çempionatda ilk qolunu Vassoura vurmuşdur. İlk qolun ardınca ikinci və üçüncü qolu da adı çəkilən futbolçu vurmuşdur. Televiziya yayım hüquqları Yarışın rəsmi loqotipi 2015-ci il sentyabr ayının 29-da rəsmən təqdim edilmişdir. Xarici keçidlər fifa.com/futsalworldcup Arxivləşdirilib 2016-09-18 at the Wayback Machine [1] Arxivləşdirilib 2016-09-15 at the Wayback Machine [Futzal üzrə Dünya Çempionatı: Azərbaycan 13:8 Tailand",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=460340
-2016 Futzal üzrə FİFA Dünya Kuboku,"2016 Futzal üzrə FİFA Dünya Kuboku (ing. 2016 FIFA Futsal World Cup, isp. Copa Mundial de fútbol sala de la FIFA Colombia 2016) — 2016-cı il sentyabr ayının 10-dan oktyabrın 1-dək Kolumbiyada keçirilən turnir. Sayca 8-ci olan bu turnirdə 24 milli komanda mübarizə aparır. Oyunlar Kolumbiyanın 3 şəhərində və 3 arenasında keçirilir. Azərbaycan milli futzal komandası tarixində ilk dəfə Futzal üzrə FİFA Dünya Kubokunun final mərhələsində iştirak etmək hüququ qazanmışdır. Qruplardakı nəticələr gündəlik müntəzəm olaraq yenilənir. 6 qrupda mübarizə aparan komandalar arasında 4 ən yaxşı üçüncü yerin sahibi də pley-off mərhələsinə vəsiqə qazanacaq. O - oyun, Q - qələbə, H/H - heç-heçə, M - məğlubiyyət, Q - qollar, X - xal. Dünya Kubokunda iştirak edən 28 komanda FİFA-nın reytinq cədvəlinə əsasən müvafiq olaraq 1, 2, 3 və 4-cü səbətlərdə yer alır. Çempionatın final mərhələsində 4 qrupda 4 komanda olaraq mübarizə davam edəcək. Qruplara hər səbətdən yalnız 1 iştirakçı düşə bilər. Qrup mərhələsi oyunları Oyunların başlanma saatı Bakı vaxtı ilə göstərilmişdir. 10 sentyabr Kuba 1-7 Misir Tailand 4-6 Rusiya Özbəkistan 1-3 Panama Kolumbiya 1-1 Portuqaliya 11 sentyabr Mozambik 2-3 Avstraliya Ukrayna 1-3 Braziliya Paraqvay 2-4 İtaliya Vyetnam 4-2 Qvatemala 12 sentyabr Solomon adaları 2-4 Kosta Rika Mərakeş 0-5 Azərbaycan Argentina 1-0 Qazaxıstan İran 1-5 İspaniya 13 sentyabr Panama 0-9 Portuqaliya Misir 1-6 Rusiya Kolumbiya 3-3 Özbəkistan Tailand 8-5 Kuba 14 sentyabr Qvatemala 1-5 İtaliya Avstraliya 1-11 Braziliya Paraqvay 7-1 Vyetnam Ukrayna 4-2 Mozambik 15 sentyabr Kosta-Rika 1-3 Qazaxıstan Azərbaycan 2-4 İspaniya Argentina 7-3 Solomon adaları İran 5-3 Mərakeş 16 sentyabr Misir 1-2 Tailand Rusiya 7-1 Kuba Panama 3-4 Kolumbiya Portuqaliya 5-1 Özbəkistan 17 sentyabr Avstraliya 1-3 Ukrayna Braziliya 15-3 Mozambik Qvatemala 4-8 Paraqvay İtaliya 2-0 Vyetnam 18 sentyabr Kosta-Rika 2-2 Argentina Qazaxıstan 10-0 Solomon adaları Azərbaycan 3-3 İran İspaniya 4-3 Mərakeş Pley-off qarşılaşmalarına 6 qrupdan ilk iki yeri tutan və 4 ən yaxşı üçüncü yerin sahibi 16 komanda olaraq qatılacaq. Mərhələ şəklində davam edəcək yarış 1/8 finaldan start götürəcək. Azərbaycan millisinin heyəti N - nömrə, M - mövqe Q - qapıçı, M(2) - Müdafiəçi, H - hücumçu. Azərbaycan millisi 1/8 finalda Azərbaycanın milli futzal komandası tarixində ilk dəfə qatıldığı Dünya Kuboku yarışlarında növbəti uğurunu da qazandı. Hər müsbət nəticənin uğur olduğu bu turnirdə milli komandamız qrup mərhələsini adlamağı bacardı. Hər qrupda ilk iki yeri tutan komanda pley-off mərhələsinə vəsiqəni təmin edirdi. 6 qrupun 4-dən 4 ən yaxşı üçüncü yerin sahibi də növbəti mərhələyə yüksəlmə şansı qazannırdı. Millimiz bu şansı üçüncülüyə buraxmadı və son görüşdə İranla keçirilən oyundan 3-3 hesablı bərabərliklə ayrıldı. F qrupunda mübarizə aparan komandamızla yanaşı İran seçməsinin də 4 xalı oldu. Lakin vurulan qolların nisbətində millimiz daha üstün olduğu üçün 2-ci pillənin, İran isə üçüncü pillənin sahibi kimi pley-off mərhələsinə yüksəldi. Yarışlar başlamamışdan öncə mütəxəssislər bu turnirdə Azərbaycan seçməsinin qrupda qalacağını gözləyirdi. Çünki Mərakeş seçməsi Afrikanın, İspaniya millisi Avropanın, İran isə Asiyanın çempionları idi. Komandamız yalnız ispanlardan zəif oldu. İspaniya seçməsi nəinki Avropada hətta dünyada da ən güclü 2 komandadan biridir (Braziliya, İspaniya). Seçmə komandamız 1/8 final mərhələsində B qrupunda 2-ci pillənin sahibi Tailandın rəqibi oldu. Tailanda 13:8 hesabıyla qalib gələn millimiz 1/4 finala adladı.Portuqaliya seçməsi ilə qarşılaşan millimiz Millimizin oyunları İlk qolumuzun müəllifi Futzal üzrə milli komandamız tarixində ilk dəfə olaraq FİFA Dünya Kubokunda iştirak edir. Komandamızın çempionatda ilk qolunu Vassoura vurmuşdur. İlk qolun ardınca ikinci və üçüncü qolu da adı çəkilən futbolçu vurmuşdur. Televiziya yayım hüquqları Yarışın rəsmi loqotipi 2015-ci il sentyabr ayının 29-da rəsmən təqdim edilmişdir. Xarici keçidlər fifa.com/futsalworldcup Arxivləşdirilib 2016-09-18 at the Wayback Machine [1] Arxivləşdirilib 2016-09-15 at the Wayback Machine [Futzal üzrə Dünya Çempionatı: Azərbaycan 13:8 Tailand",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=460120
-2016 Güvenpark hücumu,2016 Güvenpark hücumu (türk. Mart 2016 Ankara saldırısı) — 2016-cı ilin 13 mart tarixində Türkiyənin paytaxtı Ankara vilayətinin Kızılay səmtində yerli vaxtla saat 18:45-da baş vermiş bombalı hücumu. Terror aktı nəticəsində ən azı 30 nəfərin həlak olduğu və 125 nəfərdən çox şəxsin yaralandığı bildirilir. Həmçinin bax 2016 Ankara hücumu,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=442384
-2016 Joan Kamper kuboku,"2016 Joan Kamper kuboku — 51-ci dəfə təşkil edilən Joan Kamper kubokudur. İspaniya klubu və ev sahibi olan Barselona klubu ilə İtaliya təmsilçisi Sampdoriya klubu Barselona şəhərində yerləşən Kamp Nou stadionunda üz-üzə gəliblər. Bu oyun Sampdoriya klubunun Joan Kamper Kubokunda üçüncü iştirakı ilə əlamətdar olub. Bundan əvvəlki görüşlərdə — 1997-ci ildə penaltilərlə məğlub olmuş, 2012-ci ildə isə 1-0 hesabı ilə qalib gəlmişdir. Oyunun prinsipiallığını artıran səbəblərdən biri də Barselonanın 24 il əvvəl Sampdoriyanı 1992 Avropa Kubokunun Finalında məğlub etməsi idi. Lionel Messi 7-ci dəfə qol vurdu və 3-cü dəfə oyunun adamı seçildi. Hər iki uğur kubokun tarixində rekord hesab olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=471282
-2016 Nitsa hücumu,"2016-cı il Nitsa hücumu Fransanın Nitsa şəhərində törədilmiş qanlı hücumdur. Yük maşını kütlənin üstünə sürülüb, sonra naməlum şəxslər avtomobildən enərək insanlara atəş açıblar. İnsanlar həmin zaman Bastilya qələbəsini bayram edirdilər. Terrorçu-intiharçı 31 yaşlı Tunisli Mohamed Laueezh Boolelldir. Təsdiqlənməmiş məlumatlara görə, hadisədə ""İslam Dövləti"" terror təşkilatı məsuliyyəti götürdü. Nitsada çox insanlar axşam, 14 iyul 2016-cı ildə Bastiliya Günü şərəfinə pirotexnika performansı izləmək üçün toplanmışdır. bayram şənliyində iştirak edən izdihamın içinə yük avtomobilin girməsi nəticəsində 84 nəfər həyatını itirdi, 100-dən çoxu yaralandı. Təxminən saatda 90 kilometr sürətlə hərəkət edən yük avtomobili fişənglərin havaya atılmasını izləyən insanların içinə daxil olaraq 2 kilometr irəliləyib və onların üzərinə atəş açdı. İnsanların çoxu yük avtomobilin altında qalaraq həyatını itirdi. Ölənlərin içində Ermənistan, Avstraliya, Çin Xalq Respublikası, Estoniya, Almaniya, İrlandiya, Mərakeş, Portuqaliya, Rusiya, İsveçrə, Ukrayna, Birləşmiş Krallıq və Amerika Birləşmiş Ştatları vətəndaşları var idi.. Hadisə ilə əaqədar Fransada 3 günlük matəm elan edildi. Həmçinin bax 2016-cı il Fransa etirazları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=454271
-2016 Orlando gecə klubu gülləbaranı,"Orlando gecə klubu gülləbaranı (ing. Orlando nightclub shooting, həmçinin Orlando gecə klubu qırğını (ing. Orlando nightclub massacre)) - ABŞ-nin Florida ştatındakı Orlando şəhərində ""Pulse"" gey gecə klubunda 12 iyun 2016-cı il radələrində səhərə yaxın baş vermiş gülləbaran hadisəsidir. Hadisə nəticəsində qatil də daxil olmaqla 51 nəfər ölmüş, 53 nəfərdən çox insan isə yaralanmışdır.Hadisə müasir ABŞ tarixində ən böyük gülləbaran, ABŞ tarixində LGBT fərdlərinə qarşı ən böyük cinayət, və 2001-ci ildə baş vermiş 11 sentyabr terror aktlarından sonra ABŞ-də ən çox insanın öldürüldüyü terror hadisəsidir. Hadisə rəsmən daxili terrorizm aktı və qatilin İraq Şam İslam Dövləti ilə əlaqəsi olmasını qeyd etdiyinə görə İslam terrorizmi kimi qiymətləndirilmişdir. Hadisə 12 iyun 2016-cı ildə ABŞ-nin Florida ştatındakı Orlando şəhərində “Pulse” adlı gey gecə klubunda baş vermişdir. Hücum baş verdiyi vaxt klubda hər həftə şənbə günü təşkil olunan yığıncaq təşkil olunmuşdu ki, bu yığıncağa da daha çox Latın Amerikan mənşəli müştərilər gəlirdilər. Təxminən 2:00 am radələrində klubda 320 nəfər olduğu vaxt Mətin atəş açmağa başlamışdı. O, AR-15-tipli tüfəng və tapança ilə silahlanmışdı. Orlando Polis Departamentinin gecə klubunda əlavə vaxtla çalışan polis zabiti Mətinə cavab atəşi açmışdı. Tezliklə həmin zabitə daha iki polis zabiti qoşulmuş və Mətini ələ keçirməyə çalışmışlar. Daha sonra klubda irəliləyən Mətin məkanın sahiblərini girov götürmüşdü. Hadisə yerinə OPD və Oreync qraflığının şerif idarəsindən 100-ə yaxın polis zabiti cəlb olunmuşdu.Klubun içində əsir alınmış şəxslər hadisənin baş verdiyi zaman yaxınlarına və dostlarına zəng etmiş və sms-lər yazmışlar. Onlardan bəzisi silah səsləri eşitməsini xəbər vermişdir. Bir çoxları yüksək musiqi səsi və qaranlıqla müşayiət olunan panika və qarışıqlıq mühitini təsvir etmişdir. Hadisə zamanı klubda olanlardan biri hücumçudan qorunmaq üçün tualetdə cəsədlərin altında gizlənmişdir. Artistlərdən bəzisi gülləbaran başlayan kimi qrim otağında gizlənmiş, daha sonra isə polisin köməkliyi ilə hava soyuducusu xətti ilə xilas edilmişdir. Barmen xanımlardan biri şüşə barın arxasında gizlənməyə müvəffəq olmuşdu. Bar sahibləri isə yaralananlara kömək etməyə çalışmışlar. 2:11 a.m.-də gülləbaranın başlamasından doqquz dəqiqə sonra klubun Facebook səhifəsində “Hər kəs “Pulse”-dan çıxsın və qaçsın” deyə məlumat yazılmışdı. Onlarla ilkin müdaxilə dəstələri, o cümlədən OPD polis zabitləri, Oreync qraflıqından olan millət vəkilləri və FBI agentləri, həmçinin həkimlər və yanğınsöndürənlər baş verən hadisələri təsvir etmişlər. Münaqişəni sakitlləşdirmək üçün danışıqlar olmamışdır, çünki, Mətin içəri girərək klubdakı şəxsləri əsir almışdır. Zabitlər əvvəlcə onun təhlükəli ola biləcək hansısa xüsusi cihazla silahlandığını düşünsələr də, sonradan bu fikir özünü doğrultmamışdır. Hadisənin xüsusiyyətini nəzərə alan polis əməkdaşları insidentin qiymətləndirilməsi, zirehli maşınların gəlməsi və kifayət qədər personala malik olmalarının müəyyən edilməsi üçün üç saat ərzində gözləməli olmuşlar.Saat 2:22 a.m.-də Mətin 9-1-1-ə zəng edərək İŞİD-ə sadiqliyini etiraf etmişdir. Zəng zamanı o həm də Boston marafonu terror hücumunu törətmiş Tamerlan və Coxar Tsarnayevlərin adını çəkmişdir.3:58 am-də OPD klubda silahlı atışma baş verməsi və çoxsaylı yaralıların olması haqqında məlumat yaymışdır. OPD rəsmiləri vətəndaşlara klubun yerləşdiyi əraziyə yaxınlaşmamağı məsləhət görmüşdür.Təxminən 5:00 am-də binaya daxil olan SWAT zabitləri qoruyucu sədlər istifadə etməklə irəliləmiş və Mətinin fikrini yayındırmaq üçün iki fleş-partlayış törətmişlər. On bir zabitin iştirak etdiyi atışmada Mətin öldürülmüşdür. Beş dəqiqə sonra polis bomba heyətinin nəzarət edilən bir partlayış törətməsini elan etmişdir. Saat 5:53 am-də Mətinin öldürülməsi təsdiqlənmişdir. Əməliyyat nəticəsində 30 əsir azad edilmiş, bir zabit isə gözündən güllə zərbəsi alaraq hospitala yerləşdirilmişdir. Polislər kluba daxil olduqdan sonra içəridə 39 nəfərin, küçədə isə iki nəfərin öldürülməsi dəqiqləşdirilmişdir. Hadisə qurbanları Hadisə nəticəsində ən azı 49 nəfər həlak olmuş, 53 nəfər isə ağır yaralar alaraq yerli xəstəxanalarda cərrahi müdaxiləyə məruz qalmışdır. Bu göstəricilər ilə hadisə müasir ABŞ tarixində ən böyük gülləbaran, ABŞ tarixində LGBT fərdlərinə qarşı ən böyük cinayət və 2001-ci ilin 11 sentyabr terror hadisələrindən sonra ABŞ-də ən böyük terror hadisəsi kimi tarixə keçmişdir. Hadisə yerində 38 nəfərin öldürüldüyü elan edilmiş, 11 nəfərin isə xəstəxanaya çatdırıldıqdan sonra ölməsi müəyyən edilmişdir. Gecə klubundan üç məhəllə aralıda yerləşən Orlando Regional Tibb Mərkəzi ən yaxın xəstəxana olduğuna görə yaralıların bir çoxu oraya aparılmış, lakin, şəhərdəki digər iki xəstəxana da bəzi yaralıları qəbul etmişdir. Aşağıdakı şəxslərin qətlə yetirilməsi təsdiqlənmişdir: Gülləbarandan sonra hadisəni təşkil edən və törədən şəxsin 29 yaşlı Ömər Mətin adlı şəxs olması müəyyən edilmişdir. ABŞ vətəndaşı olan Mətin Nyu-Hayd Park, Nyu-Yorkda, Kuins borosu ərazisində doğulmuşdur. Valideynləri əfqan mənşəli olan Mətin özü isə müsəlman olmuşdur. Gülləbaran hadisəsini törətdiyi zaman o, Orlando şəhərindən 160 km (100 mil) aralıda yerləşən Florida ştatının Fort Pirsi şəhərində yaşayırdı. Cinayətin törədilməsi zamanı Nur Zahi Salman adlı ikinci həyat yoldaşı ilə evli olan Mətinin azyaşlı oğlan uşağı da vardı. İstintaqla məşğul olan mütəxəssislərin Associated Press-ə verdiyi məlumata görə Salmanın həyat yoldaşının belə bir iş planlaşdırmasını bildiyi güman edilir, lakin yalnız bu gümana əsaslanaraq onu ittiham etmək mümkün deyil.2006-2007-ci illərdə Mətin yeddi ay ərzində Florida İslah İdarəsində həbsxana gözətçisi kimi çalışmışdır. 2007-ci ildə Mətin “G4S Secure Solutions” tərəfindən mühafizəçi vəzifəsinə işə götürülmüş və ömrünün axırına kimi bu vəzifədə çalışmışd��r. Şirkət Mətinin iki dəfə sınaqdan keçirildiyini bildirir - ilk dəfə işə götürüldüyü zaman, ikinci dəfə 2013-cü ildə - hər iki dəfə təhlükəli hal aşkar edilməmişdir. Mətin aktiv şəkildə çalışaraq odlu silah daşıma lisenziyası və mühafizəçi lisenziyası almışdır. O, psixoloji testdən keçirilmiş və cinayətə meyllilik aşkar edilməmişdir. Keçmiş kolleqası Mətini “əsəbi və qeyri-sabit” şəxs kimi təsəvvür edərək deyir ki, o, “tez-tez insanların öldürülməsindən danışır, geylər, zəncilər, qadınlar və yəhudilərə nifrətini ifadə edirdi.”2009-cu ildə Mətin ilk dəfə ailə qursa da, dörd aydan sonra ayrılmışdır; cütlüyün ayrılması 2011-ci ilin iyulunda rəsmiləşdirilmişdir. Gecə klubunda gülləbaran hadisəsinin baş verməsindən sonra onun keçmiş həyat yoldaşı deyir ki, Mətinin “ciddi daxili narahatlıqları var idi”; i əlavə edir ki, Mətin ona fiziki təzyiq göstərmiş və steroidlərdən istifadə etmişdir.2011-2012-ci illərdə Mətin ümrə üçün iki dəfə Səudiyyə Ərəbistanına səfər etmişdir. Səudi rəsmiləri ilə müzakirələrdən sonra FBI direktoru Ceyms Komi demişdir ki, bu səfərlər zamanı hər hansı təhlükəli əlaqələrin olması aşkar edilməmişdir.2013-2014-cü illərdə Mətin FBI-ın maraqlandığı şəxs olmuşdur. Tədqiqatlara Mətinin kolleqalarına Əl-Qaidə ilə qohumluq əlaqəsinə malik olması və Hizbullahın üzvü olması haqqında məlumat verməsindən sonra başlanmışdır. 2014-cü ildə Mətinin Suriyaya gedərək orada bombalı terror aktı törətmiş ABŞ vətəndaşı Moner Məhəmməd Əbu Salha ilə əlaqəsi olmuşdur. Bu iki araşdırma ilə bağlı Mətin üç dəfə dindirilmiş, şübhəli bir məqam aşkarlanmadığına görə hər iki tədqiqat bağlanmışdır.Polis akademiyasında Mətinlə bir yerdə təhsil almış yoldaşlarından biri (KİV-də adı yayımlanmayıb) Mətinin onunla romantik münasibətdə olmasını, dərsdən sonra birlikdə müxtəlif gey barlarda birlikdə vaxt keçirdiklərini, həmçinin Mətini gey hesab etdiyini deyib. O, həm də bildirib ki, Mətin “cəmiyyətdən təcrid olunmuş” həyat sürürdü və “heç kim onu sevmirdi”. “Orlando Sentinel”in verdiyi məlumata görə hadisə zamanı klubda olmuş insanlardan ən azı dörd nəfəri Mətinin onlarca dəfə kluba gəlməsini görmüşdür. Bəzi hallarda Mətin bir küncə çəkilərək içmiş, bəzi hallarda isə o dərəcədə sərxoş olmuşdur ki, səsküy salmışdır. Şahidlərdən biri gülləbaranın başlamasından bir saat əvvəl Mətini klubdan kənarda tanımış (daha sonra telefonunu yoxlamaq üçün FBI-a təqdim etmişdi), gülləbarandan bir il əvvəl isə gey tanışlıq proqramında Mətinlə “Jack'd” adı altında yazışmışdır. Digər bir şahidin sözlərinə görə Mətin geylərlə onlayn ünsiyyət üçün Grindr və Adam4Adam proqramlarından istifdə etmiş və hər iki saytda şəkillərini yayımlamışdır. Üçüncü şahid isə Mətinin klubda kişilərlə yaxınlıq etməyə çalışmasını demişdir.Ömər Mətinin atası Siddiq Mir Mətin bildirir ki, hadisənin baş verməsindən bir neçə ay əvvəl Ömər Mayaminin Beysayd Marketpleys ərazisində gey cütlüyün öpüşməsini görmüşdür və ola bilsin ki, bu hadisə onu motivasiya edən səbəblərdən biri olmuşdur. İki gün sonra tədqiqat prosesində oğlunun seksual maraqlarının ortaya çıxmasından sonra atası səsləndirdiyi ehtimaldan imtina etsə də, oğlunun gizli homoseksual və ya biseksual həyat yaşamasından xəbərsiz olmasını və buna inanmadığını demişdir.NBC News-un verdiyi məlumata görə Mətinin həyat yoldaşı bir dəfə onu ""Pulse"" barına qovmuşdu, çünki, əslində o, barda olmaq istəyirdi. Tədqiqatçıların məlumatına görə hədəf axtarışında olan Mətin ilk öncə Orlando ərazisində yerləşən Walt Disney World parkına gəlmişdi.Gülləbaranın baş verməsindən əvvəl Mətin Port Sent-Luis də qanuni yolla iki adlu silah əldə etmişdir. Hadisədən sonra “OneBlood”ın çağırışından sonra bir çox insanlar yerli qanvermə mərkəzləri və qanmobayllar qarşısında növbəyə düzüldülər. Qan ianələrinin çoxalması və hadisənin gey barda baş verməsi uzun müddətdir müzakirə olunan və xeyli tənqid edilən kişi ilə cinsi əlaqədə olmuş kişinin qan donoru olmasını məhdudlaşdıran qanunu yenidən diqqət mərkəzinə gətirdi. Mərkəzi Floridadakı LGBT Cəmiyyəti Mərkəzi sağ qalanlar üçün məsləhət mərkəzi təşkil etdi. Kampinq Uorld Stadionunda zərərçəkənlərə yardım mərkəzi açılmışdır.Əməliyyat zamanı polisin tətbiq etdiyi taktikanı tənqid edən mütəxəssislər əvvəllər baş vermiş bu cür hadsələri nümunə almalı olan polisin hətta özü üçün böyük təhlükə olmasına baxmayaraq təcili şəkildə kluba girməli və təhlükəli şəxsi neytrallaşdırmalı olduğunu bildirmişlər.Facebook “Təhlükəsizlik yoxlaması” (ing. Safety Check) sistemini aktivləşdirmişdir ki, Orlando ərazisində olanlar yaxınlarına təhlükəsizlikdə olmaları haqqında məlumat verə bilsinlər və bu həmin funksiyanın ABŞ ərazisi üçün ilk tətbiqi olmuşdur.Gülləbarandan sonra ABŞ ərazisindəki ticarət molları, kinoteatrlar və konsert zalları kimi məkanlarda təhlükəsizlik qaydaları gücləndirilmiş, gey prayd festival təşkilatçıları və Prayd ayı çərçivəsində təşkil olunacaq digər tədbirlərin təşkilatçıları əlavə təhlükəsizlik qaydaları nəzərə almaqla yanaşı, həm də çoxsaylı polis heyəti cəlb etmək qərarına gəlmişlər. Orlando Polis Şefi Con Mina qeyd edir ki, Mətinin bədənindən SIG Sauer MCX yarım-avtomat tapançanın güllələri aşkarlanmışdır. Mətin ümumilikdə klubdakı şəxslər və polisə 202 dəfə atəş açmışdır. Mətinin avtomobilindən A .38 Smith & Wesson revolveri aşkarlanmışdır ki, bu silah da gülləbaran zamanı istifadə olunmamışdır.Mina gülləbaran hadisəsini “tənha canavar”ın daxili terrorizm aktı adlandırmışdır. Oreync qraflığının şerifi Cerri Deminqs deyir ki, “Baş vermiş bu hadisəni daxili terrorizm aktı kimi qiymətləndirmək olar.” İslam haqqında verilmiş suala FBI agenti Ronald Hopper belə cavab verir: “Ehtimal etmək olar ki, şəxs bu və ya digər bir ideologiyaya meylli olmuşdur. Lakin, hazırda bu haqqda konkret nəsə demək mümkün olmadığından biz bütün versiyalar üzərində çalışırıq.” Mina demişdir ki, Mətin lokal ərazidə cinayəti planlaşdırmış və hazırlıq görmüşdür. FBI gülləbaran haqqında məlumat almaq üçün qaynar xətt yaratmışdır.13 iyun 2016-cı ildə FBI direktoru Ceyms Komi müxbirlərə deyir: “Biz hələ də, bu hadisənin ABŞ-dən kənarda sifariş edilmiş bir cinayət olması və ya hansısa terror şəbəkəsi ilə əlaqəsi haqqında bir məlumat əldə edə bilməmişik.” ABŞ Kəşfiyyat Birliyi bildirir ki, “böyük ehtimal ki, qatil ən azı qismən internet vasitəsiylə radikallaşdırılmışdır” və tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, “o, xarici terror təşkilatlarından ilhamlanmış və ya nümunə götürmüşdür.” Komi həmçinin qeyd edir ki, o, FBI-ın iş və metodlarını nəzərdən keçirəcək. Mətinə qarşı hansısa başqa bir davranışın göstərilməsi haqqında verilmiş suala isə o cavab vermişdir ki, “...sözün düzü mən hələ də bu sualın dəqiq cavabını verə bilmərəm.”ABŞ rəsmiləri bildirirlər ki, ola bilsin, İŞİD Mətini birbaşa əlaqə, təlim və ya instruktaj olmadan ilhamlandıra bilərdi; məsələn 2015-ci ildə San Bernardinoda baş vermiş hücumun təşkilatçısı “avto-radikallaşdırılmış” şəxs olmuşdur. İsrailin Milli Təhlükəsizlik Tədqiqatları İnstitutundan Yoram Şveytzer qeyd edir ki, Mətin İŞİD-in adını törətdiyi əməli məşhurlaşdırmaq üçün istifadə etmişdir və hadisədən əvvəl İŞİD-in bu şəxs haqqında məlumatlı olması inandırıcı deyil.Gülləbaranın baş verməsindən sonra federal, ştat və yerli hüquq-mühafizə orqanlarının (FBI, ATF, Florida Hüquq-Mühafizə İdarəsi, Sent-Luis şerifi və Fort-Pirs Polis İdarəsi) nümayəndələri Mətinin Fort Pirs və Port Sent-Luisdə yaşadığı evlərdə olmuşlar. Fort Pirsdəki evdə yoxlama aparılarkən mümkün partlayıcı materiallarda qorunmaq üçün axtarış dəstəsinə bomba təhlükəsizləşdirici heyət də daxil edilmişdir.Gülləbaran zəif qorunan vətəndaş obyektlərinə yönləndirilmiş yüngül məqsədli daxili terrorizm kimi qiymətləndirilmişdir. Gülləbarandan sağ xilas ola bilmiş Peyşens Karter bildirir ki, Mətin ABŞ-nin onun ölkəsini bombalamağı dayandırmasını istəyirdi. Reaksiyalar Florida Qubernatoru Rik Skott bütün zərərçəkənləri dəstəkləyən bəyanat yaymış və təxirəsalınmaz əməliyyatlar mərkəzinin insident monitorinqi keçirdiyini bildirmişdir. Skott Floridanın Oreync qraflığı, şəhər meri Buddi Dayer isə Orlando şəhərində fövqəladə vəziyyət elan etmişdir.Obama administrasiyası zərərçəkənlərə baş sağlığı verən bəyannamə yaymışdır. Prezident Barak Obama müraciət edərək istintaqın aparılmasında federal hökumətə istənilən kömək etməyə və cəmiyyətdə ehtiyac olacaq istənilən dəstəyi göstərməyə hazır olduğunu bildirmişdir. Nitqində o, hadisəni “nifrət aktı” və “terror aktı” adlandırır. Həmçinin prezident bütün ölkə ərazisində dövlət bayraqlarının yarıya qədər endirilməsi haqqında proklomasiya imzalamışdır. 13 iyunda Ağ Ev prezidentin 16 iyunda zərərçəkənlərin ailəsi ilə görüşmək üçün Orlandoya gedəcəyini açıqlamışdır. Obama demişdir ki, “Pulse” “yalnız bir gecə klubu deyildir. – Bura həmrəylik, hüquqların və imkanların genişləndirilməsi, insanların maarifləndirməni artırmaq, öz fikirlərini söyləmək və vətəndaş haqqlarını qorumaq üçün bir yerə toplaşdıqları yerdir.” 16 iyunda Prezident Obama Vitse-prezident Co Baydenlə birgə Orlandoya gələrək memoriala çiçək qoymuş və vəfat etmiş şəxslərin ailə üzvləri ilə görüşmüş, onlar qarşısında nitq söyləmişdir.Amerikan Müsəlman Cəmiyyəti birmənalı olaraq hücumu pisləmişdir. Ölkə boyunca bütün məscidlərdə hadisə zamanı öldürülmüş şəxslərin xatirəsinə dualar oxunmuşdur. Mətinin hərdən ziyarət etdiyi Florida məscidi bəyanatla çıxış edərək hadisəni pisləmiş və ölənlərin ailəsinə başsağlığı vermişdir. Hadisəni “dəhşətli” adlandıran Amerika-İslam Münasibətləri Şurası (AİMŞ) qurbanların ailəsinə başsağlığı verərək deyir: “Müsəlman cəmiyyəti amerikan vətəndaşlarımıza qoşularaq istənilən şəxs və ya qrup tərəfindən törədilmiş bu cür dəhşətli hadisələri pisləyir.” AİMŞ müsəlmanları qan vermə aksiyasında və qurbanların ailəsinə dəstək üçün maddi yardımda iştiraka səsləmişdir.ABŞ prezidentliyinə namizədlər, Konqres üzvləri, digər siyasi fiqurlar, xarici liderlər və müxtəlif selebritilər baş vermiş hadisəni müxtəlif şəkildə pisləyərək, qurbanların ailələrinə başsağlığı vermişlər. ABŞ-nin müxtəlif şəhərlərində, eləcə də bir çox ölkələrdə insanlar hadisə qurbanlarını yad etmək üçün bir yerdə toplaşaraq ABŞ bayraqları və LGBT bayraqları qaldırmış, amerikan xalqı və LGBT cəmiyyəti ilə həmrəylik elan etmişlər. Vigils were held, or are being planned, in various cities and countries around the world to mourn those who were killed in the shooting. Ştatın ən böyük LGBT hüquqları qrupu olan “Equality Florida” hadisə qurbanlarının ailələrinə yardım etmək üçün kompaniya başlamış də ilk on saat ərzində $767,000 toplaya bilmişdir. 15 iyunda məbləğ $4.25 milyona çatmışdır ki, bu da “GoFundMe” üçün rekord nəticə olmuş, buna baxmayaraq məbləğ artmağa davam etmişdir. Digər bir yardım kompaniyası isə Orlando meri Buddi Dayer tərəfindən başladılmış “OneOrlando” kompaniyasıdır. Hadisənin baş verdiyi yerin yaxınlığında “Walt Disney World Resort” əyləncə parkına sahib olan “The Walt Disney Company” merin kompaniyasına $1 milyonla dəstək olmuşdur.Mətinin atası Siddiq Facebook-dakı sosial hesabı vasitəsiylə dari dilində yaydığı müraciətdə oğlunun əməllərindən bəhs etmişdir.İŞİD hadisə ilə bağlı heç bir açıqlama verməsə də, terrorçu qrup tərəfdaşları tərəfindən idarə edildiyi güman olunan “Online Dawah Operations” adlı “Telegram” hesabında Mətinin törətdiyi terror təriflənmişdir. Bəzi xəbər agentlikləri hadisəyə görə öhdəliyin İŞİD tərəfindən üzərinə götürülməsini bildirmişlər. Bu məlumatlar Amaq xəbər Agentliyinin “Orlando, Floriada gey gecə klubunda İŞİD tərəfindən törədilmiş gülləbaranda 100 nəfər öldürülməsi” haqqında xəbərinə istinadən yayımlanmışdır. 13 iyunda İŞİD-in radio stansiyası Əl-Bayan bildirmişdir ki, Mətin “Xilafətin Amerikadakı əsgərlərindən biri idi” lakin onların gülləbaran haqqında heç bir göstərişi olmamışdır. Xarici keçidlər Həlak olanların təsdiqlənmiş siyahısı Həmçinin bax ABŞ-də terrorizm İslamda LGBT LGBT fərdlərinə qarşı şiddət",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=451268
-2016 Rusiya Müdafiə Nazirliyi Tu-154 qəzası,"2016 Rusiya Müdafiə Nazirliyi Tu-154 qəzası, 25 dekabr, 2016-cı il tarixində Moskva saatı ilı (UTC+3) 05:50-də Tupolev Tu-154 tipli təyyarə ilə Moskvadan Latakiyaya gedən Qızıl Ordu heyətindən 65 musiqiçi, jurnalist və əsgərləri daşıyan təyyarənin qəzası. Rusiya Müdafiə Nazirliyinin ilkin məlumatlarına əsasən Tu-154 təyyarəsindən kimsə xilas oluna bilinməyib. Təyyarədə ümumi olaraq 93 nəfərin olduğu rəsmi olaraq açıqlanmışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=472503
-2016 Silk Way Airlines Antonov An-12 qəzası,"Silk Way Airlines Antonov An-12 qəzası — 18 may 2016-cı ildə Bakı vaxtı ilə təxminən saat 18:30 radələrində Silk Way Airlines-ə məxsus Antonov An-12 yük təyyarəsi Cənubi Əfqanıstandakı Duayer hava limanından Türkmənistandakı Meri Beynəlxalq hava limanı getmək üçün havaya qalxarkən qəza edib. 1963-cü ildə hazırlanan bu təyyarənin etibarlılıq müddəti artıq 2016-cı il oktyabr ayında bitməli idi. Təyyarə əsaslı təmirdən sonuncu dəfə 1991-ci ildə keçib. Tez-tez texniki qulluğa ehtiyacı olan bu təyyarələrin istehsalı dayandırılmışdır və bu cür təyyarələri Asiyanın bir çox ölkələrində, Avropa ölkələrində istehsal və istismarına qadağa qoyulmuşdur. Azərbaycan Respublikasının Mülki Aviasiya Administrasiyasından araşdırma üzrə komissiya qəza yerinə getmişdir. Komissiya tərəfindən texniki qulluğun düzgün göstərilməməsi nəticəsində mühərrikin imtina etməsi müəyyən edilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=448766
-2016 Türkviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2016 Türkviziya Mahnı Müsabiqəsi — (türk. 2016 Türkvizyon Şarkı Yarışması) 2016-ci ilin noyabr ayında keçiriləcək. Müsabiqə Türkiyənin ən böyük şəhəri Istanbul'da keçiriləcək. Müsabiqə ilk dəfə 2013'cü ildə Türkiyə'nin Əskişəhər şəhərində keçirilib. Müsabiqə hər il növbəli şəkildə TÜRKSOY tərəfindən seçilən Türk Dünyası Mədəniyyət Paytaxtı'nda keçirilir. Keçiriləcəyi yer Müsabiqə Türkiyənin ən böyük şəhəri olan İstanbulda baş tutması planlaşdırılır. Müsabiqə, Dekabr ayında baş tutacaq. Müsabiqə 1 yarımfinal və 1 finaldan ibarətdir. Bütün ölkələrin yarım finalda yarışması məcburidir. Yarım final'dan finala tam 15 ölkə yüksəlir. Yarışmaya qatılan ölkələrin hər biri ölkə adından yarışmaya 1 münsif göndərməlidirlər. Peşəkar Münsiflər heyətinin qərarı ilə yarışma birincisi müəyyənləşir. İştirakçılar Müsabiqəyə hələlik 6 ölkə iştirak edəcəyini təsdiqləyib. Azərbaycan Qazaxıstan Xarici keçidlər Rəsmi sayt ingilis dilində Arxivləşdirilib 2015-09-21 at the Wayback Machine Rəsmi sayt türk dilində Rəsmi sayt qazax dilində Arxivləşdirilib 2015-10-28 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=449085
-2016 UEC Avropa Trek Çempionatı – Kişilər 1 km zaman yarışı,2016 UEC Avropa Trek Çempionatı – Kişilər 1 km zaman yarışı — 2016 UEC Avropa Trek Çempionatında 22 velosipedçinin iştirakı ilə 19 oktyabr 2016-cı il tarixində baş tutan yarışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=465646
-2016 UEC Avropa Trek Çempionatı – Kişilər komanda yarışı,"2016 UEC Avropa Trek Çempionatı – Kişilər komanda yarışı — 2016 UEC Avropa Trek Çempionatında 14 komandanın iştirakı ilə 19-20 oktyabr 2016-cı il tarixləri arasında baş tutan yarışdır. Ən sürətli 8 komandadan 4-ü ilk mərhələdə qızıl medal uğrunda, digər 4-ü isə bürünc medal uğrunda mübarizə aparmışdır. Digər yerləri tutanlar isə turnir ilə vidalaşmışdır. Birinci mərhələ İlk tur yürüşləri aşağıdakı kimi nəticələnmişdir: Cığır 1: 6-cı və 7-ci vəsiqəçi Cığır 2: 5-ci və 8-ci vəsiqəçi Cığır 3: 2-ci və 3-cü vəsiqəçi Cığır 4: 1-ci və 4-cü vəsiqəçi 3-cü və 4-cü yürüşlərin qalibləri qızıl medal uğrunda yarışa vəsiqə qazanmışdır. Qalan 6 komandadan isə ən sürətli ikisi bürünc medal uğrunda oyuna vəsiqə qazanmışdır. Final oyununda medalçılar müəyyənləşdi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=465642
-2016 UEC Avropa Trek Çempionatı – Kişilər seçmə yarışı,2016 UEC Avropa Trek Çempionatı – Kişilər seçmə yarışı — 2016 UEC Avropa Trek Çempionatında 18 velosipedçinin iştirakı ilə 20 oktyabr 2016-cı il tarixində baş tutan yarışdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=465653
-2016 Yay Olimpiya Oyunları,"2016 Yay Olimpiya Oyunları — Sayca XXXI dəfə keçirilmiş Yay Olimpiya Oyunları. Planetin 205 ölkəsinin 12 500-ə yaxın idmançısı 17 gün ərzində Braziliyanın stadionlarında ən güclünü müəyyən etmək üçün mübarizə aparmışlar. Olimpiadanın proqramı 2016 Yay Olimpiya Oyunlarının proqramına iki yeni idman növü daxil edilmişdir. Qolf və Reqbi 2 oktyabr 2009-cu ildə Danimarkanın paytaxtı Kopenhagen şəhərində keçirilən Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin 121-ci sessiyasında 2016 Yay Olimpiya Oyunlarının proqramına daxil edilib. Namizəd şəhərlər İdman obyektləri Olimpiadanın açılışı XXXI Yay Olimpiya Oyunlarının açılış mərasimi 5 avqust tarixində Rio de Janeyronun Marakana Stadionunda keçirilib. Fernando Meirelles, Daniela Thomas və Andrucha Waddington tərəfindən idarə olundu. Mərasimdə Braziliya tarixi və mədəniyyətinin xüsusiyyətlərini vurğulandı. Fernanda Montenegro və Judi Dench ətraf mühitin mühafizəsi və qlobal istiləşmənin qarşısının alınması ilə bağlı bir çıxışla iştirak etdilər. Oyunlar rəsmi olaraq Braziliya prezidenti vəzifəsini icra edən Mişel Temer tərəfindən açıldı. Açılışda Pelenin də iştirakının nəzərdə tutulmasına baxmayaraq sağlamlıq probleminə görə baş tutmadı. Olimpiadanın bağlanışı XXXI Yay Olimpiya Oyunlarının bağlanış mərasimi 21 avqustda Marakana Stadionunda keçirilib. 2016 Yaz Olimpiya Oyunlarına rəsmi emblem braziliya agentliyi Tatíl Design tərəfindən hazırlanmış və 31 dekabr 2010-cu il tarixində elan edilmişdir.139 agentliyə qarşı rəqabətli yarışı qazanmışdır. Loqo, Sugarloaf Dağı'nın əks etdirdiyi ümumi forma ilə, qol və ayaqlarına qoşulan üç rəqəmi təmsil edir. Emblem, Fred Gelli'nin dizaynı, ""Olimpiadaların tarixində ilk 3D loqosu"" olduğunu iddia edən üç ölçülü formaya sahib olması üçün nəzərdə tutulmuşdu. ""Yeni bir dünya"" 2016 Yaz Olimpiya və Paralimpiya Oyunlarının rəsmi maskotları 2014-cü il noyabrın 24-də açıqlanıb. Onlar Sao Paulo əsaslı animasiya şirkəti Birdo tərəfindən yaradılmışdır. Musiqiçi Vinicius de Moraes adına verilmiş Olimpiya maskotu Vinicius, Braziliya canlılığını təmsil edir və pişiklər, meymunlar və quşların dizayn xüsusiyyətlərini daşıyır. Onların uydurma məlumatlarına görə,Rio adlı maskot olimpiyadanın Rio-de-Janeyroda keçiriləcəyi elan edildikdən sonra braziliyalıların sevincindən doğulub. Brand direktoru Beth Lula, maskotlarda Braziliya mədəniyyətinin və insanların müxtəlifliyini əks etdirməyi nəzərdə tutduğunu bildirdi. Maskotların adları 14 dekabr 2014-cü il tarixində elan edilmiş ictimai səsvermə ilə təyin olundu; ""İpanemadan Qız"" mahnısının yazıçılarına istinad edən adlar 323,327 səsin 44 faizini təşkil edərək, iki başqa adı qazanıb.Olimpiya güləşi yarışlarında məşqçilərə Vinicius peluş kuklaları verildi və onlar hakimin çağırışına meydan oxuduğu zaman ringə atıldılar. İştirakçı ölkələr",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=92442
-2016 Yay Olimpiya Oyunlarında cüdo,"Rio-de-Janeyroda keçirilən 2016 Yay Olimpiya Oyunlarında cüdo avqustun 6-dan 12-dək Barra da Ticukadakı Barra Olimpiya Parkının daxilindəki Carioka Arena 2 -də baş tutdu. Təxminən 386 cüdoçu 14 növdə (hər birində həm kişilər, həm də qadınlar üçün yeddi nəfər) mübarizə aparıb.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=775722
-2016 Yay Paralimpiya Oyunları,"2016 Yay Paralimpiya Oyunları və ya rəsmi adı ilə XV Yay Paralimpiya Oyunları — 2016-cı il sentyabrın 7-dən 18-nə qədər Braziliyanın Rio-de-Janeyro şəhərində baş tutan Yay Paralimpiya Oyunları. Rio-de-Janeyro Paralimpiadasının medal sıralanmasında birinci yeri, 107 qızıl, 81 gümüş və 51 bürünc medal qazanan Çin yığması tutdu. Medal sıralanması (top-10)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=423555
-2016 Yeniyetmələrin Qış Olimpiya Oyunları,2016 Yeniyetmələrin Qış Olimpiya Oyunları — 12–21 fevral tarixlərində Norveçin Lillehammer şəhərində baş tutdu. Həmçinin bax Keniya 2016 Yeniyetmələrin Qış Olimpiya Oyunlarında,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=448848
-2016 Yüngül atletika üzrə Afrika çempionatı,2016 Yüngül atletika üzrə Afrika çempionatı — 22 və 26 iyun aralığında CAR-ın Durban şəhərində keçirilən XX Yüngül atletika üzrə Afrika çempionatıdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=460534
-2016 Yüngül atletika üzrə Afrika çempionatı – Kişilər 100 metr,"Kişilər 100 metr qaçış turniri — 2016 Yüngül atletika üzrə Afrika çempionatında 22 və 23 iyun aralığında Kinqs Park stadionunda keçirilən yüngül atletika növüdür. Təsnifat: Hər bir yürüşün ilk 3 sürətlisi (Q) və növbəti 6 ən sürətli (q) yarımfinala vəsiqə qazanıb. Yürüş 1: +0.8 m/san, Yürüş 2: +2.0 m/san, Yürüş 3: +0.5 m/san, Yürüş 4: +2.3 m/san, Yürüş 5: +1.5 m/san, Yürüş 6: +1.6 m/san Təsnifat: Hər bir yürüşün qalibi (Q) və növbəti 2 ən sürətli (q) finala vəsiqə qazanıb. Külək:Yürüş 1: +1.3 m/s, Yürüş 2: +0.6 m/s, Yürüş 3: +2.1 m/s Külək: +2.4 m/s",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=460361
-2016 yay Olimpiya oyunları,"2016 Yay Olimpiya Oyunları — Sayca XXXI dəfə keçirilmiş Yay Olimpiya Oyunları. Planetin 205 ölkəsinin 12 500-ə yaxın idmançısı 17 gün ərzində Braziliyanın stadionlarında ən güclünü müəyyən etmək üçün mübarizə aparmışlar. Olimpiadanın proqramı 2016 Yay Olimpiya Oyunlarının proqramına iki yeni idman növü daxil edilmişdir. Qolf və Reqbi 2 oktyabr 2009-cu ildə Danimarkanın paytaxtı Kopenhagen şəhərində keçirilən Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin 121-ci sessiyasında 2016 Yay Olimpiya Oyunlarının proqramına daxil edilib. Namizəd şəhərlər İdman obyektləri Olimpiadanın açılışı XXXI Yay Olimpiya Oyunlarının açılış mərasimi 5 avqust tarixində Rio de Janeyronun Marakana Stadionunda keçirilib. Fernando Meirelles, Daniela Thomas və Andrucha Waddington tərəfindən idarə olundu. Mərasimdə Braziliya tarixi və mədəniyyətinin xüsusiyyətlərini vurğulandı. Fernanda Montenegro və Judi Dench ətraf mühitin mühafizəsi və qlobal istiləşmənin qarşısının alınması ilə bağlı bir çıxışla iştirak etdilər. Oyunlar rəsmi olaraq Braziliya prezidenti vəzifəsini icra edən Mişel Temer tərəfindən açıldı. Açılışda Pelenin də iştirakının nəzərdə tutulmasına baxmayaraq sağlamlıq probleminə görə baş tutmadı. Olimpiadanın bağlanışı XXXI Yay Olimpiya Oyunlarının bağlanış mərasimi 21 avqustda Marakana Stadionunda keçirilib. 2016 Yaz Olimpiya Oyunlarına rəsmi emblem braziliya agentliyi Tatíl Design tərəfindən hazırlanmış və 31 dekabr 2010-cu il tarixində elan edilmişdir.139 agentliyə qarşı rəqabətli yarışı qazanmışdır. Loqo, Sugarloaf Dağı'nın əks etdirdiyi ümumi forma ilə, qol və ayaqlarına qoşulan üç rəqəmi təmsil edir. Emblem, Fred Gelli'nin dizaynı, ""Olimpiadaların tarixində ilk 3D loqosu"" olduğunu iddia edən üç ölçülü formaya sahib olması üçün nəzərdə tutulmuşdu. ""Yeni bir dünya"" 2016 Yaz Olimpiya və Paralimpiya Oyunlarının rəsmi maskotları 2014-cü il noyabrın 24-də açıqlanıb. Onlar Sao Paulo əsaslı animasiya şirkəti Birdo tərəfindən yaradılmışdır. Musiqiçi Vinicius de Moraes adına verilmiş Olimpiya maskotu Vinicius, Braziliya canlılığını təmsil edir və pişiklər, meymunlar və quşların dizayn xüsusiyyətlərini daşıyır. Onların uydurma məlumatlarına görə,Rio adlı maskot olimpiyadanın Rio-de-Janeyroda keçiriləcəyi elan edildikdən sonra braziliyalıların sevincindən doğulub. Brand direktoru Beth Lula, maskotlarda Braziliya mədəniyyətinin və insanların müxtəlifliyini əks etdirməyi nəzərdə tutduğunu bildirdi. Maskotların adları 14 dekabr 2014-cü il tarixində elan edilmiş ictimai səsvermə ilə təyin olundu; ""İpanemadan Qız"" mahnısının yazıçılarına istinad edən adlar 323,327 səsin 44 faizini təşkil edərək, iki başqa adı qazanıb.Olimpiya güləşi yarışlarında məşqçilərə Vinicius peluş kuklaları verildi və onlar hakimin çağırışına meydan oxuduğu zaman ringə atıldılar. İştirakçı ölkələr",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410574
-2017,"Gecə saat 01:12-də İstanbulun Beşiktaş rayonu ərazisində yerləşən Reina gecə klubunda törədilmiş terror aktı. Terror aktı nəticəsində ilkin məlumatlara görə 39 nəfər həlak olmuş, 69 nəfər müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri almışdır. 2017-ci ildə İsveçrənin Qotard baza tunelinin açılışı olacaq. Qırğızıstan dövriyyəyə yeni əskinaslar buraxmışdır. 4 yanvar — Sorin Qrindyanu Rumıniyanın yeni baş naziri təyin olunub. 7 yanvar — Nana Akufo-Addo Qana prezidenti vəzifəsinin icrasına başlayıb 20 yanvar — ABŞ prezidenti Donald Tramp səlahiyyətlərinin icrasına başlayıb. 12–22 may — IV İslam Həmrəyliyi oyunları Bakıda keçirilib. 4 iyul — Ermənistan Silahlı Qüvvələri Füzuli rayonu Alxanlı kəndini 82 və 120 millimetrlik minaatanlardan və dəzgahlı qumbaraatanlardan atəşə tutmuşdur. Aleksandr Çuçelov, yelkənli qayıqçı. Talat Tunçalp, Türkiyəli keçmiş professional velosiped yarışçısı. Emmanuel Niyonkuru, Burundi siyasətçisi. Entoni Atkinson, britaniyalı iqtisadçı. Derek Parfit, ingilis filosof. Karl Gerstner, İsveçrəli poliqrafik tərtibatı rəssamı. Con Berqer, ingilis yazıçısı və incəsənət tənqidçisi. Viktor Tsaryov, rusiyalı futbolçu. François Çereke, Əmək ittifaqçısı. İstvan Tatar, Macarıstan sprinteri. Peter Farmer, Britaniyanın səhnə tərtibatçısı, teatr rəssamı və kitab illüstrisayıçısı. Sesiliya Qonzalez Qomez, Meksikalı siyasətçi. Enzo Benedetti, peşəkar İtaliya futbolçusu. Əliyar Səfərli, Azərbaycanın İrandakı keçmiş səfiri. Heybət Hörmət, Azərbaycan aktyoru və rejissoru. Anna Senkoro, Tanzaniyalı siyasətçi. Antoni Tu Şihua, Çin Vətənpərvər Katolik Assosiasiyasının yepiskopu olmuşdur. Leonardo Benevolo, İtaliya memarı. Rafiq Subaye, Suriya film aktyoru, yazıçı. 6 yanvar — Yaron Ben-Dov, peşəkar İsrail futbolçusu. 8 yanvar — Əli Əkbər Haşimi Rəfsəncani, İran siyasətçisi. 16 yanvar — Camal Yusifzadə, Azərbaycan şairi. 18 yanvar — Piter Abrahams, Cənubi Afrika yazıçısı. Faiq Qasımov, Azərbaycan aktyoru. Təvəkkül Əliyev, Azərbaycan aktyoru. 27 yanvar — Rimma Abdullayeva, Azərbaycanın əməkdar mədəniyyət işçisi, film direktoru, prodüser. 5 fevral — Rafiq Dadaşov, Azərbaycan rejissoru. 12 fevral — Kübra Dadaşova, Azərbaycan aktrisası. 16 fevral — Şahin Zəkizadə, Azərbaycan rejissoru. 12 mart — Oqtay Haqverdiyev, Azərbaycan iqtisadçısı. 16 mart — Mövlud Mövlud, Azərbaycan jurnalisti və yazıçısı. 21 mart — Əsgər Rəhimov, Azərbaycan teatr və kino aktyoru. 28 mart — Firuz Xudaverdiyev, Azərbaycan teatr və kino aktyoru. 31 mart — Xalid Ağcatəpə, Türk kino aktyoru. 1 aprel — Yevgeni Yevtuşenko, Rusiya şairi. 23 aprel — Ramiz Zöhrabov, Azərbaycan musiqişünası. 9 iyun — Natiq Əliyev, Azərbaycanın Sənaye və Energetika naziri. 13 iyun — Rauf Əliyev, Azərbaycan bəstəkarı. 15 iyun — Aleksey Batalov, Rusiya aktyoru. 26 iyun — Qəndab Quliyeva, Azərbaycan xanəndəsi. 2 iyul — Xumar Zülfüqarova, Azərbaycan rəqqasəsi. 3 iyul — Paolo Villaco, İtaliya aktyoru. Telman Əliyev, Azərbaycan aktyoru. Zəhra Quliyeva, Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən qətlə yetirilmiş 17 aylıq körpə. 5 iyul — Oleq Litvin, Azərbaycan fotomüxbiri. 31 iyul — Janna Moro, Fransa aktrisası. 5 sentyabr — Nikolas Blumberqen, Amerika fiziki. Nobel mükafatı laureatı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=361815
-2017-18 Azərbaycan Kuboku,"2017-18 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan Kubokunun 26-cı mövsümü. Kubokun final oyunu 28 may 2018-ci ildə keçirilmişdir. Azərbaycan kubokunun 2017/18 mövsümünün püşkü 6 oktyabr 2017-ci ildə AFFA-nın inzibati binasında atılmışdır.. Püşkatma mərasiminə 18 komanda qatılmışdırMərasimdə yarışın ""setka""sı müəyyənləşmişdir. Belə ki, Premyer Liqa klublarının yarışa birbaşa 1/8 finaldan qatılması qərara alınmışdır. I divizion təmsilçilərindən 4-ünün iki vəsiqə uğrunda 1/16 finalda mübarizəyə başlayacağı, digərlərinin isə yarışa 1/8 finaldan başlayacağı planlaşdırılmışdır.Püşkatmada ilk iki mərhələnin cütləri bəlli olmuş; həm də növbəti raundlarda qalibləri üz-üzə gəlməli olan cütlər müəyyənləşmişdir. 11 oktyabr 2017-ci ildə keçirilmişdir. ""Ağsu"" — ""Mil-Muğan"" 0-1 ""MOİK"" — ""Turan Tovuz"" 2-1 29 noyabr 2017-ci ildə keçirilmişdir. ""Qəbələ"" — ""Mil-Muğan"" 8-0 ""Şüvəlan"" — ""Səbail"" 1-2 ""Zirə"" — ""Xəzər"" 3-0 ""Neftçi"" — ""Zaqatala"" 5-0 ""MOİK"" — ""Keşlə"" 0-3 ""Kəpəz"" — ""Binə"" 3-0 ""Qarabağ"" — ""Qaradağ Lökbatan"" 2-0 ""Sumqayıt"" — ""Sabah"" 3-0 10-11/14-15 dekabr 2017-ci ildə keçirilmişdir. ""Qəbələ"" — ""Səbail"" 5-2 ""Zirə"" — ""Neftci"" 1-2 ""Keşlə"" — ""Kəpəz"" 5-2 ""Qarabağ"" — ""Sumqayıt"" 2-3 11/18 aprel 2018-ci ildə keçirilmişdir. ""Qəbələ"" — ""Neftci"" ""Sumqayıt"" — ""Keşlə"" 28 may 2018-ci ildə keçirilmişdir. ""Keşlə"" — ""Qəbələ"" 1-0",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798359
-2017-18 Neftçi Bakı PFK mövsümü,2017/2018 Neftçi Bakı PFK mövsümü — Neftçi Bakı klubunun Azərbaycan Premyer Liqasında 26-cı mövsümüdür. Onlar Azərbaycan Premyer Liqasında və 2017-18 Azərbaycan Kubokunda iştirak edəcəklər. Mövsüm hadisələri 8 iyun 2017-ci ildə Novruz Əzimov baş məşqçi Elxan Abdullayevi bu vəzifədə əvəz etmişdir. 16 İyun 2017 tarixində yenilənib Transferlər Yoldaşlıq oyunları Azərbaycan Premyer Liqası Nəticələrin icmalı Son yeniləmə: 29 Aprel 2017. Mənbə: Nəticələrə baxın Liqa cədvəli Azərbaycan Kuboku Xarici keçidlər Official Website Arxivləşdirilib 2019-09-05 at the Wayback Machine (az.) (ing.) (rus.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=795436
-2017-18 Neftçi PFK mövsümü,2017/2018 Neftçi Bakı PFK mövsümü — Neftçi Bakı klubunun Azərbaycan Premyer Liqasında 26-cı mövsümüdür. Onlar Azərbaycan Premyer Liqasında və 2017-18 Azərbaycan Kubokunda iştirak edəcəklər. Mövsüm hadisələri 8 iyun 2017-ci ildə Novruz Əzimov baş məşqçi Elxan Abdullayevi bu vəzifədə əvəz etmişdir. 16 İyun 2017 tarixində yenilənib Transferlər Yoldaşlıq oyunları Azərbaycan Premyer Liqası Nəticələrin icmalı Son yeniləmə: 29 Aprel 2017. Mənbə: Nəticələrə baxın Liqa cədvəli Azərbaycan Kuboku Xarici keçidlər Official Website Arxivləşdirilib 2019-09-05 at the Wayback Machine (az.) (ing.) (rus.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=799746
-2017-18 Qarabağ FK mövsümü,"2017-18 Qarabağ FK mövsümü — Çempionluğunu qorumağa çalışan Qarabağ klubunun Azərbaycan Premyer Liqasında 26-cı, Qurban Qurbanovun rəhbərliyi altında isə 10-cu mövsümüdür. 20 May 2017 tarixində yenilənib Transferlər Yoldaşlıq oyunları Azərbaycan Premyer Liqası Nəticələrin icmalı Son yeniləmə: 29 Aprel 2017. Mənbə: Nəticələrə baxın Liqa cədvəli Azərbaycan Kuboku UEFA Çempionlar Liqası Təsnifat mərhələsi Heyət statistikası 18 İyul 2017 tarixində yenilənib Oyunlar və qollar Bombardirlər İntizam rekordları Xarici keçidlər Official Website",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=496850
-2017-18 Qəbələ FK mövsümü,"2017-18 Qəbələ FK mövsümü — Azərbaycanın top klublarından olan Qəbələ klubunun Azərbaycan Premyer Liqasında 12-ci, ümumilikdə isə 13-cü mövsümüdür. Onlar Premyer Liqada, Azərbaycan Kubokunda və 2017-18 Avropa Liqasının birinci təsnifat mərhələsində iştirak edəcəklər. Transferlər 5 May 2017 tarixində yenilənib Yoldaşlıq oyunları Azərbaycan Premyer Liqası Nəticələrin icmalı Son yeniləmə: 29 Aprel 2017. Mənbə: Nəticələrə baxın Liqa cədvəli Azərbaycan Kuboku UEFA Avropa Liqası Təsnifat mərhələsi Heyət statistikası Xarici keçidlər Gabala FC Website Gabala FC at UEFA.com Gabala FC at Soccerway.com Gabala FC at National Football Teams.com",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=495886
-2017-18 İnter Bakı PİK mövsümü,"2017-18 İnter Bakı PİK mövsümü — Azərbaycanın top klublarından olan İnter Bakı klubunun Azərbaycan Premyer Liqasında 17-ci, Zaur Svanadzenin rəhbərliyi altında isə 3-cü mövsümüdür. 21 İyun 2017 tarixində yenilənib Transferlər Yoldaşlıq oyunları Azərbaycan Premyer Liqası Nəticələrin icmalı Son yeniləmə: 29 Aprel 2017. Mənbə: Nəticələrə baxın Liqa cədvəli Azərbaycan Kuboku UEFA Avropa Liqası Təsnifat mərhələsi Heyət statistikası 6 İyul 2017 tarixində yenilənib Oyunlar və qollar Bombardirlər İntizam rekordları Xarici keçidlər Inter Baku at Soccerway.comŞablon:İnter Bakı PİK",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=496964
-2017-ci il,"Gecə saat 01:12-də İstanbulun Beşiktaş rayonu ərazisində yerləşən Reina gecə klubunda törədilmiş terror aktı. Terror aktı nəticəsində ilkin məlumatlara görə 39 nəfər həlak olmuş, 69 nəfər müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri almışdır. 2017-ci ildə İsveçrənin Qotard baza tunelinin açılışı olacaq. Qırğızıstan dövriyyəyə yeni əskinaslar buraxmışdır. 4 yanvar — Sorin Qrindyanu Rumıniyanın yeni baş naziri təyin olunub. 7 yanvar — Nana Akufo-Addo Qana prezidenti vəzifəsinin icrasına başlayıb 20 yanvar — ABŞ prezidenti Donald Tramp səlahiyyətlərinin icrasına başlayıb. 12–22 may — IV İslam Həmrəyliyi oyunları Bakıda keçirilib. 4 iyul — Ermənistan Silahlı Qüvvələri Füzuli rayonu Alxanlı kəndini 82 və 120 millimetrlik minaatanlardan və dəzgahlı qumbaraatanlardan atəşə tutmuşdur. Aleksandr Çuçelov, yelkənli qayıqçı. Talat Tunçalp, Türkiyəli keçmiş professional velosiped yarışçısı. Emmanuel Niyonkuru, Burundi siyasətçisi. Entoni Atkinson, britaniyalı iqtisadçı. Derek Parfit, ingilis filosof. Karl Gerstner, İsveçrəli poliqrafik tərtibatı rəssamı. Con Berqer, ingilis yazıçısı və incəsənət tənqidçisi. Viktor Tsaryov, rusiyalı futbolçu. François Çereke, Əmək ittifaqçısı. İstvan Tatar, Macarıstan sprinteri. Peter Farmer, Britaniyanın səhnə tərtibatçısı, teatr rəssamı və kitab illüstrisayıçısı. Sesiliya Qonzalez Qomez, Meksikalı siyasətçi. Enzo Benedetti, peşəkar İtaliya futbolçusu. Əliyar Səfərli, Azərbaycanın İrandakı keçmiş səfiri. Heybət Hörmət, Azərbaycan aktyoru və rejissoru. Anna Senkoro, Tanzaniyalı siyasətçi. Antoni Tu Şihua, Çin Vətənpərvər Katolik Assosiasiyasının yepiskopu olmuşdur. Leonardo Benevolo, İtaliya memarı. Rafiq Subaye, Suriya film aktyoru, yazıçı. 6 yanvar — Yaron Ben-Dov, peşəkar İsrail futbolçusu. 8 yanvar — Əli Əkbər Haşimi Rəfsəncani, İran siyasətçisi. 16 yanvar — Camal Yusifzadə, Azərbaycan şairi. 18 yanvar — Piter Abrahams, Cənubi Afrika yazıçısı. Faiq Qasımov, Azərbaycan aktyoru. Təvəkkül Əliyev, Azərbaycan aktyoru. 27 yanvar — Rimma Abdullayeva, Azərbaycanın əməkdar mədəniyyət işçisi, film direktoru, prodüser. 5 fevral — Rafiq Dadaşov, Azərbaycan rejissoru. 12 fevral — Kübra Dadaşova, Azərbaycan aktrisası. 16 fevral — Şahin Zəkizadə, Azərbaycan rejissoru. 12 mart — Oqtay Haqverdiyev, Azərbaycan iqtisadçısı. 16 mart — Mövlud Mövlud, Azərbaycan jurnalisti və yazıçısı. 21 mart — Əsgər Rəhimov, Azərbaycan teatr və kino aktyoru. 28 mart — Firuz Xudaverdiyev, Azərbaycan teatr və kino aktyoru. 31 mart — Xalid Ağcatəpə, Türk kino aktyoru. 1 aprel — Yevgeni Yevtuşenko, Rusiya şairi. 23 aprel — Ramiz Zöhrabov, Azərbaycan musiqişünası. 9 iyun — Natiq Əliyev, Azərbaycanın Sənaye və Energetika naziri. 13 iyun — Rauf Əliyev, Azərbaycan bəstəkarı. 15 iyun — Aleksey Batalov, Rusiya aktyoru. 26 iyun — Qəndab Quliyeva, Azərbaycan xanəndəsi. 2 iyul — Xumar Zülfüqarova, Azərbaycan rəqqasəsi. 3 iyul — Paolo Villaco, İtaliya aktyoru. Telman Əliyev, Azərbaycan aktyoru. Zəhra Quliyeva, Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən qətlə yetirilmiş 17 aylıq körpə. 5 iyul — Oleq Litvin, Azərbaycan fotomüxbiri. 31 iyul — Janna Moro, Fransa aktrisası. 5 sentyabr — Nikolas Blumberqen, Amerika fiziki. Nobel mükafatı laureatı.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=474627
-2017-ci il yanvar ayında vəfat edənlər,U Ko Ni — vəfat edib. Kazem Afradniya — 71 yaşında vəfat edib. Rimma Abdullayeva — 85 yaşında vəfat edib. Ramdas Aqarval — 79 yaşında vəfat edib. Baxti Belayib — 64 yaşında vəfat edib. Mike Connors — 91 yaşında vəfat edib. Dəyanət Rzayev — 46 yaşında vəfat edib. Karlos Verdexo — 82 yaşında vəfat edib. Ted Haggis — 92 yaşında vəfat edib. Faiq Qasımov — 68 yaşında vəfat edib. Təvəkkül Əliyev — 65 yaşında vəfat edib. İlhan Cavcav — 81 yaşında vəfat edib. Mark Baeke — 60 yaşında vəfat edib. Bernd Drexsel — 63 yaşında vəfat edib. Robert Anker — 70 yaşında vəfat edib. Xose Luis Astiqarraqa Lizarralde — 76 yaşında vəfat edib. Covanni Vastola — 78 yaşında vəfat edib. Cəlal Allahverdiyev — 87 yaşında vəfat edib. Piter Abrahams — 97 yaşında vəfat edib. İon Besoiu — 85 yaşında vəfat edib. Ronan Fanninq — 75 yaşında vəfat edib. Hubert Lukot — 81 yaşında vəfat edib. Alenka Qolyevşek — 85 yaşında vəfat edib. Daniel Vişer — 67 yaşında vəfat edib. Camal Yusifzadə — 75 yaşında vəfat edib. Fəxrəddin İsayev — 62 yaşında vəfat edib. Roland Qlavani — 94 yaşında vəfat edib. Kozo Kinomoto — 68 yaşında vəfat edib. Barri Kassin — 92 yaşında vəfat edib. Horasio Quarani — 91 yaşında vəfat edib. Eduardo Blasko Ferrer — 60 yaşında vəfat edib. Sudhindra Çandra Dasqupta — 79 yaşında vəfat edib. Faiq Cabbarov — 44 yaşında vəfat edib. Robert Pyer Sarrabere — 90 yaşında vəfat edib. Oddvar Barli — 87 yaşında vəfat edib. Əhməd Kurniavan — 37 yaşında vəfat edib. Ziqmunt Bauman — 91 yaşında vəfat edib. Svennik Hoyer — 85 yaşında vəfat edib. Zaxariye Noa — 79 yaşında vəfat edib. Haşimi Rəfsəncani — 82 yaşında vəfat edib. Lex Trzekiakovski — 85 yaşında vəfat edib. Yaron Ben-Dov — 46 yaşında vəfat edib. Les Lazarovitz — 75 yaşında vəfat edib. Leonardo Benevolo — 93 yaşında vəfat edib. Rafiq Subaye — 86 yaşında vəfat edib. Hişam Əl-Otaibi — 70 yaşında vəfat edib. Anna Senkoro — 55 yaşında vəfat edib. Əliyar Səfərli — 79 yaşında vəfat edib. Heybət Hörmət — 70 yaşında vəfat edib. Antoni Tu Şihua — 97 yaşında vəfat edib. Uilyam Keyson — 92 yaşında vəfat edib. Enzo Benedetti — 85 yaşında vəfat edib. Sesiliya Qonzalez Qomez — 55 yaşında vəfat edib. Con Berqer — 90 yaşında vəfat edib. François Çereke — 60 yaşında vəfat edib. İstvan Tatar — 59 yaşında vəfat edib. Viktor Tsaryov — 85 yaşında vəfat edib. Peter Farmer — 75 yaşında vəfat edib. Karl Gerstner — 86 yaşında vəfat edib. Corc Miller — 87 yaşında vəfat edib. Emmanuel Niyonkuru — 54 yaşında vəfat edib. Talat Tunçalp — 101 yaşında vəfat edib. Aleksandr Çuçelov — 83 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=478993
-2017-ci ildə Azərbaycan-Ermənistan münaqişələri,"2017-ci ildə Azərbaycan-Ermənistan münaqişələri — 2017-ci ildə Azərbaycan Respublikasının cənub-qərbində yerləşən Qarabağ regionunda Azərbaycan və Ermənistan qüvvələri arasında baş verən münaqişələr. İlk döyüşlər 2017-ci ilin fevral ayında başlamışdır. Bunun nəticəsində Azərbaycan tərəfindən 5 hərbçi Şəhid olmuş,, 1 hərbçi yaralanmış, Ermənistan tərəfindən isə 7-8 hərbçi ölmüş, 1 PUA və 1 tank məhv edilmişdir. Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin rəsmi məlumatına əsasən, sentyabr ayında erməni tərəfi atəşkəs rejimini 148 dəfə pozmuşdur. Fevral döyüşləri — 2017-cı il fevralın 24-dən 25-nə keçən gecədən başlayaraq Azərbaycan və Ermənistan silahlı qüvvələri arasında baş vermiş hərbi münaqişə. Bu döyüşlər zamanı, Ermənistan Silahlı Qüvvələri hələ Dördgünlük müharibə zamanı itirdiyi Tərtər rayonunun Talış kəndi ətrafındakı yüksəklikləri, Cəbrayıl rayonunun Lələ təpə yüksəkliyi geri qaytarmaq məqsədilə ilə təxribat törədib.Onların əsas hədəfi böyük strateji əhəmiyyət daşıyan Xocavənd rayonu istiqmətində yerləşən Nərgiztəpədir. Əgər ermənilər onu ələ keçirsələr, Beyləqan, Ağdam, Quzanlı, Ağcabədi, Füzuli yolunu kəsə, əraziyə nəzarət edə bilərdilər.Lakin, əməliyyat şəraitinə uyğun olaraq düşmənin atəş mövqelərinə və cəmləşmə nöqtələrinə qarşı müvafiq cavab tədbirləri həyata keçirilib.Fevralın 25-də mövqelərimizi atəşə tutan Ermənistan silahlı qüvvələrinin uzunmüddətli atəş nöqtəsi və cəbhənin Talış kəndi istiqamətində Silahlı Qüvvələrimizin mövqeləri üzərində uçuşlar keçirməyə cəhd göstərən pilotsuz uçuş aparatı (PUA) bölmələrimiz tərəfindən məhv edilib.Hərbi əməliyyatlar zamanı Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 5 hərbi qulluqçusu həlak olub. Döyüşlərdə ermənilərə məxsus pilotsuz uçuş aparatı olan PUA-sı məhv edilib, 7-8 hərbçisi öldürülüb. Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin yaydığı məlumata görə 2017-ci il fevralın 24-dən 25-nə keçən gecə və gün ərzində bütün cəbhə boyu Azərbaycan mövqeləri və yaşayış məntəqələri Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən güclü artilleriya atəşinə məruz qaldı. Azərbaycan tərəfindən bu hücumun qarşısının alınması, məqsədilə Xocavənd-Cəbrayıl və Tərtər istiqamətində təxirə salınmaz cavab tədbirlərinin keçirilməsi barədə qərar qəbul edilib. Nəticədə ermənilərə məxsus 1 pilotsuz uçuş aparatı PUA məhv edilib, o cümlədən 7-8 hərbi qulluqçusu ölüb. Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin isə 5 hərbi qulluqçu şəhid olub. Fevralın 27-da saat 12:00-dan etibarən Azərbaycan-Ermənistan qoşunlarının təmas xəttində tərəflərin razılığı ilə əməliyyatlar dayandırılıb. Razılaşma ölən hərbçilərin nəşlərinin neytral zonadan təxliyə olunmasıdır. Azərbaycan tərəfi Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin fevralın 26-na aid olan sözlərinə görə, hərbi əməliyyatlar zamanı Azərbaycanın 5 hərbi qulluqçusu şəhid olub,1 hərbçi isə yaralanıb. Mart döyüşləri — 2017-cı il martın 1-dən 12-nə qədər olan Azərbaycan və Ermənistan silahlı qüvvələri arasında baş vermiş hərbi münaqişə. Martın 1-i axşam saatlarında işğal altında olan Xocavənd rayonu istiqamətində Ermənistan silahlı qüvvələrinin mühəndis-istehkam baxımından hazırlanmış və atəş vasitələri ilə gücləndirilmiş dayaq məntəqələrinin qərargahına qoşunlarımız tərəfindən atəşlə cavab zərbəsi endirilib. Martın 2-nə keçən gecə cəbhənin Ağdərə-Tərtər istiqamətində Ermənistan silahlı qüvvələrinin kəşfiyyat-diversiya qrupu növbəti dəfə təxribat törətmək məqsədilə mövqelərimizə basqın etməyə cəhd göstərib.Dərhal görülən tədbirlər nəticəsində düşmənin canlı qüvvəsi məhv edilib və o, geri çəkilməyə məcbur olub. Martın 2 səhər saatlarında Ermənistan silahlı qüvvələrinə məxsus hərbi-nəqliyyat vasitəsi dəqiq atəşlə məhv edilib. Martın 2-si saat 11:40 radələrində Ağdamın cəbhə xəttinə yaxın yerləşən Təzəkənd kəndinin sakinləri bu gün təmas xəttində yenidən atəşkəsi pozulduğunu müşahidə ediblər. Kənd sakinlərinin sözlərinə görə, qarşı tərəf artilleriya silahlarından istifadə edib. İntensiv atışma, təqribən, 20 dəqiqə davam edib. Qarşı tərəfin atdığı mərmilər, əsasən, açıq əraziyə düşdüyündən tələfat olmayıb. Martın 2-si günorta saatlarında cəbhənin Ağdam istiqamətində Silahlı Qüvvələrimizin mövqeləri üzərində uçuşlar həyata keçirməyə cəhd göstərən Ermənistan Silahlı Qüvvələrinə məxsus ""X-55"" taktiki pilotsuz uçuş aparatı (PUA) Hərbi hava qüvvələrinin Hava Hücumundan Müdafiə bölmələri tərəfindən vaxtında aşkar olunaraq atəşlə məhv edilib. Martın 2-dən 3-nə keçən gecə saat 22:00 başlayaraq Ermənistan silahlı qüvvələri Ağdam istiqamətindən ordumuzun mövqeylərinə ağır artileriya silahlarından istifadə edib.Cəbhənin Çəmənli,Çıraxlı,Ayaq Qərvənd və digər kəndlərdən ordularımız tərəfindən erməniləri ağır artileriya silahları ilə susdurublar. Martın 11-də Dağlıq Qarabağda Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən mövqelərimizin atəşə tutulması nəticəsində hərbi qulluqçumuz əsgər Abbasov Həsənəli Çingiz oğlu həlak olub. Martın 11-dən 12-nə keçən gecə Ermənistan silahlı qüvvələrinin dayaq məntəqəsinə vurulan artilleriya atəşi nəticəsində düşmən 5 nəfərədək itki verib.Hərbi əməliyyatlar zamanı Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 1 hərbi qulluqçusu həlak olub. Döyüşlərdə ermənilərə məxsus pilotsuz uçuş aparatı olan PUA-sı məhv edilib, 2-5 hərbçisi öldürülüb. Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin yaydığı məlumata görə 2017-ci il martın 1-dən 3-nə qədər və 11-dən 12-nə qədər bütün cəbhə boyu Azərbaycan mövqeləri və yaşayış məntəqələri Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən güclü artilleriya atəşinə məruz qaldı. Azərbaycan tərəfindən bu hücumun qarşısının alınması, məqsədilə Füzuli-Xocavənd və Ağdam-Tərtər istiqamətində təxirə salınmaz cavab tədbirlərinin keçirilməsi barədə qərar qəbul edilib. Nəticədə ermənilərə məxsus 1 pilotsuz uçuş aparatı PUA məhv edilib, o cümlədən 2-5 hərbi qulluqçusu ölüb. Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin isə 1 hərbi qulluqçusu şəhid olub. Azərbaycan tərəfi Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin martın 12-nə aid olan sözlərinə görə, hərbi əməliyyatlar zamanı Azərbaycanın 1 hərbi qulluqçusu şəhid olub. Ermənistan tərəfi Həlak olanlar May döyüşləri — 2017-cı il mayın 15-17-dən başlayaraq Azərbaycan və Ermənistan silahlı qüvvələri arasında baş vermiş hərbi münaqişə. Bu döyüşlər zamanı, mayın 15-də 16:30-da cəbhənin Füzuli-Xocavənd istiqamətində Ermənistan hava hücumundan müdafiə qoşunlarına məxsus “OSA” zenit-raket kompleksi hərbi qulluqçular tərəfindən müdafiənin ön xəttində yeni mövqeyə çıxarılaraq hava məkanını nəzarətə götürməyə cəhd göstərilib. Azərbaycanın uçuş aparatlarına yaranan real təhlükənin və düşmənin aktivliyinin qarşısını almaq məqsədilə Ermənistanın “OSA” zenit-raket kompleksi və nəqliyyat-doldurucu maşını atəşlə tam sıradan çıxarılıb, şəxsi heyəti məhv edilib.Mayın 16-da axşam saatlarından 17-də səhər saatlarında başlayaraq Ermənistan silahlı qüvvələrinin bölmələri cəbhə xəttinin Ağdam istiqamətində mövqelərimizi və müdafiəmizin dərinliyində yaşayış məntəqələrimizi müxtəlif çaplı minaatanlardan intensiv atəşə tutub. Atılan mərmilər əsasən boş əkin sahələri və Ayaq Qərvənd, Əhmədağalı və Təzəkənd məntəqələrinə yaxın ərazilərə düşüb. Hadisə nəticəsində Təzəkənd kəndinə gedən 10 min voltluq elektrik xətti qırılmışdı. Gecə saatlarında xətt bərpa edildi və kənd elektrik enerjisilə təmin olundu.Azərbaycan silahlı qüvvələri Ağdam rayonunun Mirəşelli kəndi istiqamətindən qarşı tərəfə ağır artileriya atəşi ilə susdurub. Mayın 16-da axşam saatlarında 22:30 radələrinə qədər Tərtər rayonunun təmas xəttində yerləşən ərazisi Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən iki istiqamətdən atəşə tutulub.Mayın 30-da gecədən başlayaraq mayın 31-i səhərədək Ermənistan silahlı qüvvələrinin bölmələri tərəfindən iriçaplı silahlardan, o cümlədən 82 və 120 millimetrlik minaatanlardan, artilleriyadan istifadə edilməklə mövqelərimiz və cəbhənin Tərtər, Ağdam və Füzuli rayonları ərazisində bir sıra yaşayış məntəqələrimiz atəşə tutulub. Silahlı Qüvvələrin şəxsi heyəti və mülki əhali arasında itki yoxdur. Mayın 31-də cəbhənin Füzuli-Xocavənd istiqamətində mövqelərimizi atəşə tutan Ermənistan silahlı qüvvələrinin uzunmüddətli atəş nöqtəsi bölmələrimiz tərəfindən məhv edilib.Düşmən itkilərə məruz qalıb. Mayın 31-də axşam saatlarında Ermənistan-Azərbaycan qoşunlarının qarşıdurma xəttində, düşmən mövqelərindən birində quraşdırılmış video-müşahidə vasitəsi bölmələrimiz tərəfindən xüsusi üsulla ələ keçirilib.Hərbi əməliyyatlar zamanı Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 0 hərbi qulluqçusu həlak olub. Döyüşlərdə ermənilərə məxsus “OSA” zenit-raket kompleksi və Video-müşahidə vasitəsi məhv edilib, 2-3 hərbçisi öldürülüb, 1 hərbçi yaralanıb. Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin yaydığı məlumata görə 2017-ci il mayın 15,16 və 17-də bütün cəbhə boyu Azərbaycan mövqeləri və yaşayış məntəqələri Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən minaatanlardan, qumbaraatanlardan, pulemyotlardan və artilleriya atəşinə məruz qaldı. Azərbaycan tərəfindən bu hücumun qarşısının alınması, məqsədilə Füzuli-Xocavənd və Ağdam-Tərtər istiqamətində təxirə salınmaz cavab tədbirlərinin keçirilməsi barədə qərar qəbul edilib. Nəticədə ermənilərə məxsus “OSA” zenit-raket kompleksi məhv edilib, o cümlədən 1-5 hərbi qulluqçusu ölüb. Azərbaycan Silahlı Qüvvələri isə, itki verməmişdir. Ermənistan tərəfi Həlak olanların siyahısı İyun döyüşləri — 2017-cı il iyunun 15-dən 17-nə qədər olan Azərbaycan və Ermənistan silahlı qüvvələri arasında baş vermiş hərbi münaqişə. Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ ərazisindəki qoşunların qarşıdurma xəttində Ermənistan silahlı qüvvələrinin bölmələri davamlı surətdə təxribatlar törədir. Düşmən Silahlı Qüvvələrimizin mövqelərini və cəbhəboyu yaşayış məntəqələrimizi iriçaplı silahlardan və artilleriya qurğularından atəşə tutmaqda davam edir. Ermənistan silahlı bölmələrinin növbəti təxribatının qarşısını alarkən iyunun 15-də ordumuz itki verib. Görülən qətiyyətli cavab tədbirləri nəticəsində iyunun 15-i və 16-da işğalçı qüvvələrin 6 hərbi qulluqçusu məhv edilib, yaralıları da var. Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin yaydığı məlumata görə 2017-ci il iyunun 15-dən 17-nə qədər bütün cəbhə boyu Azərbaycan mövqeləri və yaşayış məntəqələri Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən güclü artilleriya atəşinə məruz qaldı. Azərbaycan tərəfindən bu hücumun qarşısının alınması, məqsədilə Tərtər istiqamətində təxirə salınmaz cavab tədbirlərinin keçirilməsi barədə qərar qəbul edilib. Nəticədə erməni tərəfin 6 hərbi qulluqçusu ölüb. Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin isə 1 hərbi qulluqçusu şəhid olub. Azərbaycan tərəfi Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin iyunun 16-na aid olan məlumatına görə, hərbi əməliyyatlar zamanı Azərbaycanın 1 hərbi qulluqçusu şəhid olub. Ermənistan tərəfi Həlak olanların siyahısı Həmçinin bax •İkinci Qarabağ müharibəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=757997
-2017-ci ildə vəfat edənlərin siyahısı,2017-ci ildə vəfat edənlərin siyahısı — 2017-ci ildə vəfat edən ensiklopedik şəxslərin siyahısı. Yuri Barboy — 79 yaşında vəfat edib. Çingiz Sadıqov — 88 yaşında vəfat edib. Camal Mustafayev — 89 yaşında vəfat edib. Tatyana Çaladze — vəfat edib. Leyla Vəkilli — 85 yaşında vəfat edib. Çarlz Menson — 83 yaşında vəfat edib. Rafiq Hüseynov (diktor) — 71 yaşında vəfat edib. Minarə Tahirova — 81 yaşında vəfat edib. 27 sentyabr Hyu Hefner — 91 yaşında vəfat edib. 14 sentyabr Ədalət Nəsibov (Aşıq Ədalət) — 78 yaşında vəfat edib. 11 sentyabr Abdul Halim Muadzam Şah — 89 yaşında vəfat edib. Lütfi Zadə — 96 yaşında vəfat edib. Bayram Kürdəxanlı — 54 yaşında vəfat edib. Qəndab Quliyeva — 67 yaşında vəfat edib. Fuad Musayev — 79 yaşında vəfat edib. Jonas Pesalli — 26 yaşında vəfat edib. Natiq Əliyev — 69 yaşında vəfat edib. Əbdül Hüseynov — 92 yaşında vəfat edib. Ninel Qarayeva — 84 yaşında vəfat edib. Nazim Abdullayev (əməkdar həkim) — 78 yaşında vəfat edib. Yevgeni Yevtuşenko — 84 yaşında vəfat edib. Xalid Ağcatəpə — 79 yaşında vəfat edib. Firuz Xudaverdiyev — 77 yaşında vəfat edib. Əsgər Rəhimov — 60 yaşında vəfat edib. Aydın Dadaşov — 65 yaşında vəfat edib. Maşallah Xudubəyli — 67 yaşında vəfat edib. Vitali Çurkin — 64 yaşında vəfat edib. Şahin Zəkizadə — 38 yaşında vəfat edib. Kübra Dadaşova — 59 yaşında vəfat edib. Kurt Marti — 96 yaşında vəfat edib. Andre Salvat — 96 yaşında vəfat edib. Mixail Tolstıx — 36 yaşında vəfat edib. Sotşa Dlamini — 76 yaşında vəfat edib. Rafiq Dadaşov — 70 yaşında vəfat edib. Dritero Aqolli — 85 yaşında vəfat edib. Həmçinin bax 2016-cı ildə vəfat edənlərin siyahısı 2018-ci ildə vəfat edənlərin siyahısı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=473176
-2017-ci ilin Azərbaycan filmləri,Bu siyahıda 2017-ci ildə buraxılmış Azərbaycan istehsalı filmlərin siyahısı verilmişdir. Sənədli filmlər Afaq Məlikova. Rəqs dünyam mənim Akademik Zemfira Səfərova Atadan oğula Azərbaycanın meliorasiya və suvarma kompleksi Qürbətdə qalmış məzar,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=477010
-2017/2018 Azərbaycan Kuboku,"2017-18 Azərbaycan Kuboku — Futbol üzrə Azərbaycan Kubokunun 26-cı mövsümü. Kubokun final oyunu 28 may 2018-ci ildə keçirilmişdir. Azərbaycan kubokunun 2017/18 mövsümünün püşkü 6 oktyabr 2017-ci ildə AFFA-nın inzibati binasında atılmışdır.. Püşkatma mərasiminə 18 komanda qatılmışdırMərasimdə yarışın ""setka""sı müəyyənləşmişdir. Belə ki, Premyer Liqa klublarının yarışa birbaşa 1/8 finaldan qatılması qərara alınmışdır. I divizion təmsilçilərindən 4-ünün iki vəsiqə uğrunda 1/16 finalda mübarizəyə başlayacağı, digərlərinin isə yarışa 1/8 finaldan başlayacağı planlaşdırılmışdır.Püşkatmada ilk iki mərhələnin cütləri bəlli olmuş; həm də növbəti raundlarda qalibləri üz-üzə gəlməli olan cütlər müəyyənləşmişdir. 11 oktyabr 2017-ci ildə keçirilmişdir. ""Ağsu"" — ""Mil-Muğan"" 0-1 ""MOİK"" — ""Turan Tovuz"" 2-1 29 noyabr 2017-ci ildə keçirilmişdir. ""Qəbələ"" — ""Mil-Muğan"" 8-0 ""Şüvəlan"" — ""Səbail"" 1-2 ""Zirə"" — ""Xəzər"" 3-0 ""Neftçi"" — ""Zaqatala"" 5-0 ""MOİK"" — ""Keşlə"" 0-3 ""Kəpəz"" — ""Binə"" 3-0 ""Qarabağ"" — ""Qaradağ Lökbatan"" 2-0 ""Sumqayıt"" — ""Sabah"" 3-0 10-11/14-15 dekabr 2017-ci ildə keçirilmişdir. ""Qəbələ"" — ""Səbail"" 5-2 ""Zirə"" — ""Neftci"" 1-2 ""Keşlə"" — ""Kəpəz"" 5-2 ""Qarabağ"" — ""Sumqayıt"" 2-3 11/18 aprel 2018-ci ildə keçirilmişdir. ""Qəbələ"" — ""Neftci"" ""Sumqayıt"" — ""Keşlə"" 28 may 2018-ci ildə keçirilmişdir. ""Keşlə"" — ""Qəbələ"" 1-0",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=518370
-2017/2018 Neftçi PFK mövsümü,2017/2018 Neftçi Bakı PFK mövsümü — Neftçi Bakı klubunun Azərbaycan Premyer Liqasında 26-cı mövsümüdür. Onlar Azərbaycan Premyer Liqasında və 2017-18 Azərbaycan Kubokunda iştirak edəcəklər. Mövsüm hadisələri 8 iyun 2017-ci ildə Novruz Əzimov baş məşqçi Elxan Abdullayevi bu vəzifədə əvəz etmişdir. 16 İyun 2017 tarixində yenilənib Transferlər Yoldaşlıq oyunları Azərbaycan Premyer Liqası Nəticələrin icmalı Son yeniləmə: 29 Aprel 2017. Mənbə: Nəticələrə baxın Liqa cədvəli Azərbaycan Kuboku Xarici keçidlər Official Website Arxivləşdirilib 2019-09-05 at the Wayback Machine (az.) (ing.) (rus.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=500106
-2017 Aeroqaviota Hava yolları An-26 qəzası,"2017 Aeroqaviota Hava yolları An-26 qəzası, 29 aprel, 2017-ci il tarixində Kubada baş vermiş və 8 nəfərin ölümü ilə nəticələnən aviasiya olayı. Qəzaya uğramış təyyarənin növü Antonov An-26. Qustavo Rizo, Havanadan Pinar-del-Rio vilayətinə uçan təyyarə havaya qalxdıqdan bir müddət sonra yoxa çıxıb. Daha sonra radarlardan itmiş An-26 sərnişin təyyarəsinin qəzaya uğradığı məlum olub. İlkin məlumatlarda təyyarənin sərnişin daşıdığı və ekipaj üzvləri ilə birlikdə 39 nəfərin olduğu bildirilsədə, daha sonra təyyarənin hərbi təyyarə olduğu və 8 nəfər heyəti olduğu təsdiqləndi. Təyyarədə olan 8 nəfərin hamısı qəza zamanı həlak olmuşdur. Kuba İnqilabçı Silahlı Qüvvələr Nazirliyi tərəfindən qəzanı araşdırmaq üçün komissiya yaradılıb.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=488751
-2017 Avropa Gənclər Badminton Çempionatı,2017 Avropa Gənclər Badminton Çempionatı — 7 aprel — 16 aprel tarixləri arasında Fransanın Mulhaus şəhərinin Regional İdman Mərkəzində keçirilən badminton çempionatıdır. Medal cədvəli Həmçinin bax Avropa U-17 Badminton Çempionatı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=489447
-2017 Avropa Gənclər Üzgüçülük Çempionatı,"2017 Avropa Gənclər Üzgüçülük Çempionatı — 28 iyun - 2 iyul 2017-ci il tarixləri aralığında İsrailin Netanya şəhərində keçirilən turnirdir. Çempionat LEN, yəni Avropa Üzgüçülük Liqası tərəfindən təşkil edilir və 50 metrlik hovuzda keçirilir. LEN qaydalarına görə, yarışda 15 və 16 yaşlı qızlar, 17 və 18 yaşlı oğlanlar iştirak edir. Medal cədvəli Xarici keçidlər isr2015ec.org — 2017 Avropa Gənclər Üzgüçülük Çempionatının rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=501564
-2017 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2017 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2017; fr. Concours Eurovision de la chanson 2017) — 62-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Camalanın ifa etdiyi ""1944"" mahnısı ilə 2016 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2017-ci ildə Ukrayna müsabiqəyə ikinci dəfə ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdır. Müsabiqə Ukraynanın paytaxtı Kiyev şəhərində, Kiyev Beynəlxalq sərgi mərkəzində ""Fərqliliyi qeyd edək"" (ing. ""Celebrate Diversity"") şüarı altında keçirilmişdir. Müsabiqənin yarımfinalları 2017-cı ilin 9 və 11 may, final isə 13 may tarixində baş tutmuşdur. 2017-ci ildə bir illik fasilədən sonra Portuqaliya və Rumıniya müsabiqəyə geri dönmüşdür. Bosniya və Herseqovina isə maliyyə problemləri səbəbindən Kiyevdə keçirilən müsabiqədə iştirakdan imtina etmişdir. Rusiya təmsilçisi Yuliya Samoylovanın Rusiyanın Krımı zəbt etməsindən sonra 2015-ci ildə Krım yarımadasının Kerç şəhərində baş tutan konsertdə çıxış etməsi səbəbdən Ukrayna Təhlükəsizlik Xidməti tərəfindən müğənninin Ukraynaya girişinə 3 illik qadağa qoyulmuşdur. Rusiyaya Kiyevə digər bir təmsilçi göndərmək şansı verilsə də, 13 aprel 2017-ci il tarixdə Pervıy Kanal Rusiyanın Kiyevdə baş tutan müsabiqədə iştirak etməyəcəyini elan etmişdir. Ümumilikdə 42 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2017-də Portuqaliya təmsilçisi Salvador Sobral ifa etdiyi ""Amar Pelos Dois"" mahnısı ilə 758 xal toplayaraq qalib gəlmişdir. Bu müsabiqəyə ilk dəfə 1964-cü ildə qoşulan Portuqaliyanın Avroviziyada ilk qalibiyyəti idi. 2017-ci ildə müsabiqəni televiziya vasitəsi ilə 182 milyon tamaşaçı izləmişdir. Keçirildiyi yer 2016-cı ildə Camalanın ""1944"" mahnısı ilə Ukraynaya qələbə qazandırmasının ardınca müsabiqə Ukraynanın paytaxtı Kiyevdə Kiyev Beynəlxalq sərgi mərkəzində keçirilmişdir. Kiyev Beynəlxalq sərgi mərkəzi eyni anda 13,000 nəfərlik izləyicini qəbul edə biləcək şəraitə malikdir. Tender mərhələsi 18 may 2016-cı il tarixdə Ukraynanın milli televiziya kompaniyası NTU-nun rəis müavini, eyni zamanda Ukraynanın Avroviziya üzrə Nümayəndə heyətinin rəhbəri olan Viktoriya Romanova NTU ilə Avropa Yayım İttifaqı (AYİ) arasında ilk təşkilatı görüşün 8 iyun tarixində baş tutacağını bildirmişdir. Bu görüşdə müsabiqə üçün lazım olacaq texniki tələblər və müsabiqəyə ev sahibliyi edəcək şəhərə qoyulacaq tələblər barədə müəyyən müzakirələr aparılır. Viktoriya Romanova eyni zamanda müsabiqəyə ev sahibliyi edəcək olan şəhər və arenanın yay fəsli ərzində elan olunacağını bildirdi. Ev sahibi ola biləcək şəhərlər üçün aşağıdakı meyarlar vurğulanmışdır: Arena minimum 7,000 nəfər tamaşaçını qəbul etməli, ideal şəkildə isə 10,000 nəfər tamaşaçını qəbul etməyə hazır olmalıdır. Arenanın tavanı olmalıdır. Beynəlxalq mətbuat mərkəzi minimum 1,550 nəfər dünyanın müxtəlif yerlərindən olan jurnalist heyətini qəbul etməlidir. Ev sahibi şəhər ölkənin əsas beynəlxalq aeroportuna yaxın olmalıdır. Arenada qonaqları qarşılamaq və yola salmaq məqsədi ilə ən azı 3,000 könüllü şəxslər olmalıdır. Arenanın yaxınlığında uyğun sayda və böyüklüyə malik otellər olmalıdır. Namizəd şəhərlər namizədlik çərçivəsində Ukraynanın və eyni zamanda şəhərlərin qonaqpərvərliyini, özünəməxsus özəlliklərini, mədəni dəyərlərini təqdim etmək məqsədi ilə sosial proqramlar tərtib etməlidirlər.NTU və Ukrayna dövləti müsabiqəni keçirməkdə maraqlı olan şəhərlər üçün rəsmi olaraq tender mərhələsini 23 iyun tarixində açıq elan etdilər. Ev sahibi olacaq şəhərin seçimi dörd mərhələdən təşkil olunmuşdur: 24 iyun - 8 iyul: Namizədliyə maraqlı olan şəhərlər tender mərhələsinə qoşulmağa dəvət edildi. 8 - 15 iyul: NTU və dövlət tərəfindən təyin olunan Yerli Təşkilatı Komitəyə başçılıq edən Ukraynanın Baş naziri Vladimir Qroysman rəsmi təqdimat məqsədi ilə namizəd şəhərləri siyahısını birlikdə nəzərdən keçirib, yalnız 6 şəhərin (Dnepropetrovsk, Herson, Kiyev, Lvov, Odessa, Xarkov) namizədliklərini qəbul etdilər. 18 - 22 iyul: Namizəd şəhərlərə Yerli Təşkilatı Komitə tərəfindən baxış keçirildikdən sonra AYİ-nə yalnız 3 şəhərin (Dnepropetrovsk, Kiyev, Odessa) adını təqdim etdilər. 22 iyul - 1 avqust: AYİ və Yerli Təşkilatı Komitənin təmsilçiləri tərəfindən 3 namizəd şəhərin infrastrukturası və müsabiqənin keçirilməsi üçün hər bir şərait dəqiqliklə baxışdan keçirildi. Tender mərhələsinin nəticələri və ev sahibi şəhərin adı açıqlanması üçün mətbuat konfransı baş tutmalı idi, lakin daha sonra bu elanın təxirə salındığı ilə bağlı açıqlama verildi.10 avqust 2016-cı il tarixində NTU-nun rəhbərinin köməkçisi Oleksandr Xarebin müsabiqəyə ev sahibliyi edəcək şəhərin adının Ukraynanın Müstəqillik günündə, 24 avqust tarixində açıqlanacağını bildirdi. Lakin 25 avqust tarixində ev sahibi olacaq şəhərin adının açıqlanmasına 1 saat qalmış NTU qərarın bir daha nəzərdən keçilməsi üçün elanın təxirə salındığını açıqladı. Bunun ardınca Dnepropetrovsk şəhərinin meri Boris Filatov tender mərhələsinin başlanmasından iki ay keçdiyinə baxmayaraq qərarın elan olunmasının artıq dördüncü dəfə təxirə salınmasının ""rüsvayçılıq"" olduğunu açıqlamışdır. 25 avqustda NTU-nun baş direktoru Zurab Alasania Dnepropetrovskun namizədliyini geri götürdüyünü elan etmişdir. 9 sentyabr 2016-cı il tarixdə müsabiqənin paytaxt Kiyevdə yerləşən Kiyev Beynəlxalq Sərgi Mərkəzində keçiriləcəyi elan olundu. Yarımfinallara bölünmə səbətləri İştirakçı ölkələrin hansı yarımfinallarda iştirak edəcəyini müəyyən etmək məqsədi ilə 31 yanvar 2017 tarixində Nika Konstantinova və Timur Miroşnıçenko aparıcılığında Kiyevdə püşk çəkilişi keçirilmişdir. Çəkilişin ilk mərhələsində ev sahibi ölkə Ukrayna və Böyük beşlik ölkələrinin hansı yarımfinallarda səs verəcəkləri və ifa edəcəkləri müəyyən edildi. İkinci mərhələdə ölkələrin hansı yarımfinallarda iştirak edəcəkləri və yarımfinalların neçənci hissəsində (birinci və ya ikinci) ifa edəcəkləri püşkatma ilə təyin olundu. Mart ayında təşkil edilmiş qrup konfransında isə ölkələrin səhnəyə çıxış sıraları müəyyən edildi. Hər iki yarımfinalda 18 ölkə finala çıxmaq üzrə mübarizə aparmışdır. Hər yarı finalda ilk onluğa daxil olan ölkələr, ev sahibi ölkə və 'Böyük beşlik' daxil olmaqla cəmdə 26 ölkə finalda iştirak edəcək. AYİ, 25 yanvar 2017 tarixində yarışmanın rəsmi tele səsvermə sponsoru Digame-nin apardığı hesablamalar nəticəsində 36 ölkədən müsabiqənin tarixində ənənəvi olaraq bir-birlərinə səs verənləri təyin edərək, 6 səbətə ayırmışdır. Qeyd: Rusiya 2017 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində iştirak etməyi planlaşdırsa da 13 aprel tarixində ölkənin müsabiqədə iştirak etməyəcəyi açıqlandı. İştirakçı ölkələr 42 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2017 otuz altı ölkənin final uğrunda mübarizə apardığı iki yarımfinal mərhələsindən (hər yarımfinalda on səkkiz ölkə) və iyirmi altı ölkənin qalibiyyət uğrunda mübarizə apardığı final mərhələsindən təşkil olunmuşdur. ""Böyük Beşlik"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya, İtaliya) və ev sahibi Ukrayna müsabiqənin finalında birbaşa iştirak etmək hüququ qazanmışdırlar. Yarımfinallar 1-ci yarımfinal 9 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 18 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Böyük Britaniya, İspaniya və İtaliya səsvermədə iştirak etmişdir. 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərinin tətbir olunduğu yeni səsvermə metodu ilə ən çox səs toplayan 10 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazanmışdır. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. 2-ci yarımfinal 11 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 18 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Almaniya, Fransa və ev sahibi Ukrayna səsvermədə iştirak etmişdir. 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərinin tətbir olunduğu yeni səsvermə metodu ilə ən çox səs toplayan 10 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazanmışdır. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. Finalçılar: ""Böyük Beşlik"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya və İtaliya); Ev sahibi ölkə (Ukrayna); Birinci yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr; İkinci yarımfinal mərhələsində ilk onluğa daxil olan ölkələr.13 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 26 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqədə iştirak edən bütün ölkələr səsvermədə iştirak etmişdir və Portuqaliya təmsilçisi ən çox səs toplayaraq müsabiqənin qalibi elan edilmişdir. 1-ci yarımfinal Münsif səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə 1-ci yarımfinalda iştirak edən ölkələrin münsif səsverməsindən gələn maksimum 12 xallar göstərilmişdir: SMS səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə 1-ci yarımfinalda iştirak edən ölkələrin SMS səsverməsindən gələn maksimum 12 xallar göstərilmişdir: 2-ci yarımfinal Münsif səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə 2-ci yarımfinalda iştirak edən ölkələrin münsif səsverməsindən gələn maksimum 12 xallar göstərilmişdir: SMS səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə 2-ci yarımfinalda iştirak edən ölkələrin SMS səsverməsindən gələn maksimum 12 xallar göstərilmişdir: Münsif səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə iştirak edən bütün ölkələrin peşəkar münsiflər heyətinin finala vəsiqə qazanan ölkələrə verdiyi maksimum 12 xallar göstərilmişdir: SMS səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə iştirak edən bütün ölkələrdən gələn SMS səsverməsinin nəticəsi olaraq finala vəsiqə qazanan ölkələrə göndərilən maksimum 12 xallar göstərilmişdir: Digər ölkələr Andorra – 19 may 2016-cı il tarixdə Andorranın RTVA kanalı ölkənin 2017-ci ildə də müsabiqəyə qayıtmayacağını rəsmi olaraq açıqlayıb. Andorra Avroviziyada son dəfə Moskvada keçirilən müsabiqədə 2009-cu ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 15-ci yeri tutmuşdur. Bosniya və Herseqovina – 28 sentyabr 2016-cı il tarixdə Bosniya və Herseqovinanın BHRT telekanalı ciddi maliyyə problemləri və iştirak üçün əlavə sponsorun olmaması səbəbindən ölkənin növbəti müsabiqədə iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır. Bundan öncə May ayında Avropa Yayım İttifaqı Bosniya və Herseqovinanın Avroviziyanı yayımlayan əsas yayımçı kanalı olan BHRT-nin AYİ-na toplamda 5.4 milyon€ təşkil edən borcu ödəyə bilməməsi səbəbindən ölkənin Avropa Yayım İttifaqına üzvlükdən məhrum edilə biləcəyini və beləliklə Avroviziyada iştirakdan azad olunacağını bəyan etmişdir. Bosniya və Herseqovina Avroviziyada son dəfə ötən il (2016) Stokholmda keçirilən müsabiqədə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 11-ci yeri tutaraq, finala adlaya bilməmişdir. Lüksemburq – 25 may 2016-cı il tarixdə Lüksemburqun RTL kanalı ölkənin 2017-ci ildə Avroviziyaya geri dönməyəcəyini bildirdi. Lüksemburq Avroviziyada son dəfə İrlandiyada keçirilən müsabiqədə 1993-cü ildə iştirak etmiş və 20-ci yeri tutmuşdur. Monako – 19 avqust 2016-cı il tarixdə Monakonun TMC kanalı ölkənin 2017-ci ildə də müsabiqəyə qayıtmayacağını rəsmi olaraq açıqlayıb. Monako Avroviziyada son dəfə Afinada keçirilən müsabiqədə 2006-cı ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 21-ci yeri tutmuşdur. Rusiya – Rusiya təmsilçisi Yuliya Samoylova Rusiyanın Krımı zəbt etməsindən sonra 2015-ci ildə Krım yarımadasının Kerç şəhərində baş tutan konsertdə çıxış etməsi səbəbdən Ukrayna Təhlükəsizlik Xidməti tərəfindən müğənninin Ukraynaya girişinə 3 illik qadağa qoymuşdur. 13 aprel 2017-ci il tarixdə Rusiyanın dövlət kanalı Kiyevdə baş tutan müsabiqədə ölkənin iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır. Slovakiya – 12 aprel 2016-cı il tarixdə Slovakiyanın RTVS kanalı ölkənin 2016-cı ildə Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinə qayıtmayacağını açıqlayarkən buna səbəb kimi maliyyə problemlərini göstərmişdir. Lakin eyni zamanda telekanal Avroviziyanı ""çəkici proekt"" adlandıraraq növbəti ildə müsabiqədə iştiraka maraqlı olduqlarını və bunun üçün son qərarın 2016-cı ilin sonunda açıqlanacağını bildirmişdir. 24 oktyabr tarixində ölkənin Kiyevdə keçiriləcəl müsabiqədə iştirak etməyəcəyi təsdiqini tapdı. Slovakiya Avroviziyada son dəfə Bakıda keçirilən müsabiqədə 2012-ci ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində sonuncu yeri tutmuşdur. Türkiyə – Türkiyənin TRT kanalı AYİ-nə ölkənin 2017-ci ildə Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinə qayıdacağı ilə bağlı yazılı açıqlama vermişdir. Lakin bundan öncə də ölkənin geri dönəcəyi ilə bağlı məlumatlar mediada yayılmasına baxmayaraq bu baş tutmamışdır. 23 oktyabr tarixində Türkiyənin 2017 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində iştirak etməyəcəyi öz təsdiqini tapdı. Türkiyə Avroviziyada son dəfə Bakıda keçirilən müsabiqədə 2012-ci ildə iştirak etmiş və final mərhələsində 7-ci yeri tutmuşdur. Təkrar iştirak edən müğənnilər Ukraynanın Rusiya təmsilçisinə qoyduğu qadağa 2014-cü ildə Rusiyanın Krım yarımadasını zəbt etməsindən sonra 2015-ci ildə Ukrayna hökuməti Krımın işğalını dəstəkləyən müğənniləri qara siyahıya alaraq, milli təhlükəsizliyin qorunması səbəbindən həmin şəxslərin ölkəyə girişinə qadağa qoymuşdur. Baş nazir müavini Vyaçeslav Kırılenko ölkənin Avroviziyaya ev sahibliyi edəcəyi halda belə bu qadağanın aradan qaldırılmayacağını bildirmişdir. Avropa Yayımlar Birliyi bu qadağanın Avroviziyaya tətbiq edilməməsi və Ukraynanın müsabiqəyə ev sahibliyi edə biləcəyi halda bütün ölkələrdən olan nümayəndə heyətinin Ukraynaya gələ bilməsi üçün Ukraynanın dövlət kanalı NTU və Ukrayna hökuməti ilə danışıqlar aparıldığını açıqlamışdır. Dövlət kanalından olan nümayəndənin Amerikanın məşhur Billboard maqazin jurnalına verdiyi müsahibədə tərtib olunan qara siyahının NTU-nun idarəsindən kənar olduğunu bildirmişdir. Rus şərhçilər Ukraynaya 2016-cı ildə Avroviziyada qələbə qazandıran ""1944"" mahnısını tənqid edərək, mahnının İosif Stalinin əmri ilə baş tutmuş Krım tatarlarının deportasiyasına aid olduğunu və bu tip siyasi mövzuda olan mahnının müsabiqənin qaydalarını kobud şəkildə pozduğunu bildirmişdirlər. Lakin mahnıda hansısa birbaşa siyasi mesaj olmaması səbəbindən mahnının Avroviziyanın qaydalarını pozmadığı daha öncə Avropa Yayım İttifaqı tərəfindən təsdiqlənmişdir. Müsabiqənin qalibi Camala da verdiyi müsahibələrdə ifa etdiyi və bəstələdiyi mahnının siyasi mövzuda olmadığını və mahnını yazmaqla əsas məqsədinin 1944-cü ildə nənəsinin yaşadığı acıları, dəhşətli anları dinləyiciyə çatdırmaq olduğunu bildirmiş və mahnının onun üçün yalnız şəxsi anlam daşıdığını vurğulamışdır. Ukraynanın müsabiqədə qalib gəlməsinin ardınca Rusiya Kiyevdə keçirilən müsabiqədə iştirakını təsdiqləsə də, müəyyən Rus siyasətçiləri ölkənin müsabiqədə iştirakdan imtina etməyə çağırmış və buna səbəb kimi Rusiyanın Ukraynada xoşagəlməz qonaq olacağı göstərilmişdir. Ev sahibi ölkə ilə ciddi siyasi münaqişədə olmasına baxmayaraq Rusiyanın dövlət kanalı olan ""Pervıy Kanal"" 12 mart tarixində Avroviziya 2017-də Rusiyanı ""Flame is Burning"" (azərb. Məşəl alovlanır) adlı mahnı ilə Yuliya Samoylovanın təmsil edəcəyini açıqladı. Bunun ardınca Ukrayna Təhlükəsizlik Xidmətinin Yuliya Samoylova üzərində araşdırma başladığı məlumatı verilmişdir. Buna səbəb Yuliyanın Ukrayna qanunlarını pozaraq Krıma Rusiyadan giriş etməsidir. Müğənni Krım yarımadasının Rusiya tərəfindən zəbtindən sonra 2015-ci ildə Krımın Kerç şəhərində baş tutan konsertdə çıxış etmişdir. Ukrayna rəsmiləri Rusiyanın Samoylovanı müsabiqəyə göndərmək qərarının siyasi addım olduğunu bildirərək, Rusiyanın növbəti siyasi qalmaqal yaratmaq istədiyindən Krıma qeyri-qanuni yolla giriş edən müğənnini müsabiqə üçün seçilməsinin düşünülmüş addım olduğu iddia edilmişdir. Rusiya tərəfi bu iddiaları təkzib etmiş və bunun arxasında heç bir siyasi məqam olmadığı açıqlanmışdır. 22 mart tarixində Ukrayna Təhlükəsizlik Xidməti rəsmi olaraq Yuliya Samoylovanın ölkəyə girişinə 3 illik qadağa qoyulduğunu bəyan etmişdir. Qərarın həmən ardınca müsabiqənin direktoru Yon Ola Sand bütün iştirakçıların Kiyev səhnəsində çıxışını təmin etmək məqsədi ilə hələ də danışıqların aparıldığını və ev sahibi ölkənin aldığı qərarın müsabiqənin birlik və bərabərlik dəyərlərinə zidd olduğunu vurğulayaraq Avropa Yayımlar Birliyinin qərar ilə çox məyus olduğunun açıqlamışdır. Avropa Yayımlar Birliyi Yuliya Samoylovanın müsabiqədə çıxışını təmin etmək üçün alternativ yollar axtarır. Yaranmış qarışıqlığa fikir bildirən Avropa Yayımlar Birliyinin rəsmisi İnqrid Deltenre Ukraynanın atdığı addımı ""tamamilə qəbuledilməz"" adlandırmışdır. 13 aprel 2017-ci il tarixdə Rusiyanın dövlət kanalı rəsmi açıqlamada Kiyevdə baş tutan müsabiqədə ölkənin iştirak etməyəcəyini bildirmişdir. Müsabiqəni canlı yayımlayan ölkələr Xarici keçidlər Eurovision.tv Həmçinin bax Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=448191
-2017 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi,"2017 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi (ing. Junior Eurovision Song Contest 2017) — sayca 15-ci ənənəvi Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsidir. Müsabiqə 26 noyabr 2017-ci il tarixində ""Shine bright"" devizi altında Gürcüstannın paytaxtı Tbilisi şəhərində keçirilmişdir. Bu Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində bundan öncə üç dəfə qələbə qazanan Gürcüstanın müsabiqəyə ilk ev sahibliyi olmuşdur. Müsabiqəyə Helen Kalandadze və 2014 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində Gürcüstanı təmsil etmiş Lizi Caparidze aparıcılıq etmişdir. 9 avqust 2017-ci il tarixdə Avropa Yayım İttifaqı 16 ölkənin Tbilisidə keçirilən müsabiqədə iştirak edəcəyini təsdiqləmişdir. Bu ölkələrdən Portuqaliya doqquz illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönmüşdür. 2016-cı ildə müsabiqədə iştirak etmiş Bolqarıstan və İsrail isə müsabiqəyə hazırlıq üçün zamanın çox az olduğunu səbəb göstərərək, 2017 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində iştirakdan imtina etmişdir. Keçirildiyi yer 2016 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində 10 yaşlı Maryam Mamadaşvilinin ""Mzeo"" mahnısı ilə Gürcüstana qələbə qazandırmasının ardınca Avropa Yayım İttifaqı (AYİ) 2017-ci ilin fevral ayında Gürcüstanın növbəti müsabiqəyə ev sahibliyi edəcəyini açıqlamışdır. İndiyədək müsabiqədə üç dəfə qalibiyyət əldə etməsinə baxmayaraq, bu Gürcüstanın müsabiqəyə ilk ev sahibliyidir. 9 avqust 2017-ci il tarixdə paytaxt Tbilisidə baş tutacaq müsabiqənin 4000 nəfər izləyicini qəbul edə biləcək Tbilisi Olimpik Sarayında keçiriləcəyi açıqlandı. İştirakçılar Digər ölkələr Aşağıda adları göstərilən ölkələr daha öncə Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində iştirak etsələr də, 2017-ci ildə müsabiqədə iştirak etməmişdirlər. Həmçinin bax Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi Xarici keçidlər JuniorEurovision.tv Arxivləşdirilib 2013-10-18 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=523610
-2017 Azərbaycan Qran-prisi,"2017 Formula 1 Azərbaycan Qran-Prisi (ing. 2017 Formula 1 Azerbaijan Grand Prix)Beynəlxalq Avtomobil Federasiyasının (FIA) Vyanada baş tutmuş Baş Assambleyasında qərar verildikdən sonra 2016-cı ildə Azərbaycanda keçirilən Formula-1 üzrə Avropa Qran-Prisinin adı və tarixi dəyişdirilib. Mötəbər yarış bundan sonra Avropa deyil, Azərbaycan Qran-Prisi adlandırılıb. Azərbaycan Qran-Prisi 23–25 iyun 2017-ci il tarixlərində baş tutub. Yarış Bakı Şəhər Halqası motor yarışması dairəsində keçirilib . Azərbaycan Qran-Prisi Formula-1 dünya çempionatının yenə də 8-ci mərhələsində yer alıb. Yarışın tarixini bir həftə sonraya keçirilməsində əsas məqsəd ötən yay eyni tarixdə baş tutan 24 saatlıq ""Le Man"" yarışı ilə üst-üstə düşməsi olub. Azərbaycan Qran Prisinin promouteri və eyni zamanda yarışın keçirildiyi şəhər treki Bakı Şəhər Halqası (BŞH) adlanır. Azərbaycan Qran Prisinin rəsmi elçiləri Azərbaycanın əməkdar artistləri Tünzalə Ağayeva və Murad Dadaşov, məşhur müğənni Miri Yusif, Formula 1 şərhçisi Rəhim Əliyev və Formula 3 pilotu Gülhüseyn Abdullayev Bakıda keçiriləcək sayca ikinci Qran Prini rəsmi elçi kimi təmsil edibler. Azərbaycan Qran Prisinin konsert proqramı Dünyaca məşhur ulduzlar Tarkan ,Nikol Şerzinger , The Black Eyed Peas qrupu və Mariah Carey. Maraqlı faktlar 10 komandadan 9-u Bakıdan xal aparıb.Belə hadisə çox nadir hallarda baş verir. Son illərə , yalnız 2015-ci ildə Rusiya Qran Prisində doqquz müxtəlif komandanın sürücüləri ilk onluğa düşüblər. Bakıdan əliboş gedən yeganə komanda Renault oldub. Williams komandasının pilotu Ləns Stroll'un ilk podiumu. Lyuis Həmilton 66-cı poulunu qazanıb. Lyuis Həmilton karyerasında 65-ci poulunu qazanmaqla Ayrton Senna ilə bərabərləşmişdi. Bakıda isə onun poul sayında əfsanəvi braziliyalını üstələyib. Azərbaycan Qran-Prisi sıralanma turu Azərbaycan-2017 Birinci sərbəst yürüşlər Mühəndislər Kuboku Pirelli'nin Azərbaycan Qran Prisi üçün sürücülərin təkər seçimi 2017 Formula-1 Azərbaycan Qran-Prisi yarış cədvəli Azərbaycan Qran Prisinin rəsmi elçiləri ictimaiyyətə təqdim ediliblər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=585458
-2017 Azərbaycan Qran Prisi,"2017 Formula 1 Azərbaycan Qran-Prisi (ing. 2017 Formula 1 Azerbaijan Grand Prix)Beynəlxalq Avtomobil Federasiyasının (FIA) Vyanada baş tutmuş Baş Assambleyasında qərar verildikdən sonra 2016-cı ildə Azərbaycanda keçirilən Formula-1 üzrə Avropa Qran-Prisinin adı və tarixi dəyişdirilib. Mötəbər yarış bundan sonra Avropa deyil, Azərbaycan Qran-Prisi adlandırılıb. Azərbaycan Qran-Prisi 23–25 iyun 2017-ci il tarixlərində baş tutub. Yarış Bakı Şəhər Halqası motor yarışması dairəsində keçirilib . Azərbaycan Qran-Prisi Formula-1 dünya çempionatının yenə də 8-ci mərhələsində yer alıb. Yarışın tarixini bir həftə sonraya keçirilməsində əsas məqsəd ötən yay eyni tarixdə baş tutan 24 saatlıq ""Le Man"" yarışı ilə üst-üstə düşməsi olub. Azərbaycan Qran Prisinin promouteri və eyni zamanda yarışın keçirildiyi şəhər treki Bakı Şəhər Halqası (BŞH) adlanır. Azərbaycan Qran Prisinin rəsmi elçiləri Azərbaycanın əməkdar artistləri Tünzalə Ağayeva və Murad Dadaşov, məşhur müğənni Miri Yusif, Formula 1 şərhçisi Rəhim Əliyev və Formula 3 pilotu Gülhüseyn Abdullayev Bakıda keçiriləcək sayca ikinci Qran Prini rəsmi elçi kimi təmsil edibler. Azərbaycan Qran Prisinin konsert proqramı Dünyaca məşhur ulduzlar Tarkan ,Nikol Şerzinger , The Black Eyed Peas qrupu və Mariah Carey. Maraqlı faktlar 10 komandadan 9-u Bakıdan xal aparıb.Belə hadisə çox nadir hallarda baş verir. Son illərə , yalnız 2015-ci ildə Rusiya Qran Prisində doqquz müxtəlif komandanın sürücüləri ilk onluğa düşüblər. Bakıdan əliboş gedən yeganə komanda Renault oldub. Williams komandasının pilotu Ləns Stroll'un ilk podiumu. Lyuis Həmilton 66-cı poulunu qazanıb. Lyuis Həmilton karyerasında 65-ci poulunu qazanmaqla Ayrton Senna ilə bərabərləşmişdi. Bakıda isə onun poul sayında əfsanəvi braziliyalını üstələyib. Azərbaycan Qran-Prisi sıralanma turu Azərbaycan-2017 Birinci sərbəst yürüşlər Mühəndislər Kuboku Pirelli'nin Azərbaycan Qran Prisi üçün sürücülərin təkər seçimi 2017 Formula-1 Azərbaycan Qran-Prisi yarış cədvəli Azərbaycan Qran Prisinin rəsmi elçiləri ictimaiyyətə təqdim ediliblər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=504386
-2017 Azərbaycan Qran prisi,"2017 Formula 1 Azərbaycan Qran-Prisi (ing. 2017 Formula 1 Azerbaijan Grand Prix)Beynəlxalq Avtomobil Federasiyasının (FIA) Vyanada baş tutmuş Baş Assambleyasında qərar verildikdən sonra 2016-cı ildə Azərbaycanda keçirilən Formula-1 üzrə Avropa Qran-Prisinin adı və tarixi dəyişdirilib. Mötəbər yarış bundan sonra Avropa deyil, Azərbaycan Qran-Prisi adlandırılıb. Azərbaycan Qran-Prisi 23–25 iyun 2017-ci il tarixlərində baş tutub. Yarış Bakı Şəhər Halqası motor yarışması dairəsində keçirilib . Azərbaycan Qran-Prisi Formula-1 dünya çempionatının yenə də 8-ci mərhələsində yer alıb. Yarışın tarixini bir həftə sonraya keçirilməsində əsas məqsəd ötən yay eyni tarixdə baş tutan 24 saatlıq ""Le Man"" yarışı ilə üst-üstə düşməsi olub. Azərbaycan Qran Prisinin promouteri və eyni zamanda yarışın keçirildiyi şəhər treki Bakı Şəhər Halqası (BŞH) adlanır. Azərbaycan Qran Prisinin rəsmi elçiləri Azərbaycanın əməkdar artistləri Tünzalə Ağayeva və Murad Dadaşov, məşhur müğənni Miri Yusif, Formula 1 şərhçisi Rəhim Əliyev və Formula 3 pilotu Gülhüseyn Abdullayev Bakıda keçiriləcək sayca ikinci Qran Prini rəsmi elçi kimi təmsil edibler. Azərbaycan Qran Prisinin konsert proqramı Dünyaca məşhur ulduzlar Tarkan ,Nikol Şerzinger , The Black Eyed Peas qrupu və Mariah Carey. Maraqlı faktlar 10 komandadan 9-u Bakıdan xal aparıb.Belə hadisə çox nadir hallarda baş verir. Son illərə , yalnız 2015-ci ildə Rusiya Qran Prisində doqquz müxtəlif komandanın sürücüləri ilk onluğa düşüblər. Bakıdan əliboş gedən yeganə komanda Renault oldub. Williams komandasının pilotu Ləns Stroll'un ilk podiumu. Lyuis Həmilton 66-cı poulunu qazanıb. Lyuis Həmilton karyerasında 65-ci poulunu qazanmaqla Ayrton Senna ilə bərabərləşmişdi. Bakıda isə onun poul sayında əfsanəvi braziliyalını üstələyib. Azərbaycan Qran-Prisi sıralanma turu Azərbaycan-2017 Birinci sərbəst yürüşlər Mühəndislər Kuboku Pirelli'nin Azərbaycan Qran Prisi üçün sürücülərin təkər seçimi 2017 Formula-1 Azərbaycan Qran-Prisi yarış cədvəli Azərbaycan Qran Prisinin rəsmi elçiləri ictimaiyyətə təqdim ediliblər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=504377
-2017 Beynəlxalq Çempionlar Kuboku,2017 Beynəlxalq Çempionlar Kuboku (və ya İCC) — 5-ci dəfə təşkil edilən futbol üzrə yoldaşlıq oyunu seriyasıdır. Turnir hər il müxtəlif ölkələrdə təşkil edilir. Yarış 2017-ci ilin iyul ayında başlamış və avqust ayında sona çatmışdır. Real Madrid və Barselona klubları Amerika turniri üzrə elan olunan ilk iki komanda olmuşdur. Mançester Yunayted və Mançester Siti klubları da Amerika turnirində iştirak edəcək növbəti klublar olmuşdur. Xarici keçidlər internationalchampionscup.com — 2017 Beynəlxalq Çempionlar Kubokunun rəsmi saytı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=505576
