Dotyczy to i dzieci, i osób dorosłych.
Bra mat för barn
Niektóre substancje mogą dostawać się produktów spożywczych niezamierzenie, np. zanieczyszczenia środowiskowe.
De här råden kan hjälpa er på vägen till goda vanor.
Dotyczy to i dzieci, i osób dorosłych.
Bra mat för små barn
Dobre żywienie małych dzieci
Vad ska barn äta?
Naszym celem nie powinno być zatem udoskonalanie poszczególnych posiłków, ale zapewnienie dziecku dobrej jakości odżywczej spożywanych pokarmów.
Barnet får inte näringsbrist för det.
W ten sposób można zapewnić spożywanie odpowiednich składników odżywczych – białka, węglowodanów, tłuszczu, witamin i minerałów.
Kroppen mår bra av att få mat regelbundet – frukost, lunch och middag och 2–3 mellanmål.
Dziecko nie stanie się z tego powodu niedo- żywione.
Undvik småätande mellan målen, så att barnet orkar äta ordentligt vid måltiderna.
Dla rekompensaty można urozmaicać dodatki i przekąski.
Frukost och mellanmål
Nieustanne żucie w buzi jakiegoś pokarmu źle wpływa na zęby.
Ett näringsrikt mellanmål kan bestå av samma typ av mat som frukosten.
kaszka z mlekiem;
Tre exempel på en bra
kleik;
Smaka därför
Pożywna przekąska może składać się z tych samych potraw, co śniadanie.
själv på all mat och visa att du tycker det är gott!
Dlatego najlepiej zachować je na specjalne okazje.
Därför är det klokt att spara dem till speciella tillfällen.
Produkty pełnoziarniste i bogate w błonnik
Fullkorn och fibrer
Są też dzieci, u których produkty te przyczyniają się do spowolnienia przemiany materii.
För andra barn kan det bli tvärtom, de blir tröga i magen.
Ilość odpowiednią dla Twojego dziecka możesz ustalić tylko na bazie doświadczenia, ponieważ jest ona dla każdego inna.
Hur mycket fibrer barn kan äta utan att magen påverkas varierar från ett barn till ett annat – du får pröva dig fram.
Obiad i kolacja
Lunch och middag
Podając ciepłe danie zarówno na obiad, jak i na kolację, łatwiej jest zaspokoić żywieniowe potrzeby małego dziecka.
Med lagad mat både till lunch och middag är det lättare att täcka små barns behov av näring.
Praktyczna zasada, która pomaga sprostać temu zadaniu to codzienne serwowanie jakiegoś produktu z każdej z następujących grup: ziemniaki, makaron, ryż, bulgur, kuskus i pieczywo: dobre źródła węglowodanów i błonnika, a także ważnych witamin i minerałów, takich jak żelazo i kwas foliowy;
Potatis, pasta, ris, bulgur, couscous och bröd: ger bra kolhydrater och fibrer, men också viktiga mineraler och vitaminer, som järn och folat (folsyra).
mięso, ryby, drób, jaja, fasola, soczewica i tofu: ważne źródła białka, witamin i minerałów.
Kött, fisk, kyckling, ägg, bönor, linser och tofu: är viktiga källor till protein, vitaminer och mineraler.
Mięso, fasola i tofu to także dobre źródła żelaza;
Kött, bönor och tofu är bra källor till järn.
warzywa i owoce: zawierają dużo witamin i innych substancji ochronnych, a także błonnika;
Grönsaker, rotfrukter, frukt och bär: innehåller mycket vitaminer och andra skyddande ämnen, men också fibrer.
mleko, kwaśne mleko, jogurt i napoje roślinne, takie jak wzbogacone napoje na bazie owsa i soi: ważne źródła wapnia i wielu innych witamin i minerałów;
Mjölk, fil, yoghurt och vegetabiliska drycker, som berikad havre- och soja- dryck: är viktiga källor till kalcium och många andra mineraler och vitaminer.
do gotowania posiłków olej i margaryna w płynie: ważne źródła zdrowych tłuszczów.
Olja och flytande margarin till matlagning: är viktiga källor till nyttiga fetter.
Do chudych potraw należy do porcji dziecka dodać trochę więcej tłuszczu.
Om maten är mager kan barnet behöva lite extra fett i sin portion.
Przyzwyczajaj swoje dziecko do picia przy posiłkach wody lub mleka.
Vänj ditt barn vid att dricka vatten eller mjölk till maten.
Zarówno do picia, jak i do gotowania używaj zimnej wody z kranu po uprzednim wypuszczeniu stojącej w nim letniej wody.
Använd kallvatten och spola tills vattnet är kallt, även när du tar vatten till matlagning.
Ciepła woda może zawierać m.in. pierwiastki miedzi pochodzące z rur wodociągowych.
Varmt kranvatten kan bland annat innehålla koppar från ledningarna.
Gospodarstwom domowym czerpiącym wodę z własnego źródła Socialstyrelsen (Główny Zarząd Zdrowia i Opieki Społecznej) zaleca przeprowadzanie co trzy lata kontroli jakości wody.
Om man har egen brunn rekommenderar Socialstyrelsen att man kontrollerar vattnets kvalitet vart tredje år.
W tym celu należy się skontaktować z komunalnym oddziałem ds. środowiska we własnym miejscu zamieszkania.
Kommunens miljöförvaltning där du bor kan ge råd om hur du gör.
Jeżeli woda nie nadaje się do użytku ze względu na obecność bakterii, w szczególności bakterii Escherichia coli (E.coli), nie należy jej podawać dziecku bez uprzedniego przegotowania.
Om vattnet är ”otjänligt” på grund av bakterier, eller om bakterien Escherichia coli (E.coli) finns i vattnet, ska man koka det innan det ges till barn.
W przypadku innych substancji należy postępować zgodnie ze wskazówkami załączonymi do wyniku analizy wody.
För övriga ämnen bör man följa de rekom mendationer som följer med analyssvaret.
Więcej informacji o wodzie pitnej i własnym źródle na stronie www.livsmedelsverket.se.
Läs mer om dricksvatten och egen brunn på www.livsmedelsverket.se.
Gospodarstwom domowym czerpiącym wodę z własnego źródła Socialstyrelsen (Główny Zarząd Zdrowia i Opieki Społecznej) zaleca przeprowadzanie co trzy lata kontroli jakości wody.
Om man har egen brunn rekommenderar Socialstyrelsen att man kontrollerar vattnets kvalitet vart tredje år.
W tym celu należy się skontaktować z komunalnym oddziałem ds. środowiska we własnym miejscu zamieszkania.
Kommunens miljöförvaltning där du bor kan ge råd om hur du gör.
Jeżeli woda nie nadaje się do użytku ze względu na obecność bakterii, w szczególności bakterii Escherichia coli (E.coli), nie należy jej podawać dziecku bez uprzedniego przegotowania.
Om vattnet är ”otjänligt” på grund av bakterier, eller om bakterien Escherichia coli (E.coli) finns i vattnet, ska man koka det innan det ges till barn.
W przypadku innych substancji należy postępować zgodnie ze wskazówkami załączonymi do wyniku analizy wody.
För övriga ämnen bör man följa de rekom mendationer som följer med analyssvaret.
Więcej informacji o wodzie pitnej i własnym źródle na stronie www.livsmedelsverket.se.
Läs mer om dricksvatten och egen brunn på www.livsmedelsverket.se.
Domowej roboty czy gotowe?
Hemlagat eller färdiglagat?
Niektóre osoby bardzo lubią gotować, podczas gdy inne zupełnie nie są do tego przyzwyczajone.
Många tycker det är roligt att laga mat medan andra kanske inte är så vana vid matlagning.
Przygotowanie dobrych posiłków dla małego dziecka wcale nie musi być trudne.
Att laga bra mat för små barn behöver inte vara svårt.
W sieci i książkach kucharskich można znaleźć wiele łatwych przepisów.
På webben och i kokböcker finns många bra och enkla recept du kan ta hjälp av.
Sklepy spożywcze oferują również dużą ilość półproduktów i gotowych dań, które doskonale nadają się nawet dla małych dzieci.
Det finns också en hel del halvfabrikat och färdigrätter som passar även små barn.
Wiele osób nie jest przekonanych do gotowych, fabrycznych dań, ponieważ mogą one zawierać więcej dodatków niż dania domowej roboty.
Vissa är tveksamma till industrilagad mat för att den ibland innehåller mer tillsatser än hemlagad.
Dobrze jest zatem wiedzieć, że wszystkie dodatkowe składniki stosowane do produkcji artykułów spożywczych są bezpieczne zarówno dla dzieci, jak i dla dorosłych, ponieważ zostały naukowo przebadane i zaaprobowane do użytku.
Då är det bra att veta att alla tillsatser som används i livsmedel är vetenskapligt bedömda och godkända och säkra för både barn och vuxna.
Należy natomiast zwracać uwagę na ilość soli i cukru w kupowanych produktach.
Däremot kan man behöva se upp så att produkterna inte innehåller mycket salt eller socker.
Wybieraj artykuły spożywcze oznakowane „dziurką od klucza” – zawierają one bowiem mniej soli i cukru.
Välj gärna nyckelhålsmärkt mat – den innehåller mindre salt och socker.
Ryby i skorupiaki
Fisk och skaldjur
Ryby i skorupiaki są ważnym źródłem witaminy D, jodu i selenu.
Fisk och skaldjur är viktiga källor till D-vitamin, jod och selen.
Tłuste ryby, takie, jak łosoś, śledź i makrela zawierają też zdrowe tłuszcze typu omega-3, w szczególności DHA, który jest niezbędny dla rozwoju mózgu i wzroku dziecka.
Fet fisk, som lax, sill och makrill, innehåller också det särskilda omega- 3-fett, DHA, som barn behöver för hjärnans och synens utveckling.
Dlatego ryby powinny często pojawiać się w menu dziecka, najlepiej 2-3 razy w tygodniu.
Därför är det bra för barn att äta fisk ofta, gärna 2-3 gånger i veckan.
Staraj się urozmaicać dietę różnymi rodzajami ryb, co będzie nie tylko pożytkiem dla zdrowia, ale i dla środowiska.
Försök att variera med olika sorters fisk, det är bra för både hälsans och miljöns skull.
Niektóre rodzaje ryb mogą zawierać pochodzące ze środowiska, szkodliwe dla zdrowia toksyny, dowiedz się więcej na stronie 12.
Några få sorters fisk kan innehålla miljögifter, se sidan 17.
Wiele osób ma trudności z przyrządzaniem ryb, a to wcale nie musi być trudne – wystarczy przecież gotować je przez kilka minut w mikrofalówce.
Många tycker det är svårt att laga fisk, men det behöver det inte vara – ett enkelt sätt är att koka en bit fisk i mikron i några minuter.
Mamy dzisiaj tyle dobrych półproduktów i gotowych dań, z których można skorzystać.
Det finns också många bra halvfabrikat och färdigrätter att ta till.
Makrela z puszki na kanapki to inny, łatwy sposób podawania ryby.
Fiskpålägg på smörgåsen, som makrill på burk, är ett annat enkelt sätt att servera fisk.
Żelazo jest ważnym składnikiem odżywczym, a dieta małego dziecka zawiera go bardzo mało.
Även valnötter och linfröolja innehåller omega-3.
Podawanie wzbogaconej w żelazo kaszki lub kleiku jest więc wskazane nawet w drugim roku życia dziecka.
Järn berikad gröt eller välling är därför bra även under barnets andra levnadsår.
