534

There are also substances that unintentionally end up in the food, for example, environmental contaminants. Niektóre substancje mogą dostawać się produktów spożywczych niezamierzenie, np. zanieczyszczenia środowiskowe. This applies to both children and adults. Dotyczy to i dzieci, i osób dorosłych. Rice drinks, rice porridge and rice gruel Napoje ryżowe oraz kaszki i kleiki ryżowe Vegetable-based drinks made of rice contain arsenic. Napoje warzywne produkowane na bazie ryżu mogą zawierać arszenik. Children who regularly drink rice drinks, instead of milk for example, can ingest amounts that can be damaging to their health in the long run. W organizmach dzieci, które regularnie piją napoje ryżowe, np. zamiast mleka, mogą w dłuższej perspektywie nagromadzić się takie ilości szkodliwych substancji, które stanowią zagrożenie dla zdrowia. Small children are more sensitive than older children, and therefore rice drinks should not be given to children under six years of age. Młodsze dzieci są bardziej wrażliwe niż dzieci starsze, dlatego też nie należy podawać napojów ryżowych dzieciom w wieku poniżej 6 lat. For example, gluten-intolerant children can alternate with maize-based products. Na przykład dla dzieci nietolerujących glutenu dostępne są kaszki i kleiki kukurydziane, które można podawać zamiennie. When your child turns one, he or she can, generally speaking, eat the same food as the rest of the family. Właśnie w tym okresie dziecko nabiera zwyczajów kulinarnych, którymi będzie się kierować przez dużą część swojego życia. This advice can help you along the road to good habits. Poniższe wskazówki pomogą zakorzenić w dziecku dobre nawyki dotyczące odżywiania. Not all the advice will work for everyone, but it can be adapted to your family’s situation. Nie wszystkie rady będą jednak dobre dla wszystkich, należy je więc dopasować do indywidualnej sytuacji własnej rodziny. Good Food for Small Children Dobre żywienie małych dzieci Since small children don’t eat as much as adults, they need food rich in vitamins and minerals. Aby móc się rozwijać i rosnąć dzieci potrzebują odpowiednich składników odżywczych. At the same time, it’s not what your child eats at individual mealtimes or on a given day that matters, but what they eat over the longer term. Jednocześnie należy pamiętać o tym, że nie tyle jest ważna ilość pokarmu, którą dziecko zje podczas jednego posiłku czy dnia, ile całkowita ilość postrzegana z dłuższej perspektywy czasowej. The goal, then, is not to try to make every mealtime perfect, but on the whole to offer good food. Naszym celem nie powinno być zatem udoskonalanie poszczególnych posiłków, ale zapewnienie dziecku dobrej jakości odżywczej spożywanych pokarmów. What’s good for children is also good for the rest of the family. Pożywienie, które nadaje się dla małego dziecka, nadaje się równie dobrze dla całej rodziny. Since children hemselves don’t know what is good for them, you as parents need to lead the way. O tym, co dziecko powinno jeść decydują rodzice, ponieważ maluch nie może przecież wiedzieć, co jest dla niego dobre. A good rule is that you decide what to serve while your child decides how much he or she will eat. Jedną z dobrych zasad jest, gdy rodzice decydują o tym, co się będzie jadło, a dziecko o tym, ile chce zjeść. What should children eat? Co dziecko powinno jeść? For children, just like adults, eating a variety – that is, many different types of food – is good. Dieta dziecka, tak samo, jak dieta dorosłych, powinna być zróżnicowana, tzn. powinna składać się z różnorodnych pokarmów. Your child then gets the nutrition he or she needs – proteins, carbohydrates, fats, and various vitamins and minerals. W ten sposób można zapewnić spożywanie odpowiednich składników odżywczych – białka, węglowodanów, tłuszczu, witamin i minerałów. By serving different types of food, you also help the child get used to many flavours. Podawanie dziecku różnego rodzaju pokarmów pomaga mu przyzwyczaić się do wielu odmiennych smaków. Many children are sceptical of new food and may need to try new foodstuffs several times to get used to the new taste. Wiele dzieci patrzy sceptyczne na nowe potrawy i musi próbować ich wielokrotnie, zanim się przyzwyczai do nowego smaku. It may be easier to take in a new flavour if it’s served alongside food your child already likes. Przyzwyczajenie dziecka do pokarmu o nowym smaku będzie łatwiejsze, jeśli podasz go razem z ulubionym posiłkiem dziecka. They won’t be malnourished because of it. Dziecko nie stanie się z tego powodu niedo- żywione. What you can do instead is try varying the side dishes and snacks. Dla rekompensaty można urozmaicać dodatki i przekąski. Talk with a nurse at the Child Health Centre (BVC) about what you can do. W takim przypadku dobrze jest skonsultować się z pielęgniarką w przychodni dziecięcej (BVC). Your body benefits from getting food regularly – breakfast, lunch, and dinner, and 2-3 snacks. Organizm funkcjonuje najlepiej, jeśli posiłki spożywa się regularnie – śniadanie, obiad i ko- lacja oraz 2-3 małe posiłki między nimi. It is also easier for your child to learn the difference between being hungry and being full. W ten sposób dziecko uczy się także rozpoznawać różnicę pomiędzy uczuciem głodu i sytości. Avoid snacking between meals so that your child manages to eat properly at mealtimes. Unikaj podawania dziecku ciągłych przekąsek, bo nie będzie miało siły jeść głównych posiłków. Nor is it good for their teeth to always have something in their mouths. Nieustanne żucie w buzi jakiegoś pokarmu źle wpływa na zęby. Breakfast and snacks Śniadanie i podwieczorek Since small children don’t manage to eat as much at every mealtime, snacks are more important for children than they are for adults. W niektórych kręgach kulturowych istnieje zwyczaj zjadania na śniadanie resztek obiadu z poprzedniego dnia, w czym nie na nic złego. Buns, cookies, ice cream and other sweet products don’t provide as much nutrition, but contain a lot of sugar. Słodkie bułeczki, ciastka, lody i inne słodycze nie dostarczają żadnych składników odżywczych, zawierają natomiast dużo cukru. It’s a good idea to save them for special occasions. Dlatego najlepiej zachować je na specjalne okazje. Whole grains and fibre Produkty pełnoziarniste i bogate w błonnik Whole grains and fibre are good, even for small children, but children under two years can get loose stool if they get too much. Produkty pełnoziarniste i bogate w błonnik nadają się do spożycia nawet przez małe dzieci, ale zbyt duże ilości mogą u niektórych z nich powodować biegunkę. For other children it can be the opposite – they can become constipated. Są też dzieci, u których produkty te przyczyniają się do spowolnienia przemiany materii. How much fibre children can eat without affecting the stomach varies from child to child – experiment with it. Ilość odpowiednią dla Twojego dziecka możesz ustalić tylko na bazie doświadczenia, ponieważ jest ona dla każdego inna. A good way of getting just enough fibre is varying between wholegrain products and types less rich in fibre. Dobrym sposobem na dostarczenie dziecku zbalansowanej ilości błonnika jest zróżnicowana dieta, w której skład wchodzą produkty o średniej zawartości błonnika. Three examples of a good nutritious breakfast. Trzy przykłady pożywnego śniadania Lunch and dinner Obiad i kolacja With cooked food for both lunch and dinner, it’s easier to cover a small child’s need for nutrition. Podając ciepłe danie zarówno na obiad, jak i na kolację, łatwiej jest zaspokoić żywieniowe potrzeby małego dziecka. Meat, fish, chicken, eggs, beans, lentils, and tofu: important sources of protein, vitamins, and minerals. mięso, ryby, drób, jaja, fasola, soczewica i tofu: ważne źródła białka, witamin i minerałów. Meat, beans, and tofu are good sources of iron. Mięso, fasola i tofu to także dobre źródła żelaza; Vegetables, root vegetables, fruit, and berries: contain many vitamins and other protective substances, as well as fibre. warzywa i owoce: zawierają dużo witamin i innych substancji ochronnych, a także błonnika; Milk, sour milk, yoghurt, and vegetable-based drinks like enriched oat and soy drinks: important sources of calcium and many other vitamins and minerals. mleko, kwaśne mleko, jogurt i napoje roślinne, takie jak wzbogacone napoje na bazie owsa i soi: ważne źródła wapnia i wielu innych witamin i minerałów; Oils and liquid margarine for cooking: important sources of beneficial fats. do gotowania posiłków olej i margaryna w płynie: ważne źródła zdrowych tłuszczów. If the food is low in fat, your child may need a little extra fat in his or her portion. Do chudych potraw należy do porcji dziecka dodać trochę więcej tłuszczu. Get your child used to drinking water or milk with food. Przyzwyczajaj swoje dziecko do picia przy posiłkach wody lub mleka. Use cold water and run the water until it is cold, even when using it for cooking. Zarówno do picia, jak i do gotowania używaj zimnej wody z kranu po uprzednim wypuszczeniu stojącej w nim letniej wody. Warm water from the tap can contain copper from the pipes. Ciepła woda może zawierać m.in. pierwiastki miedzi pochodzące z rur wodociągowych. If the water is “unfit” due to bacteria, or if E. coli bacteria is found in the water, it should be boiled before it is given to children. Jeżeli woda nie nadaje się do użytku ze względu na obecność bakterii, w szczególności bakterii Escherichia coli (E.coli), nie należy jej podawać dziecku bez uprzedniego przegotowania. For other substances, the recommendations accompanying the analysis should be followed. W przypadku innych substancji należy postępować zgodnie ze wskazówkami załączonymi do wyniku analizy wody. Read more about drinking water and wells at www.livsmedelsverket.se. Więcej informacji o wodzie pitnej i własnym źródle na stronie www.livsmedelsverket.se. If the water is “unfit” due to bacteria, or if E. coli bacteria is found in the water, it should be boiled before it is given to children. Jeżeli woda nie nadaje się do użytku ze względu na obecność bakterii, w szczególności bakterii Escherichia coli (E.coli), nie należy jej podawać dziecku bez uprzedniego przegotowania. For other substances, the recommendations accompanying the analysis should be followed. W przypadku innych substancji należy postępować zgodnie ze wskazówkami załączonymi do wyniku analizy wody. Read more about drinking water and wells at www.livsmedelsverket.se. Więcej informacji o wodzie pitnej i własnym źródle na stronie www.livsmedelsverket.se. Home-made or store-bought? Domowej roboty czy gotowe? Many people think it’s fun to cook, while others aren’t as accustomed to it. Niektóre osoby bardzo lubią gotować, podczas gdy inne zupełnie nie są do tego przyzwyczajone. Cooking good food for small children doesn’t need to be difficult. Przygotowanie dobrych posiłków dla małego dziecka wcale nie musi być trudne. There are many recipes on the web and in cookbooks that you can get help from. W sieci i książkach kucharskich można znaleźć wiele łatwych przepisów. There are also a number of semi-prepared and prepared dishes that are suitable even for small children. Sklepy spożywcze oferują również dużą ilość półproduktów i gotowych dań, które doskonale