Datasets:

JonaszPotoniec

/

wikipedia-with-statistics-pl

like 1

4641217

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pos%C5%82owie%20na%20Sejm%20Rzeczypospolitej%20Polskiej%20IX%20kadencji

Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej IX kadencji

Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej IX kadencji – posłowie wybrani podczas wyborów parlamentarnych, które odbyły się w dniu 13 października 2019. Pierwsze posiedzenie odbyło się 12, 13, 19 i 21 listopada 2019. Kadencja Sejmu trwa od 12 listopada 2019. Kluby i koła na pierwszym posiedzeniu Sejmu IX kadencji i stan aktualny. Prezydium Sejmu IX kadencji Przynależność klubowa Stan aktualny Posłowie IX kadencji zrzeszeni są w następujących klubach i kołach: Klub Parlamentarny Prawo i Sprawiedliwość – 227 posłów, przewodniczący Ryszard Terlecki, Klub Parlamentarny Koalicja Obywatelska – Platforma Obywatelska, Nowoczesna, Inicjatywa Polska, Zieloni – 129 posłów, przewodniczący Borys Budka. Koalicyjny Klub Parlamentarny Lewicy (Nowa Lewica, Razem) – 42 posłów, przewodniczący Krzysztof Gawkowski, Klub Parlamentarny Koalicja Polska – PSL, UED, Konserwatyści – 26 posłów, przewodniczący Władysław Kosiniak-Kamysz, Koło Poselskie Konfederacja – 11 posłów, przewodniczący Krzysztof Bosak, Koło Parlamentarne Polska 2050 – 6 posłów, przewodnicząca Paulina Hennig-Kloska, Koło Poselskie Kukiz’15 – Demokracja Bezpośrednia – 3 posłów, przewodniczący Paweł Kukiz. Koło Poselskie Lewicy Demokratycznej – 3 posłów, przewodnicząca Joanna Senyszyn, Koło Poselskie Polskie Sprawy – 3 posłów, przewodnicząca Agnieszka Ścigaj, Ponadto 9 posłów jest niezrzeszonych. W trakcie kadencji istniało Koło Poselskie Wybór Polska, Koło Parlamentarne Porozumienie oraz Koło Poselskie Wolnościowcy. Posłowie, których mandat wygasł w trakcie kadencji (16 posłów) Zmiany liczebności klubów w czasie kadencji Lista według okręgów wyborczych Zmiany w składzie 12 listopada 2019 Elżbieta Witek została wybrana na marszałka Sejmu. Włodzimierz Czarzasty został wybrany na wicemarszałka Sejmu. Małgorzata Gosiewska została wybrana na wicemarszałka Sejmu. Małgorzata Kidawa-Błońska została wybrana na wicemarszałka Sejmu. Ryszard Terlecki został wybrany na wicemarszałka Sejmu. Piotr Zgorzelski został wybrany na wicemarszałka Sejmu. 27 listopada 2019 Marek Opioła utracił mandat w związku z wyborem na wiceprezesa Najwyższej Izby Kontroli. 12 grudnia 2019 Waldemar Olejniczak zastąpił Marka Opiołę na zwolnionym przez niego miejscu. Dołączył do KP Prawo i Sprawiedliwość. 13 stycznia 2020 Ewa Leniart utraciła mandat w związku z powołaniem na wojewodę podkarpackiego. 15 stycznia 2020 Władysław Dajczak utracił mandat w związku z powołaniem na wojewodę lubuskiego. 22 stycznia 2020 Jacek Kurzępa zastąpił Władysława Dajczaka na zwolnionym przez niego miejscu. Dołączył do KP Prawo i Sprawiedliwość. Andrzej Szlachta zastąpił Ewę Leniart na zwolnionym przez nią miejscu. Dołączył do KP Prawo i Sprawiedliwość. 1 lutego 2020 Dominik Tarczyński utracił mandat w związku z objęciem mandatu posła do Parlamentu Europejskiego. 12 lutego 2020 Mariusz Gosek zastąpił Dominika Tarczyńskiego na zwolnionym przez niego miejscu. Dołączył do KP Prawo i Sprawiedliwość. 8 września 2020 Hanna Gill-Piątek wystąpiła z KKP Lewicy i została posłanką niezrzeszoną. 4 listopada 2020 Adam Lipiński utracił mandat w związku z powołaniem na członka Zarządu i Wiceprezesa Narodowego Banku Polskiego. 24 listopada 2020 Lech Kołakowski wystąpił z KP Prawo i Sprawiedliwość i został posłem niezrzeszonym. 27 listopada 2020 Szymon Pogoda zastąpił Adama Lipińskiego na zwolnionym przez niego miejscu. Dołączył do KP Prawo i Sprawiedliwość. 30 listopada 2020 Agnieszka Ścigaj wystąpiła z KP Koalicja Polska i została posłanką niezrzeszoną. 9 grudnia 2020 Paweł Kukiz, Jarosław Sachajko, Paweł Szramka, Stanisław Tyszka, Stanisław Żuk zostali wykluczeni z KP Koalicja Polska i zostali posłami niezrzeszonymi. 31 grudnia 2020 Jolanta Fedak zmarła, a jej mandat wygasł. 20 stycznia 2021 Joanna Mucha wystąpiła z KP Koalicja Obywatelska i została posłanką niezrzeszoną. 2 lutego 2021 Powstało Koło poselskie Kukiz’15 – Demokracja Bezpośrednia. W jego skład weszli Paweł Kukiz, Jarosław Sachajko, Paweł Szramka, Stanisław Tyszka i Stanisław Żuk. 15 lutego 2021 Paulina Hennig-Kloska wystąpiła z KP Koalicja Obywatelska i została posłanką niezrzeszoną. 16 lutego 2021 Powstało Koło parlamentarne Polska 2050. W jego skład weszły Hanna Gill-Piątek, Paulina Hennig-Kloska i Joanna Mucha. 2 marca 2021 Tomasz Zimoch wystąpił z KP Koalicja Obywatelska i został posłem niezrzeszonym. 16 marca 2021 Łukasz Mejza zastąpił Jolantę Fedak na zwolnionym przez nią miejscu. Pozostał posłem niezrzeszonym. 17 marca 2021 Tomasz Zimoch wstąpił do KP Polska 2050. 21 marca 2021 Monika Pawłowska wystąpiła z KKP Lewicy i została posłanką niezrzeszoną. 6 kwietnia 2021 Anna Wasilewska zmarła, a jej mandat wygasł. 14 kwietnia 2021 Wojciech Maksymowicz wystąpił z KP Prawo i Sprawiedliwość i został posłem niezrzeszonym. 20 kwietnia 2021 Mirosław Suchoń wystąpił z KP Koalicja Obywatelska i wstąpił do KP Polska 2050. 29 kwietnia 2021 Andrzej Sośnierz wystąpił z KP Prawo i Sprawiedliwość. Paweł Szramka wystąpił z KP Kukiz’15 – Demokracja Bezpośrednia. Powstało Koło poselskie Polskie Sprawy. W jego skład weszli Andrzej Sośnierz, Paweł Szramka i Agnieszka Ścigaj. 4 maja 2021 Anna Wojciechowska zastąpiła Annę Wasilewską na zwolnionym przez nią miejscu. Dołączyła do KP Koalicja Obywatelska. 16 maja 2021 Jerzy Wilk zmarł, a jego mandat wygasł. 20 maja 2021 Ireneusz Raś i Paweł Zalewski zostali wykluczeni z KP Koalicja Obywatelska i zostali posłami niezrzeszonymi. Wojciech Maksymowicz wstąpił do KP Polska 2050. 28 maja 2021 Adam Ołdakowski zastąpił Jerzego Wilka na zwolnionym przez niego miejscu. Dołączył do KP Prawo i Sprawiedliwość. 10 czerwca 2021 Killion Munyama zrzekł się mandatu poselskiego. 15 czerwca 2021 Zbigniew Ajchler zastąpił Killiona Munyamę na zwolnionym przez niego miejscu. Pozostał posłem niezrzeszonym. 16 czerwca 2021 Ireneusz Raś wstąpił do KP Koalicja Polska. 25 czerwca 2021 Arkadiusz Czartoryski, Zbigniew Girzyński i Małgorzata Janowska wystąpili z KP Prawo i Sprawiedliwość. Powstało Koło poselskie Wybór Polska, w którego skład weszli Arkadiusz Czartoryski, Zbigniew Girzyński i Małgorzata Janowska. 1 lipca 2021 Lech Kołakowski wstąpił do KP Prawo i Sprawiedliwość. 2 lipca 2021 Michał Gramatyka wystąpił z KP Koalicja Obywatelska i wstąpił do KP Polska 2050. 7 lipca 2021 Arkadiusz Czartoryski wstąpił do KP Prawo i Sprawiedliwość. W związku z tym KP Wybór Polska przestało istnieć, a Zbigniew Girzyński i Małgorzata Janowska zostali posłami niezrzeszonymi. 8 lipca 2021 Zbigniew Girzyński i Małgorzata Janowska wstąpili do KP Polskie Sprawy. 14 lipca 2021 Małgorzata Janowska wystąpiła z KP Polskie Sprawy i wstąpiła do KP Prawo i Sprawiedliwość. 12 sierpnia 2021 Stanisław Bukowiec, Jarosław Gowin, Iwona Michałek, Magdalena Sroka i Michał Wypij wystąpili z KP Prawo i Sprawiedliwość. Powstało Koło parlamentarne Porozumienie Jarosława Gowina. W jego skład weszli Stanisław Bukowiec, Jarosław Gowin, Iwona Michałek, Monika Pawłowska, Magdalena Sroka i Michał Wypij. 30 września 2021 Monika Pawłowska wystąpiła z KP Porozumienie Jarosława Gowina i została posłanką niezrzeszoną. 1 października 2021 Monika Pawłowska wstąpiła do KP Prawo i Sprawiedliwość. 28 października 2021 Paweł Zalewski wstąpił do KP Polska 2050. 14 grudnia 2021 Andrzej Rozenek, Joanna Senyszyn i Robert Kwiatkowski wystąpili z KKP Lewicy. Powstało Koło parlamentarne Polska Partia Socjalistyczna. W jego skład weszli Andrzej Rozenek, Joanna Senyszyn i Robert Kwiatkowski. 1 lutego 2022 Łukasz Szumowski zrzekł się mandatu poselskiego. 8 lutego 2022 Rafał Romanowski zastąpił Łukasza Szumowskiego na zwolnionym przez niego miejscu. Dołączył do KP Prawo i Sprawiedliwość. 9 lutego 2022 Wiesław Janczyk utracił mandat na skutek wyboru przez Sejm na członka Rady Polityki Pieniężnej. 23 lutego 2022 Elżbieta Zielińska zastąpiła Wiesława Janczyka na zwolnionym przez niego miejscu. Dołączyła do KP Prawo i Sprawiedliwość. 22 czerwca 2022 Paweł Szramka wystąpił z KP Polskie Sprawy i został posłem niezrzeszonym. 6 października 2022 Gabriela Masłowska utraciła mandat na skutek wyboru przez Sejm na członka Rady Polityki Pieniężnej. 20 października 2022 Krzysztof Głuchowski zastąpił Gabrielę Masłowską na zwolnionym przez nią miejscu. Dołączył do KP Prawo i Sprawiedliwość. 7 listopada 2022 Stanisław Tyszka wystąpił z KP Kukiz'15 i został posłem niezrzeszonym. 16 listopada 2022 Stanisław Tyszka wstąpił do KP Konfederacja. 24 listopada 2022 Jerzy Bielecki zrzekł się mandatu poselskiego. 30 listopada 2022 Leszek Kowalczyk zastąpił Jerzego Bieleckiego na zwolnionym przez niego miejscu. Dołączył do KP Prawo i Sprawiedliwość. 13 grudnia 2022 Wojciech Maksymowicz wystąpił z KP Polska 2050 i został posłem niezrzeszonym. 5 lutego 2023 KP Polskiej Partii Socjalistycznej zmieniło nazwę na Koło Parlamentarne Lewicy Demokratycznej. 6 lutego 2023 Michał Wypij wystąpił z KP Porozumienie Jarosława Gowina i został posłem niezrzeszonym. 8 lutego 2023 Hanna Gill-Piątek wystąpiła z KP Polska 2050 i została posłanką niezrzeszoną. 11 lutego 2023 Artur Dziambor został wykluczony z KP Konfederacja i został posłem niezrzeszonym. 13 lutego 2023 Jakub Kulesza i Dobromir Sośnierz wystąpili z KP Konfederacja. Powstało Koło poselskie Wolnościowcy. W jego skład weszli Artur Dziambor, Jakub Kulesza i Dobromir Sośnierz. 31 marca 2023 Marek Zagórski zrzekł się mandatu poselskiego. 12 kwietnia 2023 Iwona Kurowska zastąpiła Marka Zagórskiego na zwolnionym przez niego miejscu. Dołączyła do KP Prawo i Sprawiedliwość. 25 maja 2023 Riad Haidar zmarł, a jego mandat wygasł. 7 czerwca 2023 Karolina Pawliczak wystąpiła z KKP Lewicy i została posłanką niezrzeszoną. 13 czerwca 2023 Stanisław Żmijan zastąpił Riada Haidara na zwolnionym przez niego miejscu. Dołączył do KP Koalicja Obywatelska. 20 lipca 2023 Stanisław Bukowiec, Iwona Michałek i Magdalena Sroka wstąpili do KP Koalicja Polska. W związku z tym KP Porozumienie Jarosława Gowina przestało istnieć, a Jarosław Gowin został posłem niezrzeszonym. 21 lipca 2023 Anna Siarkowska wystąpiła z KP Prawo i Sprawiedliwość i wstąpiła do KP Konfederacja. 27 lipca 2023 Bogusław Sonik wystąpił z KP Koalicji Obywatelskiej i został posłem niezrzeszonym. 31 lipca 2023 Dobromir Sośnierz wstąpił do KP Konfederacja. W związku z tym KP Wolnościowcy przestało istnieć, a Artur Dziambor i Jakub Kulesza zostali posłami niezrzeszonymi. 17 sierpnia 2023 Hanna Gill-Piątek, Karolina Pawliczak i Michał Wypij wstąpili do KP Koalicja Obywatelska. 18 sierpnia 2023 Paweł Szramka wstąpił do KP Koalicja Obywatelska. 22 sierpnia 2023 Beata Maciejewska wystąpiła z KKP Lewicy i została posłanką niezrzeszoną. 23 października 2023 Dariusz Kurzawa utracił mandat poselski w związku z wyborem na wicemarszałka województwa kujawsko-pomorskiego. Zobacz też senatorowie X kadencji Senatu Rzeczypospolitej Polskiej Uwagi Przypisy Bibliografia Posłowie na Sejm III Rzeczypospolitej Polskiej

434769

https://pl.wikipedia.org/wiki/Agnieszka%20W%C5%82odarczyk

Agnieszka Włodarczyk

Agnieszka Włodarczyk (ur. 13 grudnia 1980 w Sławnie) – polska aktorka, piosenkarka, działaczka społeczna i osobowość medialna. W wieku 14 lat zadebiutowała w teatrze Studio Buffo w musicalu Metro. Karierę aktorską rozpoczęła w 1997, tytułową rolą w filmie Macieja Ślesickiego Sara. W tym samym roku Ślesicki zaangażował ją do swojej kolejnej produkcji – serialu 13 posterunek (1997–1998, 2000). W kolejnych latach zagrała między innymi w dwóch popularnych operach mydlanych: Plebania (2001–2012; z przerwami) oraz Pierwsza miłość (2009–2012), a także w kinowych filmach E=mc² (2002) czy Nigdy w życiu! (2004). Wystąpiła w kilku produkcjach Teatru Telewizji. W 2007 wygrała pierwszą edycję programu Jak oni śpiewają, dzięki czemu rozpoczęła karierę muzyczną. Od tamtej pory wydała maxi-singel Jak oni śpiewają (2007; platynowa płyta), autorski album studyjny pt. Nie dla oka... (2007; złota płyta) oraz album z kolędami pt. Najpiękniejsze polskie kolędy (2011). Jej debiutancki singel „Zawsze byłam” notował wysokie pozycje na radiowych i telewizyjnych listach przebojów. Poza karierą aktorsko-wokalną czynnie angażuje się w akcje charytatywne, głównie na rzecz zwierząt. Kariera 1995–2000: Studio Buffo, Sara i 13 posterunek W wieku 14 lat została zaangażowana przez Janusza Józefowicza do musicalu Metro. Podczas castingu skłamała, mówiąc że jest o rok starsza. 26 marca 1996 na deskach teatru Buffo zadebiutowała w spektaklu Tyle miłości. W 1996 pojawiła się również w teledysku K.A.S.Y. do piosenki „Reklama”. Początkowo planowała karierę muzyczną, ale ze względu na przebytą operację usunięcia guzków tarczycy była zmuszona zaprzestać śpiewanie. Miała podpisany kontrakt fonograficzny z wytwórnią Tic-Tac. W 1997 zagrała tytułową rolę w filmie Macieja Ślesickiego Sara. Do roli wybrana została spośród 250 kandydatek. W Polsce film wywołał kontrowersje, a krytyce poddano przede wszystkim nagie sceny z udziałem Włodarczyk, która w chwili kręcenia filmu miała 16 lat. Wiesław Kot na łamach tygodnika „Wprost” napisał: „Pieścidełkiem filmu jest tytułowa Sara kreowana z wdziękiem przez Agnieszkę Włodarczyk. [...] Jej rozłożony w filmie na raty striptiz budzi raczej skojarzenia szpitalne. Widz-oglądacz czuje się tak, jakby przypadkiem wtargnął do łazienki, w której pensjonarka bierze prysznic. Zamiast podniecenia występuje zażenowanie”. Według Bożeny Janickiej z miesięcznika „Kino” Włodarczyk miała „najtrudniejsze zadanie [aktorskie]”, co argumentowała słowami: Śliczna, o miękkim spojrzeniu Marilyn Monroe, gra rolę dość niewdzięczną. Musi wygłaszać teksty, na które młoda widownia reaguje wybuchami śmiechu, zdaje się w tych momentach nieprzewidzianego. Odzywki w rodzaju: „chcę być twoją kobietą”, „urodzę ci dzieci” – są zapewne pastiszem (...), lecz młodzi widzowie pastiszowej intencji najwyraźniej nie łapią. Mimo niezbyt przychylnych opinii w kraju jej występ został doceniony przez jury Międzynarodowego Festiwalu Filmowego „Stożary” w Kijowie, na którym została nagrodzona w kategorii Najlepszy debiut. W latach 1997–2000 grała Agnieszkę w serialach 13 posterunek (1997–1998) i 13 posterunek 2 (2000). W 1998 zagrała swoją pierwszą rolę w Teatrze Telewizji, szwagierkę Naryszkina w spektaklu Cesarska miłość Leszka Wosiewicza. 2000–2006: Plebania i kolejne role filmowe Nowe tysiąclecie rozpoczęła od gościnnych występów w serialach Na dobre i na złe i Świat według Kiepskich. W 2000 pojawiła się też w filmie Pierwszy milion oraz opartym na nim serialu o tym samym tytule. Ponadto zagrała Mariolę w spektaklu produkcji Teatru Telewizji Nas troje Marka Koterskiego. W 2001 dołączyła do obsady serialu Plebania w roli Wiktorii „Wiki” Potoczny, w którym grała z przerwami do zakończenia jego produkcji w 2012. Po latach przyznała, że w tym serialu nauczyła się aktorstwa, ponieważ „zaczęto jej pisać przeróżne sceny, dramatyczne, komediowe”, dzięki czemu „zrozumiała, że może wszystko udźwignąć”. W 2001 zagrała też w filmie Poranek kojota oraz wcielała się w rolę uczestniczki konkursu piękności, Tekli Kaczmarek w serialu Zostać miss. W 2002 zagrała Stellę, jedną z głównych ról w filmie E=mc², a także pojawiła się w filmie Rób swoje, ryzyko jest twoje. W tym roku tygodnik „Wprost” umieścił ją w rankingu najgorszych polskich aktorów filmowych. W 2003 współprowadziła program rozrywkowy Polsatu Wiesio Szoł, składający się z krótkich skeczy i filmów slapstickowych, a także zagrała w kontynuacji serialu Zostać miss – Zostać miss 2. W 2004 wcieliła się w rolę Joli w kinowym hicie Nigdy w życiu!, będącym ekranizacją powieści Katarzyny Grocholi o tym samym tytule. Na przestrzeni kolejnych dwóch lat zagrała m.in. jedne z głównych ról w serialach Dziki (2004), Talki z resztą (2004) i Dziki 2: Pojedynek (2005) oraz epizody w serialach Rodzinka (2004), Kryminalni (2004) i Czego się boją faceci, czyli seks w mniejszym mieście (2005). W 2005 uczestniczyła w pierwszej edycji emitowanego przez TVN programu Taniec z gwiazdami; w parze z tancerzem Michałem Skawińskim odpadła w trzecim odcinku programu. Również w 2005 rozpoczęła pracę na planie serialu My Baby, który został wyemitowany w 2011 przez telewizję Polsat. Była jedną z najpopularniejszych polskich aktorek w internecie w 2005 w rankingu sporządzonym przez portal Wirtualna Polska i serwis Netsprint. W 2006 zagrała Karolinę, dziewczynę „Adiego” w filmie Job, czyli ostatnia szara komórka, a na potrzeby ścieżki dźwiękowej produkcji nagrała piosenkę „Słońce rośnie w nas”. 2007: Jak oni śpiewają i debiut muzyczny W 2007 uczestniczyła w pierwszej edycji muzycznego programu telewizji Polsat Jak oni śpiewają. Jej interpretacje polskich przebojów, takich jak „Odkryjemy miłość nieznaną” czy „Co mi Panie dasz”, zyskały uznanie jurorów i publiczności. 2 czerwca wystąpiła w finale, który obejrzało prawie 5 mln telewidzów, i zdobyła w nim 65% głosów, wygrywając z Nataszą Urbańską. W nagrodę podpisała kontrakt płytowy z wytwórnią My Music. Wydała także debiutancki maxi-singel zawierający dwa covery, który uzyskał status platynowej płyty. W trakcie trwania programu, jak i po jego zakończeniu występowała na scenie u boku artystów, takich jak np. Maryla Rodowicz, Alicja Majewska, Krzysztof Antkowiak czy solistka operowa Justyna Reczeniedi. Za udział w Jak oni śpiewają była nominowana do Róż Gali w kategorii Piękne debiuty oraz do Wiktorów w kategorii Największe odkrycie telewizyjne. 30 listopada 2007 wydała swój pierwszy album studyjny pt. Nie dla oka..., który po premierze spotkał się z mieszanym odbiorem. Jeden z recenzentów napisał, że „Włodarczyk jest dobrą wokalistką”, jednak w jej wykonaniach brakuje „pasji, zaangażowania i uczuć”. Inny krytyk stwierdził, że „jako artystka, znana do tej pory wyłącznie z filmów i seriali, wypadła całkiem dobrze. W przeciwieństwie do kolegów i koleżanek po fachu, którzy już wcześniej próbowali sił za mikrofonem, swojego debiutu nie musi się wstydzić”. Album uplasował się na 21. miejscu polskiej listy sprzedaży i uzyskał status złotej płyty za sprzedaż w nakładzie przekraczającym 15 tys. egzemplarzy. Wydawnictwo promowały single „Zawsze byłam” (2007) i „Bez makijażu” (2008). Włodarczyk uzyskała trzy nominacje do Superjedynek w kategoriach Fonograficzny debiut roku (za Nie dla oka...), Przebój roku (za „Zawsze byłam”) i Artysta roku. Poza realizacją projektów muzycznych, w 2007 kontynuowała karierę aktorską – wcieliła się w rolę Irenki w serialu Ja wam pokażę! oraz zagrała w spektaklu produkcji Teatru Telewizji Czerwone komety Andrzeja Strzeleckiego. Od 2008: Programy telewizyjne, Pierwsza miłość i pozostałe projekty Latem 2008 opublikowała premierowy singel „To on”, który umieszczony został na składance Radia Eska Hity na Czasie 2008. Jesienią tego roku wzięła udział w trzeciej edycji programu TVP2 Gwiazdy tańczą na lodzie w parze z Łukaszem Jóźwiakiem, docierając do finału, w którym przegrali z Samuelem Palmerem i Agnieszką Dulej. Zagrała też gościnnie w jednym z odcinków serialu Daleko od noszy. W 2009 dołączyła do obsady serialu Pierwsza miłość, w którym do 2012 wcielała się w postać Anny Bilewskiej. Latem tego roku wydała kolejny singel, „Czas pokaże”, który znalazł się na wakacyjnej składance radia RMF FM Muzyka najlepsza pod słońcem 2009. Ponadto zajęła drugie miejsce w szóstej, mistrzowskiej edycji programu Jak oni śpiewają, w której udział wzięli finaliści pięciu poprzednich edycji show. W lipcu 2010 wystąpiła na Festiwalu Piosenki Rosyjskiej w Zielonej Górze. Za wykonanie piosenki „Opyat metel” zajęła drugie miejsce i zdobyła Srebrny Samowar. 22 listopada 2011 wydała album z kolędami zatytułowany Najpiękniejsze polskie kolędy. W 2012 zagrała Beatę w filmie Kac Wawa. W lipcu 2013 zaprezentowała singel „Twoja mała Aga”. Wiosną 2014 uczestniczyła w pierwszej edycji programu telewizji Polsat Twoja twarz brzmi znajomo. W finale zajęła drugie miejsce. W lipcu 2014 odcisnęła dłoń na Promenadzie Gwiazd podczas 19. Festiwalu Gwiazd w Międzyzdrojach. W grudniu 2015 wydała cover utworu „Such a Shame” zespołu Talk Talk, który nagrała we współpracy z DJ-em Adamusem na jego jubileuszowy album. W 2016 gościnnie pojawiła się w pierwszym sezonie serialu Druga szansa. Jesienią tego roku w parze z Marią Konarowską wzięła udział w pierwszej edycji programu stacji TVN Azja Express. Wspólnie zajęły drugie miejsce. W 2017 otrzymała nagrodę w plebiscycie Gwiazdy Plejady 2017 w kategorii Metamorfoza roku. We wrześniu 2018 dołączyła do obsady spektaklu teatru objazdowego Przygoda z ogrodnikiem, w którym grała agentkę Ruby. W styczniu 2019 premierę miał film Diablo. Wyścig o wszystko, w którym zagrała Palomę. Działalność społeczna W 2006 wzięła udział w kampanii społecznej stacji MTV Polska „Bezpieczna jazda z MTV” propagującej bezpieczny seks. Rok później włączyła się do ogólnopolskiej akcji na rzecz honorowego krwiodawstwa Europejskiej Fundacji Honorowego Dawcy Krwi oraz wzięła udział w sesji zdjęciowej do kalendarza czasopisma „Gala”. Zdjęcia z tej sesji zostały wystawione na licytację, a dochód z niej został przekazany podopiecznym Fundacji Polsat. W 2008 wystąpiła w spotach reklamowych Fundacji Polsat pod nazwą „Wystarczy chcieć”, w których gwiazdy zachęcały do przekazywania pieniędzy na rzecz podopiecznych tejże fundacji. W kwietniu 2011 ukazał się teledysk do piosenki „Pomaganie jest trendy”, którą Włodarczyk nagrała charytatywnie wraz z innymi wykonawcami, aby wesprzeć Fundację DKMS. Czynnie angażuje się w akcje charytatywne na rzecz zwierząt oraz prowadzi tymczasowy dom dla zwierząt. Jest ambasadorką akcji „Ratuj bociany razem z nami”. Współpracuje między innymi z Towarzystwem Opieki nad Zwierzętami oraz Fundacją Viva! Akcja dla zwierząt. Zaangażowana jest w walkę o wprowadzenie poprawek do Ustawy o ochronie zwierząt. Wystąpiła w autorskiej kampanii przeciwko wykorzystywaniu zwierząt do celów doświadczalnych – „One czują tak jak my” oraz wzięła udział w manifestacji w ich obronie. Była też uczestniczką manifestacji przeciwko ubojowi rytualnemu. W 2014 nagrodę w wysokości 10 tys. złotych za wygranie siódmego odcinka programu Twoja twarz brzmi znajomo przekazała organizacjom wspierającym zwierzęta – „Kocia łapka” i „Zwierzaki w potrzebie”, z kolei w 2022 nagrodę z programu Jak oni śpiewają – Brylantowy Mikrofon przekazała na aukcję charytatywną, której celem było pokrycie kosztów leczenia dziewczynki chorej na rdzeniowy zanik mięśni. Za działalność charytatywną odebrała nagrodę Top for Dog 2014 w kategorii Osobowość roku oraz była nominowana do nagrody w plebiscycie Gwiazdy Dobroczynności w kategorii Ekologia. Fundacja Spełnionych Marzeń uhonorowała ją nagrodą specjalną – Rubinowym Sercem, którą Włodarczyk przekazała na licytację na rzecz tejże fundacji. Jej dochód wyniósł 3 tys. złotych. W 2015 wzięła udział w programie Przygarnij mnie, w którym przygarnęła ze schroniska suczkę, Tośkę. W tym samym roku otrzymała nominację do nagrody Serce dla Zwierząt 2015 w plebiscycie portalu psy.pl. Życie prywatne W dzieciństwie mieszkała m.in. w Ciechanowie, Poznaniu i Darłowie. Gdy miała dwa lata, jej rodzice się rozwiedli. Ojciec był marynarzem. Matka po rozwodzie ponownie wyszła za mąż. Ma młodszego o 10 lat brata, Roberta, z drugiego małżeństwa matki. Od szóstego do osiemnastego roku życia mieszkała wspólnie z matką, ojczymem i bratem pod Warszawą. Gdy miała sześć lat, trenowała taniec towarzyski. W szkole podstawowej wygrała dwa konkursy piosenki. W 1995 wzięła udział w konkursie Miss Polski Nastolatek. Ukończyła szkołę średnią i zdała maturę. Uczęszczała również do szkoły muzycznej, jednak po pewnym czasie z niej zrezygnowała. Na początku kariery była w czteroletnim związku z prezenterem telewizyjnym Rafałem Kosińskim. Następnie związała się z przedsiębiorcą Jakubem Sićkiem, który był również jej menedżerem. Rozstali się w 2011 po dziewięciu latach związku. W latach 2012–2016 jej życiowym partnerem był aktor Mikołaj Krawczyk. W 2020 związała się z triathlonistą Robertem Karasiem. 7 lipca 2021 urodził się ich syn Milan. Filmografia Filmy fabularne 1997: Sara – jako Sara 2000: Pierwszy milion – jako blond piękność 2001: Poranek kojota – jako pielęgniarka 2002: Rób swoje, ryzyko jest twoje – jako Telimena Hofman, bohaterka serialu 2002: E=mc² – jako Stella, dziewczyna „Ramzesa” 2004: Nigdy w życiu! – jako Jola Zabłocka, druga żona Tomasza Kozłowskiego 2006: Job, czyli ostatnia szara komórka – jako Karolina, dziewczyna „Adiego” 2012: Kac Wawa – jako Beata 2019: Diablo. Wyścig o wszystko – jako Paloma Seriale telewizyjne 1997–1998: 13 posterunek – jako Agnieszka 2000: 13 posterunek 2 – jako Agnieszka 2000: Pierwszy milion – jako prostytutka 2000: Na dobre i na złe – jako Basia, dziewczyna Mirka (odc. 46) 2000: Świat według Kiepskich – jako Bronka, kuzynka Paździocha (odc. 53) 2001: Zostać miss – jako Tekla Kaczmarek, uczestniczka konkursu 2001–2003, 2005–2008, 2010–2012: Plebania – jako Wiktoria „Wiki” Potoczny, siostra księdza Adama 2003: Zostać miss 2 – jako Tekla Kaczmarek, uczestniczka konkursu „Miss Venus” 2004: Dziki – jako Magda Lipska, właścicielka baru 2004: Rodzinka – jako Agata Krupa, żona Wieśka (odc. 15) 2004: Kryminalni – jako prostytutka Katarzyna Litycka (odc. 3) 2004: Talki z resztą – jako Zuzka, narzeczona Kazika 2005: Czego się boją faceci, czyli seks w mniejszym mieście – jako Olga Wojnowska „Wenus” (seria 3, odc. 6–10) 2005: Dziki 2: Pojedynek – jako Magda Lipska, właścicielka baru 2007: Ja wam pokażę! – jako Irenka, sekretarka redaktora naczelnego (odc. 1–12) 2008: Daleko od noszy – jako pani Przypióra, inspektor Krajowego Zrzeszenia Hotelarskiego (odc. 162) 2009–2012: Pierwsza miłość – jako Anna Bilewska 2011: My Baby – jako Zosia, córka Urszuli 2016: Druga szansa – jako ona sama (odc. 8) Teatr Studio Buffo Metro (reż. Janusz Józefowicz) Tyle miłości (reż. Janusz Józefowicz; data pierwszego występu: 26 marca 1996) Teatr Telewizji 1998: Cesarska miłość (reż. Leszek Wosiewicz) – jako szwagierka Naryszkina 2000: Nas troje (reż. Marek Koterski) – jako Mariola 2007: Czerwone komety (reż. Andrzej Strzelecki) – jako Bibi Kroll, siostra Lili Teatry objazdowe 2018–2021: Przygoda z ogrodnikiem (reż. Mirosław Połatyński) – jako agentka Ruby Dyskografia Albumy studyjne Maxi single Single Ścieżki dźwiękowe Pozostałe utwory Teledyski 2007: „Zawsze byłam” 2011: „Pomaganie jest trendy” Gościnnie 1996: K.A.S.A. – „Reklama” 2014: Rockoholic – „Teraz Ty” Nagrody i nominacje Przypisy Linki zewnętrzne w bazie stopklatka.pl Osobowości telewizyjne związane z Polsatem Ludzie urodzeni w Sławnie Polskie aktorki filmowe Polskie aktorki teatralne Polskie wokalistki popowe Uczestnicy polskiej edycji Twoja twarz brzmi znajomo Urodzeni w 1980 Zdobywcy platynowych płyt Zdobywcy złotych płyt

3356716

https://pl.wikipedia.org/wiki/Hubert%20Hurkacz

Hubert Hurkacz

Hubert Hurkacz (ur. 11 lutego 1997 we Wrocławiu) – polski tenisista, reprezentant kraju w Pucharze Davisa, triumfator profesjonalnych turniejów rangi ATP Tour, ATP Challenger Tour i ITF Men’s Circuit, finalista Australian Open 2015 w grze podwójnej chłopców, medalista mistrzostw Polski i halowych mistrzostw Polski juniorów. Pierwszy polski triumfator turnieju ATP Tour Masters 1000 – w Miami w 2021 roku; drugi polski półfinalista Wimbledonu w grze pojedynczej mężczyzn. Najwyżej sklasyfikowany w rankingu ATP Tour w singlu był na 9. miejscu (8 listopada 2021), a w deblu na 30. pozycji (13 czerwca 2022). Najwyżej sklasyfikowany w juniorskim rankingu ITF był na 29. pozycji (5 stycznia 2015). W 2018 nominowany do nagrody ATP w kategorii „Newcomer of the Year” (ostatecznie odkryciem roku uznano Australijczyka Alexa de Minaura). Kariera tenisowa Kariera juniorska W sierpniu 2014, razem z Kamilem Majchrzakiem i Janem Zielińskim zajęli 2. miejsce w drużynowych mistrzostwach Europy juniorów. W styczniu 2015 roku osiągnął finał gry podwójnej na wielkoszlemowym juniorskim Australian Open w parze ze Słowakiem Alexem Molčanem. W meczu finałowym przegrali wynikiem 6:0, 2:6, 8–10 z australijskim deblem Jake Delaney–Marc Polmans. Kariera zawodowa 2014–2015 W czerwcu 2014 roku zadebiutował w zawodach ITF Men’s Circuit; podczas turnieju rangi Futures w Ślęzie po przejściu dwustopniowych eliminacji przegrał w pierwszej rundzie ze starszym o trzy miesiące Janem Zielińskim 6:4, 4:6, 2:6. Pierwsze punkty do rankingu ATP World Tour wywalczył dwa miesiące później, w swoim drugim profesjonalnym występie: na turnieju rangi Futures w Poznaniu pokonał Bartosza Wojnara 6:4, 6:2 oraz klasyfikowanego wówczas na 232. miejscu w rankingu singlowym Niemca Petera Torebko 2:6, 6:2, 6:3, lecz przegrał z Błażejem Koniuszem 5:7, 0:6. Pierwszym seniorskim występem Hurkacza w sezonie 2015 był start w turnieju rangi ATP Challenger Tour – Wrocław Open. Grający dzięki dzikiej karcie Polak trafił na najwyżej rozstawionego Litwina Ričardasa Berankisa (wówczas 79. w rankingu ATP), ulegając mu 6:7(4), 5:7. W grze podwójnej, w parze z Michałem Przysiężnym po pokonaniu w pierwszej rundzie rozstawionej z numerem drugim pary Jesse Huta Galung–Konstantin Krawczuk 6:4, 6:3 ulegli w ćwierćfinale duetowi Andrej Martin–Peng Hsien-yin 6:7(9), 3:6. Kolejnym startem Hurkacza w profesjonalnych rozgrywkach był występ w challengerze we francuskim St. Brieuc – Polak przegrał 5:7, 2:6 w pierwszej rundzie eliminacji z Francuzem Constantem Lestiennem, który pokonał później pięciu wyżej notowanych rywali i odpadł dopiero w półfinale tych zawodów. W maju Hurkacz wziął udział w turnieju rangi Futures w szwedzkim Båstad, w singlu po przejściu dwustopniowych eliminacji w turnieju głównym pokonał 6:1 6:2 Norwega Forberga Skogenga, 6:3, 4:6, 6:0 Fina Patrika Niklasa-Salminena oraz 7:6(10), 5:7, 6:4 Brytyjczyka Richarda Gabba, lecz w półfinale uległ swojemu rówieśnikowi z Rumunii Dragosowi Nicolae Madarasowi 6:3, 4:6, 6:7(4). W grze podwójnej w parze ze swoim trenerem, Filipem Kańczułą, ulegli 4:6, 3:6 rozstawionym z numerem trzecim łotewskim bliźniakom Mārtiņšowi i Jānisowi Podžusom. W połowie lipca 2015 podczas challengera Poznań Open grający dzięki dzikiej karcie Polak uległ w pierwszej rundzie gry pojedynczej notowanemu wówczas na 131. miejscu rankingu ATP Brazylijczykowi André Ghemowi 2:6, 1:6. W deblu Hurkacz w parze z Janem Zielińskim ulegli w pierwszej rundzie późniejszym zwycięzcom turnieju – rozstawionej z numerem pierwszym rosyjsko-polskiej parze Michaił Jełgin–Mateusz Kowalczyk 7:5, 4:6, 2–10. Miesiąc później w kolejnym seniorskim występie Hurkacz zagrał w turnieju rangi Futures w Bydgoszczy. W grze pojedynczej nie przeszedł eliminacji – pierwszą rundę miał wolną, w drugiej pokonał Argentyńczyka Tomasa Gorvalana (6:2, 6:3), lecz w trzeciej lepszy od Polaka (6:0, 6:4) okazał się Brazylijczyk Joao Walendowsky. W grze podwójnej, w parze z Mikołajem Jędruszczakiem pokonali w pierwszej rundzie rozstawioną z numerem 4. włoską parę Andrea Basso–Francesco Picco 6:4, 3:6, 10–6, w ćwierćfinale ulegli późniejszym triumfatorom turnieju – polskiemu duetowi Karol Drzewiecki–Maciej Smoła 7:6(3), 1:6, 5–10. W kolejnym tygodniu Hurkacz zagrał w turnieju rangi Futures w Poznaniu – w singlu grający dzięki dzikiej karcie Polak uległ w 1. rundzie Hiszpanowi Carlosowi Gomez-Herrerze 6:3, 4:6, 1:6. W deblu, ponownie w parze z Jędruszczakiem, ulegli w pierwszym meczu późniejszym triumfatorom turnieju – rozstawionych z numerem 3. Polakom Adamowi Majchrowiczowi i Janowi Zielińskiemu 3:6, 3:6. Trzecim występem Polaka w serii futuresów w Polsce był turniej w Bytomiu – w grze pojedynczej Hurkacz przegrał w 1. rundzie z późniejszym triumfatorem turnieju – rozstawionym z numerem 7. Chilijczykiem Bastianem Mallą 3:6, 7:6(5), 2:6. W grze podwójnej Hurkacz w parze z Szymonem Walkowem zwyciężyli w pierwszym meczu z polskim duetem Karol Drzewiecki–Maciej Smoła 6:3, 6:1. W ćwierćfinale Hurkacz i Walków zmierzyli się z rozstawionymi z numerem 3. Łotyszami Mārtiņšem i Jānisem Podžusami, mecz zakończył się kreczem Łotyszy przy wyniku 6:4, 1:0 dla Polaków. W półfinale Hurkacz i Walków pokonali rozstawionych z numerem 2. Marcina Gawrona i Pawła Ciasia 4:6, 6;2, 10–8. W finale Polacy ulegli rozstawionym z numerem 4. Czechom Janowi Kuncikowi i Petrowi Michnevowi 7:5, 5:7, 7–10. Ostatni start Hurkacza spośród turniejów organizowany przez ITF w Polsce ma miejsce w podwrocławskiej Ślęzie – w singlu po przejściu eliminacji (w finale pokonał 6:1, 6:2 Polaka Kamila Kaletę) w meczu pierwszej rundy Polak pokonał rozstawionego z numerem 7. Łotysza Jānisa Podžusa 6:4, 6:0, w meczu drugiej rundy wygrał ze swoim równolatkiem Michałem Dembkiem 6:3, 6:3, a w meczu ćwierćfinałowym pokonał Niemca Bastiana Wagnera 6:2, 6:3. W półfinale rywalem Hurkacza był Amerykanin Konrad Zieba – Hurkacz pokonał go 6:4, 7:5 i awansował do pierwszego w karierze finału w profesjonalnych rozgrywkach, w którym pokonał rozstawionego z numerem 5. Czecha Robina Stanka 6:4, 7:6(4). W deblu – ponownie w parze z Szymonem Walkowem – wygrali ze szwedzko-rosyjską parą Marcus Mansson–Igor Zubkow 6:4, 3:6, 10–6, w ćwierćfinale przegrali z najwyżej rozstawionymi Adamem Majchrowiczem i Lucą Pancaldim 6:4, 6:7(4), 8–10. Piąty kolejny tydzień startów Hurkacza to występ (dzięki dzikim kartom w grze pojedynczej i podwójnej) w challengerze Pekao Open w Szczecinie. W singlu Polak w pierwszym meczu wygrał z klasyfikowanym wówczas na 212. miejscu w rankingu Francuzem Tristanem Lamasinem 6:3, 6:3, w drugiej rundzie uległ najwyżej rozstawionemu w turnieju (wówczas 60. pozycja w rankingu ATP) Hiszpanowi Pablo Carreño-Buście 6:3, 4:6, 3:6. W deblu – w parze z Szymonem Walkowem – przegrali z późniejszymi zwycięzcami turnieju: francuską parą Tristan Lamasine–Fabrice Martine 5:7, 3:6. Kilka dni później Wrocławianin wystąpił w challengerze w słowackiej Trnawie. W pierwszej rundzie eliminacji pokonał Ukraińca Sergieja Sergiienko 6:2, 6:0; w drugim spotkaniu przegrał z najwyżej rozstawionym – Włochem Riccardo Bellottim 6:3, 5:7, 1:6. W kolejnym tygodniu Hurkacz brał udział w futuresie w portugalskim Oliveira de Azeméis. W singlu w pierwszej rundzie pokonał Japończyka Kento Yamadę 6:2, 6:3, w drugiej rundzie wygrał z rozstawionym z numerem 8. Portugalczykiem Joao Dominguesem 7:6(5), 7:5, w ćwierćfinale pokonał Hiszpana Jorge Hernando-Ruano 6:2, 6:2, a w półfinale gorszy od Polaka okazał się rozstawiony z numerem 4. Wenezuelczyk Ricardo Rodríguez-Pace (7:6(5), 6:4). W rozgrywanym tego samego dnia finale Hurkacz uległ rozstawionemu z numerem 5. Hiszpanowi Pablo Vivero Gonzalezowi 6:3, 5:7, 3:6. W deblu w tym turnieju nie brał udziału. W kolejnym tygodniu Hurkacz grał w rozgrywanym w hali turnieju rangi futures we francuskim Nevers. Dzięki special exempt (specjalnej przepustki dla zawodników, którzy w poprzednim tygodniu zaszli tak daleko w turnieju, że nie mogli grać w kwalifikacjach do turnieju w kolejnym tygodniu) Polak uniknął eliminacji i w pierwszej rundzie zmierzył się z jednym z kwalifikantów – Holendrem Sanderem Arendsem, któremu uległ 6:4, 6:7(2), 4:6. Polak ponownie zrezygnował z turnieju deblowego. Pod koniec października Polak wziął udział w futuresie w niemieckim Ismaning, w pierwszej rundzie przegrał z Holendrem Nielsem Lootsmą 4:6, 6:3, 3:6. Kilka dni później Hurkacz brał udział w challengerze w niemieckim Eckental. W pierwszej rundzie eliminacji wygrał ze swoim rodakiem Marcinem Gawronem 6:7(5), 6:4, 7:5, w drugim meczu lepszy od Polaka okazał się Ante Pavić (6:2, 6:7(3), 6:3) – Chorwat po przejściu kwalifikacji odpadł dopiero w półfinale turnieju głównego. Tydzień później Polak występował w kwalifikacjach challengera we włoskim Urtijëi. W pierwszej rundzie słabszy od Hurkacza okazał się reprezentant gospodarzy Patric Prinoth (6:3, 6:4 dla Polaka). W drugiej rundzie Wrocławianin przegrał z najwyżej rozstawionym – Chorwatem Nikolą Mekticiem 5:7, 5:7. 2016 Sezon 2016 Polak rozpoczął od turnieju rangi futures w niemieckim Kaarst. W grze pojedynczej Hurkacz przegrał z najwyżej rozstawionym – Czechem Markiem Michalicką 7:5, 4:6, 2:6, w deblu (w parze z Rosjaninem Aleksandrem Bublikiem) rywalami miała być polsko-niemiecka para Andriej Kapaś-Mats Moraing, którzy oddali spotkanie walkowerem. W ćwierćfinale Polak i Rosjanin pokonali Niemców Matsa Rosenkranza i Karla Wegnera 6:3, 6:4. W półfinale pokonali kolejnych reprezentantów gospodarzy – rozstawionych z numerem pierwszym Johannesa Haerteisa i Kevina Krawietza 6:3, 4:6, 12–10. W finale lepsi od Polaka i Rosjanina byli rozstawieni z trójką: Ukrainiec Danyło Kałeniczenko i Niemiec Denis Kapric – 6:7(2), 6:4, 10–7. W kolejnym tygodniu Polak brał udział w futuresie o puli nagród 25 000 $ w niemieckim Nußloch. W eliminacjach gry pojedynczej został rozstawiony z „4” i otrzymał wolny los w pierwszej rundzie. W drugiej przegrał z niemieckim juniorem Luisem Erlenbuschem 6:7(4), 7:6(4), 4:6. W drugim tygodniu lutego Hurkacz brał udział w futuresie w Sunderlandzie w Wielkiej Brytanii. W pierwszej rundzie singla wygrał z reprezentantem gospodarzy – Alexisem Canterem 6:3, 6:4. W kolejnym spotkaniu pokonał innego Brytyjczyka – Luke’a Oakleya 6:0, 6:1. W ćwierćfinale lepszy od Polaka był rozstawiony z numerem pierwszym Maxime Teixeira (6:4, 6:3 dla Francuza). W kolejnym tygodniu Hurkacz, podobnie jak rok wcześniej dzięki dzikiej karcie, brał udział w challengerze Wrocław Open. W grze podwójnej, w parze z Kamilem Majchrzakiem, przegrali z rozstawionymi z numerem drugim Niemcem Dustinem Brownem i Czechem Františkiem Čermákiem 7:5, 4:6, 4–10. W grze pojedynczej Hurkacz przegrał z rozstawionym z numerem czwartym Słowakiem Lukášem Lacko 7:6(4), 4:6, 4:6. Tydzień później Polak startował w futuresie w portugalskim Vale Do Lobo. W grze pojedynczej pokonał (po obronieniu w drugim secie dwóch piłek meczowych) rozstawionego z numerem 8. Hiszpana Carlosa Boludę-Purkissa 3:6, 7:6(4), 7:5, w drugiej rundzie wygrał walkowerem z Włochem Andreą Basso. W ćwierćfinale Polak przegrał z rozstawionym z numerem czwartym Hiszpanem Roberto Ortegą-Olmedo 4:6, 2:6. W grze podwójnej Hurkacz i jego trener Filip Kańczuła przegrali z ukraińsko-francuską parą Witalij Szczerba–Johan Sebastien Tatlot 6:7(2), 5:7. Po występie w Pucharze Davisa przeciwko Argentynie (porażka z Leonardo Mayerem oraz zwycięstwo z Renzo Olivo) Hurkacz wyleciał do Stanów Zjednoczonych, podczas turnieju w Indian Wells trenował m.in. z Borną Ćoriciem. Pierwszym turniejem Polaka w USA był futures w Bakersfield. W grze pojedynczej Hurkacz przegrał z tunezyjskim kwalifikantem Moezem Echarguim 6:7(4), 6:4, 3:6. W grze podwójnej, w parze z reprezentującym Niemcy Janem Choinskim, przegrali z filipińsko-ekwadorskim deblem Francis Casey Alcantara-Gonzalo Escobar 4:6, 6:3, 5–10. Kilka dni później Polak rozpoczął rywalizację w eliminacjach futuresa w amerykańskim Calabasas, w pierwszej rundzie Hurkacz pokonał Amerykanina Ace’a Matiasa 6:3, 6:1, w drugim meczu słabszy od Polaka okazał się inny reprezentant gospodarzy – Farzin Danny Amiri (6:3, 6:2 dla Polaka). W finale eliminacji Hurkacz wygrał z kolejnym Amerykaninem – Raleighem Smithem 6:2, 6:1. W turnieju głównym przegrał z najwyżej rozstawionym – Szwajcarem Henri Laaksonenem 4:6, 4:6. W deblu, ponownie w parze z Janem Choinskim, przegrali w pierwszej rundzie z brazylijskim deblem Orlando Luz-Marcelo Zormann 6:7(4), 7:5, 7–10. Podczas turnieju w Miami trenował m.in. z Nickem Kyrgiosem i Keim Nishikorim. Kolejnym występem Hurkacza był challenger w Le Gosier na Gwadelupie. W eliminacjach gry pojedynczej Polak wygrał z reprezentantem gospodarzy Nicolasem Ancedym 6:1, 6:0, w meczu o awans do turnieju głównego Hurkacz pokonał Szweda Lucasa Renarda 6:3, 6:1. W turnieju głównym słabszy od Polaka był Serb Nikola Milojević – 6:4, 6:7(5), 6:4 dla Hurkacza. W drugiej rundzie Polak uległ rozstawionemu z numerem 6. Japończykowi Yoshihito Nishioce 0:6, 2:6. Po powrocie zza Atlantyku Hurkacz nie występował w turniejach przez kilka tygodni z powodu matury. Pierwszym występem Polaka po powrocie do startów był futures w Pradze. W pierwszej rundzie gry pojedynczej wygrał z Austriakiem Sebastianem Ofnerem 6:2, 7:5, w drugiej rundzie przegrał z Chilijczykiem Laslo Urrutią Fuentesem 6:1, 5:7, 3:6. W grze podwójnej Hurkacz, w parze z Szymonem Walkowem, przegrali z najwyżej rozstawionymi – Niemcami Andreasem Miesem i Oscarem Otte 7:6(6), 4:6, 8–10, którzy później triumfowali w turnieju. W kolejnym tygodniu Hurkacz brał udział w futuresie w czeskim Jabloncu nad Nysą. W grze pojedynczej rozstawiony z numerem 8. Polak wygrał z Dominikiem Sucem 7:6(4), 1:0 i krecz Czecha. W drugiej rundzie wygrał z kolejnym reprezentantem gospodarzy Matejem Vocelem 6:4, 6:1. W ćwierćfinale wrocławianin pokonał najwyżej rozstawionego – Czecha Jana Satrala (klasyfikowanego wówczas na 223. miejscu w singlowym rankingu ATP) 6:7(3), 6:2, 6:4. W meczu o finał Hurkacz wygrał z rozstawionym z numerem 3. Czechem Janem Mertlem 6:4, 6:3. W spotkaniu o tytuł Polak przegrał z rozstawionym z numerem 2. Czechem Markiem Michalicką 6:3, 4:6, 6:7(5). W grze podwójnej, ponownie w parze z Szymonem Walkowem, w pierwszej rundzie wygrali z czeskim duetem Antonin Bolardt i Antonin Stepanek 6:4, 4:6, 10–8. W ćwierćfinale Polscy wygrali z rozstawioną z numerem 2. czesko-słowacką parą Michal Konecny i Peter Vajda 6:2, 6:1. W meczu o finał Hurkacz i Walków wygrali z Czechami Davidem Poljakiem i Matejem Vocelem 6:1, 6:4. W finale Polacy przegrali z rozstawioną z numerem 3. niemiecką parą Jan Choinski i Tom Schonenberg 2:6, 6:7(7). Następnym startem Hurkacza był futures w Sopocie. Polak rozpoczął występy od eliminacji, w których wygrał z Finem Leevi Saatelą 6:3, 6:1 oraz z Czechem Andrejem Wawrzyczkiem 6:3, 6:2. W turnieju głównym wrocławianin został rozstawiony z numerem 5. – w pierwszej rundzie wygrał z Francuzem Matthieu Royem 6:2, 6:3, w drugiej z kwalifikantem z Polski Mateuszem Terczyńskim 6:3, 6:2. W ćwierćfinale Hurkacz przegrał z najwyżej rozstawionym – Kamilem Majchrzakiem (późniejszym triumfatorem turnieju) 4:6, 4:6. W grze podwójnej Hurkacz, ponownie w parze z Szymonem Walkowem wygrał z chilijsko-holenderską parą Laslo Urrutia Fuentes-Lennert Van Der Linden 7:6(3), 6:1 oraz (w ćwierćfinale) z rozstawionymi z numerem 4. Polakami Kamilem Gajewskim i Piotrem Łomackim 6:4, 6:2. W meczu o finał Hurkacz i Walków przegrali z polskim duetem Piotr Matuszewski-Kacper Żuk (którzy później zwyciężyli w całym turnieju) 5:7, 4:6. W kolejnym tygodniu Hurkacz grał w turnieju rangi futures w Warszawie. W singlu został rozstawiony z numerem 5. – w pierwszej rundzie pokonał francuskiego kwalifikanta Yannicka Thivanta 6:2, 6:0. W drugiej rundzie wrocławianin przegrał z innym zawodnikiem z kwalifikacji – Finem Patrikiem Niklasem-Salminenem 3:6, 4:6. W grze podwójnej, w parze z Szymonem Walkowem, przegrali z rosyjską parą Aleksandr Igoszin-Aleksandr Żurbin 6:7(6), 6:2, 7–10. Następnym startem wrocławianina były, rozgrywane w Gliwicach, mistrzostwa Polski seniorów. Hurkacz został rozstawiony z numerem 4. Pokonał kolejno: Filipa Kaletę 6:1, 6:2; Michała Nisponia 6:3, 6:3 oraz Jana Zielińskiego 6:1, 6:1. W półfinale Hurkacz wygrał z Piotrem Łomackim 7:6(4), 6:0. W meczu o tytuł mistrza kraju Hurkacz zmierzył się z najwyżej rozstawionym – Grzegorzem Panfilem, który skreczował z powodu kontuzji nogi przy wyniku 5:7, 6:3, 3:1 dla wrocławianina. Do międzynarodowych rozgrywek Hurkacz powrócił w szwedzkim Båstad, gdzie w grze pojedynczej został rozstawiony z numerem 5. w kwalifikacjach challengera. W pierwszej rundzie miał wolny los, w drugiej wygrał ze Szwedem Milosem Sekulicem 6:1, 7:6(2). W finale kwalifikacji Polak przegrał z rozstawionym z numerem 2. Holendrem Scottem Griekspoorem 4:6, 5:7, jednak ostatecznie Hurkacz wszedł do turnieju głównego jako szczęśliwy przegrany i przegrał z rozstawionym z numerem 3. Argentyńczykiem Carlosem Berlocq (wówczas 95. w rankingu ATP, w 2012 nawet 37.) 2:6, 3:6. W grze podwójnej, w parze ze Szwedem Patrikiem Rosenholmem, otrzymali dziką kartę do turnieju głównego. Przegrali z reprezentującym Białoruś Maximem Dubarenco i Uzbekiem Farruxem Doʻstovem 6:3, 3:6, 7–10. W kolejnym tygodniu Hurkacz brał udział w challengerze Poznań Open. W pierwszej rundzie gry pojedynczej grający dzięki dzikiej karcie wrocławianin przegrał z rozstawionym z numerem 4. Serba Peđą Krstinem 2:6, 6:0, 4:6. W pierwszej rundzie eliminacji gry podwójnej Hurkacz, w parze z Janem Zielińskim (rozstawieni z numerem 2.), wygrali z francuską parą Thibault Forget-Maxime Janvier 4:6, 6:3, 10–8. W meczu o awans do turnieju głównego Hurkacz i Zieliński wygrali z polską parą – najwyżej rozstawionymi Adamem Majchrowiczem i Marcinem Gawronem 6:3, 7:6(3). W pierwszej rundzie głównej drabinki Hurkacz i Zieliński przegrali z Hiszpanem Davidem Perezem Sanzem i Portugalczykiem Frederico Ferreirą Silvą 6:3, 0:6, 19–21. Kilka dni później Hurkacz uczestniczył w challengerze w fińskim Tampere. W kwalifikacjach gry pojedynczej Polak został rozstawiony z numerem 5. i w pierwszej rundzie otrzymał wolny los. W drugiej rundzie wygrał z reprezentującym Niemcy Elmarem Ejupovicem 6:3, 3:6, 7:5. W meczu o awans wygrał z Finem Herkko Pollanenem 6:1, 6:3. W turnieju głównym Polak wygrał z rozstawionym z numerem 2. Estończykiem Jürgenem Zoppem (notowanym wówczas na 175. miejscu w rankingu ATP, kilka lat wcześniej zawodnikiem pierwszej „100”) 3:6, 6:2, 6:4. W drugiej rundzie wrocławianin wygrał z Belgiem Clementem Geensem 6:3, 6:1. W ćwierćfinale Hurkacz przegrał z późniejszym triumfatorem turnieju – innym reprezentantem Belgii – rozstawionym z numerem 6. Kimmerem Coppejansem 1:6, 3:6. W grze podwójnej, w parze z Finem Patrikiem Niklasem-Salminenem, wygrali z grającą z dziką kartą fińską parą Lauri Kiiski-Tero Vilen 6:2, 6:1, jednak w ćwierćfinale przegrali z australijsko-niemieckim duetem Steven De Waard-Andreas Mies 7:5, 6:7(4), 7–10. Następnego dnia po porażce w ćwierćfinale challengera w Tampere Hurkacz rozpoczął zmagania w eliminacjach turnieju tej samej rangi w Pradze. Polak, najwyżej rozstawiony w eliminacjach, wygrał z grającym z dziką kartą Czechem Michalem Bisko 6:3, 6:1, a w meczu o awans pokonał Szweda Daniela Appelgrena 6:1, 6:7(7), 7:6(5). W pierwszej rundzie turnieju głównego wrocławianin wygrał z Czechem Janem Satralem 4:6, 6:3, 6:2. W kolejnym meczu Hurkacz przegrał z późniejszym triumfatorem turnieju – Kolumbijczykiem Santiago Giraldo (w 2014 notowanym na 28. miejscu w rankingu ATP) 3:6, 1:6. Kolejnym występem Hurkacza był challenger w słowackiej Trnawie. W pierwszej rundzie eliminacji rozstawiony z numerem 2. Polak wygrał (po obronie kilku piłek meczowych) z Austriakiem Tristanem-Samuelem Weissbornem 2:6, 7:6(3), 7:6(5). W drugim spotkaniu wrocławianin pokonał Holendra Sandera Arendsa (któremu uległ na jesieni 2015 roku) 6:1, 6:2. W spotkaniu o awans Hurkacz wygrał z Austriakiem Davidem Pichlerem 6:1, 6:2. W turnieju głównym Polak wygrał z kolejnym reprezentantem Austrii – niegdyś 8. tenisistą świata Jürgenem Melzerem 4:6, 6:1, 6:2. W drugiej rundzie Polak wygrał z rozstawionym z numerem 4. – Hiszpanem Danielem Gimeno-Traverem (sklasyfikowanym na 126. miejscu w rankingu ATP, kilka lat wcześniej był 48. tenisistą świata) 3:6, 6:4, 7:6(5). W ćwierćfinale Hurkacz przegrał z Japończykiem Akirą Santillanem 5:7, 5:7. W następnym tygodniu wrocławianin brał udział w futuresie Bydgoszcz Centrum Cup. Został rozstawiony z numerem siódmym, w pierwszym meczu wygrał z kwalifikantem, Dominikiem Nazarukiem 6:0, 7:6(7). W drugim spotkaniu wygrał z Brazylijczykiem Joao Pedro Sorgim 6:1, 7:6(4). W ćwierćfinale Hurkacz wygrał z Grzegorzem Panfilem 6:4, 7:6(4). W półfinale Polak przegrał z rozstawionym z numerem 4. Francuzem Maxime Janvierem (późniejszym zwycięzcą turnieju) 4:6, 2:6. Na początku września Polak brał udział w challengerze we włoskiej Genui. Został rozstawiony z numerem 6. w kwalifikacjach, w pierwszym meczu pokonał Włocha Nicolo Inserrę 6:1, 6:2, w drugim – Kolumbijczyka Daniela Elahi Galána 6:4, 6:1. W meczu o awans do turnieju głównego wygrał z najwyżej rozstawionym – Austriakiem Michaelem Linzerem 6:4, 6:3. W pierwszej rundzie głównej drabinki wrocławianin przegrał z rozstawionym z numerem 7. – Czechem Adamem Pavláskiem 4:6, 4:6. Po występie w Pucharze Davisa w Berlinie (przegrane z Florianem Mayerem i Janem-Lennardem Struffem) Polak grał w challengerze w amerykańskim Columbus. W pierwszej rundzie wygrał z Brytyjczykiem Lloydem Glasspoolem 6:4, 7:5. W drugim meczu przegrał z Australijczykiem Johnem-Patrickiem Smithem 2:6, 3:6. Kilka dni później Polak wziął udział w challengerze w amerykańskim Tiburon. Nie został rozstawiony w kwalifikacjach, w pierwszym meczu wygrał z Amerykaninem Johnem Lamblem 6:4, 7:5, w drugim spotkaniu przegrał z Brytyjczykiem Lloydem Glasspoolem 7:5, 2:6, 5:7, którego pokonał 4 dni wcześniej. Polak powrócił na zawodowe korty w połowie października – wziął udział w challengerze we francuskim Breście. Został rozstawiony z numerem 7. w eliminacjach, w pierwszej rundzie wygrał z Francuzem Manuelem Guinardem 1:6, 6:4, 6:4. W drugim meczu przegrał z Francuzem Romainem Jouanem 2:6, 2:6. W kolejnym tygodniu Hurkacz startował w challengerze w Budapeszcie. Nie został rozstawiony w eliminacjach, w pierwszym meczu Polak przegrał z Francuzem Tristanem Lamasinem 3:6, 1:6. Ostatnim występem wrocławianina w sezonie 2016 był start w futuresie w niemieckim Leimen. Hurkacz w eliminacjach pokonał Niemców: Moritza Hoffmanna 6:0, 6:3 oraz, w meczu o awans, Moritza Dettingera 6:1, 6:2. W turnieju głównym Polak został rozstawiony z numerem 4. – w pierwszej rundzie wygrał z Holendrem Mickiem Veldheerem 6:3, 3:6, 6:4. W drugim meczu pokonał Niemca Justina Schlagatera 6:4, 6:0. W ćwierćfinale wygrał z reprezentującym Monako Lucasem Catariną 6:7(4), 7:5, 6:1 (przeciwnik w drugim secie przy wyniku 5:4 serwował na mecz). W półfinale Polak uległ rozstawionemu z numerem 2. Szwajcarowi Yannowi Martiemu 4:6, 6:2, 5:7 (wrocławianin nie wykorzystał dwóch piłek meczowych w 10. gemie trzeciego seta, set wygrany przez Polaka był jedynym straconym przez Szwajcara w całym turnieju). W deblu Hurkacz tworzy parę ze swoim trenerem Aleksandrem Charpanditisem, w pierwszej rundzie pokonali Niemców: Moritza Hoffmanna i Justina Schlagetera 6:1, 6:2. W ćwierćfinale Polacy wygrali z kolejnym duetem gospodarzy – Danielem Czepielewskim i Valentinem Guentherem 7:6(5), 6:3. W półfinale Hurkacz i Charpantidis pokonali najwyżej rozstawionych – Niemców Nilsa Brinkmanna i Jannisa Kahlke 7:5, 6:1. W meczu o tytuł pokonali niemiecka parę Marvin Moeller-Tim Ruehl 6:1, 6:3. 2017 Kontuzje nieco opóźniły pierwsze starty Polaka w sezonie. Premierowy występ miał miejsce w futuresie w tureckiej Antalyi. Hurkacz został rozstawiony z numerem 8. W pierwszym meczu wygrał z jednym z kwalifikantów – Bułgarem Aleksandrem Donskim 7:6(7), 6:4, w drugiej rundzie przegrał z innym bułgarskim tenisistą, zwycięzcą futeresa w Antalyi z poprzedniego tygodnia, Aleksandrem Lazowem 2:6, 7:5, 2:6. Po występie w Pucharze Davisa w Bośni i Hercegowinie (porażki z Damirem Džumhurem i Tomislavem Brkiciem) wrocławianin brał udział w kolejnym futuresie w Antalyi. W grze pojedynczej został rozstawiony z numerem 4. – w pierwszej rundzie pokonał Ukraińca Władimira Użyłowskiego 6:0, 7:6(5), w drugiej Słoweńca Tomea Kocevara-Desmana 6:4, 5:7, 6:4. W ćwierćfinale Polak uległ Amerykaninowi Alexiosowi Halebianowi 5:7, 5:7. W grze podwójnej Hurkacz w parze ze swoim trenerem Aleksandrem Charpanditisem wygrali z amerykańską parą Alexios Halebian–Mousheg Hovhannisyan 6:4, 6:3. Ćwierćfinałowe spotkanie z rozstawionymi z numerem. 4 Ukraińcami Wadymem Ursu i Władimirem Użyłowskim Polacy poddali walkowerem. Pod koniec lutego Hurkacz brał udział w challengerze Wrocław Open. W grze pojedynczej grający dzięki dzikiej karcie wrocławianin przegrał w pierwszej rundzie z Francuzem Jonathanem Eyssericem 2:6, 7:5, 5:7. W grze podwójnej grający z dziką kartą Hurkacz i Tomasz Bednarek przegrali z austriackim deblem Julian Knowle–Jürgen Melzer 1:6, 6:7(5). W marcu Hurkacz wyleciał do Chin, by wystąpić w dwóch challengerach. W Shenzhen Polak nie został rozstawiony w eliminacjach. W pierwszym spotkaniu wygrał z Chińczykiem Jianhui Li 6:4, 6:2, w drugim – z rozstawionym z numerem 4. Rosjaninem Asłanem Karacewem 7:6(9), 4:6, 7:5. W meczu o awans Polak wygrał z reprezentującym Tajwan Lee Kuan-yi 4:6, 6:3, 6:2. W turnieju głównym wrocławianin pokonał Chińczyka Wu Di 6:3, 6:3. W drugiej rundzie Hurkacz uległ rozstawionemu z numerem 4. Koreańczykowi Lee Duck-hee 3:6, 6:2, 6:7(5). W Quanzhou Hurkacz został rozstawiony w eliminacjach z numerem 5. W pierwszej rundzie miał wolny los, w drugiej wygrał z Chińczykiem Xiao Gongiem 6:0, 6:2. W meczu o awans wygrał z rozstawionym z numerem 3. Axelem Michonem 6:3, 3:1 i krecz Francuza. W turnieju głównym w pierwszej rundzie wrocławianin wygrał z klasyfikowanym na 197. miejscu w rankingu ATP Serbem Nikolą Milojevicem. W drugiej rundzie przegrał z Białorusinem Ilją Iwaszką 4:6, 6:4, 5:7. Pierwszym turniejem Hurkacz po powrocie do Europy był futures w Lizbonie. Został rozstawiony z numerem 4. – w pierwszym meczu pokonał Ukraińca Olega Prihodkę 6:1, 6:3, w drugim – Francuza Samuela Bensoussana 4:6, 6:3, 6:3. W ćwierćfinale Polak wygrał z Hiszpanem Davidem Vegą Hernándezem 6:2, 6:4. W półfinale wrocławianin pokonał najwyżej rozstawionego – Belga Yannicka Mertensa 7:6(2), 6:4. W finale Hurkacz wygrał z rozstawionym z numerem 3. Portugalczykiem João Dominguesem 7:5, 6:1 i sięgnął po drugi singlowy tytuł w profesjonalnych rozgrywkach. Kolejnym startem Hurkacz był futures w Dosze. W grze pojedynczej Polak został rozstawiony z numerem 2. Turniej rozpoczął od wygranej z kwalifikantem – Holendrem Semem Verbeekiem 6:3, 7:6(3), w drugiej wrocławianin pokonał Austriaka Krisa Krawcewicza 6:3, 6:3. W ćwierćfinale przegrał z Białorusinem Jarasłauwem Szyłą 3:6, 6:4, 0:6. W grze podwójnej Hurkacz w parze z reprezentującym Szwecję Milosem Sekulicem zostali rozstawieni z numerem 4. – w pierwszej rundzie wygrali z czeskim deblem Dominik Kellovsky–Jakub Novak 7:5, 7:5, w ćwierćfinale pokonali austriacko-brytyjską parę –Toby Martin 6:4, 6:2. Polsko-szwedzki duet w półfinale pokonał Białorusina Jarasłaua Szyłę i Austriaka Lennego Hampela 6:2, 6:3. W meczu o tytuł Hurkacz i Sekulic wygrali z amerykańsko-holenderskim deblem Anderson Reed–Sem Verbeek 1:6, 3:3 i krecz rywali. Dla wrocławianina był to drugi deblowy tytuł w profesjonalnej karierze. Na przełomie kwietnia i maja Polak brał udział w challengerze w południowokoreańskim Gimcheonie. Został rozstawiony z numerem 8. w kwalifikacjach, w pierwszej rundzie pokonał reprezentanta gospodarza Kim Young seoka 2:6, 6:3, 6:2, w drugiej wygrał z kolejnym Koreańczykiem – Oh Chan-yeongiem 6:0, 6:3. W meczu o awans Hurkacz pokonał rozstawionego z numerem 3. Japończyka Takuto Nikiego 6:3, 6:4. W turnieju głównym wrocławianin pokonał reprezentanta gospodarzy – Kwon Soon-woo 6:4, 6:3. W drugiej rundzie Polaka uległ rozstawionemu z numerem 3. Kanadyjczykowi Vaskovi Pospisilovi 6:7(5), 7:5, 1:6. W eliminacjach gry podwójnej Hurkacz i Austriak Lucas Miedler zostali rozstawieni z numerem 1. W pierwszym meczu pokonali południowokoreański debel Jung Ki-su–Kim Cheong-eui 6:4, 6:4. W meczu o awans wygrali z brytyjską parą Edward Corrie–Alexander Ward 7:6(4), 6:7(4), 10–8. W turnieju głównym polsko-austriacki przegrał z rozstawionymi z numerem 4. Irlandczykiem David O’Hare i Brytyjczykiem Joe Salisburym 6:7(3), 5:7. Występy Hurkacza w Azji zakończył występ w challengerze w Seulu. Nie został rozstawiony w eliminacjach, w pierwszym meczu wygrał z Wietnamczykiem Lý Hoàng Namem 6:1, 6:7(6), 6:3, w drugim przegrał z rozstawionym z numerem 4. Australijczykiem Matthew Ebdenem 0:6, 3:6. Po powrocie do Europy pierwszym startem Hurkacza był challenger na nawierzchni ziemnej we włoskim Mestre. Został rozstawiony z numerem 3. w eliminacjach, w pierwszej rundzie pokonał Fina Patrika Niklasa-Salminena 6:1, 6:3, w drugim meczu wygrał z Brazylijczykiem Pedro Sakamoto 6:3, 6:4. W meczu o awans Polak przegrał z Estończykiem Jürgenem Zoppem 6:7(4), 6:7(3). Tydzień później Hurkacz brał udział w eliminacjach innego włoskiego challengera – w Vicenzy. Nie został w nich rozstawiony, w pierwszym meczu przegrał z Niemcem Cedrikiem-Marcelem Stebe 6:4, 2:6, 6:7(5). W połowie czerwca Hurkacz brał udział w challengerze w Lizbonie. Został rozstawiony z numerem 8. w eliminacjach, w pierwszym meczu wygrał z Matsem Moraingiem 6:3, 4:3 i krecz Niemca. W drugim spotkaniu Polak wygrał z doświadczonym Al-Aminem Wahhabem 6:1, 4:0 i krecz Marokańczyka. W meczu o awans wrocławianin wygrał z Amerykaninem Sekou Bangourą 6:2, 7:6(6). W turnieju głównym Hurkacz przegrał z Lloydem Harrisem z Południowej Afryki 4:6, 6:7(5). W challengerze w Ferganie Hurkacz znalazł się w głównej drabince dzięki pozycji w rankingu. W pierwszej rundzie gry singla Polak wygrał z rozstawionym z numerem 6. Rosjaninem Aleksandrem Kudriawcewem 4:6, 6:4, 7:6(4). W drugim meczu wrocławianin wygrał z reprezentującym Kirgistan Danijarem Dułdajewem 6:2, 4:6, 6:3. W ćwierćfinale ległe rozstawionemu z numerem 3. Serbowi Nikoli Milojevicovi 4:6, 4:6. W deblu Hurkacz i Kanadyjczyk Brayden Schnur wygrali z najwyżej rozstawionymi – Amerykaninem Sekou Bangourą i Japończykiem Toshihide Matsui 7:6(2), 6:3. W ćwierćfinale lepsi od Polaka i Kanadyjczyka okazali się Japończycy Yuya Kibi i Shuichi Sekiguchi (5:7, 0:6). Kolejnym turniejem Polaka był challenger w szwedzkim Båstad. Został rozstawiony w eliminacjach z numerem 3. Pierwszą rundę miał wolną, w drugiej wygrał z Duńczykiem Sorenem Hessem-Olesenem 6:3, 6:4. W meczu o awans wygrał z Włochem Roberto Marcorą 6:3, 6:7(4), 6:2. W turnieju głównym Hurkacz przegrał z rozstawionym z numerem 6. Belgiem Arthurem De Greefem 6:4, 3:6, 3:6. W grze podwójnej para Hurkacz–Kamil Majchrzak wygrała z belgijsko-francuskim deblem Kimmer Coppejans–Tristan Lamasine 7:5, 5:7, 10–4 oraz z Argentyńczykami Facundo Bagnisem i Renzo Olivo 6:4, 4:6, 10–8. W półfinale Polacy przegrali z turecko-czeskim deblem Tuna Altuna–Václav Šafránek 6:7(9), 6:2, 8–10. Dzięki dzikiej karcie Hurkacz brał udział w challengerze Poznań Open. W grze pojedynczej uległ w pierwszej rundzie Francuzowi Jonathanowi Eyssericowi 3:6, 4:6. W deblu para Hurkacz–Szymon Walków pokonała ukraińsko-serbską parę Danyło Kałeniczenko–Peđa Krstin 6:3, 4:6, 10–8, a w ćwierćfinale przegrali z australijsko-słowackim deblem Rameez Junaid–Igor Zelenay 3:6, 4:6. Pod koniec lipca Polak brał udział w challengerze w fińskim Tampere. Dostał się do turnieju głównego w grze pojedynczej na podstawie rankingu (jako ostatni zawodnik), w pierwszym meczu przegrał z reprezentującym Szwecję Eliasem Ymerem 5:7, 5:7. W deblu Hurkacz i Brazylijczyk Andre Ghem zostali rozstawieni z numerem 4. W pierwszej rundzie poddali walkowerem (kontuzja Polaka) mecz z grającymi z dziką kartą Finami Laurim Kiiskim i Tero Vilenem. Kilka dni później debiut w turnieju rangi ATP Hurkacz zanotował w austriackim Kitzbühel podczas Generali Open. Polak w pierwszej rundzie kwalifikacji przegrał z rozstawionym z numerem 4. Argentyńczykiem Facundo Bagnisem 3:6, 6:2, 1:6. Na początku sierpnia Hurkacz brał udział w turnieju rangi ATP World Tour Masters 1000 – Rogers Cup w Montrealu. W pierwszej rundzie eliminacji przegrał z rozstawionym z numerem 7. Włochem Thomasem Fabbiano 5:7, 6:3, 4:6. Kolejnym turniejem Polaka był futures Bydgoszcz Centrum Cup. W grze pojedynczej rozstawiony z numerem 2. Hurkacz wygrał z Ukraińcem Ołeksijem Kolisnykiem 6:2, 6:7(5), 6:2 i z Marcinem Gawronem 4:6, 7:5, 6:2. W ćwierćfinale wrocławianin wygrał z rozstawionym z numerem 5. Czechem Janem Mertlem 6:4, 6:1. W półfinale Polak przegrał z Australijczykiem Aleksandarem Vukicem 4:6, 4:6. W grze podwójnej rozstawiona z numerem 4. para Hurkacz–Michał Dembek wygrała ze słowacko-czeskim duetem Juraj Masar–Jan Mertl 6:3, 6:2 oraz z amerykańsko–australijskim deblem Tim Kopinski–Aleksandar Vukic 6:2, 6:3. W półfinale Hurkacz i Dembek wygrali z Polakiem Marcinem Gawronem i Hiszpanem Carlosem Gómezem-Herrerą 6:3, 6:4. W meczu o tytuł Hurkacz i Dembek wygrali z rozstawionymi z numerem 1. Polakami Karolem Drzewieckim i Maciejem Smołą 6:2, 6:7(9), 10–6. Dla Hurkacza to trzeci tytuł deblowy w profesjonalnej karierze. Pod koniec sierpnia Hurkacz brał udział w futuresie Talex Open w Poznaniu. W grze pojedynczej rozstawiony z numerem 8. wrocławianin pokonał Polaków: Daniela Kosska 6:1, 6:3 i Marcina Gawrona 4:6, 6:2, 6:2. W ćwierćfinale Polak przegrał z rozstawionym z numerem 2. Hindusem Sumitem Nagalem 6:2, 3:6, 2:6. W grze podwójnej Hurkacz i Michał Dembek wygrali w pierwszej rundzie z innym polskim deblem – Jan Malmon–Norbert Tadyszak 6:0, 6:1; a w ćwierćfinale pokonali ukraińsko-rosyjski duet Daniił Zariczanski–Kristian Łozan 6:1, 6:4. W półfinale Hurkacz i Dembek wygrali z Polakami: Jakubem Grzegorczykiem i Mateuszem Kowalczykiem 6:1, 6:4. W spotkaniu o tytuł Hurkacz i Dembek przegrali z ukraińskim deblem Artem Smirnow–Władimir Użyłowskij 4:6, 2:6. Na początku września Hurkacz brał udział w challengerze we włoskiej Genui. W pierwszej rundzie turnieju głównego przegrał z Białorusinem Uładzimirem Ignatikiem 6:3, 2:6, 5:7. Po przerwie na występy w Pucharze Davisa (przegrane z Norbertem Gombosem i Jozefem Kovalikiem) Polak powrócił do rywalizacji o punkty do rankingu ATP – brał udział w futuresie we francuskim Plaisir. Został rozstawiony z numerem 8. i turniej rozpoczął od wygranych z francuskimi kwalifikantami – Grégoirem Barrère 5:7, 6:4, 6:4 i Manuelem Guinardem 7:6(2), 6:2. W ćwierćfinale Hurkacz przegrał z rozstawionym z numerem 4. Francuzem Constantem Lestiennem 4:6, 5:7. W kolejnym tygodniu Hurkacz brał udział w futuresie w portugalskim Oliveira de Azeméis. Nie został rozstawiony z grze pojedynczej, w pierwszej rundzie słabszy od Polaka okazał się kwalifikant – Francuz Antoine Cornut-Chauvinc (6:3, 6:4 dla Hurkacza). W drugiej rundzie wrocławianin uległ rozstawionemu z numerem 6. Belgowi Yannickowi Mertensowi 4:6, 1:6. W grze podwójnej rozstawiona z numerem 3. para Hurkacz–Szymon Walków przegrała z portugalskim deblem Francisco Cabral–Nuno Deus 6:7(4), 7:5, 7–10. W połowie października Hurkacz bierze udział w challengerze w niemieckim Ismaning. Został rozstawiony z numerem 4. w eliminacjach, w pierwszym spotkaniu wygrał z Australijczykiem Markiem Verrythem 7:5, 6:2 oraz Niemcem Samim Reinweinem 6:3, 7:6(7). W meczu o awans wrocławianin pokonał Uzbeka Farruxa Doʻstova 7:6(5), 3:6, 6:1. W turnieju głównym Hurkacz wygrał z reprezentującym Hiszpanię Nicola Kuhnem 6:3, 7:5. W drugiej rundzie Hurkacz wygrał z rozstawionym z numerem 7. Matthiasem Bachingerem 6:7(5) i krecz Niemca. W ćwierćfinale wrocławianin uległ rozstawionemu z numerem 2. Niemcowi Dustinowi Brownowi 4:6, 3:6. W grze podwójnej Polak w parze z Ukraińcem Daniiłem Zariczanskim wygrali z najwyżej rozstawionymi: Holendrem Sanderem Arendsem i Niemcem Kevinem Krawietzem 6:1, 4:6, 10–8. W ćwierćfinale Hurkacz i Zariczanski przegrali z brytyjskim deblem: Scott Clayton–Jonny O’Mara 4:6, 4:6. W kolejnym tygodniu Hurkacz brał udział w challengerze w chińskim Suzhou. W pierwszej rundzie singla wygrał z rozstawionym z numerem 7. Koreańczykiem Lee Duck-hee 4:6, 6:4, 7:6(3). W drugim meczu rywalem Polak pokonał Francuza Sadio Doumbię 7:6(7), 6:1. W ćwierćfinale wrocławianin przegrał z rozstawionym z numerem 2. Słoweńcem Blažem Kavčičem 5:7, 6:0, 6:7(4). W grze podwójnej debel Hurkacz–Roman Safiullin wygrał z chińskim duetem Hao Wu–Zihao Xia 7:5, 7:6(3). W ćwierćfinale Polak i Rosjanin przegrali z rozstawionym z numerem 3. chińskim deblem, Mao-Xin Gong–Zhang Ze 4:6, 5:7. Drugim jesiennym turniejem Polaka w Chinach jest challenger w Shenzhen. W eliminacjach gry pojedynczej został rozstawiony z numerem 5. i w pierwszej rundzie otrzymał wolny los, w drugiej wygrał z Rosjaninem Romanem Safiullinem 6:2, 6:4. W meczu o awans Polak pokonał Chińczyka Zihao Xia 6:0, 6:2. W turnieju głównym Hurkacz wygrał z rozstawionym z numerem 8. Francuzem Calvinem Hemerym 7:6(4), 6:3. W drugiej rundzie wrocławianin pokonał Egipcjanina Mohameda Safwata 6:3, 6:2. W ćwierćfinale Hurkacz wygrał z Koreańczykiem Kwon Soon-woo 6:3, 6:4. W półfinale (pierwszy półfinał Polaka w turnieju tej rangi w karierze) wygrał z notowanym na 99. miejscu w rankingu ATP i rozstawionym z numerem 2. Słoweńcem Blažem Kavčičem (z którym przegrał tydzień wcześniej) 7:6(1), 7:5. W finale wrocławianin przegrał z rozstawionym z numerem 3. Mołdawianinem Radu Albotem 6:7(6), 7:6(3), 4:6. W grze podwójnej Polak stworzył duet z Rosjaninem Tejmurazem Gabaszwilim. Dosłali się do turnieju w wyniku wycofania się innej pary, w pierwszej rundzie pokonali Chińczyków Rigele Te–Zihao Xia 6:2, 6:4. W ćwierćfinale przegrali z indyjskim deblem N.Sriram Balaji–Vishnu Vardhan 4:6, 4:6. Dzięki dobremu występowi w Shenzhen Hurkacz zakwalifikował się do challengera w japońskim Kobe (tzw. special exempt przynależy się zawodnikom, którzy w poprzednim turnieju podobnej rangi zaszli tak daleko, że nie są w stanie brać udziału w eliminacjach do kolejnych zawodów, kwalifikują się wtedy bez kwalifikacji do turnieju głównego). W pierwszej rundzie Polak wygrał z zawodnikiem z eliminacji – Austriakiem Lucasem Miedlerem 6:4, 6:4, w drugim meczu wrocławianin przegrał z rozstawionym z 6. Australijczykiem Akirą Santillanem 3:6, 6:7(5). Tydzień później Hurkacz brał udział w challengerze w japońskiej Toyocie. W pierwszej rundzie gry pojedynczej pokonał z kwalifikanta z Japonii – Kaito Uesugiego 6:3, 6:0, w drugim meczu wygrał z rozstawionym z numerem 6. Koreańczykiem Kwon Soon-woo 6:7(5), 6:4, 7:5. W ćwierćfinale Polak wygrał z rozstawionym z numerem 3. Tatsuma Itō 6:0, 4:0 i krecz Japończyka. W półfinale wrocławianin przegrał z rozstawionym z numerem 2. Australijczykiem Matthew Ebdenem (notowanym wówczas na 98. miejscu w rankingu ATP) 6:4, 4:6, 6:7(2) (Polak nie wykorzystał prowadzenia 4:2 w drugim i trzecim secie). W grze podwójnej debel Hurkacz–Hiroki Moriya przegrał z najwyżej rozstawionymi – Australijczykami Alexem Boltem i Bradleyem Mousleyem 6:7(6), 3:6. Sezon 2017 Hurkacz zakończył w tajlandzkim Hua Hin, gdzie zagrał w turnieju głównym dzięki tzw. special exempt (dla zawodników, którzy w turnieju w poprzednim tygodniu zaszli tak daleko, że nie mogli uczestniczyć w eliminacjach do następnych zawodów). W pierwszej rundzie Polak przegrał z rozstawionym z numerem 8. Australijczykiem Johnem Millmanem (który został późniejszym triumfatorem turnieju, bez straconego seta) 4:6, 3:6. 2018 Rok 2018 Polak rozpoczął challengerem w stolicy Nowej Kaledonii – Numei. W pierwszej rundzie gry pojedynczej wygrał z Amerykaninem Bradleyem Klahnem 6:2, 3:6, 7:6(2), w drugim meczu przegrał z niemieckim kwalifikantem Timem Pützem 5:7, 1:6. W pierwszej rundzie debla para Hurkacz–Michał Przysiężny wygrali z rozstawionymi z numerem 3. Amerykanami Nathanielem Lammonsem i Alexem Walsonem 5:7, 7:6(4) 10–4. W ćwierćfinale Polacy wygrali z włoskim duetem Salvatore Caruso–Federico Gaio 6:3, 7:5. W meczu o finał Hurkacz i Przysiężny przegrali z najwyżej rozstawionymi: Francuzem Hugo Nysem i Niemcem Timem Pützem 2:6, 4:6. Debiut w seniorskim turnieju wielkoszlemowym Hurkacz zaliczył podczas Australian Open. W pierwszej rundzie kwalifikacji wygrał z reprezentującym Rosję Tejmurazem Gabaszwilim 6:3, 3:6, 6:3. W drugim meczu przegrał z rozstawionym z numerem 20. Włochem Matteo Berrettinim 6:7(5), 3:6. Po kilku dniach Hurkacz przeniósł się do Europy. W pierwszej rundzie challengera w Koblencji wygrał z Węgrem Attilą Balázsem 6:4, 6:2, w drugim meczu przegrał z Rosjaninem Aleksiejem Watutinem 6:3, 0:6, 6:7(5). W styczniu ogłoszono, że Hurkacz znalazł się w gronie młodych tenisistów, którzy otrzymali specjalne stypendia Międzynarodowej Federacji Tenisowej. Wrocławianin otrzymał 25 000 $ na sportowy rozwój oraz pokrycie części kosztów podróży na turnieje wielkoszlemowe. Po występie w pucharze Davisa przeciwko Słowenii (przegrana z Aljažem Bedene oraz wygrana z Tomem Kočevarem-Dešmanem) Hurkacz powrócił do rozgrywek challengerowych. W pierwszej rundzie turnieju w Budapeszcie wygrał z Austriakiem Dennisem Novakiem 6:3, 6:3. W drugiej rundzie Polak przegrał z najwyżej rozstawionym – notowanym na 62. miejscu w rankingu Węgrem Mártonem Fucsovicsem 7:6 (3), 3:6, 4:6. W drugiej połowie lutego Hurkacz rozpoczął występy w Azji. W challengerze w Kioto został rozstawiony z numerem 7. W pierwszym spotkaniu Polak pokonał zawodnika z eliminacji – Japończyka Yuya Kibiego 7:5, 6:3. W drugiej rundzie Hurkacz wygrał z Australijczykiem Maxem Purcellem 6:1, 6:4. W ćwierćfinale Polak przegrał z najwyżej rozstawionym – Australijczykiem Johnem Millmanem (który później triumfował w całym turnieju) 6:4, 3:6, 2:6. W grze podwójnej Hurkacz i Turek Tuna Altuna wygrali z Japończykami Sorą Fukudą i Yutą Shimizu 6:1, 2:6, 10–8. W ćwierćfinale polsko-turecka para przegrała z innymi reprezentantami gospodarzy: Gō Soedą i Yasutaką Uchiyamą 2:6, 1:6. W kolejnym tygodniu Hurkacz brał udział w challengerze w Jokohamie. W pierwszej rundzie gry pojedynczej przegrał z Japończykiem Yasutaką Uchiyamą (który później triumfował w całym turnieju) 4:6, 6:3, 4:6. W grze podwójnej Hurkacz i Turek Tuna Altuna przegrali z Indonezyjczykiem Christopherem Rungkatem i Chińczykiem Zhang Ze 4:6, 2:6. Tydzień później Polak gra w challengerze w chińskim Zhuhai. W pierwszej rundzie wygrał z Chorwatem Viktorem Galoviciem 6:3, 6:4. W drugim meczu wrocławianin pokonał rozstawionego z numerem 6. Białorusina Ilja Iwaszkę 7:6 (2), 7:6 (4). W ćwierćfinale Hurkacz wygrał z Koreańczykiem Kwon Soon-woo 6:3, 6:0. W półfinale pokonał reprezentującego Republikę Chińską Jasona Junga 6:1, 6:7(6), 6:4. W meczu o tytuł Polak przegrał z Australijczykiem Alexem Boltem 7:5, 6:7(4), 2:6. Tydzień później występował w challengerze w chińskim Shenzhen. Dzięki special exempt (specjalnej przepustce dla zawodników, którzy w poprzednim tygodniu zaszli tak daleko w turnieju, że nie mogli grać w kwalifikacjach do turnieju w kolejnym tygodniu) Polak znalazł się w turnieju głównym. Hurkacz w pierwszej rundzie gry pojedynczej pokonał Włocha Lorenzo Sonego 6:7 (4), 7:6 (4), 6:3, w drugim meczu wrocławianin wygrał z rozstawionym z numerem 5. Niemcem Yannickiem Madenem 6:3, 6:4. W ćwierćfinale Hurkacz wygrał z najwyżej rozstawionym w turnieju, notowanym na 84. miejscu w rankingu ATP – Tunezyjczykiem Malikiem al-Dżazirim 6:7 (1), 7:5, 6:4. W półfinale wrocławianin uległ Chińczykowi Zhang Ze 6:7(11), 6:2, 2:6. W deblu polska para Hurkacz–Kamil Majchrzak przegrała z rozstawionym z numerem 3. chorwackim duetem Marin Draganja–Tomislav Draganja 5:7, 6:7 (5). Serię występów w azjatyckich challengerach Hurkacz zakończył w chińskim Qujing. W pierwszej rundzie gry pojedynczej wygrał z rozstawionym z numerem 7. Koreańczykiem Lee Duck-hee 6:3, 6:3, a w drugiej z Japończykiem Yusuke Takahashim 7:5, 6:3. W ćwierćfinale Polak przegrał z Australijczykiem Alexem Boltem 6:7(5), 3:6. Udane występy w Chinach spowodowały, że w singlowym rankingu ATP 2 kwietnia znalazł się na najwyższym w dotychczasowej karierze 171. miejscu, po raz pierwszy będąc najwyżej notowanym Polakiem w tej klasyfikacji. Kontuzja stawu skokowego uniemożliwiła Hurkaczowi występ w Pucharze Davisa przeciwko Zimbabwe oraz w challengerze w Tajpej. Do gry Polak powrócił w drugiej połowie kwietnia podczas turnieju Hungarian Open rangi ATP w Budapeszcie. W pierwszej rundzie eliminacji wygrał z najwyżej rozstawionym – Cypryjczykiem (notowanym w dniu meczu na 81. pozycji w rankingu ATP, a niegdyś 8. tenisistą świata) Markosem Pagdatisem 6:2, 6:4. W meczu o awans Hurkacz pokonał rozstawionego z numerem 7. Brazylijczyka Thiago Monteiro 2:6, 7:5, 6:3. W turnieju głównym, debiutujący w głównym cyklu wrocławianin przegrał w pierwszej rundzie z innym kwalifikantem – Włochem Lorenzo Sonego 7:6(2), 6:7(8), 4:6. Polak nie wykorzystał dwóch piłek meczowych w drugim secie oraz prowadzenia 3:0 w decydującej partii. W kolejnym tygodniu Hurkacz występował w turnieju rangi ATP w Stambule. Polak został rozstawiony w eliminacjach z numerem 7. W pierwszej rundzie pokonał grającego dzięki dzikiej karcie Turka Sarpa Ağabigüna 6:2 6:3. W meczu o awans wrocławianin przegrał z rozstawionym z numerem 4. Szwedem Eliasem Ymerem 7:6(4), 4:6, 5:7. W maju Hurkacz miał wziąć udział w dwóch challengerach w Uzbekistanie. W mieście Karszy w grze pojedynczej wrocławianin został rozstawiony z numerem 1. – przegrał w pierwszej rundzie z Hiszpanem Mario Vilellą Martínezem 6:7(6), 2:5 i krecz Polaka. W deblu para Hurkacz–Tejmuraz Gabaszwili miała zmierzyć się z rozstawionymi z numerem 3. Serbem Nikolą Ćaćiciem i Szwajcarem Lucą Margarolim, jednak kontuzja Polaka zmusiła polsko-rosyjską parę do wycofania się z turnieju. Uraz spowodował także wycofanie się Polaka z challengera w Samarkandzie. Do rozgrywek Hurkacz powrócił w wielkoszlemowym French Open w Paryżu. W kwalifikacjach Polak wygrał z grającym z dziką kartą Francuzem Hugo Grenierem 6:1, 6:4 oraz z rozstawionym z numerem 15. Niemcem Yannickiem Hanfmannem 7:6(1), 7:6(4). W meczu o awans wrocławianin wygrał z Argentyńczykiem Marco Trungellitim 6:3, 4:6, 6:4. W swoim pierwszym meczu w głównej drabince turnieju wielkoszlemowego Hurkacz wygrał z Amerykaninem Tennysem Sandgrenem 6:2, 6:2, 3:6, 6:3. W drugiej rundzie Polak przegrał z czwartym tenisistą świata, rozstawionym z numerem 3. Chorwatem Marin Čiliciem 2:6, 2:6, 7:6(3), 5:7. W kolejnym tygodniu Hurkacz brał udział w challengerze Poznań Open. W pierwszej rundzie gry pojedynczej wygrał z rozstawionym z numerem 2. Argentyńczykiem Guido Andreozzim 6:1, 7:5, w drugim meczu Polak wygrał z Włochem Matteo Donatim 6:3, 6:7(5), 6:3. W ćwierćfinale Hurkacz wygrał z rozstawionym z numerem 8. Rosjaninen Aleksiejem Watutinem 6:3, 6:2, a w półfinale z Włochem Alessandro Giannessim 6:4, 3:6, 6:3. Pierwszy w karierze tytuł w turnieju tak wysokiej rangi Polak zdobył po wygranej z najwyżej rozstawionym – Japończykiem Taro Danielem (notowanym wówczas na 82. miejscu w rankingu singlowym ATP) 6:1, 6:1. Sezon na kortach trawiastych wrocławianin rozpoczął podczas challengera w brytyjskim Ilkley. W pierwszej rundzie eliminacji gry pojedynczej doszło do spotkania dwóch najwyżej notowanych polskich tenisistów – rozstawiony z numerem 1. Hurkacz uległ Kamilowi Majchrzakowi 6:3, 5:7, 6:7(4). W pierwszej rundzie gry podwójnej Hurkacz i Amerykanin Evan King przegrali z Amerykaninem Austinem Krajickiem i Hindusem Jeevanem Nedunchezhiyanem 4:6, 4:6. Kolejnym startem Polaka był występ w wielkoszlemowym Wimbledonie. Polak został rozstawiony z numerem 11. w kwalifikacjach, w pierwszym meczu wygrał z Francuzem Kennym de Schepperem 3:6, 7:6(3), 7:5 w drugim z Amerykaninem Reillym Opelką 6:3, 7:5. W spotkaniu o awans Polak przegrał z Chilijczykiem Cristianem Garínem 2:6, 2:6, 5:7. Ostatecznie Hurkacz dostał się do turnieju głównego jako tzw. „szczęśliwy przegrany”, w pierwszej rundzie przegrał z Australijczykiem Bernardem Tomiciem (który dostał się do turnieju taką samą drogą jak Polak) 4:6, 2:6, 6:7(2). Sezon na kortach twardych w Ameryce Północnej Hurkacz rozpoczął od występu w turnieju Atlanta Open. W eliminacjach gry pojedynczej został rozstawiony z numerem 2. W pierwszym meczu wygrał z Ukraińcem Illyą Marczenko 6:1, 6:1. W meczu o awans Polak przegrał z reprezentującym Australię Thanasi Kokkinakisem 2:6, 6:7(6). Hurkacz awansował jednak do turnieju głównego jako tzw. „szczęśliwy przegrany”, w pierwszej rundzie przegrał z Australijczykiem Alexem de Minaurem 6:1, 6:7(0), 6:7(5). W kolejnym tygodniu Hurkacz brał udział w turnieju Washington Open. W pierwszej rundzie turnieju głównego pokonał Białorusina Ilję Iwaszkę 6:4, 6:3. W drugim meczu Polak przegrał z rozstawionym z numerem 13. Amerykaninem Francesem Tiafoe 2:6, 4:6. Kilka dni później Hurkacz występował w turnieju Rogers Cup w Toronto. W pierwszej rundzie eliminacji gry pojedynczej przegrał z rozstawionym z numerem 7. Francuzem Pierre-Huguesem Herbertem 6:4, 5:7, 3:6. Tydzień później Polak grał w kolejnym turnieju rangi ATP World Tour Masters 1000 – Western & Southern Open w Cincinnati. W pierwszej rundzie eliminacji Hurkacz wygrał z rozstawionym z numerem 2. Amerykaninem, notowanym na 57. pozycji w rankingu singlowym ATP, Ryanem Harrisonem. W meczu o awans do turnieju głównego Polak pokonał Chorwata Ivo Karlovica 7:6(3), 7:6(4). W głównej drabince wrocławianin przegrał z Węgrem Mártonem Fucsovicsem 6:4, 3:6, 6:7(6). Ostatnim startem Hurkacza w Ameryce Północnej był występ w wielkoszlemowym US Open 2018. Rozstawiony z numerem 6. w kwalifikacjach Polak wygrał z Australijczykiem Johnem-Patrickiem Smithem 6:3, 6:2 oraz z Białorusinem Egorem Gerasimowem 7:6(5), 6:3. W meczu o awans do turnieju głównego wrocławianin pokonał Hiszpana Pedro Martíneza 6:3, 6:3. W turnieju głównym Hurkacz wygrał z innym kwalifikantem – Stefano Travaglią 6:2, 2:6, 7:6(6), 3:0 i krecz Włocha. W drugiej rundzie Polak przegrał z rozstawionym z numerem 7. Chorwatem Marin Čiliciem 2:6, 0:6, 0:6. Pierwszy występ Polaka po powrocie do Europy do challenger w Genui. W singlu rozstawiony z numerem 4. Hurkacz wygrał z Włochem Andreą Arnaboldim 6:3, 1:6, 6:2 oraz z Argentyńczykiem Juanem Ignacio Londero 5:7, 7:5, 6:0 (po obronie dwóch piłek meczowych). W ćwierćfinale to Polak nie wykorzystał dwóch piłek meczowych i przegrał z rozstawionym z numerem 8. Włochem Lorenzo Sonego 6:1, 3:6, 6:7(1). W deblu Hurkacz i Białorusin Alaksandr Bury przegrali w pierwszej rundzie z argentyńskim duetem Guido Andreozzi–Guillermo Durán 6:4, 6:7(3), 4:10. Po reprezentowaniu Polski w pucharze Davisa przeciwko Rumunii (wygrane z Adrianem Ungurem oraz Mariusem Copilem) Hurkacz przeniósł się do Azji. W eliminacjach Japan Open Tennis Championships w Tokio został rozstawiony z 7. – w pierwszym meczu przegrał z Japończykiem Yasutaką Uchiyamą 2:6, 2:6. Tydzień później Polak brał udział w turnieju Shanghai Masters w Szanghaju. W pierwszej rundzie eliminacji Hurkacz pokonał rozstawionego z numerem 5. (notowanego na 55. miejscu w singlowym rankingu ATP) Dušana Lajovica 4:6, 6:0, 3:0 i krecz Serba. W meczu o awans rywalem wrocławianin pokonał Hindusa Ramkumara Ramanathanę 6:7(4), 6:4, 7:5. W turnieju głównym Hurkacza przegrał w pierwszej rundzie z Koreańczykiem Chungiem Hyeonem 4:6, 6:2, 1:6. Starty w Azji Hurkacz zakończył challengerem w chińskim Ningbo. Polak został rozstawiony z numerem 1. w grze pojedynczej – w pierwszej rundzie wygrał z Chińczykiem Zihao Xia 6:3, 7:6(3), w drugim meczu przegrał z norweskim kwalifikantem Viktorem Durasovicem 6:7(4), 4:6. W deblu para Hurkacz–Thomas Fabbiano poddała walkowerem mecz z serbsko-chińskim duetem Miomir Kecmanović–Zhe Li. W kolejnym tygodniu Hurkacz brał udział w challengerze we francuskim Breście. W grze pojedynczej Polak został rozstawiony z numerem 4. – turniej zaczął od wygranych z trzema Francuzami – Antoinem Hoangiem 7:6(1), 6:3 oraz kwalifikantami Calvinem Hemerym 6:1, 3:6, 6:3 i Benjaminem Bonzim 6:2, 7:6(2). W półfinale wrocławianin wygrał ze Stefano Travaglią 7:6(1), 4:2 i krecz Włocha. W meczu o tytuł Polak wygrał z Litwinem Ričardasem Berankisem 7:5, 6:1. W deblu para Hurkacz–Szymon Walków przegrała z włoskim duetem Simone Bolelli–Daniele Bracciali 4:6, 6:7(4). W kolejnym tygodniu Hurkacz gra w challengerze w niemieckim Eckental. Rozstawiony z numerem 2. Polak wygrał w pierwszym meczu z Włochem Matteo Donatim 6:3, 3:6, 6:3. W drugiej rundzie wrocławianin przegrał z Czechem Lukášem Rosolem 2:5 i krecz Polaka. Po wycofaniu się Kanadyjczyka Denisa Shapovalova Hurkacz zakwalifikował się do turnieju Next Generation ATP Finals w Mediolanie. W rozgrywanym systemie grupowym turnieju dla najlepszych tenisistów mających 21 lat lub młodszych Polak trafił do grupy A – pierwszym meczu przegrał z Amerykaninem Francesem Tiafoe 1:4, 2:4, 4:2, 3:4(10), w drugim spotkaniu wygrał z Hiszpanem Jaume Munarem 4:2, 4:2, 2:4, 3:4(5), 4:1. W ostatnim pojedynku grupowym Polak przegrał z Grekiem Stefanosem Tsitsipasem 1:4, 3:4(2), 1:4. Wrocławianin awans do półfinału przegrał z Munarem gorszym stosunkiem setów. 2019 Sezon 2019 Hurkacz rozpoczął turniejem Maharashtra Open w indyjskim Pune. W singlu Polak przegrał w pierwszej rundzie z Białorusinem Ilją Iwaszką 7:6(9), 2:6, 3:6. W deblu Hurkacz i Francuz Benoît Paire przegrali 5:7, 3:6 z Niemcami Kevinem Krawietzem i Andreasem Miesem. W kolejnym tygodniu wrocławianin bierze udział w challengerze w Canberze. Został rozstawiony z numerem 2. i turniej rozpoczął od drugiej rundy (od sezonu 2019 drabinki turniejów challengerowych zwiększono do 48 nazwisk, 16 rozstawionych ma wolny los w pierwszej rundzie), wygranym meczem z najlepszym juniorem świata – Tajwańczykiem Tseng Chun-hsinem 6:4, 6:4. W kolejnych meczach Hurkacz wygrał z Francuzami: rozstawionym z 15. Tak Khunn Wangiem 7:6(5), 6:4 oraz rozstawionym z 11. Tristanem Lamasinem. W półfinale Polak wygrał z rozstawionym z numerem trzecim Czechem Jiřím Veselým 6:3, 6:1. W finale wrocławianin zmierzył się, kolejny raz w karierze, z rozstawionym z numerem 4. Białorusinem Ilją Iwaszką – tym razem zwyciężył Hurkacz 6:4, 4:6, 6:2 (trzeci tytuł Polaka w turnieju tej rangi). W pierwszej rundzie gry pojedynczej wielkoszlemowego turnieju Australian Open Hurkacz przegrał z prawie 40-letnim Chorwatem Ivo Karlovicem 7:6(5), 6:7(5), 6:7(3), 6:7(5). Sezon halowych, zimowych startów w Europie Hurkacz rozpoczął challengerem we francuskim Quimper. Został rozstawiony z numerem pierwszym w grze pojedynczej, turniej zaczął od drugiej rundy – zwycięstwem z Rosjaninem Aleksiejem Watutinem 7:6(3), 7:5. W kolejnym spotkaniu wrocławianin przegrał z rozstawionym z numerem 15 Francuzem Grégoirem Barrèrem 6:7(2), 7:6(5), 1:6. W grze podwójnej Hurkacz i Szymon Walków wygrali z rozstawionymi z numerem czwartym: Niemcem Andre Begemannem i Australijczykiem Rameezem Junaidem 7:6(3), 7:5 oraz z Hiszpanem Adriánem Menéndezem-Maceirasem i Ukraińcem Serhijem Stachowskim 6:2, 6:3. W półfinale Hurkacz i Walków przegrali z Chorwatem Antonio Šančiciem i Holendrem Davidem Pelem 6:7(1), 7:6(3), 4–10. W kolejnym tygodniu Hurkacz brał udział w turnieju Open Sud de France rangi ATP Tour 250 we francuskim Montpellier. W pierwszej rundzie przegrał z Łotyszem Ernestsem Gulbisem 4:6, 6:7(5). Po tygodniowej przerwie Polak występował w turnieju Open 13 rangi ATP Tour 250 w Marsylii. W pierwszym meczu Hurkacz wygrał z Serbem Filipem Krajinovicem 6:3, 6:2. W drugiej rundzie Hurkacz przegrał z najwyżej rozstawionym w turnieju – Grekiem Stefanosem Tsitsipasem 4:6, 2:6. W kolejnym tygodniu wrocławianin startował w turnieju rangi ATP Tour 500 w Dubaju. W pierwszej rundzie gry pojedynczej wygrał z kwalifikantem – Francuzem Corentinem Moutet 6:3, 7:5. W drugim meczu Polak wygrał z najwyżej rozstawionym w turnieju, notowanym na 6. miejscu w rankingu ATP – Japończykiem Keim Nishikorim 7:5, 5:7, 6:2. W ćwierćfinale (pierwszym w karierze na poziomie turnieju ATP) wrocławianin przegrał z rozstawionym z numerem 5. Grekiem Stefanosem Tsitsipasem 6:7(4), 7:6(1), 1:6. W eliminacjach gry podwójnej Hurkacz i Amerykanin Denis Kudla wygrali z Ukraińcem Denysem Mołczanowem i Słowakiem Igorem Zelenayem 6:1, 6:4, lecz w meczu o awans przegrali z hinduskim deblem Jeevan Nedunchezhiyan–Purav Raja 4:6, 2:6. W kolejnych dwóch tygodniach Hurkacz brał udział w turnieju rangi ATP Tour Masters 1000 w Indian Wells. Polak pokonał w pierwszych trzech spotkaniach kolejno: Amerykanina Donalda Younga 6:3, 6:3; rozstawionego z numerem 28. Francuza Lucasa Pouilla 6:2, 3:6, 6:4 oraz, podobnie jak w poprzednim turnieju, Japończyka Keia Nishikoriego 4:6, 6:4, 6:3 (w tych zawodach siódmy wówczas tenisista świata był rozstawiony z numerem szóstym). W 1/8 finału wrocławianin wygrał z rozstawionym z numerem 24. Kanadyjczykiem Denisem Shapovalovem 7:6(3), 2:6, 6:3. W ćwierćfinale Hurkacz przegrał z rozstawionym z numerem 4. wieloletnim liderem rankingu ATP – Szwajcarem Rogerem Federerem 4:6, 4:6. Turniej rangi ATP Tour Masters 1000 w Miami Hurkacz rozpoczął od wygranej z Włochem Matteo Berrettinim 6:4, 6:3. W drugiej rundzie Polak wygrał z rozstawionym z numerem 3. – czwartym tenisistą rankingu ATP Austriakiem Dominicem Thiemem 6:4, 6:4 (był to pierwszy triumf Hurkacza nad zawodnikiem z czołowej piątki rankingu w karierze). W trzecim meczu wrocławianin przegrał z niespełna 19-letnim Kanadyjczykiem Félixem Auger-Aliassimem 6:7(5), 4:6. Sezon na kortach ceglanych Hurkacz rozpoczął od występu w turnieju rangi ATP Tour Masters 1000 w Monte Carlo. W pierwszym meczu przegrał z rozstawionym z numerem 9. Chorwatem Borną Ćoriciem 4:6, 7:5, 5:7. Tydzień później Polak brał udział w turnieju rangi ATP Tour 250 w Budapeszcie. W grze pojedynczej wrocławianin uległ grającemu z dziką kartą Węgrowi Attili Balázsowi 3:6, 4:6. W grze podwójnej Hurkacz i Francuz Fabrice Martin ulegli nowozelandzko-holenderskiemu duetowi Marcus Daniell–Wesley Koolhof 2:6, 3:6. Po tygodniowej przerwie Polak grał w turnieju rangi ATP Tour Masters 1000 w Madrycie. Rozstawiony z numerem 3. w eliminacjach Hurkacz pokonał w pierwszym meczu 6:0, 6:2 Marcela Granollersa. W spotkaniu o awans wrocławianin wygrał z innym Hiszpanem – Roberto Carballésem Baeną 6:4, 6:4. W głównej drabince Polak wygrał z Australijczykiem Alexem de Minaurem 6:3, 6:4 oraz z Francuzem Luca Pouillem 7:5, 6:1. W trzeciej rundzie Hurkacz przegrał z rozstawionym z numerem 3. Niemcem Alexandrem Zverevem 6:3, 4:6, 4:6. Dwa dni po mecze ze Zverevem Hurkacz odpadł w pierwszej rundzie eliminacji turnieju rangi ATP Tour Masters 1000 w Rzymie, ulegając 3:6, 6:1, 4:6 Serbowi Miomirowi Kecmanoviciowi. W kolejnym tygodniu Polak grał w turnieju rangi ATP Tour 250 w Lyonie. W grze pojedynczej rozstawiony z numerem 8. Hurkacz uległ Urugwajczykowi Pablo Cuevasowi 4:6, 4:6. W grze podwójnej Hurkacz i Amerykanin Steve Johnson przegrali z rozstawionymi z numerem 2. Chorwatowi – Ivanowi Dodigowi i Francuzowi Édouardowi Roger-Vasselinowi 5:7, 4:6. W pierwszej rundzie gry pojedynczej wielkoszlemowego turnieju French Open Hurkacz przegrał z najwyżej rozstawionym, liderem rankingu ATP, Serbem Novakiem Đokovicem 4:6, 2:6, 2:6. Debel Aljaž Bedene–Hubert Hurkacz przegrał w pierwszym meczu gry podwójnej z nowozelandzko-holenderskim duetem Marcus Daniell–Wesley Koolhof 3:6, 2:6. W drugim tygodniu French Open Polak zagrał w turnieju (challengerze) w Poznaniu. Rozstawiony z numerem 1. Hurkacz (grający dzięki tzw. dzikiej karcie) miał wolny los w pierwszej rundzie, następnie pokonał kolejno: Niemca Daniela Altmaiera 6:0, 7:6(5), rozstawionego z numerem czternastym Hiszpana Enrique Lópeza Péreza 6:4, 6:3 i rozstawionego z numerem 5. Portugalczyka Pedro Sousę 6:1, 6:4. W półfinale, zmagający się z bólem pleców wrocławianin, Hurkacz przegrał 4:6, 4:6 z grającym z numerem piętnastym Niemcem Rudolfem Mollekerem. Sezon gry na kortach trawiastych Polak rozpoczął od turnieju (rangi ATP Tour 500) w niemieckim Halle. W pierwszym meczu uległ kwalifikantowi z Portugalii, João Sousie, 6:7(3), 1:6. W kolejnym tygodniu Hurkacz wziął udział w turnieju (rangi ATP Tour 250) w angielskim Eastbourne. Pokonał rozstawionego z numerem 7. Włocha Marco Cecchinato 6:4, 6:4 oraz Amerykanina Steve’a Johnsona 6:3, 7:6(6), lecz w ćwierćfinale uległ innemu reprezentantowi USA – Taylorowi Fritzowi 4:6, 6:7(5). Sezon gry na trawie Polak zakończył wielkoszlemowym Wimbledonem. Hurkacz pokonał 6:3, 4:6, 6:4, 6:4 rozstawionego z numerem 32. Serba Dušan Lajovica oraz 6:7(4), 6:1, 7:6(7), 6:3 Argentyńczyka Leonardo Mayera. W pierwszym w karierze występie w trzeciej rundzie turnieju wielkoszlemowego wrocławianin przegrał 5:7, 7:6(5), 1:6, 4:6 z najwyżej rozstawionym, późniejszym zwycięzcą turnieju, Serbem Novakiem Đokoviciem. W sierpniu zagrał w turnieju ATP 250 w Winston-Salem. Rozstawiony z numerem 3. Polak rozpoczął rywalizację od II rundy, gdzie wygrał z Koreańczykiem Lee Duck-hee 4:6, 6:0, 6:3. Następnie jego przeciwnik w III rundzie, Hiszpan Feliciano López skreczował przy stanie 6:3, 3:1 dla Hurkacza. W ćwierćfinale tego turnieju pokonał Amerykanina z dziką kartą, Francesa Tiafoe’a 4:6, 7:6(1), 6:1, a następnie w półfinale zwyciężył z rozstawionym z numerem 2. Kanadyjczykiem (również z dziką kartą) Denisem Shapovalovem 6:3, 6:4. W finale Hurkacz zagrał z najwyżej rozstawionym w turnieju Francuzem Benoît Paire’em. Mecz zakończył się wynikiem 6:3, 3:6, 6:3 dla Polaka. Dzięki temu „Hubi” został pierwszym od 37 lat polskim tenisistą, który wygrał turniej rangi ATP Tour (w 1982 roku w Chicago Wojciech Fibak wygrał swój ostatni turniej). 2020 Sezon 2020 Hubert Hurkacz rozpoczął od występów w ATP Cup, w którym pokonał trzech wyżej notowanych rywali: Dominica Thiema, Diego Schwartzmana i Bornę Ćoricia. Następnie zagrał turniej w Auckland. Rozstawiony z 6. Polak dotarł do półfinału, ulegając Benoît Paire’owi. Rozstawiony na 31. miejscu w Australian Open Hurkacz dotarł do drugiej rundy, w której przegrał z reprezentantem gospodarzy Johnem Millmanem. 3 lutego został sklasyfikowany na 28. miejscu na świecie. Następnie wziął udział w turnieju rangi ATP Tour 500 w Rottterdamie, gdzie przegrał w pierwszej rundzie ze Stefanosem Tsitsipasem. Równocześnie kontynuował grę w deblu w parze z Félixem Auger-Aliassime, odpadając w ćwierćfinale. Po przerwie spowodowanej pandemią koronawirusa zagrał w maju w turnieju West Palm Beach na Florydzie. W sierpniu zagrał w turnieju w Cincinnati, jednak już w pierwszej rundzie przegrał z Johnem Isnerem. Kontynuował swoje występy w Stanach Zjednoczonych na US Open, gdzie odpadł w drugiej rundzie. Następnie wystąpił bez większych sukcesów w Kitzbühel oraz w turnieju w Rzymie, podczas którego pokonał ćwierćfinalistę US Open 2020 Andrieja Rublowa, zanim w trzeciej rundzie przegrał z rozstawionym z numerem 8. Diego Schwartzmanem. Pod koniec września wystąpił we French Open, odpadając w pierwszej rundzie. Sezon zakończył zwycięstwem w turnieju deblowym z kategorii ATP Tour Masters 1000 w Paryżu. W parze z Félixem Auger-Aliassime pokonali w finale parę Mate Pavić–Bruno Soares. 2021 Hurkacz rozpoczął udanie sezon jako rozstawiony z czwórką w turnieju w Delray Beach. Pomyślnie dotarł do finału, gdzie pokonał Sebastiana Kordę, zdobywając swój drugi tytuł ATP. Następnie zagrał na Great Ocean Road Open 2021 w Melbourne, gdzie dotarł do ćwierćfinału zarówno w singlu, jak i w deblu. W Australian Open zagrał rozstawiony z numerem 26 i przegrał już w pierwszej rundzie z Mikaelem Ymerem. Następny turniej jaki rozegrał odbył się na kortach twardych w Rotterdamie. Hubert dotarł tam do drugiej rundy przegrywając ze Stefanosem Tsitsipasem. Również w marcu Hubert Hurkacz przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie wystąpił w Miami, turnieju rangi ATP Tour Masters 1000. Pokonał tam w ćwierćfinale Stefanosa Tsitsipasa, a w półfinale Andrieja Rublowa. W finale zmierzył się z Włochem Jannikiem Sinnerem, którego pokonał 7:6(4), 6:4 tym samym zdobywając swój trzeci w karierze tytuł ATP. Dzięki temu sukcesowi, 5 kwietnia wszedł po raz pierwszy do pierwszej dwudziestki osiągając 16. miejsce w rankingu. Końcem maja wystąpił w wielkoszlemowym French Open, jednak poległ w pierwszej rundzie z kwalifikantem. Po krótkiej przerwie wystąpił w turnieju w Halle. W grze pojedynczej odpadł w pierwszej rundzie, a w deblu wystąpił w parze z Félixem Auger-Aliassime, gdzie polegli dopiero w finale. Następnie wystąpił rozstawiony z numerem 14. w Wimbledonie. W czwartej rundzie Hurkacz pokonał drugiego najwyżej rozstawionego tenisistę – Daniiła Miedwiediewa i dotarł do ćwierćfinału jako piąty Polak w historii. Tam pokonał wówczas ośmiokrotnego mistrza Wimbledonu i szóstego rozstawionego Rogera Federera w trzech setach. W półfinale przegrał z Matteo Berrettinim. Hurkacz stał się dopiero drugim Polakiem w historii, który dotarł do półfinału Wielkiego Szlema po Jerzym Janowiczu. Dzięki udanemu występowi w turnieju, 12 lipca został sklasyfikowany jako 11. rakieta świata. Końcem lipca zadebiutował w przesuniętych o rok Igrzyskach Olimpijskich rozgrywanych w Tokio. Dotarł tam do drugiej rundy gry pojedynczej przegrywając z Brytyjczykiem Liamem Broady. Rozegrał jeszcze turniej deblowy w parze z Łukaszem Kubotem, jednak polegli już w pierwszej rundzie. Następnie przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie rozegrał kilka turniejów, w tym US Open. Po nieudanych turniejach w USA wrócił do Europy, gdzie wystąpił w turnieju w Metz. Był tam najwyżej rozstawionym tenisistą i ostatecznie wygrał cału turniej, pokonując w finale Hiszpana Pablo Carreño-Bustę 7:6(2), 6:3. Hurkacz wystąpił również w deblu razem z Janem Zielińskim i także ten turniej padł łupem Polaków. W październiku wziął udział w Indian Wells, który zakończył na ćwierćfinale. 18 października po raz pierwszy w karierze znalazł się w najlepszej dziesiątce świata, osiągając 10. miejsce w rankingu jako drugi Polak w historii. Wcześniej jedynie dokonał tego w 1977 roku Wojciech Fibak. Kolejny turniej, w którym wziął udział odbył się w Paryżu. Hurkacz osiągnął tam półfinał, w którym to przegrał z późniejszym triumfaorem imprezy Novakiem Đokovićem. Dzięki kolejnemu świetnemu występowi poprawił swoje miejsce w rankingu, stając się 9. rakietą świata. Sezon zakończył biorąc udział w ATP Finals, turnieju kończącym rozgrywki tenisowe roku 2021. 2022 Nowy sezon Hubert Hurkacz rozpoczął udanie od drużynowych rozgrywek w ATP Cup. Polska drużyna osiągnęła tam po raz pierwszy w historii półfinał. Hurkacz wygrał swoje wszystkie trzy mecze grupowe, doznając porażki z Roberto Bautisto-Agutem dopiero w półfinale. Następnie zagrał w Australian Open odpadając w drugiej rundzie. Po krótkiej przerwie, rozstawiony z numerem 4. wystąpił w Rotterdamie zarówno w grze pojedynczej, jak i w deblu w parze z Félixem Auger-Aliassime. Grę pojedynczą i podwójną zakończył na drugiej rundzie. Kolejny turniej, w którym wziął udział odbył się w Dubaju. Hubert osiągnął tam po raz pierwszy w karierze półfinał turnieju rangi ATP Tour 500, przegrywając po bardzo wyrównanym meczu z Andriejem Rublowem 6:3, 5:7, 6(5):7. W marcu Hurkacz, rozstawiony z numerem 8., bronił tytułu w Miami. Po wygranych z Arthurem Rinderknechem, Asłanem Karacewem i Lloydem Harrisem dotarł do ćwierćfinału, w którym pokonał jednego z faworytów Daniiła Miedwiediewa. W półfinale przegrał po wyrównanym meczu z Carlosem Alcarazem, późniejszym zwycięzcą turnieju. Dzięki otrzymaniu dzikiej karty wystąpił także w turnieju deblowym wspólnie z Johnem Isnerem. Duet wygrał cały turniej, pokonując w finale parę Wesley Koolhof–Neal Skupski. Kolejny turniej, w którym wziął udział, odbył się w Monte Carlo. Polak zanotował tam swoje setne zwycięstwo w karierze, pokonując w drugiej rundzie Pedro Martíneza. Następnie pokonał Alberta Ramosa-Viñolasa i osiągnął swój pierwszy ćwierćfinał zawodów rangi ATP Tour Masters 1000 na korcie ziemnym. W ćwierćfinale uległ Grigorowi Dimitrowowi 4:6, 6:3, 6:7(2). W maju wziął udział w turnieju w Madrycie, odnosząc zwycięstwa nad Hugo Dellienem, Alejandro Davidovichem Fokiną i Dušanem Lajoviciem. Dotarł do ćwierćfinału, w którym przegrał z liderem rankingu Novakiem Đokoviciem. Wziął udział również w turnieju w Rzymie, ale przegrał z Davidem Goffinem w pierwszej rundzie. W wielkoszlemowym French Open po raz pierwszy w karierze dotarł do czwartej rundy, w której przegrał z Casperem Ruudem w czterech setach. Tym meczem Hurkacz zakończył sezon na kortach ziemnych jako jeden z najlepszych w swojej dotychczasowej karierze z bilansem wygranych 9:3 (75% zwycięstw). W czerwcu wygrał turniej deblowy w Stuttgarcie, występując w parze z Mate Paviciem. W grze pojedynczej poległ w pierwszej rundzie. Następnie wygrał turniej w Halle, osiągając tym samym swój pierwszy tytuł w 2022 roku oraz pierwszy tytuł na kortach trawiastych, a także swój pierwszy tytuł w zawodach rangi ATP Tour 500. Pokonał w finale lidera list światowych Daniiła Miedwiediewa 6:1, 6:4. Był to również jego piąty z rzędu wygrany finał singlowy. Dzięki temu został siódmym graczem w erze open, który w cyklu ATP wygrał swoich pierwszych pięć finałów. Zaledwie kilka dni później przegrał w pierwszej rundzie Wimbledonu z Alejandro Davidovichem Fokiną po zaciętym blisko czterogodzinnym meczu. Po miesięcznej przerwie Hurkacz wrócił do gry w Montrealu. Dotarł do finału, a po drodze pokonał między innymi Nicka Kyrgiosa i Caspera Ruuda. W finale przegrał w trzech setach z Pablo Carreño-Bustą, a porażka zakończyła passę zwycięstw Hurkacza w finałach rozgrywek. W tym samym turnieju dotarł do półfinału w grze podwójnej z Janem Zielińskim, pokonując m.in. mistrzów French Open – parę Arévalo–Rojer. Kontynuował występy w Stanach Zjednoczonych również w turniejach w Cincinatti i US Open, jednak w obydwu zakończył swój udział w drugiej rundzie. We wrześniu wziął udział w zawodach w Metzu jako obrońca tytułu i dotarł do półfinału po pokonaniu Dominica Thiema i Arthura Rinderknecha. W półfinale przegrał z późniejszym triumfatorem Lorenzo Sonego. Październikowe występy rozpoczął od rozgrywek w Astanie, gdzie pokonał Francisco Cerúndolo i Aleksandra Bublika odpowiednio w pierwszej i drugiej rundzie. Awansował do ćwierćfinału, w którym to przegrał ze Stefanosem Tsitsipasem. Kariera reprezentacyjna W 2015 brał udział w zgrupowaniu reprezentacji Polski przed meczem Pucharu Davisa z Litwą. Rok później po raz pierwszy znalazł się w składzie reprezentacji – na (pierwsze w historii Polski) spotkanie w Grupie Światowej (z Argentyną). Jego rywalem w debiutanckiej grze singlowej był notowany wówczas na 41. miejscu w rankingu Leonardo Mayer – Polak przegrał 2:6, 6:7(3), 2:6. Przy wyniku 3:1 dla Argentyny (a więc gdy wiadomo już było, iż to tenisiści z Ameryki Południowej zwyciężą w całym spotkaniu) Hurkacz, po obronieniu w drugim secie 5 piłek meczowych, wygrał z 167. w rankingu ATP Renzo Olivo 4:6, 7:6(6), 6:4. We wrześniu 2016 znalazł się w składzie reprezentacji Polski na mecz Pucharu Davisa z Niemcami. Stawką rozgrywanego w Berlinie spotkania było utrzymanie w Grupie Światowej, Hurkacz przegrał z Florianem Mayerem (notowanym wówczas na 59. w rankingu ATP, najwyżej w karierze – 18. pozycja) 6:1, 6:7(8), 4:6, 5:7. Przy wyniku 2:2 decydujące o utrzymaniu w Grupie Światowej spotkanie Hurkacz przegrał z 67. w rankingu ATP Janem-Lennardem Struffem 6:7(4), 4:6, 1:6. W pierwszy weekend lutego Hurkacz brał udział w meczu reprezentacji Polski w Pucharze Davisa z Bośnią i Hercegowiną w Zenicy. Pierwszym rywalem Polaka był najwyżej notowany (82. w rankingu ATP) bośniacki tenisista – Damir Džumhur, któremu Polak uległ 6:7(1), 5:7, 5:7. Przy stanie 4:0 dla Bośni i Hercegowiny (a więc gdy było już wiadomo, że to gospodarze zwyciężą w całym spotkaniu) Hurkacza pokonał Tomislav Brkić – 7:6(10), 4:6, 7:5. Czwarty raz z rzędu Hurkacz w reprezentacji Polski występował w połowie września 2017. Stawką rozgrywanego w Bratysławie meczu Słowacja–Polska było utrzymanie w grupie I europejsko-afrykańskiej. W pierwszym spotkaniu Hurkacz przegrał z najwyżej notowanym słowackim tenisistą – Norbertem Gombosem 2:6, 2:6, 6:3, 4:6. Przy wyniku 3:1 dla Słowacji (a więc gdy wiadomo już było, iż to tenisiści gospodarzy zwyciężą w całym spotkaniu) Hurkacz przegrał z Jozefem Kovalíkiem 4:6, 5:7. W 2018 wrocławianin znalazł się w składzie reprezentacji Polski na mecz ze Słowenia w Mariborze, w pierwszym meczu przegrał się z Aljažem Bedene 4:6, 5:7, w spotkaniu decydującym o awansie (przy wyniku 2:2) Hurkacz pokonał Toma Kočevara-Dešmana 6:3, 6:2. Hurkacz znalazł się w składzie reprezentacji Polski na kwietniowy mecz z Zimbabwe, jednak kontuzja uniemożliwiła mu występ. We wrześniu 2018 Hurkacz wystąpił w meczu Rumunii z Polską w Klużu-Napoce, pokonał Adriana Ungura 7:6(3), 7:5 oraz sklasyfikowanego na 81. miejscu w rankingu ATP Mariusa Copila 6:3, 6:4. Polska wygrała z Rumunią 3:2 i uzyskała awans do grupy I. Statystyki Historia występów wielkoszlemowych Legenda Występy w grze pojedynczej Występy w grze podwójnej Historia występów w juniorskim Wielkim Szlemie Finały juniorskich turniejów wielkoszlemowych Gra podwójna (0–1) Finały w turniejach ATP Tour Gra pojedyncza (7–2) Gra podwójna (4–1) Mecze w Pucharze Davisa Gra pojedyncza Gra podwójna Zwycięstwa nad zawodnikami klasyfikowanymi w danym momencie w czołowej dziesiątce rankingu ATP Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Polscy tenisiści na igrzyskach olimpijskich Ludzie urodzeni we Wrocławiu Urodzeni w 1997 Polscy olimpijczycy (Tokio 2020) Tenisiści ziemni na Letnich Igrzyskach Olimpijskich 2020

3568855

https://pl.wikipedia.org/wiki/Arkadiusz%20Myrcha

Arkadiusz Myrcha

Arkadiusz Myrcha (ur. 1 lutego 1984 w Toruniu) – polski polityk i prawnik, radca prawny, samorządowiec, doktor nauk prawnych, poseł na Sejm VIII, IX i X kadencji. Życiorys Jest absolwentem V Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Pawła II w Toruniu. Ukończył studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. W latach 2006–2008 pełnił funkcję przewodniczącego samorządu studenckiego tej uczelni. W 2023 na Uniwersytecie SWPS uzyskał stopień doktora nauk prawnych na podstawie pracy pt. Postępowanie ustawodawcze, której promotorem był Marek Chmaj. W 2009 podjął pracę w prywatnej kancelarii prawniczej, odbył aplikację radcowską, rozpoczynając następnie praktykę w zawodzie radcy prawnego. Z ramienia wojewody kujawsko-pomorskiego powołany w skład rady społecznej Miejskiej Przychodni Specjalistycznej w Toruniu. W wyborach w 2010 z ramienia Platformy Obywatelskiej uzyskał mandat radnego Torunia (wcześniej, w wyborach w 2006, bezskutecznie kandydował z listy komitetu Mariana Filara). W 2014 z powodzeniem ubiegał się o reelekcję. W wyborach parlamentarnych w 2015 wystartował do Sejmu w okręgu toruńskim z pierwszego miejsca na liście wyborczej PO. Uzyskał mandat posła VIII kadencji, otrzymując 13 400 głosów. Został wybrany na przedstawiciela Sejmu w Krajowej Radzie Prokuratury (zlikwidowanej w 2016). W Sejmie VIII kadencji został członkiem Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, Komisji Ustawodawczej oraz Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach, pracował też w Komisji Gospodarki i Rozwoju (2015–2016). W wyborach w 2019 z powodzeniem ubiegał się o poselską reelekcję z ramienia Koalicji Obywatelskiej, otrzymując 32 439 głosów. W Sejmie IX kadencji został wybrany na przewodniczącego Komisji Ustawodawczej. W wyborach w 2023 po raz kolejny uzyskał mandat poselski (otrzymał 64 452 głosy). Życie prywatne Był zawodnikiem toruńskich klubów piłkarskich Elana Toruń i MKS Włókniarz, a także członkiem zespołu folklorystycznego „Kądziołeczka”. W 2018 ożenił się z posłanką Kingą Gajewską, z którą ma troje dzieci: Juliusza (ur. 2019), Liliannę (ur. 2020) oraz Amadeusza (ur. 2021). Przypisy Linki zewnętrzne Absolwenci Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu Ludzie urodzeni w Toruniu Politycy Platformy Obywatelskiej Polscy radcy prawni Posłowie z okręgu Toruń Radni Torunia Urodzeni w 1984 Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej X kadencji

142590

https://pl.wikipedia.org/wiki/Jerzy%20Bi%C5%84czycki

Jerzy Bińczycki

Jerzy Bińczycki (ur. 6 września 1937 w Witkowicach, zm. 2 października 1998 w Krakowie) – polski aktor teatralny i filmowy. Życiorys W 1961 ukończył studia w Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego. Zaraz po studiach zaczął pracować w Teatrze Śląskim im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach. Zadebiutował rolą Starka w inscenizacji Ludzi królestwa Roberta Penna Warrena. W 1965 został zaangażowany przez Zygmunta Hübnera do Starego Teatru w Krakowie. Pozostał wierny tej scenie do końca życia, kilka miesięcy przed śmiercią (w lipcu 1998) został jej dyrektorem. To w Starym stworzył swe najwybitniejsze kreacje, w spektaklach Jerzego Jarockiego (rola Edka w Tangu Sławomira Mrożka, Tomasza Becketa w Mordzie w katedrze), Andrzeja Wajdy (Poloniusz w Hamlecie), Konrada Swinarskiego (Kajetan w Fantazym Juliusza Słowackiego) i wielu innych. Podejmował się także prac reżyserskich – w 1975 dokonał adaptacji dwóch sztuk Antona Czechowa – Niedźwiedź i Oświadczyny, sam też w nich zagrał. W filmie zadebiutował w 1962 epizodyczną rolą policjanta w Drugim brzegu. W kolejnych latach wcielał się w niewielkie role, głównie czarnych charakterów. W 1975 nastąpił przełom – Jerzy Antczak zaangażował go do roli Bogumiła w adaptacji Nocy i dni Marii Dąbrowskiej. Rola Bińczyckiego zachwyciła krytyków i publiczność, przeszła do historii polskiego kina. Aktor otrzymał za nią wiele nagród, a film został nawet nominowany do Oscara. Bińczycki ukazał tu siłę swojego aktorstwa, jak pisał Krzysztof Demidowicz – „Zbudował on fascynującą, ponadczasową sylwetkę zwyczajnego człowieka. Delikatnie odsłonił psychiczne rany bohatera, pokazując jednocześnie jego wewnętrzne bogactwo”. Później Bińczycki zagrał w wielu innych filmach – w Dreszczach Wojciecha Marczewskiego, Magnacie Filipa Bajona, Cieniach Jerzego Kaszubowskiego, Z biegiem lat, z biegiem dni... Wajdy i innych. Do historii kina przeszła jego kreacja w Znachorze Jerzego Hoffmana. Ostatnim filmem, w jakim zagrał Jerzy Bińczycki, był Pan Tadeusz – wcielił się tam w postać Macieja Dobrzyńskiego. Podczas 36 lat pracy w filmie zagrał ponad 70 ról. W teatrze jego ostatnią aktorską kreacją był Escalus w Miarce za miarkę Szekspira w reżyserii Tadeusza Bradeckiego. Ostatnim spektaklem, który wyreżyserował były Śluby panieńskie Aleksandra Fredry w Tarnowskim Teatrze im. Ludwika Solskiego, gdzie gościnnie zagrał również rolę Radosta. Angażował się także politycznie, działając w Unii Demokratycznej i Unii Wolności. Z ramienia UD kandydował do Senatu w 1991 w województwie tarnowskim. Otrzymał 39150 głosów, do otrzymania mandatu zabrakło mu niespełna 1800 głosów. Zmarł nagle na zawał serca 2 października 1998, w szpitalu im. Gabriela Narutowicza w Krakowie. Został pochowany w alei zasłużonych cmentarza Rakowickiego w Krakowie (kwatera LXIX pas B-2-13). Życie prywatne Pierwszą żoną aktora w latach 60. była aktorka Elżbieta Willówna, z którą miał córkę Magdalenę. Wiele lat po rozwodzie poślubił teatrolog i polityk Elżbietę z domu Godorowską, z którą miał syna Jana (ur. 1982), kulturoznawcę. Filmografia 1969 – Sól ziemi czarnej jako Bernard Basista, brat Gabriela 1970 – Życie rodzinne jako dyrektor instytutu 1973 – Janosik (serial telewizyjny) jako wartownik na zamku hrabiego 1975 – Noce i dnie jako Bogumił Niechcic 1976 – Dagny jako Jan Kasprowicz 1976 – Zaklęty dwór (serial telewizyjny) jako kozak Kostia Bulij sługa starościca Żwirskiego 1977 – Noce i dnie (serial telewizyjny) jako Bogumił Niechcic 1978 – Szpital Przemienienia jako inżynier Andrzej Nowacki, pacjent 1980 – Z biegiem lat, z biegiem dni... (serial telewizyjny) jako Felicjan Dulski 1980 – Punkt widzenia jako Tadeusz Rajewski, ojciec Marii 1981 – Dreszcze jako Cebula, nauczyciel języka polskiego 1981 – Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy (serial telewizyjny) jako Augustyn Szamarzewski 1981 – Znachor jako Rafał Wilczur 1983 – Szczęśliwy brzeg jako Jan Kowalski, emerytowany kapitan Żeglugi Wielkiej 1983 – Na odsiecz Wiedniowi jako król Jan III Sobieski 1984 – Zabawa w chowanego jako Stanley Mazur 1984 – 1944 jako płk Stefan Polanicz „Klemens” 1984 – Lato leśnych ludzi (serial telewizyjny) jako Januszko „Rosomak” 1986 – Magnat jako Zbierski, dyrektor kopalni Von Teussów, ojciec Jurka 1988 – Męskie sprawy jako Józef Turowski, dziadek Gundzi / Hieronim, przodek Gundzi / Zygmunt, przodek Gundzi 1990 – Superwizja jako Ryszard Edman, prezes „SuperWizji” 1990 – Ucieczka z kina „Wolność” jako Karwański, kierownik kina „Wolność”, były oficer SB 1992 – Enak jako znany reporter 1994 – Legenda Tatr jako Pan Bóg 1994 – Panna z mokrą głową jako ksiądz 1994 – Panna z mokrą głową (serial) jako ksiądz 1995 – Dzieje mistrza Twardowskiego jako profesor Łukasz, wykładowca Twardowskiego na UJ 1998 – Syzyfowe prace (serial telewizyjny) jako ksiądz Wargulski 1999 – O dwóch takich, co nic nie ukradli jako profesor „Papa Skaut” 1999 – Przygody dobrego wojaka Szwejka jako pułkownik Schroder 1999 – Pan Tadeusz jako Maciej Królik-Rózeczka Ordery i odznaczenia Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1989) Złoty Krzyż Zasługi (1975) Nagrody Nagroda Miasta Krakowa (1978) Nagroda prezesa Komitetu do spraw Radia i Telewizji za wybitne kreacje aktorskie w filmach i widowiskach telewizyjnych (1988) „Złoty Ekran” przyznawany przez tygodnik „Ekran” (1988) Nagroda na FPFF w Gdyni Najlepsza pierwszoplanowa rola męska: 1975: Noce i dnie Upamiętnienie W 2001 na budynku Starego Teatru została odsłonięta tablica pamiątkowa z głową Jerzego Bińczyckiego. 23 kwietnia 2001 Szkole Podstawowej nr 68 w Krakowie-Witkowicach uroczyście nadano imię Jerzego Bińczyckiego, który był jej absolwentem. Uwagi Przypisy Linki zewnętrzne Jerzy Bińczycki w bazie Akademii Polskiego Filmu Absolwenci Akademii Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie Dyrektorzy Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie Laureaci Nagrody Miasta Krakowa Ludzie urodzeni w Krakowie Najlepsi aktorzy pierwszoplanowi na FPFF Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa) Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa) Politycy Unii Demokratycznej Politycy Unii Wolności Polscy aktorzy filmowi Polscy aktorzy teatralni Polscy aktorzy telewizyjni Urodzeni w 1937 Zmarli w 1998 Pochowani na cmentarzu Rakowickim

5586

https://pl.wikipedia.org/wiki/Sztuczna%20inteligencja

Sztuczna inteligencja

Sztuczna inteligencja, SI (, AI) – inteligencja wykazywana przez urządzenia sztuczne (w przeciwieństwie do inteligencji naturalnej). Termin ten utworzył John McCarthy. W potocznym rozumieniu jest ona często używana w kontekście „prawdziwej sztucznej inteligencji”. W informatyce i kognitywistyce oznacza także tworzenie modeli i programów symulujących choć częściowo zachowania inteligentne. Sztuczna inteligencja jest także przedmiotem rozważań filozofii (filozofia sztucznej inteligencji) oraz przedmiotem zainteresowania nauk społecznych. Termin „sztuczna inteligencja” utworzył John McCarthy w 1956 na konferencji w Dartmouth. Andreas Kaplan i Michael Haenlein definiują sztuczną inteligencję jako „zdolność systemu do prawidłowego interpretowania danych pochodzących z zewnętrznych źródeł, nauki na ich podstawie oraz wykorzystywania tej wiedzy, aby wykonywać określone zadania i osiągać cele poprzez elastyczne dostosowanie”. Sztuczną inteligencją zajmowali się m.in. Marvin Minsky, John McCarthy, Alan Turing, Edward Feigenbaum, Raj Reddy, Judea Pearl, Allen Newell, Herbert A. Simon. Sztuczna inteligencja ma dwa podstawowe znaczenia: jest to hipotetyczna inteligencja realizowana w procesie technicznym, a nie naturalnym; jest to nazwa technologii i dziedzina badań naukowych informatyki i kognitywistyki czerpiąca także z osiągnięć psychologii, neurologii, matematyki i filozofii. Głównym zadaniem badań nad sztuczną inteligencją w drugim znaczeniu jest konstruowanie maszyn i programów komputerowych zdolnych do realizacji wybranych funkcji umysłu i ludzkich zmysłów, niepoddających się numerycznej algorytmizacji. Problemy takie bywają nazywane AI-trudnymi i zalicza się do nich między innymi: podejmowanie decyzji w warunkach braku wszystkich danych, analiza i synteza języków naturalnych, rozumowanie logiczne/racjonalne, automatyczne dowodzenie twierdzeń, komputerowe gry logiczne, np. szachy, go, inteligentne roboty, systemy eksperckie i diagnostyczne. Sztuczna inteligencja jest powiązana z obszarami uczenia maszynowego, logiki rozmytej, widzenia komputerowego, obliczeń ewolucyjnych, sieci neuronowych, robotyki i sztucznego życia. Historia badań W 1950 roku Alan Mathison Turing zaproponował, by możliwość udawania człowieka w zdalnej rozmowie uznać za test inteligencji maszyn (test Turinga). W latach 50. XX wieku zorganizowano pierwsze seminarium poświęcone AI (tzw. ), a także powstało pierwsze laboratorium AI na Carnegie Mellon University, założone przez Allena Newella i Herberta Simona i kilka lat później analogiczne laboratorium w Massachusetts Institute of Technology, założone przez Johna McCarthy’ego. Oba te laboratoria są wciąż wiodącymi ośrodkami AI na świecie. Termin „sztuczna inteligencja” został po raz pierwszy zaproponowany prawdopodobnie przez Johna McCarthy’ego, który w 1955 r. zdefiniował go w następujący sposób: „konstruowanie maszyn, o których działaniu dałoby się powiedzieć, że są podobne do ludzkich przejawów inteligencji”. Istnieją dwa podstawowe podejścia do pracy nad AI: Pierwsze to tworzenie modeli matematyczno-logicznych analizowanych problemów i implementowanie ich w formie programów komputerowych, mających realizować konkretne funkcje uważane powszechnie za składowe inteligencji. W tej grupie, tzw. podejścia symbolicznego, są np. algorytmy genetyczne, metody logiki rozmytej i wnioskowania bazującego na doświadczeniu. Drugie to podejście subsymboliczne, polegające na tworzeniu struktur i programów „samouczących się”, bazujących na modelach sieci neuronowej i sieci asocjacyjnych, oraz opracowywanie procedur „uczenia” takich programów, rozwiązywania postawionych im zadań i szukania odpowiedzi na wybrane klasy „pytań”. W trakcie wieloletniej pracy laboratoriów i zespołów AI stosujących oba podejścia do problemu, okazało się, że postęp w tej dziedzinie jest i będzie bardzo trudny i powolny. Często mimo niepowodzeń w osiąganiu celów, laboratoria te wypracowywały nowe techniki informatyczne, które okazywały się użyteczne do zupełnie innych celów. Przykładami takich technik są np. języki programowania LISP i Prolog. Laboratoria AI stały się też „rozsadnikiem” kultury hakerskiej. Najnowsze podejście do problemów AI to rozwijanie różnych form inteligencji rozproszonej (wzorowanej na organizacjach ludzkich, np. personoidy) oraz tzw. agentów autonomicznych i „inteligentnych”. Dziedzina ta nosi nazwę Technologii Agentów Inteligentnych (ang. Intelligent Agent Technology). 94 proc. polskich specjalistów i specjalistek IT o różnych poziomach doświadczenia wykorzystuje narzędzia AI w codziennej pracy, natomiast 28,7 proc. obawia się, że w ciągu najbliższych kilku lat sztuczna inteligencja zastąpi ich w pracy. Współczesne praktyczne zastosowania sztucznej inteligencji Technologie oparte na logice rozmytej – powszechnie stosowane np. do sterowania przebiegiem procesów technologicznych w fabrykach w warunkach „braku wszystkich danych”. Systemy eksperckie – systemy wykorzystujące bazę wiedzy (zapisaną w sposób deklaratywny) i mechanizmy wnioskowania do rozwiązywania problemów. Maszynowe tłumaczenie tekstów – systemy tłumaczące nie dorównują człowiekowi, robią intensywne postępy, nadają się szczególnie do tłumaczenia tekstów technicznych. Sieci neuronowe – stosowane z powodzeniem w wielu zastosowaniach łącznie z programowaniem „inteligentnych przeciwników” w grach komputerowych. Uczenie się maszyn – dział sztucznej inteligencji zajmujący się algorytmami potrafiącymi uczyć się, podejmować decyzje bądź nabywać wiedzę. Eksploracja danych – omawia obszary powiązanie z potrzebami informacyjnymi, pozyskiwaniem wiedzy, stosowane techniki analizy i oczekiwane rezultaty. Rozpoznawanie obrazów – stosowane są już programy rozpoznające osoby na podstawie zdjęcia twarzy lub rozpoznające automatycznie zadane obiekty na zdjęciach satelitarnych. Rozpoznawanie mowy i rozpoznawanie mówców – stosowane już powszechnie na skalę komercyjną. Rozpoznawanie pisma (OCR) – stosowane już masowo np. do automatycznego sortowania listów, rozpoznawania treści życiorysów oraz w elektronicznych notatnikach. Sztuczna twórczość – istnieją programy automatycznie generujące krótkie formy poetyckie, komponujące, aranżujące i interpretujące utwory muzyczne, które są w stanie skutecznie „zmylić” nawet profesjonalnych artystów, tak, że ci nie uznają utworów za sztucznie wygenerowane. Generowanie obrazów – obrazy tworzone przez algorytmy komputerowe, wykorzystujące techniki uczenia maszynowego. W ekonomii powszechnie stosuje się systemy automatycznie oceniające m.in. zdolność kredytową, profil najlepszych klientów czy planujące kampanie reklamowe. Systemy te poddawane są wcześniej automatycznemu uczeniu na podstawie posiadanych danych (np. klientów banku, którzy regularnie spłacali kredyt i klientów, którzy mieli z tym problemy). Inteligentne interfejsy – stosowane do zautomatyzowanego zarządzania, monitorowania, raportowania oraz podjęcia prób rozwiązywania potencjalnych problemów w procesach technologicznych. Prognozowanie i wykrywanie oszustw – przy użyciu m.in. regresji logistycznej systemy analizują zbiory danych w celu wychwytywania np. podejrzanych transakcji finansowych. Analiza wideo w czasie rzeczywistym – znajduje zastosowanie m.in. w systemach monitoringu, systemach zarządzania ruchem samochodowym/pieszym i prognozowaniu takiego ruchu. Udane i nieudane próby zastosowań Istnieją programy grające w szachy na poziomie wyższym niż arcymistrzowski, a poziom arcymistrzowski osiągają obecnie programy działające na mobilnych urządzeniach. Podobnie, stworzono program grający w Go, który pokonał światową czołówkę. Wcześniej podobne zwycięstwa odnosiły programy grające w warcaby, w tym warcaby polskie. Jak dotąd nie ma jednak programów skutecznie wygrywających np. w brydża sportowego. Programy idealnie naśladujące ludzi, rozmawiające przy użyciu tekstu, które potrafiłyby przejść test Turinga. Istnieją programy do konwersacji z komputerem, ale każdy człowiek, który miał z nimi wcześniej do czynienia, w krótkim czasie jest w stanie zorientować się, że rozmawia z maszyną, a nie innym człowiekiem. Programy skutecznie tłumaczące teksty literackie i mowę potoczną. Istnieją programy do automatycznego tłumaczenia, ale sprawdzają się one tylko w bardzo ograniczonym stopniu. Podstawową trudnością jest tu złożoność i niejasność języków naturalnych, a w szczególności brak zrozumienia przez program znaczenia tekstu. Programy wykorzystujące sztuczną inteligencję do sprawdzania prac domowych uczniów, generujące wynik już po kilku sekundach. W teorii bardzo dobre rozwiązanie problemu, który może być czasochłonny przy dużej ilości prac do sprawdzenia. Niestety próba implementacji algorytmu nie powiodła się i na łamach portalu The Verge opisano historię, gdzie uczniowie złamali algorytm sztucznej inteligencji, która sprawdzała prace domowe uczniów, wykorzystując technikę obserwacji słów kluczowych. Sztuczna inteligencja na ludzkim poziomie Połowa przepytanych ekspertów uważa, iż istnieje 50% prawdopodobieństwo na osiągnięcie przez AI ludzkiego poziomu przed 2040 rokiem. W mniejszej ankiecie 42% badaczy stwierdziło, że AI na ludzkim poziomie powstanie przed 2030 rokiem, a 67% – 2050 rokiem. Grupa chińskich naukowców w pracy z 2015 roku ogłosiła, iż program komputerowy ich autorstwa osiągał lepszy wynik niż przeciętni ludzie (w tym dzieci) podczas testu IQ opartego na komunikatach werbalnych. Również w roku 2015 amerykańscy badacze ogłosili stworzenie programu, który w zawodach z analizy danych pokonał 615 na 906 drużyn złożonych z ludzi. Sztuczna inteligencja a uprzedzenia Systemy sztucznej inteligencji mogą przejawiać różnego rodzaju uprzedzenia np. rasowe lub seksistowskie, ze względu na stronniczość danych testowych i zjawisko nieświadomych uprzedzeń (unconscious bias). Może to rodzić poważne konsekwencje w zależności od miejsca, w którym sztuczna inteligencja ma zastosowanie. Przykłady: Google Photos używał automatycznego tagowania zdjęć. Tagowano osoby czarnoskóre jako goryle. Systemy osadzania słów (Word Embedding), jak Word2Vec (Google), GloVe (Uniwersytetu Stanforda), wiązały Meksykanów z przestępstwami a kobiety z pracami domowymi. System COMPAS (pomagający sędziom w Stanach Zjednoczonych w podejmowaniu decyzji) skojarzał przestępczość z osobami czarnoskórymi. Problem uprzedzeń sztucznej inteligencji został przedstawiony w filmie dokumentalnym z 2020 roku. Film dostępny jest w serwisie Netflix. Sztuczna inteligencja w medycynie Sztuczna inteligencja ma potencjał do transformacji medycyny. AI już teraz pomaga w wykonywaniu różnorodnych zadań, takich jak diagnostyka obrazowa, przewidywanie chorób, prowadzenie badań i zarządzanie danymi pacjentów. Algorytmy AI mogą analizować duże ilości danych szybciej i dokładniej niż ludzie, co może przynieść korzyści dla pacjentów i lekarzy. Kluczowe obszary, w których sztuczna inteligencja już teraz przyczynia się do postępów w medycynie, obejmują: Komputerowe przewidywanie choroby: AI zaczyna grać kluczową rolę w przewidywaniu choroby, nawet zanim objawy staną się widoczne dla ludzkiego oka. Na przykład, modele komputerowe symulują rozwój biologiczny komórek rakowych, pomagając naukowcom zrozumieć czynniki prowadzące do rozwoju raka. Asystenci radiologiczni zasilani przez AI: Zaawansowane technologie, takie jak AI-Rad Companion, służą jako inteligentni asystenci dla radiologów, automatycznie rozpoznając i zaznaczając kluczowe obszary na obrazach, co przyspiesza proces diagnozy. Szybsza diagnoza chorób rzadkich: AI przyspiesza proces diagnozowania chorób rzadkich, analizując dane pacjentów i porównując je z danymi innych pacjentów na całym świecie. Diagnostyka oparta na obrazowaniu: AI może analizować obrazy medyczne w ułamku czasu potrzebnego lekarzowi, wykrywając nawet subtelne nieprawidłowości. Chatboty medyczne: Chatboty zasilane przez AI mogą dostarczać pacjentom wstępne diagnozy w oparciu o ich objawy, służąc jako pierwszy punkt kontaktu. Przesiewowy test oparty na AI: AI odgrywa ważną rolę w wczesnym wykrywaniu chorób, analizując wyniki badań radiologicznych i identyfikując potencjalne nieprawidłowości. Personalizacja leczenia: AI może pomóc w identyfikacji najlepszego sposobu leczenia dla konkretnego pacjenta, dostosowując terapie do indywidualnych potrzeb. Monitorowanie pacjenta w czasie rzeczywistym: Urządzenia noszone, takie jak inteligentne zegarki, gromadzą dane o zdrowiu, które AI może analizować w czasie rzeczywistym, informując użytkownika o potencjalnych problemach zdrowotnych. Automatyzacja procesów w placówkach medycznych: AI może zoptymalizować działanie placówek medycznych, pomagając w zarządzaniu zasobami i monitorowaniu zaopatrzenia. Wspomaganie chirurgów podczas operacji: Roboty zasilane przez AI mogą asystować chirurgom podczas skomplikowanych procedur, zapewniając większą precyzję. Leczenie chorób neurodegeneracyjnych: AI jest stosowana w badaniach nad chorobami neurodegeneracyjnymi, takimi jak choroba Alzheimera, pomagając w wczesnym wykrywaniu choroby i dostosowywaniu leczenia. Dzięki takiemu wsparciu, sztuczna inteligencja ma potencjał do całkowitej transformacji medycyny, oferując lepsze narzędzia diagnostyczne, bardziej skuteczne leczenie i usprawnienie działania placówek medycznych. Zobacz też filozofia sztucznej inteligencji osobliwość technologiczna paradoks Moraveca postęp w sztucznej inteligencji transfer umysłu Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Polskojęzyczne PSSI – Oficjalna strona Polskiego Stowarzyszenia Sztucznej Inteligencji Sztuczna inteligencja (materiały dydaktyczne MIMUW na studia informatyczne I stopnia) Sztuczna inteligencja (AI) – wyjaśniamy, co to jest i jak działa – przekrojowy artykuł Karolina Głowacka i Piotr Szczuko, Sztuczna inteligencja – jak działają sieci neuronowe i uczenie maszynowe?, kanał „Radio Naukowe” na YouTube, 24 listopada 2022 [dostęp 2023-09-20]. Anglojęzyczne Artificial intelligence, Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].

4390

https://pl.wikipedia.org/wiki/Auschwitz-Birkenau

Auschwitz-Birkenau

Konzentrationslager Auschwitz, w szczególności KL Auschwitz I (Stammlager), KL Birkenau (Auschwitz II) i KL Monowitz (Auschwitz III) – zespół niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych i obozu zagłady, działający w latach 1940–1945 w Oświęcimiu () i pobliskich miejscowościach; symbol Zagłady Żydów, nazywany też „fabryką śmierci”. Jako jedyny niemiecki obóz koncentracyjny został wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO (1979) pod nazwą Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940–1945). W części obozu utworzono Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu (1947), pomnik i instytucję kultury dokumentującą zbrodnie niemieckie w okupowanej Polsce. Nazwy Auschwitz, Birkenau i Monowitz są niemieckimi odpowiednikami polskich nazw Oświęcim, Brzezinka i Monowice, stosowanymi po agresji Niemiec na Polskę w 1939 roku i aneksji tych ziem przez III Rzeszę. Oświęcim dekretem Hitlera z 8 października 1939 został wcielony do III Rzeszy i znalazł się w granicach tego co okupant nazywał Wielkimi Niemcami, w powiecie bielskim (Landkreis Bielitz) rejencji katowickiej (Regierungsbezirk Kattowitz) prowincji Górnego Śląska (Provinz Oberschlesien). W 1940 roku na tych terenach władze niemieckie utworzyły obóz przeznaczony początkowo do osadzania więźniów politycznych i opozycji, głównie Polaków. Rozbudowywany był potem stopniowo, ostatecznie stając się głównym miejscem masowej eksterminacji około 1,1 miliona Żydów z całej Europy, a także 140–150 tysięcy Polaków, około 23 tysięcy Romów, około 12 tysięcy jeńców radzieckich oraz ofiar innych narodowości. Powstanie obozu Pomysł utworzenia obozu w Oświęcimiu zrodził się we Wrocławiu w ówczesnym Urzędzie Wyższego Dowódcy SS i Policji Nadokręgu „Südost” (niem. der Höhere SS und Polizeiführer Südost). Na czele tego urzędu stał wtedy SS-Gruppenführer Erich von dem Bach-Zelewski. Pod koniec 1939 roku SS-Oberführer Arpad Wigand, pełniący tam funkcję inspektora policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa (Inspekteur der Sicherheitspolizei und des Sicherheitsdienstes), wystąpił z propozycją, by wobec przepełnionych więzień na Górnym Śląsku oraz w Zagłębiu Dąbrowskim utworzyć nowy obóz, przy czym wskazał Oświęcim jako miejsce, które nadaje się do adaptacji na terenach istniejącego tam od jesieni 1939 roku przejściowego obozu jenieckiego Wehrmachtu, w miejscu przedwojennych koszar Wojska Polskiego, w widłach rzek Wisły i Soły. Uzasadniał to dogodnym usytuowaniem oraz połączeniami kolejowymi z Górnym Śląskiem, Generalnym Gubernatorstwem, a także Austrią i innymi krajami. W styczniu 1940 roku SS-Oberführer Richard Glücks wysłał na miejsce specjalną komisję, której przewodniczył SS-Sturmbannführer Walter Eisfeld – komendant obozu Sachsenhausen – ta wydała opinię, że teren nie nadaje się na obóz. Mimo tego 25 stycznia 1940 roku szef Głównego Urzędu SS (działu Urzędu we Wrocławiu) powiadomił Reichsführera SS Heinricha Himmlera, że zostanie tam urządzony obóz na wzór państwowego obozu koncentracyjnego. 21 lutego 1940 roku SS-Oberführer Richard Glücks powiadomił Himmlera, że w wyniku ustaleń po modyfikacjach teren ten nadaje się na obóz kwarantanny (Quarantänelager geeignet), przed przewiezieniem więźniów w głąb Rzeszy. Po podpisaniu umowy przez Wehrmacht i SS o przekazaniu obiektu w dniach 18–19 kwietnia 1940 roku do Oświęcimia przybyła specjalna komisja pod przewodnictwem SS-Hauptsturmführera Rudolfa Hößa. Na podstawie złożonego raportu Heinrich Himmler wydał 27 kwietnia 1940 roku rozkaz założenia obozu. Dwa dni później inspektor obozów koncentracyjnych SS-Oberführer Glücks powierzył Rudolfowi Hößowi obowiązki komendanta przyszłego obozu. Rudolf Höß przybył do Oświęcimia 30 kwietnia, a 4 maja został oficjalnie mianowany komendantem. Zarząd i personel obozu Obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau, podobnie jak inne niemieckie obozy koncentracyjne w Europie, podlegał zarządowi SS. Od 1942 roku był bezpośrednio podporządkowany Inspektion der Konzentrationslager (pol. Inspektorat Obozów Koncentracyjnych), którym zarządzał SS-Wirtschafts- und Verwaltungshauptamt (pol. Główny Urząd Gospodarki oraz Administracji SS). Przez cały okres istnienia obozu w Auschwitz przewinęło się przez niego ok. 8100–8200 esesmanów – członków specjalnie powołanej do zarządzania obozami koncentracyjnymi formacji SS-Totenkopfverbände – oraz ok. 200 nadzorczyń SS. Liczba personelu zmieniała się w czasie i rosła wraz z rozbudową obozu. Część osób pełniła w nim stałą służbę do końca funkcjonowania obozu, jednak wielu strażników po pewnym czasie odsyłano do innych niemieckich obozów koncentracyjnych, istniejących na terenie całej okupowanej Europy. Komendantami byli kolejno: SS-Obersturmbannführer Rudolf Höß – 1940-1943; SS-Obersturmbannführer Arthur Liebehenschel – 1943-1944; SS-Sturmbannführer Richard Baer – 1944-1945. Struktura obozu W skład kompleksu KL Auschwitz w miarę jego rozbudowy weszły: Auschwitz I (Oświęcim) – pierwszy obóz (tzw. „obóz macierzysty”), głównie pracy przymusowej, pełniący również funkcję centrum zarządzającego dla całego kompleksu; Auschwitz II – Birkenau (Brzezinka) – początkowo obóz koncentracyjny, potem także miejsce masowej eksterminacji, w którym umieszczono komory gazowe i krematoria; Auschwitz III Monowitz (Monowice) – obóz pracy przymusowej w zakładach Buna-Werke koncernu IG Farben. Obozy kompleksu KL Auschwitz Auschwitz I Pierwszy, potem główny obóz zespołu i jego centrum zarządcze, znany też jako Stammlager (obóz macierzysty), istniał na terenie opuszczonych austriackich, następnie polskich koszar artyleryjskich, w dwudziestu dwu ceglanych budynkach (8 dwu- i 14 jednopiętrowych), powiększonych o osiem dalszych bloków dwupiętrowych, zbudowanych siłami więźniów, otoczonych dużym łańcuchem straży oraz wyludnionym tzw. obszarem interesów obozu (40 km²). 20 maja przywieziono do obozu 30 więźniów przestępców kryminalnych narodowości niemieckiej, wybranych na żądanie Hößa z obozu w Sachsenhausen. Oznaczono ich numerami od 1 do 30 i osadzono w bloku nr 1. Jako więźniowie funkcyjni przeznaczeni byli do nadzoru nad więźniami. Do obozu skierowano również 15 SS-manów z kawaleryjskiego oddziału SS w Krakowie jako członków przyszłej załogi. Początkowo obóz był przeznaczony głównie do przetrzymywania polskich inteligentów oraz Polaków walczących z okupantem. Jego powstanie związane było z narastającym polskim ruchem oporu, który był zwalczany przez nazistów bezwzględnym terrorem, co szybko doprowadziło do przepełnienia istniejących więzień. Osadzono w nim wielu młodych ludzi, którzy próbowali przyłączyć się do ruchu oporu lub nielegalnie przekroczyć granicę w celu przyłączenia się do armii polskiej. Następnie kierowano tu także pospolitych niemieckich przestępców kryminalnych, radzieckich jeńców wojennych, księży, Żydów, tzw. elementy antyspołeczne, w mniejszym stopniu również niemieckich homoseksualistów. Liczba przetrzymywanych jednorazowo wahała się od kilku do kilkunastu tysięcy, rzadko przekraczając 20 tysięcy więźniów. Pierwsza grupa 30 więźniów niemieckich stanowiła zaczątek funkcyjnej kadry obozowej (kapo, blokowi). Pierwszy masowy transport do Auschwitz odbył się 14 czerwca 1940. Przywieziono wtedy wagonami kolejowymi drugiej klasy z więzienia w Tarnowie 728 więźniów politycznych – byli to Polacy oraz kilku polskich Żydów. Otrzymali oni numery od 31 (przypadł Stanisławowi Ryniakowi) do 758. Wojnę przeżyło 239 z nich. Więźniowie byli zmuszani do rozbudowy obozu. Do 22 bloków dobudowano z czasem siłami więźniów kolejnych osiem bloków, a do bloków parterowych dobudowano piętro. Wokół obozu utworzono mały i duży łańcuch straży oraz wyludniony tzw. obszar interesów obozu (40 km²). W marcu 1941 po raz pierwszy obóz wizytował Himmler – zdecydował wtedy o jego rozbudowie, tak aby mógł pomieścić 30 tysięcy więźniów (wcześniej obóz planowano na ok. 10 tysięcy), a także wydał rozkazy o rozpoczęciu budowy obozu Auschwitz II w odległej o trzy kilometry od KL Auschwitz wsi Brzezinka. Początkowo miał to być obóz dla jeńców (przygotowywano miejsce dla tysięcy jeńców radzieckich), jednak potem plany te zostały zmienione. Jeńców radzieckich do Auschwitz przywieziono ok. 15 tysięcy. W związku z planami rozbudowy przeprowadzono wysiedlenia Polaków z Oświęcimia oraz okolicznych wsi. Na przełomie marca i kwietnia 1941 wysiedleniami objęto Babice, Budy, Rajsko, Brzezinkę, Broszkowice, Pławy i Harmęże. Wsie w większości wyburzono, a nieliczne pozostałe budynki zaadaptowano na potrzeby obozu. W niektórych wsiach utworzono podobozy Auschwitz, zakłady produkcyjne oraz gospodarstwa rolne przeznaczone dla personelu obozowego SS. Nad bramą wejściową do obozu umieszczony jest napis Arbeit macht frei (pol. Praca czyni wolnym). Trzon napisu stanowią dwie wyprofilowane rury pomiędzy które przyspawano litery wycięte z blachy. Napis wykonali więźniowie z komanda ślusarzy pod kierownictwem Jana Liwacza w kuźni obozowej. Bramy z napisem „Arbeit macht frei” powstały również w innych niemieckich obozach koncentracyjnych, między innymi w Dachau, Groß-Rosen, Sachsenhausen, Theresienstadt, Flossenbürg. Kolumny więźniów (zestawionych w komanda) wyprowadzanych do pracy i powracających do obozu przekraczały tę bramę często przy dźwiękach obozowej orkiestry symfonicznej. Nieprawdziwe są liczne kadry filmów fabularnych, pokazujące kolumny Żydów, przechodzących przez tę bramę. Zdecydowana większość z nich trafiała do obozu Auschwitz II. Niektóre bloki i budynki obozowe pełniły w różnych okresach specjalne funkcje: Dziewięć bloków (1, 2, 3, 12, 13, 14, 22, 23, 24) od października 1941 do marca 1942 stanowiło odgrodzony obóz dla radzieckich jeńców wojennych (Russisches Kriegsgefangenarbeitslager). Stopniowo umieszczono w nim około 10 000 osób, z których do likwidacji obozu dotrwało mniej niż tysiąc – przeniesiono ich do rozbudowanego obozu w Brzezince. Blok 10 stanowił miejsce zbrodniczych eksperymentów medycznych in vivo. Prowadził je dr Carl Clauberg, który poszukiwał szybkiej i taniej metody sterylizacji kobiet. Bloki od 1 do 10 w okresie od marca do sierpnia 1942 stanowiły pierwszy obóz kobiecy, który potem został przeniesiony do obozu w Brzezince (najpierw na odcinek BIa, potem na BIa i BIb). Blok 11 był wewnętrznym więzieniem, przeznaczonym do odbywania kar za naruszenia prawa obozowego – dotyczyło to zarówno załogi, jak i więźniów. Tylko ci ostatni podlegali egzekucjom przez rozstrzelanie, powieszenie lub zagłodzenie. Znajdowały się tu m.in. tzw. cele stojące, tak małe, że zamknięte w nich po cztery osoby musiały pozostawać w pozycji stojącej przez całą noc, niekiedy wiele nocy z rzędu (powierzchnia celi to niecały metr kwadratowy). Na dziedzińcu bloku 11 oraz na jego piętrze stosowano tzw. karę słupka. Polegała ona na wieszaniu więźniów za wygięte do tyłu ręce. Na parterze bloku mieściły się cele, w których więźniowie czekali na rozstrzelanie pod Ścianą Śmierci, która znajdowała się na dziedzińcu między blokami 11 i 10. Na piętrze bloku 11 znajdowały się pokoje przesłuchań, w których pracowali funkcjonariusze obozowego Gestapo (tzw. Wydziału (Oddziału) Politycznego – niem. Politische Abteilung). We wrześniu 1941 przeprowadzono tu pierwszą próbę zagazowania ludzi (ok. 600 jeńców radzieckich i 250 Polaków ze szpitala obozowego) gazem cyklon B, używanym wcześniej do dezynsekcji. Ponieważ piwnice bloku nie nadawały się na komorę gazową, hitlerowcy przebudowali kostnicę obozową (znajdującą się obok krematorium obozowego) na pierwszą stałą komorę gazową – używano jej od 1941 do 1942 r. Blok 24 na rozkaz Himmlera mieścił od lata 1943 obozowy dom publiczny (tzw. puf, zwany także „domem lalek”). Usługi seksualne dla nagrodzonych uprzywilejowanych więźniów świadczyły tu specjalnie wyselekcjonowane kobiety, a także ochotniczki spośród więźniarek. W piwnicach bloku 24 swoją salę prób miała orkiestra obozowa. Między blokami, wzdłuż osi środkowej, znajdował się plac apelowy. Przy obozie funkcjonowały budynki administracji obozowej, Gestapo oraz komendantura. Tuż za drutami stał dom komendanta wraz z ogrodem – mieszkał w nim razem z rodziną. Auschwitz II – Birkenau Drugi obóz zespołu KL Auschwitz stał się szybko przede wszystkim miejscem masowej eksterminacji, największym niemieckim obozem zagłady. To tutaj zginęła przeważająca liczba ofiar KL Auschwitz – ponad milion osób. Tu były specjalnie zaprojektowane i wzniesione zespoły komór gazowych z krematoriami (najpierw prowizoryczne, w adaptowanych domkach chłopskich, zachowanych na jego terenie, a następnie specjalnie dla tego celu wybudowane). Komendantami byli tam w czasie autonomii obozu (listopad 1943 – listopad 1944): SS-Sturmbannführer Friedrich Hartjenstein – od listopada 1943 do 8 maja 1944 SS-Hauptsturmführer Josef Kramer – od 8 maja 1944 do 25 listopada 1944 Budowę obozu rozpoczęto w październiku 1941 siłami więźniów i jeńców radzieckich, osadzonych w Auschwitz, realizując rozkaz Himmlera z czasu jego pierwszej wizytacji obozu Auschwitz w marcu tego roku. W dokumentach niemieckich Auschwitz II nosił aż do wiosny 1944 nazwę obozu jenieckiego (Kriegsgefangenenlager) i choć funkcji tej nigdy nie pełnił, to plany zakładały wystawienie w nim 174 baraków murowanych dla pomieszczenia 100 000 jeńców radzieckich. Obóz zajmował obszar prostokąta o powierzchni ok. 140 ha, ogrodzonego z zewnątrz drutem kolczastym pod napięciem; tak samo ogrodzone były wewnętrzne sektory (odcinki), na które podzielono obóz. Na tym terenie do końca 1944 powstało około 300 różnych budynków – baraków, latryn, wartowni, komór gazowych itp. – tworzyły one kilka większych części: obóz kobiecy (sektory BIa i b) – sektor BIa został oddany do użytku jako pierwsza część obozu w czerwcu 1942, umieszczono tu ok. 1000 jeńców radzieckich przeniesionych z Auschwitz, potem była to część męska, a ostatecznie kobieca; sektor BIb utworzono w sierpniu 1942; rejestracja i kwarantanna męska (BIIa) – oddany do użytku w sierpniu 1943; obóz rodzinny (BIIb) dla Żydów z Theresienstadt (Familienlager Theresienstadt) – oddany do użytku we wrześniu 1943; obóz męski (BIIc i d) – odcinek BIId był gotowy w lipcu 1942; obóz cygański (BIIe) – pierwsza część sektora BII powstała w lutym 1943, przeznaczona dla rodzin romskich (Zigeunerlager) i zlikwidowana w sierpniu 1944; odcinek szpitalny (BIIf) – oddany do użytku w lipcu 1943; Kanada (BIIg) – odcinek oddany do użytku w grudniu 1943 stanowiły baraki obok krematorium IV, służące do gromadzenia zrabowanych ofiarom rzeczy, za Kanadą znajdowała się tzw. nowa sauna, gdzie przyjmowano do obozu więźniów z nowych transportów; Meksyk (BIII) – obszar rozbudowy obozu poza pierwotny teren, utworzony w czerwcu 1944 – bez wody, światła, kanalizacji ani żadnego wyposażenia, w czasie przyjmowania transportów z Węgier umieszczano tu Żydówki, których nie zdążono poddać selekcjom; Czerwony Domek (Bunkier I) i Biały Domek (bunkier II) – prowizoryczne komory gazowe w zaadaptowanych domach wysiedlonych mieszkańców Brzezinki; krematoria II, III, IV i V (zespół komór gazowych i pieców do spalania zwłok); zespoły oczyszczalni ścieków, budynki SS, olbrzymie hangary do przechowywania ziemniaków i wiele innych zabudowań pomocniczych. Latem 1941 Himmler wskazał Auschwitz jako miejsce „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” Endlösung. Wykonywanie tego zbrodniczego planu rozpoczęło się w tym obozie na wiosnę 1942. Masowa akcja uśmiercania gazem rozpoczęła się najpierw w pierwszej komorze gazowej w obozie macierzystym. Potem, ze względu na łatwość odizolowania, akcję zagłady przeniesiono do dwóch prowizorycznych komór gazowych, które umieszczono w przebudowanych chałupach wiejskich (czerwony domek – od marca, biały domek – od września; nazwy pochodziły od koloru cegieł i tynku). Ciała najpierw grzebano, później palono w specjalnych dołach spaleniskowych. Po drugiej wizytacji obozów przez Himmlera w połowie lipca 1942 i ocenieniu wydajności tych prowizorycznych komór jako niewystarczającej, opracowano plan stworzenia urządzeń unicestwienia na skalę dotychczas niespotykaną. Latem 1942 niemiecka firma z katowickiego oddziału firmy rozpoczęła budowę czterech potężnych zespołów krematoriów (II, III, IV i V). Krematoria II i III miały podziemne rozbieralnie i komory gazowe. Krematoria IV i V były w całości budynkami naziemnymi. Piece krematoryjne wykonała firma z Erfurtu. Obiekty te oddano do użytku między marcem a czerwcem 1943. Ginący tam ludzie umierali śmiercią bolesną, w poniżeniu, spotęgowanym widokiem umierających bliskich. Skazani na zagładę Żydzi byli dowożeni transportami kolejowymi, w wagonach towarowych, zazwyczaj w złych warunkach. Niektóre transporty przywożone z Europy Zachodniej przyjeżdżały do obozu w normalnych wagonach pasażerskich. Do połowy 1944 końcowym przystankiem transportów była tak zwana Judenrampe, umiejscowiona wzdłuż głównej linii kolejowej pomiędzy Auschwitz I a II. W 1944 tory doprowadzono do obozu, aby przyspieszyć akcję zagłady, spodziewano się bowiem ogromnych transportów Żydów z Węgier. Wiele transportów było kierowanych w całości do komór gazowych, w zależności od potrzeb stosowano tzw. selekcję i wydzielano więźniów do pracy przymusowej lub do zbrodniczych eksperymentów medycznych (m.in. na dzieciach bliźniętach i osobach karłowatych), co na jakiś czas pozwalało im zachować życie. Natomiast pozostali – starcy, chorzy oraz dzieci – byli uśmiercani gazem bez wyjątku. Selekcji podlegali tylko więźniowie żydowscy. Więźniowie nie-Żydzi byli włączani do stanu liczbowego obozu. Wszyscy – wyselekcjonowani oraz kierowani do komór gazowych – byli pozbawiani rzeczy osobistych, przekazywanych do specjalnego sektora zwanego Kanadą. Tam były one segregowane i przechodziły na własność III Rzeszy. Potem specjalnymi transportami wywożono je do Niemiec, gdzie były przekazywane armii, rodzinom ofiar bombardowań, pomocy społecznej itp. Wyselekcjonowani więźniowie byli odprowadzani do obozu, gdzie trafiali do ewidencji w budynku sauny. Sauna i kwarantanna były według relacji ocalałych miejscami kluczowymi w procesie łamania ludzi. Oderwani od rodzin, małżonków, dzieci, poniżani obnażaniem, pełnym strzyżeniem i tatuowaniem, byli w końcu umieszczani w barakach obozowych i ćwiczeni w uległości przez SS, kapo i blokowych. Po zakończeniu kwarantanny pracowali przymusowo na miejscu lub byli przenoszeni do podobozów. W Saunie nowo przybyły więzień otrzymywał numer obozowy, który od tej pory zastępował jego nazwisko. Auschwitz-Birkenau był jedynym obozem hitlerowskim, który wprowadził tatuowanie numerów obozowych. Skazani na unicestwienie przeżywali ostatnie momenty życia, opisywane później przez Rudolfa Hößa tak: Należy dodać, że bywały przypadki, gdy krematoria były tak obciążone, że zwłoki palono w otwartych dołach. W czasie akcji węgierskiej dołów używano nieustannie – wówczas nowych więźniów dostarczanych wagonami uderzał przede wszystkim intensywny zapach palonych ciał. Ostatni raz użyto komory gazowej i krematorium 28 listopada 1944, już w trakcie likwidacji obozu. Auschwitz III – Monowitz Założony w październiku 1942 jako podobóz Auschwitz I, w okresie od listopada 1943 do listopada 1944 był obozem niezależnym, skupiającym dotychczasowe podobozy Auschwitz I o charakterze przemysłowym. Obóz był założony na potrzeby koncernu IG Farben (zakłady Buna-Werke) i miał od założenia do likwidacji charakter ciężkiego, niewolniczego obozu pracy. Więźniowie byli wynajmowani przez niemieckie firmy i wyniszczani przy morderczej pracy. Komendantem obozu był SS-Hauptsturmführer Heinrich Schwarz – od listopada 1943 do stycznia 1945. Podobozy Pierwsze podobozy powstały w związku z zapotrzebowaniem obozu głównego na produkty rolne i hodowlane. Jednak gdy wokół Auschwitz rozlokowały się liczne firmy niemieckie, które korzystały z taniego wynajmu więźniarskiej siły roboczej, okazało się, że komanda pracujące na zewnątrz obozu miałyby zbyt długą drogę do wielu z tych firm. Hitlerowcy utworzyli więc wielką sieć podobozów, która obsługiwała okoliczne fabryki i zakłady pracy. Większość z podobozów Auschwitz tworzono na Śląsku, w pobliżu hut, kopalń i fabryk. Więźniowie pracowali tam m.in. przy wydobyciu węgla, produkcji broni i środków chemicznych, budowie i rozbudowie obiektów przemysłowych, na rzecz fabryk, kopalń i hut wielkich koncernów niemieckich, jak IG Farbenindustrie, Berghuette, , Hermann Goering-Werke, czy dla niemieckich kolei państwowych. Z początku wszystkie podobozy podlegały Auschwitz I, lecz gdy rozdzielono administracyjnie w listopadzie 1943 trzy główne obozy, podobozy rolno-hodowlane przypadły Birkenau, a przemysłowe – Monowitz. Ogółem podobozów rolno-hodowlanych było 6, podobozów przemysłowych – 28, a 10 innych podobozów pełniło różne funkcje – od pracy w lesie po budowę koszar. Likwidacja obozów Ze względu na sytuację strategiczną na froncie wschodnim naziści już w sierpniu 1944 rozpoczęli przygotowania do likwidacji obozów. Systematycznie likwidowali członków Sonderkommand – tylko we wrześniu tego roku zamordowali około 200 z nich. Wywołało to słynny bunt Sonderkommanda w krematorium IV. W sierpniu 1944 rozpoczęła się w obozie sukcesywna ewakuacja więźniów w głąb Rzeszy. Z końcem roku wstrzymano rozbudowę Auschwitz i Birkenau oraz zaczęto palenie dokumentów i zacieranie świadectw zbrodni: zasypywano doły z ludzkimi prochami, rozebrano do fundamentów krematorium IV, przygotowano do wysadzenia pozostałe trzy budynki krematoryjne. 17 stycznia 1945 odbył się w KL Auschwitz ostatni apel generalny 67 012 więźniarek i więźniów. Bezpośrednio po nim na rozkaz wyższego dowódcy SS i policji we Wrocławiu, SS-Obergruppenfūhrera , rozpoczęto ostateczną ewakuację więźniów. Rozpoczęły się marsze śmierci do obozów w głębi Rzeszy. Główny marsz odbywał się na trasie Oświęcim – Wodzisław Śląski (63 km). 22 stycznia transport dotarł do stacji kolejowej Loslau (niemiecka nazwa Wodzisławia Śląskiego), gdzie załadowano więźniów do otwartych węglowych wagonów kolejowych i w warunkach mrozu na zewnątrz i ścisku wewnątrz skierowano dalej. Trasa transportów kolejowych z Wodzisławia prowadziła m.in. przez Ostrawę w kierunku Austrii i Niemiec. W obozie zostało ponad 9 tysięcy więźniów, w tym około 500 dzieci – wszyscy mieli zostać zgładzeni. Od 18 do 27 stycznia masowo palono obozowe akta, 20 stycznia wysadzono krematoria II i III, a 26 stycznia – krematorium V. 23 stycznia podpalono tak zwaną Kanadę II, czyli kompleks magazynów z mieniem zagrabionym ofiarom. Jako pierwsi do obozu dotarli w dniu 27 stycznia żołnierze z 454 Pułku Strzeleckiego z 100 Lwowskiej Dywizji Strzeleckiej z 60 Armii 1 Frontu Ukraińskiego. W obozach Auschwitz, Birkenau, Monowitz i podobozach doczekało wyzwolenia łącznie około 7,5 tysiąca więźniów. Część byłych więźniów tuż po wyzwoleniu odeszła do swych domów. Pozostali zostali umieszczeni w prowizorycznych szpitalach, zorganizowanych na terenie obozu. Część chorych przeniesiono do szpitali w Krakowie. Mimo intensywnej opieki część więźniów zmarła, najwięcej w lutym i marcu. Łącznie w całym okresie funkcjonowania szpitali zmarło około 600 osób. Więźniowie i ofiary Więźniowie Do marca 1942 w obozie przeważali więźniowie narodowości polskiej. Oprócz nich przywożono również Niemców, Czechów, Jugosłowian, a po 1941 kiedy III Rzesza zaatakowała ZSRR, także jeńców radzieckich. Od kwietnia 1942 Niemcy zaczęli kierować do Auschwitz transporty Żydów z gett całej okupowanej Europy, realizując decyzję o „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej” podjętą na Konferencji w Wannsee w styczniu 1942. Więźniowie obozowi byli numerowani, w początkowej fazie fotografowani, następnie tatuowani (Od końca 1941 numery wytatuowywano na piersiach jeńcom radzieckim. Od lutego 1943, po ucieczce Zofii Biedawy z komanda nr 117, pracującego w Budach, pozostałym więźniom umieszczano tatuaże na przedramionach). Auschwitz był jedynym niemieckim obozem koncentracyjnym, w którym wprowadzono tatuaż jako metodę oznaczania więźniów (w innych obozach oprócz naszywanego na ubiór numeru stosowano bransoletki z numerem, noszone na nadgarstkach). Każdy więzień przynależał do jednej z oznaczonych kategorii (polityczni, Świadkowie Jehowy, emigranci, aspołeczni, przestępcy pospolici, homoseksualiści, dodatkowo literami oznaczano ich przynależność narodową, a Żydzi mieli dodatkowe żółte trójkąty). Jako jedyne ubrania dostawali bieliznę i cienkie pasiaki. Po przejściu kwarantanny więźniowie byli kierowani do baraków i do komand pracy przymusowej. Jej wycieńczający charakter wraz z bezkarnością dozorujących i ostrym systemem kar i tortur prowadziły do masowego uśmiercania więźniów. Jak w każdym hitlerowskim obozie koncentracyjnym, również w Auschwitz praca służyła zagładzie, stąd hasło: Vernichtung durch Arbeit (Zagłada przez pracę). Racje żywnościowe nie stanowiły nawet połowy normy niezbędnej dla narzuconych obozowych warunków egzystencji. Hitlerowcy obliczali, że na pożywieniu obozowym można było przeżyć około trzech miesięcy. Zła jakość i niewielka ilość pożywienia powodowały zapadanie na choroby, często kończące się szybką śmiercią, naturalną lub gwałtowną w wyniku mordowania gazem bądź zastrzykami dosercowymi fenolu. Szybko umierali więźniowie pracujący w komandach fizycznych na zewnątrz. Pierwszej zimy zmarła prawie połowa osadzonych wówczas więźniów. Jednocześnie nawet na tle tak wyniszczających warunków najgorszy był los jeńców radzieckich oraz Żydów. Od 1943 zapotrzebowanie na pracowników przymusowych zmieniło nastawienie władz obozowych, m.in. przestano karać śmiercią za ucieczki, oficjalnie zabroniono bicia na otwartym terenie, a liczbę więźniów uzupełniano podczas selekcji transportów żydowskich, przekazywano nowych więźniów z wiecznie przepełnionych więzień hitlerowskich, także kierowano do obozu pojmanych podczas łapanek, urządzanych na ulicach miast. Eksperymenty pseudomedyczne W obozach Auschwitz grupa niemieckich lekarzy rozpoczęła na szeroką skalę nieetyczne i niehumanitarne eksperymenty medyczne na więźniach. Traktując ich jako łatwy i tani materiał doświadczalny, prowadzili eksperymenty z różnych zakresów medycyny, patologii, genetyki. Badania te były w dużym stopniu uwarunkowane ideowo nazistowską teorią rasizmu oraz sprzeniewierzały się zupełnie zasadom etyki lekarskiej, zawartym w przysiędze Hipokratesa. Szczególnie barbarzyńskie eksperymenty nad sterylizacją prowadzono na kobietach. Swoje pracownie badawcze mieli tutaj dr Carl Clauberg i dr Horst Schumann (który używał do sterylizacji mężczyzn i kobiet promieni Roentgena). Analizowano skutki skrajnego głodu na najbardziej wyczerpanych więźniach, testowano leki, sztucznie zarażano więźniów chorobami (głównie tyfusem plamistym i durem brzusznym), wykonywano niepotrzebne zabiegi operacyjne. Dr Josef Mengele poddawał doświadczeniom dzieci romskie, karły i specjalnie selekcjonowane pary dzieci-bliźniąt. Ruch oporu i ucieczki Ruch oporu rodził się z niezbędnej do przeżycia samopomocy więźniarskiej. Wielu więźniów trafiało do Auschwitz ze środowisk partyzanckich, przygotowanych do działalności konspiracyjnej. Celami działań oporu były: organizowanie samopomocy więźniarskiej, w tym przygotowanie ucieczek; dokumentowanie zbrodni hitlerowskich i podejmowanie próby przerzucania materiałów do partyzantki poza terenem obozu; przygotowywanie ewentualnego powstania zbrojnego. Wielkimi trudnościami w tworzeniu jednego ruchu były podziały wewnątrz obozu, różnice narodowościowe i językowe, odległości między podobozami. Jednak dochodziło do jednoczenia sił, głównie wśród więźniów polskich. Jedynym wybuchem zbrojnym, do jakiego doszło w Auschwitz, był bunt Sonderkommando. W czasie istnienia obozów około 700 więźniów podjęło próbę ucieczki, z czego około 300 – udaną. Jedną spośród wielu spektakularnych ucieczek było wyjechanie Kazimierza Piechowskiego z trzema innymi więźniami w oficerskich mundurach SS wozem komendanta przez podniesiony szlaban. Istotne znaczenie dla przekazania wiarygodnej informacji o obozach miała ucieczka rotm. Witolda Pileckiego. Pierwszą kobietą, która uciekła z obozu, była Janina Nowak. Próby ucieczek karano indywidualnie przez skazanie ujętych uciekinierów na śmierć głodową w bunkrze lub powieszenie, a także metodami odpowiedzialności zbiorowej – masowymi rozstrzeliwaniami pozostałych więźniów. Naziści wtrącali do obozu członków rodziny niepojmanych uciekinierów. W początkowym okresie funkcjonowania obozu, jak relacjonuje w swoim raporcie rotm. Witold Pilecki, wyjątkowo nieludzko obchodzono się z pojmanymi. Podaje przypadek mężczyzny, który przez sfrustrowanego współwięźnia został przebity deską (za przyzwoleniem SS-manna), a następnie był wleczony tak do obozu na pokazową egzekucję, czyli de facto dobicie. Ofiary zagłady i ich liczba Zdecydowana większość – do 80% osób, trafiających do Auschwitz-Birkenau – nie doczekała się statusu więźniów. Byli to Żydzi, zwożeni przez nazistów z gett i obozów przejściowych całej okupowanej Europy. Po selekcji i odseparowaniu od swoich najbliższych przebywali ostatnią drogę z rampy kolejowej do rozbieralni, skąd byli wprowadzani do komór gazowych i w ciągu około 20 minut pozbawiani życia. Przed spopieleniem ich zwłokom obcinano włosy i wyrywano złote zęby. Przeszukiwano też ciała w poszukiwaniu kosztowności. Nie ma natomiast dowodów na informacje o produkcji mydła z tkanek podskórnych ofiar. Ze względu na sprzeczności w zeznaniach świadków, m.in. więźniów z Sonderkommando, oraz niewielką liczbę dokumentów ocalałych po celowym ich niszczeniu przez nazistów, trudno określić, ile osób rzeczywiście zginęło. Ponadto zdecydowana większość deportowanych zginęła w Birkenau, gdzie nie byli rejestrowani i nie były im nadawane numery. Raport Witolda Pileckiego, który był także więźniem obozu, określa liczbę ofiar na 2 do 5 milionów. Pilecki pisał m.in.: „Gdy wychodziłem z Oświęcimia (27 IV 1943), zginęło [już] 97 tysięcy numerowanych więźniów. Nie ma to nic wspólnego z ilością ludzi, których masami, bez ewidencjonowania, gazowano i palono. Zginęło [ich] ponad dwa miliony. Podawałem te liczby oględnie, żeby nie przesadzić. Koledzy, którzy tam dłużej siedzieli i byli świadkami gazowania po osiem tysięcy ludzi [dziennie], podają liczbę plus minus 5 milionów ludzi”. Rudolf Höß w czasie przesłuchania przez Najwyższy Trybunał Narodowy w Warszawie podał – cytując za Eichmannem – że zginąć mogło ok. 2,5 mln ludzi, jednocześnie twierdząc, że realne możliwości techniczne obozu były mniejsze. Wielkość ta jednak dość szybko została zastąpiona przez inną. W 1945 w obozie pracowała komisja radziecka, która podjęła proste ustalenia – pomnożono teoretyczne możliwości techniczne krematoriów przez liczbę dni ich pracy. Otrzymano w ten sposób liczbę prawie 4 milionów ofiar. Informacja ta była przez długi czas kolportowana oficjalnie, w podręcznikach i encyklopediach. Różnie podawano też narodowość unicestwionych. Według niektórych prac z okresu PRL mieli to być praktycznie wyłącznie Polacy. Sprawa ta stała się głośna w 1968, gdy ukazały się kolejne tomy nowego wydania Wielkiej encyklopedii powszechnej PWN. Podawano w niej zweryfikowane dane, zwłaszcza że w obozach Auschwitz zagładzie ulegali w większości Żydzi. Reakcja ówczesnych władz była histeryczna. Komitet redakcyjny encyklopedii oskarżono o fałszowanie historii, a nowa, zmieniona redakcja hasła, została dołączona jako wkładka do następnych tomów encyklopedii wraz z przeprosinami. Obecnie historycy, za wyczerpującymi badaniami Franciszka Pipera, oceniają, że ogółem do obozu trafiło co najmniej 1,3 miliona osób, w tym: 1,1 mln Żydów; do 150 tysięcy Polaków; 23 tysiące Romów; i ponad 30 tysięcy osób innych narodowości. Dariusz Libionka liczbę ofiar określa następująco: Nadal jednak istnieją poglądy, podtrzymujące ocenę liczby ofiar w wysokości 4 lub więcej milionów osób. Liczby te wyprowadzane są z pewnych danych cząstkowych według zasad, którymi posłużyła się wspomniana komisja radziecka. Nie znajduje to uznania u większości współczesnych badaczy. Świat wobec ofiar Informacje o obozach Auschwitz zbierane przez więźniów były przekazywane na zewnątrz obozów i już w 1942 kurierzy Polski podziemnej przekazywali na bieżąco informacje do Rządu Polskiego w Londynie, który alarmował aliantów, głównie Brytyjczyków i Amerykanów. Autorem pierwszych na świecie raportów o Holokauście, tzw. Raportów Witolda, był agent Armii Krajowej w Auschwitz, rotmistrz Witold Pilecki, który założył obozowy ruch oporu ZOW – Związek Organizacji Wojskowej. Alianci posiadali dokładne zdjęcia lotnicze wszystkich obozów od 31 maja 1944. Z kolei dwaj uciekinierzy z obozów – Rudolf Vrba i Alfred Wetzler – opracowali mapy z dokładną legendą i przekazali je aliantom latem tego roku. Latem i jesienią 1944 Światowy Kongres Żydów (World Jewish Congress) oraz Rada ds. uchodźców wojennych (War Refugee Board, Waszyngton) zaapelowały do Departamentu Wojny Stanów Zjednoczonych o dokonanie natychmiastowego bombardowania obozu śmierci Auschwitz-Birkenau. Te propozycje zostały jednak odrzucone. 13 września 1944 miał miejsce ciężki nalot amerykańskich bombowców na zakłady przemysłowe Buna-Werke, położone obok obozu Monowitz – zakłady zostały częściowo zniszczone. Nie miało to jednak żadnego wpływu na działalność pobliskiego obozu zagłady. Innym znanym faktem było upublicznienie w radiu alianckim w 1944 danych personalnych znacznej grupy załogi obozu – według relacji ocalałych więźniów nieznacznie zmniejszyło to bestialskie zachowanie się wartowników i nadzorców. Niemniej jednak kraje zachodnie są krytykowane za niepodjęcie innych działań, jak na przykład zbombardowanie obozu, szczególnie komór gazowych albo tylko torów kolejowych prowadzących do obozu. Oprócz bardzo poważnych zastrzeżeń wobec bezpieczeństwa takiej akcji (mogłaby pociągnąć za sobą ciężkie straty wśród więźniów) wydaje się, że generalnie informacje przekazywane aliantom były przyjmowane z niedowierzaniem. W identyczny sposób traktowano dane o zagładzie Żydów w innych miejscach, obozach, lub o powstaniu w getcie warszawskim. 27 września 1944 szwajcarski Czerwony Krzyż podjął jedyną próbę inspekcji obozu śmierci Auschwitz wobec alarmujących informacji na temat działalności obozu pojawiających się już od dawna w dyplomacji, a nawet w prasie codziennej. Szwajcarski inspektor dr Maurice Rossel nagle i bez zapowiedzi pojechał do Oświęcimia własnym, małym samochodem oznaczonym flagą Czerwonego Krzyża i został dopuszczony do samego komendanta obozu przez zaskoczonych niemieckich żołnierzy. Dyplomata wiedział tylko, że „to okropny obóz i ci ludzie, którzy tam trafiają już nigdy nie wracają”, ale nie znał skali tego procederu. Szwajcar widział bardzo wychudzonych więźniów w pasiastych uniformach, którzy na widok samochodu Czerwonego Krzyża „robili wielkie oczy”. Inspektor rozmawiał z komendantem obozu w jego gabinecie w komfortowej atmosferze i na pytanie o możliwość obejrzenia obozu otrzymał kategoryczny zakaz. Po zapytaniu o możliwość wysyłania do obozu paczek z pomocą humanitarną ze Szwajcarii otrzymał zgodę. Nie został wpuszczony do Brzezinki. Dyplomata stwierdził, że rozmowa była bardzo wykrętna, a rezultaty inspekcji były marne. 5 kwietnia 1967 ofiary hitlerowskiego faszyzmu zamordowane i zmarłe męczeńską śmiercią w obozie zagłady w Oświęcimiu zostały zbiorowo odznaczone Orderem Krzyża Grunwaldu I klasy. Dzieje powojenne Osądzenie oprawców Pomimo procesu norymberskiego olbrzymia większość oprawców nie została doprowadzona przed trybunały. Szacuje się, że w całym kompleksie niemieckich obozów pracowało z wolnej stopy około 70 000 osób (głównie SS i gestapo). Po wojnie osądzono około 1700 osób, czyli 2,5% z nich. Z załogi obozu Auschwitz, liczącej około 6500–8000 esesmanów, do jakiejkolwiek odpowiedzialności pociągnięto nie więcej niż 750 osób, z czego 673 sądzonych było w Polsce. 16 kwietnia 1947, po procesie, odbyła się na terenie Auschwitz I pokazowa, publiczna egzekucja byłego pierwszego komendanta obozu, Rudolfa Hößa – został on powieszony na szubienicy wybudowanej obok pierwszej komory gazowej. Szubienicę zachowano następnie pro memoria. W dniach 24 listopada-22 grudnia 1947 w Krakowie przed Najwyższym Trybunałem Narodowym odbył się Pierwszy proces oświęcimski 40 byłych członków załogi obozu. W dniach 20 grudnia 1963-10 sierpnia 1965 przed zachodnioniemieckim sądem we Frankfurcie nad Menem odbył się Drugi proces oświęcimski. Obozy przejściowe dla Niemców Po wyzwoleniu obozu NKWD utworzyło na jego terenie dwa obozy przejściowe dla jeńców niemieckich. Pierwszy powstał na terenie macierzystego obozu Auschwitz na wiosnę 1945 r. i nazwany był łagrem 22, przebywali w nim jeńcy niemieccy. Drugi – nazywany łagrem 78 – funkcjonował w dawnym niemieckim obozie Auschwitz II-Birkenau, więziono w nim osoby cywilne z Górnego Śląska i Podbeskidzia. Były to obozy przejściowe przed wysłaniem uwięzionych do łagrów w głąb ZSRR. Pierwszy funkcjonował przypuszczalnie do jesieni 1945, natomiast drugi do wiosny 1946. W obu obozach mogło przebywać przynajmniej 25 tys. osób. Ich komendantem był sowiecki pułkownik o nazwisku Masłobojew. Ponadto w Oświęcimiu istniał obóz Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, który został utworzony niedaleko dworca kolejowego w Oświęcimiu na terenie byłego „Gemeinschaftslagru”. Trzy zachowane do dzisiaj bloki, które wchodziły kiedyś w jego skład, są położone w połowie drogi między muzeum Auschwitz a Birkenau. W usytuowanych obok pięciu drewnianych barakach powstał obóz, w którym komunistyczne władze polskie umieszczały osoby podejrzane o członkostwo w NSDAP, Hitlerjugend i BDM oraz niemieckich cywilów, Volksdeutschów oraz Górnoślązaków, podejrzewanych o brak lojalności wobec Polski. Obóz był dookoła ogrodzony i strzeżony przez wartowników. Więźniowie tego obozu m.in. demontowali urządzenia w zakładach chemicznych w Monowicach, które następnie były wywożone do ZSRR. Obóz został zlikwidowany prawdopodobnie w marcu 1946. Od 20 kwietnia 1945 do lutego 1946 odnotowano tam 144 zgony osób, pochodzących głównie z okolic Bielska-Białej oraz ze Śląska i z Niemiec. Muzeum Następnie rząd polski, na wniosek byłych więźniów, zdecydował się otoczyć opieką Auschwitz I i II oraz na mocy ustawy sejmowej przekształcić je w 1947 w Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Dla tego celu odbudowano niewielką część infrastruktury obozowej. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 lipca 1947 określała: Na terenie obozu w 1979, w obecności 500 000 wiernych, papież Jan Paweł II odprawił mszę. Ogłosił wtedy beatyfikację Edyty Stein, zamordowanej w Auschwitz w bunkrze nr 2. W 1979 tereny byłego obozu w granicach objętych muzeum zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Komitet podjął wówczas decyzję, iż będzie to jedyne miejsce tego typu wpisane na listę, poniekąd w imieniu wszystkich innych miejsc ludobójstwa. Przyjęto wówczas nieczęste kryterium wpisu (kryterium kulturowe VI), wskazujące na ponadczasowe i uniwersalne znaczenie miejsca. W 1984 niedaleko od obozu I został otwarty klasztor karmelitanek. Wywołało to protesty środowisk żydowskich, co doprowadziło do przeniesienia karmelitanek w 1993. W międzyczasie powstał i trwał do 1999 konflikt o krzyże na oświęcimskim żwirowisku. Ostatecznie pozostał tam tylko jeden krzyż, tzw. papieski, z mszy w 1979. 28 maja 2006 kolejny papież Benedykt XVI, Niemiec, w ramach pielgrzymki do Polski odwiedził teren obozu i modlił się w intencji ofiar Holocaustu. Ze względu na narodowość papieża było to zdarzenie symboliczne. W 1990 powołano Międzynarodową Radę Muzeum przy ministrze kultury, która została zastąpiona w 2000 przez Międzynarodową Radę Oświęcimską przy Premierze RP. Podczas obchodów 60. rocznicy wyzwolenia powołano w ramach muzeum Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście. W końcu XX wieku Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau (nazwa obowiązująca od 1999) odwiedzało około 600 000 osób rocznie, mniej więcej połowa spoza Polski. W 2006 liczba ta wzrosła do miliona osób, a w 2009 osiągnęła już 1,3 miliona. Odbywają się co roku marsze żywych i inne wydarzenia upamiętniające. W roku 2009 powstała Fundacja Auschwitz-Birkenau, która od ok. 40 państw, kilku miast i od darczyńców prywatnych zebrała prawie 180 milionów euro. Fundusz ten jest inwestowany, a zyski są przekazywane na rzecz potrzebnych zabiegów konserwatorskich, na które od lat brakowało środków. W nocy z 17 na 18 grudnia 2009 został skradziony napis „Arbeit macht frei” znad bramy wejściowej do obozu Auschwitz I. Odnaleziono go po dwóch dniach na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Prawda o Auschwitz Kłamstwo oświęcimskie Począwszy od końca lat siedemdziesiątych XX w. różne osoby – na ogół powiązane ze skrajną prawicą – negowały liczbę ofiar Auschwitz, masowe uśmiercanie gazem oraz cały proceder zagłady. Poglądy te noszą miano rewizjonizmu bądź negacjonizmu. W wielu krajach – m.in. w Polsce i Niemczech – twierdzenia takie są zakazane i jako tzw. kłamstwo oświęcimskie – penalizowane. Materiały źródłowe oraz wspomnienia Ze względu na wielkość obozu oraz dużą liczbę więźniów zachowało się stosunkowo dużo materiałów źródłowych związanych z obozem. Należą do nich dokumenty administracji: zdjęcia, akta personalne, jak również raporty, wspomnienia oraz pisemne relacje zarówno więźniów, jak też personelu Auschwitz. Pamiętniki w czasie pobytu w obozie pisali komendant SS-Obersturmbannführer Rudolf Höß, a także adiutant komendanta z Auschwitz I SS-Hauptsturmführer Josef Kramer. Swoje wspomnienia oświęcimskie po wojnie spisał także członek obozowego Gestapo SS-Unterscharführer Pery Broad. Opublikowane po wojnie wspomnienia i refleksje byłych więźniów Auschwitz, takich jak Primo Levi, Viktor Frankl, Jean Améry czy Elie Wiesel, są ważnym świadectwem w dyskusji na temat całej Zagłady. W czasie wojny powstały również materiały oraz raporty wywiadowcze o sytuacji panującej w obozie przygotowane przez samych więźniów należących do obozowej konspiracji. Pierwszą relacją z Oświęcimia była anonimowa, fabularyzowana publikacja wydana konspiracyjnie w 1942 pt. Oświęcim, pamiętnik więźnia, zredagowana przez Halinę Krahelską. Najgłośniejsze dokumenty to Raporty Pileckiego sporządzone przez rotmistrza Witolda Pileckiego oraz raport słowackiego Żyda Rudolfa Vrby, zawierający plany obozu. Ten ostatni wraz z raportami Arnosta Rosina i Czesława Mordowicza (ang. Rosin-Mordowicz report) oraz Jerzego Tabeau włączony został do tzw. Protokołów Auschwitz (ang. Auschwitz Protocols) sporządzonych w latach 1943–1944. Problem tzw. „polskich obozów” Osobnym zagadnieniem jest funkcjonowanie na świecie skrótu myślowego „polskich obozów”, pochodzącego od geograficznego położenia tych konstrukcji hitlerowskich. Słaba znajomość historii obcej i geografii w krajach zachodnich powodowała dość częste występowanie, zwykle w prasie codziennej, stwierdzeń o polskich obozach śmierci czy koncentracyjnych, jak też o polskich nazistach. Sugerowało to, że to Polacy, a nie Niemcy byli sprawcami Holocaustu. Autorzy takich stwierdzeń dowodzili, że stwierdzenie polski jest wyłącznie skrótem myślowym i nie ma na celu wprowadzenia w błąd i oczerniania Polski i Polaków. Zdarzenia takie miały miejsce w Anglii, Francji, dość często w USA, również w Niemczech, w Bułgarii, w Rosji, w Kanadzie, a nawet w publikacjach polskich. Na przełomie 2004 i 2005, w okresie przygotowań do 60. rocznicy wyzwolenia Auschwitz, rozpoczęto w Polsce społeczno-rządową akcję przeciwko fałszowaniu historii o sprawcach zbrodni w obozach nazistowskich, a wiosną 2006 – kampanię na rzecz zmiany przez UNESCO oficjalnej nazwy obozu na „Były Niemiecki Nazistowski Obóz Koncentracyjny Auschwitz-Birkenau”. 27 czerwca 2007 Komitet Światowego Dziedzictwa UNESCO obradujący w Nowej Zelandii podjął decyzję o zmianie nazwy byłego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau we wpisie na listę Światowego Dziedzictwa. Zgodnie z propozycją przedstawioną wspólnie przez Polskę i Izrael, od 27 czerwca 2007 oficjalna nazwa wpisanego na listę miejsca to: „Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945)”. 60. rocznica wyzwolenia obozu 27 stycznia 2005 na terenie niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau odbyła się międzynarodowa uroczystość, upamiętniająca 60. rocznicę wyzwolenia go przez Armię Czerwoną. Blisko 40 państw reprezentowanych było przez królów, prezydentów i premierów, w tym prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego, prezydenta Mosze Kacawa (Izrael), prezydenta Władimira Putina (Rosja), prezydenta Jacques’a Chiraca (Francja), prezydenta Horsta Köhlera (Niemcy), wiceprezydenta Dicka Cheneya (USA), prezydenta Wiktora Juszczenkę (Ukraina), królową Beatrycze (Holandia). Papieża Jana Pawła II reprezentował arcybiskup Paryża, kardynał Jean-Marie Lustiger. 70. rocznica wyzwolenia obozu 27 stycznia 2015 odbyły się obchody wyzwolenia, zorganizowane w ogromnym namiocie postawionym na przedpolu Birkenau, zawierającym w sobie – jako główne tło – Bramę Śmierci. Uczestniczyło w nim około 300 ocalałych oraz delegacje 48 państw reprezentowanych przez najwyższe władze (w tym liczne głowy koronowane, prezydenci i premierzy), a także delegacje wielu instytucji i miejsc pamięci z całego świata. Specjalny film na tę okazję został przygotowany przez Stevena Spielberga. Transmisję na żywo obchodów oglądało w 250 kanałach TV ponad pół miliarda ludzi, a artykuły w mediach pisanych dotarły do ponad 1,75 miliarda osób, co sprawiło, że wedle wielu komentatorów było to największe upamiętnienie w historii. 75. rocznica wyzwolenia obozu 27 stycznia 2020 na przedpolu Bramy Śmierci odbyły się ponownie w ogromnym namiocie obchody, w których uczestniczyło ponad 200 byłych więźniów oraz przywódcy i oficjalni przedstawiciele ponad 50 państw, a także różnych organizacji międzynarodowych. Zobacz też Kontekst: Obozy niemieckie 1933–1945 – Holocaust – Narodowy socjalizm (nazizm) – II wojna światowa; Hasła rozszerzające: Wykaz podobozów Auschwitz – Ruch oporu w Auschwitz – Eksperymenty medyczne i pseudomedyczne w Auschwitz – Judenrampe – Czerwony Domek; Ofiary: Więźniowie KL Auschwitz – Masakra w Budach; Deportacje Żydów ze Słowacji; Sprawcy: Personel Auschwitz-Birkenau, Richard Baer, Carl Clauberg, Friedrich Hartjenstein, Rudolf Höß, Josef Kramer, Arthur Liebehenschel, Josef Mengele, Heinrich Schwarz i inni oprawcy KL Auschwitz; Najważniejsze procesy sprawców: Pierwszy proces oświęcimski – Drugi proces oświęcimski. Kluczowe pojęcia: Obóz koncentracyjny – Fabryka śmierci – Marsze śmierci Sonderkommando – komando – Schutzstaffel – Oznakowanie więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych – Kapo – Wyniszczenie przez pracę; Kluczowe instytucje powojenne: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau – Fundacja Auschwitz-Birkenau – Międzynarodowa Rada Oświęcimska – Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Przypisy Bibliografia Auschwitz 1940-1945. Węzłowe zagadnienia z dziejów obozu, t. I-V, Redakcja naukowa: Wacław Długoborski, Franciszek Piper, Oświęcim Brzezinka 1995 Czech Danuta, Kalendarz wydarzeń w KL Auschwitz, Oświęcim-Brzezinka 1992. Piper Franciszek, Ilu ludzi zginęło w KL Auschwitz. Liczba ofiar w świetle źródeł i badań 1945-1990, Oświęcim 1992. Linki zewnętrzne Oficjalna strona Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau Obóz Oświęcim – Polska Kronika Filmowa 7/45, Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej Pobyt i zwiedzanie Oświęcimia przez proboszcza Centerbury Johnsona i profesora Day – Polska Kronika Filmowa 14/45, Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej Upiory Oświęcimia. Rozpoczęcie procesu Hessa. Obóz w Oświęcimiu i wystawa pt. „Oświęcim” – Polska Kronika Filmowa 12/47, Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej Interaktywna lotnicza mapa obozu Auschwitz-Birkenau z 1944. „Auschwitz-Birkenau – niemiecka fabryka śmierci”. Zeznania dotyczące Auschwitz-Birkenau w repozytorium „Zapisy Terroru” Baza danych personelu obozu w Auschwitz Wirtualny spacer Prezentacja obozu w 360 stopniach Prowincja Górny Śląsk (1941–1945) Hasła kanonu polskiej Wikipedii Byłe Artykuły na Medal

4198431

https://pl.wikipedia.org/wiki/Adam%20Niedzielski

Adam Niedzielski

Adam Wojciech Niedzielski (ur. 19 listopada 1973 w Warszawie) – polski ekonomista, nauczyciel akademicki i urzędnik państwowy, doktor nauk ekonomicznych. Dyrektor generalny Ministerstwa Finansów (2016–2018), zastępca prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia ds. operacyjnych (2018–2019), prezes NFZ (2019–2020), minister zdrowia w drugim rządzie Mateusza Morawieckiego (2020–2023). Życiorys Wykształcenie Syn Wojciecha i Janiny. W latach 1992–1997 studiował w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, na której ukończył ekonomię oraz metody ilościowe i systemy informacyjne. W 2003 w Instytucie Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk uzyskał stopień doktora nauk ekonomicznych na podstawie rozprawy zatytułowanej Kapitał ludzki a polityka fiskalna. System międzypokoleniowego finansowania edukacji z udziałem państwa. Ukończył różne szkolenia i kursy z zakresu finansów publicznych oraz zarządzania, m.in. program „Driving Government Performance: Leadership Strategies that Produce Results” organizowany przez Harvard Kennedy School i IESE Business School (2011). Specjalizował się w zakresie zarządzania finansami oraz zarządzania strategicznego. Jest autorem publikacji i raportów (w tym dla OECD) poświęconych m.in. kwestiom administracji publicznej i finansów publicznych. Działalność zawodowa i publiczna W latach 1996–1998 pracował w Departamencie Polityki Finansowej i Analiz Ministerstwa Finansów, gdzie zajmował się kwestiami dotyczącymi analizy makroekonomicznej i długu publicznego. Później zajmował się działalnością naukową w Instytucie Badań nad Gospodarką Rynkową (1998–2004) oraz w Katedrze Teorii Ekonomii i Polityki Wyższej Szkole Handlu i Finansów Międzynarodowych (1999–2007). W międzyczasie w latach 2002–2007 pełnił funkcję doradcy ekonomicznego w Najwyższej Izbie Kontroli, zajmował się tam działalnością analityczną dotyczącą kontroli finansowych, w tym związanych z wykonaniem budżetu państwa. W latach 2007–2013 zatrudniony w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych; był dyrektorem Departamentu Finansów Zakładu oraz Departamentu Kontrolingu, odpowiadał m.in. za koordynację systemu kontroli zarządczej oraz sprawował nadzór nad projektami finansowanymi z funduszy Unii Europejskiej. Później do 2016 pełnił funkcję dyrektora Departamentu Strategii i Deregulacji (potem Departamentu Strategii i Funduszy Europejskich) w Ministerstwie Sprawiedliwości, gdzie zajmował się sprawami dotyczącymi opracowania i wdrażania Strategii Modernizacji Przestrzeni Sprawiedliwości w Polsce. W 2016 powrócił do ZUS jako radca prezesa tej instytucji. 23 listopada 2016 objął stanowisko dyrektora generalnego w Ministerstwie Finansów. Decyzją ministra zdrowia z 12 lipca 2018 został powołany na stanowisko zastępcy prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia do spraw operacyjnych. 18 lipca 2019 minister zdrowia Łukasz Szumowski powierzył mu pełnienie obowiązków prezesa NFZ. 10 października tego samego roku został prezesem Narodowego Funduszu Zdrowia. 20 sierpnia 2020 premier Mateusz Morawiecki wskazał go jako kandydata na funkcję ministra zdrowia. 26 sierpnia tego samego roku prezydent RP Andrzej Duda powołał go na to stanowisko. W maju 2021 został objęty ochroną; doszło do tego po incydencie, gdy grupa osób wdarła się za nim do jego bloku. W sierpniu 2023 obowiązywać zaczęło rozporządzenie ministra zdrowia ograniczające możliwość przepisywania części leków przeciwbólowych i psychotropowych. Zmiany skutkowały problemami uniemożliwiającymi wystawianie niektórym pacjentom e-recept. Adam Niedzielski zarzucił krytykującym do lekarzom podawanie nieprawdy. Ujawnił też, że jeden z nich przepisał sobie lek objęty rozporządzeniem, wskazując imię i nazwisko tej osoby. Upublicznienie tych danych spotkało się z liczną krytyką ministra. 8 sierpnia 2023 Adam Niedzielski podał się do dymisji, która została przyjęta przez premiera. 10 sierpnia tego samego roku prezydent odwołał go ze stanowiska ministra. Uwagi Przypisy Linki zewnętrzne Absolwenci Szkoły Głównej Handlowej Absolwenci IESE Business School Ludzie urodzeni w Warszawie Ludzie związani z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych Polscy ekonomiści Polscy menedżerowie Ministrowie zdrowia III Rzeczypospolitej Urzędnicy Ministerstwa Sprawiedliwości (III Rzeczpospolita) Urzędnicy Ministerstwa Finansów III Rzeczypospolitej Wykładowcy uczelni w Warszawie Urodzeni w 1973

4382437

https://pl.wikipedia.org/wiki/Winston%20Churchill

Winston Churchill

Winston Leonard Spencer Churchill (ur. 30 listopada 1874 w Blenheim Palace, zm. 24 stycznia 1965 w Londynie) – brytyjski polityk, mąż stanu, mówca, strateg, pisarz i historyk, malarz, dwukrotny premier Zjednoczonego Królestwa, laureat literackiej Nagrody Nobla, honorowy obywatel Stanów Zjednoczonych. W 2002 w plebiscycie organizowanym przez BBC został uznany za najwybitniejszego Brytyjczyka wszech czasów. Życiorys Wczesne lata Przyszły premier Wielkiej Brytanii wywodził się z bocznej linii arystokratycznej rodziny Spencer-Churchill, ale rodzina Winstona używała tylko nazwiska Churchill. Jego ojcem był wpływowy polityk Partii Konserwatywnej lord Randolph Churchill, młodszy syn 7. księcia Marlborough. Matka Winstona nazywała się Jeanette Jerome, była córką amerykańskiego finansisty Leonarda Jerome’a. Podobnie jak większość dzieci z wyższych klas społecznych, Winston spędził większość dzieciństwa w szkołach z internatem. Naukę pobierał w Harrow School, gdzie doszła do głosu jego niezależna i buntownicza natura. Był on przez to często karany, pomimo dobrych wyników z języka angielskiego i historii. Był również mistrzem szkoły w szermierce. Gdy miał 7 lat, jego pierwszy nauczyciel skutecznie zniechęcił go do łaciny, każąc nauczyć się I deklinacji na pamięć. Po dwóch latach pobytu w tej szkole, Winston był tak wykończony psychicznie, że musiał być przeniesiony do innej (po rehabilitacji). Przyszły premier Wielkiej Brytanii nie lubił gry w piłkę nożną i krykieta. Młody Churchill był rzadko odwiedzany przez matkę, którą bardzo kochał; często pisał do niej listy z prośbą, aby przyjechała lub skłoniła ojca do zezwolenia mu na powrót do domu. Z ojcem łączyły Churchilla raczej chłodne relacje. Jako dziecko nawiązał bliskie stosunki ze swoją nianią Elisabeth Anne Everest. Kariera wojskowa Po ukończeniu Harrow School Churchill próbował dostać się do Royal Military Academy w Sandhurst, co udało mu się dopiero za trzecim podejściem. Szkołę ukończył w 1895 i został podporucznikiem w 4 regimencie huzarów Królowej (4th Queen’s Own Hussars). Jego regiment został następnie wysłany do brytyjskich Indii. Niedługo po przybyciu na miejsce Churchill dotkliwie zranił się w ramię. Ta rana dokuczała mu przez resztę życia. Głównym zajęciem regimentu Churchilla w Indiach było granie w polo. Nie odpowiadało to młodzieńcowi, który wolałby uczestniczyć w walkach. Wolny czas Winston poświęcał na czytanie książek, które zabrał ze sobą. W 1895 wybrał się na Kubę obserwować działania wojsk hiszpańskich przeciwko kubańskiej partyzantce. Churchill podjął starania o urlop w służbie wojskowej w celu wyjazdu na Kubę, gdzie chciał zapoznać się z panującą tam sytuacją militarną, w tym z taktyką walk z powstańcami. Władze brytyjskie dopiero po usilnych staraniach i wykorzystaniu protekcji zgodziły się na wyjazd Churchilla, jednak nie bezinteresownie. Dano Churchillowi do zrozumienia, że jest to jego prywatna eskapada, na którą przełożeni wojskowi z wyrozumiałością przymykają oczy. Owa „prywatność eskapady” wynikała z drażliwej sytuacji, ponieważ w brytyjskiej prasie i opinii publicznej przeważały sympatie dla powstańców kubańskich. Gdyby Churchillowi lub jego koledze (z którym jechał) przydarzyło się na Kubie coś przykrego, władze brytyjskie, z racji owej „prywatności” wyjazdu, z góry umywały ręce, uwalniając się od odpowiedzialności z tego tytułu. Przed wyjazdem obu młodych oficerów zaproszono jednak na poufną konferencję z przedstawicielami wywiadu, którzy zaopatrzyli „wycieczkowiczów” w mapy Kuby i tajne instrukcje. Zlecono im gromadzenie na miejscu określonych danych statystycznych i wiadomości dotyczących między innymi efektywności nowych pocisków karabinowych stosowanych przez wojska hiszpańskie. Churchill z zadań tych wywiązywał się solennie. Skorzystał też z doświadczenia swego ojca, który swego czasu pisywał z Afryki korespondencję dla „Daily Graphic” i właśnie z dziennikiem tej redakcji sam zawarł umowę o nadsyłaniu z Kuby wiadomości zatytułowanych „listy z frontu”, po pięć gwinei od listu. Tym samym zapewnił sobie co najmniej pokrycie kosztów swojej wyprawy na Kubę i jednocześnie rozpoczął pracę na polu dziennikarskim. W czasie pobytu na Kubie mniej interesowała go strona polityczna rewolucji kubańskiej, chociaż i w tym zakresie miał wyrobiony własny pogląd, który po wielu latach opisał we wspomnieniach „My Early Life”. Pogląd ten przedstawił dość szczerze, pisząc: „Stosunek uczuciowy Hiszpanów do Kuby był dokładnie taki sam, jak nasz do Irlandii. Pomyślałem sobie, że ci «foreigners», jacyś tam cudzoziemcy, są wręcz bezczelni posługując się wobec swoich kolonii tym samym językiem, jakim my szermujemy, gdy mowa o naszych posiadłościach kolonialnych. Stwierdziwszy to wszakże poprzestałem na zachowaniu odkrycia w swojej «przechowalni pamięciowej»”. Relacje z tych działań Churchill wysyłał do Daily Graphic. Rok później, w dzień swoich 21 urodzin, Churchill znalazł się po raz pierwszy na pierwszej linii frontu. W 1897 pojechał na Bałkany, by relacjonować wojnę grecko-turecką, która jednak zakończyła się przed jego przybyciem. Po krótkim pobycie w Anglii wrócił do Indii, gdzie wraz ze swoim regimentem tłumił powstanie Pasztunów. Relacje z tych walk wysyłał do „The Pioneer” i do „Daily Telegraph”. Po powrocie do Anglii Churchill wydał swoją pierwszą książkę – The Story of The Malakand Field Force. Podczas pobytu w Indiach Churchill na wszystkie możliwe sposoby starał się dostać do armii lorda Kitchenera. W 1898 r. w końcu mu się to udało i został wysłany do Sudanu, gdzie Kitchener kończył właśnie tłumić powstanie mahdystów. Zdążył być jeszcze świadkiem szarży brytyjskiej kawalerii w bitwie pod Omdurmanem. Relacje z niej zdał w swej korespondencji do Morning Post. W październiku 1898 r. wrócił do Anglii i rozpoczął pisanie dwutomowego dzieła The River War, które zostało opublikowane w następnym roku. W 1899 r. Churchill opuścił armię i zdecydował się spróbować swych sił w polityce. Z ramienia konserwatystów wystartował w wyborach uzupełniających w okręgu Oldham. Zajął tam trzecie miejsce i nie dostał się do Parlamentu. 12 października 1899 wybuchła w południowej Afryce wojna między Brytyjczykami a Afrykanerami, tzw. II wojna burska. Churchill wybrał się więc do Afryki jako korespondent wojenny. Podczas podróży pociąg Churchilla wpadł w zasadzkę. Churchill pomógł odblokować tory i ponownie ruszyć pociąg. Został przy tym ranny. Wkrótce później dostał się do burskiej niewoli i został osadzony w obozie jenieckim w Pretorii. Wkrótce jednak uciekł z obozu i, wspólnie z angielskim zarządcą kopalnianym, przeszedł 480 km i trafił do Lourenço Marques w portugalskim Mozambiku. Ucieczka uczyniła z Churchilla bohatera wojennego. Po powrocie do kraju szybko przyłączył się do armii generała Bullera i towarzyszył jej w walkach o Ladysmith i w zdobywaniu Pretorii. Churchill przyłączył się do południowoafrykańskiego lekkiego regimentu konnego i był jednym z pierwszych Brytyjczyków, którzy wkroczyli do Pretorii. Churchill napisał dwie książki o tej wojnie – London to Ladysmith via Pretoria i Ian Hamilton’s March. Początki działalności w Parlamencie Po powrocie z południowej Afryki Churchill ponownie spróbował swych sił w polityce. Dwie opublikowane książki o wojnie burskiej miały służyć promocji autora. Zamiar się powiódł i Churchill (ponownie startując jako kandydat konserwatystów) wygrał wybory powszechne w okręgu Oldham. Był jednak nieobecny na inauguracyjnym posiedzeniu Izby Gmin, gdyż zaangażował się w cykl wykładów w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych, na których zarobił 10 000 funtów. Było to spowodowane tym, że Churchill był dość ubogi, a ówcześni parlamentarzyści nie pobierali żadnych uposażeń. Przed jednym z wykładów Churchilla prelekcję wygłosił Mark Twain. Churchill zjadł także obiad z wiceprezydentem Rooseveltem, ale obydwaj panowie nie rozmawiali ze sobą. Po powrocie do Wielkiej Brytanii w lutym 1901 Churchill związał się z wewnątrzpartyjną opozycją wśród konserwatystów kierowaną przez lorda Hugh Cecila. Grupa nazywała siebie „The Hughligans”, przez analogię do „The Hoolingans”. Podczas swojej pierwszej sesji Churchill ostro protestował przeciwko polityce rządu względem armii. Szybko pokłócił się z lordem Cecilem i w 1903 opuścił jego stronnictwo. Znalazł się też wśród przeciwników lidera liberalnych unionistów Josepha Chamberlaina, koalicjanta konserwatystów, który proponował reformy gospodarcze, mające umocnić brytyjską potęgę ekonomiczną. Te działania spowodowały, że Churchill utracił wielu stronników, a deputowani konserwatystów często opuszczali salę obrad podczas jego przemówień. Rozczarowanie konserwatystami spowodowało, że w 1904 Churchill zmienił partię polityczną, zostając deputowanym liberałów. Tam kontynuował swoją kampanię na rzecz wolnego handlu. W wyborach powszechnych 1906 r. kandydował w okręgu Manchester North West i te wybory wygrał. Pierwsze urzędy Po wygranej liberałów w wyborach Churchill został podsekretarzem stanu w ministerstwie ds. kolonii. Na tym stanowisku zajmował się przygotowaniem konstytucji dla podbitych krajów burskich – Transwalu i Oranii – oraz sprawą chińskich niewolników pracujących w południowoafrykańskich kopalniach. Zyskał też sławę świetnego mówcy i był uznawany za najbardziej prominentnego polityka niewchodzącego w skład gabinetu. Kiedy więc w 1908 nowy premier Herbert Henry Asquith mianował Churchilla Przewodniczącym Zarządu Handlu, nie przyjęto tego ze zdziwieniem. Zgodnie z ówczesnymi zwyczajami każdy nowo powołany minister musiał zrezygnować ze swojego miejsca w okręgu wyborczym i zostać ponownie wybrany w innym okręgu. Churchill utracił więc swoje miejsce w okręgu Manchester North West na rzecz konserwatysty Williama Joynson-Hicksa, ale został niedługo później wybrany z okręgu Dundee. Jako minister wprowadził radykalne reformy socjalne wspólnie z kanclerzem skarbu Davidem Lloydem George’em. W 1910 Churchill został mianowany ministrem spraw wewnętrznych. Na tym stanowisku został bohaterem skandalu. W 1911 doszło do strzelaniny na Sidney Street między Szkocką Gwardią a łotewskimi anarchistami. Churchill udał się na miejsce strzelaniny i zezwolił Gwardii na użycie broni. Nie dopuścił też na miejsce walk straży pożarnej. Został przy tej okazji sfotografowany, a zdjęcie wywołało sporą aferę. Arthur Balfour powiedział: On [Churchill] i fotograf razem ryzykowali swoje cenne życia. Ale o ile mogę zrozumieć, co tam robił fotograf, to nie rozumiem, co robił tam minister. Również w 1910 Churchill sprzeciwił się stłumieniu przez wojsko robotniczych protestów w kopalni w Tonypandy. Ostatecznie wojsko zostało użyte do pilnowania kopalń i niedopuszczania do zamieszek. Była to pierwsza interwencja wojska w sprawy cywilne i przysporzyła ona Churchillowi poparcia w Walii. Jako minister spraw wewnętrznych Churchill, który był zdecydowanym przeciwnikiem praw wyborczych kobiet, nakazał policji używanie brutalnych metod wobec sufrażystek. W konsekwencji został wychłostany szpicrutą przez jedną z kobiet na dworcu w Bristolu. W 1911 Churchill został Pierwszym Lordem Admiralicji. Urząd ten sprawował przez kolejne 4 lata. Zreformował Royal Navy, wyposażając ją w najnowocześniejszy sprzęt, m.in. lotnictwo morskie, oraz zastępując węgiel ropą naftową jako paliwem okrętowym. Opowiadał się też za wzmożoną ochroną brytyjskich interesów na polach naftowych Mezopotamii, podległej wtedy jeszcze Imperium Osmańskiemu. Upadek i powrót do wpływów W sierpniu 1914, po ataku wojsk niemieckich na neutralną Belgię, w Wielkiej Brytanii rozgorzała dyskusja, czy przystępować do toczącej się wojny. Spory wpływ na ostateczną decyzję brytyjskiego rządu miał Churchill, który jako pierwszy lord Admiralicji postawił Royal Navy w stan gotowości bojowej, co zadecydowało o przystąpieniu Wielkiej Brytanii do I wojny światowej. Nastąpiło to 4 sierpnia 1914 r. Wkrótce też rozpoczęła się morska blokada Niemiec. Następny rok przyniósł załamanie się politycznej pozycji Churchilla. Negatywna sytuacja na froncie zachodnim i słaba sytuacja Rosji spowodowały, że w Paryżu i Londynie zaczęto zastanawiać się nad otwarciem nowego frontu. W listopadzie 1914 Churchill zaproponował atak na półwysep Gallipoli, którego zdobycie otwierało dla aliantów cieśniny Bosfor i Dardanele, umożliwiało zaopatrywanie Rosji przez Morze Czarne, mogło wyeliminować Turcję z wojny jako sojusznika państw centralnych i skłonić Grecję i Bułgarię do opowiedzenia się po stronie Ententy. W styczniu 1915 r. plan został zaaprobowany przez brytyjski rząd. Inwazja na półwysep Gallipoli okazała się katastrofą. Dowództwo brytyjskie popełniało błąd za błędem, a Turcy stawili silniejszy opór, niż spodziewał się Churchill. W ciągu rocznych walk straty po stronie aliantów wynosiły 44 000 zabitych i 97 000 rannych. Churchill i Pierwszy Lord Morski lord Fisher podali się do dymisji, wzajemnie oskarżając się o niepowodzenia. Churchill przez pewien czas sprawował jeszcze urząd Kanclerza Księstwa Lancaster, ale wkrótce podał się do dymisji i opuścił rząd. Zaciągnął się ponownie do armii i przez kilka miesięcy dowodził batalionem na froncie zachodnim. Sytuacja zmieniła się w grudniu 1916, kiedy to upadł rząd Asquita. Nowy premier, Lloyd George, nie odważył się początkowo przyjąć Churchilla do gabinetu. Wreszcie jednak, w lipcu 1917, Churchill został ministrem uzbrojenia, zaś po dwóch latach był już ministrem wojny. Na tym stanowisku podjął decyzję o interwencji Brytyjczyków w rosyjskiej wojnie domowej. Churchill był zadeklarowanym antybolszewikiem i twierdził, że „bolszewizm należy zdusić w zarodku”. Interwencja nie zyskała jednak poparcia polityków i społeczeństwa, którzy po zakończeniu wielkiej i krwawej wojny nie mieli ochoty brać udziału w odległym konflikcie. W 1920 ostatnie oddziały brytyjskie zostały ewakuowane z Rosji. 20 lutego 1920 roku opublikował w „Illustrated Sunday Herald” artykuł pod tytułem „Syjonizm kontra bolszewizm – walka o duszę narodu żydowskiego”, w którym stwierdzał, że komunizm jest tworem „machinacji międzynarodowego żydostwa”. Dwudziestolecie międzywojenne Tłuste lata dwudzieste W tym samym 1920 Churchill rozkazał użyć gazów bojowych podczas powstania Kurdów i Arabów w Iraku, świeżo wówczas poddanym pod władzę brytyjską. Tym samym jest on pierwszym człowiekiem, który wydał rozkaz użycia gazów bojowych przeciwko cywilom. W 1921 Churchill został mianowany ministrem kolonii. Na tym stanowisku był jednym z sygnatariuszy traktatu angielsko-irlandzkiego, powołującego Wolne Państwo Irlandzkie. W październiku 1922 Churchill poddał się operacji usunięcia wyrostka robaczkowego. Kiedy wyszedł ze szpitala okazało się, że rząd upadł, a Partia Liberalna zaczęła się rozpadać. Wszystkie te okoliczności, wliczając w to osłabienie po operacji, sprawiły, że kampania wyborcza Churchilla była dość niemrawa i w wyborach 1922 Churchill zajął dopiero 4. miejsce. Swój okręg wyborczy w Dundee opuszczał, jak sam stwierdził, „bez urzędu, bez miejsca w Parlamencie, bez partii i bez wyrostka”. W 1923 spróbował szczęścia w okręgu Leicester, ale ponownie przegrał. Wtedy też zdecydował się opuścić Partię Liberalną i powrócić do konserwatystów, ale w kolejnych wyborach startował jako kandydat niezależny. Przegrał wprawdzie wybory uzupełniające w Londynie, ale wygrał wybory generalne w okręgu Epping i po dwuletniej przerwie ponownie zasiadł w Izbie Gmin. Rok później oficjalnie powrócił do Partii Konserwatywnej. Jeszcze w 1924 premier Stanley Baldwin mianował Churchilla kanclerzem skarbu. Głównym zadaniem ministra było przywrócenie pełnej wymienialności funta na złoto, według standardów z 1914. Udało mu się to w 1925, ale zaowocowało deflacją, bezrobociem i wielkimi strajkami górników w 1926. Działania kanclerza skarbu skrytykował ekonomista John Maynard Keynes, który w artykule The Economic Consequences of Mr. Churchill dowodził, że przywrócenie standardów z 1914 doprowadzi do światowej zapaści. Sam Churchill przyznał, że była to jedna z najgorszych jego decyzji, ale główną odpowiedzialność przerzucał na dyrektora Banku Anglii, Montagua Normana, który doradził ten krok niezbyt znającemu się na ekonomii Churchillowi. Podczas strajków 1926 Churchill domagał się użycia broni przeciwko protestującym. Na łamach rządowego magazynu British Gazette stwierdził, że „jeśli państwo nie złamie strajku generalnego, to strajk generalny złamie państwo”. Chude lata trzydzieste Po klęsce konserwatystów w wyborach 1929 przyszły chude lata dla Churchilla jako polityka. W ciągu dwóch lat został odsunięty od ścisłego kierownictwa partii w związku z jego protestami przeciwko ograniczeniom w handlu i próbom przyznania Indiom szerszej autonomii. Przeciwko temu ostatniemu protestował przez całe lata trzydzieste. Nie darzył również sympatią czołowego indyjskiego działacza niepodległościowego, Mahatmy Ghandiego, którego zwykł nazywać „półnagim fakirem”. Te działania spowodowały, że kiedy Ramsay MacDonald tworzył w 1931 rząd narodowy, nie zaprosił do niego Churchilla. Jego akcje na politycznej giełdzie spadły jeszcze bardziej w 1936, kiedy udzielił poparcia królowi Edwardowi VIII w jego sporze z premierem Baldwinem. Spekulowano wówczas, że w wypadku dymisji rządu Baldwina (miała ona nastąpić, gdyby król odmówił abdykacji, czego domagał się Baldwin) stanowisko premiera otrzyma właśnie Winston Churchill. Do niczego takiego jednak nie doszło – król abdykował, zaś Churchill znalazł się w politycznej izolacji. Przez większość lat trzydziestych Churchill nie udzielał się w życiu politycznym, spędzając czas głównie na pisaniu książek, wśród których znalazły się m.in.: Marlborough: His Life and Times, biografia jego słynnego przodka Johna Churchilla, 1. księcia Marlborough; Historia Anglików, która została jednak wydana dopiero w latach pięćdziesiątych. Churchill był pierwszym z brytyjskich polityków, którzy sprzeciwiali się polityce ustępstw wobec kanclerza III Rzeszy, Adolfa Hitlera, tzw. appeasementu, którą prowadził rząd Neville’a Chamberlaina. Po powrocie premiera z Monachium z tekstem porozumienia, które miało „zapewnić pokój naszym czasom”, Churchill stwierdził: „Nasz rząd miał do wyboru hańbę i wojnę. Wybrał hańbę, a wojnę będzie miał i tak”. Taka energiczna działalność zjednała Churchillowi wielu zwolenników w szeregach Partii Konserwatywnej i pozwoliła mu odbudować swoją pozycję. II wojna światowa Objęcie urzędu premiera Po wybuchu II wojny światowej premier Chamberlain zaproponował Churchillowi stanowisko ministra bez teki. Ostatecznie jednak Churchill wszedł w skład gabinetu jako pierwszy lord Admiralicji. W Royal Navy przyjęto to stwierdzeniem „Winston wrócił!”. Wobec braku jakichkolwiek działań wojennych na froncie zachodnim (tzw. dziwna wojna), jedynymi działaniami wojennymi aliantów zachodnich były właśnie operacje morskie, w których Royal Navy odnosiła drobne sukcesy, ale i dotkliwe porażki. Na polecenie Churchilla przystąpiono do montowania na okrętach marynarki stacji radiolokacyjnych, rozpoczęto tworzenie konwojów i uzbrajanie statków handlowych. Churchill był również autorem planu prewencyjnego zajęcia norweskiego portu Narwik, który dawałby aliantom kontrolę nad przewozem rudy żelaza ze Szwecji. Pozostali członkowie gabinetu zablokowali jednak ten pomysł. Innym jego pomysłem było m.in. zaminowanie Renu (operacja „Royal Marine”). Po ataku Niemiec na Belgię, Holandię, Luksemburg i Francję 10 maja 1940 i niepowodzeniach w Norwegii rząd Chamberlaina stracił zaufanie społeczeństwa. 10 maja Chamberlain podał swój gabinet do dymisji. Funkcję premiera zamierzano powierzyć lordowi Halifaksowi, ale ten odmówił, uważając, że nie będzie mógł efektywnie rządzić, zasiadając w Izbie Lordów. Po naradzie z kierownictwem partii zasiadających w Izbie Gmin Chamberlain zdecydował się wskazać na swojego następcę Winstona Churchilla. Jeszcze tego samego dnia król Jerzy VI powierzył mu misję tworzenia rządu. Bitwa o Anglię Churchill był zdeterminowany prowadzić wojnę z Niemcami do samego końca. W tym celu usunął z gabinetu zwolenników pokoju z Niemcami. Najbardziej wpływowy z nich, lord Halifax, został wysłany jako ambasador do Waszyngtonu. W swoim pierwszym przemówieniu do Brytyjczyków Churchill oznajmił, że „nie ma nic do zaoferowania, tylko krew, trud, łzy i pot” (I have nothing to offer but blood, toil, tears and sweat). Po klęsce Francji odrzucił pokojowe propozycje Hitlera. W przededniu bitwy o Anglię zapowiedział: „Obronimy naszą Wyspę bez względu na cenę, będziemy walczyć na plażach, będziemy walczyć na lądowiskach, będziemy walczyć na polach i na ulicach, będziemy walczyć na wzgórzach, nigdy się nie poddamy” (We shall defend our island, whatever the cost may be, we shall fight on the beaches, we shall fight on the landing grounds, we shall fight in the fields and in the streets, we shall fight in the hills; we shall never surrender). Odparcie powietrznej ofensywy Luftwaffe przysporzyło Churchillowi licznych zwolenników. Sam premier o uczestnikach bitwy o Anglię powiedział, że „nigdy w historii wojen tak wielu nie zawdzięczało tak wiele tak niewielu” (Never in the field of human conflict was so much owed by so many to so few). Dzięki dobrym stosunkom z prezydentem USA Franklinem Delano Rooseveltem udało się uzyskać pomoc gospodarczą Stanów Zjednoczonych na zasadach ustawy o pożyczce i dzierżawie (Lend-Lease Act). 14 sierpnia 1941 obaj politycy podpisali na pokładzie pancernika HMS „Prince of Wales” Kartę Atlantycką, która była pierwszym krokiem na drodze do utworzenia Organizacji Narodów Zjednoczonych. Churchill wspierał również ruch oporu w okupowanej Europie. Na jego polecenie utworzono Zarząd Operacji Specjalnych (Special Operations Executive, SOE) z Frankiem Nelsonem na czele. Churchill wykorzystywał swój talent mówcy, aby zachęcić Brytyjczyków do dalszych poświęceń. Wiele z wypowiedzianych przez niego zdań przeszło do historii. Niektóre przykłady podane są wyżej. Inne słynne zdanie zostało wypowiedziane 10 listopada 1942 i dotyczyło zwycięskiej II bitwy pod El Alamein: „To nie jest koniec. To nie jest nawet początek końca. Ale to jest, być może, koniec początku” (This is not the end. It is not even the beginning of the end. But it is, perhaps, the end of the beginning). Podczas II wojny Churchill przeżył dwa ataki serca. Pierwszy w grudniu 1941 r., drugi w grudniu 1943. W czasie II wojny światowej jego nazwisko naziści niemieccy umieścili na liście wrogów III Rzeszy, tzw. Czarnej Księdze. Wielka Koalicja Sytuacja polityczna i wojskowa Wielkiej Brytanii uległa radykalnej zmianie w 1941. Do tej pory walczyła ona z hitlerowskimi Niemcami praktycznie sama, dysponując jedynie dość ograniczonym wsparciem w postaci armii wystawianych przez brytyjskie dominia oraz rządy okupowanych przez hitlerowców państw, które rezydowały w Londynie. W 1941 do wojny przeciwko Niemcom włączyły się Związek Radziecki, ich dotychczasowy sojusznik, zaatakowany 22 czerwca 1941, oraz Stany Zjednoczone, po ataku na Pearl Harbor. Owe trzy najpotężniejsze państwa, tzw. Wielka Trójka, zdobyły decydujący wpływ na ustalanie działań wojennych i powojennego porządku na świecie. Robiły to bez udziału mniejszych państw koalicji antyhitlerowskiej, a czasami wbrew ich woli. Z tej trójki przywódców, Churchilla, Roosevelta i Stalina, to właśnie premier Wielkiej Brytanii miał najsłabszą pozycję. Stalinowi nie ufał, ale sojusz z nim traktował jako zło konieczne do wygrania wojny (po ataku na Związek Radziecki Churchill powiedział w Parlamencie, że „gdyby Hitler najechał piekło, udzieliłbym w Izbie Gmin najlepszych rekomendacji Lucyferowi”). Roosevelt z kolei całkowicie ufał Stalinowi, zadowolony, że główny ciężar wojny w Europie ponosi Związek Radziecki. Jego główną obawą była możliwość zawarcia odrębnego pokoju niemiecko-radzieckiego, co Stalin umiejętnie wykorzystywał. Roosevelt zwykle popierał pomysły Stalina, na co Churchill musiał się zgodzić, gdyż Wielka Brytania była uzależniona od gospodarczej i militarnej pomocy USA. Churchill zdawał sobie z tego sprawę i już od początku swojej działalności jako premiera zabiegał o amerykańskie subsydia. Jeszcze w 1940 udało mu się wytargować dostawy amerykańskiego uzbrojenia do Wielkiej Brytanii, a w 1941 wynegocjował pomoc finansową w wysokości 1,082 mld dolarów (rok później pomoc ta wyniosła 4,757 mld dolarów). Głównym celem polityki Churchilla było usunięcie oddziałów państw „Osi” z basenu Morza Śródziemnego. Jego pomysłami były operacja „Torch” w 1942 r., desant aliantów na Sycylię, a w czasie kampanii włoskiej desant pod Anzio (który nieomal nie zakończył się tak samo tragicznie dla strony atakującej jak Gallipoli). Planował również przeprowadzenie inwazji kontynentu w 1944 r. poprzez zasadniczą operację desantową na Bałkanach, ale nie udało mu się tych planów zrealizować, gdyż natrafił tu na sprzeciw Stalina, który obawiał się brytyjskich wpływów w Europie centralnej i na Bałkanach. Na pierwszym spotkaniu Wielkiej Trójki w Teheranie (28 listopada – 1 grudnia 1943) Roosevelt poparł Stalina i Churchill musiał zgodzić się na operację inwazyjną we Francji. Bałkańskie plany Churchilla zostały zrealizowane w szczątkowej formie poprzez desant brytyjski w Grecji i portach Albanii w październiku 1944, a następnie zbrojne rozbicie ELAS (najsilniejszej organizacji greckiego podziemia kierowanej przez republikańską lewicę i komunistów) i uniemożliwienie w ten sposób przejęcia władzy w Grecji przez przeciwników monarchii. Brytyjczycy byli przeciwni zarówno surowemu karaniu kolaborantów, jak i zniesieniu monarchii, czy też przejęciu władzy przez grecką centro-lewicę. Toteż już w październiku 1944 r. Churchill zalecił swym dowódcom nierozwiązywanie i ochronę greckich formacji kolaboracyjnych. Następnie, w początkach grudnia 1944, Churchill zalecił gen. Scobiemu „Niewahanie się w potraktowaniu Aten tak, jak traktuje się zbuntowane miasto wroga”. Partyzantów ELAS nie poparł też ZSRR, z którym Winston Churchill już uprzednio uzgodnił swe postępowanie wobec Grecji (i Polski), w dniach 9–10 października 1944 r. w trakcie swej konferencji ze Stalinem w Moskwie. W efekcie tych, a także dalszych działań Grecja pozostała w sferze wpływów brytyjskich, a kontrola nad nią zabezpieczyła interesy Imperium Brytyjskiego na Cyprze i części Bałkanów. Wielka Trójka zbierała się jeszcze dwukrotnie – w dniach 4–11 lutego 1945 w Jałcie (gdzie ustalono podział stref wpływów w Niemczech i Europie), oraz w dniach 17 lipca–2 sierpnia 1945 w Poczdamie, gdzie powtórzono ustalenia z Jałty. Konferencję poczdamską Churchill opuścił 26 lipca, by poznać wyniki odbywających się w Anglii wyborów parlamentarnych. Do Poczdamu już nie wrócił. Po II wojnie Churchill nie wyraził zgody na publikację wspomnień swojego osobistego ochroniarza z okresu wojny, Waltera H. Thompsona, spisanych jeszcze w 1945 roku, a nawet podjął starania, by uniemożliwić ją środkami prawnymi, administracyjnymi i finansowymi. Pomimo niezaprzeczalnych zasług Churchilla jako premiera podczas II wojny światowej, pierwsze powojenne wybory przyniosły ciężką klęskę konserwatystów i zwycięstwo Partii Pracy. Część historyków komentując wynik wyborów stwierdziła, że najprawdopodobniej Brytyjczycy uznali, że człowiek, który nadawał się na czas wojenny, nie nada się na czas pokoju. Inni dopatrywali się tu nie tyle stosunku do Churchilla, ile rozczarowania społeczeństwa konserwatywnymi rządami Baldwina i Chamberlaina z lat trzydziestych. W każdym razie następne 6 lat Churchill spędził jako lider partii opozycyjnej. Winston Churchill był jednym z pierwszych polityków, którzy poparli ideę zjednoczenia Europy. To on był pomysłodawcą utworzenia „Stanów Zjednoczonych Europy”. Wspierał również sojusz z Francją. To dzięki niemu uzyskała ona stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, gdyż Churchill chciał zminimalizować wpływy ZSRR. Churchill jest również popularyzatorem terminu „żelazna kurtyna”, określającego linię podziału Europy na bloki wschodni i zachodni. Termin ten został użyty przez niego po raz pierwszy w treści telegramu, który wysłał rankiem 12 maja 1945 do nowego prezydenta Stanów Zjednoczonych Harry’ego Trumana. Następnie sformułowania tego użył już jako były premier w trakcie słynnego przemówienia w Fulton (Missouri) w dniu 5 marca 1946 r. Churchill nie był autorem tego określenia, mógł je zaczerpnąć z poematu Wasilija Rozanowa z 1918 r. „Apokalipsa naszych czasów”. Drugi raz u władzy Wybory 1951 r. przyniosły klęskę laburzystom i ponownie wyniosły do władzy konserwatystów. Winston Churchill (od 1945 startujący z okręgu Woodford) objął więc ponownie stanowisko premiera. Podczas swojej kadencji odnowił ścisłe związki Wielkiej Brytanii ze Stanami Zjednoczonymi, które sam nazwał „specjalnymi relacjami” (special relations) i aktywnie zaangażował się w ustalanie powojennego ładu światowego. Podczas sprawowania przez niego urzędu na dalszy plan zeszły sprawy wewnętrzne, zepchnięte tam przez ważne wydarzenia międzynarodowe, związane ze stopniowym upadkiem brytyjskiego imperium kolonialnego. Szczególnie pochłaniały one uwagę Churchilla, jako że był gorącym zwolennikiem przywrócenia Wielkiej Brytanii statusu światowej potęgi. Operacja „Ajax” W 1951 premierem Iranu został liberał i demokrata Mohammad Mosaddegh. Rozpoczął nacjonalizację przemysłu naftowego, który wówczas praktycznie całkowicie znajdował się w rękach Wielkiej Brytanii posiadającej większościowe udziały w Anglo-Irańskiej Kompanii Naftowej (później przekształconej w koncern BP). Mossadegh był niesłusznie oskarżany o komunizm i współpracę ze Związkiem Radzieckim. Churchill zdecydował się podjąć potajemną akcję przeciwko irańskiemu premierowi na rzecz szacha Mohammada Rezy Pahlaviego. Do pomocy udało się nakłonić prezydenta USA Dwighta Eisenhowera używając do tego zmasowanej propagandy i fałszywych informacji wywiadowczych. Zorganizowana przez CIA i nieudolnie przeprowadzona akcja w końcu pozwoliła szachowi na usunięcie demokratycznie wybranego premiera w dn. 22 sierpnia 1953 r. i przejęcie pełnej kontroli nad Iranem. Szach przyjął politykę uległości wobec Zachodu, a Wielka Brytania odzyskała kontrolę nad Kompanią Naftową aż do rewolucji islamskiej 1979. Powstanie Mau Mau W 1951 nieporozumienia na tle podziału ziemi w Kenii doprowadziły do skarg rdzennej ludności na faworyzowanie białych osadników. Odrzucenie skarg przez władze kolonialne spowodowało przejęcie wpływów w kenijskim społeczeństwie przez ugrupowania radykalne i wybuch, wspieranego przez Związek Radziecki powstania w 1952, zwanego powstaniem Mau Mau (ludności z plemienia Kikuju rugowanej ze swojej ziemi). 17 sierpnia wprowadzono stan wyjątkowy, a Churchill wysłał do Kenii brytyjskie wojska w celu stłumienia rebelii. Wojna była prowadzona z wielkim okrucieństwem z obydwu stron, doprowadziła też do podziału Kenijczyków na wspierających rebelię i wiernych Koronie Brytyjskiej. Działania rządu brytyjskiego nie spotykały się początkowo z poparciem opinii publicznej. Zmieniło się to w 1953, kiedy rebelianci zmasakrowali członków plemienia Kikuju, popierających Brytyjczyków. Przechyliło to szalę opinii publicznej na stronę Wielkiej Brytanii. Churchill prowadził walkę z powstaniem przy użyciu zarówno środków militarnych, jak i idąc na ustępstwa wobec ludności. Dowodzący w Kenii generał George Erskine odniósł spore sukcesy wypierając rebeliantów ze stolicy Kenii, Nairobi (operacja „Anvil”, 1954), oraz większości prowincji (operacja „Hammer”, 1954). Brytyjczycy zorganizowali obozy pracy dla podejrzanych o przynależność lub sympatię dla Mau Mau, w których stosowano nazistowskie metody zmuszania więźniów do pracy. Po kilku latach zdławiono opór. Churchill mógł więc zaproponować rozmowy pokojowe, ale zostały one zerwane niedługo po jego rezygnacji. Powstanie zostało ostatecznie stłumione w 1960, ale narastające nieporozumienia między Kenijczykami a rządem brytyjskim spowodowały ogłoszenie niepodległości Kenii w 1963. Malezja Kolejnym wydarzeniem zagrażającym pozycji i interesom Zjednoczonego Królestwa i pochłaniającym uwagę Churchilla była wojna niepodległościowa na Malajach, którą zorganizowała Malajska Armia Narodowo-Wyzwoleńcza (Malayan Races Liberation Army, MRLA). Churchill ponownie zastosował strategię łączenia działań militarnych z próbami budowania sojuszu z przeciwnikami MRLA. Była to tzw. kampania zdobywania „serc i umysłów”, jednocześnie stosowano brutalne metody walki z rebeliantami – wojska brytyjskie użyły broni chemicznej (kwas 2,4-dichlorofenoksyoctowy i kwas 2,4,5-trichlorofenoksyoctowy) oraz jak wykazano, dokonywało masakr cywilnych mieszkańców, egzekucji na jeńcach oraz stosowało tortury i okaleczanie partyzantów czy osób podejrzanych o sprzyjanie im. Dla Brytyjczyków Malaje były szczególnie ważne, gdyż po ogłoszeniu niepodległości przez Indie, Birmę i Singapur, były one jedyną brytyjską kolonią w tym regionie. W okresie największego natężenia walk stacjonowało tam 35 000 brytyjskich żołnierzy. Polityka Churchilla zaczęła odnosić sukcesy i ruch oporu stopniowo tracił poparcie ludności. Ostatecznie walki wygasły w 1960, jednak Brytyjczykom nie udało się utrzymać Malajów. Wybory 1955 przyniosły spory sukces zwolennikom niepodległości. W 1957 proklamowali oni niepodległość Malezji. W kwietniu 1955 z powodu pogarszającego się stanu zdrowia Churchill zrezygnował z funkcji premiera i lidera Partii Konserwatywnej oraz wycofał się z czynnego życia politycznego. Oba stanowiska przejął dotychczasowy minister spraw zagranicznych, Anthony Eden. Zainteresowania Kiedy nie przebywał w Londynie i nie zajmował się działalnością polityczną, Churchill lubił spędzać czas w Chartwell House w Kencie. Razem z żoną kupił tę rezydencję w roku 1922. Podczas pobytów w niej Churchill lubił pisać, malować oraz podziwiać słynne czarne łabędzie. Churchill jako malarz Winston Churchill malowaniem zajął się w roku 1916 podczas I wojny światowej: Podczas wizyty w Egipcie Churchill malował piramidy, a za jego plecami paru żołnierzy zaczęło złośliwie dogadywać nie wiedząc kto maluje: Tworzył głównie sielskie widoki i pejzaże inspirowane miejscami, które widział na całym świecie. W 1921 Churchill wysłał pięć swoich obrazów na wystawę organizowaną w Paryżu, wszystkie pod pseudonimem Charles Morin. W 1943 podarował swoje płótno przedstawiające meczet Księgarzy w Marrakeszu prezydentowi Stanów Zjednoczonych Franklinowi Delano Rooseveltowi. W sierpniu 2011 obraz trafił na aukcję w Nowym Orleanie – cena wywoławcza wyniosła 3 miliony dolarów. W 1947 podarował kilka swoich płócien brytyjskiej Royal Academy of Arts podając się za niejakiego Pana Wintera – dwa obrazy zostały zaakceptowane. Jedno ze swoich płócien przekazał w prezencie prezydentowi USA Harry’emu Trumanowi. Winston Churchill powiedział kiedyś że gdy trafi już do nieba to pierwszy milion lat pobytu tam poświęci malarstwu, tak by zgłębić je do sedna. Malowanie traktował jako hobby tworząc do swojej śmierci w styczniu 1965 ponad 500 obrazów. Churchill jako pisarz Churchill pisał wiele książek, które początkowo były sposobem na zarobienie pieniędzy, gdyż mimo swojego arystokratycznego pochodzenia niewiele ich odziedziczył (większość została wydana przez matkę). Nie był wykształconym historykiem, ale od młodości czytał książki historyczne. Wpływ wywarły na niego m.in. historia angielskiej wojny domowej Clarendona, Upadek imperium rzymskiego Gibbona i Historia Anglii Macaulaya. Nie interesował się historią społeczną i ekonomiczną, poświęcał natomiast wiele uwagi sprawom politycznym i wojskowym. Prace Churchilla można podzielić na trzy kategorie. Do pierwszej zaliczają się prace dotyczące historii własnej rodziny, czyli biografia ojca Life of Lord Randolph Churchill z 1906 r. oraz biografia 1. księcia Marlborough pt. Marlborough: His Life and Times z lat 1933–1938 w czterech tomach. Druga kategoria obejmuje prace autobiograficzne oraz wczesne zapiski reporterskie. Należą do nich The Story of the Malakand Field Force z 1898 r., The River War z 1899 r., London to Ladysmith via Pretoria, Ian Hamilton’s March z 1900 r. oraz autobiografia My Early Life z 1930 r. Jego książki z lat 1898–1900 zawierają wiele informacji o kolonialnych wojnach Wielkiej Brytanii, przy czym były one rodzajem autopromocji Churchilla, który kandydował do Izby Gmin w 1900 r. Najwięcej uznania przyniosły Churchillowi prace należące do trzeciej kategorii – wielotomowe opracowania historyczne, takie jak „Światowy Kryzys” (The World Crisis, 1923–1931), sześciotomowa historia II wojny światowej „II wojna światowa” (The Second World War, 1948–1953) oraz „Historia Anglików” (A History of the English–Speaking Peoples, 1956–1958) w czterech tomach. Właśnie te jego prace, zwłaszcza historia II wojny światowej, spowodowały, że w 1953 r. został laureatem Literackiej Nagrody Nobla za mistrzostwo opisu historycznego i biograficznego, jak i doskonałe przemowy w obronie wysokich ludzkich wartości. Związki z nauką W czasie służby w Indiach Churchill zaczął czytać książki naukowe i popularnonaukowe, w tym te przysyłane przez matkę. Oprócz korespondencji z frontów wojen kolonialnych zaczął też pisać artykuły i eseje popularnonaukowe, przy czym zakres tematyczny jego publikacji był szeroki, obejmując m.in. zagadnienie życia we Wszechświecie, perspektyw opanowania reakcji syntezy jądrowej czy zagadnienia eksploracji Układu Słonecznego. Churchill był pierwszym przywódcą na świecie, który zatrudniał doradcę ds. nauki. Jako premier tworzył klimat sprzyjający rozwojowi nauki, m.in. wspierał rozwój nowych technologii (radarów i programu nuklearnego). Przyjaźnił się także z przedstawicielami świata nauki, m.in. Bernardem Lovellem, Frederickiem Lindemannem i H.G. Wellsem. Życie prywatne Małżeństwo i dzieci Churchill początkowo oświadczył się amerykańskiej aktorce Ethel Barrymore (późniejszej laureatce Oscara za najlepszą kobiecą rolę drugoplanową), ale został odrzucony. W marcu 1908 poznał na przyjęciu Clementine Hozier, w której się zakochał. Jego oświadczyny zostały przyjęte i 12 września 1908 w St Margaret’s Church w Westminsterze odbył się ich ślub. Winston i Clementine doczekali się jednego syna i czterech córek: Diana Churchill (11 lipca 1909 – 19 października 1963), żona Johna Milnera Bileya, 2. baroneta i Duncana Sandysa, miała dzieci z drugiego małżeństwa Randolph Fredrick Edward Churchill (28 maja 1911 – 6 czerwca 1968) Sarah Millicent Hermione Spencer Churchill (7 października 1914 – 24 września 1982), trzykrotnie zamężna, nie doczekała się potomstwa, próbowała swych sił w filmie, zagrała m.in. z Fredem Astaire’em w Królewskim weselu Marigold Frances Churchill (15 listopada 1918 – 23 sierpnia 1921) Mary Spencer Churchill (15 września 1922 – 31 maja 2014), żona Christophera Soamesa, miała dzieci Tradycje polityczne rodziny Churchillów zostały zachowane w następnych pokoleniach. Zarówno syn Winstona, Randolph, jak i dwaj wnukowie Winston Churchill i Nicholas Soames, poszli w jego ślady i zasiadali w Izbie Gmin. Córki poślubiły polityków, co pomogło im w karierach. Clementine była córką lady Blanche Ogilvy, drugiej żony Henry’ego Montague Hoziera, córki 7. hrabiego Airly. Nazwisko jej ojca jest sprawą dyskusyjną. Sama Blanche twierdziła, że ojcem Clementine był słynny kawalerzysta Bay Middleton, jednak biograf Clementine John Hardwick twierdził, że jej ojcem, podobnie jak i innych dzieci z małżeństwa Blanche z Hozierem, był szwagier Blanche Algernon Freeman-Mitford, 1. baron Redesdale. Poglądy religijne Churchill w młodości przeszedł antychrześcijański okres. Jako dorosły określał się jako agnostyk. Zdrowie Churchill był znany z zamiłowania do cygar i alkoholu. To ostatnie rozpoczęło się podczas pobytu w Indiach i południowej Afryce, gdzie Churchill dodawał whisky do wody, by uniknąć zatrucia. Weszło mu to w nawyk i w późniejszych latach pił whisky zarówno przed, w trakcie, jak i po posiłkach. Historycy spierają się, czy można Churchilla nazywać alkoholikiem. Przeciwnicy argumentują, że spożywanie alkoholu nie wpłynęło negatywnie na jego życie osobiste i działalność polityczną. Churchill Center twierdzi, że w 1936 Churchill założył się z lordem Rothermere, że przez rok powstrzyma się od picia i ten zakład wygrał. Ulubionymi alkoholami premiera były zarówno czarny, jak i czerwony Johnnie Walker, natomiast najchętniej palił cygara marki Romeo Y Julieta rozmiar Julieta No. 2. Ten rozmiar jest teraz nazywany churchill od nazwiska Winstona Churchilla. Był on także miłośnikiem tabaki. Jego ulubioną tabaką była tabaka Western Glory firmy Gawith & Hoggarth. Jest to delikatna tabaka o aromacie słodkawego tytoniu. Przez większość swojego życia Churchill zmagał się z depresją, którą on sam określał mianem „czarnego psa”. Wspomnienia bliskich mu osób zaświadczają, że był człowiekiem bardzo emocjonalnym, podatnym na huśtawki nastrojów. Bardzo często płakał, również w sytuacjach publicznych. W prasie brytyjskiej po latach określano go mianem najbardziej płaczliwego polityka w historii. Ostatnie dni Śmierć Churchill zasiadał w Izbie Gmin do 1964 roku, ale po 1955 wycofał się z czynnego życia politycznego i przeniósł do Chartwell House. Pogłębiająca się depresja i niezdrowy tryb życia powodowały, że Churchill szybko podupadał na zdrowiu. Kiedy w 1963 przyznano mu honorowe obywatelstwo USA, nie mógł uczestniczyć w ceremonii. Zastąpił go tam jego syn. Winston Churchill zmarł 24 stycznia 1965 w wieku 90 lat, równo 70 lat po śmierci ojca. Przyczyną śmierci był udar mózgu. Pogrzeb Z polecenia królowej trumnę z ciałem byłego premiera wystawiono na widok publiczny w Westminster Hall, gdzie znajdowała się przez następne 3 dni. Po upływie tego czasu, 30 stycznia, rozpoczęły się uroczystości pogrzebowe, celebrowane w katedrze Świętego Pawła. Pogrzeb Churchilla miał charakter publiczny. Był to pierwszy publiczny pogrzeb osoby spoza rodziny królewskiej od 1914. Kondukt pogrzebowy przeszedł następnie wzdłuż Tamizy, przez londyńskie doki. Na cześć Churchilla oddano dziewiętnaście salw armatnich. Konduktowi towarzyszyło ponadto szesnaście myśliwców RAF-u. Na pogrzeb byłego premiera przybyło wielu przedstawicieli władz państwowych (m.in. prezydent Francji Charles de Gaulle, premier Kanady Lester Pearson czy premier Rodezji Ian Smith) oraz członków rodów królewskich. Podobna liczba dygnitarzy uczestniczyła w pogrzebie przywódcy Jugosławii Josipa Broz Tity w 1980 roku, a następnie w pogrzebie papieża Jana Pawła II w 2005 roku. Na życzenie Churchilla pochowano go z resztą rodziny w St. Martin Church w Bladon, w okolicach Woodstock, w niewielkiej odległości od Blenheim Palace, gdzie Winston Churchill się urodził. 9 lutego 1965 majątek Churchilla wyceniono na 304 044 funtów szterlingów (w przeliczeniu około 3,8 miliona współczesnych funtów). Jedną z czterech sztucznych szczęk, którą Churchill nosił przez całe życie, można obecnie oglądać w Hunterian Museum. Odznaczenia W 1925 został odznaczony estońskim Krzyżem Wolności I klasy. W 1941 otrzymał ceremonialny urząd Lorda Strażnika Pięciu Portów (Lord Warden of the Cinque Ports) oraz został zaprzysiężony jako członek Kanadyjskiej Prywatnej Rady. Od tej pory był tytułowany: Honorowy Winston Churchill. W 1953 został kawalerem Orderu Podwiązki i otrzymał szlachecki tytuł „sir”. W tym samym roku został również uhonorowany literacką Nagrodą Nobla za: „mistrzostwo opisu historycznego i biograficznego, jak i doskonałe przemowy w obronie wysokich ludzkich wartości”. Po ustąpieniu ze stanowiska premiera w 1955 r. został Kanclerzem Uniwersytetu w Bristolu. W 1959, jako najdłużej zasiadający w Parlamencie deputowany, otrzymał tytuł „ojca Izby”. W 1955 Churchill otrzymał propozycję otrzymania tytułu książęcego. Były premier propozycję przyjął i nawet wybrał dla siebie tytuł księcia Londynu (Duke of London). Ostatecznie jednak tytułu nie uzyskał. Do zmiany zdania przekonał go syn Randolph, który chciał związać swoją karierę polityczną z Izbą Gmin, co uniemożliwiłoby mu objęcie po śmierci ojca tytułu książęcego. Od tej pory tytuł książęcy jest przyznawany tylko członkom Rodziny Królewskiej. W 1956 otrzymał Nagrodę Karola Wielkiego za zasługi w promowaniu pokoju i integracji w Europie. W 1960 otwarto Cambridge Churchill College. W 1963 Winston Churchill został pierwszą osobą, której przyznano honorowe obywatelstwo Stanów Zjednoczonych. Krytyka Mimo że w publicznym dyskursie dominuje jednowymiarowa wizja premiera okresu wojny jako wybitnego stratega i bohatera, działania Winstona Churchilla skrytykowało wielu historyków. Brytyjski wojskowy i historyk Gordon Corrigan w książce poświęconej demitologizacji wizerunku Churchilla podważył jego kompetencje w zakresie kierowania walką na morzu i lądzie, a także m.in. sposób prowadzenia polityki kadrowej. . Rząd Winstona Churchilla Gabinet wojenny (koalicyjny) maj 1940 – maj 1945 premier, minister obrony, Przewodniczący Izby Gmin: Winston Churchill lord przewodniczący Rady: Neville Chamberlain lord tajnej pieczęci: Clement Richard Attlee minister spraw zagranicznych: Edward Wood, 3. wicehrabia Halifaksu minister bez teki: Arthur Greenwood Zmiany sierpień 1940 – lord Beaverbrook wchodzi w skład gabinetu jako minister produkcji lotniczej październik 1940 – John Anderson zastępuje Neville’a Chamberlaina na stanowisku Lorda Przewodniczącego Rady, Kingsley Wood wchodzi w skład gabinetu jako kanclerz skarbu, Ernest Bevin wchodzi w skład gabinetu jako minister pracy, lord Halifax zostaje dodatkowo Przewodniczącym Izby Lordów grudzień 1940 – Anthony Eden zastępuje lorda Halifaksa na stanowisku ministra spraw zagranicznych, następcy Halifaksa na stanowisku Przewodniczącego Izby Lordów nie wchodzą w skład gabinetu maj 1941 – lord Beaverbrook zostaje pozbawiony stanowiska ministra produkcji lotniczej, ale pozostaje w gabinecie jako minister stanu. Jego następcy na stanowisku ministra produkcji lotniczej nie wchodzą w skład gabinetu czerwiec 1941 – Beaverbrook zostaje ministrem zaopatrzenia i pozostaje w gabinecie 1941 – Oliver Lyttelton wchodzi w skład gabinetu jako minister rezydent na Środkowym Wschodzie 4 lutego 1942 – Beaverbrook zostaje ministrem produkcji wojennej, jego następcy na stanowisku ministra zaopatrzenia nie wchodzą w skład gabinetu 19 lutego 1942 – Beaverbrook rezygnuje ze stanowiska ministra produkcji wojennej, stanowisko to pozostaje nieobsadzone, Clement Attlee obejmuje stanowisko ministra ds. dominiów, Stafford Cripps zastępuje Attleego na stanowisku lorda tajnej pieczęci i przejmuje od Churchilla stanowisko Przewodniczącego Izby Gmin, Kingsley Wood opuszcza gabinet pozostając kanclerzem skarbu 22 lutego 1942 – Arthur Greenwood opuszcza gabinet marzec 1942 – Oliver Lyttelton obejmuje stanowisko ministra produkcji (dawnego ministra produkcji wojennej), Richard Casey zastępuje go na stanowisku ministra rezydenta październik 1942 – Stafford Cripps rezygnuje ze swoich funkcji i opuszcza gabinet, jego następcy na stanowisku lorda tajnej pieczęci nie wchodzą w skład gabinetu, Anthony Eden zostaje nowym Przewodniczącym Izby Gmin, Herbert Morrison wchodzi w skład gabinetu jako minister spraw wewnętrznych wrzesień 1943 – John Anderson zostaje nowym kanclerzem skarbu i pozostaje w gabinecie, Clement Attlee zastępuje go na stanowisku Lorda Przewodniczącego Rady, jego następcy na stanowisku ministra ds. dominiów nie wchodzą w skład gabinetu listopad 1943 – lord Woolton wchodzi w skład gabinetu jako minister odbudowy (Woolton był jedyną osobą piastującą to stanowisko) styczeń 1944 – lord Moyne zastępuje Richarda Caseya jako minister-rezydent. Gabinet dozorujący (The Caretaker Cabinet), maj – lipiec 1945 premier, minister obrony: Winston Churchill lord przewodniczący Rady: Frederick Marquis, 1. baron Woolton lord tajnej pieczęci: Max Aitken, 1. baron Beaverbrook kanclerz skarbu: John Anderson minister spraw wewnętrznych: Donald Somervell minister spraw zagranicznych, Przewodniczący Izby Gmin: Anthony Eden minister kolonii: Oliver Stanley minister ds. dominiów, Przewodniczący Izby Lordów: Robert Gascoyne-Cecil, wicehrabia Cranborne minister wojny: P.J. Grigg minister ds. Indii i Birmy: Leo Amery minister ds. Szkocji: Harry Primrose, 6. hrabia Rosebery minister lotnictwa: Harold Macmillan pierwszy lord Admiralicji: Brendan Bracken Przewodniczący Zarządu Handlu, minister produkcji: Oliver Lyttelton minister rolnictwa: Robert Hudson minister pracy: Rab Butler Trzeci gabinet Churchilla październik 1951 – kwiecień 1955 premier Wielkiej Brytanii, minister obrony: Winston Churchill lord kanclerz: Gavin Simonds, 1. baron Simonds lord przewodniczący Rady: Frederick Marquis, 1. wicehrabia Woolton lord tajnej pieczęci, Przewodniczący Izby Lordów: Robert Gascoyne-Cecil, 5. markiz Salisbury kanclerz skarbu: Rab Butler minister spraw wewnętrznych: David Maxwell Fyfe minister spraw zagranicznych: Anthony Eden minister kolonii: Oliver Lyttelton minister ds. Wspólnoty Narodów: Hastings Ismay, 1. baron Ismay minister ds. Szkocji: James Stuart Przewodniczący Zarządu Handlu: Peter Thorneycroft Paymaster-General: Frederick Lindemann, 1. baron Cherwell minister pracy: Walter Monckton minister zdrowia, Przewodniczący Izby Gmin: Harry Crookshank minister ds. samorządu: Harold Macmillan minister ds. koordynacji transportu, paliwa i energii: Frederick Leathers, 1. baron Leathers Zmiany marzec 1952 – lord Salisbury zastąpił lorda Ismaya na stanowisku ministra ds. Wspólnoty Narodów, pozostając jednocześnie na poprzednio zajmowanych stanowiskach, lord Alexander of Tunis zastąpił Winstona Churchilla na stanowisku ministra obrony maj 1952 – Harry Crookshank zastąpił lorda Salisbury’ego na stanowisku lorda tajnej pieczęci, pozostając przewodniczącym Izby Gmin, jego następcy na stanowisku ministra zdrowia nie weszli w skład gabinetu listopad 1952 – lord Woolton został Kanclerzem Księstwa Lancaster, lord Salisbury zastąpił lorda Wooltona na stanowisku Lorda Przewodniczącego Rady, lord Swinton zastąpił lorda Salisbury’ego na stanowisku ministra ds. Wspólnoty Narodów wrzesień 1953 – Florence Horsbrugh wchodzi w skład gabinetu jako minister edukacji, Thomas Dugdale wchodzi w skład gabinetu jako minister rolnictwa, Gwilym Lloyd George wchodzi w skład gabinetu jako minister żywności, stanowisko ministra ds. koordynacji transportu, paliwa i energii zostaje zniesione, a lord Leathers opuszcza gabinet październik 1953 – lord Cherwell rezygnuje ze stanowiska Paymaster-General, jego następcy na tym stanowisku nie wchodzili w skład gabinetu lipiec 1954 – Alan Lennox-Boyd zastępuje Olivera Lytteltona na stanowisku ministra kolonii, Derick Heathcoat-Amory zastępuje Thomasa Dugdale’a na stanowisku ministra rolnictwa październik 1954 – lord Kilmuir zastępuje lorda Simondsa jako lord kanclerz, Gwilym Llyod George zastępuje lorda Kilmouira na stanowisku ministra spraw wewnętrznych, ministerstwo żywności zostaje włączone w skład ministerstwa rolnictwa, David Eccles zastępuje Florence Horsbrugh na stanowisku ministra edukacji, Harold Macmillan zastępuje lorda Alexandra of Tunis na stanowisku ministra obrony, Duncan Sandys zastępuje Macmillana na stanowisku ministra ds. samorządu, Osbert Peake wchodzi w skład gabinetu jako minister emerytur i ubezpieczeń społecznych. Zobacz też Portret Winstona Churchilla Przypisy Bibliografia R. Blake, Winston Churchill Martin Gilbert, Churchill Sebastian Haffner, Churchill Andrzej Kastory, Winston Spencer Churchill Norman Rose, Winston Churchill: życie pod prąd Bogusław Wołoszański, Tajna wojna Churchilla Linki zewnętrzne Strona poświęcona Winstonowi Churchillowi Angielscy pisarze Brytyjscy autorzy pamiętników i dzienników Brytyjscy dziennikarze prasowi Brytyjscy korespondenci wojenni Brytyjscy parlamentarzyści 1900–1906 Brytyjscy parlamentarzyści 1906–1910 Brytyjscy parlamentarzyści 1910–1910 Brytyjscy parlamentarzyści 1910–1918 Brytyjscy parlamentarzyści 1918–1922 Brytyjscy parlamentarzyści 1924–1929 Brytyjscy parlamentarzyści 1929–1931 Brytyjscy parlamentarzyści 1931–1935 Brytyjscy parlamentarzyści 1935–1945 Brytyjscy parlamentarzyści 1945–1950 Brytyjscy parlamentarzyści 1950–1951 Brytyjscy parlamentarzyści 1951–1955 Brytyjscy parlamentarzyści 1955–1959 Brytyjscy parlamentarzyści 1959–1964 Brytyjscy wolnomularze Doktorzy honoris causa Harvard University Honorowi obywatele Stanów Zjednoczonych Kanclerze skarbu Laureaci Międzynarodowej Nagrody Karola Wielkiego Ludzie roku tygodnika Time Ludzie zimnej wojny Brytyjscy ministrowie obrony Brytyjscy ministrowie spraw wewnętrznych Brytyjscy ministrowie wojny Nobliści – literatura Odznaczeni Medalem Zwycięstwa Odznaczeni Distinguished Service Medal Odznaczeni Krzyżem Wojennym (Belgia) Odznaczeni Orderem Krzyża Wolności (Estonia) Odznaczeni Medalem Wojskowym (Francja) Odznaczeni Medalem Wyzwolenia (Dania) Odznaczeni Orderem Korony Dębowej Odznaczeni Orderem Leopolda (Belgia) Odznaczeni Orderem Lwa Białego Odznaczeni Orderem Lwa Niderlandzkiego Odznaczeni Orderem Towarzyszy Honoru Odznaczeni Orderem Podwiązki Odznaczeni Orderem Słonia Odznaczeni Orderem Świętego Olafa Odznaczeni Orderem Zasługi (Wielka Brytania) Odznaczeni Orderem Wyzwolenia Premierzy Wielkiej Brytanii Winston Leonard Spencer Winston Odznaczeni Medalem Koronacyjnym Króla Jerzego VI Odznaczeni Medalem Wojennym Brytyjskim Odznaczeni Medalem Wojny 1939–1945 Odznaczeni Gwiazdą za Wojnę 1939–45 Odznaczeni Gwiazdą Afryki Odznaczeni Gwiazdą Italii Odznaczeni Gwiazdą Francji i Niemiec Brytyjscy samorządowcy Biografowie Politycy Partii Konserwatywnej (Wielka Brytania) Urodzeni w 1874 Zmarli w 1965

185820

https://pl.wikipedia.org/wiki/Tysi%C4%85c%20%28gra%29

Tysiąc (gra)

Tysiąc – gra karciana dla dwóch, trzech lub czterech graczy, której zwycięzcą zostaje osoba, która dzięki sumie punktów zdobytych w poszczególnych rozdaniach jako pierwsza zdobędzie co najmniej 1000 punktów. Gra przeprowadzana jest za pomocą 24 kart, od 9 do asa, przy czym pary dama-król tego samego koloru – w każdym z czterech kolorów tworzą „meldunki” o wartości punktowej 40, 60, 80 i 100 w zależności od koloru. Tysiąc wywodzi się od staropolskiej gry mariasz i jest spokrewniony z niemiecką grą 66. Zasady gry Każda partia gry składa się z następujących elementów: Rozdanie kart. Licytacja. Zabranie przez zwycięzcę licytacji musiku, ustalenie poziomu gry. Gra – zbieranie lew. Podliczenie punktów, zapisanie Zakończenie gry Rozdanie kart Gra się talią 24 kart (tzw. mała talia – od dziewiątki do asa). Na początku jeden z graczy rozdaje karty, liczba kart rozdawanych poszczególnym graczom zależy od liczby uczestników gry. Następnie każdy z graczy podnosi swoje karty tak, aby inni nie mogli ich zobaczyć. W kolejnej partii rozdaje kolejny gracz siedzący na lewo od rozdającego w poprzedniej turze. Dokładne potasowanie kart jest bardzo ważne ze względu na wpływ układu kart na meldunki. Rozdający ma również obowiązek zaoferowania przełożenia talii graczowi siedzącemu po jego prawej stronie. Podczas rozdania kart graczom rozdający musi odłożyć 3 karty na musik (lub po 2 karty na 2 musiki w grze 2-osobowej). Rozdający ma prawo wybrać, które karty powędrują na mus. W tym celu zamiast rozdać kartę graczowi kładzie ją na musik i kontynuuje rozdawanie od następnej karty. Rozdający nie może położyć na musik pierwszej ani ostatniej karty rozdania ze względu na możliwość podejrzenia tych kart w trakcie tasowania. Nie należy również rozdawać dwóch kolejnych kart na musik. Licytacja Licytacja polega na wyłonieniu „grającego” („idącego”), czyli osoby, która weźmie musik i będzie rozpoczynała partię, co daje znaczną przewagę. Jednakże osoba, która wygra licytację, będzie zobowiązana do zdobycia tylu punktów, ile zadeklaruje – w przeciwnym razie zostaną jej one odpisane od wyniku. Dlatego bardzo ważne jest oszacowanie, ile uda się ugrać. Licytację rozpoczyna gracz siedzący po lewej stronie rozdającego słowem „sto” – musi zalicytować sto punktów, niezależnie od tego, co ma w kartach. Kolejny gracz (po jego lewej stronie) może spasować, przebić mówiąc „sto dziesięć” (często mówi się samo „dziesięć”) bądź spróbować zablokować innych graczy deklarując 120 lub jeszcze wyżej. Często ustala się, że można przebijać wyłącznie o 10 oczek więcej niż poprzedni gracz (licytacja stopniowana). Zawsze jednak operuje się wielokrotnościami liczby 10. Następni gracze, w kierunku zgodnym z ruchem zegara, mogą również podbić licytację o kolejne 10 lub spasować. Jeśli ktoś raz spasował, nie bierze udziału w dalszej licytacji. Osoba, która zadeklarowała najwięcej, zostaje „grającym”. Najczęściej ustala się, że nie można licytować wyżej niż maksymalna liczba punktów do zdobycia z kartami na ręce, czyli 120 bez meldunków, 160 z parą pików, 180 z parą trefl, 300 z parami kier i karo, 360 z meldunkami kier, karo, trefl. Zabranie przez grającego musiku, ustalenie poziomu gry Bezpośrednio po licytacji gracz, który ją wygrał, odsłania musik, by wszyscy gracze mogli go zobaczyć, po czym musik zabiera gracz „grający”. W grze dwuosobowej wybiera się jedną z dwóch kupek po dwie karty, a druga zostaje zakryta. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy gracz mający „sto” jest grającym ze względu na brak przebijającej licytacji, wtedy najczęściej ustala się, że nie ma obowiązku pokazywać kart „z musiku” innym graczom. Grający dokłada karty z musiku do swoich, następnie odrzuca dwie niepotrzebne mu i oddaje po jednej pozostałym graczom lub w przypadku gry dwuosobowej odkłada je na bok. W ten sposób wszyscy gracze mają po osiem kart (lub 10 przy dwóch osobach). Wybierając odrzucone karty należy wziąć pod uwagę ryzyko dania rywalowi karty do meldunku, karty biorącej czy „obstawy” (karty, którą gracz odrzuca w trakcie gry, by bronić dziesiątki lub meldunku). Często warto odrzucić wszystkie karty z jednego koloru, np. walet i dziewiątka lub „goła” dziesiątka, by następnie zbierać lewy atutem. Następnie gracz „idący” szacuje i deklaruje, jaką liczbę punktów zdobędzie („ugra”), np. „będę grał sto pięćdziesiąt” albo „idę sto pięćdziesiąt”. Liczba punktów musi być wielokrotnością liczby 10 (chyba że ustali się inaczej) i w żadnym wypadku nie może być niższa niż wylicytowana wcześniej. Istnieją dwa sposoby obliczania, ile należy zadeklarować: Sumowanie – dodajemy punkty za meldunki, które oczekujemy zameldować, asy oraz 10 (jeśli oczekujemy, że nimi weźmiemy). Wiedząc, że naszym łupem padną wszystkie karty danego koloru (np. mamy asa, 10 i króla; asa, 10 i dwie inne karty; asa, króla, damę, waleta i 9) możemy doliczyć 30. W sytuacji, kiedy mamy karty, które będą atutem, również istnieje duże prawdopodobieństwo wzięcia nimi lewy. Metoda ta stosowana jest jednak głównie przez początkujących graczy, lub jeśli wiemy, że nie złapiemy wiele kart. Przykładowo, mamy parę kier, dziesiątkę kier, asa trefl, dziesiątkę karo z obstawą i jakieś „blotki”. Sumujemy 100 za meldunek, 10 za asa. Jeśli spodziewamy się, że przeciwnicy nie mają meldunków, możemy doliczyć 10 za dziesiątkę kier i z dużym prawdopodobieństwem za 10 karo. Podbicie o kolejne 10 możemy zaryzykować, jeśli mamy niskie kiery, oraz liczyć na karty odrzucone przez przeciwników. Jeśli natomiast spodziewamy się, że przeciwnicy mają meldunki, należy szacować znacznie ostrożniej. Odejmowanie – jest metodą stosowaną przez bardziej zaawansowanych graczy. Od maksymalnej liczby punktów, którą możemy ugrać, czyli 120 plus meldunki, odejmujemy punkty, które są w stanie wziąć rywale. Zdecydowanie łatwiej to zrobić, jeśli tracimy tylko jedną czy dwie lewy oraz przy grze dwuosobowej. Za straconą lewę należy odliczyć wartość karty, którą rzucimy my, karty biorącej oraz rzuconej przez trzeciego gracza. W grze trzyosobowej należy wziąć pod uwagę, że rywale mogą rzucać sobie nawzajem wyższe karty, by nie dostały się dla osoby „idącej”, a w grze dwuosobowej o tym, że osoba biorąca ostatnią lewę bierze również 4 karty odłożone na bok (istnieje jednak także wariant gry, w którym nikt nie bierze tych czterech kart). Przykładowo w grze trzyosobowej jedyną niełapiącą kartą jest dama, którą meldujemy, czyli 3 punkty, oczekujemy, że ktoś weźmie ją asem (11 punktów), oraz musimy wziąć pod uwagę możliwość, że trzeci gracz (chcąc nam zaszkodzić) rzuci dziesiątkę. Razem 24 punkty, czyli odliczamy 30. W grze dwuosobowej najlepiej postarać się o złapanie ostatniej lewy, co ułatwia liczenie i zapewnia więcej punktów. W przeciwnym wypadku należy odliczyć nawet 30 punktów. Poza tym staramy się obliczyć co do oczka, jakie karty tracimy i czym prawdopodobnie będą wzięte. Jeśli nie mamy pewności, wówczas za lewę odejmujemy 20. Meldunki Meldunek to król i dama jednego koloru. Jeśli gracz posiada taką parę, wówczas gdy rozpoczyna lewę, musi położyć na stół damę lub króla z tego samego meldunku i powiedzieć: „Melduję X” lub częściej: „X”, gdzie X to wartość meldunku według poniższej tabelki, lub po prostu „para”. Można złożyć meldunek kładąc króla, ale w praktyce gra się damą, ponieważ jest to niższa karta i w przypadku zabrania lewy przez innego gracza oddaje mu się jeden punkt mniej. Za zameldowanie do punktów gracza dolicza się wartość meldunku. Po meldunku wszystkie karty w jego kolorze stają się atutami – przebijają (przewyższają) karty w pozostałych kolorach. Atut obowiązuje do końca rozdania lub do czasu zameldowania następnego meldunku (nowe atu). Przebieg rozgrywki Grę rozpoczyna „grający” poprzez wyłożenie dowolnej swojej karty na stół – rozpoczęcie pierwszej lewy. Kolejni gracze dorzucają po jednej swojej karcie. Obowiązują dwie zasady, przy czym pierwsza jest silniejsza od drugiej: Dorzucanie do koloru – obowiązuje kolor pierwszej karty. Przebijanie – dorzucanie karty wyższej niż leżąca na stole (dotyczy również atutu). Jeśli pierwszy gracz położy na przykład damę kier, następny waleta karo atu, to ostatni z graczy posiadający waleta kier i asa kier nie ma już obowiązku dawania asa kier, gdyż nie jest w stanie przebić leżących na stole kart. Podobnie jeśli gracz przed nami przebił atutem, a my nie mamy koloru, a atut mamy niższy, nie musimy go rzucać. Oddajemy dowolną kartę. Lewę wygrywa ten gracz, którego karta jest najwyższa. Ten gracz zabiera całą lewę i kładzie koszulkami w górę na stosie przy sobie, po czym rozpoczyna kolejną lewę. Obowiązuje zasada, że zawsze wychodzi ten gracz, który ostatni wziął lewę – wyjątek stanowi sytuacja wygrania licytacji: rozpoczyna ten, kto ją wygrał. Jeśli zawodnik po oddaniu po jednej z kart pozostałym uczestnikom ma „wykładane”, wówczas powinien określić wartość, jaką chce grać, i położyć odkryte karty na stole tak, aby inni sprawdzili poprawność jego deklaracji. Przykładowo jeśli ma 4 asy i 4 dziesiątki lub kompletne kolory, nikt z przeciwników nie jest w stanie przeszkodzić zawodnikowi w zebraniu wszystkich kart (w tym wypadku bez względu na kolejność, z jaką będą one wyrzucane). Ta zasada ma na celu jedynie przyspieszenie rozgrywki, więc jeśli ktoś nie jest pewien, czy weźmie wszystkie lewy, lepiej po prostu rozegrać daną rozgrywkę. Przy graczach bardziej zaawansowanych jest to jednak wyraz wysokiej kultury gry. Podliczenie punktów, zapisanie punktów Starszeństwo kart w grze (od najstarszej): as – 10 – król – dama – walet – 9. Wartości punktowe kart: Za zameldowany meldunek gracz dolicza sobie do uzyskanych punktów jego wartość. Po obliczeniu punktów gracz „grający” sprawdza, czy zdobył deklarowaną po licytacji liczbę punktów. Jeśli tak – dopisuje tylko tę liczbę do swojego wyniku. Jeśli nie – tę liczbę odpisuje się od jego wyniku. Liczba punktów w kartach (plus meldunki) gracza „grającego” musi osiągnąć zadeklarowany wynik bez zaokrąglania. Na przykład gracz, który wylicytował 150, a ugrał 147 punktów, przegrywa (punkty są odejmowane). Pozostali gracze dopisują osiągnięty wynik (łącznie z meldunkami) zaokrąglony do pełnych dziesiątek. Jeśli cyfra jedności jest mniejsza lub równa 5 – zaokrąglają w dół (24 ≈ 20 punktów, 25 ≈ 20 punktów), a jeśli większa – w górę (26 ≈ 30 punktów). Zaokrąglenie cyfry pięć jest też kwestią umowną, spotyka się zaokrąglenie w dół lub, jak w matematyce, w górę. Można też zastosować metodę algorytmiczną: do wyniku dodajemy 5 (lub 4 przy zaokrągleniu piątki w dół), a cyfrę jedności zamieniamy na 0. Suma punktów wszystkich kart to 120. Gracz może więc licytować do tej granicy i często „ugrać” te punkty, bez posiadania żadnego meldunku, poprzez zebranie wszystkich lew. Maksymalną realną liczbą punktów, jaką gracz może ugrać w jednym rozdaniu w grze 3- lub 4-osobowej, poprzez zameldowanie 100, 80, 60 i stracie jedynie jednej bitki przy meldowaniu, jest 336 (as + 10 + dama) lub 335 – (dama + maksymalnie dwa asy). Z uwagi na powyższe żaden z graczy nie może nigdy licytować więcej niż 360 (nie jest możliwe ugranie więcej). Takie ułożenie możliwe jest jedynie, gdy gracz II przebija damę z meldunku bez obstawy dziesiątką, a III gracz musi przebić asem. Zostaje wtedy król, który zbiera ostatnią bitkę. W grze 2-osobowej zdarza się ugrać 360 poprzez zameldowanie 3 najwyższych meldunków (100, 80 i 60) oraz zebranie 120 punktów z lew. Ugranie 400 byłoby możliwe w przypadku gry dwuosobowej, ale jedynie przy skrajnie złej grze rywala (odrzucanie asów i dziesiątek, a pozostawianie waletów i dziewiątek). W ten sam sposób można by ugrać 360 w grze trzyosobowej. Zakończenie rozgrywki Gra kończy się, kiedy jeden z graczy osiągnie lub przekroczy 1000 punktów. Najczęściej ustala się, że jeśli 1000 przekroczy inna osoba niż ta, która wygrała licytację, gra się nie kończy, a temu graczowi zapisuje się 990 lub nie dopisuje nic. W przypadku uzyskania 1000 punktów przez większą liczbą osób wygrywa ta osoba, która uzyska większą liczbę punktów. Dodatkowe zasady Bomba Bomba to przywilej, umożliwiający graczowi, który wygrał licytację, wycofanie się z rozdania bez odpisania punktów. Kosztem bomby jest oddanie nieugranych punktów pozostałym graczom. Zasady bomby budzą sporo kontrowersji, a liczba jej odmian wymaga ustalenia zasad przed rozgrywką. Najczęściej istnieje możliwość rzucenia jednej bomby, rzadziej spotyka się dwie. Najbardziej rozpowszechniona jest możliwość rzucenia bomby, jeśli gracz licytował tylko sto (bo musiał), a pozostali spasowali. Wtedy nie rozpoczyna się gry, graczowi temu zapisuje się, że dał bombę (nie odpisuje się 100 punktów), natomiast pozostałym graczom dodaje się po 60 punktów. W pozostałych wersjach umożliwia się bombę do wylicytowania 120 (również po 60 dla pozostałych graczy). Spotyka się też wersję gry, w której można rzucić bombę niezależnie od wysokości wygranej licytacji. Wtedy pozostałym graczom dopisuje się po połowie wylicytowanej liczby punktów, zaokrąglając do góry. Na przykład jeśli gracz rzuca bombę na 210, pozostali otrzymują po 110 punktów. Rzucić karty można również grając do 120 i grając we 2 przeciwnikowi zapisuje się 60, grając we 3 lub czterech po 40, a przegranemu odpisuje się (dla zaawansowanych) (gra np. przy blokowaniu gdy przeciwnik zbliża się do 1000, lub mamy kilka połówek i dobrą kartę). Ustalenie bomby (liczby dla każdego z rozgrywających) musi nastąpić na początku gry. Zaawansowani gracze często wybierają wariant bez bomby, ponieważ zostawianie kogoś na musiku również jest elementem taktyki. 800 punktów Jeśli jakiś gracz uzyskał lub przekroczył 800 punktów, to: Nie dopisuje się mu punktów, jeśli nie był w danym rozdaniu grającym, Można ustalić karę 100 punktów, jeśli nie pobrał ani jednej lewy w rozgrywce (tego przepisu lepiej nie stosować), Aby ukończyć grę lub zdobyć dodatkowe punkty, musi być grającym (lub grającym „z meldunkiem”) W przypadku, gdy graczowi nie powiedzie się gra i punkty zostaną mu odjęte tak, że będzie miał mniej niż 800 (bądź 900), powyższe zasady przestają obowiązywać. Ponowne rozdanie Jeśli po rozdaniu kart gracz nie ma w swoich kartach dziesięciu oczek (lub – zależnie od umowy – do osiemnastu) lub znajdują się wśród nich cztery dziewiątki, może poprosić o powtórne rozdanie kart. Przyjęło się, że przystąpienie do licytacji (nawet pasując) jest równoznaczne ze zrzeczeniem się praw do tego przywileju. Zasada nie ma zastosowania, kiedy w kartach posiadamy jakikolwiek meldunek. Zasada ta jest opcjonalną i zaawansowani gracze przystępują do rozgrywki niezależnie od układu. W tej wersji jeszcze bardziej istotne jest to, aby każdy z rozdających dobrze potasował karty, tak aby rozkład był naprawdę losowy. Zasady opcjonalne Pokazywanie musika: pokazujemy go zawsze, pokazujemy go, jeśli licytowaliśmy ponad 100, nigdy go nie pokazujemy (rzadko spotykane). Możliwość wykorzystania bomby: zawsze po wygranej licytacji (1 lub 2 na rozgrywkę), po wylicytowaniu do 120 (1 lub 2 na rozgrywkę), po wylicytowaniu 100 (1 lub 2 na rozgrywkę lub wielokrotnie (rzadko spotykane)), brak takiej możliwości. Możliwość licytacji: dowolnie wysoko, na własne ryzyko (rzadko spotykane, bo pozwala blokować rywala), z dowolnym meldunkiem dowolnie wysoko, bez meldunku do 120, do maksymalnej, możliwej do ugrania z kart na ręku wartości. W drugim i trzecim wypadku można domagać się od niego pokazania meldunku, jeśli ktoś licytuje ponad 120. Stosowanie tej zasady jest jednak podpowiedzią dla pozostałych graczy i zdecydowanie lepiej jest polegać na wzajemnym zaufaniu. Czasem spotyka się też zasadę, że po zakończonej licytacji można zażądać pokazania musika. Można się umówić na przebijanie w licytacji zawsze 10 lub o dowolną wielokrotność tej liczby. Często spotykana jest zasada, że melduje się zawsze damą, jednak nie ma ona dużego wpływu na rozgrywkę. Można dopuścić dokładny zapis wyników. Zaletą tego rozwiązania jest możliwość bardzo dokładnej gry – są bowiem systemy, które ze 100% dokładnością pozwalają oszacować, ile zawodnik w danym rozdaniu jest w stanie ugrać. Gra dla 2–4 graczy Wersje dla 2 graczy Każdy z graczy otrzymuje 10 kart, na stole leżą dwa musiki po dwie karty. Grający po licytacji wybiera jeden z musików, dokłada go do swoich kart na ręce, po czym dwie swoje karty odrzuca na stół (również zakryte). Po skończonej grze te cztery karty ze stołu dokłada się do stosu tego gracza, który wziął ostatnią lewę. Jest to klasyczna i najpopularniejsza wersja. Każdy z graczy otrzymuje po 9 kart, na stole leżą dwa musiki po trzy karty. Grający po licytacji wybiera jeden z musików, dokłada go do swoich kart na ręce, po czym trzy swoje karty odrzuca na stół (również zakryte). Po skończonej grze karty odrzucone od ręki grającego i niewybrany musik dokładane są do stosu tego gracza, który wziął ostatnią lewę. Gra z trzema kartami na musikach sprawia, że gracze w mniejszym stopniu znają karty przeciwnika (przy grze na dwie osoby można założyć, że „kartę której nie mam ja, ma mój przeciwnik”). Każdy z graczy otrzymuje 12 kart, gra toczy się z licytacją. Gracz „na musiku” pierwszy deklaruje wartość 100 w licytacji. Każdy z graczy otrzymuje po 6 kart, pozostałe ustawia się na wspólnym stosiku, a gra toczy się bez musiku i bez licytacji. Rozpoczyna gracz przeciwny do rozdającego. Po zebraniu gracz który wziął lewę ciągnie jedną kartę ze stosiku, a następnie kartę ciągnie drugi gracz. Taka odmiana gry w tysiąca często nazywana jest tysiącem dobieranym. Każdy z graczy otrzymuje 7 kart, dwie karty leżą w musie odkryte, a 8 pozostałych dobiera się w trakcie gry. Osoba, która zebrała lewę, dobiera kartę jako pierwsza. Gra zaczyna się od licytacji, jeden z graczy jest „na musiku”. Wersja dla 3 graczy Jeśli grają trzy osoby, „na musiku” jest jeden z graczy, zwykle na lewo od rozdającego, a musik (trzy zakryte karty) na środku stołu. Jeśli nikt nie zalicytuje więcej niż 100, musik bierze gracz, który jest „na musiku”, a z tak uzyskanych dziesięciu kart oddaje dwie dowolne zakryte karty pozostałym graczom. W innym przypadku musik bierze gracz, który deklarował najwyższą wartość punktów podczas licytacji. Wersje dla 4 graczy Zasady są podobne jak podczas gry w 3 osoby, jednak osoba będąca „na musiku” nie uczestniczy w grze, jednak zapisuje się jej punkty za karty w musiku: za asa 50, za meldunki wartości meldunków. Pozostała część gry przebiega dokładnie tak samo jak w przypadku 3 graczy. Ta wersja gry dla 4 graczy jest najbardziej popularna i znana. Zasady są podobne z tym, że grają wszystkie cztery osoby. Karty rozdaje się pomiędzy wszystkich uczestników bez musika (każdy dostaje po 6 kart). Rozpoczyna osoba po lewej od osoby rozdającej karty. Meldować można jeśli ma się ‘parę’ lub jeśli poprzednik (osoba po prawej) wyrzuciła damę, wtedy meldujemy ‘na kimś’ królem. Dalej podobnie obowiązują karty oraz ‘pomeldunkowe’ (atu) oraz możliwość ‘przebicia meldunku’ przez kolejnego gracza, jeśli ma meldunek (o ile to on był osobą, która zabrała ostatnie wyrzucone karty) lub jeśli my wyrzuciliśmy damę. Pozostała część gry przebiega dokładnie tak samo jak w poprzednich przypadkach. Zasady są podobne jak w pierwszej i drugiej wersji gry dla 4 graczy. Każdy z graczy otrzymuje po 5 kart, a licytacja toczy się o 4 pozostałe karty znajdujące się na stole. Rywalizują ze sobą dwie drużyny po dwóch graczy, którzy siedzą naprzeciwko siebie. Licytacja do maksymalnej możliwej ugranej wartości 400 punktów, która jest realnie możliwa do zdobycia. Po wygranej licytacji pozostałym graczom rozdaje się po jednej karcie z obecnie posiadanych. Nie ma obowiązku pokazywania kart, jakie znajdowały się na stole i pokazywania meldunku. Podobnie jak w drugiej wersji, możliwe jest tzw. meldowanie na przeciwniku, czyli wyrzucenie króla na damę, która została zagrana przez gracza poprzedzającego przy zachowaniu pozostałych zasad, czyli o ile istnieje możliwość, zawsze grać do koloru w danej turze i zawsze przebijać. Ta odmiana tysiąca jest popularna szczególnie w południowych rejonach Polski. Zobacz też 500 (gra karciana) 66 (gra karciana) Mariasz Mariáš Przypisy Tradycyjne gry karciane

87745

https://pl.wikipedia.org/wiki/Rammstein

Rammstein

Rammstein (często zapisywane skrótowo jako R+) – niemiecki zespół industrial metalowy, nurtu Neue Deutsche Härte, powstały w 1994 roku. Członkami zespołu od początku jego istnienia są: Till Lindemann (wokal), Richard Z. Kruspe (gitara) i Paul Landers (gitara), Oliver Riedel (gitara basowa), Christoph Schneider (perkusja) oraz Christian Lorenz (instrumenty klawiszowe). Zespół wielokrotnie przyznawał się do czerpania inspiracji zespołem Laibach, pod którego wpływem powstało logo zespołu – krzyż autorstwa Kazimierza Malewicza (będący również logiem Laibacha) z literą „R”. Oba elementy tworzą skrót zespołu („R+”). Większość tekstów jest wykonywana w języku niemieckim, lecz niektóre także w języku angielskim, rosyjskim, hiszpańskim i francuskim. Formacja debiutowała w 1995 roku albumem Herzeleid, jednakże prawdziwy rozgłos zyskała dopiero po wydaniu albumu Sehnsucht z 1997 roku, który do chwili obecnej jest najlepiej sprzedającym się wydawnictwem zespołu. W samych Stanach Zjednoczonych płyta ta sprzedała się w rekordowym nakładzie miliona egzemplarzy, otrzymując certyfikat platynowej płyty, według Recording Industry Association of America, amerykańskiego zrzeszenia wydawców fonografii, przyznającego wyróżnienia za nakład płyt. Oprócz tego, grupa wystąpiła w nowojorskiej hali Madison Square Garden, goszczącej największych artystów światowej sceny muzycznej. Nazwa Nazwa zespołu pochodzi od amerykańskiej bazy lotniczej (Ramstein Air Base) w Niemczech, położonej obok miasta Ramstein-Miesenbach, w której miał miejsce wypadek lotniczy, o którym grupa nagrała utwór o tej samej nazwie. Początkowo nazwa zespołu brzmiała „Rammstein Flugschau”, która jednak wkrótce została skrócona do Rammstein. Paul Landers, jeden z ówczesnych twórców nowej nazwy, w późniejszym czasie wyjaśnił, iż nowa nazwa zespołu była wymyślona prześmiewczo i ze względu na niewiedzę omyłkowo zapisana przez dwa M. Pomimo innych pomysłów na nazwę zespołu (m.in. Milch, Erde oraz Mutter) grupa pozostawiła ówczesne nazewnictwo. Historia Zespół Rammstein został założony przez gitarzystę Richarda Kruspe. W 1989 r., po ucieczce z NRD do Berlina Zachodniego, założył tam zespół Orgasm Death Gimmicks. W tym czasie był pod silnym wpływem amerykańskiej muzyki, szczególnie zespołu Kiss. Po upadku Muru Berlińskiego przeprowadził się do Schwerina, gdzie Till Lindemann (późniejszy wokalista zespołu) pracował jako wyplatacz koszów wiklinowych i grał na perkusji w zespole First Arsch. W tym czasie Oliver Riedel z zespołu The Inchtabokatables i Richard mieszkali razem w wynajmowanym mieszkaniu, natomiast Christoph Schneider grał w zespole Die Firma. Richard wkrótce uświadomił sobie, że muzyka, którą dotąd tworzył, nie odzwierciedla jego rzeczywistych sympatii, i że się z nią nie utożsamia. Stwierdził, że chciałby stworzyć coś nowego, co łączyłoby w sobie industrialne dźwięki z muzyką gitarową. Richard, Olivier oraz Christoph rozpoczęli prace nad urzeczywistnieniem swojego pomysłu. Wkrótce Kruspe uświadomił sobie, że nie potrafi jednocześnie pracować nad tworzeniem tekstów piosenek i komponowaniem muzyki, namówił więc Tilla Lindemanna do dołączenia do zespołu. Pierwsze „przesłuchanie” przyszłego wokalisty zespołu odbyło się przypadkowo, gdy Richard podsłuchał Lindemanna podczas wyplatania koszyków. W 1994 odbył się konkurs dla amatorskich zespołów w Berlinie, którego zwycięzca miał otrzymać możliwość nagrania czterech utworów na płycie demo w profesjonalnym studio nagraniowym. Kruspe, Schneider, Riedel i Lindemann wzięli udział w tym turnieju, wygrali go i tym samym przyciągnęli uwagę Paula Landersa, który chciał wziąć udział w ich muzycznym projekcie już po przesłuchaniu nagranego demo. Aby skompletować sekstet, Rammstein zaprosił do współpracy Christiana „Flake” Lorenza, który grał z Paulem H. Landersem w zespole Feeling B. Na początku Lorenz nie był przekonany do współpracy z zespołem, ale ostatecznie się zgodził. Rammstein rozpoczął nagrywanie pierwszego studyjnego albumu Herzeleid („Cierpienia serca”) w marcu 1995 z producentem Jacobem Hellnerem. Ich pierwszy singiel Du riechst so gut („Pachniesz tak dobrze”) został opublikowany 17 sierpnia i umieszczony na albumie wydanym 24 września 1995. W tym samym roku zespół odbył trasę koncertową z zespołem Clawfinger. Był w Warszawie i Pradze oraz zorganizował drugą trasę od 2 do 22 grudnia, podczas której odbyło się 17 koncertów, co znacznie zwiększyło popularność zespołu w Niemczech. Na początku 1996 odbyło się kilka kolejnych koncertów zespołu i 8 stycznia 1996 ukazał się drugi singiel grupy – Seemann. 27 marca 1996 Rammstein wystąpił w stacji telewizyjnej MTV w programie Hanging Out w Londynie. Był to ich pierwszy koncert w Wielkiej Brytanii. Pierwsze poważniejsze zainteresowanie zespołem poza ojczyzną miało miejsce, gdy dyrektor dźwiękowy Trent Reznor wybrał dwie piosenki Rammsteina „Heirate Mich” i „Rammstein” do filmu Zagubiona autostrada, którego reżyserem był David Lynch. Ścieżka dźwiękowa do filmu została wydana na płycie w Stanach Zjednoczonych pod koniec 1996, natomiast w Europie w kwietniu 1997. Od września do października 1996, Rammstein odbył trasę koncertową po Niemczech, Austrii i Szwajcarii, wykonując rocznicowy koncert nazwany „100 lat Rammstein”. Gośćmi podczas tej trasy byli Moby, Bobo i Berlińska Orkiestra Sesyjna. 28 marca 2019 w serwisie YouTube został opublikowany teledysk do singla pt. „Deutschland”, który zapowiadał nowy album. 18 kwietnia zespół oficjalnie przedstawił tracklistę i okładkę nowego, siódmego albumu. Wydanie albumu było planowane na 17 maja 2019. Muzyka i teksty Styl grupy ewoluował, początkowo był mocno przesiąknięty elektroniką i industrialnymi dźwiękami, na ostatnich płytach brzmienie zespołu stało się bardziej naturalne, pojawiły się partie wykonywane przez chór i orkiestrę. Muzykę grupy często określa się mianem Neue Deutsche Härte. Teksty piosenek poruszają tematy często uznawane za mroczne lub kontrowersyjne (jak np. utwór „Mein Teil” zainspirowany historią kanibala z Rotenburga czy „Wiener Blut” zainspirowany sprawą Josefa Fritzla). Obracają się wokół miłości, samotności, perwersji i seksu („Rein raus”, „Bück dich”, „Pussy”, „Sehnsucht”, „Du riechst so gut”, „Dicke titten”). Dotyczą także innych tematów – narkotyków („Adios”), polityki („Amerika”), nekrofilii („Heirate mich”), homoseksualizmu („Mann gegen Mann”), prostytucji („Te quiero puta!”), kazirodztwa i pedofilii („Laichzeit”, „Tier”, „Spiel mit mir”, „Halleluja”). Autorem większości oryginalnych tekstów Rammsteina jest Till Lindemann. Koncerty i teledyski Koncerty Rammsteina pełne są efektów pirotechnicznych. Zespół przygotowuje stroje i zachowanie na scenie (odgrywa sceny, obrazujące teksty piosenek). Stałym elementem podczas wykonywania utworu „Rammstein” był płonący płaszcz, noszony przez wokalistę, który nawiązuje do katastrofy, o której opowiada ów utwór, jednak w czasie trasy promującej album Reise, Reise został on zastąpiony miotaczami ognia, przymocowanymi do rąk wokalisty. Częstym motywem jest także członek zespołu „odpływający” na pontonie niesionym przez widownię podczas wykonywania piosenki „Seemann” i „Stripped” oraz na „Haifisch” lub podczas wykonywania utworu „Feuer frei!” – płonące maski, za pomocą których muzycy plują kolumnami ognia. Rammstein przykłada dużą wagę do teledysków. W „Ich will” zespół „napada” na bank i bierze zakładników; w „Ohne dich” wspinają się na najwyższy szczyt Alp Ötztalskich – Wildspitze; w „Sonne” przedstawiona jest w krzywym zwierciadle bajka o królewnie Śnieżce i siedmiu krasnoludkach; miłosna ballada „Seemann” jest grana na wysypisku śmieci czy prześmiewczy teledysk z „Amerika”. Inspirację dla swoich teledysków czerpią czasem z filmów, np. teledysk do utworu „Engel” (nagrodzony niemiecką nagrodą Echo), zainspirowany został przez film Od zmierzchu do świtu, a do „Du hast” przez Wściekłe psy Quentina Tarantino. Zespół był oskarżany o fascynację nazizmem, zwłaszcza po wykorzystaniu fragmentów filmu Olympia Leni Riefenstahl w teledysku „Stripped”, po czym nagrał utwór „Links 2-3-4”, w którym odpowiedział na oskarżenia stwierdzając, że zespół ma poglądy lewicowe. Dyskografia Albumy studyjne Herzeleid (1995) Sehnsucht (1997) Mutter (2001) Reise, Reise (2004) Rosenrot (2005) Liebe ist für alle da (2009) Rammstein (2019) Zeit (2022) Nagrody i wyróżnienia Przypisy Linki zewnętrzne Oficjalna strona zespołu Niemieckie zespoły metalu progresywnego Niemieckie zespoły industrialmetalowe Niemieckie zespoły metalowe Zdobywcy platynowych płyt Niemieckie zespoły metalu alternatywnego Laureaci Europejskich Nagród Muzycznych MTV Laureaci Revolver Golden Gods Awards Laureaci Metal Hammer Golden Gods Awards Laureaci Kerrang! Awards Laureaci World Music Awards

2450181

https://pl.wikipedia.org/wiki/Marcin%20Mastalerek

Marcin Mastalerek

Marcin Mastalerek (ur. 15 września 1984 w Szczecinie) – polski polityk, działacz samorządowy, poseł na Sejm VII kadencji, od 2023 sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta RP i szef Gabinetu Prezydenta RP. Życiorys W młodości trenował piłkę nożną w szczecińskich klubach. W 2008 ukończył studia na kierunku stosunki międzynarodowe na Uniwersytecie Szczecińskim. Był pełnomocnikiem komitetu obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej na rzecz ulg dla studentów. Zaangażował się w działalność Prawa i Sprawiedliwości oraz Forum Młodych PiS, na czele którego stał od marca 2011 do lipca 2014. W wyborach samorządowych w 2010 został wybrany do sejmiku łódzkiego, objął funkcję przewodniczącego klubu radnych PiS. W wyborach parlamentarnych w 2011 został liczbą 8509 głosów wybrany na posła z listy Prawa i Sprawiedliwości w okręgu sieradzkim. W listopadzie 2014 został rzecznikiem prasowym PiS, a w lipcu 2015 przestał pełnić tę funkcję. W tym samym roku nie wystartował w kolejnych wyborach parlamentarnych. W 2016, po objęciu funkcji prezesa zarządu PKN Orlen przez Wojciecha Jasińskiego, Marcin Mastalerek został dyrektorem ds. komunikacji korporacyjnej w tym koncernie, pełnił tę funkcję do jesieni 2017. W listopadzie 2018 został wiceprezesem Ekstraklasy, pełnił tę funkcję do września 2023. We wrześniu 2020 został doradcą społecznym prezydenta Andrzeja Dudy. 24 października 2023 powołany przez prezydenta na stanowiska sekretarza stanu w Kancelarii Prezydenta RP oraz szefa Gabinetu Prezydenta RP. Przypisy Absolwenci Uniwersytetu Szczecińskiego Ludzie urodzeni w Szczecinie Ludzie związani z przemysłem petrochemicznym Ministrowie w Kancelarii Prezydenta RP Politycy Prawa i Sprawiedliwości Polscy działacze piłkarscy Posłowie z okręgu Sieradz Radni sejmiku województwa łódzkiego Urodzeni w 1984