Bogate w żelazo pokarmy to mięso, kaszanka, chrupki chleb typu „palttunnbröd”
Kött, blodpudding, palttunnbröd och annan blodmat är också rika på järn.
i inne produkty powstałe na bazie krwi, a z warzyw fasola, ciecierzyca, soczewica, niektóre orzechy i nasiona oraz wegetariańskie tofu.
Bönor, kikärter, linser, tofu och en del nötter och frön är vegetariska järn källor.
Żelazo jest ważnym składnikiem odżywczym, a dieta małego dziecka zawiera go bardzo mało.
Järn är ett näringsämne som små barn har svårt att få tillräckligt av.
Podawanie wzbogaconej w żelazo kaszki lub kleiku jest więc wskazane nawet w drugim roku życia dziecka.
Järn berikad gröt eller välling är därför bra även under barnets andra levnadsår.
Bogate w żelazo pokarmy to mięso, kaszanka, chrupki chleb typu „palttunnbröd”
Kött, blodpudding, palttunnbröd och annan blodmat är också rika på järn.
i inne produkty powstałe na bazie krwi, a z warzyw fasola, ciecierzyca, soczewica, niektóre orzechy i nasiona oraz wegetariańskie tofu.
Bönor, kikärter, linser, tofu och en del nötter och frön är vegetariska järn källor.
Jeżeli dzieci nie jedzą ryb, powinno się stosować do gotowania olej rzepakowy albo margaryny na bazie oleju rzepakowego.
Det är bra för barn att äta fisk
Częste spożywanie ryb jest zdrowe dla dzieci.
Det är bra för barn att äta fisk ofta.
Warzywa i owoce
Frukt och grönt
Dlatego właśnie dzieciom powinno się podawać warzywa zarówno na obiad jak i na kolację, a owoce codziennie.
Servera grönsaker till både lunch och middag och frukt varje dag.
Podawaj owoce i warzywa o rozmaitych kolorach i kształtach, aby wzbudzić u dziecka zainteresowanie i radość z posiłku.
Variera gärna färg och form, det kan väcka barnets nyfikenhet och matglädje.
Wiele warzyw dostępnych jest w formie mrożonek.
Det finns många frysta grönsaker.
Mrożone warzywa zawierają tyle samo składników odżywczych, co świeże i można je szybko przygotować do spożycia.
De innehåller lika mycket näring som färska och går snabbt att laga till.
Fasola i soczewica zawierają składniki, które mogą powodować kolkę żołądka, a które można zneutralizować poprzez gotowanie.
Bönor och linser innehåller ämnen som kan ge magknip, men som försvinner om bönorna kokas.
Przeczytaj instrukcje na opakowaniu.
Läs på förpackningen hur du gör.
Kilka innych przykładów na szybkie przekąski:
Några fler exempel:
Pokrój ogórek, marchewki, brokuły lub kalafiora w podłużne kawałki i podaj dziecku w czasie, gdy gotujesz obiad.
Skär stavar av gurka, morötter, broccoli- eller blomkålsbuketter och servera medan du lagar maten.
To szybka metoda na zaspokojenie głodnego i maru- dzącego dziecka.
Det är snabbt gjort och kan motverka en del av hungergnället.
Do sosu z mielonego mięsa i innych potraw dodawaj warzywa takie jak np. starte na tarce marchewki, białą kapustę, puszkę siekanych pomidorów, kukurydzę lub fasolę.
Ha grönsaker i maten, till exempel rivna morötter, vitkål, en burk krossade tomater, majs eller bönor i köttfärssåsen eller grytan.
Małe dzieci uwielbiają często tzw. „łó deczki” z jabłek i gruszek lub plasterki bananów.
Små barn tycker ofta det är roligt med ”båtar” av äpplen och päron eller bananslantar.
Owoce podane w takiej formie są dla malucha łatwiejsze do zjedzenia.
Det är också lättare att äta för ett litet barn.
Więcej dowiesz się w rozdziale o wegetariańskich posiłkach dla dzieci.
Läs mer i avsnittet om vegetarisk mat för barn.
Mleko i przetwory mleczne
Mjölk och mjölkprodukter
Mleko i jego przetwory są ważnymi źródłami m.in. wapnia.
Mjölk och mjölkprodukter är viktiga källor till bland annat kalcium.
Wapń jest niezbędny do prawidłowego rozwoju układu szkieletowego i zębów dziecka.
Kalcium behövs för att bygga upp barnets skelett och tänder.
Pół litra mleka, jogurtu lub kwaśnego mleka dziennie pokrywa potrzeby małego dziecka.
En halv liter mjölk, fil eller yoghurt om dagen räcker för att täcka barnets kalciumbehov.
Kleik też jest bogaty w wapń, choć zawiera go trochę mniej niż mleko.
Även välling innehåller kalcium, men lite mindre än mjölk.
Plasterek sera zawiera tyle samo wapnia, ile ½-1 dl mleka.
En skiva ost ger lika mycket kalcium som ½-1 dl mjölk.
Mleko chude i mleko półtłuste są ważnymi źródłami witaminy D, ponieważ są nią specjalnie wzbogacone.
Lättmjölk och mellanmjölk är viktiga källor till D-vitamin, eftersom de berikas extra med D-vitamin.
Z tego względu zawierają jej znacznie więcej, niż tłuste mleko.
De innehåller därför betydligt mer D-vitamin än fetare mjölk.
Wiele chudych jogurtów i kwaśnych rodzajów mleka wzbogaca się witaminą D.
Även många magra fil- och yoghurtsorter berikas.
Jeżeli Twoje dziecko nie je żadnych produktów mlecznych, na przykład z powodu alergii na białko mleka, powinieneś skontaktować się z dietetykiem.
Om ditt barn inte äter några mjölkprodukter alls, till exempel på grund av mjölkproteinallergi, bör du få råd från en dietist.
Jaki rodzaj mleka powinno pić małe dziecko?
Vilken mJölk ska små barn dricka?
Dzieci poniżej dwóch lat potrzebują w swojej diecie trochę więcej tłuszczu niż dorośli.
Barn under två år behö ver något mer fett i maten än vuxna.
Wydaje się zatem oczywiste, że powinno się im podawać tłuste produkty mleczne.
Därför kan det kännas naturligt att ge barn feta mjölkprodukter.
Dzieci najbardziej potrzebują jednak tłuszczów typu omega-3, a tych w mleku nie ma.
Men det är framför allt omega3fett som barn behöver mer av och det finns inte i mjölken.
Dlatego lepiej jest podawać dziecku chude produkty mleczne, a do posiłków dodawać oleju rzepakowego, który jest bogaty w tłuszcze typu omega-3.
Därför är det bättre att ge magra mjölkprodukter och i stället ha lite extra rapsolja i maten, eftersom den innehåller omega3.
Chude mleko zawiera równie dużo witamin i minerałów, co tłuste mleko.
Mager mjölk innehåller lika mycket vitaminer och mineraler som fet mjölk.
Poza tym większość chudych produktów mlecznych wzbogaca się witaminą D i dlatego są one ważnymi źródłami tej witaminy dla dzieci.
De flesta magra mjölkprodukter berikas dess utom med Dvitamin och är därför viktiga källor till Dvitamin för barn.
Masło, margaryna i olej
Vilken mJölk ska små barn dricka?
Tłuszcze typu omega-3 są niezbędne dla prawidłowego rozwoju dziecka.
Barn under två år behö ver något mer fett i maten än vuxna.
Olej rzepakowy jest produktem z natury bogatym w omega-3.
Därför kan det kännas naturligt att ge barn feta mjölkprodukter.
Stosowanie do przygotowywania posiłków dziecka oleju rzepakowego lub produktów zawierających olej rzepakowy jest najprostszym sposobem na zapewnienie mu dostatecznej ilości omega-3.
Men det är framför allt omega3fett som barn behöver mer av och det finns inte i mjölken.
Dzieci poniżej dwóch lat potrzebują także trochę więcej tłuszczu niż dorośli i dlatego lepiej im podawać tłustą, a nie chudą margarynę.
Därför är det bättre att ge magra mjölkprodukter och i stället ha lite extra rapsolja i maten, eftersom den innehåller omega3.
Masło zawiera mało tłuszczów typu omega-3, więc niezbyt nadaje się dla dzieci.
Mager mjölk innehåller lika mycket vitaminer och mineraler som fet mjölk.
Jeżeli zdasz się na intuicję dziecka i pozwolisz mu jeść tyle, na ile ma ochotę, z dłuższej perspektywy czasowej spożyje ono odpowiednią ilość pokarmu.
Barn under två år behöver också lite mer fett än vuxna och därför är ett fetare margarin bättre än lättmargarin.
Nie nakładaj dziecku zbyt dużych porcji, lepiej niech poprosi potem o dokładkę.
Smör innehåller bara lite omega-3, och är därför inte det bästa valet för barn.
Czasami dziecko zjada bardzo mało i szybko robi się głodne, a czasami bardzo dużo i potem nie ma ochoty jeść innych posiłków.
Om du ändå väljer att ge ditt barn smör är det extra viktigt att använda rapsolja till matlagningen och att barnet äter fet fisk, som ger omega-3.
Dziecko musi się nauczyć jeść odpowiednie ilości pokarmów.
Barn som ammas får även omega-3 från bröstmjölken.
Czy dziecku potrzebne są dodatkowe witaminy i minerały?
Hur mycket behöver små barn äta?
Wiele osób uważa jednak, że dla pewności dziecku trzeba podawać witaminy i minerały w tabletkach.
Om du som vuxen låter barnet själv ta ansvar för mängderna äter barnet oftast lagom mycket mat, utslaget på längre tid.
Krople z witaminą D
Ddroppar
Pokarm małych dzieci nie zawiera wystarczającej ilości witaminy D. Niedobór witaminy D może być przyczyną nieprawidłowego rozwoju układu szkieletowego dziecka.
Små barn får inte tillräckligt med D-vitamin via maten.
Niektórym dzieciom krople z witaminą D trzeba podawać nawet dłużej.
Därför behöver du fortsätta ge D-droppar varje dag ända tills barnet är två år.
dzieci, które nigdy nie jedzą ryb.
Vissa barn behöver D-droppar även efter två år.
Odżywianie wegetariańskie
Vegetarisk mat
Coraz więcej osób wybiera potrawy wegetariańskie.
Allt fler väljer att äta mer av vegetarisk mat.
To wybór przynoszący korzyści zarówno dla zdrowia, jak i środowiska.
Det är bra både för hälsan och miljön.
Dlatego dobrze jest, jeśli dziecko już wcześnie nauczy się jeść różne wegetariańskie posiłki.
Därför är det bra om ditt barn tidigt får lära sig att tycka om olika vegetariska rätter.
Dla wielu osób wegetariańskie posiłki są tylko urozmaiceniem zwykłej diety, inni zupełnie rezygnują ze spożywania mięsa, a niektóre osoby nawet ze wszystkich produktów pochodzenia zwierzęcego.
Många varierar och äter vegetarisk mat bara ibland, en del väljer bara bort kött medan andra väljer bort allt från djurriket.
Zrezygnowanie z mięsa nie nastręcza zwykle problemów.
Att bara välja bort kött brukar inte vara något problem alls.
Jeżeli chcesz jednak stosować dietę wegańską, tzn. wykluczyć spożywanie mięsa, ryb, mleka i jaj, potrzebna Ci jest gruntowna wiedza na temat odpowiedniego odżywiania, które zapewni dziecku wszystkie potrzebne składniki odżywcze.