-2017 Britaniya Bahar Film Festivalı (Bakı),"2017-ci il aprel ayının 28-də British Council Azərbaycan təşkilatı, Böyük Britaniyanın Azərbaycandakı səfirliyi və Nizami Kino Mərkəzi ilə birgə əməkdaşlıq çərçivəsində Bakıda üçüncü Britaniya Bahar Film Festivalının açılışı olmuşdur. Festivalı çərçivəsində aprelin 28-dən mayın 4-dək Nizami Kino Mərkəzində müasir Britaniya kinematoqrafiyasının uğur qazanmış yeni filmləri təqdim edilmişdir. British Council Bakıda ilk Britaniya Film Festivalını 2013-cü ildə təşkil etmişdir. Ötən ilki festivallardan fərqli olaraq bu dəfə qadınların çəkdiyi və qadınlar haqqında çəkilmiş 6 film nümayiş olunmuşdur. Həmçinin British Council Azərbaycan Böyük Britaniyanın Azərbaycandakı səfirliyi ""Nərimanfilm"" kino şirkəti ilə birgə 24 – 28 aprel tarixlərində Nizami Kino Mərkəzində azərbaycanlı ssenaristlər üçün beş günlük seminar təşkil edilmişdir. Təlim proqramında 20-dən çox ssenarist iştirak etmişdir. Təlimi ""Yetkinlik həyatının bacarıqları"" filminin ssenari müəllifi olan Pol Freyzer aparmışdır. Nizami Kino Mərkəzində üçüncü dəfə ""British Film Spring"" festivalı Reyçel Tunnardın ""Yetkinlik həyatının bacarıqları"" komediyası ilə baş tutmuşdur. Bu həmçinin onun debüt filmidir. Festival çərçivəsində ümumilikdə 6 film nümayiş olunmuşdur ki, bunlarında hamısı tamaşaçılara Azərbaycan dilində subtitrlərlə təqdim edilmişdir. Festivalda təqdim olunmuş filmlərin siyahısı Yetkinlik həyatının bacarıqları Orijinal ad: Adult Life Skills. Rejissor: Reyçel Tannard. Ssenari müəllifi: Reyçel Tannard. Operator: Bet Rouriç. Prodüser: Maykl Berliner. Bəstəkar: Miça P. Hanson. Rollarda: Codi Uittaker , Ozzi Mayers , Brett Qoldşteyn , Alisa Lau , Lorreyn Eşburn , Edvard Hoqq , Reyçel Derinq , Eliyen Deyvis. Janr: Komediya Vaxt: 96 dəqiqə. Mən, Daniel Bleyk Orijinal ad: I, Daniel Blake. Rejissor: Ken Louç. Ssenari müəllifi: Pol Laverti. Operator: Robbi Rayn. Prodüser: Rebekka O'Brayn. Bəstəkar: Corc Fenton. Rollarda: Deyv Cons , Hayley Skuayrs , Daylen Mekkirnen, Briana Şen. Vaxt: 100 dəqiqə. Yan, yan, yan Orijinal ad: Burn Burn Burn. Rejissor: Çanya Batton. Ssenari müəllifi: Çarli Kovel. Prodüser: Çanya Batton , Daniel-Konrad Kuper, Tim Filips Bəstəkar: Mark Kanhem , Kendi Seys. Rollarda: Lora Karmaykl , Kloe Pirri , Cek Fartinq , Co Dempsi , Elison Stedmen , Alisa Lou , Salli Fillips. Janr: Dram, Komediya Vaxt: 106 dəqiqə. Möhtəşəm həyat Orijinal ad: This beautiful fantastic. Rejissor: Simon Abod. Ssenari müəllifi: Simon Abod. Operator: Mayk Eley. Prodüser: Andrea Yervolino, Monika Barkadi, Kristina Alderson, Kami Nağdi. Rollarda: Cessika Braun Findley, Tom Vilkinson, Endrü Skott, Ceremi İrvin, Anna Çansellor, Şeyla Hankok. Janr: Komediya, Dram Vaxt: 100 dəqiqə. Orijinal ad: The Levelling Rejissor: Houp Dikson Leç. Ssenari müəllifi: Houp Dikson Leç. Operator: Nanu Seqal. Prodüser: Kristofer Qreyner. Rollarda: Elli Kendrik. Vaxt: 83 dəqiqə. Etel və Ernest Orijinal ad: Ethel and Ernest. Müəllif: Raymond Briqqs. Rejisor: Rocer Meynvud. Janr: Animasiya, Biyoqrafiya. Vaxt: 94 dəqiqə.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=489566
-2017 Cənubi Sudan Antonov An-26 qəzası,"2017 Cənubi Sudan Antonov An-26 qəzası, Cənubi Sudanda baş vermiş aviasiya olayı. 20 mart, 2017-ci il tarixində Cənubi Suprem Hava yollarına məxsus Antonov An-26 tipli təyyarə Yuba Beynəlxalq Havalimanından, Vau Havalimanına daxili uçuş həyata keçirərkən qəzaya uğrayıb. Təyyarə Vau Havalimanına endikdən sonra alışmağa başlayıb. Qəzaya uğramış təyyarənin növü Antonov An-26.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=484232
-2017 Dünya Taekvondo Çempionatı,2017 Dünya Taekvondo Çempionatı — 24 – 30 iyun 2017-ci il tarixləri aralığında Cənubi Koreyanın Muju şəhərində baş tutan 23-cü Dünya Taekvondo Çempionatıdır. Turnir cədvəli Medal cədvəli Komanda reytinqi Xarici keçidlər Rəsmi saytı Arxivləşdirilib 2017-06-18 at the Wayback Machine,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=500287
-2017 Formula 1 Azərbaycan Qran-prisi,"2017 Formula 1 Azərbaycan Qran-Prisi (ing. 2017 Formula 1 Azerbaijan Grand Prix)Beynəlxalq Avtomobil Federasiyasının (FIA) Vyanada baş tutmuş Baş Assambleyasında qərar verildikdən sonra 2016-cı ildə Azərbaycanda keçirilən Formula-1 üzrə Avropa Qran-Prisinin adı və tarixi dəyişdirilib. Mötəbər yarış bundan sonra Avropa deyil, Azərbaycan Qran-Prisi adlandırılıb. Azərbaycan Qran-Prisi 23–25 iyun 2017-ci il tarixlərində baş tutub. Yarış Bakı Şəhər Halqası motor yarışması dairəsində keçirilib . Azərbaycan Qran-Prisi Formula-1 dünya çempionatının yenə də 8-ci mərhələsində yer alıb. Yarışın tarixini bir həftə sonraya keçirilməsində əsas məqsəd ötən yay eyni tarixdə baş tutan 24 saatlıq ""Le Man"" yarışı ilə üst-üstə düşməsi olub. Azərbaycan Qran Prisinin promouteri və eyni zamanda yarışın keçirildiyi şəhər treki Bakı Şəhər Halqası (BŞH) adlanır. Azərbaycan Qran Prisinin rəsmi elçiləri Azərbaycanın əməkdar artistləri Tünzalə Ağayeva və Murad Dadaşov, məşhur müğənni Miri Yusif, Formula 1 şərhçisi Rəhim Əliyev və Formula 3 pilotu Gülhüseyn Abdullayev Bakıda keçiriləcək sayca ikinci Qran Prini rəsmi elçi kimi təmsil edibler. Azərbaycan Qran Prisinin konsert proqramı Dünyaca məşhur ulduzlar Tarkan ,Nikol Şerzinger , The Black Eyed Peas qrupu və Mariah Carey. Maraqlı faktlar 10 komandadan 9-u Bakıdan xal aparıb.Belə hadisə çox nadir hallarda baş verir. Son illərə , yalnız 2015-ci ildə Rusiya Qran Prisində doqquz müxtəlif komandanın sürücüləri ilk onluğa düşüblər. Bakıdan əliboş gedən yeganə komanda Renault oldub. Williams komandasının pilotu Ləns Stroll'un ilk podiumu. Lyuis Həmilton 66-cı poulunu qazanıb. Lyuis Həmilton karyerasında 65-ci poulunu qazanmaqla Ayrton Senna ilə bərabərləşmişdi. Bakıda isə onun poul sayında əfsanəvi braziliyalını üstələyib. Azərbaycan Qran-Prisi sıralanma turu Azərbaycan-2017 Birinci sərbəst yürüşlər Mühəndislər Kuboku Pirelli'nin Azərbaycan Qran Prisi üçün sürücülərin təkər seçimi 2017 Formula-1 Azərbaycan Qran-Prisi yarış cədvəli Azərbaycan Qran Prisinin rəsmi elçiləri ictimaiyyətə təqdim ediliblər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=522681
-2017 Formula 1 Azərbaycan Qran Prisi,"2017 Formula 1 Azərbaycan Qran-Prisi (ing. 2017 Formula 1 Azerbaijan Grand Prix)Beynəlxalq Avtomobil Federasiyasının (FIA) Vyanada baş tutmuş Baş Assambleyasında qərar verildikdən sonra 2016-cı ildə Azərbaycanda keçirilən Formula-1 üzrə Avropa Qran-Prisinin adı və tarixi dəyişdirilib. Mötəbər yarış bundan sonra Avropa deyil, Azərbaycan Qran-Prisi adlandırılıb. Azərbaycan Qran-Prisi 23–25 iyun 2017-ci il tarixlərində baş tutub. Yarış Bakı Şəhər Halqası motor yarışması dairəsində keçirilib . Azərbaycan Qran-Prisi Formula-1 dünya çempionatının yenə də 8-ci mərhələsində yer alıb. Yarışın tarixini bir həftə sonraya keçirilməsində əsas məqsəd ötən yay eyni tarixdə baş tutan 24 saatlıq ""Le Man"" yarışı ilə üst-üstə düşməsi olub. Azərbaycan Qran Prisinin promouteri və eyni zamanda yarışın keçirildiyi şəhər treki Bakı Şəhər Halqası (BŞH) adlanır. Azərbaycan Qran Prisinin rəsmi elçiləri Azərbaycanın əməkdar artistləri Tünzalə Ağayeva və Murad Dadaşov, məşhur müğənni Miri Yusif, Formula 1 şərhçisi Rəhim Əliyev və Formula 3 pilotu Gülhüseyn Abdullayev Bakıda keçiriləcək sayca ikinci Qran Prini rəsmi elçi kimi təmsil edibler. Azərbaycan Qran Prisinin konsert proqramı Dünyaca məşhur ulduzlar Tarkan ,Nikol Şerzinger , The Black Eyed Peas qrupu və Mariah Carey. Maraqlı faktlar 10 komandadan 9-u Bakıdan xal aparıb.Belə hadisə çox nadir hallarda baş verir. Son illərə , yalnız 2015-ci ildə Rusiya Qran Prisində doqquz müxtəlif komandanın sürücüləri ilk onluğa düşüblər. Bakıdan əliboş gedən yeganə komanda Renault oldub. Williams komandasının pilotu Ləns Stroll'un ilk podiumu. Lyuis Həmilton 66-cı poulunu qazanıb. Lyuis Həmilton karyerasında 65-ci poulunu qazanmaqla Ayrton Senna ilə bərabərləşmişdi. Bakıda isə onun poul sayında əfsanəvi braziliyalını üstələyib. Azərbaycan Qran-Prisi sıralanma turu Azərbaycan-2017 Birinci sərbəst yürüşlər Mühəndislər Kuboku Pirelli'nin Azərbaycan Qran Prisi üçün sürücülərin təkər seçimi 2017 Formula-1 Azərbaycan Qran-Prisi yarış cədvəli Azərbaycan Qran Prisinin rəsmi elçiləri ictimaiyyətə təqdim ediliblər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=585478
-2017 Formula 1 mövsümü,2017 ci il mövsümü — Formula 1 üzrə 68-ci mövsüm. Şin təchizatçısı — P Komanda tərkiblərindəki dəyişikliklər Lens Stroll Williams komandasında Mercedes AMG komandasına keçmiş Valtteri Bottası əvəzlədi Stoffel Vandorn McLarendə Censon Battonu əvəzlədi Esteban Okon Manor Racing MRT komandasını tərk edərək Force Indiada Niko Hülkenberqi əvəzlədi. Niko Hülkenberq Force Indianı tərk edib Renault komandasına qoşuldu Kevin Maqnussen Renault komandasını tərk edib Haas komandasına qoşuldu Cari dünya çempionu Niko Rosberq karyerasını sonlandırdı Paskal Verləyn Manor Racing MRT komandasını tərk edərək Sauber komandasının pilotu oldu. Valtteri Bottas Williams komandasını tərk edib Mercedes komandasına qoşuldu. Esteban Qutierez və Felipe Nasr heç bir komandada vakansiya tapmadıqları üçün 2017 mövsümündə iştirak etmirlər. Komandalarda dəyişikliklər Toro Rosso yenidən Renault mühərriklərinin istifadəsinə qayıtdı Sauber 2016 Ferrari mühərriklərinə keçdi Manor Racing MRT maliyyə problemlərinə görə çempionatı tərk etdi Təqvimdəki dəyişikliklər Almaniya Qran Prisi Nürburgringin maliyyə çətinliklərinə görə təqvimdən çıxarıldı Bakı Şəhər Halqasında keçirilən Qran Prinin adı dəyişilərək Azərbaycan Qran Prisi oldu Test yürüşləri Mövsümün təqvimi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=504338
-2017 Frankofoniya Oyunları,2017 Frankofoniya Oyunları (fr. VIIIèmes Jeux de la Francophonie) — 2017-ci ilin 21–30 iyul tarixləri arasında Kot-d'İvuarın Abican şəhərində keçiriləcək səkkizinci Frankofoniya Oyunları. Medal cədvəli Final medal cədvəli aşağıdakı kimidir. * Ev sahibi ölkə ( Kot-d'İvuar) Xarici keçidlər Official site (fr.) Games 2017 at jeux.francophonie.org Arxivləşdirilib 2016-08-05 at the Wayback Machine (fr.),https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475106
-2017 Futbol üzrə Azərbaycan Kubokunun finalı,"2017 Futbol üzrə Azərbaycan Kubokunun finalı — 2016-17 Azərbaycan Kubokunun final oyunu. Final 5 may 2017-ci ildə Naxçıvan Muxtar Respublika Stadionunda keçirilmişdir. Final oyununda ""Qarabağ"" və ""Qəbələ"" komandaları üz-üzə gəlmiş və oyun ""Qarabağ""ın 2:0 hesablı qələbəsi ilə başa çatmışdır. Bədii hissə Final görüşündən əvvəl təntənəli açılış mərasimi təşkil olunub. Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti Röya Ayxanın, Şərur Xalq Yallı Ansamblının, Naxçıvan Dövlət Filarmoniyası Mahnı və Rəqs Ansamblının ifalarında rəngarəng musiqi və rəqslər tamaşaçılar tərəfindən alqışlarla qarşılanıb. Final oyunu Fariz Yusifovun baş hakim olduğu oyunun birinci hissəsində ""Qəbələ""nin müdafiəçisi Tellur Mütəllimov zədələnib və oyunu sona qədər davam etdirə bilməyib. Onu Roman Hüseynov əvəz edib. Birinci hissə qolsuz bərabərliklə başa çatıb. Oyunun ikinci hissəsində ""Qarabağ""ın futbolçusu Mahir Mədətov vurduğu qolla komandasını hesabda irəli çıxarıb. 68-ci dəqiqədə ""Qəbələ""nin oyunçusu Ürfan Abbasov avtoqola imza ataraq ""Qarabağ""ı 2:0 hesabı ilə irəli çıxarıb. Oyun elə bu hesabla da başa çatmış və ""Qarabağ"" Azərbaycan Kubokunun sahibi olmuşdur. Oyunun nəticələri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=500655
-2017 FİFA Konfederasiyalar Kuboku,"2017 FİFA Konfederasiyalar Kuboku (ing. 2017 FIFA Confederations Cup) — 2017-ci ilin 17 iyun – 2 iyul tarixləri arasında Rusiyada təşkil olunan sayca onuncu FİFA Konfederasiyalar Kuboku. Xarici keçidlər FIFA Confederations Cup Arxivləşdirilib 2010-06-15 at the Wayback Machine, FIFA.com",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=481085
-2017 FİFA Konfederasiyalar Kuboku A qrupu,"2017 FİFA Konfederasiyalar Kuboku A qrupunda Rusiya, Yeni Zelandiya, debütant Portuqaliya və Meksika mübarizə aparır. Bu qrupda oyunlar 17 və 24 iyun 2017-ci il arasında keçiriləcək. Ən yaxşı nəticə göstərən iki komanda yarımfinala vəsiqə qazanacaq. Turnir cədvəli Yarımfinal mərhələsində: Qrupun qalibi B qrupunun ikincisi ilə qarşılaşacaq. Qrupun ikincisi B qrupunun çempionu ilə qarşılaşacaq. Bütün oyunlar Moskva vaxtı ilə (UTC+03:00). Rusiya və Yeni Zelandiya Portuqaliya və Meksika Rusiya və Portuqaliya Meksika və Yeni Zelandiya Meksika və Rusiya Yeni Zelandiya və Portuqaliya Xarici keçidlər Official site Official Documents and Match Documents Arxivləşdirilib 2017-07-04 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=481071
-2017 FİFA Konfederasiyalar Kuboku B qrupu,"2017 FİFA Konfederasiyalar Kuboku B qrupunda Kamerun, debütant Çili, Avstraliya və Almaniya mübarizə aparır. Bu qrupda oyunlar 18 və 25 iyun 2017-ci il arasında keçiriləcək. Ən yaxşı nəticə göstərən iki komanda yarımfinala vəsiqə qazanacaq. Turnir cədvəli Yarımfinal mərhələsində: Qrupun qalibi A qrupunun ikincisi ilə qarşılaşacaq. Qrupun ikincisi A qrupunun çempionu ilə qarşılaşacaq. Bütün oyunlar Moskva vaxtı ilə (UTC+03:00). Kamerun və Çili Avstraliya və Almaniya Kamerun və Avstraliya Almaniya və Çili Almaniya və Kamerun Çili və Avstraliya Xarici keçidlər Official site Official Documents and Match Documents Arxivləşdirilib 2017-07-04 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=498476
-2017 FİFA Konfederasiyalar Kuboku Finalı,"2017 FİFA Konfederasiyalar Kuboku Finalı — 2017-ci il FİFA Konfederasiyalar Kubokunun qalibini müəyyənləşdirmək üçün keçirilmiş futbol matçı. Matç 2017-cü il 2 iyulda Rusiyanın Sankt-Peterburq şəhərində yerləşən Krestovski stadionunda, Çili və Almaniya milli futbol komandaları arasında keçirilmişdir.Matçın 20-ci dəqiqəsində Lars Ştindlın qolu ilə Almaniya millisi tarixində ilk dəfə FİFA Konfederasiyalar Kubokunun qalibi olmuşdur.Matç Çili millisi üçün, ilk dəfə iştirak etdikləri turnirdə birinci final matçı idi ki, turnirdə iştirak hüququnu 2015-ci ildə ilk dəfə Amerika Kubokunun qazanmaqla əldə etmişdirlər. Almaniya millisi isə 2014-cü ildə dördüncü dəfə qazandığı FİFA Dünya Kubokunun qalibi kimi turnirə vəsiqə əldə etmişdir. Çili və Almaniya milliləri bu matça qədər 8 dəfə qarşılaşmışdırlar ki, bunların dördü beynəlxalq turnir çərcivəsində digər dördü isə yoldaşlıq matçı olmuşdur. Nəticədə beş matç Almaniya millisinin qələbəsi ilə, 2 matç Çili millisinin qələbəsi ilə və 1 matç heç-heç yekunlaşmışdır. Finala gedən yol Oyunun nəticələri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=552612
-2017 FİFA Konfederasiyalar Kuboku statistikası,Bu siyahı 17 iyun və 2 iyul 2017-ci il tarixləri aralığında təşkil olunan və səkkiz milli komandanın iştirak etdiyi 2017 FİFA Konfederasiyalar Kubokunun statistikasıdır. Turnir bu il Rusiyada təşkil edilmişdir. Bombardirlər 6 oyun ərzində ümumilikdə 17 qol qeydə alınmışdır. Hər oyun başına 2.83 qol payı düşür. 1 avto qol Maykl Boksall (Rusiyaya qarşı)Mənbə: FIFA Mənbə: FIFA Oyunun adamı Ümumi statistika Xarici keçidlər 2017 FIFA Confederations Cup Arxivləşdirilib 2010-06-15 at the Wayback Machine at FIFA.com,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=498478
-2017 FİFA U-20 Dünya Çempionatı,"2017 FİFA U-20 Dünya Çempionatı — 21-ci dəfə təşkil edilən FİFA U-20 Dünya Çempionatıdır. Çempionat iki ildən bir olmaqla 1977-ci ildən bəri təşkil olunur. Turnir FİFA-ya üzv olan ölkələrin U-20 millilərinin mübarizə apardığı gənclər arasında beynəlxalq futbol turniridir. Cənubi Koreyanın ev sahibliyi etdiyi növbəti çempionat 20 may — 11 iyun 2017-ci il tarixləri aralığında baş tutmuşdur.Yaponiya və Meksikadan sonra Cənubi Koreya kişilər arasında keçirilən bütün beynəlxalq turnirləri təşkil edən üçüncü ölkə olmuşdur. 2002 FİFA Dünya Kuboku, 2001 FİFA Konfederasiyalar Kuboku və 2007 FİFA U-17 Dünya Çempionatı məhz bu ölkədə keçirilmişdir. Cənubi Koreya FA çempionatının iyun və iyul dövrləri ərzində keçirilməsinə öz etirazlarını bildirmişlər. Buna səbəb həmin dövrdə ölkədə yağışların hökmranlıq etməsi və hər hansı bir gənc oyunçunun 2017 FİFA Konfederasiyalar Kuboku üçün əsas heyətə daxil edilməsi olmuşdur.Serbiya 2015 mundialının qalibi olsa da, UEFA seçmə mərhələsindən final mərhələsinə yüksələ bilmədikləri üçün bu turnirdə titulunu qoruya bilməyəcək. Bununla da onlar növbəti turnirə vəsiqə qazana bilməyən ardıcıl beşinci titul sahibi olmuşdur. İngiltərə millisi ilk dəfə FİFA U-20 Dünya Çempionatının qalibi olmuşdur. Onlar finalda Venesuela millisinə 1-0 hesabı ilə qalib gəldilər. Ev sahibinin seçimi Turniri keçirməyə namizəd olan ölkələr mütləq şəkildə əvvəlki illərdə U-20, U-17, Qadınlar arasında Dünya Çempionatı, Dünya Çimərlik Futbolu Kuboku turnirlərindən birini təşkil etmiş olmalı idi. Ölkələrin namizədliyi 15 may 2013-cü ildə təqdim olunmuşdur. Ümumilikdə 12 ölkə 2013-cü ilin may ayı üzrə turnir keçiriləcək tender təkliflərini təqdim etmişdir: 2013-cü ilin dekabr ayında Braziliyada keçirilən FİFA-nın İcraiyyə Komitəsinin iclasında Cənubi Koreyanın turniri təşkil edəcəyi barədə yekun qərar qəbul olunmuşdur. İştirakçı ölkələr Ümumilikdə 24 milli komanda final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdır. Ev sahibi olaraq Cənubi Koreya turnirə birbaşa, digər 23 milli komanda isə ayrı-ayrı qitə yarışlarında iştirak edərək vəsiqə qazanmışdır. 2017-ci ildən başlayaraq, UEFA beş, 4 qitə dörd, Okeaniya Futbol Konfederasiyası isə iki vəsiqənin sahibi olmuşdur. Ölkənin doqquz şəhəri arasında seçim edilmişdir. Çeonan, Daejeon, İnçeon, Jeju, Jeonju, Suvon ev sahibliyi edəcək şəhərlər arasında seçilmiş, Seul, Pohan, Ulsan isə bu siyahıdan çıxarılmışdır. Təşkilatçılıq Aşağıdakı məqamlar turnirin təşkilində əsas məqamlar olmuşdur: Oyun qrafiki FİFA tərəfindən 23 noyabr 2015-ci ildə hazırlanmışdır. Keçmiş Cənubi Koreya milli futbolçuları An Yun-hvan və Park Ci-sunq turnirin səfirləri təyin edilmişdir. Turnirin rəsmi emblemi, sloqanı (""Trigger the Fever"") və turnirin siması 16 iyun 2016-cı ildə tanıdılmışdır. Rəsmi talisman Çaormi 25 avqust 2016-cı ildə təqdim edilmişdir. 18 oktyabr 2016-cı ildə qəbul olunan könüllülük proqramına 1 noyabr 2016-cı ildən start verilmişdir. Rəsmi posterlər 27 oktyabr 2016-cı ildə təqdim edilmişdir. Məkan paket biletləri 1 noyabr 2016-cı ildən, ümumi biletlər isə 2 yanvar 2017-ci ildən satışa çıxarılmışdır. Bütün biletlərin satışı 16 mart 2017-ci ilə qədər davam etmişdir. NCT Dream Yerli Təşkilat Komitəsi tərəfindən səfir təyin edilmiş və turnirin rəsmi musiqini bəstələmişlər. NCT Dream Yerli Təşkilat Komitəsi tərəfindən səfir təyin edilmiş və ""Trigger the Trigger"" musiqisi turnirin rəsmi musiqini bəstələmişlər. Püşkatma mərasimi 15 mart 2017-ci ildə KST (UTC+9) vaxtı ilə 15:00-da Cənubi Koreyanın Suvon şəhərində Suvon Artriumda keçirilmişdir. FİFA U-20 Dünya Çempionatının qalibi olmuş iki Argentinalı futbolçu Dieqo Maradona və Pablo Aymar püşkatma mərasimində iştirak etmişdir. Mərasimdə iştirak edənlər arasında Cənubi Koreyanın SHINee büt qrupunun solisti Minho Çoi də var idi.24 komanda hər bir qrupda dörd komanda olmaq şərtilə altı qrupda mübarizə aparır. Cənubi Koreya ev sahibi olduğu üçün A1 mövqeyində yer almışdır. Komanda son beş FİFA U-20 Dünya Çempionatlarındakı (daha çox son turnirlərdəki nəticələri aiddir) nəticələri əsasında müvafiq səbətlərə ayrılmışdır. Konfederasiya çempionlarına ayrıca bonus xallar verilir. Eyni konfederasiya komandaları qrup mərhələsində bir-birilə qarşı-qarşıya gələ bilməzlər. Oyun rəsmiləri Ümumilikdə 22 hakim triosu (bir hakim və iki hakimin köməkçiləri), 5 köməkçi hakim və 21 video köməkçi hakim turnirə təyinat almışdır. Bu turnirdə ilk dəfə olaraq FİFA-nın video hakim-köməkçilərindən istifadə edilmişdir. Hər bir komanda ilk olaraq 35 futbolçudan ibarət ilkin heyəti açıqlayır. Son olaraq hər bir komanda 21 futbolçudan ibarət olan heyəti (onlardan üçü qapıçılar olmalıdır) FİFA rəsmilərinə təqdim etməlidir. Final heyətinə daxil edilən futbolçulardan biri zədələnərsə, komandanın ilk oyununa 24 saat qalmış digər futbolçu ilə əvəz olunmalıdır. Heyətlər 11 may 2017-ci ildə FİFA tərəfindən açıqlanmışdır. Qrup mərhələsi Hər bir qrupun ilk iki yeri tutan komandası və dörd ən yaxşı nəticə göstərən üçüncü yer tutan komandalar 1/8 final mərhələsinə vəsiqə qazanır. Hər qrupdakı komandaların reytinqi aşağıdakı kimi müəyyən edilmişdir (normativ hüquqi aktlar Maddə 17.7): Əgər iki və ya daha çox komandanın ilk üç meyarı bərabər olarsa, onların reytinqi aşağıdakı kimi müəyyən edilmişdir: Bütün oyunlar yerli vaxtla, KST (UTC+9). Üçünce yer komandalarının sırası Üçüncü yer tutan milli komandalardan dörd ən yaxşı komanda aşağıdakı kimi müəyyən edilmişdir (normativ hüquqi aktlar Maddə 17.8): 1/8 final mərəhələsinin qarşılaşmaları1/8 final mərhələsinə çıxan üçüncü yer tutan komandalar turnir haqqında əsasnamənin 18-ci bölməsində dərc olunmuş məlumata görə, A, B, C və D qruplarının qalibləri ilə qarşılaşacaq. Final mərhələsi Pley-off mərhələsində əgər normal oyun vaxtının sonunda qalib müəyyənləşməzsə, əlavə vaxt oynanılır (hər biri 15 dəqiqə olan iki dövrə) və ardınca, lazım gələrsə, qalibi müəyyənləşdirmək üçün oyunsonrası penaltilər keçiriləcək. Lakin üçüncü yer uğrunda görüşdə heç bir əlavə vaxt oynanılmır və qalib yalnız penalti zərbələrindən sonra müəyyən edilir. Üçüncülük oyunu Aşağıdakı mükafatlar turnirin sonunda təqdim olunmuşdur. Mükafatlar Adidas şirkəti tərəfindən maliyyələşdirilmişdir. Bombardirlər Qalın şriftlərlə göstərilən futbolçuların komandaları hələ də mübarizə aparır Final cədvəli Futbol statistik konvensiyasına əsasən, əlavə vaxt olarsa, oyun qələbə və məğlubiyyət kimi, oyun sonrası penaltilər olarsa, oyun heç-heçə kimi hesablanır. Televiziya yayımları Cənubi Koreya: KBS, MBC, SBS Argentina: TyC Sports Braziliya: Sportv, Rede Bandeirantes Kanada: TSN İndoneziya: RTV (4 oyun yarımfinal və final görüşləri) Yaponiya: BS Fuji, Fuji TV One Two Next Malayziya: Astro Meksika: TDN Yeni Zelandiya: Sky Sport Paraqvay: Tigo Sports Peru: Latina Televisión Filippin: ABS-CBN Polşa: Eurosport Cənubi Amerika: DIRECTV Tayvan: ELTA TV (Tayvan) (4 oyun yarımfinal və final görüşləri) ABŞ: Fox Sports, Telemundo, NBC Universo Venesuela: Meridiano Televisión Vyetnam: VTV Xarici keçidlər FIFA U-20 World Cup Arxivləşdirilib 2013-06-07 at the Wayback Machine, FIFA.com",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=494691
-2017 G-20 Hamburq sammiti,"2017 G20 Hamburq sammiti — G20-nin sayca on ikinci görüş olub, Almaniyanın Hamburq şəhərində, 7-8 iyul 2017 tarixində baş tutmuşdur. İştirakçılar 2017 G20 Hamburq sammitində iştirak edən liderlərin siyahısı: Daimi qonaqlar Beynəlxalq Təşkilatlar Summit gündəmdə Hər zamanki sammit mövzuları olan Qlobal İqtisadi İnkişaf, Beynəlxalq Ticarət və Finans Marketlərinin Təmzinlənməsi mövzularına əlavə olaraq G20 Sammitində aşaqdakı mövzular da müzakirə olunmuşdur. Daha Əhatəli Böyümə G20-nin sonuncu məruzəsi, ticarət əlaqələrinin inkişaf etməkdə olan ölkələrə qarşı qarşılıqlı və ayrı-seçkilik olmamasına ehtiyac olduğunu vurğulayaraq, liberalizasiyanın prioritetinə və azad bazar iqtisadiyyatının qurulma yolunda təşviqinə önəm vermək. Davamlı İnkişaf üçün 2030 Gündəmin həyata keçirilməsi Birləşmiş Ştatların Paris Konvensiyasından çəkilməsinə baxmayaraq, Almaniyanın sədri BMT-nin Davamlı İnkişaf Məqsədləri (SDG) ruhunda ""ətraf mühitin davamlılığı, gender bərabərliyi və sosial inklüzivliyi üçün yenilənmiş ictimai siyasət maraqlarından"" xüsusilə də bərpa olunan enerjinin təqdimatı və inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan bütün ölkələrdə daha çox qalıq yanacaq ayrılması. Hind-Norveç əməkdaşlığı və birgə investisiya Hindistanın Baş naziri Narendra Modi Norveçin Pensiya Fondunu ölkəsinin Milli İnfrasktur İnvestisiya platformasına investisiyalar üçün dəvət etmişdi. Qadınların iqtisadi gücləndirilməsi Qaçqınlar və Avropa miqrant böhranı Terrorla mübarizə və milli təhlükəsizlik G20 liderləri birgə bəyanatında terror qruplarına maliyyələşdirmənin boğulmasına və internet üzərindən təbliğatın yayılmasına mane olmaq üçün addımlar atmağa söz verdilər. Hindistanın baş naziri Narendra Modi, Pakistan torpaqlarında fəaliyyət göstərən terror təşkilatlarını adlandıraraq bu qrupların hamısının eyni ideologiyanı və məqsədi - nifrət yaymaq və insanları öldürməyi paylaşdığını söyləyib. İndoneziya prezidenti Joko Widodo, üzv dövlətləri terrorla mübarizəyə birləşməyə çağırdı və önləyici və radikalizasiya proqramlarını da vurğuladı. ABŞ və Rusiya, Trump ilə Putin arasında Hamburqda danışıqlardan sonra Suriya atəşkəsi razılaşmasına çatdı. Almaniyanın Federal Kansleri Angela Merkel, G20 zirvəsinin bağlanış mətbuat konfransında jurnalistlərə etdiyi şərhdə, ""G20'nin Trump və Putin arasında ilk görüşünün reallaşdığının marjında olduğunu sevindim. Bir-biri ilə əlaqəli söhbət etməkdənsə bir-biri ilə danışmaq həmişə yaxşıdır"" deyə bildirmişdi. Çapraz siyasət tövsiyələri Alman Federal Maliyyə Naziri Wolfgang Schäuble, G20 ölkələri qarşısında duran bir çox məsələlərin bir-birinə birləşdiyi təbiətini və bunun üçün effektiv, kəsik siyasət tədbirlərinə çatmağın zərurətini vurğuladı: Braziliya qeyri-müəyyənliyi Braziliya prezidenti Mişel Temer korrupsiya ittihamı ilə üzləşir: Baş Prokuror Rodrigo Janot onu ət şirkəti olan JBS S.A'dan rüşvət almaqda ittiham edib. Temer əvvəlcə heç bir səbəb göstərmədən Hamburg səfərini ləğv etdi. İyulun 4-də Temer qərarını geri qaytardı və iştirak etmək niyyətini açıqladı. Səudiyyə Ərəbistanının əvəzi Kral Salman bin Əbdüləziz əl-Saud sammitə qatılmaq üçün planını ləğv etdi. Dövlət naziri İbrahim Əbdüləziz əl-Asaf onu əvəz etdi. Ləğvi üçün rəsmi heç bir səbəb göstərilmədi. Zirvədən əvvəlki həftələrdə Blankenese məhəlləsi kimi uzaq yerlərdə ardıcıl avtomobillər yandırıldı. 18 iyun 2017-ci il gecəsi Berlin, Hamburg, Köln, Dortmund, Leypsiq və Bad Bevensen kimi şəhərlərdə naməlum şəxslər tərəfindən Alman dəmir yol xətlərinə 13 ədəd yanğın hücumu həyata keçirildi.Almaniyanın Daxili İşlər Nazirliyinin sözçüsünün sözlərinə görə, kabel yanğınlarına səbəb ""qeyri-ənənəvi partlayıcı və alışdırıcı qurğular"" olub. İyunun 18-də yüksək temperatur (30C, 86F) olmasına baxmayaraq, polis yanğınların isti hava şəraiti səbəbi ilə olma şansının az olduğunu bildirib. İnsidentlər Çinin ən məşhur siyasi məhbusu, demokratiya fəalı və Nobel mükafatı laureatı Lyu Syaobonun Hamburg şəhərindəki G20 zirvəsi ərəfəsində, terminal qaraciyər xərçəngi ilə diaqnoz qoyulduqdan sonra tibbi imtiyaz verildi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=632206
-2017 G20 Hamburq sammiti,"2017 G20 Hamburq sammiti — G20-nin sayca on ikinci görüş olub, Almaniyanın Hamburq şəhərində, 7-8 iyul 2017 tarixində baş tutmuşdur. İştirakçılar 2017 G20 Hamburq sammitində iştirak edən liderlərin siyahısı: Daimi qonaqlar Beynəlxalq Təşkilatlar Summit gündəmdə Hər zamanki sammit mövzuları olan Qlobal İqtisadi İnkişaf, Beynəlxalq Ticarət və Finans Marketlərinin Təmzinlənməsi mövzularına əlavə olaraq G20 Sammitində aşaqdakı mövzular da müzakirə olunmuşdur. Daha Əhatəli Böyümə G20-nin sonuncu məruzəsi, ticarət əlaqələrinin inkişaf etməkdə olan ölkələrə qarşı qarşılıqlı və ayrı-seçkilik olmamasına ehtiyac olduğunu vurğulayaraq, liberalizasiyanın prioritetinə və azad bazar iqtisadiyyatının qurulma yolunda təşviqinə önəm vermək. Davamlı İnkişaf üçün 2030 Gündəmin həyata keçirilməsi Birləşmiş Ştatların Paris Konvensiyasından çəkilməsinə baxmayaraq, Almaniyanın sədri BMT-nin Davamlı İnkişaf Məqsədləri (SDG) ruhunda ""ətraf mühitin davamlılığı, gender bərabərliyi və sosial inklüzivliyi üçün yenilənmiş ictimai siyasət maraqlarından"" xüsusilə də bərpa olunan enerjinin təqdimatı və inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan bütün ölkələrdə daha çox qalıq yanacaq ayrılması. Hind-Norveç əməkdaşlığı və birgə investisiya Hindistanın Baş naziri Narendra Modi Norveçin Pensiya Fondunu ölkəsinin Milli İnfrasktur İnvestisiya platformasına investisiyalar üçün dəvət etmişdi. Qadınların iqtisadi gücləndirilməsi Qaçqınlar və Avropa miqrant böhranı Terrorla mübarizə və milli təhlükəsizlik G20 liderləri birgə bəyanatında terror qruplarına maliyyələşdirmənin boğulmasına və internet üzərindən təbliğatın yayılmasına mane olmaq üçün addımlar atmağa söz verdilər. Hindistanın baş naziri Narendra Modi, Pakistan torpaqlarında fəaliyyət göstərən terror təşkilatlarını adlandıraraq bu qrupların hamısının eyni ideologiyanı və məqsədi - nifrət yaymaq və insanları öldürməyi paylaşdığını söyləyib. İndoneziya prezidenti Joko Widodo, üzv dövlətləri terrorla mübarizəyə birləşməyə çağırdı və önləyici və radikalizasiya proqramlarını da vurğuladı. ABŞ və Rusiya, Trump ilə Putin arasında Hamburqda danışıqlardan sonra Suriya atəşkəsi razılaşmasına çatdı. Almaniyanın Federal Kansleri Angela Merkel, G20 zirvəsinin bağlanış mətbuat konfransında jurnalistlərə etdiyi şərhdə, ""G20'nin Trump və Putin arasında ilk görüşünün reallaşdığının marjında olduğunu sevindim. Bir-biri ilə əlaqəli söhbət etməkdənsə bir-biri ilə danışmaq həmişə yaxşıdır"" deyə bildirmişdi. Çapraz siyasət tövsiyələri Alman Federal Maliyyə Naziri Wolfgang Schäuble, G20 ölkələri qarşısında duran bir çox məsələlərin bir-birinə birləşdiyi təbiətini və bunun üçün effektiv, kəsik siyasət tədbirlərinə çatmağın zərurətini vurğuladı: Braziliya qeyri-müəyyənliyi Braziliya prezidenti Mişel Temer korrupsiya ittihamı ilə üzləşir: Baş Prokuror Rodrigo Janot onu ət şirkəti olan JBS S.A'dan rüşvət almaqda ittiham edib. Temer əvvəlcə heç bir səbəb göstərmədən Hamburg səfərini ləğv etdi. İyulun 4-də Temer qərarını geri qaytardı və iştirak etmək niyyətini açıqladı. Səudiyyə Ərəbistanının əvəzi Kral Salman bin Əbdüləziz əl-Saud sammitə qatılmaq üçün planını ləğv etdi. Dövlət naziri İbrahim Əbdüləziz əl-Asaf onu əvəz etdi. Ləğvi üçün rəsmi heç bir səbəb göstərilmədi. Zirvədən əvvəlki həftələrdə Blankenese məhəlləsi kimi uzaq yerlərdə ardıcıl avtomobillər yandırıldı. 18 iyun 2017-ci il gecəsi Berlin, Hamburg, Köln, Dortmund, Leypsiq və Bad Bevensen kimi şəhərlərdə naməlum şəxslər tərəfindən Alman dəmir yol xətlərinə 13 ədəd yanğın hücumu həyata keçirildi.Almaniyanın Daxili İşlər Nazirliyinin sözçüsünün sözlərinə görə, kabel yanğınlarına səbəb ""qeyri-ənənəvi partlayıcı və alışdırıcı qurğular"" olub. İyunun 18-də yüksək temperatur (30C, 86F) olmasına baxmayaraq, polis yanğınların isti hava şəraiti səbəbi ilə olma şansının az olduğunu bildirib. İnsidentlər Çinin ən məşhur siyasi məhbusu, demokratiya fəalı və Nobel mükafatı laureatı Lyu Syaobonun Hamburg şəhərindəki G20 zirvəsi ərəfəsində, terminal qaraciyər xərçəngi ilə diaqnoz qoyulduqdan sonra tibbi imtiyaz verildi.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=504115
-2017 Gənclərin Birlik Oyunları,2017 Gənclərin Birlik Oyunları— 2000-ci ildən start verilən və sayca altıncı dəfə təşkil olunan Gənclərin Birlik Oyunlarıdır.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=511106
-2017 KONKAKAF Qızıl Kuboku,"2017 KONKAKAF Qızıl Kuboku (ing. 2017 CONCACAF Gold Cup) — 2017-ci ilin 7 – 26 iyul tarixləri arasında ABŞ-də təşkil olunmuş sayca on dördüncü KONKAKAF Qızıl Kuboku. Turnirin qalibi final matçında Yamayka milli futbol komandasını 2–1 hesabı ilə məğlub etmiş ABŞ milli futbol komandası olmuşdur. Xarici keçidlər CONCACAF Gold Cup Arxivləşdirilib 2015-07-25 at the Wayback Machine, CONCACAF.com",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=478790
-2017 Kataloniya müstəqillik referendumu,"2017 Kataloniya müstəqillik referendumu və ya 1-O — Kataloniya (İspaniyada yerləşən muxtar vilayət) hökuməti tərəfindən 1 oktyabr 2017 tarixində keçirilən referendum. Referendum, İspaniya hakimiyyəti tərəfindən qeyri-qanuni sayılır. Pireney yarımadasının qədim sakinləri iberlərlər olub, onları yalnız tədqiqatçılar keltlər, digərləri isə Şimali Afrikadan gələnlər hesab edirdilər. Sivilizasiya İberiyaya şərqdən gəlib və ilk olaraq Aralıq dənizinə təsir edib. Nəticədə Kataloniya adlanan bölgənin tarixi e.ə 575-ci ildə, yunanlar dəniz sahillərində Emporion müstəmləkəsi yaradan zaman başlayıb. Cənubda yerləşən müasir Alikante və Kartaqena liman şəhərləri də həmin vaxtı yaranıb. İberlər və yunanlardan sonra karfagenlər meydana çıxıb. Kataloniyanın yaradılması Əfsanəyə görə Barselonanın yaranması Heraklın adıyla bağlıdır. Əslində isə onun əsasını e.ə 237-ci ildə Karfagen sərkərdəsi Haminkar, Hannibalın atası qoyub. Haminkarı hamı Barka (azərb. İldırım sürəti) təxəllüsü ilə tanıyırdı. Bu təxəllüsü o, sürətli keçidlərinə görə almışdı. Ona sadiq olanlar yeni şəhəri guya onun şərəfinə Barsina adlandırmaq istədilər və o da buna qarşı çıxmadı. E.ə 218-201-ci illərdəki İkinci Pun müharibəsindən sonra Pireney yarımadası Roma İmperiyasının əyalətlərindən birinə çevrildi. Onun ən inkişaf edən şəhərləri isə Tarraqona və Barselona idi. İberlər hakimiyyət dəyişikliyinə birmənalı yanaşmırdılar. Bəziləri karfagenləri zülmkar hesab etdikləri və Roma intizamını daha xeyirli hesab etdikləri üçün tez bir zamanda vəziyyətə uyğunlaşdılar. Digərləri isə başları üzərində hansısa hakimiyyəti arzu etmirdilər və dağlıq ərazilərdə 200 ilə yaxın müqavimət göstərdilər. V əsrdə xalqların böyük mühacirətindən və Qərbi Roma İmperiyasının dağılmasından sonra bu münbit ölkəyə müasir osetinlərin əcdadı olan vestqotlar və alanlar gəldilər. Vestqotlar öz krallıqlarını Qotalaniya adlandırdılar və ""Kataloniya"" sözü də buradan götürülüb. Nəzəri olaraq bütün İspaniya Kataloniya adlana bilərdi, lakin burda ""dovşanlar ölkəsi"" (və ya dovşanlar sahili) mənasını verən karfagen sözü ""i-��panim"" üstünlük təşkil edirdi. Roma coğrafiyaşünası Strabon ""Hispania"" latın sözünə uyğunlaşdırıldığını xatırladıb. Ayrılmağın başlanğıcı 711-ci ildə ərəblər Cəbəli-Tariq vasitəsilə keçərək iki il ərzində bütün Pireney yarımadasını, o cümlədən Kataloniyanı fəth etdilər. İspaniyanın mərkəzi və cənub hissəsi 700 il ərzində Kordova və Qranada xəlfələrinin və əmirlərinin nəzarətində olub, şimal-şərq hissəsi isə 100 il sonra franklar tərəfindən işğal olunmuşdu və bu günə qədər də orada şərqin yox, fransızların təsiri var. 798-ci ildə Böyük Karl öz tərəfdarı Sunifredi Barselona qrafı elan etdi. Onun hakimiyyəti altında Fransanın cənub hissəsi (Karkasson, Nim, Bez) də var idi. Radikal milliyyətçi kataloniyalılar Şərqi Pireneyin fransız departamentini ""Şimali Kataloniya"" adlandırırdılar. Xüsusilə, elmi açıqlaması olmasa da ispan dilinin fransız diliylə qarışığı adlandırılan katalan dili formalaşmağa başladı. III əsr müstəqilliyi 985-ci ildə məşhur Kordova xəlifəsi Abu Cəfər əl-Mansur (Almanzor) qısa müddət ərzində Barselonanı işğal etdi. Artıq 3 il sonra ərəblər o zamanlar yaxşı dövrləri olmayan Fransanın köməyi olmadan yenidən sürgün edildilər. Qraf II Borrel müstəqil dövlət üzərində hakimiyyətini elan etdi. Müstəqil Kataloniya tərəfdarlarının fikrincə, bu hadisə ""Kataloniyanın doğulması""dır. 1164-cü ildə Barselona qraflığı sülaləsi vasitəsilə Araqon krallığının tərkibinə daxil oldu, hansı ki, XIII-XV əsrlərdə nəhəng dövlət idi və İspaniyanın əhəmiyyətli Aralıq dənizi sahilləri ilə yanaşı Neapol, Siciliya, Sardiniya və Malyorkaya nəzarət edirdi. 1359-cu ildə Araqonda parlament mövcud idi və o dövrün standartlarına görə, o Avropadakı ən demokratik ölkələrdən biri hesab olunurdu. 1469-cu ildə gənc Araqon kralı II Ferdinand Kastiliya taxt-tacının yeganə varisi İzabella ilə evlənir. ""Katolik monarxları"" kimi məşhur olan ər-arvad bu günə qədər mövcud olan vahid İspaniya dövləti qurdular. Madridin nöqteyi nəzərindən xalqın əsrlik arzusunu yerinə yetirdilər. Lakin Barselonada hamı belə düşünmürdü. Ferdinand və İzabella bir tərəfdən Kolumb ekspedisiyanın, digər tərəfdən yəhudilərə və müsəlmanlara qarşı təqiblərin və inkivizisayının qurulmasının dəstəyilə tarixdə iz qoydular. Vahid dövlət lap əvvəldən paritet prinsiplər əsasında qurulmamışdı. Burada söhbət faktiki olaraq iki eyni hüquqlu subyektlərin birləşməsindən deyil, Araqonun Kastiliyanın tərkibinə daxil olmasından gedirdi. Araqon krallığı rəsmi olaraq 1714-cü ilə qədər mövcud olub. İspan mirası uğrunda müharibə nəticəsində XIV Lüdovikin nəvəsi V Flipp İspaniya kralı olub. Bu günə qədər onun varisləri İspaniya taxt-tacına sahibdirlər. Araqonlular və katalanlar həmin müharibədə əsasən başqa namizədi Avstriyalı Karlı dəstəkləyirdilər və bəzi tarixçilərin fikrincə, buna görə ikinci sinif təbəqə sayılırdılar. 1869-cu ildə İspaniyada liberal konstitusiya qəbul edildi və Kataloniya müstəqilliyinin tərəfdarları rəsmən özlərini elan etməyi bacardılar. Bu ideya bəzən aktual, bəzən ikinci plana keçsə də unudulmadı. Xüsusilə, general Franko rejimi bu əhval-ruhiyyəni daha da gücləndirdi. İspan vilayətlərinin sakinlərinin bəzilərinin gözündə Madrid təzyiq, Kataloniyanın ayrılması isə azadlıq kimi səciyyələndirilirdi. Lakin ispan solçuları da separatizmi qəbul etmirdilər. 6 oktyabr 1934 tarixində Kataloniya parlamenti müstəqilliyə səs verdi, İspaniyanın respublikaçı hökuməti isə bunu xəyanət elan edərək həbslərlə cavab verdi. Buna baxmayaraq iki il sonra baş verən vətəndaş müharibəsində katalan milliyətçilər hərbi diktaturanın daha pis olduğunu düşünərək respublikaçıları dəstəklədilər. Onların lideri Luiz Kompanis Frankoçular tərəfindən güllələnib. XX əsrin əvvəllərindən mövcud olan Kataloniya muxtariyyatı ləğv edildi, dildən rəsmi sahələrdə istifadə olunması qadağan edildi. İspaniya 1979-cu ildə demokratiyaya keçid etdikdən sonra muxtariyyat bərpa edildi, Kataloniya dili isə rəsmi status aldı. 2006-cı ildə mərkəzi hökumət əhəmiyyətli dərəcədə yerli idarəetmə hüquqlarını genişləndirdi, Kataloniyaya vilayətlərdən yığılan bütün yerli vergiləri və mərkəzi vergilərin yarısını idarə etmək hüququ verdi. Bununla yanaşı Kataloniya vətəndaşları və siyasətçiləri bunun yetərli olmadığını dedilər. 2014-cü ildə vilayətdə qeyri-rəsmi təşkil olunan referendumda 5,4 milyon seçicidən 2,2 milyonu səsvermədə iştirak etdi. Səs verənlərin 80%-i müstəqilliyi dəstəklədi. Administrasiya Katalan hökuməti referendumun 1 oktyabr 2017 tarixində keçirilməsini planlaşdırıldığını elan etdi. Kataloniya Seçki Komissiyası referendumun keçirilməsinə nəzarət edirdi, ancaq 22 sentyabr 2017 tarixində ləğv edildi. Kampaniyanın 15 gün sürəcəyi açıqlanmışdı. 15 sentyabr 2017 tarixində saat 00:00-da başlayıb, 29 sentyabr 2017 tarixində saat 24:00-da isə bitəcəkdi. Referendumun sualı ""Siz Kataloniyanın bir respublika olaraq müstəqil olmasını istəyirsinizmi?"" idi. Nəticə əvvəli reaksiyalar İspaniya-daxili Basklar ölkəsi: Regional parlament referenduma rəğbətini və dəstəyini göstərmiş və İspaniya hökumətinin mövqeyini tənqid etmişdir. Bask parlamenti, səsvermə və ya ""demokratiyaya"" qarşı törədilən tədbirləri pisləmişdir. Sentyabr ayında Bilbao küçələrinə minlərlə insan katalan referandumunu, suverenliyini və 'demokratiyanı' dəstəkləyərək mitinq etmişdir. Navarra: Navarra parlamenti İspaniya hökumətinin Kataloniya referendumu de-fakto olaraq ""ələ keçirməsini"" pisləmişdir. Qalisiya: Kataloniya ilə həmrəyliyini göstərmək üçün 3,000-dən çox insan Qalisiyada yerləşən Santiyaqo şəhərinin küçələrində yürüş etmişdir. BMT üzv ölkələri Belçika: Belçikanın baş naziri Şarl Mişel İspaniya hökumətinin siyasi mükalimə çağırışını yenidən təsdiqləmişdir və 1 oktyabr tarixində Twitter-də referenduma mane olan şiddətə rəsmi bir reaksiya verdi: ""Şiddət heç vaxt cavab ola bilməz! ""KataloniyaReferendumu #İspaniya"". Xorvatiya: Xorvatiyanın baş naziri Andrey Plenkoviç Xorvatiyanın bu referendumun İspaniyanın daxili problemi olduğunu demişdir. Xorvatiyanın Xarici və Avropa İşləri Nazirliyi İspaniyanın və Kataloniya hökumətinin bu problemi sülh yolu ilə həll etməsi üçün mükaliməyə çağırdığını bildirdi. Çin: Bir jurnalistin sualına cavab olaraq, 28 sentyabr 2017 tarixində Çin Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü olan Lu Kenq, Çin Xalq Respublikasının ""Kataloniya məsələsi İspaniyanın daxili işlərinə aid olduğunu"" düşündüyünü bildirmişdir. Fransa: İyunun 16-da, Fransa prezidenti Emmanuel Makron, Kataloniya məsələsinin İspaniyanın daxili məsələsi olduğunu düşündüyünü bildirmişdir. Almaniya: 8 sentyabrda Almaniya kansleri Angela Merkelin spikeri olan Steffen Seybert Almaniyanın İspaniyada sabitliyə maraq göstərdiyini bildirmişdir. Almaniya hökuməti 2015-ci ildə də oxşar şərhlər vermişdir. Macarıstan: Sentyabrın 18-də Macarıstan hökumət sözçüsü Zoltan Kovaçs ""xalqın iradəsinə hörmət edəcəyini"" bildirmişdir. Litva: Litva prezidenti Dalya Qribauskayte, Kataloniyanın müstəqilliyi ilə əlaqədar referendumun İspaniya Konstitusiyasına uyğun olmadığını demişdir. Prezident deyir ki, Madrid və Barselona hər halda bir-biri ilə danışacaq və problemlərə demokratik həll axtaracaqlar. Portuqaliya: Xarici işlər naziri Avqusto Santos Silva, 27 Sentyabrda Kataloniya referandumuna şərh verməkdən imtina etmişdir. Avqusto Santos Silva bu İspaniyanın daxili işi olduğunu söyləmişdir. Rusiya: Rusiyanın yuxarı palatasında Beynəlxalq Əlaqələr Komitəsinin rəhbəri Konstantin Kosaçev İspaniya hökumətini katalanlarla mükaliməyə çağırdı. Serbiya: Xarici İşlər Naziri İvica Daçiç, Deutsche Welle ilə etdiyi bir müsahibədə, Kataloniyanın Madriddən bir razılaşma olmadan birtərəfli müstəqillik elan etməsi, Kosovo məsələsinin təkrarıdır demişdir. Sloveniya: Milli Məclisin spikeri Milan Bırqlez ""Katalanların öz müqəddəratını təyin etmək hüququna malik olduğunu"" bildirmişdir. Böyük Britaniya: Xarici işlər katibi Boris Kanson, referendumun İspaniya üçün daxili bir mövzu olduğunu və ""İspaniya yaxın bir müttəfiq və yaxşı bir dostu olduğu üçün, gücü və birliyi Böyük Britaniya üçün önəmlidir"" demişdir. ABŞ: 13 aprel tarixində Madriddəki ABŞ səfirliyə görə, ABŞ hökuməti Kataloniyanın müstəqilliyini İspaniyanın daxili məsələsi kimi görür. Katalan hökuməti hesab edir ki, 770,000-dən çox potensial seçicini təmsil edən seçki məntəqələri (bütün qeydiyyatdan keçmiş seçicilərin 14,5%-i) polis tərəfindən basqınlar zamanı bağlanıb. Katalan hökumətinin sözçüsü Jordi Turull, ""İspan polisinin təzyiqi"" nəticəsində iştirakçıların sayı kəskin şəkildə enmişdir. Ekspertlərin hesablamalarına görə İspaniya polisinin təzyiqi olmasaydı, iştirakçı sayı indikindən 55% daha çox olardı. Prezident Karles Puçdemon özü belə, San-Julia-de-Ramisin yerinə, Kornella-del-Terridə səs vermişdir.27 oktyabr 2017 tarixində referendumun şərtlərinə əsasən Kataloniya vilayətinin yerləşdiyi ərazidə Katalan Respublikası öz müstəqilliyini elan etmişdir. Bunun nəticəsində İspaniya hökuməti Kataloniyada tədbirlər görmüşdür. Katalan Respublikasını rəsmi olaraq tanıyan müstəqil bir dövlət yoxdur. Azərbaycan Respublikası Katalan Respublikasını tanımadığını bildirmişdir. İspan və katalan mənbələri hadisələrin fərqli-fərqli təsvir edirlər. Diqqətəlayiq nümunələrə İspaniyanın TVE televiziya kanalı (Televisionón Española) və Kataloniyanın TV3 televiziya kanalı aiddir. TV3, referendum və polis şiddətini müntəzəm olaraq əhatə etdi, TVE əsasən İspaniya hökumətinin qanuniliyi ilə bağlı mövqeyini vurğuladı. İspaniya mətbuatının yayımı İspaniya Televiziyasının informasiya şurası tərəfindən tənqid olunmuşdur.Referendum Azərbaycan mətbuatında da işıqlandırılmışdır. Həmçinin bax Avropada separatçılıq Lombardiya muxtariyyət referendumu (2017) Veneto muxtariyyət referendumu (2017) Xarici keçidlər Kataloniya müstəqillik referendumu, 2017 (ing.) (kat.) (isp.) Kataloniya Səsləri Arxivləşdirilib 2017-05-29 at the Wayback Machine (ing.) (alm.) (isp.) (fr.) Rəy Araşdırmalar Mərkəzi Arxivləşdirilib 2013-06-28 at Archive.today (ing.) (kat.) (isp.) Organizations urge the EU to suspend Spain’s right of vote if blocks referendum The Guardian view on Catalonia’s referendum: the Spanish state has lost",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=518341
-2017 Para-cüdo üzrə Avropa Çempionatı,2017 Para-cüdo üzrə Avropa Çempionatı və ya rəsmi adı ilə VII Para-cüdo üzrə Avropa Çempionatı — 2017-ci il avqustun 4-dan 5-nə qədər Birləşmiş Krallıqın Uolsoll şəhərində baş tutan para-cüdo üzrə Avropa Çempionatı. Medal sıralanması,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=510316
-2017 Portuqaliya meşə yanğınları,2017 Portuqaliya meşə yanğınları (port. Incêndio florestal de Pedrógão Grande de 2017) — Portuqaliya Respublikasının Pedroqao Qrande bölgəsində 2017-ci ilin iyun ayının 18-də baş vermiş meşə yanğınları. Hadisə yerinə azı 160 yanğınsöndürən maşın və 1700-dən çox işçi göndərilib. 40 dərəcə isti və güclü külək səbəbindən yanğının qarşısını almaq çətin olub. Təhlükəli vəziyyətlə əlaqədar ətraf kəndlərdən əhali təxliyə edilib. Hadisə nəticəsində azı 61 nəfər ölmüşdür. Ölənlərdən azı 16-sı avtomobillərdə vəfat etmişdir. Portuqaliya hökuməti hadisə ilə əlaqədar ölkədə 3 günlük matəm elan etmişdir.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=520163
-2017 Qətər diplomatik böhranı,"2017 Qətər diplomatik böhranı — 2017-ci ilin iyun ayının ilk həftəsində Səudiyyə Ərəbistanının liderliyi ilə bir neçə ölkənin Qətər ilə diplomatik əlaqələrini kəsməsi hadisəsiDiplomatik əlaqələri kəsən ölkələr arasında Səudiyyə Ərəbistanı ilə eyni koalisiyada Bəhreyn, Misir, Yəmən (Hadi liderliyindəki hökumət), BƏƏ, Liviya (Milli Hökumət) və Maldiv adaları yer almışdır. Bir gün sonra onlara İordaniya da qoşulmuş, bu ölkə ""Əl-Cəzirə"" kanalının lisenziyasını da ləğv etmişdir.Səudiyyə Ərəbistanının rəhbərlik etdiyi koalisiya Qətəri terrorizmi dövlət səviyyəsində dəstəkləməkdə və Fars körfəzi ölkələrinin əməkdaşlıq şurasının 2014-cü ildə qəbul etdiyi razılaşmanı pozmaqda günahlandırdı. Səudiyyə Ərəbistanı və digər ölkələr ""Əl-Cəzirə"" kanalını və Qətərlə İran arasındakı münasibətləri tənqid etdi. Qətər isə terrorizmlə mübarizə və hal-hazırda da davam edən İŞİD-ə qarşı hərbi əməliyyatlarda ABŞ-yə dəstək verdiyini bildirdi.İlkin təchizatın pozulması İran və Türkiyədən əlavə idxalın daxil olması ilə yüngülləşdirildi və Qətər Səudiyyə Ərəbistanının başçılıq etdiyi koalisiyanın heç bir tələbi ilə razılaşmadığını açıqladı. Koalisiyanın Qətər qarşısında qoyduğu tələblərə İranla əlaqələri dərhal kəsmək, Türkiyə ilə hərbi əməkdaşlığı dayandırmaq və ""Əl-Cəzirə""nin bağlanması daxil idi. 27 iyul 2017-ci ildə Qətərin Xarici işlər naziri Məhəmməd bin Əbdülrəhman əl-Sani müxbirlərə açıqlaması zamanı Misir, Səudiyyə Ərəbistanı, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Bəhreynin ""inadkarlıq"" nümayiş etdirdiyini və böhranı həll etmək məqsədilə heç bir addımın atılmadığını bildirdi. Əl-Sani Təhlükəsizlik Şurası, Baş Assambleya və ""bütün BMT mexanizmlərinin"" mövcud situasiyanı həll etmək üçün mühüm rol oynadığını da vurğulamışdır. 24 avqust 2017-ci ildə Qətər hökuməti İranla diplomatik münasibətləri tam şəkildə bərpa edəcəklərini açıqlamışdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=495607
-2017 Su idman növləri üzrə Dünya Çempionatı,"2017 Su idman növləri üzrə Dünya Çempionatı — 14-30 iyul 2017-ci il tarixləri arasında Macarıstanın Budapeşt şəhərində keçirilən 17-ci FİNA Su idman növləri üzrə Dünya Çempionatıdır. Ev sahibinin seçimi 2011-ci il 15 iyul tarixində Şanxay şəhərində FİNA-nın Ümumi Qurultayı baş tutdu. 2017 Su idman növləri üzrə Dünya Çempionatının ev sahibi olacaq şəhər kimi Meksikanın Quadalaxara şəhəri elan edilmişdir. Eyni səsvermə ilə Rusiyanın Kazan şəhəri 2015-ci ildə Dünya Çempionatını qəbul etmişdir. Çinin Honkonq şəhəri isə həmin səsvermədə məğlub olmuşdur. Quançjou (Çin) və Monreal (Kanada) səsvermədən əvvəl yaxın vaxtlarda tender təkliflərini geri götürmüşdür. 2015-ci ilin fevral ayında Meksika təşkilatçılar bildirdilər ki, onlar multi-idman su tədbirinin keçirilməsinə sərf olunacaq 100 milyon dollar vəsaiti rəva bilmirlər. Ölkə dünya çempionatına ev sahibliyi vərəqəsini geri götürdü. 11 mart 2015-ci ildə Budapeşt Dünya Çempionatına ev sahibliyi edəcəyini açıqladı. Turnirin təşkil olunduğu məkanlardan ikisi Budapeştdə yerləşir: Dunay Arena yeni qapalı üzgüçülük hovuzudur. Burada çempionatın üzgüçülük, suya tullanma və sinxron üzgüçülük yarışları keçirilmişdir. Kompleks Marqaret adasından şimalda, Dunay çayının şərq sahilində yerləşir. Digər məkan isə Alfred Hajos Milli Üzgüçülük stadionudur. Məkan Marqaret adasında yerləşir. Voterpol yarışları bu məkanda keçirilmişdir. Açıq hovuz üzgüçülüyü və yüksək suya tullanma yarışları isə Balaton gölündə keçirilmişdir. Turnir cədvəli İştirakçı ölkələr Xarici keçidlər fina-budapest2017.com/en/home — Su idman növləri üzrə Dünya Çempionatının rəsmi saytı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=596453
-2017 Tehran hücumları,"2017 Tehran hücumları — 7 iyun 2017-ci ildə İran İslam Respublikasının paytaxtı Tehran şəhərində baş vermiş terror hadisələri. İlk hücum iyunun 7-də səhər saatlarında İran parlametinə edilmiş, iki nəfər ""Kalaşnikov"" avtomatı və bir nəfər tapança ilə silahlanmış şəxs parlamentin binasına daxil olaraq atəş açmışlar. Daha sonra Tehranın cənubunda yerləşən İmam Xomeyni türbəsinə də silahlı hücum edilmişdir. Fars Xəbər Agentliyinin məlumatına görə parlametə edilən hücum zamanı bir nəfər parlamentin işçisi həlak olub. İmam Xomeyni türbəsində törədilən hücum da isə azı beş nəfər yaralanıb.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=495716
-2017 Toulon Turniri,"2017 Toulon Turniri (rəsmi adı fr. 45ème Festival International Espoirs Provence – Tournoi Maurice Revello) — 45-ci dəfə təşkil olunan Toulon Turniridir. Turnirin qeyri-rəsmi adı Maurise Revellonun adını daşıyır. Revello 1967-ci ildə turniri təşkil etmiş və 2016-cı ildə vəfat etmişdir. Turnir 29 may — 10 iyun 2017-ci il tarixləri arasında Provans regionunda təşkil edilmişdir. 2017-ci ildə ilk dəfə olaraq turnirdə 12 komanda iştirak etmişdir. Turnirin bu ilki qalibi keçən il titula sahib olan İngiltərə millisi olmuşdur. Onlar finalda Kot-d'İvuar millisi ilə 1-1 hesabı ilə bərabərə qalsalar da, penaltilərdə 5-3 hesabı ilə qalib gələrək altıncı dəfə turnirin qalibi oldular. İştirakçı ölkələr 2017-ci ilin aprel ayında dəqiqləşən 12 milli komanda aşağıdakılardır. Qrup mərhələsi Komandalar dörd komanda olmaqla üç qrupda mübarizə aparır. Bombardirlər 2 qol Oliver Burke1 qol Qabriel Novaes Ondrey Çveya Martin Qraysiar Ondrey Şaşinka Rolando Oviedo Vilfrid Qnoukuri Hiroki İto Xarici keçidlər Toulon Tournament",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=494533
-2017 Tulon Turniri,"2017 Toulon Turniri (rəsmi adı fr. 45ème Festival International Espoirs Provence – Tournoi Maurice Revello) — 45-ci dəfə təşkil olunan Toulon Turniridir. Turnirin qeyri-rəsmi adı Maurise Revellonun adını daşıyır. Revello 1967-ci ildə turniri təşkil etmiş və 2016-cı ildə vəfat etmişdir. Turnir 29 may — 10 iyun 2017-ci il tarixləri arasında Provans regionunda təşkil edilmişdir. 2017-ci ildə ilk dəfə olaraq turnirdə 12 komanda iştirak etmişdir. Turnirin bu ilki qalibi keçən il titula sahib olan İngiltərə millisi olmuşdur. Onlar finalda Kot-d'İvuar millisi ilə 1-1 hesabı ilə bərabərə qalsalar da, penaltilərdə 5-3 hesabı ilə qalib gələrək altıncı dəfə turnirin qalibi oldular. İştirakçı ölkələr 2017-ci ilin aprel ayında dəqiqləşən 12 milli komanda aşağıdakılardır. Qrup mərhələsi Komandalar dörd komanda olmaqla üç qrupda mübarizə aparır. Bombardirlər 2 qol Oliver Burke1 qol Qabriel Novaes Ondrey Çveya Martin Qraysiar Ondrey Şaşinka Rolando Oviedo Vilfrid Qnoukuri Hiroki İto Xarici keçidlər Toulon Tournament",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=493889
-2017 UEFA U-21 Avropa Çempionatı,2017 UEFA U-21 Avropa Çempionatı (UEFA U-21 Avro 2017 kimi də tanınan) — 21-ci dəfə təşkil edilən UEFA U-21 Avropa Çempionatıdır (U-23 turnirləri də daxil olmaqla ümumilikdə 24-cü dəfə). Çempionat iki ildən bir olmaqla 1994-cü ildən bəri təşkil olunur. Turnir UEFA-ya üzv olan ölkələrin U-21 millilərinin mübarizə apardığı gənclər arasında beynəlxalq futbol turniridir. Turnirin final mərhələsi 2017-ci ilin ortalarında Polşada baş tutmuşdur. Ölkə 26 yanvar 2015-ci ildə İsveçrənin Nyon şəhərində UEFA İcraiyyə Komitəsi tərəfindən seçilmişdir. Bu ilki turnir 16–30 iyun 2017-ci il tarixləri aralığında keçirilmişdir. 1994-cü ilin yanvar ayının 1-dən sonrakı təvəllüdlü futbolçular turnirdə oynamaq hüququ qazanmışlar.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=498151
-2017 Voleybol üzrə qadınlararası Avropa Çempionatı,"2017 Voleybol üzrə qadınlararası Avropa Çempionatı voleybol üzrə sayca 30-cu Avropa Çempionatı idi, onun təşkilatçısı Avropada voleybola nəzarət edən Avropa Voleybol Konfederasiyası idi. Turnir 2017-ci il sentyabrın 22-dən oktyabrın 1-dək Azərbaycan və Gürcüstanda keçirilmişdir. Finalda Serbiya Niderland millisinə qalib gələrək, ikinci dəfə bu titula yiyələnmişdir. 3-cü yer uğrunda qarşılaşmada Azərbaycan Türkiyəyə məğlub olmuşdur. Serbiya millisinin üzvü Tiyana Boşkoviç turnrin ən dəyərli oyunçusu seçilmişdir. İştirakçılar Turnirdə 16 yığma komandalar iştirak edirdilər: 2 ev sahibi (Azərbaycan və Gürcüstan), əvvəlki Avropa çempionatının yekunlarına əsasən vəsiqə qazanmış 5 komanda (Rusiya, Niderland, Serbiya, Türkiyə və Almaniya), seçmə mərhələsinin ikinci raundunun 6 qalibi (İtaliya, Belçika, Polşa, Xorvatiya, Bolqarıstan və Belarus), həmçinin üçüncü raundun üç qalibi (Çexiya, Ukrayna və Macarıstan). Təsnifat mərhələsi Turnirin formatı Turniri iki müxtəlif mərhələlərdə keçirilirdi. Birinci mərhələdə 16 iştirakçı komandalar hər birində dörd komanda olan dörd qrupa bölündü. Komandaların qrup mövqelərini təyin etmək üçün hər qrupda dairəvi sistem tətbiq olunmuşdur (aşağda verilən meyarlara əsasən). Hər qrupun üç ən yaxşı komandaları (cəmi 12 komanda eliyir) ikinci mərhələyə keçirlər: qrup qalibləri dörddə bir finalla, ikinci və üçüncü yeri tutanlar isə pley-off mərhələsi ilə iştiraklarını davam etdirilər. Qrupda yer tutma meyarları Udulmuş oyun sayı Set nisbəti Xal nisbəti Müqayisə edilən komandalar arasında son oyundakı nəticəOyun 3–0 və ya 3–1 bitərsə, qalibə 3 xal verilir, uduzana isə 0 xal Oyun 3–2 bitərsə, qalibə 2 xal verilir, uduzana isə 1 xal Turnirin ikinci mərhələsi Olimpiya sistemi üzrə keçirilir, qaliblər növbəti raunda vəsiqə qazanırlar. İlk öncə pley-off mərhələsi (qruplarda ikinci və üçüncü yerləri tutmuş komandaların iştirakı ilə) başlayır ki, qrup qaliblərinə dörddə bir finalda qatılacaq komandalar müəyyən olsun, sonra isə yarımfinal, üçüncü yer uğrunda oyun və final keçirilir. Qrup mərhələsi Yarış yerləri Turnirin oyunlarının keçirilməsi üçün 3 müxtəlif şəhərlərdə yerləşən 3 yarış yeri seçilmişdir. Onlardan ikisi Bakı və Göygöldə, biri isə Tbilisidə yerləşir. İlkin mərhələ Vaxtlar Azərbaycan və Gürcüstanın saat qurşağlarına görə göstərilib (UTC+04:00) Arena: Milli Gimnastika Arenası, Bakı, Azərbaycan Arena: Tbilisi İdman Sarayı, Tbilisi, Gürcüstan Arena: Milli Gimnastika Arenası, Bakı, Azərbaycan Arena: Göygöl Olimpiya İdman Kompleksi, Göygöl, Azərbaycan Vaxtlar Azərbaycanın saat qurşağına görə göstərilib (UTC+04:00) Arena: Milli Gimnastika Arenası, Bakı, Azərbaycan Birinci raund Dördə bir final Üçüncü yer uğrunda oyun Yekun vəziyyət Turnirin ən dəyərli oyunçusu Tiyana Boşkoviç seçildi. Xarici keçidlər Rəsmi saytı CEV-in rəsmi saytı Arxivləşdirilib 2017-09-26 at the Wayback Machine (ingiliscə)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=521307
-2017 İran etirazları,"2017–2018-ci il İran etirazları — 28 dekabr 2017-ci il tarixində İran İslam Respublikasının müxtəlif şəhərlərində başlayan etiraz aksiyaları dalğası. İranın ən böyük ikinci şəhəri olan Məşhəd şəhərində keçirilən etiraz aksiyasında minlərlə, ölkənin paytaxtı Tehran şəhərində isə yüzlərlə insan iştirak etmişdir. İranın Nişapur, Kaşan, Kirman, Kirmanşah, Kaşmər, Rəşt, İsfahan, Ərak, Bəndər-Abbas, Ərdəbil, Qəzvin, Həmədan, Sari, Amul, Şahinşəhr, Şəhrikürd, Şiraz, Xürrəmabad, Zəncan, Gürgan, Zahidan, Urmiya, Dürud, Yəzd və Şahrud şəhərlərində də göstərişlər keçirilmişdir. İddialara görə etiraz aksiyaları sosial şəbəkələrdə insanların mesajlaşması vasitəsilə təşkil edilmişdir. Etirazda iştirak edənlər tez-tez ""Ruhaniyə ölüm"" və ""diktatora ölüm"" şüarlarından istifadə etmişdir.Etiraz aksiyaları ilk olaraq ölkənin iqtisadi problemləri barədə idi, ancaq bu çox vaxt keçmədən etirazçıların İranın Orta Şərqdəki münaqişələrə daxil olması və ölkənin İslamçı hökumətini pisləməsiylə nəticələnmişdir. Bir çox etirazçı ""İslam Respublikasına ölüm!"" demişdir. Dekabrın 29-dan 30-a keçən gecə mərkəzi İranda gerçəkləşən etiraz aksiyalarında polisin 4 nəfərə atəş açmasıyla etirazlar gərginləşmiş, nəticəsində 3 nəfər ölmüş, 1 nəfər isə yaralanmışdır. Yanvarın 2-də baş verən gərginlikdə isə etirazçılardan 21, təhlükəsizlik qüvvələrindən isə 2 nəfər ölmüşdür. İran İslam Respublikası 1979-cu ildə Pəhləvi hakimiyyətinə qarşı qalibiyyətli inqilabdan sonra Ayətullah Xomeyni tərəfindən yaradılmışdır. Bu dövrdən sonra İran xarici və siyasi məsələlərə mühafizəkar yanaşma tətbiq etməyə başlamışdır. Ruhullah Xomeyni 1989-cu ildə vəfat etdikdən sonra, keçmiş İran prezidenti Əli Xamenei İranın yeni Ali Lideri olmuşdur. Əli Xamenei hələ də bu vəzifədədir. Bu onu Orta Şərqdəki ən uzun müddət xidmət göstərən ikinci (Oman sultanı Kabus bin Səiddən sonra) dövlət başçısı, eləcə də XX əsrin ən uzun müddət xidmət göstərən ikinci (Şah Məhəmməd Rza Pəhləvidən sonra) İran rəhbəri edir. Xamenei ilə müqayisədə İran prezidentinin siyasi gücü azdır. Xamenei 2013-cü ildə 95 milyard ABŞ dolları qədər dəyəri olan iqtisadi bir imperiyaya sahibdir. 2006-cı ildə İran hökumətinin nüvə proqramı tərtib etməsi və onun üzərində sınaqlar aparması səbəbilə buraya xarici sanksiyalar tətbiq edilməyə başlamışdır. 2015-ci ildə isə İran iqtisadi qüdrətini bərpa etmək üçün dünyanın bir sıra böyük dövlətləri ilə müqavilə imzalamışdır. Məlumatlara əsasən sanksiyalar nəticəsində işsizlik artmış, İranın valyutası inflyasiyaya uğramış, əsas tələbat mallarının qiymətləri artmışdı. Bir çox iranlı xarici dövlətlər tərəfindən qoyulan sanksiyalar götürüldükdən sonra ölkənin iqtisadi vəziyyətinin yaxşılaşacağına inanırdı, ancaq bu orta təbəqənin vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün yetərli olmamışdır. İranın son iqtisadi problemləri iqtisadiyyatla bağlı olan etiraz aksiyalarına təkan vermişdir.2017-ci ilin dekabr ayında Ayətulla və İnqilab Keşikçilərinə üstünlük verən və əhalinin kasıb hissəsinin subsidiyalarını kəsən bir hökumət büdcəsi layihəsi ifşa olmuşdur. Bu qalmaqal əhalidə geniş bir qəzəbə səbəb olmuşdur. Sosial şəbəkələrdə #pashimanam (azərb. ""peşmanam"") heş-teqi məşhurlaşmışdır. Əhali İran hökumətinin 2018-ci il büdcə təklifindəki yanacaq və pul subsidiyalarının kəsilməsinə olan narazılıqlarını bildirmişdi. Hökumətin İnqilab Keşikçiləri Ordusunu maliyyələşdirmə prosesi dayanmamışdır. Hökumət bunlara əlavə olaraq, dini təşkilatların maliyyələşdirməsini də artırmışdır. Xronologiya 28 dekabr 2017-ci il tarixində Məşhəd şəhərində yaşayan insanlar etiraz aksiyası keçirmişdir. İranın ən böyük ikinci şəhəri olan Məşhəd şəhərində keçirilən etiraz aksiyasında minlərlə, ölkənin paytaxtı Tehran şəhərində isə yüzlərlə insan iştirak etmişdir. İranın Həmədan, Kirmanşah, Rəşt və İsfahan şəhərlərində də göstərişlər keçirilmişdir. Etirazçılar ""Ruhaniyə və diktatorluğa ölüm"" şüarlarından istifadə edilmişdir. Bu şüarlar İran İslam Respublikasının hal-hazırkı prezidenti Həsən Ruhaninin seçkilər zamanı verdiyi hədəfləri yerinə yetirə bilməməsi ilə bağlı idi. Etirazçılar İranın ərəb ölkələrindəki münaqişələrə qarışmasına qarşı ""Suriyadan çəkil və bizi düşün!"" və ""Livan və Qəzzəya yox, İrana hə!"" şüarlarından istifadə etmişdir. Nümayişlər sabahki gün davam etmişdir. Etiraz aksiyaları Rəşt, İsfahan, Əhvaz, Qum, Sari, Zahidan və Qəzvin kimi böyük şəhərlərə də yayılmışdı. Həmin gün, ölkənin paytaxtı Tehran şəhərində bir neçə nəfər həbs olunmuşdur. Dekabrın 29-dan 30-a keçən gecə mərkəzi İranda gerçəkləşən etirazlarda polisin 4 nəfərə atəş açmasıyla etirazlar gərginləşmiş, nəticəsində 3 nəfər ölmüş, 1 nəfər isə yaralanmışdır. 30 dekabr 2017-ci il 30 dekabr 2009-cu il İran iqtidaryönlü mitinqinin ildönümü olduğundan, həmin gün ölkənin paytaxtı Tehran şəhərində 4,000 nəfərlik bir mitinq keçirilmişdir. Dövlət televiziyasına əsasən, hökumət lehinə olan mitinqlər 1,200 qəsəbə və şəhərdə keçirilmişdir. Həmin vaxtda, Tehran Universitetinin tələbələri hökumət əleyhinə şüarlar səsləndirdiyində çevik qüvvət polisi tərəfindən səpələndikdən sonra hökumət əleyhinə olan qiyamlar Tehran şəhərində yayılmışdır. Tehrən şəhərindəki bir çox yer daxil olmaqla, ölkənin böyük hissəsində internet bağlanılmışdır.Həmin gün iqtidaryönlü anti-etiraz aksiyaları da gerçəkləşmişdir. İran hökuməti ölkə daxilində 1,200 iqtidaryönlü mitinqin keçirildiyini açıqlamışdır.Luristan ostanının hökumət işçiləri bir bəyanat buraxmışdır. Bu bəyanatda xalqa atəş açılmadığı və şəhərdə əhalinin əməkdaşlığı ilə sülh bərpa edildiyi deyilmişdir. İranın daxili işlər naziri Ədbülrıza Rəhmani Fəzli ""əmri və qanunu pozanlar hərəkətlərinə məsuliyyətli olmalı və cəzasın ödəməlidirlər."" demişdir. Rəhmani Fəzli dövlət televiziyasında verdiyi bəyanatda ""qorxu və terrorla mütləq üzləşiləcək."" demişdir.İqtidar əleyinə olan etiraz aksiyaları 4-cü gündə də davam etmişdir. Tehranda nümayişlərin sayı azalmış və həbs olunan etirazçıların ailələri Evin həbsxanasının qarşısında yığışmışdır. Bazar günü Tehran şəhərində 200 nəfər, Qərbi Azərbaycan ostanında isə 10 nəfər həbs olunmuşdur.İran prezidenti Həsən Ruhani günlərlə davam edən hökumət əleyhinə olan etirazlara olan ilk sözlərində ""xalqın etiraz aksiyaları göstərməyə haqqı var, ancaq zorakılıq, vandallıq və iltihablı siyasi şüarlar aradan qaldırılmalıdır, çünki bunlar yalnız xalqın vəziyyətini daha da pisləşdirir"" olmuşdur.İranın dövlət tərəfindən idarə olunan mediasına əsasən, bəzi silahlı etirazçılar polis şöbələrinin və hərbi bazaların nəzarətini ələ keçirmək istədiklərini, ancaq mühafizə qüvvələri tərəfindən dəf edildiklərini açıqlamışdır. Bazar günü gecəsi baş verən toqquşmalar nəticəsində 10 nəfər həlak olmuşdur. Etiraz aksiyaları bazar ertəsi Tehran və ölkənin digər şəhərlərində davam etmişdir. Dövlət mediası 1 yanvar 2018-ci il tarixində keçirilən etiraz aksiyalarında mühafizə qüvvələrinin bir üzvünə atəş açıldığını və nəticədə həmin polisin vəfat etdiyini xəbər verir. 2 yanvar 2018-ci il tarixində gecə vaxtı baş verən toqquşmalarda 9 mülki şəxs həlak olmuşdur. Dövlət televiziyasının məlumatına görə ölümlərin 6-sı Qəhdəricanda silahları oğurlamaq istəyən etirazçıların polis şöbəsinə hücum etməsindən sonra baş vermişdir. Əlavə olaraq, Xomeynişəhrdə 11 yaşlı bir oğlan və 20 yaşlı bir kişi, Nəcəfabadda isə bir polis öldürülmüşdür. Ölənlərin hamısı ov tüfəngi ilə öldürülmüşdür. Etiraz aksiyaları başlanandan bəri 550 nəfər həbs edilib. Həbs olunanların 90%-i 25 yaşdan aşağı gənclərdir. 3 yanvar 2018-ci il tarixində İranda etiraz aksiyaları sporadik olmuşdur. Məlayir şəhərindəki etiraz aksiyaları gün batımından sonra başlamışdır. Etiraz aksiyalarında səslənən şüarlar ölkə prezidentini hədəfləyirdi. İnternetdə paylaşılan videolar İranın şimalında yerləşən Novşəhrdəki etiraz aksiyalarında ""diktatora ölüm!"" şüarlarından istifadə edildiyini göstərir. Digər tərəfdən, İİKO-un rəhbəri Məhəmməd Əli Cəfəri ""fitnə-fəsadın sona çatdığı""nı açıqlamışdır. Məhəmməd Əli Cəfəri bu açıqlamadan sonra, Həmədən, İsfahan və Luristan ostanlarına ""yeni fitnə-fəsad"" ilə mübarizə aparmaq üçün mühafizə qüvvələri göndərdiyini demişdir. İran Kəşfiyyat Naziriliyinin verdiyi məlumata görə 4 yanvar 2018-ci il tarixində İranın şimal-qərbində yerləşən Piranşəhr şəhərində, 3 İİKO üzvü ""terrorçular""la vuruşan zaman öldürülmüşdür. İran İnqilab Keşikçiləri Ordusunun verdiyi məlumata əsasən, silah və partlayıcı qurğulara sahib olan etirazçıların əsas məqsədi iğtişaşı daha da kəskinləşdirmək üçün dinc sakinləri öldürmək idi. Həmin gün, İranın Sənəndac, Bukan, Kamyaran, Dezful, Əhvaz və Rəşt şəhərləri hökumət əleyhinə olan etiraz aksiyalarının mərkəzi idi. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının insan hüquqları mütəxəssisləri İran hökumətini etirazçıların hüquqlarına hörmət eləməyə və internet senzurasını bitirməyə çağırmışdır. İran İnqilab Keşikçiləri Ordusu İran xalqının və mühafizə qüvvələrinin, eləcə də Bəsic, polis və Kəşfiyyat Nazirliyinin iğtişaşı məğlub etdiyini demişdir. İİKO daha sonra iğtişaşın səbəbkarının ABŞ, Böyük Britaniya, İsrail, Səudiyyə Ərəbistanı, İran xalqının mücahidlər təşkilatı və monarxistlərin olduğunu demişdir. Həmin gün, hökumət əleyhinə olan etiraz aksiyalarına qarşı mitinqlər keçirilmişdir. Lakin, The Wall Street Journal qəzetinə görə, iğtişaşların izləri hələ də qalmışdır. Bunun səbəbi, hökumət sənədlərinin yandırımasıyla bağlı onlarla videonun sosial şəbəkələrdə yayılmasıdır.""Əl-Qüds Əl-Ərabi"" qəzetinin verdiyi məlumata görə, keçmiş İran prezidenti Mahmud Əhmədinejad Ali Lider Əli Xamenein qərarı ilə İranda həbs olunmuşdur. Bunun səbəbi Əhmədinejadın etiraz aksiyaları dalğası zamanı hökuməti tənqid etməsidir. Hökumət Əhmədinejadı ""zorakılığı təşvik etdiyi""nə görə həbs etdiyini açıqlamışdır.23 yaşlı Sina Ğənbari iğtişaşlar zamanı həbs olunmuşdur. Ölkədə etirazçının Evin həbsxanasında naməlun səbəblərə görə öldüyü məlumata yayılmışdır. İran parlamenti üzvü Təyibi Siəvoşi etirazçının həbsxanada intihar etdiyini demişdir. Tehran ostanının prokuroru Abbas Cəfəri Dolatabadi bildirib ki, Tehran vilayətində baş verən iğtişaşlar zamanı həbs edilmiş 440-dan artıq nümayişçi azadlığa buraxılıb. İqtidaryönlü mitinqlər 30 dekabr 2017-ci il 30 dekabr 2009-cu il İran iqtidaryönlü mitinqinin ildönümü olduğundan, həmin gün ölkənin paytaxtı Tehran şəhərində 4,000 nəfərlik bir mitinq keçirilmişdir. Mitinqlər İran hökuməti tərəfindən təriflənmişdir. 3 yanvar 2018-ci il tarixində yenə iqtidaryönlü mitinqlər keçirilmişdir. ""Washington Post"" qəzetinin verdiyi məlumata əsasən mitinqlər ""dövlət tərəfindən təşkil olunmuş yığıncaqlar""a bənzəyirdilər. İran xaricindəki etiraz aksiyaları 3 yanvar 2018-ci il tarixində İrandan xaricdə yaşayan iranlılar İranda keçirilən etiraz aksiyalarına dəstək göstərmişdilər. Bu mitinqlər Stokholm, Afina, Bern və Köln şəhərlərində keçirilmişdir. 7 yanvar 2018-ci il tarixində Los-Anceles şəhərində 2,000-ə yaxın etirazçı əllərində II Rza Pəhləvinin şəkli olan plakartlarla yürüş etmişdir. 28–31 dekabr tarixlərində ümumi olaraq 12 etirazçı mühafizə qüvvələri ilə olan toqquşmalar zamanı həlak olmuşdur. 1 yanvar tarixində dövlət mediasını verdiyi xəbərə görə mühafizə qüvvələrinin bir üzvü Tehrən şəhərində ov tüfəngi ilə öldürülmüşdür. 2 yanvar tarixində ümumi olaraq 21 etirazçı polis şöbəsinə basqın cəhdində həlak olmuşdur. Etirazçılar basqın cəhdində uğursuz olmuşdur. Ölənlərin 6-sı silahlı idi. Bundan əlavə olaraq, Qəhdəricanda 5, Tuysirkanda isə 6 nəfər həlak olmuşdur. İşgəncə iddiaları ""Fox News"" kanalının verdiyi xəbərə görə, yüzlərlə etirazçı Evin həbsxanasının önündə toplanmış, yaxınları barədə məlumat istəmişdilər. Etirazçılar yaxınlarının işgəncəyə məruz qaldığını iddia edirdilər. ABŞ-də yerləşən Ağ Evin vəzifəli şəxsləri iddiaları ""narahat edici"" olaraq qələmə vermişdir. İctimai mülkiyyətə zərər Tehran şəhərinin meri Məhəmməd Əli Nəcəfinin verdiyi məlumata görə, Tehranda ictimai mülkiyyətə verilən zərər ""o qədər də ciddi deyildi"" və yalnız bir neçə avtobus stansiyası və zibil qutusu yandırılmışdır. Həsən Ruhaniyə əsasən, ictimai mülkiyyətə zərər yetirən və ictimai qanunları pozanlarda heç bir hörmətsizlik əlaməti yox idi.31 dekabr 2017-ci il tarixində CCTV kameraları Dürud şəhərindəki bir yanğınsöndürmə stansiyasında etirazçıların stansiyaya daxil olub işçi heyətinə hücum etdiyini və yanğınsöndürmə maşınlarına zərər verdiyini göstərən bir video çəkmişdir. Hökumət reaksiyası İngilis dilinin ibtidai məktəblərdə qadağan edilməsi Kütləvi etiraz aksiyalarından sonra İran hökuməti ibtidai məktəblərdə ingilis dili dərslərinin keçirilməsini qadağan etmişdir. Xamenei bunun qərb dünyasının İrana qarşı apardığı ""mədəni işğal""a yol açdığını iddia etmişdir. İranda internetin verilməsinə uzun müddətli süni fasilələr yaradılıb. Bununla hökumət ölkədəki informasiyaların İranın digər bölgələrinə çatmasını əngəlləməyə çalışır. Ölkədə baş verən etirazların təşkilində həmin şəbəkələrdən istifadənin qarşısının alınmasına səy göstərilir. Media senzurası İran Daxili İşlər Naziri Əbdülrıza Rəhmani Fəzlinin verdiyi bəyanatda sosial şəbəkədən nalayiq istifadə ""şiddət və qorxuya səbəb olur"" və ""bu cür davranış əziləcək"" demişdir. İranın dövlət xəbər televiziya kanalının verdiyi məlumata görə, İran İslam Respublikası Xəbər Şəbəkəsinin etiraz aksiyalarını əhatə etməsi qadağan edilmişdir. 31 dekabr 2017-ci il tarixində İran hökuməti ""Instagram"" sosial şəbəkə platformasının fəaliyyətini müvəqqəti olaraq məhdudlaşdırmışdır. ""Instagram""a giriş 6 yanvar 2018-ci ildə bərpa edildi. İran İslam Respublikasının Ali Lideri və Xarici İşlər Naziri ""Twitter"" sosial şəbəkə platformasında etiraz aksiyaları barədə yazmışdır. Halbuki, ""Twitter"" platformasının fəaliyyəti İranın ümumi ictimaiyyətinə qadağan edilmişdir. Prokuror Abbas Cəfəri Dolatabadinin verdiyi məlumata görə, 14 yanvar 2018-ci ildə, Tehran iğtişaşları zamanı həbs edilən 440-dan çox etirazçı azad edilmişdir.19 fevral 2018-ci ildə iranlı deputat Məhəmməd Kəzami Məlayirdəki bir məhkəmə orqanının qərarına görə, etiraz aksiyaları zamanı İran İslam Respublikası bayrağını endirməklə təqsirlənən 15 yaşlı bir oğlanın beş illik həbs cəzası aldığını iddia etmişdir. Reaksiyalar İranın Ali Lideri Əli Xamenei etiraz aksiyalarına görə İran İslam Respublikasının ""düşmənlərini"" günahlandırıb. O, ""Son bir neçə gündür ki, davam edən hadisələrdə İranın düşmənləri əllərindən gələn şeyi buraxırlar. Bunlara maddi və siyasi dəstək, eləcə də silahlandırma daxildir"" demişdir. 2018-ci ilin əvvəllərində Həsən Ruhani Fransa prezidenti Emmanuel Makrona zəng etmişdir. O, prezidentdən Parisdə yerləşən İran Xalqının Mücahidləri Təşkilatına qarşı bir tədbir görməsini xahiş etmiş və təşkilatı İrandakı iğtişaşı təhrik etməklə günahlandırmışdır. İran prezidenti Həsən Ruhani etirazçılara xəbərdarlıq vermişdir. İranın müxalif İran xalqının mücahidlər təşkilatının rəhbəri Məryəm Rəcavi ""Dünən Məşhəd şəhərində, bu gün Kirmanşahda və sabah bütün İranda"", ""Ya ölüm ya azadlıq"", ""Ruhaniyə ölüm"", ""Diktatora ölüm"" , ""Bu xalqın rüşvətxor diktatoru devirməsi üçün böyük bir üsyandır."" şüarlarıyla çıxış etmişdir. Əhvaz Araşdırmalar Mərkəzinin prezidenti Səid Həsən Radi ""Bu İrandakı ilk etiraz deyil, ancaq bu nümayişləri fərqləndirən onun böyüklüdür. Etirazlar yaşayış şərtlərinin yaxşılaşdırılmasını istəyən mərd və cəsur nümayişçiləriylə səciyyələndirilir."" demişdir. İranın Xarici İşlər Nazirliyinin deleqatı olan Bəhram Qəssami ABŞ prezidenti Donald Trampın şəxsi ""Twitter"" hesabında yazdıqlarına bir cavab olaraq, ""İran xalqı ABŞ məmurlarının fürsətçi və ikisifətli şüarlarına yol vermirlər"" və ""İran İslam Respublikası konstitusiyası xalqın mülki hüquqlarının qanuni şəkildə qorunması üçün demokratik strukturlar təsis edir və bu tələbatları qanun çərçivəsində əldə etmək tamamilə mümkündür"" demişdir. Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının rəhbəri Əli Şəmxani ABŞ, Böyük Britaniya və Səudiyyə Ərəbistanının heşteqlərdən və sosial şəbəkə kampaniyalarından istifadə edərək iğtişaşları təhrik etdiyini demişdir. İran İnqilab keşikçiləri Ordusunun rəhbərliyi hadisələrlə bağlı bir bəyanat buraxmışdır və təşkilatın ""gələcək fitnə-fəsad əməllərini"" yaxından izləyəcəyinə və ""İslam hüquqşünaslarının qəyyumçuluğunu dəstəkləyərək ölkəyə zərər verilməyəcəyinə"" söz vermişdir. Keçmiş İranın Xarici İşlər Nazirliyi deleqatı Həmid Rza Əsəfi Səudiyyə Ərəbistanının ""mülki mitinqləri və ifadə azadlığı""nı istirmar etdiyini və öz siyasi mənfəətləri üçün İranda qarma-qarışıqlıq yaratdığını iddia etmişdir. O, İran xalqının və hökumətinin Səudiyyə Ərəbistanı hökumətinin və ya hər hansı bir dövlətin etiraz aksiyalarından istifadə etməsi və İranin daxili problemlərinə müdaxilə etməyinə icazə verməyəcəyini demişdir. Bunlara əlavə olaraq o, etiraz aksiyalarının hökumətə qarşı yox, iqtisadi problemlərə qarşı aparıldığını irəli sürmüşdür. Keçmiş İran şahı Məhəmməd Rza Pəhləvinin həyat yoldaşı Fərəh Pəhləvi öz ""Instagram"" və ""Facebook"" hesablarında etiraz aksiyalarını dəstəklədiyini bildirmişdir. Məhəmməd Rza Pəhləvinin oğlu II Rza Pəhləvi və Fərəh Pəhləvi etiraz aksiyalarının ikinci günündə öz ""Telegram"" kanallarında İran xalqına dəstəklərini bildiriblər. İranın Məhkəmə Sisteminin rəhbəri Sadiq Laricani prokurorlara və ümumiyyətcə, ölkədəki hüquq-müdafiə orqanlarının bütün işçilərinə iğtişaşçılara və vandallara qarşı sərt tədbirlər görmələrini əmr etmişdir. ABŞ — Prezident Donald Tramp 30 dekabr 2017-ci il tarixində öz Twitter hesabında yazı paylaşmışdır. Prezident bu paylaşımda ""Bütün dünya İranın yaxşı insanlarının dəyişiklik istədiklərini və İran liderinin ABŞ-nin geniş hərbi gücündən başqa, ən çox öz xalqından qorxduğunu anlayır…"" yazaraq etirazçıları dəstəklədiyini bildirmişdir.ABŞ senatorları Ted Kruz, Con Makkeyn, Tom Kotton, Berni Sanders və Orrin Hatç, ABŞ Nümayəndələr Palatasının spikeri Paul Rayan və köhnə Dövlət katibləri Hillari Klinton və Con Kerri etirazçılarla həmrəyliklərini ifadə ediblər. ABŞ Dövlət Departamenti etirazçıların həbs edilmələrini pisləyən bəyanat yaymışdır. 2 iyun 2018-ci ildə ABŞ-nin BMT-yə olan səfiri Nikki Heyli İran hökumətinin etirazçılara qarşı apardığı sərt tədbirləri tənqid etmiş və etirazçılara olan dəstəyini bəyan etmişdir. O, ""Bu öz diktatorlarına qarşı ayağa qalxan uzun illərdir ki, zülmə məruz qalan bir xalqın aydın bir şəklidir"" demişdir. 5 yanvar 2018-ci ildə Reks Tillerson ""Biz İran xalqının daha keyfiyyətli bir həyat, daha böyük bir azadlıq üçün olan arzularını əldə etmələrini dəstəkləyirik. Biz onların buna layiq olduqlarına düşünürük, ancaq o İran xalqının sülhpərəst bir intiqal əldə etməsindən asılıdır. Biz onu dəstəkləyirik."" Almaniya — Almaniya Xarici İşlər Naziri Ziqmar Qabriel öz Twitter hesabından ""Biz İran hökumətini etirazçıların öz səslərini sülh yolu ilə yüksəltmə hüququna hörmək göstərməyə çağırırıq. Son günlərdəki qarşıdurmalardan sonra, zorakı əməllərdən uzaqlaşmaq önəmlidir"" yazmışdır Avropa İttifaqı — Xarici İşlər və Təhlükəsizlik Siyasəti İttifaqının Ali Nümayəndəsi Federika Moqerini dövlətləri təmkinli olmağa çağırmışdır. BƏƏ — BƏƏ-in Xarici İşlər Naziri Ənvər Məhəmməd Gərqaş ""Bu etirazlar İran hökuməti'nin xalqın istəklərini prioritetləşdirməsi üçün bir fürsətdir"" demişdir. Böyük Britaniya — Xarici İşlər və Əməkdaşlıq üzrə Dövlət katibi Boris Conson öz hesabından ""İrandakı hadisələri narahatlıqla izlədiyini"" demişdir. Fransa — Fransa prezidenti Emmanuel Makron ABŞ-ni və onun Orta Şərqdəki müttəfiqlərini etirazıları dəstəklədiklərini açıqlamalarını tənqid etmişdir. O, 3 iyun 2018-ci ildə ""Sözsüz ki, bir-birləri ilə müttəfiq olan ABŞ, İsrail və Səudiyyə Ərəbistanının izlədikləri rəsmi yol bizi müharibə aparacaq olandır"" demişdir. İsrail — Benyamin Netanyahu etirazçıları ""azadlıq üçün olan ləyaqətli tapşırıqları""nda ""igid"" adlandırmışdır. O daha sonra ""Mən İran prezidenti Ruhaninin İsrailin etiraz aksiyalarının arxasında olması iddiasını bu gün eşitdim. Bu yalnız yanlış deyil, həm də gülməlidir və Ruhanidən fərqli olaraq, mən İran xalqını təhqir etməyəcəyəm. Onlar daha yaxşısına layiqdirlər"" demişdir. Kanada — Kanadanın Qlobal İşlər bürosu bir bəyanat buraxaraq etirazçılara olan dəstəyini bildirmişdir. Bu bəyanatda ""Kanada İran xalqının təməl bir hüququ olan sülh yolu ilə etiraz aksiyaları göstərmələrindən həvəslənmişdir"" deyilmişdir. Rusiya — Xarici İşlər Naziri Sergey Lavrov İrandakı kütləvi iğtişaşların ölkənin daxili işi olduğunu və böhranın qan tökülmədən bitməsini ümid etdiyini demişdir. O həmçinin İranın daxili işlərinə olan hər hansı bir xarici müdaxilənin vəziyyətin sabitliyini pozacağını və bunun xoşagəlməz olduğunu demişdir. Türkiyə — Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan ABŞ və İsrail hökumətlərini İranın daxili işlərinə müdaxilə etmələrini qınamışdır.Xarici İşlər Naziri Mövlud Çavuşoğlu ""Biz şiddətdən qaçınmağın və araqarışdırmaya aldanmamağın zəruri olduğuna inanırıq"" demişdir. Həmçinin bax İran iqtisadiyyatı İran İslam İnqilabı İranda azərbaycanlıların etiraz aksiyaları (2015) İran çevrilişi (1953) Xarici keçidlər Vikianbarda 2017–2018-ci il İran etirazları ilə əlaqəli mediafayllar var.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=533656
-2017 İslam Həmrəyliyi Oyunları,"2017 İslam Həmrəyliyi Oyunları və ya IV İslam Həmrəyliyi Oyunları (qeyri rəsmi adı Bakı 2017 İslam Həmrəyliyi Oyunları) — 2017-ci ilin 12–22 may tarixləri arasında Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərində keçirilən çoxmillətli, multi-idman turniri idi. Bundan öncə tunir 2005-ci ildə Səudiyyə Ərəbistanında, 2013-də isə İndoneziyada keçirilmişdir. Turnirin sayca ikinci dəfə 2009-cu ilin oktyabr ayında İranda keçirilməyi nəzərdə tutulsa da, sonradan təxirə salındı, daha sonra isə ləğv olundu. Yer seçiminin keçirilməsi 2012-ci ilin oktyabr ayında İslam Həmrəyliyi İdman Federasiyasının Səudiyyə Ərəbistanın Ciddə şəhərində keçirilən 18-ci iclası zamanı Azərbaycan Milli Olimpiya Komitəsi İslam Həmrəyliyi Oyunlarının keçirilməsi üçün öz namizədliyini irəli sürmüşdü. 2013-cü ildə İHİF-in Ciddə şəhərində keçirilən 8-ci Hesabat-seçki Baş Assambleyasında Azərbaycanın ev sahibliyi etməsi təsdiq olundu. İştirakçı ölkələr İslam Həmrəyliyi İdman Federasiyasının bütün 56 üzvü Oyunlarda iştirak etmişilər. Küveyt Olimpiya Komitəsinin fəaliyyətininin dayandırılması səbəbindən Küveytli idmançılar oyunlarda İslam Həmrəyliyi Federasiyasının bayrağı altında İHİF-in müstəqil idmançıları kimi iştirak etməsi nəzərdə tutulurdu, amma bu ölkə Liviya və Sudan kimi açılış mərasimindən bir gün əvvəl Oyunlarda iştirakdan imtina etdilər. Aşağıda iştirakçı ölkələrin siyahısı göstərilib, mötərizədə nümayəndə heyətinin sayı göstərilib. İslam Həmrəyliyi Oyunları üçün yeni heç bir idman arenası tikilmədi. Yarışlar 16 idman arenasında keçirildi. İdman növləri Ağır atletika 3x3 Basketbol Bədii Gimnastika İdman Gimnastikası Stolüstü tennis Suya tullanma Atletika / Para-Aletika Medal sıralaması",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=411979
-2017 İslam Həmrəyliyi Oyunlarında futbol,"Dünyanın ən məşhur idman növlərindən biri olan futbol 4-cü İslam Həmrəyliyi Oyunlarının da tərkib hissəsidir. Futbol yarışlarında 8 kişi komandası qızıl medal uğrunda rəqabət aparıb. Yarışlar Bakıda yerləşən bir neçə məkanda keçirilib. Azərbaycan milli futbol komandasının ənənəvi ev stadionu olan Tofiq Bəhramov adına Respublika Stadionu final qarşılaşmasına, Dalğa Arena yarımfinal oyunlarına, Azal Arena və Bayıl Arena isə qrup mərhələsinin yarışlarına ev sahibliyi edib. Mayın 8-də ""Bakı-2017"" IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarının futbol yarışına start verilib.. Qrup mərhələsi Birinci tur Səkkiz komandanın qatıldığı yarışda ev sahibi Azərbaycan ilə yanaşı, Türkiyə, Səudiyyə Ərəbistanı, Kamerun, Mərakeş, Oman, Fələstin və Əlcəzair milliləri də qələbə uğrunda mübarizə aparırlar. Azərbaycan millisi ev sahibi olduğu üçün ""A"" qrupunda yer alıb. Bu qrupda milli komandamızın rəqibləri Kamerun, Səudiyyə Ərəbistanı və Mərakeş milliləridir. ""B"" qrupunda isə Türkiyə, Əlcəzair, Oman və Fələstin yığma komandaları yarışırlar. Yarışın ilk günündə Azərbaycan millisi ""Bayıl Arena"" stadionunda Kamerun yığması ilə qarşılaşıb. Gürcüstanlı baş hakim Giorgi Kuraşvilinin idarə etdiyi oyunda hesab açılmayıb. ""A"" qrupunun digər oyunu Səudiyyə Ərəbistanı və Mərakeş yığmaları arasında keçirilib. ""AZAL Arena""da təşkil olunan matçın ilk hissəsində hesab açılmayıb. İkinci hissəyə daha fəal başlayan Mərakeş millisi matçın 76-cı dəqiqəsində istəyinə nail olub. Çouaib Əl Maftul adını tabloya yazdırıb – 1:0. Bu, oyunda yeganə qol olub və Mərakeş millisi ""Bakı-2017""yə qələbə ilə başlayıb.""B"" qrupunun ilk oyununda isə ""Bayıl"" stadionunda Türkiyə millisi Əlcəzair yığması ilə qarşılaşıb. Azərbaycanlı hakimlər briqadasının idarə etdiyi oyunun ilk hissəsində Türkiyə millisi hesabı açıb. Matçın 38-ci dəqiqəsində Onur Eriş fərqlənib – 1:0. Oyunun 78-ci dəqiqəsində əlcəzairli Fərid Əl Məlali hesabı bərabərləşdirib – 1:1. Görüşün sonuncu dəqiqəsində Türkiyə millisinin qapısına təyin olunmuş 11 metrlik cərimə zərbəsini dəqiq yerinə yetirən Ahmed Qaqqa Əlcəzair millisinin qələbəsini rəsmiləşdirib – 2:1. Bu qrupun digər görüşü ""AZAL Arena""da Fələstin və Oman yığmaları arasında oynanılıb. Qarşılaşmanın 5-ci dəqiqəsində fələstinli Oday Dabbaq hesabı açıb. Oyunun ilk hissəsi Fələstin millisinin minimal hesablı üstünlüyü ilə başa çatıb – 1:0. İkinci hissəyə daha fəal başlayan Oman yığması 48-ci dəqiqədə Marvan Vadi Avladın qolu ilə hesabı bərabərləşdirib – 1:1. Görüşün 54-cü dəqiqəsində Oday Dabbaqın dublu ilə Fələstin yenidən hesabda önə çıxıb. Matçın 86-cı dəqiqəsində Marvan Vadi Avlad dubl edərək hesaba tarazlıq gətirib – 2:2. Qalan vaxtda hesab dəyişməyib və matç 2:2 hesablı heç-heçə ilə yekunlaşıb.. ""Bakı-2017""nin futbol yarışının qrup mərhələsinin ikinci turunun görüşləri mayın 11-də olub. ""A"" qrupunda Azərbaycan-Səudiyyə Ərəbistanı, Kamerun-Mərakeş, ""B"" qrupunda isə Oman-Türkiyə və Fələstin-Əlcəzair görüşləri oynanılıb.""Bakı-2017""nin futbol yarışlarında hər bir komandanın heyəti 23 yaşadək futbolçulardan ibarətdir. Bununla yanaşı, yaşı 23-dən yuxarı olan üç futbolçu da heyətdə yer alır. Qeyd edək ki, futbol üzrə Azərbaycan millisi İslam Həmrəyliyi Oyunlarında ilk dəfə çıxış edib. ""A"" qrupu çərçivəsində keçirilən Kamerun-Mərakeş görüşündə qalib müəyyənləşməyib. ""Bayıl Arena""da keçirilən oyunun 29-cu dəqiqəsində kamerunlu Panqop Tçidcu Frantz hesabı açıb. Oyunun ilk hissəsi Kamerun millisinin minimal hesablı üstünlüyü ilə başa çatıb – 1:0. Oyunun 58-ci dəqiqəsində Kamerun millisinin üzvü Kami Ntankue Yves Daniel qırmızı vərəqə alaraq matçdan kənarlaşdırılıb. Bərabərlik qolunu matçın ikinci hissəsinə artırılan əlavə vaxtda mərakeşli Həmzə Qodali vurub. Azərbaycanlı hakimlər briqadasının idarə etdiyi oyun 1:1 hesablı heç-heçə ilə başa çatıb. 23 yaşadək futbolçulardan ibarət Azərbaycan milli komandası Səudiyyə Ərəbistanı yığması ilə qarşılaşıb. Matç Yaşar Vahabzadənin rəhbərlik etdiyi kollektivin 2:0 hesablı qalibiyyəti ilə yekunlaşıb. Qarşılıqlı hücumlar şəraitində keçən görüşün ilk hissəsində hesab açılmayıb. İkinci hissəyə daha fəal başlayan millimiz 67-ci dəqiqədə Elşən Abdullayevin qolu ilə azarkeşləri sevindirib. Görüşün 80-ci dəqiqəsində Ağabala Ramazanov ikinci topu rəqib qapısından keçirib. Qalan dəqiqələrdə qapılara qol vurulmayıb və oyun 2:0 hesabı ilə Azərbaycan millisinin xeyrinə başa çatıb. Turnirdə qazandığı ilk qələbə sayəsində xalını 4-ə çatdıran yığma vurulan qollardakı say üstünlüyünə görə 1-i pilləyə yüksəlib.. Qeyd edək ki, A qrupunun digər matçında Kamerun və Mərakeş komandaları heç-heçə ediblər — 1:1. Bu nəticələrdən sonra Azərbaycanla eyni xala malik Mərakeş yığması ilə 2-ci pillədə yer alıb. Kamerun 2 xalla 3-cü pillədə qərarlaşdığı halda, keçirdiyi hər iki oyunda uduzan Səudiyyə Ərəbistanı qrupdan çıxmaq şansını itirib. ""B"" qrupunun ikinci turu çərçivəsində Oman millisi Türkiyə yığmas��nı məğlub edib. ""AZAL Arena""da təşkil olunan görüşün 27-ci dəqiqəsində türkiyəli futbolçu Melih Okutan hesabı açıb. İlk hissənin sonuncu dəqiqəsində Oğuzhan Kayar ikinci topu Oman millisinin qapısından keçirib. Görüşün birinci hissəsi Türkiyə millisinin 2:0 hesablı üstünlüyü ilə yekunlaşıb. İkinci hissəyə daha fəal başlayan Oman millisi 58-ci dəqiqədə Ahmed Əl-Matruşi, 63-cü dəqiqədə isə Salaah Əl-Yahyainin qolu ilə hesabı bərabərləşdirib. Görüşün 72-ci dəqiqəsində Türkiyə yığmasının qapısına təyin olunmuş penalti zərbəsini dəqiq yerinə yetirən Muhsen Əl-Qassani Oman millisini hesabda önə çıxarıb. Komandaların cəhdlərinə baxmayaraq oyunun sonunadək hesab dəyişməyib. Beləliklə, Oman millisi Türkiyə yığmasını 3:2 hesabı ilə məğlub edib. Digər matç ""AZAL Arena""da Fələstin və Əlcəzair yığmaları arasında oynanılıb. Qarşılaşmanın ilk hissəsində hesab açılmayıb. Görüşdə yeganə qol oyunun 63-cü dəqiqəsində qeydə alınıb. Fələstin millisinin qapısına təyin olunmuş 11 metrlik cərimə zərbəsini dəqiq yerinə yetirən Fərid Əl-Məlali Əlcəzair millisinin qələbəsini rəsmiləşdirib — 1:0. Futbol yarışlarında qrup mərhələsinə yekun vuruldu. Baş tutan 4 matçdan sonra yarımfinalçıların adlarına aydınlıq gəlib. Öncə B qrupunda görüşlər keçirilib. Türkiyə ilə matçda 3 top fərqi ilə önə keçən Fələstin bu üstünlüyünü qoruya bilməyib. İnanılmaz geridönüşə imza atan ""ay-ulduzlular"" özlərindən sonra rəqibin də qrupdan çıxmasına imkan verməyiblər. Digər qarşılaşmadan sülhlə ayrılan Əlcəzairlə Oman əl-ələ verib, qrup səddini aşıblar. Milli komandamız A qrupunda Mərakeşlə Azərbaycan komandaları üz-üzə gəlib. İlk iki turdan sonra aktivində 4 xalı olan yığmamıza bu matçda bərabərlik də kifayət edirdi. Nəticədə rəqibi ilə qolsuz bərabərə qalan Yaşar Vahabzadənin yetirmələri yollarına davam ediblər, lakin komandamız qrupu ikinci sırada tamamlayıb. Çünki digər oyunda Səudiyyə Ərəbistanını böyük hesabla üstələyən Kamerun lider kimi mərhələ adlayıb. Millimiz qrupdan çıxıb, yarımfinalda Əlcəzairə rəqib oldu. Beləliklə, millimiz yarımfinalda Əlcəzairlə, Kamerun isə Omanla qarşılaşacaq. Yarımfinal mərhələsinin görüşləri mayın 18-də baş tutacaq.. Pley-of mərhələsi Bu mərhələdə U-23 millimiz də finala vəsiqə uğrunda mübarizə aparıb. Komandamızın rəqibi isə Əlcəzair yığması idi. Futbolçularımız bu görüşdən iki cavabsız qolla qalib ayrılıblar. Nəticədə, Azərbaycan İslamiadanın ilk finalına çıxan komanda olub. Digər yarımfinal oyununda isə Kamerun yığması ilə Oman üz-üzə gəlib Oyunun əsas vaxtı qolsuz bərabərliklə çatdığı üçün 30 dəqiqəlik əlavə vaxt verilmiş və nəticədə hesab yenə dəyişməmiş. 0:0 Qalibi müəyyən etmək üçün görüşün hakimi qapılara 11 metrlik cərimə zərbələri təyin edib. Bu zərbələri daha dəqiq yerinə yetirən Oman komandası finala çıxıb. Kamerun komandası isə bürünc medallar uğrunda mübarizə aparacaq. Üçüncu yer uğrunda oyun Bürünc medallar uğrunda Əlcəzair və Kamerun milli komandaları qarşılaşıblar. Tofiq Bəhramov adına Respublika stadionunda keçirilən görüş azərbaycanlı hakimlər briqadası tərəfindən idarə olunub. Qarşılıqlı hücumlar şəraitində keçən görüşün ilk hissəsində hesab açılmayıb. Matçda ilk qol oyunun 55-ci dəqiqəsində vurulub. Kamerun millisinin qapısına təyin olunmuş 11 metrlik cərimə zərbəsini dəqiq yerinə yetirən Qaqa Ahmed hesabı açıb. Görüşün 64-cü dəqiqəsində Hamra Abderrahim ikinci topu Kamerun yığmasının qapısından keçirib – 2:0. Qalan dəqiqələrdə qapılara qol vurulmayıb və oyun 2:0 hesabı ilə Əlcəzair millisinin xeyrinə başa çatıb. Bununla da Əlcəzair milli komandası IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarının futbol yarışının bürünc medallarına sahib olub. 23 yaşadək milli komandamız finalda Oman milli komandası ilə qarşılaşıb. Görüşə fəal başlayan Azərbaycan millisi 17-ci dəqiqədə istəyinə nail olub. Millimizin futbolçusu Mahir Mədətov rəqib komandanın qapısına yol taparaq komandamızı hesabda önə çıxarıb — 1:0. Qarşılaşmanın 22-ci dəqiqəsində komandamız ikinci topu rəqib qapısından keçirməyə yaxın olsa da, top çərçivədən keçməyib. Oman millisinin qapısına təyin olunmuş cərimə zərbəsini Mahir Mədətov dəqiq yerinə yetirə bilməyib, lakin beş dəqiqə sonra Mahir Mədətov özünün və komandasının ikinci qolunu vurub — 2:0. Qarşılaşmanın 56-cı dəqiqəsində rəqib komandanın futbolçusu Salaah Əl-Yahyai hesab arasındakı fərqi azaldıb — 2:1, lakin bu, matçda vurulan son qol olub və Azərbaycan millisi tarixində ilk dəfə beynəlxalq miqyaslı turniri çempion kimi başa vurub. Oday Dabbaq (3 qol) Mahir Mədətov (2 qol) Əhməd Qaqqa (2 qol) Fərid Əl Məlali (2 qol) Panqop Tçidcu Frantz (2 qol) Muhsen Əl-Qassani (2 qol) Salaah Əl-Yahyai (2 qol) Marvan Vadi Avlad (2 qol) Melih Okutan (2 qol) Hakkı Can Aksu (2 qol) Yekun nəticə",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=800676
-2017 İslam Həmrəyliyi Oyunlarında həndbol,"Dünyanın məşhur idman növlərindən biri olan həndbol 4-cü İslam Həmrəyliyi Oyunlarının da tərkib hissəsidir. Həndbol yarışlarında 8 kişi komandası və 4 qadın komandası qızıl medal uğrunda rəqabət aparıb. Yarışlar Bakıda yerləşən Sərhədçi İdman Olimpiya Mərkəzində keçirilib. PuşkatmaKişilər arasında həndbol yarışı üzrə püşk Azərbaycan, Əlcəzair, Səudiyyə Ərəbistanı, Pakistan, Türkiyə, Mərakeş, İraq və Əfqanıstan milli komandaları arasında atılıb. Püşkün nəticələrinə əsasən, Azərbaycan milli komandası “A” qrupunda Əlcəzair, Səudiyyə Ərəbistanı və Pakistan milliləri ilə mübarizə aparacaq. “B” qrupunda isə Türkiyə, Mərakeş, İraq və İordaniya komandaları yarışacaqlar. Həndbol 2017 İslam Həmrəyliyi Oyunlarında (kişilər) Qrup mərhələsi Birinci tur Birinci tur Pley-of mərhələsi 7-8 ci yerlər uğrunda oyun 5-6 ci yerlər uğrunda oyun Bürünc medal uğrunda oyun Final mərhələsi Həndbol 2017 İslam Həmrəyliyi Oyunlarında (qadınlar) PuşkatmaHəndbol üzrə qadınların mübarizəsində beş komanda – Kamerun, Özbəkistan, Kot d`İvuar, Türkiyə və Azərbaycan yığma komandaları dairəvi sistem üzrə mübarizə aparacaqlar. Qrupda birinci və ikinci yeri tutan komandalar qızıl, üçüncü və dördüncü yerlərdə qərarlaşan millilər isə bürünc medallar uğrunda mübarizəni davam etdirəcəklər.. Mayın 9-da “Bakı-2017” IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarının həndbol yarışına start verilib. Qrup mərhələsi Birinci tur Pley-of mərhələsi Üçüncü yer uğrunda Final mərhələsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=800675
-2017 İslam Həmrəyliyi Oyunlarında su polosu,2017 İslam Həmrəyliyi Oyunlarında Su polosu yarışları 13 - 18 may tarixində 1 qruplu dairəvi sistem əsasında keçirilmişdir. Bir mükafat dəsti kişilər arasında oynanmışdır. Təsnifat mərhələsi 7 aprel 2017-ci ildə keçirilmişdir. Pool standings,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=800674
-2017 İslam Həmrəyliyi Oyunlarında taekvondo,Voleybol IV İslam Həmrəyliyi Oyunları çərçivəsində 11–21 may tarixləri arasında Bakı Kristal Sarayında baş tutacaq.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=800673
-2017 İslam Həmrəyliyi Oyunlarında voleybol,"Voleybol IV İslam Həmrəyliyi Oyunları çərçivəsində 11-21 may tarixləri arasında Bakı Kristal Zalında baş tutacaq. Voleybolda qazanılan medallar Kişilərin yarışında on komanda iki qrupda gücünü sınayacaq. Qruplarda ilk iki yeri tutan komandalar yarımfinala yüksələcəklər. “A” qrupunda Azərbaycan, Türkiyə, Türkmənistan, Pakistan və Fələstin, “B” qrupunda İran, Qətər, Əlcəzair, Səudiyyə Ərəbistanı və Mərakeş milliləri yer alıblar. Qurup oyunları Pley-of mərhələsi Bürünc medal uğrunda oyun Voleybol üzrə qadınların yarışında dörd komanda - Azərbaycan, Türkiyə, Qırğızıstan və Tacikistan bir qrupda dairəvi sistem üzrə mübarizə aparacaqlar. Qrupda ilk dörd yeri tutan komanda yarımfinalda çıxış edəcək. Qurup oyunları Pley-of mərhələsi Bürünc medal uğrunda oyun",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=800672
-2017 İslam Həmrəyliyi Oyunlarının medal sıralaması,"2017 İslam Həmrəyliyi Oyunları və ya IV İslam Həmrəyliyi Oyunları (qeyri rəsmi adı Bakı 2017 İslam Həmrəyliyi Oyunları) — 2017-ci ildə 12–22 may tarixləri arasında Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərində baş tutmuşdur. Yarışda 21 idman növü üzrə 56 dövlətin 6000-ə yaxın idmançısı mübarizə aparmışdır. Medalların sayına görə Türkiyə yığması fərqlənmişdir. Belə ki, Türkiyə yığması ümumilikdə 195 medal qazanmaqla yekunda medal sayında brinci pilləni tutmuşdur. Türkiyə yığması həmçinin gümüş və bürünc medalların sayında da ilk pillədə qərarlaşmışdır. Lakin Azərbaycan yığması əldə etdiyi qızıl medalların sayına görə son nəticədə medal sıralamasını birinci pillədə bitirməyə nail olmuşdur. 14 ölkənin yığması isə turniri medalsız başa vurmuşdur. Buraya Albaniya. Bruney, Burkina-Faso, Çad, Qəmər adaları, Qabon, Qvineya, Maldiv adaları, Mavritaniya, Niger, Syerra-Leone, Toqo, Somali və Fələstin yığma komandaları daxildir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=490592
-2017 Şimali Kaliforniya meşə yanğınları,"Şimali Kaliforniya yanğınları — 8 oktyabr 2017 tarixində baş vermiş meşə yanğınları ardıcıllığı. Yanğınlar Şimali Kaliforniya sahəsinin əksəriyyətinə böyük qırmızı bayraq xəbərdarlığına səbəb olan şiddətli hava şəraiti zamanı Napa, Leyk, Sonoma, Mendosino, Byutt və Solano dairələrində baş vermişdir. Bu müddətdə on yeddi ayrı yanğın hadisəsi qeydə alınmışdır. Meşə yanğınlarından günləş əvvəl Kaliforniya Meşəçilik və Yanğından Mühafizə Şöbəsi, Şimali Kaliforniyanın əksər hissələrində qırmızı bayraq xəbərdarlıqları verməyə başlamışdı. Buna səbəb isə, küləklərin sürətinin 40 ilə 56 km/saat arasında olması idi. 8 oktyabr axşamı, Diablo küləkləri saatda 110 kilometrə çatdıqları bildirilmişdir. Yanğınlarda həlak olanların əksəriyyəti 8 oktyabr və ya 9 oktyabr 2017 tarixində, yanğınlar başladığı zaman öldüyünə inanılır. Qurbanların əksəriyyəti yaşlıdır, baxmayaraq ki, ölənlərin yaşları 14-dən 100-ə qədərdir.9 oktyabr 2017 tarixində Kaliforniya qubernatoru Jerri Braun Napa, Sonoma, Yuba, Byutt, Leyk, Mendosino, Nevada və Orinc kimi dairələr üçün fövqəladə vəziyyət elan etdi və Ağ Evə böyük fəlakət bəyannaməsi tələb edən bir məktub göndərdi. ABŞ prezidenti Donald Tramp 10 oktyabr tarixində təbii fəlakət nəticəsində hazırlanan bəyannaməni təsdiqləmişdir. Ərazini araşdırarkən, Kaliforniya 5-ci Konqresinin nümayəndəsi Mayk Tompson, ""Bu, Kaliforniya tarixinin ən pis yanğın fəlakəti olacağını gözləyirəm"" dedi.10,000-dən çox yanğınsöndürən 1000-dən çox yanğın mühərrikləri və digər avadanlıqları istifadə edərək, yanğına qarşı mübarizə aparırlar. Kanada və Avstraliyadan da yanğınsöndürənlər gəlmişdir. 20 oktyabr 2017 tarixindəki məlumatlara əsasən Atlas yanğını Atlas yanğını Napa dairəsinin mərkəzi olan Napa şəhərinin şimalında, Napa Soda Sprinqs yaxınlığında, 8 oktyabr 2017 tarixində başlanan və hələ də davam edən meşə yanğını. Çeroki yanğını Çeroki yanğını Byutt dairəsinin mərkəzi olan Oronvil şəhərinin yaxınlığında, 8 oktyabr 2017 tarixində başlanan və hələ də davam edən meşə yanğını. Orovil yaxınlığında və ətraf kənd məhəllələrini təhdid edən yanğın, başlamasından bir neçə saat sonra yüz hektardan yüz minlərlə hektara qədər genişlənmişdir. Nans yanğını Nans yanğını Sonoma şəhərinin şərqində və şimalında, 8 oktyabr 2017 tarixində başlanan və hələ də davam edən meşə yanğını. Nans yanğını oktyabrın 11-də Norbom yanğını ilə birləşmişdir. Nans/Norbom yanğını oktyabrın 12-də Abod yanğını ilə birləşmişdir. Petrik yanğını oktyabrın 13-də Nans/Norbom/Adob yanğını ilə birləşərək dörd-yanğın yaratmışdır. Oktyabrın 16-da Presli yanğınını da ehtiva edən Nans yanğın 48,000 hektar sahəni əhatə etmişdir. Həmçinin bax Portuqaliya meşə yanğınları (2017) Xarici keçidlər Yanğınların interkativ xəritəsi (San Francisco Chronicle)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=548508
-2018,"2018 Qış Olimpiya Oyunları Batumidə 43-cü Şahmat Olimpiadası Futbol üzrə XXI Dünya Çempionatı Kabildə təcili tibbi yardım maşınının partladılması (2018) 12 aprel — Ermənistan etirazları (2018) 1-2 iyul - Mingəçevir Su elektrik stansiyasının blokunda baş verən partlayışı nəticəsində əhaliyə verilən elektrik enerjisi dayandırıldı. 24 mart — Liz Assia, İsveçrə müğənnisi 4 avqust — Anar Nağılbaz, azərbaycanlı reper, aktyor, rejissor14 mart — Stiven Hokinq, fizik",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=387736
-2018-19 Azərbaycan Kuboku,"2018–19 Azərbaycan Kubuku – Futbol üzrə Azərbaycan Kubokunun 27-cı mövsümü. Kubokun final matçı Naxçıvan şəhər stadionunda keçirildi. Finalı təqribən 9000 nəfər izlədi. Oyunda isə Qəbələ 8-ci dəqiqədə Stiven Josef-Monrozun 4-cü dəqiqə qolu ilə qələbə qazandı. Turnirin bombardiri adına Sumqayıtin oyunçusu Peyman Babayi sahib çıxdı. Peyman Babayi hər üç qolu turnirin yarımfinal mərhələsinda Zirənin qapısından keçirmişdir. Turnirin qalibi Qəbələ FK isə qapısından çəmi iki qol buraxaraq ""ən az qol buraxan klub"" adına yiyələndi. Birinci təsnifat mərhələsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=798360