nadają się nawet dla małych dzieci. Some people are suspicious of industrially prepared food, since it sometimes contains more additives than home-made. Wiele osób nie jest przekonanych do gotowych, fabrycznych dań, ponieważ mogą one zawierać więcej dodatków niż dania domowej roboty. It’s good to know that all the additives used in foodstuffs are scientifically evaluated and approved, and safe for both children and adults. Dobrze jest zatem wiedzieć, że wszystkie dodatkowe składniki stosowane do produkcji artykułów spożywczych są bezpieczne zarówno dla dzieci, jak i dla dorosłych, ponieważ zostały naukowo przebadane i zaaprobowane do użytku. On the other hand, you may need to be careful that the products don’t contain a lot of salt or sugar. Należy natomiast zwracać uwagę na ilość soli i cukru w kupowanych produktach. Choose food with the ‘keyhole’ nutritional label – it contains less salt and sugar. Wybieraj artykuły spożywcze oznakowane „dziurką od klucza” – zawierają one bowiem mniej soli i cukru. Fish and shellfish Ryby i skorupiaki Fish and shellfish are important sources of vitamin D, iodine, and selenium. Ryby i skorupiaki są ważnym źródłem witaminy D, jodu i selenu. Fatty fish like salmon, herring, and mackerel also contain the special omega-3 fat DHA, which children need for their brains and vision to develop. Tłuste ryby, takie, jak łosoś, śledź i makrela zawierają też zdrowe tłuszcze typu omega-3, w szczególności DHA, który jest niezbędny dla rozwoju mózgu i wzroku dziecka. It’s therefore a good idea for children to eat fish often, preferably 2-3 times a week. Dlatego ryby powinny często pojawiać się w menu dziecka, najlepiej 2-3 razy w tygodniu. Try to vary among different kinds of fish; this is good for both health and the environment. Staraj się urozmaicać dietę różnymi rodzajami ryb, co będzie nie tylko pożytkiem dla zdrowia, ale i dla środowiska. A few types of fish may contain environmental pollutants; read more about this on page 12. Niektóre rodzaje ryb mogą zawierać pochodzące ze środowiska, szkodliwe dla zdrowia toksyny, dowiedz się więcej na stronie 12. Many people think it’s difficult to cook fish, but this doesn’t need to be – one simple way is to cook a piece of fish in the microwave for a few minutes. Wiele osób ma trudności z przyrządzaniem ryb, a to wcale nie musi być trudne – wystarczy przecież gotować je przez kilka minut w mikrofalówce. There are also many good semi-prepared and prepared dishes to use. Mamy dzisiaj tyle dobrych półproduktów i gotowych dań, z których można skorzystać. Fish on a sandwich, like canned mackerel, is another simple way to serve fish. Makrela z puszki na kanapki to inny, łatwy sposób podawania ryby. Iron-enriched porridge or gruel is therefore good, even during your child’s second year of life. Podawanie wzbogaconej w żelazo kaszki lub kleiku jest więc wskazane nawet w drugim roku życia dziecka. Iron-enriched porridge or gruel is therefore good, even during your child’s second year of life. Podawanie wzbogaconej w żelazo kaszki lub kleiku jest więc wskazane nawet w drugim roku życia dziecka. This contains omega-3 fats that can be converted to DHA in the body, to some extent. Produkty te zawierają tłuszcze typu omega-3, których część organizm przekształca w potrzebne mu DHA. Walnuts and linseed oil also contain omega-3. Źródłem tłuszczów typu omega-3 są też orzechy włoskie i olej z nasion lnu. Many vegetables come frozen. Wiele warzyw dostępnych jest w formie mrożonek. They contain just as many nutrients as fresh vegetables and can be cooked quickly. Mrożone warzywa zawierają tyle samo składników odżywczych, co świeże i można je szybko przygotować do spożycia. If you put them in the microwave, more nutrients are retained than if they were boiled. Przyrządzanie ich w mikrofalówce zachowuje więcej składników odżywczych niż gotowanie w garnku. The packaging shows how it should be done. Wskazówki znajdziesz na opakowaniu. Beans and lentils contain substances that can cause stomach-ache, but these disappear if the beans are cooked. Fasola i soczewica zawierają składniki, które mogą powodować kolkę żołądka, a które można zneutralizować poprzez gotowanie. Read the packaging for how it should be done. Przeczytaj instrukcje na opakowaniu. A few more examples: Kilka innych przykładów na szybkie przekąski: Cut cucumbers, carrots, broccoli, or cauliflower into sticks and serve them while you’re cooking. Pokrój ogórek, marchewki, brokuły lub kalafiora w podłużne kawałki i podaj dziecku w czasie, gdy gotujesz obiad. This can be done quickly and can help keep down whining from hunger. To szybka metoda na zaspokojenie głodnego i maru- dzącego dziecka. Put vegetables in the food – for example shredded carrots, cabbage, a can of crushed tomatoes, corn, or beans in a meat sauce or stew. Do sosu z mielonego mięsa i innych potraw dodawaj warzywa takie jak np. starte na tarce marchewki, białą kapustę, puszkę siekanych pomidorów, kukurydzę lub fasolę. Small children often think ‘boats’ made from apple or pear slices are fun, as are banana slices. Małe dzieci uwielbiają często tzw. „łó deczki” z jabłek i gruszek lub plasterki bananów. These are also easier for a small child to eat. Owoce podane w takiej formie są dla malucha łatwiejsze do zjedzenia. Read more in the section on vegetarian food for children. Więcej dowiesz się w rozdziale o wegetariańskich posiłkach dla dzieci. Milk and dairy products Mleko i przetwory mleczne Milk and dairy products are important sources of calcium and other nutrients. Mleko i jego przetwory są ważnymi źródłami m.in. wapnia. Calcium is necessary to build your child’s skeleton and teeth. Wapń jest niezbędny do prawidłowego rozwoju układu szkieletowego i zębów dziecka. A half-litre of milk, sour milk, or yoghurt per day is enough to cover your child’s calcium needs. Pół litra mleka, jogurtu lub kwaśnego mleka dziennie pokrywa potrzeby małego dziecka. Gruel also contains calcium, but not as much as milk. Kleik też jest bogaty w wapń, choć zawiera go trochę mniej niż mleko. A slice of cheese provides as much calcium as ½-1 dl of milk. Plasterek sera zawiera tyle samo wapnia, ile ½-1 dl mleka. Skim milk and low-fat milk are important sources of vitamin D, since they are enriched with it. Mleko chude i mleko półtłuste są ważnymi źródłami witaminy D, ponieważ są nią specjalnie wzbogacone. They thus contain significantly more vitamin D than whole milk. Z tego względu zawierają jej znacznie więcej, niż tłuste mleko. Many kinds of low-fat sour milk and yoghurt are also enriched. Wiele chudych jogurtów i kwaśnych rodzajów mleka wzbogaca się witaminą D. If your child eats no dairy products at all, for example owing to milk protein allergies, you should get advice from a dietician. Jeżeli Twoje dziecko nie je żadnych produktów mlecznych, na przykład z powodu alergii na białko mleka, powinieneś skontaktować się z dietetykiem. Which milk should small children drink? Jaki rodzaj mleka powinno pić małe dziecko? Children under two years need somewhat more fat in their foods than adults. it may feel natural to give children fatty dairy products. Dzieci poniżej dwóch lat potrzebują w swojej diecie trochę więcej tłuszczu niż dorośli. Children under two years need somewhat more fat in their foods than adults. it may feel natural to give children fatty dairy products. Wydaje się zatem oczywiste, że powinno się im podawać tłuste produkty mleczne. Low-fat milk contains just as many vitamins and minerals as whole milk. Chude mleko zawiera równie dużo witamin i minerałów, co tłuste mleko. Most low-fat dairy products are additionally enriched with vitamin D and are therefore important vitamin D sources for children. Poza tym większość chudych produktów mlecznych wzbogaca się witaminą D i dlatego są one ważnymi źródłami tej witaminy dla dzieci. Butter, margarine, and oil Masło, margaryna i olej Omega-3 fats are important for children’s development. Tłuszcze typu omega-3 są niezbędne dla prawidłowego rozwoju dziecka. Rapeseed oil is naturally rich in omega-3. Olej rzepakowy jest produktem z natury bogatym w omega-3. A simple way for your child to get omega-3 is by choosing rapeseed oil and edible fats that contain rapeseed oil for your child’s sandwiches and when cooking. Stosowanie do przygotowywania posiłków dziecka oleju rzepakowego lub produktów zawierających olej rzepakowy jest najprostszym sposobem na zapewnienie mu dostatecznej ilości omega-3. Children under two years also need a little more fat than adults, so margarine with more fat is better than light margarine. Dzieci poniżej dwóch lat potrzebują także trochę więcej tłuszczu niż dorośli i dlatego lepiej im podawać tłustą, a nie chudą margarynę. Butter has only a little omega-3, and is therefore not the best choice for children. Masło zawiera mało tłuszczów typu omega-3, więc niezbyt nadaje się dla dzieci. If you still choose to give your child butter, it is very important to use rapeseed oil for cooking and that the child eats fatty fish, which provide omega-3. Jeśli jednak podajesz dziecku masło, zwróć szczególną uwagę na to, aby do gotowania stosować olej rzepakowy i podawaj dziecku częściej ryby bogate w omega-3. Children who breastfeed also get omega-3 from breast milk. Dzieci karmione piersią czerpią omega-3 z mleka matki. How much should small children eat? Ile dziecko powinno jeść? It’s natural for children not to continue increasing their serving portions at the same rate as during their first year of life, since they don’t grow as quickly as previously. W drugim roku życia tempo wzrostu dziecka staje się wolniejsze, jest więc rzeczą naturalną, że porcje jedzonych przez nie posiłków również rosną powoli. If you, as a parent, let the child take responsibility for the amounts, the child will most often eat enough food over the long term. Jeżeli zdasz się na intuicję dziecka i pozwolisz mu jeść tyle, na ile ma ochotę, z dłuższej perspektywy czasowej spożyje ono odpowiednią ilość pokarmu. Don’t serve portions that are too large; let your child take another helping of food. Nie nakładaj dziecku zbyt dużych porcji, lepiej niech poprosi potem o dokładkę. Your child needs to learn how much food is enough. Dziecko musi się nauczyć jeść odpowiednie ilości pokarmów. Children need vitamins and minerals to grow and develop, but it’s better to get them from food than from supplements. Witaminy i minerały są niezbędne dla prawidłowego rozwoju organizmu dziecka, ale lepiej dostarczać je w postaci naturalnej (zdrowe posiłki), niż w postaci suplementów. Many people still want to give their children extra vitamins and minerals, for safety’s sake. Wiele osób uważa jednak, że dla pewności dziecku trzeba podawać witaminy i minerały w tabletkach. But small children can get too much of certain substances if they are given a supplement, which can cause greater damage than if they got too little. Niestety, w ten sposób łatwo jest przedawkować, co w gruncie rzeczy jest bardziej szkodliwe niż ich ewentualny niedobór. Don’t give your child any other supplements besides D drops without first consulting with a nurse at the Child Health Centre. Zanim więc zaczniesz podawać swojemu dziecku inne witaminy, niż krople z witaminą D, zwróć się do pielęgniarki w