Om man äter vegankost, och helt väljer bort kött, fisk, mjölk och ägg, behöver man mycket kunskap för att få till en kost som ger barnet all näring det behöver.
W takim przypadku powinieneś się skontaktować z pielęgniarką w przychodni dziecięcej (BVC).
Om du väljer att ge ditt barn veganmat bör du därför rådgöra med sjuksköterskan på BVC.
Stosowanie diety wegetariańskiej, niezależnie od jej rodzaju, polega nie tylko na tym, aby zrezygnować z produktów pochodzenia zwierzęcego, ale przede wszystkim na tym, aby zastąpić je produktami wegetariańskimi zawierającymi podobne składniki odżywcze.
Oavsett vilken typ av vegetarisk kost man äter är det viktigt att inte bara ta bort de animaliska livsmedlen utan att ersätta dem med näringsrika vegetariska livsmedel.
W przypadku dzieci odżywianych w sposób laktowegetariański istnieje ryzyko spożywania zbyt dużej ilości tłuszczów nasyconych, jeżeli w skład większości posiłków wchodzi mleko i ser, np. w postaci zapiekanek.
Om ditt barn får laktovegetarisk mat blir det lätt för mycket mättat fett om en stor del av maträtterna är gjorda på mjölk och ost, till exempel gratänger.
Dzieciom odżywianym w sposób wegański należy podawać dodatkowo witaminę Bi witaminę D w postaci suplementów lub wzbogaconych produktów spożywczych.
Barn som får veganmat måste få vitamin Boch D-vitamin från tillskott eller berikade produkter.
Alergie
Allergi
Jeżeli podejrzewasz, że dziecko ma alergię
Om du misstänker allergi
Jeśli podejrzewasz, że Twoje dziecko jest uczulone na któryś z produktów spożywczych, nie powinieneś na własną rękę rezygnować z podawania go dziecku.
Om du tror att ditt barn inte tål ett livsmedel är det viktigt att inte på egen hand börja utesluta livsmedlet.
Takie postępowanie może utrudnić postawienie właściwej diagnozy.
Det kan göra det svårare att ställa rätt diagnos.
Najpierw powinieneś skonsultować się z pielęgniarką w przychodni dziecięcej (BVC).
Rådgör alltid först med personalen på BVC.
Występujące u małych dzieci takie objawy, jak rozstrój żołądka, wysypka, itp., nie koniecznie są oznaką alergii lub uczulenia.
Det kan finnas andra förklaringar till att barnet blir dåligt i magen, får utslag eller reagerar på något annat sätt.
Jeżeli Twoje dziecko cierpi na alergię
Om ditt barn är allergiskt
Najczęściej spotykane alergie u małych dzieci to alergia na białko mleka i białko jajek.
De vanligaste allergierna hos små barn är allergi mot mjölkprotein och äggprotein.
Jeśli Twoje dziecko cierpi na alergię powinieneś skonsultować się z dietetykiem.
Om ditt barn är allergiskt är det viktigt att du får särskilda råd från en dietist.
Więcej informacji na temat uczuleń i alergii na produkty spożywcze znajdziesz na stronie www.livsmedelsverket.se.
På www.livsmedelsverket.se finns mer information om allergi och över känslighet mot mat.
Więcej informacji na temat uczuleń i alergii na produkty spożywcze znajdziesz na stronie www.livsmedelsverket.se.
På www.livsmedelsverket.se finns mer information om allergi och över känslighet mot mat.
Podczas przygotowywania posiłków nie zapominaj o zachowaniu higieny.
Tänk extra på hygienen när du
Małe dzieci są podatne na bakterie i wirusy wywołujące zatrucia pokarmowe.
Små barn är känsliga för bakterier och virus som kan orsaka matför- giftningar.
Podczas przygotowywania posiłków dla maluchów należy zatem pamiętać o zachowaniu higieny.
Därför är det bra att tänka extra på hygienen när du lagar mat till eller med barn.
Umyj dokładnie deskę do krojenia i przybory kuchenne, którymi przyrządzałeś surowe mięso i drób.
Diska skärbräda och köksredskap noga när du skurit kött och kyckling.
Dobrze myj warzywa, szczególnie te liściaste.
Det är också bra att skölja grönsaker, särskilt bladgrönsaker.
Surowe mięso może zawierać szkodliwe bakterie, takie jak EHEC.
Rått kött kan innehålla skadliga bakterier som ehec.
Dlatego nie pozwalaj dziecku na próbowanie surowego mięsa.
Låt därför inte barn smaka på rå köttfärs eller rått kött.
Mielone mięso i drób powinny być dogotowane/ dopieczone.
Genomstek köttfärs och kyckling.
Jedzenie, które masz zamiar przechować na później wstaw jak najszybciej do lodówki lub zamrażarki.
Om du ska spara mat som blivit över, sätt in den i kylskåp eller frys så snart som möjligt.
Jeżeli pozostawisz jedzenie w temperaturze pokojowej dłużej, niż przez kilka godzin, istnieje ryzyko, że zdążą się w nim rozwinąć bakterie.
Om maten står framme i rumtemperatur mer än ett par timmar kan bakterier hinna växa till.
Małe ilości ciepłego lub letniego jedzenia można natychmiast wstawić do lodówki.
Små mängder varm eller ljummen mat kan ställas in i kylen direkt.
Nie jedz przypalonego
Ät inte bränd mat
W przypalonym pokarmie powstają szkodliwe substancje, które nie są dobre ani dla dzieci, ani dla dorosłych.
När mat bränns vid bildas skadliga ämnen som inte är bra för vare sig barn eller vuxna.
Przypalone kawałki należy odkroić i wyrzucić, a jeśli potrawa jest zbyt spalona wyrzucić ją w całości.
Skär bort det som är bränt, eller kasta om maten är mycket bränd.
Najzdrowiej jest jeść pokarm przyrumieniony na złoty kolor, niż na brązowy.
Det är också bra att låta maten bli gyllengul snarare än gyllenbrun vid tillagning.
Czego nie powinny spożywać małe dzieci?
Är det något små barn inte ska äta?
Wielu rodziców niepokoi się tym, czy pokarmy, które jedzą ich dzieci nie zawierają jakichś szkodliwych substancji.
Många föräldrar är oroliga för att den mat barnen äter ska innehålla skadliga ämnen.
Fakt, że dzieci są bardziej wrażliwe na niektóre substancje niż dorośli jest brany pod uwagę np. przy ustalaniu dozwolonegso poziomu pestycydów w owocach i warzywach lub aprobowaniu dodatków do żywności.
Även om barn kan vara känsligare för vissa ämnen än vuxna tar man hänsyn till det när man till exempel sätter gränser för hur mycket bekämpningsmedel som får finnas kvar i frukt och grönsaker eller godkänner tillsatser.
Nie musisz się zatem martwić o takie sprawy.
Därför behöver du inte vara orolig för sådana ämnen.
Ryby, które mogą zawierać toksyny środowiskowe
Fisk som kan innehålla miljögifter
Ryby te zawierają tak wysokie ilości dioksyn i toksyn PCB, że dziewczynki i kobiety w wieku rozrodczym oraz chłopcy do 18 lat nie powinni spożywać ich częściej niż dwa-trzy razy do roku.
Dessa fiskar innehåller så pass höga halter dioxin och PCB att flickor, kvinnor i barnafödande ålder och pojkar upp till 18 år inte bör äta dem oftare än två till tre gånger per år.
Dziki łosoś, pstrąg i palia są rzadko dostępne w zwykłych sklepach.
Vildfångad lax, öring och röding finns sällan att köpa i vanliga affärer.
Dostępny w sprzedaży łosoś pochodzi prawie zawsze z hodowli.
Den lax som säljs är nästan alltid odlad.
Dzieci, które jedzą dużo ryb z własnego połowu
Barn som äter mycket egenfångad fisk
Okoń, szczupak, sandacz i miętus mogą zawierać ołów.
Abborre, gädda, gös och lake kan innehålla kvicksilver.
Dzieci, które spożywają te ryby częściej niż raz w tygodniu ryzykują nagromadzenie w organizmie zbyt dużej i na dłuższą metę szkodliwej ilości tej substancji.
Barn som äter sådan fisk oftare än en gång per vecka kan få i sig mängder som på sikt kan vara skadliga.
Dobrze jest zatem urozmaicać dietę dziecka innymi rodzajami ryb.
Därför är det bra att variera med andra sorters fisk.
Niektóre rodzaje świeżych lub mrożonych ryb, takie jak tuńczyk, duże okazy halibuta, miecznik, rekin i płaszczka mogą też zawierać ołów.
Även färsk/fryst tonfisk, stor hälleflundra, svärdfisk, haj och rocka kan innehålla kvicksilver.
Zdrowa żywność
Hälsokost
Produkty zaliczane do tzw. zdrowej żywności, czyli takie, jak na przykład wyciągi z różnych roślin i ziół, są produktami, które rzadko kiedy podlegają badaniom naukowym.
Hälsokostprodukter, till exempel växtextrakt och olika örter, är sällan testade på ett vetenskapligt sätt.
Nie bada się również wpływu tych produktów na dzieci i dlatego trudno jest powiedzieć, czy są one dla nich szkodliwe, czy nie.
De testas inte heller på barn och det går därför inte att veta om de är skadliga eller inte.
Reklamy zachwalają dobry wpływ tych produktów na zdrowie, lecz dla małych dzieci, które rosną i rozwijają się, mogą one być niewskazane.
I marknadsföringen påstås de ofta ha bra effekt på hälsan, men kan vara direkt olämpliga för barn som växer och utvecklas.
Dlatego nie należy podawać ich dzieciom.
Ge därför inte ditt barn hälsokost- produkter.
Kawa, czarna herbata i napoje energetyzujące
Kaffe, svart te och energidrycker
Małe dzieci nie powinny pić kawy, ani dużych ilości czarnej herbaty lub coca-coli, ponieważ napoje te zawierają kofeinę.
Små barn bör inte få kaffe eller större mängder svart te och cola- drycker, eftersom de innehåller koffein.
Dzieci są bardziej wrażliwe na kofeinę niż dorośli i mogą dostać od niej np. kołatania serca lub nudności.
Barn är känsligare för koffein än vuxna och kan reagera med till exempel hjärtklappning och illamående.
Napoje energetyzujące mogą zawierać tak dużo kofeiny, że w ogóle nie należy ich podawać dzieciom.
Energidrycker kan innehålla mycket koffein och bör därför inte alls ges till barn.
Niepasteryzowane mleko
Opastöriserad mjölk
Niepasteryzowane mleko może zawierać szkodliwe bakterie, takie jak EHEC lub campylobacter.
Opastöriserad mjölk kan innehålla skadliga bakterier, som ehec och campylobacter.
Dlatego zarówno dorośli jak i dzieci nie powinni go spożywać.
Därför bör varken barn eller vuxna dricka sådan mjölk.
Dotyczy to również przetworów z niepasteryzowanego mleka.
Det gäller även färskost gjord på opastöriserad mjölk.
Nie sprzedaje się ich w zwykłych sklepach, ale można je dostać u prywatnych producentów.
Sådan ost finns sällan att köpa i vanliga affärer, men kan finnas hos lokala osttillverkare.
EHEC (Eschericia coli) to „nowy” rodzaj bakterii, który w Szwecji zaczął się rozprzestrzeniać w latach 90-tych, i który u małych dzieci może powodować poważne uszkodzenia nerek.