10005

https://pl.wikipedia.org/wiki/Tokio

Tokio

– stolica i największe miasto Japonii, położone na południowo-wschodnim wybrzeżu Honsiu i zarazem największy obszar metropolitalny na świecie na poziomie 38 305 000 mieszkańców (stan na kwiecień 2018). Nazwa oznacza „Wschodnią Stolicę”. Do 1868 roku miasto nazywało się Edo. Tokio formalnie nie jest miastem, ale prefekturą metropolitalną od 1 lipca 1943. Zostało zniszczone przez trzęsienie ziemi w 1923, a także przez amerykańskie bombardowania w maju 1945 (podczas II wojny światowej). Było również organizatorem letnich igrzysk olimpijskich w 1964 i ponownie w 2021. Znajdują się tutaj: cesarski kompleks pałacowy (Pałac Cesarski), gmach parlamentu, Tokyo Tower, Tokyo Skytree, zabytkowe świątynie buddyjskie, chramy shintō, muzea, obiekty kultury, parki. Tokio jest siedzibą jednej z głównych giełd świata i rekordowej liczby dużych przedsiębiorstw. W 2018 Tokio odwiedziło 12,12 mln turystów z całego świata – było dziewiątym najczęściej odwiedzanym miastem na świecie. Terytorium Tōkyō-to jest odrębną jednostką w podziale administracyjnym państwa, co jest zaznaczone znakiem (wymawianym to) oznaczającym „stolicę” lub „metropolię” i w języku angielskim tłumaczone jako Tokyo Metropolis lub Tokyo Metropolitan Prefecture, czyli Tokijska Prefektura Metropolitalna. Władze miasta wyróżniają w niej trzy obszary: 23 dzielnice, region Tama oraz wyspy. Metropolia Obszar wielkiej aglomeracji (niebędącej formalną jednostką administracyjną), zwany Wielkim Tokio, obejmuje części sąsiednich prefektur i miast, skupiając w 2017 r. 37,9 mln mieszkańców. Wielkie Tokio, czyli Greater Tokyo Area zwane jest także Tokyo Megalopolis Region. W takim ujęciu obejmuje Tōkyō-to oraz trzy sąsiednie prefektury: Saitama, Chiba, Kanagawa. Istnieje także jeszcze szersze pojęcie, również nieformalne, National Capital Region, czyli Tōkyō-to i siedem prefektur: Saitama, Chiba, Kanagawa, Ibaraki, Tochigi, Gunma, Yamanashi. Położenie i znaczenie miasta Metropolia stołeczna Tokio leży w regionie Kantō, na największej japońskiej równinie, na wyspie Honsiu (Honshū), u ujścia rzeki Sumida do Zatoki Tokijskiej. Współrzędne geograficzne centralnej części miasta to: 35°41′ szerokości geograficznej północnej i 139°46′ długości geograficznej wschodniej. Obszar prefektury metropolitalnej Tokio pocięty jest rzekami. Sumida jest historycznym korytem rzeki Ara, która od II ćw. XX w. ma sztucznie wykonane, alternatywne koryto do Zatoki Tokijskiej, omijające obszar centralny miasta. Na wschodzie płyną rzeki Naka i Edo. Ta ostatnia jest wschodnią granicą miasta (na odcinku południowym, gdzie przekopano alternatywne koryto do Zatoki, stary ciek nosi nazwę Kyū-Edo). Głównym ciekiem zachodniej części obszaru jest rzeka Tama, będąca na znacznej długości południową granicą miasta. Wschodnia część miasta leży na płaskim, a na wschód od Sumidy wręcz podmokłym terenie, podczas gdy zachodnia – na terenie lekko pofalowanym, z widocznymi dolinami i płytkimi wąwozami dawnych rzek. Jest to wschodni skraj wyżyny Musashino, ciągnącej się na zachód, aż po góry oddzielające ją od kotliny dawnej prowincji Kai. Góry zajmują duży obszar prefektury. Ich zbocza są strome i zalesione (lasem pokryte jest 36% obszaru Tōkyō-to). Najwyższym szczytem jest Kumotori o wysokości 2017 m n.p.m. Na terenie stołecznej prefektury znajdują się także inne szczyty, m.in.: Takanosu (1737 m n.p.m.), Ōdake (1267 m n.p.m.), czy otoczone szczególnym kultem Mitake (929 m n.p.m.) i Takao (599 m n.p.m.). Wysoko w górach na rzece Tamie znajduje się największe jezioro na terenie prefektury – sztuczny zbiornik Okutama-ko. Wielki zespół miejski południowego Kantō, którego stolica Japonii stanowi centrum, tworzy obszar zurbanizowany, zajmujący większą część Tōkyō-to oraz prefektury Kanagawa (gdzie leży Jokohama, drugie co do wielkości miasto Japonii), jak również znaczną część prefektur Chiba i Saitama. W strefie bezpośredniego oddziaływania miasta pozostają również prefektury: Gunma, Ibaraki, Tochigi, Yamanashi i Shizuoka. Stolica jest centrum politycznym, handlowym, finansowym, edukacyjnym i medialnym kraju. Nie ma ona konkurencji w Japonii pod względem liczby biur, ministerstw, korporacji, uczelni, muzeów, teatrów i parków rozrywki. Aż 47,3% korporacji japońskich o kapitale powyżej miliarda jenów znajduje się w Tokio. 9,8% wszystkich zatrudnionych w kraju pracuje na terenie prefektury Tokio i wytwarza 16,8% dochodu narodowego. Metropolia ma wysoko rozwinięty system komunikacji miejskiej, m.in. najdłuższą na świecie sieć szybkich kolei miejskich oraz jeden z największych systemów miejskich dróg ekspresowych. Tokio leży w strefie dużej aktywności sejsmicznej, co stwarza specyficzne wymagania dla zabudowy. Istnieje realne zagrożenie kolejnym wielkim trzęsieniem ziemi, które mogłoby ponownie zniszczyć miasto. Mimo to miasto wciąż przyciąga ludzi z całego kraju, a nawet świata. Od dłuższego czasu imigracja lokuje się głównie nie w samym mieście, ale na obszarze szeroko pojętej aglomeracji. Ludność Szacuje się, że już w I połowie XVIII wieku liczba ludności Tokio (ówczesnego Edo) przekroczyła 1 mln, czyniąc to miasto największym na świecie. Przez kolejne 100 lat populacja miasta pozostawała na podobnym poziomie, choć bywały okresy znacznych ubytków wynikających z katastrof naturalnych (pożarów, trzęsień ziemi, tsunami, tajfunów, powodzi), rzadziej w wyniku powstań i epidemii. Restauracja Meiji w 1868, jak również wielki pożar w 1871, wpłynęły na znaczne zmniejszenie populacji stolicy. Koniec XIX i początek XX wieku charakteryzowały się ponownym przyrostem ludności wynikającym z industrializacji kraju, dalszej urbanizacji i modernizacji w stylu zachodnim. W 1923 miasto i jego okolice nawiedziło potężne trzęsienie ziemi, co istotnie wpłynęło na populację (większość terenów miasta została doszczętnie zniszczona nie tylko w wyniku ruchów skorupy ziemskiej, ale przede wszystkim następujących po nich pożarów). W kolejnych latach (zwłaszcza w latach 30. XX wieku) miasto doświadczyło nieznanego w historii wzrostu liczby ludności (głównie powrotu rdzennych tokijczyków oraz migracji nowej ludności z terenów wiejskich) wynikającego z odbudowy zniszczonych dzielnic, przebudowy pozostałych terenów (unowocześnienia infrastruktury, założenia nowych zakładów przemysłowych, powstania nowoczesnych osiedli mieszkaniowych). Pod koniec II wojny światowej miasto doświadczyło kolejnego znacznego spadku liczby ludności w wyniku amerykańskich nalotów bombowych, które zniszczyły około 70% powierzchni miasta. Od 1946 następowały odbudowa i ponowny powrót tokijczyków do stolicy oraz napływ nowej ludności z okolicznych regionów. Od 1967 migracje do/z Tokio charakteryzowały się saldem ujemnym, z wyjątkiem 1985. W 2004 zanotowano saldo dodatnie 72 tys. osób (na 795 tys. osób migrujących). Jednakże nie oznacza to, że wzrost miasta został zahamowany, ponieważ urbanizacji uległy tereny położone poza 23 okręgami specjalnymi i prefekturą Tokio. Na przykład sieć transportowa zachodnich dzielnic Kawasaki i Jokohamy, nakierowana raczej na Tokio, niż na centra obu miast, świadczy o tym, że wzrost ich populacji był w gruncie rzeczy wzrostem bezpośrednio związanym z Tokio. Według stanu na 1 października 2015 r. populacja Tokio szacowana jest na 13,5 mln, co stanowi około 11% całkowitej liczby ludności Japonii. Ma zatem największą populację spośród wszystkich 47 prefektur, a zajmując powierzchnię 2191 km², co stanowi 0,6% całkowitej powierzchni kraju, ma gęstość zaludnienia 6158 osób/km², a więc jest prefekturą najgęściej zaludnioną. W podziale na trzy wyróżniane regiony liczba ludności wynosi: (1) obszar okręgów specjalnych (23-ku) zamieszkuje 9,2 mln osób, (2) obszar Tama – 4,2 mln, (3) Wysp Tokio – 26 tysięcy. Prefektura metropolitalna Tokio ma 6,9 mln gospodarstw domowych, ze średnią 1,94 osoby na gospodarstwo domowe. Liczba rezydentów zagranicznych według podstawowego rejestru wynosi 440 tys. na dzień 1 października 2015 roku. Proces starzenia się populacji jest jednym z większych problemów demograficznych Japonii. W Tokio w 1985 roku 8,9% ludności znajdowało się w grupie powyżej 65 lat, a w 2000 było to 17,3%. Odsetek osób starszych przekroczył standard ONZ 14% dla „społeczeństwa w podeszłym wieku” w 1998 roku, a obecnie zbliża się do poziomu 21%, co oznacza „społeczeństwo w podeszłym wieku”. W 2000 roku liczba osób w wieku produkcyjnym wynosiła 6,47 mln, z czego 312 tys. pozostawało bez zatrudnienia. Spośród zatrudnionych mieszkańców Tokio 46,3% pracowało na stanowiskach urzędniczych, 29,9% – w usługach, 24% – w przemyśle i transporcie, 0,5% – w rolnictwie i rybołówstwie. Historia Pierwsza wzmianka o osadzie rybackiej na przedpolu późniejszego zamku Edo pojawiła się w XII wieku. Ieyasu Tokugawa – założyciel dynastii siogunów, panującej od XVII do XIX wieku, uzyskawszy od Hideyoshi Toyotomi ziemie Kantō jako dzierżawę lenną (lata 90. XVI w.), uczynił z Edo centrum swoich dóbr, a potem faktyczną stolicę kraju. Edo było siedzibą dynastii Tokugawa do restauracji Meiji w XIX wieku. Historia Edo Przebudowa okresów Meiji i Taishō Na początku okresu Meiji (1868–1912) miasto otrzymało nową nazwę Tōkyō, co znaczy „wschodnia stolica”, i oficjalnie stało się siedzibą cesarza i władz kraju. W 1871 utworzono , która rok później uzyskała granice zbliżone do obecnych; obejmowała ona 15 miasta i kilka powiatów. W 1889 dzielnice te weszły w skład nowo utworzonej jednostki – . Jako jednostka administracji terytorialnej istniała do 1943, w granicach powiększonych w 1932 i składała się z 35 dzielnic. Ewolucja miasta od stolicy siogunów feudalnego państwa do stolicy rozwijającego się, nowoczesnego kraju przebiegała stopniowo. Dzielnice centrum miasta zajęte przez mieszczan ewoluowały w kierunku centrum handlowego, dzielnice daimyō zajęte zostały przez rezydencje arystokracji, rodzącej się burżuazji, wysokich urzędników państwowych, dzielnice samurajów – przez przedstawicieli klasy średniej. Szczególnie duże przemiany miały miejsce wkrótce na terenach dawnych rezydencji daimyō. W 1872 pożar strawił część śródmieścia. Odbudowa była pierwszą próbą wprowadzenia architektury zachodniej: powstała wówczas „georgiańska” obudowa głównej ulicy Ginzy – Chūō-dōri. W 1876 otwarto park Ueno, pierwszy wielki kompleks zieleni publicznej, założony obok XVII-wiecznego chramu Ueno Tōshō-gū. W 1882 znalazło w nim lokalizację tokijskie Muzeum Narodowe (założone w 1872 jako pierwsze muzeum w Japonii). W tym samym roku założono ogród zoologiczny. W parku organizowano wielkie wystawy, m.in. w 1877 (I Krajowa Wystawa Przemysłowa), 1890 (III Wystawa), 1907 (Wystawa Przemysłowa Meiji), 1922 (Wystawa Pokoju). Powstawały dla nich okazałe pawilony, będące nieraz manifestacją najmodniejszych form architektury Zachodu. W 1877 otwarto Uniwersytet Tokijski. Jego główny kampus powstał na terenie dawnego majątku rodziny Maeda, na zachód od parku Ueno. W 1872 otwarto pierwszą w kraju linię kolejową, łączącą tokijską dzielnicę Shimbashi z Jokohamą. Drugą – doprowadzono w 1883 od północy do dworca Ueno. Obie linie połączyła w 1885 obwodnica kolejowa. Linia ta, zwana linią Yamanote (lub Yamate), choć budowana jeszcze w znacznym oddaleniu od zabudowy, wyznaczyła przyszły obszar dzielnic centralnych i miała odegrać wielką rolę w ukształtowaniu współczesnego miasta. W 1882 w mieście uruchomiono pierwszą linię tramwaju konnego. Elektryfikacja sieci następowała od 1903. Mniej więcej w pierwszej dekadzie XX w. zabudowa miasta osiągnęła linię obwodnicy Yamanote, a wraz z nią rozbudowywano linie tramwajowe. Sieć ta znalazła się pod jednym zarządem, a w 1911 została wykupiona przez miasto. Charakterystyczne drewniane mosty z okresu Edo przetrwały najdłużej na węższych rzekach i kanałach. Na Sumidzie proces zastępowania ich konstrukcjami żelaznymi zaczął się w 1874 (Umaya-bashi), a skończył w 1911 (Shin-ōhashi). Most Nihonbashi, zastąpiony konstrukcją kamienną w 1911, uzyskał atrakcyjną oprawę architektoniczną. Modernizacja miasta na większą skalę nastąpiła poprzez budowę dzielnicy rządowej. Ulokowano ją wokół cesarskiego kompleksu pałacowego, na terenie uzyskanym po zlikwidowanych rezydencjach daimyō. Powstały wówczas liczne budynki urzędów, agencji rządowych i ministerstw w Kasumigaseki oraz siedzib banków i instytucji finansowych w Marunouchi, bezpośrednio na zachód od wzniesionego w 1914 dworca Tōkyō. Kanał, stanowiący południową fosę dawnego pierścienia domów samurajskich, został zasypany, aby umożliwić budowę szerokiej ulicy obwodowej. Pomiędzy Marunouchi i Kasumigaseki urządzono publiczny park Hibiya, otwarty w 1903 roku. Japońską wersję Wersalu zrealizowano w postaci pałacu Akasaka Geihinkan (arch. Tōkuma Katayama, 1909) przeznaczonego pierwotnie na siedzibę następcy tronu, a obecnie pełniącego rolę rezydencji dla oficjalnych gości państwa. Jednocześnie, w 1908, pojawiła się pierwsza w mieście (i kraju) kamienica czynszowa. Zbudowano ją koło parku Ueno i nazwano „Ueno Club”. Wskutek braku dostępnych terenów w śródmieściu, duże kompleksy zielone zakładano na obrzeżach miasta. W 1906 otwarto park Shinjuku (Shinjuku Gyoen), a w latach 20. urządzono kompleks parkowo-architektoniczny chramu Meiji, poświęcony cesarzowi i cesarzowej Meiji (zm. 1912 i 1914). W drugiej połowie okresu Meiji wzrost liczby ludności Tokio stymulowany był rozwojem przemysłu. W 1897 były 333 fabryki zatrudniające 30 tys. osób, zaś w 1919 roku 7233 fabryki zatrudniały niemal 190 tys. osób. Głównym miejscem, gdzie lokował się przemysł, początkowo głównie w postaci małych i średnich przedsiębiorstw, były wschodnie brzegi Sumidy, gdzie grunty były podmokłe i przez to tanie. Później popularnymi lokalizacjami dla fabryk stały się północne obszary Senju (Adachi) i Ōji (Kita). Przebudowa i rozbudowa po trzęsieniu ziemi w Kantō W dniu 1 września 1923 region Kantō nawiedziło potężne trzęsienie ziemi o sile 8,3 w skali Richtera. Ogromny pożar strawił dwie trzecie obszaru Tokio: całą zabudowę po wschodniej stronie rzeki Sumida, wszystkie dzielnice na jej zachodnim brzegu od Asakusa na północy, przez śródmieście po Shimbashi oraz bezpośrednie otoczenie kompleksu Pałacu Cesarskiego. Liczbę ofiar obliczano na 142 807 osób. Była to jedna z największych katastrof w historii ludzkości. Po trzęsieniu ziemi rozpoczęto intensywną odbudowę, której kierunki wyznaczyła Agencja Odbudowy Stolicy Cesarskiej pod kierownictwem wybitnego polityka i „modernizatora” Japonii, Shinpei Gotō. Plan zakładał poważne zmiany ukształtowania najbardziej zniszczonych dzielnic, budowę szerokich arterii wyposażonych w odpowiednią infrastrukturę, m.in. Yasukuni-dōri i Shōwa-dōri, zespołu dużych mostów na Sumidzie, urządzenie wielkich parków (w tym na nabrzeżach rzeki), urządzenie hal targowych (m.in. targu w Tsukiji), budowę wielu szkół elementarnych i towarzyszących im terenów zielonych. Chociaż części tych zamierzeń nigdy nie zrealizowano, zakres dokonanych restrukturyzacji układu działek i kwartałów śródmieścia oraz liczba przebić i poszerzeń ulic są imponujące. Już wówczas zasypano wiele kanałów śródmiejskich, traktowanych jak anachronizm, i przeznaczono je pod ulice lub zabudowę. Zupełne zniszczenie miasta ułatwiło też Kolejom Rządowym przeprowadzenie dwóch nadziemnych linii średnicowych łączących dworzec Tōkyō z dworcem Ueno oraz dworzec Ryōgoku z powstałą wcześniej linią Chūō (1932), krzyżujących się w Akihabara. Natomiast prywatne konsorcja budowały kolejne odcinki podziemnej linii metra – pierwszy otwarto między Asakusa i Ueno w 1929, a całą trasę do Shibuya otwarto w 1939. Jednocześnie urządzano planowane wcześniej nowe koryto rzeki Ara, które przebiega poza wschodnimi rubieżami ówczesnego miasta (ukończone przed 1932). W okresie międzywojennym przemiana obrazu architektonicznego historycznego śródmieścia w kierunku wzorca metropolii Zachodu była już bardzo zaawansowana. Szczególnie wiele okazałych gmachów istniało już w Nihonbashi, Kyōbashi i Ginzy. W Nagata-chō ukończono (1925) monumentalny gmach parlamentu z osiowym przedpolem (arch. F. Watanabe, Sh. Takeuchi), w stylu klasycyzującego modernizmu. Rok później ukończono podobny w formie gmach Galerii Obrazów Meiji (arch. Masatsugu Kobayashi). Stopniowo próbowano też stworzyć budowle bardziej związane z tradycją narodową. Przykładem jest gmach główny Muzeum Narodowego wzniesiony w 1932 w parku Ueno. Jego styl określano jako „koronno-imperialny” (arch. Jin Watanabe). Stosowano też formy bardziej surowe, modernistyczne – np. budynek dworca Ueno (1932). Także w okresie międzywojennym intensywnej urbanizacji ulegały obszary położone coraz dalej na zewnątrz od kolei obwodowej Yamanote. Spowodowała ona budowę licznych linii elektrycznych kolejek dojazdowych, które łączyły się z linią Yamanote, nie mając prawa penetrować samego miasta (gdzie był monopol tramwajów toden). Charakterystyczna dla Japonii rozbudowa ważniejszych stacji kolejowych do skali wielkich zespołów handlowo-usługowych, została podjęta w Tokio już w okresie międzywojennym, najpierw przez zarządy dentetsu. To właśnie te stacje, z towarzyszącymi im własnymi domami towarowymi, stały się ogniskami, wokół których ukształtowały się subcentra tokijskie położone na linii Yamanote. Koleje dojazdowe zaangażowały się też w rozwój przedmieść mieszkaniowych położonych na trasach swoich linii. Najbardziej znane z nich to przedmieście Den’enchōfu kolei elektrycznej Tōkyū. Planowemu rozwojowi towarzyszyła jednak spontaniczna urbanizacja terenów leżących poza koleją obwodową – ona głównie nadała chaotyczne oblicze zachodnim i południowym dzielnicom zewnętrznym. W 1943 wprowadzono wspólną administrację miasta i prefektury, tworząc specjalną prefekturę stołeczną Tōkyō-to. Dzielnice tworzące dawne miasto Tokio uzyskały status podobny do innych gmin (miast) istniejących wcześniej na terenie prefektury. Powojenna odbudowa i boom gospodarczy U schyłku II wojny światowej miasto zostało ponownie zniszczone przez bombardowania, zwłaszcza przez wielki pożar wywołany amerykańskim nalotem dywanowym 9 marca 1945. Zginęło około 200 tys. osób, więcej niż w wybuchach bomb atomowych w Hiroszimie i Nagasaki. Ludność prefektury, licząca w 1940 roku 7,35 mln zmalała w 1945 do 3,5 mln. Powojenny wzrost ludności, potęgowany imigracją, postępował szybko: w 1962 prefektura liczyła już ponad 10 mln mieszkańców. Oba kataklizmy i kolejne odbudowy przyczyniły się do tego, że wschodnie i centralne obszary śródmieścia mają bardziej regularny układ kwartałów i więcej szerokich ulic, niż obszary zachodnie. Tokio jest zasadniczo miastem o nowej zabudowie, nawet większość zabytków musiała być odbudowana – zwykle w starych kształtach, ale w nowej konstrukcji (np. Sensō-ji). Do lat 50. XX wieku Tokio było siedzibą amerykańskich wojsk okupacyjnych. Rezydowały one m.in. na terenie dawnego placu ćwiczeń wojskowych w Yoyogi, przylegającego do świątyni Meiji. W 1964 obszar ten stał się głównym terenem olimpijskim, a w 1967 otwarto tam park Yoyogi. Widocznym wyrazem modernizacji miasta po wojennych zniszczeniach była zabudowa z niepalnych materiałów, zdecydowanie większej skali, w formach modernistycznego „stylu międzynarodowego”. Organizacja Olimpiady letniej w 1964 spowodowała przyśpieszenie inwestycji, przede wszystkim w urządzenia sportowe – powstał wówczas m.in. kompleks stadionów w Yoyogi (arch. Kenzō Tange) oraz ważne inwestycje komunikacyjne. Symbolem tych ostatnich była sieć miejskich dróg ekspresowych, prowadzonych na estakadach (wyjątkowo w tunelach). Trasy, budowane w korytarzach kanałów i rzek tokijskich, właściwie usunęły ze śródmieścia ten tradycyjny element jego pejzażu. Innym symbolem była kolej jednoszynowa Tokyo Monorail łącząca centrum z lotniskiem Haneda. Jednocześnie znacznie przyśpieszono budowę metra, którym, wraz z rozwijaną siecią autobusową, do 1972 zastąpiono tramwaje. W okresie boomu gospodarczego trwała urbanizacja terenów zewnętrznych. Na południowym zachodzie od Tokio, teoretycznie na obszarach miast Kawasaki i Jokohama, kolej prywatna Tōkyū rozpoczęła po 1953 zabudowę pasa zurbanizowanego wzdłuż specjalnie zbudowanej linii – tzw. Tama Den’entoshi (Miasto-Ogród Tama), obecnie pas ten wybiega na ok. 20 km od granic Tokio. Również inne koleje prywatne zaangażowały się w działalność deweloperską. Prefektura Tokio podjęła w 1965 wielki projekt budowy miasta satelitarnego Tama New Town. Ewolucja struktury Ekspansja zewnętrzna Proces urbanizacji strefy podmiejskiej Tokio odnosi się obecnie do obszarów położonych poza Tōkyō-to, szczególnie na terenach prefektur: Kanagawa, Saitama i Chiba. Nierównomiernemu rozwojowi tej strefy, szczególnie silnemu na zachodzie i południu, usiłuje się przeciwdziałać przez tworzenie infrastruktury na północy, a ostatnio również na wschodzie. Celowi temu miały służyć „koleje trzeciego sektora”, takie jak Hokuso-Kōdan, Tōyō-Kōsoku’ oraz Tsukuba Express. Wschodnim odpowiednikiem „Tama New Town” ma się stać „Chiba New Town”, zaś rozproszone urbanizacje północy próbuje się konsolidować przez administracyjne utworzenie miasta Saitama i budowę jego centrum. Osuszanie terenów Zatoki Tokijskiej Osuszania tych terenów dokonuje się od początku okresu Edo i jest ono jednym z głównych kierunków rozwoju przestrzennego miasta. Już przed pierwszą wojną światową zabudowywano zespół sztucznych wysp Tsukishima i Kachidoki u wylotu Sumidy, a rejon Shibaury znajdował się w trakcie osuszania. Na mocy planu odbudowy z 1923 zabudowano rejon Minato-Minami, na wschód od dworca Shinagawa, leżącego pierwotnie na nabrzeżu (prace na przełomie lat 20. i 30. XX wieku) oraz kompleksy wysp: Harumi, Toyosu, Shiomi – wszystkie na nabrzeżu wschodniej części miasta. Po wojnie kontynuowano prace. Powstały wówczas m.in. wyspy: Shin-Kiba, Tatsumi, Heiwajima, Katsushima, Yashio. Na nowych terenach mieszczą się obiekty o różnych funkcjach: mieszkaniowych, biurowych, sportowo-rekreacyjnych (np. tor wyścigów konnych Ōi, Park Kasai Rinkai, tokijski Disneyland). Są tam fabryki, składy i urządzenia portowe (w tym np. lotnisko Haneda, kolejowy dworzec kontenerowy i wagonownia pociągów Shinkansen). Sporządzona w 1960 przez zespół Kenzō Tange wizja rozwoju miasta na wielkich osiach w poprzek Zatoki mogła wydawać się „wielką utopią”; jednak obecnie pomysł ten wydaje się bliski realizacji, chociaż w odmiennej formie. Cezurą w procesie zagospodarowywania terenu zatoki była budowa Tōkyō Rinkai („Tokyo Waterfront”) – kompleksu mieszkalno-usługowego Odaiba-Ariake, z pewną przesadą reklamowanego jako „nowe centrum Tokio”. Poszczególne wyspy, usypane za linią dawnego wału odaiba, połączone są siecią tuneli i mostów drogowych i kolejowych, w tym autostradą. Ekspansja miasta na teren Zatoki jest prowadzona nadal w postaci zagospodarowywania wielu wolnych terenów na już powstałych wyspach oraz tworzenia nowych. Wykorzystanie terenu Innym kierunkiem ewolucji miasta jest ciągła intensyfikacja wykorzystania terenu. Tradycyjny model „nisko-gęsto” zmienił się w wielu miejscach w gęstą zabudowę średnio-wysoką (do 10 pięter). Dominującym czynnikiem decydującym o intensywności jest rachunek ekonomiczny, a nie wartość zabytkowa czy architektoniczna (symptomatyczna była rozbiórka w 1968 hotelu Imperial F. L. Wrighta). Od lat 70. XX wieku buduje się wieżowce. Pierwszą dzielnicą wysokich biurowców stało się zachodnie Shinjuku (Nishi-Shinjuku). W 1991 powstała tam dwuwieżowa siedziba władz miasta (proj. Kenzō Tange) o wysokości 243 m. W śródmieściu, na terenach dawnego dworca towarowego JR Shimbashi-Shiodome, dzielnica wieżowców powstała na przełomie wieków. Roppongi stało się miejscem lokalizacji dwóch gigantów: Roppongi Hills Mori Tower (2003, 238 m) i Tokyo Midtown (2007, 248 m). Stanowią one kompleksy wielofunkcyjne, godząc biura z kulturą i rozrywką. Dzielnicą coraz wyższej zabudowy staje się też śródmiejskie Marunouchi. W trosce o spójność między wysoką dostępnością a intensywnością wykorzystania terenu, skupiska wieżowców lokalizowane są głównie w sąsiedztwie ważniejszych dworców kolei JR (np. Shinjuku, Ikebukuro, Shiodome, Shinagawa, Akihabara). Mimo to Tokio pozostaje metropolią o stosunkowo niskiej gęstości zaludnienia – także w obszarze centralnym, co jest nie tylko efektem exodusu ludności wypieranej przez funkcje komercyjne, ale również wynika z zachowania się na wielu obszarach tradycyjnej jednorodzinnej zabudowy. Poza obszarem zniszczonym podczas wojny, średnio-wysoka zabudowa powstała często tylko wzdłuż głównych ulic i skrywa dzielnice tradycyjne na tyłach. Problem śródmieścia Proces różnicowania się i specjalizacji dzielnic doprowadził do powstania układu policentrycznego, w którym historyczne śródmieście (Ginza, Kyōbashi, Nihonbashi) stało się dzielnicą przede wszystkim biurowo-handlową, sąsiednie Marunouchi – wyłącznie biurową. Wydaje się ono przegrywać w konkurencji z bardzo ożywionymi dzielnicami i „podcentrami” położonymi na linii Yamanote, przede wszystkim Shinjuku (subcentrum biznesu, handlu i rozrywki), Shibuya (centrum handlu, mody i młodzieżowej rozrywki), czy także z Ikebukuro (subcentrum wielofunkcyjne). Żadna z wielkich sal koncertowych nie została zbudowana w starym śródmieściu. Nawet w kategorii eleganckiego handlu Ginza ma rosnącą konkurencję w okolicach Shibuya, Harajuku i bulwaru Omotesandō. Specyfikę śródmieścia ilustrują dane demograficzne. Trzy dzielnice centralne: Chiyoda, Chūō i Minato, mieszczą w nocy 268 tys. osób, podczas gdy za dnia przebywa w nich 2341 tys. osób. Tak wielka różnica między dzienną i nocną populacją centrum nie ma odpowiedników w innych metropoliach i przyczynia się do przeciążenia układu transportowego miasta. Miasto popiera więc lokalizację w śródmieściu wielkich kompleksów mieszkaniowych, które, ze względu na szczupłość dostępnego miejsca, kształtowane są jako zabudowa wysoka. Podział administracyjny Stołeczna prefektura (Tōkyō-to) graniczy z prefekturami: Chiba od wschodu, Yamanashi od zachodu, Kanagawa od południa, Saitama od północy. Na czele władz stoi gubernator, wybierany w wyborach powszechnych. Prefekturę stołeczną Tōkyō-to dzieli się nieformalnie na trzy części: 23 okręgi specjalne (dzielnice), obszar Tama i obszar wysp. W nomenklaturze japońskiej jednostki administracyjne na tych trzech obszarach, to: „ku”, „shi”, „machi”, „mura”. Każde miasto czy miasteczko ma swojego własnego burmistrza i radę miejską. W rejestracji samochodowej nie ma jednolitego oznaczenia dla Tokio. Używane są nazwy jednostek, w których znajdują się urzędy rejestracji: Adachi, Nerima, Shinagawa, Hachiōji i Tama. Obszar 23 dzielnic Większość współczesnych dzielnic (-ku, ang.: ward) powstała w 1947 z połączenia mniejszych dzielnic miasta Tokio. Poniżej podano także dawne nazwy ze względu na ich znaczenie historyczne. Dzielnice obecne, położone głównie na obszarze miasta w granicach sprzed 1932: Bunkyō – powstała z połączenia dzielnic Hongō i Koishikawa Chiyoda – powstała z połączenia dzielnic Kanda i Kōjimachi (obejmującej Pałac Cesarski i teren dawnego pierścienia rezydencji daimyō) Chūō – powstała z połączenia dzielnic Kyōbashi (obejmującej Ginzę) i Nihonbashi Kōtō – powstała z połączenia dzielnic Fukagawa i Jōtō (do 1932 poza miastem) Minato – powstała z połączenia dzielnic Akasaka i Azabu Shinjuku – powstała z połączenia dzielnic Ushigome, Yotsuya oraz Yodobashi (do 1932 poza miastem; obejmowała właściwe Shinjuku) Taitō – powstała z połączenia dzielnic Asakusa i Shitaya (obejmującej Ueno) Dzielnice obecne, położone na terenach włączonych w 1932: Dzielnice mają łączną powierzchnię 627,53 km2 . W 2020 r. mieszkały w nich 9 744 534 osoby, w 5 209 997 gospodarstwach domowych (w 2010 r. 8 949 447 osób, w 4 547 435 gospodarstwach domowych). Obszar Tama Miasta (-shi, -machi, ang.: city, town) wchodzące w skład Tōkyō-to mają podobne prawa, co inne japońskie miasta. Większość z nich służy jako „sypialnie” dla ludzi pracujących w centralnym Tokio. Niektóre z nich rozwinęły przemysł, jeszcze w innych ulokowano uniwersytety, centra rozrywki i kultury. Miasteczka i wsie (-machi, -mura, ang.: town, village) Cztery gminy w tej grupie jednostek tworzą powiat Tama-Zachód (Nishi-Tama-gun): Hinode, położone w dolinie rzeki Hirai; Mizuho; Okutama – w dolinie rzeki Tama; Hinohara – u źródeł rzeki Aki. Obszar Wysp Tokio Do prefektury metropolitalnej Tokio należą również wyspy na Pacyfiku, wchodzące w skład archipelagów: Izu (Izu-shotō, administracyjnie dzieli się na trzy podprefektury: Ōshima, Miyake, Hachijō) i Ogasawara (Ogasawara-shotō, administracyjnie jako podprefektura Ogasawara-shichō). Niektóre z wysp są oddalone nawet o 1900 km od Tokio. Większość wysp ma status samorządowych wsi (-mura). Na wyspach Ōshima (Izu Ōshima) i Miyake-jima znajdują się jedyne, czynne wulkany położone na terytorium Tōkyō-to. Wyspy należące administracyjnie do stolicy, to m.in.: Ōshima (Izu Ōshima, pow. 90,73 km2 ) – 108 km od Tokio Toshima (pow. 4,12 km2 ) – 135 km od Tokio Nii-jima (pow. 22,97 km2 ) – 160 km od Tokio Kōzu-shima (pow. 18,24 km2 ) – 170 km od Tokio Miyake-jima (pow. 55,20 km2 ) – 179 km od Tokio; wyspa ewakuowana w latach 2000–2005 ze względu na wybuch wulkanu Mikura-jima (pow. 20,52 km2 ) – 200 km od Tokio Hachijō-jima (pow. 69,11 km2 ) – 287 km od Tokio Aoga-shima (pow. 5,96 km2 ) – 355 km od Tokio Ogasawara-shotō – oddalony od Tokio o około 1000 km archipelag, w skład którego wchodzą dwa zespoły wysp: wokół Chichi-jima (960 km od Tokio) oraz wokół Haha-jima (1010 km od Tokio) Parki narodowe W prefekturze Tokio istnieją cztery parki narodowe: Chichibu Tama Kai Kokuritsu Kōen, Park Narodowy Chichibu-Tama-Kai – w górach na pograniczu prefektur Tokio i Saitama; na jego terenie znajdują się popularne cele krótkich wycieczek; Fuji-Hakone-Izu Kokuritsu Kōen Park Narodowy Fuji-Hakone-Izu – położony głównie na lądzie stałym, obejmuje też Archipelag Izu; Meiji-no Mori Takao Kokutei Kōen Quasi-Park Narodowy Meiji no Mori Takao – wokół góry Takao-san na terenie miasta Hachiōji, także cel pielgrzymek i wycieczek; Ogasawara Kokuritsu Kōen, Park Narodowy Ogasawara – na archipelagu Ogasawara; wyspy kandydują do Listy światowego dziedzictwa. Obraz miasta, „sąsiedztwa” Mimo specjalizacji funkcjonalnej niektórych fragmentów śródmieścia, struktura miejska Tokio – jak wielu innych miast japońskich – pozostaje wielofunkcyjna. Chociaż zdarzają się dzielnice bogate, to nie ma wyraźnie ukształtowanych enklaw biedy, charakterystycznych dla wielu miast krajów rozwiniętych. Nie ukształtowały się one nawet w osiedlach dużych bloków mieszkalnych; buduje się je nadal, nierzadko jako priorytetowe inwestycje w eksponowanych punktach miasta. Przestrzeni Tokio nie odbiera się poprzez strukturę „okręgów specjalnych” (pozostają one nieco sztucznym tworem administracji), ale przez specyfikę formy i funkcji niektórych „sąsiedztw” – mniejszych dzielnic o wyróżniającym się charakterze. Raczej nie pokrywają się one z podziałem administracyjnym. Mentalną topografię miasta tworzą „sąsiedztwa”, nazwy ważniejszych skrzyżowań, stacje kolejowe, charakterystyczne budynki lub sklepy, a nawet przystanki autobusowe (każdy ma swoją nazwę). Pałac Cesarski i historyczne centrum W geograficznym środku centralnej części miasta, tworzącej grupę 23 okręgów/dzielnic specjalnych, w skrócie 23-ku, znajduje się cesarski kompleks parkowo-pałacowy Kōkyo o powierzchni 341 ha. Do restauracji Meiji w miejscu tym znajdował się zamek Edo (Edo-jō), siedziba siogunów rodu Tokugawa, który rządził Japonią w latach 1603–1867. Na terenie tym znajduje się kilka budynków i pawilonów, m.in.: główny pałac cesarski Kyūden, rezydencje niektórych członków rodziny cesarskiej, siedziba Agencji Dworu Cesarskiego (Kunai-chō) odpowiedzialnej za sprawy państwowe dotyczące rodziny cesarskiej, archiwum, muzea i biura administracyjne. Marunouchi, Yūrakuchō i Ōtemachi – wąski pas dzielnic, będących głównym centrum finansowo-administracyjnym Tokio. To tutaj znajdują się główne urzędy państwowe, siedziby największych japońskich korporacji handlowych, usługowych i przemysłowych, towarzystw ubezpieczeniowych, banków, agencji prasowych, przedsiębiorstw lotniczych i organizacji turystycznych. Potężne gmachy są ośrodkami takich korporacji, jak: Mitsubishi, Mitsui, Mizuho, Marubeni, Daimaru, Fujitsu czy Sumitomo. W Ōtemachi swoje siedziby lub filie mają największe japońskie dzienniki, takie jak: „Asahi Shimbun”, „Nikkan Kōgyō Shimbun”, „Nihon Keizai Shimbun”, „Sankei Shimbun” i „Yomiuri Shimbun”. Znajdują się tam również siedziby: Poczty Japońskiej, Agencji Administracji Podatkowej, Departamentu Policji Stołecznej, Tokijskiego Biura Imigracyjnego, Tokijskiego Biura Międzynarodowej Telekomunikacji i Agencji Obserwacji Meteorologicznej. Oprócz kilku muzeów, teatrów Takarazuka Revue i Nissei, Teatru Cesarskiego oraz Tokijskiego Międzynarodowego Forum, atrakcji turystycznych w tej części miasta nie ma. Szerokie, eleganckie ulice pomiędzy potężnymi biurowcami dają wyobrażenie o ekonomicznej sile, która napędza gospodarkę Japonii. Wschodnim skrajem przebiega estakada sześciotorowej linii kolejowej, na której, na osi Pałacu Cesarskiego, znajduje się kompleks dworca Tōkyō, z zabytkowym budynkiem recepcyjnym po stronie Marunouchi. Dalej na południowy wschód, za wiaduktem kolei, znajduje się Ginza, najbardziej na południe wysunięta część historycznego śródmieścia. Ginza była pierwszą w Japonii dzielnicą handlową, w której pojawiły się renomowane domy towarowe, ekskluzywne sklepy odzieżowe i jubilerskie, sklepy oferujące drogą porcelanę oraz wykwintne kawiarnie i restauracje. W dzielnicy tej jest także mnóstwo galerii i teatrów. Niedobór gruntu na powierzchni ziemi i jego kosmicznie wygórowane ceny sprawiły, że mnóstwo butików, drogerii i kawiarni ulokowało się w podziemiach, gdzie liczne wielokilometrowe korytarze i pasaże handlowe łączące stacje metra i podziemne perony dworców kolejowych udekorowano ogrodami krajobrazowymi, fontannami i wystawami dzieł artystycznych. Punktem centralnym Ginzy jest skrzyżowanie Ginza 4-chōme, przy którym znajdują się domy towarowe Wakō i Mitsukoshi, salon Nissana oraz, określany jako fashion tower, budynek San Ai Dream Center. Plan przestrzenny tej dzielnicy oparty jest na regularnej, geometrycznej siatce ulic. Umożliwia on łatwą orientację, także turystom. Ginza ma bardziej zróżnicowany charakter, mieści się tutaj jedyny w mieście teatr kabuki (Kabukiza), a im dalej na wschód, tym więcej jest funkcji mieszkaniowej. Zabudowa jest zwarta, typowa dla śródmieścia Tokio: przy głównych ulicach budynki na wąskich działkach sięgają dziesięciu pięter, ale wysokość sąsiadujących domów może być skrajnie różna. Za pętlą śródmiejską autostrady, nabrzeża Sumidy należą do Tsukiji – dzielnicy znanej z targu rybnego (w 2018 został zamknięty i przeniesiony na Toyosu, sztuczną wyspę w Zatoce Tokijskiej) oraz ze świątyni Tsukiji Hongan-ji, budowli o orientalizujących formach z II dekady XX wieku Chūō-dōri prowadzi z Ginzy na północ do dzielnicy Nihonbashi, położonej wokół znanego mostu. Pierwotnie było to centrum miasta, obecnie to przeciętnie wyglądająca dzielnica śródmiejska o funkcjach biurowo-handlowych, w której jednak znajdują się ważne instytucje życia finansowego: Bank Japonii i Tokyo Stock Exchange. Na północ od Pałacu Na północ od Pałacu Cesarskiego znajduje się Kanda – dzielnica znana z handlu książkami, zwłaszcza antykwarycznymi (dobrze ponad sto księgarń znajduje się w kwartałach przy Yasukuni-dōri w okolicach stacji metra Jimbochō). W Kandzie znajdują się główny kompleks Uniwersytetu Meiji, a także cerkiew. Kanda kończy się na rzece Kanda, płynącej w płytkim wąwozie. Jej nabrzeżem przebiega linia kolejowa JR. Okolice stacji JR Ochanomizu i zabytkowego mostu Mansei stanowią jeden z najbardziej charakterystycznych punktów miasta, gdzie liczne mosty i wiadukty kolejowe wplatają się w intensywną śródmiejską zabudowę. Za rzeką, na północny wschód od Kandy, zaczyna się Akihabara – największe na świecie centrum sprzedaży sprzętu elektronicznego i elektrotechnicznego. Wielopiętrowe domy towarowe i olbrzymie komisy słyną z niezwykle bogatej oferty sprzętu komputerowego, sprzętu audio i wideo, zestawu AGD, lamp i urządzeń rolniczych sprzedawanych po promocyjnych cenach, niejednokrotnie znacznie niższych, niż w innych krajach. Akihabara jest także jednym z największych w świecie centrów mangi i anime, gdzie można dostać każdy komiks, film i grę komputerową japońskiej produkcji. Akihabara powoli staje się kolejnym centrum biurowym skoncentrowanym wokół krzyżowej stacji JR Akihabara. Jej okolice przechodzą wielką metamorfozę; ukończenie placów wokół dworca nada nowe oblicze tej dzielnicy, o którym do tej pory decydował natłok sklepów ciągnących się wzdłuż ulic, zaułków i pod wiaduktem kolei. Na zachodnim skraju dzielnicy znajdują się naprzeciwko siebie shintōistyczny chram Kanda Myōjin i konfucjańska świątynia Yushima Seidō. Chūō-dōri i równoległa do niej Shōwa-dōri, z charakterystyczną betonową estakadą, doprowadzają do dzielnicy Ueno, którą dworzec Ueno, obsługujący ruch w kierunku północnym, dzieli na płaską część wschodnią – mieszkalno-biurową – i pagórkowatą część zachodnią, gdzie znajdują się rozległe tereny zielone – park Ueno z ogrodem zoologicznym. Na terenie parku znajdują się również: jeziorko Shinobazu, biblioteka, Narodowe Muzeum Nauki, Narodowe Muzeum Sztuki Zachodniej, Muzeum Shitamachi, Tokijskie Muzeum Narodowe i Galeria Skarbów Horyūji. Dzielnice Ueno są niezwykłą mieszanką starych i ciasnych uliczek z zabytkowymi domkami oraz nowoczesnych i ruchliwych ulic, bloków mieszkalnych i magazynów. Parki, ogrody i spokojne stare zaułki są ulubionymi miejscami artystów, szukających odpoczynku sędziwych tokijczyków, wolnomyślicieli i bezdomnych. Na wschód od dworca mieszczą się bazary uliczne, z czego najruchliwszym jest ulokowany wzdłuż torów kolejowych, jak i pod nimi, bazar Ameyoko, będący pozostałością po czarnym rynku, który zakwitł tuż po II wojnie światowej. Obecnie jest największym tokijskim pchlim targiem i ostatnim, gdzie zachowała się tradycyjna atmosfera wschodnioazjatyckich bazarów. Od zachodu z kompleksem parku sąsiadują: Akademia Sztuk Pięknych oraz rozległy zespół Uniwersytetu Tokijskiego i kliniki uniwersyteckiej. Znajduje się on już w rejonie Hongō. Na północ od parku Ueno znajduje się rejon Yanaka, z cmentarzem Yanaka i rozległym kompleksem niewielkich świątyń, z których większość ma swoje cmentarze przyświątynne. Na wschód od Ueno rozciąga się Asakusa – rozległa dzielnica o charakterze mieszkaniowym, pełna świątyń różnej wielkości, dających enklawy zieleni. Największa z nich to kompleks wokół Sensō-ji, rozpoczynający się długą osią zadaszonej ulicy, flankowanej przez liczne kramy. W sąsiedztwie buddyjskiej świątyni znajduje się sintoistyczna Asakusa-jinja. Cały kompleks świątynny jest jednym z najpopularniejszych w kraju celów pielgrzymkowych. Okolica ma do dzisiaj dość tradycyjny charakter; znajdują się tam drewniane domy przy kameralnych zaułkach, a także, otoczone gęstą, ale raczej niską zabudową, wesołe miasteczko Hanayashiki, założone przed 150 laty. Niedaleko świątyń, nad Sumidą, znajduje się duży dworzec prywatnej kolei Tōbu, wbudowany w dom towarowy jeszcze przed wojną. Wszystko razem tworzy, charakterystyczny dla Japonii, religijno-handlowo-rozrywkowy kompleks ożywiony do późnego wieczora. Na północny zachód od Kandy znajduje się założony w XVII w. ogród chiński Koishikawa Korakuen, jeden z najcenniejszych ogrodów Japonii. Obok niego wyrósł ostatnio wielki kompleks sali widowiskowej Tokyo Dome, któremu towarzyszą zespół handlowy „Tokyo City” i wesołe miasteczko. Na zachód od Kandy, w parku na dawnym terenie zamku Edo – znana sala sportowo-koncertowa Budōkan. Tuż za fosą natomiast znajduje się duży kompleks wzbudzającego kontrowersje chramu Yasukuni, świątyni założonej na początku ery Meiji, w której czci się bohaterów narodowych, ale pochowani są tam także zbrodniarze z okresu II wojny światowej. Na południowy zachód od Pałacu Bezpośrednio na południe od Pałacu Cesarskiego znajduje się założony w 1903 park Hibiya, a obok zaczyna się kompleks urzędów państwowych, zlokalizowanych w: Kasumigaseki i Nagata-chō – znajdują się tu ministerstwa, główna siedziba premiera oraz siedziby partii politycznych. Zabudowa składa się z osobnych gmachów różnej skali, które, zwłaszcza w Nagata-chō, nie tworzą żadnej kompozycji (w przeciwieństwie, jak wolno sądzić, do drewnianych willi daimyō, które musiały stać tu w czasach Edo). Nad kompleksem próbuje dominować wielki gmach parlamentu. Za nim, na zadrzewionym wzgórzu, położony jest chram Hie-jinja. Odkryte schody ruchome, zbudowane na stoku, łączą świątynię z ruchliwą, równo zabudowaną ulicą, powstałą w początkach okresu Meiji na zasypanym kanale. Akasaka – wielofunkcyjna dzielnica, w której znajdują się ambasady, luksusowe hotele, rezydencje osób spokrewnionych z rodziną cesarską, apartamenty, ekskluzywne restauracje, tradycyjne herbaciarnie, domy gejsz i nocne lokale z hostessami. Pomiędzy nimi wiją się wielokilometrowe estakady i gnieżdżą niezbyt imponujące bloki mieszkalne. Na północy dzielnicy rozciąga się rozległy ogród z pałacem Akasaka, niegdyś siedzibą następcy tronu, obecnie jest to rezydencja dla gości państwowych. W ogrodzie rozsiane są wille, w których nadal mieszkają członkowie rodziny cesarskiej. Na zachód od niego rozległy kompleks zielony – tzw. „Ogrody Zewnętrzne Świątyni Meiji” (Meiji-Jingū Gai-en) – mieści największe tokijskie stadiony, m.in. olimpijski Kokuritsu Kyōgijō. Osiowe założenie obok nich tworzy Galeria Obrazów Meiji (Seitoku-kinen Kaigakan). Natomiast na południowo-zachodnim krańcu dzielnicy wznosi się najwyższy budynek miasta – „Tokyo Midtown”. Aoyama. Chociaż osią rozwoju dzielnicy była ulica Aoyama-dōri, to znacznie ciekawiej prezentuje się poprzeczna do niej Omote-Sandō – ulica-bulwar wysadzana drzewami, w europejskim stylu, założona jako droga prowadząca do chramu Meiji, położonego na zewnątrz okrężnej linii kolejowej Yamanote. Ulice te słynne są z międzynarodowych domów mody, drogich butików oferujących odzież znanych projektantów, ekskluzywnych restauracji włoskich i francuskich oraz galerii i hal wystawowych poświęconych głównie sztuce współczesnej. Harajuku i Yoyogi. Harajuku to popularna dzielnica ekstrawaganckiej mody młodzieżowej, zlokalizowana po wschodniej stronie stacji JR Harajuku. Natomiast na zewnątrz Yamanote-sen rozciągają się tereny parkowe Yoyogi-kōen, z dwiema halami olimpijskimi i siedzibą telewizji NHK. Położony obok kompleks sintoistycznego chramu Meiji to gęsto zadrzewiony, rozległy park, z budynkiem głównym pośrodku, urządzony na kanwie prywatnego ogrodu pary cesarskiej Meiji. Położone na zamknięciu osi Omote-sandō wejście na kilkakrotnie załamaną aleję-oś główną świątyni zaakcentowane jest opracowanym architektonicznie wiaduktem oraz wielką torii. Roppongi – dzielnica zamieszkała m.in. przez zagranicznych biznesmenów oraz krajowe gwiazdy filmowe i muzyczne. Obecnie jedna z najpopularniejszych dzielnic rozrywkowych. Jej rozkwit zaczął się na przełomie lat 70. i 80., kiedy szczególnie modna w Japonii stała się zachodnia kultura. Amerykańskie i europejskie restauracje, dyskoteki i nocne lokale zaczęły pękać w szwach. Powstawało wiele takich miejsc, aż Roppongi z dzielnicy mieszkaniowej przekształciła się w dzielnicę nowoczesnej rozrywki, ruchliwą i hałaśliwą, jak wszystkie inne. Jej symbolami są zespół wielofunkcyjny „Roppongi Hills”, sala koncertowa „Suntory Hall” i rozciągająca się wzdłuż Roppongi-dōri – kolejna arteria „wzbogacona” betonową estakadą autostrady transtokijskiej. Sąsiadująca z nią dzielnica Azabu pełna jest dostatnich, ale niewielkich domów, gęsto wypełniających kręte i wąskie ulice. „Subcentra” na pętli Yamanote Parkowy kompleks Yoyogi wyraźnie rozdziela dwa tokijskie „podcentra” – Shibuya i Shinjuku. Shibuya – subcentrum, w którym mieści się najwięcej domów mody, ekstrawaganckich sklepów odzieżowych, domów towarowych, kin, kabaretów, klubów karaoke, dyskotek i hoteli miłości. Imponujące architektonicznie budynki przykryte są wielkimi ekranami telewizyjnymi i neonami, które jak w kalejdoskopie migoczą i ogłuszają kakofonią dźwięków. W Shibui jest też siedziba NHK, najstarszej i największej stacji telewizyjnej w Japonii. Obiekty te powstały w sąsiedztwie stacji JR Shibuya w miejscu, które ewoluowało od osady, opartej na organicznym, wiejskim planie w formie kilku zbiegających się dróg. Motorem wzrostu była działalność komercyjna kolei dojazdowej Tōkyū. Obecna Shibuya to nie tylko popularne miejsce wypadów młodzieży, ale także centrum kulturalne Bunkamura, zbudowane przez korporację zarządzającą obecnie tą koleją. Shibuya jest jednym z najbardziej ożywionych miejsc w Tokio, gdzie życie toczy się całą dobę. W weekendy w zachodniej Shibui odbywają się liczne festiwale filmowe i muzyczne różnorakich subkultur młodzieżowych. Na północ od Yoyogi: Shinjuku, właściwa stolica prefektury Tokio i siedziba władz miejskich, rozwinęło się wokół dworca kolei państwowych i towarzyszących mu trzech dworców kolejek dojazdowych. Wszystkie razem stanowią najbardziej obciążony kompleks dworcowy na świecie (3,5 mln pasażerów dziennie). Po letnich Igrzyskach Olimpijskich w 1964 roku znaczenie Shinjuku wzrosło, a wraz z nim wysokość zabudowy. Początek dał luksusowy hotel Keio Plaza i do końca lat 70., po zachodniej stronie dzielnicy, wyrósł las szklanych, stalowych i żelbetowych drapaczy chmur. W ostatnich latach wieżowce powstały również przy ulicy na południe od wiaduktu, przecinającej dworzec Shinjuku. Na wschód i północ od dworców kolejowych rozpościerają się dzielnice handlu i rozrywki, głównie Shinjuku, Kabukichō i Ōkubo, w których znajdują się przede wszystkim domy towarowe, bary, pijalnie, salony gier, kasyna, kluby karaoke, hotele miłości i kapsułowe, lokale striptizowe, sexshopy i domy publiczne oraz jedna z największych w Japonii enklaw mniejszości seksualnych. Liczbę zarejestrowanych, jak i nieoficjalnych miejsc rozrywki w tej części miasta szacować można na tysiące. Również więc Shinjuku pełne jest życia o każdej porze dnia i nocy. Na południowy wschód od centrum usługowego rozciąga się rozległy park Shinjuku. Na północ od Shinjuku i mniejszego podcentrum Takadanobaba znajduje się Ikebukuro – podcentrum o zwartej i jednorodnej strukturze, również rozwinięte wokół stacji kolei państwowych i dworców kolejek prywatnych, tym razem Seibu i Tōbu. Dworzec, nadbudowany kompleksem domów towarowych, zamykających perspektywę zadrzewionego bulwaru Green-Ō-dōri, jest jednym z najlepiej wkomponowanych w układ urbanistyczny dworców linii Yamanote. Na zachód od dworca wzniesiono centrum kulturalne Tokyo Metropolitan Art Space, poprzedzone rzadkim w mieście pieszym placem. Około 600 m od dworca na wschód znajduje się wieżowiec Sunshine City – kompleks hotelowy i handlowy, zbudowany na terenie odzyskanym po likwidacji dużego więzienia Sugamo. Wyrasta on nieoczekiwanie z morza zabudowy jednorodzinnej, dzielącej Ikebukuro od śródmieścia, przez którą wije się ostatnia linia tokijskiego tramwaju. Duży kompleks zieleni tworzy zespół świątyni Gokoku-ji z 1681, będącej też mauzoleum rodziny cesarza Meiji. Od strony miasta świątynię poprzedza jedna z najdłuższych osi akcentujących wejście główne – ponad kilometrowej długości ulica Otowa-dōri. Na zachód od tej ulicy znajduje się katedra katolicka, charakterystyczna budowla o ekspresyjnej formie – kolejne dzieło K. Tangego. Inne „sąsiedztwa” Shinagawa – dzielnica wysokich biurowców, hoteli i domów mieszkalnych zbudowana na osuszonym fragmencie Zatoki Tokijskiej na wschód od dworca Shinagawa. W przeciwieństwie do podcentrów na linii Yamanote, dzielnica ma spokojny charakter centrum biznesu, powiązanego z resztą obszaru kraju za pomocą linii Shinkansen. Po zachodniej stronie dworca istnieje duży kompleks hotelowy, a na północ od niego – świątynia Sengaku-ji, miejsce pochówku 47 samurajów opisanych w słynnej opowieści. Shiba, położona bezpośrednio na południe od Shimbashi, wyróżnia się dużym kompleksem świątyni Zōjō-ji oraz górującą nad nim stalową „Tokyo Tower” – symbolem nowoczesności miasta lat 50. Położone na wzgórzach części rejonów Shiba, Shinagawa oraz sąsiadujące tereny rejonów Azabu i Mita prezentują zachowaną strukturę dawnych rezydencji daimyō, zastąpionych co prawda różnymi gmachami publicznymi, ale stojącymi w rozległych ogrodach pamiętających okres Edo. Shinbashi, w którym do 1914 znajdował się dworzec pierwszej japońskiej kolei, a potem duży dworzec towarowy. Na gruntach tego dworca wybudowano w latach 90. XX w. kompleks wielofunkcyjnych wysokościowców Shiodome Shiosaito. Kinshi-chō – główny region zakupów i rozrywki we wschodniej części Tokio (Sumida-ku), wokół stacji na linii JR Sōbu, w dzielnicy stosunkowo drobnej i gęstej zabudowy. Odaiba – nowe znaczenie nazwy to w wąskim sensie wielka, sztuczna wyspa; w szerszym – zespół wielofunkcyjny położony na wyspach Odaiba i Ariake, założony na imponującym osiowym planie i nadal (2007) oczekujący na wypełnienie zabudową. Wśród budowli już ukończonych znalazło się wiele czołowych obiektów architektury współczesnej (centrum wystawowe „Big Sight” – Tōkyō Kokusai Tenjijō, siedziba Fuji TV, muzeum współczesnej nauki i techniki Miraikan), zbudowanych nieraz w unikatowych, ekspresyjnych formach. Elementy Odaiby połączone są nadziemną linią kolejki automatycznej Yurikamome, która przez „Rainbow Bridge”, kolejny symbol Odaiby, wiąże dzielnicę z Shimbashi. Gospodarka Ogromne centrum finansowo-handlowe i przemysłowe. Tokio ma największą na świecie gospodarkę wśród innych metropolii: 35 mln mieszkańców aglomeracji generowało w 2005 dochód 1191 mld dolarów USA; wiodąca pozycja miasta ma się utrzymać w najbliższej przyszłości. Tokyo Stock Exchange jest drugą co do wielkości na świecie pod względem rynkowej wartości zarejestrowanych akcji: 4,99 biliona dolarów amerykańskich. Wielkie banki, przedsiębiorstwa handlowe i ubezpieczeniowe, światowe targi przemysłowe. W okresie japońskiego „boomu” gospodarczego większość central dużych przedsiębiorstw przeniosła się do Tokio, głównie z Osaki, która tym samym utraciła prymat dyspozycyjnego centrum gospodarczego. W przemyśle wytwórczym największy udział (2004) ma poligrafia (16,2% produkcji w prefekturze), następnie produkcja środków transportu (11,6%), elektronika (11,5%), produkcja maszyn elektrycznych (7,9%) wreszcie produkcja innych maszyn (7,7%). Na przełomie wieków w Hachiōji był przemysł jedwabniczy. W górach trudniono się hodowlą jedwabników, wydobywaniem wapienia, także tkactwem. W samym Tokio obecnie nie ma już większych dzielnic przemysłowych (wyjąwszy nabrzeża rzeki Ara w Itabashi-ku). W regionie Tama przemysł występuje na pograniczu miast Hachiōji i Hinō oraz w Fuchū (fabryka firmy Tōshiba). Większe kompleksy przemysłowe istnieją poza Tōkyō-to, na terenach nadbrzeżnych Zatoki Tokijskiej w miastach prefektury Kanagawa (Jokohama, Kawasaki) i prefektury Chiba (Ichikawa, Funabashi, Chiba, Ichihara) oraz nad rzeką Ara w prefekturze Saitama (Toda, Kawaguchi). Na terenie prefektury znajduje się niecałe 8400 ha użytków rolnych. Najważniejszymi uprawianymi warzywami są szpinak i szpinak musztardowy (komatsuna). Wydatki konsumpcyjne w Tokio kształtują się na poziomie 109% w stosunku do średniej krajowej. Dorównują tej średniej w zakresie kosztów transportu oraz kosztów gazu, elektryczności i wody, przekraczają ją zaś aż o ok. 50% w mieszkalnictwie. Transport Połączenia zewnętrzne Transport kolejowy W tokijskim węźle kolei sieci krajowej (JR) zbiegają się cztery normalnotorowe linie wysokich prędkości Shinkansen: Tōkaidō, Tōhoku, Jōetsu, Nagano. Punktem końcowym wszystkich tych linii jest dworzec Tōkyō. Trzy ostatnie wchodzą do miasta wspólną trasą od dworca Ōmiya w mieście Saitama, pociągi zatrzymują się także na dworcu Ueno. Tōkaidō Shinkansen ma natomiast dodatkowy dworzec Shinagawa. Klasyczna sieć wąskotorowa JR ma linie magistralne: Tōkaidō (obsługuje ją dworzec Tōkyō), Chūō (obsługa przez dworzec Shinjuku), Tōhoku, Jōetsu oraz Jōban-sen (wszystkie trzy obsługiwane przez dworzec Ueno). Całość sieci kolei krajowej obsługiwana jest przez kolej JR Higashi Nihon, z wyjątkiem linii Tōkaidō Shinkansen, eksploatowanej przez JR Tōkai. Transport drogowy Na węzeł ponadregionalnej komunikacji drogowej składa się przede wszystkim system autostrad. Tokio jest punktem zbiegu następujących autostrad międzyregionalnych: Tōmei (kierunek Nagoja, Kansai), Chūō (Matsumoto, Nagano), Kan’etsu (Nagaoka), Tōhoku (Sendai), Jōban (Mita). Ponadto do autostrad państwowych zalicza się trasę regionalną do Jokohamy, trasę do Chiby i dalej wschodnim wybrzeżem zatoki oraz trasę do lotniska Narita i dalej na wybrzeże Pacyfiku (Kashima). Zalicza się też przeprawę mostowo-tunelową przez Zatokę Tokijską – Tokyo Wan Aqua-Line. Autostrady państwowe docierają do granic „23-ku”, skąd ruch przejmuje sieć miejskich dróg ekspresowych. Tam też znajdują się odcinki nieukończonego zewnętrznego pierścienia autostradowego. W Tokio zbiega się także 14 dróg krajowych. Transport morski Port handlowy, zarządzany przez prefekturę, ma nabrzeża łącznej długości 2,64 km, ok. 1 km² odkrytej powierzchni magazynowej, dostępnej publicznie oraz ok. 0,2 km² hal magazynowych. W 2005 obsłużono 32 180 statków i przeładowano 92 mln ton ładunków, z czego połowę w handlu międzynarodowym (trzecie miejsce w kraju). Specyfiką portu są wielki udział transportu kontenerowego (93% tonażu) oraz przeładunek towarów wysokiej wartości. Instalacje portu występują na wielu sztucznych wyspach: Yashio, Jōnan, Hinode, Aomi, Ariake. Funkcje portowe wymuszają budowę powiązań między wyspami w postaci wysokich mostów lub tuneli (tych drugich na kanałach portowych jest większość). Dla obsługi części portu leżącego w południowych dzielnicach miasta poprowadzono specjalną linię kolei Tōkaidō Kamotsu, od strony dworca towarowego Kawasaki przebiegającą tunelem pod basenami portowymi. Obsługą statków zajmują się ponadto inne porty Zatoki Tokijskiej w Jokohamie, Kawasaki i Chibie. Transport lotniczy Miasto obsługują dwa międzynarodowe porty lotnicze: starszy Haneda, nowszy Narita. Haneda znajduje się na terenie miasta, ok. 15 km od centrum, obsługuje ponad 60 mln pasażerów rocznie i jest czwartym pod względem wielkości lotniskiem świata. Narita zaś znajduje się koło miasta o tej samej nazwie (pref. Chiba), ok. 60 km od centrum Tokio. Obsługuje ponad 30 mln osób rocznie. Oba lotniska połączone są z miastem siecią kolejową i autostradową. Poza tym istnieje trzecie lotnisko komunikacyjne w mieście Chōfu, obsługujące loty na wyspy Izu. Duże amerykańskie lotnisko wojskowe (Yokota Air Base) funkcjonuje w mieście Fussa. Sieć wewnętrzna System szynowy Ruch miejski obsługuje przede wszystkim trzynaście linii metra, o łącznej długości 312 km, należących do dwóch zarządów: Tokyo Metro i Toei (czyli prefektury Tōkyō-to). Poza siecią metra pozostają także linie „małych kolei automatycznych” (Yurikamome i Nippori-Toneri Liner). Działa także linia Rinkai-sen, zbudowana dla połączenia zespołu Odaiba z linią Yamanote oraz duża linia kolei jednoszynowej do lotniska Haneda (Tokyo Monorail), obsługująca też wybrzeża zatoki. Wielki ruch aglomeracyjny i wewnątrzmiejski obsługuje kolej JR, dzięki kilku liniom miejskim – średnicowym i obwodowym. Ruch pociągów miejsko-aglomeracyjnych jest bardzo gęsty, na liniach czterotorowych sięga 60 par pociągów w godzinie szczytu. System JR jest przeciążony, obciążenia w porannym szczycie sięgają 221% nominalnej pojemności pociągów. Trzy linie JR eksploatowane są z „przechodzeniem” pociągów na metro, jedna – z „przechodzeniem” na Rinkai-sen. Ruch towarowy ma do dyspozycji dużą obwodnicę Tokio, Musashino-sen, o przebiegu Tsurumi – Fuchū – Nishi-Kokubunji – Minami-Urawa – Shin-Matsue – Nishi-Funabashi, prowadzoną na zachodzie w długich tunelach (trasa liczy ok. 100 km; ukończ. 1976). Na 2/3 długości linia służy też ruchowi aglomeracyjnemu. Wielką rolę – dowozową, a także lokalną w obrębie przedmieść – spełnia kilkanaście linii kolei prywatnych, rozwiniętych z dawnych kolejek dojazdowych. Są to następujące sieci: Keikyū, Tōkyū, Odakyū, Keiō, Seibu, Keisei, Tōbu. Ich linie mają różny stopień bezkolizyjności w stosunku do sieci ulicznej, jednakże eksploatowane są z intensywnością podobną do metra. Wszystkie kończą się na granicy obszaru centralnego Tokio. Ruch przejmowany jest następnie przez sieć metra albo sieć miejską kolei JR. Część pociągów jadących liniami kolei prywatnych (albo wszystkie – zależnie od linii) może wjeżdżać bezpośrednio na linie metra (tzw. „przechodzenie pociągów”). Wysoki standard techniczny reprezentuje linia regionalna Tsukuba Express, będąca (podobnie jak Rinkai-sen) koleją „trzeciego sektora” (własność publiczno-prywatna). Reliktem sieci tramwajowej Toden jest linia Toei-Arakawa-sen, funkcjonująca głównie na wydzielonych torowiskach, w północno-zachodnich dzielnicach. Druga, podobna linia działa w Setagaya-ku jako pozostałość sieci kolejek dojazdowych nadal obsługiwana lekkim taborem (Tōkyū-Setagaya-sen). Autobusy Sieć autobusowa podzielona jest na kilka systemów. Większą część obszaru „23-ku” obsługują autobusy Toei. Na peryferiach (również w obrębie „23-ku”) istnieją obszary penetrowane głównie albo wyłącznie przez sieci autobusowe przewoźników prywatnych, którymi najczęściej są firmy eksploatujące też koleje prywatne (Keikyū, Tōkyū, Keiō, Seibu, Keisei). Nie ma powszechnie dostępnej mapy prezentującej linie wszystkich przewoźników. Liczne linie różnych przedsiębiorstw, obsługiwane przez komfortowe autobusy dalekobieżne („limousine bus”), łączą lotniska z różnymi częściami miasta i regionu Tama. Większość linii autobusowych ma oznaczenia literowo-cyfrowe. Z wyjątkiem niektórych obszarów albo relacji (zwłaszcza peryferyjnych), na których nie działają koleje miejskie, rola autobusów jest drugorzędna. Podobnie jak w innych miastach kraju, w Tokio właściwie nie ma zbiorowego transportu nocnego. Wszystkie koleje miejskie kończą pracę około 0:30. Nocą jedynym publicznym środkiem transportu są taksówki. Sieć drogowa Rozwinięta sieć miejskich dróg ekspresowych liczy ok. 280 km i obejmuje miasta Tokio oraz Kawasaki i Jokohamę w sąsiedniej prefekturze Kanagawa. W Tokio sieć ta składa się z małej pętli wokół Nihonbashi i Ginzy, pętli śródmiejskiej, pętli dzielnic wewnętrznych, linii wzdłuż wybrzeża zatoki oraz z kilkunastu tras radialnych. Trasy prowadzone są głównie na estakadach ponad ulicami, kanałami i rzekami (w tym nad nabrzeżem Sumidy). W sąsiedztwie węzłów, a niekiedy także na szlakach, estakady są wielopoziomowe. Cała sieć jest przeciążona. Jest to spowodowane m.in. nieukończeniem autostrad obwodowych na peryferiach (ich zaawansowanie ocenia się tylko na 20%). Sieć uliczna dysponuje większą liczbą wielopasmowych arterii w śródmieściu niż na peryferiach. Typowa ulica mieszkaniowa, podobnie jak w całej Japonii, jest pozbawiona chodników i z trudem mieści dwa samochody obok siebie. Niektóre gęsto zabudowane przedmieścia mają tak rzadką sieć szerszych ulic, że są na znacznych obszarach pozbawione nawet obsługi autobusowej. Charakterystyka mobilności Wskaźnik motoryzacji Tokio jest najwyższy wśród metropolii Azji Wschodniej i wynosi ok. 275 samochodów/1000 mieszkańców. Jest on jednak znacznie niższy niż w metropoliach Zachodu. Jest to prawdopodobnie spowodowane wysokim deficytem terenu, podwyższającym znacznie koszty użytkowania samochodu. Struktura modalna przemieszczeń na obszarze prefektury kształtowała się w 1998 następująco: pieszo i rowerem – 25% podróży, samochodem – 25%, koleją – 47%, autobusem – 3%. Udział poszczególnych rodzajów kolei w przewozach w całym regionie tokijskim przedstawia się następująco (1995): JR – 40%, koleje prywatne – 38%, metro – 22%. Dla ruchu w aglomeracji charakterystyczne są wielkie potoki dojeżdżających do pracy: do „23-ku” dojeżdża codziennie ok. 2,6 mln osób, w większości do trzech dzielnic centralnych Chūō, Chiyoda i Minato. Codziennie do prefektury Tokio dojeżdża: z prefektury Saitama – 945,9 tys. osób, z Kanagawa – 937,7, z Chiba – 743,9, z Ibaraki – 67,3, z Tochigi – 14,9, z Gunma – 9,1, z Yamanashi – 8,9. Do wydłużania odległości codziennych dojazdów przyczyniają się linie Shinkansen, którymi prowadzi się także szybki ruch regionalny. Kultura Kompleksy wielofunkcyjne Tōkyō Geijutsu Gekijō (ang.: Tokyo Metropolitan Art Space TMAS) – zespół teatralno-wystawowy z salą na 2000 miejsc (Ikebukuro) Tōkyū Bunkamura – kompleks kulturalno-handlowy w Shibuyi, własność Tōkyū Corporation Muzea: – kompleks parku Ueno Tōkyō Kokuritsu Hakubutsukan Muzeum Narodowe w Tokio – głównie dawna sztuka japońska i azjatycka; Tōkyō-to Bijutsukan (ang.: Tokyo Metropolitan Art Museum) – głównie wystawy sztuki współczesnej Kokuritsu Seiyō Bijutsukan Narodowe Muzeum Sztuki Zachodniej – głównie sztuka europejska XVIII i XIX w. – inne Seitoku-kinen Kaigakan (Galeria Obrazów Meiji) w Meiji-jingū Gai-en – sztuka japońska od Edo do nowoczesności Bridgestone Bijutsukan – ekspozycja europejskiego malarstwa, szczególnie impresjonizmu, postimpresjonizmu i modernizmu, także trochę dzieł Japończyków (gmach Bridgestone Corp. w rejonie Kyōbashi) Tōkyō Kokuritsu Kindai Bijutsukan (ang.: Tokyo National Museum of Modern Art, w skrócie MOMAT) – pierwsze muzeum sztuki współczesnej – Kitanomaru-kōen, koło Pałacu Cesarskiego; muzeum ma także „National Film Center” w Ginzie Kokuritsu Shin-Bijutsukan („Narodowe Centrum Sztuki”) w Roppongi – muzeum sztuki współczesnej Tōken Hakubutsukan (Muzeum Mieczy) – znajduje się w Yoyogi 4-chōme Fune no kagakukan (Naukowe Muzeum Morskie w Tokio) – na wyspie Odaiba Teatry, muzyka: Kabukiza (Teatr Kabuki) – Ginza Kokuritsu Gekijō (Teatr Narodowy) – wystawia na trzech scenach klasyczny japoński dramat; rejon Hayabusa-chō, Chiyoda-ku (naprzeciwko Hanzōmon – zachodniej bramy Pałacu) Shin Kokuritsu Gekijō (Nowy Teatr Narodowy) – tokijska opera i teatr dramatyczny, Shinjuku; kompleks nazywa się też „Tokyo Opera City” Suntory Hall – sala koncertowa na 2 tys. miejsc (Roppongi), własność koncernu Suntory Tōkyō Firuhāmonī Kōkyō Gakudan („Tokijska Orkiestra Filharmoniczna”) – główna siedziba Bunkamura Orchard Hall (Shibuya); grywa także w Tokyo Opera City (kompleks Nowego Teatru Narodowego) i w Suntory Hall Tōkyo-to Kōkyō Gakudan („Tokyo Metropolitan Symphony Orchestra”, w skrócie Tokyō) Tōkyō Bunka Kaikan (ang.: Tokyo Festival Hall) – sala koncertowa w parku Ueno Nauka i edukacja Wybrane uczelnie Państwowe Tōkyō Daigaku Tōkyō Kōgyō Daigaku (ang. Tokyo Institute of Technology), w skrócie Tokyo Tech, TiTech, Tōkōdai Hitotsubashi Daigaku (ang. Hitotsubashi University) – nauki społeczne Ochanomizu Joshi Daigaku (ang. Ochanomizu University) – prestiżowy uniwersytet dla kobiet Tōkyō Gakugei Daigaku (ang. Tokyo Gakugei University), w skrócie Gakudai – uniwersytet pedagogiczny Tōkyō Ika Shika Daigaku (ang. Tokyo Medical and Dental University) Tōkyō Geijutsu Daigaku (ang. Tokyo National University of the Arts), w skrócie Geidai – w Ueno Publiczne Shuto Daigaku Tōkyō (ang. Tokyo Metropolitan University) – w mieście Hachiōji Prywatne Meiji Daigaku (ang. Meiji University) – zał. 1888, Ochanomizu i dwa inne kampusy w mieście Keiō Gijuku Daigaku (ang. Keio University) Waseda Daigaku (ang. Waseda University), w skrócie Sōdai Tōkyō Rika Daigaku (ang. Tokyo University of Science) Chūō Daigaku – kampusy w Tokio (Korakuen i Ichigaya) oraz w Hachiōji Tōkyō Ika Daigaku (ang. Tokyo Medical University, TMU) Tōkyō Kōgei Daigaku (ang. Tokyo Polytechnic University), studia m.in. nad mangą i animacją Tōkyō Nōgyō Daigaku (ang. Tokyo University of Agriculture), w skrócie Nōdai Seishin Joshi Daigaku (ang. University of the Sacred Heart), studia humanistyczne dla kobiet Jōchi Daigaku (ang. Sophia University), nauki humanistyczne, społeczne i przyrodnicze Tōkyō Joshi Daigaku (ang. Tokyo Woman’s Christian University), w skrócie Tōnjo Rikkyō Daigaku (ang. Rikkyo University, znany także pod nazwą Saint Paul’s University) Tōkai Daigaku (ang. Tokai University) Shibaura Kōgyō Daigaku (ang. Shibaura Institute of Technology) SIT, w skrócie Shibaura Kōdai Wybrane biblioteki Kokuritsu Kokkai Toshokan (ang. National Diet Library, pol.: Biblioteka Parlamentu) – 12 mln woluminów Tōkyō Daigaku Toshokan (ang. Tokyo University Library) – 8 mln woluminów Tōkyō Toritsu Toshokan (ang. Tokyo Metropolitan Library), główna siedziba w Minami Azabu; ma m.in. dużą kolekcję dokumentów dotyczących historii miasta Biblioteka Uniwersytetu Waseda – 4,5 mln woluminów Biblioteka Uniwersytetu Keiō – 2,5 mln woluminów Wybrane muzea (spośród ok. stu) Tōkyō Kokuritsu Hakubutsukan (ang. Tokyo National Museum), Muzeum Narodowe w Tokio – najstarsze i największe muzeum w Japonii, założone w 1872 Edo-Tōkyō Hakubutsukan (ang. Edo-Tokyo Museum), Muzeum Edo-Tokio w dzielnicy Ryōgoku – ekspozycja dziejów miasta w interesującej aranżacji; oddziałem muzeum jest skansen miejskiej zabudowy drewnianej Edo-Tōkyō Tatemonoen w mieście Koganei Nippon Kagaku Miraikan (ang. National Museum of Emerging Science and Innovation) – „Muzeum Przyszłości”, otwarte na wyspie Odaiba w 2001 Mitaka no Mori Jiburi Bijutsukan (ang. Mitaka Forest Ghibli Museum), nazwa formalna: Mitaka Shiritsu Animēshon Bijutsukan, pol. Muzeum Filmu Animowanego Miasta Mitaka) – położone w parku Inokashira, w Mitace Fune no Kagakukan (ang. Museum of Maritime Science), Naukowe Muzeum Morskie w Tokio – otwarte w 1974 w dzielnicy Shinagawa, poświęcone technice morskiej i związkom Japonii z morzem Kokuritsu Kagaku Hakubutsukan (ang. National Museum of Nature and Science), Narodowe Muzeum Przyrody i Nauki – prezentuje liczne wystawy z zakresu historii naturalnej, interaktywne doświadczenia naukowe, a także eksponaty poświęcone nauce japońskiej sprzed okresu Meiji Sport XVIII Igrzyska Olimpijskie w 1964 odbyły się w Tokio. Stały się imprezą łączącą tradycje ze współczesnością (zastosowano m.in. najnowsze techniki pomiarów wyników). Po wykluczeniu przez organizatorów niektórych sportowców z Indonezji oraz Korei Północnej państwa te wycofały swoje reprezentacje. MKOL nie wyraził zgody na występ ekip RPA, co było reakcją na rasistowską (w stosunku do czarnoskórej większości) politykę rządu w Pretorii. Do programu igrzysk wprowadzono kobiecą i męską siatkówkę oraz narodowy sport Japonii – judo. Lekkoatletyka została poszerzona o dwie nowe konkurencje dla kobiet: pięciobój lekkoatletyczny (późniejszy siedmiobój) i bieg na 400 m. Igrzyska olimpijskie w Tokio były rekordowe pod względem osiągniętych wyników – pobito 37 rekordów świata i 77 olimpijskich. Kompleks Jingū Gai-en: Kokuritsu Kasumigaoka Rikujō Kyogijō, Narodowy Stadion Olimpijski – stadion główny Olimpiady 1964, zbudowany w 1958 Meiji Jingū Yakyūjō, Stadion Meiji Jingu – stadion baseballu z 1926, używany przez klub Tokyo Yakult Swallows; własność Świątyni Meiji Chichibunomiya Ragubi-jō, Chichibunomiya Rugby Stadium Tōkyō Tai’ikukan, Tokyo Metropolitan Gymnasium – kryta hala z 1954 Inne: Ryōgoku Kokugikan – kryta hala dla zawodów sumo, dzielnica Ryōgoku, Sumida-ku Tōkyō Dome – stałym użytkownikiem hali jest klub baseballowy Yomiuri Giants, ale służy też rozmaitym imprezom sportowym Komazawa Olympic Park z 1959, ze stadionem piłkarskim i halą lekkoatletyczną – w Setagaya-ku Kokuritsu Yoyogi Kyōgijō (ang.: Yoyogi National Gymnasium) – duża i mała hala, pierwotnie pływalnia, obecnie głównie hokej i koszykówka (zbud. 1964) Kōrakuen Hall (w kompleksie Tokyo Dome) oraz Differ Ariake (na Ariake) – kryte areny, gdzie odbywają się zawody sportów walki (boks, zapasy) Ariake Tenisu-no Mori Kōen, Ariake Tennis Forest Park; kompleks obejmuje halę Ariake Coliseum – na wyspie Ariake Tokyo Stadium (albo Ajinomoto Stadium) – główny stadion Football Club Tokyo – w mieście Chōfu Edogawa-ku Rikujō Kyōgijō, Stadion Edogawa – głównie piłka nożna europejska Ōi Keiba-jō, Tor Wyścigów Konnych Ōi – Shinagawa-ku Tōkyō Keiba-jō, Tor Wyścigów Konnych Tokyo (zbudowany w 1933) – w mieście Fuchū Wakasu Golf Rings – pole golfowe na sztucznej wyspie Wakasu, jedyne na terenie miasta; poza nim kilka pól mieści się w regionie Tama (Inagi, Machida, Hachiōji, Chōfu). Sąsiednie miasta Miasta i regiony partnerskie Nowy Jork, Stany Zjednoczone (29.02.1960) Pekin, Chińska Republika Ludowa (14.03.1979) Paryż, Francja (14.07.1982) Nowa Południowa Walia, Australia (9.05.1984) Seul, Korea Południowa (3.09.1988) Dżakarta, Indonezja (23.10.1989) São Paulo, Brazylia (13.06.1990) Kair, Egipt (23.10.1990) Moskwa, Rosja (16.07.1991) Berlin, Niemcy (14.05.1994) Rzym, Włochy (5.07.1996) Londyn, Wielka Brytania (14.10.2015) Zobacz też Informator władz miasta Synagoga Beth David w Tokio Katedra Najświętszej Marii Panny w Tokio Tokijska wyspa ciepła Uwagi Przypisy Bibliografia Hidenobu Jinnai, Tokyo: A Spatial Anthropology, University of California Press, Berkeley-Los Angeles, 1995, . Noël Nouët The Shogun’s City: A History of Tokyo, Routledge-Curzon, 1995, . Donald Richie Introducing Tokyo, Kodansha International, Tōkyō, 1997, . Linki zewnętrzne Miasta w aglomeracji Tokio Stolice państw w Azji Miejscowości olimpijskie, gospodarze igrzysk letnich Miasta letnich uniwersjad Prefektury Japonii

3523514

https://pl.wikipedia.org/wiki/Lista%20film%C3%B3w%20Filmowego%20Uniwersum%20Marvela

Lista filmów Filmowego Uniwersum Marvela

Filmy Filmowego Uniwersum Marvela (oryg. ) są franczyzą filmową o superbohaterach na podstawie komiksów Marvel Comics. Są one produkowane przez Marvel Studios. Pierwszym filmem jest powstały w 2008 roku Iron Man, który rozpoczyna I Fazę. Kolejnymi produkcjami I Fazy MCU były: Incredible Hulk (2008), Iron Man 2 (2010), Thor (2011), Kapitan Ameryka: Pierwsze starcie (2011) i The Avengers (2012). II Fazę tworzą filmy: Iron Man 3 (2013), Thor: Mroczny świat (2013), Kapitan Ameryka: Zimowy żołnierz (2014), Strażnicy Galaktyki (2014), Avengers: Czas Ultrona (2015) i Ant-Man (2015). W skład III fazy wchodzą Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów (2016), Doktor Strange (2016), Strażnicy Galaktyki vol. 2 (2017), Spider-Man: Homecoming (2017), Thor: Ragnarok (2017), Czarna Pantera (2018), Avengers: Wojna bez granic (2018), Ant-Man i Osa (2018), Kapitan Marvel (2019), Avengers: Koniec gry (2019) i Spider-Man: Daleko od domu (2019). Dwadzieścia trzy filmy wchodzące w skład trzech pierwszych faz tworzą serię zatytułowaną Saga Nieskończoności. Pierwszym filmem Fazy IV jest Czarna Wdowa (2021), a następnie pojawiły się Shang-Chi i legenda dziesięciu pierścieni (2021), Eternals (2021), Spider-Man: Bez drogi do domu (2021), Doktor Strange w multiwersum obłędu (2022), Thor: Miłość i grom (2022) i Czarna Pantera: Wakanda w moim sercu (2022). V Fazę rozpoczął film Ant-Man i Osa: Kwantomania (2023). Po nim zadebiutowlali Strażnicy Galaktyki vol. 3 (2023), a ponadto zapowiedziane zostały: Marvels (2023), Deadpool 3 (2024), Captain America: Brave New World (2024), Thunderbolts (2024) i Blade (2024), natomiast na VI Fazę zaplanowane są filmy: Fantastyczna czwórka (2025), Avengers: The Kang Dynasty (2026) i Avengers: Secret Wars (2027). Filmy IV, V i VI Fazy wraz z serialami tworzą Sagę Multiwersum. Producentem wszystkich filmów franczyzy jest Kevin Feige. Iron Mana współprodukował z Avi Aradem, a Incredible Hulka z Aradem i Gale Anne Hurd. Ant-Man i Osa został wyprodukowany razem ze Stephenem Broussardem. Współproducentem filmów o Spider-Manie jest Amy Pascal, które powstają przy współpracy z Sony Pictures. Filmowe Uniwersum Marvela jest najbardziej dochodową franczyzą na świecie, dwadzieścia osiem filmów należących do niej zarobiło łącznie ponad 26,6 miliarda dolarów. Są one również przeważnie pozytywnie oceniane przez krytyków. Saga Nieskończoności Faza I Iron Man (2008) Iron Man opowiada historię Tony’ego Starka, przemysłowca i inżyniera, który buduje bojowy egzoszkielet wspomagany i staje się korzystającym z tego pancerza superbohaterem zwanym „Iron Manem”. Światowa premiera filmu odbyła się 14 kwietnia 2008 roku w Sydney. W Polsce zadebiutował on 30 kwietnia tego samego roku. Za reżyserię filmu odpowiadał Jon Favreau, a za scenariusz Mark Fergus, Hawk Ostby, Art Marcum i Matt Holloway, natomiast producentami filmu byli Avi Arad i Kevin Feige. W tytułową rolę wcielił się Robert Downey Jr., a obok niego w głównych rolach wystąpili: Terrence Howard jako James Rhodes, Jeff Bridges jako Obadiah Stane, Shaun Toub jako Ho Yinsen i Gwyneth Paltrow jako Pepper Potts. Film jest pierwszą produkcją otwierającą franczyzę, doczekał się dwóch sequeli, Iron Man 2 w 2010 i Iron Man 3 w 2013 roku. W scenie po napisach została przedstawiona postać Nicka Fury’ego, którego zagrał Samuel L. Jackson. W kolejnych filmach franczyzy Howard został zastąpiony przez Dona Cheadle’a w roli Rhodesa. Został on zapowiedziany w 2005 roku jako pierwsza niezależna produkcja Marvel Studios. Zdjęcia do filmu trwały od marca do czerwca 2007 roku. Incredible Hulk (2008) Incredible Hulk (oryg. The Incredible Hulk) opowiada historię Bruce’a Bannera, który w wyniku radioaktywnego napromieniowania posiada umiejętność przemieniania się pod wpływem stresu w Hulka. Od tego czasu ukrywa się i szuka antidotum na swoją przypadłość. Zostaje wyciągnięty z kryjówki i musi się zmierzyć z przeciwnikiem zwanym Abomination. Światowa premiera filmu odbyła się 6 czerwca 2008 roku w Kolumbii. W Polsce zadebiutował on 13 czerwca tego samego roku. Za reżyserię filmu odpowiadał Louis Leterrier, a za scenariusz Zak Penn, natomiast za produkcję Avi Arad, Gale Anne Hurd i Kevin Feige. W tytułową rolę wcielił się Edward Norton, a obok niego w głównych rolach wystąpili: Liv Tyler jako Betty Ross, Tim Roth jako Emil Blonsky, Tim Blake Nelson jako Samuel Sterns, Ty Burrell jako Leonard Samson i William Hurt jako Thaddeus Ross. Swoją rolę z filmu Iron Man powtarza Robert Downey Jr. jako Tony Stark w scenie po napisach. W kolejnych filmach franczyzy Norton został zastąpiony w roli Bannera przez Marka Ruffalo. Produkcja została zapowiedziana w 2006 roku i jest ona rebootem filmu Hulk z 2003 roku. Zdjęcia do niego rozpoczęły się w lipcu, a zakończyły się w listopadzie 2007 roku. Za dystrybucję filmu odpowiadało Universal Pictures. Iron Man 2 (2010) Iron Man 2 opowiada dalszą historię Tony’ego Starka, który sześć miesięcy po wydarzeniach w filmie Iron Man odmawia współpracy z rządem Stanów Zjednoczonych odnośnie do przekazania technologii pancerza. Równocześnie zmaga się on z problemami zdrowotnymi jakie spowodowała technologia reaktora łukowego w jego klatce piersiowej. W tym czasie rosyjski uczony Ivan Vanko rozwinął tę samą technologię i zbudował własną broń w celu realizacji zemsty przeciwko rodzinie Starków, w tym celu łączy swoje siły z biznesowym rywalem Starka, Justinem Hammerem. Światowa premiera filmu odbyła się 26 kwietnia 2010 roku w Los Angeles. W Polsce zadebiutował on 30 kwietnia tego samego roku. Za reżyserię odpowiadał Jon Favreau, a do napisania scenariusza został zatrudniony Justin Theroux. Producentem był Kevin Feige. W tytułowej roli powrócił Robert Downey Jr., a obok niego w rolach głównych wystąpili: Gwyneth Paltrow jako Pepper Potts, Don Cheadle jako James Rhodes, Scarlett Johansson jako Natasha Romanoff, Sam Rockwell jako Justin Hammer, Mickey Rourke jako Ivan Vanko i Samuel L. Jackson jako Nick Fury. Film jest sequelem filmu Iron Man z 2008, a jego kontynuacja Iron Man 3 miała premierę w 2013 roku. Poza Downeyem Jr. swoje role z poprzedniego filmu powtórzyli Paltrow i Jackson oraz Jon Favreau jako Happy Hogan, Paul Bettany jako głos J.A.R.V.I.S.’a, Clark Gregg jako Phil Coulson i Leslie Bibb jako Christine Everhat. Ponadto Cheadle zastąpił w roli Terrence’a Howarda. W lipcu 2017 roku zostało ujawnione, że dziecko z maską Iron Mana uratowane przez Tony’ego Starka w filmie Iron Man 2 to Peter Parker, zagrał go wtedy Max Favreau. Film został zapowiedziany zaraz po premierze pierwszej części Iron Man w 2008 roku. Zdjęcia do filmu rozpoczęły się w kwietniu i trwały do lipca 2009 roku. Thor (2011) Thor opowiada historię tytułowego bohatera, następcy tronu z Asgardu, który zostaje wygnany z ojczyzny na Ziemię. Tam tworzy on związek z Jane Foster, astrofizykiem. Jednak, Thor musi powstrzymać adoptowanego brata Lokiego, który zamierza stać się nowym królem Asgardu. Światowa premiera filmu odbyła się 17 kwietnia 2011 roku w Sydney. W Polsce zadebiutował on 29 kwietnia tego samego roku. Za reżyserię odpowiadał Kenneth Branagh, za scenariusz Ashley Miller, Zack Stentz i Don Payne, natomiast za produkcję Kevin Feige. W tytułowej roli wystąpił Chris Hemsworth, a obok niego w głównych rolach zagrali: Natalie Portman jako Jane Foster, Tom Hiddleston jako Loki, Stellan Skarsgård jako Erik Selvig, Colm Feore jako Laufey, Ray Stevenson jako Volstagg, Idris Elba jako Heimdall, Kat Dennings jako Darcy Lewis, Rene Russo jako Frigga i Anthony Hopkins jako Odyn. Swoje role z poprzednich filmów uniwersum powtórzyli: Clark Gregg jako Phil Coulson i Samuel L. Jackson jako Nick Fury. W filmie została przedstawiona postać Clinta Bartona / Hawkeye’a, którą zagrał Jeremy Renner w roli cameo. Studio zrealizowało również sequele filmu Thor: Mroczny świat, który miał premierę w 2013, Thor: Ragnarok z 2017 i Thor: Miłość i grom z 2022 roku. Film został zapowiedziany w 2006 roku podczas San Diego Comic-Conu. Zdjęcia do filmu trwały od stycznia do maja 2010 roku. Kapitan Ameryka: Pierwsze starcie (2011) Kapitan Ameryka: Pierwsze starcie (oryg. Captain America: The First Avenger) przedstawia historię Steve’a Rogersa, chorowitego chłopaka z Brooklynu, który zostaje poddany programowi super-żołnierza w czasie II wojny światowej i staje się superbohaterem o imieniu „Kapitan Ameryka”. Musi się on zmierzyć z Johannem Schmidtem, prawą ręką Hitlera i liderem organizacji Hydra, którego celem jest wykorzystanie tajemniczego artefaktu o nazwie Tesseract do zdobycia energetycznej dominacji na świecie. Światowa premiera filmu odbyła się 19 lipca 2011 roku w Los Angeles. W Polsce zadebiutował on 5 sierpnia tego samego roku. Za reżyserię odpowiadał Joe Johnston, a za scenariusz Christopher Markus i Stephen McFeely, natomiast producentem był Kevin Feige. W tytułową rolę wcielił się Chris Evans, a obok niego w głównych rolach wystąpili: Tommy Lee Jones jako Chester Phillips, Hugo Weaving jako Johann Schmidt, Hayley Atwell jako Peggy Carter, Sebastian Stan jako James Barnes, Dominic Cooper jako Howard Stark, Neal McDonough jako Dum Dum Dugan, Derek Luke jako Gabe Jones i Stanley Tucci jako Abraham Erskine. Swoją rolę z poprzednich filmów franczyzy powtórzył Samuel L. Jackson jako Nick Fury. W innych produkcjach uniwersum Howarda Starka zagrał również John Slattery jako starsza wersja postaci. Cooper natomiast grał jej młodszą wersję. Weaving został później zastąpiony przez Rossa Marquanda. Kontynuacje filmu Kapitan Ameryka: Zimowy żołnierz i Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów miały premierę w 2014 i 2016 roku. Na 2024 rok zapowiedziany jest czwarty film z serii, Captain America: Brave New World. Film został zapowiedziany w 2006 roku podczas San Diego Comic-Conu. Zdjęcia do filmu trwały od czerwca do listopada 2010 roku. Avengers (2012) Avengers (oryg. Marvel’s The Avengers) opowiada historię Nicka Fury’ego, dyrektora T.A.R.C.Z.Y., który rekrutuje Iron Mana, Kapitana Amerykę, Hulka i Thora, aby stworzyć zespół, który musi powstrzymać brata Thora, Lokiego, przed podbojem Ziemi. Dołączają do nich również Hawkeye i Czarna Wdowa. Światowa premiera filmu odbyła się 11 kwietnia 2012 roku w Los Angeles. W Polsce zadebiutował on 11 maja tego samego roku. Za reżyserię i scenariusz odpowiadał Joss Whedon, a za produkcję Kevin Feige. W głównych rolach wystąpili: Robert Downey Jr. jako Tony Stark / Iron Man, Chris Evans jako Steve Rogers / Kapitan Ameryka, Mark Ruffalo jako Bruce Banner / Hulk, Chris Hemsworth jako Thor, Scarlett Johansson jako Natasha Romanoff / Czarna Wdowa, Jeremy Renner jako Clint Barton / Hawkeye, Tom Hiddleston jako Loki, Clark Gregg jako Phil Coulson, Cobie Smulders jako Maria Hill, Stellan Skarsgård jako Erik Selvig i Samuel L. Jackson jako Nick Fury. Z poprzednich produkcji uniwersum swoje role powtórzyli: Downey Jr., Evans, Hemsworth, Johansson, Renner, Hiddleston, Gregg, Skarsgård i Jackson oraz Gwyneth Paltrow jako Pepper Potts, Maximiliano Hernández jako Jasper Sitwell i Paul Bettany jako J.A.R.V.I.S. Ponadto Ruffalo zastąpił w roli Edwarda Nortona. W filmie została ukazana po raz pierwszy postać Thanosa, którego zagrał Damion Poitier. W kolejnych produkcjach zastąpił go Josh Brolin. Powstały trzy sequele: Avengers: Czas Ultrona z 2015, Avengers: Wojna bez granic z 2018 i Avengers: Koniec gry z 2019 roku. Na 2025 i 2026 rok zapowiedziane zostały dwa kolejne filmy z serii, Avengers: The Kang Dynasty i Avengers: Secret Wars. Film został oficjalnie zapowiedziany w 2009 roku, a zdjęcia do niego rozpoczęły się w kwietniu i trwały do sierpnia 2011 roku. Faza II Iron Man 3 (2013) Iron Man 3 opowiada dalszą historię, który po wydarzeniach z Avengers walczy ze stresem i atakami paniki oraz przychodzi mu się zmierzyć z organizacją terrorystyczną kierowaną przez tajemniczego Mandaryna. Światowa premiera odbyła się 14 kwietnia 2013 roku w Paryżu. W Polsce zadebiutował on 9 maja tego samego roku. Za reżyserię odpowiadał Shane Black, który wraz z Drew Pearcem stworzył również scenariusz, natomiast za produkcję Kevin Feige. W tytułowej roli powrócił Robert Downey Jr., a obok niego w rolach głównych wystąpili: Gwyneth Paltrow jako Pepper Potts, Don Cheadle jako James Rhodes, Guy Pearce jako Aldrich Killian, Rebecca Hall jako Maya Hansen, Stephanie Szostak jako Ellen Brandt, James Badge Dale jako Eric Savin, Jon Favreau jako Happy Hogan i Ben Kingsley jako Trevor Slattery. Film jest sequelem filmów Iron Man z 2008 i Iron Man 2 z 2010 roku. Poza Downeyem Jr. swoje role z poprzednich filmów powtórzyli Paltrow, Favreau, Paul Bettany jako głos J.A.R.V.I.S.’a, Shaun Toub jako Ho Yinsen oraz Mark Ruffalo jako Bruce Banner w scenie po napisach. Produkcja została zapowiedziana w październiku 2010 roku. Zdjęcia do filmu trwały od maja do grudnia 2012 roku. Thor: Mroczny świat (2013) Thor: Mroczny świat (oryg. Thor: The Dark World) opowiada dalszą historię Thora, który sprzymierza się z Lokim, aby ochronić Dziewięć Krain przed Mrocznymi Elfami dowodzonymi przez Malekitha, który planuje pogrążyć Wszechświat w ciemności. Światowa premiera odbyła się 22 października 2013 roku w Londynie. W Polsce zadebiutował on 8 listopada tego samego roku. Za reżyserię odpowiadał Alan Taylor, a za scenariusz Christopher Yost, Christopher Markus i Stephen McFeely. Producentem był Kevin Feige. W tytułowej roli wystąpił ponownie Chris Hemsworth, a obok niego w rolach głównych wystąpili: Natalie Portman jako Jane Foster, Tom Hiddleston jako Loki, Anthony Hopkins jako Odyn, Stellan Skarsgård jako Erik Selvig, Idris Elba jako Heimdall, Christopher Eccleston jako Malekith, Adewale Akinnuoye-Agbaje jako Algrim, Kat Dennings jako Darcy Lewis, Ray Stevenson jako Volstagg, Zachary Levi jako Fandral, Tadanobu Asano jako Hogun, Jaimie Alexander jako Sif i Rene Russo jako Frigga. Film jest sequelem filmu Thor z 2011, a jego kontynuacje, Thor: Ragnarok i Thor: Miłość i grom, miały premierę w 2017 i 2022 roku. Poza Hemsworthem swoje role powtórzyli również: Portman, Hiddleston, Hopkins, Skarsgård, Elba, Dennings, Stevenson, Asano, Alexander i Russo oraz Chris Evans jako iluzja Kapitana Ameryki wytworzona przez Lokiego. Ponadto Levi zastąpił Joshę Dallasa, który zagrał rolę Fandrala w pierwszej części. Produkcja została zapowiedziana w lipcu 2011 roku. Zdjęcia do filmu trwały od września do grudnia 2012 roku. Kapitan Ameryka: Zimowy żołnierz (2014) Kapitan Ameryka: Zimowy Żołnierz (oryg. Captain America: The Winter Soldier) opowiada dalszą historię Steve’a Rogersa / Kapitana Ameryki, który łączy siły z Natashą Romanoff / Czarną Wdową i Samem Wilsonem / Falconem, aby odkryć spisek wewnątrz T.A.R.C.Z.Y. i zmierzyć się z tajemniczym zabójcą, Zimowym Żołnierzem. Światowa premiera odbyła się 13 marca 2014 roku w Los Angeles. W Polsce zadebiutował on 26 marca tego samego roku. Za reżyserię odpowiadali Anthony i Joe Russo, za scenariusz Christopher Markus i Stephen McFeely, którzy również napisali scenariusz do pierwszej części, natomiast za produkcję, Kevin Feige. W tytułowej roli wystąpił ponownie Chris Evans, a obok niego w rolach głównych wystąpili: Scarlett Johansson jako Natasha Romanoff, Sebastian Stan jako James Barnes, Anthony Mackie jako Sam Wilson, Cobie Smulders jako Maria Hill, Frank Grillo jako Brock Rumlow, Emily VanCamp jako Sharon Carter, Hayley Atwell jako Peggy Carter, Robert Redford jako Alexander Pierce i Samuel L. Jackson jako Nick Fury. Film jest sequelem filmu Kapitan Ameryka: Pierwsze starcie z 2011, a jego kontynuacja Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów miała premierę w 2016 roku. Na 2024 rok zapowiedziany jest czwarty film z serii, Captain America: Brave New World. Poza Evansem swoje role powtórzyli również: Johansson, Stan, Smulders, Atwell i Jackson oraz Maximiliano Hernández jako Jasper Sitwell, Toby Jones jako Arnim Zola, Garry Shandling jako Stern i Jenny Agutter jako Hawley. Produkcja została oficjalnie potwierdzona w marcu 2012 roku. Zdjęcia do filmu trwały od kwietnia do czerwca 2013 roku. Strażnicy Galaktyki (2014) Strażnicy Galaktyki (oryg. Guardians of the Galaxy) opowiadają historię Petera Quilla, który w wyniku kradzieży artefaktu staje się celem Ronana. W sytuacji zagrożenia Peter sprzymierza się z czwórką outsiderów: zabójczą Gamorą, drzewokształtnym Grootem, szopem Rocketem i żądnym zemsty Draxem. Od całej piątki zależą od tego momentu losy całej galaktyki. Światowa premiera odbyła się 21 lipca 2014 roku w Los Angeles. W Polsce zadebiutował on 1 sierpnia tego samego roku. Za reżyserię odpowiadał James Gunn, który wraz z Nicole Perlman stworzył również scenariusz, natomiast za produkcję Kevin Feige. W rolę tytułowych Strażników wcielili się: Chris Pratt jako Peter Quill, Zoe Saldana jako Gamora, Dave Bautista jako Drax oraz Vin Diesel i Bradley Cooper jako głosy Groota i Rocketa. Obok nich w głównych rolach wystąpili: Lee Pace jako Ronan, Michael Rooker jako Yondu, Karen Gillan jako Nebula, Djimon Hounsou jako Korath, John C. Reilly jako Rhomann Dey, Glenn Close jako Irani Rael i Benicio del Toro jako Taneleer Tivan. W 2017 roku premierę miał sequel Strażnicy Galaktyki vol. 2, a w 2023 roku – trzecią część Strażnicy Galaktyki vol. 3. Swoje role z poprzednich filmów franczyzy powtarzają del Toro i Ophelia Lovibond jako Carina. Obydwoje pojawili się wcześniej w scenie po napisach filmu Thor: Mroczny świat. Pojawił się również Josh Brolin jako Thanos, który zastąpił w tej roli Damona Poitiera. Produkcja została zapowiedziana w lipcu 2012 roku podczas San Diego Comic-Conu. Zdjęcia do filmu trwały od czerwca do października 2013 roku. Avengers: Czas Ultrona (2015) Avengers: Czas Ultrona (oryg. Avengers: Age of Ultron) opowiada dalszą historię tytułowej drużyny. Tony Stark uruchamia specjalny program w celu osiągnięcia pokoju na świecie. On, Steve Rogers, Thor, Bruce Banner, Natasha Romanoff i Clint Barton muszą zmierzyć się Ultronem, który planuje zniszczenie ludzkości. Światowa premiera odbyła się 13 kwietnia 2015 roku w Los Angeles. W Polsce zadebiutował on 7 maja tego samego roku. Za reżyserię i scenariusz odpowiadał Joss Whedon, a za produkcję Kevin Feige. W głównych rolach wystąpili: Robert Downey Jr. jako Tony Stark / Iron Man, Chris Hemsworth jako Thor, Mark Ruffalo jako Bruce Banner / Hulk, Chris Evans jako Steve Rogers / Kapitan Ameryka, Scarlett Johansson jako Natasha Romanoff / Czarna Wdowa, Jeremy Renner jako Clint Barton / Hawkeye, Don Cheadle jako James Rhodes / War Machine, Aaron Taylor-Johnson jako Peter Maximoff / Quicksilver, Elizabeth Olsen jako Wanda Maximoff / Scarlet Witch, Paul Bettany jako Vision i głos J.A.R.V.I.S.’a, Cobie Smulders jako Maria Hill, Anthony Mackie jako Sam Wilson / Falcon, Hayley Atwell jako Peggy Carter, Idris Elba jako Heimdall, Stellan Skarsgård jako Erik Selvig, James Spader jako Ultron i Samuel L. Jackson jako Nick Fury. Jest to sequel filmu Avengers z 2012 roku. Jego kolejne części Avengers: Wojna bez granic i Avengers: Koniec gry miały premierę w 2018 i 2019 roku. Na 2025 i 2026 rok zapowiedziane zostały dwa kolejne filmy z serii, Avengers: The Kang Dynasty i Avengers: Secret Wars. Swoje role z poprzednich produkcji franczyzy powtórzyli: Downey Jr., Evans, Hemsworth, Johansson, Renner, Cheadle, Taylor-Johnson, Olsen, Smulders, Mackie, Skarsgård i Jackson oraz Thomas Kretschmann jako Wolfgang von Strucker, Henry Goodman jako List i Aaron Himelstein jako Cameron Klein oraz w scenie po napisach Josh Brolin jako Thanos. Bettany, który powtórzył swoją rolę głosu J.A.R.V.I.S.’a zagrał również drugą postać w filmie, Visiona. Produkcja została potwierdzona w sierpniu 2012 roku początkowo jako zakończenie drugiej Fazy. Jednak ostatecznie zdecydowano, że będzie to Ant-Man. Zdjęcia do filmu trwały od lutego do sierpnia 2014 roku. Ant-Man (2015) Ant-Man opowiada historię złodzieja Scotta Langa, który musi się pogodzić z nową rolą superbohatera. Dzięki specjalnemu kombinezonowi posiadł niezwykłą umiejętnością zmniejszania rozmiaru z jednoczesnym zwiększaniem swojej siły. Wraz ze swoim mentorem, dr. Hankiem Pymem stara się ochronić tajemnice tej technologii i stawić czoła zagrożeniom. Światowa premiera odbyła się 29 czerwca 2015 roku w Los Angeles. W Polsce zadebiutował on 17 lipca tego samego roku. Za reżyserię odpowiadał Peyton Reed, za scenariusz Edgar Wright, Joe Cornish, Adam McKay i Paul Rudd. Producentem był Kevin Feige. W tytułową rolę wcielił się Paul Rudd, a obok niego w głównych rolach wystąpili: Evangeline Lilly jako Hope Van Dyne, Corey Stoll jako Darren Cross, Bobby Cannavale jako James Paxton, Michael Peña jako Luis, Tip „T.I.” Harris jako Dave, Anthony Mackie jako Sam Wilson, Wood Harris jako Gale, Judy Greer jako Maggie Lang, David Dastmalchian jako Kurt i Michael Douglas jako Hank Pym. W 2018 roku premierę miał sequel filmu Ant-Man i Osa, a w 2023 roku pojawiła się kontynuacja, Ant-Man i Osa: Kwantomania. Swoje role z poprzednich produkcji powtórzyli: Mackie, Hayley Atwell jako Peggy Carter i John Slattery jako Howard Stark oraz Chris Evans jako Steve Rogers i Sebastian Stan jako Bucky Barnes w scenie po napisach. Produkcja została oficjalnie zapowiedziana w lipcu 2012 roku podczas San Diego Comic-Conu, jednak dopiero w październiku 2012 roku została podana data premiery zaplanowana początkowo na 6 listopada 2015 roku. Początkowo miał być on pierwszym filmem Fazy III, jednak zdecydowano, że obraz ten zakończy II Fazę MCU. Zdjęcia do filmu trwały od sierpnia do grudnia 2014 roku. Faza III Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów (2016) Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów (oryg. Captain America: Civil War) opowiada o Stevie Rogersie, który z nowym składem Avengers musi sobie poradzić z kolejnym międzynarodowym problemem po wydarzeniach w Sokowii. Władze państw próbują wprowadzić ustawę regulującą działania superbohaterów oraz określenie, kiedy korzystać z pomocy Avengers. Powoduje to rozłam wśród grupy, Rogers sprzeciwia się temu rozwiązaniu, a popiera je Tony Stark. Światowa premiera filmu odbyła się 12 kwietnia 2016 roku w Los Angeles. W Polsce zadebiutował on 6 maja 2016 roku. Za reżyserię odpowiadali Anthony i Joe Russo, za scenariusz Christopher Markus i Stephen McFeely, natomiast za produkcję, Kevin Feige. Swoją rolę Steve’a Rogersa / Kapitana Ameryki powtórzył Chris Evans. Obok niego w rolach głównych wystąpili: Robert Downey Jr. jako Tony Stark, Scarlett Johansson jako Natasha Romanoff, Sebastian Stan jako Bucky Barnes, Anthony Mackie jako Sam Wilson, Don Cheadle jako James Rhodes, Jeremy Renner jako Clint Barton, Chadwick Boseman jako T’Challa, Paul Bettany jako Vision, Elizabeth Olsen jako Wanda Maximoff, Paul Rudd jako Scott Lang, Emily VanCamp jako Sharon Carter, Tom Holland jako Peter Parker, Frank Grillo jako Brock Rumlow, William Hurt jako Thaddeus Ross i Daniel Brühl jako Helmut Zemo. Film jest kontynuacją Kapitan Ameryka: Pierwsze starcie i Kapitan Ameryka: Zimowy żołnierz, a jego wydarzenia umiejscowione są po Avengers: Czas Ultrona. Jest on inspirowany komiksem Wojna domowa. Na 2024 rok zapowiedziany jest czwarty film z serii, Captain America: Brave New World. Poza Evansem swoje role z poprzednich filmów o Kapitanie powtarzają również Johansson, Stan, Mackie, VanCamp i Grillo. Natomiast Downey Jr., Rudd, Cheadle, Renner, Bettany, Olsen i Hurt powtarzają swoje role z innych filmów franczyzy, poza nimi z innych produkcji powracają John Slattery jako Howard Stark i Kerry Condon jako głos F.R.I.D.A.Y. Trzecia część została zapowiedziana w marcu 2014 roku, a pełny tytuł filmu został ujawniony na MavelEvent w październiku 2014 roku podczas prezentacji filmów Trzeciej Fazy Uniwersum. Początkowo miał być to drugi film, po Ant-Manie w Fazie III MCU, jednak zdecydowano, że będzie on ją rozpoczynał. Zdjęcia do filmu trwały od kwietnia do sierpnia 2015 roku. Doktor Strange (2016) Doktor Strange (oryg. Doctor Strange) opowiada historię światowej sławy neurochirurga Stephena Strange’a, który w wyniku wypadku samochodowego traci możliwość wykonywania zawodu i odkrywa świat magii i alternatywnych wymiarów. Światowa premiera filmu miała miejsce 20 października 2016 roku w Los Angeles. W Polsce zadebiutował on 26 października tego samego roku. Za reżyserię odpowiadał Scott Derrickson, który napisał scenariusz razem z C. Robertem Cargillem i Jonem Spaihtsem, natomiast za produkcję, Kevin Feige. Tytułową rolę zagrał Benedict Cumberbatch, a obok niego w głównych rolach wystąpili: Chiwetel Ejiofor jako Karl Mordo, Rachel McAdams jako Christine Palmer, Benedict Wong jako Wong, Michael Stuhlbarg jako Nicodemus West, Benjamin Bratt jako Jonathan Pangborn, Scott Adkins jako Lucian Aster, Mads Mikkelsenjako Kaecilius i Tilda Swinton jako Starożytna. Swoją rolę z innych produkcji franczyzy powtórzył Chris Hemsworth jako Thor w scenie po napisach. W 2022 roku premierę miał sequel, Doktor Strange w multiwersum obłędu. Film został zapowiedziany na MarvelEvent w październiku 2014 roku podczas prezentacji filmów Trzeciej Fazy Uniwersum. Zdjęcia do filmu rozpoczęły się w listopadzie 2015 roku, a zakończyły się na początku kwietnia 2016 roku. Strażnicy Galaktyki vol. 2 (2017) Strażnicy Galaktyki vol. 2 (oryg. Guardians of the Galaxy Vol. 2) opowiada dalsze losy tytułowej drużyny, która odkrywa tajemnicę ojca Petera Quilla i ponownie ratuje galaktykę. Światowa premiera filmu odbyła się 10 kwietnia 2017 roku w Tokio. W Polsce zadebiutował on 5 maja tego samego roku. Za reżyserię i scenariusz odpowiadał jest James Gunn, a za produkcję Kevin Feige. W rolach głównych wystąpili: Chris Pratt jako Peter Quill, Zoe Saldana jako Gamora, Dave Bautista jako Drax, Vin Diesel jako głos Groota, Bradley Cooper jako głos Rocketa, Michael Rooker jako Yondu, Karen Gillan jako Nebula, Pom Klementieff jako Mantis, Elizabeth Debicki jako Ayesha, Chris Sullivan jako Tsarface, Sean Gunn jako Kraglin, Sylvester Stallone jako Stakar Ogord i Kurt Russell jako Ego. Film jest bezpośrednią kontynuacją poprzedniej części pod tytułem Strażnicy Galaktyki z 2014 roku. W 2023 roku premierę miała trzecia część, Strażnicy Galaktyki vol. 3. Pratt, Saldana, Bautista, Diesel, Cooper, Rooker, Gillian i Gunn powtarzają swoje role z poprzedniej części. Również Laura Haddock jako Meredith Quill, Gregg Henry jako dziadek Quilla i Seth Green jako głos Kaczora Howarda powracają w swoich rolach. Film został zapowiedziany podczas San Diego Comic-Conu w 2014 roku, przed premierą pierwszej części początkowo z premierą w lipcu 2017 roku. Na MarvelEvent w październiku 2014 roku podczas prezentacji filmów Trzeciej Fazy Uniwersum data premiery filmu została przyspieszona o kilka miesięcy. Zdjęcia do filmu rozpoczęły się w lutym 2016 roku w Atlancie, a zakończyły się w połowie czerwca tego samego roku. Spider-Man: Homecoming (2017) Spider-Man: Homecoming opowiada historię Petera Parkera, który po wydarzeniach w filmie Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów z pomocą swojego mentora Tony’ego Starka, stara się pogodzić życie zwykłego nastolatka z Nowego Jorku z życiem superbohatera o imieniu Spider-Man zwalczającego przestępczość w swoim mieście. Nagle pojawia się zagrożenie w postaci niebezpiecznego złoczyńcy, Vulture’a. Światowa premiera filmu miała miejsce 28 czerwca 2017 roku w Los Angeles. W Polsce zadebiutował on 14 lipca tego samego roku. Za reżyserię odpowiadał Jon Watts, który napisał scenariusz z Jonathanem Goldsteinem, Johnem Francisem Daleyem, Christopherem Fordem, Chrisem McKenną i Erikiem Sommersem, natomiast producentami byli Kevin Feige i Amy Pascal. W tytułową rolę wcielił się Tom Holland, a obok niego w głównych rolach wystąpili: Michael Keaton jako Vulture, Jon Favreau jako Happy Hogan, Zendaya Coleman jako Michelle Jones, Donald Glover jako Aaron Davis, Tyne Daly jako Anne Marie Hoag, Marisa Tomei jako May Parker i Robert Downey Jr. jako Tony Stark. Film nawiązuje bezpośrednio do wydarzeń w Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów, gdzie postacie zagrane przez Hollanda i Tomei zostały wprowadzone do Uniwersum. W lipcu 2017 roku zostało ujawnione, że dziecko z maską Iron Mana uratowane przez Tony’ego Starka w filmie Iron Man 2 to Peter Parker. Został on wtedy zagrany przez Maxa Favreau. Jon Favreau i Downey Jr. powtarzają swoje role z wcześniejszych filmów franczyzy. Również w swoich rolach powracają Gwyneth Paltrow jako Pepper Potts; Kerry Condon jako F.R.I.D.A.Y., Chris Evans jako Steve Rogers i Martin Starr jako pan Roger Harrington. Kontynuacja filmu Spider-Man: Daleko od domu miała premierę w 2019, a trzecia część, Spider-Man: Bez drogi do domu, pojawiła się w 2021 rok. W grudniu 2014 roku na skutek ataku hakerskiego na Sony Pictures pojawiły się informacje, że w związku z niezadowalającymi wynikami finansowymi, studio postanowiło anulować plany dotyczące kontynuacji i spin-offów Niesamowitego Spider-Mana, a zamiast tego ponownie zrebootować serię, tym razem współpracując z Marvel Studios i wprowadzając postać do Filmowego Uniwersum Marvela. W lutym 2015 roku informacja o współpracy z Marvel Studios została potwierdzona wraz z oficjalną datą premiery. Zapowiedź filmu spowodowała przesunięcie dat premier innych filmów Fazy Trzeciej. Zdjęcia rozpoczęły się w czerwcu 2016 roku, a zostały zakończone na początku października tego samego roku. Film był dystrybuowany przez Sony Pictures Entertainment. Thor: Ragnarok (2017) Thor: Ragnarok opowiada dalszą historię Thora, który musi pokonać Hulka w walce gladiatorów na planecie Sakaar, aby móc powrócić do Asgardu i uratować go przed swoją siostrą Helą i uchronić przed Ragnarökiem. Światowa premiera filmu miała miejsce 10 października 2017 roku w Los Angeles. W Polsce zadebiutował on 25 października 2017 roku. Za reżyserię odpowiadał Taika Waititi, za scenariusz Eric Pearson, Craig Kyle i Christopher Yost, a za produkcję Kevin Feige. W tytułowej roli ponownie pojawił się Chris Hemsworth, a obok niego w rolach głównych wystąpili: Tom Hiddleston jako Loki, Cate Blanchett jako Hela, Idris Elba jako Heimdall, Jeff Goldblum jako Arcymistrz, Tessa Thompson jako Walkiria, Karl Urban jako Skurge, Mark Ruffalo jako Bruce Banner / Hulk i Anthony Hopkins jako Odyn. Jest on kontynuacją filmów Thor z 2011 roku i Thor: Mroczny świat z 2013 roku, a jego czwarta część, Thor: Miłość i grom miała premierę w 2022 roku. Poza Hemsworthem z poprzednich filmów o Thorze swoje role powtarzają również Hiddleston, Elba i Hopkins. Powracają również Zachary Levi jako Fandral, Tadanobu Asano jako Hogun i Ray Stevenson jako Volstagg. Natomiast Ruffalo, Benedict Cumberbatch jako Stephen Strange i Scarlett Johansson jako Natasha Romanoff / Czarna Wdowa powtarzają swoje role z poprzednich produkcji franczyzy. Trzecia część została zapowiedziana w styczniu 2014 roku, a pełny tytuł filmu został ujawniony na MarvelEvent w październiku 2014 roku podczas prezentacji filmów Trzeciej Fazy Uniwersum. Zdjęcia rozpoczęły się w lipcu, a zakończyły się w październiku 2016 roku. Czarna Pantera (2018) Czarna Pantera (oryg. Black Panther) opowiada historię T’Challi / Czarnej Pantery, który po wydarzeniach w filmie Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów powraca do Wakandy, aby objąć tron po śmierci ojca. Jego władza zostanie zakwestionowana przez dawnego przeciwnika, co doprowadza do międzynarodowego konfliktu. Światowa premiera filmu miała miejsce 29 stycznia 2018 roku w Los Angeles. W Polsce zadebiutował on 14 lutego tego samego roku. Za reżyserię odpowiadał Ryan Coogler, który napisał scenariusz razem z Joe Robertem Colem, natomiast producentem był Kevin Feige. Tytułową rolę zagrał Chadwick Boseman, a obok niego w głównych rolach wystąpili: Michael B. Jordan jako Killmonger, Lupita Nyong’o jako Nakia, Danai Gurira jako Okoye, Martin Freeman jako Everett K. Ross, Daniel Kaluuya jako W’Kabi, Letitia Wright jako Shuri, Winston Duke jako M’Baku, Angela Bassett jako Ramonda, Forest Whitaker jako Zuri i Andy Serkis jako Ulysses Klaue. Film nawiązuje bezpośrednio do wydarzeń w Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów, gdzie postać zagrana przez Bosemana została wprowadzona do Uniwersum. Freeman i Serkis oraz John Kani jako T’Chaka, Florence Kasumba jako Ayo i Sebastian Stan jako Bucky Barnes powracają w swoich rolach z poprzednich produkcji franczyzy. Kontynuacja filmu, Czarna Pantera: Wakanda w moim sercu miała premierę w 2022 roku. Film został zapowiedziany na MavelEvent w październiku 2014 roku podczas prezentacji filmów Trzeciej Fazy Uniwersum. Zdjęcia do filmu trwały od stycznia do kwietnia 2017 roku. Avengers: Wojna bez granic (2018) Avengers: Wojna bez granic (oryg. Avengers: Infinity War) opowiada dalszą historię tytułowej drużyny, która łączy siły razem ze Strażnikami Galaktyki i innymi superbohaterami, aby powstrzymać Thanosa przed zebraniem wszystkich Kamieni Nieskończoności i zgładzeniem połowy istnień we wszechświecie. Światowa premiera filmu miała miejsce 23 kwietnia 2018 roku w Los Angeles. W Polsce zadebiutował on 26 kwietnia tego samego. Za reżyserię odpowiadali bracia Anthony i Joe Russo, za scenariusz Christopher Markus i Stephen McFeely, a producentem filmu był Kevin Feige. W rolach głównych wystąpili: Robert Downey Jr. jako Tony Stark, Chris Hemsworth jako Thor, Mark Ruffalo jako Bruce Banner, Chris Evans jako Steve Rogers, Scarlett Johansson jako Natasha Romanoff, Benedict Cumberbatch jako Stephen Strange, Don Cheadle jako James Rhodes, Tom Holland jako Peter Parker, Chadwick Boseman jako T’Challa, Paul Bettany jako Vision, Elizabeth Olsen jako Wanda Maximoff, Anthony Mackie jako Sam Wilson, Sebastian Stan jako Bucky Barnes, Danai Gurira jako Okoye, Letitia Wright jako Shuri, Dave Bautista jako Drax, Zoe Saldana jako Gamora, Josh Brolin jako Thanos i Chris Pratt jako Peter Quill. Film jest kontynuacją Avengers i Avengers: Czas Ultrona. Jego sequel, Avengers: Koniec gry miał premierę w 2019 roku. Na 2025 i 2026 rok zapowiedziane zostały dwa kolejne filmy z serii, Avengers: The Kang Dynasty i Avengers: Secret Wars. Swoje role z poprzednich filmów franczyzy, poza wyżej wymienionymi aktorami, powtarzają również: Vin Diesel jako głos Groota, Bradley Cooper jako głos Rocketa, Karen Gillan jako Nebula, Gwyneth Paltrow jako Pepper Potts, Benicio del Toro jako Kolekcjoner, Tom Hiddleston jako Loki, Idris Elba jako Heimdall, Benedict Wong jako Wong, Pom Klementieff jako Mantis, William Hurt jako Thaddeus Ross, Kerry Condon jako F.R.I.D.A.Y., Winston Duke jako M’Baku, Florence Kasumba jako Ayo, Jacob Batalon jako Ned Leeds, Isabella Amara jako Sally Avril, Tiffany Espensen jako Cindy Moon, Ethan Dizon jako Tiny McKeever, Samuel L. Jackson jako Nick Fury i Cobie Smulders jako Maria Hill. Ross Marquand zastąpił Hugo Weavinga w roli Czerwonej Czaszki. Film nawiązuje również do produkcji Kapitan Marvel, gdzie Fury’emu przed dezintegracją udaje się wezwać pagerem Carol Danvers. Film został zapowiedziany na MavelEvent w październiku 2014 roku podczas prezentacji filmów Trzeciej Fazy Uniwersum. Historia została podzielona na dwie części, premiera Avengers: Koniec gry miała miejsce w kwietniu 2019 roku. Początkowo film miał nadany tytuł Avengers: Infinity War Part 1, ale w lipcu 2016 roku potwierdzono wcześniejsze informacje, że film będzie nosił inny tytuł. Zdjęcia do filmu trwały od stycznia do lipca 2017 roku. Ant-Man i Osa (2018) Ant-Man i Osa (oryg. Ant-Man and the Wasp) opowiada dalszą historię Scotta Langa, który ponownie łączy siły z Hope Van Dyne i Hankiem Pymem w celu wykonania nowej misji polegającej na odnalezieniu Janet, matki Hope i żony Pyma. Podczas tej misji odkrywają oni sekrety z przeszłości. Światowa premiera filmu miała miejsce 25 czerwca 2018 roku w Los Angeles, natomiast w Polsce film zadebiutował 3 sierpnia tego samego roku. Za reżyserię odpowiadał Peyton Reed, a za scenariusz Andrew Barrer, Gabriel Ferrari, Paul Rudd i Adam McKay. Producentami filmu byli Kevin Feige i Stephen Broussard. W tytułowych rolach wystąpili Rudd jako Scott Lang / Ant-Man i Evangeline Lilly jako Hope Van Dyne / Osa, a obok nich w głównych rolach pojawili się również: Michael Peña jako Luis, Walton Goggins jako Sonny Burch, Bobby Cannavale jako James Paxton, Judy Greer jako Maggie Paxton, Tip „T.I.” Harris jako Dave, David Dastmalchian jako Kurt, Hannah John-Kamen jako Duch, Abby Ryder Fortson jako Cassie Lang, Randall Park jako Jimmy Woo, Michelle Pfeiffer jako Janet Van Dyne, Laurence Fishburne jako Bill Foster i Michael Douglas jako Hank Pym. Film nawiązuje bezpośrednio do wydarzeń w Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów, w wyniku których postać grana przez Rudda zostaje poddana aresztowi domowemu. Jest to również kontynuacja filmu Ant-Man, z którego poza Ruddem i Lilly powracają również: Peña, Cannavale, Greer, Harris, Dastmalchian, Fortson i Douglas. Postać zagrana przez Pfeiffer została również przedstawiona w poprzedniej części, ale zagrała ją wtedy Hayley Lovitt. Scena po napisach w filmie bezpośrednio nawiązuje do Avengers: Wojna bez granic, gdzie postacie grane przez Lilly, Pfeiffer i Douglasa dołączają do ofiar Thanosa. W 2023 roku premierę miała trzecia część, Ant-Man i Osa: Kwantomania. Film został zapowiedziany w październiku 2015 roku. Zdjęcia do produkcji rozpoczęły się w lipcu 2017 roku, a zakończyły się w listopadzie tego samego roku. Kapitan Marvel (2019) Kapitan Marvel (oryg. Captain Marvel) opowiada o Carol Danvers, która w latach dziewięćdziesiątych staje się najpotężniejszą superbohaterką, podczas gdy na Ziemi rozpoczyna się międzygalaktyczna wojna między dwoma obcymi rasami. Światowa premiera filmu miała miejsce 27 lutego 2019 roku w Londynie. W Polsce zadebiutował on 8 marca tego samego roku. Za reżyserię odpowiadali Anna Boden i Ryan Fleck, którzy napisali scenariusz razem z Genevą Robertson-Dworet. Tytułową rolę Carol Danvers / Kapitan Marvel zagrała Brie Larson, a obok niej w głównych rolach wystąpili: Samuel L. Jackson jako Nick Fury, Ben Mendelsohn jako Talos, Djimon Hounsou jako Korath, Lee Pace jako Ronan, Lashana Lynch jako Maria Rambeau, Gemma Chan jako Minn-Erva, Annette Bening jako Mar-Vell i Najwyższy Intelekt, Clark Gregg jako Phil Coulson oraz Jude Law jako Yon-Rogg. Jackson, Hounsou, Pace i Gregg powtarzają swoje role z wcześniejszych produkcji franczyzy. Poza nimi z wcześniejszych filmów powrócili: Chris Evans jako Steve Rogers, Scarlett Johansson jako Natasha Romanoff, Mark Ruffalo jako Bruce Banner i Don Cheadle jako James Rhodes w scenie po napisach, która bezpośrednio nawiązuje do wydarzeń z filmu Avengers: Koniec gry oraz sceny po napisach z filmu Avengers: Wojna bez granic. Patrick Brennan powtórzył rolę Marcusa Danielsa z serialu Agenci T.A.R.C.Z.Y., w napisach końcowych został wymieniony jako „barman”. Kontynuacja filmu, Marvels została zapowiedziana na 2023 rok. Film został zapowiedziany na MarvelEvent w październiku 2014 roku podczas prezentacji filmów Trzeciej Fazy Uniwersum. Zdjęcia do filmu trwały od marca do lipca 2018 roku. Avengers: Koniec gry (2019) Avengers: Koniec gry (oryg. Avengers: Endgame) opowiada dalszą historię pozostałych przy życiu Avengers i ich sojuszników, którzy za wszelką cenę starają się odwrócić zagładę ludzkości spowodowaną przez Thanosa. Światowa premiera filmu odbyła się 21 kwietnia 2019 roku w Los Angeles, natomiast w Polsce zadebiutował on 25 kwietnia tego samego roku. Za reżyserię odpowiadali bracia Anthony i Joe Russo, za scenariusz Christopher Markus i Stephen McFeely, a producentem był Kevin Feige. W rolach głównych wystąpili: Robert Downey Jr. jako Tony Stark, Chris Evans jako Steve Rogers, Mark Ruffalo jako Bruce Banner, Chris Hemsworth jako Thor, Scarlett Johansson jako Natasha Romanoff, Jeremy Renner jako Clitn Barton, Don Cheadle jako James Rhodes, Paul Rudd jako Scott Lang, Brie Larson jako Carol Danvers, Karen Gillan jako Nebula, Danai Gurira jako Okoye, Benedict Wong jako Wong, Jon Favreau jako Happy Hogan, Bradley Cooper jako głos Rocketa, Gwyneth Paltrow jako Pepper Potts i Josh Brolin jako Thanos. Film jest kontynuacją Avengers, Avengers: Czas Ultrona i Avengers: Wojna bez granic. Na 2025 i 2026 rok zapowiedziane zostały dwa kolejne filmy z serii, Avengers: The Kang Dynasty i Avengers: Secret Wars. Swoje role z poprzednich filmów franczyzy, poza wyżej wymienionymi aktorami, powtarzają również: Sebastian Stan jako James Barnes, Anthony Mackie jako Sam Wilson, Elizabeth Olsen jako Wanda Maximoff, Benedict Cumberbatch jako Stephen Strange, Tilda Swinton jako Starożytna, Chadwick Boseman jako T’Challa / Czarna Pantera, Letitia Wright jako Shuri, Winston Duke jako M’Baku, Angela Bassett jako Ramonda, Evangeline Lilly jako Hope Van Dyne, Michael Douglas jako Hank Pym, Michelle Pfeiffer jako Janet Van Dyne, Tom Hiddleston jako Loki, Natalie Portman jako Jane Foster, Rene Russo jako Frigga, Tessa Thompson jako Walkiria, Taika Waititi jako Korg, Tom Holland jako Peter Parker, Marisa Tomei jako May Parker, Jacob Batalon jako Ned Leeds, Samuel L. Jackson jako Nick Fury, Cobie Smulders jako Maria Hill, William Hurt jako Thaddeus Ross, Hayley Atwell jako Peggy Carter, John Slattery jako Howard Stark, Linda Cardellini jako Laura Barton, Ben Sakamoto jako Cooper Barton, Kerry Condon jako głos F.R.I.D.A.Y., Ty Simpkins jako Harley Keener, Frank Grillo jako Brock Rumlow, Maximiliano Hernández jako Jasper Sitwell, Robert Redford jako Alexander Pierce, Callan Mulvey jako Jack Rollins, Chris Pratt jako Peter Quill, Dave Bautista jako Drax, Zoe Saldana jako Gamora, Vin Diesel jako głos Groota, Pom Klementieff jako Mantis, Sean Gunn jako Kraglin, Ross Marquand jako Czerwona Czaszka, Michael James Shaw jako Corvus Glaive, Tom Vaughan-Lawlor jako Ebony Maw, Terry Notary jako Cull Obsidian i Monique Ganderton jako Proxima Midnight. Rolę Edwina Jarvisa z serialu Agentka Carter powtarza James D’Arcy. Ponadto postacie Cassie Lang oraz Lily i Nathaniela Bartonów zostały zastąpione przez starszych aktorów, Emmę Fuhrmann, Avę Russo i Cade’a Woodwarda. Film został zapowiedziany na MarvelEvent w październiku 2014 roku podczas prezentacji filmów Trzeciej Fazy Uniwersum. Historia została podzielona na dwie części, premiera pierwszej miała miejsce w 2018 roku. Początkowo film miał nadany tytuł Avengers: Infinity War Part 2, ale w lipcu 2016 roku potwierdzono wcześniejsze informacje, że film będzie nosił inny tytuł, który ujawniono w grudniu 2018 roku. Zdjęcia do filmu rozpoczęły się w sierpniu 2017 roku, a zakończono je w styczniu 2018. Spider-Man: Daleko od domu (2019) Spider-Man: Daleko od domu (oryg. Spider-Man: Far From Home) opowiada dalszą historię Petera Parkera, który po wydarzeniach w czwartej części Avengers wyrusza razem z przyjaciółmi w wakacyjną podróż po Europie, podczas której musi zmierzyć się z istotami zwanymi Elementals. Światowa premiera miała miejsce 26 czerwca 2019 roku w Los Angeles. W Polsce zadebiutował on 5 lipca tego samego roku. Za reżyserię odpowiadał Jon Watts, a za scenariusz Chris McKenna i Erik Sommers. Producentami filmu byli Kevin Feige i Amy Pascal. W tytułowej roli powrócił Tom Holland, a obok niego w głównych rolach wystąpili: Samuel L. Jackson jako Nick Fury, Zendaya jako Michelle Jones, Cobie Smulders jako Maria Hill, Jon Favreau jako Happy Hogan, J.B. Smoove jako Julius Dell, Jacob Batalon jako Ned Leeds, Martin Starr jako Roger Harrington, Marisa Tomei jako May Parker i Jake Gyllenhaal jako Quentin Beck / Mysterio. Film jest kontynuacją Spider-Man: Homecoming, a jego wydarzenia bezpośrednio nawiązują do wydarzeń z Avengers: Koniec gry. Trzecia część, Spider-Man: Bez drogi do domu miała premierę w 2021 roku. Poza Hollandem swoje role z innych produkcji franczyzy powtarzają również: Jackson, Zendaya, Smulders, Favreau, Batalon, Starr i Tomei oraz Angourie Rice jako Betty Brandt, Tony Revolori jako „Flash” Thompson, Jorge Lendeborg Jr. jako Jason Ionello, Peter Billingsley jako William Ginter Riva, Ben Mendelsohn jako Talos i Sharon Blynn jako Soren. Film nawiązuje również do Kapitan Marvel, kiedy w scenie po napisach okazuje się, że Fury i Hill przez cały czas byli wynajętymi Skrullami, a prawdziwy Fury przebywa na ich statku na urlopie. Film został zapowiedziany w grudniu 2016 roku. W kwietniu 2019 roku Feige poinformował, że ten film zakończy Fazę Trzecią, a nie, jak wcześniej zakładano, Avengers: Koniec gry. Zdjęcia trwały od lipca do października 2018 roku. Za dystrybucję odpowiedziało Sony Pictures Entertainment. Saga Multiwersum Faza IV Czarna Wdowa (2021) Czarna Wdowa (oryg. Black Widow) opowiada historię Natashy Romanoff / Czarnej Wdowy, która po wydarzeniach z filmu Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów zmuszona jest do walki ze złoczyńcą nazywanym Taskmaster. Światowa premiera filmu miała miejsce 29 czerwca 2021 roku równocześnie w Londynie, Los Angeles, Melbourne i Nowym Jorku. W Polsce zadebiutował on 9 lipca tego samego roku Za reżyserię odpowiadała Cate Shortland, a za scenariusz Eric Pearson. Producentem jest Kevin Feige. W tytułową rolę wcieliła się Scarlett Johansson, a obok niej w głównych rolach wystąplią: Florence Pugh jako Yelena Belova, David Harbour jako Alexi Shostakov, O.T. Fagbenle jako Rick Mason, William Hurt jako Thaddeus Ross, Rachel Weisz jako Melina Vostokoff i Ray Winstone. Swoje role z poprzednich filmów uniwersum powtórzyli Johansson i Hurt. Produkcja została oficjalnie zapowiedziana w lipcu 2019 roku podczas San Diego Comic-Conu. Zdjęcia do filmu trwały od końca maja do października 2019 roku. Shang-Chi i legenda dziesięciu pierścieni (2021) Shang-Chi i legenda dziesięciu pierścieni (oryg. Shang-Chi and the Legend of Ten Rings) opowiada historię Shang-Chi, który musi zmierzyć się z Mandarynem i jego organizacją Dziesięciu Pierścieni. Światowa premiera filmu miała miejsce 16 sierpnia 2021 roku w Los Angeles. W Polsce zadebiutował on 3 września tego samego roku. Za reżyserię odpowiadał Destin Daniel Cretton na podstawie scenariusza napisanego wspólnie z Davidem Callahamem i Andrew Lanhamem. Producentami byli Kevin Feige i Jonathan Schwartz. W tytułową rolę wcielił się Simu Liu, a obok niego w głównych rolach wystąpili: Awkwafina jako Katy Chen, Meng’er Zhang jako Xu Xialing, Fala Chen jako Ying Li, Florian Munteanu jako Razor Fist, Benedict Wong jako Wong, Michelle Yeoh jako Ying Nan, Ben Kingsley jako Trevor Slattery i Tony Leung Chiu Wai jako Xu Wenwu. W planach jest również kontynuacja filmu. Swoje role z poprzednich filmów franczyzy powtórzyli: Wong, Kingsley, Tim Roth jako Abomination, Mark Ruffalo jako Bruce Banner, Brie Larson jako Carol Danvers i Jade Xu jako Helen. Produkcja została oficjalnie zapowiedziana w lipcu 2019 roku podczas San Diego Comic-Conu. Eternals (2021) Eternals opowiada historię nieśmiertelnej rasy, która została stworzona przez Celestiali i wysłana na Ziemię, aby chronić ludzi przed inną rasą, Dewiantami. Światowa premiera miała miejsce 18 października 2021 roku w Los Angeles. W Polsce zadebiutował on 5 listopada tego samego roku. Za reżyserię odpowiadała Chloé Zhao na podstawie scenariusza, który napisała wspólnie z Patrickiem Burleighiem. Producentami byli Kevin Feige i Nate Moore. W głównych rolach wystąpili: Angelina Jolie jako Thena, Richard Madden jako Ikaris, Kumail Nanjiani jako Kingo, Salma Hayek jako Ajax, Bryan Tyree Henry jako Phastos, Lia McHugh jako Sprite, Lauren Ridloff jako Makkari i Don Lee jako Gilgamesh. Gemma Chan jako Sersi, Richard Madden jako Ikaris, Kumail Nanjiani jako Kingo, Lia McHugh jako Sprite, Brian Tyree Henry jako Fajstos, Lauren Ridloff jako Makkari, Barry Keoghan jako Druig, Don Lee jako Gilgamesz, Harish Patel jako Karun Patel, Bill Skarsgård jako Kro, Kit Harington jako Dane Whitman, Salma Hayek jako Ajak i Angelina Jolie jako Tena. Produkcja została oficjalnie zapowiedziana w lipcu 2019 roku podczas San Diego Comic-Conu. Zdjęcia do filmu rozpoczęły się pod koniec lipca 2019 roku. Spider-Man: Bez drogi do domu (2021) Spider-Man: Bez drogi do domu (oryg. Spider-Man: No Way Home) opowiada dalszą historię Petera Parkera. Światowa premiera miała miejsce 13 grudnia 2021 roku w Los Angeles. W Polsce zadebiutował 17 grudnia tego samego roku. Za reżyserię odpowiadał Jon Watts, a za scenariusz Chris McKenna i Erik Sommers. W tytułową rolę ponownie wcielił się Tom Holland, a obok niego w głównych rolach wystąpili: Zendaya jako Michelle „MJ” Jones-Watson, Benedict Cumberbatch jako Stephen Strange, Jacob Batalon jako Ned Leeds, Jon Favreau jako Harold „Happy” Hogan, Jamie Foxx jako Max Dillon / Electro, Willem Dafoe jako Norman Osborn / Green Goblin, Alfred Molina jako Otto Octavius / Doktor Octopus, Benedict Wong jako Wong, Tony Revolori jako Eugene „Flash” Thompson i Marisa Tomei jako May Parker oraz Tobey Maguire i Andrew Garfield jako alternatywne wersje Petera Parkera / Spider-Mana. Poza Hollandem swoje role powtórzyli również Zendaya, Batalon, Cumberbatch, Wong, Tomei, Favreau, Revolori oraz J.B. Smoove jako Julius Dell, Martin Starr jako Roger Harrington, Hannibal Buress jako Andre Wilson, Angourie Rice jako Betty Brandt i J.K. Simmons jako J. Jonah Jameson. Ponadto Charlie Cox powrócił jako Matt Murdock z serialu Daredevil (2015–2018). Twórcy filmu postanowili przywrócić aktorów i ich postaci z wcześniejszych filmów o Spider-Manie, niebędących częścią franczyzy. Maguire, Dafoe, Molina i Thomas Haden Church jako Flint Marko / Sandman powrócili z filmów w reżyserii Sama Raimiego z lat 2002–2007, a Garfield, Foxx, Rhys Ifans jako Curt Connors / Jaszczur powtórzyli role z filmów w reżyserii Marca Webba z lat 2012–2014. Tom Hardy powrócił jako Eddie Brock / Venom z filmów również nienależących do FUM, Venom (2018) i Venom 2: Carnage (2021). Produkcja oficjalnie została zapowiedziana pod koniec września 2019 roku po zawarciu nowej umowy współpracy pomiędzy Sony Pictures, a Disneyem i Marvel Studios. Doktor Strange w multiwersum obłędu (2022) Doktor Strange w multiwersum obłędu (oryg. Doctor Strange in the Multiverse of Madness) opowiada dalszą historię Stephena Strange’a. Światowa premiera miała miejsce 2 maja 2022 roku w Los Angeles. W Polsce film zadebiutował 6 maja tego samego roku. Za reżyserię odpowiadał Sam Raimi, a za scenariusz Michael Waldron. Producentem był Kevin Feige. W tytułową rolę ponownie wcielił się Benedict Cumberbatch, a obok niego w głównych rolach wystąpili: Elizabeth Olsen jako Wanda Maximoff / Szkarłatna Wiedźma, Chiwetel Ejiofor jako Karl Mordo, Benedict Wong jako Wong, Xochitl Gomez jako America Chavez, Michael Stuhlbarg jako Nicodemus West i Rachel McAdams jako Christine Palmer. Poza Cumberbatchem swoje role z wcześniejszych produkcji franczyzy powtórzyli: Olsen, Ejiofor, Wong, Stuhlbarg, McAdams oraz Topo Wresniwiro jako Hamir, Jett Klyne i Julian Hilliard jako Tommy i Billy Maximoff, Hayley Atwell jako Peggy Carter i Lashana Lynch jako Maria Rambeau. Ponadto Anson Mount powtórzył rolę Blackagara Boltagona / Black Bolta z serialu Inhumans (2017), a Patrick Stewart – Charles Xavier / Profesor X z serii filmów X-Men (2000–2020), niebędących częścią FUM. Ejiofor, Klyne, Hilliard, Atwell, Lynch, Mount i Stewart zagrali alternatywne swoich wersje postaci. Produkcja została oficjalnie zapowiedziana w lipcu 2019 roku podczas San Diego Comic-Conu. Początkowo na stanowisko reżysera powrócić miał Scott Derrickson, jednak na początku stycznia 2020 roku zrezygnował z projektu. Thor: Miłość i grom (2022) Thor: Miłość i grom (oryg. Thor: Love and Thunder) opowiada dalszą historię Thora. Światowa premiera miała miejsce 23 czerwca 2022 roku w Los Angeles. W Polsce film zadebiutował 8 lipca tego samego roku. Za reżyserię i scenariusz odpowiadał Taika Waititi. Producentami byli Kevin Feige i Brad Winderbaum. W tytułową rolę ponownie wcielił się Chris Hemsworth, a obok niego w głównych rolach wystąpili: Christian Bale jako Gorr, Tessa Thompson jako Walkiria, Jaimie Alexander jako Sif, Taika Waititi jako Korg, Russell Crowe jako Zeus i Natalie Portman jako Jane Foster / Potężna Thor. Poza Hemsworthem swoje role z poprzednich filmów uniwersum powtórzyli Portman, Alexander, Waititi i Thompson oraz Kat Dennings jako Darcy Lewis, Stellan Skarsgård jako Erik Selvig, Matt Damon, Sam Neill i Luke Hemsworth jako asgardzcy aktorzy, Daley Pearson jako Darryl Jacobson, Stephen Murdoch jako głos Mieka, Idris Elba jako Heimdall, Chris Pratt jako Peter Quill / Star-Lord, Dave Bautista jako Drax, Karen Gillan jako Nebula, Pom Klementieff jako Mantis, Vin Diesel jako głos Groota, Bradley Cooper jako głos Rocketa i Sean Gunn jako Kraglin Obfonteri. Produkcja została oficjalnie zapowiedziana w lipcu 2019 roku podczas San Diego Comic-Conu. Wilkołak nocą (2022) Wilkołak nocą (oryg. Werewolf by Night) opowiada historię Jacka Russella, który potrafi przemienić się w wilkołaka. Film zadebiutował 7 października 2022 roku na Disney+. Za reżyserię odpowiadał Michael Giacchino na podstawie scenariusza Petera Camerona i Heather Quinn. W tyułową rolę wcielił się: Gael García Bernal jako Jack Russell, a obok niego w rolach głównych wystąpili: Laura Donnelly jako Elsa Bloodstone i Harriet Sansom Harris jako Verussa Bloodstone. Czarna Pantera: Wakanda w moim sercu (2022) W październiku 2018 roku Ryan Coogler podpisał umowę ze studiem na napisanie scenariusza i wyreżyserowanie sequela Czarnej Pantery z 2018 roku. W lipcu 2019 roku podczas San Diego Comic-Conu Kevin Feige potwierdził, że film jest w trakcie rozwoju. Swoje role z poprzedniego filmu mają powtórzyć: Danai Gurira jako Okoye, Martin Freeman jako Everett K. Ross, Letitia Wright jako Shuri, Lupita Nyong’o jako Nakia, Winston Duke jako M’Baku i Angela Bassett jako Ramonda. W grudniu Feige poinformował, że studio nie zamierza obsadzać innego aktora w roli T’Challi. Światowa premiera filmu miała miejsce 26 października 2022 roku w Los Angeles. W Polsce film zadebiutował 11 listopada tego samego roku. Chadwick Boseman miał ponownie wcielić się w tytułowego bohatera, jednak aktor zmarł 28 sierpnia 2020 roku wskutek przegranej walki z nowotworem. Strażnicy Galaktyki: Coraz bliżej święta (2022) Strażnicy Galaktyki: Coraz bliżej święta (oryg. The Guardians of the Galaxy Holiday Special) opowiadają świąteczną przygodę Strażników Galaktyki. Film krótkometrażowy zadebiutował 25 listopada 2022 roku na Disney+. Za zdjęcia i reżyserię odpowiadał James Gunn. W rolach głównych wystąpili: Chris Pratt jako Peter Quill / Star-Lord, Zoe Saldana jako Gamora, Dave Bautista jako Drax, Vin Diesel jako głos Groota, Bradley Cooper jako głos Rocketa, Karen Gillan jako Nebula, Pom Klementieff jako Mantis, Sean Gunn jako Kraglin i Kevin Bacon jako on sam. Wszyscy, poza Baconem, powtórzyli swoje role z poprzednich produkcji franczyzy. Faza V Ant-Man i Osa: Kwantomania (2023) W lipcu 2018 roku, po premierze filmu Ant-Man i Osa, Peyton Reed poinformował, że rozmawiał już ze studiem na temat kolejnej części. W lutym 2019 roku o prowadzonych rozmowach poinformował również Michael Douglas. Na początku listopada tego samego roku potwierdzono, że Reed powróci na stanowisko reżysera, a swoje role powtórzą Paul Rudd jako Scott Lang / Ant-Man, Evangeline Lilly jako Hope Van Dyne / Osa i Douglas jako Hank Pym. W kwietniu 2020 roku ujawniono, że scenariusz napisze Jeff Loveness. W grudniu poinformowano, że w filmie powrócą Michelle Pfeiffer jako Janet van Dyne i Michael Peña jako Luis. Wyjawiono wtedy również tytuł filmu oraz że Kathryn Newton zagra Cassie Lang, a Jonathan Majors wcieli się w Kanga Zdobywcę. Światowa premiera filmu miała miejsce 6 lutego 2023 roku w Los Angeles. W Polce Kwantomania zadebiutowała 17 lutego 2023 roku. Strażnicy Galaktyki vol. 3 (2023) W listopadzie 2014 James Gunn przyznał, że pracując nad pierwszym filmem z serii Strażnicy Galaktyki miał już zarys historii na drugą część i pomysł na trzecią. W kwietniu 2017 roku Gunn potwierdził, że zajmie się scenariuszem i reżyserią trzeciej części. W lipcu 2018 poinformowano, że został on zwolniony z prac nad filmem. Mimo to studio nadal planowało wykorzystać jego scenariusz. W połowie marca 2019 Gunn został przywrócony na stanowisku reżysera. Ma on rozpocząć pracę nad filmem po zakończeniu zobowiązań związanych z filmem z uniwersum DC Extended Universe. Swoje role z poprzedniego filmu mają powtórzyć: Chris Pratt jako Peter Quill, Dave Bautista jako Drax, Zoe Saldana jako Gamora, Vin Diesel jako głos Groota, Bradley Cooper jako głos Rocketa, Karen Gillan jako Nebula, Pom Klementieff jako Mantis, Elizabeth Debicki jako Ayesha i Sean Gunn jako Kraglin. Światowa premiera filmu miała miejsce 22 kwietnia 2023 roku w Paryżu. W Polsce zadebiutował on 5 maja tego samego roku. Marvels (2023) W lipcu 2019 roku podczas San Diego Comic-Conu Kevin Feige poinformował, że powstanie sequel Kapitan Marvel z 2019 roku. W październiku tego samego roku potwierdzono powrót Brie Larson w tytułowej roli. W styczniu 2020 roku ujawniono, że Megan McDonnell napisze scenariusz. W sierpniu poinformowano, że za reżyserię odpowiadać będzie Nia DaCosta. W grudniu do obsady dołączyły Iman Vellani jako Kamala Khan i Teyonah Parris jako Monica Rambeau. W styczniu 2023 roku ujawniono, że nad scenariuszem procowali również Elissa Karasik i Zeb Wells oraz DaCosta. Amerykańska data premiery została wyznaczona na 10 listopada 2023 roku. Deadpool 3 (2024) W grudniu 2017 roku, po ogłoszeniu zakupu 21st Century Fox przez Disneya, Bob Iger poinformował, że planowane jest włączenie Deadpoola zagranego przez Ryana Reynoldsa do MCU i pozostawienie go z wysoką kategorią wiekową. W październiku 2019 roku Rhett Reese i Paul Wernick, scenarzyści filmu Deadpool 2 poinformowali, że czekają na akceptację scenariusza ze strony Marvel Studios. W listopadzie 2020 roku Wendy Molyneux i Lizzie Molyneux-Logelin zostały zatrudnione do napisania scenariusza. W styczniu 2021 roku Feige potwierdził, że film będzie częścią MCU. W marcu 2022 roku poinformowano, że Shawn Levy został zatrudniony na stanowisko reżysera oraz że Reese i Wernick ponownie zajęli się scenariuszem. Pod koniec września ujawniono, że obok Reynoldsa zagra Hugh Jackman jako Wolverine. Amerykańska data premiery została zapowiedziana na 3 maja 2024 roku. Captain America: Brave New World (2024) W kwietniu 2021 roku poinformowano, że przygotowywany jest czwarty film o Kapitanie Ameryce. Za jego scenariusz odpowiadać mają Malcolm Spellman i Dalan Musson, którzy pracowali przy serialu Falcon i Zimowy Żołnierz. W sierpniu ujawniono, że Anthony Mackie zagra tytułową rolę jako Sam Wilson / Kapitan Ameryka. W lipcu 2022 roku poinformowano, że Julius Onah zajmie się reżyserią. Film został oficjalnie zapowiedziany w tym samym miesiącu z wyznaczoną datą amerykańskiej premiery. We wrześniu poinformowano, że obok Mackiego w głównych rolach wystąpią: Tim Blake Nelson jako Samuel Sterns / The Leader, Carl Lumbly jako Isaiah Bradley, Danny Ramirez jako Joaquin Torres i Szira Has jako Sabra. Amerykańska data premiery została wyznaczona na 26 lipca 2024 roku roku. Thunderbolts (2024) W czerwcu 2022 roku ujawniono, że studio pracuje nad filmem Thunderbolts, za którego reżyserię odpowiadać ma Jake Schreier na podstawie scenariusza Erica Pearsona. Film został oficjalnie zapowiedziany w lipcu 2022 roku z wyznaczoną datą amerykańskiej premiery. We wrześniu poinformowano, że w głównych rolach wystąpią: Florence Pugh jako Yelena Belova / Czarna Wdowa, Sebastian Stan jako Bucky Barnes / Zimowy Żołnierz, David Harbour jako Alexei Shostakov / Red Guardian, Julia Louis-Dreyfus jako Valentina Allegra de Fontaine, Wyatt Russell jako John Walker / U.S. Agent, Olga Kurylenko jako Antonia Dreykov / Taskmaster i Hannah John-Kamen jako Ava Starr / Duch. W marcu 2023 roku ujawniono, że Lee Sung Jin pracował również nad scenariuszem. Amerykańska data premiery została wyznaczona na 20 grudnia 2024 roku. Blade (2025) W maju 2013 poinformowano, że przygotowywany jest scenariusz do filmu Blade. W lipcu 2019 roku podczas San Diego Comic-Conu studio oficjalnie zapowiedziało film oraz poinformowano, że tytułową rolę zagra Mahershala Ali. Na początku lutego 2021 roku Stacy Osei-Kuffour została zatrudniona na stanowisku scenarzysty, a w lipcu poinformowano, że Bassam Tariq obejmie stanowisko reżysera filmu. Pod koniec września Tariq zrezygnował z dalszej pracy nad filmem. Ujawniono również, że Beau DeMayo pracuje nad scenariuszem. W październiku przesuniętą datę premiery na 2024 rok. W listopadzie poinformowano, że Yann Demange został zatrudniony na stanowisko reżysera oraz że Michael Starrbury napisze scenariusz. Amerykańska data premiery została wyznaczona na 14 lutego 2025 roku. Faza VI Fantastyczna czwórka (2025) W lipcu 2019 roku podczas San Diego Comic-Conu Kevin Feige poinformował, że powstanie reboot filmu o Fantastycznej Czwórce osadzony w Uniwersum. W grudniu 2020 roku ujawniono, że Jon Watts zajmie się reżyserią, jednak zrezygnował ze stanowiska w kwietniu 2022 roku. We wrześniu ujawniono, że Matt Shakman zajmie się reżyserią, a Jeff Kaplan i Ian Springer zostali zatrudnieni do napisania scenariusza. W marcu 2023 roku ujawniono, że nad scenariuszem pracuje Josh Friedman. Amerykańska data premiery została zapowiedziana na 2 maja 2025 roku. Avengers: The Kang Dynasty (2026) Film został zapowiedziany w lipcu 2022 roku. W tym samym miesiącu ujawniono, że Destin Daniel Cretton zajmie się reżyserią. We wrześniu ujawniono, że scenariusz napisze Jeff Loveness. Amerykańska data premiery została zapowiedziana na 1 maja 2026 roku. Avengers: Secret Wars (2027) Film został zapowiedziany w lipcu 2022 roku. Na początku października Michael Waldron został zatrudniony do napisania scenariusza. Amerykańska data premiery została zapowiedziana na 7 maja 2027 roku. Przyszłe projekty W 2014 roku Kevin Feige poinformował, że plany filmowe studia sięgają do 2028 roku. Studio ma zarezerwowane daty premier dla pięciu niezatytułowanych filmów: 25 lipca i 7 listopada 2025 oraz 13 lutego, 24 lipca i 6 listopada 2026 roku. W lipcu 2019 roku podczas San Diego Comic-Conu Kevin Feige poinformował, że powstanie reboot o X-menach / mutantach osadzony w Uniwersum. W grudniu 2020 roku zapowiedziano serial telewizyjny dla Disney+ zatytułowany Armor Wars, w którym główną rolę ma zagrać Don Cheadle jako James Rhodes / War Machine. W sierpniu 2021 roku Yassir Lester został zatrudniony na stanowisko głównego scenarzysty. Pod koniec września 2022 roku poinformowano, że studio zdecydowało się zrealizować film zamiast serialu oraz że Lester napisze do niego scenariusz. W listopadzie 2021 roku Amy Pascal poinformowała, że planowana jest dalsza współpraca z Marvel Studios nad drugą trylogią o Spider-Manie ponownie z Tomem Hollandem w tytułowej roli. W grudniu 2021 roku ujawniono, że przygotowywana jest kontynuacja filmu Shang-Chi i legenda dziesięciu pierścieni oraz że Destin Daniel Cretton powróci na stanowisko reżysera i scenarzysty. Odbiór Wyniki Box office Filmowe Uniwersum Marvela dwanaście dni po premierze filmu Avengers: Czas Ultrona stała się najbardziej dochodową franczyzą na świecie, prześcigając dotychczasowego lidera serię filmów o Harrym Potterze. Dwadzieścia osiem filmów franczyzy przy budżecie prawie 5,4 miliarda dolarów zarobiło łącznie ponad 26,6 miliarda, z czego w Polsce ponad 93 miliony. Oceny krytyków Obsada i postacie powracające Wielokrotnie swoje role powtórzyli: Robert Downey Jr. jako Tony Stark / Iron Man, Chris Evans jako Steve Rogers / Kapitan Ameryka, Chris Hemsworth jako Thor, Scarlett Johansson jako Natasha Romanoff / Czarna Wdowa i Mark Ruffalo jako Bruce Banner / Hulk. Ta piątka aktorów zagrała we wszystkich czterech częściach z serii Avengers. Downey Jr., Evans i Hemsworth wystąpili w trylogiach na temat swoich postaci. Ponadto Downey Jr. zagrał w filmie Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów (2016) i razem z Evansem w Spider-Man: Homecoming (2017), a Hemsworth wystąpił w czwartej części przygód Thora. Postać grana przez Johansson została przedstawiona w filmie Iron Man 2 (2010) oraz pojawi się w swojej solowej produkcji Czarna Wdowa (2021). Aktorka zagrała również w dwóch filmach o Kapitanie Ameryce u boku Evansa. Ruffalo, który wystąpił również w Thor: Ragnarok (2017) zastąpił Edwarda Nortona, który zagrał postać Hulka tylko w jego solowej produkcji. Chris Pratt jako Peter Quill / Star-Lord, Zoe Saldana jako Gamora, Dave Bautista jako Drax, Vin Diesel jako głos Groota, Bradley Cooper jako głos Rocketa tworzą skład filmowych Strażników Galaktyki, którzy pojawili się w dwóch produkcjach na temat swojej drużyny i powrócą w trzeciej części oraz wystąpili w dwóch filmach z serii Avengers: Wojna bez granic (2018) i Koniec gry (2019). Paul Rudd wcielił się w rolę Scotta Langa / Ant-Mana, a Evangeline Lilly zagrała Hope Van Dyne w filmach Ant-Man (2015), Ant-Man i Osa (2018) i Avengers: Koniec gry (2019) oraz powtórzyli ją w Ant-Man i Osa: Kwantomania. Rudd pojawił się również w filmie Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów (2016). Chadwick Boseman jako T’Challa / Czarna Pantera i Tom Holland jako Peter Parker / Spider-Man przedstawieni zostali w filmie Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów (2016). Boseman zagrał w solowym filmie na temat swojej postaci, natomiast Holland zagrał w trzech filmach o Człowieku Pająku. Benedict Cumberbatch jako Stephen Strange wystąpił w jednej solowej produkcji i powrócił w sequelu. Aktor zagrał również w Thor: Ragnarok (2017). Boseman, Holland i Cumberbatch zagrali w dwóch częściach z serii Avengers: Wojna bez granic (2018) i Koniec gry (2019). Brie Larson jako Carol Danvers / Kapitan Marvel pojawiła się w solowej produkcji na temat tej superbohaterki oraz powróci w sequelu. Larson zagrała również w Avengers: Koniec gry (2019). Samuel L. Jackson zagrał epizodycznie postać Nicka Fury’ego w kilku filmach, dołączył do głównej obsady dopiero przy Avengers (2012) i pojawiał się regularnie w kolejnych produkcjach franczyzy. Wielokrotnie swoje role powtarzali również: Hayley Atwell, Jacob Batalon, Paul Bettany, Josh Brolin, Don Cheadle, Michael Douglas, Idris Elba, Jon Favreau, Martin Freeman, Karen Gillan, Clark Gregg, Danai Gurira, Tom Hiddleston, William Hurt, Pom Klementieff, Anthony Mackie, Elizabeth Olsen, Gwyneth Paltrow, Natalie Portman, Jeremy Renner, Rene Russo, Stellan Skarsgård, Cobie Smulders, Sebastian Stan, Martin Starr, Tessa Thompson, Benedict Wong i Letitia Wright. Rolę Howarda Starka, ojca Tony’ego odgrywało dwóch aktorów: John Slattery jest odtwórcą roli dojrzałego Howarda i wystąpił w Iron Man 2 (2010) oraz powtórzył swoją rolę w filmach Ant-Man (2015), Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów (2016) i Avengers: Koniec gry (2019); natomiast Dominic Cooper gra młodszą wersję ojca Tony’ego i wystąpił w Kapitan Ameryka: Pierwsze starcie (2011), krótkometrażówce i serialach. Ponadto Gerard Sanders jako Howard Stark pojawił się tylko na zdjęciu w filmie Iron Man (2008). W tabeli są uwzględnieni aktorzy i postaci, którzy spełniają wszystkie poniższe warunki: * przynajmniej w jednym filmie zaliczeni zostali do głównej obsady (pojawili się stopce plakatu); * pojawili się w przynajmniej dwóch różnych Fazach Uniwersum; * pojawili się w więcej niż jednej serii filmowej (np. Rene Russo pojawiła się w dwóch filmach o Thorze i jednym z serii Avenegrs, dlatego została uwzględniona, natomiast Anthony Hopkins wystąpił tylko w trzech filmach o Thorze, więc nie został w niej uwzględniony) Zobacz też Lista filmów na podstawie publikacji Marvel Comics Lista seriali i programów telewizyjnych na podstawie publikacji Marvel Comics lista komiksów powiązanych z Filmowym Uniwersum Marvela Uwagi Przypisy Linki zewnętrzne Amerykańskie filmy fantastycznonaukowe Amerykańskie filmy fantasy Filmowe Uniwersum Marvela

344873

https://pl.wikipedia.org/wiki/El%C5%BCbieta%20Witek

Elżbieta Witek

z domu Zbanuch (ur. 17 grudnia 1957 w Jaworze) – polska polityk i nauczycielka, z wykształcenia historyk. Od 2019 marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej VIII i IX kadencji. Posłanka na Sejm V, VI, VII, VIII, IX i X kadencji (od 2005). W latach 2015–2016 rzecznik prasowy rządu, w latach 2015–2017 minister-członek Rady Ministrów i szef gabinetu politycznego premiera w rządach Beaty Szydło oraz Mateusza Morawieckiego, w 2019 minister spraw wewnętrznych i administracji w pierwszym rządzie Mateusza Morawieckiego. Życiorys Wykształcenie i działalność zawodowa W 1980 ukończyła studia magisterskie na kierunku historia na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego, a w 1996 studia podyplomowe w zakresie wiedzy o Unii Europejskiej w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Od 1980 do 2006 pracowała w Jaworze jako nauczycielka; od 1991 pełniła funkcję dyrektora w Szkole Podstawowej nr 2 w Jaworze, a później w Zespole Szkół Ogólnokształcących w Jaworze. Przez cztery lata była ławnikiem w sądzie pracy. W latach 2004–2008 pełniła funkcję wiceprezesa jaworskiego Klubu Sportowego „Olimpia”. Działalność polityczna W 1980 została członkiem „Solidarności”. W 1982 za działalność opozycyjną została tymczasowo aresztowana na trzy miesiące. Na początku lat 90. należała do Ruchu Obywatelskiego Akcja Demokratyczna. Od 2002 do 2005 zasiadała w jaworskiej radzie miejskiej, w 2002 bezskutecznie kandydowała na urząd burmistrza. Z listy Prawa i Sprawiedliwości w wyborach parlamentarnych w 2001 bez powodzenia kandydowała do Sejmu, a w wyborach w 2005 została wybrana do Sejmu V kadencji w okręgu legnickim. W wyborach parlamentarnych w 2007 po raz drugi uzyskała mandat poselski, otrzymując 9666 głosów. W wyborach w 2011 z powodzeniem ubiegała się o reelekcję, dostała 9381 głosów. W listopadzie 2011 została wybrana przez radę polityczną PiS w skład komitetu politycznego swojego ugrupowania. W lipcu 2015 objęła funkcję rzecznika prasowego PiS. W wyborach w tym samym roku została ponownie wybrana do Sejmu, otrzymując 22 168 głosów. 16 listopada 2015 powołana na ministra bez teki w rządzie Beaty Szydło. Objęła także funkcje szefa gabinetu politycznego premiera oraz rzecznika prasowego Rady Ministrów. Funkcję rzecznika sprawowała do 8 stycznia 2016, zastąpił ją Rafał Bochenek. 11 grudnia 2017 objęła stanowisko ministra bez teki w nowo utworzonym rządzie Mateusza Morawieckiego. 18 grudnia 2017 została odwołana ze składu Rady Ministrów. 4 czerwca 2019 powróciła do rządu Mateusza Morawieckiego, została tego dnia powołana na urząd ministra spraw wewnętrznych i administracji. W tym samym miesiącu prezydent powołał ją w skład Rady Dialogu Społecznego. Marszałek Sejmu 9 sierpnia została odwołana ze składu Rady Ministrów w związku z wysunięciem jej kandydatury na urząd marszałka Sejmu. Tego samego dnia została wybrana na to stanowisko, otrzymując 245 głosów. W październikowych wyborach parlamentarnych uzyskała poselską reelekcję, zdobywając 46 171 głosów. 12 listopada 2019 na pierwszym posiedzeniu Sejmu IX kadencji została wybrana na marszałka Sejmu, otrzymując 314 głosów. 11 sierpnia 2021 jako Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, Elżbieta Witek zarządziła głosowanie nad reasumpcją głosowania o odroczenie posiedzenia, podczas którego procedowany był wniosek grupy posłów PiS, zakładający budzące społeczne kontrowersje zmiany w ustawie o radiofonii i telewizji (przeciw projektowi nowelizacji ustawy wystąpiło kilkadziesiąt tysięcy osób, a protesty przeciwników nowelizacji były masowe). Wniosek o odroczenie posiedzenia podczas pierwszego głosowania poparli wyłącznie posłowie i posłanki macierzystego klubu parlamentarnego Witek oraz dwóch posłów niezależnych (Prawo i Sprawiedliwość owe głosowanie przegrało). Decyzja Elżbiety Witek była szeroko komentowana przez polskie media, została negatywnie oceniona przez część środowiska dziennikarskiego, a część prawników uznała, że nie było podstaw do reasumpcji głosowania. Życie prywatne Córka piekarza Floriana i krawcowej Eleonory. W 1980 zawarła związek małżeński ze Stanisławem Witkiem. Mają dwie córki: wuefistkę Martę (ur. 1988) i przedszkolankę Gabrielę (ur. 1991). Odznaczenia 2013: Krzyż Wolności i Solidarności. 2022: Order Księcia Jarosława Mądrego (Ukraina) Wyniki wyborcze Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Absolwenci Uniwersytetu Wrocławskiego Członkowie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” (1980–1989) Ludzie urodzeni w Jaworze Marszałkowie Sejmu III Rzeczypospolitej Ministrowie spraw wewnętrznych III Rzeczypospolitej Ministrowie-członkowie Rady Ministrów III Rzeczypospolitej Odznaczeni Krzyżem Wolności i Solidarności Polacy odznaczeni Orderem Księcia Jarosława Mądrego Politycy Prawa i Sprawiedliwości Politycy ROAD Polscy nauczyciele historii Polscy radni rad gmin Posłowie z okręgu Legnica Rzecznicy prasowi polskich rządów Więźniowie polityczni w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1957–1989 Urodzeni w 1957 Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej X kadencji

2405514

https://pl.wikipedia.org/wiki/The%20Voice%20of%20Poland

The Voice of Poland

The Voice of Poland – polski program telewizyjny typu talent show emitowany na antenie TVP2 od 3 września 2011, oparty na międzynarodowym formacie The Voice stworzonym przez Johna de Mola, który zapoczątkowany został w Holandii. Celem programu jest odkrycie utalentowanych wokalnie osób w wieku powyżej 15 lat. Później wprowadzono zasadę, że uczestnikami mogą być osoby, które ukończyły 16. rok życia, choć w szczególnych przypadkach produkcja może podjąć decyzję o dopuszczeniu do udziału w konkursie również 15-latka. Nagrodą główną w programie jest propozycja kontraktu fonograficznego z wytwórnią muzyczną Universal Music Polska, tytuł „najlepszego głosu w Polsce”, a od trzeciej edycji również nagroda pieniężna w wysokości 50 tys. zł. Zasady programu Przesłuchania w ciemno W przesłuchaniach w ciemno bierze udział około 100 uczestników wyłonionych podczas nieemitowanych w telewizji pre-castingów produkcyjnych (są to osoby, które odpowiedziały na ogłoszenie organizatorów oraz osoby zaproszone przez produkcję). Na początku występu każdego uczestnika fotele, na których zasiadają trenerzy są odwrócone tyłem do wykonawcy. Jeśli któryś z trenerów w czasie występu zdecyduje, że chce przyjąć uczestnika do swojej drużyny, wciska przycisk, a fotel obraca się przodem do wykonującego. Jeśli dokona tego tylko jeden trener, to śpiewający automatycznie trafia do jego drużyny. Jeżeli odwróci się więcej niż jeden trener, to wokalista informuje, do której drużyny dołącza. Etap przesłuchań kończy się skompletowaniem czterech kilkunastoosobowych drużyn (liczebność drużyn zmienia się w zależności od edycji i wynosi: 12 osób w edycjach 1–4 i 10–13, 13 osób w edycjach 5 i 9, 14 osób w edycjach 6–8, 15 osób w edycji 14). Od 11. edycji podczas przesłuchań w ciemno każdy trener może „zablokować” innego trenera. W edycjach 11–13 decyzja o „blokadzie” musiała zapaść przed obróceniem się przez „blokowanego” jurora; w edycji 14. decyzja jest podejmowana po występie uczestnika. Trener, względem którego użyto blokady, traci możliwość zaproszenia danego uczestnika do swojej drużyny. Każdy trener może skorzystać z tej funkcji co najwyżej dwa razy. W przypadku, gdy trener skorzysta z „blokady” względem innego jurora, a ten się nie odwróci – „blokadę” uważa się za niewykorzystaną; oznacza to, że dany trener może z niej korzystać, dopóki faktycznie kogoś „zablokuje”. Bitwy Kolejnym etapem programu są bitwy, podczas których trenerzy wybierają ze swojej drużyny po dwie osoby (gdy liczba uczestników w zespole jest nieparzysta jedną z bitew stacza trio, nie duet), które śpiewają wspólnie tę samą piosenkę. Trener decyduje, kto przechodzi dalej, a kto odpada z programu. W pierwszej edycji trenerom w podjęciu decyzji pomagali zaproszeni specjaliści. W edycjach 2–13 pozostali trenerzy mogli dokonać „kradzieży”, czyli przejęcia przegranego do swojej drużyny (poprzez naciśnięcie swojego przycisku). Jeśli więcej niż jeden trener będzie chciał ukraść uczestnika, ten ma prawo wyboru drużyny, do której chce trafić. Począwszy od siódmej edycji system „kradzieży” zmienił się na tzw. gorące krzesła, tzn. każdy trener mógł ostatecznie skraść tylko jednego uczestnika (który zasiada na gorącym krześle przypisanym do drużyny danego trenera), ponieważ przy „kradzieży” kolejnego gracza, ukradziona wcześniej osoba zostaje zastąpiona i odpada z programu; od tej edycji każdy trener mógł dokonać kradzieży (wcisnąć przycisk i przejąć zawodnika) nawet trzy razy, lecz od 10. edycji przycisk kradzieży trenerzy mogli wciskać bez ograniczeń. W edycji 14. kradzieże zniesiono. Również w 14. edycji – według zapowiedzi z sierpnia – wprowadzono zasadę, że o udział w bitwie starają się trzy osoby, a jedna z nich odpada z programu jeszcze przed występem w duecie. W każdej drużynie etap bitew kończy się wyłonieniem kilku uczestników, którzy przechodzą do kolejnego etapu: sześciu w 1. edycji, siedmiu w 2. edycji, ośmiu w edycjach 3–5, dziewięciu w 6. edycji, siedmiu w edycjach 7–13, pięciu w edycji 14. Podczas 9. edycji doszło do pierwszego w historii wyeliminowania z drużyny wszystkich uczestników jednej bitwy. Nokaut (w 1. edycji nazywany dogrywką) Po bitwach odbywa się nokaut (w pierwszej edycji: dogrywka), w którym trenerzy eliminują kolejne osoby, które nie trafiają do odcinków na żywo. Do szóstej edycji włącznie każdy z trenerów wybierał ze swojej drużyny (w pierwszej edycji – 6-osobowej, w drugiej – 7-osobowej, w edycjach 3–5 – 8-osobowej, a w szóstej – 9-osobowej) trzy osoby (w 1. edycji cztery osoby), które automatycznie kwalifikowały się do odcinków na żywo. Pozostałych dzielił na dwie trójki (w drugiej edycji na dwie dwójki, w pierwszej edycji była jedna dwójka), a z każdej z nich przechodziła dalej jedna osoba. Od siódmej edycji w nokaucie śpiewać muszą wszyscy uczestnicy, a z każdej drużyny do odcinków na żywo przechodzą cztery osoby. (W edycjach 7–13 pierwsza czwórka z każdej drużyny automatycznie zasiadała na tzw. gorących krzesłach, a po kolejnych występach pozostałej trójki trener decydował, czy dany uczestnik zostaje w programie, czy nie; jeżeli trener zdecydował się pozostawić w programie uczestnika znajdującego się na scenie, to musiał wyeliminować kogoś siedzącego na gorącym krześle). Do odcinków na żywo kwalifikuje się po czterech (w pierwszej, drugiej i szóstej edycji – po pięciu) finalistów z każdej drużyny. Odcinki na żywo (w 11. edycji nazywane odcinkami finałowymi) Gdy drużyny składają się z 5, 4 lub 3 osób, to spośród dwóch zawodników z najmniejszą liczbą głosów od telewidzów (którzy decydują poprzez wysyłanie SMS-ów), trener wybiera osobę, która odpada z programu. Każdy taki odcinek na żywo kończy się eliminacją jednej osoby z każdej grupy. W 11. edycji z powodu pandemii koronawirusa i nagrywania odcinków przed ich emisją, zmieniono zasady eliminacji. Gdy wszyscy uczestnicy z danej drużyny zaśpiewali swoje utwory, trenerzy oceniali występy, przyznając im od 1 do 10 punktów. Następnie trener danej drużyny wybierał jednego uczestnika, który przechodził do następnego odcinka (bez względu na punktację). Z pozostałej trójki bądź dwójki odpadał uczestnik z najmniejszą liczbą punktów (w przypadku remisu decydowały punkty od trenera ocenianego zespołu). W półfinale (gdy drużynę tworzą dwie osoby) trener rozdziela pomiędzy swoich podopiecznych 100 punktów, a następnie każdemu dolicza się tyle punktów, ile procent głosów zdobył od widzów. W półfinale 11. edycji decydującym czynnikiem była suma punktów przyznana przez wszystkich trenerów. Do finału zawsze kwalifikuje się czterech uczestników (po jednym z każdej drużyny, ), a zwycięzcę wybierają telewidzowie w głosowaniu SMS-owym. Głosowanie podzielone jest na trzy kolejki; po każdej odpada jedna osoba z najmniejszą liczbą głosów. W pierwszej rundzie finaliści śpiewają piosenkę obcojęzyczną, a następnie duet ze swoim trenerem; w drugiej rundzie repertuar stanowią utwory polskie; w trzeciej kolejce zaś pozostała dwójka śpiewa własne piosenki. Produkcja Producentem wykonawczym programu jest firma Rochstar, która produkuje na zlecenie Telewizji Polskiej. Wszystkie odcinki realizowane są w Warszawie – tytuły poszczególnych części „Przesłuchań w ciemno”, odwołujące się do regionów Polski, dotyczą jedynie miejsca pochodzenia uczestników. W pierwszej edycji etap przesłuchań w ciemno kręcony był w siedzibie TVP przy ul. Woronicza 17, a etapy bitew i koncertów na żywo – w studiu ATM przy ul. Wał Miedzeszyński 384, gdzie od drugiej edycji realizowane są wszystkie etapy. Od drugiej edycji program można oglądać również w serwisie TVP VOD, na którym dostępne są wyłącznie bieżące edycje (aż do rozpoczęcia następnej serii) lub dwie ostatnie. Część występów publikowana jest również w serwisie YouTube. Podczas szóstej edycji dostępna była U mobilna „The Voice of Poland – Zostań Trenerem!”, która oferowała użytkownikom możliwość oceniania występów uczestników oraz dostęp do materiałów zakulisowych. 1 stycznia 2018 odbyła się premiera dziecięcej wersji talent show The Voice Kids dla osób w wieku 8–15 lat. 16 kwietnia 2019 ogłoszono castingi do programu The Voice Senior dla osób w wieku powyżej 60 lat, które rozpoczęły się 13 maja, zaś premiera formatu odbyła się 7 grudnia. 16 października 2019 Telewizja Polska poinformowała, że wykupiła licencję na format do 2023 roku. Ekipa Trenerzy Prowadzący Za kulisami Emisja w telewizji Zwycięzcy Trenerzy i ich grupy Kontrowersje W lipcu 2011 poinformowano, że jednym z trenerów w programie będzie Adam Darski „Nergal”, wokalista deathmetalowego zespołu Behemoth. Zaproszenie artysty do programu telewizji publicznej spotkało się z krytyką ze strony środowisk katolickich. Protesty wystosowało wówczas m.in. Katolickie Stowarzyszenie Dziennikarzy oraz biskupi rzymskokatoliccy Wiesław Mering i Sławoj Leszek Głódź, którzy zarzucili TVP m.in. propagowanie satanizmu. W debacie uczestniczyli też politycy Prawa i Sprawiedliwości, którzy również sprzeciwiali się decyzji stacji. 15 września Sejmowa Komisja Kultury i Środków Przekazu, głosami Prawa i Sprawiedliwości, przyjęła uchwałę potępiającą zarząd Telewizji Polskiej m.in. za zatrudnienie muzyka w programie. Kilka dni później TVP wystosowała oświadczenie dla prasy, w którym wyjaśniła, że udział Darskiego w programie „sprowadza się wyłącznie do roli eksperta muzycznego”, a „kontrowersyjny wizerunek sceniczny zespołu Behemoth, kreowany na potrzeby artystyczne, nie ma nic wspólnego z postawą Adama Darskiego w programie”. Pod koniec miesiąca Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji zaopiniowała, że zatrudnienie muzyka nie narusza prawa, a „analiza dotychczas wyemitowanych odcinków programu nie daje podstaw do interwencji”. Prezes TVP Juliusz Braun uznał angaż artysty za „błędną decyzję” i zapewnił, że nie zatrudni go w kolejnej edycji. Nagrody i nominacje Zobacz też The Voice Kids (Polska) The Voice Senior (Polska) The Voice (format) Uwagi Przypisy Linki zewnętrzne oficjalna strona internetowa programu Muzyczne talent show Polskie telewizyjne programy muzyczne

438119

https://pl.wikipedia.org/wiki/Heath%20Ledger

Heath Ledger

Heath Andrew Ledger (ur. 4 kwietnia 1979 w Perth, zm. 22 stycznia 2008 w Nowym Jorku) – australijski aktor, fotograf i reżyser teledysków. Po zagraniu ról w kilku australijskich produkcjach telewizyjnych i filmowych w latach 90. przeniósł się do Stanów Zjednoczonych w 1998, aby dalej rozwijać karierę filmową. Na jego twórczość składa się 20 filmów, m.in. Zakochana złośnica (1999), Patriota (2000), Czekając na wyrok (2001), Królowie Dogtown (2005), Tajemnica Brokeback Mountain (2005), Candy (2006), I’m Not There. Gdzie indziej jestem (2007), Mroczny Rycerz (2008) i Parnassus: Człowiek, który oszukał diabła (2009), dwa ostatnie to pośmiertne wydania. Wyprodukował i wyreżyserował także teledyski, aspirował do roli reżysera filmowego. Za kreację Ennisa Del Mara w amerykańsko-kanadyjskim melodramacie westernie Anga Lee Tajemnica Brokeback Mountain (2005) został uhonorowany nagrodą Stowarzyszenia Nowojorskich Krytyków Filmowych dla najlepszego aktora i był pierwszym aktorem, który pośmiertnie zdobył tę nagrodę dla najlepszego aktora międzynarodowego przyznaną przez Australian Film Institute. Był nominowany do nagrody BAFTA, Nagroda Gildii Aktorów Ekranowych, Złotego Globu i Oscara dla najlepszego aktora. Pośmiertnie zdobył nagrodę Independent Spirit Robert Altman 2007 z resztą obsady, reżyserem i kierownikiem obsady biograficznego dramatu muzycznego Todda Haynesa I’m Not There. Gdzie indziej jestem (2007), który został zainspirowany życiem i piosenkami amerykańskiego piosenkarza Boba Dylana i w którym zagrał fikcyjnego aktora Robbiego Clarka, jedną z sześciu postaci uosabiających aspekty życia i osobowości Dylana. Zmarł w wieku 28 lat wskutek przypadkowego przedawkowania leków. Kilka miesięcy przed śmiercią skończył kręcić zdjęcia do filmu Christophera Nolana Mroczny rycerz (2008), w którym zagrał postać Jokera, a także kręcił film Parnassus: Człowiek, który oszukał diabła, w którym zagrał swoją ostatnią rolę – Tony’ego Sheparda. Występ w roli Jokera przyniósł mu powszechne uznanie wśród fanów i krytyków. Otrzymał wiele nagród pośmiertnych za swoją pracę nad Mrocznym rycerzem, w tym Oscara, Złoty Glob i nagrodę BAFTA dla najlepszego aktora drugoplanowego oraz nagrodę dla najlepszego aktora międzynarodowego od Australian Film Institute. Życiorys Wczesne lata Urodził się w Perth, jako syn Sally Ledger Bell (z domu Ramshaw), nauczycielki języka francuskiego, i Kima Ledgera, kierowcy rajdowego i inżyniera górnictwa, którego rodzina założyła i była właścicielem odlewni Ledger Engineering Foundry. Pochodził z rodziny o korzeniach szkockich i irlandzkich. Uczęszczał do Mary’s Mount Primary School w Gooseberry Hill, a później do Guildford Grammar School, gdzie w wieku dziesięciu lat wystąpił w tytułowej roli w przedstawieniu Piotruś Pan. Jego rodzice rozstali się, gdy miał dziesięć lat, a rozwiedli się, gdy miał jedenaście lat. Do aktorstwa na scenie zainspirowała go starsza siostra Kate, aktorka, a później publicystka, a jego miłość do Gene’a Kelly'ego zainspirowała jego udaną choreografię, co doprowadziło do pierwszego zwycięstwa chłopięcego zespołu Guildford Grammar na Rock Eisteddfod Challenge. Kariera Po raz pierwszy trafił przed kamery u boku Erniego Dingo jako sierota klaun w komediodramacie przygodowym Clowning Around (1992), którego współscenarzystą był Tom Cavanagh. Następnie pojawił się jako rowerzysta w trzech odcinkach komediowego serialu familijnego Wyspa przygód (Ship to Shore, 1993-1994). W wieku 16 lat wraz ze swoim najlepszym przyjacielem Trevorem wyjechał do Sydney, próbując sił w aktorstwie. Wkrótce wystąpił w australijskim serialu dla dzieci i młodzieży Siódme poty (Sweat, 1996) jako Snowy Bowles i operze mydlanej Seven Network Zatoka serc (Home and Away, 1997) jako Scott Irwin. Pierwszą rolą w amerykańskiej produkcji była postać Connora, 20-letniego księcia Irlandii w serialu przygodowym Fox Prawo miecza (Roar, 1997). Następnie zagrał w filmach: Zakochana złośnica (1999), Patriota (2000) u boku Mela Gibsona, Czekając na wyrok (2001), Obłędny rycerz (2001), Ned Kelly (2003) i Nieustraszeni bracia Grimm (2005). Wcielił się także w słynnego Giacomo Casanovę w filmie o tym samym tytule (2005). Za jedną z głównych ról w filmie Anga Lee Tajemnica Brokeback Mountain (2005) otrzymał nominacje do Oscara (za najlepszą główną rolę męska), Złotego Globu (za najlepszą rolę męską w dramacie) i nagrody BAFTA (za główną rolę męską). Wyreżyserował teledyski dla rapera N’fa „Seduction is Evil” (2005) i „Cause an Effect” (2006), Bena Harpera „Morning Yearning” (2006) i zespołu Modest Mouse „King Rat” (2009). Śmierć 22 stycznia 2008 gospodyni znalazła go nieprzytomnego w apartamencie na Manhattanie. Wezwany lekarz stwierdził zgon. W mieszkaniu obok ciała aktora znaleziono opakowanie tabletek nasennych, jednak zarówno policja, jak i znajomi aktora zdarzenie określają raczej jako tragiczny wypadek, a nie świadome przedawkowanie. Według nowojorskiego zespołu medycyny sądowej aktor zmarł na skutek stopniowego gromadzenia się w organizmie mieszanki sześciu leków na receptę, które przyjmował, co doprowadziło do zatrucia organizmu, zapaści i śmierci. Był w trakcie zdjęć do filmu Parnassus, w którym grał główną rolę Tony’ego. Jego nagła śmierć zmusiła produkcję do zmiany scenariusza. W postać Tony’ego wcieliło się później trzech aktorów: Johnny Depp, Jude Law i Colin Farrell. Trzej aktorzy swoje honoraria postanowili przekazać córce Heatha, Matildzie, aby w ten sposób finansowo zabezpieczyć jej przyszłość. W 2009 podczas 66. Ceremonii wręczenia Złotych Globów pośmiertnie nagrodzono go statuetką w kategorii najlepszy aktor drugoplanowy za rolę Jokera w filmie Mroczny rycerz. 22 lutego 2009 otrzymał pośmiertnie Oscara za drugoplanową rolę męską w Mrocznym rycerzu. W imieniu Ledgera statuetkę odebrała rodzina aktora – jego matka, ojciec i siostra, a została ona przekazana córce Heatha, Matildzie. Życie prywatne W latach 2002–2004 był związany z aktorką Naomi Watts. W czerwcu 2004 związał się z aktorką Michelle Williams, z którą miał córkę Matildę (ur. 31 października 2005). Para rozstała się we wrześniu 2007. Filmografia Filmy fabularne 1992: Clowning Around jako klaun (niewymieniony w czołówce) 1997: Cztery łapy (Paws) jako Oberon 1997: Żyć w Blackrock (Blackrock) jako Toby Ackland 1999: Partnerska rozgrywka (Two Hands) jako Jimmy 1999: Zakochana złośnica (10 Things I Hate About You) jako Patrick Verona 2000: Patriota (The Patriot) jako Gabriel Martin 2001: Czekając na wyrok (Monster's Ball) jako Sonny Grotowski 2001: Obłędny rycerz (A Knight's Tale) jako William Thatcher 2002: Cena honoru (The Four Feathers) jako Harry Faversham 2003: Ned Kelly jako Ned Kelly 2003: Zjadacz grzechów (The Order lub The Sin Eater) jako Alex Bernier 2005: Królowie Dogtown (Lords of Dogtown) jako Skip Engblom 2005: Tajemnica Brokeback Mountain (Brokeback Mountain) jako Ennis Del Mar 2005: Casanova jako Casanova 2005: Nieustraszeni bracia Grimm (The Brothers Grimm) jako Jacob Grimm 2006: Candy jako Dan 2007: I’m Not There. Gdzie indziej jestem (I’m Not There) jako Robbie 2008: Mroczny rycerz (The Dark Knight) jako Joker 2009: Parnassus: Człowiek, który oszukał diabła (The Imaginarium of Doctor Parnassus) jako Tony Seriale telewizyjne 1993-1994: Wyspa przygód (Ship to Shore) jako rowerzysta 1996: Siódme poty (Sweat) jako Snowy Bowles 1997: Zatoka serc (Home and Away) jako Scott Irwin 1997: Prawo miecza (Roar) jako Conor Nagrody Nagroda Akademii Filmowej Najlepszy aktor drugoplanowy: 2009 Mroczny rycerz Złoty Glob Najlepszy aktor drugoplanowy: 2009 Mroczny rycerz Nagroda BAFTA Najlepszy aktor drugoplanowy: 2009 Mroczny rycerz Nagroda Gildii Aktorów Ekranowych Najlepszy aktor drugoplanowy: 2009 Mroczny rycerz Przypisy Linki zewnętrzne Australijscy aktorzy filmowi Australijscy aktorzy telewizyjni Laureaci nagrody BAFTA dla najlepszego aktora drugoplanowego Laureaci Nagrody Gildii Aktorów Ekranowych za wybitny występ aktora w roli drugoplanowej Laureaci Oscara dla najlepszego aktora drugoplanowego Laureaci Złotego Globu dla najlepszego aktora drugoplanowego w filmie Ludzie urodzeni w Perth Urodzeni w 1979 Zmarli w 2008

538515

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ultimate%20Fighting%20Championship

Ultimate Fighting Championship

Ultimate Fighting Championship, UFC – amerykańska organizacja mieszanych sztuk walki (MMA) założona w 1993 roku. Pojedynki odbywają się w ośmiokątnym ringu otoczonym siatką, zwanym oktagonem. Historia Pierwsze zawody Ultimate Fighting Championship zostały zorganizowane przez Arta Davie i Roriona Gracie. UFC 1 odbyło się 12 listopada 1993 roku w Denver w stanie Kolorado. Wzięli w nich udział: sumita, bokser, mistrz świata w savate (będący też mistrzem Europy w kyokushin), dwóch kick-boxerów, praktyk kempo, mistrz Pancrase oraz zawodnik brazylijskiego jiu-jitsu Royce Gracie. Gracie wygrał cały turniej, a także późniejsze UFC 2 i UFC 4 (walczył i w UFC 3, wygrał pierwszą walkę, lecz wycofał się ze względu na udar cieplny). Początkowe edycje były zbliżone pod względem minimum reguł do turniejów vale tudo. Popularność tychże walk gwałtownie się zwiększała, co zwróciło uwagę amerykańskich władz. Wielkim przeciwnikiem UFC w tamtych latach był senator John McCain, który jawnie sprzeciwiał się organizowaniu gal na terenie USA. Zapoczątkował nawet kampanię przeciw UFC, rozsyłał listy do gubernatorów stanów z prośbą zakazania organizowania gal UFC oraz podobnych imprez. W odpowiedzi na krytykę UFC zaczęto wprowadzać szereg ograniczeń i modyfikacji, m.in.: sędzia otrzymał prawo zatrzymywania walki (od UFC 3) wprowadzono kategorie wagowe (UFC 12) obowiązkowo zawodnicy musieli walczyć w rękawicach ochronnych oraz zabroniono kopania w głowę leżącego przeciwnika (UFC 14) zabroniono uderzeń głową i ciosów w krocze (UFC 15) wprowadzono 5-minutowe rundy (UFC 21) W 2001 roku organizacja została zakupiona przez spółkę Zuffa, należącą do braci Fertita, przedsiębiorców z branży hazardowej z Las Vegas za sumę 2 milionów USD. Prezydentem UFC został Dana White. Mimo że UFC była dominującą organizacją na terenie Ameryki, globalnie pozostawała ówcześnie w cieniu japońskiej Pride Fighting Championships, która dysponowała znacznymi środkami finansowymi i większość najlepszych zawodników walczyła w jej szeregach. W roku 2006 sytuacja zaczęła się odwracać. PRIDE straciła kontrakt ze stacją telewizyjną Fuji TV, głównie w wyniku pomówień dotyczących związków z Jakuzą, natomiast UFC rozwinęła się dzięki kontraktowi z telewizją Spike TV oraz popularności show The Ultimate Fighter. Stopniowo zaczęła ściągać do siebie najlepszych zawodników z innych organizacji, w tym także z PRIDE FC. Ostatnim krokiem w wyeliminowaniu konkurencji było kupienie 27 marca 2007 roku PRIDE przez Zuffę. Wkrótce potem PRIDE FC przestało funkcjonować. 28 października 2010 roku prezydent UFC Dana White ogłosił, że federacja World Extreme Cagefighting zostanie wchłonięta przez UFC. WEC od 2006 roku była siostrzaną organizacją UFC, również należącą do spółki braci Fertitta – Zuffa, LLC. Istniejąca od 2001 roku organizacja, począwszy od 2006 roku i zmian wprowadzonych przez nowych właścicieli ograniczyła się do organizowania walk w lżejszych kategoriach wagowych (lekkiej, piórkowej i koguciej). Ostatnia gala WEC odbyła się 16 grudnia 2010 roku. Proces połączenia obu organizacji zakończył się na początku 2011 roku. Mistrzowie WEC w wadze piórkowej (Jose Aldo) i koguciej (Dominick Cruz) stali się automatycznie mistrzami UFC. 12 marca 2011 roku Dana White ujawnił, że Zuffa kupiła udziały głównego rywala UFC na amerykańskim rynku – Strikeforce. White ogłosił, że Strikeforce będzie działać nadal jako niezależna spółka, a Scott Coker będzie dalej pełnić rolę jej prezydenta. Ostatnia gala tej organizacji odbyła się 12 stycznia 2013 roku, po czym jej zawodnicy zostali włączeni do UFC, a mistrzyni Strikeforce w wadze koguciej, Ronda Rousey została mianowana mistrzynią UFC. W sierpniu 2011 roku UFC podpisała 7-letni kontrakt z czołową amerykańską siecią telewizyjną, Fox. 23 lutego 2013 na gali UFC 157 miała miejsce pierwsza w historii organizacji walka kobiet. W walce o mistrzostwo w wadze koguciej zmierzyły się Ronda Rousey i Liz Carmouche. 27 grudnia 2013 została uruchomiona internetowa platforma UFC Fight Pass umożliwiająca oglądanie na żywo (po uiszczeniu opłaty) poszczególnych gal (m.in. z cyklu Fight Night) oraz udostępniająca wszystkie archiwalne gale m.in. UFC, WEC, PRIDE oraz Strikeforce. W lipcu 2015 na UFC Fan Expo poinformowano o poszerzeniu oferty o transmisję i bibliotekę m.in. gal King of the Cage oraz Pancrase. Na początku czerwca 2014 roku nawiązano współpracę z żeńską organizacją MMA, Invicta Fighting Championships. Umowa obejmuje transmisję gal na Fight Passie oraz możliwość transferu zawodniczek z Invicta do UFC. 2 grudnia 2014 roku UFC i Reebok zorganizowały wspólną konferencję prasową, podczas której ogłoszono współpracę federacji ze światowym producentem odzieży sportowej na najbliższych sześć lat i w związku z tym porozumieniem wprowadzono ujednolicenie strojów zawodników począwszy od lipca 2015. Pierwszą imprezą, podczas której każdy z zawodników musiał być ubrany w odzież firmy Reebok była gala UFC 189 w Las Vegas, gdzie w walce wieczoru Conor McGregor zdobył tymczasowy pas mistrza wagi piórkowej, pokonując przez techniczny nokaut Chada Mendesa. Wraz z nową umową wycofano możliwość, którą miał do tej pory każdy zawodnik, mianowicie umieszczenie logotypów własnych, indywidualnych sponsorów na spodenkach, co było przyczyną dużych kontrowersji, ponieważ zwłaszcza w przypadku zawodników mających za sobą po kilka walk pod szyldem UFC pieniądze od Reeboka okazały się być kwotą znacznie mniejszą, niż ta którą zawodnik otrzymywał od swoich indywidualnych sponsorów. Zasady wypłat sponsorskich od firmy Reebok, po każdej stoczonej walce: zawodnik, który ma na koncie mniej niż 5 walk w UFC otrzymuje 2500 dolarów 6-10 walk – 5 tys. $ 11-15 walk – 10 tys. $ 16-20 walk – 15 tys. $ 21 i więcej walk – 20 tys. $ pretendent do tytułu – 30 tys. $ mistrz – 40 tys. $ 5 marca 2016 Conor McGregor stał się najlepiej opłacanym zawodnikiem MMA na świecie, otrzymując za swój pojedynek z Nathanem Diazem na UFC 196 podstawową gażę w wysokości 1 miliona USD. Na tej samej gali – UFC 196 – organizacja zbliżyła się także do rekordu sprzedanych pakietów PPV, z jubileuszowej gali UFC 100, który wówczas wyniósł 1 600 000 abonentów płatnej telewizji, którzy zdecydowali się wykupić transmisję. UFC tylko 10 razy udało się przekroczyć granicę miliona sprzedanych PPV, ponadto na 5 galach było ku temu blisko: Jubileuszowa gala UFC 200 wygenerowała zysk z bramki w okolicach 10 700 000 USD, co jest aktualnie rekordową sumą uzyskaną podczas zawodów MMA w Stanach Zjednoczonych. 9 lipca 2016, oficjalnie ogłoszono sprzedaż większościowych udziałów UFC grupie kapitałowej WME-IMG za sumę 4,025 miliarda USD. Dana White pozostał na stanowisku prezydenta. Lorenzo Fertitta ustąpił ze stanowiska prezesa i dyrektora generalnego. WME-IMG został przemianowany na Endeavor we wrześniu 2017 roku. Wśród niemal powszechnego zatrzymania zawodów sportowych na całym świecie turniej UFC 249, zaplanowany na 18 kwietnia 2020 r., pozostał jedną z niewielu nadziei fanów sportu i bukmacherów. Krążyło wokół niego wiele plotek, ale teraz wszystko całkowicie się ułożyło – turniej został ostatecznie odwołany. Zostało to ogłoszone przez szefa ligi Dana White’a. W swoim odwołaniu nazwał jedyny powód odwołania turnieju ogólnoświatowym rozprzestrzenianiem się wirusa COVID-19. I nie zauważył, że „z góry” istniała uparta rekomendacja, aby odmówić zorganizowania zawodów. Kolejne kilka turniejów serii zostanie anulowanych. 29 kwietnia 2021 roku Endeavor z powodzeniem przeprowadził pierwszą oferte publiczną (IPO) i stał się spółką notowaną na giełdzie nowojorskiej. Endeavor następnie wykorzystał część wpływów z pierwszej oferty publicznej, aby wykupić innych akcjonariuszy Zuffa o wartości 1,7 miliarda dolarów, czyniąc Zuffa spółką zależną w całości należącą do Endeavor. 12 września 2023 roku UFC połączyło się z federacją wrestlingową WWE, tworząc nową spółkę notowaną na giełdzie pod symbolem giełdowym „TKO”, którą będzie nadzorować dyrektor generalny Endeavor, Ari Emanuel. Akcjonariusze WWE będą posiadać 49% udziałów w nowej firmie, a Vince McMahon będzie pełnił funkcję prezesa wykonawczego; umowa fuzji wyceniła UFC na 12,1 miliarda dolarów. White pełni funkcję dyrektora generalnego UFC, choć jego rola pozostaje taka sama jak w okresie Endeavor. Zasady Reguły UFC Reguły zostały przyjęte przez Nevada State Athletic Commission 23 lipca 2001 roku: każda walka oprócz walki o mistrzostwo liczy 3 rundy walka o mistrzostwo i walki wieczoru liczą 5 rund każda runda trwa 5 minut przerwa pomiędzy rundami trwa 1 minutę od UFC 138, wszystkie walki wieczoru na wszystkich galach, odbywają się na dystansie 5 rund Sposoby wyłonienia zwycięzcy poddanie (odklepanie, słownie lub decyzja narożnika) nokaut techniczny nokaut decyzja sędziów dyskwalifikacja Akcje zabronione uderzanie głową każdy atak na oczy gryzienie szarpanie lub pociąganie za włosy zahaczanie (polega na zrobieniu „haka” z palca bądź z kilku palców i włożeniu ich do ust przeciwnika, a następnie ciągnięciu) wszelkie ataki na krocze bezpośredni atak na kręgosłup, obojczyk oraz tył głowy uderzenia z góry dolną częścią łokcia uderzenie w gardło, oraz łapanie tchawicy szczypanie, drapanie itp. kopanie głowy leżącego lub klęczącego przeciwnika naskakiwanie (nogą) na leżącego przeciwnika (ang. stomp) kopanie piętami po nerkach dźwignie na małe stawy (np. palce) wyrzucanie przeciwnika poza ring wkładanie palców w otwarte rany przeciwnika przytrzymywanie spodenek lub rękawic przeciwnika plucie trzymanie siatki używanie wulgaryzmów na ringu atak podczas przerwy atak na przeciwnika, pod ochroną sędziego atak po gongu świadome lekceważenie instrukcji oraz samego sędziego uporczywe unikanie kontaktu z przeciwnikiem symulowanie kontuzji Bonusy Od 2006 poza podstawowymi gażami od organizacji oraz sponsorów, zawodnicy mogą zostać nagrodzeni przez włodarzy bonusami finansowymi w wysokości 50 tys. USD w trzech kategoriach – za nokaut, poddanie oraz walkę wieczoru. Bonus za walkę wieczoru: Przyznawany dwóm zawodnikom, którzy stoczyli najbardziej imponującą walkę na karcie. Bonus za nokaut wieczoru: Przyznawany zawodnikowi z najbardziej imponującym nokautem/technicznym nokautem. Bonus za poddanie wieczoru: Przyznany wojownikowi z najbardziej imponującym poddaniem. Bonus za występ wieczoru: 11 lutego 2014 roku UFC ogłosiło modyfikację premii. Od czasu UFC Fight Night 36, UFC przyznaje bonusy za walkę wieczoru każdemu z zawodników w najlepszej walce wieczoru, a także dodatkowe bonusy za występ wieczoru. Bonusy za występ wieczoru przyznawane są sportowcom, którzy przedstawią najlepsze i najbardziej ekscytujące indywidualne występy. Bonusy za nokaut i poddanie wieczoru zostały zniesione, a kwoty bonusów pozostały na poziomie 50 tys. USD. Zawodnicy z największą liczbą bonusów Laureaci (z ośmioma lub więcej nagrodami) Laureatki (z trzema lub więcej nagrodami) Kategorie wagowe Aktualnie UFC posiada 12 kategorii wagowych, 8 męskich i 4 kobiece: Męskie ciężka – do półciężka – do średnia – do półśrednia – do lekka – do piórkowa – do (od 2010) kogucia – do (od 2010) musza – do (od 2011) Kobiece piórkowa – do (od 2016) kogucia – do (od 2012) musza – do 56,7 kg (125 lb; 8,93 st) słomkowa – do (od 2014) W latach 2001–2010 obowiązywał podział na 5 kategorii: ciężka – do 120 kg półciężka – do 93 kg średnia – do 84 kg półśrednia – do 77 kg lekka – do 70 kg W latach 1997–2001 obowiązywał podział na 4 kategorie: ciężka – do 120 kg średnia – do 93 kg lekka – do 77 kg kogucia – do 70 kg Aktualni mistrzowie Walki o mistrzostwo UFC w poszczególnych kategoriach wagowych rozgrywane są od 1997 roku. Obecnymi mistrzami są: Lista mistrzów UFC Lista mistrzów Ultimate Fighting Championship Galeria Sław Od 2003 roku włodarze UFC nagradzają najbardziej zasłużone osoby związane z MMA i organizacją włączając je do tzw. galerii sław (ang. Hall of Fame). Aktualna lista członków galerii sławy UFC Polacy w UFC Wraz z rozwojem MMA polscy fani doczekali się także swoich rodaków. Pierwszym zakontraktowanym Polakiem w UFC był Tomasz Drwal, który podpisał umowę w 2007 roku. „Goryl” wygrał trzy walki (Ivan Serati, Mike Ciesnolevicz i Drew McFedries) i tyle samo razy schodził z oktagonu pokonany (z Thiago Silvą, Rousimarem Palharesem i Davidem Branchem). Drwal po dwóch porażkach z rzędu został zwolniony w 2010 roku. W 2010 roku na skutek wchłonięcia przez UFC organizacji WEC zawodnikiem UFC został Maciej Jewtuszko. „Irokez” stoczył w niej jedną walkę. Na UFC 127 przegrał z Curtem Warburtonem. Po walce został zwolniony. Wraz z pojawieniem się informacji o ekspansji UFC na Europę oraz planach organizacji gali w Polsce na galach UFC zaczęli debiutować następni zawodnicy z Polski. Joanna Jędrzejczyk podczas gali UFC 185 pokonała Carlę Esparzę, dzięki czemu zdobyła tytuł mistrzowski w wadze słomkowej. Tym samym została trzecim europejskim (po Andreju Arłouskim i Basie Ruttenie) mistrzem UFC (pierwsza kobieca mistrzyni). Dodatkowo „JJ” za swój występ została uhonorowana bonusem (50 tys. USD) za występ wieczoru oraz awansem na pierwsze miejsce w światowym rankingu. Obecni polscy zawodnicy Marcin Tybura: 11-7 (kat. ciężka) Jan Błachowicz: 12-6-1 (kat. półciężka) – pierwszy Polak który został mistrzem UFC Michał Oleksiejczuk: 7-4. 1NC (kat. półciężka, kat. średnia) Marcin Prachnio: 3-5 (kat. półciężka) Karolina Kowalkiewicz-Zaborowska: 9-7 (kat. słomkowa) – była pretendentka do tytułu Mateusz Gamrot: 6-2 (kat. lekka) Łukasz Brzeski: 0-3 (kat. ciężka) Michał Figlak: 0-1 (kat. lekka) Mateusz Rębecki: 2-0 (kat. lekka) Robert Bryczek 0-0-0 (kat. średnia) Byli polscy zawodnicy Tomasz Drwal: 3-3 (2007−2010) Maciej Jewtuszko: 0-1 (2011) Marcin Bandel: 0-2 (2014–2015) Paweł Pawlak: 1-2 (2014–2015) Izabela Badurek: 0-1 (2015) Piotr Hallmann: 2-4 (2014–2015) Marcin Wrzosek: 0-1 (2015) Łukasz Sajewski: 0-3 (2015–2016) Daniel Omielańczuk: 4-5 (2013–2017) Damian Grabowski: 0-3 (2016–2017) Marcin Held: 1-3 (2016−2018) Damian Stasiak: 2-4 (2015–2018) Salim Touahri: 0-3 (2017–2020) Adam Wieczorek: 2-1 (2017–2020) Bartosz Fabiński: 4-3 (2015–2021) Oskar Piechota: 2-3. 1NC (2018–2021) Joanna Jędrzejczyk: 10-5 (2014-2022) – pierwsza polska mistrzyni i pierwsza Polka w UFC Krzysztof Jotko: 11-6 (2013-2022) Byli i obecni zawodnicy z polskimi korzeniami Krzysztof Soszyński: (kat. półciężka) – Kanada Peter Sobotta: (kat. półśrednia) – Niemcy Seth Baczynski: (kat. półśrednia) – USA Bart Palaszewski: (kat. piórkowa) – USA Michael Bisping: (kat. średnia) – Wielka Brytania David Zawada: (kat. półśrednia) – Niemcy Elizu Zaleski: (kat. półśrednia) – Brazylia Tom Aspinall: (kat. ciężka) – Anglia Problem z dopingiem W ostatnich latach dużym problemem UFC stały się afery dopingowe u zakontraktowanych zawodników, które zaczęły narastać w związku z coraz większymi kontrolami komisji sportowych w USA. Na przełomie lat 1999–2001 badania antydopingowe miały charakter wyrywkowy i sondażowy, niewielu zawodników, u których wykryto zażywanie sterydów było karanych, dopiero po maju 2001 zaczęło się to zmieniać w związku z uregulowaniem przepisów w mieszanych sztukach walki w Stanach. W tym czasie najgłośniejszymi wpadkami były te związane z Joshem Barnettem (2002), Timem Sylvią (2003) i Seanem Sherkem (2007) – wszyscy zawodnicy zostali ówcześnie zawieszeni na kilka miesięcy oraz odebrano im pasy mistrzowskie. W latach 2010–2015 zaostrzono jeszcze bardziej kontrole antydopingowe, co skutkowało coraz większą liczbą zawodników, u których wykrywano zakazane substancje w organizmie (głównie sterydy anaboliczne – boldenon, nandrolon, drostanolon oraz podwyższony testosteron) mimo wysokich kar finansowych, 9-miesięcznym zawieszeniem oraz zmianami werdyktów na no contest. Na przestrzeni ostatnich lat wielu czołowych zawodników UFC zażywało zabronione środki, m.in. Alistair Overeem, Jake Shields, Nick Diaz, Wanderlei Silva, Chael Sonnen czy Frank Mir. By przeciwdziałać fali dopingu w MMA, w maju 2015 Komisja Sportowa stanu Nevada postanowiła zaostrzyć jeszcze bardziej kary za stosowanie dopingu. Zmianom uległy m.in. czasy zawieszenia oraz kary pieniężne, które teraz wynoszą średnio 3 lata za pierwszą wpadkę oraz 30–40% kary pieniężnej, 4 lata za drugą, 40–50% kary pieniężnej oraz dożywotnie zawieszenie i 100% kary pieniężnej za trzecią wpadkę. Jednymi z pierwszych, którzy zostali ukarani po wprowadzeniu nowych przepisów, byli Nick Diaz oraz Anderson Silva, jednak ostatecznie skrócono im zawieszenia. W październiku 2014 Polski zawodnik Piotr Hallmann po przegranej walce z Gleisonem Tibau został zawieszony na 9 miesięcy za stosowanie dopingu. Natomiast sam Tibau w grudniu 2015 oblał testy, po których wykryto w jego organizmie erytropoetynę (EPO). 18 lutego 2016 USADA nałożyła na Brazylijczyka karę (już w świetle nowych, zaostrzonych przepisów) w postaci dwuletniego zawieszenia oraz zmiany wyniku walki ze zwycięstwa na przegraną przez dyskwalifikację. Prawa telewizyjne w Polsce Prawa telewizyjne do UFC w Polsce posiada telewizja Polsat, transmisje emitowane są na kanale Polsat Sport. Transmisje z gal UFC na żywo w internecie udostępniane są przez platformy streamingowe Polsat Box Go oraz UFC Fight Pass. Transmisje ze wszystkich gal UFC można też oglądać na stronie internetowej zakładów bukmacherskich Fortuna. Zobacz też Lista i wyniki gal UFC na terenie Azji Lista i wyniki gal UFC na terenie Europy Przypisy Linki zewnętrzne Oficjalna strona UFC Organizacje MMA Mieszane sztuki walki w Stanach Zjednoczonych

777097

https://pl.wikipedia.org/wiki/Britney%20Spears

Britney Spears

Britney Jean Spears (ur. 2 grudnia 1981 w McComb) – amerykańska piosenkarka muzyki pop i dance, autorka tekstów, producentka muzyczna, tancerka, aktorka, projektantka mody, businesswoman i filantropka. Ze względu na duże sukcesy muzyczne nazywana jest „księżniczką popu”, uznawana jest także za ikonę popkultury schyłku XX wieku. Debiutowała w 1992 w wieku 11 lat jako aktorka musicalowa w teatrze Off-Broadway, a także reklamowa. W 1998 rozpoczęła karierę w branży muzycznej, nagrywając debiutancki album ...Baby One More Time, który – zgodnie z oficjalnymi certyfikatami sprzedaży – sprzedał się w łącznym nakładzie ponad 35 mln egzemplarzy na świecie, zostając najlepiej sprzedającą się płytą nagraną przez niepełnoletniego artystę w historii muzyki, a także trzecim najlepiej sprzedającym się albumem nagranym przez kobietę. Tytułowy singiel z płyty pozostaje jednym z najlepiej sprzedających się singli wszech czasów, przekroczywszy nakład ponad 10 mln sprzedanych kopii. Drugi album w dorobku Spears, Oops!... I Did It Again (2000), trafił do Księgi Rekordów Guinnessa jako „najlepiej sprzedający się album nagrany przez nastoletniego solistę w historii”, sprzedając się w nakładzie 27 mln kopii na świecie, zgodnie z oficjalnymi certyfikatami sprzedaży. Do 2015 był najszybciej sprzedającym się albumem artystki w USA z wynikiem ponad 1,3 mln kopii w pierwszym tygodniu po premierze. Według Nielsen SoundScan, jest dziewiątym albumem wydanym w pierwszej dekadzie XXI wieku z najlepszymi wynikami sprzedaży. Międzynarodowy sukces dwóch pierwszych albumów oraz następnych dwóch płyt – Britney (2001) i In the Zone (2003), a także pochodzących z nich singli, umocnił pozycję Spears w przemyśle muzycznym. Zaliczana jest do grona artystów z największą liczbą sprzedanych wydawnictw muzycznych w latach 90. XX wieku i pierwszej dekady lat 2000. Wpłynęła znacząco na odrodzenie się popu w tejże dekadzie. W 2001 została wpisana do Księgi Rekordów Guinnessa jako artystka z największą liczbą singli notowanych na pierwszym miejscu list przebojów, w 2007 jako artystka z największą liczbą sprzedanych albumów w Wielkiej Brytanii, a w 2009 jako najczęściej wyszukiwana osoba w Internecie na świecie. Została wpisana do Księgi rekordów Guinnessa także jako nastoletni artysta z największą liczbą sprzedanych albumów i singli w historii, dzięki przekroczeniu liczby 100 mln egzemplarzy albumów, w tym w USA, gdzie sprzedało się najwięcej wydawnictw muzycznych artystki na świecie 70 mln egzemplarzy z oficjalnym certyfikatem Recording Industry Association of America. Spears jest także artystką z największą liczbą sprzedanych wydawnictw muzycznych dekady lat 1998–2008 na świecie według magazynu „Billboard”. Magazyn „Rolling Stone” podkreślił, że w XX wieku stała na czele rozwoju teen popu. Światowa trasa koncertowa po powrocie Spears na scenę muzyczną, The Circus Starring: Britney Spears w 2009, przyniosła ok. 132 mln dol. zysku, co czyni ją jedną z najlepiej sprzedających się tras pierwszej dekady XXI wieku. Według strony internetowej MSN, Spears w 2010 była piątą z najbogatszych piosenkarek na świecie z majątkiem wynoszącym ponad 500 mln dol. Według The Microsoft Network, była także najbogatszą piosenkarką na świecie poniżej 30 roku życia. Według Nielsen SoundScan, w 2015 była czwartą najlepiej sprzedającą się artystką w USA. Od początku kariery muzycznej zdobyła ponad 431 prestiżowych nagród muzycznych ze 455 nominacji, z czego 83 zdobyła w ciągu jednego roku od debiutu, co czyni ją trzecim najczęściej nagradzanym muzykiem w historii. Wśród najważniejszych wyróżnień znajdują się m.in. Grammy, Emmy, MTV Video Music Awards, MTV Europe Music Awards, American Music Awards, Billboard Music Awards, NRJ Music Awards oraz World Music Awards. Ponadto w 2010 została pierwszą zagraniczną zdobywczynią polskiej nagrody muzycznej Fryderyk przyznanej przez Związek Producentów Audio-Video, uznawanej za najbardziej prestiżową nagrodę muzyczną w Polsce. W 2011 uzyskała nagrodę honorową MTV Video Vanguard Award, przyznawaną dla nielicznych artystów ze świata muzyki, którzy przyczynili się do rozwoju kultury stacji MTV. W 2016 otrzymała nagrodę specjalną Billboardu – Millennium Award za najwyższej miary osiągnięcia na arenie międzynarodowej, które wpłynęły na przemysł muzyczny. Od 2003 ma swoją gwiazdę w Alei Gwiazd w Los Angeles; pozostaje najmłodszym artystą w historii, który ją otrzymał. Została sklasyfikowana na 39. miejscu listy 200 najlepszych artystów wszech czasów według „Billboardu”. W 2001, mając 19 lat, została uznana przez „Forbesa” za najbardziej wpływową osobę świata, a w 2012 zajęła szóste miejsce w sporządzonym przez magazyn rankingu „100 najbardziej wpływowych celebrytów na świecie”. Siedem razy w ciągu 12 lat znalazła się na szczycie listy najczęściej wyszukiwanych celebrytów, co jest rekordem od czasu powstania Internetu. Przy tworzeniu albumów i występach muzycznych współpracowała z artystami, takimi jak Michael Jackson, Madonna, Mick Jagger, Keith Richards, czy Aerosmith. Tworzyli dla niej znani producenci muzyczni, tacy jak Max Martin, Moby czy Giorgio Moroder. Wiele piosenkarek, takich jak Lady Gaga, Lana Del Rey, Selena Gomez, Fergie, Girls’ Generation czy Miley Cyrus wymienia ją jako swoje główne źródło inspiracji. Życiorys 1981–91: dzieciństwo Urodziła się w McComb w stanie Missisipi, jako drugie dziecko nauczycielki Lynne Irene Bridges i Jamesa Parnella Spearsa, budowniczego. Jej babka ze strony matki, Lillian Portell, była Angielką urodzoną w Londynie, a matka jednego z jej pradziadków miała pochodzenie maltańskie. Wychowywała się w Kentwood w stanie Luizjana, w rodzinie protestantów wyznania baptystycznego. Ma dwoje rodzeństwa, brata Bryana Jamesa i siostrę Jamie Lynn. W wieku trzech lat zaczęła uczęszczać na lekcje tańca w rodzinnym Kentwood w stanie Luizjana i została wybrana na artystkę solową w głównym recitalu w 1984. W dzieciństwie uprawiała także gimnastykę artystyczną i chodziła na lekcje śpiewu. Była laureatką wielu konkursów o szczeblu państwowym na zawodach tanecznych i pokazach talentu dla dzieci. Pod koniec przedszkola po raz pierwszy dała lokalny występ z piosenką „What Child Is This?”. Wówczas postanowiła zrealizować marzenie o zostaniu piosenkarką i wkrótce potem zaczęła występować w telewizji. 1992–97: początki kariery W wieku ośmiu lat wybrała się wraz ze swoją matką na przesłuchanie do Atlanty do programu dla dzieci Klub Przyjaciół Myszki Miki. Reżyser formatu Matt Casella odrzucił Spears ze względu na zbyt młody wiek, jednakże polecił ją Nancy Carson, agentce młodych talentów w Nowym Jorku, która była pod wielkim wrażeniem umiejętności wokalnych nastolatki i nawiązała z nią współpracę menedżerską na kolejne trzy lata. Za namową agentki uczyła się w Profesjonalnej Zawodowej Szkole Sztuki Filmowej w Nowym Jorku. W późniejszych miesiącach wystąpiła jako aktorka w kilku reklamach telewizyjnych i została wybrana jako dublerka do swojej pierwszej roli w musicalu Ruthless!, jako Tina Denmark w teatrze Off-Broadway. Uczestniczyła także w popularnym amerykańskim programie Star Search, jednak odpadła z konkursu po tygodniu, pokonana w kategorii wokalu juniorskiego przez Marty’ego Thomasa. Ostatecznie w wieku 11 lat trafiła do Klubu Przyjaciół Myszki Miki, w którym występowała przez kolejne dwa sezony u boku późniejszych gwiazd estrady, takich jak Christina Aguilera, Justin Timberlake czy Ryan Gosling. Z czasem zrezygnowała z występów telewizyjnych na rzecz nauki w prywatnej, katolickiej Parklane Academy w McComb, ale po kilkunastu tygodniach zrezygnowała ze szkoły na rzecz kariery w przemyśle muzycznym. W tym samym czasie rozstała się ze swoim chłopakiem poznanym na pierwszym roku studiów. W czerwcu 1997 wybrała się na przesłuchanie do żeńskiej grupy muzycznej Innosense. Na potrzeby przesłuchania nagrała w profesjonalnym studio w Nowym Jorku na taśmie pierwsze demo z coverem niezrealizowanej piosenki Toni Braxton, której treść przesłał jej agent rozrywkowy Larry Rudolph. Lynne skontaktowała się z nim przed castingiem w celu omówienia przygotowań córki. Demo zostało odrzucone przez przedstawicieli wytwórni płytowej Jive Records, polecano jej nagrać nowe demo z piosenką Whitney Houston, „I Have Nothing”. Po krótkim czasie podpisała kontrakt z ową wytwórnią i w wieku 15 lat rozpoczęła prace nad swoim debiutanckim albumem. 1998–99: …Baby One More Time Tuż po podpisaniu kontraktu z Jive Records wyjechała do Szwecji na tygodniową sesję nagraniową ze szwedzkim producentem muzycznym Maxem Martinem. Pod koniec 1998 wydała utwór „…Baby One More Time”, zwiastujący jej pierwszy album. Do piosenki został zrealizowany teledysk, który emitowany był na antenie MTV. Utwór stał się przebojem, już pierwszego dnia sprzedaży rozszedł się w nakładzie 500 tys. egzemplarzy i zadebiutował na pierwszym miejscu na liście przebojów Hot 100, ponadto dotarł na szczyty list przebojów m.in. w Kanadzie, Australii i Japonii i Europie oraz znalazł się na liście najlepiej sprzedających się singli wszech czasów, uzyskując łączną sprzedaż na poziomie ponad 35 mln kopii na świecie. Jest także jednym z najlepiej sprzedających się singli w USA i najlepiej sprzedającym się singlem ostatnich 25 lat w Wielkiej Brytanii. Spears za ten utwór otrzymała nominację do Grammy w kategorii Najlepszy popowy występ wokalny kobiety. Kilka miesięcy później w sklepach pojawiła się debiutancka płyta Spears pt. …Baby One More Time, która w styczniu 1999 zajęła pierwsze miejsce listy Billboard 200 już w pierwszym tygodniu po premierze. Krążek zdobył status podwójnej platynowej płyty zaledwie po pierwszym miesiącu sprzedaży, ostatecznie uzyskując status diamentowej w USA. W ciągu pierwszego roku tylko w USA sprzedano ponad 10 mln kopii albumu, co czyni go jednym z najlepiej sprzedających się albumów w Ameryce Północnej w ciągu ostatnich trzech dekad. Do tej pory sprzedano 14 mln albumów w USA, co czyni płytę jednym z najlepiej sprzedających się krążków w historii muzyki i jest najlepiej sprzedającym się debiutanckim albumem wszech czasów. Oprócz tego dotarł do pierwszego miejsca na listach sprzedaży w Niemczech i Szwajcarii oraz był notowany w pierwszej „dziesiątce” notowań w wielu innych krajach na świecie, poza tym w 2000 został wpisany do Księgi rekordów Guinnessa jako bestsellerowy album nastoletniej solistki, a rok później jako najszybciej sprzedający się album nastoletniej solistki. Trzeci singiel z albumu – „(You Drive Me) Crazy” – znalazł się w pierwszej dziesiątce światowych hitów i jeszcze bardziej przyczynił się do sukcesu „…Baby One More Time”. Spears promowała album także singlami: „Born to Make You Happy”, „Sometimes” i „From the Bottom of My Broken Heart” oraz na koncertach z cyklu Hair Zone Mall Tour, …Baby One More Time Tour i Crazy 2K Tour. W 2020 magazyn „Rolling Stone” uznał …Baby One More Time za najlepszy debiutancki album w historii. W kwietniu 1999, w wieku 17 lat, zapozowała dla magazynu „Rolling Stone”. Fotografem był David LaChapelle. Okładka przedstawiała półnagą piosenkarkę, która leży na różowym prześcieradle w wyzywającej pozie, w ręku trzymając maskotkę Teletubisia (Tinky Winky). Niepełnoletnia piosenkarka została oskarżona przez media o demoralizowanie amerykańskiej młodzieży. 2000: Oops!... I Did It Again 3 maja 2000 wydała album pt. Oops!... I Did It Again, z którym zadebiutowała na pierwszym miejscu na liście Billboard 200; w pierwszym tygodniu sprzedała w USA ok. 1,4 mln kopii krążka (tym samym ustanawiając ówczesny krajowy rekord sprzedaży), a ogólny nakład płyty przekroczył ponad 10 mln, za co Spears odebrała certyfikat diamentowej płyty w USA. Stała się tym samym najmłodszą artystką na świecie, która sprzedała dwa albumy w nakładzie przekraczającym 10 mln egzemplarzy. W pozostałych krajach album rozszedł się w 4 mln sztuk, łącznie sprzedano 20 mln egzemplarzy płyt na świecie. Główny singiel albumu – „Oops! ... I Did It Again” – zadebiutował na szczytach list przebojów m.in. w Australii, Nowej Zelandii i Wielkiej Brytanii, a drugi singiel „Lucky” dotarł do pierwszego miejsca na listach w Austrii, Niemczech, Szwecji i Szwajcarii. Spears otrzymała nominacje do nagrody Grammy dla najlepszego kobiecego wokalu popowego i najlepszego popowego albumu wokalnego (za Oops!… I Did It Again). W celu promocji albumu wyruszyła w trasę koncertową pt. Oops!... I Did It Again World Tour po Ameryce i Europie oraz wydała książkę pt. Britney Spears’ Heart to Heart, którą napisała wspólnie z matką. Płytę promowała singlami: „Oops!... I Did It Again”, „Lucky”, „Stronger” i „Don’t Let Me Be the Last to Know”. Do utworu „When Your Eyes Say It” nakręciła teledysk, jednak piosenki ostatecznie nie wydano jako singiel, bo zdecydowano o zakończeniu promocji krążka. Tytułowy singiel sprzedał się w nakładzie 5 mln egzemplarzy w 2000. Również w 2000 Spears została wpisana do Księgi rekordów Guinnessa jako „wykonawca, który wprowadził największą liczbę piosenek na pierwsze miejsce listy przebojów w USA”. 7 września zaśpiewała piosenki „(I Can’t Get No) Satisfaction” z repertuaru grupy The Rolling Stones oraz własny przebój „Ooops!… I Did It Again” na gali rozdania MTV Video Music Awards. Występ wywołał sporo kontrowersji z uwagi na prowokacyjny strój w cielistym kolorze, który miała na sobie Spears. Ponadto artystka zdobyła nagrodę Billboard Music Award dla najlepszej artystki albumowej roku. Również w 2000 podpisała umowę promocyjną z Pepsi-Colą oraz odebrała Nickelodeon Kids’ Choice Award dla ulubionej wokalistki. 2001–02: Britney i Crossroads W styczniu 2001 wystąpiła jako gość specjalny na Super Bowl Halftime Show, a miesiąc później opublikowała książkę A Mother’s Gift, którą napisała z matką. W listopadzie 2001 wydała album pt. Britney, który wkrótce zadebiutował na pierwszym miejscu Billboard 200, sprzedając się w nakładzie ponad 745,750 tys. kopii w trakcie pierwszego tygodnia w USA oraz dotarł na szczyt list sprzedaży m.in. w Australii i Wielkiej Brytanii. Sukces ten sprawił, że Spears jako pierwsza artystka w historii muzyki osiągnęła sukces trzech albumów, które debiutowały na pierwszym miejscu listy Billboard. Sprzedała łącznie 9 mln egzemplarzy płyty, w tym 4 mln tylko w USA. To jej pierwszy album, w którym niektóre piosenki mają wyraźnie seksualny charakter. Pierwszy singiel z albumu „I’m a Slave 4 U” wykonała premierowo podczas rozdania MTV Video Music Awards w 2001. Występ został doceniony przez publiczność i prasę za dynamiczną choreografię, ale także za wprowadzenie na scenę zwierząt, takich jak tygrysy czy pytona birmańskiego, którego nosiła na ramionach. Występ ten zapisał się w historii popkultury i został uznany za jeden z najlepszych w historii programu. Sam utwór znalazł się w pierwszej dziesiątce przebojów na całym świecie. Album promowała także utworami: „Overprotected”, „I’m Not a Girl, Not Yet a Woman”, „I Love Rock ’n’ Roll”, „Anticipating”, „Boys” oraz „That’s Where You Take Me”. Była nominowana do nagrody Grammy za najlepszy popowy album wokalny (za Britney) i najlepszy kobiecy popowy wokal (za „Overprotected”). W celu promocji albumu w listopadzie 2001 wyruszyła w światową trasę koncertową Dream Within a Dream Tour. Trasa była chwalona przez krytyków za innowacje techniczne, takie jak np. ekran wodny, który wpompowywał dwie tony wody na scenę. Seria koncertów przyniosła zyski na poziomie 43,7 mln dol. W 2002 została uznana za „najpotężniejszą sławę świata” przez redakcję „Forbesa” oraz zagrała w filmie Crossroads – Dogonić marzenia; za rolę absolwentki szkoły średniej, która rusza w poszukiwania zaginionej matki, zebrała chłodne recenzje od krytyków i otrzymała Złotą Malinę dla najgorszej aktorki. Mimo krytycznych recenzji film odniósł duży sukces komercyjny i zarobił ponad 61 mln dol. na świecie. 29 lipca 2002 zakończyła trasę Dream Within a Dream Tour i ogłosiła, że zrobi sześciomiesięczną przerwę w karierze. Już w listopadzie wróciła do studia, aby nagrać materiał na nowy album. W tym czasie zakończył się także jej związek z Justinem Timberlake’em. Również w 2002 premierę miała gra interaktywna „Britney’s Dance Beat” wydana na PlayStation. 2003–04: In the Zone 28 sierpnia 2003 wraz z Christiną Aguilerą otworzyła galę MTV Video Music Awards wykonaniem piosenki „Like a Virgin”. W połowie występu dołączyła do nich Madonna, która zaśpiewała z nimi swój utwór „Hollywood”, a pod koniec występu pocałowała w usta obie artystki, czym wywołała międzynarodową sensację. Wydarzenie to zaliczane jest do najważniejszych momentów w historii VMA. W tym samym roku odebrała dwie antynagrody Spin za wygraną w kategoriach: „najgorsza piosenka” (za „Me Against the Music”) i „najgorzej ubrana”. 18 listopada 2003 wydała czwarty album pt. In the Zone, który znacznie różnił się od jej wcześniejszych nagrań i określany był jako bardziej dojrzały i przesiąknięty erotyzmem, zwłaszcza że w utworach pojawiały się wątki seksu czy masturbacji. Piosenkarka współtworzyła prawie wszystkie utwory, które znajdują się na płycie. Zdaniem krytyków na tym albumie Spears zrezygnowała ze „słodkiego popu” na rzecz dance-popu, elektroniki i R&B. Album zadebiutował na pierwszym miejscu amerykańskiej listy Billboard 200, tym samym Spears została pierwszą w historii artystką, której płyty trafiły na szczyt tej listy tuż po premierze. Sprzedała łącznie ponad 16 mln egzemplarzy In the Zone, w tym 3 mln w USA. Promowany był singlem „Me Against the Music”, który Spears wykonywała wspólnie z Madonną. Dzięki tej piosence Spears powróciła na szczyty list przebojów po umiarkowanym sukcesie singli z jej poprzedniego krążka. Drugim utworem promującym krążek był singiel „Toxic”, który osiągnął sukces na świecie, docierając do pierwszej piątki w piętnastu krajach, a na szczycie list w Australii, Kanadzie, Węgrzech, Irlandii, Norwegii i Wielkiej Brytanii, a także stał się czwartym najlepiej sprzedającym się singlem dekady, ze sprzedażą na świecie przekraczającą 4 mln kopii. Za „Toxic” artystka otrzymała swoją pierwszą nagrodę Grammy – za wygraną w kategorii „Najlepsze nagranie taneczne”. Magazyn „Rolling Stone” umieścił utwór na 44. pozycji najlepszych piosenek dekady. Trzecim singlem z płyty została ballada „Everytime”, będąca odpowiedzią na utwór „Cry Me a River” Justina Timberlake’a. Teledysk wzbudził kontrowersje jeszcze przed emisją w telewizji, gdyż Spears na końcu klipu odbiera sobie życie; ze względu na fale krytyki teledysk przemontowano. Czwartym singlem promującym In the Zone miała zostać piosenka „Outrageous”, jednak podczas kręcenia teledysku Spears doznała kontuzji kolana. Z powodu urazu zmuszona była również przerwać światową trasę koncertową The Onyx Hotel Tour promującą album; od 2 marca do 6 czerwca 2004 zagrała 54 koncerty w Ameryce Północnej i Europie, a kolejne 55 występów zostało odwołanych. Zrezygnowała też z wydania kolejnych zaplanowanych singli – „Breathe on Me” i „(I Got That) Boom Boom”. W 2004 wystąpiła w kontrowersyjnym filmie dokumentalnym Fahrenheit 9.11 krytykującym politykę George’a W. Busha, za co otrzymała Złotą Malinę dla najgorszej aktorki drugoplanowej. We wrześniu wyszła za Kevina Federline’a, a na początku listopada na rynku pojawiła się pierwsza składanka jej największych hitów pt. Greatest Hits: My Prerogative, którą promowały single: „My Prerogative” i „Do Somethin’”. Album okazał się ogromnym sukcesem, w pierwszym tygodniu sprzedano go w ponad 5 mln egzemplarzach. Singiel „My Prerogative” został numerem jeden w Finlandii, Irlandii, Włoszech i Norwegii, a jego teledysk został uznany za najlepszy w 2004 przez magazyn „Rolling Stone”. 2005–07: Original Doll i Blackout Od maja do czerwca 2005 w telewizji emitowany był pięcioodcinkowy program Britney and Kevin: Chaotic dokumentujący codzienne życie Spears i Federline’a. Program został krytycznie oceniony przez widzów i medioznawców. Również w 2005 piosenkarka rozpoczęła pracę nad albumem Original Doll, który nigdy nie ujrzał oficjalnie światła dziennego. Wbrew wytwórni, zaprezentowała w radiu KISS.FM w Los Angeles pierwszy singiel z płyty – „Mona Lisa”. Później prace nad albumem zostały przerwane, ponieważ Spears dowiedziała się, że jest w ciąży. Artystka wówczas zawiesiła karierę, oddając się macierzyństwu. Będąc w ciąży, zapozowała do zdjęć dla magazynu „Elle”. 14 września 2005 urodziła syna, Seana Prestona. 22 listopada 2005 premierę miała pierwsza składanka remiksowych wersji piosenek wokalistki pt. B in the Mix: The Remixes. Album promowany był przez singiel „And Then We Kiss”, który rozszedł się w 50 tys. egzemplarzy w USA. Sam album sprzedano na świecie w ponad 1 mln kopii, co czyni go trzecim najlepiej sprzedającym się albumem z remiksami na świecie. W 2006 wystąpiła gościnnie w epizodycznej roli Amber Louise w serialu telewizji NBC Will & Grace (odc. pt. „Buy, Buy Baby”) oraz zapozowała nago w ciąży dla sierpniowego wydania magazynu „Harper’s Bazaar”. 12 września 2006 urodziła drugiego syna, Jaydena Jamesa. W maju odbyła mini-trasę koncertową po USA pod nazwą The House of Blues – The M+M’s Tour. Choć zaledwie 14-minutowe występy były chłodno oceniane przez publiczność, głównie przez rozczarowujący poziom tańca Spears i śpiewanie przez nią z playbacku, to ceny biletów w nieoficjalnym obiegu sięgały nawet 500 dol. W międzyczasie przeżywała różne problemy osobiste, które rozładowywała przez szokujące zachowanie, np. ogolenie głowy na łyso i atakowanie paparazzi parasolką. W lipcu 2007 rozwiodła się z Federline’em. 30 sierpnia amerykańskie stacje radiowe wyemitowały singel „Gimme More”, który zwiastował jej nadchodzący, piąty album. 9 września wystąpiła na gali MTV Video Music Awards 2007, a występ miał być jej powrotem na scenę. Pokaz wzbudził ogromne zainteresowanie odbiorców i mediów, przez co oglądalność gali była największa w jej historii – ponad 7 mln widzów. Mimo tego nie spotkał się on jednak z dobrym przyjęciem publiczności. 30 października 2007 wytwórnia Jive Records wydała piąty album studyjny Spears pt. Blackout, który dotarł na szczyt list przebojów w Kanadzie i Irlandii oraz zajął drugie miejsce na listach sprzedaży m.in. w USA i Wielkiej Brytanii oraz we Francji. Płyta została ciepło przyjęta przez krytyków. Drugi singiel „Piece of Me” znalazł się na 15. miejscu notowania „Top 100” z najlepszych piosenek roku 2007 stworzonego przez pismo Rolling Stone. Ostatnim singlem została piosenka „Break the Ice”. Mimo skromnej promocji i braku promocyjnej trasy koncertowej, album rozszedł się w nakładzie 3,1 mln egzemplarzy na świecie, w tym 1 mln w USA. O ile magazyny „Billboard” i „NRJ” uznały Blackout albumem roku 2007, miesięcznik „Chart Attack” opisał powrót Spears do świata muzyki jako „najgorszy comeback 2007”, a magazyn „NME” przyznał płycie Blackout antynagrodę za „najgorszy album”. 2008–09: problemy osobiste, kuratela i Circus 3 stycznia 2008 odmówiła oddania dzieci ich ojcu i została hospitalizowana w Cedars-Sinai Medical Center po tym, jak przybyła do jej domu policja zauważyła, jakoby artystka była pod wpływem substancji odurzającej. Następnego dnia zawieszono jej prawa rodzicielskie, a wyłączną opiekę nad dziećmi przekazano Federline’owi. 31 stycznia 2008 artystka trafiła na oddział psychiatryczny Ronald Reagan UCLA Medical Center, gdzie została zatrzymana w celu rozpoznania psychiatrycznego. Sąd orzekł o ubezwłasnowolnieniu i tymczasowej kurateli nad piosenkarką, którą sprawowali jej ojciec Jamie Spears i prawnik Andrew Wallet, upoważnieni do rozporządzania majątkiem artystki. Spears została wypuszczona z oddziału psychiatrycznego 6 lutego 2008, po czym złożyła zażalenie na decyzję sądu. Również w 2008 zagrała nieśmiałą i zakochaną w Tedzie recepcjonistkę Abby w serialu Jak poznałem waszą matkę. Za tę rolę otrzymała pozytywne recenzje, a jej występ w serialu sprawił, że osiągnął on najwyższy wynik oglądalności. W lipcu, w porozumieniu z prawnikami, odzyskała część praw do opieki nad dziećmi. W międzyczasie rozpoczęła prace nad szóstym albumem. 7 września za teledysk do piosenki „Piece of Me” odebrała trzy statuetki na gali rozdania MTV Video Music Awards; zwyciężyła w kategoriach: teledysk żeński, teledysk popowy oraz w najważniejszej kategorii teledysk roku. 15 września wytwórnia Jive zapowiedziała, że szósty album piosenkarki będzie nosił nazwę Circus. 26 września odbyła się premiera singla „Womanizer”, który niespełna kilka dni po premierze dotarł do pierwszego miejsca listy przebojów m.in. w Australii, Kanadzie, Norwegii, Szwecji, Turcji oraz Polsce. 15 października 2008 „Womanizer” ustanowił nowy rekord na amerykańskiej liście przebojów Billboard Hot 100 – piosenka awansowała z 96. pozycji na pierwsze miejsce. 6 listopada Spears zdobyła dwie statuetki na gali MTV Europe Music Awards 2008 w najważniejszych kategoriach: Najlepszy występ 2008 oraz Album roku (za Blackout). 30 listopada premierę miał film dokumentalny For the Record o życiu Spears. 2 grudnia 2008 odbyła się premiera szóstego albumu pt. Circus, który otrzymał pozytywne recenzje od krytyków i zadebiutował na pierwszym miejscu listy przebojów w USA, gdzie w pierwszym tygodniu rozszedł się w nakładzie ponad 500 tys. kopii. Spears została najmłodszą artystką, której pięć albumów debiutowało na pierwszym miejscu listy bestsellerów w USA, za co została zapisana w Księdze rekordów Guinnessa. Za sprzedaż albumu odebrała certyfikat platynowej płyty w USA i Wielkiej Brytanii. Album tuż po premierze trafił także na pierwsze miejsce list sprzedaży w Kanadzie i Czechach oraz zajmował miejsca w pierwszej „dziesiątce” w wielu europejskich krajach. Płytę promowała singlami: „Womanizer”, „Circus”, „If U Seek Amy”, „Radar”, „Unusual You” oraz „Out From Under”. Album był jednym z najszybciej sprzedających się albumów roku. Łączna sprzedaż albumu przekroczyła 4 mln egzemplarzy. 3 marca 2009 wyruszyła w trasę koncertową The Circus Starring: Britney Spears, która obejmowała 97 występów na terenie Ameryki Północnej, Europy i Oceanii. 24 lipca 2009 w ramach trasy miała wystąpić w Warszawie, jednak koncert został odwołany bez podania przyczyny. Trasa przyniosła łączne zyski na poziomie 145 mln dol. Podczas europejskiej części trasy Spears nagrała także cztery utwory: „3”, „Criminal”, „Up’n Down” i „He About to Lose Me” w studiu nagraniowym w Szwecji. 29 września 2009 wydała singiel „3”, którym promowała składankę The Singles Collection. Piosenka zadebiutowała na szczycie amerykańskiej listy Hot 100. 2011–12: Femme Fatale, The X Factor Jeszcze w trakcie trwania promocji poprzedniego albumu rozpoczęła prace nad siódmym studyjnym albumem pt. Femme Fatale. Początkowo nagrała płytę w poprockowym brzmieniu i zaplanowała premierę albumu na sierpień 2010, ale wytwórnia Jive Records nie wyraziła zgody na wydanie albumu w tej formie. Spears musiała nagrać płytę ponownie, tym razem zgodnie z wizją wytwórni. Nad ostatecznym brzmieniem albumu pracowali m.in. Dr. Luke, Max Martin, The Outsyders oraz Xenomania. Premierę płyty poprzedziło wydanie pierwszego singla – „Hold It Against Me”, który zadebiutował na pierwszym miejscu listy Hot 100, stając się tym samym czwartym „numerem jeden” artystki w USA i czyniąc ją drugim w historii artystą po Mariah Carey, którego dwa kolejne single zdobyły szczyt tego notowania. 29 marca 2011 premierę miał album pt. Femme Fatale, który dotarł na szczyt listy sprzedaży w USA, Kanadzie i Australii oraz znalazł się w pierwszej dziesiątce najlepiej sprzedających się albumów w pozostałych krajach. W kwietniu 2011 nagrała wraz z Rihanną remix piosenki „S&M”, który zdobył szczyt listy Billboard, będąc tym samym piątym „numerem jeden” w dorobku artystki. W maju został wydany drugi singel z albumu, „Till the World Ends”, który w ciągu tygodnia został odtworzony na stronie Billboard ponad 87 mln razy, ustanawiając rekord liczby odtworzeń w dotychczasowej karierze piosenkarki. W czerwcu premierę miał trzeci singiel z albumu, „I Wanna Go”, który znalazł się w pierwszej dziesiątce amerykańskiej listy przebojów Hot 100. 4 marca 2011 potwierdziła chęć odbycia latem pierwszej od dwóch lat trasy koncertowej, promującej album Femme Fatale w USA. Początkowo poinformowano, że ma być to wspólna trasa artystki i Enrique’a Iglesiasa, informacja ta została jednak anulowana kilka godzin po jej opublikowaniu. Trasa rozpoczęła się 16 czerwca występem w Sacramento i zyskała pozytywne opinie. Krytycy docenili, że podczas trwającej trasy Spears ograniczyła używanie playbacku na rzecz śpiewania na żywo, podkreślono także, że poziom tańca piosenkarki jest porównywalny do tego z lat jej świetności. W ramach trasy koncertowej Femme Fatale Tour zagrała 79 występów w Ameryce Północnej, Ameryce Południowej, Europie oraz Azji. 15 czerwca 2011 magazyn „Billboard” podał informację o zamknięciu wytwórni Jive Records, dla której Spears nagrywała przez cały okres jej kariery. Związku z tym faktem wszyscy artyści z tej wytwórni przeszli pod opiekę RCA Records. 11 października został wydany drugi album Spears zawierający remiksy pt. B In The Mixes: The Remixes Vol.2.. Czwartym singlem z płyty Femme Fatale został utwór „Criminal”, do którego teledysk wzbudził wiele kontrowersji za sprawą aktów przemocy oraz scen erotycznych. Jesienią 2012 była jedną z jurorek w drugim sezonie amerykańskiej edycji programu X Factor; za angaż miała zainkasować rekordową gażę w wysokości 15 mln dol. 20 listopada miał premierę singel will.i.ama – „Scream & Shout”, w którym gościnnie wystąpiła Spears. Piosenka odniosła ogromny sukces komercyjny, m.in. zajęła pierwsze miejsce na listach przebojów w Kanadzie, Niemczech, Wielkiej Brytanii, Belgii, Danii, Finlandii, Francji, Włoszech, Holandii, Norwegii, Polsce i innych 15 krajach. Pod koniec stycznia 2013 pojawił się oficjalny remix piosenki „Scream & Shout” z Lil Wayne’em, Waka Flocka Flame, Hit-Boyem i Diddym. Single „Hold It Against Me” i „Till the World Ends” są kolejnymi numerami jeden w Polsce po sukcesie singla „Womanizer” z 2008, a singel „I Wanna Go” dotarł do pierwszej piątki. 2013–15: Britney Jean i rezydentura w Las Vegas – Britney: Piece of Me W grudniu 2012 rozpoczęła pracę nad swoim ósmym albumem studyjnym. Nagrała utwór „Ooh La La”, który – jak tłumaczyła Spears – powstał z myślą o jej synach, którzy (razem z córką Jamie Lynn, Maddie Briann) wystąpili w teledysku; utwór trafił także na ścieżkę dźwiękową filmu animowanego Smerfy 2. 17 września 2013 pojawiła się w programie Good Morning America, w którym ujawniła m.in. datę premiery albumu i tytuł jednej piosenki z płyty – „Perfume”. Oprócz tego zapowiedziała swoją rezydenturę w Las Vegas w Planet Hollywood. 4 października ukazał się album Miley Cyrus pt. Bangerz, na którym znalazł się m.in. utwór „SMS (Bangerz)” z gościnnym udziałem Spears. 25 października 2013 ujawniła okładkę nowego albumu i ogłosiła, że będzie on nosił tytuł Britney Jean. Płyta ukazała się 3 grudnia 2013 i wkrótce zadebiutowała na czwartym miejscu amerykańskiej listy Billboard 200 z wynikiem sprzedaży za pierwszy tydzień wynoszącym 107 tys. egzemplarzy, uzyskującym tym samym najgorszy wyniki sprzedaż spośród wszystkich krążków Spears. Ostatecznie uzyskał certfikat złotej płyty za sprzedaż w nakładzie 500 tys. kopii. Wydawnictwo otrzymało mieszane recenzje od krytyków muzycznych. Album promowała także singlem „Work Bitch”, który w ciągu niecałych 48 godzin zdobyła pierwsze miejsce w iTunes w ponad 40 krajach. W filmie dokumentalnym I am Britney Jean piosenkarka ogłosiła, iż piosenka „Alien” zostanie trzecim singlem, jednak z niewiadomych przyczyn tak się nie stało. Począwszy od 27 grudnia 2013 dawała koncerty w Las Vegas w ramach rezydentury Britney: Piece of Me, która obejmowała 100 koncertów, z czego pierwsza połowa przypadała na rok 2014, a druga – na 2015. Spears wykonywała na niej 24 utwory, w tym swoje największe hity oraz piosenki z krążka Britney Jean. Na koncertach zarabiała po 310 tys. dol. za występ. 8 stycznia 2014 zdobyła nagrodę podczas 40. People’s Choice Award w kategorii Favorite Pop Artist, a 26 lipca jej utwór „Alien” zadebiutował na ósmym miejscu Bubbling Under Hot 100 Singles (Billboard), mimo że nie był wydany jako singel z płyty Britney Jean. 9 września w Nowym Jorku miała miejsce premiera pierwszej linii odzieżowej Spears, a w skład kolekcji wchodziła głównie bielizna nocna oraz piżamy. Swoją kolekcję piosenkarka promowała m.in. w Nowym Jorku, Londynie, Niemczech, Danii oraz Norwegii, a także w Polsce, gdzie 24 września zaprezentowała kolekcję w butiku Gatta w Złotych Tarasach w Warszawie. Dzień później w programie Good Morning Britain potwierdziła informację o przedłużeniu kontraktu z The AXIS i Planet Hollywood Resort & Casino, na którego mocy występowała z rezydencją z Britney: Piece of Me przez kolejne dwa lata. Wówczas jej stawka wzrosła do 475 tys. dol. za koncert. Na początku 2015 został potwierdzony duet piosenkarki z Iggy Azaleą, z którą nagrały utwór „Pretty Girls”. Premiera singla nastąpiła 4 maja. Utwór zadebiutował na 29. miejscu amerykańskiej listy Billboard Hot 100. Piosenka została wykonana po raz pierwszy na żywo dnia 17 maja na gali Billboard Music Awards. 16 czerwca premierę miał album Giorgio Morodera pt. Déjà Vu, na którym Spears wystąpiła gościnnie w piosence „Tom’s Diner”. 2 grudnia 2015 Związek Producentów Audio-Video przyznał singlowi „Pretty Girls” certyfikat złotej płyty w Polsce. 2016–2018: Glory, rezydentura i trasa Piece of Me 23 maja 2016 otworzyła galę Billboard Music Awards 2016 i odebrała statuetkę honorową Millennium Award za swój wpływ na przemysł muzyczny; podczas gali wykonała medley utworów „Work Bitch”, „Womanizer”, „I Love Rock N Roll”, Toxic”, Breathe on Me” i I’m a Slave 4 U”. 14 lipca premierowo zaprezentowała singiel „Make Me...” z gościnnym udziałem rapera G-Eazy. Singiel zadebiutował na 17. miejscu zestawienia Billboard 100 w USA i zdobył umiarkowany sukces w mediach, jednak uplasował się na pierwszym miejscu w rankingu Hot Dance Club Songs w USA. 25 lipca organizatorzy iHeartRadio Music Festival ogłosili, że Spears wystąpi na scenie T-Mobile podczas festiwalu. 26 sierpnia wydała album pt. Glory, który zajął pierwsze miejsce na listach sprzedaży m.in. Tajwanie i Irlandii, drugie miejsce w Wielkiej Brytanii oraz trzecie w Niemczech i USA. Dwa dni po wydaniu płyty wystąpiła na gali MTV Video Music Awards 2016. W listopadzie 2016 potwierdziła rozpoczęcie pracy nad kolejnym albumem. W styczniu 2017 podczas 43. gali rozdania People’s Choice Awards odebrała nagrody za wygraną w kategoriach: Ulubiona artystka, Ulubiona artystka popowa, Gwiazda mediów społecznościowych oraz za komediową współpracę z Ellen DeGeneres w The Ellen DeGeneres Show. W marcu ogłosiła, że rusza w międzynarodową trasę koncertową o nazwie Britney: Live in Concert. W kwietniu Izraelska Partia Pracy ogłosiła, że przełoży swoje lipcowe prawybory, aby uniknąć konfliktu z koncertem Spears w Tel Awiwie, powołując się na obawy związane z ruchem drogowym i bezpieczeństwem. 29 kwietnia Spears została pierwszą laureatką Icon Award na gali 126 Radio Disney Music Awards, również w kwietniu „Forbes” ogłosił, że piosenkarka zajęła ósme miejsce w rankingu najlepiej zarabiających artystek, zgarniając 34 mln dol. w 2017. 4 listopada uczestniczyła w uroczystym otwarciu Nevada Childhood Cancer Foundation Britney Spears Campus w Las Vegas, a pod koniec roku wygasł jej kontrakt z Caesars Entertainment – 31 grudnia 2017 zagrała ostatni, 248. pokaz w ramach Britney: Piece of Me, a występ przyniósł jej 1,172 mln dol., co stanowiło nowy rekord kasowy jednego programu w Las Vegas. 8 stycznia 2018 wypuściła swój 24. zapach z Elizabeth Arden o nazwie „Sunset Fantasy” i ogłosiła trasę Britney: Piece of Me z koncertami w Ameryce Północnej i Europie. Bilety na koncert zostały wyprzedane w ciągu kilku minut, co skłoniło do ogłoszenia dodatkowych dat z powodu dużego popytu. Od 12 lipca do 21 października w ramach trasy zagrała 31 koncertów. Trasa przyniosła zyski na poziomie 54,3 mln dol. dzięki sprzedaży 260,531 biletów, stając się tym samym szóstą najlepiej sprzedającą się trasą kobiecą w 2018 i drugą najlepiej sprzedającą się trasą kobiecą w Wielkiej Brytanii. Również w 2018 na 29. gali GLAAD Media Awards została uhonorowana nagrodą GLAAD Vanguard przyznawaną „szlachetnym osobom, które istotnie przyczyniły się do promocji równości i akceptacji wobec członków społeczności LGBTQ+”. 2019–2021: spór o kuratelę i ruch #FreeBritney 8 października 2018 ogłosiła nową rezydenturę w Las Vegas – Britney: Domination, która miała odbyć się w Park Theatre Park MGM w 2019. Jeden pokaz miał przynieść 507 tys. dolarów zysku, co miało uczynić ją najlepiej opłacaną piosenkarką w Las Vegas. 4 stycznia 2019 ogłosiła przerwę w karierze na czas nieokreślony oraz anulowanie planowanej rezydentury w Las Vegas. Decyzję tłumaczyła niepokojem o zdrowie ojca, który doznał niemal śmiertelnego pęknięcia okrężnicy. W marcu trafiła do szpitala psychiatrycznego, za powód podając stres związany z chorobą ojca. W kwietniu pojawiły się doniesienia, jakoby ojciec artystki odwołał planowaną rezydenturę córki z powodu odmowy przyjęcia przez nią leków, jak też przetrzymywał ją w szpitalu psychiatrycznym wbrew jej woli od stycznia 2019 po tym, jak naruszyła zasadę zakazu prowadzenia pojazdów. Zarzuty dały początek ruchowi na rzecz rozwiązania kurateli, nazwanego #FreeBritney. Ruch przyciągnął uwagę wielu celebrytów, w tym Cher, Paris Hilton i Miley Cyrus, a także organizacji non-profit, m.in. American Civil Liberties Union. Fani zorganizowali protest przed ratuszem w West Hollywood, sugerując, że Spears została zatrzymana wbrew jej woli. Dwa dni później piosenkarka oświadczyła, że opuściła szpital i „wszystko u niej jest w porządku”. Podczas zamkniętego przesłuchania odczytała jednak oświadczenie, w którym wyszczególniała różne przejawy niesprawiedliwości, których padła ofiarą; ujawniła, że m.in. zmuszono ją do podjęcia leczenia w ośrodku psychiatrycznym oraz do występowania z wysoką gorączką. W maju sędzia Brenda Penny w czasie rozprawy sądowej zleciła profesjonalną ocenę kurateli, a we wrześniu długoletnia opiekunka Spears, Jodi Montgomery, tymczasowo zastąpiła Jamiego Spearsa jako jej kuratorka. W maju 2020 wydany został utwór „Mood Ring” jako czwarta piosenka promocyjna albumu pt. Glory wraz z nową wersją okładki. 17 sierpnia wyznaczony przez sąd prawnik Spears, Samuel D. Ingham III, złożył pozew sądowy, w którym w imieniu piosenkarki domagał się zmiany jej kurateli, ustanowienia Jodi Montgomery jej stałą kuratorką oraz zastąpienia Jamiego Spearsa wykwalifikowanym zarządcą majątku. Cztery dni później sędzia Penny przedłużyła ustaloną wersję kurateli do lutego 2021. W następnym miesiącu Ingham złożył wniosek o otwarcie sprawy do publicznego zbadania. Po tym, jak adwokat Spears oświadczył, że „Britney nie wróci do pracy, dopóki jej ojciec nie zostanie usunięty jako jej kurator”, wytwórnia płytowa piosenkarki RCA wydała reedycję albumu Glory z nowymi piosenkami promocyjnymi – „Swimming in the Stars” i „Matches”. W lutym 2021 premierę miał film dokumentalny pt. Framing Britney Spears opisujący karierę i kuratelę piosenkarki. Film wywołał ogromne poruszenie w sieci – tuż po premierze na Twitterze pojawiło się hasło „Przepraszamy Britney”, poza tym Justin Timberlake publicznie przeprosił Spears za pośrednictwem Instagrama, zobowiązując się do „wzięcia odpowiedzialności” za swoje wcześniejsze wypowiedzi o artystce, a wielu celebrytów - w tym Miley Cyrus, Dua Lipa, Kim Kardashian, Paris Hilton i Sarah Jessica Parker – wyraziło wsparcie wobec piosenkarki. Film doprowadził do zmiany ustawy przez Komisję Sądową w Senacie stanu Kalifornia – na mocy nowelizacji osoby pozostające pod kuratelą mają prawo do wyboru prawnika (czego Spears nie mogła zrobić wcześniej przez jej problemy ze zdrowiem psychicznym) oraz uzyskują doradcę prawnego, który aktywnie działa na rzecz poprawy jakości ich życia. 23 czerwca 2021 Spears przemówiła w sądzie, ujawniając szczegóły kurateli. Zarówno piosenkarkę, jak i ruch #FreeBritney, publicznie wsparli m.in. Christina Aguilera, Justin Timberlake, Mariah Carey i Rose McGowan. 28 września 2021 premierę miał film dokumentalny Netfliksa Britney kontra Spears o ubezwłasnowolnieniu piosenkarki. W listopadzie 2021 artystka została zwolniona z kurateli. Od 2022: powrót do muzyki i książka autobiograficzna W sierpniu 2022 wydała singel „Hold Me Closer”, który nagrała z Eltonem Johnem. Piosenka, stanowiąca nową wersję przeboju Johna „Tiny Dancer” (1972), była pierwszym muzycznym wydawnictwem Spears od zakończenia jej opieki konserwatorskiej. Utwór zadebiutował na szóstym miejscu na amerykańskiej liście Billboard Hot 100, stając się jej 14. singlem z pierwszej dziesiątki i jej najwyżej notowaną piosenką na liście przebojów od czasu „Scream & Shout” (2012). W brytyjskim zestawieniu UK Singles Chart zadebiutował na trzecim miejscu, stając się jej 24. singlem w pierwszej dziesiątce. W lipcu 2023 odbyła się premiera singla Spears i Will.i.ama „Mind Your Business”. W październiku tego samego roku ukazała się jej książka autobiograficzna pt. The Woman in Me. Wpływ na popkulturę Lana Del Rey w wywiadzie dla stacji MTV wyjawiła, że Britney Spears była jedną z najważniejszych osób jakie wywarły wpływ na jej obecną, jak i wczesną twórczość: Zarówno twórczość, jak i wizerunek sceniczny Spears, za swoje źródło inspiracji wymienili również artyści, tacy jak m.in.: Lady Gaga, Miley Cyrus, Victoria Justice, Pixie Lott, Selena Gomez, Fergie czy Girls’ Generation. Najsłynniejszym parodystą artystki jest drag queen Derrick Barry. Od 2000 w Muzeum Historyczno-Kulturalnym w Kentwood prezentowana jest wystawa pamiątek po Britney Spears. W lutym 2020 w Los Angeles otwarto interaktywne muzeum „The Zone” poświęcone artystce. W 2003 otrzymała własną gwiazdę na Alei Gwiazd w Los Angeles, zostając jednocześnie najmłodszym w historii artystą z tym wyróżnieniem. W latach 2006–2007 czasopisma ze zdjęciem Spears na pierwszej stronie odnotowywały znacznie większe wyniki sprzedaży. Od stycznia 2006 do lipca 2007 pojawiła się 175 razy w ciągu 78 tygodni na okładkach magazynów lifestyle’owych, takich jak „People”, „Us Weekly”, „In Touch”, „Life & Style”, „OK!” czy „Star”. Stała się także stałą bohaterką portali plotkarskich oraz była nieustannie śledzona przez paparazzi, z tego względu jej życiorys często zestawiano z losami brytyjskiej księżnej Diany. W latach 2000–2012 siedmiokrotnie była najczęśniej wyszukiwaną osobą publiczną w corocznych podsumowaniach przeglądarki Google. Charakterystyka muzyczna i inspiracje Britney Spears śpiewa sopranem typu subretka. Skala tego typu głosu zaczyna się od fis2, a kończy się na fis6, co daje cztery oktawy. Najmniejszy z kolei zakres wokalny Spears osiągany przez modulację głosu wynosi dwie oktawy i jest unikatowy z całego zakresu. Zdaniem nauczyciela śpiewu Jamesa Manna, nosowy i brzmiący dziecięco dźwięk wytwarzany przez piosenkarkę wyróżnia ją na tle innych artystek muzycznych, co czyni go wyjątkowym w przemyśle muzycznym. Zauważył również, że palenie papierosów znacznie pogorszyło jakość jej głosu, przez co od wielu lat w piosenkach nie słychać jej prawdziwego wokalu, co dodatkowo utrudnia wykorzystywanie przez nią z auto-tune’a. Dodał, że Spears ma problemy ze śpiewaniem w sposób czysty na koncertach. Pochwalił jednak potencjał artystki kryjący się np. w piosence „Don’t let me be the last to know”, w której naturalnie wyciągała piątą oktawę, co jest w stanie wykonać, tłumiąc krtań. Wspomniał, że osiągała dźwięk bliski Eb5, co czyniło go bardziej wyrazistym i cieplejszym, podobnie jak w piosence „…Baby One More Time”. Zdaniem tego krytyka, śpiewając falsetem i wyższym zakresem wokalnym, Spears czyni swój głos delikatnym, słodkim i kobiecym. Wspomniał, że najczęściej używane są przez nią niskie dźwięki, ale dzięki temu, że jej głos jest średnio zaciągany, nadaje mu to pewien ciężar. Nagrywa głównie piosenki popowe, czasem gra także numery rockowe. Ze względu na wpływ na muzykę popularną w końcu lat 90. i na początku lat 2000. nazywana jest przez media „księżniczką popu”. Jej muzyczną idolką i inspiracją jest Madonna, ceni sobie również twórczość Janet Jackson. Wśród swoich autorytetów wymienia także księżną Dianę. Wizerunek Mierzy 163 cm wzrostu. Na początku kariery była kreowana na „zwykłą” nastolatkę, z którą mogły utożsamić się młode fanki. Miała także wizerunek niewinnej chrześcijanki przywiązanej do tradycyjnych wartości. Wraz z kolejnymi teledyskami coraz odważniej eksponowała swoją kobiecość m.in. poprzez kuse stylizacje oraz seksowne ruchy i gesty. Wielokrotnie uznawana była przez kolorową prasę za „najseksowniejszą” i „najpiękniejszą” kobietę na świecie. Pozostaje także jedną z „największych ikon gejowskich”, sama wielokrotnie publicznie wyrażała wsparcie społeczności LGBT. Ma na ciele kilka tatuaży, m.in. napis „Mem hey shin” na szyi. W lutym 2007 ogoliła się na łyso w salonie fryzjerskim Esther Haircutting Studio w Tarzana w stanie Kalifornia. Metamorfoza artystki wywołała międzynarodową sensację, jej gest często określany jest „najsłynniejszym zgoleniem głowy w świecie popkultury od czasu, kiedy Elvis Presley wstępował do armii”. Często spekulowano w prasie, że Spears jeszcze w wieku nastoletnim poddała się operacji powiększenia piersi, czemu jednak ona sama zaprzeczyła. Częstym tematem publikacji prasowych była także kwestia dziewictwa i życia seksualnego Spears, zwłaszcza że artystka w wywiadach zapewniała o życiu w czystości. Dżinsowa stylizacja Britney Spears i Justina Timberlake’a z gali rozdania American Music Awards była szeroko komentowana w prasie i stała się inspiracją modową m.in. dla innych celebrytów. Piosenkarka wylansowała także modę na noszenie spodni z niskim stanem. Reklamy Od lat 90. występuje w licznych kampaniach reklamowych. W 1999 promowała aparaty marki Polaroid oraz producenta butów sportowych Skechers, rok później wystąpiła w reklamie szamponów firmy Clairol i jako setna gwiazda show-biznesu wsparła kampanię społeczną „Got Milk?” promującą picie mleka wśród dzieci. W 2003 reklamowała sieć włoskich fast foodów Sharro. Życie prywatne W czasach licealnych spotykała się z Donaldem „Regiem” Jonesem. W latach 1999–2002 jej partnerem był piosenkarz Justin Timberlake, z którym w dzieciństwie występowała w Mickey Mouse Club. W 2003 spotykała się z tancerzem Columbusem Shortem, Fredem Durstem z grupy Limp Bizkit, modelem Isaakiem Cohenem i paparazzo Adnanem Ghibem, miała także przelotny romans z aktorem Collinem Farrellem. W 2004 poślubiła w Las Vegas przyjaciela z dzieciństwa Jasona Allana Alexandra, jednak małżeństwo zostało anulowane po 55 godzinach. W tym samym roku wyszła za tancerza Kevina Federline’a, z którym ma dwóch synów: Seana Prestona (ur. 2005) i Jaydena Jamesa (ur. 2006). 7 listopada 2006 złożyła pozew rozwodowy, podając za powód „różnice nie do pogodzenia między małżonkami”. Para rozwiodła się w lipcu 2007. W 2007 przeszła załamanie nerwowe, czego efektem było wprowadzenie kurateli, której głównym opiekunem został jej ojciec Jamie Spears. W 2008 na piosenkarkę nałożono przez sąd ubezwłasnowolnienie. W lutym 2021 premierę miał film dokumentalny dziennikarzy „New York Timesa” pt. Framing Britney Spears opisujący życie piosenkarki pod kuratelą. Dokument wywołał międzynarodową sensację m.in. ze względu na fakt, że artystka jest ubezwłasnowolniona przez ojca. Po premierze filmu Spears wniosła do sądu podanie o zmianę kurateli oraz zaapelowała, by opiekę nad nią przejęła menedżerka Jodi Montgomery. 22 czerwca 2021 redakcja „The New York Timesa” uzyskała poufne dokumenty sądowe, z których wynikało, że Spears od 2014 naciskała na zakończenie kurateli i podważała słuszność powołania do roli kuratora jej ojca, podnosząc kwestię m.in. jego problemów alkoholowych. Następnego dnia sama artystka ujawniła w sądzie przebieg kurateli; zeznała, że m.in. odmawiano jej dostępu do pieniędzy, poza tym zmuszano ją do podpisywania kontraktów i występowania na scenie wbrew jej woli (m.in. mimo wysokiej gorączki), a gdy odmawiała, podawano jej lit, oprócz tego zakazano jej wychodzenia za mąż i zachodzenia w ciążę, odmawiano jej także wizyt u ginekologa, gdy chciała przerwać antykoncepcję domaciczną. W międzyczasie prasa ujawniła także, iż monitorowano aktywność wirtualną Spears, w tym prywatne rozmowy telefoniczne i SMS-y, a także zainstalowano jej urządzenia podsłuchujące w sypialni. W listopadzie 2021 została zwolniona z kurateli. W latach 2009–2011 spotykała się z Jasonem Trawickiem, który był także jej agentem. Od października 2014 była związała przez osiem miesięcy z producentem filmowym Charlie Ebersolem. W 2016 związała się z pochodzącym z Iranu Samem Asgharim, którego poznała na planie teledysku do piosenki „Slumber Party”. W czerwcu 2021 poinformowała o zaręczynach z partnerem, a w maju 2022 o utracie ciąży. W czerwcu 2022 wzięli ślub. 16 sierpnia 2023 Asghari, złożył do sądu pozew o rozwód. Jej majątek szacowało się na ok. 125 mln dol. w 2008 i zaledwie 60 mln dol. w 2021 – o drastyczny spadek zarobków obwiniani byli ojciec artystki i inne osoby odpowiadające za kuratelę piosenkarki. Według strony internetowej MSN, Spears w 2010 była piątą z najbogatszych piosenkarek na świecie z majątkiem wynoszącym ponad 500 mln dol.. Według The Microsoft Network, była także najbogatszą piosenkarką na świecie poniżej 30 roku życia, a według Nielsen SoundScan w 2015 była czwartą najlepiej sprzedającą się artystką w USA. Niekiedy posługuje się fikcyjnymi personaliami „Diana Prince”, by zachować prywatność np. podczas pobytu w hotelach. Dyskografia …Baby One More Time (1999) Oops!... I Did It Again (2000) Britney (2001) In the Zone (2003) Blackout (2007) Circus (2008) Femme Fatale (2011) Britney Jean (2013) Glory (2016) Trasy koncertowe Inne trasy koncertowe The M+M’s Tour (2007) – minitrasa koncertowa Britney Spears składająca się z sześciu krótkich występów w klubach w USA. Prezentowała na niej skrócone wersje utworów: „…Baby One More Time”, „I’m a Slave 4 U”, „Breathe on Me”, „Do Somethin’” czy „Toxic”. Filmografia Nagrody Reklamy Perfumy Perfumy Britney Spears rozprowadzane są przez firmę Myleen Class i są najlepiej sprzedającymi się perfumami sygnowanymi przez osobę medialną w historii. Do tej pory sprzedano ponad miliard flakonów perfum piosenkarki, w tym głównie w USA, Kanadzie i w krajach Ameryki Łacińskiej. Pierwszym wyprodukowanym zapachem był „Curious”, wypuszczony do sprzedaży w 2004; Spears wykonała projekt i wybrała kolory buteleczki. Perfumy zdobyły nagrodę Fragrance Foundation Awards w kategorii Women’s Luxury. W 2013 podano, że w ciągu pięciu lat sprzedano ponad 500 mln buteleczek perfum. W kwietniu 2006 wydano „Curious: In Control”, bardziej zmysłowe wydanie perfum „Curious”, a w styczniu 2008 do sprzedaży trafiła limitowana odsłona perfum – „Curious Heart”. W 2005 powstał zapach „Fantasy”. Fabuła reklamy była inspirowana historią miłością piosenkarki; w rolę jej wybranka wcielił się Nick Steele, a w tyle słychać piosenkę „Breathe on Me” pochodzą z płyty In The Zone. W styczniu 2007 do sprzedaży trafiły perfumy „Midnight Fantasy” – wieczorowa wersja perfum „Fantasy”, we wrześniu 2007 na rynek trafiły perfumy „Believe”. W styczniu 2009 – wydano kolejną edycję perfum „Fantasy” – „Hidden Fantasy”. Barwa buteleczki „czerwona wiśnia” symbolizuje ciepło, miłość i kobiecość. Zapach ten został opisany jako uwodzicielski zapach, który wyraża różne aspekty tajemniczej kobiety, poza tym był inspirowany „miłością piosenkarki do białych kwiatów, wanilii oraz soczystych deserów”. W sierpniu 2009 na rynku pojawiła się kolejna odsłona perfum „Fantasy” – „Circus Fantasy”. Perfumy były zainspirowane trasą koncertową The Circus Starring Britney Spears i były pierwszymi perfumami od Myleen Class, które zostały stworzone specjalnie z okazji wydania muzycznego albumu artystki. Jesienią 2010 do sprzedaży trafiły perfumy „Radiance”, a w czerwcu 2011 kolejna odsłona zapachu – „Cosmic Radiance”. We wrześniu 2012 miały premierę perfumy „Fantasy Twist”, stanowiące połączenie zapachów: „Fantasy” z 2005 oraz „Midnight Fantasy” z 2007; w skład perfum wchodzą zapachy: liczi, kiwi, jaśmin, biała czekolada, piżmo, nuty drzewne („Fantasy”) oraz czarna wiśnia, śliwka, ambra, piżmo, wanilia, kwitnąca orchidea, irys, frezja („Midnight Fantasy”). W lipcu 2013 do sprzedaży trafiły kolejne perfumy sygnowane nazwiskiem Spears – „Island Fantasy”. Do 2021 na rynku dostępne były 32 zapachy sygnowane przez Britney Spears. Uwagi Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne www.britney.com – Jive Records Amerykańskie wokalistki popowe Amerykańskie soprany Laureaci Nagrody Grammy Laureaci Europejskich Nagród Muzycznych MTV Laureaci MTV Video Music Awards Laureaci Fryderyków Laureatki Złotej Maliny dla najgorszej pierwszoplanowej aktorki Laureatki Złotej Maliny dla najgorszej drugoplanowej aktorki Zdobywcy diamentowych płyt Laureaci World Music Awards Urodzeni w 1981

4480819

https://pl.wikipedia.org/wiki/Mistrzostwa%20%C5%9Awiata%20w%20Pi%C5%82ce%20Siatkowej%20M%C4%99%C5%BCczyzn%202022

Mistrzostwa Świata w Piłce Siatkowej Mężczyzn 2022

Mistrzostwa Świata w Piłce Siatkowej Mężczyzn 2022 – 20. edycja międzynarodowego turnieju siatkarskiego, mającego na celu wyłonienie najlepszej reprezentacji narodowej na świecie, zorganizowana pod egidą FIVB od 26 sierpnia 2022 do 11 września 2022 przez Polskę i Słowenię. Tytułu mistrzowskiego broniła reprezentacja Polski, która przegrała w finale 1:3 z reprezentacją Włoch, która zdobyła go po 24 latach przerwy i po raz czwarty w historii. Zgodnie z decyzją FIVB pierwotnie turniej miał się odbyć w Rosji. Pod koniec lutego 2022 r., w związku z inwazją Rosji na Ukrainę, pojawiły się oczekiwania, by - w ramach sankcji - organizacja mistrzostw została temu państwu odebrana. Początkowo FIVB nie wyraziła na to zgody ogłaszając, że „FIVB uważa, że sport powinien zawsze pozostawać oddzielony od polityki, ściśle monitorujemy sytuację, aby zapewnić bezpieczeństwo i dobre samopoczucie wszystkich uczestników naszych wydarzeń, co jest naszym najwyższym priorytetem”. W związku z takim stanowiskiem federacji, z udziału w mistrzostwach wycofały się reprezentacje: Polski, Francji, Słowenii oraz Holandii. Ostatecznie, 1 marca 2022 FIVB wydała komunikat o odebraniu Rosji organizacji imprezy. Do 14 marca 2022 przyjmowano zgłoszenia nowych kandydatur. 14 kwietnia 2022 w Centrum Olimpijskim w Warszawie - na specjalnej zwołanej konferencji prasowej PZPS i polskiego rządu - premier Mateusz Morawiecki, minister sportu Kamil Bortniczuk i prezes PZPS Sebastian Świderski oficjalnie ogłosili, że nowymi gospodarzami mistrzostw świata siatkarzy 2022 zostały Polska oraz Słowenia. Obiekty sportowe 15 kwietnia 2022 zapadła decyzja o przyznaniu prawa do organizacji turnieju. 5 lipca 2022 ogłoszono miasta-gospodarzy. W Polsce ów status otrzymały: Katowice oraz Gliwice, natomiast w Słowenii: Lublana. Eliminacje Kwalifikacje przeprowadzono od 12 września 2019 do 20 września 2021. Do obsadzenia było 22 miejsc w turnieju finałowym, bowiem jedno z nich – zgodnie z tradycją – automatycznie przyznano reprezentacji gospodarzy mistrzostw, a kolejne jedno – obrońcom tytułu mistrzowskiego. Poszczególne konfederacje miały do obsadzenia następującą liczbę miejsc w turnieju finałowym Mistrzostw Świata 2022: Afryka (CAVB) – 2 miejsca Azja i Oceania (AVC) – 2 miejsca Ameryka Południowa (CSV) – 2 miejsca Europa (CEV) – 2 miejsca (+ Rosja, jako pierwotny gospodarz i Polska, jako Mistrz Świata 2018) → łącznie 4 miejsca Ameryka Północna, Środkowa i Karaiby (NORCECA) – 2 miejsca Dodatkowo zakwalifikowało się 12 najlepszych drużyn z rankingu FIVB z dnia 20 września 2021, które nie zakwalifikowały się wcześniej. Po inwazji Rosji na Ukrainę reprezentacja Rosji została wykluczona z rozgrywek. Jej miejsce zastąpiła reprezentacja Ukrainy, jako najwyżej sklasyfikowana w rankingu FIVB drużyna spośród drużyn niezakwalifikowanych na mistrzostwa. Uczestnicy Losowanie Ceremonia losowania fazy grupowej odbyła się podczas uroczystej gali, zorganizowanej 30 września 2021 w Moskwie. Losowanie przeprowadzono stosując tzw. „system serpentyny”. Wcześniej wszystkie drużyny przydzielono do 4 koszyków, utworzonych na podstawie rankingu FIVB z 20 września 2021. Grupy Składy drużyn Rozgrywki Faza grupowa Grupa A Katowice Tabela Wyniki |- |colspan="14" style="background:#f6f6f6;"| |- |colspan="14" style="background:#f6f6f6;"| Grupa B Lublana Tabela Wyniki |- |colspan="14" style="background:#f6f6f6;"| |- |colspan="14" style="background:#f6f6f6;"| Grupa C Katowice Tabela Wyniki |- |colspan="14" style="background:#f6f6f6;"| |- |colspan="14" style="background:#f6f6f6;"| Grupa D Lublana Tabela Wyniki |- |colspan="14" style="background:#f6f6f6;"| |- |colspan="14" style="background:#f6f6f6;"| Grupa E Lublana Tabela Wyniki |- |colspan="14" style="background:#f6f6f6;"| |- |colspan="14" style="background:#f6f6f6;"| Grupa F Lublana Tabela Wyniki |- |colspan="14" style="background:#f6f6f6;"| |- |colspan="14" style="background:#f6f6f6;"| Klasyfikacja drużyn z 3. miejsc Faza finałowa 1/8 finału Ćwierćfinały Półfinały Mecz o 3. miejsce Finał Nagrody indywidualne Klasyfikacja końcowa Przypisy Mistrzostwa świata w piłce siatkowej 2022 w piłce siatkowej 2022 w polskim sporcie 2022 w Słowenii Piłka siatkowa w Polsce Piłka siatkowa w Słowenii Zawody sportowe w Katowicach Zawody sportowe w Gliwicach Sport w Lublanie Międzynarodowe imprezy sportowe w Polsce

40340

https://pl.wikipedia.org/wiki/Wiktoria%20%28kr%C3%B3lowa%20Wielkiej%20Brytanii%29

Wiktoria (królowa Wielkiej Brytanii)

Wiktoria, właśc. Aleksandryna Wiktoria, ang. Alexandrina Victoria (ur. 24 maja 1819 w Londynie, zm. 22 stycznia 1901 w Cowes na wyspie Wight) – królowa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii przez 63 lata (od 20 czerwca 1837). Od 1 stycznia 1877 r. także cesarzowa Indii. Żona księcia Alberta z Saksonii-Coburga-Gothy. Jej krewni i potomkowie zasiadali na tronach Grecji, Jugosławii, Rosji, Rumunii i Niemiec, a obecnie panują w Wielkiej Brytanii, Szwecji, Norwegii, Belgii, Danii i Hiszpanii. Wczesne lata życia Urodziła się 24 maja 1819 w londyńskim pałacu Kensington. Jej ojciec, Edward August, książę Kentu, był czwartym synem Jerzego III, króla Wielkiej Brytanii w latach 1760–1820. Matką Wiktorii była księżniczka Wiktoria Sachsen-Coburg-Saalfeld, córka Franciszka, księcia sasko-koburskiego na Saalfeld, siostra przyszłego króla Belgów Leopolda I i wdowa po księciu Emichu Karolu zu Leiningen, z którym miała dwoje dzieci: Karla i Feodorę zu Leiningen. Chrzest Wiktorii odbył się w Cupola Room w Kensington 24 czerwca 1819, sakramentu udzielił ówczesny arcybiskup Canterbury Charles Manners-Sutton, a rodzicami chrzestnymi Wiktorii zostali książę-regent, car Aleksander I Romanow (na cześć którego otrzymała pierwsze imię), królowa Charlotta Wirtemberska i księżna-wdowa Saksonii-Coburga-Saalfeld. Rodzice planowali nadać córce imię Elżbieta, jednak wobec ostrego sprzeciwu stryjów księżniczki zdecydowano się na kompromis i nadanie imienia na cześć cara i matki. Chociaż została ochrzczona pod imionami Aleksandryna Wiktoria, od urodzenia była tytułowana Jej Królewską Wysokością Księżniczką Wiktorią z Kentu (Her Royal Highness Princess Victoria of Kent). Rodzina nazywała ją „Drina”. Kiedy księżniczka miała osiem miesięcy, jej ojciec zmarł na zapalenie płuc. Osiem dni później zmarł jej dziadek, szalony król Jerzy III. Stryj księżniczki – książę-regent został kolejnym królem jako Jerzy IV. Mimo że dzieciństwo spędziła w Wielkiej Brytanii, jej pierwszym językiem był język niemiecki, którym posługiwała się matka i opiekunka. Dopiero w wieku trzech lat rozpoczęła naukę języka angielskiego. Nauczyła się również włoskiego, greckiego, łaciny i francuskiego. Jej nauczycielem był wielebny George Davys, a guwernantką Louise Lehzen. Kiedy miała 11 lat, zmarł król Jerzy IV, pozostawiając tron księciu Clarence, który został królem Wilhelmem IV. Mimo posiadania gromadki nieślubnych dzieci nowy król nie miał legalnego potomstwa. Od tamtej pory Wiktoria została następczynią tronu. Brytyjskie prawo nie regulowało sytuacji, w której rządzi nieletni monarcha, Wiktoria otrzymałaby więc uprawnienia pełnoletniego króla. Aby temu zapobiec, Parlament uchwalił w 1830 tzw. Akt o regencji, w którym przewidziano, że w przypadku śmierci króla na czas małoletności Wiktorii mianowana będzie regentką jej matka. Wbrew dotychczasowym precedensom Parlament nie powołał Rady Regencyjnej, która ograniczałaby uprawnienia regentki. Matka następczyni tronu i król Wilhelm nie przepadali za sobą. Król miał powiedzieć, że prosi Boga, aby mógł dożyć 18. urodzin Wiktorii, żeby jej matka nie została regentką. W 1835, w wieku 16 lat, Wiktoria poznała niemieckiego księcia Alberta z Saksonii-Coburga-Gothy (1819–1861), młodszego syna Ernesta I z Saksonii-Coburga-Gothy i Ludwiki, córki Emila, księcia Saksonii-Gothy-Altenburga, jednak wówczas nie zapałała do niego uczuciem. Ponownie spotkała go w październiku 1839 i z miejsca się w sobie zakochali. Byli blisko spokrewnieni – jej matka i jego ojciec byli rodzeństwem. Zdając sobie sprawę, że młodzieniec, mający rangę młodszego syna pomniejszego niemieckiego księcia, nie śmiałby poprosić o rękę królowej Wielkiej Brytanii, a także z uwagi na fakt, iż to ona – jako konstytucyjna monarchini – musiała znaleźć sobie męża, Wiktoria przejęła inicjatywę i zaproponowała mu małżeństwo. Początki panowania 24 maja 1837 Wiktoria ukończyła 18 lat, co oznaczało, że regencja nie będzie konieczna. Niecały miesiąc później została obudzona przez matkę, która zakomunikowała jej, że 20 czerwca 1837 o godz. 2:12, na niewydolność serca zmarł w wieku 72 lat król Wilhelm IV. Wiktoria została wówczas królową Wielkiej Brytanii. Nie wiedziałam, że jestem tak blisko tronu – powiedziała młoda królowa. Wraz z jej wstąpieniem na tron rozpadła się istniejąca od 1714 personalna unia brytyjsko-hanowerska. Konstytucja nadana Hanowerowi w 1833 postanawiała, że korona Hanoweru może przypaść tylko męskim krewnym linii królewskiej i elektorskiej Hanoweru, po jej wygaśnięciu linii Braunschweig-Wolfenbüttel, a dopiero w razie jej wymarcia przejść na kobiety i ich potomstwo. Wiktoria pozostała księżniczką hanowerską i księżniczką brunszwicką na Lüneburgu do końca życia, ale korona Hanoweru przypadła jej stryjowi, młodszemu bratu jej ojca, księciu Cumberland i Teviotdale, który został królem jako Ernest August I. Przez pewien czas pozostał on następcą brytyjskiego tronu, do czasu, gdy w 1840 Wiktoria urodziła pierwsze dziecko. Koronacja Wiktorii miała miejsce 28 czerwca 1838. Z tej okazji Thomas Carlyle napisał: Biedna mała królowa! Jest w wieku, w którym dziewczynka potrafi zaledwie wybrać kapelusz, a oto stawia jej się zadania, przed którymi cofnąłby się archanioł.... Kiedy Wiktoria obejmowała tron, rząd znajdował się pod kontrolą partii wigów (która zaczęła być wówczas nazywana Partią Liberalną), która utrzymywała się u władzy, z drobnymi przerwami, od 1830. Premierem był wówczas William Lamb, 2. wicehrabia Melbourne, który wywierał wielki wpływ na pozbawioną politycznego doświadczenia młodą królową, rychło stając się jej najważniejszym doradcą (złośliwi nazywali Wiktorię „Panią Melbourne”). Gabinet Melbourne’a nie utrzymał się jednak długo, ponieważ nie cieszył się on popularnością w społeczeństwie, ponadto musiał stawić czoła niepokojom w koloniach – w Kanadzie w 1837 wybuchły dwie rebelie, które przeciągnęły się miejscami do 1839, za to na Jamajce kolonialne urzędy zaprotestowały przeciwko brytyjskiej polityce, ogłaszając, że nie będą przestrzegać brytyjskiego prawa. Nie mogąc poradzić sobie z niepokojami w koloniach, lord Melbourne podał się w 1839 do dymisji. Na stanowisko premiera królowa powołała wówczas Roberta Peela, lidera partii torysów (nazywanych już Partią Konserwatywną). Nowy premier musiał już w maju 1839 stawić czoła tzw. kryzysowi sypialnianemu (The Bedchamber Crisis). Chodziło o to, że każdy nowy rząd mianował urzędników Dworu Królewskiego spośród członków własnej partii. Większość dam dworu Wiktorii była żonami polityków wigowskich, więc Peel chciał je zastąpić żonami torysów. Napotkał jednak na opór królowej, która zaprzyjaźniła się z wieloma damami. Peel stwierdził, że w takich warunkach nie może rządzić i podał się do dymisji. Lord Melbourne powrócił na stanowisko. Małżeństwo i rodzina Wiktoria mierzyła 149 cm wzrostu. 10 lutego 1840 w kaplicy pałacu św. Jakuba poślubiła księcia Alberta, który stał się znany jako książę-małżonek, chociaż ten tytuł formalnie uzyskał dopiero w 1857. Nie otrzymał nigdy parowskiego tytułu. Albert i Wiktoria tworzyli szczęśliwe, zgodne i kochające się małżeństwo, co radowało obywateli. Żyli skromnie na zamku w Balmoral w Szkocji. Książę-małżonek był nie tylko towarzyszem życia królowej, ale wywierał także wielki wpływ na życie polityczne Wielkiej Brytanii. Rychło stał się dla Wiktorii ważniejszym politycznym doradcą niż premier Melbourne. Albert i Wiktoria mieli razem czterech synów i pięć córek, byli nimi: Wiktoria Adelajda Maria Ludwika (21 listopada 1840 – 5 sierpnia 1901), księżniczka królewska, żona Fryderyka III Hohenzollerna, cesarza Niemiec; Edward VII (9 listopada 1841 – 6 maja 1910), król Wielkiej Brytanii; Alicja Maud Maria (25 kwietnia 1843 – 14 grudnia 1878), żona Ludwika IV, wielkiego księcia Hesji; Alfred Ernest Albert (6 sierpnia 1844 – 30 lipca 1900), książę sasko-koburski i Gotha; Helena Augusta Wiktoria (25 maja 1846 – 9 czerwca 1923), żona księcia Chrystiana ze Szlezwika-Holsztynu; Ludwika Karolina Alberta (18 marca 1848 – 3 grudnia 1939), żona Johna Campbella, 9. księcia Argyll; Artur Wilhelm Patryk Albert (1 maja 1850 – 16 stycznia 1942), książę Connaught i Strathearn; Leopold Jerzy Duncan Albert (7 kwietnia 1853 – 28 marca 1884), książę Albany; Beatrycze Maria Wiktoria Feodora (14 kwietnia 1857 – 26 października 1944), żona księcia Henryka Battenberga; Podczas pierwszej ciąży Wiktorii 18-letni Edward Oxford podjął próbę zamachu na królową, kiedy jechała ze swoim małżonkiem odkrytym powozem przez Londyn. Oxford wystrzelił dwa razy, ale za każdym razem chybił. Został oskarżony o zdradę główną, ale ostatecznie uniewinniono go z powodu jego choroby psychicznej. Wyrok ten był przez wielu kwestionowany. Niektórzy uważali, że czyn Oxforda służył zwróceniu na siebie uwagi. Uważano też, że za zamachem może stać ruch czartystów (radykalny i masowy ruch polityczny domagający się demokratyzacji prawa wyborczego). Sugerowano też, że zamach miał na celu obronę pozycji następcy tronu dla Ernesta Augusta. Te konspiracyjne teorie przyczyniły się do wzrostu patriotyzmu i lojalności wobec Korony wśród Brytyjczyków. Zamach nie miał żadnego wpływu na przebieg ciąży. 21 listopada 1840 r. urodziła się pierwsza córka, Wiktoria, pierwsze z dziewięciorga dzieci Wiktorii i Alberta. W 1841 r. wigowie przegrali wybory powszechne i do władzy doszli torysi. Stanowisko premiera już po raz trzeci w swojej karierze objął Robert Peel. Nauczony doświadczeniem nie ingerował już w obsadę stanowisk na Dworze Królewskim. Królowa jeszcze przez pewien czas korespondowała potajemnie z lordem Melbournem, ale pozycję byłego premiera powoli zajmował książę-małżonek. 13 czerwca 1842 r. Wiktoria odbyła swoją pierwszą podróż pociągiem. Podróżowała ze stacji Slough niedaleko zamku Windsor do Bishop’s Bridge niedaleko Paddington w Londynie. Podróż odbywała się w specjalnym królewskim wagonie przygotowanym przez Wielkie Zachodnie Linie Kolejowe. Królowej towarzyszyli książę-małżonek oraz inżynier Wielkich Zachodnich Linii, Isambard Kingdom Brunel. W 1842 r. miały miejsce trzy zamachy na życie królowej. 29 maja w St. James’s Park niejaki John Francis (prawdopodobnie szukający rozgłosu) wystrzelił do królowej z pistoletu. Monarchini przebywała wówczas w powozie, a zamachowiec został błyskawicznie ujęty przez konstabla Williama Trounce’a. Francis został oskarżony o zdradę główną i skazany na śmierć, ostatecznie karę zamieniono na dożywotnie więzienie. Książę Albert uważał, że potencjalnych zamachowców zachęcał przykład Oxforda z 1840 r. 3 lipca 1842 r., ledwie kilka dni po skazaniu Francisa, inny chłopak, niejaki John William Bean, również próbował zastrzelić królową. Chociaż jego pistolet był naładowany tylko papierem i tabaką, jego czyn wciąż był karany śmiercią. Książę Albert stwierdził jednak, że byłaby to za surowa kara. Doprowadził więc do przyjęcia przez Parlament ustawy o zdradzie (1842), która precyzowała, że otwarcie ognia w kierunku królowej, grożenie jej, rzucanie w nią różnymi przedmiotami, czy wydobywanie broni palnej i innych niebezpiecznych narzędzi w obecności królowej karane będzie siedmioma latami więzienia i chłostą. Beana skazano więc na 18 miesięcy pozbawienia wolności. Ani jego, ani żadnej innej osoby nie skazano nigdy na karę chłosty. Kwestia nazwiska Wiktoria należała do dynastii hanowerskiej, bocznej gałęzi Domu d’Este i Domu Welfów. Królowa nigdy nie używała żadnego nazwiska (inni członkowie jej rodziny używali nazwiska „Hanover” podczas pobytu w Wielkiej Brytanii). Książę Albert pochodził z dynastii z Saksonii-Coburga-Gothy; po śmierci Wiktorii ta dynastia panowała w Wielkiej Brytanii. Zgodnie ze zwyczajami monarchów, żona nigdy nie uzyskuje członkostwa w dynastii męża, ale pozostaje przy swojej. Tak więc Wiktoria nie należała do Domu Sachsen-Coburg-Gotha. Jako kobiecie zamężnej niektórzy genealogowie nadają jej nazwisko „von Wettin” (Koburgowie to boczna linia Wettynów), bazując na poradach udzielonych przez „College of Arms”. Królowa jest czasami nazywana „Aleksandriną Wiktorią von Wettin, z domu Hanover”. Albert pochodził z dynastii Sachsen-Coburg-Gotha, bocznej gałęzi ernestyńskiej linii dynastii Wettinów. Królowa Wiktoria poprosiła swoich urzędników o ustalenie, jakie nazwisko przysługuje jej małżonkowi. Po przebadaniu archiwów w Gocie, urzędnicy uznali, że książę Albert winien nosić nazwisko „Wettin” lub „von Wettin”. Wiktorii to nazwisko nie przypadło jednak do gustu. Wnuk królowej, król Jerzy V, ponownie zajął się sprawą rodowego nazwiska. W 1917 r. zmienił je na „Windsor”. „College of Arms” ponownie poinformował, że poprzednim prawowitym nazwiskiem dynastii było „Wettin”. W 1958 r. uchwała Tajnej Rady nadała potomkom królowej, Elżbiety II, nazwisko „Mountbatten-Windsor”. Nie dotyczy to księcia Walii i jego synów, ale tych potomków królowej, w wypadku których mało prawdopodobne jest odziedziczenie tronu. Polityka wczesnej epoki wiktoriańskiej W 1843 ostatecznie zniesiono niewolnictwo w koloniach brytyjskich. W 1846 r. ministerium Peela znalazło się w kryzysie, związanym ze sprawą tzw. „ustaw zbożowych”. Znosiły one cła na zboże, stanowiące od wielu lat obiekt krytyki (w 1838 r. powstała nawet Liga do walki przeciw ustawom zbożowym). Ustawy zostały zniesione w 1846 r. przy poparciu wigów, a przy sprzeciwie posiadaczy ziemskich. Spowodowały one rozłam w partii torysów (na tzw. „konserwatywnych torysów” i popierających premiera „Peelites”). W wyniku konfliktów wewnątrzpartyjnych upadł gabinet Peela, a premierem został John Russell. Jego ministerium, mimo że wigowskie, nie cieszyło się sympatią królowej. Monarchini naraził się zwłaszcza ambitny minister spraw zagranicznych lord Palmerston, który często działał bez konsultacji z gabinetem, premierem i królową. W 1849 r. Wiktoria poskarżyła się na Palmerstona premierowi Russellowi. Twierdziła, że rozesłał on bez jej wiedzy i aprobaty polecenia dla brytyjskich dyplomatów. Swoją remonstrację królowa ponowiła w 1850 r., ale bez efektu. Palmerston został pozbawiony stanowiska dopiero w 1851 r., kiedy bez wiedzy premiera ogłosił poparcie rządu brytyjskiego dla zamachu stanu dokonanego we Francji przez księcia Ludwika Napoleona Bonaparte. Okres premierostwa Russella również był ciężki dla królowej. W 1849 r. rozgoryczony bezrobotny Irlandczyk William Hamilton próbował wystraszyć Wiktorię, odpalając pistolet, kiedy jej powóz przejeżdżał przez Constitution Hill. Hamilton został skazany na podstawie prawa z 1842 r. Uznano go winnym i zasądzono maksymalną karę 7 lat pozbawienia wolności. W 1850 r. królowa została ranna podczas próby zamachu, jaką podjął niezrównoważony psychicznie były oficer, Robert Pate. Kiedy Wiktoria siedziała w powozie, Pate doskoczył do niej z pistoletem, zdarł jej czepek i zranił ją. Został osądzony i skazany. Wobec nieudanej próby udowodnienia swojej niepoczytalności został skazany na taką samą karę, jak rok wcześniej Hamilton. Sprawy irlandzkie Młoda królowa Wiktoria była pod wrażeniem uroków Irlandii i wakacje często spędzała w Killarney w hrabstwie Kerry, co spowodowało, że miasto stało się popularnym w XIX w. kurortem wypoczynkowym dla brytyjskiej klasy wyższej. W 1845 r. zaraza ziemniaka spowodowała zniszczenie zbiorów ziemniaków w całej Irlandii. Na kraj spadła wówczas klęska głodu (sama choroba ziemniaków nie spowodowała głodu, ale Irlandczycy musieli sprzedawać uprawiane zboże, aby móc opłacić wysokie czynsze i to właśnie było przyczyną klęski), która trwała do 1851 r. Z głodu zmarło wówczas milion ludzi, a drugie tyle opuściło Irlandię. Podczas katastrofy królowa przekazała 5000 funtów szterlingów z własnej szkatuły dla głodujących Irlandczyków. Polityka premiera Russella była często krytykowana za brak pomocy dla Irlandii podczas klęski głodu. Na tym tle korzystnie wypadały działania królowej, która zdobyła sporą popularność na Szmaragdowej Wyspie. Królowa często stawała po stronie Irlandczyków, wspierając np. Maynooth Grant, a podczas wizyty w Irlandii odwiedziła nawet seminarium. Pierwsza oficjalna wizyta królowej w Irlandii odbyła się w 1849 r. Została ona zaaranżowana przez ówczesnego lorda namiestnika hrabiego Clarendon. Chciał on w ten sposób odwrócić uwagę opinii publicznej od klęski głodu, a także zwrócić uwagę brytyjskiego rządu na obecność królowej w miejscu kryzysu. Wizyta ta nie zmieniła opinii o królowej w Irlandii, gdzie nawet nacjonaliści kończyli partyjne zebrania odśpiewaniem God Save the Queen. W latach 70. i 80. jednak wizerunek monarchini pogorszył się w oczach licznych Irlandczyków. Wiktoria odmówiła np. wizyty w Irlandii, argumentując to faktem, że Korporacja Dublińska odmówiła złożenia księciu Walii gratulacji z okazji jego ślubu z Aleksandrą Duńską i narodzin najstarszego syna pary, Alberta Wiktora. Wiktoria konsekwentnie odmawiała również kolejnym premierom i Lordom Namiestnikom, a nawet członkom własnej rodziny, ustanowienia w Irlandii stałej rezydencji królewskiej. Lord Midleton, były przewodniczący irlandzkich unionistów, zapisał w swoich wspomnieniach w 1930 r., że była to jedna z tych decyzji, które podkopały prestiż brytyjskiej monarchii w Irlandii. Ostatnia wizyta królowej w Irlandii miała miejsce w 1900 r., kiedy zwróciła się do Irlandczyków z apelem o wstępowanie do armii brytyjskiej podczas trwającej właśnie II wojny burskiej. W odpowiedzi na jej wizytę lider irlandzkich nacjonalistów, Arthur Griffith, utworzył organizację Cumann na nGaedheal, aby zjednoczyć opozycję. Pięć lat później Griffith wykorzystał znajomości z tego okresu do utworzenia nowego politycznego ruchu, który mocno zaważył na losach Irlandii, partii Sinn Féin. Polityka Wielkiej Brytanii w latach 50. XIX wieku W 1851 odbyła się pierwsza Wystawa Światowa, znana jako Wielka Wystawa 1851. Zorganizowana przez księcia Alberta, została uroczyście zainaugurowana przez królową 1 maja 1851. Pomimo wielu obaw i sceptycyzmu Wystawa odniosła wielki sukces, a zyski posłużyły do utworzenia South Kensington Museum (nazwanego później Muzeum Wiktorii i Alberta). Ministerium Johna Russella upadło w 1852. Nowym premierem został konserwatysta, Edward Stanley, 14. hrabia Derby, ale nie utrzymał się długo na stanowisku. Nie uzyskawszy większości w Parlamencie podał się do dymisji po niecałym roku urzędowania. Wtedy Wiktoria powołała na stanowisko premiera George’a Hamilton-Gordona, 4. hrabiego Aberdeen, i razem z mężem przyczyniła się do utworzenia koalicji wigów i peelitowskich torysów, na czele której stanął właśnie lord Aberdeen. Najważniejszym aktem nowego rządu było wciągnięcie Wielkiej Brytanii w wojnę krymską po stronie Turcji, a przeciwko Rosji. Przed wojną para królewska dała się poznać z prorosyjskich sympatii, które przyczyniły się do spadku jej popularności. Wiktoria wkrótce odbudowała jednak swój wizerunek, spotykając się często z żołnierzami ruszającymi na wojnę. W 1857, rok po jej zakończeniu, ustanowiła Krzyż Wiktorii, nadawany za bohaterską postawę na polu bitwy. Zaangażowanie w wojnę krymską sprawiło, że rząd Aberdeena stał się niepopularny w społeczeństwie. W 1855 Aberdeen podał się do dymisji i został zastąpiony przez Palmerstona, który powrócił do łask królowej. Jego rząd upadł w 1857 w wyniku zaangażowania Wielkiej Brytanii w kolejny konflikt zbrojny (tym razem była to II wojna opiumowa). Premierem został po raz drugi lord Derby. Najważniejszym wydarzeniem za czasów jego urzędowania było powstanie Sipajów w 1858, które sprawiło, że Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska utraciła kontrolę nad Indiami, które przeszły bezpośrednio w ręce Korony. Żywot drugiego ministerium Derby’ego również był krótkotrwały. Upadło w 1859 i Palmerston powrócił na stanowisko premiera. Wdowa z Windsoru Książę-małżonek zmarł nagle 14 grudnia 1861. Jego śmierć załamała królową, która pogrążyła się w niemal permanentnej żałobie. Przez resztę życia ubierała się na czarno, poza tym rzadko pokazywała się publicznie i praktycznie nie opuszczała Londynu. Jej odosobnienie przydało jej przydomek „Wdowy z Windsoru” (Widow of Windsor). Krytykowała swojego najstarszego syna, jako zbyt frywolnego, kalającego pamięć ojca. Wiktoria szczególnie silnie związana była ze swoim szkockim koniuszym, Johnem Brownem. Pojawiały się nawet plotki o ich potajemnym małżeństwie (królowa Wiktoria zwana była czasem „Jej Wysokością Panią Brown”). W opublikowanym 2 września 2006 w Daily Mail artykule Petronella Wyatt opisuje, jak jej ojciec, Woodrow Wyatt, spotkał w latach 80. XX w. królową-matkę Elżbietę, która często odwiedzała dom Wyattów. Podczas jednego z obiadów rozmowa zeszła na królową Wiktorię i Johna Browna – królowa-matka twierdziła, że w archiwach Windsoru odnalazła dokumenty świadczące o tajemnym małżeństwie królowej, jednak zapytana, co zrobiła z odkryciem, odpowiedziała, że spaliła dokumenty. Jeden odnaleziony dziennik, uznawany za wyznanie złożone na łożu śmierci przez kapelana królowej, informuje o małżeństwie królowej. Nie znajduje to jednak potwierdzenia w źródłach. Jedyną poszlaką jest fakt, że Wiktoria zażyczyła sobie, aby w jej trumnie położono togę Alberta, a także kosmyk włosów Browna oraz jego zdjęcie. Odosobnienie Wiktorii od społeczeństwa odbiło się na popularności monarchii wśród Brytyjczyków oraz przyczyniło się do nasilenia tendencji republikańskich. Chociaż królowa wypełniała sumiennie swoje obowiązki, nie wywierała już wpływu na rządy, pozostając w odosobnieniu w królewskich rezydencjach, takich jak zamek Balmoral w Szkocji czy Osborne House na wyspie Wight. W międzyczasie Parlament uchwalił Akt o reformie 1867. Lord Palmerston opierał się postulatom reform wyborczych, ale jego rząd upadł w 1865. Jego następcą został lord Russell, a później lord Derby, za którego kadencji uchwalono reformę. Wprowadziła ona głosowanie tajne i obniżyła cenzus majątkowy, czterokrotnie powiększając liczbę wyborców. Gladstone i Disraeli W 1868 r. nastąpiła zmiana na szczytach władzy konserwatystów. Derby’ego na stanowisku premiera zastąpił Benjamin Disraeli, który wkrótce zyskał sobie miano ulubionego premiera królowej Wiktorii. Jego rząd rychło jednak upadł (w 1870 r.) i Disraeli został zastąpiony przez liberała, Williama Ewarta Gladstone’a, będącego w opozycji do Wiktorii i byłego premiera. Królowa nie przepadała za liberalnym premierem, ale na początku lat 70. pozostawała na uboczu w związku ze swoją żałobą. Potem dzięki wsparciu rodziny stała się bardziej aktywna na brytyjskiej scenie politycznej. W 1872 r. Wiktoria przeżyła 6. zamach na swoje życie. Tym razem zamachowcem był 17-letni Irlandczyk, Arthur O’Connor, który ruszył na jej powóz z pistoletem w jednej ręce i z petycją domagającą się uwolnienia irlandzkich więźniów politycznych w drugiej. Pistolet nie był naładowany, a celem Irlandczyka było zwrócenie uwagi królowej na petycję. Będący u boku królowej John Brown powalił chłopaka na ziemię, nim królowa zdążyła dostrzec pistolet. Brown został nagrodzony złotym medalem za swoją odwagę, a O’Connor skazany na 7 lat więzienia. Disraeli powrócił do władzy w 1874 r., w czasie, gdy w Wielkiej Brytanii szerzyły się imperialne marzenia. W 1871 r. proklamowano Cesarstwo Niemieckie, co oznaczało, że Wiktoria, najstarsza córka królowej, zostanie w przyszłości cesarzową i będzie posiadała wyższą rangę niż jej matka, jedynie królowa. Aby zapobiec takiej „dyplomatycznej anomalii” wprowadzono Akt o tytułach królewskich z 1876 r., który nadawał Wiktorii tytuł cesarzowej Indii. Wiktoria odwdzięczyła się swojemu premierowi, podnosząc go do godności para Zjednoczonego Królestwa jako hrabiego Beaconsfield. Administracja Disraeliego przetrwała do 1880 r., kiedy liberałowie wygrali wybory i Gladstone ponownie został premierem. Królowa wprawdzie próbowała powierzyć misję tworzenia rządu innemu liberałowi, liderowi tej partii w Izbie Gmin, lordowi Hartingtonowi, ten jednak odmówił, stwierdzając, że rząd liberalny nie może pracować bez Gladstone’a, a on sam nie chce być podległy nikomu innemu. Wiktoria musiała więc mianować Gladstone’a premierem. Ostatni zamach na królową miał miejsce w 1882 r. Szkocki szaleniec, Roderick McLean, strzelił w kierunku królowej, kiedy ta siedziała w powozie, ale chybił. Chociaż wszyscy zamachowcy od 1842 r. byli skazywani na 7 lat więzienia, McLeana oskarżono o zdradę główną, wciąż zagrożoną karą śmierci. Uznano go jednak za niepoczytalnego i dożywotnio umieszczono w zakładzie psychiatrycznym. Królową zirytowała sentencja wyroku: „nie winny, ale szalony”. Rok później zmieniła formułkę na „winny, ale szalony”. Konflikt Wiktorii z Gladstone’em ciągnął się przez dalsze lata. Zmuszona była akceptować kolejne zmiany w prawie wyborczym, takie jak Akt o reprezentacji Narodu z 1884 r. Rząd Gladstone’a upadł w 1885 r. i został zastąpiony konserwatywnym rządem lorda Salisbury. Gladstone wrócił do władzy w 1886 r. i próbował wprowadzić ustawę o irlandzkim Home Rule, dającą Irlandii znaczną samodzielność. Sprzeciwiła jej się jednak królowa Wiktoria, która uznała, że jej wprowadzenie oznaczać będzie początek rozpadu Imperium Brytyjskiego. Kiedy projekt ustawy został odrzucony przez Izbę Gmin, Gladstone podał się do dymisji. Lord Salisbury ponownie został premierem. Ostatnie lata Rok 1887 Zjednoczone Królestwo spędziło na świętowaniu Złotego Jubileuszu 50 lat panowania królowej Wiktorii. Główne uroczystości zorganizowano 20 czerwca 1887 r. Na bankiet z tej okazji zaproszono wielu przedstawicieli europejskich domów panujących. W kręgach irlandzkich nacjonalistów narodził się wówczas plan wysadzenia Opactwa Westminsterskiego, kiedy królowa będzie składać dziękczynienie za 50 lat rządów. Kiedy plany zamachowców wykryto, spisek ten określono mianem „jubileuszowego”. 21 czerwca królowa uczestniczyła w procesji, która, według słów Marka Twaina, rozciągała się poza zasięg wzroku w którą stronę by nie spojrzeć. W owym czasie Wiktoria była bardzo popularną monarchinią. Plotki związane z jej potajemnym małżeństwem ucichły po śmierci Browna w 1883 r. Wiktoria stała się wówczas symbolem moralności. Królowa została zmuszona do tolerowania administracji Gladstone’a raz jeszcze w 1892 r. Po kolejnej próbie, nieudanej zresztą, wprowadzenia w Irlandii zasady Home Rule, Gladstone odszedł w 1894 r. na emeryturę i został zastąpiony przez imperialistycznie nastawionego liberała, lorda Rosebery. Jego rząd przetrwał do 1895 r., kiedy premierem został po raz trzeci lord Salisbury, który pozostawał na tym stanowisku przez resztę rządów Wiktorii. 22 września 1896 r. Wiktoria prześcignęła swojego dziadka Jerzego III i stała się najdłużej panującym brytyjskim monarchą. Królowa poleciła jednak przenieść uroczystości z tej okazji na rok 1897, kiedy miała świętować swój diamentowy jubileusz. Minister ds. kolonii w gabinecie Salisbury’ego, Joseph Chamberlain, zaproponował, aby jubileusz był świętowany w całym Imperium Brytyjskim. Zaproszenie na uroczystości otrzymali premierzy wszystkich samorządnych kolonii razem z rodzinami. W procesji, w której uczestniczyła królowa, brały również udział oddziały wojskowe ze wszystkich brytyjskich kolonii i dependencji, razem z wojskami przysłanymi przez hinduskich książąt i radżów, podległych Wiktorii jako cesarzowej Indii. Jubileusz stanowił okazję wyrażenia swoich uczuć wobec prawie 80-letniej monarchini, która podczas uroczystości poruszała się na wózku. Niektórzy historycy twierdzą, że z okazji jubileuszu Wiktoria założyła białą suknię, porzucając ten jeden raz swój zwykły czarny strój, jaki nosiła od śmierci męża. Pod koniec rządów Wiktorii Wielka Brytania została zaangażowana w II wojnę burską. Wojna ta zyskała entuzjastyczne poparcie królowej. Jej życie osobiste zostało zdominowane przez rodzinne tragedie, w tym śmierć dwóch synów, księcia Edynburga i księcia Albany, oraz księżnej heskiej, Alicji. Zmarli również trzej jej wnukowie – książę Clarence i Avondale, Alfred (syn księcia Edynburga) oraz Wiktor von Schleswig-Holstein (syn księżniczki Heleny). W 1899 r. królowa po raz ostatni wzięła udział w uroczystości publicznej, jaką było położenie kamienia węgielnego pod South Kensington Museum. Śmierć Zgodnie ze swoim zwyczajem, święta Bożego Narodzenia 1900 spędziła w Osborne House (rezydencję tę wybrał książę Albert) na wyspie Wight. Zmarła na krwiaka mózgu 22 stycznia 1901 w wieku 81 lat. Zgodnie ze swoim życzeniem została pochowana w białej sukni i ślubnym welonie. Do trumny włożyli ją jej żyjący synowie, książę Connaught i książę Walii, wówczas już król Edward VII. Pogrzeb Wiktorii odbył się 2 lutego 1901, po dwudniowym wystawieniu trumny na widok publiczny. Pochowano ją obok księcia Alberta we Frogmore Mausoleum. Ponieważ nie lubiła czarnych pogrzebów, Londyn udekorowano z tej okazji purpurą i bielą. Panowała przez 63 lata, 7 miesięcy i 2 dni, jej rekord długości panowania pobiła 9 września 2015 jej praprawnuczka Elżbieta II. Następcą Wiktorii został jej najstarszy syn, książę Walii, pod imieniem Edwarda VII. Wraz ze śmiercią Wiktorii zakończyły się rządy dynastii hanowerskiej w Wielkiej Brytanii. Dziedzictwo Królowa Wiktoria była pierwszym nowoczesnym brytyjskim monarchą. Poprzedni władcy byli aktywnymi uczestnikami życia politycznego, jednak seria reform politycznych umocniła stanowisko Izby Gmin kosztem Izby Lordów i monarchy. Rola królowej stawała się coraz bardziej symboliczna. Jak napisał Walter Bagehot, od czasów królowej Wiktorii brytyjski monarcha miał prawo do konsultacji, prawo do doradzania i prawo do ostrzegania. Wraz ze spadkiem znaczenia monarchii w życiu politycznym i wzrostem jej symbolicznego znaczenia, stała się ona kwintesencją moralności i wartości rodzinnych. W odróżnieniu od obfitujących w skandale rządów poprzedników, panowanie Wiktorii zakorzeniło w brytyjskiej świadomości wizerunek królestwa jako „rodzinnej monarchii”, z którą purytańska w swych obyczajach klasa średnia mogła się identyfikować. Na międzynarodowej scenie politycznej Wiktoria była ważną figurą, nie tylko wskutek znaczenia brytyjskiego Imperium, ale także rodzinnych koneksji monarchini. Małżeństwa jej dzieci nadały jej przydomek „babki Europy”. Monarchiami, które w 1914 r. stanęły naprzeciw siebie, rządzili wnukowie Wiktorii, lub mężowie jej wnuczek. Wiktoria jest pierwszą znaną nosicielką hemofilii w królewskiej linii, ale niejasne jest, w jaki sposób ją odziedziczyła (możliwe, że hemofilia u królowej była tzw. mutacją de novo, czyli samorodną). Podejrzewa się również, że nie książę Kentu był biologicznym ojcem Wiktorii, a irlandzki prywatny sekretarz i potwierdzony źródłowo kochanek księżnej Kentu, sir John Conroy. Jednak w życiorysie Conroya i historii jego rodziny nie ma nic, co potwierdzałoby hemofilię w jego rodzinie. Bardziej prawdopodobne jest, że hemofilię Wiktoria odziedziczyła po matce. Cesarzowa Wiktoria nie cierpiała na tę chorobę, ale jej nosicielkami były księżniczka Alicja i księżniczka Beatrycze. Na hemofilię był chory książę Albany. Najsłynniejszą ofiarą hemofilii wśród potomków Wiktorii był jej prawnuk, carewicz Aleksy Mikołajewicz Romanow. Obecnie wydaje się, że gen hemofilii został wyeliminowany wśród potomków Wiktorii. Możliwe, że gen przetrwał w królewskiej rodzinie Hiszpanii, ale nie zanotowano do tej pory przypadków zachorowań. W 2022 r. potomkami Wiktorii są następujący europejscy monarchowie (obecni i obaleni) – Karol III, król Wielkiej Brytanii, Harald V, król Norwegii, Karol XVI Gustaw, król Szwecji, Małgorzata II, królowa Danii, Filip VI, król Hiszpanii, Konstantyn II, król Hellenów (obalony), oraz Michał I Hohenzollern-Sigmaringen, król Rumunii (obalony). Potomkami Wiktorii są również pretendenci do tronu Serbii (Aleksander II Karadziordziewić), Rosji (Maria Władimirowna Romanowa), Prus (Jerzy Fryderyk Hohenzollern), Saksonia-Coburg-Gotha (Andrzej z Saksonii-Coburga-Gothy), Hanoweru (Ernest August V), Hesji (Maurycy Heski) i Badenii (Maksymilian Badeński). Królowa Wiktoria doświadczyła niepopularności w pierwszych latach swojego wdowieństwa, ale stała się niezmiernie popularna w latach 80. i 90. XIX wieku. W 2002 r. w plebiscycie BBC na 100 najwybitniejszych Brytyjczyków zajęła 18. miejsce. Innowacjami wprowadzonymi za panowania Wiktorii są znaczki pocztowe (pierwszy, „Penny Black”, wypuszczono w 1840 r., zawierał on podobiznę królowej) oraz kolej (Wiktoria była pierwszą monarchinią, która jeździła koleją). Królowa Wiktoria pozostaje najczęściej upamiętnianym brytyjskim monarchą. Jej pomniki można odnaleźć na każdym terytorium dawnego Imperium Brytyjskiego. Wiele instytucji, stowarzyszeń, parków czy organizacji nosi jej imię. Równocześnie jej pomniki były często usuwane jako symbol brytyjskiego kolonializmu. Taki los spotkał pomnik dłuta Johna Hughesa, który w 1924 stanął przed Leinster House w Dublinie. Został stamtąd usunięty w 1947 po fali krytyki, jaką wywołał pomnik brytyjskiej królowej przed gmachem irlandzkiego parlamentu. Po latach pomnik został przekazany do Australii i 20 grudnia 1987 stanął w Sydney. Królowa Wiktoria w kulturze O życiu królowej Wiktorii powstało wiele filmów i miniseriali, m.in.: Wiktoria (Victoria) (2016) – brytyjski serial telewizyjny z Jenną Coleman w roli królowej. Victoria and Albert (2001) z Victorią Hamilton w roli królowej. Młoda Wiktoria (2008) z Emily Blunt w roli tytułowej. miniserial Edward the Seventh (1975) w reżyserii Johna Gorriego, z Annette Crosbie w roli Wiktorii. The Mudlark (1950) z Irene Dunne w roli królowej. Jej wysokość pani Brown (1997) w reżyserii Johna Maddena z Judi Dench w tytułowej roli. Powiernik królowej (2017) w reżyserii Stephena Frearsa. Tak jak w filmie Jej wysokość pani Brown, w rolę królowej wcieliła się Judi Dench niemiecki Mädchenjahre einer Königin (1954), opowiadający dość swobodnie historię małżeństwa Wiktorii i Alberta; w roli królowej wystąpiła Romy Schneider. Sztuka Laurence’a Housemana Victoria Regina, z premierą w Lyric Theatre w 1935. Królowa pojawia się często jako postać drugoplanowa, np. w Małej księżniczce z Shirley Temple z 1939 r., Prywatnym życiu Sherlocka Holmesa Billy’ego Wildera z 1970 r., Przygodach najsprytniejszego z braci Holmesów Gene’a Wildera z 1974 r., Rycerzach z Szanghaju z 2003 r., From Hell z 2001 r., W 80 dni dookoła świata z 2004 r., animowanym Steamboy, gdzie jest ukazana podczas otwarcia Wystawy Światowej. Postać królowej Wiktorii występuje także w mandze zatytułowanej Kuroshitsuji, której autorką jest Yana Toboso. Pierwszy raz pojawia się na konkursie przyrządzania potraw indyjskich. Helen Hayes grała Wiktorię w popularnej broadwayowskiej sztuce Victoria Regina. Skecz Latającego Cyrku Monty Pythona, gdzie królowa wypowiada słowa „We are not amused” (Nie jesteśmy rozbawieni). W serialu science-fiction BBC Doktor Who, w odcinku z 2006 roku pt. Ząb i pazur, królowa grana jest przez Pauline Collins. Akcja odcinka toczy się w 1879 roku. Królowa jest straszona przez wilkołaka, który chce przejąć kontrolę nad Imperium. Zasugerowano również, że gen hemofilii wziął się z ugryzienia wilkołaka. Przy tej okazji Rose Tyler zakłada się o 10 funtów z Doktorem, że nakłoni królową do wypowiedzenia słów We are not amused. Nawiązanie do postaci Wiktorii pojawia się w czwartej serii komediowego serialu BBC Czarna Żmija, w której kapitan Edmund Blackadder przesłuchuje kapitana Kevina Darlinga, o którym sądzi, że jest niemieckim szpiegiem. Darling mówi: Jestem tak brytyjski jak królowa Wiktoria!, na co Blackadder odpowiada: W takim razie twój ojciec jest Niemcem, ty jesteś pół-Niemcem i jesteś żonaty z Niemką? Postaci Wiktorii i jej męża pojawiły się również w odcinku specjalnym Czarnej Żmii „Blackadder Christmas Carol”. Królowa wraz z księciem Albertem w wieczór wigilijny wybiera się w przebraniu na spacer po Londynie, by nagradzać ludzi za ich dobroczynność i życzliwość. Składa wizytę Ebenezerowi Blackadderowi, który nie poznawszy pary królewskiej, w ramach dobrego uczynku oddaje jej indyka, który miał być jego wigilijną kolacją. Przez noc Ebenezer przechodzi jednak przemianę i gdy Wiktoria wraca następnego dnia, by go nagrodzić, nadal jej nie poznając, obrzuca ją wyzwiskami i wyrzuca z domu. Postać królowej pojawia się w jednym z odcinków serialu The Simpsons. W filmie Piraci! (The Pirates! In an Adventure with Scientists) (2012) główny bohater ratuje ostatniego żywego ptaka dodo przed królową Wiktorią należącą do klubu smakoszy egzotycznych stworzeń. The Kinks uhonorowali Wiktorię i jej imperium piosenką z 1969 r. pt. Victoria. Została ona później wykorzystana przez The Fall i Sonic Youth. Zarówno wersja The Kinks, jak i The Fall znajduje się na liście 40 hitów w Wielkiej Brytanii. Leonard Cohen nawiązuje do postaci królowej w swoim poemacie z 1964 r. Queen Victoria and Me, oraz ponownie w 1972 r. w bazującej na poemacie piosence Queen Victoria, która była później wykonywana przez Johna Cale’a. Okres panowania Wiktorii jest odwzorowany w grze Paradox Interactive Victoria: An Empire Under the Sun. W tej grze gracz kieruje krajem podczas kolonizacji, rewolucji przemysłowej, wojny i różnych historycznych wydarzeń. Komiks z 2006 r. The New Adventures of Queen Victoria. W komputerowej grze Civilization IV Wiktoria jest jedną z dwóch przywódczyń, oprócz Elżbiety I, którą można wybrać w misji angielskiej. Na podstawie Royal Diaries została napisana książka o dzieciństwie królowej: Victoria, May Blossom of Britannia England Anny Kirwan z 1829 r. Główny park w Hamilton na Bermudach nazywa się „Victoria Park” na cześć królowej. Genealogia Zobacz też hemofilia epoka wiktoriańska Bibliografia Mariusz Misztal, Królowa Wiktoria, wyd. Ossolineum 2010, . Louis Auchincloss, Persons of Consequence: Queen Victoria and Her Circle, Random House, 1979, . Algernon Cecil, Queen Victoria and Her Prime Ministers, Eyre and Spottiswode, 1953. D.M. Potts, W.T.W. Potts, Queen Victoria’s Gene: Haemophilia and the Royal Family, Alan Sutton, 1995 r., . Przypisy Linki zewnętrzne Strona audycji PR Programu II na temat królowej Wiktorii. Rozmowa Hanny Marii Gizy z dr. Dorotą Babilas oraz dr. Mariuszem Misztalem [dostęp 12 października 2017] Portrety królowej Wiktorii, National Portrait Gallery (Londyn) (ang.) [dostęp 2017-02-03] Dziennik osobisty Królowej Wiktoryi w bibliotece Polona Brytyjskie królowe Władcy Anglii i Wielkiej Brytanii Władcy Indii Dynastia hanowerska Damy Orderu Królowej Marii Luizy Odznaczeni Orderem Wybitnej Służby Odznaczeni Królewskim Orderem Wiktoriańskim Odznaczeni Orderem Gwiazdy Indii Odznaczeni Orderem Łaźni Odznaczeni Orderem Ostu Odznaczeni Orderem Podwiązki Odznaczeni Orderem św. Michała i św. Jerzego Odznaczeni Orderem Świętego Patryka Odznaczeni Orderem Zasługi (Wielka Brytania) Członkowie Royal Society Damy Orderu Słońca (Persja) Odznaczeni Orderem Piotra I Odznaczeni Orderem Daniły I Odznaczeni Orderem Świętego Jana Jerozolimskiego Osoby upamiętnione nazwami obiektów fizjograficznych na Ziemi Damy Orderu Świętej Elżbiety Odznaczeni Orderem Guadalupe Damy Orderu Luizy Odznaczeni Orderem Kamehamehy I Odznaczeni Orderem Słonia Białego Pochowani we Frogmore Mausoleum Ludzie urodzeni w Londynie Władcy Wyspy Man Urodzeni w 1819 Zmarli w 1901

1121062

https://pl.wikipedia.org/wiki/Al-Nassr

Al-Nassr

Al-Nassr () – saudyjski klub piłkarski, mający siedzibę w mieście Rijad, grający w Saudi Professional League. Al-Nassr jest jedną z najbardziej utytułowanych saudyjskich drużyn, dziewięciokrotnym mistrzem Arabii Saudyjskiej, sześciokrotnym zwycięzcą Pucharu Króla, trzykrotnym zdobywcą Pucharu Korony Księcia oraz dwukrotnym triumfatorem Superpucharu Arabii Saudyjskiej. Utrzymuje się w najwyższej klasie rozgrywkowej od samego początku oficjalnych rozgrywek. Tradycyjnymi barwami klubu są żółty i niebieski. Klub rozgrywa swoje mecze na obiekcie Al-Awwal Park, mającym 25 tysięcy miejsc. Historia Al-Nassr został założony 24 października 1955 roku przez czterech przyjaciół, Huseina i Zeina Al-Ja’ba oraz Alego Al-Owaisa i Abdullaha Al-Nazhana. Początkowo klub rozgrywał swoje spotkania w domu braci Al-Ja’ba. Na barwy klubu został wybrany kolor żółty – symbolizujący pustynny piasek oraz niebieski, który jest symbolem mórz otaczających Półwysep Arabski. W 1960 klub rozpoczął grę w ówczesnych rozgrywkach ligowych w Arabii Saudyjskiej, dołączając do drugiego poziomu ligowego, a trzy lata później awansował do najwyższej ligi, wygrywając ją, do sezonu 1973/1974, osiem razy. Były to jednak rozgrywki nieoficjalne, ponieważ oficjalna Saudi Professional League wystartowała w sezonie 1976/1977. Przed rozpoczęciem oficjalnej Ligi Arabii Saudyjskiej, w sezonie 1974/1975 odbyły się rozgrywki przejściowe, pod nazwą Liga Kategoryzacyjna, których celem było przyporządkowanie zespołów do pierwszego lub drugiego poziomu rozgrywek. Ligę tę wygrała drużyna Al-Nassr i została pierwszym mistrzem Arabii Saudyjskiej po reformie rozgrywek. W tamtym czasie najsłynniejszym zawodnikiem klubu był Nasser Al-Johar. W 1959 jako kibic klubu określił się książę Abdul Rahman bin Su’ud Al Su’ud, a parę miesięcy później został prezydentem klubu Al-Nassr. W latach 70 i 80. XX wieku Al-Nassr wygrał łącznie cztery razy rozgrywki ligowe oraz pięć razy Puchar Króla. W roku 1990 Al-Nassr po raz ostatni wygrał Puchar Króla, pokonując w finale 2:0 Al Taawoun. Dzięki zwycięstwu w Pucharze Króla, Al-Nassr wzięło udział w Azjatyckim Pucharze Zdobywców Pucharów, gdzie doszli do finału, przegrywając w dwumeczu z Nissanem 1:6. Sezon 1993/1994 drużyna „Rycerzy Nadżdy” ukończyła na trzecim miejscu tabeli ligowej, ale w finale fazy pucharowej pokonała Al-Riyadh zdobywając tym samym 5. mistrzostwo Arabii Saudyjskiej. Podobna sytuacja miała miejsce rok później, gdy drużyna Al-Nassr zakończyła rozgrywki ligowe na czwartej pozycji, jednak wygrali wszystkie mecze fazy pucharowej, łącznie z finałowym, w którym pokonali Al-Hilal i zdobyli kolejny tytuł mistrzowski. W 1994 odbyły się jedne z najbardziej zapamiętanych derbów Rijadu, w którym Al-Nassr zmierzyło się w Al-Hilal w meczu ligowym. Al-Hilal prowadziło już w meczu 4:0, gdy Rycerze Nadżdy doprowadzili pod koniec drugiej połowy do stanu 4:3, bramkę decydującą o remisie strzelił w doliczonym czasie gry, rezerwowy zawodnik, Faisal Marzouk. Gol ten przez długie lata był wspominany przez kibiców Al-Nassr. W sezonie 1995/1996 saudyjska drużyna dotarła do finału klubowych mistrzostwa Azji (odpowiednik dzisiejszej Ligi Mistrzów AFC), w którym przegrała po dogrywce z koreańskim klubem Ilhwa Chunma 0:1. W 1996 i 1997 zespół wygrał Ligę Mistrzów GCC, a w 1998 Azjatycki Super Puchar oraz Puchar Zdobywców Pucharów Azji. Dzięki zwycięstwu w Superpucharze Azji, Al-Nassr w 2000 reprezentował AFC podczas pierwszy raz rozgrywanych klubowych mistrzostwach świata. Saudyjski zespół w fazie grupowej rozegrał mecze z Corinthians Paulista, Realem Madryt oraz Rają Casablanka i zakończył rozgrywki na 3. miejscu nie uzyskując awansu do kolejnej fazy. Na zakończenie mistrzostw, FIFA przyznała Al-Nassr nagrodę „Fair Play”, a saudyjski klub stał się pierwszą drużyną w historii, która ją otrzymała. Ponadto, w tamtym sezonie, drużyna Al-Nassr została wicemistrzem Arabii Saudyjskiej oraz osiągnęła finał arabskiego Pucharu Zdobywców Pucharów, w którym przegrała z innym saudyjskim zespołem, Al-Hilal 1:2. Rozgrywki ligowe sezonu 2001/2002 „Rycerze Nadżdy” zakończyli na trzeciej pozycji, a w ostatniej rozgrywanej edycji Arabskiego Superpucharu zajęli 2. miejsce, pokonując tunezyjski CS Sfaxien 2:0 oraz remisując z Al-Hilal oraz syryjskim Al-Jaish Damaszek. W latach 2002–2005 zespół nie zakwalifikował się do udziału w żadnych rozgrywkach międzynarodowych, a w lidze zajął 4. miejsce w sezonie 2002/2003 i 2004/2005 oraz 6. pozycję w sezonie 2003/2004. W tych trzech kolejnych sezonach, Al-Nassr za każdym razem doszedł do półfinału Pucharu Korony Księcia Arabii Saudyjskiej. W 2006 saudyjska drużyna, po trzyletniej przerwie w rozgrywkach międzynarodowych, dotarła do ćwierćfinału Arabskiej Ligi Mistrzów. W sezonie 2006/2007 klub był bliski spadku z Professional League, w której gra od początku jej utworzenia. Zespół zajął w klasyfikacji końcowej 9. pozycję (na 12 zespołów) i był 3 punkty nad strefą spadkową. W Arabskiej Lidze Mistrzów drużyna zajęła 3. miejsce w fazie grupowej i zakończyła rozgrywki na tym etapie. Al-Nassr, po raz drugi, w sezonie 2007/2008 wygrał Puchar Federacji Arabii Saudyjskiej, pokonując w finale Al-Hilal 2:1, a rok później doszedł do finału, w którym przegrał po rzutach karnych z Asz-Szabab Rijad. W tamtych sezonach Saudyjczycy ukończyli rozgrywki ligowe na piątej pozycji. W roku 2008 dotarli do finału Ligi Mistrzów GCC, w którym przegrali 0:3 w dwumeczu z Al-Ahli Dżudda. Po siedmiu latach przerwy, w sezonie 2009/2010, zawodnicy Al-Nassr stanęli na podium rozgrywek o mistrzostwo kraju, zajmując 3. pozycję. Osiągnęli również półfinał Ligi Mistrzów GCC, przegrywając z Al-Wasl Dubaj po rzutach karnych walkę o mecz finałowy. W kolejnym roku „Rycerze Nadżdy” zajęli 2. miejsce w fazie grupowej Ligi Mistrzów AFC, jednak odpadli w 1/8 finału, po porażce z irańskim Zob Ahan Isfahan. W sezonie 2011/2012 drużyna zagrała w finale Pucharu Króla, w którym przegrała 1:4 z Al-Ahli Dżudda. Sezon ligowy zakończyli na 7. pozycji. W kolejnym roku, poprawili swoją pozycję w lidze, względem poprzedniego, kończąc rywalizację na 4. miejscu. W sezonie 2012/2013 wzięli udział w Arabskim Pucharze Mistrzów Klubowych, w którym w rundzie wstępnej pokonali bahrajński Hidd SCC 5:0, jednak w ćwierćfinale zostali pokonani przez Al-Arabi SC i odpadli z rozgrywek. W sezonie 2013/2014 Al-Nassr zdobył Pucharu Korony Księcia Arabii Saudyjskiej, pokonując w finałowym meczu Al-Hilal 2:1. W tym samym sezonie zostali zwycięzcami rozgrywek ligowych, wyprzedzając Al-Hilal o 2 punkty. Ósmy tytuł mistrza Arabii Saudyjskiej „Rycerze Nadżdy” wywalczyli w sezonie 2014/2015, a najwięcej bramek w drużynie (21) strzelił Mohammad Al-Sahlawi. W tamtym sezonie brali udział w rozgrywkach Ligi Mistrzów AFC, jednak zakończyli w nich swój udział na fazie grupowej, zajmując w grupie 3. miejsce za katarskim Al-Duhail oraz irańskim Persepolis FC. Podobnie sytuacja miała się w kolejnym roku, gdy ponownie w rozgrywkach Ligi Mistrzów, Al-Nassr zajął w swojej grupie 2. pozycję (za Bunyodkorem Taszkent) i nie awansował do kolejnej rundy. W obu sezonach, zawodnicy Al-Nassr zostali finalistami Pucharu Króla, w 2015 przegrywając finał z Al-Hilal, a w 2016 z Al-Ahli. W latach 2017–2018 dwukrotnie zajęli 3. miejsce w rozgrywkach ligowych. W sezonie 2016/2017 dotarli do finału Pucharu Korony Księcia, który przegrali 1:0 z Al-Ittihad. Brali udział także w Arabskim Pucharze Mistrzów Klubowych, jednak zajęli ostatnie miejsce w swojej grupie. W sezonie 2018/2019 drużyna po raz 9. zdobyła Mistrzostwo Arabii Saudyjskiej, a także wygrała finał Superpucharu Arabii Saudyjskiej, grając przeciwko Al Taawoun. W tamtym sezonie dotarli również do ćwierćfinału Ligi Mistrzów AFC, w którym przegrali 3:4 w dwumeczu z katarskim Al Sadd. Latem 2019 roku, prezydentem klubu został Safwan Al-Suwaiket W kolejnym sezonie, zawodnicy Al-Nassr, pomimo że zostali wicemistrzami Arabii Saudyjskiej, mogli zagrać w meczu o Superpuchar, ponieważ ich przeciwnicy – Al-Hilal zdobyli zarówno mistrzostwo, jak i Puchar Króla. „Rycerze Nadżdy” ponownie zdobyli to trofeum, wygrywając z Al-Hilal 3:0. W rozgrywkach Ligi Mistrzów osiągnęli półfinał, w którym zmierzyli się z Persepolis. Mecz zakończył się remisem 1:1, a o awansie zadecydowały rzuty karne, w których okazał się być lepszy irański zespół. Osiągnięcie półfinału w Lidze Mistrzów AFC, zawodnicy Al-Nassr powtórzyli rok później, tym razem na ich drodze do finału stanął inny saudyjski zespół – Al-Hilal, który zwyciężył 2:1. W 2021 FIFA wydała orzeczenie odnośnie złożonego zawiadomienia przez Leicester City o braku zapłaty 460 tysięcy euro z odsetkami przez Al-Nassr. Sprawa dotyczyła wniosku angielskiego klubu o wypłacenie przez saudyjską drużynę dodatków za wyniki sportowe Ahmeda Musy, który był zawodnikiem Al-Nassr w latach 2018–2020, a został przez nich zakupiony z Leicester City. FIFA stwierdziła, że zgodnie z umową zawartą pomiędzy oboma klubami, Saudyjczycy powinni zapłacić Leicesterowi za wyniki sportowe Musy, gdy grał w ich drużynie. Ponadto, w orzeczeniu, FIFA wydała ostrzeżenie Al-Nassr, że jeśli nie zapłaci tej kwoty, zostanie nałożony na nich zakaz transferowy. 1 kwietnia 2021 funkcję prezydenta klubu objął Musalli Al-Muammar, zastępując na tym stanowisku Abdullaha Al-Dakhila, który był tymczasowym prezydentem po zwolnieniu, rządzącego od 2019 roku, Safwana Al-Suwaiketa. Sezon 2021/2022 zawodnicy Al-Nassr rozgrywki ligowe ukończyli na 3. miejscu. W lipcu 2022 klub podpisał dwuletni kontrakt z francuskim trenerem Rudim Garcią, który zastąpił Argentyńczyka Miguela Ángela Russo. Francuz zdobył z klubem wicemistrzostwo kraju w sezonie 2022/2023. 30 grudnia 2022 roku klub ogłosił podpisanie kontraktu z Cristiano Ronaldo. Al-Nassr podpisał z portugalskim piłkarzem umowę do czerwca 2025 roku, a kwota zarobków piłkarza ma wynosić 200 mln euro za sezon, czyniąc go najlepiej opłacanym sportowcem. Po publikacji tej wiadomości, saudyjski klub zyskał światowy rozgłos, a liczba obserwujących konto Al-Nassr na Instagramie w niecały tydzień wzrosła z 860 tysięcy do 9,6 miliona. Zdjęcie na tym portalu społecznościowym, ogłaszające dołączenie Ronaldo do drużyny, w mniej niż dobę otrzymało ponad 28 milionów polubień i stało się jednym z najpopularniejszych zdjęć w 2022 roku. W kwietniu 2023 z funkcji prezydenta klubu zrezygnował Musalli Al-Muammar, a ze stanowiska trenera zwolniony został Rudi Garcia. W czerwcu 2023 państwowy Fundusz Inwestycji Publicznych (Public Investment Fund) zakupił 75% udziałów w klubie, a w lipcu zostało ogłoszone, że Musalli Al-Muammar powrócił do klubu zostając przewodniczącym Rady Dyrektorów. 6 lipca 2023 nowym trenerem drużyny został Luís Castro, zastępując na tym stanowisku Rudiego Garcię zwolnionego w kwietniu przez saudyjski klub. W lipcu 2023 FIFA nałożyła na Al-Nassr zakaz rejestrowania nowych zawodników przez trzy kolejne okna transferowe. Związane jest to z wyrokiem Sportowego Sądu Arbitrażowego, który dotyczył braku zapłaty umownych dodatków Leicesterowi City za wyniki sportowe byłego zawodnika Al-Nassr, Ahmeda Musy. FIFA w 2021 wydała już ostrzeżenie saudyjskiemu klubowi, że jeśli nie zapłacą oni 460 tysięcy euro z odsetkami to zostanie na nich nałożony zakaz transferowy. Sezon 2022/2023 zakończył się dla drużyny zwycięstwem w Arabskim Pucharze Mistrzów Klubowych, w którym w finale rozegranym 12 sierpnia 2023 na stadionie Stadion Króla Fahda, pokonali po dogrywce Al-Hilal 2:1. 22 sierpnia 2023 klub sfinalizował najdroższy transfer w swojej historii, kupując Otávio z FC Porto za kwotę 60 milionów euro. Sukcesy Trofea krajowe Al-Nassr zdobył 9 tytułów mistrzowskich i pod tym względem zajmuje drugie miejsce – po Al-Hilal. Klub jest sześciokrotnym zdobywcą Pucharu Króla, a trzykrotnym Pucharu Korony Księcia, co lokuje go na 4. miejscu, po Al-Hilal, Al-Ahli oraz Al-Ittihad w historii. Trofea międzynarodowe Stroje Od początku istnienia drużyny, zawodnicy nosili stroje w oficjalnych kolorach drużyny – żółtym i niebieskim. W latach 90. XX wieku stroje produkowała firma Duarig, od 1997 do 2001 dostawcą ubioru było Nike, w kolejnych latach także Lotto, Sporta. W sezonie 2017/2018 produkcją strojów zajmowała się firma New Balance, a od 2018 do 2022 firma Victory. W sezonie 2022/2023 Al-Nassr na dostawcę strojów wybrało Duneus. W 2023 drużyna podpisała ponownie kontrakt z firmą Nike na produkcję strojów w sezonie 2023/2024. Poszczególne sezony Mecze w rozgrywkach międzynarodowych Obecny skład Stan na 6 września 2023 Zawodnicy na wypożyczeniu Stan na 6 września 2023 Transfery w sezonie 2023/2024 Stan na 30 sierpnia 2023 Sztab szkoleniowy Stanowisko trenera od 6 lipca 2023 zajmuje Portugalczyk Luís Castro, który zastąpił na tym stanowisku Francuza Rudiego Garcię, zwolnionego w kwietniu przez saudyjski klub. Własność i finanse W czerwcu 2023 państwowy Fundusz Inwestycji Publicznych (PIF) zakupił 75% udziałów w klubie, pozostawiając 25% fundacji non-profit klubu Al-Nassr, która również otrzymała możliwość mianowania dwóch członków zarządu. PIF nominował pięciu członków zarządu, a prezes klubu ma być wybrany spośród członków zarządu mianowanych przez walne zgromadzenie fundacji. Fundusz Inwestycji Publicznych, który jest też właścicielem Newcastle United, jednocześnie zakupił trzy inne kluby: Al-Hilal, Al-Ittihad oraz Al-Ahli. PIF zarządza aktywami Królestwa Arabii Saudyjskiej o wartości 600 miliardów dolarów. W lipcu zostało ogłoszone, że Musalli Al-Muammar został przewodniczącym Rady Dyrektorów, a członkiem zarządu mianowanym przez Fundację został Abdulaziz Al-Omran. PIF mianowało na stanowiska w zarządzie Sułtana Al-Deghaithera, Hamouda Al-Rumayyana, Raeda Ismaila, Marama Al-Juhaniego i Anasa Al-Sheikha. Przed przejęciem klubu przez PIF, Musalli Al-Muammar był prezydentem Al-Nassr od 2021, a jego kandydatura w tamtym czasie była popierana przez księcia Khalida bin Fahda bin Abdulaziza, który jest jedną z głównych osób wspierających klub. W styczniu 2023, po podpisaniu kontraktu z klubem przez Cristiano Ronaldo, wartość rynkowa Al-Nassr wzrosła do 80 milionów euro. Roczny rachunek wypłacanych pensji wynosi ponad 278 milionów dolarów. Byli prezydenci Al-Nassr Rekordy i statystyki Od sezonu 2002/2003 najmłodszym zawodnikiem, który zagrał w barwach Al-Nassr jest Ibrahim Sharaheli, który zadebiutował 21 lutego 2006 w wieku 16 lat, 1 miesiąca i 20 dni w meczu przeciwko Ettifaq FC. Najstarszym zawodnikiem zapisanym w statystykach, który zagrał oficjalny mecz jest Hussein Sulaimani. Saudyjczyk, 14 marca 2017, zagrał w meczu przeciwko Al Raed FC w wieku 40 lat, 1 miesiąca i 21 dni. Najwięcej meczów w barwach Al-Nassr Najwięcej meczów w drużynie Al-Nassr rozegrał Mohammad Al-Sahlawi, który ma ich 258 na swoim koncie. Al-Shalawi był zawodnikiem „Rycerzy Nadżdy” w latach 2009–2019. Drugi pod tym względem jest Umar Hausawi, który grał w klubie między 2011 a 2020 i w tym czasie zaliczył 236 występów. Najwięcej strzelonych bramek W statystyce najlepszych strzelców, podobnie jak w liczbie występów, prym wiedzie Mohammad Al-Sahlawi, który dla Al-Nassr strzelił 123 bramek. Drugi pod względem liczby goli jest Marokańczyk Abderrazak Hamdallah, grający w klubie w latach 2018–2022, który ma ich na swoim koncie 112. Trenerzy Al-Nassr Lista przedstawia trenerów Al-Nassr wraz z datami ich działalności, lista została opracowana na podstawie naniesienia na siebie dwóch baz: z transfermarkt.pl oraz worldfootball.net. Uwagi Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Oficjalna strona klubu Saudyjskie kluby piłkarskie Sport w Rijadzie Kluby piłkarskie założone w 1955 Al-Nassr