-2018-19 UEFA Millətlər Liqası,"2018/2019 UEFA Millətlər Liqası – UEFA Millətlər Liqasının açılış mövsümüdür. UEFA-ya üzv olan federasiyaların 55 kişi milli futbol komandası arasında 2018-ci ilin sentyabr-noyabr aylarında, A diviziyasının 4 qrup qalibi arasında keçirilən final mərhələsi isə 2019-cu ilin 5-9 iyun tarixlərində Portuqaliyada oynandı. UEFA Millətlər Liqasının format və matç reqlamenti 4 dekabr 2014-cü il tarixində təsdiqləndi. Buna görə 55 komanda 2017-ci il UEFA milli komandalar sıralamasına görə A diviziyasında 12 komanda, B diviziyasında 12 komanda, C diviziyasında 15 komanda və D diviziyasında 16 komanda olmaqla dörd diviyaya ayrılır.Hər diviziya öz içində üç-üç və ya dörd-dörd komandalardan ibarət 4 qrupa ayrılır. Hər qrupda komandalar dairəvi sistem üsulu ilə 4 və ya 6 oyun oynayacaqdır. Oyunlar hər matç həftəsində 2 oyun olmaqla 2018-ci ilin sentyabr, noyabr tarixlərində oynanacaq. Ən yuxarı diviziya olan A diviziyasının qrup birinciləri 2019-cu il 5-9 iyul tarixlərində UEFA Millətlər Liqası çempionu olmaq üçün final mərhələsində qarşılaşacaqdır. Final mərhələsi püşkdən sonra bəlli olacaq və 2 yarı final oyunu və son final matçından ibarət olacaq. Ev sahibi ölkə 4 yarı finalist komanda arasından 2018-ci ilin dekabr ayında müəyyənləşdiriləcək. Bu turnirin maraqlı tərəflərindən biri də komandaların alt diviziyaya düşmə və üst diviziyaya qalxa bilməsidir. B, C, D diviziyasının komandaları bir üst diviziyaya yüksələ bilər. A, B, C diviziyasının komandaları isə bir alt diviziyaya enə bilər. Qruplardakı komanda sayının fərqliliyinə görə C diviziyasının ən pis mübarizə aparan qrup üçüncüsü də D diviziyasına enəcəkdir. Qrup mərhələsi üçün klassifikasiya qaydaları Qruplarda iki və ya daha çox komandanın xallarının bərabər olması halında sıra ilə aşağıdakı kriteriyalardan istifadə olunur: Komandaların öz aralarında oynadığı oyunlarda qazandıqları xal və ya xallar Komandaların bir-biri ilə keçirdiyi oyunlar arasında top fərqi Komandaların bir-biri ilə keçirdiyi oyunlarda vurulan qol sayı Komandaların bir-biri ilə keçirdiyi oyunlarda atılan səfər qolları 1-4 nömrəli kriteriyaların işlədilməsinə rəğmən hələ də bərabərlik pozulmayıbsa,1-4 nömrəli kriteriyalar bir daha işlədilir,və hələ də bərabərlik varsa 6-10 nömrəli kriteriyalar istifadə edilir. Qrupdakı qol fərqi Qrupda vurulan qol sayı Qrupda vurulan səfər qollarının sayı Qrupdakı qələbə sayı Qrupdakı səfər qələbəsi sayı Fair-play xalı (sarı kart 1 xal, qırmızı kart 3 xal, sarı + qırmızı kart 4 xal) 2017-ci il UEFA Milli komandaların reytinq cədvəli Liqa sıralaması Hər liqa üçün sıralama kriteriyaları: Tutduğu yer Vurulan qol sayı Səfərdə vurulan qol sayı Qazanılan qələbə sayı Səfərdə qazanılan qələbə sayı Fair-play xalları (sarı kart 1 xal, qırmızı kart 3 xal, sarı + qırmızı kart 4 xal) 2017 UEFA Milli Komandalar reytinqi Turnirin təqvimi A diviziyası Final mərhələsi Final mərhələsinin püşkü 3 dekabr 2018-ci ildə İrlandiyanın Dublin şəhərindəki Şelburn Otelində atıldı. Yarı Finallar Üçüncülük oyunu B diviziyası C diviziyası Qrup üçüncüləri D diviziyası Bombardirlər Turnir cədvəli Millətlər Liqasının sonunda bilinəcək turnir cədvəli UEFA Avro 2020-nin təsnifat mərhələsindəki qrupların püşkatmasında istifadə olundu. Pul mükafatı İlkin pul mükafatı məbləği 2018-ci ilin martında açıqlansa da, oktyabrda UEFA bu məbləğin dəyərini artırmağa qərar verdi. Belə ki, turnirdə iştirak edən 55 assosiasiyaya olduğu diviziyadan asılı olaraq pul mükafatı verilir: A diviziyası: 2,25 milyon € B diviziyası: 1,5 milyon € C diviziyası: 1,125 milyon € D diviziyası: 750000 €Bundan əlavə, hər qrupun qalibi iştirak etdiyi diviziyadan asılı olaraq daha bir pul mükafatı verilir: A diviziyası: 2,25 milyon € B diviziyası: 1,5 milyon € C diviziyası: 1,125 milyon € D diviziyası: 750000 €Belə çıxır ki, A diviziyasında qrup qalibləri toplam 4,5 milyon, B diviziyasında 3 milyon, C diviziyasında 2,25 milyon, D diviziyasındakılar isə 1,5 milyon avronun sahibi olur. Finallarda iştirak edən klublar üçün tutduqları yerlərə görə yenə pul verilir: Çempion: 6 milyon € İkinci yer: 4,5 milyon € Üçüncü yer: 3,5 milyon € Dördüncü yer: 2,5 milyon €Yekunda turnirin qalibi olan komanda toplam 10,5 milyon avronun sahibi olur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=780075
-2018-ci il,"2018 Qış Olimpiya Oyunları Batumidə 43-cü Şahmat Olimpiadası Futbol üzrə XXI Dünya Çempionatı Kabildə təcili tibbi yardım maşınının partladılması (2018) 12 aprel — Ermənistan etirazları (2018) 1-2 iyul - Mingəçevir Su elektrik stansiyasının blokunda baş verən partlayışı nəticəsində əhaliyə verilən elektrik enerjisi dayandırıldı. 24 mart — Liz Assia, İsveçrə müğənnisi 4 avqust — Anar Nağılbaz, azərbaycanlı reper, aktyor, rejissor14 mart — Stiven Hokinq, fizik",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=533052
-2018-ci il Azərbaycanda kütləvi elektrik kəsilməsi,"2018-ci il Azərbaycanda kütləvi elektrik kəsilməsi — iyulun 2-dən 3-nə keçən gecə Mingəçevir şəhərində fəaliyyət göstərən Azərbaycanın ən böyük elektrik stansiyası olan Azərbaycan İstilik Elektrik Stansiyasının 6-cı enerji blokunda partlayış nəticəsində baş verib. Ərazidə baş vermiş qəza yanğınla nəticələnib. Dərhal hadisə yerinə Fövqaladə Hallar Nazirliyinin yanğınsöndürmə texnikası və canlı qüvvə cəlb edilib, yanğın 20 dəqiqə ərzində söndürülüb. Hava şəraitinin kəskin dərəcədə dəyişməsi, temperaturun yüksək həddə çatması nəticəsində əhalinin elektrik enerjisindən həddən artıq istifadə etməsi ilə əlaqədar Mingəçevir İES-in yarımstansiyasında cərəyan transformatoru sıradan çıxıb. Hadisə Azərbaycanda Sovet İttifaqının 1991-ci ilin dağılmasından bəri ən kütləvi elektrik kəsilməsidir.Bakıda elektrik enerjisinin verilişinin yenidən kəsilməsi Bakı metropoliteninin işinə mənfi təsir edib, qatarlar tuneldə qalıb, sərnişinlər təxliyə olunub. Reaksiyalar Gecə saat 02:22-də president.az saytında Prezidentin Mətbuat Xidmətinin bu məzmunda məlumatı dərc edilmişdir: Prezident İlham Əliyev hadisədən dərhal sonra ""Azərbaycan İstilik Elektrik Stansiyası"" MMC-nin yarımstansiyalarından birində baş vermiş qəzanın araşdırılması ilə əlaqədar nazir və hökumət adamlarından ibarət Dövlət Komissiyasının yaradılması haqqında sərəncam imzalayıb. İqtisadçı Natiq Cəfərli deyir ki, bütün ölkədə elektrik təchizatının kəsilməsi hər şeydən əvvəl, təhlükəsizlik məsələsidir. Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri İlham Şabana görə, Azərbaycan üzrə elektrik gücün 46 faizi Abşeronda toplansa da, Mingəçevirdə qəza olanda Bakıda işıq sönür və bu enerji düzgün paylanmaması ilə əlaqədardır.Sosial şəbəkələrdə ən çox verilən suallardan biri də ölkəyə elektrik enerjisinin verilməsinin bir əldən asılı olmaması, bir qəza ilə ölkənin tam olaraq işıqsız qalmaması üçün hansı tədbirlərin görülməsinin vacibliyi barədə olub.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=593715
-2018-ci il DÇ seçmə mərhələsində Azərbaycan,"2018-ci ildə Rusiyada keçiriləcək Futbol üzrə Dünya Çempionatının seçmə mərhələsi. Azərbaycan milli futbol komandası Seçmə mərhələdə C qrupunda qərarlaşdı. Komandamızın qrupdakı rəqibləri son çempion Almaniya, Çexiya, UEFA Avropa Çempionatı 2016-nın seçmə mərhələsində eyni qrupda qərarlaşdığımız Norveç seçməsi, Şimali İrlandiya və San Marinodur. Millimiz ev oyunlarını Bakı Olimpiya Stadionunda keçirəcəkdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=460160
-2018-ci il Sunda Boğazı sunamisi,"2018-ci il Sunda Boğazı sunamisi — 22 dekabr 2018-ci ildə Sunda Boğazında Anak Krakatau vulkanının püskürməsi nəticəsində baş verən sunami hadisəsi. Sunami Banten əyalətinin (yava) və Lampunq şəhərinin (Sumatra) və İndoneziyanın başqa ərazilərinin sahillərinə böyük ziyan vurdu. Ən azI 429 adam ölüb, 1459 nəfər yaralanıb. Həmçinin bax İndoneziya tarixi Hind okeanında zəlzələ və sunami (2004)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=573124
-2018-ci il sentyabr ayında vəfat edənlər,2018-ci il sentyabr ayında vəfat edənlərin siyahısı. 10 sentyabr 11 sentyabr 12 sentyabr 13 sentyabr,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=560078
-2018-ci il seçkilərinin siyahısı,"Aşağıdakı seçkilər 2018-ci ildə baş tutacaq. Syerra-Leone ümumi seçkilər, 2018 7 Mart 2018 Kamerun ümumi seçkilər, 2018 Cibuti parlament seçkiləri, 2018 23 Fevral 2018 Misir prezident seçkiləri, 2018 26 Mart 2018 Qabon parlament seçkiləri, 2018 Qvineya parlament seçkiləri, 2018 Liviya parlament seçkiləri, 2018 Mali prezident seçkiləri, 2018 Mali parlament seçkiləri, 2018 Mavritaniya parlament seçkiləri, 2018 Ruanda parlament seçkiləri, 2018 San-Tome parlament seçkiləri, 2018 Cənubi Sudan ümumi seçkilər, 2018 Esvatini qanunvericilik seçkiləri, 2018 Toqo parlament seçkiləri, 2018 Tunis bələdiyyə seçkiləri 2018 Zimbabve ümumi seçkilər, 2018 Əfqanıstan parlament seçkiləri, 2018 7 İyul 2018 Banqladeş ümumi seçkilər, 2018 Butan parlament seçkiləri, 2018 Kamboca ümumi seçkilər, 2018 29 İyul 2018 Meghalaya Qanunvericilik Məclisinin seçkiləri, 2018 Nagaland Qanunvericilik Məclisinin seçkiləri, 2018 Tripura Qanunvericilik Məclisinin seçkiləri, 2018 Mizoram Qanunvericilik Məclisinin seçkiləri, 2018 Madhya Pradesh Qanunvericilik Məclisinin seçkiləri, 2018 Chhattisgarh Qanunvericilik Məclisinin seçkiləri, 2018 Rajasthan Qanunvericilik Məclisinin seçkiləri, 2018 Karnataka Qanunvericilik Məclisinin seçkiləri, 2018 İndoneziya yerli seçkiləri, 2018 Malayziya ümumi seçkilər, 2018 Maldiv prezident seçkiləri, 2018 Nepal Milli Məclis seçkiləri, 2018 Nepal prezident seçkiləri, 2018 Pakistan ümumi seçkilər, 2018 15 İyul 2018 Pakistan prezident seçkiləri, 2018 Pakistan senat seçkiləri, 2018 3 Mart 2018 Cənubi Koreya yerli seçkilər, 2018 13 İyun 2018 Tayvan qanunvericilik seçkiləri, 2018 Türkmənistan qanunvericilik seçkiləri, 2018 25 Mart 2018 Bəhreyn parlament seçkiləri, 2018 İraq parlament seçkiləri, 2018 İsrail bələdiyyə seçkiləri, 2018 Livan ümumi seçkilər, 2018 Trutnov senat seçkiləri, 2018, 5 və 6 Yanvar 2018 Çexiya prezident seçkiləri, 2018, 12–13 Yanvar 2018 Kipr prezident seçkiləri, 2018, 28 Yanvar 2018 Finlandiya prezident seçkiləri, 2018, 28 Yanvar 2018 Monteneqro yerli seçkilər, 2018, 4 Fevral 2018 Monako ümumi seçkilər, 2018, 11 Fevral 2018 Ermənistan prezident seçkiləri, 2018, 2 Mart 2018 İtaliya ümumi seçkilər, 2018, 4 Mart 2018 Rusiya prezident seçkiləri, 2018, 18 Mart 2018 Hollandiya bələdiyyə seçkiləri, 2018, 21 Mart 2018 Macarıstan parlament seçkiləri, 2018, 8 Aprel 2018 Azərbaycan prezident seçkiləri, 2018, 11 Aprel 2018 Monteneqro prezident seçkiləri, 2018, 15 Aprel 2018 Böyük Britaniya yerli seçkilər, 2018, 3 May 2018 Zlín senat seçkiləri, 2018, 18 və 19 May 2018 İslandiya yerli seçkilər, 2018, 26 May 2018 Sloveniya parlament seçkiləri, 2018, İyul 2018 İsveç ümumi seçkilər, 2018, 9 Sentyabr 2018 Bosniya ümumi seçkilər, 2018, 7 Oktyabr 2018 Belçika yerli seçkilər, 2018, 14 Oktyabr 2018 Lüksemburq parlament seçkiləri, 2018, 14 Oktyabr 2018 Gürcüstan prezident seçkiləri, 2018, Oktyabr 2018 Latviya parlament seçkiləri, 2018, Oktyabr 2018 Çexiya bələdiyyə seçkiləri, 2018, Oktyabr 2018 Cexiya Senat seçkiləri, 2018, Oktyabr 2018 İrlandiya prezident seçkiləri, 2018, Noyabr 2018 Moldova parlament seçkiləri, 2018, Noyabr 2018 Şimali Amerika Barbados parlament seçkiləri, 2018 Kanada seçkiləri, 2018 Yeni Brunsvik ümumi seçkilər, 2018 24 Sentyabr 2018 Ontario ümumi seçkilər, 2018 7 İyun 2018 Qvebek ümumi seçkilər, 2018 1 Oktyabr 2018 Kosta-Rika ümumi seçkilər, 2018 4 Fevral 2018 Kuba parlament seçkiləri, 2018 Qrenada parlament seçkiləri, 2018 Meksika ümumi seçkilər, 2018 1 İyul 2018 Salvador qanunvericilik seçkiləri, 2018 Sent-Martin ümumi seçkilər, 2018 26 Fevral 2018 Trinidad və Tobaqo prezident seçkiləri, 2018 19 Yanvar 2018 Amerika Birləşmiş Ştatları seçkiləri, 2018 Cənubi Amerika Braziliya ümumi seçkilər, 2018 7 və 28 Oktyabr 2018 Kolumbiya parlament seçkiləri, 2018 11 Mart 2018 Kolumbiya prezident seçkiləri, 2018 27 May 2018 Paraqvay ümumi seçkilər, 2018 Venezuela prezident seçkiləri, 2018 Kuk adaları parlament seçkiləri, 2018 Fici parlament seçkiləri, 2018 Fransa Polineziyası qanunvericilik seçkiləri, 2018, 22 Aprel 2018 (birinci tur) və 6 May 2018 (ikinci tur) Solomon adaları parlament seçkiləri, 2018 Tasmaniya seçkiləri, 2018, 3 Mart 2018 Cənubi Avstraliya seçkiləri, 2018, 17 Mart 2018 Viktoriya seçkiləri, 2018, 24 Noyabr 2018",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=541649
-2018-ci ildə Kabildə təcili tibbi yardım maşınının partladılması,"Kabildə təcili tibbi yardım maşınının partladılması (2018) — 2018-ci ilin yanvarın 27-də Əfqanıstanın Kabildəki Sidarat Meydanı yaxınlığında təcili tibbi yardım maşını partlayıcı qurğu kimi istifadə olundu. Hücumda ən az 103 adam öldü, 235 nəfər isə yaralandı. Taliban hücuma görə məsuliyyəti öz üzərinə götürdü. 2018-ci ilin yanvarın 27-də terrorçular gur saatlarında Kabildəki Daxili İşlər Nazirliyi binasının yaxınlığında yerləşən, güclü mühafizə olunan küçəsində partlayıcı maddələrlə dolu təcili tibbi yardım maşınını partlatdılar. Terrorçular bombaları Avropa İttifaqı konsulluğu, o cümlədən Kabilin səfirlikləri və hökumət binaları yaxınlığında yerləşən növbətdi yoxlama məntəqəsinə keçərkən partladıblar. Partlayış o qədər güclü olub ki, paytaxt yaxınlığında da hiss olunub və dərhal ətraf mühit məhv olub. Jurnalistlər Xəstəxanası, dövlət idarələri, iş yerləri və məktəblər partlayışdan sonra bağlanıb. Bu Cəlalabad və Kabildə “İnter-Continental” mehmanxanasındakı yardım agentliyi çəkilişləri sonrası 7 gün içində olan ən böyük terror idi.Rəsmi şəxslərin bəyanatlarına görə, bomba təcili yardım maşınında gizlədilib və ikinci polis məntəqəsində partladılıb. Həmçinin yaxınlıqda yerləşən nəqliyyat vasitələri, mağazalar və binalar dağılıb.Partlayış Daxili İşlər Nazirliyinin idarə etdiyi bir bina yaxınlığında, yerli “Chicken street” kimi tanınan küçədə meydana gəlib. Müxtəlif dövlət qurumlarında, idarələrdə sərhəd-keçid təhlükəsizlik məntəqələri var idi. Travmatologiya mərkəzi kimi fəaliyyət göstərən İtalyan qrupunun Fövqəladə yardım üzrə koordinatoru bu hadisəni ""kütləvi qırğın"" kimi xarakterizə edib. Məlumatlara görə, onlar nəqliyyat vasitəsində xəstə olduğunu iddia edərək birinci keçidi keçdikdən sonra ikinci nəzarət-buraxılış məntəqəsində dayandırılıblar. Polis dayanmadan gedən nəqliyyat vasitəsini dayandırmağa cəhd edərkən sürücü bombanı partladıb. Günahkarlar Taliban terrora görə məsuliyyəti öz üzərinə götürüb. Əfqanıstan hökuməti bunu insanlığa qarşı cinayət olaraq təsvir edib və Pakistanı təcavüzkarlara dəstək verməsinə görə günahlandırıb. Pakistan isə Əfqanıstanda hücumları həyata keçirən terroristlərə dəstək verdiyini təkzib edib. Ən az 103 adam ölüb, 235 nəfər yaralanıb. Bir həftə ərzində Əfqanıstanda üçüncü böyük hücumda prezident Əşrəf Qani yenidən Pakistanı Taliban terroristlərinə qarşı çıxmadığına görə günahlandırıb. Qani cavab olaraq Taliblərə qarşı qisas vəd edib. Əlavə olaraq, Qani Əfqanıstan kəşfiyyat heyətini Pakistana göndərib, bombalı terroristlərin Pakistan daxilində hücum planladığını sübut edən “danılmaz” faktlar əldə etdi. Prezident nümayəndəsi Taliban ""sülh danışıqları üçün fürsəti itirdi"" dedi və artan hücumlara görə Talibanla sülh danışıqları nəticəsiz qaldı. Bomba çatdırılması üçün təcili yardımın istifadəsi Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi tərəfindən qəddar hərəkət kimi təsvir edilmişdir. Həmçinin bax Xarici keçidlər Kabul attack: Taliban ambulance bomb kills 95 - CNN - CNN.com Kabul mourns 100 dead after ambulance bomb Əfqanıstanın paytaxtı Kabildə rəsmi binaların və xarici ölkələrin diplomatik nümayəndəliklərinin olduğu bölgədə böyük partlayış baş verib Diplomatların yaşadığı rayonda partlayış: 65 ölü, 150 yaralı Arxivləşdirilib 2018-01-31 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=537153
-2018-ci ildə gəmi qəzalarının siyahısı,"2018-ci ildə gəmi qəzalarının siyahısı — 2018-ci ildə baş verən batmış, itmiş, əsaslandırılmış gəmi qəzalarının siyahısıdır.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=535284
-2018-ci ildə vəfat edənlərin siyahısı,2018-ci ildə vəfat edənlərin siyahısı — 2018-ci ildə vəfat edən ensiklopedik şəxslərin siyahısı. Aşıq Yanvar Bədəlov - 76 yaşında vəfat edib. Qara Mustafayev - 86 yaşında vəfat edib. Monserrat Kabalye - 85 yaşında vəfat edib. Şarl Aznavur - 94 yaşında vəfat edib. 26 sentyabr İbrahim Qafarov 25 sentyabr Yədulla Səmədi - 66 yaşında vəfat edib. 21 sentyabr Sabir Bəşirov - 61 yaşında vəfat edib. 17 sentyabr Marlen Əsgərov - 81 yaşında vəfat edib. 12 sentyabr Ədalət Ziyadxanov - 72 yaşında vəfat edib. Anar Nağılbaz - 42 yaşında vəfat edib. Həsənağa Sadıqov - 67 yaşında vəfat edib. Xəyyam Mirzəzadə - 82 yaşında vəfat edib. Orxan Camal - 51 yaşında vəfat edib. Yavər Camalov - 68 yaşında vəfat edib. Oruc Həsənli – 67 yaşında vəfat edib. Con Beyn – 33 yaşında vəfat edib. Rauf Talışinski – 61 yaşında vəfat edib. Fuad Poladov – 69 yaşında vəfat edib. Tokay Məmmədov – 90 yaşında vəfat edib. Azər Tağıyev – 70 yaşında vəfat edib. Tahir Əkbər – 72 yaşında vəfat edib. Abbas Ələsgərov – Azərbaycan Respublikası Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinin sədri Aşıq İsfəndiyar Rüstəmov — 80 yaşında vəfat edib. Zərnigar Ağakişiyeva — 72 yaşında vəfat edib. Böyükağa Məmmədov (rəqqas) — 90 yaşında vəfat edib. Rasim Şərifov — 63 yaşında vəfat edib. Aşıq Vüqar Mahmudoğlu — 47 yaşında vəfat edib. Münir Özqul — 92 yaşında vəfat edib. Valeh Quliyev — 74 yaşında vəfat edib. Aaron Appelfeld — 85 yaşında vəfat edib. Kolin Brambi — 84 yaşında vəfat edib. Malqojata Boxenska — 79 yaşında vəfat edib. İbrahim Nafa — 83 yaşında vəfat edib. Həmçinin bax 2017-ci ildə vəfat edənlərin siyahısı 2019-cu ildə vəfat edənlərin siyahısı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=532358
-2018/2019 Azərbaycan Kuboku,"2018–19 Azərbaycan Kubuku – Futbol üzrə Azərbaycan Kubokunun 27-cı mövsümü. Kubokun final matçı Naxçıvan şəhər stadionunda keçirildi. Finalı təqribən 9000 nəfər izlədi. Oyunda isə Qəbələ 8-ci dəqiqədə Stiven Josef-Monrozun 4-cü dəqiqə qolu ilə qələbə qazandı. Turnirin bombardiri adına Sumqayıtin oyunçusu Peyman Babayi sahib çıxdı. Peyman Babayi hər üç qolu turnirin yarımfinal mərhələsinda Zirənin qapısından keçirmişdir. Turnirin qalibi Qəbələ FK isə qapısından çəmi iki qol buraxaraq ""ən az qol buraxan klub"" adına yiyələndi. Birinci təsnifat mərhələsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=590630
-2018/2019 UEFA Millətlər Liqası,"2018/2019 UEFA Millətlər Liqası – UEFA Millətlər Liqasının açılış mövsümüdür. UEFA-ya üzv olan federasiyaların 55 kişi milli futbol komandası arasında 2018-ci ilin sentyabr-noyabr aylarında, A diviziyasının 4 qrup qalibi arasında keçirilən final mərhələsi isə 2019-cu ilin 5-9 iyun tarixlərində Portuqaliyada oynandı. UEFA Millətlər Liqasının format və matç reqlamenti 4 dekabr 2014-cü il tarixində təsdiqləndi. Buna görə 55 komanda 2017-ci il UEFA milli komandalar sıralamasına görə A diviziyasında 12 komanda, B diviziyasında 12 komanda, C diviziyasında 15 komanda və D diviziyasında 16 komanda olmaqla dörd diviyaya ayrılır.Hər diviziya öz içində üç-üç və ya dörd-dörd komandalardan ibarət 4 qrupa ayrılır. Hər qrupda komandalar dairəvi sistem üsulu ilə 4 və ya 6 oyun oynayacaqdır. Oyunlar hər matç həftəsində 2 oyun olmaqla 2018-ci ilin sentyabr, noyabr tarixlərində oynanacaq. Ən yuxarı diviziya olan A diviziyasının qrup birinciləri 2019-cu il 5-9 iyul tarixlərində UEFA Millətlər Liqası çempionu olmaq üçün final mərhələsində qarşılaşacaqdır. Final mərhələsi püşkdən sonra bəlli olacaq və 2 yarı final oyunu və son final matçından ibarət olacaq. Ev sahibi ölkə 4 yarı finalist komanda arasından 2018-ci ilin dekabr ayında müəyyənləşdiriləcək. Bu turnirin maraqlı tərəflərindən biri də komandaların alt diviziyaya düşmə və üst diviziyaya qalxa bilməsidir. B, C, D diviziyasının komandaları bir üst diviziyaya yüksələ bilər. A, B, C diviziyasının komandaları isə bir alt diviziyaya enə bilər. Qruplardakı komanda sayının fərqliliyinə görə C diviziyasının ən pis mübarizə aparan qrup üçüncüsü də D diviziyasına enəcəkdir. Qrup mərhələsi üçün klassifikasiya qaydaları Qruplarda iki və ya daha çox komandanın xallarının bərabər olması halında sıra ilə aşağıdakı kriteriyalardan istifadə olunur: Komandaların öz aralarında oynadığı oyunlarda qazandıqları xal və ya xallar Komandaların bir-biri ilə keçirdiyi oyunlar arasında top fərqi Komandaların bir-biri ilə keçirdiyi oyunlarda vurulan qol sayı Komandaların bir-biri ilə keçirdiyi oyunlarda atılan səfər qolları 1-4 nömrəli kriteriyaların işlədilməsinə rəğmən hələ də bərabərlik pozulmayıbsa,1-4 nömrəli kriteriyalar bir daha işlədilir,və hələ də bərabərlik varsa 6-10 nömrəli kriteriyalar istifadə edilir. Qrupdakı qol fərqi Qrupda vurulan qol sayı Qrupda vurulan səfər qollarının sayı Qrupdakı qələbə sayı Qrupdakı səfər qələbəsi sayı Fair-play xalı (sarı kart 1 xal, qırmızı kart 3 xal, sarı + qırmızı kart 4 xal) 2017-ci il UEFA Milli komandaların reytinq cədvəli Liqa sıralaması Hər liqa üçün sıralama kriteriyaları: Tutduğu yer Vurulan qol sayı Səfərdə vurulan qol sayı Qazanılan qələbə sayı Səfərdə qazanılan qələbə sayı Fair-play xalları (sarı kart 1 xal, qırmızı kart 3 xal, sarı + qırmızı kart 4 xal) 2017 UEFA Milli Komandalar reytinqi Turnirin təqvimi A diviziyası Final mərhələsi Final mərhələsinin püşkü 3 dekabr 2018-ci ildə İrlandiyanın Dublin şəhərindəki Şelburn Otelində atıldı. Yarı Finallar Üçüncülük oyunu B diviziyası C diviziyası Qrup üçüncüləri D diviziyası Bombardirlər Turnir cədvəli Millətlər Liqasının sonunda bilinəcək turnir cədvəli UEFA Avro 2020-nin təsnifat mərhələsindəki qrupların püşkatmasında istifadə olundu. Pul mükafatı İlkin pul mükafatı məbləği 2018-ci ilin martında açıqlansa da, oktyabrda UEFA bu məbləğin dəyərini artırmağa qərar verdi. Belə ki, turnirdə iştirak edən 55 assosiasiyaya olduğu diviziyadan asılı olaraq pul mükafatı verilir: A diviziyası: 2,25 milyon € B diviziyası: 1,5 milyon € C diviziyası: 1,125 milyon € D diviziyası: 750000 €Bundan əlavə, hər qrupun qalibi iştirak etdiyi diviziyadan asılı olaraq daha bir pul mükafatı verilir: A diviziyası: 2,25 milyon € B diviziyası: 1,5 milyon € C diviziyası: 1,125 milyon € D diviziyası: 750000 €Belə çıxır ki, A diviziyasında qrup qalibləri toplam 4,5 milyon, B diviziyasında 3 milyon, C diviziyasında 2,25 milyon, D diviziyasındakılar isə 1,5 milyon avronun sahibi olur. Finallarda iştirak edən klublar üçün tutduqları yerlərə görə yenə pul verilir: Çempion: 6 milyon € İkinci yer: 4,5 milyon € Üçüncü yer: 3,5 milyon € Dördüncü yer: 2,5 milyon €Yekunda turnirin qalibi olan komanda toplam 10,5 milyon avronun sahibi olur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=534886
-2018 Aralıq dənizi Oyunları,2018 Aralıq dənizi Oyunları — 2018-ci ilin 22 iyun – 1 iyul tarixləri arasında İspaniyanın Tarraqona şəhərində keçiriləcək on səkkizinci Aralıq dənizi Oyunları. Bu oyunlar İspaniyada 1955 və 2005-ci illərdən sonra üçüncü dəfə keçiriləcək.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475149
-2018 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2018 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2018; fr. Concours Eurovision de la chanson 2018) — sayca 63-cü Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Salvador Sobralın ifa etdiyi ""Amar Pelos Dois"" mahnısı ilə 2017 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2018-ci ildə Portuqaliya ilk dəfə Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdır. Müsabiqə Portuqaliyanın paytaxtı Lissabon şəhərində, Altice Arenada, ""All Aboard!"" (azərb. Hamı göyərtəyə!) şüarı altında keçirilmişdir. Müsabiqənin yarımfinalları 2018-ci ilin 8 və 10 may, final isə 12 may tarixində baş tutmuşdur. Katarina Furtado, Daniela Rua, Filomena Kautela və Silviya Alberto müsabiqəyə aparıcılıq etmişdir.17 noyabr 2017-ci il tarixində Avropa Yayım İttifaqı Lissabonda keçirilən Avroviziya 2018-də 43 ölkənin iştirak edəcəyini açıqlamışdır. 2017 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində Rusiyanı t��msil etməli olan müğənni Yuliya Samoylovaya ev sahibi Ukraynanın ölkəyə giriş qadağası qoymasının ardınca Rusiya müsabiqədə iştirakdan imtina etmişdir. Bir illik fasilədən sonra 2018-ci ildə Rusiya müsabiqəyə geri dönmüşdür. Ölkəni Lissabonda məhz Yuliya Samoylova təmsil etmişdir. Şimali Makedoniyanın ilk öncə maliyyə problemləri səbəbindən Avroviziya 2018-də iştirak etməyəcəyi bildirilsə də, daha sonra Avroviziyanın rəsmi saytı ölkənin müsabiqəyə qoşulacağını elan etmişdir. Bu müsabiqə Azərbaycan, Rusiya və Rumıniyanın Avroviziya tarixində ilk dəfə finala keçməməsi ilə yadda qalmışdır. Bu eyni zamanda 2005-ci ildən bəri ilk heç bir Qafqaz ölkəsinin iştirak etmədiyi Avroviziya finalı olmuşdur. 12 may tarixində baş tutan final şousunda İsrail təmsilçisi Netta Barzilay ifa etdiyi ""Toy"" mahnısı ilə 529 xal toplayaraq qalib gəlmişdir. Bu müsabiqəyə ilk dəfə 1973-cü ildə qoşulan İsrailin Avroviziyada dördüncü qalibiyyəti idi. Keçirildiyi yer 2017-ci ildə Salvador Sobralın ""Amar Pelos Dois"" mahnısı ilə Portuqaliyaya qələbə qazandırmasının ardınca müsabiqə Portuqaliyanın paytaxtı Lissabonda Altice Arenada keçiriləcəkdir. Ümumilikdə Avropanın ən böyük qapalı arenalarından biri olan Altice Arena eyni anda 20,000 nəfərlik izləyicini qəbul edə biləcək şəraitə malikdir. Tender mərhələsi Portuqaliyanın 2017 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsindəki qələbəsinin ardınca 14 may 2017-cı il tarixdə Portuqaliyanın milli televiziya kompaniyası olan RTP-nin baş direktoru Nuno Artur Silva açıqlamasında ölkənin növbəti Avroviziyanı keçirməyə hazır olduğunu və Portuqaliyanın ən böyük arenası olan Altice Arenanın müsabiqəyə ev sahibliyi etməsinin mümkünlüyünü vurğulamışdır. 15 may tarixində RTP tərəfindən Lissabonun ev sahibi şəhər olacağı açıqlanmasına baxmayaraq, növbəti gün bununla bağlı son qərarın hal-hazırda alınmadığı bildirilmişdir. RTP və Avropa Yayım İttifaqı (AYİ) tərəfindən ev sahibi ola biləcək şəhər və arenalar üçün aşağıdakı meyarlar vurğulanmışdır: Arena minimum 10,000 nəfər tamaşaçını qəbul etməyə hazır olmalıdır. Beynəlxalq mətbuat mərkəzi minimum 1,500 nəfər dünyanın müxtəlif yerlərindən olan jurnalist heyətini qəbul etməyə hazır olmalıdır. Ən azı 2,000 nümayəndə heyətinin, akkreditə olunmuş jurnalistlərin və tamaşaçıların yerləşdirilməsi üçün müxtəlif qiymət kateqoriyalarına malik otellər olmalıdır. Ev sahibi şəhər səmərəli nəqliyyat infrastrukturuna, uyğun sayda və böyüklüyə malik otellərə malik olmalıdır. Arena beynəlxalq hava limanına yaxın olmalıdır.Lissabondan başqa daha altı şəhər müsabiqəyə ev sahibliyi üçün namizədliyini irəli sürmüşdür: Braqa, Eşpinyu, Faru, Qimaraynş, Qondomar və Santa Mariya da Feyra. 25 iyul tarixində RTP və AYİ Lissabonun 2018 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinə ev sahibliyi edəcəyini rəsmi olaraq təsdiqləmişdir. Avroviziya kəndi Avroviziya kəndi Avroviziya 2018 ərzində Lissabonda təyin edilmiş rəsmi müsabiqə ərazisidir. Müsabiqənin keçirdiyi müddət ərzində Avroviziya kəndində ifaçıların, DJ-lərin konsert proqramlarına, xüsusi şoulara qatılmaq mümkündür. Əraziyə yerləşdirilmiş böyük LED ekranlar sayəsində Avroviziyanı canlı olaraq oradan da izləmək mümkün olmuşdur. Avroviziya kəndi ərazisi kimi Praça do Comércio meydanı seçilmişdir. Bu Lissabondakı ən böyük meydandır və Taxo çayının yanında yerləşir. Meydanda ənənəvi rəngli binalar və meydanın ortasında Kral Jozenin heykəli vardır. Tarixdə Praça do Comércio əsasən ticarətçilərin xaricdən gələn malları satdığı yer olmuşdur. Açılış mərasimi və Qırmızı xalı Qırmızı xalı mərasimi 6 may tarixində İncəsənət, arxitektura və texnologiya muzeyində keçirilmişdur. Mərasimdə bütün ölkə təmsilçiləri qırmızı xalıdan keçərək, müsabiqə fanatlarına, jurnalistlərə və qonaqlara təqdim olunurlar. Qırmızı xalıdan sonra Lissabonun Elektrik muzeyində müsabiqənin açılış mərasimi baş tutmuşdur. Yarımfinallara bölünmə səbətləri İştirakçı ölkələrin hansı yarımfinallarda iştirak edəcəyini müəyyən etmək məqsədi ilə 29 yanvar 2018 tarixində Silviya Alberto və Filomena Kautelanın aparıcılığında Lissabonda püşkatma keçirilmişdir. Püşkatmanın ilk mərhələsində ev sahibi-ölkə Portuqaliya və Böyük beşlik ölkələrinin hansı yarımfinallarda səs verəcəkləri və ifa edəcəkləri müəyyən edilmişdir. İkinci mərhələdə ölkələrin hansı yarımfinallarda iştirak edəcəkləri və yarımfinalların neçənci hissəsində (birinci və ya ikinci) ifa edəcəkləri təyin olunmuşdur. Yarımfinalların birində 19 ölkə, digərində isə 18 ölkə iştirak edəcək. Hər yarı finalda ilk onluğa daxil olan ölkələr, ev sahibi ölkə və 'Böyük beşlik' daxil olmaqla cəmi 26 ölkə finalda iştirak edəcək. AYİ, 12 yanvar 2018 tarixində yarışmanın rəsmi telesəsvermə üzrə sponsoru Digame-nin apardığı hesablamalar nəticəsində 37 ölkədən müsabiqənin tarixində ənənəvi olaraq bir-birlərinə səs verənləri təyin edərək, 6 səbətə ayırmışdır. İştirakçı ölkələr 43 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2018 otuz yeddi ölkənin final uğrunda mübarizə apardığı iki yarımfinal mərhələsindən və iyirmi altı ölkənin qalibiyyət uğrunda mübarizə apardığı final mərhələsindən təşkil olunacaqdır. ""Böyük Beşlik"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya, İtaliya) və ev sahibi Portuqaliya müsabiqənin finalında birbaşa iştirak etmək hüququ qazanmışdırlar. Yenidən iştirak edən ifaçılar Norveç təmsilçisi Aleksandr Rıbak daha öncə 2009 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində ölkəyə qələbə qazandırmışdır. Niderland təmsilçisi Ueylon daha öncə ölkəni The Common Linnets qrupunun üzvü olaraq 2014 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində təmsil etmiş və ikinci yeri qazanmışdır. Avstriya təmsilçisi Sezar Sampson daha öncə 2016 və 2017-ci illərdə Bolqarıstan təmsilçilərini səhnədə dəstək vokalçı olaraq müşayiət etmişdir. Böyük Britaniya təmsilçisi SuRie daha öncə 2015 və 2017-ci illərdə Belçika təmsilçilərini səhnədə dəstək vokalçı olaraq müşayiət etmişdir. Sloveniya təmsilçisi Lea Sirk daha öncə 2014-cü ildə ölkə təmsilçisi Tinkara Kovaçı səhnədə dəstək vokalçı olaraq müşayiət etmişdir. Bolqarıstanı təmsil edən EQUINOX qrupunun üzvü Vlado Mixailov 2017 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində Bolqarıstan təmsilçisini dəstək vokalçı olaraq müşayiət etmişdir. Avstraliya təmsilçisi Cessika Mauboy daha öncə 2014 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin ikinci yarımfinalında interval akt kimi çıxış etmişdir. 1-ci yarımfinal 8 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 19 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Böyük Britaniya, İspaniya və Portuqaliya səsvermədə iştirak etmişdir. 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərinin tətbir olunduğu yeni səsvermə metodu ilə ən çox səs toplayan 10 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazanmışdır. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. 2-ci yarımfinal 10 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 18 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Almaniya, Fransa və İtaliya səsvermədə iştirak etmişdir. 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərinin tətbir olunduğu yeni səsvermə metodu ilə ən çox səs toplayan 10 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazanmışdır. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. Finalçılar: ""Böyük Beşlik"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya və İtaliya); Ev sahibi ölkə (Portuqaliya); Birinci yarımfinal mərhələsindən ilk onluğa daxil olan ölkələr; İkinci yarımfinal mərhələsindən ilk onluğa daxil olan ölkələr.12 may tarixində keçirilən final mərhələsində 26 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqədə iştirak edən bütün ölkələr səsvermədə iştirak etmişdir və İsrail təmsilçisi ən çox səs toplayaraq müsabiqənin qalibi elan edilmişdir. 1-ci yarımfinal Münsif səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə 1-ci yarımfinalda iştirak edən ölkələrin münsif səsverməsindən gələn maksimum 12 xallar göstərilmişdir: SMS səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə 1-ci yarımfinalda iştirak edən ölkələrin SMS səsverməsindən gələn maksimum 12 xallar göstərilmişdir: 2-ci yarımfinal Münsif səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə 2-ci yarımfinalda iştirak edən ölkələrin münsif səsverməsindən gələn maksimum 12 xallar göstərilmişdir: SMS səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə 2-ci yarımfinalda iştirak edən ölkələrin SMS səsverməsindən gələn maksimum 12 xallar göstərilmişdir: Münsif səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə iştirak edən bütün ölkələrin peşəkar münsiflər heyətinin finalda iştirak edən ölkələrə verdiyi maksimum 12 xallar göstərilmişdir: SMS səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə iştirak edən bütün ölkələrdən gələn SMS səsverməsinin nəticəsi olaraq finalda iştirak edən ölkələrə göndərilən maksimum 12 xallar göstərilmişdir: Digər ölkələr Andorra – 14 may 2017-ci il tarixdə Andorranın RTVA kanalı ölkənin 2018-ci ildə də müsabiqəyə qayıtmayacağını rəsmi olaraq açıqlayıb. Andorra Avroviziyada son dəfə Moskvada keçirilən müsabiqədə 2009-cu ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 15-ci yeri tutmuşdur. Bosniya və Herseqovina – 18 sentyabr 2017-ci il tarixdə Bosniya və Herseqovinanın BHRT telekanalı ciddi maliyyə problemləri səbəbindən ölkənin Lissabonda keçirilən müsabiqədə iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır. Bosniya və Herseqovina Avroviziyada son dəfə 2016-cı ildə Stokholmda keçirilən müsabiqədə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 11-ci yeri tutaraq, finala adlaya bilməmişdi. Lüksemburq – 22 may 2017-ci il tarixdə Lüksemburqun RTL kanalı ölkənin 2018-ci ildə Avroviziyaya geri dönməyəcəyini bildirdi. Lüksemburqun dövlət kanalının baş direktoru Stiv Şmidt bununla bağlı açıqlama vermişdir. ""Mən inanıram ki, Avroviziyanın genişlənməsi ilə birlikdə Lüksemburqun müsabiqədə uğur əldə etməsi daha da çətinləşib. Yeni səsvermə sistemi ilə Lüksemburq kimi kiçik ölkələrin Avroviziyada uğur qazanması mümkün deyil."" Lüksemburq Avroviziyada son dəfə İrlandiyada keçirilən müsabiqədə 1993-cü ildə iştirak etmiş və 20-ci yeri tutmuşdur. Monako – 31 avqust 2017-ci il tarixdə Monakonun TMC kanalı ölkənin 2018-ci ildə də müsabiqəyə qayıtmayacağını rəsmi olaraq açıqlayıb. Monako Avroviziyada son dəfə Afinada keçirilən müsabiqədə 2006-cı ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 21-ci yeri tutmuşdur. Slovakiya – 11 sentyabr 2017-ci il tarixdə Slovakiyanın RTVS kanalının mətbuat nümayəndəsi Erika Rusnakova ölkənin 2018-ci ildə Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinə qayıtmayacağını açıqlayıb. Slovakiya Avroviziyada son dəfə Bakıda keçirilən müsabiqədə 2012-ci ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində sonuncu yeri tutmuşdur. Türkiyə – 7 avqust 2017-ci il tarixdə Türkiyənin Baş nazir müavini olan Bekir Bozdağ 2018-ci ildə Türkiyənin Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinə qayıtmaq planının olmadığını açıqlamışdır. Həmin açıqlamanın həmən ardından Türkiyənin TRT kanalı ölkənin 2018-ci ildə Avroviziyada iştirak etməyəcəyini təsdiqləmişdir. Türkiyə Avroviziyada son dəfə Bakıda keçirilən müsabiqədə 2012-ci ildə iştirak etmiş və final mərhələsində 7-ci yeri tutmuşdur. İnsidentlər Belarusun mahnı təqdimatı Çexiya təmsilçisinin zədə alması 29 aprel 2018-ci il tarixdə Çexiya təmsilçisi Mikolas Yosefin müsabiqənin ilkin məşqləri zamanı belindən zədə aldığı bildirilmişdir. İfaçı dərhal xəstəxanaya aparılmışdır. Növbəti gün Yosefin vəziyyətinin daha da ağırlaşdığı və ifaçının yeriməkdə çətinlik çəkdiyi söylənilmişdir. Yosef açıqlamasında hər nə olursa olsun, müsabiqədə iştirakını yarımçıq qoymayacağını bildirmişdir. Çində yayım senzurası Çin Xalq Respublikasında Avroviziyanı yayımlama hüququ olan Mango TV birinci yarımfinalın yayımı zamanı Albaniya və İrlandiya təmsilçilərinin ifalarını yayımdan qaldırmışdır. Çində döymə nümayiş etdirən şəxslərin televiziyada yayımlanmasına qoyulan qadağa səbəbi ilə Albaniyanın müsabiqədəki çıxışı yayımlanmamışdır. Eyni zamanda İrlandiya təmsilçisinin çıxışı zamanı ifaçını səhnədə rəqs ilə müşayiət edən homoseksual cütlüyün yer alması səbəbindən telekanal İrlandiyanın da çıxışını yayımlamamışdır. Bunun ardınca Avropa Yayım İttifaqı kanalın hərəkətini pisləyərək, bunun müsabiqənin birlik və bərabərlik dəyərlərinə zidd olduğu söyləmiş və nəticədə Avroviziyanın Çində yayımına rəsmi olaraq qadağa qoyulmuşdur. Telekanala rəhbərlik edən Hunan televiziya kompaniyasının nümayəndəsi açıqlamasında Mango TV-nin müsabiqənin yayımında bənzər çıxarışlar etdiyindən kompaniyanın xəbərsiz olduğunu bildirmişdir. İrlandiya təmsilçisi Rayan O'Şounessi BBC telekanalına müsahibəsində Avropa Yayım İttifaqının atdığı addımın doğru qərar olduğunu söyləmişdir: ""Onlar buna normal yanaşmadılar, məncə bu doğru istiqamətdə atılan addım idi, mən xoşbəxtəm."" Canlı yayımda səhnəyə müdaxilə 12 may tarixində keçirilən final şousunda Böyük Britaniyanı müsabiqədə təmsil edən SuRie səhnədə çıxış etdiyi zaman ""Dr. Activist"" ləqəbi ilə tanınan siyasi fəal səhnəyə qalxaraq, ifaçının mikrofonunu əlindən almış və ""Böyük Britaniya mətbuat nasistləri, biz azadlıq tələb edirik!"" deyə bağırmışdır. Təhlükəsizlik əməkdaşlarının müdaxiləsindən sonra ifaçı çıxışını başa vurmuşdur. Hadisənin ardınca Avropa Yayım İttifaqı Böyük Britaniya təmsilçisinə bir daha səhnə almaq fürsəti tanısa da, ifaçı imtina etmişdir. Müsabiqəni canlı yayımlayan ölkələr Xarici keçidlər Eurovision.tv",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=489911
-2018 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi,"2018 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi (ing. Junior Eurovision Song Contest 2018) — sayca 16-cı ənənəvi Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsidir. Müsabiqə 25 noyabr 2018-ci il tarixində ""#LightUp"" devizi altında Belarusun paytaxtı Minsk şəhərində keçiriləcəkdir. Bu Belarusun Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsinə ikinci ev sahibliyi olmuşdur. Müsabiqəyə Yevqeniy Perlin, Zinaida Kupriyanoviç və 2017 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində Belarusu təmsil etmiş Helena Meraai aparıcılıq etmişdir. 2 avqust 2018-ci il tarixdə Avropa Yayım İttifaqı 20 ölkənin Minskdə keçirilən müsabiqədə iştirak edəcəyini təsdiqləmişdir. Bu ölkələrdən Qazaxıstan və Uels müsabiqə tarixində ilk dəfə iştirak edəcəklər. Bundan əlavə 13 illik fasilədən sonra Fransa, dörd illik fasilədən sonra Azərbaycan və bir il sonra İsrail müsabiqəyə geri dönmüşdür. 2017-ci ildə müsabiqədə iştirak etmiş Kipr isə maliyyə çətinlikləri səbəbi ilə iştirakdan imtina etmişdir. Minskdə keçirilən 2018 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində ""Anyone I Want To Be"" mahnısı ilə Polşa təmsilçisi Roksana Veqel qalib gəldi. Bu Polşanın müsabiqədə ilk qalibiyyəti oldu. Keçirildiyi yer 15 oktyabr 2017-ci il tarixində Avropa Yayım İttifaqı (AYİ) Belarusun növbəti 2018 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsinə ev sahibliyi edəcəyini açıqlamışdır. Bu 2010-cu ildən sonra Belarusun uşaq Avroviziyasına ikinci ev sahibliyi olmuşdur. 18 mart 2018-ci il tarixində paytaxt Minskdə baş tutacaq müsabiqənin 15,000 nəfər izləyicini qəbul edə biləcək olan Minsk Arenada keçiriləcəyi açıqlandı. İştirakçılar 25 iyul 2018-ci il tarixdə Avropa Yayım İttifaqı 19 ölkənin müsabiqədə iştirak edəcəyini təsdiqləmişdir. İlkin olaraq maliyyə problemlərini səbəbindən Ukraynanın müsabiqədə iştirak etməyəcəyi bildirilsədə, daha sonra AYİ Ukrayna ilə birlikdə 20 ölkənin yer aldığı iştirakçı ölkələr siyahısını təqdim etmişdir. Bu iştirakçı sayına görə müsabiqə tarixindəki rekord göstəricidir. Digər ölkələr Aşağıda adları göstərilən ölkələr daha öncə Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində iştirak etsələr də, 2018-ci ildə müsabiqədə iştirak etməmişdirlər. Həmçinin bax Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi 2018 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi Xarici keçidlər JuniorEurovision.tv Arxivləşdirilib 2013-10-18 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=567245
-2018 Avstraliya Qran-prisi,"Avstraliya Qran Prisi 2018— 2018-ci ildə keçirilmiş növbəti Avstraliya Qran Prisi. Avstraliya Qran Prisi üçün təkər seçimi Sərbəst yürüşlər Birinci sərbəst yürüşlər Komandaların iş proqramı da müxtəlif olub – Mercedes UltraSoft-larla işləyərkən, Ferrari Soft təkərlərə üstünlük verib.Kimi Rəykkönen bu proqrama sadiq qalsa da,Sebastyan Fettel sona az qamış SuperSoft təkərlərə keçib. İkinci sərbəst yürüşlər Sessiyanın əvvəlində Esteban Okon vəValtteri Bottas trasdan çıxıblar.Valtteri Bottasa Kimi Rəykkönen mane olub, onunla toqquşmaqdan yayınmaq üçün Mercedes-in sürücüsü trasdan çıxmalı olub. Məşqlər başa çatdıqdan sonra hər iki sürücü stüardların yanına çağırılıb. 43-cü dəqiqədə sessiya qırmızı bayraqlarla dayandırılıb. Buna səbəb start düzlüyündə asfaltdan kabelin çıxması olub. Sürücülər bokslara qayıdıblar. Texniki xidmət əməkdaşları problemi aradan qaldırıblar, 3 dəqiqə sonra yaşıl işıqlar yanıb. Ən böyük məsafəni Brendon Hartli qət edib.Protokollara isə yenə Lyuis Həmilton başçılıq edib – 1:23.931. Sessiya başa çatdıqdan sonra sürücülər start zamanı əsas və əlavə işıqfordan istifadə prosedurunu öyrəniblər. Lens Strollun maşınının mühərriyi çox qızıb və kanadalı ona zərər verməmək üçün dayanmalı olub. Lyuis Həmilton 1:23.931 Maks Ferstappen 1:24.058 Valtteri Bottas 1:24.159 Kimi Rəykkönen 1:24.214 Sebastyan Fettel 1:24.451 Roman Qrojan 1:24.648 Daniel Rikkardo 1:24.721 Fernando Alonso 1:25.200 Kevin Maqnussen 1:25.246 Stoffel Vandorn 1:25.285 Karlos Sayns 1:25.390 Serxio Peres 1:25.413 Niko Hülkenberq 1:25.463 Ləns Stroll 1:25.543 Esteban Okon 1:25.888 Brendon Hartli 1:25.925 Pyer Qasli 1:25.945 Sergey Sirotkin 1:25.974 Markus Eriksson 1:26.814 Şarl Lekler 1:26.815 Üçüncü sərbəst yürüşlər Sürücülər ilk 20 dəqiqədə yağış təkərləri ilə dövrələr vurublar, lakin çox aktiv olmayıblar. Trasın vəziyyəti düzəldikcə, onlar da yağış təkərlərini keçid təkərlərinə dəyişiblər.Lyuis Həmilton trasa olduqca gec çıxıb.Sükanda problem yaranıb və yenisi ilə əvəzlənib. Ciddi problemlə üzləşən daha bir sürücüLens Stroll olub. Mexaniklər onun maşınının ötürmələr qutusu üzərində sessiyanın startından etibarən işləyiblər, kanadalı sürücü yalnız sona 17 dəqiqə qalmış boksu tərk edə bilib. Son dövrələrdə trayektoriya o qədər quruyub ki, bəzi sürücülər sliklərə keçiblər.Sebastyan Fettel Maks Ferstappenin nəticəsini üstələyərək liderliyə yüksəlib.Kimi Rəykkönen ikinci,Markus Eriksson isə üçüncü nəticəni göstərib. Sebastyan Fettel 1:26.067 Kimi Rəykkönen 1:28.499 Markus Eriksson 1:28.890 Maks Ferstappen 1:31.680 Karlos Sayns 1:33.172 Daniel Rikkardo 1:34.043 Valtteri Bottas 1:34.174 Lyuis Həmilton 1:34.225 Stoffel Vandorn 1:34.233 Fernando Alonso 1:34.298 Pyer Qasli 1:34.990 Brendon Hartli 1:35.438 Sergey Sirotkin 1:35.589 Ləns Stroll 1:35.828 Roman Qrojan 1:36.171 Şarl Lekler 1:36.448 Kevin Maqnussen 1:36.807 Niko Hülkenberq 1:38.482 Esteban Okon -:-:- Serxio Peres -:-:- Sıralanma turu ""Birinci sessiyada"" bütün sürücülər UltraSoft təkərlərlə trasa çıxıblar. Bu təkərlərin səmərəliliyini itirmədən bir neçə dövrəlik məsafə qət etmək mümkün olub, sürücülər ardıcıl, növbəli şəkildə sürətli və yavaş dövrələr vurublar. Bu sıralanma turu debütantlar Sergey Sirotkin və Şarl Lekler üçün karyeralarında ilk olub. Hər iki sürücü komanda yoldaşına uduzub və mübarizəni elə ilk sessiyada dayandırıb. Onlarla yanaşı Brendon Hartli,Markus Eriksson və Pyer Qasli də növbəti sessiyaya keçə bilməyiblər. Protokollara Lyuis Həmilton başçılıq edib – 1:22.824. İkinci sessiyada Red Bull-un hər iki sürücüsü sabahkı yarışa fərqli strategiya ilə başlamaq üçün SuperSoft, digər sürücülər isə UltraSoft təkərlərlə boksları tərk ediblər.Niko Hülkenberq çınqıllığa çıxsa da, maşın zədələnməyib.Sebastyan Fettel trasın rekordunu yeniləyərək protokollara başçılıq edib – 1:21.944.Fernando Alonso, Stoffel Vandorn,Serxio Peres,Lens Stroll və Esteban Okon mübarizəni dayandırıblar. Son sessiyada gözlənildiyi kimi, hamı UltraSoft təkərlərdən istifadə edib. İlk sürətli dövrəsində olanValtteri Bottas ikinci döngədə idarəetməni itirib, maşının əvvəlcə arxa, sonra isə ön hissəsini divara vurub. Sessiya qırmızı bayraqlarla dayandırılıb. Valtteri Bottasmaşını özü tərk edib və müayinə üçün tibb mərkəzinə aparılıb. Qırıntıların yığışdırılması və qoruyucu səddin bərpası 9 dəqiqə çəkib və sessiya bundan sonra davam etdirilib. İlk cəhdlərdə Lyuis Həmilton,Sebastyan Fettel və Maks Ferstappen arasındakı fərq çox cüzi olub. Hər kəs ikinci cəhdlərdə poul uğrunda gərgin mübarizə gözləsə də,Lyuis Həmilton buna imkan verməyib – britaniyalı sürücü 1:21.164-lük nəticə ilə trasın yeni rekordunu müəyyən edib.Lyuis Həmilton karyerasında 73-cü, Albert Parkda isə yeddinci poulunu qazanıb. Bu, həm də Lyuis Hemiltonun burada ardıcıl beşinci pouludur. Kimi Rəykkönen komanda yoldaşını qabaqlayaraq ikinci olub. Dördüncü və beşinci yerləri isə Red Bull sürücüləri tutublar. Top komandaların sürücülərindən sonra ən yaxşı nəticəni göstərən Kevin Maqnussen olub. Start düzümü Daniel Rikiardo ikinci məşqlərdə qırmızı bayraqlar altında sürətini kifayət qədər azaltmadığı üçün 3 yer, sıralanma turunda qəza edən Valtteri Bottas isə ötürmələr qutusu dəyişdirildiyinə görə 5 yer itirmək cəzası alıb. | Lyuis Həmilton 1:21.164 | Kimi Rəykkönen1:21.828 | Sebastyan Fettel 1:21.838 | Maks Ferstappen1:21.879 | Kevin Maqnussen1:23.187 | Roman Qrojan1:23.339 | Niko Hülkenberq1:23.532 | Daniel Rikkardo 1:22.152* | Karlos Sayns 1:23.577 | Fernando Alonso1:23.692 | Stoffel Vandorn 1:23.853 | Serxio Peres 1:24.005 | Ləns Stroll1:24.230 | Esteban Okon1:24.786 | Valtteri Bottas -:-:- * | Brendon Hartli1:24.532 | Markus Eriksson] 1:24.556 | Şarl Lekler1:24.636 | Sergey Sirotkin 1:24.922 | Pyer Qasli1:25.295 Lyuis Həmilton startda yerini qoruyub, Kevin Maqnussen isə Maks Ferstappeni üstələyib. İlk döngədə sərt şəkildə əyləcə basaraq təkərləri pis vəziyyətə salan Brendon Hartli 2-ci dövrədə pit-stop etməli olub. Liderlər eyni tempdə gediblər, lakin üçüncü dövrədən sonra Lyuis Həmilton fərqi 1.2 saniyəyə çatdıra bilib. Dördüncü dövrədəValtteri Bottas Lens Strollu, 5-ci dövrədə isə Daniel Rikiardo Niko Hülkenberqi ötüb.Markus Eriksson maşında yaranmış nasazlığa görə mübarizəni dayandırmalı olub. Növbəti dövrədə isəSergey Sirotkin yarışı yarımçıq saxlayıb. Buna səbəb əyləclərdəki problem olub. Problemi isə soyutma sisteminin hava kanalına paketin düşməsi yaradıb.Valtteri Bottas bir qədər sonra Esteban Okonu qabaqlayıb.Maks Ferstappen ikinci dövrənin çıxışında yerində fırlanıb və 3 yer itirib. İlk üçlük eyni templə yarışa davam edib,Kevin Maqnussen isə onlardan xeyli geri qalıb. 15-ci dövrədə Pyer Qasli yarışı tərk etməli olub. Sürücü Honda motorundakı problemə görə tempini itirib və dərhal boksa çağrılıb.Kimi Rəykkönen 19-cu dövrədə pit-stopa yollanıb. Bir dövrə sonra təkərlərini dəyişən Lyuis Həmilton trasa onun önündə qayıdıb. 21-ci dövrədəSarl Lekler, 22-ci dövrədəMaks Ferstappen, 23-cü dövrədə isəKevin Maqnussen pit yoluna üz tutublar. Səhvə yol verənKarlos Sayns da pit-stopa çağrılıb. Sol arxa təkəri yaxşı bağlanmayan Kevin Maqnussen dördünc�� döngədə dayanmalı olub.Esteban Okon,Roman Qrojan,Niko Hülkenberq vəSerxio Peres də təkərləri dəyişən növbəti sürücülər olublar.Roman Qrojan da pit-stopdan dərhal sonra təkər yaxşı bağlanmadığı üçün dayanmalı olub. Yaxşı xallar əldə edə biləcəyi yarışda Haas komandasının bir anda hər iki sürücüsü yarışı başa vurub. Virtual Təhlükəsizlik Maşını (VTM) rejimi elan edilib,Valtteri Bottas,Lens Stroll vəStoffel Vandorn pit-stopa yollanıblar.Sebastyan Fettel 26-cı dövrədə təkərlərini dəyişib və trasa VTM rejiminə görə sürətini aşağı salan Lyuis Həmiltondan irəlidə qayıdıb.Fernando Alonso vəDaniel Rikiardo da pit-stop edərək bu fürsətdən yararlana biliblər. Daha bir dövrə sonra isə Təhlükəsizlik Maşını trasa daxil olub.Maks Ferstappen Fernando Alonsnu sarı bayraqlar altında keçib və komandanın xahişi ilə yerini geri qaytarıb. Restart 31-ci dövrədə verilib –Sebastyan Fettel Lyuis Həmiltona ötmə imkanı yaratmayıb.Valtteri Bottas Sebastyan Vandornu keçərək səkkizinci yerə yüksəlib.Lyuis Həmilton tempi artırıb,Sebastyan Fettellə ardıcıl sürətli dövrələr vurublar, lakin aradakı fərq dəyişməz olaraq qalıb.Daniel Rikiardo Kimi Rəykkönenlə aradakı fərqi minimuma endirib, lakin hücum edə bilməyib. İlk dördlükdə gərgin mübarizə finişə qədər davam edib. Lakin Albert Parkda hətta DRS-lə də ötmə çətin olduğundan, hər hansı bir yerdəyişmə baş verməyib. Son dövrələrdə yenidən hücuma keçənLyuis Həmilton səhvə yol verərək bir qədər vaxt itirib.Karlos Sayns son 10 dövrədə mədə ağrısından şikayət edib, lakin finişə qədər yarışa bilib.Sebastyan Fettel karyerasında 48-ci, Albert Parkda üçüncü, ardıcıl isə ikinci qələbəsini qazanıb. Bu, həm də alman sürücünün 100-cü podiumu olub.Lyuis Həmilton qələbəyə yaxın olduğu yarışda ikinci yerlə kifayətlənib,Kimi Rəykkönen isə podiumun son pilləsinə yüksəlib. İlk onluqda 5 komandanın – Ferrari, Mercedes, Red Bull,McLaren və Renault-nun sürücüləri qərarlaşıblar. Sebastyan Fettel Lyuis Həmilton Kimi Rəykkönen Daniel Rikiardo Fernando Alonso Maks Ferstappen Niko Hülkenberq Valtteri Bottas Stoffel Vandorn Karlos Sayns Serxio Peres Esteban Okon Şarl Lekler Ləns Stroll Brendon Hartli Yarışı dayandıranlar Roman Qrojan Kevin Maqnussen Pyer Qasli Markus Eriksson Sergey Sirotkin Maraqlı statistika SIRALANMA TURU Lyuis Həmilton Albert Parkda 7-ci (ardıcıl 5- ci), karyerasında isə 73-cü poulunu qazanıb. Britaniyalı sürücü poul sayına görə Formula 1 tarixində ən uğurlu sürücüdür. O, həm də iştirak etdiyi yarışların 35%-inə pouldan başlayıb. Albert Park Lyuis Həmiltonun 7 poul qazandığı ilk trasdır. Bir trasda ən çox poul qazanmaq rekordu Ayrton Senna (İmola – 8) və Mixael Şumaxerə (Suzuka – 8) aiddir. Sıralanma turunda ikinci olan Kimi Rəykkönen karyerasında 40-cı dəfə yarışa ilk cərgədən başlayıb. Kevin Maqnussenin yarışa 5-ci yerdən başlaması Haas komandasının tarixində hələ ki, ən yaxşı nəticə olub. Niko Hülkenberq tarixdə ardıcıl dörd yarışa 7-ci yerdən başlayan ilk sürücü olub. Sebastyan Fettelin qələbəsi karyerasında 48- ci, Ferrari üçün isə 950-ci yarışda 230-cu qələbə olub. Sebastyan Fettel karyerasında 100-cü podiumunu əldə edib. Alman sürücü demək olar ki, keçirdiyi hər iki yarışdan birində podiuma yüksəlib. Sebastyan Fettel karyerasında 199-cu dəfə start alıb və bu göstəriciyə görə Alen Prosta çatıb. Lakin qələbə sayında fransıza çatmaq üçün daha 3 dəfə finiş xəttini birinci keçməlidir. 2004-cü ildən bəri ilk dəfə Ferrari hər iki sürücüsü ilə Albert Parkda podiuma yüksəlib. Sebastyan Fettel Avstraliya Qran Prisinin 28- ci dövrəsində Formula 1 tarixində 3000 dövrədən çox liderlik edən üçüncü sürücü olub. Ondan öndə Mixael Şumaxer (5111) və Lyuis Həmilton (3535) var. 2015-ci ildə baş tutmuş Sinqapur Qran Prisindən bəri ilk dəfə Renault mühərriklərindən istifadə edən bütün maşınlar xal qazanıb. O vaxt sadəcə iki komanda fransızlardan motor alırdısa, indi onların sayı üçdür. DHL Fastest Pit Stop Award Mövsümün ilk yarışında ən sürətli pit-stopu Red Bull-un mexanikləri ediblər – onlar Maks Ferstappenin maşınının dörd təkərini 2.15 saniyəyə dəyişiblər.Rikkardonun maşını üçün etdikləri pit-stop əməliyyatı isə üçüncü olub – 2.45 saniyə. Ferrari mexaniklərini Rəykkönenin maşınına 2.39 saniyəyə göstərdikləri xidmətlə ikinci olublar. Bu sahədə ən yaxşılardan sayılan Williams mexaniklərinə Sergey Sirotkin yarışı erkən başa vurduğu üçün yalnız bir dəfə iş düşüb və onlar dördüncü nəticəni göstəriblər. Red Bull 40 Williams 12 Toro Rosso 8 Force İndia 2 Mercedes 1 Günün sürücüsü Yarışa 10-cu sıradan başlayan, öndəki bir neçə sürücünün yarışı tamamlaya bilməməsinə görə Virtual Təhlükəsizlik Maşını rejimində pit-stop edərək beşinci yerə yüksələn, yarışın sonlarına qədər Maks Ferstappenə ötmə imkanı verməyən McLaren- in sürücüsü Fernando Alonso “Günün Sürücüsü” seçilib. İspan sürücü bu ada ilk dəfədir ki, layiq görülür. Pirelli Avstraliya Qran Prisi üçün sürücülərin təkər seçimini bəyan edibAvstraliya-2018: Birinci sərbəst yürüşlərAvstraliya-2018:İkinci sərbəst yürüşlərAvstraliya-2018: Üçüncü sərbəst yürüşlərAvstraliya-2018: Sıralanma turuAvstraliya-2018: Start düzümüAvstraliya-2018: YarışAvstraliya-2018: Maraqlı statistikaAvstraliya-2018: DHL Fastest Pit Stop AwardAvstraliya-2018: Günün sürücüsü – Fernando Alonso",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=543809
-2018 Avstraliya Qran Prisi,"Avstraliya Qran Prisi 2018— 2018-ci ildə keçirilmiş növbəti Avstraliya Qran Prisi. Avstraliya Qran Prisi üçün təkər seçimi Sərbəst yürüşlər Birinci sərbəst yürüşlər Komandaların iş proqramı da müxtəlif olub – Mercedes UltraSoft-larla işləyərkən, Ferrari Soft təkərlərə üstünlük verib.Kimi Rəykkönen bu proqrama sadiq qalsa da,Sebastyan Fettel sona az qamış SuperSoft təkərlərə keçib. İkinci sərbəst yürüşlər Sessiyanın əvvəlində Esteban Okon vəValtteri Bottas trasdan çıxıblar.Valtteri Bottasa Kimi Rəykkönen mane olub, onunla toqquşmaqdan yayınmaq üçün Mercedes-in sürücüsü trasdan çıxmalı olub. Məşqlər başa çatdıqdan sonra hər iki sürücü stüardların yanına çağırılıb. 43-cü dəqiqədə sessiya qırmızı bayraqlarla dayandırılıb. Buna səbəb start düzlüyündə asfaltdan kabelin çıxması olub. Sürücülər bokslara qayıdıblar. Texniki xidmət əməkdaşları problemi aradan qaldırıblar, 3 dəqiqə sonra yaşıl işıqlar yanıb. Ən böyük məsafəni Brendon Hartli qət edib.Protokollara isə yenə Lyuis Həmilton başçılıq edib – 1:23.931. Sessiya başa çatdıqdan sonra sürücülər start zamanı əsas və əlavə işıqfordan istifadə prosedurunu öyrəniblər. Lens Strollun maşınının mühərriyi çox qızıb və kanadalı ona zərər verməmək üçün dayanmalı olub. Lyuis Həmilton 1:23.931 Maks Ferstappen 1:24.058 Valtteri Bottas 1:24.159 Kimi Rəykkönen 1:24.214 Sebastyan Fettel 1:24.451 Roman Qrojan 1:24.648 Daniel Rikkardo 1:24.721 Fernando Alonso 1:25.200 Kevin Maqnussen 1:25.246 Stoffel Vandorn 1:25.285 Karlos Sayns 1:25.390 Serxio Peres 1:25.413 Niko Hülkenberq 1:25.463 Ləns Stroll 1:25.543 Esteban Okon 1:25.888 Brendon Hartli 1:25.925 Pyer Qasli 1:25.945 Sergey Sirotkin 1:25.974 Markus Eriksson 1:26.814 Şarl Lekler 1:26.815 Üçüncü sərbəst yürüşlər Sürücülər ilk 20 dəqiqədə yağış təkərləri ilə dövrələr vurublar, lakin çox aktiv olmayıblar. Trasın vəziyyəti düzəldikcə, onlar da yağış təkərlərini keçid təkərlərinə dəyişiblər.Lyuis Həmilton trasa olduqca gec çıxıb.Sükanda problem yaranıb və yenisi ilə əvəzlənib. Ciddi problemlə üzləşən daha bir sürücüLens Stroll olub. Mexaniklər onun maşınının ötürmələr qutusu üzərində sessiyanın startından etibarən işləyiblər, kanadalı sürücü yalnız sona 17 dəqiqə qalmış boksu tərk edə bilib. Son dövrələrdə trayektoriya o qədər quruyub ki, bəzi sürücülər sliklərə keçiblər.Sebastyan Fettel Maks Ferstappenin nəticəsini üstələyərək liderliyə yüksəlib.Kimi Rəykkönen ikinci,Markus Eriksson isə üçüncü nəticəni göstərib. Sebastyan Fettel 1:26.067 Kimi Rəykkönen 1:28.499 Markus Eriksson 1:28.890 Maks Ferstappen 1:31.680 Karlos Sayns 1:33.172 Daniel Rikkardo 1:34.043 Valtteri Bottas 1:34.174 Lyuis Həmilton 1:34.225 Stoffel Vandorn 1:34.233 Fernando Alonso 1:34.298 Pyer Qasli 1:34.990 Brendon Hartli 1:35.438 Sergey Sirotkin 1:35.589 Ləns Stroll 1:35.828 Roman Qrojan 1:36.171 Şarl Lekler 1:36.448 Kevin Maqnussen 1:36.807 Niko Hülkenberq 1:38.482 Esteban Okon -:-:- Serxio Peres -:-:- Sıralanma turu ""Birinci sessiyada"" bütün sürücülər UltraSoft təkərlərlə trasa çıxıblar. Bu təkərlərin səmərəliliyini itirmədən bir neçə dövrəlik məsafə qət etmək mümkün olub, sürücülər ardıcıl, növbəli şəkildə sürətli və yavaş dövrələr vurublar. Bu sıralanma turu debütantlar Sergey Sirotkin və Şarl Lekler üçün karyeralarında ilk olub. Hər iki sürücü komanda yoldaşına uduzub və mübarizəni elə ilk sessiyada dayandırıb. Onlarla yanaşı Brendon Hartli,Markus Eriksson və Pyer Qasli də növbəti sessiyaya keçə bilməyiblər. Protokollara Lyuis Həmilton başçılıq edib – 1:22.824. İkinci sessiyada Red Bull-un hər iki sürücüsü sabahkı yarışa fərqli strategiya ilə başlamaq üçün SuperSoft, digər sürücülər isə UltraSoft təkərlərlə boksları tərk ediblər.Niko Hülkenberq çınqıllığa çıxsa da, maşın zədələnməyib.Sebastyan Fettel trasın rekordunu yeniləyərək protokollara başçılıq edib – 1:21.944.Fernando Alonso, Stoffel Vandorn,Serxio Peres,Lens Stroll və Esteban Okon mübarizəni dayandırıblar. Son sessiyada gözlənildiyi kimi, hamı UltraSoft təkərlərdən istifadə edib. İlk sürətli dövrəsində olanValtteri Bottas ikinci döngədə idarəetməni itirib, maşının əvvəlcə arxa, sonra isə ön hissəsini divara vurub. Sessiya qırmızı bayraqlarla dayandırılıb. Valtteri Bottasmaşını özü tərk edib və müayinə üçün tibb mərkəzinə aparılıb. Qırıntıların yığışdırılması və qoruyucu səddin bərpası 9 dəqiqə çəkib və sessiya bundan sonra davam etdirilib. İlk cəhdlərdə Lyuis Həmilton,Sebastyan Fettel və Maks Ferstappen arasındakı fərq çox cüzi olub. Hər kəs ikinci cəhdlərdə poul uğrunda gərgin mübarizə gözləsə də,Lyuis Həmilton buna imkan verməyib – britaniyalı sürücü 1:21.164-lük nəticə ilə trasın yeni rekordunu müəyyən edib.Lyuis Həmilton karyerasında 73-cü, Albert Parkda isə yeddinci poulunu qazanıb. Bu, həm də Lyuis Hemiltonun burada ardıcıl beşinci pouludur. Kimi Rəykkönen komanda yoldaşını qabaqlayaraq ikinci olub. Dördüncü və beşinci yerləri isə Red Bull sürücüləri tutublar. Top komandaların sürücülərindən sonra ən yaxşı nəticəni göstərən Kevin Maqnussen olub. Start düzümü Daniel Rikiardo ikinci məşqlərdə qırmızı bayraqlar altında sürətini kifayət qədər azaltmadığı üçün 3 yer, sıralanma turunda qəza edən Valtteri Bottas isə ötürmələr qutusu dəyişdirildiyinə görə 5 yer itirmək cəzası alıb. | Lyuis Həmilton 1:21.164 | Kimi Rəykkönen1:21.828 | Sebastyan Fettel 1:21.838 | Maks Ferstappen1:21.879 | Kevin Maqnussen1:23.187 | Roman Qrojan1:23.339 | Niko Hülkenberq1:23.532 | Daniel Rikkardo 1:22.152* | Karlos Sayns 1:23.577 | Fernando Alonso1:23.692 | Stoffel Vandorn 1:23.853 | Serxio Peres 1:24.005 | Ləns Stroll1:24.230 | Esteban Okon1:24.786 | Valtteri Bottas -:-:- * | Brendon Hartli1:24.532 | Markus Eriksson] 1:24.556 | Şarl Lekler1:24.636 | Sergey Sirotkin 1:24.922 | Pyer Qasli1:25.295 Lyuis Həmilton startda yerini qoruyub, Kevin Maqnussen isə Maks Ferstappeni üstələyib. İlk döngədə sərt şəkildə əyləcə basaraq təkərləri pis vəziyyətə salan Brendon Hartli 2-ci dövrədə pit-stop etməli olub. Liderlər eyni tempdə gediblər, lakin üçüncü dövrədən sonra Lyuis Həmilton fərqi 1.2 saniyəyə çatdıra bilib. Dördüncü dövrədəValtteri Bottas Lens Strollu, 5-ci dövrədə isə Daniel Rikiardo Niko Hülkenberqi ötüb.Markus Eriksson maşında yaranmış nasazlığa görə mübarizəni dayandırmalı olub. Növbəti dövrədə isəSergey Sirotkin yarışı yarımçıq saxlayıb. Buna səbəb əyləclərdəki problem olub. Problemi isə soyutma sisteminin hava kanalına paketin düşməsi yaradıb.Valtteri Bottas bir qədər sonra Esteban Okonu qabaqlayıb.Maks Ferstappen ikinci dövrənin çıxışında yerində fırlanıb və 3 yer itirib. İlk üçlük eyni templə yarışa davam edib,Kevin Maqnussen isə onlardan xeyli geri qalıb. 15-ci dövrədə Pyer Qasli yarışı tərk etməli olub. Sürücü Honda motorundakı problemə görə tempini itirib və dərhal boksa çağrılıb.Kimi Rəykkönen 19-cu dövrədə pit-stopa yollanıb. Bir dövrə sonra təkərlərini dəyişən Lyuis Həmilton trasa onun önündə qayıdıb. 21-ci dövrədəSarl Lekler, 22-ci dövrədəMaks Ferstappen, 23-cü dövrədə isəKevin Maqnussen pit yoluna üz tutublar. Səhvə yol verənKarlos Sayns da pit-stopa çağrılıb. Sol arxa təkəri yaxşı bağlanmayan Kevin Maqnussen dördüncü döngədə dayanmalı olub.Esteban Okon,Roman Qrojan,Niko Hülkenberq vəSerxio Peres də təkərləri dəyişən növbəti sürücülər olublar.Roman Qrojan da pit-stopdan dərhal sonra təkər yaxşı bağlanmadığı üçün dayanmalı olub. Yaxşı xallar əldə edə biləcəyi yarışda Haas komandasının bir anda hər iki sürücüsü yarışı başa vurub. Virtual Təhlükəsizlik Maşını (VTM) rejimi elan edilib,Valtteri Bottas,Lens Stroll vəStoffel Vandorn pit-stopa yollanıblar.Sebastyan Fettel 26-cı dövrədə təkərlərini dəyişib və trasa VTM rejiminə görə sürətini aşağı salan Lyuis Həmiltondan irəlidə qayıdıb.Fernando Alonso vəDaniel Rikiardo da pit-stop edərək bu fürsətdən yararlana biliblər. Daha bir dövrə sonra isə Təhlükəsizlik Maşını trasa daxil olub.Maks Ferstappen Fernando Alonsnu sarı bayraqlar altında keçib və komandanın xahişi ilə yerini geri qaytarıb. Restart 31-ci dövrədə verilib –Sebastyan Fettel Lyuis Həmiltona ötmə imkanı yaratmayıb.Valtteri Bottas Sebastyan Vandornu keçərək səkkizinci yerə yüksəlib.Lyuis Həmilton tempi artırıb,Sebastyan Fettellə ardıcıl sürətli dövrələr vurublar, lakin aradakı fərq dəyişməz olaraq qalıb.Daniel Rikiardo Kimi Rəykkönenlə aradakı fərqi minimuma endirib, lakin hücum edə bilməyib. İlk dördlükdə gərgin mübarizə finişə qədər davam edib. Lakin Albert Parkda hətta DRS-lə də ötmə çətin olduğundan, hər hansı bir yerdəyişmə baş verməyib. Son dövrələrdə yenidən hücuma keçənLyuis Həmilton səhvə yol verərək bir qədər vaxt itirib.Karlos Sayns son 10 dövrədə mədə ağrısından şikayət edib, lakin finişə qədər yarışa bilib.Sebastyan Fettel karyerasında 48-ci, Albert Parkda üçüncü, ardıcıl isə ikinci qələbəsini qazanıb. Bu, həm də alman sürücünün 100-cü podiumu olub.Lyuis Həmilton qələbəyə yaxın olduğu yarışda ikinci yerlə kifayətlənib,Kimi Rəykkönen isə podiumun son pilləsinə yüksəlib. İlk onluqda 5 komandanın – Ferrari, Mercedes, Red Bull,McLaren və Renault-nun sürücüləri qərarlaşıblar. Sebastyan Fettel Lyuis Həmilton Kimi Rəykkönen Daniel Rikiardo Fernando Alonso Maks Ferstappen Niko Hülkenberq Valtteri Bottas Stoffel Vandorn Karlos Sayns Serxio Peres Esteban Okon Şarl Lekler Ləns Stroll Brendon Hartli Yarışı dayandıranlar Roman Qrojan Kevin Maqnussen Pyer Qasli Markus Eriksson Sergey Sirotkin Maraqlı statistika SIRALANMA TURU Lyuis Həmilton Albert Parkda 7-ci (ardıcıl 5- ci), karyerasında isə 73-cü poulunu qazanıb. Britaniyalı sürücü poul sayına görə Formula 1 tarixində ən uğurlu sürücüdür. O, həm də iştirak etdiyi yarışların 35%-inə pouldan başlayıb. Albert Park Lyuis Həmiltonun 7 poul qazandığı ilk trasdır. Bir trasda ən çox poul qazanmaq rekordu Ayrton Senna (İmola – 8) və Mixael Şumaxerə (Suzuka – 8) aiddir. Sıralanma turunda ikinci olan Kimi Rəykkönen karyerasında 40-cı dəfə yarışa ilk cərgədən başlayıb. Kevin Maqnussenin yarışa 5-ci yerdən başlaması Haas komandasının tarixində hələ ki, ən yaxşı nəticə olub. Niko Hülkenberq tarixdə ardıcıl dörd yarışa 7-ci yerdən başlayan ilk sürücü olub. Sebastyan Fettelin qələbəsi karyerasında 48- ci, Ferrari üçün isə 950-ci yarışda 230-cu qələbə olub. Sebastyan Fettel karyerasında 100-cü podiumunu əldə edib. Alman sürücü demək olar ki, keçirdiyi hər iki yarışdan birində podiuma yüksəlib. Sebastyan Fettel karyerasında 199-cu dəfə start alıb və bu göstəriciyə görə Alen Prosta çatıb. Lakin qələbə sayında fransıza çatmaq üçün daha 3 dəfə finiş xəttini birinci keçməlidir. 2004-cü ildən bəri ilk dəfə Ferrari hər iki sürücüsü ilə Albert Parkda podiuma yüksəlib. Sebastyan Fettel Avstraliya Qran Prisinin 28- ci dövrəsində Formula 1 tarixində 3000 dövrədən çox liderlik edən üçüncü sürücü olub. Ondan öndə Mixael Şumaxer (5111) və Lyuis Həmilton (3535) var. 2015-ci ildə baş tutmuş Sinqapur Qran Prisindən bəri ilk dəfə Renault mühərriklərindən istifadə edən bütün maşınlar xal qazanıb. O vaxt sadəcə iki komanda fransızlardan motor alırdısa, indi onların sayı üçdür. DHL Fastest Pit Stop Award Mövsümün ilk yarışında ən sürətli pit-stopu Red Bull-un mexanikləri ediblər – onlar Maks Ferstappenin maşınının dörd təkərini 2.15 saniyəyə dəyişiblər.Rikkardonun maşını üçün etdikləri pit-stop əməliyyatı isə üçüncü olub – 2.45 saniyə. Ferrari mexaniklərini Rəykkönenin maşınına 2.39 saniyəyə göstərdikləri xidmətlə ikinci olublar. Bu sahədə ən yaxşılardan sayılan Williams mexaniklərinə Sergey Sirotkin yarışı erkən başa vurduğu üçün yalnız bir dəfə iş düşüb və onlar dördüncü nəticəni göstəriblər. Red Bull 40 Williams 12 Toro Rosso 8 Force İndia 2 Mercedes 1 Günün sürücüsü Yarışa 10-cu sıradan başlayan, öndəki bir neçə sürücünün yarışı tamamlaya bilməməsinə görə Virtual Təhlükəsizlik Maşını rejimində pit-stop edərək beşinci yerə yüksələn, yarışın sonlarına qədər Maks Ferstappenə ötmə imkanı verməyən McLaren- in sürücüsü Fernando Alonso “Günün Sürücüsü” seçilib. İspan sürücü bu ada ilk dəfədir ki, layiq görülür. Pirelli Avstraliya Qran Prisi üçün sürücülərin təkər seçimini bəyan edibAvstraliya-2018: Birinci sərbəst yürüşlərAvstraliya-2018:İkinci sərbəst yürüşlərAvstraliya-2018: Üçüncü sərbəst yürüşlərAvstraliya-2018: Sıralanma turuAvstraliya-2018: Start düzümüAvstraliya-2018: YarışAvstraliya-2018: Maraqlı statistikaAvstraliya-2018: DHL Fastest Pit Stop AwardAvstraliya-2018: Günün sürücüsü – Fernando Alonso",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=585476
-2018 Azərbaycan Qran-prisi,"2018 Formula 1 Azərbaycan Qran Prisi — Formula 1 üzrə 3-cü Azərbaycan Qran Prisi. Azərbaycan Qran Prisi üçün təkər seçimi Sərbəst yürüşlər Birinci sərbəst yürüşlər Sessiyanın əvvəlində asfalta plastik parçası düşüb və marşallardan biri onu dərhal götürüb. Startdan 16 dəqiqə sonra Brendon Hartli 8-ci döngənin girişində səhvə yol verib və təhlükəsizlik zonasına girib. Lakin yenidən trasa qayıdaraq məşqə davam edib.Maks Ferstappen 34-cü dəqiqədə bariyerlə toqquşub və dayanıb. Zərbənin təsirindən sürət qutusu birinci ötürmədə ilişib qalıb və bu, marşallar��n da işini çətinləşdirib.Maks Ferstappen da təxliyə prossesinə kömək edib. Virtual Təhlükəsizlik Maşını rejimi elan edilib və 4 dəqiqə sonra sessiya normal axarı ilə davam edib. Sürücülərin əksəriyyəti səhvlərə yol verib. Kimi Rəykkönen güc qurğusundakı problemə görə sessiyanın böyük hissəsini itirib. Protokollara Valtteri Bottas başçılıq edib – 1:44.242. Valtteri Bottas 1:44.242 Daniel Rikiardo 1:44.277 Lyuis Həmilton 1:45.200 Esteban Okon 1:45.237 Serxio Perez 1:45.422 Maks Ferstappen 1:45.559 Fernando Alonso 1:46.465 Sergey Sirotkin 1:46.480 Sebastyan Fettel 1:46.513 Lens Stroll 1:46.590 Brendon Hartli 1:46.747 Niko Hülkenberq 1:46.749 Kimi Rəykkönen 1:46.861 Şarl Lekler 1:46.875 Roman Qrojan 1:46.963 Markus Eriksson 1:47.073 Pyer Qasli 1:47.368 Kevin Maqnussen 1:47.434 Stoffel Vandorn 1:47.967 Karlos Sayns 1:48.741 İkinci sərbəst yürüşlər Mexaniklər ilk sessiyada qəza edən Maks Ferstappenin maşınını yalnız startdan 20 dəqiqə sonra hazır edə biliblər. Hollandiyalı sürücü bu dəfə də səhvlər edib, üçüncü döngədə təhlükəsizlik zonasına çıxmalı olub.Renault mexanikləri də Niko Hülkenberqin maşını üzərində uzun müddət işləyiblər.Niko bir neçə dövrə vurduqdan sonra maşını yenidən onların ixtiyarına verib, daha sonra isə yenidən trasa qayıdıb və məşqlərə davam edib. Komandalar ənənəyə uyğun olaraq sazlanmaların tapılması və təkərlərin səmərəliliyinin yoxlanılması üzərində işləyiblər. Sürücülər əvvəlcə Soft və SuperSoft təkərlərlə trasa çıxıblar, sonra isə UltraSoft təkərlərə keçiblər. Sessiyanın sonlarında Maks Ferstappen güc qurğusu problemi ilə qarşılaşıb və ona yavaş-yavaş boksa qayıtması tapşırılıb. Daniel Rikiardo 1:42.795 Kimi Rəykkönen 1:42.864 Maks Ferstappen 1:42.911 Valtteri Bottas 1:43.570 Lyuis Həmilton 1:43.603 Fernando Alonso 1:43.700 Esteban Okon 1:43.814 Karlos Sayns 1:43.834 Kevin Maqnussen 1:43.977 Niko Hülkenberq 1:44.091 Sebastyan Fettel 1:44.127 Serxio Perez 1:44.142 Roman Qrojan 1:44.425 Lens Stroll 1:44.459 Pyer Qasli 1:44.712 Şarl Lekler 1:44.940 Sergey Sirotkin 1:45.007 Brendon Hartli 1:45.051 Stoffel Vandorn 1:45.288 Markus Eriksson 1:46.042 Üçüncü sərbəst yürüşlər Asfaltla ilişmə dünənlə müqayisədə daha yaxşı olsa da, bir neçə dəfə sürücülər idarəetməni itirərək trasdan çıxdıqları üçün sarı bayraqlar dalğalandırılıb. Sessiya boyunca UltraSoft təkərlərə üstünlük verilib. Sona 8 dəqiqə qalmış Sergey Sirotkin üçüncü döngədə qəza edib. Sessiya qırmızı bayraqlarla dayandırılıb. Rus sürücünün maşını təxliyə edilərək boksa gətirilib.Fasilə 5 dəqiqə davam edib və sürücülər yenidən boksları tərk ediblər. Onların sadəcə bir sürətli dövrə vurmağa vaxtları çatıb. Protokollara bu dəfə Sebastyan Fettel başçılıq edib – 1:43.091. Geridə qalan üç sessiyada qüvvələr nisbətini bilmək demək olar ki, mümkün olmayıb. Sebastyan Fettel 1:43.091 Lyuis Həmilton 1:43.452 Kimi Rəykkönen 1:43.493 Maks Ferstappen 1:43.519 Valtteri Bottas 1:43.569 Serxio Perez 1:43.936 Kevin Maqnussen 1:43.958 Lens Stroll 1:44.123 Esteban Okon 1:44.220 Sergey Sirotkin 1:44.534 Fernando Alonso 1:44.763 Daniel Rikiardo 1:44.861 Pyer Qasli 1:44.905 Şarl Lekler 1:45.218 Roman Qrojan 1:45.261 Karlos Sayns 1:45.432 Niko Hülkenberq 1:45.456 Stoffel Vandorn 1:45.505 Markus Eriksson 1:45.910 Brendon Hartli 1:46.186 Sıralanma turu Birinci sessiyada bütün sürücülər UltraSoft təkərlərlə trasa çıxıblar.Roman Qrojan ötürmələr qutusunun probleminə görə mübarizəni erkən dayandırıb.Pyer Qasli təkəri deşilmiş komanda yoldaşı Brendon Hartli ilə toqquşmaqdan son anda yayına bilib. Sürücülərin əksəriyyəti trafikə düşüb.Kimi Rəykkönen protokollara başçılıq edib – 1:42.538.Stoffel Vandorn,Markus Eriksson,Toro Rosso və Roman Qrojan növbəti sessiyaya keçə bilməyiblər. İkinci sessiyada top komandaların sürücüləri SuperSoft təkərlərlə trasa çıxaraq sabahkı yarışa nisbətən sərt tərkiblə başlamağa qərar veriblər.Lyuis Həmilton SuperSoft-la hamıdan sürətli olub, ikinci cəhdində UltraSoft təkərə keçən Kimi Rəykkönen onu üstələyib – 1:42.510.Lens Stroll, Sergey Sirotkin,Fernando Alonso,Lekler və Kevin Maqnussen mübarizəni dayandırıblar. Son sessiyada Renault sürücüləri işlənmiş, digərləri isə yeni UltraSoft təkərlərlə trasa çıxıblar.Sebastyan Fettelin ilk cəhdi mükəmməl alınıb – 1.41.498.Lyuis Həmilton ikinci cəhdində nəticəsini yaxşılaşdırıb, lakin çempionatdakı əsas rəqibinə cüzi uduzub. İlk iki sektorun rekordu ilə gedən Kimi Rəykkönen 16-cı döngədə ciddi səhvə yol verərək poul qazanmaq şansını əldən verib.Sebastyan Fettel bu mövsüm üçüncü, karyerasında 53-cü poulunu əldə edib.Lyuis Həmilton ikinci,Valtteri Bottas isə üçüncü yerləri tutublar. Start düzümü Start düzümün�� sıralanma turunun protokolundan fərqləndirən yeganə amil Niko Hülkenberqin ötürmələr qutusunu vaxtından əvvəl dəyişdiyi üçün beş yer itirməsi olub. Sıralanma turunda ən yaxın rəqibinə 12 saniyə uduzan Brendon Hartli və nəticə göstərməyən Roman Qrojan stüardların qərarı ilə starta buraxılıblar. Sebastyan Fettel 1:41.498 Lyuis Həmilton 1:41.677 Valtteri Bottas 1:41.837 Daniel Rikiardo 1:41.911 Maks Ferstappen 1:41.994 Kimi Rəykkönen 1:42.490 Esteban Okon 1:42.523 Serxio Perez 1:42.547 Karlos Sayns 1:43.351 Lens Stroll 1:43.585 Sergey Sirotkin 1:43.886 Fernando Alonso 1:44.019 Şarl Lekler 1:44.074 Niko Hülkenberq 1:43.066 Kevin Maqnussen 1:44.759 Stoffel Vandorn 1:44.489 Pyer Qasli 1:44.496 Markus Eriksson 1:34.914 Brendon Hartli 1:57.354 Roman Qrojan -:-:- Sebastyan Fettel əla start alaraq rəqiblərinə hücum şansı verməyib.Esteban Okon Kimi Rəykkönenlə toqquşmadan sonra mübarizəni dayandırıb.Sergey Sirotkin Serxio Perezlə təmas yaşasa da, maşınlara zərər dəyməyib, lakin stüardlar onu cəzalandırıblar. Rus sürücü daha sonra Niko Hülkenberq və Fernando Alonsonun arasında qalıb, təmasda asılqanı qırılıb və yarış onun üçün başa çatıb.Markus Eriksson da Kevin Maqnussenlə insidentə görə 10 saniyə cəzalandırılıb. Təhlükəsizlik Maşını trasa daxil olub. Sağ tərəfdəki hər iki təkəri deşilən Fernando Alonso məcburi pit-stop edib və Soft təkərlərə keçib.Brendon Hartli də təkərlərini dəyişib.Kimi Rəykkönenin maşının ön qanadı yenisi ilə əvəzlənib.5-ci dövrədə restart verilib.Sebastyan Fettel yenə liderliyini qoruyub,Maks Ferstappen və Karlos Sayns Daniel Rikiardonu keçiblər.Sebastyan Fettel 2 dövrə ərzində Lyuis Həmiltonla fərqi 3 saniyəyə çatdırıb. Kimi Rəykkönen bariyerlərlə sürtünüb, lakin maşın zədələnməyib. Hər iki Red Bull sürücüsü ERS sisteminin problemi ilə qarşılaşıblar. Nəticədə 9-cu dövrədə Karlos Sayns Maks Ferstappeni, növbəti dövrədə isə Niko Hülkenberq Daniel Rikiardonu keçib. Alman sürücü dərhal Maks Ferstappenə hücumlar etməyə başlayıb və onu da keçib.Niko Hülkenberq bu dəfə də Bakıdakı yarışı başa vura bilməyib. 11-ci dövrədə bariyerlərlə təmasda araxa sol təkəri zədələyib və mübarizəni dayandırıb.Daniel Rikiardo bir neçə dəfə Maks Ferstappenə hücumlar edib, təkər-təkərə mübarizələr insidentsiz ötüşüb.Pyer Qasli 13-cü dövrədə pit-stop edib,Kimi Rəykkönen Lens Strollu üstələyərək 8-ci yerə yüksəlib. Növbəti dövrələrdə Karlos Sayns və Stoffel Vandorn təkərlərini dəyişiblər.Lens Strollu bu dəfə Serxio Perez keçib.Lyuis Həmilton 23-cü,Lens Stroll 24-cü, Lekler 25-ci dövrədə pit yoluna üz tutublar. İki dövrə sonra Daniel Rikiardo birinci döngədə Maks Ferstappeni keçib, lakin hollandiyalı sürücü ikinci döngədə mövqeyini geri alıb. 31-ci dövrədə Sebastyan Fettel də təkərlərini dəyişib.Daniel Rikiardo nəhayət, Maks Ferstappeni keçib.Daniel Rikiardo 38-ci,Maks Ferstappen isə 39-cu dövrədə UltraSoft təkərlərə keçiblər.Maks Ferstappen trasa komanda yoldaşının önündə qayıdıb. Yarışın 40-cı dövrəsində start düzlüyündə Daniel Rikiardo Maks Ferstappenə hücum edib. Bu zaman toqquşma baş verib və hər iki sürücü mübarizəni dayandırmalı olub. Təhlükəsizlik Maşını bir daha trasa daxil olub.Ferrari və Mercedes sürücüləri dərhal UltraSoft təkərlərə keçiblərSerxio Perez isə SuperSoft-a üstünlük verib.Roman Qrojan 43-cü dövrədə TM arxasında maşını bariyerə vuraraq mübarizəni dayandırıb. Tibbi Maşın və Təxliyə Maşını trasa daxil olub.Roman Qrojan xəsarət almayıb. 47-ci dövrədə restart verilib. Sebastyan Fettel Valtteri Bottasa hücum edərkən əyləcləri çox gec basıb və trasdan bir qədər çıxıb.Lyuis Həmilton və Kimi Rəykkönen dərhal fürsətdən yararlanaraq onu ötüblər.Fernando Alonso isə Lens Strollu qabaqlayaraq daha bir mövqe qazanıb. Təkərləri yeyilən Sebastyan Fettel Serxio Perez tərəfindən də keçilib. 49-cü dövrədə daha bir gözlənilməz hadisə baş verib – qələbəyə doğru gedən Valtteri Bottasın arxa sağ təkəri start düzlüyündə deşilib və finlandiyalı sürücü üçün yarış başa çatıb.Lyuis Həmilton mövsümdə və Azərbaycanda ilk, karyerasında 63-cü qələbəsini əldə edib. Xatırladaq ki,Lyuis Hemilton son qələbəsini keçən il ABŞ- da qazanmışdı. O, həm də sürücülər çempionatında liderliyə yüksəlib.Kimi Rəykkönen ikinci yeri tutub,Serxio Perez isə yenə də Bakıda podiuma yüksələ bilib – hər üç sürücü mövsümün ilk dörd yarışındakı ən yaxşı nəticələrini əldə ediblər. Lekler və Brendon Hartli karyeralarında ilk xallarını qazanıblar.Lens Stroll da komandasının bu mövsümdəki xal hesabını Lyuis Həmilton Mercedes Kimi Rəykkönen Ferrari Serxio Perez Force India Sebastyan Fettel Ferrari Karlos Sayns Renault ��arl Lekler Sauber Fernando Alonso McLaren Lens Stroll Williams Stoffel Vandorn McLaren Brendon Hartli Toro Rosso Markus Eriksson Sauber Pyer Qasli Toro Rosso Kevin Maqnussen Haas Valtteri Bottas Mercedes Mübarizəni dayandıranlar Roman Qrojan Haas Daniel Rikiardo Red Bull Maks Ferstappen Red Bull Niko Hülkenberq Renault Sergey Sirotkin Williams Esteban Okon Force India Günün sürücüsü Sıralanma turunda 14-cü olan, Niko Hülkenberqin yer itirməsinə görə yarışa 13-cü yerdən başlayan, finiş xəttini altıncı keçərək karyerasında ilk xallarını qazanan Sauber-in debütant sürücüsü [[Şarl Lekler]] “Günün Sürücüsü” seçilib. Monakolu sürücü ilk dəfədir ki, bu ada layiq görülür. DHL Fastest Pit Stop Award Bakıda ən sürətli pit- stopu Williams mexanikləri ediblər – onlar Lens Strollun maşınına 2.18 saniyə ərzində xidmət göstəriblər ki, bu da mövsümün rekordundan cəmi 0.03 saniyə yavaşdır.Red Bull komandası yarışda xal qazana bilməsə də, ən yaxşı pit-stoplar siyahısında ikinci və üçüncü yerləri tutub. Avstriyalılar bu reytinqdə liderliklərini davam etdirə biliblər. Növbəti yerləri Ferrari və Mercedes komandaları tuturlar. Red Bull 101 Ferrari 71 Mercedes 63 Williams 56 Force India 37 Toro Rosso 20 Renault 13 Sürücülərin cərimə balları Serxio Perez, Kevin Maqnussen,Markus Eriksson və Sergey Sirotkin 2 balla cərimələniblər.Kevin Maqnussen hazırda aktivində ən çox bal olan sürücüdür, lakin növbəti yarış ərəfəsində və bu müddətdə danimarkalı sürücünün 1 balı silinəcək. Stoffel Vandorn da keçən il Rusiyada hesabına yazılan 1 baldan azad olacaq.Bu dəyişiklikləri cədvəldə nəzərə alinib. Daniil Kvyat 7 Kevin Maqnussen 7 Markus Eriksson 7 Serxio Perez 5 Maks Ferstappen 5 Brendon Hartli 4 Stoffel Vandorn 4 Felipe Massa 3 Roman Qrojan 3 Sebastyan Fettel 3 Kimi Rəykkönen 3 Fernando Alonso 2 Karlos Sayns 2 Censon Batton 2 Paskal Verlyayn 2 Pyer Qasli 2 Daniel Rikiardo 2 Sergey Sirotkin 2 Niko Hülkenberq 1 Colion Palmer 1 Lens Stroll 1 Maraqlı statistika SIRALANMA TURU Sebastyan Fettel mövsümdə ardıcıl üçüncü, karyerasında 53-cü poulunu qazanıb. O, həmdə ilk cərgədən start almaq sayına görə (87) Ayrton Sennaya çatıb. Bakı Şəhər Halqası Sebastyan Fettelin poul qazandığı 23-cü, ilk cərgədən yarışa başladığı26-cı tras olub. Bakı Şəhər Halqası Ferrari komandasının azı bir poul qazandığı 49-cu tras olub.Sıralanma turunda ikinci olan Lyuis Həmilton 120-ci dəfə yarışa ilk cərgədən başlayıb.Britaniyalı sürücü bu göstəriciyə görə mütləq Valtteri Bottas ardıcıl üçüncü yarışda üçüncü yerdən start alıb.Sıralanma turunda altıncı olan Kimi Rəykkönen2016-cı ildə Meksika Qran Prisindən bəri ən pis nəticəsini əldə edib. O, keçən il Yaponiyadakı yarışa 10-cu yerdən start vermişdi, lakin buna səbəb ötürmələr qutusu dəyişdirildiyi üçün 5 yer itirməsi olmuşdu. Son altı ayda (keçənilki ABŞ Qran Prisindənbəri) ilk dəfə qalib gələn Lyuis Həmilton karyerasında 63-cü qələbəsini qazanıb. Lyuis Həmilton Formula 1-də yarışdığı 12-ci mövsümündə də qalib gəlib və çempionattarixində buna nail olan yeganə sürücüdür. Bakı Şəhər Halqası Lyuis Həmiltonun qələbə qazandığı 25-ci tras olub – britaniyalı sürücübu göstəriciyə görə də vahid liderdir. Lyuis Həmilton karyerasında 120-ci dəfə podiuma yüksəlib.Yarışda ikinci olan Kimi Rəykkönen 29 müxtəlif trasda podiuma yüksəlmiş olub vəAlen Prostun nəticəsini təkrarlayıb. Finlandiyalının aktivində artıq 94 podium var. Yarışı üçüncü yerdə başa vuran Serxio Perez 8 dəfə podiuma yüksələn ilk meksikalı sürücüolub. O,Pedro Rodrigesi üstələyib. Finiş xəttini altıncı keçən Şarl Lekler Formula 1 tarixində xal qazanmış ikinci Monakolu sürücüolub. Digəri isə təbii ki,Lui Şirondur. Brendon Hartli çempionatda Kris Amondan sonra xal qazanan ilk yeni zelandiyalı sürücüolub. Yarışın sön dövrələrində lider gedərkən təkəripartladığı üçün mübarizəni dayandıran Valtteri Bottasın 18 yarışlıq məhsuldar seriyası sona çatıb. ""PİRELLİ"" AZƏRBAYCAN QRAN-PRİSİ ÜÇÜN TƏKƏR SEÇİMİNİ TƏSDİQ EDİBAzərbaycan-2018: Birinci sərbəst yürüşlərAzərbaycan-2018: İkinci sərbəst yürüşlərAzərbaycan-2018: Üçüncü sərbəst yürüşlərAzərbaycan-2018: Sıralanma turuAzərbaycan-2018: Start düzümüAzərbaycan-2018: YarışAzərbaycan-2018: Günün sürücüsü – Şarl LeklerAzərbaycan-2018: DHL Fastest Pit Stop AwardAzərbaycan-2018: Sürücülərin cərimə ballarıAzərbaycan-2018: Maraqlı statistika",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=522680
-2018 Bəhreyn Qran-prisi,"2018 Bəhreyn Qran Prisi—2018-ci ildə keçirilmiş növbəti Bəhreyn Qran Prisi. Bəhreyn Qran Prisi üçün təkər seçimi Sərbəst yürüşlər Birinci sərbəst yürüşlər Bəhreyn və Çin Qran Prilərini cəmi bir həftə ayırdığı üçün komandalar çoxlu yenilik gətiriblər. Sessiyanın əvvəli aerodinamik elementlərin səmərəliliyinin yoxlanılmasına sərf edilib, daha sonra isə təkərlər üzərində işləməyə başlayıblar.Maks Ferstappenin maşınında ikinci dövrədə elektrik sistemində problem yaranıb. Holland sürücü RB14-ü pit-leynə çatdırmaq istəyib, lakin sonra maşını tərk edib və onu əlləriylə itələməyə başlayıb. Marşalların və mexaniklərin köməkliyi ilə maşını boksa gətirən Maks Ferstappen üçün sessiya başa çatıb. Sessiyanın sonunda Roman Qrojan və Lekler pit-leynin girişində bir-birini görmədikləri üçün toqquşmadan son anda qurtulublar. Sessiya ərzində başqa insident olmayıb. Protokollara Daniel Rikiardo başçılıq edib – 1:31.060. Daniel Rikiardo 1:31.060 Valtteri Bottas 1:31.364 Kimi Rəykkönen 1:31.458 Sebastyan Fettel 1:31.470 Lyuis Həmilton 1:32.272 Roman Qrojan 1:32.516 Pyer Qasli 1:32.779 Karlos Sayns 1:32.885 Kevin Maqnussen 1:32.971 Niko Hülkenberq 1:33.104 Fernando Alonso 1:33.223 Şarl Lekler 1:33.278 Stoffel Vandorn 1:33.364 Ləns Stroll 1:33.379 Sergey Sirotkin 1:33.467 Brendon Hartli 1:33.497 Markus Eriksson 1:33.508 Serxio Perez 1:33.662 Esteban Okon 1:33.794 Maks Ferstappen -:-:- İkinci sərbəst yürüşlər Birinci sessiya ilə müqayisədə, asfaltın vəziyyəti yaxşılaşıb.Sürücülər bokslarda çox vaxt itirməyiblər, əsas diqqəti uzun məsafələr qət edərək təkərlərin səmərəliliyini yoxlamağa sərf ediblər. Elektrik problemləri üzündən ilk məşqləri buraxan Maks Ferstappen bu dəfə trasa ən tez çıxan sürücülərdən biri olub. Startdan 13 dəqiqə sonra Eriksson idarəetməni itirərək trasdan çıxıb. Lakin çınqıllı zona ona sürəti azaltmasında kömək edib və baryerlərlə toqquşmaqdan qurtulub. Sona 15 dəqiqə qalmış Kimi Rəykkönen mühəndisin göstərişi ilə maşını üçüncü döngədəki təhlükəsizlik zonasında saxlayıb. Buna səbəb pit-stop zamanı sağ ön təkərin yaxşı bağlanmaması olub. Sessiyanın ən sürətlisi də elə Kimi Rəykkönen olub – 1.29:817.Sebastyan Fettel ona cüzi uduzub. Bugünkü məşqlər sıralanma turu simulyasiyasında Ferrari-nin öndə olduğunu, yarış simulyasiyasında isə Red Bull-un tempinin daha yaxşı olduğunu göstərib. Kimi Rəykkönen 1:29.817 Sebastyan Fettel 1:29.828 Valtteri Bottas 1:30.380 Lyuis Həmilton 1:30.472 Maks Ferstappen 1:30.745 Daniel Rikiardo 1:30.751 Niko Hülkenberq 1:31.220 Pyer Qasli 1:31.232 Fernando Alonso 1:31.282 Stoffel Vandorn 1:31.422 Roman Qrojan 1:31.591 Karlos Sayns 1:31.601 Esteban Okon 1:31.809 Serxio Perez 1:31.868 Kevin Maqnussen 1:31.969 Şarl Lekler 1:32.372 Lens Stroll 1:32.382 Sergey Sirotkin 1:32.474 Markus Eriksson 1:32.733 Brendon Hartli 1:32.908 Üçüncü sərbəst yürüşlər Cümə günü sürücülərin çoxu təkərlərin tez yeyilməsindən gileylənmişdilər, Mercedes isə yumşaq təkərlərlə effektiv işləyə bilməmişdi – ona görə də bu sessiyada komandalar problemlərin həll edildiyinə əmin olmağa çalışıblar. Sessiyanın ilk dörddə birində trasda işləyən olmayıb, elə sonra da sürücülər böyük məsafə qət etməyiblər.Sebastyan Fettelin maşınında yan pantonun deflektorunun bir hissəsi qopub, Sebastyan Fettel boksa qayıdıb, amma sonra trasa çıxıb.Əylənmə zonasında bir çox sürücü səhvə yol verib,trasdan çıxıb, amma geniş təhlükəsizlik zonaları maşınları zədələmədən trasa qayıtmağa imkan verib. Protokollara Kimi Rəykkönen başçılıq edib –1:29.868, bu dəfə Ferrari-nin sürücüsü Maks Ferstappeni yarım saniyə üstələyib. Kimi Rəykkönen 1:29.868 Maks Ferstappen 1:30.393 Daniel Rikiardo 1:30.452 Lyuis Həmilton 1:30.691 Sebastyan Fettel 1:30.719 Valtteri Bottas 1:30.781 Niko Hülkenberq 1:31.144 Karlos Sayns 1:31.200 Pyer Qasli 1:31.438 Fernando Alonso 1:31.445 Brendon Hartli 1:31.460 Roman Qrojan 1:31.513 Esteban Okon 1:31.554 Serxio Perez 1:31.564 Kevin Maqnussen 1:31.737 Markus Eriksson 1:31.859 Stoffel Vandorn 1:31.860 Şarl Lekler 1:32.047 Sergey Sirotkin 1:32.463 Lens Stroll 1:32.865 Sıralanma turu Birinci sessiyada Ferrari sürücüləri və Valtteri Bottas Soft-dan istifadə ediblər, digər sürücülər isə trasa SuperSoft-la çıxıblar.Brendon Hartlinin maşını quş vurub və antiqanadını dəyişmək üçün boksa yollanıb.Roman Qrojan təkərləri bloka salıb, trasdan çıxıb və təkər dəstini korlayıb. Sessiyanın sonun 5 dəqiqə qalmış qırmızı bayraqlar dalğalanıb.2-ci döngənin çıxışında Maks Ferstappen trasdan çıxıb və baryerlərə çırpılıb. Sürücü kokpiti özü tərk edib, RB14 təxliyə olunub. Sessiyanın son dəqiqələrində 3 güclü komandanın sürücülərindən başqa hamı trasa tələsib.Fernando Alonso vəRoman Qrojan eyni nəticəni göstərsələr də, ispaniyalı sürücü bunu daha əvvəl etdiyi üçün mübarizəni davam etdirib. Kimi Rəykkönen sarı təkərlərlə protokollara başçılıq edib – 1:28.951.Mübarizəni isə Roman Qrojanla bərabər Williams və Sauber sürücüləri tam heyətlə dayandırıblar. İkinci sessiyada yalnız Lyuis Həmilton trasa Soft tərkibi ilə çıxıb – sabah britaniyalı sürücü yarışa bu təkərlərlə başlayacaq və fərqli strategiyada olacaq.Sebastyan Fettel ilk cəhdində protokollara başçılıq edib – 1:28.341. Mübarizəni isə bu sessiyada iştirak etməyən Maks Ferstappenlə birlikdə Brendon Hartli,Serxio Perez və McLaren sürücüləri dayandırıblar.Honda motoru quraşdırılmış Toro Rosso sürücüləri hər iki McLaren sürücüsündən üstün olublar.Pyer Qasli isə karyerasında ilk dəfə son sessiyaya keçə bilib. Son sessiyada hamı SuperSoft-dan istifadə edib. Niko Hülkenberq,Kevin Maqnussen və Esteban Okon yalnız bir cəhd ediblər.Sebastyan Fettel ilk cəhdində – 1:28.196 nəticə göstərsə də,Kimi Rəykkönen onu üstələyib – 1:28.101. İkinci cəhdində isə almaniyalı sürücü trafikdə ləngiyən komanda yoldaşını qabaqlayıb – 1:27.958. Start düzümü Avstraliyadan sonra ötürmələr qutusunu dəyişən Lyuis Həmilton Bəhreyn yarışının startında 5 yer itirəcək. Sebastyan Fettel 1:27.958 Kimi Rəykkönen 1:28.101 Valtteri Bottas 1:28.124 Daniel Rikiardo 1:28.398 Pyer Qasli 1:29.329 Kevin Maqnussen 1:29.358 Niko Hülkenberq 1:29.570 Esteban Okon 1:29.874 Lyuis Həmilton 1:28.220 Karlos Sayns 1:29.986 Brendon Hartli 1:30.105 Serxio Perez 1:30.156 Fernando Alonso 1:30.212 Stoffel Vandorn 1:30.525 Maks Ferstappen -:-:- Roman Qrojan 1:30.530 Markus Eriksson 1:31.063 Sergey Sirotkin 1:31.414 Şarl Lekler 1:31.420 Lens Stroll 1:31.503 İsinmə dövrəsinə Brendon Hartli və Serxio Perez öz mövqelərindən başlamayıblar. Stüardlar yarışdan sonra bu məsələni nəzərdən keçiriblər və hər iki sürücünün nəticəsinə 30 saniyə əlavə edilib.Sebastyan Fettel startda liderliyini qoruya bilib,Valtteri Bottas Kimi Rəykköneni keçib.Niko Hülkenberqlə Kevin Maqnussen toqquşublar və nəticədə alman sürücünün maşınının ön qanadı xəsarət alıb.Serxio Perez Brendon Hartli ilə təmasdan sonra yerində fırlanıb, stüardlar bu insidentə görə Toro Rosso-nun sürücüsünə 10 saniyəlik cəza veriblər. Maks Ferstappen 9-cu yerə yüksəlmək üçün Lyuis Həmiltona hücum edib, lakin britaniyalı buna imkan verməyib. Maşınlar toqquşub, təkəri deşilən Maks Ferstappen maşını boksa çatdırıb. Elə bu anda Daniel Rikiardo motor güc itirdiyi üçün yarışı dayandırmalı olub. Virtual Təhlükəsizlik Maşını rejimi elan edilib.Restart 5-ci dövrədə verilib.Lyuis Həmilton bir həmlədə Niko Hülkenberqi,Esteban Okonu və Fernando Alonsonu geridə qoyub.Maks Ferstappen maşını hidravlik sistemin təzyiqi sürətlə aşağı düşdüyü üçün təhlükəsizlik zonasında saxlayıb. Yarış Red Bull üçün erkən bitib.Lyuis Həmilton Kevin Maqnussen və Pyer Qaslini də keçərək dördüncüyə yüksəlib.Serxio Perez 10-cu dəvrədə təkərlərini dəyişib. Onu növbəti dövrədə Stoffel Vandorn və Lens Stroll izləyiblər. 17-ci dövrədə Karlos Sayns, 19-cu dövrədə Sebastyan Fettel və Roman Qrojan, 20-ci dövrədə Kimi Rəykkönen, 22-ci dövrədə isə Valtteri Bottas pit-stopa yollanıblar.Sebastyan Fettel 25-ci dövrədə təzə təkərlərlə hələ pit- stop etməmiş Lyuis Həmiltonu qabaqlaya bilib və liderliyi yenidən özünə qaytarıb.Lyuis Hemilton 26-cı dövrədə yeni təkərlərə keçən son sürücü olub.Növbəti dövrələrdə Serxio Perez, Kevin Maqnussen və Stoffel Vandorn ikinci dəfə pit-stop ediblər. Kimi Rəykkönen 36-dı dövrədə yenidən pit yoluna yönəlib. Sol arxa təkər hələ dəyişilməsə də, Kimi Raykkonenə hərəkət etməsi ilə bağlı işarə verilib. Bu da mexaniklərdən birinin ciddi xəsarət alması ilə nəticələnib.Kimi Raykkonen kokpiti tərk edib və yarış onun üçün başa çatıb. Mexanik dərhal tibbi mərkəzə aparılıb.Fernando Alonso və Niko Hülkenberq 40-cı dövrədə növbəti dəfə təkər dəyişiblər.Niko Hulkenberq 2 dövrə sonra Markus Erikssonu geridə qoyaraq altıncı olub. 46-cı dövrədə Roman Qrojan tempini itirib və boksa qayıdıb.Yarışa ilk üçlükdə davam edən sürücülər tək pit-stoplu strategiya seçiblər. SuperSoft təkərlərlə yarışan Sebastyan Fettel üçün son dövrələr çətin keçib.Valtteri Bottas fərqi sürətlə azaldıb və hücum məsafəsinə çatıb. Lakin alman sürücü yerini qoruya bilib.Sebastyan Fettel mövsümdə ikinci, karyerasında isə 49-cu qələbəsinə imza atıb. Çempionatdakı əsas rəqibi Lyuis Həmilton 9-cu yerdən başladığı yarışda zərəri minimuma endirməyə nail olub və komanda yoldaşının arxasında finişə çataraq podiumun üçüncü pilləsinə yüksəlib.Pyer Qasli yarışı dördüncü yerdə başa vuraraq karyerasında ən yaxşı nəticəni əldə edib. Bu, həm də Honda üçün idmana qayıtdıqdan sonra ən uğurlu yarış olub. Doqquzuncu olan Markus Eriksson da Sauber üçün bu mövsüm ilk xalları qazandırıb. Sebastyan Fettel Ferrari Valtteri Bottas Mercedes Lyuis Həmilton Mercedes Pyer Qasli Toro Rosso Kevin Maqnussen Haas Niko Hülkenberq Renault Fernando Alonso McLaren Stoffel Vandorn McLaren Markus Eriksson Sauber Esteban Okon Force India Karlos Sayns Renault Şarl Lekler Sauber Roman Qrojan Haas Lens Stroll Williams Sergey Sirotkin Williams Serxio Perez Force India Brendon Hartli Toro Rosso Yarışı dayandıranlar Kimi Rəykkönen Ferrari Maks Ferstappen Red Bull Daniel Rikiardo Red Bull DHL Fastest Pit Stop Award Adətən mövsümün ilk yarışlarında pit-stopların sürəti nisbətən aşağı olur – bu tendensiya Bəhreyndə də davam edib. Avstraliyada olduğu kimi, bu dəfə də 3 saniyədən daha uzun müddətdə baş tutan pit-stop əməliyyatları ilk onluğa düşüb.Melburnda hamıdan sürətli olan Red Bull mexaniklərinin hər iki sürücü yarışın əvvəlində mübarizəni dayandırdığından bu dəfə özlərini göstərmək şansları olmayıb. Ferrari mexanikləri bu fürsətdən istifadə ediblər – onların Sebastyan Fettelin maşınına 2.24 saniyəyə xidmət göstərərək birinci olublar. Keçən il yaxşı nəticələrlə yadda qalan Williams mexanikləri bu dəfə ikinci ola biliblər – onlar [[Sergey Sirotkin]]in maşınının dörd təkərini 2.40 saniyəyə dəyişiblər. Mercedes mexanikləri isə ilk üçlüyü bağlayıblar. İki nəticə ilə ilk onluqda təmsil olunan cəmi iki komanda var – Ferrari və Force India. Ferrari 51 Red Bull 40 Williams 30 Force India 20 Mercedes 16 Renault 12 Toro Rosso 8 Günün sürücüsü Sıralanma turunda gözlənilmədən üçüncü sessiyaya keçərək altıncı olan, Lyuis Həmilton yer itirdiyi üçün yarışa beşinci yerdən başlayan, yekunda isə dördüncü yeri tutaraq karyerasında ən yaxşı nəticəni göstərən Pyer Qasli “Günün Sürücüsü” seçilib. Frsansalı sürücü bu ada ilk dəfədir ki, layiq görülür. Pirelli Bəhreyn Qran Prisi üçün sürücülərin təkər seçimini bəyan edibBəhreyn-2018: Birinci sərbəst yürüşlərBəhreyn-2018: İkinci sərbəst yürüşlərBəhreyn-2018: Üçüncü sərbəst yürüşlərBəhreyn-2018: Sıralanma turuBəhreyn-2018: Start düzümüBəhreyn-2018: YarışBəhreyn-2018: DHL Fastest Pit Stop AwardBəhreyn-2018: Günün sürücüsü – Pyer Qasli",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=545815