Ehec är en ganska ”ny” bakterie som började spridas i Sverige på 90-talet, och som kan orsaka allvarliga njurskador hos små barn.
Mleka niepasteryzowanego nie wolno sprzedawać w sklepach, ale można je dostać w gospodarstwach rolnych.
Opastöriserad mjölk får inte säljas i affärer, men går att få på bondgårdar.
Sól
Salt
W wieku mniej więcej jednego roku organizm małego dziecka potrafi utrzymać równowagę soli.
Vid ungefär ett års ålder kan barnets kropp reglera saltbalansen.
Staraj się jednak używać soli z umiarem, ponieważ zbyt duża ilość soli może nawet u dzieci być powodem wysokiego ciśnienia.
Fortsätt ändå att vara sparsam med salt, eftersom för mycket salt kan leda till högt blodtryck även hos barn.
Ilość spożywanej soli można zmniejszyć wybierając artykuły spożywcze oznakowane „dziurką od klucza”, np. płatki, chleb i ser.
Ett sätt att minska på saltet är att välja nyckelhålsmärkta produkter, till exempel flingor, bröd och ost.
Artykuły te zawierają mniej soli niż podobne produkty bez oznakowania.
De innehåller mindre salt än sorter som inte får nyckelhålsmärkas.
Unikaj również takich przekąsek, jak chipsy i chrupki, ponieważ zawierają one często bardzo dużo soli.
Undvik också snacks, som chips och ostbågar, eftersom de ofta är väldigt salta.
Używaj soli z jodem, ponieważ jod jest składnikiem niezbędnym w procesie regulacji przemiany materii.
Välj jodberikat salt, men salta inte så mycket.
Sól z jodem jest więc ważnym źródłem jodu, zarówno dla dzieci, jak i dla dorosłych.
Jod behövs för regleringen av ämnesomsättningen och jodberikat salt är en viktig källa för både barn och vuxna.
Informacja o zawartości jodu w soli podana jest na opakowaniu.
Det står på förpackningen om saltet innehåller jod.
Solanina w zielonych ziemniakach
Solanin i grön potatis
Zielone lub uszkodzone ziemniaki zawierają solaninę, związek chemiczny powodujący ból brzucha, wymioty i biegunkę.
Grön eller skadad potatis innehåller solanin, ett ämne som kan ge magont, kräkningar och diarré.
Cukier, słodycze, soki i napoje gazowane
Socker, godis, saft och läsk
Unikaj podawania dziecku słodyczy, soków i napojów gazowanych tak długo, jak tylko to jest możliwe.
Undvik godis, saft och läsk så länge som möjligt.
Produkty te zawierają mało składników odżywczych, a dużo cukru, który dziecku nie jest potrzebny.
De innehåller lite näring men mycket socker, som barn inte behöver.
Duża ilość cukru w diecie ma szkodliwy wpływ na zęby.
Mycket socker kan skada barnets tänder.
W wielu przypadkach nie jesteśmy może świadomi tego że nawet inne produkty spożywcze mogą zawierać bardzo dużo cukru.
Man tänker kanske inte på att även en del mat innehåller mycket socker.
Dotyczy to np. wielu rodzajów jogurtów owocowych, napojów jogurtowych, płatków śniadaniowych, soków owocowych, deserów ryżowych itp.
Det gäller många sorters fruktyoghurt, yoghurtdrycker, flingor, rismellanmål och liknande.
Nie należy przyzwyczajać dziecka do tego, że wszystkie posiłki są słodkie.
Det är onödigt att vänja barn vid att allt ska smaka sött.
Zamiast jogurtów owocowych można podawać jogurt naturalny lub kwaśne mleko z dodatkiem owoców.
I stället för fruktyoghurt kan du till exempel ge naturell yoghurt eller fil och blanda ner frukt eller bär.
Z płatków śniadaniowych i muesli wybieraj te, które nie zawierają dużo cukru.
När det gäller flingor och müsli finns det många sorter som inte innehåller så mycket socker.
Czytaj na opakowaniach ile cukru zawiera dany produkt.
Läs på förpackningen hur mycket tillsatt socker produkten innehåller.
Możesz też wybierać artykuły spożywcze oznakowane „dziurką od klucza”.
Du kan också välja nyckelhålsmärkt.
Na zdjęciu po lewej jest pokazane ile cukru zawiera jogurt owocowy, sok, kakao i kisiel.
Nyckelhålet får bara sättas på flingor, yoghurt och fil med lite socker och inget sötningsmedel.
Najważniejsze w skrócie
De viktigaste råden
Dobra dieta dziecka zawiera
det är bra om barnet får
różne rodzaje potraw – dzięki którym dziecko otrzymuje urozmaicone posiłki i może przyzwyczaić się do różnorodnych smaków;
olika sorters mat – det gör att barnet vänjer sig vid många smaker och får bra variation på maten.
regularne posiłki – śniadanie, obiad i ko- lację, a pomiędzy nimi 2-3 zdrowe, małe posiłki;
mat regelbundet – frukost, lunch och middag och däremellan 2–3 bra mellanmål.
codziennie: ziemniaki, makaron, ryż, bulgur, kuskus, chleb, płatki zbożowe lub kaszę;
potatis, pasta, ris, bulgur, couscous, bröd, flingor eller gryn varje dag.
2-3 razy w tygodniu ryby;
fisk 2–3 gånger i veckan.
codziennie: mięso, drób, jaja, fasolę, soczewicę lub tofu;
kött, kyckling, ägg, bönor, linser eller tofu varje dag.
warzywa do każdego posiłku i codziennie owoce;
grönsaker till varje måltid och frukt eller bär varje dag.
chude mleko, chudy jogurt lub chude kwaśne mleko;
mager mjölk, fil eller yoghurt.
na kanapki margarynę, a do smażenia olej lub margarynę w płynie;
margarin på smörgåsen och flytande margarin eller olja till matlagning.
wodę lub mleko do popicia.
vatten eller mjölk som måltidsdryck.
Kontynuuj codzienne podawanie kropli z witaminą D do wieku dwóch lat.
Fortsätt att ge D-droppar varje dag ända tills barnet är två år.
W przypadku niektórych dzieci podawanie witaminy D konieczne jest nawet przez dłuższy okres.
Vissa barn behöver D-droppar även efter två år.
Używaj soli z jodem, ale z umiarem.
Välj jodberikat salt i maten, men salta inte så mycket.
Unikaj podawania słonych przekąsek tak długo, jak tylko to jest możliwe.
Undvik salta snacks så länge som möjligt.
Unikaj lub ograniczaj spożycie
undvik eller var försiktig med
Słodycze, soki i napoje gazowane – unikaj ich tak długo, jak tylko to jest możliwe i ograniczaj spożywanie słodkich bułeczek i przekąsek.
Godis, saft och läsk – undvik så länge som möjligt och var sparsam med kaffebröd och söta mellanmål.
Śledź z Morza Bałtyckiego, dziki łosoś oraz pstrąg z Morza Bałtyckiego i jezior Vänern i Vättern, sieja z jeziora Vänern i palia z jeziora Vättern – te ryby dzieci powinny spożywać najwyżej 2-3 razy do roku.
Strömming från Östersjön, vildfångad lax och öring från Östersjön, Vänern och Vättern, sik från Vänern och röding från Vättern – barn bör äta dessa fiskar högst 2-3 gånger per år.
Suplementy i zdrowa żywność – skon- sultuj się z przychodnią dla dzieci (BVC) zanim zaczniesz podawać dziecku.
Kosttillskott och hälsokost – rådgör med BVC innan du ger till barn.
Niepasteryzowane mleko i jego przetwory – nie należy podawać dzieciom.
Opastöriserad mjölk och färskost gjord av opastöriserad mjölk – ge inte till barn.
Surowe mięso – nie należy podawać dzieciom, mięso powinno być dopieczone/ dogotowane.
Rå köttfärs och rått kött – ge inte till barn, och genomstek köttfärs och kyckling.
Dzieci są podatne na zatrucia pokarmowe.
Barn är känsliga för matförgiftningar.
Dlatego pamiętaj o zachowaniu higieny podczas przygotowywania posiłków dla dzieci.
Tänk därför extra på hygienen när du lagar mat till eller med barn.
Jeżeli podejrzewasz, że Twoje dziecko jest uczulone na jakiś produkt spożywczy, nie powinieneś na własną rękę rezygnować z podawania go dziecku.
Om du misstänker att ditt barn inte tål ett livsmedel är det viktigt att inte på egen hand börja utesluta livsmedlet.
Skonsultuj się najpierw z przychodnią dla dzieci (BVC).
Rådgör alltid först med personalen på BVC.
Chcesz siĊ dowiedzieü wiĊcej?
341 279
Telefon: 018-17 55 00 E-post: livsmedelsverket@slv.se
ISBN: 978 91 7714 213 3
”Odpowiedni pokarm dla niemowląt w wieku poniżej jednego roku”
Bra mat för spädbarn
Kaszki i kleiki ryżowe
341 279
Kaszki i kleiki ryżowe mogą zawierać arszenik.
© Livsmedelsverket 2011
Na przykład dla dzieci nietolerujących glutenu dostępne są kaszki i kleiki kukurydziane, które można podawać zamiennie.
Första upplagan, andra tryckningen, februari 2012 Box 622, 751 26 Uppsala
Kaszki i kleiki ryżowe
Telefon: 018-17 55 00
Kaszki i kleiki ryżowe mogą zawierać arszenik.
E-post: livsmedelsverket@slv.se Grafisk form: Form etc.
Zróżnicowany pokarm
Stockholm Foto: Jonas Böttiger
Wskazówki te zostały napisane w taki sposób, aby były przydatne dla jak największej liczby osób.
De är skrivna för att passa för de flesta.
Pierwsze sześć miesięcy
De första sex månaderna
Pierwsze miesiące z nowo narodzonym dzieckiem to bardzo specjalny okres w życiu każdego rodzica – to jednocześnie czas fantastycznych przeżyć jak i radykalnych zmian.
Den första tiden är en speciell tid – omvälvande och fan- tastisk.
Wielu rodziców nie jest przygotowanych na wprowadzenie w ich życiu zmian, które są konieczne dla zaspokajania ciągłych potrzeb noworodka, i nie zdają sobie sprawę, jakim obciążeniem może być kilkakrotne wstawanie w nocy, gdy trzeba go nakarmić lub utulić.
I efterhand brukar den här perioden kännas väldigt kort, men när man är mitt i kan det vara påfrestande, mitt i det fantastiska.
W ciągu pierwszych sześciu miesięcy najlepszym pokarmem dla noworodka jest mleko matki lub mleko modyfikowane.
De första sex månaderna är bröstmjölk eller modersmjölksersättning den bästa maten för barnet.
Karmienie noworodka to nie tylko czas podawania pokarmu, ale także ważna dla dziecka chwila bliskości z matką, ojcem lub inną bliską osobą.
Men maten handlar inte bara om näring, den ger också en stund av närhet som är viktig för barnet.
Mleko matki
Bröstmjölk
Mleko matki zawiera wszystkie składniki odżywcze potrzebne dziecku do zdrowego wzrostu i rozwoju w ciągu pierwszych sześciu miesięcy życia.
Bröstmjölken innehåller all den näring ett barn behöver för att växa och utvecklas under de första sex månaderna.
Jedynym wyjątkiem jest witamina D, którą dziecku należy podawać w postaci kropli.