261652

https://pl.wikipedia.org/wiki/Mniejszo%C5%9B%C4%87%20Niemiecka%20%28komitet%20wyborczy%29

Mniejszość Niemiecka (komitet wyborczy)

Mniejszość Niemiecka (niem. Wahlkomitee Deutsche Minderheit) – nazwa komitetu wyborczego wyborców mniejszości niemieckiej na Śląsku Opolskim tworzonego przez Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców na Śląsku Opolskim. Jako komitet mniejszości narodowej jest zwolniony z pięcioprocentowego progu wyborczego. W 2017 działacze mniejszości niemieckiej zdecydowali o powołaniu partii pod nazwą Regionalna. Mniejszość z Większością (Regionalna, RMW). Została ona zarejestrowana 6 lutego 2018. Parlamentarzyści Mniejszości Niemieckiej Posłowie Georg Brylka (1991–1992) Erhard Bastek (1991–1993) Willibald Fabian (1991–1993) Bruno Kosak (1991–1993) Antoni Kost (1991–1993) Edward Flak (1992–1993) Joachim Czernek (1993–1997) Roman Kurzbauer (1993–1997, członek UP) Helmut Paździor (1991–2005) Henryk Kroll (1991–2007) Ryszard Galla (od 2005, członek RMW od 2018) Senator Gerhard Bartodziej (1991–1997) Poparcie w wyborach (MN Śląska Opolskiego) Wybory parlamentarne Sejmik Województwa Opolskiego Inne komitety wyborcze mniejszości niemieckiej w wyborach do Sejmu RP Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców Województwa Katowickiego Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców Województwa Częstochowskiego Niemiecka Wspólnota Robotnicza Pojednanie i Przyszłość Mniejszość Niemiecka Województwa Olsztyńskiego Związek Stowarzyszeń Mniejszości Niemieckiej Województwa Elbląskiego Zarząd partii RMW Przewodniczący: Ryszard Galla Wiceprzewodniczący: Łukasz Jastrzembski Roman Kolek Skarbnik: Andrzej Kasiura Pozostały członek: Tomasz Kandziora Przypisy Linki zewnętrzne Oficjalna strona Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim Oficjalna strona Komitetu Wyborczego Mniejszość Niemiecka Partie i ugrupowania III Rzeczypospolitej Mniejszość niemiecka w Polsce

212108

https://pl.wikipedia.org/wiki/Mapy%20Google

Mapy Google

Mapy Google, Google Maps – internetowa platforma mapowa i aplikacja konsumencka oferowana przez Google umożliwiająca między innymi oglądanie zdjęć satelitarnych, zdjęć lotniczych, planów i interaktywnych, panoramicznych widoków ulic (Street View). Platforma oferuje także informacje o ruchu drogowym w czasie rzeczywistym oraz umożliwia planowanie tras pieszych, samochodowych, rowerowych, lotniczych (w wersji beta) i transportem publicznym. Od 2020 roku z Map Google korzysta miesięcznie ponad miliard ludzi na całym świecie. Funkcje Kierunki i tranzyt Mapy Google udostępniają narzędzie do planowania tras, które umożliwia użytkownikom znajdowanie dostępnych tras samochodem, transportem publicznym, pieszo lub na rowerze. Firma Google nawiązała globalną współpracę z ponad 800 dostawcami usług transportu publicznego w celu przyjęcia GTFS (General Transit Feed Specification). Usługa ta może użytkownikowi wskazać trasę pieszą, rowerową, samochodową, samolotową, kolejową lub przy użyciu innych środków komunikacji wybranych przez użytkownika. Natężenie ruchu W 2007 roku Google zaczął oferować dane o ruchu drogowym w postaci kolorowych nakładek na drogi i autostrady, które przedstawiają prędkość pojazdów na określonych drogach. Funkcjonuje na podstawie uzyskiwania przez GPS lokalizacji dużej ilości telefonów (Crowdsourcingu), i na ich podstawie tworzenia map ruchu drogowego na żywo. Street View 25 maja 2007 r. Firma Google udostępniła Google Street View, funkcję Map Google zapewniającą 360-stopniowe panoramiczne widoki różnych lokalizacji z poziomu ulicy. W dniu premiery funkcja obejmowała tylko pięć miast w USA. Od tego czasu rozszerzyła się na tysiące lokalizacji na całym świecie. Street View wzbudził wiele kontrowersji po jego wydaniu z powodu obaw o prywatność związanych z nieocenzurowanym charakterem zdjęć panoramicznych, chociaż są one robione tylko na ulicach publicznych. Od tego czasu Google zamazuje twarze i tablice rejestracyjne za pomocą automatycznego rozpoznawania twarzy. W 2017 roku, zarówno w Mapach Google, jak i Google Earth, stała się dostępna nawigacja Street View po wnętrzach Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Moje mapy Moje mapy to funkcja Map Google wprowadzona w kwietniu 2007 r., która umożliwia użytkownikom tworzenie niestandardowych map do użytku osobistego. Mogą oni dodawać punkty, linie, kształty, notatki i obrazy na Mapach Google za pomocą edytora WYSIWYG. Aplikacja Moje Mapy na Androida, pierwotnie wydana w marcu 2013 r. pod nazwą Google Maps Engine Lite, była dostępna do czasu jej usunięcia ze sklepu Google Play w 2021 r. Mapy wewnątrz W marcu 2011 r. Mapy obiektów zostały dodane do Map Google, dając użytkownikom możliwość poruszania się po budynkach, takich jak lotniska, muzea, centra handlowe, uniwersytety, stacje tranzytowe i inne przestrzenie publiczne (w tym obiekty podziemne). Google zachęca właścicieli obiektów użyteczności publicznej do przesyłania planów pięter swoich budynków w celu dodania ich do swojej usługi. Użytkownicy mapy mogą przeglądać różne piętra budynku lub budowli. Immersive View Podczas wydarzenia Google I/O 2022 ogłoszono, że obrazy 3D będą tworzone za pomocą Street View. Miał być początkowo w pięciu miastach na całym świecie, z planami dodania go później do innych. Funkcja Immersive View była początkowo dostępna tylko w następujących lokalizacjach: Lokalni przewodnicy Google Lokalni przewodnicy Google to program wolontariatu uruchomiony przez Mapy Google, aby umożliwić użytkownikom wniesienie wkładu w tę platformę po zarejestrowaniu swojego konta Google. Program jest częściowo następcą Kreatora map Google, ponieważ funkcje poprzedniego programu zostały zintegrowane z witryną i aplikacją. Program polega na dodawaniu recenzji, zdjęć, podstawowych informacji i filmów; oraz poprawianie informacji, takich jak dostępność dla wózków inwalidzkich. Dodawanie recenzji, zdjęć, filmów, nowych miejsc, nowych dróg czy dostarczanie przydatnych informacji daje użytkownikom punkty. Poziom użytkowników jest podwyższany, gdy zdobędą określoną liczbę punktów. Począwszy od poziomu 4, w pobliżu awatara użytkownika wyświetlana jest gwiazdka. Użytkownicy mogą osiągnąć poziom od 1 do 10 i otrzymać odznaki. Profil Firmy w Google Profil Firmy (ang.Google Business) to bezpłatna usługa Google umożliwiająca właścicielom firm wyświetlanie nazwy i adresu przedsiębiorstwa w Mapach Google oraz wyszukiwarce. Obecność firmy w Mapach Google poprzedzona jest zazwyczaj założeniem profilu na platformie Profil Firmy w Google, uzupełnieniem: kategorii działalności, fizycznej lokalizacji firmy, informacji o tym czy firma obsługuje klientów również poza ww. lokalizacją fizyczną, obszaru działalności firmy, danych kontaktowych oraz informacji dodatkowych. Mapy Google na telefony komórkowe Mapy Google na telefony komórkowe (ang. Google Maps for mobile) to darmowa usługa bazująca na serwisie Google Maps i oferująca nawigację satelitarną oraz możliwość oglądania map i zdjęć satelitarnych na telefonach komórkowych i innych urządzeniach mobilnych (przenośnych). Możliwe jest także zgłaszanie przez użytkowników korków, dzięki czemu łatwiej można dostosować swoją trasę. Polskim głosem Map Google jest dziennikarz i właściciel studia lektorskiego Polish Voices Jarosław Juszkiewicz, 22 maja 2020 roku Google podjęło decyzję o zastąpieniu go automatycznie generowanym głosem, po protestach użytkowników przywrócono jednak głos Juszkiewicza. Historia Przejęcia Mapy Google powstały jako program C++ zaprojektowany przez dwóch braci z Danii, Larsa i Jensa Eilstrupa Rasmussenów oraz Noela Gordona i Stephena Ma z firmy Where 2 Technologies z siedzibą w Sydney. Początkowo został zaprojektowany do oddzielnego pobierania przez użytkowników, ale później firma przedstawiła pomysł produktu wyłącznie internetowego kierownictwu Google, zmieniając metodę dystrybucji. W październiku 2004 r. firma została przejęta przez Google Inc., gdzie przekształcił się w aplikację internetową Google Maps. W tym samym miesiącu Google przejął Keyhole, firmę zajmującą się wizualizacją danych geoprzestrzennych (przy inwestycji CIA), który przeksztalcił się w Google Earth w 2005 r., podczas gdy inne aspekty jej podstawowej technologii zostały zintegrowane z Mapami Google. We wrześniu 2004 r. Google przejął ZipDash, firmę dostarczającą analizy ruchu w czasie rzeczywistym. 2005-2010 Uruchomienie Map Google zostało po raz pierwszy ogłoszone na blogu Google 8 lutego 2005 r. We wrześniu 2005 r., w następstwie huraganu Katrina, Mapy Google szybko zaktualizowały zdjęcia satelitarne Nowego Orleanu, aby umożliwić użytkownikom przeglądanie zasięgu powodzi w różnych częściach tego miasta. Od 2007 roku Mapy Google są wyposażone w miniaturowy widok z przeciąganym prostokątem, który oznacza obszar pokazany w głównym widoku, oraz „okna informacyjne” do podglądu szczegółowych informacji o lokalizacjach na mapach. 28 listopada 2007 r. wydano Google Maps for Mobile 2.0, pierwszą wersję Google Maps przeznaczoną na urządzenia mobilne. Zawierał wersję beta funkcji „Moja lokalizacja”, która wykorzystuje lokalizację GPS urządzenia mobilnego, jeśli jest dostępna, uzupełnioną o określenie najbliższych sieci bezprzewodowych i lokalizacji komórkowych. Poprzez triangulację różnych mocy sygnału z nadajników komórkowych, a następnie wykorzystanie ich właściwości lokalizacji (pobranej z bazy danych), funkcja Moja lokalizacja określa aktualną i dokładną lokalizację użytkownika. 23 września 2008 r., zbiegając się z ogłoszeniem pierwszego komercyjnego urządzenia z systemem Android, firma Google ogłosiła, że została wydana aplikacja Google Maps dla systemu operacyjnego Android. W październiku 2009 roku firma Google zastąpiła firmę Tele Atlas jako głównego dostawcę danych geoprzestrzennych w amerykańskiej wersji map i wykorzystała własne dane. 2011-2015 19 kwietnia 2011 r. Kreator map został dodany do amerykańskiej wersji Map Google, umożliwiając każdemu przeglądającemu edytowanie i dodawanie zmian w Mapach Google. Dzięki temu Google otrzymywał lokalne aktualizacje map niemal w czasie rzeczywistym. 31 stycznia 2012 r. Google, w związku z udostępnianiem swoich map za darmo, został uznany za winnego nadużywania dominującej pozycji swojej aplikacji Google Maps na rynku i sąd nakazał zapłacenie grzywny i odszkodowania firmie Bottin Cartographer, francuskiej firmie zajmującej się tworzeniem map. Orzeczenie nakazanie zostało uchylone w wyniku odwołania. W czerwcu 2012 r. Google we współpracy z Canal and River Trust rozpoczęło tworzenie map rzek i kanałów w Wielkiej Brytanii. Firma oświadczyła, że „zaktualizuje program w ciągu roku, aby umożliwić użytkownikom planowanie wycieczek, które obejmują śluzy, mosty i ścieżki holownicze wzdłuż 2000 mil ścieżek rzecznych w Wielkiej Brytanii”. W grudniu 2012 roku aplikacja Google Maps została udostępniona oddzielnie w App Store, po tym jak Apple usunął ją z domyślnej instalacji mobilnego systemu operacyjnego w wersji iOS 6 we wrześniu 2012 roku. 29 stycznia 2013 r. Mapy Google zaktualizowały mapę Korei Północnej. Od 3 maja 2013 r. Mapy Google rozpoznają Palestynę jako kraj, zamiast przekierowywać do terytoriów palestyńskich. W sierpniu 2013 r. Mapy Google usunęły warstwę Wikipedii, która zawierała linki do treści dotyczących lokalizacji pokazywanych w Mapach Google przy użyciu geokodów Wikipedii. 12 kwietnia 2014 r. platforma została zaktualizowana w celu odzwierciedlenia aneksji Krymu przez Rosję. Krym jest pokazany jako Republika Krymu w Rosji i jako Autonomiczna Republika Krymu na Ukrainie. Wszystkie inne wersje pokazują przerywaną sporną granicę. 29 kwietnia 2015 r. użytkownicy klasycznych Map Google zostali przekierowani do nowych Map Google z opcją usunięcia z interfejsu. 14 lipca 2015 r. Chińska nazwa Scarborough Shoal została usunięta po opublikowaniu petycji z Filipin na Change.org. 2016-2018 27 czerwca 2016 r. firma Google udostępniła na całym świecie nowe zdjęcia satelitarne pochodzące z satelity Landsat 8, zawierające ponad 700 bilionów pikseli nowych danych. We wrześniu 2016 r. Mapy Google przejęły startup Urban Engines zajmujący się analizą map. W 2016 r. rząd Korei Południowej zaoferował Google warunkowy dostęp do geograficznej bazy danych tego kraju – dostęp, który już umożliwia rdzennym koreańskim dostawcom map bardzo szczegółowe dane. Google odrzucił ofertę, ponieważ nie chciał zaakceptować ograniczeń dotyczących obniżania jakości (Pikselizacji) wokół lokalizacji, które zdaniem rządu Korei Południowej były wrażliwe. 16 października 2017 r. Mapy Google zostały zaktualizowane o dostępne zdjęcia kilku planet i księżyców, takich jak Tytan, Merkury i Wenus, a także bezpośredni dostęp do zdjęć Księżyca i Marsa. W sierpniu 2018 r. Mapy Google zaprojektowały swój ogólny domyślny widok na trójwymiarową kulę ziemską, porzucając projekcję Mercatora, która rzutowała planetę na płaską powierzchnię. 2019 – obecnie W styczniu 2019 r. Mapy Google dodały ostrzeżenia o fotoradarach zgłoszonych przez użytkowników. W grudniu 2019 roku dodano tryb incognito, który umożliwia użytkownikom wprowadzanie miejsc docelowych bez zapisywania wpisów na kontach Google. W lutym 2020 r. Mapy otrzymały nowy wygląd z okazji 15. rocznicy. W szczególności dodał zupełnie nową ikonę aplikacji, która teraz przypomina oryginalną ikonę z 2005 roku. 23 września 2020 r. firma Google ogłosiła aktualizację map dotyczącą COVID-19, która ma oferować średnie siedmiodniowe dane dotyczące całkowitej liczby przypadków COVID-19 na 100 000 osób na obszarze wybranym na mapie. Zawiera również etykietę wskazującą wzrost i spadek liczby przypadków. W styczniu 2021 roku Google ogłosił aktualizacje narzędzia do planowania tras. Wyznaczanie trasy uwzględniałoby typ pojazdu, status pojazdu, oraz lokalizacje stacji ładowania pojazdów elektrycznych. W czerwcu 2022 r. Mapy Google, w niektórych krajach, dodały warstwę wyświetlającą jakość powietrza. We wrześniu 2022 r. Google usunął warstwę COVID-19 z Map Google ze względu na niewielkie wykorzystywanie tej funkcji. W czerwcu 2023 r. Google ogłosił, że po raz pierwszy od 2010 r., samochody Google StreetView wyjadą na niemieckie drogi. Działania techniczne Gdy użytkownik przeciąga mapę, kwadraty siatki są pobierane z serwera i wstawiane na stronę. Gdy użytkownik szuka firmy, wyniki są pobierane w tle w celu wstawienia do panelu bocznego i mapy; strona nie jest ponownie ładowana. Używana jest ukryta ramka iframe z przesyłaniem formularza, ponieważ zachowuje ona historię przeglądarki. Podobnie jak wiele innych aplikacji internetowych Google, Mapy Google w dużym stopniu wykorzystują JavaScript. Witryna używa również buforów protokołów do przesyłania danych, a nie JSON, ze względu na wydajność. Wersja Google Street View dla klasycznych Map Google wymagała Adobe Flash. W październiku 2011 r. Google ogłosił MapsGL, wersję Map WebGL z lepszym renderowaniem. Mapy wnętrz używają plików .JPG,.PNG,.PDF,.BMP lub.GIF jako plany pięter. Użytkownicy zalogowani na konto Google mogą zapisywać lokalizacje w taki sposób, aby były one nakładane na mapę za pomocą różnokolorowych „pinezek” za każdym razem, gdy przeglądają aplikację. Te „zapisane miejsca” można organizować w grupy domyślne lub grupy nazwane przez użytkowników i udostępniać je innym. „Miejsca oznaczone gwiazdką” to przykład grupy domyślnej. Wcześniej automatycznie tworzył spis w wycofanym już produkcie Google Bookmarks. Dane map i obrazy Warunki korzystania z Map Google określają, że korzystanie z materiałów platformy podlega warunkom korzystania z usługi Google oraz pewnym dodatkowym ograniczeniom. Firma Google albo kupiła lokalne dane map od firm o ugruntowanej pozycji, albo zawarła umowy dzierżawy dotyczące korzystania z danych map chronionych prawami autorskimi. Właściciel praw autorskich jest wymieniony na dole powiększonych map. Na przykład mapy ulic w Japonii są dzierżawione od firmy Zenrin. Mapy ulic w Chinach są dzierżawione od AutoNavi. Rosyjskie mapy ulic są dzierżawione od Geocentre Consulting i Tele Atlas. Nakładki map ulic w niektórych obszarach mogą nie pasować dokładnie do odpowiednich zdjęć satelitarnych. Dane ulic mogą być całkowicie błędne lub po prostu nieaktualne: „Największym wyzwaniem jest aktualność danych i ich autentyczność” – powiedział przedstawiciel Google Earth, Brian McClendon. W rezultacie w marcu 2008 roku Google dodał funkcję edycji lokalizacji domów i firm. W Mapach Google nałożono ograniczenia poprzez pozorną cenzurę lokalizacji uznanych za potencjalne zagrożenia bezpieczeństwa. W niektórych przypadkach obszar redagowania dotyczy określonych budynków, które są cenzurowane poprzez pikselizacje, ale w innych przypadkach, takich jak Waszyngton, gdzie ograniczeniem jest użycie nieaktualnych zdjęć. Mapy Google API Google stworzyło interfejs API Map Google, obecnie nazywany Google Maps Platform, umożliwiające wstawienie własnej mapy na dowolną stronę internetową. Dostęp do API odbywa się z poziomu języka JavaScript, ActionScript 3 (Google Maps API for Flash®) lub w postaci obrazu (Google Static Maps API). Do korzystania z Google Maps Platform wymagany jest bezpłatny klucz, który może uzyskać każdy użytkownik konta Google. Klucz pozwala na dostęp z jednej domeny lub katalogu domeny. Google Maps API umożliwia zintegrowanie ze stroną internetową w pełni funkcjonalnej mapy, z własnymi danymi i funkcjami do obsługi zdarzeń. Usługa jest darmowa, jednak zawiera reklamy. Pierwsze wersje API nie oferowały zaawansowanych funkcji, dostępnych w witrynie Mapy Google. Nowsza wersja 2.8 udostępnia niemal całą funkcjonalność oryginalnego serwisu, wliczając w to: możliwość geokodowania adresów rysowanie polilinii wyznaczanie tras przejazdu wraz z listą kroków pełna kontrola widoku ulic (Street View) wsparcie dla języka KML/GeoRSS Interfejs API Map Google był bezpłatny do użytku komercyjnego, pod warunkiem, że witryna, w której jest używany, jest publicznie dostępna i nie pobiera opłat za dostęp oraz nie generuje więcej niż 25 000 wejść na mapę dziennie. Witryny, które nie spełniały tych wymagań, mogły kupić Google Maps API for Business. Od 21 czerwca 2018 r. Google podniósł ceny interfejsu API Map Google i wymaga profilu rozliczeniowego. Wyszukiwanie Geokoder Google Maps może analizować adresy wpisane w języku naturalnym. Usługa ta działa m.in. dla Stanów Zjednoczonych, Kanady i większości państw europejskich (w tym Polski), gdzie w największych miastach możliwe jest wyszukiwanie pojedynczych domów. Serwis wskazuje również połączenia drogowe między znalezionymi miejscami z przybliżonym czasem podróży i w rozbiciu na etapy, przebieg trasy może zostać dowolnie zmodyfikowany poprzez przeciąganie jej punktów składowych kursorem myszy. Możliwe jest także wyszukiwanie miejsc za pomocą współrzędnych geograficznych (stopni, opcjonalnie minut oraz sekund). Kontrowersje Nieprawidłowe nazewnictwo lokalizacji Zdarzają się przypadki, w których Mapy Google dodały nieaktualne nazwy sąsiedztwa. Ponieważ wiele firm korzysta z danych Map Google, niejasne lub nieprawidłowe nazwy są często używane przez pośredników w handlu nieruchomościami, hotele, strony z dostawami jedzenia i organizacje informacyjne. Google wytłumaczył, że stworzył swoje mapy na podstawie danych stron trzecich, źródeł publicznych, satelitów i użytkowników, ale wiele użytych nazw nie zostało powiązanych z żadnym oficjalnym zapisem. Według byłego pracownika Map Google, użytkownicy mogą zgłaszać zmiany w Mapach Google, ale niektóre zgłoszenia są rozpatrywane przez osoby o niewielkiej wiedzy na temat danego miejsca. Niektóre nazwy używane przez Google zostały przypisane nieprofesjonalnym mapom z błędami typograficznymi, które przetrwały w Mapach Google. Potencjalne nadużycia W 2005 roku Australijska Organizacja Nauki i Technologii Jądrowej (ANSTO) skarżyła się na możliwość wykorzystania przez terrorystów zdjęć satelitarnych do planowania ataków, ze szczególnym odniesieniem do reaktora jądrowego Lucas Heights; jednak australijski rząd federalny nie poparł obaw organizacji. W październiku 2010 r. dowódca wojskowy Nikaragui Edén Pastora stacjonował wojska nikaraguańskie na Isla Calero (w delcie rzeki San Juan), uzasadniając swoje działania wytyczeniem granicy podanym przez Google Maps. Od tego czasu Google zaktualizował swoje dane, które uznał za nieprawidłowe. 27 stycznia 2014 r. Dokumenty ujawnione przez Edwarda Snowdena ujawniły, że NSA i GCHQ przechwyciły zapytania Google Maps dokonywane na smartfonach i wykorzystały je do zlokalizowania użytkowników dokonujących tych zapytań. W jednym z ujawnionych dokumentów, datowanym na 2008 r., stwierdzono, że „to oznacza, że każdy, kto korzysta z Map Google na smartfonie, pracuje na rzecz wsparcia systemu GCHQ”. W maju 2015 r. Wyszukiwania w Mapach Google obraźliwych epitetów rasowych dla Afroamerykanów, takich jak „czarnuch”, „król czarnuchów” i „dom czarnuchów”, wskazywały użytkownikowi Biały Dom; Google przeprosił za incydent. W lutym 2020 r. użytkownik Map Google użył 99 telefonów komórkowych do sfałszowania korka w Mapach Google. Zastosowania artystyczne i literackie Niemiecka „geopowieść” Senghor on the Rocks (2008) opowiedziała historię jako serię rozkładówek pokazujących lokalizację na mapie Google po lewej stronie i tekst opowiadający historię po prawej. Annika Richterich wyjaśnia, że „zdjęcia satelitarne w Senghor on the Rocks ilustrują podróż głównego bohatera przez zachodnioafrykański kraj Senegal”. Artyści korzystali z Google StreetView na wiele sposobów. Trylogia Google Emilio Vavarelli zawiera wadliwe zdjęcia i niezamierzone portrety kierowców samochodów Street View. Japoński zespół Inou wykorzystał tła Google StreetView do stworzenia teledysku do swojej piosenki EYE. Kanadyjski zespół Arcade Fire nakręcił spersonalizowany teledysk, w którym wykorzystał StreetView, aby pokazać widzowi ich własne domy z dzieciństwa. Zobacz też My Location Bing Maps Google Earth GeoGuessr Google Moon Google Mars Yandex.Maps Przypisy Linki zewnętrzne Google Sightseeing – serwis zajmujący się zbieraniem odnośników do zasugerowanych przez użytkowników znanych bądź interesujących miejsc na Google Maps Poznaj Google Maps API – baza przykładów i zastosowań Google Maps API Mapy internetowe Maps

25362

https://pl.wikipedia.org/wiki/Prezydent%20Rzeczypospolitej%20Polskiej

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej (Prezydent RP) – zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej najwyższy przedstawiciel polskich władz, gwarant ciągłości władzy państwowej, najwyższy organ państwa w zakresie władzy wykonawczej, czuwa nad przestrzeganiem postanowień i przepisów Konstytucji, zwierzchnik Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Instytucja prezydenta po raz pierwszy do systemu politycznego państwa polskiego została wprowadzona na mocy Konstytucji marcowej z 1921, kiedy to urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zastąpił urząd Naczelnika Państwa (powołany w 1918 w miejsce rozwiązanej wtedy Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego). Zgodnie z przepisami ustawy zasadniczej z 1921, władze istniejące w momencie jej uchwalenia funkcjonowały do czasu wyłonienia nowych władz. Naczelnik Państwa sprawował zatem swój urząd do chwili objęcia go przez pierwszego prezydenta II Rzeczypospolitej – Gabriela Narutowicza, tj. do dnia 14 grudnia 1922. Początkowo instytucję prezydenta utworzono w formie charakterystycznej dla systemu parlamentarno-gabinetowego. Po uchwaleniu Konstytucji kwietniowej w 1935 ustrój państwa polskiego został przekształcony w autorytarny system prezydencki. Z drugiej strony konstytucja ta miała jednak istotne znaczenie dla zachowania ciągłości władzy państwowej w czasie wojny. Tak się stało we wrześniu 1939, kiedy to rząd polski zmuszony był opuścić terytorium kraju, kierując się do Francji przez Rumunię, gdzie został jednak internowany. Wtedy też prezydent RP Ignacy Mościcki desygnował swojego następcę – Władysława Raczkiewicza, przebywającego już we Francji. Tak więc Konstytucja kwietniowa stworzyła prawne podstawy dla legalnego funkcjonowania władz polskich na uchodźstwie podczas II wojny światowej – początkowo w Paryżu i Angers, a później w Londynie. Rząd RP na uchodźstwie jako podmiot prawa międzynarodowego był uznawany do 5 lipca 1945, natomiast funkcjonował – jako wyraz niezaakceptowania powojennego porządku prawno-politycznego w Polsce i nieuznawania Polski Ludowej – aż do 22 grudnia 1990. Po II wojnie światowej i objęciu władzy w Polsce przez komunistów urząd prezydenta RP funkcjonował w latach 1947–1952. Jedynym prezydentem w tym okresie był Bolesław Bierut. Po wprowadzeniu Konstytucji z 1952 i zmianie nazwy państwa na Polską Rzeczpospolitą Ludową funkcje prezydenta przejęła kolegialna Rada Państwa z Przewodniczącym na czele. W wyniku porozumień Okrągłego Stołu urząd prezydenta został przywrócony na mocy noweli kwietniowej z 1989. Ponieważ ówczesna oficjalna nazwa państwa brzmiała: Polska Rzeczpospolita Ludowa, wybrano jedynego w historii prezydenta PRL, którym został gen. Wojciech Jaruzelski. Kolejna nowelizacja konstytucji dokonana 29 grudnia 1989 m.in. przywróciła historyczną nazwę państwa: Rzeczpospolita Polska. Tym samym Wojciech Jaruzelski stał się zarazem pierwszym prezydentem III Rzeczypospolitej. W 1990 wprowadzono nową konstytucyjną zasadę wyborów prezydenta: wybory powszechne, równe, bezpośrednie, w głosowaniu tajnym. Pierwszym prezydentem RP wybranym na podstawie tych zasad został Lech Wałęsa. W dniu 22 grudnia 1990 w Warszawie w siedzibie Sejmu złożył on konstytucyjną przysięgę. Na uroczystość tę przybył ostatni prezydent RP na uchodźstwie – Ryszard Kaczorowski. Przekazał on nowemu demokratycznie wybranemu prezydentowi insygnia władzy prezydenckiej II Rzeczypospolitej, kończąc tym samym urzędowanie polskich władz na uchodźstwie. Od 6 sierpnia 2015 Prezydentem RP jest Andrzej Duda. Siedziba Siedziby Prezydenta II RP: 1922–1926 Belweder 1926–1939 Zamek Królewski Siedziby Prezydenta RP na uchodźstwie: 1939–1940 Pałac Pignerolle (Angers, Francja) 1940–1990 Bryanston Court przy Great Cumberland Place 56, obecnie pełniący funkcję hotelu, następnie Eaton Place 43 (Londyn, Zjednoczone Królestwo) Siedziby Prezydenta RP (Polska Ludowa): 1947–1952 Belweder Siedziby Prezydenta PRL: 1989 Belweder Siedziby Prezydenta III RP: 1989—1993 Belweder od 1993 Pałac Prezydencki. Kadencja Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz. Bierne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej Polskiej, którzy ukończyli 35 lat, nie są pozbawieni praw wyborczych do Sejmu i zbiorą przynajmniej 100 tysięcy podpisów osób popierających ich kandydaturę. Zgodnie z art. 130 Konstytucji Prezydent Rzeczypospolitej obejmuje urząd po złożeniu przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym. Złożenie przysięgi przez nowo wybranego prezydenta odbywa się w ostatnim dniu urzędowania ustępującego prezydenta, a jeżeli został on wybrany w wyborach przedterminowych – w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw uchwały Sądu Najwyższego o stwierdzeniu ważności wyborów (art. 291 ust. 1 i 3 Kodeksu wyborczego). Odmowa złożenia przysięgi powoduje tymczasowe przejęcie obowiązków prezydenta przez Marszałka Sejmu do czasu wyboru nowego prezydenta. Kadencja Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej rozpoczyna się w dniu objęcia przez niego urzędu. Ustępujący Prezydent Rzeczypospolitej kończy urzędowanie z chwilą złożenia przysięgi przez nowo wybranego prezydenta (art. 291 ust. 2 Kodeksu wyborczego). Uprawnienia Prezydenta RP Uprawnienia Prezydenta są ściśle określone w V rozdziale Konstytucji RP. Niektóre z jego uprawnień wynikają także z ustaw. Jego kompetencje można podzielić na kategorie: Uprawnienia wobec Suwerena (Narodu) prawo zarządzenia przeprowadzenia referendum za zgodą wyrażoną przez bezwzględną większość ustawowej liczby senatorów przy kworum 1/2 (nie wymaga kontrasygnaty) – art. 125. ust. 2 Konstytucji, prawo wnioskowania do Marszałka Sejmu o przeprowadzenie referendum zatwierdzającego ustawę o zmianie Konstytucji uchwaloną przez parlament, jeżeli dotyczy ona zmiany przepisów rozdziału I, II lub XII Konstytucji (nie jest wymagana kontrasygnata) – art. 235 ust. 6 Konstytucji, Uprawnienia wobec zmian ustrojowych prawo zgłoszenia projektu ustawy o zmianie Konstytucji (niewymagana kontrasygnata) – art. 235 ust. 1 Konstytucji, Uprawnienia wobec władzy ustawodawczej Dotyczące wyborów: zarządza wybory parlamentarne, wyznaczając jednocześnie dzień wyborów (bez kontrasygnaty) – art. 98 Konstytucji: jeżeli wybory odbywają się w normalnym trybie, wówczas dzień wyborów musi przypadać na dzień wolny od pracy, w ciągu 30 dni przed datą upływu kadencji obradującego parlamentu, jeżeli wybory są efektem skrócenia kadencji parlamentu przez Prezydenta, to dzień wyborów musi zostać zawarty w akcie skracającym kadencję Sejmu i Senatu, musi także przypadać w ciągu 45 dni od daty skrócenia kadencji, zarządza wybory do Parlamentu Europejskiego, jednak ich termin jest wyznaczony przez przepisy Unii Europejskiej (wymagana kontrasygnata) – art. 331 Kodeksu wyborczego. zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu (bez kontrasygnaty): w normalnym trybie winno ono się odbyć w ciągu 30 dni po dniu wyborów – art. 109 ust. 2 Konstytucji, w sytuacji skrócenia kadencji przez Prezydenta data pierwszego posiedzenia musi przypadać nie później niż na 15. dzień po dniu wyborów – art. 98 ust 5 Konstytucji, wyznacza marszałka seniora w Sejmie – art. 1 ust. 2 regulaminu Sejmu – i Senacie – art. 30 ust. 1 regulaminu Senatu (wymagana kontrasygnata), zgodnie z regulaminem Senatu otwiera pierwsze posiedzenie Senatu – art. 30 ust. 1 regulaminu Senatu (czynność nie ma formy pisemnej, nie wymaga kontrasygnaty). Dotyczące arbitrażu prezydenckiego: skraca kadencję parlamentu (po zasięgnięciu niewiążącej opinii Marszałka Sejmu i Senatu, nadto kadencja parlamentu nie może być skrócona w czasie obowiązywania stanu nadzwyczajnego; bez kontrasygnaty): fakultatywnie – jeśli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej przez Radę Ministrów nie zostanie ona przekazana Prezydentowi do podpisu (Prezydent ma 14 dni na podjęcie decyzji o skróceniu kadencji Sejmu i Senatu) – art. 225 Konstytucji, obligatoryjnie – jeżeli zasadnicza i obie rezerwowe procedury powoływania Rady Ministrów zakończą się fiaskiem – art. 155 ust. 2 Konstytucji, ma prawo zwrócić się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego, którego audytorium ma obowiązek wysłuchać i nie może nad nim przeprowadzać debaty ze względu na autorytet Głowy Państwa (bez kontrasygnaty) – art. 140 Konstytucji. Dotyczące stanowienia ustaw: ma prawo inicjatywy ustawodawczej (bez kontrasygnaty) – art. 118 ust. 1 Konstytucji, ma prawo zgłaszania poprawek do zgłoszonych przez siebie projektów ustaw (wymagana kontrasygnata) – art. 119 ust. 2 Konstytucji, ma prawo weta ustawodawczego (bez kontrasygnaty) – art. 122 ust. 5 Konstytucji; weto jest to umotywowany wniosek przekazujący Sejmowi ustawę do ponownego rozpatrzenia. Sejm może to weto odrzucić większością kwalifikowaną 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Weto prezydenckie nie ma charakteru selektywnego – Prezydent nie może zakwestionować tylko niektórych przepisów, musi kwestionować całą ustawę. przed podpisaniem ustawy ma prawo zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie konstytucyjności ustawy (nie wymaga to kontrasygnaty) – art. 122 ust. 4 Konstytucji, jeżeli Trybunał Konstytucyjny orzeknie o niezgodności tylko niektórych przepisów ustawy i orzeknie, iż nie są one nierozerwalnie związane z ustawą, wówczas Prezydent ma do wyboru: podpisać ustawę z pominięciem niekonstytucyjnych przepisów lub zwrócić ją Sejmowi w celu usunięcia niezgodności (te czynności nie wymagają kontrasygnaty) – art. 122 ust. 4 Konstytucji, podpisuje ustawy (bez kontrasygnaty) – art. 122 ust. 2 Konstytucji; podpisanie ustawy przez Prezydenta oznacza jej dojście do skutku oraz zgodność sygnowanego tekstu z przyjętym przez parlament, zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw (bez kontrasygnaty) – art. 122 ust. 2 Konstytucji, Uprawnienia wobec władzy wykonawczej Dotyczące Rady Ministrów desygnuje i powołuje Premiera w zasadniczej procedurze powoływania Rządu (bez kontrasygnaty) – art. 154 ust. 1 Konstytucji; powołuje Premiera w II rezerwowej procedurze powoływania Rządu (bez kontrasygnaty) – art. 155 ust. 1 Konstytucji, na wniosek Premiera w zasadniczej i w II rezerwowej procedurze powoływania Rządu powołuje Radę Ministrów w pełnym składzie i odbiera przysięgę od jej członków (wymagana kontrasygnata) – art. 154 ust. 1 i art. 155 ust. 1 Konstytucji, powołuje Premiera wybranego przez Sejm w I rezerwowej procedurze powoływania Rządu (bez kontrasygnaty) – art. 154 ust. 1 Konstytucji, na wniosek Premiera w I rezerwowej procedurze powoływania Rządu powołuje członków Rządu wybranych przez Sejm i odbiera od nich przysięgę (wymagana kontrasygnata) – art. 154 ust. 1 Konstytucji, na wniosek Premiera dokonuje zmian na stanowiskach poszczególnych ministrów (wymagana kontrasygnata) – art. 161 Konstytucji, obligatoryjnie odwołuje ministra, wobec którego Sejm uchwalił wotum nieufności (brak kontrasygnaty) – art. 159 ust. 2 Konstytucji, przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powierza jej dalsze sprawowanie funkcji do czasu powołania nowej Rady Ministrów (bez kontrasygnaty) – art. 162 ust. 3 Konstytucji: obligatoryjnie: jeśli wobec Rządu uchwalono wotum nieufności lub nie uchwalono wotum zaufania, fakultatywnie: jeśli jedyną przyczyną wręczenia Prezydentowi dymisji Rządu jest rezygnacja Premiera, dotyczące stanowienia aktów wykonawczych: wydaje rozporządzenia na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego i w celu wykonania ustawy (wymagana kontrasygnata) – art. 142 ust. 1 Konstytucji, wydaje zarządzenia na podstawie ustaw (bez kontrasygnaty) – art. 142 ust. 1 Konstytucji, dotyczące polityki zagranicznej i obronności (art. 133 ust. 3 Konstytucji: Prezydent współdziała w zakresie polityki zagranicznej z Premierem i właściwym ministrem): ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe (wymagana kontrasygnata) – art. 133 ust. 1 pkt 1 Konstytucji; jednakże niektóre umowy międzynarodowe mogą zostać ratyfikowane i wypowiedziane tylko na podstawie upoważnienia ustawowego – dotyczące: pokoju, sojuszu, układu wojskowego lub politycznego, wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji, członkostwa RP w organizacji międzynarodowej, znacznego obciążenia finansowego RP, spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy, ma prawo, przed ratyfikacją umowy, wnioskować do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie jej zgodności z Konstytucją (nie wymaga kontrasygnaty) – art. 133 ust. 2 Konstytucji, mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach (wymagana kontrasygnata) – art. 133 ust. 1 pkt 2 Konstytucji, przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli państw obcych (nie wymaga kontrasygnaty) – art. 133 ust. 1 pkt 3 Konstytucji, jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych – w czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej – art. 134 ust. 1 i 2 Konstytucji, powołuje i odwołuje (wymagana kontrasygnata): na wniosek Premiera w czasie stanu wojny Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych – art. 134 ust. 4 Konstytucji, na wniosek Ministra Obrony Narodowej – Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego – art. 195 ustawy o obronie Ojczyzny, na wniosek Ministra Obrony Narodowej – dowódców rodzajów sił zbrojnych – art. 195 ustawy o obronie Ojczyzny, na wniosek Ministra Obrony Narodowej nadaje określone w ustawach stopnie wojskowe (wymagana kontrasygnata) – art. 134 ust. 5 Konstytucji, powołuje i odwołuje członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego (bez kontrasygnaty) – art. 144 pkt 26 Konstytucji, na wniosek Ministra Obrony Narodowej określa kierunki rozwoju sił zbrojnych (wymagana kontrasygnata) – art. 25 ust. 1 pkt 1 ustawy o obronie Ojczyzny, na wniosek Premiera zatwierdza strategię bezpieczeństwa narodowego (wymagana kontrasygnata) – art. 24 ust. 1 pkt 2 ustawy o obronie Ojczyzny, na wniosek Premiera wydaje w drodze postanowienia Polityczno-Strategiczną Dyrektywę Obronną RP oraz inne dokumenty wykonawcze do strategii bezpieczeństwa narodowego (wymagana kontrasygnata) – art. 24 ust. 1 pkt 4 ustawy o obronie Ojczyzny, na wniosek Premiera postanawia o wprowadzeniu lub zmianie określonego stanu gotowości obronnej państwa (wymagana kontrasygnata) – art. 24 ust. 1 pkt 6 ustawy o obronie Ojczyzny, na wniosek Rady Ministrów postanawia o użyciu jednostek wojskowych poza granicami państwa (wymagana kontrasygnata) – art. 3 ustawy o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych RP poza granicami państwa, Pozostałe kompetencje związane z władzą wykonawczą nadaje według uznania obywatelstwo polskie. Od decyzji odwołanie nie przysługuje nikomu (zewnętrznym osobom lub organom też). Na wniosek osoby zainteresowanej zwalnia z obywatelstwa (bez kontrasygnaty) – art. 137 Konstytucji, w sprawach szczególnej wagi może zwoływać posiedzenia Rady Gabinetowej (bez kontrasygnaty) – art. 141 Konstytucji, wnioskuje do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego (bez kontrasygnaty) – art. 227 ust. 3 Konstytucji, powołuje 2 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (bez kontrasygnaty) – art. 214 ust. 1 Konstytucji, w przypadkach określonych w ustawie ma prawo odwołać powołanych przez siebie członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (wymagana kontrasygnata) – art. 7 ustawy o radiofonii i telewizji, samodzielnie decyduje, w sytuacji odrzucenia sprawozdania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji przez Sejm i Senat, czy skrócona zostanie kadencja tego organu (co wiąże się z wyłonieniem jego nowego składu przez władze polityczne), powołuje 2 członków Rady Mediów Narodowych spośród kandydatów zgłoszonych przez kluby parlamentarne lub poselskie tworzone przez ugrupowania, których przedstawiciele nie wchodzą w skład Rady Ministrów (wymagana kontrasygnata) – art. 3 i 6 ust. 1 ustawy o Radzie Mediów Narodowych ma prawo zlecać Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenie kontroli (bez kontrasygnaty) – art. 144 ust. 3 pkt 10 Konstytucji, nadaje ordery i odznaczenia (bez kontrasygnaty) – art. 138 Konstytucji, wyraża zgodę na przyjęcie przez obywatela Polski orderu, odznaczenia lub innego zaszczytnego wyróżnienia nadawanego przez władze obcego państwa (bez kontrasygnaty) - art.5 ustawy o orderach i oznaczeniach , wprowadza żałobę narodową (wymaga kontrasygnaty) – art. 11 ustawy o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych, na wniosek Rady Doskonałości Naukowej (do końca 2020 istniała Centralna Komisja do Spraw Stopni i Tytułów) nadaje tytuł naukowy profesora (bez kontrasygnaty) – art. 178 ust. 4 i 230 ust. 1 Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce, jest z racji urzędu wielkim mistrzem Orderu Orła Białego i Orderu Odrodzenia Polski oraz ich kawalerem, powołuje członków Państwowej Komisji Wyborczej (wymaga kontrasygnaty) – art. 157 Kodeksu wyborczego, nadaje statut Kancelarii Prezydenta RP oraz powołuje i odwołuje jej szefa (bez kontrasygnaty) – art. 143 Konstytucji, Uprawnienia wobec władzy sądowniczej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa mianuje sędziów (bez kontrasygnaty) – art. 179 Konstytucji, wskazuje 1 członka Krajowej Rady Sądownictwa (wymaga kontrasygnaty) – art. 187 ust. 1 pkt 1 Konstytucji, powołuje I Prezesa Sądu Najwyższego spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego (nie wymaga kontrasygnaty) – art. 183 ust. 3 Konstytucji, powołuje prezesów Sądu Najwyższego (bez kontrasygnaty) – art. 144 ust. 3 pkt 23 Konstytucji, powołuje Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego (bez kontrasygnaty) – art. 185 Konstytucji, powołuje wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego (bez kontrasygnaty) – art. 144 ust. 3 pkt 23 Konstytucji, powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego (bez kontrasygnaty) – art. 194 ust. 2 Konstytucji, wnioskuje do Trybunału Konstytucyjnego o: zbadanie konstytucyjności aktu normatywnego (bez kontrasygnaty) – art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji, rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego (bez kontrasygnaty) – art. 192 Konstytucji, ma prawo złożyć wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej członka Rządu (bez kontrasygnaty) – art. 144 ust. 3 pkt 13 Konstytucji, ma prawo złożyć wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących następujące stanowiska (wymaga kontrasygnaty) – art. 198 ust. 1 Konstytucji: Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, minister resortowy, członek Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, dysponuje prawem łaski (nie wymaga kontrasygnaty) – art. 139 Konstytucji; nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu, Uprawnienia w stanach nadzwyczajnych jeżeli Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, postanawia o stanie wojny (wymaga kontrasygnaty) – art. 116 ust. 2 Konstytucji: w przypadku zbrojnej napaści na terytorium RP, gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do obrony przeciwko agresji, na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego (wymaga kontrasygnaty) – art. 229 i 230 Konstytucji, na wniosek Premiera, w sytuacji bezpośredniego zewnętrznego zagrożenia państwa, zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie sił zbrojnych do obrony RP (wymaga kontrasygnaty) – art. 136 Konstytucji, na wniosek Rady Ministrów, jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, wydaje rozporządzenia z mocą ustawy (wymaga kontrasygnaty) – art. 234 Konstytucji, na wniosek Rady Ministrów podczas trwania stanu wojennego postanawia o przejściu organów władzy publicznej na określone stanowiska kierowania (wymaga kontrasygnaty) – art. 10 ustawy o stanie wojennym, na wniosek Rady Ministrów podczas trwania stanu wojennego określa zadania sił zbrojnych (wymaga kontrasygnaty) – art. 10 ustawy o stanie wojennym, na wniosek Premiera w czasie stanu wyjątkowego może postanowić o użyciu oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa, jeżeli dotychczas zastosowane siły i środki zostały wyczerpane (wymaga kontrasygnaty) – art. 11 ustawy o stanie wyjątkowym. Uprawnienia prezydenckie w świetle poprzednich konstytucji Mała Konstytucja 1919 Pod rządami małej konstytucji z 1919 nie istniał urząd Prezydenta Rzeczypospolitej. Funkcję głowy państwa sprawował Tymczasowy Naczelnik Państwa/Naczelnik Państwa Republiki Polskiej – urząd powołany w 1918 na skutek rozwiązania się Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego. Obydwa organy – Rada Regencyjna w latach 1917–1918 oraz Tymczasowy Naczelnik Państwa w latach 1918–1919 (w dniach 14–29 listopada 1918 działający jako Naczelny Dowódca Wojsk Polskich) – sprawowały zwierzchnią władzę państwową, w tym władzę ustawodawczą i wykonawczą. Ich akty wymagały jednak kontrasygnaty Prezydenta Ministrów oraz właściwego ministra. Od 1919 Naczelnik Państwa pozostawał pod kontrolą Sejmu Ustawodawczego. Konstytucja marcowa 1921 W okresie obowiązywania konstytucji marcowej prezydent sprawował władzę przez odpowiedzialnych przed Sejmem ministrów, a każdy akt prawny wymagał kontrasygnaty właściwego ministra. Uprawnienia prezydenta wymagające kontrasygnaty: wydawanie rozporządzeń wykonawczych mianowanie premiera mianowanie ministrów na wniosek premiera mianowanie na urzędy na wniosek premiera zwierzchnictwo nad wojskiem mianowanie naczelnego wodza na czas wojny. Ponadto: reprezentowanie państwa w stosunkach z innymi krajami zawieranie umów z innymi państwami i podawanie ich do wiadomości Sejmu zawieranie sojuszy, traktatów pokojowych, wypowiadanie wojny, zmiany granic za zgodą Sejmu mianowanie sędziów prawo łaski zwoływanie, odraczanie i zamykanie sesji Sejmu i Senatu rozwiązanie Sejmu za zgodą 60% ustawowej liczby senatorów. Nowela sierpniowa 1926 Nowela sierpniowa nadała prezydentowi dodatkowe uprawnienia: prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w ściśle określonych warunkach prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w trybie specjalnej ustawy o pełnomocnictwach (za zgodą parlamentu). Konstytucja kwietniowa 1935 Konstytucja kwietniowa dawała prezydentowi szerokie uprawnienia, które nie wymagały konsultacji: mianowanie i odwoływanie premiera desygnowanie na urzędy pierwszego prezesa Sądu Najwyższego, naczelnego wodza, szefa Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi decydowanie o wojnie i pokoju mianowanie 1/3 Senatu rozwiązywanie parlamentu przed upływem kadencji prawo do wydawania dekretów ws. organizacji rządu, zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi i organizacji administracji. Ponadto prezydent mógł stosować weto ustawodawcze i posiadał prawo do wydawania, z pełnomocnictwa Sejmu, dekretów z mocą ustawy w innych kwestiach, z wyjątkiem konstytucyjnych. Mała Konstytucja 1947 Mała Konstytucja z 1947 utworzyła pojęcie rady gabinetowej, tj. posiedzenia rządu pod przewodnictwem prezydenta. Pozostałe uprawnienia były identyczne jak w konstytucji marcowej. Konstytucja z 1952 po nowelizacji w 1989 Konstytucja z 22 lipca 1952 po nowelizacji z kwietnia 1989 powołała urząd Prezydenta PRL (od 30 grudnia 1989 Prezydenta RP). Prezydent PRL posiadał następujące kompetencje: zarządzanie wyborów do Sejmu, Senatu i rad narodowych mianowanie i odwoływanie pełnomocnych przedstawicieli PRL w innych państwach przyjmowanie list uwierzytelniających i odwołujących dyplomatów zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi przewodniczenie Komitetowi Obrony Kraju występowanie z wnioskiem do Sejmu o powołanie lub odwołanie prezesa Rady Ministrów występowanie z wnioskiem do Sejmu o powołanie lub odwołanie prezesa Narodowego Banku Polskiego zwoływanie w sprawach szczególnej wagi posiedzenia Rady Ministrów i przewodniczenie mu nadawanie orderów, odznaczeń i tytułów honorowych stosowanie prawa łaski wykonywanie innych uprawnień przewidzianych w Konstytucji lub przekazanych przez ustawy (np. ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych, sprawowanie nadzoru nad radami narodowymi, wprowadzanie stanu wojennego lub wyjątkowego). Prezydent miał prawo weta ustawodawczego, które mogło być uchylone przez Sejm większością 2/3. Mógł także rozwiązać parlament, jeśli w terminie 3 miesięcy nie powoła rządu, nie przyjmie budżetu lub uchwali ustawę lub uchwałę uniemożliwiającą prezydentowi wykonywanie jego konstytucyjnych uprawnień. Mała Konstytucja 1992 Mała Konstytucja z 1992 zniosła możliwość rozwiązania parlamentu przez Prezydenta, jeśli ten przyjął ustawę uniemożliwiającą mu wykonywanie jego konstytucyjnych uprawnień i sprecyzowała jego prerogatywy. Akty prawne wydawane przez Prezydenta (z wyjątkiem prerogatyw) wymagały kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów lub właściwego ministra. Do prerogatyw Prezydenta należało m.in.: desygnowanie Prezesa Rady Ministrów i powoływanie Rady Ministrów zwoływanie posiedzeń Rady Ministrów podpisywanie ustaw i rozporządzeń z mocą ustawy wydawanych przez Radę Ministrów zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu skracanie kadencji Sejmu w przypadku nieuchwalenia budżetu bądź uchwalenia wotum nieufności dla Rady Ministrów powoływanie sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa powoływanie i odwoływanie Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i prezesów Sądu Najwyższego stosowanie prawa łaski nadawanie orderów i odznaczeń nadawanie i zwalnianie z obywatelstwa polskiego zarządzanie referendum. Akty prawne Prezydenta RP Prezydent Rzeczypospolitej wydaje rozporządzenia i zarządzenia w wypadkach przewidzianych ustawami i Konstytucją zaś w zakresie swoich prerogatyw konstytucyjnych wydaje postanowienia publikowane w Monitorze Polskim. Jeśli akty wydawane przez Prezydenta nie są jego prerogatywami, dla swojej ważności wymagają podpisu Prezesa Rady Ministrów (kontrasygnata), który przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialność przed Sejmem. Gremia doradcze Prezydenta RP Narodowa Rada Rozwoju Przysięga prezydencka Zgodnie z art. 291 Kodeksu wyborczego złożenie przysięgi przez nowo wybranego prezydenta odbywa się w ostatnim dniu urzędowania ustępującego prezydenta, a jeżeli został on wybrany w wyniku wyborów przedterminowych przeprowadzonych wskutek opróżnienia urzędu – w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw uchwały Sądu Najwyższego o stwierdzeniu ważności wyborów. Treść przysięgi Obecna konstytucja z 1997 Zgodnie z art. 130 Konstytucji prezydent obejmuje urząd po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego przysięgi następującej treści: Obejmując z woli Narodu urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, uroczyście przysięgam, że dochowam wierności postanowieniom Konstytucji, będę strzegł niezłomnie godności Narodu, niepodległości i bezpieczeństwa Państwa, a dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem. Przysięga może być złożona z dodaniem zdania: Tak mi dopomóż Bóg. Została złożona przez Aleksandra Kwaśniewskiego 23 grudnia 2000, Lecha Kaczyńskiego 23 grudnia 2005 (z dodaniem zdania Tak mi dopomóż Bóg), Bronisława Komorowskiego 6 sierpnia 2010 (z dodaniem zdania Tak mi dopomóż Bóg), Andrzeja Dudę 6 sierpnia 2015 i 6 sierpnia 2020 (w obu przypadkach z dodaniem zdania Tak mi dopomóż Bóg). Mała Konstytucja z 1992 (art. 30) Obejmując z woli Narodu urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej uroczyście przysięgam, że dochowam wierności postanowieniom Konstytucji, będę strzegł niezłomnie godności Narodu, niepodległości i bezpieczeństwa Państwa, a także, że dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem. Przysięga mogła być złożona z dodaniem słów Tak mi dopomóż Bóg. Została złożona przed Zgromadzeniem Narodowym jeden raz, 23 grudnia 1995 przez Aleksandra Kwaśniewskiego. Konstytucja RP uchwalona 22 lipca 1952 po nowelach z roku 1989 i 1990 (art. 32c) Obejmując urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, przysięgam uroczyście Narodowi Polskiemu, że postanowieniom Konstytucji wierności dochowam, będę strzegł niezłomnie godności Narodu, suwerenności i bezpieczeństwa państwa. Przysięgam, że dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem. Złożona przed Zgromadzeniem Narodowym jeden raz, 22 grudnia 1990 przez Lecha Wałęsę (z dodaniem słów tak mi dopomóż Bóg, nieprzewidzianych w tekście przysięgi). Konstytucja PRL z 1952 po noweli z 7 kwietnia 1989 (art. 32c) Obejmując z woli Zgromadzenia Narodowego urząd Prezydenta Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, ślubuję uroczyście Narodowi Polskiemu, że postanowieniom Konstytucji wierności dochowam, będę strzegł niezłomnie godności Narodu, suwerenności i bezpieczeństwa państwa. Ślubuję, że dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem. Złożona przed Zgromadzeniem Narodowym jeden raz, 19 lipca 1989 przez Wojciecha Jaruzelskiego. Ustawa Konstytucyjna z dnia 4 lutego 1947 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej (art. 11) Ślubuję uroczyście, obejmując urząd Prezydenta Rzeczypospolitej, wedle najlepszego rozumienia i zgodnie z sumieniem, rzetelnie pracować dla dobra Narodu Polskiego, praw demokratycznych Rzeczypospolitej święcie przestrzegać, godności Narodu i Państwa strzec niezachwianie, sprawiedliwość względnie wszystkich bez różnicy obywateli za pierwszą mieć sobie cnotę, obowiązkom urzędu i służby poświęcić się niepodzielnie. Tak mi dopomóż Bóg. Złożona przed Sejmem Ustawodawczym jeden raz, 5 lutego 1947 przez Bolesława Bieruta. Konstytucja kwietniowa 1935 (art. 19) Świadom odpowiedzialności wobec Boga i historii za losy Państwa, przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu, w Trójcy Świętej Jedynemu, na urzędzie Prezydenta Rzeczypospolitej: praw zwierzchnich Państwa bronić, jego godności strzec, ustawę konstytucyjną stosować, względem wszystkich obywateli równą kierować się sprawiedliwością, zło i niebezpieczeństwo od Państwa odwracać, a troskę o jego dobro za naczelny poczytywać sobie obowiązek. Tak mi dopomóż Bóg i Święta Syna Jego Męka. Amen. Została złożona przez Władysława Raczkiewicza 30 września 1939, Augusta Zaleskiego 9 czerwca 1947, Stanisława Ostrowskiego 9 kwietnia 1972, Edwarda Raczyńskiego 8 kwietnia 1979, Kazimierza Sabbata 8 kwietnia 1986 i Ryszarda Kaczorowskiego 19 lipca 1989. Konstytucja marcowa 1921 (art. 54) Przysięgam Bogu Wszechmogącemu, w Trójcy Świętej Jedynemu, i ślubuję Tobie Narodzie Polski, na urzędzie Prezydenta Rzeczypospolitej, który obejmuję: praw Rzeczypospolitej, a przede wszystkim Ustawy Konstytucyjnej święcie przestrzegać i bronić; dobru powszechnemu Narodu ze wszystkich sił wiernie służyć; wszelkie zło i niebezpieczeństwo od Państwa czujnie odwracać; godności imienia polskiego strzec niezachwianie; sprawiedliwość względem wszystkich bez różnicy obywateli za pierwszą sobie mieć cnotę; obowiązkom urzędu i służby poświęcić się niepodzielnie. Tak mi dopomóż Bóg i Święta Syna Jego Męka. Amen. Została złożona przez Gabriela Narutowicza 11 grudnia 1922, Stanisława Wojciechowskiego 20 grudnia 1922 i Ignacego Mościckiego 4 czerwca 1926 oraz 9 maja 1933. Opróżnienie urzędu Urzędowanie Prezydenta RP kończy się wskutek upływu kadencji; tym niemniej opróżnienie urzędu może nastąpić w wyniku rezygnacji, śmierci bądź złożenia z urzędu. Prezydenci Rzeczypospolitej Polskiej, którzy zrezygnowali z urzędu Prezydenci Rzeczypospolitej Polskiej, którzy zmarli podczas pełnienia kadencji Do 5 lipca 1945 r. Rząd RP na uchodźstwie miał pełne uznanie międzynarodowe (z wyjątkiem ZSRR, III Rzeszy i jej sojuszników), w tym samym dniu poparcie na świecie zyskał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. August Zaleski, pomimo formalnego zakończenia w 1954 r. kadencji prezydenckiej, nadal sprawował prezydenturę do śmierci w 1972 r. Nie uznała tego faktu część polityków emigracyjnych, która powołała pozakonstytucyjny organ – Radę Trzech. Prezydenci Rzeczypospolitej Polskiej, których kadencję skrócono Konstytucja PRL z 22 lipca 1952 r. znosiła urząd prezydenta. Jego rolę przejęła Rada Państwa (urząd istniejący już pod rządami Małej Konstytucji z 1947 r.) – konstytucyjna kolegialna głowa państwa, na czele z Przewodniczącym Rady Państwa. Kadencja Prezydenta RP Wojciecha Jaruzelskiego została skrócona mocą ustawy z dnia 27 września 1990 r. o zmianie Konstytucji Konstytucji RP z dnia 22 lipca 1952 r. (pierwotnie Konstytucja PRL). Rezydencje Prezydenta RP Kancelaria Prezydenta RP posiada lub zarządza obecnie szeregiem nieruchomości, które służą Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej, zarówno do celów oficjalnych, jak i prywatnych. Pałac Prezydencki w Warszawie (ul. Krakowskie Przedmieście 46/48) – od 1994 oficjalna siedziba Prezydenta RP. Największy pałac w Warszawie, klasycystyczny (dawniej barokowy, rozpoczęcie budowy w 1643 według projektu Constantina Tencalla dla Stanisława Koniecpolskiego); był m.in. siedzibą namiestników carskich w Królestwie Polskim. Pierwszym prezydenckim lokatorem był Lech Wałęsa, który zamieszkał w Pałacu w 1994. Belweder w Warszawie (Zespół Rezydencji Belweder i Hotel Belweder, ul. Belwederska 54/56) – od początków III RP do 1994 i ponownie w latach 2010–2015 siedziba prezydencka, obecnie rezydencja Prezydenta RP, używany do celów reprezentacyjnych (także jako siedziba dla zagranicznych gości Rzeczypospolitej); klasycystyczny (wybudowany 1818–1822), położony w Parku Łazienkowskim; był siedzibą Naczelnika Państwa i Prezydenta II Rzeczypospolitej do 1926, później m.in. Józefa Piłsudskiego jako ministra, warszawską siedzibą generalnego gubernatora Hansa Franka oraz prezydenta Bolesława Bieruta. Z Belwederu do Pałacu Prezydenckiego siedzibę przeniósł prezydent Lech Wałęsa. Zamek Prezydenta RP w Wiśle (Rezydencja Prezydenta RP Zamek – Narodowy Zespół Zabytkowy w Wiśle) – obiekt rezydencjonalno-konferencyjny w posiadaniu Kancelarii, kompleks składa się z: Zamku, drewnianej zabytkowej kaplicy z 1909 roku, Zamku Dolnego wraz z Gajówką. Spełnia funkcje reprezentacyjne i wypoczynkowe dla głowy państwa, obsługuje wizyty państwowe, organizuje narady i konferencje, a także świadczy usługi komercyjne, w tym hotelowe. Dworek Prezydenta RP w Ciechocinku – niewielki dworek zbudowany w latach 30. XX w. w bezpośrednim sąsiedztwie parku sosnowego, u zbiegu dzisiejszych ulic Leśnej i Wojska Polskiego, dla upamiętnienia wizyty prezydenta RP Ignacego Mościckiego; służył jako tymczasowe miejsce pobytu wysokich urzędników państwowych (w tym Józefa Piłsudskiego), a po wojnie był własnością kolejnych lokalnych władz na szczeblu wojewódzkim, wykorzystywany przez instytucje naukowe, a później jako dom gościnny. W latach 80. przekazany miastu i przeznaczony na siedzibę przedszkola (do 2001), od 2002 staraniem Kancelarii gruntownie remontowany i otwarty jako Dworek Prezydenta RP 2 maja 2003. Pełni funkcję ośrodka informacyjno-edukacyjnego (organizuje narady, spotkania, konferencje, wystawy i wydarzenia kulturalne, może także obsługiwać wizyty państwowe). Rezydencja Prezydenta RP na Mierzei Helskiej (w rejonie Umocnionego Helu) – powstał po wojnie jako Kompleks „Mewa” na potrzeby władz PRL, 1 sierpnia 1989 przejęty przez Kancelarię Prezydenta RP i wykorzystywany przez głowę państwa do spotkań z innymi politykami, ale także w celach wypoczynkowych. Rezydencja Prezydenta RP „Promnik” w Rudzie Tarnowskiej Willa Prezydenta RP w Klarysewie Siedzibą Kancelarii Prezydenta jest dawny gmach warszawskiej Izby Przemysłowo-Handlowej przy ul. Wiejskiej 10, w pobliżu kompleksu budynków Sejmu i Senatu. Byli prezydenci RP Zgodnie z ustawą z dnia 30 maja 1996 o uposażeniu byłego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej () byłym prezydentom RP po odejściu z urzędu przysługują dożywotnio emerytura i pieniądze na prowadzenie biura oraz ochrona osobista Służby Ochrony Państwa (na terenie Polski). Uczestniczą też tradycyjnie w różnych państwowych uroczystościach i są często patronami lub gośćmi honorowymi wielu wydarzeń i imprez. Ponadto mogą dożywotnio, wraz z członkami najbliższej rodziny, korzystać z państwowych lecznic i innych przywilejów. Żyjący byli prezydenci III RP Czynna napaść lub znieważenie Prezydenta RP Prawo polskie przewiduje karę pozbawienia wolności: za czynną napaść na Prezydenta RP (od 3 miesięcy do 5 lat) i za jego publicznie znieważanie (do 3 lat). Zobacz też Przewodniczący Rady Państwa Precedencja w Polsce Prezydenci Polski Wybory prezydenckie w Polsce Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Skład Kancelarii Prezydenta Andrzeja Dudy Przypisy Bibliografia Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. Paweł Sarnecki (red.): Prawo Konstytucyjne RP, Warszawa 2005 (wyd. 6) Leszek Garlicki: Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2004 (wyd. 8) Linki zewnętrzne Strona Prezydenta RP Instytucje państwowe i organy władzy w Polsce Hasła kanonu polskiej Wikipedii

87298

https://pl.wikipedia.org/wiki/Gmail

Gmail

Gmail – bezpłatny serwis webmail stworzony i rozwijany przez przedsiębiorstwo Google. W październiku 2018 roku miał 1,5 mld użytkowników na całym świecie. Serwis był testowany od 21 marca 2004, swój medialny debiut miał 1 kwietnia 2004 roku. Od 30 czerwca 2006 jest dostępny w języku polskim. 7 lutego 2007 publicznie otwarto rejestrację (do tej pory rejestracja odbywała się poprzez system zaproszeń), a 7 lipca 2009 opuścił wersję beta. Jego podstawowymi funkcjami są łączenie wiadomości w „wątki”, ochrona przed spamem, możliwość tworzenia filtrów i kategoryzowania poczty oraz oznaczanie wątków „gwiazdkami” i jako ważne. Gmail ma funkcjonalność klienta poczty elektronicznej – pozwala na pobieranie poczty z zewnętrznych serwerów za pomocą POP3 i IMAP oraz na używanie wielu adresów e-mail do wysyłanej poczty. Umożliwia dostęp offline (integracja z Gears) i szybki podgląd dokumentów tekstowych. Wyświetla kontekstowe reklamy. Jego dodatkowymi funkcjami są czat oparty na protokole Extensible Messaging and Presence Protocol, rozmowy głosowe z użyciem Voice over Internet Protocol, rozmowy wideo, katalog kontaktów i „lista zadań”. Ponadto w tzw. „Laboratorium Gmail” znajdują się moduły pozwalające na wiele innych sposobów rozszerzyć funkcjonalność serwisu. Historia Google zapowiedziało uruchomienie swojej nowej usługi 1 kwietnia 2004 r., co przez wiele osób zostało uznane za żart primaaprilisowy, głównie z powodu zapowiadanej pojemności konta (1 GB – na owe czasy bardzo dużo). 1 kwietnia 2005 roku, w pierwszą rocznicę powstania, Google powiększyło pojemność konta pocztowego o kolejny gigabajt (do 2 GB) oraz dodało funkcję, która w sposób ciągły powiększa konto. Na początku istnienia usługi, konto Gmail można było założyć tylko poprzez otrzymanie zaproszenia od innego użytkownika (w kilku krajach to ograniczenie nie występowało). Od 7 lutego 2007 zaproszenia nie są już potrzebne, niezależnie od kraju, z którego łączy się użytkownik. Cechy Gmail ma prosty w obsłudze, choć zaawansowany technicznie webmail oparty na technologii AJAX, który przy przechodzeniu do innego folderu nie odświeża całej strony, a tylko wymagające tego elementy. W Gmailu nie wyświetlają się reklamy graficzne, a jedynie mogą pojawiać się reklamy tekstowe Google, które nie wymuszają podejmowania akcji przez użytkownika. W odróżnieniu od wielu innych darmowych kont pocztowych, w Gmailu na końcu wysyłanych wiadomości nie są dodawane reklamy. Dostępny jest też uproszczony interfejs zoptymalizowany dla telefonów komórkowych (Gmail Mobile). Mimo że Google podało, że limit dla przesyłanych plików wynosi 10 GB (od 2015 – 15 GB), to realny limit wielkości załączników nadal wynosi 25 MB. Liczba 15 GB dotyczy pojemności konta w serwisie Dysk Google, na którym można przechowywać pliki. Do e-maili można automatycznie dodać link do pliku. Wersje językowe Interfejs użytkownika konta pocztowego Gmail dostępny jest obecnie w 38 językach, w tym również w języku polskim i umożliwia sprawdzanie pisowni w tych językach. Nowe opcje pojawiają się zwykle najpierw w wersji anglojęzycznej. Zmiana wersji językowej jest prosta i dokonuje się jej w ustawieniach Gmaila. Czat Od 11 marca 2006 polska wersja internetowego interfejsu Gmaila posiada wbudowany komunikator pozwalający czatować z innymi użytkownikami Gmaila, Google Talk i komunikatorów opartych na protokole Jabber. Znany jest również sposób na rozmawianie z użytkownikami Gadu-Gadu. Wątki Wiadomości pogrupowane są w „wątki”, które można archiwizować, przypisywać do etykiet, oznaczać gwiazdką, przeszukiwać, automatycznie przekierowywać na inny adres lub usuwać. Można też tworzyć filtry wykonujące akcje na nowych wiadomościach spełniających określone kryteria, np. Gdy wiadomość zawiera w temacie wyraz Notatki, to pomiń folder Odebrane (Archiwizuj) i oznacz etykietą: Notatki własne. Inne użyteczne opcje: skróty klawiaturowe wyświetlanie fragmentów wiadomości (co często umożliwia zorientowanie się w treści jeszcze przed otworzeniem wiadomości) wyświetlanie zdjęcia nadawcy autoresponder Bezpieczeństwo Konto zabezpieczone jest skanerem antywirusowym oraz filtrem chroniącym przed spamem i phishingiem. Niechcianą wiadomość oznacza się poprzez naciśnięcie na Zgłoś spam. Ewentualne nadużycia kont Gmail można zgłaszać wypełniając odpowiedni formularz. Gmail obsługuje protokoły HTTPS i POP3-SSL. W przypadku webmaila domyślnie tylko operacja logowania jest szyfrowana, praca z pocztą odbywa się poprzez nieszyfrowany protokół HTTP. W nagłówkach wiadomości wysyłanych przy użyciu interfejsu Gmail nie jest zapisywany adres IP komputera nadawcy (jednocześnie Google prowadzi stanowczą politykę przeciw użyciu Gmaila do spamowania). Autoresponder można tak skonfigurować, aby automatyczna odpowiedź była wysyłana tylko do osób z listy kontaktów. Zintegrowane programy Gmail posiada wbudowany prosty czytnik kanałów RSS, klienta czatu opartego na protokole Jabber i współdziałającego z programem Google Talk. Posiadanie konta Gmail oznacza również dostęp do wielu innych usług Google, między innymi rozbudowanego kalendarza (powiadomienia o nadchodzących wydarzeniach można otrzymywać e-pocztą lub SMS-em), notatnika, powiadomień o nowych wynikach przeszukiwania internetu i innych. Pojemność Na starcie (1 kwietnia 2004) Gmail miał 1 GB. Od 2015 pojemność konta wynosi 15 GB. Istnieje możliwość płatnego powiększenia konta. Gmail ułatwia nowym użytkownikom migrację z poprzedniego konta e-mailowego – możliwe jest przeniesienie książki adresowej, poinformowanie wszystkich znajomych o zmianie adresu, a nawet wysyłanie wiadomości ze starym adresem w polu „Od:” (lub z dowolnym adresem, który posiada użytkownik). Powiadomienia o nowych wiadomościach O nadejściu nowej wiadomości może informować inny program zainstalowany na komputerze – Gmail Notifier albo Google Talk. Zawartość skrzynki pocztowej można też przeglądać poprzez protokół RSS (uwaga: upublicznienie kanału RSS upublicznia początkowe fragmenty wiadomości!). Aplikacje Google powiązane z Gmail Gmail Notifier – program autorstwa Google, który działając w tle, powiadamia użytkownika poczty elektronicznej (Gmail) o nadejściu nowej wiadomości. Po kliknięciu na okienko, program przenosi do skrzynki pocztowej poprzez domyślną przeglądarkę internetową. Program ten jednak jest ograniczony do jednego konta pocztowego. Gmail Mobile – darmowa aplikacja, stworzona przez Google, na telefony komórkowe lub PDA, służąca do synchronizowania urządzenia z kontem pocztowym Gmail. Aplikacja jest przeznaczona na urządzenia Apple iPhone oraz inne, z systemami operacyjnymi takimi jak Android, Symbian (seria S60) i Windows Mobile oraz BlackBerry. Przypisy Serwisy internetowe Google Poczta elektroniczna

5692

https://pl.wikipedia.org/wiki/Syjonizm

Syjonizm

Syjonizm (od nazwy wzgórza Syjon w Jerozolimie, na którym stała Świątynia Jerozolimska) – ruch polityczny i społeczny, dążący do odtworzenia żydowskiej siedziby narodowej na terenach starożytnego Izraela, będących w okresie międzywojennym mandatem Wielkiej Brytanii (Brytyjski Mandat Palestyny). Syjonizm doprowadził do powstania państwa Izrael w 1948. Współcześnie jego celem jest także utrzymanie jedności narodu żydowskiego żyjącego w rozproszeniu i jego więzi z Izraelem. Ruch zapoczątkowany pod koniec XIX wieku miał wiele nurtów i postaci, powszechnie utożsamiany z syjonizmem politycznym, interpretowanym w różny sposób: jako patriotyzm żydowski, jako ruch narodowowyzwoleńczy i państwowotwórczy, jako kierunek kulturalny i społeczny, oraz jako ruch religijny. Poza syjonizmem politycznym mówiono o syjonizmie duchowym, którego celem była nowa tożsamość żydowska (Ahad ha-Am), odrodzenie języka hebrajskiego (Eliezer ben-Yehuda) i powstanie literatury i kultury w tym języku. Syjonizm od początku był przedmiotem krytyki zarówno ze strony niektórych ruchów żydowskich, jak i nieżydowskich. Zasadniczy konflikt, nierozstrzygnięty do dziś, trwa między syjonizmem a palestyńskim ruchem narodowym, nacjonalizmem arabskim oraz fundamentalizmem islamskim. Termin Termin „syjonizm” pochodzi od słowa „Syjon” (hebr. ציון), będącego jednym z określeń na Jerozolimę i Ziemię Izraela, wspomnianym w Biblii. Został on utworzony na opisanie żydowskiego nacjonalizmu przez austriacko-żydowskiego dziennikarza Nathana Birnbauma. Założył on pierwsze stowarzyszenie studentów-Żydów Kadima. Słowo „syjonizm” zostało użyte po raz pierwszy przez Birnbauma w jednym z pierwszych numerów wydawanego przez niego w języku niemieckim czasopisma „Selbstemanzipation” w 1890. Sam Birnbaum później odwrócił się od syjonizmu, przez pewien czas był zwolennikiem autonomizmu, aż w końcu został sekretarzem generalnym antysyjonistycznego religijnego ruchu Agudat Israel. Od czasu utworzenia państwa Izrael termin „syjonizm” używany jest na określenie przede wszystkim wsparcia dla niego jako żydowskiego państwa narodowego. Jednakże istnieje cały szereg ideologii, czasem ze sobą sprzecznych, które popierają istnienie Izraela, ale różnią się fundamentalnymi założeniami. Mowa tutaj m.in. o syjonizmie religijnym, rewizjonistycznym i socjalistycznym (nazywanym także syjonizmem pracy). Czasem termin „syjonizm” używany jest w znaczeniu pejoratywnym. Zgodnie z twierdzeniem historyków takich jak Walter Laqueur, Howard Sachar i Jack Fischel, w pewnych przypadkach określenie „syjonista” stosowane jest przez antysemitów, chcących zaatakować wszystkich Żydów. Syjonizm należy odróżniać od terytorializmu, który był nacjonalistycznym ruchem wzywającym do utworzenia żydowskiej siedziby narodowej, jednak niekoniecznie w Palestynie. Na początku XX wieku pojawiało się wiele propozycji odnośnie do osiedlania Żydów poza Europą, jednak większość z nich stosunkowo szybko została odrzucona. W wyniku tego wykrystalizowała się jasna wizja dążeń syjonistycznych. Historia Od I wieku n.e. większość Żydów mieszkała poza Palestyną. Tylko niewielka ich liczba stale przebywała na terenach, które były kiedyś ich państwem. Zgodnie z doktryną judaizmu, Żydzi powrócą do Eretz Israel po przyjściu mesjasza. Pomimo tego twierdzenia w XIX wieku pojawił się ruch religijny postulujący wcześniejszy powrót do Ziemi Izraela. Uzyskał on znaczące poparcie. Nawet przed 1882 (gdy wydana została książka Autoemancipation Leo Pinskera), uważanym za datę pojawienia się syjonizmu praktycznego (politycznego), Żydzi imigrowali do Palestyny. Nie były to procesy masowe, ale dochodziło do tzw. presyjonistycznych aliji. Świecka idea powrotu Żydów na tereny ówczesnej Palestyny oraz utworzenia niepodległego państwa żydowskiego pojawiła się pod koniec XIX w. w środowiskach europejskich i rosyjskich Żydów. Jednym z pierwszych syjonistów w Niemczech był Heinrich Loewe (ur. 1869). Studiując w Uniwersytecie Berlińskim oraz w Hochschule für die Wissenschaft des Judentums (Wyższej Szkole Nauk Judaistycznych) założył grupę syjonistyczną znaną jako Rosyjskie Żydowskie Towarzystwo Naukowe. Jej współzałożycielami byli Żydzi spoza Niemiec, Szmaria Lewin, Josef Lurie, Nahman Syrkin i Leon Mockin. Loewe, jako jedyny z tej grupy, urodził się w Niemczech. W 1892 r. Loewe założył Jung Israel, pierwszą grupę syjonistyczną w Niemczech. Był także jednym z założycieli Vereinigung Juedischer Studierender – organizacji, która w 1914 r. dała początek zrzeszeniu skupiającemu różne studenckie organizacje syjonistyczne w Niemczech o nazwie Kartell Juedischer Verbindungen. W latach 1893–1894 redagował w Berlinie Juedische Volkszeitung, a przez kolejne dwa lata miesięcznik Syjon (od 1895 do 1896 r.). Na czele ruchu stanął dziennikarz Theodor Herzl. Początkowo głównym dyskutowanym postulatem było utworzenie prawnie zabezpieczonej siedziby dla ludu żydowskiego w dowolnym miejscu (rozważano projekt utworzenia takiego państwa na terytorium dzisiejszej Ugandy). Związane to było z kryzysem w zabiegach dyplomatycznych syjonistów, dążących do wywarcia wpływu na Imperium Osmańskie, w granicach którego znajdowała się Palestyna. Potem jednak za bardziej realistyczny uznano projekt kolonizacji Palestyny – ziemi związanej historycznie i religijnie z narodem żydowskim. Herzl przedstawił w 1896 w pracy pt. Judenstaat (Państwo żydowskie) wizję przekształcenia Żydów – prześladowanej wspólnoty etniczno-religijnej – w świecki naród, którego państwo będzie podobne do innych państw europejskich. Syjonizm był przede wszystkim odpowiedzią na narastające nastroje antysemickie w okresie rozkwitu ruchów nacjonalistycznych w Europie i niepowodzenia asymilacji. Idea powrotu do Syjonu miała też źródła religijne – jak już wspomniano, według judaizmu mesjasz doprowadzi do powrotu Żydów z wygnania (galut) do ich starożytnej ojczyzny. W sierpniu 1897 na I Światowym Kongresie Syjonistycznym w Bazylei (Szwajcaria) powstała Światowa Organizacja Syjonistyczna. Ruch wysunął hasło: Ziemia bez ludu, dla ludu bez ziemi. Oprócz zabiegów o autonomię dla ludności żydowskiej w ramach Imperium Osmańskiego, syjoniści propagowali osadnictwo rolne, przemysł oraz nową kulturę hebrajską. Symbolem przynależności do organizacji było płacenie corocznej składki, tzw. szekla. Syjoniści stworzyli własny bank oraz Żydowski Fundusz Narodowy (Keren Kajemet le-Israel). Ruch syjonistyczny od początku był podzielony ze względu na założenia ideologiczne i wizję przyszłego państwa oraz na zakres projektu. Tzw. syjoniści-maksymaliści wzywali do kolonizacji całości ziem opisanych w Biblii jako kraj Izraela, podczas gdy tzw. minimaliści byli zwolennikami ograniczonego terytorialnie państwa. Początkowo nie brano pod uwagę dążeń narodowych ludności arabskiej, która dominowała liczebnie na terytorium Palestyny. Dodatkowym impulsem, który doprowadził w ogóle do stworzenia koncepcji syjonistycznej, były narastające odczucia antysemickie w całej Europie, których apogeum były zbrodnie hitlerowskie na Żydach (Holocaust). Należy przy tym wspomnieć o sprzeciwie niektórych ultraortodoksyjnych środowisk żydowskich wobec koncepcji utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie. Twierdzili oni, że dopiero Mesjasz wprowadzi Żydów z powrotem do Ziemi Obiecanej i grzechem przeciw Bogu są jakiekolwiek próby przyspieszenia tego zdarzenia. Ważnym wydarzeniem dla ruchu syjonistycznego była tzw. deklaracja Balfoura z listopada 1917, w której minister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii Arthur Balfour stwierdzał o przychylności władz brytyjskich wobec koncepcji żydowskiej siedziby narodowej w Palestynie. Na dokument ten powoływali się później Żydzi przy tworzeniu państwa Izrael. Natomiast Arabowie zwracali uwagę na wieloznaczność użytego przez Brytyjczyków terminu „siedziby narodowej” (national home). Deklaracja ministra Balfoura miała głównie na celu pozyskanie poparcia społeczności żydowskiej w czasie działań I wojny światowej. Od końca XIX wieku do Palestyny zaczęły napływać fale imigrantów żydowskich, finansowane głównie przez organizacje syjonistyczne, choć także osoby prywatne (m.in. rodzinę Rotszyldów). Podczas gdy w 1922 r. Żydzi stanowili niewiele ponad 1/10 ludności Palestyny, to w przeddzień utworzenia państwa Izrael stanowili już niemal 1/3 populacji. Palestyńscy Arabowie opierali się syjonistycznej imigracji. Wyrazem tego były zamieszki, które wybuchały w 1920, 1921 i 1929. Czasem kończyły się one pogromami Żydów. Początkowo Wielka Brytania wspierała żydowską imigrację, ale reagując na nastroje w Palestynie, wprowadziła jej ograniczenia. W 1933 Adolf Hitler został kanclerzem Niemiec, a w 1935 weszły w życie ustawy norymberskie, na mocy których niemieccy Żydzi (później także austriaccy i czescy) stali się bezpaństwowymi uchodźcami. Podobne akty prawne były wprowadzane także przez europejskich sojuszników Niemiec. Będąca tego skutkiem wzrastająca imigracja do Palestyny doprowadziła do arabskiej rewolty, która trwała w latach 1936–1939. Brytyjczycy powołali tzw. komisję Peela, która miała zbadać sytuację w Palestynie. Nie zajmowała się ona sytuacją europejskich Żydów, ale wezwała do utworzenia dwóch państw: żydowskiego i arabskiego, a także do transferu ludności. Rozwiązanie to nie zostało przyjęte przez rząd brytyjski – zamiast tego tzw. biała księga z 1939 zawierała propozycje zakończenia żydowskiej imigracji do 1944 (do tego czasu jedynie 75 tys. Żydów miało otrzymać pozwolenie na wjazd do Palestyny). Po II wojnie światowej i doświadczeniach Holocaustu poparcie dla syjonizmu wzrosło, zwłaszcza pośród samych Żydów. Brytyjczycy stacjonujący w Palestynie byli atakowani przez syjonistyczne grupy, które usiłowały dzięki temu wymusić na nich zniesienie zakazu imigracji. Jednym z najgłośniejszych ataków było wysadzenie hotelu King David w 1946 przez grupę syjonistów-rewizjonistów. Nie potrafiąc rozwiązać konfliktu, Brytyjczycy zwrócili się o pomoc do nowo utworzonej ONZ. W 1947 Specjalny Komitet ONZ ds. Palestyny (UNSCOP) zalecił podział Palestyny na państwo żydowskie, państwo arabskie oraz terytorium (Corpus separatum) kontrolowane przez ONZ, rozciągające się wokół Jerozolimy. Plan podziału został przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 29 listopada 1947, na mocy rezolucji 181 (za głosowały 33 państwa, przeciw – 13, wstrzymało się od głosu – 10). Głosowanie było bardzo dramatycznym wydarzeniem, wielu Żydów mieszkających w Palestynie świętowało przyjęcie dokumentu na ulicach miast. Państwa arabskie odrzuciły rezolucję ONZ, domagając się jednego państwa w Palestynie z arabską większością. Poziom agresji pomiędzy Żydami a Arabami narastał. 14 maja 1948, w dniu zakończenia brytyjskiego panowania nad Palestyną, Agencja Żydowska, kierowana przez Bena Guriona, ogłosiła deklarację niepodległości Izraela. Tego samego dnia armie czterech państw arabskich wkroczyły do Palestyny. W ciągu następnych ośmiu miesięcy wojska izraelskie wyparły siły arabskie z terenów przyznanych przez ONZ Żydom, a ponadto zajęły także dużą część terytoriów arabskich, powiększając stan swego posiadania do 78% dawnego brytyjskiego mandatu Palestyny. Konflikt doprowadził do exodusu ok. 711 tys. palestyńskich Arabów. Wojna zakończyła się zawieszeniem broni w 1949, poszczególne terytoria opanowane przez wrogie wojska oddzielała tzw. Zielona Linia. Powołanie państwa Izrael w 1948 i zwycięstwo Żydów w I wojnie izraelsko-arabskiej (1948–1949) przewartościowały znaczenie słowa „syjonizm”. Od tego czasu zaczęło ono określać poparcie dla nowo powstałego państwa, jak również dla dalszego osiedlania się w nim Żydów pochodzących z krajów całego świata. Po wojnie Arabowie odmawiali Izraelowi prawa do istnienia, domagając się powrotu do stanu z 1947. Podtrzymywali te żądania do 1967, kiedy to reszta zachodniej Palestyny została podbita przez Izrael w czasie wojny sześciodniowej, po zakończeniu której państwa arabskie domagały się wycofania państwa żydowskiego do terenów ograniczonych dawniej przez Zieloną Linię. Granice z Egiptem i Jordanią zostały jednak ustalone na mocy traktatów pokojowych z 1979 i 1994. Na Zgromadzeniu Ogólnym ONZ w 1975, głównie dzięki staraniom Związku Radzieckiego i państw arabskich, uchwalono rezolucję 3379 potępiającą syjonizm jako formę rasizmu, co wywołało stanowczy sprzeciw USA. Dokument ten został odwołany 16 grudnia 1991 (Rezolucja 4686). Po utworzeniu Izraela Światowa Organizacja Syjonistyczna nie zakończyła swojej działalności, poświęcając się pomocy i zachęcaniu Żydów do imigracji do Izraela, jak również zapewnianiu politycznego poparcia dla tego państwa. Syjonizm na ziemiach polskich Pierwsze organizacje na ziemiach polskich zaczęły się pojawiać w latach 80. XIX wieku. W 1881 w Suwałkach zostało założone Jesod ha-Maala. Było to towarzystwo popierania kolonizacji żydowskiej w Palestynie. W 1882 w Warszawie powstała natomiast pierwsza komórka ruchu Chowewej Syjon. Kolejne zostały utworzone w Białymstoku i Wilnie. W 1884 w Katowicach odbyła się I konferencja ruchu, w której udział wzięli także wysłannicy komórek ruchu z Niemiec i Rosji. Kolejne konferencje miały miejsce w Druskienikach (1887) i w Wilnie (1889). Przed II Światowym Kongresem Syjonistycznym w 1898 w Warszawie odbyła się narada delegatów syjonistycznych z Rosji na ten zjazd. Na terenie zaboru rosyjskiego działalność ruchu syjonistycznego była początkowo tolerowana, ale w 1902 została ona zdelegalizowana. Na zjeździe ogólnorosyjskiej organizacji syjonistycznej w Helsinkach powołano autonomiczne biuro dla ruchu na terenie Królestwa Polskiego. Na terenie zaboru austriackiego pierwsze organizacje syjonistyczne również pojawiały się w latach 80. XIX wieku. W 1882 we Lwowie miał miejsce pierwszy tzw. wieczorek syjonistyczny. W 1887 Herman Diamand założył Stowarzyszenie „Syjon”. Kolejnym krokiem było tworzenie bibliotek, organizowanie odczytów i uroczystości. Podczas I wojny światowej i zaraz po niej, wpływy syjonizmu na ziemiach polskich znacznie wzrosły. Partie skupiające zwolenników tego ruchu wchodziły w skład polskiego parlamentu. W Sejmie II kadencji syjoniści obsadzili 32 spośród 47 mandatów, jakie otrzymali reprezentanci partii żydowskich. Ruch ten początkowo nie był jednak jednolity, ponieważ pojawiały się podziały wewnętrzne – w skład luźnej struktury wchodziły cztery federacje w Warszawie, Krakowie, Lwowie i Wilnie. W późniejszym czasie doszło jednak do zbliżenia wszystkich organizacji (m.in. ośrodek wileński podporządkowano warszawskiemu). Największe wpływy w tym czasie mieli syjoniści ogólni (liberalni). Na ziemiach dawnego zaboru rosyjskiego szczególnie popularna była frakcja Al ha-Miszmar, a w Galicji – Et Liwnot. Pewne wpływy miały także organizacje: syjonistów religijnych Mizrachi i socjalistycznych – Hitachdut, Poalej Syjon – Lewica i Poalej Syjon – Prawica. Funkcjonowały także, mające spore znaczenie, organizacje młodzieżowe, takie jak Ha-Szomer Ha-Cair, Dror, Borochow Jugent, Gordonia, Bene Akiwa, He-Haluc. Czołowi działacze syjonistyczni działający w tym czasie w Polsce to Nahum Sokołow, Izaak Grünbaum, Apolinary Hartglas, Michael Berkowitz, Ozjasz Thon, Ignacy Schiper i Emil Sommerstein. Główne gazety syjonistyczne z tamtych czasów to Ha-Cefira, Hajnt, Der Moment i Nasz Przegląd. W 1926 władze państwa polskiego wyraziły poparcie dla ruchu syjonistycznego. Stanowisko to nie zmieniło się w następnych latach, związane to było z nadzieją rozwiązania problemu żydowskiego przez masową emigrację Żydów z Polski. Podczas II wojny światowej wielu zwolenników ruchu syjonistycznego brało udział w działalności organizacji konspiracyjnych, a później w zbrojnym ruchu oporu i walkach w ramach oddziałów partyzanckich. Po wojnie większość organizacji reaktywowała swą działalność, angażując się w organizację nielegalnej emigracji (hebr. bricha). Od 1947 w Polsce szkolono żydowskich bojowców – m.in. w obozie szkoleniowym Hagany w Bolkowie na Dolnym Śląsku. W 1949 zabroniono jednak działalności syjonistycznej w Polsce. W tym czasie jednak większość zwolenników tej ideologii wyemigrowała do Izraela. Nie przeszkodziło to władzom w wykorzystaniu rzekomego syjonizmu jako pretekstu podczas antysemickich czystek w marcu 1968. Nurty syjonizmu Syjonizm ogólny (liberalny) Syjonizm ogólny (lub liberalny) był dominującym nurtem w ruchu w okresie od I Kongresu Syjonistycznego w 1897 do I wojny światowej. Później wykształcił się zdecydowany podział pomiędzy syjonizmem socjalistycznym (na lewym skrzydle) a syjonizmem rewizjonistycznym (na prawym skrzydle ruchu). Syjonizm ogólny identyfikował się z liberalną europejską żydowską klasą średnią, z której pochodzili np. Theodor Herzl i Chaim Weizman. Wierzyli oni, że do powstania państwa żydowskiego można doprowadzić poprzez lobbowanie pośród najsilniejszych państw europejskich i wpływowych kręgów społecznych. Początkiem osłabiania pozycji syjonizmu ogólnego był 1922 rok, kiedy to ogólni syjoniści musieli określić się jako osobna frakcja. Przedtem, kiedy dominowali w ruchu, nie musieli organizować żadnej formalnej struktury. Syjonizm socjalistyczny (pracy) Na początku XX wieku głównym nurtem ideologicznym rywalizującym z syjonizmem pośród młodych Żydów z Europy Wschodniej był socjalizm. Wielu Żydów zrezygnowało wówczas z judaizmu na rzecz komunizmu lub popierało Bund, żydowski ruch socjalistyczny postulujący wprowadzenie autonomii dla Żydów z Europy Wschodniej, propagujący także jidysz jako język żydowski. W opozycji do tej ideologii wykształcił się nowy ruch syjonistyczny, oparty na podstawach socjalistycznych. Stwierdzał on, że wieki prześladowań antysemickich sprawiły, iż społeczności żydowskie są słabe i podatne na ataki, co powoduje dodatkowe pogłębianie się nienawiści do Żydów. Z tego powodu powinni oni stać się rolnikami, robotnikami i żołnierzami żyjącymi we własnym kraju. Ci syjoniści socjalistyczni odrzucali religię, którą uznawali za współwinną wytworzenia „mentalności diaspory”. Tworzyli więc wiejskie wspólnoty rolnicze nazywane kibucami (kibbutzim). Głównymi teoretykami syjonizmu socjalistycznego (nazywanego także syjonizmem pracy) byli Moses Hess, Nahum Syrkin, Dow Ber Borochow i Aaron David Gordon, głównymi postaciami w ruchu politycznym byli m.in. Dawid Ben Gurion i Berl Katznelson. Większość syjonistów socjalistycznych odrzucała także jidysz jako język wygnania, propagując język hebrajski. Wyjątkiem był tutaj Borochow, zajmujący się jidysz, który pisał na temat dużego znaczenia tego języka. Syjonizm socjalistyczny był dominującym nurtem w politycznym i gospodarczym życiu jiszuwu (palestyńskiej społeczności żydowskiej) w okresie Brytyjskiego Mandatu Palestyny, głównie z powodu roli jaką odegrali jego przedstawiciele podczas tworzenia Histadrutu. Podobnie było już w państwie Izrael – Partia Pracy dominowała w izraelskim systemie partyjnym do 1977, kiedy to zwycięstwo w wyborach odniósł Likud. Syjonizm religijny W latach 20. i 30. XX wieku wykrystalizowała się koncepcja religijnego syjonizmu, którego liderem był rabin Awraham Kuk (pierwszy naczelny rabin Palestyny), a później jego syn Cewi Jehuda. Awraham Kuk doceniał wartości świeckiego syjonizmu, który jednak jego zdaniem był tylko narzędziem w Boskim planie powrotu Żydów do erec Israel, mającym zwiastować nadejście ery mesjańskiej. Syjonizm religijny zajmował do 1967 kompromisowe i raczej umiarkowane stanowisko; jego partia (Mafdal) często wchodziła w skład koalicji rządowych. Wojna sześciodniowa, zajęcie przez wojska izraelskie Wzgórza Świątynnego i innych świętych miejsc judaizmu zapoczątkowały rosnącą radykalizację ruchu. Wśród wyznawców tego nurtu jest wielu zwolenników kolonizacji (często nielegalnej) Zachodniego Brzegu Jordanu i przeciwników porozumień z Palestyńczykami (Kach, Gusz Emunim). Ekstremistyczne skrzydło ruchu jest m.in. odpowiedzialne za zabójstwo premiera Icchaka Rabina. Syjonizm rewizjonistyczny Syjoniści-rewizjoniści byli grupą pod przywództwem Ze’ewa Żabotyńskiego, który opowiadał się za wywieraniem nacisku na Wielką Brytanię, aby zezwoliła ona na masową emigrację Żydów do Palestyny i utworzenie tam żydowskiej armii. Zgodnie z planami, oddziały te miały zmusić miejscową arabską populację do zaakceptowania napływu żydowskiej ludności i pogłębiać brytyjskie wpływy w regionie. Syjonizm rewizjonistyczny znajdował się w opozycji względem syjonizmu pracy. Socjaliści postrzegali go jako nurt wzorowany na faszyzmie. Był także szczególnie znienawidzony przez palestyńską ludność arabską. Po powstaniu arabskim w 1929 w Palestynie władze brytyjskie zabroniły Żabotyńskiemu wjazdu na teren mandatu. Rewizjonizm był stosunkowo popularny w Polsce, ale nie posiadał silnego poparcia w samej Palestynie. W 1935 rewizjoniści opuścili Światową Organizację Syjonistyczną (ŚOS) i utworzyli alternatywną Nową Organizację Syjonistyczną (NOS). Weszła ona ponownie w skład ŚOS w 1946. Antysyjonizm i postsyjonizm Syjonizm jest często krytykowany. Jego przeciwnicy wywodzą się z różnych środowisk – są zarówno palestyńscy, jak i żydowscy antysyjoniści. Najbardziej rozpowszechnione jest stanowisko opozycyjne wobec tej ideologii pośród Palestyńczyków i innych Arabów, wielu z nich postrzega Izrael jako podmiot okupujący terytorium, które nazywają arabską ziemią Palestyny. Środowiska te przeciwstawiały się utworzeniu Izraela w 1948 i krytykują ruch syjonistyczny także po powstaniu tego państwa. Sprzeciw wobec tej ideologii zasadza się także na kwestiach demograficznych – zwraca uwagę na los ok. 711 tys. arabskich uchodźców, jak również brutalność izraelskiej okupacji, będącej wynikiem realizacji syjonistycznej koncepcji żydowskiego państwa. Krytycy syjonizmu, tacy jak Joseph Massad podkreślają, że jest on formą rasizmu, zwłaszcza jeśli brać pod uwagę działania władz Izraela, takie jak realizacja tzw. prawa do powrotu (umożliwiającego każdemu Żydowi przyjazd do Izraela i osiedlenie się tam). Podczas gdy większość społeczności żydowskich jest nastawiona prosyjonistycznie, niektóre niewielkie grupy liberalne bądź ortodoksyjne (takie jak np. Neturei Karta) sprzeciwiają się syjonizmowi. Inne niesyjonistyczne ruchy, takie jak np. kanaanici pod przywództwem poety Jonatana Ratosza, postulowały w latach 30. i 40. XX wieku, aby „izraelskość” była nową, panetniczną narodowością. Na podobnych założeniach opiera się nowoczesny ruch znany jako postsyjonizm, który postuluje zarzucenie koncepcji „państwa żydowskiego” i zastąpienie jej ideą państwa wszystkich jego obywateli. Inne propozycje postsyjonistyczne mówią o utworzeniu państwa dwóch narodowości, gdzie Żydzi i Arabowie żyliby obok siebie, ciesząc się identyczną autonomią, podobnie jak jest w Belgii z Walonami i Flamandami. Broniąc się przed krytyką, syjoniści odrzucają zarzuty, iż ich ideologia jest rasistowska, wskazując, że nie różni się pod tym względem od innych ruchów narodowowyzwoleńczych. Jednocześnie często stwierdzają, że krytyka syjonizmu ma w wielu przypadkach podłoże antysemickie. Syjonizm nieżydowski Marcus Garvey i „czarny syjonizm” Zakończone powodzeniem dążenie syjonistów do uzyskania brytyjskiego poparcia dla utworzenia żydowskiej siedziby narodowej w Palestynie zainspirowało afroamerykańskiego nacjonalistę Marcusa Garveya, który stworzył ruch domagający się powrotu czarnoskórych Amerykanów do Afryki. Garvey założył firmę Black Star Line, która zajmowała się przewożeniem statkami Afroamerykanów do Afryki, jednak z różnych powodów przedsięwzięcie to skończyło się niepowodzeniem. Idee Garveya zainspirowały ruch rastafariański na Jamajce, Czarnych Żydów i Czarnych Hebrajczyków, którzy przenieśli się do Liberii przed osiedleniem się w Izraelu. Syjonizm chrześcijański Od najwcześniejszych lat istnienia ruchu syjonistycznego brała w nim udział pokaźna liczba chrześcijan. Syjonizm chrześcijański umocnił się znacznie po wojnie sześciodniowej, a wielu dyspensacjonalistycznych chrześcijan z USA zdecydowanie popiera syjonizm. Przez cały XIX i wczesne lata XX wieku powrót Żydów do Ziemi Świętej był popierany przez takie osobistości jak Lord Shaftesbury [Donald M. Lewis, „Lord Shaftesbury and the origins of Christian Zionism”, 2010], królowa brytyjska Wiktoria, Edward VII, drugi prezydent USA John Adams, czechosłowacki prezydent Tomáš Masaryk, południowoafrykański generał Jan Smuts, brytyjscy premierzy Lloyd George i Arthur Balfour, prezydent USA Woodrow Wilson, włoski filozof i historyk Benedetto Croce, założyciel Czerwonego Krzyża Henry Dunant [43a: Philip Earl Steele, „Henry Dunant: Christian Activist, Humanitarian Visionary, and Zionist”, Israel Journal of Foreign Affairs, 2018,https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/23739770.2018.1475894] oraz norweski naukowiec i humanista Fridtjof Nansen. Muzułmanie popierający syjonizm Niewielka liczba muzułmanów publicznie popiera idee syjonistyczne. Najbardziej znanym z nich jest szejk Abdul Hadi Palazzi, lider Włoskiego Zgromadzenia Muzułmańskiego i współzałożyciel Towarzystwa Islamsko-Izraelskiego. W 2005 Palazzi powiedział w wywiadzie udzielonym FrontPage Magazine: W Koranie znajduję [informację], że Bóg dał Ziemię Izraela dzieciom Izraela i rozkazał im osiedlić się w niej, a przed Qiymah (Ostatnim Dniem) sprowadzi On dzieci Izraela aby ponownie przejęli Ziemię Izraela, zbierając je spośród różnych krajów i narodów. Konsekwentnie, jako muzułmanin, który słucha nakazów Koranu, wierzę, że sprzeciwianie się istnieniu państwa Izrael oznacza sprzeciw wobec nieuniknionego przeznaczenia. Khaleel Mohammed twierdzi, że pomimo tego, czego muzułmanie są uczeni, święta księga islamu, Koran, popiera prawo Izraela do istnienia, a Żydów do zamieszkiwania na jego terenie. Innymi muzułmańskimi postaciami publicznymi popierającymi syjonizm są: bengalski publicysta, Salah Choudhury, i pakistański publicysta, Tashbih Sayyed. Ten drugi określa sam siebie jako muzułmańskiego syjonistę. Zobacz też projekt osiedlenia Żydów europejskich na Madagaskarze Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Centralne Archiwum Syjonistyczne w Jerozolimie JewishState.com – portal prezentujący poglądy syjonistyczne Geoffrey Wheatecroft: Zion story Zionism , Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-13].

336948

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ewa%20Wachowicz

Ewa Wachowicz

Ewa Zofia Wachowicz (ur. 19 października 1970 w Gorlicach) – polska producentka, dziennikarka i prezenterka telewizyjna. Miss Polonia 1992, sekretarz prasowy premiera Waldemara Pawlaka w latach 1993–1995. Życiorys Jest córką Wiesławy i Józefa, którzy zajmowali się rolnictwem. Wraz ze starszym bratem Arturem wychowywała się w Klęczanach. Jest absolwentką I Liceum Ogólnokształcącego im. Marcina Kromera w Gorlicach. W okresie szkolnym pracowała jako sprzedawczyni na bazarze. Następnie studiowała technologię żywności na Akademii Rolniczej w Krakowie; studia przerwała po rozpoczęciu współpracy z premierem Waldemarem Pawlakiem. W trakcie studiów dorabiała, pracując jako sprzątaczka w klubach studenckich i jako opiekunka do dzieci. W 2001 ukończyła studia magisterskie z zarządzania jakością na Wydziale Towaroznawstwa Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Chcąc kształcić się w zakresie technik makijażu i odpowiedniego chodzenia, jako nastolatka zapisała się do agencji modelek. Zadebiutowała jako modelka podczas otwarcia restauracji Dolce Vita w Krakowie. W 1991 wzięła udział w wyborach najmilszej studentki Akademii Rolniczej w Krakowie. W 1992 zdobyła tytuł najmilszej studentki Krakowa, za co otrzymała klucze do miasta od prezydenta Krzysztofa Bachmińskiego. Następnie zdobyła tytuł Miss Małopolski, a we wrześniu 1992 zwyciężyła w finale wyborów Miss Polonia. Pod koniec tegoż roku uzyskała tytuł III wicemiss w finale konkursu Miss World, a w 1993 zwyciężyła w wyborach World Miss University. Od 10 listopada 1993 do 5 marca 1995 zajmowała stanowisko sekretarza prasowego premiera Waldemara Pawlaka, pełniąc funkcję odpowiadającą stanowisku rzecznika prasowego rządu. W tym czasie została laureatką plebiscytu „Srebrne Usta 1994” za powiedzenie, że „premierowi nie odmawia się”. Pod koniec lat 90. założyła firmę producencką „Promiss”, która wydawała Poradnik imieninowy emitowany w telewizji Polsat. Prowadziła też teleturniej 100 procent dla stu w Polsacie. Była felietonistką „Echa Krakowa”. W latach 1998–2008 produkowała program Podróże kulinarne Roberta Makłowicza dla TVP1, a w latach 2003–2005 produkowała program Domowa kawiarenka dla Polsatu. Była też rzeczniczką prasową konkursu Miss World. Od 2005 napisała kilka książek kulinarnych wydanych nakładem własnego wydawnictwa „Promiss”. W 2007 zagrała w jednym z odcinków serialu Niania. Uczestniczyła też w piątej edycji programu rozrywkowego TVN Taniec z gwiazdami; w związku z występem dla konkurencyjnej stacji straciła możliwość poprowadzenia programu kulinarnego w TVP2. W grudniu 2007 została producentką i prowadzącą autorski program kulinarny Ewa gotuje dla Polsatu. Ponadto prowadziła magazyny dotyczące stylu życia w Polsat Café: WySPA (2008), Gadżety kobiety (2009–2010) i Przez żołądek do serca (2012). Jej wspomnienie o Marku Eminowiczu znalazło się w książce pt. Lubię swoje wady. Marek Eminowicz w opowieściach na siedemdziesięciopięciolecie z 2009. W 2010 uczestniczyła w programie rozrywkowym Polsatu Tylko nas dwoje. Just the Two of Us oraz została wiceprezesem firmy medycznej „Nova Clinic”. W latach 2010–2016 była ambasadorką marki Eurocashu „Dobry Wybór”. W 2011 reklamowała firmę Dafi, produkującą dzbanki filtrujące i pojemniki próżniowe. W 2013 została jurorką w programie kulinarnym Polsatu Top Chef. Za występy w programie była nominowana do nagrody „Róża Gali 2013” w kategorii debiut i dwukrotnie do Telekamery w kategorii juror (2014, 2017). W 2014 nawiązała współpracę z serwisem Onet.pl, na którego łamach udostępniała autorskie przepisy kulinarne. Podjęła też współpracę z miesięcznikiem „Poradnik Domowy”, w którym otrzymała swoją rubrykę pt. Smaczna kuchnia. W 2016 zaczęła prowadzić poranną audycję Śniadania z Ewą Wachowicz w Radiu Kraków. W 2017 została właścicielką restauracji Zalipianki Ewa Wachowicz w Krakowie, a także poprowadziła warsztaty kulinarne Chleba naszego powszedniego… gotuję, nie marnuję – recykling kulinarny podczas Światowych Dni Ubogich i była nominowana do nagrody Gwiazda Plejady w kategorii gwiazda stylu. Zajęła też siódme miejsce w rankingu „Forbesa” uwzględniającym gwiazdy najcenniejsze wizerunkowo dla reklamodawców; rok później zajęła 18. miejsce w tym zestawieniu. W 2018 została ambasadorką producenta napojów Coca-Cola i przypraw Appetita i została felietonistką Wirtualnej Polski. W 2019 zagrała gościnnie w filmie Filipa Zylbera Jak poślubić milionera? i wystąpiła w kampanii reklamowej suplementów marki Ulgix. W 2020 premierę miała książka pt. Wszystkie korony Ewy Wachowicz, będąca wywiadem rzeką, który z Ewą Wachowicz przeprowadził Marek Bartosik. W tym samym roku wystąpiła w kampanii promocyjnej serwisu Interia.pl. Życie prywatne W 1996 w ambasadzie RP w Pretorii poślubiła dziennikarza Przemysława Osuchowskiego, z którym ma córkę Aleksandrę (ur. 2000). Małżeństwo w 2007 zakończyło się rozwodem. Jej partnerem życiowym został Sławomir Kowalewski, z którym w 2023 zawarła związek małżeński. Zajmuje się wspinaczką górską. Zdobyła część szczytów w ramach projektu Korony Wulkanów Ziemi, tj. Elbrus, Kilimandżaro, Demawend, Pico de Orizaba, Giluwe i Ojos del Salado. Publikacje Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Absolwenci Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie Laureatki Miss Polonia Rzecznicy prasowi polskich rządów Ludzie związani z TVP Osobowości telewizyjne związane z Polsatem Polscy producenci telewizyjni Ludzie urodzeni w Gorlicach Urodzeni w 1970

4037634

https://pl.wikipedia.org/wiki/Sebastian%20Szyma%C5%84ski%20%28pi%C5%82karz%29

Sebastian Szymański (piłkarz)

Sebastian Szymański (ur. 10 maja 1999 w Białej Podlaskiej) – polski piłkarz, występujący na pozycji pomocnika w tureckim klubie Fenerbahçe SK oraz w reprezentacji Polski. Uczestnik Mistrzostw Świata 2022. Kariera piłkarska Kariera juniorska Jest wychowankiem TOP 54 Biała Podlaska, gdzie rozpoczął treningi w wieku 6 lat. W marcu 2013 został zawodnikiem Legii Warszawa. W sezonie 2015/2016 wystąpił w 12 meczach drużyny rezerw tego klubu, w których strzelił 1 gola. Zagrał także w jednym meczu Ligi Młodzieżowej i 3 spotkaniach Centralnej Ligi Juniorów, którą Legia wygrała po pokonaniu w finale Pogoni Szczecin 5:4 w dwumeczu (0:2 i 5:2; w drugim starciu Szymański strzelił 2 gole). Kariera klubowa W lipcu 2016 został włączony do pierwszej drużyny, w której zadebiutował 7 lipca 2016 w przegranym 1:4 meczu o Superpuchar Polski z Lechem Poznań. W Ekstraklasie zadebiutował 20 sierpnia 2016 w przegranym 1:3 spotkaniu z Arką Gdynia. W listopadzie 2016 przedłużył kontrakt z Legią do końca czerwca 2019. 3 marca 2017 w wygranym 3:1 meczu z Zagłębiem Lubin strzelił swojego pierwszego gola w pierwszym zespole Legii. W sezonie 2016/2017 zdobył z klubem mistrzostwo Polski, a także był najmłodszym zawodnikiem, który strzelił gola w Ekstraklasie w tym sezonie. Wystąpił również w 9 meczach trzecioligowych rezerw, strzelając 2 gole i 5 meczach Ligi Młodzieżowej, w których zdobył 2 bramki. W październiku 2017 przedłużył kontrakt z klubem do 2022 roku. W sezonie 2017/2018 wygrał z Legią Puchar Polski. 31 maja 2019 podpisał pięcioletni kontrakt z Dinamem Moskwa. W rosyjskim klubie zadebiutował 12 lipca 2019 w zremisowanym 1:1 meczu pierwszej kolejki Priemjer-Ligi z Arsienałem Tuła. 9 listopada 2019 zdobył pierwszą bramkę dla rosyjskiego zespołu w wygranym 1:0 meczu z Rubinem Kazań. 22 lipca 2022 roku został wypożyczony z Dinama do holenderskiego klubu Feyenoord na rok, z klauzulą wykupienia piłkarza. 12 lipca 2023 przeszedł do Fenerbahçe, z którym związał się czteroletnią umową. W barwach Fenerbahçe zadebiutował 26 lipca w wygranym 5:0 meczu eliminacji do Ligi Konferencji Europy z Zimbru Kiszyniów, w którym strzelił swoją pierwszą bramkę dla tureckiego klubu. Kariera reprezentacyjna Reprezentował Polskę w klasach wiekowych U-16, U-17, U-18, U-19 i U-21. Na Mistrzostwach Europy U-21 w Piłce Nożnej w 2019 roku zagrał w trzech meczach i strzelił jednego gola. Łącznie w reprezentacjach młodzieżowych rozegrał 45 meczów, w których strzelił 7 goli. 26 sierpnia 2019 został powołany do „seniorskiej” reprezentacji Polski przez ówczesnego selekcjonera Jerzego Brzęczka. Zadebiutował w reprezentacji 9 września 2019 w zremisowanym 0:0 meczu z reprezentacją Austrii. Pierwszą bramkę w reprezentacji zdobył 19 listopada 2019 w wygranym 3:2 meczu ze Słowenią. Statystyki Klubowe (aktualne na 3 września 2023) Reprezentacyjne (aktualne na 15 października 2023) Sukcesy Legia Warszawa Mistrzostwo Polski: 2016/2017, 2017/2018 Puchar Polski: 2017/2018 Mistrzostwo Polski juniorów: 2015/2016 Feyenoord Rotterdam Mistrzostwo Holandii: 2022/2023 Styl gry Jest piłkarzem lewonożnym, ma dobry przegląd pola, jest skuteczny w odbiorze i grze jeden na jednego. Życie prywatne Ma czworo rodzeństwa (w tym braci Pawła i Artura), jest najmłodszy. Jego idolem jest İlkay Gündoğan, a ulubionym klubem – FC Barcelona. Uwagi Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Profil na stronie klubu Reprezentanci Polski w piłce nożnej Piłkarze Dinama Moskwa Piłkarze Legii Warszawa Piłkarze Feyenoordu Piłkarze Fenerbahçe SK Uczestnicy Mistrzostw Europy U-21 w Piłce Nożnej 2019 Uczestnicy Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2022 Ludzie urodzeni w Białej Podlaskiej Urodzeni w 1999

62618

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ku%20Klux%20Klan

Ku Klux Klan

Ku Klux Klan (KKK) – organizacja rasistowska, utworzona w miejscowości Pulaski w stanie Tennessee w Stanach Zjednoczonych, częściowo zakonspirowana, walcząca o utrzymanie supremacji białych protestantów w Stanach Zjednoczonych i dążąca do ograniczenia praw innych grup rasowych i etnicznych, głównie Afroamerykanów i Żydów, oraz katolików jako grupy wyznaniowej, zorganizowana na wzór tajnego stowarzyszenia. Powstała w XIX wieku (po wojnie secesyjnej), reaktywowana w 1915 roku, w szczytowym momencie miała ok. 4 000 000 członków w całych Stanach Zjednoczonych. Począwszy od lat 30. XX wieku popularność Ku Klux Klanu zaczęła jednak gwałtownie spadać i w konsekwencji, w 1944 roku, organizacja została rozwiązana. Po zakończeniu II wojny światowej ruch zaczął się odradzać, ale w znacznie bardziej ograniczonej formie. Z powodu dopuszczania się przemocy na tle rasowym i religijnym był zwalczany przez Kongres Stanów Zjednoczonych i władze federalne. Na przełomie XX i XXI wieku składał się z szeregu marginalnych i niezależnie od siebie działających organizacji. Można więc mówić w perspektywie historycznej o co najmniej trzech Ku Klux Klanach, niezależnych i niezachowujących ciągłości swojej historii. Nazwa organizacji pochodzi od kombinacji greckiego słowa kyklos (okrąg, koło) ze słowem klan. Według innej wersji jest to onomatopeja, oddająca dźwięk przeładowania broni palnej. Historia Pierwszy Ku Klux Klan – po wojnie secesyjnej Po klęsce Południa powstały liczne tajne organizacje terroryzujące wyzwolonych czarnoskórych, takie jak Rycerze Białej Kamelii z Nowego Orleanu czy Rycerze Złotego Kręgu. 24 grudnia 1865 roku w mieście Pulaski w stanie Tennessee powstał Ku Klux Klan, a w kwietniu 1867 roku różne organizacje lokalne zorganizowano na szczeblu centralnym w Nashville. Jego założycielami było 6 weteranów armii Południa – kpt. J. Lester, mjr J.R. Crow, J. Kennedy, C. Jones, R. Reed i F. Mc Cord. Początkowo organizacja niosła pomoc wdowom i sierotom po zabitych żołnierzach Konfederacji. Jej członkowie zakładali białe ubrania, symbolizujące dusze poległych Konfederatów, choć zdaniem innych szata i kaptur mają nawiązywać do strojów wykorzystywanych w trakcie hiszpańskich Pastas i procesji. Od samego początku Ku Klux Klan przybrał charakter organizacji klanowej, a zadecydowało o tym pochodzenie narodowe kilku jego założycieli. Co najmniej dwóch z nich wywodziło się z tradycji celtyckiej, w której były silne struktury klanowe. Rozwój Ku Klux Klanu ułatwiło upodobanie Amerykanów z Południa do tajnych organizacji, fascynacja masonerią i wiara we własne posłannictwo dziejowe. Wiosną 1867 roku, podczas pierwszego zjazdu członków organizacji, nastąpiły istotne zmiany programowe i strukturalne. Pod wpływem bieżących wydarzeń (wprowadzenie okupacji wojskowej) postanowiono ustosunkować się do nowej rzeczywistości, stwierdzając to, że Ku Klux Klan będzie występował w obronie: Konstytucji, byłych żołnierzy Konfederacji oraz praw białej większości mieszkańców Południa. W tym celu rozproszone i pozostające w luźnym związku lokalne organizacje postanowiono zjednoczyć, przyjmując jednolitą i zhierarchizowaną strukturę. Na czele organizacji stał Wielki Mag bądź Wielki Czarownik (Grand Wizard) sprawujący władzę nad Niewidzialnym Imperium Południa (Invisible Empire of the South). Podlegali mu niżsi rangą oficerowie, w zależności od szczebla, zwani Wielkimi Smokami (Grand Dragon), Czarnymi Jastrzębiami (Black Hawk) lub Wielkimi Cyklopami (Grand Cyclop). Z czasem Ku Klux Klan przekształcił się w organizację rasistowską, głoszącą wyższość białego człowieka, zwłaszcza anglojęzycznego protestanta tzw. WASP - White Anglo-Saxon Protestant. Metodami terrorystycznymi zwalczał równouprawnienie czarnoskórych, a także przychylnych im białych ludzi. Ku Klux Klan w praktyce był organizacją nietykalną, więc jego ofiary nie miały się do kogo zwrócić o pomoc. W styczniu 1869 roku został formalnie rozwiązany przez jego przywódcę, generała konfederatów Nathana Bedforda Forresta, który nakazał spalenie strojów i dokumentów. Część organizacji lokalnych działała jednak nielegalnie nadal, niektóre przez wiele lat. Liczebność Ku Klux Klanu w 1869 roku oceniano na 550 000 członków (w 1861 na Południu mieszkało łącznie 15 000 000 ludzi); była to więc organizacja masowa. Kilku gubernatorów z południa zaangażowało w walkę z Ku Klux Klanem Milicje Stanowe, ale bez większego skutku. W latach 1871–1872 Kongres Stanów przyjął trzy ustawy o szczególnych uprawnieniach władz wykonawczych (Enforcement Acts i Ku Klux Klan Act), zakazujące przebierania się lub spiskowania przeciwko prawom obywatelskim. W dziewięciu hrabstwach w stanie Karolina Południowa, gdzie nasilenie akcji Ku Klux Klanu było wówczas największe, wprowadzono stan wyjątkowy. Ostatecznie Rząd Federalny przeprowadził masową akcję przeciwko Ku Klux Klanowi, co ostatecznie doprowadziło do zaniku Ku Klux Klanu. Kiedy prezydent Rutherford Hayes zakończył Rekonstrukcję w 1876 roku, zakończył istnienie Ku Klux Klanu. Drugi Ku Klux Klan – lata 1915–1944 Ku Klux Klan narodził się ponownie 8 lutego 1915 roku w Atlancie (stan Georgia). Założył go wędrowny kramarz, kaznodzieja i fanatyk William Joseph Simmons pod wpływem filmu pod tytułem Narodziny narodu. Hasłami były: „hegemonia białych”, „prawdziwy patriotyzm”, „czysty amerykanizm”. Jego siłą i głównym napędem była nostalgia za „południowym” trybem życia, a wreszcie reakcja na rosnącą falę imigracji oraz dyskryminacja religijna w stosunku do żydów, katolików i innych. Nowy klan przyjął ceremoniały i tytuły pierwszego: terytorium Stanów było Niewidzialnym Cesarstwem Ku Klux Klanu, z Wielkim Magiem na czele. Każdy stan był królestwem z Wielkim Tytanem na czele. Dalej szli Wielcy Olbrzymi i Wielcy Cyklopi. Drugi Ku Klux Klan w latach 20. XX wieku osiągnął liczbę 4 000 000 – 5 000 000 członków, organizował marsze, jego członkowie przebierali się w białe, charakterystyczne stroje i palili krzyże. Aż do roku 1927 Ku Klux Klan był w życiu Stanów realną siłą, z którą musiał się liczyć nawet rząd. Jednakże gorszące niesnaski wewnętrzne, korupcja i przemoc spowodowały szybki upadek ruchu. „Świątynia” Ku Klux Klanu w Fort Worth została przez przeciwników organizacji wysadzona w powietrze. Wielki Mag Edward Y. Clarke, który już od roku 1929 cierpiał na megalomanię (uważał się za wcielenie Gajusza Juliusza Cezara i Dalajlamę), popadł w obłęd, który sprawił to, że w roku 1932 został zamknięty w szpitalu dla obłąkanych w Nowym Jorku. W latach 30. XX wieku liczba członków Klanu spadła, a w 1944 roku został on czasowo rozwiązany. Trzeci Ku Klux Klan – po 1945 roku W 1945 roku Ku Klux Klan wznowił działalność w stanie Georgia serią linczów, zabójstw i podpaleń, tym razem nie wytworzył zwartej struktury, lecz działał w formie luźno powiązanych grupek i frakcji. Wzmógł swoją działalność w latach sześćdziesiątych, w reakcji na wdrażanie w życie Ustawy o Prawach Obywatelskich (Civil Rights Act). Ku Klux Klan złączył się później z innymi, mniejszymi organizacjami rasistowskimi, tworząc Zjednoczone Klany Ameryki, którymi dowodził William Simmons. Głównymi wrogami Klanu byli między innymi Martin Luther King, ówczesny prezydent Stanów Zjednoczonych Lyndon Baines Johnson i wszyscy, którzy nie zgadzali się z „zasadami” ruchu. Popierali jednak politykę osób zgadzających się z nimi (np. George Wallace). David Duke, po objęciu urzędu imperialnego wielkiego czarownika w 1974 roku, starał się poszerzyć szeregi organizacji otwierając ją na katolików, kobiety i młodzież od 12. roku życia. Członkowie oraz osoby popierające Ku Klux Klan organizowały liczne parady na ulicach miast z propagandowymi transparentami, takimi jak np. „KKKK” (Knights of Ku Klux Klan – Rycerze Ku Klux Klanu) czy karykaturalnym wizerunkiem Martina Luthera Kinga z obraźliwymi tekstami. Ku Klux Klan wolał raczej zabijać swoich przeciwników innego wyznania i koloru skóry, niż prowadzić segregację rasową. Jego członkowie w aktach przemocy posługiwali się najczęściej sznurem i bronią palną (zazwyczaj pistoletami). Zdarzały się przypadki powieszenia, pobicia, postrzelenia, zastrzelenia itp. Za najbardziej niesławne grupy Ku Klux Klanu uważa się Białych Rycerzy z Missisipi i grupę Klanu z miasteczka Birmingham w stanie Alabama, nazywane Bombingham od serii zamachów bombowych. Federalne Biuro Śledcze (FBI) utrzymywało swoich agentów w szeregach członków Ku Klux Klanu, co w dużej mierze ułatwiało rozpracowanie ruchu. Współcześnie składa się on z około 100 niezależnie działających od siebie niewielkich grup i klanów (tzw. klaverns), funkcjonujących głównie na obszarze Głębokiego Południa Stanów Zjednoczonych, z których najważniejsze to United Klans of America Roberta Sheltona, National Knights of the Ku Klux Klan Jamesa Venable’a i Invisible Empire Knights of the Ku Klux Klan Jamesa Farrandsa. W 1984 roku sportowcy z Afryki otrzymywali listy z pogróżkami, które były podpisane: Ku Klux Klan. Pogróżki miały zniechęcić ich do udziału w XXIII Letnich Igrzyskach Olimpijskich Los Angeles 1984. W latach 90. oceniano to, że do Ku Klux Klanu należy w sumie nie więcej niż 10 000 osób. Członkowie Do szeregów Ku Klux Klanu przynależało mniej lub bardziej jawnie wielu wpływowych polityków amerykańskich (niektórzy nawet w czasie piastowania wysokich funkcji), m.in.: James Eli Watson (republikanin z Indiany), lider większości Senatu w latach 1925–1933; Bibb Graves (demokrata), gubernator stanu Alabama; Hugo Black (demokrata), senator z Alabamy i długoletni (1937–1971) sędzia Sądu Najwyższego; Edward D. White (republikanin), prezes Sądu Najwyższego w latach 1910–1921; Ed Jackson (republikanin), gubernator stanu Indiana w latach 1925–1929; Arthur Raymond Robinson (republikanin), senator z Indiany w latach 1925–1935; Clifford Walker (demokrata), gubernator, później senator Georgii w latach 1923–1927; Clarence Morley (republikanin), gubernator Kolorado w latach 1925–1927; Rice W. Means (republikanin), senator z Kolorado w latach 1924–1927; Robert Byrd (demokrata), senator z Wirginii Zachodniej w latach 1959–2010. Język Członkowie Ku Klux Klanu stworzyli sekretny język klanquaqe, dzięki któremu mogli porozumiewać się między sobą, chroniąc się przed osobami z zewnątrz. Hasło pytające o członkostwo w bractwie brzmiało „ayak” (Are you a Klansman? – co znaczy: Czy jesteś członkiem Klanu?), a odpowiedź twierdząca – „akia” (A Klansman I am – Jestem członkiem Klanu). Ku Klux Klan poza Stanami Zjednoczonymi Oprócz Stanów Zjednoczonych, Ku Klux Klan działa lub działał także w innych państwach. Nie w każdym państwie działalność jest lub była szeroka, czasem była bardzo niewielka, jak w przypadku Brazylii lub Polski. Kanada Niemcy W Niemczech w latach 20. XX wieku powstała grupa związana z Ku Klux Klanem, Ritter des Feurigen Kreuzes (Rycerze Ognistego Krzyża). Po przejęciu władzy przez Narodowosocjalistyczną Niemiecką Partię Robotników (NSDAP) grupa rozwiązała się, a jej członkowie dołączyli do nazistów. Inna niemiecka grupa związana z Ku Klux Klanem, Europejscy Biali Rycerze Ku Klux Klanu, zorganizowała się i zyskała rozgłos w 2012 roku, kiedy niemieckie media poinformowały o tym, że dwaj policjanci, którzy byli członkami organizacji nie zostaną zwolnieni z pracy w policji. W 2016 roku odnotowano działalność grup Ku Klux Klanu na terenie państwa. Według rządowego raportu, w Niemczech działają cztery ugrupowania Ku Klux Klanu, a jedna z tych organizacji na terenie Zagłębia Ruhry ma 13 oddziałów. Australia W późnych latach 90. XX wieku w Australii powstało wiele grup Ku Klux Klanu, a w 2012 roku te grupy próbowały zinfiltrować niektóre tamtejsze partie polityczne. Polska W 2017 roku powstała polskojęzyczna strona Ku Klux Klanu, na łamach której propagowano rasizm i próbowano werbować członków. W tej sprawie 28 lipca 2017 roku dochodzenie wszczęli śledczy z Prokuratury Rejonowej Warszawa-Żoliborz w Warszawie, ale 18 sierpnia tego samego roku zostało ono umorzone. Brazylia W 2003 roku, w São Paulo aresztowano przywódcę lokalnego Ku Klux Klanu i zamknięto ich stronę internetową. Ku Klux Klan w kulturze w literaturze pięknej Winnetou I-III – powieść Karla Maya z 1893 roku, tom II, rozdział 2 „Ku-Klux-Klan”. Podróż do Matecumbe – powieść Roberta Lewisa Taylora z 1961 roku, polskie wydanie 1969 rok. w filmach Narodziny narodu – amerykański film niemy, reżyseria D.W. Griffith z 1915 roku. Człowiek klanu (Klansman) – film fabularny prod. USA, reżyseria Terence Young z 1974 roku z Richardem Burtonem i Lee Marvinem w rolach głównych. Treasure of Matecumbe (Skarb Matecumbe) – film fabularny prod. USA, reżyseria Vincent McEveety z 1976 roku, będący ekranizacją powieści Roberta Lewisa Taylora pod tytułem Podróż do Matecumbe (A Journey to Matecumbe z 1961 roku polskie wydanie 1969). Missisipi w ogniu – film fabularny z 1988 roku w reżyserii Alana Parkera. Czas zabijania – USA dramat z 1996 roku w reżyserii Joela Schumachera. Harold i Kumar uciekają z Guantanamo – komedia produkcji amerykańskiej z 2008 roku. Miasteczko South Park – Ku Klux Klan pojawia się w siódmym odcinku pierwszego sezonu. Django – film fabularny w reżyserii Quentina Tarantino z 2012 roku. Czarne bractwo. BlacKkKlansman – film fabularny produkcji USA, reżyseria Spike Lee z 2018 roku. (ang. Burden) – film fabularny produkcji USA, w reżyserii z 2018 roku. w muzyce Ku Klux Klan – utwór brytyjskiego zespołu reggae Steel Pulse z płyty Handsworth Revolution z 1978 roku. The KKK Took My Baby Away – utwór amerykańskiego zespołu punkrockowego Ramones z płyty Pleasant Dreams z 1982 roku. Ku Klux Klan – utwór polskiego zespołu punkrockowego Defekt Muzgó z płyty Pornografia z 1992 roku. Zobacz też historia Stanów Zjednoczonych Kloran Pięć pestek pomarańczy Przypisy Bibliografia Ku Klux Klan w USA 1915-1944, Krzysztof Kasiński, Szczecin: Wydawnictwo MyBook, 2007. Ku Klux Klan, Jerzy Sobieraj, Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2004. Linki zewnętrzne Ku Klux Klan Bractwo śmierci Artykuł o narodzinach Ku Klux Klanu w Stanach Zjednoczonych Ameryki Amerykański radykalny patriotyzm. Ku Klux Klan i naziści w społeczeństwie i kulturze USA. Monografia Krzysztofa Kasińskiego na temat Ku Klux Klanu (otwarty i bezpłatny dostęp). Rasizm Polityka Stanów Zjednoczonych

4277169

https://pl.wikipedia.org/wiki/2023

2023

Rok 2023 ogłoszono Rokiem Mikołaja Kopernika (w 550. rocznicę urodzin) (Polska) Rokiem Jana Matejki (w 130. rocznicę śmierci) (Polska) Rokiem Wisławy Szymborskiej (w 100. rocznicę urodzin) (Polska) Rokiem Pamięci Bohaterek i Bohaterów Getta Warszawskiego (w 80. rocznicę powstania w getcie warszawskim) (Polska) Rokiem Włodzimierza Przerwy-Tetmajera (w 100. rocznicę śmierci) (Polska) Rokiem Wojciecha Korfantego (w 150. rocznicę urodzin) (Polska) Rokiem Pawła Edmunda Strzeleckiego (w 150. rocznicę śmierci) (Polska) Rokiem Aleksandra Fredry (w 230. rocznicę urodzin) (Polska) Rokiem Aleksandry Piłsudskiej (w 60. rocznicę śmierci) (Polska) Rokiem Maurycego Mochnackiego (w 220. rocznicę urodzin) (Polska) Rokiem Jadwigi Zamoyskiej (w 100. rocznicę śmierci) (Polska) Rokiem Jerzego Nowosielskiego (w 100. rocznicę urodzin) (Polska) Europejskim Rokiem Umiejętności (Unia Europejska) Wydarzenia w Polsce Styczeń 1 stycznia: Miękinia, Jeżów, Dąbrowice, Rozprza, Ujazd, Książ Wielki, Czarny Dunajec, Latowicz, Bodzanów, Jastrząb, Jadów, Włodowice, Łopuszno, Piekoszów, Miasteczko Krajeńskie, uzyskały prawa miejskie. wejście w życie ustawy przekształcającej Centralny Szpital Kliniczny MSWiA w Warszawie w Państwowy Instytut Medyczny Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. 6 stycznia – wejście w życie ustawy z dnia 4 listopada 2022 r. o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt, która zastąpiła ustawę z dnia 2 kwietnia 2004 roku o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt i wprowadza jednolite funkcjonowanie systemu identyfikacji i rejestracji zwierząt zgodnie z unijnym rozporządzeniem 2016/429 i przepisy związane z walką z afrykańskim pomorem świń (ASF). 11 stycznia – Sejm RP uchwalił nowelizację ustawy o Sądzie Najwyższym, której uchwalenie było kamieniem milowym ze strony Komisji Europejskiej w celu odblokowania polskiego Krajowego Planu Odbudowy (KPO). 14 stycznia – Telewizja Polska S.A. zakończyła nadawanie wszystkich swoich programów telewizyjnych na multipleksie ósmym naziemnej telewizji cyfrowej. 26 stycznia – Sejm RP uchwalił nowelizację Kodeksu wyborczego, która m.in. dostosowuje przepisy do umowy z 2020 r. między Polską a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej w kwestii udziału w niektórych wyborach przez obywateli jednego państwa, zamieszkujących na terytorium drugiego państwa po brexicie, wprowadza Centralny Rejestr Wyborców (CRW), który ma stać się częścią Systemu Rejestrów Państwowych i zwiększa liczbę lokali wyborczych w mniejszych gminach. 27 stycznia – wybuch gazu w Katowicach, zginęły 2 osoby, rannych zostało 7 osób w tym 3 dzieci. 29 stycznia – odbył się 31. finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, na którym zostały zebrane pieniądze na walkę z sepsą. styczeń – partia polityczna Twój Ruch podjęła decyzję o samorozwiązaniu i tym samym zakończyła działalność. Luty 1 lutego – oficjalny start szóstego multipleksu naziemnej telewizji cyfrowej w Polsce. 8 lutego – Sejm RP uchwalił nowelizację ustawy o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych (tzw. ustawa wiatrakowa), której uchwalenie było jednym z kamieni milowych ze strony Komisji Europejskiej w celu odblokowania polskiego Krajowego Planu Odbudowy (KPO), a jej głównym celem jest m.in. zmniejszenie wymaganej odległości elektrowni wiatrowych od zabudowań. 10 lutego – prezydent RP Andrzej Duda podjął decyzję o skierowaniu do Trybunału Konstytucyjnego nowelizacji ustawy o Sądzie Najwyższym, której uchwalenie było kamieniem milowym ze strony Komisji Europejskiej w celu odblokowania polskiego Krajowego Planu Odbudowy (KPO). 20–22 lutego – wizyta prezydenta Stanów Zjednoczonych Joego Bidena w Polsce. Marzec 9 marca: Sejm RP IX kadencji przyjął uchwałę w sprawie obrony dobrego imienia św. Jana Pawła II, po emisji w TVN24 reportażu Marcina Gutowskiego „Franciszkańska 3", w którym postawiono papieżowi Polakowi zarzut ukrywania pedofilii w Kościele. Sejm RP uchwalił ustawę o aplikacji mObywatel. 13 marca – prezydent RP Andrzej Duda podpisał nowelizację Kodeksu wyborczego i tzw. ustawę wiatrakową. 31 marca – wejście w życie nowelizacji Kodeksu wyborczego. Kwiecień 2 kwietnia – w Warszawie i w całej Polsce odbył się Narodowy Marsz Papieski w 18. rocznicę śmierci św. Jana Pawła. 3 kwietnia – PGE Polska Grupa Energetyczna nabyła od Funduszu CVC poprzez umowę kupna 100% akcji spółki PKP Energetyka S.A. i tym samym zakończyła proces jej renacjonalizacji. Dzień później w związku z tym spółka zmieniła nazwę na PGE Energetyka Kolejowa S.A. 5 kwietnia: wizyta prezydenta Ukrainy Wołodymyra Zełenskiego w Warszawie w Polsce. prezydent RP Andrzej Duda odznaczył prezydenta Wołodymira Zełenskiego Orderem Orła Białego. minister rolnictwa i rozwoju wsi Henryk Kowalczyk podał się do dymisji w związku z opublikowaniem przez Komisję Europejską projektu przedłużenia bezcłowego i bezkontyngentowego importu zbóż z Ukrainy na kolejny rok, a co było sprzeczne z ustaleniami tzw. rolniczego „okrągłego stołu”. 6 kwietnia – prezydent RP Andrzej Duda powołał Roberta Telusa na funkcję ministra rolnictwa i rozwoju wsi i Janusza Cieszyńskiego na funkcję ministra cyfryzacji oraz odwołał Henryka Kowalczyka z funkcji ministra rolnictwa i rozwoju wsi i powołał na funkcję wiceprezesa Rady Ministrów. 14 kwietnia – Sejm RP uchwalił ustawę o Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022. 19 kwietnia – obchody 80. rocznicy powstania w getcie warszawskim. Maj 1 maja – zakończono budowę zapory elektronicznej na granicy polsko-białoruskiej w związku z kryzysem migracyjnym. 3 maja – na kongresie partii politycznej Solidarna Polska przekształciła się w partię polityczną Suwerenna Polska. 9 maja – Sejm RP uchwalił ustawę o Funduszu Ochrony Rolnictwa. 26 maja – Sejm RP uchwalił ustawę znoszącą całkowicie opłaty na państwowych autostradach i drogach ekspresowych dla motocykli i samochodów nieprzekraczających 3,5 tony. 29 maja – prezydent RP Andrzej Duda podpisał ustawę o powołaniu komisji ds. badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Polski w latach 2007–2022, określoną przez projektodawców nazwą „lex anty-Putin”, a przez opozycję i część mediów nazwą „lex anty-Tusk” lub „lex dopaść Tuska” 31 maja – wejście w życie ustawy o Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022. Czerwiec 4 czerwca – w Warszawie odbył się zorganizowany przez Platformę Obywatelską „Marsz 4 czerwca”. Wzięło w nim udział od 150 do 500 tysięcy osób. 21 czerwca – prezydent RP Andrzej Duda powołał prezesa Prawa i Sprawiedliwości Jarosława Kaczyńskiego na urząd wiceprezesa Rady Ministrów w rządzie premiera Mateusza Morawieckiego i odwołał z tej funkcji ministrów Piotra Glińskiego, Jacka Sasina, Mariusza Błaszczaka i Henryka Kowalczyka przy jednoczesnym zachowaniu przez nich dotychczasowych stanowisk ministerialnych. 23 czerwca – prezydent RP Andrzej Duda podpisał ustawę znoszącą całkowicie opłaty na państwowych autostradach i drogach ekspresowych dla motocykli i samochodów nieprzekraczających 3,5 tony. 30 czerwca – oficjalne otwarcie i oddanie do użytku tunelu pod Świną. Lipiec 1 lipca: zniesienie stanu zagrożenia epidemicznego wprowadzonego w Polsce w związku z pandemią choroby COVID-19 na obszarze całego kraju. Zniesiono w związku z tym ostatnie obowiązujące wtedy obostrzenia epidemiczne m.in. obowiązek noszenia maseczek w placówkach medycznych. wejście w życie ustawy z dnia 26 maja 2023 r. znoszącej całkowicie opłaty na państwowych autostradach i drogach ekspresowych dla motocykli i samochodów nieprzekraczających 3,5 tony. wejście w życie ustawy wprowadzającej Fundusz Ochrony Rolnictwa. 2 lipca – na Stadionie Narodowym w Warszawie odbył się koncert brytyjskiego piosenkarza – Harry’ego Stylesa. 14 lipca – wejście w życie ustawy o aplikacji mObywatel. Sierpień 8 sierpnia – minister zdrowia Adam Niedzielski podał się do dymisji. 10 sierpnia – prezydent RP Andrzej Duda powołał Katarzynę Sójkę na funkcję ministra zdrowia. Wrzesień 4 września – zakończenie nadawania należącego do Telewizji Polskiej S.A. TVP ABC w pierwszym multipleksie naziemnej telewizji cyfrowej i tym samym wycofanie się TVP z tego multipleksu. 10 września – podczas uroczystej eucharystii w Markowej doszło do historycznego wydarzenia, podczas której została beatyfikowana cała rodzina wraz z dziećmi (w tym nienarodzone dziecko); w tym przypadku do grona błogosławionych zostali włączeni Józef, Wiktoria Ulmowie i ich 7 dzieci. Październik 1 października: wejście w życie nowelizacji Kodeksu karnego uchwalonej przez Sejm RP IX kadencji 7 lipca 2022, która zaostrza odpowiedzialność karną wobec sprawców przestępstw przeciwko życiu, zdrowiu, wolności seksualnej i własności, likwiduje karę 25 lat pozbawienia wolności, wprowadza elastyczny wymiar kar od 1 miesiąca do 30 lat pozbawienia wolności i karę dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości warunkowego zwolnienia. odbył się zorganizowany przez Koalicję Obywatelską „Marsz Miliona Serc” w Warszawie. 15 października – wybory parlamentarne i referendum ogólnokrajowe w Polsce. Do Sejmu weszło 5 komitetów wyborczych, a najwięcej głosów zdobył komitet wyborczy, PiS, który zdobył 35,38% (194 mandaty), co oznacza, że nie udało mu się zdobyć większości sejmowej, umożliwiającej sformowanie samodzielnego rządu. Do Sejmu dostały się także: KO (30,70%), TD (14,40%), NL (8,61%) i KWiN (7,16%). Frekwencja wyniosła 74,38% i była to największa frekwencja wyborcza od czasów drugiej tury wyborów prezydenckich w 1995. Frekwencja w referendum wyniosła 40,91%, co oznacza, że referendum jest niewiążące. Wydarzenia na świecie Styczeń 1 stycznia: Chorwacja weszła w strefę Euro oraz Schengen. Szwecja objęła prezydencję w Radzie Unii Europejskiej. Uzbekistan zaczął w pełni posługiwać się alfabetem łacińskim. zaprzysiężenie Luiza Inácio Luli da Silvy na trzecią kadencję prezydenta Brazylii. 2 stycznia – w Watykanie bazylice św. Piotra wystawiono na widok publiczny ciało papieża seniora Benedykta XVI. 5 stycznia – na placu świętego Piotra w Watykanie odbył się pierwszy w historii Kościoła pogrzeb papieża seniora pod przewodnictwem urzędującego papieża. 8 stycznia – Szturm na Kongres Narodowy w Brasílii. 13–14 stycznia – pierwsza tura wyborów prezydenckich w Czechach; do drugiej tury weszli: niezależny kandydat a zwycięzca pierwszej tury Petr Pavel oraz kandydat partii ANO 2011 i były premier Andrej Babiš. 18 stycznia – katastrofa śmigłowca w Browarach. Zginęło 21 osób w tym większość nie związana z lotem. Wśród ofiar szef MSW Ukrainy Denys Monastyrski i dwóch innych z kierownictwa Ministerstwa SW. 19 stycznia – początek protestów przeciwko reformie systemu emerytalnego we Francji. 27–28 stycznia – druga tura wyborów prezydenckich w Czechach; Petr Pavel wygrywa wybory z wynikiem 58% pokonując Andreja Babiša który zdobył 41%. Frekwencja w II turze wynosiła 70%. Luty 4 lutego – samolot myśliwski sił powietrznych USA, zestrzelił chiński balon szpiegowski. 6 lutego – silne trzęsienie ziemi 7,8 w skali Richtera w środkowej Turcji i Syrii, w którym zginęło około 50 tys. osób. 20 lutego – wizyta prezydenta Stanów Zjednoczonych Joego Bidena w Kijowie na Ukrainie. Marzec 9 marca: Petr Pavel objął urząd prezydenta Czech. w Hamburgu doszło do strzelaniny w Sali Królestwa Świadków Jehowy, gdzie uzbrojony napastnik zastrzelił 7 osób, oraz zranił 8 osób, a następnie sam popełnił samobójstwo. 17 marca – Międzynarodowy Trybunał Karny wydał nakaz aresztowania prezydenta Rosji Władimira Putina, oskarżając go o odpowiedzialność za zbrodnie wojenne popełnione na Ukrainie. 25–29 marca – Spór wokół zmiany czasu w Libanie. 30 marca – Parlament Turcji ratyfikował jako ostatni z krajów członkowskich Paktu Północnoatlantyckiego wniosek Finlandii o przystąpienie do NATO. Kwiecień 2 kwietnia – odbyły się wybory parlamentarne w Finlandii, które wygrała liberalno-konserwatywna Koalicja Narodowa z wynikiem 20,8% poparcia, drugie miejsce z wynikiem 20,1% zdobyła narodowo-konserwatywna partia Finowie, a trzecie miejsce Socjaldemokratyczna Partia Finlandii z wynikiem 19,9% głosów. 4 kwietnia: Finlandia została 31. członkiem NATO. Donald Trump, były prezydent USA został aresztowany pod zarzutem fałszowania dokumentacji biznesowej, co jest pierwszym takim przypadkiem w historii USA. 14 kwietnia – start sondy Jupiter Icy Moon Explorer w Gujanie Francuskiej w celu przeprowadzenia badań nad księżycami Jowisza – Europy, Kallisto i Ganimedesa. 15 kwietnia – wybuch Rebelii RSF w Sudanie. 16 kwietnia – początek pracy fińskiego reaktora jądrowego Olkiluoto 3, największego w Europie. 20 kwietnia – pierwszy lot rakiety Starship, zakończony częściowym sukcesem. 30 kwietnia – zwycięstwo Santiago Peña w wyborach na prezydenta Paragwaju. Maj 5 maja – Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła koniec globalnego zagrożenia zdrowia związanego z chorobą COVID-19, który w 2020 roku wywołał pandemię. 6 maja – koronacja króla Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej Karola III. 11 maja – Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła koniec globalnego zagrożenia związanego z małpią ospą. 14 maja – pierwsza tura wyborów prezydenckich w Turcji. 28 maja – druga tura wyborów prezydenckich w Turcji, którą wygrał urzędujący prezydent Turcji Recep Tayyip Erdoğan z wynikiem 52,14% głosów, a jego kontrkandydat Kemal Kılıçdaroğlu zdobył 47,86% głosów. Czerwiec 3 czerwca – zaprzysiężenie prezydenta Turcji Recep Tayyipa Erdoğana na trzecią kadencję prezydencką. 6 czerwca – zostaje wysadzona zapora wodna Kachowskiej Elektrowni Wodnej w wyniku której woda zalewa okoliczne tereny wzdłuż dolnego brzegu Dniepru, w tym Chersoń będący największym miastem położonym w regionie zalewowym. 8 czerwca – pierwszy raz w historii Stanów Zjednoczonych przed federalnym aktem oskarżenia postawiono byłego prezydenta, Donalda Trumpa. 18 czerwca: wybory powszechne w Turcji. prywatna łódź podwodna Titan, firmy OceanGate, w trakcie wycieczki do wraku RMS Titanica, po . Rozpoczęła się akcja poszukiwawcza, która trwała trzy dni. Odnaleziono szczątki łodzi, która implodowała, a załoga zginęła. Na pokładzie znajdowali się Hamish Harding, i jego syn Suleman, , oraz współzałożyciel OceanGate, Stockton Rush. 23 czerwca – Bunt Grupy Wagnera. 27 czerwca – Postrzelenie Nahela Merzouka w wyniku którego doszło do zamieszek i protestów we Francji. Lipiec 1 lipca – Hiszpania objęła prezydencję w Radzie Unii Europejskiej. 24 lipca – odbyły się wybory parlamentarne w Hiszpanii, które wygrała Partia Ludowa (PP) z wynikiem 136 na 350 mandatów, mandaty w Kongresie Deputowanych uzyskały również Socjalistyczna Partia Robotnicza (PSOE) (122 mandaty), partia Vox (33 mandaty), Sumar (31 mandatów) i regionalne ugrupowania z Katalonii i Kraju Basków. 26–28 lipca – zamach stanu w Nigrze, utrata władzy przez Mohameda Bazouma. Sierpień 1–6 sierpnia – 38. Światowe Dni Młodzieży w Lizbonie. 23 sierpnia – katastrofa lotnicza w miejscowości Kużenkino, w której uczestniczył prywatny Embraer Legacy 600 lecący z Moskwy do Sankt Petersburga, z 10 osobami na pokładzie. Wszystkie osoby miały zginąć. Na podkładzie miał znajdować się Jewgienij Prigożyn oraz rzekomo Dmitrij Utkin, czyli przywódcy grupy Wagnera. 30 sierpnia – zamach stanu w Gabonie, utrata władzy przez Alego Bongo Ondimbę. 31 sierpnia – papież Franciszek rozpoczął swoją pierwszą w historii Kościoła podróż apostolską do Mongolii. Wrzesień 4–12 września – Cyklon Daniel nawiedził Afrykę Północną i południowo-wschodnią Europę, pochłaniając ok. 7000 ofiar. 8 września – trzęsienie ziemi w Marrakeszu-Safi. 19–20 września – III wojna o Górski Karabach między siłami Azerbejdżanu a Górskiego Karabachu, zakończona rozwiązaniem nieuznawanego państwa, co spowodowało Exodus Ormian z Górskiego Karabachu do Armenii. 30 września – odbyły się wybory parlamentarne na Słowacji, w których wygrała socjaldemokratyczna partia SMER pod wodzą byłego premiera Roberta Fica. Październik 7 października – początek ataku Hamasu na Izrael. Wydarzenia sportowe Styczeń 28 grudnia–1 stycznia – 2. edycja Turnieju Sylwestrowego w skokach narciarskich kobiet. Zwycięstwo odniosła Austriaczka Eva Pinkelnig. 2 stycznia – 15. edycja NHL Winter Classic w hokeju na lodzie w Bostonie, w stanie Massachusetts. W finale Boston Bruins pokonało Pittsburg Pinguins 2:1. 15 grudnia-3 stycznia – 39. Mistrzostwa Świata w dartach federacji PDC w Londynie. W finale Michael Smith pokonał 7:4 Holendra Michaela van Gerwena. To pierwszy tytuł w karierze Anglika. 28 grudnia-6 stycznia – 71. Turniej Czterech Skoczni w skokach narciarskich. Zwycięstwo odniósł Norweg Halvor Enger Granerud. Drugie miejsce zajął Polak Dawid Kubacki, natomiast trzecie Słoweniec Anze Lanisek. 6 stycznia – Polka Dominika Stelmach pobiła rekord świata w biegu 12-godzinnym, przebiegając łącznie 152 kilometry. 29 grudnia-8 stycznia – 1. edycja tenisowego turnieju United Cup, czyli nieoficjalnych Mistrzostw Świata mikstów w tenisie ziemnym w Australii. W finale Amerykanie (w składzie: Madison Keys, Taylor Fritz, Jessica Pegula i Frances Tiafoe) pokonali Włochów (w składzie: Martina Trevisan, Lorenzo Musetti, Matteo Berrettini i Lucia Bronzetti) 4:0. Reprezentacja Polski (w składzie: Iga Świątek, Hubert Hurkacz, Kacper Żuk, Alicja Rosolska i Łukasz Kubot) dotarła do półfinału turnieju. 31 grudnia-8 stycznia – 17. edycja Tour de Ski w biegach narciarskich. Wśród mężczyzn najlepszy okazał się po raz trzeci w karierze Norweg Johannes Høsflot Klæbo, natomiast u kobiet po raz pierwszy Szwedka Frida Karlsson. Klæbo triumfował również w klasyfikacji punktowej. Wśród kobiet zwycięstwo odniosła jego rodaczka Tiril Udnes Weng. 6–8 stycznia – 120. Mistrzostwa Europy w łyżwiarstwie szybkim w wieloboju w Norwegii. Zmagania zdominowali reprezentanci Holandii. W konkurencjach sprinterskich po tytuły mistrzowskie sięgnęli Merijn Scheperkamp i Jutta Leerdam, natomiast w wieloboju Patrick Roest i Antoinette Rijpma-de Jong. 31 grudnia–15 stycznia – 45. Rajd Dakar w Arabii Saudyjskiej. W klasyfikacji samochodów terenowych po raz piąty triumfowali Katarczyk Nasser Al-Attiyah wraz z francuskim pilotem Mathieu Baumel (Toyota GR DKR Hilux). W rywalizacji motocyklistów po raz drugi w karierze najlepszy okazał się Argentyńczyk Kevin Benavides (KTM 450 Rally Factory Replica). W zmaganiach quadowców zwycięstwo sprzed roku obronił Francuz Alexandre Giroud (Yamaha Raptor 700), natomiast w klasyfikacji lekkich samochodów terenowych Amerykanin Austin Jones wraz z brazylijskim pilotem Gustavo Gugelminem (Can-Am Maverick XRS). W rywalizacji samochodów UTV najlepsi okazali się Polak Eryk Goczał i Hiszpan Oriol Mena (Can-Am Maverick XRS), Trzecie miejsce zajęła polska załoga – Marek Goczał i Maciej Marton. W zmaganiach ciężarówek triumf odniosła holenderska załoga w Iveco PowerStar – Holender, kierowca Janus van Kasteren, Polak, pilot Dariusz Rodewald oraz Holender, mechanik Marcel Snijders. W kategorii samochodów klasycznych (dawnych) najlepsi okazali się reprezentanci Hiszpanii, Juan Morera i Lidia Ruba (Toyota HDJ80). Reprezentant RPA Charan Moore zwyciężył natomiast w klasyfikacji samochodów oryginalnych (Husqvarna 450 Rally). 8–15 stycznia – 49. edycja snookerowego turnieju Masters w Londynie. W finale Anglik Judd Trump pokonał Walijczyka Marka Williamsa 10:8. To drugi tytuł w karierze Brytyjczyka. Trump wraz z Williamsem i Irańczykiem Hosseinem Vafaeiem uzyskali również najwyższego brejka turnieju (143 punkty). 13–15 stycznia 27. Mistrzostwa Europy w short tracku w Gdańsku. W klasyfikacji medalowej triumf odnieśli reprezentanci Holandii. Drugie miejsce zajęli Belgowie, natomiast trzecie Włosi. Czwartą pozycję ex-aequo z Węgrami zajęli Polacy. Srebro w wyścigu na 500 metrów zdobyła Natalia Maliszewska, natomiast brąz męska sztafeta w rywalizacji na 5000 metrów (w składzie: Paweł Adamski, Łukasz Kuczyński, Michał Niewiński i Diané Sellier). 25. edycja Pucharu Kontynentalnego w hokeju na lodzie we francuskim Angers. Po tytuł mistrzowski sięgnęli hokeiści słowackiego klubu HK Nitra. 14–15 stycznia – 54. Mistrzostwa Europy w saneczkarstwie na torach lodowych w łotewskiej Siguldzie. W rywalizacji jedynek zwycięstwo odnieśli reprezentanci Niemiec – Max Langenham i Anna Berreiter. W dwójkach mężczyzn po wygraną sięgnęli ich rodacy – Tobias Wendl i Tobias Arlt. Reprezentujące Włochy Andrea Vötter i Marion Oberhofer zwyciężyły w dwójkach kobiet. Łotysze (w składzie: Elīna Ieva Vītola, Kristers Aparjods oraz Mārtiņš Bots i Roberts Plūme) natomiast triumfowali w rywalizacji sztafet. 15–17 stycznia – 1. edycja kolarskiego wyścigu kobiet Tour Down Under w Australii. Najlepsza okazała się Australijka Grace Brown. 6–22 stycznia – 46. Halowe Mistrzostwa Świata w bowls w angielskim Norfolk. Po tytuły mistrzowskie w grze pojedynczej sięgnęli reprezentanci Anglii – Jamie Walker i Katherine Rednall (po raz piąty). W grze podwójnej triumf odnieśli ich rodacy – Greg Harlow i Nick Brett. Najlepsi w mikście okazali się natomiast Szkot Stewart Anderson i Walijka Ceri Ann Glen. 12–22 stycznia – XIII Zimowa Uniwersjada w amerykańskim Lake Placid. W klasyfikacji medalowej triumf odnieśli Japończycy. Drugie miejsce zajęli reprezentanci Korei Południowej, natomiast trzecie Kanady. Reprezentacja Polski zdobyła siedemnaście medali – pięć złotych, sześć srebrnych i sześć brązowych – i w klasyfikacji zajęła piątą pozycję. 16–22 stycznia: 57. Mistrzostwa Europy w bobslejach i skeletonie w niemieckim Altenbergu. Najlepszymi skeletonistami zostali Brytyjczyk Matt Weston i Niemka Tina Hermann. Reprezentantka Niemiec Laura Nolte sięgnęła po raz pierwszy po tytuł w jedynce oraz po raz drugi w dwójce (wraz z rodaczką Neele Schuten). W dwójkach mężczyzn triumf odnieśli ich rodacy, Johannes Lochner i Erec Bruckert. W czwórkach mężczyzn najlepsi okazali się natomiast Brytyjczycy (w składzie: Brad Hall, Arran Gulliver, Taylor Lawrence i Greg Cackett). 9. edycja snookerowego turnieju World Grand Prix w angielskim Cheltenham. W finale reprezentant Irlandii Północnej, Mark Allen, pokonał Anglika Judda Trumpa 10:9. Allen uzyskał także najwyższego brejka turnieju (141 punkty). 17–22 stycznia – 23. edycja kolarskiego wyścigu Tour Down Under w Australii. Zwycięstwo odniósł Australijczyk Jay Wine z ekipy UAE Team Emirates, która wygrała klasyfikację drużynową. W klasyfikacji górskiej triumfował Duńczyk Mikkel Frølich Honoré (EF Education–EasyPost), w młodzieżowej Amerykanin Magnus Sheffield (Ineos Grenadiers), natomiast w sprinterskiej Australijczyk Michael Matthews (Team Jayco–AlUla). 25–28 stycznia – 14. edycja snookerowego turnieju Shoot-Out w angielskim Leicester. W finale Anglik Chris Wakelin pokonał Belga Julienia Leclercqa 1:0 (119:0). 28 stycznia – 1. edycja kolarskiego wyścigu kobiet Cadel Evans Great Ocean Road Race w Australii. Zwycięstwo odniosła Holenderka Loes Adegeest. 11–29 stycznia – 28. Mistrzostwa Świata w piłce ręcznej mężczyzn w Polsce i Szwecji. W finale Duńczycy pokonali Francuzów 34:29. To trzeci tytuł z rzędu w historii tej reprezentacji. Brązowy medal wywalczyli Hiszpanie, którzy wygrali ze Szwedami 39:36. MVP turnieju i królem strzelców z dorobkiem sześćdziesięciu goli został Duńczyk Mathias Gidsel, natomiast jego rodak Simon Pytlick został wybrany najlepszym lewym rozgrywającym. Wyróżnieni zostali również Hiszpanie, Ángel Fernández Pérez (lewoskrzydłowy) i Alex Dujshebaev (prawy rozgrywający), Francuzi, Nedim Remili (środkowy rozgrywający) i Ludovic Fabregas (obrotowy), Niemcy, Andreas Wolff (bramkarz) i Juri Knorr (młody piłkarz) oraz Szwed Niclas Ekberg (prawoskrzydłowy). 13–29 stycznia – 15. Mistrzostwa Świata w hokeju na trawie mężczyzn w Indiach. W finale reprezentanci Niemiec pokonali Belgów 3:3 (5:4 w rzutach karnych). To trzeci tytuł w historii tego kraju. Brązowy medal wywalczyli Australijczycy, którzy wygrali z Holendrami 3:1. Najbardziej wartościowym zawodnikiem turnieju został Niemiec Niklas Wellen, natomiast królem strzelców z dorobkiem dziewięciu bramek Australijczyk Jeremy Hayward. Wyróżniono również Belga Vincenta Vanascha (bramkarz) i reprezentanta Republiki Południowej Afryki Mustaphę Cassiema. Belgowie zdobyli nagrodę „Fair Play”. 16–29 stycznia – 111. edycja wielkoszlemowego turnieju tenisowego Australian Open. W grze pojedynczej po zwycięstwo sięgnęli Serb Novak Đoković (po raz dziesiąty) i Białorusinka Aryna Sabalenka. W deblu najlepsi okazali się Australijczycy, Rinky Hijikata i Jason Kubler oraz Czeszki, Barbora Krejčíková i Kateřina Siniaková. W mikście triumf odniosła brazylijska para, Rafael Matos i Luisa Stefani. Magda Linette dotarła do półfinału gry pojedynczej, natomiast Jan Zieliński do finału miksta. 23–29 stycznia – 114. Mistrzostwa Europy w łyżwiarstwie figurowym w fińskim Espoo. Wśród solistów najlepsi okazali się Francuz Adam Siao Him Fa i Gruzinka Anastazja Gubanowa. Po tytuły mistrzowskie w duetach sięgnęli reprezentanci Włoch – w zmaganiach par sportowych zwycięstwo odnieśli Niccolò Macii i Sara Conti, natomiast w rywalizacji par tanecznych Marco Fabbri i Charlène Guignard. 25–29 stycznia – 30. Mistrzostwa Europy w biathlonie w Szwajcarii. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Norwegii. Drugie miejsce zajęli Niemcy, natomiast trzecie Ukraińcy. 26–29 stycznia – 1. edycja World Beach Pro Tour w siatkówce plażowej w katarskiej Dausze. Wśród mężczyzn najlepsi okazali się Norwegowie w składzie: Anders Mol i Christian Sørum, natomiast u kobiet reprezentantki Stanów Zjednoczonych (w składzie: Sara Hughes i Kelly Cheng). Drugie miejsce zajęli Michał Bryl i Bartosz Łosiak. 27–29 stycznia – 10. edycja turnieju Nordic Combined Triple w kombinacji norweskiej w austriackim Seefeld. Zwycięstwo odniósł Austriak Johannes Lamparter. 28–29 stycznia: 52. Mistrzostwa Świata w saneczkarstwie na torach lodowych w niemieckim Oberhofie. Zmagania zdominowali reprezentanci Niemiec, którzy wywalczyli osiem z dziewięciu możliwych do zdobycia złotych medali. Tylko w jedynkach mężczyzn triumf odniósł Austriak Jonas Müller. Pozostałe medale wywalczyli Felix Loch (sprint), Anna Berreiter (wyścig długi), Dajana Eitberger (sprint), Toni Eggert i Sascha Benecken (dwójka) oraz Jessica Degenhardt i Cheyenne Rosenthal. Berreiter, Eggert, Benecken i Max Langenham zwyciężyli również w sztafecie mieszanej. 32. edycja Race of Champions. Po raz czwarty w karierze po zwycięstwo sięgnął Szwed Mattias Ekström. Puchar Narodów wywalczyli Norwegowie – Petter i Oliver Solvergowie. 7. edycja kolarskiego wyścigu Cadel Evans Great Ocean Road Race w Australii. Najlepszy okazał się Niemiec Marius Mayrhofer z holenderskiej grupy Team DSM. Halowe Mistrzostwa Europy w wioślarstwie we Francji. W klasyfikacji medalowej triumf odniosła reprezentacja Wielkiej Brytanii. Luty 4 lutego – 65. edycja Meczu Gwiazd NHL w amerykańskim mieście Sunrise, w stanie Floryda. W finale drużyna Atlantic Division pokonała rywali z Metropolitan Division 7:5. MVP turnieju został Amerykanin Matthew Tkachuk. 26 stycznia-5 lutego – 66 Mistrzostwa Świata w bobslejach i skeletonie w szwajcarskim Sankt Moritz. Zmagania zdominowali reprezentanci Niemiec, którzy zdobyli sześć z siedmiu możliwych do zdobycia złotych medali. W skeletonie po tytuły mistrzowskie sięgnęli Brytyjczyk Max Weston i Suzanne Kreher. Niemka wspólnie z Christopherem Grotheerem okazała się najlepsza także w mikście. W rywalizacji monobobów zwycięstwo odniosła Laura Nolte. W zmaganiach dwójek triumf odnieśli Johannes Lochner i Georg Fleischhauer oraz Kim Kalicki i Leonie Fibig. W skład zwycięskiej czwórki bobslejowej wchodzili Francesco Friedrich, Thorsten Margis, Candy Bauer i Alexander Schüller. 1–5 lutego – 17. edycja snookerowego turnieju German Masters w Berlinie. W angielskim finale Alister Carter pokonał Toma Forda 10:3. To drugi tytuł w karierze Brytyjczyka. Maksymalnego brejka uzyskał ich rodak Robert Milkins. 3–5 lutego 74. Mistrzostwa Świata w kolarstwie przełajowym w holenderskim Hoogerheide. Wśród mężczyzn najlepszy okazał się Holender Mathieu van der Poel (po raz piąty), natomiast u kobiet jego rodaczka Fem van Empel. Reprezentacja gospodarzy wygrała także sztafetę drużyn mieszanych (w składzie: van Empel, Ryan Kamp, Tibor Del Grosso, Leonie Bentveld, Guus van den Eijnden i Lauren Molengraaf). Mistrzostwa Świata w street skateboardingu w Zjednoczonych Emiratach Arabskich. Najlepsi okazali się Francuz Aurelien Giraud i Brazylijka Rayssa Leal. 5 lutego – 78. edycja Pro Bowl w futbolu amerykańskim w amerykańskim Summerlin South, w stanie Nevada. W finale zawodnicy reprezentujący National Football Conference pokonali rywali z American Football Conference 35:33. 1–11 lutego – 19. edycja Klubowych Mistrzostw Świata w piłce nożnej mężczyzn w Maroko. W finale zawodnicy Realu Madryt pokonali rywali z saudyjskiego Al-Hilal 5:3. To piąte trofeum w historii tego klubu, który wywalczył także nagrodę Fair Play. W pojedynku o trzecie miejsce lepsi okazali się piłkarze Flamengo, którzy pokonali zawodników egipskiego Al-Ahly 4:2. Złotą Piłkę dla najlepszego piłkarza turnieju zdobył Brazylijczyk Vinícius Júnior, natomiast królem strzelców z czterema golami został jego rodak Pedro. 5–11 lutego 6. Halowe Mistrzostwa Świata w hokeju na trawie mężczyzn w południowoafrykańskiej Pretorii. Tytuł mistrzowski obronili Austriacy, którzy w finale pokonali Holendrów w rzutach karnych 3:2 (4:4 w regulaminowym czasie gry). Podobnym stosunkiem bramek zakończył pojedynek o trzecie miejsce, w trakcie którego reprezentanci Iranu okazali się lepsi od Amerykanów. MVP turnieju został Austriak Fabian Unterkircher, natomiast królem strzelców jego rodak Michael Körper (17 bramek). Najlepszym bramkarzem turnieju wybrano innego z Austriaków, Mateusza Szymczyka, natomiast młodym graczem reprezentanta RPA, Mustaphę Cassiema. 6. Halowe Mistrzostwa Świata w hokeju na trawie kobiet w południowoafrykańskiej Pretorii. Po raz trzeci w historii po mistrzostwo sięgnęły Holenderki, które w finale pokonały Austriaczki 7:0. Brązowy medal wywalczyły Czeszki, które wygrały z reprezentantkami RPA 3:1. Najbardziej wartościową zawodniczką turnieju, a zarazem królową strzelczyń (17 goli), została Holenderka Donja Zwinkels. Bramkarką turnieju wybrano Czeszkę Barborę Čechákovą, natomiast młodą zawodniczką Amerykankę Reese D'Ariano. 10–11 lutego – Finał Ligi Mistrzów w kortfballu w Holandii. Zwycięstwo odniosła holenderska drużyna PKC/Vertom, którzy w finale pokonali rywali z Fortuny/Delta Logistiek 19:10. 10–12 lutego – 24. Mistrzostwa Świata w saneczkarstwie na torach naturalnych we włoskim Deutschnofen. Zmagania zdominowali reprezentanci Włoch. Alex Gruber i Evelin Lanthaler zwyciężyli w zmaganiach indywidualnych oraz wspólnie w mikście. W rywalizacji dwójek najlepsi okazali się Patrick i Matthias Lambacherowie. 21 stycznia–12 lutego – 1. edycja turnieju German Trophy. Po wygraną sięgnął Austriak Johannes Lamparter. 5–12 lutego – 5. Mistrzostwa Świata w Park Skateboardingu w Zjednoczonych Emiratach Arabskich. Najlepsi okazali się Amerykanin Jagger Eaton i Brytyjka Sky Brown. 9–12 lutego – 1. edycja kolarskiego wyścigu kobiet UAE Tour w Zjednoczonych Emiratach Arabskich. Zwycięstwo odniosła Włoszka Elisa Longo Borghini. 10–12 lutego – 32. edycja Klubowych Mistrzostw Świata w koszykówce mężczyzn w hiszpańskiej San Cristóbal de La Laguna. W finale zawodnicy hiszpańskiej Lenovo Teneryfy pokonali rywali z brazylijskiego São Paulo FC 89:68. To trzeci tytuł w historii tego klubu. Brązowy medal zdobyli koszykarze amerykańskiego Rio Grande Valley Vipers, którzy wygrali z tunezyjskiego US Monastyr 107:84. 7–12 lutego – 24. Mistrzostwa Czterech Kontynentów w łyżwiarstwie figurowym w amerykańskim Colorado Springs. Wśród solistów najlepsi okazali się Japończyk Kao Miura i reprezentantka Korei Południowej Lee Hae-in. W rywalizacji par sportowych triumf odnieśli Japończycy, Riku Miura i Ryuichi Kihara. W zmaganiach par tanecznych po raz trzeci w karierze po zwycięstwo sięgnęli Amerykanie, Madison Chock i Evan Bates. 8–12 lutego – 14. Mistrzostwa Europy w kolarstwie torowym w szwajcarskim Grenchen. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Niemiec. Drugie miejsce zajęli Brytyjczycy, natomiast trzecie Holendrzy. Polacy sięgnęli po cztery medale. Daria Pikulik wywalczyła srebro w omnium oraz brąz w scratchu. Srebrny medal zdobyli również Mateusz Rudyk (sprint) i Patryk Rajkowski (keirin). 12 lutego zakończył się 25. sezon Pucharu Świata w short tracku. Po kryształowe kule sięgnęli reprezentanci Korei Południowej, Park Ji-won (1000 i 1500 metrów) i Kim Gi-li (1500 metrów), Kazach Dienis Nikisza (500 metrów) oraz Holenderki, Xandra Velzeboer (500 metrów) Suzanne Schulting (1500 metrów)W klasyfikacji drużynowej triumf odnieśli zarówno Kanadyjczycy (sztafeta na 5000 metrów), jak i Kanadyjki (sztafeta na 3000 metrów). Reprezentanci Korei Południowej wygrali klasyfikację drużynową w wyścigu na 2000 metrów. W rywalizacji na 500 metrów drugie miejsce w klasyfikacji generalnej zajęła Natalia Maliszewska, natomiast trzecie Diané Sellier. LVII Super Bowl w futbolu amerykańskim w Glendale, w stanie Arizona. Po raz drugi w historii po tytuł mistrzowski sięgnęli zawodnicy Kansas City Chiefs, którzy pokonali rywali z Philadelphia Eagles 38:35. MVP turnieju został amerykański rozgrywający Patrick Mahomes. Brytyjka Joanna Zakrzewski ustanowiła nowy rekord świata w biegu 48-godzinnym. W trakcie ultramaratonu w Tajpej przebiegła łącznie 411 kilometrów i 458 metrów. Francuz Jimmy Gressier pobił rekord Europy w biegu ulicznym na 5 kilometrów. Podczas zawodów w Monako uzyskał rezultat 13 minut i 12 sekund. 15 lutego – Etiopczyk Lamecha Girma rezultatem 7 minut, 23 sekund i 81 setnych sekundy poprawił lekkoatletyczny rekord świata w biegu na 3000 metrów. Na tych samych zawodach rekord Europy pobił Hiszpan Mohamed Katir, który pobiegł z czasem 7 minut, 23 sekund i 68 setnych sekundy. Mityng odbył się we francuskim Arena Stade Couvert de Liévin. 17 lutego Zakończył się 37. sezon Pucharu Świata w skeletonie. Po kryształowe kule sięgnęli reprezentanci Niemiec – Christopher Grotheer i Tina Hermann (po raz drugi). Zakończył się sezon Pucharu Europy w skeletonie. Najlepsi okazali się Niemiec Stefan Röttig i Brytyjka Freya Tarbit 13–18 lutego – 21. edycja turnieju WTA 500 w tenisie ziemnym kobiet w Dausze. W grze pojedynczej zwycięstwo odniosła Polka Iga Świątek, natomiast w deblu Amerykanki, Coco Gauff i Jessica Pegula. 14–18 lutego – 27. Mistrzostwa Europy drużyn mieszanych w badmintonie we francuskim Aire-sur-la-Lys. W finale Duńczycy pokonali Francuzów 3:2. Brązowe medale wywalczyli Niemcy i Anglicy. 18 lutego 44. Mistrzostwa Świata w biegach przełajowych w australijskim Bathurst. Klasyfikację medalową wygrali Kenijczycy. Drugie miejsce zajęli Etiopczycy, natomiast trzecie Ugandyjczycy. 8. finał Ligi Mistrzów w hokeju na lodzie mężczyzn w szwedzkiej Lulei. Po pierwsze mistrzostwo sięgnęli zawodnicy fińskiego Tappara Tampere, którzy pokonali szwedzką Luleę HF 3:2. MVP turnieju został Fin Christian Heljanko, natomiast królem strzelców z dwudziestoma dwoma trafieniami Amerykanin Ryan Lasch. Amerykanin Ryan Crouser, rezultatem 23,38 metrów, poprawił halowy rekord świata w pchnięciu kulą w trakcie krajowego mityngu w Pocatello. 8. finał NHL Stadium Series w hokeju na lodzie w amerykańskim mieście Colorado Springs. Zwycięstwo odnieśli zawodnicy Los Angeles Kings, którzy pokonali rywali z Colorado Avalanche 3:1. Zakończył się sezon Pucharu Europy w bobslejach. Rywalizację zdominowali reprezentanci Niemiec. W rywalizacji monobobów i kombinacji kobiet triumf odniosła Maureen Zimmer. W dwójkach kobiet najlepsza okazała się Diana Filipszki. W dwójkach, czwórkach i kombinacji mężczyzn po zwycięstwo sięgnął Nico Semmler. Zakończył się sezon Pucharu Interkontynentalnego w skeletonie. Wśród mężczyzn najlepszy okazał się Niemiec Alexander Gassner, natomiast u kobiet jego rodaczka Jacqueline Lölling. 8–19 lutego – 53. Mistrzostwa Świata w biathlonie w niemieckim Oberhofie. Reprezentacja Norwegii okazała się najlepsza w klasyfikacji medalowej. Drugie miejsce zajęli Szwedzi, natomiast trzecie Francuzi. 13–19 lutego – 32. edycja snookerowego turnieju Welsh Open w walijskim Llandudno. W angielskim finale Robert Milkins pokonał Shauna Murphy’ego 9:7. Murphy jako jedyny osiągnął w trakcie turnieju maksymalnego brejka (147 punktów). 16–19 lutego – 47. Mistrzostwa Świata w narciarstwie alpejskim we francuskich miastach Courchevel i Méribel. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Szwajcarii. Drugie miejsce zajęła Norwegia, natomiast trzecie Stany Zjednoczone. 19 lutego Zakończył się 38. sezon Pucharu Świata w łyżwiarstwie szybkim. Po kryształowe kule sięgnęli reprezentanci Holandii, Hein Otterspeer (1000 metrów), Kjeld Nuis (1500 metrów) i Beau Snellink (długie dystanse), Kanadyjczycy, Laurent Dubreuil (500 metrów) i Ivanie Blondin (bieg masowy), Japonka Miho Takagi (1000 i 1500 metrów), Belg Bart Swings (bieg masowy), Norweżka Ragne Wiklund (długie dystanse) oraz reprezentantka Korei Południowej Kim Min-sun (500 metrów). W rywalizacji drużyn pościgowych najlepsi okazali się Amerykanie i Kanadyjki. Polacy zajęli piąte miejsce. W zmaganiach drużyn sprinterskich po wygraną sięgnęli Holendrzy i Amerykanki. Polki zajęły czwartą, natomiast Polacy piątą pozycję. Zakończył się 39. sezon Pucharu Świata w bobslejach. W dwójkach mężczyzn zwycięstwo odniósł Niemiec Jochannes Lochner (wspólnie z Georgiem Fleischhauerem i Ereciem Bruckertem). W czwórkach mężczyzn i kombinacji najlepszy okazał się jego rodak Francesco Friedrich (wspólnie z Candym Bauerem, Thorstenem Margisem i Alexandrem Schüllerem). W dwójkach kobiet po wygraną sięgnęła ich rodaczka Laura Nolte (wspólnie z Neele Schuten). W rywalizacji monobobów i kombinacji triumf odniosła Kallie Humphries. Zakończył się 31. sezon Pucharu Świata w saneczkarstwie na torach naturalnych. W klasyfikacji indywidualnej triumf odnieśli Austriak Thomas Kammerlander (po raz piąty) i Włoszka Evelin Lanthaler (po raz szósty). W dwójkach mężczyzn znajlepsi okazali się reprezentanci Włoch – Patrick i Matthias Lambacherowie. Puchar Narodów wywalczyła reprezentacja Włoch Holenderka Femke Bol, wynikiem 49,26 sekundy, poprawiła halowy rekord świata w biegu na 400 metrów podczas mistrzostw kraju w holenderskim Apeldoorn. 73. edycja Meczu Gwiazd NBA w koszykówce mężczyzn w Salt Lake City. W finale Team Giannis pokonał Team LeBrona 184:175. Za najbardziej wartościowego zawodnika meczu uznano Amerykanina Jaysona Tatuma. 65. edycja prestiżowego wyścigu NASCAR Daytona 500. Po pierwsze w karierze zwycięstwo sięgnął Amerykanin Ricky Stenhouse Jr. z ekipy JTG Daugherty Racing. 24 lutego – Zakończył się sezon Pucharu Narodów w saneczkarstwie na torach lodowych. W rywalizacji zwycięstwo odnieśli Rumun Valentino Cretu i Austriaczka Lisa Schulte. W zmaganiach dwójek po wygraną sięgnęli Słowacy, Tomáš Vaverčák i Matej Zmij oraz Austriaczki, Selina Egle i Lara Kipp. 11–25 lutego – 26. Mistrzostwa Europy w rugby union kobiet w Holandii, Szwecji i Hiszpanii. W finale Hiszpanki pokonały Szwedki 90:5. 25 lutego Zakończył się 51. sezon Pucharu Świata w narciarstwie dowolnym. Po kryształowe kule sięgnęli Kanadyjczycy, Mikaël Kingsbury (jazda po muldach, jazda po muldach podwójnych, klasyfikacja ogólna w jeździe po muldach), Reece Howden (ski cross) i Rachael Karker (halfpipe), Norwedzy, Birk Ruud (klasyfikacja ogólna Park&Pipe, slopestyle oraz Big Air) i Johanne Killi (klasyfikacja ogólna Pipe&Park oraz slopestyle), Francuzki, Perrine Laffont (klasyfikacja ogólna w jeździe po muldach oraz jazda po muldach podwójnych) i Tess Ledeux (Bir Air), Australijki, Jakara Anthony (jazda po muldach) i Danielle Scott (skoki akrobatyczne), Szwedka Sandra Näslund (ski cross), Amerykanin Birk Irving (halfpipe) oraz Szwajcar Noé Roth (skoki akrobatyczne). Puchar Narodów wywalczyli reprezentanci Kanady Szwed Armand Duplantis wynikiem 6 metrów i 22 centymetrów poprawił halowy rekord świata w lekkoatletyce podczas mityngu we francuskim Clermont-Ferrand. 78. edycja kolarskiego wyścigu mężczyzn Omloop Het Nieuwsblad w Belgii. Wygraną odniósł Holender Dylan van Baarle z grupy Team Jumbo-Visma. 1. edycja kolarskiego wyścigu kobiet Omloop Het Nieuwsblad w Belgii. Po zwycięstwo sięgnęła Belgijka Lotte Kopecky. Zakończyła 8. edycja cyklu mityngów World Athletics Indoor Tour w lekkoatletyce. Zwycięstwo w klasyfikacji generalnej odnieśli reprezentanci Stanów Zjednoczonych, Grant Holloway (110 metrów przez płotki) i Aleia Hobbs (100 metrów), Brytyjczycy, Neil Gourley (1500 metrów) i Keely Hodgkinson (800 metrów), Kanadyjki, Alysha Newman (skok o tyczce) i Sarah Mitton (pchnięcie kulą), reprezentant Trynidadu i Tobago Jereem Richards (400 metrów), Nowozelandczyk Hamish Kerr, Szwed Thobias Montler (skok w dal), Etiopka Lemlem Hailu (3000 metrów) oraz Kubanka Liadagmis Povea (trójskok). 4. edycja prestiżowego konkursu jeździeckiego Saudi Cup w Arabii Sudyjskiej. Zwycięstwo odniosła japońska załoga – dżokej Yutaka Yoshida na koniu Panthalassa. 19–26 lutego – 24. edycja tenisowego turnieju WTA Masters 1000 w Dubaju. W grzej pojedynczej najlepsza okazała się Czeszka Barbora Krejčíková. Jej rywalką była Polka Iga Świątek. Rosjanki Wieronika Kudiermietowa i Ludmiła Samsonowa triumfowały w rywalizacji deblowej. 10–26 lutego – 8. Mistrzostwa Świata w krykiecie Twenty30 kobiet w Republice Południowej Afryki. W finale Australijki pokonali reprezentantki RPA 156/6-137/6. To szósty tytuł w historii tego kraju. MVP turnieju została Australijka Ashleigh Gardner. 20–26 lutego 5. edycja kolarskiego wyścigu UAE Tour w Zjednoczonych Emiratach Arabskich. W klasyfikacji generalnej oraz młodzieżowej najlepszy okazał się Belg Remco Evenepoel z grupy Soudal-Quick Step. Jego rodak Tim Merlier (Soudal-Quick Step) triumfował w klasyfikacji punktowej. 13. edycja snookerowego turnieju Players Championship w Wolverhampton. W angielskim finale Shaun Murphy pokonał Alistera Cartera 10:4. Murphy uzyskał także najwyższego brejka turnieju (145 punktów). 31. edycja tenisowego turnieju Open 13 2023 ATP 250 w tenisie ziemnym mężczyzn we francuskiej Marsylii. Po zwycięstwo w grze pojedynczej sięgnął Polak Hubert Hurkacz, natomiast w deblu Meksykanin Santiago González i Francuz Édouard Roger-Vasselin. 25–26 lutego – 52. edycja turnieju Europa Top 16 w tenisie stołowym w szwajcarskim Montreux. Zarówno Słoweniec Darko Jorgić, jak i Niemka Han Ying, obronili tytuły mistrzowskie. 26 lutego Zakończył się 46. sezon Pucharu Świata w saneczkarstwie na torach lodowych. Najwięcej zwycięstw w klasyfikacji końcowej odnieśli reprezentanci Niemeic – Felix Loch (zawody klasyczne), Julia Taubitz (jedynka kobiet, zawody klasyczne i sprint), Tobiasowie Wendl i Arlt (dwójka mężczyzn, zawody klasyczne i sprint) oraz sztafeta mieszana. Po pozostałe kryształowe kule sięgnęli Włosi (Dominik Fischnaller w jedynkach mężczyzn i sprincie oraz Andrea Vötter i Marion Oberhofer w dwójkach kobiet, zawodach klasycznych i sprincie) oraz Austriaczki (Selina Egle i Lara Michaela Kipp wygrały klasyfikację sprinterską w dwójkach kobiet). Zakończył się 17. sezon Indywidualnych Mistrzostw Europy w ice speedwayu. Po tytuł mistrzowski sięgnął Austriak Franz Zorn. Marzec 3 lutego – Belgijka Nafissatou Thiam uzyskała 5055 punktów w trakcie pięcioboju, czym pobiła halowy rekord świata w tej konkurencji. Rekordowy wynik, czyli 5014 punktów, uzyskała również Polka Adrianna Sułek. Zdarzenie miało miejsce podczas Halowych Mistrzostw Europy w lekkoatletyce w tureckim Stambule. 28 lutego-4 marca – 38. Mistrzostwa Świata kobiet w snookerze w tajskim Bangkoku. W finale Tajka Siripaporn Nuanthakhamjan pokonała Chińczyka Bai Yulu 6:3. 4 marca Zakończył się 15. sezon Pucharu IBU w biathlonie. W klasyfikacji generalnej triumfowali Norweg Endre Strømsheim i Szwedka Tilda Johansson. Strømsheim wygrał również klasyfikację biegu indywidualnego, Francuzki Paula Bolet (sprint) i sprintu. Pozostałe punktacje wygrali inni z reprezentantów Norwegii, Martin Uldal (bieg pościgowy i bieg masowy), Maren Kirkeeide (supersprint) oraz Marthe Kråkstad Johansen, a także Niemcy Lucas Fratzscher (supersprint) i Lisa Maria Spark (bieg indywidualny), Francuzki Paula Bolet (sprint) i Gillone Guigonnat (bieg masowy). Reprezentacja Norwegii zdobyła Puchar Narodów zarówno wśród kobiet, jak i u mężczyzn, a także sięgnęła po zwycięstwo w klasyfikacji sztafet mieszanych. 17. (9. u kobiet) edycja kolarskiego wyścigu Strade Bianche we Włoszech. Wśród mężczyzn najlepszy okazał się Brytyjczyk Thomas Pidcock z ekipy Ineos Grenadiers, natomiast u kobiet Holenderka Demi Vollering z SD Worx. 19 lutego-5 marca – 5. Mistrzostwa Świata w narciarstwie dowolnym i snowboardingu w gruzińskim Bakuriani. Klasyfikację medalową wygrali Austriacy. Drugie miejsce ex-aequo zajęli Kanadyjczycy i Amerykanie. W slalomie gigancie równoległym Oskar Kwiatkowski wywalczył złoty, natomiast Aleksandra Król brązowy medal. 22 lutego-5 marca – 43. Mistrzostwa Świata w narciarstwie klasycznym w słoweńskiej Planicy. Najlepsza w klasyfikacji medalowej okazała się Norwegia, która wyprzedziła Szwecję i Niemcy. Piąte miejsce zajęła reprezentacja Polski. Złoto wywalczył Piotr Żyła (skocznia normalna), natomiast brąz Dawid Kubacki (skocznia duża). 27 lutego-5 marca – 12. Mistrzostwa Świata w narciarstwie górskim w hiszpańskim Taüll. W klasyfikacji medalowej najlepsza okazała się reprezentacja Francji. Drugie miejsce zajęli Szwajcarzy, natomiast trzecie Chińczycy. 2–5 marca 37. Halowe Mistrzostwa Europy w lekkoatletyce w Stambule. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Norwegii, natomiast w punktowej Włoch. Polacy wywalczyli siedem medali. Po srebro sięgnęli Jakub Szymański (60 metrów przez płotki), Piotr Lisek (skok o tyczce), Ewa Swoboda (100 metrów) i Adrianna Sułek (pięciobój). Brąz wywalczyli Anna Kiełbasińska (400 metrów), Sofia Ennaoui (800 metrów) oraz sztafeta 4x400 metrów kobiet (w składzie: Kiełbasińska, Marika Popowicz-Drapała, Alicja Wrona-Kutrzepa i Anna Pałys). 22. Mistrzostwa Świata w łyżwiarstwie szybkim na dystansach w holenderskim Heerenveen. W klasyfikacji medalowej triumf odnieśli Holendrzy. Drugie miejsce zajęli Kanadyjczycy, natomiast trzecie Amerykanie. 5 marca Zakończył się 6. sezon Pucharu Świata w kombinacji norweskiej kobiet. Zwycięstwo odniosła Niemka Sophia Maurus. Puchar Narodów wywalczyła reprezentacja Norwegii 16. edycja Maratonu Tokijskiego. Po wygraną sięgnęli Etiopczyk Gelmisa Deso i Kenijka Rosemary Wanjiru. 10 marca – Australijka Kaylee McKeown pobiła pływacki rekord świata, uzyskując wynik 2 minut, 3 sekund i 14 setnych sekundy w wyścigu na 200 metrów stylem grzbietowym. Zawody odbyły się w ramach mistrzostw stanu Nowej Południowej Walii w Sydney. 6–11 marca – 12. Mistrzostwa Świata w snookerze na sześciu czerwonych w tajskim Bangkoku. Po drugie mistrzostwo sięgnął Chińczyk Ding Junhui, który w finale pokonał Taja Thepchaiyę Un-Nooha 8:6. 11 marca – Kolarski wyścig kobiet Ronde van Drenthe w Holandii. Zwycięstwo odniosła Holenderka Lorena Wiebesv. 5–12 marca 54. Mistrzostwa Europy w strzelaniu z 10 metrów w estońskim Tallinnie. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Norwegii. Drugie miejsce ex-aequo zajęli Włosi i Serbowie. Czwartą pozycję zajęła reprezentacja Polski. Złoto drużynowo zdobyły Klaudia Breś, Julita Borek i Agnieszka Korejwo (pistolet), natomiast brąz Julia Piotrowska, Natalia Kochańska i Aneta Stankiewicz (karabin). 81. edycja kolarskiego wyścigu Paryż-Nicea. Zwycięstwo w klasyfikacji ogólnej, punktowej i młodzieżowej odniósł Słoweniec Tadej Pogačar (UAE Team Emirates). W punktacji górskiej najlepszy okazał się Duńczyk Jonas Gregaard (Uno-X Pro Cycling Team). Klasyfikację drużynową wygrała australijska grupa Team BikeExchange Jayco. 6–12 marca – 58. edycja kolarskiego wyścigu Tirreno-Adriático we Włoszech. Zwycięstwo odniósł Słoweniec Primož Roglič (Jumbo-Visma), który okazał się najlepszy również w klasyfikacji punktowej i górskiej. Portugalczyk João Almeida (UAE Team Emirates) triumfował w klasyfikacji młodzieżowej. Klasyfikację drużynową wygrała grupa UAE Team Emirates. 9–12 marca – 50. edycja golfowego turnieju Players Championship w Ponte Vedra Beach, w stanie Floryda. Po tytuł mistrzowski sięgnął Amerykanin Scottie Scheffler. 10–12 marca – 47. Mistrzostwa Świata w short tracku w Seulu. Klasyfikację medalową wygrali Holendrzy, którzy pokonali reprezentantów Korei Południowej i Włoch. 11–12 marca – 22. edycja Zimowego Pucharu Europy w rzutach w portugalskiej Leirii. W klasyfikacji medalowej triumf odnieśli Ukraińcy. Drugie miejsce zajęli Niemcy, natomiast trzecie Portugalczycy. 5–15 marca – 16. edycja Pucharu Challenge w piłce siatkowej mężczyzn. W dwumeczu lepsza okazał się grecki Olympiakos SFP, który w dwumeczu pokonał izraelski Maccabi Yaadim Tel Awiw 3:0, 3:0. 17 marca – Zakończył się 17. sezon Pucharu Kontynentalnego w skokach narciarskich kobiet. Po wygraną sięgnęła Niemka Michelle Göbel. 4–18 marca – 24. edycja Pucharu Sześciu Narodów. Po raz piętnasty mistrzostwo wywalczyli Irlandczycy, którzy w finale pokonali Anglików 29:16. Brązowy medal wywalczyli Francuzi, którzy wygrali z Walijczykami 41:28. Najwięcej punktów zdobył Francuz Thomas Ramos (84), natomiast najwięcej przyłożeń jego rodak Damian Penaud (5). 18 marca Zakończył się 52. sezon Pucharu Europy w narciarstwie alpejskim. W klasyfikacji generalnej oraz zjeździe najlepsza okazała się Austriaczka Nadine Fest. Pozostały trofea wywalczyły jej rodaczka Michael Heider (supergigant) oraz reprezentantki Szwecji – Moa Boström Müssener (slalom) oraz Hilma Lövblom 114. edycja kolarskiego wyścigu Mediolan-San Remo. Zwycięstwo odniósł Holender Mathieu van der Poel z belgijskiej grupy Alpecin-Deceuninck. 4–19 marca – 53. Mistrzostwa Europy w rugby union mężczyzn. W finale Gruzini pokonali Portugalczyków 38:11. To piętnasty tytuł w historii tego kraju. Rumini sięgnęli po brązowe medale dzięki wygranej z reprezentantami Hiszpanii 31:25. Najwięcej punktów wywalczył Holender David Weersma (52), natomiast najwięcej przyłożeń Gruzin Akaki Tabutsadze (8). 8–19 marca 49. edycja turnieju Indian Wells Masters w tenisie ziemnym mężczyzn. W grze pojedynczej najlepszy okazał się Hiszpan Carlos Alcaraz, natomiast w deblu Hindus Rohan Bopanna i Australijczyk Matthew Ebden. 34. edycja turnieju Indian Wells Masters w tenisie ziemnym kobiet. W singlu triumf odniosła Kazaszka Jelena Rybakina, natomiast w grze podwójnej Czeszki Barbora Krejčíková i Kateřina Siniaková. Polka Iga Świątek dotarła w grze pojedynczej do półfinału turnieju. 10–19 marca 6. edycja turnieju Raw Air w skokach narciarskich mężczyzn w Norwegii. Po wygraną sięgnął Norweg Halvor Egner Granerud. 4. edycja turnieju Raw Air w skokach narciarskich kobiet w Norwegii. Zwycięstwo odniosła Słowenka Ema Klinec. 17–19 marca – 3. Mistrzostwa Europy w futsalu kobiet w węgierskim Debreczynie. W finale Hiszpanki pokonały Ukrainki 5:1. Brązowy medal wywalczyły reprezentantki Portugalii, które wygrał z Węgierkami 12:0. Królową strzelczyń została Belgijka Justine Gomboso (sześć goli). 19 marca Zakończył się 57. sezon Pucharu Świata w narciarstwie alpejskim mężczyzn. Kryształową kulę za wygranie klasyfikację generalną obronił Marco Odermatt. Szwajcar wygrał również rywalizację w supergigancie i slalomie gigancie. Norweg Aleksander Amodt Kilde sięgnął po małą kryształową kulę za wygranie klasyfikacji zjazdów, natomiast jego rodak Luca Braathen za triumf w zmaganiach slalomistów. Reprezentacja Szwajcarii zdobyła Puchar Narodów. Zakończył się 57. sezon Pucharu Świata w narciarstwie alpejskim kobiet. Po raz piąty w karierze zwycięstwo w klasyfikacji generalnej cyklu odniosła Mikaela Shiffrin. Amerykanka triumfowała również w zmaganiach w punktacji slalomu giganta oraz slalomu. Małą kryształową kulę za wygranie zjazdu otrzymała Włoszka Sofia Goggia, natomiast Szwajcarka Lara Gut-Behrami zwyciężyła w supergigancie. Puchar Narodów wygrała reprezentacja Szwajcarii. Zakończył się 46. sezon Pucharu Świata w biathlonie mężczyzn. Rywalizację zdominowali Norwegowie, którzy sięgnęli po zwycięstwo w zmaganiach sztafet mieszanych oraz Pucharze Narodów. Po raz czwarty w klasyfikacji generalnej najlepszy okazał się Johannes Thingnes Bø. Norweg zdobył również małą kryształową kulę za wygranie sprintu i biegu pościgowego. Jego rodak, Vetle Sjåstad Christiansen, triumfował w biegu indywidualnym i masowym. Zakończył się 46. sezon Pucharu Świata w biathlonie kobiet. Francuzka Julia Simon wywalczyła dużą kryształową kulę za wygranie klasyfikacji generalnej oraz małe za triumf w biegu pościgowym i masowym. Włoszka Lisa Vittozzi zwyciężyła w biegu indywidualnym, natomiast Niemka Denise Herrmann-Wick w sprincie. Reprezentacja Francji sięgnęła po wygraną w sztafecie mieszanej oraz Pucharze Narodów. Zakończył się 32. sezon Pucharu Kontynentalnego w skokach narciarskich mężczyzn. Po zwycięstwo sięgnął Norweg Benjamin Østvold. Zakończył się 23. sezon Pucharu Kontynentalnego w kombinacji norweskiej mężczyzn. Niemiec Terence Weber sięgnął po zwycięstwo w klasyfikacji indywidualnej. Puchar Narodów wywalczł wspólnie z reprezentacją Niemiec. Zakończył się 52. sezon Pucharu Europy w narciarstwie alpejskim mężczyzn. W klasyfikacji generalnej i gigantowej zwycięstwo odniósł Szwajcar Josua Mettler. W pozostałych punktacjach triumfowali jego rodacy Arnaud Boisset (supergigant) i Marco Kohler (zjazd) oraz Norweg Halvor Hilde Gunleiksrud (slalom) Kolarski wyścig kobiet Trofeo Alfredo Binda we Włoszech. Po wygraną sięgnęła Holenderka Shirin van Anrooij. Zakończył się 57. sezon Indywidualnych mistrzostw świata w ice speedwayu. Po raz drugi z rzędu mistrzostwo wywalczył Szwed Martin Haarahiltunen. 8–21 marca – 5. edycja World Baseball Classic w baseballu mężczyzn w Japonii, na Tajwanie oraz w Stanach Zjednoczonych. Po trzeci tytuł mistrzowski sięgnęli Japończycy, którzy w finale pokonali Amerykanów 9:5. Brązowe medale wywalczyli Meksykanie i Kubańczycy. MVP turnieju został Japończyk Shohei Ohtani. 15–22 marca – 16. edycja Pucharu Challenge w piłce siatkowej kobiet. W dwumeczu zwycięstwo odniosły zawodniczki włoskiego Reale Mutua Fenera Chieri, które pokonały rywalki z rumuńskiego CSM Lugoj 3:0, 3:0. 16–22 marca – 13. edycja snookerowego turnieju WST Classic w angielskim Leicester. W finale Anglik Mark Selby pokonał Chińczyka Pang Junxu 6:2. Maksymalnegok brejka uzyskał Taj Thepchaiya Un-Nooh (147 punktów). 22 marca – 47. edycja kolarskiego wyścigu Classic Brugge-De Panne w Belgii. W rywalizacji mężczyzn zwycięstwo odniósł Belg Jasper Philipsen z grupy Alpecin-Deceuninck, natomiast u kobiet Brytyjka Pfeiffer Georgi z holenderskiej ekipy Team DSM. 24 marca Zakończył się 12. sezon Pucharu Świata w skokach narciarskich kobiet. W klasyfikacji indywidualnej triumf odniosła Austriaczka Eva Pinkelnig, natomiast w drużynowej reprezentacja Austrii. 65. edycja kolarskiego wyścigu E3 Saxo Classic w Belgii. Po wygraną sięgnął Belg Wout Van Aert z holenderskiej grupy Jumbo-Visma. 19–25 marca – Mistrzostwa Świata w sportach lotnicznych w litewskiej Jonavie. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Francji. Drugie miejsce zajęli Austriacy, natomiast trzecie Litwini. 21–25 marca – 24. Mistrzostwa Świata w narciarstwie telemarkowym w szwajcarskim Mürren. W klasyfikacji medalowej zwyciężyła reprezentacja Szwajcarii. Drugie miejsce zajęła Norwegia, natomiast trzecie Francja. 25 marca Zakończył się 51. sezon Pucharu Świata w narciarstwie dowolnym. Po kryształowe kule sięgnęli Kanadyjczycy, Reece Howden (ski cross), Mikaël Kingsbury (jazda po muldach, jazda po podwójnych muldach, klasyfikacja ogólna jazd po muldach) i Rachael Karker (halfpipe), Szwajcarzy, Noé Roth (skoki akrobatyczne) i Mathilde Gremaud (big air), Norwegowie, Birk Ruud (slopestyle i big air, klasyfikacja ogólna park&pipe) i Johanne Killi (slopestyle i par&pipe), Francuzki, Perrine Laffont (jazda na podwójnych muldach, klasyfikacja ogólna jazd po muldach) i Tess Ledeux (big air), Australijki, Jakara Anthony (jazda po muldach) i Daniele Scott (skoki akrobatyczne), Szwedka Sandra Näslund oraz Amerykanin Birk Irving. Puchar Narodów wywalczyła reprezentacja Kanady. 27. edycja Pucharu Świata w jeździectwie w Dubaju. Zwycięstwo odniósł Japończyk Yuga Kawada na koniu Ushba Tesoro. 15–26 marca – 13. Mistrzostwa Świata w boksie amatorskim kobiet w hinduskim New Delhi. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Indii. Drugie miejsce zajęły Chinki, natomiast trzeci Rosjanki. 18–26 marca – 44. Mistrzostwa Świata w curlingu kobiet w szwedzkim Sandviken. W finale Szwajcarki pokonały Norweżki 6:3. To siódme mistrzostwo w historii tego kraju. Brązowy medal wywalczły Kanadyjki, które wygrały ze Szwedkami 8:5. Najlepszymi zawodniczkami turnieju zostały Włoszka Giulia Zardini Lacedelli (liderka), Norweżka Mille Haslev Nordbye (druga), Amerykanka Cory Thiesse (trzecia) oraz Szwajcarka Alina Pätz (skip). 20–26 marca 112. Mistrzostwa Świata w łyżwiarstwie figurowym w japońskiej Saitamie. Reprezentanci Japonii sięgnęli po złote medale w trzech z czterech konkurencji – Shoma Uno (solista), Kaori Sakamoto(solistka) oraz Riku Miura i Ryuchi Kihara (para sportowa). Najlepszą parą taneczną okazała się amerykańska para – Madison Chock i Evan Bates. 102. edycja kolarskiego wyścigu Volta Ciclista a Catalunya w Hiszpanii. Zwycięstwo odniósł Primož Roglič z holenderskiej grupy Jumbo-Visma. Słoweniec zwyciężył także w klasyfikacji punktowej. Belg Remco Evenepoel (Soudal-Quick Step) wygrał klasyfikację górską i młodzieżową. Ekipa UAE Team Emirates zwyciężyła w klasyfikacji drużynowej. 22–26 marca 58. Mistrzostwa Europy w karate w hiszpańskiej Guadalajarze. Reprezentacja Niemiec sięgnęła po wygraną w klasyfikacji medalowej. Drugie miejsce zajęli Włosi, natomiast trzecie Ukraińcy. 24. edycja turnieju WGD Match Play, czyli nieoficjalnych Mistrzostw Świata w golfie w amerykańskim Austin, w stanie Teksas. Tytuł mistrzowski wywalczył Ameryanin Sam Burns. 24–26 marca – Mistrzostwa Świata w zimowym triathlonie w Norwegii. Po tytuły mistrzowskie sięgnęli Norweg Hans Christian Tungesvik i Włoszka Sandra Mairhofer. 26 marca Zakończył się 44. sezon Pucharu Świata w biegach narciarskich. Po duże kryształowe kule sięgnęli reprezentanci Norwegii – Johannes Høsflot Klæbo (po raz czwarty) i Tiril Udnes Weng. Klæbo wygrał również klasyfikację sprinterską. Pozostałe małe kryształowe kule wywalczyli Norweg Pål Golberg (biegi długodystansowe), Finka Kerttu Niskanen (biegi długodystansowe) i Szwedka Maja Dahlqvist (sprinty). Po Puchar Narodów sięgnęli zarówno Norwegowie, jak i Norweżki. Zakończył się 40. sezon Pucharu Świata w kombinacji norweskiej. W klasyfikacji generalnej triumfował Austriak Johannes Lamparter i Norweżka Gyda Westvold Hansen. Hansen wygrała także klasyfikację skoczkiń, natomiast u mężczyzn po zwycięstwo sięgnął Japończyk Ryōta Yamamoto. W klasyfikacji biegaczy najlepsi okazali się inni reprezentanci Norwegii – Jens Lurås Oftebro i Ida Marie Hagen. Po Puchar Narodów sięgnęli Niemcy i Norweżki. Zakończył się 29. sezon Pucharu Świata w snowboardzie. Po kryształowe kule sięgnęli Japończycy, Ruka Hirano (halfpipe), Mitsuki Ono (halfpipe i klasyfikacja ogólna stylu dowolnego) i Reira Iwabuchi (big air), Amerykanie, Dusty Henricksen (slopestyle) i Julia Marino (slopestyle), Niemcy, Martin Nörl (snowboard cross) i Ramona Theresia Hofmeister (slalom gigant równoległy), Austriak Fabian Obmann (slalom równoległy i klasyfikacja ogólna slalomu równoległego), Szwajcarka Julie Zogg (slalom równoległy i klasyfikacja ogólna slalomu równoległego), Australijczyk Valentino Guseli (klasyfikakcja ogólna stylu dowolnego i big air), Brytyjka Charlotte Bankes (snowboard cross) oraz Włoch Roland Fischnaller (slalom gigant równoległy). Puchar Narodów wywalczyła reprezentacja Austrii. Polak Oskar Kwiatkowski zajął piąte miejsce w klasyfikacji generalnej slalomów równoległych oraz trzecie w rywalizacji slalomie gigancie równoległym. Polka Aleksandra Król uplasowała się na czwartej pozycji w slalomie gigancie równoległym. 85. edycja kolarskiego wyścigu Gandawa-Wevelgem 2023 w Belgii. W rywalizacji mężczyzn po wygraną sięgnął Francuz Christophe Laporte z belgijskiej ekipy Jumbo-Visma. W zmaganiach kobiet najlepsza okazała się Szwajcarka Marlen Reusser z holenderskiej grupy SD Worx. 28 marca – Kanadyjka Summer McIntosh rezultatem 3 minut, 56 sekund i 8 tysięcznych sekundy poprawiła pływacki rekord świata w wyścigu na 400 metrów stylem dowolnym. Zawody odbyły się w ramach Canadian Trials w Toronto. 29 marca Zakończył się 22. Sezon Pucharu Świata w narciarstwie szybkim. W klasyfikacji generalnej triumf odnieśli Włoch Simone Origone i Szwedka Britta Backlund. 77. edycja Dwars door Vlaanderen w Belgii. W zmaganiach mężczyzn zwycięstwo odniósł Francuz Christophe Laporte z holenderskiej ekipy Jumbo-Visma. W rywalizacji kobiet po triumf sięgnęła Holenderka Demi Vollering z SD Worx. W trakcie zawodów w Toronto Kanadyjka Summer McIntosh ustanowiła pływacki rekord świata w wyścigu na 400 metrów stylem dowolnym, odnotowując rezultat 3:56,08 sekundy. 30 marca – 24. edycja LEN Eurocupu kobiet w piłce wodnej. W węgierskim dwumeczu lepsze okazały się zawodniczki UVSE Budapeszt, które pokonały rywalaki z Ferencvaros 21:18 (8:9, 13:9). Kwiecień 1 kwietnia Kanadyjka Summer McIntosh wynikiem 4:25.87 sekundy poprawiła pływacki rekord świata w wyścigu na 400 metrów stylem zmiennym podczas zawodów w Toronto. W trakcie Pucharu Europy w Tarnowie Polka Aleksandra Mirosław poprawiła rekord świata we wspinaczce na czas, odnotowując rezultat 6 sekund i 41 setnych sekundy. 22 marca–2 kwietnia – 38. edycja tenisowego turnieju Miami Open. W grze pojedynczej triumf odnieśli Rosjanin Daniil Medvedev oraz Czeszka Petra Kvitová. W rywalizacji deblowej najlepsi okazali się Meksykanin Santiago González i Francuz Édouard Roger-Vasselin oraz Amerykanki Coco Gauff i Jessica Pegula. 27 marca–2 kwietnia – 5. edycja snookerowego turnieju Tour Championship w angielskim Hull. W angielskim finale Shaun Murphy pokonał Kyrena Wilsona 10:7. Maksymalnego brejka uzyskał Walijczyk Ryan Day. 28 marca–2 kwietnia 42. Mistrzostwa Świata w bandy mężczyzn w szwedzkim Växjö. W finale Szwedzi pokonali Finów 3:1. Brązowy medal wywalczyła reprezentacja Norwegii, która wygrała z Kazachstanem 5:1. 12. Mistrzostwa Świata w bandy kobiet w szwedzkim Växjö. W finale reprezentantki Szwecji pokonały Finki 15:0. Brąz dzięki wygranej z Holenderkami 4:0 wywalczyły Amerykanki. 30 marca–2 kwietnia – 5. edycja turnieju Planica 7 w skokach narciarskich. Zwycięstwo odniósł Austriak Stefan Kraft. 2 kwietnia Zakończył się 44. sezon Pucharu Świata w skokach narciarskich mężczyzn. Po drugą w karierze kryształową kulę sięgnął Halvor Egner Granerud. Czwarte miejsce zajął Polak Dawid Kubacki. Puchar Narodów wywalczyła reprezentacja Austrii. Zakończył się 26. sezon Pucharu Świata w lotach narciarskich. Po raz trzeci w karierze najlepszy okazał się Austriak Stefan Kraft. 107. edycja kolarskiego wyścigu Ronde van Vlaanderen, czyli Wyścigu Dookoła Flandrii w Belgii. Wśród mężczyzn najlepszy okazał się Słoweniec Tadej Pogačar z grupy UEA Team Emirates, natomiast u kobiet Belgijka Lotte Kopecky z ekipy SD Worx. 35. finał LEN Ligi Mistrzyń w piłce wodnej. W hiszpańskim finale lepsze okazały się piłkarki CN Sabadell, który pokonały rywalki z CN Mataró 9:8. Brąz zdobyły reprezentantki włoskiego Ekipe Orizzonte, które wygrały z zawodniczkami węgierskiego Dunaujvaros 12:8. 29 marca-5 kwietnia – 16. edycja Pucharu CEV w piłce siatkowej mężczyzn. W dwumeczu lepsza okazała się włoska Valsa Group Modena, która pokonała belgijską Knack Roeselare 3:0, 0:3 (w złotym secie 15:9). MVP turnieju został Turek Adis Lagumdzija. Po półfinału dotarli siatkarze PGE Skry Bełchatów. 6 kwietnia – 1. edycja turnieju Finalissima w piłce nożnej kobiet w Londynie. W finale Angielki pokonały Brazylijki w rzutach karnych 4:2 (1:1 w regulaminowym czasie gry). 3–8 kwietnia – 62. edycja kolarskiego wyścigu Vuelta al País Vasco, czyli Wyścigu Dookoła Kraju Basków w Hiszpanii. Po wygraną sięgnął Jonas Vingegaard z holenderskiej grupy Jumbo-Visma. Duńczyk wygrał również klasyfikację punktową. W pozostałych najlepsi okazali się Hiszpan Jon Barrenetxea (Caja Rural-Seguros RGA) oraz Amerykanin Brandon McNulty (UAE Team Emirates). Belgijska ekipa Soudal-Quick Step wygrała klasyfikację drużynową. 4–8 kwietnia – 3. finał Pucharu Świata w jeździectwie w amerykańskim mieście Omaha, w stanie Nebraska. W skokach przez przeszkody najlepszy okazał się Szwed Henrik von Eckermann, natomiast w ujeżdżaniu Niemka Jessica von Bredow-Werndl. 1–9 kwietnia – 65. Mistrzostwa Świata w curlingu mężczyzn w kanadyjskiej Ottawie. W finale Szkoci pokonali Kanadyjczyków 9:3. Brązowy medal zdobyli reprezentanci Szwajcarii, którzy wygrali z Włochami 11:3. Najlepszymi zawodnikami turnieju na swoich pozycjach zostali Kanadyjczycy Geoff Walker (lider) i Brad Gushue (skip), a także Szwed Rasmus Wranå i Szwajcar Yannick Schwaller. 6–9 kwietnia – 87. edycja golfowego turnieju Masters Tournament w amerykańskim mieście Augusta, w stanie Georgia. Po tytuł mistrzowski sięgnął Hiszpan Jon Ram. 9 kwietnia – 120. (11. u kobiet) edycja kolarskiego wyścigu Paryż-Roubaix. Wśród mężczyzn najlepszy okazał się Holender Mathieu van der Poel (Alpecin–Deceuninck), natomiast u kobiet Kanadyjka Alison Jackson (EF Education–Tibco–SVB). 6–10 kwietnia 16. edycja Euroligi w hokeju na trawie mężczyzn w holenderskim Amstelveen. W finale hokeiści holenderskiego HC Bloemendaal pokonali rywali z niemieckiego Rot-Weiss Köln 1:0. Brąz dzięki wygranej 3:0 z zawodnikami hiszpańskiego Atlètic Terrassa wywalczyli reprezentanci belgijskiego Racing. Z dorobkiem szesnastu goli królem strzelców został Belg Alexander Hendrickx. 3. edycja Euroligi w hokeju na trawie kobiet w holenderskim Amstelveen. W finale zawodniczki holenderskiego Den Bosch pokonali rywalki z hiszpańskiego Club de Campo 1:0. To drugi tytuł w historii tego klubu. Brązowy medal wywalczyły reprezentantki Düsseldorfer HC, które wygrały z hokeistkami hiszpańskiego Complutense 3:0. Najwięcej bramek strzeliły Holenderki – Yibbi Jansen i Frédérique Matla (3) 5–12 kwietnia 16. edycja Pucharu CEV w piłce siatkowej kobiet. W dwumeczu triumf odniosły siatkarki włoskiego Savino Del Bene Scandicci, które pokonały rywalki z rumuńskiego CS Volei Alba-Blaj 3:1, 3:0. Najbardziej wartościową zawodniczką turnieju została Włoszka Ekaterina Antropova. 21. edycja Eurocupu w koszykówce kobiet. W dwumeczu lepsze okazały się zawodniczki francuskiego ASVEL Féminin, które pokonały rywalki z tureckiego Galatasaray SK 180:113 (95:56, 85:57). MVP finału turnieju został Francuzka Marine Johannès. 15 kwietnia – 175. edycja prestiżowego konkursu Grand National w jeździectwie w Liverpoolu. Po wygraną sięgnął Irlandczyk Derek Fox na koniu Corach Rambler. 5–16 kwietnia – 22. Mistrzostwa Świata w hokeju na lodzie elit kobiet w Kanadzie. Po dziesiąty tytuł w historii sięgnęła reprezentacja Stanów Zjednoczonych, która w finale pokonała Kanadyjki 6:3. Brązowy medal wywalczyły Czeszki, które wygrały z reprezentantkami Szwajcarii 3:2. MVP turnieju oraz najlepszym obrońcą została Kanadyjka Sarah Fillier, natomiast królową strzelczyń (14 bramek) oraz najlepszą defensywną zawodniczką Amerykanka Caroline Harvey. Do Drużyny Gwiazd, oprócz Fillier i Harvey, wybrano Kanadyjkę Marie-Philip Poulin (bramkarka), Szwedkę Emmę Söderberg (bramkarka) oraz Finkę Petrę Nieminen (zawodniczka defensywna). 9–16 kwietnia – 116. edycja tenisowego turnieju ATP Monte Carlo Masters 1000. W grze pojedynczej najlepszy okazał się Rosjanin Andriej Rublow, natomiast w deblu Chorwat Ivan Dodig oraz Amerykanin Austin Krajicek. 11–16 kwietnia – 10. Mistrzostwa Europy w gimnastyce sportowej w tureckiej Antalyi. W klasyfikacji generalnej triumf odnieśli reprezentanci Wielkiej Brytanii. Drugie miejsce zajęli Włosi, natomiast trzecie Turcy. 13–16 kwietnia – 8. edycja turnieju World Team Trophy 2023 w łyżwiarstwie figurowym w Tokio. Zwycięstwo odniosła reprezentacja Stanów Zjednoczonych. 14–16 kwietnia – 65. edycja Final Four Euroligi w koszykówce kobiet w Pradze. W tureckim finale lepsze okazały się koszykarki Fenerbahçe SK, które pokonały rywalki z ÇBK Mersin Yenişehir Bld. 99:60. Brąz zdobyły reprezentantki włoskiego Beretta Famila Schio, które wygrały z zawodniczkami ZVVZ USK Praga 59:56. Najbardziej wartościową zawodniczką turnieju została Belgijka Emma Meesseman, natomiast Final Four Amerykanka Breanna Stewart. Wyróżnieni zostali również inna z reprezentantek Stanów Zjednoczonych, Alyssa Thomas (defensywna zawodniczka), Francuzka Pauline Astier (młoda zawodniczka) oraz Grek George Dikeoulakos (trener). Do Drużyny Gwiazd, oprócz wspomnianych koszykarek, wybrane zostały Serbka Yvonne Anderson i Amerykanka Chelsea Gray. Najlepsze statystyki osiągnęły reprezentantki USA – Megan Gustafson (punkty), Stephanie Mavunga (zbiórki) oraz Erica Wheeler (asysty). 16 kwietnia – 57. edycja kolarskiego wyścigu Amstel Gold Race w Holandii. Zwycięstwo odnieśli Słoweniec Tadej Pogačar (UAE Team Emirates) oraz Holenderka Demi Vollering (SD Worx). Polka Katarzyna Niewiadoma zajęła czwarte miejsce. 17 kwietnia – 125. edycja Maratonu Bostońskiego. Po zwycięstwo sięgnęli reprezentanci Kenii – Evans Chebet i Hellen Obiri. 19 kwietnia – 87. (12. u kobiet) edycja kolarskiego wyścigu La Flèche Wallonne 2023, czyli Walońskiej Strzały w Belgii. Po wygraną sięgnęli Słoweniec Tadej Pogačar (UAE Team Emirates) oraz Holenderka Demi Vollering (SD Worx). 21 kwietnia – Rosjanka Jewgienija Czikunowa poprawiła pływacki rekord świata w wyścigu na 200 metrów stylem klasycznym, uzyskując czas 2 minut, 17 sekund i 55 setnych sekundy. Dokonała tego podczas Mistrzostw Rosji. 22 kwietnia – 2. Drużynowe Mistrzostw Europy w jeździe na żużlu w niemieckim Stralsund. Po tytuł mistrzowski sięgnęli reprezentanci Polski (w składzie: Bartosz Zmarzlik, Szymon Woźniak, Dominik Kubera i Jarosław Hampe). 15–23 kwietnia – 101. Mistrzostwa Europy w podnoszeniu ciężarów w ormiańskim Erywaniu. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Armenii. Drugie miejsce zajęli Rumuni, natomiast trzecie Gruzini. 17–23 kwietnia 45. edycja tenisowego turnieju WTA 500 Porsche Tennis Grand Prix w tenisie ziemnym kobiet w Stuttgarcie. W grze pojedynczej tytuł obroniła Polka Iga Świątek, natomiast w deblu po tytuł sięgnęły Amerykanka Desirae Krawczyk oraz Holenderka Demi Schuurs. 74. Mistrzostwa Europy w zapasach w chorwackim Zagrzebiu. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Turcji. Drugie miejsce zajęli Azerowie, natomiast trzecie Ormianie. Turcy wygrali ponadto klasyfikację punktową w stylu klasycznym. W stylu wolnym triumfowali Azerowie i Ukrainki. Polacy wywalczyli trzy brązowe medale – Sebastian Jezierzański, Kamil Czarnecki oraz Katarzyna Krawczyk. 20–23 kwietnia – 52. edycja golfowego turnieju Chevron Championship w amerykańskim miejscowości The Woodlands, w stanie Teksas. Po tytuł mistrzowski sięgnęła Amerykanka Lilia Vu. 23 kwietnia 109. (14. u kobiet) edycja kolarskiego wyścigu Liège-Bastogne-Liège w Belgii. Wśród mężczyzn najlepszy okazał się Belg Remco Evenepoel (Soudal-Quick Step), natomiast u kobiet Holenderka Demi Vollering (SD Worx). 43. edycja Maratonu Londyńskiego. Zwycięstwo odnieśli Kenijczyk Kelvin Kiptum oraz Holenderka Sifan Hassan. 19–26 kwietnia – 8. finał Pucharu Europy FIBA w koszykówce mężczyzn. W dwumeczu lepsi okazali się zawodnicy polskiego klubu Anwil Włocławek, którzy pokonali rywali z francuskiego Cholet Basket 161:155 (81:77, 80:78). MVP zawodów został Amerykanin Phil Greene IV. Najlepsi statystycznie okazali się Słoweniec Miha Lapornik (punkty), Gambijczyk Ousman Krubally (zbiórki) oraz Litwin Arnas Velička (asysty). 28 kwietnia – Polka Aleksandra Mirosław, podczas zawodów Pucharu Świata w koreańskim Seulu, trzykrotnie poprawiła rekord świata we wspinaczce sportowej na czas. Mirosław uzyskała następujące rezultaty – 6,37, 6,35 oraz 6,25 sekundy. 22–29 kwietnia – 15. Mistrzostwa Świata par mieszanych w curlingu w koreańskim Gangneung. W finale reprezentanci Stanów Zjednoczonych pokonali Japończyków 8:2. Po brąz sięgnęli Norwegowie, którzy wygrali z reprezentantami Kanady 6:2. 25–30 kwietnia 76. edycja kolarskiego wyścigu Tour de Romandie w Szwajcarii. Zwyciężył Brytyjczyk Adam Yates z grupy UAE Team Emirates. W klasyfikacji punktowej najlepszy okazał się jego rodak Ethan Hayter (Ineos Grenadiers), w górskiej Francuz Julien Bernard (Trek-Segafredo), w młodzieżowej Amerykanin Matteo Jorgenson (Movistar Team), natomiast w drużynowej UAE Team Emirates. Najaktywniejszym zawodnikiem wyścigu również okazał się Julien Bernard. 8. edycja turnieju IHF Emerging Nations Championship w piłce ręcznej w Bułgarii. W finale Kubańczycy pokonali Cypryjczyków 28:18. Brązowy medal wywalczyli reprezentanci Bułgarii, którzy wygrali z Hindusami 47:18. Najbardziej wartościowym zawodnikiem turnieju został Kubańczyk Hanser Rodríguez, natomiast obrońcą jego rodak Lidier Martínez. Wyróżnieni zostali również Brytyjczycy Craig McClelland (bramkarz) i Sebastian Edgar (prawy rozgrywający), Cypryjczycy Georgios Kritikos (prawoskrzydłowy) i Alexandros Charalambous (środkowy rozgrywający), Bułgar Mihael Ivanov (lewy rozgrywający), Hindus Sumit (lewoskrzydłowy) oraz Australijczyk Karl Warrener (obrotowy). Brytyjczyk Francisco Pereira został królem strzelców (34 gole). Maj 7 kwietnia–1 maja – Mistrzostwa Świata w szachach w kazachskiej Astanie. W finale Chińczyk Ding Liren pokonał Rosjanina Jana Niepomniaszcziego. 15 kwietnia–1 maja – 86. Mistrzostwa Świata w snookerze w angielskim Sheffield. W finale Belg Luca Brecel pokonał Anglika Marka Selby’ego 18:15. Selby wraz z rodakiem Kyrena Wilsona uzyskał w trakcie turnieju maksymalnego brejka (147 punktów). 1 maja – 62. edycja kolarskiego wyścigu Eschborn–Frankfurt w Niemczech. Po wygraną sięgnął Duńczyk Søren Kragh Andersen z belgijskiej grupy Alpecin-Deceuninck. 3 maja – 21. finał Eurocupu w koszykówce mężczyzn w hiszpańskiej Gran Canarii. Zwycięstwo odnieśli zawodnicy hiszpańskiej Gran Canarii, którzy pokonali rywali z tureckiego Türk Telekom B.K. 71:67. Zwycięską drużynę reprezentowali Polacy – Aleksander Balcerowski (wybrany wschodzącą gwiazdą) i A.J. Slaughter. MVP turnieju został Amerykanin Jerian Grant, natomiast finału jego rodak John Shurna. Za najlepszego trenera uznano Turka Erdema Cana. Najlepsi statystycznie okazali się Amerykanie, Yogi Ferrell (punkty) i J'Covan Brown (zbiórki) oraz Francuz Alpha Kaba. 6 maja – 149. edycja prestiżowego konkursu jeździeckiego Kentucky Derby w amerykańskim mieście Louisville, w stanie Kentucky. Zwycięstwo odniósł Wenezuelczyk Javier Castellano na koniu Mage. 26 kwietnia-7 maja – 21. edycja tenisowego turnieju Masters 1000 Madrid Open. W grze pojedynczej triumfowali Hiszpan Carlos Alcaraz i Białorusinka Aryna Sabalenka. Polka Iga Świątek do finału singla. W deblu najlepsi okazali się Rosjanie, Karen Chaczanow i Andriej Rublow oraz Białorusinka Wiktoryja Azaranka i Brazylijka Beatriz Haddad Maia. 29 kwietnia-7 maja – Mistrzostwa Świata w multitriathlonie na Ibizie. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Hiszpanii. 1–7 maja – 1. edycja kolarskiego wyścigu La Vuelta Femenina w Hiszpanii. Po wygraną sięgnęła Holenderka Annemiek van Vleuten z brytyjskiej ekipy Movistar Team. W klasyfikacji punktowej triumfowała jej rodaczka Marianne Vos (Team Jumbo-Visma), natomiast w górskiej Włoszka Gaia Realini (Trek-Segafredo). Klasyfikację drużynową wygrała ekipa Team UAE Emirates. 5–7 maja – 37. finał Ligi Mistrzów w futsalu w hiszpańskiej Palmie. W finale zawodnicy hiszpańskiej Palma Fustal pokonali w rzutach karnych rywali z portugalskiego Sportingingu CP 5:3 (1:1 w regulaminowym czasie gry). Brązowy medal wywalczyli reprezentanci innego portugalskiego klubu, Benfici, którzy wygrali z piłkarzami belgijskiego Anderlechtu 4:3. Królem strzelców został Brazylijczyk Vinicius Lazzaretti (11 bramek). Najwięcej asyst odnotował Włoch Alex Merlim (9). 6–7 maja – Mistrzostwa Europy w breakdancingu w hiszpańskiej Almerii. Zwyciężyli Holender Menno van Gorp oraz Litwinka Dominika Banevič. 7 maja 28. finał Pucharu Europy EHF w piłce ręcznej kobiet. W dwumeczu lepsze okazały się zawodniczki tureckiej Antalyi Konyaaltı, które pokonały rywalki z hiszpańskiego Atlético Guardés 17:23, 33:20. 56. finał Ligi Mistrzów WSE w hokeju na rolkach mężczyzn w portugalskim Viana do Castelo. W portugalskim finale lepsi okazali się zawodnicy Porto, którzy wygrali z reprezentantami Valongo 5:1. Królem strzelców z dorobkiem piętnastu bramek został Włoch Giulo Cocco. 3–11 maja – 44. (39. u kobiet) Mistrzostwa Świata w squashu w Chicago. Wśród mężczyzn najlepszy okazał się Egipcjanin Ali Farag, natomiast u kobiet jego rodaczka Nour El Sherbini. 7–12 maja – 2. Halowe Mistrzostwa Świata w bowls w australijskim Barack Heights. Zwycięstwo odnieśli Australijczyk Aron Sherriff i Szkotka Julie Forrest. 29 kwietnia–14 maja – 22. Mistrzostwa Świata w boksie amatorskim mężczyzn w uzbekistańskim Taszkencie. W klasyfikacji medalowej najlepsi okazali się reprezentanci Uzbekistanu. Drugie miejsce zajęli Kazachowie, natomiast trzecie Rosjanie. 7–14 maja – 40. Mistrzostwa Świata w judo w katarskiej Dausze. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Japonii. Drugie miejsce zajęli Francuzi, natomiast trzecie ex aequo Gruzini i Rosjanie. 8–14 maja – 24. edycja golfowego turnieju The Tradition w amerykańskim Birmingham, w stanie Alabama. Po wygraną sięgnął Amerykanin Steve Stricker. 12–14 maja 7. finał Ligi Mistrzów FIBA w koszykówce mężczyzn w hiszpańskiej Maladze. Po tytuł mistrzowski sięgnęli koszykarze niemieckiego Telekom Baskets Bonn, którzy pokonali rywali z izraelskiej Hapoel Jerozolimy B.C. 77:70. W hiszpańskiej rywalizacji o brązowy medal lepsi okazali się zawodnicy Lenovo Teneryfa, którzy wygrali z rywalami z Baloncesto Málaga 84:79. MVP turnieju został Macedończyk T. J. Shorts. 2. edycja kolarskiego wyścigu Itzulia Women w Hiszpanii. Po wygraną sięgnęła Szwajcarka Marlen Reusser z holenderskiej grupy SD Worx. Trzecie miejsce zajęła Polka Katarzyna Niewiadoma (Canyon-SRAM). 13–14 maja – 42. edycja Final Four Ligi Europy EHF w piłce ręcznej kobiet w austriackim Graz. W duńskim finale zawodniczki Ikast Håndbold pokonały oponentki z Nykøbing Falster Håndboldklub 31:24. Brązowy medal zdobyły piłkarki niemieckiej Borussi Dortmund, które wygrały z zawodniczkami innego niemieckiego klubu, Thüringer HC 28:23. Najbardziej wartościową zawodniczką turnieju została Dunka Emma Friis, natomiast królową strzelczyń Niemka Annika Lott (86 bramek). 14 maja – Litwin Aleksandr Sorokin, wynikiem 6 godzin, 5 minut i 35 sekund, poprawił nieoficjalny rekord świata w biegu na 100 kilometrów, podczas zawodów w Wilnie. 19 maja – 8. fił European Rugby Challenge Cup w rugby union w Dublinie. Zwycięstwo odnieśli zawodnicy francuskiego Toulon, którzy pokonali rugbystów szkockiego Glasgow Warriors 41:19. Najwięcej punktów uzyskał Walijczyk Sam Costelow (62), natomiast najwięcej przyłożeń Szkot Johnny Matthews i reprezentant Fidżi Jiuta Wainiqolo (7). 20 maja 23. finał Ligi Mistrzów w piłce siatkowej w Turynie. Po trzecie mistrzostwo w historii sięgnęli zawodnicy polskiego klubu ZAKSA Kędzierzyn-Koźle, którzy pokonali inną polską drużynę Jastrzębski Węgiel 3:2. MVP turnieju został Amerykanin David Smith. 9. finał Pucharu Mistrzów Europy w rugby union w Dublinie. Po raz drugi w historii najlepsi okazali się rugbyści francuskiego La Rochelle, którzy pokonali zawodników irlandzkiego Leinster 27:26. Najwięcej punktów odnotował Francuz Antoine Hastoy (97), natomiast najwięcej przyłożeń Irlandczyk Josh van der Flier (9). 148. edycja prestiżowego konkursu jeździeckiego Preakness Stakes w amerykańskim Baltimore, w stanie Maryland. Po zwycięstwo sięgnął Portorykańczyk John R. Velazquez na koniu National Treasure. 20 maja – W trakcie ultramaratonu w fińskiej Kokkoli Satu Lipiäinen poprawiła rekord świata w biegu 12-godzinnym. Finka przebiegła łącznie 153 kilometry i 600 metrów. 10–21 maja – 94. edycja tenisowego turnieju Italian Open Masters 1000 w Rzymie. W grze pojedynczej najlepsi okazali się Rosjanin Daniił Miedwiediew i Kazaszka Jelena Rybakina. W deblu triumf odnieśli Polak Jan Zieliński i Monakijczyk Hugo Nys oraz Australijka Storm Hunter i Belgijka Elise Mertens. Polka Iga Świątek dotarła do ćwierćfinału turnieju. 14–21 maja – 18. edycja Pucharu Sudirmana, czyli Drużynowych Mistrzostw Świata w badmintonie w chińskim Suzhou. Po tytuł mistrzowski sięgnęli Chińczycy, którzy w finale pokonali reprezentantów Korei Południowej 3:0. Brązowe medale wywalczyli Malezyjczycy i Japończycy. 17–21 maja – 39. Mistrzostwa Europy w gimnastyce artystycznej w azerskim Baku. W klasyfikacji medalowej zwycięstwo odniosła reprezentacja Bułgarii. Drugie miejsce zajęli Izraelici, natomiast trzecie Włosi. Bułgarzy wygrali również klasyfikację punktową, wyprzedzając Ukrainę i Azerbejdżan. 18–21 maja 105. edycja golfowego turnieju PGA Championship w amerykańskim Pittsford, w stanie Nowy Jork. Po trzeci tytuł mistrzowski sięgnął Amerykanin Brooks Koepka. Kolarski wyścig kobiet Vuelta a Burgos Feminas w Hiszpanii. Zwycięstwo odniosła Holenderka Demi Vollering. 19–21 maja – 66. finał Euroligi w koszykówce mężczyzn w litewskim Kownie. W finale zawodnicy hiszpańskiego Realu Madryt pokonali rywali z greckiego Olympiakosu 79:78. To jedenasty tytuł w historii tego klubu. Brązowy medal wywalczyli koszykarze francuskiego AS Monaco, którzy wygrali z drużyną FC Barcelony 78:66. MVP turnieju został reprezentant Republiki Zielonego Przylądka Edy Tavares, natomiast królem strzelców Bułgar Aleksandyr Wezenkow (48 punktów). 21 maja 15. edycja Pucharu Europy w chodzie sportowym w czeskich Podiebradach. Klasyfikację medalową wygrali reprezentanci Hiszpanii. Drugie miejsce zajęli Włosi, natomiast trzecie Niemcy. Hiszpanie wygrali również klasyfikację punktową przed Włochami i Ukraińcami. W trakcie zawodów rekord świata na dystansie 35 kilometrów ustanowiła María Pérez García, która ukończyła chód w czasie 2 godzin, 37 minut i 15 sekund. 6–28 maja – 106. edycja kolarskiego wyścigu Giro d’Italia. Po wygraną sięgnął Słoweniec Primož Roglič z holenderskiej grupy Team Jumbo-Visma. W klasyfikacji punktowej triumfował Włoch Jonathan Milan (Team Bahrain Victorious), w górskiej Francuz Thibaut Pinot (Groupama-FDJ), w młodzieżowej Portugalczyk João Almeida (UAE Team Emirates), natomiast w sprinterskiej Łotysz Toms Skujiņš (Trek-Segafredo). Klasyfikację drużynową wygrała Team Bahrain Victorious. 12–28 maja – 86. Mistrzostwa Świata elit w hokeju na lodzie mężczyzn w Finlandii i na Łotwie. W finale Kanadyjczycy pokonali Niemców 5:2. To dwudziesty ósmy tytuł w historii tej reprezentacji. W walce o brązowy medal lepsi okazali się Łotysze, którzy wygrali z reprezentantami Stanów Zjednoczonych 4:3. MVP oraz bramkarzem turnieju został Łotysz Artūrs Šilovs. Tytuł króla strzelców wywalczył Amerykanin Rocco Grimaldi (14 goli). Wyróżnieni zostali również Kanadyjczyk MacKenzie Weegar (obrońca) oraz Niemiec JJ Peterka (napastnik). Oprócz nich do Drużyny Gwiazd wybrano Niemca Moritza Seidera oraz Czecha Dominika Kubalika. 17–28 maja – 10. Drużynowe Mistrzostwa Świata w kręglach klasycznych w Chorwacji. Wśród mężczyzn najlepsi okazali się reprezentanci Austrii, natomiast u kobiet Chorwatki. 20–28 maja – 57. Mistrzostwa świata w tenisie stołowym w południowoafrykańskim Durbanie. Po tytuły mistrzowskie sięgnęli reprezentanci Chin – Fan Zhendong oraz Sun Yingsha. 22–28 maja – 88. edycja golfowego turnieju Senior PGA Championship w amerykańskim Frisco, w stanie Teksas. Zwycięstwo odniósł Amerykanin Steve Stricker. 25–28 maja – 80. Mistrzostwa Europy w wioślarstwie w słoweńskim Bladzie. W klasyfikacji medalowej triumf odnieśli Brytyjczycy. Drugie miejsce zajęli Rumuni, natomiast trzecie Holendrzy. Złoty medal wywalczyła polska czwórka podwójna w składzie: Dominik Czaja, Mateusz Biskup, Mirosław Ziętarski i Fabian Barański. 26–28 maja 5. Mistrzostwa Europy w gimnastyce estetycznej w fińskim Vantaa. Najlepsza okazała się reprezentacja Finlandii. Kolarski wyścig RideLondon Classique w Wielkiej Brytanii. 27–28 maja – 42. edycja Final Four Pucharu Europy EHF w piłce ręcznej mężczyzn w niemieckim Flensburgu. W finale piłkarze niemieckiego Füchse Berlin pokonali rywali z hiszpańskiego Fraikin BM Granollers 36:31. Brązowy medal wywalczyli reprezentanci innego niemieckiego klubu Frisch Auf Göppingen, którzy wygrali z oponentami z francuskiego Montpellier HB 33:29. Niemiec Fabian Wiede został wybrany najbardziej wartościowym zawodnikiem turnieju. Najwięcej bramek zdobył Islandczyk Óðinn Þór Ríkharðsson (110). 28 maja 107. edycja prestiżowego wyścigu Indianapolis 500. Po drugie w karierze zwycięstwo sięgnął Amerykanin Josef Newgarden z ekipy Penkse. Amerykanin Ryan Crouser, podczas zawodów Grand Prix w Los Angeles, poprawił lekkoatletyczny rekord świata w pchnięciu kulą, uzyskując odległość 23 metrów i 56 centymetrów. 31 maja – 52. finał Ligi Europy UEFA w piłce nożnej mężczyzn w Budapeszcie. Po raz siódmy w historii po tytuł mistrzowski sięgnęli piłkarze hiszpańskiej FC Sevilli, którzy pokonali rywali z włoskiego AS Romy 4:1 w rzutach karnych (1:1 w regulaminowym czasie gry). Najwięcej bramek strzelili Nigeryjczyk Victor Boniface oraz Anglik Marcus Rashford (6). Czerwiec 2 czerwca – W trakcie mityngu we Florencji Kenijka Faith Kipyegon pobiła rekord świata w biegu na 1500 metrów, uzyskując rezultat 3 minut, 49 sekund i 11 setnych sekundy. 28 maja-3 czerwca – XIX Igrzyska Małych Państw Europejskich na Malcie. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Malty. Drugie miejsce zajęli Cypryjczycy, natomiast trzecie Luksemburczycy. 31 maja-3 czerwca – 12. edycja Final Eight LEN Lig Mistrzów w piłce wodnej w Belgradzie. W finale zawodnicy włoskiego Pro Recco pokonali rywali z serbskiego Novi Beograd 14:11. To jedenasty tytuł w historii tego klubu. Brąz zdobyli reprezentanci hiszpańskiego Zodiac CNAB, którzy wygrali z oponentami z NC Vouliagmeni 14:13. 3 czerwca 22. finał Ligi Mistrzyń UEFA w piłce nożnej w holenderskim Eindhoven. W finale piłkarki FC Barcelony pokonały zawodniczki niemieckiego VfL Wolfsburg 3:2. 244. edycja prestiżowego konkursu jeździeckiego Epsom Derby w brytyjskim Epsom. Po wygraną sięgnął Brytyjczyk Ryan Moore na irlandzkim koniu Auguste Rodin. 29 maja-4 czerwca – 26. Mistrzostwa Świata w taekwondo w azerskim Baku. W klasyfikacji medalowej triumf odnieśli reprezentanci Korei Południowej. Drugie miejsce zajęli Turkowie, natomiast trzecie Chorwaci. 30 maja-4 czerwca – 8. Mistrzostwa świata w koszykówce 3x3 w Wiedniu. Wśród mężczyzn najlepsi okazali się Serbowie, natomiast u kobiet Amerykanki. 31 maja – 4 czerwca – Finał Pucharu Świata w pięcioboju nowoczesnym w Turcji. Zwycięstwo odnieśli Egipcjanin Mohanad Shaban oraz Włoszka Elena Micheli. 3–4 czerwca 30. edycja Final Four EHF Ligi Mistrzyń w piłce ręcznej kobiet w Budapeszcie. W finale zawodniczki norweskiego Vipers Kristiansand pokonały rywalki z węgierskiego FCT-Rail Cargo Hungaria 28:24. Brązowy medal wywalczyły piłkarki innego węgierskiego klubu Győri Audi ETO KC, które wygrały z reprezentantkami duńskiego Team Esbjerg 28:27. MVP turnieju została Rosjanka Anna Wiachiriewa, natomiast królową strzelczyń Norweżka Henny Reistad (142 gole). 26. finał Pucharu Europy EHF w piłce ręcznej mężczyzn w Wiedniu. W dwumeczu lepsi okazali się zawodnicy serbskiego RK Vojvodina, którzy pokonali szczypiornistów norweskiego Nærbø IL 55:46 (30:23, 25:23). 4 czerwca – Polak Robert Lewandowski został królem strzelców hiszpańskiej La Ligi. W trakcie sezonu strzelił 23 gole. 30 maja-7 czerwca – 35. edycja World Surfing Games w Salwadorze. W klasyfikacji indywidualnej najlepsi okazali się Meksykanin Alan Cleland oraz Brazylijka Tatiana Weston-Webb. W zmaganiach drużynowych triumf odnieśli Peruwiańczycy. 7 czerwca – 2. finał Ligi Konferencji Europy UEFA w piłce nożnej mężczyzn w Pradze. W finale piłkarze angielskiego West Hamu United pokonali rywali z włoskiej Fiorentiny 2:1. Dla zwycięskiej drużyny grał polski bramkarz Łukasz Fabiański. Za najlepszego zawodnika turnieju uznano Anglika Declana Rice’a. Najwięcej bramek strzelili Szwajcar Zeki Amdouni oraz Brazylijczyk Arthur Cabral (7). 9 czerwca W trakcie mityngu Diamentowej Ligi w Paryżu Etiopczyk Lamecha Girma pobił rekord świata w biegu na 3000 metrów z przeszkodami, uzyskując rezultat 7 minut, 52 sekund i 11 setnych sekundy. Kenijka Faith Kipyegon, podczas mityngu Diamentowej Ligi w Paryżu, poprawiła rekord świata w biegu na 5000 metrów wynikiem 14 minut, 5 sekund i 20 setnych sekundy. Norweg Jakob Ingebrigtsen pobił nieoficjalny rekord świata w biegu na 2 mile, przebiegając dystans w 7 minut, 54 sekundy i 10 setnych sekundy. Dokonał tego podczas mityngu Diamentowej Ligi w Paryżu. 7–10 czerwca – Mistrzostwa Świata w biegach górskich i przełajowych w Austrii. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Francji. Drugie miejsce zajęli Kenijczycy, natomiast trzecie Brytyjczycy. 10 czerwca 31. finał Ligi Mistrzów UEFA w piłce nożnej w Stambule. W finale zawodnicy angielskiego Manchesteru City pokonali oponentów z włoskiego Interu Mediolan 1:0. Królem strzelców z dwunastoma bramkami został Norweg Erling Haaland. 155. edycja prestiżowego konkursu jeździeckiego Belmont Stakes w amerykańskim mieście Elmont, w stanie Nowy Jork. Zwycięstwo odniósł Wenezuelczyk Javier Castellano na amerykańskim koniu Arcangelo. 28 maja–11 czerwca – 127. edycja wielkoszlemowego turnieju tenisowego French Open. W grze pojedynczej triumfowali Serb Novak Đoković (po raz trzeci) i Polka Iga Świątek (po raz trzeci). W zmaganiach deblowych najlepsi okazali się Chorwat Ivan Dodig i Amerykanin Austin Krajicek oraz reprezentantka Chińskiego Tajpej Hsieh Su-wei i Chinka Wang Xinyu. W mikście po wygraną sięgnęli Niemiec Tim Pütz i Japonka Miyu Kato. 2–11 czerwca – Mistrzostwa Świata w piłce nożnej pięcioosobowej w Niemczech. W finale Kazachowie pokonali Ukraińców 2:1 w rzutach karnych (2:2 w regulaminowym czasie gry). Brązowy medal wywalczyli reprezentanci Meksyku, którzy wygrali z Chorwatami 2:0. 4–11 czerwca – 75. edycja kolarskiego wyścigu Critérium du Dauphiné we Francji. Po zwycięstwo sięgnął Duńczyk Jonas Vingegaard z holenderskiej grupy Team-Jumbo Visma. W klasyfikacji punktowej triumfował Francuz Christophe Laporte (Team-Jumbo Visma), w górskiej Włoch Giulio Ciccone (Trek-Segafredo), w młodzieżowej Hiszpan Carlos Rodriguez (Ineos Grenadiers), natomiast w drużynowej brytyjska ekipa Ineos Grenadiers. 7–11 czerwca – 2. edycja ICC World Test Championship w krykiecie w Londynie. W finale Australijczycy pokonali Hindusów 469 & 270/8d: 296 & 234. MVP turnieju został Australijczyk Travis Head. 10–11 czerwca – 91. edycja prestiżowego wyścigu samochodowego 24h Le Mans. W klasyfikacji samochodów Hypercar zwycięstwo odniosła włoska stajnia Ferrari AF Corse (w składzie: Brytyjczyk James Calado oraz Włosi, Antonio Giovinazzi i Alessandro Pier Guidi). W rywalizacji pojazdów LMP2 triumf odniosła polska ekipa Inter Europol Competition (w składzie: Hiszpan Albert Costa, Szwajcar Fabio Scherer oraz Polak Jakub Śmiechowski). Drugie miejsce w tej kategorii odniósł belgijski zespół Team WRT (w składzie: Polak Robert Kubica, Szwajcar Louis Delétraz oraz Angolczyk Rui Andrade). W klasie LMGTE-Am po wygraną sięgnęła amerykańska ekipa Corvette Racing (w składzie: Holender Nicky Catsburg, Amerykanin Ben Keating oraz Argentyńczyk Nicolás Varrone). 1–12 czerwca – 77. finał NBA w koszykówce mężczyzn. W pojedynku do czterech zwycięstw lepsi okazali się zawodnicy Denver Nuggets, którzy pokonali koszykarzy Miami Heat 4:1. MVP turnieju został Serb Nikola Jokić. 3–13 czerwca – 130. edycja Pucharu Stanleya w hokeju na lodzie mężczyzn. W pojedynku do czterech zwycięstw lepsi okazali się zawodnicy Vegas Golden Knights, którzy pokonali hokeistów Florida Panthers 4:1. MVP turnieju został Kanadyjczyk Jonathan Marchessault. 1–18 czerwca 86. edycja kolarskiego wyścigu Tour de Suisse, czyli Wyścigu Dookoła Szwajcarii. Zwycięstwo odniósł Mattias Skjelmose z amerykańskiej grupy Trek-Segafredo. Duńczyk okazał się również najlepszym młodzieżowcem. W klasyfikacji górskiej triumfował Holender Pascal Eenkhoorn (Lotto-Dstny), natomiast w sprinterskiej Belg Wout van Aert (Team Jumbo-Visma). Po wygraną w klasyfikacji drużynowej sięgnęła francuska grupa AG2R Citroën Team. Mistrzostwa Świata w klasycznym trójboju siłowym na Malcie. W klasyfikacji medalowej zwycięstwo odnieśli reprezentanci Stanów Zjednoczonych. 14–18 czerwca – 3. finał Ligi Narodów UEFA w piłce nożnej mężczyzn w Rotterdamie. W finale Hiszpanie pokonali w rzutach karnych Chorwację 5:4 (0:0 w regulaminowym czasie gry). Brązowy medali wywalczyli reprezentanci Włoch, którzy wygrali z Holendrami 3:2. MVP turnieju został Hiszpan Rodri. 15–18 czerwca 123. edycja golfowego turnieju US Open w Los Angeles, w Kalifornii. Po wygraną sięgnął Amerykanin Wyndham Clark. 13. edycja Pucharu Świata w dartach we Frankfurcie. W finale Walijczycy (w składzie: Gerwyn Price i Jonny Clayton) pokonali reprezentantów Szkocji (w składzie: Peter Wright i Gary Anderson) 10:2. Najlepsze podejście odnotował Polak Krzysztof Ratajski (144 punkty), który wspólnie z Krzysztofem Kciukiem pobił rekord świata. 17–18 czerwca – 30. edycja Final Four EHF Ligi Mistrzów w piłce ręcznej w Kolonii. W finale szczypiorniści niemieckiego SC Magdeburga pokonali rywali z polskiego Barlinka Industria Kielce w dogrywce 30:29. Brązowy medal wywalczyli reprezentanci hiszpańskiej FC Barcelony, którzy wygrali z zawodnikami francuskiego Paris Saint-Germain 37:31. MVP turnieju został Islandczyk Gísli Þorgeir Kristjánsson, z kolei królem strzelców Duńczyk Emil Wernsdorf Madsen (107 goli). 17–20 czerwca – Wyścig Dookoła Szwajcarii w kolarstwie kobiet. Po wygraną sięgnęła Szwajcarka Marlen Reusser. Polka Katarzyna Niewiadoma zajęła czwarte miejsce. 15–25 czerwca – 39. Mistrzostwa Europy w koszykówce kobiet w Izraelu i Słowenii. W finale Belgijki pokonały Hiszpanki 64:58. Brązowy medal wywalczyły reprezentantki Francji, które wygrały z Węgierkami 82:68. MVP turnieju został Emma Meesseman. 20–25 czerwca 10. Drużynowe Mistrzostwa Europy w lekkoatletyce w Krakowie. W klasyfikacji medalowej triumf odnieśli Włosi przed Holendrami i Niemcami. Czwarte miejsce zajęła reprezentacja Polski. W klasyfikacji punktowej reprezentanci Włoch również sięgnęli po wygraną. Drugą pozycję zajęli Polacy, natomiast trzecie Niemcy. Po wygraną sięgnęli Wojciech Nowicki (rzut młotem), Ewa Swoboda (100 metrów), Alicja Konieczek (3000 metrów z przeszkodami), Pia Skrzyszowska (100 metrów przez płotki). Drugie miejsce zajęli Albert Komański (200 metrów), Natalia Kaczmarek (400 metrów), Martyna Galant (1500 metrów), sztafeta 4x100 metrów kobiet (w składzie: Marika Popowicz-Drapała, Monika Romaszko, Magdalena Stefanowicz i Ewa Swoboda) oraz sztafeta mieszana 4x400 metrów (w składzie: Maks Szwed, Anna Kiełbasińska, Igor Bogaczyński i Natalia Kaczmarek). Trzecią pozycję zajęli Norbert Kobielski (skok wzwyż), Michał Haratyk (pchnięcie kulą), Robert Urbanek (rzut dyskiem) oraz Malwina Kopron (rzut młotem). 5. edycja PSA World Tour Finals w squashu w egipskim Al-Kahira al-Dżadida. Wśród mężczyzn najlepszy okazał się Egipcjanin Mostafa Asal, natomiast u kobiet jego rodaczka Nouran Gohar. 22–25 czerwca – 69. edycja wielkoszlemowego turnieju golfowego kobiet PGA Championship w amerykańskim Springfield, w stanie New Jersey. Po tytuł mistrzowski sięgnęła Chinka Yin Ruoning. 23–25 czerwca – 18. edycja Pucharu Świata w piłce wodnej kobiet w amerykańskim Long Beach. W finale Amerykanki pokonały Holenderki 12:11. To piąty tytuł w historii tego kraju. Brązowy medal wywalczyły Hiszpanki, które wygrały z Węgierkami 18:15. Lipiec 21 czerwca–1 lipca – 14. Mistrzostwa świata w lacrosse mężczyzn w San Diego. W finale Amerykanie pokonali Kanadyjczyków 10:7. Brąz zdobyli Irokezi, którzy wygrali z Australijczykami 11:6. MVP turnieju został reprezentant Stanów Zjednoczonych Brennan O’Neill, natomiast królem strzelców Irokez Austin Staats. 1 lipca – 5. Drużynowe Mistrzostwa Europy w judo w Krakowie. Zwycięstwo odnieśli reprezentanci Gruzji. 21 czerwca–2 lipca – III Igrzyska Europejskie w Krakowie. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Włoch. Drugie miejsce zajęli Hiszpanie, natomiast trzecie Ukraińcy. Polacy wywalczyli szóstą pozycję z dorobkiem pięćdziesięciu medali – trzynastu złotych, dziewiętnastu srebrnych oraz osiemnastu brązowych. Złoto zdobyli Dawid Kubacki (skoki narciarskie, duża skocznia), Robert Krasoń (kickboxing, kat. 86 kg), Martyna Kierczyńska (muaythai, kat. 54 kg), Michał Siess (szermierka, floret), Julia Walczyk-Klimaszyk (szermierka, floret), Pia Skrzyszowska (lekkoatletyka, 110 metrów przez płotki), Ewa Swoboda (lekkoatletyka, 100 metrów), Wojciech Nowicki (lekkoatletyka, rzut młotem), Dorota Borowska (kajakarstwo, C1 200 metrów), Karolina Naja i Anna Puławska (kajakarstwo, K2 500 metrów), Natalia Kałucka (wspinaczka sportowa, sprint), Kladia Breś (strzelectwo, pistolet pneumatyczny z 10 metrów) oraz żeńska drużyna kajakarska K4 na 500 metrów (w składzie: Naja, Puławska, Adrianna Kąkol i Dominika Putto). Po srebro sięgnęli Aleksandra Mirosław (wspinaczka sportowa, sprint), Natalia Kaczmarek (lekkoatletyka, 400 metrów), Albert Komański (200 metrów), Krzysztof Kaczkowski (szermierka, szabla), Natalia Kochańska (strzelectwo, karabin na 50 metrów), Martyna Swatowska-Wenglarczyk (szermierka, szabla), Aleksandra Kowalczuk (taekwondo, kat. +73 kg), Roksana Dargiel (muaythai, 51 kg), Oskar Siegert (muaythai, 67 kg), kobieca drużyna w rugby7, Adrian Duszak (teqball), Klaudia Zwolińska (kajakarstwo górskie: C1 i K1), drużyna kajakarstwa górskiego K1 (w składzie: Michał Pasiut, Mateusz Polaczyk i Dariusz Popiela), żeńska drużyna strzelecka (pistolet sportowy z 25 metrów w składzie: Joanna Wawrzonowska, Klaudia Breś i Julita Borek), lekkoatletyczna sztafeta mieszana 4x400 metrów (w składzie: Maks Szwed, Anna Kiełbasińska, Igor Bogaczyński i Natalia Kaczmarek), lekkoatletyczna sztafeta kobiet 4x100 metrów (w składzie: Marika Popowicz-Drapała, Monika Romaszko, Magdalena Stefanowicz i Ewa Swoboda) oraz drużyna mieszana kajakarstwa sprinterskiego (C2 na 200 metrów w składzie: Sylwia Szczerbińska i Aleksander Kitewski). Brąz zdobyli Miłosz Sabiecki (karate, kumite, kat. 67 kg), Marcin Dzieński (wspinaczka sportowa, sprint), Michał Bąbos (karate, kumite, kat. 84 kg), Norbert Kobielski (lekkoatletyka, skok wzwyż), Jakub Rajewski (muaythai, kat. 71 kg), Dominika Filec (muaythai, kat. 60 kg), Mateusz Bereźnicki (boks, kat. do 92 kg), Elżbieta Wójcik (boks, kat. do 75 kg), Kinga Szlachcic (kickboxing, kat. 60 kg), Karolina Juja (kickboxing, kat. 70 kg), Oskar Sobański (kickboxing, kat. 63,5 kg), Jakub Pokusa (kickboxing, kat. 75 kg), Alicja Bartnicka i Ewa Kamińska (teqball, gra podwójna), Adrian Duszak i Marek Pokwap (teqball, gra podwójna), Bartnicka i Pokwap (teqball, mikst), męska drużyna koszykówki 3x3 (w składzie: Adrian Bogucki, Szymon Rduch, Mateusz Szlachetka i Przemysław Zamojski) oraz żeńska drużyna strzelecka (karabin pneumatyczny z metrów w składzie: Aneta Stankiewicz, Julia Piotrowska i Natalia Kochańska). 25 czerwca–2 lipca – 43. edycja golfowego turnieju US Senior Open w amerykańskim mieście Stevens Point, w stanie Wisconsin. Po tytuł mistrzowski sięgnął Niemiec Bernhard Langer. 27 czerwca–2 lipca – 16. edycja Pucharu Świata w bilardzie w hiszpańskim Lugo. W finale Filipińczycy (w składzie: James Aranas i Johann Chua) pokonali Niemców (w składzie: Joshua Filler i Moritz Neuhausen) 11:7. 30 czerwca–2 lipca – 17. edycja Pucharu Świata w piłce wodnej mężczyzn w Los Angeles. W finale reprezentanci Hiszpanii pokonali Włochów 10:4. Brąz wywalczyli Amerykanie, którzy wygrali z Węgrami 14:13. 30 czerwca-9 lipca – 34. edycja kolarskiego wyścigu Giro Donne we Włoszech. Po raz czwarty zwycięstwo odniosła Holenderka Annemiek van Vleuten z hiszpańskiej grupy Movistar Team. Holenderka wygrała również klasyfikację punktową i górską, natomiast jej ekipa drużynową. W klasyfikacji młodzieżowej najlepsza okazała się Włoszka Gaia Realini (Lidl-Trek). 6–9 lipca – 78. edycja wielkoszlemowego turnieju golfowego kobiet US Open w amerykańskim mieście Pebble Beach, w Kalifornii. Po tytuł mistrzowski sięgnęła Amerykanka Allisen Corpuz. 11 lipca – 93. Mecz Gwiazd MLB w baseballu w Seattle, w stanie Waszyngton. Zwycięstwo odnieśli zawodnicy National League, którzy pokonali oponentów z American League 3:2. MVP turnieju został Wenezuelczyk Elías Díaz. 8–14 lipca – XIX Island Games w Guernsey. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Guernsey. Drugie miejsce zajęli reprezentanci New Jersey, natomiast trzecie Isle of Man. 3–16 lipca – 136. edycja wielkoszlemowego turnieju tenisowego Wimbledon w Londynie. W grze pojedynczej triumfowali Hiszpan Carlos Alcaraz i Czeszka Markéta Vondroušová. W rywalizacji deblowej zwycięstwo odnieśli Holender Wesley Koolhof i Brytyjczyk Neal Skupski. W grze mieszanej najlepsi okazali się Chorwat Mate Pavić i Ukrainka Ludmyła Kiczenok. 10–16 lipca – 41. edycja golfowego turnieju Senior Players Championship w amerykańskim mieście Akron, w stanie Ohio. Tytuł mistrzowski wywalczył Amerykanin Steve Stricker. 11–16 lipca – 40. Mistrzostwa świata w biegu na orientację w szwajcarskim Graubünden. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Szwajcarii. Drugie miejsce zajęli Szwedzi, natomiast trzecie Norwegowie. 12–16 lipca – 5. finał Ligi Narodów siatkarek w piłce siatkowej w Arlington, w stanie Teksas. Po tytuł mistrzowski sięgnęły Turczynki, które w finale pokonały Chinki 3:1. Brązowy medal wywalczyły reprezentantki Polski, które wygrały z Amerykankami 3:2. MVP oraz najlepszą atakującą turnieju została Turczynka Melissa Vargas. Wyróżnione zostały również ich rodaczki, Zehra Güneş (środkowa) i Hatice Gizem Örge (libero), a także Chinki, Diao Linyu (rozgrywająca), Yuan Xinyue (środkowa) i Li Yingying (przyjmująca) oraz Polka Martyna Łukasik (przyjmująca). 13–16 lipca – Mistrzostwa Świata w triathlonie sprinterskim w Hamburgu. Wśród mężczyzn najlepszy okazał się Nowozelandczyk Hayden Wilde, natomiast u kobiet Francuzka Cassandre Beaugrand. W rywalizacji sztafet mieszanych najlepsi okazali się reprezentanci Niemiec. 19 lipca – 1. edycja UEFA-CONMEBOL Club Challenge w Sewilli. Zwycięstwo w rzutach karnych 4:1 (1:1 w regulaminowym czasie gry) odnieśli piłkarze Sevilla FC, którzy pokonali rywali z ekwadorskiego Independiente del Valle. 26 czerwca–21 lipca – 21. edycja snookerowego turnieju Champions League w Anglii. W finale Anglik Shaun Murphy pokonał Walijczyka Marka Williamsa 3:0. Najwyższego brejka uzyskał Chińczyk Cao Yupeng (145). 21 lipca Kenijka Faith Kipyegon rezultatem 4 minut, 7 sekund i 64 setnych sekundy poprawiła lekkoatletyczny rekord świata w biegu na 1 milę podczas zawodów Diamentowej Ligi w Monako. Na tych samych zawodach Hiszpan Mohamed Katir poprawił rekord Europy w biegu na 5000 metrów, uzyskując wynik 12 minut, 45 sekund i 1 setnej sekundy. 5–22 lipca – Mistrzostwa świata kobiet w szachach w Szanghaju i Chongqing. W chińskim finale Ju Wenjun pokonała Lei Tingjie. 1–23 lipca – 110. edycja kolarskiego wyścigu Tour de France. Po drugie zwycięstwo z rzędu sięgnął Duńczyk Jonas Vingegaard z holenderskiej grupy Team Jumbo-Visma. W klasyfikacji punktowej triumfował Belg Jasper Philipsen (Alpecin-Deceuninck), w górskiej Włoch Giulio Ciccone, w młodzieżowej Słoweniec Tadej Pogačar (UAE Team Emirates), natomiast w drużynowej holenderska ekipa Team Jumbo-Visma. Najbardziej aktywnym zawodnikiem wyścigu był Belg Victor Campenaerts (Lotto Dstny). 15–23 lipca – 30. edycja dartowego turnieju World Matchplay w angielskim Blackpool. W finale Anglik Nathan Aspinall pokonał Walijczykak Jonny’ego Claytona 18:6. 17–23 lipca – 28. Mistrzostwa Europy w pływaniu w płetwach w węgierskim Gödöllő. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Węgier. 19–23 lipca 5. edycja Ligi Narodów w piłce siatkowej mężczyzn w Gdańsku. W finale reprezentanci Polski pokonali Amerykanów 3:1. Brązowy medal wywalczyli Japończycy, którzy wygrali z reprezentantami Włoch 3:2. Najbardziej wartościowym zawodnikiem i libero turnieju został Polak Paweł Zatorski. Wyróżnieni zostali również inni reprezentanci Polski, Łukasz Kaczmarek (atakujący), Aleksander Śliwka (przyjmujący) i Jakub Kochanowski (środkowy), a także Amerykanie, David Smith (środkowy) i Micach Christenson (rozgrywający) oraz Japończyk Yūki Ishikawa. 32. edycja Pucharu Hopmana, czyli nieoficjalnych Mistrzostw Świata drużyn mieszanych w tenisie ziemnym we francuskiej Nicei. W finale reprezentanci Chorwacji (w składzie: Donna Vekić i Borna Ćorić) pokonali Szwajcarów (w składzie: Céline Naef i Leandro Riedi) 2:0. 20–23 lipca – 151. edycja golfowego turnieju wielkoszlemowego Open Championship w angielskim Hoylake. Po tytuł mistrzowski sięgnął Amerykanin Brian Harman. 23 lipca W trakcie pierwszego dnia Mistrzostw Świata w pływaniu padły trzy rekordy świata w pływaniu. Australijka Ariarne Titmus uzyskała wynik 3 minut, 55 sekund i 38 setnych sekundy w wyścigu na 400 metrów stylem dowolnym. Francuz Léon Marchand przepłynął dystans 400 metrów stylem zmiennym w czasie 4 minut, 2 sekund i 50 setnych sekundy. Australijska sztafeta 4x100 stylem dowolnym kobiet zakończyła wyścig z czasem 3 minut, 27 sekund i 96 setnych sekund 2. edycja dartowego turnieju kobiet World Matchplay w angielskim Blackpool. W finale Angielka Beau Greaves pokonała Japonkę Mikuru Suzuki 6:1. 26 lipca – W trakcie czwartego dnia Mistrzostw Świata w pływaniu w japońskiej Fukuoce Australijka Mollie O’Callaghan poprawiła rekord świata w wyścigu na 200 metrów stylem dowolnym, uzyskując rezultat 1 minuty, 52 sekund i 85 setnych sekundy. 27 lipca – Podczas piątego dnia Mistrzostw Świata w pływaniu w japońskiej Fukuoce australijska sztafet 4x200 metrów stylem dowolnym kobiet (w składzie: Mollie O’Calaghan, Shayna Jack, Brianna Throssell i Ariarne Titmus) pobiła rekord świata, uzyskawszy wynik 7 minut, 37 sekund i 50 setnych sekundy. Ponadto w tym samym dniu Francuz Léon Marchand rezultatem 1 minuty, 54 sekund i 82 setnych sekundy poprawił rekord Europy w wyścigu na 200 metrów stylem zmiennym. 22–28 lipca – 83. Mistrzostwa Świata w szermierce w Mediolanie. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Włoch. Drugie miejsce zajęli Węgrzy, natomiast trzecie Japończycy. Złoty medal wywalczyła żeńska drużyna szpadzistek (w składzie: Renata Knapik-Miazga, Magdalena Pawłowska, Martyna Swatowska-Wenglarczyk i Ewa Trzebińska). 28 lipca – Chińczyk Qin Haiyang poprawił rekord świata w wyścigu na 200 metrów stylem klasycznym. W trakcie finału przepłynął dystans w czasie 2 minut, 5 sekund i 48 setnych sekundy. 8–29 lipca – 12. edycja The Rugby Championship w Argentynie, Australii, Nowej Zelandii i Republice Południowej Afryki. Po raz dwudziesty w historii najlepsza okazała się reprezentacja Nowej Zelandi. Najwięcej punktów wywalczył Nowozelandczyk Richie Mo‘unga (28), natomiast przyłożeń reprezentant Republiki Południowej Afryki Kurt-Lee Arendse. 25–29 lipca – 18. edycja Drużynowego Pucharu Świata w jeździe na żużlu we Wrocławiu. Po raz dziewiąty w historii po tytuł mistrzowski sięgnęła reprezentacja Polski (w składzie: Bartosz Zmarzlik, Maciej Janowski, Patryk Dudek, Janusz Kołodziej i Dominik Kubera). 29 lipca 42. edycja kolarskiego wyścigu Clásica de San Sebastián w Hiszpanii. Po wygraną sięgnął Belg Remco Evenepoel z belgijskiej grupy Soudal Quick-Step. W trakcie siódmego dnia Mistrzostw Świata w japońskiej Fukuoce padły trzy rekordy świata. W półfinale wyścigu na 50 metrów stylem dowolnym Szwedka Sarah Sjöström pokonała dystans w czasie 23 sekund i 61 setnych sekundy. W półfinałowym wyścigu na 50 metrów stylem klasycznym Litwinka Rūta Meilutytė popłynęła w czasie 29 sekund i 30 setnych sekundy, czym wyrównała rekord świata. Sztafeta mieszana Australii (w składzie: Jack Cartwright, Kyle Chalmers, Shayna Jack i Mollie O’Callaghan) popłynęła w finale 4x100 metrów stylem dowolnym w czasie 3 minut, 18 sekund i 83 setnych sekundy. 14–30 lipca – 20. Mistrzostwa Świata w pływaniu w japońskiej Fukuoce. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Chin. Drugie miejsce zajęli Australijczycy, natomiast trzecie Amerykanie. Srebrny medal w wyścigu na 200 metrów stylem motylkowym wywalczył Polak Krzysztof Chmielewski. 23–30 lipca – 2. edycja kolarskiego wyścigu kobiet Tour de France Femmes. Zwycięstwo odniosła Holenderka Demi Vollering z holenderskiej grupy SD Worx, która zwyciężyła również w rywalizacji drużynowej. Trzecie miejsce zajęła Polka Katarzyna Niewiadoma (Canyon-SRAM), która wygrała także klasyfikację górską. W klasyfikacji punktowej triumfowała Belgijka Lotte Kopecky (SD Worx), natomiast w młodzieżowej Francuzka Cédrine Kerbaol (Ceratizit–WNT Pro Cycling). Najbardziej aktywną zawodniczką wyścigu była Holenderka Yara Kastelijn (Fenix–Deceuninck). 27–30 lipca 30. edycja golfowego turnieju Evian Championship we francuskim Évian-les-Bains. Po tytuł mistrzowski sięgnęła Francuzka Céline Boutier. 36. edycja golfowego turnieju Senior Open Championship w walijskim Porthcawl. Zwycięstwo odniósł Niemiec Alex Cejka. 4. edycja Pucharu Challengera w piłce siatkowej mężczyzn w katarskiej Dausze. W finale reprezentanci Turcji pokonali Szwedów 3:2. Trzecie miejsce zajęli Ukraińcy, którzy wygrali z reprezentantami Chile 3:0. 4. edycja Pucharu Challengera w piłce siatkowej kobiet we francuskim Laval. W finale Francuzki pokonały reprezentantki Szwecji 3:1. Brązowy medal wywalczyły Kolumbijki, które wygrały z reprezentantkami Ukrainy 3:1. 30 lipca Zakończył się 9. sezon Mistrzostw Świata Formuły E. W klasyfikacji kierowców najlepszy okazał się Brytyjczyk Jake Dennis, natomiast w rywalizacji zespołowej ekipa Envision Racing. Litwinka Rūta Meilutytė poprawiła rekord świata podczas Mistrzostw Świata w pływaniu w japońskiej Fukuoce, w finałowym na 50 metrów stylem klasycznym, kończąc wyścig w czasie 29 sekund i 16 setnych sekundy. Sierpień 29 lipca-4 sierpnia – 80. edycja kolarskiego wyścigu Tour de Pologne. W klasyfikacji generalnej i sprinterskiej najlepszy okazał się Słoweniec Matej Mohorič z grupy Team Bahrain Victorious. Trzecie miejsce zajął Polak Michał Kwiatkowski (Ineos Grenadiers). Klasyfikację górską wygrał Norweg Markus Hoelgaard (Lidl-Trek), natomiast drużynową UAE Team Emirates. Najbardziej aktywnym zawodnikiem wyścigu został Polak Patryk Stosz (Polski Związek Kolarski). 28 lipca-6 sierpnia 16. Mistrzostwa Świata w netballu w Republice Południowej Afryki. W finale Australijczycy pokonali Anglików 61:45. To dwunasty tytuł w historii tego kraju. Brązowy medal wywalczyli reprezentanci Jamajki, którzy wygrali z Nowozelandczykami 52:45. XX1 Igrzyska Policji i Straży Pożarnej w kanadyjskim Winnipeg. W klasyfikacji medalowej triumf odnieśli reprezentanci Stanów Zjednoczonych. Drugie miejsce zajęli Kanadyjczycy, natomiast trzecie Hindusi. Polacy zdobyli łącznie trzynaście medali – sześć złotych, pięć srebrnych i dwa brązowe. 31 lipca-6 sierpnia 52. Mistrzostwa Świata w łucznictwie w Berlinie. Klasyfikację medalową wygrali Hindusi. Drugie miejsce zajęli reprezentanci Korei Południowej, natomiast trzecie ex-aequo Niemcy, Polacy i Turkowie. Reprezentacja Polski wywalczyła dwa medale – złoto zdobyła drużyna mężczyzn w strzelaniu z łuku bloczkowego (w składzie: Rafał Dobrowolski, Przemysław Konecki i Łukasz Przybylski), natomiast srebro indywidualnie Łukasz Przybylski. 2–6 sierpnia – 31. Mistrzostwa Europy w siatkówce plażowej w Monachium. Wśród mężczyzn najlepsi okazali się Szwedzi David Åhman i Jonatan Hellvig, natomiast u kobiet Szwajcarki Nina Brunner i Tanja Hüberli. 4–6 sierpnia – 12. edycja Judo World Masters w Budapeszcie. W klasyfikacji medalowej triumfowała reprezentacja Japonii. Drugie miejsce zajęli Francuzi, natomiast trzecie Gruzini. 28 lipca-8 sierpnia – XXXI Letnia Uniwersjada w chińskim Chengdu. Reprezentacja Chin sięgnęła po zwycięstwo w klasyfikacji medalowej. Drugie miejsce zajęli Japończycy, natomiast trzecie reprezentanci Korei Południowej. Reprezentacja Polski wywalczyła czwartą pozycję z dorobkiem czterdziestu medali – piętnastu złotych, trzynastu srebrnych i dwunastu brązowych. 1–12 sierpnia – 18. Mistrzostwa Świata we wspinaczce sportowej w szwajcarskim Bernie. W klasyfikacji medalowej ex aequo pierwsze miejsce zajęli reprezentanci Austrii i Słowenii. Podium dopełnili Francuzi. Polka Aleksandra Mirosław zdobyła brązowy medal we wspinaczce na czas 3–13 sierpnia – 1. Multimistrzostwa Świata w kolarstwie w szkockim Glasgow. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Wielkiej Brytanii. Drugie miejsce zajęli. Drugie miejsce Francuzi, natomiast trzecie Holendrzy. Polacy wywalczyli pięć medali w wyścigach amatorów oraz jeden wśród paraolimpijczyków. 7–13 sierpnia – 133. (121.) edycja tenisowego turnieju Masters 1000 Canadian Open. W grze pojedynczej najlepsi okazali się Włoch Jannik Sinner i Amerykanka Jessica Pegula. Polka Iga Świątek dotarła do półfinału turnieju. W zmaganiach deblowych triumf odnieśli Salwadorczyk Marcelo Arévalo i Holender Jean-Julien Rojer oraz reprezentantki Japonii, Shuko Aoyama i Ena Shibahara. 10–13 sierpnia – 47. edycja wielkoszlemowego turnieju golfowego kobiet British Open w angielskim Surrey. Tytuł mistrzowski wywalczyła Amerykanka Lilia Vu. 16 sierpnia – 48. finał Superpucharu Europy UEFA w piłce nożnej mężczyzn w greckim Pireusie. Po pierwszy tytuł w historii sięgnęli piłkarze angielskiego Manchesteru City, którzy pokonali rywali z hiszpańskiej Sevilli 1:0. Zawodnikiem meczu został Anglik Cole Palmer. 19 sierpnia – Amerykańska sztafeta mieszana 4x400 metrów (w składzie: Justin Robinson, Rosey Effiong, Matthew Bolling, Alexis Holmes i Ryan Willie) pobiła rekord świata podczas Mistrzostw Świata w lekkoatletyce w Budapeszcie. W trakcie finału przebiegli dystans w czasie 3 minut, 8 sekund i 80 setnych sekundy. 20 lipca–20 sierpnia – 9. Mistrzostwa Świata w piłce nożnej kobiet w Australii i Nowej Zelandii. W finale Hiszpanki pokonały Angielki 1:0. Brązowy medal wywalczyły reprezentantki Szwecji, które wygrały z Australijkami 2:0. MVP turnieju wybrano Hiszpankę Aitanę Bonmatí, natomiast najlepszą młodą piłkarką jej rodaczkę Salma Paralluelo. Najlepszą bramkarką została reprezentantka Anglii Mary Earps, natomiast królową strzelczyń Japonka Hinata Miyazawa (5 goli). Nagrodę Fair play otrzymała reprezentacja Japonii. 10–20 sierpnia – 6. Multimistrzostwa Świata w żeglarstwie w holenderskiej Hadze. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Holandii. Drugie miejsce zajęli Francuzi, natomiast trzecie Włosi. Polacy wywalczyli dwa medale. Po klasie Hansa 303 po złoto sięgnął Piotr Cichocki, natomiast po srebro Olga Górnaś-Grudzień. 13–20 sierpnia – 122. (95. u kobiet) edycja tenisowego turnieju Western & Southern Open Cincinatti Master 1000. W grze pojedynczej triumf odnieśli Serb Novak Đoković i Amerykanka Coco Gauff. W rywalizacji deblowej najlepsi okazali się Argentyńczycy Máximo González i Andrés Molteni oraz reprezentantki Stanów Zjednoczonych Alycia Parks i Taylor Townsend. 20 sierpnia – 25. edycja kolarskiego wyścigu Cyclassics Hamburg. Po zwycięstwo sięgnął Duńczyk Mads Pedersen z amerykańskiej grupy Lidl-Trek. 30 lipca–24 sierpnia – 12. edycja Pucharu Świata w szachach w azerskim Baku. Wśród mężczyzn najlepszy okazał się Norweg Magnus Carlsen, natomiast u kobiet Rosjanka Aleksandra Goriaczkina 10–27 sierpnia 17. edycja golfowego turnieju BMW Championship. Tytuł mistrzowski zdobył Norweg Viktor Hovland. 17. edycja golfowego turnieju St. Jude Championship. Zwycięstwo odniósł Amerykanin Lucas Glover. 37. edycja golfowego turnieju Tour Championship. Po tytuł sięgnął Norweg Viktr Hovland. 18–27 sierpnia 16. Mistrzostwa Europy w hokeju mężczyzn na trawie w niemieckim Mönchengladbach. W finale Holendrzy pokonali Anglików 2:1. To siódmy tytuł w historii tego kraju. Brąz zdobyli reprezentanci Belgii, którzy wygrali z Niemcami 2:0. MVP turnieju został Niemiec Teo Hinrichs, natomiast najlepszym bramkarzem jego rodak Jean Danneberg. Królem strzelców z sześcioma golami oraz najlepszym młodym zawodnikiem został Holender Duco Telgenkamp. 16. Mistrzostwa Europy w hokeju kobiet na trawie w niemieckim Mönchengladbach. W finale Holenderki pokonały Belgijki 3:1. To dwunaste mistrzostwo w historii tej reprezentacji. Brązowy medal wywalczyły Niemki, które wygrały z Angielkami 3:0. Najbardziej wartościową zawodniczką turnieju uznano Belgijkę Charlotte Englebert, natomiast najlepszą młodą zawodniczkę jej rodaczkę Emily White. Włoszkę Lucię Caruso wybrano najlepszą bramkarką. Z siedmioma bramkami królową strzelczyń została Holenderka Yibbi Jansen. 19–27 sierpnia – 19. Mistrzostwa Świata w lekkoatletyce w Budapeszcie. W klasyfikacji medalowej triumfowała reprezentacja Stanów Zjednoczonych. Drugie miejsce zajęli Kanadyjczycy, natomiast trzecie Hiszpanie. Srebrne medale dla Polski wywalczyli Wojciech Nowicki (rzut młotem) i Natalia Kaczmarek (400 metrów). 21–27 sierpnia 28. Mistrzostwa Świata w badmintonie w Kopenhadze. W grze pojedynczej najlepsi okazali się Taj Kunlavut Vitidsarn i reprezentantka Korei Południowej An Se-young. W deblu zwycięstwo odnieśli inni Koreańczycy Kang Min-hyuk i Seo Seung-jae oraz Chinki Chen Qingchen i Jia Yifan. W mikście triumf odniósł Koreańczyk Seo Seung-jae wraz z rodaczką Chae Yoo-jung. 28. Mistrzostwa świata w biathlonie letnim w słowackim Osrblie. W klasyfikacji medalowej zwycięstwo odnieśli Bułgarzy przed Ukraińcami i Estończykami. Złoty medal w superprincie wywalczył Polak Jan Guńka. 22–27 sierpnia – 25. edycja snookerowego turnieju European Masters w niemieckiej Norymberdze. W angielskim finale Barry Hawkins pokonał Judda Trumpa 9:6. 23–27 sierpnia 48. Mistrzostwa świata w kajakarstwie sprinterskim w niemieckim Duisburgu. W klasyfikacji medalowej najlepsi okazali się reprezentanci Niemiec. Drugie miejsce zajęli Hiszpanie, natomiast trzecie Kanadyjczycy. Polacy wywalczyli dziewięć medali – Martyna Klatt i Helena Wiśniewska (złoto – K-2 200 metrów, srebro – K-2 500 metrów), Dominika Putto (brąz indywidualnie – K-1 200 metrów, srebro drużynowo wspólnie z Karoliną Nają, Anną Puławską i Adrianną Kąkol – K-4 500 metrów), Oleksii Koliadych (brąz indywidualnie – K-1 200 metrów), Justyna Iskrzycka (srebro – K-1 1000 metrów), Wiktor Głazunow (brąz indywidualnie – C-1 5000 metrów, srebro drużynowo wspólnie z Aleksandrem Kitewskim, Tomaszem Barniakiem i Normanem Zezulą – C-4 500 metrów, srebro w mikście wspólnie z Sylwią Szczerbińską – XC-2 500 metrów). 40. Mistrzostwa świata w gimnastyce artystycznej w Walencji. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Niemiec. Drugie miejsce zajęli Izraelici, natomiast trzecie Bułgarzy. 18. edycja kolarskiego wyścigu Renewi Tour w Belgii. Po wygraną sięgnął Belg Tim Wellens z grupy UAE Team Emirates. W pozostałych klasyfikacjach wygrali jego rodacy – Arnaud De Lie (Lotto-Dstny) w klasyfikacji punktowej i młodzieżowej, natomiast Aaron Van Poucke (Team Flanders–Baloise) był najbardziej aktywnym zawodnikiem wyścigu. Klasyfikację drużynową wygrała ekipa UAE Team Emirates. Wyścig Dookoła Skandynawii kobiet. Zwycięstwo odniosła Holenderka Annemiek van Vleuten. 24–27 sierpnia – 5. edycja golfowego turnieju US Senior Womens Open w amerykańskim mieście Portland, w stanie Oregon. Po tytuł mistrzowski sięgnęła Amerykanka Trish Johnson. 19–28 sierpnia – 62. Mistrzostwa świata w pięcioboju nowoczesnym w brytyjskim Bath. Klasyfikację medalową wygrali Egipcjanie przed Litwinami i Włochami. Wrzesień 2 września – Kolarski wyścig kobiet Classic Lorient Agglomération we Francji. Po wygraną sięgnęła Holenderka Mischa Bredewold. Drugie miejsce zajęła Polka Marta Lach. 14 sierpnia-3 września – 53. Multimistrzostwa w strzelectwie sportowym w azerskim Baku. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Chin. Drugie miejsce zajęli Ukraińcy, natomiast trzecie Hindusi. Reprezentacja Polski wywalczyła sześć medali. Po złoto sięgnęli Maciej Kowalewicz (karabin na trzech podstawach z 300 metrów), Karolina Romańczyk (karabin w pozycji leżącej z 300 metrów) oraz Łukasz Czapla (strzelanie do ruchomej tarczy z 50 metrów). Srebro zdobył Tomasz Bartnik (karabin na trzech podstawach z 300 metrów), Karolina Romańczyk (karabin na trzech podstawach z 300 metrów) oraz męska drużyna w strzelaniu z 300 metrów w pozycji leżącej (w składzie: Daniel Romańczyk, Tomasz Bartnik i Maciej Kowalewicz). 15 sierpnia-3 września – 33. Mistrzostwa Europy w piłce siatkowej kobiet we Włoszech, Niemczech, Belgii i Estonii. W finale Turczynki pokonały Serbki 3:2. Brązowy medal wywalczyły reprezentantki Holandii, które wygrały z Włoszkami 3:0. MVP turnieju została Turczynka Melissa Vargas. Polskie zawodniczki dotarły do ćwierćfinału turnieju. 26 sierpnia-3 września – 71. Mistrzostwa Świata we wrotkarstwie szybkim we włoskim Montecchio Maggiore. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Kolumbii. Drugie miejsce zajęli Belgowie, natomiast trzecie Włosi. 3 września Zakończył się 19. sezon Motocrossowych Mistrzostw Świata kobiet. Po czwarte mistrzostwo w karierze sięgnęła Nowozelandka Courtney Duncan. Tytuł w klasyfikacji konstruktorów wywalczyła japońska stajnia Kawasaki. 86. edycja kolarskiego wyścigu Bretagne Classic Ouest-France. Zwycięstwo odniósł Francuz Valentin Madouas z francuskiej grupy Groupama-FDJ. 5 września – W trakcie drugiego dnia Mistrzostw Świata w podnoszeniu ciężarów w arabskim Rijad padły dwa rekordy świata – w podrzucie i dwuboju. W kategorii do 49 kg Chinka Jiang Huihua podrzuciła 120 kg oraz osiągnęła wynik 215 kg w dwuboju. 5–7 września 8. Mistrzostwa Europy w koszykówce 3×3 mężczyzn w Jerozolimie. W finale Serbowie pokonali Litwinów 22:20. Brązowy medal wywalczyli reprezentanci Łotysze, którzy wygrali z Francuzami 22:19. 8. Mistrzostwa Europy w koszykówce 3×3 kobiet w Jerozolimie. W finale reprezentantki Holandii pokonały Hiszpanki 21:18. Brąz zdobyły Litwinki, które pokonały reprezentantki Portugalii 22:14. 8 września 12. edycja kolarskiego wyścigu Grand Prix Cycliste de Québec. Zwycięstwo odniósł Belg Arnaud De Lie z belgijskiej grupy Lotto Dstny. Norweg Jakob Ingebrigtsen pobił rekord świata w biegu na 2000 metrów. Podczas mityngu Diamentowej Ligi przebiegł dystans w czasie 4 minut, 43 sekund i 13 setnych sekundy. 9 sierpnia Zakończył się 1. sezon Motocyklowych Mistrzostw Świata MotoE. Po tytuł mistrzowski wśród kierowców sięgnął Włoch Mattia Casadei, natomiast wśród zespołów hiszpańska ekipa HP Pons Los40. 11. edycja Światowego Finału Ligi Surfingowej w amerykańskim mieście San Clemente, w stanie Kalifornia. Wśród mężczyzn najlepszy okazał się Brazylijczyk Filipe Toledo, natomiast u kobiet Amerykanka Caroline Marks. 25 sierpnia–10 września – 19. Mistrzostwa świata w koszykówce mężczyzn w Indonezji, Japonii i na Filipinach. W finale reprezentanci Niemiec pokonali Serbów 83:77. Brązowy medal wywalczyli Kanadyjczycy, którzy wygrali z reprezentantami Stanów Zjednoczonych w dogrywce 127:118. MVP turnieju został Niemiec Dennis Schröder, natomiast najskuteczniejszym zawodnikiem Słoweniec Luka Dončić. 28 sierpnia–10 września – 143. edycja wielkoszlemowego turnieju tenisowego US Open. W grze pojedynczej triumfowali Serb Novak Đoković (po raz czwarty) i Amerykanka Coco Gauff. W rywalizacji deblowej najlepsi okazali się Amerykanin Rajeev Ram i Joe Salisbury (po raz trzeci) oraz Kanadyjka Gabriela Dabrowski i Nowozelandka Erin Routliffe. W mikście zwycięstwo odnieśli Kazaszka Anna Danilina i Fin Harri Heliövaara. 29 sierpnia–10 września – 14. Mistrzostwa Świata w bowls w australijskim Gold Coast. Wśród mężczyzn zwycięstwo odniósł Kanadyjczyk Ryan Bester, natomiast u kobiet Nowozelandka Tayla Bruce 3–10 września – 51. Mistrzostwa Świata w wioślarstwie w Belgradzie. W klasyfikacji medalowej triumf odnieśli Holendrzy. Drugie miejsce zajęli Brytyjczycy, natomiast trzecie Włosi. Reprezentanci Polski wywalczyła dwa brązowe medale – czwórka podwójna (w składzie: Dominik Czaja, Fabian Barański, Mirosław Ziętarski i Mateusz Biskup) oraz Artur Mikołajczewski (jedynka wagi lekkiej) 4–10 września – 31. Mistrzostwa Europy w ujeżdżeniu w niemieckim Riesenbeck. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Niemiec. Drugie miejsce zajęli Holendrzy, natomiast trzecie Duńczycy. 5–10 września – Wyścig kolarski Simac Ladies Tour w Holandii. Po wygraną sięgnęła Belgijka Lotte Kopecky. 10 września Zakończył się 112. sezon Indy Car Series. Po drugie w karierze tytuł mistrzowski sięgnął Hiszpan Álex Palou. Tytuł w klasyfikacji konstruktorów wywalczył Chevrolet, natomiast wśród zespołów najlepszy okazał się Chip Ganassi Racing. Debiutantem roku został Nowozelandczyk Marcus Armstrong. 12. edycja kolarskiego wyścigu Grand Prix Cycliste de Montréal. Zwycięstwo odniósł Brytyjczyk Adam Yates z grupy UAE Team Emirates. 11 września – Indonezyjczyk Rahmat Erwin Abdullah poprawił rekord świata w podrzucie podczas Mistrzostw Świata w podnoszeniu ciężarów w arabskim Rijadzie. Ciężarowiec, który brał udział w kategorii do 81 kg, podrzucił 209 kg. 13 września – Chinka Liao Guifang poprawiła dwa rekordy świata podczas Mistrzostw Świata w podnoszeniu ciężarów w arabskim Rijadzie. W podrzucie podniosła 153 kg, natomiast w dwuboju 273 kg. 15 sierpnia Polka Aleksandra Mirosław pobiła rekord świata we wspinaczce sportowej na czas. W trakcie kwalifikacji olimpijskich w Rzymie uzyskał czas 6 sekund i 26 setnych sekundy. Chinka Liang Xiaomei poprawiła rekord świata w podrzucie podczas Mistrzostw Świata w podnoszeniu ciężarów w arabskim Rijadzie. Zawodniczka podrzuciła 159 kg. 28 sierpnia–16 września – 33. Mistrzostwa Europy w piłce siatkowej mężczyzn we Włoszech, Bułgarii, Macedonii Północnej i Izraelu. W finale Polacy pokonali Włochów 3:0. To drugi tytuł w historii tej reprezentacji. Brązowy medal wywalczyli reprezentanci Słowenii, którzy wygrali z Francuzami 3:2. MVP turnieju został Polak Wilfredo León. 9–16 września – III Igrzyska Sportów Plażowych w greckim Heraklionie. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Włoch. Drugie miejsce zajęli Grecy, natomiast trzecie Hiszpanie. 2–17 września – 88. Mistrzostwa Świata w podnoszeniu ciężarów w arabskim Rijad. W ogólnej klasyfikacji medalowej triumf odnieśli Chińczycy. Drugie miejsce zajęli Tajowie, natomiast trzecie ex aequo reprezentanci Chińskiego Tajpej i Egiptu. W klasyfikacji małych medali również najlepsi okazali się Chińczycy, którzy wyprzedzili Tajów i reprezentantów Chińskiego Tajpej. 10–17 września – 42. Mistrzostwa Europy w tenisie stołowym w szwedzkim Malmö. Wśród mężczyzn najlepsi okazali się reprezentanci Szwecji, natomiast u kobiet Niemki. 11–17 września – 14. edycja snookerowego turnieju Shanghai Masters. W finale Anglik Ronnie O’Sullivan pokonał Belga Lukę Brecela 11:9. O’Sullivan uzyskał także najwyższego brejka turnieju (143 punkty). 15–17 września – Wyścig Dookoła Romandii kobiet w Szwajcarii. Zwycięstwo odniosła Holenderka Demi Vollering. Drugie miejsce zajęła Polka Katarzyna Niewiadoma. 26 sierpnia–17 września – 78. edycja kolarskiego wyścigu Vuelta a España. Po wygraną sięgnął Amerykanin Sepp Kuss z holenderskiej grupy Team Jumbo-Visma. W klasyfikacji punktował zwyciężył Australijczyk Kaden Groves (Alpecin-Deceuninck), w górskiej Belg Remco Evenepoel (Soudal-Quick Step), w młodzieżowej Hiszpan Juan Ayuso (UAE Team Emirates), natomiast w drużynowej grupa Team Jumbo-Visma. Najbardziej aktywnym zawodnikiem wyścigu był Belg Remco Evenepoel (Soudal-Quick Step). 17 września Zakończyła się 14. edycja Diamentowej Ligi. W poszczególnych klasyfikacji zwycięstwo odnieśli Amerykanie, Christian Coleman (100 metrów), Rai Benjamin (400 metrów przez płotki), Joe Kovacs (pchnięcie kulą), Katie Moon (skok o tyczce), Chase Eatey (pchnięcie kulą) i Valarie Allman (rzut dyskiem), Jamajczycy, Hansle Parchment (110 metrów przez płotki) i Shericka Jackson (100 i 200 metrów), Kenijczycy, Emmanuel Wanyonyi (800 metrów), Simon Kiprop Koech (3000 metrów z przeszkodami) i Faith Kipyegon (1500 metrów), Szwedzi, Armand Duplantis (skok o tycze) i Tobias Montler (skok w dal), a także Kanadyjczyk Andre de Grasse (200 metrów), Grenadyjczyk Kirani James, Norweg Jakob Ingebrigtsen (1500 i 5000 metrów), Włoch Andy Díaz Hernández (trójskok), reprezentant Korei Południowej Woo Sang-hyeok (skok wzwyż), Australijczyk Matthew Denny (rzut dyskiem), Czech Jakub Vadlejch (rzut oszczepem), Dominikanka Marileidy Paulino (400 metrów), Brytyjka Keely Hodgkinson (800 metrów), Nigeryjka Tobi Amusan (100 metrów przez płotki), Holenderka Femke Bol (400 metrów przez płotki), reprezentantka Bahrajnu Winfred Yavi (3000 metrów z przeszkodami), Serbka Ivana Vuleta (skok w dal), Wenezuelka Yulimar Rojas (trójskok), Ukrainka Jarosława Mahuczich (skok wzwyż) oraz Japonka Haruka Kitaguchi (rzut oszczepem). Zakończył się 53. sezon Indywidualnych mistrzostw świata w long tracku. Po tytuł mistrzowski sięgnął Niemiec Martin Smoliński. Podczas mityngu Diamentowej Ligi w Eugene ustanowione zostały dwa rekordy świata oraz Rekordy Europy w lekkoatletyce. W pierwszym przypadku dokonali tego Szwed Armand Duplantis w skoku o tyczce (6 metrów i 23 centymetry) oraz Etiopka Gudaf Tsegay (14 minut i 21 setnych sekundy). Rekordy Europy uzyskał z kolei Norweg Jakob Ingebrigtsen – w biegu na milę pobiegł w czasie 3 minut, 43 sekund i 73 setnych sekundy, natomiast 3000 metrów zakończył w czasie 7 minut, 23 sekund i 63 setnych sekundy. 16–24 września – 73. Mistrzostwa Świata w zapasach w Belgradzie. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Japonii. Drugie miejsce zajęli Amerykanie, natomiast trzecie reprezentanci Kirgistanu. 19–24 września 43. Mistrzostwa Świata w kajakarstwie górskim w Londynie. W klasyfikacji medalowej triumf odnieśli Brytyjczycy. Drugie miejsce zajęli Australijczycy, natomiast trzecie Francuzi. Brązowe medale dla Polski wywalczyli Klaudia Zwolińska (K1 indywidualnie) oraz Mateusz Polaczyk, Michał Pasiut i Dariusz Popiela (K1 drużynowo). 26. edycja Europejskiej Ligi piłki nożnej plażowej mężczyzn w we Włoszech. W finale reprezentanci Włoch pokonali Hiszpanów 5:4. To trzeci tytuł w historii tej reprezentacji. Brąz dzięki wygranej 6:5 z Portugalczykami zdobyli Białorusini. Najbardziej wartościowym zawodnikiem turnieju został Włoch Marco Giordani, natomiast najlepszym bramkarzem jego rodak Leandro Casapieri. Królem strzelców z dorobkiem piętnastu bramek został Szwajcar Noël Ott. 17–23 września – 2. edycja tenisowego turnieju kobiet WTA Masters 1000 Guadalajara Open w Meksyku. W grze pojedynczej zwyciężyła Greczynka Maria Sakkari, natomiast w deblu Australijka Storm Hunter i Belgijka Elise Mertens. 20–24 września 29. Mistrzostwa Europy w kolarstwie szosowym w holenderskim Drenthe. Klasyfikację medalową ex aequo wygrali reprezentanci Włoch i Wielkiej Brytanii. Trzecie miejsce również ex aequo zajęli Belgowie i Francuzi. 3. edycja Europejskiej Ligi piłki nożnej plażowej kobiet we Włoszech. W finale Hiszpanki pokonały Portugalki 3:2. To drugi tytuł w historii tej reprezentacji. Brązowy medal wywalczyły Polki, które wygrały z reprezentantkami Czech 2:1. Hiszpanka Andrea Mirón została uznana najlepszą zawodniczką turnieju, natomiast Portugalka Jamila Marreiros najlepszą bramkarką. Najwięcej bramek strzeliły Czeszka Michaela Čulová i Włoszka Veronica Privitera (8). 21–24 września – 33. edycja Klubowych Mistrzostw Świata w koszykówce mężczyzn w Singapurze. W finale zawodnicy brazylijskiego Sesi Franca pokonali rywali z niemieckiego Telekom Baskets Bonn 70:69. Brązowy medal wywalczyli koszykarze chińskiego Zhejiang Golden Bulls, którzy wygrali z oponentami z egipskiego Al Ahly 81:74. MVP turnieju został Amerykanin David Jackson, natomiast najskuteczniejszym zawodnikiem Brazylijczyk Lucas Dias. 22–24 września 6. edycja Pucharu Lavera w tenisie ziemnym w Vancouver. Po tytuł sięgnęła Drużyna Światowa, która pokonała Drużynę Europejską. 18. edycja golfowego turnieju kobiet Solheim Cup w hiszpańskim Casares. Po tytuł mistrzowski sięgnęła reprezentacja Europy, która pokonała Stany Zjednoczone 3:1. 22. Mistrzostwa Świata w breakdancingu w belgijskim Leuven. Zwycięstwo odnieśli Amerykanin Victor Montalvo i Litwinka Dominika Banevič 24 września Zakończył się 67. sezon Motocrossowych Mistrzostw Świata. W królewskiej kategorii MX1 po tytuł mistrzowski sięgnął Hiszpan Jorge Prado, natomiast w klasie MX2 Włoch Andrea Adamo. W obu seriach w klasyfikacji konstruktorów triumfowała japońska. Yamaha. 49. Maraton Berliński. Po zwycięstwo sięgnęli Kenijczyk Eliud Kipchoge i Etiopka Tigst Assefa, które pobiła rekord świata, przebiegając dystans w czasie 2 minut, 11 sekund i 52 setnych sekundy. 15. Drużynowe mistrzostwa świata w long tracku w holenderskim Roden. Zwycięstwo odnieśli reprezentanci Holandii (w składzie: Romano Hummel, Dave Meijerink, Mika Meijer i Jannick de Jong). 3. finał European League of Football w futbolu amerykańskim w niemieckim Duisburgu. W niemieckim finale zawodnicy Rhein Fire pokonali oponentów ze Stuttgartu Surge 46:34. 8–27 września – 53. Mistrzostwa Europy w strzelectwie w chorwackim Osijeku. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Włoch. Drugie miejsce zajęli Brytyjczycy, natomiast trzecie Słowacy. 28 września – 22. finał Superpucharu Europy FIBA w koszykówce kobiet we francuskim Lyonie. Zwycięstwo odniosły zawodniczki tureckiego Fenerbahçe, które wygrali z koszykarkami francuskiego LDLC ASVEL Féminin 109:52. MVP i najskuteczniejszą zawodniczką turnieju została Amerykanka Napheesa Collier. 30 września – Zakończył się 29. sezon Speedway Grand Prix, czyli Indywidualnych Mistrzostw Świata w jeździe na żużlu. Po czwarty tytuł mistrzowski w karierze sięgnął Polak Bartosz Zmarzlik. Październik 24 września-1 października - Mistrzostwa Świata w paddleboardingu we Francji. Najlepsza okazała się reprezentacja Francji. 25 września–1 października – 29. edycja snookerowego turnieju British Open w angielskim Cheltenham. W finale Walijczyk Mark Williams pokonał Anglika Marka Selby’ego 10:7. Najwyższego brejka uzyskał Chińczyk Xiao Guodong (140 punktów). 29 września–1 października – 44. edycja Pucharu Rydera w golfie w Rzymie. Po tytuł sięgnęli reprezentanci Europy, którzy pokonali Amerykanów 16,5:11:5. 1 października Zakończył się 7. sezon Mistrzostw Świata Supersportów 300. Po raz drugi w karierze najlepszy okazał się Holender Jeffrey Buis. W klasyfikacji zespołowej triumf odniosła belgijska ekipa MTM Kawasaki. Mistrzostwo konstruktorów wywalczyła japońska stajnia Kawasaki. 102. edycja Prix de l’Arc de Triomphe w jeździectwie we Francji. Po zwycięstwo sięgnął Włoch Cristian Demuro na irlandzkim koniu Ace Impact. 30 września–1 października – 1. Mistrzostwa Świata w biegach ulicznych w Rydze. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Kenii. Drugie miejsce zajęli Etiopczycy, natomiast trzecie Amerykanie. 7 października – 117. edycja kolarskiego wyścigu Dookoła Lombardii. Po raz trzeci z rzędu zwycięstwo odniósł Słoweniec Tadej Pogačar z grupy UAE Team Emirates. 30 września-8 października – 52. Mistrzostwa świata w gimnastyce sportowej w belgijskiej Antwerpii. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Stanów Zjednoczonych. Drugie miejsce zajęli Japończycy, natomiast trzecie Chińczycy. 30 września-9 października – 22. edycja tenisowego turnieju WTA Masters 1000 China Open w Pekinie. W grze pojedynczej najlepsza okazała się Polka Iga Świątek, natomiast w deblu Czeszka Marie Bouzková i Hiszpanka Sara Sorribes Tormo. 2–8 października 8. edycja snookerowego turnieju English Open w angielskim Brentwood. W finale Judd Trump pokonał Chińczyka Zhanga Andę 9:7. To drugi tytuł w karierze Anglika. Najwyższego brejka uzyskał Szkot John Higgins (145 punktów). 26. edycja dartowego turnieju World Grand Prix w angielskim Leicester. W finale Anglik Luke Humphries pokonał Walijczyka Gerwyna Price’a 5:2. Anglik uzyskał również najwyższy wynik w jednym podejściu (170 punktów). 7–8 października Mistrzostwa Świata w kolarstwie gravelowym we Włoszech. Wśród mężczyzn najlepszy okazał się Słoweniec Matej Mohori, natomiast u kobiet Polka Katarzyna Niewiadoma. 3. edycja Motocross des Nations. Po tytuł mistrzowski sięgnęli reprezentanci Francji (w składzie: Romain Febvre, Tom Vialle i Maxime Renaux). 8 października – 45. edycja Maratonu w Chicago. Po wygraną sięgnęli Kenijczyk Kelvin Kiptum oraz Holenderka Sifan Hassna. Kiptum pobił rekord świata (przebiegł dystans w czasie 2 godzin i 35 sekund), natomiast Hassan rekord Europy (pokonała dystans w czasie 2 godzin, 13 minut i 44 sekund). 12-14 października - Kolarski wyścig kobiet Tour of Chongming Island w Chinach. 4–15 października – 12. edycja tenisowego turnieju ATP Masters 1000 Shanghai Masters w Szanghaju. W grze pojedynczej triumfował Polak Hubert Hurkacz, natomiast w deblu Hiszpan Marcel Granollers i Argentyńczyk Horacio Zeballos. 6–15 października – 14. Mistrzostwa Świata w siatkówce plażowej w Meksyku. Po tytuły mistrzowskie sięgnęli reprezentanci Czech (w składzie: Ondřej Perušič i David Schweiner) i Stanów Zjednoczonych (w składzie: Sara Hughes i Kelly Cheng). Polacy (w składzie: Bartosz Łosiak i Michał Bryl) wywalczyli brązowy medal. 12-17 października - 4. edycja kolarskiego wyścigu Tour of Guangxi w Chinach. 17 października - Kolarski wyścig kobiet Tour of Guangxi w Chinach. Zwycięstwo odniósł Holender Milan Vader z holenderskiej grupy Team Jumbo-Visma. W klasyfikacji punktowej triumfował Belg Dries De Bondt (Alpecin-Deceuninck), w górskiej Duńczyk Frederik Wandhal (Bora-Hansgrohe), w młodzieżowej Brytyjczyk Ethan Hayter (Ineos Grenadiers), natomiast w drużynowej francuska grupa Cofidis. 9-15 października - 1. edycja snookerowego turnieju Wuhan Open w chińskim Wuhan. W angielskim finale Judd Trump pokonał Allistera Cartera 10:7. 15 października - Zakończył się 8. sezon Włoskiej Formuły 4. Po tytuł mistrzowski sięgnął Polak Kacper Sztuka oraz włoska ekipa Prema Racing. 14-21 października - 7. Mistrzostwa świata mikstów w curlingu w szkockim Aberdeen. W finale Szwedzi pokonali Hiszpanów 8:2. Brązowy medal wywalczyli reprezentanci Kanady, którzy wygrali z Norwegami 4:3. 8 września–28 października – 9. edycja Pucharu Świata w rugby union we Francji. W finale reprezentanci RPA pokonali Nowozelandczyków 12:11. To czwarty tytuł w historii tego kraju. Brązowy medal wywalczyli Anglicy, którzy wygrali z reprezentantami Argentyny 26:23. Najwięcej punktów zdobył Anglik Owen Farrell (75), natomiast najwięcej przyłożeń Nowozelandczyk Will Jordan (8). 20-29 października - 12. Mistrzostwa świata w korfballu kobiet w Chińskim Tajpej. W finale Holenderki pokonały reprezentantki Chińskiej Tajpej 27:9. Brąz zdobyły Belgijki, które wygrały z Czeszkami 26:11. Królową strzelczyń została Holenderka Fleur Hoek (33). 22-29 października - 8. edycja snookerowego turnieju Northern Ireland Open w Belfaście. W angielskim finale Judd Trump pokonał Chrisa Wakelina 9:3. Najwyższego brejka uzyskał Anglik Joe Perry (145 punktów). 24-29 października 26. Mistrzostwa Świata w karate w Budapeszcie. Klasyfikację medalową wygrała reprezentacja Japonii. Drugie miejsce zajęli Egipcjanie, natomiast trzecie Turcy. 6. edycja tenisowego turnieju kobiet WTA Elite Trophy w chińskim Zhuhai. Brazylijka Beatriz Haddad Maia sięgnęła po tytuł w grze pojedynczej oraz podwójnej (wspólnie z Rosjanką Weroniką Kudiermietową. 26-29 października - 16. Mistrzostwa Europy w dartach w Belfaście. W finale Szkot Peter Wright pokonała Anglika Jamesa Wade'a 11:6. Najwyższy wynik w jednym podejściu uzyskał Anglik Chris Dobey (170 punktów). 29 października Zakończył się 36. sezon Mistrzostw Świata Superbike'ów. Tytuł mistrzowski w klasyfikacji kierowców obronił Hiszpan Álvaro Bautista, natomiast w klasyfikacji zespołowej włoska ekipa Aruba.it Racing – Ducati. Mistrzostwo konstruktorów wywalczyła włoska stajnia Ducati. Zakończył się 27. sezon Mistrzostw Świata Supersportów. Po tytuł mistrzowski w klasyfikacji kierowców sięgnął Włoch Nicolò Bulega, natomiast w klasyfikacji zespołowej ekipa Althea Racing. Mistrzostwo konstruktorów zdobyła włoska stajnia Ducati. 7. edycja turnieju Heritage Classic w hokeju na lodzie mężczyzn w kanadyjskim Edmonton. W finale zawodnicy Edmonton Oilers pokonali rywali z Calgary Flames 5:2. Spodziewane i planowane wydarzenia 13 listopada – pierwsze posiedzenie Sejmu X kadencji i Senatu XI kadencji. Zmarli Zdarzenia astronomiczne Styczeń 1 stycznia – godz. 21:53 – Koniunkcja Księżyc – Uran w odległości – 0°39 3 stycznia – godz. 19:47 – Koniunkcja Księżyc – Mars w odległości – 0°31′ 3 stycznia – godz. 20:09 – Koniunkcja Księżyc – Mars w odległości – 41,9 minut kątowych 3 stycznia Maksimum meteorów z roju Kwadrantydów (ZHR: ~100) 4 stycznia – godz. 16:17 – Ziemia najbliżej Słońca (Peryhelium) 22 stycznia – godz. 22:13 – Koniunkcja Wenus – Saturn w odległości – 0°21′ 23 stycznia – godz. 09:25 – Koniunkcja Księżyc – Saturn w odległości – 3°35′ 23 stycznia – godz. 10:19 – Koniunkcja Księżyc – Wenus w odległości – 3°13′ 25 stycznia – godz. 07:42 – Koniunkcja Księżyc – Neptun w odległości – 2°25′ 26 stycznia – godz. 03:18 – Koniunkcja Księżyc – Jowisz w odległości – 1°37′ 29 stycznia – godz. 03:37 – Koniunkcja Księżyc – Uran w odległości – 0°53′ 31 stycznia – godz. 04:27 – Koniunkcja Księżyc – Mars w odległości – 0°06′ Luty 1 lutego – Kometa C/2022 E3 – najbliżej Ziemi 2 lutego – Kometa C/2022 E3 – najbliżej Ziemi 15 lutego – godz. 12:26 – Koniunkcja Wenus – Neptun w odległości – 0°01′ 18 lutego – godz. 22:36 – Koniunkcja Księżyc – Merkury w odległości – 3°27′ 20 lutego – godz. 02:00 – Koniunkcja Księżyc – Saturn w odległości – 3°25′ 21 lutego – godz. 19:52 -Koniunkcja Księżyc – Neptun w odległości – 2°12′ 22 lutego – godz. 09:26 – Koniunkcja Księżyc – Wenus w odległości – 1°51′ 22 lutego – godz. 22:48 – Koniunkcja Księżyc – Jowisz w odległości – 1°03′ 25 lutego – godz. 12:25 – Koniunkcja Księżyc – Uran w odległości – 1°11′ 28 lutego – godz. 04:21 – Koniunkcja Księżyc – Mars w odległości – 1°04′ 28 lutego – godz. 04:21 – Koniunkcja Księżyc – Mars w odległości – 1°04′ Marzec 1 marca – godz. 16:00 – Bliska koniunkcja Jowisz – Wenus w odległości – 0°40′ 2 marca – godz. 05:36 – Koniunkcja Wenus – Jowisz w odległości – 0°29′ 2 marca – godz. 14:34 – Koniunkcja Merkury – Saturn w odległości – 0°53′ 16 marca – godz. 17:13 – Koniunkcja Merkury – Neptun w odległości – 0°23′ 19 marca – godz. 17:28 – Koniunkcja Księżyc – Saturn w odległości – 3°19′ 21 marca – godz. 08:20 – Koniunkcja Księżyc – Neptun w odległości – 2°06′ 21 marca – Ceres w opozycji – Jasność: 7,1 mag 22 marca – godz. 01:34 – Koniunkcja Księżyc – Merkury w odległości – 1°37′ 22 marca – godz. 20:17 Koniunkcja Księżyc – Jowisz w odległości – 0°29′ 24 marca – godz. 10:31 – Koniunkcja Księżyc – Wenus w odległości – 0°06′ 24 marca – godz. 23:52 – Koniunkcja Księżyc – Uran w odległości – 1°26′ 28 marca – godz. 06:51 – Koniunkcja Merkury – Jowisz w odległości – 1°17′ 28 marca – godz. 13:19 – Koniunkcja Księżyc – Mars w odległości – 2°18′ 30 marca – godz. 22:25 – Koniunkcja Wenus – Uran w odległości – 1°13′ Kwiecień 1 kwietnia – Początek okresu dobrej widoczności Merkurego na wieczornym niebie 16 kwietnia – godz. 05:58 – Koniunkcja Księżyc – Saturn w odległości – 3°12′ 17 kwietnia – godz. 18:57 – Koniunkcja Księżyc – Neptun w odległości – 2°03′ 19 kwietnia – godz. 17:27 – Koniunkcja Księżyc – Jowisz w odległości – 0°07′ 20 kwietnia – godz. 04:17 – Hybrydowe zaćmienie Słońca (Ocean Indyjski, Australia) 21 kwietnia – godz. 08:06 – Koniunkcja Księżyc – Merkury w odległości – 1°45′ 21 kwietnia – godz. 12:09 – Koniunkcja Księżyc – Uran w odległości – 1°35′ 21 kwietnia/22 kwietnia – Maksimum meteorów z roju Lirydów 23 kwietnia – godz. 12:43 – Koniunkcja Księżyc – Wenus w odległości – 1°17′ 26 kwietnia – godz. 03:08 – Koniunkcja Księżyc – Mars w odległości – 3°13′ Maj 5 maja – godz. 17:24 – Półcieniowe zaćmienie Księżyca (W Polsce końcowe fazy przy wschodzie Księżyca) 5/6 maja – Maksimum meteorów z roju eta Akwarydy 13 maja – godz. 15:12 – Koniunkcja Księżyc – Saturn w odległości – 3°00′ 15 maja – godz. 02:57 – Koniunkcja Księżyc – Neptun w odległości – 1°58′ 17 maja – godz. 12:47 – Koniunkcja Księżyc – Jowisz w odległości – 0°43′ 17 maja – godz. 23:27 – Koniunkcja Księżyc – Merkury w odległości – 3°17′ 18 maja – godz. 23:28 – Koniunkcja Księżyc – Uran w odległości – 1°43′ 23 maja – godz. 12:45 – Koniunkcja Księżyc – Wenus w odległości – 2°12′ 23/24 maja – Maksimum meteorów z roju Camelopardalidów 24 maja – godz. 19:21 – Koniunkcja Księżyc – Mars w odległości – 3°40′ Czerwiec 1 czerwca – Rozpoczyna się sezon na obserwacje obłoków srebrzystych 11 czerwca – godz. 09:09 – Koniunkcja Księżyc – Neptun w odległości – 1°46′ 14 czerwca – godz. 05:40 – Koniunkcja Księżyc – Jowisz w odległości – 1°23′ 15 czerwca – godz. 08:55 – Koniunkcja Księżyc – Uran w odległości – 1°53′ 16 czerwca – godz. 19:12 – Koniunkcja Księżyc – Merkury w odległości – 4°13′ 21 czerwca – astronomiczne lato o 14:58 22 czerwca – godz. 03:08 -Koniunkcja Księżyc – Wenus w odległości – 3°31′ 22 czerwca – godz. 12:42 – Koniunkcja Księżyc – Mars w odległości – 3°34′ 28 czerwca – Maksimum meteorów z roju Czerwcowe Bootydy Lipiec 6 lipca – godz. 20:07 – Ziemia najdalej od Słońca (Aphelium) 7 lipca – godz. 04:47 – Koniunkcja Księżyc – Saturn w odległości – 2°26′ 8 lipca – godz. 15:22 – Koniunkcja Księżyc – Neptun w odległości – 1°32′ 11 lipca – godz. 20:04 – Koniunkcja Księżyc – Jowisz w odległości – 2°04′ 12 lipca – godz. 16:42 – Koniunkcja Księżyc – Uran w odległości – 2°09′ 19 lipca – godz. 11:23 – Koniunkcja Księżyc – Merkury w odległości – 3°20′ 21 lipca – godz. 06:36 – Koniunkcja Księżyc – Mars w odległości – 2°58′ 22 lipca – Pluton w opozycji 28 lipca – Maksimum meteorów z roju Południowych delta Akwarydów Sierpień 3 sierpnia – godz. 11:53 – Koniunkcja Księżyc – Saturn w odległości – 2°15′ 4 sierpnia – godz. 23:00 – Koniunkcja Księżyc – Neptun w odległości – 1°19′ 8 sierpnia – godz. 08:11Koniunkcja Księżyc – Jowisz w odległości – 2°41′ 8 sierpnia – godz. 23:51Koniunkcja Księżyc – Uran w odległości – 2°27′ 11/12 sierpnia – Duża aktywność meteorów z roju Perseidów 12/13 sierpnia – Maksimum meteorów z roju Perseidów (ZHR: ~100) 13/14 sierpnia – Duża aktywność meteorów z roju Perseidów 19 sierpnia – godz. 00:58 – Koniunkcja Księżyc – Mars w odległości – 1°56′ 27 sierpnia – godz. 08:28 – Saturn w opozycji 30 sierpnia – godz. 19:33 – Koniunkcja Księżyc – Saturn w odległości – 2°16′ 31 sierpnia – godz. 01:35 – Superpełnia (odległość: 357344 km) Faza Księżyca – pełnia Wrzesień 1 września – Początek okresu dobrej widoczności Merkurego na porannym niebie 1 września – godz. 08:13 – Koniunkcja Księżyc – Neptun w odległości – 1°13′ 4 września – godz. 18:06 – Koniunkcja Księżyc – Jowisz w odległości – 3°05′ 5 września – godz. 07:28 -Koniunkcja Księżyc – Uran w odległości – 2°42′ 16 września – godz. 19:53 – Koniunkcja Księżyc – Mars w odległości – 0°35′ 19 września – godz. 11:18 – Neptun w opozycji 23 września – astronomiczna jesień godz. 06:50 27 września – godz. 03:01 – Koniunkcja Księżyc – Saturn w odległości – 2°25′ 28 września – godz. 17:54 – Koniunkcja Księżyc – Neptun w odległości – 1°16′ Październik 2 października – godz. 01:37 – Koniunkcja Księżyc – Jowisz w odległości – 3°09′ 2 października – godz. 15:57 – Koniunkcja Księżyc – Uran w odległości – 2°46′ 8 października – Maksimum meteorów z roju Drakonidów 14 października – godz. 08:58 – Koniunkcja Księżyc – Merkury w odległości – 0°36′ 15 października – godz. 15:36 Koniunkcja Księżyc – Mars w odległości – 0°54′ 21 października – Maksimum meteorów z roju Orionidów 24 października – godz. 09:34 – Koniunkcja Księżyc – Saturn w odległości – 2°32′ 26 października – godz. 02:22 – Koniunkcja Księżyc – Neptun w odległości – 1°20′ 28 października – godz. 20:14 – Częściowe zaćmienie Księżyca – faza 13% 29 października – godz. 06:37 – Koniunkcja Księżyc – Jowisz w odległości – 2°54′ 29 października – godz. 14:22 – Koniunkcja Merkury – Mars w odległości – 0°20′ 30 października – godz. 00:36 – Koniunkcja Księżyc – Uran w odległości – 2°42′ Listopad 3 listopada – godz. 05:03 – Jowisz w opozycji 9 listopada – godz. 10:00 – Dzienne zakrycie Wenus – 42 st. 9 listopada – godz. 10:23 – Koniunkcja Księżyc – Wenus w odległości – 0°53′ 13 listopada – godz. 12:19 – Koniunkcja Księżyc – Mars w odległości – 2°21′ 13 listopada – godz. 17:20 – Uran w opozycji 14 listopada – godz. 14:04 – Koniunkcja Księżyc – Merkury w odległości – 1°37′ 17/18 listopada – Maksimum meteorów z roju Leonidów 22 listopada – godz. 08:45 – Koniunkcja Księżyc – Neptun w odległości – 1°18′ 25 listopada – godz. 09:43 – Koniunkcja Księżyc – Jowisz w odległości – 2°32′ 26 listopada – godz. 08:03 – Koniunkcja Księżyc – Uran w odległości – 2°36′ Grudzień 9 grudnia – godz. 14:24 – Koniunkcja Księżyc – Wenus w odległości – 3°19′ 12 grudnia – godz. 10:06 – Koniunkcja Księżyc – Mars w odległości – 3°31′ 13/14 grudnia -Maksimum meteorów z roju Geminidów 14 grudnia – godz. 05:47 – Koniunkcja Księżyc – Merkury w odległości – 4°22′ 17 grudnia – godz. 23:32 – Koniunkcja Księżyc – Saturn w odległości – 2°16′ 19 grudnia – godz. 14:08 – Koniunkcja Księżyc – Neptun w odległości – 1°07′ 22 grudnia – godz. 12:38 – Koniunkcja Księżyc – Jowisz w odległości – 2°01′ 23 grudnia – godz. 20:36 – Koniunkcja Księżyc – Uran w odległości – 2°34′ 29 grudnia – godz. 06:51 – Koniunkcja Merkury – Saturn w odległości – 1°33′ 29 grudnia – godz. 18:23 – Koniunkcja Księżyc – Mars w odległości – 2°42′ 31 grudnia – godz. 09:55 – Koniunkcja Księżyc – Wenus w odległości – 3°48′ Nagrody Nobla z medycyny i fizjologii – Katalin Karikó, Drew Weissman z fizyki – Pierre Agostini, Ferenc Krausz, Anne L’Huillier z chemii – Moungi Bawendi, Louis Brus, Aleksiej Jekimow z literatury – Jon Fosse pokojowa – Narges Mohammadi z ekonomii – Claudia Goldin Święta ruchome Tłusty czwartek: 16 lutego Ostatki: 21 lutego Popielec: 22 lutego Niedziela Palmowa: 2 kwietnia Pamiątka śmierci Jezusa Chrystusa: 4 kwietnia Wielki Czwartek: 6 kwietnia Wielki Piątek: 7 kwietnia Wielka Sobota: 8 kwietnia Wielkanoc: 9 kwietnia Poniedziałek Wielkanocny: 10 kwietnia Wniebowstąpienie Pańskie: 21 maja Zesłanie Ducha Świętego: 28 maja Boże Ciało: 8 czerwca Uwagi Przypisy 2023 Aktualne