przychodni dziecięcej (BVC). D drops Krople z witaminą D You therefore need to continue giving D drops every day until your child is two years old. Z tego względu podawanie kropel z witaminą D należy kontynuować do wieku dwóch lat. Some children need D drops even after turning two. Niektórym dzieciom krople z witaminą D trzeba podawać nawet dłużej. Vegetarian food Odżywianie wegetariańskie More and more, people are choosing to eat vegetarian food more often. Coraz więcej osób wybiera potrawy wegetariańskie. This is good for their health and the environment. To wybór przynoszący korzyści zarówno dla zdrowia, jak i środowiska. It’s therefore good if your child learns to like vegetarian dishes early on. Dlatego dobrze jest, jeśli dziecko już wcześnie nauczy się jeść różne wegetariańskie posiłki. Many people vary and eat vegetarian food only occasionally; others avoid only meat, while others avoid all food from animals. Dla wielu osób wegetariańskie posiłki są tylko urozmaiceniem zwykłej diety, inni zupełnie rezygnują ze spożywania mięsa, a niektóre osoby nawet ze wszystkich produktów pochodzenia zwierzęcego. Avoiding meat usually is not a problem whatsoever. Zrezygnowanie z mięsa nie nastręcza zwykle problemów. If you eat vegan foods and avoid meat, fish, milk, and eggs, you will need to learn a lot in order to develop a diet that gives your child all the nutrition he or she needs. Jeżeli chcesz jednak stosować dietę wegańską, tzn. wykluczyć spożywanie mięsa, ryb, mleka i jaj, potrzebna Ci jest gruntowna wiedza na temat odpowiedniego odżywiania, które zapewni dziecku wszystkie potrzebne składniki odżywcze. If you choose to give your child vegan food, you should consult with a nurse at the Child Health Centre. W takim przypadku powinieneś się skontaktować z pielęgniarką w przychodni dziecięcej (BVC). Regardless of what type of vegetarian food you eat, it’s important not just to avoid food from animals but to replace them with nutritious vegetarian food. Stosowanie diety wegetariańskiej, niezależnie od jej rodzaju, polega nie tylko na tym, aby zrezygnować z produktów pochodzenia zwierzęcego, ale przede wszystkim na tym, aby zastąpić je produktami wegetariańskimi zawierającymi podobne składniki odżywcze. There is plenty of fibre in vegetarian food. Wegetariańskie pożywienie zawiera bardzo dużo błonnika. It is therefore very important to pay attention to whether small vegetarians are growing as they should. Dlatego należy poświęcić więcej uwagi prawidłowemu rozwojowi dzieci odżywianych w sposób wegetariański. It is therefore important to choose light dairy products for children who eat lacto-vegetarian food. Wtedy należy stosować chude przetwory mleczne. Children who are given vegan food must get vitamin B12 and D vitamins from supplements or enriched products. Dzieciom odżywianym w sposób wegański należy podawać dodatkowo witaminę Bi witaminę D w postaci suplementów lub wzbogaconych produktów spożywczych. There is more concrete advice at www.livsmedelsverket.se on how you can make good vegetarian food for small children. Na stronie www.livsmedelsverket.se znajdziesz porady dotyczące właściwego stosowania diety wegetariańskiej u małych dzieci. Allergies Alergie If you suspect an allergy Jeżeli podejrzewasz, że dziecko ma alergię If you think your child can’t tolerate a food, it’s important not to start eliminating foods by yourself. Jeśli podejrzewasz, że Twoje dziecko jest uczulone na któryś z produktów spożywczych, nie powinieneś na własną rękę rezygnować z podawania go dziecku. That can make a correct diagnosis harder. Takie postępowanie może utrudnić postawienie właściwej diagnozy. Always consult first with the staff at the Child Health Centre. Najpierw powinieneś skonsultować się z pielęgniarką w przychodni dziecięcej (BVC). There can be other explanations for your child having stomach trouble, breaking out in a rash, or reacting in another way. Występujące u małych dzieci takie objawy, jak rozstrój żołądka, wysypka, itp., nie koniecznie są oznaką alergii lub uczulenia. If your child is allergic Jeżeli Twoje dziecko cierpi na alergię The most common allergies for small children are allergies to milk proteins and egg proteins. Najczęściej spotykane alergie u małych dzieci to alergia na białko mleka i białko jajek. If your child is allergic, getting special advice from your dietician is important. Jeśli Twoje dziecko cierpi na alergię powinieneś skonsultować się z dietetykiem. There is more information on food allergies and hypersensitivity at www.livsmedelsverket.se. Więcej informacji na temat uczuleń i alergii na produkty spożywcze znajdziesz na stronie www.livsmedelsverket.se. There is more information on food allergies and hypersensitivity at www.livsmedelsverket.se. Więcej informacji na temat uczuleń i alergii na produkty spożywcze znajdziesz na stronie www.livsmedelsverket.se. Good hygiene is important when cooking food with and for children. Podczas przygotowywania posiłków nie zapominaj o zachowaniu higieny. To keep in mind in the kitchen O czym należy pamiętać podczas przygotowywania posiłków Small children are sensitive to bacteria and viruses that can cause food poisoning. Małe dzieci są podatne na bakterie i wirusy wywołujące zatrucia pokarmowe. Good hygiene is therefore important when preparing food with or for your child. Podczas przygotowywania posiłków dla maluchów należy zatem pamiętać o zachowaniu higieny. Washing your hands before you start cooking is important, of course, as well as immediately after handling raw meat and chicken. O myciu rąk trzeba przede wszystkim pamiętać przed przystąpieniem do pracy, a także niezwłocznie po tym, jak dotykało się surowego mięsa i drobiu. Wash cutting boards and kitchen equipment carefully after cutting meat and chicken. Umyj dokładnie deskę do krojenia i przybory kuchenne, którymi przyrządzałeś surowe mięso i drób. It’s also a good idea to rinse off vegetables, especially leafy ones. Dobrze myj warzywa, szczególnie te liściaste. Raw meat can contain harmful bacteria, like EHEC. Surowe mięso może zawierać szkodliwe bakterie, takie jak EHEC. Don’t let your child taste raw minced meat or raw meat. Dlatego nie pozwalaj dziecku na próbowanie surowego mięsa. Cook minced meat and chicken thoroughly. Mielone mięso i drób powinny być dogotowane/ dopieczone. If you are going to save leftovers, put it in the refrigerator or freezer as soon as possible. Jedzenie, które masz zamiar przechować na później wstaw jak najszybciej do lodówki lub zamrażarki. If the food sits out at room temperature for more than a couple of hours, bacteria can start to grow. Jeżeli pozostawisz jedzenie w temperaturze pokojowej dłużej, niż przez kilka godzin, istnieje ryzyko, że zdążą się w nim rozwinąć bakterie. Small amounts of warm or lukewarm food can be put into the refrigerator immediately. Małe ilości ciepłego lub letniego jedzenia można natychmiast wstawić do lodówki. Don’t eat burned food Nie jedz przypalonego When food is burned, harmful substances that aren’t good for either children or adults are formed. W przypalonym pokarmie powstają szkodliwe substancje, które nie są dobre ani dla dzieci, ani dla dorosłych. Cut off the burnt part, or throw the food out if it is badly burned. Przypalone kawałki należy odkroić i wyrzucić, a jeśli potrawa jest zbyt spalona wyrzucić ją w całości. It’s also good to let the food be a light golden colour instead of golden brown when cooking. Najzdrowiej jest jeść pokarm przyrumieniony na złoty kolor, niż na brązowy. Is there anything small children shouldn’t eat? Czego nie powinny spożywać małe dzieci? Many parents are worried that the food their children eat contain harmful substances. Wielu rodziców niepokoi się tym, czy pokarmy, które jedzą ich dzieci nie zawierają jakichś szkodliwych substancji. Children’s greater sensitivity to certain substances is taken into consideration when setting limits on how much pesticide can remain on fruits and vegetables, for example, or when approving additives. Fakt, że dzieci są bardziej wrażliwe na niektóre substancje niż dorośli jest brany pod uwagę np. przy ustalaniu dozwolonegso poziomu pestycydów w owocach i warzywach lub aprobowaniu dodatków do żywności. You don’t need to worry about these kind of substances. Nie musisz się zatem martwić o takie sprawy. Almost all food is good to eat, even for children, but some things should be avoided: Małe dzieci mogą spożywać prawie wszystko, a wyjątek stanowią następujące rzeczy: Fish that may contain environmental pollutants Ryby, które mogą zawierać toksyny środowiskowe These fish contain so much dioxin and PCBs that girls, women of childbearing age, and boys under the age of 18 should not eat them more than two to three times a year. Ryby te zawierają tak wysokie ilości dioksyn i toksyn PCB, że dziewczynki i kobiety w wieku rozrodczym oraz chłopcy do 18 lat nie powinni spożywać ich częściej niż dwa-trzy razy do roku. Wild salmon, trout, and brook trout are seldom available in stores. Dziki łosoś, pstrąg i palia są rzadko dostępne w zwykłych sklepach. Salmon for sale is almost always farmed. Dostępny w sprzedaży łosoś pochodzi prawie zawsze z hodowli. Children that eat a lot of home-caught fish Dzieci, które jedzą dużo ryb z własnego połowu Bass, pike, pike perch, and burbot may contain mercury. Okoń, szczupak, sandacz i miętus mogą zawierać ołów. Children that eat these kind of fish more than once a week may ingest amounts that can be harmful over the long term. Dzieci, które spożywają te ryby częściej niż raz w tygodniu ryzykują nagromadzenie w organizmie zbyt dużej i na dłuższą metę szkodliwej ilości tej substancji. It’s therefore a good idea to vary them with other kinds of fish. Dobrze jest zatem urozmaicać dietę dziecka innymi rodzajami ryb. Even fresh or frozen tuna, large Atlantic halibut, swordfish, shark, and rays may contain mercury. Niektóre rodzaje świeżych lub mrożonych ryb, takie jak tuńczyk, duże okazy halibuta, miecznik, rekin i płaszczka mogą też zawierać ołów. Health foods Zdrowa żywność Health food products, like plant extracts and other herbs, are rarely scientifically tested. Produkty zaliczane do tzw. zdrowej żywności, czyli takie, jak na przykład wyciągi z różnych roślin i ziół, są produktami, które rzadko kiedy podlegają badaniom naukowym. You should therefore not give your child health food products. Dlatego nie należy podawać ich dzieciom. Coffee, black tea, and energy drinks. Kawa, czarna herbata i napoje energetyzujące Small children should not be given coffee or large amounts of black tea and cola drinks, since they contain caffeine. Małe dzieci nie powinny pić kawy, ani dużych ilości czarnej herbaty lub coca-coli, ponieważ napoje te zawierają kofeinę. Children are more sensitive to caffeine than adults and can react with rapid heartbeat and nausea, for example. Dzieci są bardziej wrażliwe na kofeinę niż dorośli i mogą dostać od niej np. kołatania serca lub nudności. Energy drinks may contain a lot of caffeine and should not be given to children at all. Napoje energetyzujące mogą zawierać tak dużo kofeiny, że w ogóle nie należy ich podawać dzieciom. Unpasteurised milk Niepasteryzowane mleko Unpasteurised milk may contain harmful bacteria, like EHEC or