Enda undantaget är D-vitamin, som barnet behöver få genom D-droppar.
Karmienie piersią stymuluje produkcję mleka u matki.
När barnet ammas stimuleras mjölkproduktionen.
Dla niektórych kobiet rozpoczęcie karmienia piersią jest rzeczą naturalną, inne potrzebują pomocy.
För en del kommer amningen igång av sig självt, för andra tar det längre tid.
Personel tych instytucji dysponuje szeroką wiedzą na ten temat i chętnie pomoże Ci pokonać trudności.
I dag finns det mycket kunskap om hur man kan underlätta för att få amningen att fungera.
Czy karmienie piersią zmniejsza ryzyko zachorowań u dziecka?
Kan amning minska risken för sjukdom?
Mleko matki zawiera składniki, które obniżają ryzyko takich infekcji, jak zapalenie ucha i grypa żołądkowa.
Bröstmjölken innehåller ämnen som minskar risken för infektioner som öroninflammation och magsjuka.
Z badań wynika także, że u dzieci, które były karmione piersią ryzyko nadwagi, wysokiego ciśnienia i zachorowania na cukrzycę typu 2 w dorosłym wieku jest dużo niższe.
Forskningen visar också att barn som ammats har lägre risk att bli överviktiga, få högt blodtryck och typ 2-diabetes som vuxna.
Najlepszą odporność uzyskują dzieci, które były wyłącznie karmione piersią, ale nawet częściowe karmienie piersią ma pozytywny wpływ.
Störst skydd får barn som enbart ammas, men även lite amning är bra.
Ryzyko alergii na gluten (ce- liakii) jest niższe u tych dzieci, które powoli przyzwyczajały się do pokarmu zawierającego gluten w okresie, gdy jeszcze były karmione piersią.
Risken att utveckla glutenintolerans i småbarnsåren är lägre bland barn som långsamt vänjs vid mat med gluten, medan de fortfarande ammas.
Ale samo karmienie piersią nie zmniejsza prawdopodobnie ryzyka jakichkolwiek alergii.
Däremot minskar amning troligen inte risken för allergi.
Przechowywanie mleka matki
Att spara bröstmjölk
Noworodki są podatne na infekcje.
Ett litet barn är känsligt för infektioner.
Dlatego przed przystąpieniem do odciągania mleka należy pamiętać o zachowaniu higieny – czyli przede wszystkim o umyciu rąk, aby znajdujące się na nich bakterie i wirusy nie przedostały się do mleka.
Om du ska mjölka ur bröstmjölk är det därför viktigt att först tvätta händerna, så att inte bakterier eller virus från händerna förs över till mjölken.
Odciągnięte mleko można natychmiast wstawić do lodówki lub zamrażarki, bez uprzedniego schładzania.
Mjölken behöver inte kylas ner utan kan ställas in direkt i kyl eller frys.
Mleko matki można przechowywać w lodówce najwyżej trzy doby.
Bröstmjölk kan förvaras högst tre dygn i kylskåp.
W zamrażarce natomiast co najmniej sześć miesięcy.
I frys håller mjölken i minst sex månader.
Zamrożone mleko należy rozmrażać w ciepłej lub zimnej wodzie, albo w lodówce – nigdy w temperaturze pokojowej.
Tina fryst bröstmjölk i varmt eller kallt vatten eller i kylskåp, inte i rumstemperatur.
Rozmrożone i niewypite mleko należy wyrzucić.
Släng mjölk som blivit över efter att barnet ätit.
Czy dieta matki ma wpływ na jakość mleka?
Påverkas bröstmjölken av vad mamman äter?
Wszystko, co matka je i pije ma wpływ na jakość jej mleka.
Vad mamman äter och dricker påverkar bröstmjölken.
Mleko modyfikowane
Modersmjölksersättning
Dla niemowląt, które nie mogą być karmione piersią dostępne jest mleko modyfikowane, dostarczające dziecku energii i potrzebnych składników odżywczych.
Om barnet inte ammas finns det modersmjölksersättning som ger den energi och näring barnet behöver.
Istnieje wiele różnych rodzajów mleka modyfikowanego – personel przychodni dziecięcej (BVC) chętnie doradzi Ci rodzaj mleka odpowiedni dla Twojego dziecka.
Det finns olika sorters ersättningar – på BVC kan du få råd om vilken sort som är mest lämplig för ditt barn.
Podawanie mleka matki i mleka modyfikowanego
D-DROPPAR
Zdarza się, że konieczne jest jednoczesne podawanie mleka matki i mleka modyfikowanego.
D-droppar varje dag under de första två åren.
W wielu przypadkach kombinacja taka działa bez zarzutu, czasami jednak jest ona powodem tego, że karmienie piersią kończy się wcześniej niż planowano.
Det är viktigt att barnet får dropparna regelbundet.
Wtedy dobrym sposobem może być podawanie mleka modyfikowanego w filiżance zamiast w butelce.
D-droppar längre än två år.
Krople z witaminą D
D-DROPPAR
Z tego względu wszystkim dzieciom potrzebna jest dodatkowa porcja witaminy D – codziennie przez pierwsze dwa lata życia.
D-droppar varje dag under de första två åren.
Krople z witaminą D należy podawać regularnie.
Det är viktigt att barnet får dropparna regelbundet.
Przygotowanie mleka modyfikowanego
Att blanda modersmjölksersättning
Noworodki są podatne na infekcje i dlatego przed przystąpieniem do przygotowania mleka modyfikowanego należy pamiętać o zachowaniu higieny.
Tvätta därför alltid händerna innan du börjar.
Do przyrządzania mleka nie powinno się używać ciepłej wody z kranu, ponieważ może ona zawierać m.in. pierwiastki miedzi pochodzące z rur wodociągowych.
Blanda inte ut ersättningen med vatten från varmvattenkranen, eftersom det bland annat kan innehålla koppar från ledningarna.
Lepiej używać zimnej wody z kranu po uprzednim wypuszczeniu stojącej w nim letniej wody.
Använd i stället kallvattnet och spola tills vattnet är kallt.
Zimną wodę należy następnie podgrzać i przygotować mleko według instrukcji na opakowaniu.
Värm sedan vattnet och blanda ersättningen enligt instruktionen på förpackningen.
Na opakowaniu podana jest także informacja na temat okresu przydatności do spożycia przygotowanego mleka.
På förpackningen står det också hur länge färdigblandad ersättning håller.
W tym celu należy się skontaktować z gminnym (kommunen) oddziałem ds. środowiska we własnym miejscu zamieszkania.
Kommunens miljöförvaltning där du bor kan ge råd om hur du gör.
szczególną ostrożność zaleca się w przypadku, gdy woda zawiera bakterie, arszenik, mangan, nitratyn lub fluor, ponieważ małe dzieci są bardziej wrażliwe na te substancje niż dorośli.
Var särskilt uppmärksam på om vattnet innehåller bakterier, arsenik, mangan, nitrat eller fluorid, eftersom små barn är känsligare än vuxna för dessa ämnen.
Więcej informacji na temat wody pitnej i własnego źródła na stronie www.livsmedelsverket.se.
Läs mer om dricksvatten och egen brunn på www.livsmedelsverket.se
Ile dziecko powinno jeść?
Hur mycket behöver barnet äta?
Najlepiej zdać się na apetyt dziecka i pozwolić mu jeść tyle i tak często, na ile ma ochotę.
Det bästa brukar vara att låta barnets aptit styra hur mycket och hur ofta det äter.
Im częściej matka karmi piersią, tym więcej powstaje w nich mleka.
Ju oftare barnet ammas desto mer mjölk produceras.
Czasami też dziecko potrzebuje raczej bliskości i utulenia niż pokarmu.
Det kan också vara så att barnet behöver närhet och tröst snarare än mat.
Jeśli karmisz dziecko mlekiem modyfikowanym stosuj się do wskazówek podanych na opakowaniu.
Om du ger modersmjölksersättning står det på förpackningen hur mycket ersättning som rekommenderas.
Pielęgniarka w przychodni dziecięcej (BVC) sprawdza wagę i wzrost dziecka i dane te wprowadza do odpowiednich wykresów.
På BVC kan du titta på barnets längd- och viktkurva.
Jeśli waga i wzrost dziecka mieszczą się w normie, to nie potrzeba się martwić, że dziecko nie zjada wystarczającej ilości pokarmu.
Det är ett redskap för att lättare avgöra om barnet växer som det ska.
Część dzieci już wcześnie okazuje zainteresowanie innymi rodzajami posiłków.
En del barn blir tidigt intresserade av mat.
Nie martw się, że pokarmy te zawierają trochę soli – podajesz przecież niewielkie ilości.
lite salt, eftersom det handlar om så små mängder.
posiłków, nie musisz mu ich na razie podawać.
Om barnet inte verkar intresserat behöver du inte ge några smak- prover.
Mleko matki i mleko modyfikowane dostarczają dziecku wszystkich składników odżywczych, których potrzebuje w ciągu pierwszych sześciu miesięcy swojego życia (z wyjątkiem witaminy D).
Bröstmjölken eller modersmjölksersättningen ger all näring barnet behöver under hela första halvåret, utom D-vitamin.
Pokarmy zawierające gluten
Mat som innehåller gluten
Łagodne wprowadzanie małych ilości pokarmów zawierających gluten w okresie, gdy dziecko jest jeszcze karmione piersią obniża ryzyko rozwoju nietolerancji na gluten.
Om barnet får små mängder gluten medan det fortfarande ammas minskar risken för att barnet ska bli glutenintolerant.
Dlatego najwcześniej w wieku czterech miesięcy, ale najpóźniej w wieku sześciu miesięcy, należy zacząć podawać dziecku małe ilości pokarmów zawierających gluten.
Senast vid sex månader, och tidigast från fyra månader, bör du därför börja ge barnet lite mat med gluten.
Gluten znajduje się w produktach, których składnikami są pszenica, jęczmień lub żyto.
Gluten finns i mat som innehåller vete, korn och råg.
Owies zawiera tylko małą ilość glutenu.
Däremot finns det bara lite gluten i havre.
Przykładowo można zacząć podawać dziecku kilka razy w tygodniu maleńkie kawałki białego chleba lub wafelków, albo małą łyżeczkę kaszki lub kleiku.
Du kan till exempel låta barnet få smaka en liten munsbit vitt bröd eller smörgåsrån eller en liten sked gröt eller välling några gånger i veckan.
Podawanie kleiku w butelce ma tę wadę, że porcje glutenu stają się zbyt duże.
Om du ger välling i flaska blir det lätt för stora mängder gluten.
Porcje pokarmów zawierających gluten można powoli zwiększać od sześciu miesięcy.
Efter sex månader kan du långsamt öka mängden.
Należy łagodnie wprowadzać małe ilości pokarmów zawierających gluten i bardzo powoli zwiększać porcje.
Börja med små, små mängder mat som innehåller gluten och öka mängden mycket långsamt.
W przypadku karmienia mlekiem modyfikowanym takie postępowanie również obniża ryzyko rozwoju nietolerancji na gluten, chociaż nie przynosi może równie dobrych efektów jak przy karmieniu piersią.
Det kan också minska risken för glutenintolerans, även om långsam introduktion i samband med amning minskar risken mer.
Po upływie sześciu miesięcy nadchodzi czas, aby przyzwyczaić dziecko do jedzenia zwykłych pokarmów.
Vid cirka sex månader är det dags att börja vänja barnet att äta vanlig mat.