9166

https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan%20III%20Sobieski

Jan III Sobieski

Jan III Sobieski herbu Janina (ur. 17 sierpnia 1629 w Olesku, zm. 17 czerwca 1696 w Wilanowie) – król Polski od 1674, hetman wielki koronny od 1668, hetman polny koronny od 1666, marszałek wielki koronny od 1665, chorąży wielki koronny od 1656, starosta jaworowski w latach 1644–1664, krasnostawski, kałuski po 1668 roku, stryjski po 1660 (po śmierci poprzedniego starosty Krzysztofa Koniecpolskiego) roku, gniewski w latach 1667–1696, barski w latach 1669–1672, międzyłęski w latach 1673–1696, osiecki w latach 1673–1696, pucki w latach 1678–1696. Jego dwudziestodwuletnie panowanie było okresem stabilizacji Rzeczypospolitej po zawirowaniach powstania Chmielnickiego, wojny polsko-rosyjskiej i potopu szwedzkiego. Uchodził za wybitnego dowódcę wojskowego i cieszył się popularnością wśród poddanych. Zwycięstwa w wojnie z Imperium Osmańskim umocniły jego pozycję polityczną. Największy triumf odniósł w bitwie pod Wiedniem w 1683 r. Po tym wydarzeniu Turcy nazwali go „Lwem Lechistanu”, a papież Innocenty XI w 1684 r. uhonorował tytułem Fidei Defensor (obrońcy wiary). Uważany jest za jednego z najwybitniejszych polskich monarchów i wodzów. Przodkowie Jan Sobieski pochodził z rodu Sobieskich z Sobieszyna, który w okresie życia jego dziada Marka Sobieskiego dołączył do grona rodów magnackich. Jego ojciec, Jakub Sobieski, pod koniec życia był kasztelanem krakowskim. Po matce, Zofii Teofili z Daniłowiczów, wojewodziance ruskiej, Jan był spokrewniony z potężnym rodem Żółkiewskich. Był prawnukiem hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego. Zarówno Marek, jak i Jakub Sobieski oprócz sprawowania wysokich pozycji państwowych, odznaczyli się też zasługami na polu walki. Krewni przyszłego króla od strony Sobieskich, Daniłowiczów i Żółkiewskich zasłużyli się szczególnie w walkach z wyznawcami islamu – Turkami i Tatarami, ginąc nieraz w brutalnych okolicznościach, co nie pozostało bez wpływu na jego ukształtowanie. Po latach wspominał: „(...) pradziad, dziad, wuj i brat rodzony od pogańskiej położony ręki; jakiego przykładu w domach, lubo rycerskich i wojennych, podobno mało się trafiało”. Młodość Jan III Sobieski urodził się w piątek 17 sierpnia 1629 r. pomiędzy godziną 14.00 a 15.00 na zamku w Olesku, który odziedziczyła w spadku jego matka. W tym samym miejscu według jednej z hipotez przyszedł na świat jego poprzednik na tronie, Michał Korybut Wiśniowiecki (według drugiej, miało to miejsce w pobliskim Białym Kamieniu). Jeśli wierzyć późniejszej autobiografii króla, w dniu jego narodzin pod zamek podjeżdżały oddziały tatarskie. Dzieciństwo spędził w rezydencji pradziada w Żółkwi, która później, w dorosłym życiu była jego ulubioną. "Komnaty pałacu w Żółkwi, który kiedyś zamieszkiwał hetman, pozostały nienaruszone, w takim stanie, w jakim były za jego życia.(...) Znajdowały się w nim nie tylko rzeczy osobiste, zbroja i broń, ale i buława, ofiarowana mu kiedyś przez papieża, i skrwawione szaty poległego bohatera". Młody Jan wychowywał się w atmosferze kultu dla osoby wielkiego przodka po kądzieli, którego przedstawiano mu jako wzór postawy żołnierza i obywatela. Pierwszymi słowami w języku łacińskim, jakich nauczył się czytać przyszły król, miał być cytat z Ody Horacego: O, quam dulce et decorum est pro patria mori („O, jak słodko i dostojnie jest umierać za ojczyznę”), wypisany na nagrobku Stanisława Żółkiewskiego. Edukacja Otrzymał staranne wykształcenie, zdobywane w całości wraz z bratem Markiem, ściśle według instrukcji sporządzonej przez ojca. Jakub Sobieski polecał zdobycie przez synów gruntownej znajomości kilku języków. Oprócz nauki słownictwa i zasad gramatyki ojciec nakazywał też konwersację w językach obcych, tłumacząc, że „milczeniem żaden się żadnego języka nie nauczył”. Instrukcja ta obejmowała także inne dziedziny nauki do opanowania przez synów, ćwiczenie pobożności, ale też obowiązkowy relaks w chwilach wolnych oraz utrzymywanie higieny osobistej. Dodatkowo, po przybyciu do Krakowa w 1640, Jan wraz z bratem nie zapisał się od razu do szkoły, ale przez kilka miesięcy prywatnie pogłębiali swoją znajomość łaciny. W latach 1640–1643 uczęszczał do Kolegium Nowodworskiego w Krakowie, dzięki uprzednim prywatnym lekcjom i doskonałym wynikom egzaminu wstępnego, rozpoczynając wraz z bratem edukację od razu od klasy drugiej (tzw. „poetyki”). Uczył się wówczas pod okiem najlepszych nauczycieli, m.in. Andrzeja Lipińskiego (retoryka), Samuela Kruszewicza (dialektyka), czy wreszcie jednego z prywatnych nauczycieli – Jana Cynarskiego, który odegrał wielką rolę w jego wychowaniu. Lansowali oni model wodza-żołnierza, koncepcji rządów nad państwem wybitnej jednostki, zerwanie z powszechnymi nawykami szlacheckimi, stałe utrzymywanie gotowości bojowej państwa i zapewnienie skarbowi państwowemu odpowiednio wysokich dochodów. Stało to w opozycji do realiów demokracji szlacheckiej. Ostatnią klasę w kolegium (dialektyki) Jan ukończył wraz z bratem w półroczu zimowym 1642/1643, co dało im asumpt do rozpoczęcia studiów wyższych. W latach 1643–1646 studiował na Wydziale Filozoficznym Akademii Krakowskiej. W czasie studiów nawiązał przyjaźń z dziekanem Wojciechem Dąbrowskim, który miał ponoć przepowiedzieć mu koronę królewską. W nauce bracia Sobiescy wykazywali się wielką pilnością i sumiennością, a nabywanie nowych umiejętności – nadzorowane przez guwernera i nauczycieli prywatnych – zajmowało im większość czasu. 5,5-letnia edukacja w Kolegium Nowodworskiego i Akademii Krakowskiej odegrała wielką rolę w dalszym życiu Jana. Grand Tour Po studiach, wraz z bratem Markiem, przebywał dwa i pół roku za granicą, zwiedzając kraje Europy Zachodniej. Zwiedził Niemcy (m.in. Berlin i Lipsk), Niderlandy (Antwerpię, Brukselę, Lejdę i Hagę), dogłębnie Francję (m.in. Paryż, Chartres, Orlean, Blois, Angers, La Rochelle, Poitiers, Lyon, Marsylię) i Anglię (Londyn). W trakcie podróży studiował teksty klasyczne (Tacyt, Salustiusz, Liwiusz, Swetoniusz) oraz historię Francji (Jean de Seres). Poznał wielu wybitnych dowódców i przywódców politycznych, m.in. Wielkiego Kondeusza, króla Karola II Stuarta, Wilhelma II Orańskiego. Ćwiczył się też w wojskowości (m.in. zapoznawał się z organizacją armii francuskiej, szwedzkiej i hiszpańskiej, oglądał najlepsze wówczas w Europie fortyfikacje w Niderlandach i słuchał wykładów na ich temat). Obserwację kwestii wojskowych ułatwiała okoliczność, iż w Europie trwała wówczas wojna trzydziestoletnia. W Paryżu zastała go wiadomość o śmierci ojca, tam też uczestniczył w specjalnej mszy żałobnej, odprawionej przez legata papieskiego. Również w stolicy Francji zapisał się do Czerwonej Kompanii gwardii królewskiej. Wykształcenie Na tle współczesnych Jan III Sobieski był bardzo dobrze wykształconą osobą. Dzięki intensywnej nauce języków oraz podróżom stał się poliglotą, który nabył biegłej znajomości łaciny, francuskiego, niemieckiego oraz podstaw włoskiego, tureckiego i greki. Najważniejsze w przyszłym życiu były umiejętności retoryki, która w szkole Nowodworskiego stała na naprawdę wysokim poziomie .W późniejszym okresie nauczył się również podstaw języka tatarskiego dzięki czemu mógł osobiście przesłuchiwać tatarskich jeńców wziętych do niewoli pod Wiedniem. W wieku 50 lat rozpoczął naukę języka hiszpańskiego aby móc swobodnie czytać w tym języku. Dzięki znajomości wielu języków oraz pasji czytania książek Jan III Sobieski stał się dobrze wykształconym humanistą, znającym zarówno literaturę klasyczną jak nowożytne dzieła wolnomyślicieli. Wystarał się nawet u papieża o specjalną „licencyję do czytania ksiąg zakazanych” dzięki czemu był obeznany z literaturą kacerską i innowierczą. Był też bibliofilem, który w wilanowskiej bibliotece zgromadził prywatną kolekcję książek w księgozbiorze liczącym około 7000 woluminów. Do zbiorów bibliotecznych Sobieskiego weszły książki, które należały do dwóch wielkich hetmanów- jego pradziada Stanisław Żółkiewski oraz zwycięzcy spod Kircholmu Jan Karol Chodkiewicz. Posiadał kilka bibliotek w swoich zamkach, pałacach i kamienicach we Lwowie. Zatrudniał bibliotekarzy oraz zlecał zakupy dużych ilości książek w zachodniej Europie. Księgozbiorem Jana III zajmował się m.in. polski matematyk oraz naukowiec Adam Adamandy Kochański Król pasjonował się też geografią. Był honorowym członkiem oraz protektorem pierwszego w historii stowarzyszenia geograficznego, włoskiej Akademii Argonautów (wł. Accademia cosmografica degli argonauti) założonej w 1684 roku przez franciszkanina Vincenza Coronelli. Kolekcjonował książki o tematyce geograficznej, widoki miast oraz mapy, których posiadał pokaźną kolekcję. Sobieski miał bardzo wszechstronne zainteresowania naukowe. Interesował się szczególnie matematyką, astronomią, architekturą oraz inżynierią. Utrzymywał kontakty z wybitnymi osobistościami świata nauki. Korespondował z uznanymi uczonymi m.in. z Gottfriedem Leibnizem. Osobiście znał polskich uczonych takich jak Tytus Liwiusz Burattini, Stanisław Solski oraz słynny gdański astronom Jan Heweliusz, któremu Sobieski asystował podczas pracy i obserwacji gwiazd. W 1668 roku zamówił u niego zestaw instrumentów obserwacyjnych: globus niebieski i ziemski, mikroskop, dwie lunety i polemoskop, które Heweliusz dla niego osobiście wykonał. Astronom pochwalił znajomość astronomii króla we wstępie do swojego dzieła Machinae coelestis pars posterior rerum uranicarum observationes wydanym w Gdańsku w roku 1679. Nabył też umiejętności w pisarstwie, wymowie oraz rozległej wiedzy historycznej, przede wszystkim jednak perfekcji w stojącej na wysokim poziomie w Krakowie retoryce, która spełniała wówczas rolę przysposobienia młodzieży szlacheckiej do pełnienia funkcji publicznych. W pisanych wówczas pracach już wtedy przedstawiał swoje poglądy na temat Turcji („...tego świata wszystkiego rozbójnika i wiecznie głodnego nieprzyjaciela”), czy niedoskonałości ustrojowych państwa (m.in. krytyka sejmu, na którym sprawy publiczne wypierane są przez „pożytki” prywatne, a dobro państwa przez interesy możnych). Kariera polityczna Powstanie Chmielnickiego Do kraju bracia (Jan i Marek) wrócili w 1648, na wieść o wybuchu powstania Chmielnickiego. Nadaniem Jana Kazimierza, Jan Sobieski przejął wówczas po ojcu wakujące starostwo jaworowskie. Obaj bracia zaciągnęli się do wojska i jako rotmistrzowie, na czele własnych chorągwi husarskiej i kozackiej przeszli chrzest bojowy w bitwie pod Zborowem. W 1649 r. Jan wziął udział w odsieczy Zbaraża, w którym wśród oblężonych przebywał jego brat Marek. Poseł na sejm 1649/1650 roku z sejmiku bełskiego województwa bełskiego. Brał udział w randze pułkownika w trzydniowej bitwie pod Beresteczkiem w 1651, gdzie w drugim dniu został ciężko raniony w głowę. Uratowany został wówczas przez podkomendnych, którzy ewakuując nieprzytomnego z pola bitwy, uchronili go od niechybnej niewoli. Wówczas został też ranny w pojedynku z Michałem Kazimierzem Pacem. W czerwcu 1652 r. w bitwie pod Batohem jego brat dostał się do niewoli tatarskiej, w której został zamordowany wraz z kilkoma tysiącami polskich jeńców. Od podobnej śmierci uchroniła Jana ciężka choroba i długotrwałe leczenie we Lwowie, co uniemożliwiło mu udział w bitwie. Wkrótce po śmierci brata Jan objął pełnione dotąd przez niego starostwo krasnostawskie. W 1653 walczył z Tatarami w bitwie pod Żwańcem, w randze pułkownika chorągwi kozackiej. Podczas tej kampanii, motywowany prywatną nienawiścią do muzułmanów po śmierci brata, przeprowadził samowolną zasadzkę na posła tatarskiego. Skandal dyplomatyczny, jaki wywołać mogła ta akcja, powstrzymała interwencja oboźnego Stefana Czarnieckiego. Brał tam potem udział w rokowaniach z Tatarami i był nawet zakładnikiem strony polskiej, co wykorzystał na staranną obserwację konstrukcji obozu tatarskiego (przydało mu się to w późniejszych walkach). Od 29 marca do 21 maja 1654 przebywał incognito z poselstwem polskim w Stambule, poznając język turecki i tatarski. Wprawdzie wyruszając do Stambułu, Sobieski posiadał już pewną znajomość podstaw tych języków, jednak dopiero pobyt na miejscu pozwolił mu przyswoić je w stopniu komunikatywnym (do końca życia nie posługiwał się nimi w stopniu równie biegłym, jak łaciną, francuskim, niemieckim i włoskim). Wojna polsko-rosyjska i potop szwedzki W czasie wojny z Carstwem Rosyjskim walczył w bitwie pod Ochmatowem 1655 z połączoną armią rosyjsko-kozacką. Na początku potopu szwedzkiego wraz z wieloma innymi oddziałami poddał się pod Ujściem pod protekcję króla szwedzkiego Karola X Gustawa. 16 października 1655 jako pułkownik wojska kwarcianego pod wodzą Aleksandra Koniecpolskiego złożył przysięgę wierności królowi szwedzkiemu. Ów akt zdrady względem Jana Kazimierza stanowi do dziś najbardziej kontrowersyjną kartę w biografii przyszłego króla. Historiografia częściowo usprawiedliwia Sobieskiego tym, że jego zachowanie nie było niczym szczególnym, bowiem tak postąpiła wówczas większość polskiej szlachty. Z drugiej jednak strony Sobieski należał do grupy pierwszych, którzy przeszli na służbę szwedzką i trwał w niej dłużej aniżeli większość mas szlacheckich. Zbigniew Wójcik stawia tezę, że szkody wyrządzone Polsce swoją niewiernością Sobieski zrekompensował państwu z wielką nadwyżką w późniejszych latach m.in. właśnie dzięki umiejętnościom zdobytym w tym okresie. Poznał bowiem wówczas tajniki prowadzenia wojny w jednej z najlepszych i najlepiej zorganizowanych armii ówczesnego świata, ucząc się np. operowania piechotą i dragonią. Wcielony do armii szwedzkiej, maszerował z nią do Prus, potem pod Gołąb i Jarosław. Uczestniczył ponadto w buntowaniu armii i przeciąganiu jej na stronę Szwedów. 24 marca 1656 opuścił szeregi szwedzkie i pod Łańcutem zgłosił się pod komendę Stefana Czarnieckiego. W odpowiedzi Karol X Gustaw rozkazał powiesić na szubienicy portrety oraz tablice z nazwiskami Sobieskiego i innych dowódców wojsk kwarcianych, którzy powrócili do prawowitego władcy. Walczył odtąd pod komendą Jerzego Lubomirskiego w Wielkopolsce i Prusach Królewskich. 7 kwietnia wziął udział w bitwie pod Warką i w pościgu za pokonanym przeciwnikiem aż do przedmieść Warszawy. 19 kwietnia wraz z Dymitrem Wiśniowieckim atakował szańce Torunia. W końcu maja 1656 stanął u boku króla polskiego Jana II Kazimierza w obozie pod Warszawą. 26 maja król awansował go na chorążego wielkiego koronnego. Wsławił się w 3-dniowej bitwie pod Warszawą, dowodząc skutecznie dwutysięcznym korpusem tatarskim. W 1657 walczył przeciwko wojskom siedmiogrodzkim Jerzego II Rakoczego, uczestnicząc w ich kapitulacji wobec polskich dowódców 23 lipca pod Międzybożem. W październiku 1658 oblegał wraz z Aleksandrem Koniecpolskim pruski Sztum i Toruń, tytułując się wówczas pułkownikiem królewskim. Poseł sejmiku lubelskiego na sejm 1659 roku, zasiadał w komisji do spraw ugody hadziackiej. Wziął też udział w ostatniej kampanii antyszwedzkiej. 19 marca 1660 został starostą grodowym stryjskim (po zmarłym Krzysztofie Koniecpolskim) i dowódcą regimentu piechoty wojsk cudzoziemskiego autoramentu. Własnym sumptem wystawił chorągiew pancerną i szwadron dragonii. 16 września 1660 odznaczył się w bitwie z wojskami rosyjskimi pod Lubarem, 7 października pod Słobodyszczami. Był jednym z czterech komisarzy królewskich, którzy po zwycięstwie nad Jerzym Chmielnickim podpisali 17 października w Cudnowie układy z Kozakami. W 1663 wziął udział w wyprawie na Rosję. Po drodze stłumił bunt wojska Stefana Czarnieckiego pod Lwowem. Brał udział w bitwie pod Ramnem, wraz z kozakami hetmana Pawła Tetery. W czasie tej wyprawy należał do bliskich doradców króla Jana II Kazimierza. Osłaniając odwrót wojsk polskich, pobił Rosjan i Kozaków w bitwie pod Sośnicą i Kopyśnikami. Zbliżenie do dworu i polityka profrancuska W 1655 Jan Sobieski, na zabawie dworskiej przy okazji sejmu warszawskiego, poznał i pokochał Marię Kazimierę d’Arquien de la Grange, dwórkę królowej Ludwiki Marii Gonzagi. Związkowi temu patronowała zresztą sama królowa, próbująca przeciągnąć na stronę swojego stronnictwa profrancuskiego obiecującego chorążego wielkiego koronnego. Ostatecznie jednak, pod wpływem przede wszystkim królowej, Maria Kazimiera poślubiła w 1658 r. Jana „Sobiepana” Zamoyskiego, o czym zdecydować mogła większa jeszcze wówczas majętność Zamoyskiego, a przede wszystkim jego postawa w okresie potopu szwedzkiego (przez cały czas jego trwania zachował wierność dworowi polskiemu). Parę przez cały czas łączył jednak związek emocjonalny, który to romans stanowił wówczas tajemnicę poliszynela. O zbliżeniu Jana Sobieskiego do tzw. opcji francuskiej, zdecydowała, obok spraw uczuciowych, przede wszystkim jednak podobna u niego wizja kształtu ustrojowego Rzeczypospolitej. Stąd też, od momentu powrotu do wierności Janowi Kazimierzowi w czasie potopu, stał się on konsekwentnym członkiem stronnictwa francuskiego. Był też odtąd równie konsekwentnym sojusznikiem dworu królewskiego, w czym wytrwał aż do śmierci królowej Ludwiki Marii i abdykacji króla Jana Kazimierza. W 1659 po raz pierwszy wybrany został posłem na sejm z województwa lubelskiego, gdzie powierzono mu – jak wspomniano wyżej – zasiadanie w komisji specjalnej rozpatrującej rozwiązanie sprawy ugody hadziackiej. W 1661 roku otrzymał ze skarbu francuskiego 4800 liwrów. Na sejmie 1661 Sobieski podpisał list magnatów polskich do Wielkiego Kondeusza, zgłaszających gotowość poparcia kandydatury francuskiej do tronu polskiego. W odpowiedzi dostał z dworu Ludwika XIV 4800 liwrów, w 1662 8000, w 1665 12 000, a w czasie elekcji Michała Korybuta Wiśniowieckiego już 20 000. W tym samym roku, 27 listopada, zmarła jego matka, Zofia Teofila, co oznaczało definitywne pełne przejęcie przez Jana kontroli nad dobrami rodzinnymi. W 1662 został posłem z województwa ruskiego, brał udział w przeprowadzeniu dworskiego projektu reformy armii. Jako członek stronnictwa profrancuskiego, w czasie rokoszu Lubomirskiego Sobieski stanął po stronie króla Jana Kazimierza; dowodził rozbitymi oddziałami jazdy w bitwie pod Mątwami. Jesienią 1664 był posłem królewskim na sejmik na Rusi. Został też wybrany posłem sejmiku wiszeńskiego na sejm 1664/1665 roku, jednak z instrukcją nakazującą popieranie Lubomirskiego przeciwko królowi. W sądzie sejmowym nad Lubomirskim nie chciał wziąć udziału i długo się ociągał z przyjęciem ofiarowanej mu 17 stycznia 1665 laski marszałka wielkiego koronnego, wakującej po Lubomirskim (któremu odebrano ją karnie za zdradę). Wynikało to częściowo z opozycji znacznej części szlachty, popierającej Lubomirskiego przeciw królowi lub przynajmniej broniącej jego praw do laski marszałkowskiej (zwyczajowo dożywotniej), jak również z pewnej lojalności wobec dawnego dowódcy oraz niepewności co do prawomocności skazującego go wyroku. Zachowane dokumenty wskazują jednak, że prywatnie Sobieski aspirował do laski marszałkowskiej i tylko wymienione wyżej powody powstrzymywały go od przyjęcia urzędu. Ślub z Marysieńką 14 maja 1665 wziął tajny, a 5 lipca 1665 oficjalny, ślub z Marysieńką. Oficjalny ślub był wielkim wydarzeniem w ówczesnej Europie. Udzielił go nuncjusz apostolski Antonio Pignatelli (późniejszy papież Innocenty XII), zaś relację z niego zamieściła największa wówczas europejska gazeta – „Gazette de France”. Dla wielu stanowił on też niemały skandal, bowiem uroczystości odbywały się w czasie trwania żałoby po Zamoyskim, zaś tajny ślub miał miejsce zaledwie pięć tygodni po śmierci pierwszego męża Marysieńki. Przejawem tego były liczne satyry, w tym kąśliwy poemat Jana Andrzeja Morsztyna (Uwiecznił to w poemacie okolicznościowym " Serenada północna na ślub niezwyczajny wielkiego stadła intonowana w Warszawie przy skończonej sprawie"). Działalność u schyłku panowania Jana Kazimierza Pod wpływem żony (kierowanym w dużej mierze przez królową), 18 maja przyjął laskę marszałkowską. Stawiało go to w trudnej sytuacji, bowiem naraził się na wrogość mas szlacheckich, z kolei dwór rozważał cofnięcie jego nominacji za cenę porozumienia z Lubomirskim. Sobieski jednak wówczas kategorycznie odmówił zrzeczenia się przyjętej godności z jakiegokolwiek powodu (co potwierdził później publicznie na sejmie w 1666 r.). 5 czerwca podpisał zaś deklarację grupy najważniejszych ludzi w państwie o popieraniu kandydata francuskiego (Wielkiego Kondeusza lub jego syna) do polskiego tronu. W czerwcu własnym sumptem wystawił wojsko przeciwko rokoszanom Lubomirskiego. Na początku maja 1666 został hetmanem polnym koronnym. 13 lipca 1666 został zaskoczony przez wojska rokoszan pod Mątwami i poniósł klęskę, tracąc 1500 żołnierzy. 21 lipca podpisał ugodę w Łęgonicach. Pół roku później Lubomirski zmarł, co przecięło wszelkie wątpliwości dotyczące sprawowania przez Sobieskiego godności marszałka. W 1667 roku był członkiem Trybunału Skarbowego Koronnego. W dniach 4–16 października 1667 roku pobił pod Podhajcami pięciokrotnie liczniejszych Kozaków i Tatarów pod wodzą hetmana Piotra Doroszenki. Zwycięstwa te przyniosły zmianę wizerunkową Sobieskiego, który w opinii szlachty zaczął urastać do rangi bohatera. W trakcie kampanii podhajeckiej opracował też strategię unikania walnej bitwy lub zamknięcia się w twierdzy, przy jednoczesnym podzieleniu armii na małe zwrotne oddziały. Te, skutecznie wyszukując tatarskie czambuły, atakowały je, uniemożliwiając im swobodne grabienie kraju. Ponieważ starcia zbrojne były dla Tatarów wyłącznie środkiem do stosowania grabieży, taktyka ta uniemożliwiała im prowadzenie korzystnych z ich punktu widzenia kampanii. Strategię tę z powodzeniem stosował odtąd Sobieski wielokrotnie. 5 lutego 1668 został hetmanem wielkim koronnym. W połączeniu z pełnioną już godnością marszałka wielkiego koronnego przyniosło to Sobieskiemu ogromne wpływy. Sprawował odtąd władzę nad wojskiem i w znacznej mierze nad dyplomacją państwową, stał się więc jednym z najważniejszych polityków i potężnych ludzi w państwie. Sukcesy wojenne, a także świadomość kryzysu państwa wśród znacznej części szlachty, dały mu możliwość przejęcia pełnej władzy nad państwem. Możliwość taką dawała pełna kontrola nad wojskiem, a o poparciu społecznym świadczyły chociażby liczne uchwały sejmików, wzywające Sobieskiego do przejęcia kontroli nad Rzecząpospolitą. Z szansy na objęcie funkcji de facto dyktatora nie skorzystał jednak. Pośród różnych hipotez dotyczących tej rezygnacji, wskazuje się również tę, że rzeczywiste plany reformy państwa były u Sobieskiego posunięte dużo dalej, niż zdawała sobie z tego sprawę popierająca go, w nadziei na obronę swoich wolności, szlachta. Na sejmie abdykacyjnym 16 września 1668 roku podpisał akt potwierdzający abdykację Jana II Kazimierza Wazy. Sytuacja, która wówczas nastąpiła, nie pozostała bez wpływu na dalsze losy Sobieskiego. Wobec sytuacji po abdykacji Jana Kazimierza Po sejmie abdykacyjnym (27 sierpnia – 16 września 1668) Sobieski stanął wraz z prymasem Mikołajem Prażmowskim na czele stronnictwa profrancuskiego. Popierał kandydaturę francuskiego księcia Wielkiego Kondeusza. Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 5 listopada 1668 roku na sejmie konwokacyjnym. 15 maja 1669 zawarł układ z prymasem Prażmowskim, kanclerzem wielkim litewskim Krzysztofem Zygmuntem Pacem i podskarbim wielkim koronnym Janem Andrzejem Morsztynem, o popieraniu kandydatury Wielkiego Kondeusza do korony polskiej. Później popierał kandydaturę palatyna neuburskiego Filipa Wilhelma. W czasie elekcji 1669 roku został sędzią generalnego sądu kapturowego. Po wyborze króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego 19 czerwca 1669, przeszedł do opozycyjnego stronnictwa tzw. malkontentów. Sobieski zawiązał spisek detronizacyjny i doprowadził pierwszy raz w historii Rzeczypospolitej do zerwania sejmu koronacyjnego (1 października – 12 listopada 1669). Król Francji Ludwik XIV powierzył Sobieskiemu misję popierania do korony polskiej kandydatury księcia Charles’a-Paris d’Orléans-Longueville. Stał się wówczas głównym wrogiem frakcji dworskiej. Gdy ta zawiązała przeciw niemu konfederację w Gołąbiu, Sobieski odpowiedział konfederacją w Szczebrzeszynie. Wojna polsko-turecka Walki polityczne odbiły się na przebiegu wojen. W 1671 Sobieski odparł duży najazd Tatarów, ale wobec buntu hetmana wielkiego litewskiego, przywódcy stronnictwa dworskiego Michała Kazimierza Paca, nie mógł dokończyć walk. Sobieski ostrzegał króla o złym stanie twierdzy w Kamieńcu Podolskim, ale ten nie uczynił nic, by to zmienić. 26 sierpnia 1672 po tureckim ataku twierdza padła i Podole przeszło na 27 lat pod jarzmo tureckie. Był członkiem konfederacji malkontentów w 1672 roku. Droga do inwazji na Rzeczpospolitą przez Imperium Osmańskie stała otworem. Na mocy pokoju w Buczaczu (1672), Rzeczpospolita oddała Podole i zgodziła się płacić sułtanowi roczny haracz. Jednak sejm odrzucił jego ratyfikację, co spowodowało kontynuowanie wojny. Kozłów ofiarnych szukano we własnych szeregach, według niektórych źródeł o oddanie twierdzy fałszywie oskarżano osobiście Sobieskiego, doszukując się ukrytych knowań i korupcji. Jednakże po ocenie dowodów w tej kwestii, konfederaci gołębiowscy pojednali się z nim („Marszałek konfederacyi Czarnecki przykląkł przed nim błagając o łaskę dla oskarżyciela...”). Jesienią 1672 Jan Sobieski przeprowadził jedną z najbardziej imponujących operacji wojskowych w historii, znaną jako wyprawa Sobieskiego na czambuły tatarskie. Dysponując zaledwie 3 tys. jazdy pobił kilkudziesięciotysięczne wojska tatarskie, uwalniając 44 tys. ludzi z jasyru. 11 listopada 1673 odniósł świetne zwycięstwo nad Turkami pod Chocimiem. Ocaleć miało zaledwie 4 tys. z 30 tys. żołnierzy wroga. Triumf ten przyniósł mu sławę w świecie i koronę polską. Elekcja 1674 roku Gdy 10 listopada 1673 zmarł król Michał Korybut Wiśniowiecki, szlachta na sejmie elekcyjnym, jedynie przy sprzeciwie części posłów litewskich, wybrała 21 maja 1674 na jego następcę Jana Sobieskiego. W czasie elekcji 1674 roku został sędzią generalnego sądu kapturowego. Znaczną rolę w elekcji odegrała Marysieńka, żona Sobieskiego. Sobieski uzyskał 3450 głosów elektorskich szlachty.Po elekcji 1674 roku Sobieski zaczął snuć wielkie plany polityczne, w założeniu swym zmierzające do zmiany polskiej polityki zagranicznej i przeprowadzenia dość istotnych reform wewnętrznych. Reformy te najogólniej mówiąc miały doprowadzić do wzmocnienia władzy królewskiej, a nawet wprowadzenia monarchii dziedzicznej w Polsce. Wojnę z Imperium osmańskim i jego lennikami kontynuował później, jako król Polski, wchodząc w międzynarodowe układy. Nie doczekał jednak jej zakończenia, trwały pokój osiągnięty został niespełna 3 lata po jego śmierci, już za panowania Augusta II Mocnego (→pokój karłowicki). Panowanie Wobec trudnej sytuacji państwa w momencie objęcia tronu Sobieski chwilowo zrezygnował z koronacji, którą odbył dopiero w 1676 r. Pierwotnym głównym celem króla było zapewnienie Polsce silnej pozycji nad Bałtykiem oraz rewindykacja i bezpośrednia inkorporacja (lub złączenie unią personalną) Prus Książęcych. W tym celu zmierzał do neutralizacji stosunków polsko-tureckich oraz zawarcia bliskiej współpracy ze Szwecją i Francją. Program ten uzyskał miano „polityki bałtyckiej” Sobieskiego. Doraźnie za najpilniejsze zadanie dla Rzeczypospolitej król Jan III Sobieski uznał zawarcie pokoju z Turcją, odzyskanie ważnego strategicznie Kamieńca Podolskiego i przerwanie nieustannego pasma wojen na południowych granicach państwa. W tym celu jesienią 1674 Rzeczpospolita wznowiła działania wojenne na froncie tureckim. Zdobyte zostało niemal całe Podole, a Kamieniec – zablokowany. Na więcej Sobieskiego nie było stać, gdyż hetman wielki litewski Michał Kazimierz Pac znów zabrał wojska litewskie i wrócił na Litwę. Uważa się, że uczynił to w interesie Brandenburgii, bowiem po pokonaniu Turków Sobieski zamierzał odebrać Prusy Książęce. Plany te zresztą spełzły na niczym, głównie dlatego, że Brandenburgia sprzymierzyła się z Francją. W 1675 Sobieski odparł Tatarów spod Lwowa. W 1676 Tatarzy i potężna armia turecka znów przekroczyli Dniestr, ale nie potrafili zdobyć Żurawna. Po rozejmie Kamieniec Podolski pozostał przy Turcji, lecz zwróciła ona Białą Cerkiew, zrezygnowała z haraczu, oddała brańców i zobowiązała się do poskromienia tatarskich i kozackich wypadów. Sobieskiemu nie udało się jednak stworzyć antymoskiewskiego układu polsko-muzułmańskiego, ani ostatecznie zabezpieczyć przed zagrożeniem tureckim, w związku z czym zmuszony był do prowadzenia niekorzystnej dla Polski polityki zbliżenia z Rosją przeciwko Turcji. Przez kolejnych 7 lat Polska nie prowadziła wojen. W kraju narastała opozycja przeciwko królowi, opłacana złotem przez Austrię i Brandenburgię. W Małopolsce uknuto nawet spisek detronizacyjny, by obalić Jana III Sobieskiego, a tron przekazać niemieckiemu księciu Karolowi Lotaryńskiemu, ożenionemu z wdową po królu Michale Korybucie Wiśniowieckim. Fiasko polityki bałtyckiej przyniosła przede wszystkim postawa Francji, która mimo kilku zawartych traktatów zmieniła swoje cele polityczne. Stąd też stopniowo następowało ochłodzenie relacji polsko-francuskich, które w ostateczności doprowadziły do zerwania sojuszu i stosunków dyplomatycznych. Po okresie współpracy z Francją, Sobieski zdecydował się sprzymierzyć z habsburską Austrią. Jednym z tego skutków było zawarcie traktatu zaczepno-obronnego, w którym obie strony zadeklarowały się udzielić sobie pomocy na wypadek ataku ze strony Turcji. Odsiecz Wiednia i schyłek panowania króla W marcu 1683 Rzeczpospolita, wobec zerwania przymierza przez Francję, zawarła sojusz z cesarzem Leopoldem I przeciwko Turcji, będącej sojuszniczką Francji. Turcy szykowali się wtedy do wielkiej wyprawy wojennej i Sobieski obawiał się, że uderzą z terenu Podola na Rzeczpospolitą, na Lwów i Kraków. Fortyfikował więc te miasta i zarządził zaciąg do wojska. Turcja uderzyła jednakże na Austrię i po trzech miesiącach armia wielkiego wezyra Kara Mustafy obległa Wiedeń. Nie czekając na posiłki litewskie, Sobieski z wojskiem koronnym pomaszerował w szybkim tempie na odsiecz stolicy austriackiej. 15 sierpnia wyruszył z Krakowa przez Chrzanów, Mysłowice, Będzin i Bytom do Tarnowskich Gór, gdzie pożegnał się z małżonką, która stąd wróciła do Krakowa. Następnie podążył przez Gliwice, Rudy i Racibórz na Opawę, którą minął 25 sierpnia, by jak najszybciej połączyć się z korpusem Sieniawskiego i stanąć nad Dunajem. 3 września wojska sprzymierzone spotkały się w Tulln. Pod królewskim dowództwem 12 września 1683 rozegrała się wielka bitwa pod Wiedniem, która zakończyła się pogromem Turków. Zginęło ich 15 000, a chrześcijan zaledwie 3000. Papież Innocenty XI ustanowił z tej okazji na dzień 12 września święto imienia Maryi, które obchodzone jest po dzisiejszy dzień. 9 października, w marszu przez Węgry za cofającymi się Turkami, Sobieski odniósł jeszcze jedno znaczące zwycięstwo pod Parkanami, gdzie nieprzyjaciel stracił 10000 ludzi, a w grudniu wraz z całym swym wojskiem wrócił do Krakowa. W 1684 Rzeczpospolita weszła w skład Świętej Ligi, zawiązanej przez Austrię, Wenecję i papieski Rzym przeciwko Turcji. Wojna z Turcją trwała więc dalej i w następnych latach Polacy podjęli kilka wypraw na Podole, Mołdawię i Wołoszczyznę, jednakże bez istotnych sukcesów militarnych. Przyczyniły się do tego intrygi nowej opozycji – Sapiehów, układających się z elektorem brandenburskim, Fryderykiem III. Sobieski traktował ich tak jak Paców łagodnie, gdyż nie chciał nowych wojen domowych. Koncentrując się na wojnach z Turcją, Sobieski nie potrafił już zreformować ustroju państwa, zdobyć terenów nadbałtyckich, ani zabezpieczyć tronu dla swego najstarszego syna Jakuba. W 1686 zorganizował wielką wyprawę na Budziak, nie dokonał jednak trwałych zdobyczy terytorialnych. W tym samym roku, zabiegając o poparcie Rosji w wojnie z Turkami, zawarł w Moskwie traktat pokojowy, w którym potwierdzone zostały warunki rozejmu z Andruszowa sprzed 20 lat. Oznaczało to więc oficjalną rezygnację Rzeczypospolitej ze Smoleńska i wschodniej Ukrainy z Kijowem. Rosjanie zapewnili też sobie opiekę nad wyznawcami prawosławia, co w przyszłości stało się pretekstem do ingerencji w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej. Daleko idące ustępstwa strony polskiej nie przyniosły oczekiwanych korzyści politycznych i militarnych w ostatecznej rozprawie z Turcją. W latach 1685–1686 podjął, we współpracy z Austrią i Wenecją, grę dyplomatyczną mającą na celu zmontowanie koalicji antytureckiej z Persją i chanatem krymskim. Pomimo pierwszych symptomów powodzenia inicjatywa została jednak storpedowana przez dyplomację francuską. Sam również stał się celem tej dyplomacji, gdy Francuzi obiecywali mu daleko idące korzyści pod warunkiem zerwania z dotychczasowymi sprzymierzeńcami. Lawirując pomiędzy Austrią i Francją oraz Szwecją, ostatecznie nie zdecydował się, albo nie zdołał już, powrócić do koncepcji polityki bałtyckiej. W 1691 powziął wyprawę do Mołdawii, ale skończyła się ona niepowodzeniem. Po wyprawie, nie wierząc już w możliwość zrealizowania następnych wypraw pod jego bezpośrednim dowództwem, Sobieski zlecił budowę potężnych, nowoczesnych umocnień na granicy z Portą – Okopów Świętej Trójcy i Szańców Panny Maryi. Zaczął też chorować i powierzać dowództwo swoim zastępcom. Nie zdołali oni nigdy wywalczyć decydującego rozstrzygnięcia, które przypadło dopiero następcy Jana III na tronie, Augustowi II. Polityka wewnętrzna Kierując się swym wielkim doświadczeniem wojennym, Sobieski zreformował wojska Rzeczypospolitej, zmieniając ich organizację i wyposażenie. Z oddziałów piechoty ostatecznie znikła pika, natomiast wszyscy muszkieterzy zostali wyposażeni w berdysze. Zwiększyło się znaczenie artylerii i dragonii, w ataku ciężkozbrojna husaria pozostawała główną siłą przełamującą. Jan III dążył do zreformowania państwa poprzez utworzenie silnego i sprawnego rządu królewskiego. W tym celu dążył do uporządkowania obrad sejmowych i ograniczenia roli sejmików. Dążył też do utworzenia w Polsce monarchii dziedzicznej, początkowo poprzez system elekcji następcy vivente rege, tzn. za życia króla. Działania te dwór przeprowadzał jednak niedyskretnie, co wywołało opór ze strony opozycji. Niekorzystnie też rozwiązał stosunki w Wielkim Księstwie Litewskim, gdzie nominowani przez niego na najwyższe stanowiska Sapiehowie, zamiast zastąpić nastawionych opozycyjnie Paców, sami wystąpili przeciwko królowi i dążyli właściwie do samodzielności. Ich działania doprowadziły w dalszym okresie do otwartego buntu na Litwie, co doraźnie zaszkodziło panowaniu króla. Panowanie Sobieskiego, mimo podejmowanych przez króla prób zmian, było jednak okresem dalszej degeneracji polskiego parlamentaryzmu. Mecenat Sobieski zasłynął jako mecenas kultury. Roztoczył opiekę nad zdolnymi artystami, w tym architektami Tylmanem z Gameren i Augustynem Loccim, rzeźbiarzem Andreasem Schlüterem i malarzami Danielem Schultzem, Jerzym Eleuterem Szymonowiczem-Siemiginowskim oraz humanistami (Wespazjanem Kochowskim, Joachimem Pastoriusem, Wojciechem Stanisławem Chrościńskim, Janem Schultzem-Szuleckim), matematykami i astronomami (Janem Heweliuszem, Adamem Adamandym Kochańskim). Wielu z nich indygenował i nobilitował. Zapewnił gdańskiemu astronomowi Heweliuszowi dożywotnią pensję i zwolnił jego browar z podatków, za co ten odwdzięczył mu się, nazywając nowo odkryty gwiazdozbiór „Tarczą Sobieskiego”. W 1676 roku Heweliusz wysłał z okazji elekcji króla wyhodowane przez siebie cytryny. W czasie pobytu w Gdańsku w 1677 roku, już jako król, Sobieski przyznał astronomowi roczną pensję 1000 florenów oraz inne przywileje. Po pożarze domów i obserwatorium w 1679 Jan III wsparł go dodatkowymi funduszami. Sobieski sponsorował wydawanie książek naukowych. Z jego donacji Jan Heweliusz opublikował Atlas ciał niebieskich (łac. Prodromus astronomiae cum catalogo fixarum et firmamentum Sobiescianum) najdokładniejszy na ówczesne czasy katalog położeń gwiazd zawierający 1564 pozycji. Heweliusz w podziękowaniu zadedykował go królowi Sobieskiemu. Zgromadził dużą bibliotekę. Wybudował pałac w Wilanowie, ufundował kościół kapucynów (jako votum za wiktorię wiedeńską, gdzie spoczywa jego serce) i kościół św. Kazimierza (sakramentek) na Nowym Mieście w Warszawie (kolejne votum) oraz kaplicę Królewską w Gdańsku. Przebudował również jedną z kamienic na lwowskim rynku. Jego imię nosił statek gdański Johann der dritte König von Pohlen. Majątek Ród Sobieskich nie należał do potężnych finansowo, jednak dwaj kolejni przodkowie króla zdołali doprowadzić go do tej pozycji i wprowadzić go do grona magnaterii. Jan Sobieski odziedziczył ogromny (choć oczywiście nieporównywalny z fortunami np. Zamoyskich czy Radziwiłłów) majątek, którego w związku ze śmiercią brata był jedynym (po odliczeniu uposażenia dla siostry) dysponentem. Po ojcu przejął majątki rodowe głównie na Lubelszczyźnie i Rusi Czerwonej, a także kamienicę we Lwowie, z kolei po matce m.in. Olesko. W 1667 r. w związku z aneksją do Rosji ziem wschodnioukraińskich, utracił posiadane tam dobra, uzyskał jednak za nie od cara odszkodowanie w wysokości  zł. Po wygaśnięciu rodu Żółkiewskich przejął ich majętności, w tym m.in. Wolę Giełczewską (późniejszą Wolę Sobieską), Pomorzany (w 1699 r. wyceniane na ogromną sumę  zł), Zborów i Złoczów na Podolu oraz Błudów na Wołyniu. Majątek ten zdołał znacznie pomnożyć własnymi działaniami. Znaczne wpływy przynosiło mu też pełnienie starostw jaworowskiego (formalnie od 1647 do nominacji Jakuba – faktycznie starostwo dziedziczne w rodzie Sobieskich do 1716), krasnostawskiego (od 1653), stryjskiego (od 1660), osieckiego (1673), gniewskiego (od 16 marca 1667 do śmierci). Przejmując władzę królewską, zdołał więc już Sobieski uzyskać status wielkiego magnata. Rodzina Od 1665 był żonaty z Marią Kazimierą d’Arquien, zwaną Marysieńką, córką francuskiego markiza Henryka d’Arquien, wdową po wojewodzie sandomierskim Janie Sobiepanie Zamoyskim. Dzieci: synowie: Jakub Ludwik (ur. 1667, zm. 1737), ożeniony z Jadwigą Neuburską, siostrą żony cesarza Leopolda I; po śmierci ojca pretendował do tronu polskiego Aleksander Benedykt (ur. 1677, zm. 1714) Konstanty Władysław (ur. 1680, zm. 1726), ożeniony z Marią Józefą Wessel (dwórką) Jan (ur. 1683, zm. 1685) córki: NN (ur. i zm. 1669) NN (ur. i zm. 1669) Teresa Teofila (ur. i zm. 1670) Adelajda Ludwika (ur. 1672, zm. 1677) Maria Teresa (ur. 1673, zm. 1675) NN (ur. i zm. 1674) Teresa Kunegunda (ur. 1676, zm. 1730), wyszła za elektora bawarskiego Maksymiliana Emanuela NN (ur. i zm. 1678) Ponadto na przełomie 1681 i 1682 żona Jana III Sobieskiego poroniła. Był też biologicznym ojcem syna francuskiego urzędnika, z którego żoną miał romans w trakcie europejskiej podróży w latach 1646–1648 (co wyszło na jaw dopiero za panowania króla). Wnuki: Maria Klementyna, żona Jakuba Stuarta, pretendenta do tronów Szkocji i Anglii z ramienia jakobitów Karol VII Bawarski, cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego 1742–1745 Klemens August Wittelsbach, książę elektor, arcybiskup Kolonii 1723–1761, wielki mistrz zakonu krzyżackiego 1732–1761 Prawnuki: Karol Edward Ludwik Jan Kazimierz Stuart ang. Bonnie Prince Charlie, książę szkocki, jakobicki pretendent do tronu brytyjskiego Henryk Benedykt Stuart, książę szkocki, kardynał Śmierć Pod koniec swojego życia król był już mocno schorowany. Cierpiał między innymi na otyłość, dnę moczanową, kamicę nerkową, nadciśnienie i zapalenie zatok oraz przywleczony z Francji syfilis. Stosowana na tę ostatnią chorobę kuracja rtęciowa doprowadziła do uszkodzenia nerek. Według Andrzeja Chryzostoma Załuskiego śmierć władcy spowodowało podanie nadmiernej ilości rtęci przez królewskiego lekarza żydowskiego Jonasa. Jan III Sobieski zmarł w Wilanowie 17 czerwca 1696. Przyczyną był atak serca, po długotrwałej chorobie. Jego żona Maria Kazimiera zmarła w 1716 roku w Blois, we Francji. Oboje są pochowani w Krakowie, w krypcie św. Leonarda na Wawelu. Serce króla spoczywa w kaplicy królewskiej (bł. Anioła z Akry) w kościele kapucynów w Warszawie. Bitwy stoczone przez Polaków pod dowództwem Jana Sobieskiego Genealogia Upamiętnienie Nazwy fizjograficzne Kanał Sobieskiego w dzielnicy Wilanów w Warszawie. Las Sobieskiego w dzielnicy Wawer w Warszawie. Pomniki i tablice pamiątkowe Pomnik Jana III Sobieskiego w Ogrodzie Strzeleckim w Krakowie przy ul. Lubicz. Monument powstał z fundacji Bractwa Kurkowego w 1883 r., w dwusetną rocznicę odsieczy wiedeńskiej. Autorem pomnika był Walery Gadomski, któremu pomagał jego uczeń Michał Korpal. Naturalnej wielkości posąg króla umieszczony jest na ozdobnym cokole, którego dolną część dekoruje herbowa tarcza. Na postumencie widnieje napis: Jan III Sobieski Król Polski. Całość została posadowiona na szerokiej, masywnej podstawie. Pomnik Jana III Sobieskiego w Warszawie na Agrykoli, Andre Le Brun, dłuta Franciszka Pincka. Pomnik Jana III Sobieskiego w Gdańsku na Targu Drzewnym. Tablica upamiętniająca wygraną bitwę pod Wiedniem, znajduje się w kościele pw. św. Mikołaja Biskupa w Zgórsku koło Mielca. Pomnik Jana III Sobieskiego w Płonce Kościelnej, 1983 Pomnik Jana III Sobieskiego w Komorowie k/Ostrowi Mazowieckiej na terenie byłej Szkoły Podchorążych Piechoty w tzw. Alei królów i hetmanów Pomnik Jana III Sobieskiego w Padwie, 1789 Pomnik Jana III Sobieskiego w Štúrovie, Lajos Győrfi, 2008 Pomnik Jana III Sobieskiego w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, ok. 1693 Pomnik Jana III Sobieskiego w Wilanowie – pomnik wraz z królową Marysieńką, Tadeusz Dębski, 1999–2001 Pomnik Jana III Sobieskiego w kaplicy Sobieskiego w kościele św. Józefa na Kahlenbergu (część pomnika Oswobodzenia Wiednia), Edmund Hellmer, 13 września 1894 Pomnik Jana III Sobieskiego na terenie kościoła św. Michała Archanioła w Puszczy Mariańskiej, 1933 w Ostrzyhom – obelisk z podobizną Sobieskiego, Jenö Körmendy Frim 1933 Pomnik Jana III Sobieskiego w Przemyślu, Tadeusz Błotnicki, 1883 Pomnik Jana III Sobieskiego w Cieszanowie, 1883 w Narolu, kamień z medalionem przedstawiającym Sobieskiego, 1972 w Niemirowie, obelisk z tablicą ku czci Sobieskiego, 1883 Numizmatyka i filatelistyka Polskie monety: 10 zł (1933), 10 zł (1933, klipa), 50 zł (1983) Polski banknot 500-złotowy wprowadzony do obiegu 10 lutego 2017 Inne Imię Króla Jana III Sobieskiego nosi 11 Dywizja Kawalerii Pancernej w Żaganiu. W Brukseli znajduje się ulica oraz park imienia Jana III Sobieskiego. Jan III Sobieski w kulturze Wielu polskich i zagranicznych artystów upamiętniło Jana III Sobieskiego w swej twórczości: U Józefa I. Kraszewskiego jego czasy i postać występują w powieściach Adama Polanowskiego, dworzanina króla Jegomości Jana III notatki (1888) i Król Piast (1888) z 29-tomowego cyklu kronik historycznych „Dzieje Polski”, a także we wcześniejszych utworach powieściowych: Historia o Janaszu Korczaku i o pięknej miecznikównie (1874), Żywot i sprawy Imć pana Medarda z Gołczwi Pełki (1876), Pamiętnik Mroczka (1878), Cet czy licho (1882) Jan Matejko namalował obraz „Sobieski pod Wiedniem”, portret Sobieskiego w karacenie, szkic „Jan III Sobieski w Częstochowie” 1859 Portret „Jan III Sobieski z rodziną” namalował w 1691 roku Henri Gascar Portret „Sobieski i Marysieńka” namalował w 1677 Sebastiano Bonicelli Portret „Jan III Sobieski z synem” namalował w 1680 Jan Tricius Rytowany portret Sobieskiego wykonał Charles de La Haye „Portret rodziny Sobieskich” z 1693 namalował nieznany artysta „Portret konny Jana III Sobieskiego” wykonał w 1674 roku Gonzales Coques „Portret konny Jana III Sobieskiego” wykonał w 1690 roku Georg Philipp Rugendas (starszy) Portret Jana III Sobieskiego nieznanego malarza znajduje się w Muzeum Historycznym w Sanoku Popiersie w kości słoniowej „Jan III Sobieski, król Polski” autorstwa Christopha Mauchera znajduje się w Bode-Museum w Berlinie Zobacz też Pałac Sobieskich osiedle Jana III Sobieskiego drzewa Sobieskiego Uwagi Przypisy Bibliografia, literatura Oswald Pietruski, Elektorów poczet, którzy niegdyś głosowali na elektorów Jana Kazimierza roku 1648, Jana III. roku 1674, Augusta II. roku 1697, i Stanisława Augusta roku 1764, najjaśniejszych Królów Polskich, Wielkich Książąt Litewskich, i.t.d., Lwów 1845 Zbigniew Wójcik: Jan III Sobieski. Warszawa, 1991. Arsienij Bogatyriow: Русский текст „Pacta conventa” Яна III Собеского и его польский первоисточник. [W:] Герменевтика древнерусской литературы. T. 19. Moskwa: ИМЛИ РАН, 2020, s. 66–103. Arsienij Bogatyriow. Еще раз о Яне Собеском, В. М. Тяпкине и балтийской политике. „Славяноведение”. 4, 2018, s. 49–53. Arsienij Bogatyriow. Триумфальные арки по случаю въезда Яна III Собеского в Вильно. „Славянский альманах”. 1–2, 2017, s. 227–236. Linki zewnętrzne Biogram Jana III Sobieskiego na stronie Muzeum Pałacu w Wilanowie Przedmioty i zdarzenia związane z postacią Jana III Sobieskiego Wojciech Fijałkowski – Jan III Sobieski i jego mecenat kulturalny. E-book Jan Sobieski do Marysieńki: „Bóg i Pan nasz na wieki błogosławiony dał zwycięstwo i sławę narodowi naszemu, o jakiej wieki przeszłe nigdy nie słyszały!” Jan III Sobieski – Listy do królowej Marysieńki Skarby Jana III Sobieskiego https://web.archive.org/web/20071224162544/http://zszelistrzewo.interkar.pl/sobieski/zyciorys3.htm Bibliografia Jana III Sobieskiego Jan III i jego pomnik we Lwowie (Rozprawa napisana „z polecenia Rady Miasta” i wydana nakładem gminy miasta Lwowa)/ Czołowski Aleksander, 1898 Polona Jan III i jego zamek w Olesku/ Aleksander Czołowski, rękopis ok. 1933 Polona Marsz Sobieskiego: wykonany przez Polaków wracających ze zwycięzkiej odsieczy pod murami Wiednia 1683 r. wydany staraniem Ignacego Krzyżanowskiego (nuty), Warszawa 1861 Polona Jan III Sobieski – dokumenty w bibliotece Polona Członkowie konfederacji generalnej 1668 Władcy elekcyjni I Rzeczypospolitej Władcy Litwy Władcy Polski Hetmani polni koronni Hetmani wielcy koronni Absolwenci i studenci Akademii Krakowskiej Absolwenci i studenci Kolegium Nowodworskiego Członkowie konfederacji malkontentów 1672 Fundatorzy obiektów sakralnych I Rzeczypospolitej Ludzie związani z Wilanowem Ludzie związani z Żółkwią (I Rzeczpospolita) Ludzie związani ze Lwowem (I Rzeczpospolita) Osoby przedstawione na polskich monetach Osoby upamiętnione nazwami astronomicznymi Patroni jednostek Wojska Polskiego Pochowani w bazylice archikatedralnej św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie Pobierający pensję z kasy ambasady francuskiej w I Rzeczypospolitej Pobierający pieniądze ze skarbu francuskiego w I Rzeczypospolitej Polacy odznaczeni Orderem Świętego Ducha Polacy upamiętnieni nazwami obiektów fizjograficznych na Ziemi Polscy bibliofile (I Rzeczpospolita) Posłowie na sejm zwyczajny 1649/1650 Posłowie na sejm zwyczajny 1659 Posłowie na sejm nadzwyczajny 1662 Posłowie na sejm zwyczajny 1664/1665 Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (województwo bełskie) Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (województwo lubelskie) Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (województwo ruskie) Posłowie królewscy na sejmiki (Jan II Kazimierz Waza) Pułkownicy kawalerii I Rzeczypospolitej Senatorowie deputaci Trybunału Skarbowego Koronnego Senatorowie świeccy I Rzeczypospolitej Senatorowie za panowania Jana II Kazimierza Wazy Senatorowie za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego Sędziowie generalnego sądu kapturowego (1669) Sędziowie generalnego sądu kapturowego (1674) Jan III Sobieski Starostowie barscy Starostowie gniewscy Starostowie jaworowscy Starostowie kałuscy Starostowie krasnostawscy Starostowie międzyłęscy Starostowie puccy Starostowie stryjscy Sygnatariusze aktu abdykacji Jana II Kazimierza Wazy 1668 Uczestnicy pojedynków Uczestnicy walk powstania Chmielnickiego (strona polska) Uczestnicy walk z rokoszem Lubomirskiego (1665–1666) Uczestnicy wojny polsko-kozacko-tatarskiej 1666–1671 (strona polska) Uczestnicy wojny polsko-rosyjskiej 1654–1667 (strona polska) Uczestnicy wojny polsko-szwedzkiej 1655–1660 (strona polska) Uczestnicy wojny polsko-szwedzkiej 1655–1660 (strona szwedzka) Uczestnicy wojny polsko-tureckiej 1672–1676 (strona polska) Uczestnicy wojny polsko-tureckiej 1683–1699 (strona polska) Urodzeni w 1629 Władcy Polski koronowani w katedrze wawelskiej Władcy przedstawieni na polskich banknotach Zmarli w 1696 Biografie kanonu polskiej Wikipedii

4203575

https://pl.wikipedia.org/wiki/Dobromir%20So%C5%9Bnierz

Dobromir Sośnierz

Dobromir Andrzej Sośnierz (ur. 18 października 1976 w Katowicach) – polski polityk i przedsiębiorca, z wykształcenia teolog, w latach 2018–2019 poseł do Parlamentu Europejskiego VIII kadencji, od 2019 do 2023 poseł na Sejm IX kadencji. Życiorys Wykształcenie i działalność zawodowa Urodził się 18 października 1976 w Katowicach. W rodzinnym mieście uczęszczał do szkoły podstawowej oraz do VII Liceum Ogólnokształcącego im. Harcerzy Obrońców Katowic. Studiował na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach – początkowo na Wydziale Prawa i Administracji, później ukończył studia zaoczne na Wydziale Teologicznym tej uczelni. Napisał pracę magisterską zatytułowaną Wola Boża jako źródło moralności, czyli podstawowe argumenty pozytywizmu teonomicznego. Pracował jako informatyk, między innymi w przedsiębiorstwie archeologicznym, prowadził własne przedsiębiorstwo kolportujące prasę, pod firmą „Ą Dobromir Sośnierz”. Działalność polityczna Na początku lat 90. związał się z Unią Polityki Realnej, której członkiem był od 1994 do drugiej połowy następnej dekady. Z listy tej partii kandydował do Sejmiku Województwa Śląskiego w 2002. Jako kandydat UPR ubiegał się o stanowisko prezydenta Katowic w wyborach samorządowych w 2006, uzyskując 1463 głosy (1,51%) i zajmując piąte miejsce wśród dziewięciu kandydatów, równocześnie kandydując do rady miasta. W 2005 startował do Sejmu RP z listy Platformy Janusza Korwin-Mikke. W wyborach parlamentarnych w 2007 kandydował do Senatu RP jako bezpartyjny z ramienia UPR w okręgu rybnickim. Zajął ostatnie, szóste miejsce, zdobywając 18 230 głosów (6%). Przez dwie kadencje był radnym jednostki pomocniczej Ligota-Panewniki w Katowicach. Brał udział w przeszło 50 odcinkach programu telewizyjnego Młodzież kontra... czyli pod ostrzałem nadawanego ze studia TVP Kraków. W wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2014 bezskutecznie kandydował z czwartego miejsca na liście Kongresu Nowej Prawicy w okręgu śląskim. Uzyskał 1165 głosów, co stanowiło w ramach listy drugi wynik, za liderem KNP Januszem Korwin-Mikkem. Później przystąpił do partii KORWiN. W marcu 2018, w związku z oficjalną rezygnacją z mandatu przez Janusza Korwin-Mikkego, objął mandat posła do Parlamentu Europejskiego VIII kadencji. W kwietniu 2019 znalazł się na 10. miejscu listy Konfederacji KORWiN Braun Liroy Narodowcy w wyborach do Parlamentu Europejskiego w okręgu nr 11 obejmującym województwo śląskie; komitet ten nie przekroczył progu wyborczego. W wyborach krajowych w październiku tegoż roku został natomiast wybrany do Sejmu IX kadencji w okręgu katowickim z ramienia Konfederacji Wolność i Niepodległość, otrzymując 22 191 głosów. W listopadzie 2019 wybrany na jednego z wiceprezesów partii KORWiN. W marcu 2022 opuścił partię KORWiN wraz z Arturem Dziamborem i Jakubem Kuleszą. W tym samym roku został jednym z liderów partii Wolnościowcy, w której objął funkcję wiceprezesa. W lutym 2023 ogłosił swoje wystąpienie z Konfederacji i współtworzenie koła poselskiego Wolnościowców. W lipcu tego samego roku powrócił do koła poselskiego Konfederacji. W wyborach w tym samym roku nie uzyskał poselskiej reelekcji. Życie prywatne Jest synem Danuty oraz Andrzeja Sośnierza, lekarza i polityka, ma dwoje rodzeństwa. Był żonaty z Joanną, z którą ma dwie córki: Milenę i Jokastę. Małżeństwo zakończyło się rozwodem. Deklaruje się jako abstynent. Wyniki wyborcze Przypisy Linki zewnętrzne Absolwenci szkół średnich w Katowicach Absolwenci Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego Politycy Konfederacji Wolność i Niepodległość Politycy Kongresu Nowej Prawicy Politycy Nowej Nadziei (Polska) Politycy Unii Polityki Realnej Politycy Wolnościowców Polscy informatycy Polscy posłowie do Parlamentu Europejskiego Polscy przedsiębiorcy XXI wieku Posłowie z okręgu Katowice Polscy teolodzy katoliccy Ludzie urodzeni w Katowicach Urodzeni w 1976

85668

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ronaldo

Ronaldo

Ronaldo, właśc. Ronaldo Luís Nazário de Lima (wym. []; ur. 18 września 1976 w Rio de Janeiro) – brazylijski piłkarz, który grał na pozycji napastnika. Oprócz brazylijskiego posiada także hiszpański paszport. Najmłodszy w historii laureat nagrody Piłkarz Roku FIFA dla najlepszego piłkarza świata i Złotej Piłki dla najlepszego piłkarza grającego w Europie. Jeden z najlepszych piłkarzy w dziejach mistrzostw świata, drugi najlepszy strzelec w historii tej imprezy (15 goli). Dwukrotny mistrz świata na MŚ 1994 oraz MŚ 2002, wicemistrz na MŚ 1998, na tym drugim turnieju król strzelców. 14 lutego 2011 roku ogłosił zakończenie kariery piłkarskiej. Cztery miesiące później po raz ostatni wystąpił w barwach reprezentacji. Na początku lipca 2012 roku Ronaldo został dyrektorem sportowym w Corinthians São Paulo. Kariera klubowa Cruzeiro Pierwszym profesjonalnym klubem Ronaldo, do którego trafił w marcu 1993, w wieku 16 lat, było Cruzeiro EC z miasta Belo Horizonte. Został zaoferowany kierownictwu drużyny przez byłego reprezentanta Brazylii – Jairzinho, który także proponował zawodnika innej wielkiej drużynie – São Paulo FC, ale ich ówczesny trener, Tele Santana, nie skorzystał z okazji do zatrudnienia juniora. Cruzeiro zapłaciło za część praw do Ronaldo 50 tysięcy dolarów. Swój pierwszy oficjalny mecz w seniorskiej drużynie rozegrał 25 maja 1993, kiedy to trener Cruzeiro – Pinheiro – oszczędzając graczy przed półfinałem Pucharu Brazylii, pozwolił mu zagrać w wyjazdowym spotkaniu przeciwko Caldense Poços de Caldas (wygranym 1-0) w ramach mistrzostw stanu Minas Gerais. Do września tego samego roku, Ronaldo występował jedynie w drużynie juniorów lub meczach towarzyskich. Dobre występy w tych grach oraz odejście z drużyny jednego z napastników otworzyły mu drogę do pierwszego składu. 7 września 1993 roku zadebiutował w mistrzostwach Brazylii przeciwko Corinthians Paulista (0-2 w Belo Horizonte) i stał się podstawowym graczem Cruzeiro. Tego samego miesiąca stanął przed szansą wywalczenia swego pierwszego seniorskiego tytułu – w finale Recopa 1993 przeciwko São Paulo FC. Po dwóch meczach, zakończonych bezbramkowymi remisami, doszło do serii rzutów karnych. Ronaldo nie wykorzystał swojego, a Cruzeiro przegrało tytuł. Do końca rozgrywek Campeonato Brasileiro rozegrał jeszcze 13 meczów i strzelił w nich 12 bramek, co dało mu trzecie miejsce na liście najlepszych strzelców turnieju. Rozgłos przyniósł mu występ na własnym boisku przeciwko EC Bahia (7 listopada 1993), który Cruzeiro wygrało 6-0, a 17-letni Ronaldo strzelił wówczas 5 goli. Stał się wtedy 6. graczem w historii Campeonato Brasileiro, który dokonał tej sztuki (rekord ten został pobity w 1997 roku przez Edmundo – 6 bramek). Kilka dni po tym popisie otrzymał pierwsze powołanie do kadry narodowej na mecz z Niemcami, w którym jednak, podobnie jak miesiąc później z Meksykiem, nie zagrał. Wpływ na powołanie Ronaldo do reprezentacji miały też występy w Supercopa 1993, gdzie w 4 meczach zdobył 8 goli. Zyskał wtedy przydomek „Matador Azul” (Niebieski Zabójca, od koloru strojów Cruzeiro), a słowo „matador”, określające niezwykle skutecznego napastnika, wpisało się na stałe do futbolowego słownika brazylijskich komentatorów. W roku 1994, w mistrzostwach stanu Minas Gerais (Campeonato Mineiro), kontynuował swoją znakomitą skuteczność. W 18 meczach w ramach tych rozgrywek zdobył 22 bramki, zostając królem strzelców, a prowadzone przez niego Cruzeiro zdobyło tytuł mistrza. Zaliczył także długo oczekiwany debiut w kadrze narodowej, a stało się to 23 marca w meczu przeciwko Argentynie, wygranym przez Brazylię 2-0. Ronaldo musiał wtedy występować jako „Ronaldinho”, gdyż w zespole był już inny Ronaldo. W kolejnym meczu, 4 maja przeciwko Islandii, strzelił swego pierwszego gola, a Brazylia zwyciężyła 3-0. W międzyczasie brał z Cruzeiro (które w kwietniu wykupiło za milion dolarów resztę praw do zawodnika) udział w Copa Libertadores 1994, w którym rozegrał 8 meczów i strzelił 2 gole. Cruzeiro odpadło w 1/8 finału z chilijskim Unión Española, ale Ronaldo dał się zapamiętać golem strzelonym Boca Juniors, kiedy przeszedł z piłką niemal pół boiska mijając argentyńską obronę. Dobra gra w klubie zaowocowała powołaniem na Mistrzostwa Świata 1994, podczas których nie zagrał jednak żadnego meczu. Po powrocie z mundialu Ronaldo wystąpił w jeszcze jednym meczu dla Cruzeiro (towarzysko przeciwko Botafogo, 7 sierpnia), w którym strzelił swoją ostatnią bramkę dla klubu. Przed meczem ogłoszono, że PSV Eindhoven zapłacił za niego 6 milionów dolarów i Ronaldo wyjeżdża do Europy. Był to wówczas najdroższy transfer z brazylijskiego klubu za granicę. Ronaldo w barwach Cruzeiro rozegrał (pomiędzy 25 maja 1993 a 15 maja 1994) 46 oficjalnych meczów i strzelił w nich 44 gole. Ponadto wziął udział w 12 meczach towarzyskich (12 bramek). PSV Po mundialu w USA Ronaldo został kupiony do PSV Eindhoven za 6 milionów dolarów. W pierwszym sezonie gry dla holenderskiego klubu Brazylijczyk rozegrał w Eredivisie 33 mecze i strzelił 30 goli, co pozwoliło mu zostać królem strzelców i pierwszym od siedmiu lat piłkarzem, który zdobył przynajmniej 30 bramek. Poprzednim, który tego dokonał, był Marco van Basten w sezonie 1986/1987 (31 bramek). Również w tym sezonie Ronaldo zadebiutował w europejskich pucharach. W spotkaniu przeciwko Bayerowi 04 Leverkusen brazylijski napastnik strzelił trzy gole, które jednak nie dały awansu jego drużynie do dalszej rundy rozgrywek. W całym sezonie Ronaldo rozegrał 36 spotkań i strzelił 35 bramek. Na początku sezonu 1995/1996 Il Fenomeno doznał pierwszej kontuzji w karierze – pęknięcia kości goleniowej pod kolanem. Leczenie trwało dość krótko, przez co był gotowy do gry już w rundzie wiosennej, w której rozegrał 13 meczów ligowych i strzelił 12 bramek. W całym sezonie rozegrał 21 spotkań i trafił do siatki rywali 19 razy. Po tym sezonie Ronaldo przeszedł do FC Barcelona za 19 milionów dolarów. Ronaldo w barwach PSV rozegrał 57 spotkań i strzelił 54 bramki, wygrał też z tym zespołem Puchar Holandii. FC Barcelona W hiszpańskim klubie Brazylijczyk grał tylko rok, ale możliwe, że był to najlepszy sezon w jego karierze. Ronaldo w Primera División rozegrał 37 spotkań i strzelił 34 bramki, a pod koniec 1996 roku został wybrany najlepszym piłkarzem świata według plebiscytów FIFA i World Soccer. Zajął też drugie miejsce w najważniejszym plebiscycie o Złotą Piłkę, którą zdobył Niemiec Matthias Sammer, o 1 punkt wyprzedzając Brazylijczyka. W całym sezonie 1996/1997 Ronaldo strzelił 47 bramek w 49 meczach, wygrał Superpuchar Hiszpanii, Puchar Króla i Puchar Zdobywców Pucharów. Po sezonie został kupiony przez Inter Mediolan, a włoski klub najpierw zapłacił 27 milionów dolarów za zerwanie kontraktu Brazylijczyka z Barceloną, a następnie 53 miliony dolarów za sam transfer. Inter Mediolan Sezon 1997/1998 dla Ronaldo był bardzo dobry. Brazylijczyk został wicemistrzem Serie A, wygrał Puchar UEFA, został wicekrólem strzelców serie A z 25 bramkami na koncie, a w całym sezonie rozegrał 47 spotkań i strzelił 34 bramki. Pod koniec 1997 roku wygrał ponownie plebiscyty na piłkarza roku FIFA, World Soccer i wreszcie Złotą Piłkę. Sezon 1998/1999 był w połowie zmarnowany przez kontuzje, a Brazylijczyk rozegrał w nim 29 spotkań i strzelił 15 bramek. Pod koniec 1998 roku Ronaldo stawał na podium wszystkich plebiscytów, zajmując 2. miejsce w konkursie na piłkarza roku FIFA, 3. według World Soccer i również 3 według France Football, mimo przegranych plebiscytów to powszechnie jednak Brazylijczyk uchodził w dalszym ciągu za najlepszego piłkarza świata a rozegrane przez niego lata 1996 – 1998 uznaje się za jedną z największych dominacji w historii futbolu jednego piłkarza. W sezonach 1999/2000 i 2000/2001 Ronaldo dwukrotnie zerwał więzadła krzyżowe w prawym kolanie, skutkiem czego właściwie w ogóle nie wybiegał na murawę. Zdołał się wykurować dopiero pod koniec sezonu 2001/2002 roku, w którym rozegrał kilkanaście spotkań i strzelił kilka bramek, dzięki czemu dostał powołanie na Mistrzostwa Świata, które odbywały się w Korei i Japonii. W mediolańskim klubie zawodnik rozegrał 99 spotkań i strzelił 59 bramek. Po Mistrzostwach Świata kupił go Real Madryt za 45 milionów euro. Real Madryt Debiut w barwach „Królewskich” zaliczył 6 października, z powodu ciągłych kontuzji, wchodząc na ostatnie 30 minut w ramach 4. kolejki La Liga, przeciwko Deportivo Alavés Vitoria. Minutę później strzeli gola z woleja, po podaniu Roberto Carlosa i nie minęło 20 minut, a do siatki trafił ponownie, po podaniu McManamana, a Real zwyciężył 5:2. Następne spotkania w wykonaniu Brazylijczyka nie były tak owocne. Ronaldo nie potrafił strzelić gola przez ponad miesiąc i po raz pierwszy zaczęto mówić o jego nadwadze. Jednak w grudniu Brazylijczyk już wchodził na odpowiednie obroty, a w finale o Puchar Interkontynentalny przeciw Club Olimpia strzelił gola na 1:0, a mecz zakończył się wynikiem 2:0. Brazylijczyk dostał samochód marki Toyota dla najlepszego piłkarza finałowego spotkania. W grudniu otrzymał też wiele prestiżowych nagród dla najlepszego piłkarza świata, po raz trzeci wygrał plebiscyt World Soccer, co nie udało się nikomu w ponad 30-letniej historii tego plebiscytu i został piłkarzem roku FIFA, co też jest rekordem, który rok później wyrównał Zinedine Zidane. Ronaldo drugi raz zwycięża plebiscyt Złota Piłka i po raz pierwszy otrzymuje Złotego buta dla króla strzelców Mistrzostw Świata, wygrywa też jako trzeci piłkarz w historii i pierwszy po ponad 30 latach plebiscyt na najlepszego sportowca świata według BBC Sports Personality of the Year Overseas Personality. Wcześniej dokonali tego Eusébio w 1966 i Pelé w 1970 roku. Następne miesiące dla Brazylijczyka w Realu są również udane i dość regularnie trafia do bramki rywala i jest jednym z najlepszych piłkarzy madryckiego klubu, z 18 bramkami w 19 ostatnich spotkaniach, z 2 hat-trickami, w tym kapitalny mecz 23 kwietnia na Old Trafford, gdzie strzelił 3 gole i pozbawił szans Manchester United na awans do półfinału Ligi Mistrzów. W półfinale Real musi uznać wyższość Juventusu, ale zostaje mistrzem La Liga, a w decydującym meczu 38. kolejki o mistrzostwo Hiszpanii z Athletic Bilbao wygrywa 3:1, a Ronaldo strzelając 2 gole zostaje graczem meczu. Brazylijczyk kończy sezon z 30 bramkami w 44 meczach i tytułem wicekróla strzelców La Liga. Na początku sezonu 2003/2004 Real Madryt wygrywa Superpuchar Hiszpanii, a Ronaldo jest jednym z lepszych piłkarzy w dwumeczu strzelając 1 gola. Pod koniec roku zostaje piłkarzem numer 3 na świecie według Piłkarz roku FIFA. Sezon 2003/2004 był dla Królewskich i Ronaldo wręcz idealny do końca lutego, Królewscy mając po 26 kolejkach La Liga przewagę 8 i 9 punktów kolejno nad Valencią i Deportivo La Coruña, byli też już w finale Pucharu Króla i walczyli o ćwierćfinał Ligi Mistrzów z Bayernem Monachium. Jednak wszystko zacięło się już w 27 kolejce kiedy padł remis 1:1 z Racingiem Santander, a Ronaldo doznał kontuzji która wykluczyła go na 3 tygodnie, W tym czasie Real Madryt rozegrał 4 spotkania, rewanż z Bayernem Monachium w 1/8 Królewscy wygrali 1:0 i awansowali do 1/4 LM po bramce Zidane’a, następnie zremisowali mecz ligowy z Realem Zaragoza 1:1, a kilka dni później po dogrywce przegrali finał Pucharu Króla również z Zaragozą 2:3, a kolejny mecz ligowy przegrywają z Athletic Bilbao 4:2 i z blisko 10 punktowej przewagi nad Valencią i Deportivo już prawie nic nie zostało. Na następny mecz wrócił już Ronaldo i Real wygrał z AS Monaco 4:2 w 1/4 LM, a Brazylijczyk strzelił 1 gola i sprokurował karnego którego wykorzystał Luís Figo. Następnie przyszła wygrana w ramach 31 kolejki La Liga nad Sevillą aż 5:1 i 2 bramki strzelił Ronaldo. Później stał się kataklizm, Real przegrał rewanżowe spotkanie z AS Monaco 3:1 i nie awansował do półfinału Ligi Mistrzów oraz nie wygrał żadnego z ostatnich 7 spotkań La Liga. Drużyna z Madrytu zajęła 4. miejsce w tych rozgrywkach a wygrała je Valencia CF mając 7 punktów przewagi nad Realem. Ronaldo został Królem strzelców La Liga mając 24 gole w 32 meczach, a w całym sezonie strzelił 31 bramek grając 48 spotkań, Z całą pewnością największą winę ponosi defensywa „królewskich”, która w samej lidze straciła aż 54 bramki, a Valencia CF dokładnie 2 razy mniej. Sezon 2004/2005 był dla Realu równie słaby i tym razem już bez żadnego tytułu. Ronaldo do końca lutego 2005 strzelił ledwie 14 bramek w 31 meczach, a rozkręcił się dopiero w marcu i omal nie doprowadził Królewskich do tytułu mistrza Hiszpanii, ale do klubu FC Barcelona zabrakło jednak 4 punktów. Łącznie Brazylijczyk strzelił w tym sezonie 24 gole w 45 meczach. Sezon 2005/2006 był równie słaby, a Ronaldo poza dobrym początkiem sezonu nie miał udanego z powodu ciągłych odnawiających się kontuzji. Real Madryt nie zdobył żadnego tytułu, a Ronaldo strzelił łącznie 15 bramek w 27 spotkaniach. Przed sezonem 2006/2007 Milan był gotów wyłożyć za Ronaldo 18 milionów euro, ale transakcja nie doszła do skutku, Brazylijczyk jednak z powodu konfliktu z nowym trenerem Fabio Capello był tylko rezerwowym. Zdołał jednak strzelić ważnego gola w meczu z Athletic Bilbao przed zimowym okienkiem transferowym, w którym to właśnie przeszedł do Milanu za 7,5 miliona euro i w niewielkim stopniu pomógł Realowi zdobyć tytuł mistrza Hiszpanii, który mimo iż na koniec sezonu miał tyle samo punktów co FC Barcelona – po 76 to w dwumeczu pomiędzy dwoma drużynami Real odniósł zwycięstwo i remis. Ronaldo dla Realu przez pół sezonu rozegrał 13 spotkań i strzelił 4 gole, został też mistrzem Hiszpanii. Przez 4 i pół sezonu grając w Realu strzelił 104 gole w 177 meczach, zdobył Puchar Interkontynentalny, Superpuchar Hiszpanii i dwukrotnie mistrzostwo La Liga. AC Milan Do Milanu oficjalnie trafił 30 stycznia 2007 roku. Zadebiutował 11 lutego w meczu przeciwko Livorno, który A.C. Milan wygrał 2:1. W następnym meczu ze Sieną strzelił swoje pierwsze gole dla Milanu. W tym meczu zaliczył również jedną asystę, a Mediolański klub wygrał to spotkanie 4:3. Do końca sezonu wystąpił jeszcze w 13 meczach i strzelił w nich 7 goli. Wygrał również Superpuchar Europy i Klubowe Mistrzostwa Świata w następnym sezonie. W sezonie 2007/2008 w spotkaniu z Livorno doznał kontuzji, po której rozwiązał kontrakt z klubem. W Milanie rozegrał 20 meczów w których strzelił 9 goli. Występował tylko w meczach ligowych. Corinthians São Paulo Ronaldo podczas rekonwalescencji trenował z CR Flamengo. Jednak 9 grudnia 2008 roku napastnik podpisał roczny kontrakt z ligowym rywalem Flamengo – Corinthians São Paulo. Ronaldo pierwszy mecz w barwach Corinthians Paulista rozegrał 4 marca 2009 roku przeciwko Itumbiara EC. Pierwszego gola strzelił cztery dni później w spotkaniu z SE Palmeiras. Do tej pory w barwach Corinthians São Paulo rozegrał 38 spotkań i strzelił 23 bramki, 10 spotkań i 8 bramek w Campeonato Paulista zostając najlepszym piłkarzem tych rozgrywek, 8 spotkań i 3 bramki biorąc udział w turnieju o Puchar Brazylii i 20 spotkań i 12 bramek w rozgrywkach ligowych Campeonato Brasileiro. Następny sezon w barwach Corinthians nie był tak udany dla Ronaldo jak poprzedni, w rozgrywkach Campeonato Paulista rozegrał 9 spotkań i strzelił 3 gole a jego zespół nie zdołał awansować do półfinałów. W Copa Libertadores odpadło już w 1/8 po zaciętym dwumeczu z Flamengo, pierwsze spotkanie zostało rozegrane w Rio de Janeiro i gospodarze wygrali 1:0, drugie na własnym stadionie Corinthians wygrało 2;1 i jednego gola strzelił Ronaldo, niestety stracony gol na wyjeździe spowodował, że to FLamengo awansowało do ćwierćfinałów, Brazylijczyk w tych rozgrywkach zagrał 7 razy i strzelił 3 gole. W Campeonato Brasileiro walka o mistrzostwo kraju toczyła się pomiędzy trzema zespołami – Fluminense, Cruzeiro i Corinthians, na ostatnią kolejkę przed końcem Fluminense z 66 punktami miało jeden punkt przewagi nad Corinthians i dwa nad Cruzeiro. Ostatnia kolejka zakończyła się wygraną ówczesnych liderów i zdobywając 69 punktów zostali oni mistrzami kraju, Timão swoje spotkanie tylko zremisowali i w związku z wygrana Cruzeiro spadli na 3. miejsce które premiuje jednak do gry w następnej edycji Copa Libertadores. Ronaldo na 38 kolejek rozegrał jedynie 11, liczne kontuzje (uda, łydki) nie pozwoliły mu rozwinąć skrzydeł i włączyć się do walki o króla strzelców, Brazylijczyk do 30 kolejki zagrał tylko 3 spotkania, na dobre wrócił na koniec sezonu gdy zostało 9 kolejek do końca, IL Fenomeno wówczas opuścił tylko jedno spotkanie, w 11 meczach w Brasileiro strzelił 6 bramek, warto odnotować, że z nim w składzie jego zespół nie zaznał goryczy porażki osiągając 6 zwycięstw i 5 remisów. W całym sezonie 2010 we wszystkich rozgrywkach Ronaldo rozegrał tylko 26 spotkań, strzelił 12 goli i dorzucił do tego 6 asyst. Nazario de Lima w barwach Corinthians przez 2 sezony zdołał rozegrać 65 spotkań, strzelić 35 bramek i zaliczyć 11 asyst. 14 lutego 2011 roku Ronaldo ogłosił zakończenie piłkarskiej kariery. Brazylijczyk planował zakończyć przygodę z futbolem po upływie sezonu, jednak zmienił zdanie. Powodem takiej decyzji było odpadnięcie jego klubu z rozgrywek Copa Libertadores oraz konflikt z kibicami klubu, ale przede wszystkim problemy zdrowotne, które miały duży wpływ na jego podatność na kontuzję oraz na nadwagę. Napastnik cierpi na niedoczynność tarczycy, chorobę, która spowalnia metabolizm organizmu. Od lipca 2012 Ronaldo jest dyrektorem sportowym w Corinthians São Paulo. Fort Lauderdale Strikers W grudniu 2016 roku został współwłaścicielem zespołu Fort Lauderdale Strikers, występującego w North American Soccer League. Real Valladolid We wrześniu 2018 r. Ronaldo został większościowym właścicielem klubu La Liga Real Valladolid po zakupie 51% pakietu kontrolnego w klubie za 30 milionów euro. Cruzeiro W grudniu 2021 r. Ronaldo kupił pakiet kontrolny w klubie swojego dzieciństwa- Cruzeiro. Inwestując 400 milionów reali (70 milionów dolarów) w klub, Ronaldo powiedział, że chce „zabrać Cruzeiro tam, gdzie na to zasługuje". Statystyki 1Uwzględniono też rozgrywki stanowe Campeonato Mineiro (20 meczów, 22 gole) i Campeonato Paulista (21 meczów, 11 goli). 2Recopa Sudamericana (1 mecz), Superpuchar Hiszpanii (3 mecze, 3 gole), Play-off do Pucharu UEFA (1 mecz), Puchar Interkontynentalny (1 mecz, 1 gol) Kariera reprezentacyjna Ronaldo w reprezentacji Brazylii zadebiutował 23 marca 1994 roku w meczu przeciwko Argentynie pojawiając się na ostatnie 10 minut spotkania. Pierwszego gola strzelił w następnym meczu z reprezentacją Islandii. Po bardzo dobrych występach w klubie, Ronaldo został powołany na mundial w 1994 roku. W żadnym z siedmiu spotkań nie zagrał, jednak jako członkowi 22 osobowej kadry należał mu się złoty medal. W 1995 roku wraz z reprezentacją pojechał na Copa America do Urugwaju. Razem z kolegami zdobył srebrny medal. Na Igrzyskach Olimpijskich w Atlancie Brazylia zdobyła brązowy medal, a Ronaldo w meczu o trzecie miejsce strzelił jednego z goli. Rok później Il Fenomeno został powołany na Copa America w Boliwii. Strzelił tam pięć goli w 6 meczach, został wicekrólem strzelców i najlepszym piłkarzem całego turnieju, a ze swoją reprezentacją zdobył złoty medal. Następnym dużym turniejem, w którym uczestniczył był mundial we Francji. Ronaldo strzelił 4 gole i zaliczył trzy asysty. Przed finałem, w którym Brazylia ulegała gospodarzom turnieju 3:0 dostał napadu padaczkowego. Cztery lata później na Mistrzostwach Świata w Korei i Japonii, Brazylijczyk zdobył złoty medal i został królem strzelców turnieju. W finałowym meczu dwa razy pokonał Olivera Kahna. Po turnieju stwierdził: Na mundialu w Niemczech Ronaldo strzelił trzy gole, zaś z Brazylią dotarł do ćwierćfinału w którym Canarinhos ulegli Francji. Po tym meczu został odsunięty od reprezentacji, nie wystąpił w niej przez pięć kolejnych lat. Po raz ostatni zagrał w barwach Canarinhos w swoim pożegnalnym spotkaniu, przeciwko Rumunii (1:0), 7 czerwca 2011. Życie prywatne W 1999 roku Ronaldo poznał Milene Domingues, z którą ożenił się kilka miesięcy później. Małżeństwo nie przetrwało jednak długo, bo już w 2003 roku para się rozstała. Z tego związku Ronaldo ma syna Ronalda urodzonego 6 kwietnia 2000 roku w Mediolanie. Jego nową partnerką jest Maria Beatriz Antony z którą pobrał się w lutym 2005 roku. 24 grudnia 2008 roku w Rio de Janeiro przyszła na świat ich córka Maria Sophia. 8 grudnia 2010 roku poinformowano, że Ronaldo jest ojcem, chłopca pochodzącego z Singapuru, niejakiego Alexa. Chłopiec urodził się w 2005 roku i jest owocem romansu Il Fenomeno z mieszkającą w Singapurze, Brazylijką – Michele Umezu. Testy DNA potwierdziły ojcostwo zawodnika. Po otrzymaniu wyniku powiedział on: „Alex jest moim synem, bratem trojga moich pięknych dzieci tak jak on. Będę go zawsze traktować jak ojciec pełniąc wszystkie obowiązki i przyjemności.”. Ronaldo kilka dni wcześniej zapisał na swoim Twitterze, że cieszy się ze spotkania z Alexem i jeśli badania wykażą, że jest ojcem chłopca to z przyjemnością poniesie odpowiedzialność. Poddał się zabiegowi wazektomii. Sukcesy Klubowe Cruzeiro Campeonato Mineiro – 1993 PSV Eindhoven Puchar Holandii – 1995/1996 FC Barcelona Superpuchar Hiszpanii – 1996 Puchar Hiszpanii – 1996/1997 Puchar Zdobywców Pucharów – 1996/1997 Inter Mediolan Puchar UEFA – 1997/1998 Real Madryt Superpuchar Europy – 2002 Puchar Interkontynentalny – 2002 Mistrzostwo Hiszpanii – 2002/2003, 2006/2007 Superpuchar Hiszpanii – 2003 AC Milan Superpuchar Europy – 2007 Klubowe Mistrzostwo Świata – 2007 Corinthians São Paulo Campeonato Paulista – 2009 Copa do Brasil – 2009 Reprezentacyjne Mistrzostwo Świata – 1994, 2002 Wicemistrzostwo Copa America – 1995 Brązowy medal Igrzysk Olimpijskich – 1996 Copa América – 1997, 1999 Puchar Konfederacji – 1997 Wicemistrzostwo świata – 1998 Indywidualnie Król strzelców Supercopa Libertadores – 1993 (8 goli w 4 meczach) Król strzelców mistrzostw stanu Belo Horizonte Campeonato Mineiro – 1994 (22 gole w 18 meczach) Król strzelców Ligi Holenderskiej – 1994/1995 (30 goli w 33 meczach) Złota Piłka France Football II miejsce – 1996 (Wyprzedził go o I punkt Matthias Sammer) Piłkarz Roku FIFA I miejsce – 1996 (Najmłodszy laureat w historii) World Soccer I miejsce – 1996 (Najmłodszy laureat w historii) Najlepszy piłkarz Ligi Hiszpańskiej – 1996/1997 Najlepszy napastnik Ligi Hiszpańskiej – 1996/1997 Najlepszy obcokrajowiec Ligi Hiszpańskiej – 1996/1997 Król strzelców Pucharu Króla – 1996/1997 (8 goli w 5 meczach) Najlepszy piłkarz w finale Pucharu Zdobywców Pucharów – 1997 Najlepszy piłkarz Copa America – 1997 Najlepsza jedenastka Copa America – 1997 Król strzelców Ligi Hiszpańskiej (Trofeo Pichichi i Europejski Złoty But) – 1997 (34 gole w 37 meczach) Złota Piłka France Football I miejsce – 1997 (Najmłodszy laureat w historii) Piłkarz Roku FIFA I miejsce – 1997 World Soccer I miejsce – 1997 Srebrny Onze magazynu Onze Mondial I miejsce – 1997 (Najmłodszy laureat w historii) Najlepszy piłkarz w finale Puchar UEFA – 1998 Najlepszy piłkarz Ligi Włoskiej – 1997/1998 Najlepszy napastnik Ligi Włoskiej – 1997/1998 Najlepszy obcokrajowiec Ligi Włoskiej – 1997/1998 Najlepszy piłkarz Mistrzostw Świata Złota Piłka I miejsce – 1998 Najlepsza jedenastka Mistrzostw Świata – 1998 Trzeci strzelec Mistrzostw Świata (Brązowy But) – 1998 (4 gole w 7 meczach) Najlepszy piłkarz Europejskich Pucharów – 1997/1998 Najlepszy napastnik europejskich pucharów – 1997/1998 Król Strzelców Copa América – 1999 (5 goli w 6 meczach) Najlepsza jedenastka Copa America – 1999 Najlepszy piłkarz w finale Mistrzostw Świata – 2002 Najlepsza jedenastka Mistrzostw Świata – 2002 Król strzelców Mistrzostw Świata (Złoty But) – 2002 (8 goli w 7 meczach) Najlepsza jedenastka UEFA – 2002 Najlepszy piłkarz Pucharu Interkontynentalnego (Toyota) – 2002 Złota Piłka France Football I miejsce – 2002 Piłkarz Roku FIFA I miejsce – 2002 World Soccer I miejsce – 2002 Srebrny Onze magazynu Onze Mondial I miejsce – 2002 Najlepszy sportowiec świata według BBC Sports Personality of the Year Overseas Personality – 2002 Najlepszy obcokrajowiec Ligi Hiszpańskiej – 2002/2003 Król strzelców Ligi Hiszpańskiej (Trofeo Pichichi) – 2003/2004 (24 gole w 32 meczach) Golden Foot (nagroda za całokształt kariery dla piłkarza powyżej 29 roku życia) – 2006 Piłkarski Oskar w kategorii Mistrz nad Mistrzami w Serie A – 2008 Najlepszy piłkarz Campeonato Paulista – 2009 Piłkarz dekady według Goal.com – 2009 Przypisy Linki zewnętrzne worldfootball.net: Ronaldo Reprezentanci Brazylii w piłce nożnej Królowie strzelców mistrzostw świata w piłce nożnej Medaliści Letnich Igrzysk Olimpijskich 1996 Piłkarze Cruzeiro EC Piłkarze PSV Eindhoven Piłkarze FC Barcelona Piłkarze Interu Mediolan Piłkarze Realu Madryt Piłkarze A.C. Milan Piłkarze SC Corinthians Paulista Laureaci Złotej Piłki Piłkarze FIFA 100 Królowie strzelców Eredivisie Królowie strzelców Primera División Uczestnicy Copa América 1995 Uczestnicy Copa América 1997 Uczestnicy Copa América 1999 Uczestnicy Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 1994 Uczestnicy Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 1998 Uczestnicy Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2002 Uczestnicy Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2006 Uczestnicy Pucharu Konfederacji w piłce nożnej 1997 Urodzeni w 1976 Brazylijscy medaliści olimpijscy Mistrzowie Świata w Piłce Nożnej Królowie strzelców Copa América Zdobywcy Copa América Zdobywcy Pucharu Konfederacji w piłce nożnej Ludzie urodzeni w Rio de Janeiro

801

https://pl.wikipedia.org/wiki/Chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo

Chrześcijaństwo

Chrześcijaństwo (, Christianismós, ), chrystianizm – religia monoteistyczna zaliczana do grupy abrahamicznej. Powstała w I wieku n.e. w Palestynie, wówczas podlegającej Cesarstwu Rzymskiemu. Religię tę, według jej wyznawców, założył Jezus z Nazaretu, przez wyznawców nazwany Chrystusem, ponieważ uznano go za mesjasza przepowiedzianego w Biblii hebrajskiej, przez chrześcijan nazywej Starym Testamentem. Życie i nauczanie Jezusa spisano w Ewangeliach; te oraz inne pisma Nowego Testamentu włączono do Biblii. Przez chrześcijan jest uznawana za Słowo Boże – jego główną część lub całość. Poszczególne wyznania chrześcijańskie zwykle nazywają się Kościołami; różnią się poglądami m.in. na kanon Biblii – to, które pisma są natchnione, a które są jedynie apokryfami. Większość wyznań chrześcijańskich wierzy w: Trójcę Świętą – jedność Boga w trzech osobach: Stwórcą świata jest Bóg Ojciec, zrodzony z niego Syn Boży objawił się ludziom jako Jezus, a Duch Święty kieruje światem. Zależność różnych osób boskich oraz człowieczeństwo Jezusa były przedmiotami sporów i dzielą różne wyznania; zbawienie – możliwość osiągnięcia raju; zbawienie zwykle jest wiązane ze zmartwychwstaniem ciał; piekło, choć niektóre uznają apokatastazę lub anihilacjonizm; paruzję – powrót Jezusa powiązany z sądem ostatecznym. Obrzędem charakterystycznym dla chrześcijaństwa jest chrzest – podstawowy element inicjacji, związany z użyciem wody, choć część wyznań używa tego pojęcia w szerszym znaczeniu. Kościoły mają różne zdania o warunkach ważności chrztu, np. kto może go udzielać i czy może go przyjąć dziecko. Jezus z Nazaretu pierwotnie rozpowszechniał swoją religię w rodzinnej Galilei i sąsiedniej Judei, głównie wśród Żydów. Najbliżsi uczniowie Jezusa – apostołowie – kontynuowali to dzieło zwane ewangelizacją, także wśród przedstawicieli innych narodowości oraz wyznań, czasem nazywanych pogańskimi. Część apostołów współtworzyła Nowy Testament; razem ze swoimi następcami znaleźli wyznawców w Cesarstwie i innych krajach jak Armenia, Aksum, Iran czy Indie. W IV wieku w trzech pierwszych państwach chrześcijaństwo stało się religią dominującą; wyparło tak wcześniejsze politeizmy naturalne, jednak nie zastąpiło całkiem judaizmu. W średniowieczu chrzest przyjmowały kolejne ludy Europy – m.in. germańskie, celtyckie, słowiańskie i bałtyckie, na co miały wpływ Cesarstwo Bizantyńskie i Pierwsza Rzesza Niemiecka. W tej samej epoce pojawił się inspirowany chrześcijaństwem islam, który wyparł tę religię z Bliskiego Wschodu, Afryki Północnej i części Półwyspu Iberyjskiego. Ten ostatni państwa chrześcijańskie odzyskały w ramach rekonkwisty; próbowały też zdobyć Palestynę w ramach krucjat, co udało się tylko tymczasowo. W czasach nowożytnych chrześcijaństwo rozpowszechniło się na nowych terenach za sprawą wielkich odkryć geograficznych, ekspansji terytorialnej Rosji, innych form kolonializmu i pokojowego misjonarstwa. Religia ta oprócz Europy i Etiopii zdominowała Nowy Świat, Syberię, Filipiny, Timor Wschodni i część Afryki Subsaharyjskiej, a w Korei Południowej stała się najpopularniejszą, choć nie większościową. Próby chrystianizacji Japonii nie powiodły się przez państwowe prześladowania trwające do XIX wieku. Z drugiej strony nowożytność przyniosła krytykę chrześcijaństwa z pozycji deistycznych i ateistycznych – najpóźniej w XVII wieku w krajach chrześcijańskich pojawili się zdeklarowani ateiści i postulaty tolerancji dla nich. XVIII-wieczne oświecenie to czas nasilonej krytyki chrześcijaństwa, która w czasach rewolucji francuskiej doprowadziła do krwawych starć. XIX i XX wiek to czasy sekularyzacji, szczególnie silnej w krajach socjalistycznych jak bolszewicka Rosja, powstały z niej Związek Radziecki oraz jego państwa satelickie i sojusznicze. Po jesieni ludów i końcu zimnej wojny państwowa walka z religią ustała w części krajów historycznie chrześcijańskich, jednak nie we wszystkich – ateizm państwowy ostał się na Kubie. Pojawiły się też oddolne ruchy krytyczne jak Nowy ateizm. Krytyce poddano nie tylko wierzenia historyczne i metafizyczne chrześcijaństwa, ale też poglądy etyczne większości Kościołów i autorów Biblii. Powstał szereg ruchów feministycznych, na rzecz emancypacji osób queer (LGBTQ+) i zwierząt nieludzkich; część tych ruchów krytykuje najpopularniejsze wyznania chrześcijańskie, Biblię i samego Jezusa za seksizm, patriarchalizm, homofobię, transfobię i gatunkizm. Stosunek do chrześcijaństwa stał się jedną z głównych osi sporów politycznych między prawicą a lewicą. Niektóre kraje historycznie chrześcijańskie jak Czechy i Estonia stały się w większości niereligijne. W latach 20. XXI wieku chrześcijaństwo pozostaje największą religią świata, skupiającą 32% ludności, z czego ponad połowa to katolicy, ponad jedna trzecia – protestanci, a większość pozostałych prawosławni. Pierwotna doktryna Zgodnie z najstarszymi Credo (IV w. n.e) Jezus jest współistotny z Bogiem judaizmu i nosi boski tytuł – Pan (Kyrios, Adonai), którego to rzeczownika żydzi i zdecydowana większość chrześcijan używają jako zamiennika imienia własnego samego Stwórcy. Wyznawanie wiary w Jezusa, wyrażające się w uważaniu go za mesjasza i syna Bożego, wiary w jego odkupieńczą śmierć i zmartwychwstanie, jest dla chrześcijan podstawową drogą zbawienia (por. Rz 10,9). Przekazywanie depozytu wiary chrześcijaństwo urzeczywistniało najpierw poprzez ustne przepowiadanie kerygmatu oraz przez pisma apostolskie, spisane za życia apostołów, czyli pierwszych dwunastu uczniów Jezusa, których wybrał jako nowych patriarchów Kościoła – Ludu Bożego Nowego Przymierza, na wzór 12 pokoleń Jakuba. Odczytywano je, razem z Biblią hebrajską (na początku głównie Proroków), na uroczystych zebraniach niedzielnych. Po śmierci apostołów, w długim procesie rozeznawania, ustalono kanon pism apostolskich uznanych za autentyczne, a według niektórych wyznań (prawosławny i rzymsko-katolicki), dalszy przekaz wiary dokonuje się przez Tradycję – która wyjaśnia pisma Nowego Testamentu, i której podstawowe prawdy zostały sformułowane na pierwszych czterech soborach powszechnych chrześcijaństwa niepodzielonego. Świętem, obchodzonym jako pierwsze w chrześcijaństwie oraz uznawanym za najważniejsze przez większość chrześcijan, jest Wielkanoc (Pascha), obchodzona w niedzielę na pamiątkę Zmartwychwstania Chrystusa – ukoronowania obiektywnego dzieła Zbawienia. Nazwa i symbolika Zgodnie z Dziejami Apostolskimi (11,26) „W Antiochii po raz pierwszy nazwano uczniów chrześcijanami” (gr. Χριστιανός). Określenie to pochodziło prawdopodobnie z kręgów pogańskich i miało początkowo negatywny wydźwięk. Z czasem zaczęło wyrażać odrębność wierzących w Jezusa Chrystusa (wcześniejsze terminy to „wierzący”, „uczniowie”). Pierwsze użycie terminu chrześcijaństwo (gr. Χριστιανισμός) w tekście biblijnym odnotowano w Dziejach Apostolskich (Dz 26,28). Pojawia się ono również u Tertuliana, Grzegorza z Nyssy i u innych pisarzy wczesnochrześcijańskich. Pierwotnie symbolem chrześcijaństwa, a właściwie znakiem rozpoznawczym była ryba, jako graficzne przedstawienie akrostychu ICHTYS (po grec. Ichtys oznacza rybę), w którym każda z jego pięciu liter początkuje najbardziej istotne określenia Boga Człowieka: Jesus ChristosTheu Hijos Sóter (Jezus, Chrystus, Syn Boga, Zbawiciel). Dopiero w IV w. po Konstantynie Wielkim z chrześcijaństwem łączono symbol krzyża. Nawiązano w ten sposób do dwóch pierwszych liter greckich słowa Christos (Χ – chi i Ρ – ro), a następnie również do ukrzyżowania Jezusa. Podstawy wiary Chrześcijaństwo jest objawioną religią monoteistyczną, która bierze swój początek od Jezusa z Nazaretu. Według wiary chrześcijańskiej, Bóg objawiał się ludzkości stopniowo w historii Izraela i Kościoła. Proces ten swą pełnię osiągnął w Jezusie Chrystusie. Wraz z judaizmem chrześcijanie wyznają, że Bóg jest jeden i że jest Stwórcą świata widzialnego i niewidzialnego, duchowego, i jest transcendentny wobec niego. Człowiek jest koroną stworzenia, obrazem Boga, ukazującym umysł Twórcy. Jednak obecna egzystencja człowieka jest w konflikcie z pierwotnym zamiarem stwórczym Boga. Konflikt ten nie może być usunięty ludzkimi siłami, z powodu grzechu pierworodnego, który sprawił, że człowiek żyje w alienacji, łamiąc Prawo Boże i sprawiedliwość i jest poddany grzechowi i śmierci. Bóg odpowiedział na ten stan poprzez Wcielenie swego Syna, Słowo, które stało się ciałem (J 1, 14). Przynajmniej od soboru nicejskiego (325) częścią chrześcijańskiej ortodoksji jest wiara, że Jezus Chrystus jest odwiecznym Synem Bożym, równym co do istoty Bogu Ojcu, a zatem Bóg jest jeden w istocie, troisty w osobach (hipostazach): jako Bóg Ojciec, Syn Boży (Jezus) i Duch Święty. W ciągu wieków istnienia chrześcijaństwa kanon wiary był różnie definiowany przez teologów. Jednak absolutne minimum, którego już nie można zredukować, by nie wyjść poza chrześcijaństwo, jest wiara w to, że poprzez życie, śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa Bóg przyniósł światu zbawienie. Każda z osób Bożych ma tę samą, jedną boską istotę (naturę) i pozostaje we wzajemnej relacji osobowej na zasadzie pochodzeń: Bóg Ojciec stanowi zasadę pochodzenia dla Syna, a razem z nim (wspólnie – łac. filioque – w tradycji zachodniej, przez Syna – łac. per filium – w tradycji wschodniej) dla Ducha Świętego. W III w. n.e. w łonie chrześcijaństwa w ramach dyskusji chrystologicznych pojawiła się nauka arianizmu, głosząca, że Jezus Chrystus, Syn Boży, nie jest równy Ojcu i jest jemu podporządkowany. Pogląd ten został przez autorytet apostolski Kościoła odrzucony jako herezja już na soborze w Nicei w 325 r., co zostało zapisane w symbolu nicejskim, a następnie potwierdzone przez sobór konstantynopolitański I (381 r.) w Nicejsko-konstantynopolitańskim wyznaniu wiary. Jednorodzony Syn Ojca, który „stał się człowiekiem” w Jezusie Chrystusie, przez swą śmierć i zmartwychwstanie dokonał dzieła odkupienia człowieka i świata, dając ludziom, którzy wierzą, zbawienie i życie wieczne. Chrześcijanie oczekują powszechnego zmartwychwstania oraz sądu ostatecznego, na którym nastąpi podział na zbawionych i potępionych. W najbardziej elementarnej postaci doktryna ta została wyrażona w symbolach wiary: nicejsko-konstantynopolitańskim, apostolskim i atanazjańskim. Wyznacznikiem wiary chrześcijańskiej są orzeczenia siedmiu soborów powszechnych, na których sformułowano podstawowe dogmaty: o boskości Syna Bożego (sobór nicejski I – 325 rok), o boskości Ducha Świętego (sobór konstantynopolitański I – 381 rok), o godności Marii jako „Theotokos, Matce Bożej” (sobór efeski – 431 rok) i o dwóch naturach Chrystusa (sobór chalcedoński – 451 rok). Ostatniego ze wspomnianych dogmatów nie przyjmują Kościoły tzw. monofizyckie. Podstawowym przykazaniem etycznym chrześcijan oprócz przykazań Dekalogu jest przykazanie miłości Boga oraz bliźniego (w tym nieprzyjaciół). Miłość polega nie na akceptacji grzechu, ale nieżywieniu negatywnych uczuć względem źle czyniących, krzywdzących, nieszukaniu odwetu, ale pozostawieniu człowiekowi prawa do wyboru własnej drogi, do wolności, którą każdy powinien szanować, podobnie jak Bóg to czyni względem każdego człowieka. W myśl nauczania, w żadnym wypadku nie oznacza to wspierania drugiego człowieka w czynieniu zła. Jeżeli jednak zechce czynić dobro, jest bratem, któremu chrześcijanin winien nieść podstawową pomoc w zależności od możliwości, nie zaniedbując własnego zbawienia. To dobro każdy chrześcijanin ma mnożyć w codziennym życiu, w każdym miejscu, w każdym czasie, dając przykład życia uczciwego, mówiąc prawdę, na zło odpowiadając życzliwą stanowczością, pokonując własny lęk, słabość, doskonaląc się w dobroci i życzliwości, odcinając się odważnie od wszelkich złych zachowań, nawet gdyby to miało kosztować wiele. Statystyki Chrześcijaństwo jest obecnie najliczniej reprezentowaną religią na świecie. Dziś istnieje już 41 tys. odłamów i wspólnot kościelnych. Liczbę tę zawyżają liczne niezależnie działające, choć sobie pokrewne wspólnoty protestanckie; często spotyka się z liczbą 21 nurtów (tradycji) protestanckich. Bardzo trudno jest szacować dokładną liczebność wyznawców chrześcijaństwa, ponieważ wiele z odłamów prowadzi w różny sposób statystyki członkostwa, które często nie pokrywają się z liczbą praktykujących. Na przykład katolicyzm, gdzie się praktykuje chrzest niemowląt, uważa każdego ochrzczonego za swojego wyznawcę, nawet jeżeli został on członkiem innego wyznania bądź religii, a niekiedy nawet gdy dokonał oficjalnej apostazji. W Europie Północnej, gdzie wiele kościołów protestanckich jest wciąż religią państwową, lub zachował się zwyczaj płacenia podatku kościelnego praktykuje zaledwie kilka procent z nominalnych członków kościoła. W wielu krajach Ameryki Łacińskiej i Filipin obserwuje się też wzajemne podbieranie konwertytów i częste zmiany wyznań, co skutkuje bardzo niskim poziomem wierności nowemu odłamowi (na poziomie 20–30% w skali roku). Nurty i denominacje Według badań PEW Forum, z chrześcijaństwem identyfikuje się blisko 32% ludności świata (według raportu z 2011 r.). Według sprawozdania organizacji spośród blisko 2,2 miliarda chrześcijan wyróżnia się: ok. 1,1 mld katolików (50,1% wszystkich chrześcijan i 15,9% światowej populacji), ok. 800 mln protestantów (odpowiednio 36,7% i 11,6%), w tym: ok. 279 mln zielonoświątkowcy ok. 215 mln ewangelikalni ok. 85 mln anglikanie ok. 80 mln ewangelicy reformowani ok. 77 mln luteranie ok. 74 mln metodyści ok. 72 mln baptyści (według danych samego kościoła około 100 mln) ok. 21 mln adwentyści (99% adwentystów zrzesza Kościół Adwentystów Dnia Siódmego) ok. 260 mln prawosławnych i wiernych kościołów orientalnych (odpowiednio 11,9% i 3,8%), ok. 16,4 mln mormoni (głównie Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich i Społeczność Chrystusa) – 0,7% ok. 8,7 mln Świadkowie Jehowy (0,4%) ok. 2 mln Stowarzyszenie Chrześcijańskiej Nauki (0,1%) wspólnoty chrześcijańskie niezarejestrowane również różnego rodzaju sekty pochodzenia chrześcijańskiego. Należy wziąć pod uwagę, że 305 mln chrześcijan należy do różnych ruchów charyzmatycznych wewnątrz swoich odłamów (np. ruch Odnowy w Duchu Świętym wewnątrz katolicyzmu), stąd często można spotkać wyższe wartości chrześcijan charyzmatycznych. Najwięcej chrześcijan (36,8%) żyje w obu Amerykach, z tym że dystrybucja jest różna dla każdej grupy odłamów. Najwięcej chrześcijan żyje w Stanach Zjednoczonych (246,8 mln), Brazylii (175,8 mln) i Meksyku (107,8 mln). Krajami posiadającymi najliczniejszą mniejszość chrześcijańską są Chiny (67 mln), Indie (31,9 mln) i Indonezja (21,2 mln). Ponad 12% populacji katolików mieszka w Brazylii (3/4 miejscowych chrześcijan). Polska jest ósmym na świecie i trzecim w Europie krajem pod względem populacji katolickiej. Katolicyzm jest najbardziej na świecie rozpowszechnionym odłamem chrześcijaństwa, obecnym przede wszystkim w Ameryce (47,5% wszystkich katolików), Europie (23,9%), Afryce Subsaharyjskiej (16,1%) i w niektórych krajach Azji (przede wszystkim Filipiny, Timor Wschodni i Liban, duże mniejszości także w Chinach, Wietnamie, Korei i Indonezji). Jeden na pięciu protestantów mieszka w Stanach Zjednoczonych (blisko 160 mln), jeden na trzech w Afryce Subsaharyjskiej (najwięcej w Nigerii – 59,7 mln). Historycznie odłamy protestantyzmu dominują także w Europie Północnej. W Ameryce Łacińskiej i Azji można spotkać spore mniejszości protestanckie (największe w Chinach, Brazylii i Indiach). Wyznawcy kościołów wschodnich dominują w Europie Wschodniej, północnej Azji, w Etiopii i są najliczniejszą grupą chrześcijan na Bliskim Wschodzie. Ponad 100 mln prawosławnych mieszka w Rosji. Krajem z największą populacją kościołów orientalnych jest Etiopia (36 mln). Jedynie jeszcze w Erytrei i Armenii kościoły orientalne są największą grupą religijną. Według Międzynarodowego Biuletynu Badań Misyjnych (International Bullettin of Missionary Research) dziennie przybywa 80 tysięcy chrześcijan. Kryteria przynależności Pierwsze wieki Historycznie, w ciągu pierwszych sześciu wieków istnienia chrześcijaństwa przekaz wiary był podstawowym kryterium przynależności. Czystość wiary, kerygmat, był strzeżony bardzo ściśle, jako wyraz jedności uczniów Chrystusa i kościołów lokalnych w całej «oikumene» – w całym Kościele powszechnym. Chrześcijanie przekazywali innym, swoim uczniom dokładnie to, co przejęli od tych, którzy im głosili wiarę. Tak rozumiał swoją misję apostolską św. Paweł: Chrześcijaństwo rozumiało samo siebie jako wspólnotę wyznającą tę samą wiarę, jako Kościół mający następujące cechy: jedność, świętość, katolickość (powszechność) i apostolskość (Sukcesja apostolska) – ecclesia una, sancta, catholica, apostolica (Credo Nicejsko-konstantynopolitańskie, 381 r.). W odniesieniu do osób i grup wyznających wiarę w sposób uznany przez Kościół za heterodoksalny stosowano anatemę, która oznaczała usunięcie z Kościoła, równoznaczne z utratą prawa do używania nazwy „chrześcijański” przez owe osoby czy wspólnoty. Podstawowe prawdy dogmatyczne na temat tajemnicy Chrystusa i Osób Trójcy Świętej zostały zdefiniowane na pierwszych czterech soborach powszechnych: nicejskim I (325), konstantynopolitańskim I (381), efeskim (431) i chalcedońskim (451). Sobory te, niektóre wyznania, które współcześnie zalicza się do chrześcijańskich, uznały za niechrześcijańskie, jako zaprzeczające jakiejś istotnej prawdzie wiary chrześcijańskiej. Arianie zostali wyłączeni z chrześcijaństwa przez sobór nicejski I, pelagianie przez synody w Kartaginie, a następnie razem z Nestorianami przez sobór efeski. Konsekwencje Wielkiej schizmy i reformacji W związku z podziałem chrześcijaństwa na prawosławie i katolicyzm, które w 1054 r. wzajemnie obłożyły się anatemami, a następnie wskutek rozbicia Kościoła katolickiego w czasie reformacji w XVI w., autorytet Magisterium Kościoła w obrębie całego chrześcijaństwa uległ dewaluacji. Odtąd poszczególne Kościoły i wspólnoty wyznaniowe strzegły własnej ortodoksji w ramach własnej jurysdykcji kościelnej. Współcześnie wszystkie trzy wielkie nurty chrześcijaństwa: katolicyzm, prawosławie i tradycyjne wyznania protestanckie, jak luteranizm, kalwinizm i anglikanizm, przyjmują nauczanie chrystologiczne i trynitarne pierwszych czterech soborów powszechnych za wyznacznik przynależności do chrześcijaństwa. Chodzi przede wszystkim o wiarę w dwie natury Chrystusa: boską i ludzką, oraz o uznanie współistotności trzech Osób Boskich: Ojca, Syna i Ducha Świętego. Wiarę tę wyznaje się przy chrzcie. Religioznawcy i eklezjolodzy stosują tu najczęściej następujące kryteria: dogmatykę, czyli naukę danego Kościoła; kryteria historyczne; obrządek (który wiąże się z tradycją liturgiczną); stosunek do innych Kościołów (pozostawanie w unii, w schizmie). Związki wyznaniowe nie uznające soborów powszechnych Wobec związków wyznaniowych, które nie uznają ustaleń soborów powszechnych, powyższe kryteria są niemożliwe do zastosowania. Dotyczy to zwłaszcza powstałych w XIX w. z nurtu protestanckiego takich grup religijnych, jak mormoni oraz Świadkowie Jehowy i inne wyznania wywodzące się z Badaczy Pisma Świętego. Uznają synostwo Boże Jezusa Chrystusa, lecz nie uznają dogmatu o Trójcy Świętej. Nie wszystkie wyznania uznające się za chrześcijańskie mają ramy organizacyjne, czy choćby sprecyzowaną doktrynę, wobec czego ich klasyfikacja nie może być doskonała i w pełni obiektywna. Stosuje się podziały mające za kryterium stosunek danego wyznania do konkretnej kwestii teologicznej (typu „a – nie-a”, np. monofizytyzm – diofizytyzm, trynitaryzm – antytrynitaryzm itd.), ale żaden taki podział nie jest wyczerpujący, ponieważ pozostawia wiele wyznań, dla których dana kwestia jest obojętna. Istnieją również poglądy teologiczne, które wymykają się wszelkim klasyfikacjom, ponieważ zajmują pozycję całkowicie autonomiczną. Dlatego w klasyfikacji wyznań chrześcijańskich często stosowany jest podział oparty na tradycji. Podobny problem odrzucenia klasycznych kryteriów przynależności do chrześcijaństwa występuje w nowych, synkretycznych ruchach religijnych, które też uważają się za chrześcijańskie. Klasyfikacja wyznań chrześcijańskich Chrześcijanie wierzą w jeden Kościół powszechny ustanowiony przez Jezusa, jako wspólnotę ludzi wierzących i dążących do zbawienia. Część z nich uważa, że owym kościołem jest zgromadzenie, do którego należą (chrześcijanie ekskluzywni), a inna część, że kościołem tym jest niewidzialna wspólnota ludzi połączonych wspólną wiarą, należących do różnych wyznań (chrześcijanie inkluzywni). W skrajnym ujęciu pierwsze podejście skłania do odmawiania innym wyznaniom prawa do nazywania się chrześcijańskimi oraz prozelityzmu – nakłaniania innowierców do przyjęcia swoich wyznawanych wartości i wynikających z nich zasad moralnych. Drugie skłania do prawidłowo pojmowanego ekumenizmu oraz dostrzegania w innych wyznaniach inspirujących wartości. Ponieważ w ramach chrześcijaństwa funkcjonuje wiele wyznań, te wewnętrzne podziały mogą być przez wiernych traktowane albo jako największa rana współczesnego chrześcijaństwa, albo jako jego bogactwo i wartość. Klasyczny podział dzieli chrześcijaństwo na trzy główne odłamy: katolicyzm – obejmujący przede wszystkim Kościół katolicki wraz z obrządkami – łacińskim, greckokatolickim i innymi wschodnimi, wyznania starokatolickie, w tym mariawityzm, oraz nurty tradycjonalistyczne i liberalne Kościoły wschodnie – do której zaliczamy prawosławie w tym staroobrzędowcy oraz Kościoły orientalne i asyryjskie, protestantyzm – szereg wyznań wywodzących się z XVI-wiecznej Reformacji, w tym luteranizm, kalwinizm, baptyzm, metodyzm, adwentyzm i pentekostalizm, a także protestancki nurt anglikanizmu. Do Kościołów protestanckich zalicza się też najstarsze z nich, jeszcze przedreformacyjne zbory waldensów i husytów, istniejące od czasów średniowiecznych myślicieli: Piotra Waldo i Jana Husa; od tego ostatniego wyłoniła się też Jednota bratři českých („bracia czescy”), która w czasach reformacji przyłączyła się do protestantyzmu. Ponadto często wyróżnia się jeszcze: anglikanizm (obejmujący m.in. Kościoły episkopalne) często wyróżnia się jako czwarty nurt chrześcijaństwa, „drogę środka” (via media) między katolicyzmem a protestantyzmem, będący w komunii zarówno kościołami starokatolickimi (nurt katolicki), jak i luterańskimi w ramach Wspólnoty Porvoo (nurt protestancki). wyznania antytrynitarne – nie uznające doktryny o Trójcy Świętej. niezarejestrowane wspólnoty żyjące na wzór pierwszych chrześcijan. Ze względu na mnogość istniejących wyznań chrześcijańskich nie można mówić o jednolitym przywództwie wśród chrześcijan. Inne wspólnoty wywodzące się z chrześcijaństwa Na świecie istnieje również wiele religii wywodzących się historycznie z chrześcijaństwa (założycielami byli członkowie różnych kościołów chrześcijańskich), ale częściowo lub całkowicie odchodzących od podstawowych doktryn, właściwych chrześcijaństwu. Przykładem może być antropozofia Rudolfa Steinera, przyjmująca reinkarnację. Z kolei w Stanach Zjednoczonych powstał Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich, którego wyznawcy nazywani są mormonami, gdyż obok Biblii uznają jeszcze Księgę Mormona – według wyznawców tej religii, będącą autorstwa Żydów, którzy wywędrowali z Jerozolimy do Ameryki w VI wieku przed Chrystusem. Chrześcijaństwo a masoneria Nauka chrześcijańska, w której Jezus Chrystus jest sprawcą zbawienia, jest nie do pogodzenia z deistyczną masońską koncepcją samozbawienia. Kościół katolicki, kościoły wschodnie i konserwatywne kościoły protestanckie mają do wolnomularstwa negatywny stosunek. W praktyce zakazy przynależności są często łamane. Wśród duchownych kościołów liberalnych zdarzają się masoni. Zarzuca się im chęć zatarcia różnic między chrześcijaństwem i innymi religiami, zniszczenia tradycyjnych kościołów. Istnieje pogląd, że mormonizm zrodził się z inspiracji masońskiej. Według jednej z legend masońskich sam Jezus miałby być masonem. Prześladowania chrześcijan Współcześnie w wielu krajach świata dochodzi do prześladowań chrześcijan z powodu wyznawanej przez nich wiary. Według raportu organizacji Pomoc Kościołowi w Potrzebie chrześcijanie są dyskryminowani w ponad 70 krajach świata. Według tego opracowania prześladowania dotyczą ok. 200 mln osób, zaś rocznie ginie ok. 170 tys. osób. Najtrudniejsze warunki panują w takich krajach jak: Afganistan, Erytrea, Chińska Republika Ludowa, Korea Północna, Mjanma, Pakistan, Nigeria, Sudan, Wietnam i Zimbabwe. Przedstawiciele organizacji Pomoc Kościołowi w Potrzebie twierdzą, że obecnie chrześcijaństwo jest najbardziej prześladowaną religią na świecie. W 2011 roku – według agencji informacyjnej Idea oraz Dzieło Pomocy Prześladowanym Chrześcijanom „Open Doors” – na całym świecie jest prześladowanych 100 mln chrześcijan. Takie same dane podał w 2010 roku Frankfurter Allgemeine Zeitung dodając, że sytuacja chrześcijan jest najtrudniejsza w krajach takich jak: Iran, Arabia Saudyjska, Somalia, Malediwy, Afganistan, Jemen, Mauretania, Laos i Uzbekistan. Zjawisko spotkało się m.in. z odpowiedzią Unii Europejskiej w postaci rezolucji Parlamentu Europejskiego, która potępiła akty przemocy wobec wyznawców wszelkich religii. W 2011 roku Obserwatorium Nietolerancji i Dyskryminacji Chrześcijan w Europie opublikowało raport na temat dyskryminacji chrześcijan w Europie w latach 2005–2010. Tematyka współczesnych prześladowań poruszana jest w audycji Kirche in Not. W roku 2012 problem dyskryminacji i prześladowań chrześcijan dotyczył ok. 75 państw świata. Kobiety w chrześcijaństwie Podstawowa chrześcijańska wizja kobiety, jej ról w rodzinie, społeczeństwie i Kościele, podkreśla jej równość z mężczyzną w odniesieniu do godności ludzkiej i zbawienia. Według Biblii zarówno mężczyzna, jak i kobieta, zostali stworzeni na Boży obraz, mieli udział w relacji z Bogiem, a także współdzielili odpowiedzialność za dar życia i wychowywanie potomstwa oraz panowanie nad stworzeniem:A wreszcie rzekł Bóg: «Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad bydłem, nad ziemią i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi!» Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę. Po czym Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: «Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną; abyście panowali nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi /Księga Rodzaju 1,26-28/ Oto rodowód potomków Adama. Gdy Bóg stworzył człowieka, na podobieństwo Boga stworzył go; stworzył mężczyznę i niewiastę, pobłogosławił ich i dał im nazwę "ludzie", wtedy gdy ich stworzył. /Księga Rodzaju 5, 1-2/ Nie ma już Żyda ani poganina, nie ma już niewolnika ani człowieka wolnego, nie ma już mężczyzny ani kobiety, wszyscy bowiem jesteście kimś jednym w Chrystusie Jezusie. /List do Galatów 3, 28/ Potem Pan Bóg rzekł: «Nie jest dobrze, żeby mężczyzna był sam, uczynię mu zatem odpowiednią dla niego pomoc». Ulepiwszy z gleby wszelkie zwierzęta lądowe i wszelkie ptaki powietrzne, Pan Bóg przyprowadził je do mężczyzny, aby przekonać się, jaką on da im nazwę. Każde jednak zwierzę, które określił mężczyzna, otrzymało nazwę "istota żywa"*. I tak mężczyzna dał nazwy wszelkiemu bydłu, ptakom powietrznym i wszelkiemu zwierzęciu polnemu, ale nie znalazła się pomoc odpowiednia dla mężczyzny /Księga Rodzaju 2, 18-20/Adam nie znajduje odpowiedniej pomocy w zwierzętach, staje się nią kobieta. Według R. Davida Freedmana etymologiczne tłumaczenie zwrotu z Rdz 2, 20 „pomoc odpowiednia” (hebr. ezer kenegdo) powinno brzmieć "moc/siła odpowiadająca" mężczyźnie, co uwypukla równość i stosowność kobiety, dzięki którym uśmierzy ona samotność mężczyzny. Jednocześnie chrześcijaństwo wskazuje oczywisty fakt, że obie płcie nie są identyczne. Różnice sprawiają możliwość wzajemnego uzupełniania się, komplementarności. Uwagi Przypisy Bibliografia

602018

https://pl.wikipedia.org/wiki/Siedzu%C5%84%20sosnowy

Siedzuń sosnowy

Siedzuń sosnowy, szmaciak gałęzisty (Sparassis crispa (Wulf.) Fr.) – gatunek grzybów jadalnych z rodziny siedzuniowatych (Sparassidaceae). Systematyka i nazewnictwo Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Sparassidaceae, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi. Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1781 Franz Xaver von Wulfen nadając mu nazwę Clavaria crispa. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1821 Elias Fries, przenosząc go do rodzaju Sparassis. Synonimy naukowe: Nazwę polską podał Władysław Wojewoda w 1999 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako płaskosz sorokop, sorokop, sieduń, siedź, kozia broda kędzierzawa, kozia broda włoska, płaskorz, szmaciak, szmaciak gałęzisty, siedzuń borowy, strzępiak kędzierzawy. Morfologia Owocnik Wysokość zazwyczaj 5–20 cm, szerokość 6–30 cm, ale bywa i większy, niekiedy osiąga nawet 6 kg (w 1711 roku w Turoszowie zostały znalezione przez leśnika dwa egzemplarze, z których większy ważył 20 kg i mierzył 2,55 metra). Kształt nieregularnie kulisty, od grubej mięsistej bazy dzieli się na płatkowate, różnie pozrastane gałązki, mające po obu stronach hymenium. Płatki są mocno pofałdowane, z ząbkami na brzegach, dzięki czemu swoim wyglądem przypomina kalafior. U młodych okazów owocnik jest białawy, później żółtawy, kremowy, ochrowy lub żółtobrązowy. Gałązki owocnika wyrastają z grubej, czarniawej podstawy trzonu, która często głęboko wrasta w podłoże. Miąższ Woskowaty, elastyczny, biały. Zapach przyjemny, smakiem przypomina orzechy. Wysyp zarodników Ochrowy. Zarodniki o średnicy 6–7 × 4–7 µm, krótkoelipsoidalne, gładkie, jasnożółte. Gatunki podobne W Polsce występuje również bardzo podobny siedzuń dębowy (Sparassis brevipes). Ma bardziej wyblakłe, szersze i bardziej listkowate zakończenia rozgałęzień. Występowanie i siedlisko W Polsce uznawany był za gatunek rzadki. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R – potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Belgii, Estonii, Litwie, Norwegii, Łotwie. Wbrew ustaleniom czerwonej listy w Polsce jest jednak dość częsty. Występuje w lasach iglastych i mieszanych. Rośnie na korzeniach drzew iglastych, zarówno martwych, jak i żywych. Najczęściej rośnie na korzeniach sosny, na świerku rzadko. Może atakować również daglezje (Pseudotsuga). Owocniki wyrastają u podstawy pnia. W ciągu roku wyrasta jeden owocnik. Na zaatakowanym drzewie owocniki pojawiają się również w następnych latach, nie w każdym roku, ale od czasu do czasu. W Polsce był od 1990 gatunkiem ściśle chronionym, od 9 października 2014 został wykreślony z listy gatunków grzybów chronionych. Znaczenie Kulinarne Grzyb jadalny, wykorzystywany np. do zup, ale też do smażenia i suszenia. Źle znosi transport, gdyż łatwo się łamie. Gospodarka leśna Siedzuń sosnowy jest saprotrofem lub pasożytem. W zaatakowanych przez niego drzewach pień gnije aż do wysokości 3 m i drzewo wydziela charakterystyczny zapach terpentyny. Filatelistyka Poczta Polska wyemitowała 30 czerwca 1980 r. znaczek pocztowy przedstawiający siedzunia sosnowego, opisanego jako szmaciak gałęzisty, o nominale 8 zł, w serii Grzyby niejadalne pod ochroną. Wydrukowano szt., techniką rotograwiury, na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był prof. Alojzy Balcerzak. Cała seria pozostawała w obiegu do 31 grudnia 1994 roku. Przypisy Grzyby jadalne Mykobiota Polski Siedzuniowate

72849

https://pl.wikipedia.org/wiki/ADHD

ADHD

ADHD (od ), zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, zespół nadpobudliwości psychoruchowej z brakiem koncentracji uwagi, w klasyfikacji ICD-10 jako zaburzenia hiperkinetyczne – zespół neurorozwojowych zaburzeń psychicznych objawiający się znacznymi problemami z funkcjami wykonawczymi (np. kontrolą uwagi i kontrolą hamującą), powodujący niewspółmierne do wieku dotkniętej nimi osoby deficyty uwagi, hiperaktywność, nadpobudliwość ruchową lub impulsywność. Osoby dotknięte zaburzeniami z grupy ADHD często wykazują się brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną, nadmierną aktywnością. Odmianą ADHD jest ADD (, czyli zaburzenie objawiające się deficytem uwagi), gdzie nadpobudliwość nie występuje, zwłaszcza u dorosłych. Dla poprawnej diagnozy symptomy muszą pojawić się na stosunkowo wczesnym etapie rozwoju człowieka, pomiędzy szóstym i dwunastym rokiem życia, i utrzymywać się przynajmniej przez pół roku. U osób w wieku szkolnym zaburzenia koncentracji uwagi związane z ADHD mogą prowadzić do obniżonych wyników w nauce. Choć jest to jedno z najczęściej badanych i diagnozowanych zaburzeń psychiatrycznych u dzieci i młodzieży, jego przyczyna w większości wypadków nie jest znana. Światowa Organizacja Zdrowia ocenia, że w 2013 na całym świecie około 39 milionów osób było dotkniętych ADHD. Przy stosowaniu kryteriów DSM-IV zaburzenia związane z ADHD diagnozuje się u ok. 6–7% dzieci, z kolei przy stosowaniu kryteriów ICD-10 odsetek ten wynosi 1–2%. Podobne wyniki notowane są niezależnie od regionu świata, rasy i kultury, i zależą głównie od przyjętych sposobów diagnozy. Symptomy ADHD pojawiają się ok. trzy razy częściej u chłopców, niż u dziewcząt. Termin ADHD obejmuje zarówno ADHD z zaburzeniami hiperaktywnymi, jak i bez nich u dorosłych i dzieci. Od 30 do 50% osób, u których zaburzenia ze spektrum ADHD wykryto w dzieciństwie, przejawia niektóre lub wszystkie cechy zespołu także w dorosłości, co oznacza, że pojawiają się one u 2 do 5% całej dorosłej populacji. Zaburzenia te często trudno jest odróżnić od wielu innych schorzeń, a także od wysokiej aktywności mieszczącej się jednak w normie rozwojowej. Strategie postępowania w leczeniu ADHD różnią się w zależności od kraju, jednak zazwyczaj obejmują połączenie psychoterapii, zmiany stylu życia i terapii farmakologicznej. Przykładowo zalecenia brytyjskie doradzają leczenie farmakologiczne jako pierwszy etap terapii u dzieci z ciężkimi objawami, oraz u dzieci z umiarkowanymi objawami, u których psychoterapia nie przynosi spodziewanych efektów. W Kanadzie i Stanach Zjednoczonych zaleca się połączenie leków i terapii behawioralnej u wszystkich pacjentów z wyjątkiem osób w wieku przedszkolnym. Oba zestawy zaleceń odradzają stosowanie terapii stymulacyjnej u najmłodszych. Przynosi ona efekty, jednak nie ma pewności co do jej długofalowej skuteczności. Wraz z dorastaniem i wchodzeniem w dorosłość wielu pacjentów nabywa umiejętności radzenia sobie z przypadłościami, dzięki którym są w stanie zniwelować częściowo lub w całości ograniczenia wynikające z ADHD. Wokół ADHD, jego diagnozy i metod leczenia od lat 70. XX wieku narosło wiele nieporozumień, teorii spiskowych i kontrowersji. Dotyczą one w szczególności przyczyn zaburzeń oraz skuteczności stymulacji farmakologicznej w leczeniu ich symptomów. Większość służb zdrowia uznaje ADHD za realne zaburzenie zdrowia, naukowcy spierają się głównie o sposoby diagnozy i leczenia. Przed 1987 w literaturze anglosaskiej używano nazwy ADD (ang. attention-deficit disorder). Klasyfikacja Zgodnie z obowiązującymi również w Polsce międzynarodowymi klasyfikacjami zaburzeń zdrowia, na przykład DSM–III R, nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci zaliczana jest do grupy zaburzeń związanych z zachowaniami destrukcyjnymi. Według ICD–10 natomiast należy do zaburzeń zachowania i emocji rozpoczynających się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym. Przyczyny Nie są znane dokładne przyczyny większości przypadków ADHD. Zidentyfikowano jednak szereg czynników, które mogą przyczynić się do lub nasilać ADHD, w szczególności genetycznych i środowiskowych. W niektórych wypadkach pojawienie się objawów ze spektrum ADHD powiązane jest z wcześniejszymi uszkodzeniami centralnego układu nerwowego, w szczególności urazami lub infekcjami mózgu, a także niedotlenieniem lub asfiksją okołoporodową. Genetyczne Badania bliźniąt wskazują, że zaburzenia ze spektrum ADHD często dziedziczy się po rodzicach, a genetyka determinuje około 75% przypadków Rodzeństwo bliźniacze dzieci u których zdiagnozowano objawy zespołu jest trzy lub nawet czterokrotnie bardziej narażone na wystąpienie objawów, niż dzieci z grupy kontrolnej. Przypuszcza się także, że to czynniki genetyczne determinują ewentualne występowanie objawów ADHD w wieku dorosłym. Na występowanie zaburzeń ze spektrum ADHD ma wpływ wiele różnych genów, z których wiele powiązanych jest z neurotransmisją dopaminy. Należą do nich geny DAT, DRD4, DRD5, TAAR1, MAOA, COMT, DBH . Z ADHD powiązane są także geny transportera serotoniny SERT, HTR1B, SNAP25, GRIN2A, ADRA2A, TPH2 i BDNF. Ocenia się, że jeden z częstszych wariantów genu LPHN3 jest odpowiedzialny za około 9% przypadków; osoby, u których ADHD spowodowane jest występowaniem tego genu lepiej reagują na terapię stymulantami. Ponieważ ADHD występuje powszechnie, można przypuszczać, że niektóre związane z nim cechy mogły w toku selekcji naturalnej zyskiwać preferencję, przynajmniej na poziomie osobniczym, jako że mogły zwiększać szanse na przetrwanie jednostki. Przykładowo niektóre kobiety mogą preferować mężczyzn ze skłonnością do zachowań ryzykownych, co może wpływać na zwiększenie częstotliwości występowania genów odpowiedzialnych za ADHD w puli genowej. Jako że zaburzenia związane z zespołem występują częściej u dzieci matek ze skłonnością do strachu i podwyższonych poziomów stresu, niektórzy naukowcy uważają, że ADHD mogło się pojawić jako swoista adaptacja pomagająca dzieciom w radzeniu sobie w stresującym lub niebezpiecznym środowisku za pomocą zwiększonej aktywności, impulsywności i skłonności do zachowań eksploracyjnych. Z perspektywy ewolucyjnej hiperaktywność mogła być przydatna w sytuacjach zagrożenia, współzawodnictwa czy radzenia sobie z niewiadomą (na przykład przy odkrywaniu nowych obszarów czy poszukiwaniu nowych źródeł pożywienia). W takich sytuacjach cechy ADHD mogły pozytywnie wpływać na dobrostan całej społeczności nawet jeśli były szkodliwe dla jednostki nimi dotkniętej. W niektórych sytuacjach także jednostce mogły oferować przewagi ewolucyjne, jak na przykład krótszy czas reakcji na pojawienie się drapieżnika czy podwyższone zdolności polowania na zwierzynę. Biologiczne Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest zespołem zaburzeń, być może o podłożu genetycznym. W 2018 roku oceniono ADHD jako jedno z najlepiej przebadanych pod kątem genetyki zaburzeń; uwzglęniono badania na członkach rodziny, na bliźniakach oraz badania epidemiologiczne oparte o analizę polimorfizmu pojedynczego nukleotydu (SNP). Nie ustalono jednak jednoznacznie genów odpowiedzialnych za występowanie ADHD. Powoduje powstawanie objawów z trzech grup impulsywności, nadruchliwości i zaburzeń koncentracji uwagi, spowodowany jest zaburzeniami równowagi pomiędzy układami dopaminowym a noradrenalinowym w ośrodkowym układzie nerwowym. Objawy nadpobudliwości mogą również występować w wyniku: uszkodzenia centralnego układu nerwowego niedotlenienia w czasie porodu przy innych zespołach objawowych, na przykład u pacjentów z łamliwym chromosomem X. Korelacja z czynnikami biologicznymi i społecznymi Zespół nadpobudliwości psychoruchowej ma podłoże biologiczne, to znaczy, że nie wynika on z błędów wychowawczych ani czynników psychogennych. Niektóre objawy podobne do zespołu nadpobudliwości psychoruchowej mogą występować u dzieci wychowywanych bez systemów zasad i konsekwencji, ale także u dzieci maltretowanych fizycznie, psychicznie lub seksualnie. Objawy Zaburzenie przybiera różne formy i występuje w różnych stopniach natężenia. U wielu osób, szczególnie dorosłych, objawy są maskowane przez inne problemy, jak depresja, alkoholizm, przez co samo ADHD może pozostać nierozpoznane. według Virginii Douglas Podczas badań nad nadruchliwością w latach 70. Virginia Douglas z Kanady sformułowała 4 cechy klinicznego obrazu ADHD: trudności w podtrzymaniu uwagi i wysiłku impulsywność problemy z kontrolą poziomu pobudzenia potrzeba bezpośredniego wzmocnienia. Sfera ruchowa wyraźny niepokój ruchowy w zakresie dużej i małej motoryki podrywanie się z miejsca bezcelowe chodzenie zwiększona szybkość i częsta zmienność ruchów (wrażenie ciągłego pośpiechu) przymusowe wymachiwanie rękami podskakiwanie wzmożone drobne ruchy kończyn (machanie nogami, głośne deptanie, poruszanie palcami rąk, ciągłe zajmowanie się rzeczami, które leżą w zasięgu rąk lub nóg, kiwanie się na krześle itp.) bieganie bez celu Sfera poznawcza trudności w skupieniu uwagi (uwaga chwiejna, wybitnie zależna od czynników afektywnych) brak wytrwałości w przypadku małego zainteresowania i niedostrzegania bezpośredniej korzyści z działania wzmożony odruch orientacyjny pochopność znaczna męczliwość w pracy intelektualnej i związana z tym nierównomierna wydajność pobieżność myślenia przerzucanie uwagi z obiektu na obiekt (udzielanie nieprawidłowych, nieprzemyślanych odpowiedzi na pytania lub nieprawidłowe rozwiązywanie zadań) w badaniach inteligencji niektórzy autorzy stwierdzają poziom „poniżej spodziewanego”, głównie w skalach wykonawczych trudności wizualno-motoryczne trudności syntetyzowania w myśleniu brak umiejętności planowania u wielu dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi występują pewnego rodzaju zaburzenia mowy lub języka, do których należą: opóźnienie rozwoju mowy kłopoty z artykulacją problemy ze strukturą zdania nieprawidłowe układanie dźwięków niestaranne pismo trudności sprawia również pisemne wyrażanie myśli Sfera emocjonalna nieopanowane, nieraz bardzo silne reakcje emocjonalne wzmożona ekspresja uczuć zwiększona wrażliwość emocjonalna na bodźce otoczenia wybuchy złości impulsywność działania Często występujące cechy osobowości dziecka z zaburzeniami koncentracji uwagi działanie impulsywne chęć dominowania w grupie empatia ogromna wyobraźnia wysoki iloraz inteligencji niska samoocena okresowo występująca depresja niedojrzałe zachowanie zaburzenia snu: wczesne budzenie się trudności z zaśnięciem niespokojny sen rozwój fizyczny: wysoki poziom aktywności fizycznej rozwój społeczny: opóźniony rozwój społeczny trudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami popisywanie się przed rówieśnikami, dla zwrócenia na siebie uwagi Diagnoza Diagnoza różnicowa z zespołem Aspergera – nawet 35% osób może mieć problemy typowe dla zespołu Aspergera. We wczesnym dzieciństwie Diagnoza ADHD we wczesnym dzieciństwie nie jest możliwa. Natomiast występuje kilka objawów sugerujących wystąpienie ADHD w następnych latach: ciągła aktywność ruchowa dziecko nie uczy się na własnych błędach opóźniony albo przyspieszony rozwój mowy problemy ze snem problemy z jedzeniem (wygląda na to, że dziecko nie ma czasu na jedzenie), łącznie z występowaniem wymiotów, lub słaby odruch ssania ataki kolki, które mogą wynikać z uczulenia, ale również mogą być wynikiem zaburzeń koncentracji uwagi dzieci nadpobudliwe nie lubią (według opinii wielu rodziców), gdy się je przytula (to jest związane ze współwystępującą nadwrażliwością dotykową, ale nie z ADHD) W wieku szkolnym trudność w dostosowaniu się do wymagań szkolnych (zajęcia w pozycji siedzącej) trudność w utrzymaniu uwagi przez całą lekcję, „bujanie w obłokach” nadmierna gadatliwość i impulsywność brak samokontroli i refleksji na temat własnego zachowania trudności z koncentracją uwagi (słucha nieuważnie, rozprasza się, nie pamięta co miało zrobić, robi wrażenie mało spostrzegawczego) zaburzone relacje z rówieśnikami (stara się przejmować inicjatywę w zabawie, nie umie przegrywać, często w sposób niezamierzony zadaje krzywdę innym dzieciom, jest krzykliwe, napastliwe, nie umie czekać na swoją kolej) trudności z uwewnętrznieniem swoich zachowań i wypowiedzi (nazywają głośno, to co robią, co dezorganizuje prace na lekcji) brak kontroli emocji, motywacji i stanu pobudzenia (co utrudnia funkcjonowanie w grupie, a czasem wręcz uniemożliwia realizację celów) U dorosłych Kryteria z Utah dla ADHD u dorosłych Historia ADHD w dzieciństwie, z występowaniem zarówno deficytu uwagi, jak i nadpobudliwości motorycznej, wraz z co najmniej jednym z następujących objawów: nieprawidłowe zachowanie w szkole, impulsywność, emocjonalna nadpobudliwość i wybuchy gniewu. Utrzymujące się w wieku dorosłym problemy z uwagą i nadpobudliwością ruchową łącznie z dwoma z następujących pięciu objawów: chwiejność emocjonalna, wybuchowy temperament, niska odporność na stres, brak zorganizowania i impulsywność. ADHD u osób dorosłych Objawy ADHD słabną z upływem czasu. Mimo tego według badaczy od 30 do 50% dzieci ze zdiagnozowanym ADHD ma co najmniej niektóre jego symptomy (lub też wszystkie) także w życiu dorosłym . Osoby pełnoletnie z ADHD bez odpowiedniego leczenia zazwyczaj prowadzą chaotyczny tryb życia, łatwo uzależniają się od środków farmakologicznych i alkoholu. Często współwystępują także takie zaburzenia, jak depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenia afektywne dwubiegunowe, uzależnienia, bądź niezdolność do nauki. Ważne jest jak najwcześniejsze podjęcie stosownego leczenia by nie dopuścić do rozwoju powikłań. . Cechy dorosłego człowieka z ADHD mogą objawiać się w następujących zachowaniach: Częste przerywanie wypowiedzi innych, Niedostatecznie rozwinięta pamięć robocza (krótkotrwała), Niecierpliwość, Gwałtowne zmiany emocjonalne, Zapominanie ustalonych terminów, Intensywne, lecz często nietrwałe relacje z innymi U dorosłych z ADHD występują zaburzenia uwagi – jest to trudność skoncentrowania się na konkretnym zadaniu. Dotyczy zarówno skierowania uwagi, jak i jego utrzymania (przykładowo rozpoczęcia słuchania i kontynuowania tej czynności). Brak dostatecznie wykształconej uwagi powoduje skupienie się na przypadkowym bodźcu (najwyraźniejszym, najbliższym lub nowym). Dorosły nie jest się w stanie skoncentrować na jednym źródle bodźców, przeskakując na bezproduktywne czynności. Jednakże potrafi się odnaleźć w sytuacjach nowych i trudnych, pod warunkiem że nie wymaga się od nich długich i monotonnych zadań. Mogą objawiać się przez: słabo wykształconą zdolność do samoobserwacji, tworzenia celu i planu życiowego problemy ze współpracą, chęć robienia wszystkiego po swojemu niedostrzeganie szczegółów, częste przeoczenia trudność z dłuższą koncentracją uwagi niedoprowadzanie do końca rozpoczętych zadań okresowo występująca depresja problemy z organizacją pracy niechęć do zadań wymagających dłuższego wysiłku umysłowego rozpraszanie się pod wpływem otaczających bodźców brak przewidywania konsekwencji swoich czynów częste zapominanie lub gubienie przedmiotów lekceważenie własnego bezpieczeństwa potrzeba podniesienia poziomu adrenaliny częste poczucie odrzucenia krótką pamięć silną impulsywność (często mylona z agresją, lecz spowodowaną głównie nadmiarem energii). Nadruchliwość – czyli nadmierna, niczym nieuzasadniona ruchliwość. (Przeważnie u młodzieży i dorosłych można ją zaobserwować tylko w szybkich ruchach stóp lub palców.) Zazwyczaj przekształca się ona w brak aktywności, prowadzący do wewnętrznego poczucia niepokoju i nerwowości. Diagnoza osób dorosłych wywiad psychologiczny Test DIVA-5 test służy jako pomoc przy wywiadzie psychologicznym. Test nie jest wypełniany przez pacjenta tylko przez specjalistę ponieważ pacjent może źle interpretować swoje zachowanie. test dodatkowy: MMPI®-2 jest to bardzo ogólny test stosuje się przede wszystkim w diagnozie klinicznej do oceny osobowości i zaburzeń psychicznych Działanie diagnostyczne i terapeutyczne Ocena profilu psychoedukacyjnego W skład oceny profilu psychoedukacyjnego wchodzą: test inteligencji test ciągłego wykonywania CPT (ang. continuous performance task) ocena osiągnięć dziecka w zakresie pięciu podstawowych umiejętności: czytania, literowania, liczenia, pisania i mówienia testy inteligencji przeprowadza się z dwóch powodów: aby ocenić ogólne możliwości dziecka oraz zorientować się, czy istnieje znacząca różnica między możliwym a aktualnym poziomem osiągnięć w zakresie podstawowych umiejętności dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi maja charakterystyczną dużą rozpiętość w wynikach IQ stwierdzenie pewnego stopnia niedojrzałości ośrodkowego układu nerwowego dziecka, np. poprzez korowe potencjały wywołane (EEG), co pozwala na dokładne stwierdzenie zaburzeń koncentracji uwagi u dzieci, a nawet na ich sklasyfikowanie. Dzięki wszechstronnemu badaniu dziecka, w skład którego wchodzi badanie lekarskie, badanie psychopedagogiczne, badania neurofizjologiczne, ocena mowy oraz terapia zajęciowa, tylko u nielicznych dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi diagnoza nie ujawnia problemu. Zdecydowana większość będzie sklasyfikowana jako pacjenci z łagodną, średnią lub ciężką postacią zaburzeń koncentracji uwagi. Badania wykażą też, czy nadpobudliwość jest częścią obrazu klinicznego choroby, czy nie. W ten sposób zdiagnozowane dziecko, można poddać właściwej terapii. Sposoby działania Diagnoza: często towarzyszy jej ulga, sama w sobie daje efekt terapeutyczny. Edukacja: pogłębianie wiedzy nt. zaburzenia przez pacjenta. Strukturalizacja: wprowadzenie działań mających na celu zwiększenie organizacji życia – dyscypliny (segregowanie danych, codzienne planowanie) Coaching lub Terapia behawioralna: celem jest modyfikacja zachowania poprzez wygaszanie złych nawyków, a wzmacnianie dobrych (nauka zasad i konsekwencji). Terapia behawioralna jako jedyna daje skutki długoterminowe. Oraz u dzieci także: Nauczanie wyrównawcze: dodatkowe zajęcia, podczas których, dziecko nabywa pewnych nawyków pomocnych w uczestniczeniu w zajęciach. Ważne jest przy tym zaangażowanie rodziców. Terapia mowy i języka: u dzieci nadpobudliwych psychoruchowo mogą częściej występować zaburzenia mowy (takie jak jąkanie, problemy z artykulacją), dlatego w takich przypadkach niezbędna jest pomoc logopedy. Terapia zajęciowa: nacisk głównie na prawidłowy rozwój motoryczny dziecka. Kontrola dietetyczna: istnieje przypuszczenie, że takie produkty jak: kakao, środki konserwujące, barwniki, salicylany i cukier mogą dodatkowo wzmagać aktywność dziecka – jednak brak na ten temat dokładnych badań naukowych. Podawanie tranu dzieciom wydaje się pomocne w redukcji objawów ADHD. Skuteczność stosowania suplementów diety w zespole ADHD pozostaje kontrowersyjna i wymaga dalszych badań, podobnie, dalszych badań wymaga rola barwników spożywczych. W roku 2007 na Uniwersytecie w Southampton (UK) przeprowadzono badania, które potwierdziły zdecydowany związek pomiędzy spożywaniem barwników w kombinacji z konserwantem benzoesanem sodu, z napadami histerii, obniżeniem koncentracji, nadpobudliwością oraz reakcjami alergicznymi. Jako szkodliwe barwniki, czyli tak zwaną szóstka z Southampton wskazano: tartrazynę (E102), czerwień koszenilową (E124), żółcień pomarańczową (E110), azorubinę (E122), żółcień chinolową (E104), czerwień Allura (E129). Badanie zostało opublikowane w czasopiśmie Lancet 6 września 2007 roku. Po zapoznaniu się z wynikami badań brytyjska Foods Standards Agency (FSA) zdecydowała się wydać zalecenia dotyczące wycofania produktów zawierających te barwniki. Wprowadzono zmiany w jadłospisach szkolnych stołówek. Sieci supermarketów Sainsbury oraz Marks and Spencer zdecydowały się wycofać takie produkty ze swoich półek. Jednocześnie FSA nie wprowadziła zakazu sprzedaży takich produktów decyzję pozostawiając rodzicom. Sprawę przekazano do organów UE. W czerwcu 2010 Parlament Europejski, pod naciskiem producentów żywności, odrzucił umieszczanie ostrzeżeń na opakowaniach. Badanie McCann et al. (2007), które wywołało zainteresowanie opinii publicznej, dotyczyło szerszego zagadnienia, aniżeli wpływ barwników na zachowanie dzieci z ADHD. Badano dzieci w wieku szkolnym, w tej grupie zaś znalazły się zarówno dzieci z ADHD, jak i bez. Praca była później wymieniana w odniesieniu do ADHD, co stanowiło nadinterpretację, jako że traktowało o wpływie barwników na zachowanie dzieci ogółem. W 2011 U.S. Food and Drug Administration wskazało konieczność dalszych badań – za opowiedziało się 93% głosujących. Zaznaczyć należy, że badano mieszankę barwników. Krytyce poddano również wielkość badanej grupy. Zaznaczono konieczność dokładniejszego zbadania wpływu barwników na ludzi, mając na uwadze między innymi ich wiek (w badaniu nie uwzględniono nastolatków i dorosłych), dokładną diagnozę wedle kryteriów DSM-V czy dokładną spożywaną dawkę konkretnej substancji, nie zaś mieszaniny. Leczenie farmakologiczne Celem stosowania leków w terapii ADHD jest zmniejszenie lub zlikwidowanie niekorzystnych objawów bez wywoływania skutków ubocznych. Zdaniem badaczy leki są najskuteczniejszą formą leczenia ADHD. U około 85% dorosłych leki przynoszą poprawę. Dwie główne kategorie stosowanych leków to stymulanty oddziałujące na poziom dopaminy i noradrenaliny. Znane leki łagodzą dość skutecznie jedynie objawy ADHD, np. poprzez zwiększanie ilości dopaminy lub noradrenaliny – substancji, których poziom w mózgu chorego jest obniżony. Leki na ADHD brane według zaleceń psychiatry nie uzależniają. Leki na ADHD, które ktoś bierze w większej dawce niż zaleca lekarz, częściej niż to zaleci lekarz, albo w innej formie niż doustnej mogą powodować uzależnienie, jak to może się stać w przypadku złego sposobu brania leku. Prawidłowe zażywanie leku ŚCIŚLE według zaleceń lekarza nie powoduje uzależnienia. Stymulanty dopaminergiczne Istnieją dwa główne rodzaje stymulantów, których działanie opiera się przede wszystkim na działaniu na dopaminę. Występują w wersjach o niezmodyfikowanym i spowolnionym uwalnianiu. Metylofenidat – występuje m.in. pod nazwami handlowymi Concerta, Medikinet i Medikinet CR (dostępne w Polsce), Ritalin (popularny w USA, w Polsce dostępny jedynie drogą importu docelowego). Pochodne amfetaminy – znane pod nazwami handlowymi Dexederine, Adderall (również dostępne jedynie poprzez import docelowy leków). Preparaty Concerta i Medikinet (CR) znajdują się na liście leków refundowanych do leczenia ADHD. Refundacji nie podlegają jednak osoby, które przekroczyły 18 rok życia ponieważ lek ten, podobnie jak inne stymulanty jest zarejestrowany w Polsce jedynie dla dzieci i młodzieży (6–18 lat). Stymulanty noradrenergiczne Leki stymulujące noradrenalinę, to: Bupropion (nazwa handlowa Wellbutrin, przeznaczony również do leczenia depresji) – skuteczny przeciw odmianie bazującej raczej na niedoborze noradrenaliniy niż dopaminy, jako selektywny inhibitor zwrotnego wychwytu noradrenaliny i - w mniejszym stopniu - dopaminy (analogicznie, jak SSRI - serotoniny), oficjalnie zatwierdzony od 2004 do leczenia ADHD przez FDA. Atomoksetyna (nazwa handlowa Strattera) - stosuje się u osób powyżej 6. roku życia, selektywny inhibitor zwrotnego wychwytu noradrenaliny i - w minimalnym stopniu - serotoniny, pierwszy lek oficjalnie zatwierdzony do leczenia ADHD przez FDA. Niestymulanty Leki niestymulujące, to: Amantadyna pierwotnie opracowana, jako lek przeciwwirusowy, okazała się być pomocna przy ADHD, choć oficjalnie niezatwierdzona do leczenia ADHD przez FDA Piracetam według badań również może okazać się pomocny, choć oficjalnie niezatwierdzony przez FDA do leczenia tej przypadłości. W porównaniu do atomoksetyny piracetam wykazuje efekty lecznicze po dłuższym czasie (w przypadku atomoksetyny osiągnięto je po dwóch tygodniach) i w mniejszym zakresie. Leczenie niefarmakologiczne W ostatnich latach popularność zyskuje terapia EEG-Biofeedback zwana też Neurofeedback – NF. Na jej zastosowanie na poziomie Level 2 wskazuje między innymi Amerykańskie Towarzystwo Pediatrii: SUPPLEMENT ARTICLE: Appendix S2: Evidence-Based Child and Adolescent Psychosocial Interventions, Pediatrics, 2010;125;S128. Istnieją również prace, które wskazują na równoważne efekty terapii farmakologicznych i EEG Biofeedback, np. Duric NS, Assmus J, Gundersen D, Elgen IB., Neurofeedback for the treatment of children and adolescents with ADHD: a randomized and controlled clinical trial using parental reports., BMC Psychiatry. 2012 Aug 10;12:107.czy też starsza praca Fuchs, T., Birbaumer, N., Lutzenberger, W., Gruzelier, J. H., & Kaiser, J. (2003). Neurofeedback treatment for attention-deficit/hyperactivity disorder in children: a comparison with methylphenidate. Applied psychophysiology and biofeedback, 28(1), 1-12. Zobacz też klasyczna teoria Łurii – problemy ze skupieniem w takim razie wiążą się z brakiem ignorowania nieistotnych informacji, a kiepska pamięć ze słabą zdolnością wyciszania innych wspomnień. AADD Polecana literatura Iwona Górka: Mały nieszczęśliwy człowiek z ADHD, 2005, . Tomasz Hanć: Dzieciństwo i dorastanie z ADHD. Rozwój dzieci nadpobudliwych psychoruchowo: zagrożenia i możliwości wsparcia, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009, . Piotr Pawlak: Program profilaktyczno-terapeutyczny dla dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej, wyd. III, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009, . Gordon Serfontein: Twoje nadpobudliwe dziecko, The hidden handicap, 1999, . Renata Wiącek: Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo w wieku przedszkolnym. Program terapii i wspomagania rozwoju oraz scenariusze zajęć, wyd. IV, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009, . Tomasz Wolańczyk, Artur Kołakowski, Magdalena Skotnicka: Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci, 1999, . Uwagi Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Polskie Towarzystwo ADHD Zaburzenia zachowania wieku dziecięcego i młodzieńczego Zespoły chorobowe Zaburzenia rozwoju

661992

https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef%20Tusk

Józef Tusk

Józef Tusk (ur. 23 marca 1907 w Emaus, zm. 12 czerwca 1987 w Sopocie) – polski urzędnik kolejowy i lutnik. Wojenne losy Józefa Tuska, a w szczególności kwestia wcielenia do Wehrmachtu, stały się podstawą do wywołania czarnego PR wobec jego wnuka, Donalda Tuska, podczas prezydenckiej kampanii wyborczej w 2005. Życiorys Okres przedwojenny Urodził się 23 marca 1907 w Emaus (obecnie część Gdańska) w robotniczej, katolickiej rodzinie Józefa i Augustyny z domu Adamczyk. Miał pięcioro rodzeństwa. W dzieciństwie stracił ojca i był wychowywany przez matkę. W 1921 ukończył szkołę powszechną w Gdańsku, a od 1924 do 1925 kształcił się na wieczorowych kursach malarstwa artystycznego. Według jego późniejszej relacji – jako Polacy – nie mieli z rodziną dobrych warunków życia w Wolnym Mieście Gdańsku. Podjął pracę w Poczcie Polskiej. Od 1926 do 1939 był pracownikiem w Polskich Kolejach Państwowych, m.in. na stanowisku telegrafisty kolejowego na dworcu głównym. Działał w organizacjach polonijnych w Gdańsku. Po latach został wymieniony w gronie kolejarzy-członków formacji dywersyjnych, przygotowywanych przez Oddział II SG WP do działań w przypadku wojny. Jego pasja związana z wykonywaniem skrzypiec zaczęła się od otrzymania prostego modelu tego instrumentu, gdy miał pięć lat. Początkowo próbował na nich grać samodzielnie. W wieku młodzieńczym zajmował się majsterkowaniem i modelarstwem lotniczym. W okresie międzywojennym zajął się lutnictwem, wpierw od lat 20. jako samouk. W wieku 15 lat wykonał samodzielnie pierwszy model skrzypiec. Kilka lat później poznał znanego gdańskiego lutnika Emila Neumanna, prezentując mu wykonaną przez siebie kopię XVII-wiecznego modelu skrzypiec Steinera. Doceniony przez niego od 1934 działał u jego boku. II wojna światowa Po wybuchu II wojny światowej 1 września 1939 został aresztowany przez Gestapo. Został wysłany na roboty przymusowe, przebywał w obozie w Nowym Porcie, od 19 marca 1940 był osadzony w niemieckim obozie koncentracyjnym Stutthof (pracował tam przy budowie baraków; na jednej z zachowanych drewnianych tabliczek znalezionych w tym obozie odkryto podpis J. Tusk 24 września 1939), a potem także w Neuengamme (numer obozowy 5939), w którym przebywał do 26 sierpnia 1942. Został zwolniony ze względu na nieprzydatność do pracy. Najpóźniej pod koniec 1943 powrócił do żony i dzieci w Gdańsku. Zgodnie z dekretem Hitlera z 1 września 1939 obywatele Wolnego Miasta Gdańska stali się automatycznie obywatelami Niemiec. Wobec ponoszenia przez III Rzeszę strat na froncie wschodnim zapadła decyzja o wcielaniu ludności kaszubskiej do Wehrmachtu, w związku z czym Józef Tusk 2 sierpnia 1944 został powołany do tego wojska. Według relacji jego najstarszej córki Eleonory Gurkowskiej oraz zgodnie z niemieckimi dokumentami był żołnierzem jednostki o nazwie 328. Grenadier-Ersatz-und Ausbilldungsbatallion (328. Zapasowy Batalion Szkolny Grenadierów) i wraz z nią stacjonował w Akwizgranie (jednostka odpowiadała za pobór, szkolenie rezerw wojsk lądowych oraz uzbrojenie). W szeregach Wehrmachtu pozostawał do października 1944. Od 24 listopada 1944 był żołnierzem Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. W życiorysie z 1975 stwierdził, że pracował Od 26.8.1944 do 5.3.1945 przy kopaniu okopów. Okres powojenny Po zakończeniu wojny, przez Szczecin 15 października 1945 przybył do Gdańska. Od tego roku do 1948 ponownie był pracownikiem PKP. W okresie PRL wraz z rodziną zamieszkał w Sopocie przy ulicy 20 października. W 1949 założył pracownię lutniczą w Sopocie. W 1955 przystąpił do Związku Polskich Artystów Lutników. Łącznie wykonał około 150 skrzypiec, 10 altówek, 12 gitar oraz wiolonczelę. W 1955 został laureatem I Krajowego Konkursu Lutniczego. Brał udział w międzynarodowych konkursach. W jego mieszkaniu, stanowiącym zarazem pracownię, spotykali się artyści muzycy i plastycy. Zmarł 12 czerwca 1987 w Sopocie. Został pochowany na cmentarzu katolickim w Sopocie 17 czerwca 1987 (kwatera D2-19-10). Był żonaty z Julianną z d. Jeżewską (1904–1970, ślub: 27 czerwca 1929, Gdańsk), z którą miał sześcioro dzieci: Jana, Donalda (1930–1972), Eleonorę (1932–2019, po mężu Gurkowska), Ewę (1934–), Bronisława (1935–2000, rzeźbiarz), Rajmunda (1936–2016). Odniesienia Wojenne losy Józefa Tuska, a w szczególności kwestia wcielenia do Wehrmachtu, stały się podstawą do wywołania czarnego PR wobec jego wnuka, Donalda Tuska, podczas prezydenckiej kampanii wyborczej w 2005. Wówczas Jacek Kurski (przedstawiciel konkurencyjnego kandydata na urząd prezydenta RP, Lecha Kaczyńskiego) stwierdził, że poważne źródła na Pomorzu mówią, że dziadek Donalda Tuska zgłosił się na ochotnika do Wehrmachtu. Wcześniej Kurski wynajął niemiecką kancelarię adwokacką w celu poszukiwania informacji w tym zakresie. Podobny ruch propagandowy wykonały w kwietniu 2020 na Węgrzech media zależne od Viktora Orbána. Za rozpowszechnianie tego czarnego pijaru tym razem odpowiadała agencja prasowa powiązana z Árpádem Habonym, nieoficjalnym spin doktorem i architektem kampanii propagandowych Orbana. Odznaczenia Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 (1946) Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” (1979) Przypisy Bibliografia Gdańsk 1939. Wspomnienia Polaków-Gdańszczan, wybór i opracowanie Brunon Zwarra, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1984, . Linki zewnętrzne Skrzypce wykonane przez Józefa Tuska Deportowani na roboty przymusowe przez nazistowskie Niemcy w Polsce 1939–1945 Donald Tusk Kaszubi Ludzie urodzeni w Gdańsku Ludzie związani z Sopotem Polacy w Wolnym Mieście Gdańsku Odznaczeni Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945 Odznaczeni odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” Pochowani na cmentarzu katolickim w Sopocie Polacy wcieleni do Wehrmachtu w czasie II wojny światowej Polscy lutnicy Polscy pracownicy kolejowi Polscy pracownicy pocztowi Więźniowie KL Stutthof Więźniowie KL Neuengamme Więźniowie Zivilgefangenenlager Neufahrwasser Urodzeni w 1907 Zmarli w 1987 Żołnierze Polskich Sił Zbrojnych

63732

https://pl.wikipedia.org/wiki/Mauritius

Mauritius

Mauritius (fr. Maurice), Republika Mauritiusu (, fr. République de Maurice) – państwo wyspiarskie położone w południowo-zachodniej części Oceanu Indyjskiego, w archipelagu Maskarenów, około 900 km na wschód od Madagaskaru i ok. 170 km na północny wschód od Reunionu. Poza samą wyspą Mauritius do Republiki Mauritiusu należy także wyspa Rodrigues (w odległości 563 km na wschód od wyspy głównej), archipelag Cargados Carajos (402 km na północ) i Wyspy Agalega (933 km na północ). Historia Wyspa została odkryta przez Portugalczyków w 1505 roku. Skolonizowana została przez Holendrów w 1638 i nazwana imieniem księcia Maurycego Orańskiego. Francuzi opanowali wyspę w XVIII wieku, zmieniając nazwę na Île de France. Nazwa Mauritius została przywrócona w 1810 roku, gdy Brytyjczycy przejęli wyspę. Anglicy znieśli niewolnictwo i zaczęli sprowadzać robotników z Indii. Mauritius uzyskał niezależność w 1968 roku. 18 kwietnia 1968 roku na podstawie Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 249 Mauritius został członkiem ONZ. Kraj stał się republiką w ramach Wspólnoty Narodów w 1992. Jest jednym z nielicznych krajów afrykańskich posiadających stabilną demokrację z regularnie odbywającymi się wolnymi wyborami i przestrzeganymi prawami człowieka. Dzięki rozwiniętemu sektorowi turystycznemu przyciągnął znaczne zagraniczne inwestycje, osiągając tym samym jeden z najwyższych w Afryce dochodów na obywatela. Geografia Mauritius razem z wyspami Reunion i Rodrigues jest częścią archipelagu Maskarenów. Archipelag ten powstał miliony lat temu w wyniku podwodnych erupcji wulkanicznych. Stolicą wyspy i największym miastem jest Port Louis, leżący po północno-zachodniej stronie wyspy. Inne większe miasta: Curepipe, Vacoas-Phoenix, Beau Bassin, Quatre Bornes oraz Rose Hill. Wyspa (1865 km² powierzchni) ma w przybliżeniu kształt owalu o dłuższej średnicy 61 km i krótszej 47 km. Linia brzegowa ma 161 km długości. Najwyższe wzniesienie, Piton de la Petite Riviére Noire, 826 m n.p.m. Wnętrze wyspy obejmuje płaskowyż o średniej wysokości 671 m n.p.m., charakteryzujący się znaczną wielkością opadów (średnio 510 cm rocznie). Płaskowyż opada łagodnie ku północy przechodząc w nadmorską równinę, natomiast od południa i zachodu opada stromymi urwiskami ku wąskiemu pasmu wybrzeża. Demografia Statystyki demograficzne Grupy etniczne Hindusi – 68%, Kreole – 27%, Chińczycy – 3%, Francuzi – 2%. Religie i wyznania Struktura religijna w 2020 roku według The ARDA: hinduizm – 44,2%, chrześcijaństwo – 33,1%: katolicyzm – 21,3%, protestantyzm – 10,6% (w większości zielonoświątkowcy – ponad 100 tys.), niezależne kościoły – 0,86%, islam – 16,9%, brak religii – 2%, bahaizm – 1,8%, religie chińskie – 1,3%, tradycyjne religie plemienne – 0,2% inne religie – 0,5%. Języki kreolski Mauritiusa – 80,5%, bhodźpuri – 12,1%, francuski – 3,4% (urzędowy), angielski – 1,3% (urzędowy), inne – 3,7%. Polityka Głową państwa jest prezydent, wybierany na pięcioletnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe (National Assembly) – jednoizbowy maurytyjski parlament. Spośród 70 członków parlamentu, 62 jest wybieranych bezpośrednio w wyborach powszechnych, a 8 jest wyznaczonych, aby reprezentować mniejszości etniczne, w zależności od wyników wyborów. Parlament jest kierowany przez premiera i radę ministrów. Główne partie: Walczący Ruch Mauritiusu (MMM), Partia Pracy (LP), Partia Socjalistyczna Mauritiusu oraz Ruch Socjalistyczny Mauritiusu (MSM). Podział administracyjny Mauritius jest podzielony na 9 dystryktów: Black River Flacq Grand Port Moka Pamplemousses Plaines Wilhems Port Louis Rivière du Rempart Savanne Ponadto w skład Mauritiusa wchodzą trzy terytoria zależne: Wyspy Agalega Cargados Carajos Rodrigues Mauritius rości sobie prawa także do archipelagu Czagos, którym zarządza Wielka Brytania i samotnej wyspy Tromelin, należącej do Francji. Terytoria te były od XVIII wieku częścią francuskiej, a następnie brytyjskiej kolonii, podzielonej dopiero w połowie XX wieku. Gospodarka Podstawą gospodarki jest turystyka, eksport wyrobów tekstylnych, uprawa trzciny cukrowej. Użytki rolne stanowią 56% powierzchni kraju. Uprawia się też tytoń, herbatę, kukurydzę, banany. Wskaźnik rozwoju społecznego wynosi 0,771, drugi (po Libii) w regionie Afryki (63. na świecie). Według GPI Mauritius jest najbezpieczniejszym krajem w Afryce i ma niski wskaźnik przestępczości. Jednym z głównych zagrożeń na Mauritiusie są klęski żywiołowe, takie jak cyklony. Sezon cyklonowy trwa od listopada do maja i może powodować rozległe szkody materialne. Emisja gazów cieplarnianych Emisja równoważnika dwutlenku węgla z Mauritiusa wyniosła w 1990 roku 1,844 Mt, z czego 1,191 Mt stanowiła emisja dwutlenku węgla, na drugim miejscu był metan, a na trzecim podtlenek azotu. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 1,128 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na tysiąc dolarów amerykańskich PKB – 148 kg. Od tego czasu emisje dwutlenku regularnie rosną, natomiast emisje pozostałych gazów cieplarnianych pozostają na zbliżonym poziomie. W niektórych latach nieco bardziej zauważalna jest emisja gazów fluorowanych. Szczególnie duży wzrost emisji dotyczy energetyki, nieco mniejszy transportu. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 4,384 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca wyniosła 3,456 t i w przeliczeniu na tysiąc dolarów PKB – 164 kg. Kultura Zmienna kolonialna przeszłość Mauritiusu ma odzwierciedlenie w kulturze. Na przykład sztuka kulinarna jest połączeniem holenderskiej, francuskiej, indyjskiej i kreolskiej. W 2008 roku Jean-Marie Gustave Le Clézio, obywatel Francji i Mauritiusu, został pierwszym w historii wyspy laureatem literackiej Nagrody Nobla. W 1847 roku Mauritius został piątym krajem na świecie wydającym znaczki pocztowe. Dwa typy znaczków wydane wtedy, znane jako Mauritius „Post Office”, należą do najbardziej znanych na świecie ze względu na rzadkość występowania i wysoką wartość. Kiedy została odkryta, wyspa Mauritius była miejscem zamieszkania ptaków nieznanego wcześniej gatunku, który Portugalczycy nazwali dodo. Jednakże do 1681 roku wszystkie dodo zostały zabite przez osadników lub ich udomowione zwierzęta. Ptak ten widnieje w godle państwa. Przypisy Linki zewnętrzne Government of Mauritius – oficjalna strona rządu Official Site for Mauritius – portal Mauritius Tourism Promotion Authority World Gazetteerr Wyspy Oceanu Indyjskiego Członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych Państwa w Afryce

129528

https://pl.wikipedia.org/wiki/Mariusz%20Pudzianowski

Mariusz Pudzianowski

Mariusz Zbigniew Pudzianowski ps. Pudzian, Dominator, Pyton, Pudzilla (ur. 7 lutego 1977 w Białej Rawskiej) – polski zawodnik mieszanych sztuk walki (MMA), wcześniej utytułowany strongman i rugbysta. Obecny nr 8 rankingu KSW w wadze ciężkiej. Obecny nr. 10 rankingu KSW w wadze ciężkiej. Ośmiokrotny Mistrz Polski Strongman. Sześciokrotny Mistrz Europy Strongman w latach 2002–2004 i 2007–2009. Pięciokrotny Mistrz Świata Strongman w latach 2002, 2003, 2005, 2007 i 2008. Trzykrotny drużynowy Mistrz Świata Par Strongman w latach 2003–2005. Mistrz Super Serii w sezonach 2003/2004, 2005–2007. Zwycięzca i finalista wielu innych zawodów siłaczy. Życiorys Ma dwóch braci - Krystiana i starszego od siebie Dominika, którzy także są związani ze sportami siłowymi. Jest synem Marii Pudzianowskiej i sztangisty Wojciecha Pudzianowskiego, który był jego pierwszym trenerem sportów siłowych. Rozpoczął treningi siłowe, będąc w szkole podstawowej. W wieku 16 lat wystartował w mistrzostwach Polski w wyciskaniu sztangi leżąc, jest czterokrotnym mistrzem Polski w tejże dyscyplinie. Trenował także karate kyokushin (obecnie posiada 4 kyu) oraz boks, jednak przed 11 grudnia 2009 nie stoczył żadnej oficjalnej walki. W międzyczasie pracował jako ochroniarz w patrolu interwencyjnym firmy Juwentus w Warszawie. Był również zawodnikiem rugby Budowlanych Łódź. Od 1999 r. był strongmanem. W 2000 został skazany na karę 2,5 roku pozbawienia wolności za pobicie, po odbyciu 1 roku i 7 miesięcy kary uzyskał warunkowe przedterminowe zwolnienie. Przed wyborami parlamentarnymi oraz prezydenckimi w 2005 brał udział w kampanii wyborczej Samoobrony RP i Andrzeja Leppera. 27 maja 2008 ukończył studia wyższe, uzyskując tytuł zawodowy licencjata w Społecznej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi. Praca dyplomowa Mariusza Pudzianowskiego zatytułowana była Kultura organizacyjna w marketingu sportowym na świecie. 9 czerwca 2010 uzyskał tytuł magistra w Społecznej Wyższej Szkole Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, uzyskując ocenę dobrą. Mieszka pod Białą Rawską. Angażuje się również w różne przedsięwzięcia biznesowe; jest właścicielem firmy transportowej Pudzianowski Transport oraz Domu Weselnego w Białej Rawskiej. Kariera strongmana W zawodach Strongman zadebiutował 1 maja 1999 podczas konkursu w Płocku. Jest zrzeszony w światowej federacji siłaczy WSMC (The World Strongman Cup Federation). Wraz z Jarosławem Dymkiem, na Drużynowych Mistrzostwach Świata Par Strongman 1999, zdobył reprezentując Polskę pierwszy w historii kraju medal w sporcie Strongman. Jest pierwszym i dotychczas jedynym Polakiem, który zdobył tytuł Najsilniejszego Człowieka Świata i pierwszym spoza USA i Europy Zachodniej, który zdobył ten tytuł. W czasie pobytu w zakładzie karnym nie brał udziału w zawodach, m.in. nie mógł uczestniczyć w Mistrzostwach Europy Strongman 2001, Mistrzostwach Świata Strongman 2001 i Drużynowych Mistrzostwach Świata Par Strongman 2001. Został Mistrzem Super Serii w sezonach 2003/2004, 2005, 2006 i 2007. Wziął udział trzykrotnie w zawodach siłaczy Arnold Strongman Classic, rozgrywanych w Columbus (USA), w latach 2003, 2004 i 2006. Od 2005 organizuje własny cykl dorocznych zawodów siłaczy zwanych Pojedynkiem Gigantów. Zawody rozgrywane są na początku roku w Łodzi. Z powodu kontuzji (naderwanie bicepsu) nie mógł wziąć udziału w Mistrzostwach Polski Strongman 2005 i Mistrzostwach Europy Strongman 2005. 14 września 2008 na Mistrzostwach Świata Strongman 2008, pomimo kontuzji, zdobył kolejny tytuł Mistrza Świata Strongman i tym samym stał się pierwszym zawodnikiem posiadającym pięć tytułów Najsilniejszego Człowieka Świata. Największym rywalem Pudzianowskiego na światowych arenach był Litwin, Žydrūnas Savickas, natomiast w obrębie własnej federacji Amerykanin, Derek Poundstone. Od połowy 2006 Pudzianowski nie dążył do pojedynku z Savickasem, a pierwsza sportowa konfrontacja nastąpiła na Mistrzostwach Świata Strongman 2009. 28 lutego 2009, podczas Piątego Pojedynku Gigantów, doznał zerwania bicepsu i w wyniku tej kontuzji został na kilka miesięcy wyłączony z zawodów. Osiągnięcia jako strongman 1999 1. miejsce – Puchar Polski Strongman 1999 (pierwsza edycja Warka Strongman) 3. miejsce – Drużynowe Mistrzostwa Świata Par Strongman 1999, Panyu, Chiny (z Jarosławem Dymkiem) 2000 1. miejsce – Puchar Świata 1. miejsce – Mistrzostwa Polski Strongman 2000 4. miejsce – Mistrzostwa Świata Strongman 2000, Sun City, RPA 2. miejsce – Drużynowe Mistrzostwa Świata Par Strongman 2000, Węgry (z Jarosławem Dymkiem) 2002 3. miejsce – Drużynowe Mistrzostwa Świata Par Strongman 2002, Heerenveen, Holandia (z Jarosławem Dymkiem) 1. miejsce – Mistrzostwa Europy Strongman 2002, Gdynia 2. miejsce – Finał Pucharu Polski Strongman 2002, Ostrów Wielkopolski 1. miejsce – Mistrzostwa Świata Strongman 2002, Kuala Lumpur, Malezja 1. miejsce – Giganci Świata 5. miejsce – Super Seria 2002: Sztokholm 2. miejsce – Pierwsze zawody Polska kontra Reszta Świata 2003 3. miejsce – Super Seria 2003: Oahu 1. miejsce – Super Seria 2003: Hawaje 4. miejsce – Arnold Strongman Classic, Columbus, USA 1. miejsce – Super Seria 2003: Silvonde 1. miejsce – Mistrzostwa Polski Strongman 2003 1. miejsce – Mistrzostwa Europy Strongman 2003, Sandomierz 2. miejsce – Super Seria 2003: North Bay 2. miejsce – Super Seria 2003: Imatra 2. miejsce – Mistrzostwa World Muscle Power 1. miejsce – Mistrzostwa Świata Strongman 2003, Wodospady Wiktorii, Zambia 1. miejsce – World Record Breakers, Gdynia 1. miejsce – Drużynowe Mistrzostwa Świata Par Strongman 2003, Węgry (z Jarosławem Dymkiem) 1. miejsce – Finał Pucharu Polski Strongman 2003, Piła 1. miejsce – Drugie zawody Polska kontra Reszta Świata 2004 5. miejsce – Arnold Strongman Classic, Columbus, USA 1. miejsce – Finał Pucharu Polski Strongman 2004, Szczecin 1. miejsce – Super Seria 2004: Moskwa 1. miejsce – Mistrzostwa Polski Strongman 2004 1. miejsce – Mistrzostwa Europy Strongman 2004, Jelenia Góra 3. miejsce / dyskwalifikacja za doping – Mistrzostwa Świata Strongman 2004, Paradise Island, Bahamy 1. miejsce – Drużynowe Mistrzostwa Świata Par Strongman 2004, Płock (z Jarosławem Dymkiem) 1. miejsce – Polska – Skandynawia, Dąbrowa Górnicza 2. miejsce – Pierwsze zawody Polska kontra Ukraina 1. miejsce – Trzecie zawody Polska kontra Reszta Świata 2005 1. miejsce – Pierwszy Pojedynek Gigantów, Łódź 1. miejsce – Drużynowe Mistrzostwa Świata Par Strongman 2005, Poznań (ze Sławomirem Toczkiem) 1. miejsce – Super Seria 2005: Venice Beach 1. miejsce – Super Seria 2005: Malbork 1. miejsce – Super Seria 2005: Varberg 1. miejsce – Puchar Świata Siłaczy 2005: Bad Häring 1. miejsce – Super Seria 2005: Mohegan Sun 1. miejsce – Finał Pucharu Polski Strongman 2005, Kielce 2. miejsce – Zawody Północ-Południe, Darłowo 1. miejsce – Mistrzostwa Świata Strongman 2005, Chengdu, Chiny 1. miejsce – Czwarte zawody Polska kontra Reszta Świata 2006 1. miejsce – Drugi Pojedynek Gigantów, Łódź 6. miejsce – Arnold Strongman Classic, Columbus, USA 1. miejsce – Puchar Świata Siłaczy 2006: Ryga 1. miejsce – Super Seria 2006: Mohegan Sun 1. miejsce – Puchar Świata Siłaczy 2006: Mińsk 1. miejsce – Super Seria 2006: Moskwa 1. miejsce – Puchar Świata Siłaczy 2006: Moskwa 1. miejsce – Super Seria 2006: Milicz 1. miejsce – Mistrzostwa Polski Strongman 2006, Września 2. miejsce – Mistrzostwa Świata Strongman 2006, Sanya, Chiny 1. miejsce – Puchar Świata Siłaczy 2006: Grodzisk Mazowiecki 1. miejsce – Puchar Świata Siłaczy 2006: Podolsk 2007 1. miejsce – Trzeci Pojedynek Gigantów, Łódź 1. miejsce – Super Seria 2007: Mohegan Sun 1. miejsce – Puchar Świata Siłaczy 2007: Ryga 2. miejsce – Super Seria 2007: Venice Beach 1. miejsce – Mistrzostwa Europy Strongman 2007, Łódź 1. miejsce – Super Seria 2007: Viking Power Challenge, Storefjell 1. miejsce – Puchar Świata Siłaczy 2007: Dartford 1. miejsce – Puchar Europy Par Strongman WP 2007, Oleśnica (z Damianem Sierpowskim) 1. miejsce – Puchar Polski Strongman 2007, Strzegom 1. miejsce – Mistrzostwa Polski Strongman 2007, Strzegom 1. miejsce – Mistrzostwa Świata Strongman 2007, Anaheim, USA 2008 2. miejsce – Super Seria 2008: Mohegan Sun 1. miejsce – Czwarty Pojedynek Gigantów, Łódź 1. miejsce – WSF Puchar Świata 2008: Irkuck 1. miejsce – Polska kontra Europa, Cieszanów 1. miejsce – Grand Prix Polski Strongman 2008, Radom 1. miejsce – Finał Pucharu Polski Strongman 2008, Kołobrzeg 1. miejsce – Mistrzostwa Europy Strongman 2008, Szczecinek 1. miejsce – Mistrzostwa Polski Strongman 2008, Częstochowa 1. miejsce – Mistrzostwa Świata Strongman 2008, Charleston (Wirginia Zachodnia), USA 2009 8. miejsce – Piąty Pojedynek Gigantów, Łódź (kontuzjowany) 1. miejsce – Mistrzostwa Europy Strongman 2009, Bartoszyce 1. miejsce – The Globe’s Strongest Man, Grand Prix Moskwy 1. miejsce – Mistrzostwa Polski Strongman 2009, Trzebiatów 1. miejsce – Mistrzostwa Polski Strongman A-S 2009, Malbork 1. miejsce – Mistrzostwa Polski Strongman w Parach 2009, Krotoszyn (z Januszem Kułagą) 2. miejsce – Mistrzostwa Świata Strongman 2009, Malta 1. miejsce – Halowy Puchar Polski Strongman 2009, Lębork 2010 1. miejsce – Halowy Puchar Polski Strongman 2010, Gdańsk Rekordy Strongman Spacer farmera – 100 m Spacer farmera 75 m na czas – 30,45 s Przerzucanie opony (sześć obrotów w jedną stronę bez dobiegu) – 10,87 s Konkurencja wiązana (worki + kowadło) – 20,81 s Spacer drwala – 98 m Spacer drwala z tarczą – 187,47 m Schody równoległe – 19,69 s Zegar – 1 380° Trójbój siłowy Wyciskanie leżąc: 295 kg. Przysiad ze sztangą: 395 kg. Martwy ciąg: 415 kg. Kariera MMA Początków treningu i pierwsze zawodowe walki Treningi MMA rozpoczął po zakończeniu kariery jako strongman, twierdząc, że „osiągnął już wszystko”. Po wielu latach amatorskich treningów sportów walki, chciał spróbować swych sił w oficjalnym pojedynku. 11 grudnia 2009 na gali KSW 12, na warszawskim Torwarze stoczył debiutancką walkę w formule MMA z pięściarzem Marcinem Najmanem. Do walki przygotowywał go między innymi Mirosław Okniński i Piotr Kroczewski. Pudzianowski zapowiadał wykorzystanie swojego największego atutu, siły fizycznej i pokonanie rywala w parterze. Pudzian wygrał z Najmanem przez TKO w 43. sekundzie walki, wykorzystując niskie kopnięcia, a następnie uderzenia pięściami w parterze. 7 maja 2010, podczas KSW XIII pokonał Japończyka Yūsuke Kawaguchi przez jednogłośną decyzję sędziów po dwurundowym pojedynku. Walka w USA i nowy kontrakt z KSW 21 maja 2010 w Worcester w walce w ramach Moosin: God of Martial Arts przegrał przez poddanie na skutek ciosów w parterze z dwukrotnym mistrzem UFC, Timem Sylvią. Cztery miesiące później, 18 września 2010, podczas gali KSW XIV pokonał przez poddanie ważącego ponad 80 kg więcej boksera Erica Escha. W 2011 podpisał z KSW kontrakt na dwie kolejne walki. Pierwszą z nich stoczył 21 maja 2011 w Ergo Arenie, gdy przegrał przez poddanie z Brytyjczykiem Jamesem Thompsonem. We wrześniu wyjechał na treningi do USA, gdzie na Florydzie trenował w klubie mieszanych sztuk walki – American Top Team. 26 listopada na gali KSW 17, w walce rewanżowej z Jamesem Thompsonem, w wyniku pomyłki jednego z sędziów punktowych, doszło do błędnego ogłoszenia wygranej Polaka. Ostatecznie, walka została uznana za nieważną. Od stycznia 2012 ponownie przebywał na Florydzie, gdzie trenował w klubie American Top Team. 12 maja 2012 wystąpił w walce wieczoru na gali KSW 19, podczas której pokonał Boba Sappa przez TKO w 1. rundzie. Wówczas jego waga wynosiła 123 kg. 2012-2015 Kolejną walkę stoczył 15 września 2012, na gali KSW 20. Pokonał w niej przez nokaut techniczny (ciosy pięściami) Christosa Piliafasa. 16 grudnia na gali MMC Fight Club miał zmierzyć się w Londynie z Tyberiuszem Kowalczykiem, który nominalnie miał stoczyć walkę w formule K-1 z Marcinem Najmanem, lecz Najman zrezygnował z pojedynku ze względu na „niewywiązanie się z ustaleń, organizatorów tej walki”. Do walki z Pudzianowskim także nie doszło, ponieważ organizatorzy gali nie wywiązali się ze zobowiązań. 8 czerwca 2013 na KSW 23 przegrał przez poddanie w 1. rundzie z Seanem McCorkle. Po tej porażce zmienił częściowo sztab trenerski. Jego głównym trenerem został Piotr Jeleniewski. 28 września 2013 na KSW 24 w Łodzi zrewanżował się Seanowi McCorkle wygrywając z nim po dwóch rundach jednogłośną decyzją sędziów. 17 maja 2014 podczas pierwszej gali KSW, na której walki odbywały się w okrągłej klatce, wygrał przez jednogłośną decyzję sędziów z byłym strongmanem oraz zawodnikiem UFC Brytyjczykiem Olim Thompsonem. 6 grudnia 2014 zmierzył się z mistrzem olimpijskim w judo Pawłem Nastulą. Po dwóch rundach sędziowie ogłosili remis, natomiast podczas trzyminutowej dogrywki Pudzian, dominując byłego olimpijczyka, wygrał walkę. 25 maja 2015 w Gdańskiej Ergo Arenie wygrał przez widowiskowy nokaut z Rollesem Gracie w 27. sekundzie walki. Walka została uznana za nokaut wieczoru gali KSW 31. Walka na pierwszej zagranicznej gali KSW i kariera do 2017 31 października 2015 podczas pierwszej zagranicznej gali federacji KSW w Londynie po serii czterech wygranych walk z rzędu, mimo dominacji w pierwszej rundzie, przegrał w drugiej minucie drugiej rundy z mistrzem Australii w wadze ciężkiej w boksie oraz legendą K-1 Australijczykiem Peterem Grahamem. 27 maja 2016 na gali KSW 35 przegrał w 1:46 sekundzie drugiej rundy z Marcinem Różalskim przez duszenie gilotynowe. 3 grudnia 2016 w Krakowskiej Tauron Arenie podczas KSW 37 Circus of Pain zwyciężył w 80. sekundzie walki w hitowym starciu z powracającym na ring Pawłem „Popkiem” Mikołajuwem. 27 maja 2017 podczas historycznej gali KSW 39 Colosseum zorganizowanej na Stadionie Narodowym w Warszawie przy publiczności ponad 56 tysięcy widzów wygrał przez poddanie z byłym strongmanem Tyberiuszem Kowalczykiem. Niedoszła walka z McSweeneyem, eliminator do walki o pas 22 października 2017 podczas zagranicznej gali KSW 40 w Dublinie Mariusz Pudzianowski miał się zmierzyć z wywodzącym się z kickboxingu Jamesem McSweeneyem. Jednak ze względu na zablokowanie Anglika przez Irlandzką organizację zajmującą się zdrowiem zawodników SafeMMA Pudzianowski stoczył pojedynek ze znanym z trylogii z byłym mistrzem KSW Michałem Materlą, Jayem Silvą. Po widowiskowym starciu Pudzian wygrał walkę przez większościową decyzję sędziów. 9 czerwca 2018 podczas gali KSW 44 w ERGO Arenie w Gdańsku stoczył walkę z Karolem Bedorfem. Walka była eliminatorem do walki o mistrzostwo KSW w wadze ciężkiej. „Pudzian” przegrał w drugiej minucie pierwszej rundy przez poddanie (kimura). 23 marca 2019 na gali KSW 47: The X -Warriors przegrał w pierwszej rundzie z byłym sztangistą Szymonem Kołeckim przez kontuzję zerwania mięśnia dwugłowego uda. Najdłuższa seria zwycięstw, kariera od 2022 9 listopada 2019 podczas gali KSW 51 w Chorwacji znokautował bośniackiego kulturystę Erko Juna w drugiej rundzie. 21 marca 2021 na gali KSW 59 w Łodzi znokautował serbskiego zawodnika judo i sambo, Nikole Milanovicia, którego była to debiutancka walka. Pierwotnie przeciwnikiem Pudziana miał być senegalski zapaśnik Serigne Ousmane Dia „Bombardier", który w dniu walki doznał ostrego ataku wyrostka robaczkowego i został hospitalizowany. 5 czerwca 2021 podczas gali KSW 61: To Fight or Not To Fight w Gdańsku, w ERGO Arenie pokonał wieloletniego weterana oraz komentatora KSW – Łukasza Jurkowskiego przez techniczny nokaut w 3 rundzie. 24 października 2021 podczas wydarzenia KSW 64 doszło do pojedynku z Senegalskim Bombardierem. Walka zakończyła się przez błyskawiczny nokaut już po 18-stu sekundach, kiedy to Pudzian trafił rywala prawym prostym. 28 maja 2022 w walce wieczoru gali KSW 70 rękawice skrzyżował z czołowym zawodnikiem wagi średniej, Michałem Materlą. Walka zakończyła się przez nokaut już w pierwszej rundzie, po tym jak popularny Pudzian wystrzelił ciosem podbródkowym, gasząc światło zawodnikowi ze Szczecina. Starcie odbyło się w wadze ciężkiej. Po walce otrzymał drugi w karierze bonus za nokaut wieczoru. 17 grudnia 2022 podczas walki wieczoru XTB KSW 77, która odbyła się w Arenie Gliwice, zmierzył się z byłym mistrzem KSW w wadze półciężkiej (2009–2011) oraz średniej (2015–2018, 2020–2021), Mamedem Chalidowem. Do tej walki wyjątkowo nie przygotował go jego wieloletni trener, Arbi Szamajew, który ma bliskie relacje z Chalidowem. Pudzian przegrał przez techniczny nokaut w pierwszej rundzie, odklepując serię ciosów Chalidowa w parterze. 25 marca 2023 w warszawskim hotelu Sheraton zdobył jedną z najważniejszych nagród w polskim MMA, heraklesa w kategorii Nokaut Roku 2022. Podczas gali XTB KSW Colosseum 2, która odbyła się 3 czerwca 2023 na warszawskim Stadionie PGE Narodowym stoczył walkę ze specjalizującym się w boksie Arturem Szpilką. Po kontroli parterowej w pierwszej rundzie przegrał w kolejnej przez techniczny nokaut, po tym jak rywal trafił Pudzianowskiego lewym sierpowym, który powalił go na deski, a popularny Szpilka zdążył zadać jeszcze kończące ciosy w parterze. Lista zawodowych walk w MMA Kariera muzyczna Brat Mariusza Pudzianowskiego, Krystian, w 2005 założył zespół muzyczny Pudzian Band. Wspólnie nagrali teledysk do piosenki „Zdobyć świat”, która promowała ich pierwszą płytę. Mariusz Pudzianowski wychodził do swoich walk w rytm piosenek wykonywanych przez brata, np. „Dawaj na ring”. Dyskografia Teledyski „Dawaj na ring” (Pudzian Band) „Zdobyć Świat” (Pudzian Band) „Po prostu sobą bądź” (Pudzian Band) „Takich już nie ma” (A2) „Cała sala” „Czuję kiedy jesteś” Programy telewizyjne W 2003 roku wystąpił gościnnie w specjalnym odcinku programu "Twoja droga do gwiazd". Był uczestnikiem siódmej edycji programu rozrywkowego TVN Taniec z gwiazdami (2008) i pierwszego sezonu programu Polsatu Just the Two of Us. Tylko nas dwoje (2010); w obu konkursach zajął drugie miejsce w finale. Odrzucił także propozycję występu w programie Gwiazdy tańczą na lodzie. Był uczestnikiem programu TVP2 Przygarnij mnie (2016) i jurorem programu Polsatu The Brain. Genialny umysł (2017). Filmografia 2004: Na Wspólnej odc. 346, 358, 374 jako Przemas Zieliński, kolega Grzegorza Zięby 2004: Dziki odc. 8 jako wynajęty zabójca 2004: Camera Café odc. 53 (epizod 2) jako chłopak Beaty 2005: Nie ma takiego numeru jako „Siłacz” 2007: Faceci do wzięcia odc. 37 jako kulturysta w reklamie maszynki do golenia 2007: Niania odc. 61 jako właściciel restauracji 2008: Daleko od noszy odc. 166 jako Juliusz, miłość siostry Basen 2014: Sąsiady jako wikary Przypisy Linki zewnętrzne oficjalna strona Mariusza Pudzianowskiego Mariusz Pudzianowski w bazie Sherdog Mariusz Pudzianowski w bazie Tapology Absolwenci Społecznej Akademii Nauk w Łodzi Ludzie urodzeni w Białej Rawskiej Polscy przedsiębiorcy XXI wieku Polscy sportowcy ukarani za doping Polscy strongmani Polscy zawodnicy MMA Polscy zawodnicy rugby union Rugbyści Budowlanych Łódź Uczestnicy programów typu reality show Osobowości telewizyjne związane z Polsatem Urodzeni w 1977

4927921

https://pl.wikipedia.org/wiki/Grzegorz%20i%20Rafa%C5%82%20Collins

Grzegorz i Rafał Collins

Grzegorz Collins właśc. Grzegorz Chmielewski (ur. 12 października 1986 w Legnicy) i Rafał Collins właśc. Rafał Chmielewski (ur. 6 listopada 1989 w Legnicy) – polscy przedsiębiorcy, prezenterzy telewizyjni i działacze społeczni, określani w mediach również jako Bracia Collins. Życiorys Bracia pochodzą z ubogiej rodziny, są synami Ryszarda i Violetty. Ich ojciec był właścicielem wypożyczalni kaset wideo i dorabiał jako handlarz detaliczny. Gdy byli nastolatkami, wyjechali do Londynu, gdzie Rafał pracował jako pomoc kuchenna w restauracji, a Grzegorz był pomocnikiem budowlanym. W tym czasie urzędowo zmienili nazwisko na Collins, by ułatwić sobie komunikację z anglojęzycznymi kontrahentami. W 2009 założyli firmę motoryzacyjną Prestige Wrap and Customs, która zajmowała się tuningiem wizualnym samochodów, później także śmigłowców i łodzi. Kilka lat później na londyńskich targach motoryzacyjnych Top Gear Live Show poznali piosenkarza Shane'a Lyncha, który został ich wspólnikiem. Jednym z ich pierwszych wspólnych projektów była pomoc fundacji na rzecz niepełnosprawnych dzieci Caudwell Children, w ramach której Prestige Wrap & Customs personalizowało wózki inwalidzkie podopiecznych brytyjskiej organizacji. W 2013 wzięli udział w projekcie YouTube pt. Fast Furious and Funny, w którym prezentowali, jak przerabiają samochody. W 2016 premierę na TVN Turbo miał ich autorski program Odjazdowe bryki braci Collins, w którym pokazywali swoją pracę w warsztacie samochodowym. Do jesieni 2020 zrealizowali pięć sezonów programu. W sierpniu 2020 premierę na Discovery Channel Polska miał program Bracia Collins biorą się do roboty. W czerwcu 2019 Grzegorz zawalczył z Rafałem Krylą w formule MMA podczas gali Free Fight Federation. W lutym 2019 roku, Rafał oraz Grzegorz byli bohaterami reportażu Uwaga! Kulisy sławy! pt. Świat gwiazd i luksusowych samochodów. Kulisy Sławy braci Collins. Dwukrotnie gościli także w talk-show Kuba Wojewódzki. Wiosną 2020 stacja TVN wyemitowała drugą edycję programu Ameryka Express, w której bracia zajęli drugie miejsce w finale. W lipcu 2020 otworzyli restaurację „Fuego Bar & Grill” w Warszawie, którą zamknęli w sierpniu 2022. Pod koniec 2022 otworzyli restauację „U Wędzonych” w Sopocie. W kwietniu 2023 roku Rafał założył wytwórnię muzyczną Smack That Records. Działalność społeczna i charytatywna W 2019 przekazany przez nich samochód marki Rolls-Royce Silver Shadow na aukcję dla Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy zlicytowano za ponad 211 tys. zł. Podczas 28. finału WOŚP w 2020 przekazali na aukcję samochód Pontiac Trans Am Firebird, który jako "KITT" wystąpił w serialu Knight Rider z Davidem Hasselhoffem w roli głównej. Auto zlicytowano za ponad 186 tys. zł. W 2022 roku, podczas 30. Finału WOŚP, Collinsowie przekazali na licytację gitarę Epiphone Special podpisaną przez Micka Jaggera, Keitha Richardsa, Charliego Wattsa oraz Ronniego Wooda, a także samochód – brytyjską taksówkę LTI – który odnowili i w którym umieścili gitarę. Collinsowie opublikowali również na YouTube wideo-pozdrowienia od Chucka Leavella, głównego klawiszowca oraz dyrektora muzycznego The Rolling Stones. Memorabilia zlicytowano za 250 100 zł. W 2018 założyli Fundację Braci Collins, a w 2019 zrealizowali ośmioodcinkowy program internetowy Pokoloruj marzenia. We wrześniu 2020 z ramienia fundacji podjęli współpracę z Tomaszem Komendą, co odbiło się szerokim echem w ogólnopolskich mediach. 16 maja 2021 roku podczas konferencji prasowej Rafał Collins oświadczył, że fundacja zakończyła współpracę z Komendą ze względu na wypłacone odszkodowanie i, w konsekwencji, poprawę jego sytuacji materialnej. W czerwcu 2021 roku w Warszawie Fundacja Braci Collins zorganizowała galę bokserską Collins Charity Fight Night, podczas której na ringu zmierzyli się sportowcy, celebryci oraz przedsiębiorcy w tym m.in. były premier RP Kazimierz Marcinkiewicz, bokser wagi ciężkiej i mistrz świata w kick-boxingu Przemysław Saleta, bokser wagi ciężkiej, mistrz świata organizacji WBF Albert Sosnowski oraz piłkarz Piotr Świerczewski. Wydarzenie miało charakter charytatywny, a środki pozyskane z jego organizacji przeznaczone zostały na cele statutowe Fundacji Braci Collins. Gala transmitowana była w serwisie VOD Player. Publikacje Książki Rafał Collins: (Nie)odjazdowe życie braci Collins. Wydawnictwo Editio, Gliwice 2020. Przypisy Polscy przedsiębiorcy XXI wieku Londyńska Polonia Osobowości telewizyjne związane z TVN Ludzie urodzeni w Legnicy Urodzeni w 1986 Urodzeni w 1989

142717

https://pl.wikipedia.org/wiki/Keanu%20Reeves

Keanu Reeves

Keanu Charles Reeves (/kiˈɑːnu: tʃɑɹlz ɹˈiːvz/) (ur. 2 września 1964 w Bejrucie) – kanadyjski artysta i przedsiębiorca: aktor, reżyser, producent filmowy, muzyk i filantrop. Występował w seriach filmowych, takich jak: Matrix oraz John Wick. Uważany za jednego z najlepszych producentów filmowych na świecie i jednego z najlepiej opłacanych aktorów swojego pokolenia. 31 stycznia 2005 otrzymał gwiazdę w Alei Gwiazd w Los Angeles znajdującą się przy 6801 Hollywood Boulevard. Życiorys Wczesne lata Urodził się 2 września 1964 w Bejrucie jako syn geologa Samuela Nowlina Reevesa Jr., Amerykanina mającego zarówno chińsko-hawajskie, jak i europejskie korzenie) oraz Patricii Taylor – Angielki, stylistki i projektantki kostiumów dla artystów, takich jak Alice Cooper, Dolly Parton. Kiedy małżeństwo jego rodziców zakończyło się rozwodem, matka przeniosła się z Keanu do Nowego Jorku. W 1969 matka po raz drugi wyszła za mąż za Paula Aarona, broadwayowskiego reżysera, a następnie przeniosła się z dziećmi do Toronto w Kanadzie, gdzie uzyskała obywatelstwo. Małżeństwo trwało tylko rok. Za mąż wychodziła jeszcze dwukrotnie – za promotora rockowego Roberta Millera, z którym ma córkę Karinę Miller (ur. 1976), a następnie za właściciela salonu fryzjerskiego, Jacka Bonda. Gdy miał dziewięć lat, wystąpił w przedstawieniu George’a Abbotta Damn Yankees. W Kanadzie uczęszczał do Jesse Ketchum Public School, a następnie studiował na De La Salle College. Cierpi na dysleksję. Jako nastolatek grał w hokeja jako bramkarz zespołu i otrzymał przydomek „The Wall” (pol. „Mur”), ponadto należał do drużyny szachowej. Naukę kontynuował w Etobicoke School of the Arts w Ontario. Nie mógł przystosować się do szkoły – choć uczył się przeciętnie, miał trudności związane z rówieśnikami i nauczycielami. W 1981, mając 17 lat, porzucił szkołę. Dorabiał, pracując jako ogrodnik, poza tym ostrzył łyżwy i był kucharzem w restauracji Patissima. Kariera Na początku kariery sugerowano, by aktor ze względu na swoje oryginalne imię posługiwał się pseudonimem (wśród propozycji pojawiły się K.C. Reeves, Norman Kreeves czy Chuck Spadina), jednak Reeves pozostał przy swoich prawdziwych personaliach. W wieku 19 lat zadebiutował na profesjonalnej scenie w homoerotycznym dreszczowcu Wolfboy (1984) w reżyserii Johna Palmera w Leah Posluns Theatre w Toronto, gdzie rok potem wystąpił jako Merkucjo w tragedii szekspirowskiej Romeo i Julia (1985). Swoje pierwsze doświadczenia przed obiektywem kamery nabywał dzięki występom w niewielkich produkcjach kanadyjskiej telewizji. Pojawił się w reklamie Coca-Coli oraz gościnnie w sitcomie CBS Hangin’ In (1984) i serialu policyjnym CTV Television Network Nocna gorączka (Night Heat, 1985) z Jeffem Wincottem. W dramacie obyczajowym Youngblood (1986) zagrał postać hokeisty u boku Roba Lowe i Patricka Swayze. Wystąpił w niewielkiej roli Buddy’ego Martina w dramacie kryminalnym HBO Akt zemsty (Act of Vengeance, 1986) z Charlesem Bronsonem. Po roli Le Chevaliera Raphaela Danceny w filmie Stephena Frearsa Niebezpieczne związki (Dangerous Liaisons, 1988) wystąpił w roli Toda, naiwnego ojca i męża w filmie Spokojnie, tatuśku (Parenthood, 1989), oraz Teda Logana w komedii Stephena Hereka Wspaniała przygoda Billa i Teda (Bill & Ted’s Excellent Adventure, 1989) z Alexem Winterem. Zagrał w teledysku do piosenki Pauli Abdul „Rush Rush” (1991). W następnych latach wystąpił w wielu filmach u licznych reżyserów światowego kina, tworząc kreacje m.in. w Moje własne Idaho, Mały Budda czy Wiele hałasu o nic. Za rolę początkującego agenta FBI Johnny’ego Utaha w dramacie sensacyjnym Kathryn Bigelow Na fali (Point Break, 1991) otrzymał MTV Movie Award jako najbardziej pożądany aktor. Na potrzeby gry w filmie nauczył się surfować. Z kolei za występ w roli Jonathana Harkera w Drakuli (1992) był szeroko krytykowany przez krytyków, ponadto sam twierdził, że źle zagrał swoją postać. W latach 1991–2002 grał na gitarze basowej w zespole folk-thrashowym Dogstar. W 1994 zagrał Jacka Travena u boku Sandry Bullock w filmie Speed: Niebezpieczna prędkość, który stał się ogromnym sukcesem komercyjnym (film zarobił 350 mln USD przy 30 mln budżecie). Uczynił on z niego gwiazdora Hollywood, a zarazem jednego z najlepiej zarabiających aktorów amerykańskich. Odrzucił propozycję ponownego zagrania Travena w kontynuacji Speed – Speed 2: Wyścig z czasem (1995), a także odmówił głównej roli w filmie Gorączka, bo wolał występować w Hamlecie na scenie Royal Manitoba Theatre Centre. Następnie zagrał postać prawnika Kevina Lomaxa w Adwokacie diabła (1997) u boku Ala Pacino i Charlize Theron. Jego popularność wzrosła dzięki roli Neo w Matriksie (1999) i jego sequelach, a krytycy – dotychczas chłodno oceniający występy aktora – przychylniej ocenili jego grę, uznaje się także, iż występ Reevesa w roli pierwszoplanowej miał duży wpływ na sposób przedstawiania w mediach aktorów reprezentujących mniejszości etniczne, a także wpłynął na szerszą ekspozycję w kinach amerykańskich aktorów azjatyckiego pochodzenia. Na potrzeby roli w filmie przez cztery miesiące poświęcał po osiem godzin dziennie na treningi kung-fu pod okiem kaskadera Yuena Woo-pinga. W komediodramacie sportowym Briana Robbinsa Krótka piłka (Hardball, 2001) zagrał niespokojnego uzależnionego od hazardu Conora O’Neilla, który zamierza spłacić swoje wierzytelności i podejmuje się szkolenia drużyny baseballowej. Sukces odniosły również Constantine (2005) i Przez ciemne zwierciadło (2006). W 2010 zdjęcia Reevesa stały się inspiracją dla internautów do tworzenia memów. Sam aktor ocenił przeróbki swoich zdjęć jako „czystą, dobrą zabawę”. W 2011 zadebiutował jako producent filmowy obrazem Skok Henry’ego, w którym zagrał główną rolę. W tym samym roku wydał tomik poezji Ode to Happiness oraz założył z zaprzyjaźnionym projektantem motocykli Gardem Hollingerem firmę produkcyjną Arch Motorcycle Company. W 2010 i 2012 pojawił się na festiwalu Camerimage w Bydgoszczy. W 2013 zadebiutował jako reżyser filmem Człowiek Tai Chi, w którym zagrał postać Donaki Marka. W kolejnym roku premierę miał film John Wick, w którym zagrał rolę tytułowego byłego zabójcy, którego nowe życie rozpada się, pozostawiając żądzę zemsty. Film odniósł sukces komercyjny (zarobił 86 mln USD przy budżecie 20 mln) i zyskał przychylne recenzje krytyków, rozpoczynając nową franczyzę. W 2017 sukces odniósł sequel filmu – John Wick 2, w 2019 do kin trafił John Wick 3: Parabellum, a w 2023 premierę miał John Wick 4. W 2017 wraz z zaprzyjaźnioną malarką Alexandrą Grant założył wydawnictwo książkowe X Artists’ Books. W 2019 na E3 przedsiębiorstwo CD Projekt Red przedstawiło zwiastun gry Cyberpunk 2077, w której Reeves użyczył głosu i wizerunku jednemu z głównych bohaterów, Johnny’emu Silverhandowi, buntownikowi walczącemu o przetrwanie. Życie prywatne W latach 1986–1990 spotykał się z Jill Schoelen. W pierwszej połowie lat 90. był związany z Sofią Coppolą. W 1998 związał się z Jennifer Syme. 24 grudnia 1999 jego jedyna córka urodziła się martwa. 2 kwietnia 2001 Jennifer Syme zginęła w wypadku samochodowym. W 2008 spotykał się z modelką i aktorką Chiną Chow. Od 2019 jest w związku z Alexandrą Grant. W 1988 w wyniku wypadku motocyklowego przeszedł operację usunięcia śledziony. Jest leworęczny. Filmografia Gry komputerowe 2005: Constantine jako John Constantine 2005: The Matrix: Path of Neo jako Neo 2020: Cyberpunk 2077 jako Johnny Silverhand Nagrody i nominacje Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Kanadyjscy aktorzy dziecięcy Kanadyjscy aktorzy filmowi Kanadyjscy aktorzy teatralni Kanadyjscy aktorzy telewizyjni Kanadyjscy basiści Kanadyjscy producenci filmowi Kanadyjscy reżyserzy filmowi Kanadyjczycy pochodzenia chińskiego Ludzie urodzeni w Bejrucie Urodzeni w 1964

681131

https://pl.wikipedia.org/wiki/Jeffrey%20Dahmer

Jeffrey Dahmer

Jeffrey Lionel Dahmer, znany jako kanibal z Milwaukee lub potwór z Milwaukee (ur. 21 maja 1960 w Milwaukee, zm. 28 listopada 1994 w Portage) – amerykański seryjny morderca i przestępca seksualny, który zabił i poćwiartował siedemnastu mężczyzn i chłopców w latach 1978–1991. Wiele jego późniejszych morderstw dotyczyło nekrofilii, kanibalizmu i trwałego zachowania części ciała, zazwyczaj całości lub części szkieletu. Życiorys Urodził się w Milwaukee w stanie Wisconsin. Niedługo potem jego rodzina przeniosła się do Bath w Ohio. Od czwartego roku życia zaczęły fascynować go martwe zwierzęta. W znanej tylko sobie kryjówce miał ukrytą czaszkę psa. Potrafił spędzać całe dnie, obserwując rozkładające się szczątki zwierząt. W wieku 14 lat zaczął pić piwo i mocny alkohol w ciągu dnia, często ukrywał swój alkohol pod kurtką, którą nosił do szkoły. Uczęszczał na Uniwersytet Stanowy Ohio, lecz został z niego wydalony. Po tym incydencie jego ojciec zapisał go do wojska na okres sześciu lat. Popadł w alkoholizm i po dwóch latach został wyrzucony z wojska za nadużywanie alkoholu. W 1982 przeniósł się do swojej babci do West Allis w stanie Wisconsin, gdzie mieszkał przez sześć lat. Był szereg przesłanek, że może być chory psychicznie. W sierpniu 1982 został aresztowany za obnażanie się w miejscu publicznym. Cztery lata później ponownie go aresztowano za masturbowanie się w miejscu publicznym w obecności dwóch niepełnoletnich chłopców, którzy zaalarmowali policję. Tym razem został skazany na rok więzienia, z czego odsiedział 10 miesięcy. W 1988 został aresztowany za molestowanie seksualne 13-letniego chłopca, za co dostał rok prac społecznych i został zarejestrowany jako przestępca seksualny. Przekonał sąd, iż potrzebuje leczenia psychiatrycznego i został skierowany do otwartego szpitala psychiatrycznego na 5 lat leczenia. Pomimo zdiagnozowanego u niego zaburzenia osobowości typu borderline, schizotypowego zaburzenia osobowości oraz zaburzeń psychotycznych, Dahmer został uznany za prawnie zdrowego. Został skazany na piętnaście kar dożywotniego więzienia 17 lutego 1992 r. Później został skazany na szesnastą karę dożywotniego więzienia za dodatkowe zabójstwo popełnione w Ohio w 1978 r. Ofiary Jeffrey Dahmer pierwsze morderstwo popełnił w 1978 roku. Miał wtedy 18 lat. Aresztowanie Jedną z kolejnych ofiar miał być czarnoskóry, dobrze zbudowany mężczyzna o imieniu Tracy Edwards. 22 lipca 1991 Dahmer zaprosił do domu, pod pretekstem wypicia alkoholu i pozowania do rozbieranych zdjęć, za co obiecał mu zapłatę. Do jego drinka dodał środek usypiający. Tę metodę Dahmer stosował przy większości popełnianych przez siebie zbrodni. Środek nasenny dosypany do wódki nie został jednak połknięty przez Edwardsa, gdyż ten nie przepadał za tego typu alkoholem. Dahmerowi nie udało się także skuć go kajdankami, ponieważ Edwards okazał się silniejszy i zdołał uciec z mieszkania. Na ulicy zaalarmował patrol policji i zaprowadził policjantów do domu Dahmera. Dahmer początkowo był miły dla policjantów, jednak gdy zorientował się, że policjanci mogą coś podejrzewać, próbował ich zaatakować. Jeden z funkcjonariuszy obezwładnił go, a drugi zaczął przeszukiwać jego mieszkanie. W pokoju, na biurku, znalazł porozrzucane fotografie, które przedstawiały różne stadia ćwiartowania ludzkich zwłok. Następnie policjant w lodówce Dahmera znalazł odciętą ludzką głowę. Dahmer został przewieziony do aresztu. Podczas późniejszego przeszukania mieszkania Dahmera, policja znalazła jeszcze zakonserwowane w formalinie ludzkie dłonie i inne części ciała, które były w słoikach i dużej beczce, oraz jedenaście ludzkich czaszek, niektóre pomalowane szarą farbą mającą imitować plastik. Ponadto w jego szafie odkryto kompletny ludzki szkielet. Proces Jeffrey Lionel Dahmer został oskarżony o 17 morderstw, zarzuty zredukowano później do 15. Materiał procesowy był tak obszerny, że prokurator nawet nie oskarżył go o usiłowanie morderstwa ostatniego mężczyzny. Proces rozpoczął się w styczniu 1992. Obrona wnioskowała o uznanie go za niepoczytalnego. Lekarze sądowi orzekli jednak, że Dahmer w momencie popełniania zbrodni był w pełni poczytalny. Został uznany winnym 15 morderstw i skazany na 15 wyroków dożywotniego więzienia. W mowie końcowej wyraził żal z powodu swoich czynów i oświadczył, że wolałby umrzeć. Majątek Dahmera został przyznany rodzinom jedenastu jego ofiar, które złożyły pozew o odszkodowanie. W 1996 roku Thomas Jacobson, prawnik reprezentujący osiem rodzin, ogłosił planowaną aukcję majątku Dahmera. Chociaż krewni ofiar stwierdzili, że motywem nie była chciwość, ogłoszenie wywołało kontrowersje. Szybko powstała grupa obywatelska Milwaukee Civic Pride, która starała się zebrać fundusze na zakup i zniszczenie majątku Dahmera. Grupa zobowiązała się do przekazania 407 225 dolarów, w tym 100 000 dolarów w darze od dewelopera nieruchomości z Milwaukee, Josepha Zilbera, na zakup majątku Dahmera; pięć z ośmiu rodzin reprezentowanych przez Jacobsona zgodziło się na warunki, a rzeczy Dahmera zostały następnie zniszczone i zakopane na nieujawnionym wysypisku w Illinois. Przyczyna śmierci 28 listopada 1994 Dahmer, Jesse Anderson oraz Christopher Scarver zostali wyznaczeni do sprzątania łazienki w siłowni. Strażnik więzienny, który ich nadzorował, oddalił się na chwilę, wtedy Scarver uderzył Dahmera i Andersona ciężarkiem w głowę. Dahmer zmarł w drodze do szpitala, na skutek uszkodzenia mózgu. Scarver, który odsiadywał wyrok dożywocia za morderstwo popełnione w 1990 roku, poinformował władze, że najpierw zaatakował Dahmera metalowym prętem, gdy Dahmer sprzątał szatnię dla personelu, a następnie zaatakował Andersona, gdy Anderson sprzątał szatnię dla więźniów. Według Scarvera, Dahmer nie krzyczał ani nie robił hałasu, gdy był atakowany. Natychmiast po zaatakowaniu obu mężczyzn Scarver, którego uważano za schizofrenika, wrócił do swojej celi i poinformował strażnika więziennego: „Bóg kazał mi to zrobić. Jesse Anderson i Jeffrey Dahmer nie żyją.” Scarver uparcie twierdził, że nie planował wcześniej ataków, choć później wyjawił śledczym, że na krótko przed zabójstwami ukrył w swoim ubraniu 20-calowy żelazny pręt użyty do zabicia obu mężczyzn. Dahmer w swoim testamencie miał zapisane, że nie życzy sobie żadnych nabożeństw oraz, że chce być skremowany. We wrześniu 1995 roku ciało Dahmera zostało skremowane, a jego prochy podzielone między rodziców. Przedstawienia w filmach i serialach 1993: The Secret Life: Jeffrey Dahmer (film) – Carl Crew 2002: Dahmer (film) – Jeremy Renner 2006: Raising Jeffrey Dahmer (film) – Scott Cordes 2017: Mój przyjaciel Dahmer (film) – Ross Lynch 2020: Jeffrey Dahmer: Mind of a Monster (film) – on sam 2022: Dahmer – Potwór: Historia Jeffreya Dahmera (miniserial Netflixa) – Evan Peters 2022: Rozmowy z mordercą: Taśmy Jeffreya Dahmera (miniserial Netflixa) Odniesienia w kulturze popularnej W piosence „Dark Horse” Katy Perry i Juicy’ego J morderca wspomniany został w słowach: Nawiązanie pojawia się również w piosence „Cannibal” autorstwa Keshy. W piosence „The Joker’s Wild” zespołu Insane Clown Posse, który nawiązuje do programu rozrywkowego, pada pytanie: Eminem nawiązał do Dahmera w utworze Bagpipes from Baghdad z albumu Relapse: W piosence Deuce’a Till’ I Drop z albumu Nine Lives pojawia się nawiązanie: Angielski zespół Cradle of Filth w traktującym o nekrofilii utworze Lord Abortion: Amerykański artysta Juice WRLD w jednym ze swoich utworów nawiązuje: Przypisy Bibliografia BBC CNN Amerykańscy seryjni mordercy Kanibale Ludzie urodzeni w Milwaukee Ofiary zabójstw Urodzeni w 1960 Zmarli w 1994

2868217

https://pl.wikipedia.org/wiki/Piotr%20Zieli%C5%84ski%20%28pi%C5%82karz%29

Piotr Zieliński (piłkarz)

(ur. 20 maja 1994 w Ząbkowicach Śląskich) – polski piłkarz, występujący na pozycji pomocnika we włoskim klubie SSC Napoli oraz w reprezentacji Polski. Uczestnik Mistrzostw Europy 2016 i 2020 oraz Mistrzostw Świata 2018 i 2022. Młodość Jest jednym z trzech synów Bogusława i Beaty Zielińskich. Jego rodzice zajmują się działalnością społeczną, przez wiele lat prowadzili pogotowie rodzinne we własnym domu w Ząbkowicach Śląskich, gdzie bracia Piotr, Paweł i Tomasz byli stale zaangażowani w pomoc i życie przybranego rodzeństwa. Prowadzą także dwa domy dziecka. Ojciec Bogusław jest nauczycielem wychowywania fizycznego oraz języka niemieckiego, był piłkarzem Orła Ząbkowice Śląskie, amatorskich drużyn niemieckich, m.in. SG Lütgendortmund, a także pierwszym trenerem Piotra. To właśnie ojciec rozpoczął szkolenie swoich synów, ucząc ich przyjęcia piłki, dryblingu, poruszania się na boisku oraz prowadził z nimi zajęcia ogólnorozwojowe. Piotr jako dziecko miał talent do wielu dyscyplin sportowych. Był ruchliwym i zwinnym chłopcem, jednak początkowo słabszym fizycznie od rówieśników. Od najmłodszych lat cechowała go niekonwencjonalna technika podczas gry w piłkę nożną. Kariera klubowa Początki Swoją karierę rozpoczynał w 2005, w drużynach młodzieżowych Orła Ząbkowice Śląskie. Wyróżniał się na turniejach młodzieżowych, co owocowało wieloma nagrodami indywidualnymi. Brał udział m.in. w turnieju Z podwórka na Stadion o Puchar Tymbarku. Czeski trener Zagłębia Lubin, Bohumil Palik zaprosił go na obóz sportowy Sparty Praga, gdy Piotr miał zaledwie 11 lat. Na międzynarodowych imprezach zainteresowani byli nim skauci wielu europejskich akademii. Młody piłkarz wziął udział w turnieju towarzyskim w barwach Bayeru Leverkusen, gdzie dzięki dobremu występowi wzbudził również zainteresowanie skautów Liverpoolu. Odbył także testy w Sc Heerenven oraz Feyenoordzie, tam trenował m.in. z Nathanem Ake. Ostatecznie utalentowany zawodnik trafił do uznawanej za najlepszą na Dolnym Śląsku, akademii Zagłębia Lubin. W akademii dolnośląskiego klubu spędził cztery lata, występując m.in. w rozgrywkach Młodej Ekstraklasy i będąc w tym czasie regularnie powoływanym do młodzieżowych reprezentacji Polski, m.in. przez trenera Marcina Dornę. Udinese Calcio W 2011 wyjechał do Włoch i podpisał kontrakt z klubem Udinese Calcio. W sezonie 2011/2012 występował w młodzieżowych rozgrywkach Primavery, strzelając 2 gole w 12 występach. 2012/2013 W kolejnym sezonie zdobył 7 bramek w 12 spotkaniach Primavery, trenował z pierwszą drużyną Udinese, znajdował się w kadrze meczowej na spotkania Serie A, a z czasem otrzymał od trenera Francesco Guidolina szansę na debiut. 2 listopada 2012 zadebiutował w pierwszej drużynie podczas meczu 15. kolejki Serie A z Cagliari Calcio (4:1), zmieniając w 91. minucie meczu Antonio Di Natale. Kolejny występ w pierwszej drużynie zanotował w 29. kolejce Serie A, zastępując Medhiego Benatię w 87. minucie meczu z Catanią. Kolejną szansę występu otrzymał w 31. kolejce, notując minutowy epizod w meczu z Chievo Verona (3:1). 14 kwietnia 2013 w meczu z Parmą po raz pierwszy wystąpił w podstawowym składzie i zanotował dwie asysty: przy bramkach Luisa Muriela i Roberto Pereiry, a spotkanie zakończyła się zwycięstwem jego drużyny 3:0. Od pierwszej minuty rozpoczynał również trzy kolejne ligowe spotkania, z Lazio (1:0), Cagliari (1:0) i Sampdorią (3:1), a w dwóch pozostałych kolejkach wchodził na boisko jako rezerwowy. Jego drużyna zakończyła sezon na 5. miejscu w tabeli Serie A. 2013/2014 Sezon 2013/2014 rozpoczął jako zawodnik pierwszej drużyny. W meczu 1. kolejki Serie A z Lazio, wszedł na boisko w 68 minucie zastępując kontuzjowanego Giampiero Pinziego. Następne spotkanie spędził na ławce rezerwowych, natomiast następnie pojawiał się na boisku regularnie, wchodząc z ławki w czterech spotkaniach z rzędu. W 8 kolejce rozegrał 16 minut w wyjazdowym meczu A.C. Milan na stadionie San Siro (0:1). W kolejnych sześciu spotkaniach nie zanotował występu aby powrócić do gry w zremisowanym 3:3 meczu 15 ligowej kolejki z SSC Napoli. Następnie po czterech meczach bez gry rozegrał cztery minuty z Sampdorią (0:3) a kolejne osiem meczów spędził na ławce rezerwowych. W 28 kolejce sezonu wszedł na boisko na osiem minut meczu z AS Romą, rozgrywanym na Stadio Olimpico (2:3). W 35 kolejce po sześciu meczach bez występu rozegrał całą drugą połowę spotkania z Torino (0:2). W sezonie 2013/2014 spędził na boisku 127 minut a jego zespół zajął 13. miejsce w ligowej tabeli. Empoli FC 2014/2015 1 września 2014 został do końca sezonu 2014/2015 wypożyczony do Empoli FC. 13 sierpnia 2014 zastępując Daniele Croce w 80 minucie meczu 2 kolejki Serie A z AS Romą (0:1), zadebiutował w nowym klubie. 28 października 2014 w meczu 9 kolejki Serie A z Sassuolo (1:3), po raz pierwszy wyszedł w podstawowym składzie Empoli i zanotował asystę przy trafieniu Croce na 1:0. 9 listopada 2014 zanotował asystę przy bramce Massimo Maccarone w meczu z Lazio (3:1). 3 grudnia 2014 w meczu 4 rundy z Genoą (2:0) zadebiutował w Pucharze Włoch. 26 kwietnia 2015 asystował przy golu Maccarone w zremisowanym 2:2 meczu z Atalantą. W sezonie 2014/2015 zagrał łącznie w 30 spotkaniach Empoli, notując w nich 3 asysty, a drużyna zajęła 15 miejsce w lidze. 2015/2016 W lipcu 2015 wypożyczenie zostało przedłużone o kolejny sezon. Nowe rozgrywki rozpoczął jako podstawowy zawodnik drużyny trenera Maurizio Sarriego. 13 września 2015 w meczu 3 kolejki Serie A przeciwko SSC Napoli (2:2) zanotował asystę przy golu Riccardo Saponary na 1:0. 4 października 2015 zanotował asystę przy zwycięskiej bramce Massimo Maccarone w meczu z Sassuolo, a w 90 minucie został ukarany drugą żółtą kartką. 2 października 2015 w meczu z Genoą (2:0) zdobył swoją pierwszą bramkę w Serie A. W 16 i 17 kolejce Serie A notował asysty kolejno w spotkaniach z Carpi (3:0) i Bolonią (3:2). 23 stycznia 2016 zdobył bramkę w meczu z A.C. Milan, który zakończył się remisem 1:1. 21 lutego 2016 strzelił bramkę w meczu z Sassuolo (2:3), natomiast 10 kwietnia 2016 trafił na 2:0 w spotkaniu z Fiorentiną. 15 maja 2016 zdobył bramkę w meczu 35. kolejki z Torino (2:1). W sezonie 2015/2016 wystąpił w 37 meczach swojej drużyny, zdobywając 5 goli i notując 3 asysty a jego drużyna zajęła 10 lokatę w rozgrywkach Serie A. Występy w Empoli zakończył z bilansem 66 spotkań, 5 bramek i 7 asyst. Po zakończeniu sezonu Zieliński przygotowywał się do zmiany klubu, prowadząc rozmowy, m.in. z Liverpoolem. SSC Napoli 2016/2017 4 sierpnia 2016 podpisał pięcioletni kontrakt z SSC Napoli. Kwota transferu wyniosła ok. 14 mln euro. W nowym zespole zadebiutował wraz z Arkadiuszem Milikiem, 21 sierpnia 2016 w zremisowanym 2:2, ligowym spotkaniu z Pescarą, zmieniając w 71. minucie Marka Hamšíka. 27 sierpnia wszedł na 18 minut w meczu z A.C. Milan (4:2), natomiast w następnej kolejce 10 września, debiutował w wyjściowej jedenastce Napoli i zanotował asystę przy bramce Jose Callejona z Palermo (3:0). 13 września 2016 podczas wygranego 2:1 meczu Napoli z Dynamem Kijów, zadebiutował w Lidze Mistrzów. Zieliński stał się wówczas 57. Polakiem, który wystąpił w Lidze Mistrzów w barwach zagranicznego klubu i czwartym, który zagrał w tych rozgrywkach jako zawodnik klubu z Włoch. 19 października 2016 znalazł się w wyjściowym składzie i rozegrał 82 minuty w meczu fazy grupowej Ligi Mistrzów z Besiktasem (2:3). 2 grudnia 2016 w ligowym meczu z Interem, zdobył swoją pierwszą bramkę dla Napoli. W spotkaniu zanotował również asystę przy bramce Marka Hamsika, a mecz zakończył się zwycięstwem Napoli 3:0. W następnej kolejce wpisał się na listę strzelców w spotkaniu z Cagliari (5:0). 7 stycznia 2017 przeciwko Sampdorii, rozegrał swój 100. mecz w Serie A. 15 stycznia asystował przy bramce Hamsika w spotkaniu z Pescarą (3:1). 4 lutego 2017 zaliczył dwie asysty w wygranym 7:1 ligowym meczu z Bolonią. 10 lutego 2017 zdobył bramkę w wygranym 2:0 meczu z Genoą, a w następnej kolejce trafił również w meczu z Chievo (3:1). 9 kwietnia 2017 zanotował asystę przy golu Lorenzo Insigne w meczu z Lazio (3:0). 4 maja ustalając na 5:0 wynik wyjazdowego meczu z Torino zdobył swoją 5 ligową bramkę. Sezon 2016/2017 zakończył rozgrywając 47 meczów, w których zdobył 6 bramek i zanotował tyle samo asyst. W swoim pierwszym sezonie w Napoli opuścił jedynie dwa spotkania Serie A, występując w 36 ligowych meczach; 18 w podstawowym składzie i 18 jako zmiennik i sięgnął z SSC Napoli po brązowy medal mistrzostw Włoch. Wystąpił także w siedmiu meczach Ligi Mistrzów i dotarł z drużyną do 1/8 finału, gdzie włoski zespół odpadł w dwumeczu z Realem Madryt. Rozegrał ponadto cztery mecze w Pucharze Włoch zdobywając bramkę w meczu 1/8 finału ze Spezią (3:1) i ostatecznie docierając z drużyną do półfinału, gdzie lepszy w dwumeczu okazał się Juventus. 2017/2018 Sezon 2017/2018 rozpoczął od występu w pierwszym meczu rundy kwalifikacyjnej do Ligi Mistrzów z OGC Nice (2:0). 19 sierpnia w spotkaniu 1 kolejki Serie A z Chievo Veroną rozegrał 90 minut a mecz zakończył się zwycięstwem jego drużyny 3:0. W następnej kolejce zachował miejsce w podstawowym składzie i zdobył jedną z bramek w mecze z Atalantą (3:1). 22 sierpnia wystąpił w drugim meczu kwalifikacji Ligi Mistrzów z Niceą (2:0), po którym jego drużyna zakwalifikowała się do fazy grupowej rozgrywek. 10 września w 3 kolejce Serie A ustalił na 3:0 wynik meczu z Bolonią. 18 listopada 2017 wszedł na boisko w 69 minucie meczu z Milanem i cztery minuty później strzelił bramkę na 2:0 dla Napoli. 21 listopada 2017 w wygranym 3:0 meczu z Szachtarem Donieck, strzelił swoją pierwszą bramkę w Lidze Mistrzów. Do siatki trafił również w ostatnim meczu fazy grupowej Ligi Mistrzów z Feyenoordem (1:2). 16 grudnia po asyście Jorginho zdobył bramkę na 2:0 w wygranym 3:1 spotkaniu z Torino. 10 lutego 2018 asystował przy bramce Driesa Mertensa w meczu z Lazio (4:1). 22 lutego zdobył bramkę w rewanżowym meczu 1/16 finału Ligi Europy z RB Lipsk (2:0). Była to jego pierwsza bramka w rozgrywkach Ligi Europy UEFA. W rozgrywkach Serie A, rozegrał 36 z 38 spotkań; 14 razy wychodził na boisko w podstawowym składzie, natomiast 22 razy jako zmiennik. Zdobył 4 bramki i zanotował 1 asystę, sięgnął z Napoli po wicemistrzostwo Włoch. 2018/2019 W 1 kolejce sezonu 2018/2019 wystąpił w podstawowym składzie w wygranym 2:1 meczu z Lazio. W kolejnym meczu, 25 sierpnia 2018 zdobył dwie bramki w wygranym (3:2) meczu z A.C. Milan. 8 grudnia 2018 zdobył bramkę przeciwko Frosinone (4:0). 24 lutego 2019 po asyście Elseida Hysaja strzelił gola w meczu z Parmą (4:0). 3 kwietnia 2019 po jednomeczowej pauzie za żółte kartki zdobył jedyną bramkę dla Napoli w spotkaniu z jego byłą drużyną, Empoli FC (1:2). Następnie w 31 i 32 kolejce notował asysty w meczach z Genoą (1:1) i Chievo Verona (3:1). 19 maja zdobył bramkę w wygranym 4:1 spotkaniu z Interem Mediolan. W całym sezonie zagrał w 36 ligowych meczach Napoli (opuszczając tylko dwa spotkania) i zanotował w nich 6 goli oraz 2 asysty. W Lidze Mistrzów wystąpił we wszystkich sześciu meczach fazy grupowej, w której włoski zespół rywalizował z Paris Saint-Germain, Crveną zvezdą i Liverpoolem, ostatecznie plasując się na 3. miejscu. Po spadku do Ligi Europy, rozegrał w podstawowym składzie sześć spotkań w tych rozgrywkach i dotarł z drużyną do ćwierćfinału gdzie lepszy w dwumeczu (3:0) okazał się Arsenal. Zieliński zdobył w tamtej edycji LE, jedną bramkę- 14 lutego 2019, w pierwszym meczu 1/16 finału z FC Zurich. SSC Napoli zakończyło zmagania ligowe drugi sezon z rzędu na drugim miejscu w tabeli, sięgając po srebrne medale mistrzostw Włoch. 2019/2020 Kolejny sezon rozpoczął ponownie jako podstawowym zawodnik drużyny spod Wezuwiusza. 31 sierpnia 2018 w drugiej ligowej kolejce zanotował asystę przy bramce Hirvinga Lozano w meczu z Juventusem (3:4). 7 grudnia wykorzystując podanie Driesa Mertensa, zdobył bramkę na wagę remisu 1:1 z Udinese. 26 stycznia 2020 zdobył bramkę w wygranym 2:1 meczu z Juventusem. W następnej kolejce, 3 lutego, zanotował asystę przy golu Arkadiusza Milika przeciwko Sampdorii (4:2). 25 lipca asystował przy trafieniu Elseida Hysaja w meczu z Sassuolo (2:0). W rozgrywkach Ligi Mistrzów UEFA wystąpił w pięciu meczach fazy grupowej, gdzie Napoli mierzyło się z Liverpoolem, KRC Genk oraz Red Bull Salzburg, a także w dwumeczu 1/8 finału z FC Barceloną (2:4), notując asystę przy bramce Driesa Mertensa w pierwszym meczu, zakończonym remisem 1:1. W Serie A rozegrał 37 spotkań (32 w pierwszym składzie) strzelając dwa gole i notując 4 asysty, natomiast zespół uplasował się na siódmym miejscu w ligowej tabeli. Był jednym z liderów drużyny w rozgrywkach Pucharu Włoch. Rozegrał w nich łącznie pięć spotkań, notując asystę przy zwycięskiej bramce Lorenzo Insigne w meczu 1/4 finału z Lazio (1:0) i ostatecznie dotarł z drużyną do finału rozgrywek. 17 czerwca 2020 pokonując w finale po rzutach karnych zespół Juventusu, zdobył z SSC Napoli Puchar Włoch. Było to jego pierwsze trofeum w karierze. 2020/2021 Sezon 2020/2021 rozpoczął w pierwszej kolejce rozgrywając 90 minut w meczu z Parmą (2:0). W drugiej kolejce, 27 września 2020 zdobył bramkę oraz zanotował asystę przy golu Victora Osimhena w wygranym 6:0 meczu z Genoą. Mecz czwartej kolejki z Atalantą opuścił ze względu na zakażenie koronawirusem. W związku z rekonwalescencją po chorobie, opuścił także następny mecz z Benevento, a w kolejnym trzech spotkaniach wchodził z ławki jako rezerwowy. 29 listopada 2020 trener Gennaro Gattuso wystawił go w pierwszym składzie na mecz z AS Romą. 6 grudnia 2020 zaliczył asystę przy golu Lorenzo Insigne w meczu z Crotone (4:0). 3 stycznia 2021 zdobył dwie bramki w wygranym 4:1 meczu z Cagliari. 17 stycznia zdobył jedną z bramek w meczu z Fiorentiną (6:0). 6 lutego 2021 w meczu 21 kolejki Serie A z Genoa FC (1:2) wystąpił jako kapitan SSC Napoli. 13 lutego 2021 rozegrał 64 minuty w wygranym 1:0 meczu z Juventusem. 21 lutego ponownie wystąpił z opaską kapitana i zdobył bramkę w meczu z Atalantą (2:4). 3 marca zdobył bramkę z Sassuolo (3:3), a w następnej kolejce asystował przy golach Lorenzo Insigne i Victora Osimhena w spotkaniu z Bolonią (3:1). 14 marca zanotował asystę przy zwycięskim golu Matteo Politano w meczu z A.C. Milan (1:0). 11 kwietnia asystował przy golu Fabiana Ruiza w spotkaniu z Sampdorią (2:0), a 22 kwietnia przy bramce Driesa Mertensa przeciwko Lazio (5:2). 8 maja 2021 zdobył bramkę i zaliczył asystę w meczu ze Spezią (4:1), co powtórzył również w następnej kolejce przeciwko Udinese (5:1). 16 maja zanotował asystę przy bramce Lorenzo Venutiego w meczu z Fiorentiną. Sezon 2020/2021 był pod względem statystyk najlepszym sezonem Piotra Zielińskiego w profesjonalnej karierze. W 46 rozegranych meczach zdobył on 10 bramek i zanotował 13 asysty, osiągając pierwsze double-double w karierze. W rozgrywkach Serie A zagrał w 36 meczach zdobywając 8 goli i notując 11 asyst, ustanawiając tym samym swoje indywidualne rekordy w obu kategoriach, a drużyna zajęła 5. miejsce w ligowej tabeli. W rozgrywkach Pucharu Włoch rozegrał cztery mecze, notując asystę w spotkaniu 1/4 finału ze Spezią (4:2) i dotarł z zespołem do półfinału gdzie w dwumeczu zwyciężyła Atalanta (3:1). W Lidze Europy UEFA wystąpił łącznie w pięciu meczach, notując asystę w meczu z HNK Rijeka (2:0) i strzelając bramkę w meczu z Realem Sociedad (1:1) w fazie grupowej, a także zdobywając bramkę w rewanżowym meczu 1/16 finału z Granadą (2:1). 2021/2022 22 sierpnia 2021 wyszedł w podstawowym składzie w meczu 1. kolejki Serie A z Venezią (2:0), a w trakcie spotkania nabawił się kontuzji, która wykluczyła go z gry w kolejnym starciu ligowym z Genoą. Do gry powrócił w 3. kolejce wchodząc z ławki w 73 minucie wygranego 2:1 meczu z Juventusem. 16 września 2021 rozegrał 64 minuty w meczu Ligi Europy z Leicester City (2:2), mając szansę na zdobycie gola. Jako zmiennik pojawił się na boisku w 4. ligowej kolejce przeciwko Udinese (4:0). Do podstawowego składu w Serie A powrócił 23 września 2021 w meczu 5. kolejki z Sampdorią. Spędził na boisku 68 minut oraz zdobył premierową bramkę w sezonie ustalając wynik meczu na 4:0. Strzelony gol był 31. bramką Zielińskiego w Serie A, dzięki czemu zrównał się pod względem zdobyczy bramkowych w tych rozgrywkach ze Zbigniewem Bońkiem. 26 września w meczu 6. kolejki z Cagliari (2:0) zaliczył asystę przy bramce Victora Osimhena na 1:0. W następnej kolejce, 3 października, asystował przy golu Amira Rrahmaniego, który zapewnił Napoli wyjazdowe zwycięstwo 2:1 z Fiorentiną. 2022/2023 W sezonie 2022/23 Piotr Zieliński wciąż reprezentował barwy Napoli. Sezon ten był niezwykle udany dla włoskiego zespołu. 15 sierpnia 2022 roku Zieliński zanotował doskonały start rozgrywek, strzelając gola w meczu z Hellasem Verona (5:2). Kilka dni później, w 2. kolejce Serie A spędził na boisku pełne 90 minut i zanotował dwie asysty w spotkaniu z Monzą (4:0). Zieliński błysnął początkiem września, kiedy to w 5. kolejce ligi włoskiej zanotował asystę z Lazio, a zaledwie parę dni później strzelił dwa gole i zanotował asystę w meczu Ligi Mistrzów z Liverpoolem (4:1). 1 października Polak dorzucił kolejną, ligową asystę do swojego konta. Zrobił to w meczu z Torino. 4 października w meczu z Ajaxem znów wpisał się na listę strzelców, a w spotkaniu rewanżowym Champions League z przedstawicielem Holandii, zanotował asystę. 4 maja 2023 roku wraz z Napoli został Mistrzem Włoch. Kariera reprezentacyjna Polska Zieliński ma za sobą liczne występy w juniorskich i młodzieżowych reprezentacjach Polski. W reprezentacjach od U-15 do U-21 rozegrał łącznie 48 spotkań, w których strzelił 9 bramek. 2013–2016 19 maja 2013 selekcjoner Waldemar Fornalik powołał go do reprezentacji Polski na mecze z Liechtensteinem i Mołdawią. 4 czerwca 2013 podczas towarzyskiego spotkania z Liechtensteinem (2:0) zadebiutował w reprezentacji Polski, zmieniając w przerwie meczu Kamila Grosickiego. 7 czerwca 2013 wystąpił w meczu eliminacji do Mistrzostw Świata 2014 z Mołdawią, zmieniając w 62 minucie Adriana Mierzejewskiego. 31 lipca 2013 znalazł się na liście powołań selekcjonera na spotkanie towarzyskie z Danią. Rozegrał całą drugą połowę, a w 60. minucie, zapewniając drużynie zwycięstwo 3:2, zdobył swoją pierwszą bramkę w reprezentacji Polski. 22 sierpnia 2013 został powołany na mecze eliminacji Mistrzostw Świata 2014 z Czarnogórą i San Marino. 6 września 2013 rozegrał 75 minut w zremisowanym 1:1 meczu z Czarnogórą, natomiast w rozegranym 10 września 2013 spotkaniu z San Marino (5:1) zdobył dwie bramki, w tym jedną bezpośrednio z rzutu wolnego, oraz zanotował asystę przy golu Adriana Mierzejewskiego. 27 września 2013 znalazł się na liście powołań na mecze eliminacji Mistrzostw Świata 2014 z Ukrainą i Anglią. 11 października 2013 w spotkaniu z Ukrainą (0:1) zmienił w 76 minucie Mariusza Lewandowskiego, natomiast 15 października w meczu z Anglią pojawił się na boisku w 75 minucie zastępując Adriana Mierzejewskiego, a reprezentacja przegrała na Wembley po golach Rooneya i Gerrarda. Ostatecznie Polska, zajmując czwarte miejsce w grupie H nie uzyskała kwalifikacji do turnieju finałowego. 31 sierpnia 2014 selekcjoner Adam Nawałka powołał go na mecz eliminacji do Mistrzostw Europy 2016 z Gruzją i spotkanie towarzyskie ze Szwajcarią. Mecz z Gruzją (4:0) spędził na ławce rezerwowych, natomiast 18 listopada 2014 rozegrał 45 minut w spotkaniu towarzyskim ze Szwajcarią, które zakończyło się remisem 2:2. 25 maja 2015 został powołany na drugi mecz eliminacji Mistrzostw Europy 2016 z Gruzją i towarzyski z Grecją. 16 czerwca 2015 rozegrał 60 minut w towarzyskim meczu z Grecją, zakończonym bezbramkowym remisem. 15 sierpnia 2015 znalazł się na liście powołań na mecze eliminacji z Niemcami i Gibraltarem. Nie wystąpił w przegranym 1:3 meczu z Niemcami, natomiast 7 września 2015 rozegrał 24 minuty w wygranym 8:1 spotkaniu z Gibraltarem. Na przełomie 2015 i 2016 roku zaczął odgrywać coraz ważniejszą rolę w drużynie narodowej. 13 listopada 2015 znalazł się w wyjściowym składzie i zanotował asystę przy bramce Kamila Grosickiego w wygranym 4:2 meczu z Islandią. 23 marca 2016 rozegrał 83 minuty w wygranym 1:0 meczu towarzyskim z Serbią. 26 marca 2016 wystąpił także w meczu towarzyskim z Finlandią (5:0), a 1 czerwca 2016 rozegrał 90 minut w meczu towarzyskim z Holandią (1:2), który media określiły jako sprawdzian biało-czerwonych przed mistrzostwami Europy. 6 czerwca 2016 rozegrał 5 minut w meczu towarzyskim z Litwą (0:0), który zwieńczył przygotowania Polaków do Euro. 12 maja 2016 został powołany przez selekcjonera Adama Nawałkę do szerokiej kadry na Mistrzostwa Europy 2016 we Francji. 30 maja 2016 Adam Nawałka oficjalnie powołał go do ścisłego składu na mistrzostwa Europy. Na turnieju wystąpił w wygranym 1:0 meczu fazy grupowej z Ukrainą, a w przerwie został zmieniony przez Jakuba Błaszczykowskiego. Reprezentacja Polski dotarła ostatecznie do ćwierćfinału osiągając najlepszy wynik w historii swoich występów na mistrzostwach Europy. Od 2016 Następnie Zieliński był jednym z liderów drużyny, która zajmując pierwsze miejsce w grupie E, zakwalifikowała się do Mistrzostw Świata 2018. W eliminacjach wystąpił w podstawowym składzie we wszystkich dziesięciu meczach Polaków i zanotował w nich sześć asyst. 27 marca 2018 zdobył bramkę w meczu towarzyskim z Koreą Południową (3:2), a 8 czerwca 2018 trafił do siatki w zremisowanym 2:2 meczu towarzyskim z Chile. 4 czerwca 2018 Adam Nawałka powołał go na Mistrzostwa Świata 2018 w Rosji. Na mundialu wystąpił w podstawowym składzie we wszystkich trzech meczach fazy grupowej, jednak reprezentacja po porażkach z Senegalem (1:2), Kolumbią (0:3) i wygranej z Japonią (1:0) zakończyła udział w turnieju po fazie grupowej. 27 sierpnia 2018 selekcjoner Jerzy Brzęczek umieścił go na swojej pierwszej liście powołań na mecze z Włochami i Irlandią. 7 września 2018 w zremisowanym 1:1 meczu Ligi Narodów z Włochami rozegrał 66 minut i zdobył bramkę po asyście Roberta Lewandowskiego. Następnie był podstawowym piłkarzem drużyny narodowej w pozostałych meczach Ligi Narodów oraz jednym z liderów drużyny, która zajęła pierwsze miejsce w grupie G i awansowała na Mistrzostwa Europy 2020. Zieliński wszystkie dziesięć spotkań eliminacji rozegrał w podstawowym składzie, a dziewięć z nich w pełnym wymiarze czasowym. 10 czerwca 2019 w meczu eliminacyjnym z Izraelem (4:0) zanotował asystę przy bramce Kamila Grosickiego. 5 marca 2021 znalazł się na pierwszej liście powołań selekcjonera Paulo Sousy. 25 marca 2021 rozegrał cale spotkanie i zanotował asystę przy bramce Kamila Jóźwiaka w meczu eliminacji do Mistrzostw Świata 2022 z Węgrami (3:3). W podstawowym składzie wystąpił także w dwóch kolejnych meczach eliminacyjnych, z Andorą (3:0) oraz Anglią (1:2). 17 maja 2021 Paulo Sousa powołał go do składu na Mistrzostwa Europy 2020. 8 czerwca 2021 zdobył bramkę w zremisowanym 2:2 meczu towarzyskim z Islandią. Na mistrzostwach Europy wystąpił w podstawowym składzie we wszystkich trzech meczach reprezentacji, która udział w turnieju zakończyła po fazie grupowej. 23 czerwca 2021 w ostatnim meczu fazy grupowej ze Szwecją (2:3), zanotował asystę przy bramce Roberta Lewandowskiego na 1:2. 10 listopada 2022 został powołany przez Czesława Michniewicza na Mistrzostwa Świata 2022 w Katarze. 22 listopada 2022 zagrał 88 minut w meczu z Meksykiem (0:0), 26 listopada 2022 – 63 minuty z Arabią Saudyjską, w którym zdobył jedną bramkę, a samo spotkanie zakończyło się wynikiem 2:0. 30 listopada 2022 rozegrał cały mecz przeciwko Argentynie (0:2). Styl gry Piotr Zieliński jest obunożnym piłkarzem występującym na pozycji środkowego ofensywnego pomocnika. Cechami wyróżniającymi tego zawodnika są bardzo dobra technika użytkowa, dość rzadko spotykana u piłkarzy obunożność, opanowanie w grze, dobry drybling, umiejętność minięcia przeciwnika w sytuacji jeden na jednego, a także umiejętność kreacji akcji i precyzyjnego wykończenia. Zieliński zdobywa wiele efektownych bramek, m.in. poprzez uderzenia z dystansu bądź po akcjach kombinacyjnych. Jego dokładna rola na boisku różni się w zależności od taktyki bądź wymagań danego trenera. Jak w jednym z wywiadów stwierdził sam piłkarz preferowaną przez niego pozycją jest gra jako pół-lewy środkowy pomocnik. Maurizio Sarri doceniając jego przegląd pola i umiejętność rozprowadzania piłki od tyłu, preferował ustawianie Zielińskiego na pozycji reggisty, czyli rozgrywającego, który kontroluje przebieg gry ofensywnej drużyny i często bierze udział w podawaniu ruchów prowadzących do bramek poprzez ich wizję, technikę, kontrolę nad piłką, kreatywność i zdolność do podania. Dzięki temu korzystał z jego atutu napędzenia akcji. Carlo Ancelotti widział w Polaku mezzalę, a więc zawodnika grającego w środku, ale jednak bliżej linii bocznej, np. jak Nicolò Barella w Interze Mediolan. Dzięki czemu mógł pokazywać swoją kreację z przodu i zostać tak zwanym otwieraczem, który napoczyna rywala w rozegraniu. Gennaro Gattuso wystawiał Polaka na pozycji trequartisty, czyli tzw. dziesiątki (cofniętego napastnika), zwalniając go z części zadań defensywnych a stwarzając mu możliwość otrzymywania większej ilości podań co w sezonie 2020/2021 przełożyło się na zwiększoną liczbę bramek i asyst. Na początku występów w SSC Napoli został pierwszym zmiennikiem w zespole. Jego zadanie polegało na tym, by dawać impuls swoimi wejściami na boisko, kiedy drużyna potrzebowała impulsu ofensywnego. Podstawowym piłkarzem został po przyjściu do klubu Carlo Ancelottiego. Jako mankamenty w jego grze obserwatorzy wskazywali brak cech przywódczych i wiary we własne możliwości. Zieliński najczęściej dostosowywał się poziomem gry do reszty zespołu. Podczas występów w reprezentacji narodowej często był krytykowany przez media za brak umiejętności przełożenia dobrej formy z rozgrywek klubowych na grę w reprezentacji. W sezonie 2020/2021 obserwatorzy wskazywali, że Zieliński potrafił wyróżnić się na tle słabiej wyglądających kolegów z drużyny i wskazywali to jako przejaw wysokich umiejętności piłkarskich i progresu pod względem rozwoju mentalnego zawodnika. Piotr Zieliński przez dziennikarzy, obserwatorów futbolu, trenerów czy też innych zawodników wielokrotnie porównywany był pod względem umiejętności do najlepszych piłkarzy na świecie i określany jako będący w stanie przystosować się do stylu gry większości drużyn piłkarskich. W 2021 były reprezentant Albanii, Igli Tare, stwierdził w wywiadzie, że Zieliński to świetny pomocnik, który może grać na absolutnie najwyższym poziomie, natomiast jego problemem jest brak wiary we własne umiejętności oraz ambicji do wejścia na najwyższy poziom. Statystyki Klubowe (aktualne na koniec sezonu 2022/2023) Reprezentacyjne (aktualne na 15 października 2023) Sukcesy SSC Napoli Mistrzostwa Włoch: Mistrzostwo: 2022/2023 Wicemistrzostwo: 2017/2018, 2018/2019 3. miejsce: 2016/2017, 2021/2022 Puchar Włoch: Zdobywca: 2019/2020 Indywidualne Piłkarz Roku w plebiscycie redakcji Sportu (2. miejsce): 2021 Jedenastka sezonu Serie A: 2015/2016 Życie prywatne Ma dwóch starszych braci, Pawła (ur. 1990) i Tomasza (ur. 1985), którzy również zostali piłkarzami. 15 czerwca 2019 wziął ślub z Laurą Słowiak. 29 maja 2021 urodził się syn pary Maksymilian. W 2021 na Uniwersytecie w Neapolu zdał egzamin z języka włoskiego na poziomie B2. W 2023 r. otrzymał Medal Świętego Brata Alberta przyznany mu przez Fundację im. Brata Alberta za utworzenie i wspieranie dwóch domów dziecka na Dolnym Śląsku. 6 października 2023, po spełnieniu wymaganych prawem warunków, otrzymał z rąk prefekta Neapolu, Claudio Palomby obywatelstwo włoskie. Uwagi Przypisy Linki zewnętrzne Reprezentanci Polski w piłce nożnej Klub Wybitnego Reprezentanta Piłkarze Udinese Calcio Piłkarze Empoli FC Piłkarze SSC Napoli Włosi pochodzenia polskiego Uczestnicy Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2018 Uczestnicy Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2022 Uczestnicy Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 2016 Uczestnicy Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 2020 Nagrodzeni Medalem Świętego Brata Alberta Ludzie urodzeni w Ząbkowicach Śląskich Urodzeni w 1994

20893

https://pl.wikipedia.org/wiki/Lista%20pierwiastk%C3%B3w%20chemicznych

Lista pierwiastków chemicznych

Pierwiastki chemiczne oraz niektóre z ich właściwości: Zobacz też Lista konfiguracji elektronowych pierwiastków chemicznych Pierwiastki chemiczne według twardości Związki chemiczne według pierwiastków Uwagi Przypisy Listy związane z chemią

176562

https://pl.wikipedia.org/wiki/Binjamin%20Netanjahu

Binjamin Netanjahu

Binjamin Netanjahu, również Bibi Netanjahu (, wym. , , ur. 21 października 1949 w Tel Awiwie) – izraelski polityk, od 1988 członek Knesetu, w latach 1993–1999 i ponownie od 2005 przewodniczący Likudu, w latach 1996–1999, 2009–2021 oraz od 2022 premier Izraela. Stoi na czele 37., a wcześniej 27., 32., 33., 34. i 35. rządu Izraela. W lipcu 2019 roku został najdłużej sprawującym urząd premierem Izraela. Życiorys Dzieciństwo i młodość Urodził się w Tel Awiwie. Był dzieckiem Cilli i Bencijjona Netanjahu. Miał dwóch braci: Joniego (1946–1976) – komandosa i bohatera wojennego oraz Iddo (ur. 1952) – lekarza i autora książek. Początkowo wychowywał się i kształcił w Jerozolimie. W latach 1956–1958, a następnie po 1963 mieszkał z rodziną w Stanach Zjednoczonych, gdzie jego ojciec Bencijjon wykładał jako profesor na wyższych uczelniach. W tym czasie mieszkali na przedmieściach Filadelfii w Pensylwanii. Binjamin Netanjahu ukończył Cheltenham High School. Dorastanie w USA sprawiło, że do dziś mówi po angielsku z mocnym akcentem amerykańskim. Służba wojskowa Po ukończeniu szkoły, w 1967 powrócił do Izraela i wstąpił do wojska. Po przejściu podstawowego szkolenia wojskowego został dostrzeżony przez dowódców i zakwalifikowany do elitarnej jednostki Sajjeret Matkal. Niewiele wiadomo o jego misjach bojowych, które jak większość działań tej jednostki są ściśle tajne. Z ujawnionych informacji wiadomo, że 8 maja 1972 uczestniczył w operacji uwolnienia zakładników z porwanego samolotu linii Sabena na telawiwskim lotnisku. Został wówczas raniony od przyjacielskiego ognia. W 1968 uczestniczył w operacji w Libanie, brał też udział w starciach nad Kanałem Sueskim. Podczas jednej z tajnych operacji prowadzonych na terytorium Syrii otarł się o śmierć z wycieńczenia, został jednak uratowany przez dowódcę jednostki Uzziego Dajana. W 1973 opuścił armię w randze kapitana (seren). Studia i biznes Po opuszczeniu armii wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdy jednak w październiku 1973 wybuchła wojna Jom Kipur natychmiast powrócił do Izraela, by walczyć na Wzgórzach Golan. Po wojnie wyjechał do Stanów Zjednoczonych i w 1975 uzyskał licencjat architektury oraz w 1977 tytuł magistra administracji biznesu na Massachusetts Institute of Technology. Dodatkowo studiował nauki polityczne na Uniwersytecie Harvarda. W czasie studiów pracował jako doradca w firmie Boston Consulting Group. W 1976, podczas operacji Entebbe, zginął jego starszy brat Jonatan „Joni” Netanjahu, dowodzący atakiem jednostki komandosów Sajjeret Matkal podczas odbijania pasażerów porwanego francuskiego samolotu w Ugandzie. Po tym tragicznym wydarzeniu, Binjamin Netanjahu w 1977 powrócił na stałe do Izraela i podjął pracę jako dyrektor ds. marketingu w fabryce mebli. Dodatkowo w 1978 założył Jonathan Netanjahu anti-Terror Institute, który prowadził działalność edukacyjną na rzecz walki z terroryzmem. Netanjahu przeprowadził szereg międzynarodowych konferencji na temat terroryzmu. Kariera dyplomatyczna W okresie tym nawiązał pierwsze kontakty z izraelskimi politykami. W latach 1982–1984 był zastępcą ambasadora Izraela w Stanach Zjednoczonych Moszego Arensa, a w latach 1984–1988 ambasadorem Izraela przy ONZ. Kariera polityczna Wybory parlamentarne 1988 Powrócił do Izraela przed wyborami parlamentarnymi w 1988 i wstąpił do partii politycznej Likud. Z listy tego ugrupowania został wybrany do Knesetu, a w rządzie Icchaka Szamira został mianowany wiceministrem spraw zagranicznych. W okresie tym pojawiła się rywalizacja pomiędzy Binjaminem Netanjahu a ministrem spraw zagranicznych Dawidem Lewim, która miała swoje odbicie w późniejszej karierze politycznej. Podczas Konferencji Pokojowej w Madrycie w 1991 Netanjahu był członkiem delegacji izraelskiej. Po powrocie został wiceministrem w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Wybory parlamentarne 1992 i przywództwo w Likudzie Po klęsce w wyborach parlamentarnych w 1992 Netanjahu stał się liderem Likudu i po wewnętrznych wyborach w 1993 przejął przywództwo nad partią. Podczas wewnątrzpartyjnej kampanii pogłębiła się przepaść pomiędzy Netanjahu a Lewim. Jako lider opozycji ostro skrytykował porozumienia z Oslo (1993) i ostrzegł, że zawarte z Palestyńczykami porozumienie przyniesie Izraelowi falę terroru. W następnych miesiącach Netanjahu publicznie i spektakularnie odwiedzał miejsca zamachów terrorystycznych, brał również udział w demonstracjach przeciwko polityce rządu. 4 listopada 1995 premier Icchak Rabin został zamordowany przez prawicowego fanatyka religijnego. Wiele mediów podburzało wówczas przeciwko Netanjahu, a wdowa po zabitym premierze Le’a Rabin nie podała ręki Netanjahu na pogrzebie. Pierwszy raz na stanowisku premiera W wyborach parlamentarnych w 1996 głosy rozłożyły się prawie równo pomiędzy prawicowy Likud a lewicową Izraelską Partię Pracy, a w pierwszych bezpośrednich wyborach premiera zwyciężył Binjamin Netanjahu. 18 czerwca 1996 objął obowiązki premiera. Był najmłodszym w historii Izraela politykiem, który objął urząd premiera. Jako premier, postawił wiele pytań do porozumienia z Oslo (1993), zauważając, że jednym z głównych punktów zawartego porozumienia było założenie, że negocjacje izraelsko-palestyńskie zmierzające do zakończenia długotrwałego konfliktu powinny przebiegać w kilku etapach. Postawił więc warunek, że aby móc prowadzić dyskusję na takie tematy jak status Jerozolimy, wcześniej musi być zmieniona Palestyńska Karta Narodowa. Zwolennicy Porozumienia z Oslo twierdzili, że podejście wielostopniowe buduje zaufanie wśród Palestyńczyków, a kwestie sporne będą mogły być rozstrzygnięte w późniejszym terminie. Netanjahu uznał jednak, że ustępstwa będą zachętą dla palestyńskich ekstremistów i zaapelował do Palestyńczyków o konkretne dowody dobrej woli w postaci wstrzymania zamachów terrorystycznych. Spowolniło to proces pokojowy oraz wstrzymało przekazywanie Palestyńczykom miasta Hebron, które jako jedyne po Oslo miało być przekazane Autonomii Palestyńskiej. Na początku września 1996 Netanjahu spotkał się z Jasirem Arafatem na przejściu granicznym Erez, nie osiągnięto jednak porozumienia w spornych kwestiach. W dniu 24 września 1996 Netanjahu i burmistrz Jerozolimy Ehud Olmert zdecydowali o otwarciu dla zwiedzających tunelu pod Zachodnim Murem, którego wyjście znajdowało się w Dzielnicy Muzułmańskiej. Wywołało to poważne arabskie rozruchy w Strefie Gazy i na Zachodnim Brzegu. Niemal natychmiast po wybuchu zamieszek, rozpoczęła się mediacja pokojowa prezydenta Stanów Zjednoczonych Billa Clintona z udziałem króla Jordanii Husajna I. Mediacja utorowała drogę do podpisania 17 stycznia 1997 porozumienia w sprawie Hebronu. Netanjahu zobowiązał się do wycofania z miasta izraelskich wojsk, z wyjątkiem obszaru zamieszkałego przez żydowskich osadników. Wycofanie wojsk nastąpiło w tym samym miesiącu. Latem 1997 doszło w Jerozolimie do dwóch samobójczych zamachów terrorystycznych, po których Netanjahu zlecił Mosadowi zabójstwo w Jordanii szefa biura politycznego Hamasu Khaleda Meszala. Operacja izraelskich agentów zakończyła się ich aresztowaniem. W zamian za ich uwolnienie, Izrael przekazał Jordanii antidotum na truciznę, którą wstrzyknięto Meszalowi. Dodatkowo wypuszczono dziesiątki palestyńskich więźniów, z szejkiem Ahmedem Jassinem na czele. Po długim okresie stagnacji, podczas którego Palestyńczycy domagali się przekazania do Autonomii Palestyńskiej kolejnych miast, w październiku 1998 prezydent Clinton zwołał izraelsko-palestyńską konferencję. 23 października 1998 nastąpiło podpisanie porozumienia Wye River Memorandum. Netanjahu zobowiązał się przekazać Autonomii Palestyńskiej 13% terytorium Zachodniego Brzegu i otworzyć międzynarodowy port lotniczy w Gazie. W zamian Arafat zobowiązał się anulować w Palestyńskiej Karcie Narodowej wszystkie artykuły wzywające do zniszczenia Izraela. W tym celu odbyło się specjalne zebranie Palestyńskiej Rady Narodowej, w którym uczestniczył prezydent Clinton, na którym zmieniono zapisy w Palestyńskiej Karcie Narodowej – jednak nowa wersja Karty nigdy nie została publicznie wydana. Funkcjonujące w palestyńskim społeczeństwie stare wersje Palestyńskiej Karty Narodowej nadal wzywają do zniszczenia Izraela. Netanjahu uznał, że nie jest to pełnym wywiązaniem się Arafata z zobowiązań, tym bardziej że seria samobójczych zamachów terrorystycznych wciąż trwała, a palestyńskie władze nie podejmowały żadnych starań aby powstrzymać terrorystów. Netanjahu powiedział, że zamachy bombowe zwalniają Izrael od obowiązku realizacji porozumień zawartych w Oslo. W ten sposób zrezygnował z przekazywania dalszych terenów Autonomii Palestyńskiej i zawiesił wszystkie rozmowy pokojowe. Netanjahu podkreślał w swojej polityce zasadę „trzech nie”: nie dla wycofania ze Wzgórz Golan, nie ma rozmów w sprawie Jerozolimy, nie ma żadnych wstępnych warunków przed rozmowami pokojowymi. Rząd Benjamina Netanjahu napotykał na coraz większą opozycję ze strony izraelskiej lewicy, która chciała postępu w negocjacjach pokojowych kosztem nawet dużych ustępstw na rzecz Palestyńczyków. Dodatkowo wybuchła cała seria skandali, w których oskarżano Netanjahu o zdradę małżeńską i korupcję (został później uniewinniony), przez co stracił on przychylność opinii publicznej. Po przegranej wyborach bezpośrednich premiera w 1999, Netanjahu ustąpił 6 lipca 1999 z urzędu premiera i czasowo wycofał się z polityki. Wycofanie się z polityki i powrót Po upadku rządu Ehuda Baraka pod koniec 2000, Binjamin Netanjahu wyraził chęć powrotu do polityki. Mogło wówczas dojść do przedterminowych wyborów, jednak religijna partia polityczna Szas, która obawia się utraty popularności, odmówiła poparcia propozycji rozwiązania XV Knesetu. W rezultacie misję utworzenia nowego rządu powierzono Arielowi Szaronowi. Wybór był zaskakujący, tym bardziej że w tym momencie Szaron był mniej popularny niż Netanjahu. W trakcie trwania intifady Al-Aksa Netanjahu wzywał rząd Szarona do wprowadzenia Sił Obronnych Izraela do palestyńskich miast i stłumienia siłą palestyńskiego powstania. W marcu 2002 Szaron rozpoczął operację Ochronna Tarcza, natomiast Netanjahu zaczął popierać koncepcję budowy muru bezpieczeństwa, który odseparowałby terytorium Autonomii Palestyńskiej od Izraela. Gdy w 2002 Izraelska Partia Pracy wycofała się z koalicji rządowej, Ariel Szaron mianował Netanjahu ministrem spraw zagranicznych (do 2003). Pod koniec 2002 Netanjahu wystartował w wewnętrznych wyborach na przywódcę partii Likud, przegrał jednak z Szaronem. Minister finansów Po wyborach parlamentarnych w 2003 Ariel Szaron powołał Netanjahu na funkcję ministra finansów. Netanjahu uznał, że wspieranie gospodarki rynkowej przyniesie wzrost i poprawę sytuacji gospodarczej kraju. W ciągu dwóch i pół roku, w których pełnił funkcję ministra finansów, przeprowadził daleko idące reformy, szczególnie w zakresie podatków i rynku kapitałowego. Prowadził kapitalistyczną politykę wspierania prywatnych inicjatyw gospodarczych, jednocześnie ograniczając wydatki rządowe i prywatyzując przedsiębiorstwa państwowe. Przeprowadził ważną reformę systemu bankowego. Działania Netanjahu zmierzające do liberalizacji izraelskiej gospodarki, były źle spostrzegane przez lewicową opozycję, a także przez kolegów z partii. Netanjahu spotkał się z ostrą krytyką. Gdy w 2004 Ariel Szaron przedstawił plan jednostronnego wycofania żydowskich osiedli ze Strefy Gazy, Netanjahu zaprotestował, domagając się przeprowadzenia referendum w tej sprawie. Ostatecznie, 7 sierpnia 2005 podał się do dymisji, pokazując w ten sposób swój sprzeciw przeciwko decyzji rządu. Odchodząc z urzędu ministra finansów, Netanjahu zostawiał gospodarkę Izraela w dużo lepszym stanie niż była w 2002. PKB per capita wzrósł od 2002 o 16%, główne indeksy giełdowe wzrosły o 140%, stopa bezrobocia zmalała z 10,5% do 8,9%, wzrost gospodarczy PKB Izraela wyniósł 4,1% i był najwyższy wśród krajów rozwiniętych, a inflacja wynosząca 0,3% była najniższa wśród krajów rozwiniętych (z wyjątkiem Japonii i Singapuru). Podczas gdy w 2002, rok budżetowy zakończył się deficytem 4,5% PKB, to w 2005 wyszedł na zero. Lider opozycji Po wycofaniu się w 2005 Ariela Szarona z roli przywódcy partii politycznej Likud, Binjamin Netanjahu wystartował w wyborach wewnętrznych i 19 grudnia 2005 przejął przywództwo nad partią. Po wyborach parlamentarnych 2006 Likud zajął trzecie miejsce i przeszedł do opozycji. W XVII Knesecie Netanjahu jako lider opozycji sprzeciwił się II wojnie libańskiej, podkreślając zagrożenie ze strony irańskiego programu budowy broni jądrowej. W ostrych wypowiedziach porównywał Iran do Niemiec hitlerowskich. W 2008 Kneset przegłosował projekt ustawy autorstwa Netanjahu, który zakazuje inwestycji w Izraelu korporacjom utrzymującym kontakty z Iranem. 14 sierpnia 2007 Netanjahu został ponownie wybrany przewodniczącym Likudu. Drugi raz na stanowisku premiera W lutym 2009 po wyborach parlamentarnych prezydent Izraela Szimon Peres powierzył mu misję utworzenia nowego rządu, zakończoną pomyślnie zaprzysiężeniem gabinetu w Knesecie 31 marca 2009. Od początku drugiej kadencji Netanjahu znajdował się pod silną presją administracji prezydenta Baracka Obamy, który dążył by izraelski rząd zamroził rozbudowę żydowskich osiedli na Zachodnim Brzegu i zgodził się na ustanowienie państwa palestyńskiego. Już w marcu Izrael odwiedziła sekretarz stanu Stanów Zjednoczonych Hillary Clinton. Ostrzegła ona, że rozbudowa żydowskich osiedli i wyburzanie arabskich domów we Wschodniej Jerozolimie są przeszkodą dla procesu pokojowego oraz wyraziła poparcie dla utworzenia państwa palestyńskiego. Dalsze rozmowy były prowadzone ze specjalnym wysłannikiem Stanów Zjednoczonych na Bliski Wschód, George’em Mitchellem. Netanjahu uzależnił poparcie dla państwa palestyńskiego od uznania przez Palestyńczyków Izraela jako państwa żydowskiego. 19 maja 2009 Binjamin Netanjahu spotkał się w Waszyngtonie z prezydentem Barackiem Obamą, oświadczając, że Izrael ma prawo do dalszego rozwijania żydowskich osiedli. W odpowiedzi, 4 czerwca 2009, Obama podczas przemówienia w Kairze potępił żydowskie osadnictwo, zwracając się do świata arabskiego. Po tym przemówieniu Netanjahu zwołał nadzwyczajne posiedzenie rządu. 14 czerwca w swoim przemówieniu na Uniwersytecie Bar-Ilana po raz pierwszy przedstawił zasady, na jakich mogłoby powstać państwo palestyńskie. Jego warunkami były: (1) Palestyna będzie zdemilitaryzowanym państwem, (2) Palestyna uzna Izrael jako państwo żydowskie, (3) Jerozolima pozostanie stolicą Izraela, (4) Palestyńczycy zrezygnują z „prawa powrotu” uchodźców palestyńskich. Netanjahu podkreślił także prawo do „naturalnego wzrostu” osiedli żydowskich istniejących już na Zachodnim Brzegu. Ich ostateczny status zostałby ustalony w trakcie negocjacji izraelsko-palestyńskich. W ramach gestu dobrej woli Siły Obronne Izraela zlikwidowały część punktów kontrolnych na Zachodnim Brzegu, umożliwiając swobodny przepływ ludności. Krok ten miał na celu ożywienie gospodarcze Autonomii Palestyńskiej. 22 września 2009 podczas Zgromadzenia Ogólnego ONZ w Nowym Jorku odbyło się spotkanie pomiędzy Binjaminem Netanjahu a przewodniczącym Autonomii Palestyńskiej Mahmudem Abbasem. Obaj politycy zgodzili się, że proces pokojowy powinien zostać szybko wznowiony. Następnie, pod naciskiem Stanów Zjednoczonych, Netanjahu ogłosił 25 listopada częściowe zamrożenie rozbudowy żydowskich osiedli na Zachodnim Brzegu na okres dziesięciu miesięcy. Strona palestyńska jednak przez długi czas nie zgadzała się na rozpoczęcie bezpośrednich negocjacji pokojowych. Wybory parlamentarne 2013 Po wyborach powszechnych w 2013 roku Netanjahu stanął na czele koalicji rządowej, którą zawarły prawicowe ugrupowania: koalicja Likud–Nasz Dom Izrael (Jisra’el Betenu) (31 posłów) z Żydowskim Domem (Ha-Bajit Ha-Jehudi) (12 posłów) i Jest Przyszłość (Jesz Atid) (19 posłów) oraz liberalnym ugrupowaniem Ruch (Ha-Tenu’a) (6 posłów). Razem koalicja dysponowała 68 głosami 120-osobowym Knesecie. Od 2014 – po odwołaniu ze stanowiska Gilada Erdana – Netanjahu pełni funkcję ministra komunikacji. Pod koniec 2014 w wyniku konfliktu wewnątrz gabinetu Netanjahu zdymisjonował liderów koalicyjnych partii Jest Przyszłość – Ja’ira Lapida oraz Ruchu – Cippi Liwni, co zaowocowało zerwaniem przez nie koalicji i przedterminowymi wyborami, które odbyły się 17 marca 2015. Wybory parlamentarne 2015 Po wyborach, ponownie wygranych przez Likud, przez niemal 50 dni formowano koalicję. 14 maja 2015 powołany został nowy koalicyjny rząd, ponownie pod przewodnictwem Netanjahu. W skład koalicji rządowej weszły obok Likudu (30 posłów) partie: Zjednoczony Judaizm Tory (6 posłów), Żydowski Dom (8 posłów) Naftalego Bennetta, Szas (7 posłów), któremu prezesuje Arje Deri, oraz nowa partia Kullanu (10 posłów) Mosze Kachlona, do niedawna członka Likudu. Koalicja ma niezbędne minimum głosów 61 na 120 w Knesecie. W nowym rządzie Netanjahu obok funkcji premiera i ministra komunikacji, objął również teki ministrów: spraw zagranicznych, rozwoju regionalnego oraz zdrowia. Jego zastępcami w tych resortach zostali odpowiednio: Cippi Chotoweli, Ajjub Kara (oboje Likud) i Ja’akow Litzman (Zjednoczony Judaizm Tory). Na wiadomość o zawarciu międzynarodowego porozumienia nuklearnego z Iranem Netanjahu ocenił, że społeczność międzynarodowa popełniła „historyczny błąd”, układając się z władzami w Teheranie i zapowiedział podjęcie działań zmierzających do tego, by nie dopuścić do ratyfikowania porozumienia. Podczas wizyty Donalda Trumpa w Izraelu w lutym 2017 rozmawiał z nim m.in. o przeniesieniu amerykańskiej ambasady do Jerozolimy. 6 grudnia tego samego roku Trump wprowadził w życie Ustawę o ambasadzie w Jerozolimie, uznał Jerozolimę za stolicę Izraela i nakazał Departamentowi Stanu rozpoczęcie procedury przeniesienia ambasady. Netanjahu został zawczasu poinformowany o decyzji amerykańskiego prezydenta, po jej ogłoszeniu określił ją jako „odważną i sprawiedliwą”. Wybory parlamentarne 2019 W przeprowadzonych kilka miesięcy przed konstytucyjnym terminem wyborach w kwietniu 2019 po raz kolejny poprowadził Likud do zwycięstwa. Ugrupowanie zdobyło 1 140 370 głosów (26,46%) co przełożyło się na 35 mandatów w XXI Knesecie. Tyle samo posłów wprowadziła do Knesetu centrowa koalicja Niebiesko-Biali (sojusz partii Moc Izraela Beniego Ganca, Telem Moszegpo Ja’alona i Jest Przyszłość Ja’ira Lapida), ale to prawica zdecydowanie zwyciężyła w tych wyborach. Netanjahu po raz dziesiąty został wybrany posłem. W dniach 15–16 kwietnia 2019 prezydent Re’uwen Riwlin spotkał się reprezentantami partii, które dostały się do XXI Knesetu, celem uzyskania rekomendacji co do obsady stanowiska szefa rządu. Netanjahu rekomendowały na premiera – macierzysty Likud (35), Szas (8), Zjednoczony Judaizm Tory (8), Nasz Dom Izrael (5), Unia Partii Prawicowych (5) oraz My Wszyscy (4). Lider Niebiesko-Białych – Binjamin Ganc został wskazany przez swoje ugrupowanie (35) oraz przez Partię Pracy (6) i Merec (4). Koalicje partii arabskich Hadasz-Ta’al (6) i Ra’am-Balad (4) nie poparły żadnego kandydata. W związku z tym, że prawicowa koalicja dysponuje łącznie 65 mandatami w 120 osobowym Knesecie 17 kwietnia prezydent oficjalnie powierzył Netanjahu misję sformowania nowego rządu. W wyznaczonym terminie Netanjahu nie udało się sformować rządu, wskutek braku porozumienia z Awigdorem Liebermanem (przewodniczącym partii Nasz Dom Izrael). W związku z tym 29 maja Kneset przegłosował większością 74:25 samorozwiązanie. Nowe wybory parlamentarne zaplanowano na 17 września, a w nich Niebiesko-Biali zdobyli o jeden mandat więcej (33) niż Likud (32). Niebiesko-Biali wraz z partnerami mogli liczyć na 55 mandatów w Knesecie, a Likud na 54, ale 10 deputowanych skupiającej partie arabskie Zjednoczonej Listy ogłosiło, że nie wejdzie w skład rządu, w związku z czym prezydent Reuwen Riwlin powierzył misję utworzenia rządu Netanjahu. 21 października Netanjahu ogłosił, że rezygnuje ze starań o utworzenie nowego rządu, gdyż Beni Ganc odmówił rozmów o utworzeniu rządu jedności narodowej, argumentując, że Netanjahu grożą zarzuty korupcyjne. 21 listopada 2019 postawiono Netanjahu zarzuty korupcyjne. Zarzuca mu się, że zwrócił się do jednej z izraleskich gazet, by przedstawiła go w pozytywnym świetle, w zamian miał zablokować publikacje w konkurencyjnym dzienniku. Drugi zarzut dotyczy przyjmowania kosztownych prezentów, w sumie od 2009 miał otrzymać przedmioty o równowartości 100 tys. dolarów. 1 stycznia 2020 roku zrezygnował ze wszystkich stanowisk ministerialnych w rządzie i zapowiedział powołanie nowych ministrów na stanowiska, które do tej pory piastował. 13 czerwca 2021 po 12 latach rządzenia Netanjahu stracił fotel premiera po wygranym wotum zaufania dla rządu Naftalego Bennetta i Ja’ira Lapida. Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Absolwenci Massachusetts Institute of Technology Ambasadorowie Izraela przy Organizacji Narodów Zjednoczonych Izraelscy ministrowie absorpcji imigrantów Izraelscy ministrowie budownictwa Izraelscy ministrowie ds. Jerozolimy i dziedzictwa narodowego Izraelscy ministrowie finansów Izraelscy ministrowie komunikacji Izraelscy ministrowie nauki Izraelscy ministrowie obrony Izraelscy ministrowie sprawiedliwości Izraelscy ministrowie spraw religijnych Izraelscy ministrowie spraw zagranicznych Izraelscy ministrowie zdrowia Izraelscy wojskowi Ludzie urodzeni w Tel Awiwie Przewodniczący Likudu Posłowie do Knesetu XII kadencji Posłowie do Knesetu XIII kadencji Posłowie do Knesetu XIV kadencji Posłowie do Knesetu XV kadencji Posłowie do Knesetu XVI kadencji Posłowie do Knesetu XVII kadencji Posłowie do Knesetu XVIII kadencji Posłowie do Knesetu XIX kadencji Posłowie do Knesetu XX kadencji Posłowie do Knesetu XXI kadencji Premierzy Izraela Urodzeni w 1949 Posłowie do Knesetu XXII kadencji Posłowie do Knesetu XXIII kadencji Posłowie do Knesetu XXIV kadencji Posłowie do Knesetu XXV kadencji

10597

https://pl.wikipedia.org/wiki/Jelenia%20G%C3%B3ra

Jelenia Góra

Jelenia Góra (, , , , dawniej Hiršberk, Hornšperk) – miasto na prawach powiatu w południowo-zachodniej Polsce, w województwie dolnośląskim, w śródgórskiej Kotlinie Jeleniogórskiej, nad rzeką Bóbr. Miasto jest również siedzibą powiatu karkonoskiego, Zarządu Karkonoskiego Parku Narodowego oraz polską stolicą Euroregionu Nysa. Historyczne miasto leży na Dolnym Śląsku. Jelenia Góra uzyskała lokację miejską przed 1281 rokiem. Jelenia Góra była stolicą województwa jeleniogórskiego w latach 1975–1998. Obecnie ma status miasta na prawach powiatu. Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r., Jelenia Góra liczyła 75 794 mieszkańców i była 4. pod względem liczby ludności (po Wrocławiu, Wałbrzychu i Legnicy) miastem w województwie dolnośląskim. Miało powierzchnię 109,3 km² (28. miejsce w kraju), gęstość zaludnienia wynosiła 693,4 osób/km². Miasto razem z 18 okolicznymi gminami podpisało w dniu 6 maja 2015 porozumienie na podstawie którego powołano Aglomerację Jeleniogórską liczącą 209 000 mieszkańców. Geografia Położenie Miasto położone w północnej części Kotliny Jeleniogórskiej. Miasto otaczają od zachodu Góry Izerskie i Pogórze Izerskie, od północy Góry Kaczawskie, od wschodu Rudawy Janowickie, a od południa Karkonosze. Centrum miasta znajduje się ok. 1 km na wschód od zbiegu rzeki Bóbr i rzeki Kamiennej. Ludność Pierwsze zapiski pochodzące z połowy XVI w. wspominają o populacji liczącej ok. 3,5 tys. mieszkańców. Na przełomie XVIII i XIX w. liczba mieszkańców wynosiła ok. 6 tys. osób, aby wzrosnąć do początku XX w. do ok. 20 tys. W latach I wojny światowej utrzymywała się na poziomie stałym z początku wieku, następnie stopniowo rosła i w 1939 Jelenią Górę zamieszkiwało ponad 35 tys. osób. Po II wojnie światowej miasto liczyło 39 tys. mieszkańców, w tym ponad 31 tys. Polaków. Po utworzeniu w 1975 województwa jeleniogórskiego i przyłączeniu do miasta okolicznych miejscowości, m.in. Cieplic Śląskich-Zdroju liczba ludności wzrosła do 80 tys. W kolejnych latach populacja miasta rosła, głównie jednak na skutek przyłączania kolejnych okolicznych wsi. W 1996 wynosiła 93 570 mieszkańców. Po reformie administracyjnej w 1998 i utworzeniu województwa dolnośląskiego, liczba mieszkańców Jeleniej Góry systematycznie spada. W grudniu 2004 wynosiła tylko 87 643, a w czerwcu 2010 spadła do 84 306 osób, natomiast w styczniu 2023 osiągnęła zaledwie 75 794 osoby. Wykres liczby ludności Jeleniej Góry w tysiącach na przestrzeni ostatnich 5 stuleci Największą populację Jelenia Góra odnotowała w 1998 – według danych GUS 93 901 mieszkańców. W 2002 miasto liczyło 88 866 mieszkańców, a w 2020 78 335 mieszkańców. Piramida wieku mieszkańców Jeleniej Góry w 2014 roku. Klimat Pochodzenie nazwy Nazwa miasta, wymieniana w źródłach historycznych, wydaje się spójna. Niemieckojęzyczna nazwa Hirschberg, zapisywana odmiennie na przebiegu wieków (np. Hyrzberc 1281 r., Hyrspergk 1305 r., Hirssbergk 1355 r., Hirsberg 1521 r.). Po wcieleniu tutejszych ziem do Polski w 1945 roku, miastu została nadana nazwa Jelenia Góra – bowiem Jelenia Góra pisana także łącznie istniała w języku polskim przed 1945 rokiem. W XVI i XVII w. pojawia się łacińskie określenie Mons Cervi, Cervimontia, Mons Cervinus, Cervigera. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińskie nazwy: Cervimontium, Hirsberga. Polską nazwę Jelenia Góra oraz Hyrszberg w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa. Historia Prawdopodobnie na terenie miasta istniał nieznany z nazwy słowiański gród, którego założenie polska tradycja przypisuje Bolesławowi III Krzywoustemu w latach 1108–1112. Z piastowskich początków zachowało się jeleniogórskie grodzisko – obecnie Góra Bolesława Krzywoustego, które miało również podgrodzie, które stopniowo rozwinęło się w osadę targową. . Dokładna data uzyskania praw miejskich pozostaje nieznana, wiadomo jednak, że sto lat po założeniu osada cieszyła się już statusem miasta. Pod panowaniem książąt jaworsko-świdnickich miasto prężnie się rozwijało, w 1299 powstał młyn, w 1311 karczma, w 1361 piwiarnia, a w okolicy rozwijało się górnictwo rud żelaza i hutnictwo szkła. W 1392 na mocy układu o dziedziczeniu Jelenia Góra wraz z całym księstwem świdnicko-jaworskim przeszła pod panowanie czeskie. Od zasiadających na praskim tronie Jagiellonów otrzymała szeroką samodzielność i prawo bicia własnej monety, a w 1519 r. ważny przywilej corocznych jarmarków. W II połowie XVI w. w mieście i okolicach rozpoczęła się produkcja płócien lnianych zwanych woalami. Handel nimi okazał się z czasem bardzo zyskowny. Produkcję przerwała wojna trzydziestoletnia, podczas której miasto przeżyło swój najtrudniejszy okres. Wszystkie wieże – kościoła, ratusza i bram miejskich uległy spaleniu. Odbudowa spalonego i zrujnowanego miasta, pozbawionego pomocy z zewnątrz, była wolna i długotrwała. W 1630 cesarz nadał miastu przywilej wyłączności handlu płótnem lnianym. W 1639 r., w czasie szalejącej wichury zawaliła się wieża ratusza wraz z fragmentem budynku, którego już nie odbudowano. Nowy ratusz został wzniesiony w drugiej połowie XVIII w. W okresie wojny trzydziestoletniej i panującego chaosu wewnętrznego dokonano samowolnej zmiany herbu Jeleniej Góry oraz falsyfikacji dyplomu herbowego. Po wojnie i odbudowie Jelenia Góra stała się jednym z bogatszych miast na Śląsku. Miejscowi kupcy zrzeszali się w konfraterni kupieckiej zajmującej się eksportem do wszystkich krajów europejskich, a także na kontynent amerykański. Ten pomyślny rozwój miasta przerwany został w 1742 r., kiedy to Śląsk został zbrojnie wcielony do państwa pruskiego, co odcięło miasto od dotychczasowych rynków zbytu. W tym też czasie zmieniła się koniunktura na rynkach światowych, a rękodzielnicza produkcja spod Karkonoszy została wyparta przez tańsze wyroby mechanicznych tkalni angielskich. Oba te czynniki doprowadziły do całkowitego upadku tkactwa w Jeleniej Górze i okolicach. Nadejście XIX wieku było jednak dla Jeleniej Góry pomyślne. Kilku przemysłowców zbudowało tu bowiem swoje fabryki. Wzrastał też gwałtownie ruch turystyczny w Karkonoszach, dla którego Jelenia Góra oraz inne miejscowości wchodzące obecnie w jej skład, stanowiła naturalną bazę wypadową. Do miasta przyjeżdżało coraz więcej gości. Na ich potrzeby wznoszono hotele i pensjonaty, otwierano restauracje, rozpoczęto produkcję żywności oraz pamiątek. Do dalszego wzrostu gospodarczego przyczyniło się doprowadzenie do Jeleniej Góry linii kolejowych – w roku 1866 od strony Zgorzelca i w roku 1867 od strony Wrocławia. Sieć kolejowa została później rozbudowana o linie do Kowar (1882), Karpacza (1896), Szklarskiej Poręby (1902) i Lwówka Śląskiego (1906). Pierwsza drukarnia powstała w Jeleniej Górze w 1709 w związku z utworzeniem w mieście szkoły ewangelickiej, zaś dwie kolejne powstały w drugiej połowie XVIII wieku. W 1801 zaczęło ukazywać miejscowe czasopismo „Schlesische Gebirgslaeter”. Jednym z najważniejszych przedsięwzięć drukarstwa w mieście były dwa wydania tzw. Biblii jeleniogórskiej, która trafiła do szkół w Królestwie Prus. W 1911 roku do Jeleniej Góry dotarł pierwszy gaz przesłany z Gazowni Miejskiej w Wałbrzychu co znacząco poprawiło rozwój miasta. W czasie II wojny światowej miasto nie doznało żadnych zniszczeń i zostało zajęte przez wojska radzieckie dopiero po kapitulacji Niemiec. 8 maja 1945 z miasta uciekł dotychczasowy burmistrz z NSDAP, a następnego dnia powołano nowe władze miejskie (z udziałem komunistów z KPD) wraz z nowym burmistrzem z SPD. Tego samego dnia do miasta wkroczyły oddziały Armii Czerwonej. Jelenia Góra została pod dzisiejszą nazwą przyłączona do Polski (administracyjnie nazwę zatwierdzono w maju 1946), zaś jej ludność uległa przymusowemu wysiedleniu do Niemiec. Na jej miejsce przybywali polscy przesiedleńcy. Już w sierpniu 1945 roku rozpoczął swą działalność miejscowy teatr, funkcjonowało archiwum, przymierzano się do otwarcia muzeum, rozpoczynano naukę w wielu nowych szkołach. Otwarto wiele nowych zakładów przemysłowych, w tym jedyne w kraju zakłady optyczne. W 1958 roku odbyły się obchody 850-lecia miasta w ramach, których odsłonięto m.in. popiersie Bolesława Krzywoustego. W 1971 roku rozpoczęto wyburzanie większości zabytkowych kamienic w obrębie rynku oraz ulicy Kopernika. Obecna zabudowa placu ratuszowego powstała w latach 70. i jest stylizowana na dawną (pozostawiono sześć fasad dawnych kamienic). Jelenia Góra była po wojnie wydzielonym miastem powiatowym, zaś w r. 1975 została stolicą nowego województwa, na co miała wpływ nie tylko jej silna pozycja gospodarcza w regionie, ale i kulturalna. W 1973 do Jeleniej Góry włączono Goduszyn i Czarne, a 2 lipca 1976 przyłączone zostały Cieplice Śląskie-Zdrój, Sobieszów i Maciejowa, co spowodowało konieczność przemianowania 102 ulic. Powstał w ten sposób największy ośrodek miejski w Sudetach Zachodnich. Obecnie Jelenia Góra posiada status miasta na prawach powiatu. 1 stycznia 1998 przyłączono do Jeleniej Góry Jagniątków, co spowodowało przesunięcie granic administracyjnych miasta aż do granicy Polski z Czechami. W ciągu dwóch dekad (1998-2018) liczba mieszkańców Jeleniej Góry zmniejszyła się o 15,4 procent. Zabytki Zabytki Śródmieścia Jeleniej Góry W wojewódzkim rejestrze zabytków na liście zabytków wpisane są: miasto (ośrodek historyczny) Bazylika mniejsza pw. św. Erazma i Pankracego – najstarsza świątynia w mieście z 1552 roku, posiada wysoką (51 m) wieżę. W 1909 r. przy północnej nawie wzniesiono neogotycką klatkę schodową. Przy wejściu do zakrystii od strony północnej pomnik św. Jana Nepomucena z 1709 roku, który w 1812 r. strącono z mostu na Bobrze, a po odrestaurowaniu w 1886 r. przeniesiono w obecne miejsce zespół kościoła ewangelickiego z lat 1709–1718: kantorówka, obecnie dom parafialny, ul. 1 Maja 45, cmentarz z kaplicami: kościół Podwyższenia Krzyża św. z lat 1709–1718 – największa świątynia w mieście, może w nim zasiąść 4020 osób, a drugie tyle zmieści się na stojąco. Zbudowany w latach 1709–1718 w wyniku zmuszenia cesarza przez króla szwedzkiego Karola XII do wyrażenia zgody na budowę przez protestantów sześciu tzw. „kościołów łaski”. Od 1957 r. jest kościołem katolickim, a zarazem garnizonowym. Nad główną kopułą góruje wysoka na 66 m wieża. Jako jeden z niewielu kościołów na świecie posiada organy umieszczone za ołtarzem, a nie nad wejściem głównym. kościół pw. NMP, obecnie cerkiew prawosławna pw. Świętych Piotra i Pawła; zbudowana w latach 1737–1738 – XVIII w. Na północnej ścianie kościoła znajdują się krzyże pokutne. W 1925 r. przejęta przez władze miejskie pełniła funkcję galerii. Parafia prawosławna przejęła świątynię w 1948 r. i sprowadziła ikonostas aż z Lubelszczyzny, ul. 1 Maja / Klonowica, kościół – kaplica pw. św. Anny – umieszczona wewnątrz średniowiecznej bastei, którą w 1514 r. – XVI w. gruntownie przebudowano. W portalu nad wejściem do kaplicy widnieje napis: HonorI Magnae ChrIstI aVlae DIVae Annae ereCta (wzniesiono na chwałę wielkiej babki Chrystusa św. Anny) z ukrytą datą 1715 r. Na wysokości bruku (od strony południowo-zachodniej) znajduje się fragment (górna część) krzyża pokutnego, ul. Konopnickiej dawne kolegium jezuickie, ul. Kopernika 1, z lat 1709–1711 cmentarz komunalny, ul. Sudecka 44, z początku XX w. kaplica-krematorium, z 1914 r. mury obronne z basztami – prawdopodobnie pierwsze mury powstały w XIV w. Główne umocnienia sięgały ok. 8 m wysokości, grubość w koronie wynosiła 1,5 m. Na przedmurzu znajdowała się sucha fosa (m.in. dzisiejsza ulica Bankowa oraz Podwale), której fragmenty w późniejszych czasach wykorzystywane były jako ogrody (koniec XVIII w.). Później część fosy między Bramą Zamkową a Bramą Wojanowską wykorzystywano jako ogród zoologiczny. W murze znajdowały się trzy bramy – Zamkowa wychodząca na kierunek północno-zachodni, Wojanowska po stronie wschodniej oraz brama przy ul. Długiej w południowo-zachodniej części obmurowań. Przy każdej z bram znajdowała się wieża, która bronić miała wjazdów do miasta. Mury miejskie straciły na znaczeniu w XVIII w. na skutek przemian w technice wojskowej oraz intensywnego rozwoju miasta poza ich obrębem. Ostateczną decyzję o ich rozbiórce podjęto w 1862 r. Do dziś z wielu obronnych fortyfikacji (podwójne mury obronne, 3 bramy z wieżami, 36 bastei) zachowały się tylko fragmenty tych obwarowań: Baszta Wojanowska z basteją kryjącą kaplicę św. Anny, fragmenty murów wplecione w inne budowle m.in. przy ul. Jeleniej oraz Baszta Zamkowa i Baszta Grodzka (z XV w.) Brama Wojanowska i baszta Wojanowska – stanowiły część średniowiecznego kompleksu obronnego który strzegł drogi do Wojanowa. Lochy pełniły funkcję więzienia. W 1480 r. wieża wskutek silnego wiatru zawaliła się grzebiąc 5 osób. Szybko ją odbudowano dodając zegar i kopułę z latarnią i w takim stanie przetrwała do dziś. Brama, zwana Wojanowską, której strzegła owa wieża, znajdowała się u wylotu obecnej ul. Konopnickiej. Wyburzono ją w 1755 roku, a obrys uwidoczniono później w bruku ciemniejszą kostką. W roku 1756 postawiono tutaj barokową bramę spełniającą funkcję porządkowo-rogatkową. Na filarach umieszczono herby: pruski, śląski, miejski oraz inskrypcję. W 1869 r. bramę rozebrano i przeniesiono do koszar przy ul. Obrońców Pokoju. Po renowacji w 1998 roku wróciła na dawne miejsce baszta Zamkowa znajduje się przy ulicy Podwale oraz Jasnej. Pierwotnie stanowiła umocnienie Bramy Zamkowej. Zniszczona prawdopodobnie w wielkim pożarze w 1549 r. 13 II 1550, podczas remontu, zawaliła się zabijając trzech robotników. Wieża w obecnym kształcie powstała w 1584, a dzisiejszą postać uzyskała w XIX w. Po remoncie oraz znaczącej przebudowie pełni funkcję punktu widokowego. W wieży znajduje się pięć kondygnacji, na trzecim i czwartym piętrze znajdują się charakterystyczne otwory strzelnicze w kształcie krzyża (strzelnice kluczowe). Na chorągiewce na szczycie budowli wizerunek jelenia i rok budowy. ratusz – pochodzi z lat 1747–1749, wzniesiony został w stylu klasycystycznym. W podziemiach, gdzie do 1945 r. funkcjonowała restauracja, zachowały się ślady wcześniejszych budowli gotyckiej i renesansowej. Około 1910 r. budynek ratusza połączono z sąsiednimi kamienicami zwanymi „siedem domów” zaadaptowanymi na potrzeby magistratu. W średniowieczu służyły one jako apteka, garkuchnia, ławy chlebowe itp. W 2000 r. w pierwszej z tych kamieniczek odkryto studnię o głębokości 20 m. Warto wiedzieć, że w dawnych czasach w jeleniogórskim ratuszu stał drewniany posąg Bolesława Krzywoustego w szatach królewskich, pl. Ratuszowy budynek biurowy z łącznikiem Teatr im. C.K. Norwida – budynek wzniesiony w latach 1903–1904 według projektu Alfreda Daehmela w stylu secesyjnym. Główna sala widowiskowa posiada ok. 550 miejsc z trzema balkonami i pomieszczeniem foyer. W 1945 r. uruchomiono tutaj pierwszy teatr na Ziemiach Odzyskanych w którym debiutowali m.in.: Adam Hanuszkiewicz i Kazimierz Dejmek, al. Wojska Polskiego 38 dom, ul. Armii Krajowej (dawniej ul. Armii Czerwonej) 9, z czwartej ćw. XIX w. kamienica, ul. Bankowa 8, z l. 1886, 1906, 1922 domy, ul. Długa 4/5, 6, 7, 8, 11, 13,14, 18, 19, 20, 21, z XVIII w., XIX w., 1903 r., pocz. XX w. willa z ogrodem, ul. Grabowskiego 7, z k. XIX w. dom, ul. Grodzka 1, 2, 3, 4, 5, 6, z XVIII w., XIX w. dom, ul. Groszowa 6, z poł. XVIII w. dom, ul. Grottgera 1, z k. XIX w. zespół willowy, ul. Jana Pawła II (dawniej ul. Legnicka) 10, z 1902 r.: willa, budynek gospodarczy, ptaszarnia, leżakownia domy, ul. Jasna 1, 2, 3, 5, 7, 11, 14, z XVII w., XIX w., XX w. domy, ul. Kasprowicza 15, 56, z XVIII w., XX w. „Dom Sierot”, ul. Kilińskiego 16, z XVIII w. /XIX w. willa, ul. Klonowicza 7, z 1882 r. i nr 14, z 1906 r. szkoła, ul. Kochanowskiego 18, z l. 1913–1914 dom, ul. Konopnickiej 3, 6, 8, 10, 21, z XVII w., XVIII w., XIX w., XX w. willa z ogrodem, ul. Krasickiego 6, z 1893 r. dom, ul. Krośnieńska 15, z XIX w., XX w. teatr, ob. kino „Tatry”, ul. Krótka 3, z k. XIX w. domy, ul. Krótka 4, 5, 6, 12, 22, 23, 24, z XVIII w., XIX w. pałac z ogrodem, ul. Kruszwicka 3, z czwartej ćw. XIX w. dom, ul. Piłsudskiego (dawniej 22 Lipca) 5, z XVIII w. kamienice, ul. 1 Maja 9, 15, 19, 23, 27, 72, z końca XIX w., początku XX w. dom, ul. 1 Maja 3, 5, 8, 10, 23, 25, 26, z XVIII w. – XX w. dom handlowy, ul. 1 Maja 27, z lat 1904–1905 Poczta Główna, ob. dom mieszkalno-usługowy, ul. 1 Maja 28, z połowy XVIII w., l. 1873–1877 kamienica, ul. 1 Maja 40, z drugiej połowy XVIII w., 1866 r. dawne szkoła, ul. 1 Maja 50, z XVIII w. kamienica, ul. 1 Maja 54, z XVIII w., 1899 r. zajazd, obecnie dom kultury, ul. 1 Maja 60, z drugiej poł. XVIII w., XX w. dom, ul. 1 Maja 84, z k. XIX w. hotel, obecnie dom wycieczkowy PTTK, ul. 1 Maja 88, z 1909 r. Muzeum Towarzystwa Karkonoskiego – jedyny obiekt w regionie wzniesiony specjalnie na potrzeby muzealne w latach 1912–1914. Powstał z inicjatywy i dla potrzeb zbiorów Towarzystwa Karkonoskiego (Riesengebirgsverein), ul. Matejki 28 dom, ul. Miarki 11, z czwartej ćw. XIX w. zespół willowy, ul. Mickiewicza 12 i 12a, z 1902 r: willa, oficyna, ogród, ogrodzenie Dwór myśliwski w Jeleniej Górze, obecnie dom mieszkalny, ul. Nadbrzeżna 22 a, z drugiej poł. XVIII w., koniec XIX w., park, 1855–1857, z lat 1927–1929 willa, ul. Nowowiejska 77, z 1905 r. dom, ul. Obrońców Pokoju 3, 15, z XVIII w., XIX w. dom, ul. Pocztowa 6–7, z pocz. XX w. dom, Archiwum Państwowe – najstarszy zachowany budynek, wzniesiony na początku XVIII w. przez kupca Glafeya na bielarnię płótna. W XIX wieku mieściła się tutaj wytłaczarnia soku dla produkcji win owocowych. Od 1945 r. jest siedzibą archiwum miejskiego. W latach 1947–1949 zdeponowano tu część skarbu ukrytego w Zamku Czocha, przy ul. Podwale 27 domy, pl. Ratuszowy 1, 2, 3, 10, 11, 11a, 16, 19, 20, 21, 22, 26, 27, 29, 31, 32, 32, 50, a, 51, 52, 55, z XVI–XVIII w. XX w. dom, ul. Sobieskiego 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20/22, 24, 25, 26, 28, 30, 32, z XVIII w., XIX w. dawny przytułek, ob. dom, z XVII, 1706 r., ul. Spółdzielcza 6 domy, ul. Sudecka 24 i 26 (dawniej ul. Świerczewskiego), z XVIII w. -XIX w., dom, ul. Szkolna 2, 6, 7, 8, 9, z XVIII w., XIX w. domy, ul. Wojska Polskiego 1, 9, 48, 56, z XIX w., XX w. dom, ul. Wolności 2, 7, 29, 38, 71, z XVII w., XVIII w., XIX w. i willa secesyjna, ul. Wolności 131, z pocz. XX w. dom, ul. Wzgórze Kościuszki 2, z ok. 1800 r. kamienice, ul. Zamenhofa 1, 2, 3, 4, 5, z l. 1908–1910 dom, ul. Zaułek 18, z 1703 r. inne zabytki: fontanna z barokowym posągiem Neptuna z połowy XVIII w., która symbolizuje wodę, ale i szerokie kontakty handlowe miasta z całym światem Pałac Paulinum, ul. Nowowiejska 62. Zabytki Cieplic Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty: miasto – ośrodek historyczny, z XVII–XIX w. kościół par. pw. św. Jana Chrzciciela, zbudowany w latach 1712–1714 w stylu barokowym, koniec XVIII w., początek XX w. dzwonnica, z lat 1709–1711 kościół pw. MB Nieustającej Pomocy, ul. Wolności 213, z końca XIX w. kościół ewangelicki Zbawiciela, zbudowany w latach 1774–1779 pastorówka, z 1744 r., 1930 r. klasztor cystersów, obecnie pijarów, ul. Cieplicka 9/11, z 1550 r., 1671 r., XIX/XX w., park „Zdrojowy” › zespół pałacowy Schaffgotschów, pl. Piastowski 25/27 pawilon zdrojowy, w parku Zdrojowym, z końca XVIII w. galeria i Teatr Zdrojowy – galerię zbudowano w latach 1797–1800 według projektu wrocławskiego architekta Carla Gottlieba Geisslera. Wewnątrz urządzono restaurację (funkcjonującą do dziś), palarnię cygar, czytelnię i sporą salę koncertową. Teatr Zdrojowy został wzniesiony w latach 1833–1836, może pomieścić ok. 270 widzów. Ufundowany przez Schaffgotschów, zbudowany w stylu neoklasycystycznym. Obecnie scena należy do Zdrojowego Teatru Animacji, w parku Zdrojowym pawilon spacerowy „Kursaal”, obecnie dom zdrojowy „Edward”, Park Zdrojowy 4, z poł. XIX w. park „Norweski”, z 1906 r. pawilon „Norweski”, ob. Muzeum Przyrodnicze, w parku, ul. Wolności 268, zbudowany w 1906 r. przez właściciela tutejszej fabryki maszyn papierniczych Eugena Fullnera. Pawilon powstał na wzór restauracji „Frognerseteren” koło Oslo i taką funkcję pełnił w Cieplicach do 1967 r., w którym to z Pałacu Schaffgotschów przeniesiono Muzeum Ornitologiczne (obecnie Przyrodnicze) osiedle robotnicze Fülnera przy ul. Barlickiego domy nr 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 z 1899 r. domy nr 9, 10, 11 z 1910 r. szkoła rzemiosł artystycznych, ul. Cieplicka 34 A, z lat 1901–1902 willa, ob. szkoła, ul. Cieplicka 34 B, z trzeciej ćw. XIX w. dom, ul. Grunwaldzka 31, z drugiej poł. XVIII w. zespół pensjonatu, ul. Hirszfelda 15 / PCK 12, z lat 1890–1900: pensjonat oficyna park pałac, obecnie dom wczasowy, ul. Jagiellońska 2, z 1734 r., pocz. XIX w. willa, ul. Juszczaka 5, z pocz. XX w. d. klasztorny dom kuracyjny „Długi Dom”, ul. Ściegiennego (d. Kościelna) 5–7, Długi Dom jest jednym z najstarszych budynków kuracyjnych uzdrowiska i najstarszą budowlą świecką w Cieplicach, powstał w 1537 r., przebudowany w latach 1689–1693 dom, ul. Leśnicza 3, z k. XVIII w. młyn, ob. dom mieszkalny, ul. Mieszka I 11, z 1783 r. zajazd, ob. hotel „Śnieżka”, pl. Piastowski 28 (d. 9), z 1750 r., XX w., d. hotel „Pruski”, ob. dom, pl. Piastowski 20, z 1817 r., po 1930 r. d. hotel „Stadt Paris”, ob. dom, pl. Piastowski 24, z 1870 r., pocz. XX w., zespół pałacowy Schaffgotschów, pl. Piastowski 25/27, z XVIII w.: pałac Schaffgotschów (Jelenia Góra-Cieplice) – wzniesiony w latach 1784–1809 przez rodzinę Schaffgotschów. Fasada główna jest długa na 81 m i liczy 21 osi okiennych. Od 1975 r. pałac należy do Politechniki Wrocławskiej, zwiedzanie możliwe po uzgodnieniu z władzami uczelni oficyna, z pocz. XIX w. park, obecnie park Zdrojowy, z XVIII–XX w. zespół pensjonatu, ul. Podgórzyńska 6: pensjonat, obecnie dom dziecka „Dąbrówka”, z 1890 r., 1910 r. budynek mieszkalno-gospodarczy, z 1910 r. park, XIX/XX w. pijalnia wód „Marysieńka”, ul. Ściegiennego (d. Traugutta), z XVIII w., 1814 r. zakład leczniczy, obecnie rozlewnia wód mineralnych, ul. Ściegiennego (d. Traugutta), z drugiej połowy XVIII w., XIX w. Zabytki Sobieszowa Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty: miasto kościół pw. św. Marcina – pochodzi z początku XIV w., w latach 1778–1782 – XVIII w. został przebudowany przez cystersów dzwonnica, z XVIII w. zbór ewangelicki, obecnie kościół rzymskokatolicki pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa – wzniesiony w 1745 r. przez ewangelików. Od 1947 r. mieści się tu parafia rzymskokatolicka. W 1960 r. umieszczono tutaj obraz Chrystusa Dobrego Pasterza z otwartym sercem na tle Karkonoszy. zamek Chojnik – zamek górny zbudowany został w 1364 r.; XV/XVI w. W 1392 r. zamek otrzymał od księżnej Agnieszki (ród książąt piastowskich linii świdnicko-jaworskiej) rycerz Gotsche Schaff, protoplasta rodu Schaffgotschów, w którego rękach pozostawał do 1945 r. Obecnie mieści się tu najstarsze na Śląsku bractwo rycerskie, które co roku w sierpniu organizuje Turniej Kuszniczy „O złoty bełt Chojnika”. Do zamku prowadzą szlaki turystyczne z miejscowości Sobieszów, Jagniątków i Zachełmie dom, ul. Cieplicka 53, z trzeciej ćw. XIX w. willa, ul. Cieplicka 56, z drugiej poł. XIX w. ogród dom, ul. Cieplicka 160, z XVIII–XIX w. willa z ogrodem, ul. Cieplicka 168, z k. XIX w. dom, ul. Cieplicka 194, z drugiej poł. XIX w. dom, ul. Cieplicka 215, z 1749 r. pastorówka, ob. plebania, ul. Cieplicka 219, z 1751 r. dom, ul. Bronka Czecha 11, po 1920 r. zespół pałacowy Schaffgotschów, ul. Karkonoska 4, z pierwszej poł. XVIII–XIX w.: pałac Schaffgotschów, barokowy, wzniesiony w latach 1705–1712, według projektu Eliasa Scholza z Bolesławca, obecnie szkoła, która została przeniesiona na ul. Leśną 5, ul. Cieplicka 196 oficyna budynek mieszkalno-gospodarczy obory spichrz stodoła. Zabytki Jagniątkowa Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty: willa Gerharta Hauptmanna w (Jeleniej Górze – Jagniątków), ul. Michałowicka 32, zbudowana w stylu secesyjnym na skale w 1900 r. park dom, ul. Myśliwska 12, drewniany, z drugiej ćw. XIX w. Zabytki Czarnego Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty: dwór Czarne w (Jeleniej Górze-Czarne) – kamienny pałac z XVI wieku. W 1559 r. zbudował go i otoczył fosą Caspar Schaffgotsch. Przebudowany w XVII-XIX w. Po 1947 r. przejęty przez PGR dwór zaczął popadać w ruinę. Obecnie mieści się tutaj Ośrodek Kultury Ekologicznej Czarne i dzięki jego działaniom wraca do świetności; ul. Strumykowa 2 Zabytki Maciejowej Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty: kościół pw. św. Piotra i Pawła w Maciejowej – rzymskokatolicki kościół parafialny, zbudowany w 1319 r., XV–XVII w. położony jest w środku wsi łańcuchówki, na pagórku, u zbiegu potoków Radomierki i Komara. Stoi pośrodku cmentarza założonego na planie owalnym. Cmentarz otoczony jest murem, który w części wschodniej wzmocniony jest kilkoma skarpami. W 1913 r. przy okazji sprzedaży wsi wymieniony jest m.in. także patronat kościoła, a 30 stycznia 1386 r. datowana jest wzmianka o ołtarzu św. Mikołaja in ecclesia parochiali in Meinwalde. W 1646 r., podczas wojny trzydziestoletniej nastąpił pożar kościoła. W 1687 r. zostaje zbudowany nowy wielki ołtarz. Z początkiem 1707 r. kościół uległ ponownemu pożarowi. Po pożarze odbudowano wieżę i resztę kościoła. Czterokondygnacyjna wieża zwieńczona jest barokowym hełmem z przeźroczem. Na szczycie pierwotnie XV-wiecznej wieży wisi chorągiewka z datą 1707. Główny ołtarz z rokokową i klasyczną ornamentyką pochodzi z 2 połowy XVIII w. Po bokach znajdują się dwie małe bramki zwieńczone barokowymi rzeźbami św. Józefa i św. Ekspedyta. Obraz św. Jana Nepomucena prawdopodobnie został przemalowany ok. 1900. W jego zwieńczeniu umieszczone są cztery putta z symbolami św. Jana Nepomucena: zamkiem, sercem, palmą, palcem na ustach. Barokowa chrzcielnica z połowy XVIII w. została wykonana z marmuru wojcieszowskiego. Obecnie znajdujący się na ścianie południowej świątyni obraz Pożegnanie Apostołów Piotra i Pawła do 1911 r. umieszczony był w głównym ołtarzu. Wystrój dopełniają liczne epitafia z XV w. poświęcone rodzinie Zedlitzów. W 1946 erygowano tutaj polską parafię. kościół ewangelicki, z XVIII w. zajazd, z drugiej poł. XVII w., XIX w. park pałacowy, z XVIII w., 1873 r.: mauzoleum wieża widokowa młyn, obecnie dom, ul. Wrocławska 69, z l. 1880–1900 inne zabytki: zamek w Maciejowej – niewiele wiadomo na temat zamku. Wiadomo, że został on zbudowany w XII w., a zburzony został w XV w. podczas wojen husyckich. Po dziś dzień zachowały się niewielkie fragmenty murów książęcego zamku ukryte wśród leśnych drzew. Zabytki Strupic Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest: kościół fil. pw. św. Jerzego, z XV–XVIII w. Gospodarka , m.in. Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne Jelfa, Producent Maszyn Papierniczych PMPoland S.A. (dawniej Beloit, jeszcze wcześniej Fampa), Jelenia Plast, Draexlmaier, Dr Schneider oraz Zorka. Na terenie miasta funkcjonują następujące galerie handlowe: Galeria Karkonoska, Galeria Sudecka, Dom Handlowy, Pasaż Grodzki oraz (od 14.10.2015) Nowy Rynek (pow. 56 tys. m kw., 115 lokali, parking na 800 miejsc, koszt budowy 200 mln zł). Na koniec czerwca 2022 wskaźnik bezrobocia w mieście wyniósł 3,5%. Transport Transport drogowy Jelenia Góra leży na skrzyżowaniu dróg krajowych i wojewódzkich. Najistotniejszą z nich jest droga krajowa nr 3 Świnoujście-Jakuszyce, która łączy Jelenią Górę z Morzem Bałtyckim, a dalej z krajami skandynawskimi. Trasami biegnącymi przez Jelenią Górę są: relacji Świnoujście – Jakuszyce (granica państwa z Czechami ), relacji Jelenia Góra – Zgorzelec, relacji Jelenia Góra – Legnica, relacji Kowary – Piechowice, relacji Jelenia Góra – Wałbrzych. W 2017 podpisano umowę na budowę obwodnicy Maciejowej o długości 5,3 km. Wykonawcą inwestycji o wartości 52 mln zł (z wykupem gruntów 55–57 mln zł) została firma Budimex. Spodziewany termin zakończenia robót to wiosna 2019. W mieście znajduje się ponad 100 mostów. Transport kolejowy Historia Początki kolei żelaznych w Jeleniej Górze sięgają II połowy XIX wieku. 20 sierpnia 1866 roku po dwuletniej budowie doprowadzono do miasta Śląską Kolej Górską (część planowanej Centralnej Kolei Berlińsko-Wiedeńskiej) od strony Zgorzelca/Węglińca i Rybnicy, następnie trasę przedłużano kolejno do Wałbrzycha (15 sierpnia 1867 r.) i Kłodzka (październik 1880). W trakcie budowy magistralę połączono w 1868 roku z trasą z Wałbrzycha do Wrocławia, która z czasem zyskała priorytetowe znaczenie względem pierwotnych planów kolei magistralnej. Śląska Kolej Górska zyskała szereg odgałęzień, a Jelenia Góra stała się jedną z pierwszych stacji węzłowych na jej przebiegu. Otwarto linie: do Kowar (1882, od 1895 r. z odgałęzieniem od Mysłakowic do Karpacza, od 1905 przedłużenie do Kamiennej Góry), Piechowic (1891, przedłużona w 1902 r. przez Szklarską Porębę na terytorium dzisiejszych Czech) i Żagania (1909). Linię Zgorzelec – Wrocław zelektryfikowano pioniersko w latach 1916–1923; po zakończeniu II wojny światowej, w I półroczu 1945 zlikwidowano sieć elektryczną i częściowo rozebrano drugi tor. Ponowna elektryfikacja tej linii kolejowej miała miejsce w latach 1965–1966 i w 1986. Eksploatację trakcji parowej w węźle jeleniogórskim zakończono w 1984 roku. Ostatnią linią obsługiwaną parowozami była trasa w kierunku Zebrzydowej (linia do Żagania). Na przełomie lat 70. i 80. pogarszający się stan lokalnych linii kolejowych w pobliżu Jeleniej Góry powodował stopniowe ograniczanie oferty dostępnej ze stacji. W 1986 roku zlikwidowano połączenia kolejowe w kierunku Kowar i Kamiennej Góry. Od roku 1988 pociągi elektryczne wysłano na ponownie zelektryfikowaną linię w kierunku Szklarskiej Poręby, jednak frekwencja w jednostkach elektrycznych na tej trasie była niezadowalająca. Na skutek skracania czynnych odcinków linii kolejowej Jelenia Góra – Żagań Jelenia Góra utraciła najpierw połączenie tą trasą do Żagania (rok 1991), następnie do Zebrzydowej (rok 1996). Na trasie pozostawiono pociągi w krótkiej relacji Jelenia Góra – Lwówek Śląski (na krótko reaktywowane do Zebrzydowej po roku 2007 i 2015), przez kolejne 20 lat często zastępowane autobusową komunikacją zastępczą przez pogarszający się stan torowiska. 2 kwietnia 2000 roku, w ramach programu oszczędnościowego PKP Przewozy Regionalne, zlikwidowano połączenia pasażerskie do Karpacza. Zapaść technologiczna jaka nastąpiła w wyniku braku bieżącego utrzymania na magistralnej linii kolejowej Zgorzelec – Wrocław spowodowała po roku 2000 liczne ograniczenia prędkości na linii do 20–30 kilometrów na godzinę. Stan techniczny linii określano mianem „śmierci technicznej”. W rozkładzie jazdy 2003/2004 na linii kolejowej nr 274 nie zaplanowano żadnego pociągu pospiesznego. Odcinek między Jelenią Górą a Wrocławiem pociągi pasażerskie przemierzały w blisko 4 godziny. Sytuację wykorzystali przewoźnicy drogowi uruchamiając całodzienną komunikację autokarową z Wrocławiem, prowadząc przy tym intensywną konkurencję cenową. Po roku 2007 podjęto modernizację trasy kolejowej Wrocław – Jelenia Góra. Remont, w połączeniu z uruchomieniem nowych pociągów i wprowadzeniem nowoczesnego taboru kolejowego spowodował powrót pasażerów z autokarów na kolej oraz wycofanie się z obsługi trasy przez jednego z przewoźników drogowych. W latach 2009–2010 wyremontowano i otwarto odcinek linii Harrachov – Szklarska Poręba Górna, a w latach 2012–2014 przeprowadzono modernizację odcinka ze Szklarskiej Poręby do Jeleniej Góry, co udrożniło komunikację kolejową w Góry Izerskie. W grudniu 2011 uruchomiono bezpośrednie kursy szynobusów z Jeleniej Góry do Zgorzelca, od 2015 r. przedłużone do Görlitz. Pod koniec 2016 roku zlikwidowano połączenia na zdekapitalizowanej linii do Lwówka Śląskiego. Współczesność W granicach miasta znajdują się cztery dworce kolejowe na dawnych i obecnych stacjach kolejowych (Jelenia Góra, Jelenia Góra Zachodnia, Jelenia Góra Cieplice, Jelenia Góra Sobieszów), trzy przystanki kolejowe (Jelenia Góra Orle, oraz 2 nowe, otwarte w 2019 roku, Jelenia Góra Przemysłowa i Jelenia Góra Zabobrze) i wiele bocznic przeładunkowych. Dworzec główny Jelenia Góra został wyremontowany w latach 2008–2009, a w latach 2016–2017 przeprowadzono modernizację stacji (torowisk i peronów). Według stanu na rok 2020, do stacji Jelenia Góra docierają trzy z czterech rodzajów pociągów kwalifikowanych spółki PKP Intercity: TLK, IC (wśród nich pociągi prowadzone jednostkami elektrycznymi Pesa Dart) oraz EIP (obsługiwane jednostkami elektrycznymi ED250 Pendolino). Według stanu na wiosnę 2020 r. pociągi osobowe są prowadzone w relacjach: Wrocław Główny – Szklarska Poręba Górna – Wrocław Główny (połączenia „D6” spółki Koleje Dolnośląskie), Jelenia Góra – Görlitz / Węgliniec – Jelenia Góra (połączenia „D19” spółki Koleje Dolnośląskie), Poznań Główny – Szklarska Poręba Górna – Poznań Główny (pociąg „Kamieńczyk” spółki Przewozy Regionalne). Do czasu reaktywacji linii kolejowej do Karpacza Koleje Dolnośląskie wraz z PKS „Tour” Jelenia Góra wprowadziły ofertę biletów zintegrowanych na połączenia KD z przesiadką na autobusy linii nr „100” PKS (Jelenia Góra – Karpacz Górny). Autobusy PKS linii „100” zatrzymują się przy dworcu Jelenia Góra. W pociągach osobowych z Jeleniej Góry w kierunku Görlitz i Szklarskiej Poręby oraz w autobusach PKS Tour do Karpacza i Szklarskiej Poręby są honorowane przygraniczne bilety wycieczkowe EURO-NYSA-Ticket związku taryfowego ZVON. Linie kolejowe linia kolejowa nr 274 linia kolejowa nr 283 (nieczynna) linia kolejowa nr 308 (nieczynna) linia kolejowa nr 311 Komunikacja autobusowa Komunikacja miejska W Jeleniej Górze funkcjonuje komunikacja miejska obsługiwana przez Miejski Zakład Komunikacji w Jeleniej Górze. Ruch prowadzony jest na 26 liniach autobusowych (stan 27 kwietnia 2019), w tym dwóch nocnych. Komunikacja regionalna Od 1945 roku w mieście istniał oddział Państwowej Komunikacji Samochodowej, będący od 1990 roku samodzielnym przedsiębiorstwem państwowym PPKS Jelenia Góra. W 2000 roku wojewoda dolnośląski sprywatyzował przedsiębiorstwo na rzecz pracowników, po czym przekształcono PPKS w prywatną spółkę PKS „Tour” Jelenia Góra. Według stanu na 5 sierpnia 2018 r. PKS „Tour” prowadzi połączenia dalekobieżne, regionalne (do Karpacza przez Kowary, Gryfowa Śląskiego przez Lubomierz, Szklarskiej Poręby przez Piechowice, Lwówka Śląskiego przez Wleń oraz Wrocławia przez Bolków i Strzegom) oraz połączenia wahadłowe w dni nauki szkolnej z okolicznymi miejscowościami (Bolków, Lubomierz, Chrośnica, Świeradów-Zdrój i Wleń). 24 października 2015 w miejscu dotychczasowego obiektu otwarto nowy dworzec autobusowy, połączony z galerią handlową „Nowy Rynek”. Lotnictwo Lokalne lotnisko sportowe zarządzane przez Aeroklub Jeleniogórski oferuje czarterowe loty krajowe i zagraniczne. Kultura Jelenia Góra jest miastem z szerokim zapleczem instytucji kulturalnych. Działają w niej między innymi teatr, filharmonia, kina oraz biuro wystaw artystycznych. W mieście odbywają się festiwale, jak Krokus Jazz Festiwal, Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Zoom Zbliżenia”, Międzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych w Jeleniej Górze czy Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej „Silesia sonans”. Festiwal „Silesia Sonans” – organizowany przez Parafię Podwyższenia Krzyża Świętego w Jeleniej Górze, jest drugim, po „Wratislavia Cantans”, wydarzeniem muzycznym na Dolnym Śląsku. Powstał w 1998 roku i jest dziełem ks. płk dr Andrzeja Bokieja. To z jego szlachetnej pasji zrodziła się idea przywrócenia świetności zabytkowym organom oraz uczynienia z Kościoła Garnizonowego miejsca spotkań ludzi sztuki wielkiego formatu. Od przeszło dekady Silesia Sonans cieszy się ciągle rosnącym zainteresowaniem słuchaczy oraz przychylnymi opiniami krytyki muzycznej, prezentując arcydzieła muzyki organowej, kameralnej i symfonicznej, zarówno świeckiej i religijnej. Teatr im. C. K. Norwida – największa w mieście instytucja kulturalna. Powstała z połączenia dwóch scen: animacji (istniejącej 26 lat) oraz dramatu (z 56 letnią historią). Mieści się w secesyjnym budynku z 1904 roku, który ostatni remont przeszedł w latach 1999–2000. Jest organizatorem odbywających się festiwali teatrów ulicznych oraz jesiennych spotkań teatralnych. Teatr Maska – scena działająca przy Osiedlowym Domu Kultury w Jeleniej Góry od 1995 r. W tym czasie powstało około 20 spektakli. Muzeum Karkonoskie – działające obecnie w Jeleniej Górze muzeum ma długą historię. Uroczyste otwarcie odbyło się w 1914 roku. W czasie wojny muzeum pełniło funkcję składnicy dzieł sztuki. Po wojnie wiele eksponatów wywieziono do innych polskich muzeów. Posiada 3 oddziały, w tym Dom Carla i Gerharta Hauptmannów w Szklarskiej Porębie, w którym prezentowana jest twórczość pisarza. Posiada w zbiorach ponad 23 tysiące eksponatów. Jest właścicielem największego w kraju zbioru szkła artystycznego. Skansen Uzbrojenia Wojska Polskiego – największy na Dolnym Śląsku skansen tego typu. Znajduje się na terenie dawnej jednostki wojskowej. Od 2005 roku w Łomnicy została otwarta wystawa plenerowa, na której prezentowany jest sprzęt radiolokacyjny z całej Polski. Muzeum Przyrodnicze – muzeum mieściło się w cieplickim Parku Norweskim (aktualnie nieczynne). Zbudowane w 1909 r. na podstawie projektu restauracji Frognersteren mieszczącej się pod Oslo. Zbiory opierały się głównie na nieistniejącej już kolekcji Schaffgotschów. Znajdowała się w nim największa w Polsce ekspozycja ptaków. Muzeum Przyrodnicze Karkonoskiego Parku Narodowego – muzeum gromadzi i udostępnia zwiedzającym eksponaty związane z fauną i florą Karkonoszy. Przy muzeum założony został ogród, w którym podziwiać można około 90 gatunków roślin spotykanych na terenie parku. Muzeum Miejskie Dom Gerharta Hauptmanna – muzeum mieści się w dawnym domu noblisty. Dodatkową atrakcją jest założony przez Hauptmanna ogród. Tramwaje Jeleniogórskie 1897–1969 – upamiętnieniem faktu funkcjonowania w Jeleniej Górze komunikacji tramwajowej są trzy wozy tramwajowe, ustawione w zajezdni (od 1997), w Podgórzynie Górnym przy tzw. Skałce oraz na placu Ratuszowym, gdzie znajduje się również symboliczny odcinek dawnej trasy tramwajowej. Funkcjonująca w zajezdni MZK stała wystawa dotycząca historii tramwajów jeżdżących po Jeleniej Górze została zlikwidowana. Filharmonia Dolnośląska – pierwszą instytucją związaną z muzyką poważną w Jeleniej Górze była Orkiestra Symfoniczna, która powstała w 1964 roku. 1 marca 1974 roku doszło do otwarcia pierwszej sali koncertowej. W 1976 roku Orkiestra Jeleniogórska otrzymała status Państwowej Orkiestry Symfonicznej, której dyrektorem i kierownikiem artystycznym został Stefan Strahl. Obecnym dyrektorem naczelnym jest Tomasz Janczak. Orkiestra nagrała 5 płyt kompaktowych z utworami znanych kompozytorów. Orkiestra bierze także udział w wielu festiwalach muzyki poważnej oraz utrzymuje kontakty z innymi orkiestrami. Jeleniogórskie Centrum Kultury (JCK) – powstało po połączeniu Miejskiego Ośrodka Kultury i Regionalnego Centrum Kultury. Ośrodek ten pracuje przy większości wydarzeń kulturalnych w mieście (Liga Rocka, Finał WOŚP, Wrzesień Jeleniogórski, Krokus Jazz Festiwal, Festiwal Filmów Komediowych „Barejada”, Międzynarodowe konferencje z zakresu nowych technik edukacyjnych) prowadzi także wiele warsztatów. Osiedlowy Dom Kultury (ODK) – miejsce gdzie odbywają się warsztaty oraz zajęcia pozalekcyjne dla dzieci i młodzieży. Ponadto przy instytucji działa teatr i galerie. ODK jest organizatorem festiwalu filmowego „Zoom Zbliżenia”. Młodzieżowy Dom Kultury (MDK) – instytucja pracująca głównie z dziećmi i młodzieżą. Prowadzi warsztaty, organizuje przeglądy oraz konkursy. Jeleniogórskie Centrum Informacji i Edukacji Regionalnej – Książnica Karkonoska – powstała w 1947 roku. Posiada 6 filii na terenie miasta i powiatu. Swoją obecną formę zyskała po reformie administracyjnej w 1999 roku. Współpracuje z bibliotekami za granicą. Na koniec 2007 roku zbiory Grodzkiej Biblioteki Publicznej liczyły ogółem 287 899 jednostek bibliotecznych. Biuro Wystaw Artystycznych – samorządowa instytucja kultury istniejąca od 1976 roku. Prezentuje głównie sztukę współczesną, niekomercyjną oraz jak najbardziej aktualną. Najczęściej pojawiającymi się odwołaniami jest natura oraz fotografia. Dyrektorem biura jest Janina Hobgarska. Galeria Promocje – działa od 1987 przy ODK. Głównymi celami jest upowszechnianie sztuki oraz edukacja kulturalna dzieci i młodzieży. Galeria Hall – działająca przy ODK galeria prezentuje głównie pracę „pod szkłem”. Nowe wystawy pojawiają się w cyklu kwartalnym. W galerii prezentowane są także prace powstałe podczas konkursów plastycznych dla dzieci i młodzieży. Pozostałe galerie Galeria Muflon Galeria Antyków i Antykwariat Księgarski Galeria „Korytarz” JCK Galeria „Pod Brązowym Jeleniem” JCK Galeria N... przy DODN JTF Jeleniogórskie Towarzystwo Fotograficzne Koja Galery Art & Antic Galeria Prinz Karkonoski Salon Sztuki Pasaż Grodzki Galeria „Nowy Rynek” Galeria Sudecka (przy Auchan) Kina Kino Lot DKF „Klaps” kino Helios w Galerii Sudeckiej. Stałe imprezy kulturalne Wiosna Cieplicka Międzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych w Jeleniej Górze Jeleniogórska Liga Rocka Średniowieczny Jarmark Jeleniogórski Jeleniogórskie Spotkania Teatralne Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej „Silesia sonans” Międzynarodowy Festiwal Muzyki Jazzowej „Krokus Jazz Festiwal” Festiwal Filmów Komediowych i Niezależnych Barejada Polskie Eksploracje Sztuki Teatralnej Kultury Awangardowej „Pestka” Wrzesień Jeleniogórski Karkonoski Festiwal Światła Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Zoom Zbliżenia” Parada Rowerowa Kabarety W Jeleniej Górze zostały założone Kabaret Paranienormalni i Kabaret Paka. Z Jeleniej Góry wywodzą się również Jadwiga i Tadeusz Kutowie, którzy założyli jeden z pierwszych teatrów prywatnych w Polsce – Teatr Nasz. Zespoły muzyczne, muzycy i kompozytorzy Z Jeleniej Góry pochodzą: grupa punkrockowa Fort BS, grupa muzyczna Leniwiec, W Tym Sęk, Wojciech Jarociński (Wolna Grupa Bukowina), kompozytorzy: Sławomir Stanisław Czarnecki, Wojciech Jasiński, wokaliści Jacek Jaguś, Sebastian Rutkowski, raper Magik z zespołu Paktofonika i akordeonista Marcin Wyrostek. Inne W Jeleniej Górze, w Parku Miejskim na Wzgórzu Kościuszki znajduje się zbudowany z kamienia model przekroju geologicznego przez Sudety Zachodnie oraz pozostałości po średniowiecznej szubienicy. W parku wytyczona została trasa krajoznawcza z przystankami, rozpoczynająca się przy LOK. W Jeleniej Górze toczy się akcja powieści kryminalnej Lęk autorstwa Huberta Hendera. W Jeleniej Górze i okolicach toczy się akcja powieści Przemysława Semczuka Tak będzie prościej, To nie przypadek, Cyklon. Opieka zdrowotna Szpitale publiczne Wojewódzkie Centrum Szpitalne Kotliny Jeleniogórskiej Szpital Specjalistyczny MSWiA Oświata Wspólnoty wyznaniowe Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki religijne: Buddyzm Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu: ośrodek w Jeleniej Górze Irwingianizm Kościół Nowoapostolski w Polsce: zbór w Jeleniej Górze, ul. Piłsudskiego 56 Judaizm Po obecności religii żydowskiej w Jeleniej Górze pozostał tylko nowy cmentarz żydowski oraz wzmianki o starym cmentarzu i synagodze. Katolicyzm Kościół rzymskokatolicki: Jelenia Góra ma 11 parafii rzymskokatolickich, skupionych w trzech dekanatach: Jelenia Góra Wschód, Jelenia Góra Zachód i Szklarska Poręba, które należą do diecezji legnickiej. W mieście znajduje się także Kolegium Zakonu oo. Pijarów. Kościół greckokatolicki: parafia św. Józefa Kościół Polskokatolicki w RP: Parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy Prawosławie Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny: parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła Protestantyzm Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna: zbór w Jeleniej Górze, ul. Klonowica 2/4 Kościół Adwentystów Dnia Siódmego w RP: zbór w Jeleniej Górze, ul. Panieńska 36 Kościół Boży w Chrystusie: Zbór „Zwycięstwo w Chrystusie”, ul. Klonowica 7 m. 2 Kościół Ewangelicko-Augsburski: parafia w Jeleniej Górze, Plac Piastowski 18 Kościół Zielonoświątkowy: zbór w Jeleniej Górze, ul. Wolności 32 Świadkowie Jehowy Sześć zborów: Jelenia Góra-Południe, Jelenia Góra-Północ, Jelenia Góra-Wschód, Jelenia Góra-Zachód (w tym grupa ukraińskojęzyczna), Jelenia Góra-Cieplice-Południe i Jelenia Góra-Cieplice-Północ, korzystających z kompleksu Sal Królestwa ul. Paderewskiego 56A oraz Sali przy ul. Mieszka I 4A. Media Czasopisma Jeleniogórski Tygodnik Jelonka.com (wydawca: Highlander’s Group, nakład wydania papierowego w 2017 r. 8 tys. egz.) Gazeta Powiatowa – Dolny Śląsk Gazeta Wojewódzka Gazeta Wyborcza – oddział Słowo Polskie – Gazeta Wrocławska – oddział Karkonosze Kurenda Nowiny Jeleniogórskie Rocznik Jeleniogórski Rynek Jeleniogórski Jeleniogórska Gazeta Ogłoszeniowa Telewizja Telewizja TV Karkonosze Play Telewizja TV Vectra Telewizja TV Odra Telewizja Polsat News – ośrodek regionalny Telewizja Dami Telewizja Strimeo Radio Muzyczne Radio – 105,8 FM, Radio Złote Przeboje – oddział lokalny – 106,2 FM, Radio Eska Wrocław – 90,2 FM, Radio SuperNova (dawne Radio WAWA) – oddział lokalny – 89,1 FM. Sport i rekreacja W Jeleniej Górze istnieje ponad 60 klubów, stowarzyszeń i związków sportowych, m.in. MKS „Karkonosze” Jelenia Góra, MKS Karkonosze Sporty Zimowe, Klub Sportowy „Sudety” (dawniej Miejski Klub Sportowy „Sudety” Jelenia Góra), czy też „Kayak Koszykarze”. Obecnie istnieją: 4 hale widowiskowo-sportowe, 2 hale sportowe, 3 stadiony lekkoatletyczne, 1 basen kryty w szkole przy ulicy Moniuszki, basen otwarty przy ulicy Sudeckiej oraz aquapark w Cieplicach przy parku zdrojowym; lotnisko sportowe wykorzystywane przez Aeroklub Jeleniogórski, kompleks kortów tenisowych, liczne sale treningowe, siłownie, salony odnowy biologicznej. Od 1990 roku miasto wraz z pobliskimi miejscowościami jest organizatorem Rajdu Karkonoskiego. Również w latach 1952–1956, 1979, 1986 oraz 1999–2007 przez miasto przebiegała trasa Tour de Pologne i w roku 2012 ta impreza powróciła do Jeleniej Góry. W 2018 roku powstała tutaj amatorska drużyna Kayak Koszykarze, która na wejściu skradła serca kibiców całej ligi. Rada Miasta Prezydenci miasta Antoni Mataczyński (w funkcji Pełnomocnika Rządu; VI–IX 1945) Kazimierz Grochulski (1945–1948) Stanisław Gorczyca (od II 1948 do VI 1950) Zenon Perkowski (przewodniczący prezydium MRN; do XII 1954) Tadeusz Żebrowski (1954–1958; wcześniej dyrektor Jeleniogórskich Zakładów Przemysłu Odzieżowego) Zbigniew Daroszewski (II 1958 – V 1972; bezpartyjny) Marcin Zawiła (1990–1994) Zofia Czernow (1994–1998). Józef Kusiak (1998–2006) Marek Obrębalski (2006–2010) Marcin Zawiła (2010–2018) Jerzy Łużniak (od 2018-) Współpraca międzynarodowa Miasta i gminy partnerskie (stan 1 lipca 2016): Budziszyn Boxberg Cervia (od 2 kwietnia 1976; wzdłuż Parku Zdrojowego biegnie ulica Cervi) Randers Siewierodonieck Tequila Tyler Valkeakoski Erftstadt Jabłoniec nad Nysą Changzhou Heidelberg Byłe miasta partnerskie: Włodzimierz (współpraca zawieszona w 2022 r. w związku z agresją Rosji na Ukrainę) Sąsiednie gminy Janowice Wielkie, Jeżów Sudecki, Mysłakowice, Piechowice, Podgórzyn, Stara Kamienica. Miasto sąsiaduje z Czechami. Zobacz też Czarne (dzielnica Jeleniej Góry) Zabobrze Synagoga w Jeleniej Górze Stary cmentarz żydowski w Jeleniej Górze Nowy cmentarz żydowski w Jeleniej Górze Cieplice Śląskie-Zdrój Związek Miast Polskich Przypisy Bibliografia Erle Bach: Das alte Hirschberg zwischen Handel und Poesie. Eine 700jährige Stadt im Herzen Europas im Spiegel ihrer Geschichte. Husum Verlag 1992. . Linki zewnętrzne Urząd Miasta Jelenia Góra Historia Jeleniej Góry Historia Żydów w Jeleniej Górze na portalu Wirtualny Sztetl Jelenia Góra w „Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” z lat 1880–1902 (tom III, s. 555) Jeleniogórskie Zakłady Optyczne (Maschinenbau-Aktiengeselsschaft vorm. Starke & Hoffmann / Hirschberger Optische Werke GmbH) Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona 900 lat Jeleniej Góry. Tędy przeszła historia. Kalendarium wydarzeń w Kotlinie Jeleniogórskiej i jej okolicach Miasta na prawach powiatu Miasta w województwie dolnośląskim Miasta w Polsce lokowane w XIII wieku