campylobacter. Niepasteryzowane mleko może zawierać szkodliwe bakterie, takie jak EHEC lub campylobacter. Neither children nor adults should drink it. Dlatego zarówno dorośli jak i dzieci nie powinni go spożywać. This also applies to curd cheese made with unpasteurised milk. Dotyczy to również przetworów z niepasteryzowanego mleka. This cheese is seldom available in stores, but can be found at local cheese producers. Nie sprzedaje się ich w zwykłych sklepach, ale można je dostać u prywatnych producentów. EHEC is a ‘new’ bacterium that began spreading in Sweden in the 1990s, and which can cause severe kidney damage in small children. EHEC (Eschericia coli) to „nowy” rodzaj bakterii, który w Szwecji zaczął się rozprzestrzeniać w latach 90-tych, i który u małych dzieci może powodować poważne uszkodzenia nerek. Unpasteurised milk cannot be sold in stores, but can be gotten at farms. Mleka niepasteryzowanego nie wolno sprzedawać w sklepach, ale można je dostać w gospodarstwach rolnych. Salt Sól At about one year of age, your child’s body can regulate its salt balance. W wieku mniej więcej jednego roku organizm małego dziecka potrafi utrzymać równowagę soli. Keep being frugal with salt, since too much of it can lead to high blood pressure even in children. Staraj się jednak używać soli z umiarem, ponieważ zbyt duża ilość soli może nawet u dzieci być powodem wysokiego ciśnienia. One way of reducing salt is by choosing products – for example breakfast cereal, bread, and cheese – with the keyhole label. Ilość spożywanej soli można zmniejszyć wybierając artykuły spożywcze oznakowane „dziurką od klucza”, np. płatki, chleb i ser. They contain less salt than brands that do not have the keyhole label. Artykuły te zawierają mniej soli niż podobne produkty bez oznakowania. Also avoid snacks like chips and cheese puffs, since they are often quite salty. Unikaj również takich przekąsek, jak chipsy i chrupki, ponieważ zawierają one często bardzo dużo soli. Choose iodized salt, but don’t use too much of it. Używaj soli z jodem, ponieważ jod jest składnikiem niezbędnym w procesie regulacji przemiany materii. Iodine is needed to regulate metabolism, and iodized salt is an important source for both children and adults. Sól z jodem jest więc ważnym źródłem jodu, zarówno dla dzieci, jak i dla dorosłych. The packaging indicates whether the salt contains iodine. Informacja o zawartości jodu w soli podana jest na opakowaniu. Solanine in green potatoes Solanina w zielonych ziemniakach Green or damaged potatoes contain solanine, a substance that can cause stomach pains, vomiting, and diarrhoea. Zielone lub uszkodzone ziemniaki zawierają solaninę, związek chemiczny powodujący ból brzucha, wymioty i biegunkę. Both children and adults should therefore avoid these potatoes. Zatem zarówno dorośli jak i dzieci powinni unikać spożywania takich ziemniaków. Around 350 calories (kcal) Around 350 calories (kcal) ok. 350 kalorii (kcal) ok. 350 kalorii (kcal) Sugar, candy, drink mixes, and soft drinks Cukier, słodycze, soki i napoje gazowane They contain few nutrients but a lot of sugar, which children don’t need. Produkty te zawierają mało składników odżywczych, a dużo cukru, który dziecku nie jest potrzebny. Too much sugar can damage children’s teeth. Duża ilość cukru w diecie ma szkodliwy wpływ na zęby. Your child may not manage to eat enough regular food, or become overweight over the long term. Dziecko spożywające słodycze nie będzie miało siły jeść zwykłych posiłków, lub na dłuższą metę ryzykuje nadwagą. This applies to many kinds of fruit yoghurt, yoghurt drinks, breakfast cereal, juices, rice snacks and the like. Dotyczy to np. wielu rodzajów jogurtów owocowych, napojów jogurtowych, płatków śniadaniowych, soków owocowych, deserów ryżowych itp. Getting children used to everything tasting sweet is not necessary. Nie należy przyzwyczajać dziecka do tego, że wszystkie posiłki są słodkie. Instead of fruit yoghurt, for example, you can give them natural yoghurt or sour milk with fruit or berries mixed in. Zamiast jogurtów owocowych można podawać jogurt naturalny lub kwaśne mleko z dodatkiem owoców. As regards breakfast cereal and muesli, there are many kinds that don’t contain a lot of sugar. Z płatków śniadaniowych i muesli wybieraj te, które nie zawierają dużo cukru. Read the packaging for how much sugar the product contains. Czytaj na opakowaniach ile cukru zawiera dany produkt. You can also choose products with the keyhole label. Możesz też wybierać artykuły spożywcze oznakowane „dziurką od klucza”. The label can only be put on breakfast cereal, yoghurt, and sour milk with a low sugar content and no sweeteners. Artykuły te (płatki, jogurt, kwaśne mleko) zawierają mało cukru i żadnych substancji słodzących. Watch out for hidden sugar traps - get your child used to flavours that aren’t so sweet instead. Zwróć uwagę na zawartość cukru w różnych produktach i staraj się przyzwyczaić dziecko do niesłodkich smaków. On the left, you see how much added sugar fruit yoghurt, drink mix, hot chocolate, and stewed fruit contain. Na zdjęciu po lewej jest pokazane ile cukru zawiera jogurt owocowy, sok, kakao i kisiel. The most important advice, in brief Najważniejsze w skrócie It’s good for children to have wodę lub mleko do popicia. Choose iodized salt for your food, but don’t use too much of it. Używaj soli z jodem, ale z umiarem. Avoid salty snacks for as long as possible. Unikaj podawania słonych przekąsek tak długo, jak tylko to jest możliwe. Avoid, or be careful with Unikaj lub ograniczaj spożycie Candy, drink mixes, and soft drinks for as long as possible and be frugal with coffee cakes, buns, and sweet snacks. Słodycze, soki i napoje gazowane – unikaj ich tak długo, jak tylko to jest możliwe i ograniczaj spożywanie słodkich bułeczek i przekąsek. Children should eat herring from the Baltic, wild salmon and trout from the Baltic and Lakes Vänern and Vättern, whitefish from Lake Vänern, and brook trout from Lake Vättern at most 2-3 times a year. Śledź z Morza Bałtyckiego, dziki łosoś oraz pstrąg z Morza Bałtyckiego i jezior Vänern i Vättern, sieja z jeziora Vänern i palia z jeziora Vättern – te ryby dzieci powinny spożywać najwyżej 2-3 razy do roku. Food supplements and health foods – consult your Child health Centre before giving them to your child. Suplementy i zdrowa żywność – skon- sultuj się z przychodnią dla dzieci (BVC) zanim zaczniesz podawać dziecku. Do not give unpasteurised milk and curd cheese from unpasteurised milk to children. Niepasteryzowane mleko i jego przetwory – nie należy podawać dzieciom. Do not give raw minced meat and raw meat to children; cook minced meat and chicken thoroughly. Surowe mięso – nie należy podawać dzieciom, mięso powinno być dopieczone/ dogotowane. Small children are susceptible to food poisoning. Dzieci są podatne na zatrucia pokarmowe. Good hygiene is important when preparing food with or for your child. Dlatego pamiętaj o zachowaniu higieny podczas przygotowywania posiłków dla dzieci. © Livsmedelsverket, februari 2013 Box 622, 751 26 Uppsala © Livsmedelsverket, februari 2013 Box 622, 751 26 Uppsala Telefon: 018-17 55 00 E-post: livsmedelsverket@slv.se Telefon: 018-17 55 00 E-post: livsmedelsverket@slv.se Foto: Jonas Böttiger Foto: Jonas Böttiger Rice porridge and rice gruel %UD PDW I|U VSlGEDUQ XQGHU HWW nU For example, gluten-intolerant children can alternate with maize-based products. Na przykład dla dzieci nietolerujących glutenu dostępne są kaszki i kleiki kukurydziane, które można podawać zamiennie. Vary the food Zróżnicowany pokarm Sometimes, there are harmful substances in our food, both natural substances and environmental contaminants. W spożywanych przez nas produktach spożywczych czasem mogą występować szkodliwe substancje – zarówno substancje naturalne, jak i zanieczyszczenia środowiskowe. This applies to both children and adults. Dotyczy to i dzieci, i osób dorosłych. Not all the advice will work for everyone, but it can be adapted to your family’s situation. Nie wszystkie rady będą jednak dobre dla wszystkich, należy je więc dopasować do indywidualnej sytuacji własnej rodziny. The first six months Pierwsze sześć miesięcy The first months of a child’s life is a special time – radically new and fantastic. Pierwsze miesiące z nowo narodzonym dzieckiem to bardzo specjalny okres w życiu każdego rodzica – to jednocześnie czas fantastycznych przeżyć jak i radykalnych zmian. In retrospect, this period usually feels quite short, but in the middle of all the fantastic it can be exhausting. W późniejszym odczuciu okres ten wydaje się zazwyczaj bardzo krótki, chociaż niekiedy bywa on dość ciężki pomimo związanej z nim radości. Many parents are unprepared for how they will be governed by their child’s needs and how it feels to be woken in the middle of the night when he or she is hungry or needs closeness. Wielu rodziców nie jest przygotowanych na wprowadzenie w ich życiu zmian, które są konieczne dla zaspokajania ciągłych potrzeb noworodka, i nie zdają sobie sprawę, jakim obciążeniem może być kilkakrotne wstawanie w nocy, gdy trzeba go nakarmić lub utulić. To get a daily routine that works, it’s a good idea to gradually find a rhythm that provides your child with security and the parents with some structure to their lives. Aby rodzina mogła normalnie funkcjonować najlepiej jest znaleźć taki rytm dnia codziennego, który noworodkowi zapewni poczucie bezpieczeństwa, a rodzicom uporządkowaną egzystencję. Since life, at its beginning, deals mostly with eating and sleeping, routines are often built around mealtimes. Życie noworodka koncentruje się głównie na jedzeniu i spaniu, najłatwiej jest więc dostosować nowy rytm dnia do pór karmienia. For the first six months, breast milk or infant formula is the best food for your child. W ciągu pierwszych sześciu miesięcy najlepszym pokarmem dla noworodka jest mleko matki lub mleko modyfikowane. But the food isn’t just about nutrition; it also provides time for closeness that is important to your child. Karmienie noworodka to nie tylko czas podawania pokarmu, ale także ważna dla dziecka chwila bliskości z matką, ojcem lub inną bliską osobą. Breast milk Mleko matki Breast milk contains all the nutrition a child needs to grow and develop during the first six months. Mleko matki zawiera wszystkie składniki odżywcze potrzebne dziecku do zdrowego wzrostu i rozwoju w ciągu pierwszych sześciu miesięcy życia. The only exception is vitamin D, which your child needs to get through vitamin D drops. Jedynym wyjątkiem jest witamina D, którą dziecku należy podawać w postaci kropli. For some, breastfeeding starts up easily; for others it can take some time. Dla niektórych kobiet rozpoczęcie karmienia piersią jest rzeczą naturalną, inne potrzebują pomocy. So it’s important to get the help you need, for example from a maternity hospital, a breastfeeding clinic, or a nurse at a Child Health Centre (BVC). Zapytaj na przykład na oddziale położniczym (BB), w przychodni dla karmiących piersią lub pielęgniarki w przychodni dziecięcej (BVC). On www.1177.se, the county council website, there is also practical advice on what to do when breastfeeding. Na wojewódzkiej stronie internetowej www.1177.se znajdziesz też praktyczne informacje