Nauka jedzenia to proces, który przebiega stopniowo.
Att lära sig äta vanlig mat är en gradvis process.
Najpierw trzeba przyzwyczaić dziecko do nowych konsystencji i nowych smaków, nauczyć jedzenia z łyżeczki i żucia pokarmów.
I början handlar det mest om att barnet ska vänja sig vid nya konsistenser, fler smaker, att äta från sked och att lära sig tuggrörelser.
Nie przerywaj karmienia piersią ani mlekiem modyfikowanym.
Fortsätt att amma eller ge modersmjölksersättning som vanligt under den här perioden.
Mleko matki i mleko modyfikowane zawierają tyle składników odżywczych, że nie trzeba będzie się martwić, jeśli wprowadzanie nowych pokarmów będzie przebiegało zbyt powoli.
Eftersom bröstmjölk och ersättning innehåller så mycket näring behöver du inte vara orolig om barnet vill gå långsamt fram.
Co można podawać?
Vad kan man ge?
Nie ma ścisłych „reguł” dotyczących wprowadzania nowych pokarmów.
Det finns inga ”regler” för vad man ska börja med.
Najważniejsze, żeby miały one gładką konsystencję i dziecko mogło je łatwo przełknąć.
Det viktiga är att maten har mjuk konsistens så att barnet inte sätter i halsen.
Przykład: rozgnieść widelcem kawałek gotowanego ziemniaka lub trochę ryżu i wymieszać z mlekiem matki lub mlekiem modyfikowanym tak, aby powstała papka.
Du kan till exempel mosa en bit kokt potatis eller lite ris med en gaffel och tillsätta bröstmjölk eller ersättning så att det blir ett löst mos.
W ten sam sposób można przygotować papkę z innych warzyw.
På samma sätt kan du laga mos av rotfrukter och grönsaker.
Można też pozwolić dziecku na samodzielne jedzenie małych ilości miękkich potraw.
Man kan också låta barnet själv plocka i sig små, små mjuka bitar av mat.
Można również podawać ugotowane i roztarte na papkę: mięso z kurczaka lub ryby, mielone mięso, fasolę, soczewicę i tofu.
Du kan också ge kokt, mosad eller mixad kyckling, fisk, köttfärs, bönor, linser och tofu.
Mięso, fasola i tofu zawierają dużo potrzebnego dziecku żelaza.
Kött, bönor och tofu innehåller mycket järn som barnet behöver.
Ryby i jaja są źródłem ważnych składników odżywczych i z tego powodu dobrze jest wprowadzić je do diety dziecka dużo wcześniej.
Eftersom fisk och ägg bidrar med viktiga näringsämnen är det bra om barnet även får sådan mat tidigt.
Więcej o mleku na stronie 14, a o orzechach na stronie 17.
Läs mer om mjölk på sidan 20 och om nötter på sidan 25.
Najprostszy sposób na zrobienie musu z banana, jabłka i gruszki to po prostu ostrożne skrobanie owoców łyżeczką.
Mos av banan, äpple och päron får du enkelt genom att försiktigt skrapa på frukten med en sked.
Zauważ, że dziecko potrzebuje trochę czasu, aby móc się przyzwyczaić nawet do kaszki i kleiku.
Tänk på att barnet behöver vänja sig långsamt även vid välling och gröt.
Dlatego przez pierwsze tygodnie najlepiej podawać niewielkie ilości kaszki i kleiku - kilka małych łyżeczek - i stopniowo zwiększać porcje.
De första veckorna är det lagom med några teskedar välling eller gröt, öka sedan mängden efter hand.
Nie przestawaj podawać małych ilości pokarmów zawierających gluten, takich jak chleb, wafelki, makaron i bulgur.
Fortsätt att ge små mängder av mat som innehåller gluten, som bröd, smörgåsrån, pasta eller bulgur.
Niektóre rodzaje kaszek i kleików również zawierają gluten – sprawdź na opakowaniu.
En del sorters barngröt och välling innehåller också gluten – läs på förpackningen.
Źródłem glutenu są pszenica, jęczmień i żyto.
Gluten finns i vete, korn och råg.
W przeciwieństwie do owsa, który zawiera tylko małą ilość glutenu.
Däremot finns det bara lite gluten i havre.
Małe dzieci nie są odporne na bakterie i wirusy wywołujące grypę żołądkową.
Små barn är känsliga för bakterier och virus som kan orsaka magsjuka.
Pamiętaj zatem o zachowaniu higieny podczas przygotowywania posiłków dla twojego malucha.
Därför är det extra viktigt att tänka på hygienen när du lagar mat till ditt barn.
Dowiedz się więcej z naszego przykładowego menu.
Läs mer på receptuppslaget.
Nie przeprowadzono wystarczającej ilosci badań na temat tego, jak szybko niemowle mogłoby lub powinno być przyzwyczyjane do nowych normalnych pokarmów.
Det finns inte tillräckligt med forskning för att kunna säga hur fort barn ska eller kan vänja sig vid mat.
Opisane przedziały wiekowe opierają się na praktyce i doświadczeniach.
De åldersintervall som beskrivs här grundas i stället på beprövad erfarenhet.
Każde dziecko rozwija się w innym tempie i dlatego przedziały te mają tylko charakter orientacyjny.
Eftersom alla barn är olika ska du inte se de här intervallen som exakta gränser.
Nie martw się, jeśli Twoje dziecko rozwija się szybciej lub wolniej niż sugeruje poniższy tekst.
Du behöver därför inte vara orolig om ditt barn vill gå fortare eller långsammare fram.
Spożywanie posiłków to nie tylko odżywianie się, ale także chwila przebywania razem, a z czasem, gdy dziecko podrośnie, sposób obcowania z innymi osobami podczas spożywania posiłków.
Mat handlar inte bara om näring utan även om närhet och så småningom, när barnet blir lite större, om att umgås kring måltiden.
Niekiedy z żywnością lub jej spożywaniem związane są różne komplikacje.
Ibland kan det bli krångel kring maten på olika sätt.
Personel przychodni dziecięcej (BVC) chętnie pomoże Ci znaleźć rozwiązanie dla tego typu problemów.
På BVC kan du få mycket stöd när det gäller den typen av frågor.
Nie przeprowadzono wystarczającej ilosci badań na temat tego, jak szybko niemowle mogłoby lub powinno być przyzwyczyjane do nowych normalnych pokarmów.
Det finns inte tillräckligt med forskning för att kunna säga hur fort barn ska eller kan vänja sig vid mat.
Opisane przedziały wiekowe opierają się na praktyce i doświadczeniach.
De åldersintervall som beskrivs här grundas i stället på beprövad erfarenhet.
Każde dziecko rozwija się w innym tempie i dlatego przedziały te mają tylko charakter orientacyjny.
Eftersom alla barn är olika ska du inte se de här intervallen som exakta gränser.
Nie martw się, jeśli Twoje dziecko rozwija się szybciej lub wolniej niż sugeruje poniższy tekst.
Du behöver därför inte vara orolig om ditt barn vill gå fortare eller långsammare fram.
Spożywanie posiłków to nie tylko odżywianie się, ale także chwila przebywania razem, a z czasem, gdy dziecko podrośnie, sposób obcowania z innymi osobami podczas spożywania posiłków.
Mat handlar inte bara om näring utan även om närhet och så småningom, när barnet blir lite större, om att umgås kring måltiden.
Niekiedy z żywnością lub jej spożywaniem związane są różne komplikacje.
Ibland kan det bli krångel kring maten på olika sätt.
Personel przychodni dziecięcej (BVC) chętnie pomoże Ci znaleźć rozwiązanie dla tego typu problemów.
På BVC kan du få mycket stöd när det gäller den typen av frågor.
Jak podawać nowe pokarmy do spróbowania?
Hur ger man smakportioner?
Jeśli już próbowałeś podawać do spróbowania nowe pokarmy, tak, jak to opisano w rozdziale pt. Poznawanie nowych smaków i konsystencji, możesz teraz powoli zwiększać ich ilość.
Om du har prövat att ge de små smakproven som beskrivs i avsnittet Pyttesmå smakprov kan du långsamt öka mängden.
W pierwszych tygodniach wystarczy kilka łyżeczek.
De första veckorna räcker det med några teskedar.
Jeśli jeszcze nie zacząłeś podawać nowych pokarmów, powinieneś to zrobić, gdy dziecko skończy sześć miesięcy.
Om du inte har börjat med smak- prover tidigare bör du göra det när barnet är sex månader.
Zacznij podawać małe ilości nowych pokarmów, żeby dziecko mogło się do nich stopniowo przyzwyczajać.
Börja med små mängder, så att barnet får vänja sig gradvis.
W pierwszych dniach wystarczy mała łyżeczka pokarmu, potem możesz powoli zwiększać porcje.
De första dagarna räcker det med någon tesked, sedan kan mängden långsamt ökas.
Sprawdź, czy pokarm nie jest zbyt gorący i podawaj go przy pomocy małej łyżeczki lub pozwól dziecku samemu brać sobie małe, miękkie kawałki jedzenia.
Kontrollera att maten inte är för varm och mata barnet med en liten sked eller låt barnet själv plocka i sig små, små mjuka bitar mat.
Większość dzieci ma problemy z włożeniem jedzenia do buzi i z przełykaniem go.
De flesta barn har svårt att få in maten ordentligt i munnen och svälja den.
Jeśli pokarm wylatuje mu z buzi, to raczej oznacza, że dziecko nie jest przyzwyczajone do nowej konsystencji pokarmu i nie wie, co z nim zrobić, a nie, że mu nie smakuje.
Att maten kommer ut igen beror oftast inte på att barnet inte tycker om den, utan på att det inte vet hur det ska göra och är ovan vid konsistensen.
Zwykły pokarm nie ma równie słodkiego smaku jak mleko matki lub mleko modyfikowane i dziecko potrzebuje trochę czasu, aby się do tego przyzwyczaić.
Vanlig mat är inte heller lika söt som bröstmjölk eller ersättning, och de nya smakerna kan ta ett tag att vänja sig vid.
Możesz pomóc swojemu dziecku w polubieniu nowego pokarmu, jeśli będziesz go próbował razem z nim i pokazywał mu, że Tobie smakuje.
Du kan hjälpa barnet på traven genom att själv smaka på den och visa barnet att du tycker om den.
Jeśli jednak dziecko wykazuje niechęć do nowego pokarmu, to najlepiej poczekać jeszcze kilka dni i spróbować od nowa.
När är det bäst att ge smakportionen?
Czasami zdarza się, że dziecko, które zaczęło dostawać kleik, nie chce już pić mleka z piersi, ponieważ łatwiej jest ssać pokarm z butelki.
Det spelar inte så stor roll vid vilken tidpunkt på dagen du ger smak- portionen.
Nie należy tylko podawać nowych pokarmów, gdy dziecko jest zbyt głodne, zbyt syte lub zbyt zmęczone.
Det viktigaste är att erbjuda smakportionen när barnet inte är för hungrigt, för mätt eller för trött.
Praktyka pokaże, która pora będzie najodpowiedniejsza dla Twojego dziecka
Man får pröva sig fram till vad som fungerar bäst.
Trudno jest dokładnie określić ilość pokarmu, którą dziecko powinno zjeść.
Hur mycket mat behöver barnet?
Dla rodziców obie sytuacje mogą być źródłem frustracji.
Som förälder kan båda varianterna vara frustrerande.
Dzieci, które mało jedzą, ale piją dużo mleka matki lub mleka modyfikowanego i tak otrzymują wystarczającą ilość składników odżywczych.