2314092

https://pl.wikipedia.org/wiki/Assassin%E2%80%99s%20Creed%20%28seria%29

Assassin’s Creed (seria)

Assassin’s Creed – seria przygodowych gier akcji o otwartym świecie, składająca się z gier wydanych na konsole, komputery osobiste oraz platformy mobilne. Na bazie historii serii powstały też liczne książki, komiksy oraz filmy. Tłem akcji gier są zmagania pomiędzy zakonem templariuszy a bractwem asasynów. Za produkcję i wydawanie cyklu odpowiedzialne jest przedsiębiorstwo Ubisoft. Lista gier Główna seria Assassin’s Creed – 2007 (PlayStation 3, Xbox 360, Xbox One), 2008 (PC) Assassin’s Creed II – 2009 (PlayStation 3, Xbox 360, Xbox One), 2010 (PC) Assassin’s Creed: Brotherhood – 2010 (PlayStation 3, Xbox 360, Xbox One), 2011 (PC) Assassin’s Creed: Revelations – 2011 (PC, PlayStation 3, Xbox 360, Xbox One) Assassin's Creed: The Ezio Collection – 2016 (PlayStation 4, Xbox One) Assassin’s Creed III – 2012 (PC, PlayStation 3, Xbox 360, Wii U, Xbox One) Assassin’s Creed III Remastered – 2019 (PC, PlayStation 4, Xbox One, Nintendo Switch) Assassin’s Creed IV: Black Flag – 2013 (PC, PlayStation 3, PlayStation 4, Xbox 360, Xbox One, Wii U) Assassin’s Creed: Rogue – 2014 (PlayStation 3, Xbox 360, Xbox One), 2015 (PC) Assassin's Creed: Rogue Remastered – 2018 (PlayStation 4, Xbox One) Assassin’s Creed: Unity – 2014 (PlayStation 4, Xbox One, PC) Assassin’s Creed: Syndicate – 2015 (PC, PlayStation 4, Xbox One) Assassin’s Creed Origins – 2017 (PC, PlayStation 4, Xbox One) Assassin’s Creed Odyssey – 2018 (PC, PlayStation 4, Xbox One) Assassin’s Creed Valhalla – 2020 (PC, PlayStation 4, Xbox One, Xbox Series X/S, PlayStation 5) Assassin’s Creed Mirage – 2023 (PC, PlayStation 4, Xbox One, Xbox Series X/S, PlayStation 5) Pozostałe Assassin’s Creed: Altaïr’s Chronicles – 2008 (Nintendo DS, Android, iOS) Assassin’s Creed: Bloodlines – 2009 (PlayStation Portable) Assassin’s Creed II: Discovery – 2009 (Nintendo DS, Android, iOS) Assassin’s Creed: Lost Legacy – 2010 (Nintendo 3DS) Assassin’s Creed Rearmed – 2011 (iOS, Android) Assassin’s Creed III: Liberation – 2012 (PlayStation Vita) Assassin’s Creed III: Liberation HD – 2014 (PC, PlayStation 3, Xbox 360), 2019 (Xbox One, PlayStation 4, Nintendo Switch) Assassin’s Creed: Pirates – 2014 (Android, iOS) Assassin’s Creed Identity – 2014 (iOS, Android) Assassin’s Creed Chronicles: China – 2015 (PC, PlayStation 4, Xbox One) Assassin’s Creed Chronicles: India – 2016 (PC, PlayStation 4, Xbox One) Assassin’s Creed Chronicles: Russia – 2016 (PC, PlayStation 4, Xbox One) Assassin’s Creed Chronicles: Trilogy – 2016 (PC, PlayStation 4, PlayStation Vita, Xbox One) Assassin’s Creed Rebellion – 2018 (Android, iOS) Źródło: Gry-Online Opis Fabuła całej serii koncentruje się na trwającym od wieków konflikcie dwóch frakcji: asasynów i templariuszy. Głównym bohaterem produkcji jest Desmond Miles, który za pomocą maszyny zwanej animusem, potrafiącej odczytywać ludzką pamięć genetyczną, przeżywa wspomnienia swoich przodków. W założeniu fabuły w ludzkich genach zapisywane są wspomnienia przodków człowieka, które mogą być dokładnie przeanalizowane przez animusa. Gracz wciela się w ten sposób w swoich przodków będących asasynami, np. Altaïra ibn-la’Ahada, Ezia Auditorego da Firenze, Ratohnhaké:tona – a fabuła współczesna przeplata się z warstwą historyczną. Assassin’s Creed Głównym bohaterem gry jest Desmond Miles żyjący w XXI wieku. Jest zwykłym barmanem, który pewnego dnia zostaje porwany przez tajemniczą organizację Abstergo Industries i umieszczony w animusie – maszynie służącej do odczytywania pamięci genetycznej przodków. Szybko okazuje się, że Abstergo to współczesny zakon templariuszy, którzy po dzień dzisiejszy prowadzą walkę ze swoimi odwiecznymi wrogami, asasynami. Desmond zostaje zmuszony do korzystania z animusa i poznaje życie swojego przodka Altaïra. Gracz przenosi się do 1191 roku i wykonuje misje jako Altaïr. Assassin’s Creed: Altaïr’s Chronicles Altaïr’s Chronicles stanowi prequel Assassin’s Creed. Gracze wcielą się w Altaïra, który otrzymuje misję znalezienia i zniszczenia obiektu zwanego Kielichem. Assassin’s Creed: Bloodlines Pierwsza odsłona serii wydana na konsolę PlayStation Portable. Gracze kierują Altaïrem, który wyrusza na Cypr w celu rozprawienia się z pozostałymi templariuszami. Assassin’s Creed II W czasach współczesnych Lucy i Desmond uciekają z Abstergo i dołączają do innych współczesnych asasynów – Shauna i Rebeki. Desmond powraca do animusa i przeżywa wspomnienia Ezia Auditorego da Firenze, młodego szlachcica z bogatej florenckiej rodziny. Gdy ojciec i bracia Ezia zostają zamordowani, ten przysięga pomścić ich śmierć i dowiedzieć się, jaki motyw doprowadził do tragedii. Ezio dowiaduje się o istnieniu asasynów i templariuszy, rozprawiając się z kolejnymi celami zamieszanymi w intrygę. Bitwa o Forlì Pierwsze rozszerzenie uzupełniające wydarzenia z Assassin’s Creed II. Akcja gry rozgrywa się w mieście Forli, gdzie Ezio postanawia ukryć Jabłko. Niespodziewanie wojska Borgii atakują miasto. Ezio musi obronić je oraz ochronić Jabłko. Stos próżności Drugie rozszerzenie do Assassin’s Creed II i kontynuacja Battle of Forli. Savonarola zdobył Jabłko i z jego pomocą objął władzę we Florencji. Ezio musi doprowadzić do rewolucji, by obalić go i odzyskać artefakt. Assassin’s Creed II: Discovery Akcja gry toczy się w czasie wydarzeń przedstawionych w Assassin’s Creed II. Ezio wyrusza do Hiszpanii, by uratować Krzysztofa Kolumba. Assassin’s Creed: Brotherhood Bezpośrednia kontynuacja Assassin’s Creed II. Po zniszczeniu Monteriggioni akcja przenosi się do Rzymu, a głównym przeciwnikiem asasynów staje się Cezar Borgia. Spisek Kopernika Dodatek do Assassin’s Creed: Brotherhood dostępny na PS3 i w rozszerzonej wersji na PC. Ezio musi ochronić Kopernika, który przybył do Rzymu i jest ścigany przez templariuszy. Porwanie da Vinci Drugie DLC do Assassin’s Creed: Brotherhood, które opiera się na porwaniu Leonarda da Vinci przez heretyków. Ezio musi zdobyć jego obrazy skradzione przez Cesare, aby dowiedzieć się gdzie przetrzymywany jest włoski malarz. Gra jest prawdopodobnie prologiem do Assassin’s Creed: Revelations; wiadomo bowiem, że od wydarzeń z podstawowej wersji gry minęło wiele czasu, a Ezio zamierza wynająć statek i gdzieś wypłynąć. Assassin’s Creed: Lost Legacy Lost Legacy miał być pierwszą odsłoną serii na przenośną konsolę Nintendo 3DS. Fabuła miała dotyczyć podróży Ezia do twierdzy w Masjafie. Prace nad tą produkcją zostały wstrzymane. Niektóre elementy fabuły (jak podróż Ezia do Masjafu) zostały przeniesione do wydanego w 2011 roku Assassin’s Creed: Revelations. Assassin’s Creed: Revelations Zaginione archiwum Dodatek do Assassin’s Creed: Revelations, który rozszerza minigrę Podróż Desmonda. Tym razem jednak grywalną postacią jest Obiekt 16. Assassin’s Creed III Akcja rozgrywa się w brytyjskich koloniach w Ameryce Północnej, a gracz wciela się metysa Ratohnhaké:tona (w luźnym tłumaczeniu z języka Mohawków imię oznacza „on poluje”), przez kolonistów nazywanego Connorem, podczas wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Tyrania króla Waszyngtona Wydana w trzech odcinkach zawartość do pobrania przedstawiająca alternatywną wersję historii, w której Ratohnhaké:ton musi obalić George’a Washingtona, który obwołał się królem i stał się tyranem. Assassin’s Creed III: Liberation Assassin’s Creed IV: Black Flag Akcja gry ma miejsce na XVIII-wiecznych Karaibach, a głównym bohaterem jest pirat-asasyn, Edward Kenway, dziadek protagonisty poprzedniej części gry, Ratohnhaké:tona. Freedom Cry Zawartość do pobrania do Assassin’s Creed IV: Black Flag, w której gracz kieruje asasynem Adewalé, byłym kwatermistrzem na statku Edwarda Kenwaya. Dodatek składa się z dziewięciu misji, które według twórców zapewniają cztery godziny rozrywki. Assassin’s Creed: Rogue Odsłona przeznaczona na konsole siódmej generacji gier komputerowych stanowiąca zwieńczenie historii zapoczątkowanej w Assassin’s Creed III i Black Flag. Akcja gry rozgrywa się w połowie XVIII wieku na terenie Ameryki Północnej w czasie wojny siedmioletniej. Bohaterem jest Irlandczyk Shay Patrick Cormac, początkowo należący do asasynów, który w trakcie rozgrywki przechodzi na stronę templariuszy. Assassin’s Creed: Unity Akcja gry toczy się w XVIII wieku we Francji w trakcie rewolucji francuskiej. W Unity gracz wciela się we francuskiego asasyna o imieniu Arno Dorian. Martwi królowie Zawartość do pobrania do Assassin’s Creed: Unity, w której gracz wciela się w Arno, opuszcza Paryż i udaje się do położonego niedaleko francuskiej stolicy miasteczka Saint-Denis. Assassin’s Creed Chronicles: China Akcja pozycji toczy się w XVI-wiecznych Chinach. Gracz wciela się w Shao Jun – asasynkę wyszkoloną przez Ezia Auditorego. Protagonistka wraca do Kraju Środka jako ostatnia ocalała członkini chińskiej części zakonu, nosząc się z zamiarem pomszczenia swoich zamordowanych pobratymców. Assassin’s Creed: Syndicate Akcja gry toczy się w XIX wieku w Londynie w trakcie rewolucji przemysłowej. W Syndicate gracz wciela się w asasyna o imieniu Jacob Frye oraz jego siostrę Evie. Assassin’s Creed Origins Gra przedstawia wydarzenia z czasów starożytnego Egiptu, kiedy zakon asasynów dopiero powstawał. Gracz wciela się w asasyna o imieniu Bayek. Premiera gry odbyła się 27 października 2017. Assassin’s Creed Odyssey W 2018 roku zapowiedziano wydanie kolejnej części serii, zatytułowanej Assassin’s Creed Odyssey. Akcja gry rozgrywa się w starożytnej Grecji, a jej premiera odbyła się 5 października 2018. Assassin’s Creed Valhalla Akcja kolejnej część cyklu, zatytułowanej Assassin’s Creed Valhalla, została osadzona w IX wieku podczas inwazji wikingów na Anglię. Valhalla ukazała się w listopadzie 2020 roku na platformy PC, PlayStation 4, Xbox One, Xbox Series X oraz PlayStation 5. Assassin's Creed Mirage Assassin’s Creed Mirage – wydana 5 października 2023. Akcja rozgrywa się w Bagdadzie w IX wieku, podczas złotego wieku islamu. Gracz podąża śladami Basima Ibn Ishaqa – postaci wprowadzonej w Assassin’s Creed Valhalla. Inne Komiksy Assassin’s Creed: Graphic Novel Assassin’s Creed Vol. 1: Desmond Assassin’s Creed Vol. 2: Aquilus Assassin’s Creed Vol. 3: Accipiter Assassin’s Creed Vol. 4: Hawk Assassin’s Creed Vol. 5: El Cakr Assassin’s Creed Vol. 6: Leila Assassin’s Creed: The Fall Assassin’s Creed: The Chain Assassin’s Creed: Brahman Filmy Assassin’s Creed: Rodowód – seria trzech krótkich filmów wydana przez Ubisoft w 2009 roku jako prequel do gry Assassin’s Creed II. Assassin’s Creed: Ascendance – krótki film animowany będący wprowadzeniem do Assassin’s Creed: Brotherhood, wydany w formie cyfrowej. Assassin’s Creed: Embers – film animowany dołączony do edycji „Animus” gry Assassin’s Creed: Revelations. Assassin’s Creed – film kinowy, w którym główną rolę zagrał Michael Fassbender. Realizowany we współpracy z wytwórniami 20th Century Fox i New Regency według scenariusza Scotta Franka. Premiera odbyła się 6 stycznia 2017 roku. Telewizja W lipcu 2017 producent Adi Shankar ujawnił, że stworzy serię anime opartą na wydarzeniach z gier Assassin’s Creed. Książki Pozostałe Assassin’s Creed: Project Legacy – gra dostępna w serwisie społecznościowym Facebook. Odbiór serii Według danych z września 2016 roku sprzedano ponad 100 milionów egzemplarzy gier całej serii. Gry wydane w głównej serii na konsole Xbox 360, Playstation 3 i komputery osobiste uzyskały aprobatę krytyków – w serwisie Metacritic gromadzącym recenzje mediów trzy pierwsze gry serii uzyskały kolejno średnią z ocen wynoszącą 81, 90 i 89 na 100 punktów. Uwagi Przypisy Linki zewnętrzne Oficjalna strona serii Assassin’s Creed Wiki Franczyzy (media) Serie gier komputerowych

286694

https://pl.wikipedia.org/wiki/Dubaj

Dubaj

Dubaj (arab. دبي, trl. Dubayy, trb. Dubajj) – największe miasto w Zjednoczonych Emiratach Arabskich. Stolica emiratu Dubaj. Jest położony na południowym wybrzeżu Zatoki Perskiej. W 2023 liczył ok. 3,55 mln mieszkańców. Znaczący ośrodek turystyczny. W 2019 Dubaj odwiedziło 16,3 mln turystów, było to siódme najczęściej odwiedzane miasto świata. Demografia Większość populacji Dubaju stanowią obcokrajowcy m.in. z Azji Południowej i Azji Południowo-Wschodniej, 25% populacji ma korzenie irańskie. W Dubaju mieszka także m.in. ponad 100 tys. Brytyjczyków. Jednakże naturalizacja jest znacznie utrudniona. Klimat Gospodarka Dubaj i Deira (niepodległa w tamtym czasie) stały się bardzo ważnymi portami dla zachodnich przedsiębiorstw. Większość nowych centrów finansowych zostało wybudowanych na terenie portu. Dubaj budował swoją pozycję jako ważny punkt na trasach transportowych w latach 70. i 80. XX. Następnie miasto stało się ośrodkiem i portem turystycznym (Port Jebel Ali, wybudowany w latach 70. XX wieku, był największą przystanią na świecie stworzoną przez człowieka) oraz ośrodkiem dla przedsiębiorstw informatycznych i finansowych wraz z nowym Światowym Centrum Finansowym (Dubai International Finance Centre – DIFC). Transport lotniczy jest kontrolowany przez Emirates Airline, założoną przez rząd w 1985 roku. Linia posiada swój główny port tranzytowy w Międzynarodowym Porcie Lotniczym Dubaju, w 2005 roku przewiozła 12 mln pasażerów, w 2020 roku ponad 15 mln pasażerów. Rząd założył specjalne strefy, którym przypisano odpowiednie funkcje, i w których zakładają centra firmy z określonych branż, np. Dubai Media City jako część TECOM (Dubai Technology, Electronic Commerce and Media Free Zone Authority), w której siedziby mają firmy z branży IT, takie jak: EMC Corporation, Oracle, Microsoft i IBM, a także z branży mediów: MBC, CNN, Reuters, AP. Dubai Knowledge Village (KV) to centrum edukacyjne i treningowe, dla przyszłych pracowników innych wolnych stref. Prawie wszystkie komercyjne zakłady są prowadzone przez obcokrajowców przy współpracy lokalnego przedsiębiorcy, który zapewnia licencję za odpowiednią opłatą. Liczne strefy wolnego handlu umożliwiają obcokrajowcom nabycie prawa własności. Nieruchomości Decyzja rządu o przejściu z gospodarki uzależnionej dochodowo od wydobycia ropy naftowej na nastawioną na usługi i turystykę, uczyniła nieruchomości bardziej wartościowymi, i skutkowała tzw. „boomem” budowlanym w latach 2004–2006. Budowy na dużą skalę uczyniły z Dubaju jedno z najszybciej rozrastających się miast, porównywalne jedynie z największymi miastami Chin. Rozwój budowlany zaowocował powstaniem projektów na wodzie (Palm Islands, The World) i na lądzie (Dubai Marina, Burdż Chalifa, Business Bay i Dubailand). Prace nad projektami prowadzą największe firmy na tamtejszym rynku: Emaar Properties, Al Nakheel Properties i Dubai Properties. Aspiracje rządzącego szejka są odzwierciedlone przez ultranowoczesną architekturę, unikatowe wieżowce, takie jak Emirates Towers, które są dwunastym i dwudziestym czwartym budynkiem na świecie pod względem wysokości, oraz Burdż al-Arab (Wieża Arabska), czyli hotel-żagiel wybudowany na sztucznej wyspie. W 2009 roku Emaar Properties oddało do użytku najwyższy budynek świata, Burdż Chalifa mający wysokość 850 m. Obok niego wybudowano największe centrum handlowe na świecie – The Dubai Mall, ukończone w 2009 roku. Wybrane inwestycje Burdż al-Arab Burdż Chalifa (Complex) Business Bay Dubai Marina Dubai Waterfront Dubailand Jumeirah Village Wyspy Palmowe Palma Jebel Ali (Dżabal Ali) Palma Jumeirah (Dżumajra) Palma Deirah (Dajra) The World Budownictwo Od 2000 roku rząd Dubaju zainicjował mnóstwo nowoczesnych projektów w całym mieście, głównie w Mina Seyahi, niedaleko Jumeirah i Jebel Ali. W wielu regionach niełatwo ujrzeć dubajskie niebo bez przynajmniej jednego dźwigu. Eksperci uważają, że 30% wszystkich światowych dźwigów znajduje się w Dubaju. Budowanie w ZEA jest szybsze niż w krajach zachodnich. Dzieje się tak głównie dlatego, że imigranci z Indii pracują za mniejsze wynagrodzenie niż pracownicy w innych krajach. Szacuje się, że siła robocza na budowach Dubaju może sięgać nawet 300 tysięcy pracowników, źle opłacanych i traktowanych, pracujących i żyjących w półniewolniczych warunkach. Główną przyczyną „boomu” budowlanego w Dubaju jest chęć rządu uniezależnienia się od dochodów z wydobycia ropy. Promowana jest turystyka, budowany Dubailand oraz inne projekty z ogromnymi centrami handlowymi, parkami rozrywki czy stadionami. Inną przyczyną „boomu” jest zmiana prawa w 2002 roku, które zezwala obcokrajowcom na posiadanie własności w Dubaju. Największymi firmami budowlanymi w Dubaju są Al Nakheel Properties i Emaar Properties. Transport Drogi Dubaj ma bardzo rozwinięty system transportu autobusowego w całej metropolii. System transportu (przewozi 200 000 pasażerów tygodniowo) nie jest na tyle duży, aby sprostać rosnącej populacji. Rząd wprowadził specjalne karty e-go, które ułatwiły korzystanie z autobusów. Z systemu korzystają ludzie zarabiający średnio lub mało, reszta jeździ samochodami tworząc korki, które są problemem w mieście. W Dubaju jest wysoki wskaźnik wypadków na drogach (prawie co 3 min.). Przez wypadki drogi są często zablokowane. W mieście istnieje wiele korporacji taksówkarskich państwowych lub prywatnych. Dubajska Korporacja Taksówkarska (Dubai Transport Corporation) posiada taksówki w kolorze kremowym. Niektóre prywatne korporacje to Cars Taxi, National Taxi, Cititaxi i Metro Taxi. Kolej W emiracie realizowany jest aktualnie wart 3,89 mld dolarów projekt Dubai Metro. Kontrakt na budowę otrzymał Dubai Rapid Link (DURL), konsorcjum prowadzone przez jest Mitsubishi Heavy Industries. Nad projektem pracują także dwie japońskie firmy Obayashi i Kajima oraz jedna turecka – Yapi Merkezi. Pociągi wyprodukowała japońska firma Kinky Sharyo, a sygnalizację i automatykę ruchu pociągów zapewnił Thales. Metro składa się na razie z dwóch głównych linii: Red Line (Linia Czerwona) z lotniska w Rashidiya do Jebel Ali oraz Green Line (Linia Zielona), łącząca centrum miasta po obu stronach rzeki Dubai Creek. Obie linie, według planów z 2005, mają mieć w sumie 70 km długości 43 stacje, 33 naziemne i 10 podziemnych. Linia Czerwona została oddana do użytku z datą 09.09.09 o godz. 09:09:09 wieczorem, co zostało upamiętnione tablicą z zatrzymanym zegarem na stacji Nakheel Towers. Linię Zieloną otwarto 9 września 2011. Metro w Dubaju jest obecnie największym metrem całkowicie sterowanym automatycznie bez maszynistów (Driverless). Zwielokrotnione systemy bezpieczeństwa zapewniają bezpieczną obsługę pasażerów i uniezależniają ją od błędów ludzkich. Metro dubajskie to właściwie nowoczesna kolej wąskotorowa (LRT – Light Rail Train), coraz powszechniej zastępująca typowe metro starszego typu z ciężkimi i szerszymi wagonami. W pełni automatyczne, komputerowe sterowanie umożliwia zapewnienie większej częstotliwości i płynności kursowania pociągów z minimalnymi przerwami, co jest niemożliwe w przypadku kierowania pociągami przez człowieka ze względu na bezpieczeństwo ruchu. Mniejsza masa wagonów zapewnia mniejsze zużycie energii, zwłaszcza przy niższym natężeniu ruchu. W planach jest rozbudowa metra o linie Purple Line (Purpurową) i Blue Line (Niebieską). Purple Line o długości 43 km ma połączyć lotniska Dubai International Airport i Al Maktoum International Airport. Blue Line połączy Dubai International Airport z nowym portem Jebel Ali i Dubai World Central International Airport, ma mieć 47 km długości. Dubaj buduje system metra, aby uniknąć korków na drogach i sprostać rosnącej populacji miasta. Wybudowanych zostanie także siedem kolejek wąskotorowych, aby wspomóc system metra. Kolejka ma połączyć różne miasta takie jak np. Dubailand, Palm Jumeirah i inne z głównymi liniami metra. W dalszej przyszłości planowane jest połączenie Dubaju ze stolicą Emiratów Abu Zabi poprzez przedłużenie linii metra. Żegluga W Dubaju znajduje się kilka portów handlowych, takich jak Port Rashid, Al Jadaf czy Jebel Ali. Cieśnina Dubajska nadal jest używana przez lokalnych handlarzy w dawach. Tradycyjną metodą przedostawania się z prawobrzeżnego Burdż Chalifa do lewobrzeżnej Deiry są małe łódki zwane abrami. Kursują one m.in. z okolic Suku Złotego do historycznej dzielnicy Bastakiya. Lotnictwo Dubai International Airport jest węzłem dla linii Emirates. Port w Dubaju wygrał wiele branżowych nagród za profesjonalne usługi i architekturę budynku. Trzeci terminal, przeznaczony wyłącznie dla obsługi linii Emirates, został ukończony w 2009 roku, dlatego podwoiła się dotychczasowa pojemność portu – został on przystosowany do obsługi samolotów Airbus A380. Drugi port lotniczy ulokowany jest w Jebel Ali (nazwę zmieniono na Dubai World Central International Airport, chociaż w IATA kod pozostał JXB) wraz z Jebel Ali Airport City, którego budowa rozpoczęła się w 2005 roku. W przeciągu 20 lat port ma osiągnąć zdolność przyjęcia pasażerów do 120 mln w ciągu roku, pokonując tym samym największy port Hartsfield-Jackson International Airport w Atlancie (88,4 mln pasażerów w 2005 roku). Dubaj inwestuje duże pieniądze w rozwój portów lotniczych. Ideą jest rozwinięcie dubajskiego transportu lotniczego tak, aby pasażerowie z każdego miasta na świecie mogli przylecieć prosto do Dubaju. Gdy Emirates otrzyma samoloty Boeing 777-200LR Worldliner będzie mógł oferować loty do każdego większego miasta. Linia złożyła zamówienie na 58 samolotów Airbus A380 superjambo z podwójnym pokładem, które mogą pomieścić do 840 pasażerów (w zależności od konfiguracji). Emirates złożyło także zamówienie na 42 samoloty Boeing 777. Lokalizacja Dubaju czyni go unikatowym portem lotniczym w połączeniach pomiędzy Azją i Europą. Kultura W Dubaju rozwijana jest także działalność kulturalna, dlatego rząd zainicjował powstanie Dubai Cultural Village. Projekt zakłada utworzenie muzeów, centrum do występów artystycznych, biblioteki, szkół artystycznych, księgarni oraz przestrzeni rekreacyjnych. W Dubaju znajduje się wiele scen włączając Royal Hall w Dubai Perl, Stage on the Sea w podwodnym hotelu Hydropolis oraz Dubai Community Theatre. Teatr Madinat jest jednym z najlepszych teatrów w regionie, wystawiane są tutaj najsławniejsze produkcje. Co roku odbywa się także festiwal filmowy, który przyciąga sławy z całego świata. Dubaj realizuje obecnie także projekt Dubai Studio City, które ma być centrum produkcji filmowej. W mieście budowana jest opera na wyspie, zaprojektowana przez Zahę Hadid. Rozrywka Coroczny miesięczny Dubai Shopping Festival (DSF) przyciąga tłumy, w 2005 roku doliczono się 3,3 mln odwiedzających. Inne mniejsze festiwale, takie jak Dubai Summer Surprises, odbywają się w ciągu całego roku. W mieście znajduje się wiele centrów handlowych, w tym np. Mall of the Emirates, City Centre, Lamcy Plaza, Al Ghurair City, Mercato Mall, Oasis Centre oraz Wafi Centre, w których znajdują się międzynarodowe sklepy, butiki czy restauracje. W Mall of the Emirates, jednym z największych centrów na świecie, znajduje się tu trzeci co do wielkości kryty stok narciarski. Największym centrum handlowym na świecie jest Dubai Mall, część kompleksu Burdż Chalifa. W Dubaju znajdują się dwa parki wodne w Wonderland i Wild Wadi części Dubailand, który ma podobną koncepcję, co Disneyland (budowa rozpoczęła się w 2003 roku). Całość, gdy zostanie ukończona, będzie miała 300 mln m² powierzchni. Życie nocne W mieście znajduje się wiele klubów i barów, głównie przy hotelach. Kluby niedołączone do hoteli, rezydencji lub nieposiadające licencji klubu społecznego nie mogą sprzedawać alkoholu. Sport W Dubaju odbywa się wiele wydarzeń sportowych na najwyższym światowym poziomie, m.in. Dubai Duty Free Tennis Championships, Dubai Desert Classic (turniej golfowy) oraz coroczny wyścig koni Dubai World Cup, który oferuje największą wygraną na świecie w wysokości 15 mln dolarów. W 2005 roku w mieście usytuował się International Cricket Council, który przez 95 lat mieścił się w Lord’s Cricket Ground. W Dubaju co roku odbywa się Dubai Sevens, turniej rugby siedmioosobowego zaliczany do klasyfikacji IRB Sevens World Series. Miasta partnerskie Znane osoby związane z Dubajem Walid Abbas (ur. 1985) – piłkarz Ahmad Al Maktoum (ur. 1963) – strzelec Maisoon Al Saleh (ur. 1988) – malarka Ramiz Azzam (ur. 1991) – kierowca wyścigowy Essam El-Sayed (ur. 1977) – kulturysta Muhammad ibn Raszid Al Maktum (ur. 1949) – szejk Zobacz też lista najwyższych budynków w Dubaju Przypisy Linki zewnętrzne Oficjalna strona miasta Visit Dubai – oficjalny portal turystyczny Miasta w Zjednoczonych Emiratach Arabskich

47079

https://pl.wikipedia.org/wiki/D%C5%BCem%20%28zesp%C3%B3%C5%82%20muzyczny%29

Dżem (zespół muzyczny)

Dżem – polski zespół muzyczny grający muzykę z pogranicza rocka i bluesa, który w 1973 roku założyli bracia Adam i Beno Otrębowie oraz Paweł Berger. Zaliczany do najważniejszych zespołów w historii polskiej muzyki rockowo-bluesowej. W grudniu 1973 roku do zespołu dołączył wokalista Ryszard Riedel, a następnie w 1978 roku – gitarzysta Jerzy Styczyński. W latach 1973-1979 działalność formacji była bardzo nieregularna i aż do 1980 roku miała status amatorski. Po występach na kilkunastu festiwalach w Polsce, w tym debiut na festiwalu w Jarocinie, oraz zagranicznej trasie koncertowej 1985 roku ukazał się debiutancki album studyjny – Cegła, który uznawany jest za jeden z najważniejszych albumów zespołu oraz historii polskiego rocka. Rok później wydany został koncertowy album Absolutely Live nagrany podczas koncertu w teatrze STU w Krakowie. W drugiej połowie lat 80. Ryszard Riedel stopniowo oddalał się od zespołu popadając w nałóg narkotykowy, przez co w 1986 i 1987 roku grupa koncertowała z Tadeuszem Nalepą oraz 1988 roku wydała wspólnie z Nalepą album Numero Uno. Wcześniej jednak ukazały się dwa albumy z pierwotnym wokalistą – Zemsta nietoperzy oraz koncertowy Lunatycy - czyli tzw. przeboje całkiem Live. W 1989 roku ukazały się albumy Najemnik oraz instrumentalny The Band Plays On.... Dwa lata później wydany zostaje album Detox na którym znajdują się takie przeboje jak „List do M.”, „Jak malowany ptak” czy „Sen o Victorii”. W tym samym czasie dyskografię uzupełnia album The Singles gromadzący wszystkie single zespołu. W 1993 roku ukazuje się Autsajder a rok później – akustyczny album Akustycznie. Ze względu na pogarszający się stan zdrowia Riedla w ramach konkursu wyłoniony został nowy wokalista, Jacek Dewódzki. 30 lipca 1994 roku Ryszard Riedel zmarł w szpitalu na zawał serca. W ramach hołdu dla zmarłego artysty odbył się koncert utrwalony na płycie List do R. na 12 głosów. Z Dewódzkim zespół nagrał cztery albumy: hardrockowy Kilka zdartych płyt wydany w 1995 roku, Pod wiatr w 1997 roku, dwupłytowy album koncertowy Dżem w Operze cz. 1 i 2 w latach 1998-1999 oraz Być albo mieć w 2000 roku. W 2001 roku wokalistą został Maciej Balcar, który zadebiutował na albumie 2004. 27 stycznia 2005 w wypadku samochodowym zginął Paweł Berger, klawiszowiec zespołu. Z tego powodu w Domu Muzyki i Tańca w Zabrzu odbył się koncert zarejestrowany na albumie Pamięci Pawła Bergera. W jego miejsce do składu wszedł Janusz Borzucki, który gra w Dżemie do dziś. Historia Lata 1973-1994 (okres z Ryszardem Riedlem) 1973-1979: Początki Pierwsze wzmianki o zespole można znaleźć w 1973 roku. Zespół założyli bracia Adam i Beno Otrębowie (gitara i gitara basowa) wraz z grającym na instrumentach klawiszowych i śpiewającym Pawłem Bergerem oraz perkusistą Aleksandrem Wojtasiakiem w domu kultury „Górnik” w Tychach. W grudniu tego samego roku dołączył do nich wokalista Ryszard Riedel, zastępując w tej roli Bergera. Początkowo zespół występował pod nieoficjalną nazwą Jam i grał covery utworów takich wykonawców jak Cream, Santana, John Mayall, The Rolling Stones, Spencer Davis Group czy Free. Obecna nazwa zespołu pojawiła się w roku 1974, napisana tak omyłkowo przez organizatora koncertu. W początkowych latach działalności zespół rzadko koncertował i często zmieniał skład ze względu na brak zapotrzebowania na ten rodzaj muzyki. W 1975 roku Dżem opuścił Aleksander Wojtasik, a rok później – Beno Otręba. Zastąpili ich z czasem kolejno Leszek Faliński oraz jego brat Tadeusz. Przełom w historii zespołu stanowił rok 1979, kiedy zespołowi zaproponowano wyjazd do Wilkasów, gdzie przez miesiąc miał grać dla uczestników obozów szkoleniowo-wypoczynkowych. W tym czasie powstały pierwsze autorskie utwory grupy” „Whisky”, „Paw”, „Poznałem go po czarnym kapeluszu”, czy „Człowieku co się z tobą dzieje”. W tym samym roku do zespołu, dzięki Ryszardowi Riedlowi dołączył gitarzysta Jerzy Styczyński, z którym wystąpili na Przeglądzie Amatorskich Zespołów Artystycznych w Tychach. 1980-1984: Koncerty i pierwsze single W 1980 roku Dżem zakwalifikował się do I Przeglądu Muzyki Młodej Generacji w Jarocinie. Festiwal odbył się w czerwcu, gdzie debiutując przed dużą publicznością zespół zajął trzecie miejsce w konkursie grając utwory „Whisky”, „Paw”, „Taniec Śmierci”, „Aga” oraz „Słodka”. Pomimo zdobycia przez grupę sporej popularności przyszłość stała pod znakiem zapytania. Z zespołu odeszli bracia Falińscy tworząc Daktyl, natomiast Adam Otręba rozpoczął współpracę z formacją Kwadrat. Za namową Riedla do Dżemu wrócił Beno Otręba oraz Leszek Faliński, który wkrótce zastąpiony został przez Michała Giercuszkiewicza, natomiast Styczyńskiego wymienił Andrzej Urny. W tym składzie zarejestrowany został w studiu Polskiego Radia w Katowicach debiutancki singel „Paw / Whisky” wydany nakładem Tonpressu w 1982. W sesji nagraniowej gościnnie wystąpił Antymos Apostolis, który wykonał solówki w „Pawiu”. Po wydaniu singla Urny odszedł do Krzaka, a na jego miejsce powrócił Styczyński. W tym składzie Dżem intensywnie koncertował, między innymi na Rawie Blues w Katowicach czy ponownie na festiwalu w Jarocinie. Jednak wkrótce potem, na skutek znacznego wzrostu zainteresowania muzyką stricte rockową spod znaku Lady Pank, Maanamu, Perfectu, Oddziału Zamkniętego czy Republiki, popularność zespołu znacznie zmalała. W tym okresie Riedel występował gościnnie w Krzaku, Berger grał wraz z Martyną Jakubowicz, natomiast Adam Otręba wyjechał koncertować na Bliski Wschód. Skład Dżemu uzupełnili klawiszowiec Rafał Rękosiewicz oraz na krótko gitarzysta Leszek Winder. W 1983 roku, po powrocie do formacji Bergera i Otręby, zespół nagrał drugi singel – „Dzień w którym pękło niebo / Wokół sami lunatycy”, wydany we wrześniu 1984. Rok później ukazuje się pierwszy koncertowy album Dżem zarejestrowany w czerwcu 1984 roku podczas FAMY w Świnoujściu, wydany później na kompakcie jako Dzień, w którym pękło niebo. W sierpniu zespół wystąpił na Olsztyńskich Nocach Bluesowych, a jesienią wyjechał na trzy koncerty do Berlina Zachodniego. 1985: Cegła Pod koniec 1984 roku muzycy nawiązali współpracę z menadżerem Marcinem Jacobsonem i w styczniu 1985 roku weszli do studia Polskich Nagrań w Warszawie. Debiutancki album Cegła ukazał się w październiku na płycie winylowej, natomiast w listopadzie na kasecie zdobywając ogromną popularność i stając się największym bestsellerem Dżemu – do dziś sprzedało się ponad 115 tysięcy sztuk albumu. Na Cegle znalazło się osiem, w większości klasycznych, utworów, w tym „Whisky”, „Jesiony” czy „Czerwony jak cegła”. Po wydaniu albumu, Dżem intensywnie koncertował zarówno w Polsce na festiwalach w Brodnicy i Jarocinie, Rawie Blues czy na Olsztyńskich Nocach Bluesowych jak i za granicą, głównie w Szwajcarii, Jugosławii oraz NRD. W grudniu ukazał się kolejny singel, na którym znalazł się poświęcony zmarłemu Ryszardowi Skibińskiemu utwór „Skazany na bluesa” oraz „Mała Aleja Róż”. W tym samym roku zespół nakręcił teledysk do piosenki „Naiwne pytania”. 9 grudnia 1985 roku Dżem zagrał dwa koncerty w teatrze STU w Krakowie, z których materiał znalazł się na płycie Absolutely Live wydanej we wrześniu 1986 roku nakładem wytwórni PolJazz. Album uważany jest za jeden z najlepszych w dorobku zespołu. 1986-1988: Zemsta nietoperzy, Najemnik W marcu 1986 roku Jacobson zorganizował sesję nagraniową dla zespołu w studiu „Giełda” Polskiego Radia w Poznaniu. Efektem był wydany w tym samym miesiącu album Zemsta nietoperzy, na którym znalazł się między innymi utwór „Naiwne pytania”. Na płycie gościnnie zagrał saksofonista Alek Korecki oraz perkusista Krzysztof Przybyłowicz ze String Connection, który zastąpił tymczasowo Giercuszkiewicza, który został wyrzucony z zespołu za absencje częściowo spowodowaną uzależnieniem od narkotyków. W tym samym miesiącu, dzięki Marcinowi Jacobsonowi dołączył grający w TSA Marek Kapłon, 16 kwietnia 1986 zagrał pierwszy koncert z zespołem na Rockowisku. W latach 1986-1987 Dżem intensywnie koncertował, między innymi kolejny raz w Jarocinie, gdzie występ uwieczniony został na filmie dokumentalnym Moja krew, twoja krew kręconym przez BBC. W tym samym czasie nasiliły się problemy spowodowane uzależnieniem Riedla od narkotyków, który coraz rzadziej pojawiał się na koncertach. Z tego powodu część występów wykonywanych było z Moniką Adamowską, Ireneuszem Dudkiem oraz w dużej części Tadeuszem Nalepą z którym współpraca zaowocowała albumem Numero Uno nagranym w czerwcu 1987 roku, a wydanym w listopadzie przyszłego roku. Muzycy zagrali również gościnnie na płycie Nalepy To mój blues. W kwietniu 1988 roku wydany został album Tzw. przeboje – całkiem live, który ukazał się na płycie kompaktowej pod tytułem Lunatycy - czyli tzw. przeboje całkiem Live. Zawiera ona utwory nagrane, podobnie jak poprzedni album koncertowy, w krakowskim teatrze STU jeszcze w 1986 roku. W maju Dżem wszedł do studia celem nagrania kolejnej płyty studyjnej. Ze względu na brak tekstów utworów muzycy podczas sesji nagrali utwory na instrumentalny album The Band Plays On... oraz podkłady na Najemnika. Wokale zostały nagrane podczas uzupełniającej sesji we wrześniu. Zespół także koncertował w Polsce i za granicą, między innymi w NRD, ZSRR oraz Kazachstanie. Koncerty odbywały się bez Ryszarda Riedla, który został odsunięty za niesubordynację. Zespołowi towarzyszyła natomiast Martyna Jakubowicz. Pod koniec roku grupa rozstała się ze swoim menadżerem. 1989-1990: Koncert urodzinowy 24 czerwca 1989 w katowickim Spodku zorganizowany został koncert z okazji dziesięciolecia istnienia Dżemu. Oprócz jubilatów na scenie wystąpił m.in. zespół Voo Voo, Ścierański-Surzyn Trio oraz Daab. Na koncercie miało wystąpić także TSA, ale nie wystąpiło, ponieważ Andrzej Nowak, Stefan Machel i Janusz Niekrasz postanowili wjechać na scenę swoimi Harleyami na co nie była przystosowana scena, więc muzycy odmówili występu, po tym wydarzeniu Marek Piekarczyk odszedł z TSA co doprowadziło w ostateczności do rozpadu grupy. W sierpniu tego roku pojawił się na rynku album Najemnik, a pod koniec roku The Band Plays On... 1991-1994 Dnia 1 stycznia 1991 roku Ryszard Riedel, Adam Otręba, Benedykt Otręba, Paweł Berger, Jerzy Styczyński oraz manager zespołu Leszek Martinek założyli spółkę cywilną „Dżem”. Pierwszym wydawnictwem nowo powstałej spółki jest album Detox, uważany przez wielu krytyków i samych muzyków za najlepszy album grupy. W kwietniu 1992 roku zespół towarzyszył Sławomirowi Wierzcholskiemu na jego autorskim krążku Ciśnienie. 20 czerwca 1992 roku zespół wystąpił ponownie w katowickim Spodku w programie „Dżem Session”, którego zapis ukazał się na czterech kasetach (dwóch płytach) pt. Wehikuł czasu – Spodek '92. W kwietniu 1993 roku grupa nagrała teledysk Autsajder oraz kolejny raz wystąpiła w telewizji na koncercie Bez prądu. W październiku 1993 roku zespół nagrał płytę Autsajder. To ostatni album z premierowymi utworami grupy, na którym zaśpiewał R. Riedel. Problemy z nałogiem narkotykowym spowodowały, że przestał się zajmować regularnie pracą. Ostatni koncert grupy z Riedlem odbył się 16 marca 1994 r. w Krakowie, w maju wokalista został tymczasowo usunięty z Dżemu. Zmarł 30 lipca 1994 roku, bezpośrednią przyczyną śmierci była niewydolność serca. Lata 1995-2000 (okres z Jackiem Dewódzkim) Od 1995 roku nowym wokalistą zespołu został Jacek Dewódzki, z którym zespół koncertował i tworzył do roku 2001, kiedy zastąpił go Maciej Balcar. Rok 1995 to okres, w którym odbyły się dwa koncerty upamiętniające zmarłego Ryśka Riedla. Jeden z nich został upamiętniony 3 płytowym albumem koncertowym „List do R.”; drugi koncert zarejestrowany został przez telewizję i nosi ten sam tytuł. Koncerty te to występy Dżemu z wieloma zaproszonymi gwiazdami polskiej muzyki w roli wokalisty (m.in. Czesław Niemen, Tadeusz Nalepa). Jeszcze w tym samym roku miała miejsce premiera nowego albumu, pierwszego z Jackiem Dewódzkim, Kilka zdartych płyt (1995). 12 lipca 1996 roku zespół wystąpił w „Operze Leśnej” w Sopocie jako support przed ZZ Top. Rok 1997 pełen był koncertów; muzycy zagrali również w studiu Telewizji Polskiej w Katowicach. We wrześniu ukazała się seria wznowień albumów grupy. Kolejny album z nowym wokalistą to Pod wiatr (1997). 14 sierpnia 1998 roku zespół wystąpił w Chorzowie jako support przed gwiazdą – The Rolling Stones. Kolejne wydawnictwa to dwie płyty z koncertu Dżemu w Operze – kolejno w 1998 oraz 1999 Dżem w Operze cz. 1 i 2. Jeszcze w 1999 roku koncert zostaje wydany na kasecie VHS (obecnie niedostępny). Premiera kolejnego albumu studyjnego, ostatniego z Jackiem Dewódzkim, zatytułowanego Być albo mieć, przypadła na rok 2000. Czerwiec 2000 r. to okres, w którym została wydana pierwsza ścieżka dźwiękowa Dżemu do filmu Jacka Bromskiego To ja, złodziej (2000, ścieżka dźwiękowa) o tym samym tytule. 23 czerwca Dżem wystąpił na Festiwalu w Opolu, gdzie uczcił dwudziestolecie działalności. Lata 2001-teraz (okres z Maciejem Balcarem) Po czterech latach wychodzi kolejny album studyjny z nowym wokalistą, którym został Maciej Balcar. Płyta nosi tytuł 2004 (2004). Z płyty pochodzi przebój „Do kołyski”. Rok 2004 to również rok, w którym został wydany Przystanek Woodstock 2003 (2004), pierwsze koncertowe DVD grupy, oraz kompilacja największych przebojów Dżemu – Złoty Paw (2004). W roku 2005 zostaje wydany zapis Przystanek Woodstock 2004 (2005) również na płycie DVD. W tym samym roku do kin wchodzi film fabularny opowiadający o grupie, a głównie o Ryśku Riedlu, w reżyserii Jana Kidawy-Błońskiego, zatytułowany „Skazany na Bluesa”; rok później film zostaje wydany na płycie DVD. W 2005 roku zostaje również wydana ścieżka dźwiękowa do filmu, razem z promocyjną płytą DVD z fragmentami filmu z muzyką grupy. 27 stycznia 2005 zespół miał wypadek samochodowy na autostradzie A4, w którym zginął Paweł Berger. Zespół zawiesił działalność na kilka miesięcy, w trakcie których trwała rekonwalescencja basisty Benedykta Otręby. 27 kwietnia 2005 oficjalnie zaprezentowano nowego klawiszowca, którym został Janusz Borzucki. 2 maja 2005 Dżem wznowił działalność koncertem w Stalowej Woli. Z okazji osiągnięcia statusu złotej płyty zarówno przez Przystanek Woodstock 2003 (2004) jak i Przystanek Woodstock 2004 (2005), wydano kolekcjonerskie wydawnictwo dwóch DVD Przystanek Woodstock 2003 i 2004 (2006). Dokładnie w pierwszą rocznicę śmierci Pawła Bergera 27 stycznia 2006 zespół dał koncert „Pamięci Pawła Bergera”, na który zostało zaproszonych wielu gości-klawiszowców m.in. Józef Skrzek oraz były wokalista Jacek Dewódzki i syn Ryszarda, Sebastian Riedel. Od 2007 w Kaliszu odbywa się Festiwal Muzyczny im. Pawła Bergera. Rok po koncercie została wydana podwójna płyta koncertowa Pamięci Pawła Bergera (2007). W 2007 roku zostały wydane również kompilacje największych przebojów zespołu z cyklu „Gwiazdy polskiej muzyki lat 80.” grupie poświęcono aż dwa wydawnictwa: Gwiazdy polskiej muzyki lat 80. oraz Gwiazdy polskiej muzyki lat 80. – vol. 2. Jeszcze w 2007 roku zespół uczestniczył w koncercie „Breakout Festival 2007” poświęconemu twórczości zespołu Breakout i Tadeuszowi Nalepie. 14 sierpnia 2008 zespół wystąpił na Skwerze Kościuszki w Gdyni jako support przed koncertem Erica Claptona. W roku 2009 udział Dżemu w koncercie „Breakout Festival 2007” został upamiętniony na albumie 2 CD, DVD, DVD+CD Breakout Festiwal 2007 – Wysłuchaj mojej pieśni Panie (2009), gdzie Dżem wykonał 5 utworów, w tym dwa z Józefem Skrzekiem. Następnie zespół nagrał nową płytę Muza. W roku 2009 przypadło 30-lecie działalności grupy (1979-2009), z okazji którego odbył się koncert w katowickim Spodku. 10 stycznia 2010 roku zespół Dżem zagrał w Poznaniu koncert w ramach finału Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. W tym samym roku nagrano płytę z pełnym zapisem koncertu na 30-lecie grupy, który odbył się w Spodku. Płyta ukazała się w sprzedaży 30 marca 2010 roku, w skład jej wchodzą 3 DVD i 4 CD, jest to największe wydanie w skali światowej. 27 maja 2010 zespół Dżem wystąpił jako support przed australijską grupą hardrockową AC/DC na warszawskim lotnisku Bemowo. W listopadzie roku 2010 miała miejsce premiera nowego albumu zespołu, zatytułowanego Muza, który w marcu 2011 osiągnął status złotej płyty. Złote krążki muzycy odebrali 19 marca przed symfonicznym koncertem w Domu Muzyki i Tańca w Zabrzu. W 2012 roku raper Peja wykorzystał fragment utworu „List do M” w swoim utworze. Jego piosenka nosi tytuł „Samotność po zmroku” (ft. Kroolik Underwood) i znajduje się na płycie zespołu Slums Attack o nazwie CNO2. 27 lipca 2020 zmarł Michał Giercuszkiewicz perkusista grupy w latach 1981-1986, wziął udział w nagraniu debiutanckiej płyty Cegła. W nocy z 30 czerwca na 1 lipca 2021 zmarł kolejny perkusista grupy w latach 1975-1980 Leszek Faliński, zaś 13 maja 2023 zmarł pierwszy perkusista zespołu Aleksander Wojtasiak. Muzycy Oś czasu Muzycy występujący z zespołem Leszek Winder – gitara (gościnnie) Rafał Rękosiewicz – instrumenty klawiszowe, organy Hammonda (gościnnie) Mirosław Dubaj – instrumenty klawiszowe (gościnnie) Jorgos Skolias – śpiew (gościnnie w 1985) Aleksander Korecki – saksofon (gościnnie w 1987) Krzysztof Przybyłowicz – perkusja (1987) Martyna Jakubowicz – śpiew (gościnnie w 1988) Andrzej Urny – gitara (1981) Krzysztof „pARTyzanT” Toczko – akordeon, harmonijka ustna, gitara akustyczna, instrumenty perkusyjne (1991-1994) Aleksander Wojtasiak – perkusja (1973 – ok. 1974) Wojciech „Kafar” Grabiński – perkusja (1974) Józef Adamiec – bas (1979) Janusz Frychel – bas (gościnnie w zastępstwie w 2008, 2013) Sebastian Riedel – gitara, śpiew, harmonijka ustna (gościnnie 1995, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2016) Antymos Apostolis – gitara, instrumenty perkusyjne (gościnnie) Tadeusz Nalepa – gitara, śpiew (1987-1988, 1995) Sławomir Wierzcholski – śpiew, harmonijka ustna (1993) Dariusz Cała – harmonijka ustna (gościnnie w 1988) Józef Skrzek – harmonijka ustna, moog, GEM (gościnnie w 2006, 2007) Jan „Kyks” Skrzek – harmonijka ustna, fortepian (gościnnie) Ryszard „Skiba” Skibiński – harmonijka ustna Jarosław Tioskow – gitara-slide (gościnnie 1985) Dawid Kozłowski – śpiew, harmonijka ustna (gościnnie w 2010) Mieczysław „Mechanik” Jurecki – bas (gościnnie w zastępstwie w 2013) Jan Gałach – skrzypce (gościnnie w 2014, 2015) Dyskografia Albumy koncertowe Kompilacje Kompilacje różnych wykonawców Filmografia Przypisy Bibliografia Jan Skaradziński, Dżem. Ballada o dziwnym zespole, wydanie rozszerzone i uaktualnione, Poznań 1998. Aldona Zyma, Dżem – Kilka niedopowiedzianych słów, WdaxrocK / Gdańsk 2007. Edyta Kaszyca, Biała i czarna legenda Ryszarda Riedla, Wydawnictwo Naukowe ŚLĄSK. Linki zewnętrzne Oficjalna strona zespołu Dżem Polskie zespoły bluesrockowe Muzyka w Tychach Zdobywcy platynowych płyt Hasła kanonu polskiej Wikipedii

2420397

https://pl.wikipedia.org/wiki/Daniel%20Omiela%C5%84czuk

Daniel Omielańczuk

Daniel Omielańczuk (ur. 31 sierpnia 1982 w Sokołowie Podlaskim) – polski kick-bokser i zawodnik mieszanych sztuk walki wagi ciężkiej. Walczył m.in. dla KSW, UFC, ACA czy DSF. Obecny zawodnik freak fightowej federacji Clout MMA. Życiorys Urodził się w Sokołowie Podlaskim, jednak wychowywał się na wsi w Sawicach. Po obejrzeniu filmu Amerykański Ninja od najmłodszych lat pasjonował się sztukami walki, w wieku siedmiu lat zapisał się do sekcji karate i uczęszczał do niej przez dwa lata. Później uprawiał takie dyscypliny jak m.in boks tajski, wushu i sandę – wielokrotnie zdobywał mistrzostwo Polski w kategorii ciężkiej, brał udział w wielu międzynarodowych turniejach. Od 2005 roku startował także w mieszanych sztukach walki.na poziomie amatorskim, gdzie zdobył także kilka tytułów takich jak Puchar Polski i wicemistrz Polski w wadze ciężkiej. Kariera MMA Debiut i turniej KSW Karierę w zawodowym MMA rozpoczął wygranym pojedynkiem z Karolem Celińskim 17 października 2009 roku. 11 grudnia 2009 roku na KSW 12: Pudzianowski vs. Najman wziął udział w ośmioosobowym turnieju wagi ciężkiej. W ćwierćfinale przegrał niejednogłośną decyzją sędziów z Łotyszem Konstantīnsem Gluhovsem. W półfinale (zastąpił kontuzjowanego Dawida Baziaka) przegrał jednogłośną decyzją sędziów z przyszłym zwycięzcą turnieju, amerykańskim zapaśnikiem Davidem Olivią. 2010-2012 18 czerwca 2010 roku na gali Pro Fight 5 we Wrocławiu wygrał przez poddanie w 1. rundzie z Błażejem Wójcikiem. 10 czerwca 2011 roku przegrał niejednogłośną decyzją sędziów z Michałem Włodarkiem, na gali Victory and Glory. 20 sierpnia 2011 roku na gali Wieczór Mistrzów znokautował w 1. rundzie Jakuba Beresińskiego. 5 listopada 2011 roku wygrał jednogłośną decyzją sędziów z brytyjskim grapplerem Daymanem Lake i zdobył pas Bushido FC. 25 maja 2012 roku zwyciężył w turnieju Honor Wojownika wagi ciężkiej w Charkowie zdobywając puchar imienia Ihora Wowczanczyna. Jeszcze tego samego roku 9 listopada ponownie wygrał turniej Honor Wojownika wagi ciężkiej odbywający się na Ukrainie. UFC 13 maja 2013 Omielańczuk poinformował o podjęciu współpracy z federacją Ultimate Fighting Championship. 22 września 2013 roku w swojej debiutanckiej walce w UFC, pokonał w 3. rundzie przez nokaut również debiutującego Austriaka Nandora Guelmino. Po dwóch przegranych starciach na punkty w 2014 i 2015, zanotował passę trzech zwycięstw z rzędu, pokonując m.in. Aleksieja Olejnika w lipcu 2016. Na gali UFC 204, która odbyła się 8 października 2016 roku zmierzył się ze Stefanem Struvem. Przegrał walkę w przez poddanie w drugiej rundzie. Następnie stoczył walkę z Timothy Johnsonem 18 marca 2017 roku podczas UFC Fight Night 107. Przegrał niejednogłośną decyzją sędziów. 8 lipca 2017 roku na UFC 213 zmierzył się z Curtisem Blaydesem. Odnotował kolejną porażkę przegrywając jednogłośnie na punkty. Po trzeciej porażce z rzędu został zwolniony z UFC. ACB/ACA W październiku 2017 roku ogłoszono, że podpisał kontrakt z Absolute Championship Berkut. W pierwszej walce dla tej organizacji, podczas ACB 83: Baku jego rywalem został Amerykanin Bobby Brents. Wygrał przez poddanie w pierwszej rundzie. Po jednogłośnym zwycięstwie w walce w kickboxingu powróciłł do MMA, by zmierzyć się z Amirem Alim Akbarim na ACB 89: Krasnodar we wrześniu 2018 roku. Przegrał jednogłośną decyzją. Od przegranej z Aliakbarim odnotował cztery zwycięstwa, które zagwarantowały mu pojedynek o mistrzostwo wagi ciężkiej. O to miano walczył z Tonym Johnsonem na ACA 114: Omielańczuk vs. Johnson. Pierwszy raz w karierze przegrał walkę przez nokaut. Omielańczuk zmierzył się z Danielem Jamesem 23 kwietnia 2021 na ACA 122. Wygrał walkę jednogłośną decyzją. 1 września 2021 na ACA 128 doszło do jego walki z Jewgienijem Gonczarowem. Przegrał przez TKO w trzeciej rundzie. 26 lutego 2022 podczas ACA 136: Bukuev vs Akopyan przegrał jednogłośną decyzją walkę z Adamem Bogatyrewem. Dwa dni później menadżer Omielańczuka, Artur Ostaszewski wydał specjalne oświadczenie w sprawie końca współpracy zawodników z Polski (w tym Omielańczuka) z rosyjską federacją ACA przez Inwazję Rosji na Ukrainę. Powrót do KSW 28 kwietnia 2022 portal InTheCage podał doniesienia medialne w sprawie powrotu Omielańczuka do KSW, dodatkowo informację, które uzyskała ta strona wynika, że jego rywalem w okrągłej klatce będzie Brazylijczyk, Ricardo Prasel. Dwa dni później, o transferze do największej polskiej federacji poinformował na Twitterze manager Polskiego Niedźwiedzia, Artur Ostaszewski. Następne ogłoszenie dotyczące Omielańczuka pojawiło się także na social mediach samej organizacji KSW. Z czasem właściciele czołowej federacji potwierdzili, że Omielańczuk zawalczy już 28 maja na gali KSW 70. 4 maja starcie pomiędzy Omielańczukiem oraz Praselem zostało oficjalnie wpisane do rozpiski KSW 70. Wspomniana walka zakończyła się już po niespełna dwóch minutach pierwszej rundy, gdy Prasel w parterze poddał dźwignią na staw skokowy Omielańczuka. Podczas gali KSW 75, która odbyła się 14 października 2022 roku w Nowym Sączu zmierzył się z byłym mistrzem organizacji Oktagon MMA i czołowym czeskim zawodnikiem wagi ciężkiej, Michalem Martinkiem. Około dwa tygodnie przed galą, z powodu usunięcia z karty walk starcia o pas mistrzowski wagi półciężkiej pojedynek obu zawodników został drugą walką wieczoru. Po trzech rundach skupionych głównie na bokserskiej szermierce na pięści, Omielańczuk wygrał kontrowersyjną niejednogłośną decyzją sędziów. Rozbieżności na kartach punktowych były dość znaczne, sędziowie wskazali zwycięstwo Polaka w stosunku 2 x 29-28, 27-30. Werdykt otwarcie krytykowali właściciele KSW. Organizacja wypłaciła Martinkowi jego pieniądze za występ + specjalny bonus za zwycięstwo. Po złożeniu protestu przez sztab Czecha KSW oświadczyło, że werdykt został podtrzymany. 25 lutego 2023 na KSW 79 w Libercu, miał stoczyć walkę z innym byłym mistrzem Oktagon MMA, Viktorem Peštą. Dziesięć dni przed tą galą Czech musiał się wycofać z tego pojedynku, ze względu na chorobę i został zastąpiony przez Michała Kitę. Walkę przegrał w trzeciej rundzie przez TKO. 19 lipca 2023 federacja KSW za pośrednictwem twittera poinformowała kibiców o zakończeniu współpracy z Omielańczukiem. Kariera kick-bokserska Pierwszą zawodową walkę kick-bokserską na zasadach K-1 przegrał jednogłośnie na punkty z Tomaszem Sararą. Stawką dla zwycięzcy tej walki było Zawodowe mistrzostwo Polski w kat. +91 kg. 28 marca 2010 stoczył rezerwową walkę dla organizacji K-1 podczas wydarzenia K-1 World GP 2010 w Warszawie. Zwyciężył już po dwóch minutach pierwszej rundy z Holendrem Dwightem Harkisoonem, naruszając i nokdaunując go dwukrotnie lewym sierpowym po czym wszystko zakończył sędzia ringowy. 13 marca 2011 w Starogardzie Gdańskim zawalczył o pas Mistrza Europy federacji Unified Professional Kickboxing Association w formule K-1 do 95 kg. Przegrał z Michałem Wlazło niejednogłośnie na punkty. W październiku 2017 roku podpisał kontrakt z organizacją DSF Kickboxing Challenge. Jeszcze w grudniu tego samego roku na gali DSF 12 pokonał jednogłośną decyzją sędziowską Oliego Thompsona. Cztery miesiące później na gali DSF 14 wygrał ponownie na punkty, tym razem z reprezentantem Niemiec Nico Falinem. Zaś w ostatnim występie, który odbył w grudniu na DSF 18 pokonał przez techniczny nokaut Ukraińca, Jurijego Horbenko. Walka w boksie 28 października 2023 w Płocku zawalczył w formule bokserskiej z freak fighterem Denisem Załęckim. Pojedynek, który był główną walką wieczoru gali Clout MMA 2 zaplanowano w małych rękawicach do MMA. Dodatkowo podczas trwającej walki nietypowym dodatkiem mogła być zmiana formuły walki; jeżeli Załęcki dwukrotnie sfaulowałby Omielańczuka to zasady walki się automatycznie zmieniają na pełne mieszane sztuki walki. Walka zakończyła się w trzeciej rundzie zwycięstwem Omielańczuka przez dyskwalifikację Załęckiego, który w wyniku faulów nie przystąpił do kontynuowania walki w formule MMA. Życie prywatne Od 2012 żonaty z Beatą. W 2018 roku na świat przyszły ich dwie córki bliźniaczki – Pola i Marcysia. Niestety Pola cierpi na mózgowe porażenie dziecięce. W czasie przygotowań do debiutu w UFC występował w programie „Moja droga do UFC” nadawanym w stacji Orange Sport. Program przybliżał widzom postać Omielańczuka nie tylko od strony sportowej, ale również prywatnej oraz zawodowej. Osiągnięcia Mieszane sztuki walki Zawodowe: 2011: Mistrz Bushido FC w wadze ciężkiej 2012: Dwukrotny tryumfator turnieju Honor Wojownika w wadze ciężkiej Amatorskie: 2007: Amatorski wicemistrz Polski MMA w wadze superciężkiej 2009: Pucharze Centralnej Polski w MMA (ALMMA 7) kat. powyżej 93 kg – 1. miejsce oraz tytuł najlepszego zawodnika turnieju – Sochaczew Boks tajski 2007/2008: Członek kadry narodowej Muay Thai 2007: Mistrz Polski Muay Thai w wadze superciężkiej powyżej 91 kg) – Bydgoszcz 2008: Mistrz Polski Muay Thai w wadze superciężkiej – Łąck 2009: Mistrz Polski Muay Thai w wadze superciężkiej – Łąck Sanda I miejsce Otwarte Mistrzostwa Warszawy w Sandzie kat. powyżej 90 kg I miejsce Międzynarodowy Puchar Polski Sanshou kat. superciężka I miejsce międzynarodowy turniej Sanda w Austrii Lista walk w MMA Lista zawodowych walk w kick-boxingu (niepełna) Lista walk w boksie Przypisy Linki zewnętrzne Statystyka i lista walk MMA Oficjalny profil na UFC.com (osiągnięcia, statystyki) Urodzeni w 1982 Polscy kickbokserzy Polscy zawodnicy muay thai Polscy zawodnicy MMA Ludzie urodzeni w Sokołowie Podlaskim

3622

https://pl.wikipedia.org/wiki/Morze%20Ba%C5%82tyckie

Morze Bałtyckie

Morze Bałtyckie, Bałtyk – morze śródlądowe na szelfie kontynentalnym w północnej Europie. Połączone z Morzem Północnym przez Cieśniny Duńskie (Sund, Mały Bełt, Wielki Bełt), Kattegat, Skagerrak oraz Limfjorden. Za zachodnią granicę Bałtyku Właściwego przyjmuje się cieśninę Sund i próg podwodny ciągnący się na głębokości 18–20 m od przylądka Gedser (wyspa Falster) do przylądka Darsser Ort (wyspa Darss); na wschód od tej linii znajduje się akwen Bałtyku Zachodniego o powierzchni ok. 8000 km² nazywany przez Niemców także Ostsee (Morze Wschodnie); akwen ten obejmuje m.in. część wód Cieśnin Duńskich (oprócz Małego i Wielkiego Bełtu), a także mniejsze: Alsenbelt, Fehmarnbelt, Langelandsbælt. Przynależność cieśnin duńskich i Kattegatu do Morza Bałtyckiego jest różnie ujmowana, w zależności od konwencji. Nazwa Bałtyku, znanego również jako Morze Scytyjskie, pojawia się po raz pierwszy u niemieckiego kronikarza Adama z Bremy pod koniec XI wieku. Natomiast na Mapie Morskiej () wydrukowanej w Wenecji w XVI wieku jest z kolei Morzem Gockim. Charakterystyka Bałtyk nazywany jest morzem śródlądowym północnej Europy, ponieważ ze wszystkich stron jest otoczony lądem, a z Morzem Północnym łączy go jedynie kilka płytkich cieśnin. Położone jest w północnej strefie klimatu umiarkowanego. Oba morza leżą na tym samym szelfie kontynentalnym. rozciągłość południkowa – ok. 1300 km rozciągłość równoleżnikowa najszersza (przez Zatokę Fińską) – ok. 600 km rozciągłość równoleżnikowa najwęższa (przez Zatokę Botnicką) – 100 km rozciągłość równoleżnikowa poniżej Gotlandii – ok. 250 km Powierzchnia Powierzchnia Bałtyku wraz z Kattegatem wynosi ok. 415 266 km². Bez Kattegatu Bałtyk zajmuje 392 979 km². Powierzchnia zlewni wynosi 1 721 233 km². Objętość morza wynosi 21 721 km³. Linia brzegowa Linia brzegowa Bałtyku o długości ok. 8100 km jest mocno rozwinięta i urozmaicona. Składa się na to duża liczba zalewów, zatok, półwyspów oraz wysp i wysepek, szczególnie licznych przy wybrzeżach północnym i zachodnim. Podział Zarówno wyznaczenie granic między Morzem Północnym a Bałtyckim oraz jego podział na mniejsze jednostki zależy od przyjętej konwencji: Międzynarodowe Biuro Hydrograficzne uznaje Cieśniny Duńskie za akwen odrębny od mórz, które łączą. W tym ujęciu granica Morza Bałtyckiego biegnie od punktu Falshöft w Nieby na Półwyspie Jutlandzkim (54°49'N, 9°57'E), a następnie dotyka wysp Ærø, Langeland, Lolland, Falster i Zelandia. Granica między Zelandią a Półwyspem Skandynawskim biegnie od Stevns do Falsterbo (55°23'N, 12°49'E). Międzynarodowa Rada Badań Morza (ICES) Skagerrak, Kattegat oraz Sund włącza do ekoregionu Greater North Sea, a mniejsze cieśniny duńskie do Baltic Sea. Powszechnie za granicę Bałtyku uznaje się jednak linię między Skagen (57°54'N, 10°38'E) a Marstrand (57°53'N, 11°34'E), przez co do Bałtyku włączone są Kattegat i mniejsze cieśniny duńskie, a nie jest włączony Skagerrak. Podobną granicę przyjmuje Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku, według której biegnie ona równoleżnikiem 57°44,43’N. Morze Bałtyckie można podzielić na mniejsze jednostki naturalne lub wydzielone umownie dla celów administracyjnych (np. wyłączne strefy ekonomiczne i wody terytorialne) lub specjalnych (np. baseny i podbaseny Komisji Helsińskiej). Podziały naturalne Podział Morza Bałtyckiego przy uwzględnieniu czynników morfologicznych: Botnik Morze Alandzkie – między Wyspami Alandzkimi a brzegami Szwecji Morze Archipelagowe – między Wyspami Alandzkimi a brzegami Finlandii Botnik Południowy (Morze Botnickie) – główny basen Zatoki Botnickiej Botnik Północny – północny basen Zatoki Botnickiej Basen Gotlandzki Niecka Północnogotlandzka Niecka Zachodniogotlandzka Niecka Wschodniogotlandzka Zatoka Fińska – odcięta linią umowną od Basenu Gotlandzkiego Zatoka Ryska Zatoka Gdańska – odcięta linią umowną od Basenu Gotlandzkiego Basen Bornholmski Niecka Arkońska (dawna Głębia Arkońska) Niecka Wschodniobornholmska Zatoka Pomorska Morze Bełtów Sund Wielki Bełt wraz z Bełtem Langelandzkim i Bełt Samso Mały Bełt Zatoka Kilońska Bełt Fehmarn Zatoka Meklemburska i inne mniejsze cieśniny Kattegat Morze Bałtyckie bywa dzielone również na regiony hydrograficzne wyznaczone na podstawie zasolenia i uwarstwienia termicznego. Podziały umowne Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku (Komisja Helsińska) dzieliła Morze Bałtyckie na następujące jednostki: Morze Bałtyckie Bałtyk Właściwy Zatoka Gdańska Południowy Środkowy Północny Zatoka Botnicka Morze Alandzkie Morze Archipelagu Morze Botnickie Kwark (Kvarken Południowy i Kvarken Północny) Botnik Północny Zatoka Fińska Zatoka Ryska Zatoka Meklemburska Zatoka Kilońska Morze Bełtów Mały Bełt Duży Bełt Sund Kattegat Skagerrak Podział Bałtyku Właściwego w tym ujęciu dzielił go na równoleżnikowe pasy. Podział ten później ulegał przeglądowi. Późniejszy podział na podbaseny przyjmowany przez tę komisję bardziej przypomina regionalizację naturalną, przy czym nadal granice w obrębie Bałtyku Właściwego są konwencjonalne i w znacznej mierze prostoliniowe: Kattegat Zatoki Duńskie Duży Bełt Sund Zatoka Kilońska Zatoka Mekleburska Bałtyk Właściwy Basen Arkoński Basen Bornholmski Basen Gdański Basen Wschodniogotlandzki Basen Zachodniogotlandzki Północny Bałtyk Właściwy Zatoka Ryska Zatoka Fińska Morze Botnickie Morze Alandzkie Morze Botnickie Zatoka Botnicka (Botnik Północny) Kwark Zatoka Botnicka. Międzynarodowa Rada Badań Morza (ICES) wyróżnia obszary statystyczne. Morze Bałtyckie ma w tej regionalizacji numer 3, w tym: Skagerrak i Kattegat 3.a, Sund 3.b, Morze Bełtów 3.c, a Bałtyk Właściwy i północno-zachodnie zatoki 3d. Większe obszary dzielone są na mniejsze, które w obrębie Bałtyku Właściwego mają granice przebiegające południkowo i równoleżnikowo, przypominając regionalizację Komisji Helsińskiej (nie są wyróżniane obszary tak małe jak Morze Alandzkie czy Zatoka Gdańska). Największe zatoki Trzy wybitne rozgałęzienia Bałtyku tworzą wielkie zatoki: Zatoka Botnicka o powierzchni 117 000 km²; Zatoka Fińska o powierzchni 30 000 km²; Zatoka Ryska o powierzchni 17 000 km². Z innych większych zatok należy wymienić zatoki: Gdańską, Pomorską, Lubecką, Kilońską oraz Zalew Kuroński. Większe półwyspy Wyspy Pozostałe wyspy: Głębokość Morze Bałtyckie dzieli się na 3 wielkie baseny: Basen Botnicki o maksymalnym zagłębieniu 294 m Basen Gotlandzki o maksymalnym zagłębieniu 459 m Basen Bornholmski o maksymalnym zagłębieniu 105 m Średnia głębokość Bałtyku wynosi 52,3 m, maksymalna – 459 m (Głębia Landsort na północny zachód od Gotlandii). Między Gotlandią a wybrzeżem łotewskim znajduje się Głębia Gotlandzka o maksymalnej głębokości sięgającej 250 m. W Kattegacie głębokość maksymalna wynosi 109 m, ze średnią 24 m. Głębia położona najbliżej Polski – Głębia Gdańska – liczy 118 m. Oprócz głębi i rynien charakterystyczną cechą rzeźby dna Bałtyku jest występowanie znacznych pod względem obszaru płycizn, zwanych ławicami. Zbudowane są one przeważnie z materiału piaszczysto-żwirowego i kamienistego, będącego pozostałością dawnych moren polodowcowych. Licząc od zachodu, są to ławice: Arkońska, Orla, Odrzańska, Słupska, Środkowa i Hoburg na południe od Gotlandii. Zasolenie Ze względu na niskie zasolenie Bałtyk zalicza się do wód słonawych (mezohalinowych) i określa morzem półsłonym. Średnie zasolenie wynosi ok. 7‰. Na ogół waha się w granicach od 2 do 12‰, choć zimą zasolenie nie przekracza 7,8‰ w Zatoce Gdańskiej. W Kattegacie i Skagerraku wynosi ok. 20‰, w Bełtach i Zatoce Kilońskiej ok. 15–17‰, przy polskich wybrzeżach ok. 7‰, w Zatoce Puckiej spada do 6,2‰, w Zalewie Wiślanym tylko 1–3‰, w Zatoce Fińskiej i Botnickiej spada do 2‰. Stosunkowo duże różnice zasolenia w Bałtyku występują w kierunku pionowym. Słona woda jako cięższa opada ku dnu basenu. Na przykład w Basenie Bornholmskim przy powierzchni wynosi ok. 7,5‰, a przy dnie, na głębokości 100 m sięga 15–18‰. Do Morza Bałtyckiego wpływa około 250 rzek, z których największe to: Wisła, Odra, Newa, Kemi, Niemen, Lule, Gota, Ångerman i Dźwina. Wody te parują w podobnym tempie jak woda akwenu, do którego należy zlewisko. Niskie zasolenie Bałtyku spowodowane jest względnie niskimi temperaturami i związanym z tym mniejszym tempem parowania wody w obszarze szerokości geograficznych akwenu. Przykładem morza, w którym parowanie jest bardzo intensywne i zwiększa zasolenie do ok. 40‰, jest Morze Śródziemne, jak we wszystkich wodach tego zakresu szerokości geograficznej. Poziom wód i fale Poziom wód Bałtyku jest wyższy niż w Oceanie Atlantyckim i Morzu Północnym i wynika z jego śródlądowego położenia. Powodem jest zbyt słaba wymiana wód przez wąskie Cieśniny Duńskie, aby nastąpiło pełne wyrównanie poziomów. W cieśninach wody piętrzą się zależnie od kierunku wiatrów, które albo pchają wody oceaniczne w głąb Bałtyku, lub na odwrót – wypychają je z niego. Przypływ, będący wynikiem przyciągania wód morskich przez Księżyc i Słońce, jest na Bałtyku nieznaczny i wynosi: w Kopenhadze 24 cm, w Świnoujściu 8 cm, w Zatoce Gdańskiej 3 cm, w Kłajpedzie 4 cm, zaś w Zatoce Fińskiej na skutek jej ciasnoty wzrasta znów do 6–8 cm. Sejsze, wywołane głównie różnicami ciśnienia atmosferycznego w różnych punktach basenu, mają amplitudę rzadko przekraczającą 30 cm. Spiętrzenia wody wywołane silnymi wiatrami sięgają od 50 cm na brzegach otwartego morza do 2 m i więcej w cieśninach i w głębi zatok. W listopadzie 1824 r. wody nagnane przez wiatr podniosły poziom morza w Petersburgu o 410 cm, natomiast w 1924 r. o 369 cm. Bałtyk jest morzem burzliwym, a fale są krótkie i strome. Typowa wysokość fali wynosi 5 m. W czasie silnych sztormów fale są gwałtowne, nieuporządkowane, często odbite i nadbiegające z różnych kierunków, a ich wysokość sięga prawie do 10 m. 23 grudnia 2004, w czasie sztormu w rejonie północnego Bałtyku, zarejestrowano pojedynczą falę o wysokości prawie 14 m. Odległości między grzbietami fal są przy tym niewielkie, sięgają zaledwie 50 m. Najsilniejsze falowania wywołane są przez cyklony (niże baryczne), nadciągające z zachodu lub ze wschodu. Morze jest najbardziej burzliwe w styczniu, najspokojniejsze w czerwcu. Na polskim wybrzeżu Bałtyku rocznie notuje się 20–25 dni sztormowych. Bałtyckie sztormy są niebezpieczne dla żeglugi. W ostatnich latach podczas sztormów zatonęły 3 duże promy: 14 stycznia 1993 polski „Jan Heweliusz”, 28 września 1994 estoński MS „Estonia”, a 1 listopada 2006 szwedzki MS „Finnbirch”. Temperatura wody powierzchniowej w zależności od pory roku wynosi od -0,5 do +20 °C. Temperatura wód przy polskim wybrzeżu jest uzależniona od wiatrów. Wiatry zachodnie ocieplają wodę, wschodnie – oziębiają ją. Zlodzenie Lód skuwa zatoki: Botnicką, Fińską i Ryską oraz zalewy i mniejsze zatoki. Grubość lodu dochodzi do 70 cm w północnej części Zatoki Botnickiej. Pokrywa lodowa formuje się tam w wąskim pasie przybrzeżnym, ale w centralnych obszarach każdego z tych basenów zalega już jedynie odmiana gęstej kry, tzw. pak lodowy. Morze zaczyna zamarzać najpierw przy brzegu, najwcześniej w połowie listopada, a rozmarza w maju, co obserwowano także w ostatnich latach. Wyspy północnego Bałtyku, jak Hiuma, Sarema i archipelag u wejścia do Zatoki Botnickiej uzyskują zimą połączenie z lądem stałym, jak np. na początku 2009 roku. W źródłach historycznych opisano kilkakrotne zamarznięcie Zatoki Meklemburskiej, dzięki czemu był możliwy transport saniami z Rostocku i Lubeki na wyspy duńskie. Zlodzeniu akwenu wydaje się sprzyjać znacznie mniejsza głębokość zachodniej części Bałtyku niż obszarów rozciągających się bardziej na wschód i najwyraźniej z tego powodu zdecydowanie brak takich opisów dla wybrzeża polskiego. Kilkakrotnie opisano przeprawy po lodzie między Gdańskiem a Helem, a współcześnie Zatoka Pucka zamarza każdej bardziej mroźnej zimy (np. co roku w latach 2009–2011). Jednak zasięg zlodzenia kończy się zawsze jedynie na Helu. Jeden tylko opis, powstały w roku 1423, relacjonuje wyprawę saniami z Gdańska na wyspy duńskie. W tym samym roku możliwe były podobno przeprawy po lodzie z Prus, które być może kronikarz utożsamił z Brandenburgią, do Lubeki oraz z Meklemburgii do Danii. Wzmiankowana relacja powstała na samym początku minimum Spörera, co wskazywałoby, jeżeli traktować tę dosłownie, na brak większego związku ze zmianami na Słońcu, których zresztą astronomowie nie byli w stanie wtedy rejestrować. Wiadomo o innym, bardziej współczesnym opisie, w którym biskup Andrzej Chryzostom Załuski, opisując niezwykle mroźną zimę lat 1708/1709, zanotował, co następuje: „Morze Bałtyckie jak tylko okiem nawet uzbrojonem dosięgnąć można było, do dnia 8 kwietnia, grubym lodem było pokryte”. Z cytowanej relacji nie wynika jednak czy był to lód stały, czy zwykła kra, jak również czy wzmiankowane pole lodowe obserwowano na otwartym morzu, a nie w obszarze często zlodzonego Zalewu Wiślanego. Podobne do opisanych wcześniej raportów o przedostawaniu się po lodzie do Szwecji mogą natomiast dotyczyć jedynie obszaru często zamarzającej Zatoki Fińskiej, bo kiedyś kraj ten rozciągał się również na tereny Finlandii. Znany jest taki właśnie opis z roku 1460, kiedy to podróżowano z Rewla w Inflantach, położonego na południowym brzegu Zatoki Fińskiej, do Szwecji, ale podobno również do Danii. Od roku 1406 do końca wieku w skład terytorialny Danii wchodziła także Gotlandia, a sto lat wcześniej, w roku 1306, Bałtyk zamarzł właśnie między Olandią, Gotlandią i Estonią, podczas gdy południowe wybrzeże morza, poza Zatoką Meklemburską, pozostało najwyraźniej wolne od stałego lodu. Być może nieco podobnie należałoby tłumaczyć wzmiankowany wcześniej opis z roku 1423. Od roku 1900 południowy Bałtyk nie zamarzł ani razu, natomiast często pojawia się kra, zwłaszcza w pobliżu Zatoki Meklemburskiej. Mimo dużego zasięgu zlodzenia, jaki można ustalić, korzystając z rysunku w publikacji Krzysztofa Kożuchowskiego, Morze Bałtyckie nie zamarzło całkowicie również w latach 1739–1740, 1753–1754, 1788–1789, 1798–1799, 1808–1809, 1829–1830, 1866–1867, 1870–1871, 1876–1877, 1880–1881, 1887–1888, 1892–1893, 1939–1940, 1941–1942, 1946–1947. Ponadto okresy te nie pokrywają się z latami, gdy obserwowano duże pola kry w zachodniej części akwenu, co mogłoby świadczyć o bardzo mroźnych zimach na Półwyspie Jutlandzkim. W roku 1987 ok. 96% powierzchni Bałtyku zajmowała kra, ale nie tworzyła jednolitej pokrywy, po której można by przemieszczać się saniami. Stały lód pojawił się wówczas, tak jak podczas innych mroźnych zim, jedynie w wąskim przybrzeżnym pasie zatok Botnickiej i Fińskiej, zaś na całej rozciągłości polskiego wybrzeża obserwowano mniej gęstą krę. Luźna kra u zachodnich wybrzeży Polski, na odcinku od Świnoujścia do Kołobrzegu, pojawiła się również w lutym 2010. Z lokalnej prasy wiadomo też, że pole lodowe rozciągało się po horyzont na wysokości Świnoujścia, zaś z zamieszczonej na stronie internetowej fotografii wynika, że podobnie morze wyglądało w Jarosławcu, tworząc gdzieniegdzie w pobliżu brzegu piętrzące się zwały lodu (Trzęsacz, Rewal); patrz zdjęcia. Duża czasowa rozciągłość małej epoki lodowcowej powoduje, że wszystkie opisy niezwykłych zjawisk lodowych znane z wieku XIV, XV, XVI i XVII powstały w czasie trwania jednego i tego samego epizodu klimatycznego. Temperatura wody Historia geologiczna Morze Bałtyckie jest jednym z najmłodszych mórz Oceanu Atlantyckiego. Liczy około 12 tys. lat. W swoim rozwoju przechodziło kilka faz, kształtując się na obszarze pierwotnego lądu zwanego Fennoskandią (prawdopodobnie w starej dolinie hipotetycznej eoceńskiej rzeki Eridan). Niekiedy traciło kontakt z oceanem, stając się olbrzymim jeziorem. Bałtyckie Jezioro Lodowe, 12–10 tys. lat temu Morze Yoldiowe, 10–9 tys. lat temu Jezioro Ancylusowe, 9–8 tys. lat temu Morze Litorynowe, 8–4 tys. lat temu Morze Mya, 4 tys. lat temu – do dziś Nazwa Historyczne nazwy: Barbarum fretum Morze Swebów, łac. Mare Suebicum; Tacyt I wiek Sarmaticos Okeanos (Ocean Sarmacki) Klaudiusz Ptolemeusz, Geografia III. 5.1 Zatoka Wenedzka II w. (południowa część Bałtyku), Ptolomeusz Ostsea, IX wiek, Wulfstan podróżnik anglosaski Morze Rusów – Waregów; Bar ar-Rus was-Saqaliba (Morze Rusów i Saqaliba) VIII – XI wiek, kronikarze arabscy Al-Biruni, Masudi Ostarsalt – rocznik frankoński Morze Otaczające, Ibrahim ibn Jakub 965 Bałtyk, sinus Balticus; pierwsza wzmianka z drugiej połowy XI w. autorstwa Adama z Bremy Morze Waregów, Nestor (1115) Morze Gockie (Mare Goticum), Olaus Magnus 1539 Obecna nazwa morza w różnych językach jest albo określeniem zależnym od położenia – morze wschodnie lub morze zachodnie, albo wariantem występującej również w języku polskim nazwy bałtyckie: w językach germańskich prócz angielskiego jest to morze wschodnie: w duńskim (Østersøen), niderlandzkim (Oostzee), niemieckim (Ostsee), norweskim (Østersjøen) i szwedzkim (Östersjön); w języku fińskim nazwa Itämeri również oznacza morze wschodnie, mimo że Bałtyk znajduje się na zachód od Finlandii. W tym wypadku jest to tłumaczenie szwedzkiej nazwy Östersjön – pozostałość z czasów, kiedy Finlandia była częścią Szwecji (do 1809 roku); w języku estońskim nazwa morza pochodzi od położenia geograficznego i jest to morze zachodnie (Läänemeri); bałtycki w różnych wariantach językowych występuje, prócz polskiego, w angielskim (Baltic Sea), łacińskim (Mare Balticum), francuskim (Mer Baltique), włoskim (Mare Baltico), rumuńskim (Marea Baltică), hiszpańskim i portugalskim (Mar Báltico), kaszubskim (Bôłt), czeskim (Baltské moře), rosyjskim (Балтийское море, Балтика), łotewskim (Baltijas jūra), węgierskim (Balti-tenger) i litewskim (Baltijos jūra). Nazwę Bałtyk (łot. Baltijas jūra) Łotysze wywodzą od słowa baltais – łot. biały. Zanieczyszczenia Bałtyk jest jednym z najbardziej zanieczyszczonych mórz na świecie. W 1973 podpisano Konwencję Gdańską o rybołówstwie i ochronie żywych zasobów Bałtyku i Bełtów. W 1974 siedem państw nadbałtyckich podpisało drugą Międzynarodową Konwencję Bałtycką w Helsinkach. Ciągle jednak Bałtyk pozostaje jednym z najbardziej zanieczyszczonych mórz na świecie. Czynnikami, które wpływają na zanieczyszczenie wód Bałtyku, są m.in.: budowa rowów melioracyjnych, intensywne uprzemysłowienie, rozwój i powstawanie nowych miast oraz okoliczne ścieki i odpady. Ocenia się, że największym problemem ochrony Morza Bałtyckiego jest eutrofizacja. Jej głównymi przyczynami są nadmierne ładunki azotu i fosforu, które pochodzą z obszarów lądowych w zlewni Bałtyku, a także obszarów spoza niej. Stwierdzono, że Morze Bałtyckie w ciągu XX wieku zmieniło swój charakter z oligotroficznego (o przejrzystych wodach) w mocno zeutrofizowane. Jako że wymiana wód z bardziej słonym i lepiej utlenionym Morzem Północnym jest ograniczona, opadająca na dno Bałtyku materia organiczna w trakcie swojego rozkładu powoduje zużycie dostępnego tlenu i wytwarzanie siarkowodoru, przez co tworzą się na dnie strefy martwych wód. Po wkroczeniu wojsk alianckich i radzieckich na teren Niemiec odkryte zostały duże ilości amunicji chemicznej oraz zapasów bojowych środków trujących w pojemnikach. Na mocy konferencji poczdamskiej znalezioną broń chemiczną postanowiono zatopić w Morzu Bałtyckim. Głównymi miejscami jej zatopienia stały się: południowo-wschodnia część Głębi Gotlandzkiej, wschodnia część Głębi Bornholmskiej oraz cieśniny Mały Bełt i Skagerrak, jednak nie są to jedyne miejsca, w których zatopiona broń chemiczna może się znajdować (pojemniki były wyrzucane ze statków także na trasach transportu do wyznaczonych stref, a część mogła dryfować na znaczne odległości, w dodatku część dokumentacji dotycząca zatapiania broni chemicznej mogła nie zostać do tej pory ujawniona). Szacuje się, że zatopionych zostać mogło od 6000 do 13 000 samych bojowych środków trujących (przy założeniu, że stanowią one średnio 15% masy amunicji), głównie takich środków jak iperyt siarkowy, arsyny (difenylochloroarsyna, difenylocyjanoarsyna, adamsyt), tabun czy fosgen. Jednym z zagrożeń stwarzanych przez zatopioną broń chemiczną jest możliwość wyłowienia środków trujących z morza przez załogi kutrów rybackich i skażenie sprzętu oraz ludzi (pierwsze takie przypadki odnotowano już w 1947 roku). Oddziaływanie broni chemicznej na środowisko morskie jest jednak słabo zbadane. W przypadku iperytu siarkowego prawdopodobnie nie istnieje istotne ryzyko dla flory i fauny, choć część organizmów wykazuje wyższą wrażliwość (np. niektóre odmiany glonów czy skorupiaków). Związki arsenu mogą jednak ulegać bioakumulacji i po rozkładzie w środowisku mogą pozostać nieorganiczne związki arsenu o mniejszej toksyczności. W obu przypadkach najprawdopodobniej nie istnieje ryzyko dla konsumentów, zwłaszcza że wyłowione ryby podlegają kontroli. Państwa leżące nad Morzem Bałtyckim Zlewisko Bałtyku Zlewisko Bałtyku rozciąga się od Karpat i Sudetów po rejony znajdujące się za kołem podbiegunowym północnym. Charakterystyczną cechą zlewiska Bałtyku jest występowanie znacznej liczby jezior, spośród których największe to Ładoga i Onega. Do Morza Bałtyckiego uchodzi około 200 cieków. Spośród nich według danych z XX w. największy średni roczny przepływ, zbliżający się do 2 500 m³·s-1 ma Newa. Przepływ powyżej 1000 m³·s-1 ma też Wisła, kolejne mają mniejszy. Następne są Dźwina, Niemen i Odra. Rzek o przepływie większym niż 50 m³·s-1 jest łącznie 32. Żegluga morska Bałtyk jest akwenem o dużym natężeniu żeglugi handlowej, miesięcznie przepływa przez Morze Bałtyckie 3500 do 5500 statków handlowych, w każdym zas momencie na tym akwenie znajduje się około 2000 statków. Największymi portami są porty w Ust´-Łudze, Primorsku oraz Petersburgu, a także porty z krajów Unii Europejskiej: Wolny Port Ryga (Łotwa), Port w Göteborgu (Szwecja), Port w Kłajpedzie (Litwa), Port w Gdańsku (Polska), Port w Tallinnie (Estonia). Biologia Zoogeograficznie Morze Bałtyckie tworzy oddzielną dzielnicę bałtycką. Ze względu na niskie zasolenie jest ona wyjątkowo uboga biologicznie. Dla porównania w sąsiednim Morzu Północnym biomasa jest pięciokrotnie wyższa. Niskie zasolenie stanowi barierę nie do pokonania dla bardzo wielu zwierząt. Oprócz zachodnich krańców nie występuje ani jeden gatunek szkarłupni będącej ważnym składnikiem zwierzostanu innych mórz. Całkowicie brak chitonów, walconogów, głowonogów, ramienionogów i ściśle morskich ślimaków. Mięczaki ściśle morskie są reprezentowane tylko przez sześć gatunków małżów. Bardzo skromnie reprezentowane są jamochłony, wstężnice i pierścienice. Nieliczne zwierzęta słonowodne jak omułki, małgwie, chełbia, śledzie czy dorsze żyjące w Bałtyku są o połowę mniejsze niż w Morzu Północnym. Z drugiej strony niskie zasolenie umożliwia tu życie wielu rybom słodkowodnym. Wlewające się do Bałtyku słone wody, z powodu większej gęstości, pozostają przy dnie i są izolowane od atmosfery warstwą mniej słonych wód powierzchniowych. Z tego powodu około 1/4 dna Bałtyku jest w strefie beztlenowej, gdzie rozwijające się bakterie wydzielają siarkowodór. Fauna Bałtyku Fauna Bałtyku jest stosunkowo uboga. Flora Bałtyku Glony wielokomórkowe występują na płytkich wodach Bałtyku (do 30 m). rośliny naczyniowe włosienicznik Baudota wywłócznik kłosowy zostera morska (trawa morska) rdestnica przeszyta rdestnica grzebieniasta rdestnica nitkowata rupia morska zamętnica błotna jezierza morska zielenice ulwa sałatowa (sałata morska) monostroma bałtycka – endemit bałtycki taśma gałęzatka ramienica bałtycka ramienica szorstka ramienica kędzierzawa (rosocha morska) brunatnice morszczyn pęcherzykowaty morszczyn piłkowany strunka witkowata kłosek pilajella krasnorosty żebrowiec krwisty widlik rozróżka kraśnica ciemna rurecznica hildenbrandia Hildenbrandia rubra Galeria Zobacz też języki bałtyckie kraje bałtyckie Morze Alandzkie Projekt Baltex region bałtycki Związek Miast Bałtyckich Uwagi Przypisy Linki zewnętrzne Bałtyckie Bałtyckie Hasła kanonu polskiej Wikipedii

3004884

https://pl.wikipedia.org/wiki/Jann%20Mardenborough

Jann Mardenborough

Jann Mardenborough (ur. 9 września 1991 w Darlington) – brytyjski kierowca wyścigowy. Życiorys Wyścigi GT Mardenborough zaczynał karierę nietypowo, gdyż po wygraniu mistrzostw w rywalizacji komputerowej, trafił do Akademii GT przygotowującej do startów w wyścigach. Wyścigową karierę rozpoczął więc dopiero w wieku 20 lat w 2011 roku poprzez starty w Europejskim Pucharze GT4. Tam wystartował jednak jedynie w jednym wyścigu i nie zdołał zdobyć punktów. Rok później pojawił się w Blancpain Endurance Series, gdzie jednak nie był sklasyfikowany. Jednakże w Brytyjskich Mistrzostwach GT w sezonie 2012 zdołał odnieść zwycięstwo i trzykrotnie stawał na podium. Dorobek 108,5 punktu dał mu 6 lokatę w klasyfikacji generalnej. W latach 2013-2015 wystartował w 24-godzinnym wyścigu Le Mans. Najlepszy wynik odnotował w pierwszym starcie, kiedy to zajął 3. miejsce w klasie LMP2. W brytyjskim zespole Greaves Motorsport partnerował mu Niemiec Miechael Krumm oraz Hiszpan Lucas Ordóñez. W 2015 roku po raz pierwszy wystartował w kategorii LMP1. Reprezentując Nissana, partnerował Francuzowi Olivierowi Pla oraz swojemu rodakowi Maxowi Chiltonowi. Zmagań jednak nie ukończyli. Formuła 3 Na sezon 2013 poza wyścigami endurance i długodystansowymi Brytyjczyk podpisał kontrakt z brytyjską ekipą Carlin na starty w Europejskiej Formule 3 oraz w Brytyjskiej Formule 3. Z dorobkiem odpowiednio 12 i 85 punktów ukończył sezon odpowiednio na 21 i szóstej pozycji w klasyfikacji generalnej. Seria GP3 Na sezon 2014 Brytyjczyk podpisał kontrakt z brytyjską ekipą Arden International. Wystartował łącznie w osiemnastu wyścigach, spośród których dwukrotnie stawał na podium. Był najlepszy w drugim wyścigu w Niemczech. Uzbierał łącznie 77 punktów, które zapewniły mu dziewiąte miejsce w końcowej klasyfikacji kierowców. W roku 2015 Jann przeniósł się do innego angielskiego teamu, Carlin. Sezon rozpoczął obiecująco, głównie za sprawą doświadczenia z oponami Pirelli, które były bardzo wrażliwe na pracę. Dzięki zachowaniu ich w odpowiednim stanie sięgnął po spore punkty w pierwszych trzech wyścigach sezonu. Na torze Circuit de Barcelona-Catalunya stanął na najniższym stopniu podium. Na kolejną zdobycz musiał czekać października. Na rosyjskim torze Soczi ponownie wykorzystał wysokie tempo w końcówce i zdobył punkty, zajmując najniższy stopień podium. Dorobek 58 punktów pozwolił mu zająć 9. miejsce w końcowej klasyfikacji. Seria GP2 W sezonie 2015 wystartował w jednym z wyścigów GP2. Reprezentując barwy Carlina na torze Autodromo Nazionale di Monza, Anglik był jednak daleki od zdobyczy punktowej. Rywalizację zakończył odpowiednio na dziewiętnastym i dwudziestym miejscu. Wyniki GP2 GP3 Podsumowanie Bibliografia Jann Mardenborough Urodzeni w 1991 Brytyjscy kierowcy Europejskiej Formuły 3 Brytyjscy kierowcy Brytyjskiej Formuły 3 Brytyjscy kierowcy 24h Le Mans Brytyjscy kierowcy British GT Championship Brytyjscy kierowcy Blancpain Endurance Series Brytyjscy kierowcy FIA World Endurance Championship Brytyjscy kierowcy GP3 Brytyjscy kierowcy Toyota Racing Series Brytyjscy kierowcy GP2

22598

https://pl.wikipedia.org/wiki/Polskie%20Linie%20Lotnicze%20LOT

Polskie Linie Lotnicze LOT

Polskie Linie Lotnicze „LOT” S.A. (PLL LOT, PLL „Lot”) – polskie narodowe linie lotnicze, utworzone 29 grudnia 1928 pod nazwą Linie Lotnicze LOT Sp. z o.o. z połączenia – działających w kraju – prywatnych linii lotniczych Aerolot i Aero, jako wynik ich nacjonalizacji. Faktyczną działalność rozpoczęły 1 stycznia 1929 i są jedną z najstarszych czynnych linii lotniczych świata. Obecnymi udziałowcami PLL LOT jest Skarb Państwa (69,30% akcji) i Polska Grupa Lotnicza (30,70% akcji). Spółka należy do sojuszu Star Alliance i jest właścicielem spółek: LOT Travel, CEES, WRO-LOT, LOT Crew oraz marek LOT Charters, LOT Cargo, LOT Flight Academy. Historia Początki W 1928 r. wydział Lotnictwa Cywilnego w Ministerstwie Komunikacji opracował program gruntownych zmian polskiej komunikacji lotniczej, którego celem i skutkiem była likwidacja wszystkich prywatnych firm lotniczych w Polsce. W ich miejsce 29 grudnia 1928 utworzono jedno państwowo-samorządowe przedsiębiorstwo o nazwie Linje Lotnicze LOT Sp. z o.o. Faktyczną działalność nowy podmiot rozpoczął 1 stycznia 1929, a jego bazę stanowiło lotnisko mokotowskie w Warszawie. Pierwszym dyrektorem PLL LOT został pilot mjr Tomasz Turbiak, od 1930 mjr Wacław Makowski, który pełnił tę funkcję do września 1939 roku. Pierwszą flotę stanowiło 21 samolotów pasażerskich: 15 sztuk Junkersów F 13 i 6 sztuk Fokkerów F.VIIa/1m. Od 1 stycznia 1929 realizowano loty na sześciu trasach krajowych: Warszawa–Łódź–Poznań, Gdańsk–Warszawa, Warszawa–Lwów, Warszawa–Katowice, Warszawa–Bydgoszcz, Katowice–Kraków oraz jednej międzynarodowej: Katowice–Brno–Wiedeń. 1 kwietnia 1930 uruchomiono trasę do Bukaresztu z lotniska mokotowskiego, a kolejnymi kierunkami były: Ateny, Bejrut i Helsinki. W 1929 r. rozszerzono nazwę przedsiębiorstwa o przymiotnik „Polskie” oraz rozpisano konkurs na jego znak graficzny. Zwycięzcą został warszawski artysta plastyk Tadeusz Gronowski i jego projekt stylizowanego żurawia w locie wpisanego w koło, a w 1931 r. pojawił się on na stateczniku pionowym samolotów floty LOT-u, stając się logo polskiego przewoźnika lotniczego na długie lata. W 1930 PLL LOT przyjęto do Stowarzyszenia Międzynarodowego Transportu Lotniczego (IATA), nadając mu kod LO. Rok później LOT uruchomił linię wieloodcinkową Warszawa – Lwów – Czerniowce – Bukareszt. Pierwszymi samolotami polskiej produkcji eksploatowanymi przez LOT były PWS-24 i PWS-24 bis oraz RWD-5. Samoloty PWS były użytkowane w latach 1934–1938 w liczbie 5 sztuk, głównie na liniach krajowych. PLL LOT w 1930 utworzył Wydział Aerofotogrametryczny o nazwie “Fotolot”, kierownikiem został inż. Brunon Piasecki. Wydział wykonywał zdjęcia lotnicze z zastosowaniem technik fotogrametrycznych na zlecenie Ministerstwa Robót Publicznych. Jeden egzemplarz RWD-5 o znaku rejestracyjnym SP-LOT był eksploatowany w latach 1933–1936. W latach 1935 i 1936 do floty dołączono samoloty Douglas DC-2, Lockheed L-10-A Electra i Junkers Ju 52/3m. W latach 1938–1939 zakupiono samoloty Lockheed L-14-H Super Electra – w owym czasie najnowocześniejsze samoloty komunikacyjne na świecie. Plany uruchomienia lotów transatlantyckich powstały po zakupie samolotów Lockheed L-14, regularne loty samolotów planowano w roku 1940. Zakupione w USA samoloty Super zdemontowano i drogą morską dostarczano do Polski. Postanowiono jeden z egzemplarzy tego samolotu dostarczyć drogą lotniczą przez Atlantyk. 13 maja 1938 r. z lotniska fabrycznego w Los Angeles wystartowali na „Lockheedzie” dyrektor naczelny LOT-u mjr pil. Wacław Makowski (pierwszy pilot) i Zbigniew Wysiekierski (drugi pilot). Lot odbył się przez Kalifornię, Brazylię, do Natalu przez Atlantyk południowy, do Dakaru przez Afrykę i Niemcy do Warszawy. Był to pionierski przelot dwusilnikowego samolotu komunikacyjnego z wytwórni w USA w Warszawie zakończony 5 czerwca 1938 r., łączny czas przelotu wynosił 85 godzin ze średnią szybkością 292 km/h, a pokonana odległość wynosiła 24 850 km (11 godzin, 3070 km nad Atlantykiem). 26 kwietnia 1937 LOT uruchomił nową linię z Helsinek przez Warszawę, Ateny do Lyddy (Tel Awiw). W tym czasie było to najdłuższe lotnicze połączenie południkowe w Europie o długości 4300 km. Najdłuższy odcinek trasy z Warszawy wykonywany był w godzinach nocnych w ciągu 6 godzin (1674 km) z tylko jednym międzylądowaniem w Atenach. Uruchomienie takiego połączenia było znaczącym osiągnięciem wymagającym posiadania nowoczesnego sprzętu lotniczego i doświadczonego personelu lotniczego. Z rozszerzeniem siatki międzynarodowych połączeń było związane hasło reklamowe PLL LOT, „Granice polskości zakreśli zasięg polskich samolotów”. W 1939 roku LOT przedłuża linię Warszawa-Lydda do Bejrutu i otwiera nowe linie: 15 maja Warszawa-Gdynia-Kopenhaga, 14 czerwca Warszawa-Budapeszt-Belgrad oraz Budapeszt-Wenecja-Rzym. W sierpniu 1939 roku PLL LOT zatrudniał 694 wysoko wykwalifikowanych pracowników, w tym: 25 pilotów, 37 osób personelu latającego (nawigatorzy, mechanicy pokładowi) oraz 200 mechaników obsługi naziemnej. Sieć połączeń lotniczych LOT-u liczyła 10 200 km (w poprzednim roku 6285 km) i obejmowała 15 krajów. Flota liczyła 26 samolotów, w tym 18 komunikacyjnych, cztery fotogrametryczne i cztery specjalne, wykorzystywane jako łącznikowe i szkolne. W roku 1936 pilot PLL LOT Kazimierz Burzyński jako pierwszy osiągnął 1 milion km pokonanych na trasach lotniczych, a pilot Klemens Długaszewski w tym samym roku jako drugi osiągnął taką samą liczbę kilometrów. 15 czerwca 1939 Orderami Odrodzenia Polski zostali odznaczeni urzędnicy PLL „LOT”. Dyrekcja spółki mieściła się w Warszawie przy ul. Nowogrodzkiej 49, a informacja i punkt sprzedaży biletów w Alejach Jerozolimskich 35. Po II wojnie światowej Działalność LOT-u została zawieszona w czasie II wojny światowej. Loty krajowe wznowiono 1 kwietnia 1945 roku, linia okrężna Warszawa-Łódź-Kraków-Rzeszów-Lublin-Warszawa, pierwsze połączenie międzynarodowe uruchomiono 11 maja 1945 Warszawa-Berlin (po otrzymaniu 9 samolotów Douglas DC-3 i 10 Lisunow Li-2), następne w lipcu Warszawa-Paryż, Warszawa -Sztokholm. Uchwałą Rady Ministrów z 8 sierpnia 1946 został zatwierdzony statut przedsiębiorstwa państwowego Polskie Linie Lotnicze „LOT”. W lipcu 1947 w skład floty włączono kolejne 5 samolotów typu SNCASE SE.161 Languedoc. Zarządzeniem Ministra Komunikacji z 30 września 1949 utworzono przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Polskie Linie Lotnicze „Lot” oraz osobnym zarządzeniem MK z tego dnia nadano statut przedsiębiorstwa. W ramach swojej działalności LOT prowadził także usługi lotnicze w zakresie opylania lasów przeciwko szkodnikom leśnym 1948 roku wykonał samolotami Li-2. W 1952 r. wykonano usługi agrolotnicze dla rolnictwa (zwalczanie stonki ziemniaczanej, 20 tys. ha). W tym celu zakupiono 14 samolotów Piper Cub od Aeroklubu Polskiego które zostały przerobione w warsztatach LOT-u na samoloty rolnicze. Po wykorzystaniu tych samolotów w 1953 r. 10 skasowano, a 4 przekazano aeroklubom. Samoloty LOT-u wykonywały także loty fotogrametryczne dla celów kartograficznych, W 1961 r. PLL LOT podpisała umowę wynajmu samolotu PZL MD-12P zaprojektowanego przez WSK-Okęcie. Prototyp SP-PBD, wersja pasażerska wynajęta przez PLL LOT wykonywała ramach testów eksploatacyjnych i oceny przydatności 120 regularnych lotów pasażerskich na trasie Warszawa – Rzeszów – Warszawa. Samolot miał dobre osiągi i niskie koszty w eksploatacji, jednak z powodu katastrofy pierwszego prototypu (SP-PAL), pomimo dalszych prac rozwojowych nad konstrukcją samolotu PLL LOT nie podjął się zakupu. Następnie we flocie LOT-u znalazły się samoloty: Iljuszyn Ił-12B – w kwietniu 1949 Iljuszyn Ił-14 – w czerwcu 1955 Convair CV-240 – w październiku 1957 Iljuszyn Ił-18 – w marcu 1961 Vickers Viscount – w listopadzie 1962 Antonow An-24 – w kwietniu 1966 Tupolew Tu-134 – w listopadzie 1968 Iljuszyn Ił-62 – w marcu 1972; po wprowadzeniu wersji zmodernizowanej Ił-62M zastąpiono dotychczas eksploatowane samoloty nową wersją, pozostawiając stronie radzieckiej w rozliczeniu używane samoloty. Tupolew Tu-154 – w maju 1985 Wprowadzenie samolotów Ił-62 i Ił-62M pozwoliło na uruchomienie pierwszych lotów transatlantyckich do Montrealu w maju 1972, a regularnej linii z Warszawy do Nowego Jorku – w kwietniu 1973. Po 1989 r. Wymiana floty z samolotów radzieckich na amerykańskie rozpoczęła się w późnych latach 80. XX wieku. Ostatnie dwa zamówione wcześniej samoloty Tupolewa Tu-154M wcielono do floty w 1990 i 1991 roku. W kwietniu 1989 roku zakupiono amerykańskie samoloty firmy Boeing. Były to Boeingi 767-200ER, a w 1990 Boeing 767-300ER. Następnie w sierpniu 1991 roku zakupiono samoloty francusko-włoskiej firmy ATR typu ATR 72-200 i kolejne samoloty Boeinga: Boeing 737-500 w grudniu 1992 i Boeing 737-400 w kwietniu 1993 roku. W listopadzie 1992 roku LOT stał się spółką akcyjną. W 1999 roku LOT rozpoczął eksploatację brazylijskich samolotów Embraer 145, w marcu 2004 Embraer 170, a w maju 2006 Embraer 175. 8 czerwca 2010 r. Ministerstwo Obrony Narodowej wyczarterowało od PLL LOT dwa Embraery 175 do obsługi lotów najważniejszych osób w państwie. Umowa, odnowiona w 2013 r., miała obowiązywać do końca roku 2017 z możliwością przedłużenia lub skrócenia. 26 października 2003 roku LOT dołączył do sojuszu lotniczego Star Alliance, stając się jego 14. członkiem. Do PLL LOT należał polski przewoźnik niskobudżetowy Centralwings (kod linii IATA: C0 / kod linii ICAO: CLW), założony w 2004 roku. Premierowy lot linii lotniczych Centralwings odbył się 1 lutego 2005 roku na trasie Warszawa – Londyn, a we wrześniu linie obsłużyły półmilionowego pasażera. W kolejnych latach ze względu na niską rentowność tanich połączeń regularnych, które mogłyby w przyszłości zagrozić stabilności firmy zarząd spółki podjął decyzję o zawieszeniu do odwołania realizacji tanich połączeń regularnych. 26 marca 2009 roku spółka zakończyła działalność, a 9 czerwca Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy ogłosił upadłość spółki obejmującą likwidację majątku. Większość samolotów użytkowanych przez Centralwings należało do PLL LOT. Od 26 stycznia do 29 czerwca 2006 przewodniczącym rady nadzorczej PLL LOT był Władysław Bartoszewski. W 2010 roku władze PLL LOT planowały usunięcie logo „Żurawia” z ogona samolotów. Dotychczasowe logo na stateczniku pionowym miał zastąpić napis „LOT”. Jednak pomysł oprotestował związek zawodowy NSZZ „Solidarność” pracowników LOT-u. Protest poparło na portalu społecznościowym prawie 1,5 tys. internautów. Prawdopodobnie pod wpływem krytycznych artykułów prasowych i protestów zarząd spółki PLL LOT zrezygnował z pierwotnego planu zmiany malowania nowych samolotów Embraer i Dreamliner. W dniu 15 kwietnia 2011 LOT wycofał z eksploatacji samoloty Embraer 145. 23 listopada 2011 LOT zaprezentował pierwszy samolot w nowych barwach, zaprojektowanych przez Jacka Bonczka. Był to Boeing 737-400 (SP-LLL) wykonujący operacje dla LOT Charters. W 2012 roku PLL LOT SA zatrudniał na etatach 2028 osób. Operuje na 92 trasach z Polski. Główną bazą linii jest warszawskie Lotnisko Chopina. W 2015 przewoźnik otworzył na nim swoje centrum przesiadkowe. Kryzys w 2012 Pod koniec 2012 roku spółka zwróciła się do Skarbu Państwa o pomoc publiczną w wysokości 1 miliarda złotych, w związku ze złą sytuacją finansową (we wrześniu prezes Marcin Piróg zapewniał, że jest ona niezła). Jako przyczyny wskazywano pozorowane reformy po stronie Ministerstwa Skarbu Państwa (51% udział właścicielski było zapisem ustawowym), zmiany kadrowe w zarządzie, upolitycznienie stanowisk i niskie kompetencje kadry nadzorczej, które skutkowały błędnymi decyzjami biznesowymi. W raporcie Fundacji Republikańskiej z 2013 roku przeanalizowano nadzór właścicielski ze strony MSP w latach 2008–2012 i wskazano następujące zaniedbania jako przyczynę fatalnej sytuacji finansowej: brak jakiejkolwiek spójnej polityki właścicielskiej ze strony MSP poza chęcią jak najszybszego sprzedania części udziałów, brak nadzoru właścicielskiego (zaskoczenie informacją o stanie finansowym spółki, w której Skarb Państwa ma ponad 90% udziałów), tolerowanie braku polityki informacyjnej spółki w zakresie działalności operacyjnej i sytuacji finansowej (ostatnie publiczne raporty pochodzą z 2010 roku), tolerowanie (lub narzucanie) „karuzeli kadrowej” na stanowiskach zarządczych i ich upolitycznienie, co prowadziło często do lokowania na kluczowych stanowiskach osób niekompetentnych; w wyniku jednej z takich decyzji LOT stracił ponad 430 mln zł na samych tylko opcjach paliwowych w 2008 roku, zaś skumulowana strata 2008–2011 wyniosła ponad 1,1 mld zł, zarząd pozostawał pasywny wobec znaczących zmian zachodzących na europejskim rynku lotniczym (duże konsolidacje przewoźników) w obliczu kryzysu tak, jakby problem go nie dotyczył, w latach 2010–2012 LOT wyprzedawał dostępne aktywy, dzięki czemu uzyskał ok. 640 mln zł, które zostały zużyte w całości na spłatę bieżących zobowiązań; w rezultacie pod koniec 2012 roku pozostał praktycznie bez aktywów i utracił zdolność do dalszego regulowania zobowiązań. Równocześnie większość z aktywów odsprzedanych po 2010 roku przeszła w ręce innych spółek lub agencji Skarbu Państwa, przez co prywatyzacja miała charakter pozorny. Ministerstwo Skarbu Państwa rozpoczęło poszukiwanie inwestorów oraz zmianę ustawy, wymuszającej co najmniej 51% udział Skarbu Państwa w spółce. Ostatecznie ustawa została uchylona dnia 10 maja 2013. Pierwszą transzę wsparcia publicznego LOT otrzymał w drugiej połowie grudnia 2012, kiedy Skarb Państwa udzielił spółce 400 mln zł – pieniądze te zostały przeznaczone na spłatę przeterminowanych zobowiązań (318 mln zł) i pokrycie strat operacyjnych. Ogólne przychody PLL LOT SA w roku 2012 wyniosły ponad 3467 mln złotych, przychody ze sprzedaży wyniosły ponad 3305 mln złotych. 2013 W kwietniu 2013 LOT poprosił o wsparcie publiczne w wysokości 380 mln zł. W połowie maja 2013 Komisja Europejska zaakceptowała warunkowo, do czasu zapoznania się z planem restrukturyzacji spółki, 400 mln zł pomocy publicznej udzielonej PLL LOT w grudniu poprzedniego roku. Plan ten Polska przedłożyła 20 czerwca 2013 roku (czyli w ciągu sześciu miesięcy od udzielenia pomocy). W związku z coraz lepszymi wynikami LOT nie wystąpił we wrześniu do Ministerstwa Skarbu o wypłatę drugiej transzy pomocy publicznej. Wypłata tej transzy – zgodnie z Planem Restrukturyzacji złożonym przez Ministerstwo Skarbu w Komisji Europejskiej – była planowana na sierpień. Tymczasem LOT nie wystąpił o nią ani w sierpniu, ani we wrześniu. Miało się to stać dopiero w październiku. Poprawiająca się kondycja firmy spowodowała, że LOT nie wystąpił już o II transzę pomocy publicznej. 7 listopada 2013 roku Komisja Europejska poinformowała o wszczęciu procedury sprawdzającej zasadność pomocy publicznej dla LOT-u, a także to czy pomoc publiczna nie zakłóci konkurencji na rynku europejskim. Komisja Europejska w dniu 27 lipca 2014 roku uznała zasadność pomocy publicznej dla LOT-u. 2014 Rok 2014 oznacza dla linii ciągły rozwój, kojarzony głównie jako dostawa kolejnych Boeingów 787, ale również jako nowe kierunki i zwiększenie komfortu na trasach, między innymi dzięki renowacji Boeingów 737-400. Na początku września linie poinformowały, że od początku roku do końca stycznia po raz pierwszy od wielu lat osiągnęły dodatni wynik na działalności podstawowej, czyli na samym przewozie pasażerów (nie wlicza się w to profitów z posiłków i innych usług dodatkowych). 30 października PLL LOT pobiło rekord długości lotu Boeingiem 787 – ponad 14,5 godziny. Lot odbył się na zlecenie KGHM z Warszawy do miejscowości Antofagasta w Chile. 2015 W czerwcu 2015 LOT był gospodarzem CEB – spotkania szefów linii lotniczych Star Alliance, największego sojuszu na świecie. 2016 W 2016 r. LOT uruchomił 17 nowych tras, m.in. do Tokio. Przewoźnik nawiązał współpracę z Nordicą. 2017 W 2017 r. LOT uruchomił połączenie do Los Angeles oraz przywrócił połączenia do Newarku, a także połączenie z Krakowa do Chicago. Do floty przewoźnika dołączyły 4 Boeingi 737-800. LOT powrócił do portów regionalnych, uruchamiając loty do Tel Awiwu z Gdańska, Poznania, Wrocławia oraz Lublina, a także do Lwowa z Poznania, Bydgoszczy oraz Olsztyna. W grudniu LOT odebrał 2 nowoczesne Boeingi 737 MAX 8. 2018 W 2018 r. LOT uruchomił połączenie z Warszawy do Singapuru oraz z Budapesztu do Nowego Jorku i Chicago. Rzeszów jako trzecie miasto w Polsce, dzięki LOT, zyskuje bezpośrednie regularne połączenie transatlantyckie – do Nowego Jorku. Otwarte zostaje także regularne połączenie z Rzeszowa do Tel Awiwu. Wyróżnienie przez Global Traveler, jako najlepsza linia Europy Wschodniej. LOT odebrał cztery nowoczesne Embraery 190. 23 marca do Warszawy przyleciał pierwszy Boeing 787-9 Dreamliner. 2019 Na początku 2019 roku LOT uruchomił połączenie z Warszawy oraz Budapesztu do portu lotniczego London City. Od lutego do kwietnia lot wypożyczył Airbusa A340, od linii Air Belgium (na trasy do Nowego Jorku). 12 marca 2019 r. LOT uziemił B737 MAX 8, a na czas ich uziemienia wypożyczył trzy samoloty, jednego B737-800 od linii Go2Sky oraz dwa od Blue Air, A321-200 od linii SmartLynx, oraz B737-400 od linii GetJet Airlines. Przewoźnik 1 kwietnia otworzył połączenie z Krakowa do Bukaresztu. Od 25 kwietnia LOT obsługuje również połączenie z Krakowa do Olsztyna i Dubrownika. Lot 1 maja uruchomił połączenie lotnicze Wilno-London City-Wilno. Od czerwca odbywają się także loty z Warszawy do Miami, Bejrutu, Warny oraz na Korfu. We wrześniu LOT zacznie latać z Budapesztu do Brukseli i Bukaresztu oraz z Warszawy do Delhi. Przewoźnik zapowiedział, że od 3 listopada rozpocznie swoje loty ze stolicy Polski do Kolombo. Linia zwiększy również częstotliwość lotów z Krakowa do Chicago z 1 razu, na 3 razy w tygodniu. Lot podpisał umowę z biurem podróży Rainbow Tours na wykonanie 13 tras czarterowych z Portu Lotniczego Katowice-Pyrzowice, do tego celu lot na czas tej umowy LOT w Katowicach zrobi bazę jednemu B737-8 (połączenia ruszyły 24 maja). W tym roku również LOT odebrał 3 nowoczesne Boeingi B787-9 Dreamliner. Ogłoszono start połączenia z Krakowa do Nowego Jorku – JFK, a także z Warszawy do San Francisco i Waszyngton-Dulles. Połączenie do San Francisco wystartuje po raz pierwszy 5 sierpnia 2020 roku, natomiast do Waszyngton-Dulles wystartuje po raz pierwszy 2 czerwca 2020 roku. 2020 15 stycznia LOT, jako trzecia linia w Europie, uruchomił bezpośrednie połączenie z Warszawy na lotnisko Pekin Daxing. 20 stycznia 2020 roku PGL wyraziła chęć kupna (poprzez podpisanie listu intencyjnego) linii lotniczej Condor, która poszukiwała inwestora po upadku Thomas Cook, co nastąpiło jesienią 2019 roku. 24 stycznia podczas konferencji prasowej, prezes LOT i PGL Rafał Milczarski ogłosił plan zakupu 30 samolotów szerokokadłubowych, spośród których 20 ma trafić do Condora. Rozważane były Boeingi 787-9 oraz 787-10, a także Airbusy A350-900. 13 kwietnia, w okresie panowania pandemii koronawirusa, PGL ogłosiła, że z powodu niedopełnienia obowiązków finansowych przez niemiecką linię. nie przejmie linii Condor. W marcu 2020 PLL LOT usunął ze swojej floty wszystkie pozostałe we flocie Boeingi 737 400, które służyły we flocie od 27 lat. 10 marca 2020 ostatni egzemplarz (SP-LLG) wykonał swój ostatni lot w barwach PLL LOT w rejsie z Krakowa do Warszawy, do którego przyporządkowano okazjonalny znak wywoławczy „LAST734”. Z powodu rozprzestrzeniania się pandemii koronawirusa SARS-CoV-2, w dniu 15 marca zostały zawieszone wszystkie połączenia LOTu z Polski i z Węgier. Po tej dacie LOT wykonywał jedynie połączenia cargo oraz repatriacyjne w porozumieniu z rządem. Takim rejsem był najdłuższy aktualnie lot w historii Polskich Linii Lotniczych – w dniu 31 marca 2020 Boeing 787-9 Dreamliner (SP-LSD) wykonał trwający 14 godzin i 55 minut lot z Warszawy do Buenos Aires. Lot wznowił loty krajowe w dniu 1 czerwca, a loty na obszarze Unii Europejskiej zostały wznowione od 16 czerwca LOT do Domu LOT, na polecenie Prezesa Rady Ministrów wydanego na podstawie art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (...), stworzył akcję #LOTdoDomu, dzięki której Polacy, którzy z powodu pandemii koronawirusa pozostali za granicą mogli powrócić do kraju. Przewoźnik wykonał 388 rejsów o numerach LO8XXX, które wykonywane były od 15 marca do początku kwietnia i przewiozły około 54 000 pasażerów. Loty odbywały się między innymi do Meksyku, Kuby, Filipin, Australii, Stanów Zjednoczonych, Tajlandii, Tanzanii, Malediwów, Bali, Wietnamu, Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Republiki Południowej Afryki, Kataru, Sri Lanki. 2022 Na początku października przewoźnik poinformował w swoich mediach społecznościowych o rozpoczęciu współpracy interline z amerykańską linią lotniczą JetBlue. Porty docelowe Porty docelowe regularnych lotów PLL LOT: Kierunki lotów czarterowych i cargo PLL LOT: Linie partnerskie LOT z poniższymi liniami lotniczymi oferuje pasażerom połączenia lotnicze w formule codeshare: * Linie, które są członkiem Star Alliance Współpraca z Nordica 5 listopada 2016 roku Polskie Linie Lotnicze LOT oraz Nordica podpisały strategiczną umowę o współpracy. Na mocy tej umowy PLL LOT przejął 49% udziałów przewoźnika, a od 19 listopada 2016 wszystkie rejsy linii Nordica były wykonywane z kodem LOT (LO). Nordica przejęła od LOT operacje na trasie Tallinn – Warszawa zaś PLL LOT zabazował w stolicy Estonii jednego ze swoich Embraerów do obsługi trasy Tallinn – Monachium. W tym okresie dwa samoloty Nordici Bombardier CRJ-900 wykonywały dla PLL LOT bezpośrednie połączenia z Warszawy w ramach siatki LOT. Wszystkie samoloty wykonujące rejsy dla Nordici pozostały w jej malowaniu, ale dodatkowo jest na nich umieszczone logo PLL LOT. Wszystkie połączenia z Tallinna były dostępne we wszystkich kanałach sprzedaży PLL LOT, Nordica korzystała również z innych elementów platformy operacyjnej LOT. Z uwagi na załamanie popytu na podróże lotnicze związane z pandemią COVID-19 współpraca przewoźników została zakończona w dniu 31 grudnia 2020 roku. Na mocy zawartego porozumienia LOT odsprzeda 49% udziałów spółki Xfly, która jest właścicielem floty używanej przez spółkę Nordica. Według oświadczenia zarządów obydwu spółek nie wykluczają oni kontynuowania współpracy na zasadach komercyjnych. Linie lotnicze Condor W dniu 24 stycznia 2020 roku we Frankfurcie została podpisana umowa o przejęcie przez właściciela PLL LOT, Polską Grupę Lotniczą, niemieckiej linii lotniczej Condor. Została ona wystawiona na sprzedaż jesienią 2019 roku, po upadłości poprzedniego właściciela firmy Thomas Cook. Umowa obejmowała przejęcie wraz z całą flotą (53 samolotów, w tym 16 szerokokadłubowych), wszystkimi trasami i slotami oraz załogami. 13 kwietnia 2020 roku PGL poinformowało o odstąpieniu od kupna linii Condor. Nieoficjalnym powodem było niedopełnienie obowiązków finansowych przez niemiecką linię. Liczba przewiezionych pasażerów Flota PLL LOT Średnia wieku maszyn PLL LOT to 8 lat (stan na 04.02.2022). PLL LOT są pierwszą linią lotniczą w Europie, w której pojawił się we flocie Boeing 787 Dreamliner. Trzeci dostarczony Boeing 787-9 LOT-u (SP-LSC) i czwarty Boeing 737 MAX 8 (SP-LVD) to samoloty w specjalnym malowaniu z okazji 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości. Samoloty użytkowane od początku istnienia PLL LOT Wypadki i awaryjne lądowania Katastrofa lotnicza pod Tuszynem – 15 listopada 1951 samolot Lisunow Li-2 o znakach SP-LKA wystartował z Łodzi w kierunku Krakowa. Niedaleko od miejsca startu, przy niskim pułapie chmur i słabej widoczności w pobliżu miejscowości Tuszyn w powiecie łódzkim (w rejonie wsi Górki Duże), samolot zaczepił o linię wysokiego napięcia i spadł na ziemię, a następnie stanął w płomieniach. W wypadku zginęli wszyscy będący na pokładzie – 16 osób w tym czterech członków załogi. Katastrofa lotnicza w Warszawie 19 grudnia 1962. Samolot Vickers Viscount SP-LVB podczas podejścia do lądowania przy złych warunkach pogodowych. Na pokładzie znajdowały się 33 osoby (28 pasażerów i 5 członków załogi), wszyscy zginęli. Przyczyna katastrofy jest nieznana. Katastrofa lotnicza we Francji w 1965 r. 20 sierpnia 1965, rozbił się samolot Vickers Viscount SP-LVA w Jeuk St. Troud we Francji. Na pokładzie znajdowała się tylko 4-osobowa załoga. W katastrofie wszyscy zginęli. Przyczyna katastrofy jest nieznana. Katastrofa lotnicza na Policy – 2 kwietnia 1969 na północnym stoku Policy w Paśmie Babiogórskim, na terenie Zawoi, rozbił się samolot Polskich Linii Lotniczych LOT An-24 (nr rejestracyjny SP-LTF), nr lotu 165. Na pokładzie znajdowały się 53 osoby (47 pasażerów i 6 członków załogi), wszyscy zginęli. Katastrofa polskiego An-12 w Bejrucie – 13 maja 1977. Antonow An-12 użytkowany przez Polskie Linie Lotnicze LOT, lecący z Warny do Bejrutu, rozbił się podczas podejścia do lądowania. Zginęła cała 9-osobowa załoga. Wypadnięcie samolotu z pasa na Okęciu – 23 stycznia 1980, roku Tupolew Tu-134 SP-LGB wracający z Berlina Schonefeld podczas lądowania rozbił się na wale ziemi na przedłużeniu pasa 11. Nikt nie zginął, samolot całkowicie rozbity. Przyczyną był błąd załogi, która nie użyła spadochronu hamującego (ten wariant jeszcze nie posiadał rewersu silników, zamiast tego był wyposażony w spadochron). Katastrofa lotnicza na Okęciu – 14 marca 1980 o godzinie 11:15 w pobliżu warszawskiego lotniska Okęcie rozbił się samolot Polskich Linii Lotniczych LOT Ił-62 „Mikołaj Kopernik” (nr rejestracyjny SP-LAA), lecący z Nowego Jorku lot PLL LOT 007. Zginęło 77 pasażerów i 10 członków załogi. Wśród pasażerów znajdowała się polska piosenkarka Anna Jantar. Katastrofa lotnicza pod Słupskiem – 26 marca 1981. Samolot pasażerski Polskich Linii Lotniczych LOT An-24 lot nr 691 lecący rejsowo z Warszawy do Słupska, rozbił się i spłonął 4 km od pasa startowego lotniska Słupsk-Redzikowo. Zginęła 1 osoba, reszta (51 osób) zdążyła się ewakuować z wraku przed wybuchem. Katastrofa lotnicza w Lesie Kabackim – 9 maja 1987 o godzinie 11:12, samolot IŁ-62M „Tadeusz Kościuszko” (SP-LBG) należący do Polskich Linii Lotniczych „LOT” lecący na trasie Warszawa – Nowy Jork, rozbił się w trakcie podchodzenia do awaryjnego lądowania na skrajach Lasu Kabackiego w Warszawie. Zginęły wszystkie 183 osoby znajdujące się na pokładzie. Katastrofa lotnicza pod Rzeszowem – 2 listopada 1988, samolot pasażerski An-24W (nr rejestracyjny SP LTD) „Dunajec” lecący z Warszawy do Rzeszowa podczas podchodzenia do lądowania uległ awarii obu silników. Samolot awaryjnie lądował bez podwozia na łące w okolicach Białobrzegów. Zginęła 1 osoba, reszta (28 osób) zdążyła opuścić samolot przed eksplozją. Awaryjne lądowanie lotu PLL LOT 015 – 11 marca 1990, samolot IŁ-62M odbywał rejs nr 015 z Warszawy do Toronto. Kiedy samolot znajdował się nad Atlantykiem zapaliła się żółta lampka, która sygnalizowała podwyższony stan wibracji w silniku nr 2. Silnik został od razu wyłączony, a rozgrzane łopatki zostały ugaszone. Samolot wylądował bezpiecznie, a na następny dzień wrócił do Warszawy o trzech silnikach bez pasażerów. Wszystko skończyło się szczęśliwie. Awaryjne lądowanie lotu PLL LOT 016 na Okęciu – 1 listopada 2011 około godziny 14:45. Samolot pasażerski Boeing 767-300ER SP-LPC odbywał lot z Newark koło Nowego Jorku (Lotnisko Newark, New Jersey) do Warszawy. Pierwsze usterki systemu hydraulicznego samolotu pojawiły się 30 minut po starcie. Próby awaryjnego wysunięcia podwozia nie dały pozytywnych rezultatów i maszyna lądowała bez wypuszczonego podwozia. Nikt z pasażerów samolotu ani załogi nie został ranny. Awaryjne lądowanie lotu PLL LOT 3924 na Okęciu – 10 stycznia 2019 około godziny 19:20 samolot Bombardier Dash 8 Q400 lecący z Krakowa do Warszawy awaryjnie lądował z powodu nie wysuniętego przedniego podwozia. Nikt z osób z samolotu nie ucierpiał. Awaryjne lądowanie lotu PLL LOT 3943 na lotnisku Poznań-Ławica – 9 września 2019 około godziny 14:15 samolot Bombardier Dash 8 Q400 lecący z Warszawy do Poznania awaryjnie lądował z powodu awarii jednego z silników. Nikt z osób znajdujących się na pokładzie nie ucierpiał. Władze PLL LOT Spółka boryka się z ciągłą rotacją zarządu – w ciągu 8 lat firma miała 11 prezesów. W rezultacie w latach 2012–2013 LOT miał problemy z rentownością świadczonych usług. W 2012 w związku z ciężką sytuacją finansową zwrócił się o pomoc publiczną, która łącznie miałaby wynieść ponad 1 mld zł. Byli prezesi: Jerzy Słowiński (1986–1990) Bronisław Klimaszewski (1990–1992) Jan Litwiński (1992–2003) Marek Grabarek (czerwiec 2003 – marzec 2006) Krzysztof Kapis (marzec 2006 – listopad 2006), Tomasz Dembski (p.o. prezesa listopad 2006 – luty 2007) Marek Mazur (luty 2007 – marzec 2007) Piotr Siennicki (kwiecień 2007 – kwiecień 2008) Dariusz Nowak (kwiecień 2008 – marzec 2009) Sebastian Mikosz (p.o. marzec 2009 / maj 2009 – wrzesień 2010) Zbigniew Mazur (p.o. prezesa październik 2010) Marcin Piróg (październik 2010 – grudzień 2012) Sebastian Mikosz (6.02.2013 – 31.08.2015) Marcin Celejewski (p.o. prezesa, 31.08.2015 – 28.01.2016) Rafał Milczarski (28.01.2016 – 21.12.2022) Katarzyna Lewandowska - członek Rady Nadzorczej oddelegowany na stanowisko prezesa zarządu (21.22.2022 - 16.06.2023) Obecny prezes: Michał Fijoł (od 16.06.2023) Przewodniczący Rady Nadzorczej PLL LOT SA: Katarzyna Lewandowska Członkowie Rady Nadzorczej PLL LOT SA: Armen Artwich Dawid Dziama Sławomir Gawroński Paweł Stańczyk Akcjonariat Struktura własnościowa: Skarb Państwa – 69,30% Polska Grupa Lotnicza S.A. PGL S.A. – 30,70% Zobacz też Aeroklub PLL LOT Galeria Przypisy Bibliografia Kazimierz Sławiński, Żurawiem na dalekie trasy, Krajowa Agencja Wydawnicza RSW „Prasa-Książka-Ruch”, Warszawa 1976 Linki zewnętrzne Oficjalna strona PLL LOT Ostatni przedwojenny rozkład LOT-u imponuje. Ceny, czasy przelotów i kogo było stać na bilet w 1939 r. Przedsiębiorstwa komunikacyjne II Rzeczypospolitej Przedsiębiorstwa w Warszawie Polskie linie lotnicze Przedsiębiorstwa założone w Polsce w 1928 Spółki akcyjne Hasła kanonu polskiej Wikipedii

122531

https://pl.wikipedia.org/wiki/Google

Google

Google LLC (dawniej Google Inc.) – amerykańskie przedsiębiorstwo informatyczne. Jego sztandarowym produktem jest wyszukiwarka Google, a deklarowaną misją – „uporządkowanie światowych zasobów informacji tak, by stały się powszechnie dostępne i użyteczne dla każdego”. Wprowadzenie Google Inc. została założona 4 września 1998 przez dwóch doktorantów Uniwersytetu Stanforda, Larry’ego Page’a i Siergieja Brina, który w wieku 5 lat przyjechał do Stanów Zjednoczonych z ZSRR. Opracowali oni nowatorską metodę analizy powiązań hipertekstowych – algorytm BackRub, potem przemianowany na PageRank – którą wykorzystali w swoim prototypie wyszukiwarki internetowej. Przedsiębiorstwo przetrwało załamanie rynku dot-comów i rozwijało się od tego czasu dzięki wsparciu prywatnych inwestorów; w roku 2004 spółka weszła na amerykańską giełdę i od tej chwili doszło do znacznego przyspieszenia jej ekspansji, zakupu serwisów YouTube, Writely i przejęcia kilku innych mniejszych przedsiębiorstw. W grudniu 2018 roku Google (Alphabet Inc.) zatrudnia 98 771 pracowników. W 2007 wykazuje przychody na poziomie 10 miliardów i zyski rzędu 3 miliardów dolarów rocznie. Już w ciągu pierwszych czterech lat działalności sprzedaż została zwiększona z początkowych 200 tys. do 1,50 miliarda dolarów. Korporacja znana jest ze swobodnego klimatu pracy, nietypowych przywilejów dla pracowników oraz zasady biznesowej don’t be evil („nie czyń złego” / „nie bądź zły”). W rankingu magazynu Fortune Spółka zajmuje obecnie czwarte miejsce wśród najlepszych pracodawców. Główna siedziba spółki mieści się w Mountain View w hrabstwie Santa Clara (w stanie Kalifornia), na terenie wcześniej należącym do przedsiębiorstwa Silicon Graphics (SGI). Google w Polsce Polski oddział Google został utworzony w 2005 roku. Produkty i usługi Najbardziej znanymi usługami oferowanymi przez spółkę są internetowa wyszukiwarka Google oraz serwisy reklamowe AdWords oraz AdSense, które stanowią główne źródło dochodów spółki. Do innych zaliczają się między innymi popularna poczta Gmail, serwisy Google Maps i Google Earth. Sztandarowymi produktami na rynku oprogramowania są Google Chrome i Google Desktop. Od 2007 Google wraz z innymi przedsiębiorstwami z Open Handset Alliance jest zaangażowane w rozwój platformy Android. Spółka znana jest z tajemniczości dotyczącej planowanych w przyszłości usług, ale według deklaracji samych założycieli, dotyczą one nawet tak odległych zagadnień, jak sztuczna inteligencja na wielką skalę. Spółka rozpoczęła produkcję własnego systemu operacyjnego o nazwie „Google Chrome Operating System”. Ma być szybszy, zużywać mniej zasobów komputera niż konkurenci, jego oparty na Linuksie kod ma być tworzony na zasadzie open source. Jak zapowiada Google, komputer z nowym systemem ma połączyć się z internetem zaledwie w kilka sekund. 20 czerwca 2014 Google uruchomiło w Polsce usługę płatnego wypożyczania oraz kupowania filmów w dystrybucji cyfrowej. Filmy będą dostępne w wersjach kinowych, z możliwością dowolnego dostępu przy opcji zakupu lub miesięcznego dostępu przy wypożyczeniu. A od roku 2016 Google oferuje swój serwer czasu. Historia oraz pochodzenie słowa „Google” Nazwa „Google” powstała jako zniekształcona forma słowa „googol”. Twórcą tego terminu był Milton Sirotta, a spopularyzował go amerykański matematyk i wuj Sirotty, Edward Kasner. „Googol” oznacza liczbę 10100 (w zapisie dziesiętnym jedynka i 100 zer). Jesienią 1997 r. Brin i Page potrzebowali nowej nazwy dla wyszukiwarki BackRub. O pomoc poprosili Seana Andersona, kolegę z pokoju Page’a, który miał za zadanie wypisywać na tablicy wszystkie słowa jakie przyjdą mu do głowy. W końcu, 15 września 1997, podczas którejś sesji Sean zaproponował Googolplex, uzasadniając ten wybór w następujący sposób: „Staracie się opracować produkty, które pozwoliłyby ludziom na przeszukiwanie dużej ilości danych a googol to przecież ogromna liczba”. Larry, któremu spodobała się nazwa, sprawdził, czy domena jest wolna i jeszcze tego wieczora ją zarejestrował, nawet nieświadomy błędu, który popełnił wpisując „google”, a następnie nową nazwę wypisał na tablicy w pokoju. Rano Tamara Munzner dopisała „chyba miało być googol?”. Prawidłowa nazwa była już zarejestrowana od dwóch i pół roku. Początkowo wyszukiwarka działała na serwerach amerykańskiego Uniwersytetu Stanforda, w domenie google.stanford.edu, do czasu rejestracji google.com 15 września 1997. Rejestracja przedsiębiorstwa nastąpiła rok później, 4 września 1998. Pierwszym w historii wsparciem finansowym udzielonym Google była kwota stu tysięcy dolarów, przekazana jeszcze przed faktycznym założeniem przedsiębiorstwa Google Inc. Ofiarodawcą był Andy Bechtolsheim, współzałożyciel Sun Microsystems i było to finansowanie na zasadzie anioła biznesu. Jedna z wersji pochodzenia nazwy google mówi, że to właśnie Bechtolsheim popełnił błąd, wpisując firmę na przekazywanym czeku opiewającym na sumę 100 tys. dolarów. 10 sierpnia 2015 dotychczasowy CEO Larry Page ogłosił powołanie nowej spółki Alphabet Inc. Od 3 października 2015, Google jest filią Alphabet, a Sundar Pichai jest CEO Google. Akcje GOOG i GOOGL są obecnie akcjami Alphabet. Żarty Spółka znana jest z wielu humorystycznych akcentów zaszytych w oferowanych usługach, a także z często złożonych żartów primaaprilisowych, takich jak zapowiedzi wprowadzenia napoju Google Gulp! albo algorytmu PigeonRank, w którym wartość stron internetowych miałaby być obliczana przez gołębie z uwagi na ich rzekomą „umiejętność podejmowania natychmiastowych decyzji w przypadku skonfrontowania z trudnymi wyborami”. Z okazji prima aprilis w 2013 zaprezentowano aplikację Nos Google, która po przyłożeniu nosa do monitora komputera lub wyświetlacza smartfonu miała emitować każdy wybrany zapach. Przejęcie portalu Panoramio W lipcu 2007 roku koncern przejął portal Panoramio. Wedle obietnic i zobowiązań zdjęcia użytkowników Panoramio, których konta były powiązane z Google miały w momencie likwidacji portalu migrować do Google Photos. Faktycznie portal Panoramio przestał działać dnia 1 lutego 2018, natomiast pliki do tej pory (czerwiec 2018) nie zostały przeniesione do Google, bądź przeniesiono je w śladowych ilościach. Klienci Panoramio, którzy traktowali portal m.in. również jako zewnętrzny dysk dla swoich zdjęć, potracili niejednokrotnie wskutek niedopełnienia tegoż zobowiązania kilkanaście tysięcy i więcej swoich plików. Poznikały również wszystkie starsze zdjęcia z Google Maps, które wcześniej były automatycznie dodawane z portalu Panoramio. Kontrowersje Niektóre z praktyk stosowanych przez spółkę Google stały się powodem kontrowersji jak np. niejasny sposób pozyskiwania i przechowywania danych dot. indywidualnych użytkowników czy zarzut wspierania cenzury w Internecie. Innym częstym zarzutem pod adresem Google jest wieloznaczna polityka prywatności, która do niedawna nie podawała żadnych ograniczeń dotyczących tego, jak długo spółka przechowywać będzie zapytania użytkowników i stosowanie ciasteczek do powiązania ze sobą kolejnych wizyt danej osoby. W roku 2007 spółka zmodyfikowała nieco swoją politykę w tym względzie. W 2007 roku Christian Institute oskarżyło Google o dyskryminację organizacji chrześcijańskich i zasad wolności światopoglądowej wyrażonej w brytyjskiej ustawie z 2006 roku z powodu odmowy zamieszczenia płatnych ogłoszeń do swoich internetowych stron pro-life. Reklamy miałyby pojawiać się po wpisaniu hasła „aborcja”. Spółka Google broniła się tym, że przyjęta przez nią polityka zabrania reklamowania i promowania stron, które łączą religię z takimi kwestiami jak właśnie aborcja. Przewód sądowy zakończył się we wrześniu 2008 r. ugodą i wycofaniem Google z zajmowanego stanowiska. Podobny przypadek miał miejsce w Polsce, kiedy spółka Google odmówiła zamieszczenia reklamy zleconej przez Stowarzyszenie Kultury Chrześcijańskiej im. ks. Piotra Skargi. Reklama miała zachęcać do protestu przeciwko przyjęciu przez Polskę Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Google w Japonii za to musiał usunąć część automatycznych podpowiedzi, które – pojawiając się po nazwiskach niektórych osób – sugerowały, iż osoba o której nazwisko się wpisuje w wyszukiwarkę miała mieć kryminalną przeszłość. Google krytykowane jest także za nowy regulamin, który obowiązuje od 1 marca 2012 roku: 13 maja 2014 Europejski Trybunał Sprawiedliwości nakazał przedsiębiorstwu, aby to udostępniło obywatelom Unii Europejskiej możliwość usunięcia ze stron wyszukiwarki informacji na swój temat, co spotkało się z mieszanymi odczuciami ze strony opinii publicznej, gdyż z tej możliwości zadeklarował skorzystać człowiek skazany za posiadanie pornografii dziecięcej. Samo Google, celem prawidłowego rozstrzygania o słuszności napływających wniosków, powołało specjalny zespół doradców, który składa się z radców prawnych oraz filozofów. Wcześniej, przed wyrokiem, Google uważało, że podobne czynności mają znamiona cenzury. W lipcu 2017 roku pracujący w Google inżynier James Damore opublikował w wewnętrznej sieci przedsiębiorstwa notatkę, w której podawał w wątpliwość celowość prowadzonych przez przedsiębiorstwo inicjatyw na rzecz różnorodności. W dokumencie Damore sugerował m.in., że mniejszy udział kobiet w przemyśle komputerowym niekoniecznie musi wynikać z seksizmu i dyskryminacji, lecz jest wynikiem naturalnych różnic między zainteresowaniami kobiet i mężczyzn. Twierdził także, że w przedsiębiorstwie panuje wrogość wobec osób wyrażających konserwatywne poglądy. 5 sierpnia zawartość notatki została opublikowana w Internecie przez serwis Motherboard po tym, jak szereg pracowników Google skrytykowało w serwisie Twitter zawartość dokumentu. 7 sierpnia Damore został zwolniony z przedsiębiorstwa. 8 stycznia 2018 roku Damore, wraz z innym zwolnionym pracownikiem Google, wystosował przeciw przedsiębiorstwu pozew zbiorowy, w którym oskarża je o dyskryminację. Według pozwu w Google miała panować kultura wrogości wobec białych mężczyzn oraz osób o konserwatywnych poglądach, a także atmosfera przyzwolenia na ich dyskryminowanie. Działalność społeczna W 2010 Google przekazało Wikimedia Foundation grant w wysokości 2 mln dolarów. W 2011 spółka rozpoczęła realizację globalnego programu wspierania przedsiębiorczości technologicznej pod nazwą „Google for Entrepreneurs” (od 2018 „Google for Startups”). W 2015 Google zaprojektowało aplikację, dzięki której poszkodowani w wyniku trzęsienia ziemi w Nepalu mogli odnaleźć lub opublikować informacje o zaginionych. Zobacz też Google DNS Przypisy Linki zewnętrzne Historia przedsiębiorstwa Google Oficjalny blog Google Inc. Oficjalny blog polskiego oddziału Google Inc. Amerykańskie przedsiębiorstwa informatyczne Przedsiębiorstwa z siedzibą w Kalifornii Spółki wycofane z NASDAQ

111888

https://pl.wikipedia.org/wiki/Majorka

Majorka

Majorka (hiszp. i kat. Mallorca) – największa w archipelagu Balearów wyspa hiszpańska na Morzu Śródziemnym o długości około 100 km i powierzchni 3640 km². Zamieszkuje ją 859 289 mieszkańców. Głównym miastem i stolicą wyspy jest Palma. Geografia Południowo-wschodnią część wyspy zajmuje wyżyna z rozwiniętą rzeźbą krasową, część centralna natomiast ma charakter nizinny. Leży w strefie klimatu śródziemnomorskiego z suchym latem i opadami w zimie, sięgającymi 650 mm rocznie. Wyspa jest zbudowana głównie z wapieni mezozoicznych. Wzdłuż północno-zachodnich wybrzeży wyspy rozciąga się skrasowiałe pasmo górskie Serra de Tramuntana, z najwyższym szczytem Puig Major, wznoszącym się na wysokość 1445 m n.p.m. Drugim co do wysokości szczytem jest Puig de Massanella – 1367 m n.p.m. Historia Jako pierwsi około 1000 r. p.n.e. zajęli ją Fenicjanie, następnie przez kilka wieków na wyspie panowali Grecy, którzy nadali Balearom nazwę od słowa ballein, czyli strzelać z procy. Z wyspy wywodzili się procarze, którzy brali udział w wojnach punickich. W starożytności należała do Kartaginy i Rzymu (przez 5 wieków), którzy założyli na Majorce miasta Pollentia (obecnie Alcúdia) i Palmaria (obecnie Palma de Mallorca), przejściowo była podbita przez Wandalów i Wizygotów (V i VI wiek n.e), a później przez Arabów, którzy ostatecznie zdobyli Majorkę w 902 r. n.e. W wyniku rekonkwisty od 12 września 1229 w posiadaniu Aragonii. W latach 1276–1349 stanowiła część samodzielnego Królestwa Majorki. Później znowu aragońska i hiszpańska. W swojej historii Majorka była też wielokrotnie obiektem ataków piratów. U jej zachodniego brzegu, na wysepce Sa Dragonera, Barbarossa miał swoją bazę. Wiele miast w tych czasach powstawało w oddaleniu od brzegu, aby uniknąć złupienia przez piratów. W latach 1838–1839 przez jakiś czas gościł na niej Fryderyk Chopin, co upamiętnia otwarte w 1929 muzeum kompozytora w miejscowości Valldemossa. W czasach dyktatury generała Franco zakazano używania na wyspie innego języka niż język hiszpański, choć obecnie na wyspie status języka urzędowego ma zarówno język hiszpański, jak i język kataloński. Od lat 50. XX wieku na Majorce doszło do burzliwego i niekontrolowanego rozwoju turystyki. Początkowo budowano gigantyczne betonowe hotele, które znacznie szpeciły naturalny krajobraz. W latach 90. XX wieku jednak wyburzono wiele betonowych molochów i obecnie powstające hotele mają bardziej kameralny charakter i muszą spełniać warunki ochrony środowiska naturalnego. W roku 1999 wprowadzono na wyspie podatek ekologiczny wynoszący 1 euro dziennie od przebywającego turysty, co spotkało się jednak z negatywną reakcją i doprowadziło do spadku liczby turystów. W 2003 wycofano się z tego podatku. W roku 2004 33 plaże Majorki uzyskały Błękitną Flagę. Obecnie 90% dochodu wyspy pochodzi z turystyki. Ludność Na wyspie używany jest języka katalońskiego (zob. dialekty balearskie). 21,2% mieszkańców wyspy stanowią obcokrajowcy. Dominują wśród nich Niemcy (3,54%); inne liczne grupy to Brytyjczycy, Marokańczycy i Bułgarzy. Gospodarka W środkowej części wyspy, gdzie znajduje się urodzajna nizina, uprawia się winorośla, oliwki, truskawki, figi, cytrusy i warzywa. W górach prowadzi się wypas owiec. Na wyspie przeważa przemysł spożywczy i rzemiosło artystyczne (biżuteria, ceramika), nastawione na obsługę licznych turystów. Wyspa słynie ze swych kąpielisk i salin morskich. Podział administracyjny Wyspa dzieli się na następujące gminy: Galeria Zobacz też bitwa o Majorkę Przypisy Linki zewnętrzne Majorka na stronie rządu Balearów Baleary

759120

https://pl.wikipedia.org/wiki/Madame%20du%20Barry

Madame du Barry

Jeanne Bécu, hrabina du Barry lub Marie-Jeanne, hrabina du Barry (ur. 19 sierpnia 1743 w Vaucouleurs, zm. 8 grudnia 1793 w Paryżu) – francuska kurtyzana, metresa króla Ludwika XV Burbona. Życiorys Urodziła się jako Jeanne Bécu. Była nieślubnym dzieckiem Anny Bécu, która najprawdopodobniej była kucharką. Jej ojcem był prawdopodobnie mnich Jean Baptiste Gormand de Vaubernier. Gdy była dzieckiem, jeden z kochanków matki zapłacił za edukację Jeanne w zakonie. W wieku 15 lat, Bécu przeniosła się do Paryża, gdzie, używając imienia Jeanne Rancon, pracowała jako asystentka w sklepie. W 1763 pod wpływem jej urody zainteresował się nią bogaty szlachcic – Jean du Barry. Bécu została jego kochanką, a on uczynił z niej kurtyzanę, znaną w najwyższych kręgach towarzystwa paryskiego (zw. Mademoiselle Lange lub l’Angel) i utrzymankę kilku bogatych panów. Metresa Ludwika XV w latach 1768–1774 Na początku służyła jako kurtyzana Louisowi François Armandowi du Plessis, księciu Richelieu. W 1768 poznała króla Ludwika XV, jednak, nie mając tytułu, nie mogła zostać oficjalną metresą królewską. Problem ten rozwiązano, wydając ją za mąż w 1769 za brata Jeana du Barry, hrabiego Guillaume’a du Barry. Dzięki temu 22 kwietnia 1769 została przedstawiona rodzinie króla, na dworze w Wersalu. Była znana ze swojego miłego usposobienia i poparcia dla artystów, zaś działania króla (kolejne bogate i ekstrawaganckie prezenty) powodowały, że z dnia na dzień stawała się coraz bardziej niepopularna. Kiedy na dworze zamieszkała Maria Antonina Austriaczka, żona delfina Francji, wychowana na austriackim dworze swojej religijnej matki, otwarcie okazywała du Barry swoją niechęć, a wręcz nienawiść, co wykorzystały Mesdames Tantes (córki króla: Madame Adelajda, Madame Wiktoria i Madame Zofia), a dwór w Wersalu podzielił się na stronników „du Barry” i „Austriaczki”. Król Ludwik XV umarł w maju 1774, zaś przed śmiercią, chcąc się wyspowiadać i otrzymać odpuszczenie grzechów, musiał oddalić z dworu swoją ukochaną Jeanne. Du Barry trafiła do klasztoru Pont-au-Dames, ale na wypadek, gdyby król wyzdrowiał, w Wersalu czekał specjalnie powóz, który miał ją przywieźć z powrotem. Król zmarł, a ona 2 lata później przeniosła się do swojego Château de Louveciennes, gdzie stała się kochanką Henry’ego Seymoura i księcia de Brissac. Uwięzienie i śmierć W 1792 du Barry odbyła kilka podróży do Londynu pod pozorem odzyskania ukradzionej biżuterii, ale podejrzewano, że wspomaga finansowo emigrantów, którzy schronili się tam po wybuchu rewolucji francuskiej. W 1793 została aresztowana przez Trybunał Rewolucyjny w Paryżu pod zarzutem zdrady. W więzieniu dzieliła celę z Grace Elliott, metresą Filipa Égalité. Po procesie, 8 grudnia 1793 została zgilotynowana na Placu Zgody. Próbowała wykupić swoje życie wyjawiając, gdzie schowała klejnoty i resztę dobytku. W drodze na gilotynę, w przeciwieństwie do królowej Marii Antoniny, du Barry załamała się, a podczas egzekucji wpadła w histerię, błagała zgromadzony tłum o łaskę i pobudziła go tym tak bardzo, że kat przyspieszył egzekucję. Jej ostatnie słowa brzmiały podobno: (pol. Proszę, panie kacie, jeszcze tylko chwilka), które wypowiedziała do kata. Nawiązania W 2006 na podstawie biografii Marii Antoniny powstał film Sofii Coppolli pt. Maria Antonina. Rolę madame du Barry zagrała Asia Argento. W 2023 roku na ekrany wszedł film Kochanica króla Jeanne du Barry w reżyserii Maïwenn, która także zagrała postać Madame du Barry, natomiast króla Ludwika XV zagrał Johnny Depp. Film kręcony był w jej oryginalnych komnatach w pałacu w Wersalu. Zobacz też Kochanki władców Francji Afera naszyjnikowa Kochanki władców Francji Francuska szlachta Francuskie kurtyzany Ofiary rewolucji francuskiej Straceni przez zgilotynowanie Urodzeni w 1743 Zmarli w 1793

174309

https://pl.wikipedia.org/wiki/Baldwin%20IV%20Tr%C4%99dowaty

Baldwin IV Trędowaty

Baldwin IV Trędowaty (fr. Baudouin IV le Lépreux) (ur. 1161, zm. 16 marca 1185 w Jerozolimie) – król jerozolimski od 1174 roku. Życiorys Był synem Amalryka I i jego pierwszej żony Agnieszki z Courtenay, młodszym bratem Sybilli. Od 9. roku życia cierpiał na trąd. Jego wychowawcą był arcybiskup Wilhelm z Tyru. Baldwin został koronowany na króla cztery dni po śmierci swojego ojca, 15 lipca 1174 roku. Początkowo rządy regencyjne w jego imieniu sprawował Miles de Plancy, który naraził się na niechęć pozostałych baronów i został zamordowany. Po Milesie oficjalnym regentem Baldwina został Rajmund, hrabia Trypolisu i książę Galilei, który sprawował rządy regencyjne do osiągnięcia przez niego wieku 16 lat. Powołanie go na ten urząd zapoczątkowało rozłam wśród dostojników Królestwa Jerozolimskiego. Większość miejscowych baronów i joannici popierali Rajmunda i jego pokojową politykę. Pozostali, między innymi Renald z Châtillon, Joscelin III (tytularny hrabia Edessy), templariusze oraz przybysze z Zachodu, opowiadali się za bardziej agresywnymi działaniami. Młody Baldwin starał się utrzymywać równowagę między obydwoma stronnictwami, co utrudniał mu duży wpływ matki, będącej siostrą Joscelina III. To właśnie ona przeforsowała zawarcie małżeństwa między księżniczką Sybillą a pochodzącym z Francji Gwidonem de Lusignan, którego nie akceptował ani Baldwin, ani większość baronów. Skutkiem działań hrabiny Agnieszki było także powołanie Herakliusza, arcybiskupa Cezarei, na patriarchę Jerozolimy. W polityce zagranicznej Baldwin dążył do zjednoczenia chrześcijan w walce z muzułmanami, zaś z drugiej strony, do zawarcia na pewien czas pokoju z Saladynem. Wcześniej jednak, w listopadzie 1177 roku, Saladyn wyprawił się na Królestwo Jerozolimskie z zamiarem zajęcia Askalonu. Młody król wyruszył sułtanowi na spotkanie z pięcioma setkami zbrojnych. Do głównego starcia doszło 25 listopada pod Montgisard. Bitwa ta była największym sukcesem militarnym „Króla Trędowatego”, który był już wtedy w złym stanie zdrowia. Z relacji ówczesnych kronikarzy można wnioskować, że niebagatelny wpływ na morale rycerzy Królestwa Jerozolimskiego mógł mieć widok wycieńczonego chorobą króla, modlącego się przed bitwą przed relikwiami Krzyża Świętego. Baldwin ostatecznie znalazł w sobie dość sił fizycznych i duchowych, aby skutecznie stawić czoła Saladynowi. Oddziały sułtana zostały praktycznie całkowicie rozbite, a on sam musiał uciekać z pola bitwy pod eskortą swojej straży przybocznej. Baldwin IV nie mógł jednak wykorzystać zwycięstwa spod Montgisard, ponieważ pościg za Saladynem oznaczałby pozostawienie państwa krzyżowców bez armii. W maju 1180 roku udało mu się podpisać rozejm. Jednak w swoich planach król nie wziął pod uwagę charakteru Renalda de Châtillon, który ani myślał przerwać swoich napaści na muzułmańskie karawany. Doprowadziło to do zerwania rozejmu i uwięzienia w Damietcie 1500 chrześcijańskich pielgrzymów, zdążających na statkach do Ziemi Świętej. Na początku 1183 Baldwin zachorował na febrę. Choć udało mu się podźwignąć z choroby, w jej efekcie trąd zaatakował go ze zdwojoną siłą. Król stracił władzę w rękach i nogach i niemal zupełnie oślepł. Nie mogąc samodzielnie rządzić, powierzył szwagrowi Gwidonowi urząd regenta i władzę nad całym państwem poza Jerozolimą. Mniej więcej w tym samym czasie Renald z Châtillon zdobył port Ajla (zajęty przez Saladyna w grudniu 1170 roku) i zwodował na Zatoce Akaba flotyllę statków, których zadaniem miało być łupienie okrętów muzułmańskich na Morzu Czerwonym oraz nadmorskich miast. Korsarze splądrowali miasteczka na wybrzeżu Afryki, spalili statki w kilku arabskich portach i zatopili okręt wiozący pielgrzymów do Dżiddy. Ten ostatni czyn wywołał gwałtowną reakcję całego muzułmańskiego świata. Wszyscy władcy islamscy, nawet dotychczasowi sojusznicy Franków, odwrócili się od nich. W odpowiedzi Saladyn we wrześniu 1183 roku wraz ze swym wojskiem wkroczył do Palestyny. Naprzeciwko niemu wyruszyła armia frankijska pod wodzą Gwidona z Lusignan. Do ich spotkania doszło w pobliżu Źródła Goliata na równinie Ezdrelon. W starciu tym Gwidon okazał się człowiekiem niezdecydowanym i nie radzącym sobie w sytuacjach kryzysowych. Wobec jego długiego wahania tylko zdecydowana postawa hrabiego Rajmunda z Trypolisu i Baliana z Ibelinu uchroniły armię przed klęską. Wkrótce potem doszło do kłótni między Gwidonem i królem. Baldwin zwołał baronów królestwa na naradę, w efekcie której Lusignana pozbawiono regencji. Król postanowił ponownie przejąć bezpośrednie rządy. Aby zapobiec w przyszłości objęciu władzy przez szwagra, 23 listopada 1183 roku monarcha ogłosił dziedzicem swojego siostrzeńca Baldwina. Jednocześnie bezskutecznie starał się przekonać Sybillę do unieważnienia małżeństwa. Obrażony Gwidon wycofał się do swojego hrabstwa. Wojska królewskie odebrały mu Jaffę, Lusignan obronił jednak przed nimi swoje drugie miasto, Askalon. W 1185 roku spodziewający się rychłej śmierci Baldwin powierzył regencję hrabiemu Trypolisu, Rajmundowi. Kilka tygodni później zmarł. Jego szczątki spoczęły w kościele Świętego Grobu. W kulturze Tytułowy bohater powieści Zofii Kossak – Król trędowaty. Pojawia się w filmie Królestwo niebieskie Ridleya Scotta (2005). Plantageneci Królowie Jerozolimy Urodzeni w 1161 Zmarli w 1185

65650

https://pl.wikipedia.org/wiki/Tupac%20Shakur

Tupac Shakur

Tupac Amaru Shakur, również 2Pac i Makaveli (ur. 16 czerwca 1971 w Nowym Jorku jako Lesane Parish Crooks, zm. 13 września 1996 w Las Vegas) – amerykański raper, poeta, aktor i aktywista społeczny. W oficjalnych dokumentach został zapisany jako Lesane Parish Crooks. Dopiero gdy jego matka, Alice Faye Williams (po ślubie Afeni Shakur), poślubiła Lumumbę Abdula Shakura, otrzymał nowe imię Tupac Amaru (zob. Tupac Amaru II). Według Black Entertainment Television był najbardziej wpływowym raperem w historii, natomiast magazyn Rolling Stone umieścił go na 86. miejscu wśród 100 największych artystów wszech czasów. Życiorys Dzieciństwo Tupac Shakur już jako dziecko przejawiał talent artystyczny. Matka zapisała go do The 127th Street Ensemble, grupy teatralnej, gdzie jako 12-latek zadebiutował na scenie jako Travis w Rising in the Sun (1983). Trzy lata później, w czerwcu 1986 roku, Shakurowie przenieśli się do Baltimore, gdzie młody Tupac zapisał się do Baltimore School for the Performing Arts, rozpoczynając naukę baletu, aktorstwa i poezji. Właśnie w Baltimore Shakur napisał swój pierwszy rapowy tekst i występował pod pseudonimem MC New York. Nie udało mu się ukończyć tej szkoły. Wraz z resztą rodziny przeprowadził się po raz kolejny (1988), tym razem do Marin City w Kalifornii. W sierpniu 1988 roku jego ojczym Mutulu Shakur został skazany na 60 lat więzienia za udział w napadzie. Rząd Stanów Zjednoczonych utrzymuje, że towarzysze Mutulu ze świata politycznego tworzyli organizację przestępczą. Po skazaniu ojczyma Tupaca, jego matka wpadła w uzależnienie narkotykowe. Miała również wiele kryminalnych zatargów. Raper, nie mogąc znieść widoku staczającej się na dno matki, wyprowadził się do opuszczonego domu, gdzie mieszkał wraz z przyjaciółmi. Wzrost popularności Rok 1990 okazał się przełomowy. Bliska przyjaciółka Shakura, Leila Steinberg, poznała go z zespołem Digital Underground. Wkrótce Tupac dołączył do tej grupy i przybrał tam przydomek Rebel of the Underground. Po roku występowania w grupie muzycznej, MC New York postanowił rozpocząć karierę solową. Pod koniec roku 1991 wydał debiutancki album 2Pacalypse Now. Międzyczasie udzielił się gościnnie w filmie, Miasto aniołów 2, gdzie zagrał rolę mordercy z getta. W grudniu Tupac złożył pozew w sądzie przeciwko miastu Oakland za pobicie go przez policjantów, po zatrzymaniu za „nieostrożne przechodzenie przez jezdnię”. Domagał się od miasta kwoty dziesięciu milionów dolarów, jednak ostatecznie otrzymał 42 000 dolarów odszkodowania. Na początku roku 1993 ukazał się drugi album Strictly 4 My N.I.G.G.A.Z. Płyta otrzymała status platynowej, a Tupac otrzymał nominację do nagrody Grammy w kategorii „Najlepszy debiut”. Zagrał również w filmie Poetic Justice – Film o miłości u boku Janet Jackson. Pod koniec roku do sądu trafił pozew pewnej 19-letniej kobiety, która oskarżyła Shakura i dwie inne osoby, które przebywały z nim w hotelu o molestowanie seksualne i gwałt. W 1994 roku na ekrany wszedł kolejny film z jego udziałem – Nad obręczą. W listopadzie tego samego roku, miała finał sprawa o gwałt. Shakur został skazany za jeden z trzech postawionych mu zarzutów – nadużycie seksualne (dotykanie pośladków). Dzień przed rozprawą miało miejsce zajście, które odbiło się na jego karierze i życiu. 30 listopada 1994 roku o godzinie 0:20 w studiu nagraniowym Quad Records w Nowym Jorku został pięciokrotnie postrzelony, a następnie obrabowany z biżuterii i pieniędzy o łącznej wartości 40 tys. dolarów. Kilkanaście godzin po operacji wypisał się ze szpitala w obawie o swoje życie. O zlecenie tego zamachu na swoje życie obwinił swoich rywali ze wschodniego wybrzeża – P. Diddy’ego i Notoriousa B.I.G. (co podkreślił w utworze „Hit ’Em Up”). To wydarzenie było początkiem muzycznej wojny pomiędzy wschodnim a zachodnim wybrzeżem Stanów Zjednoczonych. Dalsze życie 15 lutego 1995 artysta zaczął odsiadywać wyrok w więzieniu Clinton Correctional Facility w stanie Nowy Jork. W tym czasie miała miejsce premiera kolejnego albumu, Me Against the World, który okazał się jeszcze większym sukcesem, niż poprzedni. Po siedmiu miesiącach od premiery, płyta otrzymała status podwójnej platyny. Po 11 miesiącach spędzonych w zakładzie karnym, wyszedł na wolność. Przyczynił się do tego Marion „Suge” Knight, który wpłacił kaucję w wysokości 1.4 mln dolarów. W zamian za to, Shakur podpisał kontrakt, w którym zobowiązał się do nagrania trzech płyt dla wytwórni Knighta – Death Row Records. 13 lutego 1996 roku (7 miesięcy przed śmiercią) ukazał się album All Eyez on Me, który otrzymał status platynowej płyty w 4 godziny od czasu premiery. Był to pierwszy dwupłytowy album w historii hip-hopu. 27 utworów z płyty zostało nagrane w około 14 dni. Tymczasem Tupac zaręczył się z Kidadą Jones (córką Quincy’ego Jonesa). Wystąpił także w dwóch nowych filmach – Klincz oraz Brudny glina. W maju 1996 ukazał się singel „2 of Amerikaz Most Wanted” ze Snoop Doggiem, a w czerwcu „Hit ’Em Up” – singel, w którym atakuje raperów ze Wschodniego Wybrzeża (Notorious B.I.G., Junior Mafia, P. Diddy, Mobb Deep, Chino XL, Fugees). W międzyczasie ukończył materiał na kolejną płytę, której premiera była przewidziana na październik. Śmierć 7 września 1996 r. raper i aktor przybył do hotelu MGM Grand w Las Vegas, aby zobaczyć walkę bokserską między swoim przyjacielem Mikiem Tysonem a Bruce’em Seldonem. Kiedy wraz ze swoją ekipą opuszczał hotel, doszło do pozornie niegroźnego incydentu, w którym główną rolę odegrał członek wrogiego gangu South Side Compton Crips, Orlando „Baby Lane” Anderson. Został on pobity przez świtę Shakura, ponieważ kilka tygodni wcześniej ukradł jednemu z pracowników Death Row Records złoty łańcuch z logo wytwórni. Kilka godzin później kawalkada luksusowych samochodów, w których znajdowali się członkowie Mob Piru Bloods i pracownicy Death Row Records, zatrzymała się naprzeciwko hotelu Maxim na czerwonym świetle. Prowadził ją, za kierownicą czarnego BMW 750, Marion „Suge” Knight, obok niego siedział Tupac. Przez przejście dla pieszych z obydwu stron ulicy przechodzili turyści, co nie pozwalało samochodom szybko ruszyć z miejsca. Z prawej strony BMW pojawił się biały Cadillac, z którego oddano 12 strzałów. Pięć z nich raniło Shakura. Dwa z pocisków godziły go w klatkę piersiową, jeden w miednicę, jeden odstrzelił mu część palca wskazującego u prawej ręki, a ostatni ugodził go w ramię. Zmarł w wieku 25 lat w University Medical Center 13 września, co zostało ogłoszone o godzinie 16:03 czasu miejscowego, na skutek odniesionych ran, sześć dni po strzelaninie. Według Associated Press, 29 września 2023 roku policja w Las Vegas aresztowała Duane’a „Keffe D” Davisa, który został oskarżony o morderstwo Tupaca z użyciem śmiercionośnej broni. Twórczość poetycka Tupac Shakur oprócz działalności aktorskiej i muzycznej, tworzył także wiersze. Ukazał się tomik wierszy Tupaca pt. The Rose that Grew from Concrete, czyli Róża, która wyrosła na betonie. Życie osobiste, literatura, poglądy i religia Tupac był zapalonym czytelnikiem. Inspirował się wieloma pisarzami, takimi jak: William Shakespeare, Niccolò Machiavelli, Donald Goines, Sun Zi, Kurt Vonnegut, Michaił Bakunin, Maya Angelou, Alice Walker i Khalil Gibran. Michael Eric Dyson w swojej książce Holler If You Hear Me: Searching for Tupac Shakur opisał jak podczas wizyty w domu przyjaciółki i promotorki Tupaca, Leili Steinberg, odnalazł „morze książek”, które należały kiedyś do rapera. Shakur nigdy nie wspominał o przynależności do konkretnej religii, ale teksty jego utworów (np. Only God Can Judge Me) i wierszy (np. The Rose That Grew from Concrete) sugerują, że wierzył w Boga. Oznacza to, że można go uznać za teistę. Wierzył, że uczynione dobro i zło wobec innych wraca do człowieka. W wywiadach przyznał, że codziennie się modli. Wierzył, że człowiek który idzie do nieba śpi spokojnie bez koszmarów. Na plecach posiadał wytatuowany krzyż oraz od czasu do czasu nosił naszyjnik z krzyżem. Shakur politycznie związany był z Ligą Młodzieży Komunistycznej USA w Baltimore, w młodości spotykał się z córką lidera miejscowej Komunistycznej Partii USA. Dyskografia Albumy studyjne wydane za życia 2Pacalypse Now (1991) Strictly 4 My N.I.G.G.A.Z. (1993) Me Against the World (1995) All Eyez on Me (1996) Albumy studyjne wydane pośmiertnie The Don Killuminati: The 7 Day Theory (1996) (jako Makaveli) R U Still Down? (Remember Me) (1997) Until the End of Time (2001) Better Dayz (2002) Loyal to the Game (2004) Pac’s Life (2006) Kompilacje Greatest Hits (1998) The Lost Tapes (2000) The Rose That Grew From Concrete (2000) The Prophet: The Best of the Works (2003) Nu-Mixx Klazzics (2003) Tupac: Resurrection (2003) 2Pac Live (2004) The Rose, Vol. 2 (2005) Live at the House of Blues (2005) The Prophet Returns (2005) Nu-Mixx Klazzics Vol. 2 (2007) Best of 2Pac, Part 1: Thug (2007) Best of 2Pac, Part 2: Life (2007) Wspólnie z innymi artystami Thug Life: Volume 1 (z Thug Life) (1994) Still I Rise (z Outlawz) (1999) Filmografia Filmy Dokumenty Przypisy Amerykańscy aktorzy filmowi Amerykańscy raperzy Amerykańscy poeci XX wieku Zdobywcy diamentowych płyt Ofiary zabójstw Muzycy związani z Nowym Jorkiem Ludzie urodzeni w Nowym Jorku Urodzeni w 1971 Zmarli w 1996

94707

https://pl.wikipedia.org/wiki/Uroczysto%C5%9B%C4%87%20Wszystkich%20%C5%9Awi%C4%99tych

Uroczystość Wszystkich Świętych

Uroczystość Wszystkich Świętych () – w Kościele katolickim uroczystość ku czci wszystkich chrześcijan, którzy osiągnęli stan zbawienia i przebywają w niebie, obchodzona corocznie w dniu 1 listopada, treściowo połączona z następującym po niej obchodem liturgicznym Dnia Zadusznego. W doktrynie Kościoła katolickiego jest wyrazem wiary w obcowanie świętych i powszechne powołanie do świętości. Kościół katolicki Historia Starożytność Uważa się, że uroczystość Wszystkich Świętych wywodzi się ze wspominania w jednym, wybranym dniu, wszystkich męczenników chrześcijańskich. Obchody takie, w różnych Kościołach wschodnich prowincji Cesarstwa Rzymskiego, wprowadzano w IV wieku. Ich daty były zróżnicowane lokalnie, ale najczęściej przypadały w okresie Wielkanocy. Efrem Syryjczyk zanotował, że w połowie IV wieku, w Edessie obchodzono wspomnienie wszystkich męczenników 13 maja. Według kalendarza z Nikomedii z IV wieku, przypadało ono na pierwszy piątek po Wielkanocy. Ten termin przyjął w V wieku Kościół perski, zachował się on współcześnie w kalendarzu Kościoła chaldejskiego. Jan Chryzostom wspomniał na początku V wieku, że w Konstantynopolu obchodzono laudację wszystkich męczenników chrześcijańskich, z całego świata, w pierwszą niedzielę po Zesłaniu Ducha Świętego. Termin ten potwierdzają bizantyjskie kalendarze liturgiczne. Średniowiecze Najstarsze świadectwa przeniesienia do Rzymu bizantyjskiego zwyczaju wspominania wszystkich męczenników w pierwszą niedzielę po Zesłaniu Ducha Świętego pochodzą z końca V wieku. W VI wieku obchody te rozszerzono w Rzymie na wszystkich zmarłych, którzy osiągnęli stan zbawienia. Jednak pod koniec VI wieku papież Grzegorz Wielki wykreślił to wspomnienie z rzymskiego kalendarza liturgicznego. Według części świadectw z VII wieku, obchody ku czci wszystkich świętych przeniesiono na święto ku czci apostołów Piotra i Pawła, 28 czerwca, lub dzień następny po tym święcie. Inne świadectwa informują, że w VII wieku obchodzono wspomnienie wszystkich męczenników 13 maja, a dało temu terminowi początek przeniesienie przez papieża Bonifacego IV relikwii najbardziej czczonych męczenników do panteonu. Świętowanie 1 listopada w Rzymie rozpoczęto najprawdopodobniej w roku 741. Papież Grzegorz III ufundował wówczas oratorium w bazylice św. Piotra na Watykanie in honorem Salvatoris, sanctae Dei genitricis semperque virginis Mariae dominae nostrae, sanctorumque apostolorum, martyrum quoque et confessorum Christi, perfectorum iustorum, czyli ku czci Zbawiciela, Maryi, apostołów, męczenników i wyznawców. W dokumencie fundacyjnym papież polecił odprawiać w tym oratorium modlitwy do Wszystkich Świętych w dniu 1 listopada. 1 listopada wprowadzono w Rzymie najprawdopodobniej pod wpływem dawnego zwyczaju, występującego u Anglosasów i Franków. Liczne bowiem świadectwa z IX wieku przekazują, że w Anglii i państwie Franków obchodzono 1 listopada uroczystość zwaną sollemnitas sanctissima. W związku z tym uważa się, że Wszystkich Świętych ma genezę przedchrześcijańską. Germanie oraz Celtowie organizowali jesienią uroczystości ku czci zmarłych zwane Samhain. Niektórzy uczeni wiążą Wszystkich Świętych z obrzędowością celtycką, ponieważ rok kalendarzowy i obrzędowy Celtów rozpoczynał się w listopadzie W roku 835 papież Grzegorz IV zwrócił się do cesarza Ludwika Pobożnego, aby ten wprowadził obowiązkowe obchody uroczystości sollemnitas sanctissima 1 listopada w całym cesarstwie. W roku 935 papież Jan XI wyznaczył na 1 listopada osobną uroczystość Wszystkich Świętych, które miało obowiązywać w całym Kościele. Wprowadził też wigilię tego święta. W roku 1475 papież Sykstus IV ustanowił w dniu 1 listopada obowiązkową dla wszystkich wiernych uroczystość i dołączył do niej oktawę obchodów. Wigilia i oktawa zostały zniesione w roku 1955 przez papieża Piusa XII. Obchody liturgiczne Obchody liturgiczne Wszystkich Świętych obejmują oficjum oraz uroczystą mszę. Sposoby odmawiania oficjum i odprawiania mszy, były w średniowieczu zróżnicowane lokalnie, bowiem Stolica Apostolska nie wprowadziła jednolitego formularza dla uroczystości 1 listopada. Wszystkie ryty opierały teksty liturgiczne na rozdziale siódmym Apokalipsy św. Jana: Potem ujrzałem: a oto wielki tłum, którego nie mógł nikt policzyć, z każdego narodu i wszystkich pokoleń, ludów i języków, stojący przed tronem i przed Barankiem. Odziani są w białe szaty, a w ręku ich palmy. I głosem donośnym tak wołają: «Zbawienie u Boga naszego, Zasiadającego na tronie i u Baranka». A wszyscy aniołowie stanęli wokół tronu i Starców, i czworga Zwierząt, i na oblicza swe padli przed tronem, i pokłon oddali Bogu, mówiąc: «Amen. Błogosławieństwo i chwała, i mądrość, i dziękczynienie, i cześć, i moc, i potęga Bogu naszemu na wieki wieków! Amen». Dopiero w XVI wieku jednolity, obowiązujący w Kościele formularz zatwierdził i polecił stosować na całym świecie sobór trydencki. Formularz ten został stopniowo upowszechniony w całym Kościele katolickim. Wszystkie średniowieczne warianty oficjum zawierały psalmy wskazujące na powszechne powołanie ludzi do świętości. Współcześnie zachowano trzy najbardziej znane średniowieczne hymny – Christe caelorum habitater alme w godzinie czytań, Iesu, salvator saeculi w jutrzni oraz Christe, redemtor omnium, conserva w nieszporach. Formularz trydencki zachował, z różnych średniowiecznych rytów, introit Gaudeámus, kolektę Omnípotens sempitérne Deus, czytanie siódmego rozdziału Apokalipsy, graduał Timéte Dóminum, offertorium Iustórum ánimæ, modlitwę nad darami Múnera tibi, antyfonę na komunię Beáti mundo corde oraz modlitwę po komunii Da, quǽsumus, Dómine. Po soborze watykańskim II zmieniono tekst czytania, modlitw nad darami i po komunii, a także wprowadzono specjalną prefację oraz uroczystą formułę błogosławieństwa. Zwyczaje w Polsce W dniu Uroczystości Wszystkich Świętych, a także następnego dnia (Dzień Zaduszny, 2 listopada) Polacy odwiedzają cmentarze, aby ozdobić groby swoich bliskich kwiatami i zapalić znicze (dzień Zaduszny, zwany też Zaduszkami, dla katolików łacińskich i wielu innych chrześcijan, to dzień modlitw za wszystkich wiernych zmarłych). Dzień ten był dniem wolnym od pracy, również w czasach PRL-u, ale kładziono nacisk na świecki charakter i nazywano go Świętem Zmarłych, Dniem Zmarłych lub Dniem Zmarłych i Poległych. Święta prawosławne W Kościele prawosławnym nie ma tradycji modlitwy za zmarłych w dniu 1 listopada, ale ze względu na wiernych (szczególnie mieszane rodziny), którzy np. w Polsce w tym dniu idą również odwiedzić groby swoich bliskich, gdzieniegdzie na cmentarzach wznoszone są modlitwy w intencji zmarłych. Modlitwy za zmarłych odbywają się w 3, 9 i 40 dniu po pochówku oraz w pierwszą rocznicę od pochówka. Okresem szczególnych modlitw za zmarłych jest czas od Zmartwychwstania do Pięćdziesiątnicy. Występują dwie soboty szczególnych modlitw za zmarłych nazywane Powszechnymi Sobotami Dusz („Sobotami Rodzicielskimi”). Pierwsza to tzw. sobota mięsopustna przypadająca przed Wielkim Postem, druga to sobota przed świętem Pięćdziesiątnicy. Szczególne dni, gdy wierni odwiedzają groby zmarłych to: sobota poprzedzająca dzień św. Dymitra z Tesaloniki (Dymitriewskaja Roditielskaja Subbota), Niedziela Przewodnia oraz święto Radonicy wypadające w dziesiąty dzień po Passze. Druga, trzecia i czwarta sobota Wielkiego Postu uznawane są jako dni modlitwy za zmarłych, ale nie są równoznaczne powszechnym sobotom wspominania zmarłych. Inne wyznania Niektóre wyznania chrześcijańskie nie obchodzą uroczystości Wszystkich Świętych (m.in. Świadkowie Jehowy, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego). Świadkowie Jehowy nie wierzą w nieśmiertelność duszy, dlatego też odrzucają wszelkie praktyki i zwyczaje wynikające z tego poglądu, wskazując na pogańskie pochodzenie tej uroczystości. Zobacz też Día de los Muertos – meksykański Dzień Zmarłych dziady wiosenne wspomnienie zmarłych Halloween Samhain Noc Walpurgii Radonica nekrolatria pańska skórka, miodek turecki, Rura Przypisy Bibliografia Święta chrześcijańskie Dni wolne od pracy Kościół katolicki w Polsce

4073161

https://pl.wikipedia.org/wiki/Letnie%20Igrzyska%20Olimpijskie%202024

Letnie Igrzyska Olimpijskie 2024

XXXIII Letnie Igrzyska Olimpijskie (oficjalnie Igrzyska XXXIII Olimpiady) – letnie igrzyska olimpijskie, które odbędą się w Paryżu w 2024 roku. Gospodarz igrzysk został ogłoszony 13 września 2017 roku podczas 131. Sesji MKOl w Limie. Paryż był już dwukrotnie gospodarzem letnich igrzysk, w latach 1900 i 1924. Hasło "Igrzyska szeroko otwarte" (eng. Games wide open; fr. Ouvrons grand les jeux). Miasta aplikujące Paryż W czerwcu 2015 roku stolica Francji oficjalnie ogłosiła rozpoczęcie starań o organizację Letnich Igrzysk Olimpijskich w 2024 roku. Była to pierwsza próba Paryża o igrzyska olimpijskie od czasu aplikacji o organizację tych zawodów w 2012 roku, przegranych z Londynem. 31 lipca 2017 roku, za porozumieniem z kandydaturą Los Angeles, Paryż został jedynym kandydatem do organizacji Letnich Igrzysk Olimpijskich w 2024 roku. Aplikacje anulowane Los Angeles Największe miasto stanu Kalifornia organizowało już Letnie Igrzyska Olimpijskie w 1932 i 1984 roku. Po raz pierwszy informacja o staraniach Los Angeles o organizację tego wydarzenia w 2024 roku ogłoszono w kwietniu 2014 roku. W lipcu 2015 roku, po rezygnacji Bostonu, miasto zostało oficjalnym kandydatem Stanów Zjednoczonych do organizacji igrzysk. 31 lipca 2017 roku, za porozumieniem z kandydaturą Paryża, Los Angeles zrezygnowało z ubiegania się o termin 2024 roku w zamian za organizację Letnich Igrzysk Olimpijskich w 2028 roku. Budapeszt Stolica Węgier została nominowana przez Węgierski Komitet Olimpijski jako kandydat do organizacji igrzysk w 2024 roku w czerwcu 2015 roku. W wyniku nasilającego się niezadowolenia mieszkańców miasta, Budapeszt wycofał swoją kandydaturę 22 lutego 2017 roku. Hamburg Po raz ostatni Niemcy gościły Letnie Igrzyska Olimpijskie w 1972 roku w Monachium. Kandydatura została oficjalnie ogłoszona w marcu 2015 roku, ale z powodu negatywnego wyniku referendum, została wycofana 29 listopada 2015 roku. Rzym Stolica Włoch organizowała wcześniej Letnie Igrzyska Olimpijskie w 1960 roku. Rzymska kandydatura została oficjalnie ogłoszona w grudniu 2014 roku. Ostatecznie włoska oferta została wycofana 17 października 2016 roku. Wybór organizatora Decyzja o wyborze Paryża jako miasta organizującego igrzyska olimpijskie w 2024 roku została ogłoszona 13 września 2017 roku na 131. Sesji Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego w Limie. Stolica Francji była jedynym kandydatem do organizacji tych zawodów. Był to wynik porozumienia z kandydaturą Los Angeles, które w zamian za rezygnację z ubiegania się o termin w 2024 roku zostało tego samego dnia organizatorem igrzysk olimpijskich w 2028 roku. Dyscypliny sportowe Uczestnicy Letnich Igrzysk Olimpijskich 2024 będą zmagać się w 38 dyscyplinach. 8 grudnia 2020 MKOl podjął decyzję o wprowadzeniu breakdance'u do programu olimpijskiego. Kalendarz Sporządzony na podstawie: Klasyfikacja medalowa Linki zewnętrzne Oficjalna strona Przypisy Letnie Igrzyska Olimpijskie 2024

186987

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pokolenie%20X

Pokolenie X

Pokolenie X () – pokolenie ludzi urodzonych w drugiej połowie XX w., którzy nie wiedzą, dokąd mają zmierzać, społeczeństwo zagubione w chaosie współczesności, wykreowanych przez modę wzorców, szukające odpowiedzi na trudne pytania i szukające sensu własnej egzystencji. Symbol X oznaczać ma niewiadomą. Określenie to dotyczy ludzi urodzonych w latach 60. i 70. XX wieku (według niektórych źródeł w latach 1965–1980, według innych do 1961–1985). W Polsce ludzi z pokolenia X nazywa się także pokoleniem PRL, w niektórych publikacjach określa się pokolenie X w Polsce jako ludzi urodzonych w latach 1976–1985, natomiast ludzie urodzeni w latach 1966–1975 są określani jako pokolenie przełomu. Czasami zwane również pokoleniem Nic na serio. W innych krajach przyjmuje się nieco inne daty, np. w USA do 1980 lub 1981 (według rządowej agencji United States Census Bureau, kolejne pokolenie Y obejmuje ludzi urodzonych w latach 1982–2000). Istnienie pokoleń na rynku pracy podawane jest obecnie w wątpliwość, ponieważ nie ma obecnie przekonujących dowodów naukowych, które potwierdzałyby powszechne przekonanie, iż ludzie mający pochodzić z pokolenia X różnią się w jakiś istotny sposób od ludzi mających pochodzić z innych pokoleń, pod względem postrzegania pracy zawodowej. Stereotyp pokolenia X Wyznacznikiem przynależności ma być tutaj abnegacja, nonszalancki styl i sposób życia, bezbarwność. Często mają to być ludzie odrzucający świat wykreowany przez marketing i system, żyjący niekiedy bez celu, autorytetów lub po prostu , cierpiący na Weltschmerz, odrzucający wyścig szczurów. Natomiast wyznacznikiem nie jest wykształcenie, wiara itd. Nie mogą jednak należeć do tej grupy ludzie rzucający się w wir konsumpcjonizmu, pracownicy korporacji, których celem jest właśnie wyścig szczurów, konsumpcjonizm oraz snobizm. Przekonania na temat pokoleń mają charakter stereotypów, czyli krzywdzących i nieuprawomocnionych uogólnień, w których o istotnych cechach konkretnej indywidualnej osoby wydaje się sądy jedynie na podstawie jej przynależności do określonego pokolenia. Pokolenie X w kulturze Film Clerks – Sprzedawcy (1994) (1996) Orbitowanie bez cukru, Reality Bites (1994) Trainspotting (1996) Podziemny krąg, Fight Club (1999) Samotni, (2000) Pokolenie P, Prozac Nation (2001) Don’s Plum (2001) Bolączka sobotniej nocy (2003) Silverman (2004) Krew z nosa (2004) Marco P. i złodzieje rowerów (2005) Sobowtór (2006) Czeka na nas świat (2006) Nie panikuj! (2007) Muzyka My Generation rapcorowego zespołu Limp Bizkit (2000) Tomasz Żółtko w albumie „Targ Mięsny” zawarł utwór „Generacja X” w którym ironicznie opisuje ten stereotyp ludzi jako myślących irracjonalnie, uciekających w duchowość wschodu, hedonizm („po nas choćby potop”) i romantyczne poleganie na uczuciach. Zobacz też pokolenie C pokolenie Y pokolenie Z pokolenie Alfa Mcpraca konsumpcjonizm rewolucja seksualna Przypisy Bibliografia Douglas Coupland, Pokolenie X. Opowieści na czas przyśpieszającej kultury, Warszawa 1998, Jan Sowa, Sezon w teatrze lalek i inne eseje, Kraków 2003, Piotr Marecki, Jan Sowa (red.), Frustracja. Młodzi o Nowym Wspaniałym Świecie, Kraków 2003, Wydawnictwo Rabid, Linki zewnętrzne Pokolenia na rynku pracy – czy naprawdę istnieją? Dlaczego wciąż wierzymy w różnice między pokoleniami na rynku pracy? Kultura masowa Socjologia kultury XX wiek

1033395

https://pl.wikipedia.org/wiki/Piotr%20Polk

Piotr Polk

Piotr Polk (ur. 22 stycznia 1962 w Kaletach) – polski aktor teatralny, telewizyjny, filmowy i dubbingowy, piosenkarz. Życiorys Pochodzi z Górnego Śląska. W jego domu rodzinnym mówiło się po niemiecku lub w gwarze śląskiej. Polszczyzny ogólnej nauczył się dopiero przed egzaminami do szkoły aktorskiej. Uczył się w technikum elektrycznym w Kaletach. Ukończył szkołę muzyczną, gdzie uczył się gry na akordeonie, fortepianie, perkusji i gitarze. . W 1986 ukończył PWSFTviT im. Leona Schillera w Łodzi. Jeszcze w czasie studiów zadebiutował na szklanym ekranie epizodyczną rolą w miniserialu Żuraw i czapla (1985). W 1989 zagrał Zygmunta III Wazę w serialu historycznym Kanclerz. W 1990 wyjechał do Francji, gdzie mieszkał przez kolejne trzy lata. Po powrocie do Polski zagrał księdza Andrzeja Zagórskiego w Plebanii (2001–2002, 2005), kapelana Brzęczyka w Bao-Bab, czyli zielono mi (2003) i Olgierda w Codzienna 2 m. 3 (2006–2007). Ogólnopolską rozpoznawalność zapewniły mu serialowe role: Ryszarda Majewskiego w Samym życiu (2002–2008) i Konrada Kowalczyka, ojca głównej bohaterki w Kopciuszku (2006–2007). W 2007 został finalistą drugiej edycji programu rozrywkowego Polsatu Jak oni śpiewają. Od 2008 gra młodszego inspektora Oresta Możejkę w serialu TVP1 Ojciec Mateusz. Wydał dwa muzyczne albumy studyjne: Polk in Love (2008) i Mój film (2011), za których sprzedaż odebrał certyfikat złotej płyty w Polsce. W latach 2012–2014 kreował postać chirurga i profesora Krzysztofa Florczyka w Lekarzach. W latach 2017–2020 występował w roli doktora Roberta Kowalczyka w serialu W rytmie serca. W 2018 był jednym z bohaterów reality show Lepiej późno niż wcale, a w 2019 zasiadł gościnnie w jury w jednym odcinku 11. edycji programu Twoja twarz brzmi znajomo. Życie prywatne W latach 1986–1993 był mężem Hanny Wryczy (zm. 2019), a w latach 2000–2011 Magdaleny Wołłejko; oba małżeństwa zakończyły się rozwodami. W 2015 poślubił Joannę Gajewską. Jego pasierbicą jest posłanka Koalicji Obywatelskiej Aleksandra Gajewska. Dyskografia Praca w teatrze 1986–1987: Teatr Powszechny w Łodzi 1987–1992: Teatr Studio w Warszawie od 1997: Teatr Syrena w Warszawie Teatr Kamienica w Warszawie Filmografia 1985: Żuraw i czapla jako kolega Kasi 1986: Cudowne dziecko jako pielęgniarz 1987: Śmierć Johna L. jako gitarzysta Wojtek 1988: I skrzypce przestały grać (And the Violins Stopped Playing) jako Roman Mirga 1989: Kanclerz jako Zygmunt III Waza, król Polski (odc. 5) 1989: Lawa jako Ludwik Nabielak 1989: Mefisto walc jako Stefan 1989: Stan strachu jako aktor 1989: Sztuka kochania jako Piotr, narzeczony Anny 1990: Napoleon jako mężczyzna w salonie Zimmera (odc. 2) 1991: Panny i wdowy jako rosyjski zesłaniec 1991: Panny i wdowy (serial) jako rosyjski zesłaniec (odc. 2) 1992: Sprawa kobiet (Le Violeur Impuni) jako lekarz Philippe 1993: Kuchnia polska jako Dziurawiec (odc. 6) 1993: Lepiej być piękną i bogatą 1993: Lupus 1993: Lista Schindlera jako Leo Rosner 1993: Tylko strach jako Jerzy 1993: Nowe przygody Arsène’a Lupin (Les Nouveaux Exploits d'Arsène Lupin) (odc. Cesarska tabakierka (La Tabatière de l'empereur)) 1994: Dama kameliowa jako dandys na licytacji 1994: Podróż do Polski (Voyage en Pologne) 1994: Zespół adwokacki jako prokurator (odc. 11, 12) 1995: Doktor Semmelweis (Docteur Semmelweis) jako Gruber 1995: Pułkownik Kwiatkowski jako komendant transportu repatriantów zza Buga 1997: Zaklęta jako Piotr 1998: Demony wojny według Goi jako żołnierz rozprowadzający 1998: Matki, żony i kochanki jako lekarz, znajomy Wandy (seria II) 1999: Lot 001 jako steward Piotr (odc. 1, 3-12) 1999: Miodowe lata jako Dominik (odc. 14) 2000: 13 posterunek 2 jako kelner (odc. 25) 2001–2002: Marzenia do spełnienia jako Jan Kostrzewa 2001–2005: Plebania jako Andrzej Zagórski, były ksiądz, mąż Anny Stajniak (odc. 75, 77, 84, 86, 93, 94, 151, 152, 156, 157, 198, 200-202, 224, 523-525) 2001: Zostać miss jako projektant mody Jean-Pierre Fo (odc. 8,13) 2002: Psie serce jako Czarek 2002–2008: Samo życie jako Ryszard Majewski, były mąż Marii Majewskiej, kochanek Marty Ignis, a potem Olgi Frączak 2002: Sfora jako lekarz w Szpitalu Wolskim (odc. 5, 6) 2003: Bao-Bab, czyli zielono mi jako kapelan porucznik Brzęczyk 2003: Na dobre i na złe jako Tomasz „Ostry”, przyjaciel Nowickiego (odc. 151) 2003: Zaginiona jako mecenas Grzegorz Skłodowski (odc. 5) 2004–2005: Oficer jako mecenas Grzegorz Skłodowski (odc. 6, 12, 13) 2005: Wiedźmy jako mecenas Janusz Nowacki (odc. 1, 2, 5, 7) 2006–2007: Kopciuszek jako Konrad Kowalczyk, ojciec Blanki 2006–2007: Codzienna 2 m. 3 jako Olgierd, reżyser telenoweli „Blaski i cienie” (odc. 25, 26, 35, 36, 39, 41-44, 47-49, 51-54, 56-58, 60, 63, 66-71) od 2008: Ojciec Mateusz jako młodszy inspektor Orest Możejko 2008: Hotel pod żyrafą i nosorożcem jako adwokat Petuń (odc. 2) 2009: Miasto z morza jako Lebrack 2009: Miasto z morza (serial) jako Lebrack 2009: Naznaczony jako Patryk Drzewiecki (odc. 12( 2011: Układ warszawski jako Donimirski (odc. 6) 2011: Życie nad rozlewiskiem jako Juliusz Maksymilian Ordon (odc. 1) 2012: Hotel 52 jako Janusz Kujawa (odc. 70) 2012: Kanadyjskie sukienki jako Zygmunt, mąż Barbary 2012–2014: Lekarze jako Krzysztof Florczyk 2013: 2XL jako Piotr Jarema, szef Agaty (odc. 1-6, 9, 11-13) 2014: Lekarze nocą jako Krzysztof Florczyk (odc. 10, 13) 2015: Prawo Agaty jako Rafał Zagórny (odc. 90) 2016: 7 rzeczy, których nie wiecie o facetach jako producent 2017–2020: W rytmie serca jako Robert Nowakowski 2017: Na układy nie ma rady jako Lech Pazerny 2019: Jak poślubić milionera jako Eryk Krol 2019: DNA jako Piotr Kalinowski Polski dubbing 2003: Radiostacja Roscoe jako dyrektor Waller 2004: Harry Potter i więzień Azkabanu jako Remus Lupin 2007: Harry Potter i Zakon Feniksa jako Remus Lupin 2009: Harry Potter i Książę Półkrwi jako Remus Lupin 2010: Harry Potter i Insygnia Śmierci. Część I jako Remus Lupin 2010: Legendy sowiego królestwa: Strażnicy Ga’Hoole jako Kludd 2011: Auta 2 jako Francesco Bernoulli 2011: Harry Potter i Insygnia Śmierci. Część II jako Remus Lupin 2013: Muppety: Poza prawem jako Jean Pierre Napoleon 2016: Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów jako Howard Stark 2017: Gwiezdne wojny: Ostatni Jedi jako Włamywacz Arcymistrz 2017: Przygody Ichaboda i Pana Ropucha jako Narrator 2019: Król Lew jako Zazu Role teatralne Teatr Studio w Warszawie 1986: Zagraj to jeszcze raz (reż. Adam Hanuszkiewicz) 1988: Działania uboczne (reż. Adam Hanuszkiewicz) Teatr Syrena w Warszawie 1997: Rozkoszna dziewczyna (reż. Barbara Borys-Damięcka) 1998: Wieczór kawalerski (reż. Cezary Morawski) 1998: Machiavelli (reż. Artur Barciś) 1999: Księżyc nad Buffalo (reż. Cezary Morawski) 2000: Polaków życie seksualne (reż. Andrzej Zaorski) 2003: Klub hipochondryków (reż. Wojciech Malajkat) 2006: Klub hipochondryków 2, czyli... (reż. Wojciech Malajkat) 2012: Plotka (reż. Wojciech Malajkat) 2012: Trójka do potęgi (reż. Wojciech Malajkat) Krakowski Teatr Scena STU 2014: Kolacja z Gustavem Klimtem (reż. Krzysztof Jasiński) Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Absolwenci Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi Polscy aktorzy filmowi Polscy aktorzy telewizyjni Polscy aktorzy teatralni Polscy aktorzy dubbingowi Polscy wokaliści popowi Polacy pochodzenia niemieckiego< Aktorzy filmowi związani z Łodzią Aktorzy teatralni związani z Łodzią Ludzie urodzeni w Kaletach Urodzeni w 1962 Wyróżnieni sandomierskim Bene Meritus Zdobywcy złotych płyt Osobowości telewizyjne związane z Polsatem

523

https://pl.wikipedia.org/wiki/Babia%20G%C3%B3ra

Babia Góra

Babia Góra () – masyw górski w Paśmie Babiogórskim należącym do Beskidu Żywieckiego w Beskidach Zachodnich (według słowackiej terminologii są to Oravské Beskydy). Najwyższym szczytem jest Diablak (1725 m, według Geoportalu 1722,9, , czyli Diabelski Szczyt), często nazywany również Babią Górą, jak cały masyw. Jest najwyższym szczytem Beskidów Zachodnich i poza Tatrami najwyższym szczytem w Polsce, drugim co do wybitności (po Śnieżce). Zaliczany jest do Korony Gór Polski. Pochodzenie nazwy i legendy Pochodzenie nazwy Babia Góra tłumaczą liczne legendy ludowe. Jedna z nich mówi, że jest to kupa kamieni wysypanych przed chałupą przez babę – olbrzymkę, według innej to kochanka zbójnika, która skamieniała z żalu widząc, jak niosą jej zabitego ukochanego. Według innych legend nazwa góry pochodzi od tego, że w jaskiniach pod tą górą zbójnicy ukrywali swoje branki. Nazwa może też mieć powiązanie z niektórymi znaczeniami słowa baba (rodzaj ciasta lub kamienny posąg kultowy). Sławny wójt żywiecki, Andrzej Komoniecki, w swoim „Dziejopisie Żywieckim” pisał w sposób następujący (1728): Także w Babiej Górze jest góra albo gronik, na którym jest kamienna baba tak wyrośniona, a woda z niej idzie. Gdzie tam jest skała, z jednej strony nie przystępno do niej, a z drugiej połogo idzie, i stąd Babia Góra nazwana. Wysokość i wybitność masywu Babiej Góry sprawiła, że w XIX w. nadano jej nazwę Królowej Beskidów, z powodu bardzo zmiennej pogody nazywana też była Matką Niepogód lub Kapryśnicą, a ostatnio mieszkańcy Orawy nazywają ją także Orawską Świętą Górą. Topografia Masyw Babiej Góry rozciąga się od Przełęczy Jałowieckiej Północnej po przełęcz Krowiarki. Wyróżniają się w nim dwa wybitne wierzchołki; Diablak i Mała Babia Góra (1517 m), ale w głównej grani topografowie wyróżniają jeszcze wiele pomniejszych wierzchołków, grzbietów i przełęczy. W kierunku od zachodu na wschód są to: Jałowcowy Garb (1017 m), Przełęcz Jałowiecka Południowa (993 m), Mała Babia Góra (inaczej zwana Cylem, 1517 m), Niższy Cyl (ok. 1490 m), przełęcz Brona (1408 m), Złotnica, Kościółki (1620 m), Lodowa Przełęcz (1606 m), Pośredni Grzbiet, Diablak (1725 m), Siodło Bończy, Gówniak (inaczej Wołowe Skały, 1617 m), Kępa (1521 m), Sokolica (1367 m). Granią masywu biegnie Wielki Europejski Dział Wodny, a jej częścią zachodnią po Diablaka granica polsko-słowacka. Północne stoki masywu Babiej Góry ograniczone są przez dwa potoki: Jałowiecki Potok spływający spod Jałowieckich Przełęczy (Północnej i Południowej) oraz potok Jaworzynka spływający spod przełęczy Krowiarki. Łączą się one we wsi Zawoja w tzw. Widłach, tworząc rzekę Skawicę. Całe północne stoki masywu znajdują się w obrębie polskiej miejscowości Zawoja. Od strony południowej i wschodniej sytuacja jest bardziej skomplikowana. Tam masyw Babiej Góry ciągnie się od Półgórzanki na zachodzie po potoki Syhlec i Zubrzyca na wschodzie, a od dolnej części masywu aż po Czarną Orawę i Jezioro Orawskie ciągną się trzy niskie i długie grzbiety należące do Działów Orawskich: Dział Rabczycki, Dział Lipnicki i Dział Zubrzycki. Od tej strony stoki Babiej Góry należą do dwóch słowackich miejscowości – Orawska Półgóra i Rabczyce oraz czterech polskich: Lipnica Wielka, Kiczory, Lipnica Mała i Zubrzyca Górna. Wysokość względna Babiej Góry wynosi dla stoków południowych 900 metrów, a dla północnych 1100 metrów i jest największą poza Tatrami w Polsce. Babia Góra przewyższa otaczające ją szczyty o około 200–600 metrów. Cechuje ją również duża izolacja (duża odległość od innych gór porównywalnej lub większej wysokości). Geologia i rzeźba terenu Beskidy, w tym również Babia Góra, uległy wypiętrzeniu w trzeciorzędzie, na obszarze pierwotnie zajmowanym przez Prakarpaty. Babia Góra zbudowana jest z fliszu piaskowcowo-łupkowego o dużej miąższości, o wyraźnym podziale na warstwy podmagurskie (piaskowce, łupki i margle powierzchniowe w dolnych partiach masywu) i magurskie (piaskowce o miąższości do 750 m). W skałach masywu odkryto liczne skamieniałości – głównie fauny numulitowej. Epoka lodowa zapanowała w Karpatach przed 600 tys.lat. Powstały wówczas lodowce, których ślady (kary i jeziora polodowcowe) zachowały się w Tatrach i Karkonoszach. Prawdopodobnie w masywie babiogórskim występowały zjawiska glacjalne, lecz ich działalność została zatarta przez erozję okresu holocenu. Jedyną pozostałością lodowca, bądź pola firnowego, jest Kotlinka Suchego Potoku. W procesie erozji największe znaczenie miały tu ruchy masowe, szczególnie intensywne na północnych stokach masywu. Ich pozostałością są liczne, różnej wielkości osuwiska oraz występujące w ich strefach jeziorka osuwiskowe, takie jak: Mokry Stawek (największy), Zimny Stawek, Mały i Duży Orawski Stawek, Czarne Oko, Marków Stawek, Mały Stawek, Mułowy Stawek oraz okresowy Suchy Stawek. Północne, skaliste stoki charakteryzują się wyjątkowo dużym nachyleniem (do 70°), południowe są znacznie łagodniejsze. Partie wierzchołkowe pokrywa największe w całych polskich Beskidach Zachodnich rumowisko skalne. W masywie Babiej Góry zinwentaryzowano 24 jaskinie o łącznej długości 414,2 m. Większość dużych obiektów zlokalizowanych jest na południowych stokach masywu. Najdłuższą z nich jest zlokalizowana właśnie na południowym stoku Babiej Góry, już po polskiej stronie granicy, Dymiąca Piwnica o rozbudowanej sieci korytarzy, długości 86,5 m i deniwelacji 10,5 m. Nagromadzenie największych, stosunkowo głębokich (do 16 m) obiektów jaskiniowych zinwentaryzowano w rowach i szczelinach przygrzbietowych na południowych stokach Cylu. Największą z tych jaskiń jest Jaskinia w Małej Babiej Górze I o długości korytarzy 58,5 m. Przyroda Na Babiej Górze występuje 106 gatunków wątrobowców, w tym 20 podlegających ochronie. Jeden z nich to endemit europejski (Scapania helvetica), 8 to gatunki rzadkie i bardzo rzadkie. Flora mchów liczy 279 gatunków. Wśród nich jest 80 gatunków chronionych, 11 znajdujących się na „Czerwonej liście mchów zagrożonych w Europie”, 34 na „Czerwonej liście mchów zagrożonych w Polsce”. Wśród roślin naczyniowych naliczono 626 gatunków. Występują tu 23 gatunki ściśle chronione i 33 podlegające ochronie częściowej. 20% stanowią gatunki górskie, co świadczy o wysokogórskim charakterze tego masywu. Flora jest w dużym stopniu naturalna: 90% to gatunki rodzime, 7% stanowią gatunki obcego pochodzenia, ale dawno przybyłe (archeofity). Z rzadkich w Polsce gatunków roślin występują m.in. tojad morawski, wyblin jednolistny, rogownica alpejska, okrzyn jeleni, zimoziół północny, turzyca pchla, tocja alpejska, gnidosz Hacqueta. 4 z nich znajdują się w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin. W 1954 w masywie Babiej Góry (wraz ze szczytem Diablak) utworzono Babiogórski Park Narodowy. W uznaniu cennych walorów przyrodniczych, a zwłaszcza dobrze wykształconych i zachowanych pięter roślinności, Babiogórski Park Narodowy został wpisany w 1977 przez UNESCO na listę światowych rezerwatów biosfery. Historia Babia Góra wznosi się w głównym wododziale karpackim wielkim, wybijającym się masywem, dobrze widocznym zwłaszcza od południa i wschodu, z doliny Czarnej Orawy i Przełęczy Spytkowickiej, którymi już od średniowiecza biegł uczęszczany szlak zwany Polską Drogą, łączący Polskę z Węgrami. Już wówczas masyw ten występował pod swoją obecną nazwą. Znał ją Jan Długosz, który w swych Rocznikach, czyli kronikach sławnego Królestwa Polskiego (księga I: „Chorographia Regni Poloniae”, rozdział „Opisanie gór w Polsce”) notował (1468): Baba góra, bardzo wysoka, nad rzeką Sołą, bogata w rozmaite zioła, blisko miasteczka Żywca. Sam masyw zaczął być penetrowany wraz z dotarciem w ten rejon fali wędrownych pasterzy wołoskich, być może już z końcem średniowiecza. Na licznych polanach, wytworzonych z czasem w lasach Babiej Góry wypasano owce, zaś w najwyższych, naturalnie bezleśnych partiach (w piętrze halnym) – woły. Dla powiększenia pastwisk wycięto znaczne ilości kosodrzewiny. Po utworzeniu parku narodowego wypasu zakazano, a wiele polan zarosło lasem. Kosodrzewina odnowiła się i zajmuje znaczne obszary. Obecnie wypasa się owce jeszcze tylko na polanie Liniarka i Hali Śmietanowej Lipnickiej, nad Czarną Orawą w Lipnicy Wielkiej oraz w słowackim Bobrowie. W 1995 roku gminy po polskiej i słowackiej stronie Babiej Góry utworzyły Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich, którego celem jest zachowanie ludowej kultury, folkloru i tradycji tego obszaru i mieszkających tu Babiogórców (Górali Babiogórskich), a także rozwój turystyki pod Babią Górą. Turystyka Szlaki Piesze szlaki turystyczne: Główny Szlak Beskidzki: Markowe Szczawiny – przełęcz Brona – Babia Góra – Sokolica – Przełęcz Lipnicka z Markowych Szczawin 1:30 h (↓ 1:10 h), z przełęczy Brona 1 h (↓ 0:45 h) z przełęczy Krowiarki 2:30 h (↓ 1:30 h), z Sokolicy 1:30 h (↓ 1 h) Przełęcz Jałowiecka – Mała Babia Góra – przełęcz Brona – Babia Góra – Stańcowa Polana – Kiczory z Przełęczy Jałowieckiej Północnej 2:25 h (↓ 2 h), z Małej Babiej Góry 1:15 h (↓ 1:10 h) z Kiczor 3:40 h (↓ 3:10 h), ze Stańcowej 2:30 h (↓ 2 h) Markowe Szczawiny – Perć Akademików – Babia Góra – Chata Slaná voda (Słowacja) z Markowych Szczawin 1:15 h (↓ 0:45 h) z Chaty Slaná voda 3:25 h (↓ 3:10 h) Orawska Półgóra – Chata Slaná voda – Mała Babia Góra (czasy przejścia na Małą Babią Górę) z Orawskiej Półgóry 3:30 h (↓ 3:15 h), z Chaty Slaná voda 3 h (↓ 2:45 h) Szlaki prowadzą na szczyt również od strony słowackiej – to właśnie z Orawskiej Półgóry poprowadzono na szczyt w 1894 r. pierwszy znakowany szlak turystyczny, wytyczył go Beskidenverein (wówczas szlak był w granicach Węgier). Rok później BV poprowadził szlaki od strony polskiej (wówczas galicyjskiej) – były to jedne z pierwszych szlaków w polskich Beskidach Zachodnich. Południowymi stokami masywu biegnie droga zwana Pańskim Chodnikiem (także Pańską Ścieżką lub Rajsztagiem, z niem. Reich – państwo, Steg – ścieżka). Była ona jednym ze starych szlaków komunikacyjnych pod Babią Górą, łączącym Zubrzycę z Półgórą (słowacka Polhora). Wybudowana została przez austriacką administrację leśną, a rozbudowana po I wojnie światowej przez Wojsko Polskie jako główny dojazd do Lipnicy Wielkiej Przywarówki. Droga terenowa łączy Śmietanową, Stachurówkę, Nad Wykrotami, Wykroty, Parking Polana Stańcówka, przecina granicę ze Słowacją (Stańcowe Siodło) i biegnie dalej przez Prírodný Prameň – Roveň, Chatę Slaná Voda (Słona Woda) do Polhory i nadaje się do wycieczek kolarskich. Najwyższy wierzchołek, Diablak, odznacza się wybitnymi walorami widokowymi. Roztacza się z niego panorama na wszystkie strony, obejmująca Beskid Żywiecki, Śląski, Mały, Makowski, Wyspowy, Gorce, Kotlinę Orawsko-Nowotarską, Tatry po stronie polskiej i słowackiej, a także inne grupy górskie Słowacji: Góry Choczańskie, Magurę Orawską, Niżne Tatry oraz Wielką i Małą Fatrę. Turystyka zimowa Pierwszego znanego wejścia narciarskiego na szczyt Babiej Góry dokonała 6 stycznia 1906 r. grupa niemieckich turystów – członków Beskidenverein z Zabrza. Szli oni z Przyborowa ówczesnym czarnym szlakiem wyznakowanym przez BV przez Przełęcz Jałowiecką, a dalej granią przez Małą Babią Górę i przełęcz Bronę. Schodzili w potężnej wichurze do nowo uruchomionego niemieckiego schroniska pod Diablakiem. Pierwszymi polskimi narciarzami na Diablaku byli w lutym 1908 r. Władysław Pawlica z Zakopanego (w późniejszych czasach znany geolog), Walery Goetel (wówczas jeszcze student), jego brat Ferdynand (wówczas uczeń) oraz Jan Nowak. Po noclegu w nowym schronisku PTT na Markowych Szczawinach osiągnęli oni szczyt w wejściu przez przełęcz Bronę, po czym zjechali na południową stronę do Lipnicy Wielkiej. Wraz z nimi w tym samym dniu i tą samą drogą osiągnęli szczyt na karplach Wacław Majewski i Władysław Kuryluk, schodząc następnie do Orawskiej Półgóry. Schroniska Pierwszy obiekt, służący jako schronienie dla odwiedzających Babią Górę, powstał na jej szczycie już w 1806 r. Był to prosty, drewniany schron zbudowany w związku z wizytą na Babiej Górze arcyksięcia Józefa Habsburga, palatyna Węgier. Funkcjonował krótko, zniszczyła go wichura. Stał prawdopodobnie w miejscu, w którym dzisiaj wznosi się pomnik z 1876 r. W połowie stulecia stanął schron turystyczny „Losertówka”. Powstał w 1852 z inicjatywy hr. Filipa Saint Genois – właściciela dóbr makowskich, Zawoi i Babiej Góry. Nazwę zawdzięcza Józefowi Loserthowi, naczelnikowi ówczesnego obwodu wadowickiego. Schron na planie kwadratu o boku 4 metrów zbudowany był z miejscowego kamienia, przykryty spadzistym dachem krytym gontem. Miał niezamykane otwory okienne i otwór wejściowy. Brak zamykanych okien i drzwi sprawił, że schron po kilku latach padł ofiarą burz oraz porywistych wiatrów. Pierwsze schroniska pojawiły się na początku XX wieku: Schronisko turystyczne na Babiej Górze – istniejące w latach 1905–1949, Schronisko PTTK Markowe Szczawiny – pierwsze polskie schronisko w Beskidach Zachodnich, Chata Slaná voda (Słowacja). Wypadki Wyższe partie masywu znane są z bardzo zmiennej i kapryśnej pogody, która była wśród turystów i narciarzy przyczyną wielu zabłądzeń i wypadków, w tym śmiertelnych. Latem szczególnie niebezpieczne są gwałtowne burze na jej szczycie, zimą – śnieżne huragany, w niektórych partiach szlaków turystycznych istnieje zagrożenie lawinowe, a na odkrytych szczytach i przełęczach często wieją silne wiatry. Nad bezpieczeństwem turystów i narciarzy czuwa placówka GOPR w Schronisku na Markowych Szczawinach. Przypisy Linki zewnętrzne Babia Góra – opisy szlaków Archiwalne widoki i mapy góry w bibliotece Polona Babia Góra Obszary Natura 2000 w województwie małopolskim Korona Gór Polski

3579

https://pl.wikipedia.org/wiki/Mieszko%20I

Mieszko I

Mieszko I (ur. 922–945, zm. 25 maja 992) – władca Polski z dynastii Piastów sprawujący władzę od ok. 960 roku. Ojciec Bolesława I Chrobrego, Świętosławy-Sygrydy, Mieszka, Lamberta i Świętopełka. Brat Czcibora. Po kądzieli dziadek Kanuta Wielkiego. Mieszko I to historyczny pierwszy władca Polan, uważany zarazem za faktycznego twórcę państwowości polskiej. Kontynuował politykę swojego ojca i dziadka, którzy jako władcy pogańskiego księstwa znajdującego się na terenach obecnej Wielkopolski, poprzez sojusze lub siłę militarną podporządkowali sobie Kujawy oraz prawdopodobnie Pomorze Wschodnie i Mazowsze. Przez większość okresu swojego panowania toczył walki o Pomorze Zachodnie, zajmując je po rzekę Odrę. W ostatnich latach życia przystąpił także do wojny z Czechami, zdobywając Śląsk i prawdopodobnie Małopolskę. Poprzez ślub w 965 roku z Dobrawą Przemyślidką i przyjęcie chrztu w 966 roku Mieszko włączył swoje państwo w zachodni krąg kultury chrześcijańskiej. Oprócz podbojów duże znaczenie dla przyszłości księstwa Polan miały także jego reformy wewnętrzne, mające na celu rozbudowę i usprawnienie państwa. Zachowane źródła pozwalają twierdzić, że Mieszko I był sprawnym politykiem, utalentowanym wodzem i charyzmatycznym władcą. Prowadził zręczne działania dyplomatyczne, zawierając sojusz wpierw z Czechami, a następnie ze Szwecją i Cesarstwem. W polityce zagranicznej kierował się przede wszystkim racją stanu, wchodząc w układy nawet ze swoimi wcześniejszymi wrogami. Synom pozostawił państwo o znacznie wyższej pozycji w Europie i przynajmniej podwojonym terytorium. W przeszłości władca był także opisywany przy użyciu błędnie rekonstruowanego imienia „Mieczysław”, a etymologia imienia „Mieszko” wciąż nie została jednoznacznie wyjaśniona. Data narodzin Brakuje jakichkolwiek pewnych informacji źródłowych na temat Mieszka I z okresu przed przejęciem przez niego władzy. Jedynie tzw. Rocznik małopolski podaje datę jego narodzin jako rok 920 lub 931 (zależnie od wersji rękopisu), ale badacze nie uznają go za wiarygodne źródło. Różni mediewiści na podstawie własnych dociekań określali datę narodzin księcia na lata od 922 do 945, przy czym aktywność księcia w końcowych latach życia nakazywałaby umieścić jego narodziny bliżej drugiej z dat. Imię i pochodzenie Najstarszy zapis historyczny dotyczący imienia i dziedziny Mieszka pochodzi z lat 965 i 966. Jej autorem był podróżnik żydowski z hiszpańskiej Tortosy Ibrahim ibn Jakub, uczestniczący w poselstwie kalifa Kordoby do Ottona Wielkiego. Żydowski dyplomata, który odwiedził Pragę rządzoną w tym czasie przez króla Faraga, władcy Bohemii i Krakowa nazywa Mieszka (Msk) królem północy. Imię Mieszko zostało w X wieku wymienione w pięciu niezależnych źródłach (Widukind, Żywot św. Udalryka z Augsburga, dwie noty nekrologiczne i Dagome iudex), a na początku XI wieku także u Thietmara, Brunona z Kwerfurtu i w Pasji św. Wojciecha. Wspomniany powyżej dokument Dagome iudex jest podstawą do dyskusji na temat imienia. Nie jest znane chrześcijańskie imię władcy nadane podczas chrztu, ani też miejsce gdzie chrzest miał się dokonać (Lednica, Praga czy też Ratyzbona). Istnieją także wątpliwości związane z imieniem „Mieszko”. W źródłach zapisywane było ono w różnych formach np. Mieszk, Mieszka, Misika, Mieszek, Mysko. Do czasów współczesnych przetrwała forma Mieszko zbliżona do stosowanej przez Galla Anonima i autorów najstarszych polskich roczników zlatynizowanej formy Mesco. Gerhard z Augsburga w hagiografii Vita sancti Uodalrici („Żywot św. Udalryka”), ok. 983-993, pisze o Mieszku jako dux Wandalorum, Misico nomine („książę Wandalów, imieniem Mieszko”). Imię Mieszka już od średniowiecza starano się zinterpretować poprzez tzw. etymologię ludową. Według Wincentego Kadłubka Autor późniejszej Kroniki wielkopolskiej zaproponował zbliżone tłumaczenie: Wątek ten rozwinął jeszcze Jan Długosz pisząc o postrzyżynach młodego księcia: Imię Mieszka próbowano interpretować także na inne sposoby, szukając kryjącego się za nim znaczenia. Możliwe, że oznaczało ono niedźwiedzia (miś/misko) lub ślepca (na podstawie formy „Mieżka”; staropolski czasownik „mżeć” oznaczał „mieć oczy zamknięte”). Imię księcia niekiedy uznaje się za zdrobnienie, ponieważ wielu władców Polski nosiło imiona dwuczłonowe (np. Siemowit, Siemomysł, Kazimierz). Już Jan Długosz wprowadził wywodzącą się od miecza formę „Mieczysław”. Późniejsze teorie uwzględniają takie imiona jak Mścisław, Miesław czy Miecisław. W okresie międzywojennym w historiografii niemieckiej pojawiła się hipoteza, jakoby Mieszko nosił imię Dagone wywodzące się od skandynawskiego Dagr. Tym samym miał on być wikingiem, który przejął władze w państwie Polan. Hipoteza ta nawiązuje do faktu utworzenia kilku państw we wczesnośredniowiecznej Europie, w tym Rusi Kijowskiej, przez Normanów (Waregów), jak też teorii normandzkiej Karola Szajnochy z 1858 roku. Nie miała ona jednak wystarczających podstaw i rychło upadła śmiercią naturalną razem z ustrojem, który ją wyhodował. Do tezy tej powrócił archeolog Zdzisław Skrok. Skandynawskim imieniem księcia miałoby być również Björn, podobnie jak zeslawizowana wersja Mieszko oznaczające niedźwiedzia. Część polskich historyków także obecnie twierdzi, że Mieszko I był Waregiem, a państwo polskie powstało w wyniku najazdu Normanów z północy. Zdaniem niektórych autorów nie ma wątpliwości, że Normanowie duńscy, szwedzcy i ruscy, w znacznym stopniu przyczynili się do powstania państwa Siemomysła, Mieszka i Bolesława Chrobrego, bez względu na pochodzenie Piastów, a mają o tym świadczyć zarówno zapiski historyczne, jak i odkrycia archeologiczne w Polsce w XX/XXI wieku. Pojawiają się również teorie jakoby Mieszko I był Waregiem, księciem Wandalów i/lub królem Wanedów – Dagome, Król Wendów (staronordyjski Vindakonungr). Ślepota Mieszka Gall Anonim w swojej kronice podaje, że Mieszko był ślepy do siódmego roku życia. Sam kronikarz następująco wytłumaczył to wydarzenie: Tłumaczenie to było jasnym nawiązaniem do chrztu księcia: Opisane wydarzenie jest typową alegorią średniowieczną i nie ma wartości jako źródło historyczne. Opis ten został natomiast wykorzystany i rozbudowany przez większość późniejszych kronikarzy polskich. Dziedzictwo Mieszko objął tron książęcy po śmierci ojca w latach 950–960, prawdopodobnie bliżej terminu końcowego. Ze względu na brak źródeł nie można dokładnie określić, jakie odziedziczył po nim ziemie. Na pewno należały do nich tereny zamieszkane przez Polan i Goplan, a także ziemia sieradzko-łęczycka. Możliwe, że do państwa należały także ziemie Mazowszan i Pomorze Wschodnie. Przed nowym władcą stanęło zadanie zintegrowania dość rozległego, niejednolitego etnicznie i kulturowo terytorium. Wprawdzie mieszkańcy terenów kontrolowanych przez Mieszka mówili w większości jednym językiem, mieli podobne wierzenia i osiągnęli podobny stopień rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego, ale podstawową formą łączących ich więzi społecznych były struktury plemienne. Można sądzić, że współpracujący z księciem możni pierwsi poczuli jedność ponadplemienną. Zależało im na zjednoczeniu kraju ze względu na możliwość poszerzenia swoich wpływów. Jako pierwszy o księciu Polan wspomniał żydowski podróżnik Ibrahim ibn Jakub. Informacje o nim zdobył prawdopodobnie w 966 roku, kiedy przebywał na dworze cesarza Ottona I. Mieszka przedstawił jako księcia panującego na rozległym obszarze, posiadającego dobrze zorganizowaną drużynę. Precyzyjniejsze są zapiski współczesnego Mieszkowi Widukinda z Korbei i tworzącego pół wieku później biskupa merseburskiego Thietmara. Panowanie Mieszka I Początki panowania W chwili objęcia władzy przez Mieszka, pogańskie państwo Polan rozpoczęło ekspansję w nowych kierunkach. Być może w pierwszych latach panowania, jeśli nie dokonał tego już jego ojciec lub dziadek, Mieszko podbił Mazowsze. Na początek lat 60. przypada prawdopodobnie także opanowanie Pomorza Wschodniego i Środkowego. Zainteresowanie księcia skupiło się następnie przede wszystkim na obszarach nadodrzańskich, gdzie w krótkim czasie podporządkował sobie część plemion połabskich. Jak pisał Widukind z Korbei, Mieszko miał pod władaniem plemię zwące się Licicaviki, które powszechnie identyfikuje się jako połabskich Lubuszan. Po ich podbiciu książę Polan wkroczył w strefę wpływów niemieckich. Margrabiowie niemieccy prowadzili wtedy ekspansywną politykę na tereny zamieszkiwane przez Słowian połabskich, których siłą chrystianizowali. W 963 roku margrabia Gero podbił tereny zajmowane przez plemiona Łużyczan i Słupian, w efekcie bezpośrednio stykając się z państwem Polan. W tym samym czasie (ok. 960 roku) rozpoczęła się ekspansja Mieszka I na tereny Wolinian i Wieletów. Stan wojny z nimi poświadczył Ibrahim ibn Jakub. Według niego Mieszko prowadził wojnę z plemieniem Weltaba, identyfikowanym powszechnie z Wieletami. Samozwańczy przywódca wielecki, Wichman, pokonał Polan dwukrotnie, a także około 963 roku zabił nieznanego z imienia brata Mieszka. Ujściem Odry interesowali się również margrabiowie niemieccy. Zagrożeniem dla młodego państwa Polan byli dodatkowo sprzymierzeni z Wieletami Czesi, posiadający wtedy Śląsk i Małopolskę. Walki z Geronem i trybut Problemy interpretacyjne sprawia fragment kroniki Thietmara, w którym ten informuje o ataku margrabiego Gerona na ziemie Słowian, w efekcie którego podporządkował zwierzchnictwu cesarza Łużyce i Selpuli (kraj Słupian), a także Mieszka wraz z jego poddanymi. Według większości dzisiejszych historyków Thietmar popełnił błąd streszczając kronikę Widukinda i w miejscu walk księcia Polan z Wichmanem umieścił najazd Gerona. Wskazują na to pozostałe źródła, a także brak jakichkolwiek wzmianek o podbiciu państwa Polan i jego zrównaniu z pozycją ludów połabskich. Obrońcy przeciwnej teorii zakładają, że Geron rzeczywiście przeprowadził najazd zakończony sukcesem, w efekcie którego Mieszko został zmuszony do płacenia trybutu i przyjęcia chrztu za pośrednictwem Kościoła niemieckiego. Teoria ta przedstawia wprowadzenie chrześcijaństwa jako efekt wojny, jednak takiej tezy ponownie nie potwierdzają źródła niemieckie. Trybut jest osobną kwestią, ponieważ Mieszko zgodnie z późniejszym fragmentem kroniki Thietmara rzeczywiście płacił go z ziem aż po rzekę Wartę. Przyjmuje się dość powszechnie, że Mieszko sam zdecydował się płacić trybut, aby uniknąć najazdu podobnego jak ten na ziemie Łużyczan. Miało do tego dojść w 965 lub najpóźniej w 966 roku. Prawdopodobnie danina dotyczyła wyłącznie ziemi Lubuszan, która znajdowała się w strefie wpływów niemieckich. Takie rozumienie kwestii trybutu tłumaczy, dlaczego już w 967 roku Mieszko jest określany w źródłach saskich mianem sprzymierzeńca cesarza (łac. amicus imperatoris). Chrzest Polski Prawdopodobnie w 964 roku Mieszko rozpoczął pertraktacje z władcą Czech Bolesławem I Srogim. W ich efekcie w 965 roku Mieszko zawarł małżeństwo z córką Bolesława Dobrawą Przemyślidką, nazywaną również Dąbrówką. Inicjatywa zawarcia sojuszu prawdopodobnie wyszła od księcia Polan. Szacuje się, że w lutym 965 roku odbyły się oficjalne zmówiny. Kolejnym krokiem władcy Polan było przyjęcie chrztu. Istnieją różne hipotezy dotyczące tego wydarzenia. Najczęściej przyjmuje się, że była to decyzja polityczna, mająca zbliżyć Mieszka z Czechami i ułatwić działania na Połabiu. Zarazem chrzest odsuwał możliwość przyszłego ataku margrabiów niemieckich i przymusowej chrystianizacji. Dodatkowym powodem mogło być także dążenie księcia Polan do odsunięcia od udziału w rządzeniu państwem blokującej jego centralizację „starej” warstwy kapłańskiej. Odmienna hipoteza związana jest z wyżej wymienionym przyjęciem prawdziwości najazdu Gerona na Polskę. Zgodnie z nią to właśnie atak margrabiego wymusił chrystianizację, która miała być aktem podporządkowania cesarzowi, dokonanym bez pośrednictwa papieża. Jeszcze inne motywy podaje kronika Galla Anonima, której autor eksponuje rolę Dobrawy w przekonaniu Mieszka do zmiany religii: Podobnie akt chrztu prezentuje biskup Thietmar. Nie ma innych powodów ani źródeł, by wpływ Dobrawy na księcia przyjąć lub negować, jednak należy pamiętać, że podobna konwencja była powszechna w kronikarstwie tamtego okresu, a żonom władców często przypisywano takie działania. Powszechnie przyjmuje się, że chrzest Mieszka odbył się w 966 roku. Miejsce chrztu nie jest znane, mogło to być któreś z miast Cesarstwa, np. Ratyzbona, ale także Poznań, Ostrów Lednicki (w tych dwóch miejscach odkryto misy chrzcielne z lat 60. X wieku) lub Gniezno. Przypuszczenie, jakoby chrzest został przyjęty z rąk czeskich, aby uniknąć uzależnienia księstwa Mieszka od Rzeszy Niemieckiej jest błędne, ponieważ Czesi do 973 roku nie posiadali własnej organizacji kościelnej. W czasie chrztu Mieszka diecezją dla nich obowiązującą była jak najbardziej niemiecka Ratyzbona, zależna od władzy cesarskiej. Stąd powszechnie wnioskuje się, że Mieszko przyjął chrzest tzw. drogą prasko-ratyzbońską. Ratyzbona była punktem wyjścia misji chrystianizacyjnej, natomiast pośrednikiem w jej realizacji była Praga. Taki osąd nie wyklucza faktu przyjęcia czeskiego słownictwa kościelnego w tym czasie, które mogło się już wtedy wytworzyć i być w użyciu świeckim. Takie słowa jak: „chrzest”, „kazanie”, „pacierz”, „kościół”, „apostoł”, „biskup” czy „bierzmowanie” pojawiły się w polszczyźnie za pośrednictwem języka czeskiego. Prawdopodobnie „przywieźli” je ze sobą dostojnicy kościelni, którzy przybyli do Polski razem z Dobrawą. Być może był wśród nich pierwszy polski biskup – Jordan. Konsekwencje chrztu i proces chrystianizacji Poprzez przyjęcie chrztu Mieszko włączył państwo Polan na stałe do chrześcijańskiej Europy obrządku zachodniego i stał się partnerem dla tamtejszych władców. Marchie Rzeszy Niemieckiej, ani żaden inny kraj chrześcijański, nie mogły odtąd atakować jego państwa pod pretekstem chrystianizacji. Chrzest rozpoczął także napływ kultury łacińskiej do Polski. Na dwór przybywali pierwsi wykształceni i potrafiący pisać doradcy, rozpoczęto też tworzenie organizacji kościelnej. W 968 roku powstało w Poznaniu biskupstwo misyjne obrządku łacińskiego, podległe bezpośrednio Rzymowi z biskupem Jordanem na czele. Istnienie tej instytucji podkreślało odrębność i niezależność państwa Polan. Przejawem procesu chrystianizacji ziem polskich była budowa kościołów. Powstały one w Poznaniu, Gnieźnie oraz na Ostrowie Lednickim. Własne kościoły posiadały zapewne także mniejsze grody. Chrystianizacja doprowadziła także do zmian politycznych. Tworzone struktury były niezależne od komesów i ograniczały ich ewentualną samowolę. Przybywający do kraju duchowni przyczyniali się także do rozwoju oświaty i kultury. Będąc jedynymi ludźmi potrafiącymi czytać i pisać, usprawnili system administracji oraz dyplomacji w państwie. Pod koniec panowania książę zaczął płacić daninę na rzecz papiestwa – świętopietrze (około 990 roku). Nawracanie pogan na ziemiach polskich było jednak procesem długotrwałym i nie zakończyło się za panowania Mieszka. Przykłady sąsiednich państw wskazują, że książę mógł być zmuszony do tłumienia buntów ludności, a szczególnie walki z odsuniętą od władzy starą warstwą kapłańską. Lud, szczególnie na wsiach, kultywował stare słowiańskie wierzenia i obyczaje. Podbój Pomorza Po znormalizowaniu stosunków z cesarstwem i Czechami Mieszko powrócił do planów podbicia Pomorza. W 967 roku przy udziale posiłków czeskich w sile dwóch hufców jazdy, Mieszko odniósł zwycięstwo w decydującej bitwie z Wolinianami, podporządkowując sobie tym samym ujście Odry. Grafowie niemieccy nie sprzeciwiali się tym działaniom, a być może nawet je wspierali; śmierć buntownika Wichmana zapewne ich zadowoliła. Na uwagę zasługuje też fakt obrazujący pozycję Mieszka wśród panów niemieckich. Kronikarz Widukind z Korbei podał, że umierający Wichman poprosił Mieszka o przekazanie swojej broni cesarzowi Ottonowi I. Tym samym Mieszko w rok po chrzcie uważany był już za godnego powierzenia mu spraw rodziny cesarskiej (Wichman był krewniakiem cesarza). Tajemnicą pozostaje to jak długo i z jakim skutkiem trwały walki Mieszka o Pomorze Zachodnie. Późniejsze starcia Bolesława Krzywoustego w tym regionie pozwalają przypuszczać, że podbój nie był łatwy, a być może nawet nie został zakończony pełnym sukcesem. W jednej z wersji Legendy o św. Wojciechu podano informację, że Mieszko oddał swoją córkę za żonę księciu pomorskiemu, który wcześniej z własnej woli został w Polsce obmyty wodą chrztu świętego. Opisany przekaz, jak również łatwość, z jaką Pomorze odpadło od Polski za panowania Bolesława Chrobrego, sugeruje, że region ten nie został włączony do państwa, lecz jedynie zhołdowany. Świadczy o tym pośrednio także fragment wstępu do pierwszej księgi kroniki Galla Anonima poświęcony Pomorzanom: Walki z Hodonem Po opanowaniu ziem nadnoteckich i wybudowaniu grodu w Santoku około 970 roku ekspansja była kontynuowana w kierunku zachodnim. Zdobycie obszarów nadodrzańskich przez Mieszka nie zakończyło walk w tym rejonie. W 972 roku doszło do ataku margrabiego saskiej Marchii Wschodniej Hodona na ziemie państwa Polan. Według kroniki Thietmara atak ten był działaniem samowolnym, przeciwnym woli cesarza: Istnieją różne hipotezy dotyczące motywów najazdu. Być może Hodon pragnął powstrzymać rozrost państwa Mieszka. Za prawdopodobną można uznać teorię o ochronie strefy wpływów, do której Hodon zaliczał zagrożone przez Mieszka państwo Wolinian. Przypuszcza się też, że to sami Wolinianie wezwali na pomoc łużyckiego margrabiego. Hodon najechał ziemie Polan i starł się dwukrotnie z siłami polskimi 24 czerwca 972 pod miejscowością Cidini, identyfikowaną powszechnie z Cedynią. Za pierwszym razem margrabia pokonał Mieszka; dopiero brat księcia Czcibor pokonał Niemców w drugim starciu, powodując w ich szeregach wielkie straty. Przypuszcza się, że Mieszko mógł zastosować celowy manewr odwrotu i atak na flankę ruszających w pościg oddziałów przeciwnika. Po tej bitwie polski władca został wezwany wraz z Hodonem przed oblicze cesarskie na zjazd w Kwedlinburgu w 973 roku. Nie jest znany osąd cesarza; pewne jest to, że wyrok ten nie został zrealizowany, ponieważ władca niemiecki umarł w kilka tygodni po zjeździe. Przypuszcza się, że był on dla władcy polskiego niekorzystny. Jedno ze źródeł podaje, że Mieszko nie przybył do Kwedlinburgu. Zamiast tego zmuszony groźbą przysłał swojego syna Bolesława w roli zakładnika. Zatarg z Hodonem był o tyle dziwnym i zaskakującym zdarzeniem, że według niemieckiego kronikarza Thietmara Mieszko bardzo go szanował. Jak napisał Thietmar: Nabytki na wschodzie Według badań archeologicznych na lata 70. X wieku przypadło opanowanie ziemi sandomierskiej należącej prawdopodobnie do nieznanego ze źródeł pisanych plemienia osiedlonego pomiędzy Wiślanami, Mazowszanami i Lędzianami oraz zamieszkanej przez Lędzian ziemi przemyskiej (określanej często mianem Grodów Czerwieńskich) przez państwo Polan. Ze względu na skąpe potwierdzenia źródłowe przypuszczenia te pozostają jednoznacznie nierozstrzygnięte. Istnieją dwie koncepcje dotyczące niniejszej problematyki: Zwolennicy pierwszej podkreślają, że ziemia sandomierska, Lubelszczyzna i Grody Czerwieńskie zostały włączone do władztwa piastowskiego w latach 70. jako cenne ze względów handlowych terytorium oraz być może punkt wypadowy do przyszłego ataku na czeską Małopolskę. Jego centralnym ośrodkiem miał być Sandomierz, natomiast same Grody Czerwieńskie, Przemyśl i Chełm pełniły funkcję granicznych punktów obronnych. Zwolennicy przeciwnej koncepcji sugerują, że Grody Czerwieńskie należały w rzeczywistości do państwa czeskiego, które miało w tym okresie sięgać granicami po Bug i Styr. Problem jasnego wyklarowania wynika z faktu, że w literaturze ruskiej tego okresu „Lachami” określano zarówno wszystkich poddanych Piastów, jak i samo plemię Lędzian. Podbój ziemi sandomierskiej także nie jest faktem pewnym. Być może terytorium to przyłączono do Polski później, wraz z państwem Wiślan. Wsparcie opozycji niemieckiej i wojna z cesarstwem W oparciu o przypuszczenie o zapadłym w 973 roku niekorzystnym osądzie dla Mieszka, tłumaczy się jego przystąpienie do opozycji niemieckiej, która po śmierci Ottona I wysuwała do tronu cesarskiego księcia bawarskiego, Henryka Kłótnika. Do opozycji przystąpił również książę czeski Bolesław II Pobożny, brat Dobrawy. Obok koncepcji zemsty za wyrok uważa się, że Mieszko popierał tę akcję dla zmiany statusu swojej współpracy z Niemcami; chciał osiągnąć coś więcej. Uczestnictwo księcia Polan w spisku przeciw Ottonowi wspominają jako jedyne źródło pod rokiem 974 roczniki klasztoru w Altaich. Opozycja wspierana przez księcia bawarskiego przegrała, a cesarz Otton II odzyskał pełnię władzy. Wkrótce potem cesarz przeprowadził odwet na Czechach, zmuszając w 978 roku księcia tego kraju do uległości. W tym samym okresie, konkretnie w 977 roku, zmarła pierwsza żona Mieszka, Dobrawa. Początkowo wydarzenie to nie wywołało żadnych widocznych reperkusji, a książę Polan pozostał w sojuszu z Czechami. W efekcie w 979 roku Otton II miał najechać również kraj Mieszka. Wzmianka na ten temat znajduje się w Dziejach biskupów kambryjskich z lat 40. XI wieku. Przebieg i efekty wyprawy nie są znane, ale przypuszcza się, że to cesarz był stroną przegraną. Z powodu złej pogody władca Niemiec już w grudniu powrócił na pogranicze Turyngii i Saksonii. Ze względu na skąpość źródeł nie jest pewne, czy atak rzeczywiście się odbył i czy dotyczył Polski. W Dziejach podano jedynie, że była to wyprawa „na Słowian”. Tezę o najeździe Ottona wspierają odkrycia archeologiczne. W ostatnim ćwierćwieczu X stulecia doszło do radykalnej rozbudowy grodów w Gnieźnie i na Ostrowie Lednickim, co mogło się wiązać właśnie z wojną polsko-niemiecką. Istnieją nawet przypuszczenia oparte na długości wyprawy, że mogła ona dotrzeć aż pod Poznań. Ugodę polsko-niemiecką zawarto prawdopodobnie na wiosnę lub latem 980, bo w listopadzie tego roku Otton opuścił swoje państwo i wyruszył do Italii. Przypuszcza się, że wtedy właśnie Mieszko poślubił Odę Dytrykównę, córkę margrabiego Marchii Północnej Dytryka (Teodoryka). Kronikarz Thietmar następująco opisał to wydarzenie: Thietmar nie wspomina wprawdzie ani słowem o rzekomej wojnie, jednak informacje o przywróceniu zgody, działaniu dla dobra ojczyzny i wypuszczeniu jeńców wskazują, że rzeczywiście do niej doszło. Ślub z Odą wpłynął wydatnie na pozycję i prestiż Mieszka, który wszedł poprzez zawarty związek do świata saskiej arystokracji. Skoligacił się z margrabią Teodorykiem, a tym samym zyskał sprzymierzeńca w jednym z najbardziej wpływowych polityków rzeszy. Dodatkowo dzięki dalekiemu pokrewieństwu margrabiego z cesarzem wszedł do grupy związanej z domem panującym. Koligacje polsko-szwedzkie i wojna z Danią Prawdopodobnie na początku lat 80. X w. Mieszko zawarł skierowany przeciw Duńczykom sojusz ze Szwecją. Został on przypieczętowany małżeństwem córki Mieszka Świętosławy z królem Szwecji Erykiem. Skutki układu podaje wprawdzie nie w pełni wiarygodna, ale za to pochodząca bezpośrednio z duńskiej tradycji dworskiej relacja Adama z Bremy. W tekście tym, zapewne w efekcie pomyłki, na miejscu Mieszka podano imię jego syna: Mieszko zdecydował się na układ ze Szwedami prawdopodobnie celem obrony swoich wpływów na Pomorzu przed królem duńskim Haraldem Sinozębym i jego synem Swenem Widłobrodym. Być może władcy ci działali w sojuszu z Wolinianami. Duńczyków pokonano około 991 roku, a ich władcę wygnano. Układ dynastyczny wpłynął prawdopodobnie na wyposażenie i skład osobowy drużyny książęcej Mieszka I. Być może wtedy właśnie do oddziałów księcia zrekrutowano Waregów, na których obecność wskazują wykopaliska archeologiczne w okolicach Poznania. Udział w wojnie domowej Rzeszy W 982 roku Otton II poniósł klęskę w bitwie z Saracenami w Italii. W związku z tym osłabieniem władzy cesarskiej w 983 roku wybuchło wielkie powstanie na Połabiu. Niemiecka władza na tym obszarze przestała istnieć, a Słowianie połabscy zaczęli zagrażać Rzeszy. Doszła do tego śmierć Ottona II w tymże roku. Ostatecznie Słowianie połabscy (Wieleci i Obodrzyce) wyzwolili się na dwa stulecia spod panowania niemieckiego. Cesarz zostawił po sobie małoletniego następcę, Ottona III, o opiekę nad którym wystąpił Henryk Kłótnik. Sytuacja z 973 roku powtórzyła się: Mieszko i książę czeski stanęli po stronie Kłótnika. Fakt ten poświadcza kronika Thietmara: W 984 Czesi zajęli Miśnię, natomiast Henryk Kłótnik w tym samym roku zrezygnował z korony królewskiej. Dalszy przebieg walk i rola, jaką odgrywał w nich Mieszko, są niejasne ze względu na skąpe i wzajemnie sprzeczne materiały źródłowe. Prawdopodobnie w 985 roku książę odstąpił swojego dotychczasowego sojusznika i przeszedł na stronę Ottona III. Przypuszcza się, że skłoniło go do tego zagrażające polskim interesom powstanie na Połabiu. Był to wspólny problem polsko-niemiecki, pozostający zarazem poza strefą zainteresowań czeskich. Według Roczników hildesheimskich już w 985 roku Mieszko przybył na pomoc wojskom saskim walczącym ze Słowianami, czyli przypuszczalnie Połabianami. Rok później w Kwedlinburgu książę Polan miał spotkać się osobiście z cesarzem, o czym wspomina zapiska Roczników hersfeldzkich: Inne roczniki i kronika Thietmara jaśniej stwierdzają, że darem ofiarowanym przez Mieszka był wielbłąd. Po spotkaniu doszło do zacieśnienia związków polsko-niemieckich, a sam Mieszko dołączył do wyprawy Ottona na ziemię Słowian, którą razem ciągnąc spustoszyli całą (…) ogniem i wielkim wyludnieniem. Nie jest jasne o terytorium których Słowian mowa. Możliwe, że chodziło o kolejną wyprawę przeciw Połabianom. Liczne przesłanki pozwalają także twierdzić, że była to wyprawa przeciw Czechom – pierwsza w której wziął udział Mieszko. Możliwe, że wtedy właśnie książę Polan poszerzył swoje państwo o Małopolskę. Wątpliwości co do realności wyprawy wynikają przede wszystkim z treści kroniki Thietmara, podającej mało realistyczną w ówczesnej sytuacji politycznej informację o zawarciu przez cesarza ugody z księciem czeskim, Bolesławem. Przekaz ten nie znajduje potwierdzenia w żadnych innych zachowanych źródłach z epoki. Innym zapisem o nierozstrzygniętym znaczeniu jest informacja, jakoby Mieszko podporządkował się królowi. Większość historyków jest zdania, że chodziło jedynie o uznanie władzy królewskiej Ottona. Niektórzy sugerują, że mogło chodzić o realną zależność lenną. Spisany w latach 983–993 przez Gerharda z Augsburga „Żywot św. Udalryka” (Vita Sancti Uodalrici) zawiera legendę, według której Mieszko został raniony zatrutą strzałą i uniknął śmierci jedynie dzięki pomocy biskupa augsburskiego Udalryka (Ulryka). Wojna z Czechami. Przejęcie Śląska i Małopolski Po spotkaniu w Kwedlinburgu w 986 roku Mieszko przeszedł ostatecznie do obozu małoletniego króla niemieckiego Ottona III i jego matki, cesarzowej Teofano, ówczesnej regentki. Mieszko towarzyszył królowi niemieckiemu w dwóch wyprawach wojennych przeciwko Wieletom i Czechom. Przyjazne stosunki między państwem Polan i Czechami uległy ostatecznemu rozkładowi. Rozejm sasko-czeski nie powstrzymał wojny polsko-czeskiej, która wybuchła w 990 roku, a być może wcześniej. W efekcie konfliktu państwo Polan podbiło Śląsk w 990 roku. Zajęcie Śląska mogło też mieć miejsce około roku 985, ponieważ na ten rok datuje się powstanie grodów piastowskich we Wrocławiu, Głogowie i Opolu, a także w tym roku został zerwany sojusz polsko-czeski. Nierozstrzygnięta pozostaje kwestia Małopolski. Możliwe, że Mieszko zdobył ją przed rokiem 990, na co wskazuje niejednoznaczny zapis kroniki Thietmara mówiący o kraju zabranym Bolesławowi II przez księcia Polan. W świetle tej teorii podbój Małopolski mógł być powodem, czy też raczej pierwszym etapem wojny. Wielu historyków sugeruje, że władztwo czeskie nad Małopolską było jedynie nominalne i mogło się ograniczać do pośredniej kontroli nad Krakowem i być może innymi ważnymi grodami. Teoria ta opiera się m.in. na braku odkryć archeologicznych wskazujących na szerszą akcję rozbudowy umocnień lub innych inwestycji państwowych w okresie przedpiastowskim. Taka sytuacja tłumaczyłaby łatwość zajęcia Małopolski przez Mieszka. Punktami wypadowymi do ataku na nią były prawdopodobnie ziemia sandomierska i zespół grodowy w okolicy Kalisza. Małopolska miała po jej przejęciu zostać dzielnicą najstarszego syna Mieszka, Bolesława Chrobrego, na co ponownie pośrednio wskazuje kronika Thietmara. Część historyków w oparciu o spisaną ponad sto lat później kronikę Kosmasa przyjmuje, że do podboju ziem dawnego państwa Wiślan doszło dopiero po śmierci Mieszka, konkretnie w roku 999. Istnieje też teoria, zgodnie z którą w opisywanym okresie w Małopolsce władzę sprawował z czeskiego nadania syn Mieszka, Bolesław Chrobry. Dagome iudex Pod koniec swojego życia (ok. 991 roku) Mieszko wraz z żoną i synami z drugiego małżeństwa wydał dokument Dagome iudex, w którym oddawał swe państwo pod opiekę papieża i opisał jego granice. Dokument ten zachował się jedynie w regeście, co utrudnia jego analizę i interpretację. Istnieją dwie główne hipotezy na temat powodów wydania Dagome iudex: według pierwszej z teorii dokument miał być początkiem starań o przekształcenie biskupstwa misyjnego we właściwą organizację kościelną obejmującą swoim zasięgiem całość terytorium państwa Mieszka I. Zgodnie z takim rozumieniem zapoczątkował on także opłacanie przez Polskę świętopietrza, druga teoria zakłada, że dokument miał zabezpieczyć Odę i jej dzieci po śmierci Mieszka I. Wskazuje na to pominięcie w nim Bolesława Chrobrego, który w przeciwieństwie do synów Ody nie został wymieniony wśród wystawców Dagome iudex. Wydaje się to jednak mało prawdopodobne ze względu na pominięcie w dokumencie również innego z synów Mieszka (z małżeństwa z Odą), Świętopełka. Dzięki Dagome iudex można w przybliżeniu ustalić granice państwa polskiego u schyłku panowania Mieszka. Miały one biec od „długiego morza” (Bałtyku), wzdłuż granic Prus, Rusi, Krakowa (czyli Małopolski), Moraw i Milska, aż do Odry i wzdłuż niej do państwa/miasta gnieźnieńskiego (Schinesghe). Określone przez dokument granice wcale nie musiały wykluczać przynależności Śląska do państwa Mieszka. Tekst wyraźnie stwierdza, że od Moraw granice biegły do Milska, nie jest natomiast powiedziane, w jaki sposób były ustalone. Mogły one biec zarówno brzegiem Odry, jak i na linii Sudetów. Niejasne są także ostatnie słowa regestu, z których wynika, że granice państwa Schinesghe wraz z przyległościami kończyły się w państwie Schinesghe. To nielogiczne zdanie interpretuje się zazwyczaj tłumacząc „civitas Schinesghe” jako całą ziemię gnieźnieńską (Wielkopolskę), natomiast wspomniane „przyległości” jako Pomorze Wschodnie, Mazowsze, ziemię sieradzką i łęczycką, Śląsk i być może część Łużyc (vide). W dokumencie dziwi fakt, że granice przypuszczalnej „ziemi gnieźnieńskiej” nie są dokładnie określone, podczas gdy dość wyraźnie opisano jej „przyległości”. Ostatnie lata panowania W ostatnich latach panowania Mieszko pozostał wierny sojuszowi z cesarstwem. W 991 roku przybył na zjazd w Kwedlinburgu, gdzie wymienił zwyczajowe dary z Ottonem III i cesarzową Teofano. W tym samym roku wziął udział we wspólnej z Ottonem wyprawie na Brennę. Śmierć i podział państwa Mieszko zmarł 25 maja 992. Źródła nie dają powodu, by sądzić, że zgon nastąpił z innych przyczyn niż naturalne. Według słów biskupa Thietmara umarł „sędziwy wiekiem i gorączką zmożony”. Prawdopodobnie został pochowany w katedrze poznańskiej. W rzeczywistości prochów pierwszego historycznego władcy Polski nigdy nie znaleziono i nie wiadomo, gdzie spoczął. W latach 1836–1837 postawiono grobowiec Mieszkowi i jego następcy w znajdującej się w katedrze poznańskiej Złotej Kaplicy, w którym złożono szczątki znalezione w zniszczonej tumbie Bolesława Chrobrego z XIV w. W roku 2010 Przemysław Urbańczyk wysunął hipotezę, że Mieszko I nie został pochowany w katedrze, a w małym kościele przy palatium, razem z żoną Dobrawą, czyli w podziemiach dzisiejszego kościoła Najświętszej Marii Panny. Odkryty w latach 50. XX wieku w katedrze grobowiec przypisano Mieszkowi I na podstawie kroniki Długosza i podobieństw do pochówków cesarzy. Jedynym śladem jest płytka z gabro, która zdaniem Urbańczyka nie jest okładziną grobu, a fragmentem przenośnego ołtarzyka tablicowego, co wskazuje na pochówek osoby duchownej, a nie świeckiej. Według tej hipotezy w grobie uważanym za miejsce pochówku Mieszka I spoczywa biskup Jordan. W trakcie badań archeologicznych znaleziono w przypałacowej kaplicy pw. Najświętszej Marii Panny duży wkop, najprawdopodobniej pozostałość po grobie. Za tym miejscem pochówku wskazuje także fakt, że takie same wezwanie nosiły świątynie w Akwizgranie, gdzie w 814 roku pochowano cesarza Karola Wielkiego, i w Pradze, gdzie pochowany został zmarły w roku 915 książę Spitygniew. Wątpliwości co do poprawnej identyfikacji struktur w katedrze wysuwał już wcześniej m.in. Antoni Gąsiorowski. Według relacji Thietmara Mieszko podzielił swoje państwo pomiędzy kilku książąt. Byli to prawdopodobnie jego synowie: Bolesław I Chrobry, Mieszko i Lambert. Organizacja państwa polskiego za Mieszka I Strukturę osadniczą państwa Mieszka I stanowiły opola, które były znane już w epoce plemiennej. „O-pole” oznaczało społeczność sąsiedzko-lokalną zamieszkującą wokół pasa pól uprawnych i pastwisk stanowiących podstawę ich bytu. Najliczniejszą grupą społeczną w państwie Mieszka I byli wolni chłopi (kmiecie), uprawiający własną ziemię. To na nich spadał obowiązek utrzymywania państwa – część zebranych plonów musieli oddawać jako daninę. Charakterystycznym elementem państwa Mieszka I było istnienie tzw. wsi służebnych, czyli osad specjalizujących się w produkcji określonych produktów. Szlakami handlowymi wywożono z kraju bursztyn, futra, sól (wydobywaną na Kujawach i w okolicach Kołobrzegu), sprowadzano natomiast sukno, wyroby rzemieślnicze, narzędzia i ozdoby. Podstawowym narzędziem władzy Mieszka I była drużyna książęca stanowiąca główną siłę militarną. Dzięki systemowi danin i posług oraz pieniądzom z handlu niewolnikami słowiańskimi powstał oddział złożony z około 3 tysięcy wojów. Byli wśród nich Waregowie, na co wskazują wykopaliska archeologiczne, m.in. w Grzybowie, Gieczu, Kałdusie koło Chełmna, czy Lutomiersku pod Łodzią. Drużyna pozwalała atakować i podporządkowywać władcy sąsiednie słabsze plemiona. Bardzo duże, jeśli nie kluczowe, znaczenie w budowaniu organizmu państwowego odgrywał strach przed siłą militarną najeźdźców. Pierwsi Piastowie podbijając nowe tereny palili grody i stawiali na ich miejscu nowe, im podporządkowane ośrodki. Badania archeologiczne pokazują, że praktykę tę zarzucono dopiero u schyłku panowania Mieszka I, kiedy już umocnił swoją pozycję. Mieszko I jako człowiek i władca Mieszko był zręcznym politykiem. Rozumiał swoją niższą względem władców zachodnich pozycję i potrafił odnosić się do nich z daleko idącym szacunkiem. Przykładem jest wspomniana już relacja Widukinda o stosunku do Hodona, jak również zapis Thietmara porównujący Mieszka i jego syna. Kronikarz napisał o Bolesławie Chrobrym, że Mieszko zapewne był świadomy, że monarchowie chrześcijańscy pomimo przyjęcia chrztu mają go nadal za gorszego od siebie. Samo przyjęcie religii chrześcijańskiej wskazuje na umiejętność wprowadzania radykalnych, dalekowzrocznych reform, a zarazem zdolność do przekonania społeczeństwa do ich przyjęcia, czyli wysoką charyzmę osoby księcia. Mieszka cechowała także duża elastyczność dyplomatyczna i polityczna, która pozwoliła mu na lawirowanie pomiędzy cesarzem rzymskim i opozycją Henryka Kłótnika. Porzucenie sojuszu z Czechami i wejście w układ z Sasami wskazuje na to, że książę stawiał na pierwszym miejscu interes państwa, nie zaś osobiste opinie (nie szukał zemsty za wcześniejszy najazd Hodona). O umiejętnościach dyplomatycznych władcy świadczą liczne, często egzotyczne układy – np. ze Szwecją, czy Węgrami (małżeństwo Bolesława Chrobrego). Mieszko musiał być także doskonałym dowódcą wojskowym, na co wskazują sukcesy wojenne – zarówno w ofensywie, jak i defensywie. Przykład bitwy pod Cedynią pozwala przypuszczać, że księciu Polan nie była obca zdolność wykorzystywania podstępu. Zapewne Mieszko posiadał także wysokie umiejętności organizacyjne pozwalające na sformowanie licznej drużyny, rozbudowę grodów oraz rozwój systemu danin i posług. Żony i potomstwo Według relacji Anonima zwanego Gallem przed ślubem z Dobrawą Mieszko miał 7 żon, które musiał odprawić ostatecznie po przyjęciu chrztu. Nie wiadomo, ile miał dzieci z tych związków. Jeszcze przed chrztem Mieszko zawarł małżeństwo z Dobrawą. Miał z nią syna Bolesława I Chrobrego i córkę Świętosławę, przyszłą żonę Swena Widłobrodego i matkę Kanuta Wielkiego. Pojawiła się hipoteza, że miał jeszcze jedną córkę wydaną za księcia pomorskiego (byłaby to córka którejś z pogańskich żon lub Dobrawy). Ze swoją drugą żoną, Odą Dytrykówną, córką Dytryka (Teodoryka), margrabiego Marchii Północnej miał trzech synów: Mieszka, Świętopełka i Lamberta. Władzę w kraju ostatecznie przejął najstarszy syn Bolesław, natomiast jego przyrodni bracia i macocha zostali wygnani. Genealogia Mieszko I w kulturze Literatura Postać Mieszka I uwieczniona została w dwutomowej powieści historycznej z 1876 roku Lubonie: Powieść z X wieku autorstwa Józefa Ignacego Kraszewskiego, powieści Wiktora Czajewskiego z 1906 roku Mieszko, dwutomowej powieści Karola Bunscha z roku 1945/1946 Dzikowy skarb/ Ojciec i syn: Powieść z czasów Mieszka I. W 1981 roku powstał komiks Mieszko I i Bolesław Chrobry z serii Początki Państwa Polskiego autorstwa Mirosława Kurzawy oraz Barbary Seidler. Zbigniew Nienacki umieścił postać Mieszka I w powieści Ja, Dago Władca – trzecim tomie trylogii Dagome iudex wydanej w latach 1989–1990. Film W 1974 roku powstał polski film historyczny Gniazdo wyreżyserowany przez Jana Rybkowskiego, w którym Mieszka I zagrał Wojciech Pszoniak. Zdzisław Cozac przybliżył natomiast dokonania Mieszka I w fabularyzowanym filmie dokumentalnym Droga do królestwa (2018) wchodzącym w skład cyklu Tajemnice początków Polski. Znaki pieniężne Wizerunek Mieszka I został umieszczony w powojennej Polsce na następujących znakach pieniężnych: moneta o nominale 100 zł wyemitowana w 1966 roku, moneta o nominale 50 zł wyemitowana w 1979 roku, moneta kolekcjonerska, srebrna o nominale 200 zł wyemitowana w 1979 roku, moneta kolekcjonerska, złota o nominale 2000 zł wyemitowana w 1979 roku, moneta powszechnego obiegu, srebrna o nominale 100 zł (Mieszko i Dąbrówka) wyemitowana w 1966 roku, proj. Józef Gosławski, moneta próbna o nominale 100 zł (Mieszko i Dąbrówka) bita w 1960 i 1966 roku, proj. Józef Gosławski, próbna moneta kolekcjonerska o nominale 200 zł wyemitowana w 1979 roku, banknot o nominale 2000 zł (daty emisji: 1 maja 1977, 1 czerwca 1979, 1 czerwca 1982), w obiegu od 11 lipca 1977 do 31 grudnia 1996, proj. Andrzej Heidrich, banknot o nominale 10 zł (po denominacji, z datą 25 marca 1994), proj. Andrzej Heidrich. Pomniki Mieszka I upamiętniają pomniki: w latach 1836–1837 odsłonięto pomnik Mieszka I i Bolesława Chrobrego w złotej kaplicy królów polskich w katedrze poznańskiej, odsłonięty w 1978 r., pomnik Mieszka I i Bolesława Chrobrego przy kompleksie I LO im. Bolesława Chrobrego i Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, monument w Cedyni poświęcony bitwie pod Cedynią, pomnik Mieszka I z 1957 znajdujący się w Mieszkowicach, pomnik Mieszka I w parku w Kamieniu Pomorskim, pochodząca z lat 1554–1560 renesansowa płaskorzeźba umieszczona w portalu bramy wjazdowej Zamku Piastów Śląskich w Brzegu. Źródła Ibrahim ibn Jakub Relacja Ibrāhīma Ibn Jakūba z podróży do krajów słowiańskich w przekazie al-Bekrīego Widukind z Korbei. Dzieje Sasów Thietmari merseburgiensis episcopi chronicon Dagome iudex Annales Capituli Cracoviensis „DCCCCLXVI Mysko dux Polonie baptizatur” Uwagi Przypisy Bibliografia Teksty źródłowe Gall Anonim, Kronika polska, tłum. Roman Grodecki, wstęp i opracowanie Marian Plezia, Wyd. Ossolineum, Wrocław 2003, . Thietmar, Kronika, Wrocław 2004. Opracowania podstawowe Kazimierz Jasiński, Rodowód pierwszych Piastów, Warszawa-Wrocław (1992), s. 54–70. Gerard Labuda, Mieszko I, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 21, 1976. Gerard Labuda, Mieszko I, Wyd. Ossolineum, Wrocław 2002, . Stanisław Szczur, Historia Polski. Średniowiecze”, rozdz. 2.2.1 Państwo gnieźnieńskie Mieszka I (s. 47–57) i 2.4.1 Drużyna książęca (s. 83–84), Wydawnictwo Literackie 2002, . Opracowania pozostałe Oswald Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 1895. Buko A., Małopolska „czeska” i Małopolska „polańska” w: Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy pod. red. H. Samsonowicza, s. 143–159, Kraków 2000 Jerzy Dowiat, Metryka chrztu Mieszka I, Warszawa 1961 Andrzej Feliks Grabski, Bolesław Chrobry, rozdz. I Czasy mieszkowe (s. 11–57) Henryk Łowmiański, Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e., t. V Formowanie się państwa polskiego w latach 964–1000, Warszawa 1973 Philip Earl Steele Nawrócenie i Chrzest Mieszka I 2005, ; wyd. II 2016, . Stanisław Trawkowski, Monarchia Mieszka I i Bolesława Chrobrego, [w:] Polska pierwszych Piastów. Państwo – społeczeństwo – kultura, pod red. Tadeusza Manteuffla, wyd. 2, Warszawa 1970. Józef Widajewicz, Początki Polski, Wrocław 1948. Józef Widajewicz, Kontakty Mieszka I z państwami nordyjskimi, [w:] Slavia Antiqua, t. IV, 1953. Stanisław Zakrzewski, Mieszko I jako budowniczy państwa polskiego, Warszawa 1920. Linki zewnętrzne Kolekcja poświęcona Mieszkowi I w bibliotece Polona Pierwsi Piastowie Władcy Polski Ludzie związani z Gnieznem (Polska średniowieczna) Ludzie związani z Poznaniem (Polska średniowieczna) Ludzie związani z wymiarem sprawiedliwości Polski średniowiecznej Osoby przedstawione na banknotach PRL Osoby przedstawione na polskich monetach Biografie kanonu polskiej Wikipedii Urodzeni w X wieku Zmarli w 992 Byłe Artykuły na Medal Władcy przedstawieni na polskich banknotach

9473

https://pl.wikipedia.org/wiki/Wietnam

Wietnam

Wietnam, Socjalistyczna Republika Wietnamu (, , ) − państwo w Azji Południowo-Wschodniej, położone na Półwyspie Indochińskim i graniczące z Chińską Republiką Ludową, Laosem i Kambodżą. Ma ponad 100 mln mieszkańców i jest piętnastym co do wielkości populacji państwem świata. Ustrój polityczny Konstytucja została uchwalona 15 kwietnia 1992. Zgromadzenie Narodowe składa się z 498 posłów (458 członków Komunistycznej Partii Wietnamu, 40 posłów niezależnych). Powołuje rząd i prezydenta. Według Amnesty International rządząca partia stosuje masowe represje wobec opozycji, ograniczane są wolność słowa i zgromadzeń. Według uciekinierów więźniowie są wykorzystywani do pracy przymusowej. Powszechne są naruszenia praw pracowniczych i praw człowieka. Podział administracyjny Wietnam podzielony jest na 58 prowincji (wiet. tỉnh), które dzielą się na dystrykty (huyện), miasta prowincjonalne (thành phố trực thuộc tỉnh) oraz miasta (thị xã). Obok prowincji w Wietnamie istnieje 5 kontrolowanych centralnie miast wydzielonych (thành phố trực thuộc trung ương) o statusie równym prowincji. Prowincje oraz miasta wydzielone pogrupowane są na 8 regionów: Północno-Zachodni (Tây Bắc) Północno-Wschodni (Đông Bắc) Delty Rzeki Czerwonej (Đồng Bằng Sông Hồng) Wybrzeża Północno-Środkowego (Bắc Trung Bộ) Wybrzeża Południowo-Środkowego (Nam Trung Bộ) Płaskowyżu Centralnego (Tây Nguyên) Południowo-Wschodni (Đông Nam Bộ) Delty Mekongu (Đồng Bằng Sông Cửu Long) Geografia Powierzchnia Wietnamu wynosi około 331 210 km². Długość granic kraju to 4639 km. Najwyższą górą jest Phan Xi Păng 3143 m n.p.m., najdłuższa rzeka to Rzeka Czerwona (450 km na terytorium Wietnamu). Klimat Ze względu na znacznie rozciągnięty w kierunku południkowym kształt terytorium i specyficzne ukształtowanie terenu w Wietnamie wyróżnia się kilka stref klimatycznych. Według klasyfikacji klimatu Köppena klimat Tonkinu zalicza się do wilgotnych podzwrotnikowych. W Wietnamie środkowym na północ od przełęczy Hải Vân i na południu kraju (półwysep Cà Mau, delta Mekongu) występuje klimat zwrotnikowy wilgotny, w odmianie monsunowej. Klimat Wietnamu Środkowego, na południe od przełęczy Hải Vân, zalicza się do klimatu zwrotnikowego z porami suchą i deszczową (typ sawanna). Znacząco różnicuje to sezonową atrakcyjność turystyczną poszczególnych regionów. Długość granic całkowita: 4639 km z Kambodżą 1228 km z Chinami 1281 km z Laosem 2130 km Największe miasta Ho Chi Minh (wcześniej Sajgon) Hanoi Hajfong Đà Nẵng Nha Trang Quy Nhơn Huế Bạc Liêu Rzeki Rzeka Czerwona Mekong Rzeka Czarna Mã Đồng Nai Masywy górskie Hoàng Liên Sơn Trường Sơn Historia Pierwsze protopaństwo wietnamskie powstało w I tysiącleciu p.n.e. na północy Wietnamu. Văn Lang założone zostało przez plemiona Lạc Việt. W drugiej połowie III wieku p.n.e. Văn Lang podbite zostało przez lud Tây Âu i włączone do sąsiedniego królestwa Âu Lạc. Âu Lạc upadło w drugim wieku przed naszą erą gdy zostało podbite przez dynastię Qin z Chin. Na skutek podboju Wietnamczycy znaleźli się w cywilizacyjnym kręgu Chin. W okresie rządów chińskich doszło do kilku powstań, które w VII wieku naszej ery poskutkowały czasowym odrodzeniem się państwowości wietnamskiej. W X wieku Wietnamczycy wyzwolili się spod chińskiego państwa i utworzyli odrębne państwo Đại Cồ Việt, które zdołało ochronić swoją niepodległość przed Chinami oraz narzucić panowanie Czampie. W XIII wieku Wietnam odparł najazdy mongolskie. Na początku XV wieku kraj został na krótko zajęty przez Chińczyków, którzy opuścili go na skutek powstania. Od początku XVI wieku umacniały się w Wietnamie wpływy europejskie. W połowie XIX wieku Francja przypuściła atak na Wietnam, a pod koniec wieku kraj wraz z Kambodżą i Laosem został włączony w skład Indochin Francuskich. Po I wojnie światowej nasiliły się tendencje niepodległościowe. W 1927 powstała związana z Kuomintangiem Narodowa Partia Wietnamu, natomiast w 1930 roku Komunistyczna Partia Wietnamu, na czele której przez wiele lat stał Hồ Chí Minh. W 1930 doszło do nieudanego antyfrancuskiego powstania. Po nieudanym powstaniu przewagę w ruchu antykolonialnym zyskali komuniści. W czasie II wojny światowej kolaboracyjny względem III Rzeszy rząd Francji Vichy zawarł porozumienie z Japonią, na mocy którego w 1940 zezwolono na stacjonowanie wojsk japońskich na północy Wietnamu. W 1941 rozszerzono japońską kontrolę wojskową na cały obszar Indochin, zachowano przy tym francuską administrację kolonialną. W tym samym roku z inicjatywy Hồ Chí Minha powołano niepodległościową organizację partyzancko-polityczną Việt Minh, która zdobyła wsparcie ze stron Chin i Stanów Zjednoczonych. W 1945 Việt Minh zorganizował ogólnonarodowe powstanie antyjapońskie, w wyniku którego utworzony przez ruch oporu Komitet Wyzwolenia Narodowego Wietnamu ogłosił utworzenie Demokratycznej Republiki Wietnamu. 6 marca 1946 w Paryżu, rządy Demokratycznej Republiki Wietnamu i Republiki Francuskiej podpisały porozumienie, uznając Wietnam Północny za państwo wolne, z własnym rządem, parlamentem i wojskiem, ale stanowiące część indochińskiej Unii Francuskiej. Na południu kraju z kolei Francja przywróciła swoją administrację. Po wkroczeniu wojsk francuskich do Hanoi doszło do incydentu pomiędzy żołnierzami francuskimi a wietnamskimi w Hajfongu, efektem czego było wysunięcie przez Francję żądania przekazania portu. Wobec braku odpowiedzi osiem dni później wojska francuskie zajęły port siłą zabijając kilka tysięcy osób i w nocy z 19 na 20 listopada 1946 obaliły rząd Hồ Chí Minha. Komuniści wycofali się z miast i przystąpili do pierwszych uderzeń odwetowych. Działania Francji wsparte zostały przez USA, które zapewniło Francuzom nalot na pozycje Việt Minhu za pomocą bombowców. Wsparcie to nie przydało się jednak na tyle, na ile spodziewali się tego Francuzi, a wojska kolonialne zaczęły ponosić kolejne straty. Francuskie Siły Zbrojne ustąpiły ostatecznie z północnego Wietnamu w 1954 po przegranej bitwie pod Điện Biên Phủ, która oznaczała koniec kolonialnego statusu Wietnamu. Na mocy porozumień genewskich z 1954 Wietnam został tymczasowo podzielony wzdłuż 17. równoleżnika. Na północy powstało socjalistyczne państwo, a na południu niekomunistyczne państwo pod nazwą Republika Wietnamu pod rządami marionetkowego cesarza Bảo Đạia, którego w 1955 odsunął od władzy jego premier Ngô Đình Diệm, stając się prezydentem z woli Amerykanów. W wyniku porozumień z Genewy na rok 1956 zalecono przeprowadzenie wyborów, w których rozstrzygnąć się miała przyszłość państwa. Wybory nie odbyły się jednak, gdyż południowy rząd Ngô Đình Diệma wycofał się z pomysłu ich organizacji obawiając się wyborczej porażki. Umocnienie władzy przez Ngô na południu zdestabilizowało ponownie sytuację w kraju i pod koniec lat 50. na terenie południowego Wietnamu utworzona została lewicowa partyzantka Wietkong, wsparta przez komunistyczny rząd na północy. Ngô Đình Diệm nie radził sobie z postępującym rozkładem państwa, a ponadto wszedł w konflikt ze stanowiącymi większość mieszkańców kraju buddystami, czego źródłem był jego fanatyczny katolicyzm. Represje wobec buddystów spowodowały utratę przez Ngô poparcia Stanów Zjednoczonych. W 1963 CIA zorganizowała pucz, w wyniku którego rząd Południa zastąpiono jeszcze bardziej uzależnionym od woli amerykańskiego rządu. Utworzenie nowego rządu umożliwiło interwencję wojsk amerykańskich w Wietnamie Południowym. Wojska amerykańskie rozpoczęły akcje przeciwko lewicowym partyzantom, co wywołało II wojnę indochińską. Wojska amerykańskie i południowowietnamskie nie były w stanie konkurować z oddziałami Wietkongu, który w 1969 powołał Tymczasowy Rząd Rewolucyjny Wyzwolenia Wietnamu Południowego. W 1975 wojna zakończyła się zwycięstwem sił Wietkongu. Przejęcie władzy na południu przez Wietkong umożliwiło w 1976 utworzenie zjednoczonej Socjalistycznej Republiki Wietnamu. W 1978 wojska wietnamskie dokonały interwencji w rządzonej przez Czerwonych Khmerów Kambodży. W wyniku interwencji Wietnamczycy obalili reżim Pol Pota, jednak interwencja spowodowała pogorszenie relacji z Chinami, które popierały Czerwonych Khmerów, a w konsekwencji wybuch trwającej miesiąc wojny chińsko-wietnamskiej. Ciągłe konflikty osłabiły wietnamską gospodarkę, co w latach 80. XX w. skłoniło rząd wietnamski do liberalnych reform gospodarczych, w ramach których dokonano dekolektywizacji rolnictwa i pozwolono na zagraniczne inwestycje oraz prywatną działalność gospodarczą. W kolejnej dekadzie doszło do normalizacji stosunków z Chinami i Stanami Zjednoczonymi. W 1995 Wietnam został członkiem Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej. Gospodarka Produkt krajowy brutto Według danych Ministerstwa Finansów Socjalistycznej Republiki Wietnamu w 2013 PKB wyniósł 3 694 100 mld đồngów (tj. około 174 mld USD). Rolnictwo Wietnam jest drugim państwem na świecie (po Brazylii) pod względem uprawy kawy. Słynie także z upraw ryżu, herbaty, ananasów i tytoniu. 3 lutego 1994 roku USA zniosły embargo handlowe, co wpłynęło pozytywnie na wzrost produkcji i eksportu wietnamskiego na rynkach światowych.Rybołówstwo (w 2005 r. 1,9 mln ton ryb, mięczaków i skorupiaków, z tego 1,8 mln ton złowionych na Pacyfiku). Dynamicznie rozwija się akwakultura: ryby (np. panga, tilapia, wężogłów), krewetki, mięczaki. Eksport krewetek przyniósł wietnamskiej gospodarce narodowej w 2007 roku 1,5 mld dolarów przychodów, eksport pangi kolejne 979 mln dolarów. Przemysł Wytwarzanie żelaza i stali, maszynowy, chemiczny i cementowy, obuwniczy i odzieżowy. Emisja gazów cieplarnianych Emisja równoważnika dwutlenku węgla z Wietnamu wyniosła w 1990 roku prawie 100 Mt, z czego zaledwie 20,187 Mt stanowiła emisja dwutlenku węgla. Trochę mniejsza była emisja podtlenku azotu, natomiast za przytłaczającą większość emisji odpowiadała emisja metanu. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 296 kg dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 204 kg. Od tego czasu emisje podtlenku azotu i metanu nieco rosną, natomiast emisja dwutlenku węgla rośnie w szybkim tempie, z ewentualnymi kilkuletnimi zahamowaniami. Różne branże gospodarki mają podobny udział w emisjach. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 271,474 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 2,813 t i w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 430 kg. Turystyka W 2015 roku kraj ten odwiedziło 7,944 mln turystów (0,9% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 7,301 mld dolarów. Siły zbrojne Wietnam dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: siłami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi. Wojska wietnamskie liczą 412 tys. żołnierzy zawodowych oraz 5,04 mln rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2023) wietnamskie siły zbrojne stanowią 19. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 6,237 mld dolarów (USD). Ludność Wietnam jest krajem wielonarodowościowym w wyniku wielowiekowych migracji plemiennych, trwających jeszcze w XX wieku. Rdzenni Wietnamczycy (Kinh) stanowią 85% mieszkańców kraju, są ludnością zamieszkałą głównie na nizinach, o długoletniej tradycji rolniczej, osiadłą w deltach Rzeki Czerwonej i Mekongu, na nizinach nadmorskich oraz w miastach i przywiązaną do miejsca pochodzenia swoich rodów. Ponad 10% mieszkańców to grupy plemienne, zwłaszcza żyjące w górach, należące do 53 narodowości, ukształtowanych w procesach różnorodnych migracji (głównie ekonomicznych i obyczajowych), o dużej rozpiętości poziomu cywilizacyjnego. Najliczniejsze z nich to: Tày (ok. 1,5 mln osób), Thái (1,3 mln), Mường (1,1 mln) – mieszkają głównie w północnej części kraju; Chińczycy (0,9 mln) – przeważnie w miastach oraz na pograniczu chińskim; Khmerowie (1,1 mln) – w delcie Mekongu i wzdłuż granicy z Kambodżą; oraz Nung (0,9 mln), Hmong (0,7 mln), Dao (0,6 mln). Pod względem językowym narodowości Wietnamu reprezentują rodziny: austroazjatycką (Kinh, Khmerowie, Mường i inne), chińsko-tybetańską (Hoa), austronezyjską (Czamowie, Gia Rai i inne). Język wietnamski należy do rodziny języków austroazjatyckich. Religia Struktura religijna w 2019 roku, według World Christian Database: buddyzm – 50%, brak religii – 18,2% tradycyjne religie plemienne – 10,3%, chrześcijaństwo – 9,0%: katolicyzm – 7,3%, ewangelikalizm – 1,7%, bahaizm – 0,44%, islam – 0,17%, hinduizm – 0,06%, inne religie – 11,9%. Sztuki walki Việt Võ Đạo Galeria Zobacz też Wietnamczycy w Europie Wietnamczycy w Ameryce Północnej Mniejszości narodowe Wietnamu Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Oficjalny portal rządu w Wietnamie Członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych Członkowie RWPG Państwa w Azji Południowo-Wschodniej

6988

https://pl.wikipedia.org/wiki/Wirtualna%20Polska

Wirtualna Polska

Wirtualna Polska (WP) – pierwszy polskojęzyczny serwis internetowy, założony w 1995 roku. Obecnie należy do spółki Wirtualna Polska Media S.A., która jest częścią Grupy Wirtualna Polska Holding spółka akcyjna. Jest to grupa spółek działających w mediach i e-commerce. Jest właścicielem portalu – Wirtualnej Polski. Prowadzi też portal o2.pl oraz specjalistyczne serwisy tematyczne, takie jak money.pl czy dobreprogramy. W branży e-commerce WP działa w zakresie turystyki, mody, urządzania wnętrz i projektowania domów, usług finansowych oraz motoryzacji. Od 7 maja 2015 roku spółka Wirtualna Polska Holding jest notowana na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Redaktorem naczelnym Wirtualnej Polski jest Paweł Kapusta. Historia WP stworzyli na Politechnice Gdańskiej Leszek Bogdanowicz, Marek Borzestowski, Jacek Kawalec i Damian Woźniak, którzy poznali się za pośrednictwem Internetu. Ich celem było uporządkowanie ówczesnych stron internetowych według kategorii życia codziennego. W marcu 1995 roku ruszył katalog stron internetowych Wirtualna Polska, który później przerodził się w serwis. Od października nad rozwojem portalu czuwało Centrum Nowych Technologii, firma zajmująca się ewolucją, promocją i zastosowaniem najnowszych technologii w WP. Początkowo dostępny był pod adresem www.wp.cnt.pl (CNT, tj. Centrum Nowych Technologii). W 1998 roku został przeniesiony na adres www.wp.pl, który do dzisiaj pozostaje aktualny. Wirtualna Polska w krótkim czasie przeobraziła się w portal internetowy oferujący szereg usług oraz kompleksowych serwisów, stała się platformą transakcji e-commerce i komunikacji oraz medium reklamowym. Wiele działań portalu na rynku internetowym w Polsce miało charakter prekursorski. Wirtualna Polska zastosowała XHTML, jako pierwsza stworzyła Katalog stron WWW i możliwość ich pozycjonowania, wprowadziła personalizację i panel rozmów na żywo. Pierwsza oddała Internautom multimedialny komunikator zintegrowany z systemem Jabber oraz zastosowała w nim technologię VoIP. Oprócz wielu serwisów informacyjnych (wiadomości, sport) WP udostępnia także takie usługi jak m.in. darmowe konta pocztowe. Akcjonariat i zarząd W 2014 roku Orange Polska za 375 milionów złotych sprzedał Grupie o2 (dotychczas wydawcy portali o2.pl i Pudelek.pl), 100 procent akcji Wirtualnej Polski. Transakcje sfinansował fundusz private equity Innova Capital. Od marca 2018 roku prezesem spółki Wirtualna Polska Media SA jest Joanna Pawlak. 16 listopada 2020 roku redaktorem naczelnym Wirtualnej Polski został Marcin Meller. Stanowisko to nie było obsadzone po odwołaniu Tomasza Machały w lutym 2020 roku. Po trzech tygodniach 4 grudnia Marcin Meller zrezygnował z pełnienia funkcji. Zastąpił go Piotr Mieśnik, który pełnił tę funkcję do 28 lutego 2023 roku. Od 1 marca 2023 roku redaktorem naczelnym portalu został Paweł Kapusta. Zasięgi Według badań Gemius/PBI każdego miesiąca z wszystkich produktów internetowych Grupy WP korzysta średnio 20 milionów realnych użytkowników. Lista serwisów i usług Wirtualnej Polski Strony główne wp.pl, o2.pl Informacje WP Wiadomości, WP Opinie, WP #dziejesie, WP Pogoda, Wawalove Biznes i finanse money.pl, WP Finanse Sport WP SportoweFakty Skrzynki pocztowe WP Poczta, poczta o2 Wideo WP Wideo, WP Pilot Telewizja i program TV Telewizja WP, WP Program TV Radio on-line Internetowa platforma radiowa Open.fm, internetowe WP Radio Serwisy lifestyle WP Kobieta, WP Facet, WP Moto, WP Autokult, Autocentrum.pl WP abcZdrowie, WP Parenting, WP Kuchnia, WP Dom, WP Książki, WP Film, WP Teleshow WP Turystyka, WP Gwiazdy, WP Magazyn. Serwisy o nowych technologiach dobreprogramy.pl, WP Tech, WP Komórkomania, WP Gadżetomania, WP Fotoblogia Usługi e-commerce Zakupy: WP radarOkazji Moda: Domodi, Allani Projektowanie i wyposażenie domów i mieszkań: Homebook Projekty domów: Extradom.pl Turystyka i noclegi: wakacje.pl, nocowanie.pl, eHoliday Usługi finansowe: Direct Money, totalmoney.pl, finansowysupermarket.pl Motoryzacja: Superauto.pl Kontrowersje W styczniu 2020 portal internetowy OKO.press opublikował tekst, w którym opisał współpracę Wirtualnej Polski z Ministerstwem Sprawiedliwości. Według portalu miała ona polegać m.in. na cenzurze i blokowaniu artykułów krytycznych wobec Zbigniewa Ziobry oraz pisaniu pod fikcyjnymi nazwiskami tekstów wspierających ministerstwo. Wirtualna Polska powołała wewnętrzny zespół, który zbadał działalność pionu wydawniczego w Wirtualnej Polsce Media. W związku ze sprawą stanowisko redaktora naczelnego stracił Tomasz Machała, który wyjaśnił, że nie jest zainteresowany publikacjami w sytuacji, w której chodzi o sprawy błahe, bez istotnego znaczenia, w szczególności, gdy dotyczy to polityków. Jednocześnie zespół podał, że wpływy reklamowe pochodzące z Ministerstwa Sprawiedliwości i agencji obsługujących wyniosły poniżej 1% przychodów Wirtualna Polska Holding w całym 2019 roku. Było to wielokrotnie mniej od podawanych w mediach 125 milionów złotych. Jednocześnie Wirtualna Polska wprowadziła nowy Kodeks Etyki Dziennikarskiej i zasady współpracy pomiędzy pionem wydawniczym, a pionem sprzedaży. Rozdzieliła również funkcję redaktora naczelnego od funkcji szefa produktu wydawniczego, które wcześniej przypisywane były jednej osobie. Zgodnie z nowymi ustaleniami redaktor naczelny ma dbać o niezależność, jakość publikacji i dobór treści, a szef produktu wydawniczego wraz z Zespołem Zarządzającym Wirtualna Polska Media SA odpowiada za realizację celów biznesowych spółki. Przypisy Linki zewnętrzne Wirtualna Polska Polskie portale internetowe Polskie portale informacyjne Hasła kanonu polskiej Wikipedii

3537445

https://pl.wikipedia.org/wiki/Kukiz%E2%80%9915

Kukiz’15

Kukiz’15 – polskie ugrupowanie polityczne powołane przez Pawła Kukiza przed wyborami parlamentarnymi w 2015, po jego sukcesie w wyborach prezydenckich, w których zajął on trzecie miejsce, zdobywając ok. 21% głosów. W wyborach parlamentarnych w 2015 (startując jako komitet wyborczy wyborców) także zajęło trzecią pozycję, uzyskując 8,8% głosów i wprowadzając swoich przedstawicieli do Sejmu. Po wyborach powołano stowarzyszenie, które stało się jego bazą. W latach 2019–2020 formacja wchodziła w skład Koalicji Polskiej, w ramach której wprowadziła w wyborach w 2019 przedstawicieli do Sejmu z list PSL. Po tychże wyborach zdecydowano o powołaniu partii politycznej K’15, która została zarejestrowana 31 lipca 2020, a wyrejestrowana 11 stycznia 2023. 19 kwietnia 2023 została zarejestrowana partia Kukiz15. Głównym postulatem ugrupowania jest doprowadzenie w Polsce do zmian ustrojowych poprzez wprowadzenie m.in.: ordynacji większościowej w formie jednomandatowych okręgów wyborczych w wyborach do Sejmu, systemu semiprezydenckiego oraz referendów bezprogowych. Kukiz’15 początkowo określał się jako aideologiczny ruch (pomimo tworzenia go głównie przez osoby o poglądach prawicowych), jednak później określił się jako ugrupowanie konserwatywne społecznie i liberalne gospodarczo. Określany bywa również jako ugrupowanie prawicowo-populistyczne. Historia Geneza Paweł Kukiz, ówczesny radny sejmiku dolnośląskiego i wieloletni zwolennik jednomandatowych okręgów wyborczych, zdecydował się wystartować w wyborach prezydenckich 2015, głosząc hasła „zmiany systemu” i „przekazania państwa obywatelom z rąk partyjnych klanów”. Po tym, jak w pierwszej turze tychże wyborów muzyk zdobył nieco ponad 20% poparcia, jego współpracownicy poinformowali, że w czerwcu rozpocznie działalność ruch obywatelski skupiony wokół Pawła Kukiza, a on sam zapowiedział, że wkrótce ruszy z objazdem po Polsce, ponieważ oczekują tego jego zwolennicy. Paweł Kukiz stwierdził, że niebudowanie partii politycznej jest kwestią jego wiarygodności. Pod koniec czerwca 2015 odbyła się konwencja ruchu, na której Paweł Kukiz ogłosił, że podstawowym problemem Polski jest ustrój. Stwierdził też, że „programy wyborcze to jedno wielkie kłamstwo”, a on zamiast tego będzie „wskazywać problemy i drogi do ich rozwiązania”. W lipcu przedstawiono oficjalną nazwę ruchu Pawła Kukiza – „Kukiz’15” oraz zarejestrowano pod taką nazwą komitet wyborczy wyborców. Ponadto poinformowano, że każdy chętny może ubiegać się o kandydaturę z list komitetu w nadchodzących wyborach parlamentarnych. Aby zgłosić swoją kandydaturę, należało wypełnić specjalny kwestionariusz, w którym potencjalny kandydat musiał ustosunkować się m.in. do kwestii jednomandatowych okręgów wyborczych, zarządzania służbą zdrowia, reformy emerytalnej czy repolonizacji banków. Na przełomie września i października przedstawiono pakiet politycznych postulatów ruchu. Oprócz jednomandatowych okręgów wyborczych, opowiedziano się za wprowadzeniem systemu prezydenckiego oraz za ogólnokrajowym, dorocznym referendum bez frekwencyjnego progu ważności. Ogłoszono także postulaty m.in. wyboru sędziów najniższej instancji w wyborach powszechnych, deregulacji przepisów dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej oraz zmniejszenie opodatkowania pracy. 2015–2019 Komitet Kukiz’15 wystawił listy we wszystkich okręgach do Sejmu oraz w 9 ze 100 okręgów do Senatu. Oprócz osób bezpartyjnych na listach komitetu znaleźli się także przedstawiciele Ruchu Narodowego (w tym Unii Polityki Realnej, będącej wówczas jego częścią), Kongresu Nowej Prawicy (w dużej części), Demokracji Bezpośredniej i Partii Libertariańskiej, kilka osób z Prawicy Rzeczypospolitej oraz nieliczni członkowie Polski Razem, Solidarnej Polski, Wspólnoty, Stronnictwa Pracy i Samoobrony. Odrębne komitety wyborcze, jednak tylko w części okręgów, powołały środowiska, które zerwały wcześniej współpracę z Pawłem Kukizem. Bezpartyjni Samorządowcy (z ramienia których muzyk w 2014 uzyskał mandat radnego sejmiku dolnośląskiego) wraz z innymi niepartyjnymi środowiskami samorządowymi oraz Ruchem Obywatelskim na rzecz JOW zorganizowali komitet JOW Bezpartyjni. Ponadto własne listy wystawił popierający Pawła Kukiza w wyborach prezydenckich Ruch Społeczny Rzeczypospolitej Polskiej. Na listach komitetu Kukiz’15 znaleźli się natomiast konkurujący z nim w elekcji prezydenckiej Paweł Tanajno (DB) i Jacek Wilk (KNP). W wyborach do Sejmu komitet Kukiz’15 zajął trzecie miejsce, uzyskując 8,81% głosów, co dało 42 mandaty poselskie. Do Senatu nie wprowadził żadnego przedstawiciela. Mandaty poselskie zdobyli m.in.: Paweł Kukiz, Piotr Liroy-Marzec (także muzyk, raper), Kornel Morawiecki (założyciel Solidarności Walczącej), Jacek Wilk (wiceprezes KNP), a także kilku przedstawicieli Ruchu Narodowego (w tym jego prezes Robert Winnicki, prezes UPR Bartosz Józwiak, były eurodeputowany i były p.o. prezesa LPR Sylwester Chruszcz oraz ówczesny prezes Młodzieży Wszechpolskiej Adam Andruszkiewicz). Kornel Morawiecki pełnił funkcję marszałka seniora podczas pierwszego posiedzenia Sejmu VIII kadencji, przegrał też głosowanie na marszałka Sejmu z Markiem Kuchcińskim z PiS. Szefem uformowanego klubu poselskiego został Paweł Kukiz, rzecznikiem członek UPR Jakub Kulesza, a wicemarszałkiem Sejmu z klubowej rekomendacji związany wcześniej z Fundacją Republikańską i Polską Razem Stanisław Tyszka. Janusz Sanocki wybrany z listy Kukiz’15 decyzją klubu poselskiego nie wszedł w jego skład i został posłem niezrzeszonym. Klub Kukiz’15 zagłosował przeciw wotum zaufania dla rządu Beaty Szydło, uzasadniając to nieporuszeniem w exposé kwestii zmian ustrojowych. Z początkiem grudnia 2015 Paweł Kukiz ogłosił powstanie Stowarzyszenia na rzecz Nowej Konstytucji „Kukiz’15”, zostając jego prezesem. Stowarzyszenie powstało jako baza do budowy regionalnych struktur ruchu skupionego wokół Pawła Kukiza, dotychczas funkcjonującego jedynie jako komitet wyborczy w wyborach parlamentarnych oraz później jako klub poselski. W tym samym miesiącu poseł Paweł Kobyliński przeszedł do klubu Nowoczesnej. W styczniu 2016 ruch Kukiz’15 ogłosił rozpoczęcie zbiórki podpisów pod wnioskiem o referendum ogólnokrajowe ws. przyjmowania w Polsce uchodźców z będącej w stanie wojny Syrii. Pytanie referendalne miałoby brzmieć: „Czy jesteś za przyjęciem przez Polskę uchodźców, w ramach systemu relokacji w Unii Europejskiej?”. Na przełomie kwietnia i maja 2016 skład klubu poselskiego zmniejszył się o czterech posłów. Po tym, jak posłanka Małgorzata Zwiercan zagłosowała w Sejmie za nieobecnego Kornela Morawieckiego, została ona wykluczona z klubu, a Kornel Morawiecki sam zrzekł się członkostwa. Wkrótce potem klub opuścił Ireneusz Zyska i cała trójka współtworzyła koło poselskie Wolni i Solidarni (a następnie partię o tej nazwie). W międzyczasie poza klubem znalazł się także Robert Winnicki, po decyzji RN o wystąpieniu z klubu (pozostali posłowie RN pozostali jednak jego członkami i opuścili swoją partię). W tym samym czasie w ramach ruchu Kukiz’15 doszło do wyodrębnienia się kilku frakcji, mających funkcjonować równolegle do Stowarzyszenia na rzecz Nowej Konstytucji oraz grupować osoby o konkretnych poglądach i celach: zwolenników myśli narodowo-demokratycznej, wolnościowców-republikanów, związkowców-rolników i tzw. woJOWników, czyli zwolenników jednomandatowych okręgów wyborczych. Spoiwem łączącym wszystkie grupy miał według liderów ruchu pozostać „sprzeciw wobec systemu III RP”. I tak w maju z inicjatywy m.in. posła Jarosława Sachajki powołano „Stowarzyszenie Rolników i Konsumentów – Kukiz’15”. Ponadto siedmiu posłów klubu Kukiz’15 o poglądach narodowych, a także m.in. publicysta Rafał Ziemkiewicz założyło stowarzyszenie Endecja. W czerwcu pięcioro posłów klubu Kukiz’15, należących do Stowarzyszenia „Republikanie”, utworzyło Klub Republikański w Sejmie, jako parlamentarny oddział tego stowarzyszenia (jeden z nich, Rafał Wójcikowski, w styczniu 2017 zginął w wypadku drogowym, zaś miesiąc później koordynatorka KR Magdalena Błeńska i inna jego członkini Anna Siarkowska wystąpiły z klubu Kukiz’15 i wraz z Małgorzatą Janowską, która wcześniej objęła mandat w miejsce Rafała Wójcikowskiego, jednak nie przystąpiła do klubu Kukiz’15, założyły koło poselskie „Republikanów”). W lipcu 2016 oficjalnie do ruchu Kukiz’15 dołączyło stowarzyszenie „WoJOWnicy’15”, zrzeszające popierających Pawła Kukiza zwolenników jednomandatowych okręgów wyborczych, w tym posła Andrzeja Kobylarza. 22 marca 2017 Paweł Kukiz poinformował o powstaniu Klubów Młodych Kukiz’15. W ciągu tygodnia powstało 180 klubów lokalnych, do których zapisało się 1700 członków. W ciągu dwóch miesięcy powstało 270 klubów, zrzeszających ponad 2700 działaczy. 8 czerwca 2017 z klubu został wykluczony poseł Piotr Liroy-Marzec (który kilka miesięcy wcześniej powołał stowarzyszenie, a później partię Skuteczni). 18 dni później stowarzyszenie Kukiz’15 zyskało pierwszego radnego wojewódzkiego, gdy przystąpił do niego zasiadający w sejmiku lubuskim jego były przewodniczący Tomasz Możejko (wybrany z listy PO, związany potem z UED). 13 października tego samego roku do klubu poselskiego dołączył Łukasz Rzepecki, wykluczony uprzednio z klubu PiS. 30 października 2017 z klubu odszedł współtwórca stowarzyszenia Endecja Sylwester Chruszcz, przechodząc jednocześnie do koła poselskiego WiS, natomiast 9 listopada tego samego roku jego śladami podążył prezes Endecji Adam Andruszkiewicz, a 7 grudnia Jarosław Porwich. W 2017 dwoje posłów klubu (Tomasz Rzymkowski i Elżbieta Zielińska) dołączyło do UPR (działając w niej do 2019), a Jacek Wilk przeszedł z KNP do KORWiN (Wolności). Ten ostatni w lutym 2018 opuścił klub Kukiz’15. W maju 2018 poinformowano o wspólnym starcie ruchu do sejmików województw w wyborach samorządowych w tym samym roku z Prawicą Rzeczypospolitej. Komitet Kukiz’15 wystawił w październikowych listy do sejmików w niemal wszystkich okręgach wyborczych, a także liczne listy do rad, jak również kilkudziesięciu kandydatów na prezydentów miast (w tym m.in. członka KNP we Wrocławiu i członka DB w Poznaniu) oraz na burmistrzów i wójtów. W wyborach do sejmików w skali kraju uzyskał wynik ok. 5,6% głosów, jednak mimo przekroczenia progu wyborczego w 12 województwach, nie zdobył żadnych mandatów radnych. Kandydaci komitetu Kukiz’15 uzyskali natomiast 19 mandatów w radach powiatów oraz 93 w radach gmin. Poseł ugrupowania Wojciech Bakun wygrał w II turze wybory na prezydenta Przemyśla. Trzech kandydatów komitetu wygrało też wybory na wójtów. 26 października 2018 z klubu poselskiego Kukiz’15 odszedł jego rzecznik Jakub Kulesza, przechodząc jednocześnie z UPR do KORWiN. Tydzień później klub opuścił będący wcześniej kandydatem ruchu na prezydenta Warszawy Marek Jakubiak, ogłaszając powołanie ugrupowania Federacja dla Rzeczypospolitej. 2019–2023 W wyborach do Parlamentu Europejskiego w maju 2019 na listach ugrupowania spośród osób partyjnych ponownie znaleźli się działacze Prawicy Rzeczypospolitej (w tym ubiegający się o reelekcję Marek Jurek) i UPR, a ponadto Paweł Tanajno z Demokracji Bezpośredniej i działaczka Ślonzoków Razem. Międzynarodowo Kukiz’15 zawarł sojusz m.in. z włoskim Ruchem Pięciu Gwiazd i chorwackim Żywym Murem (których przywódcy, odpowiednio wicepremier Włoch Luigi Di Maio i Ivan Vilibor Sinčić, gościli na konwencji wyborczej ugrupowania). W wyborach Kukiz’15 zajął 5. miejsce, uzyskując 3,69% głosów, co nie pozwoliło na osiągnięcie progu wyborczego. W czerwcu klub poselski Kukiz’15 opuścił Krzysztof Sitarski, w lipcu Norbert Kaczmarczyk, Tomasz Rzymkowski (wszyscy trzej przystąpili do klubu parlamentarnego Prawa i Sprawiedliwości) i Jerzy Jachnik, a w sierpniu Andrzej Maciejewski. 8 sierpnia ruch Kukiz’15 zawarł porozumienie z Polskim Stronnictwem Ludowym o starcie w wyborach parlamentarnych w tym samym roku z list tej partii, w ramach Koalicji Polskiej. Obie formacje przyjęły wspólne postulaty dotyczące m.in. mieszanej ordynacji wyborczej, powszechnych wyborów Prokuratora Generalnego, e-voting’u, możliwości odwołania posła, emerytury bez podatku, deregulacji gospodarki, ulgi podatkowej na OZE, czy też pakietu antykorupcyjnego. W związku z decyzją o wejściu w sojusz z PSL, część działaczy opuściła ruch. M.in. uczynili to 9 sierpnia posłowie: Bartosz Józwiak, Elżbieta Zielińska, Tomasz Jaskóła, Jerzy Kozłowski i Paweł Skutecki. Pierwszych czworo utworzyło koło poselskie UPR, a Paweł Skutecki trzy dni później przystąpił do koła Konfederacji. Także 9 sierpnia powstało koło Przywrócić Prawo, które utworzyli związani w przeszłości z Kukiz’15 posłowie Janusz Sanocki, Piotr Liroy-Marzec i Jerzy Jachnik. Ruch Kukiz’15 wystawił lub poparł około 90 kandydatów startujących z list PSL. Spośród 41 okręgów kandydaci ruchu znaleźli się na pierwszych miejscach w 11, ponadto wśród liderów list jego poparcie uzyskali bezpartyjni posłowie klubu PSL-KP (Marek Biernacki i Jacek Tomczak). W wyborach do Senatu Kukiz’15 wystawił samodzielnie (powołując KWW Kukiz15 do Senatu) dwoje kandydatów: Janusza Wasilewskiego w okręgu nr 59 oraz Wandę Jankowską w okręgu nr 60. Ponadto w okręgu nr 56 wystartował z ramienia KWW Rozwój Podkarpacia, z poparciem całej opozycji wobec rządzącego PiS, poseł Kukiz’15 Maciej Masłowski. Oprócz swoich działaczy, Kukiz’15 poparł również kandydatów do Senatu z ramienia KWW Przywrócić Prawo oraz startującego z własnego komitetu w okręgu nr 92 Mirosława Piaseckiego. W wyborach KW PSL zajął 4. miejsce, uzyskując 8,55% głosów. Kandydaci wystawieni przez Kukiz’15 otrzymali łącznie 206 530 głosów (1,12% w skali kraju) i uzyskali 6 mandatów poselskich, które zdobyli Paweł Kukiz, Jarosław Sachajko, Paweł Szramka, Agnieszka Ścigaj, Stanisław Tyszka i Stanisław Żuk. Paweł Kukiz stanął na czele powołanej 12 listopada rady Koalicji Polskiej, a Jarosław Sachajko został jednym z wiceprzewodniczących klubu parlamentarnego, którzy przyjął nazwę Koalicja Polska – PSL-Kukiz15. Pod koniec 2019 walne zgromadzenie stowarzyszenia Kukiz’15 podjęło decyzję o powołaniu partii politycznej. Wniosek o rejestrację partii K’15 został złożony (przez Pawła Kukiza, Piotra Kubiczka i Roberta Herdzika) 27 maja 2020, a Sąd Okręgowy w Warszawie zarejestrował partię 31 lipca. W styczniu 2020 część działaczy Kukiz’15 (w tym byli posłowie Barbara Chrobak i Andrzej Kobylarz) dołączyła do Solidarnej Polski. Zarówno w pierwszych, jak i drugich wyborach prezydenckich w 2020 Kukiz’15 poparł prezesa PSL Władysława Kosiniaka-Kamysza, a przedstawiciele ruchu zasiadali w jego sztabie wyborczym. Kandydat Koalicji Polskiej w pierwszej turze otrzymał 459 365 głosów (2,36%), zajmując 5. miejsce spośród 11 kandydatów. 26 listopada 2020, decyzją Rady Naczelnej PSL, partia ta zdecydowała o zakończeniu współpracy z Kukiz’15 w ramach Koalicji Polskiej, z powodu różnic wewnątrzkoalicyjnych, m.in. w związku z głosowaniem nad uchwałą w sprawie weta budżetu Unii Europejskiej. Dwa dni później (gdy klub parlamentarny z formalnie pozostającymi wciąż w jego składzie posłami Kukiz’15 przyjął nazwę Koalicja Polska – PSL, UED, Konserwatyści) Agnieszka Ścigaj ogłosiła odejście z klubu KP i zostanie posłanką niezrzeszoną, opuszczając ruch Kukiz’15. 9 grudnia 2020 posłowie Kukiz’15 zostali wydaleni z klubu parlamentarnego Koalicji Polskiej i stali się posłami niezrzeszonymi. 29 stycznia 2021 powołali koło poselskie pod nazwą „Kukiz’15-Demokracja Bezpośrednia” (zawierając porozumienie z partią DB w sprawie reprezentowania jej postulatów w Sejmie; DB została wyrejestrowana w grudniu 2022, pozostając w nazwie koła). Przewodniczącym koła został Paweł Kukiz. 29 kwietnia 2021 Paweł Szramka opuścił koło, współtworząc wraz z Agnieszką Ścigaj i Andrzejem Sośnierzem (wówczas członkiem Porozumienia, który przeszedł z klubu PiS) koło poselskie Polskie Sprawy. Pod koniec maja 2021 partia K’15 zawarła porozumienie programowe z rządzącym PiS, w ramach którego PiS zapowiedziało poparcie niektórych ustaw ugrupowania w zamian za pomoc Kukiz’15 w głosowaniach sejmowych. Formacja zawiesiła wspólne głosowanie w Sejmie z PiS z początkiem października 2022, do momentu ewentualnego uchwalenia ustawy o sędziach pokoju. 7 listopada 2022 z koła poselskiego Kukiz’15-DB wystąpił Stanisław Tyszka (nie należący do partii K’15; wkrótce dołączył do Konfederacji i partii Sławomira Mentzena – pod nazwą KORWiN, następnie Nowa Nadzieja). Partia nie złożyła sprawozdania finansowego za 2021 rok, w związku z czym Państwowa Komisja Wyborcza została zobligowana do złożenia wniosku do Sądu Okręgowego w Warszawie o wykreślenie K’15 z ewidencji partii politycznych. Od 2023 Sąd wyrejestrował partię K'15 11 stycznia 2023. W tym samym miesiącu działacze formacji zapowiedzieli chęć zarejestrowania partii pod nazwą Kukiz15. Z wniosku Jarosława Sachajki, Roberta Gogółki i byłego posła Roberta Mordaka została ona zarejestrowana 19 kwietnia tego samego roku, jej prezesem został następnie Jarosław Sachajko. Wnioskodawcy zostali członkami zarządu krajowego partii, nie przystąpił do niej formalnie Paweł Kukiz. Sekretarzem generalnym partii został Marek Jakubiak, który powrócił do środowiska Pawła Kukiza. W wyborach parlamentarnych w tym samym roku ogłoszono start kandydatów ugrupowania z list Prawa i Sprawiedliwości, Paweł Kukiz został liderem listy w okręgu opolskim. Do programu PiS wpisano postulaty Kukiz’15 – m.in. zmianę ordynacji wyborczej na mieszaną, wprowadzenie instytucji sędziów pokoju oraz dzień referendalny w połowie kadencji samorządu. W wyborach parlamentarnych mandaty poselskie z list PiS zdobyli Paweł Kukiz, Jarosław Sachajko i Marek Jakubiak. Postulaty Szczegółowe cele ugrupowania przedstawiono w dokumencie zatytułowanym „Strategia Zmiany”. Kwestie ustrojowe: uchwalenie nowej konstytucji, wprowadzającej jednomandatowe okręgi wyborcze w wyborach do Sejmu, system semiprezydencki oraz referenda bezprogowe budowanie państwa obywatelskiego opartego na demokracji bezpośredniej na wzór szwajcarski przywrócenie instytucji sędziów pokoju, wybieranych w wyborach powszechnych i orzekających w sprawach o wykroczenia oraz w drobnych sprawach cywilnych zasada ciągłego prowadzenia rozpraw sądowych – w trybie „dzień po dniu”, aż do uzyskania wyroku zniesienie finansowania partii politycznych z budżetu państwa przeniesienie znacznej części urzędów i instytucji poza Warszawę Kwestie gospodarcze: zakaz uchwalania budżetu z deficytem zarówno na poziomie centralnym, jak i samorządowym likwidacja podatku dochodowego PIT zastąpienie podatku dochodowego CIT jednoprocentowym podatkiem przychodowym wprowadzenie zeroprocentowej stawki VAT na wybrane towary (leki, żywność, ubranka dla dzieci, bilety komunikacyjne, prasa) uchwalenie ustawy deregulującej prowadzenie działalności gospodarczej – na wzór tzw. ustawy Wilczka z 1988 roku umożliwienie rolnikom sprzedaży bezpośredniej produktów przetworzonych oraz zakaz obrotu i upraw żywności zmodyfikowanej genetycznie Kwestie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego: decentralizacja zarządzania w policji poprzez zwiększenie uprawnień komend powiatowych, wybór komendantów powiatowych w wyborach powszechnych wprowadzenie obrony terytorialnej jako systemu wsparcia dla zawodowych wojsk operacyjnych (czego dowodem było głosowanie podczas trzeciego czytania w Sejmie posłów klubu poselskiego ruchu za przyjęciem Ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw, wprowadzającej Wojska Obrony Terytorialnej) budowa koalicji państw wewnątrz Unii Europejskiej na rzecz deregulacji prawa europejskiego wypowiedzenie pakietu energetyczno-klimatycznego sprzeciw wobec przystąpienia Polski do strefy euro Działacze Zarząd partii Kukiz15 Prezes: Jarosław Sachajko Pozostali członkowie: Robert Gogółka Robert Mordak Sekretarzem generalnym partii jest Marek Jakubiak. Zarząd partii K’15 (2020–2023) Przewodniczący: Paweł Kukiz Wiceprzewodniczący: Wanda Jankowska Jarosław Sachajko Pozostali członkowie: Robert Herdzik Wojciech Kocuj Wojciech Krzemieniewski Posłowie na Sejm IX kadencji Byli posłowie: Paweł Szramka – 29 kwietnia 2021 współtworzył koło Polskie Sprawy (później poseł niezrzeszony) Agnieszka Ścigaj – 28 listopada 2020 została posłanką niezrzeszoną i niezależną (później koło Polskie Sprawy) Stanisław Tyszka – 7 listopada 2022 został posłem niezrzeszonym (później koło Konfederacja, ponadto partia KORWiN/Nowa Nadzieja) Wszyscy posłowie Kukiz’15 zostali wybrani z list Polskiego Stronnictwa Ludowego. Do 9 grudnia 2020 posłowie Kukiz’15 zasiadali w klubie parlamentarnym Koalicji Polskiej. Od 29 stycznia 2021 należą do koła poselskiego Kukiz’15-Demokracja Bezpośrednia. Posłowie na Sejm VIII kadencji Z list komitetu Kukiz’15 zostali wybrani także: Adam Andruszkiewicz – 9 listopada 2017 przeszedł do koła Wolnych i Solidarnych (później poseł niezrzeszony), kandydat Prawa i Sprawiedliwości na następną kadencję Wojciech Bakun – 6 listopada 2018 wygaszono mu mandat w związku z wyborem na prezydenta Przemyśla Magdalena Błeńska – 23 lutego 2017 została posłem niezrzeszonym (później koło „Republikanie” i ponownie niezrzeszona, ponadto partia Porozumienie) Sylwester Chruszcz – 30 października 2017 przeszedł do koła Wolnych i Solidarnych (później klub Prawa i Sprawiedliwości) Jerzy Jachnik – 31 lipca 2019 został posłem niezrzeszonym (później koło Przywrócić Prawo) Marek Jakubiak – 2 listopada 2018 został posłem niezrzeszonym (później koło Konfederacja i ponownie niezrzeszony), kandydat Koalicji Bezpartyjni i Samorządowcy na następną kadencję Małgorzata Janowska – 8 lutego 2017, zastępując Rafała Wójcikowskiego, została posłem niezrzeszonym (później koło „Republikanie” i klub Prawa i Sprawiedliwości, ponadto przejściowo Partia Republikańska) Tomasz Jaskóła – 9 sierpnia 2019 współtworzył koło Unii Polityki Realnej Bartosz Józwiak (Unia Polityki Realnej) – 9 sierpnia 2019 współtworzył koło UPR Norbert Kaczmarczyk – 25 lipca 2019 został posłem niezrzeszonym (później klub Prawa i Sprawiedliwości, ponadto partia Solidarna Polska) Paweł Kobyliński – 21 grudnia 2015 przeszedł do klubu Nowoczesnej (później klub Platforma Obywatelska – Koalicja Obywatelska) Edyta Kubik – 15 października 2019, zastępując Kornela Morawieckiego, została posłem niezrzeszonym Jakub Kulesza (Unia Polityki Realnej) – 26 października 2018 został posłem niezrzeszonym (później koło Wolność i Skuteczni / Konfederacja), jednocześnie przechodząc do partii KORWiN Piotr Liroy-Marzec – 8 czerwca 2017 został posłem niezrzeszonym (później koło Wolność i Skuteczni / Konfederacja i koło Przywrócić Prawo, ponadto partia Skuteczni) Andrzej Maciejewski – 7 sierpnia 2019 został posłem niezrzeszonym, kandydat Prawicy Rzeczypospolitej na następną kadencję (do Senatu) Jerzy Kozłowski – 9 sierpnia 2019 współtworzył koło Unii Polityki Realnej, kandydat Prawa i Sprawiedliwości na następną kadencję Robert Majka – 21 listopada 2018, zastępując Wojciecha Bakuna, został posłem niezrzeszonym (przejściowo koło Konfederacja) Kornel Morawiecki – 14 kwietnia 2016 został posłem niezrzeszonym (później koło Wolnych i Solidarnych) Jarosław Porwich – 8 grudnia 2017 przeszedł do koła Wolnych i Solidarnych (później poseł niezrzeszony), kandydat Prawa i Sprawiedliwości na następną kadencję Tomasz Rzymkowski – 31 lipca 2019 przeszedł do klubu Prawa i Sprawiedliwości Janusz Sanocki – na początku kadencji został posłem niezrzeszonym (później koło Przywrócić Prawo) Anna Siarkowska – 23 lutego 2017 została posłem niezrzeszonym (później koło „Republikanie” i klub Prawa i Sprawiedliwości, ponadto Partia Republikańska) Krzysztof Sitarski – 13 czerwca 2019 został posłem niezrzeszonym (później klub Prawa i Sprawiedliwości) Paweł Skutecki – 9 sierpnia 2019 został posłem niezrzeszonym (później koło Konfederacji) Jacek Wilk (KORWiN) – w lutym 2018 został posłem niezrzeszonym (później koło Wolność i Skuteczni / Konfederacja) Robert Winnicki (Ruch Narodowy) – 27 kwietnia 2016 został posłem niezrzeszonym (później koło Konfederacja) Rafał Wójcikowski – 19 stycznia 2017 zginął w wypadku drogowym Elżbieta Zielińska – 9 sierpnia 2019 współtworzyła koło Unii Polityki Realnej, kandydatka Prawa i Sprawiedliwości na następną kadencję Małgorzata Zwiercan – 14 kwietnia 2016 została posłem niezrzeszonym (później koło Wolnych i Solidarnych i klub Prawa i Sprawiedliwości) Ireneusz Zyska – 18 maja 2016 współtworzył koło Wolni i Solidarni (później klub Prawa i Sprawiedliwości) Endecja Stowarzyszenie Endecja to związane początkowo z ruchem Kukiz’15 środowisko skupiające działaczy, którzy w swoich poglądach identyfikują się z tradycją Narodowej Demokracji i stawiają za wzór Romana Dmowskiego. O jego utworzeniu poinformowano 19 maja 2016 na konferencji z udziałem Pawła Kukiza, a także założycieli stowarzyszenia – publicysty Rafała Ziemkiewicza oraz posłów Adama Andruszkiewicza, Sylwestra Chruszcza (obaj jesienią 2017 przeszli do koła Wolnych i Solidarnych), Pawła Grabowskiego, Marka Jakubiaka, Bartosza Józwiaka, Tomasza Rzymkowskiego i Krzysztofa Sitarskiego. Za cele postawiło sobie bycie „kuźnią elit”, a także „oparcie polskiej polityki na wspólnocie interesów”. Stowarzyszenie powstało po tym, jak partia Ruch Narodowy zdecydowała o opuszczeniu ruchu Kukiz’15, jednak spośród pięciu reprezentujących ją posłów z klubu odszedł jedynie prezes Robert Winnicki, a pozostali narodowcy postanowili kontynuować współpracę z Pawłem Kukizem i opuścili partię. Stowarzyszenie zarejestrowane zostało 13 września 2016. Prezesem został poseł Adam Andruszkiewicz (były szef Młodzieży Wszechpolskiej), a wiceprezesem Przemysław Piasta (jednocześnie działacz Tak dla Polski/Ligi Narodowej i do 2017 także KORWiN, były wicemarszałek wielkopolski). Kilka tygodni po rejestracji Endecji odeszli z niej posłowie Bartosz Józwiak (prezes Unii Polityki Realnej) i Tomasz Rzymkowski (który niedługo później także wstąpił do UPR). W stowarzyszeniu, oprócz byłych działaczy RN, w znacznej mierze znaleźli się byli działacze Ligi Polskich Rodzin (wśród nich także działający później w Naprzód Polsko i założyciele Tak dla Polski). Wśród pełnomocników regionalnych znaleźli się m.in. czterej posłowie (w tym prezes Endecji), Przemysław Piasta, a także byli posłowie LPR Andrzej Mańka i Robert Strąk oraz były wicemarszałek kujawsko-pomorski Maciej Eckardt. Przewodniczącym rady patronackiej został Rafał Ziemkiewicz, rady gospodarczej Marek Jakubiak, rady parlamentarnej Sylwester Chruszcz, a rady programowej Krzysztof Tenerowicz. 25 kwietnia 2018 Adam Andruszkiewicz odszedł ze stowarzyszenia (zakładając w następnym miesiącu stowarzyszenie Dla Polski), a na funkcji prezesa zastąpił go Sylwester Chruszcz. 5 dni później również Rafał Ziemkiewicz wydał oświadczenie, że uznaje stowarzyszenie za nieudany projekt, z którego się wycofuje. Jeszcze w tym samym roku stowarzyszenie utraciło wszystkich pełnomocników regionalnych oraz szefów rad, poza pełniącym wciąż te funkcje prezesem Sylwestrem Chruszczem. W kwietniu 2019 Sylwester Chruszcz przeszedł z koła WiS do klubu Prawa i Sprawiedliwości. W wyborach pół roku później nie uzyskał on poselskiej reelekcji. Nie zdobył mandatu także w wyborach w 2023 (będąc już członkiem PiS). Przypisy Linki zewnętrzne Oficjalna strona Kukiz’15 Strona dawnej partii K’15 Partie i ugrupowania III Rzeczypospolitej Ruchy społeczne w Polsce Stowarzyszenia o charakterze politycznym w Polsce Polskie partie chrześcijańsko-demokratyczne Polskie partie konserwatywno-liberalne