na temat prawidłowego karmienia piersią. Can breastfeeding decrease the risk of illness? Czy karmienie piersią zmniejsza ryzyko zachorowań u dziecka? Breast milk contains substances that decrease the risk of infections such as ear infections and gastroenteritis. Mleko matki zawiera składniki, które obniżają ryzyko takich infekcji, jak zapalenie ucha i grypa żołądkowa. Research also shows that children who are breast-fed are at less risk of becoming overweight, and develop high blood pressure and type 2 diabetes as adults. Z badań wynika także, że u dzieci, które były karmione piersią ryzyko nadwagi, wysokiego ciśnienia i zachorowania na cukrzycę typu 2 w dorosłym wieku jest dużo niższe. Children who are only breastfed get the greatest protection, but even a little breastfeeding is good. Najlepszą odporność uzyskują dzieci, które były wyłącznie karmione piersią, ale nawet częściowe karmienie piersią ma pozytywny wpływ. The risk of developing gluten intolerance during the first years is lower among children who are slowly accustomed to food with gluten while they are still being breastfed. Ryzyko alergii na gluten (ce- liakii) jest niższe u tych dzieci, które powoli przyzwyczajały się do pokarmu zawierającego gluten w okresie, gdy jeszcze były karmione piersią. On the other hand, breastfeeding probably does not reduce the risk of allergies. Ale samo karmienie piersią nie zmniejsza prawdopodobnie ryzyka jakichkolwiek alergii. Saving breast milk Przechowywanie mleka matki A small child is susceptible to infections. Noworodki są podatne na infekcje. Breast milk can be kept for up to three days in the refrigerator. Mleko matki można przechowywać w lodówce najwyżej trzy doby. In the freezer, it can keep for at least six months. W zamrażarce natomiast co najmniej sześć miesięcy. Defrost frozen breast milk in warm or cold water or in the refrigerator, not at room temperature. Zamrożone mleko należy rozmrażać w ciepłej lub zimnej wodzie, albo w lodówce – nigdy w temperaturze pokojowej. Throw leftover milk away after your child has finished eating. Rozmrożone i niewypite mleko należy wyrzucić. Is breast milk affected by what the mother eats? Czy dieta matki ma wpływ na jakość mleka? What a mother eats affects her breast milk. Wszystko, co matka je i pije ma wpływ na jakość jej mleka. Infant formula Mleko modyfikowane If you dont breastfeed your child, there are infant formulas that provide the energy and nutrition he or she needs. Dla niemowląt, które nie mogą być karmione piersią dostępne jest mleko modyfikowane, dostarczające dziecku energii i potrzebnych składników odżywczych. The formulas that are available are made to resemble the nutrients of breast milk as closely as possible. Nowoczesne mleka modyfikowane dostępne na rynku są sporządzone na wzór mleka matki i zawierają podobne składniki. On the other hand, you should never make your own formula with regular milk or anything similar, since it’s not possible to get the right proportions of nutrients yourself. Nie należy podawać dziecku własnoręcznie przyrządzonej mieszanki ze zwykłego mleka, ponieważ trudno jest samemu dobrać właściwe proporcje składników odżywczych. The wrong proportions can damage your child’s kidneys, or prevent normal growth. Niewłaściwie przyrządzone mleko może natomiast uszkodzić dziecku nerki lub zahamować jego prawidłowy rozwój. Combining breast and bottle feeding Podawanie mleka matki i mleka modyfikowanego Sometimes you may want to combine breast and bottle feeding. Zdarza się, że konieczne jest jednoczesne podawanie mleka matki i mleka modyfikowanego. It could be a good idea to give them the formula from a cup instead of a bottle. Wtedy dobrym sposobem może być podawanie mleka modyfikowanego w filiżance zamiast w butelce. It is also a good idea, if possible, to wait until milk production has started up properly and stabilised before giving a formula. Dobrze jest też, o ile możliwe, poczekać z podawaniem mleka modyfikowanego do momentu, w którym produkcja mleka ustabilizuje się i będzie w pełnym toku. On the other hand, there are mothers who may need to provide a formula to start with, and then switch to breastfeeding. Są też mamy, które zmuszone są na początku podawać mleko modyfikowane, a potem przechodzą na karmienie piersią. Vitamin D drops Krople z witaminą D Small children don’t get enough vitamin D from food.Too little vitamin D can prevent the child’s skeleton from developing as it should. Pokarm małych dzieci nie zawiera wystarczającej ilości witaminy D. Niedobór witaminy D może być przyczyną nieprawidłowego rozwoju układu szkieletowego dziecka. All children therefore need vitamin D supplements every day for the first two years. Krople z witaminą D należy podawać regularnie. Preparing infant formula Przygotowanie mleka modyfikowanego Since children are susceptible to infections, good hygiene is important when preparing formula. Noworodki są podatne na infekcje i dlatego przed przystąpieniem do przygotowania mleka modyfikowanego należy pamiętać o zachowaniu higieny. Always wash your hands before you begin. Przede wszystkim trzeba umyć ręce. Its also important to use clean bottles and teats and to wash them carefully; they do not, however, need to be sterilised. Należy też stosować czyste butelki i smoczki, które powinny zostać dokładnie umyte po każdym użyciu, sterylizacja nie jest jednak konieczna. Don’t mix the formula with water from the hot water tap, as it may contain copper from the pipes. Do przyrządzania mleka nie powinno się używać ciepłej wody z kranu, ponieważ może ona zawierać m.in. pierwiastki miedzi pochodzące z rur wodociągowych. Use cold water instead, and run the water until it is cold. Lepiej używać zimnej wody z kranu po uprzednim wypuszczeniu stojącej w nim letniej wody. Heat the water afterwards, and mix the formula according to the instructions on the package. Zimną wodę należy następnie podgrzać i przygotować mleko według instrukcji na opakowaniu. The package also shows how long the prepared formula stays good. Na opakowaniu podana jest także informacja na temat okresu przydatności do spożycia przygotowanego mleka. Throw away unused formula after feeding. Podgrzane i niewypite mleko modyfikowane należy wyrzucić. On www.1177.se, the county council website, there is also practical advice on how to feed with formula. Na wojewódzkiej stronie internetowej www.1177.se znajdziesz praktyczne informacje na temat prawidłowego karmienia mlekiem modyfikowanym. If you have your own well, the water quality should be analysed before it is given to children. Woda pitna pochodząca z własnego źródła powinna zostać poddana analizie zanim zacznie się ją podawać dziecku. Pay particular attention to whether the water contains bacteria, arsenic, manganese, nitrate or fluoride, since small children are more sensitive to these substances than adults. szczególną ostrożność zaleca się w przypadku, gdy woda zawiera bakterie, arszenik, mangan, nitratyn lub fluor, ponieważ małe dzieci są bardziej wrażliwe na te substancje niż dorośli. Read more about drinking water and wells at www.livsmedelsverket.se. Więcej informacji na temat wody pitnej i własnego źródła na stronie www.livsmedelsverket.se. How much should children eat? Ile dziecko powinno jeść? Since all children are different, it’s not possible to say how much breast milk or formula an infant needs. Każde dziecko ma inne potrzeby i dlatego trudno jest dokładnie określić ilość mleka matki lub mleka modyfikowanego, którą noworodek powinien wypić. The best method is usually to let your child’s appetite control how much and how often he or she eats. Najlepiej zdać się na apetyt dziecka i pozwolić mu jeść tyle i tak często, na ile ma ochotę. The more often your child is breastfed, the more milk is produced. Im częściej matka karmi piersią, tym więcej powstaje w nich mleka. Sometimes a child will want to eat more often, which could be due to the fact that milk production hasn’t managed to adjust to his or her needs. Czasami dziecko żąda częstszego karmienia, co może być spowodowane faktem, że produkcja mleka jeszcze nie dopasowała się do jego potrzeb. It could also be that your child needs closeness and comfort more than food. Czasami też dziecko potrzebuje raczej bliskości i utulenia niż pokarmu. If you feed with formula, the package should indicate how much is recommended. Jeśli karmisz dziecko mlekiem modyfikowanym stosuj się do wskazówek podanych na opakowaniu. But even if your child gets formula, it is important to let him or her control how much they want to eat. Ale również w tym przypadku najlepiej zdać się na apetyt dziecka i pozwolić mu jeść tyle, na ile ma ochotę. Sometimes they may not want all that’s been prepared, and you shouldn’t try to get your child to finish a bottle. Gdy dziecko nie daje rady wypić całej przygotowanej porcji, nie należy go do tego zmuszać. You can check your child’s height and weight curve at the Child Health Centre. Pielęgniarka w przychodni dziecięcej (BVC) sprawdza wagę i wzrost dziecka i dane te wprowadza do odpowiednich wykresów. This is a tool to help determine more easily whether your child is growing properly. Na tej podstawie można łatwiej się zorientować, czy dziecko rozwija się prawidłowo. If your child is following the height and weight curve, you don’t need to worry that he or she is eating too little. Jeśli waga i wzrost dziecka mieszczą się w normie, to nie potrzeba się martwić, że dziecko nie zjada wystarczającej ilości pokarmu. Tiny little tastes Poznawanie nowych smaków i konsystencji Even if you give them small tastes, it is still important to continue full breastfeeding or feeding with a formula as usual until your child is six months old. Do wieku sześciu miesięcy włącznie podstawowym pokarmem dziecka powinno być mleko, a próbki innych pokarmów powinny być tylko dodatkiem. Tiny little tastes give your child the opportunity to slowly try new flavours and textures. Próbowanie małych ilości innych pokarmów daje dziecku możliwość łagodnego przyzwyczajenia się do nowych smaków i konsystencji. You can, for example, take a little of your own food – just a pinch – with a spoon or your finger, and let your child get a little on his or her tongue. Można na przykład podać dziecku do spróbowania odrobinę własnego posiłku, mniej więcej ły- żeczkę do herbaty, tak, aby mogło poczuć na języku nowy smak. It’s not a problem if the food contains salt, since it is just a very small amount. Jeśli dziecko nie wykazuje zainteresowania innymi rodzajami If your child doesn’t seem interested, you don’t have to give him or her a taste. posiłków, nie musisz mu ich na razie podawać. Breast milk or formula provides all the nutrition your child needs for the first six months, except vitamin D. It’s also just as good to wait until your child is six months old. Mleko matki i mleko modyfikowane dostarczają dziecku wszystkich składników odżywczych, których potrzebuje w ciągu pierwszych sześciu miesięcy swojego życia (z wyjątkiem witaminy D). Food containing gluten Pokarmy zawierające gluten If your child gets small amounts of gluten while he or she is still being breastfed, the risk of becoming gluten intolerant decreases. Łagodne wprowadzanie małych ilości pokarmów zawierających gluten