Äter barnet lite mat men får mycket bröstmjölk eller ersättning räcker den näringen långt.
Jeśli dziecko rozwija się normalnie, nie musisz się o nic martwić.
Om barnet växer och utvecklas som det ska behöver du inte vara orolig.
Jeśli dziecko jest nadal głodne, to lepiej podać mu dodatkowo mleko matki lub mleko modyfikowane, zamiast zbyt szybko zwiększać porcje nowego pokarmu.
Är barnet fortfarande hungrigt kan det vara bättre att fylla på med bröstmjölk eller ersättning än att öka mängden mat för fort.
To samo dotyczy kaszki czy kleiku – ich porcje należy zwiększać stopniowo.
Samma sak gäller välling och gröt – öka mängden långsamt.
Pierwsze posiłki kilka prostych przepisów
Den första maten – några
Piure z ziemniaków, roślin okopowych lub innych warzyw
Puré på potatis, rotfrukter eller grönsaker
Większość roślin okopowych i warzyw nadaje się do przyrządzania w formie piure.
De flesta rotfrukter och grönsaker går bra att göra mos av.
Potrzebne Ci będą na przykład:
Ta till exempel något av följande:
1 ziemniak, 1 mała marchewka, 1 kawałek pietruszki, ziarna kukurydzy, zielony groszek, kilka kawałków brokułu lub kalafiora.
1 potatis, 1 liten morot, 1 bit palsternacka, majskorn, gröna ärter, några buketter broccoli eller blomkål
Wegetariańska potrawa z soczewicy dl suszonej soczewicy lub 3 dl gotowanej łyżki oleju rzepakowego 1 cebula
1 dl torkade linser eller 3 dl kokta 2 msk rapsolja
1 papryka
1 gul lök
400 g siekanych pomidorów tymianek
400 g krossade tomater timjan
Przyrządzanie:
Gör så här:
Ziemniaka, marchewkę i pietruszkę obrać i pokroić na plasterki, pozostałe warzywa pokroić na mniejsze kawałki.
Skala och skiva potatis och rotfrukter, skär eller dela grönsaker i mindre bitar.
Wszystko włożyć do garnka i dolać tyle wody, aby przykryć warzywa.
Lägg bitarna i en kastrull och häll på vatten så att det precis täcker bitarna.
Gotować do miękkości.
Koka dem mjuka.
Do gotowania można też użyć mikrofalówki.
Du kan också koka i mikro.
Rozgnieść widelcem, przepuścić przez praskę lub przetrzeć przez sitko.
Mosa med gaffel eller pressa genom en vitlökspress eller sil.
Jeśli przygotowujesz większe ilości wtedy do robienia piure najlepiej użyć miksera.
Om du gör större mängder kan det vara praktiskt att använda mixerstav eller matberedare.
Przyrządzanie:
Gör så här:
suszoną soczewicę ugotować według przepisu na opakowaniu, ale bez soli.
Koka torkade linser enligt anvisningarna på förpackningen, men utan salt, eller använd färdigkokta.
Cebulę, paprykę i czosnek posiekać, włożyć do garnka i usmażyć do miękkości w oleju na małym ogniu.
Hacka lök, paprika och vitlök och låt den bli mjuk i oljan i en kastrull eller wok på medelvärme.
Dodać pomidory i ugotowaną soczewicę.
Tillsätt krossade tomater och de kokta linserna.
Gotować przez chwilę aż do zgęstnienia, doprawić tymiankiem.
Låt koka ihop och krydda med timjan.
Mięso albo drób
Kött eller kyckling
Przepis wystarcza na 15-20 porcji (1 porcja to mniej więcej 2 łyżki)
Satsen räcker till 15–20 portioner (1 portion är ungefär 2 msk)
400 g mielonego mięsa lub kurczaka 4-5 dl wody koperek, pietruszka lub inne zioła
400 g köttfärs eller kyckling 4-5 dl vatten dill, persilja eller andra örter
Przyrządzanie:
Gör så här:
Rozdrobnić przy pomocy miksera lub zetrzeć na tarce.
Finfördela med mixerstav, matberedare eller riv på rivjärn.
Mielone mięso można rozgniatać widelcem podczas gotowania.
Köttfärsen mosas med gaffel medan den kokas.
Dodać wywaru z gotowanego mięsa, aby uzyskać gładką konsystencję, a następnie doprawić np. koperkiem lub pietruszką.
Tillsätt kokspad till lagom konsistens och krydda med till exempel dill eller persilja.
Ryba
Fisk
1 felet z łowowiq (ok. 100-150 gram)
1 laxfilé (cirka 100-150 gram)
Przyrządzanie:
Gör så här:
Fileta z łososia podzielić na kilka mniejszych kawałków i położyć na talerzyku.
Dela laxfilén i några mindre bitar och lägg på en tallrik.
Po posiłkach dobrze jest podawać owoce; można je rozgnieść lub skrobać łyżeczką.
Att tänka på när du lagar mat
Od ośmiu miesięcy
Från cirka åtta månader
Dlatego nie trzeba się spieszyć z zastąpieniem wszystkich posiłków mlecznych innym pokarmem.
Därför är det ingen brådska att gå över till vanlig mat vid alla måltider.
Niech stopień zainteresowania dziecka nowym pokarmem określa tempo zmian.
Låt barnets intresse för maten få styra takten.
Z czasem, w wieku od dziesięciu do dwunastu miesięcy, dziecko będzie potrzebowało dwóch dużych i kilku małych posiłków na dzień.
Så småningom, när barnet är tio till tolv månader, behöver det två huvudmål om dagen och några mellanmål däremellan.
Pokarm dla dzieci w tym wieku wystarczy posiekać nożem, zetrzeć na tarce lub rozdrobnić przy pomocy miksera.
I den här åldern behöver maten bara grovhackas med kniv eller rivas med hjälp av ett rivjärn eller matberedare.
Można też podawać dziecku większe kawałki, które będzie samo trzymało w rączce.
Man kan också ge lite större bitar som barnet självt kan hålla i handen.
Śniadanie, drugie śniadanie i podwieczorek
Frukost, mellanmål och kvällsmål
Mleko matki, mleko modyfikowane, kaszka, kleik (najlepiej w kubeczku), albo kanapka doskonale nadają się na śniadanie, drugie śniadanie i podwieczorek.
Bröstmjölk, modersmjölksersättning, gröt, välling, gärna i mugg, eller smörgås är bra frukost, mellanmål och kvällsmål.
Najlepiej z dodatkiem owoców lub warzyw.
Servera gärna tillsammans med lite frukt, bär eller grönsaker.
Kaszka i kleik
Gröt och välling
Dzieciom poniżej jednego roku życia dobrze jest podawać wzbogaconą kaszkę w proszku, ponieważ zawiera ona więcej witamin i minerałów niż zwykła kasza.
För barn under ett år är det bra med berikad pulvergröt, eftersom den ger mer vitaminer och mineraler än hemlagad gröt.
Ogólnie rzecz biorąc nie należy podawać kaszy i kleiku częściej niż trzy razy dziennie.
Sammanlagt bör välling- och grötmålen inte bli fler än tre per dag.
Dziecko musi przyzwyczaić się do innych pokarmów i nauczyć się gryźć pokarm o stałej konsystencji.
Barnet behöver också vänja sig vid annan mat och att träna på att tugga mat med grövre konsistens.
Dzieci uczą się przez naśladowanie innych.
Fullkorn och fibrer
Produkty pełnoziarniste i bogate w błonnik nadają się do spożycia nawet przez małe dzieci, ale zbyt duże ilości mogą u niektórych z nich powodować biegunkę.
Fullkorn och fibrer är bra även för små barn, men en del barn kan bli lösa i magen om det blir för mycket.
Są też dzieci, u których produkty te przyczyniają się do spowolnienia przemiany materii.
För andra barn kan det bli tvärtom, de blir tröga i magen.
Ilość odpowiednią dla Twojego dziecka możesz ustalić tylko na bazie doświadczenia, ponieważ jest ona dla każdego inna.
Hur mycket fibrer barn kan äta utan att magen påverkas varierar från ett barn till ett annat – pröva dig fram.
Mleko i jego przetwory
Mjölkprodukter
Z podawaniem mleka i większych ilości kwaśnego mleka lub jogurtu należy się wstrzymać do czasu aż dziecko skończy rok.
Vänta med att ge mjölk som dryck och större mängder fil eller yoghurt tills barnet har fyllt ett år.
Mleko zawiera co prawda wiele ważnych witamin i minerałów, ale mało żelaza.
Mjölk innehåller i och för sig många viktiga vitaminer och mineraler, men bara lite järn.
Żelazo jest ważnym składnikiem odżywczym, a dieta małego dziecka zawiera go bardzo mało.
JÄRN är ett viktigt näringsämne som små barn har svårt att få tillräckligt av.
Żelazo jest ważnym składnikiem odżywczym, a dieta małego dziecka zawiera go bardzo mało.
JÄRN är ett viktigt näringsämne som små barn har svårt att få tillräckligt av.
Obiad i kolacja
Lunch och middag
Ziemniaki, makaron, ryż, chleb, bulgur i im podobne produkty powinny włącznie z warzywami stanowić podstawę posiłków.
Låt potatis, pasta, ris, bröd, bulgur eller liknande vara basen i måltiden tillsammans med rotfrukter och grönsaker.
Mięso, ryby, drób, jaja, fasola, soczewica lub tofu powinny być ich dopełnieniem.
Kött, fisk, kyckling, ägg, bönor, linser eller tofu gör måltiden komplett.
A na deser owoce.
Avsluta gärna med lite frukt eller bär.
Wprowadzaj cały czas nowe smaki i konsystencje, aby dziecko miało szansę poznać i przyzwyczaić się do różnorakich rodzajów pokarmów.
Fortsätt att introducera nya smaker och konsistenser så att barnet vänjer sig vid många olika typer av mat.
Posiłki ze słoiczków nie są gorszej jakości, niż posiłki domowej roboty, ale mogą być drogie.
Det är inte heller svårt att få till den hemlagade maten.
Organizm małego dziecka ma bowiem trudności z zachowaniem równowagi soli.
Barn under ett år kan nämligen inte reglera saltbalansen på rätt sätt.
Dzieci poniżej drugiego roku życia potrzebują w swoich posiłkach trochę więcej tłuszczu niż dorośli, ponieważ szybko rosną.
Barn under två år behöver lite fetare mat än vuxna, eftersom de växer så fort.
Do własnoręcznie przyrządzanych posiłków, o ile nie ma w nich zbyt wiele tłuszczu, dobrze jest więc dodać do porcji dziecka łyżeczkę płynnej margaryny lub oleju, najlepiej rzepakowego.
Till hemlagad mat är det lagom med en tesked flytande margarin eller olja, gärna rapsolja, per portion, om det inte redan ingår fett i maträtten.
Gotowe posiłki ze słoiczków zawierają wystarczającą ilość tłuszczu i nie trzeba do nich już nic dodawać.
Färdig barnmat innehåller redan lagom mycket fett, så där behöver man inte tillsätta extra fett.
Organizm dziecka wie, jaka ilość pokarmu jest mu potrzebna.
Barnet känner själv hur mycket mat det behöver.
W sumie, biorąc pod uwagę dłuższy przedział czasowy, większość dzieci je wystarczająco dużo.
Utslaget på en längre tid får barn oftast i sig tillräckligt mycket mat.