-2018 Bəhreyn Qran Prisi,"2018 Bəhreyn Qran Prisi—2018-ci ildə keçirilmiş növbəti Bəhreyn Qran Prisi. Bəhreyn Qran Prisi üçün təkər seçimi Sərbəst yürüşlər Birinci sərbəst yürüşlər Bəhreyn və Çin Qran Prilərini cəmi bir həftə ayırdığı üçün komandalar çoxlu yenilik gətiriblər. Sessiyanın əvvəli aerodinamik elementlərin səmərəliliyinin yoxlanılmasına sərf edilib, daha sonra isə təkərlər üzərində işləməyə başlayıblar.Maks Ferstappenin maşınında ikinci dövrədə elektrik sistemində problem yaranıb. Holland sürücü RB14-ü pit-leynə çatdırmaq istəyib, lakin sonra maşını tərk edib və onu əlləriylə itələməyə başlayıb. Marşalların və mexaniklərin köməkliyi ilə maşını boksa gətirən Maks Ferstappen üçün sessiya başa çatıb. Sessiyanın sonunda Roman Qrojan və Lekler pit-leynin girişində bir-birini görmədikləri üçün toqquşmadan son anda qurtulublar. Sessiya ərzində başqa insident olmayıb. Protokollara Daniel Rikiardo başçılıq edib – 1:31.060. Daniel Rikiardo 1:31.060 Valtteri Bottas 1:31.364 Kimi Rəykkönen 1:31.458 Sebastyan Fettel 1:31.470 Lyuis Həmilton 1:32.272 Roman Qrojan 1:32.516 Pyer Qasli 1:32.779 Karlos Sayns 1:32.885 Kevin Maqnussen 1:32.971 Niko Hülkenberq 1:33.104 Fernando Alonso 1:33.223 Şarl Lekler 1:33.278 Stoffel Vandorn 1:33.364 Ləns Stroll 1:33.379 Sergey Sirotkin 1:33.467 Brendon Hartli 1:33.497 Markus Eriksson 1:33.508 Serxio Perez 1:33.662 Esteban Okon 1:33.794 Maks Ferstappen -:-:- İkinci sərbəst yürüşlər Birinci sessiya ilə müqayisədə, asfaltın vəziyyəti yaxşılaşıb.Sürücülər bokslarda çox vaxt itirməyiblər, əsas diqqəti uzun məsafələr qət edərək təkərlərin səmərəliliyini yoxlamağa sərf ediblər. Elektrik problemləri üzündən ilk məşqləri buraxan Maks Ferstappen bu dəfə trasa ən tez çıxan sürücülərdən biri olub. Startdan 13 dəqiqə sonra Eriksson idarəetməni itirərək trasdan çıxıb. Lakin çınqıllı zona ona sürəti azaltmasında kömək edib və baryerlərlə toqquşmaqdan qurtulub. Sona 15 dəqiqə qalmış Kimi Rəykkönen mühəndisin göstərişi ilə maşını üçüncü döngədəki təhlükəsizlik zonasında saxlayıb. Buna səbəb pit-stop zamanı sağ ön təkərin yaxşı bağlanmaması olub. Sessiyanın ən sürətlisi də elə Kimi Rəykkönen olub – 1.29:817.Sebastyan Fettel ona cüzi uduzub. Bugünkü məşqlər sıralanma turu simulyasiyasında Ferrari-nin öndə olduğunu, yarış simulyasiyasında isə Red Bull-un tempinin daha yaxşı olduğunu göstərib. Kimi Rəykkönen 1:29.817 Sebastyan Fettel 1:29.828 Valtteri Bottas 1:30.380 Lyuis Həmilton 1:30.472 Maks Ferstappen 1:30.745 Daniel Rikiardo 1:30.751 Niko Hülkenberq 1:31.220 Pyer Qasli 1:31.232 Fernando Alonso 1:31.282 Stoffel Vandorn 1:31.422 Roman Qrojan 1:31.591 Karlos Sayns 1:31.601 Esteban Okon 1:31.809 Serxio Perez 1:31.868 Kevin Maqnussen 1:31.969 Şarl Lekler 1:32.372 Lens Stroll 1:32.382 Sergey Sirotkin 1:32.474 Markus Eriksson 1:32.733 Brendon Hartli 1:32.908 Üçüncü sərbəst yürüşlər Cümə günü sürücülərin çoxu təkərlərin tez yeyilməsindən gileylənmişdilər, Mercedes isə yumşaq təkərlərlə effektiv işləyə bilməmişdi – ona görə də bu sessiyada komandalar problemlərin həll edildiyinə əmin olmağa çalışıblar. Sessiyanın ilk dörddə birində trasda işləyən olmayıb, elə sonra da sürücülər böyük məsafə qət etməyiblər.Sebastyan Fettelin maşınında yan pantonun deflektorunun bir hissəsi qopub, Sebastyan Fettel boksa qayıdıb, amma sonra trasa çıxıb.Əylənmə zonasında bir çox sürücü səhvə yol verib,trasdan çıxıb, amma geniş təhlükəsizlik zonaları maşınları zədələmədən trasa qayıtmağa imkan verib. Protokollara Kimi Rəykkönen başçılıq edib –1:29.868, bu dəfə Ferrari-nin sürücüsü Maks Ferstappeni yarım saniyə üstələyib. Kimi Rəykkönen 1:29.868 Maks Ferstappen 1:30.393 Daniel Rikiardo 1:30.452 Lyuis Həmilton 1:30.691 Sebastyan Fettel 1:30.719 Valtteri Bottas 1:30.781 Niko Hülkenberq 1:31.144 Karlos Sayns 1:31.200 Pyer Qasli 1:31.438 Fernando Alonso 1:31.445 Brendon Hartli 1:31.460 Roman Qrojan 1:31.513 Esteban Okon 1:31.554 Serxio Perez 1:31.564 Kevin Maqnussen 1:31.737 Markus Eriksson 1:31.859 Stoffel Vandorn 1:31.860 Şarl Lekler 1:32.047 Sergey Sirotkin 1:32.463 Lens Stroll 1:32.865 Sıralanma turu Birinci sessiyada Ferrari sürücüləri və Valtteri Bottas Soft-dan istifadə ediblər, digər sürücülər isə trasa SuperSoft-la çıxıblar.Brendon Hartlinin maşını quş vurub və antiqanadını dəyişmək üçün boksa yollanıb.Roman Qrojan təkərləri bloka salıb, trasdan çıxıb və təkər dəstini korlayıb. Sessiyanın sonun 5 dəqiqə qalmış qırmızı bayraqlar dalğalanıb.2-ci döngənin çıxışında Maks Ferstappen trasdan çıxıb və baryerlərə çırpılıb. Sürücü kokpiti özü tərk edib, RB14 təxliyə olunub. Sessiyanın son dəqiqələrində 3 güclü komandanın sürücülərindən başqa hamı trasa tələsib.Fernando Alonso vəRoman Qrojan eyni nəticəni göstərsələr də, ispaniyalı sürücü bunu daha əvvəl etdiyi üçün mübarizəni davam etdirib. Kimi Rəykkönen sarı təkərlərlə protokollara başçılıq edib – 1:28.951.Mübarizəni isə Roman Qrojanla bərabər Williams və Sauber sürücüləri tam heyətlə dayandırıblar. İkinci sessiyada yalnız Lyuis Həmilton trasa Soft tərkibi ilə çıxıb – sabah britaniyalı sürücü yarışa bu təkərlərlə başlayacaq və fərqli strategiyada olacaq.Sebastyan Fettel ilk cəhdində protokollara başçılıq edib – 1:28.341. Mübarizəni isə bu sessiyada iştirak etməyən Maks Ferstappenlə birlikdə Brendon Hartli,Serxio Perez və McLaren sürücüləri dayandırıblar.Honda motoru quraşdırılmış Toro Rosso sürücüləri hər iki McLaren sürücüsündən üstün olublar.Pyer Qasli isə karyerasında ilk dəfə son sessiyaya keçə bilib. Son sessiyada hamı SuperSoft-dan istifadə edib. Niko Hülkenberq,Kevin Maqnussen və Esteban Okon yalnız bir cəhd ediblər.Sebastyan Fettel ilk cəhdində – 1:28.196 nəticə göstərsə də,Kimi Rəykkönen onu üstələyib – 1:28.101. İkinci cəhdində isə almaniyalı sürücü trafikdə ləngiyən komanda yoldaşını qabaqlayıb – 1:27.958. Start düzümü Avstraliyadan sonra ötürmələr qutusunu dəyişən Lyuis Həmilton Bəhreyn yarışının startında 5 yer itirəcək. Sebastyan Fettel 1:27.958 Kimi Rəykkönen 1:28.101 Valtteri Bottas 1:28.124 Daniel Rikiardo 1:28.398 Pyer Qasli 1:29.329 Kevin Maqnussen 1:29.358 Niko Hülkenberq 1:29.570 Esteban Okon 1:29.874 Lyuis Həmilton 1:28.220 Karlos Sayns 1:29.986 Brendon Hartli 1:30.105 Serxio Perez 1:30.156 Fernando Alonso 1:30.212 Stoffel Vandorn 1:30.525 Maks Ferstappen -:-:- Roman Qrojan 1:30.530 Markus Eriksson 1:31.063 Sergey Sirotkin 1:31.414 Şarl Lekler 1:31.420 Lens Stroll 1:31.503 İsinmə dövrəsinə Brendon Hartli və Serxio Perez öz mövqelərindən başlamayıblar. Stüardlar yarışdan sonra bu məsələni nəzərdən keçiriblər və hər iki sürücünün nəticəsinə 30 saniyə əlavə edilib.Sebastyan Fettel startda liderliyini qoruya bilib,Valtteri Bottas Kimi Rəykköneni keçib.Niko Hülkenberqlə Kevin Maqnussen toqquşublar və nəticədə alman sürücünün maşınının ön qanadı xəsarət alıb.Serxio Perez Brendon Hartli ilə təmasdan sonra yerində fırlanıb, stüardlar bu insidentə görə Toro Rosso-nun sürücüsünə 10 saniyəlik cəza veriblər. Maks Ferstappen 9-cu yerə yüksəlmək üçün Lyuis Həmiltona hücum edib, lakin britaniyalı buna imkan verməyib. Maşınlar toqquşub, təkəri deşilən Maks Ferstappen maşını boksa çatdırıb. Elə bu anda Daniel Rikiardo motor güc itirdiyi üçün yarışı dayandırmalı olub. Virtual Təhlükəsizlik Maşını rejimi elan edilib.Restart 5-ci dövrədə verilib.Lyuis Həmilton bir həmlədə Niko Hülkenberqi,Esteban Okonu və Fernando Alonsonu geridə qoyub.Maks Ferstappen maşını hidravlik sistemin təzyiqi sürətlə aşağı düşdüyü üçün təhlükəsizlik zonasında saxlayıb. Yarış Red Bull üçün erkən bitib.Lyuis Həmilton Kevin Maqnussen və Pyer Qaslini də keçərək dördüncüyə yüksəlib.Serxio Perez 10-cu dəvrədə təkərlərini dəyişib. Onu növbəti dövrədə Stoffel Vandorn və Lens Stroll izləyiblər. 17-ci dövrədə Karlos Sayns, 19-cu dövrədə Sebastyan Fettel və Roman Qrojan, 20-ci dövrədə Kimi Rəykkönen, 22-ci dövrədə isə Valtteri Bottas pit-stopa yollanıblar.Sebastyan Fettel 25-ci dövrədə təzə təkərlərlə hələ pit- stop etməmiş Lyuis Həmiltonu qabaqlaya bilib və liderliyi yenidən özünə qaytarıb.Lyuis Hemilton 26-cı dövrədə yeni təkərlərə keçən son sürücü olub.Növbəti dövrələrdə Serxio Perez, Kevin Maqnussen və Stoffel Vandorn ikinci dəfə pit-stop ediblər. Kimi Rəykkönen 36-dı dövrədə yenidən pit yoluna yönəlib. Sol arxa təkər hələ dəyişilməsə də, Kimi Raykkonenə hərəkət etməsi ilə bağlı işarə verilib. Bu da mexaniklərdən birinin ciddi xəsarət alması ilə nəticələnib.Kimi Raykkonen kokpiti tərk edib və yarış onun üçün başa çatıb. Mexanik dərhal tibbi mərkəzə aparılıb.Fernando Alonso və Niko Hülkenberq 40-cı dövrədə növbəti dəfə təkər dəyişiblər.Niko Hulkenberq 2 dövrə sonra Markus Erikssonu geridə qoyaraq altıncı olub. 46-cı dövrədə Roman Qrojan tempini itirib və boksa qayıdıb.Yarışa ilk üçlükdə davam edən sürücülər tək pit-stoplu strategiya seçiblər. SuperSoft təkərlərlə yarışan Sebastyan Fettel üçün son dövrələr çətin keçib.Valtteri Bottas fərqi sürətlə azaldıb və hücum məsafəsinə çatıb. Lakin alman sürücü yerini qoruya bilib.Sebastyan Fettel mövsümdə ikinci, karyerasında isə 49-cu qələbəsinə imza atıb. Çempionatdakı əsas rəqibi Lyuis Həmilton 9-cu yerdən başladığı yarışda zərəri minimuma endirməyə nail olub və komanda yoldaşının arxasında finişə çataraq podiumun üçüncü pilləsinə yüksəlib.Pyer Qasli yarışı dördüncü yerdə başa vuraraq karyerasında ən yaxşı nəticəni əldə edib. Bu, həm də Honda üçün idmana qayıtdıqdan sonra ən uğurlu yarış olub. Doqquzuncu olan Markus Eriksson da Sauber üçün bu mövsüm ilk xalları qazandırıb. Sebastyan Fettel Ferrari Valtteri Bottas Mercedes Lyuis Həmilton Mercedes Pyer Qasli Toro Rosso Kevin Maqnussen Haas Niko Hülkenberq Renault Fernando Alonso McLaren Stoffel Vandorn McLaren Markus Eriksson Sauber Esteban Okon Force India Karlos Sayns Renault Şarl Lekler Sauber Roman Qrojan Haas Lens Stroll Williams Sergey Sirotkin Williams Serxio Perez Force India Brendon Hartli Toro Rosso Yarışı dayandıranlar Kimi Rəykkönen Ferrari Maks Ferstappen Red Bull Daniel Rikiardo Red Bull DHL Fastest Pit Stop Award Adətən mövsümün ilk yarışlarında pit-stopların sürəti nisbətən aşağı olur – bu tendensiya Bəhreyndə də davam edib. Avstraliyada olduğu kimi, bu dəfə də 3 saniyədən daha uzun müddətdə baş tutan pit-stop əməliyyatları ilk onluğa düşüb.Melburnda hamıdan sürətli olan Red Bull mexaniklərinin hər iki sürücü yarışın əvvəlində mübarizəni dayandırdığından bu dəfə özlərini göstərmək şansları olmayıb. Ferrari mexanikləri bu fürsətdən istifadə ediblər – onların Sebastyan Fettelin maşınına 2.24 saniyəyə xidmət göstərərək birinci olublar. Keçən il yaxşı nəticələrlə yadda qalan Williams mexanikləri bu dəfə ikinci ola biliblər – onlar [[Sergey Sirotkin]]in maşınının dörd təkərini 2.40 saniyəyə dəyişiblər. Mercedes mexanikləri isə ilk üçlüyü bağlayıblar. İki nəticə ilə ilk onluqda təmsil olunan cəmi iki komanda var – Ferrari və Force India. Ferrari 51 Red Bull 40 Williams 30 Force India 20 Mercedes 16 Renault 12 Toro Rosso 8 Günün sürücüsü Sıralanma turunda gözlənilmədən üçüncü sessiyaya keçərək altıncı olan, Lyuis Həmilton yer itirdiyi üçün yarışa beşinci yerdən başlayan, yekunda isə dördüncü yeri tutaraq karyerasında ən yaxşı nəticəni göstərən Pyer Qasli “Günün Sürücüsü” seçilib. Frsansalı sürücü bu ada ilk dəfədir ki, layiq görülür. Pirelli Bəhreyn Qran Prisi üçün sürücülərin təkər seçimini bəyan edibBəhreyn-2018: Birinci sərbəst yürüşlərBəhreyn-2018: İkinci sərbəst yürüşlərBəhreyn-2018: Üçüncü sərbəst yürüşlərBəhreyn-2018: Sıralanma turuBəhreyn-2018: Start düzümüBəhreyn-2018: YarışBəhreyn-2018: DHL Fastest Pit Stop AwardBəhreyn-2018: Günün sürücüsü – Pyer Qasli",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=585472
-2018 Cüdo üzrə Dünya Çempionatı,"Cüdo üzrə 32-ci Dünya Çempionatı 2018-ci il 20–27 sentyabr aralığında Bakı şəhəri (Azərbaycan), Milli Gimnastika Arenasında keçiriləcəkdir. Ümumi mükafat fondu 800.000 min avrodur: Qızıl — 20.800 min avro idmançıya və 5.200 min avro məşqçiyə; Gümüş — 12.000 min avro idmançıya və 3.000 min avro məşqçiyə; Bürünc — 6.400 min avro idmançıya və 1.600 min avro məşqçiyə.Komanda yarışları üçün ümumi mükafat fondu 200.000 min avrodur: Qızıl — 72.000 min avro idmançıya və 18.000 min avro məşqçiyə; Gümüş — 48.000 min avro idmançıya və 12.000 min avro məşqçiyə; Bürünc — 20.000 min avro idmançıya və 5.000 min avro məşqçiyə. Müsabiqələrin cədvəli",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=558513
-2018 Formula 1 Azərbaycan Qran Prisi,"2018 Formula 1 Azərbaycan Qran Prisi — Formula 1 üzrə 3-cü Azərbaycan Qran Prisi. Azərbaycan Qran Prisi üçün təkər seçimi Sərbəst yürüşlər Birinci sərbəst yürüşlər Sessiyanın əvvəlində asfalta plastik parçası düşüb və marşallardan biri onu dərhal götürüb. Startdan 16 dəqiqə sonra Brendon Hartli 8-ci döngənin girişində səhvə yol verib və təhlükəsizlik zonasına girib. Lakin yenidən trasa qayıdaraq məşqə davam edib.Maks Ferstappen 34-cü dəqiqədə bariyerlə toqquşub və dayanıb. Zərbənin təsirindən sürət qutusu birinci ötürmədə ilişib qalıb və bu, marşalların da işini çətinləşdirib.Maks Ferstappen da təxliyə prossesinə kömək edib. Virtual Təhlükəsizlik Maşını rejimi elan edilib və 4 dəqiqə sonra sessiya normal axarı ilə davam edib. Sürücülərin əksəriyyəti səhvlərə yol verib. Kimi Rəykkönen güc qurğusundakı problemə görə sessiyanın böyük hissəsini itirib. Protokollara Valtteri Bottas başçılıq edib – 1:44.242. Valtteri Bottas 1:44.242 Daniel Rikiardo 1:44.277 Lyuis Həmilton 1:45.200 Esteban Okon 1:45.237 Serxio Perez 1:45.422 Maks Ferstappen 1:45.559 Fernando Alonso 1:46.465 Sergey Sirotkin 1:46.480 Sebastyan Fettel 1:46.513 Lens Stroll 1:46.590 Brendon Hartli 1:46.747 Niko Hülkenberq 1:46.749 Kimi Rəykkönen 1:46.861 Şarl Lekler 1:46.875 Roman Qrojan 1:46.963 Markus Eriksson 1:47.073 Pyer Qasli 1:47.368 Kevin Maqnussen 1:47.434 Stoffel Vandorn 1:47.967 Karlos Sayns 1:48.741 İkinci sərbəst yürüşlər Mexaniklər ilk sessiyada qəza edən Maks Ferstappenin maşınını yalnız startdan 20 dəqiqə sonra hazır edə biliblər. Hollandiyalı sürücü bu dəfə də səhvlər edib, üçüncü döngədə təhlükəsizlik zonasına çıxmalı olub.Renault mexanikləri də Niko Hülkenberqin maşını üzərində uzun müddət işləyiblər.Niko bir neçə dövrə vurduqdan sonra maşını yenidən onların ixtiyarına verib, daha sonra isə yenidən trasa qayıdıb və məşqlərə davam edib. Komandalar ənənəyə uyğun olaraq sazlanmaların tapılması və təkərlərin səmərəliliyinin yoxlanılması üzərində işləyiblər. Sürücülər əvvəlcə Soft və SuperSoft təkərlərlə trasa çıxıblar, sonra isə UltraSoft təkərlərə keçiblər. Sessiyanın sonlarında Maks Ferstappen güc qurğusu problemi ilə qarşılaşıb və ona yavaş-yavaş boksa qayıtması tapşırılıb. Daniel Rikiardo 1:42.795 Kimi Rəykkönen 1:42.864 Maks Ferstappen 1:42.911 Valtteri Bottas 1:43.570 Lyuis Həmilton 1:43.603 Fernando Alonso 1:43.700 Esteban Okon 1:43.814 Karlos Sayns 1:43.834 Kevin Maqnussen 1:43.977 Niko Hülkenberq 1:44.091 Sebastyan Fettel 1:44.127 Serxio Perez 1:44.142 Roman Qrojan 1:44.425 Lens Stroll 1:44.459 Pyer Qasli 1:44.712 Şarl Lekler 1:44.940 Sergey Sirotkin 1:45.007 Brendon Hartli 1:45.051 Stoffel Vandorn 1:45.288 Markus Eriksson 1:46.042 Üçüncü sərbəst yürüşlər Asfaltla ilişmə dünənlə müqayisədə daha yaxşı olsa da, bir neçə dəfə sürücülər idarəetməni itirərək trasdan çıxdıqları üçün sarı bayraqlar dalğalandırılıb. Sessiya boyunca UltraSoft təkərlərə üstünlük verilib. Sona 8 dəqiqə qalmış Sergey Sirotkin üçüncü döngədə qəza edib. Sessiya qırmızı bayraqlarla dayandırılıb. Rus sürücünün maşını təxliyə edilərək boksa gətirilib.Fasilə 5 dəqiqə davam edib və sürücülər yenidən boksları tərk ediblər. Onların sadəcə bir sürətli dövrə vurmağa vaxtları çatıb. Protokollara bu dəfə Sebastyan Fettel başçılıq edib – 1:43.091. Geridə qalan üç sessiyada qüvvələr nisbətini bilmək demək olar ki, mümkün olmayıb. Sebastyan Fettel 1:43.091 Lyuis Həmilton 1:43.452 Kimi Rəykkönen 1:43.493 Maks Ferstappen 1:43.519 Valtteri Bottas 1:43.569 Serxio Perez 1:43.936 Kevin Maqnussen 1:43.958 Lens Stroll 1:44.123 Esteban Okon 1:44.220 Sergey Sirotkin 1:44.534 Fernando Alonso 1:44.763 Daniel Rikiardo 1:44.861 Pyer Qasli 1:44.905 Şarl Lekler 1:45.218 Roman Qrojan 1:45.261 Karlos Sayns 1:45.432 Niko Hülkenberq 1:45.456 Stoffel Vandorn 1:45.505 Markus Eriksson 1:45.910 Brendon Hartli 1:46.186 Sıralanma turu Birinci sessiyada bütün sürücülər UltraSoft təkərlərlə trasa çıxıblar.Roman Qrojan ötürmələr qutusunun probleminə görə mübarizəni erkən dayandırıb.Pyer Qasli təkəri deşilmiş komanda yoldaşı Brendon Hartli ilə toqquşmaqdan son anda yayına bilib. Sürücülərin əksəriyyəti trafikə düşüb.Kimi Rəykkönen protokollara başçılıq edib – 1:42.538.Stoffel Vandorn,Markus Eriksson,Toro Rosso və Roman Qrojan növbəti sessiyaya keçə bilməyiblər. İkinci sessiyada top komandaların sürücüləri SuperSoft təkərlərlə trasa çıxaraq sabahkı yarışa nisbətən sərt tərkiblə başlamağa qərar veriblər.Lyuis Həmilton SuperSoft-la hamıdan sürətli olub, ikinci cəhdində UltraSoft təkərə keçən Kimi Rəykkönen onu üstələyib – 1:42.510.Lens Stroll, Sergey Sirotkin,Fernando Alonso,Lekler və Kevin Maqnussen mübarizəni dayandırıblar. Son sessiyada Renault sürücüləri işlənmiş, digərləri isə yeni UltraSoft təkərlərlə trasa çıxıblar.Sebastyan Fettelin ilk cəhdi mükəmməl alınıb – 1.41.498.Lyuis Həmilton ikinci cəhdində nəticəsini yaxşılaşdırıb, lakin çempionatdakı əsas rəqibinə cüzi uduzub. İlk iki sektorun rekordu ilə gedən Kimi Rəykkönen 16-cı döngədə ciddi səhvə yol verərək poul qazanmaq şansını əldən verib.Sebastyan Fettel bu mövsüm üçüncü, karyerasında 53-cü poulunu əldə edib.Lyuis Həmilton ikinci,Valtteri Bottas isə üçüncü yerləri tutublar. Start düzümü Start düzümünü sıralanma turunun protokolundan fərqləndirən yeganə amil Niko Hülkenberqin ötürmələr qutusunu vaxtından əvvəl dəyişdiyi üçün beş yer itirməsi olub. Sıralanma turunda ən yaxın rəqibinə 12 saniyə uduzan Brendon Hartli və nəticə göstərməyən Roman Qrojan stüardların qərarı ilə starta buraxılıblar. Sebastyan Fettel 1:41.498 Lyuis Həmilton 1:41.677 Valtteri Bottas 1:41.837 Daniel Rikiardo 1:41.911 Maks Ferstappen 1:41.994 Kimi Rəykkönen 1:42.490 Esteban Okon 1:42.523 Serxio Perez 1:42.547 Karlos Sayns 1:43.351 Lens Stroll 1:43.585 Sergey Sirotkin 1:43.886 Fernando Alonso 1:44.019 Şarl Lekler 1:44.074 Niko Hülkenberq 1:43.066 Kevin Maqnussen 1:44.759 Stoffel Vandorn 1:44.489 Pyer Qasli 1:44.496 Markus Eriksson 1:34.914 Brendon Hartli 1:57.354 Roman Qrojan -:-:- Sebastyan Fettel əla start alaraq rəqiblərinə hücum şansı verməyib.Esteban Okon Kimi Rəykkönenlə toqquşmadan sonra mübarizəni dayandırıb.Sergey Sirotkin Serxio Perezlə təmas yaşasa da, maşınlara zərər dəyməyib, lakin stüardlar onu cəzalandırıblar. Rus sürücü daha sonra Niko Hülkenberq və Fernando Alonsonun arasında qalıb, təmasda asılqanı qırılıb və yarış onun üçün başa çatıb.Markus Eriksson da Kevin Maqnussenlə insidentə görə 10 saniyə cəzalandırılıb. Təhlükəsizlik Maşını trasa daxil olub. Sağ tərəfdəki hər iki təkəri deşilən Fernando Alonso məcburi pit-stop edib və Soft təkərlərə keçib.Brendon Hartli də təkərlərini dəyişib.Kimi Rəykkönenin maşının ön qanadı yenisi ilə əvəzlənib.5-ci dövrədə restart verilib.Sebastyan Fettel yenə liderliyini qoruyub,Maks Ferstappen və Karlos Sayns Daniel Rikiardonu keçiblər.Sebastyan Fettel 2 dövrə ərzində Lyuis Həmiltonla fərqi 3 saniyəyə çatdırıb. Kimi Rəykkönen bariyerlərlə sürtünüb, lakin maşın zədələnməyib. Hər iki Red Bull sürücüsü ERS sisteminin problemi ilə qarşılaşıblar. Nəticədə 9-cu dövrədə Karlos Sayns Maks Ferstappeni, növbəti dövrədə isə Niko Hülkenberq Daniel Rikiardonu keçib. Alman sürücü dərhal Maks Ferstappenə hücumlar etməyə başlayıb və onu da keçib.Niko Hülkenberq bu dəfə də Bakıdakı yarışı başa vura bilməyib. 11-ci dövrədə bariyerlərlə təmasda araxa sol təkəri zədələyib və mübarizəni dayandırıb.Daniel Rikiardo bir neçə dəfə Maks Ferstappenə hücumlar edib, təkər-təkərə mübarizələr insidentsiz ötüşüb.Pyer Qasli 13-cü dövrədə pit-stop edib,Kimi Rəykkönen Lens Strollu üstələyərək 8-ci yerə yüksəlib. Növbəti dövrələrdə Karlos Sayns və Stoffel Vandorn təkərlərini dəyişiblər.Lens Strollu bu dəfə Serxio Perez keçib.Lyuis Həmilton 23-cü,Lens Stroll 24-cü, Lekler 25-ci dövrədə pit yoluna üz tutublar. İki dövrə sonra Daniel Rikiardo birinci döngədə Maks Ferstappeni keçib, lakin hollandiyalı sürücü ikinci döngədə mövqeyini geri alıb. 31-ci dövrədə Sebastyan Fettel də təkərlərini dəyişib.Daniel Rikiardo nəhayət, Maks Ferstappeni keçib.Daniel Rikiardo 38-ci,Maks Ferstappen isə 39-cu dövrədə UltraSoft təkərlərə keçiblər.Maks Ferstappen trasa komanda yoldaşının önündə qayıdıb. Yarışın 40-cı dövrəsində start düzlüyündə Daniel Rikiardo Maks Ferstappenə hücum edib. Bu zaman toqquşma baş verib və hər iki sürücü mübarizəni dayandırmalı olub. Təhlükəsizlik Maşını bir daha trasa daxil olub.Ferrari və Mercedes sürücüləri dərhal UltraSoft təkərlərə keçiblərSerxio Perez isə SuperSoft-a üstünlük verib.Roman Qrojan 43-cü dövrədə TM arxasında maşını bariyerə vuraraq mübarizəni dayandırıb. Tibbi Maşın və Təxliyə Maşını trasa daxil olub.Roman Qrojan xəsarət almayıb. 47-ci dövrədə restart verilib. Sebastyan Fettel Valtteri Bottasa hücum edərkən əyləcləri çox gec basıb və trasdan bir qədər çıxıb.Lyuis Həmilton və Kimi Rəykkönen dərhal fürsətdən yararlanaraq onu ötüblər.Fernando Alonso isə Lens Strollu qabaqlayaraq daha bir mövqe qazanıb. Təkərləri yeyilən Sebastyan Fettel Serxio Perez tərəfindən də keçilib. 49-cü dövrədə daha bir gözlənilməz hadisə baş verib – qələbəyə doğru gedən Valtteri Bottasın arxa sağ təkəri start düzlüyündə deşilib və finlandiyalı sürücü üçün yarış başa çatıb.Lyuis Həmilton mövsümdə və Azərbaycanda ilk, karyerasında 63-cü qələbəsini əldə edib. Xatırladaq ki,Lyuis Hemilton son qələbəsini keçən il ABŞ- da qazanmışdı. O, həm də sürücülər çempionatında liderliyə yüksəlib.Kimi Rəykkönen ikinci yeri tutub,Serxio Perez isə yenə də Bakıda podiuma yüksələ bilib – hər üç sürücü mövsümün ilk dörd yarışındakı ən yaxşı nəticələrini əldə ediblər. Lekler və Brendon Hartli karyeralarında ilk xallarını qazanıblar.Lens Stroll da komandasının bu mövsümdəki xal hesabını Lyuis Həmilton Mercedes Kimi Rəykkönen Ferrari Serxio Perez Force India Sebastyan Fettel Ferrari Karlos Sayns Renault Şarl Lekler Sauber Fernando Alonso McLaren Lens Stroll Williams Stoffel Vandorn McLaren Brendon Hartli Toro Rosso Markus Eriksson Sauber Pyer Qasli Toro Rosso Kevin Maqnussen Haas Valtteri Bottas Mercedes Mübarizəni dayandıranlar Roman Qrojan Haas Daniel Rikiardo Red Bull Maks Ferstappen Red Bull Niko Hülkenberq Renault Sergey Sirotkin Williams Esteban Okon Force India Günün sürücüsü Sıralanma turunda 14-cü olan, Niko Hülkenberqin yer itirməsinə görə yarışa 13-cü yerdən başlayan, finiş xəttini altıncı keçərək karyerasında ilk xallarını qazanan Sauber-in debütant sürücüsü [[Şarl Lekler]] “Günün Sürücüsü” seçilib. Monakolu sürücü ilk dəfədir ki, bu ada layiq görülür. DHL Fastest Pit Stop Award Bakıda ən sürətli pit- stopu Williams mexanikləri ediblər – onlar Lens Strollun maşınına 2.18 saniyə ərzində xidmət göstəriblər ki, bu da mövsümün rekordundan cəmi 0.03 saniyə yavaşdır.Red Bull komandası yarışda xal qazana bilməsə də, ən yaxşı pit-stoplar siyahısında ikinci və üçüncü yerləri tutub. Avstriyalılar bu reytinqdə liderliklərini davam etdirə biliblər. Növbəti yerləri Ferrari və Mercedes komandaları tuturlar. Red Bull 101 Ferrari 71 Mercedes 63 Williams 56 Force India 37 Toro Rosso 20 Renault 13 Sürücülərin cərimə balları Serxio Perez, Kevin Maqnussen,Markus Eriksson və Sergey Sirotkin 2 balla cərimələniblər.Kevin Maqnussen hazırda aktivində ən çox bal olan sürücüdür, lakin növbəti yarış ərəfəsində və bu müddətdə danimarkalı sürücünün 1 balı silinəcək. Stoffel Vandorn da keçən il Rusiyada hesabına yazılan 1 baldan azad olacaq.Bu dəyişiklikləri cədvəldə nəzərə alinib. Daniil Kvyat 7 Kevin Maqnussen 7 Markus Eriksson 7 Serxio Perez 5 Maks Ferstappen 5 Brendon Hartli 4 Stoffel Vandorn 4 Felipe Massa 3 Roman Qrojan 3 Sebastyan Fettel 3 Kimi Rəykkönen 3 Fernando Alonso 2 Karlos Sayns 2 Censon Batton 2 Paskal Verlyayn 2 Pyer Qasli 2 Daniel Rikiardo 2 Sergey Sirotkin 2 Niko Hülkenberq 1 Colion Palmer 1 Lens Stroll 1 Maraqlı statistika SIRALANMA TURU Sebastyan Fettel mövsümdə ardıcıl üçüncü, karyerasında 53-cü poulunu qazanıb. O, həmdə ilk cərgədən start almaq sayına görə (87) Ayrton Sennaya çatıb. Bakı Şəhər Halqası Sebastyan Fettelin poul qazandığı 23-cü, ilk cərgədən yarışa başladığı26-cı tras olub. Bakı Şəhər Halqası Ferrari komandasının azı bir poul qazandığı 49-cu tras olub.Sıralanma turunda ikinci olan Lyuis Həmilton 120-ci dəfə yarışa ilk cərgədən başlayıb.Britaniyalı sürücü bu göstəriciyə görə mütləq Valtteri Bottas ardıcıl üçüncü yarışda üçüncü yerdən start alıb.Sıralanma turunda altıncı olan Kimi Rəykkönen2016-cı ildə Meksika Qran Prisindən bəri ən pis nəticəsini əldə edib. O, keçən il Yaponiyadakı yarışa 10-cu yerdən start vermişdi, lakin buna səbəb ötürmələr qutusu dəyişdirildiyi üçün 5 yer itirməsi olmuşdu. Son altı ayda (keçənilki ABŞ Qran Prisindənbəri) ilk dəfə qalib gələn Lyuis Həmilton karyerasında 63-cü qələbəsini qazanıb. Lyuis Həmilton Formula 1-də yarışdığı 12-ci mövsümündə də qalib gəlib və çempionattarixində buna nail olan yeganə sürücüdür. Bakı Şəhər Halqası Lyuis Həmiltonun qələbə qazandığı 25-ci tras olub – britaniyalı sürücübu göstəriciyə görə də vahid liderdir. Lyuis Həmilton karyerasında 120-ci dəfə podiuma yüksəlib.Yarışda ikinci olan Kimi Rəykkönen 29 müxtəlif trasda podiuma yüksəlmiş olub vəAlen Prostun nəticəsini təkrarlayıb. Finlandiyalının aktivində artıq 94 podium var. Yarışı üçüncü yerdə başa vuran Serxio Perez 8 dəfə podiuma yüksələn ilk meksikalı sürücüolub. O,Pedro Rodrigesi üstələyib. Finiş xəttini altıncı keçən Şarl Lekler Formula 1 tarixində xal qazanmış ikinci Monakolu sürücüolub. Digəri isə təbii ki,Lui Şirondur. Brendon Hartli çempionatda Kris Amondan sonra xal qazanan ilk yeni zelandiyalı sürücüolub. Yarışın sön dövrələrində lider gedərkən təkəripartladığı üçün mübarizəni dayandıran Valtteri Bottasın 18 yarışlıq məhsuldar seriyası sona çatıb. ""PİRELLİ"" AZƏRBAYCAN QRAN-PRİSİ ÜÇÜN TƏKƏR SEÇİMİNİ TƏSDİQ EDİBAzərbaycan-2018: Birinci sərbəst yürüşlərAzərbaycan-2018: İkinci sərbəst yürüşlərAzərbaycan-2018: Üçüncü sərbəst yürüşlərAzərbaycan-2018: Sıralanma turuAzərbaycan-2018: Start düzümüAzərbaycan-2018: YarışAzərbaycan-2018: Günün sürücüsü – Şarl LeklerAzərbaycan-2018: DHL Fastest Pit Stop AwardAzərbaycan-2018: Sürücülərin cərimə ballarıAzərbaycan-2018: Maraqlı statistika",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=585468
-2018 Formula 1 mövsümü,2018 ci il mövsümü — Formula 1 üzrə 69-cu mövsüm. Şin təchizatçısı — P Komanda tərkiblərindəki dəyişikliklər Felipe Massa karyerasını sonlandırdı Sergey Sirotkin Vilyams komandasına transfer edildi. Şarl Lekler Alfa Romeo Sauber komandasına transfer edildi. Komandalarda dəyişikliklər McLaren Renault mühərriklərinə keçid etdi. Toro Rosso Honda mühərriklərinə keçid etdi. Təqvimdəki dəyişikliklər Fransa Qran Prisi və Almaniya Qran Prisi təqvimə daxil edildi. Malayziya Qran Prisi isə təqvimi tərk etdi. Mövsüm öncəsi testlər Mövsümün təqvimi,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=533915
-2018 Fransa Superkuboku,"2018 Fransa Superkuboku (fr. 2018 Trophée des Champions) — 23-cü dəfə təşkil olunan Fransa Superkuboku görüşüdür. Görüş 2017-18 Liqa 1 mövsümünün və Fransa Kubokunun qalibi olan Pari Sen-Jermen klubu ilə Liqa 1 ikincisi olan Monako klubu arasında baş tutmuşdur. Oyun Çinin Şençjen şəhərində yerləşən Şençjen Universiada İdman Mərkəzində keçirilmişdir.Keçən mövsümün superkubok görüşündə PSJ Monako klubuna 2-1 hesabı ilə qalib gəlmişdir. Pari Sen-Jermen klubu görüşdə 4-0 hesabı ilə qalib gəlmişdir. Beləliklə klub ardıcıl 6-cı dəfə, ümumilikdə isə 8-ci dəfə Fransa Superkubokunun qalibi olmuşdur. Xarici keçidlər lfp.fr/tropheeChampions/ — 2018 Fransa Superkubokunun rəsmi saytı (fr.) Həmçinin bax 2017–18 Liqa 1 2017–18 Fransa Kuboku",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=555182
-2018 FİFA Dünya Kuboku,"2018 FİFA Dünya Kuboku — Futbol üzrə XXI Dünya Çempionatı. Turnirin ev sahibi 2 dekabr 2010-cu ildə keçirilən səsvermə nəticəsində qalib gələn Rusiyadır. Turnirdəki oyunlar 12 fərqli stadionda 14 iyun 2018 – 15 iyul 2018 tarixləri arasında keçirilmişdir.Bu mundial Rusiyanın ev sahibliyini etdiyi ilk Dünya Kuboku oldu. Rusiya Futbol Federasiyası tərəfindən təşkil olunmuş turnir, həm də Şərqi Avropada keçirilən ilk mundial olmaqla yanaşı , həm də sayca 11-ci dəfə Avropada keçirilən mundial oldu. İlk dəfədir ki, Dünya Çempionatı iki qitədə – Avropa və Asiyada keçirildi. Turnir üçün 14,2 milyard $ pul xərcləndi. Bununla da bu mundial indiyə qədər ən bahalı mundial olaraq tarixə keçdi. Bununla yanaşı, Dünya Çempionatları tarixində ilk dəfə məhz bu turnirdə Video köməkçi hakim sistemindən (VAR) istifadə olundu.Bu ilki mundialda da 32 komanda iştirak etmişdir. Bu komandalardan 31-i təsnifat mərhələsində rəqiblərindən üstün olaraq çempionatda iştirak etməyə vəsiqə qazandı. Ev sahibi ölkə olduğu üçün Rusiyanın avtomatik olaraq Dünya Kubokunda oynaması öncədən təsdiqlənmişdi. Bu 32 komandadan 20-si, o cümlədən son çempion Almaniya 2014-cü ildəki mundialda oynamışdı. Bununla bərabər, İslandiya və Panama futbol tarixlərində ilk dəfə məhz bu il Dünya Kubokunda oynamışdır. 64 oyunun nəticəsində çempionun bəlli olacağı mundial 11 şəhərdəki 12 stadionda keçirildi. Final matçı 15 iyulda Moskvadakı Lujniki stadionunda, Fransa və Xorvatiya milliləri arasında oynanıldı. Fransa Xorvatiyaya 4–2 hesabı ilə qalib gəlməklə futbol tarixində 2-ci dəfə Dünya Çempionu oldu. Beləliklə, bu mundialda da Avropa ölkələrindən birinin qalib gəlməsi ilə birlikdə bu tendensiya ardıcıl dördüncü dəfə təkrarlanmış oldu. (2006-da İtaliya, 2010-da İspaniya, 2014-də Almaniya qalib gəlmişdi) Bu ilki mundialda qalib gəlməklə Fransa 2021 FİFA Konfederasiyalar Kubokunda da iştirak etmək hüququnu əldə etdi. Ev sahibi seçimi Seçkilər 2009-cu ilin yanvar ayında başladı. Ev sahibi olmaq istəyən federasiyalar həmin ilin 2 fevralına öz namizədliyini irəli sürməli idilər. Başlanğıcda 9 ölkə seçimlərdə iştirak etmək üçün namizəd oldu, lakin elə həmin ilin sentyabrında Meksika öz namizədliyini geri çəkdi. İndoneziyanın ev sahibi olmaq təklifi isə FİFA tərəfindən rədd edildi. Buna səbəb İndoneziya hökumətinin FİFAya yerli federasiyanın verdiyi təkliflə bağlı dəstək məktubu göndərməməsi idi. Seçimlər ərəfəsində 3 federasiya (Avstraliya, ABŞ və Yaponiya) da namizədliyini geri çəkdi. Bununla da seçimlərdə iştirak edəcək 4 federasiya qaldı. Bu federasiyalar İngiltərə, Rusiya, Hollandiya/Belçika və Portuqaliya/İspaniya 1 idi. 22 üzvdən ibarət FİFA İcraiyyə Komitəsi 2010-cu ilin 2 dekabrında ev sahibi ölkəni seçmək üçün Sürix şəhərində toplandı. Seçkilərdə qələbə Rusiyanın oldu və bununla da ev sahibi ölkə olmaq hüququnu qazandı. Portuqaliya/İspaniya ikinci, Hollandiya/Belçika isə seçkilərdə üçüncü yeri tutdu. İngiltərə isə sonuncu yerdə olaraq ev sahibi ölkə ola bilmədi: Kvalifikasiya İlk dəfədir ki, bütün FİFA üzvü milli komandalar-209 milli komanda təsnifat mərhələsində iştirak edərək Dünya Kubokunun final mərhələsinə vəsiqə qazanmaq üçün mübarizə apardılar.Zimbabve və İndoneziya təsnifat mərhələsindəki ilk oyunlarını oynadıqdan sonra diskalifikasiya edildi. Bu ərəfədə Cəbəllütariq və Kosovo milli yığmaları 2016-cı ilin 13 mayında FİFAya üzv olduqdan sonra təsnifat mərhələsində oynamaq hüququna sahib oldu. Təsnifat mərhələsində iştirak edərək Dünya Kubokunda oynamağa vəsiqə qazanan 31 komandadan 20-si Braziliyada keçirilmiş son Dünya Çempionatında da iştirak etmişlərdi. Bununla bərabər, İslandiya və Panama milli komandaları futbol tarixlərində ilk dəfə bu mötəbər turnirdə iştirak hüququ əldə etdilər. Digər maraqlı məqamlar isə müxtəlif milli komandaların uzun müddətdən sonra yenidən bu turnirdə iştirak hüququ qazanması oldu: Misir — 28 illik bir dövrdən sonra yenidən Dünya Kubokunun final mərhələsində mübarizə aparıb. Mərakeş — 20 illik bir boşluqdan sonra yenidən bu turnirdə iştirak edib. Peru — 1982-ci il dünya çempionatından sonra 36 illik uzun bir müddətdən sonra yenə bu yarışda özünü göstərmişdir. Bir çox insanın simpatiya bəslədiyi Seneqal yığması da futbol tarixlərində 2-ci dəfə (ilk dəfə 2002-ci ildə) bu turnirdə iştirak edib. Qeyd etmək lazımdır ki, 3 Şimali Avropa (Danimarka, İslandiya və İsveç) və 4 ərəb ölkəsi (Misir, Mərakeş, Səudiyyə Ərəbistanı və Tunis) bir Dünya Çempionatında iştirak edib.Bundan əlavə, təsnifat mərhələsində çox maraqlı nəticələr də əldə olundu. Belə ki, bəzi önəmli komandalar Dünya Çempionatına vəsiqə qazana bilmədi. Belə komandalara futbol tarixlərində 4 dəfə Dünya Çempionu olmuş İtaliya və 3 dəfə finalist olmuş Hollandiya yığmaları bariz nümunədir. Bundan əlavə 2017 Afrika Millətlər Kubokunun sahibi Kamerun milli futbol komandası, 2 dəfə Amerika Kuboku sahibi və 2017 FİFA Konfederasiyalar Kuboku finalçısı Çili, 2016 Okeaniya Millətlər Kuboku qalibi Yeni Zelandiya və 2017 KONKAKAF Qızıl Kubokunun sahibi ABŞ milliləri də bu turnirdə iştirak edə bilmədi. Qana və Fildişi Sahili milliləri də öncəki 3 ardıcıl Dünya Çempionatlarında iştirak etdikdən sonra onlar da bu mundialda mübarizə aparmadı. Qeyd: Komandaların qarşısındakı mötərizə içərisindəki rəqəmlər milli komandaların turnirin keçirildiyi vaxtkı FİFA Dünya Reytinqində sırasını göstərir. Yekun cədvəl Qeyd 1:AFK Afrika Futbol Konfederasiyasını (qalın şrift),AFK Asiya Futbol Konfederasiyasını işarə edir (maili şrift). Qeyd 2: Rusiya 1958–1990-cı illər arası SSRİ yığması olaraq turnirə qatılmışdır Qeyd 3: Serbiya 1930–1990-cı illər arası Yuqoslaviya,1992–2006-cı illər arası Serbiya və Monteneqro yığması olaraq turnirə qatılmışdır Püşkatma mərasimi 1 dekabr 2017-ci ildə Moskva saatı ilə 18:00-də Kremlin Dövlət Sarayında keçirildi. 32 komanda hərəsində 4 komanda olmaqla 8 qrupa bölündü. Püşkatmaya əsasən komandalar 2017-ci il oktyabr FİFA Dünya Reytinqinə görə 4 torbaya səpələndilər. 1-ci torbaya turnirin ev sahibi olan Rusiya və Dünya Reytinqinə görə ən yaxşı 7 komanda daxildir. 2-ci torbaya sonrakı ən yaxşı 8 komanda daxil oldu. Bu prinsip 3-cü və 4-cü torbalar üçün də nəzərə alındı. Hər komanda turnirdən əvvəl 35 nəfərlik bir ilkin komanda formalaşdırmalı idi. Komanda bu seçdiyi ilkin komandadan 4 iyuna qədər (üçü qapıçı olmaqla) 23 oyunçudan ibarət yekun heyəti seçməliydi. Əgər yekun heyətdəki oyunçulardan hər hansısa biri (və ya bəziləri) zədələnsə başqa oyunçu ilə əvəzlənə bilərdi. Yeni gələn oyunçu ilkin komandada olmaya da bilər. Bu akt yalnız komandanın Dünya Kubokunda ilk oyununa çıxmazdan 24 saat əvv��l aparıla bilər. 35 oyunçudan ibarət ilkin komandadakı bütün oyunçular mayın 21-indən 27-sinə qədər mütləq istirahət etməli idi. (26 mayda oynanan UEFA Çempionlar Liqası 2017/2018 Finalında olan oyunçular istisna olmaqla) Əvvəllər ilkin komandanın 30 nəfərdən ibarət olacağı düşünülürdü, lakin 2018-ci ilin fevralında FİFA ilkin komandanın 35 nəfərdən ibarət olması haqda qərar qəbul etdi. Dünya Kuboku final mərhələsinin oyunlarının keçirilməsi üçün Rusiyada 11 şəhər seçilmişdir. Bunlar:Sankt-Peterburq, Moskva, Kalininqrad, Kazan, Rostov-na-Don, Samara, Saransk, Nijni Novqorod, Soçi, Volqoqrad və Yekaterinburq şəhərləridir. Hazırlıqlar və çəkilən xərclər 2018-ci ilin iyunu etibarilə 14,2 milyard dollarlıq bir xərclə tarixdə ən bahalı Dünya Çempionatı oldu və bu xərclər bu turnirdən əvvəlki – 2014-cü ildəki Braziliyada keçirilən mundiala çəkilən xərcləri keçdi.Rusiya hökuməti turnirin keçirilməsi üçün 20 milyard dollar pul ayırdı. Sonralar isə büdcənin miqdarı 10 milyard dollara qədər azaldıldı. Bu büdcənin yarısı nəqliyyat üçün infrastrukturun yaradılmasına xərcləndi. Yeni otellərin tikintisi Dünya Kubokunun keçirildiyi şəhərlərdə turnirə hazırlıq və infrastrukturun inkişafı üçün vacib sahə idi. Hazırlıqlar davam etdikcə çəkilən xərclərin miqdarı çoxalırdı. Rusiyadakı mundialda iştirak etmək istəyən könüllülər 2016-cı ilin 1 iyunundan öz müraciətlərini Yerli İcraiyyə Komitəsinin Könüllülər proqramına göndərdilər. Könüllülər proqramına 177000 müraciət göndərildi və bu müraciətlərin 35000-i qəbul olundu. Təşkilatçılar 15 universitetdə və ev sahibi şəhərlərdəki Könüllülər mərkəzlərində könüllülərə təlimlər keçdilər. Könüllülər seçiləndə onların xarici dil bilməsi, əvvəl könüllü olub olmaması kimi sahələr əsas götürülmüşdür. Matç üçün biletləri olan şəxslər pulsuz nəqliyyatdan istifadə hüququ əldə etdilər. Bundan əlavə, nəqliyyatda tıxacın aradan qaldırılması və şəhərlər arasındakı əlaqəni gücləndirmək üçün əlavə marşrutlar və qatarlar istifadəyə verilmişdir. Oyun proqramı Oyun proqramı 24 iyul 2015-ci ildə FİFA tərəfindən elan olundu.1 dekabr 2017-ci ildə FİFA final oyununun oynanılacağı tarixi bəlli etdikdən sonra 6 oyunun başlanılacağı tarixi də müəyyənləşdirdi. Ev sahibi Rusiya, avtomatik olaraq A1 pozisyonuna yerləşir və 14 iyun 2018 tarixində Moskvadakı Lujniki stadionunda Səudiyyə Ərəbistanı ilə turnirin açılış oyununu oynadı (5–0). Lujniki stadionu həm də 11 iyulda oynanılmış ikinci yarı-final oyununa və 15 iyulda final oyununa ev sahibliyi edib. Sankt-Peterburqdakı Yeni Zenit Stadionu 10 iyulda ilk yarı final oyununa və 14 iyulda oynanılacaq üçüncülük oyununa ev sahibliyi etmişdir. Açılış mərasimi Açılış mərasimi 14 iyun 2018-ci ildə turnirin ilk matçı Rusiya – Səudiyyə Ərəbistanı matçından əvvəl Lujniki stadionunda keçirildi.Braziliya ilə Dünya Çempionu olmuş Ronaldo ""Rusiya 2018"" köynəyi geyinmiş uşaqla stadionda gəzdi. Bundan sonra ingilis pop müğənnisi Robbi Vilyams 2 mahnı oxudu. Bundan sonra isə soprano səsli müğənni Aida Qarifullina ilə duet etdi. Onlar duet etdiyi zaman könüllülər yavaş-yavaş hər bir ölkənin bayrağını geyinib onların isimlərinin olduğu lövhələri daşıyaraq stadiona çıxmağa başladı. Rəqqaslar və rəqqasələr də gözəl performaslar göstərdilər. Rəqslər başa çatdıqdan sonra Ronaldo stadiona əlində turnirin rəsmi topu ilə birlikdə geri döndü. Məsələ də burasındadır ki, bu top 2018-ci ilin martında Beynəlxalq Kosmik Stansiyada düz 4 ay saxlanılmışdır və iyunda heyətin geri qayıtması ilə həmin top da geri qayıtmışdır. Qrup mərhələsi Hər qrupda ilk iki yeri tutan komandalar növbəti mərhələyə-1/8 finala yüksəldi. Bu məqalədə bütün oyun vaxtları Rusiya vaxtı ilə verilir. Qrup mərhələsindən 16 komanda çıxdı və bu 16 komandadan onu Avropadan, dördü isə Cənubi Amerika ölkələrindən idi. Yoluna davam edən tək Asiya ölkəsi – Yaponiya və tək Şimali Amerika ölkəsi – Meksika qalmışdı. 1938-ci ildən bəri ilk dəfə Almaniya qrupda qaldı. Bundan əlavə, 1982-ci ildən bəri ilk dəfədir ki bir Afrika komandası qrup mərhələsindən növbəti mərhələyə yüksələ bilmədi. İlk dəfədir ki, fair-play qaydaları işə salındı. Belə ki, Yaponiya Seneqaldan daha az sarı kart aldığı üçün 1/8 Finala yüksəldi. Yalnız bir matç – Fransa ilə Danimarkanın qarşı-qarşıya gəldiyi matçda qol səsi eşidilmədi. Klassifikasiya qaydaları Qruplarda komandalar aşağıdakı qaydalara görə sıralanır: Əgər iki və daha artıq komanda bu kriteriyalar üzrə bərabərdirsə, aşağıdakı əlavə qaydalardan istifadə olunur: Pley-off mərhələsi Hər qrupdan ilk iki komanda bu mərhələdə oynamaq şansını əldə etdi. Pley-off mərhələsində normal vaxtda oyun bərabərə bitərsə, hərəsi 15 dəqiqə olmaqla 2 hissə daha Əlavə vaxt oynanılır. Əgər əlavə vaxtda da qol vurulmazsa, qalibi müəyyənləşdirmək üçün silsilə penalti zərbələri təyin olunur. Bundan əlavə, əgər matçda əlavə vaxt oynanılarsa, komandalar 4-cü əvəzetmədən istifadə edə bilirlər. Komandalar bu şansdan ilk dəfə məhz bu ilki mundialda iştirak edəcəklər. Üçüncülük oyunu Yekun mükafatçılar Qol krallığı 64 oyunda 169 qol olmaqla, matç başına ortalama 2,64 qol atıldı. On iki dəfə avtoqol qeydə alındı və mundiallar tarixində bu bir rekord göstərici idi. Bu mundialda hər bir komanda ən azı 2 qol vurdu. Kosta-Rika millisi isə bunu son turda bacardı. Fərdi mükafatlar Aşağıda göstərilən mükafatlar turnirin sonunda verildi. Qızıl top mükafatı turnirin ən yaxşı oyunçusuna, qızıl əlcək mükafatı isə turnirin ən yaxşı qapıçısına verildi. Bu mükafatlar Adidas tərəfindən sponsor edilirdi. Bundan əlavə, FIFA.com azarkeşlərə 18 qolu seçib təqdim etdi ki, bunlardan ən baxımlı qolu seçsinlər. Səsvermə 23 iyulda başa çatdı. Mükafat Hyundai tərəfindən sponsor edildi. Fəxri komanda 2010 və 2014-cü illərdəki mundiallarda olduğu kimi FİFA turnirin fəxri komandasını özü hazırlamadı. Azarkeşlərə FİFA.com saytından öz fəxri komandalarını seçmək imkanı yaratdı. Pul mükafatı Komandalara veriləcək pul mükafatlarının miqdarı 2017-ci ilin oktyabrında açıqladı. Turnirin loqosu 28 oktyabr 2014-cü ildə Beynəlxalq Kosmik Stansiyadakı kosmonavtlar tərəfindən hazırlanmışdır. FİFA prezidenti Yozef Blatter isə loqonun ölkənin ""qəlbi və ruhunu"" təsvir etdiyini bildirdi. Turnirin rəsmi maskotu 21 oktyabr 2016-cı ildə təqdim edildi. Bu maskot universitet tələbələri arasında keçirilən dizayn müsabiqəsi nəticəsində qazanan maskot idi. Toplum isə üç dənə heyvana üstünlük vermişdi. Bunlar: pişik, pələng və canavar idi. 1 milyon insan arasında keçirilən səsvermə nəticəsində, 53 % səslə Zabivaka – Rusiya millisinin formasını geyinmiş antropomorfik canavar qalib gəldi. Zabivaka rus dilindən tərcümədə bombardir deməkdir. İlk biletlər 2017-ci ilin 14 sentyabrından 12 oktyabrına qədər müddətdə satıldı. Rusiyanın viza siyasətinə görə Rusiya vətəndaşı olmağından asılı olmayaraq viza almağa hüququ olmayan şəxslər matçlara bilet ala bilməzlər. Tamaşaçıların yenə də xüsusi öz şəkillərinin olduğu bir ""Fan-ID"" şəxsiyyət vəsiqələri olmalı idi. Ölkəyə vizasız girmək üçün yalnız bu şəxsiyyət vəsiqəsi işə yarıyırdı, amma stadiona giriş üçün həm ""Fan-ID"", həm bilet, həm də əsl şəxsiyyət vəsiqən olmalı idi. ""Fan-ID"" xidməti həm də turistə nəqliyyat vasitələrindən pulsuz istifadə etmək hüququ verirdi. Turnirin rəsmi topu ""Telstar 18"" idi. Topu Adidas firması hazırlamışdı. Top 9 noyabr 2017-ci ildə təqdim olundu. Rəsmi mahnı Turnirin rəsmi mahnısı olan ""Live It Up"" Uill Smit, Niki Cem və Era İstrefi tərəfindən səsləndirildi. Mahnının klipi 8 iyun 2018-ci ildə yayımlandı. Yayım hüququ FİFA bir neçə şirkətin aracılığı ilə 2018 FİFA Dünya Kubokunun yayım haqlarını çeşidli yerli kanallara satdı. ABŞda ingilis izləyicilərinin yayım haqlarını Fox Sports, ispan izləyicilərinin yayım haqlarını isə Telemundo TV aldı. ABŞ millisi mundialda iştirak etmədiyinə görə, təbii olaraq amerikalılar da bu Dünya Kubokunu izləməyə elə də maraq göstərmədilər. 2018-ci ilin fevralında Ukrayna Yerli Televiziya Şirkəti mundialın yayımanmayacağını bildirdi. Şirkətin bu addımı Ukrayna Futbol Federasiyasının və idman naziri İhor Zdanovun sərt reaksiyasına səbəb oldu. Bundan əlavə, federasiya mundial üçün akreditasiya edilmiş jurnalistlərin də ölkədən çıxışına əngəl qoydu. Bütün bu reaksiyalara görə şirkət məcbur olub mundialı yayımladı və açılış matçını təxminən 4 milyon Ukrayna vətəndaşı izlədi. 1.^ Hollandiya və Belçika, İspaniya və Hollandiya Dünya Kubokuna bir yerdə ev sahiblik etmək üçün təklif göndərmişdilər. Həmçinin bax 2017 FİFA Konfederasiyalar Kuboku 2021 FİFA Konfederasiyalar Kuboku Xarici keçidlər Rəsmi sayt Arxivləşdirilib 2018-12-21 at the Wayback Machine Welcome2018.com VikiSəyahətdə 2018 FİFA Dünya Kuboku haqqında səyahət məlumatları var. Vikianbarda 2018 FİFA Dünya Kuboku ilə əlaqəli mediafayllar var.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=153111
-2018 FİFA Dünya Kuboku A qrupu,"2018 FİFA Dünya Kuboku A qrupunda oyunlar 14-25 iyun 2018 tarixlər arasında oynanıldı. Qrupdakı komandalar Rusiya, Səudiyyə Ərəbistanı, Misir və Uruqvay millilərindən ibarətdir.Qrupda ilk iki yeri tutan Uruqvay və Rusiya milliləri 1/8 final mərhələsinə yüksəldi. Turnir cədvəli 1/8 Final mərhələsində: A qrupu birincisi Uruqvay, B qrupu ikincisi Portuqaliya millisi ilə oynadı. A qrupu ikincisi Rusiya, B qrupu birincisi İspaniya millisi ilə oynadı. Məqalədəki bütün oyunların vaxtı Rusiya vaxtı ilə verilib. Rusiya - Səudiyyə Ərəbistanı İki komanda yalnız bir dəfə üz-üzə:1993-cü ildə yoldaşlıq oyununda üz-üzə gəlib.Oyunda Səudiyyə Ərəbistanı rəqibinə 4 - 2 hesabıyla qalib gəlmişdi. Misir - Uruqvay İki komanda yalnız bir dəfə-2006-cı ildəki yoldaşlıq oyununda üz-üzə gəliblər və Uruqvay millisi oyunda 2 - 0 hesabı ilə rəqibinə qalib gəlmişdi. Rusiya - Misir Uruqvay - Səudiyyə Ərəbistanı Uruqvay - Rusiya Səudiyyə Ərəbistanı - Misir Fair play xalları: ilk sarı kart: -1 xal ikinci sarı kart ( və nəticədə qırmızı kart): -3 xal birbaşa qırmızı kart: -4 xal sarı kart və birbaşa qırmızı kart: -5 xalYuxarıdakı qaydalar komandada oynayan hər oyunçuya tətbiq olunur",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=550226
-2018 FİFA Dünya Kuboku B qrupu,"2018 FİFA Dünya Kuboku B qrupu nda oyunlar 15-25 iyun 2018 tarixlər arasında oynanıldı.Qrupdakı komandalar Portuqaliya, İspaniya, Mərakeş və İran millilərindən ibarətdir.Qrupda ilk iki yeri tutan İspaniya və Portuqaliya milliləri 1/8 final mərhələsinə yüksəldi. Turnir cədvəli 1/8 Final mərhələsində: B qrupu birincisi İspaniya, A qrupu ikincisi Rusiya millisi ilə oynadı. B qrupu ikincisi Portuqaliya, A qrupu birincisi Uruqvay millisi ilə oynadı. Məqalədəki bütün oyunların vaxtı Rusiya vaxtı ilə verilib. Mərakeş - İran Portuqaliya - İspaniya Portuqaliya - Mərakeş İran - İspaniya İran - Portuqaliya İspaniya - Mərakeş Fair play xalları: ilk sarı kart: -1 xal ikinci sarı kart ( və nəticədə qırmızı kart): -3 xal birbaşa qırmızı kart: -4 xal sarı kart və birbaşa qırmızı kart: -5 xalYuxarıdakı qaydalar komandada oynayan hər oyunçuya tətbiq olunur",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=550297
-2018 FİFA Dünya Kuboku C qrupu,"2018 FİFA Dünya Kuboku C qrupu nda oyunlar 16-26 iyun 2018 tarixlər arasında oynanıldı.Qrupdakı komandalar Fransa, Avstraliya, Peru və Danimarka millilərindən ibarətdir.Qrupda ilk iki yeri tutan Fransa və Danimarka milliləri 1/8 final mərhələsinə yüksəldilər. Turnir cədvəli 1/8 Final mərhələsində: C qrupu birincisi Fransa, D qrupu ikincisi Argentina millisi ilə oynadı. C qrupu ikincisi Danimarka, D qrupu birincisi Xorvatiya millisi ilə oynadı. Məqalədəki bütün oyunların vaxtı Rusiya vaxtı ilə verilib. Fransa - Avstraliya İki komanda sonuncu dəfə,2013-cü ildəki yoldaşlıq oyununda qarşı-qarşıya gəldilər və bu oyunda Fransa rəqibinə 6 - 0 hesabı ilə qalib gəlmişdi. Peru - Danimarka İki komanda ilk dəfədir ki qarşı-qarşıya gəlirlər. Danimarka - Avstraliya Fransa - Peru Danimarka - Fransa Avstraliya - Peru Fair play xalları: ilk sarı kart: -1 xal ikinci sarı kart ( və nəticədə qırmızı kart): -3 xal birbaşa qırmızı kart: -4 xal sarı kart və birbaşa qırmızı kart: -5 xalYuxarıdakı qaydalar komandada oynayan hər oyunçuya tətbiq olunur",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=550343
-2018 FİFA Dünya Kuboku D qrupu,"2018 FİFA Dünya Kuboku D qrupu nda oyunlar 16-26 iyun 2018 tarixlər arasında oynanıldı.Qrupdakı komandalar Argentina, İslandiya, Xorvatiya, Nigeriya millilərindən ibarətdir.Qrupda ilk iki yeri tutan Xorvatiya və Argentina milliləri 1/8 final mərhələsinə yüksəldi. Turnir cədvəli 1/8 Final mərhələsində: D qrupu birincisi Xorvatiya, C qrupu ikincisi Danimarka millisi ilə oynadı. D qrupu ikincisi Argentina, C qrupu birincisi Fransa millisi ilə oynadı. Məqalədəki bütün oyunların vaxtı Rusiya vaxtı ilə verilib. Argentina - İslandiya Xorvatiya - Nigeriya Argentina - Xorvatiya Nigeriya - İslandiya Nigeriya - Argentina İslandiya - Xorvatiya Fair play xalları: ilk sarı kart: -1 xal ikinci sarı kart ( və nəticədə qırmızı kart): -3 xal birbaşa qırmızı kart: -4 xal sarı kart və birbaşa qırmızı kart: -5 xalYuxarıdakı qaydalar komandada oynayan hər oyunçuya tətbiq olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=550624
-2018 FİFA Dünya Kuboku E qrupu,"2018 FİFA Dünya Kuboku E qrupunda oyunlar 17-27 iyun 2018 tarixlər arasında oynanıldı.Qrupdakı komandalar Braziliya, İsveçrə, Kosta-Rika və Serbiya millilərindən ibarətdir.Qrupda ilk iki yeri tutan Braziliya və İsveçrə milliləri 1/8 final mərhələsinə yüksəldilər. Turnir cədvəli 1/8 Final mərhələsində: E qrupu birincisi Braziliya, F qrupu ikincisi Meksika millisi ilə oynadı. E qrupu ikincisi İsveçrə, F qrupu birincisi İsveç millisi ilə oynadı. Məqalədəki bütün oyunların vaxtı Rusiya vaxtı ilə verilib. Kosta-Rika - Serbiya İki komanda ilk dəfədir qarşı-qarşıya gəlirlər Braziliya - İsveçrə Braziliya - Kosta-Rika Serbiya - İsveçrə Serbiya - Braziliya İsveçrə - Kosta-Rika Fair play xalları: ilk sarı kart: -1 xal ikinci sarı kart ( və nəticədə qırmızı kart): -3 xal birbaşa qırmızı kart: -4 xal sarı kart və birbaşa qırmızı kart: -5 xalYuxarıdakı qaydalar komandada oynayan hər oyunçuya tətbiq olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=551065
-2018 FİFA Dünya Kuboku F qrupu,"2018 FİFA Dünya Kuboku F qrupu nda oyunlar 17-27 iyun 2018 tarixlər arasında oynanıldı.Qrupdakı komandalar Almaniya, Meksika, İsveç, Cənubi Koreya millilərindən ibarətdir.Qrupda ilk iki yeri tutan İsveç və Meksika milliləri 1/8 final mərhələsinə yüksəldilər. Turnir cədvəli 1/8 Final mərhələsində: F qrupu birincisi İsveç, E qrupu ikincisi İsveçrə millisi ilə oynadı. F qrupu ikincisi Meksika, E qrupu birincisi Braziliya millisi ilə oynadı. Məqalədəki bütün oyunların vaxtı Rusiya vaxtı ilə verilib. Almaniya - Meksika İsveç - Cənubi Koreya İki komanda 4 dəfə üz-üzə gəliblər.Millilər arasındakı sonuncu oyun 2005-ci ildə dostluq oyunu çərçivəsində keçirilib və oyun 2 – 2 hesabı ilə başa çatıb. Cənubi Koreya - Meksika Almaniya - İsveç Cənubi Koreya - Almaniya Meksika - İsveç Fair play xalları: ilk sarı kart: -1 xal ikinci sarı kart ( və nəticədə qırmızı kart): -3 xal birbaşa qırmızı kart: -4 xal sarı kart və birbaşa qırmızı kart: -5 xalYuxarıdakı qaydalar komandada oynayan hər oyunçuya tətbiq olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=551284
-2018 FİFA Dünya Kuboku Finalı,"2018 FİFA Dünya Kuboku finalı — 2018 FİFA Dünya Kubokunun çempionunu müəyyən edən kubokun son futbol matçı. Bu, FİFA Dünya Kubokları tarixində 21-ci finaldır. Matç 2018-ci ilin 15 iyulunda Moskva şəhərində, Lujniki stadionunda, Fransa və Xorvatiya milliləri arasında keçirildi. Matçda Fransa 4–2 hesabı ilə rəqibinə qalib gəldi və futbol tarixində ikinci dəfə Dünya Çempionu oldu. Fransa final matçında qalib gəlməklə 2021 FİFA Konfederasiyalar Kubokunda da iştirak etmə hüququnu qazandı. Ətraflı bax: Lujniki stadionuFinalın keçiriləcəyi stadion Moskvadakı Lujniki stadionudur.Yaponiyanın Tokyo şəhərində FİFA İcraiyyə Komitəsinin keçirdiyi toplantı nəticəsində bu stadion final oyununun keçiriləcəyi stadion olaraq bəlirləndi. Stadion həmçinin mundialın 14 iyundakı açılış və 11 iyuldakı yarı final matçları daxil olmaqla 8 matça ev sahibliyi etdi. 1956-cı ildə açılmış Lujniki stadionu 1992-ci ilədək Mərkəzi Lenin Stadionu olaraq adlanırdı.Stadion Lujniki Olimpiya Şəhərciyinin bir hissəsidir. Stadion Rusiya millisinin əsas stadionu olmaqla yanaşı, keçmiş dövrlərdə SSRİ millisinin də əsas stadionu idi. Bundan əlavə,stadion keçmişdə ÇSKA Moskva, Torpedo Moskva, Spartak Moskva klublarının ev oyunlarını keçirdiyi stadion olmuşdu.Amma, hal-hazırda stadion heç bir futbol klubu tərəfindən istifadə olunmur.Stadion vaxtı ilə çox sayda mötəbər turnirə ev sahibliyi edib. Lujniki 1980 Yay Olimpiya Oyunlarının əsas idman kompleksi idi. Belə ki, stadionda oyunların açılış və bağlanış mərasimləri keçirilməsi ilə bərabər, həm də atletika, futbol (qızıl medal matçı ilə birlikdə 4 oyun) və atçılıq yarışları da keçirilmişdi. Stadion 1999 UEFA Kuboku Finalı ilə yanaşı, 2008 UEFA Çempionlar Liqası Finalının şahidi olub. Stadionda keçirilən digər mötəbər turnirlərə, 1957 Buz Xokkeyi Dünya Çempionatının final matçı, 1973 Yay Universiadası, 1984 Dostluq oyunları və 1998 Dünya Gənclik Oyunları misal göstərilə bilər. Stadionda müxtəlif dünyaca məşhur müğənnilərin və musiqi qruplarının – Maykl Cekson, The Rolling Stones, Madonna, Metallica konsertləri olmuşdur.UEFA stadionu 5 reytinq ulduzundan 4 ulduzla qiymətləndirib. Stadion Rusiyanın və 2018-ci ildəki mundial zamanı ən böyük stadion olmaqla yanaşı, həm də Şərqi Avropanın ən böyük stadionudur. Avropanın isə səkkizinci böyük stadionudur. Stadion 2013-cü ildə yenidən bərpa olundu və bu təmir işləri 2017-ci ildə tamamlandı. Bu təmir-bərpa işləri 350 milyon €-ya baha başa gəldi. Uruqvay və Braziliya milliləri 1/4 Finalda turnirə vida etdikdən sonra yoluna davam edən 4 komanda qaldı. Bu dörd komandanın dördü də Avropa ölkələrini təmsil edirdi. Bundan əvvəlki üç mundialda da Avropa komandası kubokun sahibi olmuşdu. Beləliklə ardıcıl dördüncü dəfə kuboku Avropa tərəfinin öz bölgəsinə götürəcəyi bəlli oldu. Mundiallar tarixində doqquzuncu dəfə Avropa ölkələri öz aralarında qalibi müəyyənləşdirmək üçün öz aralarında oynayacaqdılar. Axrıncı dəfə belə final 2006 və 2010-cu illərdə olmuşdu.Fransa üçüncü dəfə mundialın finalında iştirak etmə hüququ qazandı. 1998-ci ildəki Fransa ilk dəfə ev sahibliyi etdiyi mundialda finala çıxma uğurunu göstərmişdi. Həmin finalda da rəqibi olan Braziliyanı 3–0 hesabı ilə məğlub etmişdi. Axırıncı dəfə 2006-cı ildə final oynayan Fransa rəqibinə oyun sonrası penalti zərbələri nəticəsində uduzmuşdu. Didye Deşamp Frans Bekkenbauer, Rudi Fölyer və Mario Zaqallodan sonra dördüncü həm futbolçu həm də baş məşqçi olaraq finala çıxma uğurunu qazanan futbol adamı oldu.Beşinci dəfə mundialda iştirak edən Xorvatiya millisi ilk dəfədir ki, finalda iştirak etmə hüququnu qazandı. Ümumiyyətlə, Xorvatlar mundiallar tarixində ən yaxşı çıxışını 1998-ci ildə debüt etdikləri çempionatda əldə etdikləri üçüncü yerlə qazanıblar. Belə ki, yarı finalda ev sahibi Fransaya 2–1 hesabı ilə uduzan Xorvatlar, üçüncülük oyununda eyni hesabla Hollandlara qalib gəlmişdilər.Bu matç Xorvatiya ilə Fransa arasında oynanan səkkizinci matç olacaq. Digər matçlara nəzər yetirsək, Fransanın Xorvatiyaya uduzmadığının şahidi olarıq. Fransızlar xorvatlarla oynadığı 7 matçda 3 qələbə qazanmış, 4 dəfə də heç-heçə etmişdir. Finala gedən yol Ətraflı bax: 2018 FİFA Dünya Kuboku Oyun öncəsi Final matçının rəsmi topu Telstar Mechta seçildi. Bu top Adidas Telstar 18-in qırmızı rəngli bir versiyası idi. 12 iyul 2018-ci ildə FİFA Hakimlər Komitəsi tərəfoindən finalı idarə edəcək hakim təyin olundu. Bu hakim 43 yaşlı Argentinalı Nestor Pitana idi. Bu final matçı Pitananın bu ilki mundialda idarə edəcəyi beşinci matç olacaqdı. Bundan əlavə, Pitana mundiallar tarixində həm açılış həm final matçını idarə edən ikinci hakim oldu. 2010-cu ildən FİFA'nın Beynəlxalq hakimi olan Pitana 2014 FİFA Dünya Kubokunda dörd matçı idarə etmişdi. Onun köməkçiləri öz həmvətənliləri olan Hernan Maydana və Xuan Pablo Bellatti olacaq. Hollandiyalı Byörn Keypers isə matçda dördüncü hakim olacaq. İtaliya Futbol Federasiyasından olan Massimilyano İrrati mundiallar tarixində ilk dəfə video köməkçi hakim olaraq final matçını idarə edəcək. Qapanış mərasimi Turnirin bağlanış mərasimi final matçı başlamamışdan əvvəl keçirildi.13 iyul 2018-ci ildə FİFA turnirin bağlanış mərasimində Uill Smit, Niki Cem və Era İstrefinin birgə turnirin rəsmi mahnısı olan ""Live It Up""ı səsləndirəcəklərini elan etdi. Bununla yanaşı, mərasimdə opera müğənnisi Aida Qarifullina və onu müşayiət edən uşaq xoru Rusiyanın xalq mahnısı olan Kalinkanı səsləndirdi. Matç yerli vaxtla saat 18:00-də (15:00 UTC) başladı. Matçın temperaturu 27 °C (81 °F) idi. Matçda bir neçə dəfə gözlə görülə bilən şimşək çaxdı. Lujniki stadionu yenə tam dolu vəziyyətdə idi. Belə ki, matçı 78011 tamaşaçı izləyirdi. Bununla bərabər oyunu 10 Dövlət başçısı izləyirdi. Rusiya prezidenti Vladimir Putin, Fransa prezidenti Emmanuel Makron və Xorvatiya prezidenti Kolinda Qrabar-Kitaroviç daha çox nəzərə çarpırdı. Hər iki komandanın start heyətləri yarı final oyunlarında çıxarılan start heyətləri ilə eyni idi.Xorvatiya ilk hissədə daha çox topla oynayan tərəf idi. Antuan Qrizmanın hücumunun qarşısı Marçelo Brozoviç tərəfindən kobudluqla qarşısı alındı. Buna görə də hakim cərimə zərbəsi təyin etdi. Qrizman qapıya 30 metrlik uzaqlıqdan cəribə zərbəsini yerinə yetirirdi. Qapıya doğru topu ortaladı və 18-ci dəqiqədə Mandzukiç səhvən öz qapılarının sol küncünün torunu silkələdi. İlk dəfə idi ki, Dünya Çempionatının finalında avtoqol vurulurdu.Bu qoldan 10 dəqiqə sonra Xorvatlar hesabı bərabərləşdirdi. Belə ki, Luka Modriçin yerinə yetirdiyi cərimə zərbəsinin nəticəsində top Domaqoy Vidaya gəldi. Vida isə topu Rakitiçə ötürdü. Rakitiç isə sol ayağı ilə qapının sağ aşağı küncünə dəqiq zərbə vurmaqla hesabı 1–1 etdi. 34-cü dəqiqədə sağ tərəfdən yerinə yetirilən künc zərbəsinin nəticəsində top İvan Perişiçin əlinə dəydi. Hakim bu anı görməmişdi, lakin oyunçular qışqıraraq topun ələ dəydiyini hakimə israrla deyirdilər. Hakim bu halın olub olmadığını dəqiqləşdirmək üçün video köməkçi hakimdən rəy istədi. Həm də özü də dəfələrlə həmin anın təkrarına baxdı. Təkrara baxdıqdan sonra hakim Fransanın lehinə qərar verdi. Penaltini yerinə yetirən Qrizman komandasını 2–1 hesabı ilə önə keçirtdi. Fransa ilk yarını öndə bitirdi. İşin maraqlı tərəfi isə Fransa tərəfinin hissə boyu qapıya tək bir dəqiq zərbə vurması olub. Bundan əlavə, Fransa ilk hissədə topa sahib olmada da Xorvatiyadan xeyli geri idi: 34% 59-cu dəqiqədə Pol Poqba ilk zərbəsini vurdu, lakin zərbənin qarşısı alındı. Təkrar zərbəni cərimə zərbəsinin kənarından qapının sol tərəfinə dəqiq zərbə endirərək hesabı 3–1 etdi. Altı dəqiqə sonra Kilian Mbappe uzaqdan qapının sol küncünə möhtəşəm zərbə endirərək hesabı artırdı. Mbappe bu qolu vurmaqla 1958-ci il mundialındakı finalda Peledən bəri qol vuran ilk yeniyetmə oldu. 69-cu dəqiqədə Fransanın qapıçısı Huqo Lyorisin səhvindən Mandzukiç istifadə etdi və hesabı 4–2 etdi. Matç elə bu hesabla başa çatdı və ən çox qol vurulan mundiallardan biri oldu. Statistikalar Oyun sonrası Fransanın baş məşqçisi Didye Deşamp Frans Bekkenbauer və Mario Zaqallodan sonra üçüncü şəxs oldu ki, həm oyunçu olduğu vaxt, həm də məşqçi olaraq Dünya Kubokunu başı üzərinə qaldırdı. Fransa millisinə qızıl medalları və kuboku prezidentlər – Putin, Makron və Qrabar-Kitaroviç tərəfindən leysan yağışın altında verildi.Xorvatiya millisindən olan Luka Modriç turnirin ən yaxşı oyunçusu seçildi. Antuan Qrizman isə final matçının adamı seçildi. Bundan əlavə, o bu turnirdə 4 qol və 2 asist etməklə bürünc top və gümüş buts mükafatına da layiq görüldü. Mbappe isə turnirin ən yaxşı gənc oyunçusu seçildi.Fransada isə izdiham hökm sürürdü. Hamı küçəyə çıxaraq səhər açılana kimi bu qələbəni qeyd etdi. Təxminən 90000 insan Eyfel qülləsinin ətrafında yerləşən fanzone-da, 1 milyona yaxın insan isə Yelisey çöllərində bu qələbəni qeyd etdilər. Lakin bu bayram keçirmələrin nəticəsində bədbəxt hadisələr də baş verdi. Belə ki, bəzi yerlərdə polislə toqquşmalar yaşandı, 2 nəfər həyatını itirdi. Bu zəfərə görə müvəqqəti olaraq bəzi metro stansiyalarının adları dəyişdirildi. Təzə qoyulan adlar isə Fransa millisində oynayan bir sıra futbolçuların adları idi. Xorvatiya tərəfi isə uduzmağına rəğmən çox qürurlu və xoşbəxt idi. 16 iyulda Xorvatlar vətənə dönəndə, 550000-ə yaxın azarkeş komandanı Zaqreb Aeroportunda qarşıladı. Komanda Aeroportdan Ban Yelaciç Meydanına qədər avtobusla altı saatlıq tur etdi. Xarici keçidlər 2021 FİFA Konfederasiyalar Kuboku fifa.com/worldcup/index.html — 2018 FİFA Dünya Kuboku finalının rəsmi saytı Rəsmi sənədlər və matç sənədləri Arxivləşdirilib 2018-04-25 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=553668
-2018 FİFA Dünya Kuboku G qrupu,"2018 FİFA Dünya Kuboku G qrupu nda oyunlar 18-28 iyun 2018 tarixlər arasında oynanıldı. Qrupdakı komandalar Belçika, Panama, Tunis, İngiltərə millilərindən ibarətdir.Qrupda ilk iki yeri tutan Belçika və İngiltərə milliləri 1/8 final mərhələsinə yüksəldilər. Turnir cədvəli 1/8 Final mərhələsində: G qrupu birincisi Belçika, H qrupu ikincisi Yaponiya millisi ilə oynayacaq. G qrupu ikincisi İngiltərə, H qrupu birincisi Kolumbiya millisi ilə oynayacaq. Məqalədəki bütün oyunların vaxtı Rusiya vaxtı ilə verilib. Belçika - Panama Rəqiblər bu matçdan əvvəl heç vaxt üz-üzə gəlməyib. Tunis - İngiltərə Belçika - Tunis İngiltərə - Panama İngiltərə - Belçika Panama - Tunis Fair play xalları: ilk sarı kart: -1 xal ikinci sarı kart ( və nəticədə qırmızı kart): -3 xal birbaşa qırmızı kart: -4 xal sarı kart və birbaşa qırmızı kart: -5 xalYuxarıdakı qaydalar komandada oynayan hər oyunçuya tətbiq olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=551599
-2018 FİFA Dünya Kuboku H qrupu,"2018 FİFA Dünya Kuboku H qrupu nda oyunlar 19-28 iyun 2018 tarixlər arasında oynanıldı.Qrupdakı komandalar Polşa, Kolumbiya, Seneqal, Yaponiya millilərindən ibarətdir.Qrupda ilk iki yeri tutan Kolumbiya və Yaponiya milliləri 1/8 finala yüksəldilər. Dünya Kubokları tarixində ilk dəfə məhz bu qrupda növbəti mərhələyə keçəcək komandanı müəyyənləşdirmək üçün ""fair-play"" qaydalarından istifadə edildi.Belə ki,Yaponiya və Seneqal milliləri əsas Klassifikasiya qaydalarına əsasən 2-ci yeri tutmuşdular.Lakin Yaponiya Seneqaldan daha az sarı kart aldığı üçün 1/8 final mərhələsinə yüksəldi. Turnir cədvəli 1/8 Final mərhələsində: H qrupu birincisi Kolumbiya, G qrupu ikincisi İngiltərə millisi ilə oynadı. H qrupu ikincisi Yaponiya, G qrupu birincisi Belçika millisi ilə oynadı. Məqalədəki bütün oyunların vaxtı Rusiya vaxtı ilə verilib. Kolumbiya - Yaponiya Polşa - Seneqal Yaponiya - Seneqal Polşa - Kolumbiya Yaponiya - Polşa Seneqal - Kolumbiya Fair play xalları: ilk sarı kart: -1 xal ikinci sarı kart ( və nəticədə qırmızı kart): -3 xal birbaşa qırmızı kart: -4 xal sarı kart və birbaşa qırmızı kart: -5 xalYuxarıdakı qaydalar komandada oynayan hər oyunçuya tətbiq olunur.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=551707
-2018 FİFA Dünya Kuboku açılış mərasimi,"2018 FİFA Dünya Kubokunun açılış mərasimi saat 03:30-da (BYV) 14 iyun 2018-ci ildə Moskva şəhərində yerləşən Lujniki stadionunda baş tutmuşdur. Mərasim Rusiyanın Səudiyyə Ərəbistanı üzərindəki 5-0-lık qələbəsi ilə başa çatan açılış oyunundan saat yarım əvvəl keçirilmişdir. Keçmiş braziliyalı oyunçu Ronaldo Rusiya 2018 köynəyi geyən balaca uşaqla meydançada gəzmişdir. Rusiyalı müğənni Aida Qarifullinanın çıxışından sonra ingilis pop müğənnisi Robbi Vilyamsda səhnədə yerini almış və ""Let Me Entertain You"" mahnısı səsləndirilməyə başlamışdır. Vilyams ""Feel"" mahnısının bir hissəsini oxumuş və Aida ilə ""Angel"" mahnısını duet şəklində oxumuşdur. Bundan sonra bütün 32 iştirakçının bayraqlarına bürünmüş könüllülər meydana çıxmışdır. Daha sonra Ronaldo mart ayında Beynəlxalq Kosmik Stansiya heyəti ilə kosmosa göndərilmiş və iyunun əvvəlində gətirilmiş Adidas Telstar 18 topu ilə qayıtmışdır. Robbi Vilyams ən sonda ""Rock DJ"" mahnısını ifa etmişdir. Mübahisələr Çıxış zamanı Vilyams səhvən ""barmaq"" işarəsi göstərmişdir. ""This Morning"" verilişində verdiyi müsahibədə Vilyams ""Mən çox təzyiq altında idim, çünki bir dəqiqə qalmışdı və yarım dəqiqə ərzində nə edəcəyimi bilmirdim. Beləcə, mən 1 dəqiqəlik geri sayma etmişdim"" sözləri ilə çıxış etmişdir. Fox hadisəyə görə üzr istəmişdir. İnsident Böyük Britaniyada İTV-də nümayiş etdirilməmişdir və kəsilmişdir. Xarici keçidlər Vikianbarda 2018 FİFA Dünya Kuboku açılış mərasimi ilə əlaqəli mediafayllar var.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=553779
-2018 FİFA Dünya Kuboku finalı,"2018 FİFA Dünya Kuboku finalı — 2018 FİFA Dünya Kubokunun çempionunu müəyyən edən kubokun son futbol matçı. Bu, FİFA Dünya Kubokları tarixində 21-ci finaldır. Matç 2018-ci ilin 15 iyulunda Moskva şəhərində, Lujniki stadionunda, Fransa və Xorvatiya milliləri arasında keçirildi. Matçda Fransa 4–2 hesabı ilə rəqibinə qalib gəldi və futbol tarixində ikinci dəfə Dünya Çempionu oldu. Fransa final matçında qalib gəlməklə 2021 FİFA Konfederasiyalar Kubokunda da iştirak etmə hüququnu qazandı. Ətraflı bax: Lujniki stadionuFinalın keçiriləcəyi stadion Moskvadakı Lujniki stadionudur.Yaponiyanın Tokyo şəhərində FİFA İcraiyyə Komitəsinin keçirdiyi toplantı nəticəsində bu stadion final oyununun keçiriləcəyi stadion olaraq bəlirləndi. Stadion həmçinin mundialın 14 iyundakı açılış və 11 iyuldakı yarı final matçları daxil olmaqla 8 matça ev sahibliyi etdi. 1956-cı ildə açılmış Lujniki stadionu 1992-ci ilədək Mərkəzi Lenin Stadionu olaraq adlanırdı.Stadion Lujniki Olimpiya Şəhərciyinin bir hissəsidir. Stadion Rusiya millisinin əsas stadionu olmaqla yanaşı, keçmiş dövrlərdə SSRİ millisinin də əsas stadionu idi. Bundan əlavə,stadion keçmişdə ÇSKA Moskva, Torpedo Moskva, Spartak Moskva klublarının ev oyunlarını keçirdiyi stadion olmuşdu.Amma, hal-hazırda stadion heç bir futbol klubu tərəfindən istifadə olunmur.Stadion vaxtı ilə çox sayda mötəbər turnirə ev sahibliyi edib. Lujniki 1980 Yay Olimpiya Oyunlarının əsas idman kompleksi idi. Belə ki, stadionda oyunların açılış və bağlanış mərasimləri keçirilməsi ilə bərabər, həm də atletika, futbol (qızıl medal matçı ilə birlikdə 4 oyun) və atçılıq yarışları da keçirilmişdi. Stadion 1999 UEFA Kuboku Finalı ilə yanaşı, 2008 UEFA Çempionlar Liqası Finalının şahidi olub. Stadionda keçirilən digər mötəbər turnirlərə, 1957 Buz Xokkeyi Dünya Çempionatının final matçı, 1973 Yay Universiadası, 1984 Dostluq oyunları və 1998 Dünya Gənclik Oyunları misal göstərilə bilər. Stadionda müxtəlif dünyaca məşhur müğənnilərin və musiqi qruplarının – Maykl Cekson, The Rolling Stones, Madonna, Metallica konsertləri olmuşdur.UEFA stadionu 5 reytinq ulduzundan 4 ulduzla qiymətləndirib. Stadion Rusiyanın və 2018-ci ildəki mundial zamanı ən böyük stadion olmaqla yanaşı, həm də Şərqi Avropanın ən böyük stadionudur. Avropanın isə səkkizinci böyük stadionudur. Stadion 2013-cü ildə yenidən bərpa olundu və bu təmir işləri 2017-ci ildə tamamlandı. Bu təmir-bərpa işləri 350 milyon €-ya baha başa gəldi. Uruqvay və Braziliya milliləri 1/4 Finalda turnirə vida etdikdən sonra yoluna davam edən 4 komanda qaldı. Bu dörd komandanın dördü də Avropa ölkələrini təmsil edirdi. Bundan əvvəlki üç mundialda da Avropa komandası kubokun sahibi olmuşdu. Beləliklə ardıcıl dördüncü dəfə kuboku Avropa tərəfinin öz bölgəsinə götürəcəyi bəlli oldu. Mundiallar tarixində doqquzuncu dəfə Avropa ölkələri öz aralarında qalibi müəyyənləşdirmək üçün öz aralarında oynayacaqdılar. Axrıncı dəfə belə final 2006 və 2010-cu illərdə olmuşdu.Fransa üçüncü dəfə mundialın finalında iştirak etmə hüququ qazandı. 1998-ci ildəki Fransa ilk dəfə ev sahibliyi etdiyi mundialda finala çıxma uğurunu göstərmişdi. Həmin finalda da rəqibi olan Braziliyanı 3–0 hesabı ilə məğlub etmişdi. Axırıncı dəfə 2006-cı ildə final oynayan Fransa rəqibinə oyun sonrası penalti zərbələri nəticəsində uduzmuşdu. Didye Deşamp Frans Bekkenbauer, Rudi Fölyer və Mario Zaqallodan sonra dördüncü həm futbolçu həm də baş məşqçi olaraq finala çıxma uğurunu qazanan futbol adamı oldu.Beşinci dəfə mundialda iştirak edən Xorvatiya millisi ilk dəfədir ki, finalda iştirak etmə hüququnu qazandı. Ümumiyyətlə, Xorvatlar mundiallar tarixində ən yaxşı çıxışını 1998-ci ildə debüt etdikləri çempionatda əldə etdikləri üçüncü yerlə qazanıblar. Belə ki, yarı finalda ev sahibi Fransaya 2–1 hesabı ilə uduzan Xorvatlar, üçüncülük oyununda eyni hesabla Hollandlara qalib gəlmişdilər.Bu matç Xorvatiya ilə Fransa arasında oynanan səkkizinci matç olacaq. Digər matçlara nəzər yetirsək, Fransanın Xorvatiyaya uduzmadığının şahidi olarıq. Fransızlar xorvatlarla oynadığı 7 matçda 3 qələbə qazanmış, 4 dəfə də heç-heçə etmişdir. Finala gedən yol Ətraflı bax: 2018 FİFA Dünya Kuboku Oyun öncəsi Final matçının rəsmi topu Telstar Mechta seçildi. Bu top Adidas Telstar 18-in qırmızı rəngli bir versiyası idi. 12 iyul 2018-ci ildə FİFA Hakimlər Komitəsi tərəfoindən finalı idarə edəcək hakim təyin olundu. Bu hakim 43 yaşlı Argentinalı Nestor Pitana idi. Bu final matçı Pitananın bu ilki mundialda idarə edəcəyi beşinci matç olacaqdı. Bundan əlavə, Pitana mundiallar tarixində həm açılış həm final matçını idarə edən ikinci hakim oldu. 2010-cu ildən FİFA'nın Beynəlxalq hakimi olan Pitana 2014 FİFA Dünya Kubokunda dörd matçı idarə etmişdi. Onun köməkçiləri öz həmvətənliləri olan Hernan Maydana və Xuan Pablo Bellatti olacaq. Hollandiyalı Byörn Keypers isə matçda dördüncü hakim olacaq. İtaliya Futbol Federasiyasından olan Massimilyano İrrati mundiallar tarixində ilk dəfə video köməkçi hakim olaraq final matçını idarə edəcək. Qapanış mərasimi Turnirin bağlanış mərasimi final matçı başlamamışdan əvvəl keçirildi.13 iyul 2018-ci ildə FİFA turnirin bağlanış mərasimində Uill Smit, Niki Cem və Era İstrefinin birgə turnirin rəsmi mahnısı olan ""Live It Up""ı səsləndirəcəklərini elan etdi. Bununla yanaşı, mərasimdə opera müğənnisi Aida Qarifullina və onu müşayiət edən uşaq xoru Rusiyanın xalq mahnısı olan Kalinkanı səsləndirdi. Matç yerli vaxtla saat 18:00-də (15:00 UTC) başladı. Matçın temperaturu 27 °C (81 °F) idi. Matçda bir neçə dəfə gözlə görülə bilən şimşək çaxdı. Lujniki stadionu yenə tam dolu vəziyyətdə idi. Belə ki, matçı 78011 tamaşaçı izləyirdi. Bununla bərabər oyunu 10 Dövlət başçısı izləyirdi. Rusiya prezidenti Vladimir Putin, Fransa prezidenti Emmanuel Makron və Xorvatiya prezidenti Kolinda Qrabar-Kitaroviç daha çox nəzərə çarpırdı. Hər iki komandanın start heyətləri yarı final oyunlarında çıxarılan start heyətləri ilə eyni idi.Xorvatiya ilk hissədə daha çox topla oynayan tərəf idi. Antuan Qrizmanın hücumunun qarşısı Marçelo Brozoviç tərəfindən kobudluqla qarşısı alındı. Buna görə də hakim cərimə zərbəsi təyin etdi. Qrizman qapıya 30 metrlik uzaqlıqdan cəribə zərbəsini yerinə yetirirdi. Qapıya doğru topu ortaladı və 18-ci dəqiqədə Mandzukiç səhvən öz qapılarının sol küncünün torunu silkələdi. İlk dəfə idi ki, Dünya Çempionatının finalında avtoqol vurulurdu.Bu qoldan 10 dəqiqə sonra Xorvatlar hesabı bərabərləşdirdi. Belə ki, Luka Modriçin yerinə yetirdiyi cərimə zərbəsinin nəticəsində top Domaqoy Vidaya gəldi. Vida isə topu Rakitiçə ötürdü. Rakitiç isə sol ayağı ilə qapının sağ aşağı küncünə dəqiq zərbə vurmaqla hesabı 1–1 etdi. 34-cü dəqiqədə sağ tərəfdən yerinə yetirilən künc zərbəsinin nəticəsində top İvan Perişiçin əlinə dəydi. Hakim bu anı görməmişdi, lakin oyunçular qışqıraraq topun ələ dəydiyini hakimə israrla deyirdilər. Hakim bu halın olub olmadığını dəqiqləşdirmək üçün video köməkçi hakimdən rəy istədi. Həm də özü də dəfələrlə həmin anın təkrarına baxdı. Təkrara baxdıqdan sonra hakim Fransanın lehinə qərar verdi. Penaltini yerinə yetirən Qrizman komandasını 2–1 hesabı ilə önə keçirtdi. Fransa ilk yarını öndə bitirdi. İşin maraqlı tərəfi isə Fransa tərəfinin hissə boyu qapıya tək bir dəqiq zərbə vurması olub. Bundan əlavə, Fransa ilk hissədə topa sahib olmada da Xorvatiyadan xeyli geri idi: 34% 59-cu dəqiqədə Pol Poqba ilk zərbəsini vurdu, lakin zərbənin qarşısı alındı. Təkrar zərbəni cərimə zərbəsinin kənarından qapının sol tərəfinə dəqiq zərbə endirərək hesabı 3–1 etdi. Altı dəqiqə sonra Kilian Mbappe uzaqdan qapının sol küncünə möhtəşəm zərbə endirərək hesabı artırdı. Mbappe bu qolu vurmaqla 1958-ci il mundialındakı finalda Peledən bəri qol vuran ilk yeniyetmə oldu. 69-cu dəqiqədə Fransanın qapıçısı Huqo Lyorisin səhvindən Mandzukiç istifadə etdi və hesabı 4–2 etdi. Matç elə bu hesabla başa çatdı və ən çox qol vurulan mundiallardan biri oldu. Statistikalar Oyun sonrası Fransanın baş məşqçisi Didye Deşamp Frans Bekkenbauer və Mario Zaqallodan sonra üçüncü şəxs oldu ki, həm oyunçu olduğu vaxt, həm də məşqçi olaraq Dünya Kubokunu başı üzərinə qaldırdı. Fransa millisinə qızıl medalları və kuboku prezidentlər – Putin, Makron və Qrabar-Kitaroviç tərəfindən leysan yağışın altında verildi.Xorvatiya millisindən olan Luka Modriç turnirin ən yaxşı oyunçusu seçildi. Antuan Qrizman isə final matçının adamı seçildi. Bundan əlavə, o bu turnirdə 4 qol və 2 asist etməklə bürünc top və gümüş buts mükafatına da layiq görüldü. Mbappe isə turnirin ən yaxşı gənc oyunçusu seçildi.Fransada isə izdiham hökm sürürdü. Hamı küçəyə çıxaraq səhər açılana kimi bu qələbəni qeyd etdi. Təxminən 90000 insan Eyfel qülləsinin ətrafında yerləşən fanzone-da, 1 milyona yaxın insan isə Yelisey çöllərində bu qələbəni qeyd etdilər. Lakin bu bayram keçirmələrin nəticəsində bədbəxt hadisələr də baş verdi. Belə ki, bəzi yerlərdə polislə toqquşmalar yaşandı, 2 nəfər həyatını itirdi. Bu zəfərə görə müvəqqəti olaraq bəzi metro stansiyalarının adları dəyişdirildi. Təzə qoyulan adlar isə Fransa millisində oynayan bir sıra futbolçuların adları idi. Xorvatiya tərəfi isə uduzmağına rəğmən çox qürurlu və xoşbəxt idi. 16 iyulda Xorvatlar vətənə dönəndə, 550000-ə yaxın azarkeş komandanı Zaqreb Aeroportunda qarşıladı. Komanda Aeroportdan Ban Yelaciç Meydanına qədər avtobusla altı saatlıq tur etdi. Xarici keçidlər 2021 FİFA Konfederasiyalar Kuboku fifa.com/worldcup/index.html — 2018 FİFA Dünya Kuboku finalının rəsmi saytı Rəsmi sənədlər və matç sənədləri Arxivləşdirilib 2018-04-25 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=552649
-2018 FİFA Dünya Kuboku yayım hüquqları,FİFA bir neçə şirkətin aracılığı ilə 2018 FİFA Dünya Kubokunun yayım haqlarını çeşidli yerli kanallara satdı. Televiziyalar,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=553691
-2018 FİFA Dünya Kubokunun təsnifat mərhələsi,Rusiyada keçiriləcək 2018 Dünya Çempionatının final mərhələsinə 32 iştirakçıdan 31-i müəyyənləşdirəcək təsnifat mərhələsi. Çempionatın təşkilatçı komandası final yarışında yerini avtomatik olaraq alır. Final mərhələsinə çıxan komandalar,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=464232
-2018 Monako Qran-prisi,"2018 Monako Qran Prisi — 2018-ci ildə keçirilmiş Monako Qran Prisi. Monako Qran Prisi üçün təkər seçimi Sərbəst yürüşlər Birinci sərbəst yürüşlər Kevin Maqnussen elektrik problemləri üzündən uzun müddət işləyə bilməyib.Roman Qrojanın maşınının altlığı da sessiya ərzində dəyişdirilib.Fernando Alonso isə ölçmə cihazlarındakı problemər üzündən yalnız son dəqiqələrdə boksu tərk edə bilib.Sergey Sirotkin 15-ci dəqiqədə son döngədə divarla təmas yaşayıb və təkərini zədələyib. O, özü boksa qayıda bilib.Lens Stroll isə oturacaq problemi ilə qarşılaşıb.Maks Ferstappen səhvə yol verərək təhlükəsizlik cibinə girib və arxa ötürmə ilə trasa qayıdıb. Onun manevri təhlükəli görünüb, stüardlar araşdırıblar, lakin heç bir cəza tətbiq edilməyib.Roman Qrojan, Lens Stroll və Esteban Okon baryerlərlə toqquşublar, lakin maşınlara zərər dəyməyib. Protokollara Daniel Rikiardo başçılıq edib–1:12.126.Maks Ferstappen komanda yoldaşına 0.154 saniyə fərqlə məğlub olub. Daniel Rikiardo 1:12.126 Maks Ferstappen 1:12.280 Lyuis Həmilton 1:12.480 Sebastyan Fettel 1:13.041 Kimi Raykkönen 1:13:066 Karlos Sayns 1:13.456 Valtteri Bottas 1:13.502 Serxio Perez 1:13.717 Roman Qrojan 1:13.943 Sergey Sirotkin 1:13.962 Esteban Okon 1:14.000 Brendon Hartli 1:14.034 Niko Hülkenberq 1:14.134 Pyer Qasli 1:14.240 Stoffel Vandorn 1:14.291 Şarl Lekler 1:14.521 Fernando Alonso 1:14.637 Lens Stroll 1:14.782 Markus Eriksson 1:15.206 Kevin Maqnussen 1:18.801 İkinci sərbəst yürüşlər Sessiya 25-ci dəqiqədə dördüncü və beşinci döngələr arasındakı hissədə drenaj qapağı qırıldığından qırmızı bayraqla dayandırılıb. Həmin yerə təmir briqadası və Çarli Uaytinq şəxsən özü baş çəkib. Təmirə görə fasilə 15 dəqiqə davam edib. Yaşıl bayraqlar dalğalandıqdan sonra sürücülər uzun dövrələr vuraraq təkərlərin səmərəliliyini yoxlamağa başlayıblar. İlk sessiyadan fərqli olaraq, bu dəfə insident baş verməyib və sürücülər proqramlarını tam yerinə yetirə biliblər. Daniel Rikiardo 1:11.841 Maks Ferstappen 1:12.035 Sebastyan Fettel 1:12.413 Lyuis Həmilton 1:12.536 Kimi Raykkönen 1:12.543 Valtteri Bottas 1:12.642 Niko Hülkenberq 1:13.047 Stoffel Vandorn 1:13.077 Fernando Alonso 1:13.115 Karlos Sayns 1:13.200 Brendon Hartli 1:13.222 Serxio Perez 1:13.370 Esteban Okon 1:13.382 Pyer Qasli 1:13.410 Sergey Sirotkin 1:13.547 Kevin Maqnussen 1:13.572 Şarl Lekler 1:13.575 Roman Qrojan 1:13.763 Lens Stroll 1:14.011 Markus Eriksson 1:14.173 Pirelli Monako Qran Prisi üçün sürücülərin təkər seçimini bəyan edib Monako-2018: Birinci sərbəst yürüşlər Monako-2018: İkinci sərbəst yürüşlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=548000
-2018 Monako Qran Prisi,"2018 Monako Qran Prisi — 2018-ci ildə keçirilmiş Monako Qran Prisi. Monako Qran Prisi üçün təkər seçimi Sərbəst yürüşlər Birinci sərbəst yürüşlər Kevin Maqnussen elektrik problemləri üzündən uzun müddət işləyə bilməyib.Roman Qrojanın maşınının altlığı da sessiya ərzində dəyişdirilib.Fernando Alonso isə ölçmə cihazlarındakı problemər üzündən yalnız son dəqiqələrdə boksu tərk edə bilib.Sergey Sirotkin 15-ci dəqiqədə son döngədə divarla təmas yaşayıb və təkərini zədələyib. O, özü boksa qayıda bilib.Lens Stroll isə oturacaq problemi ilə qarşılaşıb.Maks Ferstappen səhvə yol verərək təhlükəsizlik cibinə girib və arxa ötürmə ilə trasa qayıdıb. Onun manevri təhlükəli görünüb, stüardlar araşdırıblar, lakin heç bir cəza tətbiq edilməyib.Roman Qrojan, Lens Stroll və Esteban Okon baryerlərlə toqquşublar, lakin maşınlara zərər dəyməyib. Protokollara Daniel Rikiardo başçılıq edib–1:12.126.Maks Ferstappen komanda yoldaşına 0.154 saniyə fərqlə məğlub olub. Daniel Rikiardo 1:12.126 Maks Ferstappen 1:12.280 Lyuis Həmilton 1:12.480 Sebastyan Fettel 1:13.041 Kimi Raykkönen 1:13:066 Karlos Sayns 1:13.456 Valtteri Bottas 1:13.502 Serxio Perez 1:13.717 Roman Qrojan 1:13.943 Sergey Sirotkin 1:13.962 Esteban Okon 1:14.000 Brendon Hartli 1:14.034 Niko Hülkenberq 1:14.134 Pyer Qasli 1:14.240 Stoffel Vandorn 1:14.291 Şarl Lekler 1:14.521 Fernando Alonso 1:14.637 Lens Stroll 1:14.782 Markus Eriksson 1:15.206 Kevin Maqnussen 1:18.801 İkinci sərbəst yürüşlər Sessiya 25-ci dəqiqədə dördüncü və beşinci döngələr arasındakı hissədə drenaj qapağı qırıldığından qırmızı bayraqla dayandırılıb. Həmin yerə təmir briqadası və Çarli Uaytinq şəxsən özü baş çəkib. Təmirə görə fasilə 15 dəqiqə davam edib. Yaşıl bayraqlar dalğalandıqdan sonra sürücülər uzun dövrələr vuraraq təkərlərin səmərəliliyini yoxlamağa başlayıblar. İlk sessiyadan fərqli olaraq, bu dəfə insident baş verməyib və sürücülər proqramlarını tam yerinə yetirə biliblər. Daniel Rikiardo 1:11.841 Maks Ferstappen 1:12.035 Sebastyan Fettel 1:12.413 Lyuis Həmilton 1:12.536 Kimi Raykkönen 1:12.543 Valtteri Bottas 1:12.642 Niko Hülkenberq 1:13.047 Stoffel Vandorn 1:13.077 Fernando Alonso 1:13.115 Karlos Sayns 1:13.200 Brendon Hartli 1:13.222 Serxio Perez 1:13.370 Esteban Okon 1:13.382 Pyer Qasli 1:13.410 Sergey Sirotkin 1:13.547 Kevin Maqnussen 1:13.572 Şarl Lekler 1:13.575 Roman Qrojan 1:13.763 Lens Stroll 1:14.011 Markus Eriksson 1:14.173 Pirelli Monako Qran Prisi üçün sürücülərin təkər seçimini bəyan edib Monako-2018: Birinci sərbəst yürüşlər Monako-2018: İkinci sərbəst yürüşlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=585474
-2018 Qış Olimpiya Oyunları,"2009-cu ilin oktyabr ayında Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi (İOC) 2018-ci il Qış Olimpiya Oyunlarını keçirməyə iddialı şəhərlərin siyahısını açıqlayıb. Həmin olimpiadaya ev sahibliyi uğrunda yalnız 3 şəhər mübarizə aparacaq. Bunlar Almaniyanın Münhen, Fransanın Ansi və Cənubi Koreyanın Pxençxan şəhərləridir. İddiaçılar rəsmi ərizə təqdim etdikdən sonra İOC ekspertləri hər bir şəhərin təşkilati imkanlarını öyrənəcəklər. Qalib şəhərin adı isə 2011-ci ilin iyulunda Cənubi Afrika Respublikasının Durban şəhərində açıqlanacaq. Namizədlərdən Münhen qələbə qazansa, həm yay, həm də qış olimpiadası təşkil edən ilk şəhər olacaq. Artıq bu şəhər 1972-ci il Yay Olimpiya Oyunlarının ev sahibi olub. Pxençxan 2010 və 2014-cü il olimpiadaları uğrunda mübarizə aparsa da, hər iki halda səsverməni uduzub.Cənubi Koreyanın Pxençxan şəhəri 2018-ci ilin Qış Olimpiya oyunlarını keçirmək hüququ əldə edib. Olimpiadanın açılışı Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı Həmçinin bax Sloveniya 2018 Qış Olimpiya Oyunlarında",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=93972
-2018 Yeniyetmələrin Yay Olimpiya Oyunları,2018 Yeniyetmələrin Yay Olimpiya Oyunları — 2018-ci ildə 6-18 oktyabr tarixlərində Argentina Buenos Ayres şəhərində baş tutdu.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=448828
-2018 qış Olimpiya oyunları,"2009-cu ilin oktyabr ayında Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi (İOC) 2018-ci il Qış Olimpiya Oyunlarını keçirməyə iddialı şəhərlərin siyahısını açıqlayıb. Həmin olimpiadaya ev sahibliyi uğrunda yalnız 3 şəhər mübarizə aparacaq. Bunlar Almaniyanın Münhen, Fransanın Ansi və Cənubi Koreyanın Pxençxan şəhərləridir. İddiaçılar rəsmi ərizə təqdim etdikdən sonra İOC ekspertləri hər bir şəhərin təşkilati imkanlarını öyrənəcəklər. Qalib şəhərin adı isə 2011-ci ilin iyulunda Cənubi Afrika Respublikasının Durban şəhərində açıqlanacaq. Namizədlərdən Münhen qələbə qazansa, həm yay, həm də qış olimpiadası təşkil edən ilk şəhər olacaq. Artıq bu şəhər 1972-ci il Yay Olimpiya Oyunlarının ev sahibi olub. Pxençxan 2010 və 2014-cü il olimpiadaları uğrunda mübarizə aparsa da, hər iki halda səsverməni uduzub.Cənubi Koreyanın Pxençxan şəhəri 2018-ci ilin Qış Olimpiya oyunlarını keçirmək hüququ əldə edib. Olimpiadanın açılışı Ölkələrin göstərdiyi nəticələrı Həmçinin bax Sloveniya 2018 Qış Olimpiya Oyunlarında",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=410601
-2018 Çin Qran-prisi,"2018 Çin Qran Prisi—2018-ci ildə keçirilmiş növbəti Çin Qran Prisi. Çin Qran Prisi üçün təkər seçimi Sərbəst yürüşlər Birinci sərbəst yürüşlər Sürücülər sessiyaya Medium və Soft təkərlərlə başlayıblar. UltraSoft təkərlərə keçikdən sonra nəticələr xeyli yaxşılaşıb. Tras əvvəlcə xeyli sürüşkən olub, Lyuis Həmilton,Sebastyan Fettel və Kimi Rəykkönen kimi təcrübəli sürücülər belə səhvlərə yol veriblər.Lyuis Həmilton sessiyanın ortasında göstərdiyi nəticə ilə rəqiblərini xeyli üstələyib – 1:33.999. Britaniyalı sürücü daha yaxşı nəticə göstərə bilərdi, lakin səhvə yol verib və boksa qayıdıb. Kimi Rəykkönen onun nəticəsinə 0.350 saniyə uduzub.Maks Ferstappen və Stoffel Vandorn da səhvə yol verərək çınqıllığa düşüblər, lakin baryerlərlə toqquşmaqdan yayına biliblər. Lyuis Həmilton 1:33.999 Kimi Rəykkönen 1:34.358 Valtteri Bottas 1:34.457 Daniel Rikiardo 1:34.537 Maks Ferstappen 1:34.668 Sebastyan Fettel 1:34.861 Kevin Maqnussen 1:35.178 Karlos Sayns 1:35.616 Roman Qrojan 1:35.718 Niko Hülkenberq 1:35.800 Pyer Qasli 1:36.037 Fernando Alonso 1:36.044 Serxio Peres 1:36.051 Esteban Okon 1:36.351 Sergey Sirotkin 1:36.691 Brendon Hartli 1:36.715 Şarl Lekler 1:36.723 Stoffel Vandorn 1:36.756 Markus Eriksson 1:36.909 Ləns Stroll 1:37.277 İkinci sərbəst yürüşlər Sürücülər diqqətlərini bu dəfə uzun məsafələr qət edərək təkərlərin səmərəliliyini yoxlamağa yönəldiblər. Sessiyanın sonunda yağış başlayıb, lakin sürücülər artıq proqramlarını başa çatdırdıqlarından, bokslarına qayıdıblar. Səhər olduğu kimi, bu dəfə də ciddi insident baş verməyib.Lens Stroll 8-ci,Roman Qrojan isə 11-ci döngələrdə trasdan çıxıb, lakin maşınlara zərər dəyməyib. Sona yaxınStoffel Vandorn arxa sağ təkər yaxşı bağlanmadığı üçün dayanmalı olub. Sarı bayraqlar dalğalanıb və onun maşını təxliyə edilib.Esteban Okon,Serxio Perez, Brendon Hartli,Pyer Qasli və Fernando Alonso keçid təkərlərlə trasa qayıdaraq bir neçə dövrə vurublar. Protokollara çox cüzi fərqli Kimi Rəykkönen üstələyən Həmilton başçılıq edib – 1:33.482. Lyuis Həmilton 1:33.482 Kimi Rəykkönen 1:33.489 Valtteri Bottas 1:33.515 Sebastyan Fettel 1:33.590 Maks Ferstappen 1:33.823 Niko Hülkenberq 1:34.313 Kevin Maqnussen 1:34.458 Karlos Sayns 1:34.473 Daniel Rikkardo 1:34.557 Fernando Alonso 1:34.632 Serxio Peres 1:34.792 Pyer Qasli 1:34.849 Esteban Okon 1:34.874 Stoffel Vandorn 1:35.163 Brendon Hartli 1:35.333 Sergey Sirotkin 1:35.340 Markus Eriksson 1:35.624 Şarl Lekler 1:35.916 Roman Qrojan 1:36.471 Ləns Stroll 1:37.147 Üçüncü sərbəst yürüşlər Bu dəfə sürücülər daha çox problemlərlə qarşılaşıblar.Lyuis Həmilton bir neçə dəfə səhvlərə yol verib,Roman Qrojan yerində fırlanıb və komanda onu boksa çağırıb – fransız sürücünün əyləc nasazlığı ilə qarşılaşdığı məlum olub.Stoffel Vandornun maşınında telemetriya işləməyib və komanda ondan məlumat ala bilməyib. Red Bull komandası bu dəfə də ciddi çətinliklərlə qarşılaşıb.Maks Ferstappenin maşınında ötürmələr qutusunda problem aşkarlanıb, lakin bunu həll etmək mümkün olub. Bir neçə dövrə vurmuş Daniel Rikiardonun maşınının motoru alışıb və avstraliyalı sürücü üçün sessiya vaxtından əvvəl başa çatıb. Protokollara həftəsonunun ən sürətli dövrəsini vurmuşSebastyan Fettel başçılıq edib – 1:33.018. Sebastyan Fettel 1:33.018 Kimi Rəykkönen 1:33.469 Valtteri Bottas 1:33.761 Maks Ferstappen 1:33.969 Lyuis Həmilton 1:34.057 Kevin Maqnussen 1:34.329 Serxio Peres 1:34.445 Esteban Okon 1:34.456 Karlos Sayns 1:34.582 Sergey Sirotkin 1:34.741 Niko Hülkenberq 1:34.841 Fernando Alonso 1:34.851 Stoffel Vandorn 1:34.977 Brendon Hartli 1:34.991 Daniel Rikkardo 1:35.061 Pyer Qasli 1:35.079 Ləns Stroll 1:35.375 Şarl Lekler 1:35.497 Markus Eriksson 1:35.679 Roman Qrojan 1:35.756 Sıralanma turu Birinci sessiyada Kevin Maqnussen Soft, digər sürücülər isə UltraSoft təkərlərlə trasa çıxıblar. Lekler sonuncu döngənin çıxışında yerində fırlanıb, lakin maşının baryerlərə çırpılmasının qarşısını ala bilib. Bu insidentə görə sarı bayraqlar dalğalanıb. Red Bull mexanikləri Daniel Rikiardonun maşınını yalnız sessiyanın son dəqiqələrinə hazır edə biliblər. Avstraliyalı sürücü yeganə fürsətindən istifadə edərək növbəti sessiyaya yüksələ bilib. Protokollara Sebastyan Fettel başçılıq edib – 1:32.171. Sergey Sirotkin,Pyer Qasli, Lens Stroll, Lekler vəMarkus Eriksson mübarizəni dayandıran sürücülər olublar. İkinci sessiyada Ferrari və Mercedes sürücüləri sabahkı yarışda fərqli strategiya seçmək üçün Soft təkərlərlə boksları tərk ediblər, qalan sürücülər isə UltraSoft təkərləri seçiblər. İlk cəhdində Kimi Rəykkönen hamını üstələsə də,Lyuis Həmilton ikinci cəhddə protokollara başçılıq edib – 1.31.914. Kevin Maqnussen,Esteban Okon,Fernando Alonso,Stoffel Vandorn və Brendon Hartli üçün sıralanma turu başa çatıb. Son sessiyada Roman Qrojan Soft, digər sürücülər isə UltraSoft təkərlərlə poul mübarizəsinə başlayıblar. İlk cəhdlərdən sonra ən uğurlu Kimi Rəykkönen olub – 1.31.200. İkinci cəhddə finlandiyalı sürücü nəticəsini cüzi yaxşılaşdırıb. Sebastyan Fettel isə trasın rekordunu da yeniləyərək poulun sahibi olub – 1.31.095! Mercedes sürücüləri əsas rəqiblərinə yarım saniyə məğlub olublar. Start düzümü Markus Erikssona sıralanma turunda sarı bayraqlar altında sürətini kifayət qədər azaltmadığı üçün 5 yer itirmək cəzası verilsə də, start düzümündə dəyişiklik olmayıb. Çünki isveçli sürücü onsuz da son yeri tutub. Sebastyan Fettel 1:31.095 Kimi Rəykkönen 1:31.182 Valtteri Bottas 1:31.625 Lyuis Həmilton 1:31.675 Maks Ferstappen 1:31.796 Daniel Rikkardo 1:31.948 Niko Hülkenberq 1:32.532 Serxio Peres 1:32.758 Karlos Sayns 1:32.819 Roman Qrojan 1:32.855 Kevin Maqnussen 1:32.986 Esteban Okon 1:33.057 Fernando Alonso 1:33.232 Stoffel Vandorn 1:33.505 Brendon Hartli 1:33.795 Sergey Sirotkin 1:34.062 Pyer Qasli 1:34.101 Ləns Stroll 1:34.285 Şarl Lekler 1:34.454 Markus Eriksson 1:34.914 Startda Sebastyan Fettel yerini qoruya bilib, lakin komanda yoldaşına bir qədər mane olub və bunun nəticəsində Valtteri Bottas ikinciliyə yüksəlib. Təkər üstünlüyünə sahib Maks Ferstappen Lyuis Həmilton və Kimi Rəykköneni üstələyib.Sebastyan Fettel fərqi bir qədər artırıb.Stoffel Vandorn Sergey Sirotkini qabaqlayıb. Komandanın xahişi ilə Roman Qrojan Kevin Maqnusseni,Brendon Hartli isə Pyer Qaslini önə buraxıb. Hər iki halda komanda yoldaşları müxtəlif strategiyalarda olublar. 11-ci dövrədə Brendon Hartli pit-stop edən ilk sürücü olub. Növbəti üç dövrədə Esteban Okon,Karlos Sayns,Serxio Perez,Niko Hülkenberq də pit yoluna üz tutublar.Roman Qrojan 17-ci dövrədə təkərlərini dəyişib, Red Bull isə 18-ci dövrədə hər iki sürücüsünü pit-stopa çağırıb. Növbəti dövrədə Lyuis Həmilton boksa yollanıb. Valtteri Bottas 20-ci,Sebastyan Fettel isə 21-ci dövrədə təkərlərini dəyişiblər. Bir dövrə tez edilən pit-stop hesabına Valtteri Bottas Sebastyan Fetteli qabaqlayıb. Ferrari Kimi Rəykköneni trasda saxlayıb. Valtteri Bottas 27- ci dövrədə onu keçib. Kimi Raykkonen dərhal komanda yoldaşına yol verib və növbəti dövrədə təkərlərini dəyişib.Lekler 29-cu dövrədə çınqıllığa düşüb, lakin trasa qayıdaraq yarışa davam edə bilib. Növbəti dövrədə Fernando Alonso və Sergey Sirotkin pit-stop ediblər. 31-ci dövrədə Toro Rosso sürücüləri toqquşsalar da, yarışa davam edə biliblər. Stüardlar Pyer Qasliyə 10 saniyəlik cəza veriblər. İnsident nəticəsində asfaltda qırıntılar olduğundan, Təhlükəsizlik Maşını trasa daxil olub. Red Bull dərhal hər iki sürücüsünü pitə çağıraraq qələbənin əsasını qoyub. Niko Hülkenberq,Karlos Sayns,Esteban Okon,Pyer Qasli həmin dövrədə,Serxio Perez və Sergey Sirotkin isə növbəti dövrədə təkərlərini dəyişiblər.Restart 35-ci dövrədə verilib,Valtteri Bottas liderliyini davam etdirib.Fernando Alonso dərhal Roman Qrojanı keçib, komanda yoldaşı Stoffel Vandorn isə Esteban Okona keçilib. İki dövrə sonra Daniel Rikiardo yeni təkərlərdən istifadə edərək Kimi Rəykköneni qabaqlayıb. Maks Ferstappen Lyuis Həmiltonu keçməyə cəhd edib, lakin toqquşmadan yayınmaq üçün asfaltdan çıxmağa məcbur olub və yer itirib.Lyuis Həmilton bu dəfə də Daniel Rikiardonun təzyiqlərinə məruz qalıb. Avstraliyalı sürücü onu da keçərək üçüncülüyə yüksəlib.Maks Ferstappen yenidən Lyuis Həmiltona hücum edib və bu dəfə onu ötməyə nail olub.Daniel Rikiardo isə 42-ci dövrədə Sebastyan Fetteli də üstələyərək ikinci olub. 44-cü dövrədə Maks Ferstappen Sebastyan Fettelə aqressiv hücum edib və toqquşma baş verib. Hər iki sürücü yer itirərək yarışa davam edib. Stüardlar Maks Ferstappenin nəticəsinə 10 saniyə əlavə olunacağını elan ediblər. 45-ci dövrədə Daniel Rikiardo gözlənildiyi kimi, təkərləri xeyli yeyilmiş Valtteri Bottası da asanlıqla qabaqlayaraq liderliyə yüksəlib.Maks Ferstappen 48-ci dövrədə Lyuis Həmiltonu növbəti dəfə ötüb.Brendon Hartli 53-cü dövrədə mexaniki problemlərə görə mübarizəni dayandırıb. Kimi Rəykkönen Valtteri Bottasa xeyli yaxınlaşıb, lakin hücum imkanı əldə etməyib.Fernando Alonso yeddincilik uğrunda mübarizədə tempini xeyli itirən Sebastyan Fetteli keçib. Daniel Rikiardo mövsümdə ilk, karyerasında altıncı qələbəsini qazanıb. Valtteri Bottas yarışı ikinci, Kimi Rəykkönen isə üçüncü yerdə başa vurub.Lyuis Həmilton dördüncü olaraq çempionatda Sebastyan Fettellə arasındakı xal fərqini xeyli azaldıb. Mercedes ilk üç yarışı qələbəsiz başa vursa da, Mühəndislər Kubokunda liderliyə yüksəlib. Daniel Rikiardo Red Bull Valtteri Bottas Mercedes Kimi Rəykkönen Ferrari Lyuis Həmilton Mercedes Maks Ferstappen Red Bull Niko Hülkenberq Renault Fernando Alonso McLaren Sebastyan Fettel Ferrari Karlos Sayns Renault Kevin Maqnussen Haas Esteban Okon Force India Serxio Peres Force India Stoffel Vandorn McLaren Lens Stroll Williams Sergey Sirotkin Williams Markus Eriksson Sauber Roman Qrojan Haas Pyer Qasli Toro Rosso Şarl Lekler Sauber Mübarizəni dayandıran Brendon Hartli Toro Rosso DHL Fastest Pit Stop Award Pit-stopların nəticəyə birbaşa təsir etdiyi Çin Qran Prisində Mercedes mexanikləri Valtteri Bottas üçün etdikləri mükəmməl pit-stop əməliyyatı ilə birinci olublar. Finlandiyalı sürücü məhz bu pit-stopdan sonra trasa Sebastyan Fetteldən öndə qayıtmışdı. Bu, həm də mövsümün ilk üç yarışında əldə edilən ən yaxşı nəticə olub. Maraqlıdır ki, Red Bull komandası hər iki pit- stopa sürücülərini eyni anda çağırsa da, mexaniklər səhvə yol verməyiblər, hətta Maks Ferstappendən arxada gələn Daniel Rikiardonun maşınına cəmi 2.33 saniyə ərzində xidmət göstəriblər. Force India mexanikləri bu il yaxşı mənada fərqlənirlər –Serxio Perez üçün etdikləri pit- stopla bu dəfə də ilk üçlüyə düşə biliblər. McLaren komandasının pit-stoplarındakı vəziyyət isə trasda olandan fərqlənmir. Red Bull 68 Ferrari 57 Mercedes 49 Force India 37 UilyamsWilliams 31 Toro Rosso 20 Renault 12 Günün sürücüsü Yarışa altıncı yerdən başlayan, komandanın düzgün və möhtəşəm strategiyasından məharətlə istifadə edərək qələbə qazanan Red Bull-un sürücüsü Daniel Rikiardo “Günün Sürücüsü” seçilib. Avstraliyalı sürücü cari mövsümdə ilk dəfə bu ada layiq görülür. O, 2016-cı ildə Almaniya, keçən il isə Britaniya və İtaliya yarışlarında tamaşaçıların rəğbətini qazanmışdı. Sürücülərin cərimə balları Çində stüardlar Markus Erikssona 3, Maks Ferstappen və Pyer Qasliyə isə 2 cərimə balı verilib. Növbəti yarış ərəfəsində keçən il Bəhreyndə verilən cərimə balları silinəcək –Karlos Saynsın balları iki dəfə azalacaq,Lyuis Həmiltonun adı isə bu siyahıdan çıxacaq.Bu dəyişikliklər statistikada nəzərə alinib. Daniil Kvyat 7 Kevin Maqnussen 6 Stoffel Vandorn 5 Markus Eriksson 5 Maks Ferstappen 5 Brendon Hartli 4 Roman Qrojan 3 Felipe Massa 3 Serxio Perez 3 Sebastyan Fettel 3 Kimi Rəykkönen 3 Fernando Alonso 2 Karlos Sayns 2 Censon Batton 2 Paskal Verlyayn 2 Pyer Qasli 2 Daniel Rikiardo 2 Lens Stroll 1 Niko Hülkenberq 1 Colion Palmer 1",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=544955
-2018 Çin Qran Prisi,"2018 Çin Qran Prisi—2018-ci ildə keçirilmiş növbəti Çin Qran Prisi. Çin Qran Prisi üçün təkər seçimi Sərbəst yürüşlər Birinci sərbəst yürüşlər Sürücülər sessiyaya Medium və Soft təkərlərlə başlayıblar. UltraSoft təkərlərə keçikdən sonra nəticələr xeyli yaxşılaşıb. Tras əvvəlcə xeyli sürüşkən olub, Lyuis Həmilton,Sebastyan Fettel və Kimi Rəykkönen kimi təcrübəli sürücülər belə səhvlərə yol veriblər.Lyuis Həmilton sessiyanın ortasında göstərdiyi nəticə ilə rəqiblərini xeyli üstələyib – 1:33.999. Britaniyalı sürücü daha yaxşı nəticə göstərə bilərdi, lakin səhvə yol verib və boksa qayıdıb. Kimi Rəykkönen onun nəticəsinə 0.350 saniyə uduzub.Maks Ferstappen və Stoffel Vandorn da səhvə yol verərək çınqıllığa düşüblər, lakin baryerlərlə toqquşmaqdan yayına biliblər. Lyuis Həmilton 1:33.999 Kimi Rəykkönen 1:34.358 Valtteri Bottas 1:34.457 Daniel Rikiardo 1:34.537 Maks Ferstappen 1:34.668 Sebastyan Fettel 1:34.861 Kevin Maqnussen 1:35.178 Karlos Sayns 1:35.616 Roman Qrojan 1:35.718 Niko Hülkenberq 1:35.800 Pyer Qasli 1:36.037 Fernando Alonso 1:36.044 Serxio Peres 1:36.051 Esteban Okon 1:36.351 Sergey Sirotkin 1:36.691 Brendon Hartli 1:36.715 Şarl Lekler 1:36.723 Stoffel Vandorn 1:36.756 Markus Eriksson 1:36.909 Ləns Stroll 1:37.277 İkinci sərbəst yürüşlər Sürücülər diqqətlərini bu dəfə uzun məsafələr qət edərək təkərlərin səmərəliliyini yoxlamağa yönəldiblər. Sessiyanın sonunda yağış başlayıb, lakin sürücülər artıq proqramlarını başa çatdırdıqlarından, bokslarına qayıdıblar. Səhər olduğu kimi, bu dəfə də ciddi insident baş verməyib.Lens Stroll 8-ci,Roman Qrojan isə 11-ci döngələrdə trasdan çıxıb, lakin maşınlara zərər dəyməyib. Sona yaxınStoffel Vandorn arxa sağ təkər yaxşı bağlanmadığı üçün dayanmalı olub. Sarı bayraqlar dalğalanıb və onun maşını təxliyə edilib.Esteban Okon,Serxio Perez, Brendon Hartli,Pyer Qasli və Fernando Alonso keçid təkərlərlə trasa qayıdaraq bir neçə dövrə vurublar. Protokollara çox cüzi fərqli Kimi Rəykkönen üstələyən Həmilton başçılıq edib – 1:33.482. Lyuis Həmilton 1:33.482 Kimi Rəykkönen 1:33.489 Valtteri Bottas 1:33.515 Sebastyan Fettel 1:33.590 Maks Ferstappen 1:33.823 Niko Hülkenberq 1:34.313 Kevin Maqnussen 1:34.458 Karlos Sayns 1:34.473 Daniel Rikkardo 1:34.557 Fernando Alonso 1:34.632 Serxio Peres 1:34.792 Pyer Qasli 1:34.849 Esteban Okon 1:34.874 Stoffel Vandorn 1:35.163 Brendon Hartli 1:35.333 Sergey Sirotkin 1:35.340 Markus Eriksson 1:35.624 Şarl Lekler 1:35.916 Roman Qrojan 1:36.471 Ləns Stroll 1:37.147 Üçüncü sərbəst yürüşlər Bu dəfə sürücülər daha çox problemlərlə qarşılaşıblar.Lyuis Həmilton bir neçə dəfə səhvlərə yol verib,Roman Qrojan yerində fırlanıb və komanda onu boksa çağırıb – fransız sürücünün əyləc nasazlığı ilə qarşılaşdığı məlum olub.Stoffel Vandornun maşınında telemetriya işləməyib və komanda ondan məlumat ala bilməyib. Red Bull komandası bu dəfə də ciddi çətinliklərlə qarşılaşıb.Maks Ferstappenin maşınında ötürmələr qutusunda problem aşkarlanıb, lakin bunu həll etmək mümkün olub. Bir neçə dövrə vurmuş Daniel Rikiardonun maşınının motoru alışıb və avstraliyalı sürücü üçün sessiya vaxtından əvvəl başa çatıb. Protokollara həftəsonunun ən sürətli dövrəsini vurmuşSebastyan Fettel başçılıq edib – 1:33.018. Sebastyan Fettel 1:33.018 Kimi Rəykkönen 1:33.469 Valtteri Bottas 1:33.761 Maks Ferstappen 1:33.969 Lyuis Həmilton 1:34.057 Kevin Maqnussen 1:34.329 Serxio Peres 1:34.445 Esteban Okon 1:34.456 Karlos Sayns 1:34.582 Sergey Sirotkin 1:34.741 Niko Hülkenberq 1:34.841 Fernando Alonso 1:34.851 Stoffel Vandorn 1:34.977 Brendon Hartli 1:34.991 Daniel Rikkardo 1:35.061 Pyer Qasli 1:35.079 Ləns Stroll 1:35.375 Şarl Lekler 1:35.497 Markus Eriksson 1:35.679 Roman Qrojan 1:35.756 Sıralanma turu Birinci sessiyada Kevin Maqnussen Soft, digər sürücülər isə UltraSoft təkərlərlə trasa çıxıblar. Lekler sonuncu döngənin çıxışında yerində fırlanıb, lakin maşının baryerlərə çırpılmasının qarşısını ala bilib. Bu insidentə görə sarı bayraqlar dalğalanıb. Red Bull mexanikləri Daniel Rikiardonun maşınını yalnız sessiyanın son dəqiqələrinə hazır edə biliblər. Avstraliyalı sürücü yeganə fürsətindən istifadə edərək növbəti sessiyaya yüksələ bilib. Protokollara Sebastyan Fettel başçılıq edib – 1:32.171. Sergey Sirotkin,Pyer Qasli, Lens Stroll, Lekler vəMarkus Eriksson mübarizəni dayandıran sürücülər olublar. İkinci sessiyada Ferrari və Mercedes sürücüləri sabahkı yarışda fərqli strategiya seçmək üçün Soft təkərlərlə boksları tərk ediblər, qalan sürücülər isə UltraSoft təkərləri seçiblər. İlk cəhdində Kimi Rəykkönen hamını üstələsə də,Lyuis Həmilton ikinci cəhddə protokollara başçılıq edib – 1.31.914. Kevin Maqnussen,Esteban Okon,Fernando Alonso,Stoffel Vandorn və Brendon Hartli üçün sıralanma turu başa çatıb. Son sessiyada Roman Qrojan Soft, digər sürücülər isə UltraSoft təkərlərlə poul mübarizəsinə başlayıblar. İlk cəhdlərdən sonra ən uğurlu Kimi Rəykkönen olub – 1.31.200. İkinci cəhddə finlandiyalı sürücü nəticəsini cüzi yaxşılaşdırıb. Sebastyan Fettel isə trasın rekordunu da yeniləyərək poulun sahibi olub – 1.31.095! Mercedes sürücüləri əsas rəqiblərinə yarım saniyə məğlub olublar. Start düzümü Markus Erikssona sıralanma turunda sarı bayraqlar altında sürətini kifayət qədər azaltmadığı üçün 5 yer itirmək cəzası verilsə də, start düzümündə dəyişiklik olmayıb. Çünki isveçli sürücü onsuz da son yeri tutub. Sebastyan Fettel 1:31.095 Kimi Rəykkönen 1:31.182 Valtteri Bottas 1:31.625 Lyuis Həmilton 1:31.675 Maks Ferstappen 1:31.796 Daniel Rikkardo 1:31.948 Niko Hülkenberq 1:32.532 Serxio Peres 1:32.758 Karlos Sayns 1:32.819 Roman Qrojan 1:32.855 Kevin Maqnussen 1:32.986 Esteban Okon 1:33.057 Fernando Alonso 1:33.232 Stoffel Vandorn 1:33.505 Brendon Hartli 1:33.795 Sergey Sirotkin 1:34.062 Pyer Qasli 1:34.101 Ləns Stroll 1:34.285 Şarl Lekler 1:34.454 Markus Eriksson 1:34.914 Startda Sebastyan Fettel yerini qoruya bilib, lakin komanda yoldaşına bir qədər mane olub və bunun nəticəsində Valtteri Bottas ikinciliyə yüksəlib. Təkər üstünlüyünə sahib Maks Ferstappen Lyuis Həmilton və Kimi Rəykköneni üstələyib.Sebastyan Fettel fərqi bir qədər artırıb.Stoffel Vandorn Sergey Sirotkini qabaqlayıb. Komandanın xahişi ilə Roman Qrojan Kevin Maqnusseni,Brendon Hartli isə Pyer Qaslini önə buraxıb. Hər iki halda komanda yoldaşları müxtəlif strategiyalarda olublar. 11-ci dövrədə Brendon Hartli pit-stop edən ilk sürücü olub. Növbəti üç dövrədə Esteban Okon,Karlos Sayns,Serxio Perez,Niko Hülkenberq də pit yoluna üz tutublar.Roman Qrojan 17-ci dövrədə təkərlərini dəyişib, Red Bull isə 18-ci dövrədə hər iki sürücüsünü pit-stopa çağırıb. Növbəti dövrədə Lyuis Həmilton boksa yollanıb. Valtteri Bottas 20-ci,Sebastyan Fettel isə 21-ci dövrədə təkərlərini dəyişiblər. Bir dövrə tez edilən pit-stop hesabına Valtteri Bottas Sebastyan Fetteli qabaqlayıb. Ferrari Kimi Rəykköneni trasda saxlayıb. Valtteri Bottas 27- ci dövrədə onu keçib. Kimi Raykkonen dərhal komanda yoldaşına yol verib və növbəti dövrədə təkərlərini dəyişib.Lekler 29-cu dövrədə çınqıllığa düşüb, lakin trasa qayıdaraq yarışa davam edə bilib. Növbəti dövrədə Fernando Alonso və Sergey Sirotkin pit-stop ediblər. 31-ci dövrədə Toro Rosso sürücüləri toqquşsalar da, yarışa davam edə biliblər. Stüardlar Pyer Qasliyə 10 saniyəlik cəza veriblər. İnsident nəticəsində asfaltda qırıntılar olduğundan, Təhlükəsizlik Maşını trasa daxil olub. Red Bull dərhal hər iki sürücüsünü pitə çağıraraq qələbənin əsasını qoyub. Niko Hülkenberq,Karlos Sayns,Esteban Okon,Pyer Qasli həmin dövrədə,Serxio Perez və Sergey Sirotkin isə növbəti dövrədə təkərlərini dəyişiblər.Restart 35-ci dövrədə verilib,Valtteri Bottas liderliyini davam etdirib.Fernando Alonso dərhal Roman Qrojanı keçib, komanda yoldaşı Stoffel Vandorn isə Esteban Okona keçilib. İki dövrə sonra Daniel Rikiardo yeni təkərlərdən istifadə edərək Kimi Rəykköneni qabaqlayıb. Maks Ferstappen Lyuis Həmiltonu keçməyə cəhd edib, lakin toqquşmadan yayınmaq üçün asfaltdan çıxmağa məcbur olub və yer itirib.Lyuis Həmilton bu dəfə də Daniel Rikiardonun təzyiqlərinə məruz qalıb. Avstraliyalı sürücü onu da keçərək üçüncülüyə yüksəlib.Maks Ferstappen yenidən Lyuis Həmiltona hücum edib və bu dəfə onu ötməyə nail olub.Daniel Rikiardo isə 42-ci dövrədə Sebastyan Fetteli də üstələyərək ikinci olub. 44-cü dövrədə Maks Ferstappen Sebastyan Fettelə aqressiv hücum edib və toqquşma baş verib. Hər iki sürücü yer itirərək yarışa davam edib. Stüardlar Maks Ferstappenin nəticəsinə 10 saniyə əlavə olunacağını elan ediblər. 45-ci dövrədə Daniel Rikiardo gözlənildiyi kimi, təkərləri xeyli yeyilmiş Valtteri Bottası da asanlıqla qabaqlayaraq liderliyə yüksəlib.Maks Ferstappen 48-ci dövrədə Lyuis Həmiltonu növbəti dəfə ötüb.Brendon Hartli 53-cü dövrədə mexaniki problemlərə görə mübarizəni dayandırıb. Kimi Rəykkönen Valtteri Bottasa xeyli yaxınlaşıb, lakin hücum imkanı əldə etməyib.Fernando Alonso yeddincilik uğrunda mübarizədə tempini xeyli itirən Sebastyan Fetteli keçib. Daniel Rikiardo mövsümdə ilk, karyerasında altıncı qələbəsini qazanıb. Valtteri Bottas yarışı ikinci, Kimi Rəykkönen isə üçüncü yerdə başa vurub.Lyuis Həmilton dördüncü olaraq çempionatda Sebastyan Fettellə arasındakı xal fərqini xeyli azaldıb. Mercedes ilk üç yarışı qələbəsiz başa vursa da, Mühəndislər Kubokunda liderliyə yüksəlib. Daniel Rikiardo Red Bull Valtteri Bottas Mercedes Kimi Rəykkönen Ferrari Lyuis Həmilton Mercedes Maks Ferstappen Red Bull Niko Hülkenberq Renault Fernando Alonso McLaren Sebastyan Fettel Ferrari Karlos Sayns Renault Kevin Maqnussen Haas Esteban Okon Force India Serxio Peres Force India Stoffel Vandorn McLaren Lens Stroll Williams Sergey Sirotkin Williams Markus Eriksson Sauber Roman Qrojan Haas Pyer Qasli Toro Rosso Şarl Lekler Sauber Mübarizəni dayandıran Brendon Hartli Toro Rosso DHL Fastest Pit Stop Award Pit-stopların nəticəyə birbaşa təsir etdiyi Çin Qran Prisində Mercedes mexanikləri Valtteri Bottas üçün etdikləri mükəmməl pit-stop əməliyyatı ilə birinci olublar. Finlandiyalı sürücü məhz bu pit-stopdan sonra trasa Sebastyan Fetteldən öndə qayıtmışdı. Bu, həm də mövsümün ilk üç yarışında əldə edilən ən yaxşı nəticə olub. Maraqlıdır ki, Red Bull komandası hər iki pit- stopa sürücülərini eyni anda çağırsa da, mexaniklər səhvə yol verməyiblər, hətta Maks Ferstappendən arxada gələn Daniel Rikiardonun maşınına cəmi 2.33 saniyə ərzində xidmət göstəriblər. Force India mexanikləri bu il yaxşı mənada fərqlənirlər –Serxio Perez üçün etdikləri pit- stopla bu dəfə də ilk üçlüyə düşə biliblər. McLaren komandasının pit-stoplarındakı vəziyyət isə trasda olandan fərqlənmir. Red Bull 68 Ferrari 57 Mercedes 49 Force India 37 UilyamsWilliams 31 Toro Rosso 20 Renault 12 Günün sürücüsü Yarışa altıncı yerdən başlayan, komandanın düzgün və möhtəşəm strategiyasından məharətlə istifadə edərək qələbə qazanan Red Bull-un sürücüsü Daniel Rikiardo “Günün Sürücüsü” seçilib. Avstraliyalı sürücü cari mövsümdə ilk dəfə bu ada layiq görülür. O, 2016-cı ildə Almaniya, keçən il isə Britaniya və İtaliya yarışlarında tamaşaçıların rəğbətini qazanmışdı. Sürücülərin cərimə balları Çində stüardlar Markus Erikssona 3, Maks Ferstappen və Pyer Qasliyə isə 2 cərimə balı verilib. Növbəti yarış ərəfəsində keçən il Bəhreyndə verilən cərimə balları silinəcək –Karlos Saynsın balları iki dəfə azalacaq,Lyuis Həmiltonun adı isə bu siyahıdan çıxacaq.Bu dəyişikliklər statistikada nəzərə alinib. Daniil Kvyat 7 Kevin Maqnussen 6 Stoffel Vandorn 5 Markus Eriksson 5 Maks Ferstappen 5 Brendon Hartli 4 Roman Qrojan 3 Felipe Massa 3 Serxio Perez 3 Sebastyan Fettel 3 Kimi Rəykkönen 3 Fernando Alonso 2 Karlos Sayns 2 Censon Batton 2 Paskal Verlyayn 2 Pyer Qasli 2 Daniel Rikiardo 2 Lens Stroll 1 Niko Hülkenberq 1 Colion Palmer 1",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=585470