w okresie, gdy dziecko jest jeszcze karmione piersią obniża ryzyko rozwoju nietolerancji na gluten. By four months at the earliest, and six months at the latest, you should therefore start giving your child a little food with gluten. Dlatego najwcześniej w wieku czterech miesięcy, ale najpóźniej w wieku sześciu miesięcy, należy zacząć podawać dziecku małe ilości pokarmów zawierających gluten. Gluten is found in food containing wheat, barley, and rye, but there is only only a little gluten in oats. Gluten znajduje się w produktach, których składnikami są pszenica, jęczmień lub żyto. You could, for example, let your child taste a small bite of white bread or wheat wafer, or a small spoonful of porridge or gruel a few times a week. Przykładowo można zacząć podawać dziecku kilka razy w tygodniu maleńkie kawałki białego chleba lub wafelków, albo małą łyżeczkę kaszki lub kleiku. It is easy to get too much gluten if you serve gruel in a bottle. Podawanie kleiku w butelce ma tę wadę, że porcje glutenu stają się zbyt duże. After the age of six months, you can slowly increase the amount. Porcje pokarmów zawierających gluten można powoli zwiększać od sześciu miesięcy. It is also important to start gluten slowly if your child is being given formula. To samo dotyczy dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym. Start with very, very small amounts containing gluten and increase the amount very slowly. Należy łagodnie wprowadzać małe ilości pokarmów zawierających gluten i bardzo powoli zwiększać porcje. This can also reduce the risk for gluten intolerance, even though slow introduction in connection with breastfeeding reduces the risk more. W przypadku karmienia mlekiem modyfikowanym takie postępowanie również obniża ryzyko rozwoju nietolerancji na gluten, chociaż nie przynosi może równie dobrych efektów jak przy karmieniu piersią. Introducing solid foods from around six month Nowe pokarmy – od sześciu miesięcy At the age of six months, it is time to start getting your child used to regular food. Po upływie sześciu miesięcy nadchodzi czas, aby przyzwyczaić dziecko do jedzenia zwykłych pokarmów. Learning to eat regular food is a gradual process. Nauka jedzenia to proces, który przebiega stopniowo. In the beginning, it’s mostly an issue of your child getting used to new textures, more flavours, eating from a spoon, and learning how to chew. Najpierw trzeba przyzwyczaić dziecko do nowych konsystencji i nowych smaków, nauczyć jedzenia z łyżeczki i żucia pokarmów. Continue breastfeeding or giving formula as usual during this period. Nie przerywaj karmienia piersią ani mlekiem modyfikowanym. Since breast milk and formula contain so much nutrition, you don’t need to worry if your child wants to wean slowly. Mleko matki i mleko modyfikowane zawierają tyle składników odżywczych, że nie trzeba będzie się martwić, jeśli wprowadzanie nowych pokarmów będzie przebiegało zbyt powoli. What can I give my child? Co można podawać? There are no rules about what to start with. Nie ma ścisłych „reguł” dotyczących wprowadzania nowych pokarmów. The important thing is that the food has a soft consistency so that your child does not choke on it. Najważniejsze, żeby miały one gładką konsystencję i dziecko mogło je łatwo przełknąć. For example, you can mash a bit of cooked potato, or a little rice, with a fork and add breast milk or formula so it becomes a loose mush. Przykład: rozgnieść widelcem kawałek gotowanego ziemniaka lub trochę ryżu i wymieszać z mlekiem matki lub mlekiem modyfikowanym tak, aby powstała papka. You can also mash up root vegetables and greens this way. W ten sam sposób można przygotować papkę z innych warzyw. Your child can also be allowed to pick out very, very smal, soft bits of food. Można też pozwolić dziecku na samodzielne jedzenie małych ilości miękkich potraw. Earlier, people were advised to give the same food for several days before introducing the next one, but trying several different foods at the same time works just as well. Dawniej zalecano podawanie tych samych pokarmów kilka dni z rzędu, zanim wprowadzi się coś innego, ale to tak naprawdę nie gra roli. You can also try boiled, mashed, or mixed chicken, fish, ground beef, beans, lentils, and tofu. Można również podawać ugotowane i roztarte na papkę: mięso z kurczaka lub ryby, mielone mięso, fasolę, soczewicę i tofu. Meat, beans, and tofu contain a lot of iron, which your child needs. Mięso, fasola i tofu zawierają dużo potrzebnego dziecku żelaza. Earlier, it was believed that waiting until children were a year old before giving them fish, eggs, milk and nuts could prevent allergies, but new research shows that this is not the case. Dawniej zalecano wstrzymanie się z podawaniem dziecku ryb, jaj, mleka i orzechów aż do ukończenia jednego roku, aby zapobiec powstawaniu alergii. Read more about milk on page 14 and about nuts on page 17. Więcej o mleku na stronie 14, a o orzechach na stronie 17. Keep in mind your child needs to slowly get used to foods, even gruel and porridge. Zauważ, że dziecko potrzebuje trochę czasu, aby móc się przyzwyczaić nawet do kaszki i kleiku. During the first few weeks a couple teaspoons of gruel or porridge is enough; increase the amount little by little later on. Dlatego przez pierwsze tygodnie najlepiej podawać niewielkie ilości kaszki i kleiku - kilka małych łyżeczek - i stopniowo zwiększać porcje. Keep serving small amounts of food containing gluten such as bread, wheat wafers, pasta, or bulgur. Nie przestawaj podawać małych ilości pokarmów zawierających gluten, takich jak chleb, wafelki, makaron i bulgur. Small children are sensitive to bacteria and viruses that can cause gastroenteritis. Małe dzieci nie są odporne na bakterie i wirusy wywołujące grypę żołądkową. It’s therefore very important to think about hygiene when preparing food for your child. Pamiętaj zatem o zachowaniu higieny podczas przygotowywania posiłków dla twojego malucha. Read more in recipe ideas. Dowiedz się więcej z naszego przykładowego menu. Food is not just a question of nutrition, but also about closeness and, gradually Opisane przedziały wiekowe opierają się na praktyce i doświadczeniach. Sometimes there can be hassles around food for different reasons.You can get support from the Child Health Centre concerning this kind of issues. Personel przychodni dziecięcej (BVC) chętnie pomoże Ci znaleźć rozwiązanie dla tego typu problemów. Food is not just a question of nutrition, but also about closeness and, gradually Opisane przedziały wiekowe opierają się na praktyce i doświadczeniach. During the first few weeks, a couple of teaspoons are enough. W pierwszych tygodniach wystarczy kilka łyżeczek. If you didn’t start with tiny little tastes earlier, you should start when your child is six months old. Jeśli jeszcze nie zacząłeś podawać nowych pokarmów, powinieneś to zrobić, gdy dziecko skończy sześć miesięcy. Start with small amounts so that your child gradually gets used to them. Zacznij podawać małe ilości nowych pokarmów, żeby dziecko mogło się do nich stopniowo przyzwyczajać. For the first few days a teaspoon are enough; the amount can then slowly be increased. W pierwszych dniach wystarczy mała łyżeczka pokarmu, potem możesz powoli zwiększać porcje. Make sure the food isn’t too hot; feed your child with a small spoon or let him or her pick up very, very small, soft bits of food. Sprawdź, czy pokarm nie jest zbyt gorący i podawaj go przy pomocy małej łyżeczki lub pozwól dziecku samemu brać sobie małe, miękkie kawałki jedzenia. Most children have difficulties putting food into their mouths properly and swallowing it. Większość dzieci ma problemy z włożeniem jedzenia do buzi i z przełykaniem go. Food coming back out often doesn’t mean your child doesn’t like it, but that he or she doesn’t know what to do with it and isn’t used to the texture. Jeśli pokarm wylatuje mu z buzi, to raczej oznacza, że dziecko nie jest przyzwyczajone do nowej konsystencji pokarmu i nie wie, co z nim zrobić, a nie, że mu nie smakuje. Regular food isn’t as sweet as breast milk or formula, and the new flavours can take some time to get used to. Zwykły pokarm nie ma równie słodkiego smaku jak mleko matki lub mleko modyfikowane i dziecko potrzebuje trochę czasu, aby się do tego przyzwyczaić. A number of children accept it quickly, while others are more sceptical and need to try new food several times. Część dzieci szybko przyzwyczaja się do nowych pokarmów, podczas gdy inne wymagają dłuższego okresu do poznawania nowych smaków. You can put your child on the right track by tasting the food yourself and showing him or her that you like it. Możesz pomóc swojemu dziecku w polubieniu nowego pokarmu, jeśli będziesz go próbował razem z nim i pokazywał mu, że Tobie smakuje. But if your child seems unwilling, it’s better to wait a few days and then try again. Jeśli jednak dziecko wykazuje niechęć do nowego pokarmu, to najlepiej poczekać jeszcze kilka dni i spróbować od nowa. It may happen that children who breastfeed choose to stop when they start getting gruel in a bottle, since the food comes out of the bottle faster. Czasami zdarza się, że dziecko, które zaczęło dostawać kleik, nie chce już pić mleka z piersi, ponieważ łatwiej jest ssać pokarm z butelki. It may therefore be better to give the child porridge instead, or gruel in a mug. Dlatego lepiej w zamian jest podawać kaszkę, a kleik podawać w kubeczku. Also keep in mind that porridge and gruel often contain gluten. Nie zapominaj o tym, że kaszka i kleik zawierają gluten. Give your child small portions to start. Podawaj więc na początku małe ilości. When is the best time to give solids? Kiedy jest najlepsza pora na podawanie nowego pokarmu? The time of day you give solid foods doesn’t really matter. Pora wprowadzania nowych pokarmów nie gra roli. Some people find it simplier to give them at lunch, while others think dinner time, or in between, works better. Część rodziców twierdzi, że najłatwiej jest w porze obiadu, inni wolą porę kolacji lub przekąskę między głównymi posiłkami. The most important thing is to offer solids when your child isn’t too hungry, too full, or too tired. Nie należy tylko podawać nowych pokarmów, gdy dziecko jest zbyt głodne, zbyt syte lub zbyt zmęczone. Try different approaches and find what works best. Praktyka pokaże, która pora będzie najodpowiedniejsza dla Twojego dziecka How much food does my children need? Ile dziecko powinno jeść? It’s not possible to say exactly how much food small children need. Trudno jest dokładnie określić ilość pokarmu, którą dziecko powinno zjeść. Some children will always want more, while others will barely want to taste. Niektóre dzieci zawsze proszą o więcej, podczas gdy inne jedzą zaledwie odrobinę. Both cases can be frustrating for parents. Dla rodziców obie sytuacje mogą być źródłem frustracji. In most cases, your child will make sure he or she gets enough food by showing that he or she is hungry. W większości przypadków dziecko samo zasygnalizuje, kiedy będzie głodne i dzięki temu samo zadba o to, żeby zapewnić sobie wystarczającą ilość pokarmu. Sometimes it may be easier to your child to eat if you eat along with them. Czasami dziecko je chętniej, gdy rodzice jedzą razem z nim. If your child eats just a little food but gets plenty of breast milk or formula, the nourishment they contain will most probably be enough. Dzieci, które mało jedzą, ale piją dużo mleka matki lub mleka modyfikowanego i tak otrzymują wystarczającą ilość składników odżywczych. If your child is growing and developing normally, you don’t need to worry. Jeśli dziecko rozwija się normalnie, nie musisz się o nic martwić. If you have a child who wants to eat a lot, it may be difficult to know when to stop. Dzieciom, które dużo jedzą trudno jest powiedzieć stop. If your child is still hungry, it may be better to top up with breast milk or formula than to increase the amount of food too quickly. Jeśli dziecko jest nadal głodne, to lepiej podać mu dodatkowo mleko matki lub mleko modyfikowane, zamiast zbyt szybko zwiększać porcje nowego pokarmu. The same applies to gruel and porridge – increase the amount slowly. To samo dotyczy kaszki czy kleiku – ich porcje należy zwiększać stopniowo. The first foods – a few simple basic recipes Pierwsze posiłki kilka prostych przepisów Potato, root vegetable, or vegetable purée Piure z ziemniaków, roślin okopowych lub innych warzyw Most root vegetables and greens can easily be mashed. Większość roślin okopowych i warzyw nadaje się do przyrządzania w formie piure. For example, take some of the following: Potrzebne Ci będą na przykład: 1 potato, 1 small carrot, 1 parsnip piece, corn, green peas, a couple florets of broccoli or cauliflower 1 ziemniak, 1 mała marchewka, 1 kawałek pietruszki, ziarna kukurydzy, zielony groszek, kilka kawałków brokułu lub kalafiora. 