1319763

https://pl.wikipedia.org/wiki/Teorie%20spiskowe%20o%20zamachach%20z%2011%20wrze%C5%9Bnia%202001

Teorie spiskowe o zamachach z 11 września 2001

Teorie spiskowe o zamachach z 11 września 2001 – seria teorii spiskowych sugerująca, iż za zamach na World Trade Center i Pentagon odpowiada bezpośrednio lub pośrednio ówczesny rząd Stanów Zjednoczonych. Część osób głoszących tego rodzaju teorie uważa, że administracja rządu prezydenta Busha nie zrobiła wszystkiego, by zapobiec tym zamachom, inni twierdzą wprost, że zamachy zostały zaplanowane i przeprowadzone przez służby wewnętrzne Stanów Zjednoczonych. Tego typu podejrzenia były wielokrotnie krytykowane w różnych mediach, między innymi w czasopismach popularnonaukowych. Pomimo to w sondażu przeprowadzonym w 2006 roku przez Scripps Howard z Uniwersytetu w Ohio ponad jedna trzecia respondentów stwierdziła, iż pracownicy rządu USA pomogli przeprowadzić te ataki lub rozmyślnie nie uczynili nic, by im zapobiec. Z kolei w telefonicznym sondażu przeprowadzonym w tym samym roku przez Zogby International wśród Amerykanów połowa osób odpowiedziała, iż George Bush wykorzystał zamachy z 11 września jako pretekst do wojny z Irakiem. W maju 2008 tygodnik „Laif” opublikował artykuł, według którego blisko 7 lat po zamachach z 11 września 46% Amerykanów nie wierzy w wersję wypadków podawaną przez rząd. Niemal połowa Amerykanów, w tym wielu naukowców i polityków, domaga się ponownego śledztwa w sprawie zamachów z 11 września. Alternatywne teorie związane z wydarzeniami 11 września były wielokrotnie opisywane w prasie popularnonaukowej i fachowej, gdzie wielokrotnie dowiedziono nieprawdziwości wielu z tych twierdzeń. Z drugiej strony przeszło 1800 (liczba ta cały czas rośnie) profesjonalnych architektów i inżynierów zrzeszonych w Architects & Engineers for 9/11 Truth (AE911Truth) domaga się ponownego, otwartego i niezależnego dochodzenia w sprawie zawalenia się trzech budynków WTC. Przeszło połowa członków NIST (komisji ustalającej przyczyny) wyraziło swoje poważne wątpliwości co do rzetelności i kompletności opracowanego przez nich samych raportu. Wiele z teorii spiskowych próbowano udowodnić w sądzie, lecz sprawy zostały oddalone. Zniszczenie trzech budynków WTC Osoby domagające się ponownego śledztwa utrzymują, że żadna stalowa konstrukcja jeszcze nigdy nie zawaliła się na skutek pożaru. 11 września 2001 zawaliły się dwie główne wieże WTC oraz stojący nieopodal 47-piętrowy budynek WTC7, w który bezpośrednio nie uderzył żaden samolot i są to jedyne w historii budynki o konstrukcji żelbetowej, które zawaliły się z powodu pożaru. WTC7 płonął przez kilka godzin na V i IX piętrze, zanim zawalił się, ale w porównaniu z innymi pożarami wieżowców, które pomimo pożarów nie zostały całkowicie zniszczone (Filadelfia 1991 – pożar trwający 18 godzin, Madryt 2005 – pożar trwający około 10 godzin), w budynku tym nie działał system przeciwpożarowy z powodu braku wody. W przypadku wspomnianych innych długotrwałych pożarów budynków o podobnej konstrukcji w Madrycie i Filadelfii, jeżeli dochodziło do zapadnięcia się kilku pięter, to nie powodowało to zawalenia się całej konstrukcji, aż do najniższego poziomu. 16 września 2019 roku, zespół naukowców z University of Alaska Fairbanks na czele których stał prof. Leroy Hulsey, opublikował wynik czteroletnich badań dotyczących zachowania się konstrukcji budynku WTC7 w warunkach z dnia 11 września 2001. Na podstawie między innymi przeprowadzonych symulacji komputerowych stwierdzono, że przyczyną zawalenia się wieży nie mógł być pożar, a jedynie niemal jednoczesne uszkodzenie wszystkich kolumn wewnątrz budynku. W przypadku budynków WTC1 i WTC2, pożar spowodowany uderzeniem samolotów nie trwał długo i nie spowodował długotrwałego wzrostu temperatury z racji tego, iż całe paliwo pochodzące ze zbiorników samolotów wypaliło się od razu po uderzeniu samolotów w budynki. Dowodem na to mają być zdjęcia i zbliżenia w filmach tych rejonów budynków, w których widać ludzi stojących w otworach pouderzeniowych, machających do ludzi znajdujących się na zewnątrz, na poziomie ziemi. W rzeczywistości symulacje komputerowe pokazują, że temperatura pożarów wynosiła ponad 1000 stopni Celsjusza natomiast stal i żelazo w tego typu konstrukcjach zaczyna się topić dopiero w temp. ok. 1500 stopni. Według teorii spiskowej Twin Towers i WTC7, zostały zniszczone przy użyciu kontrolowanych detonacji ładunków wybuchowych. Oficjalny raport National Institute of Standards and Technology unika jakiejkolwiek dyskusji na temat możliwości użycia ładunków wybuchowych, gdyż możliwość ich użycia została arbitralnie wykluczona już na wstępie dochodzenia. Atak na Pentagon Teoria spiskowa głosi, że nie ma przekonujących dowodów na uderzenie w budynek Pentagonu samolotu typu Boeing 757. W Internecie dostępne są zdjęcia ukazujące zniszczenia Pentagonu z tamtego dnia, na których widać wyraźnie, że obrys zniszczeń ściany Pentagonu nie zgadza się w żaden sposób z obrysem i rozmiarami samolotu Boeing 757, który miał w tym miejscu uderzyć w budynek. Pomimo dużej liczby zeznań naocznych świadków opisujących to wydarzenie władze nie potrafią pokazać żadnego wideo, pomimo istnienia kilkudziesięciu kamer, które były zainstalowane w okolicy tego miejsca, na którym widać byłoby sylwetkę nadlatującego samolotu. Wszystkie ciała ofiar, z wyjątkiem jednego, zostały zidentyfikowane dzięki analizie DNA pomimo tego, że nie znaleziono prawie żadnych istotnych szczątków samolotu, ponieważ „wyparowały” z powodu wysokiej temperatury, jak było to tłumaczone w oficjalnej wersji. Według teorii spiskowej, udostępniony zapis lotu z odnalezionej w gruzach Pentagonu czarnej skrzynki jest wielce nieprawdopodobny. Teoria głosi ponadto, że Hani Handżur, pilot bez doświadczenia, który oficjalnie został ogłoszony terrorystą pilotującym samolot w momencie uderzenia w Pentagon, nie byłby w stanie wykonać tego rodzaju manewru. Według organizacji Pilots for 911 truth na jedną sekundę przed uderzeniem samolot znajdował się powyżej poziomu budynku wnioskując, że albo zapis jest sfałszowany, albo pochodzi z innego samolotu. Samolot AA77 przed uderzeniem wykonał pętlę i uderzył w strefę aktualnie remontowaną Pentagonu, co z uwagi na obronę rakietową budynku oraz zamknięty obszar dla lotów w tym rejonie zwiększało ryzyko zestrzelenia dla porywaczy – samolot dłużej pozostawał w powietrzu. Porywacze powinni skierować samolot w strefę leżącą na linii kierunku, z którego nadlatywali, by do minimum skrócić czas obecności w powietrzu. System NORAD USA dysponuje bardzo zaawansowanym systemem szybkiego reagowania na wypadek nieautoryzowanego naruszania przestrzeni lotniczej o nazwie North American Aerospace Defense Command (NORAD). Według oficjalnej wersji 11 września system ten zawiódł we wszystkich 4 przypadkach. Analiza związanych z tym przyczyn i okoliczności dostarcza argumentów potwierdzających tezę, jakoby nie był to przypadek. Autorzy polskiego filmu „Enigma: 11 września – największe kłamstwo XXI wieku” zwracają uwagę na to, że myśliwce F-15 wysłane z bazy Gwardii Narodowej OTIS z zadaniem przechwycenia samolotu Amercian Airlines Lot 11 w czasie lotu nie wykorzystywały nawet 30% swojej mocy (obliczenia na podstawie czasu lotu i odległości bazy OTIS od WTC). Natomiast z zestawień czasów reakcji NORAD na wydarzenia 11 września (osobnego dla każdego samolotu użytego do wykonania zamachów) – przekazanie informacji przez FAA do NORAD o uprowadzeniu samolotu, wydanie pilotom F-15 rozkazu startu, samego startu myśliwców oraz uderzeniu lotu AA11 w północną wieżę – wynika, że piloci otrzymali rozkaz startu tuż przed katastrofą samolotu American Airlines, a w powietrzu znaleźli się ok. 6 minut po uderzeniu. Po zamachach pojawiły się w mediach informacje o tym, że NORAD ćwiczył już wcześniej odpowiedź na zamachy, których scenariusz przypominałby ten z 11 września 2001 roku. W dniu samych zamachów również odbywały się ćwiczenia symulujące m.in. przypadek porwania małego samolotu mającego uderzyć w jeden z budynków rządowych w USA. Niezidentyfikowani terroryści Już we wrześniu 2001 FBI ogłosiło listę osób oficjalnie podejrzanych o dokonanie samobójczych ataków. Do dziś nie uległa ona zmianie, jednak w mediach pojawiło się wiele informacji podważających co najmniej 9 na 19 nazwisk z tej listy. Uprzątanie szczątków WTC W przypadku każdej katastrofy budowlanej lub lotniczej obowiązujące procedury zabraniają niszczenia dowodów przed oficjalnym stwierdzeniem przyczyn tejże katastrofy i wyciągnięciem wniosków umożliwiających zapobieganie podobnym wypadkom w przyszłości. Zgodnie z teorią spiskową uprzątnięcie terenu po zniszczonych wieżach WTC było przypadkiem skrajnie odmiennego działania. Według szefa National Institute of Standards and Technology pobrano wystarczającą ilość próbek, inżynierowie badający ruiny budynków mieli stały dostęp do materiałów usuwanych z placu budowy, usunięcie gruzu i złomu w żaden sposób nie wpłynęło na śledztwo. Twierdzi się, że nie tylko nie zabezpieczono należycie dowodów, które pozwoliłyby zrozumieć mechanizmy zawalenia się trzech budynków kompleksu WTC, ale zwyczajnie pozbyto się ich w celu ukrycia prawdziwych przyczyn tej katastrofy. Dla przykładu 50 000 ton stali odzyskanej z rumowiska sprzedano 3 miesiące później chińskiej firmie Baosteel po cenie 120 USD za tonę, co zdaniem zwolenników teorii spiskowej ma świadczyć o mataczeniu, ponieważ średnia cena za tonę złomu płacona przez chińskie firmy wynosiła wówczas 150,6 USD. Informacje świadczące o wcześniejszej wiedzy Istnieją spekulacje dotyczące informacji świadczących o tym, że wybrani urzędnicy rządu USA wiedzieli wcześniej o zamachach i ich scenariuszu. Zagadnienie to było poruszane m.in. w filmie Fahrenheit 9.11. Spekulacje dotyczą również informacji o operacjach finansowych tuż przed 11 września. Brytyjska telewizja BBC oraz agencja Reuters poinformowały o zawaleniu się budynku WTC7 na ponad 20 min. przed tym zdarzeniem, co zdaniem zwolenników teorii spiskowych ma świadczyć o wcześniejszej wiedzy na temat zamachów. Na serwisie You Tube można znaleźć umieszczony tam fragment wiadomości BBC kiedy spikerka informuje o zawaleniu się WTC7 podczas gdy za jej plecami widać pokazywaną na żywo panoramę Manhattanu ze stojącym tam nadal budynkiem WTC7. Według BBC była to pomyłka reporterki, która dopiero co przybyła na scenę wydarzeń, oraz wina nieprawidłowej informacji otrzymanej z agencji Reuters. Agencja Reuters wydała oświadczenie, że informacja o zawaleniu się budynku WTC7 została podana przez miejscową agencję i bez jej weryfikacji przekazana dalej. Szczątki samolotów National Transportation Safety Board (będąca w przypadku wypadków lotniczych amerykańskim odpowiednikiem Państwowej Komisji Badania Wypadków Lotniczych) nigdy nie przeprowadziła ekspertyzy potwierdzającej, by szczątki któregokolwiek z czterech samolotów biorących udział w zamachach istotnie należały do uprowadzonych samolotów pasażerskich linii lotniczych. Obie niezależne komisje badające sprawę zamachów oraz władze federalne utrzymują, iż nie udało się odnaleźć żadnej z czterech (każdy samolot posiadał dwie) czarnych skrzynek samolotów, które uderzyły w wieże WTC. Według teorii spiskowej to nieprawda, a w gruzach WTC znaleziono przynajmniej trzy czarne skrzynki. Żydzi w WTC Wedle niektórych teorii spiskowych, w zamachu nie zginął żaden Żyd. Ma to być dowodem na to, iż Żydzi wiedzieli o zamachu i zostali ostrzeżeni, bądź też nawet, że został on przez nich przygotowany. W rzeczywistości w zamachu zginęło około 400 Żydów. Teoria ta bywa podpierana faktem, że na liście ofiar jest tylko jeden Izraelczyk. Tymczasem nie każdy Żyd jest obywatelem Izraela. Filmy Filmy wyprodukowane przez Polaków: Enigma: 11 września – największe kłamstwo XXI wieku (2008) – film dostępny w telewizji internetowej portalu Wirtualna Polska (WPtv) Filmy wydane w polskiej wersji językowej (z lektorem): 9/11: Press For Truth – płyta DVD dołączona do tygodnika Przekrój (wydanie z dnia 6 września 2006). Loose Change (2006), Dylan Avery. Filmy, które doczekały się amatorskiego tłumaczenia na język polski: Painful Deceptions (2003), Eric Hufschmid. 911 In Plane Site (2004), Dave Von Kleist. Martial Law 9/11: Rise Of The Police State (2005), Alex Jones 911 Mysteries Part 1: Demolitions (2006), In The Wake Productions. Loose Change: Final Cut (2007), Dylan Avery. (PL – Niewygodne Fakty) Duch epoki (2007), Peter Joseph (drugi rozdział filmu). Pozostałe filmy (na razie niedostępne w polskiej wersji): 911: The Road to Tyranny (2002), Alex Jones The Reflecting Pool (2008), Jarosław Kupść (film fabularny) The 9/11 Chronicles Part 1: Truth Rising (2008), Alex Jones September Clues (2007), Simon Hytten (znany jako simonshack) September Clues Addendum (2008), Simon Hytten Zobacz też Zamach na World Trade Center i Pentagon Przypisy Linki zewnętrzne 911 Research Patriots Question 9/11 „Fahrenheit 2777” – Scientific American „Debunking the 9/11 Myths: Special Report” 11 września: władza spisków – Przekrój (czasopismo), wydanie z 6 września 2006. – Onet, 13.05.2008 (przedruk z tygodnika Laif). W teoriach spiskowych palce maczają specsłużby wywiad z Bogusławem Wołoszańskim nt. 11 września Teorie spiskowe Zamach z 11 września 2001

2697

https://pl.wikipedia.org/wiki/Jacek%20Kuro%C5%84

Jacek Kuroń

Jacek Jan Kuroń (ur. 3 marca 1934 we Lwowie, zm. 17 czerwca 2004 w Warszawie) – polski polityk, historyk, działacz tzw. czerwonego harcerstwa, jeden z przywódców opozycji w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników. Kawaler Orderu Orła Białego. Poseł na Sejm X, I, II i III kadencji (1989–2001). Dwukrotny minister pracy i polityki socjalnej: w latach 1989–1991 w rządzie Tadeusza Mazowieckiego i w latach 1992–1993 w rządzie Hanny Suchockiej. Kandydat na urząd prezydenta RP w wyborach w 1995. Życiorys Młodość Jacek Kuroń był synem Henryka Kuronia (1905–1982) i Wandy z domu Rudeńskiej (1911–1978). Na początku 1946 jego rodzice wraz z trójką dzieci wprowadzili się do mieszkania znajdującego się na parterze budynku mieszkalnego ZUS przy ul. Mickiewicza 27 m. 64 na warszawskim Żoliborzu. Jacek Kuroń mieszkał w nim, z przerwami na pobyty w więzieniach, do końca życia. Polska Rzeczpospolita Ludowa Działalność w ZMP i ZHP W 1949 został działaczem Związku Młodzieży Polskiej. Od 1952 pracował jako etatowy instruktor w wydziale harcerskim stołecznego ZMP, wstąpił wówczas do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W 1953 został przewodniczącym zarządu uczelnianego ZMP na Politechnice Warszawskiej. W listopadzie 1953 usunięto go z tej organizacji, jak i z PZPR za krytykę koncepcji ideowej związku. Od 1955 studiował na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, w 1956 ponownie został przyjęty do PZPR (pracę magisterską Elementy faszyzmu w ideologii Obozu Narodowej Demokracji (1919–1926), napisaną pod kierunkiem Żanny Kormanowej, obronił w 1964). Uczestniczył w ruchu studenckim dążącym do powstania aktywnych politycznie organizacji młodzieży studenckiej i robotniczej (takich jak Rewolucyjny Związek Młodzieży, Związek Młodzieży Socjalistycznej). W grudniu 1956 uczestniczył w zjeździe łódzkim, na którym odbudowano Związek Harcerstwa Polskiego. Wybrany do Naczelnej Rady Harcerskiej oraz do komisji prawa i przyrzeczenia harcerskiego, która opracowała nową deklarację, treść przyrzeczenia i prawa, przyjęte w 1957. W latach 1956–1957 współorganizował drużynę walterowską, a w 1958 Hufiec Walterowski, którego do 1961 był komendantem. Opowiadał się za systemem wychowawczym nastawionym na współdziałanie w małych grupach, zespołowość, aktywność społeczną, osiąganie przez zespoły dziecięce konkretnych coraz trudniejszych celów. Krytycznie odnosił się do nadrzędnego autorytetu drużynowych, licząc na rozwój samorządności zespołów dziecięcych. W latach 1961–1964 pracował w Głównej Kwaterze ZHP, gdzie pełnił m.in. funkcję kierownika wydziału pracy nad systemem, następnie zastępcy kierownika działu harcerskiego, a w okresie 1961–1963 członka Głównej Kwatery ZHP. Był aktywny jako publicysta w pismach „Drużyna” (gdzie pracował jako redaktor 1957–1961), „Na Przełaj”, „Harcerstwo”. Początki działalności opozycyjnej (1962–1968) Od 1962 wraz z Karolem Modzelewskim był współinicjatorem zebrań działaczy studenckich z okresu października 1956 i nieco młodszych, którzy stworzyli Polityczny Klub Dyskusyjny przy ZMS na UW. Celem było ponowne ożywienie ruchu młodzieżowego i krytyka władz PZPR za odejście od programu głębokich zmian formułowanego w 1956. W wyniku nacisków Komitetu Warszawskiego PZPR jesienią 1963 klub został zlikwidowany. Z powodu radykalnie krytycznych opinii o polityce władz Jacek Kuroń od 1963 był rozpracowywany przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa w ramach sprawy „Watra”, prowadzonej do 1989. W 1964 uczestniczył w zebraniach wąskiej grupy (także Karol Modzelewski, Stanisław Gomułka, Bolesław Tejkowski, Andrzej Mazur), która – przy użyciu kryteriów i metodologii marksizmu – analizowała ustrój polityczny i gospodarczy PRL, narastające w nim konflikty klasowe, a także przewidywała rewolucję. Latem 1964 na podstawie tych dyskusji Jacek Kuroń i Karol Modzelewski napisali memoriał-broszurę przeznaczoną do tajnego kolportażu. Tezą główną było stwierdzenie, że władzę w państwie sprawuje centralna polityczna biurokracja, która zawłaszczyła środki produkcji, aparat państwa i partii, wszelkie środki kontroli i rewindykacji robotniczych. Centralna biurokracja według nich wyzyskiwała więc klasę robotniczą i inne grupy społeczne, a jej celem głównym było umacnianie swojego monopolu władzy. Przeciwstawność interesów politycznych i ekonomicznych między klasą robotniczą a centralną polityczną biurokracją musiała doprowadzić do rewolucji, w wyniku której powstałby nowy ustrój prawdziwej dyktatury proletariatu, która nie mogłaby dopuścić do ponownego wyrośnięcia klasy rządzącej. W przyszłym ustroju proponowano więc rozbudowany system rad robotniczych, które wybierałyby Centralną Radę Delegatów, a także system dwupartyjny oraz wolność słowa i druku. Proponowano też zniesienie stałej armii, w której widziano potencjalne narzędzie dokonania wojskowego zamachu stanu. Postulowano też takie rozwiązania, jak podejmowanie w przedsiębiorstwach w referendum decyzji, jaka część dochodu narodowego miałaby być konsumowana, a jaka przeznaczona na inwestycje. Program był prawdopodobnie inspirowany myślą trockistowską i poglądami Milovana Đilasa, ale wiele elementów stanowiło też rozwinięcie polskiej myśli rewizjonistycznej z lat 1956–1957. W listopadzie 1964 funkcjonariusze SB – informowani o poczynaniach grupy przez Andrzeja Mazura (tajnego współpracownika o pseudonimie „Wacław”) – wkroczyli do mieszkania Stanisława Gomułki, zatrzymując Jacka Kuronia, Karola Modzelewskiego i Bolesława Tejkowskiego, a także konfiskując maszynopis memoriału. Następnie wszyscy zostali usunięci z PZPR, jednak władze komunistyczne nie zdecydowały się na przeprowadzenie procesu. Jacek Kuroń i Karol Modzelewski odtworzyli treść memoriału jako List otwarty do partii i rozkolportowali kilkanaście egzemplarzy maszynopisu na Uniwersytecie Warszawskim 18 marca 1965. Następnego dnia zostali tymczasowo aresztowani, oskarżeni, a następnie w lipcu skazani – Karol Modzelewski na 3 lata i 6 miesięcy pozbawienia wolności, Jacek Kuroń na 3 lata pozbawienia wolności. Karę tę odbywał w Zakładzie Karnym Sztum i następnie w Potulicach, gdzie przebywał do czasu warunkowego zwolnienia w maju 1967. List otwarty do partii został przemycony na Zachód i w 1966 opublikowany przez paryską „Kulturę”, a dzięki licznym edycjom dokonanym na Zachodzie przez organizacje radykalnej lewicy stał się znanym w skali międzynarodowej dokumentem polskiej myśli politycznej. Od marca 1968 do sierpnia 1980 Na początku 1968 Jacek Kuroń i Karol Modzelewski byli współorganizatorami protestów studenckich, które rozwinęły się w wydarzenia marcowe. 9 marca 1968 został tymczasowo aresztowany, następnie był przez propagandę PRL i osobiście przez Władysława Gomułkę atakowany w publicznych przemówieniach jako czołowy „wichrzyciel”. W styczniu 1969 skazany we wspólnym procesie z Karolem Modzelewskim jako inspirator wystąpień studenckich na karę 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Wyrok odbywał w zakładzie karnym we Wronkach. Został zwolniony warunkowo we wrześniu 1971. Z powodu represji nie mógł znaleźć pracy w instytucjach państwowych, został więc fikcyjnie zatrudniony jako osobisty sekretarz pisarza Igora Newerlego. W latach 70. opublikował pod pseudonimem kilka powieści kryminalnych. Publikowane oficjalnie teksty podpisywał pseudonimami „Maciej Gajka”, „Elżbieta Grażyna Borucka”, „EGB”. W ogłoszonym anonimowo w paryskiej „Kulturze” w 1974 artykule Polityczna opozycja w Polsce postulował tworzenie szerokiego ruchu sprzeciwu wobec systemu, który określał jako totalitaryzm i brak suwerenności. Opozycja antytotalitarna i niepodległościowa w swych przekonaniach winna była dążyć do budowania więzi społecznych, tworzenia niezależnej kultury, pracować nad wytworzeniem w społeczeństwie postaw antytotalitarnych, pluralizmu politycznego, tolerancji, woli samostanowienia, umiejętności politycznego myślenia i działania. Wokół tych wartości i działań, głównie wydawniczych, grup dyskusyjnych, czasem akcji protestu, powinny powstawać środowiska tworzące luźne grupy, funkcjonujące jawnie i bez formalnych więzi organizacyjnych. Opowiadał się także za działalnością w ramach formalnie obowiązującego (choć nie zawsze przez władze przestrzeganego) prawa. W opracowaniu Myśli o programie działania z października 1976 rozwinął koncepcję tworzenia przez takie grupy zalążków ruchów społecznych, które budując własne formy komunikacji, wymiany informacji i działań praktycznych, ograniczałyby zasięg oddziaływania totalitarnej władzy i poszerzałyby te sfery aktywności społeczeństwa, które były wolne od kontroli partii i dominacji Związku Radzieckiego. Najważniejszy był według niego ruch wyrażający dążenia pracowników, zwłaszcza wielkoprzemysłowej klasy robotniczej, a warunkiem sukcesu byłoby jego współdziałanie z podobnymi inicjatywami inteligencji i studentów. Celem perspektywicznym stało się, aby „społeczeństwo zorganizowało się w ruchy społeczne współdziałające ze sobą, wyrażające jak najpełniej dążenia wszystkich”. Miał to być więc „program tworzenia w ruchach społecznych Trzeciej Polski”. Jej powstawanie miało wymagać na pewnym etapie kompromisu ze Związkiem Radzieckim, by nie doszło do jego zbrojnej interwencji przeciw wyzwalającej się Polsce. Celem możliwym do osiągnięcia „byłby status Finlandii – parlamentarnej demokracji ograniczonej w polityce zagranicznej”, o ile dotyczyłoby to wyraźnie sformułowanych interesów Związku Radzieckiego. Skonfiskowany w czasie rewizji u Jacka Kuronia zawierający te poglądy egzemplarz w październiku 1976 przekazano członkom Biura Politycznego Komitetu Centralnego PZPR. W 1975 Jacek Kuroń współorganizował akcję przeciw projektowanym przez PZPR poprawkom w Konstytucji PRL. Należał do współautorów i sygnatariuszy Listu 59, podpisał też List 14. Po wystąpieniach robotniczych 25 czerwca 1976 w opublikowanym na Zachodzie liście do Enrica Berlinguera informował o represjach zastosowanych wobec uczestników protestu i apelował o interwencję. We wrześniu 1976 był jednym z założycieli Komitetu Obrony Robotników, a w 1977 współtwórcą Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”. Współpracował z Biurem Interwencyjnym KSS „KOR”. Należał do najaktywniejszych działaczy komitetu, inspirował wiele jego akcji, utrzymywał liczne kontakty z działaczami studenckimi i robotniczymi, systematycznie przekazywał informacje o działaniach opozycyjnych i represjach ze strony władz na Zachód oraz dziennikarzom zagranicznym akredytowanym w Warszawie. Jego mieszkanie i telefon (numer 39 39 64) były głównym ośrodkiem wymiany informacji dotyczących działalności KSS „KOR”. Aresztowany w maju 1977, został zwolniony w lipcu tego samego roku na mocy amnestii. Był obiektem wszechstronnej inwigilacji ze strony funkcjonariuszy SB, wielokrotnie zatrzymywany na 48 godzin, w jego mieszkaniu przeprowadzono wiele rewizji. Od 1978 wchodził w skład redakcji niezależnego kwartalnika „Krytyka”. W 1978 uczestniczył w spotkaniach na granicy z przedstawicielami opozycji w Czechosłowacji – Karty 77. Od 1978 wykładał w ramach Towarzystwa Kursów Naukowych. W pierwszych miesiącach 1979 prowadzono przeciw niemu akcje „bojówek” tworzonych przez Federację Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej, podczas których posuwano się do przemocy fizycznej i psychicznej, co zakończyło się pobiciem członków jego rodziny 21 marca 1979. Należał do organizatorów i doradców niezależnego ruchu robotniczego, współpracował z dwutygodnikiem „Robotnik” i Wolnymi Związkami Zawodowymi Wybrzeża. W lipcu i sierpniu 1980 organizował sieć informacji o ruchu strajkowym. Zatrzymany 20 sierpnia 1980 podczas narady w jego mieszkaniu, 28 sierpnia zarzucono mu „udział w związku posługującym się nazwą «Komitet Samoobrony Społecznej KOR», którego działanie jest przestępcze polegające m.in. na rozpowszechnianiu wydawnictw pozbawionych debitu komunikacyjnego”. Zwolniony po podpisaniu porozumień gdańskich z 31 sierpnia 1980, śledztwo jednak kontynuowano. Od sierpnia 1980 do stanu wojennego Od września 1980 był doradcą Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” Regionu Gdańskiego oraz MKZ Regionu „Mazowsze”, następnie od października doradcą Krajowej Komisji Porozumiewawczej NSZZ „Solidarność”. Był jednym ze strategów związku, swoje koncepcje wykładał na łamach pisma „Robotnik”, w udzielanych wywiadach oraz na licznych spotkaniach w zakładach pracy i na uniwersytetach, które przyciągały setki słuchaczy. W październiku 1980 w artykule Co dalej? postawił tezę „o konieczności powołania samorządów, które w przyszłości zmuszą władze do ustępstw politycznych”. W artykule Czy grozi nam interwencja postawił natomiast tezę, że „społeczeństwo (faktycznie «Solidarność») powinno przejąć całą władzę z wyjątkiem polityki zagranicznej, obronności, spraw wewnętrznych oraz częściowo centralnej administracji”. Według niego pozostawienie tych dziedzin życia społecznego i politycznego dominacji PZPR był „uwarunkowane tylko groźbą interwencji w Polsce państw Układu Warszawskiego”. W artykule opublikowanym w marcu 1981 ocenił z kolei, że dla wyjścia z kryzysu ekonomicznego niezbędne były „autentyczny samorząd, niezawisłe sądownictwo i ograniczenie cenzury. Wraz z Karolem Modzelewskim odegrał istotną rolę w przyjęciu przez Krajową Komisję Porozumiewawczą „Solidarności” programu samorządowego jako podstawy reformy przedsiębiorstw. We wrześniu 1981 bronił kompromisu samorządowego z Sejmem PRL, co było przedmiotem kontrowersji na Krajowym Zjeździe Delegatów NSZZ „Solidarność”. Jesienią 1981, w czasie narastającego kryzysu politycznego, opowiadał się za utworzeniem wielkiej koalicji „Solidarność”-PZPR-Kościół katolicki i opartego na niej rządu narodowego, który m.in. przygotowałby wybory do Sejmu PRL, zapewniając PZPR z góry odpowiednią liczbę miejsc, a pozostałe pozwalając obsadzić w wolnych wyborach. W listopadzie 1981 wraz ze swoim środowiskiem politycznym inicjował powstanie Klubów Samorządnej Rzeczypospolitej „Wolność-Suwerenność-Niepodległość”, które miały być polityczno-ideowym ruchem wspartym o NSZZ „Solidarność” w perspektywie spodziewanych wyborów do rad narodowych. Przyjaźnił się z Jerzym Popiełuszką, uczestniczył w celebrowanych przez niego mszach za ojczyznę, na które był wpuszczany przez zakrystię. W wewnętrznych podziałach w NSZZ „Solidarność” sympatyzował z grupą Andrzeja Gwiazdy, krytykował styl działania Lecha Wałęsy, zwłaszcza w okresie kryzysu bydgoskiego z marca 1981, następnie jednak krytycznie oceniał rywalizacje personalne, a na zjeździe „Solidarności” ostatecznie wsparł Lecha Wałęsę. Od stanu wojennego do Okrągłego Stołu Po wprowadzeniu stanu wojennego został 13 grudnia 1981 zatrzymany w sopockim Grand Hotelu, internowany, a 2 września 1982 tymczasowo aresztowany pod zarzutem próby obalenia ustroju. W artykułach przemyconych z okresu uwięzienia opowiadał się za nieustępliwą walką z reżimem stanu wojennego aż do próby powstania (Tezy o wyjściu z sytuacji bez wyjścia z marca 1982). Następnie złagodził stanowisko, wspierając jednak zdecydowanie podziemną „Solidarność” (Umiarkowania radykalnych, radykalizm umiarkowanych z lipca 1982). W czasie uwięzienia w listopadzie 1982 zmarła jego pierwsza żona Grażyna „Gajka” (Jacek Kuroń odrzucił propozycję Czesława Kiszczaka wyjazdu z żoną na leczenie do Europy Zachodniej). Był głównym oskarżonym w procesie KSS „KOR” rozpoczętym 13 lipca 1984, został wraz z innymi objęty amnestią z 22 lipca 1984. Został następnie doradcą podziemnej Regionalnej Komisji Wykonawczej Regionu Mazowsze NSZZ „Solidarność”, publikował w podziemnej prasie pod własnym nazwiskiem (głównie w „Tygodniku Mazowsze”). Za udział w manifestacji ulicznej „Solidarności” z 1 maja 1985 skazany na karę 3 miesięcy aresztu. Po amnestii w 1986, na mocy której uwolniono wszystkich więźniów politycznych, opowiadał się za rozwijaniem jawnych form działalności oraz poszerzaniem wolności drogą małych kroków. Ściśle współdziałał z innymi doradcami „Solidarności”, zwłaszcza z Bronisławem Geremkiem i Adamem Michnikiem. Od 1987 brał udział w zespole tzw. sześćdziesiątki, która pod koniec 1988 przekształciła się w Komitet Obywatelski przy przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Lechu Wałęsie. Od stycznia 1988 był też jednym z doradców utworzonej wówczas Krajowej Komisji Wykonawczej NSZZ „Solidarność”. Jesienią 1988 w czasie przygotowań do Okrągłego Stołu władze PRL wykluczały udział Jacka Kuronia i Adama Michnika w negocjacjach, określając ich jako osoby o szczególnie negatywnych postawach. Sprzeciw Lecha Wałęsy wobec tego warunku był jedną z przyczyn kilkumiesięcznego impasu w przygotowaniach do rozmów. W 1989 ostatecznie Jacek Kuroń wziął udział w rozmowach Okrągłego Stołu w ramach strony solidarnościowej, był szczególnie aktywny w negocjacjach dotyczących reform systemu politycznego. Podczas przygotowywania wyborów wchodził w skład komisji organizacyjnej KO „Solidarność” (wraz z Andrzejem Wielowieyskim i Henrykiem Wujcem), w której układano listy wyborcze. Był zwolennikiem wystawienia bloku kandydatów według zasady – jeden kandydat KO „S” na jedno miejsce. W wyborach z 4 czerwca 1989 zdobył mandat poselski w okręgu żoliborskim. Wówczas w MSW zamknięto prowadzoną przeciw niemu wieloletnią inwigilację. III Rzeczpospolita W Sejmie X kadencji Jacek Kuroń należał do Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, przewodniczył powołanej z jego inicjatywy sejmowej Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych, która podjęła prace nad przebudową stosunków między aparatem państwa a mniejszościami w duchu zasad demokratycznego państwa prawa. Od 12 września 1989 do 12 stycznia 1991 i ponownie od 11 lipca 1992 do 26 października 1993 był ministrem pracy i polityki socjalnej w rządach Tadeusza Mazowieckiego i Hanny Suchockiej. Opowiedział się za programem Leszka Balcerowicza zmierzającym do zdecydowanego zduszenia narastającej inflacji i wprowadzaniem reform wolnorynkowych. Związane z tym koszty społeczne, m.in. spadek dochodów pracowników, wzrost kosztów utrzymania, bankructwo części zakładów pracy, pojawienie się bezrobocia miała łagodzić polityka społeczna i różnorodne jej programy. Oprócz ustaw i związanych z nimi rozwiązań (możliwość wcześniejszego przechodzenia na emeryturę, zasiłki dla bezrobotnych, dopłaty do komornego itd.) inicjował ruch społeczny SOS, darmowe jadłodajnie, samopomoc społeczną. W cotygodniowych pogadankach w Telewizji Polskiej w latach 1989–1990 tłumaczył problemy reform, ich niezbędne koszty, a także sugerował różne możliwości zmniejszenia dolegliwości. Był w tym czasie najpopularniejszym ministrem i jednym z polityków cieszących się największym zaufaniem. Jako minister w latach 1992–1993 angażował się w powstanie tzw. paktu trójstronnego z udziałem związków zawodowych, organizacji przedsiębiorców i przedstawicieli rządu, który miał być główną formą dialogu społecznego. Od 1991 do 2001 sprawował mandat posła na Sejm I, II i III kadencji. Należał do założycieli Ruchu Obywatelskiego Akcja Demokratyczna, Unii Demokratycznej i Unii Wolności. Był zwolennikiem podtrzymania ewolucyjnych przemian, budowania możliwie szerokiej jedności na rzecz demokracji, samorządności społecznej, sprzeciwiał się hasłom dekomunizacji i lustracji, m.in. w czasie kryzysu politycznego w czerwcu 1992. W wyborach w 1995 kandydował na urząd prezydenta RP, zajął 3. miejsce, otrzymując 1 646 946 głosów (tj. 9,22% poparcia). W 2000 wraz z drugą żoną Danutą Kuroń założył Uniwersytet Powszechny im. Jana Józefa Lipskiego w Teremiskach, którego został pierwszym rektorem. W ostatnich latach życia ciężko chorował, m.in. w 1998 po operacji tętnicy szyjnej wystąpił u niego rozległy udar mózgu i znalazł się w stanie śmierci klinicznej, miał nowotwór gardła, wielokrotnie przechodził zapalenie płuc, zdiagnozowano u niego również migotanie przedsionków. W 2003 podjęto decyzję o dializowaniu jego jedynej nerki. Po raz ostatni pokazał się publicznie 19 kwietnia 2004 podczas obchodów rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim. Krótko po wszczepieniu w tym samym miesiącu rozrusznika serca trafił do szpitala. Przez kilka tygodni był nieprzytomny. Zmarł w szpitalu 17 czerwca 2004. Pogrzeb Jacka Kuronia odbył się 26 czerwca 2004 na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. Sam deklarował się jako osoba niewierząca. Został pochowany w Alei Zasłużonych (A2–AZ–8). W uroczystościach pogrzebowych udział wzięli m.in. prezydent RP Aleksander Kwaśniewski i przedstawiciele władz państwowych; głos zabrali m.in. Adam Michnik, Marek Edelman, Karol Modzelewski i Wiktor Juszczenko. Poglądy W publikacjach o charakterze ideotwórczym (m.in. Zasady ideowe z 1978) określał się jako zwolennik lewicy antytotalitarnej i antykomunistycznej. Celem politycznym była niepodległa Polska o ustroju demokratyczno-parlamentarnym z wielopartyjnością, rozwiniętymi samorządami różnych szczebli i specjalności, aktywnością małych grup, skupionych na rozwiązywaniu konkretnych problemów. Deklarował się jako ateista; jednocześnie afirmował ewangelię (w tym zawarty w niej nakaz miłości bliźniego), uważając ją za uniwersalny wskaźnik moralny. Zachowywał jednocześnie dystans wobec instytucjonalnych i dogmatycznych form Kościoła katolickiego. Był zdecydowanym przeciwnikiem antysemityzmu i nacjonalizmu, opowiadał się za współpracą i dialogiem między narodami oraz pełnymi prawami dla mniejszości narodowych. Przyznawał Ukrainie, Litwie i Białorusi prawo do suwerennego bytu państwowego. W 1974 pisał: „Suwerenność Ukrainy, Białorusi i Litwy to program walki o suwerenność Polski i jednocześnie są to jej realni, a nie egzotyczni sojusznicy. Dla opozycji politycznej w Polsce ta myśl musi stanowić dyrektywę działania”. Podobnie myślał po 1989 o stosunkach z sąsiadami. Tragiczne doświadczenia z przeszłości radził pozostawić historykom, nie powinny one według niego utrudniać współczesnych stosunków i budowania pokojowej przyszłości oraz przyjaźni między narodami. Opowiadał się zawsze za szukaniem dialogu i porozumienia, przeciwko przymuszaniu innych do wyznawania win. Wskazywał, że należy mówić o winach własnych, licząc na stworzenie sytuacji dialogu. W 2002 był jednym z inicjatorów i uczestników modlitwy polskich polityków i dziennikarzy na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie nad grobami polskich i ukraińskich żołnierzy poległych w bitwie o Lwów w 1918. Wspierał działalność kulturalną mniejszości ukraińskiej w Polsce. Publicznie występował także przeciwko łamaniu praw człowieka w Chinach i Tybecie. Pod koniec życia miał poczucie porażki transformacji ekonomiczno-społecznej, związanych z tym barier społecznych, zbyt wielkiego marginesu biedy, pozostawienia dużych grup poza aktywnością społeczną, udziałem w kulturze, słabości ruchów samorządowych. Wiązał to z dominacją jednej ideologii – liberalnego kapitalizmu, zaspokajaniem wyłącznie potrzeb materialnych, wyobcowaniem kultury i wyalienowaniem człowieka. Nadziei na przyszłość upatrywał w rozwoju kształcenia oraz związanej z tym większej aktywności młodych, szukał także kontaktów z ruchami antyglobalistycznymi. Tym problemom poświęcił szereg wypowiedzi publicystycznych oraz dwie ostatnie książki – Działanie. Jeśli nie panujemy nad swoim życiem, ono panuje nad nami (2002) oraz Rzeczpospolita dla moich wnuków (2004). Odznaczenia i wyróżnienia Ordery i odznaczenia Order Orła Białego (1998) Srebrny Krzyż Zasługi (1961) Medal Pamiątkowy 13 Stycznia (1992, Litwa) Krzyż Oficerski Legii Honorowej (1993, Francja) Medal Zasługi Republiki Czeskiej II Stopnia (2003, Czechy) Wielki Krzyż Zasługi Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (Niemcy) Order Księcia Jarosława Mądrego (Ukraina) Order Wielkiego Księcia Giedymina (Litwa) Order Ecce Homo (2001) Order Uśmiechu (2001) Nagrody i wyróżnienia Człowiek Roku tygodnika „Wprost” (1994) Medal Świętego Jerzego (1994) Medal „Zasłużony dla Tolerancji” (1999) Honorowe obywatelstwo miasta Lwowa (2002) Upamiętnienie W 2005 na gmachu Ministerstwa Polityki Społecznej przy ul. Nowogrodzkiej 1/3/5 w Warszawie (od strony ul. Brackiej) odsłonięto tablicę upamiętniającą Jacka Kuronia. Na fasadzie domu przy ul. Mickiewicza 27 na warszawskim Żoliborzu, w którym mieszkał, wmurowana została tablica pamiątkowa, a w znajdującym się po drugiej stronie ulicy parku im. Stefana Żeromskiego ustawiono kamień pamiątkowy. W 2011 pomnikowy dąb szypułkowy rosnący w Białowieskim Parku Narodowym przemianowano na Dąb Jacka Kuronia. W 2015 jego imieniem nazwano salę konferencyjną w Nowym Domu Poselskim, w którym od lat najczęściej spotyka się sejmowa Komisja Polityki Społecznej i Rodziny, której przewodniczył. Jego imieniem nazwano ulice m.in. we Wrocławiu, Olsztynie, Lublinie, Radomiu i Białymstoku, a także plac u zbiegu ulic Gdańskiej, Potockiej, Słowackiego oraz ks. Jerzego Popiełuszki w Warszawie oraz park w Sosnowcu. W ramach Zespołu Społecznych Szkół Ogólnokształcących Bednarska powstało Wielokulturowe Liceum Humanistyczne im. Jacka Kuronia działające przy ul. Kłopotowskiego w Warszawie. Do 2015 Jacek Kuroń stał się patronem kilkunastu szkół. W 2018 deputowani rady miejskiej we Lwowie podjęli decyzję o nadaniu imienia Jacka Kuronia placowi usytuowanemu przed Konsulatem Generalnym RP we Lwowie. W 2020 na ścianach budynku CXIX Liceum Ogólnokształcącego im. Jacka Kuronia w Warszawie powstał mural patrona szkoły namalowany przez Wilhelma Sasnala. Życie prywatne Od 1959 był mężem Grażyny Kuroń, absolwentki psychologii (zm. 1982), a od 1990 do swojej śmierci Danuty Kuroń, historyczki. Ojciec Macieja Kuronia. Charakterystycznym elementem ubioru Jacka Kuronia była dżinsowa koszula. Pojawił się w niej między innymi podczas dekoracji Orderem Orła Białego oraz Legią Honorową. Wybrane publikacje Polityka i odpowiedzialność, Wyd. „Aneks”, Londyn 1984 (zbiór artykułów i esejów Jacka Kuronia oraz wywiadów przez niego udzielonych). Wiara i wina. Do i od komunizmu, Wyd. Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1989. Moja zupa, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa 1991. Gwiezdny czas. „Wiary i winy” ciąg dalszy, Wyd. „Aneks”, Londyn 1991. Spoko!, czyli kwadratura koła, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa 1992. PRL dla początkujących, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1995 (wspólnie z Jackiem Żakowskim). Siedmiolatka, czyli kto ukradł Polskę?, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1997 (wspólnie z Jackiem Żakowskim). Działanie. Jeśli nie panujemy nad swoim życiem, ono panuje nad nami, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2002. Rzeczpospolita dla moich wnuków, Wydawnictwo Rosner i Wspólnicy, Warszawa 2004. Zobacz też kuroniówka Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Absolwenci Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego Amnestionowani przez władze komunistyczne w Polsce Biografie kanonu polskiej Wikipedii Członkowie i współpracownicy Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR” Członkowie i współpracownicy KOR Członkowie Rewolucyjnego Związku Młodzieży Honorowi obywatele Lwowa Instruktorzy ZMP Internowani w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1981–1982 Kandydaci na urząd Prezydenta RP w 1995 roku Laureaci Medalu Świętego Jerzego Ludzie roku tygodnika Wprost Ludzie urodzeni we Lwowie Ludzie związani z prasą podziemną w Polsce 1945–1989 Ministrowie pracy III Rzeczypospolitej Odznaczeni Medalem Pamiątkowym 13 Stycznia Odznaczeni Medalem Za Zasługi Odznaczeni Orderem Ecce Homo Odznaczeni Orderem Orła Białego (III Rzeczpospolita) Odznaczeni Orderem Uśmiechu Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa) Osoby pozbawione członkostwa w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Pochowani na Powązkach-Cmentarzu Wojskowym w Warszawie Polacy odznaczeni Orderem Księcia Jarosława Mądrego Polacy odznaczeni Orderem Wielkiego Księcia Giedymina Polacy odznaczeni Orderem Zasługi Republiki Federalnej Niemiec Polacy – Oficerowie Legii Honorowej Politycy ROAD Politycy Unii Demokratycznej Politycy Unii Wolności Polscy autorzy pamiętników i dzienników Polscy historycy Polscy publicyści Posłowie na Sejm kontraktowy Sygnatariusze Listu 59 Uczestnicy Okrągłego Stołu (strona solidarnościowa) Uczestnicy ruchu Solidarność Polsko-Czesko-Słowacka Uczestnicy wydarzeń Marca 1968 Walterowcy Więźniowie polityczni w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1957–1989 Więźniowie więzienia mokotowskiego (Polska Ludowa) Więźniowie więzienia w Sztumie (Polska Ludowa) Więźniowie więzienia we Wronkach (Polska Ludowa) Urodzeni w 1934 Zmarli w 2004 Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji (1991–1993) Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej II kadencji (1993–1997)

2223239

https://pl.wikipedia.org/wiki/Lista%20pa%C5%84stw%20%C5%9Bwiata%20wed%C5%82ug%20PKB%20nominalnego

Lista państw świata według PKB nominalnego

Ten artykuł zawiera listę państw świata według nominalnego produktu krajowego brutto wyrażonego w milionach USD w cenach bieżących. Dane nie uwzględniają różnic w poziomie cen pomiędzy państwami oraz spadku siły nabywczej dolara dlatego nie można na ich podstawie określić tempa wzrostu gospodarczego. Oprócz państw na listach zostały uwzględnione gospodarki niebędące państwami (świat, Unia Europejska, strefa euro i terytoria zależne) oraz niektóre nieistniejące już państwa (np. Czechosłowacja, ZSRR). Pierwsza lista przedstawia dane Międzynarodowego Funduszu Walutowego, druga przedstawia dane Banku Światowego, a trzecia Organizacji Narodów Zjednoczonych. Zobacz też Lista państw świata według PKB nominalnego per capita Lista państw świata według PKB (parytet siły nabywczej) Lista państw świata według PKB (parytet siły nabywczej) per capita Przypisy Produkt krajowy brutto Listy związane z gospodarką

80810

https://pl.wikipedia.org/wiki/Kr%C3%B3lestwo%20Polskie%20%28kongresowe%29

Królestwo Polskie (kongresowe)

Królestwo Polskie (, Carstwo Polskoje), tzw. Królestwo Kongresowe, potocznie Kongresówka – państwo utworzone decyzją kongresu wiedeńskiego, połączone unią personalną z Imperium Rosyjskim w latach 1815–1832 w oparciu o Konstytucję Królestwa Polskiego (1815). Od 1832 do 1917 związek Królestwa Polskiego z Cesarstwem Rosyjskim regulował Statut Organiczny (1832), choć jego przepisy nigdy nie weszły w życie, ze względu na obowiązujący od 1833 do 1917 „stan oblężenia”. Utworzone formalnie na mocy traktatu rosyjsko-austriacko-pruskiego z 3 maja 1815, w którym mocarstwa dokonały podziału ziem Księstwa Warszawskiego. Artykuł V tego traktatu głosił, że ziemie Księstwa Warszawskiego pozostające pod kontrolą rosyjską zostają połączone z Rosją nieodzownie przez swoją konstytucję i oddane na wieczne czasy w ręce Najjaśniejszego Cesarza Wszechrosji. Traktat podziałowy wszedł później do aktu końcowego postanowień kongresu wiedeńskiego z 9 czerwca 1815. To skłania historiografię współczesną do uznania jego postanowień za faktyczną cesję terytorium okupowanego Księstwa Warszawskiego, co polscy historycy Stefan Kieniewicz i Władysław Zajewski nazywają IV rozbiorem Polski, z czym nie zgadza się Mieczysław Żywczyński twierdząc, że termin „rozbiory” odnosił się do całego państwa polskiego w granicach z roku 1772, ponadto najczęściej termin IV rozbiór Polski jest odnoszony do utraty suwerenności w roku 1939 po skoordynowanej pomiędzy III Rzeszą i ZSRR agresji na Polskę. W latach 1815–1832 królestwo posiadało własną konstytucję, Sejm, wojsko, monetę i szkolnictwo z Królewskim Uniwersytetem Warszawskim na czele, a czynności urzędowe odbywały się w języku polskim. Polskę łączyły z Rosją – osoba monarchy (każdy imperator Rosji był jednocześnie królem Polski i pod takim tytułem występował w Królestwie) oraz polityka zagraniczna, należąca do prerogatyw królewskich. Koroną królestwa była polska korona cesarska. W wyniku powstania listopadowego król Mikołaj I Romanow 26 lutego 1832 roku zniósł konstytucję Królestwa, zastępując ją Statutem Organicznym, który likwidował Sejm i samodzielną armię, wzmacniając związek Królestwa z Cesarstwem przy zachowaniu autonomii administracyjnej, a ponadto przywrócił urząd namiestnika sprawującego władzę cywilną i wojskową. Później następowało stopniowe ograniczanie autonomii Królestwa Polskiego, zwłaszcza po stłumieniu powstania listopadowego w roku 1831 i powstania styczniowego w 1864 roku aż do formalnego zniesienia autonomii polityczno-administracyjnej tego terytorium w 1867 roku. Wciąż jednak zachowało się wiele odrębności prawno-ustrojowych (m.in. kodeks cywilny, ustrój wsi, status ludności żydowskiej, status jęz. polskiego), które odróżniały Królestwo Polskie od Cesarstwa Rosyjskiego. W latach 1832–1918 Królestwo Polskie zostało silniej zintegrowane z Cesarstwem Rosyjskim (choć cesarze rosyjscy nosili tytuł króla Polski i reprezentowali ich namiestnicy). Posiadało stopniowo ograniczaną, a następnie zlikwidowaną autonomię; po jej likwidacji w roku 1874 zaczęto używać półoficjalnie na określenie ziem królestwa nazwę Kraj Nadwiślański (ros. Привислинский край), choć nazwa „Królestwo Polskie” nadal funkcjonowała. W roku 1912 oderwano gubernię chełmską. W lecie 1915 jego terytorium znalazło się pod okupacją Niemiec i Austro-Węgier, ale do 1917 de iure stanowiło ono część Imperium Rosyjskiego. Po przejęciu władzy w Rosji przez Rząd Tymczasowy stało się teoretycznie częścią Republiki Rosyjskiej, a następnie 7 listopada 1917 Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Zrzekła się ona swoich roszczeń do terytorium dawnego Królestwa na podstawie artykułu 3 traktatu brzeskiego. Organizacja państwa Konstytucja 27 listopada 1815 Królestwu została oktrojowana przez cesarza Rosji konstytucja, opracowana przez zespół z księciem Adamem Jerzym Czartoryskim na czele, która była kompilacją Konstytucji Księstwa Warszawskiego (1807) i Konstytucji 3 maja (1791). Utrzymywała uprzywilejowaną pozycję szlachty zarówno we władzach (sejm, urzędy, sądownictwo), jak i w gospodarce. Gwarantowała prywatną własność oraz wolność słowa i druku, wolność osobistą, wyznania i wiary. Na mocy konstytucji Królestwo Polskie miało zagwarantowane: własne terytorium, władze, system monetarny i oświatowy. Konstytucja uznawana jest za dość liberalną w tamtych czasach, jej zasady były jednak z czasem lekceważone przez Rosjan. Warstwy arystokratyczne i większość społeczeństwa polskiego z entuzjazmem poparły powstanie Królestwa Kongresowego w 1815 roku i potraktowały ten moment jako przywrócenie niepodległości. Jednak wobec łamania zasad konstytucji przez cesarzy Rosji narastało niezadowolenie, które doprowadziło do wybuchu powstania listopadowego. Powstanie formalnie miało na celu obronę Konstytucji Królestwa Polskiego. 25 stycznia 1831 roku Sejm Królestwa Polskiego dokonał detronizacji Mikołaja I jako króla Polski. Po klęsce powstania car Mikołaj I zawiesił postanowienia Konstytucji i wprowadził Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego. Po upadku powstania tytuł prawny Imperium Rosyjskiego do Królestwa Polskiego był wyprowadzany przez carat z prawa podboju, nie zaś z postanowień kongresu wiedeńskiego wprowadzających formę unii personalnej Królestwa Polskiego z Imperium Rosyjskim z zastrzeżeniem rządów konstytucyjnych. Ustrój Królestwo Polskie miało być monarchią konstytucyjną. Był to początek wiecznej unii personalnej Królestwa Polskiego z Cesarstwem Rosyjskim (na wzór wcześniejszych unii: polsko-litewskiej i polsko-saskiej) – każdy kolejny cesarz rosyjski miał być królem polskim na mocy wiążącej go konstytucji. Do rozległych prerogatyw króla należały: polityka zagraniczna, wyłączna inicjatywa ustawodawcza, zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi, mianowanie wyższych urzędników, prawo weta wobec uchwał Sejmu itp. W jego imieniu działał obecny stale w królestwie namiestnik; pierwszym namiestnikiem został w 1815 gen. Wasilij Łanskoj, w tym samym roku król mianował na namiestnika gen. Józefa Zajączka; po jego śmierci w 1826 król nie mianował kolejnego namiestnika a kompetencje namiestnika przekazał Radzie Administracyjnej. Jednak po stłumieniu powstania listopadowego (1830–1831) car (zdetronizowany król) Mikołaj I Romanow mianował nowego namiestnika, którym został gen. Iwan Paskiewicz. Terytorium i ludność Królestwo Polskie zostało utworzone na terytorium Księstwa Warszawskiego, od którego oderwano zachodnią część Wielkopolski (Poznańskie) i Bydgoszcz, z których utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie, włączone do Królestwa Prus, oraz bez ziemi chełmińskiej z Toruniem, Chełmnem i Brodnicą, włączonej bezpośrednio do rejencji kwidzyńskiej w Prusach Zachodnich. Ponadto z lewobrzeżnych okolic Krakowa utworzono Wolne Miasto Kraków, nad którym kontrolę sprawować mieli wszyscy trzej zaborcy, zaś Cesarstwo Austrii zagarnęło prawobrzeżny okręg Wieliczki i Podgórza. Książę warszawski Fryderyk August I, dotychczasowy monarcha Księstwa Warszawskiego, został zmuszony do zrzeczenia się wszelkich praw do Królestwa Polskiego i zwolnienia wojska ze złożonej przysięgi. Królestwo Polskie objęło terytorium 128,5 tys. km² z 3,2 mln ludności (1815), na którym w 1816 utworzono osiem województw. Według rosyjskiego spisu powszechnego z 1897 roku ludność obecnych ziem polskich należących do Cesarstwa Rosyjskiego, tj. ziemie Królestwa Polskiego z okręgiem białostockim, ale bez części guberni suwalskiej (pierwsza statystyka), oraz ludność ówczesnego Królestwa Polskiego (ostatnie dwie kolumny) przedstawiała się następująco: Wzrost zaludnienia Królestwa Polskiego (liczby podano w tysiącach) Miasta Największe miasta Królestwa Polskiego w 1897 według danych ze spisu powszechnego: Podział administracyjny Królestwa Polskiego na przestrzeni lat Wyznania religijne Katolicy stanowili w 1827 roku 84% ludności Królestwa Polskiego, wyznawcy obrządku greckiego 1,9%, protestanci 4,4%, Żydzi 9,1%. W 1871 roku obszar Królestwa Polskiego zamieszkiwało 6 026 421 mieszkańców, z czego 4 596 956 (76,28%) stanowili katolicy rytu łacińskiego, a 327 845 (5,44%) – protestanci. Ewangelicy-reformowani (kalwiniści) zamieszkujący Królestwo początkowo należeli do trzech różnych prowincji kościelnych sięgających I Rzeczypospolitej: parafie w Żychlinie i Woli Tłumakowej, podlegały Jednocie Wielkopolskiej; 5 parafii należało do Jednoty Małopolskiej, zaś parafia w Serejach do Jednoty Litewskiej. Osobno funkcjonowały parafie w Warszawie i Zelowie. W 1817 r. powołano konsystorz ewangelicko-reformowany w Warszawie, któremu podlegały wszystkie parafie poza małopolskimi i na czele którego stanął energiczny ks. Karol Bogumił Diehl. Szacuje się, ze liczba ewangelików-reformowanych sięgała wtedy ok. 2500 wiernych. W l. 1829-1849 weszli oni w skład Generalnego Konsystorza Wyznań Ewangelickich. Po jego likwidacji ukazem cara-króla Mikołaja I powołano Synod Ewangelicko-Reformowany zwany popularnie Jednotą Warszawską i obejmujący pięć parafii: w Warszawie, Serejach, Sielcu, Zelowie i Żychlinie i skupiający około 4500 wiernych. Z czasem utworzono kolejne parafie w Kucowie (1850), Lublinie i Starowicznej (1852), Żyrardowie (1874), Suwałkach (1877), Nowosolnej (1881) i Łodzi (1904). Według spisu z 1897 r. na terytorium Królestwa mieszkało 5503 ewangelików-reformowanych. Najliczniejszymi parafiami były parafie w Warszawie i Zelowie. Wsród władz kościoła dominowali Polacy i polski był językiem liturgicznym, choć nabożeństwa odprawiano po polsku, niemiecku i francusku. Według spisu z 1897 r. liczebnie przeważali Czesi (48%), Niemcy (27%) a Polacy mieli stanowić zaledwie 21% wiernych. Gospodarka Królestwo Polskie istniało w początkowym kształcie przez 15 lat. W tym okresie miał miejsce znaczny rozwój gospodarczy, dotyczył zwłaszcza tworzących się przemysłów metalurgicznego, górniczego i włókienniczego. Przemysł metalurgiczny to głównie hutnictwo żelaza i cynku, które rozwijało się w rejonie Dąbrowy Górniczej i Starachowic. Wydobycie węgla, cynku i miedzi koncentrowało się w Zagłębiu Dąbrowskim. Przemysł włókienniczy obejmował manufaktury sukiennicze i bawełniane w Łodzi oraz setki warsztatów sukienniczych, zlokalizowanych w Kaliszu, Sieradzu i Warszawie (kalisko-mazowiecki okręg przemysłowy). Rozwój tej dziedziny produkcji był możliwy głównie dzięki eksportowi na rynki rosyjskie, czemu sprzyjały niskie, preferencyjne cła na granicy z Rosją. Eksport zagraniczny zwiększył się w Królestwie trzykrotnie, a niektóre polskie wyroby zdobyły uznanie na rynkach światowych. Ojcem owej industrializacji Królestwa Polskiego był minister skarbu Rady Administracyjnej, książę Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki. Rozwijały się miasta, głównie Warszawa, Kalisz, Lublin i Płock. Warszawę uporządkowano urbanistycznie, rozpoczęto wielką przebudowę Kalisza. Powstawały nowe miasta związane z rozwijającym się przemysłem w okolicach Łodzi. Znacznie rozwinęły się w Królestwie inwestycje komunikacyjne, obejmujące budowę sieci bitych dróg, uspławnienie rzek, rozpoczęto budowę Kanału Augustowskiego. Gorzej przedstawiał się rozwój produkcji rolniczej, głównie na skutek utrzymywania feudalnych struktur pańszczyźnianych na wsi. Rządząca szlachta nie zamierzała przeprowadzać uwłaszczenia chłopów, jakiego dokonano na zachodzie Europy z korzyścią dla koniunktury rolnej. Nauka i oświata Znacznie rozbudowane zostało szkolnictwo elementarne i zawodowe, w 1816 utworzono Uniwersytet Warszawski, a w 1820 Instytut Politechniczny w Warszawie. W 1816 założono w Marymoncie Instytut Agronomiczny, pierwszą w Polsce i jedną z pierwszych w Europie wyższą szkołę rolniczą; organizatorem i pierwszym dyrektorem instytutu był Jerzy Beniamin Flatt. Rozkwitały (poza granicami Królestwa, ale we współpracy z jego ośrodkami naukowymi) Uniwersytet w Wilnie i Liceum Krzemienieckie, dzięki działalności Kuratora Okręgu Wileńskiego, którym był książę Adam Czartoryski. Po stłumieniu powstania listopadowego zamknięto Uniwersytet Warszawski, zlikwidowano Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk. W 1839 utworzono Okręg Naukowy Warszawski, bezpośrednio podporządkowany Ministerstwu Oświaty w Petersburgu. Ustawy oświatowe z 1833 i 1840 miały na celu obniżenie poziomu szkół w Królestwie Polskim i unifikację polskiego rządowego szkolnictwa średniego z systemem szkolnictwa w Imperium Rosyjskim. Kultura W literaturze i sztuce nurty oświeceniowe i klasycystyczne wypierane były przez nowe idee romantyzmu, krzewiące bunt przeciwko cywilizacji feudalno-mieszczańskiej i sławiące kult ducha i wolność jednostki. W konkretnych realiach Królestwa Polskiego romantyzm sprzyjał i pobudzał do działań rewolucyjnych i niepodległościowych. Wojsko Historia Lata początkowe Na początku XIX wieku w Królestwie Polskim, a także na ziemiach zabranych, Galicji i w Poznańskiem, formowała się nowa, wyłoniona przez szlachtę, formacja społeczna: inteligencja. Stała się ona wnet elitą kulturalną społeczeństwa. W jej kręgach powstawały tajne związki młodzieżowe, zwłaszcza studenckie w miastach uniwersyteckich. Elity były początkowo pozytywnie nastawione do króla, którym był cesarz rosyjski, w latach 1815–1825 Aleksander I, od 1829 roku Mikołaj I Romanow. Dopiero pod koniec panowania Aleksandra i za rządów Mikołaja dała się odczuć zmiana w stosunkach dworu z Polską. W wojsku głównodowodzącym był wielki książę Konstanty, brat Aleksandra I. Wprawdzie Konstanty spolonizował się w znacznym stopniu, zwłaszcza po zaślubieniu Polki Joanny Grudzińskiej, lecz znienawidzony był za ostrą pruską dyscyplinę, jaką zaprowadził w wojsku polskim. Przeciwko niemu zawiązało się w 1828 roku sprzysiężenie Wysockiego w Szkole Podchorążych Piechoty. Główną przyczyną wybuchu powstania listopadowego było nieprzestrzeganie przez cesarzy rosyjskich postanowień konstytucji 1815 roku. Namiestnik carski, gen. Józef Zajączek, 15 czerwca 1819 roku zniósł wolność prasy i wprowadził cenzurę prewencyjną. 10 maja 1820 roku zawieszono wolność zgromadzeń i zakazano działalności masonerii. W roku 1822 skazano Waleriana Łukasińskiego, przywódcę Wolnomularstwa Narodowego. W 1823 roku Rosjanie rozbili sieć tajnych stowarzyszeń w prowincjach zabranych. Nikołaj Nowosilcow rozpoczął prześladowanie członków towarzystw filomatów i filaretów. 13 lutego 1825 roku cesarz, wprowadzając poprawkę do konstytucji, zlikwidował jawność obrad sejmowych. Jednocześnie wzmogły się prześladowania polskich organizacji niepodległościowych. W roku 1827 nastąpiły aresztowania członków Towarzystwa Patriotycznego. Sąd sejmowy, wydając łagodne wyroki na podejrzanych i oczyszczając ich z zarzutu zdrady stanu, pośrednio potwierdził, że występowali oni w dobrej wierze przywrócenia przestrzegania zapisów konstytucji 1815 roku. Innym powodem niezadowolenia części polskiej opinii publicznej było odwlekanie przez cara tzw. rozszerzenia wewnętrznego. Rosja zobowiązała się w akcie końcowym kongresu wiedeńskiego do powiększenia Królestwa Polskiego o bliżej nieokreślone terytorium, „jakie [car] uzna za stosowne”. Duża część polskich elit politycznych oczekiwała, że car wypełni to zobowiązanie, przyłączając do Królestwa część lub całość obszaru prowincji zabranych, a więc ziem utraconych na rzecz Rosji między 1772 a 1807 rokiem. W lipcu i sierpniu 1830 roku wybuchły zwycięskie rewolucje we Francji i w Belgii, które doprowadziły do podważenia systemu Świętego Przymierza. 24 listopada Kongres Narodowy w Brukseli zdetronizował króla Niderlandów i ogłosił faktyczną niepodległość Belgii. 29 listopada wybuchło powstanie w Warszawie. Powstanie listopadowe Sejm w czasie powstania listopadowego zdetronizował Mikołaja I 25 stycznia 1831, choć oktrojowana przez Aleksandra I konstytucja z 1815 uznawała unię Królestwa z Rosją za wieczystą i nierozerwalną. W lutym 1831 wojska rosyjskie dowodzone przez feldmarszałka Iwana Dybicza wkroczyły na terytorium Królestwa. Wojska polskie stoczyły kilka udanych bitew, jednak wobec niemożliwości rozbicia rosyjskich sił głównych zepchnięte zostały do głębokiej defensywy. Powstanie zaczęło wygasać po zdobyciu Warszawy 8 września 1831 przez feldmarszałka Iwana Paskiewicza. 21 października skapitulowała twierdza w Zamościu, ostatni punkt oporu powstańców. Po upadku powstania listopadowego Romanowowie zachowali tytuł króla Polski. Na podstawie porozumienia zawartego w 1833 w Münchengrätzu trzej zaborcy gwarantowali wzajemnie nienaruszalność swego stanu posiadania na terytorium polskim, współdziałanie w tropieniu konspiracji niepodległościowych i wydawanie zbiegów. Ograniczenie autonomii Po powstaniu listopadowym autonomia Królestwa Polskiego została znacznie ograniczona. W 1832 wprowadzony został tzw. Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego, który na czas stanu wojennego miał zastępować zawieszoną konstytucję. Unia konstytucyjna łącząca Królestwo z Cesarstwem została przemianowana na unię realną. Zniesiono Sejm, Wojsko Polskie i odrębną koronację w Warszawie. Namiestnikiem Królestwa został Iwan Paskiewicz, otrzymał on także tytuł księcia Warszawy. Skazano zaocznie na śmierć uczestników powstania, którzy wyemigrowali. Masowo przeprowadzano także konfiskaty majątków, wcielano do wojska na 25 lat, zarządzano przesiedlenia. Mnożyły się kolejne wyroki zesłania i katorgi. Okres ten nosi nazwę „nocy paskiewiczowskiej”. Ziemie Królestwa okupowane były przez stutysięczną armię rosyjską, w 1833 roku wprowadzono na wiele lat stan wojenny, który zniesiono dopiero po klęsce Rosji pod Sewastopolem w czasie wojny krymskiej. Ponadto Kongresówka musiała uiścić kontrybucję w wysokości 22 milionów rubli (budżet Królestwa nie przekraczał 10 mln). W 1834 roku wprowadzono granicę celną pomiędzy Królestwem a cesarstwem rosyjskim. Ponieważ głównym rynkiem zbytu polskich towarów była Rosja, spowodowało to zachwianie gospodarki Królestwa Kongresowego i wycofanie znacznych kapitałów i przeniesienie nierentownej w tych warunkach produkcji do Rosji. W 1837 roku zniesiono podział Królestwa Polskiego na województwa, wprowadzając w ich miejsce gubernie, wprowadzono rosyjski kodeks karny oraz zlikwidowano polskie szkolnictwo wyższe. Wzmożono rusyfikację. Odwilż posewastopolska Nowy car Rosji Aleksander II po klęsce Rosji w wojnie krymskiej, w ramach tzw. odwilży posewastopolskiej w Rosji, również w Królestwie Polskim wprowadził pewne zmiany: zniósł stan wojenny obowiązujący od upadku powstania listopadowego, ogłosił amnestię, złagodził cenzurę, otworzył polskie szkoły, m.in. Akademię Sztuk Pięknych i Akademię Medyko-Chirurgiczną. Polacy znów mogli sprawować urzędy. Założono Towarzystwo Rolnicze, które skupiło większość ziemiaństwa z Królestwa. Na jego czele stanął hrabia Andrzej Artur Zamoyski. Podczas spotkań oficjalnie omawiano problemy ekonomiczne, a nieoficjalnie Towarzystwo pełniło rolę nielegalnego parlamentu. Polacy mieszkający na Śląsku, głównie w okolicach Prudnika, z powodu praktyk germanizacyjnych zaczęli posyłać swoje dzieci do szkół na terenie Królestwa Polskiego, aby w spokoju mogły uczyć się języka polskiego. Polacy wiązali z tym wielkie nadzieje na odzyskanie pełnej autonomii, takiej, jak w latach 1815–1830; jednakże car, nie chcąc składać tak daleko idących obietnic, podczas wizyty w Warszawie w 1856 powiedział do witających go: żadnych marzeń, panowie, żadnych marzeń. Pomimo tego udało się uzyskać pewne zwiększenie zakresu autonomii: Aleksander Wielopolski, dyrektor Komisji Wyznań i Oświecenia Publicznego w rządzie Królestwa Polskiego, ukrócił samowolę urzędników carskich, zastępując ich Polakami, w 1862 utworzył w Warszawie na bazie Akademii Medyko-Chirurgicznej Szkołę Główną oraz przywrócił Radę Stanu, zaś w czerwcu 1862 został naczelnikiem nowo powołanego Rządu Cywilnego Królestwa Polskiego. W lutym i kwietniu 1861 miały miejsce w Warszawie krwawe zamieszki, po których w październiku 1861 władze rosyjskie wprowadziły stan wojenny na obszarze całego kraju. Został on zniesiony w grudniu 1862. Powstanie styczniowe Zniesienie autonomii Po powstaniu styczniowym zniesiono Radę Stanu i Radę Administracyjną, zastępując Komitetem Urządzającym dla Królestwa Polskiego, działającym od 1864 do 1871. W 1868 namiestnik podporządkowany został, zamiast jak dotąd samemu cesarzowi, odpowiednim ministerstwom w Petersburgu, co oznaczało obniżenie znaczenia jego urzędu, zwanego odtąd głównym naczelnikiem. W 1874 roku, po śmierci Fiodora Berga, stanowisko namiestnika nie zostało ponownie obsadzone, a większość jego kompetencji przeniesiono do nowego urzędu generał-gubernatora warszawskiego. Z czasem samo Królestwo zaczęto też określać mianem Kraju Nadwiślańskiego (ros. Привислинский край, Priwislinskij kraj). W 1866 roku 10 guberni Królestwa Polskiego włączono bezpośrednio do cesarstwa rosyjskiego, w 1867 zakazano używania języka polskiego w administracji i szkolnictwie. Miastom, które czynnie poparły powstanie, odebrano w ramach represji prawa miejskie, powodując ich upadek. Po wprowadzeniu samorządów chłopskich, w wyniku przeprowadzonej przez Narodową Demokrację od stycznia do marca 1905 roku akcji składania wniosków o wprowadzenie języka polskiego do gmin, władze rosyjskie zmuszone zostały w czerwcu 1905 roku do dopuszczenia języka polskiego jako urzędowego na szczeblu gminnym. W okresie tym powstawały również liczne polskie organizacje społeczne, jak np. gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Po krwawym stłumieniu manifestacji w czasie rewolucji 1905 roku generał-gubernator warszawski Gieorgij Skałon wprowadził 10 listopada 1905 stan wojenny. W roku 1912 okrojono Kongresówkę, przyłączając bezpośrednio do Rosji nowo utworzoną gubernię chełmską. Pomimo urządzenia administracji na wzór obowiązujący w pozostałej części imperium (w 1915 roku jedyną pozostałością odrębności Królestwa był urząd Prokuratorii Generalnej), Królestwo Polskie nigdy nie zostało przez Rosjan zniesione (nie miało to jednak większego znaczenia). I wojna światowa Ewakuacja Podczas I wojny światowej (1914–1918), w wyniku ofensywy wojsk państw centralnych, przeprowadzonej od maja do sierpnia 1915, całe terytorium Królestwa Polskiego znalazło się pod okupacją Niemiec i Austro-Węgier. Ewakuowane zostały administracja, przemysł, instytucje finansowe wraz z ich zasobami oraz szkoły wyższe. Duża część tych instytucji przez dłuższy czas przemieszczała się ze swoimi archiwami po różnych częściach Rosji, kontynuując swoje formalno-prawne, ale de facto tylko symboliczne działanie. Najpóźniej na początku 1918 większość z nich została rozwiązana dekretami bolszewickimi. W 1915 nastąpiła też wymuszona ewakuacja ludności. W celu utrzymania porządku na terytorium Królestwa, komitety obywatelskie zorganizowały straże i sądy obywatelskie. Natomiast w Rosji, w celu udzielania pomocy wygnańcom oraz reprezentowania interesów Polaków, utworzony został Centralny Komitet Obywatelski Królestwa Polskiego. Okupacja Na większości terytorium Królestwa Polskiego ustanowione zostały jako władze okupacyjne: niemieckie Generalne Gubernatorstwo Warszawskie oraz austro-węgierskie Generalne Gubernatorstwo Lubelskie. Administracja terenów guberni suwalskiej należała do Ober-Ostu, zaś powiaty nadbużańskie wchodziły w skład obszaru operacyjnego armii. Władze okupacyjne ustanowiły własne sądy, likwidując zorganizowane po ewakuacji władz rosyjskich sądy obywatelskie. 12 września 1915 roku generalny gubernator warszawski rozwiązał Centralny Komitet Obywatelski. W celu ułatwienia sobie okupacji władze okupacyjne ustanowiły samorząd terytorialny. Natomiast 15 listopada 1915 roku umożliwiły otwarcie Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej. Władze okupacyjne zezwoliły również na działanie Rady Głównej Opiekuńczej i Polskiej Macierzy Szkolnej. Jesienią 1916 roku okupanci rozpoczęli tworzenie na terenie Królestwa Polskiego zależnego od nich państwa polskiego. Miało to umożliwić wystawienie polskiej armii do walki z Ententą, w sytuacji, gdy zasoby mobilizacyjne państw centralnych w trzecim roku wojny ulegały wyczerpaniu. W wyniku klęski Niemiec na froncie zachodnim oraz rozpadu Austro-Węgier okupacja zakończyła się w listopadzie 1918 roku, a ustanowione przez okupantów Królestwo Polskie dało początek niepodległemu państwu polskiemu. Bezkrólewie W dniu 15 marca 1917 r. cesarz Rosji Mikołaj II abdykował w imieniu swoim i swojego syna. Następnego dnia miała miejsce warunkowa odmowa przyjęcia korony przez wielkiego księcia Michała. Fikcja prawna monarchii (w tym tronu rosyjsko-polskiego) istniała do 14 września 1917 r., kiedy to Rząd Tymczasowy Rosji proklamował republikę. Likwidacja spraw Od 28 marca 1917 r., przy rządzie Rosji istniała Komisja Likwidacyjna do spraw Królestwa Polskiego, powołana w celu przygotowania rozrachunków majątkowych pomiędzy Polską i Rosją, a także w celu rozwiązania aparatu administracyjnego Królestwa, ewakuowanego z jego terenu. Jej powstanie było związane z manifestem Rządu Tymczasowego w sprawie niepodległości Polski, wydanym 17/30 marca 1917 r. Cesja Podstawą prawną do rozporządzania przez państwa centralne terenami zdobytymi od Rosji był artykuł 3 traktatu pokojowego pomiędzy państwami centralnymi a bolszewickim rządem Rosji, zawartego 3 marca 1918 roku w Brześciu Litewskim, zgodnie z którym Niemcy i Austro-Węgry miały ustalić los tych terytoriów w porozumieniu z ich ludnością. Rozejm w Compiègne (1918) oraz traktaty pokojowe (Traktat wersalski, Traktat w Saint-Germain-en-Laye itd.) uznawały korzyści uzyskane przez państwa centralne w pokoju brzeskim za niebyłe, nakazywały im szanować niepodległość wszystkich terytoriów, które stanowiły część byłego Cesarstwa Rosyjskiego w dniu 1 sierpnia 1914 roku, jako trwałą i niezbywalną. Status Królestwa Polskiego W historii Królestwa Polskiego można wyróżnić cztery okresy: unia personalna z Rosją (1815-1832) – państwo w sensie prawa międzynarodowego unia personalna z Rosją (1832-1867) – państwo w sensie prawa wewnętrznego okres przejściowy (1867-1876) – stopniowa likwidacja odrębnych władz: ustawodawczej (1867), wykonawczej (1868 i 1874), sądowniczej (1876) prowincja Cesarstwa Rosyjskiego (1876-1918, od sierpnia 1915 pod okupacją państw centralnych) Zobacz też Dziennik Praw Królestwa Polskiego (1815–1871) Uwagi Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Igor Afonasienko, Stanisław Dumin, Aleksander Chmielewski. Herby szlacheckie Królestwa Polskiego nadane przez сesarzy rosyjskich. Tom I. М., 2022. 448 p., ill. (Афонасенко И.М., Думин С.В., Хмелевский А.Н. Дворянские гербы Царства Польского, пожалованные российскими императорами. Том I. М., 2022. 448 с., илл.) Ustawa konstytucyjna Królestwa Polskiego z dnia 27 listopada 1815 Królestwo Polskie (kongresowe) na stronie Muzeum Historii Polski Informator: przewodnik handlowo-przemysłowy Cesarstwa Rossyjskiego, Królestwa Polskiego i Warszawy z roku 1888 – wersja cyfrowa dostępna w Mazowieckiej Bibliotece Cyfrowej Przewodnik po Królestwie Polskiem: zawierający spis alfabetyczny miast, osad, wsi [...: w 2-ch tomach z roku 1901 – wersja cyfrowa dostępna w Mazowieckiej Bibliotece Cyfrowej Herby ziem polskich w Imperium Rosyjskim Geografia historyczna Rosji

180103

https://pl.wikipedia.org/wiki/Rados%C5%82aw%20Sikorski

Radosław Sikorski

, Radek Sikorski (ur. 23 lutego 1963 w Bydgoszczy) – polski polityk, dziennikarz i politolog. W latach 1986–1989 reporter wojenny w Afganistanie i Angoli. W 1988 laureat nagrody World Press Photo w kategorii zdjęć reporterskich. W latach 1998–2001 podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w rządzie Jerzego Buzka. Senator VI kadencji (2005–2007), poseł na Sejm VI i VII kadencji (2007–2015), marszałek Sejmu VII kadencji (2014–2015). W latach 2005–2007 minister obrony narodowej w rządach Kazimierza Marcinkiewicza i Jarosława Kaczyńskiego, w latach 2007–2014 minister spraw zagranicznych w rządach Donalda Tuska. Wraz z Carlem Bildtem był inicjatorem zainaugurowanego w 2009 unijnego programu Partnerstwo Wschodnie. W 2014 podczas Euromajdanu poprowadził misję dyplomatyczną Unii Europejskiej w Kijowie. W latach 2010–2016 wiceprzewodniczący Platformy Obywatelskiej. Od 2019 poseł do Parlamentu Europejskiego IX kadencji. Życiorys Wykształcenie W marcu 1981 w I Liceum Ogólnokształcącym w Bydgoszczy, wówczas noszącym imię Ludwika Waryńskiego, pełnił funkcję przewodniczącego uczniowskiego komitetu strajkowego, będącego odpowiedzią na tzw. wydarzenia bydgoskie. W czerwcu 1981 wyjechał do Wielkiej Brytanii w celu nauki języka angielskiego. Po pół roku, kiedy w Polsce wprowadzony został stan wojenny, wystąpił o azyl polityczny, który przyznano mu w 1982. W Anglii podjął studia w Pembroke College Uniwersytetu w Oksfordzie. Był członkiem Klubu Bullingdona. Po trzyletnim pobycie na tej uczelni ukończył studia, uzyskując tytuł zawodowy Bachelor of Arts na kierunku PPE (politologia, filozofia, ekonomia). Zgodnie z praktyką uniwersytet ten na wniosek Radosława Sikorskiego wystawił mu także dyplom Master of Arts. W 1999 ukończył Wyższy Kurs Obronny na Wydziale Bezpieczeństwa Narodowego Akademii Obrony Narodowej w Warszawie. Działalność zawodowa i społeczna W latach 1986–1989 pracował jako dziennikarz – freelancer dla różnych tytułów prasy brytyjskiej („The Spectator”, „The Observer”). W 1986 pojechał do Afganistanu, początkowo – jak sam stwierdził – aby przyłączyć się do mudżahedinów. Jako korespondent „The Sunday Telegraph”, obserwował odpalenie przez islamskich bojowników rakiet Stinger, co było potwierdzeniem, że USA dostarczały Afgańczykom uzbrojenie. W 1987 odbył podróż do Heratu. Podczas niej wykonał zdjęcie rodziny afgańskiej zabitej w bombardowaniu, za które dostał pierwszą nagrodę World Press Photo w kategorii zdjęć reporterskich. W 1989 został współpracownikiem amerykańskiego czasopisma „National Review” odpowiedzialnym za korespondencję z zapalnych rejonów świata. Początkowo pisał o Afganistanie, później także relacjonował konflikt w Angoli. Na łamach tego pisma w styczniu 1989 opublikowano jego artykuł The Coming Crack Up of Communism, poświęcony przewidywanemu upadkowi komunizmu. W latach 1990–1991 pełnił funkcję warszawskiego korespondenta „The Sunday Telegraph”. Od 1988 do 1992 doradzał magnatowi prasowemu Rupertowi Murdochowi i reprezentował interesy należącej do niego News Corporation w Polsce, w tym przy nieudanej próbie utworzenia komercyjnej stacji telewizyjnej. Jest autorem książek wydanych w kilku językach, m.in. Prochy Świętych (nt. wojny w Afganistanie), The Polish House – an Intimate History of Poland. Publikował także w „Rzeczpospolitej” i „The Wall Street Journal”. Występował jako ekspert w sprawach stosunków międzynarodowych w telewizjach polskich (TVP, TVN24) i zagranicznych (CNN, Fox News, BBC World News, Voice of America). W TVP prowadził program Wywiad Miesiąca, w którym rozmawiał z takimi politykami jak Margaret Thatcher, Václav Klaus, Qian Qichen czy Henry Kissinger. Był członkiem założycielem Związku Wyzwolenia Narodowego, został także członkiem Klubu Polskiej Rady Biznesu, rady Klubu Atlantyckiego oraz rady Nagrody im. Jana Karskiego. Od 2002 do 2005 był członkiem-rezydentem liberalno-prawicowego think tanku American Enterprise Institute (AEI) w Waszyngtonie i dyrektorem wykonawczym New Atlantic Intitiative przy AEI. Był redaktorem cyklu publikacji analitycznych pt. European Outlook, a także organizatorem konferencji międzynarodowych. W 2015, po odejściu z parlamentu, został senior fellow (starszym wykładowcą) w Center for European Studies na Uniwersytecie Harvarda. W 2016 objął funkcję przewodniczącego rady nadzorczej Bydgoskiego Parku Techniczno-Technologicznego, deklarując przekazywanie wynagrodzenia z tego tytułu na cel społeczny. Został także distinguished statesman w Brzezinski Institute on Geostrategy w ramach think tanku Center for Strategic and International Studies oraz członkiem Komitetu Sterującego Grupy Bilderberg. Działalność polityczna w III RP Lata 1992–2001 W 1992 w rządzie Jana Olszewskiego pełnił funkcję wiceministra obrony narodowej, opowiadał się za szybką integracją Polski ze strukturami NATO. W późniejszych latach związany był ze zorganizowanym przez Jana Olszewskiego Ruchem Odbudowy Polski. Od 1 października 1992 do 17 lutego 1995 Wojskowe Służby Informacyjne zainteresowane podwójnym obywatelstwem inwigilowały Radosława Sikorskiego, nadając akcji kryptonim „Szpak”. Teczka z materiałami zgromadzonymi w czasie akcji „Szpak” została odtajniona i upubliczniona przez Radosława Sikorskiego w 2006. W wyborach do Sejmu w 1997 kandydował z listy ROP w okręgu bydgoskim, jednak nie uzyskał mandatu i wkrótce potem rozstał się z tym ugrupowaniem. W latach 1998–2001 w rządzie Jerzego Buzka był wiceministrem spraw zagranicznych. Zajmował się utrzymywaniem kontaktów z Polonią oraz relacji z krajami Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. W tym samym okresie sprawował funkcję przewodniczącego Fundacji Pomoc Polakom na Wschodzie. Zasiadał w prezydium Ruchu Społecznego AWS. Lata 2005–2014 25 września 2005 został wybrany do Senatu jako kandydat bezpartyjny z ramienia Komitetu Wyborczego Prawa i Sprawiedliwości w okręgu bydgoskim. Kadencję rozpoczął 20 października tego samego roku, w Senacie VI kadencji był członkiem komisji spraw zagranicznych. 31 października 2005 został zaprzysiężony na ministra obrony narodowej w rządzie Kazimierza Marcinkiewicza, a 14 lipca 2006 w rządzie Jarosława Kaczyńskiego. Podczas swojej kadencji w MON przeniósł akta z okresu Układu Warszawskiego do Instytutu Pamięci Narodowej, odtajnił mapy, które obrazowały sowieckie plany użycia broni nuklearnej w konflikcie z NATO, oraz odebrał wojskową emeryturę Helenie Brus. 5 lutego 2007 podał się do dymisji. W mediach jako przyczynę dymisji wskazywał na konflikt z szefem Służby Kontrwywiadu Wojskowego Antonim Macierewiczem, któremu wcześniej udzielił pisemnej reprymendy. Rezygnacja została przyjęta przez premiera Jarosława Kaczyńskiego. 12 września 2007 ogłosił, że będzie kandydował do Sejmu z listy Platformy Obywatelskiej z okręgu bydgoskiego. W wyborach, które odbyły się 21 października tego samego roku, otrzymał 117 219 głosów i zdobył mandat posła na Sejm VI kadencji. Z powodów zdrowotnych nie był obecny na inauguracji Sejmu w dniu 5 listopada 2007, ślubowanie poselskie złożył dzień później. 16 listopada tego samego roku został powołany na stanowisko Ministra Spraw Zagranicznych w pierwszym rządzie Donalda Tuska. W grudniu 2007 wstąpił do Platformy Obywatelskiej, w marcu 2008 został członkiem zarządu krajowego PO, a 8 października 2010 wiceprzewodniczącym partii. W 2010 był jednym z dwóch (obok Bronisława Komorowskiego) kandydatów biorących udział w partyjnych prawyborach o nominację na kandydata w wyborach prezydenckich z ramienia PO. Przegrał rywalizację stosunkiem głosów 31,5% do 68,5%. W wyborach w 2011 ponownie uzyskał mandat poselski jako lider bydgoskiej listy Platformy Obywatelskiej, dostał 91 720 głosów. W drugim rządzie Donalda Tuska zachował stanowisko ministra spraw zagranicznych. 14 grudnia 2013 ponownie wybrany na wiceprzewodniczącego PO. 22 września 2014 zakończył urzędowanie na stanowisku ministra. W polityce zagranicznej głównym punktem odniesienia dla Radosława Sikorskiego była UE. Jako minister aktywizował współpracę w ramach Trójkąta Weimarskiego. W okresie jego urzędowania ustanowiono Dzień Służby Zagranicznej, Polski Instytut Dyplomacji oraz Nagrodę Solidarności im. Lecha Wałęsy. Jego decyzją przy ambasadach powstały Polonijne Rady Konsultacyjne. W ramach polityki europejskiej razem z Carlem Bildtem był głównym inicjatorem wschodniej polityki UE, tzw. Partnerstwa Wschodniego. Był też inicjatorem powołania Europejskiego Funduszu na rzecz Demokracji oraz pomysłodawcą Nagrody Solidarności. W sierpniu 2008 w imieniu polskiego rządu podpisał wraz z sekretarz stanu USA Condoleezzą Rice umowę dotyczącą umiejscowienia bazy tarczy antyrakietowej w Polsce. W lipcu 2010 w związku ze zmianą koncepcji obrony balistycznej ze strony USA przez nową administrację amerykańską w obecności Radosława Sikorskiego i Hillary Clinton podpisano aneks do umowy przewidujący zamontowanie w bazie rakiet krótszego zasięgu zdolnych do obrony terytorium Polski. W listopadzie 2011, w trakcie trwającego europejskiego kryzysu finansowego, wygłosił w Berlinie przemówienie pt. Polska a przyszłość Unii Europejskiej dla Niemieckiego Towarzystwa Polityki Zagranicznej. Ostrzegał w nim, że państwa członkowskie UE stoją w obliczu wyboru pomiędzy głębszą integracją gospodarczą a upadkiem strefy euro, ponadto wskazywał w nim, że mniej się obawia „niemieckiej potęgi niż niemieckiej bezczynności”, wzywając Niemcy do objęcia przywództwa w działaniach dla utrzymania strefy euro. Wystąpienie to spotkało się z szerokim odzewem w mediach oraz wśród europejskich polityków. W lutym 2014 został poproszony przez Catherine Ashton, aby rozpocząć misję dyplomatyczną w Kijowie. W trakcie wydarzeń Euromajdanu brał udział w negocjacjach między ukraińskimi stronami konfliktu. 21 lutego 2014 w obecności Radosława Sikorskiego i Franka-Waltera Steinmeiera liderzy opozycji i prezydent Wiktor Janukowycz podpisali porozumienie dotyczące utrzymania rządów konstytucyjnych i promowania pokojowych reform na Ukrainie. W 2014 w trakcie negocjacji nad nowym składem organów Unii Europejskiej był przez polski rząd wysuwany jako kandydat na stanowisko wysokiego przedstawiciela UE, funkcję tę objęła jednak Federica Mogherini. Działalność od 2014 Po odejściu z rządu został następnie ogłoszony kandydatem rządzącej koalicji na stanowisko marszałka Sejmu w miejsce Ewy Kopacz, która zrezygnowała z tej funkcji w związku z objęciem funkcji prezesa Rady Ministrów. 24 września 2014 został wybrany na ten urząd 233 głosami za wobec 143 przeciw i przy 62 wstrzymujących się. W 2015 był jednym z założycieli komitetu wyborczego Bronisława Komorowskiego w wyborach prezydenckich. 10 czerwca 2015 zapowiedział podanie się do dymisji z funkcji marszałka Sejmu. Oficjalnie zrezygnował z tego stanowiska 23 czerwca 2015. Nie wystartował także w wyborach parlamentarnych w 2015. W Sejmie VII kadencji był członkiem Komisji Obrony Narodowej (2015). W 2016 zrezygnował z funkcji wiceprzewodniczącego PO. Zasiadał w radzie programowej Instytutu Obywatelskiego, pełnił funkcję jego przewodniczącego. W 2017 został członkiem rady doradczej organizowanej w Zjednoczonych Emiratach Arabskich konferencji Sir Bani Yas Forum. W wyborach w 2019 uzyskał mandat posła do Parlamentu Europejskiego z 1. miejsca na liście komitetu Koalicja Europejska jako reprezentant PO w okręgu obejmującym województwo kujawsko-pomorskie. W Parlamencie został przewodniczącym Delegacji do spraw stosunków ze Stanami Zjednoczonymi. Był wymieniany jako jeden z głównych kandydatów do zastąpienia Małgorzaty Kidawy-Błońskiej w drugich wyborach prezydenckich w 2020; ostatecznie kandydatem na prezydenta z ramienia Koalicji Obywatelskiej został Rafał Trzaskowski. Wyniki wyborcze Odznaczenia i wyróżnienia Ordery i odznaczenia Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej” Odznaka pamiątkowa Ministerstwa Obrony Narodowej – 2005, ex officio Odznaka honorowa „Husarz Polski” (nr 33) – 2006 Gwiazda Tysiąclecia Litwy – Litwa, 2008 Honorary Companion with Breast Star Orderu Narodowego Zasługi – Malta, 2009 Order „Za Zasługi” I Stopnia (nr 407) – Ukraina, 2009 Komandor Krzyża Wielkiego Orderu Gwiazdy Polarnej – Szwecja, 2011 Order Księcia Jarosława Mądrego III klasy – Ukraina, 2011 Wielki Oficer Orderu Legii Honorowej – Francja, 2012 Komandor Orderu Świętego Karola – Monako, 2012 Wielki Oficer Orderu Korony – Belgia, 2013 – Gruzja, 2013 Wielki Oficer Orderu Trzech Gwiazd – Łotwa, 2013 Wielki Komandor Orderu Honoru – Grecja, 2014 Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi – Węgry, 2014 – Mołdawia, 2014 Order Krzyża Ziemi Maryjnej I klasy – Estonia, 2014 Nagrody i wyróżnienia Nagroda World Press Photo w 1988 Nagroda Literacka dla Młodych Pisarzy „The Spectator” i „The Sunday Telegraph” „Człowiek Roku 2005” według „Gazety Polskiej” (w 2011 wyróżniony zwrócił nagrodę) Wiktor 2006 w kategorii Najpopularniejszy polityk Laur Umiejętności i Kompetencji 2009 przyznawany przez Regionalną Izbę Gospodarczą w Katowicach Złota Odznaka nr 1 Związku Polaków na Litwie (2010) Zaliczony do grona „Top 100 Global Thinkers 2012” przez magazyn „Foreign Policy” za „mówienie prawdy, nawet gdy nie jest to dyplomatyczne” Życie prywatne Syn Jana i Teresy z domu Paszkiewicz. Jego dziadek Kazimierz Paszkiewicz był kierownikiem szkoły w Łochowie. W latach 80. był przez kilka lat związany z brytyjską aktorką Olivią Williams. W 1992 jego żoną została amerykańska dziennikarka i pisarka Anne Applebaum. Mają dwóch synów: Aleksandra i Tadeusza. Wraz z rodziną zamieszkał w dworze z 1860 w Chobielinie, odbudowanym w latach 1989–1999. Od połowy lat 80. posiadał również obywatelstwo brytyjskie, którego zrzekł się w 2006. Publikacje Moscow’s Afghan war. Soviet motives and western interests, 1987. Prochy Świętych – Podróż do Heratu w czas wojny, 1995. Full circle. A homecoming to free Poland, 1997. The Polish House. An Intimate History of Poland, 1998. Strefa zdekomunizowana, 2007 (wywiad rzeka przeprowadzony przez Łukasza Warzechę). Polska może być lepsza. Kulisy polskiej dyplomacji, 2018. W okopie, w redakcji, w ministerstwie, 2022. Polska. Stan państwa, 2022. Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Absolwenci Akademii Obrony Narodowej Absolwenci Uniwersytetu Oksfordzkiego Ludzie Roku Gazety Polskiej Ludzie urodzeni w Bydgoszczy Marszałkowie Sejmu III Rzeczypospolitej Ministrowie obrony III Rzeczypospolitej Ministrowie spraw zagranicznych III Rzeczypospolitej Odznaczeni odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” Odznaczeni odznaką honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej” Polacy odznaczeni Orderem Gwiazdy Polarnej (Szwecja) Polacy odznaczeni Orderem Honoru (Grecja) Polacy odznaczeni Orderem Narodowym Zasługi (Malta) Polacy odznaczeni Orderem Księcia Jarosława Mądrego Polacy odznaczeni Orderem Świętego Karola (Monako) Polacy odznaczeni Orderem „Za zasługi” (Ukraina) Polacy odznaczeni Prezydenckim Orderem Zasługi (Gruzja) Polacy odznaczeni Orderem Korony (Belgia) Polacy – Wielcy Oficerowie Legii Honorowej Polacy odznaczeni Orderem Honoru (Mołdawia) Polacy odznaczeni Orderem Krzyża Ziemi Maryjnej Polacy odznaczeni Orderem Trzech Gwiazd Polacy odznaczeni Orderem Zasługi (Węgry) Politycy Akcji Wyborczej Solidarność Politycy Platformy Obywatelskiej Politycy Prawa i Sprawiedliwości Politycy Ruchu Odbudowy Polski Polscy dziennikarze prasowi Polscy fotoreporterzy Polscy korespondenci wojenni Polscy reportażyści Polscy laureaci nagrody World Press Photo Polscy pisarze współcześni Polscy politolodzy Polscy posłowie do Parlamentu Europejskiego Posłowie z okręgu Bydgoszcz Senatorowie z województwa kujawsko-pomorskiego (od 2001) Wiceministrowie spraw zagranicznych III Rzeczypospolitej Wykładowcy Uniwersytetu Harvarda Urodzeni w 1963

2597717

https://pl.wikipedia.org/wiki/Arkadiusz%20Milik

Arkadiusz Milik

Arkadiusz Krystian Milik (ur. 28 lutego 1994 w Tychach) – polski piłkarz, występujący na pozycji napastnika we włoskim klubie Juventus. Od 2012 reprezentant Polski w piłce nożnej. Uczestnik Mistrzostw Europy 2016, Mistrzostw Świata 2018 i 2022. Karierę piłkarską rozpoczynał w Rozwoju Katowice, z którego w 2011 trafił do Górnika Zabrze, gdzie zadebiutował w Ekstraklasie, a także został wybrany polskim odkryciem roku. W 2013 podpisał kontrakt z Bayerem Leverkusen, skąd na sezon 2013/2014 wypożyczony został do FC Augsburg. W 2014 trafił do Ajaksu, gdzie w ciągu dwóch sezonów zdobył 47 goli, wicemistrzostwo oraz tytuł króla strzelców Pucharu Holandii. W latach 2016–2021 był zawodnikiem SSC Napoli, w barwach którego zdobył 38 goli w Serie A, zostając najskuteczniejszym Polakiem w tych rozgrywkach, a także sięgnął po Puchar Włoch. W 2021 przeniósł się do Olympique Marsylia. W sezonie 2021/2022 zdobył z klubem wicemistrzostwo Francji. W sierpniu 2022 został wypożyczony do Juventusu, który w czerwcu 2023 wykupił go z Marsylii. Kariera klubowa Rozwój Katowice Wychowanek Rozwoju Katowice, w którym trenował od 6. roku życia (m.in. pod okiem Sławomira Mogilana). Jako dziecko występował m.in. w rozgrywkach Z podwórka na Stadion o Pucharu Tymbarku. Wiosną 2010 został włączony do zespołu rezerw tego klubu. W sezonie 2010/2011 dołączył do kadry pierwszej drużyny, grającej w III lidze opolsko-śląskiej. Zadebiutował w niej w wieku 16 lat – 23 października 2010, zdobywając dwie bramki w wygranym 4:0 meczu z KS Krasiejów. W listopadzie 2010 trafił na testy do Górnika Zabrze, rozgrywając 2 spotkania w zespole Młodej Ekstraklasy. W meczu z Koroną Kielce zdobył bramkę, po czym trener Adam Nawałka zaproponował mu treningi z pierwszą drużyną. Następnie został zaproszony na dwutygodniowy staż do angielskiego Reading, gdzie podczas meczu młodzieżowców przeciwko Tottenhamowi Hotspur strzelił gola, a następnie trafił na testy do tego właśnie klubu. Po powrocie do kraju był testowany w zespole Młodej Ekstraklasy Legii Warszawa. W sparingu z AC Sambonifacese zdobył jedną bramkę, a Legia wygrała 4:1. Milik rundę wiosenną spędził jednak w Rozwoju Katowice. Sezon zakończył dziesięcioma meczami i czterema bramkami w III lidze. Górnik Zabrze 1 lipca 2011 podpisał 5-letni kontrakt z Górnikiem Zabrze. Jeden z zapisów zapewnił jego bratu, Łukaszowi, pracę na stanowisku kierownika drużyny Młodej Ekstraklasy Górnika i klubowego pracownika działu marketingu. Działacze wyrazili ponadto zgodę, aby Arkadiusz Milik wystąpił w barwach Rozwoju Katowice, w finałach Mistrzostw Polski juniorów U-17 w Gdyni, gdzie ostatecznie Rozwój zajął trzecie miejsce. W rozgrywkach Ekstraklasy zadebiutował mając 17 lat, 5 miesięcy i 3 dni. W debiucie przeciwko Śląskowi Wrocław, który miał miejsce 31 lipca 2011, zaliczył asystę przy bramce Pawła Olkowskiego. Na pierwszego gola czekał do 1 kwietnia 2012, kiedy to w spotkaniu przeciwko Koronie Kielce, dwukrotnie wpisał się na listę strzelców. Stał się tym samym najmłodszym strzelcem gola w Ekstraklasie podczas sezonu 2011/2012 oraz siódmym w historii Górnika. Po ukończeniu 18. roku życia, podpisał z Górnikiem nowy, profesjonalny, kontrakt. Pierwszy sezon w Ekstraklasie zawodnik zakończył z dorobkiem czterech bramek w dwudziestu czterech meczach, natomiast jego drużyna zajęła ósme miejsce w ligowej tabeli. Sezon 2012/2013 zawodnik rozpoczął od strzelenia dwóch goli w dwóch pierwszych meczach. W sierpniowym plebiscycie Ekstraklasy uznano go za „Piłkarza Miesiąca”. 1 grudnia 2012 w meczu przeciwko Wiśle Kraków strzelił 2400. bramkę dla Górnika w najwyższej klasie rozgrywkowej. Ponadto, w tamtym spotkaniu ujrzał czerwoną kartkę za brutalny faul na Michale Szewczyku, a Komisja Ligi zawiesiła go na dwa spotkania. Rundę jesienną, Milik, zakończył z siedmioma bramkami w czternastu ligowych spotkaniach. W plebiscycie katowickiego „Sportu” na najlepszego piłkarza roku zajął 6. miejsce. Bayer Leverkusen 17 grudnia 2012 przeszedł do Bayeru Leverkusen i podpisał z niemieckim klubem 5,5-letni kontrakt. W Bundeslidze zadebiutował 3 lutego 2013 w spotkaniu z Borussią Dortmund, zmieniając w 87. minucie spotkania, Stefana Reinartza. 14 lutego 2013, zmieniając w 70. minucie meczu Ligi Europy z Benfiką, Gonzalo Castro, zadebiutował w europejskich pucharach. Ponadto tygodnik „Piłka Nożna” uznał go za „Odkrycie roku”. FC Augsburg 30 sierpnia 2013 FC Augsburg oficjalnie poinformował o rocznym wypożyczeniu Milika z Bayeru. W nowym klubie Polak zadebiutował 21 września 2013 podczas przegranego 1:2 spotkania z Hannoverem 96, zmieniając w 89. minucie Matthiasa Ostrzolka. Pierwszego gola dla Augsburga zdobył sześć dni później, w zremisowanym 2:2 meczu z Borussią Mönchengladbach. Druga i zarazem ostatnia bramka Milika w barwach klubu padła 9 lutego 2014 podczas wygranego 4:1 spotkania z VfB Stuttgart. Ostatecznie w sezonie 2013/14 Polak wystąpił w lidze osiemnastokrotnie, dokładając ponadto dwa występy w Pucharze Niemiec. Po zakończeniu rozgrywek powrócił do Leverkusen. AFC Ajax 15 maja 2014 AFC Ajax potwierdził wypożyczenie Milika na cały sezon 2014/15, dodatkowo zapewniając sobie prawo pierwokupu piłkarza. W Eredivisie zadebiutował 10 sierpnia 2014 w wygranym 4:1, domowym spotkaniu z SBV Vitesse. Dwa premierowe trafienia dla Ajaksu zaliczył 13 września 2014 w wygranym 2:1, ligowym meczu przeciwko Heraclesowi Almelo. 17 września 2014 w meczu fazy grupowej z Paris Saint-Germain (1:1), zadebiutował w Lidze Mistrzów UEFA. 25 września 2014 w spotkaniu 2. rundy Pucharu Holandii, strzelił 6 goli i zaliczył 2 asysty (przy bramkach Lucasa Andersena i Ricardo Kishny), zaś Ajax wygrał 9:0 z czwartoligowym JOS Watergraafsmeer. Tym samym Milik powtórzył osiągnięcie Luisa Suáreza sprzed 5 lat. 10 grudnia 2014 podczas wygranego 4:0 meczu fazy grupowej z APOELem, strzelił swojego pierwszego gola w Lidze Mistrzów, a ponadto asystował przy bramce Lasse Schöne oraz wywalczył rzut karny, który na gola zamienił także Schøne. W 1/16 finału Ligi Europy, strzelił 3 bramki w dwumeczu z Legią Warszawa i awansował ze swoim klubem do 1/8 finału. Ostatecznie, sezon 2014/15, zakończył strzelając 23 gole i notując 9 asyst w 34 występach dla Ajaksu i z 8 bramkami na koncie został królem strzelców ówczesnej edycji Pucharu Holandii. W ligowej tabeli, Ajax zajął wówczas drugie miejsce, tracąc 17 punktów do pierwszego PSV Eindhoven. 1 kwietnia 2015 Ajax oficjalnie poinformował, że wykupił Milika z Bayeru i podpisał z nim 4-letni kontrakt, który wszedł w życie 1 lipca. Polak otrzymał koszulkę z numerem 9. W sezonie 2015/2016 wystąpił w 42 spotkaniach Ajaksu strzelając w nich 24 bramki i notując 10 asyst oraz ponownie sięgnął z klubem po wicemistrzostwo kraju, przegrywając tytuł mistrzowski na rzecz PSV, w ostatniej kolejce sezonu, po wyjazdowym remisie 1:1 z De Graafschap. Sam, z dorobkiem 21 ligowych goli, zajął 3. miejsce w klasyfikacji strzelców Eredivisie. W barwach Ajaksu rozegrał łącznie 75 spotkań, w których strzelił 47 goli i zanotował 21 asyst. SSC Napoli 1 sierpnia 2016 podpisał pięcioletni kontrakt z włoskim klubem SSC Napoli. Kwota transferu wyniosła ok. 32 min euro, a Polak sprowadzany był jako następca Gonzalo Higuaina. Piłkarz z powodu młodzieńczego zafascynowania hokejem na lodzie, wybrał numer 99, z którym występował m.in. uważany za najlepszego hokeistę wszech czasów, Wayne Gretzky. 21 sierpnia 2016 wchodząc na boisko za Manolo Gabbiadiniego, w 57. minucie zremisowanego 2:2 meczu z Pescarą, zadebiutował w Serie A. Wraz z nim zadebiutował inny Polak, Piotr Zieliński. 27 sierpnia 2016 po raz pierwszy znalazł się w podstawowym składzie Napoli – na rozgrywany na Stadio San Paolo ligowy mecz z Milanem. Polski napastnik rozegrał wówczas całe spotkanie i zdobył dwie bramki, pokonując bramkarza gości Gianluigiego Donnarummę w 18. oraz 33. minucie meczu, który ostatecznie zakończył się zwycięstwem jego drużyny 4:2. Były to debiutanckie trafienia Milika na włoskich boiskach. Również w meczu z Bolonią, rozegranym 17 września 2016, popisał się dubletem – wszedł na boisko w drugiej połowie meczu i zdobył dwa gole: w 68. i 78. minucie, a jego drużyna wygrała 3:1. 8 października 2016 w meczu reprezentacji, nabawił się kontuzji zerwania więzadła krzyżowego przedniego w lewym kolanie, przez co w sezonie 2016/17 opuścił 21 meczów swojej drużyny. 12 stycznia 2017 po odbyciu leczenia i rehabilitacji poinformowano, że Milik otrzymał zgodę na wznowienie treningów z drużyną. 4 lutego 2017 po raz pierwszy po kontuzji, znalazł się w kadrze meczowej Napoli, na ligowy mecz z Bolonią. Do gry powrócił 15 lutego 2017, w przegranym 1:3, pierwszym meczu 1/8 finału Ligi Mistrzów, przeciwko Realowi Madryt, na Estadio Santiago Bernabéu. 23 kwietnia 2017 w ligowym meczu z Sassuolo (2:2), strzelił pierwszego gola po kontuzji. Łącznie w sezonie 2016/17 rozegrał 23 mecze strzelając 8 bramek (5 ligowych i 3 w Lidze Mistrzów). Nowy sezon rozpoczął 16 sierpnia 2017 wchodząc na ostatnie 15' minut w pierwszym meczu IV rundy kwalifikacji Ligi Mistrzów z Niceą (2:0). 19 sierpnia 2017, wystąpił w pierwszej jedenastce, w meczu 1. kolejki Serie A z Hellasem Verona (3:1), w którym rozegrał 61 minut oraz zdobył bramkę. 13 września 2017 rozegrał 90' minut oraz zdobył bramkę w przegranym 1:2, grupowym meczu Ligi Mistrzów UEFA, z Szachtarem Donieck. 23 września 2017 w ligowym meczu ze SPAL, ponownie zerwał więzadła krzyżowe, tym razem w prawym kolanie. Na boisko powrócił 3 marca 2018 wchodząc jako rezerwowy w ligowym meczu z Romą (2:4). Łącznie w sezonie 2017/18, wystąpił w 17 meczach strzelając 6 bramek, natomiast Napoli zajęło 2. miejsce w tabeli Serie A, ustępując jedynie Juventusowi. Kolejny sezon Milik rozpoczął wychodząc w pierwszym składzie na mecz 1. kolejki Seria A przeciwko Lazio, zdobywając gola i ostatecznie przyczyniając się do zwycięstwa swojej drużyny, 2:1. 16 grudnia 2018 golem z rzutu wolnego w 90. minucie spotkania zapewnił swojej drużynie ligowe zwycięstwo z Cagliari. Sezon 2018/19 był najlepszym sezonem Milika w klubie ze stolicy Kampanii pod względem strzelonych bramek i regularności w grze. Z dorobkiem 17 ligowych goli uplasował się wówczas na 5. miejscu w klasyfikacji strzelców Serie A, natomiast we wszystkich rozgrywkach rozegrał 47 spotkań, strzelając 20 goli i notując 4 asysty i ponownie sięgnął z klubem po wicemistrzostwo. Kolejny sezon, ze względu na uraz pachwiny, rozpoczął w 4. ligowej kolejce, rozgrywając 73 minuty przeciwko Lecce (4:1). W następnej serii gier wszedł z ławki i rozegrał 16 minut z Cagliari, a dwa kolejne mecze spędził na ławce rezerwowych. Do gry powrócił w 8. kolejce zdobywając dwie bramki w meczu z Hellasem, po którym ponownie wywalczył sobie miejsce w pierwszej jedenastce i zdobywał gole także w trzech kolejnych meczach- kolejno, ze SPAL (1:1), Atalantą (2:2) i Romą (1:2), który był jego 32 golem w Serie A. Milik pobił wówczas należący do Zbigniewa Bońka rekord w liczbie goli strzelonych przez Polaka w tych rozgrywkach. 10 grudnia 2019 w wygranym 4:0 meczu fazy grupowej Ligi Mistrzów z KRC Genk zdobył pierwszego hattricka dla Napoli. 17 czerwca 2020 pokonując w finale Juventus, zdobył z Napoli Puchar Włoch, a sam wykorzystał ostatnią, decydującą jedenastkę w konkursie rzutów karnych. Było to pierwsze klubowe trofeum w jego karierze. Po zakończeniu sezonu rozgorzała dyskusja nt. jego odejścia. Według mediów Milikiem zainteresowane były m.in. kluby włoskie, angielskie i hiszpańskie. Polak przeszedł nawet testy medyczne przed potencjalnym transferem do AS Romy. Ostatecznie pozostał w zespole natomiast ze względu na impas w negocjacjach dotyczących nowego kontraktu oraz wcześniejszą chęć odejścia z klubu, nie został zgłoszony do rozgrywek w sezonie 2020/21. Łącznie rozegrał w barwach Napoli 122 oficjalne mecze, w których strzelił 48 goli i zanotował 5 asyst. Olympique Marsylia 21 stycznia 2021 został wypożyczony na półtora roku z obowiązkiem wykupu do francuskiego klubu Olympique Marsylia. 23 stycznia 2021 zadebiutował, zastępując Dario Benedetto w 60. minucie meczu 21. kolejki Ligue 1 z AS Monaco, rozegranym na Stadionie Ludwika II. Media awizowały go do gry w pierwszej jedenastce już w następnym spotkaniu przeciwko Rennes, natomiast mecz został przełożony z powodu zamieszek z kibicami na terenie ośrodka treningowego Marsylii. Poinformowano także, że trener André Villas-Boas wyznaczył Milika do wykonywania rzutów karnych. 3 lutego 2021 w kolejnym ligowym meczu, przeciwko Lens (2:2), wyszedł w podstawowym składzie i w 47. minucie zdobył swoją pierwszą bramkę w nowym klubie. Następnych pięć oficjalnych meczów, w tym ligowy Le Classique przeciwko Paris Saint-Germain, opuścił z powodu urazu uda. Do gry powrócił 28 lutego 2021 wychodząc w pierwszym składzie w Derbach Olimpijskich z Olympique Lyon i zdobył bramkę z rzutu karnego na wagę remisu (1:1). Milik zdobył bramki w dwóch pierwszym spotkaniach, w których zagrał w pierwszym składzie dokonując tego jako pierwszy piłkarz Marsylii od sierpnia 2013, kiedy uczynił to Dimitri Payet. 7 marca 2021 zdobył bramkę w meczu Pucharu Francji z Perpignan Canet (1:2). 13 marca 2021 strzelając gola na 1:0 otworzył wynik ligowego spotkania ze Stade Brestois (3:1). 10 kwietnia 2021 wpisał się na listę strzelców w zremisowanym 3:3 meczu z Montpellier. W następnej kolejce asystował przy golu Payeta w spotkaniu z Lorient (3:2), a 23 kwietnia zdobył bramkę w meczu z Reims (3:1). 16 maja 2021 po dwóch meczach bez gola zdobył trzy bramki w spotkaniu z Angers (2:1), kompletując hat tricka poprzez wykonanie rzutu karnego, który zapewnił jego drużynie zwycięstwo w doliczonym czasie gry. 23 maja skutecznie egzekwując rzut karny w ostatniej minucie gry zapewnił drużynie remis 1:1 w spotkaniu z FC Metz. Sezon zakończył z dorobkiem 10 goli uzyskanych w 16 spotkaniach. Przed rozpoczęciem sezonu 2021/2022 przejął numer 9 po odchodzącym z klubu Dario Benedetto. Większość przedsezonowych przygotowań i początek nowego sezonu opuścił ze względu na kontuzję kolana. Do gry powrócił 30 września 2021 w meczu fazy grupowej Ligi Europy UEFA z Galatasaray (0:0). Następnie rozegrał całą drugą połowę meczu 9. kolejki Ligue 1 przeciwko Lille (0:2). 17 października 2021 wyszedł w pierwszym składzie Marsylii na rozgrywany na Stade Vélodrome ligowy mecz z Lorient (4:1) i w 85. minucie zdobył pierwszą bramkę w sezonie. Strzelona bramka była 10 golem Milika zdobytym w jego 17 występie w Ligue 1. Polak osiągnął taką liczbę bramek najszybciej spośród piłkarzy Olympique Marsylia od czasu Sonny’ego Andersona, który w sezonie 1993/1994 zdobył dla tego klubu 10 goli w pierwszych 11 meczach sezonu. 4 listopada 2021 zdobył bramkę z rzutu karnego w meczu fazy grupowej Ligi Europy UEFA przeciwko Lazio, zakończonym remisem 2:2. 25 listopada 2021 w następnej kolejce fazy grupowej zdobył dwa gole w wyjazdowym spotkaniu z Galatasaray (2:4). 9 grudnia 2021 zdobył zwycięską bramkę w ostatnim meczu fazy grupowej Ligi Europy z Lokomotiwem Moskwa (1:0), dzięki czemu Marsylia zajęła 3. miejsce w grupie i uzyskała kwalifikację do 1/16 finału Ligi Konferencji Europy UEFA. 19 grudnia 2021 zdobył trzy bramki w meczu 1/32 finału Pucharu Francji z piątoligowym Cannet Rocheville (4:1), zostając pierwszym piłkarzem Marsylii, który zdobył hattricka w rozgrywkach Pucharu Francji na Stade Vélodrome od 1991 kiedy dokonał tego Jean-Pierre Papin. 2 stycznia 2022 w kolejnej fazie krajowego pucharu trafił do siatki w wygranym 3:0 spotkaniu z Chauvigny. 22 stycznia w 1/8 finału z Montpellier, zdobył bramkę na 1:0 oraz wykorzystał rzut karny w konkursie, po którym jego zespół awansował do ćwierćfinału. 4 lutego 2022 po serii dziesięciu ligowych meczów bez trafienia wyszedł w wyjściowym składzie na mecz 23. kolejki Ligue 1 z Angers i zdobył hattricka w spotkaniu zakończonym zwycięstwem 5:2. 13 lutego przewrotką zdobył zwycięską bramkę na 2:1 w ligowym meczu z FC Metz. 17 lutego zdobył dwie bramki w meczu 1/16 finału Ligi Konferencji Europy UEFA z Karabachem Agdam. Został wówczas drugim zawodnikiem Marsylii w XXI wieku, który zdobył co najmniej 6 bramek w sezonie w europejskich pucharach, po Didierze Drogbie, który w sezonie 2003/2004 uzyskał 11 trafień. Przed sezonem 2022/2023 w życie weszła klauzula wykupu Milika, który 1 lipca 2022 został zawodnikiem Marsylii na zasadzie transferu definitywnego. Sezon 2022/2023 rozpoczął jako podstawowy piłkarz Olympique, rozgrywając mecze ze Stade Reims i Stade Brestois. Juventus F.C. 26 sierpnia 2022 został wypożyczony na rok do włoskiego klubu Juventus. Zadebiutował 27 sierpnia 2022 w meczu 3 kolejki Serie A z AS Romą (1:1). Został trzecim Polakiem (po Zbigniewie Bońku i Wojciechu Szczęsnym), który występował w tym klubie. 31 sierpnia 2022 zdobył swoją pierwszą bramkę ustalając na 2:0 wynik domowego meczu 4 kolejki Serie A ze Spezią. W czerwcu 2023 Polak został wykupiony z Olympique Marsylia do Juventusu. Kariera reprezentacyjna Milik od 2011 występował w młodzieżowych reprezentacjach kraju. We wszystkich kategoriach wiekowych rozegrał łącznie 18 meczów, strzelając 16 goli. W 2012 Waldemar Fornalik dwukrotnie umieścił go na liście rezerwowej seniorskiej reprezentacji Polski. Pierwsze powołanie otrzymał 8 października tego samego roku, na mecze z Republiką Południowej Afryki oraz Anglią. Zajął wówczas miejsce Marka Saganowskiego, który zmagał się z problemami kardiologicznymi. Kilka dni wcześniej Milik przygotowywał się z kadrą do lat 19 do turnieju eliminacyjnego Mistrzostw Europy. W seniorskiej reprezentacji zadebiutował 12 października 2012 w wygranym 1:0 meczu z RPA, zmieniając w 58. minucie Adriana Mierzejewskiego. Zagrał również w zremisowanym 1:1 meczu eliminacyjnym Mistrzostw Świata 2014 z Anglią, wchodząc w 82. minucie za Kamila Grosickiego. Pierwszego gola dla reprezentacji zdobył 14 grudnia 2012 w meczu Macedonią, gdy dobił piłkę po niecelnym uderzeniu Szymona Pawłowskiego z rzutu karnego. 11 października 2014 zdobył bramkę w wygranym 2:0 meczu eliminacyjnym do Mistrzostw Europy 2016 z Niemcami. Było to pierwsze w historii zwycięstwo reprezentacji Polski w piłce nożnej nad reprezentacją Niemiec. Trzy dni później trafił do siatki w zremisowanym 2:2 spotkaniu ze Szkocją. Trafienia notował także w dwóch kolejnych meczach kadry: wygranym 4:0 z Gruzją oraz bezpośrednio z rzutu wolnego w zremisowanym 2:2 meczu towarzyskim ze Szwajcarią. 13 czerwca 2015 strzelił gola w wygranym 4:0 drugim spotkaniu z Gruzją. Był kluczowym zawodnikiem reprezentacji Polski podczas eliminacji do Mistrzostw Europy 2016. Zagrał w dziewięciu z dziesięciu możliwych do rozegrania spotkań zdobywając, w których zdobył 6 goli i zanotował 6 asyst, tworząc świetnie rozumiejący się duet napastników z Robertem Lewandowskim. Napastnicy zajęli wówczas pierwsze dwa miejsca w klasyfikacji kanadyjskiej eliminacji turnieju. W 2016 został powołany przez selekcjonera Adama Nawałkę do kadry na Mistrzostwa Europy 2016 we Francji. W meczu inauguracyjnym z Irlandią Północną zdobył bramkę dającą zwycięstwo Polsce. W meczu grupowym z Ukrainą asystował przy zwycięskiej bramce Jakuba Błaszczykowskiego. W zremisowanym 0:0 meczu z Niemcami nie wykorzystał kilku dogodnych okazji do zdobycia gola. Ogółem na turnieju wystąpił w pełnym wymiarze czasowych we wszystkich pięciu meczach, strzelając jedną bramkę oraz dotarł z reprezentacją Polski do ćwierćfinału, gdzie drużyna narodowa odpadła po konkursie rzutów karnych, z późniejszym mistrzem Europy- Portugalią. Był to najlepszy wynik jaki reprezentacja Polski kiedykolwiek osiągnęła na mistrzostwach Europy. 8 października 2016 wywalczył rzut karny w wygranym 3:2 meczu eliminacji Mistrzostw Świata 2018 z Danią, po czym doznał urazu zerwania więzadła krzyżowego. Do kadry wrócił w marcu 2017, natomiast nie wystąpił w wygranym 2:1 meczu z Czarnogórą. Do gry w narodowych barwach powrócił 10 czerwca 2017 wchodząc na 18 minut w wygranym 3:1 spotkaniu eliminacji z Rumunią. 4 września 2017 wyszedł w pierwszym składzie i zdobył jedną z bramek w wygranym 3:0 meczu eliminacyjnym z Kazachstanem. Następne dwa zgrupowania kadry opuścił ze względu na kolejną kontuzję kolana. W marcu 2018 Adam Nawałka powołał go na spotkania towarzyskie z Nigerią i Koreą Południową. Milik pojawił się na boisku w obu spotkaniach i wystąpił także w dwóch kolejnych meczach towarzyskich- z Chile i Litwą. W eliminacjach mundialu rozegrał pięć spotkań, z czego trzy w podstawowym składzie, zdobywając jednego gola a reprezentacja Polski zajmując pierwsze miejsce w grupie zakwalifikowała się do rozgrywanego w Rosji turnieju. 4 czerwca 2018, selekcjoner Adam Nawałka powołał go do składu Mistrzostwa Świata 2018. Na mundialu wystąpił w pierwszym meczu fazy grupowej z Senegalem (1:2), natomiast drużyna notując jeszcze porażkę z Kolumbią (0:3) i wygraną z Japonią (1:0), odpadła z turnieju po fazie grupowej. 27 sierpnia 2018, Jerzy Brzęczek powołał go na spotkanie Ligi Narodów UEFA z Włochami i mecz towarzyski z Irlandią. Milik rozegrał całe spotkanie z reprezentacją Irlandii i zanotował asystę przy bramce Mateusza Klicha zapewniającej remis 1:1. 20 listopada 2018 skutecznie wykorzystując rzut karny zapewnił drużynie remis 1:1 w meczu Ligi Narodów z Portugalią. Następnie rozegrał łącznie cztery spotkania, zdobywając jedną bramkę- w meczu z Macedonią Północną, podczas eliminacji Mistrzostw Europy 2020, które reprezentacja Polski zakończyła na pierwszym miejscu w grupie i awansowała do turnieju finałowego. 11 listopada 2020 w meczu towarzyskim z Ukrainą, pełnił funkcję kapitana reprezentacji Polski. 5 marca 2021 znalazł się na pierwszej liście powołań selekcjonera Paulo Sousy. Wystąpił w podstawowym składzie w meczach eliminacji do Mistrzostw Świata 2022 z Węgrami (3:3), Andorą (3:0) i Anglią (1:2), w ostatnim meczu notując asystę przy bramce Jakuba Modera na 1:1. 17 maja 2021 został powołany do składu na Mistrzostwa Europy 2020, jednak z udziału w turnieju ostatecznie wyeliminowała go kontuzja kolana. 1 listopada 2021 Paulo Sousa powołał go na mecze eliminacji do Mistrzostw Świata 2022 z Andorą i Węgrami. 12 listopada 2021 w meczu z Andorą (4:1) rozegrał 60 spotkanie i zdobył 16 bramkę w reprezentacji. Styl gry Arkadiusz Milik jest lewonożnym piłkarzem, który występuje na pozycji środkowego napastnika. Postrzegany jest jako zawodnik dobrze wyszkolony technicznie, kreatywny, potrafiący współpracować z partnerami w duecie środkowych napastników, np. w formacji 4-4-2. Może występować również na pozycji cofniętego napastnika, a także w niektórych fazach meczu jako skrzydłowy wykorzystując umiejętność zejścia do środka i strzału lewą nogą. Jest silny fizycznie, dysponuje dobrym wyskokiem, często zdobywa gole po uderzeniach głową. Strzela bramki również z rzutów karnych i wolnych. Na początku kariery ze względu na styl gry porównywany był do Roberta Lewandowskiego. W 2012 magazyn Don Balón umieścił go na liście najbardziej obiecujących piłkarzy urodzonych po 1991 roku. Trener napastników Ajaksu, Dennis Bergkamp, który pracował z Milikiem w czasie jego występów w holenderskiej drużynie określił styl gry Polaka w ten sposób: Styl gry polskiego napastnika scharakteryzował również były holenderski piłkarz Ronald de Boer. W jego ocenie, Milik: Statystyki Klubowe (aktualne na 30 kwietnia 2023) Reprezentacyjne (aktualne na 15 października 2023 ) Sukcesy Klubowe AFC Ajax Wicemistrzostwo Holandii (Eredivisie): 2015, 2016 SSC Napoli Puchar Włoch: 2019/2020 3. miejsce w mistrzostwach Włoch (Serie A): 2017 Wicemistrzostwo Włoch (Serie A): 2018, 2019 Olympique Marsylia Wicemistrzostwo Francji (Ligue 1): 2022 Indywidualne Król strzelców Pucharu Holandii: 2014/2015 (8 goli) Król strzelców Pucharu Francji: 2021/2022 (5 goli) Wyróżnienia „Odkrycie Roku” w Plebiscycie „Piłki Nożnej”: 2012 Rekordy Najskuteczniejszy polski zawodnik w historii Serie A: 44 gole. Działalność pozasportowa W 2017 został twarzą akcji promocyjnej SSC Napoli w aplikacji randkowej Tinder. W 2018 otworzył w Katowicach restaurację Food&Ball, która pomagała w dostarczaniu posiłków dla szpitali po wybuchu pandemii COVID-19. Życie prywatne Jego ojciec opuścił rodzinny dom, kiedy Arkadiusz miał sześć lat. Ma starszego brata, Łukasza. Jest fanem koszykówki, do jego ulubionych zawodników należą Michael Jordan i LeBron James. Jako chłopiec podziwiał również Cristiano Ronaldo. W jednym z wywiadów określił się kibicem Manchesteru United. W latach 2011–2021 był związany z pochodzącą z Siemianowic Śląskich modelką Jessicą Ziółek (ur. 1995). Następnie związał się z modelką Agatą Sieramską. W 2018, wracając do domu po meczu Ligi Mistrzów z Liverpoolem, padł ofiarą napadu rabunkowego na przedmieściach Neapolu. Samochód, którym podróżował, został zatrzymany przez zamaskowanych sprawców na motocyklach, którzy następnie, grożąc bronią, zrabowali piłkarzowi zegarek. Uwagi Przypisy Linki zewnętrzne Oficjalna strona internetowa Reprezentanci Polski w piłce nożnej Piłkarze Rozwoju Katowice Piłkarze Górnika Zabrze Piłkarze Bayeru 04 Leverkusen Piłkarze FC Augsburg Piłkarze AFC Ajax Piłkarze SSC Napoli Piłkarze Olympique Marsylia Piłkarze Juventus F.C. Uczestnicy Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2018 Uczestnicy Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2022 Uczestnicy Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 2016 Ludzie urodzeni w Tychach Urodzeni w 1994

44897

https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw%20August%20Poniatowski

Stanisław August Poniatowski

Stanisław II August, urodzony jako Stanisław Antoni Poniatowski herbu Ciołek (ur. 17 stycznia 1732 w Wołczynie, zm. w Petersburgu) – król Polski w latach 1764–1795, ostatni władca Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Ocena jego panowania pozostaje przedmiotem sporów. Doceniany jako inicjator i współautor reform ustrojowych przeprowadzonych przez Sejm Czteroletni, jeden z głównych autorów Konstytucji 3 maja oraz jako mecenas nauki i sztuki, Stanisław August był równocześnie krytykowany jako król wybrany na tron polski dzięki poparciu cesarzowej Imperium Rosyjskiego Katarzyny II, oraz za to, że nie zdołał zapobiec rozbiorom Rzeczypospolitej i przystąpił do konfederacji targowickiej. Od 1755 był stolnikiem wielkim litewskim, a następnie w latach 1756–1764 starostą przemyskim. W latach 1755–1758, przebywając na dworze petersburskim, nawiązał romans z księżną Katarzyną Aleksiejewną, przyszłą cesarzową Rosji. Związany z Familią Czartoryskich, stał się jej kandydatem na króla Polski po śmierci Augusta III. Z osobistym poparciem Katarzyny II i przy wojskowej interwencji Rosji został wybrany na króla na sejmie elekcyjnym w 1764. Wbrew oczekiwaniom cesarzowej, usiłował zmodernizować i wzmocnić znajdującą się w trudnej sytuacji politycznej Rzeczpospolitą. Rozpoczął realizację programu Familii, czyli wzmocnienia władzy królewskiej i reformy ustroju państwa. W 1765 założył w Warszawie Szkołę Rycerską mającą kształcić przyszłych kadetów. Formował stałą polską służbę dyplomatyczną. Jego wysiłki reformatorskie spotkały się z opozycją zewnętrzną ze strony Prus, Imperium Habsburgów i Imperium Rosyjskiego, w których interesie leżało utrzymanie słabej pozycji Rzeczypospolitej; a także z opozycją wewnętrzną, głównie w kręgach konserwatywnej magnaterii. Reformatorskie działania króla doprowadziły do interwencji Rosji, rzekomo w obronie ustroju Rzeczypospolitej i praw dysydentów. W odpowiedzi na wkroczenie wojsk rosyjskich zawiązała się antykrólewska i antyrosyjska konfederacja w Barze (1768–1772), co nasiliło kryzys w państwie. Następstwem klęski konfederacji był I rozbiór Polski w 1772. Od wstąpienia na tron Stanisław August podejmował starania w celu wzmocnienia polskiej kultury. W 1765 założył w Warszawie Teatr Narodowy. W tym samym roku powstało przy jego patronacie czasopismo Monitor. Od około 1770 król organizował „obiady czwartkowe”. Na jego wniosek w 1773 została powołana Komisja Edukacji Narodowej. Król założył też zespół pałacowo-ogrodowy w Łazienkach. Sytuacja króla była trudna, bo już w pierwszych latach panowania utracił poparcie Czartoryskich, zaś opozycja szlachecka nie osłabła. Kolejne sejmy, nieobradujące pod węzłem konfederacji (jak pierwsze za panowania króla), nie dawały nadziei na reformy ustrojowe. Od sejmu w 1776 aż do 1788 żaden sejm nie działał pod węzłem konfederacji. W ostatniej części panowania Stanisława Augusta, w latach 1788–1792, Sejm Czteroletni dokonał istotnych reform ustrojowych. Rosja, skupiona na wojnie z Turcją, zachęcona przez króla propozycją antytureckiego sojuszu, zgodziła się na obradowanie sejmu pod węzłem konfederacji i przeprowadzenie częściowych reform, głównie wojska. W sejmie dominowała orientacja pruska, do której król się przychylił. Efektem tego było uzyskanie poparcia sejmu i sojusz z Prusami w roku 1790. Sejm nie rozwiązał się, a jedynie dokooptował dodatkowych posłów, co dodatkowo wzmocniło stronnictwo reformatorskie. Efektem tego było uchwalenie Konstytucji 3 maja 1791, której król był jednym z głównych autorów. Opozycja szlachecka, poparta przez Rosję, zawiązała w maju 1792 konfederację w Targowicy. Po wkroczeniu wojsk rosyjskich wybuchła wojna w obronie Konstytucji. Mimo umiarkowanych sukcesów nowej, powiększonej armii królewskiej, król niewierzący w szanse dalszego oporu i rozczarowany brakiem reakcji ze strony Prus, skapitulował i przystąpił do Targowicy. W 1793 wziął udział w sejmie grodzieńskim, który cofnął reformy Sejmu Czteroletniego i uchwalił II rozbiór Polski. Król nie odegrał istotnej roli w insurekcji kościuszkowskiej, do której przyłączył się, mimo że był jej niechętny. Po zawarciu III rozbioru (1795), oznaczającego koniec istnienia Rzeczypospolitej, król opuścił Warszawę i udał się do Grodna, pod opiekę i nadzór namiestnika rosyjskiego, po czym abdykował 25 listopada 1795 na rzecz Rosji. Ostatnie lata życia spędził na wygnaniu w Petersburgu. Zmarł 12 lutego 1798. Był pisarzem politycznym i mówcą, pamiętnikarzem, tłumaczem i epistolografem. Życiorys Młodość Urodził się 17 stycznia 1732 w Wołczynie jako syn Stanisława Poniatowskiego, kasztelana krakowskiego (od 1752), polityka i pisarza politycznego oraz Konstancji z Czartoryskich. Jego braćmi byli podkomorzy nadworny koronny Kazimierz, feldmarszałek austriacki Andrzej, prymas Michał Jerzy, Aleksander i Franciszek, miał też dwie siostry Ludwikę Marię i Izabellę. Był prawnukiem polskiego poety podskarbiego Jana Andrzeja Morsztyna. Jego prababka Katarzyna Gordon spokrewniona była ze Stuartami i spowinowacona z największymi rodami Szkocji, Hiszpanii i Francji. Od jesieni 1733 wraz z rodzicami przebywał w Gdańsku, gdzie pod koniec następnego roku, w momencie gdy jego ojciec, już od pięciu miesięcy, stał po stronie króla Augusta III, został porwany na rozkaz wojewody kijowskiego, regimentarza Józefa Potockiego i wywieziony do Kamieńca Podolskiego. Tam przebywał przez kilka miesięcy pod strażą Wacława Rzewuskiego. Odwieziony do rodziców, zapewne w marcu 1735 roku, przez następne lata do 1739 roku wraz z rodzicami przebywał w Gdańsku. Początkowo uczyła go matka, później różni prywatni nauczyciele. Tam też pobierał nauki u historyka Gotfryda Lengnicha, który był osobistym preceptorem młodych Poniatowskich. Po powrocie z Gdańska do Warszawy kształcił się w kolegium teatynów, gdzie uczył go m.in. Antonio Portalupi. W latach 1746–1747 Stanisław dwukrotnie wystąpił jako aktor na scenie teatyńskiej. W 1744 roku lekcji logiki i matematyki udzielał mu poseł rosyjski w Rzeczypospolitej Herman Karl von Keyserling, były profesor Uniwersytetu w Królewcu. Kontynuował on nauczanie Stanisława po ponownym przyjeździe do Warszawy w 1749 r., jednocześnie stwierdzając, że uczeń poczynił duże postępy pod kierunkiem innego nauczyciela. Jerzy Michalski stwierdza, że niektórzy historycy przeceniali wpływ lekcji Keyserlinga na osobowość i poglądy S-a. Od 1749 r. lekcji architektury i inżynierii udzielał przyszłemu królowi były oficer austriacki Jan Łukasz Toux de Salverte. Wybranym przez rodziców spowiednikiem, aż do 1774 r., był misjonarz Piotr Śliwicki. Pod wpływem wpajanej mu przez matkę metafizyki Stanisław Antoni Poniatowski w wieku 12 lat przeszedł załamanie nerwowe. Dzięki domowej edukacji Stanisław doskonale opanował polszczyznę oraz język francuski, posiadał dobrą znajomość łaciny i niemieckiego, zaś raczej bierną włoskiego i angielskiego. Wyniósł nawyk i zamiłowanie do lektur. „Cieplarniane wychowanie” oraz brak towarzystwa rówieśników (w pamiętnikach żalił się, że pozbawiono go dzieciństwa) wpłynęło na przekonanie o własnej wartości, mimo że zdawał sobie sprawę z niebezpieczeństwa zarozumiałości. Miał silną skłonność do autorefleksji oraz do melancholii. Po raz pierwszy wyjechał z kraju na życzenie ojca, by zdobyć doświadczenie wojskowe. Wyruszył wraz z wojskiem rosyjskim nad Ren, które szło z pomocą wojskom Marii Teresy podczas wojny o sukcesję austriacką. Opóźniony wyjazd (maj 1748 r.) nastąpił w momencie zakończenia walk zbrojnych. W dniu 10 czerwca przybył do Akwizgranu, gdzie zaopiekował się nim poseł saski J.H. Kauderbach. Dzięki koneksjom ojca udało mu się poznać wiele wybitnych osób, m.in. Maurycego Saskiego czy przyszłego kanclerza W. Kaunitza. Oglądał także obozy wojskowe i twierdze. Zwiedzając następnie Niderlandy austriackie i Holandię interesował się głównie sztuką, w tym szczególnie malarstwem. Zauważył także entuzjazm miejscowej ludności wobec rządzącej dynastii orańskiej. W dniu 5 września wyjechał w podróż powrotną i przez Kassel i Drezno w połowie października wrócił do Warszawy. Po powrocie do stolicy był świadkiem zerwanego sejmu. Od listopada 1748 (do roku 1750) praktykował w kancelarii swojego wuja Michała Czartoryskiego (wówczas był podkanclerzym litewskim, później kanclerzem wielkim litewskim), początkowo w Warszawie, a potem w Wołczynie. Dzięki temu zetknął się z mechanizmem polityki familii. Okres ten w swoich pamiętnikach Stanisław uznał za jałowy, a nauki wuja za niewiele warte. Na początku października 1749 r. wraz z bratem Kazimierzem, który przewodził partii Czartoryskich, uczestniczył w zerwanej reasumpcji Trybunału w Piotrkowie. Następnie kontynuował naukę domową w Warszawie. Za radą Keyserlinga, wiosną 1750 roku, wyjechał na kurację do Berlina u sławnego lekarza J. Lieberkühna. Miasto i jego wyższe sfery zrobiły na Stanisławie ujemne wrażenie. Ważnym wydarzeniem z jego pobytu było poznanie angielskiego dyplomaty Charles’a Hunbury Wiliamsa. Nowy przyjaciel przyszłego króla, widząc w młodzieńcu potencjał, postanowił zostać jego opiekunem i mentorem oraz udzielał mu wielu cennych rad. Został on, głównie za przyczyną C. Rulhière’a, uznany za demoralizatora Stanisława. Przyjaźń pogłębiła się, gdy Wiliams przybył w sierpniu tegoż roku do Warszawy na sejm nadzwyczajny, który został zerwany. Wówczas to Stanisław był posłem z ziemi zakroczymskiej. W roku 1751 został mianowany pułkownikiem łanowym, a wkrótce potem wybrany komisarzem z ziemi łomżyńskiej na przyszłoroczny Trybunał Skarbowy Koronny. Rok później (1752) został wybrany posłem na sejm z ziemi łomżyńskiej. W czasie sejmu ojciec kupił dla niego cesję bogatego starostwa grodowego przemyskiego (ponad 17 tysięcy kwart). W czasie pobytu w Berlinie poznał tamtejszego posła brytyjskiego Charlesa Hanbury Williamsa. Na jego zaproszenie w 1751 roku przebywał przez 6 tygodni w Dreźnie, gdzie Williams objął nową placówkę. Na polecenie rodziców Poniatowski na początku 1752 roku udał się do Wiednia. Po powrocie spędził jakiś czas w kraju, po czym ponownie udał się w podróż, odwiedzając Wiedeń, skąd z Williamsem wyjechał do Holandii. W końcu sierpnia przyjechał do Paryża, gdzie zyskał przyjaźń znajomej ojca, prowadzącej salon towarzyski, w którym gromadziła się elita intelektualna Francji, Marie Thérèse Rodet Geoffrin (nazywał ją maman). W paryskim więzieniu siedział za długi, skąd wyratowali go znajomi ojca. W końcu lutego 1754 roku przybył do Anglii. Tam podróżował i korespondował z Charlesem Yorke, synem lorda kanclerza Philipa Yorke’a, 1. hrabiego Hardwicke. Z pobytu tam wyniósł znajomość angielskiej kultury politycznej i literackiej. Pozostał anglofilem, ceniąc wyżej teatr szekspirowski od francuskiego. Związany coraz mocniej politycznie z Augustem Czartoryskim popierał Familię Czartoryskich w jej sporze z dworem o przeprowadzony przez nią niezgodnie z prawem podział majątków Ordynacji Ostrogskiej. W kwietniu 1755 roku uczestniczył z ramienia Czartoryskich w przegranej reasumpcji Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego w Wilnie. Z poparcia Familii objął urząd stolnika litewskiego. Dzięki staraniom Familii udał się do Petersburga jako prywatny sekretarz brytyjskiego ambasadora Charlesa Hanbury Williamsa, którego poznał wcześniej w Berlinie. W czerwcu poznał żonę następcy tronu carskiego Katarzynę, przyszłą cesarzową Rosji Katarzynę II, zaś w grudniu tego samego roku nawiązał z nią romans. Już wtedy Katarzyna obiecała mu swoje poparcie w osiągnięciu polskiej korony. Williams, chcąc ochronić swego sekretarza, odesłał go w sierpniu 1756 roku do Polski. Katarzyna wymogła na kanclerzu Aleksym Bestużewie, by ten zażądał od dworu saskiego ponownego przysłania Poniatowskiego w misji dyplomatycznej. W roku 1757 Stanisław wrócił do Petersburga jako poseł saski, gdzie kontynuował romans z przyszłą carycą, którego owocem była ich córka Anna Piotrowna. 6 lipca 1758 roku został przyłapany in flagranti przez męża Katarzyny wielkiego księcia Piotra; kochanków zasłonił wówczas przed jego gniewem Franciszek Ksawery Branicki. Wybrany został posłem koronnym z województwa inflanckiego na sejm 1756 roku, który się jednak nie odbył. Poseł litewski na sejm 1758 roku z województwa inflanckiego W 1760 roku posłował z ziemi sanockiej na zerwany sejm. Był posłem z ziemi bielskiej na sejm nadzwyczajny 1761 roku, zerwany przez Czartoryskich. Sejm ten, mający się zająć reformą monetarną, został zerwany m.in. przy wsparciu Poniatowskiego, który jako jeden z 43 posłów podpisał manifest przeciwko jego legalności. Po śmierci ojca w sierpniu 1762 roku odziedziczył spadek obliczany na blisko 4 mln złotych. Przewrót wojskowy w Petersburgu 9 lipca wyniósł do władzy Katarzynę II. 2 sierpnia cesarzowa zapewniła Poniatowskiego: wysyłam do Polski hrabiego Keyserlinga, by uczynił Cię królem natychmiast po śmierci obecnego (Augusta III). Katarzyna zapewniała Poniatowskiego o swojej protekcji, ale zabraniała mu przyjazdu do stolicy Rosji. Ten zaślepiony uczuciem, wbrew zakazom pisał do niej listy i zapewniał, że woli się wyrzec korony niż ukochanej. Groźby małżeństwa Stanisława i Katarzyny i zjednoczenia dwu państw całkiem poważnie obawiało się wówczas Imperium Osmańskie. Voltaire wierszem składał mu takie życzenie. 5 października 1762 jako poseł ziemi mielnickiej na sejm zaatakował w imieniu Familii Czartoryskich mandat poselski hrabiego Alojzego Fryderyka Brühla, który nie będąc szlachcicem polskim bezprawnie zasiadał w izbie poselskiej. Wywołało to ostrą reakcję jego ojca Henryka von Brühla, zaufanego ministra Augusta III, który wobec takiego obrotu rzeczy zmuszony został zerwać obrady sejmu. W listopadzie 1762 roku w rozmowie z sekretarzem poselstwa pruskiego Gédéonem Benoît zachęcał króla Prus Fryderyka II do ogólnej pacyfikacji, zapewniając go, że dwory pruski i rosyjski mogą zyskać nieograniczony wpływ w Polsce, a Polacy chętniej przyjmą rozjemstwo Prus niż Rosji, do której nabrali głębokiego wstrętu. Zamach stanu Czartoryskich i elekcja W kraju dużą rolę odgrywały wówczas wielkie stronnictwa magnackie, a coraz więcej do powiedzenia miały mocarstwa ościenne: Prusy, Austria, a szczególnie Rosja, zainteresowane narzuceniem Rzeczypospolitej ograniczonych reform ustrojowych, podważających demokrację szlachecką. Jeszcze za życia Augusta III, w 1763 roku, stronnictwo Czartoryskich (Familia) przygotowywało zamach stanu i wprowadzenie na tron polski przedstawiciela swojego obozu z pomocą wojsk rosyjskich. Czartoryscy pragnęli zawiązać konfederację, która przy rosyjskiej pomocy ograniczyłaby rolę Augusta III i pozwoliła im przeprowadzić reformę państwa. W piśmie Anectode historique przeznaczonym dla Katarzyny, Poniatowski nakreślił plan przekształcenia Rzeczypospolitej w monarchię konstytucyjną. Postulował wprowadzenie, wzorem brytyjskiego parlamentu, sejmu trwałego, gdzie głosowano by większością. Władza wykonawcza miała spoczywać w rękach króla i dwudziestoosobowej Rady Prywatnej. Plan zakładał m.in. sprzedaż królewszczyzn i przejście wszystkich urzędników na pensję wypłacaną ze skarbu. 6 sierpnia 1763 dotarło polecenie Katarzyny II, by porzucić zamiary konfederacji za życia Augusta III. Katarzyna II w swym liście do Fryderyka II z 17 października 1763 roku ujawniła kandydaturę Poniatowskiego, pisząc, że ze wszystkich kandydatów do polskiej korony ma najmniej możliwości osiągnięcia jej (...), a zatem będzie za nią najbardziej wdzięczny tym, z rąk których koronę otrzyma. 11 kwietnia 1764 nastąpiło podpisanie porozumienia pomiędzy Rosją i Prusami odnośnie do przeprowadzenia w Rzeczypospolitej elekcji wspólnego kandydata. Wybór padł na stolnika litewskiego Stanisława Antoniego Poniatowskiego, który jako były kochanek Katarzyny II i drugoplanowa postać Familii, miał gwarantować uległość wobec Rosji. Jak pisała wówczas caryca: Jest rzeczą nieodzowną, abyśmy wprowadzili na tron Polski Piasta dla nas dogodnego, użytecznego dla naszych rzeczywistych interesów, jednym słowem człowieka, który by wyłącznie nam zawdzięczał swoje wyniesienie. W osobie hrabiego Poniatowskiego, stolnika litewskiego, znajdujemy wszystkie warunki niezbędne dla dogodzenia nam i skutkiem tego postanowiliśmy wynieść go na tron Polski. Na prośbę przywódców Familii Andrzeja Zamoyskiego i Augusta Aleksandra Czartoryskiego w granice Rzeczypospolitej wkroczyły wojska rosyjskie. 20 kwietnia 1764 roku podpisał list dziękczynny do Katarzyny II za wprowadzenie wojsk rosyjskich. Katarzyna II wydała specjalną deklarację, w której zaznaczyła, że działanie to ma na celu dbałość o wszystkie swobody Rzeczypospolitej. 7 maja w Warszawie obrady rozpoczął sejm konwokacyjny, który działając pod węzłem konfederacji i wykorzystując absencję konserwatywnych posłów opozycji, przeprowadził ograniczone reformy ustrojowe. Został konsyliarzem konfederacji Czartoryskich w 1764 roku. Poniatowski został wybrany posłem ziemi warszawskiej na ten sejm. Był członkiem konfederacji generalnej Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1764 roku, konfederacji generalnej 1764 roku. i posłem na sejm konwokacyjny (1764) z ziemi warszawskiej. Na kilka dni przed elekcją kancelaria poselstwa rosyjskiego wydała odezwę, zachwalającą kandydaturę Piasta: sztuki rządzenie Polską można się nauczyć tylko w Polsce, a któż jest zdolniejszy od jej osiągnięcia, niż ten, kto od dzieciństwa wpajał sobie jej wolność, prawa i ustawy i uczył się ich słuchać. Deklaracja poselstwa pruskiego głosiła: zarówno korzyść, jak i honor waszego narodu zdają się wymagać, aby wreszcie starym zwyczajem na króla został wybrany kandydat, co jedynie Polskę ma za ojczyznę, co nie będzie mieszał jej interesów z obcymi i wskrzesi sławę Jagiellonów i Sobieskich. 7 września 1764, przy nielicznym udziale szlachty i w obecności wojsk rosyjskich (7 tysięcy żołnierzy w granicach Rzeczypospolitej), w wyniku został wybrany królem Polski. Jego elekcję podpisało jedynie 5320 osób, co było w tym wypadku liczbą niezwykle niską. 13 września król zaprzysiągł pacta conventa, zobowiązując się m.in. do poślubienia katoliczki. 25 listopada 1764, w dniu imienin carycy, arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski Władysław Łubieński koronował go na króla Polski w kolegiacie św. Jana w Warszawie. Ku zgorszeniu tradycjonalistów wystąpił nie w stroju polskim, ale w XVI-wiecznym ubiorze hiszpańskim. Pod koniec listopada na sejmie koronacyjnym poseł rosyjski Nikołaj Repnin zażądał od Rzeczypospolitej wprowadzenia równouprawnienia dla wyznawców prawosławia i protestantyzmu, jednak Stanisław August nie poparł otwarcie tych roszczeń. Starał się zachować neutralność, nie chcąc zrazić do siebie większości szlachty katolickiej. Król zamierzał wysłać posłów do wszystkich dworów europejskich by powiadomić je o swoim wyborze. Z uznaniem nowego władcy Rzeczypospolitej zwlekały jednak Francja, Austria, dwory burbońskie i Imperium Osmańskie, które uznawały Poniatowskiego za narzucone przez Rosję Rzeczypospolitej narzędzie Katarzyny II. Przyczynił się do tego m.in. hetman wielki koronny Jan Klemens Branicki, który dążył do przyjęcia mediacji dworów burbońskich i austriackiego w celu zagwarantowania praw Rzeczypospolitej. Wspólne wystąpienie dyplomacji rosyjskiej i pruskiej skłoniło ostatecznie te państwa do uznania Stanisława Augusta. W 1764 roku odznaczony rosyjskim Orderem św. Aleksandra Newskiego. We wrześniu i październiku 1765 roku zamierzano powierzyć księciu Augustowi Sułkowskiemu misję notyfikacji w Wersalu elekcji i koronacji Stanisława Augusta, jednak Rosja sprzeciwiła się wysłaniu dygnitarza tej rangi i znanego nazwiska. Król Polski: 1764–1774 Próba reform Król zmienił obyczaj odbywania Rad Senatu, zwołując je dwa razy w tygodniu na obrady przy drzwiach zamkniętych. W pierwszych latach swojego panowania powołał namiastkę rządu, tzw. konferencję króla z ministrami. W jej skład wchodzili czterej kanclerze, August Czartoryski, Stanisław Lubomirski, Jacek Bartłomiej Ogrodzki i bracia królewscy. We wrześniu 1764 rozpoczął tworzenie kancelarii królewskiej tzw. Gabinetu, na czele z Jackiem Ogrodzkim. Podjął próbę utworzenia stałej polskiej służby dyplomatycznej. Jednakże Rosjanie na każdym kroku dawali mu odczuć, że jest jedynie wykonawcą instrukcji nadsyłanych z Petersburga i że nie powinien nadmiernie korzystać z praw majestatu królewskiego, nie będąc samodzielnym władcą w swoim państwie. Wtedy też zaczęły rozchodzić się drogi polityczne króla i jego wujów Czartoryskich, którzy zamierzali jedynie wykorzystać pomoc rosyjską do wzmocnienia swojej pozycji, co dałoby im okazję do późniejszego uniezależnienia się i zrzucenia zewnętrznej opieki. Swym postępowaniem król udowodnił, że nie dążył do niezależności Rzeczypospolitej, zdając sobie sprawę, że będąc narzucony siłą, nie ostałby się wtedy bez pomocy Katarzyny II. W 1765 roku Królestwo Prus uznało wprowadzenie cła generalnego w Rzeczypospolitej za godzące w jego interesy handlowe oraz sprzeczne z traktatami polsko-pruskimi i w ramach represaliów w kwietniu tego roku ustanowiło obsadzoną działami pozycyjnymi komorę celną w Kwidzynie, gdzie Prusacy pobierali cło w wysokości od 10 do 15% od wszystkich towarów spławianych do i z Gdańska. Spowodowało to protest władz Rzeczypospolitej, a Stanisław August poprosił o pomoc stronę rosyjską. Po nieudanej próbie skorumpowania króla przez Prusaków (oferowano mu 200 tys. talarów stałej pensji z dochodów komory kwidzyńskiej), dyplomacja Katarzyny II doprowadziła do zawieszenia i likwidacji cła generalnego i zamknięcia w czerwcu 1765 roku komory kwidzyńskiej. Król wysłał podziękowania cesarzowej Rosji, jednak Rzeczpospolita straciła źródło finansowe. Wkrótce po wstąpieniu na tron król nosił się z zamiarem utworzenia synodu katolickiego w Rzeczypospolitej, niezależnego od Stolicy Apostolskiej. Pragnąc wzmocnić system obronny państwa, król założył 15 marca 1765 Szkołę Rycerską, która w swym założeniu miała być elitarną uczelnią wojskową, kształcącą przyszłe kadry dla armii Rzeczypospolitej. Sam został szefem Korpusu Kadetów tej placówki, na której utrzymanie zostały przeznaczone dochody z dóbr królewskich. Stanisław August przeznaczył na ten cel 1,5 mln złotych polskich z własnej kiesy, później na utrzymanie jej łożył 600 tys. złp rocznie (200 tys. ze szkatuły królewskiej i 400 tys. ze skarbu Rzeczypospolitej). Pozwoliło to na wychowanie w ciągu roku 200 kadetów. Oddał też na użytek Szkoły Rycerskiej swój Pałac Kazimierzowski w Warszawie. W 1765 władca podjął próbę wzmocnienia miast, powołując we wszystkich województwach Komisje Dobrego Porządku. Zajęły się one uporządkowaniem praw własności na terenach miejskich, rewindykując bezprawnie zagarniętą własność magistratów. Zlikwidowały też wiele jurydyk magnackich, a poprzez usprawnienie zbierania podatków miejskich miasta zyskały nowe fundusze, przeznaczane teraz m.in. na wybrukowanie ulic. Wypełniając art. 45 swoich zobowiązań podpisanych w pactach conventach, Stanisław August rozpoczął przeprowadzanie reformy monetarnej. Powołana przez króla komisja mennicza zajęła się projektem wprowadzenia nowych stóp monetarnych. Jeszcze w roku 1765 otwarto zamknięte w Rzeczypospolitej od trzech pokoleń mennice. 10 lutego 1766 podskarbi wielki koronny Teodor Wessel wydał uniwersał o monecie, mocą którego wprowadzał nową stopę złotego. Z grzywny kolońskiej miano odtąd wybijać 80 złotych, a złoty dzielił się na 4 grosze srebrne lub 30 miedzianych. Talar równy był 8 złotym, a dukat 16,75 złotego. Z obiegu wycofano wszystkie monety obce, a także tzw. efraimiki – bite stemplami Augusta III w Saksonii przez okupacyjne wojska pruskie. 21 marca 1765 król wraz z Ignacym Krasickim i Franciszkiem Bohomolcem założył czasopismo „Monitor”. Artykuły w nim zamieszczone traktowały m.in. o potrzebie poprawy doli chłopskiej i tolerancji religijnej. Kwestia równouprawnienia różnowierców i przegrana walka o głosowanie większością Postulat wspierania polskich innowierców znajdował się jako punkt tajny we wszystkich rosyjsko-pruskich traktatach sojuszniczych od roku 1730. Sprawa równouprawnienia dysydentów nabrała znaczenia, gdy w lipcu 1765 roku prawosławny biskup mohylewski Jerzy przedstawił królowi memoriał w sprawie prześladowania ludności prawosławnej Rzeczypospolitej. Kierownik rosyjskiej polityki zagranicznej w reskrypcie dla Repnina zwracał mu uwagę, że w sprawie dysydentów Rosja może liczyć tylko na Stanisława Augusta, gdyż Familia Czartoryskich, wywierająca wpływ na króla będzie stanowczo przeciwna podnoszeniu tej kwestii. We wrześniu 1765 Repnin opisał w swojej korespondencji dyplomatycznej rozmowę z królem, który zobowiązał się popierać plany rosyjskie rozwiązania kwestii dysydentów i zawarcie przymierza, przewidując nawet możliwość wybuchu wojny domowej, na którą władca jest przygotowany byleby tylko dowieść nieograniczonej uległości woli Imperatorowej. W swojej korespondencji dyplomatycznej Nikita Panin zalecał, by sprawa równouprawnienia innowierców stała się pretekstem do mieszania się na przyszłość w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej, a rozwiązanie tej kwestii powinno być osią polityki rosyjskiej w tym kraju. Z listu króla do Rzewuskiego, z którego treścią zapoznał się poseł pruski w Petersburgu Victor Friedrich Solms wynika, że Stanisław August radził stronie rosyjskiej by sprawę równouprawnienia innowierców podnieść nagle przy otwarciu sejmu, by władca mógł wystąpić jako rozjemca pomiędzy Polakami a dworem rosyjskim i działać jako pełnomocnik Rosji. Gdy król próbował oponować przeciwko żądaniom Repnina, ten zagroził mu, że wycofa wojska rosyjskie do Grodna, co wobec niechęci większości narodu do swojego monarchy oznaczać mogło jego detronizację. Latem 1766 roku Poniatowski wysłał do Petersburga posła Franciszka Rzewuskiego, który miał przekazać Katarzynie II poufną radę króla, by ta wysłała na Litwę i do Korony oficerów rosyjskich, którzy mieli poruszyć wskazanych przez władcę magnatów i działaczy na rzecz praw dysydentów. Rzewuski przekazał im wystawione przez siebie w imieniu króla pisma rekomendacyjne. Sekretarz Rzewuskiego Piotr Maurycy Glayre przedstawił Rosjanom poufną prośbę Stanisława Augusta o gotówkę. Nikita Panin polecił wypłacić królowi Polski 50 tysięcy rubli srebrem. Plany wysłania przez króla posła do Francji wzbudziły zaniepokojenie strony rosyjskiej. Na spotkaniu z Repninem Poniatowski zasłaniał się swoją wiernością dla Katarzyny II, powiedział: tracę więcej niż życie i koronę, z utratą przyjaźni i zaufania Imperatorowej. Okazuje się, że Imperatorowa nie dosyć mnie zna, jeżeli może wątpić o mojej szczerości. Król bezskutecznie próbował uzyskać pomoc austriacką, wysyłając 4 memoriały, w których ostrzegał, że prawdziwą intencją Katarzyny II jest uczynienie z Polski prowincji rosyjskiej, a przywrócenie liberum veto ma na celu osłabienie Rzeczypospolitej. Król wziął od Nikołaja Repnina sumę 11 000 dukatów na agitację sejmików by te wybrały stronników królewskich. Dotychczasowy obóz wspierający reformy w Rzeczypospolitej uległ rozpadowi, a na zbliżającym się sejmie miały wystąpić stronnictwa: królewskie, Czartoryskich i obóz starorepublikański. Projekt równouprawnienia innowierców był na tyle rewolucyjnym zerwaniem z tradycją ustrojową Rzeczypospolitej, że na sejmie Czaplica przestał go popierać nawet obóz Familii Czartoryskich. Odtąd osamotniony Stanisław August mógł liczyć jedynie na wsparcie rosyjskie. Sejm 1766 roku przywrócił zasadę liberum veto i wbrew interwencji dyplomatycznej Rosji, Prus, Wielkiej Brytanii i Danii, na wniosek biskupów katolickich potwierdził uprzywilejowaną pozycję Kościoła katolickiego. W czasie obrad sejmu Stanisław August wysłuchując głosów opozycji zemdlał na tronie i rozpłakał się, gdy próbowano go odwieść od opierania się na Rosji. Według pruskiego dyplomaty przegrana sprawa głosowania większością przyprawiła monarchę o chorobę, tak że nie był w stanie przyjmować gratulacji w rocznicę swojej koronacji. Król uspokajał Repnina, że przyjęta przez sejm w nocy z 29 na 30 listopada 1766 roku ustawa wprowadzająca głosowanie większością głosów na sejmikach godzi najbardziej w samego monarchę, bo nie będzie on odtąd mógł ich zrywać, tak by nie wybierały nieprzychylnych dworowi posłów. 3 grudnia 1766 król w liście do Katarzyny II podkreślał podporządkowanie się jej zaleceniom w kwestii liberum veto, tłumaczył się z niemożliwości przeprowadzenia równouprawnienia dysydentów i prosił o ewakuację wojsk rosyjskich z Polski. Dla poparcia równouprawnienia innowierców, zwanych również dysydentami (co zresztą było tylko pretekstem dla nietolerancyjnej prawosławnej Katarzyny II), wkroczył czterdziestotysięczny korpus wojsk rosyjskich. Pod jego ochroną Nikołaj Repnin zawiązał 20 marca 1767 dwie konfederacje innowiercze: konfederację słucką dla Litwy i konfederację toruńską dla Korony. Król łamiąc ustalone prawa państwowe, wbrew prawu kanonicznemu zatwierdził mianowanie przez posła rosyjskiego Nikołaja Repnina prymasem Polski referendarza Gabriela Podoskiego. Konfederacja radomska Poseł rosyjski powołał też do życia w czerwcu w Radomiu ogólnokrajową konfederację radomską w obronie zagrożonego katolicyzmu oraz szlacheckich wolności, przeciwko „Ciołkowi”, jak zwali króla jego przeciwnicy. Wsparły ją wydatnie Prusy, pragnące umniejszenia wpływów i siły Rosji. Repnin wykorzystał niezadowolenie konserwatywnej szlachty katolickiej, umiejętnie kierując jego ostrze przeciwko osobie króla, dodatkowo tym samym szachując Poniatowskiego i zmuszając do wypełnienia woli Katarzyny II. Król uległ naciskom Repnina i do swojego uniwersału na sejmiki przedsejmowe włączył postulaty zawarcia traktatu gwarancyjnego z Rosją, równouprawnienia innowierców i przywrócenia swobód szlacheckich. Monarcha zagrożony widmem utraty korony, zdał się całkowicie na posła rosyjskiego, którego przyzwolenia oczekiwał nawet w mniej ważnych sprawach natury finansowej jak ustanowienie monopolu tabacznego w Rzeczypospolitej. Papież Klemens XIII zaniepokojony popieraniem przez Rosję konfederacji radomskiej, słuckiej i toruńskiej i zagrożeniem praw Kościoła katolickiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów powołał w połowie 1767 roku Kongregację do Spraw Polskich. Sejm repninowski Zawiązany pod węzłem konfederacji radomskiej tak zwany sejm repninowski w Warszawie zajął się rewizją reform przeprowadzonych przez sejm konwokacyjny w 1764. Kością niezgody pozostała nadal sprawa równouprawnienia innowierców, popierana przez Poniatowskiego. W rozmowie z biskupem krakowskim Kajetanem Sołtykiem Repnin dał mu do zrozumienia, że sam król nastawał na wywiezienie biskupa, by tym samym pozbyć się przywódcy stronnictwa, przeciwnego równouprawnieniu innowierców. Repnin postanowił sterroryzować posłów, porywając 14 października przywódców konfederacji radomskiej: biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka, biskupa kijowskiego Józefa Andrzeja Załuskiego, hetmana polnego koronnego Wacława Rzewuskiego i jego syna Seweryna. Rola Stanisława Augusta w tych wydarzeniach do dzisiaj pozostaje niejasna. Współcześni oskarżali go, że sam doniósł Repninowi o przygotowaniach czynionych przez spiskowców. 22 października 1767 roku król dokonał przeglądu wojsk rosyjskich, odbywających manewry pod Wolą. Poza delegacją traktatową król wraz z prymasem Gabrielem Podoskim prowadził negocjacje z Repninem, zmierzające do podziału kwestii polityki wewnętrznej na trzy kategorie: prawa kardynalne, niezmienne zasady ustrojowe Rzeczypospolitej, sprawy wewnętrzne, rozstrzygane zgodnie z liberum veto oraz sprawy ekonomiczne głosowane większością. Nikita Panin w liście do posła rosyjskiego, zapewniał go, że przy swoim głosie wolnym, i z takiemi prawami kardynalnemi, pozostanie Polska na zawsze, przy wewnętrznym swym bezwładzie, politycznem dla nas zerem. W szyfrowanym dodatku zalecał wniesienie praw kardynalnych i praw dla dysydentów do traktatu gwarancyjnego, utrzymanie w całej rozciągłości liberum veto, tak, by sejmy zwyczajne mogły być zrywane w całości. Porwanie to wywarło spodziewany skutek na posłach. 24 lutego 1768 Rzeczpospolita podpisała z Rosją Traktat wieczystej przyjaźni, mocą którego stawała się protektoratem rosyjskim. Katarzyna II gwarantowała ze swojej strony nienaruszalność granic i ustroju wewnętrznego tego państwa. 26 lutego uchwalono prawa kardynalne (m.in. liberum veto, wolną elekcję, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, wyłączne prawo szlachty do sprawowania urzędów, całkowitą władzę szlachty nad chłopami – z zaostrzeniem odpowiedzialności w razie zabójstwa, p. główszczyzna) wraz z nienaruszalnym prawem równouprawnienia dysydentów. Uchwała przyczyniła się do utrwalenia starego porządku ustrojowego (z wyjątkiem stosunku do innowierców), którego gwarantem stała się Rosja. Skomplikowało to znacznie szansę szerszych reform ustroju. W czasie ratyfikacji traktatu Rosjanie opuścili słowo Najjaśniejszy przy królu co stało się powodem interpelacji władcy u Repnina 23 kwietnia 1768 roku wskazującej, że było ono zapisane w traktacie Grzymułtowskiego. Konfederacja barska Część szlachty, przeciwna faktycznemu uzależnieniu od Rosji, zorganizowała 29 lutego 1768 roku konfederację barską, która wszczęła wojnę przeciwko Rosji w obronie niepodległości Rzeczypospolitej i wiary katolickiej. 24 marca 1768 na Radzie Senatu, nawet wbrew większości senatorów gotów był podpisać uchwałę o wezwaniu wojsk rosyjskich w celu stłumienia konfederacji barskiej, aby tym okazać swą gorliwość i niewzruszoną wierność ku Rosji. W październiku 1768 roku Turcja wypowiedziała wojnę Rosji i zarzuciła Rzeczypospolitej złamanie traktatu karłowickiego. Repnin zaproponował królowi wspólne wystąpienie przeciwko Turcji. Stanisław August jednak odmówił, zasłaniając się tym, że nie może tego uczynić bez zgody sejmu, i że mogłoby to tylko pogłębić nienawiść narodu do jego osoby. W czerwcu 1769 roku otrzymał z kasy ambasady rosyjskiej 600 dukatów na utrzymanie oddziału walczącego z konfederatami barskimi na Litwie. Po przegranej przez Barżan bitwie pod Dobrą około 500 wziętych do niewoli konfederatów, odartych z odzieży i obuwia pędzono przez Warszawę by stawili się przed królem. 2 i 17 lutego 1770 roku biskup poznański Andrzej Stanisław Młodziejowski wydał z inspiracji posła rosyjskiego listy pasterskie z okazji otworzenia jubileuszu przez papieża, w których piętnował imieniem zdrajców religii i ojczyzny tych wszystkich, którzy by śmieli powątpiewać o dobrych i świętobliwych zamiarach króla a podzielać zdanie konfederatów barskich. 13 października 1770 w Preszowie Generalność konfederacji barskiej wydała akt detronizacji Stanisława Augusta Poniatowskiego i ogłosiła bezkrólewie. Na początku 1771 roku wojewoda mazowiecki Paweł Michał Mostowski próbował zainteresować koroną polską Fryderyka II Heskiego. 16 maja 1771 roku król zawarł układ, mocą którego dowódca wojsk rosyjskich w Polsce gen. Iwan Weymarn i Franciszek Ksawery Branicki, na czele królewskich pułków nadwornych i części gwardii mieli wspólnie toczyć walki z konfederatami. Król dostał na ten cel od ambasadora rosyjskiego Kaspra von Salderna subsydia pieniężne. W październiku 1771 roku kierownik Generalności Michał Jan Pac wydał upoważnienie płk Kazimierzowi Pułaskiemu do porwania władcy i przewiezienia go do twierdzy na Jasnej Górze. Uczestnikiem przygotowań do porwania był nuncjusz apostolski w Rzeczypospolitej Angelo Maria Durini. Późnym wieczorem 3 listopada 1771 na ulicy Miodowej w Warszawie król, wracający karetą został napadnięty przez oddział konfederatów. Zraniony w głowę został uprowadzony poza obwałowania miasta. Tam królowi udało się wzbudzić skruchę u ostatniego z eskortujących go porywaczy o nazwisku Kuźma, który odprowadził go do młyna na Marymoncie. Stamtąd został odwieziony na Zamek przez oddział gwardii królewskiej pod dowództwem Karola Cocceiego. Zamach potępili biskupi w listach pasterskich, a okolicznościowe utwory napisali z tej okazji m.in. Stanisław Konarski i Adam Tadeusz Naruszewicz. Na mającym miejsce później sądzie nad sprawcami porwania król w miarę możności starał się łagodzić wyroki wydane na konfederatów. I rozbiór Polski Decyzja o rozbiorze Polski zapadła w Petersburgu już w połowie 1771 roku, jednak ambasador rosyjski Saldern miał polecone trzymanie Polaków w nieświadomości. Gdy ambasador rosyjski zagroził królowi, że wycofa wojska rosyjskie do Grodna, Stanisław August 16 maja 1771 roku wystawił tajny rewers, zobowiązując się szukać we wszystkim rady Jej Imperatorskiej Mości, działać zgodnie z nią, nie wynagradzać bez jej przyzwolenia spólnych przyjaciół, nie nadawać wakansów i starostw etc. 18 września 1772 roku Rosja, Austria i Prusy notyfikowały Rzeczypospolitej fakt rozbioru, żądając zwołania sejmu dla przeprowadzenia cesji. Opór łamały groźby i dokuczliwa okupacja kraju przez wojska trzech mocarstw. Przywódcy nowej partii rosyjskiej w Polsce zawiązali w kwietniu 1773 roku konfederację pod laską Adama Ponińskiego. Król wstrzymywał się z przystąpieniem do niej do czasu ustania protestu posła nowogródzkiego Tadeusza Reytana. Opór króla podtrzymywał nuncjusz apostolski Giuseppe Garampi. Trwanie króla w opozycji, co według współczesnych było jedynie grą mającą na celu zachowanie i zwiększenie jego władzy, stało się powodem drwin, gdy jeden z Sułkowskich odezwał się do władcy: Łatwo to Waszej Królewskiej Mości udawać zucha, będąc bezpiecznym na tronie. Wasza Królewska Mość nie narażasz ani dóbr, ani bogactw, ani honoru ani dzieci bo ich nie masz... Po ultimatum ambasadora rosyjskiego Ottona Magnusa von Stackelberga, grożącym zrujnowaniem do szczętu kraju, władca przystąpił do konfederacji oświadczając senatorom, że nie chce być winny nieszczęścia publicznego. Król i Senat na początku 1773 roku rozesłali wszystkim rządom Europy noty wyrażające sprzeciw wobec pogwałcenia praw Rzeczypospolitej, z prośbą o interwencję. Cesję terytorium zatwierdził Sejm Rozbiorowy (1773–1775), zwołany w kwietniu 1773 w Warszawie. Powołano na nim Radę Nieustającą przy królu – pierwowzór gabinetu ministrów. Król początkowo opierał się żądaniom aneksyjnym dyplomatów trzech mocarstw, posiadając większość wśród członków izby poselskiej, jednak wobec nieustannych ataków stronnictwa rosyjskiego przeważającego w Senacie ostatecznie uległ. W wyniku zatwierdzenia traktatu rozbiorowego, król uzyskał spłatę swoich długów, których wysokość w znacznej mierze podał fikcyjną. Pieniądze te zostały wypłacone podstawionym przez niego fikcyjnym wierzycielom, którzy w dużej mierze byli jego zausznikami. Uzyskał także wysoką indemnizację za wyrzeczenie się prawa dystrybucji starostw. W czasie przeprowadzania rozbioru Stanisław August wziął z kasy wspólnej dworów Rosji, Austrii i Prus, utworzonej na przekupienie posłów sejmu delegacyjnego sumę 6000 dukatów. Delegacja sejmowa w ramach rekompensaty za dobra królewskie zagarnięte przez państwa zaborcze przyznała mu i jego dziedzicom starostwa białocerkiewskie, bohusławskie, kaniowskie, chmielnickie, które Stanisław August natychmiast rozdał. Książę Józef Poniatowski dostał starostwo chmielnickie, Franciszek Ksawery Branicki białocerkiewskie, jego synowiec Stanisław Poniatowski dostał starostwa kaniowskie i bohusławskie. Król nie oponował, gdy Sejm Rozbiorowy w milczeniu przyjął breve kasacyjne Klemensa XIV Dominus ac Redemptor, likwidujące zakon jezuitów w Rzeczypospolitej. W celu uporządkowania spraw finansowych likwidowanego zakonu utworzono Komisje Rozdawnicze Koronną i Litewską z referencją do króla. 14 października 1773 na wniosek Stanisława Augusta Poniatowskiego i za zgodą rosyjskiego posła nadzwyczajnego i ministra pełnomocnego Ottona Magnusa von Stackelberga powołano Komisję Edukacji Narodowej. We wrześniu 1774 roku za pośrednictwem rosyjskiego posła nadzwyczajnego i ministra pełnomocnego Ottona Magnusa von Stackelberga król zawarł pakt z przywódcami delegacji Sejmu Rozbiorowego. Król Polski: 1775–1791 System rządów królewsko-ambasadorskich 1775–1788 Po narzuceniu Rzeczypospolitej gwarancji ustrojowych w 1775 roku, ambasador rosyjski Otto Magnus von Stackelberg stał się faktycznym współrządcą państwa. Według rosyjskich zamierzeń wszystkie decyzje monarchy miały być uprzednio z nim konsultowane i przez niego zatwierdzane. Dyplomata rosyjski miał przemożny wpływ na rozdawanie urzędów, od jego decyzji zależało m.in. nadanie orderów Orła Białego i Świętego Stanisława. Przeciwko systemowi rządów króla i rosyjskiego ambasadora oraz narzuconej Radzie Nieustającej powstała opozycja magnacka, grupująca Czartoryskich, Potockich, hetmanów Branickiego, Seweryna Rzewuskiego i Michała Ogińskiego. Na niektórych sejmikach opór stronników magnackich złamała interwencja wojsk rosyjskich. Na Litwie stronnictwo królewskie zyskało przewagę. Wraz ze Stackelbergiem król próbował ograniczyć liczbę posłów na nowym sejmie 1776 roku, przeciwstawiał się projektom obierania ich z ziem objętych zaborami. Bardzo ostrą rywalizację wyborczą w 1776 roku stronnictwo królewskie wygrało m.in. dzięki asyście wojsk rosyjskich wysłanych na sejmiki. W Ciechanowie żołnierze użyli broni palnej i były ofiary śmiertelne wśród szlachty. Dzięki wsparciu ambasadora rosyjskiego zawiązał w 1776 roku konfederację z Radą Nieustającą, dzięki czemu, korzystając z osłony wojsk rosyjskich, które otoczyły Warszawę, na skonfederowanym sejmie udało mu się wzmocnić własną pozycję kosztem ministrów magnackich. Odzyskał wtedy m.in. prawo nadawania wszystkich szarż wojskowych. Na prośbę Stanisława Augusta papież Pius VI poprzez brewe z 23 maja 1775 roku wydane dla biskupów polskich zniósł niektóre święta kościelne. Sejm 1776 roku wzmocnił władzę Rady Nieustającej nad ministrami, zniósł Komisje Wojskowe, ograniczył kompetencje hetmanów, oddał zwierzchność nad wojskiem Departamentowi Wojskowemu Rady Nieustającej oraz przyznał Komisji Edukacji Narodowej całkowitą kontrolę nad majątkiem pojezuickim. Na sejmie tym król zadeklarował, że jest przyjacielem Katarzyny II, bo jest polskim patriotą. W 1776 utworzono Kancelarię Wojskową Króla, wykonawczy organ monarchy faktycznie nadrzędny nad wojskiem i Departamentem Wojskowym Rady Nieustającej, dzięki czemu Stanisław August wzmocnił swoją pozycję. W drugiej połowie 1777 roku Rosjanie zażądali od króla odwołania posła do Turcji Karola Boscampa-Lasopolskiego i wysłannika w Paryżu Piotra Maurycego Glayre’a. Katarzyna II nie pozwoliła skonfederować sejmu w 1778 roku, jednak większość jego posłów stanowili stronnicy króla. W 1780 roku rosyjski korpus okupacyjny opuścił terytorium Rzeczypospolitej. Pomimo tego, że na kolejnych sejmach król dysponował za każdym razem większością posłów, nie potrafił przeprowadzić nawet tak drobnych zmian jak np. ustanowienie funduszy na poszukiwanie złóż soli, ustanowienie emerytur oficerskich itp. W 1784 król padł ofiarą intrygi tzw. sprawy Marii Dogrumowej, która to kwestia na sejmie 1786 poróżniła go z wpływowymi rodami magnackimi. Gospodarka Dochody roczne skarbu Stanisława Augusta w wysokości 7 mln złotych polskich były dalece niewystarczające na pokrycie zakrojonych na szeroką skalę projektów artystycznych władcy. Król nigdy nie liczył się z wydatkami, obejmującymi m.in. tzw. pensje gratiskowe lub posagi dla baletnic, dlatego od początku swojego panowania zmuszony był szukać pożyczek. Udzielali je mu jego bogaci krewni, zagraniczni, warszawscy i krakowscy bankierzy, lichwiarze. Król nie wstydził się zaciągać długów u swoich własnych dworzan i służby. W 1766 otwarto w Warszawie mennicę państwową. Reformy monetarne przeprowadzono jeszcze dwukrotnie w 1788 i 1794. Wprowadzono wówczas urzędowe miary i wagi. W 1766 zlikwidowano cła wewnętrzne, w 1775 wprowadzono jednolite cło generalne. Wybudowano wiele manufaktur włókienniczych, sukienniczych, skórzanych, hut szkła, garbarni, młynów, browarów, cegielni, fabryk powozów, mebli, fajansów, broni. W 1783 Prot Potocki założył Kompanię Handlu Czarnomorskiego, która wobec blokady pruskiej zajęła się eksportem polskich towarów przez Morze Czarne. Powstała wówczas także rządowa kompania manufaktur wełnianych. W 1787 brat króla, prymas Michał Poniatowski, założył Fabrykę Krajową Płócienną. Największymi inwestycjami były budowy Kanału Ogińskiego, łączącego rzeki Dniepr i Niemen oraz Kanału Królewskiego, łączącego Prypeć z Bugiem. Nastąpiło też szybkie uprzemysłowienie okolic Grodna przez podskarbiego litewskiego Tyzenhauza. Warszawa wzbogaciła się o zbudowany w stylu klasycystycznym Pałac Łazienkowski, Oś Stanisławowską, Królikarnię, przebudowany został Zamek Królewski. Powstały pałace w Szczekocinach, Natolinie. Niektórzy magnaci dobrowolnie likwidowali pańszczyznę, zamieniając ją na oczynszowanie (Andrzej Zamoyski). Warszawę oplotła także sieć nowo powstających królewskich folwarków, mających ożywiać ekonomicznie stolicę, oraz zaopatrywać miasto w produkty spożywcze. Przykładem takiego folwarku założonego z inicjatywy Stanisława Augusta Poniatowskiego jest istniejący do dziś Folwark Sielce. Nauka i oświata Stanisław August radził Polakom, wysyłającym swoich synów w celu dalszego kształcenia za granicę by wyprawiali ich do Petersburga, gdzie na oświeconym dworze Katarzyny II mogą nabrać ogłady i dopełnić swojego wykształcenia. W 1765 król założył pierwszą polską uczelnię świecką, Szkołę Rycerską, kształcącą przyszłe kadry dla armii Rzeczypospolitej i był jej szefem do 1794 roku. W 1766 z jego inicjatywy powstała Szkoła Języków Orientalnych w Stambule, kształcąca kadry polskiej dyplomacji. W 1773 dzięki zgodzie ambasadora rosyjskiego Ottona Magnusa von Stackelberga powstała zależna tylko od króla i sejmu Komisja Edukacji Narodowej – pierwsza na świecie centralna instytucja zajmująca się edukacją, która przejęła kadrę i budynki skasowanych szkół jezuickich. W 1775 roku powstało zaś Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, zajmujące się opracowywaniem podręczników. W 1777 polski astronom Marcin Poczobutt-Odlanicki dla uczczenia króla stworzył nowy (nieistniejący już dziś) gwiazdozbiór Ciołek Poniatowskiego. Kultura i sztuka Epoka oświecenia była w Polsce okresem dużego rozwoju kultury i sztuki. Król był wielkim mecenasem nauki, sztuki i literatury, organizował obiady czwartkowe, na które zapraszał uczonych, pisarzy, poetów. Nad królewskimi zbiorami sztuki pieczę sprawował malarz Marcello Bacciarelli. Król był inicjatorem powstania ukazującego się począwszy od 21 marca 1765 czasopisma „Monitor”. Z jego inicjatywy kilka miesięcy później (19 listopada 1765) powstała publiczna scena narodowa. Częstymi gośćmi króla byli: poeta i historyk Adam Tadeusz Naruszewicz, poeta Stanisław Trembecki, satyryk i komediopisarz Franciszek Zabłocki, twórca teatru narodowego Wojciech Bogusławski i inni. Do najwybitniejszych przedstawicieli epoki oświecenia należeli: biskup Ignacy Krasicki, ksiądz Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj, Stanisław Konarski. Zbiory kartograficzne Król pozostawił po sobie, jeden z największych, trzeci co do wartości zbiór kartograficzny w Europie. Nad dokładnym wyrysowaniem szczegółowych map Rzeczypospolitej, pracował przez 20 lat kartograf Karol de Perthées. Kolekcja malarstwa Król w czasach swojego panowania stworzył znakomitą kolekcję malarstwa liczącą 2289 obrazów, w skład której wchodziły między innymi dzieła Rembrandta van Rijn (13 pozycji w tym Jeździec polski, Uczony przy pulpicie i Dziewczyna w ramie obrazu), Leonarda da Vinci, Rubensa (3 pozycje), van Dycka (3), Bruegla (14), Cranacha, Holbeina (3), Teniers (5), Tycjana, Guido Reniego, Veronese, Per Kraffta, de Largillière, Angeliki Kauffmann, Bacciarellego, Antona Rafaela Mengsa, Jacoba Jordaensa („Satyr grający na flecie”), Fragonarda, Davida, Gabriëla Metsu. W skład kolekcji wchodziło także 700 rzeźb (w tym 176 marmurowych), 1800 rysunków, 70 tys. rycin oraz porcelana, meble i miniatury. Kolekcja ta została rozprzedana lub rozgrabiona po jego abdykacji i III rozbiorze. Część obrazów związanych z historią Polski car Mikołaj I kazał spalić w 1834 r. 39 najcenniejszych dzieł z kolekcji króla stało się zaczątkiem jednej z najlepszych kolekcji malarstwa na Wyspach Brytyjskich – Dulwich Picture Gallery w Londynie. Do dzisiaj zlokalizowano z kolekcji króla ok. 600 obrazów, z czego w zbiorach polskich znajduje się jedynie ok. 260 (Łazienki Królewskie – 116, Zamek Królewski w Warszawie – 106, Muzeum Narodowe w Warszawie – 54). Biblioteka Królewska Z polecenia króla w latach 1779–1783 Dominik Merlini zbudował przy zamku w Warszawie nowy gmach biblioteki królewskiej, w której mieściły się zbiory króla szacowane w 1798 roku na 15–20 tys. woluminów. Po śmierci króla zbiory przeszły na własność księcia Józefa Poniatowskiego, który sprzedał książki wraz z instrumentami astronomicznymi, matematycznymi, medalami (54 tys. sztuk), minerałami oraz zabytkami starożytnymi Tadeuszowi Czackiemu. Tenże przekazał je do biblioteki Liceum Krzemienieckiemu. Zbiory te po Powstaniu listopadowym na rozkaz cara Mikołaja I zostały zagrabione przez Rosjan i wywiezione do Kijowa, gdzie stały się zalążkiem Biblioteki Uniwersytetu Kijowskiego. Stanisław August został przyjęty w czerwcu 1778 roku w poczet członków Petersburskiej Akademii Nauk, a w październiku roku 1791 został przyjęty do Akademii Nauk w Berlinie. Działalność masońska W czasie swojej podróży edukacyjnej na Zachód w latach 1753–1754, zetknął się z ruchem wolnomularskim. Po wstąpieniu na tron zachodnie koła wolnomularskie traktowały go bądź jako członka loży, bądź eksponenta jej idei. Już od września 1768 brał udział w posiedzeniach loży Cnotliwy Sarmata. 24 czerwca 1770 złożył 2000 złp na uroczystość oficjalnego otwarcia siedziby tej loży (instalacji) w jurydyce Bielino. Dopiero jednak w 1777 został formalnie przyjęty do masonerii rytu Ścisłej Obserwy w loży Karola pod Trzema Hełmami. Uzyskał od razu wszystkie stopnie wtajemniczenia z najwyższym, ósmym włącznie, za co zapłacił 66 i pół talara w złocie. Przyjął imię zakonne Salsinatus (anagram od Stanislaus) Eques a Corona vindicata. Jego akces do masonerii był zachowywany w ścisłej tajemnicy, wiedziało o nim w Rzeczypospolitej jedynie kilku wolnomularzy siódmego i ósmego stopnia. Król podpisał m.in. zobowiązanie do posłuszeństwa zwierzchnikowi Ścisłej Obserwy, księciu Ferdynandowi Brunszwickiemu. Władca brał także aktywny udział w pracach warszawskiego kółka Różokrzyżowców. 8 maja 1788 loża Katarzyny pod Gwiazdą Północną na jego cześć zmieniła nazwę na Stanisława Augusta pod Gwiazdą Północną. Zjazd kaniowski W 1780 wojska rosyjskie opuściły terytorium Rzeczypospolitej, został jedynie ambasador Otto Magnus von Stackelberg. Magnateria pozostawała nadal w ostrej opozycji do króla. Król wysłał do Katarzyny II opracowany przez siebie projekt przymierza polsko-rosyjskiego, ujęty w formę tzw. Souhaits du Roi (Życzeń króla). Zakładał on wspólne wystąpienie Rzeczypospolitej i Rosji przeciwko Turcji. Rekompensatą dla RP za udział w wojnie miały być nabytki terytorialne w postaci Besarabii i jakiegoś portu nad Morzem Czarnym. W celu podjęcia bezpośrednich negocjacji król rozpoczął starania o spotkanie z Katarzyną. Niebawem nadarzyła się okazja, gdy cesarzowa udała się na spotkanie z cesarzem Józefem II w Chersoniu. Po drodze zatrzymała się na Ukrainie. W związku z tym król wyruszył na spotkanie z Katarzyną wraz z orszakiem 350 osób wizytując po drodze około 400 miejscowości. Władca musiał jednak czekać na 1-dniowe spotkanie z cesarzową Rosji aż 7 tygodni, gdy ta w międzyczasie konferowała w Kijowie z przywódcami malkontentów magnackich, którym przewodził Stanisław Szczęsny Potocki. W czasie spotkania z carycą Katarzyną II 6 maja 1787 w Kaniowie na galerze zacumowanej na Dnieprze król zaproponował ścisły sojusz obu państw w wojnie z Turcją. Miało w niej wziąć udział 45 tys. wojska Rzeczypospolitej, dozbrojonego przez Rosję. Katarzyna zgodziła się częściowo. Po pewnym czasie powstał dwunastotysięczny korpus polsko-litewski pod wodzą hetmana wielkiego koronnego Franciszka Ksawerego Branickiego. Młodopolski pisarz Tadeusz Miciński oparł na tych wydarzeniach fabułę swojej powieści Wita. W drodze powrotnej król odwiedził Kraków, gdzie przebywał dwa tygodnie zatrzymując się na Wawelu (16 – 29 czerwca). W trakcie pobytu odbył wiele spotkań, przyjęć, zwiedzał zabytki i kościoły, brał udział w nabożeństwach (m.in. tradycyjnej procesji ekspiacyjnej królów polskich z Wawelu na Skałkę), chcąc tym samym powetować miastu fakt, iż swoją koronację – niezgodnie ze zwyczajem – odbył przed laty w Warszawie. Sejm Czteroletni i Konstytucja 3 maja (1789–1791) Król, widząc wzmagające się sympatie Polaków do Szwecji i Turcji, dążył do podsycania nastrojów antytureckich, czemu miało służyć ufundowanie we wrześniu 1788 roku Pomnika Jana III Sobieskiego w Warszawie. Jednak jego propaganda nie przyniosła rezultatów. 6 października 1788 roku zwołany został za zgodą Rosji w Warszawie sejm, zwany później Sejmem Wielkim. Rozpoczął on gruntowne dzieło reformy ustroju. Król opracował wstępny projekt sojuszu polsko-rosyjskiego na życzenie Stackelberga, licząc, że dzięki wspólnemu z Rosją wystąpieniu przeciwko Turcji uzyska od Katarzyny II margines swobody w decydowaniu o sprawach wewnętrznych Rzeczypospolitej. Rosji nie zależało jednak na drażnieniu Prus w chwili, gdy prowadziła wojny z Turcją i Szwecją, niewątpliwie sprzeczne z interesami imperium rosyjskiego było też uaktywnienie Rzeczypospolitej na arenie międzynarodowej. Już 28 września 1788 ambasador rosyjski zawiadomił Stanisława Augusta, że projekt przymierza polsko-rosyjskiego jest w obecnej sytuacji nierealny. 13 października odczytano na posiedzeniu sejmu deklarację posła pruskiego Ludwiga Heinricha Buchholtza, w której przestrzegał on zgromadzonych przed wiązaniem się sojuszem wojskowym z Rosją przeciwko Turcji, ofiarując w zamian przymierze polsko-pruskie, gwarantujące całość i niepodległość Rzeczypospolitej, wyrażając formalną zgodę na reformy wewnętrzne kraju. Wobec ostrego sprzeciwu posłów, król zmuszony był wycofać swój projekt sojuszu z laski marszałkowskiej. Gdy ambasador rosyjski Stackelberg zagroził sejmowi, że obalenie systemu gwarantowanego przez Katarzynę II będzie równoznaczne ze złamaniem traktatu z 1775 roku, król wystąpił w sejmie, gdzie przestrzegał przed zerwaniem z Rosją... nie masz potencji żadnej, której by interesa mniej spierały się z naszymi jak Rosji. Posłowie Stronnictwa Patriotycznego, wspierani przez dyplomację pruską, rozpoczęli likwidację instrumentów panowania rosyjskiego nad Rzecząpospolitą. 19 stycznia 1789 sejm zniósł Radę Nieustającą. Stanisław August Poniatowski stracił tym samym realny wpływ na władzę wykonawczą w Rzeczypospolitej, jaką sprawował w porozumieniu z ambasadorem rosyjskim za pośrednictwem tego organu. Opozycja popierana przez Prusy odebrała królowi prawo mianowania oficerów oraz kierownictwo dyplomacji, powierzając je wyłonionej przez sejm i przed nim odpowiedzialnej Deputacji Interesów Zagranicznych. Król próbował jeszcze ratować resztki wpływów rosyjskich, proponując Rosji i Austrii zawarcie przymierza wojskowego. Katarzyna II nie była jeszcze zainteresowana wojną z Prusami, a Austria chciała przez zawarcie takiego sojuszu zabezpieczyć jedynie posiadanie Galicji. Król bezskutecznie próbował sabotować zawarcie sojuszu polsko-pruskiego, próbując skłonić sejm do podpisania najpierw traktatu handlowego z Prusami, na zasadach korzystniejszych niż ten z 1775 roku. Ostatecznie przychylił się do zdania większości i poparł zawarcie tego sojuszu. W marcu 1790 podpisano przymierze polsko-pruskie wymierzone w Rosję. Rezultatem tego było zbliżenie króla z obozem Stronnictwa Patriotycznego i podjęcie wspólnych prac nad ustawą zasadniczą. 13 września 1790 roku Sejm Czteroletni podjął uchwałę o przywróceniu królowi prawa do nadawania urzędów, które odebrano mu w 1775 roku. Od 1789 król był konsultowany w sprawach zmiany ustroju państwa. Przywódcy Stronnictwa Patriotycznego przedstawiali mu projekty opracowane w Deputacji do Formy Rządu tzw. Zasady do Formy Rządu, jednak były one wyrazem ideologii republikańskiej Ignacego Potockiego, dlatego Stanisław August będąc zwolennikiem monarchii konstytucyjnej przyjmował je z niechęcią. Od maja do lipca 1790 pozostający na służbie króla Włoch Scipione Piattoli przedkładał mu przygotowane przez Ignacego Potockiego projekty ustawodawcze, do których król wprowadzał poprawki w nikłym jednak stopniu uwzględniane. W listopadzie 1790 wybrano drugi komplet posłów, co zwiększyło liczbę stronników królewskich w sejmie. Od grudnia 1790 Stanisław August zobowiązał się opracować projekt zmian ustrojowych Rzeczypospolitej. Do marca 1791 roku król za pośrednictwem Piattolego przedstawiał kolejne wersje nowej Ustawy rządowej Ignacemu Potockiemu, Stanisławowi Małachowskiemu i Hugonowi Kołłątajowi. W końcu marca Kołłątaj opracował kompromisową redakcję tekstu, która stała się podstawą Ustawy rządowej 3 maja 1791 roku. W dniu 3 maja 1791 sejm uchwalił nową konstytucję państwową. Zgodnie z postanowieniami konstytucji król stanął na czele Straży Praw, zyskując tym samym kierownictwo dyplomacji polskiej i polityki zagranicznej państwa oraz kontrolę nad działalnością władz wykonawczych. 13 kwietnia 1792 roku Piattoli przedstawił Stanisławowi Augustowi plan ustanowienia dyktatury w pierwszą rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja, co miało wzmocnić władzę monarchy, zgodnie z notą elektora saskiego, który postulował zwiększenie uprawnień króla jako warunek objęcia przez niego tronu polskiego. Planów tych jednak zaniechano. Po stolicy krążyły pogłoski o przygotowywanym zamachu na osobę króla w Warszawie 3 maja 1792 roku. Przeciwko zamierzonej w konstytucji zmianie ustroju państwa 14 maja 1792 zawiązana została przez nieliczną grupę magnatów koronnych i litewskich konfederacja targowicka, która wezwała do obalenia monarchicznego ustroju Rzeczypospolitej, wprowadzonego postanowieniami Konstytucji 3 maja. Konfederaci zwrócili się o pomoc wojskową do Katarzyny II, która traktując nadal państwo polskie jako protektorat rosyjski, zdecydowała 18 maja o wkroczeniu wojsk rosyjskich w granice Rzeczypospolitej bez wypowiedzenia wojny. Stanisław August był głównym autorem tekstu Konstytucji 3 maja. Król Polski: 1792–1795 Wojna polsko-rosyjska 1792 Pomimo ostrzeżeń polskiego posła w Petersburgu Antoniego Augustyna Deboli o wrogich zamiarach cesarzowej Katarzyny II wobec Rzeczypospolitej, król nie dopuszczał do siebie myśli o możliwości rosyjskiej interwencji. Próby króla nawiązania negocjacji ze stroną rosyjską zakończyły się niepowodzeniem. 18 maja 1792 roku wojska rosyjskie wkroczyły do Rzeczypospolitej. Sejm Czteroletni powierzył Stanisławowi Augustowi naczelne dowództwo nad armią i 29 maja zalimitował swoje obrady. Sejm przyznał królowi 2 mln złotych polskich na wyprawę wojenną. Z przekazanych mu 600 tysięcy złp, których władca nie zdążył użyć w celach militarnych, po wojnie zwrócono jedynie 327 czerwonych złotych. Rozpoczęła się wojna polsko-rosyjska, która trwała od maja do niemal końca lipca. Król Stanisław August Poniatowski został wielkim mistrzem ustanowionego przez siebie Orderu Virtuti Militari i z mocy prawa kawalerem Krzyża Wielkiego tego orderu. Wojska koronne, zmagając się z ogromną przewagą przeciwnika, odniosły kilka sukcesów (zwłaszcza na froncie ukraińskim, gdzie dowodził bratanek królewski ks. Józef Poniatowski), natomiast wojska litewskie na skutek zdrady swojego wodza (ks. Ludwika Wirtemberskiego) nie stawiły Rosjanom praktycznie żadnego oporu. Przystąpienie do konfederacji targowickiej Mając na uwadze dysproporcję sił oraz praktyczny brak szans kampanii obronnej, król (jako naczelny wódz) zgodnie z opinią Straży Praw postanowił o zaniechaniu oporu i przystąpieniu (podpisując akces) do konfederacji targowickiej 23 lipca 1792. Dwa dni wcześniej otrzymał list, w którym caryca Katarzyna wzywała go do przystąpienia do konfederacji. Akces do konfederacji targowickiej król ponowił pięć tygodni później (25 sierpnia 1792). W korespondencji prywatnej z Katarzyną II władca miał na uwadze, że dalsze kontynuowanie oporu zbrojnego może spowodować zażądanie przez cesarzową spłaty długów prywatnych króla w wysokości ok. 30 mln złp, wpłacone przez imperatorową do prywatnej szkatuły monarchy. Pozbawiony pomocy zbrojnej swojego pruskiego alianta, król zwrócił się listownie do Katarzyny II, proponując jej wieczyste przymierze i ewentualną swą abdykację na rzecz wnuka carycy, Konstantego. W odpowiedzi cesarzowa podtrzymała swe poparcie dla konfederatów targowickich i zażądała przystąpienia króla do konfederacji. 23 lipca Straż Praw odpowiedziała się za wstąpieniem Poniatowskiego do konfederacji targowickiej. Popierając tę decyzję Hugon Kołłątaj powiedział: „Dziś jeszcze, Miłościwy Panie, przystąpić potrzeba do konfederacji targowickiej, nie jutro; każdy moment jest drogi, bo krew Polaków go oblewa”. 24 lipca władca złożył na ręce posła rosyjskiego Jakowa Bułhakowa żądany akces do konfederacji targowickiej. Stanisław August Poniatowski już wcześniej za pośrednictwem podkanclerzego litewskiego Joachima Litawora Chreptowicza tajnie negocjował warunki zaprzestania działań wojennych z pozostałym w Warszawie posłem rosyjskim Jakowem Bułhakowem. Stosując się do nowej instrukcji wicekanclerza Imperium Rosyjskiego Iwana Andrejewicza Ostermanna, poseł rosyjski zredagował ostateczną wersję przedstawionego mu aktu przystąpienia króla do konfederacji targowickiej. Król stosując się do żądania dworu petersburskiego nie zwołał Straży Praw, konstytucyjnego organu państwa, ale swoją decyzję przedstawił na zebraniu ministrów Rzeczypospolitej 23 lipca 1792. Na wieść o tym książę Józef Poniatowski odesłał mu swoje ordery Orła Białego i Świętego Stanisława. Decyzja monarchy spotkała się ze sprzeciwem i wzburzyła mieszkańców Warszawy. 24 i 25 lipca w Ogrodzie Saskim miały miejsce manifestacje patriotycznego mieszczaństwa i szlachty, na których wznoszono okrzyki Konstytucja nawet bez króla! 25 lipca marszałkowie sejmu Stanisław Małachowski i Kazimierz Nestor Sapieha złożyli do akt ziemskich na Zamku Królewskim w Warszawie uroczyste protesty przeciwko uznaniu przez króla konfederacji targowickiej za legalną władzę Rzeczypospolitej. W tym samym czasie król nawiązał korespondencję z generałami rosyjskimi Michaiłem Kachowskim i Michaiłem Kreczetnikowem, prosząc ich usilnie o jak najszybsze zajęcie Warszawy. Obawiając się oporu garnizonu warszawskiego przeciwko wkraczającym wojskom rosyjskim i oddziałom targowiczan, 1 sierpnia król rozkazał Eustachemu Sanguszce zamknięcie broni ciężkiej w Arsenale Warszawskim. Konfederaci targowiccy zajęli wówczas wszystkie województwa Rzeczypospolitej. Prusacy łamiąc przymierze wkroczyli do Wielkopolski w styczniu 1793. II rozbiór Polski Jeszcze przed II rozbiorem cała Rzeczpospolita była okupowana: Wielkopolska została zajęta przez Prusy, Warszawa przez Rosję. Okupacja wojskowa obcych mocarstw i rządy targowiczan (głównie przedstawiciele stronnictwa hetmańskiego na Sejmie Wielkim) były bardzo uciążliwe, toteż wśród ludności szybko narastało niezadowolenie i bunt. Zawiązywały się spiski przeciwko okupantom. 23 stycznia 1793 roku podpisany został w Petersburgu przez Prusy i Rosję II rozbiór Rzeczypospolitej. Austria nie brała udziału w II rozbiorze Polski, gdyż była zajęta wojną ze swymi sąsiadami (szczególnie z ogarniętą rewolucją Francją). Prusy chciały wynagrodzić sobie straty poniesione w walkach z Francją, natomiast Rosja w walkach z Turcją. 12 maja 1793 roku król wysłał list do Katarzyny II, w którym ponownie wyraził chęć abdykacji, gdyż nie widzi możliwości służenia swojemu krajowi z honorem. Cesarzowa w liście do posła rosyjskiego Jakoba Sieversa uzależniła załatwienie abdykacji zgodnie z życzeniem króla od zakończenia obecnego kryzysu. Król bezskutecznie próbował się porozumieć z Sieversem za plecami przywódców konfederacji targowickiej. Celem Stanisława Augusta był powrót do przymierza polsko-rosyjskiego i dlatego w rozmowach z dyplomatą rosyjskim władca usprawiedliwiał się, że w czasie Sejmu Czteroletniego, był zmuszany do podjęcia kroków przeciwnych tej linii politycznej. W obliczu kryzysu bankowego w Polsce w 1793 roku król, będąc zadłużony na ponad 30 mln złp stracił zdolność pozyskiwania nowego kredytu. Po miesięcznych wahaniach Stanisław August, nakłaniany przez Sieversa zgodził się ostatecznie wyjechać do Grodna (wyjechał z Warszawy 4 kwietnia 1793), przyjmując z rąk posła rosyjskiego 20 tys. złp na koszty podróży. Monarcha powiedział wtedy jednemu ze swoich zaufanych dworzan, że z pewnością podpisze przedstawiony mu traktat rozbioru, nie przestając publicznie rozgłaszać, że nigdy tego nie uczyni. W czerwcu 1793 roku został zwołany ostatni sejm w Grodnie. Poseł rosyjski zmusił króla do wydania uniwersałów na sejmiki w dniu 3 maja 1793 roku. 12 lipca król zmuszony został do wyznaczenia 31 członków deputacji sejmowej, której zadaniem było podjęcie pertraktacji z Sieversem. W celu sprawnego przeprowadzenia traktatów podziałowych, 15 września 1793 z inicjatywy posła rosyjskiego Jakoba Sieversa zawiązano konfederację grodzieńską przy majestacie Stanisława Augusta. Sejm po wyłoneniu deputacji traktatowych dla przeprowadzenia II rozbioru, 22 lipca przeprowadził cesję terytorium Rzeczypospolitej na rzecz Rosji, a w nocy z 23 na 24 września 1793 roku na rzecz Prus. Sejm grodzieński zajął się też sprawą długów królewskich, które oceniono na 33 mln złotych polskich. Sievers narzucił sejmowi uchwałę, w której skarby Korony i Litwy zobowiązywały się zaspokoić ratami wierzycieli monarchy. Na sejmie król optował za tym, żeby wyznaczyć jedynie dolny limit liczebności wojska Rzeczypospolitej. Jak argumentował: z myśli to wyrzucić, abyśmy mogli takie wojsko utrzymywać, jakim byśmy się sile sąsiadów naszych oprzeć zdołali. Stanisław August powrócił do Warszawy 3 grudnia 1793 roku. W wyniku upadku banków warszawskich w 1793 roku zadłużony król pozbawiony został kredytu i zmuszony został przyjąć darowiznę z kasy ambasady rosyjskiej w wysokości 400 tys. złp gotówką. Po podpisaniu traktatu cesyjnego z Rosją król uściskał Sieversa dwa razy, tulił go do piersi i wylewał łzy radości. 7 stycznia 1794 pod presją Katarzyny II król wydał uniwersał, w którym wprowadził zakaz noszenia odznak Orderu Virtuti Militari, nakazując posiadaczom ich zwrot wraz z dyplomami do Rady Nieustającej. Jednocześnie zapowiedział wysłanie do carycy poselstwa z wyrazami najgłębszego żalu, iż mogło przystąpić choć na moment najnieszczęśliwsze Polski posądzenie o sentymentach żadnej odmianie niepodległych, którym towarzyszy najdokładniejsza ufność w spaniałości i opiece Wielkiej Katarzyny. Insurekcja kościuszkowska 1794 W marcu 1794 wybuchło powstanie narodowe przeciwko Rosji i Prusom, kierowane przez gen. Tadeusza Kościuszkę, który w latach 1775–1783 był uczestnikiem wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych, a w 1792 dowodził w bitwie pod Dubienką. Stanisław August w liście do ks. Józefa Poniatowskiego z 19 marca uznał za swój obowiązek trzymać z Rosjanami. Dowiedziawszy się o działaniach Kościuszki, uznał go za rebelianta, którego musi zwalczać jako aliant Rosji. 2 kwietnia król podpisał uniwersał przeciwko powstaniu, przygotowany przez Departament Sprawiedliwości Rady Nieustającej. W akcie tym król potępiał rewolucję francuską, wzywał naród do opamiętania i przestrzegał przed wiarą w pomoc francuską. Po insurekcji warszawskiej, gdy zdobyto ambasadę rosyjską w Warszawie i przejęto dokumenty świadczące o pobieraniu przez otoczenie Stanisława Augusta stałej pensji rosyjskiej – król stał się faktycznie zakładnikiem powstańców i zamknął się w zamku. Kościuszko polecił odebrać królowi mennicę i usuwać wizerunek władcy z wybijanych monet, uznał też, że nie może on wchodzić do władz powstania. 8 maja 1794 król udał się na Pragę, by obejrzeć roboty fortyfikacyjne. W tym samym czasie rozpuszczono w Warszawie pogłoskę, że król ucieka ze stolicy oraz o nadciąganiu wojsk rosyjskich i pruskich pod miasto. Tłum opanował Arsenał i zdobył broń. Obawiano się, że Stanisław August wzorem Ludwika XVI przygotowuje ucieczkę do wroga. Ostrzeżony władca powrócił do zamku, jednak przed wejściem spotkał się ze wzburzeniem tłumu. Wśród okrzyków Niech żyje król, ale niech nie ucieka! i Niech ginie zdrajca! ktoś wystrzelił niecelnie do monarchy. W ostatniej chwili Onufry Kicki podbił strzelbę. Od tej pory przydzielono władcy asystę składającą się z mieszczan. Pod presją ulicy zdarzenie to przyspieszyło osądzenie targowiczan i ich egzekucję 9 maja. Po rzezi Pragi nawiązał pertraktacje kapitulacyjne z Aleksandrem Suworowem, który pozwolił zachować królowi 1-tysięczną gwardię. 1 grudnia 1794 zlikwidował Szkołę Rycerską. Katarzyna II zażądała jego wyjazdu do Grodna. 7 stycznia 1795 roku władca opuścił Warszawę pod rosyjską eskortą wojskową. 12 stycznia przyjechał do Grodna, gdzie bezpośredni nadzór nad nim pełnił gen. Bezborodko. III rozbiór Polski Po upadku powstania, 24 października 1795 nastąpiło podpisanie III rozbioru Rzeczypospolitej przez Rosję, Austrię i Prusy. I Rzeczpospolita przestała istnieć jako państwo. Caryca Katarzyna II zażądała od Poniatowskiego abdykacji, której akt, po pewnych zmianach podpisał 25 listopada 1795 (w dniu imienin Katarzyny II) i w 31 rocznicę swojej koronacji. Otrzymywał od carycy stałą pensję. 15 stycznia 1797 roku mocarstwa rozbiorowe zawarły konwencję, w myśl której Rosja i Austria przejęły po 2/5, a Prusy 1/5 długu króla w wysokości 40 milionów złotych polskich. Trzy dwory podjęły zobowiązanie wypłaty dożywotnio 200 tysięcy dukatów rocznie. Po abdykacji (1796–1798) Po śmierci cesarzowej Katarzyny II (17 listopada 1796 roku) tron rosyjski objął życzliwy Poniatowskiemu cesarz Paweł I Romanow, który zaprosił go do Petersburga. Przybył tam 10 marca i zamieszkał w Pałacu Marmurowym. Była to rezydencja wzniesiona w latach 1768–1785 dla faworyta Katarzyny II Grigorija Orłowa. Jej budowniczym był Antonio Rinaldi. Pałac został ostatecznie wykończony już po śmierci Orłowa, któremu nigdy nie było dane w nim zamieszkać. Do wystroju wnętrz i fasady budynku użyto różowych marmurów syberyjskich. W chwili powstania Pałac Marmurowy ustępował swoim przepychem jedynie Pałacowi Zimowemu, ale po przybyciu Stanisława Augusta okazało się, że siedziba wymaga gruntownych napraw wewnętrznych z powodu panującej tam wilgoci oraz braku odpowiednich mebli i sprzętów. Pałac Marmurowy był rezydencją króla w miesiącach zimowych. Latem przenosił się on do Pałacu Kamiennoostrowskiego na Wyspie Kamiennej. Król szybko został wciągnięty w petersburskie życie dworskie. W swojej rezydencji przyjmował arystokrację, dostojników dworskich, przedstawicieli korpusu dyplomatycznego oraz licznych gości polskich, m.in. zwolnionych przez cara uczestników insurekcji kościuszkowskiej, których wspierał finansowo. Uczestniczył w uroczystościach koronacyjnych Pawła I w Moskwie. Zmarł w Petersburgu 12 lutego 1798 nagłą śmiercią po wypiciu zawartości filiżanki. Przyczyną śmierci był atak apoplektyczny. W chwili śmierci był bardzo zadłużony. Został pochowany w kościele św. Katarzyny w Petersburgu, gdzie jego sarkofag znajdował się do czasu zamknięcia świątyni w 1938. Wówczas przekazany został przez władze sowieckie Polsce i pochowany w tajemnicy w lipcu tego samego roku w krypcie kaplicy św. Trójcy w rodzinnym Wołczynie. Miejsce to, znajdujące się obecnie na terytorium Białorusi, wybrano ze względu na fakt, że tam właśnie przyszły monarcha został ochrzczony. Fakt złożenia sarkofagu w wołczyńskiej kaplicy został wkrótce upubliczniony, gdyż o przekazaniu ciała stronie polskiej oficjalnie poinformowały władze sowieckie. Losy doczesnych szczątków We wrześniu 1939, po wkroczeniu do miasteczka Armii Czerwonej, grobowiec został splądrowany, a sarkofag zniszczony. W takim pogarszającym się ciągle stanie pozostawał do 1987, kiedy to konserwatorzy z muzeum w Grodnie dokonali uporządkowania ruin. W 1988 domniemane fragmenty szczątków trumny Stanisława Augusta i jego szat zebrane w kaplicy władze sowieckie po raz kolejny przekazały do Polski. 15 grudnia 1988 przywiozła je z Mińska delegacja pod kierownictwem Aleksandra Gieysztora. Zostały one początkowo wystawione w pałacu Na Wyspie w Łazienkach Królewskich, a następnie złożone na Zamku Królewskim w Warszawie. Propozycja pochowania króla w bazylice archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie spotkała się m.in. ze sprzeciwem hierarchii kościelnej ze względu na jego przynależność do masonerii. Ostatecznie jego uroczysty pogrzeb w archikatedrze św. Jana odbył się 14 lutego 1995. Przywiezione z Białorusi szczątki z kaplicy w Wołczynie pochowano w symbolicznym grobowcu w podziemiach katedry. Autorem projektu grobowca króla był Robert Kunkel. Wcześniej, w 1989, niewielka ilość ziemi z krypty pochówku króla została złożona przez Marka Kwiatkowskiego w Łazienkach, w miejscu planowanego przez króla mauzoleum (na północ od pawilonu zachodniego pałacu Na Wyspie). W 1992 w tym miejscu odsłonięto brązowe popiersie Stanisława Augusta Poniatowskiego (w 2013 przeniesione w pobliże Białego Domku). Obecnie znajduje się tam tablica pamiątkowa. Twórczość Stanisław August był także pisarzem politycznym i mówcą, pamiętnikarzem, tłumaczem, epistolografem i mecenasem sztuki. W twórczości literackiej posługiwał się zazwyczaj jednym z kilku pseudonimów: Eques Salsinatus; Miłośnicki; Salisantus Magnus; Un bon citoyen. Ważniejsze mowy i utwory Anecdote historique. Fragmenty powiastki filozoficznej, powst. 1763, rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 798 Mowa po złączeniu się Izby Poselskiej z Senatorską, przy oddaniu Pieczęci Koronnych i Litewskiej, d. 4 Decembris anno 1764 siedząc na tronie miana, brak miejsca wydania 1764 Mowa Króla JMci na sejmie dnia 23 Septembris 1766 miana, brak miejsca wydania 1766; w czasie tegoż sejmu Stanisław August ogłosił ponadto osobną mową dat. 11 października 1766 Considérations d’un bon citoyen sur les mémoires russe et prussien du 11 novembre, powst. 11/12 listopada 1766; ogł. [w:] Mémoires, t. 1, Petersburg, s. 547–552 (zobacz poz. 23); pamflet rozrzucany był w anonimowych rękopisach Mowa JKMci na sejmie d. 12 8bris miana, brak miejsca wydania (1767) (Uwagi nieinteresownego obywatela), powst. I połowa roku 1768; streszcz. niemieckie: Lipsk 1777 Mowa, którą Król JMć PNM miał dnia 5 maja na sejmie 1773 (oraz:) Nota a Ministerio JKmci Rzplitej podana ministrom Dworu Wiedeńskiego, Petersburskiego i Berlińskiego, brak miejsca wydania 1773; w czasie tegoż sejmu ogł. ponadto osobne mowy dat.: 10 maja (2 wydania), 12 maja, 14 maja; przekł. niemiecki 1773 Mowa JKM, miana za królobójcami w Izbie Senatorskiej dnia 2 sierpnia 1773, brak miejsca wydania 1773; przekł.: francuski (1773), niemiecki: Warszawa 1773 Mowa Króla JMci na sesji sejmowej dnia 29 Augustii miana, brak miejsca wydania 1776, w czasie tegoż sejmu ogł. ponadto osobno mowę dat. 23 września; przekł.: francuski 1776, niemiecki 1776 Mowa JKMci w Stanach Zgromadzonych na sejmie dnia 23 Octobra 1782 miana, brak miejsca wydania 1782 (3 wydania) Mowa JKMci miana na sejmie grodzieńskim przed rozłączeniem Izb dnia 23 Octobra 1784, Warszawa 1784; także, [w:] Zbiór mów w czasie sejmu... 1784 mianych w Grodnie, Wilno 1784, s. 65–80 Odpowiedź Jego Królewskiej Mości na mowę Książęcia Prymasa, [w:] Powitanie Najjaśniejszego Pana powracającego do stolicy z podróży kaniowskiej, przez JOXcia Imci Prymasa w kościele kolegiaty warszawskiej d. 22 lipca r. 1787 (Warszawa 1787) Mowa JKMci po złączeniu się Izb dnia 7 paźdz. i Akt Konfederacji Generalnej Obojga Narodów, Warszawa 1788; mowa wyd. także osobno: Warszawa 1788; w czasie Sejmu Czteroletniego ogł. ponadto osobno „Mowy” i „Głosy” dat.: 2 z roku 1788, 4 z roku 1789, 3 z roku 1790, 1 z roku 1791 i 2 z roku 1792; przekł.: francuski 1788, niemiecki 1788 List Najjaśniejszego Pana do Króla Jego Mości Pruskiego d. 17 marca 1790 r. pisany, brak miejsca wydania 1790 Pismo ważne ze strony Króla, brak miejsca wydania 1790; tekst ten rejestruje Estreicher XXV (1913) 20, powołując się na egz. Biblioteki Krasińskich Reforma konstytucji, powst. przed 3 marca 1791, rękopis (autograf A. Linowskiego pisany „pod dyktatem króla”): Archiwum Główne Akt Dawnych (Archiwum Wilanowskie, sygn. 98, s. 785–810); projekt konstytucji oparty na wcześniejszych projektach redagowanych przy współpracy S. Piattolego (rękopisy Archiwum Głównego Akt Dawnych, Archiwum Wilanowskie, sygn. 197, s. 657–684, 689–706, 723–725; sygn. 98, s. 829–832); projekt ten stał się podstawą „Uchwały rządowej” z 3 maja 1791 Lettre du Roi de Pologne à l’Assemblée Nationale, avec les détails de la révolution arrivée dnas ce pays, envoyé par lui-même (Paryż) 1791 Mowa JKM. dnia 3 miesiąca maja roku 1792 w kościele Świętego Krzyża miana (Warszawa 1792) Kopia listu królewskiego do JW. Stanisława Szczęsnego Potockiego, generała artylerii konnej, marszałka konfederacji generalnej d. 24 lipca 1792 r. z Warszawy pisanego (oraz:) kopia responsu JW. Potockiego na list Jego Królewskiej Mości d. 24 lipca pisany, Dubno 1792 Zdanie o królu polskim, powst. listopad-grudzień 1792, wyd. (Gdańsk, przed 16 lutego 1793); także z rękopisu Biblioteki Polskiej w Paryżu, sygn. 31 (z popr. króla) ogł. (pod nazwiskiem M. Wolskiego) B. Zaleski, razem z pismem Wolskiego (odpowiedź na zarzuty uczynione Stanisławowi, królowi polskiemu), pod wspólnym tytułem: Obrona Stanisława Augusta, „Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu. R. 1867”, Paryż 1868; rękopisy Archiwum Główne Akt Dawnych (Archiwum Królestwa Polskiego), sygn. 364, 356 k. 799-835 i 839-873, sygn. 359 k. 77-95; szkic drugiego tomiku „Zdania” zachowany był w Archiwum jak wyżej, pudło 90, k. IV, nr 12; wersja francuska (brak daty) Kopia listu JKMci do Marszałka Konfederacji O. N. z Warszawy d. 18 lutego 1793 (oraz:) kopia listu Xcia Poniatowskiego prymasa do Generała Artylerii Marszałka Konfederacji d. 18 lutego 1793 z Warszawy, brak miejsca wydania 1793 Głos Najjaśniejszego Króla Imci na sejmie extraordynaryjnym w Grodnie, po notach od posłów JP. Sieversa rosyjskiego i Buchholtza pruskiego, d. 20 czerwca roku 1793 miany, Warszawa 1793 (2 wydania); także, [w:] Zbiór mów sejmu extraordynaryjnego roku 1793 dnia 17 czerwca w Grodnie zaczętego, Warszawa 1793; w czasie tegoż sejmu ogł. ponadto osobno mowy dat.: 17 i 26 lipca oraz 10 i 17 sierpnia; przekł. francuski 1793 Mémoires, t. 1-10, powst. w latach 1771–1797; t. 1-8 wyd. S.M. Goriainow: Mémoires du roi Stanislas-Auguste Poniatowski, t. 1 (dot. lat 1732–1773), Petersburg 1914; t. 2 (dot. lat 1771–1779), Leningrad 1924 (s. 1–660 wydrukowano w Petersburgu 1915, s. 661–726, 4 nlb. i tablice dodruk. w roku 1924; egz. Ossolineum sygn. 186829, złożony tylko z partii wydruk. w roku 1915, posiada specjalną kartę tytułową dodruk. we Lwowie 1922 z adresem: Petersburg 1915); niewydane t. 9-10 dot. powstania kościuszkowskiego i podróży do Moskwy; przekł. polski, t. 1-2, dotyczą lat 1732–1758: Pamiętniki Stanisława Augusta, tłum. B. Zaleski, wyd. J. I. Kraszewski, Drezno 1870 „Biblioteka Pamiętników i Podróży po Dawnej Polsce” nr 3 (według rękopisu Mémoires z Biblioteki Czartoryskich, kopia w Bibliotece Polskiej w Paryżu, sygn. 30); wyd. następne: Warszawa 1903 (dodatek do „Kuriera Codziennego”); pierwodruk t. 1 (skrócony) pt. Młodość i wychowanie Stanisława Augusta, ogł. tłumacz w „Roczniku Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu. R. 1866” Paryż 1867, s. 232–278 – Pamiętniki króla Stanisława Augusta, t. 1, cz. 1 (t. 1-2 rękopisu jak wyżej); przekł. dokonany z upoważnienia Cesarskiej Akademii Nauk w Piotrogrodzie pod red. W. Konopczyńskiego i S. Ptaszyckiego, Warszawa 1915 (według wyd. Goriainowa, tłum. dokonane także w oparciu o przekł. B. Zaleskiego); przekł. niemiecki: t. 1-4, Monachium (1917); wyd. fragmentaryczne: Mémoires de Stanislas-Auguste Poniatowski... et sa correspondance avec l’impératrice Catherine II, Poznań 1862 (z rękopisów po M. Wolskim w Bibliotece Polskiej w Paryżu, sygn. 38, dot. lat 1760–1763, 1787; obok tekstu oryginalnego przekł. polski); przekł. rosyjski (fragm.) 1808; fragmenty rękopisów pamiętników zachowane zostały także w Archiwum Głównym Akt Dawnych: Archiwum Królestwa Polskiego: pudło 89, nr 39 – fragm. brulionu, t. 4 czystopisu; pudło 91, k. VIII, nr 12. Litteraria Stanisława Augusta: bajka Celestyn reformat warszawski i poemacik Invocatio Musarum (pisane prozą podzieloną na wiersze) oraz szkic poematu na zniesienie zakonu jezuitów, z nieistniejącej obecnie teki litterariów królewskich (przechowywanej przed rokiem 1944 w Bibliotece Narodowej, sygn. 262) ogł. S. Tomkowicz, [w:] Stanisław August jako poeta, „Czas” 1879 nr 83-84 i osobno Kraków 1879; przedr. [w:] Z wieku Stanisława Augusta (t. 1), Kraków 1882; bruliony niektórych litterariów zachowane w rękopisie Biblioteki Czartoryskich, sygn. 938. Królowi przypisywano także inne utwory poetyckie (W. Gomulicki: Poeci na tronie polskim, [w:] Kłosy z polskiej niwy, Warszawa 1912). Ponadto Stanisław August pozostawił też pisma urzędowe: instrukcje, listy okólne, rozporządzenia, uniwersały – zobacz Estreicher XXV (1913), 15-27 oraz dodatki i sprostowania do t. XXV. Miał także pisywać w „Monitorze”; jest uznawany za autora nr 46 z roku 1769 (podpisanego pseudonimem: Miłośnicki). Z rękopisów jego mów sejmowych i przemówień zachowano m.in.: zbiór mów z lat 1761–1793 w Archiwum Głównym Akt Dawnych (Archiwum Królestwa Polskiego, sygn. 207), 12 mów z lat 1773–1781 z własnoręcznymi uwagami króla w rękopisie Ossolineum, sygn. 5832/III. Bardziej szczegółowe dane o rękopisach Stanisława Augusta podaje P. Bańkowski: Archiwum Stanisława Augusta, Warszawa 1958. Przekłady W. Shakespeare: Essai du traduction de César de..., powst. 1753, z rękopisu Biblioteki Jagiellońskiej, sygn. 911, s. 81–95 ogł. L. Bernacki: W. Shakespeare, Julius Caeser ins Französische übersetzt von Stanislaus August Poniatowski... Aus der Handschrift mie Einleitung und Fascimile herausgegeben von..., „Jahrbuch der Deutschen Shakespeare-Gesellschaft”, Berlin-Schöneberg 1906, s. 187–202 i osobno Weimar 1906; przedr. [w:] Teatr, dramat i muzyka za Stanisława Augusta, t. 2, Lwów 1925 Allégorie traduite de l’anglois (L’Esprit et le Savoir furent enfants d’Apollon de différentes mères...), rękopis jak wyżej, niewydano (tłum. lekcyjne) Q. Horatius Flaccus: Próbki przekładu pieśni, ogł. S. Tomkiewicz, [w:] Stanisław August jako poeta, „Czas” 1879 nr 83-84 i osobno Kraków 1879; przedr. [w:] Z wieku Stanisława Augusta (t. 1), Kraków 1882 A. Naruszewicz: Traduction libre de la cantate exécutée en langue polonaise à l’inauguration de la statue du roi Jaen Sobieski, Warszawa (1788), rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 938, s. 391–398 (druk anonimowy) S. Trembecki: Traduction d’un hymne militaire, powst. 1791à, z autografu Biblioteki PAN Kraków, sygn. 2665 I, k. 8, ogł. E. Rabowicza: Stanisław Trembecki w świetle nowych źródeł, Wrocław 1965 Instytut Badań Literackich PAN. Studia z okresu oświecenia nr 3, s. 348 A.G. Rezzonico della Torre: Traduction du sonnet italien que le Cte... adressa à Catherine II, lors de son expédition navale destinée à porter la guerre dans l’Archipel. (Je crois voir couvert de son armure...), autograf: Archiwum Główne Akt Dawnych (Archiwum Królestwa Polskiego, sygn. 356, k. 951); przekład na język franc. składający się z 35 białych wierszy Wybrane listy i materiały Komplet korespondencji z Katarzyną II 1764–1796 wyd. Zofia Zielińska: Correspondence de Stanislas-Auguste avec Catherine II et ses plus proches collaborateurs (1764-1796), ed. Zofia Zielińska, Wydawnictwo Arcana, Kraków 2015, s. 724. Do Ch. Williamsa z roku 1756, ogł. i przełożył Earl of Ilchester, Langford-Brooke: Correspondence of Catherine the Great when Grand-Duchess, with sir Charles Handbury-Williams and Letters from Poniatowski, Londyn 1929, s. 143–144, 153–156, 172–176, 254-255 Do H. K. Kayserlinga z roku 1757, do H. Brühla z lat 1757–1758 zbiór listów, do kanclerza rosyjskiego A. P. Biestużewa-Riumina z roku 1758, do hr. M. I. Woroncowa z roku 1758; korespondencja z Katarzyną II z lat 1762–1764, 1766, 1770; od Augusta III Sasa z roku 1757 oraz inne listy i dokumenty; włączone w tekst Mémoires, zobacz Ważniejsze mowy i utwory poz. 23 Do Katarzyny II memoriał z 10/21 sierpnia 1763, z autografu Ossolineum, sygn. 1621/I tekst francuski wraz z przekł. polskim ogł. „Biblioteka Ossolineum”, t. 8 (1866), s. 1–21 Korespondencja z Katarzyną II, [w:] Mémoires de Stanislas-Auguste Poniatowski... et sa correspondance avec l’impératrice Catherine II, Poznań 1862 Correspondance inédite du roi... et de Mme (M. T.) Geoffrin (1764-1777), wyd. C. de Mouÿ, Paryż 1875; przekł. polski: Listy Stanisława Augusta do pani Geoffrin od r. 1764 do r. 1777, wyd. L. Siemieński, „Czas” 1875 nr 219-297, 1876 nr 1 (z przerwami) i odb. Kraków 1876; przekł. angielski: Genewa 1961 nr 12562 Do Katarzyny Mniszech z września/października 1764, ogł. T. Besterman: Voltaire’s Correspondence, t. 56, Genewa 1960 nr 11275 Do J.H. S. Formey z 4 maja 1765, ogł. T. Wierzbowski, [w:] Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 2, Warszawa 1904 Korespondencja z aktorami, antreprenerami i ludźmi teatru z lat 1765–1775, m.in. z: K. Tomatisem, J. Bielawskim, F. Ryxem; ogł. K. Wierzbicka, [w:] Źródła do historii teatru warszawskiego, cz. 1, Wrocław 1951; przedr. niektóre i uzupełn. nowymi, [w:] Scena 1765-1795 Korespondencja z I. Krasickim z lat 1765–1790, A. Husarzewskim z roku 1766, A. S. Grabowskim z roku 1766, A. K. Czartoryskim z roku 1768, Anną Charczewską z roku 1788; ogł. L. Bernacki, „Pamiętnik Literacki” rocznik 26 (1929), s. 421–426, 457, 657-679 Korespondencja z I. Krasickim z lat 1765–1796, wyd. Z. Goliński, M. Klimowicz, R. Wołoszyński, [w:] Korespondencja Ignacego Krasickiego, t. 1-2, Wrocław 1958 (tam też szczegółowe informacje o wcześniejszych drukach listów i rękopisach Stanisława Augusta) Do dyrektora mennicy warszawskiej, ogł. H. Sadowski: Listy Stanisława Augusta, „Wędrowiec” 1900, t. 2, s. 678 Korespondencja z lat 1766–1783 z Leonardem Eulerem, petersburską Akademią Nauk i synem Leonarda – Janem Albrechtem Eulerem (24 listy), ogł. T. Kłado, R. W. Wołoszyński, „Studia i Materiały do Dziejów Nauki Polskiej” seria C, zeszyt 10 (1965) Korespondencja z A. Moszyńskim z lat 1767–1785, z rękopisu Biblioteki Czartoryskich sygn. 676 fragment ogł. T. Mańkowski, [w:] Kolekcjonerstwo Stanisława Augusta w świetle korespondencji z Augustem Moszyńskim, Lwów 1926 Korespondencja z Voltaire’em z lat 1767–1772 (5 listów Stanisława Augusta i 3 listy Voltaire’a), przekł. angielski ogł. T. Besterman: Voltaire’s Correspondence, t. 64 Genewa 1961 nr 13016, 13088; t. 67 Genewa 1961 nr 13660; t. 80 Genewa 1963 nr 16443, 16454, 16488; t. 81 Genewa 1963 nr 16495; przekł. polski 1 listu ogł. „Gazeta Lwowska” 1878 nr 287 Do F. Abregati z 10 lutego 1768, ogł. E. Masi: La Vita e templi gli amici de Francesco Abregati commediografo del secolo XVIII, Bolonia 1888, nr 183-184 Do F. K. Branickiego 28 listów z roku 1768 i 3 listy do innych osób, ogł. L. Gumplewicz: Korespondencja między Stanisławem Augustem a Ksawerym Branickim w r. 1768, Kraków 1872 Do A. Krasińskiego z 2 kwietnia 1768; od J. Puławskiego z 2 kwietnia 1768; do A. Mokronowskiego 3 listy z okresu kwiecień-maj 1768, odpowiedź z 28 maja 1768; do A. Zamoyskiego z roku 1769; ogł. K. Sienkiewicz, [w:] Skarbiec historii polskiej, t. 1-2, Paryż 1839–1840 Do S. Sz. Potockiego 49 listów z lat 1768–1792, ogł. J. I. Kraszewski, „Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu. R. 1868” Paryż 1869, s. 259–310 Korespondencja z K. S. Radziwiłłem z lat 1768–1790, ogł. E. Łuniński, [w:] Listy ks. Karola Radziwiłła „Panie kochanku” (1751-1790), Warszawa 1906 Do P. A. Metastasio z 2 listopada 1771, ogł. W. Roszkowska, „Pamiętnik Literacki” rocznik 56 (1965), zeszyt 3 Korespondencja z A. Naruszewiczem z lat 1771–1796, wyd. J. Platt, [w:] Korespondencja Adama Naruszewicza, 1762-1796, Wrocław 1959; uzupełnili: S. Pełeszowa: Nieznane listy A. Naruszewicza (do króla z 30 marca 1785), „Ruch Literacki” 1965 nr 6; A. F. Grabski: Nieznane fragmenty korespondencji A. Naruszewicza z królem Stanisławem Augustem z l. 1793–1794, „Przegląd Historyczny” rocznik 51 (1960), zeszyt 4; w edycji Platta szczegółowe informacje o drukach wcześniejszych i rękopisach; zobacz także poz. 57 Listy z Warszawy z lat 1772–1774, ogł. H. Schmitt, [w:] Materiały historyczne z XVIII w., t. 1: Materiały do dziejów bezkrólewia po śmierci Augusta III i pierwszych lat dziesięciu panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, t. 2, Lwów 1857, s. 5–271 (przedr. z „Dziennika Literackiego” 1857) Korespondencja z M. Glayre’em z lat 1772–1792, gen. Monet z lat 1772–1787, F. K. Branickim z lat 1772–1773; ogł. E. Mottaz: Stanislas Poniatowski et Maurice Glayre. Correspondance relative aux partages de la Pologne, Paryż 1897; przekł. polski: J. z Chmielowskich Baranowska: Stanisław Poniatowski i Maurycy Glayre. Korespondencja dotycząca rozbiorów Polski, cz. 1-2, Warszawa (1901) „Biblioteka Dzieł Wyborowych” nr 199-200 Do K. Sapiehy z 29 grudnia 1733, od K. Sapiehy z 1 grudnia 1773, od I. Wodzickiego z 25 września 1794; ogł. K. Mrozowska, [w:] Szkoła Rycerska Stanisława Augusta Poniatowskiego (1765-1794), Wrocław 1961 „PAN. Monografie Pedagogiczne” nr 8 Korespondencja z S. Trembeckim z lat 1774–1795, wyd. J. Kott, R. Kaleta, [w:] S. Trembecki: Listy, t. 1-2, Wrocław 1954; publikację uzupełniają: J. Platt: Nieznane listy S. Trembeckiego w zbiorze Jabłonny, „Pamiętnik Literacki” rocznik 45 (1954), zeszyt 3 (32 listy z lat 1796–1797); J. Platt: Trembeciana, „Pamiętnik Literacki” rocznik 47 (1956), zeszyt 3 (list Trembeckiego z roku 1780); E. Rabowicz, [w:] Stanisław Trembecki w świetle nowych źródeł, Wrocław 1965 „Instytut Badań Literackich PAN. Studia z Okresu Oświecenia” nr 5 (aneks, listy uzupełnione z lat 1776–1797); w edycji Kotta szczegółowe informacje o wcześniejszych drukach listów i rękopisach Do nieznanej osoby z 19 marca 1775, ogł. W. Konopczyński: Geneza i ustanowienie Rady Nieustającej, Kraków 1917, s. 410 Do Seweryna Rzewuskiego z 27 sierpnia 1775, ogł. L. Rzewuski, [w:] Kronika podhorecka, 1706-1779, Kraków 1860 Do P. Brzostowskiego 2 listy z roku 1775, do T. Bukatego 4 listy z lat 1788–1797; ogł. M. Baliński: Pamiętniki o Janie Śniadeckim, t. 2, Wilno 1865, s. 82–87, 461-462 Do S. Badeniego 48 listów z lat 1778–1797, fragmenty ogł. S. Tomkowicz: Z prywatnej korespondencji Stanisława Augusta ze Stanisławem Badenim, regentem koronnym, „Czas” 1882 nr 94-96 i osobno Kraków 1882; także, [w:] Z wieku Stanisława Augsta (t. 1), Kraków 1882 Do A. K. Czartoryskiego 5 listów z lat 1781–1794, do elektora saskiego Fryderyka Augusta III z roku 1791, do S. Sz. Potockiego; ogł. L. Dębicki, [w:] Puławy, t. 1, Lwów 1887 Do Augusta Sułkowskiego z 12 września 1781, ogł. K. M. Morawski, „Kwartalnik Historyczny” rocznik 24 (1910), s. 536 Korespondencja krajowa Stanisława Augusta z l. 1784–1792, ogł. B. Zaleski, „Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu. R. 1870-1872”, Poznań 1872 i odb. Do Joanny ze Sługockich Komorowskiej z 15 lutego 1785, „Kronika Rodzinna” 1878, s. 747 Korespondencja z F. Karpińskim z lat 1785, 1792; wyd. T. Mikulski, R. Sobol, [w:] Korespondencja Franciszka Karpińskiego z l. 1763-1825, Wrocław 1958 „Archiwum Literackie” nr 4 (tam też szczegółowe informacje o wcześniejszych drukach i rękopisach) Korespondencja z J. Bachmińską z roku 1788, 3 sonaty z lat 1785–1789, korespondencja z S. Trembeckim z lat 1781–1789 (jak wyżej poz. 25); z rękopisu Biblioteki Czartoryskich, sygn. 847 ogł. H. Biegeleisen, „Ateneum” 1897, t. 4 Do M. Karpowicza z 31 maja 1786, fragmenty ogł. A. Marciejewski, [w:] Mowa duchowna przy wprowadzeniu ciała do kościoła katedralnego... M.F. Karpowicza, Warszawa 1805, s. 25–27 Do K. S. Radziwiłła z roku 1786, F. Łubieńskiego z lat 1792–1793, M. T. Geoffrin z roku 1765 (jak wyżej poz. 5); od ks. Józefa Poniatowskiego z lat 1793–1795; ogł. E. Raczyński, „Obraz Polaków i Polski w XVIII w.”, t. 16, Poznań 1842 Do Horace Walpole z 7 czerwca 1786 (także faksymile), od T. Bukatego z 19 maja 1796, do Antoniny z Białłozorów Ogińskiej z 29 lutego 1797; z rękopisów ze zbiorów prywatnych ogł. A. Janta Połczyński: Pamięci Stanisława Augusta, [w:] Losy i ludzie. Spotkania – przygody – studia 1931-1960, Londyn 1961, s. 211, 214, 216 Korespondencja z P. Kicińskim z roku 1787, z Katarzyną II z lat 1792–1795, z F. Bukatym z lat 1789–1793, J. Bułhakowem z roku 1792, Iwanem Aschem z roku 1794, N. W. Repninem z roku 1797, A. Bezborodką z roku 1797; ogł. W. Kalinka, [w:] Ostatnie lata panowania Stanisława Augusta, cz. 2, Poznań 1868, „Pamiętniki z XVIII W.” nr 10/2 Do Benedykta Karpia, z 23 marca 1787, ogł. I. Szydłowski, [w:] Przykłady stylu polskiego, t. 1, Wilno 1827 Do Elżbiety Grabowskiej ponad 100 listów, biletów i depesz z lat 1788–1797, z rękopisu Biblioteki Czartoryskich, sygn. 3157 Do Stefana Grabowskiego z lat 1788–1797, „Myśl Narodowa” maj-czerwiec 1916 Do A. Deboli fragm. 4 listów z: 28 listopada, 5, 12 i 16 grudnia 1789; ze Zbioru Popielów, nr 414 Do Adama Bukara 2 listy z roku 1789 i 1791, ogł. F. Chwalibóg, „Myśl Narodowa” 1928 nr 24, s. 399 Do Jana Bakałowicza z lat 1790–1792, ogł. W. Horodyński: Z pamiętnika mojego ojca Józefa Horodyńskiego, Warszawa 1916, s. 11 Do J.R. Watsona 68 listów z lat 1790–1796, fragmenty ogł. „Kronika Rodzinna” 1889, s. 261, 340, 556, 621, 656, 691, 721, 752; 1890, s. 180, 198 Korespondencja z A. Debolim z lat 1791–1792 (wybór), ogł. J. Łojek: Rok nadziei i rok klęski, 1791-1792. Z korespondencji Stanisława Augusta... (Warszawa) 1964 Korespondencja z S. Piattolim z 1791–1792, ogł. A. d’Ancona, [w:] Scipione Piattoli, Florencja 1915 (anex) Korespondencja z ks. J. Poniatowskim z lat 1791–1797, ogł. B. Dembiński: Stanisław August i ks. Józef Poniatowski w świetle własnej korespondencji, Lwów 1904 „Arch. Nauk.” dz. 1, t. 2 Do Akademii Umiejętności w Berlinie z 16 listopada 1791, do dra Trallesa z 26 października 1791, „Astrea”, t. 2 (1822) Do J. Meisnera z 4 listopada 1791, do S. Trembeckiego z 1793 i 1794 – 2 listy (jak wyżej poz. 25), ogł. L. Bernacki: Z korespondencji Stanisława Trembeckiego, „Pamiętnik Literacki” rocznik 35 (1938), s. 214–218 i odb. Korespondencja z I. Bykowskim z 1792, ogł. T. Mikulski, [w:] Ze studiów nad Oświeceniem (Warszawa 1956) Do T. Czackiego z roku 1792, ogł. A. Osiński, [w:] O życiu i pismach Tadeusza Czackiego, Krzemieniec 1816; wyd. 2 Kraków 1851 Do Michała Cichockiego i Mikołaja Ledóchowskiego 11 listów z 1793–1797, z rękopisu Ossolineum sygn. 2605/I ogł. T. Mikulski: Listy Stanisława Augusta w zbiorze: Miscellanea z doby Oświecenia, Wrocław 1960 „Arch. Lit.” nr 5 Do T. Kościuszki z roku 1794, do T. Wawrzeckiego z roku 1794; ogł. W. Suchodolski, „Przegląd Historyczny”, t. 11 (1910) Korespondencja z T. Kościuszką z roku 1794, ogł. J. Riabinin, „Przegląd Historyczny”, t. 18 (1914) Korespondencja z roku 1794: list do Teresy Poniatowskiej z 7 lipca; od A. Naruszewicza z 4 sierpnia i do Naruszewicza z 10 sierpnia i 4 września; do Bereśniewicza z 22 października; ogł. E. Kipa, M. Kukiel, „Kwartalnik Historyczny” rocznik 31 (1917), s. 243–252 Korespondencja z roku 1794 z I. Wyssogotą-Zakrzewskim, H. Kołłątajem, A. Dziekońskim, T. Wawrzeckim; ogł. J. Riabinin, „Pamiętnik Lubelski na l. 1931-1934”, t. 2, Lublin 1935 Do I. Wyssogoty-Zakrzewskiego z 22 lipca 1794, ogł. K. Kantecki: Z autografów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, [w:] Studia i szkice, Poznań 1883, s. 399 Do M. Wolskiego z 15 grudnia 1794, ogł. L. Wegner, [w:] Hugo Kołłątaj na posiedzeniu rady królewskiej z dnia 23 lipca 1792 r., „Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznań”, t. 5 (1869) i odb. Do Andrzeja Gawrońskiego z 3 stycznia 1795, „Rozmaitości” (Lwów) 1844 nr 20, s. 159 Do G. Washingtona z 1795, ogł. T. Dubiecki, „Gazeta Chicagowska” 1926 (porównaj „Problemy” 1959 nr 3, s. 214) Do E. Lubomirskiej wyciągi z 7 listów z lat 1795–1797, ogł. K. Kantecki: Król bez tronu, [w:] Studia i szkice, Poznań 1883, s. 439–444 Do Piotra Stiepanowicza Wałujewa z roku 1797 Od Katarzyny II z lat 1762–1763, „Sbornik Imperatorskogo Russkogo Obszczestwa”, tommy: 48, 51, 57, 67, 87, 97, 118, 135; Petersburg: 1885–1887, 1889, 1893, 1896, 1904, 1911 Od aktorów narodowych z roku 1767, ogł. m. Klimowicz: Początki teatru stanisławowskiego, 1765-1773 (Warszawa 1965), s. 397; przedr. K. Wierzbicka-Michalska jak wyżej poz. 5 (poprawiając datę na 1778) Od J. G. Noverre’a 4 listy z roku 1767, ogł. A. Szyfman: Ocalony rękopis i znalezione listy Noverre’a, „Pamiętnik Teatralny” 1954, zeszyt 3/4 Od P. A. Metastasio z roku 1771, ogł. B. Brunelli: I. Classici Mondadori seria I, Mediolan 1954 Od aktorów włoskich z 4 kwietnia 1775; od Franciszka Rzewuskiego z 5 i 20 sierpnia 1775; od F. Ryxa z roku 1775 i z 23 kwietnia 1776; od A. Moszyńskiego z 1 czerwca 1776 Od A. Naruszewicza z lat 1776–1784 (jak wyżej poz. 21), od J. E. Minasowicza (z roku 1777), od nieznanej osoby z 1 marca 1783 (prośba za K.J. Skrzetuskim), od J.F. Bystrzyckiego, przepisy noszenia żałoby dworskiej wydane przez króla w latach 1784–1792, od H. Kołłątaja z roku 1785, prośba o przywrócenie jezuitów w Polsce, wyliczenie osób które udają się z królem do Kaniowa w roku 1787; ogł. K.W. Wójcicki, [w:] Archiwum domowe, Warszawa 1856 Od aktorów warszawskich z lat 1778–1789, ogł. K. Wierzbicka: Z dziejów aktorstwa w czasach stanisławowskich, „Pamiętnik Teatralny” 1952, zeszyt 2/3 Od Katarzyny II z 30 września 1779, ogł. R. Sitowskij, „Russkaja starina”, t. 20 (1877), s. 252 Od L. Bruneta z roku 1780, od J. Bachmińskiej z 13 lipca 1789; ogł. J. Kott, [w:] S. Trembecki: Pisma wszystkie, t. 1, Warszawa 1953, s. XXIV-XXV, XLIII Fragmenty z 10 listów od F. Mazzei z lat 1789–1791, z rękopisów korespondencji Mazzei w Królewskiej Narodowej Bibliotece we Florencji ogł. R. Ciampini, [w:] Un Osservatore italiano della rivoluzione francese. Lettere inedite di Filippo Mazzei al re Stanislao Augusto di Polonia, Florencja 1934 Od Antoniego Zabłockiego z 15 lipca 1791, ze Zbioru Popielów nr 15, „Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego”, t. 4, Wrocław 1961 Od Aleksandry Gorzeńskiej z roku 1792, ogł. A. M. Skałkowski: Mentorka króla i Kościuszki, „Ilustrowany Kurier Codzienny” 1932 nr 358 Od T. Włodka z roku 1793, ogł. J. Szczepaniec, [w:] Monopol prasowy Tadeusza Włodka w Polsce w l. 1793-1796, „Ze skarbca kultury” zeszyt 16 (1964) Od Katarzyny II, [w:] Pis’ma Jekatieriny k Poniatowskomu i k. gr. A. W. Branickoj, „Archiv kniazia Woroncowa”, t. 25 (około roku 1883) Zabawy szkolne Stanisława Augusta, gdy był młodym, ręką jego własną pisane (t. 2), rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 911 Rozmowy z ludźmi, niektóre ogł.: H. Schmitt, „Dziennik Literacki” 1865; W. Kalinka, [w:] Ostatnie lata panowania Stanisława Augusta, cz. 2, Poznań 1868 „Pamiętnik z XVIII W.” nr 10/2; H. Schmitt, [w:] Dzieje panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, t. 2, Lwów 1869; B. Zaleski, [w:] Korespondencja krajowa Stanisława Augusta z l. 1784 do 1792, „Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu. R. 1870-1872”, Poznań i odb. Powyższy rejestr korespondencji Stanisława August obejmuje jedynie ważniejsze zachowane pozycje ogłoszone drukiem. Ogromne zbiory korespondencji urzędowej i prywatnej Poniatowskiego gromadzono w Archiwum Królewskim. Po śmierci króla poważną część tego archiwum, odziedziczoną przez ks. Stanisława Poniatowskiego, wywieziono do zamku Lichtenstein pod Wiedniem – tę część uważa się do dziś za bezpowrotnie zaginioną. Ocena Na przestrzeni lat formułowano różne sądy dotyczące panowania Stanisława Augusta. Ocena współczesnych Współcześni niejednokrotnie zarzucali królowi niemoralny tryb życia, niewystarczające poświęcanie uwagi sprawom państwowym, powierzanie wysokich funkcji na dworze cudzoziemcom, brak uroczystych obiadów wystawianych dla senatorów i dygnitarzy, popadanie w długi, uległość i słabość charakteru. Król Szwecji Gustaw III, który sam w 1772 przeprowadził zakończony powodzeniem zamach stanu, komentując wydarzenia w Rzeczypospolitej w 1768, napisał w swoim dzienniku: W Warszawie odbyły się dwie rady; rezultat był taki, że król i senat oddali się pod opiekę do Imperatorowej. To hańba. Ach, Stanisławie Auguście, tyś nie król, a nawet nie obywatel! Umrzyj w obronie niezależności ojczyzny, lecz nie przyjmuj niegodnego jarzma w czczej nadziei-zachować cień potęgi, którą zniesie jeden ukaz Moskwy. Według szwedzkiego posła i ministra pełnomocnego Larsa Engeströma: zbywało mu zupełnie na charakterze i energii. Rozrzutnym był, nie umiejąc być wspaniałym. Dawać nie lubił, ale odmówić nie umiał. Nie był złośliwym, ale mścił się dziecinnie w drobnostkach. Nie był dobrym, ale tak słabym, że często mógł za dobrego uchodzić. Nie wiem, czy miał tyle osobistej odwagi, co jego bracia, lecz brakło mu odwagi ducha i dawał się prowadzić wszystkim, co go otaczali, co się zbliżali do niego, po większej części kobietom, albo wpływowi płci ich lub silniejszemu hartowi ulegając. Z wyjątkiem tylko księcia prymasa, który był wielce energiczny. Upodobanie do kobiet i zalotność było w nim namiętnością najsilniejszą-panującą. Według niektórych ocen królowi brakowało męskiej energii i stanowczości, a w swej bezsilności niejednokrotnie płakał, by przekonać swoich rozmówców do swoich najlepszych intencji. Według Jędrzeja Kitowicza Stanisław August Poniatowski wobec Katarzyny II zachowywał się jak szlachcic podlaski albo łukowski, który [...] ma się za równego panu wojewodzie i delektuje się tym, że mu pan wojewoda mówi czasem „mospanie bracie”, choć go nieraz pana wojewody podstarości batogiem wykropi albo na zaciąg zapędzi. Cesarzowa Katarzyna II traktowała Stanisława Augusta z pogardą. Chcąc usunąć Stanisława Augusta z tronu i ze stolicy, powierzyła nadzorowanie internowanego monarchy Nikołajowi Repninowi, ten radził wywieźć go poza granice Rzeczypospolitej, argumentując, że: liczne przykłady nas utwierdziły, że ten władca stał zawsze w poprzek naszym interesom, żadne zorganizowane przeciw nam przedsięwzięcia nie obyły się bez króla i pod jego głównym przewodem. Przeważająco negatywnie wypowiadali się o Stanisławie Auguście dyplomaci rosyjscy. Ambasador rosyjski Kasper von Saldern tak charakteryzował króla: serdecznie poczciwy, ale niepojęcie słaby... Rozum ani obejmujący wiele, ani pewny siebie, niezdolny do sądzenia i tamowania swej wyobraźni. Ktoś go zawsze prowadzić musi, narzucać mu postanowienie i do wykonania przynaglić. Wspominając rolę, jaką król odegrał na sejmie grodzieńskim w 1793 roku, który zatwierdził II rozbiór Polski, poseł rosyjski Jacob Sievers pisał, że król był zbyt nikczemny i rozkoszy chciwy, ażeby mimo wszelkie przeciwne zachcianki, gróźb się nie ulęknął. Według świadectwa naocznego świadka, dyplomaty brytyjskiego Jamesa Harrisa, 1. hrabiego Malmesbury poseł rosyjski Repnin publicznie upokarzał króla. Gdy władca chciał wstrzymać rozpoczęcie tańców, Repnin odparł, że tak być nie może, a jeśli król nie przyjdzie na salę, to rozpocząć każę tańce bez niego. Gdy pewnego razu w rozmowie rzecz zeszła na losy królów Polski, którzy wypędzeni z kraju zmuszeni byli trudnić się rzemiosłem, Stanisław August podniósł, że w takim wypadku los jego byłby beznadziejny, bo żadnego rzemiosła nie umie. Repnin odparł przytomnie: wszakże Wasza Królewska Mość jesteś wyśmienitym tancerzem. Król dążył do wzmocnienia pozycji Rzeczypospolitej poprzez sojusz z Rosją. Wyprawiającym swoich synów za granicę Polakom zalecał, by wysyłali ich na oświecony dwór Katarzyny II, gdzie mogą nabrać ogłady i uzupełnić swoje wykształcenie. W czasie abdykacji suma długów królewskich osiągnęła 40 mln złotych polskich. Była to kwota wystarczająca na utrzymanie 120-tysięcznej armii. Sam władca był krytyczny i refleksyjny wobec siebie, swoich dzieł oraz własnego beznadziejnego położenia. Hrabia Malmesbury przytacza rozmowę z władcą, gdy ten starał się go przekonać o bezowocności swoich wysiłków słowami: ze wszystkich tych urządzeń, jakie zaprowadzić chciałem, nic dobrego dla kraju nie wyniknie. ...Gdyby mi pozwolono usunąć się, byłbym uszczęśliwił swój naród. W czasie gościny u Michała Kleofasa Ogińskiego w 1793 roku, król się przed nim rozpłakał, mówiąc: Taki już jest smutny mój los! Zawsze pragnąłem dobra mego kraju a wyrządzałem jemu samo złe. Ocena historiografii Przeważająco negatywnie wypowiadali się o Stanisławie Auguście historycy dziewiętnastowieczni, w tym Joachim Lelewel i Tadeusz Korzon, przyczyniając się do powstania obiegowego wizerunku zdrajcy-targowiczanina. Krytycy Stanisława Augusta zwracali uwagę, że przedwcześnie skapitulował w czasie wojny polsko-rosyjskiej 1792, przystąpił do Targowicy i dobrowolnie abdykował na rzecz głównego rozbiorcy. Jako pierwszy częściowej, acz istotnej rehabilitacji króla dokonał Walerian Kalinka, który rzucił nowe światło na postać Stanisława Augusta i podkreślił jego zasługi, opierając się na rzetelnej kwerendzie. Więcej sympatii okazywali królowi w swoich pracach historycy dwudziestowieczni: Emanuel Rostworowski, Andrzej Zahorski, Jerzy Michalski i Zofia Zielińska, którzy wskazywali, że Stanisław August był w rzeczywistości pragmatycznie i trzeźwo kalkulującym politykiem, przedkładającym rację stanu nad osobiste interesy, zdeterminowanym do przeprowadzenia reformy Rzeczypospolitej, sprawnym dyplomatą, znającym języki, prezentującym dużą kulturę osobistą, pracowitym, stroniącym od zabaw i alkoholu. Niektórzy autorzy wskazywali, że jego wkład w polską kulturę stał się podstawą obrony tożsamości narodowej podczas ponad stuletniego okresu zaborów. Według Andrzeja Zahorskiego powstanie „czarnej legendy” króla wiązało się z koniecznością znalezienia kozła ofiarnego po upadku I Rzeczypospolitej. Ordery Zwierzchnik Orderu Orła Białego od 1764 (odznaczony w 1756), Orderu św. Stanisława od 1765 i Orderu Krzyża Wojskowego (Virtuti Militari) od 1792, a jako taki odznaczony jego Krzyżem Wielkim. W 1764 roku został kawalerem pruskiego Orderu Orła Czarnego i rosyjskiego Orderu św. Andrzeja (nadany w 1764, wręczony w 1787 już z brylantami, a przyznany z łańcuchem w 1797), a w 1797 Orderem św. Aleksandra Newskiego (zgodnie z nowym prawem z 1797 kawalerowie pierwszego rosyjskiego orderu byli odznaczonymi również drugim licząc od dnia otrzymania pierwszego). Potomstwo Już w 1766 roku, gdy Czartoryscy próbowali związać Rzeczpospolitą z Austrią poprzez małżeństwo króla z arcyksiężniczką austriacką, Repnin wymógł na władcy przyrzeczenie, że nie zawrze on żadnego związku małżeńskiego bez rady i zgody Rosji. Do końca życia pozostawał w stanie wolnym. Dziećmi naturalnymi Stanisława Augusta ze związku z Magdaleną z Lubomirskich Sapieżyną byli: Konstancja Żwanowa (ur. 1768); Michał Cichocki (ur. 1770). Jego dziećmi ze związku z Elżbietą z Szydłowskich Grabowską byli: Aleksandra Grabowska (ur. 1771); Michał Grabowski (ur. 1773); Kazimierz Grabowski (ur. 1774); Izabela Grabowska (ur. 1776); Stanisław Grabowski (ur. 1780). Źródło. Genealogia W kulturze Stanisław August Poniatowski jest postacią w rosyjskim serialu Katarzyna (2014–2019). Przedstawia on obrazy z życia Imperium Rosyjskiego w okresie panowania carycy Katarzyny II Wielkiej. W postać Stanisława Augusta Poniatowskiego wcielił się Marcin Stec. Zobacz też historia Polski (1764–1795) oświecenie w Polsce styl Stanisława Augusta ambasadorowie i posłowie rosyjscy w Rzeczypospolitej 1763–1794 przymierze polsko-pruskie berło Stanisława Augusta Poniatowskiego Miecz Orderu Świętego Stanisława Konstytucja 3 maja Uwagi Przypisy Bibliografia Podstawowa T. 1, wyd. Waleryan Kalinka, Poznań 1868, biblioteka cyfrowa Polona. T. 2, wyd. Waleryan Kalinka, Poznań 1868, biblioteka cyfrowa Polona. Tom I, 1882; tom II, 1883; tom III, 1884; tom IV, część 1., 1885; tom IV, część 2. i zamknięcie, 1886. Wydanie drugie w 7 tomach z zamknięciem, tom 1, tom 2, tom 3, tom 4, tom 5, tom 6, tom 7 Warszawa, 1897–1899. Wyd. 2 Warszawa 1966. Uzupełniająca Przekł. polski: Tłomaczenie z francuskiego Historii bezrządu Polski, t. 1, Warszawa 1808. François de Callieres, Sztuka dyplomacji, w przekładzie i ze wstępem Mieczysława Szerera, Lublin 1997. Maria Dernałowicz, Portret Familii, Warszawa 1990. Władysław Konopczyński, Franciszek Ksawery Branicki, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. II, Kraków 1936. Władysław Konopczyński, Fryderyk Wielki a Polska, Kraków 2010. Saturnin Sobol, Tajemnice polskich rodów arystokratycznych Poznań 2004. Marek Żukow-Karczewski, Stanisław August w Petersburgu, „Życie Literackie”, 25 X 1987 r., nr 43 (1857). Bibliografia A. Naruszewicz: Podróż królewska d. 9 października zaczęta, a d. 8 grudnia zakończona. R. P. 1781, brak miejsca wydania (1782) i wyd. następne A. Naruszewicz: Diariusz podróży Najjaśniejszego Stanisława Augusta króla polskiego na sejm grodzieński... r. 1784..., Warszawa 1784 A. Naruszewicz: Diariusz podróży Najjaśniejszego Stanisława Augusta króla polskiego na Ukrainę i bytność w Krakowie, aż do powrotu do Warszawy dnia 22 lipca r. 1787, Warszawa 1787 (A. Naruszewicz): Opisanie festynu danego na Łazienkach... z okazji inauguracji statui króla Jana III, dnia 14 września r. 1788 (Warszawa 1788) L. S. Geret: Relacje rezydenta toruńskiego na dworze polskim, cz. 1 (1765–1768), spolszczył K. Liske, „Dziennik Litewski” 1868 nr 43-49; 1869 nr 13-20; 1870 nr 20-22 (O zamachu królobójczym dokonanym 3 listopada roku teraźniejszego), „Monitor” 1771 nr 95-97 S. Lubomirski: Dziennik przybycia i bytności króla jegomości Stanisława Augusta w Puławach w sierpniu i wrześniu 1777 r., ogł. „Kółko Domowe”, t. 5 (1865), s. 37–40 Przyjęcie Najjaśniejszego Pana Stanisława Augusta... w Siedlcach r. 1783, Warszawa (1783) Linki zewnętrzne Propaganda Stanisława Augusta Poniatowskiego w stosunku do francuskiej opinii publicznej Zamach na Stanisława Augusta Akt detronizacji Stanisława Augusta Poniatowskiego Genealogia Stanisława Augusta Poniatowskiego Kolekcja poświęcona Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu w bibliotece Polona Obiad czwartkowy: opis wyjęty z nieznanych dotąd pamiętników/ Klementyna z Tańskich Hofmanowa, Warszawa 1917, biblioteka cyfrowa Polona Stanisław August Poniatowski, autor Konstytucji 3 maja. Wykład prof. Zofii Zielińskiej, Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum Członkowie dworu Augusta III Sasa Członkowie konfederacji Czartoryskich (1764) Członkowie konfederacji Wielkiego Księstwa Litewskiego (1764) Członkowie Petersburskiej Akademii Nauk Polscy członkowie Pruskiej Akademii Nauk Członkowie Royal Society Dyplomaci I Rzeczypospolitej Dyplomaci polsko-sascy Kochankowie władców Rosji Konfederaci targowiccy Konsyliarze konfederacji Czartoryskich (1764) Ludzie urodzeni w Wołczynie (Białoruś) Odznaczeni Krzyżem Wielkim Orderu Virtuti Militari (I Rzeczpospolita) Odznaczeni Orderem Orła Białego (I Rzeczpospolita) Odznaczeni Orderem Świętego Stanisława (I Rzeczpospolita) Pobierający pensję z kasy ambasady rosyjskiej w I Rzeczypospolitej Pochowani w bazylice archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie Polacy odznaczeni Orderem Orła Czarnego Polacy odznaczeni Orderem Świętego Aleksandra Newskiego (Imperium Rosyjskie) Polacy odznaczeni Orderem Świętego Andrzeja (Imperium Rosyjskie) Polscy wolnomularze (I Rzeczpospolita) Polscy pisarze oświeceniowi Polscy autorzy pamiętników i dzienników XVIII wieku Polscy bibliofile Polscy pisarze francuskojęzyczni Polacy – wojskowi Imperium Rosyjskiego Posłowie na sejm nadzwyczajny 1750 Posłowie na sejm zwyczajny 1752 Posłowie na sejm zwyczajny 1756 Posłowie na sejm zwyczajny 1758 Posłowie na sejm zwyczajny 1760 Posłowie na sejm nadzwyczajny 1761 Posłowie na sejm zwyczajny 1762 Posłowie na sejm konwokacyjny 1764 Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (województwo inflanckie) Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (województwo inflanckie – Korona) Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (ziemia bielska) Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (ziemia łomżyńska) Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (ziemia sanocka) Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (ziemia warszawska) Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (ziemia zakroczymska) Posłowie zrywający sejm nadzwyczajny 1761 Przedstawiciele dyplomatyczni Saksonii w Imperium Rosyjskim Pułkownicy I Rzeczypospolitej Różokrzyżowcy Starostowie przemyscy (I Rzeczpospolita) Stolnicy wielcy litewscy Sygnatariusze listu dziękczynnego do Katarzyny II za wprowadzenie wojsk rosyjskich (1764) Urodzeni w 1732 Więzieni za długi Stanisław August Poniatowski Stanisław August Poniatowski Stanisław August Poniatowski Stanisław August Poniatowski Władcy Polski koronowani w kolegiacie św. Jana Chrzciciela w Warszawie Zmarli w 1798 Biografie kanonu polskiej Wikipedii

337451

https://pl.wikipedia.org/wiki/Przyjaciele

Przyjaciele

Przyjaciele () – amerykański serial komediowy o grupie przyjaciół mieszkających na Manhattanie, w Nowym Jorku, emitowany przez amerykańską stację telewizyjną NBC w latach 1994–2004. Serial wyświetlano w ponad 100 krajach. Ostatni odcinek został wyemitowany 6 maja 2004 roku i obejrzało go około 52,5 miliona amerykańskich widzów, co czyni go piątym najczęściej oglądanym finałem serialu w historii telewizji  i najczęściej oglądanym odcinkiem telewizyjnym lata 2000. Przez dziesięć lat produkcji otrzymał 6 nagród Emmy, w tym dla najlepszego serialu komediowego, a także Złoty Glob, dwie nagrody Stowarzyszenia Aktorów Filmowych oraz 56 innych nagród i 152 nominacje. Po 25 latach od premiery zaplanowano nakręcenie odcinka specjalnego. Jego realizacja miała się odbyć w roku 2020, ale ze względów pandemicznych została przełożona. Wstępna data premiery to początek marca 2021 roku. Premiera Friends: Reunion odbyła się 27 maja 2021 roku na platformie HBO Max. W Polsce serial po raz pierwszy emitowany był na antenie Canal+. Później reemitowały go między innymi: , TVN, TVN 7, Metro, Comedy Central Polska. W latach 2018–2020 produkcję udostępniała także platforma internetowa Netflix. Obecnie wszystkie odcinki dostępne są na platformie HBO Max. Obsada Bohaterowie główni Rachel Green (Jennifer Aniston): wielbicielka mody, która swoją karierę zaczyna jako kelnerka w kawiarni. Później pracuje w Bloomingdale’s i u Ralpha Laurena w dziale zarządzania. Monica Geller (Courteney Cox): pracuje w branży kulinarnej, kilkakrotnie zmienia pracę. Jej ostatnią pracą jest posada szefa kuchni w restauracji Javu. Ma obsesję na punkcie sprzątania. Phoebe Buffay (Lisa Kudrow): ekscentryczna masażystka, piosenkarka i gitarzystka; gra także postać Ursuli Buffay, siostry-bliźniaczki Phoebe. Joey Tribbiani (Matt LeBlanc): aktor, który dzięki roli doktora Drake’a Ramoraya w operze mydlanej Dni naszego życia zyskał sławę. Chandler Bing (Matthew Perry): pracownik firmy analizującej i przetwarzającej dane statystyczne dla międzynarodowych korporacji. Jego zawód jest w serialu częstym obiektem żartu, jako że nikt z pozostałych przyjaciół nie umiał powiedzieć, czym konkretnie zajmuje się Chandler. Pod koniec serialu pracuje w reklamie. Ross Geller (David Schwimmer): starszy brat Moniki, paleontolog pracujący w Muzeum Prehistorii, później wykładowca na New York University. Od czasów liceum zakochany w Rachel. Przyjaciele przyjaciół Carol Willick / Carol Geller / Carol Willick-Bunch (Anita Barone w odc. 2.; później Jane Sibbett) to pierwsza była żona Rossa, z którym była przez 8 lat, przed 1. sezonem. Zostawiła go po tym, jak odkryła, że jest lesbijką. Razem z Rossem mają synka Bena. W połowie 2. sezonu wzięła ślub z Susan Bunch (Jessica Hecht), a Ross prowadził Carol do ołtarza. Występowała od 1. do połowy 7. sezonu. prof. Charlie Wheeler (Aisha Tyler) to była dziewczyna Joeya, z którym zerwała by być z Rossem. Następnie porzuciła Gellera, by być z Benjaminem Hobartem (Greg Kinnear), swym byłym chłopakiem. Występowała w 9. i 10. sezonie. Emily Waltham / Emily Geller (Helen Baxendale) to druga była żona Rossa, z którą wziął rozwód, ponieważ stawiała mu coraz więcej warunków ich koegzystencji. Tym, którego nie mógł spełnić, był zakaz spotykania się z Rachel. Występowała w 4. i 5. sezonie. Erica z Ohio (Anna Faris) to biologiczna matka chłopca i dziewczynki, adoptowanych przez Monicę oraz Chandlera. Występowała w 10. sezonie. Gunther (James Michael Tyler) to barman w Central Perku od lat zakochany w Rachel. Przyjaciele często śmiali się z jego fryzury i ubrań. Występował gościnnie w każdym sezonie. Janice Litman−Garelnick z d. Hosenstein (Maggie Wheeler) to kilkukrotna była dziewczyna Chandlera, z którą nie potrafił zerwać i dlatego ciągle do siebie wracali. Żadne z przyjaciół za nią nie przepadało. Charakteryzuje się specyficznym nosowym śmiechem i słowami „O! Mój! Boże!” za każdym razem, gdy pojawiała się na ekranie. Występowała gościnnie w każdym sezonie, oprócz szóstego, gdzie tylko użyczyła głosu. Julie (Lauren Tom) to była dziewczyna Rossa, z którą zaczął chodzić od końca pierwszego sezonu. Rzucił ją, gdy dowiedział się o tym, że Rachel też do niego coś czuje. Występowała w 1. i 2. sezonie. Michael „Mike” Hannigan (Paul Rudd) to niepraktykujący prawnik, pianista i drugi mąż Phoebe. Pojawił się w 9. i 10. sezonie. Richard Burke (Tom Selleck) to były, rozwiedziony partner Moniki, starszy od niej o 21 lat. Zerwali, gdyż on nie chciał mieć trzeciego dziecka. Później chciał mieć dzieci i oświadczyć się Monice, ale ostatecznie wycofał się po rozmowie z Chandlerem, który też miał taki plan. Pojawiał się od połowy 2. do końca 6. sezonu. Postacie epizodyczne Serial zasłynął wyjątkowo dużą liczbą słynnych osób, które pojawiały się tu w rolach cameo. Oprócz zawodowych aktorów w serialu wystąpili m.in.: Chris Isaak, Chrissie Hynde, Ian Thorpe, Jay Leno, Kyle Gass, Donny Osmond, Ralph Lauren, Richard Branson, Sarah Ferguson, Elle Macpherson, Trudie Styler. Fabuła Sezon 1 (1994–1995) Phoebe, Monica, Chandler, Joey i Ross spotykają się w kawiarni Central Perk. Joey i Chandler są współlokatorami, którzy mieszkają naprzeciwko Moniki, Phoebe mieszka z babcią, a Ross mieszka sam. Rachel, przyjaciółka Moniki ze szkoły średniej, wchodzi do Central Perk w sukni ślubnej zaraz po tym, jak uciekła sprzed ołtarza. Wprowadza się do Moniki i dostaje pracę jako kelnerka w Central Perk. Ross rozwodzi się z żoną, Carol, która uświadamia sobie, że jest lesbijką. Carol jest w ciąży z Rossem. Rodzi syna – Bena, którego wychowuje ze swoją kochanką Susan. Ross był zakochany w Rachel w szkole średniej i ciągle coś do niej czuje. Stara się z nią umówić, ale Chandler i Joey zniechęcają go. W urodziny Rachel Ross wyjeżdża do Chin, a Rachel dostaje od niego w prezencie biżuterię ze sklepu z antykami. Chandler przypadkiem wyjawia Rachel, że Ross ją kocha, więc Rachel jedzie na lotnisko w dzień jego powrotu, by go przywitać. Z samolotu wychodzi on jednak z inną kobietą, Julie. Sezon 2 (1995–1996) Rachel nie przepada za Julie, nową dziewczyną Rossa. Pewnego wieczora po wypiciu zbyt dużej ilości wina Rachel zostawia Rossowi wiadomość, że z nimi już wszystko skończone, która wprawia Rossa w zakłopotanie. Wkrótce para całuje się, a Ross musi wybrać pomiędzy Rachel a Julie, więc tworzy listę „za” i „przeciw” dla obydwu dziewczyn. Wybiera Rachel i zrywa z Julie, ale niestety Rachel znajduje listę i odrzuca go. Wszystko zmienia się po obejrzeniu filmu z przygotowań do balu maturalnego Rachel i Moniki, kiedy Rachel nie ma z kim pójść na bal, więc Ross postanawia z nią iść, ale gdy w garniturze schodzi ze schodów widzi jak Rachel wychodzi na bal z chłopakiem, który się spóźnił. Rachel, doceniając gest Rossa, całuje go. Po pocałunku Ross i Rachel są razem. Joey dostaje swoją życiową rolę w operze mydlanej Dni naszego życia jako dr Drake Ramoray. Zarabia na tyle dużo, że stać go na własne mieszkanie. Po wyprowadzce Joeya Chandler znajduje nowego współlokatora, Eddiego, który okazuje się wariatem. Joey udziela wywiadu, w którym twierdzi, że sam jest autorem wielu swoich serialowych kwestii, co rozwściecza scenarzystę, i wkrótce jego postać zostaje uśmiercona spadając do szybu windy. Tym samym Joey traci rolę w serialu, z powrotem wprowadza się do Chandlera i pomaga mu pozbyć się Eddiego. Szukając swego biologicznego ojca, Phoebe odkrywa, że ma przyrodniego brata Franka Juniora. Chłopakiem Moniki zostaje dr Richard Burke (Tom Selleck), starszy od niej o 21 lat okulista, przyjaciel jej rodziców. Monika zrywa z nim, kiedy Richard mówi, że nie chce mieć dzieci. Kiedy Chandler spotyka się z kobietą poznaną przez internet, okazuje się, że jest nią jego była dziewczyna, Janice. Sezon 3 (1996–1997) Rachel rzuca pracę w kawiarni i dostaje nową w sieci sklepów odzieżowych Bloomingdale's. Rachel, podczas kłótni z Rossem, który jest zazdrosny o jej kolegę z pracy, sugeruje, aby zrobili sobie przerwę. Ross po kłótni dzwoni do Rachel aby ją przeprosić okazuje się jednak, że jest u niej Mark. W rozpaczy i pod wpływem alkoholu, Ross spędza noc ze spotkaną w barze kobietą. Nazajutrz chce wrócić do Rachel, nie mówiąc jej o niczym. Ta jednak dowiaduje się o zdradzie i ostatecznie zrywają. Joey kupuje kurczaczka i kaczuszkę. Phoebe odnajduje kobietę, która znała jej rodziców i zaprasza przyjaciół do domku na plaży, by się z nią spotkać. Rachel jest zazdrosna o nową dziewczynę Rossa, Bonnie, która niespodziewanie pojawia się na plaży, i namawia ją, by zgoliła głowę na łyso, jak kiedyś. Ross i Rachel kłócą się o to i oboje czują, że coś nadal między nimi jest. Ross musi wybrać jedną z dziewczyn. Sezon 4 (1997–1998) Ross postanawia wrócić do Rachel i zerwać z Bonnie, ale dochodzi do kłótni o to, kto ponosi winę za wcześniejszy rozpad związku i znów ze sobą zrywają. Phoebe dowiaduje się, że kobieta, którą poznała na plaży, to jej biologiczna matka. Okazuje się, że jej siostra-bliźniaczka Ursula już dawno o tym wiedziała. Phoebe zgadza się urodzić dzieci swojego brata i jego żony Alice i zachodzi w ciążę z trojaczkami. Chandlerowi podoba się nowa dziewczyna Joeya, Kathy, która też zakochuje się w Chandlerze. Po udowodnieniu przyjacielowi, ile dla niego znaczy, dostaje aprobatę dla swojej relacji z Kathy. Kiedy okazuje się, że dziewczyna zdradza Chandlera, zrywają ze sobą. Po przegranym zakładzie Monica i Rachel zamieniają się mieszkaniami z Joeyem i Chandlerem. Dziewczyny nienawidzą nowego mieszkania i po pewnym czasie podstępem zamieniają się ponownie. Ross oświadcza się swojej nowej dziewczynie, Brytyjce Emily. Wszyscy przyjaciele oprócz Phoebe, która jest w zaawansowanej ciąży, jadą do Londynu na ślub Rossa z Emily. Monica wpada w depresję, ponieważ nie ma partnera oraz jeden z gości weselnych uznał, że jest matką Rossa. Chandler tak ją pociesza, że ostatecznie lądują w łóżku. Rachel zdaje sobie sprawę, że kocha Rossa i chce mu to powiedzieć, ale gdy widzi go z Emily, postanawia nie psuć im ślubu. Podczas przysięgi Ross wypowiada imię Rachel zamiast Emily. Sezon 5 (1998–1999) Pomimo błędu Rossa podczas przysięgi dochodzi do ślubu, ale Emily wkrótce ucieka. Przyjaciele wracają do Nowego Jorku. Emily dzwoni do Rossa i obiecuje z nim zostać pod warunkiem, że zerwie on kontakt z Rachel. Ross zgadza się, ale ponieważ Emily stawia mu kolejne warunki, dochodzi do rozwodu. Ross wprowadza się do kamienicy po drugiej stronie ulicy od mieszkania Moniki i Rachel. Phoebe rodzi trojaczki Franka i Alice. Chandler i Monica w sekrecie kontynuują swój związek, ale ostatecznie wszyscy przyjaciele poznają tajemnicę. Rachel dostaje pracę w domu mody Ralpha Laurena. Joey otrzymuje główną rolę w filmie i jedzie na nagrania do Las Vegas, gdzie okazuje się, że produkcja upadła, ale nie mówi o tym przyjaciołom, którzy jadą tam, by się z nim spotkać. Po pijaku Ross i Rachel biorą ślub. Sezon 6 (1999–2000) Ross i Rachel postanawiają anulować ślub, ale ponieważ Ross nie chce mieć za sobą trzech rozwodów, w tajemnicy przed Rachel nie dopełnia formalności i ich małżeństwo nadal jest ważne. Gdy Rachel dowiaduje się prawdy, zmusza Rossa do rozwodu. Ross dostaje pracę jako wykładowca paleontologii na Uniwersytecie Nowojorskim. Umawia się z siostrą Rachel, a później spotyka się ze swoją studentką, Elizabeth. Chandler i Monica zamieszkują razem, a Rachel wyprowadza się do Phoebe. Joey ma nową współlokatorkę Janine, z którą zaczyna się spotykać, ale gdy okazuje się, że Janine nie lubi Chandlera i Moniki, Joey z nią zrywa. Joey zaczyna pracę jako kelner w kawiarni Central Perk, a potem dostaje pierwszoplanową rolę w serialu Mac and Cheese, który później zostaje zdjęty z anteny. W mieszkaniu Phoebe i Rachel wybucha pożar i na czas remontu Rachel wprowadza się do Chandlera i Moniki, a Phoebe do Joeya, ale niedługo potem się zamieniają. Chandler chce oświadczyć się Monice, ale nim udaje mu się to zrobić, Monica spotyka przypadkiem swojego byłego chłopaka, Richarda, który w późniejszym czasie wyznaje jej miłość i mówi o wspólnej przyszłości, dzieciach i małżeństwie. Kiedy Chandler dowiaduje się o wyznaniach Richarda idzie do niego i oznajmia mu, że to on chce się oświadczyć Monice. Ostatecznie Monica odrzuca wizję przyszłości z Richardem i oświadcza się Chandlerowi. Sezon 7 (2000–2001) Monica i Chandler planują ślub. Rachel dostaje awans i zatrudnia asystenta, z którym zaczyna się spotykać, ale później zrywają ze sobą ze względu na to, że Tag jest zbyt młody. Mieszkanie Phoebe jest już po remoncie, ale Rachel zostaje z Joeyem, który powraca do dawnej roli w serialu Dni naszego życia. Noc przed ślubem Chandler znika. Pod jego nieobecność Phoebe znajduje test ciążowy o wyniku pozytywnym i dochodzi do wniosku, że Monica jest w ciąży. Phoebe i Ross znajdują Chandlera w jego biurze i namawiają go do powrotu, ale ten, słysząc o ciąży Moniki, znowu znika. Wraca, gdy uświadamia sobie, że poradzi sobie z dzieckiem. Chandler i Monica biorą ślub. Kiedy Chandler wspomina o dziecku, okazuje się, że test ciążowy nie był jej. Sezon 8 (2001–2002) Rachel dowiaduje się, że jest w ciąży, jednak nie chce powiedzieć, kim jest ojciec. Po czerwonym swetrze wszyscy dowiadują się, że ojcem jest Ross. Rachel potwierdza, że jest w ciąży z Rossem, ponieważ spali ze sobą miesiąc przed ślubem Chandlera i Moniki. Postanawiają razem wychowywać dziecko, ale nie są parą. Ross poznaje na ślubie nową dziewczynę, Monę, która później zrywa z nim, gdy Rachel wprowadza się do Rossa, aby ten mógł jej pomagać podczas ciąży i po porodzie. Joey zakochuje się w Rachel, ale ona nie odwzajemnia jego uczuć. Kiedy Rachel zaczyna rodzić w szpitalu, matka Rossa daje mu pierścionek zaręczynowy, który ma wręczyć Rachel. Ross wkłada go do kieszeni kurtki, ale nie chce się oświadczać. Po porodzie Rachel Joey znajduje pierścionek, który wypadł z kurtki. Gdy klęka by go podnieść, Rachel, myśląc, że Joey się jej oświadcza, odpowiada „tak”. Monica i Chandler postanawiają mieć dziecko. Sezon 9 (2002–2003) Rachel dowiaduje się, że Joey wcale nie chciał się jej oświadczyć. Po wielu nieporozumieniach z Rossem Rachel wraz z córeczką przeprowadza się do mieszkania Joeya. Firma Chandlera oddelegowuje go do oddziału w Oklahomie, jednak po pewnym czasie rzuca pracę i rozpoczyna nową w firmie reklamowej. Gdy okazuje się, że Chandler i Monica nie mogą mieć dziecka, decydują się na adopcję. Phoebe po raz pierwszy angażuje się w dłuższy związek. Jej chłopak, Mike, wprowadza się do niej, ale gdy jej mówi, że nie chce już nigdy się żenić, rozstają się. Rachel zakochuje się w Joeyu, ale on w tym czasie spotyka się z Charlie, koleżanką z pracy Rossa. Przyjaciele wyjeżdżają na Barbados, gdzie odbywa się konferencja naukowa, w której uczestniczy Ross. Phoebe jedzie tam ze swym dawnym chłopakiem Davidem, ale gdy Monica dowiaduje się, że Phoebe gotowa jest przyjąć oświadczyny Davida, choć nadal kocha Mike’a, namawia Mike’a, by ten wrócił do Phoebe. Gdy Mike oświadcza się Phoebe, ta odrzuca jego propozycję, ale wiedząc, że ich związek ma przyszłość, ponownie zostają parą. Joey i Charlie rozstają się, ponieważ Charlie z wzajemnością zakochuje się w Rossie. Gdy Joey dowiaduje się o uczuciach Rachel, całuje ją. Sezon 10 (2003–2004) Związek Joeya i Rachel nie trwa długo, a Charlie wraca do swojego poprzedniego chłopaka. Mike i Phoebe biorą ślub. Chandler i Monica starają się o adopcję dziecka młodej kobiety w ciąży, Eriki, i kupują dom na przedmieściach. Erica rodzi bliźniaki: chłopca i dziewczynkę. Rachel przyjmuje ofertę pracy w Paryżu. Na swym pożegnalnym przyjęciu żegna się z każdym z przyjaciół poza Rossem. Gdy tłumaczy mu później, że było to dla niej za trudne, zbliżają się do siebie i w efekcie spędzają razem noc. Po tym jak Rachel wyrusza w podróż, Ross zdaje sobie sprawę, że ją kocha. Na lotnisku wyznaje jej miłość, ale zostaje odrzucony. W domu Ross znajduje na automatycznej sekretarce wiadomość, w której Rachel wyznaje mu, że go kocha, i próbuje wydostać się z samolotu. Kiedy Ross odwraca się, za nim stoi Rachel, zostają razem. Historia kończy się wyprowadzką Chandlera i Moniki. Przyjaciele spotykają się ostatni raz w Central Perk's na filiżance kawy. Lista odcinków Produkcja Serial został stworzony w 1993 r. przez Martę Kauffman i Davida Crane’a, do produkcji dołączył później Kevin S. Bright (Warner Bros.). Skierowany był do młodych ludzi, którzy na początku lat 90. identyfikowali się ze stylem nowoczesnej niezależności. Po wielu zmianach tytułu (Across the Hall, Six of One, Once Upon a Time in the West Village, Insomnia Café, Friends Like Us) serial zadebiutował na antenie amerykańskiej stacji NBC 22 września 1994 r. Po zakończeniu emisji w 2004 r. powstał spin-off Joey. Wielu fanów krytykowało NBC za stworzenie serialu o jednej z postaci Przyjaciół, co odbiło się w oglądalności, która wyraźnie spadała. Pierwszy odcinek zgromadził 18,6 milionów widzów, podczas gdy ostatni tylko 4 miliony. Czterdzieści sześć odcinków zostało nakręconych, ale tylko trzydzieści osiem zostało wyemitowanych w Stanach Zjednoczonych. Jego nadawanie zakończono 15 maja 2006 roku. Ważniejsze nagrody American Comedy Awards 2000 (1 nagroda): 2000: Lisa Kudrow – najśmieszniejsza aktorka drugoplanowa w serialu Nagroda BAFTA (1 nagroda): 1998: najlepszy zagraniczny program telewizyjny Nagroda Emmy (6 nagród): 1996: Michael Lembeck – najlepszy reżyser serialu komediowego (odc. The One After The Superbowl) 1998: Lisa Kudrow – najlepsza aktorka drugoplanowa w serialu komediowym 2000: Bruce Willis – najlepszy aktor gościnny w serialu komediowym 2002: najlepszy serial komediowy 2002: Jennifer Aniston – najlepsza aktorka w serialu komediowym 2003: Christina Applegate – najlepsza aktorka gościnna w serialu komediowym Złoty Glob (1 nagroda): 2003: Jennifer Aniston – najlepsza aktorka w serialu komediowym lub musicalu People's Choice Award (6 nagród): 1995: ulubiony nowy serial komediowy 2000-2004: ulubiony serial komediowy Nagroda Satelita (1 nagroda): 2001: Lisa Kudrow – najlepsza aktorka w serialu komediowym lub musicalu Nagroda Gildii Aktorów Filmowych (2 nagrody): 1996: najlepszy zespół aktorów w serialu komediowym 2000: Lisa Kudrow – najlepsza aktorka w serialu komediowym Zobacz też Joey Przypisy Linki zewnętrzne Amerykańskie telewizyjne seriale komediowe Seriale telewizyjne emitowane od 1994 Seriale telewizyjne zakończone w 2004 Filmy kręcone w Nowym Jorku Programy telewizji NBC Seriale wytwórni Warner Bros. Television Studios

116958

https://pl.wikipedia.org/wiki/Lady%20Pank

Lady Pank

Lady Pank – polski zespół muzyczny założony w 1981 we Wrocławiu przez Jana Borysewicza i Andrzeja Mogielnickiego. Pierwszy oficjalny koncert pod szyldem Lady Pank zagrali 14 sierpnia 1982 w Warszawie z okazji otwarcia studenckiego klubu Park, wystąpili w składzie: Jan Borysewicz – wokal i gitara; Edmund Stasiak – gitara; Paweł Mielczarek – gitara basowa; Andrzej Polak – perkusja. Od tamtej pory skład zespołu wielokrotnie ulegał zmianie, a grupa wydała ponad 20 płyt studyjnych i wylansowała liczne przeboje, m.in. „Tańcz, głupia, tańcz”, „Kryzysowa narzeczona”, „Mniej niż zero”, „Fabryka małp”, „Wciąż bardziej obcy”, „Zostawcie Titanica” i „Zawsze tam, gdzie ty”. Za sprzedaż albumów uzyskali dwie platynowe płyty i sześć złotych. Lady Pank pozostaje jednym z najpopularniejszych zespołów muzycznych w historii polskiego rocka. Historia Początki (1981–1982) Zespół Lady Pank został założony pod koniec 1981, tuż po odejściu z Budki Suflera Jana Borysewicza i Andrzeja Mogielnickiego. Pierwszy utwór – „Mała Lady Punk” – Borysewicz nagrał z basistą Wojciechem Bruślikiem i perkusistą Andrzejem Dylewskim w grudniu 1981 w krakowskim studio Teatru STU podczas sesji nagraniowej do płyty Układy Izabeli Trojanowskiej. W tym czasie zespół nie miał jeszcze ustalonego stałego składu, rozmyślał także nad swoją nazwą – wśród propozycji padł „Żuzel”, ostatecznie zdecydowali się na „Lady Pank”, która została zaczerpnięta z tytułu ich pierwszej piosenki. W marcu 1982 Borysewicz, Bruślik i Dylewski odbyli pierwsze wspólne próby. Pod koniec kwietnia wystąpili z Tadeuszem Nalepą na Rawa Blues Festival w Katowicach, w tym czasie współpracowali też z Izabelą Trojanowską, towarzysząc jej na koncertach w charakterze akompaniatorów. Borysewicz po jednym z koncertów we Wrocławiu zaproponował współpracę Andrzejowi Polakowi i Pawłowi Mielczarkowi, poza tym do zespołu dołączył Edmund Stasiak. W tym składzie zrealizowali nagrania w krakowskim studio Teatru STU. Wsparci finansowo przez Stanisława Cejrowskiego z Polskiego Stowarzyszenia Jazzowego nagrali instrumentalne wersje utworów: „Minus 10 w Rio”, „Tańcz, głupia, tańcz”, „Vademecum skauta” i „Mniej niż zero”, do których wkrótce ścieżki wokalne dograł, zaproszony do zespołu przez Mogielnickiego, Janusz Panasewicz. Po ukończeniu zasadniczej służby wojskowej został głównym wokalistą grupy. W sierpniu 1982 w warszawskim klubie Park zaliczyli pierwszy oficjalny występ jako zespół, zagrali w składzie – Borysewicz, Stasiak, Mielczarek i Polak. W tej konfiguracji zagrali łącznie pięć koncertów; jeszcze przed występem w Parku zagrali na Rock Arenie w Poznaniu, później dali koncert w Świnoujściu i w warszawskim klubie Akcent, a ostatni koncert w tym składzie zagrali w Jaśle. Do grupy dołączył Wojciech Kwapisz w charakterze menedżera. Wkrótce w stolicy założono pierwszy fanklub zespołu pod nazwą „Kilimandżaro”, inspirowaną kolejną piosenką z repertuaru zespołu – „Moje Kilimandżaro”. W tym czasie muzycy wydali pierwszy singel – „Mała Lady Punk” / „Minus 10 w Rio”, a obie piosenki dotarły do pierwszego miejsca na Radiowej liście przebojów Programu I. Po odejściu Polaka i Mielczarka z zespołu Borysewicz zaproponował współpracę kolejnym muzykom, wśród nich byli basista Mieczysław Jurecki i perkusista Wojciech Morawski. Ostatecznie do Borysewicza, Panasewicza i Stasiaka dołączyli basista Paweł Mścisławski i perkusista Jarosław Szlagowski, którzy odeszli z Oddziału Zamkniętego. Jesienią 1982 występem w Kaliszu rozpoczęli koncerty w nowym składzie. W grudniu wystąpili na festiwalu Zderzenia rockowe w Katowicach. W tym okresie ich muzyka jednoznacznie oscylowała wokół rozwijającego się wówczas stylu New Wave (Nowa fala). Największa popularność (1983–1985) Szczyt popularności Lady Pank przypadł na rok 1983. Zespół zagrał wtedy mnóstwo koncertów – ich liczbę szacuje się między 200 a 400. Muzycy wystąpili także m.in.: na Rock Arenie w Poznaniu, na koncercie podczas 20. Krajowego Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu oraz na festiwalu Rock na Wyspie we Wrocławiu. Ponadto wystąpili w filmie Pawła Karpińskiego To tylko rock (1984). W marcu rozpoczęli nagrania debiutanckiej płyty, poprzedzone dwutygodniowymi próbami. Album, zatytułowany po prostu Lady Pank, ukazał się w czerwcu 1983 nakładem Tonpressu. Płyta była zbliżona brzmieniowo do popularnej wówczas grupy The Police, a piosenki z albumu stały się radiowymi przebojami; sześć z nich – „Kryzysowa narzeczona”, „Mniej niż zero”, „Moje Kilimandżaro”, „Wciąż bardziej obcy”, „Zamki na piasku” i „Fabryka małp” – dotarło do pierwszego miejsca na Liście przebojów Programu Trzeciego. W listopadzie muzycy zagrali galowy koncert w Hali Gwardii w Warszawie, który to spektakl zarejestrowała Telewizja Polska. Wówczas konkurowali głównie z Republiką, ale też z innymi grupami rockowymi, m.in. Perfectem, Oddziałem Zamkniętym, Lombardem, Bajmem czy Maanamem. Zdobyli uznanie także w ogólnopolskich plebiscytach podsumowujących rok 1983 w muzyce – w konkursie magazynu „Non Stop” zwyciężyli w kategoriach: „zespół wokalno-instrumentalny” i „przebój roku” (za „Mniej niż zero”), a Borysewicz został uznany najlepszym autorem tekstów, kompozytorem, wokalistą i instrumentalistą, poza tym wygrali głosowanie na zespół roku, organizowane przez tygodnik „Razem”, a muzycy Lady Pank triumfowali w kategoriach: gitarzysta, basista i perkusista. 1 kwietnia 1984 wystąpili w Sali Kongresowej z okazji 100. wydania Listy przebojów Programu Trzeciego. W tym samym roku wystąpili na Rock Arenie w Poznaniu i na festiwalu Rock nad Bałtykiem, a na 21. KFPP w Opolu zaprezentowali m.in. premierowy utwór „To jest tylko rock and roll”. W tym czasie znane stały się liczne zabawy w hotelach organizowane przez Borysewicza. Latem nakładem Savitoru wydali album pt. Ohyda, który nagrywali jeszcze w 1983. Na listach przebojów znalazły się utwory, m.in.: „Zabij to”, „A to ohyda” czy „Tango stulecia”. W ramach promocji płyty nakręcili z reżyserem Jerzym Fedakiem telewizyjny program fabularyzowany pt. Blady pank to ohyda, podczas którego zaprezentowali swoje piosenki. Program został wyemitowany premierowo przez katowicki oddział TVP. Oprócz tego, na prośbę Marii Koterbskiej, która wówczas obchodziła swoje 60. urodziny, nagrali swoją interpretację jej „Augustowskich nocy”, którą następnie wydali na singlu; piosenka dotarła do szóstego miejsca Listy przebojów Programu Trzeciego. Poza tym dla żartu wykonali cover „Białej flagi” Republiki. Wówczas zaczęła tworzyć się rywalizacja Lady Pank z Republiką, zorganizowana przez fanów obu grup. Sami muzycy znali się prywatnie i nie wywoływali konfliktów, co później przypieczętowano tekstami Grzegorza Ciechowskiego do albumu pt. Tacy sami. Ponadto w 1984 dużo koncertowali po Polsce. 23 listopada na koncercie w Katowicach odebrali złote płyty za albumy Lady Pank i Ohydę; pierwszy sprzedał się w nakładzie 220 tys. oficjalnych sztuk, a drugi – 150 tys. egzemplarzy. W tym czasie trójmiejska firma Karolina we współpracy z Polskim Stowarzyszeniem Jazzowym wydała kasetę pt. Live, zawierającą zapis filmowy koncertu Lady Pank w Hali Gwardii w 1983. Poza tym drugi rok z rzędu triumfowali w plebiscycie magazynu „Non Stop”, wygrywając w kategorii „zespół wokalno-instrumentalny”. Również w 1984 premierę miał pierwszy odcinek serialu TVP O dwóch takich, co ukradli księżyc, do którego Borysewicz, wspomagany wokalnie przez Panasewicza, nagrał muzykę. Na początku 1985 nagrali piosenkę „Sztuka latania”, z którą dotarli do pierwszego miejsca Listy przebojów Programu Trzeciego i która – obok piosenki „Banalna rzecz – C’est la vie” – ukazała się na składance utworów różnych wykonawców, także zatytułowanej Sztuka latania. W tym czasie nagrali także utwór „Raport z N.”, poza tym pracowali nad anglojęzycznymi wersjami swoich przebojów, które przygotowali z myślą o koncertach za granicą. Próba kariery za granicą (1985–1986) Efektem sesji nagraniowej był album pt. Drop Everything, będący anglojęzycznym wydaniem ich debiutu z 1983, nad którym pracowali z tłumaczem, Tomem Wachtelem. Po zaprezentowaniu płyty przez promotora Grzegorza Kuczyńskiego na targach muzycznych „Midem” w Cannes zespołowi zaproponowano wydanie płyty w Stanach Zjednoczonych. W marcu muzycy wyjechali do USA, gdzie odbyli trzytygodniową trasę promocyjną obejmującą kilka koncertów (m.in. dwa w Los Angeles) oraz serię wywiadów, a także występ w programie American Bandstand. Wydaną na amerykańskim rynku płytę promowali singlem „Minus Zero”, do którego zrealizowali teledysk w reż. Zbigniewa Rybczyńskiego. O ich pobycie w USA pisała amerykańska prasa, m.in. „Newsweek” i „The Washington Post”. W tym okresie odrzucili propozycję wspólnej trasy koncertowej z Madonną, uznając jej repertuar za „zbyt popowy” w porównaniu z ich muzyką. Po powrocie do Polski wylansowali kolejny przebój: „Someone’s Round the Corner”, z którym dotarli do pierwszego miejsca na Liście przebojów Programu Trzeciego. Jeszcze w pierwszej połowie 1985 wystąpili na Rock Arenie w Poznaniu oraz podczas koncertu „Mikrofon i Ekran” w ramach 22. KFPP w Opolu, gdzie zagrali numery „Raport z N.” i „Czas na mały blues”. W drugiej połowie roku, w ramach promocji za granicą, zagrali koncert w Camden Palace w Londynie, a także wystąpili na festiwalu Ruisrock w Finlandii oraz na 7. Festiwalu Młodzieży i Studentów w Moskwie. Po powrocie do Polski z zespołu odszedł Jarosław Szlagowski, który przeszedł do Maanamu. W sierpniu wystąpili gościnnie na festiwalu w Sopocie, gdzie po raz pierwszy zagrali z perkusistą Andrzejem Dylewskim, który wcześniej wziął udział w nagraniu debiutanckiego utworu zespołu – „Mała Lady Punk”. Ponadto w roli saksofonisty jako muzyk towarzyszący pojawił się Wojciech Szczęch znany z występów w grupie Jan Kowalski. Na festiwalu wykonali 15 piosenek, w tym premierowy utwór „On Top”; występ był nagrywany przez telewizję, a film traktowany był przez muzyków jako wizytówka ich zespołu za granicą. Latem wydali singel z piosenkami „Raport z N.” / „Rysunkowa postać”; druga piosenka została ich kolejnym przebojem z pierwszego miejsca na liście Listy przebojów Programu Trzeciego. We wrześniu zagrali na festiwalu Pożegnanie lata z Jarmarkiem na Stadionie Dziesięciolecia w Warszawie. W październiku 1985 występami w Sali Kongresowej w Warszawie zinaugurowali serię spektakli muzycznych pt. „Jacek i Placek, czyli Lady Pank w poszukiwaniu krainy leniuchów”, inspirowanych materiałem napisanym przez Borysewicza i Panasewicza do serialu animowanego O dwóch takich, co ukradli księżyc. W grudniu 1985 rozpoczęli nagrania nowego albumu. Pod koniec roku wydali świąteczny utwór „Gwiazdkowe dzieci”. W 1986 wydali singel „Sly” / „This Is Only Rock’n’Roll”, którym zamknęli rozdział anglojęzycznych nagrań Lady Pank. Poza tym planowali nagranie drugiej anglojęzycznej płyty z myślą o kontynuowaniu kariery za granicą, jednak zrezygnowali z tego pomysłu. Muzycy ostatecznie porzucili dalsze próby robienia kariery w USA, głównie z powodu słabej znajomości języka angielskiego i niezadowolenia ze zbyt dużej ingerencji w wizerunek i twórczość zespołu. Efektem znaczącej ingerencji w twórczość grupy był m.in. całkowicie napisany i skomponowany przez Phila Garlanda utwór „Sly” odbiegający stylistycznie od dotychczasowych dokonań zespołu. 30 marca 1986 wystąpili z utworem „Minus Zero” na Tokio Music Festival, na którym odebrali wyróżnienie za wykonanie, a Borysewicz otrzymał także nagrodę dla najlepszego kompozytora. Kryzys grupy (1986–1987) Wiosną 1986 muzycy zagrali kolejną serię koncertów po Polsce, w tym czasie zaczęli odczuwać mniejszy popyt na swoje występy ze strony publiczności, co objawiało się m.in. wolniejszą sprzedażą puli biletów. Jednocześnie w zespole narastał konflikt między Kwapiszem a Mogielnickim, który nasilił się w maju podczas pobytu Lady Pank w Chociebużu, gdzie wystąpili na Spotkaniach Przyjaźni Młodzieży NRD i Polski. Również w 1986 wydali pierwszy album zawierający ścieżkę dźwiękową O dwóch takich, co ukradli księżyc. 1 czerwca 1986 podczas koncertu z okazji Dnia Dziecka na Stadionie Olimpijskim we Wrocławiu pijany Borysewicz obnażył przyrodzenie przed publicznością oraz zwyzywał ze sceny zaczepiających go widzów. Wydarzenie wywołało ogólnopolski skandal, a działalność Lady Pank na mocy decyzji Ministerstwa Kultury i Sztuki została zawieszona. Jednocześnie współpracę z zespołem zakończył Andrzej Mogielnicki, który nieprzychylnie wypowiedział się w mediach o wybryku Borysewicza. Zupełnie przypadkowo okładka albumu LP3 – nigdy za wiele rokendrola! (autorstwa Mścisławskiego), którego promocja przypadła na czerwiec 1986, przedstawiała ludzika z zsuniętymi spodniami, co podsyciło negatywną atmosferę w mediach panującą wokół zespołu i Jana Borysewicza. O skandalu we Wrocławiu powstał krótkometrażowy film dokumentalny pt. Mniej niż zero (reż. Andrzej Titkow). Album LP3 – nigdy za wiele rokendrola! był promowany tylko jednym singlem – „Osobno”, który dotarł do piątego miejsca Listy przebojów Programu Trzeciego. Teledysk do tego utworu dotarł do czwartego miejsca Telewizyjnej Listy Przebojów. Płyta spotkała się z chłodnym odbiorem ze strony dziennikarzy. W corocznym plebiscycie magazynu „Non Stop” zespół triumfował w niechlubnej kategorii „rozczarowanie muzyczne”, lecz jednocześnie zajął drugie miejsce w kategorii „grupa roku”. Zmiana kierunku muzycznego (1987–1989) Z początkiem 1987 zespół powrócił do działalności scenicznej, ale już bez Dylewskiego, który wyemigrował do USA; rolę perkusisty Lady Pank przejął Wiesław Gola. Skład poszerzył się również o grającego na instrumentach klawiszowych Jerzego Suchockiego. Zespół pierwsze koncerty po powrocie zagrał 21 stycznia w Ursusie, a następny – cztery dni później w Domu Muzyki i Tańca w Zabrzu, następnie wyruszył w trasę po całej Polsce. Po odejściu Mogielnickiego teksty piosenek dla zespołu zaczęli pisać Zbigniew Hołdys, Grzegorz Ciechowski, Marek Dutkiewicz i Jacek Skubikowski. Poza tym w tym czasie Wojciech Kwapisz zakończył współpracę menedżerską z zespołem, a nowym agentem Lady Pank został Andrzej Staszak. Za jego namową Borysewicz latem 1987 napisał utwór „Stanie się cud” z myślą o wykonywaniu go podczas koncertów charytatywnych. W nagraniu piosenki brali udział także muzycy z zespołów: TSA, Kombi i Lombard, a gotowy utwór wykonywali na koncertach dobroczynnych pod hasłem „Nasz Wspólny Świat”, z których dochód przekazali na rzecz fundacji „Fundusz Solidarności”, wspierającej mieszkańców krajów Trzeciego Świata. Piosenka dotarła do pierwszego miejsca na Liście przebojów Programu Trzeciego. Jeszcze w 1987 wylansowali kolejne przeboje – „To, co mam” i „Tacy sami”, które dotarły do kolejno: pierwszego i drugiego miejsca na Liście przebojów Programu Trzeciego. Utwory te zwiastowały nowy kierunek muzyczny zespołu oparty na cięższej sekcji rytmicznej i dominującej roli instrumentów klawiszowych. Pod koniec roku zostali okrzyknięci zespołem roku w corocznych plebiscytach tygodników „Zarzewie” i „Non Stop”. Na początku 1988 odbyli kolejną trasę koncertową po Polsce. Wiosną zaprezentowali kilka nowych piosenek, w tym „Zostawcie Titanica”, która stała się kolejnym hitem w ich repertuarze i dotarła do pierwszego miejsca na Liście przebojów Programu Trzeciego, a także „John Belushi” i „Ratuj tylko mnie”, które spotkały się już z mniejszym zainteresowaniem ze strony słuchaczy. W tym czasie zakończyli współpracę z Andrzejem Staszakiem, a ich nowym agentem został Krzysztof Zakreta. Latem wyruszyli do USA, gdzie zagrali serię koncertów, wystąpili m.in. na festiwalu Chicago’s Lakefront Polish Festival. W trakcie pobytu w Stanach doszło do podziału grupy – Borysewicz i Panasewicz występowali razem jako Lady Pank, a reszta muzyków jako The Mix. Po zakończeniu trasy z zespołu odeszli Edmund Stasiak, Paweł Mścisławski i Wiesław Gola. Edmund Stasiak założył zespół Emigranci, zaś Paweł Mścisławski i Wiesław Gola zakończyli ostatecznie swoje kariery muzyczne. Jesienią 1988 nakładem amerykańskiej firmy KZ Electronic wydali czwarty album studyjny Lady Pank pt. Tacy sami, który był ich pierwszym wydawnictwem wydanym na CD. Na płycie umieścili m.in. singiel „Oglądamy film”, który dotarł do czwartego miejsca na Liście przebojów Programu Trzeciego. W corocznym podsumowaniu magazynu „Non Stop” zajęli pierwsze miejsce w kategorii zespół roku. W tym samym roku Borysewicz – pod kryptonimem Jan Bo – wydał swój pierwszy, solowy album pt. Królowa ciszy, na którym umieścił autorskie kolędy i pastorałki. Zmiany personalne i zawieszenie działalności (1989–1991) W marcu 1989 Borysewicz i Panasewicz powrócili z amerykańskiej trasy do Polski. Wiosną wydali drugi album ze ścieżką dźwiękową do O dwóch takich, co ukradli księżyc, nad którym pracowali z Jackiem Cyganem. Wkrótce do ich zespołu ponownie dołączył Jarosław Szlagowski, zajmując miejsce Wiesława Goli. Do grupy dołączył też Kostek Joriadis. Podczas koncertów w Czechosłowacji zespół wspomagał basista Bogdan Kowalewski, a tuż przed wyjazdem Lady Pank na koncerty w ZSRR jego miejsce zajął Robert Jaszewski. W 1990 do Borysewicza, Panasewicza i Szlagowskiego ponownie dołączył Bogdan Kowalewski, z którym zagrali kilka koncertów na Ukrainie. Kilka miesięcy później jego miejsce w Lady Pank zajął Piotr Urbanek. Niedługo potem zespół wypromował kolejny przebój – balladę „Zawsze tam, gdzie ty”, która dała tytuł kolejnemu albumowi i zadecydowała o jego popularności. Album Zawsze tam gdzie ty, nagrywany wiosną 1990, brzmiał zdecydowanie ciężej niż poprzednie płyty zespołu. Koncertowy program zespołu uzupełniał pierwszy przebój Borysewicza napisany jeszcze dla Budki Suflera, „Nie wierz nigdy kobiecie”. Również w 1990 wystąpili z recitalem w ramach koncertu Rock Opole na 27. KFPP w Opolu, odbyli kolejną trasę koncertową dla amerykańskiej Polonii oraz wydali maxi-singel „Gwiazdkowe dzieci” / „Gwiazda na wietrze”, który razem z Królową ciszy złożył się na reedycję tego albumu na CD nazwaną Jan Borysewicz – Pastorałki. W lipcu 1991 wystąpili z wiązanką swoich przebojów podczas Trzech Dekad Rocka w Polsce w Sopocie, po czym znów wylecieli do USA, gdzie wkrótce ponownie zawiesili działalność. W tym czasie media lansowały kolejne przeboje z albumu Zawsze tam, gdzie ty, m.in. „Co mnie to obchodzi” i „Niedokończoną ulicę”. W telewizji często emitowany był teledysk do utworu „Zawsze tam, gdzie ty”. Mimo że zespół nie funkcjonował, nadal cieszył się ogromną popularnością w mediach. Tego samego roku ukazała się pierwsza składanka grupy pt. The Best of Lady Pank. W 1992 Borysewicz powrócił do projektu Jan Bo, do którego rekrutował basistę Wojtka Pilichowskiego i perkusistę Wojciecha Morawskiego, a efektem ich współpracy była płyta pt. Wojna w mieście. W tym samym czasie Urbanek i Joriadis utworzyli zespół Human, Szlagowski powrócił do Oddziału Zamkniętego, zaś Panasewicz pozostawał w Chicago, gdzie okazyjnie koncertował z Ryszardem Sygitowiczem i grupą Wander Band. Wznowienie działalności (1994–1997) W 1993 Borysewicz pozostawał w USA, gdzie na jednym z koncertów gościnnie wystąpił z nim Panasewicz. Entuzjastyczna reakcja publiczności zachęciła obu do reaktywacji Lady Pank. W 1994 zespół wznowił działalność w nowym składzie: Jan Borysewicz, Janusz Panasewicz, Krzysztof Kieliszkiewicz, Kuba Jabłoński i Andrzej Łabędzki. W marcu i kwietniu nagrali materiał na pierwszy album w nowym składzie. W maju zagrali w warszawskim klubie Van Beethoven swój pierwszy koncert w nowym składzie, następnie wystąpili w Muzycznym Studiu Polskiego Radia, jednak zarejestrowany materiał z koncertu ukazał się dopiero w 2008 na albumie pt. Trójka Live!. Na przełomie wiosny i lata 1994 rozpoczęli trasę koncertową po Polsce, zagrali również m.in. na festiwalu „Rock Opole”. We wrześniu wydali album pt. Na Na, na którym Panasewicz zadebiutował w roli autora tekstów, pisząc słowa do piosenek „Młode orły” i „Rozbitkowie”. Największymi przebojami z albumu stały się utwory: „Na na” i „Na co komu dziś”, który dotarł do trzeciego miejsca na Liście przebojów Programu Trzeciego. W grudniu 1994, wspomagani przez Wojciecha Olszaka i Piotra Wolskiego, dali akustyczny koncert w studio Radia Łódź, który rok później udokumentował album pt. Mała wojna – akustycznie. Materiał ten został też zarejestrowany na potrzeby telewizji, jednak został premierowo wydany dopiero 22 lata później na płycie DVD z kolekcji Bez prądu. W 1995 dali cykl koncertów nadmorskich, poza tym wystąpili na festiwalach: Rockstock we Wrocławiu i Seven Festival w Węgorzewie, oraz wydali album kompilacyjny pt. Gold, na którym umieścili swoje największe przeboje oraz premierowy utwór „Zakrętka”, nagrany w trakcie sesji do płyty pt. Na na. Oprócz tego wsparli działania Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, grając podczas finałowego koncertu w katowickim Spodku, a także włączyli się w serię koncertów pod hasłem „Wojna z Trzema Schodami”, którymi zwrócili uwagę na architektoniczne i budowlane bariery, jakie w codziennym życiu napotykają osoby z niepełnosprawnością ruchową. W tym samym roku Borysewicz wydał kolejny album solowy pt. Moja wolność. W 1996 muzycy wystąpili z piosenką „Spotkanie z diabłem” na koncercie poświęconym Krzysztofowi Klenczonowi na 33. KFPP w Opolu. Niedługo później odbyli krótkie wyjazdy do USA i Niemiec. W lipcu wydali album pt. Międzyzdroje, na którym znalazły się piosenki napisane wyłącznie przez duet Panasewicz-Borysewicz. Pierwszy z singli – „Czy czujesz jak”, nawiązywał do klimatów bluesowych, a drugim singlem z płyty był „Nie chcę litości”, przy którego nagraniu po raz pierwszy w dorobku Lady Pank brał udział kwartet smyczkowy. 20 października 1996 TVP2 wyemitowała odcinek programu Szansa na sukces, którego jurorami byli członkowie Lady Pank. Pod koniec roku przedstawili album z piosenkami gwiazdkowymi – Zimowe graffiti. W 1997 premierę miał solowy album Borysewicza – Być wolnym, na który nagrali utwór „Byś imię miał. W tym samym roku wystąpili na festiwalu w Węgorzewie oraz na prośbę autora tekstu, Jacka Skubikowskiego, nagrali piosenkę „Niedawno” (znaną też jako „Jest taki kraj” lub „Moje sny”), która podczas wyborów parlamentarnych 1997 stała się hymnem Unii Wolności. W nagraniu innego wersji tego utworu wziął udział Dariusz Michalczewski. W tym okresie grupa zaczęła na koncertach grać utwory w wersjach transowo-dance’owych, które wkrótce umieścili także na albumie pt. W transie, dość chłodno przyjętym przez wielu słuchaczy. Dalsza działalność (1998–2006) 22 czerwca 1998 wydali album pt. Łowcy głów, nad którym pracowali od marca. Płytę promowali singlami: „Znowu pada deszcz” i „Prawda i serce”, do którego nakręcili teledysk na Manhattanie. W marcu 1999 w klubie „Wolność” w Krakowie zarejestrowali koncert w celu wydania go na nowej płycie. Koncertowa Lady Pank ukazała się 7 czerwca nakładem wytwórni Zic Zac. Płytę zdominowały starsze utwory, w tym m.in. rozbudowana wersja „Marchewkowego pola” i „Zawsze tam, gdzie ty”, a także dwie nowe, studyjne piosenki: „Rozmowa z...” i „Do Moniki L.”, która wykorzystana została w filmie Marka Koterskiego Ajlawju. Latem i jesienią dali kolejną serię koncertów. W kwietniu 2000 w studiu radiowej Trójki zagrali koncert wraz z grupą Perfect z okazji 18–lecia Listy przebojów Programu Trzeciego. W tym czasie pracowali też nad materiałem na kolejny album. W czerwcu z utworem „Na granicy” zajęli trzecie miejsce w konkursie „Premier” na 37. KFPP w Opolu. Latem odbyli kolejną serię koncertów, a 11 września wydali album pt. Nasza reputacja. Płytę promowali m.in. utworem „Słońcem opętani”, do którego stworzyli pierwszy w swojej karierze animowany teledysk, zawierający rysunkowe podobizny muzyków. W tym samym roku odbyli trasę koncertową po Polsce z okazji 18. rocznicy narodzin zespołu; galowy koncert trasy zagrali 30 listopada w Hali Filmów Fabularnych we Wrocławiu, a wraz z nimi gościnnie zagrali i zaśpiewali: Jarosław Szlagowski, Edmund Stasiak („Du du”), Zbigniew Hołdys („Mała wojna”), Urszula („Zawsze tam gdzie ty”), Lech Janerka („Kryzysowa narzeczona”), Paweł Kukiz („A to ohyda”), Katarzyna Nosowska („Zamki na piasku”) i Olaf Lubaszenko („Nie wierz nigdy kobiecie”). Część materiału z tego trzygodzinnego koncertu zarejestrowała i wyemitowała Telewizja Polska. W pierwszej połowie 2001 muzycy zagrali serię koncertów. Latem z zespołu odszedł Andrzej Łabędzki. Od tej chwili zespół zaczął koncertować jako kwartet, w składzie: Jan Borysewicz, Janusz Panasewicz, Krzysztof Kieliszkiewicz i Kuba Jabłoński, wspomagany na koncertach przez gitarzystę, Michała Sitarskiego, który został stałym sidemanem grupy. Wiosną 2002 Borysewicz nagrał z Pawłem Kukizem ścieżkę dźwiękową do filmu E=mc². W czerwcu tego samego roku z okazji dwóch dekad istnienia zespół wydał płytę pt. Besta besta, na której znalazły się największe hity Lady Pank wybrane przez internautów i dwa premierowe nagrania – „7-me niebo nienawiści” i „Konie w mojej głowie”, do których słowa napisał Andrzej Mogielnicki. 29 czerwca wystąpili w sopockiej Operze Leśnej podczas koncertu związanego z otwarciem stacji muzycznej MTV Classic. W styczniu 2003 zagrali dwa koncerty – w Bydgoszczy i Warszawie – w ramach Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. 24 lutego premierę miał album pt. Borysewicz & Kukiz, który Borysewicz nagrał z Pawłem Kukizem. Wydawnictwo rozeszło się w prawie 100 tys. egzemplarzy, zdobywając status platynowej płyty w Polsce, a pochodzący z niego przebój „Bo tutaj jest, jak jest” okrzyknięto utworem najczęściej granym w stacjach radiowych w 2003. W ramach promocji albumu występowali wraz z pozostałymi muzykami Lady Pank na koncertach w Polsce i USA, gdzie zagrali dla amerykańskiej Polonii. Pomimo dużej popularności projektu, Borysewicz i Kukiz wspólnie zdecydowali o zawieszeniu działalności, by móc skupić się na swoich rodzimych zespołach. W lipcu 2003 w Olecku odbył się I Międzynarodowy Zlot Fanów Lady Pank, na którym zespół zagrał kilka swoich przebojów. Jesienią zagrali kilka kameralnych, akustycznych koncertów oraz ponownie odbyli krótką trasę koncertową dla Polonii w Niemczech i USA. W marcu 2004 muzycy rozpoczęli nagrywanie repertuaru na nowy album. Premierę płyty poprzedzili serią koncertów. 1 maja wystąpili w Sulęcinie na koncercie z okazji przystąpienia Polski do Unii Europejskiej; w trakcie wydarzenia pijany Borysewicz pokłócił się z burmistrzem miasta, co odnotowały ogólnopolskie media, a sprawa opisana została m.in. w programie Polsatu Interwencja. Dzień po incydencie w Sulęcinie wystąpili na koncercie Dwa kolory transmitowanym i organizowanym przez Polsat. 23 czerwca zagrali w klubie Park koncert promujący ich nowy album pt. Teraz Lady Pank, który wydali pięć dni później. Płytę promowali singlami: „Sexy-plexi”, „Pani moich snów” i „Stacja Warszawa”, który okazał się jednym z największych przebojów radiowych w 2004. Rok 2005 powitali koncertem na Targu Węglowym w Gdańsku. W styczniu wystąpili w Krakowie w ramach WOŚP. W lutym zostali nominowani do Fryderyków w kategoriach: kompozytor roku (Borysewicz), autor roku (Mogielnicki) i piosenka roku („Stacja Warszawa”). W marcu zostali nominowani do Eska Music Awards 2005 w kategorii „zespół roku – Polska”. W tym czasie zagrali także akustyczne, kameralne koncerty m.in. w Bydgoszczy, Toruniu i Katowicach. Wiosną odbyli kolejną minitrasę koncertową po Kanadzie i USA, następnie zagrali także w Czechach, a także wystąpili na kilku polskich juwenaliach. W czerwcu wystąpili w Sopocie podczas koncertu „Top” na festiwalu TOPtrendy jako jedni z artystów, którzy sprzedali najwięcej albumów w roku 2004, w sierpniu zagrali w Sopocie na Festiwalu Jedynki, a w listopadzie ponownie wylecieli na koncerty do USA, natomiast ostatni występ w roku dali w Mysłowicach. W grudniu Borysewicz przeszedł zawał serca, co wymusiło na nim kilkumiesięczną przerwę od występowania z Lady Pank. Sezon koncertowy w 2006 muzycy (bez głównego gitarzysty) rozpoczęli występem w Kołobrzegu podczas finału WOŚP. Borysewicz wrócił do koncertowania pod koniec lutego, grając z zespołem na Dolnym Śląsku. Pod koniec marca wystąpili w Kaprunie na imprezie pod hasłem Polski Tydzień, a w maju zagrali na festiwalu Gitarowy Rekord Guinnessa we Wrocławiu oraz dali serię koncertów juwenaliowych. Do końca roku zagrali jeszcze kilkanaście koncertów – wystąpili jeszcze m.in. we Wrocławiu (na koncercie poświęconym pamięci Jimiego Hendrixa), w Tychach (na imprezie Dekarock Antyradia), Łodzi (na festiwalu Łódź Stok Harnaś Festiwal), Gdańsku (połączony koncert z duetem Borysewicz & Kukiz), Oberhausen (koncert dla niemieckiej Polonii wraz z Marylą Rodowicz) i Warszawie (koncert dla radia RMF FM, transmitowany także na WP). 25-lecie działalności scenicznej (2007–2011) W 2007 muzycy obchodzili 25-lecie Lady Pank. Rok rozpoczęli koncertem na finale WOŚP w Kaliszu, a w maju odbyli ogólnopolską trasę koncertową, obejmującą m.in. serię zamkniętych występów organizowanych przez straż pożarną. 28 maja wydali album pt. Strach się bać z premierowymi utworami. Płytę promowali singlami: tytułowym, „Wenus, Mars” i „Dobra konstelacja”, który dotarł do pierwszego miejsca na Liście przebojów Programu Trzeciego. 9 czerwca 2007 na koncercie w Pruszczu Gdańskim pijany Panasewicz rzucił butelką w 24-letnią fotoreporterkę, co odbiło się szerokim echem w ogólnopolskich mediach i było komentowane m.in. w programie Polsatu Interwencja; we wrześniu 2008 Sąd Rejonowy w Gdańsku ukarał wokalistę grzywną w wysokości 13 tys. zł na rzecz poszkodowanej i zobowiązał do pokrycia kosztów sądowych. W czerwcu odsłonili także swoją gwiazdę na Alei Gwiazd oraz zagrali recital na 44. KFPP w Opolu, który obejrzało ok. 3,5 mln telewidzów. Do końca roku regularnie koncertowali, m.in. wystąpili w Szczecinie z projektem Borysewicz & Kukiz, byli częścią letniej trasy koncertowej RMF FM i serii Koncertów na Molo przed Sopot Festival 2007 oraz uczestniczyli w koncercie dobroczynnym Podziel się posiłkiem, który obejrzało ponad 2 mln widzów telewizji Polsat. W październiku byli nominowani do nagrody Złotego Dzioba za przebój roku („Strach się bać”), a w listopadzie zagrali kolejne koncerty polonijne w USA i Niemczech oraz wydali jubileuszowy zestaw płyt pt. Lady Pank – Box 13 CD, zawierający wszystkie albumy Lady Pank wydane w latach 1983–1998. 31 grudnia wystąpili na sylwestrowym widowisku organizowanym przez TVN pod Pałacem Kultury i Nauki w Warszawie. Sezon koncertowy w 2008 rozpoczęli 13 stycznia występami podczas finałów WOŚP w Niepołomicach i Tarnobrzegu. W kolejnych miesiącach pracowali nad materiałem na swój pierwszy album symfoniczny, a także skupili się na projektach solowych, co wpłynęło na mniejszą liczbę koncertów Lady Pank w pierwszym kwartale 2008. W kwietniu zagrali dwa koncerty polonijne w Irlandii, a następnie odbyli trasę koncertową po Polsce. Również w kwietniu byli nominowani do zdobycia Superjedynki w kategoriach: płyta roku (Strach się bać), przebój roku („Dobra konstelacja”) i zespół roku. 23 czerwca na Targu Węglowym w Gdańsku zagrali pierwszy koncert symfoniczny z Orkiestrą Gdańskich Symfoników, który miał ukazać się na pierwszym oficjalnym DVD zespołu; wydawnictwo jednak nigdy się nie ukazało. W okresie wakacyjnym ponownie włączyli się w letnią trasę koncertową RMF FM. We wrześniu zagrali polonijny koncert w ramach festiwalu PKO BP Live na Wembley Arena, poza tym Borysewicz wydał album pt. W hołdzie Tadeuszowi Nalepie, a Panasewicz – pierwszą solową płytę, zatytułowaną po prostu Panasewicz. W listopadzie muzycy Lady Pank zagrali polonijny koncert w Oberhausen, a rok 2008 zakończyli występem na widowisku sylwestrowym we Wrocławiu. W tym samym roku muzycy Lady Pank – Jabłoński, Sitarski i Winnicki – wraz z basistą Michałem Grottem założyli zespół Freedom. W pierwszym kwartale 2009 ograniczyli występy m.in. ze względu na solowe koncerty Panasewicza. 17 kwietnia zagrali w warszawskiej Stodole, a występ odbił się szerokim echem w ogólnopolskich mediach ze względu na serię padających ze sceny lekceważących komentarzy Panasewicza w stosunku do Borysewicza, który nie stawił się na koncercie. 1 maja muzycy w komplecie wystąpili z Orkiestrą Gdańskich Symfoników w kieleckiej Kadzielni, a 4 czerwca byli jednymi z artystów koncertu 20 lat wolności na Placu Teatralnym w Warszawie. W okresie wakacyjnym koncertowali w ramach cyklu imprez Przebojowe lato z Radiem Zet, po czym jesienią znów mieli przerwę od występów, a Borysewicz w tym czasie nagrywał materiał na swój kolejny album solowy. Rok zakończyli kilkoma koncertami oraz występem w noc sylwestrową na warszawskim Placu Konstytucji. W lutym 2010 Borysewicz wydał album pt. Miya. Resztę roku muzycy Lady Pank spędzili na niezbyt licznych koncertach w kraju i za granicą, wystąpili m.in. na Festiwalu Cooltury w Londynie, na kilku majowych juwenaliach (m.in. we Wrocławiu i Chorzowie). Koncertowy sezon w 2011 rozpoczęli występem podczas finału WOŚP w Lublinie. 10 lutego zaprezentowali singiel „Dziewczyny dzisiaj z byle kim nie tańczą”, którym zwiastowali nowy album z premierowymi nagraniami. Jeszcze przed wydaniem płyty zagrali m.in. dwa koncerty z Orkiestrą Symfoników Gdańskich oraz gościli w charakterze jurorów w jednym z odcinków programu Szansa na sukces. 20 czerwca wydali album pt. Maraton, zawierający głównie piosenki autorstwa Borysewicza i Panasewicza. Dzień po premierze zagrali pierwszy koncert z nowym materiałem w klubie Park, w kolejnych miesiącach zagrali jeszcze kilkanaście koncertów, m.in. na darmowej imprezie charytatywnej w Bytomiu i na widowisku organizowanym przez TVP2 i Radio Zet w Łodzi, wystąpili też w Sztokholmie dla szwedzkiej Polonii. Pozostałymi singlami promującymi płytę były utwory „Z dachu” i „Mój świat bez ciebie”. Za sprzedaż Maratonu otrzymali złotą płytę, sam album dotarł do pierwszego miejsca Oficjalnej Listy Sprzedaży w Polsce. Rok 2011 zakończyli koncertem z Orkiestrą Symfoników Gdańskich w Hali Stulecia we Wrocławiu. Trzecia dekada (2012–2015) 8 stycznia 2012 rozpoczęli sezon koncertowy występem podczas finału WOŚP we Wrocławiu. 30 marca w katowickim Spodku zagrali urodzinowy koncert z okazji 30-lecia zespołu, który został zarejestrowany i wydany 2 października 2012 na albumie pt. Symfonicznie, nagranym z Orkiestrą Symfoników Gdańskich i zawierającym 20 przebojów Lady Pank w rockowo-klasycznych aranżacjach oraz premierową piosenkę „Chłopak z mokrą głową” autorstwa Borysewicza i Panasewicza. Jeszcze przed premierą płyty, 17 kwietnia 2012 basista Krzysztof Kieliszkiewicz wydał swój solowy album pt. Dziecko szczęścia, nad którym współpracował m.in. z Anią Dąbrowską, Marcinem Rozynkiem i Anią Rusowicz. Z okazji 30-lecia Lady Pank muzycy odbyli trasę koncertową po całej Polsce, w której towarzyszyli im Symfonicy Gdańscy; tylko w maju zagrali 22 koncerty w Polsce, w tym m.in. recital podczas festiwalu TOPtrendy 2012. Za sprzedaż albumu Lady Pank symfonicznie odebrali w 2013 certyfikat platynowej płyty, płyta dotarła także do pierwszego miejsca notowania OLiS. 31 grudnia wystąpili podczas koncertu sylwestrowego we Wrocławiu. W styczniu 2013 wystąpili w Kole podczas finału WOŚP. W 2014 wspólnie z raperem Peją wystąpili gościnnie w utworze „To nie koniec świata”, umieszczonym na albumie Bal maturalny Rozbójnika Alibaby we współpracy z Janem Borysewiczem. Prócz tego, w tym samym roku Panasewicz wydał solową płytę pt. Fotografie z kompozycjami Johna Portera. Album promowali trzema singlami: „Między nami nie ma już”, „Nie zamykaj okien” i „Autostradą...”, do którego nagrano teledysk w Krakowie z udziałem sobowtóra Panasewicza. Od 15 marca do 13 kwietnia 2014 zespół odbywał ogólnopolską trasę akustyczną. 20 lutego 2015 Krzysztof Kieliszkiewicz wydał drugi solowy album pt. Drapacz chmur. 16 czerwca 2015 ukazał się kolejny album koncertowy Lady Pank pt. Akustycznie, który zrealizowali podczas kolejnej trasy koncertowej, odbywającej się od października 2014 do kwietnia 2015. Obchody 35-lecia (2016–2019) W 2016 zespół wyruszył w trasę z okazji 35-lecia. 15 kwietnia muzycy wydali album Miłość i władza, do którego teksty napisali Bogdan Olewicz i Wojciech Byrski. Płytę promowali singlem „Miłość”, do którego nakręcono teledysk z udziałem Olgi Bołądź. Utwór szybko zdobył popularność w sieci oraz na antenach radia RMF FM. Kolejnym singlem z płyty została „Władza”. W listopadzie ukazała się reedycja płyty Miłość i władza, wzbogacona o utwór „Sterowany”. Jeszcze tego samego roku muzycy wystąpili w ramach piątej edycji LuxFest w Poznaniu, gdzie zarejestrowali materiał na kolejną zapowiedzianą płytę DVD. W 2017 rozpoczęli trasę akustyczną pod szyldem 35 lat – Akustycznie. Na Listę przebojów Programu Trzeciego trafił również kolejny singiel z albumu Miłość i władza – „Trochę niepamięci”. 10 listopada wydali świąteczny album pt. Zimowe Graffiti 2, który promowali singlami: „Otuleni”, „Rodzice” oraz „Hej Hosanna”. W 2018 zaprezentowali projekt pod hasłem LP1, a z racji jubileuszu 35-lecia debiutanckiej płyty wydali jej remake, na którym przeboje „Mniej niż zero”, „Kryzysowa narzeczona”, „Fabryka małp”, „Vademecum skauta” czy „Zamki na piasku” zaśpiewali zaproszeni przez Lady Pank goście: Grzegorz Markowski, Tomasz Organek, Krzysztof Zalewski, Kasia Kowalska, Piotr Rogucki, Maciej Maleńczuk oraz Katarzyna Nosowska. Materiał został wzbogacony o trzy piosenki: „Mała Lady Punk”, „Tańcz, głupia, tańcz” i „Minus 10 w Rio”. Premiera albumu odbyła się 15 czerwca 2018. 14 sierpnia 2018 zespół wystąpił w ramach festiwalu Top of the Top Sopot Festival, wykonując krótki recital oparty na materiale z płyty LP1. Gościnnie z grupą wystąpili Tomasz Organek, Maciej Maleńczuk, Kasia Kowalska oraz Małgorzata Ostrowska, która wykonała z nimi utwór „Krakowski spleen” w hołdzie zmarłej kilka tygodni wcześniej Korze. 9 października 2018 muzycy wyruszyli w trasę promocyjną projektu LP1, którą rozpoczęli koncertem w Zielonej Górze. Z zespołem na jednej scenie gościnnie wystąpili: Wojtek Olszak (instrumenty klawiszowe), Marcin Nowakowski (saksofon) oraz Krzysztof Zalewski (wokal w utworze „Fabryka Małp”). 16 listopada podczas koncertu w Warszawskim klubie Stodoła odebrali złotą płytę za album LP1. W drugiej połowie marca 2019 wyruszyli w tournée po USA. 21 marca podczas pobytu w Chicago byli gośćmi dnia w Telewizji Polvision, a w trakcie trwania konferencji z zespołem Borysewicz zapowiedział nową płytę studyjną Lady Pank. 22 marca wydali singiel „Niepoprawni”, którym promowali album kompilacyjny pt. Ballady. 27 października wystąpili podczas 11. edycji Festiwalu Soundedit. Przed występem Borysewicz został uhonorowany statuetką „Człowieka ze Złotym Uchem”. Po udziale na festiwalu muzycy zapowiedzieli cykl koncertów z piosenkami do filmu rysunkowego O dwóch takich, co ukradli księżyc, do którego Borysewicz i Panasewicz stworzyli ścieżkę dźwiękową. Koncerty połączone były z projekcją bajki autorstwa Kornela Makuszyńskiego. Zespół w czasach pandemii, 40-lecie i MTV Unplugged (od 2020) W marcu 2020 wyruszyli w kolejną trasę koncertową The best of, która została przerwana z powodu pandemii COVID-19, a znaczną część koncertów przełożono na inny termin. W drugiej połowie 2020 wrócili do koncertowania, dając cykl występów w ramach trasy wakacyjnej o nazwie Strach się bać. Zaraz potem wypuścili singla „Ameryka”, którym zwiastowali premierowy album pt. LP40, powiązany z 40-leciem pracy artystycznej Lady Pank. 7 stycznia 2021 grupa wydała „Pokolenia”, drugi singiel zwiastujący album LP40. Trzeci z nich, „Drzewa”, ukazał się 19 lutego, do utworu powstał również teledysk poruszający problem depresji w czasach pandemii COVID-19. Premiera albumu miała miejsce 12 marca 2021. Dzień później w Klubie Stodoła odbył się koncert zespołu oparty w całości na materiale z płyty LP40. 4 czerwca zespół zaprezentował teledysk do utworu „Karton”, a następnie wypuścił kolejny singiel z albumu – „Zostań ze mną”. Ostatnim utworem promującym płytę był utwór „Tego nie mogą zabrać nam”. W 2021 album pojawił się również w formie limitowanego wydawnictwa na płycie winylowej jako LP40 Vinyl Deluxe Edition. Wersja ta została wzbogacona o bonus w postaci CD z niepublikowanym utworem pt. „Za ten jeden raz”. 22 czerwca 2022 zespół po raz pierwszy zagrał w ramach MTV Unplugged. Z zespołem wystąpili gościnnie Tomasz Organek i Piotr Cugowski. 25 czerwca 2022 roku na ulicy Łaziennej we Wrocławiu odsłonięto krasnala upamiętniającego zespół: Małą Lady Punk. Z koncertu MTV Unplugged zespół wydał płytę zawierającą część utworów z tego występu w formie audio, a wśród nich premierowy utwór pt. „Krokodyle tańczą”. Zapis wideo został rozszerzony o kilka utworów i ukazał się w serwisie internetowym Player. Wśród dodatkowych utworów znalazł się drugi premierowy – „Wojna światów”. 25 stycznia 2023 utwór ten ukazał się w wersji studyjnej jako singiel z gościnnym udziałem Tomasza Organka. 3 sierpnia 2023 grupa po raz pierwszy wystąpiła w ramach Pol'and'Rock Festival. 22 sierpnia kolejny raz wzięła udział w Top of the Top Sopot Festival, gdzie zaprezentowała kilka swoich przebojów w wersjach Unplugged. Charakterystyka muzyczna W początkowych latach działalności Lady Pank muzycy często poruszali w tekstach swoich piosenek temat realiów życia w PRL, czasem posuwali się też do ironii i aluzji do PRL-owskiej codzienności. Nawiązywali również do realiów minionych lat. W utworach Lady Pank często przewijają się tematy miłości i bieżącej polityki. W tekstach Mogielnickiego często pojawiają się nawiązania do światowych ikon muzyki popularnej i rockowej (m.in. do Boney M. w „Tańcz, głupia, tańcz”, Bruce’a Springsteena w „Made in Homo” czy Simply Red w „Dobrej konstelacji”). Na początku lat 80. muzyka zespołu oscylowała wokół rozwijającego się wówczas stylu nowej fali. Na debiutanckim albumie słychać wyraźne inspiracje zespołu twórczością zespołów The Police i The Rolling Stones. Na Ohydzie grupa umieściła utwory bogato zaaranżowane i bardziej urozmaicone instrumentalnie od tych z debiutanckiego albumu, a krążek zawierał m.in. sekcję dętą. W 1987 na stałe wprowadzili do swoich utworów instrumenty klawiszowe. Pod koniec lat 80. zaczęli grać muzykę stylizowaną na amerykańskiego rocka, co zapoczątkowali albumem pt. Tacy sami, na którym odeszli od stylu inspirowanego twórczością grupy The Police, a partie perkusji zastąpili syntezatorami, którymi wzmocniono także brzmienia gitary basowej. Na płycie umieścili także elementy rapu (w utworze pt. „Oglądamy film”). Album Zawsze tam, gdzie ty (1990) nie licząc utworu tytułowego uchodzi za zwrot zespołu ku cięższym brzmieniom. Na wydanej w 1994 płycie pt. Na Na zrezygnowali z syntetycznych brzmień na rzecz silniejszych partii gitarowych i bogatej sekcji rytmicznej. W 1997 zaczęli grać na koncertach swoje piosenki w odświeżonej, transowo-dance’owej wersji, które następnie umieścili też na albumie pt. W transie. Albumem Teraz (2004) powrócili brzmieniami do początków swojej działalności. Na albumie Strach się bać wprowadzili fortepian, a na płycie pojawił się także m.in. utwór „Leprechaun” zawierający elementy muzyki irlandzkiej. W latach 2008 zaczęli grać koncerty z Orkiestrą Gdańskich Symfoników, na których zaprezentowali swoje przeboje w symfonicznych aranżacjach. Na płycie Maraton (2011) zawarli m.in. utwór „Freedom Time”, kojarzący się z twórczością Pink Floyd i U2, oraz piosenkę „Życie jak maraton” z elementami reggae. Album LP40 (2021) stanowi zwrot w kierunku współczesnego popu z wyrazistymi partiami instrumentów klawiszowych. Przez prasę i fanów często bywają określani mianem „polskich Rolling Stonesów” ze względu m.in. na styl muzyczny i wizerunek sceniczny, oprawy koncertów, ale też imprezowy tryb życia. Muzycy Obecny skład zespołu Jan Borysewicz – gitara solowa, śpiew (1981–1986, 1987–1991, od 1994) Janusz Panasewicz – śpiew (1982–1986, 1987–1991, od 1994) Kuba Jabłoński – perkusja (od 1994) Krzysztof Kieliszkiewicz – gitara basowa (od 1994) Muzycy towarzyszący Michał Sitarski – gitara elektryczna, stały sideman (od 2001) Wojciech Olszak – instrumenty klawiszowe (1994, 1996–1997, 2004, od 2007 z przerwami) Marcin Nowakowski – saksofon (od 2016) Bernard Maseli – wibrafon, kalimba (od 2022, udział w trasie MTV Unplugged) Byli członkowie zespołu Andrzej Dylewski – perkusja (1981, 1985–1986) Wojciech Bruślik – gitara basowa (1981) Andrzej Polak – perkusja (1982) Paweł Mielczarek – gitara basowa (1982) Edmund Stasiak – gitara (1982–1986, 1987–1988) Paweł Mścisławski – gitara basowa (1982–1986, 1987–1988) Jarosław Szlagowski – perkusja (1982–1985, 1989–1991) Wiesław Gola (zmarły) – perkusja (1987–1989) Robert Jaszewski – gitara basowa (1989) Bogdan Kowalewski – gitara basowa (1989–1990) Piotr Urbanek – gitara basowa (1990–1991) Kostek Joriadis – instrumenty klawiszowe (1990–1991) Andrzej Łabędzki – gitara (1994–2001) Dawni muzycy towarzyszący Wojciech Szczęch – saksofon (1985) Jerzy Suchocki – instrumenty klawiszowe (1987–1989) Rafał Paczkowski (zmarły) – instrumenty klawiszowe (1988, 1990, 1999, 2002, 2011, 2016) Piotr Wolski – instrumenty perkusyjne (1994, udział w koncercie akustycznym Radia Łódź) Mariusz „Georgia” Pieczara – śpiew, gitara akustyczna (2003–2008, 2011) Piotr Winnicki – gitara (2006–2009) Piotr Nowosiński – gitara, zastępstwo na koncertach (2009–2015) Oś czasu Wpływ na popkulturę Tekst piosenki „Coś się pokręciło” Wiesława Tupaczewskiego z Kabaretu OT.TO składa się z fragmentów piosenek Lady Pank. W 2004 premierę miał film Magdaleny Piekorz Pręgi, którego jeden z bohaterów jest fanem Lady Pank i zasłuchuje się w piosenkach zespołu. Również w 2004 fraza „Lady Pank” znalazła się na 10. miejscu w kategorii najpopularniejszych wykonawców polskich w opublikowanym przez Google Zeitgeist rankingu najczęściej wyszukiwanych haseł w polskim Internecie. 1 marca 2008 nadawanie rozpoczęło radio „RMF Lady Pank”, dostępne w serwisie internetowym RMFon.pl, co uczyniło zespół pierwszym polskim wykonawcą, który doczekał się kanału radiowego w pełni poświęconego jego twórczości. We wrześniu 2018, w serwisie YouTube pojawił się singiel Kubańczyka zatytułowany „LADY PANK”, stanowi on nawiązanie do ikony zespołu – został odtworzony już ponad 48 milionów razy. Piosenki Lady Pank wielokrotnie wykonywano w programie Twoja twarz brzmi znajomo, emitowanym w telewizji Polsat. W postać Panasewicza wcielili się kolejno: Grzegorz Wilk (wykonał utwór „Mniej niż zero”), Marcel Sabat („Kryzysowa narzeczona”), Bogumił Romanowski („Zawsze tam, gdzie ty”), Kamil Pawelski („Zamki na piasku”), Robert Szpręgiel („Tańcz głupia, tańcz”) i Piotr Stramowski („Marchewkowe pole”). Dyskografia Uwagi Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Oficjalna strona zespołu Polskie zespoły popowe Polskie zespoły rockowe Polskie zespoły poprockowe Zdobywcy platynowych płyt Hasła kanonu polskiej Wikipedii Muzyka we Wrocławiu