-2018 Üzgüçülük üzrə Dünya Çempionatı (25 metr),2018 Üzgüçülük üzrə Dünya Çempionatı (25 metr) — 11–16 dekabr 2018-ci il tarixləri arasında Çinin Xançjou şəhərində keçirilən 14-cü dünya çempionatı. Bu çempionatda üzgüçülük yarışları 25 metrlik su hovuzlarında təşkil olunur. Medal cədvəli * Ev sahibi ölkə ( ÇXR) a Yalnız təsnifatda iştirak edən və medal qazanan üzgüçülər daxil edilmişdir. Xarici keçidlər Results book,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=676418
-2018 İran etirazları,"2017–2018-ci il İran etirazları — 28 dekabr 2017-ci il tarixində İran İslam Respublikasının müxtəlif şəhərlərində başlayan etiraz aksiyaları dalğası. İranın ən böyük ikinci şəhəri olan Məşhəd şəhərində keçirilən etiraz aksiyasında minlərlə, ölkənin paytaxtı Tehran şəhərində isə yüzlərlə insan iştirak etmişdir. İranın Nişapur, Kaşan, Kirman, Kirmanşah, Kaşmər, Rəşt, İsfahan, Ərak, Bəndər-Abbas, Ərdəbil, Qəzvin, Həmədan, Sari, Amul, Şahinşəhr, Şəhrikürd, Şiraz, Xürrəmabad, Zəncan, Gürgan, Zahidan, Urmiya, Dürud, Yəzd və Şahrud şəhərlərində də göstərişlər keçirilmişdir. İddialara görə etiraz aksiyaları sosial şəbəkələrdə insanların mesajlaşması vasitəsilə təşkil edilmişdir. Etirazda iştirak edənlər tez-tez ""Ruhaniyə ölüm"" və ""diktatora ölüm"" şüarlarından istifadə etmişdir.Etiraz aksiyaları ilk olaraq ölkənin iqtisadi problemləri barədə idi, ancaq bu çox vaxt keçmədən etirazçıların İranın Orta Şərqdəki münaqişələrə daxil olması və ölkənin İslamçı hökumətini pisləməsiylə nəticələnmişdir. Bir çox etirazçı ""İslam Respublikasına ölüm!"" demişdir. Dekabrın 29-dan 30-a keçən gecə mərkəzi İranda gerçəkləşən etiraz aksiyalarında polisin 4 nəfərə atəş açmasıyla etirazlar gərginləşmiş, nəticəsində 3 nəfər ölmüş, 1 nəfər isə yaralanmışdır. Yanvarın 2-də baş verən gərginlikdə isə etirazçılardan 21, təhlükəsizlik qüvvələrindən isə 2 nəfər ölmüşdür. İran İslam Respublikası 1979-cu ildə Pəhləvi hakimiyyətinə qarşı qalibiyyətli inqilabdan sonra Ayətullah Xomeyni tərəfindən yaradılmışdır. Bu dövrdən sonra İran xarici və siyasi məsələlərə mühafizəkar yanaşma tətbiq etməyə başlamışdır. Ruhullah Xomeyni 1989-cu ildə vəfat etdikdən sonra, keçmiş İran prezidenti Əli Xamenei İranın yeni Ali Lideri olmuşdur. Əli Xamenei hələ də bu vəzifədədir. Bu onu Orta Şərqdəki ən uzun müddət xidmət göstərən ikinci (Oman sultanı Kabus bin Səiddən sonra) dövlət başçısı, eləcə də XX əsrin ən uzun müddət xidmət göstərən ikinci (Şah Məhəmməd Rza Pəhləvidən sonra) İran rəhbəri edir. Xamenei ilə müqayisədə İran prezidentinin siyasi gücü azdır. Xamenei 2013-cü ildə 95 milyard ABŞ dolları qədər dəyəri olan iqtisadi bir imperiyaya sahibdir. 2006-cı ildə İran hökumətinin nüvə proqramı tərtib etməsi və onun üzərində sınaqlar aparması səbəbilə buraya xarici sanksiyalar tətbiq edilməyə başlamışdır. 2015-ci ildə isə İran iqtisadi qüdrətini bərpa etmək üçün dünyanın bir sıra böyük dövlətləri ilə müqavilə imzalamışdır. Məlumatlara əsasən sanksiyalar nəticəsində işsizlik artmış, İranın valyutası inflyasiyaya uğramış, əsas tələbat mallarının qiymətləri artmışdı. Bir çox iranlı xarici dövlətlər tərəfindən qoyulan sanksiyalar götürüldükdən sonra ölkənin iqtisadi vəziyyətinin yaxşılaşacağına inanırdı, ancaq bu orta təbəqənin vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün yetərli olmamışdır. İranın son iqtisadi problemləri iqtisadiyyatla bağlı olan etiraz aksiyalarına təkan vermişdir.2017-ci ilin dekabr ayında Ayətulla və İnqilab Keşikçilərinə üstünlük verən və əhalinin kasıb hissəsinin subsidiyalarını kəsən bir hökumət büdcəsi layihəsi ifşa olmuşdur. Bu qalmaqal əhalidə geniş bir qəzəbə səbəb olmuşdur. Sosial şəbəkələrdə #pashimanam (azərb. ""peşmanam"") heş-teqi məşhurlaşmışdır. Əhali İran hökumətinin 2018-ci il büdcə təklifindəki yanacaq və pul subsidiyalarının kəsilməsinə olan narazılıqlarını bildirmişdi. Hökumətin İnqilab Keşikçiləri Ordusunu maliyyələşdirmə prosesi dayanmamışdır. Hökumət bunlara əlavə olaraq, dini təşkilatların maliyyələşdirməsini də artırmışdır. Xronologiya 28 dekabr 2017-ci il tarixində Məşhəd şəhərində yaşayan insanlar etiraz aksiyası keçirmişdir. İranın ən böyük ikinci şəhəri olan Məşhəd şəhərində keçirilən etiraz aksiyasında minlərlə, ölkənin paytaxtı Tehran şəhərində isə yüzlərlə insan iştirak etmişdir. İranın Həmədan, Kirmanşah, Rəşt və İsfahan şəhərlərində də göstərişlər keçirilmişdir. Etirazçılar ""Ruhaniyə və diktatorluğa ölüm"" şüarlarından istifadə edilmişdir. Bu şüarlar İran İslam Respublikasının hal-hazırkı prezidenti Həsən Ruhaninin seçkilər zamanı verdiyi hədəfləri yerinə yetirə bilməməsi ilə bağlı idi. Etirazçılar İranın ərəb ölkələrindəki münaqişələrə qarışmasına qarşı ""Suriyadan çəkil və bizi düşün!"" və ""Livan və Qəzzəya yox, İrana hə!"" şüarlarından istifadə etmişdir. Nümayişlər sabahki gün davam etmişdir. Etiraz aksiyaları Rəşt, İsfahan, Əhvaz, Qum, Sari, Zahidan və Qəzvin kimi böyük şəhərlərə də yayılmışdı. Həmin gün, ölkənin paytaxtı Tehran şəhərində bir neçə nəfər həbs olunmuşdur. Dekabrın 29-dan 30-a keçən gecə mərkəzi İranda gerçəkləşən etirazlarda polisin 4 nəfərə atəş açmasıyla etirazlar gərginləşmiş, nəticəsində 3 nəfər ölmüş, 1 nəfər isə yaralanmışdır. 30 dekabr 2017-ci il 30 dekabr 2009-cu il İran iqtidaryönlü mitinqinin ildönümü olduğundan, həmin gün ölkənin paytaxtı Tehran şəhərində 4,000 nəfərlik bir mitinq keçirilmişdir. Dövlət televiziyasına əsasən, hökumət lehinə olan mitinqlər 1,200 qəsəbə və şəhərdə keçirilmişdir. Həmin vaxtda, Tehran Universitetinin tələbələri hökumət əleyhinə şüarlar səsləndirdiyində çevik qüvvət polisi tərəfindən səpələndikdən sonra hökumət əleyhinə olan qiyamlar Tehran şəhərində yayılmışdır. Tehrən şəhərindəki bir çox yer daxil olmaqla, ölkənin böyük hissəsində internet bağlanılmışdır.Həmin gün iqtidaryönlü anti-etiraz aksiyaları da gerçəkləşmişdir. İran hökuməti ölkə daxilində 1,200 iqtidaryönlü mitinqin keçirildiyini açıqlamışdır.Luristan ostanının hökumət işçiləri bir bəyanat buraxmışdır. Bu bəyanatda xalqa atəş açılmadığı və şəhərdə əhalinin əməkdaşlığı ilə sülh bərpa edildiyi deyilmişdir. İranın daxili işlər naziri Ədbülrıza Rəhmani Fəzli ""əmri və qanunu pozanlar hərəkətlərinə məsuliyyətli olmalı və cəzasın ödəməlidirlər."" demişdir. Rəhmani Fəzli dövlət televiziyasında verdiyi bəyanatda ""qorxu və terrorla mütləq üzləşiləcək."" demişdir.İqtidar əleyinə olan etiraz aksiyaları 4-cü gündə də davam etmişdir. Tehranda nümayişlərin sayı azalmış və həbs olunan etirazçıların ailələri Evin həbsxanasının qarşısında yığışmışdır. Bazar günü Tehran şəhərində 200 nəfər, Qərbi Azərbaycan ostanında isə 10 nəfər həbs olunmuşdur.İran prezidenti Həsən Ruhani günlərlə davam edən hökumət əleyhinə olan etirazlara olan ilk sözlərində ""xalqın etiraz aksiyaları göstərməyə haqqı var, ancaq zorakılıq, vandallıq və iltihablı siyasi şüarlar aradan qaldırılmalıdır, çünki bunlar yalnız xalqın vəziyyətini daha da pisləşdirir"" olmuşdur.İranın dövlət tərəfindən idarə olunan mediasına əsasən, bəzi silahlı etirazçılar polis şöbələrinin və hərbi bazaların nəzarətini ələ keçirmək istədiklərini, ancaq mühafizə qüvvələri tərəfindən dəf edildiklərini açıqlamışdır. Bazar günü gecəsi baş verən toqquşmalar nəticəsində 10 nəfər həlak olmuşdur. Etiraz aksiyaları bazar ertəsi Tehran və ölkənin digər şəhərlərində davam etmişdir. Dövlət mediası 1 yanvar 2018-ci il tarixində keçirilən etiraz aksiyalarında mühafizə qüvvələrinin bir üzvünə atəş açıldığını və nəticədə həmin polisin vəfat etdiyini xəbər verir. 2 yanvar 2018-ci il tarixində gecə vaxtı baş verən toqquşmalarda 9 mülki şəxs həlak olmuşdur. Dövlət televiziyasının məlumatına görə ölümlərin 6-sı Qəhdəricanda silahları oğurlamaq istəyən etirazçıların polis şöbəsinə hücum etməsindən sonra baş vermişdir. Əlavə olaraq, Xomeynişəhrdə 11 yaşlı bir oğlan və 20 yaşlı bir kişi, Nəcəfabadda isə bir polis öldürülmüşdür. Ölənlərin hamısı ov tüfəngi ilə öldürülmüşdür. Etiraz aksiyaları başlanandan bəri 550 nəfər həbs edilib. Həbs olunanların 90%-i 25 yaşdan aşağı gənclərdir. 3 yanvar 2018-ci il tarixində İranda etiraz aksiyaları sporadik olmuşdur. Məlayir şəhərindəki etiraz aksiyaları gün batımından sonra başlamışdır. Etiraz aksiyalarında səslənən şüarlar ölkə prezidentini hədəfləyirdi. İnternetdə paylaşılan videolar İranın şimalında yerləşən Novşəhrdəki etiraz aksiyalarında ""diktatora ölüm!"" şüarlarından istifadə edildiyini göstərir. Digər tərəfdən, İİKO-un rəhbəri Məhəmməd Əli Cəfəri ""fitnə-fəsadın sona çatdığı""nı açıqlamışdır. Məhəmməd Əli Cəfəri bu açıqlamadan sonra, Həmədən, İsfahan və Luristan ostanlarına ""yeni fitnə-fəsad"" ilə mübarizə aparmaq üçün mühafizə qüvvələri göndərdiyini demişdir. İran Kəşfiyyat Naziriliyinin verdiyi məlumata görə 4 yanvar 2018-ci il tarixində İranın şimal-qərbində yerləşən Piranşəhr şəhərində, 3 İİKO üzvü ""terrorçular""la vuruşan zaman öldürülmüşdür. İran İnqilab Keşikçiləri Ordusunun verdiyi məlumata əsasən, silah və partlayıcı qurğulara sahib olan etirazçıların əsas məqsədi iğtişaşı daha da kəskinləşdirmək üçün dinc sakinləri öldürmək idi. Həmin gün, İranın Sənəndac, Bukan, Kamyaran, Dezful, Əhvaz və Rəşt şəhərləri hökumət əleyhinə olan etiraz aksiyalarının mərkəzi idi. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının insan hüquqları mütəxəssisləri İran hökumətini etirazçıların hüquqlarına hörmət eləməyə və internet senzurasını bitirməyə çağırmışdır. İran İnqilab Keşikçiləri Ordusu İran xalqının və mühafizə qüvvələrinin, eləcə də Bəsic, polis və Kəşfiyyat Nazirliyinin iğtişaşı məğlub etdiyini demişdir. İİKO daha sonra iğtişaşın səbəbkarının ABŞ, Böyük Britaniya, İsrail, Səudiyyə Ərəbistanı, İran xalqının mücahidlər təşkilatı və monarxistlərin olduğunu demişdir. Həmin gün, hökumət əleyhinə olan etiraz aksiyalarına qarşı mitinqlər keçirilmişdir. Lakin, The Wall Street Journal qəzetinə görə, iğtişaşların izləri hələ də qalmışdır. Bunun səbəbi, hökumət sənədlərinin yandırımasıyla bağlı onlarla videonun sosial şəbəkələrdə yayılmasıdır.""Əl-Qüds Əl-Ərabi"" qəzetinin verdiyi məlumata görə, keçmiş İran prezidenti Mahmud Əhmədinejad Ali Lider Əli Xamenein qərarı ilə İranda həbs olunmuşdur. Bunun səbəbi Əhmədinejadın etiraz aksiyaları dalğası zamanı hökuməti tənqid etməsidir. Hökumət Əhmədinejadı ""zorakılığı təşvik etdiyi""nə görə həbs etdiyini açıqlamışdır.23 yaşlı Sina Ğənbari iğtişaşlar zamanı həbs olunmuşdur. Ölkədə etirazçının Evin həbsxanasında naməlun səbəblərə görə öldüyü məlumata yayılmışdır. İran parlamenti üzvü Təyibi Siəvoşi etirazçının həbsxanada intihar etdiyini demişdir. Tehran ostanının prokuroru Abbas Cəfəri Dolatabadi bildirib ki, Tehran vilayətində baş verən iğtişaşlar zamanı həbs edilmiş 440-dan artıq nümayişçi azadlığa buraxılıb. İqtidaryönlü mitinqlər 30 dekabr 2017-ci il 30 dekabr 2009-cu il İran iqtidaryönlü mitinqinin ildönümü olduğundan, həmin gün ölkənin paytaxtı Tehran şəhərində 4,000 nəfərlik bir mitinq keçirilmişdir. Mitinqlər İran hökuməti tərəfindən təriflənmişdir. 3 yanvar 2018-ci il tarixində yenə iqtidaryönlü mitinqlər keçirilmişdir. ""Washington Post"" qəzetinin verdiyi məlumata əsasən mitinqlər ""dövlət tərəfindən təşkil olunmuş yığıncaqlar""a bənzəyirdilər. İran xaricindəki etiraz aksiyaları 3 yanvar 2018-ci il tarixində İrandan xaricdə yaşayan iranlılar İranda keçirilən etiraz aksiyalarına dəstək göstərmişdilər. Bu mitinqlər Stokholm, Afina, Bern və Köln şəhərlərində keçirilmişdir. 7 yanvar 2018-ci il tarixində Los-Anceles şəhərində 2,000-ə yaxın etirazçı əllərində II Rza Pəhləvinin şəkli olan plakartlarla yürüş etmişdir. 28–31 dekabr tarixlərində ümumi olaraq 12 etirazçı mühafizə qüvvələri ilə olan toqquşmalar zamanı həlak olmuşdur. 1 yanvar tarixində dövlət mediasını verdiyi xəbərə görə mühafizə qüvvələrinin bir üzvü Tehrən şəhərində ov tüfəngi ilə öldürülmüşdür. 2 yanvar tarixində ümumi olaraq 21 etirazçı polis şöbəsinə basqın cəhdində həlak olmuşdur. Etirazçılar basqın cəhdində uğursuz olmuşdur. Ölənlərin 6-sı silahlı idi. Bundan əlavə olaraq, Qəhdəricanda 5, Tuysirkanda isə 6 nəfər həlak olmuşdur. İşgəncə iddiaları ""Fox News"" kanalının verdiyi xəbərə görə, yüzlərlə etirazçı Evin həbsxanasının önündə toplanmış, yaxınları barədə məlumat istəmişdilər. Etirazçılar yaxınlarının işgəncəyə məruz qaldığını iddia edirdilər. ABŞ-də yerləşən Ağ Evin vəzifəli şəxsləri iddiaları ""narahat edici"" olaraq qələmə vermişdir. İctimai mülkiyyətə zərər Tehran şəhərinin meri Məhəmməd Əli Nəcəfinin verdiyi məlumata görə, Tehranda ictimai mülkiyyətə verilən zərər ""o qədər də ciddi deyildi"" və yalnız bir neçə avtobus stansiyası və zibil qutusu yandırılmışdır. Həsən Ruhaniyə əsasən, ictimai mülkiyyətə zərər yetirən və ictimai qanunları pozanlarda heç bir hörmətsizlik əlaməti yox idi.31 dekabr 2017-ci il tarixində CCTV kameraları Dürud şəhərindəki bir yanğınsöndürmə stansiyasında etirazçıların stansiyaya daxil olub işçi heyətinə hücum etdiyini və yanğınsöndürmə maşınlarına zərər verdiyini göstərən bir video çəkmişdir. Hökumət reaksiyası İngilis dilinin ibtidai məktəblərdə qadağan edilməsi Kütləvi etiraz aksiyalarından sonra İran hökuməti ibtidai məktəblərdə ingilis dili dərslərinin keçirilməsini qadağan etmişdir. Xamenei bunun qərb dünyasının İrana qarşı apardığı ""mədəni işğal""a yol açdığını iddia etmişdir. İranda internetin verilməsinə uzun müddətli süni fasilələr yaradılıb. Bununla hökumət ölkədəki informasiyaların İranın digər bölgələrinə çatmasını əngəlləməyə çalışır. Ölkədə baş verən etirazların təşkilində həmin şəbəkələrdən istifadənin qarşısının alınmasına səy göstərilir. Media senzurası İran Daxili İşlər Naziri Əbdülrıza Rəhmani Fəzlinin verdiyi bəyanatda sosial şəbəkədən nalayiq istifadə ""şiddət və qorxuya səbəb olur"" və ""bu cür davranış əziləcək"" demişdir. İranın dövlət xəbər televiziya kanalının verdiyi məlumata görə, İran İslam Respublikası Xəbər Şəbəkəsinin etiraz aksiyalarını əhatə etməsi qadağan edilmişdir. 31 dekabr 2017-ci il tarixində İran hökuməti ""Instagram"" sosial şəbəkə platformasının fəaliyyətini müvəqqəti olaraq məhdudlaşdırmışdır. ""Instagram""a giriş 6 yanvar 2018-ci ildə bərpa edildi. İran İslam Respublikasının Ali Lideri və Xarici İşlər Naziri ""Twitter"" sosial şəbəkə platformasında etiraz aksiyaları barədə yazmışdır. Halbuki, ""Twitter"" platformasının fəaliyyəti İranın ümumi ictimaiyyətinə qadağan edilmişdir. Prokuror Abbas Cəfəri Dolatabadinin verdiyi məlumata görə, 14 yanvar 2018-ci ildə, Tehran iğtişaşları zamanı həbs edilən 440-dan çox etirazçı azad edilmişdir.19 fevral 2018-ci ildə iranlı deputat Məhəmməd Kəzami Məlayirdəki bir məhkəmə orqanının qərarına görə, etiraz aksiyaları zamanı İran İslam Respublikası bayrağını endirməklə təqsirlənən 15 yaşlı bir oğlanın beş illik həbs cəzası aldığını iddia etmişdir. Reaksiyalar İranın Ali Lideri Əli Xamenei etiraz aksiyalarına görə İran İslam Respublikasının ""düşmənlərini"" günahlandırıb. O, ""Son bir neçə gündür ki, davam edən hadisələrdə İranın düşmənləri əllərindən gələn şeyi buraxırlar. Bunlara maddi və siyasi dəstək, eləcə də silahlandırma daxildir"" demişdir. 2018-ci ilin əvvəllərində Həsən Ruhani Fransa prezidenti Emmanuel Makrona zəng etmişdir. O, prezidentdən Parisdə yerləşən İran Xalqının Mücahidləri Təşkilatına qarşı bir tədbir görməsini xahiş etmiş və təşkilatı İrandakı iğtişaşı təhrik etməklə günahlandırmışdır. İran prezidenti Həsən Ruhani etirazçılara xəbərdarlıq vermişdir. İranın müxalif İran xalqının mücahidlər təşkilatının rəhbəri Məryəm Rəcavi ""Dünən Məşhəd şəhərində, bu gün Kirmanşahda və sabah bütün İranda"", ""Ya ölüm ya azadlıq"", ""Ruhaniyə ölüm"", ""Diktatora ölüm"" , ""Bu xalqın rüşvətxor diktatoru devirməsi üçün böyük bir üsyandır."" şüarlarıyla çıxış etmişdir. Əhvaz Araşdırmalar Mərkəzinin prezidenti Səid Həsən Radi ""Bu İrandakı ilk etiraz deyil, ancaq bu nümayişləri fərqləndirən onun böyüklüdür. Etirazlar yaşayış şərtlərinin yaxşılaşdırılmasını istəyən mərd və cəsur nümayişçiləriylə səciyyələndirilir."" demişdir. İranın Xarici İşlər Nazirliyinin deleqatı olan Bəhram Qəssami ABŞ prezidenti Donald Trampın şəxsi ""Twitter"" hesabında yazdıqlarına bir cavab olaraq, ""İran xalqı ABŞ məmurlarının fürsətçi və ikisifətli şüarlarına yol vermirlər"" və ""İran İslam Respublikası konstitusiyası xalqın mülki hüquqlarının qanuni şəkildə qorunması üçün demokratik strukturlar təsis edir və bu tələbatları qanun çərçivəsində əldə etmək tamamilə mümkündür"" demişdir. Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının rəhbəri Əli Şəmxani ABŞ, Böyük Britaniya və Səudiyyə Ərəbistanının heşteqlərdən və sosial şəbəkə kampaniyalarından istifadə edərək iğtişaşları təhrik etdiyini demişdir. İran İnqilab keşikçiləri Ordusunun rəhbərliyi hadisələrlə bağlı bir bəyanat buraxmışdır və təşkilatın ""gələcək fitnə-fəsad əməllərini"" yaxından izləyəcəyinə və ""İslam hüquqşünaslarının qəyyumçuluğunu dəstəkləyərək ölkəyə zərər verilməyəcəyinə"" söz vermişdir. Keçmiş İranın Xarici İşlər Nazirliyi deleqatı Həmid Rza Əsəfi Səudiyyə Ərəbistanının ""mülki mitinqləri və ifadə azadlığı""nı istirmar etdiyini və öz siyasi mənfəətləri üçün İranda qarma-qarışıqlıq yaratdığını iddia etmişdir. O, İran xalqının və hökumətinin Səudiyyə Ərəbistanı hökumətinin və ya hər hansı bir dövlətin etiraz aksiyalarından istifadə etməsi və İranin daxili problemlərinə müdaxilə etməyinə icazə verməyəcəyini demişdir. Bunlara əlavə olaraq o, etiraz aksiyalarının hökumətə qarşı yox, iqtisadi problemlərə qarşı aparıldığını irəli sürmüşdür. Keçmiş İran şahı Məhəmməd Rza Pəhləvinin həyat yoldaşı Fərəh Pəhləvi öz ""Instagram"" və ""Facebook"" hesablarında etiraz aksiyalarını dəstəklədiyini bildirmişdir. Məhəmməd Rza Pəhləvinin oğlu II Rza Pəhləvi və Fərəh Pəhləvi etiraz aksiyalarının ikinci günündə öz ""Telegram"" kanallarında İran xalqına dəstəklərini bildiriblər. İranın Məhkəmə Sisteminin rəhbəri Sadiq Laricani prokurorlara və ümumiyyətcə, ölkədəki hüquq-müdafiə orqanlarının bütün işçilərinə iğtişaşçılara və vandallara qarşı sərt tədbirlər görmələrini əmr etmişdir. ABŞ — Prezident Donald Tramp 30 dekabr 2017-ci il tarixində öz Twitter hesabında yazı paylaşmışdır. Prezident bu paylaşımda ""Bütün dünya İranın yaxşı insanlarının dəyişiklik istədiklərini və İran liderinin ABŞ-nin geniş hərbi gücündən başqa, ən çox öz xalqından qorxduğunu anlayır…"" yazaraq etirazçıları dəstəklədiyini bildirmişdir.ABŞ senatorları Ted Kruz, Con Makkeyn, Tom Kotton, Berni Sanders və Orrin Hatç, ABŞ Nümayəndələr Palatasının spikeri Paul Rayan və köhnə Dövlət katibləri Hillari Klinton və Con Kerri etirazçılarla həmrəyliklərini ifadə ediblər. ABŞ Dövlət Departamenti etirazçıların həbs edilmələrini pisləyən bəyanat yaymışdır. 2 iyun 2018-ci ildə ABŞ-nin BMT-yə olan səfiri Nikki Heyli İran hökumətinin etirazçılara qarşı apardığı sərt tədbirləri tənqid etmiş və etirazçılara olan dəstəyini bəyan etmişdir. O, ""Bu öz diktatorlarına qarşı ayağa qalxan uzun illərdir ki, zülmə məruz qalan bir xalqın aydın bir şəklidir"" demişdir. 5 yanvar 2018-ci ildə Reks Tillerson ""Biz İran xalqının daha keyfiyyətli bir həyat, daha böyük bir azadlıq üçün olan arzularını əldə etmələrini dəstəkləyirik. Biz onların buna layiq olduqlarına düşünürük, ancaq o İran xalqının sülhpərəst bir intiqal əldə etməsindən asılıdır. Biz onu dəstəkləyirik."" Almaniya — Almaniya Xarici İşlər Naziri Ziqmar Qabriel öz Twitter hesabından ""Biz İran hökumətini etirazçıların öz səslərini sülh yolu ilə yüksəltmə hüququna hörmək göstərməyə çağırırıq. Son günlərdəki qarşıdurmalardan sonra, zorakı əməllərdən uzaqlaşmaq önəmlidir"" yazmışdır Avropa İttifaqı — Xarici İşlər və Təhlükəsizlik Siyasəti İttifaqının Ali Nümayəndəsi Federika Moqerini dövlətləri təmkinli olmağa çağırmışdır. BƏƏ — BƏƏ-in Xarici İşlər Naziri Ənvər Məhəmməd Gərqaş ""Bu etirazlar İran hökuməti'nin xalqın istəklərini prioritetləşdirməsi üçün bir fürsətdir"" demişdir. Böyük Britaniya — Xarici İşlər və Əməkdaşlıq üzrə Dövlət katibi Boris Conson öz hesabından ""İrandakı hadisələri narahatlıqla izlədiyini"" demişdir. Fransa — Fransa prezidenti Emmanuel Makron ABŞ-ni və onun Orta Şərqdəki müttəfiqlərini etirazıları dəstəklədiklərini açıqlamalarını tənqid etmişdir. O, 3 iyun 2018-ci ildə ""Sözsüz ki, bir-birləri ilə müttəfiq olan ABŞ, İsrail və Səudiyyə Ərəbistanının izlədikləri rəsmi yol bizi müharibə aparacaq olandır"" demişdir. İsrail — Benyamin Netanyahu etirazçıları ""azadlıq üçün olan ləyaqətli tapşırıqları""nda ""igid"" adlandırmışdır. O daha sonra ""Mən İran prezidenti Ruhaninin İsrailin etiraz aksiyalarının arxasında olması iddiasını bu gün eşitdim. Bu yalnız yanlış deyil, həm də gülməlidir və Ruhanidən fərqli olaraq, mən İran xalqını təhqir etməyəcəyəm. Onlar daha yaxşısına layiqdirlər"" demişdir. Kanada — Kanadanın Qlobal İşlər bürosu bir bəyanat buraxaraq etirazçılara olan dəstəyini bildirmişdir. Bu bəyanatda ""Kanada İran xalqının təməl bir hüququ olan sülh yolu ilə etiraz aksiyaları göstərmələrindən həvəslənmişdir"" deyilmişdir. Rusiya — Xarici İşlər Naziri Sergey Lavrov İrandakı kütləvi iğtişaşların ölkənin daxili işi olduğunu və böhranın qan tökülmədən bitməsini ümid etdiyini demişdir. O həmçinin İranın daxili işlərinə olan hər hansı bir xarici müdaxilənin vəziyyətin sabitliyini pozacağını və bunun xoşagəlməz olduğunu demişdir. Türkiyə — Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan ABŞ və İsrail h��kumətlərini İranın daxili işlərinə müdaxilə etmələrini qınamışdır.Xarici İşlər Naziri Mövlud Çavuşoğlu ""Biz şiddətdən qaçınmağın və araqarışdırmaya aldanmamağın zəruri olduğuna inanırıq"" demişdir. Həmçinin bax İran iqtisadiyyatı İran İslam İnqilabı İranda azərbaycanlıların etiraz aksiyaları (2015) İran çevrilişi (1953) Xarici keçidlər Vikianbarda 2017–2018-ci il İran etirazları ilə əlaqəli mediafayllar var.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=533657
-2018 İspaniya Qran-prisi,"2018 İspaniya Qran Prisi—2018-ci ildə keçirilmiş növbəti İspaniya Qran Prisi. İspaniya Qran Prisi üçün təkər seçimi Sərbəst yürüşlər Birinci sərbəst yürüşlər Williams-da Sergey Sirotkini Robert Kubitsa əvəz edib. Polşalı sürücü bolidin qış testlərindəki və indiki vəziyyətini müqayisə etmək üçün sükan arxasına keçib.Robert Kubitsa həm də Barselonadakı ikigünlük testlərdə komandasına kömək edəcək. Güclü külək sürücülərin işinə mane olub. Valtteri Bottas,Markus Eriksson və Sebastyan Fettel yerində fırlansalar da, qəzasız yollarına davam ediblər.Brendon Hartli və Roman Qrojan çınqıllığa düşüblər. Sessiyanın 34-cü dəqiqəsində qəza edən Daniel Rikiardonun maşınının asılqanı qırılıb və sessiya onun üçün başa çatıb. Onun maşınının təxliyə edilməsi üçün Virtual Təhlükəsizlik Maşını rejimi elan olunub. Daha sonra Robert Kubitsa və Lens Stroll da yerlərində fırlanıblar. Williams sürücüləri aerodinamikaya tələbkar trasdakı ilk məşqdə son iki yeri tutublar. Protokollara Valtteri Bottas başçılıq edib – 1:18.148. Bu, trasın rəsmi rekordudur və keçənilki poul nəticəsindən bir saniyə sürətlidir. Lakin qış testlərində Sebastyan Fettelin göstərdiyi nəticəyə (1:17.182) xeyli uduzur. Valtteri Bottas 1:18.148 Lyuis Həmilton 1:18.997 Sebastyan Fettel 1:19.098 Maks Ferstappen 1:19.187 Kimi Rəykkönen 1:19.499 Fernando Alonso 1:19.858 Daniel Rikiardo 1:19.871 Roman Qrojan 1:19.906 Stoffel Vandorn 1:20.083 Pyer Qasli 1:20.508 Kevin Maqnussen 1:20.637 Şarl Lekler 1:20.665 Serxio Perez 1:20.924 Markus Eriksson 1:20.984 Karlos Sayns 1:21.053 Esteban Okon 1:21.144 Niko Hülkenberq 1:21.159 Brendon Hartli 1:21.373 Robert Kubitsa 1:21.510 Lens Stroll 1:22.756 İkinci sərbəst yürüşlər Ikinci sessiya qəza ilə başlayıb–Roman Qrojan idarəetməni itirərək çınqıllığa düşüb. Təxliyə işlərinin aparılması üçün Virtual Təhlükəsizlik Maşını rejimi elan edilib. Bir neçə dəqiqədən sonra sürücülər işlərinə davam ediblər. Sessiya əsasən sazlanmaların tapılmasına və təkərlərin effektivliyinin qiymətləndirilməsinə həsr edilib.Sergey Sirotkin ikinci məşqlərdə maşını Robert Kubitsadan təhvil alıb.Stoffel Vandorn maşının altlığı dəyişildiyindən, ilk yarım saatı boksda keçirməli olub.Kimi Rəykkönen sessiyanın 49-cu dəqiqəsində çınqıllığa çıxsa da, trasa qayıda bilib. Bundan 4 dəqiqə sonra isə onun maşını tüstülənib və mühəndisi dayanmasını xahiş edib. Finlandiyalı sürücü maşını pit-leynə gətirib və mexaniklərə təhvil verib.Serxio Perez pit-stopdan sonra sol ön təkəri yaxşı bağlanmadığı üçün doqquzuncu döngədə dayanmalı olub. Protokollara Lyuis Həmilton başçılıq edib – 1:18.259.Nəticələr sıx olub, lakin yarış simulyasiyasında Red Bull sürücüləri daha yaxşı təsir bağışlayıblar. Lyuis Həmilton 1:18.259 Daniel Rikiardo 1:18.392 Maks Ferstappen 1:18.533 Sebastyan Fettel 1:18.585 Valtteri Bottas 1:18:611 Kimi Rəykkönen 1:18.829 Roman Qrojan 1:19.579 Kevin Maqnussen 1:19.643 Stoffel Vandorn 1:19.722 Serxio Perez 1:19.962 Esteban Okon 1:20.024 Fernando Alonso 1:20.035 Niko Hülkenberq 1:20.183 Pyer Qasli 1:20.373 Markus Eriksson 1:20.501 Şarl Lekler 1:20.514 Karlos Sayns 1:20.672 Brendon Hartli 1:21.265 Lens Stroll 1:21.556 Sergey Sirotkin 1:22.060 Üçüncü sərbəst yürüşlər Tras rezin qatı ilə örtüldüyündən, sürücülər əvvəlki günlər qədər səhvlərə yol verməyiblər. Sessiya sakit keçib,36-cı dəqiqədə dördüncü döngədə səhvə yol verərək trasdan çıxıb, sonra isə boksa qayıtmalı olub.Roman Qrojan da trasdan çıxıb, lakin maşına zərər dəyməyib.Maks Ferstappenin maşınında elektrik sistemlərində problem yaranıb. Gənc sürücü 5 dövrə vurduqdan sonra boksa qayıdıb və bir daha trasa çıxmayıb. Sessiyanın başa çatmasına iki dəqiqə qalmış Brendon Hartli 9-cu döngədə qəza edib və sessiya qırmızı bayraqlarla dayandırılıb. Protokollara Lyuis Həmilton başçılıq edib – 1:17.281. Lyuis Həmilton 1:17.281 Valtteri Bottas 1:17.294 Sebastyan Fettel 1:17.550 Kimi Rəykkönen 1:17.581 Daniel Rikiardo 1:17.981 Kevin Maqnussen 1:18.357 Roman Qrojan 1:18.706 Karlos Sayns 1:18.783 Fernando Alonso 1:18.847 Pyer Qasli 1:18.886 Niko Hülkenberq 1:18.905 Maks Ferstappen 1:19.013 Esteban Okon 1:19.121 Stoffel Vandorn 1:19.236 Şarl Lekler 1:19.292 Serxio Perez 1:19.376 Brendon Hartli 1:19.428 Markus Eriksson 1:19.744 Lens Stroll 1:19.900 Sergey Sirotkin 1:19.909 Sıralanma turu Birinci sessiyada McLaren sürücüləri Medium, Force India sürücüləri Soft, digərləri isə SuperSoft təkərlərlə trasa çıxıblar.Kimi Rəykkönen ilk cəhddə hamıdan sürətli olsa da, daha sonra komanda yoldaşı Sebastyan Fettel onu üstələyərək sessiyanın ən yaxşı nəticəsini göstərib – 1:17.031.Niko Hülkenberqin maşınının yanacaq sistemində problem yaranıb. O, boksa qayıdıb. Bir qədər sonra yenidən trasa çıxsa da, növbəti sessiyaya keçmək üçün lazım olan nəticəni əldə edə bilməyib. İkinci cəhddə hamı SuperSoft təkərlərə keçib. Vaxt bitdikdən sonra sürətli dövrəsində olan Lens Stroll çınqıllığa düşüb. Onunla birlikdə,Niko Hülkenberq, Markus Eriksson və Sergey Sirotkin də mübarizəni dayandırıblar. İkinci sessiyada Mercedes,Ferrari,Red Bull və Haas sürücüləri ilə yanaşı,Stoffel Vandorn da Soft tərkiblə boksları tərk ediblər.Sebastyan Fettel ilk cəhddə 1:16.802-lik nəticə göstərib və bu, alman sürücüyə protokollara başçılıq etməsi üçün kifayət edib.Lyuis Həmilton daha sonra SuperSoft təkərlərə keçsə də, nəticəsini yaxşılaşdıra bilməyib.Stoffel Vandorn,Pyer Qasli,Esteban Okon, Lekler və Serxio Perez ilk onluğa düşməyiblər. Son sessiyada bütün sürücülər SuperSoft təkərləri seçiblər.Lyuis Həmilton ilk cəhddə hamıdan sürətli olub. İkinci cəhdlərdə Daniel Rikiardo,Sebastyan Fettel,Fernando Alonso və Kimi Rəykkönen Soft təkərlərə,Lyuis Həmilton isə yeni SuperSoft dəstinə keçib. Britaniyalı göstəricisini daha da yaxşılaşdırıb – 1:16.173. Son sektorda porebriklərin üstünə çıxan Valtteri Bottas ona cəmi 0.04 saniyə uduzub.Sebastyan Fettel üçüncü ən yaxşı nəticəni göstərib. Beləliklə,Lyuis Həmilton mövsümdə ikinci, Barselonada ardıcıl üçüncü, karyerasında isə 74-cü poulunu qazanıb.Mercedes sürücüləri startda ilk,Ferrari sürücüləri ikinci,Red Bull sürücüləri isə üçüncü cərgəni tutublar. Start düzümü Sıralanma turunun protokolundan fəqləndirən sadəcə bir yerdəyişmə var–Bakıdakı insidentə görə bu yarışın startında üç yer itirmək cəzası alan və Barselonada 18-ci olan Sergey Sirotkin cəmi bir yer itirərək komanda yoldaşının arxasına düşüb. Onun 20-ci yerə düşməməsinin səbəbi isə Brendon Hartlinin üçüncü məşqlərdə etdiyi qəza üzündən sıralanma turunda, ümumiyyətlə, iştirak edə bilməməsidir. Lakin stüardlar yeni zelandiyalı sürücünü starta buraxıblar. Lyuis Həmilton 1:16.173 Valtteri Bottas 1:16.213 Sebastyan Fettel 1:16.305 Kimi Rəykkönen 1:16.612 Maks Ferstappen 1:16.816 Daniel Rikiardo 1:16.818 Kevin Maqnussen 1:17.676 Fernando Alonso 1:17.721 Karlos Sayns 1:17.790 Roman Qrojan 1:17.835 Stoffel Vandorn 1:18.323 Pyer Qasli 1:18.463 Esteban Okon 1:18.696 Şarl Lekler 1:18.910 Serxio Perez 1:19.098 Niko Hülkenberq 1:18.923 Markus Eriksson 1:19.493 Lens Stroll 1:20.225 Sergey Sirotkin 1:19.695 Brendon Hartli -:-:- Lyuis Həmilton startda mövqeyini qoruyub,Sebastyan Fettel isə Valtteri Bottası keçib.Karlos Sayns və Fernando Alonso təmas yaşayıblar və McLaren-in təcrübəli sürücüsü bir neçə yer itirib. Üçüncü döngədə Kevin Maqnussen Roman Qrojanın önündə əyləcə basıb və onu çaşdırıb. Fransız sürücü idarəetməni itirib,Niko Hülkenberq və Pyer Qasli ilə toqquşub. Nəticədə hər üç sürücü mübarizəni dayandırıb. Təhlükəsizlik Maşını trasa çıxıb.Brendon Hartli və Sergey Sirotkin pit-stop ediblər və Medium təkərlərə keçiblər. 6-cı dövrədə restart verilib, Lyuis Həmilton yenə də keçilməyib. Kevin Maqnussen Karlos Saynsı,Fernando Alonso isə Esteban Okonu üstələyib.Lyuis Həmilton cəmi iki dövrə ərzində fərqi iki saniyəyə qaldırıb.Stoffel Vandorn ikinci döngədə trasdan çıxdıqdan sonra məhdudiyyət sütunun sağından deyil, solundan trasa qayıtdığı üçün stüardlar tərəfindən 5 saniyəlik cərimə alıb. Sebastyan Fettel 18-ci, Valtteri Bottas isə 20-ci dövrədə təkərlərini dəyişib.Valtteri Bottas bir qədər pitdə gecikib və nəticədə Sebastyan Fettellə Kevin Maqnussenin arxasında trasa qayıdıb. Növbəti iki dövrədə Lekler,Lens Stroll və Fernando Alonso da pit-stop ediblər. Yarışın 25-ci dövrəsində Kimi Rəykkönenin maşını güc itirib. Yavaş-yavaş boksa qayıdan Ferrari sürücüsü üçün mübarizə başa çatıb.Lyuis Həmilton 26-cı dövrədə pit yoluna üz tutub. Trasda daha çox qalan Red Bull sürücülərindən Daniel Rikiardo 34-cü,Maks Ferstappen isə 35-ci dövrədə pit-stopa çağrılıb.40-cı dövrədə Esteban Okonun maşını tüstülənib və yarışı yarımçıq saxlamalı olub. Onun maşınının təxliyə edilməsi üçün Virtual Təhlükəsizlik Maşını rejimi elan edilib.Sebastyan Fettel və Serxio Perez pit- stop ediblər,Sebastyan Fettel trasa düz Maks Ferstappenin arxasında qayıdıb. Üç dövrə sonra Sergey Sirotkin yerində fırlanıb. O, dərhal təkərlərini dəyişməyə yollanıb.Maks Ferstappen Lens Strolla toqquşmada ön qanadını zədələyib.Serxio Perez Lens Strollu keçib.Fernando Alonso uzun müddət çalışdıqdan sonra, nəhayət, Lekleri üstələməyi bacarıb.47-ci dövrədə Stoffel Vandorn ötürmələr qutusunda yaranmış nasazlığa görə mübarizəni dayandırıb.Serxio Perez sona 7 dövrə qalmış Lekleri də keçərək daha bir pillə irəliləyib. Buludlar trasın üzərinə toplansa da, yağış yağmayıb.Lyuis Həmilton mövsümdə ardıcıl ikinci, karyerasında 64-cü qələbəsini qazanıb və çempionatda növqeyini daha da möhkəmləndirib.Valtteri Bottasın ikinci olması ilə Mercedes mövsümdə ilk dəfə yarışı dubl edərək başa vurub.Maks Ferstappen isə üçüncü olaraq builki ilk podiumunu əldə edib. Yalnız top komandaların sürücüləri yarışı liderlə eyni dövrədə bitirə biliblər.Şarl Lekler ardıcıl ikinci yarışı xalla başa vurub. Lyuis Həmilton Mercedes Valtteri BottasMercedes Maks Ferstappen Red Bull Sebastyan Fettel Ferrari Daniel Rikiardo Red Bull Kevin Maqnussen Haas Karlos Sayns Renault Fernando Alonso McLaren Serxio Perez Force India Şarl Lekler Sauber Lens Stroll Williams Brendon Hartli Toro Rosso Markus Eriksson Sauber Sergey Sirotkin Williams Mübarizəni dayandıranlar Stoffel Vandorn McLaren Esteban Okon Force India Kimi Rəykkönen Ferrari Niko Hülkenberq Renault Pyer Qasli Toro Rosso Roman Qrojan Haas Günün sürücüsü Yarışa pouldan başlayan, finişə qədər səhvə yol verməyərək mövsümdə ardıcıl ikinci qələbəsini qazanan Lyuis Həmilton ""Günün Sürücüsü"" seçilib. Britaniyalı sürücü bu ada cari mövsümdə ilk dəfə, karyerasında isə beşinci dəfə (2016-cı ildə bir, 2017-ci ildə 3 dəfə) layiq görülür. DHL Fastest Pit Stop Award Barselonada mübarizə Mercedes və Ferrari arasında getsə də, pit-stop yarışında Red Bull və Williams komandaları daha sürətli olublar. Belə görünür ki,Williams- ın bu mövsüm uğur qazana biləcəyi yeganə mübarizə elə budur.Red Bull mexanikləri Daniel Rikiardonun yeganə pit-stopu zamanı hamıdan yaxşı işləyiblər – 2.26 saniyə.Maks Ferstappenin maşınına isə 2.38 saniyə ərzində xidmət göstəriblər ki, bu da ən yaxşı üçüncü nəticə olub. Qrouv təmsilçisinin mexanikləri Lens Strollun pit-stop əməliyyatını 2.36 saniyə ərzində başa vurublar.Sergey Sirotkin və Fernando Alonso üçün edilən pit-stoplar 2.49 saniyə vaxt alıb. Son yarışlarda uğur qazanan Sauber bu dəfə pit- stop yarışında da pis nəticə göstərməyib və iki nəticə ilə ilk onluğa düşüb. Red Bull 141 Williams 86 Ferrari 73 Mercedes 71 Force India 38 Toro Rosso 20 McLaren 18 Renault 13 Sürücülərin cərimə balları Bu dəfə Stoffel Vandorn və Roman Qrojan stüardların diqqət mərkəzinə düşüblər – hər iki sürücü 2 balla cərimələnib. Növbəti yarış iki həftə sonra baş tutacaq və bu müddət ərzində Stoffel Vandorn və Paskal Verlyayn keçən il İspaniyada aldıqları cərimə ballarından azad olacaqlar. Beləliklə, Paskal Verlyaynın adı bu siyahıdan da silinmiş olacaq.Bu dəyişikliklər cədvəldə Daniil Kvyat 7 Kevin Maqnussen 7 Markus Eriksson 7 Serxio Perez 5 Maks Ferstappen 5 Roman Qrojan 5 Brendon Hartli 4 Felipe Massa 3 Stoffel Vandorn 3 Sebastyan Fettel 3 Kimi Rəykkönen 3 Fernando Alonso 2 Karlos Sayns 2 Censon Batton 2 Sergey Sirotkin 2 Pyer Qasli 2 Daniel Rikiardo 2 Lens Stroll 1 Niko Hülkenberq 1 Colion Palmer 1 Pirelli İspaniya QP üçün təkər seçimini elan edib İspaniya-2018: Birinci sərbəst yürüşlər İspaniya-2018: İkinci sərbəst yürüşlər İspaniya-2018: Üçüncü sərbəst yürüşlər İspaniya-2018: Sıralanma turu İspaniya-2018: Start düzümü İspaniya-2018: Yarış İspaniya-2018: Günün sürücüsü – Lyuis Həmilton İspaniya-2018: DHL Fastest Pit Stop Award İspaniya-2018: Sürücülərin cərimə balları və rəsmi xəbədarlıqları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=546697
-2018 İspaniya Qran Prisi,"2018 İspaniya Qran Prisi—2018-ci ildə keçirilmiş növbəti İspaniya Qran Prisi. İspaniya Qran Prisi üçün təkər seçimi Sərbəst yürüşlər Birinci sərbəst yürüşlər Williams-da Sergey Sirotkini Robert Kubitsa əvəz edib. Polşalı sürücü bolidin qış testlərindəki və indiki vəziyyətini müqayisə etmək üçün sükan arxasına keçib.Robert Kubitsa həm də Barselonadakı ikigünlük testlərdə komandasına kömək edəcək. Güclü külək sürücülərin işinə mane olub. Valtteri Bottas,Markus Eriksson və Sebastyan Fettel yerində fırlansalar da, qəzasız yollarına davam ediblər.Brendon Hartli və Roman Qrojan çınqıllığa düşüblər. Sessiyanın 34-cü dəqiqəsində qəza edən Daniel Rikiardonun maşınının asılqanı qırılıb və sessiya onun üçün başa çatıb. Onun maşınının təxliyə edilməsi üçün Virtual Təhlükəsizlik Maşını rejimi elan olunub. Daha sonra Robert Kubitsa və Lens Stroll da yerlərində fırlanıblar. Williams sürücüləri aerodinamikaya tələbkar trasdakı ilk məşqdə son iki yeri tutublar. Protokollara Valtteri Bottas başçılıq edib – 1:18.148. Bu, trasın rəsmi rekordudur və keçənilki poul nəticəsindən bir saniyə sürətlidir. Lakin qış testlərində Sebastyan Fettelin göstərdiyi nəticəyə (1:17.182) xeyli uduzur. Valtteri Bottas 1:18.148 Lyuis Həmilton 1:18.997 Sebastyan Fettel 1:19.098 Maks Ferstappen 1:19.187 Kimi Rəykkönen 1:19.499 Fernando Alonso 1:19.858 Daniel Rikiardo 1:19.871 Roman Qrojan 1:19.906 Stoffel Vandorn 1:20.083 Pyer Qasli 1:20.508 Kevin Maqnussen 1:20.637 Şarl Lekler 1:20.665 Serxio Perez 1:20.924 Markus Eriksson 1:20.984 Karlos Sayns 1:21.053 Esteban Okon 1:21.144 Niko Hülkenberq 1:21.159 Brendon Hartli 1:21.373 Robert Kubitsa 1:21.510 Lens Stroll 1:22.756 İkinci sərbəst yürüşlər Ikinci sessiya qəza ilə başlayıb–Roman Qrojan idarəetməni itirərək çınqıllığa düşüb. Təxliyə işlərinin aparılması üçün Virtual Təhlükəsizlik Maşını rejimi elan edilib. Bir neçə dəqiqədən sonra sürücülər işlərinə davam ediblər. Sessiya əsasən sazlanmaların tapılmasına və təkərlərin effektivliyinin qiymətləndirilməsinə həsr edilib.Sergey Sirotkin ikinci məşqlərdə maşını Robert Kubitsadan təhvil alıb.Stoffel Vandorn maşının altlığı dəyişildiyindən, ilk yarım saatı boksda keçirməli olub.Kimi Rəykkönen sessiyanın 49-cu dəqiqəsində çınqıllığa çıxsa da, trasa qayıda bilib. Bundan 4 dəqiqə sonra isə onun maşını tüstülənib və mühəndisi dayanmasını xahiş edib. Finlandiyalı sürücü maşını pit-leynə gətirib və mexaniklərə təhvil verib.Serxio Perez pit-stopdan sonra sol ön təkəri yaxşı bağlanmadığı üçün doqquzuncu döngədə dayanmalı olub. Protokollara Lyuis Həmilton başçılıq edib – 1:18.259.Nəticələr sıx olub, lakin yarış simulyasiyasında Red Bull sürücüləri daha yaxşı təsir bağışlayıblar. Lyuis Həmilton 1:18.259 Daniel Rikiardo 1:18.392 Maks Ferstappen 1:18.533 Sebastyan Fettel 1:18.585 Valtteri Bottas 1:18:611 Kimi Rəykkönen 1:18.829 Roman Qrojan 1:19.579 Kevin Maqnussen 1:19.643 Stoffel Vandorn 1:19.722 Serxio Perez 1:19.962 Esteban Okon 1:20.024 Fernando Alonso 1:20.035 Niko Hülkenberq 1:20.183 Pyer Qasli 1:20.373 Markus Eriksson 1:20.501 Şarl Lekler 1:20.514 Karlos Sayns 1:20.672 Brendon Hartli 1:21.265 Lens Stroll 1:21.556 Sergey Sirotkin 1:22.060 Üçüncü sərbəst yürüşlər Tras rezin qatı ilə örtüldüyündən, sürücülər əvvəlki günlər qədər səhvlərə yol verməyiblər. Sessiya sakit keçib,36-cı dəqiqədə dördüncü döngədə səhvə yol verərək trasdan çıxıb, sonra isə boksa qayıtmalı olub.Roman Qrojan da trasdan çıxıb, lakin maşına zərər dəyməyib.Maks Ferstappenin maşınında elektrik sistemlərində problem yaranıb. Gənc sürücü 5 dövrə vurduqdan sonra boksa qayıdıb və bir daha trasa çıxmayıb. Sessiyanın başa çatmasına iki dəqiqə qalmış Brendon Hartli 9-cu döngədə qəza edib və sessiya qırmızı bayraqlarla dayandırılıb. Protokollara Lyuis Həmilton başçılıq edib – 1:17.281. Lyuis Həmilton 1:17.281 Valtteri Bottas 1:17.294 Sebastyan Fettel 1:17.550 Kimi Rəykkönen 1:17.581 Daniel Rikiardo 1:17.981 Kevin Maqnussen 1:18.357 Roman Qrojan 1:18.706 Karlos Sayns 1:18.783 Fernando Alonso 1:18.847 Pyer Qasli 1:18.886 Niko Hülkenberq 1:18.905 Maks Ferstappen 1:19.013 Esteban Okon 1:19.121 Stoffel Vandorn 1:19.236 Şarl Lekler 1:19.292 Serxio Perez 1:19.376 Brendon Hartli 1:19.428 Markus Eriksson 1:19.744 Lens Stroll 1:19.900 Sergey Sirotkin 1:19.909 Sıralanma turu Birinci sessiyada McLaren sürücüləri Medium, Force India sürücüləri Soft, digərləri isə SuperSoft təkərlərlə trasa çıxıblar.Kimi Rəykkönen ilk cəhddə hamıdan sürətli olsa da, daha sonra komanda yoldaşı Sebastyan Fettel onu üstələyərək sessiyanın ən yaxşı nəticəsini göstərib – 1:17.031.Niko Hülkenberqin maşınının yanacaq sistemində problem yaranıb. O, boksa qayıdıb. Bir qədər sonra yenidən trasa çıxsa da, növbəti sessiyaya keçmək üçün lazım olan nəticəni əldə edə bilməyib. İkinci cəhddə hamı SuperSoft təkərlərə keçib. Vaxt bitdikdən sonra sürətli dövrəsində olan Lens Stroll çınqıllığa düşüb. Onunla birlikdə,Niko Hülkenberq, Markus Eriksson və Sergey Sirotkin də mübarizəni dayandırıblar. İkinci sessiyada Mercedes,Ferrari,Red Bull və Haas sürücüləri ilə yanaşı,Stoffel Vandorn da Soft tərkiblə boksları tərk ediblər.Sebastyan Fettel ilk cəhddə 1:16.802-lik nəticə göstərib və bu, alman sürücüyə protokollara başçılıq etməsi üçün kifayət edib.Lyuis Həmilton daha sonra SuperSoft təkərlərə keçsə də, nəticəsini yaxşılaşdıra bilməyib.Stoffel Vandorn,Pyer Qasli,Esteban Okon, Lekler və Serxio Perez ilk onluğa düşməyiblər. Son sessiyada bütün sürücülər SuperSoft təkərləri seçiblər.Lyuis Həmilton ilk cəhddə hamıdan sürətli olub. İkinci cəhdlərdə Daniel Rikiardo,Sebastyan Fettel,Fernando Alonso və Kimi Rəykkönen Soft təkərlərə,Lyuis Həmilton isə yeni SuperSoft dəstinə keçib. Britaniyalı göstəricisini daha da yaxşılaşdırıb – 1:16.173. Son sektorda porebriklərin üstünə çıxan Valtteri Bottas ona cəmi 0.04 saniyə uduzub.Sebastyan Fettel üçüncü ən yaxşı nəticəni göstərib. Beləliklə,Lyuis Həmilton mövsümdə ikinci, Barselonada ardıcıl üçüncü, karyerasında isə 74-cü poulunu qazanıb.Mercedes sürücüləri startda ilk,Ferrari sürücüləri ikinci,Red Bull sürücüləri isə üçüncü cərgəni tutublar. Start düzümü Sıralanma turunun protokolundan fəqləndirən sadəcə bir yerdəyişmə var–Bakıdakı insidentə görə bu yarışın startında üç yer itirmək cəzası alan və Barselonada 18-ci olan Sergey Sirotkin cəmi bir yer itirərək komanda yoldaşının arxasına düşüb. Onun 20-ci yerə düşməməsinin səbəbi isə Brendon Hartlinin üçüncü məşqlərdə etdiyi qəza üzündən sıralanma turunda, ümumiyyətlə, iştirak edə bilməməsidir. Lakin stüardlar yeni zelandiyalı sürücünü starta buraxıblar. Lyuis Həmilton 1:16.173 Valtteri Bottas 1:16.213 Sebastyan Fettel 1:16.305 Kimi Rəykkönen 1:16.612 Maks Ferstappen 1:16.816 Daniel Rikiardo 1:16.818 Kevin Maqnussen 1:17.676 Fernando Alonso 1:17.721 Karlos Sayns 1:17.790 Roman Qrojan 1:17.835 Stoffel Vandorn 1:18.323 Pyer Qasli 1:18.463 Esteban Okon 1:18.696 Şarl Lekler 1:18.910 Serxio Perez 1:19.098 Niko Hülkenberq 1:18.923 Markus Eriksson 1:19.493 Lens Stroll 1:20.225 Sergey Sirotkin 1:19.695 Brendon Hartli -:-:- Lyuis Həmilton startda mövqeyini qoruyub,Sebastyan Fettel isə Valtteri Bottası keçib.Karlos Sayns və Fernando Alonso təmas yaşayıblar və McLaren-in təcrübəli sürücüsü bir neçə yer itirib. Üçüncü döngədə Kevin Maqnussen Roman Qrojanın önündə əyləcə basıb və onu çaşdırıb. Fransız sürücü idarəetməni itirib,Niko Hülkenberq və Pyer Qasli ilə toqquşub. Nəticədə hər üç sürücü mübarizəni dayandırıb. Təhlükəsizlik Maşını trasa çıxıb.Brendon Hartli və Sergey Sirotkin pit-stop ediblər və Medium təkərlərə keçiblər. 6-cı dövrədə restart verilib, Lyuis Həmilton yenə də keçilməyib. Kevin Maqnussen Karlos Saynsı,Fernando Alonso isə Esteban Okonu üstələyib.Lyuis Həmilton cəmi iki dövrə ərzində fərqi iki saniyəyə qaldırıb.Stoffel Vandorn ikinci döngədə trasdan çıxdıqdan sonra məhdudiyyət sütunun sağından deyil, solundan trasa qayıtdığı üçün stüardlar tərəfindən 5 saniyəlik cərimə alıb. Sebastyan Fettel 18-ci, Valtteri Bottas isə 20-ci dövrədə təkərlərini dəyişib.Valtteri Bottas bir qədər pitdə gecikib və nəticədə Sebastyan Fettellə Kevin Maqnussenin arxasında trasa qayıdıb. Növbəti iki dövrədə Lekler,Lens Stroll və Fernando Alonso da pit-stop ediblər. Yarışın 25-ci dövrəsində Kimi Rəykkönenin maşını güc itirib. Yavaş-yavaş boksa qayıdan Ferrari sürücüsü üçün mübarizə başa çatıb.Lyuis Həmilton 26-cı dövrədə pit yoluna üz tutub. Trasda daha çox qalan Red Bull sürücülərindən Daniel Rikiardo 34-cü,Maks Ferstappen isə 35-ci dövrədə pit-stopa çağrılıb.40-cı dövrədə Esteban Okonun maşını tüstülənib və yarışı yarımçıq saxlamalı olub. Onun maşınının təxliyə edilməsi üçün Virtual Təhlükəsizlik Maşını rejimi elan edilib.Sebastyan Fettel və Serxio Perez pit- stop ediblər,Sebastyan Fettel trasa düz Maks Ferstappenin arxasında qayıdıb. Üç dövrə sonra Sergey Sirotkin yerində fırlanıb. O, dərhal təkərlərini dəyişməyə yollanıb.Maks Ferstappen Lens Strolla toqquşmada ön qanadını zədələyib.Serxio Perez Lens Strollu keçib.Fernando Alonso uzun müddət çalışdıqdan sonra, nəhayət, Lekleri üstələməyi bacarıb.47-ci dövrədə Stoffel Vandorn ötürmələr qutusunda yaranmış nasazlığa görə mübarizəni dayandırıb.Serxio Perez sona 7 dövrə qalmış Lekleri də keçərək daha bir pillə irəliləyib. Buludlar trasın üzərinə toplansa da, yağış yağmayıb.Lyuis Həmilton mövsümdə ardıcıl ikinci, karyerasında 64-cü qələbəsini qazanıb və çempionatda növqeyini daha da möhkəmləndirib.Valtteri Bottasın ikinci olması ilə Mercedes mövsümdə ilk dəfə yarışı dubl edərək başa vurub.Maks Ferstappen isə üçüncü olaraq builki ilk podiumunu əldə edib. Yalnız top komandaların sürücüləri yarışı liderlə eyni dövrədə bitirə biliblər.Şarl Lekler ardıcıl ikinci yarışı xalla başa vurub. Lyuis Həmilton Mercedes Valtteri BottasMercedes Maks Ferstappen Red Bull Sebastyan Fettel Ferrari Daniel Rikiardo Red Bull Kevin Maqnussen Haas Karlos Sayns Renault Fernando Alonso McLaren Serxio Perez Force India Şarl Lekler Sauber Lens Stroll Williams Brendon Hartli Toro Rosso Markus Eriksson Sauber Sergey Sirotkin Williams Mübarizəni dayandıranlar Stoffel Vandorn McLaren Esteban Okon Force India Kimi Rəykkönen Ferrari Niko Hülkenberq Renault Pyer Qasli Toro Rosso Roman Qrojan Haas Günün sürücüsü Yarışa pouldan başlayan, finişə qədər səhvə yol verməyərək mövsümdə ardıcıl ikinci qələbəsini qazanan Lyuis Həmilton ""Günün Sürücüsü"" seçilib. Britaniyalı sürücü bu ada cari mövsümdə ilk dəfə, karyerasında isə beşinci dəfə (2016-cı ildə bir, 2017-ci ildə 3 dəfə) layiq görülür. DHL Fastest Pit Stop Award Barselonada mübarizə Mercedes və Ferrari arasında getsə də, pit-stop yarışında Red Bull və Williams komandaları daha sürətli olublar. Belə görünür ki,Williams- ın bu mövsüm uğur qazana biləcəyi yeganə mübarizə elə budur.Red Bull mexanikləri Daniel Rikiardonun yeganə pit-stopu zamanı hamıdan yaxşı işləyiblər – 2.26 saniyə.Maks Ferstappenin maşınına isə 2.38 saniyə ərzində xidmət göstəriblər ki, bu da ən yaxşı üçüncü nəticə olub. Qrouv təmsilçisinin mexanikləri Lens Strollun pit-stop əməliyyatını 2.36 saniyə ərzində başa vurublar.Sergey Sirotkin və Fernando Alonso üçün edilən pit-stoplar 2.49 saniyə vaxt alıb. Son yarışlarda uğur qazanan Sauber bu dəfə pit- stop yarışında da pis nəticə göstərməyib və iki nəticə ilə ilk onluğa düşüb. Red Bull 141 Williams 86 Ferrari 73 Mercedes 71 Force India 38 Toro Rosso 20 McLaren 18 Renault 13 Sürücülərin cərimə balları Bu dəfə Stoffel Vandorn və Roman Qrojan stüardların diqqət mərkəzinə düşüblər – hər iki sürücü 2 balla cərimələnib. Növbəti yarış iki həftə sonra baş tutacaq və bu müddət ərzində Stoffel Vandorn və Paskal Verlyayn keçən il İspaniyada aldıqları cərimə ballarından azad olacaqlar. Beləliklə, Paskal Verlyaynın adı bu siyahıdan da silinmiş olacaq.Bu dəyişikliklər cədvəldə Daniil Kvyat 7 Kevin Maqnussen 7 Markus Eriksson 7 Serxio Perez 5 Maks Ferstappen 5 Roman Qrojan 5 Brendon Hartli 4 Felipe Massa 3 Stoffel Vandorn 3 Sebastyan Fettel 3 Kimi Rəykkönen 3 Fernando Alonso 2 Karlos Sayns 2 Censon Batton 2 Sergey Sirotkin 2 Pyer Qasli 2 Daniel Rikiardo 2 Lens Stroll 1 Niko Hülkenberq 1 Colion Palmer 1 Pirelli İspaniya QP üçün təkər seçimini elan edib İspaniya-2018: Birinci sərbəst yürüşlər İspaniya-2018: İkinci sərbəst yürüşlər İspaniya-2018: Üçüncü sərbəst yürüşlər İspaniya-2018: Sıralanma turu İspaniya-2018: Start düzümü İspaniya-2018: Yarış İspaniya-2018: Günün sürücüsü – Lyuis Həmilton İspaniya-2018: DHL Fastest Pit Stop Award İspaniya-2018: Sürücülərin cərimə balları və rəsmi xəbədarlıqları",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=585465
-2019,"2019 (MMXIX) — Qriqorian təqviminə görə Çərşənbə axşamı günü başlayan il. Bizim Era və Miladi tarixin 2019-cu ili. III minilliyin və XXI əsrin 19-cu ili. 2010-cu illərin 10-cu ili 3 Fevral — Salvadorda prezident seçkiləri keçirildi. Nayib Bukele Prezident seçildi 23 Fevral — Nigeriyada ümumi seçkilər keçirildi. Məhəmməd Buxari yenidən Prezident seçildi Moldovada parlament seçkiləri keçirildi. Maya Sandu yenidən Baş nazir seçildi Seneqalda prezident seçkiləri keçirildi. Maki Sall yenidən Prezident seçildi 14 — 18 May — 2019 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (Təl-Əviv, İsrail) 1 - Niderland (492 xal) 2 - İtaliya (465 xal) 3 - Rusiya (369 xal) 14 — 30 İyun — II Avropa Oyunları (Minsk, Belarus) 1 Dekabr — COVİD-19 koronavirus pandemiyası: Dünyada ilk yoluxma halı qeydə alındı (Uxan, Xubey, Çin) 31 Dekabr — COVİD-19 koronavirus pandemiyası: Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) Çin Ölkə Ofisi Çinin Xubey əyalətinin Uxan şəhərində etiologiyası naməlum olan pnevmoniya ilə xəstələnmə halları haqqında məlumat verdi 1 Yanvar — İvan Dimitrov, bolqar futbolçu (d. 1935) Paulin van Dötekom, holland sürətli konkisürən (d. 1981) Bob Eynşteyn, amerikalı aktyor, komediyaçı (d. 1942) Cin Okerland, amerikalı diktor, teleaparıcı (d. 1942) 3 Yanvar — Herb Kelleher, amerikalı iş adamı (d. 1931) 5 Yanvar — Draqoslav Şekularas, serb futbolçu (d. 1937) 7 Yanvar — Moşe Arens, israilli aviasiya mühəndisi, tədqiqatçı (d. 1925) 10 Yanvar — Teo Adam, alman opera müğənnisi (d. 1926) 11 Yanvar — Maykl Atya, ingilis riyaziyyatçı, akademik (d. 1929) 14 Yanvar — Pavel Adamoviç, polyak siyasətçi (d. 1965) 15 Yanvar — Kerol Çenninq, amerikalı aktrisa (d. 1921) Babiker Avadalla, Sudan Baş naziri (8-ci) (d. 1917) Vindzor Devis, uelsli aktyor (d. 1930) Meri Oliver, amerikalı şair (d. 1935) 19 Yanvar — Henri Si, flippinli iş adamı, investor (d. 1924) Şahzadə Henri, Paris qrafı, Fransa herqosu (d. 1933) Emiliano Sala, argentinalı futbolçu (d. 1990) Ayşən Qruda, türk aktrisa (d. 1944) Yonas Mekas, amerikalı rejissor, şair, rəssam (d. 1922) Oliver Mtukudzi, zimbabveli musiqiçi (d. 1952) 24 Yanvar — Fernando Sebastyan Aqilar, ispan kardinal (d. 1929) Duşan Makaveyev, serb rejissor (d. 1932) Krişna Sobti, hind yazıçı (d. 1925) Jan Qiyu, fransız bəstəkar, pianoçu (d. 1930) Mişel Leqran, fransız bəstəkar, dirijor (d. 1932) 27 Yanvar — Nina Fyodorova, rus xizəkçi, Olimpiya çempionu (d. 1947) 29 Yanvar — Ceyms İnqrem, amerikalı musiqiçi (d. 1952) 2 Fevral — Kerol Emşviller, amerikalı yazıçı (d. 1921) Culi Adams, amerikalı aktrisa (d. 1926) Detsl, rus musiqiçi (d. 1983) 4 Fevral — Matti Nükyanen, fin xizəkçi, Olimpiya çemionu (d. 1963) Manfred Eyqen, alman kimyaçı, Kimya üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1927) Rozamunda Pilçer, ingilis yazıçı (d. 1924) Yan Olşevski, Polşa Baş naziri (3-cü) (d. 1930) Albert Finni, ingilis aktyor (d. 1936) Frenk Robinson, amerikalı beyzbolçu (d. 1935) Yalçın Menteş, türk aktyor (d. 1960) 8 Fevral — Uolter Mank, amerikalı okeanoqraf (d. 1917) Maksimilian Raynelt, alman avarçəkən, Olimpiya çempionu (d. 1988) Hakan Yeşilyurt, türk müğənni (d. 1973) Tomi Unqerer, fransız yazıçı, rəssam (d. 1931) 10 Fevral — Yan-Maykl Vinsent, amerikalı aktyor (d. 1945) 11 Fevral — Sibgətulla Mücədidi, Əfqanıstan Prezidenti (müvəqqəti) (d. 1926) Qordon Benks, ingilis futbolçu (d. 1937) Ərdoğan Sıcak, türk aktyor (d. 1940) Pedro Morales, puerto-rikolu güləşçi (d. 1942) 13 Fevral — Ozan Arif, türk şair, bəstəkar (d. 1949) 14 Fevral — Andrea Levi, ingilis yazıçı (d. 1956) 15 Fevral — Li Radzivill, amerikalı sosialist (d. 1933) Bruno Qanz, isveçrəli aktyor (d. 1941) Li Juy, çinli siyasətçi (d. 1917) 17 Fevral — Şaban Şauliç, serb müğənni (d. 1951) Uolles Broker, amerikalı geofizik (d. 1931) Alessandro Mendini, italyan memar, dizayner (d. 1931) 19 Fevral — Karl Lagerfeld, alman modelyer (d. 1933) Kamal Karpat, türk tarixçi, akademik (d. 1923) Dominik Arcento, amerikalı bəstəkar (d. 1927) Stenli Donen, amerikalı rejissor (d. 1924) Piter Tork, amerikalı musiqiçi, aktyor (d. 1942) Hilde Zadek, alman opera müğənnisi (d. 1917) 22 Fevral — Morqan Vudvord, amerikalı aktyor (d. 1925) 23 Fevral — Ketrin Helmond, amerikalı aktrisa (d. 1929) Antuan Qizenqa, KDR Baş naziri (d. 1925) Donald Kin, yapon alim, tarixçi, yazıçı (d. 1922) 25 Fevral — Valdo Maşado, braziliyalı futbolçu (d. 1934) 25 Fevral — Rövşən İbrahimov, Naftalan şəhər icra başçısı (d. 1967) Aytac Arman, türk aktrisa (d. 1949) Kristian Bax, meksikalı aktrisa (d. 1959) 27 Fevral — Frans-Alber Rene, Seyşel adaları Prezidenti (2-ci) (d. 1935) 28 Fevral — Andre Previn, amerikalı pianoçu, bəstəkar, dirijor (d. 1929) Jores Aflyorov, rus fizik, Fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1930) Kevin Rouç, amerikalı memar (d. 1922) Yannis Behrakis, yunan fotojurnalist (d. 1960) Med Hondo, fransız rejissor, ssenarist, aktyor (d. 1936) Kinq Konq Bandi, amerikalı güləşçi (d. 1957) Xuan Korona, meksikalı seriyalı qatil (d. 1934) Kit Flint, ingilis müğənni, musiqiçi (d. 1969) Klaus Kinkel, alman siyasətçi, diplomat (d. 1936) Ted Lindsey, kanadalı buz xokkeyçisi (d. 1925) Lyuk Perri, amerikalı aktyor (d. 1966) 5 Mart — Jak Lusye, fransız pianoçu, bəstəkar (d. 1934) Keroli Şnimann, amerikalı vizual rəssam (d. 1939) Qiyom Fay, fransız jurnalist, yazıçı (d. 1949) Ərtuğrul Akbay, türk jurnalist, yazıçı (d. 1939) 8 Mart — Mixael Qilen, avstriyalı bəstəkar, dirijor (d. 1927) Bernar Binlin Dadye, kot-d'ivuarlı yazıçı, dramaturq (d. 1916) Vladimir Etuş, rus aktyor (d. 1922) 10 Mart — İrsen Küçük, Şimali Kipr Baş naziri (6-cı) (d. 1940) 11 Mart — Hel Bleyn, amerikalı nağaraçı (d. 1929) Beril Dedeoğlu, türk akademik, yazıçı (d. 1961) Andrea Pollak, alman üzgüçü, Olimpiya çempionu (d. 1961) Qodfrid Danneels, belçikalı kardinal (d. 1933) Çarli Uaytinq, ingilis F1 yarış direktoru (d. 1952) Uilyam Stenli Mervin, amerikalı şair (d. 1927) Məhəmməd Mahmud uld Əhməd Luli, Mavritaniya Prezidenti (3-cü) (d. 1943) Dik Deyl, amerikalı gitaraçı, musiqiçi (d. 1937) Barbara Hammer, amerikalı rejissor (d. 1939) Alan Krüqer, amerikalı iqtisadçı, İqtisadi Məsləhətçilər Şurası sədri (27-ci) (d. 1960) Ümid Yesin, türk aktyor (d. 1954) Marlen Xutsiyev, rus rejissor (d. 1925) Donald Kalpokas, Vanuatu Baş naziri (2-ci) (d. 1943) Meri Uornok, ingilis filosof (d. 1924) Frans Andrissen, holland siyasətçi (d. 1929) Skott Uoker, ingilis müğənni (d. 1943) Larri Koen, amerikalı rejissor, ssenarist (d. 1936) Rafi Eytan, israilli siyasətçi (d. 1926) Valeri Bıkovski, rus kosmonavt (d. 1934) Əbdül Lətif Dayfallah, Yəmən Baş naziri (2-ci) (d. 1930) 29 Mart — Anyes Varda, fransız rejissor, fotoqraf (d. 1928) 31 Mart — Nipsi Hassl, amerikalı repçi (d. 1985) Vonda Makintayr, amerikalı elmi fantastika yazıçısı (d. 1948) Rafael Sançes Ferlosio, ispan yazıçı (d. 1927) 4 Aprel — Georgi Daneliya, gürcü rejissor (d. 1930) Sidney Brenner, cənubi afrikalı bioloq, Fiziologiya və ya tibb üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1927) Canfranko Leonçini, italyan futbolçu (d. 1939) 6 Aprel — Deyvid Tauless, ingilis fizik, Fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1934) Seymur Kassel, amerikalı aktyor (d. 1935) Ço Yan Ho, cənubi koreyalı iş adamı (d. 1949) Elvin Verlekemp, amerikalı riyaziyyatçı (d. 1940) Çarlz Van Doren, amerikalı yazıçı, redaktor (d. 1926) 10 Aprel — Erl Tomas Konli, amerikalı müğənni, bəstəkar (d. 1941) 12 Aprel — Tommi Smit, ingilis futbolçu (d. 1945) Pol Qrinqard, amerikalı nevroloq, Fiziologiya və ya tibb üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1925) Toni Byuzen, ingilis yazıçı (d. 1942) Lidiya Videman, fin xizəkçi, Olimpiya çempionu (d. 1920) İvett Uilyams, yeni zelandiyalı atlet, Olimpiya çempionu (d. 1929) Bibi Andersson, isveçli aktrisa (d. 1935) Miriana Makroviç, serb siyasətçi, akademik (d. 1942) Cin Vulf, amerikalı elmi fantastika yazıçısı (d. 1931) 17 Aprel — Alan Qarsiya, Peru Prezidenti (61-ci və 64-cü) (d. 1949) 18 Aprel — Lire Makki, şimali irlandiyalı jurnalist (d. 1990) 19 Aprel — Partik Serkyu, belçikalı velosipedçi, Olimpiya çempionu (d. 1944) 20 Aprel — Münir Şahrudi Farmanfarmayan, iranlı rəssam (d. 1922) Le Dık An, Vyetnam Prezidenti (4-cü) (d. 1920) Billi Maknill, şotland futbolçu (d. 1940) 23 Aprel — Jan, Lüksemburq Böyük Hersoqu (d. 1921) 24 Aprel — Jan-Pyer Maryel, fransız aktyor (d. 1932) 25 Aprel — Con Havliçek, amerikalı basketbolçu (d. 1940) 26 Aprel — Ellen Şvirs, alman aktrisa (d. 1930) 27 Aprel — Niqasso Gidada, Efiopiya Prezidenti (4-cü) (d. 1943) 28 Aprel — Con Sinqlton, amerikalı rejissor, prosüder (d. 1968) Dilbər Ay, türk müğənni (d. 1956) Les Marrey, avstraliyalı şair (d. 1938) 30 Aprel — Piter Meyhu, ingilis-amerikalı aktyor (d. 1944) Red Kelli, kanadalı buz xokkeyçisi, məşqçi (d. 1927) Əli Mrucae, Komor adaları Baş naziri (9-cu) (d. 1939) 3 May — Qoro Şimura, yapon riyaziyyatçı (d. 1930) 5 May — Qədr Mısıroğlu, türk yazıçı (d. 1933) 6 May — Seymur Ners, barbadoslu kriketçi (d. 1933) 7 May — Jan Vanye, kanadalı katolik filosof (d. 1928) Sprent Dabvido, Nauru Prezidenti (13-cü) (d. 1972) Yevgeni Krıtalov, sovet-rus bəstəkar (d. 1934) 9 May — Elvin Sarcent, amerikalı ssenarist (d. 1927) 10 May — Alfredo Peres Rubalkaba, ispan siyasətçi, dövlət xadimi (d. 1951) Peqqi Lipton, amerikalı aktrisa, model (d. 1946) Gümüş Kral, meksikalı güləşçi (d. 1968) Matiko Kyo, yapon aktrisa (d. 1924) Nəsrulla Butros Sfeyr, livanlı kardinal, patriarx (d. 1920) Yunita Blekvell, amerikalı insan haqları aktivisti (d. 1933) Doris Dey, amerikalı aktrisa, müğənni (d. 1922) Tim Konuey, amerikalı aktyor, komediyaçı (d. 1933) Sven Lindkvist, isveçli yazıçı (d. 1932) Bob Houk, Avstraliya Baş naziri (23-cü) (d. 1929) Eşli Massaro, amerikalı güləşçi, teleaparıcı, model (d. 1979) Bey Yuymin, çinli-amerikalı memar (d. 1917) 17 May — Herman Vouk, amerikalı yazıçı (d. 1915) 19 May — Karlos Altamirano, çilili hüquqşünas, siyasətçi (d. 1922) 20 May — Niki Lauda, avstriyalı F1 pilotu (d. 1949) 21 May — Qlauko Sansovini, San-Marino Kapitan-Regenti (d. 1938) Cudit Kerr, alman-ingilis yazıçı, illüstrator (d. 1923) Eduard Punset, ispan siyasətçi, iqtisadçı, (d. 1936) 24 May — Marri Gell-Man, amerikalı fizik, Fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1929) 25 May — Klaus fon Bülov, danimarkalı-ingilis hüquqşünas, sosialist (d. 1926) Bart Starr, amerikalı futbolçu, məşqçi (d. 1934) Prem Tinsulanon, Tailand Baş naziri (16-cı) (d. 1920) 27 May — Bill Bakner, amerikalı beyzbolçu (d. 1949) Apolo Nsibambi, Uqanda Baş naziri (8-ci) (d. 1940) Edvard Siaqa, Yamayka Baş naziri (5-ci) (d. 1930) 30 May — Leon Redboun, kiprli-amerikalı müğənni, gitaraçı, aktyor (d. 1949) 31 May — Roki Erikson, amerikalı müğənni-bəstəkar (d. 1947) Nobel mükafatları Con Qudenaf Stenli Uittinqem Akira Yosino İqtisadiyyat Abhicit Banerci Ester Düflo Maykl Kremer Ədəbiyyat — Peter Handke Sülh — Abiy Əhməd Əli Mişel Mayor Fiziologiya və ya tibb Uilyam Kelin Piter Retkliff Qreqq Semenza Həmçinin bax 2010-cu illər 2019-cu ildə Azərbaycan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=415138
-2019-cu il,"2019 (MMXIX) — Qriqorian təqviminə görə Çərşənbə axşamı günü başlayan il. Bizim Era və Miladi tarixin 2019-cu ili. III minilliyin və XXI əsrin 19-cu ili. 2010-cu illərin 10-cu ili 3 Fevral — Salvadorda prezident seçkiləri keçirildi. Nayib Bukele Prezident seçildi 23 Fevral — Nigeriyada ümumi seçkilər keçirildi. Məhəmməd Buxari yenidən Prezident seçildi Moldovada parlament seçkiləri keçirildi. Maya Sandu yenidən Baş nazir seçildi Seneqalda prezident seçkiləri keçirildi. Maki Sall yenidən Prezident seçildi 14 — 18 May — 2019 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (Təl-Əviv, İsrail) 1 - Niderland (492 xal) 2 - İtaliya (465 xal) 3 - Rusiya (369 xal) 14 — 30 İyun — II Avropa Oyunları (Minsk, Belarus) 1 Dekabr — COVİD-19 koronavirus pandemiyası: Dünyada ilk yoluxma halı qeydə alındı (Uxan, Xubey, Çin) 31 Dekabr — COVİD-19 koronavirus pandemiyası: Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) Çin Ölkə Ofisi Çinin Xubey əyalətinin Uxan şəhərində etiologiyası naməlum olan pnevmoniya ilə xəstələnmə halları haqqında məlumat verdi 1 Yanvar — İvan Dimitrov, bolqar futbolçu (d. 1935) Paulin van Dötekom, holland sürətli konkisürən (d. 1981) Bob Eynşteyn, amerikalı aktyor, komediyaçı (d. 1942) Cin Okerland, amerikalı diktor, teleaparıcı (d. 1942) 3 Yanvar — Herb Kelleher, amerikalı iş adamı (d. 1931) 5 Yanvar — Draqoslav Şekularas, serb futbolçu (d. 1937) 7 Yanvar — Moşe Arens, israilli aviasiya mühəndisi, tədqiqatçı (d. 1925) 10 Yanvar — Teo Adam, alman opera müğənnisi (d. 1926) 11 Yanvar — Maykl Atya, ingilis riyaziyyatçı, akademik (d. 1929) 14 Yanvar — Pavel Adamoviç, polyak siyasətçi (d. 1965) 15 Yanvar — Kerol Çenninq, amerikalı aktrisa (d. 1921) Babiker Avadalla, Sudan Baş naziri (8-ci) (d. 1917) Vindzor Devis, uelsli aktyor (d. 1930) Meri Oliver, amerikalı şair (d. 1935) 19 Yanvar — Henri Si, flippinli iş adamı, investor (d. 1924) Şahzadə Henri, Paris qrafı, Fransa herqosu (d. 1933) Emiliano Sala, argentinalı futbolçu (d. 1990) Ayşən Qruda, türk aktrisa (d. 1944) Yonas Mekas, amerikalı rejissor, şair, rəssam (d. 1922) Oliver Mtukudzi, zimbabveli musiqiçi (d. 1952) 24 Yanvar — Fernando Sebastyan Aqilar, ispan kardinal (d. 1929) Duşan Makaveyev, serb rejissor (d. 1932) Krişna Sobti, hind yazıçı (d. 1925) Jan Qiyu, fransız bəstəkar, pianoçu (d. 1930) Mişel Leqran, fransız bəstəkar, dirijor (d. 1932) 27 Yanvar — Nina Fyodorova, rus xizəkçi, Olimpiya çempionu (d. 1947) 29 Yanvar — Ceyms İnqrem, amerikalı musiqiçi (d. 1952) 2 Fevral — Kerol Emşviller, amerikalı yazıçı (d. 1921) Culi Adams, amerikalı aktrisa (d. 1926) Detsl, rus musiqiçi (d. 1983) 4 Fevral — Matti Nükyanen, fin xizəkçi, Olimpiya çemionu (d. 1963) Manfred Eyqen, alman kimyaçı, Kimya üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1927) Rozamunda Pilçer, ingilis yazıçı (d. 1924) Yan Olşevski, Polşa Baş naziri (3-cü) (d. 1930) Albert Finni, ingilis aktyor (d. 1936) Frenk Robinson, amerikalı beyzbolçu (d. 1935) Yalçın Menteş, türk aktyor (d. 1960) 8 Fevral — Uolter Mank, amerikalı okeanoqraf (d. 1917) Maksimilian Raynelt, alman avarçəkən, Olimpiya çempionu (d. 1988) Hakan Yeşilyurt, türk müğənni (d. 1973) Tomi Unqerer, fransız yazıçı, rəssam (d. 1931) 10 Fevral — Yan-Maykl Vinsent, amerikalı aktyor (d. 1945) 11 Fevral — Sibgətulla Mücədidi, Əfqanıstan Prezidenti (müvəqqəti) (d. 1926) Qordon Benks, ingilis futbolçu (d. 1937) Ərdoğan Sıcak, türk aktyor (d. 1940) Pedro Morales, puerto-rikolu güləşçi (d. 1942) 13 Fevral — Ozan Arif, türk şair, bəstəkar (d. 1949) 14 Fevral — Andrea Levi, ingilis yazıçı (d. 1956) 15 Fevral — Li Radzivill, amerikalı sosialist (d. 1933) Bruno Qanz, isveçrəli aktyor (d. 1941) Li Juy, çinli siyasətçi (d. 1917) 17 Fevral — Şaban Şauliç, serb müğənni (d. 1951) Uolles Broker, amerikalı geofizik (d. 1931) Alessandro Mendini, italyan memar, dizayner (d. 1931) 19 Fevral — Karl Lagerfeld, alman modelyer (d. 1933) Kamal Karpat, türk tarixçi, akademik (d. 1923) Dominik Arcento, amerikalı bəstəkar (d. 1927) Stenli Donen, amerikalı rejissor (d. 1924) Piter Tork, amerikalı musiqiçi, aktyor (d. 1942) Hilde Zadek, alman opera müğənnisi (d. 1917) 22 Fevral — Morqan Vudvord, amerikalı aktyor (d. 1925) 23 Fevral — Ketrin Helmond, amerikalı aktrisa (d. 1929) Antuan Qizenqa, KDR Baş naziri (d. 1925) Donald Kin, yapon alim, tarixçi, yazıçı (d. 1922) 25 Fevral — Valdo Maşado, braziliyalı futbolçu (d. 1934) 25 Fevral — Rövşən İbrahimov, Naftalan şəhər icra başçısı (d. 1967) Aytac Arman, türk aktrisa (d. 1949) Kristian Bax, meksikalı aktrisa (d. 1959) 27 Fevral — Frans-Alber Rene, Seyşel adaları Prezidenti (2-ci) (d. 1935) 28 Fevral — Andre Previn, amerikalı pianoçu, bəstəkar, dirijor (d. 1929) Jores Aflyorov, rus fizik, Fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1930) Kevin Rouç, amerikalı memar (d. 1922) Yannis Behrakis, yunan fotojurnalist (d. 1960) Med Hondo, fransız rejissor, ssenarist, aktyor (d. 1936) Kinq Konq Bandi, amerikalı güləşçi (d. 1957) Xuan Korona, meksikalı seriyalı qatil (d. 1934) Kit Flint, ingilis müğənni, musiqiçi (d. 1969) Klaus Kinkel, alman siyasətçi, diplomat (d. 1936) Ted Lindsey, kanadalı buz xokkeyçisi (d. 1925) Lyuk Perri, amerikalı aktyor (d. 1966) 5 Mart — Jak Lusye, fransız pianoçu, bəstəkar (d. 1934) Keroli Şnimann, amerikalı vizual rəssam (d. 1939) Qiyom Fay, fransız jurnalist, yazıçı (d. 1949) Ərtuğrul Akbay, türk jurnalist, yazıçı (d. 1939) 8 Mart — Mixael Qilen, avstriyalı bəstəkar, dirijor (d. 1927) Bernar Binlin Dadye, kot-d'ivuarlı yazıçı, dramaturq (d. 1916) Vladimir Etuş, rus aktyor (d. 1922) 10 Mart — İrsen Küçük, Şimali Kipr Baş naziri (6-cı) (d. 1940) 11 Mart — Hel Bleyn, amerikalı nağaraçı (d. 1929) Beril Dedeoğlu, türk akademik, yazıçı (d. 1961) Andrea Pollak, alman üzgüçü, Olimpiya çempionu (d. 1961) Qodfrid Danneels, belçikalı kardinal (d. 1933) Çarli Uaytinq, ingilis F1 yarış direktoru (d. 1952) Uilyam Stenli Mervin, amerikalı şair (d. 1927) Məhəmməd Mahmud uld Əhməd Luli, Mavritaniya Prezidenti (3-cü) (d. 1943) Dik Deyl, amerikalı gitaraçı, musiqiçi (d. 1937) Barbara Hammer, amerikalı rejissor (d. 1939) Alan Krüqer, amerikalı iqtisadçı, İqtisadi Məsləhətçilər Şurası sədri (27-ci) (d. 1960) Ümid Yesin, türk aktyor (d. 1954) Marlen Xutsiyev, rus rejissor (d. 1925) Donald Kalpokas, Vanuatu Baş naziri (2-ci) (d. 1943) Meri Uornok, ingilis filosof (d. 1924) Frans Andrissen, holland siyasətçi (d. 1929) Skott Uoker, ingilis müğənni (d. 1943) Larri Koen, amerikalı rejissor, ssenarist (d. 1936) Rafi Eytan, israilli siyasətçi (d. 1926) Valeri Bıkovski, rus kosmonavt (d. 1934) Əbdül Lətif Dayfallah, Yəmən Baş naziri (2-ci) (d. 1930) 29 Mart — Anyes Varda, fransız rejissor, fotoqraf (d. 1928) 31 Mart — Nipsi Hassl, amerikalı repçi (d. 1985) Vonda Makintayr, amerikalı elmi fantastika yazıçısı (d. 1948) Rafael Sançes Ferlosio, ispan yazıçı (d. 1927) 4 Aprel — Georgi Daneliya, gürcü rejissor (d. 1930) Sidney Brenner, cənubi afrikalı bioloq, Fiziologiya və ya tibb üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1927) Canfranko Leonçini, italyan futbolçu (d. 1939) 6 Aprel — Deyvid Tauless, ingilis fizik, Fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1934) Seymur Kassel, amerikalı aktyor (d. 1935) Ço Yan Ho, cənubi koreyalı iş adamı (d. 1949) Elvin Verlekemp, amerikalı riyaziyyatçı (d. 1940) Çarlz Van Doren, amerikalı yazıçı, redaktor (d. 1926) 10 Aprel — Erl Tomas Konli, amerikalı müğənni, bəstəkar (d. 1941) 12 Aprel — Tommi Smit, ingilis futbolçu (d. 1945) Pol Qrinqard, amerikalı nevroloq, Fiziologiya və ya tibb üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1925) Toni Byuzen, ingilis yazıçı (d. 1942) Lidiya Videman, fin xizəkçi, Olimpiya çempionu (d. 1920) İvett Uilyams, yeni zelandiyalı atlet, Olimpiya çempionu (d. 1929) Bibi Andersson, isveçli aktrisa (d. 1935) Miriana Makroviç, serb siyasətçi, akademik (d. 1942) Cin Vulf, amerikalı elmi fantastika yazıçısı (d. 1931) 17 Aprel — Alan Qarsiya, Peru Prezidenti (61-ci və 64-cü) (d. 1949) 18 Aprel — Lire Makki, şimali irlandiyalı jurnalist (d. 1990) 19 Aprel — Partik Serkyu, belçikalı velosipedçi, Olimpiya çempionu (d. 1944) 20 Aprel — Münir Şahrudi Farmanfarmayan, iranlı rəssam (d. 1922) Le Dık An, Vyetnam Prezidenti (4-cü) (d. 1920) Billi Maknill, şotland futbolçu (d. 1940) 23 Aprel — Jan, Lüksemburq Böyük Hersoqu (d. 1921) 24 Aprel — Jan-Pyer Maryel, fransız aktyor (d. 1932) 25 Aprel — Con Havliçek, amerikalı basketbolçu (d. 1940) 26 Aprel — Ellen Şvirs, alman aktrisa (d. 1930) 27 Aprel — Niqasso Gidada, Efiopiya Prezidenti (4-cü) (d. 1943) 28 Aprel — Con Sinqlton, amerikalı rejissor, prosüder (d. 1968) Dilbər Ay, türk müğənni (d. 1956) Les Marrey, avstraliyalı şair (d. 1938) 30 Aprel — Piter Meyhu, ingilis-amerikalı aktyor (d. 1944) Red Kelli, kanadalı buz xokkeyçisi, məşqçi (d. 1927) Əli Mrucae, Komor adaları Baş naziri (9-cu) (d. 1939) 3 May — Qoro Şimura, yapon riyaziyyatçı (d. 1930) 5 May — Qədr Mısıroğlu, türk yazıçı (d. 1933) 6 May — Seymur Ners, barbadoslu kriketçi (d. 1933) 7 May — Jan Vanye, kanadalı katolik filosof (d. 1928) Sprent Dabvido, Nauru Prezidenti (13-cü) (d. 1972) Yevgeni Krıtalov, sovet-rus bəstəkar (d. 1934) 9 May — Elvin Sarcent, amerikalı ssenarist (d. 1927) 10 May — Alfredo Peres Rubalkaba, ispan siyasətçi, dövlət xadimi (d. 1951) Peqqi Lipton, amerikalı aktrisa, model (d. 1946) Gümüş Kral, meksikalı güləşçi (d. 1968) Matiko Kyo, yapon aktrisa (d. 1924) Nəsrulla Butros Sfeyr, livanlı kardinal, patriarx (d. 1920) Yunita Blekvell, amerikalı insan haqları aktivisti (d. 1933) Doris Dey, amerikalı aktrisa, müğənni (d. 1922) Tim Konuey, amerikalı aktyor, komediyaçı (d. 1933) Sven Lindkvist, isveçli yazıçı (d. 1932) Bob Houk, Avstraliya Baş naziri (23-cü) (d. 1929) Eşli Massaro, amerikalı güləşçi, teleaparıcı, model (d. 1979) Bey Yuymin, çinli-amerikalı memar (d. 1917) 17 May — Herman Vouk, amerikalı yazıçı (d. 1915) 19 May — Karlos Altamirano, çilili hüquqşünas, siyasətçi (d. 1922) 20 May — Niki Lauda, avstriyalı F1 pilotu (d. 1949) 21 May — Qlauko Sansovini, San-Marino Kapitan-Regenti (d. 1938) Cudit Kerr, alman-ingilis yazıçı, illüstrator (d. 1923) Eduard Punset, ispan siyasətçi, iqtisadçı, (d. 1936) 24 May — Marri Gell-Man, amerikalı fizik, Fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1929) 25 May — Klaus fon Bülov, danimarkalı-ingilis hüquqşünas, sosialist (d. 1926) Bart Starr, amerikalı futbolçu, məşqçi (d. 1934) Prem Tinsulanon, Tailand Baş naziri (16-cı) (d. 1920) 27 May — Bill Bakner, amerikalı beyzbolçu (d. 1949) Apolo Nsibambi, Uqanda Baş naziri (8-ci) (d. 1940) Edvard Siaqa, Yamayka Baş naziri (5-ci) (d. 1930) 30 May — Leon Redboun, kiprli-amerikalı müğənni, gitaraçı, aktyor (d. 1949) 31 May — Roki Erikson, amerikalı müğənni-bəstəkar (d. 1947) Nobel mükafatları Con Qudenaf Stenli Uittinqem Akira Yosino İqtisadiyyat Abhicit Banerci Ester Düflo Maykl Kremer Ədəbiyyat — Peter Handke Sülh — Abiy Əhməd Əli Mişel Mayor Fiziologiya və ya tibb Uilyam Kelin Piter Retkliff Qreqq Semenza Həmçinin bax 2010-cu illər 2019-cu ildə Azərbaycan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=575806
-2019-cu ildə vəfat edənlərin siyahısı,2019-cu ildə vəfat edənlərin siyahısı — 2019-cu ildə vəfat edən ensiklopedik şəxslərin siyahısı. Mari Lafore — 80 yaşında vəfat edib. Vladimir Bukovski — 76 yaşında vəfat edib. Vasim Məmmədəliyev — 77 yaşında vəfat edib. Aleksey Leonov — 85 yaşında vəfat edib. Valeri Harper — 80 yaşında vəfat edib. İbrahim Emin Şirməmməd Hüseynov Raymond Ramazani Baya — 75 yaşında vəfat edib. Həmçinin bax 2018-ci ildə vəfat edənlərin siyahısı 2020-ci ildə vəfat edənlərin siyahısı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=573732
-2019-cu ildə İranda sel və daşqınlar,"2019-cu ildə İranda sel və daşqınlar — 2019-cu ilin mart-aprel aylarında yayılmış sel fəlakəti. İranın geniş sahələrinə və ən çox Gülüstan, Fars, Xuzistan, Luristan ostanlarına təsir edib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=585525
-2019-cu ilin filmləri,"2019-cu ildə buraxılacaq filmlərin siyahısı. Bəzi filmlər artıq buraxılış tarixlərini almışdır, lakin onların çəkilişləri hələ başlamamış, digər filmlər istehsaldadir, lakin buraxılış tarixi yoxdur. 2019-cu ilin filmləri Meri Poppins qayıdır (film, 2019) Krid 2 (film, 2019) Mariya - Şotlandiyanın kraliçası (film, 2019) Şüşə (film, 2019) Koma (film, 2019) Qalaktikanın qapıçısı (film, 2019) Şerlok Xomsun sərgüzəştləri (film, 2019) Leqo. Film 2 (film, 2019) Yeni mutantlar (film, 2019) Kapitan Marvel (film, 2019) Milyard (film, 2019 Möcüzələr parkı (film, 2019) Təyyarələr 3 (film, 2019) Detektiv Pikaçu (film, 2019) Con Uik 3 (film, 2019) Minecraft (film, 2019 Ələddin (film, 2019 Oyuncaqlar 4 (film, 2019) Transformerlər (film, 2019) Süngər Bob 3 (film, 2019) Bir dəfə Hollivudda (film, 2019) Angry Birds kinoda 2 (film ,2019) Everest (film, 2019) Əkizlər (film ,2019) Soyuq ürək (film, 2019) Mənə məhəbbətini bəxş et (film, 2019) Polaroid (film, 2019) Arxivləşdirilib 2017-06-14 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=540406
-2019-cu ilin may ayında vəfat edənlər,2019-cu il may ayında vəfat edənlərin siyahısı. Mircəlal Zəki — vəfat edib. Dəmir Gədəbəyli — 80 yaşında vəfat edib. Natavan Hacıyeva — vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=605020
-2019-nCoV,"SARS-CoV-2 virusu (ing. Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2; Ağır kəskin respirator sindrom koronavirusu 2) — Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı tərəfindən ilkin olaraq 2019-nCoV adlandırılan, eyni zamanda Uhan koronavirusu, Uhan dəniz məhsulları bazarının sətəlcəm virusu və Uhan pnevmoniyası kimi də tanınan və müsbət istiqamətləndirilmiş və tək telli RNT virusu olan yeni koronavirus ilk dəfə 2019-cu ildə aşkar edilmişdir. Virus, 2019–2020 Uhan pnevmoniya xəstəliyi zamanı sətəlcəm olan bir xəstədə, müsbət bir nümunə üzərində keçirilən nuklein turşusu testindən sonra genomik olaraq ardıcıllıqla sıralandı. CoV adi ""soyuqlama"" halından Orta Şərq Tənəffüs sindromu (Meadle East Respiratory Syndrome, MERS-CoV) və Ağır Kəskin Tənəffüs sindromu (Severe Acute Respiratory Syndrome, SARS-CoV) kimi daha ciddi xəstəliklərə səbəb olan virus ailəsidir. Aparılan geniş araşdırmalar əsasında SARS-CoV misk pişiklərindən, MERS-CoV isə təkhürgüclü dəvələrdən insana keçdiyi müəyyənləşdirilib. Günümüzdə hələ insanlara yoluxmamış, ancaq heyvanlarda izlənən çoxlu CoV növü mövcuddur. CoV-ların insanlar arasında dolaşan alt-tipləri (HCoV-229E, HCoV-OC43, HCoV-NL63 ve HKU1-CoV) əhali arasında ""soyuqdəymə"" kimi bilinən hallara səbəb olur.2020-ci ilin yanvarında, epidemiyanı araşdıran Tibb Komissiyasının rəhbəri Zhong Nanshan'nın məlumatına görə, Çin'in Guangdong əyalətində, virusun insandan insana yoluxması təsdiqləndi. Yeni virus üçün hazırda xüsusi bir müalicə yoxdur, ancaq mövcud anti-əyilmələrin istifadə olunma ehtimalı var. ""COVID-19"" ilə yoluxmuş şəxslər simptomsuz ola və ya öskürək, yüksək hərarət və təngnəfəslik əlamətlərini sərgiləyə bilər. İshal və yuxarı tənəffüs yolları simptomları (asqırmaq, ""burun axması"", boğaz ağrısı) daha az rast gəlinən əlamətlər arasındadır. Bildirilən simptomlara xəstələrin 90% -də qızdırma, 80% -də yorğunluq və quru öskürək, 20% -də nəfəs darlığı v�� 15% -də tənəffüs çətinliyi aiddir. Xəstəlik pnevmoniya, multi-orqan çatışmazlığı və ölümə qədər irəliləyə bilir.İybilmə və dadbilmə hissiyatının itirilməsi koronavirusun başlıca simptomlarıdır. Bu simptomlar müşahidə olunan şəxslərin 59 faizində koronavirus testi pozitiv çıxıb. Üstəlik, koronavirusun təyin edilməsi üçün bu simptomlar qızdırmadan daha dəqiq göstərici olub. Alimlər iybilmə və dadbilmə hissiyatının itirilməsinin koronavirusa yoluxma ehtimalını 3 dəfə artırdığını bildiriblər və belə əlamətlər müşahidə olunarsa, insanların özlərini 7 gün təcrid etmələrini məsləhət görüblər. COVID-19 virusu necə yayılır Bu virus yoluxmuş insanın tənəffüs damcıları (öskürək və asqıraq nəticəsində yaranan)ilə birbaşa təmas və virus ilə çirklənmiş səthlərə toxunma yolu ilə ötürülür. COVİD-19 virusu səth üzərində saatlarla qala bilsə də, adi dezinfeksiyaedici maddə ilə zərərsizləşdirilə bilir. COVID-19 virusuna yoluxmuş insan asanlıqla bu xəstəliyi başqasına yoluxdura bilər. COVID‑19 virusuna yoluxmuş şəxsin asqırması və ya öskürməsi zamanı ağız və burun boşluğundan havaya buraxılan kiçik damcılar vasitəsilə virus yayılaraq digər insanlara keçə bilər. Bu damcının başqasının nəfəs yoluna düşməsi nəticəsində baş verir. Eyni zamanda bu damcılar ətrafda yerləşən əşyalara və səthlərə düşür. İnsanlar həmin əşyalara və ya səthlərə toxunduqdan sonra gözə, burun və ya ağıza toxunaraq virusa yoluxa bilərlər. Bu səbəbdən xəstələnmiş şəxslə 1 metrdən artıq məsafə saxlamaq və üz nahiyəsinə toxunmazdan əvvəl əlləri yumaq çox vacibdir. Xüsusiyyətləri Honq Konq Universitetinin alimlərinin araşdırmalarının nəticələrinə əsasən, yeni tipli koronavirus uzun müddət 4 °C temperaturunda sabit qalır. Otaq temperaturunda virus bir həftə ərzində aktiv qalır və iki həftə sonra onun izləri aşkar edilmir. Həmçinin bax Koronaviruslar COVID-19 koronavirus pandemiyası",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=616924
-2019-nCoV koronavirusunun yayılması,"Yeni tipli pnevmoniya COVID-19, 2019-nCoV koronavirusu pandemiyası — 2019-cu ilin dekabr ayının ortalarında, Çinin mərkəzi Hubey əyalətinin Uhan şəhərində yerli Huanan ət və dəniz məhsulları bazarı ilə əlaqəli yerli sakinlərdə naməlum mənşəli pnevmoniya xəstəliyinin ilk aşkar olunması ilə başladı. 31 dekabr 2019-cu ildə Çin hakimiyyəti naməlum pnevmoniyanın başlaması barədə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatına məlumat verdi. Sonradan, Çin alimləri yeni koronavirus — 2019-nCoV ayırd edərək onun genomunun genetik ardıcıllığını təyin etdilər. Virus, şiddətli kəskin tənəffüs sindromuna səbəb olan SARS-CoV virusuna (atipik pnevmoniya kimi də tanınır) ən azı 70% genetik ardıcıllıqla bənzəyir. Yeni koronavirusun inkubasiya dövrü 2 gündən 10 günə qədər davam edir və son məlumatlara görə, xəstəlik simptomların başlamazdan əvvəl yoluxucu olur. 22 yanvar tarixindən etibarən Uhanda karantin rejimi tətbiq edilməyə başlandı. 24 yanvar tarixindən etibarən Uhana bitişik olan Huanqan, Eçjou, Çibi və Çjitsyan şəhər rayonlarına da karantin tətbiq edildi. Ümumilikdə 14 şəhərdən gediş məhduddur. Virus Çindəki bütün əyalət səviyyəsində inzibati vahidlərdə qeydə alınıb. Yanvarın 30-da ÜST-ün Fövqəladə Komitəsinin iclasında, yeni koronavirusun yayılması beynəlxalq narahatlıq yaradan ictimai səhiyyə təcili vəziyyəti kimi qəbul edildi. 26 yanvar 2022-ci il tarixinə olan məlumata görə dünyada koronavirus infeksiyasına indiyədək yoluxanların sayı 358,549,410 nəfərə çatıb. Bunların 300 milyon nəfəri sağalıb, 5,615,597 nəfəri isə ölüb. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) fevralın 11-də infeksiyanın adını COVID-19 qoyub, martın 11-də isə koronavirusu pandemiya elan edib. Xronologiya Araşdırılması Rəsmi olaraq, SARS-CoV-2 adlandırılan Covid-19-a səbəb olan virus təzə olduğundan onun haqqında hər hansı etibarlı məlumat yoxdur. Covid-19-a yoluxma hallarının baş verdiyi dünyanın 500 bölgəsində hava şəraitini müqayisə edən dərc olunmamış bir analiz virusun yayılma sürətinin temperatur, külək sürəti və nisbi rütubət ilə əlaqəli olmasını ehtimal etməyə əsas verir. Covid-19-un mövsümi xarakter daşıma ehtimalına işarə edən bəzi məlumatlar da var. Yeni xəstəliyin dünyada yayılmasından görünür ki, virus soyuq və quru hava şəraitinə üstünlük verir. Digər bir dərc olunmamış tədqiqat işində də yüksək temperaturlu iqlimlə Covid-19 hallarının aşağı düşməsi arasında bir əlaqəyə diqqət yetirilib, amma bu da qeyd olunub ki, təkcə yüksək hava temperaturu xəstəliyin qlobal miqyasda dəyişgənliyinə həlledici təsir göstərə bilməz. Tədqiqatçılara görə, Covid-19 üçün ən az uyğun gələn iqlim şəraiti dünyanın tropik bölgələrində ola bilər. Bu pandemiya bir çox hallarda daha adi sayıla bilən virusların mövsümi yayılma qaydalarına uyğun yayılmır. Məsələn, qripə yoluxma hallarının əksəriyyəti qış dövründə baş versə də, ispan qripi yay aylarında ən yüksək həddə çatır. Koronaviruslar ""zərfləşmiş viruslar "" ailəsinə aiddir. Onlar qoşa lipid örtüyündən ibarət olan yağlı bir membrana bükülmüş haldadır və həmin membrana tacabənzər zülallar taxılmış vəziyyətdədir. Latınca tac ""corona"" olduğundan, bu növ viruslara koronavirus adı verilib. Digər zərfli viruslar üzərində aparılan tədqiqatlar göstərib ki, bu cür yağlı örtüyə malik viruslar belə örtüyü olmayanlarla müqayisədə istiyə daha çox həssasdır. Soyuqda həmin yağlı örtük rezinə bənzər bir hala gəlir, bişmiş ətin yağı kimi, soyuduqca daha çox bərkiyir və beləliklə, virusun bədən xaricində daha uzun müddət qalmasına imkan verir. Zərərli virusların əksəriyyəti bunun nəticəsində güclü mövsümi asılılığa malikdir. Tədqiqatlar artıq göstərib ki, Sars-Cov-2 virusu 21–23 °C temperatur dərəcələrində və 40% nisbi rütubətdə plastik və polad kimi sərt səthlərdə 72 saata qədər qala bilər. Lakin tropik bölgələrdə də xeyli sayda yoluxma halları olub. Bu yaxınlarda Harvard Tibb Məktəbinin tədqiqatçıları tərəfindən aparılmış virusun Asiyada yayılmasının təhlili göstərib ki, bu pandemik koronavirusun hava şəraitindən asılılığı bir çoxlarının ümid etdiyindən daha az olacaq. Onlar Çinin müxtəlif iqlim zonalarına aid bölgələrində koronavirusun yayılma sürətini təhlil edərək belə qənaətə gəliblər ki, yaz və yayda temperatur və rütubətin artması bu infeksiyaya yoluxma hallarının azalmasına gətirib çıxarmayacaq. Onlar xəstəliyin nəzarətdən çıxmaması üçün ictimai səhiyyənin işə qarışmasının vacib olduğunu vurğulayırlar.Alimlərin gəldiyi qənaətə görə 4 dərəcə radələrindəki hərarətdə koronavirus sabit vəziyyətdə qalaraq dezinfeksiya aparılmadığı halda 14 gündən sonra fəallığı azalmağa başlayır. Halbuki 70 dərəcədən artıq hərarətdə 5 dəqiqə ərzində fəalsızlaşır. Kağız üzərində üç saatdan sonra aşkarlanan koronavirus paltar və emal olunmuş taxta üzərində iki günədək, şüşə üzərində 4 günədək, plastik üzərində də 7 günədək qalır. Həmçinin tibbi maskaların üz tərəfində də koronavirusun 7 günədək qalmaq iqtidarında olduğu, ona görə də maskaların ciddi dezinfeksiyasının vacib olduğu vurğulanır. Xüsusiyyətləri Virus, insandan insana, nəfəs vasitəsilə bədənə daxil olan virusları ehtiva edən hava damlaları ilə ötürülür. Xəstəliyin heç bir simptom olmadan insandan insana keçə biləcəyi barədə araşdırmalar mövcuddur, məsələn, Almaniyada ilk yoluxma baş verib. Bu kimi simptomlar olmadan ötürülmə hallarının nə qədər epidemiya yayılması bilinmir, əgər oynadığı rol böyük olarsa, epidemiyanı idarə etməyi çətinləşdirəcəkdir. Molekulyar quruluş Viruslar çox kiçik və az miqdarda atomlardan ibarət olduğu və unikal RNT protein molekulu olduğu üçün bu gün canlı və ya cansız bir qavrayışın olub olmadığı bilinmir. Buna görə onların dərsləri patrikul olaraq adlanır. Heç bir maddələr mübadiləsi olmur, hüceyrənin xaricində kristallaşaraq və cansız yaşayır, hüceyrə içərisindəki RNT-ni tərk edərək hüceyrə içərisinə çıxaraq hüceyrələrin nüsxələrini çıxarır, hüceyrə partlayır, yeni istehsal edilən viruslar digər hüceyrələrə təsir göstərir. 1 COVID-19 diametri 100 mm, diametri 1500 atom, cəmi 200 milyon atomlardan ibarətdir. Viruslar o qədər kiçikdir ki, çox az sayda atomdan ibarətdir. Bİr şəxs asqırarkən onun kiçik bir damlasının içərisində trilyonlarla virus vardır. Göstəriciləri Xəstəlik yüksək atəş, öskürək və 2–27 günlük bir inkubasiya dövründən sonra qəfil başlayan nəfəs darlığı ilə xarakterizə olunur. Bəzi xəstələrdə boğaz ağrısı və axan burun da var idi. Xəstəlik ümumiyyətlə orta və ağır bir klinik gedişat göstərir. Xəstəliyin ağırlaşmaları ağır sətəlcəm, septik şok, kəskin tənəffüs çətinliyi sindromu (ARDS), çoxsaylı orqan çatışmazlığı və ölüm kimi bildirilmişdir. Bu virus ölümcül olsa da, ona yoluxmuş əksəriyyətdə yalnız yumşaq simptomlar müşahidə olunur və bu şəxslər xəstəlikdən tam sağalırlar. Yoluxmaların 80 faizində simptomlar zəif olur. Çində fevralın 11-dək qeydə alınmış 44672 yoluxmanın 36 minindən çoxunda, yəni 80 faizində xəstəlik yüngül keçib. Xəstəliyin şiddətinə görə daha iki qrup var: sərt və kritik. İndiyədək bu virusa yoluxanların 14 faizində simptomlar sərt və yalnız 5 faizində kritik olub. Xəstəliyin orta ölümcüllük faizi Çində 2,3 faizdir. Alimlərin fikrincə, Çinin Hubey vilayətindəki 2,9 faiz ölümcüllük göstəricisi şişirdib. Çinin qalan hissələrində yoluxanların 0,4 faizi vəfat edib. Müqayisə üçün qeyd olunur ki, mövsümi qripin ölümcüllüyü 0,1 faizdir. Kritik kateqoriyaya düşənlər daha böyük təhlükə ilə üzləşirlər. Çindəki müşahidələrə görə bu kateqoriyada olanların 49 faizi vəfat edib. Martın 13-də Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) Avropa qitəsinin koronavirus pandemiyasının episentrinə çevrildiyini bəyan edib. Qarşısının alınması Şəxsi ehtiyat tədbirləri Hal-hazırda, COVID-19 üçün effektiv dərman terapiyası və ya peyvəndi yoxdur, lakin onun inkişafı üçün səylər davam edir. Bu, ""qrip kimi"" qızdırma, nəfəs darlığı, öskürək və digər simptomları var. İnfeksiyanın qarşısını almaq üçün əlləri sıx-sıx yumaq, öskürək və asqırma zamanı ağız və burunu bağlamaq və öskürək asqıraq kimi xəstəlik simptomları müşahidə olunan hər kəs ilə sıx əlaqə qarşısını almaq tövsiyə edilir. Yoluxmuş bir insana qrip dərmanı qəbul etmək, maye içmək və dincəlməklə simptomlarını yüngülləşdirə biləcəkləri barədə ümumi bir məlumat vardır. Bəzi ölkələr insanlardan qripə bənzər simptomları, xüsusən də Çinə səfər etdikləri təqdirdə həkimlərinə bildirmələrini xahiş edirlər.Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən bildirilən riskli bölgələrə gedəcək şəxslərin fərdi olaraq ala biləcəyi tədbirlər: Xəstə insanlarla təmasdan qaçınmaq lazımdır (mümkünsə ən azı 2 metr məsafədə). Xəstələrin olması səbəbi ilə sağlamlıq mərkəzlərinə baş çəkilməməli və sağlamlıq müəssisəsinə getmək lazım olduğu hallarda digər xəstələrlə əlaqə minimuma endirilməlidir. Yaşlılar və xroniki xəstəliyi olanlar həkimləri və səhiyyə işçiləri ilə məsləhətləşərək riskli bölgəyə səyahətlərini planlaşdırmalıdırlar. Qida təhlükəsizliyi tövsiyələrinə (məsələn, xam süd və heyvan məhsullarını istehlak etməmək, xam tərəvəz və meyvələri yaxşıca yuyulmaq kimi) diqqət yetirilməlidir. Vəhşi və ev heyvanları ilə təmasdan qaçınmaq lazımdır. Əl gigiyenasına diqqət yetirilməlidir. Əllər sabun və su ilə ən azı 20 saniyə yuyulmalı, sabun və su olmadıqda spirt əsaslı əl dezinfeksiyaedici maddələrdən istifadə edilməlidir. Çində alınan ehtiyat tədbirləri 22 yanvar 2020-ci ildə AFC, koronavirus epidemiyası ilə əlaqədar olaraq, əvvəllər Uhanda oynanılması planlaşdırılan Qadın Olimpiya Təsnifat Turnirinin A qrupu matçlarını (Avstraliya, Çin Xalq Respublikası, Tayvan və Taylanddan olan müvafiq komandalar da daxil olmaqla) Nankinə aparacağını bildirdi. Uhana gediş-gəliş üçün təsirli bir karantin 23 yanvar 2020-ci ildə, saat 10-da tətbiq olunmağa başlandı. Uçuş və qatarlar, ictimai avtobuslar, metro sistemi və Uhana gedən və uzun məsafəli avtobuslar növbəti elana qədər dayandırıldı. Çinin Sinhua Xəbər Agentliyinə görə, bu təşəbbüs Uhandan virusun yayılmasını dayandırmaq və insanların sağlamlığı və təhlükəsizliyini təmin etmək üçün göstərilmiş mühüm bir səydir. Genişmiqyaslı iclasların və qrup turlarının təxirə salınması tapşırıqları da həmçinin verildi. Karantindən sonra ərzaq məhsullarının qiymətinin artması və xəstəxanaya gedən səhiyyə işçilərinin çətinliyi də daxil olmaqla, müxtəlif logistika problemləri meydana çıxdı.Sonradan Hubey əyalətində ən az 15 şəhərdə nəqliyyat məhdudlaşdırıldı. Pekindəki Yasaq şəhər, ənənəvi məbəd yarmarkaları və digər təntənəli yığıncaqlar da daxil olmaqla bir çox Yeni il tədbirləri yoluxma qorxusundan ləğv edildi. Honkonqda da yoluxucu xəstəliklərə qarşı tədbirlərin səviyyələri artırılmış və fövqəladə hal elan edilmiş, fevralın ortalarına qədər məktəbləri bağlanmış və hər il təntənəli şəkildə qeyd edilən Yeni il ləğv edildi.Çin yoluxmuş insanları müalicə etmək üçün 10 gün ərzində tamamlanması planlaşdırılan 1000 çarpayılıq bir xəstəxana inşasına başladı. Yalnız Uhanda xəstəlikdən əziyyət çəkənlərin bu xəstəxanada müalicə olunması planlaşdırıldı.Çinin Maliyyə Nazirliyi verdiyi açıqlamada, 29 yanvar tarixindən etibarən yeni növ koronavirusun yayılması ilə mübarizə üçün 3,94 milyard dollarlıq əlavə büdcə ayrıldığını söylədi.Yanvarın 30-da Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı xəstəliyin digər ölkələrə və Çinin bütün əyalətlərinə yayıldığı üçün beynəlxalq fövqəladə hal elan etdi. Bu pandemiya qlobal iqtisadiyyatı üçün sabitliyi pozan təhlükədir. Sent-Luis Vaşinqton Universitetinin bir eksperti verdiyi hesabatında deyilir ki, COVID-19 dünya təchizat zəncirinə 300 milliard ABŞ dollarıdan böyük təsir edəcək və belə vəziyyət daha iki il davam edə bilər. Fevralın 24-də Çindən kənarda yoluxma halların sayının əhəmiyyətli artımına görə, qlonal fond birjaları düşüb. Həmin ayın 27-də isə, ABŞ-də baş verən fond birjasının düşməsi 2008-ci ildən bəri ən kəskin çökmə olmuş. Çin Kommunist Partiyasının (ÇKP) mərkəzi Çindəki bölgə icra hakimiyyətilərin bir sıra nümayəndələri vəzifələrindən azad edilib. Bəzilərin fikrinə görə, bunun məqsədi ÇKP-nın başçılığını ictimai qəzəbindən qorumaq idi.İranın hakimiyyəti epidemiyanın təsirinə ağır şəkildə məruz qalıb. İran Prezidenti, Həsən Ruhani açıq dünya liderlərinə ünvanladığı məktubuda yardım istəyib, ölkəsinin ABŞ sanksiyalarına görə dünya bazarlarına girişi olmadığını qeyd etmiş.Bəziləri Avropa İttifaqını İtaliyadaki epidemiyası ilə əlaqədar həmrəyliksizliyinə görə təndiq edib. Ksenofobiya Virusun yayımlaması ilə Çinlilərə və başqa Şərqi Asiya əsilli insanlara qərəz və ksenofobiya bir sıra ölkələrdə, özəlliklə Avropada, Şimali Amerikada və Asiya-Sakit okeanı bölgəsində artıb. Afrikanın bəzi ölkələrində də Çinlilərə qarşı duyğuların qalxması müşahidə olunur. Virusa məruz qalan Çinlilərə həm offlayn həm də onlayn dəstək göstərilib, fəqət eyni zamanda, Uhan və Hubei sakinləri özlərinə qarşı bölgə əsasında diskriminasiyadan xəbər verirlər. Virus başqa ölkələrə yayılmayanda, Avropadaki pandemiyanın mərkəzi olan İtaliyadan insanlar da şübhə və ksenofobiyaya məruz qalıblar.Müxtəlif ölkələrin, o cümlədən Malayziyanın, Yeni Zelandiyanın, Sinqapurun və Cənubi Koreyanın vətəndaşları öz hökumətlərindən Çinlilərin oraya gəlməyə qadağan etməyə tələb edən ərizələri imzalayıb. Yaponiyada #ÇinliYaponiyayaGəlmə (ing. #ChineseDontComeToJapan) Twitter-in trendlərinə çıxıb. Həmçinin bax Azərbaycanda koronavirus pandemiyası 2020 COVID-19 qarşı peyvənd Ceyden və Brent ilə qrup söhbəti (serial, 2020) Xarici keçidlər WHO: Coronavirus disease (COVID-19) by World Health Organization CDC: Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) by Centers for Disease Control and Prevention ECDC: COVID-19 by European Centre for Disease Prevention and Control NHS: Coronavirus (COVID-19) by NH",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=621029
-2019 Abankayda torpaq sürüşməsi,"2019 Abankayda torpaq sürüşməsi — 27 yanvar 2019-cu ildə Perunun Abankay şəhərində baş vermiş torpaq sürüşməsi. Hadisə nəticəsində toy mərasimi keçirilən otelin bir hissəsinin çökməsi zamanı ən azı 15 nəfər həlak olmuş, 34 nəfər isə yaralanmışdır. 100 nəfərin iştirak etdiyi ""Alhambra"" mehmanxanasında baş verən torpaq sürüşməsi otelin yıxılmasına səbəb olmuşdur. Torpaq sürüşməsi günün əvvəlində baş verən aramsız yağışların nəticəsində baş vermişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=577683
-2019 Afrika Millətlər Kuboku,"2019 Afrika Millətlər Kuboku - 2019-cu ildə Misirdə təşkil olunan futbol turniri. Açılış matçında turnirin ev sahibi Misir Zimbabveni qəbul edib və 1:0 hesabı ilə qalib gəlib. Kamerun millisi 2017-ci il turnirində qazandığı titulu müdafiə edə bilmədi, onlar Nigeriya yığmasına 1/8 finalda məğlub oldular. Final matçında Seneqal və Əlcəzair yığmaları qarşılaşıb. Oyunun taleyini bir qol həll edib. Əlcəzair 2-ci dəqiqədə vurduğu yeganə qolla qalib gəlib. Bununla Əlcəzair 2-ci dəfədir bu kuboku qazanır. Şimali afrikalılar 1990-cı ildə də qitə çempionu olub. Afrika Millətlər Liqasının reqlamentinə əsasən, 24 komanda 6 qrupa bölünüb. İlk iki yeri tutan və ən yaxşı göstəriciyə malik 4 qrup üçüncüsü pley-off mərhələsinə vəsiqə qazanacaq.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=596978
-2019 Avropa Oyunları,"2019 Avropa Oyunları — Avropa Oyunlarının ikincisidir, 2020-ci ilin iyun ayında Rusiyada keçirilməsi təklif edilmişdir. II Avropa Oyunları - 2019-cu ildə Belorus paytaxtı Minsk keçiriləcək. Qərar 21 oktyabr 2016-cı il tarixində Avropa Olimpiya Komitələrinin Belarusun paytaxtı Minskdəki 45-ci Baş Assambleyasında qərar verilib. 50 ölkənin Milli Olimpiya Komitəsinin təmsil olunduğu iclasda Minskin növbəti Oyunlara ev sahibliyi etməsinə dair qərar verilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=448214
-2019 Avropa Yeniyetmələrinin Qış Olimpiya Festivalı,"2019 Avropa Yeniyetmələrinin Qış Olimpiya Festivalı və ya rəsmi adı ilə XIV Avropa Yeniyetmələrinin Qış Olimpiya Festivalı — 2019-cu il fevralın 9-dan fevralın 16-na qədər Bosniya və Herseqovinanın paytaxtı Sarayevo, habelə Şərqi Sarayevo şəhərlərində baş tutması nəzərdə tutulan Avropa Yeniyetmələrinin Qış Olimpiya Festivalı. Ümumi məlumat İdman növləri XIV Avropa Yeniyetmələrinin Qış Olimpiya Festivalının proqramına 7 idman növü daxil edilib.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=506379