1 tsp liquid margarine or oil, preferably rapeseed a little breast milk or regular milk 1 mała łyżeczka płynnej margaryny lub oleju, najlepiej rzepakowegotrochę mleka matki lub zwykłego mleka 1 yellow onion 1 papryka 400 g crushed tomatoes thyme 400 g siekanych pomidorów tymianek How to make it: Przyrządzanie: Peel and slice the potatoes and root vegetables; cut the vegetables into smaller pieces. Ziemniaka, marchewkę i pietruszkę obrać i pokroić na plasterki, pozostałe warzywa pokroić na mniejsze kawałki. Place the pieces in a pot and pour water until it just covers the pieces. Wszystko włożyć do garnka i dolać tyle wody, aby przykryć warzywa. Boil until soft. Gotować do miękkości. You can also boil them in the microwave. Do gotowania można też użyć mikrofalówki. Mash with a fork, or in a garlic press or strainer. Rozgnieść widelcem, przepuścić przez praskę lub przetrzeć przez sitko. If you make large amounts, a food processor or blender could be practical. Jeśli przygotowujesz większe ilości wtedy do robienia piure najlepiej użyć miksera. How to make it: Przyrządzanie: Boil the dried lentils according to package instructions, but without salt, or use prepared lentils. suszoną soczewicę ugotować według przepisu na opakowaniu, ale bez soli. Chop the onion, pepper, and garlic and cook in oil over medium heat until soft. Cebulę, paprykę i czosnek posiekać, włożyć do garnka i usmażyć do miękkości w oleju na małym ogniu. Add crushed tomatoes and the cooked lentils. Dodać pomidory i ugotowaną soczewicę. Cook and add thyme. Gotować przez chwilę aż do zgęstnienia, doprawić tymiankiem. A few fish balls, a couple teaspoons of liver pâté or a slice of blood pudding is food that only needs to be warmed in the microwave and is suitable for small children. Klopsiki z ryby, kilka łyżek pasztetu lub plasterek kaszanki to potrawy, które wystarczy podgrzać w mikrofalówce, a które doskonale nadają się dla małego dziecka. Finish off the meal with fruit scraped with a spoon, or mashed berries. Zamrażaj pokarm w niezbyt dużych porcjach, np. w foremkach na kostki lodu. Meat or chicken Mięso albo drób 15-20 portions (1 portion = approx. 2 tbsp) 400 g minced meat or chicken Przepis wystarcza na 15-20 porcji (1 porcja to mniej więcej 2 łyżki) 4-5 dl water dill, parsley, or other herbs 400 g mielonego mięsa lub kurczaka 4-5 dl wody koperek, pietruszka lub inne zioła How to make it: Przyrządzanie: Cut the chicken into bits and boil thoroughly, until the meat is white throughout. Kurczaka podzielić na kawałki i ugotować tak, aby mięso było dogotowane i białe w środku. Chop fine with a blender, food processor, or shred with a grater. Rozdrobnić przy pomocy miksera lub zetrzeć na tarce. Mash minced meat with a fork while it cooks. Mielone mięso można rozgniatać widelcem podczas gotowania. Add runoff to desired consistency and spice with dill or parsley, for example. Dodać wywaru z gotowanego mięsa, aby uzyskać gładką konsystencję, a następnie doprawić np. koperkiem lub pietruszką. Fish Ryba 1 salmon filet (approx 100-150 g) 1 felet z łowowiq (ok. 100-150 gram) How to make it: Przyrządzanie: Cut the salmon into several smaller pieces and put on a plate. Fileta z łososia podzielić na kilka mniejszych kawałków i położyć na talerzyku. Cover with a loose lid and microwave on high for 2-3 min. 2-3 min na maksymalnej mocy. Mash or cut into small pieces and mix with oil and herbs and/or squeeze some lemon over it. Rozgnieść lub podzielić na malutkie kawałki, dodać tłuszcz i zioła oraz/lub sok z cytryny. From around the age of eight months Od ośmiu miesięcy Breast milk or formula still contains many of the nutrients your child needs. so there is no hurry in switching to regular food at every meal. Mleko matki i mleko modyfikowane dostarcza nadal tych składników odżywczych, których dziecko najbardziej potrzebuje. Let your child’s interest in food set the pace. Niech stopień zainteresowania dziecka nowym pokarmem określa tempo zmian. Gradually, when your child is aged ten to twelve months, he or she will need two main meals a day and a few snacks in between. Z czasem, w wieku od dziesięciu do dwunastu miesięcy, dziecko będzie potrzebowało dwóch dużych i kilku małych posiłków na dzień. At this age, the food needs to be coarsely chopped with a knife, or shredded with a grater or food processor. Pokarm dla dzieci w tym wieku wystarczy posiekać nożem, zetrzeć na tarce lub rozdrobnić przy pomocy miksera. Your child can also be given larger pieces that he or she can hold onto. Można też podawać dziecku większe kawałki, które będzie samo trzymało w rączce. Breakfast, snacks, and evening meals Śniadanie, drugie śniadanie i podwieczorek Breast milk, formula, porridge, gruel, (preferably in a mug) or bread and butter are good for breakfast, snacks, and dinner. Mleko matki, mleko modyfikowane, kaszka, kleik (najlepiej w kubeczku), albo kanapka doskonale nadają się na śniadanie, drugie śniadanie i podwieczorek. Serve them along with a little fruit, or some berries or vegetables. Najlepiej z dodatkiem owoców lub warzyw. Porridge and gruel Kaszka i kleik For children less than a year old, enriched instant porridge is a good idea, since it provides more vitamins and minerals than homemade porridge. Dzieciom poniżej jednego roku życia dobrze jest podawać wzbogaconą kaszkę w proszku, ponieważ zawiera ona więcej witamin i minerałów niż zwykła kasza. For gluten intolerant children, for example, they could be varied with maize-based products. Jest ona m.in. bogata w żelazo, którego małym dzieciom brakuje we własnym pożywieniu. There should be no more than three meals with porridge or gruel per day. Ogólnie rzecz biorąc nie należy podawać kaszy i kleiku częściej niż trzy razy dziennie. Children learn a lot through imitation.When eating with your child, try all the food yourself and show him or her you think it’s good. Jedz razem z dzieckiem, próbuj razem z nim i pokaż, że Tobie smakuje. Whole grains and fibre Produkty pełnoziarniste i bogate w błonnik Whole grains and fibre are good, even for small children, but a number of children can get loose stool if they get too much. Produkty pełnoziarniste i bogate w błonnik nadają się do spożycia nawet przez małe dzieci, ale zbyt duże ilości mogą u niektórych z nich powodować biegunkę. For other children it can be the opposite – they can become constipated. Są też dzieci, u których produkty te przyczyniają się do spowolnienia przemiany materii. How much fibre children can eat without affecting the stomach varies from child to child – experiment with it. Ilość odpowiednią dla Twojego dziecka możesz ustalić tylko na bazie doświadczenia, ponieważ jest ona dla każdego inna. A good way of getting just enough fibre is varying between whole-grain products and types less rich in fibre. Dobrym sposobem na dostarczenie dziecku zbalansowanej ilości błonnika jest zróżnicowana dieta, w której skład wchodzą produkty o średniej zawartości błonnika. Dairy products Mleko i jego przetwory Wait to give milk as a drink and larger amounts of sour milk or yoghurt until your child is a year old. Z podawaniem mleka i większych ilości kwaśnego mleka lub jogurtu należy się wstrzymać do czasu aż dziecko skończy rok. Milk itself contains many important vitamins and minerals, but only a little iron. Mleko zawiera co prawda wiele ważnych witamin i minerałów, ale mało żelaza. If your child gets too much milk or dairy, there is a risk that he or she won’t manage to eat enough of other foods, which are more rich in iron. Jeśli będzie się dziecku podawać za dużo mleka lub jego przetworów, nie będzie chciało jeść innych, bardziej bogatych w żelazo pokarmów. Lunch and dinner Obiad i kolacja Meat, fish, chicken, eggs, beans, lentils, or tofu make mealtime complete. Mięso, ryby, drób, jaja, fasola, soczewica lub tofu powinny być ich dopełnieniem. Finish off with a little fruit or berries. A na deser owoce. Fruit and berries contain vitamins such as vitamin C that help your child absorb the iron found in foods. Owoce zawierają m.in. witaminę C, dzięki której dziecko lepiej przyswaja znajdujące się w posiłku żelazo. Keep introducing new flavours and consistencies so that your child gets used to many different types of food. Wprowadzaj cały czas nowe smaki i konsystencje, aby dziecko miało szansę poznać i przyzwyczaić się do różnorakich rodzajów pokarmów. It may be easier to accept a new flavour if it’s served alongside food your child already likes. Wprowadzenie pokarmu o nowym smaku będzie łatwiejsze, jeśli podasz go razem z ulubionym posiłkiem dziecka. If you’re not experienced in cooking or are unsure whether you can prepare food that provides enough nutrition, you may think that it’s easier to serve ready-prepared baby foods. Jeśli nie potrafisz gotować lub nie jesteś pewien, czy potrafisz przygotować posiłki dostarczające dziecku odpowiednią ilość składników odżywczych, to zawsze możesz skorzystać z gotowych posiłków w słoiczkach. And it’s not really difficult to cook homemade food. Nie jest też trudno przystosować normalne posiłki rodzinne do potrzeb malucha. Take a little bit of the family’s meal, for example, but skip the salt. Podczas gotowania wystarczy na przykład zrezygnować z soli. Children under a year old can’t regulate their salt balances properly. Organizm małego dziecka ma bowiem trudności z zachowaniem równowagi soli. Children under two years need food with a little more fat than adults do, since they’re growing so quickly. Dzieci poniżej drugiego roku życia potrzebują w swoich posiłkach trochę więcej tłuszczu niż dorośli, ponieważ szybko rosną. Prepared baby food already contains enough fat, so nothing extra