78087

https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz%20Rydzyk

Tadeusz Rydzyk

Tadeusz Rydzyk CSsR (ur. 3 maja 1945 w Olkuszu) – polski duchowny rzymskokatolicki, redemptorysta, doktor nauk teologicznych, nauczyciel akademicki. Założyciel i dyrektor rozgłośni radiowej Radio Maryja oraz Telewizji Trwam, współzałożyciel i prezes zarządu Fundacji Lux Veritatis oraz założyciel i były rektor Wyższej Szkoły Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu, w której jest przewodniczącym Rady Naukowej i wykładowcą. Życiorys Syn Stanisławy Rydzyk z domu Piątek i jej nieformalnego partnera Bronisława Kordaszewskiego. Otrzymał nazwisko matki, wdowy po Franciszku Rydzyku, zamordowanym przez Niemców w 1941. Wczesne dzieciństwo spędził w rodzinnym Olkuszu. Uczył się w Wyższym Seminarium Duchownym Redemptorystów w Tuchowie, następnie studiował teologię biblijną na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie. W 1971 złożył wieczyste śluby zakonne oraz przyjął święcenia kapłańskie. Pracował jako katecheta w: Toruniu, Szczecinku i Krakowie. Zajmował się też duszpasterstwem akademickim. W 1986 wyjechał do Włoch, a następnie do Republiki Federalnej Niemiec. Początkowo przebywał w Norymberdze. W latach 1987–1991 pracował jako kapelan w klasztorze żeńskim w Oberstaufen. Podczas pobytu w diecezji augsburskiej nawiązał współpracę z lokalną rozgłośnią radiową Radio Maria International w Balderschwang, w której zapoznał się z funkcjonowaniem mediów mających w swoim przesłaniu działalność religijną. Organizował także pielgrzymki do Medziugorie i wysyłki do Polski. W 1991, po powrocie do Polski, zamieszkał w klasztorze redemptorystów w Toruniu. W tym samym roku założył rozgłośnię radiową Radio Maryja. Środki na postawienie pierwszego masztu nadawczego Radia Maryja przekazała mu Vassula Ryden. W ciągu kilkunastu lat swojej działalności medialnej zainicjował powstanie także środków masowego przekazu, takich jak gazeta codzienna „Nasz Dziennik” czy Telewizja Trwam. W 1998 powołał do życia Fundację Lux Veritatis, w której pełni funkcję prezesa Zarządu. 14 sierpnia 2001 założył niepaństwową wyższą szkołę zawodową – Wyższą Szkołę Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu 8 października 2009 obronił pracę doktorską na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. W 2012 ruszyła zainicjowana przez o. Tadeusza Rydzyka budowa Kościoła Maryi Gwiazdy Nowej Ewangelizacji i św. Jana Pawła II w Toruniu, poświęconego 18 maja 2016. Kontrowersje Sprawa zbiórek pieniężnych Po upadłości Stoczni Gdańskiej o. Tadeusz Rydzyk ogłosił chęć ratowania zakładu. Akcja rozpoczęła się na początku 1997 Z inicjatywy słuchaczy powstał powołany przy Radiu Maryja przez osoby uczestniczące w audycji na temat sytuacji Stoczni Gdańskiej Społeczny Komitet Ratowania Stoczni Gdańskiej w celu zbiórki pieniędzy na uratowanie stoczni poprzez wykupienie jej. W skład Komitetu oprócz m.in. naukowców z Polskiego Stowarzyszenia Morsko-Gospodarczego im. Eugeniusza Kwiatkowskiego, weszły takie osobistości jak: biskup i były kapelan NSZZ „Solidarność” doktor Edward Frankowski, nestor polskiego okrętownictwa, były rektor Politechniki Gdańskiej, profesor Jerzy Doerffer, wieloletni rektor KUL i współtwórca Lubelskiej Szkoły Filozoficznej profesor Mieczysław Albert Krąpiec, profesor Piotr Jaroszyński, doktor Józef Krok, dyrektor sekcji polskiej i profesor literatury polskiej Uniwersytetu paryskiej Sorbony Jacek Trznadel, profesor i senator Adam Biela czy senator Jadwiga Stokarska. Zbiórka trwała dwa lata, do chwili gdy okazało się, że „wykupienie Stoczni nie jest już możliwe”. Po przejęciu Stoczni Gdańskiej przez Stocznię Gdynia na antenie Radia Maryja ogłaszano komunikat informujący, że zebrane pieniądze na ratowanie stoczni od darczyńców będą w zależności od ich woli: albo zwrócone, albo przekazane na inny wskazany przez nich cel dobroczynny. Zbiórka była prowadzona bez zezwolenia, a pieniądze i świadectwa udziałowe NFI nie wpłynęły do Stoczni i nie zostały nigdy publicznie rozliczone. W doniesieniu do prokuratury podano, że kwota zbiórki wyniosła 160 milionów dolarów. W sprawie zbiórki pieniędzy przez osoby związane z Radiem Maryja polska prokuratura dwa razy rozpatrywała zgłoszone zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa i dwukrotnie odmówiła podjęcia kroków wszczynających postępowanie, ponieważ kwestowanie nie było przestępstwem i jako wykroczenie przedawniło się po roku. W lutym 2011 za organizowanie nielegalnych zbiórek pieniężnych został ukarany grzywną. Sprawa antysemityzmu 10 lipca 2007 Centrum im. Szymona Wiesenthala zwróciło się do papieża Benedykta XVI o odwołanie Tadeusza Rydzyka z pełnionych funkcji z, jak podało, powodów jego „antysemickich wypowiedzi”. 31 lipca 2007 Ambasador Izraela w Warszawie Dawid Peleg wezwał Polskę i polski Kościół do potępienia wypowiedzi ojca Tadeusza Rydzyka, które ocenił jako najbardziej antysemickie uwagi od 1968. O. Tadeusz Rydzyk był inicjatorem powstania Kaplicy Pamięci, tworzonej od 2013 i ustanowionej w toruńskim Kościele Maryi Gwiazdy Nowej Ewangelizacji i św. Jana Pawła II w Toruniu ku czci Polaków ratujących Żydów podczas II wojny światowej. Duchowny nawiązał kontakt z przedstawicielami Izraela w Polsce, uczestnicząc w 2016 w spotkaniu w ambasadzie Izraela w RP, w tym z ambasador Anną Azari. Sprawa mowy nienawiści 1 grudnia 1997 r. prymas Polski Józef Glemp w liście wystosowanym do prowincjała redemptorystów, o. Edwarda Nocunia, i przekazanym Katolickiej Agencji Informacyjnej wyraził się krytycznie o upolitycznieniu rozgłośni kierowanej przez ks. Rydzyka. Napisał m.in. Powołany przeze mnie nieformalny zespół trzech biskupów do rozmów z kierownictwem Radia Maryja, mimo podjętego dialogu, nie przynosi rezultatów. Byłoby niedobrze, gdyby z przesłanek ewangelicznych pleciono bicz dla chłostania przeciwników. Dodał też, że ojciec Rydzyk, mimo popularności i poparcia wielkich rzesz, nie może żądać dla siebie przywilejów i stać ponad prawem. W czerwcu 2011 podczas spotkania z posłami w Parlamencie Europejskim Tadeusz Rydzyk określił postępowanie polskich władz ws. jego działalności gospodarczej jako totalitaryzm oraz stwierdził, że tragedią Polski jest to, że od 1939 roku Polską nie rządzą Polacy. Nie chodzi tu o krew ani przynależność. Oni nie kochają po polsku, nie mają serca polskiego. Przeciwko tej wypowiedzi zaprotestowało polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych, które wystosowało notę dyplomatyczną, składając ją na ręce przedstawiciela Stolicy Apostolskiej, której podlegają katolickie zakony, w tym redemptoryści. Reprezentujący Watykan ks. Federico Lombardi odpowiedział polskiemu MSZ, że jakiekolwiek oświadczenie ks. Tadeusza Rydzyka nie angażuje Stolicy Apostolskiej ani polskiego Kościoła. Jest radykalnym eurosceptykiem; nazwał Unię Europejską „nowym Związkiem Radzieckim”. Sprawa wypowiedzi na temat pedofilii w Kościele rzymskokatolickim Tadeusz Rydzyk dwukrotnie stawał w obronie bpa Edwarda Janiaka, oskarżonego o tuszowanie przypadków wykorzystywania seksualnego osób małoletnich wśród podległych mu księży. W swoich wypowiedziach stawiał biskupa w roli ofiary nagonki medialnej, a zarzuty kierowane wobec niego skomentował słowami: „To że ksiądz zgrzeszył? No zgrzeszył. A kto nie ma pokus?”. Wypowiedź ta padła 5 grudnia 2020 podczas mszy z okazji 29. urodzin Radia Maryja i wzbudziła duże kontrowersje. Została ona skrytykowana m.in. przez przewodniczącego państwowej komisji do spraw pedofili Błażeja Kmieciaka, część polityków opozycji i PiS, a także przedstawicieli Kościoła. Abp Wojciech Polak zwrócił się do prowincjała redemptorystów w Polsce o. Janusza Soka z prośbą o zdecydowaną reakcję w sprawie wypowiedzi. Abp Grzegorz Ryś przeprosił za słowa zakonnika. Prowincja Warszawska Redemptorystów wydała oświadczenie, w którym stwierdzono, że wypowiedź o. Rydzyka „była komentarzem do obecnej sytuacji medialnej”. Sam Tadeusz Rydzyk we własnym oświadczeniu potwierdził, że jego wypowiedź odnosiła się do atmosfery medialnej, jaka powstała wokół bpa Janiaka oraz przeprosił za swoje słowa. Kolejnej kontrowersje wywołała wypowiedź o. Rydzyka z 3 grudnia 2022 r., nawiązująca do sprawy emerytowanego bp. Stanisława Napierały, któremu Watykan zalecił, aby nie brał on udziału w wydarzeniach publicznych. Tadeusz Rydzyk powiedział Na pewno ogląda nas ksiądz biskup Stanisław Napierała, ale, no, ma zakaz. Zakaz za niezamierzone zaniedbanie. Tak, no. Zostawiam to i błogosławię. Tak powstają święci. To jest pchanie na ołtarze, tak. Dla mnie to są współcześni męczennicy". Porównanie owego biskupa do męczenników Kościoła wywołało powszechną krytykę. Przeprosiła za to polska prowincja redemptorystów, pisząc w specjalnym oświadczeniu Popieramy całość działań Stolicy Apostolskiej oraz Kościoła w Polsce w stanowczym ściganiu grzechów oraz przestępstw wykorzystania seksualnego małoletnich i bezbronnych. Osoby pokrzywdzone zapewniamy o naszym wsparciu i trosce. Wypowiedź o. Tadeusza Rydzyka z dnia 3 grudnia 2022 r. była osobistym komentarzem do sytuacji ks. bpa Stanisława Napierały. Przepraszamy, że przysporzyło to cierpienia pokrzywdzonym i wzbudziło wątpliwość, co do jednoznacznej postawy Kościoła wobec dramatu wykorzystywania seksualnego osób małoletnich i bezbronnych. Dotacje od instytucji publicznych Według wyliczeń opublikowanych w odpowiedzi na interpelacje poselskie Michała Jarosa i Hanny Gill-Piątek, w okresie od zwycięstwa wyborczego partii Prawo i Sprawiedliwość jesienią 2015 do końca 2020 Tadeusz Rydzyk oraz podmioty z nim związane otrzymały od instytucji publicznych ponad 210 milionów złotych; najwięcej od Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (ok. 120 mln zł na budowę Muzeum Pamięć i Tożsamość im. św. Jana Pawła II w Toruniu). Współpraca z SB Tomasz Piątek w książce „Rydzyk i przyjaciele. Kręte ścieżki” zarzucił Rydzykowi współpracę z SB w latach 80. Teczki Rydzyka zaginęły w tajemniczych okolicznościach. Piątek krytykuje Rydzyka również za to, że działalność jego radia ma charakter prorosyjski, antyzachodni, jest przeciwne członkostwu Polski w Unii Europejskiej oraz NATO. Według Piątka jest to dalszy ciąg agenturalnej działalności ojca Rydzyka. Publikacje 1989: Echo Medjugorje (red. Tadeusz Rydzyk) 2003: Oblicza iluzji: teoria, krytyka, interpretacje: materiały z sympozjum w Wyższej Szkole Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu, 24 stycznia 2003 (red. Tadeusz Rydzyk) . 2006: Kościół niesie Ewangelię nadziei: kazanie wygłoszone podczas uroczystości odpustowej w sanktuarium Matki Bożej w Tuchowie dnia 5 VII 2006 r. . 2010: O ład w kulturze, w mediach, w polityce (red. Tadeusz Rydzyk) . 2011: W służbie Bogu i Ojczyźnie: apostolski wymiar Radia Maryja . 2011: Życie jest ciekawe: z Ojcem Tadeuszem Rydzykiem CSsR rozmowy niedokończone Odwołania w kulturze Do postaci Tadeusza Rydzyka odwołuje się Dorota Masłowska w piosence „Córka” z płyty „Społeczeństwo jest niemiłe” z 2014. Nagrody i odznaczenia W czasie XIX Międzynarodowego Festiwalu Filmów Katolickich Niepokalanów 2004 po raz pierwszy wręczono nagrody im. Jana Kulentego Multimedia w służbie Ewangelii, które otrzymali o. Tadeusz Rydzyk i Mel Gibson. 15 września 2007 otrzymał na Jasnej Górze Nagrodę Mater Verbi tygodnika katolickiego „Niedziela”, przyznawaną osobom zasłużonym dla tygodnika i przyjaciołom „Niedzieli” z Polski i z zagranicy. 28 czerwca 2009 otrzymał Medal św. Stanisława w dowód uznania za dzieła, których powstanie zainspirował. Jest to odznaczenie diecezjalne diecezji świdnickiej nadawane przez biskupa Ignacego Deca. 26 października tegoż roku „Stowarzyszenie Pamięci Księdza Jerzego” przyznało mu medal „Zło dobrem zwyciężaj” za działalność na rzecz Kościoła, Ojczyzny i propagowanie nauczania księdza Jerzego Popiełuszki. W 2010 został laureatem Nagrody im. Sługi Bożego Jerzego Ciesielskiego – ojca rodziny. Został w ten sposób uhonorowany przez Tygodnik Rodzin Katolickich „Źródło” i Fundację „Źródło”. Sam o. Tadeusz Rydzyk stwierdził, że: jest to nagroda dla Rodziny Radia Maryja, dla wszystkich, którzy ją tworzą. We wrześniu tego roku otrzymał czołowe wyróżnienie tygodnika Niedziela, nagrodę „Sursum Corda”. W liście z dnia 3 grudnia 2011, w związku z obchodami 20. rocznicy istnienia Radia Maryja, papież Benedykt XVI wyraził uznanie dla działalności ewangelizacyjnej ojca Tadeusza Rydzyka i udzielił mu swego błogosławieństwa. Reporterzy „Gazety Wyborczej”, Piotr Głuchowski i Jacek Hołub, przygotowali nieautoryzowaną biografię Tadeusza Rydzyka pt. Imperator (wyd. 2013), zdementowali też doniesienia o luksusowym stylu życia zakonnika. W lipcu 2012 został włączony do konfraterni zakonu Paulinów. Był nominowany do Nagrody Kisiela edycji 2012. W 2012 otrzymał Krzyż „Golgota Wschodu”. W grudniu 2013 Stowarzyszenie Osób Represjonowanych w Stanie Wojennym odznaczyło go Krzyżem „Tibi Mater Polonia”. Zobacz też Imperium ojca Rydzyka moherowe berety Przypisy Bibliografia Tak-tak, nie-nie. Z założycielem Radia Maryja rozmawia dr Stanisław Krajski. Wyd. Sióstr Loretanek, Warszawa 2002, s. 288. (tekst nieautoryzowanych wywiadów) Konrad Piskała, Tomasz Potkaj: W imię ojca. Fenomen Tadeusza Rydzyka. Wyd. Axel Springer Polska, Warszawa 2007, s. 152. Seria: Pod lupą Newsweek Polska. (dodatek do tygodnika „Newsweek Polska” nr 50, 16 grudnia 2007) Linki zewnętrzne Absolwenci Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Duchowni związani z Toruniem Ludzie urodzeni w Olkuszu Ludzie związani z Radiem Maryja Ludzie związani ze Szczecinkiem Odznaczeni Krzyżem „Golgota Wschodu” Osobowości telewizyjne związane z Telewizją Trwam Polscy prezbiterzy redemptoryści Polscy dziennikarze radiowi Polscy dziennikarze telewizyjni Urodzeni w 1945 Rektorzy Wyższej Szkoły Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu Laureaci Nagrody im. Jerzego Ciesielskiego

60143

https://pl.wikipedia.org/wiki/Kaszuby

Kaszuby

Kaszuby ( lub ) – region kulturowy w północnej Polsce, będący częścią Pomorza Gdańskiego. Zamieszkują tu m.in. Kaszubi (autochtoniczni Pomorzanie) posługujący się językiem kaszubskim, który ma w Polsce od 2005 status języka regionalnego. Obecnie obejmuje powiaty: kartuski, bytowski, lęborski, pucki, gdański, wejherowski, słupski, człuchowski, kościerski, chojnicki oraz miasta: Gdynię, Gdańsk i Sopot. Etymologia nazwy Istniały i istnieją różne hipotezy na temat pochodzenia nazwy Kaszuby. Zastanawiano się nad tym już w średniowieczu; z tego okresu pochodzi hipoteza, jakoby nazwa Kaszuby (w formie Casshubi) wywodziła się od długich, szerokich szat, ułożonych w fałdy (huby), stąd kasać huby miało oznaczać układany w fałdy. Taki przekaz pojawił się w kronice wielkopolskiej, a za nią powtarzali go m.in. Jan Długosz i Tomasz Kantzow. Hipoteza ta była jeszcze podtrzymywana w XX wieku. Inna wersja została zapoczątkowana przez Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza, który podał w swym Słowniku, że nazwa Kaszuby pochodzi od kożucha (szub – kożuch noszony na Kaszubach). Wiktor Czajewski podawał, że nazwa ta pochodzi od kozia szuba, jednak ta hipoteza nie znalazła poparcia. Adam Tadeusz Naruszewicz wyprowadził nazwę Kaszuby od Kizynów-Lutyków (Chyżan), tj. Kiszybów, czy Kiszubów. Niemiecki etnograf Franz Tetzner wymienił kilka propozycji pochodzenia tej nazwy, np. od litewskich słów kuzas (kaftan) i kuzabas (ma kilka znaczeń: torebka z kory olchowej do zbierania jagód, barć w dziupli wydrążonego drzewa i środkowa część żarna), małoruskiego kozub (określenie kosza) i polskich słów: kazub, kozub, kazubek, kadłubek (kosz z łyka lub kory). Szymon Matusiak wyprowadził nazwę Kaszuba z łacińskiego słowa casa (kasza), co z niemiecką hubą miało dać kaszhuba. Miało to oznaczać chatę, ale też posiadłość ziemską wraz z chatą kmiecia lub kolonisty. Z kolei W. Hanow, używający na formę Kaszubów określenia niemieckiego die Kassabiten, wywodzi ją od tłuczenia (bicia) kaszy, która jest jednym z głównych posiłków Kaszubów. Ponadto Hieronim Derdowski podaje, że nazwa tej krainy wywodzi się od wikliny rosnącej nad Łebą (koszebe). Jedną z najnowszych hipotez jest propozycja, zapoczątkowana przez niemieckiego slawistę Maxa Vasmera, a rozwinięta przez niemieckiego badacza Heinricha Kunstmanna. Kunstmann zasugerował, że nazwa Kaszuby wywodzi się od starożytnego ludu greckiego Kasopajów, którzy zamieszkiwali Epir. Jego zdaniem Słowianie, którzy we wczesnym średniowieczu zasiedlili Półwysep Bałkański, zetknęli się z tą nazwą, po czym część z nich ją przyjęła i wyruszyła w wędrówkę na północ. Największą popularność wśród badaczy zyskała jednak etymologia zaproponowana przez ks. Stanisława Kujota, mówiąca o tym, że nazwa tej krainy pochodzi od rzeczownika kaszuby, który oznaczał „wody niezbyt głębokie, wysoką trawą porosłe”. Historia Zasięg występowania Kaszubów Zasięg i granice historyczne ziem, które wchodziły w skład Kaszub i które zamieszkiwała ludność zwana Kaszubami, są tematem sporów w literaturze historycznej. W okresie od VII do XII wieku, obszary pomorskie zamieszkiwały plemiona słowiańskie, określane jako Pomorzanie, Wendowie lub Kaszubi. Obszar ówczesnych Kaszub był zawarty na Pomorzu Zachodnim (ogólnie rzecz biorąc, ówczesne granice wyznaczały: zachodnie okolice Zatoki Gdańskiej (na wschodzie), Odra (na zachodzie), puszcze nad Notecią (na południu), oraz Bałtyk (na północy)). W XIII wieku ziemia zwana Kaszubią, była położona (wg ówczesnych dokumentów) wzdłuż Parsęty (od Kołobrzegu i Koszalina), aż do granicy z Wielkopolską. Źródła XII-XIV wieczne z Pomorza Gdańskiego nie zawierają wzmianek o ludności kaszubskiej. Wynika więc z tego, że w późnym średniowieczu mianem „Kaszuby” określano ziemie położone na zachód od Pomorza Gdańskiego. Wykraczały więc one daleko poza współczesny zasięg ziem kaszubskich (wg dokumentu księcia gdańskiego Świętopełka, w 1248 roku miał on być zaatakowany przez wojska książąt zachodniopomorskich, na których czele stały oddziały kaszubskie), chociaż zasięg językowy kaszubszczyzny mógł obejmować całe Pomorze. Według Edwina Rozenkranza, określenie „Kaszuby” wprowadzili na Pomorze Gdańskie słowiańscy przesiedleńcy z Pomorza Zachodniego (głównie było to rycerstwo), którzy z czasem musieli ustępować miejsca niemieckim kolonistom. Nazwa ta przyległa do tych ziem u schyłku średniowiecza, a rozpowszechniono ją w XVI wieku. Wczesne średniowiecze W nauce historycznej przypuszcza się, że nazwa Kaszuby ukształtowała się w czasie wędrówek ludów (VI-VIII wiek), a miano nią określać południowobałtyckie plemiona słowiańskie. Być może Kaszubi (których pierwotne siedziby mogły się znajdować na Podlasiu lub północnym Mazowszu) przywędrowali w połowie I tysiąclecia na ziemie między dolną Wisłą i dolną Odrą w miejsce zespołu plemion wieleckich. Gerard Labuda pisał: Kaszuby jako nazwa geograficzno-polityczna i Kaszubi jako nazwa etniczno-językowa dla ludzi tę ziemię zamieszkujących pojawia się w źródłach dopiero w XIII stuleciu. Jak wykazują naukowe próby ich objaśnienia, to zarówno nazwa terytorialna, jak i etniczna mają metrykę sięgającą o wiele głębiej w przeszłość, oraz że Wszystko wskazuje na to, że przeniosła się tutaj razem z ludnością przybywającą, najogólniej mówiąc, w okresie wędrówek ludów środkowoeuropejskich na przełomie V/VI stulecia z Polski środkowej dolną Odrą a dolną Wisłą egzystowało kilkanaście wspólnot plemiennych, na zachodzie u ujścia Odry byli Wolinianie, zaś wschód u ujścia Wisły był granicą między ludnością pruską a słowiańską (być może kaszubską). Na linii brzegowej Bałtyku swoje ślady obecności pozostawili z kolei wikingowie. Około 955 roku Mieszko I dokonał podboju Pomorza, o czym mają świadczyć odnalezione przez archeologów spalone grody pomorskie z tego czasu. W wyniku wojny w latach 967–972 podporządkował on także plemię Wolinian. W dokumencie Dagome iudex (ok. 991) pojawia się z kolei określenie longum mare, które jest traktowane jako pierwsza historyczna wzmianka o Pomorzu. Pod koniec pierwszego tysiąclecia na Pomorzu (czyli ojczyźnie Kaszubów) kształtowały się trzy ośrodki polityczne: Gdańsk, Kołobrzeg oraz Szczecin/Wolin. Ważną rolę pełniło też miasto Wołogoszcz (dzisiejszy Wolgast w Meklemburgii). Z czasem głównym centrum zachodniopomorskich Kaszub stał się Szczecin, gdzie panowała przez kilka wieków dynastia Gryfitów, nazwana tak od gryfa (który jest obecnie symbolem Kaszubów). Za czasów Bolesława Chrobrego na Pomorze dotarł Święty Wojciech, który w 997 roku ochrzcił mieszkańców Gdańska, w tym prawdopodobnie Kaszubów (z jego żywota pochodzi pierwsza pisemna wzmianka o Gdańsku), ponadto w 1000 roku założono na Pomorzu pierwsze biskupstwo w Kołobrzegu, na czele z Reinbernem. Wskutek reakcji pogańskiej, która miała wkrótce miejsce na Pomorzu, Reinbern musiał uchodzić, zaś władza księcia polskiego na tym terenie osłabła (umowna data upadku Kołobrzegu – 1013). W 1046 roku pojawia się wzmianka w niemieckiej kronice w Alteich w Bawarii, wedle której Pomorzem władał książę Siemomysł, będący w sporze z polskim księciem Kazimierzem Odnowicielem. W latach 1116–1119 Pomorze Wschodnie (a więc ziemie obecnie zamieszkane przez Kaszubów) zostało podbite przez księcia Bolesława Krzywoustego. Niedługo potem podbił on także Pomorze Zachodnie (1121-1123); polskim lennikiem został wówczas Warcisław I, protoplasta dynastii Gryfitów, który został władcą Pomorza Zachodniego (wg Gerarda Labudy księstwa kaszubsko-lucickiego). W latach 20. XII wieku Otton z Bambergu nazywany „Apostołem Pomorza”, odbył podróże w celu chrystianizowania ludności pomorskiej. Po śmierci Bolesława Krzywoustego (1138), książęta pomorscy zaczynają się uniezależniać od polskiego princepsa, wkrótce w 1140 roku utworzono biskupstwo w Wolinie, które obejmowało tereny po obu stronach Odry (np. Wołogoszcz, Dymin, Szczecin i Kołobrzeg), co wywoływało spory między arcybiskupstwem gnieźnieńskim i magdeburskim w kwestii przynależności metropolitalnej. W 1156 roku doszło do połączenia biskupstwa kruszwickiego i włocławskiego w jedno biskupstwo włocławskie, które obejmowało tereny dzisiejszych Kaszub (np. dzisiejsze powiaty: kartuski, kościerski i pucki). Z kolei na Pomorzu Zachodnim doszło do podziału księstwa zachodniopomorskiego. W części kaszubskiej (ze stolicą w Szczecinie) rządził Bogusław I. Po śmierci Kazimierza I (1180), władającego częścią lucicką, Bogusław zjednoczył księstwo zachodniopomorskie. W 1176 roku Duńczycy zniszczyli Wolin, przez co tamtejszy biskup przeniósł się do Kamienia Pomorskiego (odtąd jest to diecezja kamieńska). W 1181 roku książę Bogusław został lennikiem cesarza Fryderyka Barbarossy, przez co księstwo weszło w orbitę wpływów niemieckich, a formalne związki z Polską zostały zerwane na wiele wieków (przyjął tytulaturę „książę Pomorzan i Luciców”). Kilka lat później nastąpił jednak początek panowania duńskiego nad Pomorzem Zachodnim (trwające w latach 1184–1227). Z czasem Pomorze Zachodnie rozpadło się na dwa księstwa: szczecińskie i wołogoskie, z kolei przed rokiem 1238 księstwo słupsko-sławieńskie zostało wcielone do ziem rządzonych przez książąt gdańskich, bardzo związanych z Polską (choć od niej niezależnych). Po panowaniu duńskim nastąpiło zwierzchnictwo brandenburskie (1231-1250). Na Pomorzu Wschodnim doszło w tym czasie do fundacji klasztoru cysterskiego w Oliwie (1186) i klasztoru norbertanek w Żukowie (około 1212); oba uległy jednak zniszczeniu w 1226 roku w wyniku najazdu pruskiego. Kaszuby w późnym średniowieczu Nazwę etniczną „Kaszuby” wprowadzili do historii dominikanie i franciszkanie. Wystąpiła po raz pierwszy w bulli papieża Grzegorza IX z dnia 19 marca 1238 roku, w której Bogusław I lub Bogusław II, dux Cassubie (książę Kaszub), wspominany jest jako dobroczyńca zakonu joannitów. Od tego czasu w tytulaturze książąt zachodniopomorskich zaczyna regularnie występować, początkowo w formie dux Slavorum et Cassubia, czyli książę Kaszubów i Słowian (taki tytuł pojawił się w 1256 roku u Barnima I). Dopiero Barnim III (1320-1368) tytułuje się jako dux Cassuborum, czyli „książę Kaszubów”. Nazwę „Kaszuby” przypisywano wówczas do Pomorza Zachodniego. W 1258 roku, jak zapisano w Kronice wielkopolskiej, Warcisław III, „książę Kaszubów wyruszył przeciwko Świętopełkowi, księciu Pomorza, z wojskiem Wielkopolan, które książę wielkopolski Bolesław przysłał na pomoc, i z biskupem kamieńskim. I przyszedłszy w okolice Słupska, który inaczej nazywa się Stolp, pozostawił biskupa i wojsko jego (...), sam [zaś] z wielkim wojskiem śmiało pustoszył ziemie Świętopełka”. Ostatecznie Warcisław III przegrał, a ziemia słupska i sławieńska jeszcze kilkadziesiąt lat (do lat 1306–1307) należała do Pomorza Gdańskiego. Kaszubskie księstwa Pomorza nigdy nie zostały złączone w jeden organizm państwowy. Używano tu języka kaszubskiego i liturgicznej łaciny; ponadto księstwa wschodnie bardziej ulegały polszczyźnie, zachodnie niemczyźnie – z czasem te dwa narzecza zaczęły w tych częściach dominować. Wpływ na to miał przydział poszczególnych ziem do konkretnych biskupstw – wschodnią część ziemi kaszubsko-pomorskiej włączono do biskupstwa kujawsko-włocławskiego (w jego ramach powstał archidiakonat gdański-pomorski), część środkową (od Góry Chełmskiej pod Koszalinem do wschodnich krańców księstwa) do arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, tworząc archidiakonat słupski. Na zachód od Góry Chełmskiej (gdzie było największe w tamtej epoce sanktuarium maryjne w północnej Europie), ziemie podlegały biskupstwu wolińskiemu, a od 1176 roku, po przeniesieniu siedziby biskupa, biskupstwu kamieńskiemu, które z czasem uniezależniło się od Gniezna. Biskupi zachodniopomorscy preferowali niemczyznę, kierując chrystianizacją tutejszych ziem, sprowadzali także niemieckich osadników. Z czasem rycerze, mieszczanie i duchowni byli reprezentowani głównie przez Niemców. Wyższe warstwy ludności kaszubsko-słowiańskiej, wraz z książętami, także podlegały germanizacji, choć zachowały swoje kaszubskie nazwiska i świadomość słowiańskiej proweniencji. Do roku 1945, najbardziej zamożnymi i znaczącymi rodami kaszubskimi na Pomorzu były prastare kaszubskie familie: Podkomorzych von Puttkamerów, Cycewiców von Zitzewitz, Borków von Bork i Machów von Mach. Najwybitniejszym księciem pomorskim był Bogusław X Wielki z dynastii Gryfitów, który w 1478 roku zjednoczył całe Pomorze Zachodnie; bronił się przed naporem Brandenburgii i szukał zbliżenia kontaktów z Polską. Na Pomorzu Wschodnim, za czasów dynastii Sobiesławiców (najwybitniejsi przedstawiciele – Świętopełk Wielki i Mściwoj II), także miała miejsce kolonizacja niemiecka i osadnictwo na prawie niemieckim. Bronili swojej niezależności przed książętami polskimi i Krzyżakami. Na Pomorzu Zachodnim, Niemcy podporządkowywali sobie ludność kaszubską, dla której przenoszenie na prawo niemieckie dawało szansę poprawy jakości życia, a także postęp cywilizacyjny. Równocześnie dochodziło jednak do obumierania kaszubszczyzny (zaczęto częściej używać języka niemieckiego i łacińskiego) i dyskryminacji samych Kaszubów (nie dopuszczano ich do prawa miejskiego). Jak pisze prof. Józef Borzyszkowski: „W realiach ustrojowo-prawnych i politycznych już od XIII wieku ludność kaszubska stanowiła grupę obywateli drugiej kategorii w państwie-księstwie, nadal kaszubsko-pomorskim z nazwy, a istocie coraz bardziej niemieckim”. Dzięki Układowi w Kępnie (1282), zawartym między księciem gdańskim Mściwojem II, a księciem wielkopolskim Przemysłem II, władzę na Pomorzu Wschodnim przejął w 1294 roku Przemysł II. Doszło w ten sposób (na krótko) do zjednoczenia Pomorza Gdańskiego i Wielkopolski, co zaowocowało później tytułem króla Polski dla księcia wielkopolskiego. Po jego rychłej śmierci (1296), Pomorze zostało w latach 1308–1309 zajęte przez Krzyżaków. Trwające ponad 150 lat rządy krzyżackie umocniły tutaj wpływy niemieckie. Obowiązywał tzw. „paragraf wendyjski”, który zabraniał przyjmowania Słowian (Kaszubów) do prawa miejskiego. Doszło też do degradacji miejscowych elit rycersko-możnowładczych, co spowodowało, że doszło do petryfikacji kaszubszczyzny na wsi. Spowodowało to, że społeczność kaszubska nie wytworzyła ponadplemiennego języka, ani podstaw narodowości kaszubskiej. Dochodziło z czasem do „prusyfikacji” kaszubszczyzny. Czasy reformacji i autonomii Prus Królewskich Dla historii Kaszubów jednym z kluczowych wydarzeń były reformacja i kontrreformacja, które miała kluczowe znaczenie dla „przebiegu procesów etniczno-narodowościowo-kulturowych na całym Pomorzu”. Reformacja dotarła najszybciej, z racji położenia geograficznego, na Pomorze Zachodnie. Idee reformacyjne rozwijały się tam dzięki protekcji książąt szczecińskich, a to dlatego, gdyż dzięki nim pozycja książąt zachodniopomorskich względem Kościoła wzmacniała się. Dzięki działalności Pomorzanina Jana Bugenhagena (wspieranego przez tamtejszych książąt, a na początku także przez biskupa kamieńskiego), idee reformacyjne objęły szybko całe Pomorze Nadodrzańskie, a w końcu całe Pomorze – szczególnie chętnie przyjmowali je mieszczanie i szlachta, częstokroć zadłużeni w klasztorach i innych kościelnych instytucjach. Środkowa i zachodnia część Pomorza została jednolicie protestancka i niemiecka, zaś wschodnia (na wschód od jeziora Jamno i rzeki Unieść) – pozostała kaszubska i częściowo katolicka. Tamtejsi Kaszubi nie mieli jednak należytego dostępu do liturgii w rodzimym języku (co pogłębiały dodatkowo liczne wojny, w tym zwłaszcza wojna trzydziestoletnia). Zaczęły powstawać jednak dzieła pisane dla ludu kaszubskiego – w 1586 roku światło dzienne ujrzały Duchowne piesnie D. Marcina Luthera y ynszich naboznich męzow. Z niemieckiego w slawięsky ięzik wilozone, autorstwa pastora bytowskiego Szymona Krofeya. Był to co prawda druk w języku polskim, lecz przeplatany licznymi kaszubizmami. Z opóźnieniem reformacja docierała także na Pomorze Wschodnie, gdzie znalazła popularność wśród niemieckich mieszczan i szlachty kaszubsko-polskiej. Za czasów Prus Królewskich istniało województwo pomorskie, obejmujące ziemie leżące na lewym brzegu Wisły. W najuboższych jego częściach zamieszkiwały liczne społeczności kaszubskie. Niektórzy ówcześni kronikarze, jak np. Francuz Charles Ogier, rozciągali kaszubski obszar językowy na całe Prusy. Na obszarze kaszubskim ludność utrzymywała się z rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa. Miasta były małe i nieliczne. Na Pomorze z czasem napływać zaczęła ludność z różnych wspólnot etnicznych i religijnych. Zaczęło się to zmieniać po soborze trydenckim (1545-1563) i w trakcie kontrreformacji. Między innymi dzięki jezuitom ograniczony został luteranizm, dużą rolę odegrały też klasztor benedyktynek w Żukowie i sanktuarium kalwaryjskie w Wejherowie, nad którym opiekę przejęli franciszkanie. Wielu szlachciców i przedstawicieli wiejskich wspólnot parafialnych, zwłaszcza na terenach zamieszkałych przez Kaszubów, zaczęło się nawracać na katolicyzm. Jeszcze przez wiele dziesięcioleci zróżnicowanie na tle religijnym i wraz z nim idące podziały ekonomiczne, decydowały o tutejszej codzienności. Od końca XVI wieku do połowy XIX wieku Krokowa była centrum kalwinizmu na Pomorzu Gdańskim i przynajmniej do połowy XIX wieku odbywały się tutaj regularne nabożeństwa ewangelicko-reformowane po kaszubsku. Regionem ze sporym odsetkiem ewangelików (luteranów) Kaszubów do XIX wieku pozostało Bolszewo. Okres potopu szwedzkiego przyniósł Kaszubom znaczne zniszczenia. Pozytywniej wspominana jest wojna polsko-turecka – w odsieczy wiedeńskiej (1683) brali udział m.in. szlachcice i chłopi kaszubscy. Wedle legend, Kaszubi za swój heroiczny udział w walkach mieli dostawać szlachectwo i herby od króla Jana III Sobieskiego, jednak nie jest to zgodne z prawdą (poszli oni głównie jako szlachta). Część kaszubskiej szlachty zaczęła się wtapiać i w pełni utożsamiać z polską kulturą, niektórzy osiągnęli godności senatorskie (w Rzeczypospolitej) i godności wojewodów (w Prusach Królewskich). Autonomia Prus Królewskich (Prusy miały np. osobne sejmiki) spowodowała uaktywnienie w działalności publicznej ogółu szlachty kaszubskiej, także tej najdrobniejszej. Upadek Rzeczypospolitej pod koniec XVIII wieku spowodował, że ziemie Kaszub i Prus Królewskich zostały już w pierwszym rozbiorze wcielone przez króla pruskiego (władającego Pomorzem Zachodnim od wymarcia w 1637 roku dynastii Gryfitów) do jego państwa. Kaszubi w protestanckim państwie pruskim Polityka germanizacyjna za czasów zaboru pruskiego była wymierzona w pierwszej kolejności przeciw ludności polskiej i kaszubskiej. W 1780 roku jeden z realizatorów polityki germanizacyjnej, superintendent słupski Krystian Haken pisał, że Kaszubi „(...) w Niemcach widzą grabieżców swojej dotychczasowej ojczyzny. Ta duma przyczynia się także do tego, że uważają za hańbę posługiwanie się językiem niemieckim.” Wspominał on również, że istniał wtedy reskrypt polecający, by kaznodzieje starali się narzucać Kaszubom jedynie niemieckich nauczycieli, oraz by dzieciom nieoczytanym w niemieckim nie przyznawać konfirmacji. Dążono także do tego, by Kaszubi zrozumieli naukę religii w języku niemieckim. Haken wyróżnił w tym czasie dwa rodzaje kaszubskich parafii: parafie, w których pastor musi głosić kazanie po kaszubsku bezwarunkowo, gdyż połowa lub nawet 2/3 ludności nie rozumie wystarczająco języka niemieckiego (Gardna Wielka, Rowy, Smołdzino, Główczyce, Cecenowo, Sławęcino, Skórowo), parafie, w których „mowa kaszubska wnet ustanie” (Damno, Łupawa, Mikorowo, Nożyno, Budowo). Wymieranie mowy kaszubskiej trwało na tych ziemiach znacznie dłużej, niż przewidywał Haken (o około 50 lat), gdyż niektórzy ewangeliccy Kaszubi, a także nieliczni pastorzy (pochodzący stąd, albo będący Serbami Łużyckimi), starali się zachować kaszubszczyznę. Większość pastorów starała się jednak wyplenić język kaszubski (pisał o tym w 1777 roku Szwajcar Johann Barnoulli, gość pruskiego ministra spraw zagranicznych, hr. Otto Christopha von Podewilsa, dziedzica Szczypkowic). Kroki w stronę podporządkowania sobie kaszubskiej i pomorskiej ludności (wówczas nieco pogardzanej, ale stanowiącej część jego armii) podjął sam Fryderyk II. Z myślą o pomorskich rekrutach powołał korpusy kadetów w Słupsku i Chełmnie, co doprowadziło do tego, że młodzież z drobnej szlachty kaszubskiej (werbowana czasami siłą) była podporządkowana woli króla pruskiego. Szkoła słupska wychowała wielu oficerów i generałów o rodowodzie kaszubskim (głównie pochodzili z ziemi lęborsko-bytowskiej lub Gochów), którzy służyli później w pruskiej armii. Poziom życia ludności kaszubskiej długo odbiegał od pozostałych części państwa pruskiego. Poprawa ich warunków życia nastąpiła po zwycięskiej kampanii Napoleona Bonaparte przeciw Prusom – wraz z reformami uwłaszczeniowymi, dającymi chłopom wolność, a niektórym prawo własności wieczystej do swoich gospodarstw. Chciano w ten sposób ratować państwo, czyniąc swoich poddanych bardziej lojalnymi (reformowano także ustrój miast, wprowadzono powszechną oświatę utp.). Chłopi zyskali też możliwość przemieszczania się po całych Prusach. Mimo że ogół Kaszubów znalazł się po wojnach napoleońskich w jednym organizmie państwowym (w Prusach), to ich sytuacja nie była jednakowa. Kaszubi z Prus Zachodnich (dawniej Prus Królewskich) najbardziej opierali się germanizacji, na co wpływ miała też przynależność do Kościoła katolickiego. Od 1821 roku, teren Prus Zachodnich obejmowała diecezja chełmińska ze stolicą w Pelplinie. Tamtejsze seminarium wykształciło wielu duszpasterzy o kaszubskiej proweniencji. Kościół katolicki uważano wtedy za ostoję kaszubskości i polskości. Wielu Kaszubów żyło w zwartej masie na Pomorzu Nadwiślańskim. Prócz Niemców na Kaszubach istniała także społeczność żydowska, która mimo tego, że również była obca, to cieszyła się większą sympatią wśród ludności kaszubskiej (zaciągano u nich pożyczki). W 1900 roku, Prusy Zachodnie zamieszkiwało 1 563 523 mieszkańców, z których około 50% stanowili katolicy, 48% ewangelicy, a nieco ponad 1% Żydzi. Wśród katolików około 2/3 mieszkańców było Polakami, o ich przewadze w wielu powiatach decydowała społeczność kaszubska. Wśród społeczności kaszubskiej najliczniejszą warstwę stanowili robotnicy rolni i miejscy, których wspomagali niejednokrotnie ubodzy żydowscy kupcy. Było to więc głównie społeczeństwo chłopskie (agrarne). Czasy umocnienia kaszubskości Z czasem wzrastała rola Kościoła katolickiego na Kaszubach, mimo iż rząd pruski dokonywał sekularyzacji dóbr, kasaty klasztorów, co objawiło się w polityce tzw. kulturkampfu. Ważnym dla Kaszubów miastem duchowym był Pelplin, to tu istniała jedyna w czasie zaboru pruskiego szkoła średnia, w której uczono języka polskiego (Collegium Marianum). W środowisku duchownych w Pelplinie było też wielu duszpasterzy z Kaszub. W miejscowości tej założono także pismo Pielgrzym (1869), które obok Gazety Gdańskiej, było na Kaszubach najpopularniejszą gazetą. Ogólnie rzecz biorąc, rola księży w społeczności kaszubskiej rosła, zwłaszcza od czasu Wiosny Ludów. Kościół odgrywał ważną rolę zwłaszcza w działalności naukowo-oświatowej; na przyspieszenie odrodzenia narodowego Kaszubów, wpływ miała pelplińska szkoła historyczna (ukształtowana w latach 60. i 70. XIX wieku). Jeden z jej protoplastów, ks. Augustyn Hildebrand (pochodzący z kaszubskiego Wielkiego Kacka, dzisiaj dzielnicy Gdyni) pisał o Kaszubach: „lud ten w nowszym czasie najwięcej ze wszystkich plemion polskich na niebezpieczeństwo utraty mowy i obyczajów rodzinnych przez żywioł niemiecki narażony bywał”, uważał też, że Kaszubi nie tworzą osobnego narodu. Pruska szkoła elementarna, mimo swojej głównie germanizacyjnej funkcji, dawała też szanse rozwoju dla Kaszubów. Powstawały szkoły powszechne i średnie, oraz gimnazja katolickie, do których uczęszczali Kaszubi. Z czasem wykształciła się dzięki temu inteligencja polska i kaszubska (ta druga zwłaszcza pod koniec XIX wieku). W 1848 roku, w ramach Wiosny Ludów, powstało w Chełmnie towarzystwo Pomocy Naukowej dla Młodzieży Prus Zachodnich, które umożliwiło wielu Kaszubom ukończenie studiów wyższych (niemal wyłącznie na niemieckich uczelniach). Na Uniwersytecie Wrocławskim rozwinęła się osobowość Floriana Ceynowy (1817-1881), który podłożył podwaliny pod literacką kaszubszczyznę. Brał udział w nieudanej próbie wszczęcia powstania zbrojnego na Pomorzu, był przywódcą wyprawy na Starogard (1846). Uwięziony w Moabicie i skazany na śmierć, uwolnił się w 1848 roku dzięki rewolucji berlińskiej. Dokończył studia, podjął praktykę lekarską i wkrótce na szerszą skalę zajął się pisaniem. Zasłynął jako badacz i pierwszy kaszubski pisarz, za życia działając samotnie i będąc często niedocenianym. Większe uznanie zyskał dopiero kilkanaście lat po śmierci (jeszcze w XIX wieku), zaś w XX działacze kaszubscy zaczęli uznawać go za ojca kaszubskiego ruchu i regionalizmu. Ceynowa chciał „obudzić ducha kaszubskiego i dumę szczepową wśród ziomków”. Szczególnie ważne było upowszechnianie języka kaszubskiego, który ówcześni Kaszubi traktowali jako gorszy od niemieckiego i polskiego. Po zakończeniu wygranej dla Prus wojny francusko-pruskiej (1871), doszło do rozwoju gospodarczego państwa. Na skalę większą niż dotychczas zaczęto budować drogi i linie kolejowe, łączące Pomorze z innymi krajami niemieckimi, co znacznie ułatwiło migracje ludności. Kaszubi mogli wyjeżdżać sezonowo do pracy, a czasami wyjeżdżali na stałe do Niemiec (np. Berlin, Hannover, Brandenburgia). Dzięki temu rozwinęło się w latach 70. XIX wieku duszpasterstwo polskie w Nadrenii-Westfalii, gdzie powstał polski ruch narodowy. Jednym z jego liderów był ks. Józef Szotowski (pochodzący z Warmii), który zmuszony do powrotu osiadł w Chmielnie na Kaszubach; zyskał on nawet miano kaszubskiego króla. Polityka kanclerza Rzeszy Otto von Bismarcka promująca ustawy antykaszubskie (antypolskie) i antykatolickie, doprowadziła m.in. do powstania rejestru wyroków sądowych, zakazujących rozpowszechniania wydawnictw wrogich rządom pruskim, w tym także do nielicznych książek kaszubskich. Doprowadził on także do zwiększenia narodowego solidaryzmu u Kaszubów, ale także przyspieszył rozwój ich imigracji, zwłaszcza do Stanów Zjednoczonych i Kanady. Według wyliczeń Stefana Ramułta, Kaszubów było wtedy w Europie ponad 200 tysięcy, zaś łącznie z Kaszubami w Ameryce dochodziła do 308 tysięcy. Kondycja gospodarcza i duchowa Kaszubów na przełomie XIX i XX wieku Kaszubi, zwłaszcza na północy, znani byli ze swojego zamiłowania do rybactwa lądowego i morskiego, żeglowali także na swoich łodziach i byli marynarzami na statkach armatorów niemieckich (o zwyczajach i życiu Kaszubów z Helu pisał m.in. ks. Hieronim Gołębiewski, zaś Augustyn Necel wspominał o tym w swoich powieściach). Kaszubów zaczęto też traktować jako prawdziwych gospodarzy polskiego wybrzeża i Pomorza, ale jednocześnie trwały spory o to, jakiego są pochodzenia – polskiego, czy niemieckiego. Spory te przenoszono np. do niemieckiego parlamentu. Z czasem, dzięki dokonaniom Polaków i Kaszubów, a zwłaszcza dzięki wdzydzkiemu nauczycielowi Izydorowi Gulgowskiemu i niemieckiemu językoznawcy Friedrichowi Lorentzowi, podjęto na nowo idee Floriana Ceynowy i kontynuowano pracę literacką zmarłego już Hieronima Derdowskiego. W 1905 roku Aleksander Majkowski, ówczesny redaktor „Gazety Gdańskiej”, zaczął wydawać dodatek „Drużba. Pismo dlö polścich Kaszubów”. W 1907 roku powstało Kaszubskie Towarzystwo Ludoznawcze w Kartuzach, czyli stowarzyszenie naukowe wydające także swoje pismo. W podobnym czasie powstało w pelplińskim seminarium Koło Kaszubologów (dzięki Janowi Karnowskiemu), a w 1908 roku Aleksander Majkowski zaczął wydawać w Kościerzynie Gryfa – czyli pierwsze w Prusach Zachodnich polskie i kaszubskie czasopismo literackie i społeczno-kulturalne. Działania te zaczęły skupiać kaszubską inteligencję, co w 1912 roku doprowadziło do założenia w Gdańsku „Towarzystwa Młodokaszubów”. Jego prezesem został ks. Ignacy Cyra, a sekretarzem (i de facto głównym twórcą) Aleksander Majkowski. Ruch młodokaszubski zmierzał do odrodzenia Kaszub w sferze gospodarczej, kulturalnej i politycznej. Oprócz tożsamości kaszubskiej akcentowali także narodową, polską (co wyrażali w haśle „co kaszubskie, to polskie”). Do jego zasług należało w tym czasie wydanie licznych dzieł literackich, wypracowanie pisowni kaszubskiej, stworzenie Biblioteki i Muzeum Kaszubsko-Pomorskiego w Sopocie, oraz rozpropagowanie wiedzy o Kaszubach także poza Polskę. Ujawniła ona także chęć zachowania i rozwoju własnej kultury przez Kaszubów. Jednakowoż ich działalność nie wzbudzała entuzjazmu wśród zaborcy, a także wśród elit polskiego ruchu narodowego w Prusach Zachodnich. Tymczasowe załamanie tego ruchu nastąpiło wraz z wybuchem I wojny światowej, w której wielu młodokaszubów walczyło w mundurze niemieckim. W czasie wojny wzrosła pobożność wśród wszystkich ludzi, także wśród Kaszubów, czego efektem było wybudowanie kalwarii w Wielu na południu Kaszub. Dwudziestolecie międzywojenne W wyniku skutków I wojny światowej, w tym podpisania traktatu wersalskiego (na którym obecni byli także przedstawiciele kaszubscy – Antoni Abraham i Tomasz Rogala), Kaszubi stali się częścią nowo utworzonego państwa polskiego, lecz tylko częściowo. Tereny zamieszkane przez Kaszubów znalazły się w trzech różnych organizmach państwowych: w Polsce, Niemczech i Wolnym Mieście Gdańsku. Zamieszkująca tam ludność kaszubska stanowiła część osiadłej na tych ziemiach mniejszości polskiej. Mimo że w kilku miejscach doszło do korekty granic (na korzyść Polski), to wytyczone granice utrudniały Kaszubom współpracę gospodarczą, a także wewnętrzne kontakty towarzyskie. Odcięty od Kaszub został też Gdańsk, który Kaszubi uznawali za ich stolicę. Aleksander Majkowski uważał nowo ukształtowany podział polityczny i rozczłonkowanie Kaszub za przegraną Polski i porażkę kierowanego przez niego ruchu młodokaszubskiego. Mimo uzyskania niepodległości przez Polskę, zmniejszyły się dla Kaszubów możliwości podjęcia nowej pracy, co funkcjonowało pomyślnie za czasów zaboru pruskiego. Niejednokrotnie nie dopuszczano Kaszubów do udziału w przeprowadzanej reformie rolnej i do podjęcia lepszej pracy przy rozbudowywaniu Gdyni. Powszechna była także arogancja urzędników i niechęć do ludności kaszubskiej, okazywana przez przybyszy z innych rejonów Polski. Najsilniejszą partią na Pomorzu była Narodowa Demokracja, która nigdy nie zdobyła władzy w skali kraju. Wykorzystywała ona nastroje ludności kaszubsko-pomorskiej do walki z obozem sanacyjnym po zamachu majowym (1926). W tym czasie, integracyjną rolę wśród mieszkańców Pomorza osiągnął bp chełmiński Stanisław Okoniewski (sympatyk sanacji), który promował Kaszuby i Pomorze w Polsce. Powołał on na biskupa pomocniczego Kaszubę – ks. Konstantyna Dominika. Pomorze, a w tym Kaszuby, mimo wysokiego poziomu bezrobocia, wyróżniało się znaczną ilością obywatelskich struktur organizacyjnych. Dzięki młodzieży wykształconej na polskich uniwersytetach w ramach różnych stowarzyszeń (np. poznańska „Pomerania” i warszawska „Cassubia”), przybywało szybko młodej inteligencji kaszubskiej. Dzięki rozwojowi kaszubskiej kultury, została ona objęta badaniami naukowymi w ramach ośrodków, takich jak: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Instytut Bałtycki (pierwotnie w Toruniu, później w Gdyni) czy Towarzystwo Przyjaciół Nauki i Sztuki w Wolnym Mieście Gdańsku. Również w Gdańsku odrodziło się czasopismo „Gryf”, którego dodatkiem był „Gryf Kaszubski”. Redaktorzy tego ostatniego utworzyli z kolei Zrzeszenie Regionalne Kaszubów w Kartuzach, którego pismem była Zrzesz Kaszëbskô. Istotną rolę odgrywała także m.in. Rozgłośnia Pomorska Polskiego Radia w Toruniu (wspierali ją społecznicy ze Zrzeszenia Miłośników Kaszubszczyzny „Stanica”). W okresie międzywojennym rozwijały się lokalne środowiska, stowarzyszenia i organizacje kaszubskie (często w powiatowych miasteczkach), co było efektem rozwoju kultury i literatury kaszubskiej. Już wtedy używały one niejednokrotnie znaną dziś kaszubską symbolikę, czyli wizerunek gryfa i wzór haftu kaszubskiego. W wydawanych przez nich czasopismach, reprezentujących różne poglądy polityczne, kontynuowano działania Ceynowy, Derdowskiego i Młodokaszubów. Pomimo tak licznego rozgałęzienia organizacji kaszubskich (często zresztą szpiegowanych przez wywiad polski i niemiecki), nie powstała w tym czasie ani jedna o charakterze wojewódzkim. Kaszubi, głównie na pograniczu, byli także członkami organizacji w Wolnym Mieście Gdańsku i Niemczech, np. Związku Polaków w Niemczech („V Dzielnica. Pomorze i Kaszuby”) i Gminy Polskiej w Gdańsku. II wojna światowa Wybuch II wojny światowej nastąpił 1 września 1939 roku, a najazd wojsk niemieckich nastąpił na Kaszubach już w przeciągu kolejnych kilku dni. Już w pierwszych miesiącach wojny doszło do masowych eksterminacji społeczności polskiej, kaszubskiej, żydowskiej i całej miejscowej elity. Ginęli oni w czasie egzekucji w Piaśnicy, w Victoriaschule, pierwszym na obecnych ziemiach polskich obozie koncentracyjnym Stutthof, w lasach kartuskich i innych. Kaszubi w czasie wojny masowo udzielali się w ruchach oporu, najważniejszą taką organizacją, współpracującą z Armią Krajową, była TOW „Gryf Kaszubski”, przemianowana później na „Gryf Pomorski”. Twórcą był Józef Dambek, a przywódcą ks. płk. Józef Wrycza. By ratować swoje życie, wielu Kaszubów i Polaków uciekało do Generalnego Gubernatorstwa i do Niemiec. Kaszubi przymusowo wciągani na volkslistę i do służby w Wehrmachcie, licznie dezerterowali na wszystkich frontach. Dołączali przede wszystkim do wojsk polskich, np. w 1944 roku Lech Bądkowski utworzył w Wielkiej Brytanii Związek Pomorski, skupiający wielu Pomorzan i Kaszubów, a mający za cel włączenie Pomorza do Polski. Pod koniec wojny, gdy następował okres wyzwalania Polski przez Armię Radziecką, dochodziło do licznych nadużyć przez nią stosowanych. Kobiety były gwałcone, dochodziło też do licznych wywózek w głąb dzisiejszej Rosji, zwłaszcza młodych ludzi (w tym członków ruchu oporu), gdzie wielu z nich zginęło. Tutejszą ludność dotykało bezprawie i dyskryminacja, zarówno ze strony szabrowników, jak i przedstawicieli nowej władzy. Równolegle do tych zdarzeń wielu Kaszubów migrowało do średniowiecznej krainy ich przodków, czyli na Pomorze Zachodnie (aż po krańce zachodnie, w tym do Szczecina). Pomorzanie i Kaszubi zasiedlali też Gdańsk (losy Kaszubów, Polaków i Niemców przedstawił w swojej powieści Blaszany bębenek noblista kaszubskiego pochodzenia, Günter Grass). Kaszuby i ruch kaszubski po 1945 roku Po zakończeniu II wojny światowej Kaszubi wstępowali do struktur obywatelskich w ponownie niepodległej Polsce, de facto jednak zależnej od Związku Radzieckiego. W 1946 roku odbył się I Kongres Kaszubski, mający miejsce w Wejherowie. Zorganizowali go działacze z pisma Zrzesz Kaszëbskô, przeniesionego właśnie do Wejherowa. Upomniano się na nim m.in. o dostęp do stanowisk administracyjnych dla Kaszubów i pomoc dla Słowińców. We wrześniu 1946 roku, tym razem z inicjatywy władz, odbył się w Szczecinie Kongres Kaszubów-Polaków-Autochtonów z całego Pomorza Zachodniego, na którym manifestowano przynależność tych ziem do Polski. Postulaty i manifestacje nie spotkały się z zadowoleniem nowych już, komunistycznych polskich władz, które zaczęły ograniczać rozwój kaszubszczyzny i kultury kaszubskiej. Na Pomorzu osiedlono wypędzonych ze swych siedzib Ukraińców, zaczęto upaństwawiać majątki polskie i niemieckie, a chłopów zaczęto przymuszać do kolektywizacji (na Kaszubach nieudanej, podobnie jak nieudana okazała się próba zmniejszenia tutaj roli kościoła). Ruch regionalny jednak nie zamarł. Powstało wtedy Muzeum Kaszubskie w Kartuzach, popularne zaczęły być zespoły folklorystyczne i sztuka ludowa. W ramach polskiego października 1956 roku odrodziła się organizacja kaszubska, co zmaterializowało się w postaci utworzenia Zrzeszenia Kaszubskiego, powołanego do życia 2 grudnia 1956 roku i skupiającego wszystkie postaci ruchu kaszubskiego, niezależnie od poglądów politycznych. Przewodniczącym Komitetu Założycielskiego był Lech Bądkowski, a pierwszym prezesem został Aleksander Arendt (ostatni komendant naczelny TOW „Gryf Pomorski”). Dzięki inicjatywie ZK powstało wiele ważnych inwestycji (np. powstanie Drogi Kaszubskiej i Fabryki Porcelany Stołowej w Łubianie), ponadto w czerwcu 1957 roku odbyła się manifestacja Kaszubów w Wielu, gdzie odsłonięto pomnik Hieronima Derdowskiego. Zrzeszenie zaczęło także wydawać gazetkę Kaszëbë, pod redakcją Tadeusza Bolduana, mającą popularyzować wiedzę o Kaszubach i regionalizm kaszubski. Członkowie Zrzeszenia Kaszubskiego, nazywanego przez władze „bękartem października”, zaczęli być prześladowani, niektórych aresztowano i konfiskowano zbiory (czasem rękopiśmienne). Nie doszło jednak do zamknięcia zrzeszenia, wręcz przeciwnie – w 1962 roku, z inicjatywy Lecha Bądkowskiego utworzono Klub Studencki „Pomorania”, a w 1964 roku doszło do fuzji ZK z podupadającym Zrzeszeniem Kociewskim. Odtąd organizacja ta nosiła nazwę Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie. Wyróżniała się ona niezależnością od władz partyjnych, w jej skład weszli także byli członkowie PZPR i ZSL. ZK-P było organizacją, która objęła szerokie grono ludzi ze świata nauki i literatury z całej Polski (także z Wileńszczyzny). Książki wydawane przez ZK-P osiągnęły w pewnym momencie milion nakładu (350 tytułów), podjęto współpracę z Gdańskim Towarzystwem Naukowym, powstawać zaczęły liczne muzea (Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach, Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie). Rósł także dorobek czasopisma zrzeszeniowego „Pomerania” (pod red. Wojciecha Kiedrowskiego i Stanisława Pestki). Środowisko kaszubsko-pomorskie wykreowało własne środowisko pisarskie i naukowe (najznamienitszą postacią z kaszubskiego świata nauki był prof. Gerard Labuda, historyk, wiceprezes PAN i prezes PAU). Ponadto współpracowało z Kościołem, szczególnie ze stolicami diecezji pomorskich – Oliwą i Pelplinem (w którym od 1980 roku organizuje się tzw. „Spotkania Pelplińskie”). Gdy doszło do strajków sierpniowych w 1980 roku, ZK-P jako jedna z pierwszych organizacji poparła protest stoczniowców i utworzenie „Solidarności” (Lech Bądkowski został nawet pierwszym rzecznikiem prasowym „Solidarności”, był doradcą Komitetu Strajkowego). W stanie wojennym ZK-P dawało schronienie i pomoc prześladowanym przez władze, co potem pomogło w tworzeniu nowych organizacji i środowisk (także nielegalnych). Współpracowały one ze środowiskami regionalnymi i krajowymi, czego efektem było utworzenie w 1987 roku Klubu Samorządu Pracowniczego przy ZK-P. Zrzeszenie przyczyniło się także do unormowania stosunków z Niemcami. Jednym z najważniejszych wydarzeń dla Kaszub w XX wieku była pielgrzymka papieża Jana Pawła II do Polski (1987), kiedy spotkał się z Kaszubami w Gdyni i Oliwie. Wtedy wypowiedział znane na Kaszubach słowa: „Drodzy Bracia i Siostry Kaszubi! Strzeżcie tych wartości i tego dziedzictwa, które stanowią o Waszej tożsamości”. Wizyta papieża spowodowała, że zaczęto przychylniej traktować język kaszubski jako język liturgii. Dzięki ZK-P dokonano przekładu Nowego Testamentu na język kaszubski, a dokonał tego Eugeniusz Gołąbek (1993). Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie miało także duży wpływ na przebieg przekształceń ustrojowych, które na Pomorzu przebiegały korzystniej niż w reszcie kraju. Kaszubi obejmowali liczne stanowiska administracyjne na poziomie lokalnym, zostawali członkami parlamentu i senatu (pierwszym senatorem kaszubskim w RP został w 1991 roku Józef Borzyszkowski, czyli ówczesny prezes ZK-P). W latach 1981–1992 podwoiła się liczba członków ZK-P (w 1992 było to sześć tysięcy osób skupionych w 77 oddziałach terenowych). W 1992 roku na całych Kaszubach i w Gdańsku, odbył się II Konges Kaszubski, na którym wyeksponowano potrzebę pielęgnowania języka, oraz rozwoju gospodarczego, kulturalnego, oświatowego i naukowego. Rok później otwarto Dom Kaszubski, w którym znalazła miejsce siedziba ZK-P, klubu studenckiego „Pomorania”, redakcja „Pomeranii”, a od 1996 roku także siedziba Instytutu Kaszubskiego. Ewoluowała także rola języka kaszubskiego w życiu publicznym. Zaczęto coraz częściej używać go w kościołach, ale także w szkołach wyższych, gdzie został językiem nauczania, a także językiem wykładowym (na lektoracie kaszubskim). W III RP zmieniła się na korzyść sytuacja kaszubszczyzny w kulturze i oświacie. Znacznie wzrosła liczba szkół, w których uczy się historii, języka i kultury kaszubskiej. Przybyło zespołów folklorystycznych i znacząco rozwinęła się kaszubska prasa. Symbole Herb i flaga Mimo iż nie istnieją prawne regulacje dotyczące używania symboli kaszubskich, za godło i tym samym symbol Kaszubów uznaje się gryfa, czyli mityczne zwierzę, wywodzące się ze starożytności. Herb kaszubski przedstawia go w czarnej maści na złotym polu. Symbol gryfa pojawił się na Pomorzu na początku XIII wieku, a symbolem Pomorza Wschodniego został po pokoju toruńskim (1466) – wtedy był czerwony na srebrnym polu bez korony. Podobizna czarnego gryfa na złotym polu została zaczerpnięta przez działaczy kaszubskich od zachodniopomorskich książąt wołogoskich, którzy się nim pieczętowali. Barwy kaszubskiej flagi są zaczerpnięte z herbu – górny pas jest czarny, dolny jest złoty. Używa się też flagi kaszubskiej z umieszczonym na niej centralnie gryfem. Jeśli na płachcie płótna występuje godło, to owa płachta płótna ma kolor złoty. Hymn Podobnie jak w przypadku herbu, flagi i stolicy, nie ma oficjalnego hymnu kaszubskiego. Do tej roli pretendują dwie pieśni: Kaszëbsczi marsz i Zemia Rodnô. Znacznie dłuższą tradycję ma pierwsza z nich, której autorem jest Hieronim Derdowski. Tekst tego utworu pochodzi z najważniejszego dzieła Derdowskiego pt. O Panu Czorlińścim co do Pucka po sece jachoł (1880), w którym bohater poematu śpiewa właśnie marsz kaszubski. Mimo iż nie ogłoszono tego marsza oficjalnym hymnem, to stał się nim zwyczajowo i był w okresie międzywojennym wielokroć śpiewany na różnych uroczystościach (muzykę do słów Derdowskiego napisał Feliks Nowowiejski). Za hymn kaszubski uważają ją obecnie Kaszubi związani ze Zrzeszeniem Kaszubsko-Pomorskim. Drugą z pieśni, nabierającą znaczenia zwłaszcza w ostatnich latach, jest Zemia Rodnô autorstwa Jana Trepczyka. Preferują ją działacze wyraźnie akcentujący odrębność Kaszubów, w tym członkowie organizacji Kaszëbskô Jednota. Uważają, że tekstowi Derdowskiego brakuje kaszubskiego ducha, tyczy się to zwłaszcza wersów: Pòlskô wiara, pòlskô mòwa, nigdë nie zadżinie (wg nich wiara kaszubska ma wymiar uniwersalny, a ich mową ojczystą jest język kaszubski). W środowiskach kaszubskich próbowano także innym pieśniom przypisać rolę hymnu Kaszub, były wśród nich m.in.: Pomorski gryf ks. Leona Heyke i Marsz Naszyńców Jana Trepczyka. Czasami z hymnem tego regionu mylona jest popularna wyliczanka kaszubska Kaszëbsczé nótë. Edukacja i nauka Cezary Obracht-Prondzyński wyróżnił chronologicznie pięć okresów, w których na Kaszubach prowadzono odmienną politykę oświatową. Są to kolejno: zabór pruski (czasy przynależności Kaszub do państwa prusko-niemieckiego), dwudziestolecie międzywojenne (okres, gdy ziemie kaszubskie były w trzech różnych organizmach państwowych, traktujących Kaszubów inaczej), II wojna światowa (niemal całkowity upadek możliwości kształcenia dla Kaszubów), Polska Rzeczpospolita Ludowa (okres najbardziej niejednoznaczny), okres po transformacji ustrojowej w 1989 roku (okres powstania i upowszechnienia kaszubskiej edukacji etnicznej, mającej uregulowaną prawnie sytuację i wsparcie finansowe z budżetu państwa). Nauczanie języka kaszubskiego rozpoczęło się stosunkowo późno, m.in. dlatego, że aż do połowy lat 90. XX wieku język ten nie miał ustalonej jednolitej pisowni i standardu ortograficznego. Problemem był też niewątpliwie brak programów nauczania, podręczników i wykwalifikowanych nauczycieli. W tym celu na Uniwersytecie Gdańskim uruchomiono lektorat języka kaszubskiego, podjęto też próby utworzenia specjalizacji z zakresu kaszubistyki na kierunku filologia polska. Realizacji poddano też inne inicjatywy, które miały na celu wykwalifikowanie nauczycieli do uczenia języka kaszubskiego, np. Studium Wiedzy o Pomorzu, Podyplomowe Studium Edukacji Regionalnej i Alternatywnej czy kwalifikacyjne studium podyplomowe dla nauczycieli języka kaszubskiego. Zaczęły powstawać programy autorskie związane z edukacją regionalną, podręczniki do nauki języka kaszubskiego. Współpracowano także z zagranicznymi środowiskami, które wdrażały naukę języka etnicznego (ze środowiskiem Łużyczan i Fryzów). Początki kaszubskiej edukacji po 1989 roku wiąże się z otwarciem Kaszubskiego Liceum Ogólnokształcącego w Brusach oraz szkoły podstawowej w Głodnicy w gminie Linia (1991). Nauczanie mowy Kaszubów stopniowo zaczęło się upowszechniać, zwłaszcza w szkołach podstawowych i gimnazjach. Według Głównego Urzędu Statystycznego i Ministerstwa Edukacji Narodowej, w roku szkolnym 2003/2004 języka kaszubskiego uczyło się 4780 dzieci w 81 szkołach, zaś pod koniec 2005 roku (według Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego) – 6802 uczniów (5196 w około 100 szkołach podstawowych, 1345 w 27 gimnazjach i 261 w 3 szkołach średnich). W 2005 roku po raz pierwszy zdawano maturę z języka kaszubskiego (w liceum w Strzepczu). Organizacje i stowarzyszenia Najważniejszą organizacją promującą i upowszechniającą kaszubską kulturę jest Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, założone jako Zrzeszenie Kaszubskie w roku 1956. W roku 1964 Zrzeszenie Kaszubskie zjednoczyło się ze Zrzeszeniem Kociewskim, co dało początek nowej nazwie, aktualnej do dnia dzisiejszego. Dzięki swej działalności, rozwinęła ona na niespotykany dotychczas poziom kulturę kaszubską i ją znacząco upowszechniła. Realizuje dziesiątki imprez, współorganizuje zjazdy Kaszubów, wydaje i promuje książki i czasopisma o tematyce kaszubsko-pomorskiej. W ramach swojej działalności przyznaje także różne nagrody, np. Medal Stolema (najważniejsza z nich, przyznaje ją Klub Studencki Pomorania) i Srebrna tabakiera Abrahama (przyznawana przez oddział ZK-P w Gdyni). Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie skupia około 6 tysięcy członków w 70 oddziałach terenowych, położonych także poza Kaszubami (np. w Toruniu i Bydgoszczy). Ponadto w ramach Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego działają także inne podmioty, jak np. wspomniany już Klub Studencki Pomorania (klub założony w 1962 roku i skupiający młodzież z trójmiejskich uczelni), Klub Studencki „Tatczëzna” (działający od lat 90. na Pomorskiej Akademii Pedagogicznej w Słupsku) i Rada Języka Kaszubskiego. W 2003 roku, przy współpracy gdyńskiego oddziału ZK-P, tamtejszej Miejskiej Biblioteki Publicznej i Prezydenta Gdyni, powstał Ośrodek Kultury Kaszubsko-Pomorskiej. Oprócz Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego działają także inne organizacje, promujące ruch kaszubsko-pomorski. Są wśród nich np. Instytut Kaszubski (organizacja skupiająca naukowców o charakterze badawczo-popularyzatorskim, ale także wydawniczym – wydaje np. rocznik naukowy Acta Cassubiana) i Kaszëbskô Jednota (Stowarzyszenie Osób Narodowości Kaszubskiej, dążące do uzyskania statusu mniejszości narodowej przez Kaszubów). Język Język kaszubski należy do grupy zachodniosłowiańskiej, a w niej do języków lechickich; najbliżej spokrewniony jest z polskim i wymarłym połabskim. Status kaszubszczyzny jako odrębnego języka na szerszą skalę zaczął być uznawany dopiero na początku lat 90. XX wieku, do tego czasu narzecze to było przez większość polskich badaczy uważane za dialekt języka polskiego. Wpływ na tendencje klasyfikacyjne miały z pewnością działania samych Kaszubów ku polepszeniu statusu swojej mowy, a zwłaszcza Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, które wypromowało kaszubszczyznę na tyle, że zaczęła się ona pojawiać w mediach, szkołach i literaturze (doszło wtedy m.in. do przekładów Pisma Świętego na kaszubski). W 2005 roku weszła w życie ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym. Na jej mocy mowa kaszubska uzyskała status języka regionalnego, dzięki czemu można stosować kaszubszczyznę jako język pomocniczy w urzędach i wprowadzać dwujęzyczne nazwy geograficzne. Geografia Podział administracyjny Jan Mordawski z Uniwersytetu Gdańskiego podzielił Kaszuby na: Kaszuby etniczne – obejmują te gminy, w których Kaszubi stanowią co najmniej 30% społeczności, a także widoczne są w nich ożywiona działalność społeczno-kulturalna. Obejmują obszar powiatów: puckiego, wejherowskiego (bez gminy Choczewo), lęborskiego (bez gmin Łeba i Wicko), kartuskiego, kościerskiego, chojnickiego (bez południowej części gminy Chojnice i gminy Czersk), bytowskiego (bez gmin Kołczygłowy, Trzebielino i Miastko), miasto Gdynię, zachodnie dzielnice Gdańska (Osowa, Wysoka, Barniewice, Owczarnia, Klukowo, Firoga, Matarnia, Kokoszki), gminę Przywidz w powiecie gdańskim i gminę Koczała w powiecie człuchowskim. W takich granicach Kaszuby mają powierzchnię 7009 km². Kaszuby historyczne – obejmują te gminy, gdzie lokalna społeczność kaszubska zamieszkiwała jeszcze 200 lat temu, a po II wojnie światowej ponownie się tu osiedlała (Kaszubi stanowią tu niewielki odsetek, poniżej 30%). Są to tereny powiatu słupskiego i miasta Słupsk, zachodnia część powiatu bytowskiego, północna część powiatu lęborskiego, gmina Choczewo w powiecie wejherowskim, gminy Przechlewo, Rzeczenica i Człuchów w powiecie człuchowskim, gmina Kolbudy w powiecie gdańskim, oraz miasto Sopot i Gdańsk (bez zachodnich dzielnic). Zajmują one łączną powierzchnię 4759 km². Według podanych wyżej danych, całe Kaszuby mają powierzchnię 11 768 km². Sąsiadują one: od zachodu – z województwem zachodniopomorskim, od południa – z Krajną, Borami i Kociewiem, od wschodu – z Kociewiem i Żuławami. Geologia Na terenie Kaszub, na głębokości 2000 do 4000 m, zalega podłoże krystaliczne, zbudowane z granitów i gnejsów. W podłożu krystalicznym osadzone są skały z różnych er geologicznych, od kambru po neogen. W rejonie Zatoki Gdańskiej utworzyła się tzw. depresja perybałtycka (czyli wgięcie w skorupie ziemskiej). Mniej więcej 1,5 miliona lat temu doszło do znacznego ochłodzenia się klimatu. W wyniku nagromadzenia się śniegu (w Skandynawii i obniżeniu bałtyckim) stopniowo zaczął tworzyć się lądolód, który zaczął się przesuwać w stronę dzisiejszej Polski. Na Kaszubach wystąpiło wtedy co najmniej osiem glacjałów i siedem interglacjałów. Najwięcej śladów w krajobrazie zostawiło ostatnie zlodowacenie – zlodowacenie Wisły, zwane też bałtyckim(zakończone na tym obszarze około 11 800 lat temu). W czasie tegoż glacjału, w tzw. stadiale pomorskim (ok. 16 tysięcy lat temu), czoło lądolodu zatrzymało się na Kaszubach na czas dłuższy, co doprowadziło do powstania wzniesień, obecnych w kaszubskim krajobrazie do dziś (tzw. garb pojezierny). Z czasem wycofujący się lądolód i jego wody roztopowe wyrzeźbiły Pradolinę Redy-Łeby oraz Pradolinę Kaszubską. Po wycofaniu się lądolodu, linia brzegowa Bałtyku była położona znacznie dalej na północ niż obecnie; współczesna linia brzegowa ukształtowała się znacznie później (około 2500 lat temu, po ustąpieniu maksymalnej transgresji). Zaczęły się formować mierzeje, zaś dna pradolin zostały pokryte torfowiskami. Ukształtowanie powierzchni Pod względem ukształtowania powierzchni, Kaszuby są najbardziej zróżnicowanym obszarem w Polsce północnej (dopiero Góry Świętokrzyskie wykazują większe amplitudy wysokościowe). Wzgórza morenowe, zwane Wzgórzami Szymbarskimi, są najbardziej okazałym pasmem na Kaszubach. Najwyższym ich wzniesieniem jest Wieżyca (328,6 m n.p.m.) – jest to też najwyższy szczyt na Kaszubach oraz na całym Niżu Środkowoeuropejskim. Prócz Wieżycy, rozciągają się tu też inne wysokie (jak na pas pojezierzy) punkty, np. Zamkowa Góra (315 m n.p.m.), Gęsia Góra (284 m n.p.m.) i wiele innych, w tym także nienazwanych wzniesień. Nawet w zachodniej Gdyni wznosi się Góra Donas, mająca wysokość 206 m n.p.m. Na południe od garbu pojeziernego (położonego na wysokości około 150–250 m n.p.m.), teren stopniowo się obniża i przechodzi w płaskie równiny (125–150 m n.p.m.). Z kolei na północ (ku pradolinie Redy-Łeby) i na wschód od garbu pojeziernego (w stronę odcinka południkowego Pradoliny Kaszubskiej), spadek jest już znacznie większy (dna pradolin są tu na wysokości 0–35 m n.p.m.). Najniżej położony jest obszar Pobrzeża Południowobałtyckiego, nieliczne tylko wzniesienia mają wysokość powyżej 100 m n.p.m. (wyróżnia się tu Wysoka Góra koło Łęczynka, leżąca 179 m n.p.m.). Mające wysokość 50–100 m n.p.m. wysoczyzny moreny dennej są porozcinane płaskimi pradolinami (0–40 m n.p.m.). Największymi deniwelacjami odznaczają się centra Pojezierza Kaszubskiego i Pojezierza Bytowskiego, osiągając często między 80–100 m. Charakterystyczna jest deniwelacja terenu między Wieżycą a położonym nieopodal Jeziorem Ostrzyckim – między szczytem a lustrem wody wynosi ona 170 m, a jeśli brać pod uwagę dno niecki rynnowej, jest to wartość aż 210 m. Gleby Gleby kaszubskie, z racji wielu przyczyn (zmienne nachylenia zboczy, różna intensywność procesów akumulacyjnych, denudacyjnych i akumulacyjnych, rozmaity mikroklimat itd.), są wybitnie zróżnicowane i rozmieszczone mozaikowo. W północnej części Kaszub, gdzie dominują wysoczyzny morenowe, gleby brunatne (utworzone z glin lub iłów) zajmują największy obszar. Południowe rejony, porośnięte licznymi borami sosnowymi, obfite są w gleby bielicowe. Część centralna jest zróżnicowana – obok siebie występują gleby bielicowe, brunatne i bagienne. Gleby bagienne dominują w dolinach większych rzek, a także w Pradolinie Redy-Łeby i Pradolinie Kaszubskiej. Na Kaszubach (zwłaszcza na Pojezierzu Kaszubskim) ogromną część ziem zajmują gleby pośrednie między brunatnymi a pseudobielicowymi. Dawniej ziemie te były żyźniejsze, gdyż gleby brunatne miały większy udział w procentowej powierzchni. Ich rozkład zmienił się jednak na niekorzyść, wskutek działalności antropogenicznej, obejmującej m.in.: zalesianie tych ziem, wprowadzanie lasów iglastych w miejsce liściastych i osuszanie podłoża. Sprawiło to, że znaczna większość ziem kaszubskich jest mocno lub bardzo mocno zakwaszona. Niezbyt urodzajne gleby kaszubskie oraz dawna, niekorzystna działalność człowieka, sprawiają, że rolnictwo na tym obszarze jest bardzo utrudnione. Lepsze gleby występują w północnej części Kaszub, czyli od rejonów nadmorskich po rejony Żukowa kończąc (średnio dobre i średnie); najlepsze gleby pod uprawę znajdują się w okolicach Pucka (dobre i bardzo dobre). Na południe i na zachód od Kartuz dominują już niemal wyłącznie gleby słabe i bardzo słabe (jeszcze na wschód od Brus można napotkać gleby średniej jakości). Hydrologia Charakterystyczne dla kaszubskiego krajobrazu są liczne jeziora, powstałe w zagłębieniach typowych dla rzeźby młodoglacjalnej. Liczbę kaszubskich jezior, które mają powierzchnię powyżej 1 hektara, ocenia się na ponad 1000. Wszystkich jezior może być nawet kilkanaście tysięcy. Wśród jezior kaszubskich dominują jeziora morenowe i rynnowe (a więc jeziora polodowcowe), występują także jeziora przybrzeżne. Według Tadeusza Bolduana, największe jeziora Kaszub to: Łebsko (7530 ha), Gardno (2470 ha), Wdzydze (1455,6 ha), Żarnowieckie (1431,6 ha), Charzykowskie (1350 ha), Raduńskie Dolne (737,2 ha), Sarbsko (677 ha), Jasień (587 ha), Gowidlińskie (510 ha), Mausz (428 ha). Najgłębszym jeziorem jest jezioro Wdzydze (68 m). Wiele z jezior tworzy kompleksy jezior, wśród ważniejszych są: jeziora wdzydzkie, jeziora raduńsko-ostrzyckie (znane też jako „Kółko Raduńskie”), oraz pomniejsze: gowidlińsko-sulęczyńskie i potęgowskie, oraz chmieleńskie. Rzeki kaszubskie, podobnie jak jeziora, są młode i polodowcowe. Spływają bezpośrednio do Morza Bałtyckiego lub do Wisły. Wśród rzek, których wody odprowadzane są bezpośrednio do morza są m.in.: Słupia, Łupawa, Łeba, Płutnica, Wieprza. Z kolei do Wisły uchodzą Radunia, Wierzyca, Wda i Brda. Najbardziej charakterystyczną dla Kaszub jest dolina rzeki Raduni. Klimat Na Kaszubach, podobnie jak w Polsce, występuje klimat umiarkowany – przejściowy między lądowym a morskim. Jan Mordawski wyróżnił dwie krainy klimatyczne na Kaszubach: bałtycką (wybitnie oceaniczne cechy klimatu) i pojezierną (klimat bardziej kontynentalny). Klimat tego rejonu jest bardziej oceaniczny od innych polskich krain; wynika to z bezpośredniego położenia Kaszub nad Bałtykiem. Efektem tego są mniejsze amplitudy temperatury powietrza niż w reszcie Polski (lata są chłodniejsze, a zimy cieplejsze w stosunku do reszty kraju). W zależności od kierunku napływających mas powietrza, różnie kształtuje się też pogoda. Jeśli powietrze napływa z rejonów Islandii, to latem dochodzi do znacznego zachmurzenia, zwiększenia się wilgotności i ochłodzenia, zaś zimę charakteryzują mgły i odwilż; z kolei jeśli płynie powietrze wschodnioeuropejskie, to pogoda jest sucha (lato gorące, a zima mroźna). Powietrze zwrotnikowe bądź arktyczne ma niewielki wpływ na tutejszy klimat. Wpływ na tutejsze warunki pogodowe ma przede wszystkim znaczna różnica w wysokościach względnych. Wraz ze wzrostem wysokości powoduje ona obniżanie się temperatury powietrza i wzrost opadów atmosferycznych. Inne czynniki wpływające na klimat tego obszaru to: obfitość licznych jezior i cieków, rozproszenie kompleksów leśnych czy odmienne nachylenie stoków. Dla wybrzeży charakterystyczne są wiatry, występujące tu przez cały rok, zwłaszcza jesienią i zimą. Lasy Pojezierze Kaszubskie jest znacznie zalesione i wyraźnie przekracza średnią krajową, jednak lasy kaszubskie są rozmieszczone nierównomiernie, tworząc na ogół skupiska różnej wielkości (zwarte obszary leśne są w północnej części Borów Tucholskich i na Równinie Charzykowskiej). W ogólnej powierzchni lasów dominują tu drzewa iglaste, zwłaszcza sosna (w 1995 roku było to prawie 80%). W północnych i środkowych częściach Kaszub (czyli odpowiednio: w Trójmiejskim Parku Krajobrazowym, w rejonach Wieżycy i Kartuz) dominuje buk, występujący głównie z dębem i sosną. W części nadmorskiej główną formacją leśną są bory. Z kolei w dolinach rzecznych dominują wielogatunkowe lasy liściaste (z jesionem), a w dnach tych dolin – podmokłe olszyny. Obok lasów i borów, występują też na Kaszubach torfowiska. W strefie pojeziernej nie są one zbyt liczne (np. Smolne Błoto i Staniszewskie Błoto, które uznano za rezerwaty przyrody), częściej można je spotkać w strefie Pobrzeży (ochronie podlegają np. Bielawskie Błota, Piaśnickie Łąki i Bagna Izbickie). Stolica Kaszub Wiele miast kaszubskich pretendowało i nadal pretenduje do bycia stolicą Kaszub. Przedwojenna poetka Maryla Wolska ujęła spór o miano stolicy Kaszub w humorystycznym wierszyku, w którym wymieniła miasta ubiegające się o to miano. Wśród stolic Kaszub wymieniano m.in.: Kartuzy, Wejherowo, Lębork, Bytów, Kościerzynę, Puck, a nawet Gdynię. Jednak na przestrzeni dziejów, zarówno badacze, działacze kaszubscy, jak i wielu Kaszubów, uznają za stolicę tej krainy Gdańsk. Róża Ostrowska i Izabella Trojanowska piszą nawet: „Mimo szacunku i sympatii dla wszystkich wymienionych, ów spór traktować możemy tylko jako żart. Pierwszeństwo bowiem Gdańska dokumentuje bardzo już sędziwa historia”. W Gdańsku mieści się siedziba Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego – największej kaszubskiej organizacji pozarządowej, uważany jest też m.in. za centrum handlowe, administracyjne i kulturalne kaszubskiej ziemi. Wydawano tu też kaszubskie gazety, książki, czasopisma. Kościerzyna była uznawana za centrum kulturalne Kaszub za czasów zaboru pruskiego, tu Aleksander Majkowski wydawał początkowo czasopismo „Gryf”. Kościerzyna jest czasami wspominana jako stolica południowych Kaszub. Kartuzy uznaje się za stolicę Szwajcarii Kaszubskiej. W XIX wieku Florian Ceynowa stwierdził żartobliwie, że to Puck jest stolicą, gdyż tu urzęduje Wielka Rada Kaszubska, nadająca obywatelstwo kaszubskie. W Wejherowie zaś upatrują niektórzy stolicy duchowej Kaszub – zlokalizowana tu jest Kalwaria Wejherowska. W międzywojniu i w czasach powojennych Wejherowo zaczęło odgrywać ważną rolę, wg Tadeusza Bolduana: „gdyby nie Gdańsk – jemu przypadłaby rola miasta stołecznego Kaszub”. Ochrona środowiska Jan Mordawski dzielił region na dwie części: mniejszą i większą. Większa część to Kaszuby północne, zachodnie i południowe. Mniejsza, czyli tereny Trójmiasta i okolic (Redy, Rumi, Wejherowa, Zatoki Gdańskiej), jest bardziej narażona na skażenie środowiska wywoływane przez zakłady przemysłowe, elektrociepłownie i środki transportu. W latach 90. okolice te określano nawet jako obszar klęski ekologicznej, jednak zmieniło się to wraz z wykonywaniem prac, mających na celu ochronę środowiska – zakładaniu filtrów w elektrowniach czy budowaniu oczyszczalni ścieków. Pozostała część Kaszub jest, poza nielicznymi wyjątkami, nieznacznie skażona. Na Kaszubach utworzono też wiele parków krajobrazowych, rezerwatów przyrody; niektórym cennym obiektom przyrodniczym nadano status pomnika przyrody (są to pojedyncze głazy, drzewa, grupy drzew, alejki, eratyki itp.). Szczególnie cenne są jednak parki krajobrazowe (jest ich sześć: Nadmorski PK, Trójmiejski PK, Kaszubski PK, Wdzydzki PK, PK Dolina Słupi i Zaborski PK) i rezerwaty przyrody, których jest kilkadziesiąt. Kultura Literatura Kaszubskie zabytki językowe Za najstarszy tekst, w którym można dopatrywać się kaszubskich cech językowych, uchodzą tzw. Dutki brzeskie (Dutki ziemskie brzeskie nr 2), czyli spisane w Brześciu Kujawskim w roku 1402 zapiski gospodarcze. Hanna Popowska-Taborska sugerowała, że pisarz mógł mieć pochodzenie kaszubskie, gdyż konsekwentnie stosował w pisowni literę i zamiast ę (co miało być charakterystyczne wyłącznie dla obszaru kaszubskiego), ponadto Kujawy i Pomorze miały ścisłe relacje kościelne w tym czasie. Oryginał rękopisu nie jest dostępny, gdyż spłonął w 1944 roku w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, lecz zachował go Konstanty Małkowski w dziele Przegląd najdawniejszych pomników języka polskiego, wydanym w 1872 roku. Następny zabytek pochodzi z roku 1586, a wydano go w Gdańsku dzięki poparciu księcia zachodniopomorskiego Barnima X. Jest to tłumaczenie kancjonału pt. Duchowne piesnie D. Marcina Luthera y ynszich naboznich męzow. Z niemieckiego w slawięsky ięzik wilozone, autorstwa Szymona Krofeya, pastora ewangelickiego z okolic Bytowa. Dzieło pisane jest polszczyzną północną, lecz przeplatane kaszubizmami (stwardnienia niektórych spółgłosek, ślady zmiany ę na i, leksykalne kaszubizmy). Jest to pierwszy na Kaszubach druk w rodzimym języku. Wspomniany „slawięsky ięzik” to najpewniej mowa Kaszubów słowińskich z okolic Gardna i Smołdzina. Warto odnotować, że do pierwszego odnalezionego egzemplarza tego dzieła (odkrycia dokonano w 1896 roku w Smołdzinie), dołączony był także rękopis z 56 pieśniami i jedną modlitwą, który datuje się na początek XVIII wieku. Również występowały w nim liczne kaszubizmy. W 1643 roku w Gdańsku ukazało się drukiem kolejne, drugie dzieło w języku lokalnych mieszkańców. Był to przekład pastora smołdzińskiego Michała Mostnika (Pontanusa) pt. Mały Catechism D. Marciná Lutherá Niemiecko Wándalski ábo Słowięski/ to jestá z Niemieckiego języká w Słowięski wystáwion... Dzieło to zostało wydane zapewne przy poparciu Anny von Croy, księżniczki pomorskiej, która osadziła Mostnika przy smołdzińskim zborze. Dzieło to było wydawane trzykrotnie (1643, 1758, 1828), choć niektórzy historycy podają w wątpliwość autorstwo Michała Pontanusa uważając, że brał jedynie udział w przygotowaniu dzieła do druku. Jego zasługi w krzewieniu kaszubszczyzny również są sporne. Do czasów Floriana Ceynowy zachowano jeszcze kilka pomniejszych zabytków językowych naznaczonych kaszubizmami. Wśród ważniejszych można wymienić m.in.: Pytania dodatkowe o wierze, czyli rękopis dołączony do wspomnianego druku Michała Mostnika (Friedrich Lorentz datuje go na rok 1675), Perykopy smołdzińskie różnych autorów, datowane na lata 1699–1701 (zawierają liczne słowa poświadczone wyłącznie w źródłach słowińskich, glosy wprowadzające formy i słowa słowińskie bądź północnokaszubskie), a także Przysięgi słowińskie z Wierzchocina, czyli jedyny wśród wymienionych świecki zabytek piśmienniczy. Ostatni z nich zawiera bardzo liczne kaszubskie i słowińskie cechy językowe, w tym nieobecną we wcześniejszych tekstach labializację litery o. Popowska-Taborska uważa, że niektóre partie Przysiąg są znacznie bardziej nasilone dialektyzmami, niż wszystkie wcześniejsze utwory. Ponadto w Gdańsku w 1643 roku została napisana sztuka pt. Tragedia o bogaczu y Łazarzu z Pisma swiętego wyięta y Nowo wierszęm opisana Polskim, w której występuje postać Kaszuby mówiącego w ojczystej mowie. Jest to pierwszy znany przypadek użycia kaszubszczyzny dla celów literackich (zapewne w formie polszczyzny przeplatanej kaszubizmami). Wiek XIX Za osobę, która dała podwaliny literackiej kaszubszczyzny, uznaje się pochodzącego ze Sławoszyna dra Floriana Ceynowę (1817–1881). Był on pierwszym kaszubskim działaczem społecznym i narodowym, twórcą pisowni kaszubskiej i pierwszych utworów spisanych w języku kaszubskim (tak naprawdę w dialekcie północnokaszubskim z okolic Sławoszyna). Był pierwszym literatem, który w pełni świadomie posługiwał się mową kaszubską. W czasie studiów na Uniwersytecie Wrocławskim (w latach 1841–1843) zetknął się z prądami panslawistycznymi, głoszonymi przez prof. Jana Evangelistę Purkyněgo i slawistę Františka Ladislava Čelakovskiego, a które miały ogromny wpływ na jego późniejszą twórczość. Dołączył do Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego (1842). Na jednym z jego zebrań, w dniu 17 czerwca 1843 roku, wygłosił referat pt. O stanie teraźniejszym germanizacji Kaszub. Ten sam artykuł został w wersji niemieckiej (jako Die Germanisirung der Kaschuben) opublikowany w lipskich Jahrbucher fur slawische Literatur, Kunst und Wissenschaft za rok 1843; doczekał się wkrótce dwóch przedruków i tłumaczenia na język czeski. W tym samym roku, z pomocą Purkyněgo, ogłosił w dwujęzycznym czasopiśmie „Jutrzenka. Przegląd słowiański – Дънница. Словянское oбозрънiе” dwa krótkie teksty o obyczajach kaszubskich: Wiléjá Noweho Roku i Szczōdráki. W 1850 roku w chełmińskiej „Szkole Narodowej” wydał dwa artykuły pt. Kaszebji do Pólochov, które traktowano jako swego rodzaju polityczny manifest kaszubski. Uważano tak, gdyż Ceynowa pisał „do Pólochov” w ich rodzimym języku kaszubskim, czyli chłopskim, ponadto krytykował kler i szlachtę za to, że nie dbają o oświatę na Kaszubach. Apelował też o zachowanie i kształcenie rodzimej mowy, za co spotykały go głosy krytyki. Późniejsze jego pisma, wymierzone przeciwko polskiemu duchowieństwu i szlachcie, były jeszcze ostrzejsze – oskarżał ich np. o pogardliwy stosunek do Kaszubów i obarczał odpowiedzialnością za ciemiężenie kaszubskiego ludu. Również w 1850 roku wydano pierwsze książki Floriana Ceynowy. Wśród ważniejszych można wymienić: elementarz pt. Xążeczka dlo Kaszebov (...) (zawarł w nim alfabet kaszubski, tabliczkę mnożenia, przysłowia, modlitwy i powiedzenia kaszubskie), Kile słov wó Kaszebach e jich zemi (...) (wprowadzenie do dawnej historii Pomorza) czy Rozmova Pólocha s Kaszebą (...). Innym ważnym osiągnięciem Ceynowy jest utworzenie pierwszego kaszubskiego pisma periodycznego pt. „Skôrb Kaszébsko-słovjnskjè mòvé” (1866-1868) oraz stworzenie pierwszej kaszubskiej gramatyki zawartej w dziele Zarés do Grammatikj Kaŝébsko-Słovjnskjè Mòvé (1879). Jego dzieła nie trafiały do współczesnej mu ludności kaszubskiej. Pisał językiem trudnym do zrozumienia, wprowadzał liczne neologizmy i neosemantyzmy, nie był też konsekwentny w zapisywaniu swoich dzieł, wskutek czego jego utwory zawierały liczne błędy, nawet w tytułach. Mimo że Florian Ceynowa był na Kaszubach pionierem w wielu dziedzinach, za życia go nie doceniano, a wręcz krytykowano. Ks. Gustaw Pobłocki, proboszcz z Kokoszkowych i jeden z największych krytyków Ceynowy, określał jego twórczość jako „płody wstrętne”. O zasługach Ceynowy zaczęto pisać pozytywnie dopiero po jego śmierci, jedną z pierwszych osób był Stefan Ramułt (1893). Pod koniec życia Floriana Ceynowy, spotkał go Hieronim Derdowski z Wiela – drugi z kolei twórca w języku kaszubskim (1852-1902). Wydał na cześć Ceynowy wiersz pt. Wojkasyn ze Słowoszena (Dr Florian Ceynowa) (1881). Kontynuował on propagowanie kaszubszczyzny, ale nie był następcą Ceynowy pod względem ideowym, np. inaczej widział relacje między językiem polskim a kaszubszczyzną (swój kaszubski język literacki zbliżał do języka polskiego). Derdowski jest znany przede wszystkim z poematu pt. O Panu Czorlińścim, co do Pucka po sece jachoł (1880)”, który Andrzej Bukowski określił jako „pierwsze wybitne dzieło literatury kaszubskiej”. Z tego dzieła pochodzi znana maksyma „Nie ma Kaszub bez Polonii, a bez Kaszub Polści”, twórca zawarł w nim też tekst marszu pt. Tam, gdze Wisła od Krakowa, który w dwudziestoleciu międzywojennym Kaszubi zaczęli uważać za swój hymn. Znany jest także z powiedzenia Chto le kaszubsci jęzek dobrze znaje, ten z nim objechac może wszetcie kraje. Wydawał także inne utwory poetyckie, np. Kaszube pod Widnem (1883), Jasiek z Kniei (1885). W 1885 roku wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie założył własną drukarnię i księgarnie, oraz wydawał czasopismo Wiarus. W 1897 roku opublikował zbiór 285 przysłów w dziele pt. Nórcyk kaszubści, a w 1902 roku zmarł w Winonie w Stanach Zjednoczonych. W porównaniu do twórczości Floriana Ceynowy, język literacki Derdowskiego był stosunkowo prosty dla kaszubskiej ludności – sprzyjała temu nieskomplikowana ortografia, którą stosował w swoich dziełach. Stąd jego dzieła doczekały się wielokrotnych wznowień. Kaszubska literatura do II wojny światowej Pod wpływem dzieł Ceynowy i Derdowskiego znalazł się kolejny twórca kaszubski – Aleksander Majkowski (1876-1938). Jest on autorem poematu humorystyczno-satyrycznego pt. Jak w Koscérznie koscelnygo obrelë abo Pięc kawalerów a jedna jedyno brutka (1899), w którym ośmieszał kaszubskie przywary. W 1905 ogłosił tomik poezji Spiewe i frantówci, zaś dziełem jego życia, pisanym przez kilkadziesiąt lat, lecz wydanym już pośmiertnie, jest pierwsza kaszubska powieść – Żëcé i przigòdë Remùsa (uznana przez Bukowskiego za jedno z wybitniejszych osiągnięć polskiej literatury międzywojennej). Jej bohaterem jest wędrownik Remus, który podróżuje w drugiej połowie XIX wieku po Kaszubach. W przeciwieństwie do wspomnianego wyżej poematu Derdowskiego, powieść Majkowskiego ma wyraźnie charakter dydaktyczny, gdyż zachęca do zachowania dziedzictwa Kaszub (misją Remusa jest dążenie do narodowego obudzenia Kaszubów). Aleksander Majkowski jest także założycielem pisma kaszubskiego „Gryf” (wychodzącego w latach: 1908-1912, 1921-1922, 1925), dzięki któremu doszło do ożywienia literackiego i kulturowego Kaszub. Wokół tego pisma rozwinął się tzw. ruch młodokaszubski, dążący do rozwijania regionalnej kultury (jego hasłem było Wszystko, co kaszubskie, to polskie). Był to pierwszy na Kaszubach krąg literacki, gdyż dotychczas pisarze działali tylko w pojedynkę. Najwybitniejszymi twórcami byli: Majkowski, Jan Karnowski (nazywany mózgiem ruchu kaszubskiego i sumieniem regionalizmu kaszubskiego), ks. Leon Heyke (zwany lirykiem północy, był pierwszym poetą piszącym północnokaszubską gwarą lesacką) i w początkowej fazie także Franciszek Sędzicki. Pisarze młodokaszubscy tworzyli głównie poezję: Karnowski opublikował np. Nôwotné spiéwé (1910), Heyke Piesnie północny (1911-1912) i poemat Dobrogost i Miłosława (1923-1939). Karnowski pozostawił także dramaty i humoreski Sowizdrzôł u Krëbanów i Krëbanë w labece (ogłoszone drukiem dopiero w 1983 roku). Franciszek Sędzicki znany jest z takich dzieł jak np. Gôdka o Januszu Skwierku, nôsławniejszym grajku kaszubscim (1923) oraz powojennego już tomu poezji i prozy Jestem Kaszubą (1956). Ze wszystkich wymienionych twórców był najbardziej polonofilski (pisał: Jestem Kaszubą, Polska matką moją). Drugim kręgiem literackim na Kaszubach byli tzw. Zrzeszeńcy, czyli grupa poetycka skupiona wokół pisma Zrzesz Kaszëbskô (1933-1939). Jej głównymi twórcami byli: Aleksander Labuda, Jan Trepczyk, Jan Rompski, ks. Franciszek Grucza i Stefan Bieszk. Bieszk, będący głównym teoretykiem Zrzeszyńców, napisał m.in. Sonety kaszubskie (pierwsze wydanie – 1975 rok). Sporo felietonów społeczno-politycznych pozostawił Aleksander Labuda, piszący pod pseudonimem „Guczów Mack” (w 1996 roku wydano tomik poezji pt. Kaszëbsczim jesma lëdã). Jan Trepczyk jest twórcą melodyjnych pieśni (np. Kaszebskji Pjesnjôk z 1935 roku) i wierszy (np. tomik Odecknienié z 1977), jest też autorem Słownika polsko-kaszubskiego (1994). Z kolei Franciszek Grucza zasłynął z Biblëji kaszëbsczi (1992). Pośmiertnie wydano tomiki poezji Jana Rompskiego: Pomión zwonów (1970) i Wiérzte (1980). Była jeszcze trzecia grupa literacka, skupiona wokół czasopisma Klëka – stała ona w opozycji do Zrzeszeńców. Jej przedstawicielami byli: Leon Roppel, Józef Ceynowa, Paweł Szefka (wszyscy z północnej części Kaszub), a dołączył do nich także Franciszek Sędzicki. Najpłodniejszym twórcą był Roppel, autor wierszy, zebranych w dziele Nasze stronë (1955), a także w pośmiertnym tomiku Z piesnią do Cebie jidzema, Mateńko (1988). Tworzył widowiska sceniczne, opowiadania i inne. Józef Ceynowa opublikował m.in. tomik wierszy Z Tatczëznë i poemat epicki Rzez Kaszëbów w Gduńsku (1938). Paweł Szefka tworzył wiersze i krótkie opowiadania, jednak większy rozgłos przyniosły mu prace na temat folkloru kaszubskiego, zwłaszcza kilka zeszytów jego Tańców kaszubskich. Czasy powojenne Literatura powojenna starała się łączyć wizje twórców skupionych wokół przedwojennych czasopism kaszubskich. Wśród autorów debiutujących w czasach powojennych byli m.in.: Anna Łajming, Jan Piepka, Stefan Fikus, Antoni Pepliński, Alojzy Nagel, Stanisław Okoń, Marian Selin, Stanisław Pestka. Jednym z wybitniejszych pisarzy powojennych był Jan Drzeżdżon, autor powieści Twarz Smętka, badacz literatury kaszubskiej, wydał też prace niektórych pisarzy kaszubskich (np. Alojzego Budzisza). Wśród pisarzy tworzących w XXI wieku znajdują się m.in.: Eugeniusz Pryczkowski, Ida Czaja, Jerzy Łysk, Stanisław Janke, Artur Jabłoński, Piotr Dziekanowski. Ponadto utworzono też nieformalną grupę Zymk, której jednym z członków jest Grzegorz J. Schramke. Muzyka Kaszuby znane są z instrumentów obrzędowych, charakterystycznych wyłącznie dla tego regionu. Wśród nich znajdują się: burczybas, diabelskie skrzypce i bazuna. Burczybas jest beczułką, zrobioną z drewnianych klepek i złączoną drewnianymi lub wiklinowymi obręczami. Z jednej strony instrument ten naciągnięty jest skórą zwierzęcą, w środku której przymocowany jest pęk z końskiego włosia. Ponadto zwisające włosie musi być zwilżone bądź polane wodą, by przy rytmicznym pociąganiu instrument dawał niski i buczący dźwięk. Innym charakterystycznym dla Kaszub instrumentem są diabelskie skrzypce, używane przez kapele kaszubskie jako wielofunkcyjny instrument perkusyjny. Składa się on z kija, którego górną część przyozdabia się maską przedstawiającą najczęściej diabła bądź gbura, któremu spod kapelusza wychodzą wstążki. Rondo kapelusza jest blaszane, przez co instrument dzwoni przy poruszaniu nim. Poniżej połowy kija przymocowana jest deska (albo pudło rezonansowe, w zależności od wersji instrumentu) wycięta w kształcie skrzypiec. Instrument posiada także jedną, dwie lub trzy druciane struny, które łączą obie części skrzypiec. Do deski lub pudła rezonansowego wbudowuje się też blaszane pudełko z twardymi przedmiotami, które grzechocą przy potrząśnięciu. Przy odpowiednim wykorzystaniu diabelskich skrzypiec można wydobyć z nich wiele różnych dźwięków (także za pomocą uderzania w deskę i stukania o podłogę). Rzadziej używanym instrumentem jest bazuna, czyli wielka kaszubska trąbka pasterska, wykonywana z drewna. Dawniej używano jej w trudnych warunkach pogodowych (podczas mgły) do sygnalizacji dźwiękowej – orientacyjnie lub ostrzegawczo. Używali jej pasterze, rybacy jeziorni, ale także rybacy morscy poruszający się na kutrach. Obecnie stosują ją głównie kaszubskie zespoły ludowe. Kaszubi używali także innych instrumentów, jak np. pobrzękacza (był to około półmetrowy kij ze wstążeczkami, na którym zawieszone były kółka z drutu, w których osadzono dzwoneczki; jeden z ostatnich egzemplarzy tego instrumentu odnaleziono w 1936 roku w Dzierżążnie). Nieodłącznym elementem folkloru kaszubskiego, który bywa czasem mylony z hymnem Kaszub, są tzw. Kaszëbsczé nótë (Kaszubskie nuty), zwane także abecadłem, alfabetem, bądź hieroglifami kaszubskimi. Twórca abecadła kaszubskiego nie został jednoznacznie ustalony, aczkolwiek w 1911 roku Izydor Gulgowski zanotował, że: Wiadomo natomiast, że podobny do kaszubskiego zwyczaj śpiewania podobnych pieśni istniał już w XIX wieku w innych krainach (np. na terenie dzisiejszej Białorusi). Pieśń jest znana na całych Kaszubach. Pierwotnie jej rola była bardziej podniosła niż dzisiaj, gdyż zastępowała w życiu publicznym rodzimy język, którego używania zakazywali Prusacy. Z czasem zaczęła być śpiewana podczas wesel i zabaw ludowych. Obecnie kaszubskie nuty służą bardziej rozbawianiu widowni i prezentowaniu kaszubskiej kultury. Do ich wykonania niezbędna jest plansza z obrazkami na pięciolinii i wskaźnik. Prowadzący chór lub solista śpiewa tekst, wskazując przy tym kolejne obrazki, po czym powtarza na wyrywki wszystkie nazwy wymienione w ostatniej i poprzednich zwrotkach. Tekst abecadła kaszubskiego nie jest jednolity, w poszczególnych częściach Kaszub nieznacznie się różni. Poniżej zamieszczono najbardziej znaną wersję z powtórzeniami: Budownictwo Najdawniejsze budownictwo kaszubskie jest drewniane, zrębowe i srebrzystoszare. Koloru tego nabierały także dachy pokryte słomą, trzciną (strzechy) lub gontem. Kaszubskie domy, budowane z reguły na planie prostokąta lub kwadratu, otaczało dużo zieleni (lasy, sady, ogródki), zabudowań gospodarczych z półkolistymi lukami w strzechach, studni z kołowrotkami, pieców do wypieków chleba. Znajdowało się też dużo małych obiektów architektonicznych, np. drewutnie, kurniki, pasieki, oraz kapliczki przyzagrodowe i drewniane (tzw. boże męki, znane w kaszubskim krajobrazie do dziś). Tenże typ zabudowy przeważał na Kaszubach południowych i środkowych. Na północy, obok drewnianych chëczy, popularne były zabudowania o bielonych ścianach z gliny, osadzanej w ciemnych ramach konstrukcji z belek (budownictwo szkieletowo-szachulcowe). Jeszcze w latach 20. XX wieku, Izydor Gulgowski pisał, że: „w powiatach chojnickim, kościerskim, kartuskim i człuchowskim znajduje się jeszcze szereg wiosek, zbudowanych wyłącznie z domów drewnianych”. Obecnie domy te, mimo starań Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego (które starało się przywrócić dawną architekturę kaszubską), należą już do rzadkości na Kaszubach, gdyż zaczęto je zastępować bardziej przestronnymi i wygodnymi domami, murowanymi z pustaków i krytymi eternitem. Przykłady dawnej architektury zachowały się np. w okolicach Wdzydz, Borska, Studzienic, Przechlewa i Lipnicy. Malarstwo Istnieje na Kaszubach także malarstwo na szkle, które ma korzenie prawdopodobnie w wiekach XVII i XVIII. Pierwotnie większą wagę przykładano do tworzenia ornamentów niż motywów świętych – na szkło naklejano wizerunki świętych, które obramowywano kwiatowym ornamentem. Z czasem ta sztuka zanikła, lecz powróciła (tyle że w świeckiej formie) w latach 50. XX wieku za sprawą Wojewódzkiego Domu Twórczości Ludowej w Gdańsku, który w 1958 roku zorganizował kursy malowania na szkle. Wśród wyróżniających się kaszubskich malarzy na szkle są: Anna Basmann z Gnieżdżewa (a także jej cztery córki) i Czesław Hinc z Wdzydz Kiszewskich. Rzeźbiarstwo Rzeźbiarstwo w drewnie sięga XVI wieku. Koncentrowano się głównie na tworzeniu tzw. Bożych Męk, czyli przydrożnych kapliczek i krzyży, obecnych i tworzonych na Kaszubach także dzisiaj. Do czołowych rzeźbiarzy kaszubskich zaliczani są m.in.: Apolinary Pastwa z Wąglikowic, Izajasz Rzepa z Redy, Władysław Lica z Wdzydz Tucholskich, Antoni Barton z Szatarp, Józef Chełmowski z Wdzydz Kiszewskich i Leon Golla z Władysławowa. Niektórzy artyści zajmowali się snycerstwem. Pierwszym powojennym snycerzem był Franciszek Menczykowski z Czerska, zaś najwybitniejszą przedstawicielką tego rzemiosła artystycznego na Kaszubach była Otylia Szczukowska z Wejherowa (założyła w 1967 roku Młodzieżowy Zespół Rzeźbiarski, z którego wyszło wielu rzeźbiarzy). Kuchnia Kuchnia kaszubska jest stosunkowo prosta, a jej specjały nie są zbyt wyszukane. Wynika to z niekorzystnego klimatu i ze słabej wymiany handlowej między wsią a miastem, co spowodowało, że na Pomorzu bazowano niemal wyłącznie na produktach lokalnych. Dla tutejszej sztuki kulinarnej ważne są ziemniaki, ale istotną rolę odgrywają także ryby morskie i słodkowodne. Wśród dawnej kaszubskiej kuchni istniała biedniejsza jej wersja, czyli rybacko-chłopska, oraz bogatsza – mieszczańsko-dworska. Ostatnia wyróżnia się znaczną ilością potraw mięsnych i dobrymi trunkami. Biedniejsza kuchnia rybacko-chłopska używała lokalnych produktów, obfitowała zwłaszcza w dania mączne, jajeczne, warzywne, oraz w zupy i kasze. Jej dania były niejednokrotnie słodkie, rzadko używano przypraw. Na wsi jedzono głównie zupę mleczną z kluskami, jajka (gotowane, pieczone itp.), oraz jajecznicę na wiele sposobów (kasz. prażnica); specyficzne dla Kaszub są: jajecznica na słodko, na solonym śledziu, na węgorzu, czy jajecznica ze szprotami. Wśród mącznych potraw spożywano m.in.: brunioną klóskã (mąka lub kasza uprażona na patelni, potrawa niezbyt smaczna, lecz sycąca), klepionkã (ugotowana potrawa z mąki i mleka, raczej bez cukru, podobna do budyniu), czy spożywano o każdej porza dnia grëczôk (tu: placek z mąki tatarczanej i maślanki). Obiad składał się najczęściej z zupy z tzw. wkładką (porcją mięsa, kiełbasy lub ryby). Gdy rodzina była zamożna, gotowano dwa dania, a zupę podawano jako drugą. W okresie Wielkiego Postu dominowały zupy biedne, ze skąpą dawką mięsa (np. krótkô zupa (na wędzonce), kartofelzupa (kartoflanka), zalewôjka (żur) itp.). Późna wiosna i lato to np. marszew (marchewkowa), krëpnik (krupnik). Jesienią na stołach gościły np. fleisz zupa (zupa na kościach), barszcz z grzybami, dynia na mleku z kluskami lub zacierką, gapiô zupa (zupa na gęsinie), wrëkòwô zupa (zupa z żółtej brukwi na gęsinie), czernina. Wśród zup wyróżniających się zimą były: zagraj (zupa z gęsią okrasą, brzadowô (zupa owocowa), grochówka z wãgòrzã (grochówka na wędzonym węgorzu). Zupy były gotowane nie tylko na obiad, lecz także na śniadanie i kolacje (wtedy były słodkie). Na drugie danie podawano mięso z ziemniakami, a do tego ogórek lub kiszona kapusta (kapustę zwykłą serwowano też na różne sposoby jako przystawkę, np. duszoną, prażoną, czy w formie bigosu)). Do mięsa podawano także buraczki, mizerię, szlapibrodã (sałatę w mleku), bónk miodny i kwasny (fasolę słodko-kwaśną), miodny szabelbón (fasolę na słodko) i marchew z wrëkama (marchew z brukwią). Najważniejszymi warzywami, z których tworzono samodzielne potrawy, były kapusta oraz ziemniaki (zwłaszcza ziemniaki, które podawano na wiele sposobów). Popularne były ziemniaki smażone podawane z maślanką, czy placki ziemniaczane. Na kolację Kaszubi jadali głównie zupy mleczne, kaszę mannę z jagodami, chleb ze smalcem lub pasztetem, czy też naleśniki. Gdzieniegdzie spożywano kluski z mąki (klizdrë), zaś na Helu popularne były kluski z żytniej mąki ze szprotkami. Wśród deserów znany był na Kaszubach kogel-mogel, zaś w niedzielę przyrządzano ciasto (głównie drożdżowe), tzw. młodzowi kùch. Tradycje kaszubskie Haft kaszubski Początek sztuki haftowania na Kaszubach wiąże się z klasztorami norbertanek w Żukowie i benedyktynek w Żarnowcu. Tamtejsze zakonnice wykonywały charakterystyczne ornamenty kwiatowe na swoich obrusach, ornatach lub czepcach. Sztukę haftowania rozpowszechniały szlachcianki, uczące się w przyklasztornej szkole w Żukowie. Barwy haftu kaszubskiego mają określoną symbolikę. Zielony to symbol lasów i łąk, trzy odcienie niebieskiego symbolizują morze, niebo i jeziora. Żółty oznacza piasek i bursztyn, czerwony – krew, a czarny odzwierciedla żyzną ziemię i niewolę. W użytku jest też złota i srebrna nić. Hafciarstwo kaszubskie szkoły żukowskiej wpisano na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego w 2015 roku. Wyróżnia się obecnie kilka różnych szkół haftu: żukowską, wdzydzką, wejherowską, pucką, słupską, chojnicką. W każdej z nich inaczej dobierana jest kolorystyka i motywy zdobnicze. Szkoła żukowska operuje siedmioma barwami (wśród nich przeważa kolor niebieski) i rozbudowuje wzór na kształt trójkąta. Szkoła wdzydzka ma hafty kolorowe o bardzo bogatym, rozrastającym się wzorze. W hafcie szkoły wejherowskiej dominują duże motywy, zaś szkoła pucka znana jest z motywów mikołajka, fal i sieci. Stroje ludowe Nieznany jest wygląd tradycyjnego stroju kaszubskiego. Za przyczynę tego stanu rzeczy uważa się produkcję przemysłową, która wyparła stroje domowej roboty. Pozostały tylko szczątkowe ryciny i fragmenty dawnego stroju ludowego (zachowały się głównie czepce kobiece). Już przed II wojną światową używano go w ruchu amatorskim, jednak jego wygląd nasuwał wiele wątpliwości. Bożena Stelmachowska zawarła próbę rekonstrukcji ludowego stroju Kaszubów w swoim Atlasie polskich strojów ludowych (1959). Obecny strój kapel kaszubskich, czyli tzw. kaszubski strój świetlicowy, wygląda następująco: strój męski – biała kòszlã (koszula), na nią zakłada się liwk (kamizelka), a na wierzch ciemnoniebieski wãps (długi kabat bez rękawów); na głowę zakłada się czarny czôpk (kapelusz) z czerwoną szlifa (wstążką), a na nogi sztruksowe lub płócienne bùksë (spodnie) z nogawkami, schowanymi w skòrznie, strój kobiecy – składa się z koszuli, na którą nakłada się serdak, haftowany srebrną lub złotą nicią; na głowę zakłada się czepc (czepiec), haftowany złotogłowiem; czitle (spódnice – mogą być granatowe, czerwone, zielone, brązowe) mają na spodzie naszyte dwa czarne pasy; spódnicę okrywa szërtuch (fartuch) z haftem kaszubskim, z kolei pod spódnicą jest spódnik (halka), a pod spodem spòdné bùksë (pantalony); zakłada się także białe stréfle (pończochy) i pantofle na wysokim obcasie. Tabaka i rogarstwo Znanym zwyczajem na Kaszubach jest zażywanie tabaki, czyli sproszkowanych liści tytoniu, który na własne potrzeby hodowano w niewielkich ilościach w domach lub przydomowych ogródkach. Kaszubi przechowują ją w specjalnej tabakierze, w razie zażycia nasypują nieco proszku na dłoń i wciągają go nosem, starając się przy tym nie kichnąć; robią to z reguły w towarzystwie (wśród początkujących występuje zwykle kichanie i łzawienie oczu). Bywała wykorzystywana przez Kaszubów w spotkaniach towarzyskich, np. w czasie zaślubin Polski z morzem w 1920 roku (wiadomo, że Antoni Abraham częstował nią Józefa Hallera). Popularnym zawołaniem kaszubskim na czynność jej zażycia jest Chcemë le so zażëc!. W 1995 roku Sejm uchwalił ustawę dotyczącą używania bezdymnych środków odurzających (weszła w życie w 1996 roku), która w praktyce oznaczała zakaz produkcji i sprzedaży tabaki. Ustawę zmodyfikowano w roku 2000, kiedy to dopuszczono do sprzedaży tytoń w proszku, jednak najlepsze polskie tabaki (Mazurska i Gdańska) zostały zastąpione przez zagraniczne tabaki. Dawniej, wśród mężczyzn, istniał zwyczaj zażywania tabaki podczas mszy w kościele. Czasami sygnał do jej zażycia dawał sam ksiądz. Zwyczaj ten przenieśli Kaszubi do Stanów Zjednoczonych i Kanady. Jeszcze w latach 30. XX wieku, praktykowano go w parafii św. Józefata w Chicago, zwanej „Kaszubowem”. Wraz z zażywaniem tabaki, rozwinęło się na Kaszubach rogarstwo, czyli sztuka wyrabiana tabakier. Wytwarza się je z rogów bydlęcych, które przyjmują czarny, brązowy, kremowy, oliwkowy i niemal biały kolor. Tutejsze tabakiery mają zakrzywiony dzióbek, czasami kształt spłaszczonych puszek. Bywa, że kaszubscy rogarze je zdobią (ale należy to do rzadkości). Sztuka rogarska stopniowo jednak zanika. Wśród najbardziej znanych kaszubskich wytwórców tabakier zalicza się Franciszka Meyera z Mirachowa i Leona Bizewskiego z Gnieżdżewa. Instytucje kulturalne Kaszub Instytucje prezentujące kulturę kaszubską: Muzeum Kaszubskie im. Franciszka Tredera w Kartuzach Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie Oddział Etnografii – Spichlerz Opacki Gminny Ośrodek Kultury – GOK w Sierakowicach Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Chmielnie Kaszubskie Stowarzyszenie Promowania Sportów Konnych Kaszuby w kulturze W muzyce Wśród twórców, którzy jako pierwsi wprowadzili motywy kaszubskie do swych dzieł, byli Feliks Nowowiejski (Legenda Bałtyku, autor melodii do Marsza Kaszubskiego, uznawanego przez wielu za hymn kaszubski) i Henryk Opieński (Medytacja na temat kaszubski). Od nich zaczęto stopniowo je wprowadzać do muzyki, uczynili to: Stanisław Kazuro (w oratorium pt. Morze, stworzonym w międzywojniu) i Kazimierz Wiłkomirski (Suita kaszubska, Kantata o Gdańsku). Najwybitniejsze dokonania na tym polu ma Henryk Hubertus Jabłoński, autor ponad 80 muzycznych opracowań z motywami kaszubskimi (np. I Symfonii kaszubskiej). Również Witold Lutosławski wspomógł się tematami kaszubskimi w opracowaniu czterech tańców kaszubskich. Wśród innych kompozytorów, czerpiących inspiracje z miejscowego folkloru, byli też: Henryk Czyż (Fantazja kaszubska), Adam Świerzyński (oratorium Stutthof i balet Bursztynowa panna), Juliusz Łuciuk (kantata Kaszëbë), Jan Michał Wieczorek (Suita kaszubska na flet i fortepian, opera o Janie z Kolna), Władysław Walentynowicz (suity orkiestrowe: Gdańska i Z naszego wybrzeża; Kantata gdyńska, Ulica Ogarna), Tadeusz Tylewski (suita wokalna Hanulka), Józef Swatoń (autor kołysanek kaszubskich na obój). Wśród współczesnych artystów uznanie zdobyły kompozycje Edwarda Pałłasza (Bajki kaszubskie na fortepian, Trzy bajki kaszubskie na orkiestrę, Kolędy kaszubskie na chór mieszany). W filmie Pierwszym filmem fabularnym o Kaszubach był obraz Ryszarda Bera pt. Kaszëbë, wyprodukowany w 1970 roku. Jego akcja osadzona jest pod koniec XIX wieku w wiosce kaszubskiej z maszoperią, i ukazuje codzienne życie Kaszubów pod jarzmem zaboru pruskiego. W rolach drugoplanowych wystąpili prawdziwi Kaszubi: pisarz Jan Piepka, oraz znany ze swojej działalności na emigracji ks. Władysław Szulist. Kaszubi reprezentowani są także w filmowej adaptacji powieści Güntera Grassa pt. Blaszany bębenek (w reżyserii Volkera Schlöndorffa). W 2018 roku premierę miał film Filipa Bajona pt. Kamerdyner – jego akcja dzieje się w pierwszej połowie XX wieku na Kaszubach i opowiada o wspólnych losach Polaków, Niemców i Kaszubów. Ponadto powstało sporo filmów krótkometrażowych na tematy kaszubskie. W 1949 roku utworzono film Pojezierze Kaszubskie, a w 1956 roku Pogodne lato (ukazywał walory turystyczne ziemi kaszubskiej). Nad Bałtykiem zielonym opowiadał o maszoperiach, zaś Białe miasto nad Zatoką o rozwoju Gdyni na przestrzeni lat. Pierwszym kolorowym obrazem był z kolei film Na Kaszubach (1961). W literaturze Za pierwsze książki traktujące o Kaszubach i napisane przez autora nie pochodzącego z Kaszub, uznaje się dwa krótkie dzieła Bernarda Chrzanowskiego: przewodnik Na kaszubskim brzegu (1910) i szkice literacko-publicystyczne Z Wybrzeża i o Wybrzeżu (1917), oba wydane w Poznaniu. Zasługą Chrzanowskiego było zainteresowanie tematyką kaszubską Stefana Żeromskiego, który po przeczytaniu Z Wybrzeża i o Wybrzeżu przyjechał na Kaszuby i napisał Wiatr od morza. Problematykę wybrzeża i regionu poruszają m.in.: Zolojka Jerzego Bandrowskiego, Sprawa gminy Ceynowa Wandy Brzeskiej, Dziewiąta fala Stefana Balickiego i Akwamaryna Niny Rydzewskiej. Tematykę morską podejmują też twórcy literatury młodzieżowej (np. Dziecko morza Marii Buyno-Arctowej). Przed II wojną światową ukazuje się jeszcze wiele innych dzieł związanych z wybrzeżem kaszubskim, np. Baśnie kaszubskie Zuzanny Rabskiej, a wśród antologii Morze polskie i Pomorze w pieśni (Władysław Pniewski) i Morze w poezji polskiej (Zbigniew Jasiński). Po II wojnie światowej wzrosło zainteresowanie Kaszubami wśród pisarzy nie pochodzących z tego regionu. Wśród znamienitszych poetów tworzących swe wiersze w o tej tematyce znajdują się m.in.: Franciszek Fenikowski (pisał także reportaże, opowieści, powieści, a także wierszowane opowieści dla dzieci), Edward Fiszer, Zbigniew Szymański i Bolesław Fac. Nina Rydzewska wydała kontynuację Akwamaryny, czyli Mol na Krzyskim Wzgórzu (całość nosi tytuł Rybacy bez sieci). Niemały dorobek ma także Lech Bądkowski, a wśród innych twórców o tematyce kaszubskiej wyróżnia się jeszcze Róża Ostrowska (powieść Wyspa). W plastyce Początki malarstwa o tematyce kaszubskiej wiążą się z postacią Daniela Chodowieckiego (1726-1801). Pozostawił on po sobie ilustrowany dziennik ze swojej podróży konnej z Berlina do Gdańska, którą odbył w 1773 roku. Jako pierwszy ukazał obraz nędzy wsi kaszubskiej. W jednej z wiosek kobieta zwróciła się do niego i jego towarzyszy, aby zabrali ze sobą trzyletnie dziecko, którego ona nie była w stanie wykarmić. Tę scenę Chodowiecki przedstawił w jednej ze swoich grafik. Rozwój malarstwa kaszubskiego przypada na XX wiek. W 1922 roku Wacław Szczeblewski założył w Grudziądzu Pomorską Szkołę Sztuk Pięknych. Po przeniesieniu jej w 1933 roku do Gdyni, powstawało w niej wiele malowideł z motywami kaszubskimi. Wśród jej twórców był np. Henryk Kotowski z Kartuz (autor m.in. pejzaży kaszubskich, a także portretów kaszubskich działaczy, w tym Aleksandra Majkowskiego i Hieronima Derdowskiego). Wśród dzieł pomorskich malarzy marynistycznych znalazły się też obrazy pejzaży przedstawiających kaszubskie widoki. Najwybitniejszym przedstawicielem tego nurtu był Marian Mokwa (sportretował on też m.in. Antoniego Abrahama); znanymi malarzami z tego gatunku był też Antoni Suchanek i Jan Gasiński. Dzięki plenerom na Kaszubach, pejzaże ukazującę tę krainę malowało też wielu artystów związanych z Państwową Wyższą Szkołą Sztuk Plastycznych w Gdańsku (obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku). Do najważniejszych należeli: Józefa Wnukowa, Stanisław Teisseyre, Zdzisław Kałędkiewicz, Krystyna Łada-Studnicka, Wawrzyniec Samp, Ryszard Stryjec, Juliusz Studnicki, Stanisław Żukowski. Do kontynuatorów tego typu malarstwa zaliczani są: Leon Staniszewski, oraz wspomniani już Wawrzyniec Samp (starszy brat Jerzego Sampa) i Ryszard Stryjec. Wśród twórców zagranicznych wyróżnia się budapeszteński grafik Vincze Lajos, autor wielu grafik przedstawiających grafiki, scenki rodzajowe i portrety, wielokrotnie przebywający na Kaszubach. Kaszubi Liczbę Kaszubów próbowano szacować już w XIX wieku. Florian Ceynowa szacował ich liczbę na około 300 tysięcy (1843), W. Seidel na około 150 tysięcy (1852), J. Maroński na 103 000 (1860), ks. A. Hildebrandt na przeszło 120 tysięcy (1862), A. Hilferding na 200 tysięcy (1862), H. Derdowski na 170 tysięcy (1883), F. Lorentz na 140 tysięcy (1908), zaś W. Wojciechowski na 135 tysięcy (1909). Według kryteriów etnicznych, które przyjął dr Jan Mordawski z Uniwersytetu Gdańskiego, wliczając w obręb Kaszub jednostki terytorialne, w których Kaszubi stanowią co najmniej 1/3 populacji, jak i aglomeracje zamieszkiwane przez dużą ich liczbę, terytorium Kaszub obejmuje 43 gminy województwa pomorskiego w powiatach: Gospodarka Sektor pierwszy Rolnictwo Uprawa ziem na Kaszubach jest utrudniona, ze względu na niezbyt dobrą jakość tutejszych gleb. Lepszej jakości tereny znajdują się jedynie w północnej części Kaszub (zwłaszcza w powiecie puckim), gdzie plony są stosunkowo wysokie – uprawia się tu jęczmień, pszenicę, pszenżyto, kukurydzę, brukiew, buraki cukrowe i wieloletnie rośliny motylkowe. Na glebach bielicowych, występujących najpospoliciej na pojezierzach, w Borach Tucholskich i na Równinie Charzykowskiej, uprawia się głównie żyto i ziemniaki, ponadto na Pojezierzu Kaszubskim znajduje się znaczna ilość plantacji truskawek (ich uprawę zapoczątkowano w dwudziestoleciu międzywojennym w gminie Chmielno). Pojawiają się także gospodarstwa preferujące rolnictwo ekologiczne (np. w Małkowie). W 1999 roku użytki rolne stanowiły na Kaszubach 43% wszystkich ziem (grunty orne – 32,8%, sady – 0,2%, łąki – 6%, pastwiska – 4%), zaś w 2005 było to 42,03% (grunty orne – 33,2%, sady – 0,13%, łąki – 5,84%, pastwiska – 2,86%). Najwięcej gruntów ornych mają gminy Przodkowo, Żukowo i Nowa Karczma. Tereny najwilgotniejsze, wykorzystane pod łąki i pastwiska sprzyjają hodowli. Hodowla bydła jest popularniejsza w powiatach: kościerskim, kartuskim i puckim. Trzoda chlewna dominuje zwłaszcza w gminie Przechlewo, ale znaczny udział w tej gałęzi hodowli ma gmina Sierakowice. Z kolei pogłowie drobiu największe jest w centralnej części Kaszub (przede wszystkim gminy: Żukowo, Kartuzy, Przodkowo, Sierakowice, ponadto gminy Szemud i Wejherowo). Leśnictwo Względem reszty kraju, Kaszuby są znacznie bardziej zalesione (w 1990 roku było to 38,7%, w 1999 roku – 42%, a w 2005 – 41,4%). W 2005 roku posadzonych zostało 89 milionów drzew i 91 milionów krzewów, zalesienia i odnowienia objęły około 40 km². Rybołówstwo Rybołówstwo odgrywa ważną rolę w gospodarce Kaszub. W 2005 roku były 3 zarejestrowane jednostki floty morskiej, 164 kutry i 352 łodzie rybackie (w tym 323 motorowe). Największa liczba kutrów stacjonowała we Władysławowie (89), zaś najwięcej łodzi rybackich w Ustce (54). Połowy ryb morskich w 2004 roku wyniosły 96 215 ton (53 403 tony – szproty, 11 088 ton – śledzie, 9401 ton – dorsze). Jednak po wejściu Polski do Unii Europejskiej, znaczna część kutrów i łodzi została zezłomowana (do marca 2006 roku wypłacono 265 milionów złotych 278 rybakom). Flota łowcza zmniejszyła się o 40%, a jej zdolności do połowów o 17%. Sektor drugi W 2005 roku przemysł (obejmujący górnictwo i kopalnictwo, przetwórstwo przemysłowe, wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę) i budownictwo, a więc drugi sektor gospodarki, zatrudniał 33,19% ludności pracującej na Kaszubach i dostarczał około 30% dochodu brutto (sektor publiczny wytworzył 41%, zaś prywatny 59%). Górnictwo i kopalnictwo na Kaszubach odgrywa znikomą rolę, gdyż tutejsza baza surowcowa jest niezbyt bogata, a jeśli złoża istnieją, to zalegają głęboko pod ziemią. Na całych Kaszubach w różnym stopniu eksploatuje się surowce skalne (żwir, kamienie, gliny, iły, piaski), dawniej wydobywano także dużo torfu. Północne Kaszuby są miejscem eksploatacji niewielkich złóż ropy naftowej i gazu ziemnego, duże złoża zalegają na dnie Bałtyku (zarówno ropy i gazu). Dla przykładu w 2005 roku przedsiębiorstwo „Petrobaltic SA” wydobyło ponad 250 000 t ropy naftowej, a jego przychody ze sprzedaży ropy i gazu osiągnęły 311 mln złotych. Najważniejszą sekcją przemysłu na Kaszubach jest przetwórstwo przemysłowe, które ma swą lokalizację głównie w Gdańsku i Słupsku. Najważniejszy udział mają firmy rafineryjne i stoczniowe, ale rozwinięty jest także m.in.: przemysł materiałów budowlanych (powiat wejherowski), meblarski (zwłaszcza powiaty: kościerski i chojnicki), tworzyw sztucznych (bytowski), chemiczny (Gdańsk) i spożywczy (w większości powiatów kaszubskich, zwłaszcza w Gdyni, Gdańsku i powiecie kartuskim). Przykładowe firmy to: Grupa Lotos SA GK (Gdańsk), Lotos Paliwa sp. z o.o. (Gdańsk) i Stocznia Gdynia SA. Jeśli chodzi o trzecią gałąź przemysłu – wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną – istnieje na Kaszubach wiele przedsiębiorstw specjalizujących się w nim. Największe to (Energa SA, Pomorska Spółka Gaz. sp. z o.o., Elektrociepłownia Wybrzeże SA itd.) rozlokowane są w Gdańsku i Gdyni, poza trójmiastem istotną rolę odgrywa Bałtyk-Gaz sp. z o.o. Elektrociepłownie znajdują się przede wszystkim w większych miastach. W Czymanowie znajduje się Elektrownia Wodna Żarnowiec (największa elektrownia szczytowo-pompowa w Polsce). Ponadto coraz więcej elektrowni wiatrowych pojawia się na Kaszubach, w 2006 roku było ich 21 (z czego 15 w samym Lisewie), w tym samym roku wydano pozwolenie na budowę kolejnych 100 turbin wiatrowych. Gaz otrzymuje się tu z sieci krajowej, często korzysta się z butli gazowych. Miejscowości w północnej części regionu ogrzewa się gazem z Żarnowca i Dębek, a także ze złóż z dna Morza Bałtyckiego. Kaszuby mają wystarczający zasób wód powierzchniowych i głębinowych, w 2005 roku mieszkańcy otrzymali 182 164 dam³ wody (z tego 55,1% zużył przemysł, 43,5% mieszkańcy, a 1,4% leśnictwo i rolnictwo). Budownictwo Budownictwo na Kaszubach, obejmujące stawianie, konserwowanie i rekonstruowanie budowli lądowych i wodnych, rozwija się intensywnie. W 2005 roku oddano tu do użytku 3674 budynki, w tym 2918 mieszkalne, które zawierały 7955 mieszkań i 30 671 izb. Rozwija się także budowa sieci drogowej. W celu ożywienia gospodarki utworzono na Kaszubach dwie strefy ekonomiczne: Pomorską Specjalną Strefę Ekonomiczną i Słupską Specjalną Strefę Ekonomiczną. Sektor trzeci Usługi, czyli trzeci sektor gospodarki, jest najszerszy i obejmuje wiele działów. W 2005 roku 65,4% ludzi na Kaszubach pracowało w tym sektorze (233 813 osób). Transport Najważniejszą rolę w transporcie na Kaszubach odgrywa transport samochodowy. W 2005 roku było tu zarejestrowanych ponad 750 tysięcy pojazdów (około 650 tys. samochodów osobowych, około 100 tys. samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych, oraz 3,2 tys. autobusów). Głównymi drogami były: E77 (do Warszawy), E28 (do Szczecina), 216 (Reda-Władysławowo-Hel), 20 (Gdynia-Kościerzyna-Bytów), 211 (Sierakowice-Kartuzy-Żukowo), 214 (Kościerzyna-Sierakowice-Łeba), 212 (Lębork-Bytów-Chojnice), 235 (Chojnice-Korne), 21 (Ustka-Szczecinek), 228(Bytów-Kartuzy). Było wtedy na Kaszubach około 8000 km dróg o utwardzonej nawierzchni. Mało jest na Kaszubach linii kolejowych. W 1990 roku eksploatowano około 960 km linii kolejowych, w 2008 roku było to około 800 km. Główne połączenia kolejowe to linia E65 z Gdyni do Warszawy, a także linia z Tczewa do Bydgoszczy i z Gdyni do Szczecina. Największą firmą jest PKP SKM w Trójmieście. Na wielu liniach ruch pasażerski zawieszono. Transport lotniczy reprezentowany jest przez Port Lotniczy im. Lecha Wałęsy w Gdańsku-Rębiechowie, w 2000 roku z jego usług skorzystało około 130 tys. pasażerów, a w 2006 roku już ponad 1 200 000. Wyróżnia się też transport morski (przede wszystkim porty w Gdańsku i Gdyni, w niewielkim stopniu także Ustka). W 2005 roku z transportu morskiego na tym terenie skorzystało 291 871 przyjezdnych, a z kraju wyjechało 299 169 pasażerów. W tym samym roku do portów w Gdańsku i Gdyni wpłynęło 6219 statków (o 29 928 000 NT), zaś wypłynęło 6225 (30 136 000 NT). W 2005 roku struktura przeładunków w portach morskich Pobrzeża Kaszubskiego przedstawiała się następująco: ropa i przetwory naftowe – 33,29%, drobnica – 26,53%, węgiel i koks – 22,0%, zboże – 4,62%, drewno – 0,2%, rudy – 0,1%, inne masowe towary – 13,26%. W 2005 roku tutejsza flota transportowa posiadała 18 statków, z czego tylko trzy pływały pod polską banderą, pozostałe były pod banderą Cypru (7), Malty (7) i Korei Północnej (1). Turystyka Kraina ta ma wiele walorów, które sprzyjają rozwojowi turystyki. Wśród nich są: bardzo urozmaicony krajobraz (nadmorski, pojezierny, pagórkowaty i leśny), gęsta sieć dróg dojazdowych i turystycznych, dobra baza turystyczna, liczne zabytki kultury materialnej (architektoniczne, sakralne, ludowe). Znaczne obszary kaszubskie słyną ze wspaniałych walorów krajobrazowych, dzięki czemu rozwija się chociażby turystyka piesza, rowerowa i wodna. Już w 1999 roku, na Kaszubach znajdowało się ponad 400 obiektów turystycznych, mających około 45 tysięcy miejsc noclegowych. w 2005 roku było to już 656 obiektów, w których było 72 716 miejsc noclegowych, z których skorzystało 1 177 345 turystów. Najważniejszym miastem w ruchu turystycznym był Gdańsk, zaś powiatem – powiat pucki (w którym znajdowało się 160 obiektów noclegowych). Turyści zagraniczni odwiedzają głównie Gdańsk, który słynie z licznych zabytków architektonicznych (Główne Miasto z ratuszem, Dwór Artusa, Kościół Mariacki, Fontanna Neptuna, Stare Miasto z ratuszem, katedra w Oliwie itp.). Media Niektóre kaszubskie media, zarówno istniejące, jak i nieistniejące: Gazeta Kartuska – Magazyn Szwajcarii Kaszubskiej magazynkaszuby.pl – internetowy magazyn o regionie, wydarzeniach, historii Kaszub Kartuzy.info – lokalny serwis internetowy powiatu kartuskiego Koscierski.info – lokalny serwis internetowy powiatu kościerskiego Express kaszubski – lokalny serwis internetowy w Kartuzach Kurier Kaszubski – lokalny tygodnik wydawany na terenie Powiatu Kartuskiego i Kościerskiego Òdroda – nieregularnik kaszubskojęzyczny, wydawany w latach 1999–2006 Pomerania – miesięcznik społeczno-kulturalny wydawany od 1963 roku przez Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Radio Kaszëbë – pierwsza w historii kaszubskojęzyczna rozgłośnia radiowa, działająca od grudnia 2004 roku Na bôłtach ë w bòrach – kaszubskojęzyczny magazyn radiowy Radia Gdańsk Rodnô zemia (kiedyś), Farwë Kaszëb i Tedë jo (obecnie) – magazyny kaszubskojęzyczne nadawane na antenie TVP3 Gdańsk. Telewizja Półwysep – lokalna telewizja dostępna na całych Kaszubach. CSB TV – regionalna telewizja Twoja Telewizja Morska – lokalna telewizja emitująca programy w języku kaszubskim Kościerski Express – kościerska gazeta Internetowa tematycznie powiązana z regionem NordaInfo.pl – Regionalny Portal Informacyjny północnych Kaszub Szwajcaria-Kaszubska.pl – serwis zajmujący się regionem i wydarzeniami z Kaszub Znani Kaszubi Wśród osób, które mają kaszubskie pochodzenie, są m.in.: Günter Grass Weronika Korthals Joanna Kurowska Gerard Labuda Maciej Miecznikowski Daniel Pliński Jarosław Sellin Danuta Stenka Natalia Szroeder Jerzy Łysk Donald Tusk Edmund Wnuk-Lipiński Andrzej Wroński Marta Żmuda Trzebiatowska Zobacz też Gochy język kaszubski Kaszubi Kociewie Krajna Słowińcy Zabory Borowiacy Tucholscy Uwagi Przypisy Bibliografia Danuta Pandowska, Kaszuby wśród nazw Pomorza od drugiej połowy XII do pierwszej połowy XIV wieku. Studium historyczne, praca doktorska w zbiorach: Uniwersytet Gdański; Wydział Filologiczno-Historyczny Pomorze Gdańskie Hasła kanonu polskiej Wikipedii

44902

https://pl.wikipedia.org/wiki/S%C5%82owianie

Słowianie

Słowianie – grupa etnolingwistyczna w obrębie ludów indoeuropejskich posługujących się językami słowiańskimi. Zamieszkują Europę wschodnią, środkową i południową oraz pas północnej Azji – od Uralu po Ocean Spokojny. Stanowią najliczniejszą grupę ludności indoeuropejskiej w Europie. Nazwa Gramatyka Gramatycznie nazwa „Słowianie” w formie pojedynczej – „Słowianin” składa się z dwóch części: nazwy „Słow” oraz przyrostkowego formantu „-anin”, który w języku polskim oraz innych językach słowiańskich służy do tworzenia nazw odśrodowiskowych nazywających osobę od jego terytorialnego lub etnicznego pochodzenia. Polski formant „-anin” wywodzi się z języka prasłowiańskiego, ze skrzyżowania dwóch prasłowiańskich formantów – -enin(ь), oraz -janin(ь) za pomocą których tworzone są nazwy związane z przynależnością grupową osób pochodzących z jednego miejsca np. „krakowi-anin”, „ziemia-anin”, „Podhal-anin”, „Rzymi-anin” oraz notowany już w średniowiecznych dokumentach z 1400 roku „mieszcz-anin”, czyli osoba pochodząca z miasta. Formant ten używany jest również do określenia powinowactwa niezwiązanego z zajmowanym obszarem, a np. z wyznawaną religią, światopoglądem np. „chrześcij-anin”, „muzułm-anin”, „pog-anin”, „rastafari-anin”. Nazwa „Słowianie” jest etnonimem – nazwą etniczną. Etymologia nazwy Nazwa jest bardzo stara i wywodzi się z języka prasłowiańskiego. We wszystkich językach słowiańskich nazwa własna etnosu jest podobna i zawiera rdzeń slav- / slov-. Został on powielony do pozostałych języków europejskich i w dostosowanych formach występuje jako jedyna nazwa etnosu słowiańskiego. Tylko w języku niemieckim w średniowieczu Słowian określano również nazwą (die) Wenden, zwłaszcza w stosunkach lokalnych z Serbami łużyckimi oraz Słoweńcami mieszkającymi na terenie Łużyc oraz Karyntii (niemiecko-połabskich, niemiecko-słoweńskich; por. liczne nazwy miejscowe z członem Windisch / Wendisch). W źródłach pisanych nazwa Słowian pojawia się w VI wieku n.e. Prokopiusz z Cezarei w Historii wojen używa nazw Σκλάβοι – Sklaboi, Σκλαβηνοί – Sklabēnoi, Σκλαυηνοί – Sklauenoi, Σθλαβηνοί – Sthlabenoi i Σκλαβῖνοι – Sklabinoi. Jordanes w Getyce użył nazwy Sclaveni. Objaśnienia etymologicznego nazwy plemiennej Słowianie dokonał Eugeniusz Słuszkiewicz na łamach „Przeglądu Klasycznego” w 1936. Źródłosłów nazwy „Słowianie” nie jest jednoznacznie ustalony. Istnieje na ten temat kilka hipotez: Etnonim: słowo z praindoeuropejskiego *ḱlew- (słuch, sława) Roman Jakobson i wielu innych językoznawców nawiązuje do prasłowiańskiego rdzenia slovo (słowo), dopełniacz slovese, i powiązanego slava (sława), oraz sluxъ (słuch, czyli „sława, która się niesie”, porównaj „chodzą słuchy”), które pochodzą z praindoeuropejskiego * k’leu̯-os (być znanym, sława), pokrewnym starogreckiemu przyrostkowi -κλῆς (kles, słynny), który składa się na imię Peryklesa, łacińskiemu clueo (być nazwanym, słynnym), angielskiemu loud (głośny), awestyjskiemu sravah- („sława”), oraz sanskryckiemu श्रवस् – śrávas-. Słowianie byliby to zatem ludzie „znający słowa”, czyli potrafiący mówić (zrozumiale) – w odróżnieniu od innych ludów, z którymi Słowianie się zetknęli, a którzy posługiwali się językami dla nich niezrozumiałymi (por. Niemcy – „niemi, ludzie nie mówiący zrozumiałym językiem”). Potwierdza to tezę, że ukształtowanie się etnicznej świadomości i samookreślenie Słowian nastąpiło w momencie zetknięcia się ich z innymi ludami. Silnym argumentem za tą hipotezą jest fakt, iż wszystkie ludy słowiańskie używają tej nazwy do samookreślenia i nie istnieje żadne samookreślenie alternatywne. Sklavenoi (niewolnicy) Wywód od „słowa” odrzucił Henryk Łowmiański i Aleksander Brückner twierdząc, że źródłem są gr. sklavenoi i łac. sclavus, przy czym nazwą tą obejmowano tylko te plemiona słowiańskie, które graniczyły z ziemiami cesarstwa rzymskiego, co później objęło całą Słowiańszczyznę. Wtórnie nazwa ta (ze względu na dużą liczbę brańców w Rzymie, których Słowianie byli dostarczycielami, jak również którzy sami stanowili znaczną część) została utożsamiona ze słowem „niewolnik”. Dziennikarz Vittorio Messori jest zdania, że teorii tej przeczy fakt, że Słowianie pojawili się na kartach historii w momencie, kiedy łacina klasyczna zniknęła z użycia, a łacina średniowieczna, która była w użyciu, słowem slavus określała pańszczyźnianego chłopa. Języki grecki i łaciński używają oboczności sl- → skl-. Inna wątpliwość ma związek z pierwszym historycznie pewnym określeniem Słowian. Sklabenoi (gr.) w odmianie zmienia się na Sklawon-. Pierwotnie podobieństwo do słowa „niewolnik” (gr. Slávoi) istniało w formie odmienionej, poprzez procesy lingwistyczne rozpowszechniło się „W” zamiast „B”, a z tego prosta droga do upodobniania nazwy Słowian do niewolnika. „Swój” Według m.in. Zbigniewa Gołąba nazwa „Słowianie” (podobnie jak gr. ἒθνος – ethnos „etniczność”) wywodzi się od praindoeuropejskiego *su̯edhnos (z u niesylabicznym), a to od starszego przymiotnika *su̯edho / *su̯ebho „własny (pierwotnie „czyjś powinowaty”)”; stąd Svoběne → Sloběne „Słowianie” i Suēbi „Swebowie”, „Szwabowie”. Oba przymiotniki zostały utworzone z tego samego podstawowego rdzennie praindoeuropejskiego morfemu *s(u̯)e- „poza, obok”. Językoznawca, profesor Wiesław Boryś z Instytutu Slawistyki PAN wywodzi prasłowiańskie i ogólnosłowiańskie *svoboda / *sloboda (słń. slobost, czakawskie dialektalne slobo/slobost, scs. svobьstvo, biał. свабода [svaboda], bułg. свобода [svoboda], cz. svoboda, mac. слобода [sloboda], ros. свобода [svoboda], serb.-chorw. sloboda / слобода, słc. sloboda, ukr. свобода [svoboda], głuż. swoboda, pol. swoboda, staropol. słoboda, świeboda) od prasłowiańskiego svobъ (← *su̯o-bho ← *su̯os „własny”) w znaczeniu „należący do swego plemienia, mieszkający na własnej ziemi, będący u siebie”. Pierwotne *svoba → *sloba (z dysymilacją spółgłosek wargowych v – b > l – b, podobnie svoboda → sloboda; dysymilacja musiała zajść dość wcześnie, gdyż jej warunkiem była bilabialna wymowa v). Według W.Borysia *svoba można uznać za prastary derywat odprzymiotnikowy, abstractum z sufiksem -ā, pod względem budowy zbliżonym do „wiara” (prasłow. *věra). *Svoba oznaczało „stan znajdującego się w swoim plemieniu, na swojej ziemi, wśród swoich, bycie swobodnym”, stąd znaczenie „swoboda (robienia czegoś), wolność”. Slova (błoto) Badacze Johann Peisker i Henryk Łowmiański wywodzili nazwę „Słowianie” od slova – „błoto” i wyjaśniali ją upodobaniem naszych przodków do wilgotnych terenów. Z tą teorią wiąże się podobna, za którą optowali m.in. Jan Michał Rozwadowski i Milan Budimir, że etnonim ten pochodził od konkretnego hydronimu o tej nazwie: Sława / Słowa, pochodzącego od prasłow. rdzenia *slov- / *slav- od praindoeur. *kʼleu- / *kʼlou- / *kʼlōu- „płynąć, skrapiać (czyścić)” (znanego m.in. z gr. κλύμενος – klimenos, κλυτόπωλος – klitopoulos, κλύζω – klizo, łac. cluěre „czyścić”, cloāca, lit. šlúoju, šlaviaũ, šlavinéti „zamiatać”). Zachowały się hydronimy z tym rdzeniem, na przykład Sława, dziś Wełnianka, lewy dopływ Wełny itd. Egzonim (obce pochodzenie) Marginalne znaczenie mają hipotezy o obcym pochodzeniu tego wyrazu – z języków celtyckich lub germańskich. Zróżnicowanie Słowian Wśród Słowian wyróżnia się ponad 140 grup etnicznych o bardzo zróżnicowanej liczebności. Wszystkie te grupy według kryterium geograficznego dzieli się na trzy główne odłamy: Słowian zachodnich – Serbołużyczan, Polaków, Czechów i Słowaków, Słowian wschodnich – Białorusinów, Rosjan, Ukraińców i Rusinów, Słowian południowych – Boszniaków, Bułgarów, Chorwatów, Czarnogórców, Macedończyków, Serbów i Słoweńców. Słowian zachodnich i wschodnich łączy się dla celów badawczych w grupę Słowian północnych, których odróżnia się od Słowian południowych. Nieistniejący w rzeczywistości odłam Słowian północnych występuje również w tworzonych przez hobbystów-lingwistów światach alternatywnych, np. w Ill Bethisad. W przeszłości istniały również grupy: Słowian panońskich Słowian połabskich Słowian karantańskich Języki Słowian Przynależność używanego języka jest najistotniejszym czynnikiem wyróżniającym Słowian spośród pozostałych ludów indoeuropejskich. Współczesne języki słowiańskie są potomkami języka prasłowiańskiego, z którego wyodrębniły się w okresie od przełomu V i VI wieku do XII wieku n.e. – w czasach wielkiej ekspansji Słowian i powstawania pierwszych państw słowiańskich. Wtedy ukształtował się zasadniczy podział języków słowiańskich na zachodniosłowiańskie, wschodniosłowiańskie i południowosłowiańskie. Mimo podziałów wszystkie języki słowiańskie zachowały wiele wspólnych cech oraz podobnie brzmiących słów i konstrukcji językowych. Dzięki temu w pewnym, choć niewielkim zakresie są wzajemnie zrozumiałe. Osadnictwo słowiańskie Osadnictwo współczesne Słowianie zasiedlają dziś: niemal całą Europę wschodnią (od Bałtyku do Uralu i od Morza Białego do Kaukazu) – z wyjątkiem niewielkich enklaw zamieszkanych przez ludy tureckie i ugrofińskie, pas Europy środkowej między Bałtykiem a Sudetami i Karpatami, część Europy południowej w postaci pasa wzdłuż północnej granicy Bałkanów, od Morza Adriatyckiego do Morza Czarnego, w Azji – część Azji Środkowej i pas południowej Syberii wzdłuż granicy rosyjsko-mongolskiej i rosyjsko-chińskiej aż do wybrzeża Oceanu Spokojnego nad Amurem. Większość Słowian zamieszkuje dziś państwa narodowe, w których z reguły stanowią absolutną większość mieszkańców. Państwa te to: zachodniosłowiańskie: Polska – 94% Polaków, 0,1% Ukraińców, 0,1% Białorusinów, Czechy – 94% Czechów, 1,3% Słowaków, 0,5% Polaków/Ślązaków Słowacja – 81% Słowaków, 0,6% Czechów wschodniosłowiańskie: Rosja – 80% Rosjan, 2% Ukraińców, 0,5% Białorusinów Ukraina – 78% Ukraińców, 17% Rosjan, Białoruś – 84% Białorusinów, 8% Rosjan, 4% Polaków południowosłowiańskie: Słowenia – 83% Słoweńców, 2% Serbów, 1,8% Chorwatów, 1,1% Boszniaków Chorwacja – 90,42% Chorwatów, 4,36% Serbów, 0,73% Boszniaków, 0,25% Słoweńców Bośnia i Hercegowina – 48% Boszniaków, 37% Serbów, 16% Chorwatów, Czarnogóra – 45% Czarnogórców, 28% Serbów, 8,6% Boszniaków Serbia (bez Kosowa i Metochii) – 83% Serbów, 2% Boszniaków Macedonia Północna – 64% Macedończyków, 1,8% Serbów Bułgaria – 84% Bułgarów. Słowiańskie mniejszości narodowe zamieszkują liczne państwa europejskie i azjatyckie, głównie te leżące na terenie dawnego ZSRR: Austria – w kraju związkowym Karyntia ok. 2,3% Słoweńców karynckich, w kraju Burgenland ok. 6,1% Chorwatów Litwa – 9% Polaków, 6% Rosjan, 1% Białorusinów Łotwa – 27% Rosjan, 3% Białorusinów, 2% Polaków, 2% Ukraińców Estonia – 26% Rosjan, 2% Ukraińców, 1% Białorusinów Mołdawia – 11% Ukraińców, 9% Rosjan, 2% Bułgarów; w tym Naddniestrze – 29% Ukraińców, 30% Rosjan, 2% Bułgarów, 0,4% Polaków Turkmenistan – 7% Rosjan Kirgistan – 9% Rosjan Uzbekistan – 9% Rosjan Kazachstan – 24% Rosjan, 2% Ukraińców Tadżykistan – 1% Rosjan Niemcy – 0,05% Serbów łużyckich. 1,8–2,5% Polaków Węgry – 0,3% Słowaków, 0,3% Chorwatów, 0,1% Serbów, 0,1% inne słowiańskie w tym Ukraińcy, Słoweńcy, Bułgarzy i Polacy, Rumunia – 0,3% Ukraińców, 0,2% Rosjan, 0,1% Słowaków, 0,1% Serbów, 0,1% inne słowiańskie w tym Bułgarzy, Chorwaci, Czesi, i Polacy Do tych danych należy dodać liczną współczesną emigrację zarobkową z krajów słowiańskich do Europy Zachodniej i Ameryki, przede wszystkim północnej. Liczebność tej emigracji zmienia się płynnie w zależności od aktualnych warunków gospodarczych, jest ona również trudno uchwytna statystycznie, nie ulega jednak wątpliwości, że należy ją liczyć w milionach. Osadnictwo dawniejsze W toku wielkiej ekspansji Słowian w VI-VII wieku n.e., o skali porównywalnej z wcześniejszą o dwa stulecia wielką wędrówką ludów germańskich, Słowianie opanowali i zasiedlili znacznie większe tereny, niż zamieszkują dziś. Na zachodzie osadnictwo słowiańskie sięgnęło Wagrii w południowym Holsztynie, lewego brzegu dolnej Łaby, Turyngii, dorzeczy górnego Menu i Radęcy w Bawarii, doliny Dunaju, Tyrolu i Niziny Friulskiej (por. Limes Sorabicus i Limes Saxoniae – rubieże frankijsko-słowiańskie). Wskutek późniejszej ekspansji Niemiec na te tereny zamieszkujący je Słowianie ulegli całkowitej germanizacji. W ciągu następnych stuleci granica osadnictwa słowiańskiego systematycznie cofała się na wschód, aż w pierwszej połowie XX wieku sięgnęła Odry i Wisły. W ten sposób zanikli Słowianie połabscy i alpejscy. Reliktem tego osadnictwa są Serbowie łużyccy zamieszkujący Łużyce na terenie dzisiejszych Niemiec. Według badań genetycznych szwajcarskiego projektu „iGenea” spośród 19 457 przebadanych próbek genetycznych pochodzących od mieszkańców obecnych Niemiec aż 30% pochodziło od ludów Europy Wschodniej, przede wszystkim Słowian. Na południu Słowianie zasiedlili również tereny dzisiejszej Austrii, Węgier i Rumunii; Słowian zamieszkujących te tereny zwano panońskimi i dackimi. Tamtejsze osadnictwo słowiańskie zanikło wskutek ekspansji bawarskiej wzdłuż Dunaju (Austria), najazdu Węgrów do Kotliny Panońskiej (Węgry) i – jak się wydaje – ekspansji demograficznej Wołochów i Mołdawian (Rumunia). Tamtejsi Słowianie ulegli szybkiej asymilacji do Niemców austriackich oraz nieco powolniejszej madziaryzacji, natomiast osadnictwo w dawnej Dacji aż do XIX wieku miało charakter mieszany, z wyraźnym elementem słowiańskim w kulturze i języku; jednoznacznie romański charakter nadały dzisiejszej Rumunii dopiero reformy językowe i polityczne XIX wieku. Również na południu ekspansja słowiańska (Sklawinowie, a potem Chorwaci, Serbowie i Bułgarzy) objęła tereny między Morzem Czarnym a Morzem Adriatyckim. Na obszarze tym państwa słowiańskie zachowały się do czasów współczesnych, pomimo parusetletniej utraty własnych struktur i dominacji innych kultur, głównie tureckiej, ale także niemieckiej (austriackiej). W toku wielkiej ekspansji Słowianie dotarli również na same południowe krańce Półwyspu Bałkańskiego – do Tracji, Macedonii, Tesalii i na Peloponez, wypierając tamtejszą ludność rodzimą do refugiów w górach i ufortyfikowanych miastach. Jednakże wpływ kultury greckiej okazał się zbyt silny, zwłaszcza po przyjęciu chrześcijaństwa w wersji prawosławnej, i – w odróżnieniu od terenów leżących dalej na północ – na terenach dzisiejszej Grecji ostatecznie wziął górę żywioł grecki. Osadnictwo słowiańskie w tym państwie utrzymało się do dziś tylko w Macedonii i Tracji, gdzie jednak szybko ulega hellenizacji. Odmiennie miała się rzecz na północno-wschodnich krańcach Słowiańszczyzny. Pod naciskiem tureckich i mongolskich ludów stepowych w późnym średniowieczu punkt ciężkości osadnictwa Słowian wschodnich przeniósł się z południowej strefy stepowej i lasostepowej na północ – w strefę lasów (por. „Zalesie” jako kraina historyczna Rosji). Osiedlając się na tych terenach Słowianie wschodni wypierali i asymilowali rodzimą ludność fińską i wołżańską. Proces ten trwa od średniowiecza do dziś: zamieszkujące północną Rosję ludy fińskie i wołżańskie z wolna, ale systematycznie zanikają i tracą swe tożsamości narodowe na rzecz etnosu rosyjskiego. Tak więc na tych terenach zasięg Słowiańszczyzny ulega systematycznemu powiększeniu. Zagadnienia genetyczne Błędem jest bezpośrednie utożsamienie etnosu słowiańskiego z jakąś konkretną haplogrupą genetyczną. Należy jednak zauważyć, że haplogrupa R-1a1 występuje u dużego odsetka populacji słowiańskich: u 63% Serbów Łużyckich, 56% Polaków, 41,5–54% Ukraińców, 47% Rosjan, 39–46% Białorusinów, ponad 30% Słoweńców, Chorwatów i Macedończyków. Występuje ona jednak również u niespokrewnionych ze Słowianami mieszkańców Azji: Iszkaszimów (68%), Tadżyków (64%), Pasztunów (40–45%), Kirgizów (63%) i Ałtajczyków (38–53%). Również u Węgrów odsetek nosicieli tej haplogrupy w zależności od badań waha się od 20,4 do 60%, a u Litwinów i Łotyszy wynosi 30–45%. Z kolei u Słowian południowych przeważa haplogrupa I-M170: u 65% mieszkańców Bośni i Hercegowiny, u 38% Chorwatów z lądu i do u 66% Chorwatów z wysp dalmatyńskich, u 38,5% Serbów, 38% Czarnogórców, 34% Macedończyków. Wreszcie około 10–20% Rosjan jest nosicielami haplogrupy N-M231, a około 35% Czechów i Słowaków, 20% Polaków i Słoweńców oraz 10% Serbów – haplogrupy R-M269 (dawniej R1b). Hipotezy dotyczące pochodzenia Słowian Od roku 1745, kiedy Johann Christoph Jordan opublikował w Wiedniu książkę De originibus slavicis, trwają ożywione dyskusje na temat tego, gdzie znajdowała się tzw. prakolebka Słowian i kiedy nastąpiła emigracja ludów słowiańskich z tej prakolebki. W tej kwestii wyróżnić można dwa generalne stanowiska: koncepcję allochtoniczną, która głosi, że przed etapem swoich wędrówek Słowianie zamieszkiwali obszar położony w Europie wschodniej, przy czym Polesie jest najczęściej akceptowaną lokalizacją; koncepcję autochtoniczną, która głosi, że przed etapem swoich wędrówek Słowianie zamieszkiwali tereny środkowej Europy, w szczególności obszar dzisiejszej Polski, pomiędzy Odrą i Bugiem. Dyskusja na temat koncepcji autochtonicznej i allochtonicznej była w ciągu ostatnich 250 lat utrudniona wskutek częstego uwikłania w politykę i ideologię. Dla przykładu, kwestia autochtoniczności Słowian na terenie Polski miała istotne znaczenie dla Polaków w dobie zaborów; w okresie rodzenia się narodowego socjalizmu w Niemczech i w czasach hitlerowskich archeolodzy niemieccy często podkreślali dowody potwierdzające allochtoniczną koncepcję, zaś po II wojnie światowej polscy badacze ponownie często podkreślali dowody archeologiczne świadczące o autochtonizmie Słowian i prasłowiańskim charakterze Ziem Odzyskanych. Wśród rozmaitych szczegółowych koncepcji, pomijając te, które nie mają żadnego oparcia w danych naukowych, wymienić można tytułem przykładu następujące proponowane lokalizacje „prakolebki” Słowian: na obszarze Polski, ewentualnie także na Wołyniu i Podolu (koncepcja archeologów Józefa Kostrzewskiego, Witolda Hensla, Konrada Jażdżewskiego, antropologów Jana Czekanowskiego, Wojciecha Kóčki, Andrzeja Wiercińskiego czy językoznawcy Witolda Mańczaka oraz mediewisty i onomasty Jerzego Nalepy) Badania antropologiczne (przeprowadzone w różnych ośrodkach akademickich), dotyczące stopnia zróżnicowania antropologicznego populacji ludzkich zamieszkujących dorzecze Odry i Wisły w okresie wpływów rzymskich i we wczesnym średniowieczu wskazały, że pod względem cech morfologicznych (wynik podobny jak w przypadku analiz genetycznych), Słowianie zachodni plasują się centralnie pośród słowiańskich grup etnicznych, zajmując miejsce pomiędzy grupami germańskimi z jednej strony a grupami Słowian wschodnich z drugiej strony. Natomiast populacje ludności kultury wielbarskiej, ludności kultury przeworskiej i ludności kultury czerniachowskiej wykazują największe podobieństwo biologiczne do średniowiecznych populacji Słowian zachodnich. Badania te potwierdziły także wcześniejsze wnioski wysuwane przez J. Czekanowskiego, W. Kóčkę i A. Wiercińskiego. na Środkowym Podnieprzu (koncepcja etnologa Kazimierza Moszyńskiego czy archeologów Kazimierza Godłowskiego i Michała Parczewskiego), Teorię tę potwierdza, jak dotychczas jedna, analiza DNA (Y HG3), która wyklucza możliwość lokowania praojczyzny Słowian na terenach Polski i podkreśla centralną rolę środkowego Naddnieprza. według językoznawcy Zbigniewa Gołąba: praojczyzna w górnym dorzeczu Donu do 1000 p.n.e., pobyt nad środkowym Dnieprem, po inwazji Scytów (700 p.n.e.) od Odry po Don, według koncepcji Martynowa: etap prasłowiański w zachodniej części terytorium Bałtów (XII wiek p.n.e.), oddziaływania substratu italskiego, wytworzenie kultury łużyckiej, etap prasłowiański: oddziaływania irańskie (V wiek p.n.e.), osiągnięcie zachodniej granicy na Odrze (V-III wiek p.n.e.), kontakty z Celtami w okolicach Wrocławia (III wiek p.n.e.), początki naszej ery: rozszerzenie obszaru słowiańskiego po Prypeć. według Trubaczowa: praojczyzna Słowian nad środkowym Dunajem. Dodatkowo zakłada się niekiedy, że: grupy plemienne sarmackich koczowników (może plemiona Antów, Serbów i Chorwatów) sprawowały zwierzchnictwo (np. poprzez ochronę przed innymi koczownikami, pobierając za to trybut), dołączyły do Słowian (będących rolnikami, piechotą), w wyniku czego powstała kultura mieszana przypominająca stosunki między Fulbe a Hausa w Afryce. Język prasłowiański miałby być ich skreolizowaną formą. brak (rozpoznanych) Słowian przed 400 r. n.e. oznacza, że byli oni wtedy jedną z grup bałtyckich, zapewne skrajnie południową; dorzecze Dniepru w starożytności było zamieszkane przez zróżnicowane grupy mówiące językami bałtyckimi, ich południowa peryferia została ok. 300–400 n.e. zmieszana z Sarmatami i uformowała się w nowy ekspansywny etnos znany jako Słowianie. Do niedawna wśród badaczy słowiańskich, szczególnie polskich, panowało powszechne przekonanie, że Słowianie znajdowali się na ziemiach polskich już w pierwszej fazie ekspansji Indoeuropejczyków, skąd w V i VI wieku wyruszyli na południe zajmując Kotlinę Czeską, Morawy, Panonię, dzisiejszą Austrię, Karyntię, Słowenię, Chorwację i Dalmację oraz na zachód zajmując Połabie. Jednocześnie wschodni odłam Słowian z terenów stepowych nad Dniestrem i Dnieprem wyruszył na Bałkany. Na przełomie XX i XXI wieku w nauce dominował pogląd, że obszaru wyjściowego migracji wszystkich Słowian należy szukać w dorzeczu środkowego i górnego Dniepru oraz Desny, na obszarze, na którym w pierwszych wiekach naszej ery (I-IV w. n.e.) archeolodzy wyróżniają archeologiczną kulturę kijowską, obecnie się przyjmuje, że jedynie część przybyszy zasymilowała się z wcześniejszymi autochtonami, natomiast badania genetyczne mtDNA wskazują na ciągłość genetyczną na terenie Polski. Źródła pisane dotyczące pochodzenia Słowian O historii etnosu słowiańskiego można dowiedzieć się ze źródeł pisemnych, genetycznych, paleoantropologicznych, legendarnych, etnograficznych, lingwistycznych i archeologicznych. Najstarsze źródła pisane wymieniające ludy, które ewentualnie mogą być utożsamiane ze Słowianami, pochodzą z I w. n.e. i są dziełem starożytnych historyków i geografów greckich i rzymskich. Wspominają oni mianowicie o ludzie Wenedów (Venedi) lub Wenetów (Venethi), zamieszkującym m.in. tereny identyfikowane z obszarem dzisiejszej Polski. Tacyt w dziele Germania wymienia Wenetów wśród mieszkańców wschodniej Europy (na wschód od Wisły), Pliniusz Starszy w dziele Historia naturalna wymienia Wenedów jako zamieszkujących tereny pomiędzy Bałtykiem a Morzem Czarnym. W II w. Ptolemeusz z Aleksandrii w dziele Geographia wymienia Wenedów jako zamieszkujących Sarmację, w pobliżu Zatoki Wendyjskiej (utożsamianej z Zatoką Gdańską) i na wschód od rzeki Wistuli (Wisły). Wysunięto przypuszczenie, że Wenedów można identyfikować po części z twórcami archeologicznej kultury przeworskiej, w latach 80. XX wieku pogląd ten został zarzucony. Tenże sam Ptolemeusz w dziele Geografia wymienia inne plemię Souobenoi, zamieszkujące nad Wołgą (Rha), które według odmiennej hipotezy jest utożsamiane ze Słowianami. Znacznie później, bo w połowie VI w. n.e. Słowian opisał w swoim dziele „Opus magnum” (pol. „Historia wojen”) historyk bizantyński – Prokopiusz z Cezarei. Użył on terminów Sklaboi (Σκλάβοι), Σκλαβηνοί Sklabēnoi, Σκλαυηνοί Sklauenoi, Σθλαβηνοί Sthlauenoi, oraz Σκλαβῖνοι Sklabinoi. Także gocki historyk Jordanes w dziele „Getica” stwierdził, że Słowianie niegdyś zwani byli Wenetami, a po łacinie użył dla określenia ich nazwy Sclaveni. W swoim dziele napisał „Wewnątrz (...) jest Dacja, na kształt diademu uwieńczona Alpami [w rzeczywistości chodziło o Karpaty] a wzdłuż ich lewego stoku, który skłania się ku północy, rozsiadł się poczynając od źródeł rzeki Wiskla [tj. Wisły] na niezmierzonych obszarach liczny naród Wenedów. A choć imiona ich zmienne są teraz stosownie do rozmaitych szczepów, to przecież głównie nazywa się ich Sklawenami i Antami”. Na tej podstawie wielu uczonych, już od XIX w. utożsamiało Wenedów/Wenetów ze Słowianami i to utożsamienie stało się podstawowym argumentem dla teorii autochtonicznej. W VI wieku Słowian wspomina też Marcin z Bragi w jednym ze swoich poematów (In Basicica): Immanes variasque pio sub foedere Christi Adsciscis gentes. Alamannus, Saxo, Toringus, Pannonius, Rugus, Sclavus, Nara, Sarmata, Datus, Ostrogothus, Francus, Burgundio, Dacus, Alanus, Te duce, nosse Deum gaudent. Przyjmuje się tu inspirację Sydoniuszem, jednak Marcin dodatkowo wymienia Słowian, oraz zagadkowe ludy Nara (mieszkańców Noricum?) i Datus (Danów?). Najstarsze wzmianki, które bez żadnych wątpliwości można wiązać ze Słowianami zawierają dzieła historyków gockich, bizantyjskich, arabskich i innych, począwszy od VI stulecia – m.in. Jordanesa, Prokopiusza z Cezarei, Pseudo-Maurycego, Teofilakta Symokatty, Teofanesa, Konstantyna VII Porfirogenety, Ibrahima ibn Jakuba – a patrząc z perspektywy zachodniej króla angielskiego Alfreda czy tzw. Geografa Bawarskiego. Jeden z pierwszych z nich, Jordanes, wymienia nazwy dwóch odłamów Słowian: Antowie i Sklawinowie lub Sklawenowie (dodając, że dawniej wszyscy Słowianie zwani byli Wenetami). Osobną grupę źródeł, w których wymienione są tereny Polski zamieszkane przez Słowian stanowią również dzieła geograficzne spisywane po persku oraz arabsku przez podróżników oraz kupców arabskich, które zostały zebrane w serii materiałów pt. Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny przetłumaczone przez Tadeusza Lewickiego oraz wydane w czterech tomach w latach 1956–1988 przez Polską Akademię Nauk. Początki ekspansji Po rozbiciu przez Hunów w 375 państwa Gotów, zajmującego rozległe tereny od stoków karpackich i dolnego Dunaju na zachodzie aż po Dniepr na wschodzie, powstała możliwość przesunięcia się prasłowiańskich grup z obszaru dorzecza środkowego i górnego Dniepru na znacznie bardziej atrakcyjne (zarówno ze względu na dogodne warunki do uprawiania rolnictwa, jak i ze względu na bliskość Cesarstwa Bizantyjskiego) tereny dzisiejszej zachodniej Ukrainy i Mołdawii. Osadnictwo słowiańskie w tym okresie (schyłek V – początek VI w.) mogło sięgać na tereny dzisiejszej Polski do linii górnej Wisły, jak wynika z przekazu Jordanesa, jak również z wymowy źródeł archeologicznych. Kolejny etap migracji Słowian na południe stał się możliwy po rozbiciu kaganatu huńskiego w roku 454. Wówczas Słowianie przesunęli się na północny brzeg dolnego Dunaju, czyli na granicę Cesarstwa. W latach 518–527 Antowie najechali Bizancjum, potem ich nazwa znika z zapisów historycznych. W latach 549–550 Sklawinowie spustoszyli prawie cały Półwysep Bałkański. W 551 rozbili pod Adrianopolem armię Justyniana I. Przybycie Awarów w tę strefę około roku 558 zmieniło sytuację Słowian, którzy zostali podporządkowani koczownikom. Dalsza ekspansja Słowian na południe odbywała się aż do roku 626 w ramach najazdów awarsko-słowiańskich. Wówczas też bardziej atrakcyjny stał się kierunek migracji na północny zachód, wzdłuż łuku Karpat na ziemie dzisiejszej Polski (druga połowa VI w.) i dalej na tereny położone nad Łabą na terenie dzisiejszych wschodnich Niemiec (pocz. VII w.). Życie i władza Najstarszy znany ustrój panujący wśród Słowian to demokracja wojenna. Ludność zajmowała się hodowlą bydła i uprawą ziemi, głównie prosa i beru. Budowała osady wzdłuż rzek. Podstawową formą budynku mieszkalnego była niewielka ziemianka o planie kwadratu, z dużym piecem kamiennym lub glinianym. Chaty rozmieszczone były w jednym lub kilku rzędach wzdłuż rzeki. Kultura materialna wczesnych Słowian jest uboga w wyroby metalowe: licznie natomiast występują proste, niezdobione naczynia gliniane, wykonywane bez użycia koła garncarskiego. Słowianie przejawiali jednak łatwość w przyswajaniu sobie obcych wzorów – na terenach, gdzie kontaktowali się z Cesarstwem Bizantyjskim czy z Awarami, występują liczne ozdoby o formach zaczerpniętych z tych kultur. Nad Dunajem Słowianie zapoznali się też z takimi wynalazkami, jak np. koło garncarskie. Kilka spokrewnionych rodzin tworzyło ród, wspólnotę opartą na związkach krwi. Ziemię uprawiano przez kilka lat, a po jej wyjałowieniu się przenoszono siedzibę o kilka lub kilkanaście kilometrów. Na nowym miejscu wypalano las i użyźniano popiołem ugory. Do elity plemiennej należała starszyzna plemienna, wybierana z najbogatszych rodów (żupani i władykowie) oraz wojownicy posiadający konie. Pośród nich, na ogólnym zgromadzeniu zwanym wiecem, wybierano dowódców wojskowych (wojewodów, czelników i kneziów). W czasie wędrówki na zachód i ciągłych wojen właśnie dowódcom wojskowym udało się utrzymać faktyczną władzę polityczną i przekazać ją nawet własnym synom, mimo że większość spraw plemiennych załatwiano nadal podczas ogólnego zgromadzenia (wiecu). Prokopiusz żyjący za cesarza Justyniana w pierwszej połowie VI wieku, mówi o Słowianach naddunajskich: „w postaci nawet nie bardzo się od siebie różnią, są rośli i mocni wszyscy, cera ich nie nader biała, a włosy nie blond, ale też nie czarne, lecz ciemne”. Pierwsze państwa słowiańskie Państwo Samona (pierwsza połowa VII w.): założone około 624 r. przez kupca frankijskiego Samona, zapewne pochodzenia celtyckiego. Prawdopodobnie miało charakter związku plemion z centrum na Morawach. Samon dał się poznać jako waleczny władca Słowian, który toczył wojny z Awarami i Frankami. Po jego śmierci państwo rozpadło się. Karantania: państwo założone przez słowiańskie plemię Karantan. Istniało już w VII wieku, a głównym ośrodkiem był Krnski Grad (okolice dzisiejszego Klagenfurtu w Austrii). Od lat czterdziestych VIII wieku zależne od królestwa Franków. Po klęsce powstania Ljudewita w latach dwudziestych IX wieku jego odrębność została zlikwidowana. Bułgaria: państwo założone przez turecki lud Protobułgarów. Stojący na ich czele chan Asparuch w 681 roku podporządkował swej władzy Słowian zamieszkujących Dobrudżę. W IX wieku Protobułgarzy ulegli slawizacji. Slawonia: państwo ze stolicą w Sisak powstało prawdopodobnie w końcu VIII wieku. Było zależne od królestwa Franków. Władca Slawonii, książę Ljudewit, wzniecił w roku 819 powstanie przeciw Frankom. Zostało ono jednak stłumione, a około 838 roku Slawonia została włączona do państwa frankijskiego. Chorwacja: państwo ze stolicą w Ninie powstało na przełomie VIII i IX wieku. Na początku IX wieku jego władca Borna przyjął chrzest. Księstwo Nitrzańskie: Jest najstarszym znanym organem państwowym Proto-Słowaków. Początkowo niezależne, od 833 część Państwa Wielkomorawskiego. Państwo wielkomorawskie: powstało ok. 830 r. na ziemiach Moraw i Słowacji. Jego pierwszy władca to Mojmir I. Upadło ok. 906 roku w wyniku najazdu Madziarów. Księstwo Błatneńskie (840-876) Księstwo Wiślan: powstało w IX wieku. Stolicą (głównym grodem) był zapewne Kraków. Prawdopodobnie od 874 do 907 zależne od państwa wielkomorawskiego. Między rokiem 873 a 885 książę Wiślan przyjął chrzest w obrządku słowiańskim. Państwo to zostało przyłączone do Polski przez Mieszka I, bądź Bolesława Chrobrego. Słowianie na ziemiach polskich Ruski kronikarz Nestor z Kijowa dał jedno z wczesnych świadectw obecności Słowian na terenie obecnej Polski w kronice napisanej ok. 1113 Powieść minionych lat. Wszystkich Słowian zachodnich mieszkających zarówno w rejonie Warty (Polanie), dolnej Odry (Lutycy), jak i środkowej Wisły (Mazowszanie i dolnej Wisły (Pomorzanie) wywodził od ludu Lachów (Lechitów.), staroruskie Лѧх (Lęch/Ljach/Lach) (1115) Nazwa „Lachy” jeszcze do dnia dzisiejszego zachowała się w językach wschodnich Słowian – Ukraińców, Białorusinów i Rosjan, którzy czasem obraźliwie nazywają tak Polaków. sowieni że owi priszedsze siedosza na Wisle, i prozwaszasja lachowie, a ot tiech lachow prozwaszasja polanie, lachowie druzii luticzi, ini mazowszanie, ini pomorianie Pełny fragment kroniki Nestora w przełożeniu na język polski brzmi: Gdy bowiem Włosi naszli na Słowian naddunajskich i osiadłszy pośród nich ciemiężyli ich, to Słowianie ci przyszedłszy, siedli nad Wisłą i przezwali się Lachami, a od tych Lachów przezwali się jedni Polanami, drudzy Lachowie Lutyczami, inni Mazowszanami, inni – Pomorzanami. – Nestor z Kijowa – Powieść minionych lat kronika napisana ok. 1113 Na ziemiach polskich początkowo podstawową komórką społeczną była rodzina wraz z krewnymi. Grupa rodzin z danego terytorium tworzyła małą społeczność zwaną opolem. Opola z poszczególnych terenów (zazwyczaj oddzielonych od siebie barierami naturalnymi jak rzeki, góry czy bory) tworzyły plemiona (np. Polanie, Wiślanie, Bobrzanie, Goplanie itp.). Na co dzień opolem zarządzał wiec plemienny, który w razie zagrożenia wybierał dowódcę (księcia lub wojewodę). Z czasem jednak tymczasowi wodzowie chcieli utrzymać władzę nad coraz liczniejszymi wspólnotami. Właśnie ich ambicje przyczyniły się do jednoczenia całych plemion we wspólnoty. Na terenach Polski mieszkało wiele plemion słowiańskich, z których największe to Wiślanie (nad górną Wisłą), Polanie (nad Wartą), liczne plemiona śląskie, plemiona pomorskie, Mazowszanie (nad środkową Wisłą), Goplanie (na Kujawach), czy Lędzianie (nad Sanem i Wieprzem). Wiele z nich zapewne zaczęło się jednoczyć, lecz największy sukces odnieśli Polanie. Pierwszym udokumentowanym władcą państwa Polan był Mieszko I. Zgodnie z przekazem Galla Anonima przed Mieszkiem państwem Polan rządził „król” Popiel, a po nim kolejni potomkowie Piasta: Siemowit, Lestek i Siemomysł. Zobacz też plemiona słowiańskie antyslawizm panslawizm gród kultura praska, kultura pieńkowska Prasłowianie religia Słowian kultura dawnych Słowian Saqaliba Schiavoni niewolnictwo Słowian Uwagi Przypisy Bibliografia Języki Tadeusz Lehr-Spławiński, Władysław Kuraszkiewicz, Franciszek Sławski Przegląd i charakterystyka języków słowiańskich, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1954 Jerzy Nalepa Słowiańszczyzna północno-zachodnia. Podstawy jedności i jej rozpad, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 1968 Leszek Bednarczuk (red.), Ignacy Ryszard Danka, Andrzej Pisowicz, Tadeusz Pobożniak, Józef Reczek, Jan Safarewicz, Wojciech Skalmowski Języki indoeuropejskie, tom I, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986, . Leszek Bednarczuk (red.), Witold Mańczak, Jan Safarewicz, Franciszek Sławski, Wojciech Smoczyński, Aleksander Szulc Języki indoeuropejskie, tom II, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988, . Hanna Dalewska-Greń Języki słowiańskie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, . Kultura Jerzy Kłoczowski Młodsza Europa, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2003 Jerzy Strzelczyk Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2007 Kacper Śledziński Wojowie i grody. Słowiańskie Barbaricum, Libron, 2008, . Dzieje Współczesność Jerzy Krasuski Europa między Rosją i światem Islamu, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2005 Linki zewnętrzne Słowiańska Moc – blog o historii, kulturze i badaniach Słowian

141035

https://pl.wikipedia.org/wiki/Sandra%20Bullock

Sandra Bullock

Sandra Annette Bullock (ur. 26 lipca 1964 w Arlington) – amerykańska aktorka, producentka filmowa, reżyserka, scenarzystka i filantropka niemieckiego pochodzenia. Uznanie widzów i międzynarodową popularność zdobyła dzięki kreacji Annie Porter w filmie Speed: Niebezpieczna prędkość. Do najważniejszych ról w jej aktorskiej karierze należą występy w filmach: Ja cię kocham, a ty śpisz, Miss Agent, Śmiertelna wyliczanka, Narzeczony mimo woli, Wszystko o Stevenie, Grawitacja, Nie otwieraj oczu i Niewybaczalne. W 2010 za kreację Leigh Anne Touhy w filmie Wielki Mike otrzymała Nagrodę Akademii Filmowej za najlepszą rolę pierwszoplanową. W 1996 i 1999 znalazła się na liście „50 najpiękniejszych ludzi świata” według redakcji magazynu People, a w październiku 1997 zajęła 58. miejsce w zestawieniu „100 największych gwiazd kina wszech czasów redakcji” magazynu „Empire”. Życiorys Wczesne lata Urodziła się w hrabstwie Arlington w Wirginii jako córka Helgi Bullock (z domu Helga Mathilde Meyer), niemieckiej śpiewaczki operowej i Johna W. Bullocka (ur. 1925), trenera głosu. Dorastała wraz z młodszą siostrą Gesine (ur. 6 marca 1970). Dzieciństwo spędziła w niemieckiej Norymberdze, gdzie mieszkali jej dziadkowie. Jej dziadek był wynalazcą. W Niemczech śpiewała w dziecięcym chórze Staatstheater Nürnberg. Jako dziecko studiowała balet i sztuki wokalne, występowała w małych rólkach w przedstawieniach operowych. Uczęszczała do humanistycznej szkoły waldorfskiej. Ukończyła Washington-Lee High School, gdzie była cheerleaderką, grywała również w szkolnych przedstawieniach i grała w piłkę nożną. W 1982 rozpoczęła studia na East Carolina University w Greenville w Karolinie Północnej, gdzie w 1987 ukończyła wydział dramatu. Przeniosła się potem na Manhattan, gdzie utrzymywała się z pracy m.in. jako barmanka, kelnerka i garderobiana. Kariera Po debiucie w dreszczowcu Hangmen (1987) i występie w telewizyjnym filmie NBC Bionic Showdown: The Six Million Dollar Man and the Bionic Woman (1989) dostała główną rolę w komedii Who Shot Patakango?. Następnie zadebiutowała na szklanym ekranie rolą Tess McGill w sitcomie NBC Pracująca dziewczyna (Working Girl, 1990) i telewizyjnej adaptacji powieści Jackie Collins NBC Uśmiechy losu (Lucky Chances, 1990). Za drugoplanową rolę Leniny Huxley w filmie science fiction Człowiek demolka (Demolition Man, 1993) była nominowana do Złotej Maliny. Przełomem w jej karierze okazała się rola Annie Porter w filmie Speed: Niebezpieczna prędkość (Speed, 1994) u boku Keanu Reevesa. Za kreację Lucy Eleanor Moderatz w komedii romantycznej Ja cię kocham, a ty śpisz (While You Were Sleeping, 1995) zdobyła nominację do Złotego Globu dla najlepszej aktorki w filmie komediowym lub musicalu. Swoją pozycję gwiazdy dużego ekranu umocniła występem w thrillerze System (The Net, 1995) oraz melodramacie wojennym Miłość i wojna (In Love and War, 1996). Jednak za rolę Annie Porter w drugiej części Speed 2: Wyścig z czasem (Speed 2: Cruise Control, 1997) została nominowana do antynagrody Złotej Maliny jako najgorsza aktorka. Za główną rolę Gracie Hart w komedii Miss Agent (2000) zdobyła kolejną w karierze nominację do Złotego Globu. W dramacie 28 dni (28 days, 2000) wcieliła się w postać dziennikarki-alkoholiczki. Za udział w filmie Śmiertelna wyliczanka (Murder by Numbers, 2002) otrzymała honorarium w wysokości 15 mln dol., dzięki czemu trafiła na szóste miejsce najlepiej zarabiających kobiet w Hollywood. Następnie wystąpiła w komedii romantycznej Dwa tygodnie na miłość (Two Weeks Notice, 2002) u boku Hugh Granta oraz zagrała Jean Cabot w dramacie kryminalnym Paula Haggisa Miasto gniewu (Crash, 2004), który otrzymał Oscara dla najlepszego filmu roku. W kolejnych latach zagrała m.in. Kate Forster w melodramacie Dom nad jeziorem (The Lake House, 2006) u boku Keanu Reevesa i amerykańską pisarkę Harper Lee Bez skrupułów (Infamous, 2006), ponadto wystąpiła w dreszczowcu Przeczucie (Premonition, 2007). Choć komedia Wszystko o Stevenie (All About Steve, 2009) została świetnie przyjęta przez publiczność uzyskując w sumie 33,8 mln dol., Bullock otrzymała dwie Złote Maliny: dla najgorszej aktorki i dla najgorszej ekranowej pary (wraz z Bradleyem Cooperem). Za rolę Margaret Tate w komedii romantycznej Narzeczony mimo woli (The Proposal, 2009) u boku Ryana Reynoldsa zdobyła nominację do nagrody Satelity dla najlepszej aktorki w filmie komediowym lub musicalu. Z kolei za kreację Leigh Anne Touhy w dramacie sportowym Wielki Mike (The Blind Side, 2009) odebrała statuetkę Oscara, zostając pierwszą aktorką w historii, która w jednym roku została jednocześnie nagrodzona za najlepszą i najgorszą rolę sezonu. Osobiście odbierając Złotą Malinę, zapisała się do historii jako druga aktorka (pierwszą była Halle Berry), która pojawiła się na gali rozdania antynagród. Za rolę w Wielkim Mike’u otrzymała także Złoty Glob w kategorii najlepsza aktorka w filmie komediowym lub musicalu i Gildia Aktorów Filmowych. Życie prywatne W 1989 spotykała się z producentem filmowym Michaelem Mailerem. W kolejnych latach pozostawała w nieformalnych związkach z: aktorem Tate’em Donovanem (1992-1995), którego poznała podczas kręcenia komedii Eliksir miłości, zawodnikiem futbolu amerykańskiego Troyem Aikmanem (1995), aktorem Matthew McConaugheyem (1996-98), Dweezilem Zappą (1998), Guyem Forsythe’em (1999), muzykiem Bobem Schneiderem (1999–2001) oraz aktorami Hugh Grantem (2001) i Ryanem Goslingiem (2001–2003). W 2004 podczas zakupów świątecznych poznała Jessego Jamesa, konstruktora motocykli i gospodarza programu Monster Garage, którego poślubiła 16 lipca 2005. W listopadzie 2009 małżonkowie weszli na drogę prawną przeciwko byłej drugiej żonie Jamesa Janine Lindemulder, aktorce filmów pornograficznych, o prawo do wychowywania córki Jamesa i Lindemulder; ostatecznie Bullock i James otrzymali pełnię praw rodzicielskich pięcioletniej córki Jamesa. W marcu 2010 media ujawniły zdrady Jamesa, a kilka kobiet, w tym modelka pornograficzna Michelle McGee, przyznało się do uprawiania seksu z mężczyzną w trakcie trwania jego małżeństwa z Bullock. Po ujawnieniu skandalu Bullock anulowała występy promocyjne filmu Wielki Mike w Europie, powołując się na „nieprzewidziane przyczyny osobiste”. Sprawa wywołała skandal, a 18 marca 2010 James odpowiedział na plotki o zdradzie poprzez wydanie publicznych przeprosin dla Bullock, w których mówił: Ogromna większość zarzutów ogłoszonych jest nieprawdziwa i bezpodstawna. Stwierdził też, że „poczuwa się do winy w całej tej sytuacji” oraz poprosił, by jego żona i dzieci pewnego dnia „znaleźli w swoich sercach wybaczenie”, a odnosząc się do całej sytuacji, mówił o „bólu i wstydzie”. Rzecznik Jamesa zapowiedział na 30 marca 2010 zgłoszenie się mężczyzny na odwyk, aby ten „mógł poradzić sobie z problemami osobistymi” i mógł „uratować swoje małżeństwo”. 28 kwietnia 2010 ogłoszono, że Bullock pięć dni wcześniej w Austin złożyła wniosek o rozwód. Od stycznia 2010 para starała się o adopcję czarnoskórego chłopca urodzonego w Nowym Orleanie; ostatecznie Bullock sama adoptowała dziecko – syn otrzymał nazwisko Bardo Louis Bullock – i wychowała je jako samotny rodzic. Spotykała się z aktorem Ryanem Reynoldsem (2011), aktorem Chrisem Evansem (2014) i komikiem Michaelem McDonaldem (2015). Od 2015 była w nieformalnym związku z fotografem Bryanem Randallem, który zmarł 5 sierpnia 2023, po blisko trzyletniej walce ze stwardnieniem zanikowym bocznym. Filmografia Filmy fabularne Seriale TV Produkcja Scenariusz i reżyseria 1998: Robienie kanapek (Making Sandwiches) Nagrody i nominacje 1994: Człowiek demolka (nominacja) − Złota Malina w kategorii najgorsza aktorka drugoplanowa 1995: Speed: Niebezpieczna prędkość − MTV Movie Award w kategorii najlepszy duet aktorski 1995: Speed: Niebezpieczna prędkość − Saturn w kategorii najlepsza aktorka 1995: Speed: Niebezpieczna prędkość − MTV Movie Award w kategorii najlepsza aktorka 1996: System (nominacja) − MTV Movie Award w kategorii najbardziej obiecująca aktorka 1996: Ja cię kocham, a ty śpisz (nominacja) − MTV Movie Award w kategorii najbardziej obiecująca aktorka 1996: Ja cię kocham, a ty śpisz (nominacja) − MTV Movie Award w kategorii najlepsza rola kobieca 1996: Ja cię kocham, a ty śpisz (nominacja) − Złoty Glob w kategorii najlepsza aktorka w filmie komediowym lub musicalu 1997: Czas zabijania (nominacja) − MTV Movie Awards w kategorii najlepsza rola kobieca 1998: Speed 2: Wyścig z czasem (nominacja) − Złota Malina w kategorii najgorszy duet aktorski 1998: Speed 2: Wyścig z czasem (nominacja) − Złota Malina w kategorii najgorsza aktorka 2001: Miss Agent (nominacja) − Złoty Glob w kategorii najlepsza aktorka w filmie komediowym lub musicalu 2001: Miss Agent (nominacja) − Satelita w kategorii najlepsza aktorka w filmie komediowym lub musicalu 2006: Miasto gniewu − Nagroda Gildii Aktorów Ekranowych w kategorii najlepsza obsada filmowa 2009: Narzeczony mimo woli (nominacja) − Satelita w kategorii najlepsza aktorka w filmie komediowym lub musicalu 2010: Narzeczony mimo woli (nominacja) − Złoty Glob w kategorii najlepsza aktorka w filmie komediowym lub musicalu 2010: Wielki Mike. The Blind Side − Złoty Glob w kategorii najlepsza aktorka w filmie dramatycznym 2010: Wielki Mike. The Blind Side − Nagroda Gildii Aktorów Ekranowych w kategorii najlepsza aktorka pierwszoplanowa 2010: Wszystko o Stevenie − Złota Malina w kategorii najgorsza ekranowa para (wraz z Bradleyem Cooperem) 2010: Wszystko o Stevenie − Złota Malina w kategorii najgorsza aktorka 2010: Wielki Mike. The Blind Side − Oscar w kategorii najlepsza aktorka pierwszoplanowa 2010: Narzeczony mimo woli (nominacja) 2010 MTV Movie Awards w kategorii Najlepszy pocałunek 2010: Nagroda Guys Choice dla artysty roku 2010: Nagroda Generation Award na 2010 MTV Movie Awards Przypisy Bibliografia Amerykańskie aktorki filmowe Amerykańscy reżyserzy filmowi Amerykańscy producenci filmowi Amerykańscy scenarzyści filmowi Amerykańskie aktorki telewizyjne Amerykańskie aktorki dubbingowe Amerykanie pochodzenia niemieckiego Laureatki Oscara dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej Laureatki Złotego Globu dla najlepszej aktorki w filmie dramatycznym Laureatki Złotej Maliny dla najgorszej pierwszoplanowej aktorki Laureatki Nagrody Gildii Aktorów Ekranowych za wybitny występ aktorki w roli pierwszoplanowej Urodzeni w 1964

32036

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ludwik%20XV

Ludwik XV

Ludwik XV, zw. Ukochanym (ur. 15 lutego 1710 w Wersalu, zm. 10 maja 1774 tamże) – król Francji i Nawarry od 1715, gdy zmarł jego pradziadek Ludwik XIV, z dynastii Burbonów. Jego ojcem był Ludwik Mały Delfin, a matką Maria Adelajda Sabaudzka. Pierwsze osiem lat rządy regencyjne sprawował książę Filip II Orleański. Za pełnoletniego Ludwik XV uznany został już w wieku 13 lat i wtedy też objął bezpośrednie rządy. Mając lat 15, poślubił starszą o 7 lat córkę polskiego króla Stanisława Leszczyńskiego, Marię. Stanisław Leszczyński przebywał wówczas we Francji, po ucieczce z Polski przed powracającym na tron Augustem II Wettinem. Ludwik XV zaangażował się bezpośrednio w przywrócenie swojego teścia – Leszczyńskiego na tron Polski, zwolniony przez śmierć Augusta II w 1733, wywołując wojnę o sukcesję polską, jednak ostatecznie wycofał się z konfliktu, przekupiony przez Austrię, która ofiarowała Francji Lotaryngię. Dzieciństwo Ludwik Burbon, książę Andegawenii, urodził się, kiedy jego pradziadek, król Ludwik XIV, wciąż zasiadał na tronie. Rodzice księcia Andegawenii, Ludwik, książę Burgundii, i Maria Adelajda Sabaudzka byli zgodną i kochającą się parą, co było rzadkością w Wersalu. Ludwik d’Anjou miał starszego o 3 lata brata, Ludwika, księcia Bretanii. Książę Burgundii był najstarszym synem Ludwika Wielkiego Delfina, jedynego syna Ludwika XIV. Miał on młodszych braci, Filipa, króla Hiszpanii, i Karola, księcia de Berry. Ludwik XIV miał więc jednego syna, trzech wnuków i dwóch prawnuków. Wydawało się, że sukcesja domu Burbonów została całkowicie zabezpieczona. W 1700 r. Filip V został królem Hiszpanii i musiał zrezygnować z praw do francuskiego tronu. Początkowo nie było to problemem dla starego Ludwika XIV. Jednak w kwietniu 1711 r. zmarł nagle Wielki Delfin. Rok później zmarli książę Burgundii i książę Bretanii, a także Maria Adelajda. Ludwik przeżył, ale w 1714 r. książę de Berry zmarł w wyniku obrażeń po upadku z konia. Tym sposobem w 1714 r. jedynym potomkiem Ludwika XIV mającym prawa do sukcesji było czteroletnie dziecko. Jeśli mały Ludwik umarłby, korona przeszłaby na jego kuzyna, księcia Orleanu. Pojawił się jednak problem, gdyż w takiej sytuacji gotowość objęcia tronu Francji, wbrew wcześniejszym deklaracjom, zgłosił Filip V Hiszpański. Taki krok doprowadziłby do kolejnej wojny europejskiej, na którą wycieńczona wojną o sukcesję hiszpańską Francja nie mogła sobie pozwolić. W tej sytuacji Ludwik XIV uznał swoich dwóch żyjących synów z markizą de Montespan i zrównał ich prawami z książętami krwi włączając w linię sukcesji tronu. Spowodowało to kolejne napięcia w dynastii, a zdrowie małego delfina stało się najwyższym dobrem Francji. 1 września 1715 r. zmarł po 72 latach rządów król Ludwik XIV i korona Francji spoczęła na głowie pięcioletniego Ludwika XV. Początek panowania. Regencja księcia Orleanu W swoim testamencie spisanym w sierpniu 1714 r. król Ludwik XIV legitymizował swoich dwóch nieślubnych synów, księcia Maine i hrabiego Tuluzy. W razie bezpotomnej śmierci Ludwika XV mieli oni objąć tron Francji. Ustanowił również Radę Regencyjną, która miała sprawować władzę za czasów małoletności Ludwika XV. Wtedy jednak na scenę wkroczył książę Orleanu Filip, który przy poparciu stanów francuskich obalił testament zmarłego króla i ogłosił się regentem. Miał 41 lat, był cynicznym hulaką bez jakichkolwiek zasad. Całe swoje działanie poświęcił tzw. sekretowi Orleanów, który miał jemu i jego potomkom zapewnić tron Francji. Sprawował on regencję do swojej śmierci w 1723 r. Był to czas kryzysów finansowych, z którymi nie potrafili się zmierzyć stronnicy księcia Filipa rekrutujący się z bogatej arystokracji. W 1721 r., po nieudanych próbach reform, powrócono do systemu rządów wprowadzonego za czasów Ludwika XIV. W okresie regencji Filipa Orleańskiego, mały Ludwik zamieszkał w Vincennes, 7 kilometrów na wschód od Paryża, gdzie powietrze było zdrowsze niż w mieście. Później zamieszkał w pałacu Tuilerie, niedaleko Palais-Royal, siedziby księcia Orleanu. Zgodnie z tradycją królewskiego domu, po ukończeniu 7 roku życia, Ludwik przeszedł spod kurateli kobiet pod opiekę mężczyzn. W lutym 1717 r. został odseparowany od madame de Ventadour. Jego wychowawcami zostali książę de Villeroi i André Hercule de Fleury, późniejszy kardynał. Książę de Villeroi, stary i doświadczony dworzanin, uczył młodego króla dworskich zachowań. Ludwik nauczył się maskować swoje uczucia i swoją nieśmiałość. Fleury kierował właściwą edukacją króla. Do pomocy dobrał sobie najznakomitszych profesorów epoki, takich jak geograf Guillaume Delisle. Ludwik XV był bardzo zdolnym dzieckiem i miał otwarty umysł. Dużo czytał, popierał naukę i nowe technologie. Utworzył wydziały fizyki (1769 r.) i mechaniki (1773 r.) na Collège de France. Ludwik darzył wielkim szacunkiem Fleury’ego, który do końca życia wywierał wielki wpływ na króla. W 1721 r. Ludwik został zaręczony ze swoją kuzynką, Marianną Wiktorią, córką Filipa Hiszpańskiego. 11-letni król nie wykazał jednak żadnego zainteresowania przyjazdem swojej przyszłej żony do Paryża. 3-letnia infantka wyraźnie go nudziła. W czerwcu 1722 r. król i jego dwór powrócili do Wersalu. W październiku Ludwik został oficjalnie koronowany w katedrze w Reims. 15 lutego 1723 r. Ludwik został uznany pełnoletnim przez parlament paryski. Filip przestał być regentem, ale Ludwik powierzył mu funkcję pierwszego ministra. Książę Orleanu zmarł w grudniu 1723 r. i zastąpił go kuzyn króla, książę de Bourbon. Małżeństwo i rodzina Ludwikowi bardziej niż Orleańczykowi leżała na sercu przyszłość dynastii. Młody król był słabego zdrowia, więc w interesie dynastii leżało, aby jak najszybciej spłodził następcę tronu. Jednak jego narzeczona miała 5 lat i do czasu jej pełnoletniości wiele mogło się wydarzyć. Burbon nie chciał czekać tak długo i w 1725 r. zerwał zaręczyny z Marianną, co wywołało sprzeciw Orleanów i napięcie w stosunkach francusko-hiszpańskich. Od razu też rozpoczęto poszukiwania kandydatki na żonę króla. Sporządzono listę potencjalnych kandydatek, po czym rozpoczęto eliminację. Ostatecznie pozostała tylko jedna księżniczka – Maria Leszczyńska (23 czerwca 1703 – 24 czerwca 1768), córka obalonego króla Polski Stanisława Leszczyńskiego i Katarzyny Opalińskiej, córki Jana Karola Opalińskiego, kasztelana poznańskiego. Ślub Ludwika XV i Marii odbył się 4 września 1725 r. Małżonkowie mieli dziesięcioro dzieci: Maria Ludwika Elżbieta (14 sierpnia 1727 – 6 grudnia 1759), żona Filipa I, księcia Parmy Anna Henrietta (14 sierpnia 1727 – 10 lutego 1752) Maria Ludwika (28 lipca 1728 – 10 lutego 1733) Ludwik Ferdynand (4 września 1729 – 20 grudnia 1765), delfin Francji, ojciec Ludwika XVI Filip (30 sierpnia 1730 – 17 kwietnia 1733), książę Andegawenii Maria Adelajda (23 marca 1732 – 27 lutego 1800) Wiktoria Ludwika (11 maja 1733 – 7 czerwca 1799) Zofia Filipa (17 lipca 1734 – 3 marca 1782) Teresa Felicja (16 maja 1736 – 28 września 1744) Ludwika Maria (5 lipca 1737 – 23 grudnia 1787) Małżeństwo to było początkowo zgodne i szczęśliwe. Maria urodziła Ludwikowi 10 dzieci, w tym następcę tronu. Ludwik był jednak notorycznym kobieciarzem. Kobiety były, obok polowań i kuchni (sam był doskonałym kucharzem), jedną z największych jego pasji. Przez sypialnię królewską przewijały się liczne kobiety, wiele z nich (jak madame de Pompadour) wywierało znaczny wpływ na politykę Francji. Królowa Maria była natomiast niezbyt urodziwa, a na dodatek dewocyjnie religijna, co oddalało ją stopniowo od libertyńskiego męża. Rządy księcia de Bourbon i kardynała Fleury Rządy księcia de Bourbon trwały 3 lata. W 1726 r. książę popadł w niełaskę i został zdymisjonowany. Ludwik ogłosił początek rządów osobistych. Zastrzegł jednak, że we wszystkich czynnościach państwowych ma mu towarzyszyć jego wychowawca, stary kardynał de Fleury. Kardynał sprawował do swojej śmierci w 1743 r. rządy faktycznie osobiste. W tym okresie Francja cieszyła się niespotykanym wcześniej dobrobytem i stabilnością. Nadal uprzywilejowaną rolę w państwie odgrywała szlachta i arystokracja rodowa, która dosłownie pławiła się w dostatku i luksusie, czego widomym przejawem były liczne bale, koncerty, rauty, imprezy teatralno-baletowe, widowiska plenerowe, polowania, a także intrygi dworskie, rozpusta, skandale obyczajowe, powszechne pojedynki ludzi z najlepszego towarzystwa itp. W architekturze, sztuce i modzie panował arystokratyczny styl rokoka: dekoracyjne wnętrza, filigranowe figurki z porcelany, krynoliny i wysokie fryzury dam, peruki, trójgraniaste kapelusze, ozdobne szpady kawalerów i in. Kardynał był ostrożnym i cierpliwym politykiem. Nie interesowały go nowinki i uparcie przywracał stan rzeczy z czasów Ludwika XIV. Rozwijała się gospodarka. Dzięki rozsądnej polityce skarbowej Philibert Orry, generalny kontroler finansów, zamknął budżet państwa z nadwyżką, co było ewenementem w czasach ancien régime’u. W 1733 r., za radą sekretarza spraw zagranicznych Germaina Louisa Chauvelina, przystąpił do wojny o sukcesję polską. Dzięki tej wojnie udało się Francji uzyskać Lotaryngię. Miała ona być, co prawda, oddana Stanisławowi Leszczyńskiemu, ale po jego śmierci miała przypaść Francji, jako posag królowej Marii. Kardynał Fleury zmarł w 1743 r. Ludwik XV, reprezentacyjny i urodziwy 33-latek obdarzony przydomkiem „Ukochanego”, rozpoczął faktyczne rządy osobiste. Nie zaufał już żadnemu ministrowi tak, jak zmarłemu kardynałowi. Często ich zmieniał i wygrywał ich między sobą. Duży wpływ na politykę Francji w następnych latach miały królewskie metresy. Król był człowiekiem religijnym. Konserwatywny, wierny przyzwyczajeniom, na swój sposób uparty, pragnął utrzymać monarchię w kształcie odziedziczonym po Fleurym. Jednakże zmieniały się czasy i zmieniało się społeczeństwo. Początek rządów samodzielnych Na lata rządów osobistych Ludwika XV przypadła era dobrobytu. Zdarzały się wprawdzie klęski nieurodzaju, które czasami wywoływały poważne rozruchy na wsi (np. w latach 1753 i 1773), ale przeważnie zbiory były dobre, handel kwitł, wzrastała produkcja rolna i rozwijał się przemysł. Pomyślnemu rozwojowi gospodarki towarzyszył stały wzrost cen, początkowo powolny, a w latach 1758–1770 dość szybki. Główną korzyść z tego odnosili właściciele renty gruntowej. Życie uprzywilejowanych stało się łatwe i beztroskie. Głównym siedliskiem ostentacyjnego bogactwa, swobody obyczajów i marnotrawstwa finansowego był niewątpliwie dwór królewski. Ludwik XV utrzymywał na nim wiele swych faworyt, wśród których wyróżniała się zdecydowanie Madame de Pompadour. Z jej protekcji liczni wielcy filozofowie i artyści oświecenia otrzymywali wsparcie i zamówienia na swe dzieła; m.in. dzięki niej zbudowane zostały reprezentacyjne obiekty przy Place de la Concorde w Paryżu i pałacyk Petit Trianon w Wersalu. Madame de Pompadour organizowała też huczne zabawy w Wersalu na koszt króla. Jej przypisuje się powiedzenie „Po nas choćby potop!”. Z drugiej strony nieustanny wzrost podatków, podwyżki cen, dewaluacja pieniądza, nieurodzaje w rolnictwie, głód i choroby epidemiczne powodowały coraz większą pauperyzację całej reszty społeczeństwa, a zwłaszcza rosnącej liczebnie ludności wiejskiej nieposiadającej ziemi (ponad 50%). Pewne zmiany i reformy w gospodarce i finansach państwa chciał wprowadzić parlament, próbujący odzyskać część władzy w państwie, co mu się jednak nie udało. Ludwik XV kontynuował tradycję pradziada, obłaskawiając arystokrację szczodrze rozdawanymi pensjami dworskimi i kościelnymi beneficjami. Zerwał z oszczędną polityką kardynała Fleury’ego i powiększył liczbę urzędników administracji. Wzrastały też wydatki na dworski przepych. Dochody państwa wprawdzie również rosły, ale nie w takim tempie, żeby zrównoważyć wydatki. Szlachta i duchowieństwo zachowały immunitety stanowe, w obronie których twardo występowały stany prowincjonalne. Między stanami, jak i wewnątrz stanów trwały jednak konflikty, których monarchia nie chciała lub nie potrafiła wykorzystać. Na własnym dworze musiał zmierzyć się z dworskimi koteriami „dewotów” i „filozofów”. Wewnątrz stanu duchownego trwał antagonizm pomiędzy bogatym episkopatem a biednym niższym duchowieństwem. Rozpowszechnioną wśród niższego duchowieństwa ideologią był richeryzm, głoszący niezależność proboszczów i parlamentarną strukturę Kościoła. Dążąc do zaostrzenia dyscypliny kościelnej, arcybiskup Paryża Christophe de Beaumont zakazał klerowi udzielania sakramentów osobom, które nie posiadały zaświadczenia o spowiedzi (billet de confession) podpisanego przez księdza, który potępiał jansenizm. Przeciwko temu wystąpiły parlamenty, ale po stronie hierarchii stanął król, namawiany do tego przez partię „dewotów”. Ostry spór toczący się na początku lat 50. rozstrzygnięto kompromisowo w 1756 r. zniesieniem zaświadczenia. W toku walki król nie zdecydował się jednak na opodatkowanie kleru, czego domagały się parlamenty. Król musiał również toczyć walkę z parlamentami, zwłaszcza z parlamentem paryskim. Przysługujące parlamentowi prawo remonstacji, czyli odmowę rejestracji ustaw królewskich, zinterpretowano jako całkowite i ostateczne odrzucenie prawa. Chodziło tutaj głównie o sprawy kościelne, gdyż parlamenty broniły immunitetów szlachty. Parlamenty toczyły również spory z zakonem jezuitów o kontrolę nad szkolnictwem. W tym sporze po stronie parlamentów stanął król, popierany przez „filozofów”, aczkolwiek sympatie królewskie znajdowały się po stronie jezuitów. W 1762 r. paryski parlament wydał dekret znoszący zakon jezuitów we Francji i nakładający sekwestr na ich majątek. W 1764 r. król zatwierdził ich decyzje. Wskutek tych konfliktów władze nie zdecydowały się na przeprowadzenie reformy skarbowej. Fatalna sytuacja skarbu po wojnie o sukcesję austriacką sprawiła, że w 1749 r. ustanowiono stały podatek w wysokości 5% wszystkich dochodów. Podatek ten obciążał również szlachtę i duchowieństwo. Król początkowo stawiał czoła sprzeciwowi parlamentów, ale ostatecznie poszedł na kompromis z duchowieństwem, a następnie ze szlachtą. Wprowadzenie stałego podatku nie powiodło się i skarb państwa musiał łatać budżet za pomocą doraźnych środków. Sprawami gospodarczymi Ludwik XV nie zajmował się prawie zupełnie. Pozostawiał je swym ministrom skarbu, którzy stosowali wszelkie możliwe, karkołomne niejednokrotnie, eksperymenty, aby tylko wyprowadzić budżet państwa z olbrzymiego zadłużenia, jak np. założenie pierwszego banku państwowego, emitującego papierowe pieniądze, sprzedaż akcji Kompanii Indyjskiej spółkom prywatnym, które potem zbankrutowały itp. W wyniku tych operacji narodziły się fortuny kilkuset spekulantów i zrujnowanych zostało dziesiątki tysięcy drobnych ciułaczy. Największy wpływ na politykę Francji w tym okresie wywierała metresa królewska, madame de Pompadour, sympatyzująca z „filozofami”. Jej związek z królem rozpoczął się w 1745 r. Ich romans wygasł wprawdzie już pięć lat później, ale markiza zachowała swoje wpływy aż do śmierci w 1764 r. Posiadała rozległe wpływy w Radzie Królewskiej, gdzie jej głos niejednokrotnie znaczył więcej od głosu ministra. Licznie wstawiennictwa markizy u króla zmierzały do łagodzenia konfliktów, co spowodowało brak jednoznacznej linii politycznej króla. Często jednak kierowała się osobistymi sympatiami i antypatiami. Nie lubiła ona króla Prus Fryderyka II i zachęcała Ludwika do antypruskiego sojuszu z Austrią. Francja Ludwika XV była krajem kontrastów. Najzasobniejsze państwo nie potrafiło przezwyciężyć trudności finansowych. Główne ognisko okresu oświecenia nie potrafiło przeprowadzić reform. Do niedawna wzór najsprawniejszej administracji tonął w sporach z jurystami i parlamentami. Dodatkowo do problemów wewnętrznych doszły klęski na polu bitwy. Wojna i polityka w latach 1740–1763 Obejmując tron w 1715 r. Ludwik XV odziedziczył państwo wyniszczone wieloletnimi wojnami. Zarówno regent Orleański, jak i kardynał Fleury dążyli do zachowania pokoju w Europie (jedną z przyczyn upadku księcia de Burbon były zresztą przygotowania do wojny z Hiszpanią). Służył temu sojusz z Wielką Brytanią. Jednak od czasu małżeństwa Ludwika z Marią Leszczyńską Francja popierała kandydaturę królewskiego teścia na tron Polski. Doszło również do rozpadu sojuszu francusko-brytyjskiego. Po urodzeniu w 1729 r. przez Marię Leszczyńską następcy tronu zniknęła zawada na drodze do porozumienia Hiszpanii i Francji. Francja poparła hiszpańskie plany rozszerzenia wpływów we Włoszech, co zaniepokoiło Wielką Brytanię, Holandię i Austrię. Kiedy w 1733 r. zmarł król Polski August II Mocny Francja wysunęła kandydaturę Leszczyńskiego na tron. Kiedy jednak cesarz Karol VI Habsburg poparł konkurenta Leszczyńskiego do korony polskiej, Augusta III, 10 października 1733 r. Francja wykorzystała to jako pretekst do wypowiedzenia wojny Austrii. Rozpoczęła się wojna o sukcesję polską. Jesienią 1733 r. Francuzi zajęli Lotaryngię. Latem 1734 r. odnieśli sukcesy na pograniczu z austriackimi Niderlandami. Ofensywa nad Renem została jednak wstrzymana. Tymczasem we Włoszech Francuzi zajęli Mediolan. Kardynał Fleury rozpoczął negocjacje z cesarzem. 5 października 1735 r. podpisano w Wiedniu preliminarze pokojowe. Ostateczny pokój podpisano 18 listopada 1738 r. Ludwik XV zagwarantował sankcję pragmatyczną. Leszczyński miał pozostać tytularnym królem Polski, a w zamian za utracone królestwo otrzymał Lotaryngię, która po jego śmierci miała przypaść Francji jako spóźniony posag Marii Leszczyńskiej. W 1740 r. zmarł cesarz Karol i tron winien przypaść jego córce, Marii Teresie. Wystąpili jednak inni pretendenci do spadku po Habsburgach i rozpoczęła się wojna o sukcesję austriacką. Dodatkowo wmieszał się w to jeszcze król Prus Fryderyk II Wielki zajmując austriacki Śląsk. W pierwszych latach tej wojny Francja zajmowała dość niezdecydowane stanowisko. Partia wojenna dążyła do przyłączenia do Francji austriackich Niderlandów, jednak wojnie sprzeciwiał się Fleury. Francja popierała cesarza Karola VII, który jednak rychło przegrał swoją sprawę. Dopiero śmierć kardynała w styczniu 1743 r. i pojawienie się finansowanej przez Wielką Brytanię „armii pragmatycznej” wspierającej Marię Teresę sprawiło, że Francja zdecydowała się przystąpić do wojny. W październiku 1743 r. podpisano francusko-hiszpański pakt familijny wymierzony przeciwko Wielkiej Brytanii. W lutym 1744 r. Francja wypowiedziała Anglii wojnę i rozpoczęła przygotowania do inwazji na Wyspy. Wiosenna burza rozpędziła jednak flotę inwazyjną i plan inwazji odłożono w czasie. W kwietniu Francja wypowiedziała również wojnę Marii Teresie. Armia francuska dowodzona przez Maurycego Saskiego wkroczyła do Niderlandów. W obecności króla Ludwika XV Francuzi zdobyli Courtai, Menin i Ypres. Jednocześnie jednak armia austriacka zagroziła Alzacji. Z tarapatów wyratowały Francję Prusy, które w 1744 r. wznowiły wojnę z Austrią. Rok 1745 to rok sukcesów Francuzów. 1 maja Maurycy Saski pokonał Anglików księcia Cumberlanda pod Fontenoy, w efekcie czego całe austriackie Niderlandy znalazły się pod kontrolą Francji. 11 października 1746 r. Maurycy pokonał koalicjantów pod Raucoux i dotarł do granic Holandii. 17 kwietnia 1747 r. formalnie wypowiedziano jej wojnę. 16 września Maurycy zdobył ważną twierdzę Bergem op Zoom. Sukcesy te były okupione jednak wielkimi stratami po obu stronach. W 1748 r. rozpoczęły się brytyjsko-francuskie rozmowy pokojowe. 28 października 1748 r. podpisano pokój w Akwizgranie. Wojna nie przyniosła Francji wymiernych korzyści. Stąd powstało popularne we Francji przysłowie „pracować dla króla pruskiego” (travailler pour le roi de Prusse), gdyż tylko Fryderyk II odniósł poważne korzyści z 8-letniej wojny, zajmując Śląsk. Po wojnie o sukcesję austriacką ukształtował się w Europie system przymierzy. Francja była sprzymierzona z Hiszpanią i Prusami. Celem sekretnej polityki Ludwika („sekret króla”) było również wprowadzenie swojego kandydata na tron polski. Po kilku latach doszło jednak do wydarzenia, które zyskało nazwę „odwrócenia przymierzy”. Cesarzowa Maria Teresa dążyła do rewanżu na Fryderyku II za utratę Śląska. Zawarła antypruski sojusz z carycą Elżbietą. Kanclerz Austrii, Wenzel Anton von Kaunitz, zaproponował, aby ostatecznie pogrążyć Prusy, wciągnąć do sojuszu również Francję. Uważał on, że uporczywe bronienie Niderlandów i wpływów we Włoszech nie służy austriackim interesom, które znajdują się w środkowej Europie. Gabinet wersalski był jednak wierny sojuszowi z Prusami. Jednak gdy w 16 stycznia 1756 r. Prusy podpisały traktat z Wielką Brytanią, we Francji uznano to za wiarołomstwo. 1 maja 1756 r. podpisano w Wersalu traktat francusko-austriacki. Fryderyk przestraszył się potęgi koalicji i zdecydował się działać pierwszy. W 1756 r. zaatakował proaustriacką Saksonię, zmuszając jej armię do kapitulacji. W 1757 r. wkroczył do Czech. Wygrał bitwę pod Pragą, ale został pobity pod Kolinem i musiał się wycofać. W 1757 r. armia francuska księcia Richelieu zaatakowała prusko-hanowerskie wojska księcia Cumberlanda, zmuszając je do kapitulacji. Druga armia francuska, marszałka Soubise’a, maszerowała w kierunku Saksonii. Fryderyk ruszył jej naprzeciw i 5 listopada odniósł świetne zwycięstwo pod Rossbach. Po tym sukcesie nowy duch wstąpił w Anglików, który w 1758 r. wznowili działania wojenne w Hanowerze, pokonując Francuzów pod Krefeld i wypierając ich za Ren. Odtąd siły francuskie zostały związane w Westfalii i Hesji, gdzie przez następne lata utrwaliła się względna równowaga sił. Był to cios dla prestiżu i mocarstwowej dumy Francji. W pełni obnażona została nieudolność dowódców wyniesionych na szczyty dzięki dworskim koteriom. W następnych lata Francja walczyła jedynie z Wielką Brytanią, podejmując próby desantu na Wyspach, kończące się nieodmiennie fiaskiem z powodu angielskiej dominacji na morzu. Cały czas trwały konflikty brytyjsko-francuskie w koloniach, głównie w Kanadzie i Indiach. Drobne utarczki w Kanadzie toczyły się od 1739 r., jednak dopiero od 1743 r. nabrały rozmachu. Francuzi próbowali odzyskać Nową Szkocję, ale to Anglicy 17 czerwca 1745 r. zdobyli Louisbourg, najpotężniejszą twierdzę Nowej Francji. Jednak na mocy pokoju w Akwizgranie przywrócono status quo. Nowy konflikt rozpoczął się w 1754 r. Francuzi początkowo odnosili liczne sukcesy, ale kiedy w Wielkiej Brytanii dominującą pozycję polityczną uzyskał William Pitt i Anglia skoncentrowała cały swój wysiłek militarny w koloniach, Francuzi zaczęli ponosić porażki. W 1759 r. ekspedycja angielska generała Wolffe’a zdobyła Quebec. Zakończona niepowodzeniem próba odbicia miasta oznaczała klęskę Francji w wielkiej batalii o Kanadę. W 1763 r. Francja utraciła na rzecz Wielkiej Brytanii wszystkie północnoamerykańskie posiadłości. Celem Pitta było całkowite zniszczenie francuskiego imperium kolonialnego. Podczas wojny o sukcesję austriacką w Indiach nie doszło do większych walk. Dopiero podczas wojny siedmioletniej Brytyjczycy przystąpili do likwidacji francuskiego władztwa na subkontynencie. Stolica francuskich Indii, Pondichéry, skapitulowała po trzymiesięcznym oblężeniu w 1761 r. Oznaczało to upadek francuskiego panowania w Indiach. Jednocześnie w 1758 r. Anglicy zajęli większość francuskich wysp na Morzu Karaibskim i francuskie bazy w Afryce Zachodniej. Dopiero upadek Pitta w 1761 r. spowodował, że Francji udało się zachować resztki swojego imperium kolonialnego. 10 lutego 1763 r. podpisano pokój w Paryżu między Wielką Brytanią, Francją i Hiszpanią. Francja traciła wszystkie północnoamerykańskie kolonie. Na Karaibach zatrzymywała jedynie Martynikę, Gwadelupę i Saint Lucia. Francuzi utracili również posiadłości w Indiach. Najbardziej ucierpiał jednak prestiż Francji jako militarnej potęgi. Jedynym późniejszym nabytkiem terytorialnym Francji była Korsyka, która została w 1768 r. sprzedana Francji przez Genuę. Aby uzyskać panowanie na wyspie armia królewska musiała toczyć wielomiesięczne walki z korsykańskimi partyzantami i dopiero w 1769 r. mógł Wersal uznać wyspę za podporządkowaną Francji. Zamach 5 stycznia 1757 r., późnym popołudniem, Ludwik XV podszedł do swojej karocy przy bocznej bramie Wersalu. Nagle z grupki gapiów wysunął się mężczyzna, który zaatakował króla nożem. Ludwik nie odniósł wielkich obrażeń. Straż! Ten łobuz mnie zranił. Ujmijcie go, ale nie zabijajcie – krzyknął do swojej straży. Zamachowcem tym był Robert-François Damiens, który po wstępnym przesłuchaniu został zgodnie z prawem wydany sędziom paryskiego parlamentu. Ci skazali go na ucięcie prawej ręki, obdarcie ze skóry, palenie płynną siarką i ołowiem, włóczenie końmi i spalenie na stosie. Skazali, pomimo iż król Ludwik próbował złagodzić wyrok. To będzie ciężki dzień – powiedział Damiens w dniu egzekucji. Nie mylił się, kaźń trwała 2 i pół godziny. Jej opis stał się punktem wyjścia w słynnej książce Nadzorować i karać Michela Foucault’a. Ludwik nie zaszczycił swoją osobą egzekucji. Kiedy następnego dnia doniesiono mu, że jedna z dam kazała wybudować specjalną lożę pragnąc z bliska upewnić się o surowości kary, Ludwik odrzekł: Cóż za obrzydliwość! Niechaj nie mniema, że jej zdziczenie świadczyć może o przywiązaniu do mojej osoby. Wyrok został powszechnie skrytykowany przez oświeceniową publicystykę. Większość krytyki spadła na króla. Pisano o chwale tyranobójców, hańbie tortur, czy średniowiecznej żądzy krwi koronowanych. Ostatnie lata Po 1750 r., mimo wielu negatywnych zjawisk, w gospodarce francuskiej wystąpiło znaczne ożywienie koniunktury. Decydujący w tym udział miał handel i powstający przemysł wielkofabryczny. Przede wszystkim wzrastał szybko handel z krajami zamorskimi, zwłaszcza z własnymi koloniami, obejmując takie ważne towary, jak cukier, kawa, herbata, tytoń, bawełna, perkale. W kraju stymulatorem handlu była rozbudowa i ulepszenie nawierzchni sieci dróg kołowych, budowa międzyrzecznych kanałów oraz organizacja targów i giełd towarowych w wielu większych miastach. Koncentracja kapitałów i różne wynalazki techniczne sprawiły, że od lat 70. XVIII w. zaczęły we Francji powstawać pierwsze duże manufaktury w oparciu o nowe paraprzemysłowe technologie, zastępując małe, średniowieczne manufaktury. Fatalnie przedstawiała się natomiast sytuacja wewnętrzna Francji. Nie było wolności prasy i nie istniała, przynajmniej oficjalnie, publicystyka polityczna. Narastała jednak krytyka rządu królewskiego prowadzona przez parlamenty w formie wydawanych drukiem remonstracji i polemik prawniczych. Mniejsze znaczenie miały tu wydawane za granicą pisma filozofów, które były dostępne tylko wąskiemu gronu czytelników. Rząd ze swej strony nie wdawał się w polemiki z parlamentami, ograniczając swoją działalność do publikacji kolejnych edyktów. Tymczasem parlamenty rosły w siłę. Kasata zakonu jezuitów oddała pod ich zarząd 83 na 113 pojezuickich kolegiów (pozostałe przejęły inne zakony nauczające, głównie oratorianie). Parlamenty utworzyły biura administracyjne do kierowania siecią szkół. Interesujące programy organizacji szkolnictwa napisali prezydent parlamentu paryskiego Rolland d’Erceville i prokurator generalny parlamentu Bretanii La Chalotais. Projekty te zostały wprowadzone tylko w niewielkim stopniu, głównie wskutek kolejnych konfliktów na linii parlamenty-monarcha. W każdym razie zmieniono kadrę nauczycielską, która obecnie rekrutowała się z kształconych na uniwersytetach księży świeckich. Wojna siedmioletnia oprócz upadku prestiżu tak Francji, jak i samego króla, przyniosła państwu ruinę finansową. O podniesienie prestiżu Francji zabiegał energicznie pierwszy minister Étienne-François de Choiseul. Prowadził on dynamiczną politykę zagraniczną oraz odbudowywał siły morskie i lądowe. Na to potrzebne były jednak pieniądze, ale tu na przeszkodzie stały parlamenty, wytrwale broniące immunitetów podatkowych. W kwietniu 1763 r. Ludwik XV wydał edykty podatkowe, obciążające najbogatszych. Ich rejestracji odmówiły parlamenty. Parlament paryski stwierdził nawet, że według obowiązujących we Francji praw fundamentalnych, które wywodzą się wprost z prawa natury, parlamenty mają prawo zatwierdzać ustawodawcze akty króla. Ponieważ na mocy tych samych praw król otrzymał tron, przeto ich negowanie oznaczałoby podważenie solidności samego tronu. Niech Bóg nas od tego zachowa, aby można było powiedzieć, iż król jest królem dzięki sile, bo to jest znamię rozbójników i piratów. Mimo remonstacji urzędnicy królewscy zaczęli jednak wcielać edykty w życie. Wówczas parlamenty Tuluzy i Grenoble wydały nakaz aresztowania tamtejszych gubernatorów. W styczniu 1764 r. parlament paryski wydał kolejną remonstrację, w której określił granice suwerenności monarchy. W sprawach polityki zagranicznej jego autorytet jest „bez granic”, ale w polityce wewnętrznej rząd cywilny (tj. parlamenty) ma na celu zachowanie obywateli w ich prawach, a „suweren (tj. król) podlega prawom”. W tej sytuacji Ludwik ugiął się i odwołał edykty oraz zdymisjonował trzech szczególnie nielubianych przez parlamenty gubernatorów. Wkrótce doszło do nowego spięcia między monarchą a parlamentem. Było to związane z sytuacją w Bretanii. Tą zacofaną prowincją, gdzie silny był regionalny partykularyzm i silna pozycja ciał stanowych, zarządzał gubernator książę d’Aiguillon. Jego celem była modernizacja prowincji. Chciał ją włączyć w sieć francuskich dróg bitych i w tym celu rozciągnął na Bretanię nie egzekwowane tam dotychczas królewskie szarwarki (specjalny podatek na budowę dróg bitych). Wywołało to sprzeciw stanów prowincjonalnych, które poparł parlament w Rennes. Unieważnił on rozporządzenia gubernatora, a na jego samego nałożył areszt. Na czoło opozycji wysunął się niedoszły reformator szkolnictwa La Chalotais. Administracja królewska nie chciała jednak ustąpić, więc parlament zawiesił działalność sądów. W październiku 1765 r. król kazał aresztować opornych i powołał do ich sądzenia specjalny trybunał administracyjny. Kiedy w Bretanii narastał konflikt, inne francuskie parlamenty nawiązały ze sobą łączność i ogłosiły się jednym ciałem (Union des classes). Parlament w Rennes zadeklarował: Na mocy fundamentalnych praw Korony Parlament Francji, jedyna publiczna, legalna i konieczna rada suwerena, jest z natury rzeczy jedna, tak jak jest jeden suweren i jedna konstytucja państwa, której rada jest stróżem i depozytariuszem. Przekształcenie się parlamentów prowincjonalnych w jeden Parlament Francji było krokiem niemalże rewolucyjnym. Ludwik stracił w takiej sytuacji cierpliwość. 3 marca 1766 r. przybył z wojskiem do parlamentu paryskiego. Potępił utworzone w królestwie stowarzyszenie, które chce wynaturzyć naturalne więzy powinności w konfederację oporu. Oświadczył również, że jedynie w mojej osobie mieści się suwerenna władza; tylko mnie sądy zawdzięczają swą egzystencję i autorytet; jedynie do mnie należy niezależna i niepodzielna władza ustawodawcza; cały porządek publiczny ze mnie emanuje, a prawa i interesy narodu, z którego parlamenty ośmielają się czynić odłączone od monarchy ciało, są siłą rzeczy zjednoczone w moich rękach i w nich jedynie spoczywają. Król zdołał podporządkować sobie parlamenty, ale konflikty z nimi trwały jeszcze przez kilka lat, wywołując niekiedy tumulty w prowincjach. Parlamenty popierał minister Choiseul, który swych przeciwników widział w księciu d’Aiguillon i koterii „dewotów”. „Dewoci” stracili w tym czasie swoich dwóch największych popleczników na dworze: delfina Ludwika Ferdynanda (zmarł w 1765 r.) i królową Marię (zmarła w 1768 r.). Wkrótce znaleźli jednak wsparcie w nowej faworycie króla, madame du Barry. Ta 25-letnia plebejka stała się wielką miłością podstarzałego króla. Choiseul i jego „filozofowie” nie oddali jej należytych hołdów, a jej względy pozyskali sobie „dewoci”. Choiseul został zdymisjonowany w 1770 r. Główną przyczyną była jego zbyt agresywna polityka zagraniczna, zmierzająca do ponownej konfrontacji z Wielką Brytanią. Nie obyła się ona jednak bez udziału madame du Barry. Do końca panowania Ludwika ekipę ministerialną tworzył tzw. triumwirat (sekretarz spraw zagranicznych książę d’Aiguillon, kanclerz Maupeou i generalny kontroler finansów ksiądz Terray). Maupeou przeprowadził jedyną poważniejszą reformę instytucjonalną za panowania Ludwika XV. W 1771 r. rozwiązał parlament paryski, jego członków skazał na wygnanie, oraz zreorganizował parlamenty prowincjonalne, przekształcając je w ściśle podporządkowane Koronie ciała biurokratyczne. Parlamenty przekształcono w ciała stricte sądowe, pozbawiając je wpływu na ustawodawstwo. Otworzyło to drogę dla reform finansowych, które próbował zrealizować Terray. Mimo upadku parlamentów napotkał na silny opór warstw uprzywilejowanych i musiał zrezygnować z reform. Skarb łatano przy pomocy różnego rodzaju loterii czy też sprzedaży tytułów. Te ograniczone reformy były jednak o wiele lat spóźnione. Dojście do władzy „dewotów” wywołało nasilenie się antyklerykalizmu i propagandy „filozofów”. Szlachta i adwokaci wydali kanclerzowi i generalnemu kontrolerowi finansów wojnę na pamflety. Francja została zalana opozycyjnymi pismami. Propaganda królewska działała słabo i nie przemawiała do opinii publicznej. Rządy triumwiratu i pani du Barry były przedmiotem zaciekłej krytyki. Terrayowi przypisywano najciemniejsze malwersacje. Kiedy w 1773 r., w związku z nieurodzajem zabrakło zboża i wybuchły zamieszki w Paryżu, rozeszła się fama, że rząd ukrył zboże, by wywołać głód. Wykorzystując nazwę francusko-hiszpańskiego paktu familijnego (pacte de famille) mówiono powszechnie o pakcie głodowym (pacte de famine). Rządy Ludwika XV, zwłaszcza ich druga część, były wielkim rozczarowaniem dla społeczeństwa. Kiedy król rozpoczynał samodzielne rządy nazywany był powszechnie „ukochanym”. Jednak lata rządów faworyt, walki koterii dworskich, nieudolni ministrowie i dowódcy przyczyniły się upadku prestiżu królewskiego. Monarchia stała się symbolem starego ładu, który postępowi myśliciele zwalczali swoimi pismami i pamfletami. U schyłku panowania Ludwika po Francji krążyła popularna karykatura, która przedstawiała króla jako zaćmione słońce, generalnego kontrolera finansów jako dziurawy worek i ministra spraw zagranicznych jako trzcinę chwiejącą się na wietrze. Śmierć Wieczorem 29 kwietnia 1774 r. lekko niedomagający król pił napój wzmacniający. Nagle jeden z lekarzy zauważył na twarzy króla czerwone plamy. Przysuńcie bliżej światło, król nie widzi swojego kielicha – nakazał służbie. Kiedy przyniesiono świecznik, lekarze przypatrzyli się twarzy króla i uznali, że to ospa. Ze względu na wiek króla szanse na wyzdrowienie były niewielkie. Król był jednak dobrej myśli: Gdybym już nie przechodził ospy, myślałbym, że mam ją teraz (w wieku 18 lat król przechodził ospę, ale nie był uodporniony). 3 maja król poprosił o lustro, przyjrzał się swojej twarzy i rzekł: To jednak jest ospa. W moim wieku z tego się nie wychodzi. Muszę wszystko uporządkować. Najpierw zajął się sprawami prywatnymi i oddalił panią du Barry. Agonia była długa, ale król zniósł ją bez najmniejszej skargi. Wielkie były moje przewiny, a kara za nie – bardzo krótka – mówił. Pokryte strupami ciało było zwilżane wodą święconą, ale wydzielało taki odór, że służba i księża uciekali. Majaczący władca widział ogień piekielny i wzywał na przemian Boga i swojego spowiednika. Zmarł 10 maja 1774 r. o godzinie 15.30. Miał 64 lata, z których 59 zasiadał na tronie. Dworzanie natychmiast uciekli i przy ciele monarchy pozostali tylko nieliczni duchowni. Balsamowanie ciała uznano za niemożliwe i zbyt niebezpieczne, więc zwłoki owinięto w nasycone aromatem prześcieradła i zamknięto w dwóch ołowianych trumnach wypełnionych otrębami. 12 maja po zachodzie słońca trumna z ciałem Ludwika XV opuściła Wersal w zwykłej karocy. Eskortowały ją dwa powozy, 20 paziów i 50 gwardzistów na koniach. Zainteresowanie pochodem było niewielkie. Nieliczni zgromadzeni krzyczeli Na łów! Na łów! lub To dopiero rozkosz, miłe panie, czyniąc aluzje do upodobań króla. Ludwik XV został pochowany obok innych królów Francji w bazylice Saint-Denis. Liczne kochanki Ludwika XV Louise Julie de Mailly-Nesle (1710-1751) Pauline-Félicité de Mailly, markiza de Vintimille (1712-1741), miał z nią dzieci: Karol Emanuel Maria Magdelon de Vintimille, le Demi Louis (2 września 1741 – 14 lutego 1814), markiz du Luc Diane-Adélaïde de Mailly, księżna de Lauraguais (1713-1760) Marie-Anne de Mailly, markiza de La Tournelle, księżna de Châteauroux (1717–1744) Jeanne Antoinette Poisson, markiza de Pompadour (1721-1764) Jeanne Antoinette Bécu, hrabina du Barry (1743-1793) Marie-Louise O’Murphy (1737-1815), miał z nią dzieci: Agata Ludwika de Saint-Antoine de Saint-Andre (1754-1774), żona Rene Jeana de La Tour du Pin, markiza de La Charce Françoise de Châlus, księżna de Narbonne-Lara (1734-1821), miał z nią dzieci: Filip de Narbonne-Lara (1750-1834), książę de Narbonne-Lara Ludwik de Narbonne-Lara (1755-1813), hrabia de Narbonne-Lara Marguerite Catherine Haynault, markiza de Montmélas (1736-1823), miał z nią dzieci: Agnieszka Ludwika de Montreuil (1760-1837), żona Gasparda d’Arod, hrabiego de Montmelas Anna Ludwika de La Reale (1762-1831), żona Gabriela, hrabiego de Geslin Lucie Madeleine d’Estaing (1743-1826), miał z nią dzieci: Agnieszka Łucja d’Auguste (1761-1822), żona Karola, markiza de Boysseulh Afrodyta Łucja d’Auguste (1763-1819), żona Ludwika Juliusza, hrabiego de Boysseulh Anne Couffier de Romans, baronowa de Meilly-Coulonge (1737-1808), miał z nią dzieci: Ludwik Aimé de Bourbon, l’Abbé de Bourbon (1762-1787), legitymizowany w 1762 r. Louise Jeanne Tiercelin de La Colleterie, nazywana Madame de Bonneval (1746-1779), miał z nią dzieci: Benoit Ludwik le Duc, l’Abbé le Duc (1764 – prz. 1837), ksiądz Irène du Buisson de Longpré (? -1767), miał z nią dzieci: Julia Maria Franciszka Filleul (1751-1822), żona Abla Franciszka Poisson, markiza de Vandieres, de Marigny i de Menars oraz Franciszka de La Cropte, markiza de Bourzac Catherine Éléonore Bénard (1740-1769), miał z nią dzieci: Adelajda Ludwika Franciszka de Saint-Germain (1769-1850), żona Jeana Pierre’a Bachasson, hrabiego de Montalivet Marie Thérèse Françoise Boisselet (1731-1800), miał z nią dzieci: Karol Ludwik Klaudiusz Cadet de Gassicourt (23 stycznia 1769 – 21 listopada 1821) nieślubne dzieci z nieznanymi metresami: Antoni (1735-1765), hrabia de Horn Emilia Adelajda Filleul (zm. po 1802), żona Alexandre’a, hrabiego de Flahaut de Billarderie oraz Jose de Souza Genealogia Bibliografia Emanuel Rostworowski, Historia powszechna. Wiek XVIII, Wydawnictwa Naukowe PWN, wyd. XI, Warszawa 2004, . Paweł Janowski, Ludwik XV, 1710-1774, król Francji od 1715, [w:] Encyklopedia Katolicka, Lublin 2006, t. XI, kol. 173-174. Władcy Andegawenii Władcy Francji Władcy Nawarry Delfini Francji Fizjokraci Burbonowie francuscy Odznaczeni Orderem Złotego Runa Odznaczeni Orderem Świętego Ducha Ludzie urodzeni w Wersalu Ludzie związani z Paryżem Urodzeni w 1710 Zmarli w 1774 Zmarli na ospę prawdziwą

4698667

https://pl.wikipedia.org/wiki/Jana%20Shostak

Jana Shostak

Jana Shostak (; ur. 1993 w Grodnie, Białoruś) – polsko-białoruska aktywistka, artystka intermedialna, feministka. Posiada stopień doktora, pracuje jako nauczycielka akademicka. Życiorys Jej rodzina pochodzi z Grodna i tam też mieszka. Jana nauczyła się języka polskiego od swojej babci. Przyjechała do Polski w 2010. W 2013 ukończyła studia licencjackie na Wydziale Intermediów Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie, zaczynając następnie studia magisterskie na Wydziale Sztuki Mediów na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. 9 września 2015 w Poznaniu, wraz Dorotą Tylką, Łukaszem Stylcem, Moniką Kaczmarczyk i Iwonem Rachwałem, brała udział w ustanowieniu nowego polskiego Rekordu Guinnessa, tworząc najdłuższy utwór audio z tagów miejskich. Wynosił on 7 minut i 59 sekund oraz liczył 647 słów. W 2020 została laureatką stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla wybitnych młodych naukowców. Została zatrudniona na Wydziale Sztuki Mediów ASP w Warszawie. Działalność artystyczna W 2016 wraz z Marią Olbrychtowicz brała udział w Manifesta 11 w Zurychu. W tym samym roku, jako grupa Diakonessy, zdobyły Grand Prix za najlepszy dyplom na festiwalu Młode Wilki. Jako wolontariuszki brały również udział w Światowych Dniach Młodzieży 2016 w Krakowie, gdzie podmieniły jeden z oficjalnych bannerów na podobiznę papieża Franciszka. Podczas samego spotkania papieża z wolontariuszami Szostak wywiesiła banner z napisem „Papa call me” i swoim numerem telefonu, co zostało uwiecznione przez telewizje na całym świecie. Jej celem było zwrócenie uwagi papieża na problem pedofilii w polskim Kościele katolickim. W maju 2017 brała udział w Biennale Sztuki Mediów WRO 2017 – Draft Systems. 20 czerwca obroniła pracę magisterską w Pracowni Działań Przestrzennych Mirosława Bałki. Opierała się ona na wprowadzeniu słowa nowak (homonim jednego z najpopularniejszych w Polsce nazwisk) do przestrzeni publicznej, jako słowa zamiennego do określenia „uchodźca“. Obrona odbyła się w salonie sklepu Saturn w Złotych Tarasach w Warszawie na 67 telewizorach. Projekt był konsultowany z językoznawcami i uzyskał wsparcie m.in. prof. Jana Miodka. Artystka propaguje słowo także przez inne media, jak radio, blogi czy program Słownik polsko@polski. Popularność określenia rejestrowana jest na specjalnym profilu społecznościowym. W tym samym roku Szostak była laureatką międzynarodowej nagrody Startpoint Prize w Pradze. Rozpoczęła również studia doktoranckie na Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu. Otrzymała Paszport „Polityki” 2021 w kategorii Sztuki wizualne (wraz z Mikołajem Sobczakiem). Od 2018 wraz z Jakubem Jasiukiewiczem tworzy film Miss Polonii, będący połączeniem dokumentu, komedii i eseju wizualnego, pokazujący uczestnictwo artystki w licznych konkursach piękności w Polsce, m.in. Miss Polonii Wielkopolski, gdzie dostała się do finału. Film miał mieć premierę w 2021, na stulecie ustanowienia pierwszych konkursów piękności. Scenariusz filmu stał się jej pracą doktorską. Protesty na Białorusi W 2020 zaangażowała się w protesty na Białorusi. Na początku sierpnia zorganizowała akcję „Minuta krzyku dla Białorusi”. Krytykowała pomoc polskiego rządu dla protestujących przeciwko Alaksandrowi Łukaszence Białorusinów, oceniając ją jako powierzchowną. Mimo zapewnień premiera Mateusza Morawieckiego wielu uciekinierów politycznych nie mogło przekroczyć polskiej granicy z powodu trwającej pandemii COVID-19. Szostak próbowała działać, kontaktując się z polskimi politykami, którzy odwiedzali białoruskich protestujących na miejscu, m.in. z Robertem Biedroniem czy Michałem Szczerbą, a także z Helsińską Fundacją Praw Człowieka. 8 września na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, po spotkaniu Mateusza Morawieckiego ze Swiatłaną Cichanouską, liderką białoruskich opozycjonistów, „nakrzyczała” w obecności kamer na polskiego premiera, zwracając uwagę na kwestię problemów z przekraczaniem granicy. Na jej działanie bezpośrednio zwrócił uwagę szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Michał Dworczyk. Po dwóch dniach zadzwonił do artystki, potwierdzając nieprawidłowości we wdrażaniu rozporządzenia premiera na granicy. Od 17 września 2020 przywrócono wydawanie wiz turystycznych Białorusinom. W 2022 tygodnik „Polityka” uznał jej Krzyk dla Białorusi za jedno z dziesięciu najważniejszych dzieł sztuki ostatniego trzydziestolecia. Działalność polityczna W 2023 została ogłoszona kandydatką Koalicji Obywatelskiej w wyborach parlamentarnych z rekomendacji Zielonych. Została jednak skreślona z listy jeszcze przed jej rejestracją ze względu na kontrowersyjną wypowiedź o aborcji. 29 sierpnia ogłoszono, że będzie kandydować z listy Nowej Lewicy w Poznaniu. Zdobyła 1786 głosów i nie uzyskała mandatu. Wybrane realizacje 2015, kocham Cię!, 2016, Neuroplastic Tourist Guide z Marią Olbrychtowicz, 2016, Who is your pope? z Marią Olbrychtowicz, 2017, nowak / nowaczka / nowacy. Przypisy Białorusini w Polsce Białoruscy artyści Polscy performerzy Polscy artyści konceptualni Artyści multimedialni Białoruscy działacze praw człowieka Polscy działacze praw człowieka Polskie feministki i feminiści Laureaci Paszportu Polityki Absolwenci Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie Absolwenci Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie Wykładowcy Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie Ludzie urodzeni w Grodnie Urodzeni w 1993

1681330

https://pl.wikipedia.org/wiki/T%C5%82umacz%20Google

Tłumacz Google

Tłumacz Google () – darmowy serwis internetowy Google umożliwiający tłumaczenie tekstu, plików, stron internetowych, mowy i zdjęć na różne języki. Historia W 2001 w wyszukiwarce Google wprowadzono funkcję tłumaczenia znalezionych stron internetowych dla anglojęzycznych użytkowników. Do wyszukiwarki dodano także podstronę Language Tools (narzędzia językowe), na której można było tłumaczyć podaną przez siebie stronę i tekst. W 2006 te dwa narzędzia zyskały własną subdomenę, tuż po implementacji pierwszej pary języków korzystających ze statystycznego tłumaczenia maszynowego (angielski-arabski). Rok 2006 podawany jest jako data uruchomienia Tłumacza Google. 8 maja 2008 dodano język polski i możliwość tłumaczenia między dwoma dowolnymi językami z list. W 2013 z serwisu korzystało codziennie 200 milionów osób. W 2016 ponad 500 milionów osób korzystało z serwisu – tłumacząc ponad 100 miliardów słów dziennie. W marcu 2017 język polski zaczął opierać się na systemie GNMT, który ulepszył jakość tłumaczeń. Funkcje Tłumacz Google pozwala na tłumaczenie tekstu wieloma metodami. Wśród nich są: tłumaczenie tekstu – tłumaczy tekst wprowadzony za pomocą klawiatury (fizycznej lub wirtualnej, w tym przez pismo odręczne) bądź głosowo. tłumaczenie dokumentów – wersja na komputer pozwala tłumaczyć pliki. tłumaczenie stron – Tłumacz Google pozwala na tłumaczenie stron internetowych. tłumaczenie zdjęć – tłumaczy tekst wykryty w obrazie z aparatu lub zapisanym zdjęciu. Funkcja dostępna wyłącznie w aplikacji mobilnej. „dotknij, aby przetłumaczyć” – tłumaczenie wybranego tekstu z innych aplikacji. Funkcja dostępna wyłącznie w aplikacji mobilnej. konwersacja – pozwala na tłumaczenie dwujęzycznego dialogu. Funkcja dostępna wyłącznie w aplikacji mobilnej. transkrypcja – zamiana mowy na tekst. Funkcja dostępna wyłącznie w aplikacji mobilnej. Serwis natychmiastowo tłumaczy wyrażenia podczas wpisywania i potrafi wykryć ich język. Wpisując wyraz lub wyrażenie translator działa niczym słownik, oferując kilka propozycji. Po zalogowaniu się na konto Google, serwis pozwala na zapisanie tłumaczeń na później i przegląd historii. W przypadku języków, które nie posługują się pismem łacińskim dostępna jest automatyczna transliteracja. Do tego dostępne są edytory wprowadzania znaków (IME) dla większości tych języków. Otrzymane tłumaczenia można odsłuchać dzięki syntezie mowy – większość należy do WaveNet od Google (głosy brzmiące naturalnie), a reszta – do eSpeak (głosy brzmiące syntetycznie). Głosy różnią się w zależności od geolokalizacji: angielski głos będzie miał akcent brytyjski w Europie, Afryce i Azji Południowej, australijski w Australii i Nowej Zelandii, indyjski w Indiach, nigeryjski w Nigerii, a amerykański w reszcie świata. Podobnie z hiszpańskim (amerykański na kontynencie, kastylijski poza nim), portugalskim (akcent europejski tylko w Portugalii, poza nią – brazylijski) i francuskim (akcent Quebecu tylko w Kanadzie, poza nią – europejski). Tłumacz Google jest dostępny jako wtyczka w niektórych przeglądarkach, a w Chrome jest zintegrowana domyślnie. Dostępne języki Aplikacja mobilna Aplikację mobilną wydano najpierw na system Android w styczniu 2010, a 8 lutego 2011 na iOS. Oprócz tego, istniała wcześniejsza aplikacja HTML dla urządzeń z iOS, powstała w sierpniu 2008. Poza podstawowymi funkcjami, aplikacja pozwala na użytkowanie w trybie offline, tłumaczenie napisów z aparatu oraz plików graficznych (dzięki Word Lens), wykonywanie tłumaczeń w innych aplikacjach, oraz tłumaczenie ludzkiej mowy na żywo w trybie konwersacji lub w trybie transkrypcji. API Google nadal oferuje API serwisu, pomimo tego, że 26 maja 2011 ogłosiło zakończenie jego funkcjonowania, z datą końcową 1 grudnia. Ze względu na dużą popularność API do tego nie doszło, ale od tego momentu API stało się płatne. Społeczność Google pozwala wolontariuszom ulepszać tłumaczenia (crowdsourcing) przez aplikację Google Crowdsource, lub opcję „Społeczność” na stronie internetowej. Użytkownicy mogą tłumaczyć podane zdania, oceniać istniejące tłumaczenia, a w przypadku języków , testować wczesną wersję translatora. Badania pokazują, że nawyki użytkowników pozwalają niwelować błędne tłumaczenia nawet w 40% przypadków. Oprócz obecnie dostępnych języków, można wybrać też: Oprócz tego, (co najmniej) 3 języki są niedostępne w menu: balijski (kod: ban), kreolski seszelski (kod: crs) i rundi (kod: rn). Metody tłumaczenia Od listopada 2016, Google korzysta z GNMT, a wcześniej – z mechanizmu statycznego tłumaczenia maszynowego i SYSTRAN. GNMT Google Neural Machine Translation (GNMT) opracowano w celu zwiększenia płynności i dokładności serwisu. System ten wykorzystuje dużą, sztuczną sieć neuronową (dokładniej sieć długiej pamięci krótkoterminowej) zdolną do deep learningu. Dzięki wykorzystaniu metody tłumaczenia maszynowego opartą na próbkach (EBMT), w której system „uczy się z milionów przykładów”, GNMT pozwala poprawić jakość tłumaczeń. Według badaczy Google technika ta umożliwia przekładanie „całych zdań naraz, a nie kawałek po kawałku. Zwraca uwagę na szerszy kontekst, aby znaleźć najbardziej odpowiednie tłumaczenia, które następnie przestawia i dostosowuje tak, aby przypominały ludzką mowę z poprawną gramatyką”. Zamierzona przez GNMT architektura została zaimplementowana dla wszystkich języków obsługiwanych przez serwis. Dzięki kompleksowej strukturze, „system z czasem uczy się tworzyć lepsze, bardziej naturalne tłumaczenia”. Sieć GNMT jest zdolna do międzyjęzykowego tłumaczenia maszynowego, która koduje „semantykę zdania, niż zapamiętując frazę do tłumaczenia”, a system nie wymyślił własnego języka uniwersalnego, ale korzysta z „podobieństw znalezionych między wieloma językami”. GNMT zostało wypuszczone dla polskiego w marcu 2017. GNMT umożliwia tłumaczenie bezpośrednio z jednego języka na inny (L1 → L2), co jest poprawą względem wcześniejszych wersji, które najpierw tłumaczyły na język angielski, a dopiero potem na język docelowy (L1 → EN → L2). Jest to możliwe dzięki „tłumaczeniu zero-shot”, które dotyczy par języków, których system nie oferował bezpośrednio (np. z japońskiego na koreański). Statystyczne tłumaczenia maszynowe i SYSTRAN Przed październikiem 2007 tłumaczenia między językami innymi niż arabski, chiński i rosyjski działały w oparciu o SYSTRAN – silnik oprogramowania, który był stosowany np. w Babel Fish. Od tego czasu, do implementacji GNMT Tłumacz Google używał zastrzeżonej technologii wewnętrznej opartej na statystycznym tłumaczeniu maszynowym. System ten nie stosował się do zasad gramatycznych – jego algorytmy były oparte na analizie statystycznej, a nie na tradycyjnej analizie opartej na regułach gramatyki. Oryginalny twórca systemu, Franz Josef Och, skrytykował skuteczność algorytmów opartych na regułach, w zamian popierając metody statystyczne. Oryginalne wersje serwisu wykorzystywały metodę zwaną statystycznym tłumaczeniem maszynowym, opartą na badaniach Ocha, zwycięzcy konkursu DARPA na tłumaczenie maszynowe w 2003 roku. Och był szefem grupy tłumaczeń maszynowych Google, aż do momentu dołączenia do Human Longevity, Inc. w lipcu 2014. Według Ocha solidna podstawa do stworzenia użytecznego systemu statystycznego dla nowej pary języków od podstaw powinna składać się z dwujęzycznego korpusu tekstowego (lub kolekcji równoległej) o objętości ponad 150–200 milionów słów i dwóch jednojęzycznych korpusów, z których każdy powinien zawierać ponad miliarda słów. Modele statystyczne z tych danych byłyby następnie wykorzystywane do tłumaczenia między językami. Do zebrania tak ogromnej ilości danych językowych Google wykorzystał dokumenty i transkrypty od Organizacji Narodów Zjednoczonych i Parlamentu Europejskiego. ONZ zazwyczaj publikuje dokumenty w sześciu oficjalnych językach, co ułatwiło zebranie ogromnego korpusu. Tłumacz Google nie tłumaczył bezpośrednio z jednego języka na inny (L1 → L2). W zamian, w większości przypadków treści były tłumaczone najpierw na angielski, a dopiero potem na język docelowy (L1 → EN → L2). Przy generowaniu tłumaczenia Tłumacz Google szukał wzorców w setkach milionów dokumentów, które zostały już przełożone przez ludzkich tłumaczy, aby znaleźć najtrafniejsze odwzorowanie. Wykrywszy je, Tłumacz mógł w przemyślany sposób domyślić się, jak powinno brzmieć poprawne tłumaczenie. Wykorzystane licencje WordNet Dokładność Tłumacz Google nie jest tak dokładny, jak tłumaczenie ludzkie. Jeżeli tekst jest krótki, poprawnie sformułowany i używa formalnego słownictwa (w szczególności kiedy oba języki mają duże korpusy językowe), wynik jest podobny do satysfakcjonującego, lecz w im mniejszym stopniu spełnia te kryteria, tym wynik będzie gorszy. Ludzka ocena wykazała, że tłumaczenia przekazywały zamysł powyżej 50% tylko dla 35 języków z 102. W przypadku par bez angielskiego po którejkolwiek stronie, liczba ta wynosi około 1%. Badania z 2011 pokazały, że Google uzyskał wynik trochę większy niż na zaliczenie egzaminu z angielskiego na UCLA. Pod względem formalności, spójności, długości oraz struktury zdań wyniki Tłumacza są podobne względem tłumaczeń ludzkich. Podczas badań Google z 2018, użytkownicy języków mieli ocenić tłumaczenia w skali od 0 do 6 – średnia wyniosła 5,43. Jakość tłumaczeń różni się między językami ze względu na powszechność języków i źródeł na ich temat. Wiele języków azjatyckich i afrykańskich (z wyjątkami np. afrikaans i chińskiego) wypada gorzej w porównaniu z tymi europejskimi, a tych rdzennych z Oceanii i Ameryk nie ma prawie wcale. Działając jako słownik, Tłumacz często popełniał błędy względem słów polisemicznych – 100 najpopularniejszych słów w korpusie słownika Oxford ma średnio 15 znaczeń, a większość znanych wyrazów ma ich co najmniej 2. Ponieważ translator opierał się na tłumaczeniu statystycznym, a tłumaczenia korzystały z angielskiego jako bazy, w niektórych przypadkach oznaczało to błędne tłumaczenia. Jeżeli w bazie nie ma wyrazu, serwis jest w stanie wymyślić dla niego tłumaczenie. Ograniczenia Tłumacz Google, jak inne serwisy tłumaczeniowe, posiada ograniczenia. Serwis ogranicza liczbę znaków (5000), które mogą być jednorazowo przetłumaczone, lecz można to obejść tłumacząc tekst w pliku. O ile serwis pozwala użytkownikowi zrozumieć tekst, często tłumaczy słowo-do-słowa, co czyni tłumaczenia niedokładnymi. Pod względem gramatycznym, serwis zmaga się z rozróżnianiem aspektu dokonanego i niedokonanego w językach romańskich, co przyczynia się do błędów, których by nie napotkał ludzki tłumacz. Translator borykał się także z trybem łączącym oraz francuskim tu i vous (w angielskim oba tłumaczy się jako you). Tłumacz ma problemy z rozumieniem polisemii i związków frazeologicznych. Odbiór i wykorzystanie w praktyce Tuż po wystartowaniu serwisu, wygrał on międzynarodowy turniej w tłumaczeniu maszynowym z angielskiego na chiński i arabski. Wykorzystanie w sądzie W 2017 Tłumacz Google został użyty podczas rozprawy sądowej w Teesside Magistrates’ Court, ponieważ nie można było zarezerwować tłumacza dla oskarżonego mówiącego po chińsku. Uwagi Zobacz też DeepL Przypisy Serwisy internetowe Google Programy CAT Tłumaczenie automatyczne

525764

https://pl.wikipedia.org/wiki/Caroline%20Wozniacki

Caroline Wozniacki

Caroline Wozniacki (Karolina Woźniacka, ur. 11 lipca 1990 w Odense) – duńska tenisistka pochodzenia polskiego. Zwyciężyła w 30 turniejach WTA w grze pojedynczej, w tym sześciu rangi WTA Premier Mandatory i WTA Premier 5. W Wielkim Szlemie osiągnęła finał US Open 2009 i 2014. Swój pierwszy wielkoszlemowy tytuł zdobyła podczas Australian Open 2018. Zwyciężczyni Turnieju Mistrzyń w roku 2017. Liderka rankingu WTA na zakończenie sezonów 2010–2011. Przegraną z Uns Dżabir w trzeciej rundzie Australian Open 2020 zakończyła karierę zawodową. 29 czerwca 2023 r. ogłosiła wznowienie kariery tenisowej. Życie osobiste Jej rodzice są Polakami, matka Anna była reprezentantką Polski w siatkówce, a ojciec Piotr był piłkarzem Miedzi Legnica, Zagłębia Lubin i SV Waldhof Mannheim, w latach osiemdziesiątych podpisał kontrakt z B 1909 Odense, wtedy na stałe przenieśli się do Danii. Podobnie jak ojciec, wspiera klub piłkarski Liverpool F.C. Jej brat jest piłkarzem Sunred Beach FC. Tenisistka mówi płynnie po duńsku, polsku i angielsku. 31 grudnia 2013 zaręczyła się z golfistą Rorym McIlroyem, lecz ten zerwał zaręczyny w maju 2014 roku. 16 czerwca 2019 we Włoszech wzięła ślub z amerykańskim koszykarzem Davidem Lee. Kariera zawodowa 2008 Rok 2008 rozpoczęła od występu w wielkoszlemowym Australian Open. Dotarła tam do 4 rundy, eliminując po drodze m.in. Alonę Bondarenko. Dunkę pokonała Serbka Ana Ivanović w dwóch setach 6:1, 7:6 (mimo prowadzenia Wozniacki w drugim secie 5:3 i dwóch piłek setowych). Później wzięła udział w turnieju w Dosze, w którym doszła do ćwierćfinału, pokonując kolejno reprezentującą Tajwan Chan Yung-jan 3:6, 6:2, 6:3, rozstawioną z nr 8 Francuzkę Marion Bartoli 6:2, 6:3 oraz Anabel Medinę-Garrigues z Hiszpanii 3:6, 7:6(3), 6:3. Przegrała dopiero z rozstawioną z numerem 4 Mariją Szarapową 0:6, 1:6. Doszła też do ćwierćfinału turnieju w Memphis, przegrywając z późniejszą zwyciężczynią turnieju, Amerykanką Lindsay Davenport 0:6, 2:6. Sukces odniosła też w bardzo mocno obsadzonych turniejach w Indian Wells oraz Miami, dochodząc w obu do czwartej rundy. W Indian Wells przegrała z rozstawioną z numerem 2 Swietłaną Kuzniecową 2:6, 3:6, natomiast na Florydzie z późniejszą triumfatorką Sereną Williams 3:6, 3:6. Wzięła też udział w innych turniejach nie odnosząc w nich jednak spektakularnych sukcesów (np. II runda w Berlinie czy III w Rzymie, French Open i Wimbledonie). Swój pierwszy tytuł wywalczyła w Sztokholmie, pokonując kolejno Angelique Kerber, Emmę Laine, Anabel Medinę Garrigues, Agnieszkę Radwańską oraz Wierę Duszewinę w finale. Awansowała na 23. miejsce w rankingu. Na Igrzyskach Olimpijskich w Pekinie odpadła w trzeciej rundzie po przegranej z późniejszą złotą medalistką Jeleną Diemientjewą. W pierwszej rundzie wygrała z Salimą Safar 6:4, 6:1, natomiast w drugiej pokonała rozstawioną z nr 10 Słowaczkę Danielę Hantuchovą 6:1, 6:3. Następnie wzięła udział w turnieju Pilot Pen Tennis rozgrywanym w New Haven. Turniej kategorii II należy do cyklu US Open Series i jest ostatnim rozgrywanym przed wielkoszlemowym US Open. W pierwszej rundzie pokonała Słowaczkę Dominikę Cibulkovą, która skreczowała po pierwszym secie wygranym przez Dunkę 7:6(7). W drugiej rundzie Wozniacki spotkała się z Monicą Niculescu, z którą wygrała 6:3, 6:3. W ćwierćfinale pokonała rozstawioną z numerem 3 Francuzkę Marion Bartoli 6:4, 6:0, a w półfinale jej młodszą rodaczkę Alizé Cornet 7:5, 6:4. W finale spotkała się z Rosjanką Anną Czakwetadze rozstawioną z jedynką. Pokonała ją w trzech setach 3:6, 6:4, 6:1. Zdobyła tym samym swój drugi, do tej pory najważniejszy tytuł w karierze i awansowała na 18. miejsce w rankingu WTA. Pod koniec września wygrała swój pierwszy turniej deblowy. W Pekinie, podczas turnieju kategorii II China Open 2008, grając w parze z Anabel Mediną Garrigues pokonały w finale Chinki Han Xinyun i Xu Yifan 6:1, 6:3. 2009 Sezon 2009 zaczęła od turnieju w Auckland, gdzie w ćwierćfinale przegrała z Jeleną Wiesniną 3:6, 6:0, 3:6. Następnie dotarła do ćwierćfinału turnieju w Sydney pomimo trzech piłek meczowych przegrała z Sereną Wiliams 7:6, 3:6, 6:7. W Australian Open w I rundzie wygrała z Szachar Pe’er 6:3, 6:2, w II rundzie wygrała z Virginia Ruano Pascual 6:3, 6:3, ale przegrała w III rundzie z Jeleną Dokić 6:3, 1:6, 2:6. Wozniacki wzięła udział w turnieju Pattaya, gdzie w ćwierćfinale przegrała z rozstawioną z numerem 8. Magdaléną Rybárikovą 6:4, 6:1. Następnie doszła do finału turnieju w Memphis, gdzie przegrała z Wiktoryją Azaranką 1:6, 3:6, następnie z Wiktoryją Azaranką wygrały ten turniej w deblu. W Indian Wells doszła do ćwierćfinału, gdzie przegrała z Wierą Zwonariową 4:6, 2:6. W Miami doszła do ćwierćfinału wygrywając po drodze z Jeleną Dokić, Patty Schnyder, Jeleną Diemientjewą i przegrywając ze Swietłaną Kuzniecową 4:6, 7:6, 1:6. Na turnieju w Ponte Vedra Beach wygrała swój 4 turniej wygrywając w finale z Aleksandrą Wozniak 6:1, 6:2. W turnieju w Charlestonie doszła do finału, gdzie w półfinale pokonała Jelenę Diemientjewą, ale w finale przegrała z Sabine Lisicki 2:6, 4:6. W Stuttgarcie odpadła w II rundzie przegrywając z Marion Bartoli 6:7, 4:6. W turnieju w Rzymie odpadła w III rundzie z Wiktoryją Azaranką 2:6, 2:6. W turnieju w Madrycie odpadła z liderką rankingu Dinarą Safiną 2:6, 4:6. We French Open w była rozstawiona z 10 i w I rundzie wygrała z Wierą Duszewiną 4:6, 7:5, 6:1. W II rundzie spotkała się Jill Craybas i wygrała 6:1, 6:4, ale w III rundzie uległa Soranie Cirstei 6:7, 5:7. W lipcu wygrała turniej w Eastbourne pokonując w finale Virginie Razzano 7:6, 7:5. Na Wimbledonie odpadła w IV rundzie z Sabine Lisicki 4:6, 4:6. W Sztokholmie w dzień swoich urodzin przegrała w finale z Maríą José Martínez Sánchez. W turnieju w Los Angeles przegrała w II rundzie, w turnieju w Cincinnati odpadła w ćwierćfinale, a w Toronto przegrała w II rundzie. Następnie wygrała turniej w New Haven pokonując w finale Jelenę Wiesninę 6:2, 6:4. Na US Open osiągnęła swój pierwszy wielkoszlemowy finał gdzie przegrała z Kim Clijsters 5:7, 3:6. Po tym turnieju została 6. rakietą świata. W turnieju w Tokio musiała oddać mecz w II rundzie Aleksandrze Wozniak. W Pekinie odpadła w II rundzie z Maríą José Martínez Sánchez 7:6, 6:7, 0:6. W turnieju w Osace przegrała w półfinale z Samanthą Stosur 0:6, 6:4, 4:6. W Luksemburgu w I rundzie przy prowadzeniu 7:5, 5:0 oddała mecz Anne Kremer. W turnieju mistrzyń w Dosze wygrała swój pierwszy mecz z Wiktoryją Azaranką 1:6, 6:4, 7:5. W drugim meczu wygrała z Wierą Zwonariową 6:0, 6:7, 6:4. W III meczu przegrała z Jeleną Janković 2:6, 2:6 mimo to awansowała do półfinału, gdzie musiała oddać mecz Serenie Williams. Sezon skończyła na 4. pozycji w rankingu WTA. 2010 Sezon zaczęła od turnieju w Sydney, gdzie przegrała w I rundzie z Li Na 6:2, 3:6, 2:6. W Australian Open została rozstawiona z numerem 4. W I rundzie wygrała z Aleksandrą Wozniak 6:4, 6:2. Następnie wygrała z Julią Görges 6:3, 6:1. W III rundzie wygrała z Szachar Pe’er 6:4, 6:0, ale w IV rundzie przegrała z Li Na 4:6, 3:6. Po Australian Open awansowała na 3. pozycję w rankingu WTA. W turnieju w Dubaju była rozstawiona z numerem 1 i w III rundzie przegrała z Szachar Pe’er 2:6, 5:7. Na BNP Paribas Open została rozstawiona z numerem 2. W II rundzie wygrała z Vanią King 5:7, 6:2, 6:4. W III rundzie wygrała z Mariją Kirilenko 6:0, 6:3. W IV rundzie wygrała z Nadieżdą Pietrową 6:3, 3:6, 6:0. W ćwierćfinale wygrała ze Zheng Jie 6:4, 4:6, 6:1. W półfinale wygrała z Agnieszką Radwańską 6:2, 6:3. Następnie przegrała w finale z Jeleną Janković 2:6, 4:6. Po turnieju w Indian Wells awansowała na 2. miejsce w rankingu WTA. W Miami w I rundzie wygrała 3:6, 6:3, 6:4 z Cwetanę Pironkową, w II rundzie wygrała z Mariją Kirilenko 1:6, 6:1, 6:4, w kolejnej rundzie spotkała się Anastasiją Pawluczenkową i wygrała 6:2, 6:2. W ćwierćfinale uległa Justine Henin 7:6(5), 3:6, 4:6. W turnieju MPS Group Championships 2010 rangi International rozgrywanym w Ponte Beach obroniła tytuł zdobyty rok wcześniej pokonując w finale Wolhę Hawarcową 6:2, 7:5. Następnie pojechała do Charlestonu, gdzie w półfinale w czasie meczu doznała kontuzji i musiała oddać mecz Wierze Zwonariowej. W turnieju w Stuttgarcie została rozstawiona z numerem 1. W sierpniu 2010 w turnieju Rogers Cup poprzedzającym US Open, w Montrealu, wygrała pokonując Wierę Zwonariową 6:3, 6:2. W tym samym tygodniu wygrała turniej Pilot Pen Tennis, w finale z Nadieżdą Pietrową wynikiem 6:3, 3:6, 6:3. Była to jej trzecia z rzędu wygrana impreza w New Haven. Została rozstawiona z numerem 1 w US Open 2010, gdzie jako zwyciężczyni US Open Series ubiegała się o dodatkowy milion dolarów nagrody w przypadku wygranej – łącznie 2,7 mln USD – czyli najwyższej nagrody dla kobiety w jakimkolwiek sporcie wszech czasów. Jednak odpadła w półfinale z Wierą Zwonariową 4:6. 3:6, inkasując ćwierć tej kwoty w dodatku do premii za półfinał, łącznie $650,000. Następnie wygrała Toray Pan Pacific Open w Tokio. Dostając się do ćwierćfinału China Open w Pekinie, zapewniła sobie nr 1 w rankingu światowym WTA na 11 października 2010. Wygrała także ten turniej, pokonując w finale Wierę Zwonariową 6:3, 3:6, 6:3. Na zakończenie sezonu w Dosze podczas Sony Ericsson Championships 2010 zagrała w grupie kasztanowej wraz z Francescą Schiavone, Samanthą Stosur oraz Jeleną Diemientjewą. W pierwszym meczu rozgrywek grupowych wygrała z Diemientjewą 6:1, 6:1. W drugim przegrała ze Stosur 4:6, 3:6. W trzecim wygrała ze Schiavone 3:6, 6:1, 6:1 – tym samym zapewniła sobie pierwsze miejsce w światowym rankingu WTA na koniec roku. W półfinale wygrała z Wierą Zwonariową 7:5, 6:0. W finale, i ostatnim meczu jej sezonu, przegrała z Kim Clijsters 3:6, 7:5, 3:6. 2011 Na początek sezonu, rozstawiona z nr 1, po wolnym losie w I rundzie, przegrała z Dominiką Cibulkovą w II rundzie wynikiem 3:6, 3;6 w Medibank International Sydney. W Australian Open była również rozstawiona jako nr 1. W I rundzie wygrała z Giselą Dulko wynikiem 6:3, 6:4. W II rundzie wygrała z Vanią King wynikiem 6:1, 6:0. W III rundzie wygrała z Dominiką Cibulkovą wynikiem 6:4, 6:3. W IV rundzie wygrała z Anastasiją Sevastovą wynikiem 6:3, 6:4. W ćwierćfinale wygrała z Francescą Schiavone 3:6, 6:3, 6:3. W półfinale przegrała z Li Na wynikiem 6:3, 5:7, 3:6, a serwowała piłkę meczową w drugim secie przy stanie 5:4. Z dniem 14 lutego 2011 straciła pierwsze miejsce w rankingu światowym WTA Tour na korzyść Kim Clijsters, mistrzyni Australian Open 2011. Ponieważ Clijsters nie wzięła udziału w następnym turnieju, Dubai Duty Free Tennis Championships, Wozniacki mogła odrobić straty o ile dostałaby się do półfinału w Dubaju. Rozstawiona z nr 1., nie zagrała w I rundzie. W II rundzie wygrała przez krecz rywalki z Anną Czakwetadze przy stanie 6:1, 3:5. W III rundzie wygrała z Ayumi Morita wynikiem 6:1, 6:0. W ćwierćfinale pokonała Szachar Pe’er wynikiem 6:2, 6:4, tym samym powracając do pierwszego miejsca w rankingu WTA Tour z dniem 21 lutego 2011. W półfinale wygrała po raz pierwszy w życiu z Jeleną Janković wynikiem 7:5, 6:3. W finale pokonała Swietłanę Kuzniecową wynikiem 6:1, 6:3 zdobywając pierwszy tytuł w sezonie i odzyskując miejsce liderki w światowym rankingu WTA Tour. W następnym tygodniu, jako liderka rankingu wystartowała w turnieju Qatar Ladies Open. Pierwszą rundę jako najwyżej rozstawiona zawodniczka miała wolną. W II rundzie dość łatwo pokonała Nadieżdę Pietrową 6:3, 6:2. W ćwierćfinale wygrała z Flavią Pennettą 6:2, 6:0, a w półfinale łatwo wygrała z Marion Bartoli 6:1, 6:1. Dopiero w finale musiała uznać wyższą dyspozycję dnia turniejowej dwójki Wiery Zwonariowej, z którą przegrała 4:6, 4:6. W marcu wygrała turniej w Indian Wells. Wozniacki była rozstawiona z nr 1 w Sony Ericsson Open w Miami. Przegrała tam w IV rundzie z rozstawioną z nr 21 Andreą Petković wynikiem 5:7, 6:3, 6–3:6. 10 kwietnia 2011 wygrała turniej Family Circle Cup w Charlestonie. Następnie dotarła do finału Porsche Tennis Grand Prix w Stuttgarcie, gdzie przegrała z Julią Görges 6:7(3), 3:6. Następnie ponownie musiała uznać wyższość Görges podczas Mutua Madrileña Madrid Open przegrywając w trzeciej rundzie 4:6, 6:1, 3:6. Następnie dotarła do półfinału Internazionali BNL d’Italia w Rzymie, gdzie przegrała z Mariją Szarapową wynikiem 5:7, 3:6. 21 maja 2011 wygrała Brussels Ladies Open w Brukseli, wygrywając w finale z Peng Shuai wynikiem 2:6, 6:3, 6:3. Podczas drugiego w tym sezonie turnieju wielkoszlemowego French Open w Paryżu rozstawiona z nr 1 Wozniacki nie miała większych problemów z przejściem I rundy pokonując Kimiko Date-Krumm 6:0, 6:2. W II rundzie pokonała Aleksandrę Wozniak 6:3, 7:6(6). Nieoczekiwanie zakończyła dość wcześnie turniej przegrywając w III rundzie z Danielą Hantuchovą wynikiem 1:6; 3:6. 12 czerwca 2011 wygrała w Kopenhadze E-Boks Danish Open 2011, pokonując w finale Lucię Šafářovą wynikiem 6:1, 6:4. W Wimbledon 2011 niespodziewanie przegrała w IV rundzie z Dominiką Cibulkovą w trzech setach, już po prowadzeniu 6:1. Była to druga w tym sezonie przegrana z Dominiką Cibulkovą. W pierwszym turnieju po Wimbledonie, Rogers Cup w Toronto, była rozstawiona z nr 1. i miała wolny los w I rundzie. W II niespodziewanie przegrała z Robertą Vinci wynikiem 4:6, 5:7. W następnym tygodniu, w identycznej sytuacji, przegrała w turnieju Western & Southern Open 2011 nieopodal Cincinnati z Christiną McHale identycznym wynikiem 4:6, 5:7. 27 sierpnia 2011, po raz czwarty z rzędu, wygrała turniej w New Haven, New Haven Open at Yale, pokonując w finale Petrę Cetkovską wynikiem 6:4, 6:1. Na US Open 2011 Wozniacki była rozstawiona z nr 1. W I rundzie wygrała z Nurią Llagostera Vives wynikiem 6:3, 6:1. W II rundzie pokonała Arantxę Rus z wynikiem 6:2, 6:0. W III rundzie pokonała Vanię King 6:2, 6:4. W IV rundzie po przegrywaniu już 6:7, 1:4, pokonała Swietłanę Kuzniecową wynikiem 6:7, 7:5, 6:1. W ćwierćfinale Wozniacki pokonała Andreę Petković z wynikiem 6:1, 7:6. W półfinale przegrała z Sereną Williams z wynikiem 2:6, 4:6. Następnie wzięła udział w turnieju Toray Pan Pacific Open 2011 w Tokio, gdzie przegrała w III rundzie z Kaią Kanepi z wynikiem 5:7, 6:1, 4:6, pomimo tego, że w 3. secie prowadziła stosunkiem 3:0 i 4:3 przy zachowaniu własnego podania. W turnieju China Open w Pekinie dotarła do ćwierćfinału, w którym przegrała z Flavią Pennetta z wynikiem 6:3, 0:6, 6:7(2). 2012 Udział w wielkoszlemowym Australian Open zakończyła na ćwierćfinale i została zdetronizowana w rankingu przez zwyciężczynię turnieju Wiktoryję Azarankę. Doszła do finału w Kopenhadze, gdzie przegrała z Angelique Kerber 4:6, 4:6. Większym osiągnięciem były jednak półfinały prestiżowych zawodów w Miami i Montrealu. Podczas French Open osiągnęła trzecią rundę, a na Wimbledonie i w US Open zmagania skończyła już na pierwszej. W ćwierćfinale olimpiady w Londynie pokonała ją złota medalistka Serena Williams. Wozniacki zdobyła pierwszy tytuł w sezonie dopiero we wrześniu w Seulu. Jako rozstawiona z numerem pierwszym pokonała w finale Kaię Kanepi 6:1, 6:0. W moskiewskim turnieju oznaczona była dziką kartą i numerem trzecim, w finale pokonała Samanthę Stosur 6:2, 4:6, 7:5. Po raz pierwszy od 2009 roku nie brała udziału w Mistrzostwach WTA, nawet jako rezerwowa. Uczestniczyła jednak w WTA Tournament of Champions. Po przebrnięciu przez fazę grupową bez przegranego meczu pokonała Cwetanę Pironkową 6:4, 6:1. W finale przegrała jednak z Nadieżdą Pietrową wynikiem 2:6, 1:6. Sezon zakończyła na 10. pozycji w rankingu WTA. 2013 Sezon 2013 Wozniacki rozpoczęła od udziału w turnieju w Brisbane, gdzie przegrała w pierwszej rundzie z Ksieniją Pierwak 6:2, 3:6, 6:7(1). W turnieju w Sydney w pierwszej rundzie wygrała z Urszulą Radwańską 6:1, 6:2, lecz w kolejnym meczu uległa Swietłanie Kuzniecowej 6:7(4), 6:1, 2:6. W wielkoszlemowym Australian Open, rozstawiona z numerem dziesiątym, pokonała Sabine Lisicki 2:6, 6:3, 6:3. W kolejnym meczu zwyciężyła z Donną Vekić 6:1, 6:4. W następnym spotkaniu wygrała z Łesią Curenko wynikiem 6:4, 6:3. W czwartej rundzie Caroline Wozniacki zmierzyła się ze Swietłaną Kuzniecową, z którą przegrała wynikiem 2:6, 6:2, 5:7. Podczas zawodów w Dosze, rozstawiona z numerem dziesiątym, osiągnęła ćwierćfinał. W początkowych fazach turnieju zwyciężyła bez straty seta m.in. z Mervaną Jugić-Salkić, Soraną Cîrsteą i Moną Barthel. W pojedynku o półfinał przegrała jednak z Agnieszką Radwańską wynikiem 2:6, 5:7. Następnie osiągnęła półfinał turnieju w Dubaju. W rozgrywkach pokonała Lucie Šafářovą 6:2, 6:2, Zheng Jie 6:0, 6:1 i Marion Bartoli 4:6, 6:1, 6:4. W spotkaniu półfinałowym uległa Petrze Kvitovej wynikiem 3:6, 4:6. Najwyżej rozstawiona w Kuala Lumpur przegrała w pierwszej rundzie z Wang Qiang 6:2, 6:7(1), 1:6. W Indian Wells Wozniacki w kolejnych meczach wygrywała z Alizé Cornet, Jeleną Wiesniną i Nadieżdą Pietrową. Półfinał osiągnęła dzięki walkowerowi Wiktoryi Azaranki. W kolejnym spotkaniu pokonała Angelique Kerber wynikiem 2:6, 6:4, 7:5. W finale przegrała z Mariją Szarapową 2:6, 2:6. W Miami w swym pierwszym pojedynku wygrała z Karolíną Plíškovą, a w kolejnej rundzie przegrała z Garbiñe Muguruzą 2:6, 4:6. W Charleston osiągnęła ćwierćfinał, w którym uległa Stefanie Vögele 6:3, 4:6, 3:6. W Stuttgarcie uległa w pierwszym meczu Carli Suárez Navarro 6:7(6), 1:6. Także w pierwszej rundzie odpadła w Madrycie, przegrywając z Jarosławą Szwiedową 2:6, 4:6. Również w Rzymie uległa Bojanie Jovanovski 6:2, 4:6, 6:7(5) w pierwszym spotkaniu. W Brukseli rywalizację rozpoczęła od drugiej rundy, przegrywając z Zheng Jie 2:6, 4:6. Na French Open Dunka pokonała Laurę Robson w dwóch setach, by następnie ulec Bojanie Jovanovski 6:7(2), 3:6. Okres gry na kortach trawiastych rozpoczęła od udział w zawodach w Eastbourne. Rozstawiona z numerem piątym Wozniacki osiągnęła półfinał. Do drugiej rundy awansowała dzięki kreczowi Tamiry Paszek przy stanie 6:2, 2:2. Następnie dwa razy do czterech gemów pokonała Robson. W spotkaniu ćwierćfinałowym zwyciężyła z Jekatieriną Makarową 4:6, 6:0, 6:3. W meczu o finał lepsza okazała się kwalifikantka Jamie Hampton, z którą Dunka przegrała 7:6(8), 5:7, 3:6. Na Wimbledonie pokonała w pierwszej rundzie Estrellę Cabezę Candelę 6:0, 6:2, by następnie przegrać z Petrą Cetkovską 2:6, 2:6. Cykl US Open Series zaczęła od porażki z Soraną Cîrsteą 7:5, 6:7(0), 4:6 w swoim pierwszym meczu w Toronto. W Cincinnati awansowała do ćwierćfinału, pokonując kolejno Peng Shuai 6:1, 6:1, Monikę Niculescu 6:4, 6:3 i Petrę Kvitovą 3:6, 6:2, 6:3. W meczu o półfinał uległa Wiktoryi Azarance 3:6, 6:7(5). W New Haven Dunka w pierwszej rundzie pokonała Peng Shuai po kreczu przy stanie 2:6, 3:1. W kolejnych spotkaniach wygrała z Karin Knapp 6:1, 7:5 i Sloane Stephens 7:6(6), 6:2. W meczu półfinałowym przegrała z Simoną Halep 2:6, 5:7. Na US Open rozstawiona z numerem szóstym Wozniacki pokonała Duan Yingying 6:2, 7:5 oraz Chanelle Scheepers 6:1, 6:2. W trzecim pojedynku przegrała jednak z kwalifikantką Camilą Giorgi 6:4, 4:6, 3:6. Okres zawodów azjatyckich rozpoczęła od pokonania Flavia Pennetta 6:2, 6:3 w drugiej rundzie w Tokio. Następnie wygrała z Magdaléną Rybárikovą dwa sety po 6:1. W ćwierćfinale odniosła triumf nad Lucie Šafářovą wynikiem 2:6, 6:3, 6:2. W półfinale przegrała z Angelique Kerber 4:6, 6:7(5). W Pekinie Wozniacki pokonała Niculescu i Stephens wynikami 6:3, 6:1. W ćwierćfinale uległa Serenie Williams 1:6, 4:6. Jedyne turniejowe zwycięstwo w sezonie zanotowała w Luksemburgu, gdzie pokonała Mandy Minellę 6:3, 7:6(2), Monikę Niculescu 6:3, 6:2 i Bojanę Jovanovski 6:3, 3:6, 6:3. W spotkaniu półfinałowym wygrała z Niemką Sabine Lisicki 6:4, 6:4, a w meczu mistrzowskim pokonała inną Niemkę Annikę Beck 6:2, 6:2. W zawodach TEB BNP Paribas WTA Championships kończących sezon pełniła funkcję pierwszej rezerwowej. Rok 2013 zakończyła na 10. miejscu w rankingu singlowym WTA Tour. 2014 Sezon 2014 Wozniacki rozpoczęła od pokonania Julii Görges w pierwszej rundzie w Sydney. W kolejnym meczu przegrała jednak z Lucie Šafářovą. Na Australian Open Dunka pokonała Lourdes Domínguez Lino 6:0, 6:2 i Christinę McHale 6:0, 1:6, 6:2, by w trzeciej rundzie ulec Garbiñe Muguruzie 6:4, 5:7, 3:6. Podczas zawodów w Dosze przegrała w drugiej rundzie z Yaniną Wickmayer 4:6, 5:7. Następnie osiągnęła półfinał turnieju w Dubaju. W rozgrywkach pokonała Sabine Lisicki 2:6, 6:3, 6:3, Annikę Beck 6:4, 6:4 i Soranę Cîrsteę 6:1, 6:2. W spotkaniu półfinałowym uległa Venus Williams wynikiem 3:6, 2:6. W Indian Wells Wozniacki wygrała z Bojaną Jovanovski i Jarosławą Szwiedową. W czwartej rundzie nie sprostała Jelenie Janković. W Miami w swym pierwszym pojedynku wygrała z Móniką Puig 1:6, 6:1, 6:3. Następnie pokonała dwie Amerykanki – Sloane Stephens i Varvarę Lepchenko – oddając im po jednym gemie. W meczu o półfinał przegrała z Li Na 5:7, 5:7. W Monterrey zanotowała półfinał, w którym uległa Anie Ivanović 6:7(5), 4:6. Okres gry na nawierzchni ceglanej rozpoczęła zwycięstwem 6:2, 6:2 nad Jekatieriną Makarową w Madrycie. W drugiej rundzie uległa Robercie Vinci 3:6, 3:6. Na French Open Dunka przegrała 6:7(5), 6:4, 2:6 w pierwszej rundzie z Yaniną Wickmayer. Na trawiastych kortach w Eastbourne Wozniacki pokonała Samanthę Stosur, Sloane Stephens i Camilę Giorgi. W półfinale przegrała jednak z Angelique Kerber 6:3, 6:7(3), 3:6. Na Wimbledonie pokonała Szachar Pe’er, Naomi Broady i Anę Konjuh, tracąc w tych pojedynkach łącznie jedenaście gemów. W czwartej rundzie przegrała 2:6, 5:7 z Barborą Záhlavovą-Strýcovą. W lipcu triumfowała z zawodach WTA International Series w Stambule. Najwyżej rozstawiona Dunka pokonała w finale Robertę Vinci 6:1, 6:1. W Montrealu awansowała do ćwierćfinału, tracąc łącznie sześć gemów w meczach z Danielą Hantuchovą, Klárą Koukalovą i Shelby Rogers. W meczu o półfinał uległa Serenie Williams 6:4, 5:7, 5:7. Na drodze do półfinału w Cincinnati, gdzie ponownie uległa Serenie Williams, zwyciężyła m.in. z Angelique Kerber i Agnieszką Radwańską. W New Haven przegrała w drugiej rundzie z Camilą Giorgi 4:6, 2:6. Udział w US Open rozpoczęła od zwycięstwa z Magdaléną Rybárikovą po kreczu przy stanie 6:1, 3:6, 2:0. W kolejnych spotkaniach wygrała z Alaksandrą Sasnowicz, Andreą Petković i Mariją Szarapową (6:4, 2:6, 6:2). W ćwierćfinale straciła jednego gema w pojedynku z Sarą Errani, a do finału awansowała po kreczu Peng Shuai przy stanie 7:6(1), 4:3. W swoim drugim meczu mistrzowskim na kortach w Nowym Jorku uległa Serenie Williams 6:3, 6:3. Okres gry na kortach w Azji Wozniacki rozpoczęła od finału zawodów w Tokio. Przegrała w nim z Aną Ivanović 2:6, 6:7(2). W Wuhanie Dunka awansowała do półfinału, uległa w nim jednak Eugenie Bouchard 2:6, 3:6. W swoim pierwszym meczu w Pekinie przegrała z Samanthą Stosur. W turnieju WTA Finals w Singapurze tenisistka wygrała wszystkie mecze w fazie grupowej – z Szarapową, Radwańską i Kvitovą. W półfinale przegrała z Williams 6:2, 3:6, 7:6(6). Mecz ten został uznany najlepszym spotkaniem sezonu, za co otrzymał nagrodę WTA Awards. Wozniacki zakończyła rok na 8. miejscu w rankingu WTA Tour. 2015 Sezon ten Dunka rozpoczęła od finału w Auckland, gdzie uległa Venus Williams. W Australian Open po wygranej w pierwszej rundzie z Taylor Townsend, w kolejnym etapie nie sprostała dwukrotnej zwyciężczyni tej imprezy, Wiktoryi Azarance. Później docierała do półfinału turniejów w Dubaju i do ćwierćfinału zawodów w Dosze, ponownie przegrywając z Azaranką. Na początku marca triumfowała w turnieju kategorii WTA International Series w Kuala Lumpur, pokonując w trzech setach Alexandrę Dulgheru. W turnieju WTA Premier Mandatory w Indian Wells Dunka przegrała w trzeciej rundzie 4:6, 4:6 z Belindą Bencic, pokonawszy we wcześniejszym meczu kwalifikantkę Uns Dżabir. W zawodach tej samej rangi w Miami Caroline Wozniacki wygrała z Madison Brengle, oddając jej jednego gema, oraz z Kaią Kanepi po trzysetowy, pojedynku. W czwartej rundzie lepszą okazała się Venus Williams, która zakończyła mecz w dwóch setach. W pierwszym starcie na nawierzchni ceglanej Wozniacki dotarła do finału zawodów w Stuttgarcie, pokonując m.in. rozstawioną z numerem drugim Simonę Halep 7:5, 5:7, 6:2. W meczu mistrzowskim przegrała z Angelique Kerber 6:3, 1:6, 5:7. W Madrycie Dunka osiągnęła ćwierćfinał, w którym lepsza okazała się Marija Szarapowa. W Rzymie Dunka przegrała w drugiej rundzie z Azaranką. Ten sam rezultat zanotowała podczas French Open – tym razem zwycięstwo odniosła Julia Görges. Okres gry na nawierzchni trawiastej rozpoczęła w Eastbourne od półfinału z Belindą Bencic, w którym skreczowała przy stanie 0:3. Na Wimbledonie uległa w czwartej rundzie późniejszej finalistce Garbiñe Muguruzie 4:6, 4:6. W pierwszych trzech turniejach zaliczanych do US Open Series 2015 (Stanford, Toronto, Cincinnati) nie wygrała meczu, odpadając w drugich rundach. W New Haven w półfinale przegrała z Petrą Kvitovą 7:5, 6:1. W US Open w drugiej rundzie lepsza okazała się inna Czeszka – Petra Cetkovská. Okres gry na kortach w Azji rozpoczął się dla Dunki od półfinału w Tokio, gdzie ponownie poniosła porażkę w pojedynku z Bencic. W Wuhanie odpadła w drugiej rundzie, a w Pekinie zaszła rundę dalej. W Linzu także odpadła w drugiej rundzie. Sezon zakończyła kreczem w pierwszym meczu fazy grupowej turnieju WTA Elite Trophy. 2016 Wozniacki rozpoczęła sezon turniejem WTA w Auckland, gdzie w półfinale uległa Sloane Stephens wynikiem 2:6, 6:7(3). Osiągnęła również półfinał turnieju w Monterrey, w którego ćwierćfinale przegrała z Heather Watson. Dotarła też do półfinału US Open, pokonując wcześniej m.in. Swietłanę Kuzniecową czy Madison Keys, a przegrywając dopiero z Angelique Kerber wynikiem 4:6, 3:6. Swój 24 tytuł w karierze zdobyła podczas turnieju w Tokio, gdzie okazała się lepszą od Belindy Bencic, Carli Suárez Navarro, Magdy Linette, Agnieszki Radwańskiej, a w finale też Naomi Osaki (7:5, 6:3). Radwańska zrewanżowała się jej w trzecich rundach turniejów w Wuhanie i Pekinie. W Hongkongu Wozniacki zdobyła kolejny tytuł, pokonując w meczu mistrzowskim Kristinę Mladenovic 6:1, 6:7(4), 6:2. W Luksemburgu wycofała się przed ćwierćfinałem i nie zagrała w Zhuhai, zajmując ostatecznie 19. miejsce w rankingu. 2017 W każdym z trzech australijskich turniejów (Auckland, Sydney, Melbourne) Wozniacki wygrała po dwa mecze. Lepiej poszło jej w Dosze i Dubaju, gdzie dochodziła do finału. W pierwszym uległa Karolínie Plíškovej 3:6, 4:6, a w drugim przegrała z Eliną Switoliną 4:6, 2:6. Przegrała w ćwierćfinale w Indian Wells z Kristiną Mladenovic 6:3, 6:7(4), 2:6, chociaż była bliska zwycięstwa w dwóch setach. W Miami po raz trzeci w sezonie osiągnęła finał, w którym musiała uznać wyższość Johanny Konty 4:6, 3:6. Na drodze do decydującego meczu pokonała m.in. Garbiñe Muguruzę (7:6(1), krecz) i Karolínę Plíškovą (5:7, 6:1, 6:1). W Paryżu po pokonaniu Swietłany Kuzniecowej awansowała do ćwierćfinału, w którym nie sprostała późniejszej triumfatorce zawodów Jeļenie Ostapenko. W Eastbourne ponownie przegrała w finale z Plíškovą, tym razem 4:6, 4:6. Na Wimbledonie uległa Coco Vandeweghe w spotkaniu czwartej rundy. Następnie zaliczyła kolejne finały w Båstad (porażka z Kateřiną Siniakovą 3:6, 4:6) i w Toronto (tam wygrana z Agnieszką Radwańska i liderką rankingu Plíškovą, zaś uległa Switolinie 4:6, 0:6), a także ćwierćfinał w Cincinnati i drugą rundę US Open. Pierwszy wygranym turniejem w sezonie były zawody w Tokio, gdzie Dunka w finale pokonała Anastasiję Pawluczenkową wynikiem 6:0, 7:5. W Wuhanie w swoim pierwszym meczu uległa Marii Sakari, zaś w Pekinie w trzeciej rundzie pokonała ją Petra Kvitová. Spotkanie drugiej rundy w Hongkongu przeciw Lizette Cabrerze poddała walkowerem. W kończącym sezon turnieju WTA Finals w Singapurze Wozniacki trafiła do grupy czerwonej. Pokonała Elinę Switolinę, Simonę Halep oraz uległa Caroline Garcii. Do półfinału awansowała z drugiego miejsca w grupie. W meczu o finał pokonała Karolínę Plíškovą, a w meczu mistrzowskim zwyciężyła Venus Williams 6:4, 6:4, po raz pierwszy w karierze triumfując w tych rozgrywkach. Sezon zakończyła na trzecim miejscu w rankingu singlowym WTA Tour. 2018 Wozniacki zainaugurowała sezon 2018 występem w zawodach w Auckland, odnosząc zwycięstwo w pierwszej rundzie nad Madison Brengle 6:3, 6:0, następnie wygrała z Petrą Martić 6:2, 6:2. W ćwierćfinale pokonała Sofię Kenin 4:6, 6:2, 6:4, po czym spotkała się w półfinale z Sachią Vickery, triumfując nad nią 6:4, 6:4. W finale zawodów przegrała z Julią Görges 4:6, 6:7(4). W Australian Open, w którym wystartowała z numerem drugim, pokonała Mihaelę Buzărnescu 6:2, 6:3, Janę Fett 3:6, 6:2, 7:5, Kiki Bertens 6:4, 6:2 i Magdalénę Rybárikovą 6:3, 6:0. W ćwierćfinale wygrała z Carlą Suárez Navarro 6:0, 6:7(3), 6:2, awansując po raz drugi w karierze do półfinału Australian Open. W przedostatniej rundzie turnieju wyeliminowała Elise Mertens 6:3, 7:6(2). W finale pokonała Simonę Halep 7:6(2), 3:6, 6:4, zdobywając tym samym swój pierwszy wielkoszlemowy tytuł i wracając po 6 latach na pozycję liderki rankingu WTA. W Petersburgu doszła do ćwierćfinału, w którym musiała uznać wyższość Darji Kasatkiny 6:7(2), 3:6, wcześniej zaś pokonała Anastasiję Potapową 6:0, 6:1. W Dosze wygrała z Cariną Witthöft 6:2, 6:0 w drugiej rundzie, po czym wyeliminowała Monicę Niculescu 7:5, 6:1 i Angelique Kerber 7:6(4), 1:6, 6:3. W półfinale nie sprostała Petrze Kvitovej, przegrywając 6:3, 6:7(3), 5:7. Historia występów wielkoszlemowych Legenda Występy w grze pojedynczej Występy w grze podwójnej Występy w grze mieszanej Finały turniejów WTA Gra pojedyncza 55 (30–25) Gra podwójna 4 (2–2) Występy w Turnieju Mistrzyń W grze pojedynczej Występy w Turnieju WTA Tournament of Champions/WTA Elite Trophy W grze pojedynczej Występy w igrzyskach olimpijskich Gra pojedyncza Osiągnięcia juniorskie Gra pojedyncza Mistrzyni Finalistka Gra podwójna Mistrzyni Finalistka Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Duńscy olimpijczycy Duńskie tenisistki Liderki rankingu singlowego WTA Tenisistki polskiego pochodzenia Triumfatorki Australian Open Triumfatorki wielkoszlemowych turniejów juniorskich Tenisiści ziemni na Letnich Igrzyskach Olimpijskich 2016 Duńczycy pochodzenia polskiego Ludzie urodzeni w Odense Urodzeni w 1990