-2019 Avropa Yeniyetmələrinin Yay Olimpiya Festivalı,2019 Avropa Yeniyetmələrinin Yay Olimpiya Festivalı və ya rəsmi adı ilə XV Avropa Yeniyetmələrinin Yay Olimpiya Festivalı — 2019-cu il iyulun 20-dən iyulun 28-nə qədər Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərində baş tutması nəzərdə tutulan Avropa Yeniyetmələrinin Yay Olimpiya Festivalı. Ümumi məlumat,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=506382
-2019 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2019 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2019; fr. Concours Eurovision de la chanson 2019) — sayca 64-cü Avroviziya Mahnı Müsabiqəsidir. Netta Barzilayın ifa etdiyi ""Toy"" mahnısı ilə 2018 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2019-cu ildə İsrail 20 il sonra yenidən Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdır. 1979 və 1999-cu ildən sonra bu İsraildə keçirilən üçüncü Avroviziya müsabiqəsidir. İsrailin paytaxtı olan Qüds şəhəri iki dəfə müsabiqəyə ev sahibliyi etmiş olsa da, Avropa Yayım İttifaqı və IBPC telekanalının birgə qərarı ilə Avroviziya 2019-a ev sahibliyi üçün liman şəhəri olan Tel-Əviv seçilmişdir. Müsabiqə Expo Tel Aviv arenasında, ""Dare to Dream"" (ing. Xəyal etməyə cəsarət et) şüarı altında keçirilmişdir. Müsabiqənin yarımfinalları 14 və 16 may, final isə 18 may tarixində baş tutmuşdur. Erez Tal, Bar Rafaeli, Assi Azar və Lüsi Əyyub müsabiqəyə aparıcılıq etmişdir. 7 noyabr 2018-ci il tarixində Avropa Yayım İttifaqı Tel-Əvivdə keçirilən Avroviziya 2019-da 42 ölkənin iştirak edəcəyini açıqlamışdır. 2018-ci ildə Avroviziyada iştirak edən ölkələrdən Bolqarıstan maliyyə problemləri səbəbindən Tel Əvivdə keçirilən müsabiqədə iştirak etməyəcək. 27 fevral tarixində milli seçim turlarında yaranan gərginliyin ardınca Ukrayna televiziya və radio yayımları şirkəti müsabiqədə iştirak edə bilməyəcəyini elan etmişdir. 18 may tarixində baş tutan final şousunda Niderland təmsilçisi Dankan Lourens ifa etdiyi ""Arcade"" mahnısı ilə 498 xal toplayaraq qalib gəlmişdir. Bu Niderlandın Avroviziyada 5-ci qalibiyyəti olmuşdur. Keçirildiyi yer Netta Barzilayın ifa etdiyi ""Toy"" mahnısı ilə 2018 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2019-cu ildə İsrail 20 il sonra yenidən Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdır. Müsabiqə 2015-ci ilin yanvar ayında təmirinin başa çatdırıldığı və 10,000 nəfəri qəbul edə biləcək olan Tel-Əviv Konqres mərkəzində keçirilmişdir. Tel-Əviv şəhərinin şimalında, Rokax bulvarında yerləşən məkanda müxtəlif konsertlər, sərgilər, toplantılar və s. keçirilir. 2018-ci ilin aprel ayında məkan 44 ölkənin iştirak etdiyi Avropa Cüdo Çempionatına ev sahibliyi etmişdir. Tender mərhələsi Avroviziya 2018-də qələbə qazandıqdan sonra səhnədə Netta Barzilay 2019 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin paytaxt Qüdsdə keçiriləcəyini elan etmişdir. İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu da öz Twitter hesabından Avroviziyanın Qüdsdə keçiriləcəyini qeyd etmişdir. Lakin bu qərar Avropa Yayım İttifaqı (AYİ) tərəfindən hələ ki, öz təsdiqini tapmayıb. İsrailin maliyyə naziri Moşe Kaxlon Maariv qəzetinə müsahibədə müsabiqənin yalnız Qüdsdə keçirilə biləcəyini vurğulamış və müsabiqənin dəyərinin 120 milyon Yeni İsrail şekeli olacağını qeyd etmişdir. Qüds meri Nir Barkat müsabiqənin 1979 və 1999-cu illərdə keçirildiyi Beynəlxalq Konvensiya mərkəzinin Avroviziya 2019 üçün çox kiçik olduğunu bildirərək, Teddy Stadium və eyni zamanda Jerusalem Arenanı müsabiqə üçün uyğun görmüşdür.Müsabiqə üçün nəzərdə tutulan digər arena isə Təl-Əvivdə yerləşən Menora Mivtachim Arena olsa da, şəhər meri Ron Hulday Təl-Əvivin Avroviziya 2019-a ev sahibliyi etməyəcəyini açıqlamışdır. Digər mümkün məkanlar isə Hayfada yerləşən Sammy Ofer Stadium və Beer-Şevada yerləşən Turner Stadiumdur. Lakin hər iki stadionun tavanı yoxdur və müsabiqənin qaydalarını görə müsabiqə qapalı arenada keçirilməlidir. Yarımfinallara bölünmə səbətləri İştirakçı ölkələrin hansı yarımfinallarda iştirak edəcəyini müəyyən etmək məqsədi ilə 28 yanvar 2019 tarixində Assi Azar və Lüsi Əyyubun aparıcılığında Tel-Əvivdə püşkatma keçirilmişdir. Püşkatmanın ilk mərhələsində ev sahibi-ölkə İsrail və Böyük beşlik ölkələrinin hansı yarımfinallarda səs verəcəkləri və ifa edəcəkləri müəyyən edilmişdir. İkinci mərhələdə ölkələrin hansı yarımfinallarda iştirak edəcəkləri və yarımfinalların neçənci hissəsində (birinci və ya ikinci) ifa edəcəkləri təyin olunmuşdur. Birinci yarımfinalda 17, ikinci yarımfinalda isə 18 ölkə iştirak etmişdir. Hər yarımfinalda ilk onluğa daxil olan ölkələr, ev sahibi ölkə və 'Böyük beşlik' də daxil olmaqla cəmi 26 ölkə finalda iştirak etmişdir. AYİ, 26 yanvar 2019 tarixində yarışmanın rəsmi telesəsvermə üzrə sponsoru Digame-nin apardığı hesablamalar nəticəsində 36 ölkədən müsabiqənin tarixində ənənəvi olaraq bir-birlərinə səs verənləri təyin edərək, 6 səbətə ayırmışdır. İnterval aktlar 16 may 2019-cu il tarixdə AYİ Madonnanın Quavo ilə birlikdə Avroviziya finalında səhnə alacağını elan etmişdir. Birinci yarımfinalın açılışını Netta Barzilay ""Toy"" mahnısın yeni versiyası ilə etmişdir. İnterval akt olaraq isə Avroviziya 1998-in qalibi Dana International ""Just the Way You Are"" mahnısı ilə çıxış etmişdir. İkinci yarımfinalda əlillərdən təşkil olunmuş Shalva band ""Million Dreams"" mahnısı ilə səhnə almışdırlar. Finalda Madonna və Quavo ilə yanaşı keçmiş Avroviziya ulduzları Konçita Vurst, Mons Selmerlöv, Eleni Fureyra, Verka Serdyuçka, Qali Atari, Ilanit, Dana International, Nadav Qedj və Netta Barzilay çıxış etmişdir. Finalda eyni zamanda dünyaca məşhur İsrail aktrisası və modeli Qal Qadot da yer almışdır. İştirakçı ölkələr 41 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2019 otuz beş ölkənin final uğrunda mübarizə apardığı iki yarımfinal mərhələsindən (birinci yarımfinalda on yeddi, ikinci yarımfinalda on səkkiz ölkə) və iyirmi altı ölkənin qalibiyyət uğrunda mübarizə apardığı final mərhələsindən təşkil olunacaqdır. ""Böyük Beşlik"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya, İtaliya) və ev sahibi İsrail müsabiqənin finalında birbaşa iştirak etmək hüququ qazanmışdırlar. Yenidən iştirak edən ifaçılar Rusiya təmsilçisi Sergey Lazarev daha öncə 2016 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində ölkəni təmsil etmiş və finalda 3-cü yerə layiq görülmüşdür. San-Marino təmsilçisi Serhat daha öncə Avroviziya 2016-da ölkəni təmsil etmişdir. Şimali Makedoniya təmsilçisi Tamara Todevska daha öncə 2008 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində ölkəni təmsil etmişdir. O, eyni zamanda 2004-cü ildə Toşe Proeskini, 2014-cü ildə isə bacısı Tiyana Dapçeviçi səhnədə dəstək vokalçı olaraq müşayiət etmişdir. Macarıstan təmsilçisi Yoçi Papai daha öncə 2017 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində ölkəni təmsil etmiş və finalda 8-ci yeri tutmuşdur. Serbiya təmsilçisi Nevena Bojoviç daha öncə Moje 3 qrupunun üzvü kimi 2013 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində Serbiyanı təmsil etmişdir. Litva təmsilçisi Yuriyus daha öncə 2013 və 2015-ci illərdə Litva təmsilçilərini səhnədə dəstək vokalçı olaraq müşaiət etmişdir. 1-ci yarımfinal 14 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 17 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Fransa, İsrail və İspaniya səsvermədə iştirak etmişdir. 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərinin tətbir olunduğu yeni səsvermə metodu ilə ən çox səs toplayan 10 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazanmışdır. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. 2-ci yarımfinal 16 may tarixində baş tutan yarımfinal mərhələsində 18 ölkə iştirak etmişdir. Bu yarımfinalda iştirak edən bütün ölkələr və eyni zamanda Almaniya, Böyük Britaniya və İtaliya səsvermədə iştirak etmişdir. 50% telesəsvermə, 50% münsif səslərinin tətbir olunduğu yeni səsvermə metodu ilə ən çox səs toplayan 10 ölkə müsabiqənin finalına vəsiqə qazanmışdır. Cədvəldə işarələnmiş ölkələr müsabiqənin final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdırlar. Finalçılar: ""Böyük Beşlik"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya və İtaliya); Ev sahibi ölkə (İsrail); Birinci yarımfinal mərhələsindən ilk onluğa daxil olan ölkələr; İkinci yarımfinal mərhələsindən ilk onluğa daxil olan ölkələr.18 may tarixində keçirilən final mərhələsində 26 ölkə iştirak etmişdir. Müsabiqədə iştirak edən bütün ölkələr səsvermədə iştirak etmişdir və Niderland təmsilçisi ən çox səs toplayaraq müsabiqənin qalibi elan edilmişdir. 1-ci yarımfinal Münsif səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə 1-ci yarımfinalda iştirak edən ölkələrin münsif səsverməsindən gələn maksimum 12 xallar göstərilmişdir: SMS səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə 1-ci yarımfinalda iştirak edən ölkələrin SMS səsverməsindən gələn maksimum 12 xallar göstərilmişdir: 2-ci yarımfinal Münsif səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə 2-ci yarımfinalda iştirak edən ölkələrin münsif səsverməsindən gələn maksimum 12 xallar göstərilmişdir: SMS səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə 2-ci yarımfinalda iştirak edən ölkələrin SMS səsverməsindən gələn maksimum 12 xallar göstərilmişdir: Münsif səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə iştirak edən bütün ölkələrin peşəkar münsiflər heyətinin finalda iştirak edən ölkələrə verdiyi maksimum 12 xallar göstərilmişdir: SMS səsverməsi Aşağıdakı cədvəldə iştirak edən bütün ölkələrdən gələn SMS səsverməsinin nəticəsi olaraq finalda iştirak edən ölkələrə göndərilən maksimum 12 xallar göstərilmişdir: Digər ölkələr Aşağıda göstərilən ölkələrin 2019-cu ildə Avroviziyada iştirak etməyəcəkləri təsdiqlənmişdir. Avropa Yayım İttifaqına üzv ölkələr Andorra – On il ərzində Avroviziyaya qatılmamasına baxmayaraq, Andorra mətbuatı RTVA telekanalının müsabiqəyə qayıtmaq niyyətində olmasını elan etmişdir. Lakin bu cırtdan ölkənin müsabiqədə bir-birini izləyən uğursuz nəticələri və eyni zamanda maliyyə çətinlikləri telekanalı Avroviziyada iştirakdan çəkindirmişdir. Müsabiqəyə geri dönüş üçün RTVA Andorra Hökumətindən maliyyələşdirmə tələb etmişdir. May ayının 19-da Andorra telekanalı ölkənin 2019-cu ildə Avroviziyada iştirakının baş tutmayacağını bildirmişdir. Andorra Avroviziyada son dəfə Moskvada keçirilən müsabiqədə 2009-cu ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 15-ci yeri tutmuşdur. Bolqarıstan - Bolqarıstan Milli Televiziyası (BNT), 2019 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində ilkin iştirakını təsdiqləsə də, 2018-ci il oktyabr ayının 13-də nümayəndə heyətinin bir çox üzvünün digər layihələrə keçdiyini elan etdilər. 2018-ci il 15 oktyabr tarixində BNT 2019-cu ildə maliyyə çətinliyi səbəbiylə Avroviziyada iştirakdan imtina etdiyini elan etmişdir. Bosniya və Herseqovina - 25 may 2018-ci il tarixdə Bosniya və Herseqovinanın BHRT telekanalı Avropa Yayım İttifaqına olan yüksək miqdarda borc səbəbi ilə ölkənin İsraildə keçirilən müsabiqədə iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır. Bosniya və Herseqovina Avroviziyada son dəfə 2016-cı ildə Stokholmda keçirilən müsabiqədə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 11-ci yeri tutaraq, finala adlaya bilməmişdi. Lüksemburq – 21 iyul 2018-ci il tarixdə Lüksemburqun RTL kanalı ölkənin 2019-cu ildə Avroviziyaya geri dönməyəcəyini bildirmişdir. Lüksemburq Avroviziyada son dəfə 1993-cü ildə İrlandiyada keçirilən müsabiqədə iştirak etmiş və 20-ci yeri tutmuşdur. Monako – 17 avqust 2018-ci il tarixdə Monakonun TMC kanalı ölkənin 2019-cu ildə də müsabiqəyə qayıtmayacağını rəsmi olaraq açıqlamışdır. Monako Avroviziyada son dəfə 2006-cı ildə Afinada keçirilən müsabiqədə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 21-ci yeri tutmuşdur. Slovakiya – 31 may 2018-ci il tarixdə Slovakiyanın RTVS telekanalı maliyyə problemləri səbəbindən ölkənin Avroviziya 2019-da iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır. Slovakiya Avroviziyada son dəfə 2012-ci ildə Bakıda keçirilən müsabiqədə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində sonuncu yeri tutmuşdur. Türkiyə – İsrailin Avroviziya qələbəsinin ardınca Türkiyənin sabiq baş naziri Binəli Yıldırım açıqlamasında ""Müsabiqənin İsraildə, Qüdsdə keçirilməsi üçün planlı şəkildə səsvermə qaydalarına dəyişikliklər etdilər. Bunu dinlər arasında savaşı qızışdırmaq üçün inadına edirlər."" söyləmiş və Türkiyənin Avroviziyaya qayıtmaq niyyətində olmamasını vurğulamışdır. Bunun ardınca TRT kanalının baş meneceri İbrahim Eren müxtəlif səbəblərdən dolayı Türkiyənin 2019-cu ildə də Avroviziyada iştirak etməyəcəyini təsdiqləmişdir. Türkiyə Avroviziyada son dəfə 2012-ci ildə Bakıda keçirilən müsabiqədə iştirak etmiş və final mərhələsində 7-ci yeri tutmuşdur. Ukrayna – 27 fevral 2019-cu il tarixdə milli seçim turunda yaranan gərginliyin ardınca Ukrayna televiziya və radio yayımları şirkəti Avroviziya 2019-da iştirak etməyəcəyini elan etmişdir. Avropa Yayım İttifaqına üzv olmayan ölkələr Kosovo – Müstəqilliyi bir neçə Avropa ölkəsi (Serbiya, Bosniya və Herseqovina, İspaniya, Yunanıstan, Rusiya, Ukrayna, Azərbaycan və s.) tərəfindən hələ də tam olaraq tanınmayan Kosovonun RTK telekanalının baş direktoru Mentor Şala telekanalın Avropa Yayım İttifaqına üzv qəbul olunması üçün çalışmaların davam etdiyini bildirmişdir. 2018-ci ilin dekabr ayında Kosovonun AYİ-nə üzv qəbul olunması üçün səsvermə keçiriləcəyi gözlənilsə də, səsvermə 2019-cu ilin sonunadək təxirə salınmışdır. Lixtenşteyn – 4 noyabr 2017-ci il tarixdə Lixteşteynin 1 FL TV telekanalı knyazlığın 2019-cu ildə Avroviziyada debüt etməyi planlaşdırdığını bəyan etmişdir. Lixtenşteynin müsabiqəyə iştirakçı seçmək üçün fərqli musiqi tərzləri üçün açıq olan milli seçim turu təşkil etmək niyyətində olduğu bildirilmişdir. Lakin iyul ayının 26-da 1 FL TV telekanalının direktoru Peter Kölbelin ani vəfatı səbəbi ilə ölkənin 2019-cu ildə də Avroviziyada ilk iştirakının baş tutmayacağı elan edilmişdir. Qazaxıstan – 22 dekabr 2017-ci il tarixində Qazaxıstanın 31 kanalının ölkənin Avroviziya 2019-da iştirakı üçün AYİ ilə danışıqlarını uğurla bitirdiyi iddia edilsə də, növbəti gün Avropa Yayım İttifaqı rəsmisi açıqlamasında bildirmişdir: ""Kanal 31-in Avropa Yayım İttifaqına üzv seçilmək və eyni zamanda Avroviziyaya qatılmaq barədə müraciət etdiyi doğrudur. Lakin Qazaxıstanın Avropa Yayım ərazisindən kənarda yerləşməsi və Avropa Şurasına üzv olmaması səbəbindən Avropa Yayım İttifaqına üzv qəbul olunması hal-hazırda mümkün deyil."" 25 iyulda Qazaxıstanın 2018 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində iştirak edəcəyi öz təsdiqini tapmışdır. Ökənin Avroviziya 2019-a dəvət edilməsi gözlənilsə də, 2018-ci ilin 23 noyabr tarixində Yon Ola Sand Qazaxıstanın 2019-cu ildə də müsabiqədə iştirak etməyəcəyini təsdiqləmişdir. Mübahisələr Dini tələblər 14 may 2018-ci il tarixdə Birləşmiş Tövrat Yəhudiliyi partiyasının lideri Yaakov Litzman Turizm, Kommunikasiya və Mədəniyyət və İdman nazirlərinə müsabiqəyə görə dini qaydaların pozulmamasını tələb edən məktub göndərmişdir. Yəhudilərə görə şənbə günü (Şabat və ya Müqəddəs Şabat) istirahət günüdür və həmin gün sırf Tövratı öyrənmək, sinaqoq xidmətini ziyarət etmək və dualar oxumaqla keçirilməlidir. Şabat qəbul edilmiş təqvimlə cümə gününün axşamı günəşin batması ilə başlayır və şənbə günü axşam bitir. Adəti üzrə Avroviziya mahnı müsabiqəsinin finalı şənbə günü İsrail vaxtı ilə saat 22.00-da yayımlanır və bu Şabat ilə üst-üstə düşmür. Lakin cümə gecəsi və şənbə günü günorta çağında müsabiqənin final məşqləri keçirilir. Bənzər etirazlar daha öncə 1999-cu ildə də baş verməsinə baxmayaraq, nəticədə müsabiqənin keçirilmə vaxtına dəyişiklik edilməmişdir. Avropa Yayım İttifaqının Avroviziya üzrə komitə sədri Frank-Diter Freylinq məsələ ilə bağlı İsrail telekanalı ilə danışıqların aparıldığını bəyan etmişdir. Boykot çağırışları Müsabiqənin İsraildə və gözlənildiyi kimi paytaxt Qüdsdə keçirilməsi ilə əlaqədar olaraq bəzi ölkə təşkilatları narazılıqlarını bildirmiş və İsrail əleyhinə olan BDS (Boykot, Ayırma və Sanksiyalar) hərəkatına dəstək çıxaraq, ölkələri müsabiqəni boykot etməyə çağırmışdırlar. Avstraliya – Avstraliya Yaşıllar Partiyası İsraildə keçiriləcək olan Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin boykot edilməsi məsələsini Avstraliyada mövzüya qoymuşdur. Senator Li Riannon açıqlamasında ""Qəzzə sərhədində baş verən son hadisələr İsrail ordusunun açıq bir şəkildə ölümcül hərbi əməliyyatlar keçirdiyini göstərir. Fələstinlilərin ard-arda həyata keçirdiyi aksiyalar ərəfəsində Avroviziyanın İsraildə keçirilməsi kimin yaşayıb, kimin ölməsinə böyük təsiri ola bilər. SBS (Avstraliya telekanalı) müsabiqədə iştirak barədə qərar aldığında bütün bu faktorları nəzərə alacaqdırmı?"" SBS telekanalının baş direktoru cavab olaraq ""İsrail daha öncə də qələbə qazanıb və müsabiqəyə ev sahibliyi edib və müsabiqənin müxtəlif mədəniyyətləri birlik və bərabərlik şüarı altında bir araya gətirdiyini nəzərə aldıqda Avroviziyanı yayımlamayacığımızı təsəvvür edə bilmirəm."" Avstraliya 1 oktyabr tarixində rəsmi olaraq müsabiqədə iştirakını təsdiqləmişdir. Böyük Britaniya – ""Ceremi Korbini dəstəkləyirik"" qrupunun üzvləri də müsabiqəni boykot etməyə çağırmışdır. Lakin Korbinin özü heç bir açıqlama verməmişdir. Bəzi Liberal Demokratlar partiyası üzvləri partiyanı və Böyük Britaniya hakimiyyətini İsraildə keçirilən müsabiqəni boykot etməyə çağırmışdır. Böyük Britaniyanın BBC telekanalı 19 sentyabr tarixində Avroviziya 2019-da iştirakını təsdiqləmişdir. Daha sonra 2018-ci ilin noyabr ayında Avroviziya 2018-in qalibi Netta Barzilayın Londonda yerləşən gey klublardan birində keçirtdiyi konsert zamanı bir qrup BDS hərəkatı dəstəkləyiciləri klubun qarşısında ifaçı əleyhinə aksiya keçirmişdir. Aksiya iştirakçıları Nettanı ""İsrailin işğalçı rejiminin təmsilçisi"" adlandırmışdır. İrlandiya – BDS hərəkatını dəstəklədiyi üçün İsrailə girişə qadağan edilən Dublin şəhərinin meri Maykl Mak Donça İrlandiyanın İsraildə keçiriləcək olan Avroviziya 2019-da iştirak etməməli olduğunu söyləmişdir. Şinn Feyn siyasətçisi Linn Boylan Twitter hesabı vasitəsi ilə müsabiqəni boykot etməyə çağırmışdır. Daha bir neçə irlandiyalı siyasətçi ilə bərabər 1994-cü ildə İrlandiyaya Avroviziyada qələbə qazandıran musiqiçi Çarli MakQettiqan ""Başqaları qətlə yetirildiyi zaman biz əylənə bilmərik"" söyləyərək, İrlandiya telekanalı RTE-ni müsabiqəni boykot etməyə çağırmışdır. Teleaparıcı Mayk Mörfi də etirazlara qoşulmuşdur. Etirazlara baxmayaraq İrlandiya 16 avqust tarixində rəsmi olaraq Tel-Əvivdə keçirilən Avroviziya 2019-da iştirakını təsdiqləmişdir. İslandiya – Ölkənin RÚV telekanalı ilkin olaraq Avroviziya 2019-da iştirakını təsdiqləmiş olsa da, 23,000-dən artıq islandiyalı İsraildə keçirilən müsabiqəni boykot edilməsi üçün petitisiya imzalamışdır. İslandiyalı musiqiçi Dadi Freyr ölkənin müsabiqədə iştirak edəcəyi halda bir daha müsabiqənin seçim turuna qatılmayacağını bildirmiş və paylaşdığı açıqlamada ""İsrail Dövləti və ordusu Fələstin xalqına qarşı bu cür şiddət tətbiq edərkən, bizim təmiz bir vicdanla İsraildə keçirilən Avroviziya kimi əyləncəli bir müsabiqədə iştirak etməyimizi təsəvvür edə bilmirəm"" söyləmişdir. İslandiya telekanalı etirazların ardınca müsabiqənin boykot edilməsi ilə bağlı son qərarın verilməsi üçün toplantı keçiriləcəyini bəyan etmişdir. İsrailin Tel-Əviv şəhərini müsabiqənin ev sahibi olaraq elan etdiyindən bir gün sonra İslandiya rəsmi olaraq Avroviziya 2019-da iştirakını bir daha təsdiqləmişdir. İsveç – Ölkənin siyasi partiyalarından biri müsabiqənin İsraildə keçirilməsinə etiraz etmişdir: ""İşğal davam edərkən İsrailin bu nəhəng mahnı müsabiqəsinə ev sahibliyi etməsi tamamilə əsassızdır. Biz İsrailin Avroviziyadan humanitar cəhətdən istisna edilməsini istəyirik. Fələstin xalqının zülmü davam edərkən rəqs etməyə davam edə bilmərik."" Buna baxmayaraq İsveçin SVT telekanalı Avroviziya 2019-da iştirakını təsdiqləmişdir. Milli seçim turlarına müdaxilələr İsrailə qarşı olan BDS hərəkatının dəstəkliyiciləri 19 yanvar tarixində Fransanın keçirdiyi milli seçim turunda səhnəyə atlayaraq ""İsraildəki Avroviziyaya heç kəs getməyəcək"" yazılmış olan afişaları havaya qaldırmışdırlar. Mühavizəçilərin müdaxiləsi ilə bir qrup gənc səhnədən uzaqlaşdırılmışdır.20 yanvarda baş tutan İspaniya milli seçim turunun arenası qarşısında bir qrup etirazçı toplanaraq İsrailə qarşı şüarlar səsləndirmişdir.Baş verən hadisələrin ardınca Avropa Yayım İttifaqı müsabiqədə iştirak edən bütün ölkələrin dövlət telekanallarına bənzər halların bir daha təkrarlanmaması üçün təhlükəsizlik tədbirlərinin gücləndirilməsi ilə bağlı məktub göndərmişdir. Ukrayna milli seçim turu Ukraynanın Avroviziya 2019 üçün təşkil etdiyi milli seçim turunda iştirak edən ifaçılardan Maruv ""Siren Song"" mahnısı ilə yarışmada qələbə qazanaraq Ukraynanı Tel-Əvivdə təmsil etmək hüququnu əldə etmişdir. Lakin bunun ardınca Ukraynanın milli televiziya və radio yayımları şirkəti səsvermənin nəticəsindən asılı olmayaraq, şirkətin qalib ifaçını müsabiqəyə göndərməmək haqqının olduğunu elan etmişdir. Seçim turunda qələbə qazanan Maruva Ukraynanın Avroviziya təmsilçisi ola bilmək üçün Rusiyadakı bütün çıxışlarını təxirə salması ilə bağlı müqavilə imzalaması təklif edilmişdir. Bunun üçün ifaçıya 48 saat vaxt verilmişdir. Bunun ardınca Maruv Rusiya ilə bağlı olan şərt ilə yanaşı həmin müqaviləyə əsasən onun telekanalın icazəsi olmadan Avroviziyada çıxışı zamanı səhnələşdirmədə hansısa bir dəyişiklik etməsinə, jurnalistlərə müsahibə verməsinə aid xüsusi şərtlər də qeyd olunduğunu şəxsi sosial hesabında paylaşmışdır. Şərtlərdən hər hansı birinin pozulacağı halda ifaçı telekanala 2 milyon qrivna cərimə ödəməli idi. Maruv eyni zamanda Tel-Əvivə səyahət də daxil olmaqla telekanalın ona hər hansısa maddi dəstək verməkdən də imtina etdiyini vurğulamışdır. Ukraynanın Mədəniyyət naziri və Xarici işlər nazirinin müavini Vyaçeslav Kırılenko məsələ haqqında bildirmişdir: 25 fevral tarixində Maruv və Ukrayna telekanalı rəsmi olaraq Maruvun müqaviləni imzalamağa razılaşmadığı üçün onun ölkəni İsraildə təmsil etməyəcəyini təsdiqləmişdir. Bunun ardınca milli seçim turunda ikinci yeri tutan Freedom Jazz qrupu, növbəti gün isə üçüncü yeri tutan Kazka qrupu telekanalın Ukraynanı təmsil etmək təklifini geri çəkmişdir.Baş verən gərginlik The New York Times, The Washington Post, Billboard, The Telegraph, The Independent, SBS News, The Irish Independent, Cosmopolitan və s. kimi bir çox dünya mətbuatında yer almışdır.Nəticədə 27 fevral tarixində Ukrayna rəsmi olaraq Avroviziya 2019-da iştirak edə bilməyəcəyini elan etmişdir. Xaç simvolu mübahisəsi Polşanı müsabiqədə təmsil edən mahnı üçün çəkilmiş video klipdə xaç simvolunun yer aldığı üç saniyəlik səhnə son anda klipdən silinmişdir. Bu Polşada böyük etirazlara səbəb olmuş və Avroviziya xristianlığa qarşı ayrıseçkilikdə ittiham olunmuşdur. Polşanın Avroviziyanı ölkədə yayımlamaq hüququ olan TVP telekanalının baş direktoru Yatsek Kurski ölkə təmsilçiləri Tulia qrupunun albom şirkətini video klipin ilkin versiyasını bərpa etməyə çağırmışdır. Qrupun menecmentliyi etirazlara cavab olaraq xaç simvolunun klipdən silinməsinə əsas səbəbin Avropa Yayım İttifaqının Avroviziyada siyasi və dini işarələrin təbliğ edilməsinin qadağan etməsi ilə əlaqələndirmişdir. Lakin bu bəyanatın əksinə eyni video klipin 31-ci saniyəsində Müqəddəs Yan Nepomukun heykəli göstərilir. Tulia qrupu simvolun klipdən çıxarılması ilə bağlı qərarın onlara aid olmadığını sosial şəbəkədə paylaşmışdır. Kiber hücum 14 may tarixində baş tutan birinci yarımfinal zamanı İsrailin KAN telekanalı bir qrup hakerlər tərəfindən kiber hücuma məruz qalmışdır. Hakerlər müsabiqənin yayımlandığı zaman kanalın canlı yayım axınına daxil olaraq qısa müddətlik ""İsrail təhlükəsiz deyil, bunu görəcəksiniz"", ""Raket zərbəsi təhlükəsi. Hamı sığınacaqlara"" kimi şüarlar yayımlamışdırlar. KAN və Avropa Yayım İttifaqı hadisə barədə araşdırma başlatmışdır. KAN hadisənin ardınca açıqlama vermişdir: ""Birinci yarımfinal zamanı yayın axınımız hücuma məruz qalmış lakin problem cəld bir şəkildə aradan qaldırılmışdır. Həmin şüarların çox insanlar tərəfindən görüldüyünü düşünmürük."" Müsabiqəni canlı yayımlayan ölkələr Xarici keçidlər Eurovision.tv",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=546923
-2019 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi,"2019 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi (ing. Junior Eurovision Song Contest 2019) — sayca ənənəvi 17-ci Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsidir. Müsabiqə 24 noyabr 2019-cuil tarixində ""Share the joy"" devizi altında Polşanın Qlivitse şəhərində keçirilmişdir. Bu Polşanın Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsinə ilk ev sahibliyi olmuşdur. Müsabiqəyə İda Novakovska, Aleksandr Sikora və 2018 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində Polşaya qələbə qazandırmış Roksana Veqel aparıcılıq etmişdir. 18 iyul 2019-cu il tarixdə Avropa Yayım İttifaqı ümumilikdə 19 ölkənin Qlivitsedə keçirilən müsabiqədə iştirak edəcəyini təsdiqləmişdir. Bu ölkələrdən İspaniya 12 illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönmüşdür. 2018-ci ildə müsabiqədə iştirak etmiş Azərbaycan və İsrail isə yarışmada iştirakdan imtina etmişdir. Qlivitsedə keçirilən 2019 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində ""Superhero"" mahnısı ilə ev sahibi ölkə olan Polşa təmsilçisi Viki Qabor qalib gəldi. Bu Polşanın müsabiqədə ikinci qalibiyyəti oldu. Keçirildiyi yer 2018-ci ildə Polşa təmsilçisi Roksana Veqelin ""Anyone I Want to Be"" mahnısı ilə müsabiqədə qələbə qazanmasının ardınca Polşanın 2019 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsinə ev sahibliyi edəcəyi AYİ tərəfindən dekabr ayında öz təsdiqini tapmışdır. Polşadan öncə isə Ermənistan və Qazaxıstan da müsabiqəyə ev sahibliyi etmək namizədliklərini irəli sürmüşdürlər. 2019-cu ilin mart ayında Polşanın Qlivitse şəhərində yerləşən Qlivitse Arenanın müsabiqənin keçirələcəyi məkan olduğu bəyan edilmişdir. Arena 17,178 nəfəri qarşılamağa hazırdır. Qlivitse ilə yanaşı eyni zamanda 6 şəhər daha öz namizədlik təkliflərini irəli sürmüşdürlər. Lakin təşkilat komitəsinin tələblərinə uyğun yalnız Qlivitse Arena uyğun gəlmişdir. İştirakçılar Digər ölkələr Aşağıda adları göstərilən ölkələr daha öncə Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində iştirak etsələr də, 2019-cu ildə müsabiqədə iştirak etməmişdirlər. Həmçinin bax Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi 2019 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi Xarici keçidlər JuniorEurovision.tv Arxivləşdirilib 2013-10-18 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=594137
-2019 Futbol üzrə Azərbaycan Kubokunun finalı,"2019 Futbol üzrə Azərbaycan Kubokunun finalı — 2018-19 Azərbaycan Kubokunun final oyunu. Final 19 may 2019-cu ildə Naxçıvan Muxtar Respublika Stadionunda keçirilmişdir . Final oyununda ""Sumqayıt"" və ""Qəbələ"" komandaları üz-üzə gəlmiş və oyun ""Qəbələ""ın 1:0 hesablı qələbəsi ilə başa çatmışdır .",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=590632
-2019 G-20 Osaka sammiti,"2019 G-20 Osaka sammiti — İyirmilər qrupu (G-20) ölkələrinin 14-cü görüşü. 28-29 iyun 2019-cu il tarixlərində Yaponiyanın Osaka şəhərində Osaka Beynəlxalq Sərgi Mərkəzində keçirilmişdir. Bu, Yaponiyada baş tutan ilk G-20 sammitidir. İştirakçı liderlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=632205
-2019 G20 Osaka sammiti,"2019 G-20 Osaka sammiti — İyirmilər qrupu (G-20) ölkələrinin 14-cü görüşü. 28-29 iyun 2019-cu il tarixlərində Yaponiyanın Osaka şəhərində Osaka Beynəlxalq Sərgi Mərkəzində keçirilmişdir. Bu, Yaponiyada baş tutan ilk G-20 sammitidir. İştirakçı liderlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=594965
-2019 Hindistan-Pakistan münaqişəsi,"2019 Hindistan-Pakistan Münaqişəsi - Kəşmirdə 2019-ci ildə baş verən və davam edən münaqişədir. Uzun müddətli Hindistan-Pakistan münaqişəsinin bir hissəsidir. Hadisələrin gedişatı Hindistanın mübahisəli Kəşmir bölgəsində Pulvamedə polisin 14 fevral 2019-cu ildə islamçı qruplaşmasının hücumuna məruz qalması münaqişənin başlanmasına səbəb oldu. Hücum nəticəsində Hindistan polisinin mərkəzi ehtiyatı güclərinin 45 əməkdaşı həlak oldu. İndiyədək hind təhlükəsizlik qüvvələrinə qarşı ən qanlı hücum kimi qiymətləndirilən bu hadisəyə görə Hindistan hökuməti qonşu Pakistanı ittiham edib. Lakin rəsmi İslamabad insidentlə heç bir əlaqəsinin olmadığını bildirir. Bununla əlaqədar İslamabad və Nyu-Delhidəki səfirlər məsləhətləşmələr üçün qarşılıqlı şəkildə geri çağırılıb.26 fevral 2019-cu ildə Hindistan Hərbi Hava Qüvvələri 12 ədəd “Mirage 2000” çoxməqsədli qırıcı təyyarəsi mübahisəli Kəşmir bölgəsində Pakistanın nəzarəti altında olan ərazilərə 1000 kiloqrama qədər bomba atıldığını iddia edib. Hindistanın məlumatına görə, hücumun gedişatında təxminən 350 döyüşçü öldürülüb. Lakin Pakistanın yaydığı kadrlarda bombaların meşədə boş əraziyə düşdüyü və heç kimin zərər görmədiyi göstərilirdi. 27 fevral səhər saatlarında Hindistan HHQ-nin iki təyyarəsi Pakistan silahlı qüvvələri tərəfindən Kəşmir rayonunda vurulub və nəticədə iki hindistanlı pilot Pakistanda həbs edilib. Həmin günü Pakistanın hava məkanı bütün təyyarələr üçün qapalı elan olunub. Aviazərbədən sonra Hindistan cavab zərbəsindən ehtiyat edərək Hava Hücumundan Müdafiə qüvvələrini Pakistanla sərhəd boyunca tam döyüş hazırlığına gətirdi. 27 fevralda bütün gün ərzində atıcı silahın və minaatanların tətbiqiylə Pakistan və Hindistan ordularının arasında nəzarət xətti boyunca atışmalar gedirdi. Pakistan rəsmi şəxsləri bildirdilər ki, ən azı dörd mülki sakin öldürülmüş və on biri yaralanmışdır. Hindistan yaralanmış 10 hind əsgəri haqqında məlumat verir. Həmçinin bax Hindistan–Pakistan münasibətləri",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=581612
-2019 Qış Universiadası,"2019 Qış Universiadası — Krasnoyarskda keçiriləcək Qış Universiadası dünya idmanının insanları və dövlətləri birləşdirəcəyi unikal bir idman arenası. Olimpiadaların gənclər üçün ekvivalenti, Dünya Tələbə İdman Oyunları və ya sadəcə, Universiadadır, 50 ildən artıqdır ki, dünya idman sahəsindəki ikinci ən mühüm və nümayəndəli beynəlxalq tədbirdir. Universiada — Beynəlxalq Tələbə İdman Federasiyasının (FISU) himayəsi altında keçirilən tələbələr arasında beynəlxalq idman yarışlarıdır. ""Universiada"" adı ""Universitet"" və ""Olimpiada"" sözlərinin birləşməsindən yaranıb. Dörd illik Olimpiya dövründən fərqli olaraq, tələbə idman yarışları hər iki ildən bir keçirilir. Müsabiqəyə qatılmaq üçün akademik dərəcə və ya diplom almış 17 və 25 yaş arasında olan tələbələrə icazə verilir. Universiada proqramı, Beynəlxalq Tələbə İdman Federasiyasının bütün tələblərinə cavab verdikləri halda, məcburi (siyahı ərizə kampaniyasının başlanğıcından əvvəl FISU tərəfindən təsdiqlənir) və qəbul edən ölkənin müəyyən etdiyi əlavə idmanı ehtiva edir. 1905-ci ildə ilk beynəlxalq tələbə yarışları ABŞ-da keçirilib. 1919-cu ildə Tələbə Konfederasiyası Jean Ptizhan tərəfindən yaradılıb. Bu təşkilatın himayəsi altında 1923-cü ildə Parisdə ilk Dünya Tələbə Oyunları təşkil edilib. Bir il sonra yeni bir quruluş təşkil edildi: Beynəlxalq Tələbə Konfederasiyası (ISS). ISS-in fəaliyyəti zamanı 1939-cu ilə qədər ali təhsil müəssisələrinin tələbələri arasında daha 8 müsabiqə keçirilib. Bütün müsabiqələr Avropada keçirildi. Qərb və Şərq bloklarının ölkələrində müharibədən sonrakı splitlər tələbə idmanının inkişafına təsir etdi. 1947-ci ildə Beynəlxalq Tələbə Birliyi (UIÉ) yaradıldı. Qərb ölkələrinin nümayəndələri, demək olar ki, bu təşkilatın təşkil etdiyi yarışlarda iştirak etməyiblər. UIE-nin himayəsi altında keçirilən son oyunlar 1962-ci ildə Helsinkidə keçirilib. Beynəlxalq Tələbə İdman Federasiyası (FISU) Beynəlxalq Tələbə Konfederasiyasının hüquqi varisi oldu. FISU və onun prezidenti, doktor Paul Schleimer tərəfindən təşkil edilən ilk oyunlar 1947-ci ildə Parisdə ""Universitet İdmanları Həftəsi"" idi. 1959-cu ildə UIE üzvləri FISU-ya qoşulublar. Eyni ildə İtaliyanın Turin şəhərində ilk Yay Universiadası keçirilib. Yarışmaya 45 ölkədən 985 gənc idmançı qatılıb. Bir il sonra, ilk Qış Fransanın Şamoni şəhərində keçirilib. Bu yarışmaya isə 6 ölkədən idmançılar iştirak ediblər.Sonuncu Yay Universiadası 2017-ci ildə Taipei, Tayvan (Çin Respublikası) şəhərində keçirilib. Ən son Qış Universiadası isə 2017-ci ildə Qazaxıstanın Astana şəhərində keçirilib. Yarışma 13 idman növü üzrə keçirilib. Proqramda bir seçim olduğu üçün hokkey daxil edilib. Almatıda keçirilən 2017 Qış Universiadasında Rusiya komandası komanda yarışında qalib gəlib (29 qızıl, 27 gümüş və 15 bürünc). Beynəlxalq Tələbə İdman Federasiyası 2019-cu ildə Dünya Qış Universiadasının Rusiyanın Krasnoyarsk şəhərində keçirilməsini təsdiqləyib. Krasnoyarskda keçiriləcək XXIX Dünya Qış Universiadasının tarixi 2012-ci ildən başlayıb. Rusiya Federasiyasının Prezidenti yanvarın 9-da Rusiya Federasiyasının Hökumətinin sədrinə Krasnoyarskda bu oyunlara hazırlıq üçün xüsusi tədbirlərin həyata keçirilməsinin başlanması barədə göstəriş verib . 9 noyabr 2013-cü ildə Brüsseldə FISU İcraiyyə Komitəsi Krasnoyarsk şəhərində keçiriləcək ""Dünya Qış Universiadası – 2019""-u keçirmək qərarına gəlib. Krasnoyarskda XXIX Dünya Qış Universiadası 2–12 mart 2019-cu il tarixləri arasında keçiriləcək. İdmançılar 11 idman növü üzrə 76 set mükafatına sahib olacaqlar: biatlon, dağ kayağı, kıvırma, kros kayak, kayak, buz pateni, sərbəst, hokkey, şort. Keçiriləcək ölkə 2019-cu il Dünya Qış Universiadası Rusiyanın qəbul etdiyi üçüncü Universiadadır. Birincisi 1973-cü ildə Moskvada, ikincisi isə 2013-cü ildə Kazanda Yay Universiadası keçirilib. Krasnoyarskdakı oyunlar Rusiyada ilk Qış Universiadası olacaq. Bütün qitələrdən təxminən 3000 idmançının iştirak edəcəyi gözlənilir. Şəhər 10.000-dən çox qonaq qəbul etməyə hazırlaşır.Rusiyanın müasir tarixində Kazan şəhərindəki Yay Universiadası, Soçi Qış Olimpiya Oyunlarında daha geniş tətbiq edilən böyük beynəlxalq idman tədbirləri üçün yüksək standartlar qoydu. Krasnoyarskda keçiriləcək Qış Universiadası dünya idmanının insanları və dövlətləri birləşdirəcəyi unikal bir idman arenasıdır. 2019-cu ildə Rusiyada Universiada hərəkatının tarixində ən çox dostluq oyunları keçirmək planlaşdırılır. Krasnoyarskda keçiriləcək XXIX Dünya Qış Universiadası üçün hazırlıq prosesində könüllülər mühüm rol oynayır. 5000-dən çox könüllü, 20% -i digər bölgələrdən və ölkələrdən olan tələbə oyunları müşayiət edəcəkdir. Könüllü hərəkatı əlaqələndirmək üçün 2013-cü ildə Krasnoyarsk ərazisindəki universitetlərdə ""Qış Universiadası — 2019"" Tələbə qərargahı yaradılıb. Tələbə Qərargahı Universiadanın koordinasiya təşkilatıdır. Bu məqsədlə, tələbələri idman və sağlam həyat tərzini təşviq edən Krasnoyarsk şəhərində XXIX Dünya Qış Universiadasının hazırlanmasına və keçirilməsinə tələbələr cəlb etməkdir. 2016-cı ildən etibarən, Maarifləndirmə proqramı ölkənin ali məktəblərində fəaliyyət göstərir və 2019-cu il Qış Universiadası könüllülərinin komandası təlim keçirib və Krasnoyarsk şəhərində keçiriləcək Tələbə Oyunları haqqında bütün lazımi məlumatları alıblar. İdman növləri Yarışçılar 11 idman növündə 76 medal dəsti üçün yarışacaqlar. Xarici keçidlər Rəsmi saytı (rus.)",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=577054
-2019 Su idman növləri üzrə Dünya Çempionatı,"2019 Su idman növləri üzrə Dünya Çempionatı — 12-28 iyul 2019-cu il tarixləri arasında Cənubi Koreyanın Kvanju şəhərində keçirilən 18-ci FİNA Su idman növləri üzrə Dünya Çempionatı. Şəhər 2015 Yay Universiada Oyunlarında su idman növlərinin keçirilməsi üçün ev sahibi rolunu oynamışdır. Ev sahibinin seçimi Ev sahibi olacaq şəhər 19 iyul 2013-cü ildə 2013 Su idman növləri üzrə Dünya Çempionatına ev sahibliyi edən Barselona şəhərində FİNA Baş Qurultayında elan edilmişdir. 2015-ci ildə Quadalaxara şəhərinin namizədliyini geri götürməsindən sonra 2017-ci il Çempionatına ev sahibliyi edən Budapeşt 2021 Su idman növləri üzrə Dünya Çempionatına da əsas namizəd kimi göstərilmişdir. Yarışların əksəriyyəti 2015 Yay Universiada Oyunları üçün Kvanju şəhərində tikilmiş Su İdman Mərkəzində keçirilmişdir. Su İdman Mərkəzi üzgüçülük və suya tullanma yarışlarına ev sahibliyi edəcəkdir. Sinxron üzgüçülük və voterpol yarışlarında isə iki yanaşı, üstü açıq məkandan istifadə ediləcək. Nambu Universiteti Bələdiyyə Su İdman Mərkəzi (üzgüçülük, suya tullanma) Nambu Universiteti Futbol meydançası (voterpol) Yeomcu Gimnaziyası (sinxron üzgüçülük) Çosun Universiteti Futbol meydançası (yüksək suya tullanma) Yeosu Expo Ocean Park (açıq hovuz üzgüçülüyü) Turnir cədvəli Altı idman növü üzrə 75 dəst medal oynanılacaq. Medal cədvəli * Ev sahibi ölkə (Cənubi Koreya) İştirakçı ölkələr Media dairəsi ABŞ-də NBCUniversal şirkəti yarışları yayımlamaq hüququ əldə etmişdir. Xarici keçidlər Official website Arxivləşdirilib 2019-07-27 at the Wayback Machine İdman avadanlığı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=596452
-2019 UEFA Avropa Liqası finalı,"2019 UEFA Avropa Liqası finalı Avropa Liqasının 2018–19 mövsümünün final matçıdır. 29 may 2019-cu ildə Bakı Olimpiya Stadionunda keçirilmişdir. Finalda iki ingilis klubu – Arsenal və Çelsi üz-üzə gəldi. Bu artıq onuncu turnir finalıdır ki, eyni ölkənin komandaları üz-üzə gəlir. Finalda 4–1 hesabı ilə qalib gələn Çelsi 2019 UEFA Super Kuboku çərçivəsində 2018–19 UEFA Çempionlar Liqası qalibi ilə üz-üzə gəlib. Bu mövsümdən etibarən UEFA Avropa Liqasının finalı ilə UEFA Çempionlar Liqasının finalı eyni həftədə baş tutacaqdır.. 2018-ci ilin martında UEFA matçda əlavə vaxtın oynanacağı təqdirdə komandalara dördüncü oyunçu əvəzetmə hüququnu verdi. Matçın start fiti Bakı vaxtı ilə 23:00-da səsləndi. Matçda həm də Avropa Liqası finalları tarixində ilk dəfə Video köməkçi hakimdən (VAR) istifadə olunmuşdu. Bu final Azərbaycanda keçirilən ilk UEFA turnirinin finalı oldu. Stadion həm də UEFA Avro 2020-nin bəzi oyunlarına ev sahibliyi edəcək. İlk dəfə 9 dekabr 2016-cı ildə UEFA klub turnirlərinin finallarının keçirilməsiylə bağlı açıq təklif vermə prosesini başlatdı. Bununla bağlı assosiasiyalar öz maraqlarını 2017-ci ilin yanvarın sonuna kimi bildirməli idilər və rəsmi sənədləri həmin ilin 6 iyununa kimi təsdiqləməliydilər.UEFA 2017-ci ilin fevralın üçündə finalla maraqlanan 6 assosiasiyanın olduğunu desə də, həmin ilin 7 iyununda sadəcə 3 federasiya UEFA-ya sənədlərini göndərmişdi: Təkliflərin dəyərləndirilməsi 14 sentyabr 2017-ci ildə UEFA tərəfindən dərc edildi. Bakı Olimpiya Stadionu sentyabrın 20-si UEFA İcraiyyə Komitəsi tərəfindən finalın keçiriləcəyi stadion olaraq seçildi. Vodafone Park isə 2019 UEFA Super Kubokuna ev sahibliyi etmək hüququ qazandı. Finala gedən yol Ətraflı bax: UEFA Avropa Liqası 2018/2019Qeyd: E–ev, S–səfər oyunu Oyun öncəsi Final üçün ulduz səfir Niderlandlı məşhur futbolçu, Feyenoordla 2001–02 UEFA Kubokunun həm bombardiri həm də qalibi olmuş Pier van Hoydonkdur. O həm də 2002-ci il UEFA Super Kubokunda da Borussiya Dortmunda 2 qol vuraraq qələbənin qazanılmasında önəmli pay sahibi olmuşdu. Xatırlatmaq lazımdır ki, Bakı Olimpiya Stadionunun tutumu 68700 nəfərdir. Final üçün satışa 64000 bilet çıxarılır. Bunların 37500 biletlik hissəsi Azərbaycan futbol sevərlərinə təqdim edilir. Buna hər iki finalda iştirak edən klubun tutacaqları 6000-lik yerlər də daxildir. Yerdə qalan 26500 bilet UEFA.com tərəfindən 4 qiymət kateqoriyasında satışa çıxarılır: €140, €90, €50 and €30. 4700 nəfərlik digər hissə isə yerli icraiyyə komitəsinə, təşkilatlara, ticari partnyorlara və sponsorlara, beynəlxalq telekanallara verilir. Kubokun səyahət trayektoriyası Avropadan, daha dəqiq desək Cenevrə avtosalonundan 5 mart 2019-cu ildə başladı. Sevilya, Berlin, London, Milan, Moskva və Paris kimi şəhərləri gəzən kubok Bakıya 18 may 2019-cu ildə gəlib çatdı. Kubok Avropa Liqasının səfiri olan portuqaliyalı futbolçu Nunu Rikardo tərəfindən şəxsən təhvil verilib. Bundan sonra kubok Azərbaycanın regionlarında səyahətə yollanıb və respublikanın ikinci böyük şəhəri qədim Gəncə və Cəbrayıl rayonunun 2016-cı ildə işğaldan azad edilmiş Cocuq Mərcanlı kəndində dayanıb. Qalmaqallar Hər şey gözlənilmədən başladı. İlk hiddətlənən Bakıya getməyə heç hazırlaşmayan adam oldu – bu, Liverpulun alman baş məşqçisi Yürgen Klopp idi. O, finalın keçiriləcəyi günlərdə otellərdə və aviabiletlərə yüksək qiymətlərdən şikayətlənib və eyni zamanda deyib: Bundan əlavə, finala maraq gözləniləndən çox az idi. Belə ki, Azərbaycana reysin az olması və viza problemi ingilislərin finala isti yanaşmamasına səbəb oldu. Bu səbəblərə biletin və Bakıda olan otel və hostellərin baha olması da təsir göstərdi. Bu da azmış kimi, avropalıların Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanının çox kiçik olmasını deməsi, Azərbaycan tərəfinin hər iki London klubuna az yer ayırması bu qalmaqalları daha da qızışdırdı. Bu söz-söhbətlərin nəticəsində London klublarına ayrılan, satılması nəzərdə tutulan 12000 biletin heç yarısı da satıla bilmədi. Nəticədə hər iki finalçı satılmayan biletlərdən imtina etdi. Hətta, Arsenal klubu rəsmi açıqlama yayaraq UEFA-nın finalı Bakıda keçirmək qərarını ""fiasko"", ""qəbul edilməz"" bir vəziyyət olduğunu dilə gətirdi. Bundan öncə isə Britaniya Xarici İşlər Nazirliyi Bakını səyahət edən ingilislərə diqqətli olmağı tövsiyə etmişdi. Qalmaqalları qızışdıran daha bir futbolçu var idi: Henrix Mxitaryan. Azərbaycan tərəfi əvvəllər də erməni idmançıların ölkəyə gəliş və gedişində heç bir problemin olmadığını dilə gətirərək Mxitaryanın da təhlükəsizliyinə tam zəmanət verdiyini desə də, Arsenal Mxitaryanın komanda yoldaşları ilə birgə Bakıya gəlməməsi barədə qərar verdi. UEFA prezidenti Aleksander Çeferin də Almaniyanın Der Spiegel jurnalına müsahibə verərək bu qalmaqallara münasibət bildirib. O, final oyununun Bakıda keçirilməsi qərarını müdafiə edib: Açılış mərasimi İngilis DJ Conas Blu finalın açılış mərasimində 150 nəfər rəqsçinin müşayiəti ilə performans sərgilədi. Həmçinin bax 2019 UEFA Çempionlar Liqası finalı 2019 UEFA Super Kuboku",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=558938
-2019 UEFA Millətlər Liqası Finalları,"2019 UEFA Millətlər Liqası Finalları — UEFA Millətlər Liqası turnirinin 2018–19-cu il mövsümünün final mərhələsidir. Bu final mərhələsi UEFA-ya üzv ölkələrin kişilərdən ibarət yığma komandalarını əhatə edən beynəlxalq futbol turnirinin ilk mövsümü hesab edilir. Turnir 5 iyundan 9 iyuna kimi Portuqaliyada təşkil edilmişdir. Turnirdə 2018-19 UEFA Millətlər Liqasının A diviziyasının dörd qrup qalibi mübarizə aparır. Turnir iki yarımfinaldan, üçüncülük uğrunda görüşdən və UEFA Millətlər Liqasının ilk çempionunu təyin edəcək final görüşündən ibarətdir. Portuqaliya millisi final matçında Niderlandı 1–0 hesabıyla üstələyərək turnirin ilk qalibi oldu Millətlər Liqasının finalları 2019-cu ilin iyun ayında keçirildi və A diviziyasının dörd qrup qalibi turnirdə mübarizə apardı. Müsabiqə iki yarımfinal matçı, üçüncülük uğrunda oyun və finaldan ibarət olan formatda təşkil olunmuşdur. Püşkatma mərasimi 3 dekabr 2018-ci ildə İrlandiyada, Dublin şəhərində yerləşən Şelburn otelində baş tutmuşdur.Turnirdə ilk yarımfinal görüşü 5 iyunda (ev sahibinin iştirakı ilə), ikinci yarımfinal görüşü 6 iyunda, üçüncü yer uğrunda görüş isə 9 iyunda keçirildi. Finalda qalib gələn komanda UEFA Millətlər Liqasının ilk qalibi adını qazanacaq.Millətlər Liqasının Finalları tək oyundan ibarət olan görüşlərdən ibarətdir. Əgər normal oyun vaxtı bərabərliklə başa çatarsa, dördüncü oyunçu əvəzetməsinə icazə verilən 30 dəqiqələlik əlavə vaxt oynanılacaq. Əgər yenə qalib müəyyənləşməzsə, qalib penalti zərbələri ilə müəyyən ediləcək. Turnirin bütün oyunlarında qol xətti texnologiyasından istifadə ediləcək. 3 dekabrda UEFA Millətlər Liqası Finallarında video köməkçi hakim (VAR) sistemindən istifadə ediləcəyini açıqlamışdır. İştirakçı komandalar Turnirdə 2018-19 UEFA Millətlər Liqasının A diviziyasının dörd qrup qalibi mübarizə aparır. Ev sahibi seçimi Portuqaliya 3 dekabr 2018-ci ildə İrlandiyanın Dublin şəhərində keçirilən UEFA İcraiyyə Komitəsinin iclasında ev sahibi ölkə olaraq elan edilmişdir. Millətlər Liqası Finalları üçün sadəcə A diviziyasının komandaları namizədlik verə bilər və dörd iştirakçıdan yalnız biri ev sahibi olaraq seçilə bilər. Millətlər Liqası Finalları hər biri ən azı 30000 tamaşaçı tutumuna malik iki stadionda baş tutmalıdır. İdeal olaraq, stadionlar ev sahibi olan ölkədə bir-birindən təxminən 150 km məsafəyə qədər yerləşməlidir.9 mart 2018-ci ildə UEFA İtaliya, Polşa və Portuqaliyanın finalı keçirməkdə maraqlı olduqlarını və namizədliklərini verdiklərini açıqlamışdır. Sənədləri vermək üçün son tarix 31 avqust 2018-ci il kimi təsdiq olunmuşdur. Üç assosiasiya da A3 qrupunda yer aldığından qrupun qalibi UEFA-nın tələblərinə cavab verəcəyi təqdirdə ev sahibi ölkə kimi təyin olunacaqdı. Öz qrupunda Polşa İtaliyanı mübarizədən kənarlaşdıran Portuqaliyanın potensial ev sahibi olma şansını daha da artırdı. Bununla da Portuqaliya A3 qrupunun qalibi oldu və finallara vəsiqə qazandı. Beləliklə, ölkə UEFA İcraiyyə Komitəsinin 2018-ci il dekabrın 3-də təsdiqləyəcəyi ev sahibi hüququnu avtomatik olaraq əldə etdi. Namizədlik sənədlərində Portuqaliya Futbol Federasiyası Portuda yerləşən Draqao stadionu və Gimarayeşdə yerləşən ""Eştadio Afonso Henrikez"" stdaionlarını irəli sürmüşdür. Hər bir milli komanda üçü qapıçı olmaqla turnirin açılış görüşünə on gün qalmış 23 oyunçudan ibarət olan heyəti təqdim etməlidir. Əgər bir oyunçu turnirin ilk görüşünə qədər zədələnərsə və ya ciddi xəstələnərsə, siyahıda başqa bir oyunçu ilə əvəz olunmalıdır. Yarımfinallar Portuqaliya - İsveçrə Niderland — İngiltərə Üçüncülük uğrunda matç Bombardirlər 4 oyunda 9 qol olmaqla, matç başına ortalama 2,25 qol atıldı. Fəxri komanda Turnirin fəxri komandası UEFA tərəfindən hazırlanmışdır. 11-likdə finallarda iştirak edən 4 komandanın hərəsindən azı 1 oyunçunun adı var.Ən yaxşı oyunçu UEFA tərəfindən turnirin ən yaxşı oyunçusu Portuqaliyalı Bernardo Silva seçildi.Ən yaxşı gənc oyunçuSOCAR-ın təqdim etdiyi turnirin ən yaxşı gənc oyunçu mükafatına 23 yaşa qədər futbolçular seçilə bilərdi. Bu titula Niderlandlı futbolçu Frenki de Yonq sahib oldu. Ən gözəl qol Turnirin ən gözəl qolu onlayn olaraq azarkeşlər tərəfindən seçildi. Verilən 4 qolun arasında azarkeşlər Ronaldonun qolunu daha baxımlı hesab etdi. Pul mükafatı 2018-ci ilin oktyabr ayında UEFA komandalara veriləcək pul mükafatının məbləğlərini açıqladı. Ümumiyyətlə, UEFA Millətlər Liqasının A diviziyasında iştirak edən 12 assosiasiyaya 2,25 milyon € verilir. Finallarda iştirak edən 4 komandanın hərəsinə bir daha 2,25 milyon € dəyərində pul mükafatı təqdim edilir. Bundan əlavə, finallarda iştirak edən klubların tutduqları yerlərə görə yenə pul verilir: Çempion: 6 milyon € İkinci yer: 4,5 milyon € Üçüncü yer: 3,5 milyon € Dördüncü yer: 2,5 milyon €Belə çıxır ki, turnirin qalibi olan klub toplam 10,5 milyon avronun sahibi olur. Xarici keçidlər uefa.com/uefanationsleague/ — UEFA Millətlər Liqasının rəsmi saytı 2019 UEFA Millətlər Liqası Finalları, UEFA.com",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=592831
-2019 UEFA Millətlər Liqası finalı,"2019 UEFA Millətlər Liqası finalı — UEFA Millətlər Liqası turnirinin 2018–19-cu il mövsümünün final mərhələsinin son matçıdır. Bu final matçı UEFA-ya üzv ölkələrin kişilərdən ibarət yığma komandalarını əhatə edən beynəlxalq futbol turnirinin ilk final matçıdır. Matç 9 iyun 2019-cu ildə Porto şəhərindəki Draqao stadionunda oynandı. Oyunda Portuqaliya Niderland millisinə 1–0 hesabıyla qalib gələrək turnirin ilk qalibi oldu. Final Portuqaliyanın ikinci ən böyük şəhəri olan Portodakı Draqao stadionunda oynandı. Stadion həm də ""Porto"" klubunun doğma məkanıdır. Matçdan öncə FİFA Dünya Reytinqində Portuqaliya 7-ci, Niderland isə 16-cı yerdə dururdu. Niderland A diviziyasının 1-ci, Portuqaliya isə 3-cü qrupunda mübarizə aparmışdı. 1-ci qrup turnirdəki ən çətin qrup hesab olunurdu. Bu qrupda Niderland son dünya çempionu Fransa millisini üstələyərək finallarda iştirak etmək hüququ qazandı. Finala gedən yol Ətraflı bax: 2018-19 UEFA Millətlər Liqası, 2019 UEFA Millətlər Liqası FinallarıQeyd: E–ev, S–səfər oyunu 7 iyun 2019-cu ildə UEFA finalı idarə edəcək hakimlər briqadasının tərkibini açıqlayıb. Oyunu İspaniyalı hakimlər briqadası idarə edib. Matçın baş hakimi Alberto Undiano Malenko oldu. Ona idarəetmədə Roberto Alonso Fernandez və Xuan Yuste Ximenes kömək etdi. Dördüncü hakim rolunu isə Antonio Mateu Laos oynadı. Alexandro Xose Hernandez isə video köməkçi hakim vəzifəsini icra etdi. Matçın ilk hissəsi sürətli hücumlar və qol şanslarının sayı baxımdan kasad keçdi. Niderland topa sahib olmada üstün tərəf olsa da Portuqaliya millisinin müdafiəsinə yaxınlaşa və zərbə endirə bilmirdi. Birinci hissədə Portuqaliyanın əsas vuran ayağı Bruno Fernandes idi. 12-ci dəqiqədə Bruno Fernandes uzaqdan qapını yoxlasa da top Silesenin üstünə gəldi. 18 dəqiqə sonra yenə Bruno Fernandes cərimə meydançası kənarından zərbə vurdu. Bu dəfəki zərbəsi daha effektiv idi, lakin qapıçı Silesen güclə də olsa topu dəf etdi. 38-ci dəqiqədə bir daha qapını yoxlayan Fernandesin zərbəsi qapının azca üstündən keçdi. Beləcə, ilk hissə qolsuz heç-heçəylə yekunlaşdı. İkinci hissə də eyni ssenari üzrə irəllədi. 57-ci dəqiqədə Niderland millisi əks-hücuma çıxsa da hesabı aça bilmədi. 3 dəqiqə sonra portuqallar gözəl kombinasiya qurdular. Bernardo Silvanın mərkəzə doğru pasını Qonçalo Quedeş qolla tamamladı. Qoldan sonra Niderlandlılar hücumlarının kəsərini artırdılar. 65-ci dəqiqədə başla vurulan zərbə Rui Patrisioda qaldı. 82-ci dəqiqədə van de Bek qol şansını dəyərləndirə bilmədi. Matçın qalan dəqiqələrində başqa qol olmadı və beləliklə Portuqaliya UEFA Millətlər Liqasının ilk qalibi oldu. Xarici keçidlər uefa.com/uefanationsleague/index.html — UEFA Millətlər Liqasının rəsmi saytı (ing.) Final matçının qısa video-xülasəsi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=600009
-2019 UEFA Super Kuboku,"2019 UEFA Super Kuboku – UEFA tərəfindən hər il ənənəvi olaraq keçirilən sayca 44-cü UEFA Superkuboku matçıdır. Superkubok uğrunda matçda 2018–19-cu il mövsümündə müvafiq olaraq UEFA Çempionlar Liqası və UEFA Avropa Liqası qalibi olmuş ""Liverpul"" və ""Çelsi"" klubları üz-üzə gəldi. Matç 14 avqustda İstanbulda yerləşən Vodafone Parkda oynandı. Bu matç ilk dəfə iki ingilis klubunun üz-üzə gəldiyi superkubok matçı oldu. Ümumilikdə isə səkkizinci dəfə bu turnirdə eyni ölkənin klubları üz-üzə gəldi. Superkuboklar tarixində ilk dəfə məhz bu il Video köməkçi hakim (VAR) sistemindən istifadə edildi.Matçın əsas və əlavə vaxtı 2–2 hesabı ilə bitdiyindən, qalibi müəyyənləşdirmək üçün penalti zərbələrindən istifadə olundu. ""Liverpul"" penalti zərbələrində 5–4 hesabı ilə üstün olaraq kuboka yiyələndi. ""Liverpul"" bundan əvvəl 5 dəfə superkubok matçında iştirak etmişdi və onların üçündə uğurlu olmuşdu. Belə ki, 1977-ci ildə ""Hamburq""u, 2001-ci ildə ""Bayern Münhen""i, 2005-ci ildə isə ""ÇSKA Moskva"" klubunu məğlub edərək kuboku başı üzərinə qaldırmışdı. ""Çelsi"" isə buna qədər 3 dəfə stadiona superkuboku qazanmaq üçün çıxmışdı. Onlardan yalnız birində – 1998-ci ildə uğurlu ola bilmişdi. Bu matç Türkiyədə keçiriləcək ilk superkubok matçı oldu. Bundan əvvəl isə Türkiyədə 2 dəfə UEFA turnirinin finalı keçirilmişdi. Belə ki, Atatürk Olimpiya Stadionunda 2005 UEFA Çempionlar Liqası finalı, Şükrü Saracoğlu stadionunda isə 2009 UEFA Kuboku finalı keçirilmişdi.Stadion həm də ""Beşiktaş""ın əsas stadionudur. UEFA-nın sponsorluq qaydalarına görə stadion bütün UEFA turnirlərində və sənədlərində ""Beşiktaş Park"" olaraq adlandırılır. İlk dəfə 9 dekabr 2016-cı ildə UEFA klub turnirlərinin finallarının keçirilməsiylə bağlı açıq təklif vermə prosesini başlatdı. Bununla bağlı assosiasiyalar öz maraqlarını 2017-ci ilin yanvarın sonuna kimi bildirməli idilər və rəsmi sənədləri həmin ilin 6 iyununa kimi təsdiqləməliydilər.UEFA 2017-ci ilin fevralın üçündə 9 assosiasiyanın finalla yaxından maraqlandığını bildirdi. Həmin ilin 7 iyununda yeddi federasiya UEFA-ya sənədlərini göndərmişdi. Təkliflərin dəyərləndirilməsi 14 sentyabr 2017-ci ildə UEFA tərəfindən dərc edildi. Vodafone Park sentyabrın 20-si UEFA İcraiyyə Komitəsi tərəfindən superkubok oyununun keçiriləcəyi stadion olaraq seçildi. 2 avqust 2019-cu il tarixində UEFA superkubok matçını idarə edəcək hakimin adını açıqladı. Belə ki, bu şəxs Fransalı Stefani Frappar idi. Bununla da tarixdə ilk dəfə olaraq UEFA-nın keçirdiyi kişilərdən ibarət matçın finalını qadın hakim idarə etdi. O, 2009-cu ildən FİFA hakimi kimi qeydə alınıb. O, 2019-cu ildə daha bir mötəbər yarış olan FİFA Qadınlararası Dünya Kubokunun finalına təyinat almışdı. Buna qədər isə 2016-cı ildə Rio de Janeyroda təşkil olunan Yay Olimpiya Oyunlarında qadınlararası futbol yarışlarında, 1 il sonra isə Futbol üzrə Qadınlararası Avropa Çempionatında bəzi matçları idarə etmişdir. Bundan əlavə, o, 2019-cu ilin aprelində Liqa 1-də fit çalmış ilk qadın hakim olmuşdur.Onun həmyerlisi Kleman Tyurpen isə superkuboklar tarixindəki ilk video köməkçi hakim oldu. Matç sürətli başlasa da komandalar bir-birilərinin cərimə meydançalarına elə də yaxınlaşa bilmirdilər. 12-ci dəqiqədə Henderson sağ tərəfdən cərimə zərbəsindəki yoldaşı Maneyə topu ötürmək istəsə də Kristensen buna mane oldu. Liverpul 16-cı dəqiqədə daha bir təhlükəli vəziyyət yaratdı. Belə ki, qapıçı ilə təkbətək çıxan Salah fərqlənə bilməyib. ""Çelsi"" buna qarşılıq 22-ci dəqiqədə çox böyük şans yaxalasa da bəxti gətirmədi: Pedronun zərbəsi qapı dirəyinə tuş gəlib. 36-cı dəqiqədə ""Çelsi"" hesabı açdı. Pulişiçin gözəl pasını Olivye Jiru qapının sağ küncünə dəqiq zərbə vuraraq yerdə qoymayıb. Bir neçə dəqiqə sonra Pulişiç qol vursa da ofsayda görə bu qol qeyd alınmayıb. İkinci hissə başlar başlamaz ""Liverpul"" təzyiqi artırdı və 48-ci dəqiqədə istəyinə nail oldu. Mane yaxın nöqtədən topu tora qovuşdurdu. 75-ci dəqiqədə önəmli bir şans yaxalayan ""Liverpul"" futbolçularının bəxti gətirməyib. Salahın zərbəsini qapıçı Arrizabalaqa qaytarıb. Təkrar zərbə vuran Van Daykın topunu da Arizzabalaqa dəf edərək 1 dəqiqə içində əsl ustalığını nümayiş etdirdi. 82-ci dəqiqədə sağ tərəfdən pası qəbul edən Pedronun zərbəsi van Daykdan qayıtdı. 4 dəqiqə sonra ""Liverpul"" əks hücuma çıxdı. Mane topu Arrizabalaqanın yanından yuvarlatdı, lakin top qapı xəttinə paralel getdi. Beləliklə, 90 dəqiqəlik normal vaxt 1–1 hesabı ilə yekunlaşdı və əlavə 30 dəqiqəlik vaxt oynanmağa başladı. 95-ci dəqiqədə Mane topu qapının üst çərçivəsinə göndərərək hesabı artırıb. Bir neçə dəqiqə sonra ""Liverpul""un qapıçısı Adrianın Temmi Abrahama qarşı kobudluq etməsi nəticəsində ""Çelsi"" penalti vurmaq hüququ qazandı. Bu şansı Jorjinyo qola çevirərək hesabı bərabərləşdirdi. Bu qoldan sonra ""Çelsi"" oyunda tam üstünlüyə yiyələndi və ard-arda kəsərli hücumlar yaratdı. 104-cü dəqiqədə Abrahamın topa yumşaq toxunuşu qapının yanından keçdi. 113-cü dəqiqədə Jirunun cərimə zərbəsinin kənarından vurduğu top qapının azca yanından keçdi. Əlavə vaxt da bərabərə bitdiyindən penalti zərbələri qalibi müəyyənləşdirməli idi. 5-ci penalti zərbəsini vuran Abrahamın topunu qapıçı Adrian dəf etdi və beləcə Liverpul matçın və kubokun qalibi oldu. Oyunun detalları Xarici keçidlər uefa.com/uefasupercup/ — UEFA Superkubokunun rəsmi saytı (ing.) ""2019 UEFA Super Cup: Istanbul"". UEFA.com. (ing.) Həmçinin bax 2019 UEFA Çempionlar Liqası finalı 2019 UEFA Avropa Liqası finalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=598450
-2019 UEFA Superkuboku,"2019 UEFA Super Kuboku – UEFA tərəfindən hər il ənənəvi olaraq keçirilən sayca 44-cü UEFA Superkuboku matçıdır. Superkubok uğrunda matçda 2018–19-cu il mövsümündə müvafiq olaraq UEFA Çempionlar Liqası və UEFA Avropa Liqası qalibi olmuş ""Liverpul"" və ""Çelsi"" klubları üz-üzə gəldi. Matç 14 avqustda İstanbulda yerləşən Vodafone Parkda oynandı. Bu matç ilk dəfə iki ingilis klubunun üz-üzə gəldiyi superkubok matçı oldu. Ümumilikdə isə səkkizinci dəfə bu turnirdə eyni ölkənin klubları üz-üzə gəldi. Superkuboklar tarixində ilk dəfə məhz bu il Video köməkçi hakim (VAR) sistemindən istifadə edildi.Matçın əsas və əlavə vaxtı 2–2 hesabı ilə bitdiyindən, qalibi müəyyənləşdirmək üçün penalti zərbələrindən istifadə olundu. ""Liverpul"" penalti zərbələrində 5–4 hesabı ilə üstün olaraq kuboka yiyələndi. ""Liverpul"" bundan əvvəl 5 dəfə superkubok matçında iştirak etmişdi və onların üçündə uğurlu olmuşdu. Belə ki, 1977-ci ildə ""Hamburq""u, 2001-ci ildə ""Bayern Münhen""i, 2005-ci ildə isə ""ÇSKA Moskva"" klubunu məğlub edərək kuboku başı üzərinə qaldırmışdı. ""Çelsi"" isə buna qədər 3 dəfə stadiona superkuboku qazanmaq üçün çıxmışdı. Onlardan yalnız birində – 1998-ci ildə uğurlu ola bilmişdi. Bu matç Türkiyədə keçiriləcək ilk superkubok matçı oldu. Bundan əvvəl isə Türkiyədə 2 dəfə UEFA turnirinin finalı keçirilmişdi. Belə ki, Atatürk Olimpiya Stadionunda 2005 UEFA Çempionlar Liqası finalı, Şükrü Saracoğlu stadionunda isə 2009 UEFA Kuboku finalı keçirilmişdi.Stadion həm də ""Beşiktaş""ın əsas stadionudur. UEFA-nın sponsorluq qaydalarına görə stadion bütün UEFA turnirlərində və sənədlərində ""Beşiktaş Park"" olaraq adlandırılır. İlk dəfə 9 dekabr 2016-cı ildə UEFA klub turnirlərinin finallarının keçirilməsiylə bağlı açıq təklif vermə prosesini başlatdı. Bununla bağlı assosiasiyalar öz maraqlarını 2017-ci ilin yanvarın sonuna kimi bildirməli idilər və rəsmi sənədləri həmin ilin 6 iyununa kimi təsdiqləməliydilər.UEFA 2017-ci ilin fevralın üçündə 9 assosiasiyanın finalla yaxından maraqlandığını bildirdi. Həmin ilin 7 iyununda yeddi federasiya UEFA-ya sənədlərini göndərmişdi. Təkliflərin dəyərləndirilməsi 14 sentyabr 2017-ci ildə UEFA tərəfindən dərc edildi. Vodafone Park sentyabrın 20-si UEFA İcraiyyə Komitəsi tərəfindən superkubok oyununun keçiriləcəyi stadion olaraq seçildi. 2 avqust 2019-cu il tarixində UEFA superkubok matçını idarə edəcək hakimin adını açıqladı. Belə ki, bu şəxs Fransalı Stefani Frappar idi. Bununla da tarixdə ilk dəfə olaraq UEFA-nın keçirdiyi kişilərdən ibarət matçın finalını qadın hakim idarə etdi. O, 2009-cu ildən FİFA hakimi kimi qeydə alınıb. O, 2019-cu ildə daha bir mötəbər yarış olan FİFA Qadınlararası Dünya Kubokunun finalına təyinat almışdı. Buna qədər isə 2016-cı ildə Rio de Janeyroda təşkil olunan Yay Olimpiya Oyunlarında qadınlararası futbol yarışlarında, 1 il sonra isə Futbol üzrə Qadınlararası Avropa Çempionatında bəzi matçları idarə etmişdir. Bundan əlavə, o, 2019-cu ilin aprelində Liqa 1-də fit çalmış ilk qadın hakim olmuşdur.Onun həmyerlisi Kleman Tyurpen isə superkuboklar tarixindəki ilk video köməkçi hakim oldu. Matç sürətli başlasa da komandalar bir-birilərinin cərimə meydançalarına elə də yaxınlaşa bilmirdilər. 12-ci dəqiqədə Henderson sağ tərəfdən cərimə zərbəsindəki yoldaşı Maneyə topu ötürmək istəsə də Kristensen buna mane oldu. Liverpul 16-cı dəqiqədə daha bir təhlükəli vəziyyət yaratdı. Belə ki, qapıçı ilə təkbətək çıxan Salah fərqlənə bilməyib. ""Çelsi"" buna qarşılıq 22-ci dəqiqədə çox böyük şans yaxalasa da bəxti gətirmədi: Pedronun zərbəsi qapı dirəyinə tuş gəlib. 36-cı dəqiqədə ""Çelsi"" hesabı açdı. Pulişiçin gözəl pasını Olivye Jiru qapının sağ küncünə dəqiq zərbə vuraraq yerdə qoymayıb. Bir neçə dəqiqə sonra Pulişiç qol vursa da ofsayda görə bu qol qeyd alınmayıb. İkinci hissə başlar başlamaz ""Liverpul"" təzyiqi artırdı və 48-ci dəqiqədə istəyinə nail oldu. Mane yaxın nöqtədən topu tora qovuşdurdu. 75-ci dəqiqədə önəmli bir şans yaxalayan ""Liverpul"" futbolçularının bəxti gətirməyib. Salahın zərbəsini qapıçı Arrizabalaqa qaytarıb. Təkrar zərbə vuran Van Daykın topunu da Arizzabalaqa dəf edərək 1 dəqiqə içində əsl ustalığını nümayiş etdirdi. 82-ci dəqiqədə sağ tərəfdən pası qəbul edən Pedronun zərbəsi van Daykdan qayıtdı. 4 dəqiqə sonra ""Liverpul"" əks hücuma çıxdı. Mane topu Arrizabalaqanın yanından yuvarlatdı, lakin top qapı xəttinə paralel getdi. Beləliklə, 90 dəqiqəlik normal vaxt 1–1 hesabı ilə yekunlaşdı və əlavə 30 dəqiqəlik vaxt oynanmağa başladı. 95-ci dəqiqədə Mane topu qapının üst çərçivəsinə göndərərək hesabı artırıb. Bir neçə dəqiqə sonra ""Liverpul""un qapıçısı Adrianın Temmi Abrahama qarşı kobudluq etməsi nəticəsində ""Çelsi"" penalti vurmaq hüququ qazandı. Bu şansı Jorjinyo qola çevirərək hesabı bərabərləşdirdi. Bu qoldan sonra ""Çelsi"" oyunda tam üstünlüyə yiyələndi və ard-arda kəsərli hücumlar yaratdı. 104-cü dəqiqədə Abrahamın topa yumşaq toxunuşu qapının yanından keçdi. 113-cü dəqiqədə Jirunun cərimə zərbəsinin kənarından vurduğu top qapının azca yanından keçdi. Əlavə vaxt da bərabərə bitdiyindən penalti zərbələri qalibi müəyyənləşdirməli idi. 5-ci penalti zərbəsini vuran Abrahamın topunu qapıçı Adrian dəf etdi və beləcə Liverpul matçın və kubokun qalibi oldu. Oyunun detalları Xarici keçidlər uefa.com/uefasupercup/ — UEFA Superkubokunun rəsmi saytı (ing.) ""2019 UEFA Super Cup: Istanbul"". UEFA.com. (ing.) Həmçinin bax 2019 UEFA Çempionlar Liqası finalı 2019 UEFA Avropa Liqası finalı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=598449
-2019 UEFA Çempionlar Liqası finalı,"2019 UEFA Çempionlar Liqası finalı – Çempionlar Liqasının 2018–19 mövsümünün final matçıdır. 1 iyunda Madriddə yerləşən Vanda Metropolitano stadionunda keçirilmişdir.Finalda iki ingilis klubu: Liverpul və Tottenhem Hotspur üz-üzə gəldi. Bu həm də Tottenhemin oynadığı ilk ÇL finalı oldu. Bu finalda yeddinci dəfə eyni ölkənin klubları üz-üzə gəldi. Həmçinin, bu 2008-ci il finalından bəri ikinci ingilis klublarının qarşılaşdığı final idi. Matçda rəqibinə 2–0 hesabı ilə qalib gələn Liverpul 6-cı dəfə bu kuboka yiyələndi. Həmçinin, 2018–19 UEFA Avropa Liqası qalibi Çelsi ilə 2019 UEFA Super Kuboku çərçivəsində oyun oynama hüququ qazandı. Bundan əlavə komanda 2019-cu ilin dekabrında Qətərdə keçiriləcək klublararası dünya çempionatında da iştirak edəcək. Bu mövsümdən etibarən UEFA Avropa Liqasının finalı ilə UEFA Çempionlar Liqasının finalı eyni həftədə baş tutacaqdır.. 2018-ci ilin martında UEFA matçda əlavə vaxtın oynanacağı təqdirdə komandalara dördüncü oyunçu əvəzetmə hüququnu vermişdi. Matçın start fiti Bakı vaxtı ilə 23:00-da səsləndi. Matçda həm də Çempionlar Liqası finalları tarixində ilk dəfə video köməkçi hakimdən (VAR) istifadə olunmuşdu. Bu Madriddə keçirilən beşinci Çempion Klublar Kuboku / UEFA Çempionlar Liqası finalı oldu. Burada ən son final 2010-cu ildə Santyaqo Bernabeu stadionunda keçirilmişdi.2017-ci ildə stadionda yenilənmə-bərpa işləri bitdi. Atletiko Madrid klubu ev oyunlarını burada keçirir. UEFA-nın sponsorluq qaydalarına görə stadion UEFA turnirlərində ""Estadio Metropolitano"" olaraq adlandırılır. İlk dəfə 9 dekabr 2016-cı ildə UEFA klub turnirlərinin finallarının keçirilməsiylə bağlı açıq təklif vermə prosesini başlatdı. Bununla bağlı assosiasiyalar öz maraqlarını 2017-ci ilin yanvarın sonuna kimi bildirməli idilər və rəsmi sənədləri həmin ilin 6 iyununa kimi təsdiqləməliydilər.UEFA 2017-ci ilin fevralın üçündə Azərbaycan və İspaniyanın finalla yaxından maraqlandığını bildirdi. Təkliflərin dəyərləndirilməsi 14 sentyabr 2017-ci ildə UEFA tərəfindən dərc edildi. Vanda Metropolitano sentyabrın 20-si UEFA İcraiyyə Komitəsi tərəfindən finalın keçiriləcəyi stadion olaraq seçildi. Bakı Olimpiya Stadionu isə Avroliqa finalına ev sahibliyi etmə hüququ qazandı. Finala gedən yol Ətraflı bax: UEFA Çempionlar Liqası 2018/2019Qeyd: E–ev, S–səfər oyunu Oyun öncəsi Finalın ulduz səfiri Atletiko Madriddə 2002–03 və 2007–09 illərində oynamış Luis Qarsiya idi. O həm də 2005-ci ildə Liverpulla Çempionlar Liqası kubokunu başı üzərinə qaldırmışdı. Final üçün stadionda 63500 yer ayrılmışdır. Həmin yerlərin 38000-lik hissəsi əsas publikaya, azarkeşlərə təqdim edilir. Buna hər iki finalçı klub üçün hərəsinə ayrıca ayrılmış 17000-lik yerlər də daxildir. Yerdə qalan 4000 bilet isə UEFA.com tərəfindən 4 qiymət kateqoriyasında satışa çıxarılır: €600, €450, €160 and €70. Yerdə qalan hissə isə yerli icraiyyə komitəsinə, təşkilatlara, ticari partnyorlara və sponsorlara, beynəlxalq telekanallara verilir. Açılış mərasimi Amerikanın məşhur pop rok qrupu Imagine Dragons matç başlamazdan öncə bir sıra pirotexniki vasitələr və fişənglərin müşayiəti ilə ard-arda ""Believer"", ""Thunder"", ""Radioactive"", ""On Top of the World"" kimi hit mahnılarını səsləndirərək gözəl performans sərgilədi. Ukraynanın çalğı alətləri kvarteti olan Asturia Girls isə oyunçular stadiona gəldiyi vaxt UEFA Çempionlar Liqası Himnini səsləndirdilər. Start fitindən öncə elə finalın olduğu gün maşın qəzası nəticəsində həyatını itirən ispaniyalı futbolçu Xose Antonio Reyes 1 dəqiqəlik sükutla yad edildi. Liverpul matça sürətli başladı və 24-cü saniyədə penalti qazandı. Belə ki, Sadio Manenin pası Musa Sissokonun qoluna dəymişdi. Matçın ikinci dəqiqəsində penaltini qola çevirən Salah həm də Çempionlar Liqası finalları tarixində ən erkən ikinci qolun müəllifi oldu. Ümumiyyətlə, birinci hissədə topa sahib olmada Tottenhem daha üstün olsa da, qol imkanları tapmaqda çətinlik çəkirdi. Liverpul isə daha ehtiyatlı və əks-hücuma meylli oynayırdı. 18-ci dəqiqədə naməlum qadının meydançaya girməsi nəticəsində oyunda bir az fasilə yaşandı.İkinci hissə başlayarkən ard-arda Liverpul qol fürsətləri yaratmışdı. Məsələn, Ceyms Milnerin zərbəsi qapıdan azca aralı keçmişdi. Hər iki klubun məşqçisi əvəzetmələrini 60-cı dəqiqədən sonra etdi. Tottenhem vaxt daraldıqca daha çox hücuma çıxırdı, lakin hücumlar qolla bitmirdi. Və ""vurmayana vurarlar"" prinsipi yenə özünü doğrultdu. 87-ci dəqiqədə künc zərbəsi zamanı Tottenhemli oyunçular topu cərimə meydançalarından uzaqlaşdıra bilmədilər və nəticədə topu əldə edən Divok Origi qapının sağ aşağı küncünə dəqiq zərbə endirərək hesabı artırdı. Matç bu hesabla bitdi və Liverpul 6-cı dəfə bu titula yiyələndi. Yürgen Klopp isə Liverpulda ilk kubokunu qazandı. Həmçinin bax 2019 UEFA Avropa Liqası finalı 2019 UEFA Super Kuboku",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=595406
-2019 Xolo kafedralında bomba partlayışı,"2019 Xolo kafedralında bomba partlayışı — 27 yanvar 2019-cu ilin səhərində Filippinin Sulu əyalətinin Xolo şəhərində yerləşən Roman katolik kafedral olan Karmel dağının Müqəddəs Mariya kafedralında baş vermiş bomba partlayışı. AFP Qərbi Mindanao Komandirliyi (AFP WestMinCom) törədilən terror aktında 15 nəfər sivil əhali və 5 əsgər olmaqla 18 nəfərin həlak olduğunu, 70 nəfər sivil əhali, 2 polis məmuru, 17 əsgər və 2 sahil mühafizəçisi olmaqla 82 nəfərin isə yaralandığını açıqlamışdır. Filippin Milli Polisinin (PNP) əvvəlki açıqlamasında 20 ölünün və 111 yaralının olduğunu bildirmişdir. Zəmin və motivasiya Partlayışlar Banqsamoro Muxtar Regionunun yaradılması üçün keçirilən referendumdan bir həftə sonra baş vermişdir. Xolonun ən güclü terror təşkilatı olan Əbu Səyyafın da ərazisində olduğu Sulu əyalətində referendumun əleyhinə qarşı 163,526 nəfər (54.3%), lehinə isə 137,630 (45.7%) səs vermişdir. Bu qruplaşma İraq Şam İslam Dövləti terror təşkilatının bir qolu hesab olunur. Nəticələrə baxmayaraq, digər əlayətlər lehinə yetərincə səs verdikləri üçün Sulu əyaləti Banqsamoro regionun ərazisinə daxil edilmişdir.Hücumların həmçinin bölgədə səlahiyyətlərini itirən yerli cinayətkarların, quldurların, Banqsamoro hökumətinin referendum qərarından sonra uzun müddətdir ki, qarşıdurma zonalarında ASG vasitəsilə narkotik vasitələrin satışını həyata keçirənlərin, odlu silahlarla və ya silahlı qüvvəylə xüsusi təyinatlılara qarşı mübarizə aparanların da həyata keçirə biləcəklərinə inanılır. Lakin bir çox mənbə hadisənin Əbu Səyyaf tərəfindən reallaşdırıldığını təsdiqləyir. Onlar son vaxtlarda Xolo şəhərində aktivləşmiş, il ərzində partlayışlar, insan qaçırtma başlıqları ilə gündəm olmuşdular. Burada müsəlmanlar əhalinin 10% -ni təşkil edir. Müxtəlif İslam terror təşkilatları Filippinin bir hissəsini cənubda İslam bölgələri adı altında bölüşdürməyə çalışırlar. Bəzi məlumatlara görə, Filippin Silahlı Qüvvələri (AFP) tərəfindən terrorçulara qarşı keçirilən hərbi əməliyyatlar nəticəsində ASG üzvləri məhv edilmişdir. Filippin Nümayəndələr Palatasının spikeri Qloriya Masapaqal Arroyo bildirib ki, Mindanao regionunda uzun müddətdir ki, yoxsulluğun davam etməsi partlayışların baş verməsində köməkçi faktor rolunu oynamışdır. Ərazinin sözçüsü Gerri Besananın dediyinə görə, ilk bomba 8:28 radələrində insanların kafedrala topluluq şəklində gəldiyi zaman partlamışdır. 8:26-da əhali bazar günü dualarını etmək üçün kafedrala gəlmişdir. 8:30-da fərqli bir açıdan insanların kafedrala doğru getdiyi görünür. 8:28-də kafedralın içərisinə atılan ilk əldəqayırma partlayıcı qurğu partlamışdır. 8:30-da isə 35-ci Piyada Batalyonundan gələn qoşunlara cavab olaraq kafedralın park sahəsində ikinci partlayış gerçəkləşmişdir. Qərbi Mindanao Komandiri partlayışa səbəb olan cihazın bir motosiklet qutusunun içərisinə yerləşdirildiyini söyləmişdir. Bir müddət heç bir qrup partlayışlar üçün məsuliyyəti öz üzərinə götürməmişdir. Filippinin Daxili İşlər Nazirliyi və Yerli Hökumət İdarəsinin (DILG) məlumatına görə, cinayətkarlar birinci partlayışa nisbətdə ikinci partlayışla öz hədəflərinə daha çox ziyan vurmaq üçün 2002 Bali partlayışı zamanı istifadə olunan analoji plandan istifadə etmişlər. Partladıcı qurğular ən azı iki kiloqram ağırlığında olmuşdur. Partlayış sahəsinin yaxınlığında start verici qurğu kimi istifadə olunan şübhəli mobil telefon aşkar edilmişdir. DILG tərəfindən təsdiqlənmiş post-partlayış istintaqına əsasən, bombaların hazırlanmasında tərkibində ammonium-nitrat olan borulu bombalardan istifadə olunub. Cinayətkarlar İraq Şam İslam Dövləti partlayışlara görə məsuliyyəti öz üzərinə götürmüşdür. Onlar hücumun ""şəhidliyin iki cəngavəri"" üçün ""səlibçilərin məbədgahı""na qarşı törətdiklərini açıqlamışlar. Filippin hərbçiləri Acanq Acanq qrupunun fraksiyasına daxil olan ASG-in məsuliyyət daşıdığını bildirmişlər. Bu da hərbi kəşfiyyat əməliyyatçıları tərəfindən faktlarla sübut olunmuşdur. Onlar əvvəlcə Xolo şəhərinin digər hissələrini bombalamaq fikirləri olan ASG-in sənədlərini ələ keçirmişlər. Bölgədə yerləşən gizli çəkiliş kameralarının məlumatlarına görə, keçmiş ASG lideri Surakah İnqoqun qardaşı Alias Kamah digər şübhəlilər ilə birlikdə kafedralın ətrafında dolaşarkən kameralara yaxalanmışdır. ASG-in ən məşhur bomba istehsalçılarından olan Kamah istintaqdan sonra, PNP rəhbəri Oskar Albayalde tərəfindən sərbəst buraxılmışdır. Filippin ordusu CCTV vasitəsilə hücumlarla əlaqədar olaraq dörd şübhəlinin kameralara düşən fotoşəkillərini paylaşmışdır. Ölkə prezidenti də daxil olmaqla hakimiyyət orqanları kamikadzelər tərəfindən bombaların partladılmasını da istisna etmir. Buna baxmayaraq, hücumlar nəticəsində sağ qalan iki yaralının hərbçilərə verdiklərə ifadələrinə əsasən, onlar bir qadının torbasının içərisində bir bomba gizlətdiyini görmüşlər. Kilsənin daxilindəki oturacaqlardan birinə bombanı buraxdıqdan sonra partlayış baş vermişdir. Lakin hər iki şahid qadının fiziki xüsusiyyətlərini tam olaraq təsvir edə bilməmişdir. CCTV kanalı Kamahın mavi-yaşl jaketdə olduğu və əlində telefon tutduğu görüntüləri yayımlamışdır. İstintaq və hökumətin reaksiyası Hadisələrdən az bir müddət sonra, Malaçananq sarayı rəsmiləri terroru həyata keçirən cinayətkarlara heç bir mərhəmət göstərilməyəcəyini bəyan etmişdir. Prezidentin Mətbuat Xidmətinin rəhbəri Salvador Panelo vurğulayıb ki, ""Biz yerin dibindən də olsa, amansız cinayətkarları tapıb, ədalət məhkəməsi qarşısına çıxaracağıq. Hər bir cinayətkar barmaqlıqlar arxasına düşməyənə qədər biz rahat olmayacağıq. Qanun onlara rəhm etməyəcək"". Saray rəsmiləri partlayışın cənubdakı hərbi vəziyyəti saxlamaq üçün ""daha çox əsas"" verdiyini açıqlamışdır. Prezident Rodriqo Duterte hadisələrə qarşı qəzəbini ifadə etmiş və ertəsi gün partlayış yerinin araşdırılmasını əmr etmişdir. AFP WestMinCom təsdiqləyib ki, Prezident Duterte terror qruplarına qarşı ""hərtərəfli müharibə təlimatı"" adlı sərəncamı imzalamışdır. Xolo şəhəri də ciddi nəzarət altına alınmışdır. İmmiqrasiya Bürosu yeni xarici terror təşkilatlarının ölkəyə girişinin qarşısını almaq üçün yüksək həssaslıq nümayiş etdirmişdir. Dövlət Seçki Komissiyası partlayışlara baxmayaraq, Xolo şəhərini nəzarətə alacaqlarını və ərazidə 6 fevral referendumunun (Comelec) təxirə salınmayacağını açıqlamışdır. Torpaq Nəqliyyat Daşınması və Tənzimləmə Şurası bütün ictimai nəqliyyat vasitələrinin təhlükəsizliyinin daha ciddi qorunacağını açıqlamışdır. Həmçinin, qurum əhaliyə nəqliyyat vasitələrində hər hansı bir şübhəli fəaliyyət gördükdə onlara məlumat verməyi tövsiyə edir. Polis və hərbi qüvvələrin Patikulun Baranqay Latih ərazisində keçirilən axtarış əməliyyatları nəticəsində Kamah qaçmağa nail olmuş, ortaqlarında biri isə qaçmağa cəhd edərkən öldürülmüşdür. Əməliyyat zamanı ələ keçirilən əşyalar arasında bir ədəd 45 çaplı tapanca, bir snayper nişangahı, iki mobil telefon və bir motosiklet olmuşdur. Hərbi qüvvələr hücum vertolyotları vasitəsilə ərazidə şübhəli bilinən yerlərdə axtarışlara davam edir. Yanvarın 30-da səhər saatlarında CCTV iki şübhəlinin polisə təslim olduğunu açıqlamışdır. Onlardan biri keçmiş ASG liderinin qardaşı və terrorda əli olan Kamah idi. Bundan əlavə bir neçə şəxsin də terrorda əli olduğu güman olunur. Onların izinə hələki düşmək mümkün olmayıb. Həmçinin WestMinCom tərəfindən göstərilən videoda da onlar kameralara yaxalanmayıb. Filippinin Katolik Yepiskoplar Konfransı yaralananlara və terror qurbanlarının ailələrinə baş sağlığı məktubu ünvanlamış, baş vermiş terror hadisəsini isə qətiyyətlə qınamışlar. Yepiskoplar zorakı ekstremizmə qarşı sülhü bərqərar etmək üçün xristanları müsəlmanlarla və yerli əhali ilə birləşməyə çağırmışlar. Papa Fransisk partlayışı pisləyərək demişdir: ""Bu bir daha xristian icmasına vurulan zərbədir. Mən qəti surətdə bu hadisəni pisləyirəm. Mən ölənlər və yaralananlar üçün dua edirəm. Qoy Sülh padşahı olan Tanrım bölgənin əhalisinə sülh nəsib etsin"". Dünya Kilsələr Şurası (WCC) dərin kədərini ifadə edərək demişdir: ""Bu qəddarlıq qarşısında bütün insan ailələri, bütün imanlar və yaxşı niyyət insanlar bir-birinə hörmət və qayğı göstərməli, belə zorakılıqların isə qarşısı alınmalıdır"". Davao Roma Katolik Arxieparxiyası Mindanao regionunda baş verən hücumdan sonra xalqa hər hansı bir kilsəyə gedərkən qutu aparmamağı məsləhət görmüşdür. Mindanao İnkişaf Təşkilatı (MinDA) sədri Əbül Xayr Alonto bildirib ki, ""Bu yol verilməz bir hərəkətdir. Sülhsevər xalqımıza qorxu salmaq üçün belə hadisələrin baş verməsinə icazə verilməməlidir"". MNLF rəhbəri olan Emmanuel Fontanilla hökumətə hətta terrorçu olsalar belə, ASG və Banqsamoro İslam Azadlıq Döyüşçüləri ilə sülh danışıqları aparması üçün müraciət etmişdir. Filippin Müdafiə naziri Delfin Lorenzana baş vermiş terror hadisəsini tənqid etmişdir. O, kilsələrin və digər ictimai yerlərin qorunması təklifini irəli sürmüşdür. Filippin Yerli insan haqları qoruyucusu olan Karapatan hücumu qınamışdır. Təşkilat bu hadisələrin xüsusilə hökumət tənqidçilərinə qarşı insan hüquqlarını pozmaq üçün bir bəhanə kimi istifadə edilməməsinin vacib olduğunu xatırlatmışdır. Makabayan bloku hadisənin bütün ölkədə hərbi vəziyyət elan edilməsinin üstünlüyü kimi istifadə edilə biləcəyindən qorxduğunu bildirmişdir. Digər reaksiyalar Digər yerli qruplar Moro İslam Qurtuluş Cəbhəsinin (MILF) sülh konfransı başçısı Mohaqer İqbal günahsız vətəndaşlara qarşı edilən hücumları tənqid etmiş, onları ""mənasız bir şiddət"" adlandırmışdır. Moro Milli Qurtuluş Cəbhəsinin sədri Yusop Cikiri bildirib ki, bu terror hadisəsi yalnız ""terrorist, qeyri-insani, qeyri-məsuliyyətli insanlar""ın əməli ola bilər. Beynəlxalq reaksiya Macarıstan, Avstraliya, Bəhreyn, Braziliya, Kanada, Böyük Britaniya, Çin, Misir, Fransa, İndoneziya, İran, Yaponiya, Norveç, Qətər, Rusiya, Səudiyyə Ərəbistanı, Cənubi Afrika, İspaniya, Türkiyə, Vyetnam və ABŞ kimi müxtəlif ölkələr hücumu qınamış və hücuma məruz qalmış qurbanların ailələrinə başsağlığı məktubu ünvanlamışdır. Bu siyahıya Asiya İnkişaf Bankı, Avropa İttifaqı, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və Dünya Bankı da daxildir. Böyük Britaniya Xarici və Birləşmiş Ştatlar Bürosu əhaliyə qərbi və mərkəzi Mindanao ilə yanaşı Sulu arxipelaqına da hadisədən sonra səyahət etməyin təhlükəli olacağını bildirmişdir. Partlayışlar Malayziya ilə Filippin arasındakı barter ticarətinə öz mənfi təsirini göstərmişdir. Malayziya rəsmiləri təhlükəsizlik ilə bağlı olan narahatlıqlarını ifadə etmişdir. 30 yanvar 2019-cu ildə Macarıstan ölkənin yardım proqramı vasitəsilə partlayış qurbanlarına Ft 30 milyon (₱1.89 milyon) dəyərində kömək edəcəklərini açıqlamışdır. Qonşu Malayziya Kral Polisi (RMP) xarici terror təşkilatlarının Cənubi Filippin adalarına keçməzdən əvvəl Sandakan və Tavau kimi şərq sahillərinə daxil olan böyük şəhərlərə keçməsinin qarşısını almaq üçün Sabah ştatında təhlükəsizliyi artırmışdır. Xarici keçidlər Vikianbarda 2019 Xolo kafedralında bomba partlayışı ilə əlaqəli mediafayllar var.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=577535
-2019 bədii gimnastikası üzrə Dünya Çempionatı,"2019-cu ildə bədii gimnastikası üzrə Dünya Çempionatı 16 - 22 sentyabr tarixlərində, Bakı şəhərində keçirilmışdır. Yarış Milli Gimnastika Arenasında baş tutdu və 2020 Olimpiya Oyunlarına vəsiqə qazandırırdı. Yarış üçün avqust ayında artıq 62 federasiya iştirak üçün qeydiyyatdan keçmişdir, bədii qimnastlardan 173-ü fərdi şəkildə, 139-u isə qrup şəklində çıxış edirdilər. İştirakçı dövlətlər 16 sentyabr – bazar ert��si12:00-18:50 Fərdi proqramda təsnifat yarışı, halqa və top 19:15-20:00 Açılış mərasimi 17 sentyabr – çərşənbə axşamı10:00-17:00 Fərdi proqramda təsnifat yarişı, halqa və top 19:30-20:35 Fərdi proqramda ayrı-ayrı alətlər üzrə final - halqa və top 18 sentyabr – çərşənbə12:00-20:50 Fərdi proqramda təsnifat yarışı, gürzlər və lent 19 sentyabr – cümə axşamı09:00 - 17:50 Fərdi proqramda təsnifat yarışı, gürzlər və lent 19:30 - 20:00 Ayrı-ayrı alətlər üzrə finallar 20:05-20:35 Ayrı-ayrı alətlər üzrə finallar (lent) 20 sentyabr – cümə14:30 - 20:35 Çoxnövçülük üzrə final 21 sentyabr – şənbə14:30-18:10 Qrup hərəkətləri proqramı 22 sentyabr - bazar14:30 - 15:15 Qrup hərəkətləri proqramı üzrə final - 5 top 15:15 - 16:00 Qrup hərəkətləri proqramı üzrə final - 3 halqa + 2 cüt gürz 16:15-16:45 Bağlanış mərasimi / Qala konsert Medal cədvəli Ölkələrə görə medal cədvəli",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=624720
-201 (ədəd),"İki yüz bir — say sistemində ədədlərdən biridir. İki yüzdən sonra, iki yüz ikidən əvvəl gəlir. Riyaziyyatda Əsas hesablamalarda İki yüz bir ədədi —tək ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir. Say sistemində İnam və etiqadlarda Digər sahələrdə Xarici keçidlər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=154793
-2020,"2020 (MMXX) — Qriqorian təqviminə görə Çərşənbə günü başlayan il. Bizim Era və Miladi tarixin 2020-ci ili. III minilliyin və XXI əsrin 20-ci ili. 2020-ci illərin 1-ci ili 2019-2020 Honkonq etirazları: Honkonqda yeni ildə hökumət əleyhinə mitinq oldu Xorvatiya Aİ-də sədrlik müddətinə başladı 2 Yanvar — Tayvanın Yeni Taybey şəhərində Sikorski UH-60 Blək Hauk tipli helikopter qəzaya düşdü 3 Yanvar — ABŞ əsgərləri Bağdadda sui-qəsd təşkil etdi. Qüds qüvvələrinin komandiri Qasım Süleymani və İran dövlət xadimi Əbu Mehdi əl-Mühəndisi öldürüldü Xorvatiyada prezident seçkiləri oldu (II tur). Zoran Milanoviç prezident seçildi 77-ci Qızıl Kürə mükafatları Los Anceles şəhərində verildi 6 Yanvar — İran 2015-ci il nüvə sazişinə dair bütün öhdəliklərinə son qoyur 9 Yanvar — TOI 1338-b adlı yeni planet kəşf edildi 11 Yanvar — Tayvanda prezident seçkiləri oldu. Tsay İnven yenidən prezident seçildi 24 Yanvar — Türkiyənin Elazığ ilində zəlzələ oldu 28 Yanvar — ABŞ prezidenti Donald Tramp və İsrail Baş naziri Benyamin Netanyahu Yaxın Şərq Sülh planının detallarını açıqladı 30 Yanvar — COVİD-19 koronavirus pandemiyası: Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST), yeni koronavirusun digər ölkələrə keçməsi ilə bağlı qlobal fövqəladə hal elan etdi 31 Yanvar — Böyük Britaniya Avropa İttifaqından çıxdı Türkiyənin Van ilində qar uçqunu oldu Türkiyədə Pegasus Hava yollarının 2193 nömrəli uçuşunda təyyarə qəzaya düşdü 19 Fevral — Almaniyanın Hanau şəhərində terror oldu 23 Fevral — Türkiyə - İran sərhədində zəlzələ oldu Suriya Milli Ordusu İdlibə hücum etdi. 33 türk əsgəri şəhid oldu Türkiyə Silahlı Qüvvələri, Suriya Milli Ordusuna qarşı Bahar Qalxanı əməliyyatına başladı 28 Fevral — Azərbaycanda ilk COVİD-19 infeksiyasına yoluxma faktı qeydə alınıb 29 Fevral — Slovakiyada parlament seçkiləri oldu. İqor Matoviç Baş nazir seçildi COVİD-19 koronavirus pandemiyası: Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST), koronavirusu qlobal pandemiya elan etdi Türkiyədə ilk COVİD-19 infeksiyasına yoluxma faktı qeydə alınıb 17 Mart — UEFA Avro 2020 təxirə salındı 18 Mart — 2020 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi təxirə salındı 20 Mart — Azərbaycan - İran sərhədində silahlı insident olub 24 Mart — 2020 Yay Olimpiya Oyunları təxirə salındı 2 Aprel — COVİD-19 koronavirus pandemiyası: Qlobal yoluxma sayı 1 milyonu keçdi COVİD-19 koronavirus pandemiyası: Qlobal yoluxma sayı 2 milyonu keçdi Fransa Velosiped Turu təxirə salındı 23 Aprel — TBMM hökumətinin yaranmasının 100-cü ildönümü qeyd edildi 22 May — Pakistan Hava Yollarında qəza oldu 23 İyun — Meksikada 7.5 bal gücündə zəlzələ oldu 5 İyul — Dominikan Respunlikasında parlament seçkiləri oldu 8 İyul — COVİD-19 koronavirus pandemiyası: Qlobal yoluxma sayı 12 milyonu keçdi 12 - 23 İyul — Tovuz döyüşləri 4 Avqust — Livanın paytaxtı Beyrut şəhərindəki liman bombalandı 11 Avqust — COVİD-19 koronavirus pandemiyası: Virusa qarşı ilk peyvənd hazırlandı 27 Sentyabr Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl rayonlarının kəndlərini, Horadiz və Naftalan şəhərlərini atəşə tutdu İkinci Qarabağ müharibəsi başladı Füzuli rayonunun Qaraxanbəyli, Kənd Horadiz və Qərvənd kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Böyük Mərcanlı və Nüzgar kəndləri işğaldan azad edildi Murov zirvəsi işğaldan azad edildi 28 Sentyabr — Ermənistan Silahlı Qüvvələri Ağdam və Cəbrayıl rayonlarının kəndlərini, Tərtər rayonunun Şıxarx qəsəbəsini, Tərtər şəhərini atəşə tutdu 29 Sentyabr Ermənistan Silahlı Qüvvələri Ağdam, Füzuli, Tərtər rayonlarının kəndlərini və Daşkəsən rayonunun ərazilərini atəşə tutdu Ermənilər Qarabağı tərk etməyə başladılar 30 Sentyabr — Ermənistan Silahlı Qüvvələri Goranboy rayonunun kəndlərini, Tərtər və Horadiz şəhərlərini atəşə tutdu 1 Oktyabr — Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağdam, Cəbrayıl, Goranboy rayonlarının kəndlərini, Tərtər və Horadiz şəhərlərini atəşə tutdu 2 Oktyabr — Ermənistan Silahlı Qüvvələri Ağdam, Tərtər, Şəmkir, Tovuz, Bərdə rayonlarının kəndlərini və Tərtər şəhərini atəşə tutdu Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağdam, Ağcabədi, Goranboy rayonlarının kəndlərini, Tərtər və Beyləqan şəhərlərini atəşə tutdu Tərtər rayonunun Talış və Suqovuşan (Madagiz) kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy və Quycaq kəndləri işğaldan azad edildi Füzuli rayonunun Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndi işğaldan azad edildi Gəncə şəhərinə raket hücumları Mingəçevir şəhərinə raket hücumları Xızı rayonuna raket hücumları Abşeron rayonuna raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Ağcabədi, Ağdam, Bərdə rayonlarının kəndlərini atəşə tutdu Cəbrayıl rayonunun Karxulu, Şükürbəyli, Yuxarı Maralyan, Çərəkən, Daşkəsən, Horovlu, Decal, Mahmudlu və Cəfərabad kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl şəhəri işğaldan azad edildi Gəncə şəhərinə raket hücumları Beyləqan şəhərinə raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Ağcabədi, Tərtər, Ağdam, Goranboy rayonlarının kəndlərini, Göygöl rayonunun ərazilərini və Beyləqan, Bərdə, Tərtər, Gəncə, Ağcabədi şəhərlərini atəşə tutdu Cəbrayıl rayonunun Şıxəli Ağalı, Sarıcalı və Məzrə kəndləri işğaldan azad edildi 6 Oktyabr — Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağdam rayonlarının kəndlərini və Yevlax, Beyləqan, Goranboy rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağdam, Bərdə, Ağcabədi, Füzuli və Cəbrayıl rayonlarının kəndlərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA Ağstafa rayonu sahəsində uçuş cəhdi etdi Gəncə şəhərinə raket hücumları Bərdə şəhərinə raket hücumları Tərtər şəhərinə raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Goranboy, Tərtər, Ağdam, Bərdə, Ağcabədi rayonlarının kəndlərini və Bərdə şəhərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA Oğuz rayonu sahəsində uçuş cəhdi etdi Azərbaycan Ordusu Şuşa şəhərindəki hərbi hissələri bombaladı Mingəçevir şəhərinə raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Füzuli rayonunun kəndlərini, Goranboy, Tərtər, Ağdam, Bərdə, Ağcabədi rayonlarının ərazilərini və Ağdam rayonunun Quzanlı qəsəbəsini atəşə tutdu Cəbrayıl rayonunun Qaracallı, Süleymanlı, Əfəndilər və Qışlaq kəndləri işğaldan azad edildi Füzuli rayonunun Yuxarı Güzlək və Gorazıllı kəndləri işğaldan azad edildi Tərtər rayonunun Çaylı kəndi işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Sor kəndi Xocavənd rayonunun Hadrut qəsəbəsi işğaldan azad edildi Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan arasında Moskva görüşü Humanitar atəşkəs elan olundu Ermənistan Silahlı Qüvvələri atəşkəs rejimini pozaraq Goranboy, Tərtər, Ağdam, Ağcabədi, Füzuli rayonlarının kəndlərini atəşə tutdu Xankəndi şəhərində həyəcan siqnalı verildi Gəncə şəhərinə raket hücumları Mingəçevir şəhərinə raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri atəşkəs rejimini pozaraq Ağdam, Tərtər, Ağcabədi və Füzuli rayonlarının kəndlərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA Mingəçevir şəhəri istiqamətində uçuş cəhdi etdi Ermənistan Silahlı Qüvvələri atəşkəs rejimini pozaraq Tərtər rayonunun kəndlərini və Goranboy, Ağdam rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA-lar Ağdam və Tovuz rayonları istiqamətində uçuş cəhdi etdi 13 Oktyabr — Ermənistan Silahlı Qüvvələri atəşkəs rejimini pozaraq Goranboy, Tərtər, Ağcabədi və Ağdam rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Füzuli rayonunun Qaradağlı, Xatınbulaq və Qarakollu kəndləri işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Bulutan, Məlikcanlı, Kəmərtük, Dağdöşü və Tağaser kəndləri işğaldan azad edildi Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər şəhərini atəşə tutdu Füzuli rayonunun Arış kəndi işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Doşulu kəndi işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Edişə, Edilli, Düdükçü və Çiraquz kəndləri işğaldan azad edildi Ermənistan Silahlı Qüvvələri Goranboy, Tərtər, Ağdam, Ağcabədi, Ordubad rayonlarının ərazisini və Gəncə şəhərini atəşə tutdu Xocavənd rayonunun Xırmancıq, Ağbulaq və Axullu kəndləri işğaldan azad edildi Gəncə şəhərinə raket hücumları Mingəçevir şəhərinə raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Ağdam, Ağcabədi rayonlarının kəndlərini və Tərtər, Bərdə rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA Tovuz rayonu istiqamətində uçuş cəhdi edib Füzuli rayonunun Qoçəhmədli, Çimən, Musabəyli, Pirəhmədli, Dədəli, İşıqlı və Cuvarlı kəndləri işğaldan azad edildi Füzuli şəhəri işğaldan azad edildi Xızı rayonuna raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Cəbrayıl rayonunun kəndlərini və Tovuz, Gədəbəy rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA Horadiz şəhəri istiqamətində uçuş cəhdi etdi Xudafərin körpüləri üzərində Azərbaycan bayrağı sancıldı Xızı rayonuna raket hücumları Ağcabədi rayonuna raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağdam rayonlarının kəndlərini, Goranboy, Tovuz, Daşkəsən, Göygöl rayonlarının ərazilərini, Ağdam rayonunun Bənövşələr qəsəbəsini və Tərtər şəhərini atəşə tutdu Cəbrayıl rayonunun Soltanlı, Əmirvanlı, Maşanlı, Hasanlı, Alıkeyxalı, Qumlaq, Hacılı, Göyərçin Veysəlli, Niyazqulular, Keçəl Məmmədli, Şahvəlli, Hacı İsmayıllı və İsaqlı kəndləri azad edildi Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər rayonunun kəndlərini və Ağdam, Goranboy rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA Gəncə şəhəri istiqamətində və Goranboy rayonu sahəsində uçuş cəhdi etdi Füzuli rayonunun Dördçinar, Kürdlər, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Qarğabazar, Aşağı Veysəlli və Yuxarı Aybasanlı kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Safarşa, Həsənqaydı, Fuğanlı, İmambağı, Daş Veysəlli, Ağtəpə və Yarəhmədli kəndləri işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Ağcakənd, Günəşli (Noraşen), Çinarlı (Vəng), Daşbaşı və Mülküdərə kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Havalı, Zərnəli, Məmmədbəyli, Həkəri, Şərifan və Birinci Muğanlı kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan şəhəri işğaldan azad edildi Füzuli rayonunun Gecəgözlü, Aşağı Seyidəhmədli və Zərgər kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Balyand, Papı, Tulus, Hacılı və Tinli kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Xurama, Xumarlı, Sarıl, Babaylı, Hacallı, Qıraq Müşlan, Üdgün, İçəri Müşlan, Məlikli, Cahangirbəyli, Turabad və Baharlı kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Mincivan qəsəbəsi işğaldan azad edildi Siyəzən rayonuna raket hücumları Qəbələ rayonuna raket hücumları Kürdəmir rayonuna raket hücumları Cəbrayıl rayonunun Sirik, Şıxlar, Məstalıbəyli və Dərzili kəndləri işğaldan azad edildi Füzuli rayonunun Yuxarı Rəfədinli, Aşağı Rəfədinli və Mollavəli kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Kolluqışlaq, Malatkeşin, Kənd Zəngilan, Genlik, Vəliqulubəyli, Qaradərə, Çöpədərə, Tatar, Tiri, Əmirxanlı, Qarqulu, Bartaz və Dəlləkli kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Ağbənd qəsəbəsi işğaldan azad edildi Azərbaycan - İran sərhədi bərpa olundu Cəbrayıl rayonunun Dağ Tumas, Nüsüs, Xələfli, Minbaşılı və Veysəlli kəndləri işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Dolanlar və Bünyadlı kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Vənədli və Mirzəhəsənli kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Zilanlı, Kürd Mahrızlı, Muğanlı və Alaqurşaq kəndləri işğaldan azad edildi 24 Oktyabr — Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri Sünik-Zəngilan yolu istiqamətindən Azərbaycan Ordusuna hücum etməyə cəhd etdi Zəngilan rayonunun Birinci Alıbəyli, İkinci Alıbəyli, Yenikənd və Rəbənd kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Qovşudlu, Sofulu, Dağ Maşanlı, Kürdlər, Hovuslu və Çələbilər kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Padar, Əfəndilər, Yusifbəyli, Çaytumas, Xanlıq, Sarıyataq və Mollabürhan kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı şəhəri işğaldan azad edildi Humanitar atəşkəs elan olundu Ermənistan Silahlı Qüvvələri atəşkəs rejimini pozaraq Tərtər rayonunun kəndlərini və Tərtər şəhərini atəşə tutdu Bərdə rayonuna raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri atəşkəs rejimini pozaraq Goranboy və Bərdə rayonlarının kəndlərini atəşə tutdu Bərdə şəhərinə raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağcabədi, Tovuz, Gədəbəy, Goranboy və Daşkəsən rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Füzuli rayonunun Mandılı kəndi işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Qazanzəmi, Xanağabulaq, Çullu, Quşçular və Qaraağac kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı və Zərnəli kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Qiyaslı, Əbilcə və Qilican kəndləri işğaldan azad edildi 29 Oktyabr — Ermənistan Silahlı Qüvvələri Goranboy rayonunun kəndlərini və Tərtər, Bərdə, Göygöl rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Ermənistan Silahlı Qüvvələri Goranboy, Tərtər, Ağdam, Ağcabədi və Göygöl rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Cəbrayıl rayonunun Xudaverdili, Qurbantəpə, Şahvələdli və Xubyarlı kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Aladin və Vejnəli kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Kavdadıq, Məmər və Mollalı kəndləri işğaldan azad edildi 31 Oktyabr — Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağcabədi rayonlarının kəndlərini, Tərtər rayonunun Şıxarx qəsəbəsini və Tərtər şəhərini atəşə tutdu 1 Noyabr — Xocavənd şəhəri istiqamətində Ermənistana məxsus hərbi avtomobil korteji məhv edildi Cəbrayıl rayonunun Çaprand, Hacı İsaqlı və Qoşabulaq kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Dərə Gilətağ və Böyük Gilətağ kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun İşıqlı, Muradxanlı və Milanlı kəndləri işğaldan azad edildi Ermənistan Silahlı Qüvvələri Füzuli rayonunun kəndlərini və Füzuli şəhərini atəşə tutdu ABŞ-da prezident seçkiləri oldu. Co Bayden prezident seçildi Cəbrayıl rayonunun Mirək və Kavdar kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Məşədiismayıllı və Şəfibəyli kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Başarat, Qarakişilər və Qaracallı kəndləri işğaldan azad edildi Şuşa rayonunun Daşaltı kəndi işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Yuxarı Məzrə və Yanarhac kəndləri işğaldan azad edildi Füzuli rayonunun Yuxarı Veysəlli, Yuxarı Seyidəhmədli, Qorqan, Üçüncü Mahmudlu, Qacar və Divanalılar kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Beşdəli kəndi işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Qəzyan, Balasoltanlı və Mərdanlı kəndləri işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Ataqut və Hünərli (Tsakuri) kəndləri işğaldan azad edildi Xocalı rayonunun Qarabulaq və Baharlı (Moşxmaat) kəndləri işğaldan azad edildi 8 Noyabr — Şuşa şəhəri işğaldan azad edildi Füzuli rayonunun Qobu Dilağarda, Yal Pirəhmədli, Yuxarı Yağlıvənd, Dilağarda, Seyid Mahmudlu, Ələsgərli, Aşağı Güzlək, Govşatlı, Mirzəcamallı, Şəkərcik, Merdinli, Şıxlı, Qaraməmmədli, Dövlətyarlı, Hacılı, Hüseynbəyli və Saracıq kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Hüseynalılar, Söyüdlü, Aşağı Sirik, Qalacıq, Mollahəsənli, Əsgərxanlı, Yuxarı Nüsüs, Aşıq Məlikli, Niftalılar və Qərər kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Yuxarı Mollu, Aşağı Mollu, Xocik, Qaraimanlı, Xəndək, Həmzəli, Mahrızlı, Hal, Ballıqaya, Ulaşlı, Tinli, Xocahan, Boyunəkər, Qaraqoyunlu və Çərəli kəndləri işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Susanlıq, Binə (Domi), Tuğ, Ağdam (Akaku), Azıx, Böyük Tağlar, Salakətin, Zoğalbulaq, Arakül, Tağaverd, Böyük Tağaverd, Şexer və Zərdanaşen kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Keçikli, Ördəkli, Sobu, Qaragöz və İsgəndərbəyli kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Bartaz qəsəbəsi işğaldan azad edildi Sığırt, Bartaz, Şükürataz yüksəklikləri və 5 adsız strateji yüksəkliklər işğaldan azad edildi Xocalı rayonunun Dəmirçilər, Çanaqçı, Mədətkənd, Şuşakənd, Muxtar və Sığnaq kəndləri işğaldan azad edildi Laçın rayonunun Güləbird, Səfiyan və Türklər kəndləri işğaldan azad edildi Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan üçtərəfli bəyanat imzaladı İkinci Qarabağ müharibəsi bitdi Üçtərəfli bəyanata uyğun olaraq Ağdam rayonunun işğal edilmiş 77,4%-i Azərbaycana təhvil verildi Ağdam şəhəri işğaldan azad edildi Üçtərəfli bəyanata uyğun olaraq Kəlbəcər rayonu Azərbaycana təhvil verildi Kəlbəcər şəhəri işğaldan azad edildi 1 Yanvar — Devid Stern, amerikalı iş adamı, NBA Komissarı (4-cü) (d. 1942) 2 Yanvar — Con