needs to be added. Posiłki małego dziecka dostarczają natomiast wystarczającą ilość białka. How much food does my child need? Ile dziecko powinno jeść? Your child knows how much food he or she needs. Organizm dziecka wie, jaka ilość pokarmu jest mu potrzebna. During some meals your child will eat a little less food, but naturally compensates for this by eating more at another meal. Jeśli podczas niektórych posiłków dziecko zje trochę mniej, na pewno zrekompensuje sobie jedząc więcej podczas innych. Over the longer term, children most often get enough food. W sumie, biorąc pod uwagę dłuższy przedział czasowy, większość dzieci je wystarczająco dużo. As long as your child is growing and developing properly, you do not need to be worried. Jeśli dziecko rozwija się normalnie, nie musisz się o nic martwić. Small children can’t manage large portions of food and therefore need to eat more often than adults. Małe dzieci nie dają rady zjeść jednorazowo dużych ilości pokarmu i z tego powodu muszą jeść częściej niż dorośli. Your child will get the amount of food he or she needs more easily through regular mealtimes. Spożywanie regularnych posiłków daje dziecku możliwość zjedze- nia wystarczającej ilości pokarmu. A good meal routine could be breakfast, lunch, and dinner, and a few snack times in between. Przykładowy schemat dnia to: śniadanie, obiad i kolacja oraz kilka małych posiłków między nimi. How long should I keep breastfeeding or giving formula? Jak długo karmić piersią lub mlekiem modyfikowanym? Since it’s a good idea to introduce new foods slowly, your child should continue with breast milk or formula. Ponieważ wprowadzanie nowych pokarmów powinno odbywać się powoli, dla dziecka nadal niezbędne jest mleko matki i mleko modyfikowane. Avoid snacking Unikaj ciągłych przekąsek Corn puffs, wheat wafers, raisins, and the like may seem practical for keeping your child busy in the carriage or as a soother. Chrupki, wafelki, rodzynki, itd., wydają się praktyczne, bo zajmują uwagę dziecka i pełnią rolę pociechy w trudnych chwilach. But this isn’t a good idea – constantly having something in his or her mouth is not good for your child’s teeth or appetite. Niestety, nie jest to najlepszy pomysł – nieustanne żucie w buzi jakiegoś pokarmu źle wpływa na zęby i apetyt dziecka. It’s much better if your child gets used to drinking water when he or she is thirsty. Dużo lepiej jest przyzwyczaić dziecko do picia wody. Is there anything children under one year should avoid? Czego powinno unikać dziecko w wieku poniżej jednego roku? Infants can eat most of the food the rest of the family eats, but some foods should be avoided, or they should wait until he or she is a year old. Małe dziecko może jeść większość pokarmów, które je reszta rodziny. Leafy green vegetables Zielone warzywa liściaste Wait to serve leafy green vegetables like lettuce, rocket, and spinach until your child is a year old. Wstrzymaj się z podawaniem zielonych warzyw liściastych, takich jak sałata, rukola i szpinak, do czasu aż dziecko skończy rok. Then increase the amount bit by bit. Potem stopniowo zwiększaj ich porcje. These vegetables contain nitrates, which can be converted into nitrites in the body. Warzywa te zawierają dużo nitratynu, który organizm przekształca w azotyn. In children under one year old, nitrites can block the transport of oxygen in the blood. U dzieci poniżej jednego roku życia azotyn może hamować transport tlenu we krwi. Green potatoes Zielone ziemniaki Green or damaged potatoes contain solanin, a substance that can cause stomach pains, vomiting, and diarrhoea. Zielone lub uszkodzone ziemniaki zawierają solaninę, związek chemiczny powodujący ból brzucha, wymioty i biegunkę. Both adults and children should therefore avoid green or damaged potatoes. Zatem zarówno dorośli jak i dzieci powinni unikać spożywania zielonych lub uszkodzonych ziemniaków. Solanin is also found in undamaged potatoes, but just under the skin. Solanina jest też obecna i w dobrych ziemniakach, blisko pod skórką. Peel potoatoes, even new ones, before you give them to children under one year old. Dlatego ziemniaki należy zawsze obierać, jeśli będzie je jadło małe dziecko. Honey Miód Do not give honey to children under one year old. Dzieci poniżej jednego roku życia nie powinny spożywać miodu. It could contain spores that, in rare cases, can develop into bacteria in the intestine which produce botulin, a deadly poison. Może on zawierać zarodniki roślin, które w rzadkich przypadkach przekształcają się w jelitach w bakterie produkujące tam niebezpieczną truciznę, toksynę botulinową. Unpasteurised milk Mleko niepasteryzowane Neither children nor adults should drink unpasteurised milk. Zarówno dorośli jak i dzieci nie powinni spożywać niepasteryzowanego mleka. It can contain harmful bacteria, like EHEC or campylobacter. Mleko takie może zawierać szkodliwe bakterie, takie jak EHEC lub campylobacter. EHEC is a ‘new’ bacteria that began spreading in Sweden in the 1990s, and which can cause serious kidney damage in small children. EHEC (Eschericia coli) to „nowy” rodzaj bakterii, który w Szwecji zaczął się rozprzestrzeniać w latach 90- tych, i który u małych dzieci może powodować poważne uszkodzenia nerek. Unpasteurised milk cannot be sold in stores, but can be gotten at farms. Mleka niepasteryzowanego nie wolno sprzedawać w sklepach, ale można je dostać w gospodarstwach rolnych. Salt Sól The food we eat should taste good. Nasze jedzenie musi dobrze smakować. This also applies to children’s food. To samo dotyczy jedzenia małych dzieci. Don’t be afraid to spice up their food with herbs like dill, parsley, coriander, and others. Nie wahaj się dodawać do niego takich ziół, jak koperek, pietruszka, kolendra, itp. On the other hand, be careful with salt for children under one year old. Zwróć jednak uwagę na ilość soli, szczególnie w posiłkach dla dzieci poniżej jednego roku życia. Small children can’t regulate their salt balances properly. Organizm małego dziecka ma bowiem trudności z zachowaniem równowagi soli. It’s also a good idea not to get children used to salty foods. Nie jest też dobrze przyzwyczajać dziecko do słonych posiłków. When you serve the family dinner, set a little aside for your child before you salt it. Jeśli podajesz dziecku normalne posiłki rodzinne, nie dodawaj soli do jego porcji. Avoid salty snacks and don’t give salted meats, like sausage and smoked pork, as often. Unikaj słonych przekąsek i nie podawaj zbyt często słonych wędlin, np. kiełbasy i wędzonej wieprzowiny. Sugar Cukier Avoid sweetened foods as much as possible. Unikaj słodzonych produktów spożywczych na tyle, na ile to możliwe. Sugar only provides empty calories – no vitamins and minerals. Cukier to tylko puste kalorie – natomiast zero witamin i minerałów. There is a lot of sugar in foods like flavoured yogurt and sour milk, biscuits and cookies, rosehip soup, and creams, jellies, and marmalades, as well as candy and ice cream. Następujące artykuły zawierają dużo cukru: aromatyzowane jogurty i kwaśne mleka, herbatniki i ciasteczka, zupa z dzikiej róży, różnorodne kremy, dżemy i marmolady oraz oczywiście cukierki i lody. Sweet drinks like juice mixes, fruit juices, and sodas also contain a lot of sugar. Słodkie napoje, takie jak soki, napoje owocowe i gazowane zawierają również dużą ilość cukru. Don’t give your child these drinks; get them used to drinking water instead. Nie podawaj ich dziecku do picia, lepiej jest je przyzwyczajać do picia wody. Whole nuts and peanuts Całe orzechy i orzeszki ziemne Allergies Alergie If you suspect an allergy Jeśli podejrzewasz, że dziecko ma alergię If you think your child can’t tolerate a food, consulting with a nurse at the Child Health Centre is important. Jeśli podejrzewasz, że Twoje dziecko jest uczulone na któryś z produktów spożywczych, powinieneś skonsultować się z pielęgniarką w przychodni dla dzieci (BVC). You shouldn’t eliminate foods on your own until your child has been diagnosed. Nie należy na własną rękę rezygnować z podawania dziecku produktów spożywczych bez uzyskania diagnozy. It doesn’t necessarily have to be an allergy if your child suddenly gets sick from food. Nagłe zachorowanie dziecka z powodu jakiegoś pokarmu nie musi oznaczać reakcji alergicznej. Small children can develop redness or a rash around the mouth, a rash on the bottom or an upset stomach without it being due to allergy or hypersensitivity. Występujące u małych dzieci zaczerwienienie lub wysypka wokół buzi, zaczerwienienie w okolicy odbytu lub rozstrój żołądka nie są koniecznie objawem alergii lub uczulenia. If your child is allergic Jeżeli Twoje dziecko cierpi na alergię The most common allergies during a child’s first year are allergies to milk proteins and egg proteins. Najczęściej spotykane alergie u dzieci poniżej jednego roku życia to alergia na białko mleka i białko jajek. If your child is allergic, getting special advice from a dietician is important. Jeśli Twoje dziecko cierpi na alergię powinieneś skonsultować się z dietety- kiem. There is more information on food allergies at www.livsmedelsverket.se. Więcej informacji na temat alergii na produkty spożywcze na stronie www.livsmedelsver- ket.se. Suggestion for a daily menu for children 0-1 year Przykładowe menu dla dziecka w wieku 0-1 lat Here are examples of what a day’s meals could look like during the first year. Poniżej znajdziesz przykład dziennych posiłków dziecka w ciągu pierwszego roku życia. Don’t take this as something you have to follow to the letter; let your child’s interest in the food set the pace! Podany schemat nie jest obowiązkowy – należy się raczej kierować własnym rytmem dziecka i zainteresowaniem, jakie okazuje dla nowych pokarmów! Age Wiek Meals Posiłki 0-6 months 0-6 miesięcy Breast milk or infant formula according to your child’s feeding rhythm* Mleko matki lub mleko modyfikowane podawane w rytmie wyznaczonym przez niemowlaka* 6-8 months 6-8 miesięcy Breast milk or follow-on formula according to your child’s feeding rhythm small amounts of solid foods (puréed or in soft pieces), porridge and/or gruel Mleko matki lub mleko modyfikowane podawane w rytmie wyznaczonym przez dziecko 8-12 months 8-12 miesięcy 1-2 main meals* of gradually coarser consistency Breakfast and 2-3 snacks Śniadanie i 2-3 mniejsze posiłki Breast milk follow-on formula according to your child’s feeding rhythm Mleko matki lub mleko modyfikowane podawane w rytmie wyznaczonym przez dziecko From approximately 12 months Od około 12 miesięcy Breast milk as long as both child and mother like Mleko matki, jeśli chce ona jeszcze karmić piersią * Age four months at the earliest, and six months at the latest, the child should start getting used to small portions of food containing gluten. * Najwcześniej w wieku czterech miesięcy, a najpóźniej w wieku sześciu miesięcy, dziecko powinno zacząć się przyzwyczajać do małych ilości pokarmów zawierających gluten. Read more on page 7. Czytaj dalej na stronie 5. © Livsmedelsverket, februari 2013 Box 622, 751 26 Uppsala © Livsmedelsverket, februari 2013 Box 622, 751 26 Uppsala Telefon: 018-17 55 00 E-post: livsmedelsverket@slv.se Telefon: 018-17 55 00 E-post: livsmedelsverket@slv.se Foto: Jonas Böttiger Foto: Jonas Böttiger