Jeśli dziecko rozwija się normalnie, nie musisz się o nic martwić.
Så länge barnet växer och utvecklas normalt behöver du därför inte oroa dig.
Małe dzieci nie dają rady zjeść jednorazowo dużych ilości pokarmu i z tego powodu muszą jeść częściej niż dorośli.
Små barn orkar inte äta så stora mängder mat och behöver därför äta oftare än vuxna.
Jak długo karmić piersią lub mlekiem modyfikowanym?
Hur länge ska man fortsätta amma eller ge ersättning?
W okresie, gdy dziecko uczy się jeść inne pokarmy, mleko matki i mleko modyfikowane pozostają ważnym źródłem składników odżywczych.
Medan barnet lär sig äta annan mat är bröstmjölk eller tillskottsnäring fortfarande viktiga näringskällor.
Ponieważ wprowadzanie nowych pokarmów powinno odbywać się powoli, dla dziecka nadal niezbędne jest mleko matki i mleko modyfikowane.
Eftersom det är bra om den nya maten introduceras långsamt behöver barnet fortsätta med bröstmjölk eller modersmjölksersättning.
Karmienie piersią można kontynuować nawet powyżej pierwszego roku życia, tak długo jak chcą matka i dziecko; można też przejść na mleko modyfikowane.
Det går också bra att fortsätta med modersmjölksersättning under hela första året.
Unikaj ciągłych przekąsek
Undvik småätande
Należy też zupełnie zrezygnować z podawania dziecku w butelce ze smoczkiem słodkich napojów, takich jak sok lub słodzona herbata.
Majskrokar, smörgåsrån, russin med mera kan tyckas praktiskt att ta till för att hålla barnet sysselsatt i vagnen eller som tröst.
Napoje te nie zawierają żadnych składników odżywczych i mogą przyczynić się do powstania próchnicy.
Att ge söta drycker som saft eller sött te i nappflaska bör du undvika helt.
Dużo lepiej jest przyzwyczaić dziecko do picia wody.
Det är mycket bättre om barnet får vänja sig vid att dricka vatten när det är törstigt.
Czego powinno unikać dziecko w wieku poniżej jednego roku?
Är det något som barn under ett år ska undvika?
Zielone warzywa liściaste
Gröna bladgrönsaker
Wstrzymaj się z podawaniem zielonych warzyw liściastych, takich jak sałata, rukola i szpinak, do czasu aż dziecko skończy rok.
Vänta med att ge gröna bladgrönsaker, som salladsblad, ruccola och spenat, tills barnet fyllt ett år.
Potem stopniowo zwiększaj ich porcje.
Öka sedan mängden efter hand.
Warzywa te zawierają dużo nitratynu, który organizm przekształca w azotyn.
De här grönsakerna innehåller mycket nitrat som kan omvandlas till nitrit i kroppen.
U dzieci poniżej jednego roku życia azotyn może hamować transport tlenu we krwi.
Hos barn under ett år kan nitrit hindra transporten av syre i blodet.
Zielone ziemniaki
Grön potatis
Zielone lub uszkodzone ziemniaki zawierają solaninę, związek chemiczny powodujący ból brzucha, wymioty i biegunkę.
Grön eller skadad potatis innehåller solanin, ett ämne som kan ge magont, kräkningar och diarré.
Zatem zarówno dorośli jak i dzieci powinni unikać spożywania zielonych lub uszkodzonych ziemniaków.
Både vuxna och barn bör därför undvika grön eller skadad potatis.
Solanina jest też obecna i w dobrych ziemniakach, blisko pod skórką.
Det finns också lite solanin i oskadad potatis, mest strax under skalet.
Dlatego ziemniaki należy zawsze obierać, jeśli będzie je jadło małe dziecko.
Skala därför potatis, även färskpotatis, innan den ges till barn under ett år.
Miód
Honung
Dzieci poniżej jednego roku życia nie powinny spożywać miodu.
Ge inte honung till barn under ett år.
Może on zawierać zarodniki roślin, które w rzadkich przypadkach przekształcają się w jelitach w bakterie produkujące tam niebezpieczną truciznę, toksynę botulinową.
Den kan innehålla sporer som i sällsynta fall kan utvecklas till bakterier i tarmen och där producera ett farligt gift, botulin.
Mleko niepasteryzowane
Opastöriserad mjölk
Zarówno dorośli jak i dzieci nie powinni spożywać niepasteryzowanego mleka.
Varken barn eller vuxna bör dricka opastöriserad mjölk.
Mleko takie może zawierać szkodliwe bakterie, takie jak EHEC lub campylobacter.
Den kan innehålla skadliga bakterier, som ehec och campylobacter.
EHEC (Eschericia coli) to „nowy” rodzaj bakterii, który w Szwecji zaczął się rozprzestrzeniać w latach 90- tych, i który u małych dzieci może powodować poważne uszkodzenia nerek.
Ehec är en ganska ”ny” bakterie som började spridas i Sverige på 90-talet, och som kan orsaka allvarliga njurskador hos små barn.
Mleka niepasteryzowanego nie wolno sprzedawać w sklepach, ale można je dostać w gospodarstwach rolnych.
Opastöriserad mjölk får inte säljas i affärer, men kan gå att få på bondgårdar.
Sól
Salt
Nasze jedzenie musi dobrze smakować.
Mat ska smaka gott för att vi ska äta.
To samo dotyczy jedzenia małych dzieci.
Det gäller även barns mat.
Nie wahaj się dodawać do niego takich ziół, jak koperek, pietruszka, kolendra, itp.
Var inte rädd för att krydda maten med örter som dill, persilja, koriander och andra kryddor.
Zwróć jednak uwagę na ilość soli, szczególnie w posiłkach dla dzieci poniżej jednego roku życia.
Var däremot försiktig med salt till barn under ett år.
Organizm małego dziecka ma bowiem trudności z zachowaniem równowagi soli.
Små barn kan nämligen inte reglera saltbalansen på rätt sätt.
Nie jest też dobrze przyzwyczajać dziecko do słonych posiłków.
Det är också bra att inte vänja barn vid salt mat.
Jeśli podajesz dziecku normalne posiłki rodzinne, nie dodawaj soli do jego porcji.
När du ger av familjens mat, ta undan lite till barnet innan du saltar.
Unikaj słonych przekąsek i nie podawaj zbyt często słonych wędlin, np. kiełbasy i wędzonej wieprzowiny.
Undvik salta snacks och ge inte salta charkprodukter, till exempel korv och kassler, så ofta.
Cukier
Socker
Unikaj słodzonych produktów spożywczych na tyle, na ile to możliwe.
Undvik sötade livsmedel så långt det går.
Cukier to tylko puste kalorie – natomiast zero witamin i minerałów.
Socker ger bara tomma kalorier – inga vitaminer och mineraler.
Następujące artykuły zawierają dużo cukru: aromatyzowane jogurty i kwaśne mleka, herbatniki i ciasteczka, zupa z dzikiej róży, różnorodne kremy, dżemy i marmolady oraz oczywiście cukierki i lody.
Det finns mycket socker i till exempel smaksatt yoghurt och fil, kex och kakor, nyponsoppa och krämer, sylt och marmelad och förstås godis och glass.
Słodkie napoje, takie jak soki, napoje owocowe i gazowane zawierają również dużą ilość cukru.
Söta drycker som saft, fruktdryck och läsk innehåller också mycket socker.
Nie podawaj ich dziecku do picia, lepiej jest je przyzwyczajać do picia wody.
Ge inte sådana drycker utan vänj i stället barnet vid att dricka vatten.
Całe orzechy i orzeszki ziemne
Hela nötter och jordnötter
Alergie
Allergi
Jeśli podejrzewasz, że dziecko ma alergię
Om du misstänker allergi
Jeśli podejrzewasz, że Twoje dziecko jest uczulone na któryś z produktów spożywczych, powinieneś skonsultować się z pielęgniarką w przychodni dla dzieci (BVC).
Om du tror att ditt barn inte tål ett livsmedel är det viktigt att rådgöra med sjuksköterskan på BVC.
Nie należy na własną rękę rezygnować z podawania dziecku produktów spożywczych bez uzyskania diagnozy.
Du ska inte på egen hand börja utesluta livsmedel innan barnet har fått en diagnos.
Nagłe zachorowanie dziecka z powodu jakiegoś pokarmu nie musi oznaczać reakcji alergicznej.
Det behöver nämligen inte vara allergi om ett barn plötsligt blir sjukt av mat.
Występujące u małych dzieci zaczerwienienie lub wysypka wokół buzi, zaczerwienienie w okolicy odbytu lub rozstrój żołądka nie są koniecznie objawem alergii lub uczulenia.
Små barn kan få rodnad eller utslag kring munnen, rodnad i stjärten eller orolig mage utan att det beror på allergi eller överkänslighet.
Jeżeli Twoje dziecko cierpi na alergię
Om ditt barn är allergiskt
Najczęściej spotykane alergie u dzieci poniżej jednego roku życia to alergia na białko mleka i białko jajek.
De vanligaste allergierna under barnets första år är allergi mot mjölkprotein och äggprotein.
Jeśli Twoje dziecko cierpi na alergię powinieneś skonsultować się z dietety- kiem.
Om ditt barn är allergiskt är det viktigt att du får särskilda råd från en dietist.
Więcej informacji na temat alergii na produkty spożywcze na stronie www.livsmedelsver- ket.se.
På www.livsmedelsverket.se finns mer information om allergi mot mat.
Przykładowe menu dla dziecka w wieku 0-1 lat
Förslag på en dagsmeny för barn 0-1 år
Poniżej znajdziesz przykład dziennych posiłków dziecka w ciągu pierwszego roku życia.
Här ges exempel på hur en dags måltider kan se ut under det första året.
Śniadanie i 2-3 mniejsze posiłki
Frukost och 2-3 mellanmål
Mleko matki lub mleko modyfikowane podawane w rytmie wyznaczonym przez dziecko
Bröstmjölk eller modersmjölksersättning efter barnets egen rytm
Śniadanie i 2-3 mniejsze posiłki
Frukost och 2-3 mellanmål
* Najwcześniej w wieku czterech miesięcy, a najpóźniej w wieku sześciu miesięcy, dziecko powinno zacząć się przyzwyczajać do małych ilości pokarmów zawierających gluten.
* Senast vid sex månader, och tidigast från fyra månader, bör barnet få börja vänja sig vid små mängder mat med gluten.
Jeśli dziecko wykazuje zainteresowanie innymi rodzajami pokarmów, to należy podawać mu ich maleńkie porcje do spróbowania.
Om barnet visar intresse kan det också få smaka pyttesmå smakprov av annan mat.
Czytaj dalej na stronie 5.
Läs mer på sidan 8.
** Posiłek główny to posiłek, w którego skład wchodzą ziemniaki, makaron, ryż, bulgur itp mięso, ryby, kurczak, jaja, fasola, soczewica lub tofu warzywa ewentualnie owoce na deser.
** Med huvudmål menas en måltid med r QPUBUJT QBTUB SJT CVMHVS FMMFS MJLOBOEF
© Livsmedelsverket, februari 2013 Box 622, 751 26 Uppsala
r LÕUU àTL LZDLMJOH ÅHH CÕOPS MJOTFS FMMFS UPGV r HSÕOTBLFS
Telefon: 018-17 55 00 E-post: livsmedelsverket@slv.se
r FWFOUVFMMU GSVLU FMMFS CÅS UJMM FGUFSSÅUU