Baldessari, amerikalı rəssam (d. 1931) Qasım Süleymani, iranlı general, Qüds Qüvvələri komandiri (d. 1957) Əbu Mehdi əl-Mühəndisi, Xalq Səfərbərlik Qüvvələri komandiri (d. 1954) Hans Tilkovski, alman futbolçu (d. 1935) Anri Cerqeniya, Abxaziya Baş naziri (4-cü) (d. 1941) 6 Yanvar — Luis Morais, braziliyalı futbolçu (d. 1930) Silvio Horta, amerikalı prosüder, ssenarist (d. 1974) Nil Pirt, kanadalı musiqiçi, nağara ifaçısı (d. 1952) Edd Berns, amerikalı aktyor (d. 1932) Bak Henri, amerikalı aktyor, ssenarist, prosüder (d. 1930) 9 Yanvar — Mayk Reznik, amerikalı yazıçı, redaktor (d. 1942) Kabus ben Səid, Oman Sultanı (d. 1940) Neda Arneriç, serb aktrisa (d. 1953) Qvido Messina, italyan velosipedçi (d. 1931) Marino Bollini, San-Marino Kapitan-Regenti (d. 1933) 12 Yanvar — Rocer Skruton, ingilis filosof, yazıçı (d. 1944) 14 Yanvar — Rəcəb Aktuğ, türk müğənni, aktyor (d. 1954) Rokki Conson, kanadalı güləşçi (d. 1944) Kristofer Tolkin, ingilis akademik (d. 1924) 16 Yanvar — Efrain Sançes, kolumbiyalı futbolçu (d. 1926) 17 Yanvar — Rahşan Ecevit, türk siyasətçi, yazıçı (d. 1923) Cimmi Hit, amerikalı musiqiçi, saksafonçu (d. 1926) Sin Qyukho, cənubi koreyalı iş adamı (d. 1921) 20 Yanvar — Xeyrəddin Karaca, türk iş adamı (d. 1922) Hedi Bakkuş, Tunis Baş naziri (6-cı) (d. 1930) Tenqiz Siqua, Gürcüstan Baş naziri (2-ci) (d. 1934) Terri Cons, ingilis aktyor, komediyaçı (d. 1942) Frederik Ballantayn, Sent-Visent və Qrenadin General-Qubernatoru (7-ci) (d. 1936) Qudrun Pauzevanq, alman yazıçı (d. 1928) 24 Yanvar — Rob Rensenbrink, holland futbolçu (d. 1947) Kobi Brayant, amerikalı basketbolçu (d. 1978) Luis Nirenberq, amerikalı riyaziyyatçı (d. 1925) Meri Hiqqins Klark, amerikalı yazıçı (d. 1927) Yanez Stanovnik, Sloveniya SR Prezidenti (12-ci) (d. 1922) Ömər Dönməz, türk aktyor (d. 1959) Endi Qill, ingilis musiqiçi (d. 1956) 2 Fevral — Mayk Mur, Yeni Zelandiya Baş naziri (34-cü) (d. 1949) 3 Fevral — Corc Strayner, ingilis ədəbiyyatşünas, yazıçı, filosof (d. 1929) Deniel arap Moi, Keniya Prezidenti (2-ci) (d. 1924) Xose Luis Kuerda, ispan rejissor, ssenarist, prosüder (d. 1947) Stenli Koen, amerikalı biokimyaçı, Fiziologiya və ya tibb üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1922) Kirk Duqlas, amerikalı aktyor (d. 1916) 6 Fevral — Con Xayro Veslaskes, kolumbiyalı hitman, Pablo Eskobarın qatili (d. 1962) Li Venlian, çinli həkim, COVID-19 infeksiyası haqqında ilk məlumat verən şəxs (d. 1986) Orson Bin, amerikalı aktyor, komediyaçı (d. 1928) Necmiye Paraquşa, alban müğənni, aktrisa (d. 1933) 8 Fevral — Robert Konrad, amerikalı aktyor 9 Fevral — Mirella Freni, italyan soprano (d. 1935) 11 Fevral — Cozef Şabalala, cənubi afrikalı müsiqiçi (d. 1940) 12 Fevral — Qert Hofstede, holland psixoloq (d. 1928) 13 Fevral — Racendra Paçauri, hind alim (d. 1940) 14 Fevral — Linn Koen, amerikalı aktrisa (d. 1933) 15 Fevral — Karolayn Frek, ingilis aktrisa, teleaparıcı (d. 1979) Zoi Kolduell, avstraliyalı aktrisa (d. 1933) Larri Tesler, amerikalı kompüter alimi (d. 1945) Mario da Qrasa Maçunqo, Mozambik Baş naziri (1-ci) (d. 1940) Mustafa Yücedağ, türk futbolçu (d. 1966) Endrü Uezeroll — ingilis DJ, musiqiçi, prosüder (d. 1963) Sonya Ziman, alman aktrisa (d. 1926) Kizito Mihiqo, ruandalı müğənni, bəstəkar, aktivist (d. 1981) 18 Fevral — Xose Bonaparte, argentinalı paleontoloq (d. 1928) 19 Fevral — Pop Smoke, amerikalı repçi (d. 1999) 22 Fevral — Kiki Dimula, yunan şair (d. 1931) Klayv Kassler, amerikalı yazıçı (d. 1931) Ketrin Conson, amerikalı riyaziyyatçı (d. 1918) Dayana Serra Keri, amerikalı aktrisa (d. 1918) Hüsnü Mübarək, Misir Baş naziri (41-ci) və Prezidenti (4-cü) (d. 1928) Mario Bunqe, argentinalı filosof (d. 1919) Muzaffer İlhan Erdost, türk şair, yazıçı (d. 1932) 28 Fevral — Frimen Dayson, amerikalı fizik, riyaziyyatçı (d. 1923) Eva Sekey, macar üzgüçü, Olimpiya çempionu (d. 1927) Luis Alfonso Mendosa, meksikalı aktyor, rejissor, diktor (d. 1964) Ernesto Kardenal, nikaraqualı şair, keşiş (d. 1925) Cek Uelç, amerikalı iş adamı, yazıçı (d. 1935) Abdullah Turhan, türk yazıçı (d. 1933) Ceyms Lipton, amerikalı aktyor, yazıçı (d. 1926) Xavyer Peres de Kuelyar, Peru Baş naziri (137-ci), BMT Baş katibi (5-ci) (d. 1920) Robert Şavlakadze, gürcü atlet, Olimpiya çempionu (d. 1933) Anri Rişar, kanadalı hokkeyçi (d. 1936) Makkoy Tayner, amerikalı pianoçu, bəstəkar (d. 1938) 8 Mart — Maks fon Südov, isveçli aktyor (d. 1929) Çarlz Vuorinen, amerikalı bəstəkar (d. 1938) Mişel Ru, fransız aşpaz, restorançı (d. 1941) 12 Mart — Toni Marşal, fransız aktrisa, rejissor (d. 1951) 13 Mart — Dana Zatopkova, çex nizə atıcısı, Olimpiya çempionu (d. 1922) 14 Mart — Cenesis Pi-Orric, ingilis musiqiçi, bəstəkar, yazıçı, vizual rəssam (d. 1950) 16 Mart — Stüart Uitman, amerikalı aktyor (d. 1928) Betti Uilyams, irland aktivist, Nobel Sülh mükafatı laureatı (d. 1943) Eduard Limonov, rus yazıçı, şair, publisist (d. 1943) Rocer Meyvezer, amerikalı peşəkar boksçu, məşqçi (d. 1961) Manuel Serifu Nyamacu, Qvineya-Bisau Prezidenti (müvəqqəti) (d. 1958) 18 Mart — Alfred Uorden, amerikalı kosmonavt (d. 1932) Möhtərəm Nur, türk aktrisa, müğənni (d. 1932) Kenni Rocers, amerikalı müğənni (d. 1938) Amadeo Karriso, argentinalı futbolçu (d. 1926) Levent Ünsal, türk aktyor (d. 1965) Lorenso Sans, ispan iş adamı, ""Real Madrid"" FK Prezidenti (14-cü) (d. 1943) 23 Mart — Luçiya Boze, italyan aktrisa (d. 1931) Manu Dibanqo, kamerunlu saksafonçu, cazmen (d. 1933) Stüart Qordon, amerikalı rejissor (d. 1947) Terrens Maknelli, amerikalı dramaturq, ssenarist (d. 1938) Alber Uderzo, fransız ssenarist, komiks rəssamı (d. 1927) 26 Mart — Mişel İdalqo, fransız futbolçu (d. 1933) 27 Mart — Həmid Karui, Tunis Baş naziri (7-ci) (d. 1927) 28 Mart — Fevzi Aksoy, türk professor, akademik (d. 1930) Filip Uorren Anderson, amerikalı fizik, Fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1923) Kşiştof Penderetski, polyak bəstəkar, dirijor (d. 1933) Yuri Bondarev, rus yazıçı, ssenarist (d. 1924) Manolis Qlezos, yunan jurnalist, yazıçı (d. 1922) Xao Botsun, Çin Baş naziri (13-cü) (d. 1919) Bill Uizers, amerikalı musiqiçi, bəstəkar (d. 1938) Joakim Yombi-Opanqo, Konqo Baş naziri (12-ci) və Prezidenti (4-cü) (d. 1939) 31 Mart — Əbdül Halim Həddam, Suriya Prezidenti (müvəqqəti) (d. 1932) Nur Həsən Hüseyn, Somali Baş naziri (12-ci) (d. 1937) Ellis Marsalis, amerikalı cazmen, pianoçu (d. 1934) Adam Şlesinqer, amerikalı müğənni (d. 1967) 2 Aprel — Uilyam Franklend, ingilis immunoloq (d. 1912) 3 Aprel — Helin Bölek, türk musiqiçi (d. 1991) 4 Aprel — Rafael Leonardo Kalyexas Romero, Honduras Prezidenti (31-ci) (d. 1943) Onor Blekman, ingilis aktrisa (d. 1925) Mahmud Cabril, Liviya Baş naziri (24-cü) (d. 1952) Elinor Marqerit Berbic, amerikalı astronom, fizik (d. 1919) Şirli Duqlas, kanadalı aktrisa, aktivist (d. 1934) Kaarlo Pentti Linkola, fin ekoloq, təbiətşünas, yazıçı (d. 1932) 6 Aprel — Ceyms Druri, amerikalı aktyor (d. 1934) Con Prayn, amerikalı müğənni, bəstəkar (d. 1946) Cevdet Balıkçı, türk aktyor (d. 1941) 8 Aprel — Valeri Muravski, Moldova Baş naziri (1-ci) (d. 1949) Enrike Muqika, ispan siyasətçi (d. 1932) Nobuhiko Obayasi, yapon rejissor (d. 1938) Edem Koco, Toqo Baş naziri (d. 1938) Con Horton Konvey, ingilis riyaziyyatçı (d. 1937) Çunq Von Şik, Cənubi Koreya Baş naziri (d. 1928) Stirlinq Moss, ingilis F1 pilotu (d. 1929) Tim Bruk-Teylor, ingilis aktyor, komediyaçı (d. 1940) Ryo Kavasaki, yapon cazmen, gitaraçı, bəstəkar (d. 1947) Landelino Lavilla, ispan siyasətçi (d. 1934) Brayan Dennehi, amerikalı aktyor (d. 1938) Li Konits, amerikalı saksafonçu, bəstəkar (d. 1927) Cin Deyç, amerikalı rəssam (d. 1924) Luis Sepulveda, çilili yazıçı (d. 1949) Filipe Duarte, portuqal aktyor (d. 1973) Norman Hanter, ingilis futbolçu (d. 1943) Layseniya Karase, Fici Baş naziri (6-cı) (d. 1941) Əbdül Rəhim əl-Kib, Liviya Baş naziri (müvəqqəti) (d. 1950) Florian Şnayder, alman musiqiçi (d. 1947) Hartviq Qauder, alman atlet, Olimpiya çempionu (d. 1954) Şirli Nayt, amerikalı aktrisa (d. 1936) 25 Aprel — Per Ulov Enkvist, isveçli yazıçı, dramaturq müğənni (d. 1934) Draqutin Zelenoviç, Serbiya Baş naziri (d. 1928) Nur Yerlitaş, türk modelyer (d. 1955) 28 Aprel — Robert Mey, Oksford Baronu, avstraliyalı alim (d. 1936) İrfan Xan, hind aktyor (d. 1967) Trevor Çerri, ingilis futbolçu (d. 1948) Denis Qoldberq, cənubi afrikalı sosial kampaniyaçı (d. 1933) Yəhya Həsən, danimarkalı şair, aktivist (d. 1995) Yanis Lusis, latviyalı atlet, Olimpiya çempionu (d. 1939) Cakomo Dalla Torre del Tempio di Sanquinetto, Malta Suveren Hərbi Ordeni Şahzadəsi və Böyük Ustası (80-ci) (d. 1944) May Şövall, isveçli yazıçı (d. 1935) Toni Allen, nigeriyalı musiqiçi, nağaraçı, bəstəkar (d. 1940) Rişi Kapur, hind aktyor (d. 1952) 1 May — Thun Tin, Myanma Baş naziri (6-cı) (d. 1920) 2 May — İdir, əlcəzairli müğənni (d. 1949) Didi Kempot, indoneziyalı bəstəkar, kampursari janrının görkəmli müğənnisi (d. 1966) Milli Smoll, yamaykalı müğənni, bəstəkar (d. 1946) 8 May — Roy Horn, alman-amerikalı sehrbaz (d. 1944) 9 May — Litl Riçard, amerikalı musiqiçi (d. 1932) 10 May — Betti Rayt, amerikalı müğənni (d. 1953) 11 May — Cerri Stiller, amerikalı komediyaçı (d. 1927) Sisavat Keobunphan, Laos Baş naziri (13-cü) (d. 1928) Astrid Kirhqerr, alman fotoqraf, rəssam (d. 1938) Mişel Pikkoli, fransız aktyor, prodüser, rejissor (d. 1925) Rolf Hoxhut, alman yazıçı, dramaturq (d. 1931) Çedli Klibi, tunisli siyasətçi, Ərəb Liqası Baş katibi (4-cü) (d. 1925) 15 May — Fred Uillard, amerikalı aktyor, komediyaçı (d. 1933) 16 May — Linn Şelton, amerikalı rejissor (d. 1965) 17 May — Xose Kutileyro, portuqal siyasətçi, Qərbi Avropa İttifaqı Baş katibi (8-ci) (d. 1934) 19 May — Razi Zaxarias, kanadalı-amerikalı apoloq (d. 1946) Adolfo Nikolas, ispan keşiş (d. 1936) Canfranko Terensi, San-Marino Kapitan-Regenti (d. 1941) 21 May — Oliver İton Uilyamson, amerikalı iqtisadçı, İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1932) Mori Kante, qvineyalı vokalist, müğənni (d. 1950) Eşli Kuper, avstraliyalı tennisçi (d. 1936) Luici Simoni, italyan futbolçu (d. 1939) Cerri Sloun, amerikalı basketbolçu, məşqçi (d. 1942) 23 May — Hana Kimura, yapon güləşçi (d. 1997) 24 May — Cimmi Kobb, amerikalı caz nağaraçısı (d. 1929) Corc Floyd, amerikalı cinayət qurbanı (d. 1973) Hyun Sın Con, Cənubi Koreya Baş naziri (22-ci) (d. 1919) Vadao, braziliyalı futbol meneceri (d. 1956) 27 May — Larri Kramer, amerikalı yazıçı, LGBT hüquq müdafiəçisi (d. 1935) 28 May — Bob Kulik, amerikalı gitaraçı, prosüder (d. 1950) 29 May — ��bdürrəhman Yusufi, Mərakeş Baş naziri (12-ci) (d. 1924) Yavovi Aqboyibo, Toqo Baş naziri (8-ci) (d. 1943) Bobbi Morrou, amerikalı atlet, Olimpiya çempionu (d. 1935) 31 May — Kristo, bolqar-amerikalı rəssam (d. 1935) Karli Ubbiali, italyan motosiklet yarışçısı, Dünya çempionu (d. 1929) Ues Anseld, amerikalı basketbolçu, məşqçi (d. 1946) 4 İyun — Pit Rademaxer, amerikalı boksçu, Olimpiya çempionu (d. 1928) 5 İyun — Boris Qaqanelov, bolqar futbolçu (d. 1941) Pyer Nkurunziza, Burundi Prezidenti (8-ci) (d. 1964) Toni Dann, irland futbolçu (d. 1941) 9 İyun — Ayşəgül Atik, türk aktrisa, rejissor, ssenarist (d. 1948) Emmanuel İssoze-Nqondent, Qabon Baş naziri (10-cu) (d. 1961) Dennis O'Nil, amerikalı komiks yazıçısı, redaktor (d. 1939) Rosa Mariya Sarda, ispan aktrisa (d. 1941) 13 İyun — Jan Raspay, fransız yazıçı, səyyah, kəşfiyyatçı (d. 1925) Aaron Padilya Quterres, meksikalı futbolçu (d. 1942) Suşant Sinqx Racput, hind aktyor (d. 1986) Kit Tippett, ingilis pianoçu, bəstəkar (d. 1947) 16 İyun — Eden Pastora, nikaraqualı siyasətçi, partizan (d. 1937) Marlen Arens, çilili atlet, Olimpiya çempionu (d. 1933) Dyörd Karpati, macar su polosu oyunçusu, Olimpiya çempionu (d. 1935) Jül Sedni, Surinam Baş naziri (5-ci) (d. 1922) Vera Linn, ingilis müğənni (d. 1917) Tibor Benedek, macar su polosu oyunçusu, Olimpiya çempionu (d. 1972) İen Holm, ingilis aktyor (d. 1931) Karlos Ruis Safon, ispan yazıçı (d. 1964) Ema Derosi-Byelayas, Xorvatiya SR Prezidenti (6-cı) (d. 1926) Pedru Lima, portuqal aktyor (d. 1971) Əhməd Radi, iraqlı futbolçu (d. 1964) Zeev Şternxel, polyak-israilli tarixçi, alim (d. 1935) 22 İyun — Coel Şumaxer, amerikalı rejissor (d. 1939) 26 İyun — Milton Qleyzer, amerikalı diyazner (d. 1929) Belaid Abdessalam, Əlcəzair Baş naziri (7-ci) (d. 1928) Linda Kristal, argentinalı aktrisa (d. 1931) İliya Petkoviç, serb futbolçu (d. 1945) 29 İyun — Karl Rayner, amerikalı aktyor, rejissor, komediyaçı (d. 1922) 30 İyun — İda Qendel, polyak-ingilis skripkaçı (d. 1928) Emmanuel Rakutuvahini, Madaqaskar Baş naziri (15-ci) (d. 1938) Everton Uiks, barbadoslu kriketçi (d. 1925) 3 İyul — Saroc Xan, hind xoneoqraf (d. 1948) Villi Holdorf, alman atlet, Olimpiya çempionu (d. 1940) Vladimir Troşkin, ukraynalı futbolçu (d. 1947) Çarli Deniels, amerikalı musiqiçi, bəstəkar (d. 1936) Ennio Morrikone, italyan bəstəkar, aranjimançı, dirijor (d. 1928) 7 İyul — Jalə Aylanç, türk aktrisa (d. 1948) Amadu Qon Kulibali, Kot-d'İvuar Baş naziri (10-cu) (d. 1959) Fin Kristian Yaqqe, norveçli dağ xizəkçisi, Olimpiya çempionu (d. 1966) Naya Rivera, amerikalı aktrisa, müğənni, model (d. 1987) Aleks Pullin, avstraliyalı qartaxtaçı, Olimpiya çempionu (d. 1987) 9 İyul — Miloş Yakeş, Çexosklovakiya Kommunist Partiyası Baş katibi (5-ci) (d. 1922) Cek Çarlton, ingilis futbolçu (d. 1935) Pek Sonyup, cənubi koreyalı hərbi zabit, dövlət xadimi (d. 1920) Lara Van Röyven, holland şort-trek sürətli konkisürən, Olimpiya Çempionu (d. 1992) Həsən Əbşir Fərəh, Somali Baş naziri (9-cu) (d. 1945) Kelli Preston, amerikalı aktrisa, model (d. 1962) Layoş Süç, macar futbolçu (d. 1943) Vim Sürbir, holland futbolçu (d. 1945) Qrant İmahara, amerikalı elektrik mühəndisi, robotist, teleaparıcı (d. 1970) Həsən əl-Lövzi, Yəmən Baş naziri (müvəqqəti) (d. 1952) Ədalət Ağaoğlu, türk yazıçı (d. 1929) Polad Həşimov, azərbaycanlı general-mayor (d. 1975) 15 İyul — Toke Talaqi, Niue Baş naziri (5-ci) (d. 1951) Seyfi Dursunoğlu, türk müğənni, aparıcı (d. 1932) Zizi Janmer, fransız balerina, aktrisa (d. 1924) Con Lüis, amerikalı insan haqları aktivisti, siyasətçi (d. 1940) Silvio Marsolini, argentinalı futbolçu (d. 1940) Ron Toranak, britaniyalı-avstraliyalı mühəndis, yarış avtomobili dizayneri (d. 1925) Xuan Marse, ispan yazıçı, jurnalist (d. 1933) Haruma Miura, yapon aktyor, müğənni (d. 1990) Sapardi Coko Damono, indoneziyalı şair (d. 1940) Sedu Diarra, Kot-d'İvuar Baş naziri (4-cü) (d. 1933) Nikolay Tanayev, Qırğızıstan Baş naziri (8-ci) (d. 1945) Fransisko Rodriqes Adrados, ispan filoloq (d. 1922) Enni Ross, şotland-amerikalı müğəni, aktrisa (d. 1930) 23 İyul — Jan Brankar, belçikalı velosipedçi (d. 1930) Ben Cipço, keniyalı atlet, Olimpiya çempionu (d. 1943) Bencamin Mkapa, Tanzaniya Prezidenti (3-cü) (d. 1938) 25 İyul — Piter Qrin, ingilis blyuz rok müğənnisi, bəstəkar (d. 1946) 26 İyul — Oliviya de Hevillend, britaniyalı-amerikalı aktrisa (d. 1916) 27 İyul — Ouen Artur, Barbados Baş naziri (5-ci) (d. 1949) Bent Fabrik, danimarkalı pianoçu, bəstəkar (d. 1924) Jizel Halimi, tunisli-fransız hüquqşünas, feminist (d. 1927) 30 İyul — Li Denxuey, ÇXR Prezidenti (13-cü) (d. 1923) Alan Parker, ingilis rejissor (d. 1944) Stefen Tatav, kamerunlu futbolçu (d. 1963) 1 Avqust — Uilford Brimli, amerikalı aktyor, müğənni (d. 1934) Leon Fleyşer, amerikalı pianoçu (d. 1928) Jaksılık Uşkempirov, qazax güləşçi, Olimpiya çempionu (d. 1951) Ernesto Brambilla, italyan F1 pilotu, motosiklet yarışçısı (d. 1934) Con Hyum, irland siyasətçi, Nobel Sülh mükafatı laureatı (d. 1937) Frensis Allen, amerikalı kompüter alimi (d. 1932) Üstün Asutay, türk aktyor (d. 1938) 6 Avqust — Bernar Stiqler, fransız filosof (d. 1952) Le Kha Fyeu, Vyetnam Kommunist Partiyası Baş katibi (10-cu) (d. 1931) Adin Şteynzals, israilli ravvin, filosof (d. 1937) 8 Avqust — Pedro Kasaldaliqa, ispan-braziliyalı prelat, insan haqları aktivisti (d. 1928) Martin Börç, ingilis musiqi prodüseri, səs mühəndisi (d. 1948) Franka Valeri, italyan aktrisa, dramaturq (d. 1920) 10 Avqust — Vladisa Popoviç, serb futbolçu (d. 1935) 11 Avqust — Trini Lopes, amerikalı müğənni, aktyor (d. 1937) Culian Brim, ingilis klassik gitaraçı (d. 1933) Eva Demarçik, polyak müğənni, şair (d. 1941) 17 Avqust — Mario de Araujo Kabral, portuqal F1 pilotu (d. 1934) Ben Kross, ingilis aktyor (d. 1947) Çezare Romiti, italyan iqtisadçı, iş adamı (d. 1923) 19 Avqust — Boris Paton, ukraynalı alim (d. 1918) 20 Avqust — Branko Kostiç, Yuqoslaviya Prezidenti (müvəqqəti) (d. 1939) 21 Avqust — Ken Robinson, ingilis pedaqoq, yazıçı (d. 1950) 24 Avqust — Paskal Lissuba, Konqo Baş naziri (2-ci) və Prezidenti (6-cı) (d. 1931) 26 Avqust — Cerald Pol Karr, amerikalı astronavt, aviasiya mühəndisi (d. 1932) 28 Avqust — Çedvik Bouzman, amerikalı aktyor, dramaturq (d. 1976) Pranab Kumar Mukerci, Hindistan Prezidenti (13-cü) (d. 1935) Haldun Boysan, türk aktyor (d. 1958) Nina Boçarova, ukraynalı gimnast, Olimpiya çempionu (d. 1924) Vladislav Krapivin, rus uşaq ədəbiyyatı yazıçısı (d. 1938) Erik Morillo, kolumbiyalı-amerikalı DJ, musiqi prosüderi (d. 1971) Devid Qreber, amerikalı antropoloq, anarxist yazıçı (d. 1961) Kanq Kek İeu, kambocalı hərbi cinayətkar, Qırmızı khmerlər hərəkatının lideri (d. 1942) 3 Sentyabr — Birol Ünel, türk-alman aktyor (d. 1961) Anni Kordi, belçikalı aktrisa, müğənni (d. 1928) Co Uilyams, Kuk adaları Baş naziri (7-ci) (d. 1934) 5 Sentyabr — İrji Mensel, çex rejissor, aktyor, ssenarist (d. 1938) Von Cons, yeni zelandiyalı riyaziyyatçı (d. 1952) Draqolyub Oydaniç, serb hərbi zabit, hərbi cinayətkar (d. 1941) 7 Sentyabr — Əbdül Qadir Bacamal, Yəmən Baş naziri (5-ci) (d. 1946) Tanər Olğun, türk müğənni (d. 1976) Ronald Harvud, cənubi afrikalı-britaniyalı yazıçı, dramaturq, ssenarist (d. 1934) Alfred Rild, avstriyalı futbolçu (d. 1949) Şir Hayt, amerikalı-alman feminist, cinsi təhsil işçisi (d. 1942) Xəlil Kumova, türk aktyor (d. 1956) 10 Sentyabr — Dayana Riqq, ingilis aktrisa (d. 1938) 11 Sentyabr — Tuts Hibbert, yamaykalı müğənni, bəstəkar (d. 1942) 15 Sentyabr Momçilo Kraişnik, Bosniya və Herseqovina serblərinin siyasi lideri, hərbi cinayətkar (d. 1945) Musa Traore, Mali Prezidenti (2-ci) (d. 1936) 17 Sentyabr — Terri Qudkaynd, amerikalı yazıçı (d. 1948) 18 Sentyabr — Rut Beyder Qinzburq, amerikalı hüquqşünas, hakim (d. 1933) 19 Sentyabr — Con Törner, Kanada Baş naziri (17-ci) (d. 1929) 20 Sentyabr — Maykl Çapman, amerikalı kinematoqraf, kinorejissor (d. 1935) 21 Sentyabr Artur Eşkin, amerikalı fizik, Fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1922) Tommi DeVito, amerikalı musiqiçi, müğənni (d. 1928) Maykl Lonsdeyl, fransız aktyor (d. 1931) 22 Sentyabr — Aqne Simonsson, isveçli futbolçu (d. 1935) 23 Sentyabr Jülyett Qreko, fransız aktrisa, müğənni (d. 1927) Qeyl Seyers, amerikalı qridiron futbolçusu (d. 1943) 24 Sentyabr Din Cons, avstraliyalı kriketçi (d. 1961) Korin Rottşefer, holland model (d. 1938) 25 Sentyabr Şripati Panditaradhiyula Balasubrahmanyam, hind müğənni (d. 1946) Qoran Paskaleviç, serb kinorejissor (d. 1947) 26 Sentyabr — Con Devid Barrou, ingilis kosmoloq, fizik, riyaziyyatçı (d. 1952) 27 Sentyabr — Yuko Takeuti, yapon aktrisa (d. 1980) 29 Sentyabr Sabah əl-Əhməd əl-Cabir əs-Sabah, Küveyt əmiri (d. 1929) Mak Devis, amerikalı bəstəkar, müğənni, aktyor (d. 1942) Helen Reddi, avstraliyalı aktrisa, müğənni (d. 1941) 30 Sentyabr Əli Bozər, Türkiyə Baş naziri (müvəqqəti) (d. 1925) Kino, argentinalı karikaturaçı (d. 1932) 2 Oktyabr — Bob Gibson, amerikalı beysbolçu (d. 1935) 4 Oktyabr — Kendzo Takada, yapon modelyer (d. 1939) Conni Neş, amerikalı müğənni, bəstəkar (d. 1940) Eddi Van Halen, holland-amerikalı musiqiçi, bəstəkar (d. 1955) 7 Oktyabr — Mario Molina, meksikalı kimyaçı, Kimya üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1943) Uayti Ford, amerikalı beysbolçu (d. 1928) Əli Xəlif Qalayd, Somali Baş naziri (8-ci) (d. 1941) Çarlz Mur, amerikalı atlet, Olimpiya çempionu (d. 1929) Məhəmməd Rza Şəcəryan, iranlı müğənni (d. 1940) 12 Oktyabr — Litokva Tomeinq, Marşall adaları Prezidenti (4-cü) (d. 1939) Ronda Fleminq, amerikalı aktrisa (d. 1923) Kunio Nakamura, Palau Prezidenti (6-cı) (d. 1943) Rene Felber, İsveçrə Prezidenti (81-ci) (d. 1933) Bəkir Coşqun, türk jurnalist, yazıçı (d. 1945) 19 Oktyabr — Spenser Devis, uelsli müğənni (d. 1939) Brüno Martini, fransız futbolçu (d. 1962) Ceyms Rendi, kanadalı-amerikalı sehrbaz, skeptik (d. 1928) İrina Skobseva, rus aktrisa (d. 1927) 21 Oktyabr — Marc Çempion, amerikalı aktrisa, rəqqasə (d. 1919) İzzət İbrahim əd-Duri, İraq Vitse-prezidenti (6-cı) (d. 1942) Diana Di Prima, amerikalı şair, dramaturq, aktivist (d. 1934) Li Qon Hi, cənubi koreyalı biznes maqnatı (d. 1942) 27 Oktyabr — Hikmət Qaragöz, türk aktyor (d. 1946) 28 Oktyabr — Antoni Soter Fernandes, Malayziya Roma Katolik kardinalı (d. 1932) 29 Oktyabr — Anjelika Amon, avstriyalı-amerikalı molekulyar və hüceyrə bioloqu (d. 1967) Məsud Yılmaz, Türkiyə Baş naziri (21-ci) (d. 1947) Robert Fisk, ingilis yazıçı, jurnalist (d. 1946) Amfiloxiy Radoviç, Monteneqro Mitropoliti (50-ci) (d. 1938) Nobbi Staylz, iniglis futbolçu (d. 1942) Şon Konneri, şotland aktyor (d. 1930) MF Doom, britaniyalı-amerikalı repçi (d. 1971) Əhməd Laraki, Mərakeş Baş naziri (6-cı) (d. 1931) Orxan Çoban, türk aktyor (d. 1935) Cici Proyetti, italyan aktyor, komediyaçı (d. 1940) 4 Noyabr — Ken Hensli, ingilis müğənni, bəstəkar (d. 1945) Teymur Səlcuq, türk bəstəkar, pianoçu (d. 1945) Cim Marurai, Kuk adaları Baş naziri (10-cu) (d. 1947) Fernando Solanas, argentinalı kinorejissor, siyasətçi (d. 1936) 8 Noyabr — Aleks Trebek, kanadalı-amerikalı oyun şousu aparıcısı (d. 1940) 9 Noyabr — Tom Heynson, amerikalı basketbolçu (d. 1934) Amadu Tumani Ture, Mali Prezidenti (3-cü) (d. 1948) Saib Erekat, fələstinli siyasətçi, diplomat (d. 1955) Xəlifə ibn Salman Əl-Xəlifə, Bəhreyn Baş naziri (1-ci) (d. 1935) Xorxe Lopart, ispan atlet, Olimpiya çempionu (d. 1952) Masatosi Kosiba, yapon fizik, Fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1926) Cerri Rolinqs, Qana Prezidenti (7-ci) (d. 1947) 13 Noyabr — Piter Satkliff, ingilis seriyalı qatil (d. 1946) Hasan Muratoviç, Bosniya və Herseqovina Baş naziri (4-cü) (d. 1940) Armen Ciqarxanyan, rus-erməni aktyor (d. 1935) Piter Floryançiç, sloven ixtiraçı (d. 1919) Des O'Konnor, ingilis komediyaçı, müğənni, teleaparıcı (d. 1932) Sumitra Çatterci, hind aktyor (d. 1935) Rey Klemens, ingilis futbolçu (d. 1948) Raul Eduardo Bela Çiriboqa, ekvadorlu kardinal (d. 1934) Brüs Sviden, amerikalı audio mühəndis, səsyazma prodüseri (d. 1934) Valid Muallem, suriyalı diplomat (d. 1941) Henrik Qulbinoviç, polyak prelat, kardinal (d. 1923) 18 Noyabr — Umar Qalib, Suriya Baş naziri (7-ci) (d. 1930) 20 Noyabr — İriney, serb patriarx (d. 1930) Sidi uld Şeyx Abdullahi, Mavritaniya Prezidenti (7-ci) (d. 1938) Mustafa Nadareviç, boşnak-xorvat aktyor (d. 1943) 23 Noyabr — Anele Nqsonqsa, cənubi afrikalı futbolçu (d. 1987) Mamadu Tanca, Niger Prezidenti (7-ci) (d. 1938) Muhittin Qorxmaz, türk aktyor (d. 1953) Devrim Parscan, türk aktyor (d. 1937) Dieqo Armando Maradona, argentinalı futbolçu, məşqçi (d. 1960) Ceyms Bulfenson, avstraliyalı-amerikalı hüquqşünas, iqtisadçı, Dünya Bankı Qrupu Prezidenti (9-cu) (d. 1933) Sadiq əl-Mehdi, Sudan Baş naziri (7-ci) (d. 1935) Tevita Momoedonu, Fici Baş naziri (5-ci) (d. 1946) Dariya Nikolodi, italyan aktrisa (d. 1950) 27 Noyabr — Möhsün Fəxrizadə, iranlı fizik, nüvə alimi, akademik (d. 1958) 28 Noyabr — Devid Prouz, ingilis bodibilder, aktyor (d. 1935) 29 Noyabr — Papa Buba Diop, seneqallı futbolçu (d. 1978) Eduardu Lorensu, portuqal filosof, yazıçı (d. 1923) Arni Robinson, amerikalı atlet, Olimpiya çempionu (d. 1948) Valeri Jiskar d'Esten, Fransa Prezidenti (20-ci) (d. 1926) Zəfərulla Xan Camali, Pakistan Baş naziri (15-ci) (d. 1944) Rafer Conson, amerikalı dekatlet, aktyor (d. 1934) Pat Patterson, kanadalı-amerikalı güləşçi, prosüder (d. 1941) 5 Dekabr — Viktor Ponedelnik, rus futbolçu (d. 1937) 6 Dekabr — Tabare Vaskes, Uruqvay Prezidenti (39-cu və 41-ci) (d. 1940) 7 Dekabr — Çak Yeqer, amerikalı pilot (d. 1923) 8 Dekabr — Alexandro Sabelya, argentinalı futbolçu (d. 1954) Vyaçeslav Kebiç, Belarus Baş naziri (1-ci) (d. 1936) Paolo Rossi, italyan futbolçu (d. 1956) Barbara Vindzor, ingilis aktrisa (d. 1937) Tom Lister, amerikalı aktyor, güləşçi (d. 1958) Kim Ki Duk, cənubi koreyalı rejissor, ssenarist (d. 1960) Ceyms Flinn, yeni zelandiyalı kəşfiyyatçı, akademik (d. 1934) Con le Karre, ingilis yazıçı (d. 1931) Çarli Prayd, amerikalı müğənni, gitaraçı (d. 1934) Fıkre Selassie Voqderes, Efiopiya Baş naziri (9-cu) (d. 1945) Cek Steynberqer, amerikalı-alman fizik, Fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1921) 13 Dekabr — Ambroz Mandvulo Dlamini, Esvatini Baş naziri (10-cu) (d. 1968) Erkut Taçkın, türk musiqiçi (d. 1940) Jerar Ulye, fransız futbolçu (d. 1947) 15 Dekabr — Saufatu Sopoanqa, Tuvalu Baş naziri (8-ci) (d. 1952) 16 Dekabr — Flavio Kotti, İsveçrə Prezidenti (80-ci) (d. 1939) 17 Dekabr — Pyer Buyoya, Burundi Prezidenti (3-cü) (d. 1949) Maykl Cefferi, Avstraliya General-qubernatoru (24-cü) (d. 1937) Oskar Ribas Reyq, Andorra Baş naziri (1-ci) (d. 1936) 19 Dekabr — Mekere Morauta, Papua-Yeni Qvineya Baş naziri (7-ci) (d. 1946) 22 Dekabr — Məhəmməd Mustafa Mero, Suriya Baş naziri (62-ci) (d. 1941) 23 Dekabr — Orxan Kural, türk yazıçı (d. 1950) Con Kremona, Malta Prezidenti (müvəqqəti) (d. 1918) İvri Qitlis, israilli skripkaçı (d. 1922) Engin Nurşani, türk-alman müğənni (d. 1984) Key Si Cons, amerikalı basketbolçu, məşqçi (d. 1932) 28 Dekabr — Armando Mansanero, meksikalı müğənni, bəstəkar (d. 1935) 29 Dekabr — Pyer Karden, fransız-italyan modelyer (d. 1922) 30 Dekabr — Yucin Rayt, amerikalı caz basçısı (d. 1923) 31 Dekabr — Tommi Doxerti, şotland futbolçu (d. 1928) Nobel mükafatları Emmanüel Şarpantye Cennifer Daudna İqtisadiyyat Pol Milqrom Robert Uilson Ədəbiyyat — Luiza Qlük Sülh — Dünya Qida Proqramı Rocer Penrouz Raynhard Qenzel Fiziologiya və ya tibb Harvi Ceyms Alter Maykl Hayton Həmçinin bax 2020-ci illər 2020-ci ildə Azərbaycan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=415139
-2020-ci il,"2020 (MMXX) — Qriqorian təqviminə görə Çərşənbə günü başlayan il. Bizim Era və Miladi tarixin 2020-ci ili. III minilliyin və XXI əsrin 20-ci ili. 2020-ci illərin 1-ci ili 2019-2020 Honkonq etirazları: Honkonqda yeni ildə hökumət əleyhinə mitinq oldu Xorvatiya Aİ-də sədrlik müddətinə başladı 2 Yanvar — Tayvanın Yeni Taybey şəhərində Sikorski UH-60 Blək Hauk tipli helikopter qəzaya düşdü 3 Yanvar — ABŞ əsgərləri Bağdadda sui-qəsd təşkil etdi. Qüds qüvvələrinin komandiri Qasım Süleymani və İran dövlət xadimi Əbu Mehdi əl-Mühəndisi öldürüldü Xorvatiyada prezident seçkiləri oldu (II tur). Zoran Milanoviç prezident seçildi 77-ci Qızıl Kürə mükafatları Los Anceles şəhərində verildi 6 Yanvar — İran 2015-ci il nüvə sazişinə dair bütün öhdəliklərinə son qoyur 9 Yanvar — TOI 1338-b adlı yeni planet kəşf edildi 11 Yanvar — Tayvanda prezident seçkiləri oldu. Tsay İnven yenidən prezident seçildi 24 Yanvar — Türkiyənin Elazığ ilində zəlzələ oldu 28 Yanvar — ABŞ prezidenti Donald Tramp və İsrail Baş naziri Benyamin Netanyahu Yaxın Şərq Sülh planının detallarını açıqladı 30 Yanvar — COVİD-19 koronavirus pandemiyası: Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST), yeni koronavirusun digər ölkələrə keçməsi ilə bağlı qlobal fövqəladə hal elan etdi 31 Yanvar — Böyük Britaniya Avropa İttifaqından çıxdı Türkiyənin Van ilində qar uçqunu oldu Türkiyədə Pegasus Hava yollarının 2193 nömrəli uçuşunda təyyarə qəzaya düşdü 19 Fevral — Almaniyanın Hanau şəhərində terror oldu 23 Fevral — Türkiyə - İran sərhədində zəlzələ oldu Suriya Milli Ordusu İdlibə hücum etdi. 33 türk əsgəri şəhid oldu Türkiyə Silahlı Qüvvələri, Suriya Milli Ordusuna qarşı Bahar Qalxanı əməliyyatına başladı 28 Fevral — Azərbaycanda ilk COVİD-19 infeksiyasına yoluxma faktı qeydə alınıb 29 Fevral — Slovakiyada parlament seçkiləri oldu. İqor Matoviç Baş nazir seçildi COVİD-19 koronavirus pandemiyası: Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST), koronavirusu qlobal pandemiya elan etdi Türkiyədə ilk COVİD-19 infeksiyasına yoluxma faktı qeydə alınıb 17 Mart — UEFA Avro 2020 təxirə salındı 18 Mart — 2020 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi təxirə salındı 20 Mart — Azərbaycan - İran sərhədində silahlı insident olub 24 Mart — 2020 Yay Olimpiya Oyunları təxirə salındı 2 Aprel — COVİD-19 koronavirus pandemiyası: Qlobal yoluxma sayı 1 milyonu keçdi COVİD-19 koronavirus pandemiyası: Qlobal yoluxma sayı 2 milyonu keçdi Fransa Velosiped Turu təxirə salındı 23 Aprel — TBMM hökumətinin yaranmasının 100-cü ildönümü qeyd edildi 22 May — Pakistan Hava Yollarında qəza oldu 23 İyun — Meksikada 7.5 bal gücündə zəlzələ oldu 5 İyul — Dominikan Respunlikasında parlament seçkiləri oldu 8 İyul — COVİD-19 koronavirus pandemiyası: Qlobal yoluxma sayı 12 milyonu keçdi 12 - 23 İyul — Tovuz döyüşləri 4 Avqust — Livanın paytaxtı Beyrut şəhərindəki liman bombalandı 11 Avqust — COVİD-19 koronavirus pandemiyası: Virusa qarşı ilk peyvənd hazırlandı 27 Sentyabr Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl rayonlarının kəndlərini, Horadiz və Naftalan şəhərlərini atəşə tutdu İkinci Qarabağ müharibəsi başladı Füzuli rayonunun Qaraxanbəyli, Kənd Horadiz və Qərvənd kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Böyük Mərcanlı və Nüzgar kəndləri işğaldan azad edildi Murov zirvəsi işğaldan azad edildi 28 Sentyabr — Ermənistan Silahlı Qüvvələri Ağdam və Cəbrayıl rayonlarının kəndlərini, Tərtər rayonunun Şıxarx qəsəbəsini, Tərtər şəhərini atəşə tutdu 29 Sentyabr Ermənistan Silahlı Qüvvələri Ağdam, Füzuli, Tərtər rayonlarının kəndlərini və Daşkəsən rayonunun ərazilərini atəşə tutdu Ermənilər Qarabağı tərk etməyə başladılar 30 Sentyabr — Ermənistan Silahlı Qüvvələri Goranboy rayonunun kəndlərini, Tərtər və Horadiz şəhərlərini atəşə tutdu 1 Oktyabr — Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağdam, Cəbrayıl, Goranboy rayonlarının kəndlərini, Tərtər və Horadiz şəhərlərini atəşə tutdu 2 Oktyabr — Ermənistan Silahlı Qüvvələri Ağdam, Tərtər, Şəmkir, Tovuz, Bərdə rayonlarının kəndlərini və Tərtər şəhərini atəşə tutdu Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağdam, Ağcabədi, Goranboy rayonlarının kəndlərini, Tərtər və Beyləqan şəhərlərini atəşə tutdu Tərtər rayonunun Talış və Suqovuşan (Madagiz) kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy və Quycaq kəndləri işğaldan azad edildi Füzuli rayonunun Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndi işğaldan azad edildi Gəncə şəhərinə raket hücumları Mingəçevir şəhərinə raket hücumları Xızı rayonuna raket hücumları Abşeron rayonuna raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Ağcabədi, Ağdam, Bərdə rayonlarının kəndlərini atəşə tutdu Cəbrayıl rayonunun Karxulu, Şükürbəyli, Yuxarı Maralyan, Çərəkən, Daşkəsən, Horovlu, Decal, Mahmudlu və Cəfərabad kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl şəhəri işğaldan azad edildi Gəncə şəhərinə raket hücumları Beyləqan şəhərinə raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Ağcabədi, Tərtər, Ağdam, Goranboy rayonlarının kəndlərini, Göygöl rayonunun ərazilərini və Beyləqan, Bərdə, Tərtər, Gəncə, Ağcabədi şəhərlərini atəşə tutdu Cəbrayıl rayonunun Şıxəli Ağalı, Sarıcalı və Məzrə kəndləri işğaldan azad edildi 6 Oktyabr — Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağdam rayonlarının kəndlərini və Yevlax, Beyləqan, Goranboy rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağdam, Bərdə, Ağcabədi, Füzuli və Cəbrayıl rayonlarının kəndlərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA Ağstafa rayonu sahəsində uçuş cəhdi etdi Gəncə şəhərinə raket hücumları Bərdə şəhərinə raket hücumları Tərtər şəhərinə raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Goranboy, Tərtər, Ağdam, Bərdə, Ağcabədi rayonlarının kəndlərini və Bərdə şəhərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA Oğuz rayonu sahəsində uçuş cəhdi etdi Azərbaycan Ordusu Şuşa şəhərindəki hərbi hissələri bombaladı Mingəçevir şəhərinə raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Füzuli rayonunun kəndlərini, Goranboy, Tərtər, Ağdam, Bərdə, Ağcabədi rayonlarının ərazilərini və Ağdam rayonunun Quzanlı qəsəbəsini atəşə tutdu Cəbrayıl rayonunun Qaracallı, Süleymanlı, Əfəndilər və Qışlaq kəndləri işğaldan azad edildi Füzuli rayonunun Yuxarı Güzlək və Gorazıllı kəndləri işğaldan azad edildi Tərtər rayonunun Çaylı kəndi işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Sor kəndi Xocavənd rayonunun Hadrut qəsəbəsi işğaldan azad edildi Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan arasında Moskva görüşü Humanitar atəşkəs elan olundu Ermənistan Silahlı Qüvvələri atəşkəs rejimini pozaraq Goranboy, Tərtər, Ağdam, Ağcabədi, Füzuli rayonlarının kəndlərini atəşə tutdu Xankəndi şəhərində həyəcan siqnalı verildi Gəncə şəhərinə raket hücumları Mingəçevir şəhərinə raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri atəşkəs rejimini pozaraq Ağdam, Tərtər, Ağcabədi və Füzuli rayonlarının kəndlərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA Mingəçevir şəhəri istiqamətində uçuş cəhdi etdi Ermənistan Silahlı Qüvvələri atəşkəs rejimini pozaraq Tərtər rayonunun kəndlərini və Goranboy, Ağdam rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA-lar Ağdam və Tovuz rayonları istiqamətində uçuş cəhdi etdi 13 Oktyabr — Ermənistan Silahlı Qüvvələri atəşkəs rejimini pozaraq Goranboy, Tərtər, Ağcabədi və Ağdam rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Füzuli rayonunun Qaradağlı, Xatınbulaq və Qarakollu kəndləri işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Bulutan, Məlikcanlı, Kəmərtük, Dağdöşü və Tağaser kəndləri işğaldan azad edildi Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər şəhərini atəşə tutdu Füzuli rayonunun Arış kəndi işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Doşulu kəndi işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Edişə, Edilli, Düdükçü və Çiraquz kəndləri işğaldan azad edildi Ermənistan Silahlı Qüvvələri Goranboy, Tərtər, Ağdam, Ağcabədi, Ordubad rayonlarının ərazisini və Gəncə şəhərini atəşə tutdu Xocavənd rayonunun Xırmancıq, Ağbulaq və Axullu kəndləri işğaldan azad edildi Gəncə şəhərinə raket hücumları Mingəçevir şəhərinə raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Ağdam, Ağcabədi rayonlarının kəndlərini və Tərtər, Bərdə rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA Tovuz rayonu istiqamətində uçuş cəhdi edib Füzuli rayonunun Qoçəhmədli, Çimən, Musabəyli, Pirəhmədli, Dədəli, İşıqlı və Cuvarlı kəndləri işğaldan azad edildi Füzuli şəhəri işğaldan azad edildi Xızı rayonuna raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Cəbrayıl rayonunun kəndlərini və Tovuz, Gədəbəy rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA Horadiz şəhəri istiqamətində uçuş cəhdi etdi Xudafərin körpüləri üzərində Azərbaycan bayrağı sancıldı Xızı rayonuna raket hücumları Ağcabədi rayonuna raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağdam rayonlarının kəndlərini, Goranboy, Tovuz, Daşkəsən, Göygöl rayonlarının ərazilərini, Ağdam rayonunun Bənövşələr qəsəbəsini və Tərtər şəhərini atəşə tutdu Cəbrayıl rayonunun Soltanlı, Əmirvanlı, Maşanlı, Hasanlı, Alıkeyxalı, Qumlaq, Hacılı, Göyərçin Veysəlli, Niyazqulular, Keçəl Məmmədli, Şahvəlli, Hacı İsmayıllı və İsaqlı kəndləri azad edildi Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər rayonunun kəndlərini və Ağdam, Goranboy rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA Gəncə şəhəri istiqamətində və Goranboy rayonu sahəsində uçuş cəhdi etdi Füzuli rayonunun Dördçinar, Kürdlər, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Qarğabazar, Aşağı Veysəlli və Yuxarı Aybasanlı kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Safarşa, Həsənqaydı, Fuğanlı, İmambağı, Daş Veysəlli, Ağtəpə və Yarəhmədli kəndləri işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Ağcakənd, Günəşli (Noraşen), Çinarlı (Vəng), Daşbaşı və Mülküdərə kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Havalı, Zərnəli, Məmmədbəyli, Həkəri, Şərifan və Birinci Muğanlı kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan şəhəri işğaldan azad edildi Füzuli rayonunun Gecəgözlü, Aşağı Seyidəhmədli və Zərgər kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Balyand, Papı, Tulus, Hacılı və Tinli kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Xurama, Xumarlı, Sarıl, Babaylı, Hacallı, Qıraq Müşlan, Üdgün, İçəri Müşlan, Məlikli, Cahangirbəyli, Turabad və Baharlı kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Mincivan qəsəbəsi işğaldan azad edildi Siyəzən rayonuna raket hücumları Qəbələ rayonuna raket hücumları Kürdəmir rayonuna raket hücumları Cəbrayıl rayonunun Sirik, Şıxlar, Məstalıbəyli və Dərzili kəndləri işğaldan azad edildi Füzuli rayonunun Yuxarı Rəfədinli, Aşağı Rəfədinli və Mollavəli kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Kolluqışlaq, Malatkeşin, Kənd Zəngilan, Genlik, Vəliqulubəyli, Qaradərə, Çöpədərə, Tatar, Tiri, Əmirxanlı, Qarqulu, Bartaz və Dəlləkli kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Ağbənd qəsəbəsi işğaldan azad edildi Azərbaycan - İran sərhədi bərpa olundu Cəbrayıl rayonunun Dağ Tumas, Nüsüs, Xələfli, Minbaşılı və Veysəlli kəndləri işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Dolanlar və Bünyadlı kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Vənədli və Mirzəhəsənli kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Zilanlı, Kürd Mahrızlı, Muğanlı və Alaqurşaq kəndləri işğaldan azad edildi 24 Oktyabr — Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri Sünik-Zəngilan yolu istiqamətindən Azərbaycan Ordusuna hücum etməyə cəhd etdi Zəngilan rayonunun Birinci Alıbəyli, İkinci Alıbəyli, Yenikənd və Rəbənd kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Qovşudlu, Sofulu, Dağ Maşanlı, Kürdlər, Hovuslu və Çələbilər kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Padar, Əfəndilər, Yusifbəyli, Çaytumas, Xanlıq, Sarıyataq və Mollabürhan kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı şəhəri işğaldan azad edildi Humanitar atəşkəs elan olundu Ermənistan Silahlı Qüvvələri atəşkəs rejimini pozaraq Tərtər rayonunun kəndlərini və Tərtər şəhərini atəşə tutdu Bərdə rayonuna raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri atəşkəs rejimini pozaraq Goranboy və Bərdə rayonlarının kəndlərini atəşə tutdu Bərdə şəhərinə raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağcabədi, Tovuz, Gədəbəy, Goranboy və Daşkəsən rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Füzuli rayonunun Mandılı kəndi işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Qazanzəmi, Xanağabulaq, Çullu, Quşçular və Qaraağac kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı və Zərnəli kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Qiyaslı, Əbilcə və Qilican kəndləri işğaldan azad edildi 29 Oktyabr — Ermənistan Silahlı Qüvvələri Goranboy rayonunun kəndlərini və Tərtər, Bərdə, Göygöl rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Ermənistan Silahlı Qüvvələri Goranboy, Tərtər, Ağdam, Ağcabədi və Göygöl rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Cəbrayıl rayonunun Xudaverdili, Qurbantəpə, Şahvələdli və Xubyarlı kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Aladin və Vejnəli kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Kavdadıq, Məmər və Mollalı kəndləri işğaldan azad edildi 31 Oktyabr — Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağcabədi rayonlarının kəndlərini, Tərtər rayonunun Şıxarx qəsəbəsini və Tərtər şəhərini atəşə tutdu 1 Noyabr — Xocavənd şəhəri istiqamətində Ermənistana məxsus hərbi avtomobil korteji məhv edildi Cəbrayıl rayonunun Çaprand, Hacı İsaqlı və Qoşabulaq kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Dərə Gilətağ və Böyük Gilətağ kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun İşıqlı, Muradxanlı və Milanlı kəndləri işğaldan azad edildi Ermənistan Silahlı Qüvvələri Füzuli rayonunun kəndlərini və Füzuli şəhərini atəşə tutdu ABŞ-da prezident seçkiləri oldu. Co Bayden prezident seçildi Cəbrayıl rayonunun Mirək və Kavdar kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Məşədiismayıllı və Şəfibəyli kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Başarat, Qarakişilər və Qaracallı kəndləri işğaldan azad edildi Şuşa rayonunun Daşaltı kəndi işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Yuxarı Məzrə və Yanarhac kəndləri işğaldan azad edildi Füzuli rayonunun Yuxarı Veysəlli, Yuxarı Seyidəhmədli, Qorqan, Üçüncü Mahmudlu, Qacar və Divanalılar kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Beşdəli kəndi işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Qəzyan, Balasoltanlı və Mərdanlı kəndləri işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Ataqut və Hünərli (Tsakuri) kəndləri işğaldan azad edildi Xocalı rayonunun Qarabulaq və Baharlı (Moşxmaat) kəndləri işğaldan azad edildi 8 Noyabr — Şuşa şəhəri işğaldan azad edildi Füzuli rayonunun Qobu Dilağarda, Yal Pirəhmədli, Yuxarı Yağlıvənd, Dilağarda, Seyid Mahmudlu, Ələsgərli, Aşağı Güzlək, Govşatlı, Mirzəcamallı, Şəkərcik, Merdinli, Şıxlı, Qaraməmmədli, Dövlətyarlı, Hacılı, Hüseynbəyli və Saracıq kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Hüseynalılar, Söyüdlü, Aşağı Sirik, Qalacıq, Mollahəsənli, Əsgərxanlı, Yuxarı Nüsüs, Aşıq Məlikli, Niftalılar və Qərər kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Yuxarı Mollu, Aşağı Mollu, Xocik, Qaraimanlı, Xəndək, Həmzəli, Mahrızlı, Hal, Ballıqaya, Ulaşlı, Tinli, Xocahan, Boyunəkər, Qaraqoyunlu və Çərəli kəndləri işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Susanlıq, Binə (Domi), Tuğ, Ağdam (Akaku), Azıx, Böyük Tağlar, Salakətin, Zoğalbulaq, Arakül, Tağaverd, Böyük Tağaverd, Şexer və Zərdanaşen kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Keçikli, Ördəkli, Sobu, Qaragöz və İsgəndərbəyli kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Bartaz qəsəbəsi işğaldan azad edildi Sığırt, Bartaz, Şükürataz yüksəklikləri və 5 adsız strateji yüksəkliklər işğaldan azad edildi Xocalı rayonunun Dəmirçilər, Çanaqçı, Mədətkənd, Şuşakənd, Muxtar və Sığnaq kəndləri işğaldan azad edildi Laçın rayonunun Güləbird, Səfiyan və Türklər kəndləri işğaldan azad edildi Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan üçtərəfli bəyanat imzaladı İkinci Qarabağ müharibəsi bitdi Üçtərəfli bəyanata uyğun olaraq Ağdam rayonunun işğal edilmiş 77,4%-i Azərbaycana təhvil verildi Ağdam şəhəri işğaldan azad edildi Üçtərəfli bəyanata uyğun olaraq Kəlbəcər rayonu Azərbaycana təhvil verildi Kəlbəcər şəhəri işğaldan azad edildi 1 Yanvar — Devid Stern, amerikalı iş adamı, NBA Komissarı (4-cü) (d. 1942) 2 Yanvar — Con Baldessari, amerikalı rəssam (d. 1931) Qasım Süleymani, iranlı general, Qüds Qüvvələri komandiri (d. 1957) Əbu Mehdi əl-Mühəndisi, Xalq Səfərbərlik Qüvvələri komandiri (d. 1954) Hans Tilkovski, alman futbolçu (d. 1935) Anri Cerqeniya, Abxaziya Baş naziri (4-cü) (d. 1941) 6 Yanvar — Luis Morais, braziliyalı futbolçu (d. 1930) Silvio Horta, amerikalı prosüder, ssenarist (d. 1974) Nil Pirt, kanadalı musiqiçi, nağara ifaçısı (d. 1952) Edd Berns, amerikalı aktyor (d. 1932) Bak Henri, amerikalı aktyor, ssenarist, prosüder (d. 1930) 9 Yanvar — Mayk Reznik, amerikalı yazıçı, redaktor (d. 1942) Kabus ben Səid, Oman Sultanı (d. 1940) Neda Arneriç, serb aktrisa (d. 1953) Qvido Messina, italyan velosipedçi (d. 1931) Marino Bollini, San-Marino Kapitan-Regenti (d. 1933) 12 Yanvar — Rocer Skruton, ingilis filosof, yazıçı (d. 1944) 14 Yanvar — Rəcəb Aktuğ, türk müğənni, aktyor (d. 1954) Rokki Conson, kanadalı güləşçi (d. 1944) Kristofer Tolkin, ingilis akademik (d. 1924) 16 Yanvar — Efrain Sançes, kolumbiyalı futbolçu (d. 1926) 17 Yanvar — Rahşan Ecevit, türk siyasətçi, yazıçı (d. 1923) Cimmi Hit, amerikalı musiqiçi, saksafonçu (d. 1926) Sin Qyukho, cənubi koreyalı iş adamı (d. 1921) 20 Yanvar — Xeyrəddin Karaca, türk iş adamı (d. 1922) Hedi Bakkuş, Tunis Baş naziri (6-cı) (d. 1930) Tenqiz Siqua, Gürcüstan Baş naziri (2-ci) (d. 1934) Terri Cons, ingilis aktyor, komediyaçı (d. 1942) Frederik Ballantayn, Sent-Visent və Qrenadin General-Qubernatoru (7-ci) (d. 1936) Qudrun Pauzevanq, alman yazıçı (d. 1928) 24 Yanvar — Rob Rensenbrink, holland futbolçu (d. 1947) Kobi Brayant, amerikalı basketbolçu (d. 1978) Luis Nirenberq, amerikalı riyaziyyatçı (d. 1925) Meri Hiqqins Klark, amerikalı yazıçı (d. 1927) Yanez Stanovnik, Sloveniya SR Prezidenti (12-ci) (d. 1922) Ömər Dönməz, türk aktyor (d. 1959) Endi Qill, ingilis musiqiçi (d. 1956) 2 Fevral — Mayk Mur, Yeni Zelandiya Baş naziri (34-cü) (d. 1949) 3 Fevral — Corc Strayner, ingilis ədəbiyyatşünas, yazıçı, filosof (d. 1929) Deniel arap Moi, Keniya Prezidenti (2-ci) (d. 1924) Xose Luis Kuerda, ispan rejissor, ssenarist, prosüder (d. 1947) Stenli Koen, amerikalı biokimyaçı, Fiziologiya və ya tibb üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1922) Kirk Duqlas, amerikalı aktyor (d. 1916) 6 Fevral — Con Xayro Veslaskes, kolumbiyalı hitman, Pablo Eskobarın qatili (d. 1962) Li Venlian, çinli həkim, COVID-19 infeksiyası haqqında ilk məlumat verən şəxs (d. 1986) Orson Bin, amerikalı aktyor, komediyaçı (d. 1928) Necmiye Paraquşa, alban müğənni, aktrisa (d. 1933) 8 Fevral — Robert Konrad, amerikalı aktyor 9 Fevral — Mirella Freni, italyan soprano (d. 1935) 11 Fevral — Cozef Şabalala, cənubi afrikalı müsiqiçi (d. 1940) 12 Fevral — Qert Hofstede, holland psixoloq (d. 1928) 13 Fevral — Racendra Paçauri, hind alim (d. 1940) 14 Fevral — Linn Koen, amerikalı aktrisa (d. 1933) 15 Fevral — Karolayn Frek, ingilis aktrisa, teleaparıcı (d. 1979) Zoi Kolduell, avstraliyalı aktrisa (d. 1933) Larri Tesler, amerikalı kompüter alimi (d. 1945) Mario da Qrasa Maçunqo, Mozambik Baş naziri (1-ci) (d. 1940) Mustafa Yücedağ, türk futbolçu (d. 1966) Endrü Uezeroll — ingilis DJ, musiqiçi, prosüder (d. 1963) Sonya Ziman, alman aktrisa (d. 1926) Kizito Mihiqo, ruandalı müğənni, bəstəkar, aktivist (d. 1981) 18 Fevral — Xose Bonaparte, argentinalı paleontoloq (d. 1928) 19 Fevral — Pop Smoke, amerikalı repçi (d. 1999) 22 Fevral — Kiki Dimula, yunan şair (d. 1931) Klayv Kassler, amerikalı yazıçı (d. 1931) Ketrin Conson, amerikalı riyaziyyatçı (d. 1918) Dayana Serra Keri, amerikalı aktrisa (d. 1918) Hüsnü Mübarək, Misir Baş naziri (41-ci) və Prezidenti (4-cü) (d. 1928) Mario Bunqe, argentinalı filosof (d. 1919) Muzaffer İlhan Erdost, türk şair, yazıçı (d. 1932) 28 Fevral — Frimen Dayson, amerikalı fizik, riyaziyyatçı (d. 1923) Eva Sekey, macar üzgüçü, Olimpiya çempionu (d. 1927) Luis Alfonso Mendosa, meksikalı aktyor, rejissor, diktor (d. 1964) Ernesto Kardenal, nikaraqualı şair, keşiş (d. 1925) Cek Uelç, amerikalı iş adamı, yazıçı (d. 1935) Abdullah Turhan, türk yazıçı (d. 1933) Ceyms Lipton, amerikalı aktyor, yazıçı (d. 1926) Xavyer Peres de Kuelyar, Peru Baş naziri (137-ci), BMT Baş katibi (5-ci) (d. 1920) Robert Şavlakadze, gürcü atlet, Olimpiya çempionu (d. 1933) Anri Rişar, kanadalı hokkeyçi (d. 1936) Makkoy Tayner, amerikalı pianoçu, bəstəkar (d. 1938) 8 Mart — Maks fon Südov, isveçli aktyor (d. 1929) Çarlz Vuorinen, amerikalı bəstəkar (d. 1938) Mişel Ru, fransız aşpaz, restorançı (d. 1941) 12 Mart — Toni Marşal, fransız aktrisa, rejissor (d. 1951) 13 Mart — Dana Zatopkova, çex nizə atıcısı, Olimpiya çempionu (d. 1922) 14 Mart — Cenesis Pi-Orric, ingilis musiqiçi, bəstəkar, yazıçı, vizual rəssam (d. 1950) 16 Mart — Stüart Uitman, amerikalı aktyor (d. 1928) Betti Uilyams, irland aktivist, Nobel Sülh mükafatı laureatı (d. 1943) Eduard Limonov, rus yazıçı, şair, publisist (d. 1943) Rocer Meyvezer, amerikalı peşəkar boksçu, məşqçi (d. 1961) Manuel Serifu Nyamacu, Qvineya-Bisau Prezidenti (müvəqqəti) (d. 1958) 18 Mart — Alfred Uorden, amerikalı kosmonavt (d. 1932) Möhtərəm Nur, türk aktrisa, müğənni (d. 1932) Kenni Rocers, amerikalı müğənni (d. 1938) Amadeo Karriso, argentinalı futbolçu (d. 1926) Levent Ünsal, türk aktyor (d. 1965) Lorenso Sans, ispan iş adamı, ""Real Madrid"" FK Prezidenti (14-cü) (d. 1943) 23 Mart — Luçiya Boze, italyan aktrisa (d. 1931) Manu Dibanqo, kamerunlu saksafonçu, cazmen (d. 1933) Stüart Qordon, amerikalı rejissor (d. 1947) Terrens Maknelli, amerikalı dramaturq, ssenarist (d. 1938) Alber Uderzo, fransız ssenarist, komiks rəssamı (d. 1927) 26 Mart — Mişel İdalqo, fransız futbolçu (d. 1933) 27 Mart — Həmid Karui, Tunis Baş naziri (7-ci) (d. 1927) 28 Mart — Fevzi Aksoy, türk professor, akademik (d. 1930) Filip Uorren Anderson, amerikalı fizik, Fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1923) Kşiştof Penderetski, polyak bəstəkar, dirijor (d. 1933) Yuri Bondarev, rus yazıçı, ssenarist (d. 1924) Manolis Qlezos, yunan jurnalist, yazıçı (d. 1922) Xao Botsun, Çin Baş naziri (13-cü) (d. 1919) Bill Uizers, amerikalı musiqiçi, bəstəkar (d. 1938) Joakim Yombi-Opanqo, Konqo Baş naziri (12-ci) və Prezidenti (4-cü) (d. 1939) 31 Mart — Əbdül Halim Həddam, Suriya Prezidenti (müvəqqəti) (d. 1932) Nur Həsən Hüseyn, Somali Baş naziri (12-ci) (d. 1937) Ellis Marsalis, amerikalı cazmen, pianoçu (d. 1934) Adam Şlesinqer, amerikalı müğənni (d. 1967) 2 Aprel — Uilyam Franklend, ingilis immunoloq (d. 1912) 3 Aprel — Helin Bölek, türk musiqiçi (d. 1991) 4 Aprel — Rafael Leonardo Kalyexas Romero, Honduras Prezidenti (31-ci) (d. 1943) Onor Blekman, ingilis aktrisa (d. 1925) Mahmud Cabril, Liviya Baş naziri (24-cü) (d. 1952) Elinor Marqerit Berbic, amerikalı astronom, fizik (d. 1919) Şirli Duqlas, kanadalı aktrisa, aktivist (d. 1934) Kaarlo Pentti Linkola, fin ekoloq, təbiətşünas, yazıçı (d. 1932) 6 Aprel — Ceyms Druri, amerikalı aktyor (d. 1934) Con Prayn, amerikalı müğənni, bəstəkar (d. 1946) Cevdet Balıkçı, türk aktyor (d. 1941) 8 Aprel — Valeri Muravski, Moldova Baş naziri (1-ci) (d. 1949) Enrike Muqika, ispan siyasətçi (d. 1932) Nobuhiko Obayasi, yapon rejissor (d. 1938) Edem Koco, Toqo Baş naziri (d. 1938) Con Horton Konvey, ingilis riyaziyyatçı (d. 1937) Çunq Von Şik, Cənubi Koreya Baş naziri (d. 1928) Stirlinq Moss, ingilis F1 pilotu (d. 1929) Tim Bruk-Teylor, ingilis aktyor, komediyaçı (d. 1940) Ryo Kavasaki, yapon cazmen, gitaraçı, bəstəkar (d. 1947) Landelino Lavilla, ispan siyasətçi (d. 1934) Brayan Dennehi, amerikalı aktyor (d. 1938) Li Konits, amerikalı saksafonçu, bəstəkar (d. 1927) Cin Deyç, amerikalı rəssam (d. 1924) Luis Sepulveda, çilili yazıçı (d. 1949) Filipe Duarte, portuqal aktyor (d. 1973) Norman Hanter, ingilis futbolçu (d. 1943) Layseniya Karase, Fici Baş naziri (6-cı) (d. 1941) Əbdül Rəhim əl-Kib, Liviya Baş naziri (müvəqqəti) (d. 1950) Florian Şnayder, alman musiqiçi (d. 1947) Hartviq Qauder, alman atlet, Olimpiya çempionu (d. 1954) Şirli Nayt, amerikalı aktrisa (d. 1936) 25 Aprel — Per Ulov Enkvist, isveçli yazıçı, dramaturq müğənni (d. 1934) Draqutin Zelenoviç, Serbiya Baş naziri (d. 1928) Nur Yerlitaş, türk modelyer (d. 1955) 28 Aprel — Robert Mey, Oksford Baronu, avstraliyalı alim (d. 1936) İrfan Xan, hind aktyor (d. 1967) Trevor Çerri, ingilis futbolçu (d. 1948) Denis Qoldberq, cənubi afrikalı sosial kampaniyaçı (d. 1933) Yəhya Həsən, danimarkalı şair, aktivist (d. 1995) Yanis Lusis, latviyalı atlet, Olimpiya çempionu (d. 1939) Cakomo Dalla Torre del Tempio di Sanquinetto, Malta Suveren Hərbi Ordeni Şahzadəsi və Böyük Ustası (80-ci) (d. 1944) May Şövall, isveçli yazıçı (d. 1935) Toni Allen, nigeriyalı musiqiçi, nağaraçı, bəstəkar (d. 1940) Rişi Kapur, hind aktyor (d. 1952) 1 May — Thun Tin, Myanma Baş naziri (6-cı) (d. 1920) 2 May — İdir, əlcəzairli müğənni (d. 1949) Didi Kempot, indoneziyalı bəstəkar, kampursari janrının görkəmli müğənnisi (d. 1966) Milli Smoll, yamaykalı müğənni, bəstəkar (d. 1946) 8 May — Roy Horn, alman-amerikalı sehrbaz (d. 1944) 9 May — Litl Riçard, amerikalı musiqiçi (d. 1932) 10 May — Betti Rayt, amerikalı müğənni (d. 1953) 11 May — Cerri Stiller, amerikalı komediyaçı (d. 1927) Sisavat Keobunphan, Laos Baş naziri (13-cü) (d. 1928) Astrid Kirhqerr, alman fotoqraf, rəssam (d. 1938) Mişel Pikkoli, fransız aktyor, prodüser, rejissor (d. 1925) Rolf Hoxhut, alman yazıçı, dramaturq (d. 1931) Çedli Klibi, tunisli siyasətçi, Ərəb Liqası Baş katibi (4-cü) (d. 1925) 15 May — Fred Uillard, amerikalı aktyor, komediyaçı (d. 1933) 16 May — Linn Şelton, amerikalı rejissor (d. 1965) 17 May — Xose Kutileyro, portuqal siyasətçi, Qərbi Avropa İttifaqı Baş katibi (8-ci) (d. 1934) 19 May — Razi Zaxarias, kanadalı-amerikalı apoloq (d. 1946) Adolfo Nikolas, ispan keşiş (d. 1936) Canfranko Terensi, San-Marino Kapitan-Regenti (d. 1941) 21 May — Oliver İton Uilyamson, amerikalı iqtisadçı, İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1932) Mori Kante, qvineyalı vokalist, müğənni (d. 1950) Eşli Kuper, avstraliyalı tennisçi (d. 1936) Luici Simoni, italyan futbolçu (d. 1939) Cerri Sloun, amerikalı basketbolçu, məşqçi (d. 1942) 23 May — Hana Kimura, yapon güləşçi (d. 1997) 24 May — Cimmi Kobb, amerikalı caz nağaraçısı (d. 1929) Corc Floyd, amerikalı cinayət qurbanı (d. 1973) Hyun Sın Con, Cənubi Koreya Baş naziri (22-ci) (d. 1919) Vadao, braziliyalı futbol meneceri (d. 1956) 27 May — Larri Kramer, amerikalı yazıçı, LGBT hüquq müdafiəçisi (d. 1935) 28 May — Bob Kulik, amerikalı gitaraçı, prosüder (d. 1950) 29 May — Əbdürrəhman Yusufi, Mərakeş Baş naziri (12-ci) (d. 1924) Yavovi Aqboyibo, Toqo Baş naziri (8-ci) (d. 1943) Bobbi Morrou, amerikalı atlet, Olimpiya çempionu (d. 1935) 31 May — Kristo, bolqar-amerikalı rəssam (d. 1935) Karli Ubbiali, italyan motosiklet yarışçısı, Dünya çempionu (d. 1929) Ues Anseld, amerikalı basketbolçu, məşqçi (d. 1946) 4 İyun — Pit Rademaxer, amerikalı boksçu, Olimpiya çempionu (d. 1928) 5 İyun — Boris Qaqanelov, bolqar futbolçu (d. 1941) Pyer Nkurunziza, Burundi Prezidenti (8-ci) (d. 1964) Toni Dann, irland futbolçu (d. 1941) 9 İyun — Ayşəgül Atik, türk aktrisa, rejissor, ssenarist (d. 1948) Emmanuel İssoze-Nqondent, Qabon Baş naziri (10-cu) (d. 1961) Dennis O'Nil, amerikalı komiks yazıçısı, redaktor (d. 1939) Rosa Mariya Sarda, ispan aktrisa (d. 1941) 13 İyun — Jan Raspay, fransız yazıçı, səyyah, kəşfiyyatçı (d. 1925) Aaron Padilya Quterres, meksikalı futbolçu (d. 1942) Suşant Sinqx Racput, hind aktyor (d. 1986) Kit Tippett, ingilis pianoçu, bəstəkar (d. 1947) 16 İyun — Eden Pastora, nikaraqualı siyasətçi, partizan (d. 1937) Marlen Arens, çilili atlet, Olimpiya çempionu (d. 1933) Dyörd Karpati, macar su polosu oyunçusu, Olimpiya çempionu (d. 1935) Jül Sedni, Surinam Baş naziri (5-ci) (d. 1922) Vera Linn, ingilis müğənni (d. 1917) Tibor Benedek, macar su polosu oyunçusu, Olimpiya çempionu (d. 1972) İen Holm, ingilis aktyor (d. 1931) Karlos Ruis Safon, ispan yazıçı (d. 1964) Ema Derosi-Byelayas, Xorvatiya SR Prezidenti (6-cı) (d. 1926) Pedru Lima, portuqal aktyor (d. 1971) Əhməd Radi, iraqlı futbolçu (d. 1964) Zeev Şternxel, polyak-israilli tarixçi, alim (d. 1935) 22 İyun — Coel Şumaxer, amerikalı rejissor (d. 1939) 26 İyun — Milton Qleyzer, amerikalı diyazner (d. 1929) Belaid Abdessalam, Əlcəzair Baş naziri (7-ci) (d. 1928) Linda Kristal, argentinalı aktrisa (d. 1931) İliya Petkoviç, serb futbolçu (d. 1945) 29 İyun — Karl Rayner, amerikalı aktyor, rejissor, komediyaçı (d. 1922) 30 İyun — İda Qendel, polyak-ingilis skripkaçı (d. 1928) Emmanuel Rakutuvahini, Madaqaskar Baş naziri (15-ci) (d. 1938) Everton Uiks, barbadoslu kriketçi (d. 1925) 3 İyul — Saroc Xan, hind xoneoqraf (d. 1948) Villi Holdorf, alman atlet, Olimpiya çempionu (d. 1940) Vladimir Troşkin, ukraynalı futbolçu (d. 1947) Çarli Deniels, amerikalı musiqiçi, bəstəkar (d. 1936) Ennio Morrikone, italyan bəstəkar, aranjimançı, dirijor (d. 1928) 7 İyul — Jalə Aylanç, türk aktrisa (d. 1948) Amadu Qon Kulibali, Kot-d'İvuar Baş naziri (10-cu) (d. 1959) Fin Kristian Yaqqe, norveçli dağ xizəkçisi, Olimpiya çempionu (d. 1966) Naya Rivera, amerikalı aktrisa, müğənni, model (d. 1987) Aleks Pullin, avstraliyalı qartaxtaçı, Olimpiya çempionu (d. 1987) 9 İyul — Miloş Yakeş, Çexosklovakiya Kommunist Partiyası Baş katibi (5-ci) (d. 1922) Cek Çarlton, ingilis futbolçu (d. 1935) Pek Sonyup, cənubi koreyalı hərbi zabit, dövlət xadimi (d. 1920) Lara Van Röyven, holland şort-trek sürətli konkisürən, Olimpiya Çempionu (d. 1992) Həsən Əbşir Fərəh, Somali Baş naziri (9-cu) (d. 1945) Kelli Preston, amerikalı aktrisa, model (d. 1962) Layoş Süç, macar futbolçu (d. 1943) Vim Sürbir, holland futbolçu (d. 1945) Qrant İmahara, amerikalı elektrik mühəndisi, robotist, teleaparıcı (d. 1970) Həsən əl-Lövzi, Yəmən Baş naziri (müvəqqəti) (d. 1952) Ədalət Ağaoğlu, türk yazıçı (d. 1929) Polad Həşimov, azərbaycanlı general-mayor (d. 1975) 15 İyul — Toke Talaqi, Niue Baş naziri (5-ci) (d. 1951) Seyfi Dursunoğlu, türk müğənni, aparıcı (d. 1932) Zizi Janmer, fransız balerina, aktrisa (d. 1924) Con Lüis, amerikalı insan haqları aktivisti, siyasətçi (d. 1940) Silvio Marsolini, argentinalı futbolçu (d. 1940) Ron Toranak, britaniyalı-avstraliyalı mühəndis, yarış avtomobili dizayneri (d. 1925) Xuan Marse, ispan yazıçı, jurnalist (d. 1933) Haruma Miura, yapon aktyor, müğənni (d. 1990) Sapardi Coko Damono, indoneziyalı şair (d. 1940) Sedu Diarra, Kot-d'İvuar Baş naziri (4-cü) (d. 1933) Nikolay Tanayev, Qırğızıstan Baş naziri (8-ci) (d. 1945) Fransisko Rodriqes Adrados, ispan filoloq (d. 1922) Enni Ross, şotland-amerikalı müğəni, aktrisa (d. 1930) 23 İyul — Jan Brankar, belçikalı velosipedçi (d. 1930) Ben Cipço, keniyalı atlet, Olimpiya çempionu (d. 1943) Bencamin Mkapa, Tanzaniya Prezidenti (3-cü) (d. 1938) 25 İyul — Piter Qrin, ingilis blyuz rok müğənnisi, bəstəkar (d. 1946) 26 İyul — Oliviya de Hevillend, britaniyalı-amerikalı aktrisa (d. 1916) 27 İyul — Ouen Artur, Barbados Baş naziri (5-ci) (d. 1949) Bent Fabrik, danimarkalı pianoçu, bəstəkar (d. 1924) Jizel Halimi, tunisli-fransız hüquqşünas, feminist (d. 1927) 30 İyul — Li Denxuey, ÇXR Prezidenti (13-cü) (d. 1923) Alan Parker, ingilis rejissor (d. 1944) Stefen Tatav, kamerunlu futbolçu (d. 1963) 1 Avqust — Uilford Brimli, amerikalı aktyor, müğənni (d. 1934) Leon Fleyşer, amerikalı pianoçu (d. 1928) Jaksılık Uşkempirov, qazax güləşçi, Olimpiya çempionu (d. 1951) Ernesto Brambilla, italyan F1 pilotu, motosiklet yarışçısı (d. 1934) Con Hyum, irland siyasətçi, Nobel Sülh mükafatı laureatı (d. 1937) Frensis Allen, amerikalı kompüter alimi (d. 1932) Üstün Asutay, türk aktyor (d. 1938) 6 Avqust — Bernar Stiqler, fransız filosof (d. 1952) Le Kha Fyeu, Vyetnam Kommunist Partiyası Baş katibi (10-cu) (d. 1931) Adin Şteynzals, israilli ravvin, filosof (d. 1937) 8 Avqust — Pedro Kasaldaliqa, ispan-braziliyalı prelat, insan haqları aktivisti (d. 1928) Martin Börç, ingilis musiqi prodüseri, səs mühəndisi (d. 1948) Franka Valeri, italyan aktrisa, dramaturq (d. 1920) 10 Avqust — Vladisa Popoviç, serb futbolçu (d. 1935) 11 Avqust — Trini Lopes, amerikalı müğənni, aktyor (d. 1937) Culian Brim, ingilis klassik gitaraçı (d. 1933) Eva Demarçik, polyak müğənni, şair (d. 1941) 17 Avqust — Mario de Araujo Kabral, portuqal F1 pilotu (d. 1934) Ben Kross, ingilis aktyor (d. 1947) Çezare Romiti, italyan iqtisadçı, iş adamı (d. 1923) 19 Avqust — Boris Paton, ukraynalı alim (d. 1918) 20 Avqust — Branko Kostiç, Yuqoslaviya Prezidenti (müvəqqəti) (d. 1939) 21 Avqust — Ken Robinson, ingilis pedaqoq, yazıçı (d. 1950) 24 Avqust — Paskal Lissuba, Konqo Baş naziri (2-ci) və Prezidenti (6-cı) (d. 1931) 26 Avqust — Cerald Pol Karr, amerikalı astronavt, aviasiya mühəndisi (d. 1932) 28 Avqust — Çedvik Bouzman, amerikalı aktyor, dramaturq (d. 1976) Pranab Kumar Mukerci, Hindistan Prezidenti (13-cü) (d. 1935) Haldun Boysan, türk aktyor (d. 1958) Nina Boçarova, ukraynalı gimnast, Olimpiya çempionu (d. 1924) Vladislav Krapivin, rus uşaq ədəbiyyatı yazıçısı (d. 1938) Erik Morillo, kolumbiyalı-amerikalı DJ, musiqi prosüderi (d. 1971) Devid Qreber, amerikalı antropoloq, anarxist yazıçı (d. 1961) Kanq Kek İeu, kambocalı hərbi cinayətkar, Qırmızı khmerlər hərəkatının lideri (d. 1942) 3 Sentyabr — Birol Ünel, türk-alman aktyor (d. 1961) Anni Kordi, belçikalı aktrisa, müğənni (d. 1928) Co Uilyams, Kuk adaları Baş naziri (7-ci) (d. 1934) 5 Sentyabr — İrji Mensel, çex rejissor, aktyor, ssenarist (d. 1938) Von Cons, yeni zelandiyalı riyaziyyatçı (d. 1952) Draqolyub Oydaniç, serb hərbi zabit, hərbi cinayətkar (d. 1941) 7 Sentyabr — Əbdül Qadir Bacamal, Yəmən Baş naziri (5-ci) (d. 1946) Tanər Olğun, türk müğənni (d. 1976) Ronald Harvud, cənubi afrikalı-britaniyalı yazıçı, dramaturq, ssenarist (d. 1934) Alfred Rild, avstriyalı futbolçu (d. 1949) Şir Hayt, amerikalı-alman feminist, cinsi təhsil işçisi (d. 1942) Xəlil Kumova, türk aktyor (d. 1956) 10 Sentyabr — Dayana Riqq, ingilis aktrisa (d. 1938) 11 Sentyabr — Tuts Hibbert, yamaykalı müğənni, bəstəkar (d. 1942) 15 Sentyabr Momçilo Kraişnik, Bosniya və Herseqovina serblərinin siyasi lideri, hərbi cinayətkar (d. 1945) Musa Traore, Mali Prezidenti (2-ci) (d. 1936) 17 Sentyabr — Terri Qudkaynd, amerikalı yazıçı (d. 1948) 18 Sentyabr — Rut Beyder Qinzburq, amerikalı hüquqşünas, hakim (d. 1933) 19 Sentyabr — Con Törner, Kanada Baş naziri (17-ci) (d. 1929) 20 Sentyabr — Maykl Çapman, amerikalı kinematoqraf, kinorejissor (d. 1935) 21 Sentyabr Artur Eşkin, amerikalı fizik, Fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1922) Tommi DeVito, amerikalı musiqiçi, müğənni (d. 1928) Maykl Lonsdeyl, fransız aktyor (d. 1931) 22 Sentyabr — Aqne Simonsson, isveçli futbolçu (d. 1935) 23 Sentyabr Jülyett Qreko, fransız aktrisa, müğənni (d. 1927) Qeyl Seyers, amerikalı qridiron futbolçusu (d. 1943) 24 Sentyabr Din Cons, avstraliyalı kriketçi (d. 1961) Korin Rottşefer, holland model (d. 1938) 25 Sentyabr Şripati Panditaradhiyula Balasubrahmanyam, hind müğənni (d. 1946) Qoran Paskaleviç, serb kinorejissor (d. 1947) 26 Sentyabr — Con Devid Barrou, ingilis kosmoloq, fizik, riyaziyyatçı (d. 1952) 27 Sentyabr — Yuko Takeuti, yapon aktrisa (d. 1980) 29 Sentyabr Sabah əl-Əhməd əl-Cabir əs-Sabah, Küveyt əmiri (d. 1929) Mak Devis, amerikalı bəstəkar, müğənni, aktyor (d. 1942) Helen Reddi, avstraliyalı aktrisa, müğənni (d. 1941) 30 Sentyabr Əli Bozər, Türkiyə Baş naziri (müvəqqəti) (d. 1925) Kino, argentinalı karikaturaçı (d. 1932) 2 Oktyabr — Bob Gibson, amerikalı beysbolçu (d. 1935) 4 Oktyabr — Kendzo Takada, yapon modelyer (d. 1939) Conni Neş, amerikalı müğənni, bəstəkar (d. 1940) Eddi Van Halen, holland-amerikalı musiqiçi, bəstəkar (d. 1955) 7 Oktyabr — Mario Molina, meksikalı kimyaçı, Kimya üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1943) Uayti Ford, amerikalı beysbolçu (d. 1928) Əli Xəlif Qalayd, Somali Baş naziri (8-ci) (d. 1941) Çarlz Mur, amerikalı atlet, Olimpiya çempionu (d. 1929) Məhəmməd Rza Şəcəryan, iranlı müğənni (d. 1940) 12 Oktyabr — Litokva Tomeinq, Marşall adaları Prezidenti (4-cü) (d. 1939) Ronda Fleminq, amerikalı aktrisa (d. 1923) Kunio Nakamura, Palau Prezidenti (6-cı) (d. 1943) Rene Felber, İsveçrə Prezidenti (81-ci) (d. 1933) Bəkir Coşqun, türk jurnalist, yazıçı (d. 1945) 19 Oktyabr — Spenser Devis, uelsli müğənni (d. 1939) Brüno Martini, fransız futbolçu (d. 1962) Ceyms Rendi, kanadalı-amerikalı sehrbaz, skeptik (d. 1928) İrina Skobseva, rus aktrisa (d. 1927) 21 Oktyabr — Marc Çempion, amerikalı aktrisa, rəqqasə (d. 1919) İzzət İbrahim əd-Duri, ��raq Vitse-prezidenti (6-cı) (d. 1942) Diana Di Prima, amerikalı şair, dramaturq, aktivist (d. 1934) Li Qon Hi, cənubi koreyalı biznes maqnatı (d. 1942) 27 Oktyabr — Hikmət Qaragöz, türk aktyor (d. 1946) 28 Oktyabr — Antoni Soter Fernandes, Malayziya Roma Katolik kardinalı (d. 1932) 29 Oktyabr — Anjelika Amon, avstriyalı-amerikalı molekulyar və hüceyrə bioloqu (d. 1967) Məsud Yılmaz, Türkiyə Baş naziri (21-ci) (d. 1947) Robert Fisk, ingilis yazıçı, jurnalist (d. 1946) Amfiloxiy Radoviç, Monteneqro Mitropoliti (50-ci) (d. 1938) Nobbi Staylz, iniglis futbolçu (d. 1942) Şon Konneri, şotland aktyor (d. 1930) MF Doom, britaniyalı-amerikalı repçi (d. 1971) Əhməd Laraki, Mərakeş Baş naziri (6-cı) (d. 1931) Orxan Çoban, türk aktyor (d. 1935) Cici Proyetti, italyan aktyor, komediyaçı (d. 1940) 4 Noyabr — Ken Hensli, ingilis müğənni, bəstəkar (d. 1945) Teymur Səlcuq, türk bəstəkar, pianoçu (d. 1945) Cim Marurai, Kuk adaları Baş naziri (10-cu) (d. 1947) Fernando Solanas, argentinalı kinorejissor, siyasətçi (d. 1936) 8 Noyabr — Aleks Trebek, kanadalı-amerikalı oyun şousu aparıcısı (d. 1940) 9 Noyabr — Tom Heynson, amerikalı basketbolçu (d. 1934) Amadu Tumani Ture, Mali Prezidenti (3-cü) (d. 1948) Saib Erekat, fələstinli siyasətçi, diplomat (d. 1955) Xəlifə ibn Salman Əl-Xəlifə, Bəhreyn Baş naziri (1-ci) (d. 1935) Xorxe Lopart, ispan atlet, Olimpiya çempionu (d. 1952) Masatosi Kosiba, yapon fizik, Fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1926) Cerri Rolinqs, Qana Prezidenti (7-ci) (d. 1947) 13 Noyabr — Piter Satkliff, ingilis seriyalı qatil (d. 1946) Hasan Muratoviç, Bosniya və Herseqovina Baş naziri (4-cü) (d. 1940) Armen Ciqarxanyan, rus-erməni aktyor (d. 1935) Piter Floryançiç, sloven ixtiraçı (d. 1919) Des O'Konnor, ingilis komediyaçı, müğənni, teleaparıcı (d. 1932) Sumitra Çatterci, hind aktyor (d. 1935) Rey Klemens, ingilis futbolçu (d. 1948) Raul Eduardo Bela Çiriboqa, ekvadorlu kardinal (d. 1934) Brüs Sviden, amerikalı audio mühəndis, səsyazma prodüseri (d. 1934) Valid Muallem, suriyalı diplomat (d. 1941) Henrik Qulbinoviç, polyak prelat, kardinal (d. 1923) 18 Noyabr — Umar Qalib, Suriya Baş naziri (7-ci) (d. 1930) 20 Noyabr — İriney, serb patriarx (d. 1930) Sidi uld Şeyx Abdullahi, Mavritaniya Prezidenti (7-ci) (d. 1938) Mustafa Nadareviç, boşnak-xorvat aktyor (d. 1943) 23 Noyabr — Anele Nqsonqsa, cənubi afrikalı futbolçu (d. 1987) Mamadu Tanca, Niger Prezidenti (7-ci) (d. 1938) Muhittin Qorxmaz, türk aktyor (d. 1953) Devrim Parscan, türk aktyor (d. 1937) Dieqo Armando Maradona, argentinalı futbolçu, məşqçi (d. 1960) Ceyms Bulfenson, avstraliyalı-amerikalı hüquqşünas, iqtisadçı, Dünya Bankı Qrupu Prezidenti (9-cu) (d. 1933) Sadiq əl-Mehdi, Sudan Baş naziri (7-ci) (d. 1935) Tevita Momoedonu, Fici Baş naziri (5-ci) (d. 1946) Dariya Nikolodi, italyan aktrisa (d. 1950) 27 Noyabr — Möhsün Fəxrizadə, iranlı fizik, nüvə alimi, akademik (d. 1958) 28 Noyabr — Devid Prouz, ingilis bodibilder, aktyor (d. 1935) 29 Noyabr — Papa Buba Diop, seneqallı futbolçu (d. 1978) Eduardu Lorensu, portuqal filosof, yazıçı (d. 1923) Arni Robinson, amerikalı atlet, Olimpiya çempionu (d. 1948) Valeri Jiskar d'Esten, Fransa Prezidenti (20-ci) (d. 1926) Zəfərulla Xan Camali, Pakistan Baş naziri (15-ci) (d. 1944) Rafer Conson, amerikalı dekatlet, aktyor (d. 1934) Pat Patterson, kanadalı-amerikalı güləşçi, prosüder (d. 1941) 5 Dekabr — Viktor Ponedelnik, rus futbolçu (d. 1937) 6 Dekabr — Tabare Vaskes, Uruqvay Prezidenti (39-cu və 41-ci) (d. 1940) 7 Dekabr — Çak Yeqer, amerikalı pilot (d. 1923) 8 Dekabr — Alexandro Sabelya, argentinalı futbolçu (d. 1954) Vyaçeslav Kebiç, Belarus Baş naziri (1-ci) (d. 1936) Paolo Rossi, italyan futbolçu (d. 1956) Barbara Vindzor, ingilis aktrisa (d. 1937) Tom Lister, amerikalı aktyor, güləşçi (d. 1958) Kim Ki Duk, cənubi koreyalı rejissor, ssenarist (d. 1960) Ceyms Flinn, yeni zelandiyalı kəşfiyyatçı, akademik (d. 1934) Con le Karre, ingilis yazıçı (d. 1931) Çarli Prayd, amerikalı müğənni, gitaraçı (d. 1934) Fıkre Selassie Voqderes, Efiopiya Baş naziri (9-cu) (d. 1945) Cek Steynberqer, amerikalı-alman fizik, Fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1921) 13 Dekabr — Ambroz Mandvulo Dlamini, Esvatini Baş naziri (10-cu) (d. 1968) Erkut Taçkın, türk musiqiçi (d. 1940) Jerar Ulye, fransız futbolçu (d. 1947) 15 Dekabr — Saufatu Sopoanqa, Tuvalu Baş naziri (8-ci) (d. 1952) 16 Dekabr — Flavio Kotti, İsveçrə Prezidenti (80-ci) (d. 1939) 17 Dekabr — Pyer Buyoya, Burundi Prezidenti (3-cü) (d. 1949) Maykl Cefferi, Avstraliya General-qubernatoru (24-cü) (d. 1937) Oskar Ribas Reyq, Andorra Baş naziri (1-ci) (d. 1936) 19 Dekabr — Mekere Morauta, Papua-Yeni Qvineya Baş naziri (7-ci) (d. 1946) 22 Dekabr — Məhəmməd Mustafa Mero, Suriya Baş naziri (62-ci) (d. 1941) 23 Dekabr — Orxan Kural, türk yazıçı (d. 1950) Con Kremona, Malta Prezidenti (müvəqqəti) (d. 1918) İvri Qitlis, israilli skripkaçı (d. 1922) Engin Nurşani, türk-alman müğənni (d. 1984) Key Si Cons, amerikalı basketbolçu, məşqçi (d. 1932) 28 Dekabr — Armando Mansanero, meksikalı müğənni, bəstəkar (d. 1935) 29 Dekabr — Pyer Karden, fransız-italyan modelyer (d. 1922) 30 Dekabr — Yucin Rayt, amerikalı caz basçısı (d. 1923) 31 Dekabr — Tommi Doxerti, şotland futbolçu (d. 1928) Nobel mükafatları Emmanüel Şarpantye Cennifer Daudna İqtisadiyyat Pol Milqrom Robert Uilson Ədəbiyyat — Luiza Qlük Sülh — Dünya Qida Proqramı Rocer Penrouz Raynhard Qenzel Fiziologiya və ya tibb Harvi Ceyms Alter Maykl Hayton Həmçinin bax 2020-ci illər 2020-ci ildə Azərbaycan",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=622483
-2020-ci il dekabr ayında vəfat edənlər,Rober Osseyn — 93 yaşında vəfat edib. Ağaxan Şərifov — 58 yaşında vəfat edib. Pyer Karden — 98 yaşında vəfat edib. Sabir Əliyev (xanəndə) — 72 yaşında vəfat edib. Səfurə İbrahimova — 81 yaşında vəfat edib. Atabala Səfərov — 71 yaşında vəfat edib. Ədilə Namazova — 94 yaşında vəfat edib. Elbrus Abbasov — 70 yaşında vəfat edib. Kim Ki Duk — 59 yaşında vəfat edib. Cozef Safra — 82 yaşında vəfat edib. Rəfael Abbasov — 77 yaşında vəfat edib. Adil İsmayılov (hüquqşünas) Xuan Hormaçea — 81 yaşında vəfat edib.,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=711465
-2020-ci ildə Azərbaycan,"2020 — Azərbaycanda ""Könüllülər ili"" Azərbaycanda VI çağırış Milli Məclisə seçki 2020-ci ilin payızında keçirilməli olsa da, ölkədə aparılan struktur islahatları çərçivəsində fevral ayında növbədənkənar parlament seçkiləri təşkil edildi. Seçki o zaman Qarabağın erməni qüvvələrinin işğalı altındakı əraziləri istisna olmaqla, 1314 namizədin rəqabət apardığı 125 seçki dairəsində keçirildi. Azərbaycanda 2020-ci ilin ən mühüm hadisəsi əlbəttəki, 28 illik erməni işğalına sona qoyulmasıdır. 2020-ci ilin iyulunda tərəflər arasında bir neçə günlük hərbi toqquşmalar (Tovuz döyüşləri) oldu. Qarşıdurma beynəlxalq vasitəçilərin, xüsusən Rusiyanın müdaxiləsilə dayandırıldı. İkinci Qarabağ müharibəsi ərzində (27 Sentyabr - 10 Noyabr) Azərbaycan qüvvələri tərəfindən Cəbrayıl, Füzuli, Zəngilan, Qubadlı, Laçın, Xocalı, Tərtər və Şuşa rayonlarında 300-dən çox yaşayış məntəqəsi işğaldan azad edildi. Azərbaycan, Rusiya Prezidentləri və Ermənistan Baş naziri arasında noyabrın 10-da imzalanmış Qarabağ atəşkəs bəyanatı ilə 28 ildir münaqişənin davam etdiyi Qarabağ bölgəsində vəziyyət kökündən dəyişdi, Ağdam, Kəlbəcər və Laçın rayonları Azərbaycana təhvil verildi. Həmin sənədə görə, Rusiyanın 1960 əsgər, 90 zirehli texnika və 380 hərbi texnikasından ibarət sülhməramlı qüvvələri 5 il müddətinə bölgədə yerləşdirildi. Sənəd müharibə qaçqınlarının BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının nəzarəti altında Qarabağ bölgəsinə qayıtmasını da nəzərdə tutur. Birgə bəyanata əsasən əldə edilmiş razılaşmalardan biri bölgədəki quru nəqliyyat yollarının bərpası, Rusiya sülhməramlılarının nəzarəti altında Azərbaycanın qərb bölgəsilə Naxçıvan MR arasında Ermənistan ərazisi ilə quru yolunun (Zəngəzur dəhlizi) çəkilməsidir. Digər ölkələr kimi, Azərbaycan da 2020-ci ildə koronavirusla mübarizə apardı, onun ölkə iqtisadiyyatına mənfi təsirlərinin azaldılması istiqamətində çalışdı. Azərbaycan hökuməti qabaqlayıcı tədbirlərlə, sərt karantin məhdudiyyətlərinin tətbiqi ilə yanaşı, ilkin mərhələdə özəl sektora 2,5 milyard manat (1,7 milyard dollar) maliyyə yardımı da ayırdı. Bununla o, pandemiyanın ölkə iqtisadiyyatına mənfi təsirini minimuma endirməyə çalışdı. Prezident İlham Əliyev dövlət strukturlarında iqtisadi islahatlar çərçivəsində korrupsiyaya qarşı mübarizəni Azərbaycan dövlətinin prioritetlərindən elan etdi. Korrupsiyaya qarşı mübarizə çərçivəsində, 2020-ci ildə Azərbaycan Xarici İşlər və Mədəniyyət nazirliklərinin bir neçə yüksək vəzifəli məmuru həbs edildi. Bunun ardından xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarov və mədəniyyət naziri Əbülfəs Qarayev vəzifələrindən kənarlaşdırıldılar. 2020-ci ildə Azərbaycanın 7 rayonunun icra hakimiyyətinin başçıları korrupsiya, rüşvətxorluq və vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə ittihamları ilə həbs edildilər. Qanunvericilik hakimiyyəti İcra hakimiyyəti Məhkəmə hakimiyyəti Naxçıvan Muxtar Respublikası Qanunvericilik hakimiyyəti İcra hakimiyyəti 1 Yanvar — Naxçıvan MR, Mingəçevir şəhəri, Quba, Qusar, Xaçmaz, Şabran, Siyəzən, Xızı, Şamaxı, İsmayıllı, Ağsu, Qobustan, Balakən, Zaqatala, Qax, Şəki, Oğuz, Qəbələ, Göyçay, Ucar, Zərdab, Kürdəmir, Yevlax və Ağdaş rayonlarında icbari tibbi sığortanın tətbiqinə başlanıldı. 1 — 31 Yanvar — Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri Qazax, Tərtər, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Tovuz, Xocavənd, Gədəbəy, Goranboy və Ağstafa rayonlarında yerləşən Azərbaycan Ordusunun mövqelərini atəşə tutdu.7 Yanvar tarixində 1 nəfər şəhid oldu. 6 Yanvar — Nərmin Quliyeva cinayəti: Tovuz rayonunun Dondar Quşçu kəndi sakini 2009-cu il təvəllüdlü Nərmin Quliyeva 2019-cu ilin noyabr ayında qaçırıldıqdan 45 gün sonra ölü bədəni yandırılmış şəkildə tapıldı. Bu cinayət cəmiyyətdə böyük rezonansa səbəb oldu. Naxçıvan MR-də bəzi mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları yenidən təşkil edildi: Naxçıvan MR Vergilər Nazirliyi Dövlət Vergi Xidmətinə, Naxçıvan MR Daşınmaz Əmlak və Torpaq Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsi Daşınmaz Əmlak və Torpaq Məsələləri üzrə Dövlət Xidmətinə və Naxçıvan MR Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Agentliyi Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidmətinə çevrildi. Ordubad Rayon Uşaq Xəstəxanası yaradıldı. 8 Yanvar — Naxçıvan MR Ali Məclisi Sədri Vasif Talıbov ""Naxçıvan"" Əlahiddə Sərhəd Diviziyasının 3-cü Sərhəd Zastavası üçün yeni xidmət və yaşayış kompleksinin açılışında iştirak etdi. 9 — 22 Yanvar — 2020 Yeniyetmələrin Qış Olimpiya Oyunları (Lozanna, İsveçrə)Medal sayı: 0 Səudiyyə Ərəbistanının ""ACWA Power"" şirkətinin idarə heyətinin sədri Məhəmməd Abunayyan və BƏƏ-nin ""Masdar"" şirkətinin icraçı direktoru Məhəmməd Cəmil Əl Ramahi Azərbaycana səfər etdilər: Prezident İlham Əliyev, Məhəmməd Abunayyan və Məhəmməd Cəmil Əl Ramahi arasında görüş oldu. (Bakı) Bakı şəhəri və Cəbrayıl rayonunun Cocuq Mərcanlı kəndi arasında ilk marşrut xətti istifadəyə verildi. Naçxıvan MR-də ""Aqrar Sığorta Fondu"" qeyri-kommersiya hüquqi şəxsi yaradıldı. Qırğızıstan Prezidenti Sooronbay Jeenbekov və Azərbaycanın Qırğızıstandakı səfiri Hidayət Orucov Qırğızıstanın paytaxtı Bişkek şəhərində Azərbaycan-Qırğızıstan Dostluq parkının təməl qoyma mərasimində iştirak etdilər. Nərmin Quliyeva cinayəti: 1973-cü il təvəllüdlü Tovuz rayonunun Dondar Quşçu kəndi sakini İlkin Süleymanov hadisənin təqsirkarı olmaqda şübhəli bilinərək saxlanıldı. İstintaq zamanı İlkin Süleymanovun cinayəti etiraf etdiyi və ""psixoloji problemləri"" olduğu iddia edildi. 12 Yanvar — Bakı şəhərində ""AZE Medical Center"" klinikasının açılışı oldu. MSK-nın ""Seçki-2020"" Müstəqil Media Mərkəzi yaradıldı. İtaliya-Azərbaycan Hökumətlərarası Komissiyanın 5-ci iclası keçirildi. (Roma, İtaliya) 16 Yanvar — Culfa Rayon Mərkəzi Xəstəxanası publik hüquqi şəxsə çevrildi. Qara Yanvar faciəsindən 30 il keçdi. Prezident İlham Əliyev İsveçrəyə səfər etdi: Prezident İlham Əliyev Dünya İqtisadi Forumunda iştirak etdi. (Davos, İsveçrə) Prezident İlham Əliyev və ""VTB Bank"" prezidenti-idarə heyətinin sədri Andrey Kostin arasında görüş oldu. (Davos, İsveçrə) Prezident İlham Əliyev və ""Carlyle Group"" şirkətinin həmtəsisçisi Devid Rubenşteyn arasında görüş oldu. (Davos, İsveçrə) Prezident İlham Əliyev və ""CISCO"" şirkətinin icraçı vitse-prezidenti və baş maliyyə direktoru Kelli Kramer arasında görüş oldu. (Davos, İsveçrə) Prezident İlham Əliyev və Dünya İqtisadi Forumu Prezidenti Borge Brende arasında görüş oldu. (Davos, İsveçrə) Prezident İlham Əliyev və Türkiyə xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu arasında görüş oldu. (Davos, İsveçrə) Prezident İlham Əliyev və Pakistan Baş naziri İmran Xan arasında görüş oldu. (Davos, İsveçrə) Prezident İlham Əliyev və Xorvatiya Baş naziri Andrey Plenkoviç arasında görüş oldu. (Davos, İsveçrə) Prezident İlham Əliyev və Neft İxrac edən Ölkələr Birliyi (OPEC) Baş katibi Məhəmməd Barkindo arasında görüş oldu. (Davos, İsveçrə) Prezident İlham Əliyev və ""Carlsberg Group"" şirkətinin baş icraçı direktoru Cees't Hart arasında görüş oldu. (Davos, İsveçrə) Prezident İlham Əliyev və ""Signify"" şirkətinin baş icraçı direktoru Erik Rondolat arasında görüş oldu. (Davos, İsveçrə) Prezident İlham Əliyev və ""LUKOIL"" şirkətinin prezidenti Vahid Ələkbərov arasında görüş oldu: Azərbaycanın ""Naxçıvan"" və ""Qoşadaş"" yataqlarının ""LUKOIL"" şirkəti ilə birgə işlənilməsi barədə qərar qəbul olundu. (Davos, İsveçrə) ABB-də Azərbaycanda ilk dəfə ""IBA Bot"" robotu fəaliyyətə başladı. Prezident İlham Əliyev və İsveçrə Prezidenti Simonetta Sommaruqa arasında görüş oldu. (Davos, İsveçrə) Prezident İlham Əliyev və Polşa Prezidenti Andjey Duda arasında görüş oldu. (Davos, İsveçrə) Prezident İlham Əliyev və Monqolustan Prezidenti Xaltmaaqiyn Battulqa arasında görüş oldu. (Davos, İsveçrə) Prezident İlham Əliyev və Gürcüstan Baş naziri Giorgi Qaxariya arasında görüş oldu. (Davos, İsveçrə) Prezident İlham Əliyev və ""SUEZ Group"" şirkətinin baş icraçı direktoru Bertran Kamus arasında görüş oldu. (Davos, İsveçrə) Prezident İlham Əliyev və ""BP"" şirkətinin baş icraçı direktoru Robert Dadli arasında görüş oldu. (Davos, İsveçrə) Prezident İlham Əliyev və ""Swiss Re"" şirkətinin ictimaiyyətlə əlaqələr üzrə sədri Veronika Skotti arasında görüş oldu. (Davos, İsveçrə) Prezident İlham Əliyev və ""Procter and Gamble Europe"" şirkətinin prezidenti Loik Tassel arasında görüş oldu. (Davos, İsveçrə) Böyük Britaniyanın Azərbaycandakı səfirliyi Bərdə rayonunda Resurs və Təlim mərkəzi açdı. 23 — 26 Yanvar — ""Bakı-Moskva: mədəniyyətlərin dialoqu"" konfransı (Bakı) Prezident İlham Əliyev və ""Equinor"" şirkətinin baş icraçı direktoru Eldar Saetre arasında görüş oldu. (Davos, İsveçrə) ""Yuxarı Baş"" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğuna milli qoruq statusu verildi. 25 Yanvar — Salyan rayonunun Ərəbqardaşbəyli kənd tam orta məktəbinin yeni binasının açılışı oldu. ATƏT Parlament Assambleyası Prezidenti Georgi Tsereteli Azərbaycana səfər etdi: Prezident İlham Əliyev və Georgi Tsereteli arasında görüş oldu. (Bakı) Beynəlxalq Türk Akademiyası Elmi Şurasının III iclası keçirildi. (Bakı) 31 Yanvar — Azərbaycan-Ukrayna Hökumətlərarası Komissiyasının 12-ci iclası keçirildi. (Kiyev, Ukrayna) 1 Fevral — Azərbaycan Gənc Müəllimlər Assosiasiyasının I Forumu keçirildi. (Bakı) 1 — 8 Fevral — Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri Qazax, Tərtər, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Tovuz, Xocavənd, Gədəbəy və Goranboy rayonlarında yerləşən Azərbaycan Ordusunun mövqelərini atəşə tutdu. 1 — 5 Fevral — ""Gəncliyin səsi"" festivalı. 18 Fevral — Bakı şəhərində kreativ sənaye forumu keçirildi. 20 — 22 Fevral — ""Partners and Business"" sərgisi (Bakı) 29 Fevral — 1 Mart — I IBA Regional Hakatonu (Bakı) 7 May — Prezident İlham Əliyev Bakı şəhərində modul tipli ilk xəstəxana kompleksinin açılışında iştirak etdi. 12 İyul — Tovuz döyüşləri: 1-ci gün Ermənistan Silhalı Qüvvələrinin bölmələri Tovuz rayonunda yerləşən Azərbaycan Ordusunun mövqelərini atəşə tutdu Tovuz döyüşləri başladı 13 İyul — Tovuz döyüşləri: 2-ci gün Ermənistan Silhalı Qüvvələrinin bölmələri Tovuz rayonunda yerləşən Azərbaycan Ordusunun mövqelərini atəşə tutdu 14 İyul — Tovuz döyüşləri: 3-cü gün Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri Tovuz rayonunda yerləşən Azərbaycan Ordusunun mövqelərini atəşə tutdu. Nəticədə Azərbaycan Ordusunun general-mayoru Polad Həşimov, polkovnik İlqar Mirzəyev şəhid oldu 16 İyul — Tovuz döyüşləri: 5-ci gün Ermənistan Silhalı Qüvvələrinin bölmələri Tovuz rayonunda yerləşən Azərbaycan Ordusunun mövqelərini atəşə tutdu Ermənistan tərəfi Mingəçevir Su Anbarını vuracaqları barədə iddialar səsləndirdi. Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi isə Azərbaycan Ordusunun silahlanmasında olan ən yeni raket sistemlərinin Metsamor AES-i yüksək dəqiqliklə vurmaq imkanının olduğu ilə bağlı Ermənistana xəbərdarlıq etdi 17 İyul — Tovuz döyüşləri: 6-cı gün Ermənistan Silhalı Qüvvələrinin bölmələri Tovuz rayonunda yerləşən Azərbaycan Ordusunun mövqelərini atəşə tutdu 18 İyul — Tovuz döyüşləri: 7-ci gün Ermənistan Silhalı Qüvvələrinin bölmələri Tovuz və Gədəbəy rayolarında yerləşən Azərbaycan Ordusunun mövqelərini atəşə tutdu 19 İyul — Tovuz döyüşləri: 8-ci gün Ermənistan Silhalı Qüvvələrinin bölmələri Tovuz rayonunda yerləşən Azərbaycan Ordusunun mövqelərini atəşə tutdu 20 İyul — Tovuz döyüşləri: 9-cu gün Ermənistan Silhalı Qüvvələrinin bölmələri Tovuz və Gədəbəy rayolarında yerləşən Azərbaycan Ordusunun mövqelərini atəşə tutdu 21 İyul — Tovuz döyüşləri: 10-cu gün Ermənistan Silhalı Qüvvələrinin bölmələri Gədəbəy rayonunda yerləşən Azərbaycan Ordusunun mövqelərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus 2 PUA Ağdam və Tovuz rayonları sahəsində uçuş cəhdi etdi 22 İyul — Tovuz döyüşləri: 11-ci gün Ermənistan Silhalı Qüvvələrinin bölmələri Tovuz və Gədəbəy rayolarında yerləşən Azərbaycan Ordusunun mövqelərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA Tovuz rayonu sahəsində uçuş cəhdi etdi 23 İyul — Tovuz döyüşləri: 12-ci gün Ermənistan Silhalı Qüvvələrinin bölmələri Tovuz və Gədəbəy rayolarında yerləşən Azərbaycan Ordusunun mövqelərini atəşə tutdu 27 Sentyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 1-ci gün Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl rayonlarının kəndlərini, Horadiz və Naftalan şəhərlərini atəşə tutdu. Naftalan faciəsi törədildi İkinci Qarabağ müharibəsi başladı Füzuli rayonunun Qaraxanbəyli, Kənd Horadiz və Qərvənd kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Böyük Mərcanlı və Nüzgar kəndləri işğaldan azad edildi Murov zirvəsi işğaldan azad edildi 28 Sentyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 2-ci gün Ermənistan Silahlı Qüvvələri Ağdam və Cəbrayıl rayonlarının kəndlərini, Tərtər rayonunun Şıxarx qəsəbəsini, Tərtər şəhərini atəşə tutdu 29 Sentyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 3-cü gün Ermənistan Silahlı Qüvvələri Ağdam, Füzuli, Tərtər rayonlarının kəndlərini və Daşkəsən rayonunun ərazilərini atəşə tutdu Ermənilər Qarabağı tərk etməyə başladılar 30 Sentyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 4-cü gün Ermənistan Silahlı Qüvvələri Goranboy rayonunun kəndlərini, Tərtər və Horadiz şəhərlərini atəşə tutdu 1 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 5-ci gün Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağdam, Cəbrayıl, Goranboy rayonlarının kəndlərini, Tərtər və Horadiz şəhərlərini atəşə tutdu 2 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 6-cı gün Ermənistan Silahlı Qüvvələri Ağdam, Tərtər, Şəmkir, Tovuz, Bərdə rayonlarının kəndlərini və Tərtər şəhərini atəşə tutdu 3 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 7-ci gün Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağdam, Ağcabədi, Goranboy rayonlarının kəndlərini, Tərtər və Beyləqan şəhərlərini atəşə tutdu Tərtər rayonunun Talış və Suqovuşan (Madagiz) kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy və Quycaq kəndləri işğaldan azad edildi Füzuli rayonunun Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndi işğaldan azad edildi 4 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 8-ci gün Gəncə şəhərinə raket hücumları Mingəçevir şəhərinə raket hücumları Xızı rayonuna raket hücumları Abşeron rayonuna raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Ağcabədi, Ağdam, Bərdə rayonlarının kəndlərini atəşə tutdu Cəbrayıl rayonunun Karxulu, Şükürbəyli, Yuxarı Maralyan, Çərəkən, Daşkəsən, Horovlu, Decal, Mahmudlu və Cəfərabad kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl şəhəri işğaldan azad edildi 5 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 9-cu gün Gəncə şəhərinə raket hücumları Beyləqan şəhərinə raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Ağcabədi, Tərtər, Ağdam, Goranboy rayonlarının kəndlərini, Göygöl rayonunun ərazilərini və Beyləqan, Bərdə, Tərtər, Gəncə, Ağcabədi şəhərlərini atəşə tutdu Cəbrayıl rayonunun Şıxəli Ağalı, Sarıcalı və Məzrə kəndləri işğaldan azad edildi 6 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 10-cu gün Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağdam rayonlarının kəndlərini və Yevlax, Beyləqan, Goranboy rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu 7 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 11-ci gün Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağdam, Bərdə, Ağcabədi, Füzuli və Cəbrayıl rayonlarının kəndlərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA Ağstafa rayonu sahəsində uçuş cəhdi etdi 8 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 12-ci gün Gəncə şəhərinə raket hücumları Bərdə şəhərinə raket hücumları Tərtər şəhərinə raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Goranboy, Tərtər, Ağdam, Bərdə, Ağcabədi rayonlarının kəndlərini və Bərdə şəhərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA Oğuz rayonu sahəsində uçuş cəhdi etdi Azərbaycan Ordusu Şuşa şəhərindəki hərbi hissələri bombaladı 9 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 13-cü gün Mingəçevir şəhərinə raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Füzuli rayonunun kəndlərini, Goranboy, Tərtər, Ağdam, Bərdə, Ağcabədi rayonlarının ərazilərini və Ağdam rayonunun Quzanlı qəsəbəsini atəşə tutdu Cəbrayıl rayonunun Qaracallı, Süleymanlı, Əfəndilər və Qışlaq kəndləri işğaldan azad edildi Tərtər rayonunun Çaylı kəndi işğaldan azad edildi Füzuli rayonunun Yuxarı Güzlək və Gorazıllı kəndləri işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Sor kəndi işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Hadrut qəsəbəsi işğaldan azad edildi 10 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 14-cü gün Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan arasında Moskva görüşü oldu Humanitar atəşkəs elan olundu Ermənistan Silahlı Qüvvələri atəşkəs rejimini pozaraq Goranboy, Tərtər, Ağdam, Ağcabədi, Füzuli rayonlarının kəndlərini atəşə tutdu Xankəndi şəhərində həyəcan siqnalı verildi 11 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 15-ci gün Gəncə şəhərinə raket hücumları Mingəçevir şəhərinə raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri atəşkəs rejimini pozaraq Ağdam, Tərtər, Ağcabədi və Füzuli rayonlarının kəndlərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA Mingəçevir şəhəri istiqamətində uçuş cəhdi etdi 12 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 16-cı gün Ermənistan Silahlı Qüvvələri atəşkəs rejimini pozaraq Tərtər rayonunun kəndlərini və Goranboy, Ağdam rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA-lar Ağdam və Tovuz rayonları istiqamətində uçuş cəhdi etdi 13 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 17-ci gün Ermənistan Silahlı Qüvvələri atəşkəs rejimini pozaraq Goranboy, Tərtər, Ağcabədi və Ağdam rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu 14 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 18-ci gün Füzuli rayonunun Qaradağlı, Xatınbulaq və Qarakollu kəndləri işğaldan azad edildi Xocavənd rayounun Bulutan, Məlikcanlı, Kəmərtük, Dağdöşü və Tağaser kəndləri işğaldan azad edildi 15 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 19-cu gün Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər şəhərini atəşə tutdu Füzuli rayonunun Arış kəndi işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Doşulu kəndi işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Edişə, Edilli, Düdükçü və Çiraquz kəndləri işğaldan azad edildi 16 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 20-ci gün Ermənistan Silahlı Qüvvələri Goranboy, Tərtər, Ağdam, Ağcabədi, Ordubad rayonlarının ərazisini və Gəncə şəhərini atəşə tutdu Xocavənd rayonunun Xırmancıq, Ağbulaq və Axullu kəndləri işğaldan azad edildi 17 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 21-ci gün Gəncə şəhərinə raket hücumları Mingəçevir şəhərinə raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Ağdam, Ağcabədi rayonlarının kəndlərini və Tərtər, Bərdə rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA Tovuz rayonu istiqamətində uçuş cəhdi edib Füzuli rayonunun Qoçəhmədli, Çimən, Musabəyli, Pirəhmədli, Dədəli, İşıqlı və Cuvarlı kəndləri işğaldan azad edildi Füzuli şəhəri işğaldan azad edildi 18 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 22-ci gün Xızı rayonuna raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Cəbrayıl rayonunun kəndlərini və Tovuz, Gədəbəy rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA Horadiz şəhəri istiqamətində uçuş cəhdi etdi Cəbrayıl rayonunun Xudafərin qəsəbəsi işğaldan azad edildi Xudafərin körpüləri üzərində Azərbaycan bayrağı sancıldı 19 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 23-cü gün Xızı rayonuna raket hücumları Ağcabədi rayonuna raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağdam rayonlarının kəndlərini, Goranboy, Tovuz, Daşkəsən, Göygöl rayonlarının ərazilərini, Ağdam rayonunun Bənövşələr qəsəbəsini və Tərtər şəhərini atəşə tutdu Cəbrayıl rayonunun Soltanlı, Əmirvanlı, Maşanlı, Hasanlı, Alıkeyxalı, Qumlaq, Hacılı, Göyərçin Veysəlli, Niyazqulular, Keçəl Məmmədli, Şahvəlli, Hacı İsmayıllı və İsaqlı kəndləri azad edildi Cəbrayıl rayonunun Qumlaq qəsəbəsi işğaldan azad edildi 20 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 23-cü gün Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər rayonunun kəndlərini və Ağdam, Goranboy rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Ermənistana məxsus PUA Gəncə şəhəri istiqamətində və Goranboy rayonu sahəsində uçuş cəhdi etdi Füzuli rayonunun Dördçinar, Kürdlər, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Qarğabazar, Aşağı Veysəlli və Yuxarı Aybasanlı kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Safarşa, Həsənqaydı, Fuğanlı, İmambağı, Daş Veysəlli, Ağtəpə və Yarəhmədli kəndləri işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Ağcakənd, Günəşli (Noraşen), Çinarlı (Vəng), Daşbaşı və Mülküdərə kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Havalı, Zərnəli, Məmmədbəyli, Şərifan və Birinci Muğanlı kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Həkəri qəsəbəsi işğaldan azad edildi Zəngilan şəhəri işğaldan azad edildi 21 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 24-cü gün Füzuli rayonunun Gecəgözlü, Aşağı Seyidəhmədli və Zərgər kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Balyand, Papı, Tulus, Hacılı və Tinli kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Xurama, Xumarlı, Sarıl, Babaylı, Hacallı, Qıraq Müşlan, Üdgün, İçəri Müşlan, Məlikli, Cahangirbəyli, Turabad və Baharlı kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Mincivan qəsəbəsi işğaldan azad edildi 22 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 25-ci gün Siyəzən rayonuna raket hücumları Qəbələ rayonuna raket hücumları Kürdəmir rayonuna raket hücumları Cəbrayıl rayonunun Sirik, Şıxlar, Məstalıbəyli və Dərzili kəndləri işğaldan azad edildi Füzuli rayonunun Yuxarı Rəfədinli, Aşağı Rəfədinli və Mollavəli kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Kolluqışlaq, Malatkeşin, Kənd Zəngilan, Genlik, Vəliqulubəyli, Qaradərə, Çöpədərə, Tatar, Tiri, Əmirxanlı, Qarqulu, Bartaz və Dəlləkli kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Ağbənd qəsəbəsi işğaldan azad edildi Azərbaycan - İran sərhədi bərpa olundu 23 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 26-cı gün Cəbrayıl rayonunun Dağ Tumas, Nüsüs, Xələfli, Minbaşılı və Veysəlli kəndləri işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Dolanlar və Bünyadlı kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Vənədli və Mirzəhəsənli kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Zilanlı, Kürd Mahrızlı, Muğanlı və Alaqurşaq kəndləri işğaldan azad edildi 24 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 27-ci gün Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri Sünik-Zəngilan yolu istiqamətindən Azərbaycan Ordusuna hücum etməyə cəhd etdi 25 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 28-ci gün Zəngilan rayonunun Birinci Alıbəyli, İkinci Alıbəyli, Yenikənd və Rəbənd kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Qovşudlu, Sofulu, Dağ Maşanlı, Kürdlər, Hovuslu və Çələbilər kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Padar, Əfəndilər, Yusifbəyli, Çaytumas, Xanlıq, Sarıyataq və Mollabürhan kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı şəhəri işğaldan azad edildi 26 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 29-cu gün Humanitar atəşkəs elan olundu Ermənistan Silahlı Qüvvələri atəşkəs rejimini pozaraq Tərtər rayonunun kəndlərini və Tərtər şəhərini atəşə tutdu 27 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 30-cu gün Bərdə rayonuna raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri atəşkəs rejimini pozaraq Goranboy və Bərdə rayonlarının kəndlərini atəşə tutdu 28 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 31-ci gün Bərdə şəhərinə raket hücumları Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağcabədi, Tovuz, Gədəbəy, Goranboy və Daşkəsən rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Füzuli rayonunun Mandılı kəndi işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Qazanzəmi, Xanağabulaq, Çullu, Quşçular və Qaraağac kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı və Zərnəli kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Qiyaslı, Əbilcə və Qilican kəndləri işğaldan azad edildi 29 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 32-ci gün Ermənistan Silahlı Qüvvələri Goranboy rayonunun kəndlərini və Tərtər, Bərdə, Göygöl rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu 30 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 33-cü gün Ermənistan Silahlı Qüvvələri Goranboy, Tərtər, Ağdam, Ağcabədi və Göygöl rayonlarının ərazilərini atəşə tutdu Cəbrayıl rayonunun Xudaverdili, Qurbantəpə, Şahvələdli və Xubyarlı kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Aladin və Vejnəli kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Kavdadıq, Məmər və Mollalı kəndləri işğaldan azad edildi 31 Oktyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 34-cü gün Ermənistan Silahlı Qüvvələri Tərtər, Ağcabədi rayonlarının kəndlərini, Tərtər rayonunun Şıxarx qəsəbəsini və Tərtər şəhərini atəşə tutdu 1 Noyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 35-ci gün Xocavənd şəhəri istiqamətində Ermənistana məxsus hərbi avtomobil korteji məhv edildi 2 Noyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 36-cı gün Cəbrayıl rayonunun Çaprand, Hacı İsaqlı və Qoşabulaq kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Dərə Gilətağ və Böyük Gilətağ kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun İşıqlı, Muradxanlı və Milanlı kəndləri işğaldan azad edildi 3 Noyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 37-ci gün Ermənistan Silahlı Qüvvələri Füzuli rayonunun kəndlərini və Füzuli şəhərini atəşə tutdu 4 Noyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 38-ci gün Cəbrayıl rayonunun Mirək və Kavdar kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Məşədiismayıllı və Şəfibəyli kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Başarat, Qarakişilər və Qaracallı kəndləri işğaldan azad edildi Şuşa rayonunun Daşaltı kəndi işğaldan azad edildi 7 Noyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 41-ci gün Cəbrayıl rayonunun Yuxarı Məzrə və Yanarhac kəndləri işğaldan azad edildi Füzuli rayonunun Yuxarı Veysəlli, Yuxarı Seyidəhmədli, Qorqan, Üçüncü Mahmudlu, Qacar və Divanalılar kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Beşdəli kəndi işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Qəzyan, Balasoltanlı və Mərdanlı kəndləri işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Ataqut və Hünərli (Tsakuri) kəndləri işğaldan azad edildi Xocalı rayonunun Qarabulaq və Baharlı (Moşxmaat) kəndləri işğaldan azad edildi 8 Noyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 42-ci gün Şuşa şəhəri işğaldan azad edildi 9 Noyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 43-cü gün Füzuli rayonunun Qobu Dilağarda, Yal Pirəhmədli, Yuxarı Yağlıvənd, Dilağarda, Seyid Mahmudlu, Ələsgərli, Aşağı Güzlək, Govşatlı, Mirzəcamallı, Şəkərcik, Merdinli, Şıxlı, Qaraməmmədli, Dövlətyarlı, Hacılı, Hüseynbəyli və Saracıq kəndləri işğaldan azad edildi Cəbrayıl rayonunun Hüseynalılar, Söyüdlü, Aşağı Sirik, Qalacıq, Mollahəsənli, Əsgərxanlı, Yuxarı Nüsüs, Aşıq Məlikli, Niftalılar və Qərər kəndləri işğaldan azad edildi Qubadlı rayonunun Yuxarı Mollu, Aşağı Mollu, Xocik, Qaraimanlı, Xəndək, Həmzəli, Mahrızlı, Hal, Ballıqaya, Ulaşlı, Tinli, Xocahan, Boyunəkər, Qaraqoyunlu və Çərəli kəndləri işğaldan azad edildi Xocavənd rayonunun Susanlıq, Binə (Domi), Tuğ, Ağdam (Akaku), Azıx, Böyük Tağlar, Salakətin, Zoğalbulaq, Arakül, Tağaverd, Böyük Tağaverd, Şexer və Zərdanaşen kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Keçikli, Ördəkli, Sobu, Qaragöz və İsgəndərbəyli kəndləri işğaldan azad edildi Zəngilan rayonunun Bartaz qəsəbəsi işğaldan azad edildi Sığırt, Bartaz, Şükürataz yüksəklikləri və 5 adsız strateji yüksəkliklər işğaldan azad edildi Xocalı rayonunun Dəmirçilər, Çanaqçı, Mədətkənd, Şuşakənd, Muxtar və Sığnaq kəndləri işğaldan azad edildi Laçın rayonunun Güləbird, Səfiyan və Türklər kəndləri işğaldan azad edildi 10 Noyabr — İkinci Qarabağ müharibəsi: 44-cü gün | Dağlıq Qarabağ atəşkəs bəyanatı: Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan üçtərəfli bəyanat imzaladı İkinci Qarabağ müharibəsi başa çatdı 20 Noyabr — Qarabağ atəşkəs bəyanatı: Ermənistan üçtərəfli bəyanata uyğun olaraq Ağdam rayonunun işğal edilmiş 77,4%-ini Azərbaycana təhvil verdi 25 Noyabr — Qarabağ atəşkəs bəyanatı: Ermənistan üçtərəfli bəyanata uyğun olaraq Kəlbəcər rayonunu Azərbaycana təhvil verdi 1 Dekabr — Qarabağ atəşkəs bəyanatı: Ermənistan üçtərəfli bəyanata uyğun olaraq Laçın rayonunu Azərbaycana təhvil verdi 10 Dekabr — Zəfər paradı keçirildi (Bakı) 1 Yanvar — Fəzilə Səmədova, akademik, texnoloq. (d. 1929) 3 Yanvar — Gülhüseyn Əhmədov, dövlət xadimi, siyasətçi, Milli Məclisin III çağırış deputatı. (d. 1955) 6 Yanvar — Nərmin Quliyeva, ağır cinayət qurbanı. (d. 2009) Bahadur Tağıyev, alim, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi. (d. 1934) Vəli Əliyev, tarix elmləri doktoru, professor. (d. 1936) 9 Yanvar — Şamama Əliyeva, pambıqçı, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı. (d. 1938) 16 Yanvar — Tofiq Gülməmmədov, Əməkdar jurnalist. (d. 1960) 29 Yanvar — Tofiq Qasımov, siyasətçi, Xarici İşlər naziri (2-ci). (d. 1938) Mirzə Xəzər, jurnalist, publisist, tərcüməçi. (d. 1947) Rəna Kazımzadə, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor, alim. (d. 1942) 4 Fevral — Cavanşir Cahangirov, Əməkdar jurnalist. (d. 1955) 9 Fevral — Rauf Dadaşov, animasiya filmləri rəssamı, rejissor, Əməkdar mədəniyyət işçisi. (d. 1944) 11 Fevral — Miri Qənbərov, siyasətçi, Ticarət naziri, Millim Məclisin II və III çağırış deputatı. (d. 1935) 14 Fevral — Şirin Rzayev, pedaqoq, dirijor, Əməkdar mədəniyyət işçisi. (d. 1942) 15 Fevral — Roza Eyvazova, filologiya elmləri doktoru, professor. (d. 1937) 26 Fevral — İsgəndər Həmidov, siyasətçi, Daxili İşlər naziri (4-cü). (d. 1948) 29 Fevral — Ağaxan Salmanlı, aktyor, Xalq artisti. (d. 1941) 2 Mart — Məhəmməd Balayev, fəlsəfə elmləri doktoru, professor, Əməkdar müəllim (d. 1938) 7 Mart — Vaqif Nəzirov, monumentalçı heykəltaraş, Əməkdar incəsənət xadimi (d. 1940) 11 Mart — Sabir Mustafayev, şair, tərcüməçi (d. 1939) 12 Mart — Adil Zeynalov, aktyor, rejissor, Əməkdar artist (d. 1960) 16 Mart — Rafael Dadaşov, aktyor, səhnə ustası, Xalq artisti (d. 1946) 17 Mart — Fuad Babanlı, şair, dramaturq (d. 1945) 18 Mart — Dəmir Gədəbəyli, aşıq (d. 1972) 23 Mart — Nazim Hacıbəyov, memar, Əməkdar arxitektor (d. 1928) 26 Mart — Rəşid Şerif, karikaturaçı, Əməkdar rəssam (d. 1953) 27 Mart — Rauf Babayev, müğənni, Xalq artisti (d. 1937) 31 Mart — Ələddin Sultanov, dövlət xadimi, prokuror (d. 1928) 4 Aprel — Hüseyn Əhmədov, pedaqoji elmlər doktoru, professor, Əməkdar ali məktəb işçisi, Qabaqcıl maarif xadimi (d. 1926) 5 Aprel — Kubra Cəfərova, alim, Əməkdar müəllim, Əməkdar həkim (d. 1946) 9 Aprel — Arif İsmayılzadə, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor, Əməkdar geoloq, Əməkdar elm xadimi (d. 1937) Əli Nuriyev, kimya elmləri doktoru, professor, alim (d. 1928) Kərim Kərimov, geofizik, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor (d. 1933) Ülfət Bədəlbəyli, filologiya elmləri doktoru, professor, ədəbiyyatşünas, Əməkdar müəllim (d. 1939) 16 Aprel — Rafiq Əliyev, aktyor, rejissor, Xalq artisti (d. 1949) 22 Aprel — Mansur Mansurov, rejissor, səhnə ustası, Əməkdar artist (d. 1944) 24 Aprel — Nurəddin Hümbətov, tibb elmləri doktoru, professor, həkim, Əməkdar elm xadimi (d. 1933) 25 Aprel — Feyzavər Turan, türkoloq, rəssam (d. 1919) 27 Aprel — Abuzər Xələfov, tarix elmləri doktoru, professor, Azərbaycanda kitabxanaşünaslıq elminin banisi, Əməkdar elm xadimi, Əməkdar mədəniyyət işçisi (d. 1931) 28 Aprel — Əlişir Musayev, tibb elmləri doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi (d. 1949) Fərqanə Mehdiyeva, şair (d. 1964) Tofiq Hüseynov, filologiya elmləri doktoru, professor, alim (d. 1938) Tamara Gözəlova, aktrisa (d. 1940) Əli Verdiyev, Əməkdar rəssam (d. 1936) Qulamrza Səbri Təbrizi, filosof, ədəbiyyatşünas, fəlsəfə elmləri doktoru, professor (d. 1934) 9 May — Telman Ağayev, biologiya elmləri doktoru, professor (d. 1935) Tarixi məlum deyil — Saleh Əhmədov, dövlət xadimi (d. 1953) 7 İyun — Şaiq Həmidov, Azərbaycan Milli Paralimpiya Komitəsi Vitse-prezidenti (d. 1951) Allahverən Cəbrayılov, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor (d. 1940) Vəcihə Zöhrabova, alim (d. 1938) 10 İyun — Firuzə Vəliyeva, texnika elmləri doktoru (d. 1960) 11 İyun — Teymur Mustafayev, müğənni, xanəndə, Xalq artisti (d. 1939) 15 İyun — Fərman Bağırov, fotoqraf, jurnalist (d. 1936) 17 İyun — Mayis Ağabəyov, Xalq rəssamı (d. 1941) 18 İyun — Ziyafəddin Əsədov, alim, professor (d. 1950) 20 İyun — Hüseyn Həşimli, filologia elmləri doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi (d. 1965) 24 İyun — Mayis Gəncəli, aşıq, Əməkdar mədəniyyət işçisi (d. 1947) 27 İyun — Həsən Sultanov, vəkil, fəxri hüquq doktoru (d. 1936) 1 İyul — Sahib Ömərov, alim (d. 1961) 3 İyul — Etibar Babayev, rejissor, Əməkdar incəsənət xadimi (d. 1967) 5 İyul — Tofiq Hüseynov, aktyor, Əməkdar artist (d. 1949) 7 İyul — Fuad Ələsgərov, iqtisad elmləri doktoru, professor (d. ?) Polad Həşimov, general-mayor, Milli Qəhrəman (d. 1975) İlqar Mirzəyev, polkovnik, Milli Qəhrəman (d. 1973) 19 İyul — Akif Quliyev, prefossor, BDU dosenti, Əməkdar elm xadimi (d. 1942) Nailə Bağırova, Əməkdar iqtisadçı, Azərbaycan SSR Məişət Xidməti naziri (d. 1939) Zəkəriyyə Məmmədov, biologiya elmləri doktoru, alim (d. 1937) 23 İyul — Tamilla Rüstəmova, aktrisa, pianoçu (d. 1936) 30 İyul — Mahmud Məmmədov, aşıq, Əməkdar mədəniyyət işçisi (d. 1935) 3 Avqust — Firudin Nəbiyev, dövlət xadimi (d. 1960) Fəttah Heydərov, dövlət xadimi, deputat (d. 1938) Eldar Əliyev, opera müğənnisi (d. 1971) 7 Avqust — Gülməmməd Süleyanov, kimya elmləri doktoru, professor (d. 1948) Xanlar Qurbanov, Azərbaycan Milli İdman Assososiyası Prezidenti (d. 1950) Fikrət Aslanov, filologiya elmləri doktoru, professor (d. 1943) 20 Avqust — Lotu Quli, qanuni oğru (d. 1972) 25 Avqust — Qələndər Xaçınçaylı, şair, yazıçı, jurnalist, publisist (d. 1958) 26 Avqust — Naziyyə Şəmsəddinskaya, tibb elmləri doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi (d. 1926) 27 Avqust — Fərid Xayrulin, fotojurnalist, Əməkdar mədəniyyət işçisi (d. 1956) 29 Avqust — Vüqar Biləcəri, meyxanaçı, şair (d. 1988) 31 Avqust — Tofiq Alxazov, kimya elmləri doktoru, alim (d. 1932) 14 Sentyabr — Əzizə Mikayılova, filologiya elmləri doktoru, professor (d. 1962) 2 Oktyabr — Rafael Bayramov, alim (d. 1950) 3 Oktyabr — Rahib Əliyev, texnika elmləri doktoru, alim, Əməkdar mühəndis (d. 1937) 7 Oktyabr — Gözəl Bayramlı, dövlət xadimi, siyasi məhbus (d. 1962) 9 Oktyabr — Rəşid Abdullayev, idman ustası, məşqçi (d. 1957) 10 Oktyabr — Bayram Budaqov, futbolçu (d. 1994) 21 Oktyabr — Emin Şəkinski, dövlət xadimi, polis general-mayoru (d. 1960) Şükür Həmidov, polkovnik, Milli Qəhrəman (d. 1975) İsmayıl Dadaşov, şair, bəstəkar, musiqi redaktoru (d. 1957) 27 Oktyabr — Qüdrət Muğanlı, Əməkdar jurnalist (d. 1941) 2 Noyabr — Ədalət Paşayev, dövlət xadimi, feldyeger xidməti general-leytenantı (d. 1947) 8 Noyabr — Məhərrəm Həsənov, coğrafiyaçı, BDU dosenti (d. 1954) 16 Noyabr — Həmid Vəkilov, tarzən, Əməkdar artist (d. 1949) Məhəmməd Həsənov, hərbi xadim, Milli Qəhrəman (d. 1959) Əli İldırımoğlu, yazıçı, publisist, Əməkdar jurnalist (d. 1927) Rəşid Səməndər, aktyor, Əməkdar artist (d. 1975) Hikmət Hacızadə, dövlət xadimi (d. 1954) 22 Noyabr — Sərhad Məmmədov, dövlət xadimi (d. 1935) 23 Noyabr — Amil Avey, şair, yazıçı, publisist (d. 1953) Əjdər Həmidov, aktyor, Xalq artisti (d. 1953) Zakir Qarayev, tibb elmləri doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi (d. 1941) 25 Noyabr — Məmməd Məmmədov, siyasi xadim, Əməkdar elm xadimi (d. 1937) İbrahim Əliyev, aktyor (d. 1949) Nisə Bəyim, şair (d. 1955) 27 Noyabr — Vahid Tağıyev, dövlət xadimi (d. 1961) Məmməd Hümbətov, aktyor (d. 1946) Rəhim Qurbani, aktyor (d. 1951) Adil İsmayılov, hüquqşünas, ictimai xadim, vəkil (d. 1957) Rəfael Abbasov, Əməkdar rəssam (d. 1943) 5 Dekabr — Akif Bakıxanov, musiqiçi (d. 1933) 8 Dekabr — Elmira Ramazanova, texnika elmləri doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi (d. 1934) 11 Dekabr — Niyazi Rəsulzadə, kimya elmləri doktoru, professor, alim (d. 1948) 12 Dekabr — Sabir Vəliyev, dövlət xadimi, Əməkdar kənd təsərrüfatı işçisi (d. 1942) Arif Məhərrəmov, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor (d. 1952) Elbrus Abbasov, futbolçu (d. 1950) 16 Dekabr — Ədilə Namazova, tibb elmləri doktoru, professor, pediatr, kardioloq, Əməkdar elm xadmi, Əməkdar həkim (d. 1926) 18 Dekabr — Şərif Mahalov, tibb elmləri doktoru, professor, həkim (d. 1939) 19 Dekabr — Xosrov Məhəmmədoğlu, aşıq (d. 1938) Atabala Səfərov, aktyor, Əməkdar artist (d. 1949) Vaqif Ucatay, rəssam (d. 1955) 21 Dekabr — Səfurə İbrahimova, aktrisa, Xalq artisti (d. 1938) Sabir Əliyev, xanəndə, solist, Xalq artisti (d. 1948) Oqtay Qasımzadə, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor (d. 1953) 23 Dekabr — Fazil Qurbanov, tibb elmləri doktoru, professor (d. 1944) Hikmət Mahmudov, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor (d. 1936) Kamran Əliyev, filologiya elmləri doktoru, professor (d. 1953) Əlövsət Sadıqov, tutçu, seleksiyaçı (d. 1941) Sahib İsmayılov, cüdoçu, Əməkdar məşqçi (d. 1973) Almaz Mustafayeva, aktrisa, Əməkdar artist (d. 1949) Əkbər Xanmətov, kimya elmləri doktoru (d. 1938) Kamal Muxtarlı, dövlət xadimi (d. 1958) Vasif Quluzadə, geomorfoloq, alim (d. 1939) Tarixi məlum deyil Abış Mustafayev, müharibə və əmək veteranı, yazıçı, Qabaqcıl maarif xadimi (d. 1924) Aydın Məmmədov, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, paleontoloq (d. 1934) Soltan Qəribov, muğam ifaçısı (d. 1946) COVID-19 pandemiyası Yanvar-Fevral Səhiyyə naziri Oqtay Şirəliyev ""Yeni 2019-nCoV koronavirus xəstəliyinə qarşı profilaktik tədbirlərin gücləndirilməsi barədə"" əmr imzaladı. Nazirlər Kabinetində COVID-19 epidemiyasına qarşı qabaqlayıcı tədbirlərə dair iclas keçirildi. 