344828

https://pl.wikipedia.org/wiki/Czubajka%20kania

Czubajka kania

Czubajka kania (Macrolepiota procera (Scop.) Singer) – gatunek grzybów należący do rodziny pieczarkowatych (Agaricaceae). Systematyka i nazewnictwo Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Macrolepiota, Agaricaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi. Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1772 Joannes Antonius Scopoli nadając mu nazwę Agaricus procerus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1948 Rolf Singer, przenosząc go do rodzaju Macrolepiota. Ma ponad 40 synonimów naukowych. Niektóre z nich: Nazwę polską podał Stanisław Chełchowski w 1898 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako bedłka wyniosła, bedłka wysoka, bedłka parasolowata, czubajka wyniosła, czubajka sowa, stroszka strzelista, stroszka cielista. Nazwy regionalne: stroszka strzelista, parasolowiec, parasolnik, czubaj, czubak, gularka, gapa, sowa, drop, kania. Morfologia Kapelusz W kształcie parasola o średnicy 10–30 cm z garbkiem na środku, z popękaną, łuszczącą się skórą. Za młodu jajowaty i zamknięty, potem stożkowaty, niskołukowaty, na koniec płaski i rozpostarty. U młodych kapelusz w całości jest brązowy, u starszych białawy z dużymi, brązowymi łuskami. Brzeg kapelusza postrzępiony, zazwyczaj biały. Blaszki Blaszki gęste, szerokie, niedochodzące do trzonu. U starszych okazów mają ochrowy nalot. Trzon O długości 15–40 cm i grubości do 2 cm, walcowaty, zakończony u dołu bulwą o średnicy do 4 cm. Jest łatwy do wyłamania. Początkowo jest pełny i gąbczasty, na starszych owocnikach pusty w środku. Posiada ruchomy pierścień. Powyżej pierścienia skórka trzonu jest białawo-brązowa i gładka, poniżej występują ciemniejsze poprzeczne prążki. Miąższ W kapeluszu miękki, w trzonie łykowaty. Jest biały, nie zmienia barwy po uszkodzeniu. Smak łagodny, przyjemny. Wydziela delikatny grzybowo-owocowy zapach Wysyp zarodników Biały. Zarodniki elipsoidalne, gładkie, o rozmiarach 15–20 × 10–13 μm. Gatunki podobne Najbardziej podobna jest tzw. czubajka czerwieniejąca (Chlorophyllum rhacodes). Różni się brakiem łusek na trzonie, a jej miąższ czerwienieje po uszkodzeniu. Bardzo podobna jest również czubajka gwiaździsta (Macrolepiota konradii), która jest znacznie mniejsza, posiada mniej, za to większych łat na kapeluszu i inny wzór na trzonie. Najczęściej nie jest odróżniana przez grzybiarzy, ale taka pomyłka nie jest niebezpieczna. Przez niewprawnych grzybiarzy czubajka kania bywa mylona ze śmiertelnie trującym muchomorem zielonawym (sromotnikowym), głównie z jego białymi odmianami i z tego powodu przez wielu grzybiarzy nie jest zbierana. Notowane są przypadki poważnych zatruć muchomorem plamistym oraz grzybami z rodzaju czubajeczka, omyłkowo wziętymi za czubajkę. Podobny i trujący jest także sinoblaszek trujący Chlorophyllum molybdites. Gatunek ten pochodzi z Ameryki Północnej, w Polsce nie występuje. Występowanie i siedlisko Występuje w Ameryce Północnej, Europie, Korei, Japonii i na Nowej Zelandii. W Polsce jest dość pospolity na obszarze całego kraju. Rośnie na brzegach lasów liściastych i iglastych, na polanach leśnych i zrębach, na łąkach, w parkach, na poboczach szos, na cmentarzach. Unika siedlisk kwaśnych i wilgotnych, rośnie najczęściej na glebach gliniastych i zasobnych w wapń. Owocniki wytwarza od lata do późnej jesieni. Znaczenie Kulinarne Saprotrof. Grzyb jadalny, uważany za bardzo smaczny. Jadalne są kapelusze. Dzięki silnemu aromatowi często jest używany jako grzyb przyprawowy. Najczęściej kanie przyrządza się poprzez panierowanie w formie kotleta. Można też jeść smażone kapelusze z chlebem. Czubajkę kanię łatwo uprawiać w ogrodzie. Preferuje miejsca słoneczne lub lekko zacienione i obniżenia terenu, w których zbiera się woda spływowa. Uprawia się ją na płytkiej pryzmie z odpadów drewnianych, trocin i liści, którą należy regularnie zasilać dodatkową biomasą, np. skoszoną trawą, gałęziami itp. Grzybnię zaszczepia się na pryzmie przy użyciu zarodników zebranych bezpośrednio z dojrzałych kapeluszy lub poprzez dolne części trzonu, zawierające fragmenty grzybni. Czubajka kania jest też przyjazna mrówkom i można w ten sam sposób zaszczepiać mrowiska gatunków z rodzaju Formica. Filatelistyka Poczta Polska wyemitowała 31 sierpnia 2012 r. znaczek pocztowy przedstawiający czubajkę kanię, o nominale 3 zł, w serii Grzyby w polskich lasach. Wydrukowano 300 000 sztuk, techniką offsetową, na papierze fluorescencyjnym. Autorem projektu znaczka była Marzanna Dąbrowska. Znaczek posiadał przywieszkę z muchomorem plamistym. Przypisy Grzyby jadalne Mykobiota Polski Pieczarkowate

138683

https://pl.wikipedia.org/wiki/Stopnie%20s%C5%82u%C5%BCbowe%20w%20Policji

Stopnie służbowe w Policji

Stopnie służbowe w instytucjach policyjnych na terytorium Polski – tytuły oznaczające miejsce danego funkcjonariusza instytucji policyjnej w hierarchii służbowej. Oznaki stopni policyjnych nawiązują do oznak stopni wojskowych i podobnie jak w wojsku nosi się je na mundurze policyjnym. Stopnie policyjne otrzymuje się dożywotnio (jednak, stopień traci się w wypadku utraty obywatelstwa polskiego, orzeczenia prawomocnym wyrokiem sądu pozbawienia praw publicznych lub skazania na karę pozbawienia wolności za przestępstwo popełnione z motywacji zasługującej na szczególne potępienie). Policjanci zwolnieni ze służby mogą używać posiadanego stopnia z dodaniem określenia „w stanie spoczynku”. Stopnie Policji Państwowej (1918–1939) posterunkowy – kapral st. posterunkowy – plutonowy przodownik – sierżant st. przodownik – st. sierżant aspirant – podporucznik podkomisarz – porucznik komisarz – kapitan nadkomisarz – major podinspektor – podpułkownik inspektor – pułkownik nadinspektor – brak odpowiednika generalny inspektor – generał brygady Dystynkcje Wykaz stopni Policji Państwowej (lata 1927-1936) Wykaz stopni Policji Państwowej (lata 1936-1938) Wykaz stopni Policji Państwowej (lata 1938-1939) Stopnie obowiązujące w Policji Polskiej Generalnego Gubernatorstwa (1939–1945) W nawiasach podano odpowiedniki stopni Wojska Polskiego i policji niemieckiej: Funkcjonariusz (Szeregowy/Unterwachtmeister) Posterunkowy (Kapral/Wachtmeister) St. posterunkowy (Plutonowy/Hauptwachtmeister) Przodownik (Sierżant/Meister) St. przodownik (Starszy sierżant/Obermeister) Podkomisarz (Podporucznik/Leutnant) Komisarz (Porucznik/Oberleutnant) Nadkomisarz (Kapitan/Hauptmann) Podinspektor (Major) Inspektor (Podpułkownik/Oberstleutnant) Stopnie obowiązujące w Milicji Obywatelskiej (1954–1990) Stan na 21 lipca 1954 r. Stopnie Milicji Obywatelskiej na podstawie Dekretu z 20 lipca 1954 r.: Stan na 18 lutego 1959 r. i późniejsze zmiany Stopnie Milicji Obywatelskiej na podstawie Ustawy z 31 stycznia 1959 r. oraz zmian wprowadzonych ustawą z 16 grudnia 1972 r. i Ustawą z 21 listopada 1974 r.: Stan na 1 stycznia 1986 r. Stopnie Milicji Obywatelskiej na podstawie Ustawy z 31 lipca 1985 r.: Stopnie obowiązujące w Policji (1990–1995) Wykaz stopni Policji (lata 1990-1995) Korpus szeregowych Policji Korpus podoficerów Policji Korpus aspirantów Policji Korpus oficerów Policji W Policji w oddziałach prewencji i pododdziałach antyterrorystycznych używano nazw stopni pochodzących z wojska. Stopnie obowiązujące w Policji (1995–1997) Wykaz stopni Policji (lata 1995-1997) Stopnie obowiązujące w Policji (1997–2001) Wykaz stopni Policji (lata 1997-2001) Stopnie służbowe Policji (od 2001 roku) W Policji funkcjonariusze noszący określone stopnie wchodzą w skład Korpusów Policji. Stopniami policyjnymi są następujące rangi: Korpus szeregowych Policji Korpus podoficerów Policji Korpus aspirantów Policji Korpus oficerów młodszych Policji Korpus oficerów starszych Policji Korpus Generałów Policji Stopnie służbowe Policji mają swoje odpowiedniki w innych służbach na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 czerwca 2010 r. Mianowanie na stopień Na stopnie policyjne w korpusie szeregowych mianuje przełożony: Komendant Główny Policji, komendanci wojewódzcy i powiatowi / miejscy Policji oraz komendanci szkół policyjnych. Na stopnie w korpusach podoficerów i aspirantów, a także na stopień komisarza i nadkomisarza, mianuje przełożony: Komendant Główny Policji oraz komendanci wojewódzcy Policji. Na stopień podkomisarza, czyli pierwszy stopień oficerski Policji (z wyłączeniem osób, które przeszły do Policji z innej służby mundurowej, a posiadających stopień służbowy podporucznika lub wyższy np. Służby Więziennej, SZ RP i innych) oraz na stopnie nadinspektora i generalnego inspektora mianuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Na pozostałe stopnie oficerskie (podinspektora, młodszego inspektora, inspektora) mianuje Komendant Główny Policji. Mianowanie na wyższy stopień następuje stosownie do zajmowanego stanowiska służbowego oraz w zależności od opinii służbowej policjanta. Nadanie stopnia nie może nastąpić wcześniej niż po przesłużeniu w dotychczasowym stopniu: posterunkowego – 1 roku, starszego posterunkowego – 1 roku, sierżanta – 2 lat, starszego sierżanta – 2 lat, sierżanta sztabowego – 2 lat, młodszego aspiranta – 3 lat, aspiranta – 3 lat, starszego aspiranta – 2 lat, aspiranta sztabowego – 4 lat, podkomisarza – 3 lat, komisarza – 4 lat, nadkomisarza – 4 lat, podinspektora – 3 lat, młodszego inspektora – 4 lat, inspektora – 4 lat. W szczególnie uzasadnionych przypadkach minister właściwy do spraw wewnętrznych, na wniosek Komendanta Głównego Policji, może mianować każdego policjanta na wyższy stopień, oprócz mianowań zastrzeżonych dla Prezydenta RP. Obniżenie stopnia O obniżeniu stopnia decyduje przełożony właściwy do mianowania na ten stopień. O pozbawieniu stopnia oficerskiego decyduje Komendant Główny Policji. O obniżeniu stopnia lub pozbawieniu stopni nadinspektora Policji i generalnego inspektora Policji decyduje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Przywrócenie stopnia Policjantowi przywraca się stopień w przypadku uchylenia: prawomocnego skazania na pozbawienie praw publicznych prawomocnego skazania na karę pozbawienia wolności za przestępstwo popełnione z niskich pobudek decyzji, na podstawie której nastąpiło pozbawienie stopnia lub kary dyscyplinarnej obniżenia stopnia. Decyzję o przywróceniu stopnia oficerskiego podejmuje Komendant Główny Policji. W pozostałych przypadkach decyzję o przywróceniu stopnia podejmuje przełożony właściwy do mianowania na ten stopień. Zobacz też stopnie wojskowe stopnie w Służbie Więziennej stopnie w Państwowej Straży Pożarnej stopnie w Ochotniczej Straży Pożarnej Przypisy Linki zewnętrzne Strona o dystynkcjach i mundurach polskich służb mundurowych Listy

32295

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cezary%20Pazura

Cezary Pazura

Cezary Andrzej Pazura (ur. 13 czerwca 1962 w Tomaszowie Mazowieckim) – polski aktor teatralny, filmowy, i dubbingowy, reżyser, producent, artysta kabaretowy i youtuber, okazjonalnie także prezenter telewizyjny i piosenkarz. Zadebiutował w 1986 rolą druha Pumy w filmie Czarne Stopy. Popularność zdobył dzięki kreacji Edwarda Wiadernego w filmie Kroll w 1991 roku w reż. Władysława Pasikowskiego, za którą dostał nagrodę za najlepszą drugoplanową rolę męską na 16. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni oraz serialowi Pogranicze w ogniu. Z powodzeniem współpracował z reżyserami, takimi jak: Marek Koterski, Władysław Pasikowski, Maciej Ślesicki, Juliusz Machulski, Olaf Lubaszenko i Jacek Bromski. Grał role tytułowe, główne, drugoplanowe oraz epizodyczne. Do najważniejszych ról w jego aktorskiej karierze należą występy w filmach: Psy (1992), Czarne Słońca (1992), Pożegnanie z Marią (1993), Polska śmierć (1994), Psy 2. Ostatnia krew (1994), Nic śmiesznego (1995), Tato (1995), Dzieci i ryby (1996), Kiler (1997), Sara (1997), Szczęśliwego Nowego Jorku (1997), Sztos (1997), Kiler-ów 2-óch (1999), Ajlawju (1999), Chłopaki nie płaczą (2000), E=mc² (2002), Kariera Nikosia Dyzmy (2002), Show (2003), Złoty środek (2009), Sztos 2 (2011), 7 uczuć (2018), Pitbull. Ostatni pies (2018) i Psy 3. W imię zasad (2020), a także w serialach telewizyjnych: Pogranicze w ogniu (1988–1991), 13 posterunek (1997–2000), Faceci do wzięcia (2006–2010), Przypadki Cezarego P. (2015) i Ślepnąc od świateł (2018). Z dubbingu został zapamiętany jako leniwiec Sid z pięcioczęściowej serii filmu animowanego Epoka lodowcowa, Numernabis w filmach komediowych Asterix i Obelix: Misja Kleopatra i Asterix na olimpiadzie, Prezes z Looney Tunes znowu w akcji, rybka Oscar z Rybek z ferajny, świnia Specek Zawiotki z Kurczaka Małego i karzeł Rumpelstiltskin z filmu Shrek Forever. Przez wiele lat występował na deskach Teatru Ochoty w Warszawie, był też aktorem Teatru Scena Prezentacje, po czym został aktorem Teatru 6. piętro. Ponadto wystąpił gościnnie w rzeszowskim Teatrze im. Wandy Siemaszkowej (1994) i na Scenie na Woli im. Tadeusza Łomnickiego (2006). Uznawany za jednego z najpopularniejszych aktorów polskiego kina lat 90. Zdobywca nagród filmowych, w tym dwóch Złotych Lwów i dwóch Złotych Kaczek, a także Telekamery i Świra, ale też antynagrody Węża. Laureat festiwali filmowych, w tym Ogólnopolskiego Festiwalu Teatrów Jednego Aktora, Kaliskich Spotkań Teatralnych, Festiwalu Filmów Akcji, Międzynarodowego Festiwalu Aktorskiego „Stożary”, Festiwalu Komedii Polskich i Festiwalu Filmów Optymistycznych „Multimedia Happy End”. Rodzina i edukacja Jest starszym synem Zdzisława i Jadwigi Pazurów, którzy pobrali się w sierpniu 1961. Jego matka była technikiem normowania w Wytwórni Wyrobów Precyzyjnych „Niewiadów Predom Prespol”, a ojciec był nauczycielem muzyki w Szkole Podstawowej w Osiedlu Niewiadów i prowadził teatr amatorski. Dorastał z młodszym o siedem lat bratem, Radosławem, który również jest aktorem. Jego rodzicami chrzestnymi są Marian Stackiewicz i Tola Piasecka. Wychował się w Osiedlu Niewiadów, gdzie był zawodnikiem Stali Niewiadów. Jest absolwentem II Liceum Ogólnokształcącego im. Stefana Żeromskiego w Tomaszowie Mazowieckim. Ukończył też szkołę muzyczną w klasie klarnetu i, gdy za pierwszym razem nie dostał się do szkoły teatralnej, uczył się w Policealnym Studium Gastronomicznym. Będąc w liceum, założył zespół rockowy. W 1986 ukończył Łódzką Szkołę Filmową, promotorem jego pracy magisterskiej pt. Mój błazen była dr Wanda Renik. W trakcie studiów dorabiał, pracując jako kelner na weselach. Do 27. roku życia był ministrantem. Kariera zawodowa Początki kariery na scenie i debiut filmowy W 1983 rozpoczął pracę w Teatrze Ochoty w Warszawie, w którym występował do 1991. Był też aktorem Teatru Studyjnego ’83 im. Juliana Tuwima w Łodzi. W 1985 zagrał Błazna Pierwszego w spektaklu Maria i Woyzeck w reżyserii Adama Hanuszkiewicza. Sztuka została wyróżniona Grand Prix Festiwalu Szkół Teatralnych w Alès. Wystąpił też w dwóch etiudach szkolnych: Pogo i Jesienna nuda. W 1986 zadebiutował jako aktor filmowy, grając w przygodowym filmie w reżyserii Waldemara Podgórskiego Czarne Stopy. Rok później za monodram Człowiek z przedmieścia otrzymał nagrodę jury i dziennikarzy na XXI Ogólnopolskim Festiwalu Teatrów Jednego Aktora w Toruniu. W 1988 zagrał pierwszą główną rolę serialową, Czarka Adamskiego w Pograniczu w ogniu (1992). W maju tego samego roku otrzymał powołanie do wojska, został wcielony do 92. plutonu Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Łączności w Zegrzu, jednocześnie kontynuował pracę w Teatrze Ochoty. Lata 1991–2000 Po ukończeniu służby wojskowej odszedł z Teatru Ochoty. W 1991 premierę miał film Kroll, w którym zagrał kaprala Edwarda Wiadernego. Kreacja zapewniła mu uznanie widzów i krytyków, którzy nagrodzili go Złotym Lwem, nagrodą przyznawaną na Festiwalu Filmowym w Gdyni. Zaczął też występować w warszawskim Teatrze Powszechnym, z którego odszedł w 1992. W tym czasie nawiązał roczną współpracę ze stołecznym teatrem „Scena Prezentacje”, a także zadebiutował jako aktor Teatru Telewizji, zaczął pracę w dubbingu i pojawił się w roli podporucznika Waldemara Morawca w Psach Władysława Pasikowskiego. W 1993 za rolę w sztuce Kaczo odebrał nagrodę dla młodych aktorów na XXXIII Kaliskich Spotkaniach Teatralnych, a kinową premierę miał film Człowiek z..., w którym zagrał Bolka Rylskiego. Poprowadził galę finałową Miss Polonia 1993. W trakcie wydarzenia błędnie odczytał laureatki tytułów komplementarnych, co wywołało kontrowersje i spowodowało, iż pojawiło się ryzyko niewypłacenia aktorowi honorarium w wysokości ok. 100 dolarów, które jednak mu wypłacono. W 1994 odebrał nagrodę dla najlepszego odtwórcę roli męskiej na Festiwalu Filmów Akcji w Valenciennes za kreację ppor. Waldemara Morawca w filmie Psy 2. Ostatnia krew oraz zagrał Ossę w filmie sensacyjnym Waldemara Krzystka Polska śmierć i Andrzeja w dramacie Barbary Sass Tylko strach. Wystąpił również w programie satyrycznym Stefana Friedmanna i Krzysztofa Jaroszyńskiego Magazynio. W 1995 za rolę Cezarego Kujawskiego w Tato odebrał Złotego Lwa za najlepszą drugoplanową rolę męską, a także wcielił się w postać Adasia Miauczyńskiego w komediodramacie Marka Koterskiego Nic śmiesznego. W tym czasie występował w warszawskim teatrze Scena Na Woli i użyczył głosu Trampowi w filmie animowanym Zakochany kundel, a także wyjechał do Niemiec, gdzie zagrał Andrzeja w dramacie Aniołek. Po powrocie do Polski premierę miały kolejne filmy z udziałem Pazury: Wirus, Sara i Szczęśliwego Nowego Jorku. W 1997 umocnił wizerunek aktora komediowego, kreując postać Kazika Czarneckiego w Sztosie, za co był nominowany do Złotych Kaczek dla najlepszego aktora. Popularność wśród telewidzów zdobył dzięki roli Cezarego Cezarego, głównego bohatera seriali komediowych 13 posterunek (1997–1998) i 13 posterunek 2 (1999–2000). W 1998 za kreację Jerzego Killera w Kilerze (1997) odebrał swoją pierwszą Złotą Kaczkę dla najlepszego aktora, a także otrzymał tytuł Idola roku w plebiscycie czytelników miesięcznika „Machina”. W 1999 za rolę Adasia Miauczyńskiego w Ajlawju był nominowany do Złotej Kaczki w kategorii „najlepszy kochanek”, otrzymał Telekamerę „Tele Tygodnia” w kategorii „aktor” i wystąpił jako Fred w komedii Chłopaki nie płaczą. Odrzucił główną rolę Adasia Miauczyńskiego w filmie Marka Koterskiego Dzień świra, w którym ostatecznie zagrał jedynie epizodyczną rolę. Również w 1999 zadebiutował jako piosenkarz, wydając album studyjny pt. Płyta stereofoniczna, na który nagrał utwory skomponowane przez Jacka Kochana z tekstami Rafała Bryndala, Szymona Majewskiego i Piotra Bukartyka. Album promował trzema singlami: „Mam chorą wyobraźnię”, „Przystojny jestem” i „Był pochmurny dzień”. Singiel „Przystojny jestem” notowany był na 27. miejscu listy przebojów Programu III Polskiego Radia. W 2000 odebrał Kryształowy Granat dla najlepszego aktora komediowego na IV Festiwalu Komedii Polskich w Lubomierzu oraz ponownie był nominowany do Telekamery dla ulubionego aktora. Lata 2001–2009 W 2001 powrócił do kina niemieckiego rolą Janka w filmie Zutaten für Träume. Po powrocie do Polski zagrał główne lub pierwszoplanowe role w filmach Kariera Nikosia Dyzmy, Ramzesa w E=mc² i Show. Odrzucił także propozycję zagrania Stefana w filmie Poranek kojota. W 2002 użyczył głosu leniwcowi Sidowi w filmie animowanym Epoka lodowcowa, postać zdubbingował też na potrzeby czterech kolejnych części filmowej sagi. Również w 2002 ogłoszono, że poprowadzi program rozrywkowy TVP1 Dancing, jednak później poinformowano, że gospodarzem show będzie Maciej Miecznikowski. W grudniu 2002 ogłoszono, że z Krzysztofem Skibą poprowadzi satyryczno-rozrywkowy program Polsatu Pazury Skiby. W 2003 był gospodarzem koncertu „Top” podczas festiwalu TOPtrendy. W latach 2003–2005 grał Gustawa Milskiego w serialu Czego się boją faceci, czyli seks w mniejszym mieście. W tym czasie odrzucił propozycję zagrania podkomisarza Artura Banasia w serialu TVP1 Glina; ofertę przyjął Maciej Stuhr. W 2004 po raz pierwszy poprowadził program „Kabareton” podczas festiwalu TOPtrendy 2004 oraz wystąpił ze własnymi skeczami w programie HBO na stojaka!. Ponadto zadebiutował jako prezenter radiowy, prowadząc audycję Wieczór ze złotymi przebojami w Radiu Złote Przeboje. Odebrał też Złotą Kaczkę dla najlepszego aktora w plebiscycie czytelników miesięcznika „Film”. W 2005 ponownie poprowadził sopocki „Kabareton”, wystąpił w ogólnopolskiej kampanii reklamowej klejów do glazury firmy Atlas oraz otrzymał nagrodę specjalną na Międzynarodowym Festiwalu Aktorskim „Stożary” w Kijowie za „mistrzowskie kreacje aktorskie”, tj. potrójną rolę w Nienasyceniu (2003). W 2005 w Teatrze STU w Krakowie odbył się benefis Cezarego Pazury, podczas którego wystąpili m.in. Piotr Rzymyszkiewicz, Jan Machulski, Olaf Lubaszenko, Piotr Siejka, Adrianna Biedrzyńska i Zbigniew Suszyński. W tym samym roku objął funkcję prezesa zarządu Stowarzyszenia Aktorów Filmowych i Telewizyjnych (SAFT), którą piastował do 2013. W 2006 zagrał Tomasza Kozłowskiego w Ja wam pokażę! i podinspektora Marka Sznajdera w serialu sensacyjno-kryminalnym TVP2 Oficerowie oraz Trzeci oficer, a także został obsadzony w roli Wiktora Maliszewskiego, jednego z głównych bohaterów serialu Faceci do wzięcia, w którym występował do 2010 wspólnie z Pawłem Wilczakiem i Wojciechem Paszkowskim. Był nominowany do nagrody Jetix Kids 2006 w kategorii „najlepszy aktor/aktorka”. W 2007 zadebiutował jako reżyser, realizując jeden z odcinków Facetów do wzięcia, a także odebrał nagrodę Świra dla najbardziej zakręconego aktora i współprowadził galę rozdania Telekamer. W 2007 i 2008 prowadził kolejne „Kabaretony” podczas festiwalu TOPtrendy. W 2008 wystąpił ze swymi skeczami w programie Piotr Bałtroczyk przedstawia. Pod koniec 2008 wypuścił do sprzedaży własną markę wina – P’azurro. W latach 2008–2009 był gospodarzem teleturnieju Polsatu Strzał w 10. Za swoją działalność telewizyjną był nominowany do Wiktora 2008 dla osobowości telewizyjnej i Telekamery 2009 w kategorii „osobowość w rozrywce”. W tym okresie kontynuował karierę aktorską, zagrał m.in. inspektora marka Sznajdera w Trzecim oficerze (2008) i Stefana w Złotym środku (2009). Lata 2010–2019 W 2010 pojawił się w roli Krzysztofa Dzikowskiego w Skrzydlatych świniach i Mariusza Marzędy w filmie Belcanto, a także odebrał nagrodę honorową na 8. Festiwalu Filmów Optymistycznych Multimedia Happy End w Rzeszowie, gościł w programie Polsat Café Dzieciaki nie płaczą i był jurorem w programie Polsatu Stand up. Zabij mnie śmiechem. Zadebiutował także jako reżyser filmem pełnometrażowym Weekend, który wyprodukował pod szyldem własnej firmy producenckiej Cezar 10. Za film odebrał antynagrodę Węża 2012 dla najgorszego reżysera. W 2011 powrócił do roli „Synka” Czarneckiego w filmie Sztos 2. 21 października 2011 z okazji 25-lecia pracy artystycznej w katowickim Spodku odbył się benefis Pazury, na którym, oprócz samego jubilata, wystąpili: Kabaret Ani Mru-Mru, Kabaret Młodych Panów, Paweł Małaszyński, Jerzy Kryszak, Marcin Daniec i Kabaret Moralnego Niepokoju oraz zespół Life Club Band. W 2012 został aktorem Teatru 6. piętro w Warszawie oraz jednym z gospodarzy audycji Babie lato w RMF FM i prowadzącym „Kabareton” podczas TOPtrendy 2012. W 2013 wystąpił z programem kabaretowym podczas festiwalu TOPtrendy 2013. W 2015 zagrał tytułową rolę w filmie Przypadki Cezarego P. i Andrzeja Domirskiego w serialu obyczajowym TVN Aż po sufit!, a także założył kanał w serwisie internetowym YouTube, na którym początkowo publikował występy kabaretowe, a następnie zaczął prowadzić autorski vlog. W 2016 wrócił do śpiewania, a wykonany przez niego utwór „Ogórek Olo” znalazł się na albumie studyjnym dla dzieci pt. Jarzynki i Przyjaciele. W tym czasie grał Oskara Adamczyka w serialu obyczajowym Polsatu Powiedz tak! oraz był ponownie nominowany do Telekamery w kategorii „aktor”. Następnie zagrał brata Zeno w Dwóch koronach (2017), „Zibiego” w Trzeciej połowie (2018) i „Gawrona” w filmie Pitbull. Ostatni pies (2018). W 2019 wystąpił w roli Kajetana Rybaka w thrillerze Canal+ Żmijowisko i Jarosza w Diablo. Wyścig o wszystko. Wystąpił również w filmie Kurier jako lokator mieszkania kontaktowego. Od 2020 W 2020 ponownie wcielił się w Waldemara Morawca, tym razem na potrzeby filmu Psy 3. W imię zasad, a także zagrał „Dzika” w Futrze z misia i ojca Wandy w szwajcarskim komediodramacie Wanda, mein Wunder. W tym samym roku wystąpił w świątecznej komedii romantycznej Listy do M. 4. Od 2021 wciela się w jedną z głównych ról, Andrzeja Żurawskiego w serialu Tajemnica zawodowa udostępnianym na platformie VOD Player i emitowanym na antenie stacji telewizyjnej TVN. Od tego samego roku gra rolę Marka Nowickiego, ojca Moniki w serialu Netfliksa pt. Sexify. Ponadto wystąpił w komedii romantycznej pt. Druga połowa, a pod koniec roku dołączył do obsady serialu Chyłka, w którym odgrywał rolę Feliksa. W 2023 został prowadzącym program Prime Video LOL: Kto się śmieje ostatni. Wpływ na popkulturę Uznawany za jednego z najpopularniejszych aktorów polskiego kina lat 90. i gwiazdę filmową. Uplasował się na 7. miejscu w kategorii „najpopularniejsi aktorzy polscy” w opublikowanym przez Google Zeitgeist rankingu najczęściej wyszukiwanych haseł w polskim Internecie w 2003 oraz na trzecim miejscu w tejże kategorii w zestawieniu za rok 2005. Był jedną ze „100 najcenniejszych gwiazd polskiego show-biznesu” według danych „Forbes Polska”; jego wizerunek został wyceniony przez reklamodawców na: 280 tys. zł w 2008 (97. miejsce), 304,5 tys. zł w 2010 (86. miejsce), 271,5 tys. zł w 2013 (96. miejsce) i 207 tys. w 2014 (85. miejsce). Utwory „Pazury Cezara” i „Pazury Cezara 2” z albumu Gra? (2007) zespołu L-Dópa stanowią odniesienie do osoby Cezarego Pazury. Piosenka „Czarek” z albumu Poradnik sukcesu (2020) rapera Bobera jest nawiązaniem do ról Pazury. Działalność społeczna Angażuje się w akcje społeczne. W 2006 wystąpił w koncercie z okazji 10-lecia działalności Fundacji Polsat, współpracował ze Stowarzyszeniem SOS Wioski Dziecięce (2009), a w 2010 był ambasadorem Europejskich Letnich Igrzysk Olimpiad Specjalnych 2010. W 2013 poparł inicjatywę budowy nowego stadionu Widzewa Łódź. W 2020 podczas światowej pandemii COVID-19 został ambasadorem rządowej kampanii społecznej #SzczepimySię. Życie prywatne Trzykrotnie żonaty. 1 kwietnia 1989 poślubił Żanetę, z którą ma córkę, Anastazję (ur. 29 października 1988). W 1994 rozwiódł się z żoną. Od 1995 do końca 2007 był mężem Weroniki Marczuk. 1 maja 2009 poślubił młodszą o 26 lat Edytę Zając. Mają troje dzieci, Amelię (ur. 2009), Antoniego Józefa (ur. 2012) i Ritę (ur. 2018). Jest katolikiem. W 2000 poparł Aleksandra Kwaśniewskiego przed wyborami prezydenckimi. Dekadę później w wywiadzie dla magazynu „Playboy” uznał, że żałuje wyrażenia publicznego poparcia dla kandydata, bo „artyście nie wolno robić takich rzeczy”. Jest członkiem koła łowieckiego „Dzik” w Człuchowie, a wcześniej koła łowieckiego w Morągu. Egzamin z umiejętności strzeleckich zdał w Miastku przy kole łowieckim „Słonka”. Do myślistwa był zachęcany m.in. przez Bogusława Lindę, który także jest myśliwym. Ponadto interesuje się piłką nożną. W młodości kibicował Widzewowi Łódź. W 2008 pozwał serwis Pudelek.pl za naruszenie dóbr osobistych. Po przegraniu sprawy w 2010 zapowiedział apelację od wyroku. W 2012 sąd apelacyjny wydał wyrok na korzyść aktora. Filmografia Teatr Teatr Telewizji 1992: W niedzielę po południu – Andrzej 1993: Lunia – Alfred 1993: Palec Boży – policjant Pete 1993: Złamana noga Babci – pan Piotr 1994: Dwaj panowie z Werony – Piskorz 1994: Matka chrzestna – Kossowski 1994: Wszystko zależy od dziadka – Biniu 1995: Gry małżeńskie – Piotr 1995: Klimaty – Filip 1996: Tajny detektyw – Julian Cristoforou 1998: Farrago – Farrago 2000: Klub kawalerów – Piorunowicz 2000: Przetarg – Tadzio 2015: Rybka Canero – Bolesław Lachowicz 2019: Czapa, czyli śmierć na raty – Kuźma 2020: Trójkąt bermudzki 2021: Druga połowa Dyskografia Albumy Single Nagrody Nagroda na FPFF w Gdyni Najlepsza drugoplanowa rola męska: 1991: Kroll, 1995: Tato Nagroda Prezesa Komitetu ds. Radia i Telewizji: 1991: Kroll Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Kanał w serwisie YouTube Urodzeni w 1962 Osobowości telewizyjne związane z Polsatem Polscy aktorzy filmowi Polscy aktorzy telewizyjni Polscy aktorzy teatralni Polscy aktorzy dubbingowi Polscy artyści kabaretowi Polscy myśliwi Polscy wokaliści Polscy reżyserzy filmowi Najlepsi aktorzy drugoplanowi na FPFF Absolwenci Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi Ludzie urodzeni w Tomaszowie Mazowieckim Polskie osobowości YouTube Absolwenci II Liceum Ogólnokształcącego im. Stefana Żeromskiego w Tomaszowie Mazowieckim

128388

https://pl.wikipedia.org/wiki/Micha%C5%82%20Wi%C5%9Bniewski

Michał Wiśniewski

Michał Chrystian Wiśniewski (ur. 9 września 1972 w Łodzi) – polski piosenkarz, autor tekstów, aktor, przedsiębiorca, filantrop, prezenter telewizyjny i osobowość medialna. Od 1994 wokalista i lider zespołu Ich Troje, który założył z Jackiem Łągwą. Z zespołem nagrał i wydał dziesięć albumów studyjnych: Intro (1996), ITI Cd. (1997), 3 (1999), Ad. 4 (2001), Po piąte... a niech gadają (2002), 6-ty ostatni przystanek (2004), 7 grzechów głównych (2006), Ósmy obcy pasażer (2008), Pierwiastek z dziewięciu (2017) i Projekt X (2022). Za albumy Ad. 4 i Po piąte... a niech gadają uzyskali certyfikat diamentowej płyty za sprzedaż w ponad półmilionowym nakładzie. Z zespołem wylansował wiele przebojów, m.in.: „Prawo”, „Ci wielcy”, „A wszystko to... (bo ciebie kocham)!”, „Powiedz”, „Zawsze z Tobą chciałbym być...”, „Razem a jednak osobno”, „Tango straconych”, „Tobą oddychać chcę”, „Keine Grenzen – Żadnych granic” czy „Babski świat”, ponadto otrzymał liczne wyróżnienia, w tym nagrodę publiczności w konkursie „Premier” podczas 38. Krajowego Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu, pięć Superjedynek. Zdobywcy nagrody publiczności i Grand Prix 24. Festiwalu Krajów Nadbałtyckich w 2001. Dwukrotnie reprezentował Polskę w Konkursie Piosenki Eurowizji (2003, 2006). W latach 2000–2003 wokalista i lider zespołu Spooko, z którym nagrał i wydał dwa albumy studyjne: Spooko, to tylko płyta (2000) i Spooko, panie Wiśniewski (2003), który został sprzedany w nakładzie ponad 350 tys. egzemplarzy. W 2004–2005 wokalista i lider zespołu Red Head. W 2005 nawiązał współpracę z ukraińską drag queen Wierką Serdiuczką, z którą współpracował nad projektem Renia Pączkowska oraz nagrał i wydał album studyjny pt. 1, 2, 3... Próba mikrofonu. Działa również się jako artysta solowy, wydał cztery albumy studyjne: Sweterek część 1, czyli 13 postulatów w sprawie rzeczywistości (2012), La Revolucion (2013), Nierdzewny / Remixed (2016) i Sweterek część 2, czyli 13 postulatów w sprawie miłości (2018). Drugą płytę promował teledyskami do singli „Piosenka jak pocałunek” i „Filiżanka”, które były najczęściej oglądanymi wideoklipami w serwisie Onet.pl. Pierwszy i czwarty album solowy nagrał we współpracy z poetą i bardem Andrzejem Wawrzyniakiem. Działalność Wiśniewskiego jest powszechnie komentowana w mediach, m.in. za sprawą skandali obyczajowych i jego kontrowersyjnego wizerunku, a także ujawniania szczegółów życia prywatnego, np. poprzez telewizyjny reality show Jestem jaki jestem, który był emitowany przez stację TVN w latach 2003–2004. Uchodzi za jednego z najbardziej charakterystycznych polskich celebrytów. W 2006 zajął pierwsze miejsce w rankingu „100 najcenniejszych gwiazd polskiego show-biznesu” sporządzonym przez magazyn „Forbes Polska”. Był głównym bohaterem filmu dokumentalnego Gwiazdor, zagrał jedną z pierwszoplanowych ról w komedii kryminalnej Lawstorant i epizodyczną rolę w filmie Zamiana oraz wystąpił w spektaklu kabaretowym Chory na sukces. Prowadzi czynnie działalność charytatywną. Był jurorem, prowadzącym, uczestnikiem bądź bohaterem wielu telewizyjnych programów rozrywkowych oraz wziął udział w ogólnopolskich kampaniach reklamowych dla trzech dużych firm. Jest założycielem pierwszego klubu karaoke w Polsce i Polskiego Związku Pokera, którego jest prezesem, a także prowadził dom mody. Wczesne lata Urodził się 9 września 1972. Jest synem Andrzeja (1947–1986) i Grażyny Wiśniewskich, która pracowała w domu opieki społecznej. Ma młodszego brata. Dorastał w patologicznej rodzinie, a jego rodzice byli uzależnieni od alkoholu; rozwiedli się w 1975 i podzielili prawami do opieki nad synami – Michał zamieszkał z ojcem, który wkrótce jednak został aresztowany. Jako że jego matka straciła prawa rodzicielskie do syna, Michał trafił do Domu Dziecka w Grotnikach. Mieszkał w kilku rodzinach zastępczych, m.in. u rodziny Sikorskich i Nowakowskich. We wrześniu 1986 po 10 latach rozłąki spotkał się z ojcem, który dzień później popełnił samobójstwo. Ojcu poświęcił tekst utworu „Tango straconych”. Gdy miał 14 lat, wyjechał z matką (która odzyskała prawa rodzicielskie) do Niemiec. Zamieszkał w Bonn, w domu ciotki Wiesławy, siostry jego ojca, która go adoptowała, dzięki czemu Wiśniewski ma podwójne obywatelstwo. Na emigracji uczęszczał do gimnazjum i szkoły muzycznej, w której uczył się gry na fortepianie. Wkrótce znów zerwał kontakty z matką, która popadła w chorobę alkoholową. W dorosłym życiu pogodził się z nią i pomógł wyjść z uzależnienia. Wiśniewska opisała historię rodzinną w książce biograficznej Dziewczynka z kieliszkami, wydanej nakładem Skarpy Warszawskiej w 2021. Po roku edukacji w Niemczech wrócił do Polski. Wówczas zamieszkał z ciotką ze strony ojca, po czym podjął naukę w zawodowej szkole budowlanej i dorabiał, pracując jako monter wysokościowy. Gdy miał 16 lat, zagrał Riffa Raffa w szkolnej inscenizacji musicalu The Rocky Horror Show w Niemczech. Na kolejnej emigracji pracował jako sprzedawca konfekcji męskiej w domu towarowym oraz roznosił gazety i ulotki reklamowe. Po powrocie do Polski w latach 90. pracował w hurtowni cebuli w Łodzi. Bezskutecznie próbował także wprowadzić w Polsce plastikowe karty rabatowe, po czym wraz ze wspólnikiem – Markiem Galewskim – otworzył biuro tłumaczeń i biuro pośrednictwa pracy. Kilka lat później dzięki nawiązaniu współpracy z Instytutem Papierów Wartościowych w Monachium wprowadził karty rabatowe dla Orbisu i Polskich Linii Lotniczych. Po jakimś czasie zrezygnował z prowadzenia firmy, powierzając biznes wspólnikowi. Działalność muzyczna Kariera z zespołem Ich Troje Po powrocie do Polski postanowił zrealizować nagrania kilku utworów musicalowych. Nad nowymi aranżacjami piosenek początkowo współpracował z Pawłem Marciniakiem, jednak muzyk niedługo po rozpoczęciu prac wycofał się z projektu w uwagi na zobowiązania z zespołem Varius Manx. Następnie, z polecenia Marciniaka, w 1994 nawiązał kontakt z Jackiem Łągwą. Nagrali razem główne partie wokalne do musicalu Wielki testament opartego na tekstach François Villona, do którego Łągwa napisał muzykę i który był wystawiany w Teatrze Adekwatnym. W tym czasie z Łągwą otworzył w Łodzi pierwszy w Polsce klub karaoke. Zainspirowani rosnącą popularnością lokalu, założyli zespół muzyczny Ich Troje, do którego zaprosili Magdę Pokorę. Z zespołem zadebiutował singlem „Prawo”, będącym interpretacją wiersza Prawo nieurodzonych Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. Z piosenką przez 16 tygodni utrzymywali się na pierwszym miejscu na liście Muzycznej Jedynki. Od tamtej pory nagrał i wydał z Ich Troje dziesięć albumów studyjnych: Intro (1996), ITI Cd. (1997), 3 (1999), Ad. 4 (2001), Po piąte... a niech gadają (2002), 6-ty ostatni przystanek (2004), 7 grzechów głównych (2006), Ósmy obcy pasażer (2008), Pierwiastek z dziewięciu (2017) i Projekt X (2022). Dwa wydawnictwa, Ad. 4 i Po piąte... a niech gadają, zdobyły certyfikat diamentowej płyty za sprzedaż w ponad półmilionowym nakładzie. W 1997 po raz pierwszy wystąpił z Ich Troje na Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu, biorąc udział w 34. edycji festiwalu. Od tamtej pory wielokrotnie występowali w Opolu: w 2001 za piosenkę „Powiedz” otrzymali nagrodę publiczności podczas konkursu „Premier” w ramach 38. KFPP, w 2002 odebrali cztery statuetki Superjedynek na 39. KFPP, a w 2003 – nagrodę za płytę roku na 40. KFPP. W 2019 zaśpiewali utwór „Zawsze z Tobą chciałbym być...” podczas koncertu „Nie pytaj o Polskę – #30LatWolności” na 56. KFPP. W lipcu 2001, reprezentując Polskę, zdobyli nagrodę publiczności i Grand Prix konkursu na 24. Festiwalu Krajów Nadbałtyckich w Karlshamn. W marcu 2004 ruszyli w trasę koncertową po Niemczech z piosenkarzem Matthiasem Reimem, którego Wiśniewski poznał w 1996 podczas wspólnego koncertu w kraju. Z Ich Troje dwukrotnie reprezentował Polskę w Konkursie Piosenki Eurowizji, wygrywając krajowe eliminacje: w 2003 z utworem „Keine Grenzen – Żadnych granic” i 2006 z „Follow My Heart”. W 2003 zajęli siódme miejsce w finale 43. konkursu rozgrywanego w Rydze, zajmując drugi najlepszy wynik w historii udziału Polski w konkursie, a w 2006 – 11. miejsce w półfinale 51. konkursu w Atenach. Wiśniewski uczestniczył także w niemieckich eliminacjach do Eurowizji 2003 (jako wokalista i lider grupy Troje) oraz rozważał udział w maltańskich, ukraińskich bądź austriackich eliminacjach do 50. Konkursu Piosenki Eurowizji w 2005. W kolejnych latach wypowiadał się w mediach jako ekspert bądź komentator konkursu. W 2006 i 2007 odbył z Ich Troje trasę koncertową po USA i Kanadzie, obejmującą po kilkadziesiąt koncertów<ref name=kultura.onet.pl /. W 2014 koncert Ich Troje pt. „Domówka” był transmitowany na żywo przez oficjalny kanał na YouTube. W sierpniu 2022 na Festiwalu Weselnych Przebojów 2022 w Mrągowie zagrał jubileuszowy koncert z okazji 25-lecia istnienia Ich Troje. Inne projekty zespołowe Wiosną 1999 rozpoczął pracę przy projekcie Spooko, którego został wokalistą. 14 lutego 2000 wydał album pt. Spooko, to tylko płyta, na którym umieścił utwory Matthiasa Reima w polskim przekładzie. Płytę promował teledyskami do singli „Walczyk bujaj się” i „Ja chcę”. Z pierwszym singlem dotarł na szczyt wielu list przebojów w Polsce. Mimo to sam album rozszedł się w nakładzie zaledwie 11 tys. egzemplarzy. W 2003 wydał album pt. Spooko, panie Wiśniewski, który był sprzedawany za 5 zł jako dodatek do dziennika „Fakt”. Mimo sprzedaży wydawnictwa w nakładzie ponad 350 tys. egzemplarzy, ZPAV odmówił przyznania albumowi certyfikatu diamentowej płyty, ponieważ potraktował go jako dodatek do dziennika. 15 lutego 2004 w hali Arena w Poznaniu Wiśniewski miał zagrać jedyny koncert promujący album, ale odwołał go z powodu „braku czasu i sił”. Pod koniec 2004 założył zespół Red Head, w którym śpiewał z czterema wokalistkami lubelskiego zespołu Matka. W styczniu 2005 zapowiedział wydanie debiutanckiego albumu zespołu, na którym miały znaleźć się covery utworów wykonawców, takich jak Rosenstolz, Nena i Die Prinzen. Płytę zapowiadał piosenkami: „Być pięknym” (polska wersja „Schön sein” z repertuaru Die Toten Hosem) i „Jutro będzie lepszy dzień” (polska wersja utworu Joe Dassina). Na płycie miała gościnnie zaśpiewać m.in. Wiktoria Katajew, która występowała jako chórzystka na koncertach Ich Troje. Album miał ukazać się pod koniec maja, następnie jego premierę przesunięto o miesiąc. Album jednak nigdy się nie ukazał. W 2005 nawiązał współpracę z Wierką Serdiuczką, z którą współpracował nad projektem Renia Pączkowska i wydał album studyjny pt. 1, 2, 3... Próba mikrofonu. Płyta nie osiągnęła sukcesu komercyjnego. Za teledysk do singla „Hop Hop Hop” Wiśniewski otrzymał nagrodę dla najbardziej kiczowatego klipu podczas 4. Festiwalu Polskich Wideoklipów „Yach Film”. Planował też wspólny występ z Serdiuczką w 52. Konkursie Piosenki Eurowizji, jednak nie doszło do realizacji projektu. Kariera solowa W 2005 wziął udział w nagraniach charytatywnego singla „Pokonamy fale”, który powstał z myślą o ofiarach trzęsienia ziemi na Oceanie Indyjskim, a 6 lutego wystąpił na koncercie charytatywnym Pokonamy fale, podczas którego zebrano pieniądze na rzecz programu Adopcja na odległość wspierającego ofiary tragedii. Napisał także tekst piosenki „To się stało”, będącej coverem utworu Petera Plate’a, wykorzystanej w ścieżce dźwiękowej do filmu Sylwestra Latkowskiego Pedofile. 28 października 2008 w Teatrze Wielkim w Łodzi zagrał telewizyjny koncert „Zawsze naprzód, nigdy wstecz – Michał Wiśniewski i Przyjaciele” na Polsacie, podczas którego wykonał swoje największe przeboje.W kwietniu 2010 wydał utwór „Requiem/Katastrofa Tu154M Smoleńsk” w hołdzie ofiarom katastrofy lotniczej w Smoleńsku. W sierpniu 2010 zapowiedział nagranie płyty z poezją śpiewaną. Nawiązał współpracę z Andrzejem Wawrzyniakiem, poetą i liderem zespołu Drużyna Wawrzyna, z którym nagrał swój debiutancki album studyjny pt. Sweterek część 1, czyli 13 postulatów w sprawie rzeczywistości, wydany 21 lutego 2012. Z płytą dotarł do 43. miejsca oficjalnej listy sprzedaży. Z kolejnym, wydanym w 2013 albumem pt. La Revolucion, dotarł na 36. miejsce listy. Pierwszym singlem z płyty był utwór „Piosenka jak pocałunek”, do którego zrealizował teledysk, będący w pierwszym tygodniu po premierze najczęściej oglądanym wideoklipem w serwisie Onet.pl. Teledysk do kolejnego singla, „Filiżanka”, był szeroko krytykowany w ogólnopolskich mediach. 12 listopada wystąpił podczas koncertu w Teatrze Polskim z okazji 10-lecia działalności dziennika „Fakt”, a w grudniu wydał teledysk do świątecznego singla „Bo zimą”. W latach 2015–2017 występował podczas plenerowych koncertów pt. „Sylwestrowa moc przebojów”, których organizatorami byli włodarze miasta Katowice i telewizja Polsat. 17 czerwca 2016 wydał trzeci solowy album pt. Nierdzewny / Remixed, z którym dotarł do 43. miejsca listy sprzedaży. Płytę promował singlami „Nie zatrzymasz mnie” i „Krzyk”, który nagrał w duecie z Justyną Majkowską . Również w 2016 nagrał refren do utworu rapera Milion Terapii „Różaniec emigranta”. 18 sierpnia 2017 wystąpił podczas Festiwalu Weselnych Przebojów w Mrągowie. 20 kwietnia 2018 wystąpił jako gość muzyczny w siódmym odcinku ósmej edycji programu rozrywkowego Polsatu Dancing with the Stars. Taniec z gwiazdami. 8 września w Opolu zagrał koncert z okazji 30-lecia działalności artystycznej, w którym wzięli udział m.in. Jackiem Łągwą i Agatą Buczkowską z Ich Troje, a także Justyna Majkowska i Anna Świątczak, Etiennette i Vivienne Wiśniewskie oraz przyjaciele wokalisty: Bartek Wrona, Gabriel Fleszar i Andrzej Wawrzyniak. 26 października wydał czwarty solowy album pt. Sweterek część 2, czyli 13 postulatów w sprawie miłości, który nagrał z Andrzejem Wawrzyniakiem . Płytę promował teledyskami do singli: „Recepta na miłość” i „Zagubieni”. 31 grudnia wystąpił podczas Sylwestrowej nocy przebojów na Stadionie Śląskim w Chorzowie. 6 maja 2019 wydał singiel „Z nikim nie jest tak”, którego słowa – według wielu portali internetowych – dotyczyły Dominiki Tajner. 17 sierpnia 2019 ponownie wystąpił na Festiwalu Weselnych Przebojów w Mrągowie. 24 stycznia 2020 zaprezentował piosenkę „Piątek”, która spotkała się z pozytywną reakcją słuchaczy. W czerwcu zapowiedział wydanie solowego albumu pt. Się ściemnia, na którym miał umieścić własne interpretacje kilkunastu swoich ulubionych, polskich utworów. 22 czerwca wydał pierwszą piosenkę z płyty, cover przeboju zespołu Aya RL „Skóra”. Płyta, której premiera była planowana na jesień, nigdy się nie ukazała. W maju 2023 wydał singiel „Ikar” nagrany w duecie z córką Etiennette, będący polskojęzycznym coverem przeboju „Viens Viens” z repertuaru Marie Laforêt. Działalność aktorska Był głównym bohaterem filmu dokumentalnego Sylwestra Latkowskiego Gwiazdor, którego premiera odbyła się 27 września 2002. Był także jednym z bohaterów kolejnego dokumentu reżysera pt. Nakręceni, czyli szołbiznes po polsku z 2003. Za pierwszoplanową rolę Fraglesa, inteligenta uzależnionego od hazardu w komedii kryminalnej Mikołaja Haremskiego Lawstorant (2005), otrzymał tytuł najgorszego aktora w plebiscycie czytelników Wirtualnej Polski. Zagrał epizodyczną rolę Loletty Billas, transwestyty przypominającego wizerunkiem Violettę Villas w filmie Konrada Aksimowicza Zamiana (2009). Pojawił się także gościnnie w serialach: Daleko od noszy (2008), Niania (2009), Młodzi lekarze (2017) i Lombard. Życie pod zastaw (2019). W 2018 zagrał w spektaklu kabaretowym Chory na sukces w reżyserii Stefana Friedmanna. Pozostałe przedsięwzięcia W 1997 wraz z Matthiasem Reimem założył firmę Reim Music Factory zajmującą się prowadzeniem interesów Ich Troje i innymi projektami związanymi z przemysłem muzycznym, a także udostępniającą studio nagraniowe na przedmieściach Łodzi. Na początku lat 2000. otworzył oddział firmy, Karaoke Star Factory, pod której szyldem chciał organizować imprezy karaoke. Wystąpił w wielu programach rozrywkowych o tematyce muzycznej; był jurorem w dwóch edycjach konkursu karaoke Shibuya (2006–2007) na Viva Polska, kapitanem jednej z drużyn w programie TVP2 Bitwa na głosy (2011), a także gościem programów: Szansa na sukces (2001, 2006), Przebojowe dzieci (2008) i Viva Spot (2010) zrealizowanego z okazji 200. rocznicy urodzin Fryderyka Chopina oraz jednym z komentatorów w cyklu Gwiazdy Eurowizji (2014). Zasiadł w jury drugiego półfinału Szansy na sukces (2020) wyłaniającego reprezentanta Polski w 18. Konkursie Piosenki Eurowizji dla Dzieci odbywającym się w Warszawie. W latach 2021–2022 był jurorem programu rozrywkowego Polsatu Twoja twarz brzmi znajomo. Był głównym bohaterem, a następnie też współprowadzącym reality show Jestem jaki jestem (2003–2004). Za realizację pierwszej edycji otrzymał honorarium w wysokości miliona dolarów. Współprowadził program Serce masz tylko jedno (2004), prowadził program Opowiedz nam swoją historię (2010), był jurorem w teleturnieju Gotowi na ślub (2009), bohaterem jednego odcinka W domu u... (2008), a także uczestnikiem programów Dzień kangura (2007) i Mów mi mistrzu (2017) oraz teleturniejów Big Music Quiz (2018) i To był rok! (2019). W 2005 zrealizował dla Polsatu nagrania pilotażowego odcinka talk-show Pokaż swoją prawdziwą twarz, który jednak nie trafił na antenę stacji. Gościł w talk-shows: Szymon Majewski Show (2005, 2007, 2008), Europa da się lubić (2008), Męski punkt widzenia (2010), Wielka draka o dzieciaka! (2010), Bagaż osobisty (2011), Plejada na żywo (2016), Gwiazdy Cejrowskiego (2017), The Story of My Life. Historia naszego życia (2018) i Oczami matki (2018). W 2016 był bohaterem roastu organizowanego z okazji pięciolecia działalności grupy komików Stand-Up Polska. Wielokrotnie odrzucał propozycję udziału w programie Taniec z gwiazdami. Często gości w programach porannych Dzień dobry TVN i Pytanie na śniadanie jako gość muzyczny, ekspert bądź bohater reportaży poświęconych jego życiu i działalności artystycznej. Wystąpił w teledysku do piosenek: Aniqi „A Man Like You” (2010), Pauli Marciniak „Flashing Lights” (2010), zespołu Nocny Kochanek „Zdrajcy metalu” (2017) oraz Artura Gotza „Janusz i Grażyna” (2019), Quebonafide „Pije wóde i słucham Ich Troje” (2020). Był jedną ze „100 najcenniejszych gwiazd polskiego show-biznesu” według danych magazynu „Forbes Polska”; jego wizerunek został wyceniony przez reklamodawców na: 737,5 tys. zł w 2006 (1. miejsce), 340 tys. zł w 2007 (62. miejsce), 415 tys. zł w 2008 (25. miejsce). W 2006 reklamował ofertę Sami swoi sieci telefonii komórkowej Plus, jednak przedsięwzięcie nie pomogło w jej promocji, przez co Polkomtel zrezygnował ze współpracy z piosenkarzem. Według „Rzeczpospolitej” Wiśniewski za udział w reklamach zainkasował 737,5 tys. zł, co uplasowało go na pierwszym miejscu listy najbardziej popularnych i najlepiej zarabiających polskich gwiazd. Trzykrotnie wystąpił również w kampanii reklamowej sieci sklepów Avans (2007–2008, 2009, 2012–2013), z czego za ostatnią zainkasował kwotę w wysokości 1 mln zł ; ponadto 7 listopada 2008 wystąpił na otwarciu sklepu Mega Avansu w Koninie. Pojawił się też w reklamie firmy bukmacherskiej Unibet (2007) i SKOK Wołomin (2014) . W 2005 stworzył kolekcję ubrań RedHead by New Yorker. W październiku 2005 otworzył w Konstancinie butik „Xavier Fabienne”, dla którego projektował ubrania. W 2006 wykupił większość udziałów w warszawskim klubie Extravaganza, jednak lokal nie przyniósł zysków. Również w 2006 nawiązał współpracę z siecią kiosków Ruch, do których w ramach akcji „Ruch i Muzyka” wprowadził w niskich cenach płyty kompaktowe polskich i zagranicznych twórców, m.in. siódmy album Ich Troje pt. 7 grzechów głównych, który sprzedał się w nakładzie 200 tys. egzemplarzy. W 2008 ogłosił rozpoczęcie współpracy z siecią HMI, z którą zajmował się sprzedażą ubezpieczeń emerytalnych. W 2011 jego finansami zajęła się ówczesna narzeczona, a później żona, Dominika Tajner. W maju 2018 ogłosił upadłość konsumencką. Jest założycielem i prezesem Polskiego Związku Pokera, właścicielem internetowego kasyna Wiśniewski Casino oraz witryn internetowych o tematyce pokerowej: Wiśniewski Pokeroraz Polish Rounders. Prowadzi transmisje z niektórych rozgrywek w serwisie Twitch.tv. Jest pasjonatem lotnictwa i akrobacji lotniczej, ma licencję pilota samolotu. Pilotażu uczył się pod okiem Lecha Marchelewskiego. Bierze również udział w rajdach samochodowych. 31 grudnia 2003 ukazało się sylwestrowe wydanie dziennika „Fakt”, w którym Wiśniewski redagował sekcję „Ludzie strony”. Od grudnia 2006 do października 2014 prowadził blog internetowy w serwisie OnetBlog, który początkowo pisał wraz z ówczesną żoną, Anną Świątczak. Jak wyjaśnił, traktował go jako „publiczną formę dementowania kłamstw na swój temat”. Dwa miesiące po otwarciu odnotowano 3 mln odwiedzin bloga. W latach 2015–2016 prowadził blog w serwisie NaTemat.pl. Charakterystyka muzyczna i inspiracje Nie ma wykształcenia muzycznego. Śpiewa gardłowo. Nie uważa się za wokalistę, poza tym „woli stać na estradzie i tworzyć klimat niż przeciętnie śpiewać”. Deklaruje się jako fan opery i musicalu, który miał wpływ na jego twórczość solową i z Ich Troje. Lubi także słuchać metalu i punka, z którego – jak twierdzi – się wywodzi. Z Ich Troje wykonuje piosenki głównie popowe, pop-rockowe i rockowe oraz ballady, a także utwory inspirowane rockiem gotyckim, punk rockiem i heavy metalem. Nagrywał też utwory z gatunku dance, gospel i country. Niektóre piosenki Ich Troje są, spolszczonymi przez Wiśniewskiego, coverami utworów niemieckich artystów, takich jak Die Toten Hosen, Matthias Reim, Rosenstolz, Falco, Die Ärzte czy Rich Mullins. Pod koniec 2004 założył rockowy zespół Red Head. W 2005 zrealizował projekt Renia Pączkowska, na którego potrzeby stworzył kilkanaście utworów zachowanych w stylistyce „weselno-discopolowej” i występował na scenie jako drag queen. Solowo wydaje płyty popowe i z poezją śpiewaną. Po wydaniu albumu pt. Nierdzewny uznał, że „wraca do źródeł”. Od początku działalności artystycznej zajmuje się pisaniem tekstów piosenek. Jako autor tekstów zadebiutował słowami do utworu „Ci wielcy”. Po rozpadzie trzeciego małżeństwa w 2009 na jakiś czas zrezygnował z pisania tekstów. Za swój wokalny wzór uznaje Mietka Szcześniaka, określając go „najlepszym wokalistą w Polsce”. Inspiruje się również postacią Franka Sinatry oraz ceni Michała Bajora i Korę. Jest fanem twórczości poetów Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej i Wojciecha Młynarskiego, którego uważa za „geniusza”. Jak przyznaje, medialne zainteresowanie zawdzięcza Ninie Terentiew, którą nazywa swoją „medialną matką”. Wizerunek Styl i tatuaże Styl ubierania się Wiśniewskiego jest szeroko komentowany w mediach, a jego kreacje sceniczne określane są m.in. jako „ekstrawaganckie” i „tandetne”. Wiśniewski od 2011 nosi implanty zębów. Dużo komentarzy w mediach wywołują fryzury artysty. Ma naturalnie czarne włosy, które przefarbował na blond na potrzeby występu w musicalu The Rocky Horror Show. W pierwszych latach funkcjonowania Ich Troje znów nosił czarne włosy. Przed wydaniem albumu Ad. 4 chciał zafarbować je na niebiesko, jednak z powodu braku takiej farby postawił na czerwień. Nowa fryzura stała się jego znakiem rozpoznawczym. Pod koniec 2004 na potrzeby realizacji filmu Lawstorant wrócił do czarnych włosów. Następnie wrócił do czerwonej fryzury, a na przełomie 2004 i 2005 nosił białe pasemka. W latach 2005–2006 na potrzeby współpracy reklamowej z siecią komórkową Sami Swoi (Polkomtel SA) ufarbował włosy na zielono. W okresie promocji płyty 7 grzechów głównych przefarbował włosy na różowo/malinowo, a w 2007 na pomarańczowo (na potrzeby działań reklamowych dla sieci sklepów Avans). Następnie powrócił do czerwonych włosów, aż do 2013, kiedy przed wydaniem płyty La Revolucionprzefarbował się na czarno. W tym czasie zmienił wizerunek, pozbywając się kolczyków i modyfikując styl ubioru. W 2015 powrócił do czerwonego koloru włosów. Ma na ciele kilka kolczyków (m.in. nad brwią i pod dolną wargą) oraz 14 tatuaży; ma wytatuowany m.in. wizerunek głównego bohatera filmu Maska na ramieniu (to pierwszy tatuaż Wiśniewskiego), a także logo Ich Troje (stylizowane na wzór etruski) na przedramieniu, napis „I’ll never beg for love again” na plecach, godło Polski na plecach oraz daty urodzin dzieci wraz z inicjałami ich imion. Miał również tatuaże dedykowane żonom: podobiznę trzeciej żony Anny Świątczak na łydce oraz napis „Dominika” nawiązujące do imienia czwartej żony, Dominiki Tajner; oba tatuaże przerobił po rozstaniu z partnerkami. Media często zwracają uwagę na niepospolite, oryginalne imiona, które nadał dzieciom. Zapytany o to w wywiadzie dla Onet.pl w 2006, stwierdził: Dzieci są dla mnie czymś bardzo wyjątkowym i dlatego wybrałem imiona Xaviera, Fabienne, Etiennette, ponieważ są one bardzo rzadko używane. Przez to chciałem nadać dzieciom wyjątkowość. Ma także najmłodszą córkę o imieniu Vivienne oraz synów: Falco Amadeusa i Noëla Cloé. W prasie często komentowane są również związki Wiśniewskiego, w tym kolejne śluby i rozwody z żonami. Działalność charytatywna Wokalista prowadzi czynnie działalność charytatywną. Regularnie odwiedza podopiecznych domów dziecka i pacjentów klinik zdrowotnych. W 2004 przygotował świąteczne paczki dla podopiecznych kilku domów dziecka i od tamtej pory rokrocznie organizuje akcję bożonarodzeniową „Wiśnia dzieciom”. W 2006 przekazał na Dom Dziecka w Grotnikach honorarium w wysokości 10 tys. zł, które otrzymał za prawo do publikacji zdjęć swojej córki Etiennette na łamach dziennika „Fakt”. W styczniu 2007 przekazał placówce 2,5 tys. dol., które zebrał dzięki sprzedaży swojej kurtki podczas koncertu w New Jersey. W kwietniu 2003 podczas pikniku „Odnawiamy nadzieję” na Torze Wyścigów Konnych Służewiec przekazał na licytację charytatywną motocykl z programu Jestem jaki jestem, a zebrane dzięki temu 3,5 mln zł zasiliły konto Fundacji TVN „Nie jesteś sam”, która przeznaczyła je na remont Centrum Zdrowia Dziecka. W styczniu 2005 zaangażował się w zbiórkę pieniędzy na rzecz ofiar tsunami na tajskiej wyspie Phuket. W trakcie trasy koncertowej Ich Troje Avans/Carlsberg Tour 2007 firma Avans miała zgodzić się na przekazanie na cele dobroczynne po 10 tys. zł za każdy z koncertów trasy, jeżeli co najmniej 20 osób przyszło na wydarzenia z włosami przefarbowanymi na pomarańczowo i niebiesko. W grudniu 2007 przekazał świąteczne paczki podopiecznym 13 wybranych domów dziecka. W 2012 przekazał 150 par butów dzieciom z ośrodka wychowawczego w Katowicach. W 2007 pomógł Violetcie Villas, wówczas żyjącej w słabych warunkach mieszkaniowych, zapraszając ją na święta bożonarodzeniowe do swej willi. W 2004 i 2005 występował w koncertach charytatywnych I ty możesz zostać Świętym Mikołajem. W 2008 zaangażował się w akcję dobroczynną Fundacji Polsat pt. „Wystarczy chcieć”, a w 2013 – w akcję „Pomaganie jest trendy”. Procesy sądowe W latach 90. został skazany na rok i osiem miesięcy pozbawienia wolności w zawieszeniu i 450 tys. złotych kary za dopuszczenie się oszustw finansowych, przez które miał narazić łódzki oddział Telewizji Polskiej, którego ówczesnym szefem był Marek Markiewicz, na straty w wysokości kilkuset tys. złotych. W latach 2002–2003 wszczęto dwa postępowania przeciwko Wiśniewskiemu, który miał pobić fotoreporterów. We wrześniu 2003 został oskarżony w procesie karnym o nieumyślne uszkodzenie ciała siedemnastoletniej Moniki Obarzanek, do czego miało dojść w październiku 2001 podczas koncertu w hali Polonia w Częstochowie. Wiśniewski miał skoczyć ze sceny na publiczność, doprowadzając do wstrząśnienia mózgu oraz stłuczenia głowy, biodra i uda u poszkodowanej. Nie przyznał się do winy, a jego obrońca wnioskował o przesłuchanie świadków zdarzenia m.in. członków zespołu i pracowników ochrony. Wcześniej, w trakcie rozprawy pojednawczej w marcu 2003 Wiśniewski stwierdził, że byłby gotowy zapłacić żądaną przez poszkodowaną kwotę 50 tys. zł odszkodowania, ale nie na rzecz kobiety, a na cel społeczny, bo „nie czuje się winny sytuacji”. 25 listopada 2004 Sąd Rejonowy w Częstochowie uznał Wiśniewskiego winnym i skazał go na 6 tys. grzywny na rzecz skarbu państwa, 1,5 tys. zł nawiązki oraz pokrycie kosztów procesu; muzyk złożył apelację od wyroku i ostatecznie został uniewinniony. W 2003 wraz z Jackiem Łągwą i wytwórnią Universal Music Polska (UMP) został pozwany przez Piotra Bogdanowicza o bezprawne wykorzystanie fragmentów jego wierszy i aforyzmów w tekście piosenki „Jeanny – End of the Story”. Po koncercie Ich Troje w 1998 w Zakładzie Karnym w Potulicach autor miał wręczyć maszynopisy Wiśniewskiemu, jednak nie zgodził się na ich wykorzystywanie, a chciał jedynie, by wokalista je przeczytał i ocenił. W lipcu 2007 adwokat Wiśniewskiego przedstawił artykuł prasowy sugerujący, że to Bogdanowicz popełnił plagiat, inspirując się w tekstach twórczością poety Józefa Barana, który potwierdził informację i również oskarżał Bogdanowicza o kradzież tekstu. Sąd Okręgowy uznał Wiśniewskiego i resztę oskarżonych winnymi bezprawnego przywłaszczenia utworu, jednak wokalista złożył wniosek do Sądu Apelacyjnego. Ten jednak 10 grudnia 2008 oddalił wniosek i podkreślił, że artysta wykorzystał utwory Bogdanowicza w zmienionej formie i treści, nie uzyskując jego zgody; Ich Troje i UMP zostali zmuszeni do wypłacenia 70 tys. zł i 2,9 tys. zł kosztów procesowych Bogdanowiczowi za naruszenie praw autorskich. Wiśniewski nie przyznał się do winy. W październiku 2003 pozwał redakcję „Super Expressu” za artykuł pt. Niewierny, w którym napisano, że po nagraniu pierwszej edycji programu Jestem jaki jestem miał wyrzucić z posiadłości psa. W marcu 2005 był przesłuchiwany na policji w charakterze podejrzanego o wyłudzenie poświadczenia nieprawdy w związku z rzekomym zdobyciem nielegalnie prawa jazdy na motocykl w Szkole Nauki Jazdy w Brzezinach. W listopadzie 2006 w Prokuraturze Rejonowej w Pabianicach postawiono mu zarzut działania na szkodę spółki Reim Music Factory Polska, której był wiceprezesem w latach 1998–2002, oraz narażenie jej na straty w wysokości 3 mln zł. Groziło mu 10 lat pozbawienia wolności. W kwietniu 2007 stanął przed Sądem Rejonowym w Pabianicach, a w oświadczeniu uznał, że „kłamstwem jest informacja, jakoby w zeznaniu podatkowym za 2001 rok zaniżył wartość obrotów Reim Music, co zaowocowało tym, że w wyniku kontroli skarbowej fiskus obciążył spółkę dodatkowym podatkiem w wysokości 700 tys. zł”. Na początku 2007 został pozwany przez swoją byłą menedżerkę, Katarzynę Kanclerz, za pomówienia, których miał dopuszczać się we wpisach na autorskim blogu internetowym. W listopadzie 2013 poinformował o procesie karnym skierowanym przeciwko chorej psychicznie fance, która miała nękać rodzinę Wiśniewskiego. W październiku 2021 w Prokuraturze Okręgowej Warszawa-Praga postawiono podejrzanemu zarzut do niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości (art. 286 k.k. w zw. z art. 294 k.k.) SKOK Wołomin na kwotę 2,8 miliona złotych. Na podejrzanego nałożono zakaz kontaktowania się z określonymi osobami oraz zakaz opuszczania kraju z zatrzymaniem paszportu. W październiku 2023 zapadł wyrok w tej sprawie. Sąd uznał, że oskarżony jest winny zarzucanych mu czynów i wymierzył mu karę 1,5 roku pozbawienia wolności, grzywnę w wysokości 80 tysięcy złotych i nakazał pokrycie kosztów procesowych. Wpływ na popkulturę Nazywany jest najbardziej kontrowersyjnym artystą polskiej sceny rozrywkowej oraz jedną z najbardziej charakterystycznych i ekscentrycznych osób z polskiego show-biznesu. Uchodzi również za jedną z najpopularniejszych osób publicznych w Internecie, a także za skandalistę, osobę skupiającą na sobie uwagę mediów oraz znaną z sensacji obyczajowych i pikantnych wypowiedzi, m.in. o innych bohaterach show-biznesu. W ankiecie sporządzonej przez Instytut ARC Rynek i Opinia w 2010 zajął trzecie miejsce w rankingu „najbardziej irytujących gwiazd”, zdobywszy ok. 58% głosów wszystkich badanych, jak też drugie miejsce w rankingu „gwiazd, które szczyt kariery ma już za sobą” (57,8% głosów). Mateusz Witkowski z serwisu popmoderna.pl w artykule poświęconym zespołowi Ich Troje nakreślił cechy charakterystyczne Wiśniewskiego, które – według autora – miały znaczący wpływ na sukces, jaki odniósł: „(…) w zręczny sposób odgrywał, rozgrywał rozmaite, mniej lub bardziej lokalne toposy i narracje, którymi żywiła się od dawna popkultura. (...) Pierwszy z nich to lennonowski mit porzuconego chłopca. O trudnym dzieciństwie wokalisty słyszał każdy, bo i nie dało się o nim nie usłyszeć. (...) Z odrzuceniem, brakiem domu i niezbędną w tym wypadku samodzielnością wiąże się z kolei mit self-made mana. Wiśniewski wchodził jednak do show-biznesu jako młody przedsiębiorca, jako facet znikąd, który odniósł względny sukces finansowy”. Fenomen Michała Wiśniewskiego opisali socjolodzy Agnieszka Zielonka-Sujkowska i Artur Górecki, którzy stwierdzili: Fenomen buduje się na atrakcyjnych społecznie cechach. Z jednej strony – żywiołowość, ale z drugiej – ciepło i przywiązanie do rodziny. Michał Wiśniewski spełnia idealnie te wymagania. Specjalista od wizerunku i promocji Bartłomiej Zobek stwierdził za to, że „Wiśniewski ma w sobie sporo ze współczesnego polityka, który wyznaje zasadę: nieważne, co mówią, ważne, że mówią. No, i koniecznie w telewizji. To fenomen, kontrowersyjna postać, ale takich właśnie wyrazistych ludzi media uwielbiają. I on doskonale zdaje sobie z tego sprawę”. Paweł Piotrowicz na łamach serwisu Onet.pl określił Wiśniewskiego jako „bardzo sympatycznego rozmówcę, który nie unika odpowiedzi na żadne, nawet te niewygodne pytania”. Rafał Skrzeczka przygotował dla serwisu listę „dziesięciu powodów, by lubić Michała Wiśniewskiego”, wśród których wymienił m.in. bycie „outsiderem” i showmanem, a także brak obaw przed krytyką innych celebrytów oraz sukces w Konkursie Piosenki Eurowizji. Był pierwszym polskim artystą, który wizualizował występy sceniczne, tzn. angażował tancerzy i wykorzystywał efekty pirotechniczne na koncertach w całym kraju. Zdaniem mediów w trakcie występów posługiwał się „monstrualnym kiczem”, za który część odbiorców go ceniła, a cześć krytykowała. Sylwester Latkowski po premierze swojego filmu dokumentalnego Gwiazdor (2003) o Wiśniewskim stwierdził, że artysta „na Zachodzie Europy czy w Stanach Zjednoczonych byłby najprawdopodobniej człowiekiem sukcesu”. W 2004 został uznany „najstraszliwszą postacią show-biznesu” podczas Letniego Festiwalu Grozy w Toruniu. Wiśniewski jest jedynym polskim celebrytą, który zrealizował własne, codzienne reality show w telewizji. Program Jestem jaki jestem był emitowany w TVN w latach 2003–2004 i doczekał się dwóch edycji. Wiśniewski został dwukrotnie sparodiowany w Rozmowach w tłoku, końcowej części programu Szymon Majewski Show, gdzie w jego rolę wcielał się Wojciech Kalarus. Ponadto w postać artysty wcielili się m.in. Przemysław Kossakowski w programie TTV Kossakowski. Być jak..., Marek Kaliszuk, Joanna Jabłczyńska i Filip Lato w programie rozrywkowym Polsatu Twoja twarz brzmi znajomo, Mariusz Pudzianowski w programie Polsatu Tylko nas dwoje, Paweł Konnak w programie Gwiazdy tańczą na lodzie, Waldemar Sierański podczas Kabaretu na żywo, Szymon Majewski w parodii teledysku do piosenki „Filiżanka” i Michał Sieńkowski w programie rozrywkowym Polsatu Przeboje z drugiej ręki. W 2003 został bohaterem książki Davida Schaha pt. Ich, którą wydał na niemieckim rynku Alfred Reimann, były wspólnik Michała Wiśniewskiego. W publikacji, która ukazała się w Polsce pt. Ich Troje – Cała prawda o Michale Wiśniewskim, autor opisał m.in. szczegóły interesów prowadzonych z Wiśniewskim. Rozmowę artysty o ojcu i ojcostwie opublikowano w książce Soni Ross pt. Tata, wydanej w 2012 przez Wydawnictwo Prószyński i S-ka. 21 stycznia 2005 w galerii Okna została otwarta wystawa Kamila Dąbrowskiego Było jak było, której bohaterem był Wiśniewski. Instalacja obejmowała fresk przedstawiający podobiznę artysty oraz okładki płyt Ich Troje zaprojektowane przez artystę, ilustracje do tekstów czy plakaty. Podpis Wiśniewskiego został częścią wystawy Czy mogę prosić o autograf?, prezentowanej w Muzeum Polskiej Piosenki w Opolu. Życie prywatne W przeszłości miewał relacje homoseksualne. W latach 1996–2001 był żonaty z Magdą Femme. Zgodnie ze słowami piosenkarki, małżeństwo było ukrywane przed mediami z obawy o rosnącą ówcześnie popularność Ich Troje. 11 lutego 2002 wziął ślub cywilny z Martą Mandaryną Mandrykiewicz, a 10 grudnia 2003 w Kirunie wziął z nią ślub kościelny, który 11 dni później był retransmitowany na TVN, a fotorelacja z uroczystości została opublikowana w dzienniku „Fakt”. Mają dwoje dzieci, Xaviera Michała (ur. 24 czerwca 2002) i Fabienne Martę (ur. 21 sierpnia 2003). Rozwiedli się 18 kwietnia 2006. 29 lipca 2006 w swojej posiadłości w Magdalence wziął ślub z Anną Świątczak, a 10 marca 2007 wzięli ślub kościelny w kapliczce Little Church w Las Vegas. Mają dwie córki, Etiennette Annę (ur. 17 września 2006) i Vivienne Viennę (ur. 2 lutego 2008). Rozwiedli się w 2011. Wszystkie dzieci wychował w duchu chrześcijaństwa. 30 czerwca 2012 poślubił Dominikę Tajner, córkę Apoloniusza Tajnera, prezesa Polskiego Związku Narciarskiego. Razem wychowywali jej syna Maksymiliana z pierwszego małżeństwa. 12 marca 2019 Tajner-Wiśniewska poinformowała o złożeniu pozwu rozwodowego przez męża, a 30 września 2019 się rozwiedli. Następnie związał się z Polą, której oświadczył się w grudniu 2019 i którą poślubił w marcu 2020, ale z uwagi na pandemię COVID-19 wesele odbyło się ponad dwa lata później wraz z odnowieniem przysięgi małżeńskiej. Mają dwóch synów, Falco Amadeusa (ur. 29 stycznia 2021) i Noëla Cloé (ur. 16 maja 2023). Mieszka w willi w Magdalence. Miał również willę w Łazach. Cierpi na łuszczycę. W czerwcu 2012 przeszedł operację wycięcia złośliwego guza podskórnego na pośladku. Jest niepijącym alkoholikiem. Deklaruje się jako „skrajnie nastawiony liberał” i przeciwnik rządów Prawa i Sprawiedliwości. Jest ewangelikiem. Dyskografia Albumy studyjne Albumy koncertowe Kompilacje Filmografia Filmy Gwiazdor (2002, reżyseria: Sylwester Latkowski) jako on sam Nakręceni, czyli szołbiznes po polsku (2003, reżyseria: Sylwester Latkowski) jako on sam Lawstorant (2005, reżyseria: Mikołaj Haremski) jako Tadeusz Czaplicki "Fragles" Zamiana (2009, reżyseria: Konrad Aksinowicz) jako transwestyta Seriale Daleko od noszy (2008) jako Śniacz (odc. 157) Niania (2009) jako pilot (odc. 114) Młodzi lekarze (2017) Lombard. Życie pod zastaw (2019) jako on sam Nagrody i wyróżnienia Uwagi Przypisy Bibliografia Polscy wokaliści popowi Polscy menedżerowie muzyczni Reprezentanci Polski w Konkursie Piosenki Eurowizji Osobowości telewizyjne związane z Polsatem Uczestnicy programów typu reality show Urodzeni w 1972 Muzycy związani z Łodzią Laureaci Eska Music Awards Ludzie urodzeni w Łodzi Hasła rozbudowane w ramach Miesiąca Wyróżnionego Artykułu 2019 Ich Troje

40123

https://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk%20VIII%20Tudor

Henryk VIII Tudor

Henryk VIII (ur. 28 czerwca 1491 w Greenwich, zm. 28 stycznia 1547 w Londynie) – król Anglii (od 21 kwietnia 1509 do końca życia), lord Irlandii (1494–1542), król Irlandii (1542–1547), drugi monarcha z dynastii Tudorów (po swoim ojcu, Henryku VII). Doprowadził, w latach 20. i 30. XVI wieku, do rozłamu z Kościołem rzymskokatolickim oraz ustanowienia Kościoła anglikańskiego, niezależnego od papieża, ale podporządkowanego królowi Anglii; za jego panowania dokonano kasaty klasztorów. Znany jest także z faktu, iż sześciokrotnie zawierał związek małżeński, oraz z tego, że doprowadził do skazania na śmierć i egzekucji poprzez ścięcie dwóch swoich małżonek. Znaczące akty prawne uchwalone za jego panowania: kilka ustaw rozdzielających Kościół anglikański od Kościoła katolickiego oraz ustanawiających Henryka VIII głową Kościoła anglikańskiego ustawy o unii 1536–1543 (łączące Anglię i Walię w jedno państwo) ustawa o sodomii (Buggery Act) 1533 – pierwsze angielskie prawo przeciw sodomii ustawa o czarach (Witchcraft Act) 1542 – karząca śmiercią za „wywoływanie lub wyczarowywanie złych duchów” Henryk znany był jako nałogowy karciarz i gracz w kości. W młodości celował w sporcie, zwłaszcza w tenisie, i lubił polowania. Był także utalentowanym muzykiem, kompozytorem i poetą; legenda przypisuje mu autorstwo popularnej piosenki „Greensleeves”. Za napisanie popularnego (około 20 wydań w Anglii i Europie) traktatu poddającego krytyce nauki Marcina Lutra (Assertio Septem Sacramentorum) w 1521 r. otrzymał od papieża tytuł „obrońcy wiary” (Fidei Defensor). Za jego panowania wybudowano i uświetniono kilka budowli, takich jak kaplica King’s College, kościół Christ Church, Oxford, Pałac Hampton Court, Pałac Nonsuch oraz Opactwo Westminsterskie. Inwestował we flotę, zwiększył liczbę okrętów z 5 do 53 (w tym „Mary Rose”, której pozostałości znajdują się w Muzeum Morskim w Portsmouth). W pierwszych miesiącach panowania Henryka VIII, z uwagi na niepełnoletniość monarchy, regencję sprawowała jego babka Małgorzata, hrabina Richmond i Derby. Od czerwca do października 1513 regentką, w imieniu przebywającego we Francji króla, była jego pierwsza żona Katarzyna Aragońska. Od maja do lipca 1520 obowiązki regenta pełnił Thomas Howard, książę Norfolk. Od lipca do września 1544 przebywającego we Francji monarchę zastępowała jego ostatnia żona Katarzyna Parr. Wczesne lata życia Henryk urodził się w pałacu Placentia w Greenwich jako trzecie dziecko Henryka VII i Elżbiety York. Tylko 3 spośród 6 jego rodzeństwa – Artur (książę Walii), Małgorzata i Maria – dożyło dorosłości. Jego ojciec został królem drogą podboju, ale umocnił swoją pozycję poprzez małżeństwo z Elżbietą, siostrą Edwarda V. Już we wczesnym dzieciństwie Henryk otrzymał wiele tytułów szlacheckich (w 1493: konstabl zamku Dover, lord strażnik Pięciu Portów (Lord Warden of the Cinque Ports), w 1494 r.: książę Yorku, lord marszałek Anglii (Earl Marshal of England) i Lord namiestnik Irlandii (Lord Lieutenant of Ireland)). W 1501 r. uczestniczył w ślubie swojego starszego brata Artura z Katarzyną Aragońską, mających wtedy odpowiednio 15 i 16 lat. Nowożeńcy wyjechali do Walii, jak było wtedy w zwyczaju dla następcy tronu i jego małżonki, ale Artur wkrótce zachorował i umarł. Wskutek tego, w wieku lat jedenastu, Henryk został prawowitym następcą tronu. Wkrótce potem ogłoszono go księciem Walii. Henryk VII wciąż pragnął podtrzymać związek matrymonialny między Anglią a Hiszpanią poprzez małżeństwo swego syna z Katarzyną. Jednak aby poślubić wdowę po bracie, książę Walii musiał najpierw otrzymać dyspensę od papieża. Katarzyna utrzymywała, że jej pierwsze małżeństwo nie zostało skonsumowane; gdyby mówiła prawdę, nie byłaby wymagana dyspensa. Mimo to zarówno strona angielska, jak i hiszpańska uznały konieczność jej uzyskania, aby oddalić wszelkie wątpliwości co do ważności małżeństwa. Ze względu na niecierpliwość królowej Izabeli, matki Katarzyny, papież pośpiesznie wydał bullę, w której udzielał dyspensy. I tak oto, 14 miesięcy po śmierci męża, Katarzyna zaręczyła się z księciem Walii. W 1505 roku Henryk VII stracił jednak zainteresowanie sojuszem z Hiszpanią i młody książę Walii został zmuszony do oświadczenia, że zaręczyny zorganizowano bez jego zgody. Wczesny okres panowania Henryk wstąpił na tron w 1509 r, po śmierci ojca. Ferdynand II Aragoński, ojciec Katarzyny, naciskał na jej ślub z nowym królem, gdyż pragnął poprzez swoją córkę sprawować kontrolę nad Anglią. Także na prośbę umierającego ojca Henryka VII Tudora, Henryk poślubił Katarzynę około dziewięć tygodni po objęciu tronu, pomimo zastrzeżeń co do ważności małżeństwa wysuwanych przez papieża Juliusza II oraz arcybiskupa Canterbury, Williama Warhama. Oboje małżonkowie zostali koronowani w Opactwie Westminsterskim 24 czerwca 1509. Pierwsza ciąża królowej Katarzyny zakończyła się poronieniem w 1510. 1 stycznia 1511 urodziła syna Henryka; żył on jednak tylko do 22 lutego. Zwłaszcza w początkach panowania Henryk unikał osobistego angażowania się w rządzenie i administrację. Przez dwa lata po objęciu tronu sprawy państwowe nadzorowali: Richard Fox, biskup Winchester i lord tajnej pieczęci, oraz William Warham. Począwszy od 1511 władzę przejął inny duchowny, Tomasz Wolsey. W 1511 Henryk przyłączył się do Ligi Świętej, grupy europejskich władców przeciwnych francuskiemu królowi Ludwikowi XII. Członkami Ligi byli między innymi papież Juliusz II, cesarz Maksymilian I oraz król Ferdynand II. Z tym ostatnim Henryk podpisał też układ westminsterski. Podczas inwazji na Francję przez kanał La Manche Henryk osobiście brał udział w oblężeniach i bitwach (zwycięstwo pod Guinegatte, zdobycie Tournai i Théouanne) razem z angielską armią. W 1514 Ferdynand opuścił sojusz, a pozostałe strony zawarły pokój z Francją. Zatarg z Hiszpanią pociągnął za sobą dyskusję na temat rozwodu Henryka z Katarzyną. Jednak po objęciu tronu Francji przez króla Franciszka I w 1515, stosunki angielsko-francuskie znów stały się wrogie i Henryk pojednał się z Ferdynandem. W 1516 r. królowa Katarzyna urodziła dziewczynkę Marię, co obudziło w Henryku ponowną nadzieję na męskiego potomka, pomimo niepowodzeń wcześniejszych ciąż jego żony (jedno dziecko urodzone martwe, jedno poronienie i dwójka dzieci zmarłych w niemowlęctwie). Ferdynand zmarł w 1516, a następcą został jego wnuk Karol – siostrzeniec królowej Katarzyny. W 1519, po śmierci Maksymiliana, Wolsey (wówczas kardynał) zaproponował w tajemnicy Henryka jako kandydata na cesarza, choć oficjalnie popierał Franciszka, króla Francji. Ostatecznie jednak elektorzy wybrali Karola. W późniejszej rywalizacji między Franciszkiem i Karolem Henryk został mediatorem między nimi, utrzymując równowagę władzy w Europie. Zarówno Franciszek, jak i Karol prosili Henryka o wsparcie – pierwszy w olśniewający i okazały sposób na Polu Złotogłowia, drugi bardziej uroczyście w Kent. Jednak po 1521 wpływ Anglii na sytuację w Europie zaczął słabnąć. Henryk wszedł w sojusz z Karolem V i Franciszek I szybko został pokonany. Zaufanie Karola do Henryka osłabło, podobnie jak władza Anglii w Europie. Wielka królewska sprawa Objęcie tronu przez Henryka VIII było pierwszym od wielu lat pokojowym przejęciem władzy w Anglii; jednak prawa dynastii Tudorów do tronu wciąż mogły być kwestionowane. Anglicy nie żywili zaufania do rządzących kobiet, a ponadto korona w rękach kobiety niosła ze sobą ryzyko przejęcia kraju przez obce siły (poprzez małżeństwo), więc Henryk sądził, że jedynie męski potomek będzie mógł utrzymać tron. Mimo że królowa Katarzyna była w ciąży co najmniej 6 razy (ostatni w 1518), to tylko jedno dziecko, księżniczka Maria, przeżyło dzieciństwo. Henryk już wcześniej miał kochanki, w tym Marię Boleyn i Elżbietę Blount, z którą miał nieślubnego syna, Henryka FitzRoya. W 1526, kiedy jasne było, że królowa Katarzyna nie będzie mogła mieć więcej dzieci, Henryk związał się z siostrą Marii Boleyn, Anną. Tak więc pragnienie posiadania męskiego potomka, a nie Anna sama w sobie, było prawdopodobnie podstawowym powodem starań w kierunku pozbycia się królowej Katarzyny. Długie i żmudne starania o zakończenie małżeństwa z królową Katarzyną nazwane zostały „królewską wielką sprawą”. Kardynał Wolsey i William Warham skrycie wszczęli dochodzenie na temat ważności małżeństwa. Królowa Katarzyna zeznała jednak, że jej małżeństwo z Arturem, księciem Walii, nigdy nie zostało skonsumowane, w związku z czym nic nie stało na przeszkodzie jej późniejszemu ślubowi z Henrykiem. Dochodzenie nie mogło być dalej prowadzone i zostało zarzucone. Nie informując kardynała Wolseya, Henryk bezpośrednio zwrócił się do Stolicy Apostolskiej. Wysłał swojego sekretarza Williama Knighta do Rzymu, aby dowiódł, że bulla Juliusza II była uzyskana podstępem i w związku z tym nieważna. Ponadto poprosił on papieża Klemensa VII, aby udzielił dyspensy na małżeństwo z jakąkolwiek kobietą, nawet o pierwszym stopniu pokrewieństwa; taka dyspensa była konieczna dlatego, że wcześniej Henryk utrzymywał stosunki z siostrą Anny Boleyn, Marią. Knight zorientował się, że papież Klemens VII był praktycznie więźniem cesarza Karola V. Miał problem z uzyskaniem dostępu do papieża, a kiedy wreszcie udało mu się to, i tak niewiele osiągnął. Klemens VII nie zgodził się na anulowanie małżeństwa, ale udzielił upragnionej dyspensy, prawdopodobnie przypuszczając, że nie będzie ona miała znaczenia tak długo, jak Henryk pozostanie mężem Katarzyny. Poinformowany o kłopotach króla, kardynał Wolsey wysłał do Rzymu Stephena Gardinera i Edwarda Foxa. Prawdopodobnie obawiając się siostrzeńca Katarzyny, Karola V, papież Klemens VII początkowo sprzeciwił się. Fox wrócił z upoważnieniem do rozpoczęcia postępowania, ale było ono praktycznie bez znaczenia wobec nałożonych ograniczeń. Gardiner starał się o „papieskie pełnomocnictwo”, które z góry określało kwestie prawne, a pozostawiało do ustalenia jedynie fakty. Klemens VII został zmuszony do zaakceptowania propozycji Gardinera i zezwolił kardynałom Wolseyowi i Lorenzo Campeggio na wspólne zbadanie sprawy. Jego papieskie pełnomocnictwo zostało wydane w tajemnicy; nie miało być nikomu pokazywane i zawsze pozostawać w posiadaniu kardynała Campeggio. Ustalono w nim już kwestie prawne: bulla papieska zezwalająca na małżeństwo Henryka i Katarzyny miała być uznana za nieważną, o ile przyczyny na które się w niej powoływano, były fałszywe. Przykładowo, bulla byłaby nieważna, gdyby fałszywie dowodziła, że małżeństwo to było bezwzględnie niezbędne do utrzymania sojuszu angielsko-hiszpańskiego. Kardynał Campeggio przyjechał do Anglii w 1528. Postępowanie jednak zostało wstrzymane, kiedy Hiszpanie przedłożyli drugi dokument rzekomo udzielający koniecznej dyspensy. Utrzymywano, że kilka miesięcy przed udzieleniem dyspensy w oficjalnej bulli, papież Juliusz II sekretnie udzielił tejże w tajnym brewe wysłanym do Hiszpanii. Jednakże papieskie pełnomocnictwo wymieniało jedynie bullę; nie upoważniało kardynałów Wolseya i Campeggio do ustalania ważności brewe. Przez osiem miesięcy strony spierały się o autentyczność brewe. W międzyczasie królowa Katarzyna zwróciła się do swojego siostrzeńca, Karola V, który wywarł nacisk na papieża, aby odwołał kardynała Campeggio do Rzymu w 1529. Rozgniewany na Wolseya za opóźnienie, Henryk pozbawił go majątku i władzy. Został on oskarżony o praemunire – podkopywanie autorytetu króla poprzez zgodę na reprezentowanie papieża – ale zmarł w drodze na rozprawę. Razem z odejściem kardynała Wolseya nastąpił upadek znaczenia także innych możnych duchownych w Anglii; świeccy objęli ważne urzędy takie jak lorda kanclerza czy lorda tajnej pieczęci, które wcześniej zwyczajowo przypadały członkom kleru. Władza następnie przeszła w ręce Thomasa Cranmera (od 1532 arcybiskupa Canterbury) oraz Thomasa Cromwella (od 1533 kanclerza skarbu). 25 stycznia 1533 Cranmer uczestniczył w ślubie Henryka z Anną Boleyn. W maju Cranmer ogłosił ślub Henryka z Katarzyną nieważnym, a wkrótce potem potwierdził ważność ślubu z Anną. Księżniczka Maria została uznana za dziecko z nieprawego łoża i na miejscu ewentualnej dziedziczki tronu zastąpiła ją córka Anny, księżniczka Elżbieta. Katarzyna utraciła prawo do tytułu królowej i stała się księżną wdową Walii; Maria nie miała już tytułu księżniczki, a tylko lady. Księżna wdowa Walii zmarła na raka w 1536. Przewrót religijny Papież odpowiedział na powyższe wydarzenia, ekskomunikując Henryka w lipcu 1533. Następstwem tego aktu było zerwanie Anglii z Rzymem, choć początkowo miało ono wymiar bardziej polityczny niż religijny. Ponaglony przez Tomasza Cromwella parlament uchwalił wiosną 1534 kilka ustaw, które przypieczętowały rozłam w Kościele. Ustawa o zakazie apelacji nie pozwalała angielskim sądom kościelnym na zwracanie się do papieża. Uniemożliwiała również Kościołowi uchwalanie jakichkolwiek przepisów bez zgody króla. Ustawa o stanowiskach kościelnych z 1534 wymagała, aby kler mianował biskupów wskazanych przez monarchę. Ustawa o zwierzchnictwie (tzw. Akt supremacji) z 1534 głosiła, że król jest „jedyną, najwyższą na ziemi głową Kościoła anglikańskiego”; ustawa o zdradzie z tego samego roku uznawała za najwyższą zdradę, karaną śmiercią, odmowę uznania króla za takową. Papież został pozbawiony źródeł dochodu, między innymi świętopietrza. Odrzucając decyzje papieża, parlament zatwierdził małżeństwo Henryka i Anny poprzez wydanie Aktu sukcesji w 1534. Córka Katarzyny, księżniczka Maria, została uznana za dziecko z nieprawego łoża, a potomstwo Anny ogłoszono następcami tronu. Wszyscy dorośli mieli obowiązek zatwierdzić postanowienia ustaw; ci, którzy odmówili, podlegali karze dożywotniego więzienia. Wydawca lub drukarz jakiejkolwiek literatury podważającej ważność ślubu Henryka z Anną miał być automatycznie uznany za winnego zdrady i skazany na śmierć. Przeciwnicy polityki religijnej Henryka byli mordowani (wśród nich kardynał św. Jan Fisher oraz królewski doradca Tomasz Morus, stracony za zdradę w 1535). Cromwell, dla którego utworzono stanowisko „wicekróla ds. duchowych”, był upoważniony do wizytowania klasztorów, pozornie w celu sprawdzania, czy wypełniają królewskie postanowienia, a w rzeczywistości aby opodatkować ich majątki. W 1536 uchwała parlamentu zezwoliła Henrykowi na konfiskatę dóbr pomniejszych klasztorów (tych, których roczny dochód nie przekraczał 200 funtów). Szacuje się, że za panowania Henryka VIII w Anglii zginęło około 500 katolików, w tym 2 kardynałów, 2 arcybiskupów, 18 biskupów, 13 opatów, bliżej nieokreślona liczba przeorów i zakonników. W 1536 królowa Anna zaczęła popadać w niełaskę. Po urodzeniu księżniczki Elżbiety jeszcze dwukrotnie zaszła w ciążę, kończyły się one jednak poronieniem lub narodzinami martwego dziecka. Henryk VIII w tym czasie zaczął zwracać uwagę na inną damę dworu, Jane Seymour. Być może za namową Tomasza Cromwella, Henryk aresztował Annę pod zarzutami używania czarów w celu skłonienia go do małżeństwa, cudzołóstwa z pięcioma innymi mężczyznami, w tym kazirodczego związku z jej bratem George’em Boleyn, wicehrabią Rochford, działania na szkodę króla i spiskowania, aby go zabić – co równało się zdradzie (zarzuty były według wszelkiego prawdopodobieństwa sfabrykowane). Sądowi rozpatrującemu sprawę przewodniczył wuj Anny, Thomas Howard, 3. książę Norfolk. W maju 1536 sąd skazał Annę i jej brata na śmierć, przez spalenie na stosie lub ścięcie, zależnie od woli króla. Pozostali czterej mężczyźni, z którymi królowa była rzekomo związana, mieli zostać powieszeni, wleczeni za koniem i poćwiartowani. Lord Rochford został ścięty niedługo po zakończeniu rozprawy; pozostałym wplątanym w sprawę złagodzono wyroki, z powieszenia, wleczenia i ćwiartowania na ścięcie. Mimo że jej małżeństwo z Henrykiem zostało anulowane jeszcze przed egzekucją, nie wpłynęło to w żaden sposób na wydany już wyrok i Annę również ścięto. Parę dni po egzekucji Anny Henryk poślubił Jane Seymour. Akt sukcesji z 1536 ogłaszał dzieci Henryka z królową Jane następcami tronu, a wyłączał lady Marię i lady Elżbietę jako nieprawowite potomstwo. Król zyskał możność dalszego określania następstwa tronu według swojej woli. Jane w 1537 urodziła syna, księcia Edwarda, jednak sama zmarła dwa tygodnie później. Mniej więcej w tym samym czasie, co ślub z Jane Seymour, Henryk zatwierdził Akt unii (1536), który formalnie anektował Walię, jednocząc ją z Anglią. Akt ustanawiał język angielski jedynym oficjalnie używanym w Walii, narażając na trudności liczne osoby władające językiem walijskim. Henryk kontynuował prześladowania przeciwników religijnych. W 1536 w północnej Anglii wybuchło powstanie znane jako „Pielgrzymka Łaski”. Aby uciszyć buntowniczych katolików, Henryk zezwolił parlamentowi na rozpatrzenie ich wniosków. Ponadto dał zgodę na generalną amnestię dla wszystkich w to zaangażowanych. Nie dotrzymał żadnej z obietnic i kolejne powstanie wybuchło w 1537. Przywódcy rebelii zostali skazani za zdradę i straceni. W 1538 usankcjonował niszczenie relikwiarzy katolickich świętych. W 1539 wszystkie pozostałe w Anglii klasztory zostały rozwiązane, a ich mienie przejęła Korona. W nagrodę za swoją rolę w tych wydarzeniach Tomasz Cromwell został hrabią Essex. Opaci i przeorowie stracili prawo do zasiadania w Izbie Lordów; tylko arcybiskupi i biskupi mogli obejmować kościelną część gremium. Lordowie świeccy po raz pierwszy w historii zyskali przewagę liczebną nad lordami duchownymi, pod jaką to nazwą byli znani członkowie kleru zasiadający w Izbie Lordów. Nowo powstały Kościół anglikański przejął wiele rozwiązań zarówno z Kościoła katolickiego, jak i od wyznań reformowanych. Zachowano katolicki dogmat o zbawieniu przez Kościół, ale przyjęto również protestancki o zbawieniu przez wiarę. Zachowano dotychczasową hierarchię kościelną, ale głową Kościoła stał się monarcha. Pozostawiono celibat, dziesięcinę i sądy kościelne. Podstawy dogmatyczne nowego kościoła znalazły swój wyraz w Akcie 10 artykułów z 1536. Z biegiem czasu następowało jednak zbliżenie się zarówno dogmatyczne, jak i liturgiczne anglikanizmu do katolicyzmu, w czym swój udział miał król Henryk. Późne lata życia Jedyny syn Henryka, Edward książę Kornwalii, nie był zdrowym dzieckiem. Dlatego też Henryk pragnął ponownie się ożenić, aby zagwarantować sobie męskiego potomka i następcę. Tomasz Cromwell zasugerował Annę Kliwijską, siostrę protestanckiego księcia Kleve, który był postrzegany jako ważny sojusznik w razie katolickiego ataku na Anglię. Hans Holbein młodszy został wysłany do Cleves, aby namalował dla króla portret Anny. Po obejrzeniu wyidealizowanego wizerunku, a także nakłoniony przez pochlebne opinie wypowiadane przez jej dworzan, Henryk zgodził się poślubić Annę. Kiedy przyjechała do Anglii, ponoć uznał ją za wyjątkowo nieatrakcyjną. Mimo to ślub odbył się 6 stycznia 1540. Wkrótce potem Henryk zapragnął jednak zakończyć małżeństwo, nie tylko z powodów osobistych, ale również politycznych. Książę Kleve wdał się w spór z cesarzem rzymsko-niemieckim, z którym Henryk wolał nie zadzierać. Królowa Anna była wystarczająco inteligentna, aby nie utrudniać Henrykowi dążenia do anulowania małżeństwa. Zeznała, że nie było ono skonsumowane. Małżeństwo zostało następnie unieważnione na podstawie faktu, iż wcześniej Anna obiecana była innemu europejskiemu szlachcicowi. Otrzymała od króla tytuł „drogiej królewskiej siostry” i pierwszeństwo przed wszystkimi damami królestwa (oprócz żony i córek) oraz zamek Hever, wcześniejszą rezydencję rodziny Anny Boleyn. Tomasz Cromwell w tym czasie popadł w niełaskę ze względu na swoją rolę w planowaniu tego związku, został następnie pozbawiony praw i ścięty. Urząd wicekróla ds. duchowych, utworzony specjalnie dla niego, nie został ponownie obsadzony i do dnia dzisiejszego pozostaje wolny. 28 lipca 1540 r.– tego samego dnia, kiedy lord Essex został stracony – Henryk poślubił młodziutką Katarzynę Howard, kuzynkę Anny Boleyn. Niedługo po ślubie królowa Katarzyna wplątała się jednak w romans z dworzaninem Thomasem Culpeperem. Zatrudniła też Francisa Derehama – który był z nią wcześniej nieoficjalnie zaręczony i miał z nią przedślubny romans – jako swojego sekretarza. Tomasz Cranmer, będący w opozycji do możnej katolickiej rodziny Howardów, zwrócił królowi uwagę na dowody działalności królowej Katarzyny. Mimo że początkowo Henryk odmówił uznania zarzutów, pozwolił jednak Cranmerowi poprowadzić śledztwo, które zaowocowało wciągnięciem w to samej Katarzyny. Podczas przesłuchania królowa mogła przyznać się do uprzedniej umowy małżeńskiej z Derehamem – co uczyniłoby jej późniejszy ślub z Henrykiem nieważnym – ale zamiast tego zeznała, że Dereham zmusił ją do cudzołóstwa. W międzyczasie Dereham ujawnił związek Katarzyny z Tomaszem Culpeperem. W grudniu 1541 r. Culpeper i Dereham zostali straceni. Katarzynę skazano nie podczas rozprawy sądowej, ale poprzez Akt Utraty Praw, uchwalony przez parlament. W akcie wyliczano dowody przeciw królowej i Henryk musiałby wysłuchać całego tekstu przed udzieleniem królewskiej zgody. Ponieważ „powtarzanie tak smutnej historii i relacjonowanie tak haniebnego występku” w obecności króla „mogłoby otworzyć ranę już zabliźniającą się w królewskim sercu”, do aktu włączono specjalną klauzulę pozwalającą pełnomocnikom rządowym na udzielenie królewskiej zgody w zastępstwie króla. Taka metoda zatwierdzania dokumentów nie była nigdy wcześniej używana, lecz podczas rządów następców Henryka zastąpiła tradycyjne osobiste uczestnictwo władcy w obradach parlamentu. Małżeństwo Katarzyny anulowano krótko przed jej egzekucją. Podobnie jak w przypadku Anny Boleyn, Katarzyna Howard nie mogła być winną cudzołóstwa, jeżeli małżeństwo od początku było nieważne. Ponownie argument ten został zignorowany i Katarzyna została stracona 13 lutego 1542 r. mając ok. 18 lat. Henryk poślubił ostatnią żonę, majętną wdowę Katarzynę Parr w 1543 r. Sprzeczali się o religię; jego pozycje wobec ruchów reformatorskich w Europie pozostawały konserwatywne, ona była natomiast ich zwolenniczką, mimo otrzymanej edukacji katolickiej. Pomogła Henrykowi pojednać się z jego dwiema pierwszymi córkami, lady Marią i lady Elżbietą. W 1544 r. ustawą parlamentu przywrócono im miejsce w linii sukcesji zaraz po Edwardzie, księciu Kornwalii, mimo że wciąż uznawane były za dzieci z nieprawego łoża. Ta sama ustawa pozwalała Henrykowi na ustalanie kolejności dziedziczenia tronu według swojej woli. Śmierć i sukcesja W późnych latach życia Henryk miał dużą nadwagę – w obwodzie brzucha mierzył 137 cm, możliwe jest też, że cierpiał na podagrę. Dość wiarygodna jest teoria, jakoby chorował na syfilis. Jego nadwaga miała początek w wypadku podczas turnieju w 1536 r. Poniesiona wtedy rana na udzie nie tylko uniemożliwiła zażywanie ruchu, ale też stopniowo jątrzyła się i możliwe, że pośrednio doprowadziła do jego śmierci 28 stycznia 1547 r. w pałacu Whitehall. Henryk VIII został pochowany w kaplicy św. Jerzego w Zamku Windsor, obok swojej żony Jane Seymour. Gdy do łoża śmierci Henryka przybył Cranmer, król nie mógł już mówić. Arcybiskup poprosił, żeby dał w jakiś sposób znak, że umiera w wierze chrześcijańskiej. Henryk uścisnął mu rękę i zmarł. Na mocy Aktu Sukcesji z 1534 r., koronę odziedziczył Edward, jedyny żyjący syn Henryka, przyjmując imię Edwarda VI. Był on pierwszym protestanckim monarchą rządzącym Anglią – Henryk zadbał, aby kształcono go w duchu protestanckim, ze względu na chęć ugruntowania pozycji swojej dynastii oraz antypapieskiego charakteru reformacji. W tamtej chwili miał tylko 9 lat, nie mógł więc sprawować faktycznej władzy. W testamencie Henryk wyznaczył szesnastu wykonawców, aby służyli jako rada regentów do czasu osiągnięcia przez Edwarda 18 lat. Wykonawcy wybrali Edwarda Seymoura, 1. hrabiego Hertford, starszego brata Jane Seymour, na Lorda Opiekuna Królestwa. Wymagali jednak, aby Lord Hertford „nie czynił żadnej ustawy bez rady i zgody pozostałych współwykonawców”. Mimo to, lord Hertford przejął władzę i został jedynym regentem. Został obalony przez Johna Dudleya, 1. księcia Northumberland, i stracony za zdradę. Książę Northumberland nie objął jednak stanowiska Lorda Opiekuna; zamiast tego, nakłonił Edwarda do ogłoszenia pełnoletniości przed osiągnięciem 18 lat, czym naruszył wolę Henryka. Na podstawie Aktu Sukcesji z 1544 r. oraz testamentu Henryka VIII, następczynią Edwarda (w razie braku jego potomstwa) miała być córka Henryka i Katarzyny Aragońskiej, Lady Maria. Gdyby Lady Maria nie miała dzieci, jej następczynią miała być córka Anny Boleyn, Lady Elżbieta. I w końcu, gdyby Lady Elżbieta też nie miała dzieci, następcami mieli być potomkowie zmarłej siostry Henryka, Marii Tudor, księżnej Suffolk. Edward VI i jego doradcy mieli jednak inne plany. Leżąc na łożu śmierci, Edward stworzył testament, który stał w sprzeczności z postanowieniami testamentu Henryka. Lady Maria i Lady Elżbieta zostały wyłączone z linii sukcesji jako nieprawowite. Frances Brandon, księżną Suffolk (córkę Marii Tudor, księżnej Suffolk) pominięto, gdyż Edward obawiał się, że jej mąż Henry Grey, 1. książę Suffolk, może żądać korony dla siebie. Edward ostatecznie wybrał lady Jane Grey, córkę księżnej Suffolk i synową potężnego księcia Northumberland. Po śmierci Edwarda w 1553, lady Jane została ogłoszona królową. Według prawa jednak nie mogła dziedziczyć tronu; ustawa parlamentu wyraźnie pozwalała Henrykowi zapisać koronę zgodnie z własną wolą, ale żaden podobny akt nie był uchwalony dla Edwarda. Z takim uzasadnieniem Maria pozbawiła tronu i straciła Jane, biorąc koronę dla siebie. Kiedy Maria zmarła bezpotomnie w 1558 r., tron objęła jej siostra Elżbieta. Elżbieta I nie miała męża ani nie wyznaczyła dziedzica, powodując kryzys dynastyczny. Nie chcąc dopuścić, aby Szkoci stworzyli dynastię królewską, Elżbieta I nakazała egzekucję Marii, królowej Szkotów, aby nie mogła objąć tronu. Zgodnie z wolą Henryka VIII, następczynią Elżbiety miała być spadkobierczyni Marii Tudor, księżna Suffolk (lady Anna Stanley). Faktycznie jej następcą został jednak Jakub VI, król Szkotów, syn Marii, królowej Szkotów. Był on już wtedy potężnym władcą w Szkocji oraz najbliższym żyjącym krewnym Elżbiety. Dowodził, że jego dziedziczne prawo do tronu jest większe niż ustawowe prawo lady Anny. Jakub był wystarczająco potężny, a jego przeciwnicy słabi – tak więc jego wstąpienie na tron wzbudziło mały opór. Jakub VI przyjął imię Jakuba I, pierwszego króla Anglii z dynastii Stuartów. Rodzina Wywód przodków Henryk VIII w kulturze Literatura William Szekspir Henryk VIII Robert Bolt A Man for All Seasons Antonia Fraser Sześć żon Henryka VIII David Starkey Cnotliwy książę Philippa Gregory The other Boleyn girl Philippa Gregory The Boleyn inheritance Hilary Mantel W komnatach Wolf Hall Hilary Mantel Na szafocie Film „Prywatne życie Henryka VIII” (The Private Life of Henry VIII) z 1933 w reż. Alexandra Kordy. W roli Henryka wystąpił Charles Laughton „Oto jest głowa zdrajcy” (A Man for All Seasons) z 1966 w reż. Freda Zinnermanna. W roli Henryka wystąpił Robert Shaw „Anna tysiąca dni” (Anne of the Thousand Days) z 1969 w reż. Charlesa Jarrota. W roli Henryka wystąpił Richard Burton "Henryku do dzieła" (Carry on Henry) z 1971 r. w reż. Geralda Thomasa. W roli Henryka wystąpił Sidney James. „6 żon Henryka VIII” (Henry VIII and His Six Wives), serial z 1972 w reż. Warisa Husseina. W roli Henryka wystąpił Keith Michell „A Man for All Seasons” z 1988 w reż. Charltona Hestona. W roli Henryka wystąpił Martin Chamberlain „Henryk VIII” (Henry VIII) z 2003 w reż. Pete’a Travisa. W roli Henryka wystąpił Ray Winstone „Dynastia Tudorów” (The Tudors), serial z 2007 w reż. Charlesa McDougalla. W roli Henryka wystąpił Jonathan Rhys Meyers „Kochanice króla” (The other Boleyn girl) z 2008 w reż. Justina Chadwicka. W roli Henryka wystąpił Eric Bana. Horrible Histories, serial z 2009−2013. W roli Henryka wystąpił Ben Willbond. „Hiszpańska księżniczka” (The Spanish Princess), serial z 2019. W roli Henryka wystąpił Ruari O’Connor. Opera Gaetano Donizetti – Anna Boleyn, premiera – 1830, Mediolan, Teatro Carcano Rock progresywny Rick Wakeman, album „The Six Wives of Henry VIII” (Morgan and Trident Studios, 1973) Teatr SIX: The Musical (Toby Marlow oraz Lucy Moss, 2017) Zobacz też Kościół Anglii Przypisy Bibliografia Alison Weir, Henry VIII: The King and His Court Ballantine Books, 2001. Neville Williams, Henry VIII and His Court Macmillan, 1971. Ekskomunikowani przez Kościół katolicki Odznaczeni Orderem Podwiązki Odznaczeni Orderem Złotego Runa Konwertyci na protestantyzm Książęta Walii Tudorowie Urodzeni w 1491 Władcy Anglii i Wielkiej Brytanii Ludzie urodzeni w Londynie Zmarli w 1547 Pochowani w kaplicy św. Jerzego w Windsorze Założyciele religii

1033959

https://pl.wikipedia.org/wiki/Amber%20Heard

Amber Heard

Amber Laura Heard (ur. 22 kwietnia 1986 w Austin) – amerykańska aktorka filmowa i telewizyjna. Życiorys Wczesne lata Urodziła się i dorastała w Austin w Teksasie, jako córka Patricii Paige (z domu Parsons), badaczki internetu, i Davida Clintona Hearda, dostawcy. Wychowywała się z siostrą Whitney. Uczęszczała do katolickiej szkoły St. Michael’s Catholic Academy w Austin. Porzuciła szkołę średnią w wieku 17 lat, ostatecznie zdobywając dyplom na kursie korespondencyjnym. Dużym emocjonalnym przeżyciem (miała wtedy 16 lat) była dla niej śmierć w wypadku samochodowym jej najlepszej przyjaciółki. Krótko po tym wydarzeniu jej chłopak zapoznał ją z dziełami pisarki i filozofki, Ayn Rand, o której mówiła: „Przeczytałam wszystkie jej książki, od tego czasu mam obsesję na punkcie jej ideałów. Wszystko, czego kiedykolwiek potrzebowałam, to siebie samej”. Była wychowana w wierze katolickiej, jednak później stała się ateistką. Kariera Po porzuceniu szkoły średniej rozpoczęła karierę w modelingu w Nowym Jorku i Miami. Następnie przeniosła się do Los Angeles, gdzie została aktorką. Pojawiła się w teledyskach Kenny Chesneya „There Goes My Life” (2003) i Eisley „I Wasn’t Prepared” (2005). Wystąpiła w serialach nadawanych przez stacje CW: Jack i Bobby (2004) z Mattem Longiem i Loganem Lermanem oraz The Mountain (2004) z Oliverem Hudsonem, Ansonem Mountem i Pennem Badgleyem. W serialu FOX Życie na fali (The O.C., 2005) wystąpiła jako ekspedientka. W serialu Tajemnice Palm Springs (Hidden Palms, 2007) nadawanym przez stację CW, wcieliła się w Gretę Matthews. Zagrała tytułową bohaterkę Mandy Lane w filmie Wszyscy kochają Mandy Lane (All the Boys Love Mandy Lane, 2006). Film ten zadebiutował w Toronto na międzynarodowym festiwalu filmów w 2006. Przełomem w karierze była rola w Po prostu walcz!. W 2009 Amber wystąpiła w filmie Ojczym (The Stepfather) u boku Penna Badgleya i Zombieland, a także w Niedościgli Jonesonowie u boku Demi Moore. Rok później została współproducentką filmu Oddział, w którym również wystąpiła. W 2011 roku zagrała w filmie Piekielna zemsta z Nicolasem Cage’em oraz w Dzienniku zakrapianym rumem wraz z Johnnym Deppem. Za kreację Mery, wojowniczki Atlantis, która była wychowywana przez królową Atlantydy Atlannę (Nicole Kidman) w sensacyjnym filmie przygodowym fantasy Jamesa Wana Aquaman (2018) zdobyła nominację do MTV Movie Award za „Najlepszy pocałunek” z Jasonem Momoą (jako Arthurem Curry’m/Aquamanem). Życie prywatne W latach 2004–2005 spotykała się z meksykańskim reżyserem filmowym Alejandro Gómez Monteverde (m.in. Bella). W latach 2005–2006 związana była z aktorem Valentino Lanúsem. W latach 2006–2007 romansowała z aktorem Markiem Wystrachem. Spotykała się także z Crispinem Gloverem (2007), Austinem Nicholsem (2007) i Seanem Farisem (2007-2008). Podczas 25. rocznicy GLAAD, Amber Heard oficjalnie przyznała, że jest biseksualna. Na uroczystości pojawiła się ze swoją partnerką Tasyą van Ree, z którą była związana od 2008 roku. Amber przyznała, że to w dużej mierze dzięki organizacji postanowiła wyjść z szafy. O swojej seksualności powiedziała: Nie określam siebie w taki, czy inny sposób – miałam udane związki z mężczyznami, a teraz z kobietą. Kocham kogo kocham, jest to osoba, która coś dla mnie znaczy. W 2011 roku rozstała się z Tasyą van Ree. W styczniu 2012 związała się z Johnnym Deppem, którego poznała na planie filmu Dziennik zakrapiany rumem. Para zaręczyła się w wigilię Bożego Narodzenia. 3 lutego 2015 roku, Amber Heard poślubiła aktora podczas prywatnej ceremonii. Małżeństwo zakończyło się 16 sierpnia 2016, kiedy to para oficjalnie uzyskała rozwód. Niedługo potem w mediach pojawiły się doniesienia o jej związku z Elonem Muskiem, z którym rozstała się w sierpniu 2017 roku. Filmografia Filmy Światła stadionów (Friday Night Lights, 2004) jako Maria sideFX (2005) jako Shay Śmiertelnie seksowna (Drop Dead Sexy, 2005) jako Candy Daleka północ (North Country, 2005) jako młoda Josey Price to Pay (2006) jako Trish Alpha Dog (2006) jako Alma You Are Here (2006) jako Amber Wszyscy kochają Mandy Lane (All the Boys Love Mandy Lane, 2006) jako Mandy Lane Day 73 with Sarah (2007) jako Mary Boski chillout (Pineapple Express, 2008) jako Angie Anderson Informers (The Informers, 2008) jako Christie Po prostu walcz! (Never Back Down, 2008) jako Baja Miller Ojczym (The Stepfather, 2009) jako Kelly Porter Zombieland (2009) jako sąsiadka spod 406 Niedościgli Jonesonowie (The Joneses, 2009) jako Jenn I zapadła ciemność (And Soon the Darkness, 2010) jako Stephanie Oddział (The Ward, 2010) jako Kristen Piekielna zemsta (Drive Angry 3D, 2011) jako Piper Dziennik zakrapiany rumem (The Rum Diary, 2011) jako Chenault Paranoja (Paranoia, 2013) jako Emma Jennings Maczeta zabija (Machete Kills, 2013) jako Blanca Vasquez 72 godziny (3 Days to Kill, 2014) jako Vivi Delay Magic Mike XXL (2015) jako Zoe Dziewczyna z portretu (The Danish Girl, 2015) jako Ulla Małżeństwo na czas określony (2017) jako Fanny Liga Sprawiedliwości (Justice League, 2017) jako Mera Her Smell (2018) jako Zelda E. Zekiel London Fields (2018) jako Nicola Six Aquaman (2018) jako Mera Gully (2019) jako Joyce Liga Sprawiedliwości Zacka Snydera (Zack Snyder’s Justice League, 2021) jako Mera Seriale Jack & Bobby (2004) jako Liz The Mountain (2004) jako Riley Życie na fali (The O.C., 2005) jako sprzedawczyni Zabójcze umysły (Criminal Minds, 2006) jako Lila Archer Tajemnice Palm Springs (Hidden Palms, 2007) jako Greta Matthews The Playboy Club (2011) jako Maureen Bastion (The Stand, 2020–2021) jako Nadine Cross Przypisy Linki zewnętrzne Amerykańskie aktorki telewizyjne Amerykańskie aktorki filmowe Amerykańskie modelki Ludzie urodzeni w Austin Urodzeni w 1986

50759

https://pl.wikipedia.org/wiki/Franciszek%20J%C3%B3zef%20I

Franciszek Józef I

Franciszek Józef I (; ; ur. 18 sierpnia 1830 w pałacu Schönbrunn koło Wiednia, zm. 21 listopada 1916 tamże) – przedstawiciel domu habsbursko-lotaryńskiego, w latach 1848–1916 cesarz Austrii i król Węgier, król Czech i król Chorwacji, w latach 1848–1866 Prezydent Związku Niemieckiego. Oficjalny tytuł (po 1867) Z Bożej Łaski cesarz Austrii,apostolski król Węgier,król Czech, Dalmacji, Chorwacji, Slawonii, Galicji, Lodomerii i Ilyrii,król Jerozolimy etc, etc…arcyksiążę Austrii,wielki książę Toskanii i Krakowa,książę Lotaryngii, Salzburga, Styrii, Karyntii, Krainy i Bukowiny,wielki książę Siedmiogrodu,margrabia Moraw,książę Górnego i Dolnego Śląska, Modeny, Parmy, Piacenzy, Guastalli, Oświęcimia i Zatora,Cieszyna, Frulii, Raguzy i Zadaru,uksiążęcony hrabia Habsburga i Tyrolu, Kyburga, Gorycji i Gradiszki,książę Trydentu i Brixen,margrabia Łużyc Dolnych i Górnych oraz Istrii,hrabia Hohenembs, Feldkirch, Bregenz, Sonnenbergu,pan Triestu, Cattaro i Marchii Słoweńskiej,wielki wojewoda województwa Serbii, etc, etc, … W oryginale Von Gottes Gnaden Kaiser von Österreich; Apostolischer König von Ungarn; König von Böhmen, von Dalmatien, Kroatien, Slawonien, Galizien, Lodomerien und Illyrien; König von Jerusalem etc. Erzherzog von Österreich; Großherzog von Toskana und Krakau; Herzog von Lothringen, von Salzburg, Steier, Kärnten, Krain und der Bukowina; Großfürst von Siebenbürgen; Markgraf von Mähren; Herzog von Ober- und Nieder-Schlesien, von Modena, Parma, Piacenza und Guastalla, von Auschwitz und Zator, von Teschen, Friaul, Ragusa und Zara; gefürsteter Graf von Habsburg und Tirol, von Kyburg, Görz und Gradiska; Fürst von Trient und Brixen; Markgraf von Ober- und Nieder-Lausitz und in Istrien; Graf von Hohenembs, Feldkirch, Bregenz, Sonnenberg etc.; Herr von Triest, von Catarro und auf der windischen Mark; Großwoiwode der Woiwodschaft Serbien etc. etc. 1830–1848. Młodość Franciszek Józef był najstarszym synem arcyksięcia Franciszka Karola, brata i następcy cesarza Ferdynanda I oraz Zofii Wittelsbach, księżniczki bawarskiej. Miał czworo rodzeństwa: Maksymiliana Ferdynanda Józefa (1832–1867) – cesarza Meksyku Karola Ludwika (1833–1896) – arcyksięcia Marię Annę (1835–1840) – arcyksiężniczkę Ludwika Wiktora (1842–1919) – arcyksięcia Wychowywał się w pałacu Schönbrunn, odebrał staranne wykształcenie. Posługiwał się kilkoma językami, choć w oficjalnych kontaktach używał tylko niemieckiego i węgierskiego. Już w młodych latach przeszedł szkolenie wojskowe. W wieku 10 lat został podporucznikiem, a 3 lata później pułkownikiem. Podczas wojny austriacko-piemonckiej przeszedł chrzest bojowy w bitwie pod Santa Lucia 6 maja 1848. Dramatyczne wydarzenia Wiosny Ludów w monarchii habsburskiej uświadomiły otoczeniu cesarskiemu konieczność zmian. Cesarz Ferdynand I, zwany „Dobrotliwym”, był bowiem osobą chorą, o ograniczonych możliwościach umysłowych i nie sprawującą praktycznie władzy. Zdecydowano się zatem skłonić Ferdynanda do abdykacji. W takiej sytuacji korona przypadałaby zgodnie z zasadami dziedziczenia jego bratu, Franciszkowi Karolowi. Zgodzono się jednak co do tego, że tron powinna objąć osoba młoda i pozbawiona zobowiązań wobec zrewoltowanych ludów monarchii. W takiej sytuacji Franciszek Karol zrezygnował z korony na rzecz swego najstarszego syna, Franciszka Józefa (początkowo miał być znany jako Franciszek II, ale uznano, że imiona Franciszek Józef sygnalizuje rozpoczęcie nowego rozdziału). 2 grudnia 1848, w pałacu biskupim w Ołomuńcu, osiemnastoletni Franciszek Józef I został proklamowany cesarzem Austrii. 1848–1852. W dobie Wiosny Ludów Pierwszym zadaniem nowego cesarza było stłumienie wstrząsających cesarstwem rewolucji. Stopniowo udało mu się uspokoić sytuację w większości krajów cesarstwa; w marcu 1849 roku rozwiązał obradujący w Kromieryżu sejm austriacki. Najpoważniejsze problemy wiązały się z sytuacją na Węgrzech, gdzie trwało powstanie. Franciszek Józef był zmuszony prosić o pomoc cara Rosji, Mikołaja I. Na Węgry wkroczyła armia rosyjska pod dowództwem feldmarszałka Iwana Paskiewicza. Stłumienie do jesieni 1849 roku tego ruchu pozwoliło mu umocnić władzę. Wydany w 1851 roku Patent sylwestrowy cofał ustępstwa konstytucyjne z okresu Wiosny Ludów i kierował Austrię z powrotem na tory absolutyzmu. 1852–1867. Dwie pierwsze dekady 18 lutego 1853 roku doszło w Wiedniu do nieudanego zamachu na 23-letniego wówczas cesarza. Zamachowcem był węgierski anarchista, czeladnik krawiecki János Libenyi, który rzucił się na Franciszka Józefa z nożem i zranił go w szyję. Zamachowca obezwładnili adiutant Maximilian O’Donnell i rzeźnik Joseph Ettenreich. János Libenyi został stracony, a na pamiątkę ocalenia życia monarchy, brat cesarza, arcyksiążę Maksymilian nakazał wznieść kościół wotywny. Poszukiwania żony dla cesarza, w które zaangażowana była głównie matka Franciszka Józefa, Zofia, zakończyły się powodzeniem latem 1853 roku. Jego małżonką miała zostać Helena, księżniczka bawarska z rodu Wittelsbach. Jednak wydarzenia potoczyły się inaczej. Młody cesarz zakochał się z wzajemnością w jej rodzonej siostrze Elżbiecie, znanej jako Sissi. Zaręczyny zostały ogłoszone 24 sierpnia 1853 roku. Do zawarcia małżeństwa była konieczna dyspensa papieża, ponieważ Franciszek Józef i Elżbieta byli blisko spokrewnieni. Matka Elżbiety, Ludwika Wittelsbach, i matka Franciszka Józefa, Zofia były siostrami. Po uzyskaniu dyspensy, w marcu 1854 roku spisano kontrakt małżeński. Ślub odbył się 24 kwietnia 1854 roku w wiedeńskim kościele Augustianów. Franciszek Józef i Elżbieta mieli czworo dzieci: syna Rudolfa oraz córki Zofię, Gizelę i Marię Walerię. W 1854 roku, w czasie wojny krymskiej Austria pośrednio wystąpiła przeciw Rosji. Austria okupowała Mołdawię i Wołoszczyznę. Zimą 1854 roku Franciszek Józef odbył z żoną podróż po Lombardii i Wenecji, aby zademonstrować ich przynależność do cesarstwa. W 1859 roku Franciszek Józef mianował Polaka Agenora Gołuchowskiego na ministra spraw wewnętrznych. Zaplanował on reformę cesarstwa w duchu daleko idącego federalizmu. Zasady te zawierał tzw. dyplom październikowy. Jednak już w 1861 roku, pod wpływem opinii kół konserwatywnych, został wydany tzw. patent lutowy, który znacznie ograniczał kompetencje sejmów poszczególnych krajów. Równocześnie postępował upadek przewodniej roli Austrii w Związku Niemieckim. Obrady zwołanego po raz ostatni przez cesarza Austrii sejmu ukazały niechęć Prus do polityki cesarza. Król Prus Wilhelm I Hohenzollern nie przybył, a Otto von Bismarck dążył do usunięcia Austrii ze Związku. W wyniku działań wojennych z Francją i Piemontem w 1859 roku Austria utraciła Lombardię na rzecz Włoch, przegrała również wojnę z Prusami w 1866 roku o hegemonię w Związku Niemieckim, który został rozwiązany. Klęska ta uświadomiła Franciszkowi Józefowi konieczność radykalnych zmian. 1867–1889. Władca monarchii konstytucyjnej Franciszek Józef, aby ratować państwo Habsburgów, zmuszony został do porozumienia się z Węgrami. W 1867 powstały dualistyczne Austro-Węgry, a 8 czerwca 1867 cesarz został koronowany koroną świętego Stefana na „Apostolskiego Króla Węgier”, uznając tym samym równość Węgier wobec Cesarstwa Austrii. Na mocy ugody Austria i Węgry miały osobne parlamenty i rządy, jednak wspólne były trzy ministerstwa: spraw zagranicznych, wojny i finansów (to ostatnie opłacało koszty dwóch pierwszych). Wobec wojny francusko-pruskiej Franciszek Józef zajął neutralne stanowisko. W latach 1872–1873 doszło do zbliżenia z Rzeszą i Rosją, co znalazło wyraz w Sojuszu Trzech Cesarzy. Podczas kongresu berlińskiego Austria uzyskała zgodę na okupację Bośni i Hercegowiny, co może być przykładem niezdecydowanej polityki cesarza – zamiast poprzeć ruchy południowosłowiańskie, bądź wystąpić razem z Turcją przeciw Rosji, Franciszek Józef zadowolił się okupacją biednego obszaru, pogłębiając niechęć żywioną do Austrii ze strony południowych Słowian. Efektem wzrostu zagrożenia ze strony Rosji na Bałkanach było zawarcie sojuszu wojskowego z Niemcami (1879), do którego trzy lata później przystąpiły Włochy. Uformowało się w ten sposób Trójprzymierze, jeden z dwóch wielkich bloków militarnych w Europie. We wrześniu 1880 roku cesarz odbył podróż do Galicji. Został owacyjnie przyjęty przez mieszkańców oraz obiecał pomóc w restauracji Zamku Królewskiego na Wawelu. Wielkim wstrząsem dla cesarza było domniemane samobójstwo Rudolfa w Mayerlingu (1889) oraz morderstwo jego żony Elżbiety Bawarskiej (1898). Następcą tronu został brat cesarza, arcyksiążę Karol Ludwik, a po jego śmierci jego syn, arcyksiążę Franciszek Ferdynand. W sierpniu 1903 Franciszek Józef zgłosił po raz ostatni w historii weto (tzw. ekskluzywę) w czasie konklawe. W imieniu cesarza weto do wyboru kardynała Rampolliego zgłosił kardynał Jan Puzyna, biskup krakowski. 1889–1916. Ostatnie lata W czerwcu 1908 roku obchodził 60. rocznicę wstąpienia na tron, świętowaną uroczyście. Zjawiło się wtedy w Wiedniu z życzeniami wiele koronowanych głów, m.in. król Anglii Edward VII oraz wszyscy książęta niemieccy na czele z cesarzem Wilhelmem II. Hołd ten znacznie umocnił prestiżowo Austro-Węgry, popadające jednak coraz silniej w zależność od Cesarstwa Niemieckiego. Jesienią tego roku Austro-Węgry ogłosiły aneksję Bośni i Hercegowiny. Doprowadziło to do zaostrzenia sytuacji na Bałkanach. Kilka lat później, 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie zabity został następca tronu Franciszek Ferdynand. 28 lipca Austria wypowiedziała Serbii wojnę, co w konsekwencji doprowadziło do wybuchu I wojny światowej. Informację o wybuchu wojny cesarz przekazał poddanym w proklamacji Do Moich Ludów. Franciszek Józef zdawał sobie sprawę, że wojna źle rokuje monarchii Habsburgów i podobno tuż przed śmiercią zamierzał zawrzeć z państwami Trójporozumienia pokój za wszelką cenę. Znane są jego słowa, że „monarchia idzie na dno, ale przynajmniej z honorem”. Jednym z ostatnich dokumentów, jakie podpisał, był akt 5 listopada, powołujący „samodzielne państwo polskie” pod patronatem Niemiec i Austro-Węgier. Zmarł 21 listopada 1916 roku w pałacu Schönbrunn. Pochowany został w krypcie cesarskiej pod Kościołem Kapucynów, między żoną a synem. Ocena panowania Jego panowanie przyniosło Austrii prawie pół wieku pokoju, . O poważaniu, jakim cieszył się w społeczeństwie Franciszek Józef I, świadczy, że przed 50-leciem panowania cesarz poprosił poddanych, aby wysłali mu pocztówki z widokami swoich rodzinnych miejscowości. Do 2 grudnia 1898 otrzymał około 10 mln kartek pocztowych. Za jego panowania Wiedeń został gruntownie przebudowany, stając się europejską metropolią. Odznaczenia Wielki Mistrz Orderu Złotego Runa Wielki Mistrz Orderu Marii Teresy Wielki Mistrz Orderu Świętego Stefana Wielki Mistrz Orderu Leopolda Wielki Mistrz Orderu Korony Żelaznej Wielki Mistrz Orderu Franciszka Józefa (fundator w 1849) Medal Wojenny Odznaka za 50-letnią Służbę Wojskową dla Oficerów Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Sił Zbrojnych i Żandarmerii Krzyż Jubileuszowy Wojskowy Order Świętego Jerzego IV kl. (Rosja) Order Słonia (Dania, 1849) Order Świętych Cyryla i Metodego (Bułgaria) Order Królewski Serafinów (Szwecja) Order Świętego Andrzeja (Rosja) Order Świętego Huberta (Bawaria) Order Korony Rucianej (Saksonia) Order Lwa Norweskiego (Norwegia) Order Ducha Świętego (Francja) Order Orła Czarnego (Prusy) Order Annuncjaty (Włochy) Order Podwiązki (1867, Wielka Brytania) Królewski Łańcuch Wiktoriański (1904, Wielka Brytania)) Krzyż Zasługi Wojennej I i II kl. (Meklemburgia-Strelitz) Krzyż Wielki Orderu Kamehamehy I (1865, Hawaje) Krzyż Wielki Orderu Kalākauy (1878, Hawaje) Genealogia Przypisy Bibliografia Henryk Batowski, Rozpad Austro-Węgier, Kraków 1982 Christian Dickinger, Franciszek Józef I, Warszawa 2006 Stanisław Grodziski, Franciszek Józef I, Wrocław 1983 John Van der Kiste, Franciszek Józef. Prywatne życie ostatniego wielkiego cesarza Europy, Warszawa 2006 Georg Kugler, Franciszek Józef i Elżbieta, Łódź 2002 Linki zewnętrzne Franciszek Józef I – dokumenty w bibliotece Polona Habsburgowie Lotaryńscy Kawalerowie maltańscy Ludzie urodzeni w Wiedniu Odznaczeni Królewskim Łańcuchem Wiktoriańskim Odznaczeni Królewskim Orderem Wiktoriańskim Odznaczeni Krzyżem Jubileuszowym Wojskowym Odznaczeni Krzyżem Zasługi za Odznaczenie się Podczas Wojny Odznaczeni Medalem Jubileuszowym Pamiątkowym dla Sił Zbrojnych i Żandarmerii Odznaczeni Medalem Wojennym (Austro-Węgry) Odznaczeni Odznaką za Służbę Wojskową (Austria) Odznaczeni Orderem Annuncjaty Odznaczeni Orderem Daniły I Odznaczeni Orderem Domowym i Zasługi Księcia Piotra Fryderyka Ludwika Odznaczeni Orderem Grobu Świętego Odznaczeni Orderem Kalākauy Odznaczeni Orderem Kamehamehy I Odznaczeni Orderem Korony Rucianej Odznaczeni Orderem Korony Żelaznej Odznaczeni Orderem Królewskim Serafinów Odznaczeni Orderem Leopolda (Austria) Odznaczeni Orderem Lwa Norweskiego Odznaczeni Orderem Marii Teresy Odznaczeni Orderem Orła Czarnego Odznaczeni Orderem Orła Czerwonego Odznaczeni Orderem Orła Meksykańskiego Odznaczeni Orderem Podwiązki Odznaczeni Orderem Słonia Odznaczeni Orderem Świętego Andrzeja (Imperium Rosyjskie) Odznaczeni Orderem Świętego Ducha Odznaczeni Orderem Świętego Huberta Odznaczeni Orderem Świętego Jerzego (Imperium Rosyjskie) Odznaczeni Orderem Świętego Stefana Odznaczeni Orderem Świętych Cyryla i Metodego Odznaczeni Orderem Waleczności (Bułgaria) Odznaczeni Orderem Wojskowym Maksymiliana Józefa Odznaczeni Orderem Wojskowym Wilhelma Odznaczeni Orderem Złotego Runa Odznaczeni Świętym Konstantyńskim Orderem Wojskowym Świętego Jerzego Odznaczeni wojskowym Orderem Pour le Mérite Osoby upamiętnione nazwami obiektów fizjograficznych na Ziemi Pochowani w kościele kapucynów w Wiedniu Uczestnicy wojny austriacko-piemonckiej Władcy Czech Władcy Węgier Władcy włoscy Władcy Austrii Władcy Galicji i Lodomerii Austro-Węgrzy Władcy ziem polskich okresu zaborów Urodzeni w 1830 Zmarli w 1916

193691

https://pl.wikipedia.org/wiki/Leonardo%20DiCaprio

Leonardo DiCaprio

Leonardo Wilhelm DiCaprio (ur. 11 listopada 1974 w Los Angeles) – amerykański aktor, producent filmowy i scenarzysta; działacz społeczny i ekologiczny. Laureat Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego za rolę w filmie Zjawa (2015). Rodzina i edukacja Urodził się 11 listopada 1974 jako jedyne dziecko autora komiksów i pracownika fizycznego o włosko-niemieckim pochodzeniu George’a DiCaprio oraz asystentki w kancelarii prawnej o niemiecko-rosyjskim pochodzeniu Irmelin Indenbirken. Jego babka od strony matki – Helene – urodziła się w Rosji jako Jelena Smirnowa i osiedliła się z mężem Wilhelmem w Düsseldorfie, gdzie młody Leonardo często spędzał wakacje. Otrzymał imię na cześć malarza i odkrywcy Leonarda da Vinci. Rodzice aktora rozstali się jeszcze przed jego narodzinami, jednak mimo rozpadu małżeństwa wciąż mieszkali po sąsiedzku, by nie pozbawiać dziecka regularnego kontaktu z obojgiem rodziców. Zamieszkał z matką (wówczas pracującą jako opiekunka do dzieci) w Echo Parku, biednej podmiejskiej dzielnicy Los Angeles. Z następnego związku ojca z Peggy Farrar ma starszego o trzy lata brata przyrodniego Adama Farrara, który zainteresował go aktorstwem. Uczęszczał do szkoły podstawowej Corinne A. Seeds, a dwa lata później został przepisany do szkoły Center for Enriched Studies. Był pewnym siebie i aroganckim dzieckiem, przez co padał ofiarą zbirów i był szykanowany w szkole. Na początku lat 90. przeprowadził się z matką do dzielnicy Los Feliz w Los Angeles i podjął naukę w liceum Johna Marshalla, jednak w trzeciej klasie zrezygnował z dalszej edukacji z powodu nadmiaru pracy przy produkcjach filmowych; ostatecznie uzyskał dyplom ukończenia szkoły średniej, zdając egzamin General Educational Development. W okresie licealnym udzielał się w szkolnym kółku teatralnym. Kariera zawodowa Początki Gdy miał cztery lata, wziął udział w nagraniach programu Romper Room, jednak został wyrzucony z planu z powodu nadpobudliwego i zbyt hałaśliwego zachowania. Od najmłodszych lat przejawiał talent aktorski, szczególnie do parodiowania innych osób (m.in. Charlesa Mansona i Michaela Jacksona), czym zdobył uznanie rówieśników. W wieku 11 lat zaczął szukać agenta, jednak przez kolejne trzy lata bez powodzenia. Brał udział w wielu castingach, ale bez sukcesu. Po znalezieniu agenta zaczął występować w reklamach (m.in. producenta zabawkowych samochodzików Matchbox, płatków śniadaniowych i gumy do żucia), a także grać w filmach edukacyjnych (m.in. w How to Deal with a Parent Who Takes Drugs) oraz epizodyczne role w filmach i serialach (m.in. jako kolega głównego bohatera w filmie The New Lassie oraz młody chłopak w serialu The Outsiders). Wykazywał też umiejętności taneczne, a z uwagi na opanowanie techniki poppingu zyskał pseudonim Noodle (pol. Makaron). W wieku 15 lat wystąpił w kilku serialach telewizyjnych: zagrał nastoletniego alkoholika Masona Capwella w pięciu odcinkach Santa Barbary, Garry’ego Buckmana w Spokojnie, tatuśku i bezdomnego Luke’a Browera w Dzieciaki, kłopoty i my. Dzięki działaniom matki coraz częściej pojawiał się w młodzieżowych czasopismach, którym udzielał wywiadów. Wystąpił w filmie science fiction Critters 3 (1991), w którym zagrał Josha, pasierba nikczemnego właściciela domu z mieszkaniami do wynajęcia, oraz zagrał epizod w thrillerze Trujący bluszcz (1992). Lata 90. Dzięki roli Toby’ego Wolffa w dramacie Chłopięcy świat (1993) u boku Roberta De Niro zdobył uznanie krytyków, a za występ w obrazie otrzymał swoją pierwszą branżową nagrodę – New Generation Award od Stowarzyszenia Krytyków Filmowych Los Angeles. Przychylne recenzje otrzymał również za rolę Arniego w dramacie Co gryzie Gilberta Grape’a (1993), a żeby oddać charakter swojej postaci – upośledzonego brata tytułowego bohatera (w tej roli Johnny Depp), w trakcie prac nad filmem odwiedzał domy opieki i zakłady dla dzieci niepełnosprawnych umysłowo. Za rolę w filmie otrzymał nagrodę National Board of Review i kolejną w karierze statuetkę New Generation Award, poza tym był nominowany do Złotego Globu i Oscara dla najlepszego aktora drugoplanowego. Po sukcesie filmu zaczął być nazywany przez prasę „nowym Marlonem Brando”, stał się również idolem nastolatek. Nie chcąc angażować się w komercyjne produkcje, odrzucił propozycję zagrania Robina w superprodukcji Batman Forever (1995) i rolę w filmie Hokus pokus (1993), a przez rok po zakończeniu pracy nad dramatem Co gryzie Gilberta Grape’a pozostawał bez pracy i w tym czasie wystąpił tylko w jednym filmie – wcielił się w piosenkarza rockowego, który dostaje powołanie do wojska, w Foot Shooting Party (1994). Mimo kilkukrotnego odrzucenia oferty, po długich namowach wystąpił w roli Fee Heroda „The Kida” w szeroko krytykowanym westernie Szybcy i martwi (1995) z Sharon Stone. W tym samym roku zagrał też główne role w filmach biograficznych: Jima Carrolla, koszykarza uzależnionego od narkotyków w Przetrwać w Nowym Jorku (ekranizacji powieści o tym samym tytule) w reżyserii Scotta Kalverta i francuskiego poetę-geja Arthura Rimbauda w negatywnie przyjętym przez krytyków dramacie obyczajowym Całkowite zaćmienie w reż. Agnieszki Holland; za występ w drugim filmie był szeroko krytykowany w prasie. Następnie zagrał Hanka, sprawiającego problemy wychowawcze nastolatka w dramacie psychologicznym Pokój Marvina (1996) u boku Meryl Streep oraz bezczelnego Dereka w krótkometrażowym filmie artystycznym Don’s Plum, który miał premierę dopiero w 2001. Mimo negatywnych recenzji krytyków, w 1997 na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie otrzymał statuetkę Srebrnego Niedźwiedzia dla najlepszego aktora za rolę w filmie Romeo i Julia (1996), uwspółcześnionej ekranizacji powieści Williama Szekspira, która osiągnęła spory sukces komercyjny i cieszyła się dużą popularnością głównie wśród nastoletnich widzów. Odrzucił główną rolę w filmie Paula Thomasa Andersona Boogie Nights, by zagrać beztroskiego młodego artystę Jacka Dawsona, głównego bohatera filmu Jamesa Camerona Titanic (1997). W produkcji wystąpił u boku Kate Winslet, z którą się zaprzyjaźnił. Za rolę w filmie zainkasował 2,5 mln dol.. Po premierze Titanica umocnił swoją pozycję w branży filmowej i stał się jedną z największych gwiazd Hollywood. Za rolę w filmie zdobył m.in. nagrodę Blockbuster Entertainment dla ulubionego aktora i nagrodę filmową MTV dla najlepszego aktora oraz był nominowany do Złotego Globu dla najlepszego aktora w filmie dramatycznym. Mimo że Titanic zdobył 11 Oscarów (i 14 nominacji), pominięcie DiCaprio wśród nominowanych do Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego wywołało poruszenie w prasie i powszechne oburzenie wśród widzów, od których napłynęło kilkaset protestów do Amerykańskiej Akademii Filmowej. Sam aktor nie pojawił się na gali wręczenia nagród, co publicznie skrytykował reżyser filmu James Cameron. W 1998 pojawił się w podwójnej roli – króla Ludwika XIV i jego brata-bliźniaka Filipa – w dramacie historycznym Randalla Wallace’a Człowiek w żelaznej masce, a za swój występ otrzymał antynagrodę Złotą Malinę za najgorszy duet na ekranie. W tym samym roku wystąpił epizodycznie jako zarozumiały gwiazdor Hollywood w negatywnie przyjętym filmie Woody’ego Allena Celebrity. Został także okrzyknięty chłopakiem roku w plebiscycie brytyjskiego magazynu dla młodzieży „Bliss”, zdobywając 70% głosów spośród 20 tys. czytelniczek, poza tym amerykański magazyn „Premiere” umieścił go na 25. miejscu listy 100 najbardziej wpływowych osób w Hollywood, a magazyn „Forbes” – na 34. miejscu listy najbogatszych Amerykanów z branży rozrywkowej. Po zakończeniu zdjęć do Człowieka w żelaznej masce ogłosił roczną przerwę w karierze, w tym czasie m.in. odrzucił propozycję zagrania Patricka Batemana w American Psycho (2000), Anakina Skywalkera w Gwiezdnych wojnach: Ataku klonów (2002) i tytułowej roli w Spider-Manie (2002). Lata 2000–2009 Na wielki ekran powrócił główną rolą Richarda w filmie Danny’ego Boyle’a Niebiańska plaża (2000), a za swój występ w filmie miał otrzymać gażę w wysokości 20 mln dol.. Za występ w filmie był nominowany do Złotej Maliny dla najgorszego aktora. W 2002 zagrał dwie główne role filmowe: Amsterdama Vallona w dramacie gangsterskim reżysera Martina Scorsese Gangi Nowego Jorku u boku Daniela Day-Lewisa i oszusta Franka Abagnale’a w komedii kryminalnej Złap mnie, jeśli potrafisz z Tomem Hanksem. Za występ w tym drugim był nominowany do Złotego Globu. Zagrał również w następnym filmie Martina Scorsese, ciepło przyjętym przez krytykę i widzów dramacie biograficznym Aviator (2004), w którym wcielił się w postać miliardera i pilota Howarda Hughesa. Za tę rolę otrzymał wiele pochlebnych recenzji oraz otrzymał Złoty Glob dla najlepszego aktora w filmie dramatycznym i był nominowany do Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego. Również w 2004 otworzył firmę producencką Appian Way Productions, która zadebiutowała filmem Nielsa Muellera Zabić prezydenta. Jesienią 2006 zagrał agenta Billy’ego Costigana w swojej trzeciej produkcji w reżyserii Martina Scorsese Infiltracja, a na potrzeby pracy przy filmie zrezygnował z roli w dreszczowcu Dobry agent. Za następną rolę, Danny’ego Archera w dramacie wojennym Krwawy diament (2006), otrzymał kolejną w karierze nominację do Oscara. Za występy w obu filmach był też nominowany do Złotych Globów dla najlepszego aktora w filmie dramatycznym jednocześnie, jednak mimo podwójnej szansy na wygraną nie zdobył nagrody. W 2007 wyprodukował film Kevina Connolly’ego Ogrodnik z Edenu i film dokumentalny o ochronie środowiska Jedenasta godzina, którego był współscenarzystą, współproducentem i narratorem. W 2008 zagrał agenta CIA Rogera Ferrisa w dreszczowcu Ridleya Scotta W sieci kłamstw i Franka Wheelera w melodramacie Droga do szczęścia, w którym ponownie, po 12 latach przerwy, zagrał wraz z Kate Winslet. Za rolę w drugim filmie był nominowany do Złotego Globu dla najlepszego aktora w filmie dramatycznym. W 2009 na uroczystej gali w Berlinie otrzymał Cinema for Peace Award, którą wręczył mu Michaił Gorbaczow. Lata 2010–2019 W 2010 premierę miały kolejne dwa kasowe filmy z DiCaprio w roli głównej: Wyspa tajemnic w reż. Martina Scorsese, w której zagrał federalnego szeryfa Edwarda „Teddy’ego” Danielsa, oraz Incepcja w reż. Christophera Nolana, w której zagrał Cobba. Po zagraniu w Incepcji miał półtoraroczną przerwę w pracy, ponieważ nie był zainteresowany żadnym z otrzymywanych scenariuszy. W 2011 zebrał ciepłe recenzje za występ w roli J. Edgara Hoovera, pierwszego dyrektora FBI w filmie biograficznym J. Edgar, a żeby pomóc twórcom sfinansować projekt, zgodził się na honorarium w wysokości zaledwie 2 mln dol.. Za rolę w filmie był nominowany do Złotego Globu dla najlepszego aktora w filmie dramatycznym, jednak pominięto go przy nominacjach do Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego, co wywołało wiele kontrowersji w mediach. Również w 2011 zajął pierwsze miejsce na liście najlepiej zarabiających aktorów w Hollywood. W 2012 uczestniczył z Kate Winslet w światowej premierze nowej wersji filmu Titanic, tym razem prezentowanego w formacie 3D. W 2013 wystąpił w roli Jaya Gatsby’ego w melodramacie Wielki Gatsby, będącym kolejną ekranizacją powieści Francisa Scotta Fitzgerald o tym samym tytule. Zagrał także w swoim piątym filmie w reż. Martina Scorsese – Wilk z Wall Street (2013). W 2016 podczas 88. gali wręczenia nagród Amerykańskiej Akademii Filmowej otrzymał Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego za rolę w filmie Zjawa. W 2018 wyprodukował film Walka: życie i zaginiona twórczość Stanisława Szukalskiego, co było związane z faktem, iż jego rodzice przyjaźnili się z polskim rzeźbiarzem Stanisławem Szukalskim, gdy ten mieszkał w Los Angeles. W 2019 zagrał z Bradem Pittem w filmie Quentina Tarantino Pewnego razu... w Hollywood. Życie prywatne W młodości spotykał się z Jennifer Faus. Od końca 1995 do 1997 był związany z modelką Kristen Zang. Od tamtej pory uznawany jest w prasie za jednego z czołowych „uwodzicieli Hollywood”, a kolorowe gazety przez kolejne lata łączyły go z wieloma celebrytkami. Pozostawał w nieformalnych związkach m.in. z modelkami: Gisele Bündchen (2000–2005), Bar Refa’eli (2005–2011), Erin Heatherton (2011–2012) i Toni Garrn, a także z aktorką Blake Lively (2011) i piosenkarką Rihanną. W latach 2018–2022 spotykał się z aktorką Camilą Morrone. Znany jest z działania na rzecz ochrony środowiska. W 1998 został współzałożycielem fundacji ekologicznej Earth Alliance. W 2005 nawiązał współpracę z siecią hoteli Four Seasons, by na zakupionej przez siebie wyspie Blackadore Caye w Belize wybudować luksusowy kurort zgodnie z zasadami ochrony środowiska. Jako aktywista występował na forum ONZ w sprawie zmian klimatycznych, w 2011 udał się do Rosji na szczyt dotyczący ratowania tygrysów (na ten cel przeznaczył 1 mln dol.) , a na prywatnej audiencji rozmawiał z papieżem Franciszkiem w Watykanie (2016). Jest także zaangażowany społecznie. W 1998 przekazał 35 tys. dol. na odbudowę zniszczonego przez trzęsienie ziemi Ośrodka Komputerowego im. Leonarda DiCaprio w filii Biblioteki Publicznej Los Angeles w rodzinnym Los Feliz. Po tsunami z grudnia 2004 wsparł finansowo mieszkańców kurortu Koh Phi Phi Leh w Tajlandii, przekazując anonimowo część pieniędzy na UNICEF. W 2006 podczas pracy nad filmem Krwawy diament wsparł finansowo mieszkańców Sierra Leone, zwłaszcza sieroty i ludzi chorych oraz inne ofiary tamtejszej wojny domowej. W 2010 przekazał 1 mln dol. na odbudowę Haiti po trzęsieniu ziemi. Wyraził publiczne poparcie dla Johna Kerry’ego przed wyborach prezydenckimi w 2004 oraz wziął udział w internetowej kampanii Rock the Vote mającej na celu zmobilizowanie obywateli do udziału w wyborach. W 2005 podczas przyjęcia u Ricka Salomona w Hollywood został zaatakowany przez wówczas 35-letnią Arethę Wilson, która rozbiła mu szklaną butelkę na głowie. W wyniku urazu był operowany i miał założone 12 szwów na twarzy i głowie. Filmografia Nagrody i nominacje 1994 – nominacja do Złotego Globu w kategorii najlepszy aktor drugoplanowy za film Co gryzie Gilberta Grape’a 1994 – nominacja do Oscara w kategorii najlepszy aktor drugoplanowy za film Co gryzie Gilberta Grape’a 1997 – Nagroda Jury Srebrny Niedźwiedź na Festiwalu Filmowym w Berlinie w kategorii najlepszy aktor za film Romeo i Julia 1997 – nominacja do MTV Movie Award w kategorii najlepsza rola męska za film Romeo i Julia 1997 – nominacja do MTV Movie Award w kategorii najlepszy duet aktorski za film Romeo i Julia 1998 – nominacja do Złotego Globu w kategorii najlepszy aktor w dramacie za film Titanic 1998 – MTV Movie Award w kategorii najlepsza rola męska za film Titanic 1998 – nominacja do MTV Movie Award w kategorii najlepszy duet aktorski za film Titanic 1998 – Złoty Popcorn w kategorii Najlepszy aktor za film Titanic 2003 – nominacja do Złotego Globu w kategorii najlepszy aktor w dramacie za film Złap mnie, jeśli potrafisz 2003 – nominacja do MTV Movie Award w kategorii najlepsza rola męska za film Złap mnie, jeśli potrafisz 2003 – Teen Choice w kategorii Ulubiony kłamca filmowy za film Złap mnie, jeśli potrafisz 2005 – Złoty Glob w kategorii najlepszy aktor w dramacie za film Aviator 2005 – nominacja do Oscara w kategorii najlepszy aktor za film Aviator 2005 – nominacja do BAFTY w kategorii najlepszy aktor za film Aviator 2005 – MTV Movie Award w kategorii najlepszy aktor za film Aviator 2005 – nominacja do Nagrody Młodych w kategorii najlepsza rola męska w dramacie za film Aviator 2005 – Lista 100 najlepszych kwestii filmowych wszech czasów w kategorii 100. miejsce za film Titanic 2005 – Złoty Popcorn w kategorii Najlepszy aktor za film Aviator 2006 – nagroda Satelita w kategorii Najlepszy aktor drugoplanowy za film Infiltracja 2007 – nominacja do BAFTY w kategorii najlepszy aktor za film Infiltracja 2007 – nominacja do Złotego Globu w kategorii najlepszy aktor w dramacie za film Infiltracja 2007 – nominacja do Złotego Globu w kategorii najlepszy aktor w dramacie za film Krwawy diament 2007 – nominacja do Oscara w kategorii najlepsza pierwszoplanowa rola męska za film Krwawy diament 2007 – Nagroda Publiczności w kategorii Najlepszy aktor zagraniczny za film Infiltracja 2010 – Teen Choice w kategorii Ulubiony aktor horroru / thrillera za film Wyspa tajemnic 2012 – nominacja do Złotego Globu w kategorii Najlepszy aktor w dramacie za film J. Edgar 2013 – nominacja do Złotego Globu w kategorii Najlepszy aktor drugoplanowy za film Django 2014 – Złoty Glob w kategorii najlepszy aktor w komedii lub musicalu za film Wilk z Wall Street 2014 – nominacja do Oscara w kategorii najlepszy aktor pierwszoplanowy za film Wilk z Wall Street 2014 – Critics’ Choice w kategorii Najlepszy aktor w komedii za film Wilk z Wall Street 2014 – Kryształowa Statuetka w kategorii Ulubiony aktor w dramacie za film Wilk z Wall Street 2016 – nagroda BAFTA w kategorii najlepszy aktor pierwszoplanowy w filmie Zjawa 2016 – Oscar w kategorii najlepszy aktor pierwszoplanowy za film Zjawa 2020 – nominacja do Oscara w kategorii najlepszy aktor pierwszoplanowy za film Pewnego razu... w Hollywood 2020 – nominacja do Złotego Globu w kategorii najlepszy aktor w komedii lub musicalu Pewnego razu... w Hollywood 2022 – nominacja do Złotego Globu w kategorii najlepszy aktor w komedii lub musicalu Nie patrz w górę Antynagrody i nominacje 1999 – Złota Malina w kategorii najgorsze ekranowe połączenie za film Człowiek w żelaznej masce 2001 – nominacja do Złotej Maliny w kategorii najgorszy aktor za film Niebiańska plaża Odznaczenia i upamiętnienie Chevalier Orderu Sztuki i Literatury – Francja Ze względu na zaangażowanie na rzecz ochrony kompleksu Ebo Forest w Kamerunie został upamiętniony w nazwie tamtejszego endemitu – gatunku rośliny z rodzaju Uvariopsis – U. dicaprio. Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Amerykańscy aktorzy filmowi Amerykańscy aktorzy dziecięcy Laureaci Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego Amerykanie odznaczeni Orderem Sztuki i Literatury Laureaci Złotego Globu dla najlepszego aktora w filmie dramatycznym Laureaci Złotego Globu dla najlepszego aktora w filmie komediowym lub musicalu Ludzie związani z Echo Park (Los Angeles) Kawalerowie Orderu Sztuki i Literatury Urodzeni w 1974 Ludzie urodzeni w Los Angeles Amerykanie pochodzenia włoskiego Laureaci Srebrnego Niedźwiedzia dla najlepszego aktora Laureaci nagrody BAFTA dla najlepszego aktora pierwszoplanowego Laureaci Nagrody Gildii Aktorów Ekranowych za wybitny występ aktora w roli pierwszoplanowej Amerykanie pochodzenia rosyjskiego Amerykanie pochodzenia niemieckiego

222904

https://pl.wikipedia.org/wiki/Krasnoborowik%20ceglastopory

Krasnoborowik ceglastopory

Krasnoborowik ceglastopory, borowik ceglastopory (Neoboletus erythropus (Pers.) C. Hahn) – gatunek grzybów należący do rodziny borowikowatych (Boletaceae). Systematyka i nazewnictwo Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Neoboletus, Boletaceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi. Sytuacja taksonomiczna tego gatunku jest skomplikowana. Oryginalny opis Boletus erythropus Pers. odnosił się do Suilellus queletii, podczas gdy Boletus luridus β erythropus (Pers.: Fr.)Fr. odnosił się do obecnego rozumienia Neoboletus erythropus. Autorzy którzy preferują oryginalny opis Boletus erythropus używali nazwy Boletus luridiformis (oraz Neoboletus luridiformis) do opisu tego taksonu. Po odkryciu gatunku Boletus xanthopus, siostrzanego do B. erythropus, część taksonomistów stwierdziła, że jest on synonimem B. luridiformis, po czym odnalazła stary takson Boletus praestigiator jako odpowiadający B. erythropus. Odmiana żonkilowa (Boletus luridiformis Rostk. var. junquilleus (Quél.) Knudse) czasem jest wyróżniana jako odrębny gatunek krasnoborowik żonkilowy (Neoboletus junquilleus (Quél.) Gelardi, Simonini & Vizzin). Grupa naukowców z Chin w 2016 r. zaproponowała włączenie rodzaju Neoboletus do utworzonego w 2012 r. rodzaju Sutorius. Spotkało się to z częściową dezaprobatą środowiska mykologicznego. Publikacje z 2019 r. potwierdzają, że przeniesienie to było niesłuszne. Synonimy nazwy naukowej: Nazwę borowik ceglastopory nadała Alina Skirgiełło w 1939 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był także pod nazwami: grzyb wilczy, czerwononóżka, pociec, borowik ceglastopory odmiana typowa, borowik ceglastopory odmiana żonkilowa. Po przeniesieniu go do rodzaju Neoboletus nazwa polska stała się niespójna z nazwą naukową. W 2021 Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała używanie nazwy krasnoborowik ceglastopory. Morfologia Kapelusz Średnica dochodzi do 20 cm, u młodych egzemplarzy półkolisty, do rozpostartego u starszych. Powierzchnia kapelusza początkowo jest sucha, zamszowa, później gładka i naga. Barwa ciemnobrązowa, czasem z ochrowymi plamkami. Rurki Długie i wycięte przy trzonie. U młodych owocników żółte do oliwkowych, u starszych egzemplarzy – rdzawe. Po uszkodzeniu silnie sinieją. Trzon Wysokość 5–15 cm, grubość 2–5 cm. U młodych egzemplarzy trzon zazwyczaj jest pękaty, następnie maczugowaty, baryłkowaty. Pełny. Kolor żółty, pokryty bardzo gęsto ceglastoczerwonymi nieregularnymi strzępkami (nie siatką!). W górnej części trzonu strzępków jest mniej, co powoduje, że trzon jest tu bardziej żółty. Miąższ Żółty, przekrojony lub uszkodzony szybko zmienia barwę na ciemnoniebieską. Smak łagodny, zapach słaby. Wysyp zarodników Zarodniki eliptyczno-wrzecionowate, gładkie, o rozmiarach 13–18 × 5,5–6,5 μm. Gatunki podobne Młode owocniki mogą być mylone z gorzkoborowikiem żółtoporym (Caloboletus calopus), ponieważ oba grzyby często występują równocześnie na tym samym terenie. Najważniejsze cechy odróżniające krasnoborowika ceglastoporego to: strzępki na trzonie zamiast siatki, czerwone rurki zamiast żółtych (tylko u starszych owocników) i ciemniejszy kapelusz. Podobny jest też modroborowik gładkotrzonowy (Suillellus queletii), ale ma kapelusz oliwkowobrązowy, pomarańczowoczerwony lub ceglastoczerwony, pomarańczowe pory i trzon u podstawy karminowoczerwony. Występowanie i siedlisko Znany jest tylko w Europie i Japonii. W Europie Środkowej i w Polsce jest dość pospolity. Rośnie w lasach liściastych i iglastych od maja do późnej jesieni W górach występuje dużo częściej, niż na niżu. Odmiana typowa występuje głównie pod jodłami, grabami, bukami, świerkami, dębem szypułkowym i lipą, odmiana żonkilowa pod dębami i bukami. Odmiana żonkilowa jest w Polsce bardzo rzadka. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – gatunek wymierający. Jest na czerwonych listach gatunków rzadkich także w Austrii, Czechach, Niemczech, Wielkiej Brytanii, Holandii, Norwegii i Słowacji. Znaczenie Grzyb mykoryzowy. Grzyb jadalny, jednak ze względu na czerwone zabarwienie porów i trzonu rzadko przez grzybiarzy zbierany, gdyż kojarzony bywa z trującymi borowikami o czerwonym zabarwieniu (np. borowikiem szatańskim). Niektórzy jednak uważają go za smaczny grzyb jadalny. Spożywany może być tylko po obróbce termicznej, gdyż surowy, niedogotowany lub niedosmażony może u niektórych powodować zaburzenia trawienne. Dawniej sugerowano obgotowanie, a następnie odlanie wody, ale obecnie większość źródeł wspomina tylko, żeby nie był surowy. Przypisy Borowikowate Grzyby jadalne Mykobiota Polski

161354

https://pl.wikipedia.org/wiki/Czes%C5%82aw%20Michniewicz

Czesław Michniewicz

Czesław Michniewicz (ur. 12 lutego 1970 w Brzozówce) – polski piłkarz i trener piłkarski. W 2022 selekcjoner reprezentacji Polski w piłce nożnej, którą prowadził podczas Mistrzostw Świata 2022. Trener roku 2018 i 2022 w Polsce w plebiscycie Piłki Nożnej. Kariera zawodnicza Jako zawodnik występował na pozycji bramkarza w Ossie Biskupiec Pomorski, Bałtyku Gdynia, Polonii Gdańsk i Amice Wronki; w barwach Amiki zaliczył dziewięć występów w ekstraklasie, występował także w meczach o Superpuchar Polski, Puchar Polski i Puchar Ligi Polskiej w sezonie 1999/2000. Ponadto grał w Pucharze UEFA przeciwko Atlético Madryt. Karierę zakończył w wieku 30 lat w 2000 roku. Kariera trenerska Amica Wronki i Olimpia Elbląg Po zakończeniu kariery zawodniczej prowadził jako trener rezerwy Amiki Wronki (był również trenerem bramkarzy), jako asystent pierwszego trenera pracował w Olimpii Elbląg, a jako konsultant w Arce Gdynia. Odbył staże trenerskie w klubach: FC Schalke 04 (2000), Bayer 04 Leverkusen (2001), Hannover 96 (2002) i Tottenham Hotspur (2006). Kariera klubowa przed Legią We wrześniu 2003 został trenerem Lecha Poznań; poprowadził zespół do zdobycia Pucharu i Superpucharu Polski w 2004. Ze względu na brak licencji PZPN do września 2004 formalnie jako pierwszy trener Lecha figurował w dokumentach Ryszard Łukasik. Po uzyskaniu licencji Michniewicz prowadził Lecha do maja 2006. Od 3 października 2006 do 22 października 2007 był trenerem Zagłębia Lubin, z którym zdobył mistrzostwo Polski w sezonie 2006/2007. W ostatnich dwóch wymienionych klubach pracował wspólnie z Rafałem Ulatowskim (II trener); w Zagłębiu został przez niego zastąpiony. 8 lipca 2008 podpisał kontrakt na prowadzenie Arki Gdynia. 15 listopada 2010 został trenerem Widzewa Łódź. Kontrakt miał trwać do 30 czerwca 2011. Gdy pod koniec czerwca obie strony przystąpiły do renegocjacji kontraktu, Michniewicz postanowił nie przedłużać kontraktu i wraz z jego końcem opuścić drużynę. 22 lipca 2011 został trenerem Jagiellonii Białystok, jednak już 22 grudnia 2011 po spotkaniu Michniewicza z przedstawicielami rady nadzorczej białostockiego klubu rozwiązano z nim kontrakt za porozumieniem stron (wraz z trenerem z klubu odeszli: drugi trener Marcin Węglewski oraz trener przygotowania fizycznego Kristijan Brčko). 28 marca 2012 został trenerem Polonii Warszawa, którą prowadził jedynie do 8 maja 2012. Od 22 marca do 22 października 2013 był trenerem Podbeskidzia Bielsko-Biała. 9 kwietnia 2015 po ponadrocznej przerwie został zatrudniony, tym razem jako trener Pogoni Szczecin, z którą wywalczył na koniec sezonu 2015/16 szóste miejsce w Ekstraklasie. Pomimo najlepszego wyniku od lat klub nie przedłużył z Michniewiczem umowy, która oficjalnie miała wygasnąć 30 czerwca 2016. Polska U-21 7 lipca 2017 objął stanowisko selekcjonera reprezentacji Polski do lat 21. Zwyciężając z Portugalią w barażach, Polska — pod jego wodzą — po raz pierwszy od 1994 zakwalifikowała się do turnieju finałowego mistrzostw Europy w tej kategorii wiekowej. W turnieju finałowym Polska odpadła w fazie grupowej, zajmując trzecie miejsce z sześcioma punktami na koncie. Legia Warszawa 21 września 2020 został ogłoszony trenerem Legii Warszawa. W sezonie 2020/2021 zdobył z klubem mistrzostwo Polski, a następnie wprowadził go do Ligi Europy UEFA. 25 października 2021 został zwolniony z funkcji trenera zespołu; Legia zajmowała wówczas 15. miejsce w tabeli Ekstraklasy. Polska 31 stycznia 2022 został selekcjonerem reprezentacji Polski (zob. mecze reprezentacji Polski w piłce nożnej mężczyzn prowadzonej przez Czesława Michniewicza). Poprowadził Polskę w sześciu meczach Ligi Narodów UEFA. Wygrał dwa mecze z Walią, przegrał dwa mecze z Belgią i przegrał oraz zremisował z Holandią. Zrealizował cel postawiony przez prezesa PZPN Cezarego Kuleszę, jakim było utrzymanie Polski w dywizji A 29 marca 2022, po finałowym meczu barażowym ze Szwecją (2:0), awansował z narodową kadrą na Mistrzostwa Świata w Katarze. W fazie grupowej mistrzostw, po remisie z Meksykiem (0:0), zwycięstwie z Arabią Saudyjską (2:0) i porażce z Argentyną (0:2), Polska zajęła drugie miejsce w grupie C i po raz pierwszy od 1986 awansowała do 1/8 finału. 4 grudnia 2022 reprezentanci przegrali z Francją (1:3) i odpadli z turnieju. 12 grudnia 2022 PZPN poinformował, że nie skorzystał z opcji jednostronnego przedłużenia umowy z Michniewiczem, obowiązującej do końca 2022, a 10 dni później ogłosił, że trener z dniem 31 grudnia 2022 przestanie pełnić funkcję selekcjonera. Decyzja była poprzedzona m.in. medialną krytyką taktyki defensywnej i stylu gry reprezentacji narodowej pod wodzą Michniewicza, zamieszaniem wokół premii dla zawodników i sztabu narodowego i zablokowaniem przez Michniewicza wielu dziennikarzy na Twitterze przed usunięciem konta. Abha FC 12 czerwca 2023 został trenerem występującego w Saudi Professional League klubu Abha FC. 1 października 2023 został zwolniony z powodu niezadowalających wyników zespołu. Sukcesy Zawodnicze Amica Wronki Puchar Polski: 1998/1999, 1999/2000 Superpuchar Polski: 1999 Trenerskie Lech Poznań Puchar Polski: 2003/2004 Superpuchar Polski: 2004 Zagłębie Lubin Mistrzostwo Polski: 2006/2007 Superpuchar Ekstraklasy: 2007 Reprezentacja Polski U-21 awans do Mistrzostw Europy U-21: 2019 Legia Warszawa Mistrzostwo Polski: 2020/2021 awans do fazy grupowej Ligi Europy UEFA: 2021/2022 Reprezentacja Polski awans do Mistrzostw Świata FIFA: 2022 awans do 1/8 finału Mistrzostw Świata FIFA: 2022 Nagrody i wyróżnienia 1992–1995 – stypendium naukowe prof. Zbigniewa Mroczyńskiego (AWF w Gdańsku) 2004 i 2005 – tytuł najlepszego trenera Wielkopolski (Gazeta Poznańska) 2005 – nominacja tygodnika Piłka Nożna na najlepszego trenera polskiej ligi 2018 – Trener Roku w Plebiscycie Piłki Nożnej 2022 – Trener Roku w Plebiscycie Piłki Nożnej Życie prywatne Urodził się w Brzozówce na terenie Białoruskiej SRR, dorastał w Biskupcu, szkołę średnią i studia ukończył w Trójmieście. Magister AWF w Gdańsku. 4 lutego 2009 dobrowolnie zgłosił się do oddziału Prokuratury Krajowej we Wrocławiu prowadzącej śledztwo w sprawie korupcji w polskim futbolu, gdzie złożył zeznania w charakterze świadka. W 2010 został nauczycielem akademickim w Wyższej Szkole Zarządzania i Coachingu we Wrocławiu. Zobacz też Mecze reprezentacji Polski w piłce nożnej mężczyzn prowadzonej przez Czesława Michniewicza Przypisy Linki zewnętrzne Czesław Michniewicz – Strona oficjalna Urodzeni w 1970 Polscy piłkarze Piłkarze Bałtyku Gdynia Piłkarze Polonii Gdańsk Piłkarze Amiki Wronki Polscy trenerzy piłkarscy Trenerzy piłkarzy Lecha Poznań Trenerzy piłkarzy Zagłębia Lubin Trenerzy piłkarzy Arki Gdynia Trenerzy piłkarzy Widzewa Łódź Trenerzy piłkarzy Jagiellonii Białystok Trenerzy piłkarzy Polonii Warszawa Trenerzy piłkarzy Podbeskidzia Bielsko-Biała Trenerzy piłkarzy Pogoni Szczecin Trenerzy piłkarzy LKS Nieciecza Trenerzy piłkarzy Legii Warszawa Trenerzy piłkarzy Abha Club Selekcjonerzy reprezentacji Polski w piłce nożnej mężczyzn Absolwenci Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku Wykładowcy uczelni we Wrocławiu Ludzie związani z Biskupcem (powiat nowomiejski)

630432

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ranking%20FIVB

Ranking FIVB

Ranking FIVB – ranking sporządzany przez Międzynarodową Federację Piłki Siatkowej (FIVB), w celu zestawienia wszystkich krajowych reprezentacji siatkarskich na świecie i porównania ich aktualnej wartości sportowej. Obejmuje on w sumie 4 odrębne zestawienia, osobne dla reprezentacji seniorskich i juniorskich zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Ranking seniorów Mężczyźni Kobiety Juniorzy Ranking uwzględnia występy i osiągnięcia podczas: mistrzostw świata juniorów, mistrzostw kontynentalnych. Punktacja Punktów Punktowanych Punktów na Mistrzostwach, igrzyskach, Pucharze Świata i Grand Prix Do każdej z imprez przypisana została tabela punktowa za poszczególne miejsca uzyskane po zakończeniu danego turnieju. Punkty po każdej z imprez są sumowane, dając łączny wynik punktowy, decydujący o poszczególnych miejscach w rankingu. W kolejnych latach, następujących po roku przeprowadzenia danej imprezy – rozgrywanej co 2 lub 4 lata – punkty uzyskane po jej zakończeniu są proporcjonalnie zmniejszane (o 50 lub 25 punktów procentowych), zaś w przypadku imprez organizowanych corocznie – całkowicie anulowane. Miejsce w rankingu FIVB ma wpływ na rozstawienie danej drużyny reprezentacyjnej w poszczególnych oficjalnych turniejach międzynarodowych (docelowych, bądź kwalifikacyjnych do docelowych), a także otrzymywaniu do nich tzw. „dzikich kart”. Może mieć również wpływ na zaproszenie do udziału w turniejach nieoficjalnych (towarzyskich). Liczba punktów do zdobycia w turniejach Turnieje główne Kwalifikacje do turniejów głównych Uwagi Przypisy Linki zewnętrzne Rankingi FIVB Piłka siatkowa

247180

https://pl.wikipedia.org/wiki/Okr%C4%99g%20wyborczy%20nr%2019%20do%20Sejmu%20Rzeczypospolitej%20Polskiej

Okręg wyborczy nr 19 do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej

Okręg wyborczy nr 19 do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej – obejmuje obszar miasta na prawach powiatu Warszawy (województwo mazowieckie). W obecnym kształcie został utworzony w 2001. Wybieranych jest w nim 20 posłów w systemie proporcjonalnym (do 2011 wybierano 19 posłów). W obwodach zagranicznych okręgu nr 19 oddają swoje głosy obywatele polscy mieszkający lub przebywający podczas wyborów za granicą kraju. Siedzibą okręgowej komisji wyborczej jest Warszawa. Wyniki wyborów Reprezentanci okręgu Wybory parlamentarne 2001 Poniższa tabela przedstawia podział mandatów dla komitetów wyborczych na podstawie uzyskanych głosów, a następnie obliczonych ilorazów wyborczych na podstawie zmodyfikowanej metody Sainte-Laguë. Wybory parlamentarne 2005 Poniższa tabela przedstawia podział mandatów dla komitetów wyborczych na podstawie uzyskanych głosów, a następnie obliczonych ilorazów wyborczych na podstawie metody D’Hondta. Wybory parlamentarne 2007 Głosy oddane za granicą stanowiły prawie 13% wszystkich głosów oddanych w okręgu. Ponieważ jednak liczba mandatów przyporządkowana okręgowi jest stała, na jeden mandat do zdobycia przypadło w okręgu ponad 82 tysiące uprawnionych do głosowania (przy średniej dla całej Polski wynoszącej 66 555). W połączeniu z wysoką frekwencją spowodowało to, iż na jeden mandat przypadło w tym okręgu ponad 61 tysięcy głosujących (średnio w kraju – 35 859). W rezultacie, choć w okręgu oddano 7% wszystkich głosów w kraju, reprezentowało go jedynie 4% posłów w Sejmie. Poniższa tabela przedstawia podział mandatów dla komitetów wyborczych na podstawie uzyskanych głosów, a następnie obliczonych ilorazów wyborczych na podstawie metody D’Hondta. Wybory parlamentarne 2011 Poniższa tabela przedstawia podział mandatów dla komitetów wyborczych na podstawie uzyskanych głosów, a następnie obliczonych ilorazów wyborczych na podstawie metody D’Hondta. Wybory parlamentarne 2015 Poniższa tabela przedstawia podział mandatów dla komitetów wyborczych na podstawie uzyskanych głosów, a następnie obliczonych ilorazów wyborczych na podstawie metody D’Hondta. Wybory parlamentarne 2019 Poniższa tabela przedstawia podział mandatów dla komitetów wyborczych na podstawie uzyskanych głosów, a następnie obliczonych ilorazów wyborczych na podstawie metody D’Hondta. Wybory parlamentarne 2023 Poniższa tabela przedstawia podział mandatów dla komitetów wyborczych na podstawie uzyskanych głosów, a następnie obliczonych ilorazów wyborczych na podstawie metody D’Hondta. Przypisy Okręgi wyborcze do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Województwo mazowieckie

141459

https://pl.wikipedia.org/wiki/M1%20Abrams

M1 Abrams

M1 Abrams – czołg podstawowy konstrukcji amerykańskiej. Jego produkcja rozpoczęła się w roku 1980. Istniejące czołgi M1 są stale modernizowane, a starsze wersje pojazdu doprowadzane do nowoczesnych standardów M1A1SA, M1A1FEP i M1A2SEP. Czołg został nazwany imieniem generała Creightona Abramsa – dowódcy 37 Batalionu Pancernego Armii Stanów Zjednoczonych w czasie II wojny światowej, a później dowódcy wojsk amerykańskich biorących udział w wojnie wietnamskiej. Historia produkcji M1 został zaprojektowany przez przedsiębiorstwo Chrysler Defense (następnie wykupione przez General Dynamics i przemianowane na General Dynamics Land Systems). Produkcję wielkoseryjną rozpoczęto w roku 1980 i do roku 1984 wyprodukowano ok. 3200 sztuk modelu M1, w roku 1984 wyprodukowano 894 sztuki modelu M1IP (Improved Performance), w którym ulepszono opancerzenie (zwiększono grubość przedniego pancerza wieży do ok. 960 mm), wzmocniono zawieszenie oraz dodano kosz transportowy z tyłu wieży. W roku 1985 rozpoczęto produkcję modelu M1A1, w którym zmieniono uzbrojenie główne z armaty M68A1/L52 kalibru 105 mm o gwintowanym przewodzie lufy na armatę M256/L44 kalibru 120 mm o gładkim przewodzie lufy będącą licencyjną nieco ulepszoną wersją niemieckiej armaty RH-M-120/L44. Inne zmiany obejmowały zmiany w konstrukcji wieży (zmiana trzech słabych ogniw nad magazynem amunicyjnym na dwa duże), montaż dłuższych skrzyń ładunkowych na burtach wieży, dodanie (niezabudowanego) portu na niezależny przyrząd obserwacyjny dowódcy, powiększoną osłonę głównego celownika i inne pomniejsze zmiany. Na początku maja 1988 roku do produkcji został wdrożony model M1A1HA (Heavy Armor), w którym wzmocniono opancerzenie poprzez montaż lepszego pakietu pancerza do komór wieży, którego jednym z elementów składowych są płyty ze stopu zubożonego uranu. W roku 1990/91 rozpoczęto produkcję modelu M1A1HC (Heavy Common), w którym zastosowano II generację nowego opancerzenia, po raz kolejny znacznie podnosząc oferowaną ochronę balistyczną, wóz przystosowano też do głębokiego brodzenia poprzez montaż zestawu DWFK (Deep Water Fording Kit), co było wymogiem piechoty morskiej, zmiany dotknęły także magazyny amunicyjne, zainstalowano także elektroniczny system kontroli pracy silnika, tymczasem modele M1A1 i M1A1HA były modernizowane poprzez wymianę opancerzenia do standardu M1A1HC i oznaczono je nieoficjalnie jako M1A1HA+. W latach 1992–1993 do produkcji wszedł M1A2, w którym dodano niezależny panoramiczny przyrząd obserwacji dowódcy z kamerą termowizyjną, zmieniono właz i kopułę obserwacyjną dowódcy ze starej CWS (Commander Weapon Station) na nową ICWS (Improved Commander Weapon Station), dodano cyfrowy system komunikacji IVIS (Inter Vehicular Information System), dodatkowe źródło zasilania EAPU (External Auxiliary Power Unit) montowane na koszu transportowym z tyłu wieży (można je także montować na wszystkich wariantach M1A1). Aby M1A1 mogły współdziałać z M1A2, podjęto decyzję o zamontowaniu w nich systemu IVIS. Tak zmodernizowane pojazdy oznaczono jako M1A1D (Digital), jednakże zmodernizowane zostały wozy jedynie dla dwóch batalionów. Ogółem wyprodukowano 3273 sztuki M1, 894 sztuki M1IP, 4393 sztuki wszystkich wariantów M1A1 oraz 77 sztuk M1A2 dla sił zbrojnych USA. Z uwagi na dużą liczbę wyprodukowanych maszyn, nowe czołgi nie są produkowane od lat 90, natomiast składowane czołgi starszych wersji są przebudowywane według nowszych specyfikacji. Na początku XXI wieku rozpoczęto zakrojoną na szeroką skalę modernizację. M1A2, wszystkie M1IP, duża część M1 oraz 400 najstarszych M1A1 przebudowano do najnowszego standardu M1A2SEP (System Enhancement Program), modernizacja zawiera w sobie unowocześnienie opancerzenia do III generacji pancerza wielowarstwowego zawierającego płyty ze stopu zubożonego uranu, warstwami grafitu, materiałów ceramicznych, metali innych niż stal (tytan) itp., montaż systemów obserwacji termowizyjnej FLIR II generacji, montaż systemu klimatyzacji VCSU, dodatkowej jednostki zasilającej umieszczonej pod pancerzem UAAPU (Under Armor Auxiliary Power Unit), instalacji nowego cyfrowego systemu kierowania ogniem, wymiany systemu IVIS na FBCB2 (Force XXI Battle Command Brigade and Below) i innych ulepszeń. Pozostałe M1A1 były modernizowane do standardu M1A1AIM v.1 (Abrams Integrated Management version 1), w którym to wymieniano wszelkie zużyte części na nowe, a obecnie modernizowane są do standardu M1A1AIM v.2 oznaczonego także jako M1A1SA (Situational Awereness), gdzie zmodernizowano opancerzenie, system kierowania ogniem, system obserwacji termowizyjnej, dodano system FBCB2 oraz zmodernizowano elektronikę do poziomu M1A2SEP. Piechota morska modernizuje swoje M1A1 do standardu M1A1FEP (Firepower Enhancement Program) będącego odpowiednikiem armijnego M1A1AIM v.2/SA. Czołgi M1A1 i M1A2 produkowane na eksport pozbawione zostały pancerza zawierającego zubożony uran, zamiast tego montowany jest pancerz opracowany na eksport. Od 2005 na niektórych M1 Abrams jest montowane wyposażenie TUSK (), które ma zadanie zwiększyć ochronę czołgu w terenie zabudowanym. W 2011 Egipt zwrócił się do USA o kolejne 125 M1A1 za 1329 mln USD, czołgi mają być zmontowane w Egipcie. Wszystkie Abramsy dla Egiptu są opłacane przez USA w ramach programu Foreign Military Financing, czyli bezzwrotnej pomocy wojskowej. Produkcja odbywa się w zakładzie Lima Army Tank Plant w Limie (stan Ohio), a dawniej także w Detroit Arsenal Tank Plant w Warren (stan Michigan). Służba Czołgi typu Abrams zostały pierwszy raz użyte bojowo w czasie operacji Pustynna Burza. Około 1800 czołgom M1A1 udało się zniszczyć wiele irackich T-55. Nieliczne czołgi T-72 zostały zniszczone głównie przez lotnictwo dzięki przewadze w powietrzu. Zważywszy na specyficzną strategię wojsk irackich, ich poziom wyszkolenia oraz posiadanie najstarszych wersji radzieckich czołgów i amunicji, nie można w sposób nie budzący wątpliwości porównać Abramsa do T-72. Jedynie 19 Abramsów zostało wyłączonych ze służby z powodu uszkodzeń odniesionych w boju (nie było ofiar wśród załogi oprócz jednego przypadku podczas ostrzału dwóch Abramsów nawzajem, ale żaden z nich nie został poważnie uszkodzony; zginął wtedy jeden żołnierz). Czołg typu M1 okazał się zdolny do ostrzału wrogich jednostek z odległości przekraczającej 3000 m. M1 został ponownie użyty w roku 2003, gdy siły amerykańskie dokonały inwazji na Irak. W trakcie kampanii o kolejne 10 lat nowocześniejsze Abramsy starły się ponownie z czołgami T-72 z początku lat 80. XX wieku. Jak poprzednio, nie odnotowano większych strat w załogach Abramsów, których przyczyną byłby ogień nieprzyjaciela (jeśli już to sojusznika). Jednakże 29 października 2003 zginęło dwóch amerykańskich żołnierzy, a jeden został ranny w wyniku uszkodzenia czołgu przez iracką minę, która najprawdopodobniej została wzmocniona dodatkowymi materiałami wybuchowymi w celu zwiększenia jej mocy. Były to pierwsze odnotowane ofiary wśród członków załóg Abramsów wynikłe w trakcie prowadzenia walk i ognia nieprzyjaciela. 27 listopada 2004 w wyniku wybuchu w pobliżu czołgu silnego ładunku-pułapki, powstałego z połączenia 3 pocisków L15 155 mm (o całkowitej masie materiału wybuchowego wynoszącej 34,5 kg), jeden z Abramsów został zniszczony, a jego kierowca zginął. Pozostałym członkom załogi udało się uciec z wraku. Żaden amerykański Abrams nie został nigdy zniszczony w wyniku trafienia z wrogiego czołgu (są doniesienia, jak i filmy o zniszczeniu Abramsów sprzedanych przez Stany Zjednoczone innym krajom), jednakże pewna liczba została uszkodzona w zasadzkach przy użyciu granatników przeciwpancernych oraz ppk krótkiego zasięgu (jak np. rosyjski RPG-7, RPG-18 lub AT-14 „Kornet”). Poza tym podczas operacji Pustynna Burza kilka Abramsów zostało omyłkowo trafionych przez rakiety AGM-114 Hellfire wystrzelone z amerykańskich śmigłowców AH-64 Apache, na skutek czego odniosły uszkodzenia, ich załogi jednak zdołały przeżyć. Zauważa się jednak, że w konfliktach zbrojnych, w których były używane Abramsy, amerykańscy czołgiści walczyli ze znacznie słabszym liczebnie i gorzej uzbrojonym oraz wyszkolonym przeciwnikiem. Do 2012 roku USA przekazały Irakowi 140 czołgów podstawowych Abrams, zmodernizowanych do standardu Situational Awarness, M1A1-SA. W czasie od 2014 do lipca 2015 zostało utracone ponad 30 sztuk, straty są powodowane użyciem pocisków 9M133 Kornet-E lub BGM-71 TOW. Na podstawie udostępnianych materiałów i zdjęć ocenia się, że przynajmniej 23 czołgi Abrams należące do Arabii Saudyjskiej zostały zniszczone w walkach z separatystami Huti w Jemenie. Polska W kwietniu 2022 szef MON Mariusz Błaszczak podpisał umowę na zakup 250 nowych czołgów M1A2 Abrams SEPv3. Pierwsze Abramsy w starszej wersji SEPv2, wypożyczone i przeznaczone do szkolenia, dotarły do Polski 18 lipca 2022. Dostawy wozów w docelowej konfiguracji mają rozpocząć się w 2025 i zakończyć w 2026 roku. W styczniu 2023 Mariusz Błaszczak, wicepremier-minister obrony narodowej zatwierdził umowę na dostawę 116 czołgów M1A1 FEP Abrams, które mają zostać dostarczone do Polski w latach 2023-2024. Przedmiotem umowy ma być dostawa czołgów w wersji FEP, ang. Firepower Enhancement Package – pakiet zwiększenia siły ognia, tym skrótem oznacza się zmodernizowane Abramsy używane w US Marines. Zgodnie z harmonogramem dostaw, w 2023 roku zostaną przekazane wozy dla pierwszego batalionu, czyli 58 sztuk. Wszystkie pojazdy będą po remontach generalnych, z zerowym przebiegiem. Polska zdecydowała się na zakup czołgów M1A1 FEP Abrams z uwagi na chęć przyspieszonego zastąpienia wozów bojowych rodziny T-72 przekazanych Ukrainie. Docelowo Wojsko Polskie ma dysponować 366 Abramsami – partią 116 używanych wozów M1A1 FEP oraz 250 nowych M1A2 SEPv3. Budowa Opancerzenie Pierwsze trzy warianty: M1, M1IP i M1A1 chronione są wielowarstwowym pancerzem kompozytowym Burlington, znanym powszechnie pod nazwą Chobham. Zapewniał on w swoim czasie wysoki poziom ochrony przeciw amunicji kumulacyjnej oraz średni poziom ochrony przeciw amunicji kinetycznej.Od lat 1987/88, w ramach modernizacji, kolejne warianty czołgu chronione są nowym „specjalnym” pancerzem, zawierającym warstwy płyt ze stopu zubożonego uranu, a kolejne generacje tego pancerza różnią się stosowaniem nowocześniejszych i lepszych materiałów. Dane dotyczące odporności na amunicję kinetyczną i kumulacyjną są tajne, znane są natomiast dane na temat grubości samego pancerza: Dodatkową osłonę osiąga się poprzez montaż dodatkowych osłon dynamicznych w postaci pancerza reaktywnego M19 ARAT-1 na burtach kadłuba lub montaż osłon dynamicznych M19 i zamocowanych na nich osłon M32 ARAT-2 na burtach kadłuba oraz samych M32 na burtach wieży. Istnieje również możliwość montażu ekranów prętowych z tyłu kadłuba. Uzbrojenie M68A1 – działo 105 mm Głównym uzbrojeniem wersji M1 jest działo M68A1 105 mm, które wystrzeliwuje pociski scalone APFSDS, APFSDSDU, HEAT oraz dymne. M256 – działo gładkolufowe 120 mm Głównym uzbrojeniem wariantów M1A1 i M1A2 jest gładkolufowe działo M256 120 mm, zaprojektowane przez niemieckie zakłady Rheinmetall, na które fabryka General Dynamics wzięła licencję i produkuje je w mieście Lima w stanie Ohio. Wystrzeliwuje ono pociski M827, M829, HE M-830, HE M-959. Według producenta najnowsza amunicja podkalibrowa pozwala skutecznie zwalczać aktualnie pozostające w służbie rosyjskie czołgi z odległości ponad 2 km. Teoretycznie działo M256 posiada zdolność ostrzału samolotów latających na niskim pułapie, jednak nie zostało to przetestowane w warunkach bojowych. Lufa działa wyposażona jest w izolację termiczną, zmniejszającą odkształcenia powstające w związku z nierównomiernym przepływem ciepła, oraz przedmuchiwacz, usuwający szkodliwe dla załogi gazy powstające po strzale. Szybkostrzelność praktyczna wynosi 9 strzałów na minutę. Uzbrojenie dodatkowe Abrams jest wyposażony w trzy karabiny maszynowe: 12,7 mm karabin maszynowy M2 zamontowany przy włazie dowódcy. Karabin ten posiada celownik o 3-krotnym powiększeniu 7,62 mm karabin maszynowy M240 zamontowany przy włazie ładowniczego na ruchomym wózku 7,62 mm karabin maszynowy M240 sprzężony i umieszczony współosiowo z głównym działem. Na wieży zamontowane są także dwie wyrzutnie granatów dymnych, a silnik może być użyty w celu postawienia zasłony dymnej. Mobilność M1 Abrams jest napędzany przez silnik turbowałowy Avco Lycoming AGT-1500C (4 biegi w przód i 2 w tył) o mocy 1103 kW (1500 KM). Dzięki niej, Abrams osiąga prędkość około 67 km/h na nawierzchni utwardzonej i około 48 km/h w terenie (jest to ograniczenie mechaniczne, a nie wydajnościowe, które ma na celu zapewnienie maksymalnego bezpieczeństwa i optymalnej pracy), jednakże są niepotwierdzone raporty o załogach, które usunąwszy ograniczenie, osiągały prędkość około 90 km/h na równym terenie. Silnik turbowałowy czołgu Abrams może być zasilany olejem napędowym, kerozyną, paliwem rakietowym JP-1, niskooktanową benzyną, a nawet wysokoprocentowym roztworem alkoholu. Abrams może być przewożony przez samoloty C-5 Galaxy i C-17 Globemaster III. Ograniczona pojemność samolotów transportowych (jeden gotowy do walki czołg lub dwa przygotowane do transportu dla C-5 oraz jeden gotowy do walki dla C-17) była poważnym problemem logistycznym w trakcie operacji Desert Storm. M1 przewożony w konfiguracji transportowej wymaga tankowania, załadunku amunicji oraz montażu opancerzenia. M1 przewożony w konfiguracji „bojowej” pozwala od razu rozpocząć walkę. Wersje Wersje produkcyjne czołgu M1 Abrams: XM1-FSED – model prototypowy, przedprodukcyjny. W latach 1977–1978 wyprodukowano jedenaście pełnowymiarowych pojazdów, pojazdy te były również nazywane pojazdami pilotowymi i ponumerowane od PV-1 do PV-11. M1 Abrams – pierwszy wariant produkcyjny. Produkcja rozpoczęła się (w Chrysler) w 1979 roku i trwała do 1985 roku (w General Dynamics). M1IP (Improved Performance) – wyprodukowana na krótko w 1984 roku przed wprowadzeniem M1A1, zawierała ulepszenia i rekonfiguracje, takie jak nowa wieża z grubszym przednim pancerzem. Nowa wieża jest określana jako „długa” wieża zamiast starszej „krótkiej” wieży, pancerz ulepszony z ~ 650 mm grubości do ~ 880 mm (894 zbudowany dla USA). M1A1 – produkcja rozpoczęła się w 1985 roku i trwała do 1992 roku, system NBC, kosze transportowe, przeprojektowane panele przedmuchowe i armata gładkolufowa M256 120 mm (4,976 zbudowane dla armii amerykańskiej, 221 dla USMC, 59 M1A1 AIM SA sprzedany do Australii). M1A1HA (Heavy Armor) – dodano komponenty pancerza ze zubożonego uranu pierwszej generacji. Niektóre czołgi zostały później zmodernizowane za pomocą elementów opancerzenia ze zubożonego uranu drugiej generacji (zostały nieoficjalnie oznaczone jak HA+) M1A1HC (Heavy Common) – dodano nowe komponenty pancerza ze zubożonego uranu drugiej generacji, cyfrowe sterowanie silnikiem i inne drobne ulepszenia. M1A1D (Digital) – ulepszona, ucyfrowiona wersja M1A1HC, wyprodukowane tylko dla dwóch batalionów. M1A1 AIM v.1 (Abrams Integrated Management) – program, w ramach którego starsze jednostki są odnawiane do warunków zero-godzinnych (przywracane są do takiego stanu jak w momencie opuszczenia linii produkcyjnej), a czołg jest ulepszany poprzez dodanie czujników podczerwieni skierowanych do przodu (FLIR), sprzęt komunikacyjny, w tym FBCB2 i Blue Force Tracker, aby pomóc załodze w orientacji sytuacyjnej, oraz celownik termowizyjny do karabinu maszynowego kalibru.50 cala. M1A1 AIM v.2/M1A1 SA (Situational Awareness) – ulepszenia podobne do czołgów AIM v.1, dodano dodatkowe elementy opancerzenia ze zubożonego uranu trzeciej generacji, nowa kamera termowizyjna HTI-SGF block 1 dla działonowego, Far Target Locate (FTL) M1A1 FEP (Firepower Enhancement Package) – modernizacja zbliżona do wersji AIM v.2, czołgi przeznaczone dla US Marine Corps. M1A2 – produkcja rozpoczęła się w 1992 roku i weszła do służby w 1992 roku (77 zbudowanych dla USA i ponad 600 M1 zmodernizowanych do M1A2, 315 dla Arabii Saudyjskiej, 218 dla Kuwejtu). M1A2 oferuje dowódcy czołgu niezależny celownik termowizyjny i możliwość strzelania w krótkich sekwencjach do dwóch celów jednocześnie oraz dodaje dodatkowe elementy pancerza ze zubożonego uranu drugiej generacji. M1A2 SEP (System Enhancement Package) – zmodernizowano elementy pancerza ze zubożonego uranu trzeciej generacji z dodaną powłoką grafitową, ulepszony FBCB2, nowa kamera termowizyjna HTI-SGF block 0 dla celownika działonowego oraz dowódcy, uaktualnienie pamięci komputera, kolorowy wyświetlacz mapy, UAAPU (od 2005 roku zaczęto stosować AAPU). M1A2S (Saudi Package) – Saudyjska wersja M1A2 oparta na M1A2 SEP. M1A2 SEPv2 – poprawiono uzbrojenie, dodano kolorowe wyświetlacze, ulepszony interfejs, nowy system operacyjny, ulepszony przedni i boczny pancerz z ERA, M153A1E1 CROWS-LP, nowa kamera termowizyjna HTI-SGF block 1 dla celownika działonowego oraz dowódcy. M1A2 SEPv3 – zwiększono możliwości układu elektrycznego, poprawiono systemy komunikacji, dodano nowy system zarządzania stanem pojazdu (VHMS) i moduły wymienne (LRM), łącze danych amunicji (ADL), ulepszony pakiet opancerzenia przeciw IED, ulepszony FLIR wykorzystujący podczerwień o długich i średnich falach, niskoprofilowy CROWS RWS, pakiet pancerza nowej generacji (NGAP), i pomocniczy zespół napędowy (APU). Dodano nowe mocowania pancerza reaktywnego (ARAT) i systemem ochrony aktywnej Trophy na bokach wieży. Pierwsze egzemplarze dostarczono do jednostek w 2020 roku. Wersje specjalistyczne: M1150 Assault Breacher Vehicle – czołg saperski, przeznaczony do usuwania zapór minowych i umocnień polowych. M104 Wolverine – ciężki most szturmowy. M1074 Joint Assault Bridge – ciężki most towarzyszący. Przypisy Linki zewnętrzne Monografia M1 Abrams na portalu www.militis.pl army-technology.com – M1A1 / M1A2 Abrams Amerykańskie czołgi podstawowe

6697

https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojew%C3%B3dztwo%20%C5%9Bl%C4%85skie

Województwo śląskie

Województwo śląskie – jednostka samorządu terytorialnego i jednostka podziału administracyjnego Polski o powierzchni 12 333,09 km², położona na obszarze Niziny Śląskiej, Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, Kotliny Oświęcimskiej, Pogórza Zachodniobeskidzkiego, Beskidów Zachodnich. Obejmuje wschodnią część Górnego Śląska i zachodnią część zachodniej Małopolski, w tym Zagłębie Dąbrowskie, zachodnie Zagłębie Krakowskie, Żywiecczyznę i Częstochowę. Zamieszkuje je około 4 375 947 osób. Jest województwem o najwyższym stopniu urbanizacji i gęstości zaludnienia. Siedzibą władz województwa są Katowice. Województwo śląskie jest jedynym województwem w Polsce, w którym jest więcej miast na prawach powiatu (19) niż powiatów (17). Na jego terenie funkcjonuje jedyny w Polsce związek metropolitalny – Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia. Historia Położenie historyczne Województwo śląskie obejmuje wschodnią część Górnego Śląska (około 48% powierzchni) oraz zachodnią część Małopolski (45% powierzchni). Ponadto kilka północno-wschodnich gmin dzisiejszego powiatu częstochowskiego oraz skrawek kłobuckiego (za Liswartą) wchodziły w skład dawnego województwa sieradzkiego, zaliczanego w I Rzeczypospolitej do prowincji wielkopolskiej (7%). Na obszarze śląskim województwa można wyróżnić przede wszystkim dawniej prusko-niemiecki Górny Śląsk, oraz dawniej austriacki Śląsk Cieszyński (1009 km² czyli ok. 8% powierzchni), którego mieszkańcy identyfikują się ze Śląskiem, ale niekoniecznie z Górnym Śląskiem. Wyraźną specyfikę ma położony na południe od Raciborza niewielki obszar dawnej diecezji ołomunieckiej, tj. dystryktu kietrzańskiego, historycznie mającego z Polską piastowską (jak np. diecezja wrocławska) najmniej wspólnego, a więcej z Morawami, np. językowo posługującego się dawniej gwarami laskimi. Obecnie znajdująca się na tym obszarze gmina Krzanowice okazała się gminą z największym odsetkiem mieszkańców deklarujących narodowość niemiecką (ponad 20%) w całym województwie. Najdłuższy związek z dawną stolicą Polski – Krakowem, wykazywał natomiast do XIX wieku obszar dawnej diecezji krakowskiej, tj. dekanatu bytomskiego i pszczyńskiego. Na terenie tym leżą dziś obecnie miasta konurbacji katowickiej na wschód od Gliwic najściślej dziś kojarzone ze stereotypem Śląska, ze stolicą województwa włącznie. Powierzchnia tego obszaru wynosi z grubsza 1750 km² lub 14% powierzchni województwa. W podobny sposób co Bytom i Pszczyna ze Śląskiem związane były w 1177 lub 1179 roku ziemie dawnych księstw oświęcimskiego z Żywiecczyzną (ponad 1300 km²) i siewierskiego (679 km²). Ich łączny obszar stanowi około 16% powierzchni województwa. Stały się one w przeszłości częścią I Rzeczypospolitej i obecnie zaliczane są do Małopolski, jako że ich mieszkańcy zdecydowanie się z nią identyfikują. Przed rozbiorami obszar księstwa oświęcimskiego znalazł się jednak w specyficznym powiecie śląskim województwa krakowskiego, a w czasach austriackich niemieccy mieszkańcy bielsko-bialskiej wyspy językowej kilkukrotnie próbowali przyłączyć ten obszar do Śląska Austriackiego, podczas gdy polscy aktywiści ze Śląska Cieszyńskiego wysuwali też postulat przyłączenia powiatów bielskiego, cieszyńskiego i frysztackiego do Galicji. Po drugiej wojnie światowej region ten konsolidował się w pewnym stopniu jako tzw. Podbeskidzie. Księstwo siewierskie do województwa krakowskiego włączone zostało dopiero w 1790, a wcześniej funkcjonowało w dużej mierze jako prywatna własność biskupów krakowskich. W rękach tychże biskupów znajdował się również klucz sławkowski, którego historia stanowi ważne przedindustrialne tło dziejów Zagłębia Dąbrowskiego, w granicach którego znajdowała się większa jego część (mniejszy kawałek należał do księstwa siewierskiego). Mało znanym faktem jest, że dużo z dzisiejszych dzielnic Sosnowca podlegało do 1810 roku parafii miejskiej śląskich Mysłowic. Podobnie graniczną Brynicę przekraczały parafie w Czeladzi i Kamieniu, a do dekanatu bytomskiego przez stulecia należały dwie parafie: w Ciągowicach i Będzinie, których siedziby nigdy nie należały do Śląska. Być może do Śląska przejściowo należała w XIII wieku większa część dzisiejszego Jaworzna, związana ze śląską parafią w Lędzinach. Koło Lędzin, po śląskiej stronie Przemszy leżą natomiast trzy miejscowości: Kosztowy, Imielin i Chełm Śląski, które do XVIII wieku stanowiły tzw. polską eksklawę. Pozostałą część przedrozbiorowego województwa krakowskiego stanowi przede wszystkim dawny powiat lelowski, dawniej niejako półwysep ziemi krakowskiej wciśnięty pomiędzy Śląsk i Ziemię Wieluńsko-Sieradzką. Duża jego część została w trzecim rozbiorze Polski przyłączona do Królestwa Prus jako tzw. Nowy Śląsk (Neuschlesien). W Nowym Śląsku powstał zalążek przemysłowego Zagłębia Dąbrowskiego, który wykrystalizował się w czasach jego przynależności do Rosji. W XIX wieku Trójkąt Trzech Cesarzy oddzielał Zagłębie Dąbrowskie nie tylko od pruskiego Śląska ale też od galicyjskiego Zagłębia Krakowskiego, dawniej części Wolnego Miasta Krakowa. Powstałe wówczas trzy silnie zurbanizowane regiony przemysłowe nie łączyło do 1918 roku wiele powiązań gospodarczych, co było efektem polityki wrogich sobie mocarstw rozbiorowych. Te zaczęły powstawać na dobre dopiero po pierwszej wojnie światowej, Po I wojnie światowej Po raz pierwszy województwo śląskie powołano w II Rzeczypospolitej. Posiadało ono dużo szerszy zakres kompetencji niż inne ówczesne polskie województwa i obejmowało wszystkie historyczne ziemie Górnego Śląska, które znalazły się w międzywojennej Polsce (m.in. Katowice, Rybnik, Pszczyna, Wodzisław Śląski, Żory, Mikołów, Tychy, Królewska Huta, Tarnowskie Góry, Miasteczko Śląskie, Woźniki, Lubliniec, Cieszyn, Skoczów, Bielsko). Województwo to nie obejmowało – w przeciwieństwie do obecnego – ziem i miast dawnej, przedrozbiorowej I Rzeczypospolitej, chociaż powstały takie plany w latach 30. Spośród tych ostatnich część południowa weszła w skład województwa krakowskiego (Żywiec, Wilamowice, Biała Krakowska oraz Jaworzno), natomiast część północno-wschodnia (m.in. Będzin, Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec, Częstochowa, Myszków, Szczekociny, Zawiercie, Sławków) należała do województwa kieleckiego. W następstwie agresji nazistowskich Niemiec na Polskę (Kampania wrześniowa) ukazał się dekret Hitlera O podziale i zarządzie terenów wschodnich, wydany 8 października 1939 roku. Utworzono prowincję śląską (Gau Schlesien), z siedzibą we Wrocławiu. Składała się ona z czterech okręgów rejencyjnych: katowickiego, opolskiego, wrocławskiego i legnickiego. W skład rejencji katowickiej weszły powiaty: katowicki, chorzowski, tarnogórski, bytomski, zabrski, gliwicki, frysztacki, cieszyński, bielski, bialski, żywiecki, pszczyński, sosnowiecki, będziński oraz część powiatów chrzanowskiego, olkuskiego, rybnickiego i wadowickiego. Natomiast zgodnie z dekretem Hitlera z 12 października 1939 roku o powołaniu Generalnego Gubernatorstwa (Generalgouvernement), Częstochowa należała do GG. W 1941 r. nastąpił podział administracyjny Prowincji Śląsk (Provinz Schlesien), w wyniku którego utworzono Prowincję Górny Śląsk (Provinz Oberschlesien): Rejencja Katowice (Regierungsbezirk Kattowitz) – całe województwo śląskie bez powiatu lublinieckiego, powiat będziński i część olkuskiego z województwa kieleckiego oraz powiaty bialski, żywiecki i część powiatów chrzanowskiego i wadowickiego z województwa krakowskiego Rejencja Opole (Regierungsbezirk Oppeln) – powiat lubliniecki województwa śląskiego oraz część powiatów częstochowskiego i zawierciańskiego z województwa kieleckiego. Po wojnie, w latach 1945–1950 istniało województwo śląskie (potocznie określane jako województwo śląsko-dąbrowskie, dlatego że przyłączono do niego Zagłębie Dąbrowskie), które obejmowało zdecydowaną większość terytorium dzisiejszego województwa śląskiego (gł. bez okolic Częstochowy, Żywca i Jaworzna) oraz województwa opolskiego (bez Brzegu i Namysłowa). W 1950 roku województwo śląsko-dąbrowskie podzielono na województwa opolskie i katowickie. Dopiero to ostatnie posiadało granice zbliżone do współczesnych. Współczesne województwo Gospodarcze związki stanowiły, pośród innych, główne uzasadnienie powstania województwa śląskiego w obecnych granicach. Już jednak projekty utworzenia województwa śląskiego obejmującego w znacznej części obszary, których mieszkańcy nie identyfikowali się ze Śląskiem wywoływało kontrowersje. Podobnie jest z herbem, który nawiązuje jedynie do herbów byłych księstw śląskich. Obecne województwo śląskie zostało utworzone w 1999 z województw poprzedniego podziału administracyjnego: katowickiego (oprócz gmin powiatów olkuskiego i chrzanowskiego oraz gminy Brzeszcze z powiatu oświęcimskiego) bielskiego (oprócz gmin powiatów suskiego, wadowickiego i oświęcimskiego) częstochowskiego (oprócz gmin: Pajęczno, Strzelce Wielkie, Nowa Brzeźnica, Gidle, Żytno, Secemin, Radków, Moskorzew i gmin powiatu oleskiego). Odznaczenia i wyróżnienia Nagroda „Europejski Region Przedsiębiorczości” (2021) Geografia Według danych z 1 stycznia 2014 r. powierzchnia województwa wynosiła 12 333,09 km², co stanowi 3,9% powierzchni Polski. Położenie administracyjne Województwo jest położone w południowej Polsce i graniczy z: Czechami (z krajem morawsko-śląskim) na długości 142,9 km na południu Słowacją (z krajem żylińskim) na długości 85,3 km na południu oraz z województwami: małopolskim na długości 273,4 km na wschodzie świętokrzyskim na długości 137,9 km na północnym wschodzie łódzkim na długości 112,6 km na północy opolskim na długości 230,9 km na zachodzie Położenie fizycznogeograficzne Pod względem geograficznym województwo śląskie należy do Wyżyny Śląskiej, Jury Krakowsko-Częstochowskiej, Kotliny Oświęcimskiej oraz Beskidów. Ponadto w tych obszarach geograficznych można wyróżnić mniejsze, takie jak np. Garb Tarnogórski, Płaskowyż Rybnicki czy Kotlinę Raciborską. Topografia W wymiarze północ-południe województwo rozciąga się na długości 189 km, to jest 1°42′19″. W wymiarze wschód-zachód rozpiętość województwa wynosi 138 km, co w mierze kątowej daje 1°56′20″. Współrzędne geograficzne skrajnych punktów: północny: 51°05′57″ szer. geogr. N – nurt Warty w pn.-wsch. narożniku działki ewidencyjnej nr 18/1 (powiat kłobucki), południowy: 49°23′38″ szer. geogr. N – słupek graniczny nr 161/6 (powiat żywiecki), zachodni: 18°02′06″ dług. geogr. E – słupek graniczny nr 45/5 (powiat raciborski), wschodni: 19°58′26″ dług. geogr. E – pn.-wsch. narożnik działki ewidencyjnej nr 124 (powiat zawierciański). Ukształtowanie powierzchni ma charakter wyżynny i górski. Najwyższym punktem jest wierzchołek Góry Pięciu Kopców – 1534 m n.p.m. Podział administracyjny Województwo śląskie jest podzielone na 19 miast na prawach powiatów oraz 17 powiatów. Na III stopniu podziału administracyjnego, województwo składa się ze 167 gmin, w tym 49 gmin miejskich, 23 gminy miejsko-wiejskie oraz 95 gmin wiejskich. Urbanizacja W województwie śląskim są 72 miasta, w tym 19 miast na prawach powiatów. W województwie tym jest najwięcej miast powyżej 100 tys. mieszkańców. Jest to jedyne województwo w Polsce, w którym mniej jest powiatów (17) niż miast na prawach powiatu (19). Większość powiatów jest silnie zurbanizowana – nie pełnią one funkcji rolniczych, a często są „sypialniami” lub terenami rekreacyjnymi dla mieszkańców dużych miast. Demografia Według danych z 30 czerwca 2014 r. województwo śląskie miało 4 593 358 mieszkańców, co stanowiło niemal 12% ludności Polski. Województwo śląskie jest drugim województwem pod względem liczby ludności w Polsce (po województwie mazowieckim). Gęstość zaludnienia wynosi 372 os./km² i jest najwyższa w Polsce. Najgęściej zaludniony jest centralny obszar województwa – ponad 1000 osób na km². Na terenie województwa leżą Świętochłowice – do niedawna najgęściej zaludnione miasto w Polsce (obecnie trzecie, po Legionowie i Piastowie) oraz drugi spośród najgęściej zaludnionych powiatów w Polsce – powiat wodzisławski (552,1 osób/km²). Na 100 mężczyzn przypada 107 kobiet. Województwo charakteryzuje się znacznym udziałem mniejszości narodowych. W województwie żyje (według danych ze spisu powszechnego) 20 tys. Niemców (co stanowi 0,43% ogółu populacji w tym województwie – głównie w pow. raciborskim, gliwickim w większych miastach) oraz mniej liczni przedstawiciele innych narodowości, a także mniejszość czeska i morawska. W województwie śląskim mieszka najwięcej osób deklarujących przynależność do narodowości śląskiej, lub do śląskiej grupy etnicznej. W spisie powszechnym z 2011 roku było 318 tys. (ok. 7% ogółu populacji w województwie śląskim) deklaracji wyłącznie śląskich oraz 382 tys. deklaracji podwójnej identyfikacji (w tym 370 tys. identyfikacji śląsko-polskich). Piramida wieku mieszkańców W. śląskiego w 2014 roku. Gospodarka W 2012 r. produkt krajowy brutto województwa śląskiego wynosił 205,0 mld zł, co stanowiło 12,7% PKB Polski. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wynosił 44,3 tys. zł (105,8% średniej krajowej), co plasowało śląskie na 4. miejscu względem innych województw. W 2012 r. produkcja sprzedana przemysłu w województwie śląskim wynosiła 200,8 mld zł, co stanowiło 17,0% produkcji przemysłu Polski. Sprzedaż produkcji budowlano-montażowej w śląskim wynosiła 21,2 mld zł, co stanowiło 12,4% sprzedaży Polski. Głównymi gałęziami gospodarki woj. śląskiego są usługi i przemysł. Najmniej ludności pracuje w rolnictwie i leśnictwie. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie mieszkańca woj. śląskiego w 3. kwartale 2013 r. wynosiło 4002,29 zł, co lokowało je na 2. miejscu względem wszystkich województw. Pod koniec sierpnia 2014 r. liczba zarejestrowanych bezrobotnych w województwie wynosiła 181,5 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 9,9%. Według danych z 2012 r. 4,5% mieszkańców w gospodarstwach domowych woj. śląskiego miało wydatki poniżej granicy ubóstwa skrajnego (tzn. znajdowało się poniżej minimum egzystencji). Przemysł Woj. śląskie posiada największy odsetek osób pracujących w przemyśle tj. 488,7 tys. osób (w 2012 r.), co stanowiło 17,1% ogółem przeciętnego zatrudnienia w przemyśle w Polsce. Znajdujący się w centralnej części województwa GOP jest najsilniej uprzemysłowionym obszarem w Polsce. Niewiele ustępuje mu ROW, położony na południowym zachodzie. Ponadto istnieje kilka mniejszych okręgów przemysłowych przy innych większych miastach – Częstochowa (Częstochowski Okręg Przemysłowy), Bielsko-Biała (Bielski Okręg Przemysłowy), Jaworzno (Jaworznicko-Chrzanowski Okręg Przemysłowy), chociaż ten ostatni wchodzi w skład GOP-u. Na terenie województwa do zakładów przemysłowych należą kopalnie węgla kamiennego, huty oraz elektrownie. Przemysł lekki skupiony głównie w okolicach Częstochowy i Lublińca. Rolnictwo Na terenach wiejskich województwa żyje blisko 998 tys. osób, tj. ponad 21% mieszkańców regionu i 6,8% ludności wiejskiej Polski. Powierzchnia użytków rolnych wynosi 486 tys. ha, co stanowi 39,4% powierzchni województwa. Średnia wielkość gospodarstw wynosi 4,5 ha, co sprawia, że rolnictwo województwa śląskiego należy do najbardziej rozdrobnionych w kraju. Największy obszar użytków rolnych posiada subregion północny (rejon Lublińca, Kłobucka i Częstochowy) – 54% powierzchni, drugi pod względem wielkości jest subregion zachodni (szczególnie rejon Raciborza i Wodzisławia) – 49% powierzchni. W pozostałych dwóch subregionach – centralnym i południowym – udział powierzchni użytków rolnych do ogólnej powierzchni wynosi nieco ponad 36%. Transport Przez dworzec główny w Katowicach przejeżdżają pociągi EuroCity i InterCity. Biegnie tędy autostrada A1 (E75), autostrada A4 (E40), droga ekspresowa S1, droga ekspresowa S52, droga ekspresowa S86 oraz kilkanaście dróg krajowych i dróg wojewódzkich. Drogowa Trasa Średnicowa ma docelowo połączyć centra większości miast leżących w GOP. Znajduje się tu międzynarodowy port lotniczy Katowice-Pyrzowice. Komunikacja miejska to przede wszystkim ZTM, PKM Jaworzno, MZK Bielsko-Biała, ZTZ Rybnik, MPK Częstochowa, MZK Jastrzębie, ZKM Zawiercie, PKS Myszków, PKM Czechowice-Dziedzice, MZK Żywiec, PK Racibórz, KM Wodzisław Śląski, PGK Cieszyn i GZK Rędziny. Transport drogowy Transport kolejowy W województwie śląskim znajduje się 1978 km eksploatowanych linii kolejowych (1. miejsce w kraju), z czego 921 km to linie jednotorowe, natomiast 1057 km – dwu- i więcej torowe. 1734 km linii kolejowych jest zelektryfikowanych (stan na dzień 31 grudnia 2013). W 2017 roku statystyczny mieszkaniec województwa śląskiego jechał 4,5 raza pociągiem. Od 9 grudnia 2012 wszystkie wewnątrz wojewódzkie połączenie kolejowe są realizowane przez Koleje Śląskie, których województwo śląskie jest jedynym udziałowcem. Połączenia z ościennymi województwami są wykonywane przez Koleje Śląskie oraz Przewozy Regionalne, a połączenie dalekobieżne przez PKP Intercity. W 2015 roku dotacja dla Kolei Śląskich wyniosła 140 mln zł, a dla Przewozów Regionalnych 34 mln zł. W województwie znajduje się 35 czynnych dworców kolejowych, z których niespełna połowa przeszła remont w XXI wieku, a 3 są wpisane do rejestru zabytków: Bielsko-Biała Główna, Czechowice-Dziedzice i Sosnowiec Główny (stan na dzień 30 czerwca 2015). Kolejowy transport towarowy to przede wszystkim przewozy węgla kamiennego. Na terenie województwa 4 linie umożliwiają przekroczenie granicy państwowej: Tabor kolejowy Województwo śląskie wraz z Kolejami Śląskim, które należą do województwa, posiada 52 pojazdów, które są użytkowane przez Koleje Śląskie i Polregio: Transport lotniczy W odległości około 30 km na północ od centrum Katowic znajduje się międzynarodowy port lotniczy Katowice-Pyrzowice. Po rozbudowie i oddaniu do użytkowania trzeciego terminala posiada on roczną przepustowość ok. 5,5 mln pasażerów. W 2017 obsłużono 3,8 mln pasażerów. Ma trzy terminale pasażerskie oraz terminal cargo W planach jest budowa czwartego terminala pasażerskiego. Obsługuje stałe połączenia rejsowe z ponad czterdziestoma lotniskami. Jest liderem wśród regionalnych portów lotniczych w lotach charterowych. W centrum Katowic znajduje się również lotnisko Katowice-Muchowiec, w podbielskim Kaniowie przemysłowe lotnisko Kaniów, w Rybnickim Okręgu Węglowym działa Lotnisko Rybnik-Gotartowice. Ponadto na terenie województwa jest także wiele innych, mniejszych lotnisk i lądowisk. Najbliższym czynnym lądowiskiem w Częstochowie jest lądowisko Częstochowa-Rudniki, oddalone od centrum miasta o 15 km. Jest ono lądowiskiem powojskowym w prywatnych rękach, z zastosowaniem sportowym – na części jego terenu operuje Aeroklub Częstochowski. Nie jest ono przystosowane do obsługi dużych samolotów, istnieje możliwość lądowania tylko małych samolotów pasażerskich. Ostatni raz lotnisko zostało użyte przez linie lotnicze w 1983 – przez jeden sezon Polskie Linie Lotnicze LOT oferowały z niego połączenia. Transport wodny Port Gliwice obecnie wraz ze stacją kolejową, terminalem celnym, wolnym obszarem celnym w Gliwicach, bazą magazynową, parkingami i biurami jest jednym z elementów Śląskiego Centrum Logistyki. Port w Gliwicach uważany jest za najnowocześniejszy i najbardziej uniwersalny port śródlądowy w kraju, z uwagi na swój kształt, linie i konstrukcje nabrzeży portowych, układ basenów, powierzchnię akwatorium. W porcie znajdują się urządzenia przeładunkowe o maksymalnym udźwigu 20 ton. Roczna zdolność przeładunkowa portu wynosi około 2 milionów ton. Port Gliwice stanowi początek Kanału Gliwickiego łączącego miasta GOP z Odrą (Odrzańska Droga Wodna), a za jej pośrednictwem z siecią śródlądowych kanałów Europy Zachodniej oraz Morzem Bałtyckim. Media Telewizja W województwie śląskim nadaje ośrodek telewizyjny TVP3 Katowice oraz stacja regionalna TVSilesia. Ośrodek telewizyjny TVP Katowice wystartował 3 grudnia 1957 roku. Siedziba główna stacji znajduje się na terenie Siemianowic jednak adres to Katowice ul. Telewizyjna 1 (na granicy z Siemianowicami i Chorzowem). Telewizja Katowice posiada terenowe w Bielsku-Białej, Częstochowie i Rybniku. 29 marca 2008 roku została stworzona konkurencja dla TVP Katowice. Stacja TVS to pierwsza polskojęzyczna, regionalna stacja telewizyjna o profilu informacyjno-rozrywkowym. Siedziba główna znajduje się w Katowicach. Telewizja TVN24 i Polsat News mają swoje ośrodki regionalne w Katowicach. Stacje radiowe W województwie śląskim nadaje kilkanaście radiowych rozgłośni m.in. Polskie Radio Katowice, Radio 90 FM, Radio Anioł Beskidów, Radio Bielsko, Radio CCM, Radio ESKA Śląsk, Radio eM, Radio Fiat, Radio Fest, Radio Maryja, Antyradio, Radio Express, Radio Piekary, Radio Silesia, Radio Jasna Góra, Radio Vanessa, Radio Jura, Radio Eska Beskidy. Swoje oddziały lokalne w Katowicach mają RMF FM, RMF Maxx i Radio Zet. Kultura Kultura województwa śląskiego jest zróżnicowana, ukształtowana przez wpływy zamieszkującej województwo ludności polskiego, niemieckiego, czeskiego oraz żydowskiego pochodzenia. Województwo śląskie jest obszarem zajmującym tereny zróżnicowane kulturowo o silnym poczuciu tożsamości etnicznej. Niektóre z instytucji kulturalnych działających w województwie to Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach, Teatr im. Adama Mickiewicza w Częstochowie, Teatr Nowy w Zabrzu i Dom Muzyki i Tańca w Zabrzu, Filharmonia Częstochowska, Filharmonia Rybnicka i Zabrzańska oraz Opera Śląska w Bytomiu. W województwie istnieje wiele muzeów w tym Muzeum Górnośląskie w Bytomiu, Muzeum Śląskie w Katowicach czy muzea zamkowe w Bielsku, Pszczynie i Wodzisławiu. Również wiele innych miast górnośląskich posiada własne placówki muzealne, zaś w Radzionkowie istnieje także Muzeum Chleba. Szeroką działalność kulturalną i edukacyjną umożliwia silna baza kulturalna, na którą składa się 1349 instytucji i placówek kultury należących do 185 jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego. Do imprez kulturalnych należą między innymi: Rawa Blues Festival, Off Festival, Mayday Festiwal, Festiwal Nowa Muzyka, Śląska Jesień Gitarowa. Propagowaniem kultury Śląska zajmuje się m.in. Zespół Pieśni i Tańca „Śląsk”. Rozwojem śląskiej kinematografii zajmuje się Instytucja Filmowa „Silesia-Film”. W jej ramach funkcjonuje Filmoteka Śląska, będąca jedyną regionalną filmoteką w Polsce, Śląski Fundusz Filmowy, Silesia Film Commission wspierająca filmowców pod względem organizacyjnym oraz pięć kin studyjnych w Katowicach, Raciborzu i Żywcu, w tym Kino Kosmos będące ekranem premierowym dla śląskich produkcji. Województwo śląskie przyznaje dwustopniowe odznaczenie regionalne Odznakę Honorową za Zasługi dla Województwa Śląskiego, która nadawana jest osobom fizycznym i innym podmiotom, które całokształtem działalności, względnie realizacją swoich zadań na terenie województwa śląskiego przyczyniły się do gospodarczego, kulturalnego i społecznego rozwoju województwa. Turystyka i wypoczynek Beskid Śląski jest terenem turystycznym, na jego terenie znajdują się liczne ośrodki sportów zimowych, a także bazy turystyczne oraz szlaki turystyczne (Bielsko-Biała, Szczyrk, Wisła, Istebna, Korbielów czy Ustroń). Wbrew pozorom województwo śląskie jest miejscem o dużej liczbie jezior (szczególnie sztucznych, będących pozostałościami po wyrobiskach piasku dla kopalni). Wiele z nich umożliwia uprawianie sportów wodnych. Najbardziej znanymi są zbiorniki Pogoria w Dąbrowie Górniczej (łączna powierzchnia ok. 800 ha), Zalew Sosina w Jaworznie, Jezioro Paprocańskie w Tychach, Jezioro Łąckie w Łące koło Pszczyny oraz Jezioro Rybnickie w Rybniku. Ciekawym miejscem do letniego wypoczynku, pływania i wędkowania są również pożwirowe wyrobiska nad rzeką Odrą w powiecie wodzisławskim. Tereny pieszych wędrówek, wspinaczki skałkowej oraz speleologii na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej, tzn. Szlak Orlich Gniazd. W Dąbrowie Górniczej znajduje się także zachodni fragment Pustyni Błędowskiej. Spragnieni kultury i historii turyści mogą zwiedzać Państwowe Muzeum Zamkowe w Pszczynie z rezerwatem żubrów, Zamek Piastowski w Gliwicach i Rybniku, zespół klasztorno-pałacowy w Rudach i Wodzisławiu, Muzeum Okręgowe w Bielsku-Białej, Muzeum Fauny i Flory w Jaworzu, radiostację gliwicką – miejsce prowokacji hitlerowskiej w przeddzień II wojny światowej lub podążać Szlakiem Architektury Drewnianej. Ponadto wbrew obiegowej opinii na terenie województwa można zwiedzać także stare miasta – w Rybniku, Pszczynie, Gliwicach, Bytomiu, Cieszynie, Żorach, Wodzisławiu, Bielsku-Białej i Częstochowie. Na obszarze regionu znajdują się także zamki – w Bielsku-Białej, Będzinie, Chudowie, Lublińcu, Podzamczu koło Ogrodzieńca, Olsztynie koło Częstochowy i Tarnowskich Górach-Starych Tarnowicach. Ośrodkami religijnymi są zabytkowe np. klasztor na Jasnej Górze w Częstochowie, bazylika w Piekarach Śląskich, bazylika w Pszowie oraz sanktuarium w Turzy Śląskiej. Unikalnymi w skali kraju są gotyckie drewniane świątynie pw. Wszystkich Świętych w Łaziskach i Sierotach. Ponadto wiele jest zabytków przemysłowych, wśród których najsławniejsze to wpisane w 2017 jako pierwszy obiekt z województwa śląskiego na listę światowego dziedzictwa UNESCO Zabytkowa Kopalnia Srebra i Sztolnia Czarnego Pstrąga w Tarnowskich Górach (jedne z 28 obiektów w ramach wpisu o nazwie Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach), Skansen górniczy „Królowa Luiza” i Skansen podziemny „Guido” w Zabrzu, Dom Tkacza i Muzeum Techniki i Włókiennictwa w Bielsku-Białej, Tyskie Browarium w Tychach. Jedyne w Polsce Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu. Zabytki przemysłowe scala Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego. Miejscami aktywnego wypoczynku w województwie śląskim są również parki rekreacyjne w tym Park Śląski w Chorzowie z ogrodem zoologicznym wesołym miasteczkiem i planetarium i park Trzy Wzgórza w Wodzisławiu Śląskim z kompleksem sportowo-rozrywkowym. Miejscem związanym ze śląską przyrodą jest też Śląski Ogród Botaniczny w Mikołowie. Przyroda i jej ochrona Według danych z 31 grudnia 2012 r. w woj. śląskim lasy obejmowały powierzchnię 392,2 tys. ha, co stanowiło 31,8% jego powierzchni. Na terenie woj. śląskiego znajdują się kompleksy leśne, których historyczne i umowne nazwy to: Lasy Lublinieckie Lasy Raciborskie Lasy Pszczyńskie Stan lasów woj. śląskiego jest wynikiem negatywnych przemian i działalności człowieka, głównie w okresie XVIII, XIX i XX wieku. W początkach tzw. ery przemysłowej lasy śląskie poddane były szczególnie rabunkowej gospodarce związanej z nieracjonalnym pozyskiwaniem surowca drzewnego, co związane było z gwałtownym rozwojem i potrzebami hut cynku, ołowiu, żelaza oraz wzrastającemu zapotrzebowaniu kopalń węgla kamiennego na drewno niezbędne do zabudowy wyrobisk górniczych. Prowadziło to do masowego wyrębu drzew gatunków liściastych (buk, dąb, brzoza, olsza, grab). Zabiegi te doprowadziły do zmiany w składzie gatunkowym śląskich lasów i zwiększenia udziału gatunków iglastych. Masowo sadzono jednogatunkowe, lite drzewostany sosnowe i świerkowe bez względu na rodzaj siedliska. Z tego też względu pogłębiła się znacznie degradacja siedlisk, zakłócając strukturę biocenotyczną drzewostanów, co z kolei spowodowało częstsze występowanie gradacji szkodliwych owadów drzew leśnych. Jednym z najważniejszych przyrodniczych miejsc w woj. śląskim jest rezerwat Wielikąt położony w powiecie wodzisławskim. Na jego terenie występują lub mają lęgowiska ptaki gatunki zagrożone w skali globalnej, europejskiej i krajowej m.in.: orzeł bielik, kropiatka, krwawodziób, zimorodek, podróżniczek, brzęczka. Wiele z tych gatunków ptaków występuje w południowej Polsce wyłącznie w rezerwacie Wielikąt. Parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody i inne formy ochrony środowiska przyrodniczego w granicach woj. śląskiego: Park Śląski Park Krajobrazowy Beskidu Małego Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą Park Krajobrazowy Orlich Gniazd Park Krajobrazowy Stawki Załęczański Park Krajobrazowy Żywiecki Park Krajobrazowy Rezerwat przyrody Dolina Żabnika Rezerwat sasanek Rezerwat przyrody Łężczok Rezerwat przyrody Segiet Arboretum Bramy Morawskiej Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Wielikąt Park w Kokoszycach Rezerwat Żubrów „Żubrowisko” w Jankowicach koło Pszczyny W latach 1992-2021 działało Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska – jedyna w Polsce samorządowa jednostka, powołana w celu badania, dokumentowania, ochrony oraz prognozowania stanu przyrody Górnego Śląska (województwa śląskie i opolskie). Nauka i oświata Na terenie województwa znajdują się 34 szkoły wyższe oraz 25 jednostek zamiejscowych. Niemniej jednak, aż do lat 60. województwo śląskie nie posiadało uniwersytetu. Do największych uczelni w województwie (według liczby studentów, stan na 30.11.2016 r.) należały: Uniwersytet Śląski w Katowicach (23 133 studentów), Politechnika Śląska w Gliwicach (21 366 studentów), Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach (10 345 studentów), Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach (9 870 studentów), Politechnika Częstochowska (7 881 studentów), Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej (5 482 studentów), Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach (4 727 studentów), Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie (4 525 studentów). Religia Na terenie województwa funkcjonują trzy rzymskokatolickie metropolie: częstochowska, katowicka i krakowska. W województwie śląskim głównymi ośrodkami kultu religijnego katolików są Jasna Góra, Bazylika Najświętszej Marii Panny i św. Bartłomieja w Piekarach Śląskich oraz Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Pszowie. W Śląskiem działają dwie diecezje Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP: Diecezja cieszyńska i diecezja katowicka. Na terenie województwa mieszka ponad połowa polskich luteran, z czego najwięcej w powiecie cieszyńskim. W okolicy Koziegłów i Starczej znajduje się duże skupisko mariawitów należących do diecezji śląsko-łódzkiej Kościoła Starokatolickiego Mariawitów. Na terenie województwa działają również: Kościół Greckokatolicki, Kościół Polskokatolicki, Kościół Starokatolicki, Kościół Katolicki Mariawitów, Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, Świadkowie Jehowy, Świecki Ruch Misyjny „Epifania”, Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich, Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu, Liga Muzułmańska w RP oraz Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP. Sport Biathlon Aż 10 spośród 35 klubów biathlonowych zrzeszonych w Polskim Związku Biathlonu działa w województwie śląskim. Śląskie jest drugim w kraju województwem z największą liczbą klubów biathlonowych. Więcej klubów biathlonowych (12) działa tylko w województwie dolnośląskim. Na terenie województwa śląskiego działają dwa spośród trzech w Polsce Biathlonowych Ośrodków Szkolenia Sportowego Młodzieży (BOSSM) mieszczące się w Wodzisławiu Śląskim i Żywcu. Z województwa śląskiego pochodzi mistrz świata i Europy oraz wicemistrz olimpijski w biathlonie Tomasz Sikora. Futbol amerykański W województwie śląskim popularną dyscypliną staje się futbol amerykański. Działa tu już kilka drużyn: Tychy Falcons, Hammers Łaziska Górne czy Silesia Rebels. Hokej na lodzie W Śląskiem działa wiele drużyn hokeja na lodzie. Śląskie drużyny często zdobywały tytuł Mistrza Polski oraz Puchar Polski. Aktualnym mistrzem Polski jest JKH GKS Jastrzębie. Sześciokrotnie mistrzostwo Polski zdobyły drużyny GKS Katowice, Polonia Bytom. Ponadto mistrzami Polski w hokeju na lodzie były drużyny: Zagłębie Sosnowiec, GKS Tychy, Dąb Katowice. Najbardziej utytułowaną drużyną w rozgrywkach o Puchar Polski jest GKS Tychy, ośmiokrotny zdobywca tego trofeum. Inną znaną drużyną jest Naprzód Janów. Łucznictwo W województwie śląskim działają kluby łucznicze: MLKS Czarna Strzała Bytom, LKS Łucznik Żywiec, Śląski Klub Łuczniczy „REFLEX”, Klub Łuczniczy A3D TOSZEK. Pétanque W Śląskiem działa kilka organizacji sportowych pétanque. Trzy z nich Żywiecki Klub Boules, Śląski Klub Petanque „Carbon” i Sekcja Petanque przy Stowarzyszeniu Domu Miasta Saint-Etienne w Katowicach są zrzeszone w Polskiej Federacji Pétanque i grają w lidze PFP. W ciągu dziesięciu lat, od założenia Federacji w roku 2001, klub z Żywca czterokrotnie zdobywał tytuł Klubowego Mistrza Polski, a jego zawodnicy siedmiokrotnie tytuł Mistrza Polski Seniorów, a następnie reprezentowali Polskę na mistrzostwach świata i Europy. Piłka nożna Górnik Zabrze i Ruch Chorzów wielokrotnie zdobywały tytuły mistrza i wicemistrza Polski oraz Puchar Polski. Ponadto mistrzami Polski w piłce nożnej były dwie drużyny z Bytomia: Polonia i Szombierki oraz gliwicki Piast. Drużyny katowickiej GieKSy oraz Zagłębia Sosnowiec czterokrotnie zostawały wicemistrzami i kilkukrotnie zdobywały Puchar Polski. Ponadto AKS Chorzów, 1. FC Katowice, GKS Tychy i Odra Wodzisław Śląski zajmowały miejsca na podium mistrzostw Polski w piłce nożnej. W latach 50. i 60. połowa klubów polskiej ekstraklasy pochodziła z tegoż województwa. Dowodem jakie znaczenie dla mieszkańców Śląska ma piłka nożna jest fakt że ma on swoją własną reprezentację piłkarską. W skład Reprezentacji Śląska wchodzą wyłącznie zawodnicy grający na co dzień w górnośląskich klubach piłkarskich. Siatkówka Wiodące drużyny: Jastrzębski Węgiel, Wkręt-Met Domex AZS Częstochowa, Płomień Sosnowiec oraz TKS Tychy i Energetyk Jaworzno. BKS Stal Bielsko-Biała jest najbardziej utytułowaną drużyną siatkówki spośród zespołów Ligi Siatkówki Kobiet. Drugi sezon w Plus Lidze Kobiet rozgrywa także drużyna MKS Dąbrowa Górnicza. Skoki narciarskie Najpopularniejsze kluby w których można uprawiać skoki narciarskie to WSS Wisła, AZS-AWF Katowice i SSR LZS Sokół Szczyrk. Z województwa śląskiego pochodzi wielokrotny mistrz świata i zdobywca pucharu świata Adam Małysz. Żużel W województwie śląskim popularny jest również żużel. Najbardziej znane drużyny żużlowe województwa śląskiego to RKM Rybnik i Włókniarz Częstochowa, należące do czołowych polskich drużyn. Obiekty sportowe Największym stadionem w województwie jest Stadion Śląski w Chorzowie. Pełni funkcje stadionu piłkarskiego i lekkoatletycznego. Na terenie województwa istnieje lub jest w budowie kilka nowoczesnych stadionów piłkarskich: Stadion Miejski w Gliwicach, Stadion Miejski w Bielsku-Białej, Stadion im. Ernesta Pohla w Zabrzu, Stadion Miejski w Tychach. Innymi dużymi stadionami są Stadion Szombierek Bytom, Stadion Ruchu Chorzów, Stadion Miejski w Rybniku, stadion żużlowy Arena Częstochowa, Stadion MOSiR w Wodzisławiu Śląskim. W województwie funkcjonuje również wiele hal widowiskowo-sportowych z których największe są: Spodek w Katowicach, Hala Sportowa Częstochowa, Hala Widowiskowo-Sportowa w Bielsku-Białej, Hala Widowiskowo-Sportowa Centrum w Dąbrowie Górniczej, Hala Widowiskowo-Sportowa w Jastrzębiu-Zdroju, Hala Polonia, Hala Widowiskowo-Sportowa w Zabrzu. Największym obiektem tego typu w województwie jest Arena Gliwice. Inne obiekty sportowe: skocznia narciarska w Wiśle-Malince, skocznia Skalite w Szczyrku. Administracja i polityka Samorząd wojewódzki Organem stanowiącym jest Sejmik Województwa Śląskiego, składający się z 45 radnych. Siedzibą sejmiku województwa są Katowice. Sejmik wybiera organ wykonawczy samorządu, którym jest zarząd województwa, składający się z 5 członków z przewodniczącym mu marszałkiem. Budżet województwa śląskiego w 2013 r. zamknął się wydatkami w wysokości 1705,5 mln zł oraz dochodami w wysokości 1592,9 mln zł. Zadłużenie samorządu na koniec 2013 r. wyniosło 500,1 mln zł, co stanowiło 31,4% wartości wykonanych dochodów. Młodzieżowy Sejmik Województwa Śląskiego Młodzieżowy Sejmik Województwa Śląskiego jest on organem kolegialnym, mającym charakter konsultacyjny, doradczy i inicjatywny. Składa się z 45 przedstawicieli młodzieży w wieku od lat 15 do 24 z terenu województwa śląskiego. Administracja rządowa Organem administracji rządowej jest Wojewoda Śląski, wyznaczany przez Prezesa Rady Ministrów. Siedzibą wojewody są Katowice, gdzie znajduje się Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach. W ramach urzędu działają także 2 delegatury: w Bielsku-Białej i w Częstochowie. Delegatury urzędu wojewódzkiego obejmują swoim zasięgiem działania: delegatura w Bielsku-Białej powiaty: bielski, cieszyński i żywiecki oraz miasto Bielsko-Biała. delegatura w Częstochowie powiaty: częstochowski, kłobucki, myszkowski oraz miasto Częstochowa. Wojewodowie śląscy (od 1999) Jarosław Wieczorek od 8 grudnia 2015 Piotr Litwa od 12 marca 2014 do 8 grudnia 2015 Zygmunt Łukaszczyk od 29 listopada 2007 do 27 lutego 2014 Tomasz Pietrzykowski od 28 grudnia 2005 do 29 listopada 2007 Lechosław Jarzębski od 22 października 2001 do grudnia 2005 Wilibald Winkler od 9 grudnia 2000 do 17 października 2001 Marek Kempski od 1 stycznia 1999 do 7 grudnia 2000 Wojewodowie katowiccy (1973–1998) Marek Kempski od 12 grudnia 1997 do 31 grudnia 1998 Eugeniusz Ciszak od 1 czerwca 1994 do 21 listopada 1997 Wojciech Czech od 28 maja 1990 do 1 marca 1994 Tadeusz Wnuk od 18 maja 1985 do 28 maja 1990 Roman Paszkowski od 16 grudnia 1981 do 18 maja 1985 Henryk Lichoś od 24 grudnia 1980 do 15 grudnia 1981 Zdzisław Legomski od 15 czerwca 1978 do 23 grudnia 1980 Stanisław Kiermaszek od 11 czerwca 1975 do 14 czerwca 1978 Jerzy Ziętek od 12 grudnia 1973 do 10 czerwca 1975 Przewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach (1950–1973) Jerzy Ziętek od 1964 do 1973 Ryszard Nieszporek od 1954 do 1964 Józef Koszutski od 1952 do 1954 Bolesław Jaszczuk od 1950 do 28 kwietnia 1952 Wojewodowie śląscy (1945–1950) Bolesław Jaszczuk od 1 listopada 1948 do 1950 Aleksander Zawadzki od 11 marca 1945 do 31 października 1948 Jerzy Ziętek od 1 lutego 1945 do 10 marca 1945 Wojewodowie śląscy (1922–1939) Michał Grażyński (1 września 1926 – 5 września 1939) Mieczysław Bilski (6 maja 1924 – 28 sierpnia 1926) Tadeusz Koncki (13 października 1923 – 2 maja 1924) Antoni Schultis (1 lutego 1923 – 2 października 1923) Józef Rymer (18 maja 1922 – 5 grudnia 1922) Bezpieczeństwo publiczne W województwie śląskim działa centrum powiadamiania ratunkowego, które znajduje się w Katowicach i które obsługuje zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999. Wojsko W województwie stacjonują jednostki wojskowe Sił Zbrojnych RP m.in.: Wojsk Lądowych RP 18 Bielski Batalion Powietrznodesantowy 6 Batalion Powietrznodesantowy 5 Tarnogórski Pułk Chemiczny Sił Powietrznych RP 34 Śląski Dywizjon Rakietowy Obrony Powietrznej Wojsk Specjalnych RP Jednostka Wojskowa Komandosów Jednostka Wojskowa Agat Instytucje wykonujące zadania na rzecz SZ RP: Jednostka administracji wojskowej MON – Wojewódzki Sztab Wojskowy w Katowicach Żandarmeria Wojskowa Służba Kontrwywiadu Wojskowego Zobacz też Górny Śląsk Śląsk Zagłębie Dąbrowskie Uwagi Przypisy Linki zewnętrzne Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach Geoportal ORSIP – oficjalny portal mapowy Województwa Śląskiego

8471

https://pl.wikipedia.org/wiki/Lw%C3%B3w

Lwów

Lwów (, Lwiw) – miasto na Ukrainie, ośrodek administracyjny obwodu lwowskiego i rejonu lwowskiego. Lwów jest położony na pograniczu wschodniego Roztocza (Roztocze Lwowskie) i Wyżyny Podolskiej, nad rzeką Pełtwią. Jest ważnym ośrodkiem przemysłowym, węzłem lotniczym, kolejowym i drogowym. Na początku 2021 roku, z liczbą mieszkańców wynoszącą niemal 718 tys., Lwów zajmował siódme miejsce wśród najludniejszych ukraińskich miast. Założony ok. 1250 przez władcę Rusi Halicko-Włodzimierskiej Daniela, który nazwał miasto Lwowem na cześć swojego syna Lwa. W latach 1349–1370 w składzie Królestwa Polskiego, 1370–1387 w składzie Królestwa Węgier, od 1387 do 1772 ponownie w składzie Królestwa Polskiego i Rzeczypospolitej Obojga Narodów (od 1569), od 1434 był stolicą województwa ruskiego Korony. Miasto posiadało prawo do czynnego uczestnictwa w akcie wyboru króla. Lwów uzyskał prawo składu przed 1379 rokiem. Od pierwszego rozbioru (1772) pod władzą Austrii, jako stolica Królestwa Galicji i Lodomerii – kraju koronnego w składzie Austro-Węgier, aż do ich upadku (1918). W okresie zaborów był jednym z najważniejszych ośrodków nauki, oświaty i kultury polskiej oraz centrum politycznym i stolicą Galicji. W listopadzie 1918 przedmiot zbrojnego sporu terytorialnego odradzającego się państwa polskiego i Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej, proklamowanej przez ukraińskich polityków Galicji Wschodniej. Od 23 grudnia 1920 do 16 sierpnia 1945 stolica województwa lwowskiego II Rzeczypospolitej, największe miasto tzw. Małopolski Wschodniej. Jedno z sześciu wielkich miast II Rzeczypospolitej (trzecie co do wielkości w kraju), obok największej z nich Warszawy, Łodzi, Poznania, Krakowa i najmniejszego Wilna. W okresie II wojny światowej pod okupacją sowiecką, niemiecką i ponownie sowiecką. W konsekwencji decyzji mocarstw wielkiej trójki zapadłych na konferencji jałtańskiej znalazł się w granicach USRR, a ludność polska została wysiedlona przez władze sowieckie. Od 1991 w granicach niepodległej Ukrainy. Lwów jako miasto wieloetniczne rozwijał się do wybuchu II wojny światowej we współistnieniu wielu różnych narodowości: oprócz dominujących liczebnie Polaków Lwów zamieszkiwali Żydzi, Ukraińcy, Ormianie, Niemcy, Czesi, Rosjanie i inni. Obecnie, w wyniku powojennych przesiedleń ludności i zmiany granic państwowych, zdominowany przez ludność ukraińską. Historyczne centrum Lwowa zostało w 1998 wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Współcześnie Lwów stanowi ważny ośrodek nauki i kultury na Ukrainie. Działa tu m.in. Uniwersytet Lwowski (powstały w 1661), Politechnika Lwowska (1844), Lwowska Galeria Sztuki (1897), Teatr Wielki (1900) i Polski Teatr Ludowy (1958). Miasto jest głównym ośrodkiem kultury i życia społecznego mniejszości polskiej na Ukrainie. Historia Prehistoria, czasy przedlokacyjne Najstarsze archeologiczne ślady osadnictwa pochodzą z V wieku. Od IX wieku na obszarze północnej części dzisiejszego Lwowa, pomiędzy Górą Zamkową a rzeką Pełtwią, istniało osadnictwo plemienia lechickiego – Lędzian, w X w. powstała osada Lędzian na Górze Zamkowej. Istnienie osady potwierdzono w 1977 roku, kiedy podczas badań odkryto, że Cerkiew św. Mikołaja (w pobliżu Wysokiego Zamku) wybudowano na wcześniej funkcjonującym cmentarzysku. W 981 teren Grodów Czerwieńskich został podbity przez Włodzimierza Wielkiego i dostał się pod panowanie Rusi Kijowskiej. Prawdopodobnym jest, że wcześniej, do roku 981, tereny te należały do państwa polskiego Mieszka I lub istniało tam niezależne państwo Lędzian. W czasie wyprawy wojennej na Kijów w 1018 roku odbił te tereny Bolesław I Chrobry. W 1031 przyłączył je do Rusi Kijowskiej Jarosław I Mądry, przesiedlając część ludności lędziańskiej w okolice Kijowa. Raz jeszcze przyłączył je na krótko (1077-1086) do monarchii wczesnopiastowskiej Bolesław Śmiały, utracił je ostatecznie na rzecz Rusi Kijowskiej Władysław I Herman. Po 1031 pojęcie Grodów Czerwieńskich zanikło. Lwów w Rusi Halicko-Włodzimierskiej Lwów zgodnie z tradycją został założony ok. 1250 przez księcia Daniela I Halickiego, wywodzącego się z dynastii Rurykowiczów, który nazwał miasto Lwowem na cześć swojego syna Lwa. Tę wersję przedstawili w XVII wieku burmistrzowie Lwowa: Jan Alnpek i Bartłomiej Zimorowicz, a pogląd ten ugruntował w 1894 Fryderyk Papée w monografii: Historya miasta Lwowa w zarysie. Wcześniej istniał tam ośrodek osadniczy w postaci podgrodzia z charakterystycznym elementem rozplanowania – wydłużonym rynkiem. Założenie grodu przez Daniela było de facto jego kolejną odbudową po najeździe Batu-chana z 1240. Pierwsza wzmianka o Lwowie pochodzi z Latopisu halicko-wołyńskiego z 1256, miasto wzmiankowane jest w związku z pożarem Chełma – stolicy Rusi Halicko-Włodzimierskiej. Lew I Halicki po śmierci ojca przeniósł w 1272 do Lwowa stolicę Rusi Halicko-Włodzimierskiej. Królestwo Polskie i Rzeczpospolita Obojga Narodów W 1340 po śmierci Bolesława Jerzego II miasto, na podstawie umowy spadkowej podpisanej dwa lata wcześniej, przeszło pod berło króla Polski. W latach 1340–1349 pod władzą namiestniczą Detki (Dymitra), w 1349 objęty faktycznie przez Kazimierza Wielkiego. W 1350 książę litewski Lubart w czasie napadu zniszczył Lwów. 17 kwietnia 1356 Kazimierz III Wielki lokował Stare Miasto na prawie magdeburskim. W dokumencie lokacyjnym wyraźnie zaznaczył (co potwierdza jego tolerancyjną politykę), że wszyscy mieszkańcy, zarówno Polacy, jak i Rusini, Ormianie, Żydzi i Tatarzy mają prawo do zachowania własnych praw, religii i obyczajów. Od 1360 miasto stało się stolicą lwowskiej diecezji ormiańskiej Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego, której pierwszym biskupem został Grzegorz I Wielki (Grigor I Wielki). Ludwik I Węgierski przyłączył Ruś Czerwoną wraz ze Lwowem do Węgier w 1370. Rządy namiestnicze sprawował tam w imieniu króla książę Władysław Opolczyk. Po jego odwołaniu, od 1379 rządzili tu starostowie węgierscy. W 1387 usunęła ich królowa Jadwiga Andegaweńska, która ogłosiła akt przyłączenia Rusi Halicko-Włodzimierskiej do Korony. W 1412 (1414) miasto stało się stolicą archidiecezji lwowskiej i siedzibą metropolity łacińskiego, w miejsce przeniesionej do Lwowa metropolii halickiej. Pierwszym arcybiskupem metropolitą lwowskim był Jan Rzeszowski, do 1414 metropolita halicki. Jednymi z pierwszych arcybiskupów metropolitów lwowskich byli Grzegorz z Sanoka i Jan Długosz. Podobnie jak Kraków, Gdańsk czy Toruń, Lwów był miastem królewskim i posiadał dla Rzeczypospolitej wielkie znaczenie obronne i ekonomiczne. W XVII wieku Lwów, liczący 30 tysięcy mieszkańców, był po Gdańsku drugim co do wielkości i bogactwa miastem Rzeczypospolitej. Prawo składu nadane w 1444 i korzystne położenie na kupieckim szlaku bałtyckim i czarnomorskim spowodowały wzrost zasobności mieszczan i bujny rozkwit miasta, zwłaszcza po pożarze w 1527 roku, co znalazło swój wyraz m.in. w budowanych od średniowiecza okazałych budowlach obronnych, sakralnych i świeckich oraz w rozwoju nauki, kultury i sztuki. Miasto zamieszkane było przez przedstawicieli różnych nacji i religii: Polacy, Żydzi, Rusini, Ormianie, Włosi, Węgrzy, Niemcy, Tatarzy i in., którzy ze względu na silne oddziaływanie kultury polskiej z reguły polonizowali się już w drugim pokoleniu, zachowując przy tym swoje obyczaje i religię. Lwów był jedynym miastem w świecie posiadającym trzy (z czasem katolickie) metropolie różnych obrządków: od 1361 ormiańską (przeniesioną z Łucka), a po 1630 ormiańskokatolicką, od 1412 łacińską (przeniesioną z Halicza), i od 1807 greckokatolicką. Ponadto w latach 1539–1700 istniało we Lwowie biskupstwo obrządku prawosławnego. Lwów był miastem wielonarodowościowym. Według szacunkowych danych w 1648 roku w trzydziestotysięcznym Lwowie mieszkało około 50% Polaków, 20% Rusinów i od 16 do 20% Żydów. Żyli tu Ormianie oraz mieszczanie kilkunastu innych narodowości, m.in. Niemcy, Węgrzy, Włosi, Grecy, Bułgarzy, Karaimi i Tatarzy. Z racji swojego położenia Lwów był narażony na ataki wrogich wojsk (Turków i Tatarów, po 1648 również Kozaków i Rosjan). Silnie ufortyfikowany i uzbrojony staraniem królów polskich i swoich obywateli, zasobny w dobra materialne, którymi także opłacano okup najeźdźcom, miał opinię miasta niezdobytego. Bronił się skutecznie przed najazdami, bronił też solidarnie przed wydaniem wrogowi swoich obywateli niezależnie od ich narodowości i religii. W roku 1656 król Jan II Kazimierz Waza złożył w katedrze – niespełnione później – śluby lwowskie, a dwa lata później, oddając hołd dzielności i zasługom miasta, zrównał Lwów w prawach z Krakowem i Wilnem, oraz nobilitował mieszczan lwowskich. , a . Od połowy XVII w. następował jednak stopniowy upadek militarny i ekonomiczny miasta, które stało się celem ataków kozackich, tureckich i szwedzkich. Miasto zmuszone było płacić oblegającym wysokie kontrybucje. W 1704, podczas III wojny północnej po raz pierwszy od średniowiecza Lwów został zajęty przez obce wojska (armię szwedzką Karola XII), obrabowany i zmuszony do zapłaty kontrybucji. Podkopało to status materialny miasta. Zabór austriacki W 1772, w wyniku I rozbioru Polski, miasto znalazło się pod władzą Austrii jako stolica Królestwa Galicji i Lodomerii. W 1782 r. w ramach tzw. kasaty józefińskiej władze austriackie zlikwidowały we Lwowie 15 klasztorów. W dniach 2–19 czerwca 1809 we Lwowie zajętym przez wojska Księstwa Warszawskiego dowodzone przez księcia Józefa Poniatowskiego, działał krótko Rząd Centralny Wojskowy Tymczasowy Obojga Galicji pod prezesurą ordynata Stanisława Kostki Zamoyskiego. W okresie Wiosny Ludów 2 listopada 1848 miasto zostało na rozkaz gubernatora Franza Stadiona ostrzelane z dział przez wojsko austriackie. Dla kontroli nad miastem w latach 1852–1854 Austriacy wznieśli Cytadelę na wzgórzu, z którego w 1848 prowadzili ostrzał. Autonomia galicyjska Po kilkudziesięcioletnim okresie germanizacji, znaczonym kolejnymi próbami oporu Polaków wobec zaborcy (1790, 1809, 1830, 1848), po przekształceniu w 1867 Cesarstwa Austrii w Austro-Węgry Lwów, stolica Galicji – kraju koronnego Przedlitawii, cieszył się szeroką autonomią i swobodą rozwoju nauki i kultury polskiej: w 1882 Uniwersytet Lwowski uległ repolonizacji, w 1875 zatwierdzono powstanie Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika, w 1891 założono Muzeum Historyczne Miasta Lwowa, w 1896 otwarto Teatr Wielki, w 1897 założono Lwowską Galerię Obrazów, w 1901 powstało Towarzystwo Naukowe we Lwowie, w 1908 założono Muzeum Narodowe im. Króla Jana III. W okresie autonomii galicyjskiej Lwów stał się również ośrodkiem ukraińskiego odrodzenia narodowego, a jako stolica Galicji centrum działalności naukowej, politycznej, kulturalnej, społecznej i gospodarczej Ukraińców zamieszkujących Galicję Wschodnią. Na Uniwersytecie Lwowskim działały katedry z ukraińskim językiem wykładowym. We Lwowie miały siedzibę m.in. Towarzystwo Naukowe im. Szewczenki, towarzystwo społeczno-oświatowe Proswita (oświata ludowa), Centrobank – główna instytucja finansowa ukraińskiej spółdzielczości w Galicji, Narodnyj Dim, organizacja skautowa Płast, ukraińskie partie polityczne (Ukraińska Partia Radykalna, Ukraińska Partia Narodowo-Demokratyczna, Ukraińska Partia Socjal-Demokratyczna i in.), a bezpośrednio przed I wojną światową również organizacje paramilitarne (Ukraiński Związek Siczowy (1912), Towarzystwo Ukraińskich Strzelców Siczowych (1914)). W latach bezpośrednio poprzedzających wybuch I wojny światowej Lwów był centrum polskiej działalności niepodległościowej w Galicji. Tu został utworzony przez Józefa Piłsudskiego i Kazimierza Sosnkowskiego Związek Walki Czynnej (1908) i Związek Strzelecki (1910). W 1908 namiestnik Galicji Andrzej Potocki padł we Lwowie ofiarą zamachu z rąk ukraińskiego studenta Myrosława Siczynskiego. Był to symptom nasilającego się od początku XX w. w Galicji Wschodniej konfliktu politycznego między polską Narodową Demokracją a narodowcami ukraińskimi. Konflikt dotyczył demokratyzacji prawa wyborczego do Sejmu Krajowego Galicji (zniesienie obowiązującego systemu kurialnego, faworyzującego wyborców polskich) i statusu Ukraińców w instytucjach Galicji. Wynegocjowana ugoda polsko-ukraińska w tej sprawie nie weszła w życie w związku z wybuchem I wojny światowej. I wojna światowa i spór o przynależność państwową Lwowa po I wojnie światowej Podczas I wojny światowej, w nocy z 3 na 4 września 1914 Lwów został zajęty przez armię rosyjską, po bitwie pod Gorlicami i kontrofensywie wojsk Państw Centralnych 22 czerwca 1915 znalazł się ponownie pod władzą Austrii. 1 listopada 1918 roku, wraz z upadkiem Austro-Węgier politycy ukraińscy proklamowali we Lwowie powstanie Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej i przy pomocy złożonych z Ukraińców oddziałów armii Austro-Węgier opanowali miasto. Polska ludność Lwowa, dążąca do przyłączenia miasta, jak również całego terytorium Galicji Wschodniej, do odradzającego się po zaborach państwa polskiego, przeciwstawiła się temu zbrojnie. Wybuchły polsko-ukraińskie walki o miasto, określane w polskiej historiografii jako obrona Lwowa, które przekształciły się następnie w regularną wojnę polsko-ukraińską. 22 listopada 1918 roku, po wycofaniu się Ukraińców z miasta, doszło do pogromu miejscowej ludności żydowskiej przy biernej postawie polskich oddziałów. Miasto było oblegane przez Ukraińską Armię Halicką do maja 1919 roku. Paryska konferencja pokojowa zatwierdziła 25 czerwca 1919 roku tymczasową administrację Polski nad terytorium Galicji Wschodniej, w tym nad Lwowem. W sierpniu 1919 roku ostatnie oddziały Ukraińskiej Armii Halickiej zostały wyparte za rzekę Zbrucz, wyznaczającą wschodnią granicę Galicji, co było de facto równoznaczne z upadkiem ZURL. W czasie wojny polsko-bolszewickiej w lipcu 1920 roku Armia Czerwona prowadziła ofensywę na Lwów, czasowo okupując część Galicji Wschodniej. W sierpniu 1920 roku nacierająca na miasto sowiecka 1 Armia Konna Siemiona Budionnego została zatrzymana przez Wojsko Polskie w bitwie pod Zadwórzem. Po zakończeniu walk, marszałek Józef Piłsudski w uznaniu bohaterstwa mieszkańców, a zwłaszcza Orląt Lwowskich, odznaczył miasto Krzyżem Virtuti Militari. Ponadto miasto zostało odznaczone Krzyżem Obrony Lwowa z Mieczami, odznakami honorowymi ze Śląska i Poznania, odznaką pamiątkową 5 Pułku Piechoty Legionów. Traktat ryski ustalił granicę pomiędzy Polską a Ukraińską SRR na Zbruczu, co wobec nieuznawania Rosyjskiej FSRR i Ukraińskiej SRR na arenie międzynarodowej miało jedynie charakter dwustronny (zrzeczenie się przez RFSRR i USRR pretensji do Galicji Wschodniej). Państwa Ententy i organy przez nie wyłonione (Rada Ambasadorów, Rada Ligi Narodów) aż do 14 marca 1923 roku uznawały Galicję Wschodnią ze Lwowem za terytorium sporne, nie należące do państwa polskiego, nad którym suwerenną władzę sprawują państwa Ententy na mocy traktatu pokojowego z Austrią. Ententa nigdy nie uznała również niepodległości Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. W odniesieniu do terytorium Galicji Wschodniej próbowała początkowo wprowadzić rozwiązanie tymczasowe w postaci przyznania Polsce 25-letniego mandatu na zarządzanie Galicją Wschodnią, przy zapewnieniu temu terytorium autonomii. Po upływie okresu mandatu miałoby nastąpić rozstrzygnięcie jego ostatecznej przynależności państwowej w formie plebiscytu. Intencją polityczną państw Ententy było zachowanie terytorium Galicji Wschodniej dla „białej” Rosji. Polska sprzeciwiała się tym koncepcjom, jednocześnie realizując na administrowanym terytorium politykę faktów dokonanych, integrując je z państwem polskim. Po utrwaleniu władzy komunistów w Rosji i upadku oczekiwań na restytucję Rosji niebolszewickiej, 15 marca 1923 roku Rada Ambasadorów uznała suwerenność Polski nad terytorium Galicji Wschodniej, przy zastrzeżeniu wprowadzenia przez Polskę statusu autonomicznego dla tego terytorium. II Rzeczpospolita W okresie międzywojennym Lwów był trzecim pod względem liczby ludności po Warszawie i Łodzi miastem Polski i stolicą województwa, utracił jednak posiadany za czasów austriackich status stolicy kraju. W pierwszych latach niepodległości wielu lwowian migrowało do innych miast Polski, gdzie obejmowali stanowiska w administracji, nauce i przemyśle. Samo miasto także szybko odbudowało się z wojennych zniszczeń. Rozporządzeniem z 11 kwietnia 1930 włączono do miasta gminy wiejskie Zamarstynów, Hołosko Małe, Kleparów, Sygniówkę, Kulparków, Zniesienie oraz części gmin Biłohorszcze, Kozielniki, Krzywczyce; zmiany wprowadzono w życie z dniem 1 kwietnia 1931. Był to obszar 3106 ha zamieszkały przez ok. 50 tysięcy mieszkańców. Tereny te stopniowo zagospodarowywano na dzielnice miasta – powstał tzw. Wielki Lwów. Łącznie miasto miało 67 km² (6346 ha) i ponad 300000 mieszkańców. Lwów stał się trzecim co do wielkości miastem Rzeczypospolitej. Pomimo odpływu wielu przedstawicieli elity, miasto wciąż było jednym z głównych w kraju ośrodków nauki, kultury, sztuki i turystyki. Był obok Krakowa, Poznania, Warszawy, Wilna i Lublina miastem uniwersyteckim – jednym z głównych ośrodków nauki i kultury polskiej. Lwów był także głównym ośrodkiem kulturalno-politycznym Ukraińców w Rzeczypospolitej, a także ośrodkiem ukraińskiej konspiracji. Według danych z rocznika statystycznego z 1931 roku, przed II wojną światową, Lwów zamieszkiwało około 63,5% Polaków, 24,1% Żydów, 7,8% Ukraińców, a także 3,5% Rusinów i 0,8% Niemców. Według Grzegorza Hryciuka, w sierpniu 1939 roku Lwów liczył 333,5 tys. mieszkańców, w tym 169,9 tys. Polaków (50,9%), 104,7 tys. Żydów (31,4%), 53,2 tys. Ukraińców (16,0%) 2,6 tys. Niemców (0,8%) oraz 3,1 tys. osób innych narodowości (0,9%). Podczas gdy od ponad połowy do około dwóch trzecich mieszkańców miasta stanowili Polacy (w zależności od danych statystycznych), z których część posługiwała się charakterystyczną lwowską gwarą, we wschodniej części województwa lwowskiego na większości obszaru wiejskiego przeważała ludność ukraińska. Polskie władze zobowiązały się na arenie międzynarodowej do zapewnienia Galicji Wschodniej autonomii, w tym utworzenia odrębnego uniwersytetu ukraińskiego we Lwowie. We wrześniu 1922 roku polski Sejm przyjął ustawę regulującą te kwestie, jednak nigdy nie została ona zrealizowana. Zamiast tego rząd polski zamknął wiele szkół ukraińskich, które rozkwitły wcześniej pod panowaniem austriackim. Przedwojenny Lwów miał również dużą i aktywną społeczność żydowską, stanowiącą około jednej czwartej populacji miasta. W wyborach parlamentarnych 1928 roku lista syjonistyczna na terenie miasta zdobyła najwięcej głosów (przed BBWR). W listopadzie 1932 roku doszło w mieście do gwałtownych zamieszek antyżydowskich. Poszkodowanych zostało kilkaset osób. W grudniu 1935 roku, jako pierwsze w kraju, władze Politechniki Lwowskiej wprowadziły na wydziałach inżynierii i mechanicznym tzw. getto ławkowe, czyli oddzielne miejsce siedzenia dla studentów chrześcijan i Żydów. Inaczej niż w czasach Austro-Węgier, gdy rozmiar oraz ilość parad publicznych czy innych form wyrazu kulturowego odpowiadała względnej populacji każdej narodowości zamieszkującej miasto, władze II RP kładły nacisk na podkreślanie polskiego charakteru miasta. Ograniczono publiczną ekspozycję kultury żydowskiej i ukraińskiej. Parady wojskowe i obchody walk na poszczególnych ulicach miasta, wszystkie celebrujące siły polskie, walczące z Ukraińcami w 1918 roku, stały się częste. Wzniesiono także okazały pomnik i miejsce pochówku żołnierzy polskich poległych w tym konflikcie na Cmentarzu Łyczakowskim, najstarszej nekropolii w mieście. W kwietniu 1936 miały miejsce we Lwowie antyrządowe zamieszki organizowane przez bezrobotnych i robotników, w których na skutek brutalnej interwencji policji zginął jeden demonstrant. Podczas jego pogrzebu wybuchły kolejne zamieszki, w efekcie których zginęło 48 osób. W 1938 miasto Lwów zostało odznaczone odznaką pamiątkową 5 Pułku Piechoty Legionów. I okupacja radziecka Zgodnie z tajnym protokołem dodatkowym do paktu Ribbentrop-Mołotow z 23/24 sierpnia 1939 po agresji III Rzeszy i ZSRR na Polskę, Lwów po kapitulacji 23 września 1939 znalazł się pod okupacją Armii Czerwonej. 22 września 1939 dowódca obrony Lwowa gen. Władysław Langner podpisał z dowództwem sowieckim kapitulację, przewidującą m.in. bezpieczny wymarsz żołnierzy Wojska Polskiego (w tym oficerów) i policji w kierunku granicy z Rumunią, po uprzednim złożeniu broni – umowę tę strona sowiecka złamała po złożeniu broni aresztując wszystkich i wywożąc w głąb ZSRR. Oficerowie uczestniczący w obronie Lwowa byli przetrzymywani w obozie w Starobielsku, a następnie w przeważającej większości zostali zamordowani przez NKWD w Charkowie i pochowani w dołach śmierci w Piatichatkach i Bykowni. Lwowscy policjanci zostali wymordowani ogniem karabinów maszynowych na szosie prowadzącej na Winniki. Sowieckie władze okupacyjne po przeprowadzeniu pseudowyborów dokonały w dniach 1–2 listopada 1939 formalnej aneksji okupowanych terenów II Rzeczypospolitej. Konsekwencją aneksji było narzucenie mieszkańcom terenów okupowanych obywatelstwa ZSRR i rozpoczęcie procesu sowietyzacji terenów okupowanych i systematycznych represji policyjnych NKWD. Powyższe akty prawne, sprzeczne z Konwencją haską IV (1907) były nieważne w świetle prawa międzynarodowego i nie były uznawane zarówno przez Rząd RP na uchodźstwie, jak i państwa sojusznicze wobec Polski, a także państwa trzecie (neutralne) przez cały czas trwania II wojny światowej. Sowieci wprowadzili terror polityczny, dokonywali masowych aresztowań przedstawicieli polskich i ukraińskich elit politycznych, masowych wywózek i grabieży majątku. Planowo niszczyli naukę i kulturę polską, a przedstawicieli inteligencji, Kościoła, wojska, działaczy społecznych i politycznych zsyłali do systemu obozów koncentracyjnych Gułagu lub mordowali. Rodziny aresztowanych i zwykli ludzie podlegali przymusowym deportacjom na Syberię, do Komi i Kazachstanu. Do czerwca 1941 miały miejsce trzy fale masowych aresztowań i deportacji, wybuch wojny niemiecko-sowieckiej uniemożliwił przygotowaną czwartą deportację. W okresie pierwszej okupacji Lwowa przez Sowietów, zostali aresztowani przez NKWD m.in. następujący przedstawiciele nauki polskiej związani ze Lwowem: Stanisław Głąbiński, Ludwik Dworzak i Zenon Wachlowski, którzy zostali zamordowani, lub po aresztowaniu zmarli w sowieckich więzieniach. Wysocy oficerowie gestapo i NKWD spotkali się we Lwowie dla omówienia współpracy. Obie strony zobowiązały się nie tolerować „polskiej agitacji” przeciwko drugiej stronie. Przed wycofaniem się z miasta przez Armię Czerwoną po ataku Niemiec na ZSRR, w dniach 24–26 czerwca 1941 funkcjonariusze NKWD wymordowali we lwowskich więzieniach ponad 7 tysięcy polskich i ukraińskich więźniów. Okupacja niemiecka Okupacja niemiecka Lwowa otworzyła okres nowych zbrodni. Po ataku Niemiec na ZSRR i zajęciu miasta (30 czerwca 1941) Niemcy przeprowadzili pogrom Żydów i dokonali masowych egzekucji żydowskich mieszkańców miasta. Nad ranem 4 lipca 1941 Einsatzkommando zur besonderen Verwendung dokonało mordu na 25 polskich profesorach na Wzgórzach Wuleckich (w niektórych przypadkach wraz z rodzinami). Zginęli wybitni przedstawiciele polskiej nauki, m.in.: Antoni Cieszyński, Władysław Dobrzaniecki, Jan Grek, Jerzy Grzędzielski, Edward Hamerski, Henryk Hilarowicz, Władysław Komornicki, Włodzimierz Krukowski, Roman Longchamps de Bérier, Antoni Łomnicki, Witold Nowicki, Tadeusz Ostrowski, Stanisław Pilat, Stanisław Progulski, Roman Rencki, Stanisław Ruff, Włodzimierz Sieradzki, Adam Sołowij, Włodzimierz Stożek, Kazimierz Vetulani, Kasper Weigel, Roman Witkiewicz, Tadeusz Boy-Żeleński. Ofiarami mordu było ponad 40 osób. 30 czerwca 1941 nacjonaliści ukraińscy z frakcji OUN-B dokonali we Lwowie proklamacji niepodległości państwa ukraińskiego sprzymierzonego z III Rzeszą, powołania rządu Jarosława Stećki i próby przejęcia władzy w mieście. 11 lipca 1941 rząd Stećki został aresztowany przez Gestapo, władzę przejęła niemiecka administracja okupacyjna. Powołana przez nacjonalistów ukraińska milicja została 1 sierpnia 1941 rozwiązana. 1 sierpnia 1941 Lwów został dekretem Adolfa Hitlera formalnie wcielony do Generalnego Gubernatorstwa jako stolica Dystryktu Galicja. We wrześniu 1941 Niemcy rozpoczęli aresztowania nacjonalistów ukraińskich, a Jurij Polanśkyj (od 30.VI.1941 ukraiński burmistrz Lwowa) został zastąpiony przez niemieckiego starostę miejskiego. Niemcy wprowadzili w mieście ukraińską policję pomocniczą. Niemcy zamknęli Żydów lwowskich w getcie i większość zamordowali wiosną-latem 1942 w obozie śmierci w Bełżcu. Do końca okupacji niemieckiej w Polsce zginęli inni przedstawiciele nauki polskiej związani ze Lwowem: Władysław Tadeusz Wisłocki, Marian Auerbach, Lucjan Grabowski, Stefan Grajewski, Stefan Rudniański, Maurycy Allerhand, Helena Polaczkówna, Herman Auerbach, Jan Badian, Filip Eisenberg, Maksymilian Jurim, Kazimierz Kolbuszewski, Jan Piekałkiewicz, Bolesław Jałowy, Łucja Charewiczowa, Adam Fischer, Juliusz Paweł Schauder, Paweł Ostern, Henry Ginsberg, Artur Hermelin, Leopold Munzer, Stanisław Frankl, Władysław Hepter. W czasie okupacji niemieckiej we Lwowie działały struktury Polskiego Państwa Podziemnego (wojskowe: ZWZ-AK i cywilne: Delegatura Rządu na Kraj), a także do lata 1943 obwód lwowski PPR, przemianowany następnie na obwód Komunistycznej Partii (bolszewików) Ukrainy. Działał tajny Uniwersytet Jana Kazimierza, Wydział Lekarski Uniwersytetu działał półlegalnie w formie tzw. medycznych kursów zawodowych, tolerowanych przez okupanta. 22 lipca 1944 wybuchło powstanie lwowskie (Akcja „Burza”), zakończone 27 lipca. Podczas walk o Lwów zginęło 30 żołnierzy AK a 160 zostało rannych. Lwów w nocy z 26 na 27 lipca ponownie okupowali Sowieci. NKWD aresztowało ujawnione władze Polski Podziemnej, dowództwo i żołnierzy Armii Krajowej uczestniczących w powstaniu. II okupacja radziecka i Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka W okresie II okupacji sowieckiej Lwowa, za swoją patriotyczną postawę więzieni byli kolejni polscy uczeni, m.in.: Włodzimierz Burzyński, Zdzisław Pazdro, Ryszard Gansiniec, Eugeniusz Rybka, Edward Sucharda, Stanisław Fryze, Witold Minkiewicz, Juliusz Makarewicz, Kazimierz Przybyłowski i wielu innych. W sierpniu i październiku 1944 roku w Moskwie przedstawiciele polskich władz na uchodźstwie z premierem Stanisławem Mikołajczykiem i przewodniczącym Rady Narodowej RP Stanisławem Grabskim na czele prowadzili z przywódcą ZSRR Józefem Stalinem negocjacje m.in. na temat powojennej granicy polsko-radzieckiej, w tym przynależności państwowej Lwowa. Rozmowy te zakończyły się fiaskiem. Na argument Mikołajczyka, że Lwów nigdy nie był rosyjski, nawet podczas zaborów (z wyjątkiem krótkiego epizodu w postaci okupacji w latach 1914–1915), Stalin odpowiedział, że owszem, Lwów nigdy nie był rosyjski, ale za to Warszawa była. Odpowiedź sowieckiego dyktatora zmierzała w kierunku uświadomienia stronie polskiej, że od jego woli zależy nie tylko kwestia granic, ale także sama niepodległość państwa polskiego. 1 i 2 listopada 1944 roku na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie miały miejsce obchody Wszystkich Świętych i Dnia Zadusznego, które przerodziły się w wielką manifestację patriotyczną i według szacunków radzieckich zgromadziły około 6 tysięcy uczestników. Zebrani śpiewali hymn Polski i inne pieśni patriotyczne oraz wznosili okrzyki: „Niech żyje Polska!”, „Niech żyje Armia Krajowa!”, „Śmierć bolszewikom!” itp. Na terenie nekropolii pojawiły się wypisane hasła: „Nie oddamy Lwowa Z.S.R.R.!”, „Chwała bojownikom za polski Lwów!” oraz mapa Polski w granicach sprzed 1939 r. z podpisem: „Co wróg zabrał siłą – szablą odbierzemy!”. Mimo regularnych i masowych represji wobec narodowości polskiej przez dwóch okupantów: niemieckiego i sowieckiego, jeszcze pod koniec 1944 we Lwowie na około 150 tys. mieszkańców miasta ponad 103 tys. stanowili Polacy. Na Politechnice Lwowskiej w kwietniu 1945 na 272 pracowników zatrudnionych było 204 Polaków. Po konferencji jałtańskiej (4–11 lutego 1945), wyłoniony w konsekwencji jej ustaleń Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej podpisał 16 sierpnia 1945 umowę z ZSRR, uznając nieco zmodyfikowaną linię Curzona za wschodnią granicę Polski, w oparciu o porozumienie o granicy zawarte pomiędzy PKWN i rządem ZSRR 27 lipca 1944. W konsekwencji umowy Lwów i wschodnią część województwa lwowskiego włączono do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej i w latach 1944–1947 dokonano przymusowego wysiedlenia Polaków ze Lwowa (głównie na Ziemie Zachodnie). Szacuje się, że przedwojenna kadra naukowa Uniwersytetu Jana Kazimierza utraciła ze swojego pierwotnego stanu aż 46,5% profesorów (49 zamordowanych profesorów), natomiast Politechnika Lwowska 34,4% profesorów (24 zamordowanych osób o tym tytule naukowym). Największe straty osobowe wśród grona polskich uczonych lwowskich poniosły nauki medyczne – zginęło aż 91% zatrudnionych przed wojną profesorów, oraz teologia – 62% profesorów. Po zakończeniu II wojny światowej polscy mieszkańcy Lwowa zostali różnymi sposobami przymuszeni do wyjazdu na tereny Rzeczypospolitej Polskiej w powojennych granicach, a ich miejsce zajęła głównie ludność z głębi ZSRR oraz Ukraińcy wysiedlani z Polski. Na skutek masowego napływu ludności już w 1955 roku populacja Lwowa osiągnęła liczebność równą przedwojennej (ok. 350.000). 31 marca 1946 władze sowieckie zamknęły rzymskokatolicką kurię metropolitalną, 26 kwietnia 1946 arcybiskup Eugeniusz Baziak opuścił Lwów, 3 czerwca 1946 zamknięto wszystkie kościoły lwowskie oprócz katedry, parafialnego kościoła św. Antoniego oraz parafialnego kościoła św. Marii Magdaleny (zamkniętego w 1945, jednak ponownie otwartego w 1946 i czynnego do 1962). Starano się także zacierać ślady polskości, m.in. dewastując cmentarze (np. w 1971 Armia Radziecka zniszczyła ciężkim sprzętem cmentarz Orląt). Władze sowieckie zwalczały wszystkie przejawy tego co określały jako ukraiński nacjonalizm – ukraińskie symbole narodowe (tryzub, flaga niebiesko-żółta) zostały uznane za nacjonalistyczne i zakazane. Okaleczono nawet fontannę Neptuna na lwowskim Rynku, odpiłowując z posągu trójząb. Represjom NKWD podlegali ukraińscy działacze polityczni i spółdzielczy. Prześladowaniom poddano nacjonalistyczne podziemie ukraińskie (UPA i OUN). Rozpoczęły się prześladowania religijne. NKWD aresztowało wszystkich biskupów i 800 z 2300 księży Kościoła greckokatolickiego, a na nieuznanym przez Watykan pseudosoborze lwowskim (8–10 marca 1946) przeprowadziło jego likwidację i włączenie w struktury rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. W silnie obsadzonym wojskiem i milicją Lwowie UPA nie prowadziła jednak działalności, choć zdarzały się pojedyncze akcje (atak na lotnisko Skniłów i rajd na Lwów), ale na skutek działań prowadzonych przeciw partyzantce (m.in. akcja „Zachód”) w połowie 1946 UPA wycofała się na Wołyń, Zakarpacie i do Polski. Po dojściu do władzy w PRL w październiku 1956 Władysława Gomułki, w latach 1957–1959 porozumienie PRL-ZSRR umożliwiło wyjazd w granice Polski Polakom, którym po 1946 władze sowieckie uniemożliwiły opuszczenie granic ZSRR, po ich wyjeździe polska populacja miasta liczyła już tylko kilkanaście tysięcy ludzi. Konsul PRL w Kijowie Wanda Michalewska informowała Warszawę na przełomie 1958/59 roku o pozytywnym stosunku władz USRR do Polaków. We Lwowie działały wtedy trzy szkoły dziesięcioletnie z polskim językiem nauczania, mimo braku kompletu uczniów. Starania konsulatu o uporządkowanie polskich grobów na Cmentarzu Łyczakowskim, w szczególności grobu Konopnickiej, według raportu uwieńczone zostały powodzeniem. Udało się zorganizować w mieście Dni Słowackiego i Dni Chopina. Po zakończeniu sowietyzacji Galicji Wschodniej nastąpiła odgórna industrializacja. We Lwowie zbudowano lub rozbudowano zakłady produkujące autobusy, ciężarówki, maszyny rolnicze, telewizory, kosmetyki, farby, produkty ropopochodne, tekstylia, obuwie, mięso, mleko i piwo. Rozbudowa przemysłu spowodowała masowy napływ ludności wiejskiej, dla której zbudowano osiedla zabudowy wielorodzinnej. Do chwili upadku ZSRR Lwów miał blisko 800 000 mieszkańców. Od lat 1980. działały w mieście pierwsze nielegalne organizacje opozycyjne. W 1971 r. Lwów otrzymał Order Lenina. W 1987 powstała agencja konsularna PRL we Lwowie. Niepodległa Ukraina Od 1991 Lwów wchodzi w skład niepodległej Ukrainy. Zapaść gospodarcza ostatnich lat komunizmu i wymuszała przekształcenia gospodarcze, co związane było z upadkiem wielu zakładów pracy i wieloletnie trudności gospodarczego. W 1997 Stare Miasto zostało wpisane na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. W 2006 uroczyście obchodzono 750-lecie pierwszej pisanej wzmianki o mieście. 7 maja 2010 Rada Miejska Lwowa nadała honorowe obywatelstwo miasta Lwowa Stepanowi Banderze i Romanowi Szuchewyczowi. Utworzona przez Stepana Banderę frakcja OUN-B ponosi odpowiedzialność za zorganizowane ludobójstwo ludności polskiej na Wołyniu i Małopolsce Wschodniej, zaś Roman Szuchewycz bezpośrednią odpowiedzialność za zaakceptowanie taktyki wołyńskiej UPA i przeprowadzenie zorganizowanej czystki etnicznej na polskiej ludności Małopolski Wschodniej. Ukraińskie władze samorządowe Lwowa po 1991 uczciły pamięć głównych przedstawicieli ukraińskiego nacjonalizmu także poprzez nadanie ulicom miasta ich nazwisk, m.in. we Lwowie znajdują się ulice: Stepana Bandery, Romana Szuchewycza, Dmytro Doncowa, Jewhena Konowalca, Andrija Melnyka, czy Jarosława Stećki. We Lwowie istnieje współcześnie także ulica Iwana Gonty – setnika kozackiego odpowiedzialnego za rzeź humańską z 1768. 14 października 2007 w 65 rocznicę powstania UPA we Lwowie odsłonięto pomnik Stepana Bandery. We Lwowie znajdują się również ulice upamiętniające postaci polskiej historii i kultury: Aleksandra Fredrę, Marię Konopnicką, Mikołaja Kopernika, Tadeusza Kościuszkę, Ignacego Łukasiewicza, Jana Matejkę, Elizę Orzeszkową, Juliusza Słowackiego, Tadeusza Boya-Żeleńskiego i Stefana Banacha, a także Plac Adama Mickiewicza. Po uzyskaniu niepodległości przez Ukrainę nazwą ulicy uhonorowano Oskara Kolberga. W 2018 deputowani rady miejskiej we Lwowie podjęli decyzję o nadaniu imienia Jacka Kuronia placowi usytuowanemu przed Konsulatem Generalnym RP we Lwowie. W 2009 reaktywowano LKS Pogoń Lwów. Lwów był jednym z czterech miast na Ukrainie, w których odbyły się Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej 2012; mecze rozegrano na stadionie Arena Lwów wzniesionym w latach 2008–2011. Zarządcy Lwowa Geografia Położenie Lwów położony jest na skraju Roztocza, na głównym europejskim dziale wód między zlewiskiem Morza Bałtyckiego (do którego należy północna część miasta) a zlewiskiem Morza Czarnego (południowe dzielnice), w kotlinie wyżłobionej przez Pełtew w krawędzi Roztocza oraz Podola, schodzącej łukiem w kierunku wschodnim ku Pobużu, w odległości ok. 70 km od granicy polsko-ukraińskiej. Teren miasta ma charakter pagórkowaty, średnia wysokość wynosi 296 m n.p.m. Najwyższy punkt w mieście to wzgórze Wysoki Zamek, wznoszące się na wysokość 409 m. Z jego szczytu roztacza się panorama historycznego centrum miasta z charakterystycznymi zielonymi dachami kościołów i architekturą z różnych epok. Przez Lwów przepływa rzeka Pełtew, której koryto w końcu XIX w. zostało zasklepione, by utworzyć jedną z głównych promenad Lwowa, Wały Hetmańskie, nazwane obecnie – Aleją Wolności (Prospekt Swobody). Klimat We Lwowie i okolicach w dużym stopniu zaznacza się klimat kontynentalny. Przeciętna temperatura w styczniu wynosi −4 °C, w lipcu +18 °C. Przeciętne roczne opady atmosferyczne wynoszą 660 mm. Średnio występuje 66 dni pochmurnych rocznie. Przyroda We Lwowie znajduje się wiele parków i terenów zielonych o różnym charakterze. Najważniejsze parki Lwowa: Park Iwana Franki (d. Ogród Jezuicki, Park Kościuszki) – najstarszy park miejski, założony w XVI w.. Przed wejściem do parku znajduje się pomnik Iwana Franki. Park kultury i rekreacji Bohdana Chmielnickiego – na jego terenie znajduje się m.in. stadion, sala koncertowa i wesołe miasteczko. 26 hektarowy park powstał na początku lat 50. XX wieku. Przy końcu głównej alei parku, w okolicy Akademii Wojskowej, znajduje się Monument Sławy Bojowej Armii Radzieckiej z 1970, będący jednym z ostatnich typowo sowieckich monumentów w tej części Ukrainy. Park Stryjski (d. Jana Kilińskiego) – powstały według planu ogrodnika Arnolda Röhringa po 1879, ma opinię najpiękniejszego parku w mieście. Na jego terenie znajdują się trzy dawne pawilony wystawowe – były Pałac Sztuki (obecnie pływalnia), rotunda Panoramy Racławickiej, gdzie do 1945 eksponowano malowidło Wojciecha Kossaka i Jana Styki (obecnie hala sportowa), oraz wodna wieża ciśnień. W parku znajduje się też pomnik Jana Kilińskiego. Park „Żelazna Woda” – nazwa parku pochodzi od źródeł zawierających związki żelaza. Park Snopkowski – na jego terenie znajduje się kompleks sportowy (w tym stadion klubu Ukraina-Lwów) Park „Wysoki Zamek” – znajduje się na największym wzniesieniu Lwowa – Wysokim Zamku. Powstał on w latach 1835–1839, gdy zasypano obniżenie między dwoma wzgórzami – Łysą Górą i Polanką, tworząc jedną przestrzeń parkową. Na terenie parku znajduje się Kopiec Unii Lubelskiej (mający 413 m n.p.m.) z tarasem widokowym oraz wieża telewizyjna. Miejsce to opisywał w swojej autobiografii Wysoki Zamek polski pisarz Stanisław Lem. Park Pohulanka – park leśny z uporządkowaną aleją centralną i przyległymi do niej jeziorami. Został założony w 1821 przez Jana Distla. Park przylega częściowo do ogrodu botanicznego im. I. Franki. Park Łyczakowski – położony w sąsiedztwie Cmentarza Łyczakowskiego Park Zniesienie – regionalny park krajobrazowy. Częścią parku jest Kajzerwald, a na jego terenie 50-hektarowy skansen Szewczenkowski gaj z zabytkami budownictwa ludowego. Park Zamarstynowski – położony w północnej części miasta, na jego terenie znajduje się dawny Cmentarz Zamarstynowski Park Cytadela – publicznie dostępna część terenu otaczającego Cytadelę Park Studencki (Wzgórza Wuleckie) – miejsce, w którym dokonano mordu profesorów lwowskich Park Skniłowski – najmłodszy z parków, ufundowany przez studentów w 1980, położony jest przy lotnisku i nowo wybudowanym stadionie. Nazwa miasta Nazwa Lwowa ma charakter dzierżawczy, od imienia „Lew”. Ukraińscy nacjonaliści stosują niekiedy wobec Lwowa określenie Banderstadt (ukr. Бандерштадт) – na cześć Stepana Bandery. Nazwy miasta w językach współcześnie lub historycznie istotnych dla Lwowa: Architektura Fragmenty najstarszych budowli (cerkwi i kościołów) lwowskich pochodzą z XIII w.. Po ogromnych pożarach w 1527 i 1556, w wyniku których miasto spłonęło prawie doszczętnie, Lwów stracił większość swej gotyckiej architektury. Na Starym Mieście znaleźć można wiele budynków w stylu renesansowym, barokowym czy klasycystycznym. Na początku XX w. miasto wzbogaciło się o budynki w stylu secesyjnym, a w dwudziestoleciu międzywojennym wybudowano szereg budynków modernistycznych. Budynki częstokroć posiadają na swych fasadach liczne zdobienia w postaci rzeźb, ornamentów, czy attyk. Po wcieleniu miasta do Ukraińskiej SRR część z nich została przebudowana w duchu socrealizmu. Po uzyskaniu niepodległości przez Ukrainę większość nazw ulic miasta została ponownie zmieniona, przy czym przywrócono część nazw historycznych. Natomiast na lwowskich budynkach masowo zaczęły pojawiać się tablice upamiętniające ukraińskich działaczy, artystów, naukowców i polityków. Zabytki Stare Miasto we Lwowie zostało w 1998 wpisane na listę Światowego dziedzictwa UNESCO, dzięki doskonałemu połączeniu architektonicznych i artystycznych tradycji środkowo-wschodniej Europy z wpływami włoskimi i niemieckimi, a także wzajemnym uzupełnianiu się żyjących tu niegdyś rozmaitych grup etnicznych. Grupy te choć odmienne to jednak wzajemnie od siebie zależne, zostawiły trwały ślad w architekturze i charakterze Lwowa. O randze Lwowa świadczy fakt, że ponad pięćdziesiąt procent zabytków dzisiejszej Ukrainy znajduje się w tym mieście. Katedra Łacińska z kaplicami: Kampianów i Boimów Sobór św. Jura Katedra ormiańska i dzielnica ormiańska zespół Cerkwi Wołoskiej i ulica Ruska Kościół Dominikanów Kościół i klasztor Bernardynów Kościół Jezuitów Kościół św. Antoniego Rynek: Kamienica Królewska Czarna Kamienica Dawny pałac arcybiskupów łacińskich kamienica Bandinellich Ratusz Pałac Lubomirskich Kopiec Unii Lubelskiej Arsenał Królewski we Lwowie Arsenał Miejski we Lwowie Baszta Prochowa Teatr Miejski (Opera Lwowska) Teatr Skarbkowski Ossolineum Dworzec Główny Uniwersytet Lwowski Politechnika Lwowska Cmentarz Łyczakowski Pałac Potockich Pałac arcybiskupów łacińskich Pałac Sztuki w Parku Stryjskim Pomniki lwowskie Przed wybuchem II wojny światowej we Lwowie istniało wiele wolno stojących pomników wzniesionych w XVIII–XX w. upamiętniających wybitne postaci kultury i historii Polski. Najstarszy świecki pomnik był poświęcony hetmanowi Jabłonowskiemu. W międzywojennym Lwowie mieli swe pomniki: Adam Mickiewicz, Aleksander Fredro, Bartosz Głowacki, Agenor Gołuchowski, Stanisław Jabłonowski, Teofil Wiśniowski i Józef Kapuściński, Kornel Ujejski, Jan III Sobieski (pomnik i popiersie), Franciszek Smolka, Jan Kiliński, Jan z Dukli (figura na kolumnie na Placu Bernardyńskim), Święty Krzysztof. Po wcieleniu miasta do ZSRR część z nich została zniszczona (m.in. pomniki: Agenora Gołuchowskiego, Stanisława Jabłonowskiego, Franciszka Smolki, figura św. Jana z Dukli), inne przewiezione w granice powojennej Polski: pomnik Jana III (obecnie Gdańsk), pomnik Aleksandra Fredry (obecnie Wrocław), pomnik Kornela Ujejskiego (obecnie Szczecin). Zachowały się do dnia dzisiejszego: pomnik Jana Kilińskiego w Parku Stryjskim, pomnik Bartosza Głowackiego w Parku Łyczakowskim, kolumna Adama Mickiewicza na pl. Mariackim (obecnie Plac Mickiewicza), figura Matki Bożej opodal na tymże placu, pomnik Teofila Wiśniowskiego i Jana Kapuścińskiego na Górze Stracenia. Najznaczniejszą i najbardziej spektakularną dewastacją w okresie powojennym było zniszczenie w 1971 przez żołnierzy sowieckich przy użyciu czołgów nekropolii Cmentarza Obrońców Lwowa. Do 1939 kilkadziesiąt upamiętnień znanych Polaków (Stanisława Skarbka, Jana Śniadeckiego, Marcelego Nenckiego, Franciszka Smolki, Juliana Zachariewicza, Józefa Piłsudskiego, Kazimierza Wielkiego) znajdowało się również wewnątrz gmachów w granicach administracyjnych Lwowa, lub jako ozdoby elewacji (Mikołaja Kopernika, Adama Mickiewicza, Tadeusza Czackiego, Józefa Ossolińskiego, Jędrzeja Śniadeckiego, Jana Długosza, Grzegorza Piramowicza, Onufrego Kopczyńskiego, Stanisława Konarskiego, Stefana Batorego). Do polskiego dziedzictwa kulturalnego należą setki pomników nagrobnych na Cmentarzu Łyczakowskim, zachowanych do dnia dzisiejszego, mimo że stan wielu z nich jest bardzo zły. Dla upamiętnienia zbiorowych czynów polskiego oręża wzniesiono we Lwowie m.in.: pomnik Ułanów Jazłowieckich, pomnik kadetów lwowskich, pomnik Obrońców Lwowa (trzy różne pomniki: Cmentarz Obrońców Lwowa, Pomnik na Persenkówce, Pomnik w ogrodzie Politechniki), pomnik Bohaterów Rarańczy. Wszystkie zostały zniszczone przez władze sowieckie. Po upadku ZSRR staraniem władz i przedsiębiorstw polskich (Energopol SA) zrekonstruowany został Cmentarz Obrońców Lwowa. W latach międzywojennych Polacy planowali także postawić pomniki: namiestnikowi Galicji Andrzejowi Potockiemu, Tadeuszowi Kościuszce, Juliuszowi Słowackiemu, Marii Konopnickiej, biskupowi Władysławowi Bandurskiemu, generałowi Tadeuszowi Rozwadowskiemu, Czesławowi Mączyńskiemu. Główną przyczyną braku realizacji były wysokie koszty i problemy finansowe magistratu. Do końca drugiej wojny światowej we Lwowie istniał tylko jeden pomnik postawiony przez Ukraińców. Znajdował się on na przedmieściach miasta Lwowa we wsi Winniki, został wzniesiony w 1914 i upamiętniał Tarasa Szewczenkę. Po drugiej wojnie światowej władze radzieckie zbudowały liczne pomniki i popiersia mające podkreślać dominację nowej władzy nad miastem, m.in. pomniki Lenina, Engelsa, Dzierżyńskiego, Jarosława Hałana, Nikołaja Kuzniecowa, pomnik „zjednoczenia ziem zachodnioukraińskich z Ukrainą sowiecką 17 września 1939” i czołg symbolizujący „wyzwolenie”. Od 1990 pomniki kojarzące się z systemem komunistycznym były stopniowo usuwane. Po upadku ZSRR w 1991 i uzyskaniu niepodległości przez Ukrainę powstały we Lwowie m.in. takie pomniki jak: pomnik Tarasa Szewczenki (w miejsce wyburzonego pomnika Lenina na Prospekcie Swobody), pomnik Ofiarom Holocaustu, pomnik Iwana Trusza, pomnik króla Daniela Halickiego, pomnik Proswity, pomnik Mychajła Hruszewskiego, pomnik Nikifora, pomnik Ignacego Łukasiewicza i Jana Zeha, pomnik Stepana Bandery, pomnik rozstrzelanych profesorów lwowskich, pomnik ofiar masakr więziennych NKWD (ofiar zbrodni komunistycznych), pomnik Jerzego Kulczyckiego, pomnik abp. metropolity Andrzeja Szeptyckiego, czy pomnik Mychajła Werbyckiego. Dzielnice Ludność Lwów jest siódmym co do liczby ludności miastem Ukrainy. Zgodnie z danymi spisu powszechnego 2001 we Lwowie 6364 osoby zadeklarowały się jako Polacy (0,88% ludności miasta) z czego 2990 osób zadeklarowało język polski jako ojczysty. Na 725 202 mieszkańców miasta Ukraińcy stanowili 639 035 osób (88,12%), Rosjanie – 64 599 osób (8,91%). Oprócz Polaków znaczącą mniejszością byli Białorusini (3 119 osób – 0,43%) i Żydzi (1 928 osób – 0,27%). Historia ludności Lwowa Królestwo Galicji i Lodomerii Według austriackiego spisu statystycznego z 1909 roku populacja Lwowa wynosiła 187.056. Austriackie dane z 1906 podają, że mieszkańcy Lwowa posługiwali się głównie towarzysko trzema językami: językiem polskim – 120 612 językiem niemieckim i jidysz – 20 400 językiem ukraińskim (ruskim) – 15 159 II Rzeczpospolita Drugi Powszechny Spis Ludności (1931): Okupacja niemiecka Ukraińska SRR Ludzie związani ze Lwowem Gospodarka Zakłady cukiernicze, browar, produkcja autobusów, zakłady farmaceutyczne, przetwórstwo spożywcze. Transport Autobusowy Transport autobusowy nie jest zbyt dobrze rozwinięty, posiada zaledwie kilka linii. Tanią alternatywą są tzw. marszrutki, czyli prywatne mikrobusy, które dojeżdżają w słabiej skomunikowane dzielnice miasta. Marszrutki nie posiadają określonych przystanków czy rozkładu jazdy, ale są tańsze i szybkie. Mikrobusy docierają także do lwowskich miast satelitarnych, również tych położonych w pobliżu polskiej granicy – Szeginie (Шегині) (kierunek Przemyśl-Kraków) i Rawa Ruska (Рава-Руська, kierunek Lublin–Warszawa). Tramwajowy Pierwsza linia tramwaju konnego została otwarta 5 maja 1880. 31 maja 1894 roku na ulice Lwowa wyjechał pierwszy tramwaj elektryczny. W 1922 linie tramwajowe zostały włączone do ruchu prawostronnego. Po II wojnie światowej i przejściu miasta w granice ZSRR (sierpień 1945) dwie linie zostały zamknięte, choć większość infrastruktury została zachowana, ponadto przedłużono linię tramwajową kończącą się w 1939 w zajezdni na rogu ulic Kadeckiej i Wuleckiej, wzdłuż dawnej ulicy Wuleckiej (obecnie: Andrieja Sacharowa) do nowych osiedli mieszkaniowych na Wulce. Sieć tramwajowa we Lwowie cechuje się rozstawem torów 1000 mm, została zbudowana, kiedy miasto było częścią Austro-Węgier, a linie musiały przebiegać przez wąskie, średniowieczne ulice w centrum miasta. Po Lwowie kursuje kilkadziesiąt wagonów typu Tatra T4 i Tatra KT4. W 2007 sprowadzono z Erfurtu i Gery 11 wagonów typu KT4 w odmianie niemieckiej, a w 2013 do miasta dotarł zbudowany na zamówienie miasta ukraiński Elektron T5L64. Cała sieć liczy 75 km, z czego większość jest w złym stanie technicznym. Po Lwowie kursuje 10 linii tramwajowych. Noszą numery od 1 do 9, a dziesiąta to 9A. Trolejbusowy Po zakończeniu II wojny światowej oraz wysiedleniu większości polskich mieszkańców, miasto odnotowało ogromny napływ nowych mieszkańców ze Związku Radzieckiego oraz dynamiczny rozwój przemysłu ciężkiego. Wiele linii tramwajowych w centrum miasta zostało zastąpionych przez trolejbusy, wprowadzone 27 listopada 1952. Kolejowy Lwów jest dużym węzłem kolejowym rangi krajowej i międzynarodowej, obsługującym zagraniczne połączenia m.in. na Białoruś, Litwę, do Polski, Rosji, Słowacji i na Węgry. Lotniczy Międzynarodowy Port Lotniczy znajduje się około 6 km od centrum miasta na lotnisku Skniłów. Polska to najpopularniejszy kierunek podróży ze Lwowa. Polskie Linie Lotnicze LOT wykonują stąd dziennie więcej rejsów do Warszawy-Chopina niż suma wszystkich lotów lokalnych ukraińskich linii Ukrainian Airlines. Z Polski do lwowskiego lotniska są realizowane rejsy z: Bydgoszczy (LOT), Gdańska (Wizz Air), Katowic (Wizz Air), Krakowa (Ryanair), Poznania (LOT), Olsztyna (LOT), Warszawy-Chopina (LOT), Warszawy-Modlina (Ryanair) oraz z Wrocławia (Wizz Air). Oprócz tego zagraniczne linie oferują loty do takich państw, jak: Niemcy (Berlin-Schönefeld, Dortmund, Frankfurt-Hahn, Memmingen, Weeze), Wielka Brytania (Londyn-Luton), Austria (Wiedeń), Dania (Kopenhaga), czy Włochy (Rzym-Fiumicino, Mediolan-Malpensa, Bergamo, Wenecji, Neapol, Bolonia). Były także realizowane połączenia lotnicze pomiędzy Lwowem a Radomiem linią Sprint Air, która zrezygnowała z lotów do tego miasta. Kultura Literatura W XIX w. Lwów był obok Krakowa polskim ośrodkiem intelektualnym cieszącym się od 1870 swobodą rozwoju polskiej i ukraińskiej kultury i nauki w dość liberalnym zaborze austriackim. Tu mieszkali znani pisarze i poeci: Mikołaj Biernacki (Rodoć), Aleksander Fredro, Seweryn Goszczyński, Leopold Staff, Jan Kasprowicz, Jan Zahradnik, Gabriela Zapolska, Maria Konopnicka, Maryla Wolska, Beata Obertyńska i wielu innych. We Lwowie działała prężna instytucja naukowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, która oprócz bogatej w zbiory biblioteki posiadała także własne wydawnictwo. Wychodziło tu wiele lokalnych gazet, wydawnictw i czasopism drukowanych nie tylko w języku polskim, ale także niemieckim, ukraińskim czy jidysz. Dla uszanowania literackiej przeszłości miasta odbywają się coroczne Targi Książki. Sztuka We Lwowie w 1929 została założona polska młodzieżowa Grupa Artes znana ze swych pokazów w Paryżu i w całej Europie. Jej prace reprezentowały takie nurty jak futuryzm, kubizm, nowa obiektywność czy surrealizm. Ruch współpracował z wieloma artystami i muzykami awangardowymi. Grupa Artes dała trzynaście pokazów m.in. w Warszawie, Krakowie, Łodzi i we Lwowie. II wojna światowa położyła kres działalności grupy. Muzea i galerie sztuki We Lwowie od 1827 funkcjonowało Muzeum im. Lubomirskich zawierające obszerną kolekcję dzieł sztuki i pamiątek historycznych związanych z dziejami narodu polskiego, w 1857 została ufundowana Bibliotekę Baworowskich ze zbiorem dzieł sztuki, od 1869 na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego istniała katedra historii sztuki, w ramach której działali wybitni historycy sztuki, m.in. Władysław Łoziński, Jan Bołoz Antoniewicz, Władysław Kozicki, Władysław Podlacha, Mieczysław Gębarowicz. Najbardziej godnymi uwagi galeriami i muzeami są Lwowska Galeria Sztuki, Muzeum Religii (dawniej Muzeum Ateizmu) i Muzeum Narodowe (dawniej Muzeum Przemysłu). Muzyka Rozkwit życia muzycznego we Lwowie zapoczątkowany został w XVI w. Marcin Leopolita, jeden z najwybitniejszych polskich kompozytorów doby renesansu, pochodził ze Lwowa i do Lwowa powrócił po służbie na dworze królewskim. Dużym uznaniem cieszył się zespół wokalny, a potem także wokalno-instrumentalny przy klasztorze dominikanów. W drugiej połowie XVI w. w cerkwiach także wprowadzano śpiew wielogłosowy. Na przełomie XVII i XVIII w. ze Lwowem związany był Stanisław Sylwester Szarzyński. Działali wtedy również inni kompozytorzy, jak J. Staromiejski (ok. 1740 w kaplicy dominikanów) i Adalbert Jankowski. Włączenie Lwowa do Austrii w 1792 spowodowały wielki napływ muzyków. Jako pierwszy powstał teatr niemiecki w 1776 (działał do 1872), a wkrótce – w lipcu 1780 – polski (działał z przerwami do końca marca 1842). Nastąpił rozwój teatru (pierwszym dyrektorem był Tomasz Truskolaski), a przedstawieniom zawsze wtedy towarzyszyła muzyka, i opery. Wśród kapelmistrzów byli tak wybitni muzycy jak Józef Elsner (w latach 1792–1799) i Karol Lipiński (1810–1814). W latach 1785–1799 teatrem kierował Wojciech Bogusławski, który wielką wagę przywiązywał do narodowego charakteru repertuaru. To właśnie on zachęcił Elsnera i Karola Kurpińskiego do komponowania oper. Dzięki Elsnerowi we Lwowie powstało Towarzystwo Filharmoniczne, a w latach 1803–1812 i 1817–30 Johann Mederitch organizował publiczne koncerty symfoniczne. W 1826 Franz Xavier Mozart, syn Wolfganga Amadeusa, który mieszkał we Lwowie w latach 1808–1814 i 1822–38, w 1826 założył stowarzyszenie muzyki kościelnej (Cäcilien-Verein). Ważne dla życia muzycznego we Lwowie było powstanie w 1838 towarzystwa, najpierw pod nazwą Gesellschaft zur Beförderung der Musik in Galizien, od 1848 pod nazwą Galicyjskie Towarzystwo Muzyczne, a następnie po 1918 roku pod polską nazwą Polskie Towarzystwo Muzyczne we Lwowie. Towarzystwo finansowało konserwatorium (zał. w 1870), a także kilka chórów oraz amatorską orkiestrę. W latach 1858–1887 na czele Towarzystwa, a zarazem konserwatorium, stał Karol Mikuli, uczeń Chopina. Do grona pedagogów uczących w lwowskich konserwatorium należał też m.in. Stanisław Niewiadomski (1887–1914), Henryk Melcer-Szczawiński (1897–99), Józef Koffler (1928–41), Vilém Kurz (1897–1919). Długoletnim dyrektorem konserwatorium był Mieczysław Sołtys (1899–1929), a po nim jego syn Adam (1929–39); za jego czasów chór lwowskiej szkoły uważany był za najlepszy w Polsce. Lwów miał wyjątkowo efektowne teatry. W 1842 otwarto Teatr Skarbkowski, trzeci co do wielkości gmach w ówczesnej Europie Środkowej, a w 1903 jeszcze wspanialszy gmach opery, wzorowanej na wiedeńskiej. Początkowo wystawiano w niej repertuar bardzo zróżnicowany: od dramatów klasycznych w języku niemieckim i polskim, poprzez operę, operetkę, do komedii. W 1874 we Lwowie powstał teatr ukraiński, z którym związało się wielu ukraińskich muzyków. W tym czasie polski teatr, w którym wystawiano również opery, stał się najważniejszą obok warszawskiej sceną operową w Polsce. W 1900 we Lwowie otwarto operę – Teatr Wielki. Dzięki liberalizmowi władz monarchii habsburskiej, tam właśnie możliwe były premiery polskich dzieł, na które nie zezwolono by w Warszawie.Opera Lwowska w latach międzywojennych była jedną z trzech stałych scen operowych w Polsce (obok Warszawy i Poznania). Związani byli z tą sceną m.in. Sołomija Kruszelnyćka oraz Adam Didur, który po sukcesach w La Scali wrócił do Lwowa i od 1932 kierował operą i uczył śpiewu w konserwatorium. W 1902 powstała Filharmonia, która pracowała z przerwami, wznowiła działalność w 1921 i w następnych latach również borykała się z kłopotami, spowodowanymi kryzysem gospodarczym. W życiu muzycznym miasta bardzo ważną rolę pełniły chóry. Były zespoły polskie, jak „Echo” (zał. 1887), „Lwowski chór akademicki” (zał. 1899) i „Lwowski chór robotniczy” (zał. 1902) – oraz ukraińskie, jak „Bojan” (zał. 1890), „Bandurys” (zał. 1905) i sławny chór dziecięcy „Dudaryk”. W 1912 na Uniwersytecie, dzięki staraniom Adolfa Chybińskiego otwarta została druga (po krakowskiej) muzykologia w Polsce. Wydawano czasopisma poświęcone życiu muzycznemu: „Gazeta muzyczna” (1918), „Lwowskie wiadomości muzyczne i literackie” (1925–34), „Echo” (1936–37), w których publikowali m.in. Seweryn Barbag, Józef Koffler, Stefania Łobaczewska. Koncerty w poważnym stopniu organizowane było przez stowarzyszenia: w 1919 powstał Związek Muzyków we Lwowie, a w 1930 lwowska filia Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej, a w 1933 Lwowskie Towarzystwo Miłośników Muzyki i Opery. Polskie Radio Lwów uruchomione 5 stycznia 1930 było pierwszą rozgłośnią we wschodniej Polsce. Programy emitowane ze Lwowa okazały się bardzo popularne w całym kraju. Radio grało muzykę klasyczną i rozrywkową, nadawało programy publicystyczne, audycje dla młodzieży, wiadomości i msze w każdą niedzielę. Ogromną popularnością cieszyła się Wesoła Lwowska Fala, audycja kabaretowa przeplatana muzyką. Zajęcie miasta przez ZSRR spowodowało gruntowne zmiany w życiu muzycznym, które przeorganizowano na wzór sowiecki. Wyraźne oparcie otrzymali też przede wszystkim muzycy ukraińscy. Ogromna większość żydowskich artystów zginęła, lub uciekła. Wielu polskich artystów zostało deportowanych do azjatyckiej części ZSRR. Część z nich po wojnie powróciła do Polski. Od 2012 roku we Lwowie organizowany jest międzynarodowy festiwal Odkrywamy Paderewskiego. Nauka Lwów należy do najważniejszych ośrodków akademickich na Ukrainie. Jest siedzibą Politechniki Lwowskiej założonej w 1843 i Uniwersytetu Lwowskiego założonego w 1661, który jest jednym z najstarszych w Europie Środkowej. Prestiż Uniwersytetu znacznie wzrósł dzięki pracom profesora Kazimierza Twardowskiego (1866–1938), jednego z założycieli szkoły lwowsko-warszawskiej. Z tutejszym uniwersytetem związani byli wybitni polscy matematycy tacy jak Stefan Banach, Juliusz Schauder czy Stanisław Ulam. Od 2007 we Lwowie działa Ukraiński Uniwersytet Katolicki (ukr. Украї́нський католи́цький університе́т) otworzony w 1994 jako Lwowska Akademia Teologiczna. Religia Od początku swego istnienia Lwów był miastem różnorodnym etnicznie i religijnie. Przed kasatą józefińską we Lwowie było ok. 60 świątyń. Najstarsze z nich zbudowane były w XIII wieku. Trzy największe chrześcijańskie grupy wyznaniowe: katolicy (głównie Polacy i Niemcy), prawosławni (głównie Rusini i Grecy), wyznawcy Kościoła Ormiańskiego (Ormianie), miały swe biskupstwa we Lwowie od XVI w. (przy czym lwowskie arcybiskupstwo łacińskie istniało już od 1412). W 1909 ukonstytuowała się Chrześcijańsko-mennonicka Gmina Kiernica-Lwów. Należący do niej dom modlitwy, kancelaria parafialna, mieszkania duchownych i bursa dla studentów znajdowały się do 1939 we wzniesionej w 1888 willi Władysława Godowskiego przy ul. Jana Kochanowskiego (obecnie ul. Kostii Lewyckiego) 23. Lwów jest obecnie siedzibą archidiecezji lwowskiej i pozostaje centrum Kościoła rzymskokatolickiego na Ukrainie, a także Ukraińskiej Cerkwi greckokatolickiej. We Lwowie swoją siedzibę ma eparchia lwowska Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego. Eparchię lwowsko-sokalską i eparchię lwowską prowadzi także Kościół Prawosławny Ukrainy. Obecny jest także Apostolski Kościół Ormiański oraz Adwentyści Dnia Siódmego. W mieście działa ponad 50 zborów Świadków Jehowy, a 21 z nich korzysta z dużego kompleksu Sal Królestwa. W mieście znajduje się również Biuro Oddziału koordynujące działalność tego wyznania na Ukrainie. Najliczniej reprezentowaną grupą religijną są grekokatolicy obrządku bizantyjsko-ukraińskiego. W obrządku tym oprócz księży diecezjalnych posługują tam także zgromadzenia zakonne: redemptoryści, bazylianie, redemptorystki misjonarki oraz Służebnice NMP. Żydzi lwowscy Lwów posiadał przed wojną dużą i aktywną wspólnotę żydowską. Spis powszechny z 1931 wykazał, że spośród 312 231 osób zamieszkujących Lwów, 75 316 posługiwało się na co dzień w mowie językiem jidysz lub hebrajskim. Do 1941 w mieście znajdowało się około 45 synagog i domów modlitewnych. W dniach 25–29 lipca 1941 miał miejsce pogrom ludności żydowskiej określany jako Dni Petlury (nazwa od Symona Petlury), w trakcie których niemieckie Einsatzgruppen z udziałem nacjonalistów ukraińskich zamordowały około 2 tys. Żydów. Podczas II wojny światowej, w 1941 hitlerowcy zniszczyli synagogę główną, a w następnych latach kolejne synagogi. Żydzi zostali przesiedleni do lwowskiego getta położonego w północnej części miasta (Zamarstynów). W pierwszej połowie 1942 większość z nich w ramach Holocaustu (Aktion Reinhard) została deportowana przez niemieckie władze okupacyjne do obozu zagłady Bełżec w Bełżcu i zamordowana przez SS w komorach gazowych obozu zagłady. Według spisu ludności z 1910 osób wyznania rzymskokatolickiego było we Lwowie 101 267 (51,7%), żydowskiego 56 751 (29%), a greckokatolickiego 34 454 (17,1%). Sport Przed I wojną światową Lwów był jednym z najważniejszych polskich ośrodków sportowych. We Lwowie w 1867 roku powstało pionierskie polskie stowarzyszenie sportowe – Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. We Lwowie powstały też pierwsze polskie kluby piłkarskie i wielosekcyjne. W okresie międzywojennym lwowskie kluby sięgały po medale mistrzostw Polski w różnych dyscyplinach. Jednym z najbardziej prestiżowych pojedynków derbowych w Polsce były tzw. wielkie derby Lwowa pomiędzy Pogonią Lwów a Czarnymi Lwów. W latach 1930–1933 we Lwowie odbywały się jedyne w Polsce wyścigi Grand Prix, a w 1931 rozegrano tu po raz pierwszy w Polsce Mistrzostwa Świata w Strzelectwie. Aeroklub Lwowski został założony w lutym 1928 (wcześniej działały Związek Awiatyczny i Akademicki Aeroklub we Lwowie). Aeroklub był organizatorem krajowych zawodów lotniczych, np. w 1933 roku odbył się zlot samolo „Zlot Gwieździsty” i „Lwowski Wyścig” samolotów turystycznych w obwodzie zamkniętym. Kluby przedwojenne: LKS Pogoń Lwów – klub piłkarski (później wielosekcyjny) założony w 1904, mistrz Polski w latach 1922, 1923, 1925, 1926, nieoficjalnie w 1924, hokejowy mistrz Polski 1933 Czarni Lwów – klub piłkarski (później wielosekcyjny) założony w 1903, hokejowy mistrz Polski 1935 Lechia Lwów – najstarszy polski klub piłkarski (później wielosekcyjny), założony w 1903, hokejowy wicemistrz Polski 1935 Sparta Lwów – finalista pierwszych rozgrywek o piłkarski Puchar Polski RKS Lwów – klub piłkarski, którego wychowankiem był Kazimierz Górski Świteź Lwów – klub piłkarski Sokół II Lwów – siatkarski mistrz Polski 1939 Sokół Macierz Lwów – zdobywca siatkarskiego Pucharu Polski 1933 AZS Lwów – brązowy medalista mistrzostw Polski w koszykówce 1939, wicemistrz Polski w siatkówce kobiet 1934, 1935 Biały Orzeł Lwów – klub piłkarski WKS 6 Pułk Lotniczy Lwów – klub piłkarski Hasmonea Lwów – żydowski klub sportowy Ukraina Lwów – ukraiński klub sportowy VIS Lwów – niemiecki klub sportowy Obecnie istniejące kluby: Karpaty Lwów FK Lwów Ruch Lwów Enerhija Lwów Hałyczyna Lwów LKS Pogoń Lwów – reaktywowana 10 października 2009 Największym obiektem sportowym we Lwowie jest Arena Lwów, gdzie rozegrane zostały trzy mecze grupowe Euro 2012. Miasta partnerskie Miasta partnerskie Lwowa: Zobacz też Gwara lwowska Lwowska szkoła matematyczna STS Lwów (żaglowiec) Grand Prix Lwowa Radio Lwów Cresovia Leopoliensis Browar Lwowski Akademicki Klub Turystyczny we Lwowie Wiek Nowy (dziennik) Dom Polski we Lwowie Przypisy Bibliografia Grzegorz Mazur, Jerzy Skwara, Jerzy Węgierski: Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939 – 5 II 1946, Katowice 2007, Wyd. Unia Katowice, . Księga adresowa miasta Lwowa 1913, Lwów 1912 Jaworski Franciszek: Cmentarz Gródecki we Lwowie, Lwów 1908 Jaworski Franciszek: Ratusz lwowski, Lwów 1907 Białynia-Chołodecki Józef: Cmentarz Stryjski we Lwowie, Lwów 1913 Antoni Schneider: Przewodnik po Lwowie, Lwów 1875 Antoni Schneider: Przewodnik po mieście Lwowie, Lwów 1871 Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352–1783. Karol Maleczyński, Lwów 1938 Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 4 Oświecenie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1966, s. 180–181 Grzegorz Gauden, Lwów – kres iluzji. Opowieść o pogromie listopadowym 1918 roku, 2019, . Linki zewnętrzne „Mój Lwów” – polska strona o Lwowie (historia, polonica, zabytki, aktualności) Wiadomości statystyczne o mieście Lwowie 1874–1931 w Mazowieckiej Bibliotece Cyfrowej Blog Obrazów Lwowa – Obrazy dawnego i dzisiejszego Lwowa Lwowskie Reminiscencje – fotogaleria Ołeny Kruszyńskiej Oficjalna strona Rady Miejskiej Lwowa (ukr.) Oficjalna turystyczna strona miasta (historia, zabytki, aktualności) Lwów w maps.yandex.ua – panoramiczne zdjęcia miasta Lwów w Google Earth Lwów i atrakcje Lwowa. Co zobaczyć w mieście (polski turysta we Lwowie: poradnik, aktualności, co warto zobaczyć, jak spędzić czas) Lwów na dawnej fotografii i pocztówce – kolekcja w bibliotece Polona Miasta lokowane przez Kazimierza III Wielkiego Miasta w obwodzie lwowskim Miasta polskie lokowane na prawie magdeburskim Miasta królewskie I Rzeczypospolitej (województwo ruskie) Miasta posiadające prawo składu Miasta wojewódzkie I Rzeczypospolitej Miasta wojewódzkie II Rzeczypospolitej Miejscowości odznaczone Orderem Lenina Województwo lwowskie Województwo ruskie Jednostki administracyjne i obiekty odznaczone Orderem Virtuti Militari Hasła kanonu polskiej Wikipedii