30 Yanvar — ""Azərbaycan Respublikasında yeni koronavirus xəstəliyinin yayılmasının qarşısının alınmasına dair Fəaliyyət Planı"" təsdiq edildi. 22 Fevral — Azərbaycan-İran sərhəd-keçid məntəqələrində sanitar-dezinfeksiya işləri aparılmağa başlandı. 27 Fevral — Nazirlər Kabinetinin yanında Operativ Qərargah yaradıldı. 28 Fevral — COVID-19 infeksiyasına ilk yoluxma faktı qeydə alındı. 29 Fevral — 2 həftəlik dövr ərzində Azərbaycan və İran arasında dövlət sərhədləri məhdudlaşdırıcı rejim əsasında bağlandı. 2 Mart — Təhsil müəssisələrində tədris, təlim-tərbiyə prosesinin Mart ayının 3-dən 9-dək dayandırılması haqqında qərar qəbul olundu. 4 Mart — COVID-19 infeksiyasının yayılmasının qarşısını almaq üçün İrandan gələn yük maşınlarının və idxalların ölkəyə daxil olmasına qadağa qoyuldu. 7 Mart — Təhsil müəssisələrində tədris, təlim-tərbiyə prosesinin Mart ayının 10-dan 20-dək dayandırılması haqqında qərar qəbul olundu. 11 Mart — COVID-19 infeksiyasına görə Azərbaycan ərazisində Novruz şənlikləri və kütləvi tədbirlər ləğv edildi. COVID-19 infeksiyasından ilk ölüm halı qeydə alındı. İran ilə sərhədin məhdudlaşdırıcı rejim əsasında müvəqqəti bağlı saxlanmasına dair qərar növbəti 2 həftə müddətinə uzadıldı. ""ASAN Viza"" vasitəsilə vizaların rəsmiləşdirilməsi 45 gün müddətində dayandırıldı. Azərbaycan ərazisindəki bütün ictimai iaşə obyektlərində çoxdəfəli istifadə üçün nəzərdə tutulmuş qəlyan avadanlıqlarından istifadə qadağan edildi. Azərbaycanda COVID-19 infeksiyasının yayılması ilə əlaqədar bəzi izolyasiya tədbirlərinin tətbiq edilməsinə başlandı:Ölkə üzrə bütün kütləvi tədbirlər, o cümlədən mədəni-idman tədbirləri təxirə salınır, artıq təyin olunmuş tədbirlərin tarixi dəyişdirildi. Ölkə üzrə kinoteatrların, muzey və teatrların, əyləncə mərkəzlərinin, idman zallarının fəaliyyəti dayandırıldı. Ölkə ərazisində bütün toy məclislərinin keçirilməsi (14 və 15 mart 2020-ci il tarixlərinə əvvəlcədən təyin olunan toy mərasimləri istisna olmaqla) qadağan edildi. Dəfn mərasimləri istisna olmaqla, mərasim zallarında, çadırlarda və digər qapalı məkanlarda yas mərasimlərinin keçirilməsi qadağan olundu. Restoran və kafelərdə iş rejimi saat 21:00-dək müəyyən edildi. Restoran və kafelərdə kütləvi şənliklərin, məclislərin təşkili qadağan edildi. Saat 21:00-dan sonra fəaliyyət göstərən klublar və barların fəaliyyəti dayandırıldı. Tibb müəssisələrində müalicə alan şəxslərin xəstə yaxınları tərəfindən ziyarəti qadağan edildi. 10 günlük dövr ərzində Azərbaycan və Gürcüstan arasında dövlət sərhədləri bütün nəqliyyat vasitələri üçün müvəqqəti bağlandı. 18 Mart — Azərbaycan və Rusiya arasında dövlət sərhədləri yük maşınları istisna olmaqla bütün nəqliyyat vasitələri üçün müvəqqəti bağlandı. 19 Mart — ""Koronavirusla Mübarizəyə Dəstək Fondu"" `yaradıldı. 20 Mart — Təhsil müəssisələrində tədris, təlim-tərbiyə prosesinin Mart ayının 29-dan Aprel ayının 18-dək (ilk tədris günü Aprel ayının 20-si müəyyən edilir) dayandırılması haqqında qərar qəbul olundu. 23 Mart — Azərbaycan və Gürcüstan arasında dövlət sərhədlərinin Aprel ayının 20-dək bağlı saxlanılması haqqında qərar qəbul edildi. Azərbaycanda xüsusi karantin rejiminin tətbiq edilməsinə (20 Aprel tarixinə qədər) başlandı:65 yaşdan yuxarı insanlara evdən çıxmaq qadağan edildi. Bu kateqoriyadan olan tənha yaşayan şəxslərə qanunvericiliyə əsasən sosial xidmətlərin göstərilməsi təmin edildi. Xüsusi təyinatlı, o cümlədən təcili tibbi yardım, qəza-bərpa, xilasedici, habelə yük daşıyan avtomobillərin hərəkəti istisna olmaqla, Bakı şəhəri, Sumqayıt şəhəri və Abşeron rayonuna giriş və çıxış məhdudlaşdırıldı. Mülkiyyət növündən asılı olmayaraq, ölkə üzrə rayon və şəhərlərarası sərnişindaşıma fəaliyyəti dayandırıldı. Bakı Nəqliyyat Agentliyi (BNA) metro stansiyaları arasında müəyyən edilmiş marşrut əsasında saat 06:00-22:00 arası xüsusi ekspress avtobus xətlərini tətbiq etməyə başladı. İctimai yerlərdə, o cümlədən küçələrdə, bulvarlarda, parklarda və sair yerlərdə şəxslərin 10 nəfərdən artıq qruplarda cəmləşməsi qadağan edildi. İctimai iaşə müəssisələrinə yeni iş rejimi tətbiq olundu: müştərilərə yerində xidmət vaxtı saat 12:00-15:00 arası müəyyən edildi, evə götürmə, çatdırma və onlayn satışlara məhdudiyyətsiz icazə verildi. Ölkə ərazisində iri ticarət mərkəzlərinin və ""Mall""arın fəaliyyəti (nəzdindəki supermarketlər ərzaq mağazaları və apteklər istisna olmaqla) dayandırıldı. Ərzaq mağazalarının, apteklərin və digər həyat əhəmiyyətli obyektlərin fəaliyyəti təmin edildi. Xüsusi karantin rejiminin tələblərinin icrasına nəzarət Daxil İşlər Nazirliyinə həvalə edildi. ""Koronavirusla Mübarizəyə Dəstək Fondu""nun covid19fund.gov.az internet saytı fəaliyyətə başladı. 25 Mart — Azərbaycan-İran dövlət sərhədlərinin 20 Aprel tarixinə qədər bağlı saxlanılması haqqında qərar qəbul edildi. 28 Mart — Prezident İlham Əliyev və Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva Bakı şəhərinin Nizami rayonunda ""Yeni klinika"" tibb müəssisəsinin açılışında iştirak etdilər. Bu müəssisədə müvəqqəti olaraq koronavirusa yoluxan və ağır simptomları olan xəstələr müalicə alır. 29 Mart — Xüsusi karantin rejimi sərtləşdirildi::Nəqliyyat vasitələri üzrə: Bakı metrosunun iş vaxtı səhər 07:00-09:00 və axşam 17:00-20:00 saatlarına müəyyən edildi. Ticarət obyektləri üzrə: Xüsusi karantin rejimi dövründə supermarketlər, ərzaq mağazaları və apteklər istisna olmaqla, bütün ticarət obyektlərində, müştərilərə yerində xidmət dayandırılsın, çatdırma və onlayn satışlara məhdudiyyətsiz icazə verildi. İctimai iaşə obyektləri üzrə: Xüsusi karantin rejimi dövründə bütün ictimai iaşə obyektlərində, o cümlədən restoran, kafe və çay evlərində müştərilərə yerində xidmət dayandırılsın və evə götürmə, çatdırma, və onlayn satışlara məhdudiyyətsiz icazə verildi. Əhalinin hərəkəti üzrə: Bütün bulvar, park və istirahət məkanlarına insanların sıxlığını tənzimləmək məqsədilə giriş məhdudlaşdırıldı. 31 Mart — Xüsusi karantin rejimi sərtləşdirildi:Bütün ticarət və ictimai iaşə məkanlarında, o cümlədən restoran, kafe və çay evlərində müştərilərə yerində xidmətlər (supermarketlər, ərzaq mağazaları və apteklərin fəaliyyəti, evə götürmə, çatdırma və onlayn satışlar istisna olmaqla) qadağan edildi. İstirahət və əyləncə məkanları üzrə xidmətlər qadağan edildi. Mədəniyyət obyektləri, eləcə də muzey və sərgi zalları, kinoteatrların, teatrların, idman zallarının fəaliyyəti qadağan edildi. Bərbərxanalar, gözəllik salonları, massaj, hamam və kosmetik xidmətlər (o cümlədən bu sahələrdə müştərinin evində və ya digər məkanlarda xidmət) qadağan edildi. Dəfn mərasimləri istisna olmaqla dini ritual xidmətləri, eləcə də mərasim zallarında, çadırlarda və digər qapalı məkanlarda yas mərasimlərinin təşkili xidmətləri qadağan edildi. Dərzi xidmətləri (o cümlədən bu sahədə müştərinin evində və ya digər məkanlarda xidmət) qadağan edildi. Fotoatelye/fotostudiyalar (o cümlədən bu sahədə müştərinin evində və ya digər məkanlarda xidmət) qadağan edildi. Tədbirlərin təşkili üzrə xidmətlər (o cümlədən bu sahədə müştərinin evində və ya digər məkanlarda ad günləri, toy, nişan və bu kimi mərasimlərin təşkili) qadağan edildi. İdman, sağlamlıq-bərpa üzrə xidmətlər (bu sahədə tibbi xidmətlər istisna olmaqla) qadağan edildi. Fərdi mənzillərdə təmizlik xidmətləri qadağan edildi. Fərdi tədris və repetitor xidmətləri (o cümlədən bu sahədə evlərdə xidmət) qadağan edildi. 5 Aprel — Xüsusi karantin rejimi sərtləşdirildi: İnsanların yaşayış yerini tərk etmək üçün 8103 nömrəsinə müəyyən SMS məlumatları göndərməklə 1 gündə 2 saat icazə verildi. 6 Aprel — Prezident İlham Əliyev və Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva Sumqayıt şəhərinə səfər etdilər: Sumqayıt Kimya Sənaye Parkında ""Bakı Tekstil Fabriki"" MMC tərəfindən yaradılan tibbi maska istehsalı müəssisəsinin açılışı oldu. 10 Aprel — Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının (TDƏŞ) videokonfrans vasitəsilə koronavirus pandemiyası ilə mübarizə mövzusuna həsr olunmuş fövqəladə Zirvə görüşü keçirildi. 11 Aprel — Azərbaycanda ümumi yoluxma sayı 1000-i keçdi. 18 Aprel — Xüsusi karantin rejiminin müddəti 4 May tarixinə qədər uzadıldı.Azərbaycan-Gürcüstan və Azərbaycan-İran dövlət sərhədlərinin müvəqqəti bağlı saxlanılması müddəti 4 May tarixinə qədər uzadıldı. Təhsil müəssisələrində tədris, təlim-tərbiyə prosesinin Aprel ayının 20-dən May ayının 2-dək (ilk tədris günü May ayının 4-ü müəyyən edilir) dayandırılması haqqında qərar qəbul olundu. 27 Aprel — Xüsusi karantin rejimi yumşaldıldı:""ASAN Xidmət"" mərkəzlərində vətəndaşların qəbulu ASAN mobil tətbiqi, internet saytı və çağrı mərkəzləri vasitəsi ilə əvvəlcədən onlayn növbə tutmaqla həyata keçirilməyə başladı. Fərdi tədris və repetitor xidmətləri (qrup halında məşğələlər istisna olmaqla), kitab satışı, qəzet satışı, dəftərxana mallarının satışı, çap və sürətçıxarma fəaliyyəti, fotoatelye/fotostudiyalar, fərdi mənzillərdə təmizlik xidmətləri, dərzi xidmətləri, kosmetika və ətriyyat satışı, geyim satışı, ayyaqqabı və dəri məmulatlarının satışı, qızıl, digər bəzək əşyalarının satışı və lombard fəaliyyəti, mobil cihazların, ehtiyat hissələrinin və aksesuarlarının satışı və təmiri, kompüter avadanlıqlarının satışı və təmiri, elektronika və məişət texnikasının satışımebel satışı, avtomobil satışı, kimyəvi məhsulların satışı, gül və bitki məhsullarının satışı, kənd təsərrüfatı texnikasının, ehtiyat hissələrinin və avadanlıqlarının satışı, gübrə və aqrokimyəvi məhsulların satışı bərpa edildi. Yaşayış yerini tərk etmək üçün 8103 nömrəsinə SMS məlumat göndərilərkən gələn icazələrin müddəti 2 saatdan 3 saatadək artırıldı. 29 Aprel — Azərbaycan ərazisinə yerüstü və hava yolu ilə giriş-çıxışa tətbiq olunan məhdudiyyət 31 May tarixinə qədər uzadıldı. 1 May — Xüsusi karantin rejiminin müddəti 31 May tarixinə qədər uzadıldı: Təhsil müəssisələrində tədris, təlim tərbiyə prosesinin dayandırılması 31 May tarixinə qədər uzadıldı. Xüsusi karantin rejimi yumşaldıldı:Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Lənkəran şəhərləri və Abşeron rayonu üzrə: Dövlət qurumlarının işçilərinin fəaliyyəti müəyyən olunmuş sayda bərpa olundu. ""DOST"" mərkəzləri xidmət göstərdikləri ərazilər üzrə ünvanlı dövlət sosial yardımı və sosial sahə üzrə bank kartlarının təqdim olunması istiqamətlərində fəaliyyətini bərpa etdi. Xüsusi karantin rejimi dövründə fəaliyyətinə məhdudiyyət tətbiq olunan müxtəlif sahələrdə digər sahibkarlıq subyektlərinə iş və xidmətlər təqdim edən hüquqi və fiziki şəxslərin fəaliyyəti bərpa edildi. Bütün sahələr üzrə fərdi ticarət obyektlərinin fəaliyyəti bərpa olundu. Bərbərxanalar, gözəllik salonları və kosmetik xidmətlər üzrə fəaliyyət bərpa olundu. Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Lənkəran şəhərləri və Abşeron rayonu istisna olmaqla ölkənin digər rayon və şəhərləri və Naxçıvan Muxtar Respublikası üzrə: Yaşayış yerini SMS icazə ilə, icaze.e-gov.az portalında qeydiyyatdan keçməklə, xidməti vəsiqə və ya iş yeri barədə arayış əsasında tərk etmək sistemi ləğv olundu. ""DOST"" mərkəzləri xidmət göstərdikləri ərazilər üzrə ünvanlı dövlət sosial yardımı və sosial sahə üzrə bank kartlarının təqdim olunması istiqamətlərində fəaliyyətini bərpa etdi. Dövlət qurumlarının işçilərinin tam sayda fəaliyyəti bərpa olundu. Restoran, kafe və çay evlərində müştərilərə yerində xidmətlər (ictimai iaşə obyektlərində qəlyan avadanlıqlarından istifadə istisna olmaqla) bərpa olundu. Bulvar, park və istirahət məkanlarına girişə tətbiq olunan məhdudiyyət 10 nəfərdən artıq qruplarda cəmləşməmək şərtilə aradan qaldırıldı. Qeyd olunan ərazilərdə rayonlar və şəhərlərarası gediş-gəliş (ictimai nəqliyyatla sərnişindaşıma xidməti istisna olmaqla) bərpa olundu. Xüsusi karantin rejimi dövründə fəaliyyətinə məhdudiyyət tətbiq olunan müxtəlif sahələrdə digər sahibkarlıq subyektlərinə iş və xidmətlər təqdim edən hüquqi və fiziki şəxslərin fəaliyyəti bərpa edildi. Bütün sahələr üzrə fərdi ticarət obyektlərinin fəaliyyəti bərpa olundu. Bərbərxanalar, gözəllik salonları və kosmetik xidmətlər üzrə fəaliyyət bərpa olundu. Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə Qoşulmama Hərəkatının Təmas Qrupu formatında videokonfrans vasitəsilə koronavirusla mübarizəyə həsr olunmuş ""COVID-19-a qarşı birlikdəyik"" mövzusunda Zirvə görüşü keçirildi. 9 May — Bakı Metropoliteninin fəaliyyəti bərpa edildi. 12 May — Prezident İlham Əliyev və Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva Sumqayıt şəhərinə səfər etdilər: ""Gilan Tekstil Park"" MMC-nin tibbi maska fabrikinin və tikiş fabrikinin nəzdində fəaliyyət göstərən qoruyucu kombinezonların istehsalı müəssisəsinin açılışı oldu. 18 May — Xüsusi karantin rejimi yumşaldıldı:Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Lənkəran şəhərləri və Abşeron rayonu üzrə: Yaşayış yerini SMS icazə ilə, icaze.e-gov.az portalında qeydiyyatdan keçməklə, xidməti vəsiqə və ya iş yeri barədə arayış əsasında tərk etmək sistemi ləğv olundu. Bulvar, park və istirahət məkanlarına girişə tətbiq olunan məhdudiyyət 10 nəfərdən artıq qruplarda cəmləşməmək şərtilə aradan qaldırıldı. Restoran, kafe və çay evlərində, eləcə də ictimai iaşə məkanlarında müştərilərə yerində xidmət saat 08:00-dan 18:00-dək (qəlyan avadanlıqlarından istifadə istisna olmaqla) bərpa edildi. Azərbaycan ərazisi üzrə: Muzeylərin və sərgi zallarının fəaliyyəti bərpa edildi. 65 yaşdan yuxarı şəxslərin evdən çıxmasına tətbiq olunan qadağa götürüldü. Xüsusi karantin rejimi yumşaldıldı:Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Lənkəran şəhərləri və Abşeron rayonunda dövlət qurumlarında işçilərin say həddinin məhdudlaşdırılması ləğv olundu. Ölkə ərazisində iri ticarət mərkəzlərinin və ""Mall""arın fəaliyyəti (nəzdindəki uşaq və digər əyləncə mərkəzləri, kinoteatrlar, ictimai iaşə məkanlarının fəaliyyəti istisna olmaqla) bərpa olundu. Açıq havada keçirilən idman yarışlarının tamaşaçıların iştirakı olmadan təşkilinə icazə verildi. Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Lənkəran şəhərləri və Abşeron rayonu üzrə restoran, kafe, çay evlərində, eləcə də bütün ictimai iaşə məkanlarında müştərilərə yerində xidmət (ölkə üzrə bütün ictimai iaşə obyektlərində qəlyan avadanlıqlarından istifadə və 10 nəfərdən artıq toplaşmaqla kütləvi şənliklər, məclislərin təşkili istisna olmaqla) saat 08:00-dan 22:00-dək həyata keçirilməsinə icazə verildi. Xüsusi karantin rejiminin müddəti 15 İyun tarixinə qədər uzadıldı: Azərbaycan ərazisinə yerüstü və hava yolu ilə giriş-çıxışa tətbiq olunan məhdudiyyət 15 İyun tarixinə qədər uzadıldı. Nazirlər Kabineti tərəfindən xüsusi karantin rejimində tənəsffüs yollarını qoruyan fərdi vasitələrdən istifadə tələbləri barədə Qərar qəbul edildi. 6 İyun — Xüsusi karantin rejimi sərtləşdirildi: (Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Lənkəran şəhərləri və Abşeron rayonu üzrə, 8 İyun tarixinə qədər)Siyahısı Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyənləşdirilən dövlət orqanlarının (qurumlarının) və digər təşkilatların fəaliyyəti, xəstəxanalar və təcili tibbi yardım müəssisələrinin fəaliyyəti, sosial xidmət müəssisələrinin fəaliyyəti, o cümlədən əqli və hissiyyat pozuntusu olan, habelə xüsusi qayğıya ehtiyacı olan şəxslər üçün baxıcılıq xidməti, kommunal xidmətlər (su təchizatı və kanalizasiya, qaz təchizatı, istilik təchizatı, enerji paylanması, məişət tullantılarının yığılması və utilizasiyası), elektrik enerjisinin istehsalı və təchizatı, meliorasiya və su təsərrüfatı, rabitə xidmətləri, teleradio yayımçılarının (televiziya və radio kanalları, kabel televiziyaları) fəaliyyəti, dəmir yolu, avtomobil, dəniz, hava nəqliyyatı ilə yük daşımaları, boru kəmərləri ilə nəqliyyatın təmin edilməsi fəaliyyəti, fasiləsiz istehsalat fəaliyyəti (istehsalat-texniki şərtlərə görə fəaliyyətinin dayandırılması mümkün olmayan müəssisələr), neft və qazın hasilatı, emalı, saxlanması və satışı, fəaliyyəti dayandırılmış iş və xidmət sahələrinin mühafizə və texniki təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üzrə xidmətlər istisna olmaqlaa, bütün iş, xidmət, o cümlədən ticarət sahələri üzrə fəaliyyət dayandırıdı. Siyahısı Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyənləşdirilən dövlət orqanlarının (qurumlarının) və digər təşkilatlarında, xəstəxanalar və təcili tibbi yardım müəssisələrində, sosial xidmət müəssisələrində, o cümlədən əqli və hissiyyat pozuntusu olan, habelə xüsusi qayğıya ehtiyacı olan şəxslər üçün baxıcılıq xidməti sahələrində fəaliyyət göstərən şəxslər istisna olmaqla, digər şəxslərin yaşayış yerlərini və ya olduğu yerləri tərk etməsi məhdudlaşdırıldı və onların həmin yerləri tərk etməsinə aşağıdakı müstəsna hallarda (həyat və sağlamlığa bilavasitə təhlükəli vəziyyət yarandıqda və yaxın qohumların dəfnində iştirakla əlaqədar) icazə verildi. Xüsusi təyinatlı, qəza-bərpa, təcili tibbi yardım və fəaliyyətinə icazə verilmiş orqanlara (qurumlara) və təşkilatlara məxsus xidməti avtomobillər istisna olmaqla, bütün digər avtomobillərin və ictimai nəqliyyatın hərəkəti qadağan edildi.9 İyun Xüsusi karantin rejiminin müddəti 1 İyul tarixinə qədər uzadıldı: Azərbaycan ərazisinə yerüstü və hava yolu ilə giriş-çıxışa tətbiq olunan məhdudiyyət 1 İyul tarixinə qədər uzadıldı. Prezident İlham Əliyev və Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva Sumqayıt şəhərində, Abşeron rayonunun Saray qəsəbəsində və Bakı şəhərinin Sabunçu rayonunun Bilgəh qəsəbəsində modul tipli xəstəxana komplekslərinin açılışında iştirak etdilər.14 İyun — Xüsusi karantin rejimi sərtləşdirildi: (Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Lənkəran şəhərləri və Abşeron, Yevlax, İsmayıllı, Kürdəmir və Salyan rayonları üzrə, 16 İyun tarixinə qədər)Bütün iş, xidmət və ticarət sahələri üzrə fəaliyyət, eyni zamanda ictimai nəqliyyatın və avtomobillərin hərəkəti (xüsusi təyinatlı, qəza-bərpa, təcili tibbi yardım avtomobillərinin və fəaliyyətinə icazə verilən orqanların (qurumların) və təşkilatların xidməti, həmçinin onların əməkdaşlarına məxsus şəxsi avtomobillərin, eyni zamanda yaxın qohumlarının dəfnində iştirakla əlaqədar vətəndaşların şəxsi avtomobillərinin hərəkəti istisna olmaqla) dayandırıldı. Şəxslərin yaşayış yerlərini və ya olduğu yerləri tərk etməsi məhdudlaşdırıldı. (Sakinlər yaşayış yerlərini və ya olduğu yerləri təxirəsalınmaz tibbi zərurətlə və hər hansı bir qrafik üzrə müalicə almaqla, ərzaq və digər gündəlik tələbat mallarının, habelə dərman vasitələrinin alınması, dövlət xidmətlərindən, bank, poçt və fəaliyyətinin davam etdirilməsinə icazə verilən iş və xidmət sahələrində göstərilən digər xidmətlərdən istifadə edilməsi zərurəti ilə, həmçinin açıq havada vaxtın keçirilməsi və yaxın qohumunun dəfnində iştirakla əlaqədar, SMS icazə və 102 Xidməti - Zəng Mərkəzi vasitəsi ilə icazə almaqla tərk edə bilər)19 İyun — Xüsusi karantin rejiminin müddəti 1 Avqust tarixinə qədər uzadıldı: Azərbaycan ərazisinə yerüstü və hava yolu ilə giriş-çıxışa tətbiq olunan məhdudiyyət 1 Avqust tarixinə qədər uzadıldı.21 İyun — Xüsusi karantin rejimi sərtləşdirildi: (Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Yevlax, Masallı, Cəlilabad, Lənkəran şəhərləri və Abşeron rayonu üzrə, 5 İyul tarixinə qədər)İri ticarət mərkəzlərinin fəaliyyəti (nəzdindəki ərzaq mağazaları və apteklər istisna olmaqla), ictimai iaşə obyektlərində müştərilərə yerində xidmətlər, muzey və sərgi zallarının fəaliyyəti, bərbərxanaların, gözəllik salonlarının fəaliyyəti və kosmetik xidmətlər (o cümlədən, bu sahələrdə müştərinin evində və ya digər məkanda xidmət), təhsil müəssisələrinin fəaliyyəti (onlayn imtahan, müsabiqə və müsahibələr istisna olmaqla), açıq havada idman yarışlarının və oyunlarının keçirilməsi qadağan edildi. Siyahısı Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyənləşdirilən şəxslər istisna olmaqla, digər şəxslərin yaşayış yerlərini və ya olduğu yerləri tərk etməsi məhdudlaşdırıldı. (Sakinlər yaşayış yerlərini və ya olduğu yerləri təxirəsalınmaz tibbi zərurətlə və hər hansı bir qrafik üzrə müalicə almaqla, ərzaq və digər gündəlik tələbat mallarının, habelə dərman vasitələrinin alınması, dövlət xidmətlərindən, bank, poçt və fəaliyyətinin davam etdirilməsinə icazə verilən iş və xidmət sahələrində göstərilən digər xidmətlərdən istifadə edilməsi zərurəti ilə, həmçinin açıq havada vaxtın keçirilməsi və yaxın qohumunun dəfnində iştirakla əlaqədar, SMS icazə, ""E-Təbib"" mobil tətbiqi və 102 Xidməti - Zəng Mərkəzi vasitəsi ilə icazə almaqla tərk edə bilər)24 İyun — Prezident İlham Əliyev və Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva Gəncə şəhərinə səfər etdilər: Gəncə şəhərində modul tipli xəstəxananın açılışı oldu. 4 İyul — Xüsusi karantin rejimi sərtləşdirildi: Goranboy, Göygöl, Mingəçevir şəhərləri və Bərdə, Xaçmaz, Samux, Siyəzən, Şəki rayonlarında xüsusi karantin rejimi gücləndirildi. Bakı metropolitenində sərnişindaşıma fəaliyyəti və həftəsonları bütün ictimai nəqliyyatın hərəkəti dayandırıldı. Bütün ölkə ərazisində ictimai yerlərdə, o cümlədən küçələrdə, bulvarlarda 5 nəfərdən artıq qruplarda cəmləşmək qadağan edildi. 6 İyul — Prezident İlham Əliyev və Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva Bakı şəhərinin Xətai rayonunda Fövqəladə Hallar Nazirliyinin Tibb Mərkəzinin koronaviruslu xəstələrin müalicəsi üçün nəzərdə tutulan modul tipli hospitalının açılışında iştirak etdilər. Gündəlik statistika Həmçinin bax 2020-ci illər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=721805
-2020-ci ildə vəfat edənlərin siyahısı,2020-ci ildə vəfat edənlərin siyahısı — 2020-ci ildə vəfat edən ensiklopedik şəxslərin siyahısı. Ali Zakir — 76 yaşında vəfat edib. Spiro Quberina — 87 yaşında vəfat edib. Möhsün Fəxrizadə — 62 yaşında vəfat edib. Əjdər Həmidov — 67 yaşında vəfat edib. Hikmət Hacızadə — 66 yaşında vəfat edib. Manvel Qriqoryan — 64 yaşında vəfat edib. Məhəmməd Həsənov (milli qəhrəman) — 61 yaşında vəfat edib. Mixail Jvanetski — 86 yaşında vəfat edib. Ədalət Paşayev (general) — 73 yaşında vəfat edib. Qüdrət Muğanlı — 79 yaşında vəfat edib. Şükür Həmidov — 45 yaşında vəfat edib. 19 sentyabr Lee Karslake — 73 yaşında vəfat edib. 12 sentyabr Sudxanqan — 63 yaşında vəfat edib. Navid Əfkari — 27 yaşında vəfat edib. Çedvik Bouzman — 43 yaşında vəfat edib. Nandi Yellayiya — 78 yaşında vəfat edib. ATM Ələmcir — 70 yaşında vəfat edib. Vanqapandu Prasada Rao — 77 yaşında vəfat edib. Fəttah Heydərov — 82 yaşında vəfat edib. Manabendra Bandyopadyay — 82 yaşında vəfat edib. Mutxu Sanqaralinqam Sellasamu — 93 yaşında vəfat edib. Mile Nedelkoski — 84 yaşında vəfat edib. Karlos Ruiz Zafon — 55 yaşında vəfat edib. Vera Linn — 103 yaşında vəfat edib. Corc Floyd — 46 yaşında vəfat edib. Mori Kante — 70 yaşında vəfat edib. Oliver Uilyamson — 87 yaşında vəfat edib. Willie K — 59 yaşında vəfat edib. Litl Riçard — 67 yaşında vəfat edib. Telman Ağayev — 84 yaşında vəfat edib. Tamara Gözəlova — 80 yaşında vəfat edib. Qulamrza Səbri Təbrizi — 86 yaşında vəfat edib. İbrahim Süleymanov — 67 yaşında vəfat edib. Fərqanə Mehdiyeva — 56 yaşında vəfat edib. Rişi Kapur — 67 yaşında vəfat edib. Jinnat Ali — 24 yaşında vəfat edib. Feyzavər Turan — 100 yaşında vəfat edib. Mansur Mansurov — 75 yaşında vəfat edib. Samanta Foks (pornoaktrisa) — 70 yaşında vəfat edib. Əbdül Rəhim — 70 yaşında vəfat edib. Metyu Seliqman — 64 yaşında vəfat edib. Rafiq Əliyev (aktyor) — 70 yaşında vəfat edib. Con Horton — 82 yaşında vəfat edib. Arif İsmayılzadə — 82 yaşında vəfat edib. Con Prayn — 73 yaşında vəfat edib. Kubra Cəfərova — 74 yaşında vəfat edib. Li Fierro — 91 yaşında vəfat edib. Hüseyn Əhmədov (alim) — 93 yaşında vəfat edib. Sergio Rossi — 84 yaşında vəfat edib. Qreqorio Benito — 73 yaşında vəfat edib. Adam Şlesinqer — 52 yaşında vəfat edib. Ellis Marsalis — 85 yaşında vəfat edib. Leonid Zorin — 95 yaşında vəfat edib. Endrü Cek — 76 yaşında vəfat edib. Pape Diuf — 68 yaşında vəfat edib. Kşiştof Penderetski — 86 yaşında vəfat edib. Filip Uarren Anderson — 96 yaşında vəfat edib. Rauf Babayev — 82 yaşında vəfat edib. Rəşid Şerif — 66 yaşında vəfat edib. Luçiya Boze — 89 yaşında vəfat edib. Yuliya Şiqmond — 90 yaşında vəfat edib. Nəbi Əsgərov — 64 yaşında vəfat edib. Kenni Rocers — 81 yaşında vəfat edib. Aşıq Dəmir Gədəbəyli — 48 yaşında vəfat edib. Osman Əhmədoğlu — 72 yaşında vəfat edib. Fuad Babanlı — 74 yaşında vəfat edib. Rəfael Dadaşov — 74 yaşında vəfat edib. Aytaç Yalman — 79 yaşında vəfat edib. Adil Zeynalov — 60 yaşında vəfat edib. Didier Bezace — 74 yaşında vəfat edib. Fatimə Rəhbər — 56 yaşında vəfat edib. Hüseyn Şeyx əl-İslam — 67 yaşında vəfat edib. Xavyer Peres de Kuelyar — 100 yaşında vəfat edib. Məhəmməd Balayev — 81 yaşında vəfat edib. Məhəmməd Mirməhəmmədi — 70 yaşında vəfat edib. Ağaxan Salmanlı — 78 yaşında vəfat edib. Hadi Xosrovşahi — 79 yaşında vəfat edib. İsgəndər Həmidov — 71 yaşında vəfat edib. Dmitri Yazov — 95 yaşında vəfat edib. Hüsnü Mübarək — 91 yaşında vəfat edib. Roza Eyvazova — 82 yaşında vəfat edib. Şirin Rzayev — 77 yaşında vəfat edib. Miri Qənbərov — 84 yaşında vəfat edib. Mirella Freni — 84 yaşında vəfat edib. Rauf Dadaşov — 75 yaşında vəfat edib. Li Venlyan — 33 yaşında vəfat edib. Necmiye Paqaruşa — 86 yaşında vəfat edib. Kirk Duqlas — 103 yaşında vəfat edib. Cavanşir Cahangirov — 64 yaşında vəfat edib. Lev Mayorov — 50 yaşında vəfat edib. Mirzə Xəzər — 72 yaşında vəfat edib. Tofiq Qasımov — 81 yaşında vəfat edib. Kobi Brayant — 41 yaşında həlak olub. Qarbis Zakaryan — 89 yaşında vəfat edib. Tengiz Siqua — 85 yaşında vəfat edib. Georgi Kutoyan — 38 yaşında vəfat edib. Tofiq Gülməmmədov — 59 yaşında vəfat edib. Rəcəb Aktuğ — 66 yaşında vəfat edib. Vəli Əliyev (alim) — 83 yaşında vəfat edib. Bahadur Tağıyev — 85 yaşında vəfat edib. Qasım Süleymani — 62 yaşında öldürülüb. Əbu Mehdi əl-Mühəndisi — 65 yaşında öldürülüb. Gülhüseyn Əhmədov — 64 yaşında vəfat edib. Fəzilə Səmədova — 90 yaşında vəfat edib. Həmçinin bax 2019-cu ildə vəfat edənlərin siyahısı 2021-ci ildə vəfat edənlərin siyahısı,https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=614765
-2020-ci illər,"2020-ci illər — Qriqori təqvimində 2020-ci il yanvarın 1-də başlayan və 2029-cu il dekabrın 31-də bitən onillikdir. Vacib hadisələr Corc Floyd etirazları Avstraliya yanğınları (2019-2020) Ukrayna Beynəlxalq Hava yolları reys 752 2019-nCoV koronavirusunun yayılması Belarus etirazları (2020) Futbol üzrə 16-cı Avropa çempionatı keçirilmişdir. Qırğızıstan-Tacikistan sərhəd toqquşmaları (2021) Azərbaycanda Azərbaycanda Parlament seçkiləri keçirilib. İkinci Qarabağ müharibəsi Epidemiyalar Pandemiyalar Gözlənilən hadisələr 2020 Yay Olimpiya Oyunları Yaponiyanın Tokio şəhərində keçiriləcək. 2022 Qış Olimpiya Oyunları Çinin Pekin şəhərində keçiriləcək. 2022 FİFA Dünya Kuboku Qətərdə keçiriləcək. Titanik II gəmisi 2022-ci ildə ilk səfərinə çıxacaq. Türkiyə 2023-cü ildə özünün ilk qırıcı təyyarəsini istehsal edəcək. UEFA Avro 2024 Almaniyada keçiriləcək. 2024 Yay Olimpiya Oyunları Fransanın Paris şəhərində keçiriləcək. İqtisadi əməkdaşlıq və inkişaf təşkilatının hesabatına görə, robotlar 2024-cü ildə tərcümə edə biləcəklər. 2028 Qış Olimpiya Oyunları İtaliyanın Milan və Kortina şəhərlərində keçiriləcək. 2026 FİFA Dünya Kuboku ABŞ, Meksika və Kanadada keçiriləcək. 2028 Yay Olimpiya Oyunları ABŞ-nin Los-Anceles şəhərində keçiriləcək. Kino və televiziya Siyasətçilər",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=568990
-2020-ci illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı,"2020-ci illərdə istehsal edilmiş Azərbaycan filmlərinin siyahıları Ağanatiq 2 (film, 2020) Daxildəki ada (film, 2020) Lələtəpə (film, 2020) (cizgi filmi) (TV) Tıq-tıq və dostları möcüzələr axtarışında (film, 2020) Mübariz İbrahimov (film, 2021) (animasiya filmi) Tıq-tıqla möcüzələr axtarışında - Qobustan (film, 2021) Görünməyən qəhrəmanlar - Artilleriya (film, 2021) Görünməyən qəhrəmanlar - Dəniz pişikləri (film, 2021) Görünməyən qəhrəmanlar - Dövlət Sərhəd Xidməti (film, 2021) Görünməyən qəhrəmanlar - Hərbi Hava Qüvvələri (film, 2021) Görünməyən qəhrəmanlar - 27 sentyabr (film, 2021) Şiraslan vəzifəyə gəlir (film, 2022) Görünməyən qəhrəmanlar - Ağxalatlılar (film, 2022) (sənədli film) Görünməyən qəhrəmanlar - Bizim torpaq (film, 2022) (sənədli film) Görünməyən qəhrəmanlar - DTX (film, 2022) (sənədli film) Görünməyən qəhrəmanlar - Həkimin gündəliyi (film, 2022) (sənədli film) Görünməyən qəhrəmanlar - İstehkam (film, 2022) (sənədli film) Görünməyən qəhrəmanlar - Şərəf yolu (film, 2022) (sənədli film) Həyat, deyəsən, gözəldir (film, 2022) Çılğın sinif Əqrəb mövsümü Körpünün o tayı Pərdəarxası / ""Mən burada tək olmuşam"" Həmçinin bax 2010-cu illər Azərbaycan filmlərinin siyahısı",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=734442
-2020/2021 UEFA Millətlər Liqası,"2020/2021 UEFA Millətlər liqası (ing. 2020/2021 UEFA Nations League) — UEFA bayrağı altında milli komandaların iştirakı ilə keçirilən turnirin ikinci mövsümü. Yarış 2022-ci ildə Qətərdə keçiriləcək dünya çempionatına çıxmaq üçün əlavə imkan yaradır. 24 sentyabr 2019-cu il tarixində UEFA yarışın ikinci mövsümündə yeni işlənmiş bir formatdan istifadə olunacağını bildirdi. 55 milli komanda dörd diviziona bölündü. Hər biri 16 komandadan ibarət A, B və C dibizionları dörd millidən ibarət dörd qrupa bölündü. D divizionunda isə biri dörd , digəri üç komandadan ibarət olmaqla iki qrupa bölünən 7 komanda mübarizə aparacaq. B,C və D liqalarında qrup qalibləri daha üst liqaya yüksəlmə hüququ qazanacaqlar. A divizionunun dörd qrup qalibi UEFA Millətlər Liqasının çempionu olmaq uğrunda mübarizə aparacaqlar. Yarımfinal cütlükləri açıq püşkatma yolu ilə müəyyənləşəcəkdir. A,B və C liqalarında qrup sonuncuları saha aşağı liqaya düşəcəklər. D divizionunda 2 qrup olduğundan C divizionunun 4 ən uğursuz komandası arasında keçiriləcək qarşılaşmalarla düşəcək 2 milli müəyyən ediləcəkdir. Qrup oyunları bitdikdən sonra əgĕr iki və ya daha çox komanda eyni xala malikdirsə tutudqları yerləri müəyyənləşdirmək üçün əlavə kriteriyalardan istifadə olunur. Bunlardan ən əsasları aşağıdakılardır: Baxılan komandalar arasında keçirilmiş oyunların nəticəsi; Baxılan komandalarda vurulan və buraxılan qolların fərqi. Baxılan komandalar arasında keçirilmiş oyunlarda vurulan qollar arasındakı fərq. Baxılan komandalar arasında oynanan matçlarda səfərdə vurulan qol sayı;Əgər yuxarıdakı kriteriyaların tətbiqindən sonra da bərabərlik pozulmursa digər göstəricilərin müqayisəsi aparılır. 2022-ci il Dünya çempionatının seçmə mərhələsində 10 qrup qalibi mundiala birbaşa çıxacaq. Qrup ikinciləri olan 10 milli və UEFA Millətlər liqasının qrup qaliblərindən ən yaxşı iki komanda DÇ 2022-ə vəsiqə qazanmaq uğrunda pley/off matçlarında iştirak edib Qətərə yollanacaq daha 3 komandanın adına aydınlıq gətirəcəklər. Aşağıda 2020/21 UEFA Millətlər Liqasının təqvimi verilmişdir.",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=670954
-2020 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi,"2020 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (ing. Eurovision Song Contest 2020; fr. Concours Eurovision de la chanson 2020) — sayca 65-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi olmalı idi. Dankan Lourensin ifa etdiyi ""Arcade"" mahnısı ilə 2019 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2020-ci ildə Niderland 40 il sonra yenidən Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdır. Müsabiqə Niderlandın Rotterdam şəhərində, Rotterdam Ahoy kompleksində ""Open Up"" (azərb. Açılış) şüarı altında keçirilməli idi. 1958, 1970, 1976 və 1980-ci ildən sonra bu Niderlandda keçirilən beşinci Avroviziya müsabiqəsi olmalı idi. Müsabiqəyə Şantal Cansen, Edsiliya Rombli və Can Smit aparıcılıq etməli idi. 13 noyabr 2019-cu il tarixdə Avropa Yayım İttifaqı Avroviziya 2020-də 41 ölkənin iştirak edəcəyini təsdiqləmişdir. 2019-cu ildə keçirdiyi milli seçim turunda baş verən qalmaqalın ardınca müsabiqədən son anda çıxmaq məcburiyyətində qalan Ukrayna və maliyyə problemləri səbəbindən müsabiqədə iştirakdan imtina edən Bolqarıstan bir illik fasilədən sonra müsabiqəyə geri dönəcək. Ötən il Avroviziyada iştirak edən Macarıstan və Monteneqro isə 2020-ci ildə müsabiqəyə qatılmayacaq. Avroviziya 2020 Yon Ola Sandın direktorluq etdiyi son müsabiqə olacaqdı. Müsabiqə COVID-19 koronavirus pandemiyası səbəbi ilə ləğv olundu. Keçirildiyi yer Dankan Lourensin ifa etdiyi ""Arcade"" mahnısı ilə 2019 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində qələbə qazanmasının ardınca 2020-ci ildə Niderland 40 il sonra yenidən Avroviziyaya ev sahibliyi etmək hüququ qazanmışdır. Müsabiqə üçün hazırlıqlar qalibiyyətin yaşandığı gecə etibarı ilə başlanmışdır. Müsabiqə 1950-ci ildə tikilmiş və 2018-ci ildəki yenidən təmiredilmə prosesindən sonra 16,500 nəfəri qəbul edə biləcək olan Rotterdam Ahoy kompleksində keçiriləcək. Niderlandınn Rotterdam şəhərində yerləşən kompleks bir çox beynəlxalq hadisələrə ev sahibliyi etmişdir. Tender mərhələsi Niderlandın baş naziri Mark Ruttenin söylədiyinə görə Niderlandın Avroviziya 2019-dakı qələbəsindən bir neçə saat sonra bir çox şəhər merləri müsabiqəyə ev sahibliyi etmək üçün öz namizədliklərini irəli sürmüşdürlər.AVROTROS və NPO telekanalları 29 may tarixində müsabiqəyə ev sahibliyi edəcək şəhərin seçilməsi üçün təkliflər prosesini başlatmışdır. İlkin mərhələdə qaydalar çərçivəsində doqquz şəhər (Amsterdam, Arnem, Breda, Haaqa, Hertoqenbos, Leuvarden, Maastrixt, Rotterdam və Utrext) öz namizədliyini irəli sürmüşdür. 12 iyunda namizəd şəhərlərə müsabiqənin keçiriləcəyi məkan üçün tələb olunan meyarlar təqdim olunmuşdur. Bu doqquz namizəd şəhərdən 10 iyuladək ev sahibliyi üçün lazım olan bacarıqlarını nümayiş etdirmiləri üçün namizədlik kitabçaları hazırlamaları tələb olunmuşdur. Lakin bunun ardınca paytaxt Amsterdam müsabiqənin keçiriləcəyi müddət ərzində nəzərdə tutulmuş arenada digər mərasimlərin baş tutacağını nəzərə alaraq, namizədlik təklifini geri çəkmişdir. Eyni zamanda Bredanın maliyyə çətinlikləri ilə bağlı olaraq, Leuvarden və Haaqanın isə nəzərdə tutduqları arenaların müsabiqəyə uyğun olmadıqları üçün namizədlikləri qüvvədən düşmüşdür. Haaqa meri Rotterdam şəhərinə dəstək olduğunu bildirmişdir.10 iyulda geriyə qalan beş namizəd şəhər (Arnem, Hertoqenbos, Maastrixt, Rotterdam və Utrext) Hilversum şəhərində baş tutan mərasimdə öz namizədlik kitabçalarını təqdim etmişdirlər. AVROTROS və NPO təklifləri incələdikdən sonra 16 iyulda Arnem, Hertoqenbos və Utrexti namizədlər siyahısından çıxararaq, Maastrixt və Rotterdamı əsas namizədlər olaraq elan etmişdirlər. 30 avqust tarixində NPO 1 və AYİ Rotterdamın 2020 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinə ev sahibliyi edəcəyini rəsmi olaraq təsdiqləmişdir. İştirakçı ölkələr 41 ölkənin iştirak etdiyi Avroviziya 2020 otuz beş ölkənin final uğrunda mübarizə apardığı iki yarımfinal mərhələsindən (birinci yarımfinalda on yeddi, ikinci yarımfinalda on səkkiz ölkə) və iyirmi altı ölkənin qalibiyyət uğrunda mübarizə apardığı final mərhələsindən təşkil olunacaqdır. ""Böyük Beşlik"" ölkələri (Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya, İtaliya) və ev sahibi Niderland müsabiqənin finalında birbaşa iştirak etmək hüququ qazanacaqlar. 1-ci yarımfinal 12 may tarixində baş tutacaq yarımfinal mərhələsində 17 ölkə iştirak edəcək. Bu yarımfinalda iştirak edəcək bütün ölkələr və eyni zamanda Almaniya, İtaliya və Niderland səsvermədə iştirak edəcək. 2-ci yarımfinal14 may tarixində baş tutacaq yarımfinal mərhələsində 17 ölkə iştirak edəcək. Bu yarımfinalda iştirak edəcək bütün ölkələr və eyni zamanda Böyük Britaniya, Fransa və İspaniya səsvermədə iştirak edəcək. Digər ölkələr Aşağıda adları göstərilən ölkələrin fərqli səbəblərə görə Avroviziya 2020-də iştirak etməyəcəkləri təsdiqlənmişdir. Avropa Yayım İttifaqına üzv ölkələr Andorra – 2019-cu ilin mart ayında Andorranın RTVA telekanalı gələcək illərdə Avroviziyada iştirak edə bilmək üçün Kataloniyanın TV3 kanalı ilə əməkdaşlıq etməyə hazır olduqlarını bəyan etmişdir. Daha öncə iki telekanalın əməkdaşlığı nəticəsində Andorra 2004-cü ildə Avroviziyada debüt etmişdir. 22 may tarixində RTVA Andorranın Avroviziya 2020-də iştirak etməyəcəyini təsdiqləmişdir. Andorra Avroviziyada son dəfə Moskvada keçirilən müsabiqədə 2009-cu ildə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 15-ci yeri tutmuşdur. Bosniya və Herseqovina – 28 dekabr 2018-ci il tarixində Bosniya və Herseqovinanın BHRT telekanalının nümayəndə heyətinin rəhbəri Leyla Baboviç müsabiqəyə geri qayıtmaq telekanalın hal-hazırkı əsas hədəfi olduğunu söyləmişdir. Lakin ciddi maliyyə problemləri və Avropa Yayım İttifaqına olan böyük miqdarda borc bunu çox çətinləşdirir. 2019-cu ilin iyul ayında AYİ-nin sanksiyalarının nəticəsi olaraq Bosniya və Herseqovinanın Avroviziya 2020-də iştirak edə bilməyəcəyi təsdiqlənmişdir. Bosniya və Herseqovina Avroviziyada son dəfə 2016-cı ildə Stokholmda keçirilən müsabiqədə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 11-ci yeri tutaraq, finala adlaya bilməmişdi. Lüksemburq – 1993-cü ildən bəri müsabiqədə iştirak etməməsinə baxmayaraq, ölkədə ildən ilə artan fanat kütləsi Lüksemburqun Avroviziyaya geri dönməsi üçün petitisiya hazırlayaraq RTL telekanalına və Lüksemburqun deputatlar palatasına göndərmişdirlər. Eyni zamanda 1973-cü ildə Lüksemburqa Avroviziya qələbəsini yaşadan Ann-Mari David də ölkəni müsabiqəyə geri dönməyə səsləmişdir. Lakin RTL telekanalı 23 iyul tarixindəki açıqlamasında Lüksemburqun Avroviziya 2020-də iştirakı telekanalın büdcəsinə zərər vura biləcəyini açıqlamış və eyni zamanda telekanalda hal-hazırda əyləncə proqramlarına geniş yer ayrılmadığı vurğulanmışdır. Lüksemburq Avroviziyada son dəfə 1993-cü ildə İrlandiyada keçirilən müsabiqədə iştirak etmiş və nəticədə 20-ci yeri tutmuşdur. Macarıstan – 2019-cu ilin oktyabr ayında Macarıstanın MTVA telekanalı adəti üzrə Avroviziya üçün seçim turu kimi keçirilən A Dal mahnı yarışmasının 2020-ci ildə Avroviziya üçün deyil, sırf Macarıstan estradasına töhfə vermək üçün istifadə olunacağını bəyan etmişdir. 13 noyabrda AYİ Macarıstanın Avroviziya 2020-də iştirak etməyəcəyini təsdiqləmişdir. Bir müddət sonra Avropanın müxtəlif xəbər saytlarında ölkənin 2020-ci ildə müsabiqədən ayrılmasına əsas səbəb kimi LGBT nümayəndələrinin müsabiqədə təmsil olunması göstərilsə də, Macarıstanın MTVA telekanalı və eyni zamanda bir neçə dövlət siyasətçisi yayılan xəbəri cəfəngiyyat adlandırmışdır. Monako – 6 avqust 2019-cu il tarixdə Monakonun TMC kanalı ölkənin 2020-ci ildə də müsabiqəyə qayıtmayacağını rəsmi olaraq açıqlamışdır. Monako Avroviziyada son dəfə 2006-cı ildə Afinada keçirilən müsabiqədə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində 21-ci yeri tutmuşdur. Monteneqro - Monteneqronun RTCG telekanalı Avroviziya 2020-də ilkin iştirakını təsdiqləmiş olsa da, 8 noyabr 2019-cu il tarixdə telekanalın maliyyə problemləri səbəbindən Avroviziya 2020-də iştirak edə bilməyəcəyi xəbəri yayılmışdır. Bunun ardınca RTCG telekanalının direktoru Bojidar Şundiç iştirak ilə bağlı son qərarın verilmədiyini bəyan etmişdir. 13 noyabrda AYİ Monteneqronun Avroviziya 2020-də iştirak etməyəcəyini təsdiqləmişdir. Slovakiya – 5 iyun 2019-cu il tarixdə Slovakiyanın RTVS telekanalı maliyyə problemləri və ölkədə yarışmaya olan marağın az olması səbəbindən Slovakiyanın Avroviziya 2020-də iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır. Slovakiya Avroviziyada son dəfə 2012-ci ildə Bakıda keçirilən müsabiqədə iştirak etmiş və yarımfinal mərhələsində sonuncu yeri tutmuşdur. Türkiyə – 2018-ci ilin avqust ayında TRT telekanalının baş direktoru İbrahim Eren Avroviziya ilə bağlı açıqlamasında telekanalın onların milli dəyərlərinə uyğun olmayan bir proqramı yayımlaya bilməcəyini açıqlamışdır. 2019-cu ilin sentyabr ayında AYİ Türkiyənin Avroviziyada iştirak üçün namizədliyini irəli sürmədiyini təsdiqləmişdir. Türkiyə Avroviziyada son dəfə 2012-ci ildə Bakıda keçirilən müsabiqədə iştirak etmiş və final mərhələsində 7-ci yeri tutmuşdur. Avropa Yayım İttifaqına üzv olmayan ölkələr Kosovo – Müstəqilliyi bir neçə Avropa ölkəsi (Serbiya, Bosniya və Herseqovina, İspaniya, Yunanıstan, Rusiya, Ukrayna, Azərbaycan və s.) tərəfindən hələ də tam olaraq tanınmayan Kosovonun RTK telekanalının baş direktoru Mentor Şala telekanalın Avropa Yayım İttifaqına üzv qəbul olunması üçün çalışmaların davam etdiyini bildirmişdir. 2019-cu ilin iyun ayında Kosovonun AYİ-nə üzv qəbul olunması üçün keçirilən səsvermədə Kosovo növbəti dəfə quruma üzv seçilə bilməmişdir. Qazaxıstan – 22 noyabr 2018-ci il tarixində müsabiqənin direktoru Yon Ola Sand Qazaxıstanın Avroviziyada iştirakının rəyasət heyəti tərəfindən müzakirə olunacağını bildirmişdir. Daha öncə Qazaxıstanın 2018 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində iştirak etməsinə razılıq verilmiş olsa da, lakin bunun əsas müsabiqədəki iştiraka bir təsiri olmamışdır. 2019-cu ilin sentyabr ayında Avropa Yayım İttifaqı 2020-ci ildə də Qazaxıstanı Avroviziyaya dəvət etmək planının olmadığını təsdiqləmişdir. Xarici keçidlər Eurovision.tv",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=590572
-2020 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi,"2020 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi (ing. Junior Eurovision Song Contest 2020) — sayca ənənəvi 18-ci Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsidir. Müsabiqə 29 noyabr 2020-ci il tarixində ""Move the world"" devizi altında Polşanın Varşava şəhərində keçiriləcək. Bu Polşanın Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsinə ikinci ev sahibliyi olacaq. Müsabiqəyə İda Novakovska, Malqorzata Tomasevska və Rafal Brzozovski 2019 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsinədəki qələbədən sonra ev sahibliyi edəcək. 8 sentyabr 2020-ci il tarixdə Avropa Yayım İttifaqı ümumilikdə 13 ölkənin Varşavada keçirilən müsabiqədə iştirak edəcəyini təsdiqlədi. Bu ölkələrdən Almaniya müsabiqədə ilk dəfə iştirak edəcək. 2019-cu ildə müsabiqədə iştirak etmiş Albaniya, Avstraliya, İrlandiya, İtaliya, Şimali Makedoniya, Portuqaliya, Uels isə yarışmada iştirakdan imtina etmişdir. Fransa təmsilçisi Valentina ""J'imagine"" mahnısı ilə müsabiqənin qalibi oldu. Bu, Fransanın Avroviziyalarda 1989 Avroviziya Gənc Rəqqaslar Müsabiqəsindən sonrakı ilk qələbəsi idi. Qazaxıstan, İspaniya və Niderland ardıcıl iki il olaraq sırasıyla ikinci, üçüncü və dördüncü yeri tutdu, Almaniya isə debütünü sonuncu olaraq tamamladı. Keçirildiyi yer 2020 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi Viki Qaborun ""Superhero"" mahnısı ilə Qlivitsedə 2019-cu ilki müsabiqəni qazanmasında sonra Polşanın Varşava şəhərində yerləşən və ölkənin müsabiqədəki rəsmi yayımçısı olan TVP-in 5-ci studiyasında keçiriləcək. COVİD-19 pandemiyası səbəbindən müsabiqə ləğv olunduğu üçün iştirak edən bütün ölkələr mahnılarını ölkələrindəki studiyadan səsləndiriləcək. Bu, Varşavada keçiriləcək üçüncü Avroviziya hadisəsi olacaq (1994 Avroviziya Gənc Musiqiçilər Müsabiqəsi və 2005 Avroviziya Gənc Rəqqasələr Müsabiqəsi). COVİD-19 pandemiyası səbəbi ilə 2020 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi ləğv edildikdən sonra müsabiqə üzərində iş qeyri-müəyyən müddətə dayandırıldı. 16 May 2020-ci il tarixində Avroviziya: Avropa, işıq saçın yayımı zamanı 2020 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqənin 29 noyabrda Varşavadakı studiyaların birində baş tutacağı təsdiqlədi. 2019 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsinin qalibi Viki Qabor yayım zamanı yarışın loqosunu və şüarını da təqdim etdi. 7 oktyabrda Rafal Brjozovski müsabiqənin TVP-nin Varşavadakı qərargahındakı 5-ci studiyada baş tutacağını açıqladı. † Ev sahibi məkan Vizual dizayn Yarışmasının şüarı olan #MoveTheWorld! 16 May 2020-ci il tarixində 2019 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi qalibi Viki Qabor tərəfindən Avroviziya: Avropa, işıq saç teleşousunun yayımı zamanı elan edildi. “Şüarın arxa planındakı yaradıcılıq konsepsiyası ondan ibarətdir ki, uşaq olduğumuz zaman bütün vacib işlərin məşhur insanlar tərəfindən edildiyinə səhvən inanırıq: alimlər, astronavtlar, idmançılar və aktyorlar. Onlara çevrilmək istəyirik, çünki gözümüzün önündə onların belə böyük işləri gördüyünü görürük, amma bu belə deyil: dünyada hər gün milyonlarla insan gündəlik vəzifələrini bacarıq və qayğı ilə yerinə yetirir. Biz birlikdə həqiqətən də dünyanı hərəkətə gətirə bilərik. Bu ilki şüar birlikdə sahibi olduğumuz gücə həsr olunub."" Yeni icraçı direktor 2020-ci ilin yanvar ayında AYB Martin Österdalın Yon Ola Sandın yerinə 2020-ci ildən sonra Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin yeni icraçı direktoru olacağını açıqladı. Bundan əvvəl Österdal 2013 və 2016-cı illərdə Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində yarışmanın icraçı prodüseri, 2012 və 2018-ci illər arasında isə Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi referans qrupunun üzvü olmuşdu. Hər bir ifaçının öz ölkəsindəki televiziya studiyasından çıxış edərək, yarışmanın məsafəli təşkil ediləcəyi ilk müsabiqə olacaqdır. Yarışmaya şəffaflıq vermək üçün on iki ifaçı oxşar ssenari və eyni texniki avadanlıqlardan istifadə edərək iştirakçıların hər birinə bərabər şərait yaratmağı öhdələrinə götürdülər. Açılış mərasimi, interval aktları və səsvermə Varşavadan canlı yayımlanacaq. Performanslarını məsafəli təqdim edəcək iştirakçılar arasında Belarus, Fransa, Qazaxıstan, Niderland və İspaniya yer alır. Digər iştirakçılar isə çıxışlarını əvvəlcədən lentə almaq üçün Polşaya getdilər. Nəticələr 50% onlayn səsvermə və 50% münsif səsverməsi ilə təyin ediləcəyi 2017-ci ildən bəri tətbiq olunan eyni səsvermə sistemi vasitəsilə hesablanacaq. Onlayn səsvermə iki mərhələdən ibarətdir. Onlayn səsvermənin ilk mərhələsi 27 noyabr-29 noyabr tarixləri arasında, şou başlamazdan bir dəqiqə əvvələ qədər davam edəcək. Onlayn səsvermənin ikinci mərhələsi canlı şou zamanı baş tutacaq və son ifadan sonra başlayacaq və 15 dəqiqə müddətində açıq elan ediləcək. İzləyicilər üç ölkəyə səs verə bilər. İzləyicilər öz ölkələrinin mahnısına da səs verə bilərlər. Xalların digər yarısı hər iştirakçı ölkədən milli münsiflər heyəti tərəfindən müəyyənləşdiriləcəkdir. Təhlükəsizlik tədbirləri səbəbiylə, 2012-ci ildən bəri ilk dəfə xalları açıqlayan şəxslər balları arenada deyil, öz ölkələrindən elan edəcəklər. 7 oktyabr 2020-ci il tarixində İda Novakovska, Rafal Brzozovski və Malqorzata Tomasevskanın yarışmaya ev sahibliyi edəcəyi açıqlandı. Nowakowska ardıcıl iki dəfə bu yarışmaya ev sahibliyi edən ilk şəxsdir. Rafal Polşalı müğənni və teleaparıcıdır, Tomaszewska isə The Voice of Poland teleşousuna aparıcılıq edib. 14 noyabr 2020-ci il tarixində jurnalist və teleaparıcı Mateu Simkoviak 23 noyabrda Varşavada təşkil edilən Açılış Mərasiminin aparıcısı olaraq təsdiqləndi. Bununla da o, Açılış Mərasiminə ardıcıl iki dəfə ev sahibliyi edən ilk şəxsdir. Açılış Mərasimi və interval aktlar 27 noyabr 2020-ci il tarixində müsabiqədən iki gün əvvəl TVP və AYB müsabiqədə 2019 qalibi Viki Qaborun şou əsnasında iki mahnı oxuyacağını açıqladı: ""Superhero"" və Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi 2019-un qalib mahnısı ""Arcade"". Viki ""Arcade""-i Dankan Lourens və Roksana Vegel ilə birlikdə ifa edəcək. Alisiya Szemplinska ləğv olunmuş Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi 2020-də ifa etməli olduğu ""Empires"" mahnısını ifa edəcək. Mükafatı İsveç şüşə şirkəti Kosta Boda-dan Kyel Enqman 2017-ci il müsabiqəsində ilk dəfə təqdim olunan dizayndan istifadə edərək hazırladı. Əsas mükafat səs axışını simvolizə edən üst hissənin içərisində rəngli xətləri olan şüşə mikrofondur. İştirakçılar 8 sentyabr 2020-ci il tarixində AYB Almaniyanın debüt edəcəyini, Albaniya, Avstraliya, İrlandiya, Şimali Makedoniya, Portuqaliya və Uelsin isə 2019-cu ildən sonra müsabiqəyə geri dönməyəcəyini açıqladı. Bu, 2013-cü ildə bəri iştirakını təsdiqləyən ölkə sayının ən az olduğu ildir. 2013-cü ildə on iki ölkə müsabiqədə iştirak etmişdir. AYB siyahının yekun olmadığını və hələ də yarışmada iştirak etmək istəyən ölkələr üçün açıq olduğunu bildirdi. Ermənistanın əvvəlcə iştirakçı ölkə kimi təsdiqlənməsinə baxmayaraq, 5 noyabr 2020-ci il tarixində Dağlıq Qarabağda davam edən müharibə səbəbindən Ermənistan müsabiqəsindən geri çəkildi, nəticədə iştirakçı ölkələrin sayı 12-yə endirildi. Digər ölkələr Albaniya: Albaniya AYB tərəfindən 8 sentyabr 2020-ci il tarixində dərc olunan iştirakçılar siyahısında göstərilmədi. RTSH daha sonra COVİD-19 pandemiyasının yaratdığı vəziyyətə görə geri çəkildiyini açıqladı. Avstraliya: 2020-ci ilin iyul ayında Avstraliya Milli Yayım Şirkəti SBS COVİD-19 ilə əlaqədar məhdudiyyətlər və narahatlıqlar səbəbiylə 2020 müsabiqəsində iştirakdan imtina etdi. Bolqarıstan: 2019-cu ilin dekabrında Bolqarıstan Milli Televiziyası Avroviziyada iştirakını gücləndirdiyindən müsabiqəyə qayıtmaq niyyətində olmadıqlarını açıqladı. 2020-ci ilin iyul ayında yayımçının 2021-ci ildə yenidən yarışmaya qayıtmağı ümid etdiyini və 2020-ci ildə yenidən yarışmaya qayıtma ehtimalını tamamilə istisna etmədiklərini bildirildi. Bolqarıstan AYB tərəfindən 8 sentyabr 2020-ci il tarixində dərc olunan iştirakçılar siyahısında göstərilmədi. Ermənistan: Ermənistan AYB-in 8 sentyabr 2020-ci il tarixində açıqladığı iştirakçı ölkələrin siyahısına daxil edildi. Lakin 5 noyabr 2020-ci il tarixində Ermənistan Dağlıq Qarabağda davam edən müharibə səbəbindən ölkədə tətbiq olunan hərbi vəziyyətə istinad edərək yarışmadan geri çəkildiyini açıqladı. İnstaqramda Ermənistan nümayəndə heyətinin rəhbəri David Tserunyan Malena Foksun bu il Ermənistanı təmsil etmək üçün daxili yolla seçildiyini bildirdi. İrlandiya: Müsabiqədə iştirakını 2020-ci ilin yanvarında təsdiqləməsinə baxmayaraq, 2020-ci ilin avqustunda TG4 İrlandiyanın COVİD-19 pandemiyasının yaratdığı vəziyyətə görə 2020 müsabiqəsinə qatılmayacağını açıqladı. İslandiya: 2019-cu ilin dekabrında İslandiyanın Avroviziya nümayəndə heyətinin rəhbəri Feliks Berqson müsabiqədəki mümkün debüt ilə bağlı hələ bir qərar verilmədiyini açıqladı. İslandiya 8 sentyabr 2020-ci il tarixində AYB tərəfindən açıqlanan iştirakçılar siyahısında göstərilmədi. İsveç: 2020-ci ilin yanvarında SVT rəhbəri Səfa Səfiyari, İsveç Televiziyasının yarışmaya qayıtmağı planlaşdırmadığını açıqladı. Buna baxmayaraq, kanal gələcəkdə iştirakını istisna etməyib. İsveç son dəfə 2014-cü ildə iştirak edib. İtaliya: Rai Gulp 4 noyabr 2019-cu il tarixində Instagram hekayəsində 2020 yarışmasına qatılacağını bildirdi; 2020-ci ilin iyul ayında iştirak etmək üçün hələ qərar vermədiklərini elan etdi. AYB tərəfindən 8 sentyabr 2020-ci il tarixində yayımlanan iştirakçılar siyahısında İtaliya elan olunmadı. Portuqaliya: Portuqaliya Televiziyası 2020-ci ilin avqust ayında müsabiqəyə qatılacağını təsdiqləməsinə baxmayaraq, Portuqaliya 8 sentyabr 2020-ci ildə AYB tərəfindən yayımlanan siyahıda göstərilmədi. RTP daha sonra COVİD-19 pandemiyasının yaratdığı vəziyyətə görə iştirakdan imtina etdiyini bildirdi. Şimali Makedoniya: 2020-ci ilin iyul ayında Makedoniya Radyo-Televiziyası Şimali Makedoniyanın COVİD-19 pandemiyasının yaratdığı vəziyyət səbəbiylə 2020 müsabiqəsinə qatılmayacağını açıqladı. Şotlandiya: 2019-cu ilin iyun ayında BBC Alba 2020-ci ildə iştirak etməsini təmin edəcək danışıqların aparıldığını açıqladı. 2020-ci ilin aprelində yayım şirkəti 2020 yarışmasında debüt etmək fikrində olmadığını bildirdi. Uels: 2020-ci ilin aprel ayında Uels Yayım Şirkəti S4C və icraçı şirkəti Rondo Media, davam edən COVİD-19 pandemiyasının yaratdığı vəziyyətə görə Uşaq Avroviziyasına qatılma qərarını dayandırdığı bildirildi. 14 iyul 2020-ci ildə Uelsin 2021-ci ildə geri dönmək ümidi ilə pandemiya səbəbiylə 2020-ci ildə iştirak etməyəcəyi təsdiqləndi. Yunanıstan: 2020-ci ilin iyununda Yunan Yayım Şirkəti ERT 2020-ci ildə yenidən yarışmaya qayıtmağı ciddi şəkildə düşündüyü bildirildi. Ancaq bir neçə həftə sonra yayımçının 2020-ci ildə yenidən yarışmaya qayıtmamaq qərarına gəldiyi açıqlandı. Son dəfə Yunanıstan 2008-ci ildə müsabiqədə iştirak edib. Həmçinin bax Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsi Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi 2020 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi Xarici keçidlər JuniorEurovision.tv Arxivləşdirilib 2013-10-18 at the Wayback Machine",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=675075
-2020 Azərbaycan parlament seçkiləri,"Azərbaycanda Parlament seçkiləri (2020) — Fevralın 9-da baş tutan Milli Məclisə VI çağırış seçkiləridir. Bundan əlavə, müstəqillik tarixindəki ilk növbədənkənar parlament seçkiləridir. Majoritar seçki sistemi ilə keçirilən seçkilərdə Azərbaycan Respublkasının Milli Məclisinin 125 deputatının seçilməsi nəzərdə tutulur. Seçki sistemi Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin 125 deputatı 5 il müddətinə təkmandatlı seçki dairələrindən sadə səs çoxluqlu majoritar seçki sistemi, ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə seçilir. Azərbaycan Respublikasının seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan hər bir vətəndaşı qanunla müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı seçilə bilər. 18 yaşına çatmamış və məhkəmənin qərarı ilə fəaliyyət qabiliyyətsizliyi təsdiq olunmuş şəxslər bu hüquqdan məhrumdur. Həmçinin, hərbi qulluqçuların, hakimlərin, dövlət məmurlarının, din xadimlərinin, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü ilə azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin, konstitusiyada və qanunda nəzərdə tutulan digər şəxslərin seçilmək hüququ qanunla məhdudlaşdırıla bilər. Hazırlıq işləri 2019-cu il may ayının 14-də Yeni Azərbaycan Partiyasının (YAP) Baş Katibi Əli Əhmədov Azərbaycanda Parlament seçkilərinin təyin olunduğu ildə, yəni 2020-ci ildə baş tutacağını bildirdi. 2019-cu il noyabrın 28-i saat 11:00-da Yeni Azərbaycan Partiyasının (YAP) Siyasi Şurasının təcili iclasının baş tutacağı açıqlandı. Azərbaycanın Baş naziri Əli Əsədovun da qatıldığı və bir saat davam edən iclasın nəticəsində, V çağırış Milli Məclisin buraxılması ilə bağlı Prezidentə müraciət edilməsinə dair qərar qəbul olunduğu açıqlandı. Saat 15:00-da Yeni Azərbaycan Partiyasının (YAP) Baş Katibi Əli Əhmədov, müavinləri Mübariz Qurbanlı və Siyavuş Novruzovun qatılımı ilə mətbuat konfransı baş tutdu. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 05.12.2019-cu il tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycanda Parlament seçkiləri 2020-ci il fevralın 9-na təyin edildi. 2016-cı il 26 sentyabrında keçirilmiş sonuncu referendumla konstitusiyaya bir sıra dəyişikliklər edildi. Həmin dəyişikliklərin arasında prezidentin növbədənkənar seçkilər təyin etmək hüququ da var idi. Məhz bunun nəticəsində, prezident seçkiləri də çoxlarının gözləmədiyi halda vaxtından 6 ay əvvəl, aprel ayında növbədənkənar keçirilmişdi. Prezident seçkilərindən sonra parlament seçkilərinin də vaxtından tez keçiriləcəyi ilə bağlı söz-söhbətlər gəzməyə başladı. Bəzi siyasi analitiklər hesab edirdi ki, bunun üçün kifayət qədər səbəblər var. Həmin vaxtlarda parlamentdə 6 yer boş qalmışdı. Belə ki, Mehriban Əliyeva birinci vitse-prezident təyin edildiyi üçün onun deputatlıq səlahiyyətinə xitam verilmişdi. Bununla yanaşı, Prezidentin aprelin 23-ü və 24-ü imzaladığı sərəncamlarla 4 deputat Nazirlər Kabinetinin strukturuna daxil olan mərkəzi icra hakimiyyəti orqanına rəhbər vəzifəyə gətirilmişdi. Bundan əlavə, həmin ilin aprelin 15-də 120 saylı Cəbrayıl-Qubadlı seçki dairəsindən deputat Astan Şahverdiyev dünyasını dəyişmişdi. Odur ki, konstitusiyaya edilmiş dəyişiklikləri, o cümlədən bəzi qüvvələrin ali qanunverici orqanda öz təmsilçilərini görmək arzusunda olduqlarını və digər səbəbləri nəzərə aldıqda növbədənkənar parlament seçkilərinin keçirilməsi məqbul görünürdü. Respublikaçı Alternativ Partiyasının (ReAl) sədri İlqar Məmmədov 2018-ci ilin avqustunda azadlığa çıxmasından sonra bu söz-söhbətlər daha da artdı. O bildirirdi ki, mövcud parlament xalqın maraqlarını təmsil etmir və yeni seçkilər keçirilməlidir: 2019-cu ildə də bu müzakirələr getdikcə güclənirdi. Xüsusilə, prezidentin apardığı struktur islahatlarının parlamentə də təsir edəcəyi hiss olunurdu, lakin iqtidardan bunun əksi reaksiyalar gəlirdi. Baş Nazirin müavini Əli Əhmədov da bu yöndə cümlələr işlədirdi: Bir neçə ay sonra, daha dəqiq desək noyabrın 28-də sensasion qərar verildi. Belə ki, Yeni Azərbaycan Partiyası prezidentin siyasi kursunu və apardığı islahatları dəstəkləmək məqsədilə parlamentin buraxılmasını və yeni deputatların seçilməsini təklif edib. Həmin gün keçirilən iclasda Əli Əhmədov bildirib ki, Azərbaycanın icra və məhkəmə qollarında islahatlar bu günə kimi aparılıb. İslahatların sistemli olması üçün vacib cəhət odur ki, islahatlar bütün hakimiyyət qollarını əhatə etməlidir.Dekabrın 2-də əsasən Yeni Azərbaycan Partiyasından olan çoxluq bu təklifi dəstəkləyib və prezidentə bu barədə müraciət ünvanlayıb. Qeyd etmək lazımdır ki, Parlamentin iclasının səlahiyyətli hesab olunması üçün ən azı 83 deputat iştirak etməli və səsvermədə 63 və ya 83 səs çoxluğu ilə qərarlar qəbul edilməlidir. Parlamentdəki partiyalar arasında səs çoxluğu hakim Yeni Azərbaycan Partiyasından olan deputatlarda olduğundan onların istefası təqdirində bu say aşağı düşəcək və sistem işləməyəcəkdi. Elə həmin gün prezident müraciəti Konstitusiya Məhkəməsinə yönləndirib və dekabrın 4-də məhkəmə təklifin konstitusiyaya uyğun olduğuna qərar verib. Seçkilərində iştirak etmək üçün rekord sayda 2431 nəfər müraciət edib. Yenə rekord sayda, 1637 nəfər namizəd qeydə alınmışdır, lakin yanvarın 31-dək olan dövrdə onlardan 312-si namizədliyini geri götürüb. Xüsusilə, namizədliyini geri götürənlərin bir çoxu hakim Yeni Azərbaycan Partiyasının (YAP) üzvləridir. Belə ki, partiyanın qərarına tabe olmayan deputatlığa namizədləri dəstəkləməyəcəyini və partiya sıralarından xaric ediləcəyi ilə bağlı bəyanat verdikdən sonra namizədliyini geri götürənlərin sayı 95 nəfərdən 237-yə çatıb. Beləcə, namizədlərin sayı 1325-ə enib. Bunlardan, 360 namizəd 19 siyasi partiyanı təmsil edirlər. Ən çox namizədlə təmsil olunan partiya və siyasi blokları aşağıdadır: Yeni Azərbaycan Partiyası — 123 namizəd Müsavat Partiyası — 60 namizəd Milli Dirçəliş Hərəkatı Partiyası — 33 namizəd ReAl Cümhuriyyətçilər İttifaqı — 31 namizəd Ümid Partiyası — 21 namizəd İslahatlar Naminə Açıq Media Bloku (İNAM) — 21 namizəd Ağ Partiya — 20 namizəd Hərəkət Seçki Bloku — 18 namizəd Ana Vətən Partiyası — 14 namizəd Azərbaycan Demokrat Partiyası — 10 namizəd Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası — 9 namizəd Müasir Müsavat Partiyası — 5 namizəd Digər partiyalar — Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası, Böyük Quruluş Partiyası, Bütöv Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası, Böyük Azərbaycan Partiyası, Azərbaycan Təkamül Partiyası, Azərbaycan Sosial Rifah Partiyası, Vəhdət Partiyası, Demokratik İslahatlar Partiyası, Azərbaycan Liberal Demokrat Partiyası, Azərbaycan Demokratik Maarifçilik Partiyası. Seçki kompaniyası Yeni Azərbaycan Partiyası seçkilərə ""Azərbaycanın gələcəyinə səs ver!"" və ""Daha güclü Azərbaycan naminə!"" şüarları ilə qatılmışdır. Partiyalar üzrə Qanun pozuntuları Xarici KİV-lər və müstəqil müşahidəçiləri Azərbaycanda Parlament seçkilərində müxtəlif qanun pozuntularını qeydə alıblar: Müşahidə kameraları skoçlanıb. Müşahidəçilər, məşvərətçilər yumruqlanıb, şillələnib, jurnalistlərə təyziq edilib. Karusel əməliyyatı keçirilib. Seçki kabinələrinə toplu şəkildə girilib. Topa bülleten atılıb. Ölülər səs veriblər. Bəzi seçki məntəqələrində işiqlar kəsilib. Hərbçilər kütləvi şəkildə karuselə qurşanıb. Bəzi seçicilərin əvəzinə səs verilib. Müəllimələr, hakimlər, JEK işçiləri, dövlət qulluqçuları ümumi şəkildə saxtakarlıqda iştiraka cəlb edilib. Bəzi məntəqələrdə şəffaf olmayan qutular qoyulub.2020-ci il yanvarın 13-də Mərkəzi Seçki Komissiyası Çingiz Qənizadə, Rauf Arifoğlu, Hadı Rəcəbli və Hüseynbala Mirələmovun qalib elan olunduğu dairələrdə nəticələri ləğv edib.Ümumilikdə 328 seçki məntəqəsində nəticələri ləğv edilib. Nəticələri ləğv olunan seçki dairələri 80 saylı İmişli-Beyləqan seçki dairəsi 74 saylı Lənkəran kənd seçki dairəsi 35 saylı Xətai üçüncü seçki dairəsi 33 saylı Xətai birinci seçki dairəsi Xarici keçidlər Milli Məclisə seçkilər — 09.02.2020 ""Seçki-2020"" Müstəqil Media Mərkəzi",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=617057
-2020 Bakı Qələbə Paradı,"2020-ci il dekabrın 10-da Bakıda Azadlıq Meydanında Qələbə Paradı və ya Zəfər Paradı — İkinci Qarabağ Müharibəsində (Vətən Müharibəsində) Azərbaycanın qələbəsi şərəfinə Bakıda keçirilən tarixi hərbi parad. Paradda 3000 Azərbaycan əsgəri və zabiti ilə yanaşı və türk əsgər və zabitləri də iştirak etmişdir.Paradı Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin ali baş komandanı Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və fəxri qonaq qismində dəvət olunmuş Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan qəbul etmişdir. Parada Müdafiə Nazirliyinin Şəxsi Heyət Baş İdarəsinin rəisi və müdafiə nazirinin müavini general-leytenant Kərim Vəliyev komandanlıq etmişdir. Şuşa şəhəri azad edildikdən sonra, Azərbaycan hərbçiləri tərəfindən şəhər üzərində qaldırılan Zəfər bayrağı parada gətirilmişdir.. Müharibə zamanı qənimət kimi ələ keçirilmiş Ermənistan Silahlı Qüvvələrinə məxsus hərbi texnikanın bir qismi nümayiş olunmuşdur. Azadlıq Meydanında keçirilən hərbi paradda 150-dək hərbi texnika, o cümlədən silahlanmaya yeni qəbul edilmiş müasir hərbi texnika, raket və artilleriya qurğuları, hava hücumundan müdafiə sistemləri, eləcə də hərbi gəmi və katerlər nümayiş etdirilmişdir.Türkiyə Respublikasının prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanla yanaşı, tədbirdə yerli və xarici rəsmi qonaqlar, diplomatik korpusların nümayəndələri də iştirak etmişdilər. Hərbi parad Bakı sakinlərində böyük maraq doğurmuşdu, şəhərin müxtəlif yerlərində toplaşan və COVID-19 ilə əlaqəli qaydalara baxmayaraq paradı yaxından izləməyə çalışmışdılar.Qələbə Paradının ssenari müəllifi və aparıcısı, əməkdar incəsənət xadimi, Prezidentin fərdi təqaüdçüsü, polkovnik Abdulla Qurbani olmuşdu. Hərbi parad Azərbaycan Dövlət Televiziyası ilə canlı yayımlanmışdır. Təntənəli yürüş Azərbaycanın Əməkdar İncəsənət Xadimi polkovnik-leytenant Rüfət Axundzadənin rəhbərliyi altında Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin Hərbi Orkestri ilə müşayiət olundu, parada ""Azərbaycan Fanfarı"" kompozisiyası ilə başlandı. 27 sentyabr 2020-ci il səhər saatlarında Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin genişmiqyaslı təxribat törədərək cəbhəboyu zonada yerləşən Azərbaycan ordusunun mövqelərini və yaşayış məntəqələrini iriçaplı silahlar, minaatanlar və müxtəlif çaplı artilleriya qurğularından intensiv atəşə tutması nəticəsində, Ermənistan ordusunun döyüş aktivliyinin qarşısını almaq, mülki əhalinin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə Azərbaycan ordusunun komandanlığı tərəfindən qoşunların bütün cəbhə boyu sürətli əks-hücum əməliyyatı başlaması barədə qərar verilmişdir. Qarşıdurmalar nəticəsində Ermənistanda hərbi vəziyyət və ümumi səfərbərlik, Azərbaycanda isə hərbi vəziyyət və komendant saatı, 28 sentyabrda qismən səfərbərlik elan edilmişdir. Qarşıdurmalar qısa müddətdə sürətlə alovlanmış və İkinci Qarabağ müharibəsinə çevrilmişdir.Ermənistan respublikası ilə 44 gün davam edən müharibə ərzində 4 oktyabrda Cəbrayıl, 17 oktyabrda Füzuli, 20 oktyabrda Zəngilan, 25 oktyabrda Qubadlı və 8 noyabrda Şuşa şəhəri işğaldan azad edilmişdir. Moskvada imzalanan müqaviləyə əsasən, noyabrın 10-u Bakı vaxtı ilə saat 01:00-dan etibarən Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zonasında atəşin və hərbi əməliyyatların tam dayandırılması, 1 dekabradək Ermənistan qüvvələrinin Dağlıq Qarabağın ətrafında Ermənistan nəzarətindəki Azərbaycan ərazilərindən çıxarılması və Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə Azərbaycanın qərb rayonlarını birləşdirən yeni nəqliyyat kommunikasiyalarının inşasının təmin edilməsi elan edilmişdir.2020-ci il noyabrın 20-də Ağdam, noyabrın 25-də Kəlbəcər, dekabrın 1-də Laçın rayonları azad edilmişdir. Parada hazırlıq Dekabrın əvvəlində, 10 dekabr tarixində Azərbaycanın paytaxtı Bakının Azadlıq Meydanında bir zəfər paradının keçiriləcəyi məlum oldu. Belə ki, İkinci Qarabağ müharibəsi bitdikdən sonra Prezident İlham Əliyev Bakıda Qələbə Paradının keçirilməsi haqda tapşırıq vermişdir. Bu məqsədlə Müdafiə Nazirliyi hərbi paradın hazırlıqlarına başlamışdır. Hərbi paradla əlaqəli texnikanın təhlükəsizliyini təmin etmək üçün bəzi küçə və prospektlərdə nəqliyyatın hərəkəti məhdudlaşdırılmışdı. Dekabrın 5-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri parad üçün təlim təlimlərinə başladığını təsdiq etdi. Həmən günü Müdafiə Nazirliyi paradda iştirak edəcək hərbçilərin və hərbi texnikanın sayını açıqladı. Həmçinin Müdafiə Nazirliyi paradın məşqlərindən ilk video görüntüləri də yayımladı.Dekabrın 8-də Azadlıq meydanında keçiriləcək hərbi paradın məşq prosesinə 3000 nəfərdən artıq şəxsi heyət, 150-dək hərbi texnika, o cümlədən silahlanmaya yeni qəbul edilmiş müasir hərbi texnika, raket və artilleriya qurğuları, hava hücumundan müdafiə sistemləri, eləcə də hərbi gəmi və katerlər cəlb edilmişdir. Həmçinin paradın məşq prosesində Vətən müharibəsi zamanı Azərbaycan Ordusunun darmadağın etdiyi Ermənistan Silahlı Qüvvələrindən ələ keçirdiyi hərbi qənimətlərin bir qismi də iştirak etmişdi. Hazırlıq zamanı Bakı üzərində Azərbaycan Hava Qüvvələrinə məxsus təyyarələrin və helikopterlərin təlim uçuşları həyata keçirilmişdir.Dekabrın 9-da Bakı Şəhər Dövlət Yol Polisi İdarəsinin şöbə rəisi polis polkovniki Vaqif Əsədov açıqlamasında Azadlıq meydanında keçiriləcək hərbi paradla əlaqəli texnikaların hərəkətində təhlükəsizliyi təmin etmək məqsədilə bəzi küçə və prospektlərdə hərəkətə məhdudiyyət qoyulduğunu demişdir. O, Paradan bitəcəyi zamana qədər 20-ci sahə dairəsindən, Bakı-Salyan yolunun 14-cü kilometrliyindən, Bayıl qəsəbəsi Üzgüçülük hovuzunun yanından və Səbail rayonu Yanğından Mühafizə İdarəsinin inzibati binasının yanından istiqamətlərin bağlı qalacağının bildirmişdi. Hərbi parad bitənədək Azadlıq meydanı, Dəniz vağzalı istiqamətdə kəsişən bütün küçə və prospektlərdə hərəkət tam məhdudlaşdırıldığı da şəhər sakinlərinin diqqətinə çatdırılmışdı.Yeni bulvar ərazisində də şəxsi avtomobillərlə hərəkət mümkünsüz olacaq. Çünki həmin istiqamətdəki bütün yollara hərbi texnikalar yerləşdirilib."" Dekabrın 9-da Paradda iştirak etmək üçün Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Bakıya gəldi. Onunla bərabər Türkiyədən böyük rəsmi heyət gəlmişdi. Türkiyə Prezidentini onun həyat yoldaşı Əminə Ərdoğan, xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu, hakim Ədalət və İnkişaf Partiyasının mətbuat katibi Ömer Çelik, partiyanın sədr müavini Mahir Ünal, prezident administrasiyasının mətbuat katibi İbrahim Kalın və Türkiyə Prezident Administrasiyasının İctimaiyyətlə əlaqələr departamentinin direktoru Fahrettin Altun müşayiət edirdi. Paradın keçirilməsi ""Dəmir yumruq"" əməliyyatında — Azərbaycanın İkinci Qarabağ müharibəsində Qələbəyə həsr olunmuş Zəfər paradına müdafiə nazirinin müavini, ""Zəfər"" ordenli general-leytenant Kərim Vəliyev komandanlıq edirdi. Paradda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev, birinci xanım Mehriban Əliyeva, Türkiyə Respublikasının Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və xanımı Əminə Ərdoğan iştirak edirdilər. Paradı polkovnik Abdulla Qurbani apararaq onu açıq elan etdi. Ardından Hərbi orkestr ""Azərbaycan fanfarası""nı ifa etdi. Paradın hərbi dirijoru Silahlı Qüvvələrin hərbi orkestr xidmətinin rəisi olan Yusif Axundzadənin oğlu polkovnik-leytenant Rüfət Axundzadə idi. Müdafiə naziri general-polkovnik Zakir Həsənov Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Silahlı Qüvvələrin Müzəffər Ali Baş Komandanı İlham Əliyevə və Türkiyə Respublikasının Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğana raport verdi. Dövlət başçıları əsgərləri salamladılar. Hərbi orkestr Azərbaycanın və Türkiyənin dövlət himnlərini ifa etdi. Prezidentlərin çıxışı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı İlham Əliyev paradda çıxış etdi. İlham Əliyev çıxışı zamanı indiki Ermənistanda yaşayan yüz minlərlə azərbaycanlının ""ata-baba yurdlarından qovulduğunu"" dedi və Zəngəzur, Göyçə və İrəvanın ""Azərbaycanın tarixi torpaqları"" olduğunu bildirdi. Prezident müharibə başlamazdan üç gün əvvəl BMT Baş Assambleyasında ""Ermənistanın yeni bir müharibəyə hazırlaşdığını və bunların qarşısı alınmalı"" çıxışını etdiyini söylədi. 2020-ci ildə Ermənistanın iyul, avqust və sentyabr aylarında Azərbaycana qarşı üç hücuma başladığını qeyd etdi. Bütün bunlara cavab olaraq ""Azərbaycan əsgərlərinə hücum"" əmri verdiyini bildirdi. Daha sonra Əliyev Şuşa döyüşünü xatırladı və bunu ""tarixi hadisə"" adlandırdı. Sonda Əliyev, Azərbaycan ordusunun Ermənistanı məğlub etdiyini və Ermənistan Ordusunun demək olar ki, ""yox olduğunu və məhv edildiyini"" bildirdi və ""Erməni faşizmi yenidən ayağa qalxarsa, nəticə eyni olacaq"" bildirdi. Çıxışını isə ""Qarabağ Azərbaycandır və nida"" sözləri ilə bitirdi.Sonra Türkiyə Respublikasının Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan çıxış etdi. Türkiyə Prezidenti çıxışında əvvəlcə müharibə zamanı öldürülən və ya yaralanan Azərbaycan əsgərlərinə Allahdan rəhmət dilədi, sonra Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərindən danışdı. Daha sonra ""Qarabağa qətliam və göz yaşından başqa heç bir şey gətirməyənlər ağıllarını başlarına yığmalıdırlar"" və erməni siyasətçilərin ""sülh və sabitliyə doğru cəsarətli addımlar"" atmaları lazım olduğunu da əlavə etdi. Ərdoğan daha sonra ""Əhməd Cavadın, Nuru Paşanın və Mübariz İbrahimovun ruhları sevinirdi"" deyə bildirdi. O, ""siyasi və hərbi sahədə mübarizənin fərqli cəbhələrdə davam edəcəyini"" də vurğuladı. Çıxışının sonunda Ərdoğan Azərbaycan şair Əhməd Cavadın ""Arazı ayırdılar…"" şeirindən parçalar oxudu. Parad iştirakçıları və başlanması Dövlət başçılarının çıxışlarından sonra Zəfər paradı başladı. Ümumilikdə, paradda bu yaxınlarda xidmətə qəbul edilmiş hərbi gəmilər və qayıqlar da daxil olmaqla, 3 mindən çox hərbi qulluqçu və 150 ədədə qədər hərbi texnika iştirak etdi. Paradda döyüş əməliyyatları zamanı düşmən tərəfindən tutulan müharibə qənimətlərinin bir hissəsi də göstərildi. Parad heyəti və texnikanın hərəkəti Nobel prospektindən Ağ Şəhər Bulvarına bitişik ərazidən, Dəniz vağzalı, Dəniz kənarı Bulvar boyunca Azadlıq meydanı, Neftçilər prospekti, Azneft meydanı ilə Bayıl qəsəbəsi və Bibiheybət məscidi istiqamətində başladı. Parad Azərbaycan TV kanalı AzTV tərəfindən canlı yayımlandı. Zəfər Paradının aparıcısı müharibə veteranı, Azərbaycanın Əməkdar İncəsənət Xadimi polkovnik Abdullah Qurbani idi.Silahlı Qüvvələrimizin şəxsi heyəti Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı və 44 günlük Vətən müharibəsinin Zəfər bayrağı altında tribunaya doğru irəlilədi. Dövlət bayrağı və Zəfər bayrağının ardınca Azərbaycan Ordusunun qoşun növlərinin bayraqları Azadlıq meydanına gətirildi. Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı general-mayor Zaur Məmmədovun başçılıq etdiyi döyüş bayraqdarları qrupu Böyük Qələbənin qazanılmasında müstəsna xidmətləri olan hərbi hissələrin döyüş bayraqlarını Azadlıq meydanına gətirdi. Piyada keçidi Döyüş bayraqdarları qrupu hərbi hissələrin döyüş bayraqlarını Azadlıq meydanından keçirdikdən sonra növbə ilə piyada keçidi başladı. İlk olaraq Vətən müharibəsində əsl qəhrəmanlıq, yüksək peşəkarlıq nümunələri göstərərək xalqımıza Böyük Qələbənin sevincini yaşadan Müdafiə Nazirliyinin Xüsusi Təyinatlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları tribunanın önündən keçdilər. Üç kolondan ibarət parad heyətinə Xüsusi Təyinatlı Qüvvəl��rin komandanı, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı general-leytenant Hikmət Mirzəyev başçılıq edir. Hərbi Dəniz Qüvvələrinin dəniz piyadaları birinci dərəcəli kapitan Zaur Quliyevin başçılığı ilə tribuna önündən keçdilər. Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin və Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin əməkdaşlarından ibarət parad heyətləri tribunanın önündən addımladılar. Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin parad heyətinə general-mayor Rövşən Muxtarov başçılıq edirdi. Polkovnik Səid İsayevin başçılığı ilə Əlahiddə Ümumqoşun Ordusunun xüsusi təyinatlıları. Polkovnik Taleh Məşədiyevin rəhbərliyi ilə Birinci Ordu Korpusunun döyüşçüləri. Polkovnik Nemət Müseyibovun başçılığı ilə İkinci Ordu Korpusu. Polkovnik-leytenant Kamran Ağabalayevin rəhbərliyi ilə Üçüncü Ordu Korpusu. Polkovnik İlham Məmmədovun başçılığı ilə Dördüncü Ordu Korpusu. Polkovnik-leytenant Dəyanət Müslümovun rəhbərliyi ilə Altıncı Ordu Korpusunun hərbi qulluqçuları tribuna önündən keçdilər. Raket və Artilleriya Qoşunlarının hərbi qulluqçuları da tribuna önündən mətin addımlarla irəlilədilər. Parad heyətinə polkovnik İsmixan Məmmədov başçılıq edirdi.Zəfər paradında qardaş Türkiyə Respublikası Silahlı Qüvvələrini təmsil edən hərbi qulluqçular minbaşı Harun Ergenin rəhbərliyi ilə tribuna önündən keçdilər.Dövlət Sərhəd Xidmətinin parad heyətləri general-mayor Rəsul Tağıyevin, Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının parad heyəti general-mayor İnqilab Muradovun, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Təhlükəsizlik Xidmətinin Milli Qvardiyasının hərbi qulluqçularından ibarət parad heyəti isə mayor Eldar Quliyevin rəhbərliyi ilə mətin addımlarla Azadlıq meydanına daxil oldular. Sonra general-mayor Füzuli Salahovun rəhbərliyi ilə Heydər Əliyev adına Azərbaycan Ali Hərbi Məktəbinin parad heyəti, general-mayor Bəkir Orucovun başçılığı ilə Cəmşid Naxçıvanski adına hərbi liseyin kursant və zabitlərinin keçidi oldu. Naxçıvan Muxtar Respublikasındakı Heydər Əliyev adına Hərbi Liseyin kursantları ilk dəfə olaraq Azadlıq meydanında keçirilən paradda iştirak edirdilər. Parad heyəti general-mayor Məhəmməd Həsənovun başçılığı ilə tribuna önündən keçdilər. Qənimət alınmış texnikanın keçidi Piyada keçidi hissəsi tamamlandıqdan sonra texnikanın keçidi başladı.""Dəmir yumruq"" əməliyyatının – Vətən müharibəsinin qazilərinin hərbi maşınlarda Zəfər paradında tribuna önündən keçidi oldu.Paradda Ermənistan Silahlı Qüvvələrindən qənimət kimi ələ keçirilmiş hərbi texnikanın nömrələri yerləşdirilmiş ""Kamaz"" markalı maşın keçdi. Paneldə ""Qarabağ Azərbaycan!"" yazısı var idi. Azərbaycan avtomobillərinin nömçrələrindən ibarət buna bənzər bir panel ermənilər tərəfindən 1992–1994-cü illər müharibəsindən sonra Vəngli kəndində düzəldilmişdi.Bundan sonra Azadlıq meydanına 44 günlük Vətən müharibəsində düşməndən qənimət götürülmüş hərbi texnikaların bir qismi gətirildi. Döyüşlərdə qənimət götürülmüş istifadəyə yararlı texnikalar — ""KamAZ"" markalı avtomobilin qoşqusunda D-30, ""Ural"" markalı avtomobilin qoşqusunda D-20 haubiça-topları, qoşqu üzərində zenit qurğuları, ""ŞİLKA"", ""OSA-1T"", ""KUB"" zenit-raket kompleksləri, piyadaların döyüş maşınları (PDM), ""T-72"" tankları, eləcə də istifadəyə yararsız texnikalar — zirehli ""UAZ Patriot"", ""UAZ Hunter"" minik, ""ZİL-131"", ""Ural"", ""KamAZ"" markalı yük avtomobilləri, 122 millimetrlik ""Qvozdika"" özüyeriyən artilleriya qurğusu, BM-21 ""Qrad"" qurğuları, PDM-1 və PDM-2 texnikaları, T-72 tankları nümayiş etdirildi. Hərbi texnikanın keçidi Daha sonra hərbi texnikaların keçidi başladı. Vətən müharibəsində Qələbəyə həsr olunan Zəfər paradına Hərbi Dəniz Qüvvələrinin və Dövlət Sərhəd Xidməti Sahil Mühafizəsinin döyüş gəmiləri və katerləri dənizdən dəstək verdi. Dənizdə fəxri keçid edən hərbi gəmilərimiz yüksək döyüş hazırlığı nümayiş etdirdi.Bundan sonra xüsusi təyinatlı avtomobil, zirehli texnika və silah sistemləri kolonu Azadlıq meydanına daxil oldu. Kolona ""Qarabağ"" ordenli general-leytenant Nizam Osmanov başçılıq edirdi: Üzərində 12,7 millimetrlik NSV pulemyotları, tank əleyhinə idarə olunan ""SPIKE-ER"", ""NLOS"", ""LAHAT"" raketləri, 120 millimetrlik ""SPEAR"" minaatanlar quraşdırılan ""SandCat-Stormer"" zirehli idarəetmə, çevik hərəkət maşınları, Piyada daşıyan zirehli maşınlar: ""Kobra"" və ""BTR-82A"" zirehli transportyorları, PDM-2 və PDM-3 texnikaları, Azərbaycan Ordusunun hərbi qüdrətini nümayiş etdirən ""T-72"", ""T-90S"" tankları.Daha sonra Azadlıq meydanında Hava Hücumundan Müdafiə silahları sistemləri kolonunun keçidi oldu. Kolona müdafiə nazirinin müavini ��� Hərbi Hava Qüvvələrinin komandanı, ""Zəfər"" ordenli general-leytenant Ramiz Tahirov başçılıq edirdi. Tribuna önündən növbə ilə Vətən müharibəsində Qələbənin əldə edilməsində çox mühüm rol oynayan hərbi texnika keçidi başladı: Modernləşdirilmiş ""OSA-1T"", ""S-125 TM"", ""BUK-MB"", ""İldırım"" zenit-raket komplekslərinin, ""S-300 Favorit"" sistemlərinin keçidi oldu. Pilotsuz uçuş aparatları (PUA)""Orbiter-1KM"" — ""İti qovan"", ""Orbiter-2B"", ""Orbiter-3B"", ""Orbiter-4"", ""Aerostar–BP"", ""Heron"" Ən müasir PUA-lar — ""Bayraktar-TB2"", habelə ""Hermes-450"", ""Hermes-900"", ""Quzğun"" və ""Harop"" PUA-ları nümayiş olundu.Ardınca Azadlıq meydanına artilleriya silahları sistemlərinin kolonu daxil oldu. Kolona ""Zəfər"" ordenli general-mayor Ağamir Sultanov başçılıq edirdi. Meydanda nümayiş edtdirilən ağır artileriya qurğuları: Özüyeriyən haubitsa və artilleriya qurğuları — 152 millimetrlik ""Akasiya"", 152 millimetrlik ""MSTA-S"", 203 millimetrlik ""Pion"", eləcə də 220 millimetrlik ""TOS-1A"" Ağır odsaçan, tank əleyhinə ""Xrizantema-S"" kompleksləri, ""DANA"" özüyeriyən top-haubitsaları, ""Qrad"", ""RM-70/85"", ""BM-21"", ""Smerç"" yaylım atəşli reaktiv sistemləri, ""TR-300 Qasırğa"", ""Ekstra"" taktiki, ""Polonez"" və ""LORA"" əməliyyat-taktiki raket sistemlərinin keçidi oldu.Nəhayət sonda Azadlıq meydanı üzərində Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus döyüş təyyarələrinin və helikopterlərin uçuşu başladı. ""Qarabağ"" ordenli polkovnik Həsən Əlövsətovun rəhbərlik etdiyi ""Mİ-17"" hərbi nəqliyyat-desant helikopterləri cütlüyü Azərbaycan və Türkiyə respublikalarının dövlət bayraqları ilə Bakı buxtasının üzərindən uçaraq Zəfər paradının iştirakçılarını salamladı. Bunun ardınca Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı, polkovnik-leytenant Rəşad Nadirovun başçılığı ilə ""Mİ-35"" hücum helikopterləri qrupunun uçuşu oldu. Polkovnik-leytenant Rəhim Quluzadənin başçılığı ilə ""LAHAT"" və ""SPAYK"" uzunmənzilli raketləri ilə silahlanmış ""Mİ-17"" helikopterlərinin və ""Qarabağ"" ordenli polkovnik Zaur Rüstəmovun rəhbərliyi ilə ""MİQ-29"" çoxməqsədli qırıcı təyyarələr qruplarının uçuşları da maraqla qarşılandı. Zəfər paradında döyüş təyyarə və helikopterlərinin çıxışını müasir silahlarla təchiz olunmuş ""Su-25"" hücum və hava dəstək təyyarələr qrupu tamamladı. Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı general-mayor Namiq İslamzadənin başçılıq etdiyi qrupun səmada Azərbaycan Respublikasının dövlət bayrağının təsvirini yaratdı. Hərbi parad şəhərin müxtəlif yerlərində toplaşan və paradı yaxından izləməyə çalışan bakılılarda böyük maraq doğurdu. COVID-19 əlaqəli karantin tədbirlərinə baxmayaraq, Bakı sakinləri hərbi paradı izləmək üçün Nizami küçəsi və Sahil bağı ətrafındakı Azadlıq meydanına getməyə çalışırdılar. Lakin bunun qarşısı polislər tərəfindən alındı, onlar insanların Bakı Bulvarına girməsinə icazə vermədilər. Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin rəsmiləri şəhərin mərkəzinin bağlanmadığını və Kukla Teatrının yaxınlığındakı paradı izləmək üçün insanların toplandığını bildirib. Bakı şəhər Baş Polis İdarəsi daha sonra ""hadisəyə nəzarət və pandemiyanın yayılmasının qarşısını almaq və ərazidə sıxlığın qarşısını almaq üçün lazımi tədbirlər görüldüyünü"" qeyd etmişdir. Əhaliyə toplaşmamaq barədə rəsmi xəbərdarlıq da edilməmişdi. BBC Azərbaycanca müxbirinin verdiyi məlumata görə, Bakı sakinləri paradın yaxın vaxtlarda başlanmasına baxmayaraq Neftçilər prospektindən Azadlıq meydanına axın edirdilər. Paradın əhəmiyyəti Ukraynanın Hərbi Hüquqi Tədqiqatlar Mərkəzinin rəhbəri Aleksandr Musienko, bu paradı ""özünü tarixdə əbədiləşdirmək və gücü ilə qüdrətini göstərmək"" istəyən İlham Əliyev üçün çox vacib bir hadisə hesab edir. Türkiyə prezidenti üçün isə bu parad, Musienkonun qeyd etdiyi kimi, özünü Bakının müttəfiqi kimi göstərmək imkanı verir və bir daha xatırladır ki: ""Türkiyə bölgədə çox ciddi bir oyunçudur.""Ukrayna Gələcək İnstitutunun beynəlxalq siyasət üzrə mütəxəssisi İliya Kusa ""Zəfər Paradı""nı ""yalnız Azərbaycanın deyil, Türkiyənin də zəfərini daxili ictimaiyyətin gözündə möhkəmləndirmək cəhdi"" adlandırır. Kusa görə, parad xarici auditoriyaya bir siqnaldır. Belə ki, ekspertin fikrincə parad Azərbaycanın hərbi-siyasi qələbəsində göstərdiyi dəstəyi həlledici olan Türkiyənin bölgədəki güc tarazlığının qorunmasında ""dəyişən proseslərin əsas mühərriki olduğunu"" göstərir.""Russia Today"" xəbər agentliyinin hərbi eksperti Aleksandır Xrolenko hesab edir ki, dekabrın 10-da Bakıda keçirilən hərbi parad təkcə Azərbaycanın Dağlıq Qarabağdak�� qələbəsini deyil, həm də Türkiyənin regional hərbi uğurunu göstərir. Xrolenkoya görə, Türkiyə prezidentinin paradda olması NATO-nun Cənubi Qafqaz və Xəzər bölgəsində təsir zonasının genişlənməsini simvollaşdırır.Rusiyalı jurnalist və hərbi ekspert İqor Korotçenkonun fikrincə, bu parad müasir Azərbaycan ordusunun tam gücünü göstərdi və Azərbaycanın qələbəsi ilə başa çatan 44 günlük müharibəyə nöqtə qoyur. Azərbaycanın özündə isə müstəqil Azərbaycan tarixində ilk ""Zəfər Paradı""na çevrilən bu hərbi tədbirin həm siyasi, həm də tarixi baxımdan böyük əhəmiyyət daşıdığına inanılır.. Beynəlxalq reaksiyalar Türkiyə Milli Müdafiə Nazirliyi, Ankara Bələdiyyə Başçısı Mansur Yavaş, və Türkiyə Böyük Millət Məclisinin sədri Mustafa Şentop Azərbaycanı parad münasibətilə təbrik etdilər. İsrailli opera müğənnisi Camellia Loffe parkda Azərbaycan musiqisindən ibarət konsert təşkil etdi və bu müddətdə musiqiçilər öz çıxışlarını Bakıda Zəfər Paradına həsr etdilər.Zəfər Paradı Ermənistanda səs-küyə səbəb oldu. Möhtəşəm qələbə paradı erməni siyasətçilər və dövlət adamları tərəfindən erməni xalqı üçün böyük biabırçılıq günü hesab edildi.""Zəfər paradı"" zamanı Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Araz çayı və Cənubi Azərbaycandan bəhs edən şeir deməsi yadda qalan hadisələrdən oldu. Ərdoğanın dediyi şerə İranın xarici işlər naziri Məhəmməd Cavad Zərif cavab olaraq, heç kimin ""İranın sevimli Azərbaycanından danışmasına icazə verilmədiyini"" bildirmişdi. İranın Azərbaycandakı keçmiş səfiri Möhsün Pakain bu cür fikirlərin Azərbaycanla İran arasındakı münasibətlərə xələl gətirən tarixi və mübahisəli məsələləri gündəmə gətirə biləcəyini qeyd etmişdi. Pakain Ərdoğanı Pan-Türkçülüyü yaymaqda da günahlandırmışdı. İran hökuməti nümayəndələri Türkiyənin Tehrandakı səfirini çağırmış və ondan dərhal izahat istəmişdilər. Həmçinin bax 1945 Berlin Qələbə Paradı 1945 Moskva Qələbə Paradı 2023 Xankəndi Zəfər Paradı Xarici keçidlər QƏLƏBƏYƏ HƏSR OLUNMUŞ ZƏFƏR PARADI Bakıda hərbi parada hazırlıq məşqləri keçirildi YÜZLƏRLƏ TÜRK ƏSGƏRİ BAKI KÜÇƏLƏRİNDƏ: Hərbi parada hazırlıq məşqləri Bakıda Zəfər paradı keçirilib- CANLI BAKIDA MÖHTƏŞƏM QƏLƏBƏ PARADI KEÇİRİLDİ BAKIDA QƏLƏBƏ PARADI KEÇİRİLİR- CANLI",https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=680994